Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

16/03/2021

Cynnwys

Contents

Datganiad gan y Llywydd Statement by the Llywydd
1. Cwestiynau i'r Prif Weinidog 1. Questions to the First Minister
2. Cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Pontio Ewropeaidd (yn rhinwedd ei gyfrifoldebau fel 'swyddog cyfreithiol') 2. Questions to the Counsel General and Minister for European Transition (in respect of his 'law officer' responsibilities)
3. Datganiad a Chyhoeddiad Busnes 3. Business Statement and Announcement
4. Datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol: Y wybodaeth ddiweddaraf am Frechiadau COVID-19 4. Statement by the Minister for Health and Social Services: Update on COVID-19 Vaccinations
5. Datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol: Y wybodaeth ddiweddaraf am waith y Grŵp Rhyngweinidogol ar Dalu am Ofal Cymdeithasol 5. Statement by the Minister for Health and Social Services: Update on the work of the Inter-Ministerial Group on Paying for Social Care
6. Datganiad gan y Gweinidog Addysg: Rhaglen Ysgolion a Cholegau ar gyfer yr 21ain ganrif 6. Statement by the Minister for Education: The 21st Century Schools and Colleges Programme
7. Gorchymyn Cyngor y Gweithlu Addysg (Gorchmynion Atal Dros Dro Interim) (Swyddogaethau Ychwanegol) (Cymru) 2021 7. The Education Workforce Council (Interim Suspension Orders) (Additional Functions) (Wales) Order 2021
8. Rheoliadau Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 (Diwygiadau Canlyniadol a Darpariaethau Amrywiol) 2021 8. The Local Government and Elections (Wales) Act 2021 (Consequential Amendments and Miscellaneous Provisions) Regulations 2021
9., 10., 11., 12., 13., 14., 15., 16., 17. & 18. Rheoliadau Cyd-bwyllgor Corfforedig y Canolbarth (Cymru) 2021, Rheoliadau Cyd-bwyllgor Corfforedig y Gogledd (Cymru) 2021, Rheoliadau Cyd-bwyllgor Corfforedig y De-orllewin (Cymru) 2021, Rheoliadau Cyd-bwyllgor Corfforedig y De-ddwyrain (Cymru) 2021, Gorchymyn Deddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2004 (Diwygio) (Cyrff Llywodraeth Leol yng Nghymru) 2021, Rheoliadau Deddf Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus (Cymru) 2019 (Diwygio Atodlen 3) 2021, Rheoliadau Cyd-bwyllgorau Corfforedig (Diwygio Atodlen 6 i Fesur y Gymraeg (Cymru) 2011) 2021, Gorchymyn Deddf Cydraddoldeb 2010 (Awdurdodau Cyhoeddus sy’n ddarostyngedig i Ddyletswydd Cydraddoldeb y Sector Cyhoeddus) (Cymru) 2021, Rheoliadau Cyd-bwyllgorau Corfforedig (Swyddogaethau Trafnidiaeth) (Cymru) 2021, Rheoliadau Cyd-bwyllgorau Corfforedig (Cyffredinol) (Cymru) 2021 9., 10., 11., 12., 13., 14., 15., 16., 17. & 18. The Mid Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021, The North Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021, The South West Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021, The South East Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021, The Public Audit (Wales) Act 2004 (Amendment) (Local Government Bodies in Wales) Order 2021, The Public Services Ombudsman (Wales) Act 2019 (Amendment of Schedule 3) Regulations 2021, The Corporate Joint Committees (Amendment of Schedule 6 to the Welsh Language (Wales) Measure 2011) Regulations 2021, The Equality Act 2010 (Public Authorities subject to the Public Sector Equality Duty) (Wales) Order 2021, The Corporate Joint Committees (Transport Functions) (Wales) Regulations 2021, The Corporate Joint Committees (General) (Wales) Regulations 2021
19. Gorchymyn yr Asesiad o Anghenion Llety Sipsiwn a Theithwyr (Estyn y Cyfnod Adolygu) (Cymru) (Coronafeirws) 2021 19. The Assessment of Accommodation Needs of Gypsies and Travellers (Extension of Review Period) (Wales) (Coronavirus) Order 2021
20. Rheoliadau Dyrannu Tai a Digartrefedd (Cymhwystra) (Cymru) (Diwygio) 2021 20. The Allocation of Housing and Homelessness (Eligibility) (Wales) (Amendment) Regulations 2021
21., 22., 23. & 24. Rheoliadau Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 (Diwygio Targed Allyriadau 2050) 2021, Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Targedau Allyriadau Interim) (Cymru) (Diwygio) 2021, Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Cyllidebau Carbon) (Cymru) (Diwygio) 2021, Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Terfyn Credyd Cyfrif Allyriadau Net Cymru) (Cymru) 2021 21., 22., 23. & 24. The Environment (Wales) Act 2016 (Amendment of 2050 Emissions Target) Regulations 2021, The Climate Change (Interim Emissions Targets) (Wales) (Amendment) Regulations 2021, The Climate Change (Carbon Budgets) (Wales) (Amendment) Regulations 2021, The Climate Change (Net Welsh Emissions Account Credit Limit) (Wales) Regulations 2021
25. Rheoliadau Cymorth Amaethyddol (Diwygiadau Amrywiol) (Cymru) (Ymadael â’r UE) 2021 25. The Agricultural Support (Miscellaneous Amendments) (Wales) (EU Exit) Regulations 2021
26. Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar y Bil Cam-Drin Domestig 26. Legislative Consent Motion on the Domestic Abuse Bill
27. Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar y Bil Gwasanaethau Ariannol 27. Legislative Consent Motion on the Financial Services Bill
Datganiad gan y Dirprwy Lywydd Statement by the Deputy Presiding Officer
28. Cyfnod Pleidleisio 28. Voting Time

Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.

In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.

Cyfarfu'r Senedd drwy gynhadledd fideo am 13:29 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair. 

The Senedd met by video-conference at 13:29 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.

Datganiad gan y Llywydd
Statement by the Llywydd

Prynhawn da. Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn y prynhawn yma. Cyn i ni ddechrau, dwi angen nodi ychydig o bwyntiau. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y cyfarfod yma, ac mae'r rheini wedi'u nodi ar eich agenda chi. Dwi eisiau atgoffa'r Aelodau hefyd fod y Rheolau Sefydlog sy'n ymwneud â threfn yn y Cyfarfod Llawn yn berthnasol i'r cyfarfod yma, wrth gwrs. 

Good afternoon. Welcome to this Plenary session. Before we begin, I want to set out a few points. A meeting held by video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting, and those are set out on your agenda. I would also remind Members that Standing Orders relating to order in Plenary meetings apply to this meeting. 

1. Cwestiynau i'r Prif Weinidog
1. Questions to the First Minister

Felly, yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf y prynhawn yma gan Dai Lloyd. 

So, the first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question this afternoon is from Dai Lloyd. 

13:30
Morlyn Llanw Bae Abertawe
Swansea Bay Tidal Lagoon

1. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am rôl Llywodraeth Cymru yn natblygiad posibl morlyn llanw ym mae Abertawe? OQ56472

1. Will the First Minister make a statement on the role of the Welsh Government in the potential development of a Swansea bay tidal lagoon? OQ56472

Diolch am y cwestiwn, Llywydd. Ers i Lywodraeth y DU wrthod cefnogi'r prosiect, cefnogaeth Llywodraeth Cymru, yn ariannol ac yn wleidyddol, sydd wedi helpu’r tasglu lleol i gadw’r potensial ar gyfer datblygu morlyn llanw bae Abertawe yn fyw. Rydym yn parhau i weithio gydag eraill i ddatblygu’r achos o blaid ynni’r môr yng Nghymru.

Thank you for the question, Llywydd. Ever since the UK Government turned down the project, it's the support of Welsh Government, financially and politically, which has helped the local taskforce to keep alive the potential development of a Swansea bay tidal lagoon, and we continue to work with others to advance the case of Welsh marine energy.

Diolch yn fawr. First Minister, the lack of decision making on this issue is becoming a source of huge frustration locally. As you said, we know that the UK Government will not invest in this project, but what is disappointingly becoming apparent is that the Welsh Government has no plans to take ownership of this project either. There has been no detailed public response to the Swansea bay city region report of May 2019, and despite the Labour leader of Swansea Council claiming back in June 2020 that he hoped to see the Welsh Government back plans for the revised lagoon 'within the next few weeks', I quote, we have heard nothing. Are people in Swansea therefore right to conclude that the Welsh Government has given up on the tidal lagoon, and, if not, what evidence can you provide to show that you are working towards delivering the scheme?

Diolch yn fawr. Prif Weinidog, mae'r diffyg mewn gwneud penderfyniadau ar y mater hwn yn dod yn destun rhwystredigaeth enfawr yn lleol. Fel y dywedasoch, rydym ni'n gwybod na wnaiff Llywodraeth y DU fuddsoddi yn y prosiect hwn, ond yr hyn sy'n dod i'r amlwg yn anffodus yw nad oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw gynlluniau i gymryd perchnogaeth o'r prosiect hwn ychwaith. Ni chafwyd ymateb cyhoeddus manwl i adroddiad dinas-ranbarth bae Abertawe ym mis Mai 2019, ac er i arweinydd Llafur Cyngor Abertawe honni yn ôl ym mis Mehefin 2020 ei fod yn gobeithio gweld Llywodraeth Cymru yn cefnogi cynlluniau ar gyfer y morlyn diwygiedig 'o fewn yr wythnosau nesaf', dyfynnaf, nid ydym wedi clywed dim. A yw pobl yn Abertawe yn iawn i ddod i'r casgliad felly bod Llywodraeth Cymru wedi troi ei chefn ar y morlyn llanw, ac, os nad ydych chi, pa dystiolaeth allwch chi ei darparu i ddangos eich bod chi'n gweithio tuag at ddarparu'r cynllun?

Well, many tens of thousands of pounds of evidence demonstrate that if it were not for the support of this Welsh Labour Government, there would be no scheme at all in Swansea to take forward in any way. When the UK Government stepped away from the investment that they had promised in the Swansea bay tidal lagoon, the Welsh Government intervened to support both the local authority and other local players with the funding they needed to be able to develop the Dragon Energy Island concept. Now, I know that the Secretary of State for Wales and the Secretary of State at the Department for Business, Energy and Industrial Strategy have been having discussions with the leadership of Swansea council about how this concept can be taken forward. Unfortunately, despite lots of warm words, there was no funding at all identified in last week's budget to be able to back up what the UK Government had been suggesting was their positive interest in the new set of proposals.

Now, I wrote to the Secretary of State for Wales on 20 October last, proposing a partnership approach, where the Welsh Government would be at the table alongside the UK Government and local interests. The Secretary of State replied to me very quickly—it was a positive reply—on 2 November, saying he was more than happy to meet. Unfortunately, no time has been available in the Secretary of State's diary since then for such a meeting. It was due to take place with my colleague Lee Waters, the Government's lead on the Swansea bay city deal. It was meant to happen last week on 10 March. Unfortunately, the Secretary of State was unable to keep that commitment. It's back in the diary for 23 March and, this time, let's hope that the meeting that the Secretary of State was more than happy to agree to months ago will take place, because we need the UK Government to be at that table if we are to match the support that the Welsh Government has provided and the local authority has provided, with the help that only the UK Government can bring to that table. 

Wel, mae degau o filoedd o bunnoedd o dystiolaeth yn dangos, pe na byddai cefnogaeth oddi wrth y Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru, na fyddai unrhyw gynllun o gwbl yn Abertawe i fwrw ymlaen ag ef mewn unrhyw ffordd. Pan gamodd Llywodraeth y DU yn ôl oddi wrth y buddsoddiad yr oedden nhw wedi ei addo yn morlyn llanw bae Abertawe, ymyrrodd Llywodraeth Cymru i gefnogi'r awdurdod lleol a buddiannau lleol eraill gyda'r cyllid yr oedd ei angen arnyn nhw i allu datblygu cysyniad Ynys Ynni'r Ddraig. Nawr, gwn fod Ysgrifennydd Gwladol Cymru a'r Ysgrifennydd Gwladol yn yr Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol wedi bod yn cynnal trafodaethau gydag arweinyddiaeth cyngor Abertawe ynghylch sut y gellir bwrw ymlaen â'r cysyniad hwn. Yn anffodus, er gwaethaf llawer o eiriau gwresog, ni nodwyd unrhyw gyllid o gwbl yng nghyllideb yr wythnos diwethaf i allu cefnogi'r hyn yr oedd Llywodraeth y DU wedi bod yn ei awgrymu oedd eu diddordeb cadarnhaol yn y gyfres newydd o gynigion.

Nawr, ysgrifennais at Ysgrifennydd Gwladol Cymru ar 20 Hydref diwethaf, yn cynnig dull partneriaeth, lle byddai Llywodraeth Cymru wrth y bwrdd ochr yn ochr â Llywodraeth y DU a buddiannau lleol. Cefais ateb cyflym iawn gan yr Ysgrifennydd Gwladol—roedd yn ateb cadarnhaol—ar 2 Tachwedd, yn dweud ei fod yn fwy na pharod i gyfarfod. Yn anffodus, ni fu unrhyw amser ar gael yn nyddiadur yr Ysgrifennydd Gwladol ers hynny ar gyfer cyfarfod o'r fath. Roedd i fod i ddigwydd gyda'm cyd-Weinidog Lee Waters, arweinydd y Llywodraeth ar fargen ddinesig bae Abertawe. Roedd i fod i ddigwydd yr wythnos diwethaf ar 10 Mawrth. Yn anffodus, nid oedd yr Ysgrifennydd Gwladol yn gallu cadw'r ymrwymiad hwnnw. Mae'n ôl yn y dyddiadur ar gyfer 23 Mawrth ac, y tro hwn, gadewch i ni obeithio y bydd y cyfarfod yr oedd yr Ysgrifennydd Gwladol yn fwy na pharod i gytuno iddo fisoedd yn ôl yn digwydd, oherwydd mae angen i Lywodraeth y DU fod wrth y bwrdd hwnnw os ydym ni'n mynd i gyfateb y cymorth y mae Llywodraeth Cymru wedi ei ddarparu ac y mae'r awdurdod lleol wedi ei ddarparu, gyda'r cymorth y gall Llywodraeth y DU yn unig ddod ag ef at y bwrdd hwnnw. 

Back in April 2019, First Minister, the Minister for Finance and Trefnydd at that point confirmed that Welsh Government continued to be an enthusiastic supporter of the proposal at that time and that funding was still on the table should 'a viable proposal come forward'—I'm just quoting her there. Do you think that the Dragon Island proposal is a viable one, and, if so, how much money has been ring-fenced in this year's budget as a contribution towards it moving forward, or are you in a position as a Welsh Government to say, 'Well, actually, it may not be for Swansea, this money; it could be for other tidal projects', as hinted by the Trefnydd in later contributions on this type of question? Is it for the lagoon or not?

Yn ôl ym mis Ebrill 2019, Prif Weinidog, cadarnhaodd y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd bryd hynny bod Llywodraeth Cymru yn parhau i fod yn gefnogwr brwd o'r cynnig bryd hynny a bod cyllid yn dal ar y bwrdd pe byddai 'cynnig hyfyw yn cael ei gyflwyno'—rwy'n ei dyfynnu hi yn y fan yna. A ydych chi'n credu bod cynnig Ynys y Ddraig yn un hyfyw, ac, os felly, faint o arian sydd wedi ei neilltuo yng nghyllideb eleni fel cyfraniad tuag ato wrth symud ymlaen, neu a ydych chi mewn sefyllfa fel Llywodraeth Cymru i ddweud, 'Wel, mewn gwirionedd, efallai nad yw ar gyfer Abertawe, yr arian hwn; gallai fod ar gyfer prosiectau llanw eraill', fel yr awgrymwyd gan y Trefnydd mewn cyfraniadau diweddarach ar y math hwn o gwestiwn? A yw ar gyfer y morlyn ai peidio?

13:35

Llywydd, I think the Welsh Government has been clear throughout—we are committed to tidal energy and to marine energy in Wales. The Swansea bay tidal lagoon was obviously the front-runner in all of that, because it had developed its proposals, and it believed it had the support of the UK Government in doing so. The Charles Hendry review, set up by the UK Government to advise it on the possibility, described it, as the Member will remember, as a no-regrets investment. The UK Government then took 18 months to reply to the Hendry review, before turning it down in June 2018. We need the UK Government to come to the table, to do it in a way that would make the Dragon Energy Island project a viable proposition, because it will only be a viable proposition if it is done on a partnership basis. If that happens, the Welsh Government will be there to play our part, as we have demonstrated. As I said, if it were not for the money that we put into the development of that alternative proposition, there wouldn't be anything to discuss. But it's there because of the work that we and, of course, Swansea Council and local players have put into it. If the UK Government will back up its warm words with some actual action and some hard cash, the Welsh Government will be there too.

Llywydd, rwy'n credu bod Llywodraeth Cymru wedi bod yn eglur o'r cychwyn—rydym ni wedi ymrwymo i ynni'r llanw ac i ynni morol yng Nghymru. Mae'n amlwg mai morlyn llanw bae Abertawe oedd y cystadleuydd blaen yn hynny i gyd, gan ei fod wedi datblygu ei gynigion, ac roedd yn credu bod ganddo gefnogaeth Llywodraeth y DU i wneud hynny. Fe'i disgrifiwyd gan adolygiad Charles Hendry, a sefydlwyd gan Lywodraeth y DU i'w chynghori ar y posibilrwydd, fel y bydd yr Aelod yn cofio, fel buddsoddiad dim edifar. Yna cymerodd Llywodraeth y DU 18 mis i ymateb i adolygiad Hendry, cyn ei wrthod ym mis Mehefin 2018. Rydym ni angen i Lywodraeth y DU ddod at y bwrdd, ei wneud mewn ffordd a fyddai'n gwneud prosiect Ynys Ynni'r Ddraig yn gynnig hyfyw, oherwydd bydd yn gynnig hyfyw dim ond os caiff ei wneud ar sail partneriaeth. Os bydd hynny yn digwydd, bydd Llywodraeth Cymru yno i chwarae ein rhan, fel yr ydym ni wedi ei ddangos. Fel y dywedais, pe na byddai am yr arian a gyfrannwyd gennym ni at ddatblygu'r cynnig amgen hwnnw, ni fyddai unrhyw beth i'w drafod. Ond mae yno oherwydd y gwaith yr ydym ni ac, wrth gwrs, Cyngor Abertawe a buddiannau lleol wedi ei wneud arno. Os gwnaiff Llywodraeth y DU gefnogi ei geiriau gwresog gyda rhywfaint o weithredu pendant a rhywfaint o arian caled, bydd Llywodraeth Cymru yno hefyd.

Our major asset in terms of renewables is the tidal movement in the Severn estuary. It is the equivalent of hydropower and geothermal power in Iceland, and hydropower in China and Brazil. Welsh Government support has never been in doubt. Will the First Minister continue to press the Westminster Government on the production of electricity via tidal lagoon, obviously starting with Swansea?

Ein prif ased o ran ynni adnewyddadwy yw'r symudiad llanw yn aber afon Hafren. Mae'n cyfateb i ynni dŵr a phŵer geothermol yng Ngwlad yr Iâ, a phŵer dŵr yn Tsieina a Brasil. Ni fu amheuaeth erioed ynghylch cefnogaeth Llywodraeth Cymru. A wnaiff y Prif Weinidog barhau i bwyso ar Lywodraeth San Steffan o ran cynhyrchu trydan drwy forlyn llanw, gan ddechrau gydag Abertawe yn amlwg?

Well, Llywydd, I think Mike Hedges has just set out just why the failure of the UK Government to act on this is so frustrating, and so frustrating for Wales. We have unique opportunities in Wales in marine energy, whether that is in the Menai straits, whether that is around Pembrokeshire, or whether it is with tidal lagoon technology, to capitalise on the groundbreaking work that has already been done in preparing for a demonstration project in Swansea. And of course the Welsh Government goes on explaining to the UK Government the unique opportunities that the tidal reach of the Severn estuary provides. Wales and the United Kingdom need to be at the cutting edge of the global energy revolution that will be needed in years to come. We have all the natural assets to allow us to be in that position, and I very much share Mike Hedges's frustration at the failure of the UK Government to recognise that potential and to act on it.

Wel, Llywydd, rwy'n credu bod Mike Hedges newydd nodi pam mae methiant Llywodraeth y DU i weithredu ar hyn mor rhwystredig, ac mor rhwystredig i Gymru. Mae gennym ni gyfleoedd unigryw yng Nghymru ym maes ynni morol, boed hynny yn y Fenai, boed hynny o gwmpas sir Benfro, neu gyda thechnoleg morlynnoedd llanw, i fanteisio ar y gwaith arloesol sydd eisoes wedi ei wneud i baratoi ar gyfer prosiect arddangos yn Abertawe. Ac wrth gwrs, mae Llywodraeth Cymru yn parhau i esbonio i Lywodraeth y DU y cyfleoedd unigryw y mae cyrhaeddiad llanw aber afon Hafren yn eu cynnig. Mae angen i Gymru a'r Deyrnas Unedig fod ar flaen y gad yn y chwyldro ynni byd-eang y bydd ei angen yn y blynyddoedd i ddod. Mae gennym ni'r holl asedau naturiol i ganiatáu i ni fod yn y sefyllfa honno, ac rwy'n sicr yn rhannu rhwystredigaeth Mike Hedges am fethiant Llywodraeth y DU i gydnabod y potensial hwnnw ac i weithredu arno.

Perthnasau Rhynglywodraethol
Inter-governmental Relationships

2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am statws y berthynas rynglywodraethol rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU? OQ56457

2. Will the First Minister make a statement on the status of inter-governmental relationships between the Welsh Government and UK Government? OQ56457

Llywydd, the relationships continue to be, too often, unpredictable, ad hoc, disrupted by aggressively unilateral actions by the UK Government, and without the necessary underpinning of machinery for inter-governmental co-operation required to preserve the UK and enable it to prosper as a voluntary association of four nations.

Llywydd, mae'r berthynas yn parhau, yn rhy aml, i fod yn anrhagweladwy, yn ad hoc, wedi ei tharfu gan weithredoedd unochrog ymosodol gan Lywodraeth y DU, a heb y sylfaen angenrheidiol o weithdrefnau ar gyfer cydweithredu rhynglywodraethol sydd ei hangen i gynnal y DU a chaniatáu iddi ffynnu fel cymdeithas wirfoddol o bedair gwlad.

First Minister, you like to blame the UK Government for problems or aggression in the relationship, but shouldn't you take some responsibility? You chose to have yourself filmed saying the Prime Minister is really, really awful. How does that help bring the UK Government to the table? You've concluded the UK is over; you're running candidates who support independence at the coming election. This morning, one of your Ministers supported BBC Wales appointing an ex-chief executive of Plaid Cymru as its director of content. Wasn't the Secretary of State right to tell me last week that this is all about you palling up with Plaid Cymru with a view to a coalition after the election, and, so long as we have devolution, we will be on a slippery slope to independence?

Prif Weinidog, rydych chi'n hoffi rhoi'r bai ar Lywodraeth y DU am broblemau neu ymddygiad ymosodol yn y berthynas, ond oni ddylech chi gymryd rhywfaint o gyfrifoldeb? Fe wnaethoch chi ddewis cael eich hun wedi eich ffilmio yn dweud bod Prif Weinidog y DU yn wirioneddol ofnadwy. Sut mae hynny yn helpu i ddod â Llywodraeth y DU at y bwrdd? Rydych chi wedi dod i'r casgliad bod y DU ar ben; rydych chi'n defnyddio ymgeiswyr sy'n cefnogi annibyniaeth yn yr etholiad sydd i ddod. Y bore yma, cefnogodd un o'ch Gweinidogion benodiad BBC Cymru o gyn-brif weithredwr Plaid Cymru fel ei gyfarwyddwr cynnwys. Onid oedd yr Ysgrifennydd Gwladol yn iawn i ddweud wrthyf i yr wythnos diwethaf bod hyn i gyd yn ymwneud â chi'n ymgyfeillio a Phlaid Cymru gyda golwg ar glymblaid ar ôl yr etholiad, a, chyhyd ag y bydd gennym ni ddatganoli, y byddwn ni ar lethr llithrig i annibyniaeth?

Well, Llywydd, the Welsh Government has, time after time, for a decade, under the leadership that my predecessor, Carwyn Jones, gave to this whole agenda, argued for a constitutional convention to put the United Kingdom on a footing that would allow it to prosper in the future, and that is my position and the position of my party. We believe that the United Kingdom is better off for having Wales in it and that Wales is better off for being in the United Kingdom. There's no ambiguity at all in our position. What we lack is a UK Government willing to act in a way that recognises that, 20 years into devolution, attempting to bring devolved Governments to heel rather than to bring us closer together, will ever be a recipe for securing the continuation of a successful United Kingdom.

Time after time, both Carwyn Jones and I have urged UK Ministers to enter into the serious conversations that are needed to establish inter-governmental machinery, to find independent means of resolving and avoiding disputes between the nations, to do that on the basis of a parity of participation and of respect. Instead, we face a UK Government that unilaterally and aggressively takes funding, takes powers away from devolved Governments across the United Kingdom and, in its everyday actions, feeds the forces that will lead to the United Kingdom's break-up, unless the United Kingdom Government is prepared to recognise the foolishness of its approach and instead to follow the sorts of arguments and constructive proposals that the Welsh Government has consistently brought to this debate. 

Wel, Llywydd, mae Llywodraeth Cymru, dro ar ôl tro, ers degawd, o dan yr arweiniad a roddodd fy rhagflaenydd, Carwyn Jones, i'r holl agenda hon, wedi dadlau dros gonfensiwn cyfansoddiadol i roi'r Deyrnas Unedig ar sail a fyddai'n caniatáu iddi ffynnu yn y dyfodol, a dyna fy safbwynt i a safbwynt fy mhlaid. Rydym ni'n credu bod y Deyrnas Unedig yn well ei byd o fod â Chymru ynddi a bod Cymru yn well ei byd o fod yn y Deyrnas Unedig. Nid oes unrhyw amwysedd o gwbl yn ein safbwynt ni. Yr hyn nad oes gennym ni yw Llywodraeth y DU sy'n barod i weithredu mewn ffordd sy'n cydnabod, 20 mlynedd ers datganoli, na fydd ceisio gwneud i Lywodraethau datganoledig ufuddhau yn hytrach na dod â ni yn nes at ein gilydd, byth yn rysáit ar gyfer sicrhau parhad Teyrnas Unedig lwyddiannus.

Dro ar ôl tro, mae Carwyn Jones a minnau wedi annog Gweinidogion y DU i gynnal y sgyrsiau difrifol sydd eu hangen i sefydlu gweithdrefn rynglywodraethol, i ddod o hyd i ffyrdd annibynnol o ddatrys ac osgoi anghydfod rhwng y cenhedloedd, i wneud hynny ar sail cydraddoldeb cyfranogiad a pharch. Yn hytrach, rydym ni'n wynebu Llywodraeth y DU sy'n cymryd cyllid yn unochrog ac yn ymosodol, yn cymryd pwerau oddi wrth Lywodraethau datganoledig ar draws y Deyrnas Unedig ac, yn ei gweithredoedd bob dydd, yn bwydo'r grymoedd a fydd yn arwain at chwalu'r Deyrnas Unedig, oni bai bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn barod i gydnabod ffolineb ei dull gweithredu ac yn dilyn, yn hytrach, y mathau o ddadleuon a chynigion adeiladol y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cyfrannu yn gyson at y ddadl hon.

13:40

First Minister, can I ask you about positive steps that you can take in working with the UK Government to make Wales a safer place for everyone? I, along with many other Members and people across Wales, lit up my doorstep on Saturday evening to support the Reclaim the Streets campaign, not just to pay my respects to Wenjing Lin and Sarah Everard, but also to show a commitment to making our communities across Wales a safer place. You've just mentioned communities. Much more action is needed now to help women and people feel safer in our communities. Can you confirm that the Welsh Government will do what it can to positively collaborate with the UK Government on this specific issue? And could you also tell us a little bit more about the steps that Welsh Government is taking to empower women and to reassure people that they are safe in communities across Wales? 

Prif Weinidog, a gaf i eich holi am gamau cadarnhaol y gallwch chi eu cymryd gan weithio gyda Llywodraeth y DU i wneud Cymru yn lle mwy diogel i bawb? Goleuais i, ynghyd â llawer o Aelodau a phobl eraill ledled Cymru, fy stepen drws nos Sadwrn i gefnogi ymgyrch Reclaim the Streets, nid yn unig i dalu teyrnged i Wenjing Lin a Sarah Everard, ond hefyd i ddangos ymrwymiad i wneud ein cymunedau ledled Cymru yn lleoedd mwy diogel. Rydych chi newydd sôn am gymunedau. Mae angen llawer mwy o weithredu nawr i helpu menywod a phobl i deimlo yn fwy diogel yn ein cymunedau. A allwch chi gadarnhau y bydd Llywodraeth Cymru yn gwneud yr hyn a all i gydweithio yn gadarnhaol gyda Llywodraeth y DU ar y mater penodol hwn? Ac a allech chi ddweud ychydig mwy wrthym ni hefyd am y camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i rymuso menywod ac i dawelu meddyliau pobl eu bod nhw'n ddiogel mewn cymunedau ledled Cymru?

Well, Llywydd, I thank Nick Ramsay for that very serious and pertinent question, and of course the Welsh Government will act positively and constructively with other Governments in the United Kingdom. Women in Wales and elsewhere in the United Kingdom must be safe and feel safe. And if that's to happen in Wales, then that can only be with a combination of services that are devolved and non-devolved. If the UK Government wants a constructive conversation and engagement on that issue, then, of course, they will find a ready partner for that here. 

In terms of the actions that we can take, these were set out in the statement issued earlier today by my colleague Jane Hutt, the Deputy Minister and Chief Whip, who has dedicated her whole political career to advancing the causes of women and girls here in Wales. I commend the statement to Members of the Senedd. It sets out the actions that we, as a Welsh Government, will embark upon and, as I say, in answering Nick Ramsay, where others are willing to act with us in a genuinely collaborative fashion, we will always—we will always—be prepared to do that in the most constructive way. 

Wel, Llywydd, diolchaf i Nick Ramsay am y cwestiwn difrifol a pherthnasol iawn yna, ac wrth gwrs bydd Llywodraeth Cymru yn gweithredu yn gadarnhaol ac yn adeiladol gyda Llywodraethau eraill yn y Deyrnas Unedig. Mae'n rhaid i fenywod yng Nghymru ac mewn mannau eraill yn y Deyrnas Unedig fod yn ddiogel a theimlo yn ddiogel. Ac os yw hynny yn mynd i ddigwydd yng Nghymru, yna dim ond gyda chyfuniad o wasanaethau sydd wedi eu datganoli ac nad ydyn nhw wedi eu datganoli y gall hynny fod. Os yw Llywodraeth y DU eisiau cael sgwrs ac ymgysylltiad adeiladol ar y mater hwnnw, yna, wrth gwrs, byddan nhw'n canfod partner parod ar gyfer hynny yn y fan yma.

O ran y camau y gallwn ni eu cymryd, nodwyd y rhain yn y datganiad a gyhoeddwyd yn gynharach heddiw gan fy nghyd-Weinidog Jane Hutt, y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip, sydd wedi neilltuo ei gyrfa wleidyddol gyfan i hyrwyddo achosion menywod a merched yma yng Nghymru. Cymeradwyaf y datganiad i Aelodau'r Senedd. Mae'n nodi'r camau y byddwn ni, fel Llywodraeth Cymru, yn ymgymryd â nhw ac, fel y dywedais, wrth ateb Nick Ramsay, pan fo eraill yn barod i weithredu gyda ni mewn modd gwirioneddol gydweithredol, byddwn ni bob amser—byddwn ni bob amser—yn barod i wneud hynny yn y ffordd fwyaf adeiladol.

First Minister, I cannot over-emphasise how deeply I disagree with everything Mark Reckless now stands for. It seems to me that one of the main barriers to good inter-governmental relations between Wales and England is the largely defunct role of Secretary of State for Wales. The incumbent, Simon Hart, has said recently that the Welsh Government should

'stop fretting about their own little status in Cardiff and...look at the bigger picture'.

Would you agree with me that the bigger picture we need to look towards, before we achieve the independence that will empower us, is actually to abolish the role of Welsh Secretary, seeing as his Government and he are so intent on undermining the devolution that the people of Wales have voted for on no less than 14 occasions, through two referendums and delivering pro-devolution majorities in every election since 1997?

Prif Weinidog, ni allaf orbwysleisio pa mor ddwfn yr wyf i'n anghytuno â phopeth y mae Mark Reckless yn sefyll drosto erbyn hyn. Mae'n ymddangos i mi mai un o'r prif rwystrau i gysylltiadau rhynglywodraethol da rhwng Cymru a Lloegr yw swyddogaeth ddi-rym, i raddau helaeth, Ysgrifennydd Gwladol Cymru. Mae'r deiliad, Simon Hart, wedi dweud yn ddiweddar y dylai Llywodraeth Cymru

roi'r gorau i ofidio am eu statws bach eu hunain yng Nghaerdydd ac...edrych ar y darlun ehangach.

A fyddech chi'n cytuno â mi mai'r darlun ehangach y mae angen i ni edrych tuag ato, cyn i ni sicrhau'r annibyniaeth a fydd yn ein grymuso, yw diddymu swyddogaeth Ysgrifennydd Cymru, o ystyried bod ei Lywodraeth ac yntau mor benderfynol o danseilio'r datganoli y mae pobl Cymru wedi pleidleisio drosto ar ddim llai na 14 achlysur, trwy ddau refferendwm a darparu mwyafrifoedd o blaid datganoli ym mhob etholiad ers 1997?

13:45

Well, Llywydd, I certainly agree with Delyth Jewell that I have no sympathy at all with what Mr Reckless stands for or proposes. I often feel, when that Member is asking me questions, that what he's really doing is he's accusing me of being Welsh. And it's an accusation, Llywydd, to which I plead guilty, of course—inside out, back to front, upside down; you name it, that's what I am. The Member, I'm afraid—Mr Reckless—will never understand that, and it leads to the misguided sets of ideas that he puts in front of us.

On the issue of the Secretary of State's office, I have long believed—I've believed for more than a decade, while there were Labour Governments as well as Conservative Governments—that the continued case for territorial Secretaries of State, as they are called, has diminished year by year. I think there is a case for a Whitehall ministry that takes a constructive responsibility for relationships between the nations of the United Kingdom. I think that's a proper ambition. But territorial Secretaries of State are a hangover from pre-devolution days and, as I say, I agree with Delyth Jewell that the case for them weakens all the time, and is certainly weakened when any incumbent of that office uses the sort of belittling and demeaning language that we've seen from the Secretary of State for Wales.

Wel, Llywydd, rwy'n sicr yn cytuno â Delyth Jewell nad oes gen i unrhyw gydymdeimlad o gwbl â'r hyn y mae Mr Reckless yn sefyll drosto nac yn ei gynnig. Rwy'n teimlo'n aml, pan fydd yr Aelod hwnnw yn gofyn cwestiynau i mi, mai'r hyn y mae'n ei wneud mewn gwirionedd yw fy nghyhuddo i o fod yn Gymro. Ac mae'n gyhuddiad, Llywydd, yr wyf i'n pledio yn euog iddo, wrth gwrs—y tu chwith allan, y tu ôl ymlaen, wyneb i waered; dywedwch chi ef, dyna'r hyn yr wyf. Ni fydd yr Aelod, mae arnaf i ofn—Mr Reckless—byth yn deall hynny, ac mae'n arwain at y gyfres gamsyniol o syniadau y mae'n eu rhoi ger ein bron.

O ran swyddfa'r Ysgrifennydd Gwladol, rwyf i wedi credu ers tro—rwyf i wedi credu ers dros ddegawd, tra'r oedd Llywodraethau Llafur yn ogystal â Llywodraethau Ceidwadol—bod y ddadl barhaus dros Ysgrifenyddion Gwladol tiriogaethol, fel y'u gelwir, wedi lleihau flwyddyn ar ôl blwyddyn. Rwy'n credu bod dadl dros weinyddiaeth yn Whitehall sy'n cymryd cyfrifoldeb adeiladol am y berthynas rhwng cenhedloedd y Deyrnas Unedig. Rwy'n credu bod hwnnw yn uchelgais priodol. Ond mae Ysgrifenyddion Gwladol tiriogaethol yn oroesiad o'r dyddiau cyn datganoli ac, fel y dywedais, rwy'n cytuno â Delyth Jewell bod y ddadl o'u plaid yn gwanhau drwy'r amser, ac yn sicr yn cael ei gwanhau pan fydd unrhyw un o ddeiliaid y swydd honno yn defnyddio'r math o iaith fychanol a diraddiol yr ydym ni wedi ei gweld gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Arweinwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from the Party Leaders

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Questions now from the party leaders. Plaid Cymru leader, Adam Price.

Diolch, Llywydd. First Minister, today we mark the very sombre anniversary of the first recorded death as a result of COVID-19 in Wales. You've talked about the need for a future public inquiry that will seek to identify lessons from the last 12 months. Do you share the view, as I do, recently expressed by Sir Mansel Aylward, that one of the clear lessons is that there was a failure to properly plan and prepare for the pandemic? Specifically, do you think that the emphasis on influenza to the exclusion of coronaviruses like severe acute respiratory syndrome or middle east respiratory syndrome in the pandemic plan led to some of the early mistakes in the response? The science around a flu pandemic suggested it was very, very difficult, or even futile, to try and suppress community transmission once it's become endemic, which isn't the case, as we now know, with COVID. Does that explain the two principal mistakes early on—the failure to adopt lockdown restrictions sufficiently early and the abandonment of community test and trace, later readopted, of course?

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, heddiw rydym ni'n nodi pen-blwydd prudd iawn y farwolaeth gyntaf a gofnodwyd o ganlyniad i COVID-19 yng Nghymru. Rydych chi wedi sôn am yr angen am ymchwiliad cyhoeddus yn y dyfodol a fydd yn ceisio nodi gwersi o'r 12 mis diwethaf. A ydych chi'n rhannu'r farn, fel yr wyf i, a fynegwyd yn ddiweddar gan Syr Mansel Aylward, mai un o'r gwersi eglur yw y bu methiant i gynllunio a pharatoi yn iawn ar gyfer y pandemig? Yn benodol, a ydych chi'n credu bod y pwyslais ar y ffliw gan eithrio coronafeirysau fel syndrom anadlol acíwt difrifol neu syndrom anadlol y dwyrain canol yn y cynllun pandemig wedi arwain at rai o'r camgymeriadau cynnar yn yr ymateb? Awgrymodd yr wyddoniaeth o amgylch pandemig ffliw ei bod hi'n anodd dros ben, neu hyd yn oed yn ofer, ceisio atal trosglwyddiad cymunedol ar ôl iddo ddod yn endemig, nad yw'n wir, fel y gwyddom erbyn hyn, gyda COVID. A yw hynny'n esbonio'r ddau brif gamgymeriad yn gynnar—y methiant i fabwysiadu cyfyngiadau symud yn ddigon cynnar a chefnu ar brofi ac olrhain cymunedol, a ail-fabwysiadwyd yn ddiweddarach, wrth gwrs?

Well, Llywydd, let me thank Adam Price for drawing attention to the very sober and sombre day it is when we mark the anniversary of the first death from coronavirus here in Wales, an experience that has been repeated for far, far too many families. I was very glad today to be able to make the announcement of commemorative woodland, in both north and south Wales, where families who have experienced that loss will be able to have permanent memorial to that awful experience. Mr Price is right as well, Llywydd, to point to the fact that pandemic planning across the United Kingdom had largely focused on influenza, and the lessons that were drawn from earlier experiences of that.

I think it is too early to talk of mistakes and to attributing causes to things that could have been done differently. I'm quite sure that things would have been done differently if we knew then what we know now. So, that's not in any way to deny that things could have been done differently. Being able to say, 'It was because if this, or because of that, and, if we'd known, we'd have done something differently'—I think that's much harder to be definitive. There needs to be an inquiry. That inquiry needs to be on a UK basis, otherwise it will never make sense of the experience here in Wales in a full way, and it needs to be done at a time when the system—which is still focused, every single day, on dealing with the very real impacts of the public health emergency—has the space it needs to be able to think about and contribute to the questions that such an inquiry will rightly raise.

Wel, Llywydd, gadewch i mi ddiolch i Adam Price am dynnu sylw at y diwrnod difrifol a phrudd iawn yr ydyw pan fyddwn ni'n nodi pen-blwydd y farwolaeth gyntaf o coronafeirws yma yng Nghymru, profiad sydd wedi cael ei ailadrodd i lawer iawn gormod o deuluoedd. Roeddwn i'n falch iawn heddiw o allu gwneud y cyhoeddiad am goetir coffa, yn y gogledd ac yn y de, lle bydd teuluoedd sydd wedi dioddef y golled honno yn gallu cael cofeb barhaol i'r profiad ofnadwy hwnnw. Mae Mr Price yn iawn hefyd, Llywydd, i dynnu sylw at y ffaith bod cynllunio ar gyfer pandemig ar draws y Deyrnas Unedig wedi canolbwyntio i raddau helaeth ar y ffliw, a'r gwersi a ddysgwyd o brofiadau cynharach o hynny.

Rwy'n credu ei bod hi'n rhy gynnar i sôn am gamgymeriadau ac i briodoli achosion i bethau y gellid bod wedi eu gwneud yn wahanol. Rwy'n eithaf sicr y byddai pethau wedi cael eu gwneud yn wahanol pe byddem ni'n gwybod bryd hynny yr hyn yr ydym ni'n ei wybod nawr. Felly, nid yw hynny yn gwadu mewn unrhyw ffordd y gellid bod wedi gwneud pethau yn wahanol. Mae gallu dweud, 'Roedd oherwydd hyn, neu oherwydd hynna, a, phe byddem ni wedi gwybod, byddem ni wedi gwneud rhywbeth yn wahanol'—rwy'n credu bod hynny'n llawer anoddach i fod yn bendant. Mae angen cynnal ymchwiliad. Mae angen i'r ymchwiliad hwnnw fod ar sail y DU, neu ni fydd byth yn gwneud synnwyr o'r profiad yma yng Nghymru mewn ffordd lawn, ac mae angen ei wneud ar adeg pan fo gan y system—sy'n dal i ganolbwyntio, bob dydd, ar ymdrin ag effeithiau gwirioneddol argyfwng iechyd y cyhoedd—y lle sydd ei angen arni i allu meddwl amdano a chyfrannu at y cwestiynau y bydd ymchwiliad o'r fath yn eu codi yn briodol.

13:50

Many people, First Minister, are pointing to the way in which COVID-19 has highlighted and further exacerbated existing health inequalities that the Welsh health and social care policy forum, which draw together the leading organisations in the sector in Wales, have written to you, asking you to commit to a cross-Government strategy to reduce these inequalities, addressing the deeper social determinants of ill health, poor housing, gaps in educational opportunity and the prior pandemic of poverty that has scarred too many people in Wales for far too long.

The announcement that you just referred to—the creation of a living memorial to those who have lost their lives—I think is very thoughtful and very welcome, but would it not be an even greater memorial for us to resolve together to end child hunger and poverty, to end homelessness and poor housing, and end poverty pay, beginning with key workers, as a sign of our collective determination not to go back to how things were before?

Mae llawer o bobl, Prif Weinidog, yn tynnu sylw at y ffordd y mae COVID-19 wedi amlygu a gwaethygu ymhellach yr anghydraddoldebau iechyd presennol y mae fforwm polisi iechyd a gofal cymdeithasol Cymru, sy'n dod â'r sefydliadau blaenllaw yn y sector yng Nghymru ynghyd, wedi ysgrifennu atoch yn eu cylch, yn gofyn i chi ymrwymo i strategaeth draws-Lywodraethol i leihau'r anghydraddoldebau hyn, gan fynd i'r afael â phenderfynyddion cymdeithasol dyfnach afiechyd, tai gwael, bylchau mewn cyfleoedd addysgol a'r pandemig blaenorol o dlodi sydd wedi creithio gormod o bobl yng Nghymru am amser rhy hir o lawer.

Mae'r cyhoeddiad yr ydych chi newydd gyfeirio ato—creu cofeb fyw i'r rhai sydd wedi colli eu bywydau—yr wyf i'n credu sy'n feddylgar iawn ac i'w groesawu yn fawr, ond oni fyddai'n gofeb fwy fyth i ni benderfynu gyda'n gilydd i roi terfyn ar newyn a thlodi plant, i roi terfyn ar ddigartrefedd a thai gwael, a rhoi terfyn ar dâl tlodi, gan ddechrau gyda gweithwyr allweddol, fel arwydd o'n penderfyniad ar y cyd i beidio â dychwelyd i sut yr oedd pethau o'r blaen?

Well, Llywydd, those are also important points. I'm very glad the social care forum has been hard at work on this agenda. The work of the social partnership council, Llywydd, when we come to reflect on this extraordinary 12 months, I think will stand out as a way of working here in Wales that genuinely brings all interested parties around the table together. It's met every fortnight, it set up the social care forum as part of those arrangements, and I think they will be shown to have stood us in very good stead.

My ambition beyond coronavirus is absolutely to build back fairer, because if we don't build back fairer we certainly will not be building back better. And coronavirus has exposed—absolutely exposed—those deep, underlying unfairnesses and inequalities that are there in Welsh society and which have been exacerbated during a decade of deliberate austerity. What we now need to see is a Government at Westminster that is prepared, as we come out of all of this, not to heap the responsibility for it on the shoulders of those on whom we've relied the most during the last 12 months, and yet I fear very much that that is what we will see. And instead of inequalities being eroded, the Welsh Government will once again be faced with trying to do everything we can do to mitigate the impacts of a UK Government whose actions simply add to rather than address the structural impacts that we have seen drawn to the surface during the pandemic.  

Wel, Llywydd, mae'r rheina yn bwyntiau pwysig hefyd. Rwy'n falch iawn bod y fforwm gofal cymdeithasol wedi bod yn gweithio'n galed ar yr agenda hon. Rwy'n credu y bydd gwaith cyngor y bartneriaeth gymdeithasol, Llywydd, pan fyddwn ni'n dod i fyfyrio ar y 12 mis eithriadol hwn, yn sefyll allan fel ffordd o weithio yma yng Nghymru sydd wir yn dod â phob parti â buddiant o amgylch y bwrdd at ei gilydd. Mae wedi cyfarfod bob pythefnos, mae wedi sefydlu'r fforwm gofal cymdeithasol yn rhan o'r trefniadau hynny, ac rwy'n credu y dangosir eu bod nhw wedi ein rhoi ni mewn sefyllfa dda iawn.

Fy uchelgais pendant y tu hwnt i coronafeirws yw adeiladu yn ôl yn decach, oherwydd os na wnawn ni adeiladu yn ôl yn decach, yn sicr ni fyddwn ni'n adeiladu yn ôl yn well. Ac mae coronafeirws wedi amlygu—yn gwbl eglur—yr annhegwch a'r anghydraddoldebau dwfn, sylfaenol hynny sydd yno yng nghymdeithas Cymru ac sydd wedi eu gwaethygu yn ystod degawd o gyni cyllidol bwriadol. Yr hyn y mae angen i ni ei weld nawr yw Llywodraeth yn San Steffan sy'n barod, wrth i ni ddod allan o hyn i gyd, i beidio â llwytho'r cyfrifoldeb amdano ar ysgwyddau y rhai yr ydym ni wedi dibynnu fwyaf arnyn nhw yn ystod y 12 mis diwethaf, ac eto rwy'n ofni'n fawr mai dyna fyddwn ni'n ei weld. Ac yn hytrach nag erydu anghydraddoldebau, bydd Llywodraeth Cymru unwaith eto yn wynebu ceisio gwneud popeth y gallwn ni ei wneud i liniaru effeithiau Llywodraeth y DU y mae ei gweithredoedd yn ychwanegu at yr effeithiau strwythurol yr ydym ni wedi eu gweld yn cael eu tynnu i'r wyneb yn ystod y pandemig yn hytrach na mynd i'r afael â nhw.

First Minister, you previously said that you share my party's ambition of paying care workers fairly, with a guaranteed minimum wage of £10 an hour, but that can only happen, you said, if your party at Westminster succeeds in persuading the UK Government to adopt such a policy. Surely we can't afford to outsource such a fundamental decision to a UK Tory Government—they're never going to build back fairer, are they? Twenty-five years ago, we used to talk about the devolution dividend as one of the core arguments for the creation of this institution, the Senedd. Isn't it time that that dividend was paid to this group of workers? So, will you commit to funding social care, First Minister, sufficiently, so that all care workers can at least receive the real living wage, as an embodiment of the new Wales we should endeavour to create as a positive legacy of this awful pandemic?

Prif Weinidog, dywedasoch yn y gorffennol eich bod chi'n rhannu uchelgais fy mhlaid i o dalu gweithwyr gofal yn deg, gydag isafswm cyflog gwarantedig o £10 yr awr, ond dywedasoch mai dim ond os bydd eich plaid yn San Steffan yn llwyddo i berswadio Llywodraeth y DU i fabwysiadu polisi o'r fath y gall hynny ddigwydd. Siawns na allwn ni fforddio i roi penderfyniad mor sylfaenol ar gontract allanol i Lywodraeth Dorïaidd y DU—nid ydyn nhw byth yn mynd i adeiladu yn ôl yn decach, ydyn nhw? Bum mlynedd ar hugain yn ôl, roeddem ni'n arfer sôn am y difidend datganoli fel un o'r dadleuon craidd dros greu'r sefydliad hwn, y Senedd. Onid yw hi'n bryd i'r difidend hwnnw gael ei dalu i'r grŵp hwn o weithwyr? Felly, a wnewch chi ymrwymo i ariannu gofal cymdeithasol, Prif Weinidog, yn ddigonol, fel y gall pob gweithiwr gofal gael y cyflog byw gwirioneddol o leiaf, fel ymgorfforiad o'r Gymru newydd y dylem ni ymdrechu i'w chreu fel etifeddiaeth gadarnhaol o'r pandemig ofnadwy hwn?

Well, first of all, Llywydd, let me say that the devolution dividend is there every day in the experience of Welsh citizens, and there in a way that directly addresses inequalities as well. People here in Wales who are in low pay don't pay for their prescriptions, whereas, across the border, they're paying nearly £9 for every item. There's no tax on sickness here in Wales, and that's a devolution dividend. In this Senedd term, we have created the most generous childcare offer anywhere in the United Kingdom, again so that working families know that they can go to work and deal with and have at their disposal quality childcare for young people as they are in those formative years. We still have free breakfasts in our primary schools—again, absolutely aimed at making sure that those children who came to school too hungry to learn have something in Wales that we know will prevent that from happening. The devolution dividend is there every single day in the lives of Welsh families. And as for social care workers, of course it's the ambition of this Government that our social care workers should be properly recognised and properly paid for the job they do. We were the first Government in the United Kingdom to pay £500 to social care workers in recognition of the extraordinary job they have done during the pandemic. Now that the Chancellor's budget is out of the way, then my colleague Rebecca Evans, with Julie Morgan and Vaughan Gething, are looking to see how we can use our budget to continue to advance our agenda of recognising and rewarding social care workers for the vital job they do here in Wales.

Wel, yn gyntaf oll, Llywydd, gadewch i mi ddweud bod y difidend datganoli yno bob dydd ym mhrofiad dinasyddion Cymru, ac yno mewn ffordd sy'n mynd i'r afael yn uniongyrchol ag anghydraddoldebau hefyd. Nid yw pobl yma yng Nghymru sy'n cael cyflog isel yn talu am eu presgripsiynau, ond, dros y ffin, maen nhw'n talu bron i £9 am bob eitem. Nid oes treth ar salwch yma yng Nghymru, ac mae hwnnw yn ddifidend datganoli. Yn nhymor y Senedd hon, rydym ni wedi creu'r cynnig gofal plant mwyaf hael yn unman yn y Deyrnas Unedig, unwaith eto fel bod teuluoedd sy'n gweithio yn gwybod y gallan nhw fynd i'r gwaith ac ymdrin â gofal plant o safon a'i fod ar gael iddyn nhw, ar gyfer pobl ifanc tra eu bod nhw yn y blynyddoedd ffurfiannol hynny. Mae gennym ni frecwastau am ddim yn ein hysgolion cynradd o hyd—unwaith eto, gyda'r nod pendant o wneud yn siŵr bod gan y plant hynny a oedd yn dod i'r ysgol yn rhy llwglyd i ddysgu, rywbeth yng Nghymru y gwyddom y bydd yn atal hynny rhag digwydd. Mae'r difidend datganoli yno bob un dydd ym mywydau teuluoedd Cymru. Ac o ran gweithwyr gofal cymdeithasol, wrth gwrs mai uchelgais y Llywodraeth hon yw y dylai ein gweithwyr gofal cymdeithasol gael eu cydnabod yn briodol a'u talu yn briodol am y gwaith y maen nhw'n ei wneud. Ni oedd y Llywodraeth gyntaf yn y Deyrnas Unedig i dalu £500 i weithwyr gofal cymdeithasol i gydnabod y gwaith eithriadol y maen nhw wedi ei wneud yn ystod y pandemig. Nawr bod cyllideb y Canghellor allan o'r ffordd, yna mae fy nghyd-Weinidog Rebecca Evans, gyda Julie Morgan a Vaughan Gething, yn edrych i weld sut y gallwn ni ddefnyddio ein cyllideb i barhau i ddatblygu ein hagenda o gydnabod a gwobrwyo gweithwyr gofal cymdeithasol am y gwaith hanfodol y maen nhw'n ei wneud yma yng Nghymru.

13:55

Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.

Leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.

Thank you, Presiding Officer, and I identify myself with the comments of other leaders here this afternoon in reflecting on the year's anniversary since the first COVID death in Wales. Who would have thought, 12 months later, we would still tragically be seeing more deaths being reported from COVID, and continuing to go through the restrictions that are placed on all our everyday lives? I'd also like to ask the First Minister—. Because, as we come out of the COVID crisis, with the vaccine programme in full swing across the whole of the United Kingdom, on the continent of Europe, many leaders are now turning their back on the AstraZeneca vaccine and putting comments in the press that are deeply unhelpful to the roll-out of the vaccine—. You've used the rostrum here, or the lectern, should I say, to pass a message to the leaders on the continent of Europe when the Brexit discussions were in full flow. First Minister, what's your message to President Macron and Chancellor Merkel when they're talking negatively about the AstraZeneca vaccine? Because, until we have society across the world vaccinated, it's going to be increasingly difficult for us to get back to our normal lives. And what impact have you had—? What impact and assessment have you had made of the comments on the roll-out of the vaccine here in Wales—of the comments made in Europe?

Diolch, Llywydd, ac rwy'n cysylltu fy hun â sylwadau arweinyddion eraill yn y fan yma y prynhawn yma wrth fyfyrio ar ben-blwydd y farwolaeth COVID gyntaf yng Nghymru. Pwy fyddai wedi meddwl, 12 mis yn ddiweddarach, y byddem ni'n dal i fod yn gweld mwy o farwolaethau trasig yn cael eu hadrodd o COVID, ac yn parhau i fynd drwy'r cyfyngiadau sy'n cael eu gosod ar ein bywydau bob dydd? Hoffwn ofyn i'r Prif Weinidog hefyd—. Oherwydd, wrth i ni ddod allan o argyfwng COVID, gyda'r rhaglen frechu yn ei hanterth ar draws y Deyrnas Unedig gyfan, ar gyfandir Ewrop, mae llawer o arweinyddion yn troi eu cefnau ar frechlyn AstraZeneca bellach ac yn rhoi sylwadau yn y wasg sy'n arbennig o annefnyddiol i gyflwyniad y brechlyn—. Rydych chi wedi defnyddio'r llwyfan yn y fan yma, neu'r darllenfwrdd, ddylwn i ddweud, i gyfleu neges i'r arweinyddion ar gyfandir Ewrop pan oedd trafodaethau Brexit yn eu hanterth. Prif Weinidog, beth yw eich neges i'r Arlywydd Macron a'r Canghellor Merkel pan fyddan nhw'n siarad yn negyddol am frechlyn AstraZeneca? Oherwydd, tan y byddwn ni wedi brechu cymdeithas ledled y byd, mae'n mynd i fod yn fwyfwy anodd i ni ddychwelyd i'n bywydau arferol. A pha effaith ydych chi wedi ei chael—? Pa effaith ac asesiad ydych chi wedi eu gwneud o'r sylwadau ar gyflwyniad y brechlyn yma yng Nghymru—o'r sylwadau a wnaed yn Ewrop?

Well, Llywydd, my message is to people here in Wales on this important issue, and my message to people in Wales is very simple: the Oxford vaccine is safe. The anxieties that have been expressed about it elsewhere are not shared by the medicines regulator here in Wales, they are not shared by the World Health Organization, they are not shared by the European Medicines Agency, and they are certainly not shared by our chief medical officer and our scientific advisers. The health Minister and I had an opportunity yesterday to test all this evidence directly with our chief medical officer, and we came away from that absolutely strengthened in our understanding that the blood clots that are talked about in newspapers—there is no more risk of a blood clot from having the AstraZeneca-Oxford vaccine than there would be in the population at large at any time. Blood clots occur all the time in the population, and the vaccine is not—is not—going to increase your risk of that. So, on the important point that Andrew R.T. Davies made, I don't want anybody in Wales who may be hesitant about the vaccine to become more hesitant because of the stories that they will have seen or heard.

The vaccination programme in Wales goes from strength to strength. We broke records twice in this last week, on Friday and on Saturday, in the reported numbers of people who were vaccinated in one day. Over 40,000 people in one day reported on Saturday—an extraordinary figure; over 1 per cent of the whole population of Wales coming forward for vaccination. That's what we need to see in the days and weeks ahead, and I know that that will be strongly supported by parties across this Chamber, and I'm grateful for the opportunity to have reinforced those messages again this afternoon.

Wel, Llywydd, mae fy neges i i bobl yma yng Nghymru ar y mater pwysig hwn, ac mae fy neges i bobl yng Nghymru yn syml iawn: mae brechlyn Rhydychen yn ddiogel. Nid yw'r pryderon a fynegwyd amdano mewn mannau eraill yn cael eu rhannu gan y rheoleiddiwr meddyginiaethau yma yng Nghymru, nid ydyn nhw'n cael eu rhannu gan Sefydliad Iechyd y Byd, nid ydyn nhw'n cael eu rhannu gan yr Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd, ac yn sicr nid ydyn nhw'n cael eu rhannu gan ein prif swyddog meddygol a'n cynghorwyr gwyddonol. Cafodd y Gweinidog iechyd a minnau gyfle ddoe i brofi'r holl dystiolaeth hon yn uniongyrchol gyda'n prif swyddog meddygol, a daethom i ffwrdd o hynny yn gwbl gryfach yn ein dealltwriaeth bod y clotiau gwaed y sonnir amdanyn nhw mewn papurau newydd—nid oes dim mwy o berygl o glot gwaed o gael brechlyn AstraZeneca-Rhydychen nag a fyddai yn y boblogaeth yn gyffredinol ar unrhyw adeg. Mae clotiau gwaed yn digwydd drwy'r amser yn y boblogaeth, ac nid yw'r brechlyn—nid yw—yn mynd i gynyddu eich risg o hynny. Felly, o ran y pwynt pwysig a wnaeth Andrew R.T. Davies, nid wyf i eisiau i neb yng Nghymru a allai fod yn betrusgar am y brechlyn betruso mwy oherwydd y straeon y byddan nhw wedi eu gweld neu eu clywed.

Mae'r rhaglen frechu yng Nghymru yn mynd o nerth i nerth. Adroddwyd y niferoedd uchaf erioed ddwywaith yn ystod yr wythnos diwethaf, ddydd Gwener a dydd Sadwrn, o ran nifer y bobl a gafodd frechiad mewn un diwrnod. Adroddwyd dros 40,000 o bobl mewn un diwrnod ddydd Sadwrn—ffigur eithriadol; dros 1 y cant o boblogaeth gyfan Cymru yn dod ymlaen i gael eu brechu. Dyna'r hyn y mae angen i ni ei weld yn y dyddiau a'r wythnosau i ddod, a gwn y bydd hynny yn cael ei gefnogi yn gryf gan bleidiau ar draws y Siambr hon, ac rwy'n ddiolchgar am y cyfle i atgyfnerthu'r negeseuon hynny unwaith eto y prynhawn yma.

Thank you, First Minister. And I do welcome those positive comments, despite the negativity that is coming from other countries, and I hope that we can get back, in those countries, to a normal process of vaccination, because, as I said, unless we all adhere to the vaccination programme, we will all suffer lockdown measures going forward, as we're seeing in countries across Europe at the moment.

But I do want to bring you back to your own control plan, the coronavirus control plan, which you brought forward in December, and in particular that plan was predicated on the Kent variant being the dominant virus, which you identified on 21 December. The health Minister repeated this to me in January, when I was asking for a road map out of lockdown and, in particular, gateways of opportunity to open up the economy and open up society. You also repeated the importance of the coronavirus control plan to my colleague Laura Anne Jones in February, yet it is my understanding that the coronavirus control plan has now been put to one side and is awaiting an update. Why is it taking so long to update the coronavirus control plan, as it's been central to your thinking up until a few weeks ago? And can you, in the interest of transparency, publish all the updated guidelines that you're using when you're considering measures to unlock society as we go further into the spring and early summer?

Diolch, Prif Weinidog. Ac rwy'n croesawu'r sylwadau cadarnhaol hynny, er gwaethaf y negyddoldeb sy'n dod o wledydd eraill, a gobeithio y gallwn ni ddychwelyd, yn y gwledydd hynny, at broses frechu arferol, oherwydd, fel y dywedais, oni bai ein bod ni i gyd yn glynu wrth y rhaglen frechu, byddwn ni i gyd yn dioddef cyfyngiadau symud yn y dyfodol, fel yr ydym ni'n eu gweld mewn gwledydd ledled Ewrop ar hyn o bryd.

Ond fe hoffwn i ddod â chi yn ôl at eich cynllun rheoli eich hun, y cynllun rheoli coronafeirws, a gyhoeddwyd gennych chi ym mis Rhagfyr, ac yn arbennig, roedd y cynllun hwnnw wedi'i seilio ar amrywiolyn Caint fel y feirws amlycaf, a nodwyd gennych chi ar 21 Rhagfyr. Ailadroddodd y Gweinidog iechyd hyn wrthyf i ym mis Ionawr, pan oeddwn i'n gofyn am fap ffordd allan o'r cyfyngiadau symud ac, yn benodol, pyrth o gyfle i agor yr economi ac agor cymdeithas. Fe wnaethoch chi ailadrodd hefyd pwysigrwydd y cynllun rheoli coronafeirws i'm cyd-Aelod Laura Anne Jones ym mis Chwefror, ac eto fy nealltwriaeth i yw bod y cynllun rheoli coronafeirws wedi ei roi o'r neilltu erbyn hyn a'i fod yn aros am ddiweddariad. Pam mae'n cymryd cyhyd i ddiweddaru'r cynllun rheoli coronafeirws, gan ei fod wedi bod yn ganolog i'ch syniadau hyd at ychydig wythnosau yn ôl? Ac a allwch chi, i sicrhau tryloywder, gyhoeddi'r holl ganllawiau wedi'u diweddaru yr ydych chi'n eu defnyddio pan eich bod chi'n ystyried mesurau i ddatgloi cymdeithas wrth i ni fynd ymhellach i'r gwanwyn a dechrau'r haf?

14:00

Well, Llywydd, the control plan, the alert levels, were absolutely key to the announcement that I was able to make on Friday of last week: a very clear set of milestones for our education system, for our personal lives and in the business community, explaining how we hope to take advantage of the work that we have done together to suppress the virus here in Wales, to have more children back in school, more opportunities for people to meet, more businesses able to reopen again. I set out a series of dates, right up until 12 April, and indicated the issues that will be under consideration in the review period beyond that, provided conditions allow. All of that drew very heavily on the control plan.

We are in the process of updating some of the metrics in it to take full account of new variants and risks that still exist, because while numbers in Wales are currently falling, and the number of people in hospital is falling as well, none of us should turn our sight away from the risks that continue to be there. Three quarters of the countries of Europe reported rising coronavirus rates only last week, and here in Wales, we have some areas where numbers are not falling. So, while the position is, for the moment, and hopefully continuingly, heading in the right direction, it won't continue to do so if we don't attend to all the risks that continue to be there. The updated coronavirus plan will make sure that we have a properly balanced assessment, both of everything that has been achieved, of the positive impact that vaccination will continue to provide, but also that we do not put at risk everything that's been achieved by not being constantly vigilant about the risks that this virus can still pose to us all and to the lives of people here in Wales.

Wel, Llywydd, roedd y cynllun rheoli, y lefelau rhybudd, yn gwbl allweddol i'r cyhoeddiad yr oeddwn i'n gallu ei wneud ddydd Gwener yr wythnos diwethaf: cyfres eglur iawn o gerrig milltir i'n system addysg, i'n bywydau personol ac yn y gymuned fusnes, yn esbonio sut yr ydym ni'n gobeithio manteisio ar y gwaith yr ydym ni wedi ei wneud gyda'n gilydd i atal y feirws yma yng Nghymru, i gael mwy o blant yn ôl yn yr ysgol, mwy o gyfleoedd i bobl gyfarfod, mwy o fusnesau yn gallu ailagor unwaith eto. Nodais gyfres o ddyddiadau, hyd at 12 Ebrill, a nodais y materion a fydd yn cael eu hystyried yn ystod cyfnod yr adolygiad y tu hwnt i hynny, cyn belled ag y bo'r amodau yn caniatáu hynny. Roedd hynny i gyd yn manteisio yn drwm iawn ar y cynllun rheoli.

Rydym wrthi'n diweddaru rhai o'r metrigau sydd ynddo i roi ystyriaeth lawn i amrywiolion newydd a risgiau sy'n dal i fodoli, oherwydd er bod niferoedd yng Nghymru yn gostwng ar hyn o bryd, a bod nifer y bobl yn yr ysbyty yn gostwng hefyd, ni ddylai yr un ohonom ni droi ein golwg oddi wrth y risgiau sy'n parhau i fod yno. Adroddodd tri chwarter gwledydd Ewrop gyfraddau coronafeirws sy'n cynyddu dim ond yr wythnos diwethaf, ac yma yng Nghymru, mae gennym ni rai ardaloedd lle nad yw'r niferoedd yn gostwng. Felly, er bod y sefyllfa, am y tro, a gobeithio yn barhaus, yn mynd i'r cyfeiriad iawn, ni fydd yn parhau i wneud hynny os na fyddwn ni'n rhoi sylw i'r holl risgiau sy'n parhau i fod yno. Bydd y cynllun coronafeirws wedi'i ddiweddaru yn gwneud yn siŵr bod gennym ni asesiad cytbwys iawn, o bopeth sydd wedi ei gyflawni, o'r effaith gadarnhaol y bydd brechu yn parhau i'w darparu, ond hefyd nad ydym ni'n peryglu popeth sydd wedi ei gyflawni, drwy beidio â bod yn wyliadwrus yn barhaus ynghylch y risgiau y gall y feirws hwn ddal i'w hachosi i bob un ohonom ni ac i fywydau pobl yma yng Nghymru.

Thank you for that answer, First Minister. I am a little surprised at the importance you attached to the coronavirus control plan in last week's announcement, because the health Minister did confirm that the plan, as devised, was not being adhered to in the consideration of the plans you announced on Friday, and that update was alluded to by the Deputy Minister in his interview on the Politics Wales show on Sunday, which we're still waiting for. Can you confirm when that new plan will be available for us all to consider what matrix the Government are working to?

Importantly, when it comes to a public inquiry, you've made comments recently that you do not believe that a public inquiry would be appropriate to start before the pandemic has come to its natural conclusion, if indeed it ever does come to its conclusion. We've also learned from Carmarthenshire council, for example, that twice as many people died in care homes in the second wave of the coronavirus outbreak. So, it's really important that we do have an independent, thorough inquiry to look at all these aspects, so that we can plan for the future, learn the safety measures we need to put in place to save lives going forward. I know that we have an election on 6 May, and we'll all be fighting to take the job that you have, and you will be fighting to retain that job, but it's important that members of the public understand exactly who occupies that chair, what they will do in commissioning such a public inquiry. From my point of view, I want to see a public inquiry as soon as possible make progress, and, rather than lose it in a wider UK public inquiry, have a Wales-specific public inquiry. Could you clarify your remarks so that we can understand exactly when you believe that a public inquiry should start, and that you agree that it should be a stand-alone Welsh public inquiry, looking at the measures that Welsh Government have control over, rather than be submerged in a wider UK inquiry?

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Rwy'n synnu braidd at y pwysigrwydd y gwnaethoch chi ei neilltuo i'r cynllun rheoli coronafeirws yn y cyhoeddiad yr wythnos diwethaf, oherwydd cadarnhaodd y Gweinidog iechyd nad oedd cydymffurfiad â'r cynllun, fel y'i lluniwyd, wrth ystyried y cynlluniau a gyhoeddwyd gennych chi ddydd Gwener, a chyfeiriodd y Dirprwy Weinidog at y diweddariad hwnnw, yr ydym ni'n dal i aros amdano, yn ei gyfweliad ar raglen Politics Wales ddydd Sul. A allwch chi gadarnhau pryd y bydd y cynllun newydd hwnnw ar gael i ni i gyd ystyried pa fatrics y mae'r Llywodraeth yn gweithio yn unol ag ef?

Yn bwysig, pan ddaw'n fater o ymchwiliad cyhoeddus, rydych chi wedi gwneud sylwadau yn ddiweddar nad ydych chi'n credu y byddai'n briodol cychwyn ymchwiliad cyhoeddus cyn i'r pandemig ddod i'w derfyn naturiol, os gwnaiff ddod i'w derfyn fyth, yn wir. Rydym ni hefyd wedi darganfod gan gyngor sir Gaerfyrddin, er enghraifft, bod dwywaith cymaint o bobl wedi marw mewn cartrefi gofal yn ail don yr achosion o goronafeirws. Felly, mae'n bwysig iawn bod gennym ni ein bod ni'n cael ymchwiliad annibynnol a thrylwyr i edrych ar yr holl agweddau hyn, fel y gallwn ni gynllunio ar gyfer y dyfodol, dysgu'r mesurau diogelwch y mae angen i ni eu rhoi ar waith i achub bywydau yn y dyfodol. Gwn fod gennym ni etholiad ar 6 Mai, a byddwn ni i gyd yn brwydro i gymryd y swydd sydd gennych chi, a byddwch chithau'n brwydro i gadw'r swydd honno, ond mae'n bwysig bod aelodau'r cyhoedd yn deall yn union pwy sydd yn y gadair yna, yr hyn y bydd yn ei wneud wrth gomisiynu ymchwiliad cyhoeddus o'r fath. O'm safbwynt i, rwyf i eisiau gweld ymchwiliad cyhoeddus cyn gynted â phosibl yn gwneud cynnydd, ac, yn hytrach na'i golli mewn ymchwiliad cyhoeddus ehangach yn y DU, cael ymchwiliad cyhoeddus sy'n benodol i Gymru. A allech chi egluro eich sylwadau fel y gallwn ni ddeall yn union pryd yr ydych chi'n credu y dylai ymchwiliad cyhoeddus ddechrau, a'ch bod chi'n cytuno y dylai fod yn ymchwiliad cyhoeddus annibynnol i Gymru yn unig, yn edrych ar y mesurau y mae gan Lywodraeth Cymru reolaeth drostyn nhw, yn hytrach na chael ei foddi mewn ymchwiliad ehangach yn y DU?

14:05

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.

Well, Llywydd, I believe that an inquiry will be a necessary and important part of the way that we learn the lessons of the extraordinary 12 months that we have lived through. I did not say yesterday that I thought it should wait until coronavirus was over; I said I thought it should wait until we are all confident that coronavirus is in the rear-view mirror. So, we will still be dealing with coronavirus, and will be for some time to come, but when we are certain that we are moving out of it and we're not at risk of it re-emerging again, then there will be capacity in the system to do the thinking and the work of contributing to a public inquiry.

I don't agree with him about a Wales-only inquiry. I've lost count of the number of times he has urged on me a four-nation approach, but on this issue he appears to think it sensible to go it alone. A Wales-only inquiry would not be able to grapple with a long list of issues that will be fundamental to being able to draw the lessons from what has happened. It would not be able to look at issues of foreign travel and the importation of the virus into the United Kingdom, and yet the first cases we saw here in Wales were viruses that came from elsewhere in the world. It would not be able to deal with the decision making of COBRA and the way in which that has impacted on the course of the virus here in Wales. It would not be able to deal with the vaccination programme, because the vaccination programme relies heavily on the successful work of the UK Government in securing supplies of the vaccine. It wouldn't be able to deal with the testing programme, because again, for the testing programme, we rely on the lighthouse labs for a good part of the testing programme here in Wales, and those labs and the decisions about them are made by the UK Government. Llywydd, I could go on. There is a very long list of things that are absolutely central to understanding the way in which coronavirus has impacted here in Wales.

That will, absolutely properly, look at the decision making of the Welsh Government as well, but trying to do it in isolation from the decisions that have been made across the United Kingdom and by other Governments as well as decisions that have been made jointly, it wouldn't even begin to tell the picture of what has happened in the last 12 months, it would not be worth it as an endeavour. On this matter, I agree with the advice he normally gives me, that a UK-wide inquiry, in which the decision making of all layers of Government will be fundamental, that is the way to learn the lessons, in a way that is right, proper and effective. And that's something that I'm very committed to making sure happens. 

Wel, Llywydd, rwy'n credu y bydd ymchwiliad yn rhan angenrheidiol a phwysig o'r ffordd yr ydym ni'n dysgu gwersi y 12 mis eithriadol yr ydym ni wedi byw drwyddyn nhw. Ni ddywedais ddoe fy mod i'n meddwl y dylai aros tan fod y coronafeirws ar ben; dywedais fy mod i'n meddwl y dylai aros tan ein bod ni i gyd yn ffyddiog fod y coronafeirws y tu ôl i ni. Felly, byddwn ni'n dal i ymdrin â coronafeirws, ac yn gwneud hynny am gryn amser i ddod, ond pan fyddwn ni'n sicr ein bod ni'n symud allan ohono ac nad ydym ni mewn perygl y bydd yn ailymddangos unwaith eto, yna bydd capasiti yn y system i wneud y meddwl a'r gwaith o gyfrannu at ymchwiliad cyhoeddus.

Nid wyf i'n cytuno ag ef ynglŷn ag ymchwiliad Cymru yn unig. Rwyf i wedi colli cyfrif o'r nifer o weithiau y mae wedi annog i mi ddilyn dull pedair gwlad, ond ar y mater hwn mae'n ymddangos ei fod yn credu ei bod hi'n synhwyrol ei wneud ar ein pen ein hunain. Ni fyddai ymchwiliad Cymru yn unig yn gallu mynd i'r afael â rhestr faith o faterion a fydd yn hanfodol i allu dysgu'r gwersi o'r hyn sydd wedi digwydd. Ni fyddai'n gallu edrych ar faterion teithio tramor a mewnforio'r feirws i'r Deyrnas Unedig, ac eto roedd yr achosion cyntaf a welsom ni yma yng Nghymru yn feirysau a ddaeth o fannau eraill yn y byd. Ni fyddai'n gallu ymdrin â phenderfyniadau COBRA a'r ffordd y mae hynny wedi effeithio ar hynt y feirws yma yng Nghymru. Ni fyddai'n gallu ymdrin â'r rhaglen frechu, oherwydd mae'r rhaglen frechu yn dibynnu'n helaeth ar waith llwyddiannus Llywodraeth y DU o ran sicrhau cyflenwadau o'r brechlyn. Ni fyddai'n gallu ymdrin â'r rhaglen brofi, oherwydd unwaith eto, ar gyfer y rhaglen brofi, rydym ni'n dibynnu ar y labordai goleudy am ran sylweddol o'r rhaglen brofi yma yng Nghymru, ac mae'r labordai hynny a'r penderfyniadau amdanyn nhw yn cael eu gwneud gan Lywodraeth y DU. Llywydd, fe allwn i barhau. Ceir rhestr faith iawn o bethau sy'n gwbl ganolog i ddeall y ffordd y mae coronafeirws wedi cael effaith yma yng Nghymru.

Bydd hynny, yn gwbl briodol, yn edrych ar benderfyniadau Llywodraeth Cymru hefyd, ond ni fyddai ceisio gwneud hynny ar wahân i'r penderfyniadau a wnaed ledled y Deyrnas Unedig a chan Lywodraethau eraill yn ogystal â phenderfyniadau a wnaed ar y cyd, hyd yn oed yn dechrau cyfleu darlun o'r hyn sydd wedi digwydd yn ystod y 12 mis diwethaf, ni fyddai'n werth chweil fel ymdrech. Ar y mater hwn, rwy'n cytuno â'r cyngor y mae'n ei roi i mi fel rheol, mai ymchwiliad y DU gyfan, lle bydd penderfyniadau pob haen o Lywodraeth yn sylfaenol, dyna'r ffordd i ddysgu'r gwersi, mewn ffordd sy'n iawn, yn briodol ac yn effeithiol. Ac mae hynny yn rhywbeth yr wyf i'n ymrwymedig iawn i wneud yn siŵr ei fod yn digwydd. 

Dwyn Cŵn
Dog Thefts

3. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael â'r cynnydd yn nifer y cŵn a gaiff eu dwyn yng Nghymru? OQ56467

3. What action is the Welsh Government taking to combat the rise in dog thefts in Wales? OQ56467

I thank the Member for the question, Llywydd. While dog theft is not a devolved matter, officials across the UK are working together to develop proposals to tackle pet theft. The Welsh Government will act with others to ensure any such proposals have an effective impact here in Wales. 

Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn, Llywydd. Er nad yw dwyn cŵn yn fater sydd wedi ei ddatganoli, mae swyddogion ledled y DU yn cydweithio i ddatblygu cynigion i fynd i'r afael ag achosion o ddwyn anifeiliaid anwes. Bydd Llywodraeth Cymru yn gweithredu gydag eraill i sicrhau bod unrhyw gynigion o'r fath yn cael effaith effeithiol yma yng Nghymru.

Thank you, First Minister. For many people, their dog is not just a pet, they are a family member, and to have that family member violently ripped from you so someone can profit is unimaginable to me, and I'm sure every person with an ounce of compassion feels that way. I cannot imagine the heartache those people are going through. So, while I accept, First Minister, that crime and sentencing matters are reserved to the UK Government, we can take action to make these crimes more difficult to perpetrate. First Minister, will you consider imposing tougher restrictions on third-party sales of pets to ensure that not only stringent animal welfare standards are met but to cut off the black market in animal sales? Diolch.  

Diolch, Prif Weinidog. I lawer o bobl, nid anifail anwes yn unig yw eu ci, maen nhw'n aelod o'r teulu, ac mae cael yr aelod hwnnw o'r teulu wedi ei rwygo yn ddisymwth oddi wrthych chi fel y gall rhywun wneud elw y tu hwnt i'm dychymyg i, ac rwy'n siŵr bod pob person sydd â gronyn o dosturi yn teimlo felly. Ni allaf ddychmygu y gofid calon y mae'r bobl hynny yn ei ddioddef. Felly, er fy mod i'n derbyn, Prif Weinidog, bod materion troseddu a dedfrydu wedi eu cadw yn ôl ar gyfer Llywodraeth y DU, gallwn ni gymryd camau i wneud y troseddau hyn yn fwy anodd eu cyflawni. Prif Weinidog, a wnewch chi ystyried gosod cyfyngiadau llymach ar werthiannau trydydd parti o anifeiliaid anwes i sicrhau nid yn unig bod safonau lles anifeiliaid llym yn cael eu bodloni ond i ddileu'r farchnad ddu mewn gwerthiannau anifeiliaid? Diolch.

Llywydd, can I thank Caroline Jones? I share her view of the impact that dog thefts have on families where the care of an animal is absolutely part of what that family revolves around. I vividly remember, Llywydd, an early conversation with a food bank that I visited about the importance of being able to provide food for animals as part of the service that they provided for those families who relied upon the companionship of the dog that they spent a lot of their time and a lot of their lives with, so to have a dog stolen will be devastating for so many families. And I'm very pleased to be able to say in relation to the supplementary question that, next week, the Welsh Government will bring forward for debate on 23 March Lucy's law proposals—as they are sometimes called—to ban third-party sales of pets here in Wales. I look forward to that debate and, I'm sure, to support from Members for that action in many parts of the Chamber.

Llywydd, a gaf i ddiolch i Caroline Jones? Rwy'n rhannu ei barn ar yr effaith y mae achosion o ddwyn cŵn yn ei chael ar deuluoedd pan fo gofalu am anifail yn rhan ganolog o'r hyn y mae'r teulu hwnnw yn ei wneud. Rwy'n cofio yn eglur, Llywydd, sgwrs gynnar gyda banc bwyd yr ymwelais ag ef am bwysigrwydd gallu darparu bwyd i anifeiliaid yn rhan o'r gwasanaeth yr oedden nhw'n ei ddarparu i'r teuluoedd hynny a oedd yn dibynnu ar gwmnïaeth y ci yr oedden nhw'n treulio llawer o'u hamser a llawer o'u bywydau gydag ef, felly bydd cael ci wedi ei ddwyn yn drychinebus i gynifer o deuluoedd. Ac rwy'n falch iawn o allu dweud o ran y cwestiwn atodol y bydd Llywodraeth Cymru, yr wythnos nesaf, yn cyflwyno dadl ar 23 Mawrth ar gynigion cyfraith Lucy—fel y'u gelwir weithiau—i wahardd gwerthiannau anifeiliaid anwes trydydd parti yma yng Nghymru. Edrychaf ymlaen at y ddadl honno ac, rwy'n siŵr, at gefnogaeth i'r camau hynny gan Aelodau mewn sawl rhan o'r Siambr.

14:10

First Minister, as a dog lover, I know that your dog is often your best friend and, as has been said already this afternoon, is very much a family member. Now, it's deeply disturbing to know that criminals are targeting dogs and other pets to steal. These people are an absolute disgrace, an absolute disgrace. First Minister, what conversations have Welsh Government Ministers had with the police and the Home Office to ensure that these criminals are brought to justice, and what conversations have you had about the impact of UK Conservative police cuts and their failure to deliver on the promised 62 extra police officers in Deeside?

Prif Weinidog, fel un sy'n hoff o gŵn, rwy'n gwybod mai eich ci yw eich ffrind gorau yn aml ac, fel y dywedwyd eisoes y prynhawn yma, mae'n sicr yn aelod o'r teulu. Nawr, mae'n peri pryder mawr i wybod bod troseddwyr yn targedu cŵn ac anifeiliaid anwes eraill i'w dwyn. Mae'r bobl hyn yn gwbl warthus, yn gwbl warthus. Prif Weinidog, pa sgyrsiau y mae Gweinidogion Llywodraeth Cymru wedi eu cael gyda'r heddlu a'r Swyddfa Gartref i sicrhau bod y troseddwyr hyn yn cael eu dwyn i gyfiawnder, a pha sgyrsiau ydych chi wedi eu cael am effaith toriadau heddlu Ceidwadwyr y DU a'u methiant i ddarparu'r 62 o heddweision ychwanegol a addawyd yng Nglannau Dyfrdwy?

Llywydd, I thank Jack Sargeant for that. We've been just discussing the pandemic's impact here in Wales, and this question is connected to it as well. We know that in the conditions of having to work from home and stay at home, many families have acquired pets, and that means that the opportunity for criminal action has arisen because the prices of dogs have risen very fast over the last 12 months. And it is disgraceful, I agree absolutely with Jack Sargeant, that people should seek to exploit people's vulnerabilities in that way.

We have conversations, of course, with our police and crime commissioners and police forces. It's very good to see that Dyfed-Powys Police has recently appointed a chief inspector to head their task force on this matter. But our police forces are stretched in all directions, and policing the pandemic and dealing with volumes of crimes that have not abated, in many ways, during it, create enormous pressures for them and those pressures are exacerbated by a decade of cuts, a decade of Tory cuts in police forces, numbers reduced year after year after year.

The Welsh Government stepped in—as Jack Sargeant will know, and his father was very much part of this—stepped in to fund 500 police community support officers here in Wales, to allow our local forces to have more people on the ground in communities able to deal with issues like dog theft and the impact that that has on families. I know that the Conservative Party has committed itself to ensuring that were they to have any part to play in the next Senedd Government, that no funding would be provided for non-devolved matters. Well, that's the end of 500 police support officers in Wales, because we have put our money in to protect communities where the Conservative Government has failed, and if we're returned to Government after 6 May, then people in Wales can know that those beat officers—the people they meet day in, day out in their communities—they will be safe with a Labour Government, even while the Tories here in Wales are determined to defund them.

Llywydd, diolchaf i Jack Sargeant am hynna. Rydym ni newydd fod yn trafod effaith y pandemig yma yng Nghymru, ac mae'r cwestiwn hwn yn gysylltiedig â hynny hefyd. Rydym ni'n gwybod bod llawer o deuluoedd, o dan amodau gorfod gweithio gartref ac aros gartref, wedi caffael anifeiliaid anwes, ac mae hynny'n golygu bod y cyfle ar gyfer ymddygiad troseddol wedi cynyddu gan fod prisiau cŵn wedi codi yn gyflym iawn dros y 12 mis diwethaf. Ac mae'n warthus, rwy'n cytuno yn llwyr â Jack Sargeant, y dylai pobl geisio manteisio ar agweddau agored i niwed pobl yn y ffordd honno.

Rydym ni'n cael sgyrsiau, wrth gwrs, gyda'n comisiynwyr heddlu a throseddu a'n heddluoedd. Mae'n dda iawn gweld bod Heddlu Dyfed-Powys wedi penodi prif arolygydd yn ddiweddar i arwain eu tasglu ar y mater hwn. Ond mae ein heddluoedd yn cael eu hymestyn i bob cyfeiriad, ac mae plismona'r pandemig ac ymdrin â niferoedd troseddu nad ydyn nhw wedi lleihau, mewn sawl ffordd, yn ystod y cyfnod hwnnw, yn creu pwysau enfawr iddyn nhw ac mae'r pwysau hynny yn cael eu gwaethygu gan ddegawd o doriadau, degawd o doriadau gan y Torïaid mewn heddluoedd, niferoedd yn gostwng flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn.

Camodd Llywodraeth Cymru i mewn—fel y bydd Jack Sargeant yn gwybod, ac roedd ei dad yn rhan fawr o hyn—camodd i mewn i ariannu 500 o swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu yma yng Nghymru, i ganiatáu i'n heddluoedd lleol gael mwy o bobl ar lawr gwlad mewn cymunedau sy'n gallu ymdrin â materion fel dwyn cŵn a'r effaith y mae hynny yn ei chael ar deuluoedd. Gwn fod y Blaid Geidwadol wedi ymrwymo i sicrhau, pe byddai ganddyn nhw unrhyw ran i'w chwarae yn Llywodraeth nesaf y Senedd, na fyddai unrhyw gyllid yn cael ei ddarparu ar gyfer materion nad ydyn nhw wedi eu datganoli. Wel, dyna ddiwedd ar 500 o swyddogion cymorth yr heddlu yng Nghymru, oherwydd rydym ni wedi cyfrannu ein harian i ddiogelu cymunedau lle mae'r Llywodraeth Geidwadol wedi methu, ac os cawn ni ein dychwelyd i'r Llywodraeth ar ôl 6 Mai, yna gall pobl yng Nghymru wybod bod y plismyn rhawd hynny—y bobl y maen nhw'n eu cyfarfod ddydd ar ôl dydd yn eu cymunedau—yn ddiogel gyda Llywodraeth Lafur, hyd yn oed tra bod y Torïaid yma yng Nghymru yn benderfynol o ddiddymu eu cyllid.

Y Gronfa Ffyniant Gyffredin
The Shared Prosperity Fund

4. Pa asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud o'r dyraniadau cyllid arfaethedig i Gymru o ganlyniad i gronfa ffyniant gyffredin Llywodraeth y DU? OQ56469

4. What assessment has the First Minister made of the proposed funding allocations to Wales resulting from the UK Government's shared prosperity fund? OQ56469

Dirprwy Lywydd, our assessment is clear: the UK shared prosperity fund fails to honour repeated public commitments made by the UK Government and 'leave' campaigners in Wales that exiting the European Union would mean not a penny less and no devolved powers lost to Wales. 

Dirprwy Lywydd, mae ein hasesiad yn eglur: mae cronfa ffyniant gyffredin y DU yn methu ag anrhydeddu ymrwymiadau cyhoeddus mynych a wnaed gan Lywodraeth y DU ac ymgyrchwyr 'gadael' yng Nghymru na fyddai gadael yr Undeb Ewropeaidd yn golygu ceiniog yn llai ac na fyddai unrhyw bwerau datganoledig yn cael eu colli i Gymru.

14:15

Thank you, First Minister. We have heard much but seen little of either the shared prosperity fund or the levelling-up fund, both of which are becoming more and more like a publicly funded Conservative election fund than a serious attempt to share the prosperity of the United Kingdom. First Minister, do you share my concern that Wales will lose out, that investment funding in Wales will be cut, and that support for Welsh communities recovering from COVID will be cut by a UK Tory Government that has, over the last year, delivered more funds to its friends and donors than it has invested to sustain the Welsh economy? Therefore, do you agree with me that we can only trust the Welsh Government to deliver for Wales, and not a Tory UK Government that only looks at us with disdain from afar?

Diolch, Prif Weinidog. Rydym ni wedi clywed llawer ond wedi gweld ychydig iawn o naill ai'r gronfa ffyniant gyffredin na'r gronfa lefelu, y mae'r ddwy ohonyn nhw yn dod yn fwyfwy tebyg i gronfa etholiadol Geidwadol wedi'i hariannu gan y cyhoedd nag ymgais o ddifrif i rannu ffyniant y Deyrnas Unedig. Prif Weinidog, a ydych chi'n rhannu fy mhryder i y bydd Cymru ar ei cholled, y bydd cyllid buddsoddi yng Nghymru yn cael ei dorri, ac y bydd cymorth i gymunedau Cymru sy'n adfer yn sgil COVID yn cael ei dorri gan Lywodraeth Dorïaidd yn y DU sydd, dros y flwyddyn ddiwethaf, wedi darparu mwy o arian i'w ffrindiau a'i rhoddwyr nag y mae wedi ei fuddsoddi i gynnal economi Cymru? Felly, a ydych chi'n cytuno â mi mai dim ond Llywodraeth Cymru y gallwn ni ymddiried ynddi i gyflawni dros Gymru, ac nid Llywodraeth Dorïaidd y DU sy'n gwneud dim ond edrych arnom ni gyda dirmyg o bell?

Those cuts are already happening. Those cuts are guaranteed now by the way the UK Government has published its plans for a levelling-up fund, so called, and for the shared prosperity fund. Wales will miss out on millions and millions and millions of pounds, and communities like Blaenau Gwent will be at the sharp end of that—communities of which this Conservative Government knows little and cares less. In those practical decisions we are going to see, instead of the seven-year funding that we had under structural funds, instead of a partnership approach with players here in Wales at that local level, determining how that money should be spent—we are going to see a random, divisive, bureaucratic and wasteful set of arrangements imposed upon us.

I very much share the anxiety that Alun Davies expressed in his opening supplementary question. We are going to be in the hands of the Ministry of Housing, Communities and Local Government, a ministry of which the House of Commons Public Accounts Committee said, in July 2019, on the local enterprise funds in England, that despite spending £12 billion, that ministry had no understanding of what impact that spending had on local economic growth. The same committee, commenting on the towns fund and decisions made by the Secretary of State Robert Jenrick, said that he had

'risked the Civil Service’s reputation for integrity and impartiality'

and that he had acted in ways that 

'fuelled accusations of political bias'

when he picked a scheme that was 536 on the list of 541 ranked by his civil servants and decided to fund it. It's little wonder that the conclusions were drawn that that decision was driven by those narrow, partisan and politically motivated ways of conducting business. Now, Wales will be at the same mercy of a UK Government making decisions in Whitehall, bypassing people here in Wales. We will look every day at the way that those decisions are made to make sure that pork-barrel politics of the sort we see by this Tory Government in Whitehall—that we are not polluted by it here in Wales.

Mae'r toriadau hynny eisoes yn digwydd. Mae'r toriadau hynny wedi eu sicrhau nawr gan y ffordd y mae Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi ei chynlluniau ar gyfer cronfa lefelu, fel y'i gelwir, ac ar gyfer y gronfa ffyniant gyffredin. Bydd Cymru yn colli miliynau ar filiynau ar filiynau o bunnoedd, a bydd cymunedau fel Blaenau Gwent yn dioddef fwyaf o hynny—cymunedau y mae'r Llywodraeth Geidwadol hon yn gwybod fawr ddim amdanyn nhw ac yn poeni llai. Yn y penderfyniadau ymarferol hynny yr ydym ni'n mynd i'w gweld, yn hytrach na'r cyllid saith mlynedd oedd gennym ni o dan gronfeydd strwythurol, yn hytrach na dull partneriaeth gyda buddiannau yma yng Nghymru ar y lefel leol honno, yn penderfynu sut y dylid gwario'r arian hwnnw—rydym ni'n mynd i weld cyfres ymrannol, biwrocrataidd, ar hap a gwastraffus o drefniadau yn cael eu gorfodi arnom ni.

Rwy'n rhannu'n fawr y pryder a fynegodd Alun Davies yn ei gwestiwn atodol agoriadol. Rydym ni'n mynd i fod yn nwylo'r Weinyddiaeth Tai, Cymunedau a Llywodraeth Leol, y dywedodd Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus Tŷ'r Cyffredin amdano, ym mis Gorffennaf 2019, ar y cronfeydd menter lleol yn Lloegr, er gwaethaf gwario £12 biliwn, nad oedd gan y weinyddiaeth honno unrhyw ddealltwriaeth o ba effaith a gafodd y gwariant hwnnw ar dwf economaidd lleol. Dywedodd yr un pwyllgor, wrth sôn am y gronfa trefi a phenderfyniadau a wnaed gan yr Ysgrifennydd Gwladol Robert Jenrick, ei fod

wedi peryglu enw da y Gwasanaeth Sifil am onestrwydd a didueddrwydd

a'i fod wedi gweithredu mewn ffyrdd a oedd

yn cyfrannu at gyhuddiadau o duedd wleidyddol

pan ddewisodd gynllun a oedd yn rhif 536 ar y rhestr o 541 a luniwyd gan ei weision sifil a phenderfynu ei ariannu. Nid yw'n syndod y daethpwyd i'r casgliadau bod y penderfyniad hwnnw wedi'i ysgogi gan y ffyrdd cul, pleidiol a gwleidyddol hynny o gyflawni busnes. Nawr, bydd Cymru yn agored i'r un Llywodraeth y DU yn gwneud penderfyniadau yn Whitehall, gan ochrgamu pobl yma yng Nghymru. Byddwn yn edrych bob dydd ar y ffordd y mae'r penderfyniadau hynny yn cael eu gwneud i wneud yn siŵr bod gwleidyddiaeth pwrs y wlad o'r math a welwn gan y Llywodraeth Dorïaidd hon yn Whitehall—nad ydym ni'n cael ein llygru ganddi yma yng Nghymru.

Speaking in the House of Commons last month, the Parliamentary Under-Secretary of State for Wales said the amount of money that's going to be spent in Wales when the shared prosperity fund comes in

'will be identical to or higher than the amount of money that was spent in Wales that came from the European Union',

and that the UK will continue to engage with the Welsh Government as they develop the fund's investment framework for publication. Speaking in a joint meeting of the Senedd's finance and external affairs committees last week, the Secretary of State for Wales said the funding being made available to Wales, underpinned by the 'not a penny less' guarantee, will provide opportunities for Wales to do even better than it has previously done in terms of funding streams, and that they're asking local authorities to join with stakeholders, their MSs, Welsh Government officials and with MPs to come up with really innovative ideas either as individual authorities or jointly with other authorities, and bid for the money available, where the lessons learned from this year will form the basis of the actual shared prosperity fund, which is a much larger package of money from the end of 2021 onwards. How will you engage with that and avoid, as you say we must, narrow, partisan and politically motivated approaches? 

Wrth siarad yn Nhŷ'r Cyffredin fis diwethaf, dywedodd Is-ysgrifennydd Gwladol Seneddol Cymru y bydd y swm o arian sy'n mynd i gael ei wario yng Nghymru pan gyflwynir y gronfa ffyniant gyffredin

yn union yr un faint neu'n fwy na'r swm o arian a wariwyd yng Nghymru a oedd yn dod oddi wrth yr Undeb Ewropeaidd,

ac y bydd y DU yn parhau i ymgysylltu â Llywodraeth Cymru wrth iddyn nhw ddatblygu fframwaith buddsoddi y gronfa i'w gyhoeddi. Wrth siarad mewn cyfarfod ar y cyd o bwyllgorau cyllid a materion allanol y Senedd yr wythnos diwethaf, dywedodd Ysgrifennydd Gwladol Cymru y bydd yr arian sy'n cael ei ddarparu i Gymru, wedi'i ategu gan y sicrwydd 'dim ceiniog yn llai', yn rhoi cyfleoedd i Gymru wneud hyd yn oed yn well nag y mae hi wedi ei wneud o'r blaen o ran ffrydiau ariannu, a'u bod yn gofyn i awdurdodau lleol ymuno â rhanddeiliaid, eu Haelodau o'r Senedd, swyddogion Llywodraeth Cymru a chydag Aelodau Seneddol i feddwl am syniadau gwirioneddol arloesol naill ai fel awdurdodau unigol neu ar y cyd ag awdurdodau eraill, a gwneud cais am yr arian sydd ar gael, lle bydd y gwersi a ddysgwyd eleni yn ffurfio sail i'r gronfa ffyniant gyffredin wirioneddol, sy'n becyn llawer mwy o arian o ddiwedd 2021 ymlaen. Sut gwnewch chi ymgysylltu â hynny ac yn sgil hynny osgoi, fel y dywedwch y mae'n rhaid i ni ei wneud, dulliau cul, pleidiol a chyda cymhelliant gwleidyddol?

14:20

The fact that nonsense is spoken on the floor of the House of Commons doesn't make it any less nonsensical. And it's plainly nonsensical. Next year, the community renewal fund—the latest rebadging of the shared prosperity fund—is worth £220 million for the whole of the United Kingdom. Wales alone had £375 million in structural funds. And we're not guaranteed—to use that word—a single penny of it. It is a UK fund on a bidding basis. There is no money in it that says 'Wales' on it at all. You'll be able to bid and then a Tory Minister in Whitehall will make decisions against the track record that I just set out for Members here. In what possible sense—in what possible sense—could anybody defend that as a way of treating Wales? We are being cheated out of money, we are being stolen from when it comes to our powers, and the unfolding record of the UK Government in Westminster short-changes Wales every single day. 

Nid yw'r ffaith bod lol yn cael ei siarad ar lawr Tŷ'r Cyffredin yn ei wneud yn ddim llai disynnwyr. Ac mae'n amlwg yn ddisynnwyr. Y flwyddyn nesaf, mae'r gronfa adnewyddu cymunedol—yr enw diweddaraf ar y gronfa ffyniant gyffredin—werth £220 miliwn ar gyfer y Deyrnas Unedig gyfan. Roedd gan Gymru ar ei phen ei hun £375 miliwn mewn cronfeydd strwythurol. Ac nid oes yr un geiniog ohono wedi'i sicrhau—i ddefnyddio'r gair hwnnw. Mae'n gronfa y DU ar sail ceisiadau. Nid oes unrhyw arian ynddi sy'n dweud 'Cymru' arno o gwbl. Byddwch yn gallu gwneud cais ac yna bydd Gweinidog Torïaidd yn Whitehall yn gwneud penderfyniadau yn erbyn yr hanes yr wyf i newydd ei chyflwyno i'r Aelodau yn y fan yma. Ym mha ystyr posibl—ym mha ystyr posibl—y gallai unrhyw un amddiffyn hynny fel ffordd o drin Cymru? Rydym ni'n cael ein twyllo allan o arian, rydym ni'n dioddef lladrad pan ddaw i'n pwerau, ac mae hanes parhaus llywodraeth y DU yn San Steffan yn darparu cyllid annigonol i Gymru bob un dydd.

Profi, Olrhain, Diogelu
Test, Trace, Protect

5. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am effeithiolrwydd gwasanaeth Profi, Olrhain, Diogelu GIG Cymru? OQ56440

5. Will the First Minister make a statement on the effectiveness of NHS Wales's Test, Trace, Protect service? OQ56440

Test, trace, protect is an essential mechanism to detect, control and protect people from the spread of the virus. The public service partnership approach that we have taken in Wales has safeguarded public funds, used them with probity and integrity, and has efficiently delivered a highly effective system for Wales.  

Mae profi, olrhain, diogelu yn ddull hanfodol o ganfod, rheoli a diogelu pobl rhag lledaeniad y feirws. Mae'r dull partneriaeth gwasanaethau cyhoeddus yr ydym ni wedi ei fabwysiadu yng Nghymru wedi diogelu arian cyhoeddus, wedi ei ddefnyddio yn onest ac yn ddidwyll, ac wedi darparu system effeithiol iawn i Gymru mewn modd effeithlon.

First Minister, thank you for that answer. The reason I raise this question is because, shockingly, it was reported last week, and I quote, that 'there is no evidence to show that the UK Conservative Government’s multibillion-pound test and trace programme to combat COVID-19 in England contributed to a reduction in coronavirus infection levels.' But worse still, First Minister, the Chair of the House of Commons Public Accounts Committee said that the enormous amount spent on this scheme leaves the impression that the public purse has been used like a cash point, totalling £37 billion over two years. This is in stark contrast to NHS Wales's test, trace and protect service, which as of the end of February I understand had reached 99.6 per cent of positive cases who were eligible, together with 95 per cent of their close contacts. Would you agree with me, First Minister, that it is definitely better to invest taxpayers' hard-earned money into tried-and-tested public services that have a strong track record of delivery, and that the £37 billion wasted by the UK Government frankly makes their offer of a below-inflation 1 per cent pay rise to nurses even more darn insulting?   

Prif Weinidog, diolch am yr ateb yna. Y rheswm pam yr wyf i'n codi'r cwestiwn hwn yw oherwydd, yn frawychus, adroddwyd yr wythnos diwethaf, a dyfynnaf, 'nad oes unrhyw dystiolaeth i ddangos bod rhaglen profi ac olrhain gwerth biliynau o bunnoedd Llywodraeth Geidwadol y DU i fynd i'r afael â COVID-19 yn Lloegr wedi cyfrannu at ostyngiad i lefelau heintiad coronafeirws.' Ond yn waeth byth, Prif Weinidog, dywedodd Cadeirydd Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus Tŷ'r Cyffredin bod y swm enfawr a wariwyd ar y cynllun hwn yn gadael yr argraff bod pwrs y wlad wedi cael ei ddefnyddio fel pwynt arian parod, gan ddod i gyfanswm o £37 biliwn dros ddwy flynedd. Mae hyn yn gwrthgyferbynnu'n llwyr â gwasanaeth profi, olrhain a diogelu GIG Cymru, a oedd, ddiwedd mis Chwefror, yn ôl yr hyn a ddeallaf, wedi cyrraedd 99.6 y cant o achosion positif a oedd yn gymwys, ynghyd â 95 y cant o'u cysylltiadau agos. A fyddech chi'n cytuno â mi, Prif Weinidog, ei bod hi'n sicr yn well buddsoddi arian y mae trethdalwyr yn gweithio yn galed i'w ennill mewn gwasanaethau cyhoeddus profedig sydd â hanes cadarn o gyflawni, a bod y £37 biliwn a wastraffwyd gan Lywodraeth y DU, a dweud y gwir, yn gwneud eu cynnig o godiad cyflog o 1 y cant yn is na chwyddiant i nyrsys hyd yn oed yn fwy sarhaus?

Huw Irranca-Davies is right; the £37 billion figure is eye-watering—£6 billion pounds handed out in contracts by direct award, with no competition for those contracts at all. We have made provision in our budget for next year to run our highly successful TTP system up until the end of September, and we've needed to put £60 million aside in order to do that. That's £60 million, the cost here in Wales, not the eye-watering sums criticised in that Public Accounts Committee report across the border. We've done it, as the Member knows, because we have relied upon the public service—no £1,100-a-day consultants here in Wales, no companies running the service in order to extract a private profit. We've relied on public service and public servants, and it's they who have delivered the outstandingly successful system we have. I agree with him; I go back to the answer I gave earlier about the way in which we can see the Conservative Government at Westminster manoeuvring to make sure that the consequences of this pandemic are heaped onto the shoulders of those least able to bear them. And when we say that it is our public service and public servants who have got us through this crisis, in the way that our TTP system demonstrates, those people are to have no increase at all next year. That's their reward from the UK Government. This Government, and a Labour Government at the UK level too, would have a very, very different set of priorities, and I believe that those priorities are shared by people here in Wales.

Mae Huw Irranca-Davies yn iawn; mae'r ffigur o £37 biliwn yn dyfrio'r llygad—dosbarthwyd £6 biliwn o bunnoedd mewn contractau drwy ddyfarniad uniongyrchol, heb gystadleuaeth am y contractau hynny o gwbl. Rydym ni wedi gwneud darpariaeth yn ein cyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf i redeg ein system profi, olrhain, diogelu hynod lwyddiannus hyd at ddiwedd mis Medi, a bu angen i ni roi £60 miliwn o'r neilltu er mwyn gwneud hynny. £60 miliwn yw hynny, y gost yma yng Nghymru, nid y symiau sy'n dyfrio'r llygad a feirniadwyd yn adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus hwnnw dros y ffin. Rydym ni wedi gwneud hynny, fel y mae'r Aelod yn gwybod, gan ein bod ni wedi dibynnu ar y gwasanaeth cyhoeddus—dim ymgynghorwyr £1,100 y dydd yma yng Nghymru, dim cwmnïau yn rhedeg y gwasanaeth er mwyn gwneud elw preifat. Rydym ni wedi dibynnu ar wasanaethau cyhoeddus a gweision cyhoeddus, a nhw sydd wedi darparu'r system hynod lwyddiannus sydd gennym ni. Rwy'n cytuno ag ef; dychwelaf at yr ateb a roddais yn gynharach ynglŷn â'r ffordd y gallwn ni weld y Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan yn cymryd camau i wneud yn siŵr bod canlyniadau'r pandemig hwn yn cael eu llwytho ar ysgwyddau'r rhai lleiaf abl i'w hysgwyddo. A phan fyddwn ni'n dweud mai ein gwasanaeth cyhoeddus a'n gweision cyhoeddus sydd wedi ein harwain ni drwy'r argyfwng hwn, yn y ffordd y mae ein system profi, olrhain, diogelu yn ei ddangos, ni fydd y bobl hynny yn cael unrhyw godiad cyflog o gwbl y flwyddyn nesaf. Dyna eu gwobr gan Lywodraeth y DU. Byddai gan y Llywodraeth hon, a Llywodraeth Lafur ar lefel y DU hefyd, gyfres wahanol iawn, iawn o flaenoriaethau, ac rwy'n credu bod y blaenoriaethau hynny yn cael eu rhannu gan bobl yma yng Nghymru.

14:25

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

The Llywydd took the Chair.

Nice try to the previous speaker for a general 'doing the evil Tory Government in Westminster down'. First Minister, I did hear your response about private versus public, but of course we all know it was privately employed Kate Bingham who actually very, very successfully protected the United Kingdom, including Wales, on the vaccines, by buying, investing and supporting all of those amazing scientists. So, let's hear it for the private sector as well. When you talk about having a highly effective test, trace and protect system for Wales, that's exactly what I want, but let's be clear: the World Health Organization says that a successful contact tracing system is marked by being able to trace 80 per cent of contacts within three days. Your test, trace and protect system reaches 90 per cent of contacts—well done—but within nine days after that initial contact. There is a lot of spreading within that nine-day window, significantly more than the world health authority's recommendation that it should be three days. So, can you please tell us what actions you will be taking to try to cut that lag from nine days to the WHO's recommended three days, in order to ensure that here in Wales we have the most effective test, trace and protect system?

Cynnig da gan y siaradwr blaenorol i 'redeg ar y Llywodraeth Dorïaidd ddrwg yn San Steffan'. Prif Weinidog, clywais eich ymateb ynglŷn â phreifat yn erbyn cyhoeddus, ond rydym ni i gyd yn gwybod, wrth gwrs, mai Kate Bingham a gyflogwyd yn breifat a wnaeth ddiogelu'r Deyrnas Unedig, gan gynnwys Cymru, mewn gwirionedd, yn llwyddiannus dros ben, o ran y brechlynnau, trwy brynu, buddsoddi a chefnogi'r holl wyddonwyr rhyfeddol hynny. Felly, gadewch i ni glywed clod i'r sector preifat hefyd. Pan fyddwch chi'n sôn am gael system profi, olrhain a diogelu hynod effeithiol i Gymru, dyna'n union yr wyf i ei eisiau, ond gadewch i ni fod yn eglur: mae Sefydliad Iechyd y Byd yn dweud mai system olrhain cysylltiadau lwyddiannus yw un sy'n gallu olrhain 80 y cant o gysylltiadau o fewn tri diwrnod. Mae eich system profi, olrhain a diogelu chi yn cyrraedd 90 y cant o gysylltiadau—da iawn—ond o fewn naw diwrnod ar ôl y cyswllt cychwynnol hwnnw. Mae llawer o ledaenu yn ystod y cyfnod hwnnw o naw diwrnod, sy'n llawer mwy nag argymhelliad awdurdod iechyd y byd mai tri diwrnod y dylai fod. Felly, a allwch chi ddweud wrthym ni pa gamau y byddwch chi'n eu cymryd i geisio torri'r bwlch hwnnw o naw diwrnod i'r tri diwrnod a argymhellir gan Sefydliad Iechyd y Byd, er mwyn sicrhau bod gennym ni'r system profi, olrhain a diogelu fwyaf effeithiol yma yng Nghymru?

I don't recognise the nine-day figure at all. The Member will be very pleased to know, given her concerns, that 90 per cent of close contacts last week were reached within 24 hours, and that 93 per cent of index cases were reached within 24 hours. So, where the nine days comes from, I do not know, but last week those were the figures that were reported. That's a good deal better than the three days that the WHO has identified, and I think demonstrates once again the success of the system we have here in Wales.

Nid wyf i'n cydnabod y ffigur naw diwrnod o gwbl. Bydd yr Aelod yn falch iawn o wybod, o ystyried ei phryderon, y cyrhaeddwyd 90 y cant o gysylltiadau agos yr wythnos diwethaf o fewn 24 awr, ac y cyrhaeddwyd 93 y cant o achosion mynegai o fewn 24 awr. Felly, o ble mae'r naw diwrnod yn dod, wn i ddim, ond yr wythnos diwethaf dyna'r ffigurau a adroddwyd. Mae hynny yn llawer iawn gwell na'r tridiau y mae Sefydliad Iechyd y Byd wedi ei nodi, ac rwy'n credu bod hynny yn dangos unwaith eto lwyddiant y system sydd gennym ni yma yng Nghymru.

Gwasanaethau Gofal Sylfaenol
Primary Care Services

6. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am fynediad at wasanaethau gofal sylfaenol yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru yn ystod pandemig COVID-19? OQ56449

6. Will the First Minister make a statement on access to primary care services in Mid and West Wales during the COVID-19 pandemic? OQ56449

I thank the Member for that, Llywydd. Access to primary care services has changed rapidly across Wales over the past year. Services have had to adapt so that patients can access primary care in a safe and effective manner. Many are using digital technology to do so.

Diolchaf i'r Aelod am hynna, Llywydd. Mae mynediad at wasanaethau gofal sylfaenol wedi newid yn gyflym ledled Cymru yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Bu'n rhaid i wasanaethau addasu fel bod cleifion yn gallu cael mynediad at ofal sylfaenol mewn modd diogel ac effeithiol. Mae llawer ohonyn nhw'n defnyddio technoleg ddigidol i wneud hynny.

I'm grateful to the First Minister for his answer. Of course health boards have had to make changes in the provision of primary care. One instance in my region is that the surgery in the village of Trimsaran has had to be temporarily closed so that that is kept as a space that can be used for treating COVID patients if necessary. The community has accepted this, but they are concerned with the immediate situation, because they have to travel now to Kidwelly, and at the same time the bus services have been cut because of COVID—a perfect storm, but perhaps unavoidable. But there is a suspicion that the health board may use the COVID crisis to permanently close that surgery. Obviously, I think we'd want to congratulate the health board on how they've handled the crisis, and these operational matters are not matters for the First Minister, but can I ask the First Minister today if he can reassure my constituents in Trimsaran that the Welsh Government does not expect any changes to primary care services that have been made because of the COVID crisis to be extended beyond the pandemic without proper assessment and consultation?

Rwy'n ddiolchgar i'r Prif Weinidog am ei ateb. Wrth gwrs, bu'n rhaid i fyrddau iechyd wneud newidiadau i'r ddarpariaeth o ofal sylfaenol. Un enghraifft yn fy rhanbarth i yw y bu'n rhaid cau'r feddygfa ym mhentref Trimsaran dros dro fel ei bod yn cael ei chadw fel lle y gellir ei ddefnyddio i drin cleifion COVID os oes angen. Mae'r gymuned wedi derbyn hyn, ond maen nhw'n bryderus am y sefyllfa uniongyrchol, oherwydd mae'n rhaid iddyn nhw deithio i Gydweli nawr, ac ar yr un pryd mae'r gwasanaethau bysiau wedi cael eu cwtogi oherwydd COVID—storm berffaith, ond efallai na ellir ei hosgoi. Ond mae amheuaeth y gallai'r bwrdd iechyd ddefnyddio argyfwng COVID i gau'r feddygfa honno yn barhaol. Yn amlwg, rwy'n credu y byddem ni eisiau llongyfarch y bwrdd iechyd ar sut y mae wedi ymdrin â'r argyfwng, ac nid yw'r materion gweithredol hyn yn faterion i'r Prif Weinidog, ond a gaf i ofyn i'r Prif Weinidog heddiw a allai ef dawelu meddyliau fy etholwyr i yn Nhrimsaran nad yw Llywodraeth Cymru yn disgwyl i unrhyw newidiadau i wasanaethau gofal sylfaenol sydd wedi eu gwneud oherwydd argyfwng COVID gael eu hymestyn y tu hwnt i'r pandemig heb asesiad ac ymgynghoriad priodol?

Well, let me just emphasise the last part of what the Member said, because, on that basis, then I could sign up to what she just said, because I was about to say to her before she'd made that final point, that, of course, many of the changes that have happened during the pandemic we will want to see them continue afterwards. But they need to be properly consulted upon, and they need to be properly understood. But, the fact that we have thousands of video consultations happening every day, and people no longer having to travel inconvenient distances, and do things that were difficult for them to do, we'll want to preserve those things as well. 

The specific point that Helen Mary Jones makes points to a dilemma. I've been asked a number of times on the floor of the Senedd to think about having COVID-only hospitals, and, therefore, other hospitals that deal with all the non-COVID things. But when you do that, it's inevitable, as you see in Trimsaran, that the things you would normally go to a hospital for will no longer be available to you, and you have to travel an even longer distance to find them. So, dealing with the pandemic and trying to keep people safe, and trying to make sure that people who need the health service for non-COVID reasons don't run the risk of contracting the disease is genuinely challenging. And it's been felt in our primary care, as well as in our hospital services.

As we move beyond the pandemic, I am very keen that we learn the positive lessons, the astonishing rate of change that the health service has managed to accommodate over the last 12 months, but of course, those are things that need to be done in consultation with local populations, and to make sure that patients are taken on that journey. 

Wel, gadewch i mi bwysleisio rhan olaf yr hyn a ddywedodd yr Aelod, oherwydd, ar y sail honno, yna gallwn ymrwymo i'r hyn y mae hi newydd ei ddweud, oherwydd roeddwn i ar fin dweud wrthi cyn iddi wneud y pwynt olaf yna, wrth gwrs, o ran llawer o'r newidiadau sydd wedi digwydd yn ystod y pandemig, y byddwn ni eisiau eu gweld yn parhau wedyn. Ond mae angen ymgynghori yn briodol arnyn nhw, ac mae angen eu deall yn iawn. Ond, mae'r ffaith bod gennym ni filoedd o ymgynghoriadau fideo yn digwydd bob dydd, ac nad yw pobl bellach yn gorfod teithio pellteroedd anghyfleus, a gwneud pethau a oedd yn anodd iddyn nhw eu gwneud, byddwn ni eisiau cadw'r pethau hynny hefyd.

Mae'r pwynt penodol y mae Helen Mary Jones yn ei wneud yn tynnu sylw at gyfyng-gyngor. Gofynnwyd i mi nifer o weithiau ar lawr y Senedd feddwl am gael ysbytai COVID yn unig, ac, felly, ysbytai eraill sy'n ymdrin â'r holl bethau nad ydyn nhw'n rhai COVID. Ond pan fyddwch chi'n gwneud hynny, mae'n anochel, fel y gwelwch chi yn Nhrimsaran, na fydd y pethau y byddech chi'n mynd i'r ysbyty ynglŷn â nhw fel rheol ar gael i chi mwyach, ac mae'n rhaid i chi deithio pellter hirach fyth i ddod o hyd iddyn nhw. Felly, mae ymdrin â'r pandemig a cheisio cadw pobl yn ddiogel, a cheisio gwneud yn siŵr nad yw pobl sydd angen y gwasanaeth iechyd am resymau nad ydyn nhw'n rhai COVID yn wynebu'r risg o ddal y clefyd yn wirioneddol anodd. Ac mae wedi ei deimlo yn ein gofal sylfaenol, yn ogystal ag yn ein gwasanaethau ysbyty.

Wrth i ni symud y tu hwnt i'r pandemig, rwy'n awyddus iawn i ni ddysgu'r gwersi cadarnhaol, y gyfradd syfrdanol o newid y mae'r gwasanaeth iechyd wedi llwyddo i'w hwyluso yn ystod y 12 mis diwethaf, ond wrth gwrs, mae'r rheini yn bethau y mae angen eu gwneud mewn ymgynghoriad â phoblogaethau lleol, ac i wneud yn siŵr bod cleifion yn cael eu cynnwys ar y daith honno.

14:30
Economi Sir Benfro
The Pembrokeshire Economy

7. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cymryd i gefnogi economi Sir Benfro drwy gydol pandemig COVID-19? OQ56435

7. What steps has the Welsh Government taken to support the Pembrokeshire economy throughout the COVID-19 pandemic? OQ56435

Llywydd, over 4,000 businesses in Pembrokeshire have received more than £91 million in grants since the start of the pandemic in order to support that local economy.

Llywydd, mae dros 4,000 o fusnesau yn Sir Benfro wedi cael mwy na £91 miliwn mewn grantiau ers dechrau'r pandemig er mwyn cefnogi yr economi leol honno.

Thank you for that response, First Minister. Now, the Welsh Government's announcement on Friday was met with particular frustration from non-essential local businesses in Pembrokeshire, some of whom had planned for potential reopening this week and incurred costs to do so. You previously suggested that businesses selling non-essential products should look to reopen from next Monday, and now that's been put back until 12 April. In light of this change in direction from the Welsh Government, can you confirm exactly what scientific evidence was used to continue to prohibit the reopening of non-essential retail outlets until 12 April, and can you confirm that the Welsh Government will recoup the costs that have been made by businesses, so that, at the very least, those businesses are not further disadvantaged financially as a result of the delay in reopening non-essential retail outlets?

Diolch am yr ymateb yna, Prif Weinidog. Nawr, cafodd cyhoeddiad Llywodraeth Cymru ddydd Gwener ymateb o rwystredigaeth arbennig ymhlith busnesau lleol nad ydyn nhw'n rhai hanfodol yn Sir Benfro, yr oedd rhai ohonyn nhw wedi cynllunio ar gyfer ailagor posibl yr wythnos hon ac wedi mynd i gostau i wneud hynny. Awgrymwyd gennych chi yn y gorffennol y dylai busnesau sy'n gwerthu cynhyrchion nad ydyn nhw'n hanfodol geisio ailagor o ddydd Llun nesaf, ac mae hynny wedi ei oedi hyd at 12 Ebrill erbyn hyn. Yng ngoleuni'r newid cyfeiriad hwn gan Lywodraeth Cymru, a allwch chi gadarnhau yn union pa dystiolaeth wyddonol a ddefnyddiwyd i barhau i atal ailagor siopau manwerthu nad ydyn nhw'n hanfodol tan 12 Ebrill, ac a allwch chi gadarnhau y bydd Llywodraeth Cymru yn digolledu busnesau am y costau yr aethpwyd iddynt, fel na fydd y busnesau hynny, o leiaf, o dan anfantais ariannol ychwanegol o ganlyniad i'r oedi cyn ailagor siopau manwerthu nad ydyn nhw'n hanfodol?

Well, Llywydd, I've taken the precaution of bringing with me what I actually said on 19 February when looking forward to the current three-week review. It's not what Mr Davies has suggested at all. So, let's look at what was actually said. Here it is. I said, 'We will then look'—and I was talking about this three weeks—'at whether'—so, 'whether'—'we can start'—so, 'start'—'to reopen some'—some—'non-essential retail.'

That's what I said. That we would consider whether we could begin to reopen some non-essential retail. And, actually, Llywydd, that is exactly what we have done, and is exactly what we will do, because, from 22 March, those shops that are already open selling essential goods will be able to sell the full range of goods that they would normally have on offer, and that will include all those non-essential items as well. It is safe to do that because those shops are already open. They already comply with the strengthened regulations that we put on the statute book here in Wales in January, to take account of the Kent variant. Other non-essential retailers now know that on 12 April, the same day as in England—remember that four-nation approach that the Conservative Party was keen to advocate—on the same day as in England, all other non-essential retail in Wales will reopen. In the meantime, the sector will be supported by £150 million of additional assistance that I was also able to announce last Friday, to take account of the fact that, of course, those businesses would rather be open. They'd rather be opening, they'd rather be trading than waiting for a grant from the Welsh Government—I completely understand that. And as soon as it is safe to do so, and as soon as they are able to take account of the next few weeks to make themselves safe, then, on 12 April, they will all be able to reopen as well.

Wel, Llywydd, rwyf i wedi cymryd y rhagofal o ddod gyda mi yr hyn a ddywedais mewn gwirionedd ar 19 Chwefror wrth edrych ymlaen at yr adolygiad tair wythnos presennol. Ni ddywedais yr hyn y mae Mr Davies wedi ei awgrymu o gwbl. Felly, gadewch i ni edrych ar yr hyn a ddywedwyd mewn gwirionedd. Dyma fe. Dywedais, 'Byddwn wedyn yn edrych'—ac roeddwn i'n sôn am y tair wythnos hon—'i weld pa un a'—felly, 'pa un a'—'y gallwn ni ddechrau'—felly, 'dechrau'—'ailagor rhai'—rhai—'siopau manwerthu nad ydyn nhw'n hanfodol.'

Dyna'r hyn a ddywedais i. Y byddem ni'n ystyried pa un a allem ni ddechrau ailagor rhai siopau manwerthu nad ydyn nhw'n rhai hanfodol. Ac, mewn gwirionedd, Llywydd, dyna'n union yr ydym ni wedi ei wneud, a dyna'n union y byddwn ni'n ei wneud, oherwydd, o 22 Mawrth ymlaen, bydd y siopau hynny sydd eisoes ar agor yn gwerthu nwyddau hanfodol yn cael gwerthu'r ystod lawn o nwyddau y bydden nhw'n eu cynnig fel arfer, a bydd hynny hefyd yn cynnwys yr holl eitemau hynny nad ydyn nhw'n hanfodol. Mae'n ddiogel gwneud hynny oherwydd bod y siopau hynny eisoes ar agor. Maen nhw eisoes yn cydymffurfio â'r rheoliadau cryfach a roddwyd ar y llyfr statud gennym ni yma yng Nghymru ym mis Ionawr, i gymryd amrywiolyn Caint i ystyriaeth. Mae manwerthwyr eraill nad ydyn nhw'n rhai hanfodol yn gwybod erbyn hyn, ar 12 Ebrill, yr un diwrnod ag yn Lloegr—cofiwch y dull pedair gwlad hwnnw yr oedd y Blaid Geidwadol yn awyddus i'w hyrwyddo—ar yr un diwrnod ag yn Lloegr, bydd yr holl siopau manwerthu eraill nad ydyn nhw'n rhai hanfodol yng Nghymru yn ailagor. Yn y cyfamser, bydd y sector yn cael ei gynorthwyo gan £150 miliwn o gymorth ychwanegol yr oeddwn i hefyd yn gallu ei gyhoeddi ddydd Gwener diwethaf, i gymryd i ystyriaeth y ffaith y byddai'n well gan y busnesau hynny, wrth gwrs, fod ar agor. Byddai'n well ganddyn nhw fod yn agor, byddai'n well ganddyn nhw fod yn masnachu nag yn aros am grant gan Lywodraeth Cymru—rwy'n deall hynny yn llwyr. A chyn gynted ag y bydd hi'n ddiogel i wneud hynny, a chyn gynted ag y gallan nhw gymryd yr wythnosau nesaf i ystyriaeth i wneud eu hunain yn ddiogel, yna, ar 12 Ebrill, byddant hwythau nhw i gyd yn cael ailagor hefyd.

14:35
Trafnidiaeth yn Ne-Ddwyrain Cymru
Transport in South-East Wales

8. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wella trafnidiaeth yn ne-ddwyrain Cymru? OQ56468

8. What action is the Welsh Government taking to improve transport in south-east Wales? OQ56468

Llywydd, we are already taking forward many of the suggestions made by the Burns commission. Its ambitious set of recommendations will lead to significant transport improvements for the region. The interim report of the Hendy review highlights the case for improvements to the south Wales main line, as proposed by the commission.

Llywydd, rydym ni eisoes yn bwrw ymlaen â llawer o'r awgrymiadau a wnaed gan gomisiwn Burns. Bydd ei gyfres uchelgeisiol o argymhellion yn arwain at welliannau trafnidiaeth sylweddol i'r rhanbarth. Mae adroddiad dros dro adolygiad Hendy yn tynnu sylw at yr achos dros welliannau i brif reilffordd de Cymru, fel y cynigiwyd gan y comisiwn.

Thank you. First Minister, last week, in response to my question on Newport City Council's support for a referendum for an M4 relief road, the Minister for Housing and Local Government said,

'If there is a call for a local referendum, then we're certainly happy to work with Newport council to see how that might be accomplished.'

Julie James then went on to say she was all in favour of local people having a large say in what happens in their region or area. You've told us today how important local democracy is to you, First Minister. So, therefore, would you hold a referendum on an M4 relief road, as called for by Newport council?

Diolch. Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf, mewn ymateb i'm cwestiwn am gefnogaeth Cyngor Dinas Casnewydd i refferendwm ar ffordd liniaru'r M4, dywedodd y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol,

Os oes galw am refferendwm lleol, yna rydym yn sicr yn hapus i weithio gyda chyngor Casnewydd i weld sut y gellid cyflawni hynny.

Aeth Julie James ymlaen wedyn i ddweud ei bod hi o blaid pobl leol yn cael cyfle sylweddol i leisio barn ar yr hyn sy'n digwydd yn eu rhanbarth neu eu hardal. Rydych chi wedi dweud wrthym ni heddiw pa mor bwysig yw democratiaeth leol i chi, Prif Weinidog. Felly, o ganlyniad, a fyddech chi'n cynnal refferendwm ar ffordd liniaru'r M4, fel y galwyd amdano gan gyngor Casnewydd?

Llywydd, I don't have anything to add to what my colleague has already told the Member on that matter. I'm very glad though to hear her conversion to local decision making. She will feel as aggrieved as I do, therefore, that Ministers in her Government in London continually pretend that they have powers to make decisions in relation to an M4 relief road—they don't. Those decisions are properly made here, and the Member's conversion to that is very welcome.

Llywydd, nid oes gennyf ddim i'w ychwanegu at yr hyn y mae fy nghyd-Aelod eisoes wedi'i ddweud wrth yr Aelod am y mater hwnnw. Rwy'n falch iawn serch hynny o'i chlywed yn troi at benderfyniadau lleol. Bydd yn teimlo mor ddig â mi, felly, fod Gweinidogion yn ei Llywodraeth yn Llundain yn esgus yn barhaus fod ganddyn nhw bwerau i wneud penderfyniadau yn gysylltiedig â ffordd liniaru'r M4—does ganddyn nhw ddim. Gwneir y penderfyniadau hynny'n briodol yn y fan yma, ac mae croeso mawr i dröedigaeth yr Aelod at hynny.

2. Cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Pontio Ewropeaidd (yn rhinwedd ei gyfrifoldebau fel 'swyddog cyfreithiol')
2. Questions to the Counsel General and Minister for European Transition (in respect of his 'law officer' responsibilities)

Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Pontio Ewropeaidd, yn rhinwedd ei gyfrifoldebau fel swyddog cyfreithiol. Ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Huw Irranca-Davies.

The next item is questions to the Counsel General and Minister for European Transition, in respect of his law officer responsibilities. And the first question is from Huw Irranca-Davies.

Y Gronfa Ffyniant Gyffredin
The Shared Prosperity Fund

1. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda swyddogion eraill y gyfraith ynghylch goblygiadau cyfansoddiadol cynigion Llywodraeth y DU ar gyfer y gronfa ffyniant gyffredin? OQ56434

1. What discussions has the Counsel General had with other law officers regarding the constitutional implications of the UK Government's proposals for the shared prosperity fund? OQ56434

The implications are clear: this is an attempt to take things back to decades ago, when Westminster supposedly knew best. Bypassing the elected institutions of Wales is not just an insult to the people of Wales, it will clearly result in worse outcomes for Wales as well.

Mae'r goblygiadau'n glir: mae hon yn ymgais i fynd â phethau'n ôl i ddegawdau yn ôl, pan oedd San Steffan yn gwybod orau. Nid sarhad ar bobl Cymru yn unig yw anwybyddu sefydliadau etholedig Cymru, a bydd yn amlwg yn arwain at ganlyniadau gwaeth i Gymru hefyd.

I thank the Counsel General for that response. And I draw his attention to the Secretary of State's appearance last week in front of the External Affairs and Additional Legislation Committee, where it was made very, very clear that there is no intention from the UK Government to engage with Welsh Government, and that the Secretary of State for Wales's interpretation of devolution—and of subsidiarity and decision making—does not include Welsh Government, nor does it include regional economic partnerships either. But moreover, there was a worrying ignorance—intentional or otherwise—of the policy framework in Wales, including the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 framework. Now, surely, Counsel General, this has not only financial implications for Wales, but real constitutional implications for our current devolution settlement.

Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ymateb yna. A thynnaf ei sylw at ymddangosiad yr Ysgrifennydd Gwladol yr wythnos diwethaf o flaen y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol, lle y'i gwnaed hi'n glir iawn, iawn nad oes bwriad gan Lywodraeth y DU i ymgysylltu â Llywodraeth Cymru, ac nad yw dehongliad Ysgrifennydd Gwladol Cymru o ddatganoli—a sybsidiaredd a gwneud penderfyniadau—yn cynnwys Llywodraeth Cymru, ac nid yw yn cynnwys partneriaethau economaidd rhanbarthol ychwaith. Ond ar ben hynny, roedd anwybodaeth bryderus—bwriadol neu fel arall—o'r fframwaith polisi yng Nghymru, gan gynnwys fframwaith Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Nawr, siawns, Cwnsler Cyffredinol, nid yn unig fod gan hyn oblygiadau ariannol i Gymru, ond goblygiadau cyfansoddiadol gwirioneddol i'n setliad datganoli presennol.

I thank Huw Irranca-Davies for that supplementary question. Through the shared prosperity fund, it is certainly the case that the UK Government seeks to be delivering in devolved areas with no input from the Welsh Government on its plans, and without any stakeholder engagement or public consultation. And in practice, that would mean that the UK Government is taking decisions on devolved matters in Wales without being answerable to the Senedd on behalf of the people of Wales. That, obviously, defies the constitutional settlement. And, whilst I note the comments of the Secretary of State for Wales in another context, which highlighted the little status, I think, which he thought the Welsh Government was concerned about, I would encourage him to remember that this is a constitutional settlement, which people in Wales have voted for democratically, and that the decision to proceed in defiance of the constitutional arrangements in Wales is a grave matter from a democratic point of view, but also is ineffective in terms of delivering benefits to people in Wales. And the grievance that we have, and people right across Wales have, yes, it's constitutional, but it's also about a fund that is not going to be effective, has not been consulted upon, does not reflect the priorities of businesses in Wales, cannot be integrated and, where decisions will be taken by a UK Government department whose mismanagement of the towns fund has already been criticised severely in Parliament. And, at a recent meeting, with both the relevant Secretary of State for Wales and the Secretary of State for the Ministry of Housing, Communities & Local Government, it was absolutely clear that the intention is for MHCLG to make these decisions, including on the basis of officials appointed in Wales to do so. This Government regards that as fundamentally unacceptable constitutionally and, also, not in the interests of the economy of Wales.

Diolch i Huw Irranca-Davies am y cwestiwn atodol yna. Drwy'r gronfa ffyniant gyffredin, mae'n sicr yn wir bod Llywodraeth y DU yn ceisio cyflawni mewn meysydd datganoledig heb unrhyw fewnbwn gan Lywodraeth Cymru ar ei chynlluniau, a heb unrhyw ymgysylltu â rhanddeiliaid nac ymgynghori â'r cyhoedd. Ac yn ymarferol, byddai hynny'n golygu bod Llywodraeth y DU yn gwneud penderfyniadau ar faterion datganoledig yng Nghymru heb fod yn atebol i'r Senedd ar ran pobl Cymru. Mae hynny, yn amlwg, yn groes i'r setliad cyfansoddiadol. Ac, er fy mod yn cydnabod sylwadau Ysgrifennydd Gwladol Cymru mewn cyd-destun arall, a dynnodd sylw at y diffyg statws, rwy'n credu, yr oedd yn credu bod Llywodraeth Cymru yn pryderu amdano, byddwn yn ei annog i gofio mai setliad cyfansoddiadol yw hwn, y mae pobl yng Nghymru wedi pleidleisio drosto'n ddemocrataidd, a bod y penderfyniad i fwrw ymlaen yn groes i'r trefniadau cyfansoddiadol yng Nghymru yn fater difrifol o safbwynt democrataidd, ond mae hefyd yn aneffeithiol o ran sicrhau manteision i bobl yng Nghymru. Ac mae'r achwyniad sydd gennym ni, a sydd gan bobl ledled Cymru, ydy, mae'n gyfansoddiadol, ond mae hefyd yn ymwneud â chronfa nad yw'n mynd i fod yn effeithiol, nad ymgynghorwyd arni, nad yw'n adlewyrchu blaenoriaethau busnesau yng Nghymru, na ellir ei hintegreiddio a, lle caiff penderfyniadau eu gwneud gan adran o Lywodraeth y DU y mae ei chamreoli o'r gronfa drefi eisoes wedi'i beirniadu'n ddifrifol yn y Senedd. Ac, mewn cyfarfod diweddar, gydag Ysgrifennydd Gwladol perthnasol Cymru ac Ysgrifennydd Gwladol y Weinyddiaeth Tai, Cymunedau a Llywodraeth Leol, roedd hi'n gwbl glir mai'r bwriad yw i'r Weinyddiaeth Tai, Cymunedau a Llywodraeth Leol wneud y penderfyniadau hyn, gan gynnwys ar sail swyddogion a benodir yng Nghymru i wneud hynny. Mae'r Llywodraeth hon o'r farn bod hynny'n gwbl annerbyniol yn gyfansoddiadol a, hefyd, nad yw er budd economi Cymru.

14:40
Diogelu Da Byw Rhag Ymosodiadau Gan Gŵn
Protecting Livestock From Dog Attacks

2. Pa gyngor y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi ei roi i Lywodraeth Cymru ynghylch y pwerau cyfreithiol sydd ar gael i gryfhau'r gallu i ddiogelu da byw rhag ymosodiadau gan gŵn yng Nghymru? OQ56443

2. What advice has the Counsel General given to the Welsh Government regarding the legal powers available to strengthen the ability to protect livestock from dog attacks in Wales? OQ56443

Mae Llywodraeth Cymru wrthi’n gweithio’n agos gyda lluoedd yr heddlu, gyda Llywodraeth y DU, y llywodraethau datganoledig eraill a rhanddeiliaid i ystyried beth yw’r ffyrdd gorau o fynd i’r afael â’r mater difrifol hwn o ymosodiadau gan gŵn ar dda byw ac atal effeithiau dinistriol hyn.

The Welsh Government is currently working closely with police forces, the UK Government, other devolved administrations and stakeholders to explore how best to address the serious issue of dog attacks on livestock and prevent its devastating effects.

Ond dŷn ni'n gwybod, wrth gwrs, Gwnsler, bod gan yr Alban y pwerau sydd eu hangen arnyn nhw i weithredu i daclo'r broblem yma, ac mae yna Fil eisoes wedi, wrth gwrs, ei osod a'i gyflwyno yn y Senedd yn fanna. Yn anffodus, rydym ni, ar y cyfan, yng Nghymru, yn ddibynnol ar Lywodraeth y Deyrnas Unedig i weithredu, ond maen nhw wedi gwrthod gwneud hynny. Maen nhw wedi gwrthod rhoi mwy o hawliau i'r heddlu gymryd samplau DNA, er enghraifft, gan gŵn sy'n cael eu hamau o ymosod, mwy o hawliau i atalfaelu cŵn mewn rhai achosion, cryfhau dirwyon, digolledu perchnogion da byw am eu colledion ac yn y blaen.

Felly, rydym ni wedi bod mewn trafodaethau gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig ers blynyddoedd. Gwnes i godi hyn dros ddwy flynedd yn ôl. Onid yw hi'n amser nawr i chi ymuno â fi ac eraill i alw ar Lywodraeth y Deyrnas Unedig, gan nad ydyn nhw, yn amlwg, yn bwriadu gweithredu ar y mater yma—. A wnewch chi ymuno â ni i alw am ddatganoli'r pwerau angenrheidiol i ni fan hyn, yn y Senedd, fel sydd wedi digwydd yn yr Alban, wrth gwrs, er mwyn i ni allu taclo'r broblem yma unwaith ac am byth?  

But we know, of course, Counsel General, that Scotland has the powers that they need to take action to tackle this problem, and that there's already been a Bill laid in Parliament there. Unfortunately, generally speaking, we, in Wales, are reliant on the UK Government to take action, but they've refused to do that. They've refused to give police more powers to take DNA samples from dogs suspected of attacks, more rights to seize dogs in certain areas, strengthening fines, compensating livestock owners for their losses and so on and so forth.

So, we've been in negotiations with the UK Government for many years. I raised this over two years ago. Isn't it now time for you to join with me and others in calling on the UK Government, as they clearly don't intend to take action on this issue—. Will you join with me in calling for the devolution of the necessary powers to us, in the Senedd, as has happened in Scotland, so that we can tackle this problem once and for all? 

Wel, mae'r Aelod yn gwybod mai fy swyddogaeth i yw sicrhau bod Llywodraeth Cymru'n gweithio o fewn ei phwerau cyfansoddiadol, ond hefyd sicrhau ein bod ni'n gallu gweithio i'r eithaf pellaf o'n pwerau datganoledig, a hefyd yn ymchwilio am bob cyfle i sicrhau bod y setliad datganoli yn cael ei ddiwygio mewn ffordd sydd yn gweithredu er budd pobl Cymru. Mae'r Gweinidog dros yr amgylchedd wedi ysgrifennu'n ddiweddar at y Llywodraeth yn San Steffan i ofyn am newidiadau yn y maes hwn o ran deddfwriaeth yn seiliedig ar y math o feirniadaethau roedd yr Aelod yn sôn yn ei gwestiwn. Ac rŷn ni'n sicr, fel Llywodraeth, yn cefnogi'n gryf diwygio'r ddeddfwriaeth yn San Steffan, sydd yn ein galluogi ni, felly, yn y dyfodol i wneud mwy nag sydd yn bosibl ar hyn o bryd. 

Well, the Member knows that my function is to ensure that the Welsh Government works within its constitutional powers, but also to ensure that we can work to the furthest boundaries of our devolved powers, and that we seek all possible opportunities to ensure that the devolution settlement is reformed in a way that benefits the people of Wales. The Minister for environment has recently written to the UK Government to ask for changes in this area in terms of legislation based on the kind of criticism that the Member referred to in his question. And we, as a Government, certainly strongly agree with a need to reform legislation in Westminster, which would enable us to do more than is possible at the moment.  

Diffygion Mewn Adeiladau Uchel Iawn
Defects in High-Rise Buildings

3. Pa gyngor cyfreithiol y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i roi i'w gyd-weinidogion ar gynorthwyo lesddeiliaid sy'n wynebu rhwymedigaethau ariannol wrth fynd i'r afael â diffygion mewn adeiladau uchel yng Nghymru? OQ56446

3. What legal advice has the Counsel General provided to ministerial colleagues on assisting leaseholders who face financial liabilities in addressing defects in high-rise buildings in Wales? OQ56446

Mae Llywodraeth Cymru’n edrych ar ddewisiadau i ddiogelu lesddalwyr rhag gorfod talu costau llawn unioni materion diogelwch adeiladau. Mae’n hollbwysig, wrth gwrs, ein bod ni’n sicrhau bod yr holl opsiynau’n cael eu hystyried yn briodol, y cynhelir asesiadau risg ar yr opsiynau a’n bod ni’n deall yr effeithiau’n llawn cyn cyhoeddi modelau ariannu penodol. 

Welsh Government are exploring options to protect leaseholders from bearing the full brunt of costs to remediate building safety issues. It's imperative, of course, that we ensure that all options are properly scoped, risk assessed and that their consequences are fully understood before funding models are announced.

Diolch yn fawr, Weinidog. Now, in these post-Grenfell times, Counsel General, you may be aware of the issues facing leaseholders at Meridian Quay in Swansea, where the construction company and the insurers have both gone into liquidation. This has left leaseholders in a position where they feel trapped, their apartments are seen as worthless and they are unable to sell. Now, hopefully, attempts to gain compensation through the Financial Services Compensation Scheme will bear fruit, and I have written to the Minister for Housing and Local Government on this matter.

I would be grateful, however, if you could outline what discussions you are having within Government on the £3.5 billion funding announced by the UK Government recently, and whether you feel that it would be possible for the Welsh Government to offer an indemnity to leaseholders in situations such as Meridian Quay, particularly for consequential costs, such as rising insurance and rising legal costs. 

Diolch yn fawr, Gweinidog. Nawr, yn y cyfnod ôl-Grenfell hwn, Cwnsler Cyffredinol, efallai eich bod yn ymwybodol o'r materion sy'n wynebu lesddeiliaid yng Nghei Meridian yn Abertawe, lle mae'r cwmni adeiladu a'r yswirwyr ill dau wedi cael eu diddymu. Mae hyn wedi gadael lesddeiliaid mewn sefyllfa lle maent yn teimlo eu bod yn gaeth, ystyrir bod eu fflatiau'n ddiwerth ac ni allan nhw werthu. Nawr, gobeithio, bydd ymdrechion i gael iawndal drwy Gynllun Iawndal y Gwasanaethau Ariannol yn dwyn ffrwyth, ac rwyf wedi ysgrifennu at y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol ar y mater hwn.

Byddwn yn ddiolchgar, fodd bynnag, pe gallech amlinellu pa drafodaethau rydych chi'n eu cael yn y Llywodraeth ar y £3.5 biliwn o gyllid a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU yn ddiweddar, ac a ydych chi'n teimlo y byddai'n bosibl i Lywodraeth Cymru gynnig indemniad i lesddeiliaid mewn sefyllfaoedd fel yr honno yng Nghei Meridian, yn enwedig ar gyfer costau canlyniadol, megis yswiriant cynyddol a chostau cyfreithiol cynyddol.

Well, we certainly expect for Wales to receive its fair share of funding, as a result of the spending commitments recently announced in England, and that will, of course enable us to prepare a response to leaseholders who are in this position. The White Paper that the Minister has published is open for consultation until 12 April, and I'll take this opportunity to encourage people to respond to that consultation. But our position as a Government is very, very clear: we do not believe leaseholders should have to pay to rectify issues that constitute failure to build to appropriate quality standards. We've announced already £10.5 million in this year and a further £32 million-worth of capital funding for the next financial year, and our intention, I can reassure the Member, is to establish a funding offer for Wales that goes even further than that which is being considered in other parts of the UK, which looks at the holistic remediation of buildings, beyond cladding, to include some of the other sorts of aspects that he mentioned in his question and others have been calling for as well. I know that the Minister for Housing and Local Government will be making an announcement in due course about how that kind of funding can be accessed.

Wel, rydym ni yn sicr yn disgwyl i Gymru gael ei chyfran deg o gyllid, o ganlyniad i'r ymrwymiadau gwario a gyhoeddwyd yn ddiweddar yn Lloegr, a bydd hynny, wrth gwrs, yn ein galluogi i baratoi ymateb i lesddeiliaid sydd yn y sefyllfa hon. Mae cyfnod o ymgynghori ar y Papur Gwyn y mae'r Gweinidog wedi'i gyhoeddi tan 12 Ebrill, a byddaf yn manteisio ar y cyfle hwn i annog pobl i ymateb i'r ymgynghoriad hwnnw. Ond mae ein safbwynt fel Llywodraeth yn glir iawn, iawn: nid ydym yn credu y dylai lesddeiliaid orfod talu i unioni materion sy'n gyfystyr â methiant i adeiladu i safonau ansawdd priodol. Rydym ni eisoes wedi cyhoeddi £10.5 miliwn eleni a gwerth £32 miliwn pellach o gyllid cyfalaf ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf, a'n bwriad, gallaf dawelu meddwl yr Aelod, yw sefydlu cynnig cyllid i Gymru sy'n mynd ymhellach fyth na'r hyn sy'n cael ei ystyried mewn rhannau eraill o'r DU, sy'n edrych ar adfer adeiladau yn eu cyfanrwydd, y tu hwnt i gladin, i gynnwys rhai o'r mathau eraill o agweddau y soniodd amdanynt yn ei gwestiwn ac mae eraill wedi bod yn galw amdanynt hefyd. Gwn y bydd y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol yn gwneud cyhoeddiad maes o law ynghylch sut y gellir cael gafael ar y math hwnnw o gyllid.

14:45
Ymwybyddiaeth o Reolaeth y Gyfraith
Awareness of the Rule of Law

4. Pa gamau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cymryd i annog gwell ymwybyddiaeth o reolaeth y gyfraith ymhlith oedolion ifanc yng Nghymru? OQ56447

4. What action has the Counsel General taken to encourage an improved awareness of the rule of law amongst young adults in Wales? OQ56447

Awareness of the rule of law is integral to our work as a Government and to our efforts to make Welsh law more accessible. A number of initiatives are under way that will be brought together in a formal programme, in accordance with the legislation passed in this Senedd, at the start of the next Senedd term.

Mae ymwybyddiaeth o reolaeth y gyfraith yn rhan annatod o'n gwaith fel Llywodraeth ac i'n hymdrechion i wneud cyfraith Cymru yn fwy hygyrch. Mae nifer o fentrau ar y gweill a fydd yn cael eu dwyn ynghyd mewn rhaglen ffurfiol, yn unol â'r ddeddfwriaeth a basiwyd yn y Senedd hon, ar ddechrau tymor nesaf y Senedd.

Thank you. Of course, you'll be aware that Justice Week 2021 took place from 1 March to 5 March against the context of COVID-19. Justice Week provided an opportunity for a vital health check on our rights, our justice system and, ultimately, on the rule of law. As an article on the Law Society website outlined, children have been affected heavily by coronavirus through school closures, and most young people are never consulted on decisions. The Law Society supports public legal education and highlighted the Big Legal Lesson during Justice Week. This is a classroom resource initiative designed by teachers to introduce children and young people to the rule of law. The resources help familiarise young people with subjects such as why we have laws, what a Bill is and how a law is created. Seven hundred and thirty two schools are now taking part this year. Will you liaise with Kirsty Williams MS to establish what steps can be taken to see all schools in Wales participate in BLL next year?

Diolch. Wrth gwrs, byddwch yn ymwybodol y cynhaliwyd Wythnos Cyfiawnder 2021 rhwng 1 Mawrth a 5 Mawrth gyda COVID-19 yn gefndir. Roedd yr Wythnos Gyfiawnder yn gyfle pwysig i ddysgu am ein hawliau, ein system gyfiawnder ac, yn y pen draw, rheolaeth y gyfraith. Fel yr amlinellwyd mewn erthygl ar wefan Cymdeithas y Cyfreithwyr, mae'r coronafeirws wedi effeithio'n drwm ar blant drwy gau ysgolion, ac ni ymgynghorwyd â'r rhan fwyaf o bobl ifanc erioed ar y penderfyniadau. Mae Cymdeithas y Cyfreithwyr yn cefnogi addysg gyfreithiol gyhoeddus ac yn tynnu sylw at y Wers Gyfreithiol Fawr yn ystod yr Wythnos Gyfiawnder. Menter adnoddau ystafell ddosbarth yw hon a gynlluniwyd gan athrawon i gyflwyno plant a phobl ifanc i reolaeth y gyfraith. Mae'r adnoddau'n helpu i ymgyfarwyddo pobl ifanc â phynciau fel pam mae gennym ni gyfreithiau, beth yw Bil a sut mae cyfraith yn cael ei chreu. Mae saith cant a thri deg dau o ysgolion bellach yn cymryd rhan eleni. A wnewch chi gysylltu â Kirsty Williams AS i weld beth y gellir ei wneud i geisio sicrhau bod pob ysgol yng Nghymru yn cymryd rhan yn y Wers Gyfreithiol Fawr y flwyddyn nesaf?

I thank Janet Finch-Saunders for that supplementary, and I was delighted, in the interests of discussing questions about the rule of law with young people, to have participated recently with some students from the Coleg Cymraeg Cenedlaethol in their law and criminology conference, to discuss this very sort of issue. And in the way that she was implying in her question, much of that discussion related to the impact of the coronavirus pandemic.

Of course, in Wales, we have worked with the children's commissioner to seek to ascertain the views of children and young people very specifically about the impact of COVID on their lives in particular. But, as she says, there is always more to do in relation to making sure that pupils in schools get a very good appreciation of the issues in relation to the rule of law, democratic accountability, and so on. I'm very confident that the new curriculum Bill, when it becomes an Act, will facilitate that kind of education, and it's a matter of regret that her party didn't choose to support that.

Diolch i Janet Finch-Saunders am y cwestiwn atodol yna, ac roeddwn wrth fy modd, er mwyn trafod cwestiynau am reolaeth y gyfraith gyda phobl ifanc, i fod wedi cymryd rhan yn ddiweddar gyda rhai myfyrwyr o'r Coleg Cymraeg Cenedlaethol yn eu cynhadledd cyfraith a throseddeg, i drafod yr union fath hwn o fater. Ac yn y ffordd yr oedd hi'n awgrymu yn ei chwestiwn, roedd llawer o'r drafodaeth honno'n ymwneud ag effaith pandemig y coronafeirws.

Wrth gwrs, yng Nghymru, rydym ni wedi gweithio gyda'r comisiynydd plant i geisio canfod barn plant a phobl ifanc yn benodol iawn am effaith COVID ar eu bywydau yn benodol. Ond, fel mae hi'n dweud, mae mwy i'w wneud bob amser o ran sicrhau bod disgyblion mewn ysgolion yn meithrin dealltwriaeth drylwyr o'r materion sy'n ymwneud â rheolaeth y gyfraith, atebolrwydd democrataidd, ac yn y blaen. Rwy'n ffyddiog iawn y bydd y Bil cwricwlwm newydd, pan ddaw'n Ddeddf, yn hwyluso'r math hwnnw o addysg, ac mae'n destun gofid na ddewisodd ei phlaid gefnogi hynny.

Troseddau Gwledig
Rural Crime

5. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda swyddogion y gyfraith yn Llywodraeth y DU ynghylch cyflwyno mesurau cyfreithiol i fynd i'r afael â throseddau gwledig? OQ56448

5. What discussions has the Counsel General had with law officers in the UK Government regarding the introduction of legal measures to tackle rural crime? OQ56448

We take rural crime very seriously, which is why we established the Wales wildlife and rural crime group. Whilst policing, of course, is sadly not a devolved matter, we will continue to work with the UK Government and the Welsh police forces to ensure that public safety needs are met right across Wales.

Rydym ni'n cymryd troseddau gwledig o ddifrif, a dyna pam y gwnaethom ni sefydlu grŵp bywyd gwyllt a throseddau gwledig Cymru. Er nad yw plismona, wrth gwrs, yn fater datganoledig yn anffodus, byddwn yn parhau i weithio gyda Llywodraeth y DU a heddluoedd Cymru i sicrhau bod anghenion diogelwch y cyhoedd yn cael eu diwallu ledled Cymru.

Thank you. From previous scrutiny that I've laid before you, you will be aware of my view that the Welsh Government certainly does have a role to play in tackling rural crime. I would like to highlight an article in a recent Farmers Guardian publication. The headline reads:

'Organised gangs target farm quad bikes'.

So, we're not talking about the odd quad bike being stolen, but we're talking now about organised gangs, and that is far more ramped up in terms of criminal behaviour. Data from NFU Mutual shows that thefts are continuing to rise year on year, up from 1.8 million in 2015 to 2.6 million in just three years. Detective Constable Chris Piggott, rural vehicle crime intelligence officer at the National Vehicle Crime Intelligence Service, has advised that several gangs now seem to be moving across force borders and that, at the moment, most of Wales is being targeted. Lesley Griffiths MS recently sent me a letter explaining that she is in correspondence with Lord Goldsmith, the north Wales rural crime team and DEFRA colleagues. I welcome that, but I'm just wondering whether you've had more discussions with the Minister about supporting the calls for the formation of a national rural crime taskforce for Wales. Will you support such a proposal, to bring Welsh stakeholders together to work on a suitable Welsh Government response so as to protect our rural communities and, of course, so as to create a platform from which key correspondence can be sent from Wales to the UK Government and that we can have better collaborative working on rural crime, going forward? Thank you.

Diolch. O waith craffu blaenorol yr wyf wedi ei gyflwyno ger eich bron, byddwch yn ymwybodol o'm barn fod gan Lywodraeth Cymru yn sicr ran i'w chwarae wrth fynd i'r afael â throseddau gwledig. Hoffwn dynnu sylw at erthygl mewn cyhoeddiad diweddar gan Farmers Guardian. Mae'r pennawd yn darllen:

Mae gangiau cyfundrefnol yn targedu beiciau cwad.

Felly, nid ydym yn sôn am ambell feic cwad yn cael ei ddwyn, ond rydym yn sôn nawr am gangiau cyfundrefnol, ac mae hynny'n llawer mwy sylweddol o ran ymddygiad troseddol. Mae data gan NFU Mutual yn dangos bod lladradau'n parhau i gynyddu o flwyddyn i flwyddyn, i fyny o 1.8 miliwn yn 2015 i 2.6 miliwn mewn tair blynedd yn unig. Mae'r Ditectif Gwnstabl Chris Piggott, swyddog cudd-wybodaeth troseddau cerbydau gwledig yn y Gwasanaeth Cenedlaethol Gwybodaeth am Droseddau Cerbydau, wedi dweud ei bod hi'n ymddangos bod sawl gang bellach yn symud ar draws ffiniau'r heddlu a bod y rhan fwyaf o Gymru, ar hyn o bryd, yn cael ei thargedu. Anfonodd Lesley Griffiths AS lythyr ataf yn ddiweddar yn esbonio ei bod yn gohebu â'r Arglwydd Goldsmith, tîm troseddau gwledig gogledd Cymru a chydweithwyr yn DEFRA. Rwy'n croesawu hynny, ond dim ond meddwl ydw i tybed a ydych chi wedi cael mwy o drafodaethau gyda'r Gweinidog ynglŷn â chefnogi'r galwadau am ffurfio tasglu troseddau gwledig cenedlaethol i Gymru. A wnewch chi gefnogi cynnig o'r fath, i ddod â rhanddeiliaid o Gymru at ei gilydd i weithio ar ymateb addas gan Lywodraeth Cymru er mwyn diogelu ein cymunedau gwledig ac, wrth gwrs, er mwyn creu llwyfan ar gyfer anfon gohebiaeth allweddol o Gymru at Lywodraeth y DU ac y gallwn ni gael gwell cydweithio ar droseddau gwledig, wrth symud ymlaen? Diolch.

14:50

I thank the Member for raising this matter again. She has, of course, as she mentioned in the question, raised it before with me, and it's obviously a very, very important matter both in her constituency and right across Wales. I think there is very good evidence of joint working between the relevant agencies in Wales, which I do think—and I know she would acknowledge this—has been regarded elsewhere as best practice. The point she makes in particular around vehicle theft, I think, is very, very important. It's certainly one of the priorities in terms of the current range, unfortunately, of rural and wildlife crime in Wales. This, principally, of course, is a matter for the Minister in the relevant portfolio, and I'm aware that she is currently considering a specific proposal to increase the focus on rural and wildlife crime in Wales, and we can expect an announcement from her on that matter in the coming days.

Diolch i'r Aelod am godi'r mater hwn eto. Mae hi wedi, wrth gwrs, fel y gwnaeth hi sôn yn y cwestiwn, dod â hyn at fy sylw o'r blaen, ac mae'n amlwg yn fater pwysig iawn, iawn yn ei hetholaeth ac ar draws Cymru. Rwy'n credu bod tystiolaeth dda iawn o gydweithio rhwng yr asiantaethau perthnasol yng Nghymru, sydd, rwy'n credu—ac rwy'n gwybod y byddai hi'n cydnabod hyn—wedi cael ei ystyried yn arfer gorau mewn mannau eraill. Mae'r sylw y mae hi'n ei wneud yn benodol ynghylch dwyn cerbydau, rwy'n credu, yn bwysig iawn. Mae'n sicr yn un o'r blaenoriaethau o blith yr amrywiaeth bresennol, yn anffodus, o droseddau gwledig a bywyd gwyllt yng Nghymru. Mater i'r Gweinidog yn y portffolio perthnasol yw hyn, yn bennaf, wrth gwrs, ac rwy'n ymwybodol ei bod hi wrthi'n ystyried cynnig penodol i gynyddu'r pwyslais ar droseddau cefn gwlad a bywyd gwyllt yng Nghymru, ac fe allwn ddisgwyl cyhoeddiad ganddi ar y mater hwnnw yn ystod y dyddiau nesaf.

Apologies, Llywydd, I thought we'd withdrawn that request. I do apologise.

Ymddiheuriadau, Llywydd, roeddwn i'n credu ein bod ni wedi tynnu'r cais hwnnw'n ôl. Ymddiheuraf.

Okay. That's fine.

O'r gorau. Mae hynny'n iawn.

Dim problem.

No problem.

Okay, that concludes that question session.

Iawn, mae hynny'n dod â'r sesiwn gwestiynau honno i ben.

3. Datganiad a Chyhoeddiad Busnes
3. Business Statement and Announcement

Felly, yr eitem nesaf yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes. Galwaf ar y Trefnydd i wneud y datganiad hynny. Rebecca Evans. 

So, our next item of business is the business statement and announcement, and I call on the Trefnydd to make that statement. Rebecca Evans.

Diolch, Llywydd. There is one change to today's agenda. The motion to approve the Agricultural Support (Miscellaneous Amendments) (Wales) (EU Exit) Regulations 2021 has been postponed until next week. Draft business for the last week of term is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically. 

Diolch, Llywydd. Mae un newid i'r agenda heddiw. Mae'r cynnig i gymeradwyo Rheoliadau Cymorth Amaethyddol (Diwygiadau Amrywiol) (Cymru) (Ymadael â'r UE) 2021 wedi'i ohirio tan yr wythnos nesaf. Mae'r busnes drafft ar gyfer wythnos olaf y tymor wedi'i nodi ar y datganiad a'r cyhoeddiad busnes, sydd i'w gweld ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

Trefnydd, can I call for two statements this week, please, the first from the Minister for Education regarding antisemitism in Welsh universities? The Welsh Government and many public bodies across Wales have adopted the International Holocaust Remembrance Alliance definition of antisemitism, but it's of great regret, I think, that some Welsh universities are yet to adopt that definition. As you will be aware, the UK Government has actively encouraged universities in England to adopt the IHRA definition of antisemitism, and I think that it would be very good for the people of Wales to know whether the Welsh Government is taking some similar action to tackle the scourge of antisemitism in some parts of our higher education sector here in Wales.

The second statement that I'd like is one on clarity for the leisure industry on whether gyms and swimming pools will be able to reopen in Wales. I've had a number of constituents who've been in touch with me regarding the adverse impact of the closure of their local gym and swimming pool on their physical and mental health, and, of course, many people don't realise that this is actually something that affects people of all ages, not just young people. I've had students, of course, living alone, fitness instructors who are without an income, and cardiac patients who've been unable to do their rehab, who've been in touch with me in recent weeks. The evidence that I've seen, Trefnydd, suggests that the risks of harm from infection associated with gyms and swimming pools is very low, while the consequences of not taking adequate exercise, such as obesity, are very significant. So, I think it would be prudent to have a statement on a timetable for the reopening of gyms and swimming pools as soon as possible.

Trefnydd, a gaf i alw am ddau ddatganiad yr wythnos hon, os gwelwch chi'n dda, y cyntaf gan y Gweinidog Addysg ynglŷn â gwrthsemitiaeth ym mhrifysgolion Cymru? Mae Llywodraeth Cymru a llawer o gyrff cyhoeddus ledled Cymru wedi mabwysiadu diffiniad Cynghrair Rhyngwladol Cofio'r Holocost o wrthsemitiaeth, ond mae'n destun gofid mawr, rwy'n credu, nad yw rhai prifysgolion yng Nghymru wedi mabwysiadu'r diffiniad hwnnw eto. Fel yr ydych chi'n ymwybodol, mae Llywodraeth y DU wedi mynd ati i annog prifysgolion yn Lloegr i fabwysiadu diffiniad Cynghrair Rhyngwladol Cofio'r Holocost o wrthsemitiaeth, ac rwy'n credu y byddai'n dda iawn i bobl Cymru wybod a yw Llywodraeth Cymru yn cymryd camau tebyg i fynd i'r afael â phla gwrthsemitiaeth mewn rhai rhannau o'n sector addysg uwch yma yng Nghymru.

Yr ail ddatganiad yr hoffwn i ei gael yw un sy'n rhoi eglurder i'r diwydiant hamdden ynghylch a fydd campfeydd a phyllau nofio yn gallu ailagor yng Nghymru. Rwyf wedi cael nifer o etholwyr sydd wedi bod mewn cysylltiad â mi ynglŷn ag effaith niweidiol cau eu campfa leol a'u pwll nofio ar eu hiechyd corfforol a meddyliol, ac, wrth gwrs, nid yw llawer o bobl yn sylweddoli bod hyn wirioneddol yn rhywbeth sy'n effeithio ar bobl o bob oedran, nid pobl ifanc yn unig. Rwyf wedi cael myfyrwyr, wrth gwrs, yn byw ar eu pen eu hunain, hyfforddwyr ffitrwydd sydd heb incwm, a chleifion cardiaidd nad ydyn nhw wedi gallu gwneud eu hymarferion adfer, sydd wedi bod mewn cysylltiad â mi yn ystod yr wythnosau diwethaf. Mae'r dystiolaeth yr wyf i wedi'i gweld, Trefnydd, yn awgrymu bod y risgiau o niwed drwy haint sy'n gysylltiedig â champfeydd a phyllau nofio yn isel iawn, a bod canlyniadau peidio â gwneud ymarfer corff digonol, fel gordewdra, yn sylweddol iawn. Felly, rwy'n credu y byddai'n ddoeth cael datganiad ynglŷn ag amserlen ar gyfer ailagor campfeydd a phyllau nofio cyn gynted â phosibl.

Thank you to Darren Millar for raising both of those issues. Clearly, there's absolutely no place for antisemitism anywhere in Wales, and I'd be pleased to ask the Minister for Education to write to you on that specific issue that you raised, regarding the adoption of the IHRA definition.

And, on the issue of gyms and swimming pools, I'm afraid I don't have anything further that I can add to what the First Minister said at his statement on Friday in terms of the next steps and providing a specific date. But, clearly, all of these matters are under constant review, and we do recognise the important physical and also mental health and well-being contribution that both gyms and swimming pools can make to people of all ages, as you set out, and we're very, very aware of the impact that the restrictions are having on people and their lives. So, as soon as we are able to provide a date, I know that we would be keen to do so.

Diolch i Darren Millar am godi'r ddau fater hynny. Yn amlwg, nid oes lle o gwbl i wrthsemitiaeth yn unman yng Nghymru, a byddwn i'n falch o ofyn i'r Gweinidog Addysg ysgrifennu atoch ar y mater penodol hwnnw a godwyd gennych, ynghylch mabwysiadu diffiniad Cynghrair Rhyngwladol Cofio'r Holocost

Ac, o ran campfeydd a phyllau nofio, mae arnaf i ofn nad oes gennyf i unrhyw beth arall y gallaf ei ychwanegu at yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog yn ei ddatganiad ddydd Gwener o ran y camau nesaf a darparu dyddiad penodol. Ond, yn amlwg, mae'r holl faterion hyn yn cael eu hadolygu'n gyson, ac rydym ni'n cydnabod y cyfraniad pwysig i iechyd a lles corfforol a meddyliol y gall campfeydd a phyllau nofio ei wneud i bobl o bob oedran, fel y dywedwch chi, ac rydym yn ymwybodol iawn, iawn o effaith y cyfyngiadau ar bobl a'u bywydau. Felly, cyn gynted ag y gallwn ni ddarparu dyddiad, gwn y byddem yn awyddus i wneud hynny.

14:55

I'd like a statement from the Government, please, about the vital importance of helping young people recover from the crisis, particularly their mental health and well-being. I've spoken in the Senedd before about the fantastic work that the Senghenydd Youth Drop In Centre—or SYDIC—does to provide activities and opportunities for young people. I've spoken to Dave Brunton, who does excellent work for the centre, and I know of the concerns felt by him and so many others about the effects that lockdowns have had on young people whose access to extended family and friends, and the support they receive from groups like SYDIC, has been curtailed. More and more young people have come to feel depressed, lonely and isolated. Surely youth activities and support need to be central to how we rebuild after COVID; they're a cornerstone. Because of so many cuts to funding over the years, they are too often fighting for their own survival, but young people are going to need meaningful contact, targeted interventions to help overcome the social isolation and the mental health issues that have come about because of the pandemic. So, I'd like a statement, please, setting out what will be done to make young people's well-being a central tenet of COVID recovery. Thank you.

Hoffwn i gael datganiad gan y Llywodraeth, os gwelwch chi'n dda, ynghylch pwysigrwydd hanfodol helpu pobl ifanc i ymadfer o'r argyfwng, yn enwedig eu hiechyd meddwl a'u lles. Rwyf wedi siarad yn y Senedd o'r blaen am y gwaith gwych y mae Canolfan Galw Heibio Ieuenctid Senghennydd—neu SYDIC—yn ei wneud i ddarparu gweithgareddau a chyfleoedd i bobl ifanc. Rwyf wedi siarad â Dave Brunton, sy'n gwneud gwaith rhagorol i'r ganolfan, ac rwy'n ymwybodol o'i bryderon ef a nifer o bobl eraill am yr effeithiau y mae'r cyfyngiadau symud wedi'u cael ar bobl ifanc gan fod eu cyfle i weld teulu estynedig a ffrindiau, a'r gefnogaeth y maen nhw'n ei gael gan grwpiau fel Canolfan Galw Heibio Ieuenctid Senghennydd, wedi'u lleihau. Mae mwy a mwy o bobl ifanc wedi mynd i deimlo'n isel, yn unig ac yn ynysig. Siawns nad oes angen i weithgareddau a chymorth ieuenctid fod yn ganolog i'r ffordd yr ydym ni'n adfer ar ôl COVID; y nhw sy'n gonglfaen. Oherwydd cynifer o doriadau i gyllid yn ystod y blynyddoedd, maen nhw’n brwydro i oroesi, ond bydd angen cyswllt ystyrlon ar bobl ifanc, ymyriadau wedi'u targedu i helpu i oresgyn yr ynysigrwydd cymdeithasol a'r materion iechyd meddwl sydd wedi digwydd oherwydd y pandemig. Felly, hoffwn i gael datganiad, os gwelwch chi'n dda, yn nodi'r hyn fydd yn cael ei wneud i sicrhau bod llesiant pobl ifanc yn egwyddor ganolog o'r adferiad o COVID. Diolch.

Thank you for raising the issue. As you were talking, I was looking at the questions for the Minister for Education tomorrow, and there is an opportunity specifically to address young people's and children's well-being there. But I know that you'd be keen to have a wider statement, and the Minister will have heard everything that you've had to say.

I've been pleased, in the budget for next year, to provide an uplift to the funding for mental health for young people, in recognition of the very, very difficult time that they've had, and also we've provided significant additional funding to our colleges and universities for them to also support the mental health needs of the people who they provide the educational services to. But I'm grateful to you for raising that, and for also giving the opportunity to say 'thank you' to everybody at the Senghenydd drop-in centre for the work that they have done over a long period, and I know that they're very keen to be able to get back to the fullness of their role in due course.

Diolch am godi'r mater. Wrth ichi siarad, roeddwn i'n edrych ar y cwestiynau i'r Gweinidog Addysg yfory, ac mae cyfle penodol i ymdrin â llesiant plant a phobl ifanc yno. Ond rwy'n gwybod y byddech chi'n awyddus i gael datganiad ehangach, a bydd y Gweinidog wedi clywed popeth yr oedd gennych chi i'w ddweud.

Rwyf i wedi bod yn falch, yn y gyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf, o ddarparu cynnydd yn y cyllid ar gyfer iechyd meddwl i bobl ifanc, i gydnabod yr amser anodd iawn y maen nhw wedi'i gael. Hefyd rydym wedi darparu cyllid ychwanegol sylweddol i'n colegau a'n prifysgolion er mwyn iddyn nhw hefyd gefnogi anghenion iechyd meddwl y bobl y maen nhw'n darparu'r gwasanaethau addysgol ar eu cyfer. Ond rwy'n ddiolchgar i chi am godi hynny, ac am roi'r cyfle hefyd i ddweud 'diolch' i bawb yng nghanolfan galw heibio Senghennydd am y gwaith y maen nhw wedi'i wneud dros gyfnod hir, ac rwy'n gwybod eu bod yn awyddus iawn i allu dychwelyd at eu swyddogaeth lawn maes o law.

At Westminster and at local councils, the budget and the budget debate are major events, even when there is no doubt the budget will be passed with a large majority. At the Senedd, it's considered only worthy of a one-hour debate. The debate on the budget is not part of scrutiny, which I think is something that some members of the Government—and I don't mean Ministers, I mean civil servants—haven't quite grasped. We're not scrutinising the budget, we are setting the budget, and I think that is an entirely different position. It is a binding vote on Government expenditure; try losing one and you'll find out how important it is. Surely it is worthy of a full afternoon's debate. Will the Welsh Government consider this request and report back to the Senedd?

Yn San Steffan ac mewn cynghorau lleol, mae'r gyllideb a'r ddadl ar y gyllideb yn ddigwyddiadau mawr, hyd yn oed pan nad oes unrhyw amheuaeth y caiff y gyllideb ei phasio gyda mwyafrif mawr. Yn y Senedd, mae'n cael ei hystyried yn deilwng o ddadl awr yn unig. Nid yw'r ddadl ar y gyllideb yn rhan o waith craffu, sydd, yn fy marn i, yn rhywbeth nad yw rhai aelodau o'r Llywodraeth—ac nid wyf i'n golygu'r Gweinidogion, ond y gweision sifil—wedi'i deall yn iawn. Nid ydym yn craffu ar y gyllideb, rydym yn pennu'r gyllideb, ac rwy'n credu bod honno'n sefyllfa gwbl wahanol. Mae'n bleidlais rwymol ar wariant y Llywodraeth; meiddiwch chi golli un a byddwch chi'n darganfod pa mor bwysig ydyw. Siawns nad yw'n deilwng o ddadl brynhawn llawn. A wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried y cais hwn ac adrodd yn ôl i'r Senedd?

Yes, thank you to Mike Hedges for raising the budget. Of course, we do have four opportunities to debate the budget on the floor of the Senedd: we have the early budget debate, which, over the last two years, has been brought forward and led by the Finance Committee, so that we can reflect on the work that the Finance Committee has done in terms of its engagement work; then we have the statement on the debate of the draft budget; and then the debate on the draft budget; and then the final budget debate further on in the year. I do recognise that there is keenness to have longer debates, and it will be for the next Government now to determine the length of those debates. I'm sure that there will be opportunities to have discussions, potentially, within Government and within the Business Committee in terms of tabling those future debates, but I think that's a matter for the next administration now.

Ie, diolch i Mike Hedges am godi'r gyllideb. Wrth gwrs, mae gennym ni bedwar cyfle i drafod y gyllideb ar lawr y Senedd: mae gennym ni'r ddadl gynnar ar y gyllideb sydd, yn ystod y ddwy flynedd diwethaf, wedi'i chyflwyno a'i harwain gan y Pwyllgor Cyllid, fel y gallwn ni fyfyrio ar y gwaith y mae'r Pwyllgor Cyllid wedi'i wneud o ran ei waith ymgysylltu; yna mae'r datganiad ar ddadl y gyllideb ddrafft; ac yna'r ddadl ar y gyllideb ddrafft; ac yna'r ddadl derfynol ar y gyllideb yn ddiweddarach yn ystod y flwyddyn. Rwy'n cydnabod bod yna awydd am ddadleuon hwy, a mater i'r Llywodraeth nesaf nawr fydd penderfynu ar hyd y dadleuon hynny. Rwy'n siŵr y bydd cyfleoedd i gael trafodaethau, o bosibl, o fewn y Llywodraeth ac o fewn y Pwyllgor Busnes, ar gyflwyno'r dadleuon hynny yn y dyfodol, ond rwy'n credu mai mater i'r weinyddiaeth nesaf yw hynny nawr.

Can I just add my support to the request made by Darren Millar regarding a statement on antisemitism within our universities? I'd have asked that myself as well, but I've got two other requests, if I may. One is for the education Minister, seeking a statement setting out some guidance to schools on graffiti on school walls, and the speed at which that should be dealt with. It's been brought to my attention that Ysgol Bro Hyddgen in the Dyfi valley has been sporting a 'Cofiwch Dryweryn' sign for some months now, and, while that is a valid commemoration of an important event in Welsh history, we all know it's become associated with a particular political movement now, and therefore I would say that it's inappropriate for a school to still be sporting that.

And then, finally, could I have a statement, please, from the environment Minister? I repeat a call to her to advise Members on any changes to guidance that help public bodies balance competing priorities when they have to make decisions that stem from Welsh Government policy decisions. Trefnydd, you'll know yourself about the dilemmas that certainly my constituents in Mayals have been facing in choosing between an active travel route and chopping down trees, but, even when there's enthusiasm for an active travel route, how do we ensure that wildlife, habitat and biodiversity aren't trashed in the process of creating an active travel route? You'll probably know about this because of the Clyne section in Gower. It just strikes me as slightly odd that we have a policy that's intended to improve health and reduce pollution, but that can be implemented in a way that destroys significantly important local habitat. So, I'm wondering if you could request a statement on what guidance is currently available to help with that decision, and what remedies are available to constituents who believe that consultation processes haven't been followed adequately. I'm sure that Members would agree with me when I say that judicial review is no remedy at all for the average constituent, because of the cost of this. Thank you.

A gaf i ychwanegu fy nghefnogaeth i'r cais a gafodd ei wneud gan Darren Millar ynghylch datganiad ar wrthsemitiaeth yn ein prifysgolion? Byddwn i wedi gofyn hynny fy hun hefyd, ond mae gennyf i ddau gais arall, os caf i. Mae un i'r Gweinidog Addysg, yn gofyn am ddatganiad sy'n nodi rhai canllawiau i ysgolion ar graffiti ar waliau ysgolion, a pha mor gyflym y dylid ymdrin â hynny. Tynnwyd fy sylw at y ffaith bod arwydd 'Cofiwch Dryweryn' wedi bod yn Ysgol Bro Hyddgen yn Nyffryn Dyfi ers rhai misoedd bellach ac er bod hynny'n coffáu'n ddilys ddigwyddiad pwysig yn hanes Cymru, rydym ni i gyd yn gwybod ei fod wedi dod yn gysylltiedig â mudiad gwleidyddol penodol nawr, ac felly fe fyddwn i'n dweud ei bod yn amhriodol fod ysgol yn ymwneud â hynny.

Ac yna, yn olaf, a gaf i ddatganiad, os gwelwch yn dda, gan Weinidog yr Amgylchedd? Rwy'n ailadrodd yr alwad arni i gynghori'r Aelodau ar unrhyw newidiadau i ganllawiau sy'n helpu cyrff cyhoeddus i gydbwyso blaenoriaethau sy'n cystadlu pan fydd yn rhaid iddyn nhw wneud penderfyniadau sy'n deillio o benderfyniadau polisi Llywodraeth Cymru. Trefnydd, fe fyddwch chi'n gwybod eich hun am y cyfyng-gyngor y mae fy etholwyr i ym Mayals yn sicr wedi bod yn ei wynebu wrth ddewis rhwng llwybr teithio llesol a thorri coed i lawr. Ond, hyd yn oed pan fydd brwdfrydedd dros lwybr teithio llesol, sut mae sicrhau nad yw bywyd gwyllt, cynefin a bioamrywiaeth yn cael eu sathru yn y broses o greu llwybr teithio llesol? Mae'n debyg y byddwch chi'n ymwybodol o hyn oherwydd adran Clun yng Ngŵyr. Mae'n fy nharo i braidd yn rhyfedd fod gennym bolisi sydd â'r bwriad o wella iechyd a lleihau llygredd, ond mae'r modd o weithredu hynny yn golygu dinistrio cynefin lleol o bwysigrwydd sylweddol. Felly, tybed a oes modd gofyn am ddatganiad ynghylch pa ganllawiau sydd ar gael ar hyn o bryd i helpu gyda'r penderfyniad hwnnw, a pha atebion sydd ar gael i etholwyr sy'n credu na chafodd y prosesau ymgynghori eu dilyn yn ddigonol. Rwy'n siŵr y byddai'r Aelodau'n cytuno â mi pan ddywedaf nad yw adolygiad barnwrol yn ateb o gwbl i'r etholwr cyffredin, oherwydd cost hyn. Diolch.

15:00

Thank you for raising both those issues, and I'll ensure that the correspondence to which I referred in my answer to Darren Millar is also sent to you as well. In terms of the first question, regarding the speed at which graffiti should be removed, could I ask you to write to the Minister on that issue, and I'm sure that they will be able to provide some more information and point you to any guidance that might be available? And then on the issue of the changes to guidance and the difficult way in which various priorities have to be balanced, I will ask the Minister to write to you. I know that there are some specific issues regarding the active travel route at Mayals, and my understanding, from discussions with the council, is that those trees would have had to have come down in the near future anyway, but I think that those are detailed discussions, perhaps not for the business statement, but I'll be sure that you do get the information that you're looking for.

Diolch am godi'r ddau fater hynny, a byddaf yn gwneud yn siŵr fod yr ohebiaeth yr oeddwn i wedi cyfeirio ati yn fy ateb i Darren Millar yn cael ei hanfon atoch chi hefyd. O ran y cwestiwn cyntaf, ynglŷn â pha mor gyflym y dylid dileu graffiti, a gaf i ofyn i chi ysgrifennu at y Gweinidog ar y mater hwnnw, ac rwy'n siŵr y bydd yn gallu darparu rhagor o wybodaeth a'ch cyfeirio at unrhyw ganllawiau a allai fod ar gael? Ac yna ar fater y newidiadau i ganllawiau a'r ffordd anodd y mae'n rhaid cydbwyso blaenoriaethau amrywiol, byddaf yn gofyn i'r Gweinidog ysgrifennu atoch. Rwy'n gwybod bod rhai materion penodol ynglŷn â'r llwybr teithio llesol ym Mayals. Fy nealltwriaeth i, o drafodaethau gyda'r cyngor, yw y byddai'r coed hynny wedi gorfod dod i lawr yn y dyfodol agos beth bynnag, ond rwy'n credu bod y rheini'n drafodaethau manwl, efallai nid ar gyfer y datganiad busnes, ond gwnaf i'n siŵr eich bod yn cael yr wybodaeth yr ydych chi'n chwilio amdani.

Over the last week, I've been inundated with complaints from parents in the Rhondda who've been unable to secure a place for their child or children at the school's breakfast club. Now, this is an issue that came to my attention towards the end of last year, when the last round of breakfast places were all snapped up very quickly, leaving many parents not just disappointed but in despair. At the time, I wrote to Rhondda Cynon Taf County Borough Council and your Government calling for breakfast club places to be prioritised for vulnerable children and those of key workers, and I was told that this couldn't be done, as it's not permitted by the legislation. While that was disappointing to hear, that would only have been a temporary solution anyway. We need major investment in breakfast clubs in schools across Wales in order to increase the capacity so that supply can meet the demand that's out there. So, can we have a Government statement about the current breakfast club situation in Wales, and could you let us know if your Government intends to do anything about this problem, which keeps cropping up each time there's a new round of applications?

Yn ystod yr wythnos diwethaf, rwyf wedi cael pentwr o gwynion gan rieni yn y Rhondda sydd heb lwyddo i sicrhau lle i'w plentyn neu eu plant yng nghlwb brecwast yr ysgol. Nawr, mae hwn yn fater a ddaeth i fy sylw tua diwedd y llynedd, pan gafodd y cylch diwethaf o leoedd brecwast eu llenwi'n gyflym iawn, gan adael llawer o rieni nid yn unig yn siomedig ond mewn anobaith. Ar y pryd, ysgrifennais at Gyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf ac at eich Llywodraeth chi yn galw am flaenoriaethu lleoedd clybiau brecwast ar gyfer plant sy'n agored i niwed a phlant gweithwyr allweddol. Cefais wybod nad oes modd gwneud hyn, gan nad yw'r ddeddfwriaeth yn caniatáu hynny. Er bod hynny'n siomedig i'w glywed, dim ond ateb dros dro fyddai wedi bod beth bynnag. Mae angen buddsoddiad mawr mewn clybiau brecwast mewn ysgolion ledled Cymru er mwyn cynyddu'r capasiti fel y gall y cyflenwad fodloni'r galw sydd ar gael. Felly, a gaf i ddatganiad gan y Llywodraeth ynghylch sefyllfa bresennol y clybiau brecwast yng Nghymru, ac a allech chi roi gwybod inni a yw eich Llywodraeth yn bwriadu gwneud unrhyw beth ynghylch y broblem hon, sy'n dal i godi bob tro y bydd cylch newydd o geisiadau?

I will speak to the Minister for Education about the issue of breakfast clubs to understand how widespread the issue of capacity is, with a view to exploring what more a future Welsh Government can do in this area, but, if you could send me some more information about the level of the additional demand that you're aware of, that would be very useful. I know that we'll also want to pick it up with Rhondda Cynon Taf council as well.

Byddaf i'n siarad â'r Gweinidog Addysg am fater clybiau brecwast i ddeall pa mor eang yw'r broblem o ran capasiti, gyda golwg ar archwilio beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud yn y maes hwn yn y dyfodol. Ond os gallech chi anfon rhagor o wybodaeth ataf am lefel y galw ychwanegol yr ydych chi'n ymwybodol ohono, byddai hynny'n ddefnyddiol iawn. Gwn y byddwn ni hefyd eisiau ei godi gyda chyngor Rhondda Cynon Taf.

15:05

Just in relation to the call by Darren Millar and Suzy Davies for a statement on how we combat antisemitism in our universities, could that statement clarify that, whether or not universities are signatories to the International Holocaust Remembrance Alliance, all universities must abide by the Equality Act 2010, which, obviously, protects Jewish people as people of protected characteristics? I think that would be an important thing to clarify. The Equality Act was passed by the last Labour Government in the UK.

Secondly, I bicycled down to the Angel Hotel in the centre of Cardiff at lunchtime to congratulate them on their offer of a place of safety to all women and girls who think they are at risk, and that's a very important contribution to ensure that people feel safe to be out in Cardiff once we resume nightlife. But, clearly, the murders of Sarah Everard and Wenjing Xu spotlight the daily violence that all women are threatened with, sadly, every day of the week. I note the Deputy Minister's statement on International Women's Day highlighting the extra funding that's been given for the free helpline, and we also have the new relationship and values education in the curriculum, which I think are both very important contributions to combating misogyny that, unfortunately, they still haven't got round to in England. I just wondered if there's anything further the Welsh Government might be able to do to make women feel less anxious in relation to these two murders.

And lastly, I was very disappointed to read that Bridgend council seems to be hostile to the idea of locating the new residential women's centre there. Therefore, I wonder if the Government's able to clarify what work has been done with the UK Government to identify Cardiff as a potential alternative, where I'm sure we would want very much to host such an important centre so that women who have offended don't need to be sent to prisons in England, and can instead be rehabilitated closer to home.

O ran yr alwad gan Darren Millar a Suzy Davies am ddatganiad ar sut yr ydym ni'n mynd i'r afael â gwrthsemitiaeth yn ein prifysgolion, a allai'r datganiad hwnnw egluro a yw'r prifysgolion wedi llofnodi Cynghrair Cofio Rhyngwladol yr Holocost neu beidio? Mae'n rhaid i bob prifysgol gadw at Ddeddf Cydraddoldeb 2010, sydd, yn amlwg, yn amddiffyn pobl Iddewig fel pobl sydd â nodweddion gwarchodedig. Rwy'n credu y byddai'n bwysig egluro hynny. Cafodd y Ddeddf Cydraddoldeb ei phasio gan Lywodraeth Lafur ddiwethaf y DU.

Yn ail, es ar fy meic i lawr i Westy'r Angel yng nghanol Caerdydd amser cinio i'w llongyfarch ar eu cynnig o le diogel i bob menyw a merch sy'n ystyried eu bod mewn perygl, ac mae hynny'n gyfraniad pwysig iawn i sicrhau bod pobl yn teimlo'n ddiogel i fod allan yng Nghaerdydd unwaith y bydd y bywyd nos yn ailddechrau. Ond, yn amlwg, mae llofruddiaethau Sarah Everard a Wenjing Xu yn tynnu sylw at y trais beunyddiol sy'n bygwth pob menyw, yn anffodus, bob dydd o'r wythnos. Rwy'n nodi datganiad y Dirprwy Weinidog ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod yn tynnu sylw at y cyllid ychwanegol sydd wedi'i roi ar gyfer y llinell gymorth am ddim. Ac mae gennym ni hefyd yr addysg cydberthynas a gwerthoedd newydd yn y cwricwlwm, sydd, yn fy marn i, yn gyfraniadau pwysig iawn i ymdrin â chasineb at fenywod. Yn anffodus, nid yw Lloegr wedi llwyddo i wneud hyn eto. Tybed a oes unrhyw beth arall y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau bod menywod yn teimlo'n llai pryderus ynghylch y ddwy lofruddiaeth hyn.

Ac yn olaf, roeddwn i'n siomedig iawn o ddarllen bod cyngor Pen-y-bont ar Ogwr, yn ôl pob tebyg, yn elyniaethus i'r syniad o leoli'r ganolfan breswyl newydd i fenywod yno. Felly, tybed a yw'r Llywodraeth yn gallu egluro pa waith sydd wedi'i wneud gyda Llywodraeth y DU i nodi Caerdydd fel dewis amgen posibl, lle rwy'n siŵr y byddem eisiau cynnal canolfan mor bwysig fel nad oes angen anfon menywod sydd wedi troseddu i garchardai yn Lloegr, ac y bydd modd eu hailsefydlu'n nes at gartref y menywod.

Thank you for raising both of those really important issues, and I'm pleased that you highlighted the statement that the Deputy Minister and Chief Whip has issued just today, reflecting on the recent tragic events that have, I think, reminded us how often women feel unsafe. I think it's really, really positive that businesses such as the Angel Hotel in Cardiff, but also hotels and shops across Wales and across the United Kingdom, now are coming forward to say that they will be a safe place for women who need them. I think that that demonstrates that this isn't just a role for Welsh Government, despite all of the good work that we're doing, which was encapsulated in the written statement of today, but actually there's a role for all of us as individual citizens and as people in our professional roles and working roles, regardless of where that might be. So, I think that the intervention of individuals and shops and so on has been really, really helpful in this regard.

In terms of the residential women's centre, it is a key commitment in the female offending blueprint that will provide intensive rehabilitative support for women as part of a community sentence, where they would otherwise have served a short custodial sentence. I'm not aware of discussions that the Ministry of Justice has had with the Welsh Government in terms of identifying a site; that doesn't mean those discussions haven't taken place, but I haven't had them come across my desk. But I will ask the Deputy Minister and Chief Whip to provide you with an update on that. I do understand the Ministry of Justice has said that they're looking at three sites and are currently looking at submitting a planning application. That's all the information that I have currently, but I will ensure that you have some further detail. 

Diolch am godi'r ddau fater pwysig iawn hynny, ac rwy'n falch eich bod chi wedi tynnu sylw at y datganiad y mae'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip wedi'i gyhoeddi heddiw, yn myfyrio ar y digwyddiadau trasig diweddar sydd, rwy'n credu, wedi ein hatgoffa ni pa mor aml y mae menywod yn teimlo'n anniogel. Rwy'n credu ei bod yn bositif iawn bod busnesau fel Gwesty'r Angel yng Nghaerdydd, ond hefyd westai a siopau ledled Cymru a ledled y Deyrnas Unedig, bellach yn camu ymlaen i ddweud y byddan nhw'n lle diogel i fenywod sydd eu hangen. Rwy'n credu bod hynny'n dangos nad swyddogaeth i Lywodraeth Cymru yn unig yw hon, er gwaethaf yr holl waith da a wnawn ni, a gafodd ei grynhoi yn y datganiad ysgrifenedig heddiw, ond mewn gwirionedd mae gan bob un ohonom ni ein rhan i'w chwarae fel dinasyddion unigol ac fel pobl yn ein swyddi proffesiynol a'n swyddi gwaith, waeth ble y gallai hynny fod. Felly, rwy'n credu bod ymyrraeth gan unigolion a siopau ac ati wedi bod yn ddefnyddiol iawn yn hyn o beth.

O ran y ganolfan breswyl i fenywod, mae'n ymrwymiad allweddol yn y glasbrint troseddu menywod a fydd yn darparu cymorth adsefydlu dwys i fenywod fel rhan o ddedfryd gymunedol, lle bydden nhw fel arall wedi cyflawni dedfryd fer o garchar. Nid wyf i'n ymwybodol o drafodaethau y mae'r Weinyddiaeth Gyfiawnder wedi'u cael â Llywodraeth Cymru o ran nodi safle; nid yw hynny'n golygu nad yw'r trafodaethau wedi digwydd, ond nid ydynt wedi cyrraedd fy nesg i. Ond gofynnaf i'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip roi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi ynghylch hynny. Rwy'n deall bod y Weinyddiaeth Gyfiawnder wedi dweud eu bod yn ystyried tri safle a'u bod wrthi'n ystyried cyflwyno cais cynllunio. Dyna'r holl wybodaeth sydd gennyf i ar hyn o bryd, ond byddaf i'n sicrhau y bydd gennych chi ragor o fanylion. 

I call for an urgent Welsh Government statement on support for outdoor education providers in Wales. A sector representative e-mailed me yesterday stating, quote, 'I wanted to make you aware of this issue that is affecting rural Wales and, indeed, north Wales most severely. I ask that you take the matter forward to the Welsh Government. The situation has reached a critical point and, quite frankly, the way this sector is being treated by the Welsh Government is nothing less than shambolic. I'm appalled that most recently an open letter sent to both economy Minister Ken Skates and First Minister Mark Drakeford, signed by 49 companies and organisations across Wales, was only seen fit to receive a cut-and-paste stock response with the reply that Ministers were too busy to respond in person.' 'The way that this sector is being treated', they said, 'is awful, and the Welsh Government's attention to rural Wales is again very poor.' 'Furthermore', they said, 'I've become increasingly concerned for the mental health of those working within this sector, which has not been able to trade for a full 12 months and seemingly has no way of making their voice heard to the Welsh Government. It does also beg the question of why run a business in Wales at all.'

As the open letter referred to states, 'On 16 March 2020, residential education centres closed their doors to children and young people on school trips from across the UK. Unlike many sectors of the economy, Welsh Government regulations have prevented us from reopening at any stage since.' And as the open letter concluded, 'Will the Welsh Government recognise the essential role the sector will play as a part of the post-COVID recovery solution, or will it allow the decline of quality educational provision for this and future generations?' The sector desperately needs both targeted financial support and constructive dialogue with Welsh Government to enable it to survive the coming months and years. I call for a statement accordingly.

Rwy'n galw am ddatganiad brys gan Lywodraeth Cymru ar gymorth i ddarparwyr addysg awyr agored yng Nghymru. Anfonodd cynrychiolydd o'r sector e-bost ataf i ddoe yn dweud, ac rwy'n dyfynnu, 'Roeddwn i eisiau eich gwneud chi'n ymwybodol o'r mater hwn sy'n effeithio ar y Gymru wledig ac, yn wir, y gogledd yn ddifrifol iawn. Rwy'n gofyn ichi fynd â'r mater i Lywodraeth Cymru. Mae'r sefyllfa wedi cyrraedd pwynt tyngedfennol ac, a dweud y gwir, mae'r ffordd y mae'r sector hwn yn cael ei drin gan Lywodraeth Cymru yn anhrefnus iawn. Pan gafodd llythyr agored, wedi'i lofnodi gan 49 o gwmnïau a sefydliadau ledled Cymru, ei anfon at Weinidog yr Economi Ken Skates a'r Prif Weinidog Mark Drakeford, roeddwn i'n gandryll pan gafwyd ateb cyffredinol torri a gludo yn ôl yn dweud bod y Gweinidogion yn rhy brysur i ymateb yn bersonol.' Mae'n mynd ymlaen i ddweud: 'Mae'r ffordd y mae'r sector hwn yn cael ei drin yn ofnadwy, ac mae sylw Llywodraeth Cymru i Gymru Gefn gwlad unwaith eto'n wael iawn.' 'At hynny', meddai, 'Rwy'n pryderu'n fwyfwy am iechyd meddwl y rhai sy'n gweithio yn y sector hwn, nad ydynt wedi gallu masnachu am 12 mis llawn ac mae'n ymddangos nad oes ganddyn nhw unrhyw ffordd o leisio eu barn i Lywodraeth Cymru. Mae hefyd yn codi'r cwestiwn pam y dylid rhedeg busnes yng Nghymru o gwbl.'

Ac mae'r llythyr agored y cyfeirir ato yn datgan: 'Ar 16 Mawrth 2020, caeodd canolfannau addysg preswyl eu drysau i blant a phobl ifanc ar deithiau ysgol o bob rhan o'r DU. Yn wahanol i lawer o sectorau'r economi, mae rheoliadau Llywodraeth Cymru wedi ein hatal ni rhag ailagor ar unrhyw adeg ers hynny.' Ac fel y mae'r llythyr agored yn dod i'r casgliad, 'A wnaiff Llywodraeth Cymru gydnabod y rhan hanfodol y bydd y sector yn ei chwarae fel rhan o'r ateb adfer ar ôl COVID, neu a fydd yn caniatáu dirywiad yn y ddarpariaeth addysgol o safon ar gyfer y genhedlaeth hon a chenedlaethau'r dyfodol?' Mae taer angen am gymorth ariannol wedi'i dargedu a deialog adeiladol â Llywodraeth Cymru ar y sector i'w alluogi i oroesi'r misoedd a'r blynyddoedd nesaf. Rwy'n galw am ddatganiad yn unol â hynny.

15:10

Well, we've all received the same correspondence and I know that I've asked for a copy of the response that the Welsh Government issued in the first instance regarding outdoor education, because of course we recognise the important role that outdoor education plays both in children and young people's learning experience but also in terms of building their self-esteem, their confidence and those other skills that you just can't learn in the classroom. So, when I do see a copy of that, I'll explore what more we can do in terms of understanding what, if any, support has been applied for by those particular businesses, because our approach has been not to provide individualised, very, very narrow support, but to provide packages of support through the economic resilience fund to capture as wide a base as possible. But, when I have had the chance to review that letter, I'm sure we will respond further.

Wel, rydym ni i gyd wedi cael yr un ohebiaeth ac rwy'n gwybod fy mod i wedi gofyn am gopi o'r ymateb a gyhoeddodd Llywodraeth Cymru yn y lle cyntaf o ran addysg awyr agored. Wrth gwrs rydym ni'n cydnabod y rhan bwysig y mae addysg awyr agored yn ei chwarae ym mhrofiad dysgu plant a phobl ifanc ond hefyd o ran meithrin eu hunan-barch, eu hyder a'r sgiliau eraill hynny na allwch eu dysgu yn yr ystafell ddosbarth. Felly, pan welaf i gopi o hynny, byddaf yn edrych i weld beth arall y gallwn ni ei wneud i ddeall pa gymorth, os o gwbl, y mae'r busnesau penodol hynny wedi gwneud cais amdano. Ein dull ni o weithredu fu peidio â darparu cymorth unigol, cul iawn, ond darparu pecynnau cymorth drwy'r gronfa cadernid economaidd i gynnwys sylfaen mor eang â phosibl. Ond, pan fyddaf i wedi cael cyfle i adolygu'r llythyr hwnnw, rwy'n siŵr y byddwn ni'n ymateb ymhellach.

Ni wnaeth llawer o'r materion a nodwyd yn y gwaith yn arwain at y Bil Senedd ac Etholiadau (Cymru), yn anffodus, gael eu datblygu fel rhan o'r Bil terfynol, yn benodol nifer yr Aelodau yn y Siambr hon. Un ffordd o wella llwyth gwaith a chraffu, problemau a nodwyd yn glir dros y blynyddoedd diwethaf, byddai ystyried o ddifrif y mater o rannu swyddi. Mae hyn yn dod yn fwy cyffredin ym myd busnes nawr, ac mae'n caniatau i fenywod, yn enwedig menywod â theuluoedd a grwpiau heb gynrychiolaeth ddigonol, ddychwelyd i'r gwaith mewn ffordd sy'n gweddu i'w ffordd nhw o fyw ac yn gallu datrys materion rydyn ni'n gwybod sy'n bodoli yn ein cymdeithas, fel cydbwysedd gwaith a hyblygrwydd. A allwn ni gael datganiad ar hyn, ac a all y Trefnydd wneud sylwadau ynghylch a fyddai hi'n hoffi gweld unrhyw Lywodraeth sy'n rheoli ym mis Mai yn cymryd y materion hyn o ddifrif yn y Senedd nesaf?

Many of the issues that were set out in the lead up to the Senedd and Elections (Wales) Bill unfortunately didn't become part of the final Bill, specifically the number of Members in this Chamber. Now, one way of improving the workload and scrutiny problems that have been clearly set out in the past few years would be to really consider the issue of job sharing. This is becoming more common in business now and it allows women, particularly women with families and underrepresented groups, to return to work in a way that's appropriate to their way of life and can resolve issues that we know exist within our societies, such as work-life balance and flexibility. So, can we have a statement on this, and could the Trefnydd comment on whether she would like to see any future Government in May taking these issues seriously in the next Senedd?

The second request for a statement I'd like to make is: many of us will have seen distressing developments in the case of Mohamud Hassan, a black man, as you'll be aware, who died following a stay in police custody earlier this year. We know today from the family lawyer, Lee Jasper, that four police officers now face a formal investigation in this case, and developments since suggest police actions were completely at odds with initial statements made by South Wales Police. Yet South Wales Police are still communicating via press release, they have still not released body cam footage, and it's my understanding that the officers involved have still not been suspended while this investigation is carried out. This is all completely unacceptable. A family and a community are not being treated fairly or in a just way. So, would I be able to have a statement from the Welsh Government as to their communications with South Wales Police on this particular case and be able to assure us that this investigation is being conducted in a fair and impartial way?

Yr ail gais am ddatganiad yr hoffwn i ei wneud yw hwn: bydd llawer ohonom ni wedi gweld datblygiadau gofidus yn achos y dyn croenddu Mohamud Hassan, fel y gwyddoch chi, a bu farw yn dilyn arhosiad yn nalfa'r heddlu yn gynharach eleni. Cawsom wybod heddiw gan y cyfreithiwr teuluol, Lee Jasper, fod pedwar o swyddogion yr heddlu bellach yn wynebu ymchwiliad ffurfiol yn yr achos hwn, ac mae datblygiadau ers hynny'n awgrymu bod gweithredoedd yr heddlu yn gwbl groes i'r datganiadau cychwynnol a gafodd eu gwneud gan Heddlu De Cymru. Ac eto i gyd, mae Heddlu De Cymru yn dal i gyfathrebu drwy ddatganiad i'r wasg, nid ydynt eto wedi rhyddhau lluniau camera corff, ac rwy'n deall nad yw'r swyddogion dan sylw wedi'u gwahardd wrth i'r ymchwiliad hwn gael ei gynnal. Mae hyn i gyd yn gwbl annerbyniol. Nid yw'r teulu a'r gymuned yn cael eu trin yn deg nac mewn ffordd gyfiawn. Felly, a fyddwn ni'n gallu cael datganiad gan Lywodraeth Cymru ynghylch eu cyfathrebu â Heddlu De Cymru ar yr achos penodol hwn ac a oes modd ein sicrhau ni bod yr ymchwiliad hwn yn cael ei gynnal mewn ffordd deg a diduedd?

15:15

Thank you for raising that issue, and we've said previously that it's really important that that investigation was undertaken very quickly and came to its conclusions quickly, given the real sensitivities that there are and the hurt that's been felt within the community. So, the Deputy Minister and Chief Whip has our main role in terms of liaison with the police and I know that she'll be raising this issue particularly with them.

And on the issue of how we can encourage a more diverse group of people into politics, I think that that is something that is going to be really important to take forward in the next Senedd. We've had lots of good cross-party work, I think, undertaken in terms of shaping ideas to ensure that the future Senedd is one where all people can play their part. Clearly, we're not in a place where we'll be making changes with the elections coming up just a few weeks from now, but certainly, you would hope that these are discussions that will be continued in the next Senedd with a view to ensuring that the Senedd is a more accessible place for everybody.

Diolch i chi am godi'r mater yna. Rydym wedi dweud o'r blaen ei bod yn bwysig iawn cynnal yr ymchwiliad hwnnw'n gyflym iawn a'i fod yn dod i'w gasgliadau'n ddi-oed, o ystyried sensitifrwydd gwirioneddol y sefyllfa a'r dolur a oedd i'w deimlo yn y gymuned. Felly, y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip sydd â'r brif swyddogaeth o ran cysylltu â'r heddlu ac fe wn i y bydd hi'n codi'r mater hwn yn arbennig gyda nhw.

Ac o ran sut y gallwn ni ddenu grŵp mwy amrywiol o bobl i mewn i wleidyddiaeth, rwyf i o'r farn fod hynny'n rhywbeth a fydd yn bwysig iawn i'w ddatblygu yn y Senedd nesaf. Rydym wedi gweld llawer o waith trawsbleidiol da, rwy'n credu, o ran llunio syniadau i sicrhau y bydd Senedd y dyfodol yn un lle y gall pawb chwarae eu rhan. Yn amlwg, nid ydym mewn sefyllfa i wneud newidiadau gyda'r etholiadau'n digwydd ymhen ychydig wythnosau, ond yn sicr, fe fyddech chi'n gobeithio mai trafodaethau yw'r rhain a fydd yn parhau yn y Senedd nesaf gyda'r nod o sicrhau bod y Senedd yn lle sy'n fwy hygyrch i bawb.

4. Datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol: Y wybodaeth ddiweddaraf am Frechiadau COVID-19
4. Statement by the Minister for Health and Social Services: Update on COVID-19 Vaccinations

Yr eitem nesaf felly yw'r datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar y wybodaeth ddiweddaraf ar frechiadau COVID-19. Dwi'n galw ar y Gweinidog iechyd i wneud ei ddatganiad.

The next item is a statement by the Minister for Health and Social Services, an update on COVID-19 vaccinations, and I call on the Minister for health to make that statement.

Thank you, Llywydd. The hard work of all those involved in our COVID-19 vaccination programme has continued yet again this week. We are maintaining the best vaccination rate within the UK and a greater proportion of people in Wales have had both doses of the vaccine compared to any other part of the UK.

There is just one month to go now until the mid-April target date for achieving milestone two in our strategy. We are progressing with confidence and pace towards this next key milestone of offering a first vaccination to all those in the current nine priority groups. With increased vaccine supply at present, we expect to see higher numbers of first doses administered whilst also maintaining the pace of our second dose programme at the same time. We have flexed our delivery capacity upwards in response to the increase in supplies. It remains the case that if supplies are provided, then we will deliver.

More than 90 per cent of people between the ages of 65 and 69 have already received their first dose of the vaccine, and people between the ages of 50 and 64 are beginning to be called for their appointments. We are making strong progress.

Our second dose programme has been running for around a month now, and already over 0.25 million people here in Wales have had their full course of the vaccine, which is of course encouraging news. This includes more than one third of care home residents and over half of their care staff. The second dose is essential for longer term protection, so it's really important that second dose offers are taken up.

Thank you to everyone who has taken up their offer of the second dose so far. And I encourage everyone to take up the offer of a vaccine and to encourage your friends and family to do the same. I received my first dose on Sunday, and I look forward to getting my second dose in due course.

And I want to reassure Members that people's safety will always come first. We continually and closely review vaccine safety reports and the independent regulator, the Medicines and Healthcare products Regulatory Agency, continues to review the evidence on safety. I recognise reports about some European countries pausing AstraZeneca delivery because of concerns around blood clots. Across the UK, over 12 million doses of the AstraZeneca vaccine have now been delivered and the MHRA state:

'Reports of blood clots received so far are not greater than the number that would have occurred naturally in the vaccinated population.'

'People should still go and get their COVID-19 vaccine when asked to do so.'

The World Health Organization, the European Medicines Agency, Thrombosis UK and all four UK chief medical officers all support the MHRA position on the safety of our vaccines, and the alternative risk of not receiving the protection that the vaccines provide. The alternative risk from COVID includes, amongst others, an increased risk of blood clots, lasting organ damage and, of course, mortality.

We are confident in our vaccines and certain that we must keep up the momentum. Over the weekend we recorded delivery of more than 40,000 vaccines in a single day—that is comfortably more than 1 per cent of the population vaccinated in one day. We still have more to achieve to keep Wales safe. However, I am grateful for the support from all political sides and the public for our successful vaccination delivery programme. I will of course continue to keep Members and the public updated.

Diolch, Llywydd. Mae gwaith caled pob un sy'n cymryd rhan yn rhaglen frechu COVID-19 wedi parhau unwaith eto'r wythnos hon. Y ni sydd yn cynnal y gyfradd frechu orau yn y DU ac mae cyfran uwch o bobl yng Nghymru wedi cael dau ddos o'r brechlyn o'i chymharu ag unrhyw ran arall yn y DU.

Dim ond mis arall sydd i fynd tan ganol mis Ebrill sef y dyddiad targed ar gyfer cyrraedd carreg filltir dau yn ein strategaeth ni. Rydym ni'n symud ymlaen yn hyderus ac yn gyflym tuag at y garreg filltir allweddol nesaf hon o gynnig brechiad cyntaf i bawb yn y naw grŵp blaenoriaeth presennol. Gyda mwy o gyflenwad o frechlynnau erbyn hyn, rydym yn disgwyl gweld niferoedd uwch o ddosau cyntaf yn cael eu gweinyddu gan gadw at gyflymder ein rhaglen ni ar gyfer yr ail ddos hefyd. Rydym wedi cynyddu ein capasiti i weinyddu hynny'n unol â'r cynnydd o ran cyflenwadau. Y sefyllfa o hyd yw, os caiff y cyflenwadau eu darparu, yna fe fyddwn ni'n eu gweinyddu nhw.

Mae mwy na 90 y cant o bobl rhwng 65 a 69 oed wedi cael eu dos cyntaf o'r brechlyn eisoes, ac mae pobl rhwng 50 a 64 oed yn dechrau cael eu galw am eu hapwyntiadau nhw. Rydym ni'n gwneud cynnydd mawr.

Mae ein rhaglen ni ar gyfer ail ddosau wedi bod ar waith ers tua mis erbyn hyn, ac mae dros 0.25 miliwn o bobl yma yng Nghymru wedi cael eu cwrs llawn o'r brechlyn eisoes, sy'n newyddion calonogol iawn, wrth gwrs. Mae hyn yn cynnwys mwy na thraean y preswylwyr mewn cartrefi gofal a thros hanner eu staff gofal nhw. Mae'r ail ddos yn hanfodol ar gyfer amddiffyniad yn y tymor hwy, felly mae'n bwysig iawn bod pobl yn derbyn y cynigion o ail ddos.

Diolch i bawb sydd wedi derbyn eu cynnig o ail ddos hyd yn hyn. Ac rwy'n annog pawb i fanteisio ar y cynnig o frechlyn ac yn annog eich ffrindiau chi a'ch teulu chi i wneud yr un fath. Fe gefais i fy nos cyntaf i ddydd Sul, ac rwy'n edrych ymlaen at gael fy ail ddos maes o law.

Ac rwy'n awyddus i sicrhau'r Aelodau mai diogelwch pobl fydd yn dod gyntaf bob amser. Rydym yn adolygu'r adroddiadau ynglŷn â diogelwch y brechlynnau yn ofalus trwy'r amser ac mae'r rheoleiddiwr annibynnol, yr Asiantaeth Rheoleiddio Meddyginiaethau a Chynhyrchion Gofal Iechyd, yn parhau i adolygu'r dystiolaeth ynglŷn â diogelwch. Rwy'n ymwybodol o'r adroddiadau am rai gwledydd yn Ewrop sy'n gohirio gweinyddu brechlynnau AstraZeneca am y tro oherwydd pryderon ynghylch clotiau gwaed. Ledled y DU, mae dros 12 miliwn dos o'r brechlyn AstraZeneca wedi eu gweinyddu erbyn hyn ac mae'r MHRA yn datgan:

Nid yw'r adroddiadau a fu am glotiau gwaed hyd yn hyn yn fwy na'r nifer a fyddai wedi digwydd yn naturiol yn y boblogaeth a frechwyd.

Fe ddylai pobl barhau i fynd i gael eu brechlyn COVID-19 pan ofynnir iddyn nhw wneud hynny.

Mae Sefydliad Iechyd y Byd, yr Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd, Thrombosis UK a phob un o bedwar prif swyddog meddygol y DU i gyd yn cefnogi safbwynt yr MHRA ynglŷn â diogelwch ein brechlynnau ni, a'r risg a fyddai fel arall o beidio â bod â'r amddiffyniad a ddarperir gan y brechlynnau. Mae'r risg fel arall oherwydd COVID yn cynnwys, ymysg pethau eraill, mwy o berygl o glotiau gwaed, difrod parhaol i organau ac, wrth gwrs, marwolaeth.

Mae gennym hyder yn ein brechlynnau ni ac rydym yn sicr bod yn rhaid inni barhau â'r momentwm. Dros y penwythnos, fe gofnodwyd bod mwy na 40,000 o frechlynnau wedi'u gweinyddu mewn un diwrnod—mae hynny'n gyfforddus fwy nag 1 y cant o'r boblogaeth yn cael ei brechu mewn un diwrnod. Mae gennym fwy i'w gyflawni eto i gadw Cymru'n ddiogel. Eto i gyd, rwy'n ddiolchgar am y gefnogaeth o bob ochr wleidyddol a chan y cyhoedd i'n rhaglen lwyddiannus ni o ddarparu brechiadau. Wrth gwrs, fe fyddaf i'n parhau i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ac i'r cyhoedd.

15:20

Thank you, Minister, for your statement. I'm very pleased to hear you say so unequivocally that people must go out and get their vaccine, whether it is a Pfizer vaccine or an AstraZeneca, and I join with you in saying that the risk of blood clots from any potential vaccine is far, far less than anything else. Given that, what public message—? And I've heard your message, and I've said it, and the First Minister's said it, and I'm sure every single Member here will cleave to this, but how do we get that message out to the areas of Wales where people are very concerned, perhaps already slightly anti-vaccine for various reasons, and this will help to compound it? I really urge you to look at a very strong public health campaign, and ask what your thoughts might be on that.

In terms of care home residents, there's no doubt that the statistics outlining the uptake of the first doses of the vaccine are impressive, but I do have some concerns surrounding the data that is shown in them, namely the group size of care home residents. Now, between 1 and 2 March this group size fell from 17,630 to 15,398, a drop of 2,232. The statistics published today show the number of care home residents at 13,780, so a drop between 17,630 and 13,780 over the space of 16 days is a decrease in the care home population in Wales of 3,850 in less than half a month. Minister, as I've consistently said, data is king and, across the UK, Governments are being driven by data, not dates. Therefore, we need to have huge confidence that the data we have is reliable. When your data shows that over 95 per cent of care home residents have been vaccinated, it is essential that we can trust, and you know, that that data is correct. Now, while I accept that some care home residents have sadly passed away, are you able to explain why there is a 21.9 per cent drop in the number of care home residents over the course of half a month?

I just want to turn briefly to the difficulties in altering the dates of tests. I'm still getting so many e-mails about the difficulties people are having in rearranging tests that were arranged through mass vaccination centres. I am concerned that we run the risk of seeing doses wasted if we do not get to grips with this problem, especially as we move into vaccinating the working-age population who may have more constraints on their time, and thus may be unable to drop everything and attend a date given to them because of work or childcare issues. Are you able to tell us what might be able to be done to help address this?

Finally, I'd just like to touch on the study published by Public Health Wales yesterday, following the mass testing in November and December in the Merthyr Tydfil and Cynon Valley areas, which shows that household contact was the most significant source of transmission. With lockdown rules being in place for close to four months now, and Merthyr once again just showing a bump in the number of cases in Wales, what extra resources and safeguards can you put in place on a local basis to dampen localised outbreaks such as the one that we're seeing in Merthyr? And what community messaging can we put out there about the need to not only address our hygiene measures, but to uptake the vaccine, to ensure that we don't have any further peaks? Thank you.

Diolch, Gweinidog, am eich datganiad. Rwy'n falch iawn o'ch clywed chi'n dweud mor ddiamwys fod yn rhaid i bobl fynd allan a chael eu brechlyn nhw, boed hwnnw'n frechlyn Pfizer neu un AstraZeneca, ac rwy'n ymuno â chi i ddweud bod y risg o glotiau gwaed oherwydd unrhyw frechlyn o bosibl yn llawer iawn llai nag unrhyw beth arall. O gofio hynny, pa neges gyhoeddus—? Ac rwyf i wedi clywed eich neges chi, ac rwyf innau wedi dweud hynny, ac mae'r Prif Weinidog wedi dweud hynny, ac rwy'n siŵr y bydd pob Aelod yma'n arddel hynny, ond sut mae cyfleu'r neges honno i'r ardaloedd yng Nghymru lle mae pobl yn bryderus iawn, ac efallai wedi cymryd yn erbyn y brechlyn ryw gymaint am wahanol resymau, ac fe fydd hyn wedi ategu'r safbwynt hwnnw? Rwy'n crefu arnoch i ystyried ymgyrch iechyd cyhoeddus gadarn iawn, ac rwy'n holi beth allai eich barn chi fod am hynny.

O ran preswylwyr mewn cartrefi gofal, nid oes amheuaeth nad yw'r ystadegau sy'n amlinellu'r nifer sydd wedi manteisio ar y dosau cyntaf o'r brechlyn yn drawiadol, ond mae gennyf i rai pryderon ynghylch y data ynddyn nhw, sef maint y grŵp o breswylwyr mewn cartrefi gofal. Nawr, rhwng 1 a 2 Mawrth fe ostyngodd maint y grŵp hwn o 17,630 i 15,398, sef gostyngiad o 2,232. Mae'r ystadegau a gyhoeddwyd heddiw yn dangos bod nifer y preswylwyr mewn cartrefi gofal yn 13,780. Felly mae gostyngiad wedi bod o 17,630 i 13,780 mewn cyfnod o 16 diwrnod, sef gostyngiad o 3,850 ym mhoblogaeth cartrefi gofal Cymru mewn llai na hanner mis. Gweinidog, fel rwyf i wedi dweud yn gyson, y data sy'n ben arnom ni, ledled y DU, y data sy'n ysgogi camau'r Llywodraethau, ac nid dyddiadau. Felly, mae angen inni fod yn hyderus iawn fod y data sydd gennym ni'n ddibynadwy. Pan fo eich data chi'n dangos bod dros 95 y cant o breswylwyr cartrefi gofal wedi cael eu brechu, mae'n hanfodol ein bod yn gallu ymddiried yn hynny, wyddoch chi, sef bod y data hynny'n gywir. Nawr, er fy mod i'n derbyn y gallai rhai preswylwyr mewn cartrefi gofal yn anffodus fod wedi marw, a wnewch chi egluro pam mae gostyngiad o 21.9 y cant wedi bod yn nifer y preswylwyr mewn cartrefi gofal dros gyfnod o hanner mis?

Fe hoffwn i droi'n fyr at yr anawsterau wrth newid dyddiadau profion. Rwy'n parhau i gael llawer iawn o negeseuon e-bost am yr anawsterau y mae pobl yn eu cael wrth aildrefnu profion a drefnwyd drwy ganolfannau brechu torfol. Rwy'n pryderu ein bod ni'n wynebu'r risg o weld dosau'n cael eu gwastraffu os na fyddwn ni'n mynd i'r afael â'r broblem hon, yn enwedig wrth inni symud tuag at frechu'r boblogaeth o oedran gweithio sydd, o bosib, â mwy o gyfyngiadau ar eu hamser nhw, ac yn methu â gollwng popeth a bod yn bresennol ar yr amser a roddwyd iddynt oherwydd materion gwaith neu ofal plant. A wnewch chi ddweud wrthym ni beth y gellir ei wneud i helpu i fynd i'r afael â hyn?

Yn olaf, fe hoffwn i sôn am yr astudiaeth a gyhoeddwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru ddoe, yn dilyn y profion torfol ym mis Tachwedd a mis Rhagfyr yn ardaloedd Merthyr Tudful a Chwm Cynon, sy'n dangos mai cyswllt agos ar aelwydydd oedd y ffynhonnell fwyaf arwyddocaol o ran trosglwyddiad. Gyda rheolau'r cyfyngiadau symud ar waith ers bron pedwar mis erbyn hyn, a Merthyr unwaith eto'n dangos cynnydd bach yn nifer yr achosion yng Nghymru, pa adnoddau a mesurau diogelu ychwanegol y gallwch chi eu rhoi ar waith yn lleol i liniaru achosion lleol fel yr un yr ydym ni'n eu gweld ym Merthyr? A pha negeseuon cymunedol y gallwn ni eu rhoi ar goedd ynglŷn â'r angen, nid yn unig i fynd i'r afael â'n mesurau ni o ran hylendid, ond i fanteisio ar y brechlyn hefyd, i sicrhau nad ydym ni'n gweld unrhyw frig arall mewn achosion eto? Diolch.

Thank you for those questions. I think, on your point about the size of the denominator in care home residents—the Scottish terrier has now left the building—then I'll make sure that, in terms of not just the explanation about data cleansing, I will not only provide it to you, Angela, but to Members as well; I'm sure there'll be some wider interest. And I think that that either may be a written statement or, in a sense, the next version of the narrative provided on a Tuesday or a Thursday to provide a proper explanation as to how that number has been arrived at, and the change that has been made in the number progressively.

Diolch i chi am y cwestiynau yna. Rwy'n credu, o ran eich pwynt chi am nifer y preswylwyr mewn cartrefi gofal—mae daeargi'r Alban wedi gadael yr adeilad erbyn hyn—yna fe fyddaf i'n sicrhau y byddaf i'n darparu esboniad am lanhau data nid yn unig i chi, Angela, ond i'r Aelodau hefyd; rwy'n siŵr y bydd yna rywfaint o ddiddordeb ehangach. Ac rwy'n credu y gallai hynny naill ai fod yn ddatganiad ysgrifenedig neu, ar un ystyr, yn fersiwn nesaf o'r naratif a ddarperir ar ddydd Mawrth neu ddydd Iau i roi esboniad priodol o ran sut y daethpwyd i'r ffigur hwnnw, a'r newid sydd wedi'i wneud i'r ffigur dros amser.

On your point about rearranging appointments, it's an extraordinary endeavour to organise the whole programme. That does mean there's a lot of interest and there are people who are worried and getting hold of numbers to ring when they don't need to ring. There's a lot of public expectation and demand. When I had to rearrange my mother's appointment, I rang later in the day and I was able to do so, because I found that during the middle of the day and early in the day that it wasn't easy to get through. So, there's a point there about persevering and wanting to rearrange, but, actually, the starting point is wanting people to attend when they're offered the appointment.

And this is something we discussed at the shadow social partnership council, where trade unions were keen to have an understanding of encouragement from the Government for employers to be understanding and to release people from their time, because it isn't always straightforward for people to attend a vaccination if their employer isn't understanding. The employers' representatives on the social partnership council were positive about wanting people to get vaccinated, because they could see there was a benefit for those individuals, but more than that, for their business and for the people that they work alongside as well. The greater the proportion of people that we protect with vaccination, the more that we can do to provide a safer Wales for us all, and the environment for those businesses to improve from their own prospects as well. 

So, we are looking to have not just a public message about that, but messaging within both sides of the employment relationship about wanting to be positive and enable people to have their vaccines without a cost to them, rather than simply saying people need to do it in their own time, which will actually hamper our efforts. And this will be even more important as we go through each age cohort. Once we get to the under-50s, more and more people of working age will need to have an approach that is consistent and enables vaccination rates to carry on at the pace that we have already set.

On household contact, and you were particularly talking about Merthyr, I understand it's around Gellideg in particular, a couple of streets having a very high number of cases and extended family and relationships where social distancing appears to have broken down, and there does appear to have been household contact. This highlights the fact that the extra household mixing—the indoor mixing—is the way in which coronavirus is still most likely to spread, and to spread very quickly, as we've seen with this particular cluster. And it highlights why we asked the public to do the right thing, not for my sake, but actually because you can otherwise see a real cluster that will interrupt the way people are able to live their lives, and some of those people could fall seriously ill; some of those people could lose their lives as well. So, there is a price to pay, unfortunately, if the public don't continue to support this very difficult—. And I know it's not a pleasant way to have to live our lives, even as we're exiting lockdown, but there is a proper point and purpose to it in keeping us all safe. And I hope that the Merthyr outbreak reinforces positive behaviours for others, not just in Merthyr but across the country about the risks that are still there to be run, especially with the Kent variant.

And on your starting point about the vaccine safety and the public messaging on blood clots, I'm expecting to have an opportunity to talk about this again. The chief medical officer has been talking about this today as well in the media. It's very high-profile reporting across all media platforms, radio and television, and I know that BBC, ITV and Sky have all had significant packages on this, particularly as the European Medicines Agency this afternoon have said that they've reiterated their firm belief that the vaccines are safe, and the balance of risk is absolutely on the side of taking the vaccine with the additional protection that that provides. I think, actually, what will be most helpful is if those European countries that have made this decision at present, if they're going to revisit their choices and, again, restart the use of the AstraZeneca vaccine.

It's a case in point that we're further along on vaccinating our populations than most other European countries, of course, so they're still vaccinating in many European countries their over-70s where the risk of harm is even higher. So, there's a real point for us all to see the AstraZeneca vaccination programme put back on track, and that will help people who may otherwise be really concerned here to go ahead and get the protection that the vaccination offers. And I should make clear that the AstraZeneca vaccine is the one that I myself had on the weekend.

O ran eich pwynt chi ynglŷn ag aildrefnu apwyntiadau, mae trefnu'r rhaglen yn ei chyfanrwydd yn ymdrech aruthrol. Mae hynny'n golygu fod yna lawer o ddiddordeb ac mae yna bobl sy'n poeni ac yn cael gafael ar rifau ffôn ac yn ffonio pan nad oes angen iddyn nhw ffonio. Mae yna lawer o ddisgwyliadau a galw mawr o du'r cyhoedd. Pan fu'n rhaid i mi aildrefnu apwyntiad fy mam, fe ffoniais i'n ddiweddarach yn ystod y dydd ac roeddwn i'n gallu gwneud hynny, oherwydd fe sylwais i nad oedd hi'n hawdd cael drwodd ganol dydd nac yn y bore. Felly, y pwynt yw bod angen dyfalbarhau a bod yn awyddus i aildrefnu ond, mewn gwirionedd, y man cychwyn yw'r awydd i gael pobl yn bresennol ar yr amser y cynigir apwyntiad iddyn nhw.

Ac mae hwnnw'n rhywbeth y gwnaethom ni ei drafod yng nghyngor partneriaeth gymdeithasol yr wrthblaid, lle'r oedd undebau llafur yn awyddus i gael dealltwriaeth o anogaeth gan y Llywodraeth i gyflogwyr ddangos cydymdeimlad a rhyddhau pobl o'u hamser, oherwydd nid yw bob amser yn hawdd mynd i gael y brechiad os nad yw'r cyflogwr yn cydymdeimlo. Roedd cynrychiolwyr y cyflogwyr ar y cyngor partneriaeth gymdeithasol yn gadarnhaol ynghylch dymuno i bobl gael eu brechu, gan eu bod nhw yn gallu gweld bod budd i'r unigolion hynny, ond yn fwy, i'w busnesau ac i'r bobl y maen nhw'n gweithio ochr yn ochr â nhw hefyd. Po fwyaf y gwnawn ni frechu pobl a'u hamddiffyn, y mwyaf y byddwn ni'n ei wneud i greu Cymru sy'n fwy diogel i bob un ohonom ni, yn ogystal â chreu amgylchedd i'r busnesau hyn wella eu rhagolygon eu hunain hefyd.

Ac felly, rydym yn ystyried nid yn unig roi neges gyhoeddus am hynny, ond negeseuon hefyd ar ddwy ochr y berthynas gyflogaeth, am geisio bod yn gadarnhaol a galluogi pobl i gael eu brechlynnau heb fod cost bersonol iddyn nhw, yn hytrach na dweud bod angen i bobl wneud hynny yn eu hamser nhw eu hunain. Byddai hynny'n llesteirio ein hymdrechion ni, mewn gwirionedd. Ac fe fydd hyn yn bwysicach byth wrth inni fynd drwy bob carfan o oedran. Pan fyddwn ni'n cyrraedd y rheini dan 50 oed, fe fydd angen i fwy a mwy o bobl o oedran gweithio fod â dull sy'n gyson ac sy'n galluogi cyfraddau brechu i barhau ar y cyflymder a welsom hyd yn hyn.

O ran cyswllt rhwng aelwydydd, ac roeddech chi'n sôn am Ferthyr Tudful yn benodol, ac rwy'n deall mai o gwmpas Gellideg yn benodol y digwyddodd hyn, gydag ychydig o strydoedd a oedd â nifer uchel iawn o achosion. Roedd teuluoedd estynedig a chyswllt wedi digwydd lle mae'n ymddangos bod cadw pellter cymdeithasol wedi mynd yn angof, ac mae'n ymddangos bod cyswllt wedi bod rhwng aelwydydd. Mae hynny'n amlygu'r ffaith mai'r cymysgu rhwng aelwydydd eraill—cymysgu dan do—yw'r ffordd y mae coronafeirws yn fwyaf tebygol o ymledu o hyd, ac ymledu'n gyflym iawn, fel rydym ni wedi gweld gyda'r clwstwr arbennig hwn. Ac mae'n pwysleisio pam y gwnaethom ni ofyn i'r cyhoedd wneud y peth iawn, nid er fy mwyn i'n bersonol, ond gan eich bod yn gallu gweld clwstwr gwirioneddol o achosion a fydd yn rhwystr mawr i ffordd pobl o fyw, ac fe allai rhai o'r bobl hynny fynd yn ddifrifol wael; ac fe allai rhai golli eu bywydau hefyd. Felly, mae yna bris i'w dalu, yn anffodus, os na wnaiff y cyhoedd barhau i gefnogi'r hyn sy'n anodd iawn—. Ac fe wn i nad yw'n ffordd ddymunol o fyw, hyd yn oed wrth inni ddod allan o'r cyfyngiadau symud, ond mae yna ystyr a diben priodol i hyn er mwyn ein cadw ni i gyd yn ddiogel. Ac rwy'n gobeithio y bydd yr achosion ym Merthyr yn atgyfnerthu ymddygiadau cadarnhaol pobl eraill, nid yn unig ym Merthyr ond ledled y wlad ynglŷn â'r peryglon sy'n bresennol o hyd, yn enwedig o ran amrywiolyn swydd Caint.

Ac o ran eich pwynt dechreuol chi ynglŷn â diogelwch y brechlyn a'r negeseuon cyhoeddus ynglŷn â chlotiau gwaed, rwy'n disgwyl cael cyfle i siarad am hyn eto. Mae'r prif swyddog meddygol wedi bod yn siarad am hyn heddiw ar y cyfryngau hefyd. Fe geir adroddiadau cyson ac amlwg iawn ar bob un o lwyfannau'r cyfryngau, radio a theledu, ac fe wn i fod y BBC, ITV a Sky i gyd wedi darlledu yn sylweddol ar y pwnc hwn, yn arbennig felly gan fod yr Asiantaeth Feddyginiaethau Ewropeaidd y prynhawn yma wedi dweud eu bod nhw'n ailddatgan eu ffydd gadarn yn niogelwch y brechlynnau, ac mae balans y risg yn bendant yn ochri gyda chymryd y brechlyn a'r amddiffyniad ychwanegol y mae hwnnw'n ei roi. Yn fy marn i, yr hyn a wnaiff fwyaf o les fyddai i'r gwledydd Ewropeaidd hynny sydd wedi gwneud y penderfyniad hwn ar hyn o bryd, y bydden nhw'n ailfeddwl am eu dewisiadau ac yn ailgychwyn defnyddio'r brechlyn AstraZeneca.

Wrth gwrs, rydyn ni wedi llwyddo i frechu mwy o'n poblogaethau ni na'r rhan fwyaf o wledydd eraill yn Ewrop, ac maen nhw'n parhau i fod wrthi'n brechu pobl dros 70 oed lle mae'r risg o niwed yn uwch, hyd yn oed. Felly, mae yna achos gwirioneddol dros allu gweld rhaglen frechu sy'n cynnwys y brechlyn AstraZeneca yn cael ei rhoi ar y trywydd iawn unwaith eto, ac fe fydd hynny'n helpu pobl a allai fod fel arall yn bryderus iawn yn y wlad hon i fynd am yr amddiffyniad y mae'r brechiad yn ei gynnig. Ac fe ddylwn i egluro hefyd mai brechlyn AstraZeneca oedd yr un a gefais innau dros y penwythnos.

15:30

Daeth y Dirprwy Lywydd i’r Gadair.

The Deputy Presiding Officer took the Chair.

Rhyw ddau gwestiwn a dau bwynt sydd gennyf fi i'w gwneud, Weinidog. Mae'r ddau gwestiwn yn ymwneud â chwestiynau sy'n cael eu codi efo fi gan fy etholwyr i, a dwi'n siŵr efo Aelodau eraill gan eu hetholwyr nhw, ynglŷn â'r broses. Dwi eisiau dechrau, wrth gwrs, drwy ddiolch i bawb sy'n rhan o'r broses frechu. Mae'n dal yn gweithio'n dda. Rydyn ni'n amlwg ar y trywydd iawn.

Un o'r cwestiynau ydy beth sy'n digwydd ar ddiwedd y dydd. Mae pobl yn clywed o bosib o hyd am bobl yn cael i mewn drwy'r drws cefn achos eu bod nhw'n adnabod rhywun ac yn y blaen. Mae strategaeth ar gyfer defnyddio dosys sy'n mynd i fod ar ôl pan mae pobl yn peidio â throi fyny ar ddiwedd y dydd yn bwysig iawn. Rydych chi'n gwybod fy mod i'n eiddgar i weld pobl mewn swyddi penodol yn gallu cael eu blaenoriaethu. Rydych chi'n anghytuno efo fi ar hynny, ond a ddylid bod rŵan ymgais yn cael ei wneud i ddod â'r rheini i mewn mewn strategaeth gadarn iawn, hyd yn oed os mai dim ond i ddefnyddio'r dosys sbâr ar ddiwedd y dydd yw hynny?

Yn ail, rydych chi'n gwybod fel mae pobl yn dilyn data yn ofalus iawn, ac yn gweld beth sy'n digwydd o fewn eu bwrdd iechyd a gweddill Cymru ar hyn o bryd. Mae pobl yn gweld weithiau, ac yn anecdotaidd, o bosib, teimlad bod eu hardal nhw yn disgyn ar ei hôl hi. Dwi'n grediniol ein bod ni yn debyg o gyrraedd at y pwynt yn y pen draw rydyn ni i gyd eisiau ei gyrraedd tua'r un pryd. Ond pa fonitro ydych chi'n ei wneud fel Llywodraeth i sicrhau cysondeb ar draws Cymru, ac o fewn byrddau iechyd, ar gyflymder y broses frechu, i sicrhau nad oes yna wahaniaethau mawr o ardal i ardal?

Rŵan y ddau bwynt sydd gennyf i i'w gwneud. Mae fy etholaeth i, fy sir i, yn un o'r llefydd lle mae yna nifer ystyfnig o uchel o achosion o hyd. Dwi'n apelio arnoch chi i barhau i chwilio am ffyrdd arloesol a newydd o gyfathrebu peryg y feirws o hyd iddyn nhw, ac hefyd i chwilio am fwy o ffyrdd o gefnogi pobl. Mae yna bobl sy'n dal yn dewis peidio â mynd am brawf, neu sydd yn dewis peidio hunanynysu, oherwydd eu bod nhw'n poeni am oblygiadau hynny; o bosib pobl ar gyflogau isel sydd yn poeni am yr effaith ariannol arnyn nhw. Parhewch i chwilio, fel dwi wedi galw arno fo o'r dechrau, am ffyrdd o gefnogi'r rheini, a sicrhau bod pobl yn cael yr help sydd ei angen arnyn nhw i hunanynysu ac i fynd am brawf. 

Mae'r llall o gwmpas AstraZeneca. Jest i wneud y pwynt fy hun, rydw innau'n meddwl ei bod hi'n hollol iawn bod pobl yn cymryd diddordeb mawr ac yn gofyn cwestiynau ynglŷn â diogelwch y brechlyn, ond mae'n rhaid atgoffa ein hunain, os oes yna brawf o gysylltiad efo ceulad gwaed—a does yna ddim eto—rydyn ni'n sôn am, o bosib, un mewn hanner miliwn o bobl sy'n cael y brechiad, fel yr eglurwyd inni mewn briefing y bore yma. Roeddwn i'n sbio ar adroddiad heddiw a oedd yn dweud bod un o bob pump sydd â COVID yn gallu cael math o geulad gwaed, ac un o bob tri o bobl sydd mewn adran gofal dwys. Felly, dyna'r realiti o ran lle mae'r risg go iawn. 

I have two questions and two points, Minister. The two questions relate to questions that are raised with me by constituents, and I'm sure with other Members, on the process. I want to start, of course, by thanking everyone involved in the vaccination process. It's still working well, and we're clearly on the right track.

One of the questions is about what happens at the end of the day. People hear about people getting in through the back door because they might know somebody and so on. A strategy for using up the leftover doses when people don't turn up is very important. You know that I'm eager to see people in particular roles being prioritised. You disagree with me on that, but should an effort be made now to bring those into a robust strategy, even if it's just for using up those spare doses at the end of the day?

Secondly, you know how people follow the data very carefully, and look at what's happening within their health boards and the rest of Wales at the moment. And they do occasionally see and hear anecdotally a feeling that their area might be falling behind. Now, I'm convinced that we're likely to reach a point ultimately that we all want to get to, but what monitoring do you do as a Government to ensure consistency across Wales, and within health boards, on the pace of the vaccination process, to ensure that there aren't major differences from one area to another?

Now the two points I want to make. My constituency, my county, is one of those areas where there's a stubbornly high number of cases still. I appeal to you to continue to seek innovative and new ways of communicating the danger of the virus, and also to find more ways of supporting people. There are still people who choose not to go for a test, or choose not to self-isolate because they are concerned of the implications of that. They may be on low wages, and they may be concerned about the financial impact on them. So, continue, as I've constantly called for, to look for ways of supporting those people, so that they get the help that they need to self-isolate and to go for a test. 

The other is around AstraZeneca. Just to make the point myself, I believe it's quite right that people take an interest and ask questions about the safety of the vaccination, but we must remind ourselves, if there is a proven risk with blood clots—and there isn't as of yet—we're talking about one in half a million people who are vaccinated, as was explained to us in a briefing this morning. I was looking at a report this morning that says that one in five people with COVID can experience some sort of blood clot, and one in three people in an intensive care department. So, that's the reality in terms of where the risk really lies. 

In terms of your comment about a strategy for end-of-day vaccinations, given the cohort we're currently working through of everyone 50 years and above, and running our second dose programme, at this point of time we really shouldn't have difficulty in using the supplies that we've got. We're largely directing the Pfizer jabs at present for the second dose programme, because that's the stage that we're still working through from the earliest doses before AstraZeneca came on board and was delivered more widely. But in terms of our use of AstraZeneca, it's not the case that we expect to see large amounts of wastage, and that's one of the good things, I think, we've been doing from an early point; we've been publishing our figures on waste, which is showing that the programme in Wales is not just going through at a very fast pace, but it's highly efficient, with very, very low wastage rates. That, again, is to the credit of the programme and the deliberate time we took at the outset to get everything right in the way we set up the programme. As we get towards the end of the cohort, and as we're looking to roll out and go into the next age range, we may face a time where there is a more realistic prospect of needing an end-of-day plan in reality. We've already written out and given guidance to the service on doing that, so we certainly don't want to see vaccines wasted. We've had a range of conversations with emergency services workers and others—but I don't think that's going to be a present problem for us now, given the scale and the numbers of people that we have to do and the cohorts that are still available.

I've got to work too with officials on when we'll be moving into the under-50s age group. You'll recall that we were at the point of practical completion when we had essentially delivered 80 per cent of groups 1 to 4, with others then having had invites to their appointments. We were able then to start inviting as a matter of course people in the next ages, for the next part of the roll-out. So, we need to look again and confirm as soon as possible the approach we'll take for the next stage of the vaccination programme. And we do look at the speed across Wales; it's a conversation we have at the vaccination board each week. So, that is a conversation, and it's an open conversation, in a positively competitive way. Each part of Wales wants to see how quickly it can make progress. In every part of Wales, I think the vaccination programme is in a good place, and it's a good problem to have about how fast can we go, rather than having people who are lagging and outliers. And again, when you compare us to other European countries, we're doing extraordinarily well.

I want to reiterate that people should get a test and seek help. TTP includes the contact tracers, but also the supportive part of it, the 'protect' element of it. There are regular calls to people who are isolating—to make sure they are isolating, but also, and primarily, to make sure that there's a well-being check, there's an opportunity to talk to someone, to make sure they are aware of where they can get help and support practically to manage with isolation. Self-isolating is still really important in protecting people around you. It's one of the most effective things we can do to halt the spread of the virus, and that will be even more important as we go through each stage of unlocking more measures.

And finally, on blood clots, it is a matter of fact that, at present, the risk of blood clots is higher, in fact, from the evidence as we understand it, in the unvaccinated population, compared to people who have had the AstraZeneca vaccine. The figures show it's actually slightly lower. And there is no evidence linking blood clots to the AstraZeneca vaccine itself. I appreciate that other countries want to work that through. But I am definitely confident in the evidence we have across the UK, having delivered more than 12 million doses of AstraZeneca. The numbers of people who reported having a blood clot without there being any evidence that's come from the vaccine is lower than in the rest of the population. So, it's a concern. We hope people will look at the evidence, and act on the evidence, to protect themselves and encourage others to get that protection. Because having COVID means you're much more likely to get a blood clot and much more likely to suffer serious harm.

O ran eich sylw chi ynglŷn â strategaeth ar gyfer brechiadau ar derfyn dydd, o ystyried y garfan oedran yr ydym yn gweithio drwyddi ar hyn o bryd, sef pawb 50 oed ac yn hŷn, a'n bod ni'n cynnal ein rhaglen i roi ail ddos i bobl, fe fyddwn yn gallu defnyddio'r cyflenwadau sydd gennym ni nawr heb unrhyw anhawster. Rydym yn cyfeirio pigiadau Pfizer, i raddau helaeth iawn, ar hyn o bryd tuag at y rhaglen i roi'r ail ddos, oherwydd dyna'r cam yr ydym ni'n parhau i weithio drwyddo o ran y dosau cyntaf a gawsom ni cyn i bigiadau AstraZeneca fod ar gael a'u cyflwyno'n ehangach. Ond o ran ein defnydd ni o AstraZeneca, nid yw'n wir ein bod ni'n disgwyl gweld llawer iawn o wastraff, a dyna un o'r pethau gorau, yn fy marn i, yr ydym wedi'i wneud gam cynnar; rydym wedi bod yn cyhoeddi ein ffigurau o ran gwastraff, sy'n dangos bod y rhaglen yng Nghymru nid yn unig yn mynd rhagddi'n gyflym iawn, ond yn effeithlon iawn hefyd, gyda chyfraddau isel iawn o wastraff. Mae hynny, unwaith eto, er clod i'r rhaglen a'r amser a gymerwyd yn fwriadol ar y dechrau i drefnu popeth yn iawn yn y ffordd y gwnaethom sefydlu'r rhaglen. Wrth inni nesáu at ddiwedd y garfan hon, ac wrth inni geisio dechrau arni gyda'r ystod oedran nesaf, efallai y byddwn ni'n gweld amser pan fydd yr angen am gynllun terfyn dydd yn mynd yn fwy tebygol. Rydym wedi paratoi canllawiau ysgrifenedig a'u rhoi i'r gwasanaeth ynglŷn â gwneud hynny, felly nid ydym yn dymuno gweld unrhyw frechlyn yn cael ei wastraffu, mae hynny'n bendant. Rydym wedi cael amrywiaeth o sgyrsiau gyda gweithwyr yn y gwasanaethau brys ac eraill—ond nid wyf i o'r farn fod honno'n broblem i ni ar hyn o bryd, o ystyried maint y gwaith a niferoedd y bobl y mae'n rhaid inni eu brechu a'r carfannau sy'n dal i fod ar gael. 

Fe fydd yn rhaid imi drafod gyda swyddogion ynghylch symud at y grŵp oedran dan 50 oed hefyd. Fe gofiwch ein bod ni fwy neu lai wedi cwblhau pan oeddem wedi gweinyddu 80 y cant o grwpiau 1 i 4 i bob pwrpas, a'r lleill wedyn yn cael eu gwahodd i'w hapwyntiadau nhw. Bryd hynny, roeddem ni'n gallu dechrau gwahodd pobl yn yr ystodau oedran nesaf fel mater o drefn, ar gyfer rhan nesaf y broses gyflwyno. Felly, mae angen inni edrych eto ar y dull y byddwn yn ei gymryd a chadarnhau cyn gynted â phosibl yr hyn fydd yn digwydd ar gam nesaf y rhaglen frechu. Ac rydym yn edrych ar y cyflymder ledled Cymru; mae honno'n sgwrs yr ydym ni'n ei chael yn wythnosol yn y bwrdd brechu. Felly, mae honno'n sgwrs, ac mae'n sgwrs agored, mewn ffordd gystadleuol bendant. Mae pob rhan o Gymru yn eiddgar i weld pa mor gyflym y gellir gwneud cynnydd. Ym mhob rhan o Gymru, rwy'n credu bod y rhaglen frechu mewn sefyllfa dda, ac mae honno'n broblem dda i'w chael o ran pa mor gyflym y gallwn ni fynd, yn hytrach na chael pobl ar ei hôl hi neu'n eithriadau. Ac eto, pan gymharwch chi ni â gwledydd eraill yn Ewrop, rydym ni'n gwneud yn arbennig o dda.

Fe hoffwn i ailadrodd y dylai pobl gael prawf a cheisio cymorth. Mae profi, olrhain a diogelu yn cynnwys olrhain cysylltiadau, ond hefyd y rhan gefnogol o'r drefn hon, sef yr elfen honno o 'ddiogelu'. Mae pobl sy'n ynysu'n cael galwadau rheolaidd—i sicrhau eu bod nhw'n ynysu, ond hefyd, ac yn bennaf, i sicrhau bod yna wiriad o'u llesiant nhw, bod cyfle i siarad â rhywun, a sicrhau eu bod nhw'n ymwybodol o ble y gallan nhw gael cymorth a chefnogaeth ymarferol i ymdopi ag unigedd. Mae hunanynysu yn parhau i fod yn bwysig iawn er mwyn amddiffyn y bobl o'ch cwmpas chi. Dyma un o'r pethau mwyaf effeithiol y gallwn ni ei wneud i atal lledaeniad y feirws, ac fe fydd hynny'n bwysicach byth wrth inni fynd trwy bob cam o ddatgloi rhagor o gyfyngiadau.

Ac yn olaf, o ran clotiau gwaed, mae'n fater o ffaith bod y perygl o glotiau gwaed ar hyn o bryd yn fwy, yn ôl y dystiolaeth fel yr ydym ni'n ei deall hi, yn y boblogaeth sydd heb ei brechu, o'i chymharu â'r boblogaeth sydd wedi cael brechlyn AstraZeneca. Mae'r ffigurau hyn yn dangos bod y cyfraddau ychydig yn llai mewn gwirionedd. Ac nid oes unrhyw dystiolaeth yn cysylltu clotiau gwaed â'r brechlyn AstraZeneca ynddo'i hun. Rwy'n sylweddoli bod gwledydd eraill yn dymuno gweithio eu ffordd drwy hyn. Ond rwyf i'n bendant yn hyderus yn y dystiolaeth sydd gennym ni ledled y DU, ar ôl gweinyddu mwy na 12 miliwn o ddosau o'r brechlyn AstraZeneca. Mae niferoedd y bobl sydd wedi cael clot gwaed heb unrhyw dystiolaeth fod hynny wedi digwydd oherwydd y brechlyn yn is nag yng ngweddill y boblogaeth. Felly, mae hyn yn ofid. Gadwech inni obeithio y bydd pobl yn edrych ar y dystiolaeth, ac yn gweithredu yn ôl y dystiolaeth, er mwyn eu hamddiffyn nhw eu hunain ac annog pobl eraill i gael yr amddiffyniad hwnnw. Oherwydd mae cael COVID yn golygu eich bod chi'n llawer mwy tebygol o gael clot gwaed ac yn llawer mwy tebygol o ddioddef niwed difrifol.

15:35
5. Datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol: Y wybodaeth ddiweddaraf am waith y Grŵp Rhyngweinidogol ar Dalu am Ofal Cymdeithasol
5. Statement by the Minister for Health and Social Services: Update on the work of the Inter-Ministerial Group on Paying for Social Care

Item 5 on the agenda this afternoon is a statement by the Minister for Health and Social Services—an update on the work of the inter-ministerial group on paying for social care. I call on the Minister for Health and Social Services, Vaughan Gething.

Eitem 5 ar yr agenda'r prynhawn yma yw datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol—yr wybodaeth ddiweddaraf am waith y grŵp rhyngweinidogol ar dalu am ofal cymdeithasol. Rwy'n galw ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Vaughan Gething.

Thank you, Deputy Presiding Officer, for the opportunity to update Members on the work of the inter-ministerial group on paying for social care. Since my last update, our work to explore the implications for social care services of increasing population need, and the development of practical options to address this, has continued. Inevitably, the pandemic has had an impact on our plans. Unfortunately, the national conversation that I announced in my previous statement could not take place, for reasons that I’m sure Members will understand. The pandemic has shown both the importance and the fragility of the sector. The long-term challenges remain, and, once we come through the pandemic, they will still need to be addressed.

The demand for care and support in the population means that already stretched services will not meet future needs unless action is taken. The Health Foundation has used work by the London School of Economics to project the cost of publicly funded adult social care in Wales. This shows that costs could increase by 80 per cent in real terms between 2015 and 2030, and these estimates complement shorter term analysis by Wales Public Services 2025. Whilst ageing is a positive trend, and something to be celebrated, grappling with paying for care is something that many Governments are striving to address. We believe that a UK-wide answer to social care funding is preferable, as it could take account properly of the important interlinking with the tax and benefits system. However, given that a UK-wide answer is unlikely for some time to come, we need to develop sustainable long-term solutions for Wales, which will require some cross-party consensus.

The inter-ministerial group is keen to share the knowledge acquired on these challenging issues. To underpin our work we commissioned, prior to the pandemic, analysis about cost pressures within the sector, and I have made this report available to Members today. Analysis of recently published data has shown net current expenditure on social services rising in line with the high-cost scenario described by the analysis. Should this trend continue, net current expenditure on social services could be up to £400 million higher in 2022-23 than it was in 2019-20, and this implies that growing cost pressures lie ahead for maintaining the existing level of provision alone. We also commissioned LE Wales to provide detailed analysis and costing of some options for a social care promise. I have also shared this report today. Potential revisions to the current charging mechanism were considered, and the three options considered in more detail were: providing fully funded personal care, both at home and in residential care; fully funded non-residential care; and a contribution towards residential costs.

Diolch, Dirprwy Lywydd, am y cyfle i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am waith y grŵp rhyngweinidogol ar dalu am ofal cymdeithasol. Ers fy niweddariad diwethaf i, mae ein gwaith ni i archwilio goblygiadau anghenion cynyddol y boblogaeth i wasanaethau gofal cymdeithasol, a datblygu dewisiadau ymarferol i fynd i'r afael â hyn, wedi parhau. Yn anochel, mae'r pandemig wedi effeithio ar ein cynlluniau ni. Yn anffodus, nid oedd modd cynnal y sgwrs genedlaethol a gyhoeddais i yn fy natganiad blaenorol, am resymau yr wyf i'n siŵr y bydd yr Aelodau yn eu deall. Mae'r pandemig wedi amlygu pwysigrwydd a breuder y sector. Mae'r heriau hirdymor yn parhau, a phan fyddwn ni wedi dod trwy'r pandemig, fe fydd angen mynd i'r afael â nhw eto.

Mae'r galw am ofal a chymorth yn y boblogaeth yn golygu na fydd gwasanaethau sydd dan bwysau eisoes yn ateb anghenion y dyfodol heb i gamau gael eu cymryd. Mae'r Sefydliad Iechyd wedi defnyddio gwaith gan Ysgol Economeg Llundain i ragweld costau gofal cymdeithasol i oedolion a ariennir yn gyhoeddus yng Nghymru. Mae hwnnw'n dangos y gallai costau gynyddu 80 y cant mewn termau gwirioneddol rhwng 2015 a 2030, ac mae'r amcangyfrifon hyn yn ategu dadansoddiad byrdymor gan Wasanaethau Cyhoeddus Cymru 2025. Er mai da o beth ar ryw ystyr yw poblogaeth sy'n heneiddio, ac yn rhywbeth i'w ddathlu, mae ymgodymu â thalu am ofal yn ymdrech enfawr i lawer o Lywodraethau. Rydym ni o'r farn y byddai'n well cael datrysiad i gyllid gofal cymdeithasol sy'n cynnwys y DU gyfan, oherwydd fe allai hynny roi ystyriaeth briodol i'r cysylltiad pwysig rhwng y system dreth a budd-daliadau. Eto i gyd, o gofio bod datrysiad ledled y DU yn annhebygol iawn am beth amser i ddod, mae angen inni ddatblygu atebion hirdymor sy'n gynaliadwy i Gymru, a fydd yn gofyn am rywfaint o gytundeb ar draws y pleidiau.

Mae'r grŵp rhyngweinidogol yn awyddus i rannu'r wybodaeth a gafwyd am y materion heriol hyn. I ategu ein gwaith ni, fe gafodd dadansoddiad ei gomisiynu gennym, cyn y pandemig, ynglŷn â phwysau'r gost o fewn y sector, ac rwyf i wedi gwneud yn siŵr bod yr adroddiad hwn ar gael i'r Aelodau heddiw. Mae dadansoddiad o ddata a gyhoeddwyd yn ddiweddar wedi dangos gwariant cyfredol net ar wasanaethau cymdeithasol yn codi yn unol â'r senario cost uchel a ddisgrifiwyd yn y dadansoddiad. Pe byddai'r duedd honno'n parhau, fe allai gwariant cyfredol net ar wasanaethau cymdeithasol fod hyd at £400 miliwn yn uwch yn 2022-23 nag yr oedd yn 2019-20, ac mae hyn yn awgrymu bod pwysau cost cynyddol o'n blaenau ni er mwyn cynnal y gyfradd bresennol o ddarpariaeth yn unig. Fe wnaethom ni hefyd gomisiynu LE Wales i ddarparu dadansoddiad a chostau manwl o rai opsiynau ar gyfer addewid o ofal cymdeithasol. Rwyf wedi rhannu'r adroddiad hwn heddiw hefyd. Fe ystyriwyd diwygiadau posibl i'r mecanwaith presennol o godi tâl, a'r tri opsiwn a ystyriwyd yn fanylach oedd: darparu gofal personol a ariennir yn llawn, yn y cartref ac mewn gofal preswyl; gofal dibreswyl a ariennir yn llawn; a chyfraniad tuag at gostau preswyl.

Workforce options on improvements to pay, terms and conditions were also considered. These include paying the real living wage and fully implementing the equivalent NHS Agenda for Change pay and terms and conditions, amongst others. In addition to these options, we recognise the important role of housing in accelerating the shift to new models of care. The 'housing with care' option, considered outside of the LE Wales report, looks to build on the existing integrated care fund capital programme. It provides a number of options for capital investment to strengthen the housing and social care infrastructure.

It is evident from the analysis that the potential costs associated with each of the options, as we expected, are very high. This leads to our considerations around how the social care promise could be funded. We explored some tax design principles, building on a number of concepts set out in Professor Holtham’s report, and these included identifying how much funding would need to be raised annually and on a recurring basis to fund a social care promise; the importance of hypothecation compared with budgetary flexibility; whether the benefit may only be available based on a contribution; and opportunities to address intergenerational fairness. In addition, we considered the collection and administration of any tax option, as well as the appetite of the UK Government for further tax devolution.

The pandemic and the actions to contain it have led to a sharp increase in UK Government borrowing and debt. In this challenging fiscal environment, the outlook for economic activity and public sector finances in Wales remains highly uncertain. Any decision about whether, how and when to use tax policy levers in Wales would need to consider the possibility of the UK Government implementing other fiscal measures that would impact in Wales, and the need to support economic recovery in Wales to generate the tax revenues to pay for Welsh public services.

Taking account of the impact of the pandemic and the challenging economic and fiscal climate, our conclusion is that a tax solution for raising funds for social care is now more of a longer term potential solution and not a likely solution in the near future. The implication of not increasing taxes is that we cannot raise or redirect resources to improve social care in the way we would have liked to have done through the social care promise. I want to stress that we are not avoiding addressing these issues, but we have taken what I believe is an honest and pragmatic approach given the fiscal environment we find ourselves in. 

This brings me to measures we have identified through our work that could, subject to budget prioritisation by an incoming government, be implemented more quickly and therefore be a bridge to other more wide-ranging reform in the medium to long term. These measures, which could be started in the shorter term, and implemented as quickly as is affordable, include working towards introducing a real living wage for the workforce. LE Wales estimated this to be an extra £19 million above the projected national minimum wage uplift for year 1, and some capital investment to enable better housing solutions, estimated at £70 million to £80 million a year over a five-year programme.

Support for the real living wage would be consistent with our fair work agenda. We are working, as part of the social care fair work forum, to consider what else can be done to help make social care a more attractive place to work. This would also be enhanced through proposals in our recent 'Rebalancing care and support' White Paper, which advocates a national commissioning framework through which any additional workforce investment could be guided. Fundamentally, the demographic challenge facing Wales means matters explored by the group cannot be left unaddressed. The next Government will need to retain this as a key area of focus. We have developed a whole body of evidence, providing a strong foundation for future work. And finally, Deputy Presiding Officer, I'd like to thank all of the Welsh Government officials and external groups who are supporting the work of the inter-ministerial group, and thank my fellow Ministers and, in particular, the former chair, Huw Irranca-Davies, for the work he did in leading off on this work initially.

Rhoddwyd ystyriaeth hefyd i opsiynau'r gweithlu ynglŷn â gwelliannau i gyflogau, telerau ac amodau. Mae'r rhain yn cynnwys talu'r cyflog byw gwirioneddol a gweithredu'n llawn ar gyflog a thelerau ac amodau sy'n cyfateb i Agenda ar gyfer Newid y GIG, ymhlith pethau eraill. Yn ogystal â'r opsiynau hyn, rydym ni'n cydnabod swyddogaeth bwysig tai o ran cyflymu'r newid i fodelau newydd o ran gofal. Mae'r opsiwn 'tai â gofal', sy'n cael ei ystyried y tu hwnt i adroddiad LE Wales, yn ceisio adeiladu ar raglen gyfalaf bresennol y gronfa gofal integredig. Mae'r opsiwn hwn yn cynnig nifer o opsiynau ar gyfer buddsoddi cyfalaf i gryfhau'r seilwaith tai a gofal cymdeithasol.

Mae'n amlwg o'r dadansoddiad bod y costau posibl sy'n gysylltiedig â phob un o'r opsiynau, fel yr oeddem ni'n disgwyl, yn uchel iawn. Mae hyn yn arwain at ein hystyriaethau ni ynghylch sut y gellid ariannu'r addewid o ofal cymdeithasol. Fe fuom ni'n archwilio rhai egwyddorion o ran dylunio treth, gan adeiladu ar nifer o gysyniadau a nodir yn adroddiad Athro Holtham, ac roedd y rhain yn cynnwys nodi faint o arian y byddai angen ei godi bob blwyddyn ac yn rheolaidd i ariannu addewid o ofal cymdeithasol; pwysigrwydd neilltuo cyllideb o'i gymharu â hyblygrwydd cyllidebol; a allai'r budd fod ar gael yn unig ar sail cyfraniad; a chyfleoedd i fynd i'r afael â thegwch rhwng y cenedlaethau. Yn ogystal â hynny, fe wnaethom ni ystyried casglu a gweinyddu unrhyw opsiwn o ran trethiant, yn ogystal ag unrhyw awydd gan Lywodraeth y DU i ddatganoli trethiant ymhellach.

Mae'r pandemig a'r camau i'w reoli wedi arwain at gynnydd sydyn ym menthyca a dyled Llywodraeth y DU. Yn yr amgylchedd cyllidol heriol hwn, mae'r rhagolygon ar gyfer gweithgarwch economaidd a chyllid y sector cyhoeddus yng Nghymru yn parhau i fod yn ansicr iawn. Fe fyddai'n rhaid i unrhyw benderfyniad ynghylch yr angen i Lywodraeth y DU ddefnyddio ysgogiadau o ran polisi treth yng Nghymru, yn ogystal â dull ac amseriad hynny, ystyried y posibilrwydd y gallai Llywodraeth y DU weithredu mesurau cyllidol eraill a fyddai'n effeithiol yng Nghymru, a'r angen i gefnogi adferiad economaidd yng Nghymru wrth gynhyrchu'r refeniw treth i dalu am wasanaethau cyhoeddus Cymru.

Gan ystyried effaith y pandemig a'r hinsawdd economaidd ac ariannol heriol, ein casgliad ni yw bod datrysiad o ran trethiant ar gyfer codi arian ar gyfer gofal cymdeithasol bellach yn fwy o ateb posibl yn y tymor hwy ac nid ateb sy'n debygol yn y dyfodol agos. Fe fyddai peidio â chynyddu trethiant yn golygu na allwn ni gynyddu nac ailgyfeirio adnoddau i wella gofal cymdeithasol yn y ffordd y byddem ni wedi hoffi gwneud hynny drwy'r addewid o ofal cymdeithasol. Rwy'n awyddus i bwysleisio nad ydym yn osgoi mynd i'r afael â'r materion hyn, ond rydym wedi mabwysiadu'r hyn sydd, yn fy marn i, yn ddull gonest a phragmataidd o ystyried yr amgylchedd cyllidol yr ydym ni ynddo.

Mae hyn yn fy arwain i at fesurau a nodwyd yn sgil ein gwaith ni a allai, yn amodol ar flaenoriaethu cyllideb gan Lywodraeth newydd, gael eu gweithredu ar fwy o gyflymder ac felly fod yn bont i ddiwygiadau eraill mwy eang yn y tymor canolig i'r hirdymor. Mae'r mesurau hyn, y gellid cychwyn arnyn nhw yn y tymor byr, a'u gweithredu cyn gynted ag y bo hynny'n fforddiadwy, yn cynnwys gweithio tuag at gyflwyno cyflog byw gwirioneddol i'r gweithlu. Roedd LE Wales yn amcangyfrif y byddai hyn £19 miliwn yn ychwanegol uwchlaw'r codiad isafswm cyflog cenedlaethol rhagamcanol ar gyfer blwyddyn 1, a rhywfaint o fuddsoddiad cyfalaf i alluogi gwell datrysiadau o ran tai, tua £70 miliwn i £80 miliwn y flwyddyn am raglen o bum mlynedd.

Fe fyddai cefnogaeth i'r cyflog byw gwirioneddol yn gyson â'n hagenda gwaith teg ni. Rydym ni'n gweithio, yn rhan o'r fforwm gwaith teg gofal cymdeithasol, i ystyried beth arall y gellir ei wneud i helpu i sicrhau bod gofal cymdeithasol yn weithle mwy deniadol i fod ynddo. Fe fyddai hyn yn cael ei wella hefyd drwy gynigion yn ein Papur Gwyn diweddar ni, 'Ailgydbwyso gofal a chymorth', sy'n argymell fframwaith comisiynu cenedlaethol ar gyfer arwain unrhyw fuddsoddiad ychwanegol gan y gweithlu. Yn y bôn, mae'r her sy'n wynebu Cymru o ran demograffeg yn golygu na ellir peidio â rhoi sylw i'r materion a archwiliwyd gan y grŵp. Fe fydd angen i'r Llywodraeth nesaf barhau i ganolbwyntio ar y maes allweddol hwn. Rydym ni wedi datblygu corff cyfan o dystiolaeth, gan osod sylfaen gref ar gyfer gwaith yn y dyfodol. Ac yn olaf, Dirprwy Lywydd, fe hoffwn i ddiolch i holl swyddogion Llywodraeth Cymru a grwpiau allanol eraill sy'n cefnogi gwaith y grŵp rhyngweinidogol, a diolch i'm cyd-Weinidogion i ac, yn benodol, i'r cyn-gadeirydd, Huw Irranca-Davies, am y gwaith a wnaeth ef wrth arwain y gwaith hwn ar y cychwyn.

15:45

Thank you, Minister, for your statement. Anybody would think there was an election brewing, because this statement very, very clearly puts your ideas of having a social care tax into the long grass, and I'm not surprised at all that you've kicked it there. However, looking back at the inter-ministerial group report, it has most certainly laid the foundations for a Labour social care tax through their workings, and I'm here to say that the Welsh Conservatives will not tax the elderly to provide for social care.

We believe it is the right of elderly people to be provided with the care that they need and deserve, and we know there is money in the system, but it's just not the clear-sighted planning and drive to solve this issue. So, I cannot agree with your other comment that you've buried in that statement about introducing a levy in the longer term. However, I do agree that the social care sector is fragile, and swift action must be taken, and I do agree that we are facing a demographic challenge. It's a welcome challenge—a long life is to be celebrated—but it is a challenge nonetheless.

I have read the LE report, and it's really interesting, and I think that there's an awful lot there that we should take away from it and use to build on a potential solution. But what I would like to know and understand is, over the past workings of the inter-ministerial group, how much time have they looked at the 'how' and the potential cost of directing us all to healthier lifestyles. We've talked a lot about the fact that poverty, obesity, substance dependency, smoking, alcohol, lack of exercise, during our lives, from child to older adult, will actually be the influences that influence the quality of our later years, and those are where we need to spend time and tackle, rather than just saying, when you get there and you're not in great shape, 'You're going to have to pay for your care.' So, I'd be really interested to know what they've looked at in those terms.

Do you also, I'd like to know, agree with the principle that paying for social care should be a shared risk across our nation in the same way that we pay for our NHS, because if we're only going to say, 'We're just going to make you when you get older to pay for social care', I just believe that fairness is going out of the window?

You also speak of the need to improve care staff terms of pay. I totally agree, and the Welsh Conservatives have an aggressive plan to recruit and empower care staff, to pay them an absolute minimum of £10 an hour, and more with training and responsibilities. So, how will you in the short term look to recruit and empower care staff, because you say that this is a short-term problem as well as a long-term plan?

When looking at the proposals put together by Gerry Holtham, they effectively meant that you could end up paying more tax just as you were retiring and your income drops. Did the ministerial group look at the issues that would affect Holtham's calculations, such as unemployment, because I think that's actually a really key plank, and I'd be really interested to know if LE also reviewed that?

You mention a need for cross-party involvement in order to be able to bring this forward over the longer term, and I don't necessarily disagree with that, but please could you also outline how older people and a broad range of their representatives will be able to be involved in true co-production of any new policy?

Finally, in my view, until budgets are totally pooled within social care and healthcare, you are having an uphill battle for the true integration of health and social care, and, in my view, at some point somebody has absolutely got to bite that bullet and make that happen, because that is what will drive it, because money is king in public services and that's what will drive that integration and make this kind of decision making and decision planning much, much easier and far more cohesive. Thank you, Minister.

Diolch, Gweinidog, am eich datganiad chi. Fe fyddai unrhyw un yn meddwl fod yna etholiad ar droed, oherwydd mae'r datganiad hwn yn amlwg iawn yn gohirio eich syniadau chi am fod â threth gofal cymdeithasol ac yn ceisio anghofio amdanyn nhw, ac nid wyf i'n synnu o gwbl eich bod chi wedi gwneud felly. Serch hynny, wrth edrych yn ôl ar adroddiad y grŵp rhyngweinidogol, mae hwn yn sicr, drwy eu gwaith nhw, wedi gosod sylfaen ar gyfer treth gofal cymdeithasol y Blaid Lafur, ac rwyf i yma i ddweud na fydd y Ceidwadwyr Cymreig yn trethu'r henoed i ddarparu am ofal cymdeithasol.

Rydym ni'n credu mai hawl pobl oedrannus yw cael y gofal haeddiannol sydd ei angen arnyn nhw, ac fe wyddom ni fod yna arian yn y system, ond ni cheir yma'r cynllunio clir na'r ymdrech ddigonol i ddatrys y broblem hon. Felly, nid wyf i'n gallu cytuno â'r sylw arall y gwnaethoch chi ei gelu'n ddwfn yn y datganiad hwn ynglŷn â chyflwyno ardoll yn y tymor hwy. Eto i gyd, rwy'n cytuno bod y sector gofal cymdeithasol yn fregus, ac mae'n rhaid cymryd camau'n fuan, ac rwy'n cytuno ein bod ni'n wynebu her ddemograffig. Mae honno'n her i'w chroesawu—mae oes hir yn rhywbeth i'w ddathlu—ond mae'n her serch hynny.

Rwyf wedi darllen yr adroddiad gan LE, ac mae hwnnw'n ddiddorol iawn, ac rwyf i o'r farn fod llawer iawn ynddo y dylem ni ddysgu oddi wrtho a'i ddefnyddio ar gyfer llunio datrysiad posibl. Ond yr hyn yr hoffwn i ei wybod a'i ddeall yw, yn ystod gwaith y grŵp rhyngweinidogol yn y gorffennol, faint o amser a roddwyd i edrych ar y 'sut' a'r gost bosibl wrth ein cyfeirio ni i gyd tuag at ffyrdd o fyw sy'n fwy iach. Rydym ni wedi siarad llawer am y ffaith mai tlodi, gordewdra, dibyniaeth ar sylweddau, ysmygu, alcohol, diffyg ymarfer corff, yng nghwrs ein bywydau ni, o oedran plentyn hyd at yr oedolyn hŷn, fydd y dylanwadau sylweddol ar ansawdd ein blynyddoedd diweddarach ni. Dyna'r maes y mae angen inni dreulio amser yn mynd i'r afael ag ef, yn hytrach na dim ond dweud, pan fyddwch chi wedi cyrraedd oedran teg ac nid ydych chi mewn cyflwr da dros ben, 'Mae'n rhaid ichi dalu am eich gofal.' Felly, fe fyddai'n dda iawn gennyf i glywed beth maen nhw wedi bod yn edrych arno o ran hynny.

A ydych chi hefyd, hoffwn i wybod, yn cytuno â'r egwyddor y dylai talu am ofal cymdeithasol fod yn risg a rennir ledled ein cenedl ni yn yr un modd ag yr ydym ni'n talu am ein GIG? Oherwydd os ydym yn dweud, 'Rydym ni am wneud ichi dalu am eich gofal cymdeithasol pan fyddwch chi'n hyn', dyna ddiwedd ar unrhyw degwch yn fy marn i.

Rydych chi'n sôn hefyd am yr angen i wella telerau cyflog staff gofal. Rwy'n cytuno'n llwyr, ac mae gan y Ceidwadwyr Cymreig gynllun cadarn iawn i recriwtio a grymuso staff gofal, i dalu isafswm absoliwt o £10 yr awr iddyn nhw, a mwy gyda hyfforddiant a chyfrifoldebau. Felly, a ydych chi am geisio recriwtio a grymuso staff gofal yn y byrdymor, oherwydd rydych chi'n dweud mai problem fyrdymor yw hon yn ogystal â bod yn gynllun i'r hirdymor?

Wrth edrych ar y cynigion a gyflwynodd Gerry Holtham, roedden nhw i bob pwrpas yn golygu y gallech fod yn talu mwy o dreth yn syth ar ôl ichi ymddeol ac fe fyddai eich incwm chi'n lleihau. A edrychodd y grŵp gweinidogol ar y materion a fyddai'n effeithio ar gyfrifiadau Holtham, megis diweithdra, oherwydd rwyf i o'r farn fod honno'n elfen wirioneddol allweddol, mewn gwirionedd, ac fe fyddai hi'n dda iawn gennyf gael gwybod a wnaeth LE adolygu hynny hefyd?

Rydych chi'n sôn am yr angen i gynnwys cytundeb trawsbleidiol i allu cyflwyno hyn dros y tymor hwy, ac nid wyf i'n anghytuno â hynny o reidrwydd. Ond a wnewch chi amlinellu hefyd sut y bydd pobl hŷn, ac ystod eang o'u cynrychiolwyr nhw, yn gallu bod â rhan wrth gynhyrchu unrhyw bolisi newydd ar y cyd mewn ffordd sydd o werth gwirioneddol?

Yn olaf, yn fy marn i, hyd nes y caiff y cyllidebau eu cyfuno'n llwyr o fewn gofal cymdeithasol a gofal iechyd, fe fydd yna frwydr galed i integreiddio gofal iechyd a gofal cymdeithasol ac, yn fy marn i, fe fydd yn rhaid i rywun wynebu'r ffaith honno er mwyn i hynny ddigwydd. Dyna wnaiff ysgogi hynny oherwydd yr arian sydd yn ben ar wasanaethau cyhoeddus a dyna fydd yn ysgogi'r integreiddio hwnnw ac yn gwneud y dull hwn o wneud penderfyniadau a chynllunio penderfyniadau yn llawer, llawer haws ac yn llawer iawn mwy cydlynol. Diolch, Gweinidog.

15:50

Thank you for the comments and the series of questions. Curiously, there are some that I would agree with—some of the comments made—and others that I simply don't agree with as well. I shall miss Angela when she's no longer in the Chamber, although, that's her choice, and I'm down to the whim of the voters at the forthcoming election.

But I do think there's a real challenge for the Welsh Conservatives and their attitude to the future. I think it's a welcome step for a Welsh Conservative Party to be talking about raising pay for people in the social care sector—that's, I think, good news. But I think there's a real challenge about how that's achieved, because that will require prioritisation in budgetary terms. And in terms of the challenge for where we are, I just don't think it's going to be possible to lever in the sort of money to increase what we're able to do within social care without thinking about more significant financial support for that. And I just don't think the clear-sighted planning to release money is going to get you there—that sort of magic-hat approach to make things more efficient and you'll squeeze, magically, huge sums of money out. If we were speaking with local government of every political shade and background, including Conservative-run or coalition authorities, I don't think they'd say that there are huge untapped resources within the system just waiting to be found and put into the pockets of workers. I think it will take more than that. And as I said in my statement, the current trend shows that we could need to spend up to £400 million by 2022-23, and that's just to deliver what we have, not to deliver better care but to deliver the same care; not to raise the wages of staff, but on the same rates of pay and the same sort of care. And that shows the level of challenge that we face.

So, there is, of course, a challenge, and at this point in the economic cycle—it's classic Keynes—this is not a time to raise taxes. So, it isn't about putting something into the long grass; it's being honest about where we are. And the context changed during the course of the work of the inter-ministerial group, of course, because we were at the point of wanting to start a national conversation, to talk about what all this meant and how we could lever in significant amounts of extra resource into the social care sector. The pandemic has fundamentally changed not just our ability to have the conversation, but the context in which we're operating.

So, yes, we are considering a range of other areas. I've already mentioned the housing options. And the challenge we have I don't think is going to be resolved by lifestyle change. We do know that we have a broader public health challenge and that's work that Eluned Morgan is now leading on. Our ‘Healthy Weight: Healthy Wales’ programme is important for people of all ages to make sure that we live well. But actually, when you think about our challenges on housing, we've estimated that we're going to need a significant increase in extra care units. Well, we've only delivered about 500 extra care units across the whole of Wales in the last five years. So, actually, there needs to be a real step-up in what we're doing to be able to meet the challenge, in addition to wanting to improve the public health outcomes for the whole population.

On your point about paying for social care with a shared risk, like the NHS, well, that will require some consensus to do so. And part of the challenge in doing that is the way that we're currently structured and the lack of a UK-wide answer is part of what inhibits us, because there's going to be a limit to what we can do before we potentially start intervening and having unintended consequences around the wider tax and benefits system. In fact, the cross-party select committee in the House of Commons, before the last election, produced a report in which they advocated raising tax revenues to be able to deliver much more significantly, and that would then have been something that we shared across the whole of the UK, with significant sums of money that would've come to each devolved national Government. They also advocated an age-related form of taxation much like what takes place in Japan. So, there is still an open debate that is not concluded about what the future might bring. This is the current position: the ability to make a difference in taking forward the work on integration that the Member refers to on improving the rates of pay and the quality of care that is delivered and how we have a motivated workforce in a system that, with the reforms that are set out in the White Paper for consultation on 6 April, could significantly change social care, but we recognise that there will still be more to do for the next Government. But I do believe, as I've said in the statement, that this provides a strong foundation for any future Government to take that work forward. 

Diolch i chi am y sylwadau a'r gyfres yna o gwestiynau. Yn rhyfedd iawn, mi fyddwn i'n cytuno â rhai ohonyn nhw—rhai o'r sylwadau a wnaethoch chi—ac mae yna eraill nad wyf i'n cytuno â nhw. Fe fyddaf i'n gweld eisiau Angela pan na fydd hi yn y Siambr mwyach, er mai ei dewis hi yw hynny, a'r pleidleiswyr fydd yn pennu fy nhynged i yn yr etholiad sydd i ddod.

Ond rwyf i yn credu fod yno her wirioneddol i'r Ceidwadwyr Cymreig a'u hagwedd tuag at y dyfodol. Rwy'n credu bod clywed y Blaid Geidwadol yn sôn yng Nghymru am godi tâl i bobl yn y sector gofal cymdeithasol yn rhywbeth i'w groesawu—mae hwnnw'n newydd da yn fy marn i. Ond rwy'n credu y ceir her wirioneddol ynglŷn â'r dull o gyflawni hynny, oherwydd fe fydd hynny'n gofyn am flaenoriaethu mewn termau cyllidebol. Ac o ran her ein sefyllfa ni, nid wyf i'n credu y bydd modd ysgogi'r symiau o arian i gynyddu'r hyn y gallwn ni ei wneud o fewn gofal cymdeithasol heb ystyried cymorth ariannol mwy sylweddol ar gyfer hynny. Ac nid wyf i'n credu y bydd y cynllunio clir i ryddhau arian yn eich galluogi chi i gyflawni hynny—dull y consuriwr yn tynnu rhywbeth o'i het i wneud pethau'n fwy effeithlon ac y gallwch chi dynnu symiau enfawr o arian o'ch het hudol. Pe byddem ni'n siarad â llywodraeth leol o bob lliw a llun gwleidyddol, gan gynnwys awdurdodau Ceidwadol neu glymblaid, nid wyf i'n credu y bydden nhw'n dweud bod adnoddau enfawr heb eu defnyddio ar gael o fewn y system yn aros i rywun eu canfod a'u rhoi ym mhocedi'r gweithwyr. Rwy'n credu y bydd yn cymryd mwy na hynny. Ac fel y dywedais i yn fy natganiad, mae'r duedd bresennol yn dangos y gallai fod angen inni wario hyd at £400 miliwn erbyn 2022-23, a hynny ddim ond er mwyn darparu'r hyn sydd gennym ni eisoes, ac nid i ddarparu gwell gofal ond i ddarparu'r un gofal; a pheidio â chodi cyflogau'r staff, ond eu cadw nhw ar yr un cyfraddau cyflog a'r un math o ofal. Ac mae hynny'n dangos lefel yr her sy'n ein hwynebu ni.

Felly, wrth gwrs, mae hon yn her, ac ar hyn o bryd yn y cylch economaidd—economeg Keynes clasurol yw hyn—nid dyma'r amser i godi trethi. Felly, nid yw'n golygu gohirio ac anghofio; mae'n golygu ymateb i'r sefyllfa bresennol. Ac fe newidiodd y cyd-destun yn ystod gwaith y grŵp rhyngweinidogol, wrth gwrs, oherwydd roeddem ni ar fin dymuno dechrau sgwrs genedlaethol, i siarad am hyn yr oeddem ni'n ei olygu a sut y gallem ddenu symiau sylweddol o adnoddau ychwanegol i'r sector gofal cymdeithasol. Mae'r pandemig wedi newid nid yn unig ein gallu ni i gael y sgwrs, ond y cyd-destun yr ydym yn gweithredu ynddo, a hynny'n gwbl sylfaenol.

Felly, ydym, rydym ni'n ystyried amrywiaeth o feysydd eraill. Rwyf wedi sôn am yr opsiynau tai eisoes. Ac ni chaiff yr her sydd gennym ni ei datrys drwy newid ein ffordd ni o fyw, yn fy marn i. Fe wyddom fod gennym her ehangach o ran iechyd y cyhoedd a dyna'r gwaith y mae Eluned Morgan yn arwain arno ar hyn o bryd. Mae ein rhaglen 'Pwysau Iach: Cymru Iach' yn bwysig i bobl o bob oed ar gyfer gwneud yn siŵr ein bod ni'n byw'n iach. Ond mewn gwirionedd, pan fyddwch chi'n meddwl am ein heriau ni o ran tai, rydym wedi amcangyfrif y bydd angen cynnydd sylweddol mewn unedau gofal ychwanegol arnom ni. Wel, dim ond tua 500 o unedau gofal ychwanegol a ddarparwyd ledled Cymru yn ystod y pum mlynedd diwethaf. Felly, mewn gwirionedd, mae angen cymryd cam bras ymlaen o ran yr hyn yr ydym ni'n ei wneud i allu ymateb i'r her, yn ogystal â dymuno gwella canlyniadau iechyd y cyhoedd i'r boblogaeth gyfan.

O ran eich pwynt chi ynglŷn â thalu am ofal cymdeithasol sydd â risg a rennir, fel y GIG, wel, fe fydd hynny'n gofyn am rywfaint o gytundeb. A rhan o'r her wrth wneud hynny yw'r ffordd yr ydym ni wedi ein strwythuro ar hyn o bryd ac mae'r diffyg o ran datrysiad i'r DU gyfan yn rhan o'r hyn sy'n ein rhwystro ni. Fe fydd yna derfyn ar yr hyn y gallwn ni ei wneud cyn y gallwn ddechrau ymyrryd a gweld canlyniadau anfwriadol o bosibl yn y system dreth a budd-daliadau ehangach. Yn wir, fe gynhyrchodd y pwyllgor dethol trawsbleidiol yn Nhŷ'r Cyffredin, cyn yr etholiad diwethaf, adroddiad yn mynegi safbwynt o blaid codi refeniw treth ar gyfer gallu cyflawni ar raddfa llawer mwy sylweddol. Ac fe fyddai hynny wedyn wedi bod yn rhywbeth y byddem ni'n ei rannu ledled y DU gyfan, gyda symiau sylweddol o arian a fyddai wedi dod i bob Llywodraeth genedlaethol ddatganoledig. Roedden nhw'n cefnogi math o drethiant hefyd sy'n gysylltiedig ag oedran, yn debyg iawn i'r hyn sy'n digwydd yn Japan. Felly, mae yna ddadl agored anorffenedig a pharhaus ynglŷn â'r hyn y gallai'r dyfodol ei gyflwyno inni. Dyma'r sefyllfa ar hyn o bryd: y gallu i wneud gwahaniaeth drwy fwrw ymlaen â'r gwaith ar integreiddio y cyfeiria'r Aelod ato, o ran gwella'r cyfraddau cyflog ac ansawdd y gofal a ddarperir, ac mae gennym weithlu brwdfrydig mewn system a allai, gyda'r diwygiadau a nodir yn y Papur Gwyn yr ymgynghorir arno ar 6 Ebrill, newid gofal cymdeithasol yn sylweddol, ond rydym ni'n cydnabod y bydd mwy gan y Llywodraeth nesaf i'w wneud eto. Ond rwy'n credu, fel y dywedais i yn y datganiad, fod hon yn sylfaen gref ar gyfer datblygu'r gwaith hwnnw ar gyfer unrhyw Lywodraeth yn y dyfodol. 

Yn ysbryd bod yn bositif, mi ddywedaf i, i ddechrau, fy mod i'n cydymdeimlo, yn sicr, efo'r Gweinidog, i'r graddau bod y pandemig, wrth gwrs, wedi cael impact dwys iawn ar y cyd-destun ehangach ac ar ein capasiti ni i gyd i bwyso a mesur yr hirdymor ar gyfer iechyd a gofal. Ac mae'r pwysau yna ar gapasiti, wrth gwrs, yn bwysau go iawn. Rydym ni yn ei weld o ym mlinder ein staff ni. Rydym ni'n ei weld o yn y pwysau ariannol digynsail sydd yna ar y coffrau cyhoeddus yn y cyfnod acíwt yma o hyd o ymateb i'r pandemig. Ond i mi, rhoi mwy o reswm i ni weithredu, nid llai, mae profiad y flwyddyn ddiwethaf. Rydym ni wedi gweld yn blaenach nag erioed y diffyg statws, y diffyg sylw a buddsoddiad sydd wedi mynd i mewn i ofal cymdeithasol. Rydym ni wedi gweld y diffyg parch oedd yna i staff gofal. Rydym ni wedi cael prawf cliriach nag erioed bod ein gwasanaethau iechyd ni'n anghynaliadwy, yn or-ddibynnol ar ewyllys da staff, mewn cyflwr o reoli crisis yn llawer rhy aml, ac efo prinder staffio ddylai fod wedi cael ei ddatrys ers blynyddoedd. Felly, tra buasai Llywodraeth Plaid Cymru yn sicr eisiau rhoi cynllun gweithredu brys mewn lle i adfer gwasanaethau ar ôl COVID, nid dod yn ôl i normal fyddai'r nod, ond trawsnewid gwasanaethau ar gyfer yr hirdymor, ac mae hynny yn yr hinsawdd yma, wrth gwrs, yn anferth o her.

Wrth galon ein cynlluniau ni, mae creu gwasanaeth iechyd a gofal newydd sy'n cynnig fframweithiau clir, fel rydym ni'n eu gweld nhw, ar gyfer sut mae byrddau iechyd a Llywodraeth leol yn delifro iechyd a gofal mewn ffordd unedig, seamless, efo cyllidebau wedi'u huno, ac ati. Mae hynny'n golygu trin y gweithlu iechyd a gofal ar yr un lefel, yr un amodau a graddfeydd cyflogau, p'un ai ydyn nhw'n weithwyr gofal neu iechyd.

A'r rhan arall cwbl allweddol i hyn wedyn, wrth gwrs, ydy beth sydd gennym ni o'n blaenau ni heddiw yma, sef dyfodol gofal cymdeithasol a sut rydym ni'n talu amdano fo. Yn syml iawn, mae'n rhaid i ni symud rŵan at ddarparu gofal am ddim lle mae ei angen o, fel mae gofal iechyd. Sut mae hi'n gwneud synnwyr o hyd bod rhywun efo dementia yn gorfod talu, a rhywun efo salwch arall, fel canser, ddim? A dwi ddim am eiliad yn dweud bod hyn am fod yn hawdd, neu buasai o wedi'i wneud ers talwm, mae'n siŵr. Yn wir, mae'r Gweinidog wedi nodi ei hun rhai o'r heriau sydd gennym ni, yn cynnwys, wrth gwrs, y damcaniaethau ar gyfer y cynnydd mawr mewn costau gofal mewn blynyddoedd i ddod. Ond cofiwch mai cynnydd ar y raddfa yna os ydym ni'n cadw pethau fel maen nhw ydy hynny. Ac mae'n rhaid i ni gynnwys, fel rhan o'r hafaliad ar gostau, yr hyn ddylem ni fod yn anelu i'w arbed drwy chwyldroi'r ffordd rydym ni'n meddwl am yr ataliol, yn cadw pobl i fyw yn fwy ffit, yn fwy annibynnol yn hirach.

Dwi'n ddiolchgar iawn i Age Cymru am grynhoi'n dda iawn beth ydy eu gweledigaeth nhw mewn datganiad wnaeth ymddangos yn fy inbox i heddiw. Mae o'n ddrych o beth dwi eisiau ei weld, mewn difrif. Mae hyn yn gwestiwn o degwch cwbl sylfaenol, medden nhw. Mae eisiau tegwch o ran pwy sy'n talu a sut rydym ni'n talu, ac maen nhw'n nodi, ymhlith eu hegwyddorion craidd nhw, bod rhaid rhannu'r risg ar draws cymdeithas. Wrth gwrs, mae yna fwy nag un ffordd o rannu risg. Dwi'n dal yn grediniol bod modd cynnwys hwn o dan y drefn trethiant gyffredinol os ydym ni'n edrych arno fo fel rhan o dirwedd iechyd a gofal sydd wedi ei thrawsnewid, a dyna sut dwi eisiau gwireddu hyn. Ond, wrth gwrs, mi edrychwn ni ar bod opsiwn mewn Llywodraeth. Fy nghwestiwn i'n syml: ydy'r Gweinidog yn cytuno efo fi bod yr amser wedi dod rŵan, o'r diwedd, i weithredu ar hyn, a bod heriau yna i'w goresgyn, nid i'n stopio ni?

In the spirit of positivity, I will say at the outset that I sympathise with the Minister, to the extent that the pandemic, of course, has had a very great impact on the broader context and on all of our capacity to look at health and care in the longer term. And that pressure on capacity, of course, is very real. We see it in the fatigue of our staff, in the financial pressures, the unprecedented pressures on public coffers in this acute period of responding to the pandemic. But, for me, that gives us even more reason to act. That’s what the experience of the last year has done: we have seen more plainly than ever the lack of status, attention and investment that there’s been in social care. We have seen the lack of respect to care staff. We’ve had clear evidence that our health services are unsustainable and are overly reliant on the goodwill of staff. They’re far too often in crisis management mode and facing staffing problems that should have been resolved years ago. So, whilst a Plaid Cymru Government would want to put an urgent action plan in place to restore services post COVID, we wouldn’t want to come back to the situation we were in, but to transform services for the longer term, and that in the current climate is a huge challenge.

Now, at the heart of our plans is the creation of new health and care services, providing clear frameworks as to how health boards and local authorities deliver health and care in a seamless way with integrated budgeting, and that means treating health and care staff at the same level, the same conditions and wage grades, whether they are care or health workers.

And the other key part of this, of course, is what we have before us today, namely the future of social care and how we pay for it. Quite simply, we must now move to providing free care where it’s required, just as healthcare is provided. How does it still make sense that someone with dementia has to pay, but somebody with another illness, such as cancer, doesn't? And I'm not for one minute saying this is going to be easy, or it would have been done many years ago, I'm sure. Indeed, the Minister himself has outlined some of the challenges that we face, including, of course, the expected increases in the cost of care in years to come. But do bear in mind that that's an increase at that rate if we keep things as they are today. And we do have to include, as part of the equation on costs, what we should be aiming to save through revolutionising the way we think about the preventative agenda, keeping people fitter, living more independently for longer.

I'm very grateful to Age Cymru for summarising very well what their vision is in a statement that appeared in my inbox today. It's a mirror of what I want to see. This is a question of fairness at a fundamental level. We need fairness as to who pays and how we pay, and they note, among their core principles, that the risk must be shared across society. Of course, there's more than one way of sharing that risk. I am still convinced that this could be included in the general taxation system if we look at it as part of a health and care landscape that is transformed, and that's how I want to deliver this. But, of course, we will consider all options in Government. My question simply is: does the Minister agree with me that the time has now come at last to take action in this area, and that there are challenges to overcome, not to ignore?

15:55

Well, I think in my statement I've indicated that there is action that we propose to take. There is action to take, but there are challenges that you can't avoid or ignore. If we're not going to have a UK-wide answer, we need to think about the resources we have available, how we use them, and how we set out what are achievable objectives to take matters forward. Now, we've indicated the cost for the real living wage. We've indicated that we would want, as a further immediate priority, to see progress made on housing. And it's worth pointing out that I think, in the conclusion that we reached, we thought we'd need at least an extra 1,500 care facilities in Wales by 2025, against a backdrop where we delivered 500 across Wales in the last five years. So, it would be a significant scaling up to deliver improved housing options that would deliver better care, and again allow people to stay within their own homes. That would help us on the broader preventative and well-being agenda, and actually this is not something that is instead of making progress on the preventative agenda, it's not something instead of the transformation in the way that we deliver health and care. This is not something instead of moving to a genuinely sustainable healthcare system that works alongside as a proper integrated partner with social care.

And I just turn my mind back to the meeting that I had with Welsh Local Government Association social care cabinet members, and the briefing that I gave them, with WLGA officials, literally just before we then had to start to take extraordinary measures in last spring, because we were just on the cusp of publishing the national conversation documents, and I was telling them when that was likely to happen and what they could expect to see within them. And then all of that had to be paused and stopped. So, the work has been stopped. This isn't a deliberate choice of leaving this right up until the cusp of an election; it's the reality of where we are. But I was keen, as indeed were ministerial colleagues, to make sure we published and made available this information, so it's available before people make their final choices, and helps, I think, to guide whoever the next Government is, although I don't share the Member's view that that will be a Plaid Cymru Government—I think that's one of the less likely options—but let us see what the voters decide.

When it comes to the potential challenges, though, we do know that, the things that we'd like to do, there's a cost attached to each of those. So, we know that—and this comes from the work that's been done by civil servants and external advice as well—free care and support in the style of the NHS would cost about £700 million a year. Moving to all the same terms and conditions as 'Agenda for Change' will be likely to cost about £135 million in addition to that £700 million as well. So, there are big price tags to improve conditions in this area, and those conditions don't then deal with some of those other challenges we have as well. So, that's why, I think, the cross-party consensus we'll need will need to be pragmatic and honest about what's achievable, how we stage each of those improvements, and how we continue to move the dial further forward.

So, I look forward to a conversation with the public, and, indeed, however the next Senedd is made up, I look forward to being part of a conversation, and, hopefully, decision making, about how we do exactly what I think all of us would say we want to do, which is to improve the quality of care, about outcomes for people and, indeed, the way in which our staff are rewarded and recognised.

Wel, rwy'n credu fy mod wedi nodi yn fy natganiad fod yna gamau yr ydym ni'n bwriadu eu cymryd. Mae yna gamau i'w cymryd, ond mae yna heriau na allwch chi eu hosgoi na'u hanwybyddu. Os na chawn ni ateb ledled y DU, mae angen inni feddwl am yr adnoddau sydd ar gael i ni, sut rydym ni'n eu defnyddio nhw, a sut rydym ni'n nodi'r amcanion y gellir eu cyflawni i ddwyn pethau ymlaen. Nawr, rydym wedi nodi'r gost ar gyfer cyflog byw gwirioneddol. Rydym wedi nodi y byddem ni'n dymuno gweld cynnydd yn cael ei wneud o ran tai, fel blaenoriaeth uniongyrchol arall. Ac mae'n werth nodi fy mod i'n credu, yn y casgliad y daethom iddo, ein bod ni o'r farn y byddai angen o leiaf 1,500 o gyfleusterau gofal ychwanegol arnom ni yng Nghymru erbyn 2025, a hynny ar ben y 500 a ddarparwyd ledled Cymru yn ystod y pum mlynedd diwethaf. Felly, fe fyddai hynny'n gynnydd sylweddol o ran darparu gwell opsiynau o dai a fyddai'n cynnig gwell gofal, ac yn caniatáu, unwaith eto, i bobl aros yn eu cartrefi nhw eu hunain. Fe fyddai hynny'n ein helpu ni o ran yr agenda ataliol a lles yn fwy eang, ac mewn gwirionedd nid yw hyn yn rhywbeth sy'n cymryd lle gwneud cynnydd ar yr agenda ataliol, nid yw'n rhywbeth sy'n disodli trawsnewid y ffordd yr ydym ni'n darparu iechyd a gofal. Nid yw hyn yn rhywbeth sy'n disodli symud tuag at system gofal iechyd sy'n wirioneddol gynaliadwy ac sy'n gweithio ochr yn ochr fel partner integredig priodol â gofal cymdeithasol.

Ac rwy'n dwyn i gof y cyfarfod a gefais gydag aelodau cabinet gofal cymdeithasol Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, a'r briff a roddais i iddyn nhw, gyda swyddogion CLlLC, yn llythrennol ychydig cyn inni ddechrau cymryd y camau eithriadol wedyn yn ystod y gwanwyn y llynedd. Roeddem ni ar fin cyhoeddi'r dogfennau ynglŷn â'r sgwrs genedlaethol, ac roeddwn i'n dweud wrthyn nhw pryd fyddai hynny'n debygol o ddigwydd a'r hyn y gallen nhw ddisgwyl ei weld yn y rhain. Ac yna fe fu'n rhaid oedi a rhoi'r gorau i bopeth. Felly, mae'r gwaith ar stop. Nid yw'n ddewis bwriadol ein bod yn gadael hyn tan drothwy etholiad; dyma'r sefyllfa wirioneddol yr ydym ni ynddi. Ond roeddwn i'n awyddus, fel yr oedd cydweithwyr gweinidogol eraill, i wneud yn siŵr ein bod ni'n cyhoeddi ac yn darparu'r wybodaeth hon, fel ei bod ar gael cyn i bobl wneud eu dewisiadau terfynol nhw ac i helpu i dywys y Llywodraeth nesaf, er nad wyf i o'r un farn â'r Aelod mai Llywodraeth Plaid Cymru fydd honno—dyna un o'r posibiliadau llai tebygol, yn fy marn i—ond gadewch inni weld sut y bydd y pleidleiswyr yn penderfynu.

Ond o ran yr heriau posibl, fe wyddom fod cost ynghlwm wrth bob un o'r pethau yr hoffem ni eu gwneud. Fe wyddom hynny—ac fe ddaw hyn o'r gwaith a wnaed gan weision sifil a chyngor allanol hefyd—byddai gofal a chymorth rhad ac am ddim ar ddull y GIG yn costio tua £700 miliwn y flwyddyn. Fe fydd symud i'r un telerau ac amodau â'r 'Agenda ar gyfer Newid' yn debygol o gostio tua £135 miliwn yn ychwanegol at y £700 miliwn hwnnw. Felly, mae yna grocbris i'w dalu ar gyfer gwella amodau yn y maes hwn, ac ni fyddai'r amgylchiadau hynny'n ymdrin â hyd yn oed rai o'r heriau eraill hyn sydd gennym ni ychwaith. Felly, dyna pam, rwy'n credu, y bydd angen i'r consensws trawsbleidiol y bydd ei angen arnom fod yn bragmatig ac yn onest o ran yr hyn y gellir ei gyflawni, sut rydym yn cynnal pob un o'r gwelliannau hynny, a sut rydym am barhau i symud ymhellach ymlaen eto.

Felly, rwy'n edrych ymlaen at gael sgwrs gyda'r cyhoedd. Ac yn wir, sut olwg bynnag fydd ar y Senedd nesaf, rwy'n edrych ymlaen at fod yn rhan o'r sgwrs ac o wneud penderfyniadau, gobeithio, am sut yn union y byddwn yn gwneud yr union beth y byddai pob un ohonom yn dweud ein bod yn dymuno ei wneud, sef gwella ansawdd gofal, gwella canlyniadau i bobl ac, yn wir, gwella'r ffordd y caiff ein staff eu gwobrwyo a'u cydnabod.

16:00
6. Datganiad gan y Gweinidog Addysg: Rhaglen Ysgolion a Cholegau ar gyfer yr 21ain ganrif
6. Statement by the Minister for Education: The 21st Century Schools and Colleges Programme

Item 6 on the agenda this afternoon is the statement by the Minister for Education on the twenty-first century schools and colleges programme, and I call on the Minister for Education, Kirsty Williams.

Eitem 6 ar yr agenda y prynhawn yma yw'r datganiad gan y Gweinidog Addysg ar y rhaglen ysgolion a cholegau ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain, a galwaf ar y Gweinidog Addysg, Kirsty Williams.

Thank you very much, Deputy Presiding Officer, and I have been absolutely privileged, during my time as the education Minister, to see the improvement in the educational settings for our children and young people throughout our country delivered through the twenty-first century schools and colleges programme. 

Over this term, we have successfully delivered the first wave of £1.4 billion of programme funding within the five years, as was promised, with some really important additions. Going beyond the 150 school projects originally promised, investment has culminated in 170 new and refurbished schools right the way across Wales, giving our pupils the very best start in life. We have changed the learning environment for over 100,000 pupils during the first wave, provided an economic stimulus during difficult times, we've created jobs as well as learning and engagement opportunities for communities, and benefits for local supply chains.

This success has paved the way for a further £2.3 billion-worth of investment through the second wave of the programme funding, which I launched in April 2019. With an improved programme intervention rate, this has increased the affordability of the programme for our delivery partners, and a mix of capital and revenue funding to make the most strategic investments in the school estate is now available as we move forward. I'm delighted that £1.5 billion has been spent to date under the programme, and we've been able to invest in inspiring schools and colleges in every single part of Wales. And I'm particularly proud that this financial year, in the most difficult and challenging of circumstances, the programme has continued, and, in some cases, accelerated delivery, as shown by the number of projects that are under way or being completed ahead of the programme schedule.  

We have achieved the largest annual programme spend of over £300 million in this financial year, which demonstrates and illustrates the resolve of Welsh Government and our delivery partners to continue to deliver for learners across Wales. However, the programme is not just about new buildings and remodelling existing educational settings; it is about providing environments that invest in the people that use them, valuing our excellent teachers and school staff and truly making a difference for our learners.

Deputy Presiding Officer, I have particularly enjoyed being able to witness that first hand—sometimes, indeed, with you, Deputy Presiding Officer—in the schools that I have been able to visit. It has been delightful to talk with our children and young people and school staff who have shown me the benefits of the investment in their school setting, what has made them feel really proud, what has made them feel really supported, and what has given them the determination to succeed.

Throughout this time, I have been particularly conscious of the condition of the school estate, and I'm keen to ensure that we recognise this for the schools and the pupils who, at this stage, are not lucky enough to enjoy support under the twenty-first century schools programme. So, we have been keen to ensure an annual maintenance budget is made available to support schools so that they can be in the best condition possible for learners. I recently announced £50 million-worth of capital maintenance funding, providing schools with additional money to manage maintenance costs, and I'm very pleased today to confirm that this will be enhanced by an additional £45 million that is being allocated to schools across Wales to support revenue maintenance costs.

Over this Government term, personally, I have been particularly proud of the innovative way in which we've invested capital funding to help continue the expansion of Welsh-medium and bilingual education; 2018 saw the establishment of the Welsh-medium capital grant, worth £46 million, which has supported projects, again across Wales, creating nearly 3,000 school and childcare places. However, to build on this momentum, last week, I was delighted to announce a further £30 million to continue this important work. And, of course, following £5 million of Welsh Government funding, I was very pleased, last September, to be able to visit, with the Presiding Officer, the newly-refurbished Pantycelyn halls at Aberystwyth University, hosting 200 of the university's Welsh-speaking student community.

2020 has shown how absolutely crucial and important the school environment continues to be as a place where children learn, grow, and feel safe and secure, and it has been a salutary reminder to us all of the importance of the school estate to the wider community. I have been a strong believer that schools must play a vital role within their communities. This is why community benefits are such an important consideration for all of our proposed education projects, and why I've been delighted to invest £15 million specifically to fund pilot projects that look to encourage wider use of community assets. Twenty-one projects are currently under way, showcasing excellence in community learning hubs, community provision and community-focused schools. This is good progress, but, Deputy Presiding Officer, we need to push forward with a greater emphasis on widening parental engagement, increasing family and parenting activities, and expanding the use of facilities beyond the school day.

It was only back at the beginning of this year that our chief inspector noted that one of the very few silver linings of this terrible pandemic is the increased communication and relationship building between parents and schools. Let's not lose this as we go forward. Indeed, let's plan for this and support it in the use of greater community facilities within our school settings. It's also clear to me that what we do now will impact on the environment we leave for future generations to live, learn and work in, and that's why it's important we make sure we involve our staff, children and young learners in decisions about their schools and colleges. And this is why I firmly believe that the education sector is key in moving our nation towards a low-carbon economy that maximises the benefits for all people in Wales and our environment. It is important that we act now to ensure that proposals for new schools are delivered against the Welsh Government's longer term commitment towards carbon reduction and the net-zero public sector buildings strategy. This is a strategy that we're embedding into our programme through a net-zero carbon pilot project, helping us towards decarbonisation of our schools and colleges. And it has been a real pleasure to see the start of the construction of the first net-zero school in Wales: the new primary school in Llancarfan in the Vale of Glamorgan. All in all, I hope colleagues will agree that this programme is truly is a cause for celebration, and one in which we can as a nation be proud. Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd, ac rwyf wedi bod yn freintiedig iawn, yn ystod fy nghyfnod yn Weinidog addysg, i weld y gwelliant yn y lleoliadau addysgol i'n plant a'n pobl ifanc ledled ein gwlad a ddarperir drwy raglen ysgolion a cholegau'r unfed ganrif ar hugain.

Yn ystod y tymor hwn, rydym ni wedi llwyddo i ddarparu'r don gyntaf o £1.4 biliwn o gyllid rhaglenni o fewn y pum mlynedd, fel yr addawyd, gyda rhai ychwanegiadau pwysig iawn. Gan fynd y tu hwnt i'r 150 o brosiectau ysgol a addawyd yn wreiddiol, mae buddsoddiad wedi arwain at 170 o ysgolion newydd ac wedi'u hadnewyddu ym mhob cwr o Gymru, gan roi'r dechrau gorau mewn bywyd i'n disgyblion. Rydym ni wedi newid yr amgylchedd dysgu ar gyfer dros 100,000 o ddisgyblion yn ystod y don gyntaf, wedi rhoi ysgogiad economaidd yn ystod cyfnod anodd, rydym ni wedi creu swyddi yn ogystal â chyfleoedd dysgu ac ymgysylltu i gymunedau, a manteision i gadwyni cyflenwi lleol.

Mae'r llwyddiant hwn wedi paratoi'r ffordd ar gyfer buddsoddiad pellach o £2.3 biliwn drwy ail don cyllid y rhaglen, a lansiais ym mis Ebrill 2019. Gyda chyfradd ymyrraeth rhaglen well, mae hyn wedi cynyddu fforddiadwyedd y rhaglen ar gyfer ein partneriaid cyflenwi, ac mae cymysgedd o gyllid cyfalaf a refeniw i sicrhau'r buddsoddiadau mwyaf strategol yn yr ystad ysgolion bellach ar gael wrth i ni symud ymlaen. Rwyf wrth fy modd bod £1.5 biliwn wedi'i wario hyd yma o dan y rhaglen, ac rydym ni wedi gallu buddsoddi mewn ysbrydoli ysgolion a cholegau ym mhob un rhan o Gymru. Ac rwy'n arbennig o falch bod y flwyddyn ariannol hon, yn yr amgylchiadau anoddaf a heriol, bod y rhaglen wedi parhau, ac, mewn rhai achosion, bod y ddarpariaeth wedi cyflymu, fel y dangosir gan nifer y prosiectau sydd ar y gweill neu sy'n cael eu cwblhau cyn amserlen y rhaglen.

Rydym ni wedi cyflawni'r gwariant blynyddol mwyaf ar raglen o dros £300 miliwn yn y flwyddyn ariannol hon, sy'n dangos ac yn tystio i benderfyniad Llywodraeth Cymru a'n partneriaid cyflenwi i barhau i gyflawni ar gyfer dysgwyr ledled Cymru. Fodd bynnag, nid yw'r rhaglen yn ymwneud â dim ond adeiladau newydd ac ailfodelu lleoliadau addysgol sy'n bodoli eisoes; mae'n ymwneud â darparu amgylcheddau sy'n buddsoddi yn y bobl sy'n eu defnyddio, gwerthfawrogi ein hathrawon a staff ysgol rhagorol a gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i'n dysgwyr.

Dirprwy Lywydd, rwyf wedi mwynhau'n arbennig gallu gweld hynny'n uniongyrchol—weithiau, yn wir, gyda chi, Dirprwy Lywydd—yn yr ysgolion yr wyf wedi gallu ymweld â nhw. Mae wedi bod yn hyfryd siarad â'n plant a'n pobl ifanc a staff yr ysgol sydd wedi dangos i mi fanteision y buddsoddiad yn eu hysgol, beth sydd wedi gwneud iddyn nhw deimlo'n falch iawn, beth sydd wedi gwneud iddyn nhw deimlo eu bod yn cael cefnogaeth wirioneddol, a'r hyn sydd wedi rhoi'r penderfyniad iddyn nhw lwyddo.

Drwy gydol yr amser hwn, rwyf wedi bod yn arbennig o ymwybodol o gyflwr yr ystad ysgolion, ac rwy'n awyddus i sicrhau ein bod yn cydnabod hyn ar gyfer yr ysgolion a'r disgyblion nad ydyn nhw, ar hyn o bryd, yn ddigon ffodus i fwynhau cefnogaeth o dan raglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain. Felly, rydym ni wedi bod yn awyddus i sicrhau bod cyllideb cynnal a chadw flynyddol ar gael i gefnogi ysgolion fel y gallan nhw fod yn y cyflwr gorau posibl i ddysgwyr. Cyhoeddais werth £50 miliwn o gyllid cynnal a chadw cyfalaf yn ddiweddar, gan roi arian ychwanegol i ysgolion i reoli costau cynnal a chadw, ac rwy'n falch iawn heddiw o gadarnhau y caiff hyn ei wella gyda £45 miliwn ychwanegol sy'n cael ei ddyrannu i ysgolion ledled Cymru i gefnogi costau cynnal refeniw.

Yn ystod tymor y Llywodraeth hon, yn bersonol, rwyf wedi bod yn arbennig o falch o'r ffordd arloesol yr ydym ni wedi buddsoddi cyllid cyfalaf er mwyn helpu i barhau i ehangu addysg cyfrwng Cymraeg a dwyieithog; Yn 2018, cafodd y grant cyfalaf cyfrwng Cymraeg ei sefydlu, gwerth £46 miliwn, sydd wedi cefnogi prosiectau, unwaith eto ledled Cymru, gan greu bron i 3,000 o leoedd mewn ysgolion a gofal plant. Fodd bynnag, er mwyn adeiladu ar y momentwm hwn, yr wythnos diwethaf, roeddwn yn falch iawn o gyhoeddi £30 miliwn arall i barhau â'r gwaith pwysig hwn. Ac, wrth gwrs, yn dilyn £5 miliwn o gyllid gan Lywodraeth Cymru, roeddwn yn falch iawn, fis Medi diwethaf, o allu ymweld, gyda'r Llywydd, â neuaddau Pantycelyn sydd newydd eu hadnewyddu ym Mhrifysgol Aberystwyth, gan gynnal y gymuned o 200 o fyfyrwyr Cymraeg y brifysgol.

Mae 2020 wedi dangos pa mor gwbl allweddol ac angenrheidiol yw amgylchedd yr ysgol o hyd fel man lle mae plant yn dysgu, yn tyfu ac yn teimlo'n ddiogel, a bu'n fodd o'n hatgoffa i gyd o bwysigrwydd yr ystâd ysgolion i'r gymuned ehangach. Rwyf wedi bod yn gredwr cryf bod yn rhaid i ysgolion fod â rhan hanfodol yn eu cymunedau. Dyna pam mae manteision cymunedol yn ystyriaeth mor bwysig i'n holl brosiectau addysg arfaethedig, a pham rwyf wedi bod yn falch iawn o fuddsoddi £15 miliwn yn benodol i ariannu prosiectau peilot sy'n ceisio annog defnydd ehangach o asedau cymunedol. Mae 21 o brosiectau ar y gweill ar hyn o bryd, gan arddangos rhagoriaeth mewn canolfannau dysgu cymunedol, darpariaeth gymunedol ac ysgolion bro. Mae hyn yn gynnydd da, ond, Dirprwy Lywydd, mae angen inni fwrw ymlaen a rhoi mwy o bwyslais ar ehangu ymgysylltiad rhieni, cynyddu'r gweithgareddau i deuluoedd ac sy'n ymwneud â rhianta, ac ehangu'r defnydd o gyfleusterau y tu hwnt i'r diwrnod ysgol. 

Dim ond yn ôl yn nechrau'r flwyddyn hon y nododd ein prif arolygydd mai un o'r ychydig iawn o agweddau cadarnhaol y pandemig ofnadwy hwn yw'r cynnydd mewn cyfathrebu a meithrin perthynas rhwng rhieni ac ysgolion. Gadewch i ni beidio â cholli hyn wrth i ni symud ymlaen. Yn wir, gadewch i ni gynllunio ar gyfer hyn a'i gefnogi o ran defnyddio mwy o gyfleusterau cymunedol yn ein hysgolion. Mae'n amlwg i mi hefyd y bydd yr hyn a wnawn ni nawr yn effeithio ar yr amgylchedd yr ydym yn ei adael i genedlaethau'r dyfodol fyw, dysgu a gweithio ynddo, a dyna pam mae'n bwysig ein bod yn sicrhau ein bod yn cynnwys ein staff, ein plant a'n dysgwyr ifanc mewn penderfyniadau am eu hysgolion a'u colegau. A dyna pam rwy'n credu'n gryf bod y sector addysg yn allweddol i symud ein cenedl tuag at economi carbon isel sy'n sicrhau'r manteision mwyaf posibl i bawb yng Nghymru a'n hamgylchedd. Mae'n bwysig ein bod yn gweithredu'n awr i sicrhau bod cynigion ar gyfer ysgolion newydd yn cael eu cyflawni yn unol ag ymrwymiad tymor hwy Llywodraeth Cymru tuag at leihau allyriadau carbon a'r strategaeth adeiladau sector cyhoeddus sero-net. Mae hon yn strategaeth yr ydym ni yn ei hymgorffori yn ein rhaglen drwy brosiect peilot carbon sero-net, sy'n ein helpu i ddatgarboneiddio ein hysgolion a'n colegau. A bu'n bleser mawr gweld dechrau adeiladu'r ysgol sero-net gyntaf yng Nghymru: yr ysgol gynradd newydd yn Llancarfan ym Mro Morgannwg. At ei gilydd, gobeithiaf y bydd fy nghyd-Aelodau'n cytuno bod y rhaglen hon yn wir yn achos dathlu, ac yn un y gallwn ni fel cenedl ymfalchïo ynddi. Diolch yn fawr.

16:05

Thank you for your statement, Minister. I'm going to agree with you that the programme is indeed a cause for congratulation in some cases, but I still have some questions for you where there are questions to be asked here. I think it's an important point to make as well that progress has accelerated during a difficult year, and I'll just come on to that in a moment. I've been lucky enough to see some of the schools that have been built as a result of the band A part of the programme within my own region, and it's absolutely right that the learning environment does affect the experience of the learner as well as the staff there, whether that's frying in some of those over-warm rooms that we all fall asleep in, or freezing in the draughty classrooms of the Victorian era or even more modern buildings that are essentially held together by safety pins and sticking plaster.

Regarding band A, this part of the programme closed in 2019, but there are seven schools that benefited from that that are either still under construction or have not yet started being built, which is two years after the pot closed, effectively. I wonder what you can tell us about the reasons for the time that some of these projects are taking and whether issues like the location of a new school might be a material factor in the delays. If that is the case, is there an argument for saying that the application process, certainly as we go forward, needs to tighten up on certain questions or certainties in order for the building programme to progress more quickly?

As for band B, in 2017, Welsh Government said that they'd received £2.3 billion-worth of strategic outline bids; it's a figure that you've referred to again today. But here we are in 2021 and only four of those projects have been completed, and only £448 million-worth of work has been approved. Now, that's 20 per cent, roughly, of the £2.3 billion referred to. I'm wondering why it's taking that amount of time, bearing in mind this part of the project is only open for another few years, and I wonder also if you can tell us about the balance between what are new schools and what are refurbishments, because it's been really difficult to get that. It's been really difficult to get that information via the researchers' department's questions to Welsh Government. I still can't attribute individual figures to individual projects from the information that I've got.

Annual maintenance grants—this is great news, but I'd be surprised if all Members here still aren't receiving pleas for help from various schools. So, what can you tell us about how that money is distributed? If it goes through local councils, is it ring-fenced or is it at the mercy of other claims on the revenue support grant, and how confident are you that it's actually spent on school maintenance rather than anything else?

And then, just to finish, the £15 million on community use of schools. Yes, yes, yes. I underlined that three times. I just wonder why we need to be spending money on something that should be happening anyway. We have community schools who should behave like community schools already, and I think it's been a source of disappointment to us all that they're not. And then, just on the Welsh schools and the use of the money that you mentioned in your statement, does that mean that you've brought money in from the Welsh main expenditure groups, if you like, into education, or is this an addition to the £2.3 million that you've committed to twenty-first century schools? I wasn't quite sure what you were saying in that part of your statement, so any clarity on that would be very welcome. Thank you.

Diolch am eich datganiad, Gweinidog. Rwy'n mynd i gytuno â chi bod y rhaglen yn wir yn achos llongyfarch mewn rhai achosion, ond mae gennyf rai cwestiynau i chi o hyd lle mae cwestiynau i'w gofyn yma. Rwy'n credu ei bod hi'n bwynt pwysig i'w wneud hefyd bod y cynnydd wedi cyflymu yn ystod blwyddyn anodd, ac fe drof at hynny mewn munud. Rwyf wedi bod yn ddigon ffodus i weld rhai o'r ysgolion sydd wedi'u hadeiladu o ganlyniad i ran band A o'r rhaglen yn fy rhanbarth i, ac mae'n hollol gywir bod yr amgylchedd dysgu yn effeithio ar brofiad y dysgwr yn ogystal â'r staff yno, boed hynny'n teimlo'n fyglyd yn rhai o'r ystafelloedd gorgynnes hynny yr ydym ni i gyd yn syrthio i gysgu ynddyn nhw, neu rewi yn ystafelloedd dosbarth drafftiog oes Fictoria neu hyd yn oed adeiladau mwy modern sy'n cael eu dal gyda'i gilydd yn y bôn gan binnau diogelwch a phlastr gludiog.

O ran band A, daeth y rhan hon o'r rhaglen i ben yn 2019, ond mae saith ysgol a elwodd ar hynny sydd naill ai'n dal i gael eu hadeiladu neu nad ydyn nhw eto wedi dechrau cael eu hadeiladu, sef dwy flynedd ar ôl i'r gronfa gau, i bob diben. Tybed beth y gallwch chi ei ddweud wrthym ni am y rhesymau dros yr amser y mae rhai o'r prosiectau hyn yn ei gymryd ac a allai materion fel lleoliad ysgol newydd fod yn ffactor perthnasol yn yr oedi. Os yw hynny'n wir, a oes dadl dros ddweud bod angen i'r broses ymgeisio, yn sicr wrth inni symud ymlaen, fod yn fwy penodol o ran rhai cwestiynau neu rai agweddau o sicrwydd er mwyn i'r rhaglen adeiladu symud ymlaen yn gyflymach?

O ran band B, yn 2017, dywedodd Llywodraeth Cymru eu bod wedi derbyn gwerth £2.3 biliwn o geisiadau amlinellol strategol; mae'n ffigur yr ydych chi wedi cyfeirio ato eto heddiw. Ond dyma ni yn 2021 a dim ond pedwar o'r prosiectau hynny sydd wedi'u cwblhau, a dim ond gwerth £448 miliwn o waith sydd wedi'i gymeradwyo. Nawr, mae hynny'n 20 y cant, yn fras, o'r £2.3 biliwn y cyfeirir ato. Tybed pam ei bod hi'n cymryd yr amser hwnnw, o gofio mai dim ond am ychydig o flynyddoedd eto y mae'r rhan hon o'r prosiect ar agor, a tybed hefyd a allwch chi ddweud wrthym ni am y cydbwysedd rhwng yr hyn sy'n ysgolion newydd a beth yw adnewyddu, oherwydd mae wedi bod yn anodd iawn cael yr wybodaeth yna. Mae wedi bod yn anodd iawn cael y wybodaeth yna drwy gwestiynau adran yr ymchwilwyr i Lywodraeth Cymru. Ni allaf briodoli ffigurau unigol o hyd i brosiectau unigol o'r wybodaeth sydd gennyf.

Grantiau cynnal a chadw blynyddol—mae hyn yn newyddion gwych, ond byddwn yn synnu os nad yw pob Aelod yma'n dal i dderbyn ceisiadau am gymorth gan wahanol ysgolion. Felly, beth allwch chi ei ddweud wrthym ni ynglŷn â sut y caiff yr arian hwnnw ei ddosbarthu? Os caiff ei ddosbarthu drwy gynghorau lleol, a yw wedi'i neilltuo yn hytrach na'i fod ar drugaredd hawliadau eraill am y grant cynnal refeniw, a pha mor hyderus ydych chi ei fod yn cael ei wario mewn gwirionedd ar gynnal a chadw ysgolion yn hytrach nac unrhyw beth arall?

Ac yna, i orffen, y £15 miliwn ar ddefnydd cymunedol o ysgolion. Ie, ie, ie. Tanlinellais hynny deirgwaith. Tybed pam mae angen inni fod yn gwario arian ar rywbeth a ddylai fod yn digwydd beth bynnag. Mae gennym ni ysgolion cymunedol a ddylai ymddwyn fel ysgolion cymunedol yn barod, ac rwy'n credu y bu hi'n destun siom i ni i gyd nad ydynt. Ac yna, i droi am ennyd at ysgolion Cymru a'r defnydd o'r arian y gwnaethoch chi sôn amdano yn eich datganiad, a yw hynny'n golygu eich bod wedi dargyfeirio arian o brif grwpiau gwariant Cymru, os mynnwch chi, i addysg, neu a yw hyn yn ychwanegiad at y £2.3 miliwn yr ydych chi wedi'i ymrwymo i ysgolion yr unfed ganrif ar hugain? Nid oeddwn yn hollol siŵr beth roeddech chi'n ei ddweud yn y rhan honno o'ch datganiad, felly byddai croeso mawr i unrhyw eglurder ynglŷn â hynny. Diolch.

16:10

Thank you very much, Suzy, for that. Good to see you back. Can we say we missed you very much last week in our debate on the curriculum and assessment Bill, given all your hard work in scrutinising that Bill?

Can I say you're correct in that there are some outlying projects that were initially earmarked for band A of the programme? There are specific circumstances in each case. Any commitment from the Welsh Government to spend money in the twenty-first century programme is subject to local authorities going through all the usual planning processes, and sometimes that can prove challenging. We are aware of cases where, also, sometimes there has been a delayed completion of the project through unforeseen circumstances, such as the collapse of a contractor who may have been initially earmarked or indeed have begun to work on a project, which sometimes then has led to a delay and local authorities having to go back out to secure new contractors, being subject, of course, to all of the regulations around public procurement. And also, sometimes, as with any building project, despite everybody's best endeavours, additional features and challenges can sometimes be uncovered on a site that perhaps had not been fully anticipated at the beginning of the project. So, those could be some of the reasons why we have seen a few projects not being delivered as quickly as possible. 

Diolch yn fawr iawn, Suzy, am hynny. Da eich gweld chi'n ôl. A gawn ni ddweud ein bod wedi'ch colli'n fawr yr wythnos diwethaf yn ein dadl ar y Bil cwricwlwm ac asesu, o ystyried eich holl waith caled wrth graffu ar y Bil hwnnw?

A gaf i ddweud eich bod yn gywir o ran bod yna rai prosiectau a glustnodwyd i ddechrau ar gyfer band A y rhaglen? Mae amgylchiadau penodol ym mhob achos. Mae unrhyw ymrwymiad gan Lywodraeth Cymru i wario arian yn rhaglen yr unfed ganrif ar hugain yn amodol ar awdurdodau lleol yn cwblhau'r holl brosesau cynllunio arferol, ac weithiau gall hynny fod yn heriol. Rydym ni yn ymwybodol o achosion lle, weithiau, y bu oedi cyn cwblhau'r prosiect drwy amgylchiadau na chawsant eu rhagweld, fel contractwr yn mynd i'r wal a allai fod wedi'i glustnodi i ddechrau neu sydd wedi dechrau gweithio ar brosiect, sydd weithiau wedi arwain at oedi ac awdurdodau lleol yn gorfod sicrhau contractwyr newydd, yn unol, wrth gwrs, â'r holl reoliadau sy'n ymwneud â chaffael cyhoeddus. A hefyd, weithiau, fel gydag unrhyw brosiect adeiladu, er gwaethaf ymdrechion gorau pawb, weithiau gall nodweddion a heriau ychwanegol ddod i'r fei ar safle na chawsant efallai eu rhagweld yn llawn ar ddechrau'r prosiect. Felly, gallai'r rheini fod yn rhai o'r rhesymau pam rydym ni wedi gweld rhai prosiectau na chawsant eu cyflawni cyn gynted â phosibl.

Again, you make a good point around greater transparency between new build and refurbishment. It's really important that we stress once again that the project allows for both. Sometimes, there is a misapprehension that the only way to draw down twenty-first century schools money is to have a new building. That's not the case. The programme also allows for the refurbishment of existing facilities or, indeed, the refurbishment and the extension of facilities as well. I've been to some fantastically innovative projects where a school has been a listed building and has very sensitively been expanded to provide additional capacity where the local authority has felt that the school is certainly in the right location and there is a high demand for places, but the existing building simply can't keep pace. So, it's important that there is flexibility in the programme to be able to meet our partners' desires to develop their estate. But I will look to supply the Member with some greater detail around the split between new builds, refurbishment and extensions, if the Member would find that useful.

With regard to revenue money, that does indeed go to local authorities. Each local authority has an allocation that is based partly on the number of pupils, but also partly on the number of schools that a local authority has. There are two pots of money this year. The first is for capital costs. We would expect local authorities to allocate those resources—indeed, ring-fence—for the purposes of school maintenance. That would be for, for instance, larger projects that would not normally be able to be covered within a school's own capital budget, such as complete roof replacements, for instance, and that kind. And then the revenue budget, again, is finding its way into school budgets to cover the costs of some revenue maintenance that they would have carried out themselves. It is ring-fenced, but it does go via the local authorities. 

With regard to community-focused schools, you're right, Suzy, all of our schools should be community-focused schools. This particular pot of money has been used to pilot approaches where there's a real desire in the school to provide greater community usage, but actually the building has demonstrated some constraints. So, we're not talking here about leasing out the school hall for larger events; this is about, for instance, having the space to develop a new classroom that is dedicated to parents' learning, or having the ability to create a new space on the school estate that allows for interdisciplinary teams to work with parents. So, this is not about schools that are not willing to do it, it's about actually adding additional facilities to schools to be able to really expand what they're able to offer parents and where the current estate actually has constraints. So, there's a real desire on behalf of the school, the local authority and the community, but actually there's no adequate space within that building to allow those activities to happen. So, that's why the money is there. But you're right, we need to continue to have conversations with governing bodies, because of course, once the school is handed over to the governing body, it is their responsibility, and we need to engender an expectation always that that building, yes belongs to the school, but actually provides a wonderful opportunity for the wider community. In some communities, the school can be the last vestige of the state; it could be the only public building in an area, and therefore there should be an opportunity. But this is to specifically look at additional spaces on the school estate that allow that school to go the extra mile to develop those relationships.

The ring-fencing of the £30 million for Welsh-medium education comes out of education capital expenditure, but it is ring-fenced to specifically support Welsh-medium expansion, whether that be in schools or in nursery settings.

Unwaith eto, rydych chi'n gwneud pwynt da ynghylch mwy o dryloywder rhwng adnewyddu ac adeiladu o'r newydd. Mae'n bwysig iawn ein bod yn pwysleisio unwaith eto bod y prosiect yn caniatáu ar gyfer y ddau. Weithiau, mae camargraff mai'r unig ffordd o sicrhau arian ar gyfer ysgolion yr unfed ganrif ar hugain yw cael adeilad newydd. Nid yw hynny'n wir. Mae'r rhaglen hefyd yn caniatáu adnewyddu cyfleusterau presennol neu, yn wir, adnewyddu a helaethu cyfleusterau hefyd. Rwyf wedi ymweld â rhai prosiectau hynod arloesol lle mae ysgol wedi bod yn adeilad rhestredig ac wedi cael ei hehangu'n dringar iawn i ddarparu capasiti ychwanegol lle mae'r awdurdod lleol wedi teimlo bod yr ysgol yn sicr yn y lleoliad cywir a bod galw mawr am leoedd, ond na all yr adeilad presennol ddiwallu'r galw hwnnw. Felly, mae'n bwysig bod hyblygrwydd yn y rhaglen i allu bodloni dymuniadau ein partneriaid i ddatblygu eu hystad. Ond byddaf yn ceisio rhoi mwy o fanylion i'r Aelod am y rhaniad rhwng adeiladau newydd, adnewyddu ac estyniadau, pe bai hynny'n ddefnyddiol i'r Aelod.

O ran arian refeniw, mae hynny'n wir yn mynd i awdurdodau lleol. Mae gan bob awdurdod lleol ddyraniad sydd wedi'i seilio'n rhannol ar nifer y disgyblion, ond sydd hefyd yn rhannol ar nifer yr ysgolion sydd gan awdurdod lleol. Mae dwy gronfa o arian eleni. Mae'r cyntaf ar gyfer costau cyfalaf. Byddem yn disgwyl i awdurdodau lleol ddyrannu—yn wir, neilltuo—yr adnoddau hynny at ddibenion cynnal a chadw ysgolion. Byddai'r rheini, er enghraifft, yn brosiectau mwy na fyddent fel arfer yn gallu cael eu cynnwys yng nghyllideb gyfalaf ysgol ei hun, megis ailosod to yn ei gyfanrwydd, er enghraifft, a'r math yna o beth. Ac yna caiff y gyllideb refeniw, unwaith eto, ei chynnwys yng nghyllidebau ysgolion i dalu costau rhywfaint o waith cynnal refeniw y byddent wedi'i wneud eu hunain. Mae wedi'i neilltuo, ond mae'n mynd drwy'r awdurdodau lleol.

O ran ysgolion bro, rydych chi'n iawn, Suzy, dylai pob un o'n hysgolion fod yn ysgolion bro. Defnyddiwyd y gronfa benodol hon o arian i arbrofi gyda dulliau gweithredu lle mae awydd gwirioneddol yn yr ysgol i ddarparu mwy o ddefnydd cymunedol, ond ble mae rhai cyfyngiadau mewn gwirionedd ar yr adeilad. Felly, nid ydym yn sôn yma am brydlesu neuadd yr ysgol ar gyfer digwyddiadau mwy; mae hyn yn ymwneud, er enghraifft, â chael y lle i ddatblygu ystafell ddosbarth newydd a ddefnyddir yn benodol i ddysgu rhieni, neu allu creu gofod newydd ar ystâd yr ysgol sy'n caniatáu i dimau rhyngddisgyblaethol weithio gyda rhieni. Felly, nid yw hyn yn ymwneud ag ysgolion nad ydynt yn fodlon gwneud hynny, mae'n ymwneud ag ychwanegu cyfleusterau ychwanegol i ysgolion er mwyn gallu ehangu'r hyn y gallan nhw ei gynnig i rieni a lle mae cyfyngiadau ar yr ystad bresennol mewn gwirionedd. Felly, mae awydd gwirioneddol ar ran yr ysgol, yr awdurdod lleol a'r gymuned, ond mewn gwirionedd nid oes digon o le yn yr adeilad hwnnw i ganiatáu i'r gweithgareddau hynny ddigwydd. Felly, dyna pam mae'r arian yno. Ond rydych chi'n gywir, mae angen i ni barhau i gael sgyrsiau gyda chyrff llywodraethu, oherwydd wrth gwrs, unwaith y bydd yr ysgol yn cael ei throsglwyddo i'r corff llywodraethu, eu cyfrifoldeb nhw yw hi, ac mae angen i ni ennyn disgwyliad bob amser bod yr adeilad hwnnw, ydy, yn perthyn i'r ysgol, ond mewn gwirionedd mae'n gyfle gwych i'r gymuned ehangach. Mewn rhai cymunedau, gall yr ysgol fod yn offeryn olaf y wladwriaeth; efallai mai dyma'r unig adeilad cyhoeddus mewn ardal, ac felly dylid cael cyfle. Ond mae hyn er mwyn edrych yn benodol ar fannau ychwanegol ar yr ystad ysgolion sy'n caniatáu i'r ysgol honno fynd yr ail filltir i ddatblygu'r cydberthnasau hynny.

Caiff y £30 miliwn ar gyfer addysg cyfrwng Cymraeg ei neilltuo o wariant cyfalaf addysg, ond mae wedi'i neilltuo i gefnogi ehangu cyfrwng Cymraeg yn benodol, boed hynny mewn ysgolion neu mewn lleoliadau meithrin.

16:20

Diolch am y datganiad a'r diweddariad. Wrth drafod ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, rydych chi'n parhau i ddefnyddio'r cysyniad o adeilad i ddisgrifio ysgol. Mae adeiladau newydd sydd wedi'u dylunio'n dda yn gallu cyfrannu at greu awyrgylch sy'n annog creadigrwydd a dysgu, a dwi innau hefyd yn gyfarwydd â sawl adeilad ysgol newydd sbon yn Arfon sydd wedi derbyn croeso brwd ac wedi cael eu codi yn sgil y rhaglen benodol rydyn ni'n ei thrafod heddiw. Mae angen bod ysgolion cyfrwng Cymraeg yn rhan gwbl ganolog o'r strategaeth hirdymor o ran is-adeiledd addysgol y dyfodol, o gofio'r strategaeth 1 miliwn o siaradwyr, a dwi ddim yn credu eu bod nhw yn greiddiol i'r strategaeth ar hyn o bryd ac mai arian ychwanegol sydd yn cael ei ddefnyddio yn aml iawn yn hytrach na bod y rhaglen yn cynnwys adeiladau ar gyfer addysg cyfrwng Cymraeg o'r cychwyn cyntaf.

Mae'r pandemig wedi ein dysgu ni bod yn rhaid sicrhau bod ysgolion yn fannau diogel sydd yn helpu i leihau'r risg o ledaenu heintiau, ac felly mae awyru yn hollbwysig, ac mae angen sicrhau bod ysgolion yn addas i'r diben drwy fuddsoddi mewn technolegau sy'n caniatáu awyru effeithlon ac effeithiol yn ein hysgolion i gyd. Ydych chi'n cytuno bod angen rhaglen waith benodol i sicrhau bod problemau diffyg awyru digonol yn cael sylw priodol yn y tymor byr yn ogystal â'r hir dymor?

I fynd yn ôl at fy mhwynt cyntaf am yr ysgolion unfed ganrif ar hugain, nid adeilad ydy ysgol; ysgol ydy criw o blant a phobl ifanc yn cyd-ddysgu, dan arweiniad athrawon medrus sy'n gallu ysbrydoli cenedlaethau'r dyfodol, a dwi'n credu ei bod hi'n bryd i ni symud at ddiffiniad llawer mwy eang wrth drafod ystyr 'ysgol' yn y byd modern, ac mi wnaf i edrych jest ar un agwedd yn unig o'r diffiniad newydd sydd angen inni symud tuag ato fo. Fe all ysgol ddigwydd tu hwnt i furiau ystafell. Mae rhai gwledydd eisoes yn arwain y ffordd o ran addysg awyr agored—Denmarc, y Ffindir, Singapore a Seland Newydd—efo'r gwledydd yma yn defnyddio addysg yn yr awyr agored i gryfhau cysylltiadau dysgwyr efo'r byd naturiol tra'n cefnogi lles a iechyd meddwl hefyd. Felly, hoffwn i wybod pa arian mae eich Llywodraeth chi yn ei glustnodi yn benodol tuag at ddatblygu dysgu yn yr awyr agored, fel bod ysgol yn yr unfed ganrif ar hugain yn dod yn gysyniad sydd yn cynnwys hyn yn ogystal.

Mae'r sector addysg awyr agored, gan gynnwys y canolfannau preswyl, efo cyfraniad pwysig i'w wneud hefyd, ond mae'r sector yma ar ei gliniau ar hyn o bryd, ac mae'n hynod siomedig nad ydyn nhw'n cael eu cefnogi'n ddigonol gan y Llywodraeth yn sgil y pandemig. Allan o'r 44 o ganolfannau yng Nghymru, mae yna bump wedi cau yn barod mewn diwydiant sydd werth tua £40 miliwn i'r economi yma yng Nghymru. Dwi wedi cael nifer o gyfarfodydd efo cynrychiolwyr o'r sector, ac mi wnes i drefnu hefyd iddyn nhw gael rhoi eu hachos am gefnogaeth yn uniongyrchol i swyddogion y Gweinidog economi, ond siom o'r mwyaf ydy eu bod nhw'n dal i ddisgwyl am gefnogaeth. Felly, yn olaf gen i, ydych chi'n derbyn bod y sector angen cefnogaeth, a bod yr argyfwng yn rhoi cyfle i roi cyfeiriad newydd i addysg awyr agored fyddai'n cynnwys cryfhau'r cysylltiadau efo ysgolion a cholegau lleol?

Mi fyddwn i'n falch o glywed eich sylwadau chi am y ddau fater penodol yma, sef awyru adeiladau a phwysigrwydd addysg awyr agored.

Thank you for the statement and the update. In discussing twenty-first century schools, you continue to use this concept of a building to describe a school. New buildings, well designed, can contribute towards creating an environment that encourages creativity and learning, and I myself am familiar with a number of brand-new school buildings in Arfon that have been warmly welcomed and have been built as a result of the particular programme that we're discussing today. Welsh-medium schools need to be a central part of the long-term strategy in terms of educational infrastructure for the future, given the 1 million Welsh speakers strategy, and I don't think that they currently are at the heart of the strategy at the moment and that it's additional funding that is often used, rather than the programme including buildings for Welsh-medium education from the very outset.

The pandemic has taught us that we must ensure that schools are safe places that help to reduce the risk of spread of disease, and therefore ventilation is crucially important, so we need to ensure that schools are fit for purpose by investing in technologies that allow effective and efficient ventilation in all of our schools. Do you agree that we need a particular work programme to ensure that problems of ventilation are properly addressed in the short term as well as the long term?

To return to my first point on twenty-first century schools, a school is not a building; a school is a group of children and young people learning together, led by skilled teachers who can inspire future generations, and I believe that it's time for us to move towards a far broader definition as we discuss the meaning of the word 'school' in the modern world, and I will just look at one aspect of that new definition that we need to move towards. A school can happen outside of the four walls of a room. Some countries are already leading the way in terms of outdoor education—Denmark, Finland, Singapore and New Zealand—with these countries using outdoor education to enhance learners' connections with the natural world while promoting mental health and well-being too. So, I would like to know what funding your Government is allocating specifically for the development of open-air learning, so that a school in the twenty-first century can become a concept that can include this.

The outdoor education sector, including residential centres, have an important contribution to make too, but this sector is on its knees at the moment, and it's very disappointing that they are not being adequately supported by the Government through this pandemic. Out of the 44 centres in Wales, there are five that have already closed in an industry that's worth some £40 million to the Welsh economy. I've had a number of meetings with representatives of the sector, and I also arranged for them to be able to make their case for support directly to the Minister for economy's officials, but it's very disappointing that they are still awaiting support. So, finally from me, do you accept that the sector needs support, and that the crisis provides an opportunity to give a new direction to outdoor education that will include strengthening links with schools and local colleges?

I would be pleased to hear your comments on those two specific issues, namely ventilation and the importance of outdoor education.

Can I thank, Deputy Presiding Officer, Siân Gwenllian for her comments? She raises an interesting concept of what constitutes a school and I think, over the last five years, we as a Welsh Government have demonstrated our commitment to recognising education in its broadest possible form. I'm sure the Member is very familiar with the absolutely outstanding and innovative building at Ysgol Hafod Lon in Penrhyndeudraeth, a school for some of our most special children, and the concept of that building is one of a highly adaptable and responsive space that truly meets the needs of the pupils that attend there.

A gaf i ddiolch i Siân Gwenllian, Dirprwy Lywydd, am ei sylwadau? Mae'n codi cysyniad diddorol o'r hyn ddylai ysgol fod, ac rwy'n credu, dros y pum mlynedd diwethaf, ein bod ni, Lywodraeth Cymru, wedi dangos ein hymrwymiad i gydnabod addysg ar ei ffurf ehangaf bosibl. Rwy'n siŵr bod yr Aelod yn gyfarwydd iawn â'r adeilad hollol ragorol ac arloesol yn Ysgol Hafod Lon ym Mhenrhyndeudraeth, ysgol i rai o'n plant mwyaf arbennig, ac mae'r cysyniad o'r adeilad hwnnw yn un o ofod hynod hyblyg ac ymatebol sy'n diwallu anghenion y disgyblion sy'n mynd yno mewn gwirionedd.

Over the last five years, one of the things that I am particularly proud of is the instigation of our e-sgol, a virtual school that allows children to be able to access teachers and opportunities from across the globe. Only a matter of weeks ago, students in Wales had the opportunity to receive lessons from the Massachusetts Institute of Technology, the world's leading university. It did not require them to travel to Cambridge, Massachusetts; they were able to do that sitting in their own homes. We're delivering increasing amounts of remote learning via our e-sgol model, a model that initially was set up to respond to some of the logistical challenges of delivering education in a rural setting, but now authorities such as Cardiff are showing real interest in how they can adopt that model for their own children and young people, to increase educational experiences here in our capital city.

The Member is also right to talk about outdoor education, and that's why the Welsh Government's support for early years settings is not limited to buildings. We have seen during the last five years the beginnings of skogsmulle, which is a nursery setting that does not have an indoor space, where the entire day—well, the majority of the day—is spent learning outside. So, the range of funding programmes that we have here in Wales is perfectly able to capture schools in the widest possible definition.

Can I just say to the Member, when she says that Welsh medium is not central to the twenty-first century plan, in recent weeks I've got used to this kind of spin coming from the Member, but can I just refer her to the statement? I've announced today, on top of the £48 million that has already been invested—that is 100 per cent of the capital costs borne by the Welsh Government to be able to assist local authorities to drive forward their Welsh in education plans—a further £30 million today. That is opposed to the usual intervention rates for the programme. It's just one way in which we're developing Welsh-medium education, and of course we are reliant, I should remind the Member, on the fact that the plans that come forward to the twenty-first century schools programme are plans from our local education authorities. We don't impose them on our partners; it is they that come forward with the plans and the priorities that they have. What we are able to do as a Welsh Government is to make those plans more affordable when it comes to Welsh-medium education.

With regard to ventilation, well, ventilation is regulated by building regs. All approved schools must comply with our building regulation regime within Wales, and of course, since the pandemic, COVID guidance on ventilation has been issued too.

With regard to outdoor education, it is important to recognise that those outdoor education providers, many of them have been able to be assisted by Government grants and interventions that have been available to all businesses during the pandemic. We recognise what a really challenging, challenging time it has been for those operators that are either private businesses, some are owned by local authorities—indeed, some of them in Wales are owned by local authorities that are not within Wales—and some of them are charitable organisations, but I recognise that all of them have been hit. But as businesses, they have been able to access the range of funds that have been made available. And indeed, for some of our most prominent providers, such as the Urdd, the Welsh Government has been able to intervene to support that organisation especially. But I continue to work with my colleague Ken Skates on these issues, because I recognise that once we are able to get children back outside and enjoying these activities, these outdoor education centres have a really, really valuable role to play in our recovery from the pandemic. Providing children with the opportunity to get to them is really important to me. That's why I hope that before the end of this term, Deputy Presiding Officer, the Government will be in a place to provide extra amounts of help and support. 

Dros y pum mlynedd diwethaf, un o'r pethau yr wyf yn arbennig o falch ohono yw cychwyn ein e-sgol, ysgol rithwir sy'n caniatáu i blant allu ymgysylltu ag athrawon a chyfleoedd o bob cwr o'r byd. Dim ond ychydig wythnosau'n ôl, cafodd myfyrwyr yng Nghymru gyfle i dderbyn gwersi gan Sefydliad Technoleg Massachusetts, prifysgol fwyaf blaenllaw'r byd. Doedd dim rhaid iddyn nhw deithio i Gaergrawnt, Massachusetts i wneud hynny; roeddent yn gallu gwneud hynny yn eistedd yn eu cartrefi eu hunain. Rydym yn darparu symiau cynyddol o ddysgu o bell drwy ein model e-sgol, model a sefydlwyd i ddechrau i ymateb i rai o'r heriau logistaidd o ddarparu addysg mewn lleoliad gwledig, ond erbyn hyn mae awdurdodau fel Caerdydd yn dangos diddordeb gwirioneddol yn y ffordd y gallant fabwysiadu'r model hwnnw ar gyfer eu plant a'u pobl ifanc eu hunain, er mwyn cynyddu profiadau addysgol yma yn ein prifddinas.

Mae'r Aelod hefyd yn gywir i siarad am addysg awyr agored, a dyna pam nad yw cefnogaeth Llywodraeth Cymru i leoliadau blynyddoedd cynnar wedi'i chyfyngu i adeiladau. Rydym ni wedi gweld yn ystod y pum mlynedd diwethaf 'skogsmulle' yn egino, sy'n lleoliad meithrin heb le dan do, lle treulir y diwrnod cyfan—wel, y rhan fwyaf o'r dydd—yn dysgu y tu allan. Felly, mae'r ystod o raglenni ariannu sydd gennym ni yma yng Nghymru yn gwbl abl i gynnwys ysgolion yn y diffiniad ehangaf posibl.

A gaf i ddweud wrth yr Aelod, pan ddywed nad yw addysg cyfrwng Cymraeg yn ganolog i gynllun yr unfed ganrif ar hugain, yn yr wythnosau diwethaf rwyf wedi arfer â'r math hwn o rethreg gan yr Aelod, ond a gaf i ei chyfeirio at y datganiad? Rwyf wedi cyhoeddi heddiw, ar ben y £48 miliwn sydd eisoes wedi'i fuddsoddi—hynny yw 100 y cant o'r costau cyfalaf a delir gan Lywodraeth Cymru i allu cynorthwyo awdurdodau lleol i ddatblygu eu cynlluniau Cymraeg mewn addysg—£30 miliwn arall heddiw. Mae hynny'n wahanol i'r cyfraddau ymyrryd arferol ar gyfer y rhaglen. Mae'n un ffordd yn unig yr ydym ni'n datblygu addysg cyfrwng Cymraeg, ac wrth gwrs rydym yn dibynnu, dylwn atgoffa'r Aelod, ar y ffaith bod y cynlluniau a gyflwynir i raglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain yn gynlluniau gan ein hawdurdodau addysg lleol. Nid ydym yn eu gorfodi ar ein partneriaid; nhw sy'n cyflwyno'r cynlluniau a'r blaenoriaethau sydd ganddynt. Yr hyn y gallwn ni, Lywodraeth Cymru, ei wneud yw peri i'r cynlluniau hynny fod yn fwy fforddiadwy o ran addysg cyfrwng Cymraeg.

O ran awyru, wel, mae awyru'n cael ei reoleiddio gan reoliadau adeiladu. Rhaid i bob ysgol gymeradwy gydymffurfio â'n cyfundrefn rheoleiddio adeiladu yng Nghymru, ac wrth gwrs, ers y pandemig, mae canllawiau COVID ar awyru wedi'u cyhoeddi hefyd.

O ran addysg awyr agored, mae'n bwysig cydnabod bod y darparwyr addysg awyr agored hynny, y mae llawer ohonyn nhw wedi gallu cael cymorth gan grantiau ac ymyriadau'r Llywodraeth sydd wedi bod ar gael i bob busnes yn ystod y pandemig. Rydym ni yn cydnabod ei bod hi'n gyfnod heriol eithriadol i'r gweithredwyr hynny sydd naill ai'n fusnesau preifat, mae rhai'n eiddo i awdurdodau lleol—yn wir, mae rhai ohonyn nhw yng Nghymru yn eiddo i awdurdodau lleol nad ydyn nhw yng Nghymru—ac mae rhai ohonyn nhw yn sefydliadau elusennol, ond rwy'n cydnabod bod pob un ohonyn nhw wedi'u heffeithio. Ond fel busnesau, maen nhw wedi gallu elwa ar yr ystod o gronfeydd sydd ar gael. Ac yn wir, i rai o'n darparwyr amlycaf, fel yr Urdd, mae Llywodraeth Cymru wedi gallu ymyrryd i gefnogi'r sefydliad hwnnw yn arbennig. Ond rwy'n parhau i weithio gyda'm cyd-Aelod Ken Skates ar y materion hyn, oherwydd rwy'n cydnabod unwaith y gallwn ni gael plant yn ôl y tu allan a mwynhau'r gweithgareddau hyn, mae gan y canolfannau addysg awyr agored hyn swyddogaeth wirioneddol werthfawr yn ein hadferiad o'r pandemig. Mae rhoi cyfle i blant eu defnyddio yn bwysig iawn i mi. Dyna pam rwy'n gobeithio y bydd y Llywodraeth, cyn diwedd y tymor hwn, Dirprwy Lywydd, mewn sefyllfa i ddarparu symiau ychwanegol o gymorth a chefnogaeth. 

16:30

Minister, I want to thank you for your statement and for the work of this Welsh Government in ensuring that we can continue with the urgently needed rebuild of our Welsh schools infrastructure. Education, apart from love, I believe, is the greatest gift that we can give our children. As a society, it speaks to who and what we are, to what we prioritise and what we value as a progressive and dynamic nation. In Islwyn, the delivery of the £3.7 billion twenty-first century schools programme has seen schools like Islwyn High created, with large-scale investments to secondary schools in Newbridge and Blackwood.

We have, as a local education authority and Welsh Government partnership, delivered on brand new state-of-the-art primary schools, eco-schools, across the borough, and with much more to come. Our schools and places of learning should be in their bricks and mortar what they embody in soul and spirit to the communities they serve, whatever the pedagogy they follow. And after decades of chronic lack of investment from a Tory Government via Whitehall, Islwyn communities value our twenty-first century schools as much as they value their teachers and education staff, who make up the very heart and soul of our communities. 

We agree that they need to be more than fit for purpose, because our children and future generations deserve the best that this generation can offer them. So, Minister, what are the challenges facing this innovative Wales-only programme in the years ahead, what are the obstacles we face in accelerating that reach so that every community in Islwyn and throughout Wales continues to experience the priority value we place on the very most important legacy of all for our future generations? 

Gweinidog, hoffwn ddiolch i chi am eich datganiad ac am waith y Llywodraeth hon yng Nghymru i sicrhau y gallwn barhau â'r gwaith o ailadeiladu ein seilwaith ysgolion yng Nghymru ar frys. Addysg, ar wahân i gariad, rwy'n credu, yw'r rhodd fwyaf y gallwn ei rhoi i'n plant. Fel cymdeithas, mae'n tystio i bwy a beth ydym ni, i'r hyn yr ydym ni yn ei flaenoriaethu a'n gwerth fel cenedl flaengar a deinamig. Yn Islwyn, mae cyflwyno'r rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain gwerth £3.7 biliwn wedi gweld ysgolion fel Ysgol Uwchradd Islwyn yn cael eu creu, gyda buddsoddiadau ar raddfa fawr i ysgolion uwchradd yn Nhrecelyn a'r Coed Duon.

Rydym ni, fel awdurdod addysg lleol a phartneriaeth Llywodraeth Cymru, wedi darparu ysgolion cynradd newydd sbon o'r radd flaenaf, eco-ysgolion, ar draws y fwrdeistref, a chyda llawer mwy i ddod. Dylai ein hysgolion a'n mannau dysgu fod yn eu hadeiledd yr hyn y maen nhw yn ei ymgorffori mewn enaid ac ysbryd i'r cymunedau y maen nhw yn eu gwasanaethu, beth bynnag eu haddysgeg. Ac ar ôl degawdau o ddiffyg buddsoddiad cronig gan Lywodraeth Dorïaidd drwy Whitehall, mae cymunedau Islwyn yn gwerthfawrogi ein hysgolion yr unfed ganrif ar hugain gymaint ag y maen nhw'n gwerthfawrogi eu hathrawon a'u staff addysg, sy'n ffurfio calon ac enaid ein cymunedau.

Cytunwn fod angen iddyn nhw fod yn fwy nac addas i'r diben, oherwydd mae ein plant a chenedlaethau'r dyfodol yn haeddu'r gorau y gall y genhedlaeth hon ei gynnig iddynt. Felly, Gweinidog, beth yw'r heriau yn y blynyddoedd i ddod sy'n wynebu'r rhaglen arloesol hon sydd ond ar waith yng Nghymru? Beth yw'r rhwystrau a wynebwn ni wrth inni brysuro i gyflawni hynny fel bod pob cymuned yn Islwyn a ledled Cymru yn parhau i brofi'r gwerth hynod bwysig hwn yr ydym ni yn ei roi ar y gwaddol pwysicaf oll i genedlaethau'r dyfodol?

Well, Deputy Presiding Officer, I must say that I don't want to use all my ammunition, otherwise I'll have nothing to answer the Member tomorrow, because I know she has a question on twenty-first century schools in Islwyn on the order paper tomorrow afternoon. I don't want to use all my best lines today, otherwise I'll have nothing to say to the Member tomorrow, except that, Rhianon, you're absolutely right in that the buildings are more than just bricks and mortar. It is a message to the children of those communities and the educators of those communities that what they do matters. It is a sign of the value that we place on them and their work. 

What I have been struck by when I've had the opportunity to travel around Wales to visit these buildings is how often, especially in some of our more deprived communities, the children find it hard to believe that the building is truly for them. I think the Deputy Presiding Officer will agree with me; when I visited her brand new high school, the overwhelming response from the children when they saw it was, 'Is this really for us? Has this really been built for us?' They couldn't quite believe—many of them living some really, really tough lives—that they were seen as so important that their local authority and their Government had built that building for them. And if nothing else in some of our toughest communities, I hope these buildings demonstrate a commitment in our national mission that no matter where you're from or whatever your background is, we want you to fulfil your potential. And building the schools that you've just referred to is a message to the children in your constituency that their futures matter to us, because when we get it right for them, we'll get it right for the nation as a whole. 

As I said to Suzy Davies, sometimes the barriers that we face are protracted planning considerations and building site issues, but what is amazing to me is that even a global pandemic has not been able to slow this programme down. I anticipate that, with the strong working relationship that exists between us and our partners in local authorities, and our colleagues in the further education sector, we can continue to deliver more of those fabulous buildings, so more children can see that their futures really matter.

Wel, Dirprwy Lywydd, mae'n rhaid i mi ddweud nad wyf i eisiau defnyddio pob adnodd sydd gennyf, neu fel arall ni fydd gennyf ddim i ateb yr Aelod yfory, oherwydd rwy'n gwybod fod ganddi gwestiwn am ysgolion yr unfed ganrif ar hugain yn Islwyn ar y papur gorchymyn brynhawn yfory. Dydw i ddim eisiau defnyddio fy holl linellau gorau heddiw, neu fel arall ni fydd gennyf ddim i'w ddweud wrth yr Aelod yfory, heblaw eich bod chi, Rhianon, yn llygad eich lle gan fod yr adeiladau'n fwy na dim ond cragen. Mae'n neges i blant y cymunedau hynny ac addysgwyr y cymunedau hynny bod yr hyn y maen nhw yn ei wneud yn bwysig. Mae'n arwydd o'r gwerth a roddwn ni arnyn nhw a'u gwaith.

Yr hyn sydd wedi fy nharo pan rwyf wedi cael y cyfle i deithio o amgylch Cymru i ymweld â'r adeiladau hyn yw pa mor aml, yn enwedig yn rhai o'n cymunedau mwy difreintiedig, y mae'r plant yn ei chael hi'n anodd credu bod yr adeilad ar eu cyfer nhw mewn gwirionedd. Rwy'n credu y bydd y Dirprwy Lywydd yn cytuno â mi; pan ymwelais â'i hysgol uwchradd newydd sbon, yr ymateb llethol gan y plant pan welson ni hi oedd, 'Ai i ni y mae hyn mewn gwirionedd? A yw hi go iawn wedi'i adeiladu ar ein cyfer ni?' Ni allen nhw gredu'n iawn—llawer ohonyn nhw yn byw bywydau gwirioneddol anodd—eu bod yn cael eu hystyried mor bwysig fel bod eu hawdurdod lleol a'u Llywodraeth wedi adeiladu'r adeilad hwnnw ar eu cyfer. Ac os nad oes dim byd arall yn rhai o'n cymunedau caletaf, rwy'n gobeithio y bydd yr adeiladau hyn yn dangos ymrwymiad yn ein cenhadaeth genedlaethol, waeth o ble rydych chi'n dod neu beth bynnag yw eich cefndir, rydym ni eisiau i chi gyflawni eich potensial. Ac mae adeiladu'r ysgolion yr ydych chi newydd gyfeirio atyn nhw yn neges i'r plant yn eich etholaeth bod eu dyfodol yn bwysig i ni, oherwydd pan fyddwn yn gwneud pethau'n iawn iddyn nhw, byddwn yn gwneud pethau'n iawn i'r genedl gyfan.

Fel y dywedais wrth Suzy Davies, weithiau'r rhwystrau sy'n ein hwynebu yw ystyriaethau cynllunio hirfaith a materion yn ymwneud â'r safleoedd adeiladu, ond yr hyn sy'n rhyfeddol i mi yw nad yw pandemig byd-eang hyd yn oed wedi gallu arafu'r rhaglen hon. Rwy'n rhagweld, gyda'r berthynas waith gref sy'n bodoli rhyngom ni a'n partneriaid mewn awdurdodau lleol, a'n cyd-Aelodau yn y sector addysg bellach, y gallwn ni barhau i ddarparu mwy o'r adeiladau gwych hynny, fel y gall mwy o blant weld bod eu dyfodol yn wirioneddol bwysig.

16:35
7. Gorchymyn Cyngor y Gweithlu Addysg (Gorchmynion Atal Dros Dro Interim) (Swyddogaethau Ychwanegol) (Cymru) 2021
7. The Education Workforce Council (Interim Suspension Orders) (Additional Functions) (Wales) Order 2021

We're going to go on to item 7, which is the Education Workforce Council (Interim Suspension Orders) (Additional Functions) (Wales) Order 2021. I call on the Minister for Education to move that motion—Kirsty Williams.

Awn ymlaen i eitem 7, sef Gorchymyn Cyngor y Gweithlu Addysg (Gorchmynion Atal Dros Dro Interim) (Swyddogaethau Ychwanegol) (Cymru) 2021. Galwaf ar y Gweinidog Addysg i wneud y cynnig hwnnw—Kirsty Williams.

Cynnig NDM7643 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:

1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Orchymyn Cyngor y Gweithlu Addysg (Gorchmynion Atal Dros Dro Interim) (Swyddogaethau Ychwanegol) (Cymru) 2021 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 23 Chwefror 2021.

Motion NDM7643 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:

1. Approves that the draft The Education Workforce Council (Interim Suspension Orders) (Additional Functions) (Wales) Order 2021 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 23 February 2021.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Thank you, Deputy Presiding Officer. I move the motion to approve the Education Workforce Council (Interim Suspension Orders) (Additional Functions) (Wales) Order 2021. The Order addresses recommendation 21 of the Children, Young People and Education Committee in their report on the teachers' professional learning and education inquiry, namely that the

'remit of the Education Workforce Council should be extended to provide it with power to suspend teachers in appropriate circumstances.'

However, it's important that I point out that the Order goes further in that it will enable the council to suspend all categories of registered persons, not only schoolteachers. Interim suspension orders are commonly used by professional regulators in Wales and the United Kingdom as a means to temporarily suspend a person's registration whilst a serious concern is being investigated, or pending the outcome of criminal proceedings relating to serious charges. An interim suspension order will not be a disciplinary order, but instead a temporary measure to be taken pending an investigation and a disciplinary hearing.

A person can appeal against the imposition of an interim suspension order, and it will be subject to regular review. The maximum period for which an interim suspension order may have an effect, without an application to the High Court for an extension, is 18 months. The decision to impose an interim suspension order would not involve a final determination of facts relating to the allegations in the case. The primary purpose of the imposition of an interim suspension order is to ensure the protection and safeguarding of children and young people, as it would ensure that an individual who has a very serious allegation made against them would not continue to have the status of a registered person while the investigative and disciplinary processes are being carried out. 

The Government believes that the Order provides a significant additional safeguarding protection to children and young people, and therefore I ask Members of the Senedd to approve the Order before us today.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Rwy'n cynnig y cynnig i gymeradwyo Gorchymyn Cyngor y Gweithlu Addysg (Gorchmynion Atal Dros Dro Interim) (Swyddogaethau Ychwanegol) (Cymru) 2021. Mae'r Gorchymyn yn mynd i'r afael ag argymhelliad 21 y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yn ei adroddiad ar yr ymchwiliad i ddysgu ac addysg broffesiynol athrawon, sef 

y dylid ymestyn cylch gwaith Cyngor y Gweithlu Addysg i roi iddo'r grym i atal athrawon mewn amgylchiadau priodol.

Fodd bynnag, mae'n bwysig imi dynnu sylw at y ffaith bod y Gorchymyn yn mynd ymhellach gan y bydd yn galluogi'r cyngor i atal pob categori o bersonau cofrestredig, nid athrawon ysgol yn unig. Defnyddir gorchmynion atal dros dro yn gyffredin gan reoleiddwyr proffesiynol yng Nghymru a'r Deyrnas Unedig fel modd i atal dros dro gofrestriad person wrth ymchwilio i bryder difrifol, neu hyd nes y ceir canlyniad achos troseddol sy'n ymwneud â thaliadau difrifol. Ni fydd gorchymyn atal dros dro yn orchymyn disgyblu, ond yn hytrach yn fesur dros dro i'w weithredu wrth aros am ymchwiliad a gwrandawiad disgyblu.

Gall rhywun apelio yn erbyn cyflwyno gorchymyn atal dros dro, a bydd y gorchymyn hwnnw wedyn yn destun adolygiad rheolaidd. Y cyfnod hwyaf y gall gorchymyn atal dros dro fod yn berthnasol iddo, heb gais i'r Uchel Lys am estyniad, yw 18 mis. Ni fyddai'r penderfyniad i gyflwyno gorchymyn atal dros dro yn golygu penderfynu'n derfynol ar ffeithiau sy'n ymwneud â'r honiadau yn yr achos. Prif ddiben cyflwyno gorchymyn atal dros dro yw sicrhau bod plant a phobl ifanc yn cael eu hamddiffyn a'u diogelu, gan y byddai'n sicrhau na fyddai unigolyn sydd â honiad difrifol iawn yn ei erbyn yn parhau i fod â statws person cofrestredig tra bo'r prosesau ymchwilio a disgyblu yn cael eu cynnal.

Mae'r Llywodraeth yn credu bod y Gorchymyn yn darparu amddiffyniad diogelu ychwanegol sylweddol i blant a phobl ifanc, ac felly gofynnaf i Aelodau'r Senedd gymeradwyo'r Gorchymyn sydd ger ein bron heddiw.

I call on the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Mick Antoniw.

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfau, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mick Antoniw.

Diolch, Dirprwy Lywydd. We considered these regulations at our meeting yesterday morning, and our report contains only one merits point, which I will briefly summarise for Members this afternoon. Article 12 of this Order makes provision in connection with an application for review of an interim suspension order by the person to whom it relates. Paragraphs 1 and 2 of Article 12 set out the process and time periods within which certain actions must happen, as has been outlined by the Minister. Where the Education Workforce Council must convene a hearing, the effect of paragraphs 1 and 2 means that it could have very little time to do so. In our report, we have provided an example to illustrate our point that there could be less than a day between a person submitting an application to the council that it reviews an interim suspension order, and then the council subsequently having to convene a hearing to consider the case. In its response to our report, the Welsh Government has acknowledged the timings as set out in our example. The Government’s response also advises that the Order has been drafted following input from stakeholders, including the council, which did not express any concern with regard to the timescales presented. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Fe wnaethom ni ystyried y rheoliadau hyn yn ein cyfarfod fore ddoe, ac nid yw ein hadroddiad ond yn cynnwys un pwynt rhinwedd, y byddaf yn ei grynhoi'n fyr i'r Aelodau y prynhawn yma. Mae erthygl 12 o'r Gorchymyn hwn yn gwneud darpariaeth mewn cysylltiad â chais am adolygiad o orchymyn atal dros dro gan y sawl y mae'n ymwneud ag ef. Mae paragraffau 1 a 2 o Erthygl 12 yn nodi'r broses a'r cyfnodau amser y mae'n rhaid i gamau penodol ddigwydd ynddynt, fel yr amlinellwyd gan y Gweinidog. Pan fo'n rhaid i Gyngor y Gweithlu Addysg gynnull gwrandawiad, mae effaith paragraffau 1 a 2 yn golygu mai ychydig iawn o amser a allai ei gael i wneud hynny. Yn ein hadroddiad, rydym ni wedi darparu enghraifft i ddangos ein pwynt y gallai fod llai na diwrnod rhwng person yn cyflwyno cais i'r cyngor yn gofyn iddo adolygu gorchymyn atal dros dro, ac yna'r cyngor wedyn yn gorfod cynnull gwrandawiad i ystyried yr achos. Yn ei hymateb i'n hadroddiad, mae Llywodraeth Cymru wedi cydnabod yr amseroedd fel y'u nodir yn ein henghraifft. Mae ymateb y Llywodraeth hefyd yn cynghori bod y Gorchymyn wedi'i ddrafftio yn dilyn sylwadau gan randdeiliaid, gan gynnwys y cyngor, na fynegodd unrhyw bryder ynglŷn â'r amserlenni a gyflwynwyd. Diolch, Dirprwy Lywydd.

I have no Members who wish to speak and I have nobody who has indicated they want to make an intervention. Therefore, I'll call the Minister to reply to that debate.

Nid oes gennyf Aelodau sy'n dymuno siarad ac nid oes gennyf neb sydd wedi dweud yr hoffen nhw ymyrryd. Felly, galwaf ar y Gweinidog i ymateb i'r ddadl honno.

Can I thank Mick Antoniw and his committee for their consideration of the Order? I'd just absolutely reinforce the point that not only did the Education Workforce Council perceive there to be no problems with the timing issues highlighted by Mick Antoniw, but that these suspension order powers are very much welcomed by the Education Workforce Council. They have been asking for them for a considerable period of time, and I'm delighted, even as we come to the end of this Senedd term, that we've been able to respond positively to both the request of the EWC but also the children and young people committee. Thank you, Deputy Presiding Officer.

A gaf i ddiolch i Mick Antoniw a'i bwyllgor am ystyried y Gorchymyn? Rwy'n atgyfnerthu'n llwyr y sylw bod Cyngor y Gweithlu Addysg nid yn unig yn credu nad oedd unrhyw broblemau gyda'r materion amseru a amlygwyd gan Mick Antoniw, ond bod Cyngor y Gweithlu Addysg yn croesawu'r pwerau gorchymyn atal hyn yn fawr. Mae wedi bod yn gofyn amdanyn nhw am gryn dipyn, ac rwyf wrth fy modd, hyd yn oed wrth i ni ddod at ddiwedd tymor y Senedd hon, ein bod wedi gallu ymateb yn gadarnhaol i gais Cyngor y Gweithlu Addysg ond hefyd i'r pwyllgor plant a phobl ifanc. Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd.

16:40

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? I don't see objections. Therefore, in accordance with Standing Order 12.36, the motion is agreed.

Y cynnig yw ein bod yn derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nid wyf i'n gweld gwrthwynebiadau. Felly, yn unol â Rheol Sefydlog 12.36, derbynnir y cynnig.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

8. Rheoliadau Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 (Diwygiadau Canlyniadol a Darpariaethau Amrywiol) 2021
8. The Local Government and Elections (Wales) Act 2021 (Consequential Amendments and Miscellaneous Provisions) Regulations 2021

Item 8 on our agenda is the Local Government and Elections (Wales) Act 2021 (Consequential Amendments and Miscellaneous Provisions) Regulations 2021. I call on the Minister for Housing and Local Government to move the motion—Julie James.

Eitem 8 ar ein hagenda yw Rheoliadau Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 (Diwygiadau Canlyniadol a Darpariaethau Amrywiol) 2021. Galwaf ar y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol i gynnig y cynnig—Julie James.

Cynnig NDM7648 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:

1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 (Diwygiadau Canlyniadol a Darpariaethau Amrywiol) 2021 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 23 Chwefror 2021.

Motion NDM7648 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:

1. Approves that the draft The Local Government and Elections (Wales) Act 2021 (Consequential Amendments and Miscellaneous Provisions) Regulations 2021 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 23 February 2021.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Thank you, Deputy Presiding Officer. I move the motion. As Members may recall, we made emergency regulations last year to allow local government bodies to meet remotely and publish meeting documents electronically. These bodies would not otherwise have been able to meet legally or safely, or continue their business during the pandemic. 

Warmly welcomed by stakeholders, these regulations have also allowed bodies to work more flexibly and efficiently, and decision-making processes have been made accessible to a much wider audience. Some bodies have actually reported increased attendance at meetings. However, these emergency regulations are time limited and only apply to meetings until the end of April. Government amendments to the Local Government and Elections (Wales) Act 2021 made permanent provision enabling local authority meetings to be held entirely remotely and providing for the electronic publication of notices of meetings and other meeting documents. I intend to bring these provisions into force on 1 May. Local government bodies in Wales will have clarity as to how they will be holding their meetings and conducting their business once the emergency regulations cease to have effect, and this would also bring meeting procedures into the twenty-first century. The regulations before you today will ensure that the necessary consequential amendments are made so that existing related legislation accurately reflects the legislative changes resulting from these reforms.

The regulations also address an anomaly from the emergency regulations. Currently, any documents published electronically under those regulations, which relate to a meeting held between 22 April 2020 and 30 April 2021, or to an executive decision taken during that period, must be made accessible electronically indefinitely. These regulations will limit this requirement to six years from the date of the meeting or decision, which is consistent with the retention periods provided for in the permanent provisions set out in the 2021 Act. This will ensure a proportionate approach that balances public accessibility with administrative burdens on authorities.

I should also inform Members that there are two minor technical changes to the drafting of the regulations since they were laid in draft, in the form of a minor correction to a footnote and the insertion of the year in the title of an enactment. Diolch. 

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Cynigiaf y cynnig. Fel y bydd yr Aelodau yn cofio efallai, fe wnaethom ni reoliadau brys y llynedd i ganiatáu i gyrff llywodraeth leol gyfarfod o bell a chyhoeddi dogfennau cyfarfodydd yn electronig. Ni fyddai'r cyrff hyn fel arall wedi gallu cyfarfod yn gyfreithlon nac yn ddiogel, na pharhau â'u busnes yn ystod y pandemig.

Fe'u croesawyd yn gynnes gan randdeiliaid ac mae'r rheoliadau hyn hefyd wedi galluogi cyrff i weithio'n fwy hyblyg ac effeithlon, ac mae prosesau gwneud penderfyniadau wedi bod ar gael i gynulleidfa ehangach o lawer. Mae rhai cyrff mewn gwirionedd wedi adrodd am fwy o bresenoldeb mewn cyfarfodydd. Fodd bynnag, mae'r rheoliadau brys hyn wedi eu cyfyngu o ran amser a dim ond yn berthnasol ar gyfer cyfarfodydd hyd at ddiwedd mis Ebrill. Fe wnaeth diwygiadau'r Llywodraeth i Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 ddarpariaeth barhaol sy'n galluogi cyfarfodydd awdurdodau lleol i gael eu cynnal yn gyfan gwbl o bell a darparu ar gyfer cyhoeddi hysbysiadau o gyfarfodydd a dogfennau cyfarfodydd eraill yn electronig. Rwy'n bwriadu dod â'r darpariaethau hyn i rym ar 1 Mai. Bydd cyrff llywodraeth leol yng Nghymru yn cael eglurder ynghylch sut y byddan nhw'n cynnal eu cyfarfodydd ac yn gweithredu eu busnes pan fydd y rheoliadau argyfwng yn peidio â bod yn effeithiol, a byddai hyn hefyd yn dod â gweithdrefnau cyfarfod i'r unfed ganrif ar hugain. Bydd y rheoliadau sydd ger eich bron heddiw yn sicrhau bod y diwygiadau canlyniadol angenrheidiol yn cael eu gwneud fel bod y ddeddfwriaeth gysylltiedig bresennol yn adlewyrchu'n gywir y newidiadau deddfwriaethol sy'n deillio o'r diwygiadau hyn.

Mae'r rheoliadau hefyd yn mynd i'r afael ag anghysondeb o'r rheoliadau brys. Ar hyn o bryd, mae'n rhaid i unrhyw ddogfennau a gyhoeddir yn electronig o dan y rheoliadau hynny, sy'n ymwneud â chyfarfod a gynhaliwyd rhwng 22 Ebrill 2020 a 30 Ebrill 2021, neu i benderfyniad gweithredol a wnaed yn ystod y cyfnod hwnnw, fod ar gael yn electronig am gyfnod amhenodol. Bydd y rheoliadau hyn yn cyfyngu ar y gofyniad hwn i chwe blynedd o ddyddiad y cyfarfod neu'r penderfyniad, sy'n gyson â'r cyfnodau cadw y darperir ar eu cyfer yn y darpariaethau parhaol a nodir yn Neddf 2021. Bydd hyn yn sicrhau dull cymesur sy'n cydbwyso hygyrchedd y cyhoedd â beichiau gweinyddol ar awdurdodau.

Dylwn hefyd hysbysu'r Aelodau bod dau fân newid technegol i ddrafftio'r rheoliadau ers iddyn nhw gael eu gosod ar ffurf drafft, sef mân gywiriad i droednodyn a mewnosod y flwyddyn mewn enw deddfiad. Diolch. 

I now call on the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Mick Antoniw.

Galwaf yn awr ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mick Antoniw.

Diolch, Dirprwy Lywydd, again. We considered these regulations at our meeting yesterday morning, again, and our report contains one technical and one merits point.

The technical reporting point notes that regulations 10 and 11 require notices or documents that have been published between 22 April 2020 and 30 April 2021 to remain accessible electronically for a period of six years, as the Minister has outlined. The regulations are not due to come into force until 1 May 2021. Our reporting point probed whether regulations 10 and 11 retrospectively change the law relating to documents published before the regulations come into force. The enabling provisions for these regulations in the 2021 Act and the Local Government Act 2000 do not provide express authority for the regulations to have retrospective effect. The Welsh Government's response to our report confirms that regulations 10 and 11 do not have that retrospective legal effect. The Welsh Government told us that, in its view, retrospective provision is any provision that changes the relevant law so that it comes to effect from a time before that provision comes into force. The Welsh Government considers that regulation 10 changes the law with regard to events that occur on or after the day the law is in force. As for regulation 11, the Welsh Government does not consider that it changes the law so that it has effect from a time before that provision comes into force. 

The merits reporting point just notes that no consultation was undertaken in relation to the regulations. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Diolch, Dirprwy Lywydd, unwaith eto. Fe wnaethom ni ystyried y rheoliadau hyn yn ein cyfarfod bore ddoe, unwaith eto, ac mae ein hadroddiad yn cynnwys un pwynt technegol ac un pwynt rhinweddau.

Mae'r pwynt adrodd technegol yn nodi bod rheoliadau 10 ac 11 yn ei gwneud hi'n ofynnol i hysbysiadau neu ddogfennau a gyhoeddwyd rhwng 22 Ebrill 2020 a 30 Ebrill 2021 barhau i fod ar gael yn electronig am gyfnod o chwe blynedd, fel yr amlinellodd y Gweinidog. Ni fydd y rheoliadau yn dod i rym tan 1 Mai 2021. Fe wnaeth ein pwynt adrodd ymchwilio i ba un a yw rheoliadau 10 ac 11 yn ôl-weithredol yn newid y gyfraith sy'n ymwneud â dogfennau a gyhoeddwyd cyn i'r rheoliadau ddod i rym. Nid yw'r darpariaethau galluogi ar gyfer y rheoliadau hyn yn Neddf 2021 a Deddf Llywodraeth Leol 2000 yn darparu awdurdod datganedig i'r rheoliadau fod ag effaith ôl-weithredol. Mae ymateb Llywodraeth Cymru i'n hadroddiad yn cadarnhau nad oes gan rheoliadau 10 ac 11 yr effaith gyfreithiol ôl-weithredol honno. Dywedodd Llywodraeth Cymru wrthym mai darpariaeth ôl-weithredol, yn ei barn hi, yw unrhyw ddarpariaeth sy'n newid y gyfraith berthnasol fel ei bod yn dod i rym o adeg cyn i'r ddarpariaeth honno ddod i rym. Mae Llywodraeth Cymru o'r farn bod rheoliad 10 yn newid y gyfraith o ran digwyddiadau sy'n digwydd ar neu ar ôl y diwrnod y mae'r gyfraith mewn grym. O ran rheoliad 11, nid yw Llywodraeth Cymru o'r farn ei bod yn newid y gyfraith fel ei bod ag effaith o adeg cyn i'r ddarpariaeth honno ddod i rym.

Mae'r pwynt adrodd ar rinweddau ond yn nodi na chynhaliwyd ymgynghoriad ynghylch y rheoliadau. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Again, I have no speakers and nobody wishing to make an intervention. Therefore, the Minister to reply to the debate. 

Unwaith eto, nid oes gennyf siaradwyr nac unrhyw un sy'n dymuno gwneud ymyriad. Felly, y Gweinidog i ymateb i'r ddadl.

Thank you, Deputy Presiding Officer. I'm just grateful to the Chair of the LJC committee for their consideration this morning and their swift consideration of the response by the Government. I call on Members to approve the regulations.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Rwy'n ddiolchgar i Gadeirydd y pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad am eu hystyriaeth y bore yma a'u hystyriaeth gyflym o ymateb y Llywodraeth. Galwaf ar yr Aelodau i gymeradwyo'r rheoliadau.

Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] There is an objection. We'll defer voting on this until voting time.

Diolch. Y cynnig yw ein bod yn derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Mae gwrthwynebiad. Byddwn yn gohirio pleidleisio ar hyn tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

In accordance with Standing Order 12.24, unless there is an objection, the 10 motions under items 9 to 18 will be grouped for debate, but with separate votes. I don't see any objections to this proposal. 

Yn unol â Rheol Sefydlog 12.24, oni bai bod gwrthwynebiad, caiff y 10 cynnig o dan eitemau 9 i 18 eu grwpio i'w trafod, ond gyda phleidleisiau ar wahân. Nid wyf yn gweld unrhyw wrthwynebiadau i'r cynnig hwn.

9., 10., 11., 12., 13., 14., 15., 16., 17. & 18. Rheoliadau Cyd-bwyllgor Corfforedig y Canolbarth (Cymru) 2021, Rheoliadau Cyd-bwyllgor Corfforedig y Gogledd (Cymru) 2021, Rheoliadau Cyd-bwyllgor Corfforedig y De-orllewin (Cymru) 2021, Rheoliadau Cyd-bwyllgor Corfforedig y De-ddwyrain (Cymru) 2021, Gorchymyn Deddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2004 (Diwygio) (Cyrff Llywodraeth Leol yng Nghymru) 2021, Rheoliadau Deddf Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus (Cymru) 2019 (Diwygio Atodlen 3) 2021, Rheoliadau Cyd-bwyllgorau Corfforedig (Diwygio Atodlen 6 i Fesur y Gymraeg (Cymru) 2011) 2021, Gorchymyn Deddf Cydraddoldeb 2010 (Awdurdodau Cyhoeddus sy’n ddarostyngedig i Ddyletswydd Cydraddoldeb y Sector Cyhoeddus) (Cymru) 2021, Rheoliadau Cyd-bwyllgorau Corfforedig (Swyddogaethau Trafnidiaeth) (Cymru) 2021, Rheoliadau Cyd-bwyllgorau Corfforedig (Cyffredinol) (Cymru) 2021
9., 10., 11., 12., 13., 14., 15., 16., 17. & 18. The Mid Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021, The North Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021, The South West Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021, The South East Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021, The Public Audit (Wales) Act 2004 (Amendment) (Local Government Bodies in Wales) Order 2021, The Public Services Ombudsman (Wales) Act 2019 (Amendment of Schedule 3) Regulations 2021, The Corporate Joint Committees (Amendment of Schedule 6 to the Welsh Language (Wales) Measure 2011) Regulations 2021, The Equality Act 2010 (Public Authorities subject to the Public Sector Equality Duty) (Wales) Order 2021, The Corporate Joint Committees (Transport Functions) (Wales) Regulations 2021, The Corporate Joint Committees (General) (Wales) Regulations 2021

Cynnig NDM7633 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:

1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Cyd-bwyllgor Corfforedig y Canolbarth (Cymru) 2021 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 23 Chwefror 2021.

Motion NDM7633 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:

1. Approves that the draft The Mid Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021 are made in accordance with the draft laid in the Table Office on 23 February 2021.

Cynnig NDM7632 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:

1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Cyd-bwyllgor Corfforedig y Gogledd (Cymru) 2021 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 23 Chwefror 2021.

Motion NDM7632 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:

1. Approves that the draft The North Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 23 February 2021.

Cynnig NDM7638 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:

1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Cyd-bwyllgor Corfforedig y De-orllewin (Cymru) 2021 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 23 Chwefror 2021.

Motion NDM7638 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:

1. Approves that the draft The South West Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021 are made in accordance with the draft laid in the Table Office on 23 February 2021.

Cynnig NDM7629 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:

1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Cyd-bwyllgor Corfforedig De-ddwyrain (Cymru) 2021 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 23 Chwefror 2021.

Motion NDM7629 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:

1. Approves that the draft The South East Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021 are made in accordance with the draft laid in the Table Office on 23 February 2021.

Cynnig NDM7631 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:

1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Orchymyn Deddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2004 (Diwygio) (Cyrff Llywodraeth Leol yng Nghymru) 2021 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 23 Chwefror 2021.

Motion NDM7631 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:

1. Approves that the draft The Public Audit (Wales) Act 2004 (Amendment) (Local Government Bodies in Wales) Order 2021 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 23 February 2021.

Cynnig NDM7630 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:

1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Deddf Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus (Cymru) 2019 (Diwygio Atodlen 3) 2021 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 23 Chwefror 2021.

Motion NDM7630 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:

1. Approves that the draft The Public Services Ombudsman (Wales) Act 2019 (Amendment of Schedule 3) Regulations 2021 are made in accordance with the draft laid in the Table Office on 23 February 2021.

Cynnig NDM7637 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:

1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Cyd-bwyllgorau Corfforedig (Diwygio Atodlen 6 i Fesur y Gymraeg (Cymru) 2011) 2021 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 23 Chwefror 2021.

Motion NDM7637 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:

1. Approves that the draft The Corporate Joint Committees (Amendment of Schedule 6 to the Welsh Language (Wales) Measure 2011) Regulations 2021 are made in accordance with the draft laid in the Table Office on 23 February 2021.

Cynnig NDM7634 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:

1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Orchymyn Deddf Cydraddoldeb 2010 (Awdurdodau Cyhoeddus sy’n ddarostyngedig i Ddyletswydd Cydraddoldeb y Sector Cyhoeddus) (Cymru) 2021 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 23 Chwefror 2021.

Motion NDM7634 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:

1. Approves that the draft The Equality Act 2010 (Public Authorities subject to the Public Sector Equality Duty) (Wales) Order 2021 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 23 February 2021.

Cynnig NDM7635 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:

1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Cyd-bwyllgorau Corfforedig (Swyddogaethau Trafnidiaeth) (Cymru) 2021 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 23 Chwefror 2021.

Motion NDM7635 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:

1. Approves that the draft The Corporate Joint Committees (Transport Functions) (Wales) Regulations 2021 are made in accordance with the draft laid in the Table Office on 23 February 2021.

Cynnig NDM7636 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:

1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Cyd-bwyllgorau Corfforedig (Cyffredinol) (Cymru) 2021 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 23 Chwefror 2021.

Motion NDM7636 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:

1. Approves that the draft The Corporate Joint Committees (General) (Wales) Regulations 2021 are made in accordance with the draft laid in the Table Office on 23 February 2021.

16:45

Cynigiwyd y cynigion.

Motions moved.

Diolch, Dirprwy Lywydd. I move the motions. Part 5 of the Local Government and Elections (Wales) Act 2021, which was passed by the Senedd last year, provides for the establishment through regulations of corporate joint committees. Corporate joint committees, or CJCs, will be an important tool for local government to use to support collaboration, transformation, and the longer term sustainability of public services. They are also an opportunity to support the rationalisation of a number of existing and proposed regional working arrangements. CJCs will be bodies corporate, formed from the constituent principal councils, enabled to directly employ staff, hold assets and manage funding.

Through the package of regulations that we are debating today, I am seeking to put in place the necessary statutory provision to establish four CJCs in Wales, one each for mid Wales, north Wales, south-east Wales and south-west Wales. This is approached in line with the preference expressed by local government for CJCs to have the same geographic footprint as the existing city and growth deal areas. The four CJCs will be established by the following four sets of regulations: the Mid Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021; the North Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021; the South East Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021; and the South West Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021. As well as providing for the establishment of each of the four proposed CJCs, these establishment regulations also include the core constitutional arrangements and key details, such as membership, staffing and budgets. The establishment regulations also provide for the functions that will be exercised by each CJC: strategic development planning; regional transport planning; and the power to do things to promote or improve the economic well-being of their areas.

The establishment regulations have been informed by the responses to the consultation I launched on 12 October 2020 and engagement activity I and my officials have undertaken with local government and key stakeholders. I would like to take this opportunity to once again thank the local authority leaders and their officials for their constructive approach to the co-development of these regulations.

Alongside the establishment regulations, the Corporate Joint Committees (Transport Functions) (Wales) Regulations 2021 and accompanying explanatory memorandum have also been laid. The regulations make the necessary modifications to the Transport Act 2000 to require the CJCs to develop transport policies and establish a regional transport plan for their areas.

Five further statutory instruments have also been laid alongside the establishment regulations to ensure that, from the point they are established, CJCs are subject to appropriate standards of conduct, and come under the remit of the Public Services Ombudsman for Wales; are subject to appropriate accounting and financial management duties and come within the remit of the Auditor General for Wales; are subject to the public services equality duty; and will be subject to the Welsh language standards. This ensures that CJCs and their members are subject to appropriate oversight management and conduct requirements from the start.

It is my intention that the statutory instruments we are debating here today will come into force from 1 April this year. In agreement with each of the regions, the strategic development planning function, regional transport planning function, and economic well-being function will then commence in 2022. This will give the CJCs the time local government has asked for to put in place the necessary governance and administrative arrangements. I ask Members to approve these regulations today. Diolch.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Cynigiaf y cynigion. Mae Rhan 5 o Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021, a basiwyd gan y Senedd y llynedd, yn darparu ar gyfer sefydlu cyd-bwyllgorau corfforedig drwy reoliadau. Bydd cyd-bwyllgorau corfforedig, neu CJCs fel y'u gelwir, yn arf pwysig i lywodraeth leol ei ddefnyddio i gefnogi cydweithredu, gweddnewid, a chynaliadwyedd gwasanaethau cyhoeddus yn y tymor hwy. Maen nhw hefyd yn gyfle i gefnogi ad-drefnu nifer o drefniadau gweithio rhanbarthol presennol ac arfaethedig. Bydd cyd-bwyllgorau corfforedig yn gyrff corfforedig, wedi eu ffurfio o'r prif gynghorau cyfansoddol, wedi eu galluogi i gyflogi staff yn uniongyrchol, dal asedau a rheoli cyllid.

Drwy'r pecyn o reoliadau yr ydym ni'n eu trafod heddiw, rwy'n ceisio rhoi'r ddarpariaeth statudol angenrheidiol ar waith i sefydlu pedwar cyd-bwyllgor corfforedig yng Nghymru, un yr un ar gyfer y canolbarth, y gogledd, y de-ddwyrain a'r de-orllewin. Gwneir hyn yn unol â'r dewis a fynegwyd gan lywodraeth leol i gyd-bwyllgorau corfforedig fod â'r un ôl troed daearyddol â'r ardaloedd bargen ddinesig a bargen twf presennol. Bydd y pedwar cyd-bwyllgor corfforedig yn cael eu sefydlu gan y pedair cyfres ganlynol o reoliadau: Rheoliadau Cyd-bwyllgorau Corfforedig Canolbarth Cymru 2021; Rheoliadau Cyd-bwyllgorau Corfforedig Gogledd Cymru 2021; Rheoliadau Cyd-bwyllgorau Corfforedig De-ddwyrain Cymru 2021; a Rheoliadau Cyd-bwyllgorau Corfforedig De-orllewin Cymru 2021. Yn ogystal â darparu ar gyfer sefydlu pob un o'r pedwar cyd-bwyllgor corfforedig arfaethedig, mae'r rheoliadau sefydlu hyn hefyd yn cynnwys y trefniadau cyfansoddiadol craidd a'r manylion allweddol, megis aelodaeth, staffio a chyllidebau. Mae'r rheoliadau sefydlu hefyd yn darparu ar gyfer y swyddogaethau a fydd yn cael eu harfer gan bob cyd-bwyllgor corfforedig: cynllunio datblygu strategol; cynllunio trafnidiaeth ranbarthol; a'r pŵer i wneud pethau i hybu neu wella lles economaidd eu hardaloedd.

Mae'r rheoliadau sefydlu wedi eu llywio gan yr ymatebion i'r ymgynghoriad a lansiwyd gennyf i ar 12 Hydref 2020 a'r gweithgarwch ymgysylltu yr wyf i a'm swyddogion wedi ei gynnal gyda llywodraeth leol a rhanddeiliaid allweddol. Hoffwn achub ar y cyfle hwn i ddiolch unwaith eto i arweinyddion yr awdurdodau lleol a'u swyddogion am eu hymagwedd adeiladol tuag at gyd-ddatblygu y rheoliadau hyn.

Ochr yn ochr â'r rheoliadau sefydlu, mae Rheoliadau Cyd-bwyllgorau Corfforedig (Swyddogaethau Trafnidiaeth) (Cymru) 2021 a'r memorandwm esboniadol cysylltiedig hefyd wedi eu gosod. Mae'r rheoliadau yn gwneud yr addasiadau angenrheidiol i Ddeddf Trafnidiaeth 2000 i'w gwneud yn ofynnol i'r cyd-bwyllgorau corfforedig ddatblygu polisïau trafnidiaeth a sefydlu cynllun trafnidiaeth rhanbarthol ar gyfer eu hardaloedd. Mae pum offeryn statudol arall hefyd wedi eu gosod ochr yn ochr â'r rheoliadau sefydlu i sicrhau, o'r pwynt y cânt eu sefydlu, bod cyd-bwyllgorau corfforedig yn ddarostyngedig i safonau ymddygiad priodol, a'u bod yn dod o dan gylch gwaith Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru; yn ddarostyngedig i ddyletswyddau cyfrifyddu a rheoli ariannol priodol ac yn dod o fewn cylch gwaith Archwilydd Cyffredinol Cymru; yn ddarostyngedig i ddyletswydd cydraddoldeb y gwasanaethau cyhoeddus; a byddan nhw'n ddarostyngedig i safonau'r Gymraeg. Mae hyn yn sicrhau bod cyd-bwyllgorau corfforedig a'u haelodau yn destun goruchwyliaeth a gofynion rheoli ac ymddygiad priodol o'r dechrau.

Fy mwriad i yw y bydd yr offerynnau statudol yr ydym ni'n eu trafod yma heddiw yn dod i rym o 1 Ebrill eleni. Mewn cytundeb â phob un o'r rhanbarthau, bydd y swyddogaeth cynllunio datblygu strategol, y swyddogaeth cynllunio trafnidiaeth ranbarthol, a'r swyddogaeth llesiant economaidd wedyn yn dechrau yn 2022. Bydd hyn yn rhoi'r amser y mae llywodraeth leol wedi gofyn amdano i roi'r trefniadau llywodraethu a gweinyddu angenrheidiol ar waith. Gofynnaf i'r Aelodau gymeradwyo'r rheoliadau hyn heddiw. Diolch.

Thank you. I call on the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Mick Antoniw.

Diolch. Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mick Antoniw.

Diolch Dirprwy Lywydd. We considered these very technical regulations, grouped for debate this afternoon, at our meeting on 8 March. My comments this afternoon will focus on the Corporate Joint Committees (Amendment of Schedule 6 to the Welsh Language (Wales) Measure 2011) Regulations 2021, and the Corporate Joint Committees (Transport Functions) (Wales) Regulations 2021. We've not made any comments regarding the other regulations being considered in this group, and we've laid clear reports in relation to those regulations. Our report on the Corporate Joint Committees (Amendment of Schedule 6 to the Welsh Language (Wales) Measure 2011) Regulations 2021 contains two technical and one merits reporting point.

Our first technical point noted that the subject heading of the regulations should include 'local government', to indicate the area of law to which the instrument relates. The Welsh Government agrees with our view and, in its response to our report, has indicated that, should the regulations be approved this afternoon, the additional subject heading will be included in the version to be signed by the Minister.

Our second technical point relates to what we considered to be an error in the powers cited in the preamble to the regulations. The Welsh Government disagrees with our assessment on this, and its response to our report sets out the rationale for the cited powers.

Our single merits reporting point highlights what we consider to be an irrelevant reference in the explanatory memorandum that accompanies the regulations. The Welsh Government has agreed with our assessment, and I note that the explanatory memorandum has been updated to replace the erroneous reference.

Moving on to our report on the Corporate Joint Committees (Transport Functions) (Wales) Regulations 2021, our report contains just one merits point, which again relates to the subject heading of the regulations. The subject heading of the regulations currently drafted refers to 'local government, Wales'. However, the main focus of the regulations is the transfer of local transport-related functions to the relevant newly formed corporate joint committees. As such, it is unclear why the subject heading does not include also 'transport'. Again, the Welsh Government agrees with our view and has indicated that, should the regulations be approved this afternoon, the additional subject heading will be included in the version to be signed by the Minister. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Diolch Dirprwy Lywydd. Fe wnaethom ni ystyried y rheoliadau technegol iawn hyn, sydd wedi eu grwpio i'w trafod y prynhawn yma, yn ein cyfarfod ar 8 Mawrth. Bydd fy sylwadau y prynhawn yma yn canolbwyntio ar Reoliadau Cyd-bwyllgorau Corfforedig (Diwygio Atodlen 6 i Fesur y Gymraeg (Cymru) 2011) 2021, a Rheoliadau Cyd-bwyllgorau Corfforedig (Swyddogaethau Trafnidiaeth) (Cymru) 2021. Nid ydym wedi gwneud unrhyw sylwadau ynglŷn â'r rheoliadau eraill sy'n cael eu hystyried yn y grŵp hwn, ac rydym wedi gosod adroddiadau clir yn gysylltiedig â'r rheoliadau hynny. Mae ein hadroddiad ar Gyd-bwyllgorau Corfforedig (Diwygio Atodlen 6 i Fesur y Gymraeg (Cymru) 2011) 2021 yn cynnwys dau bwynt adrodd technegol ac un pwynt rhinwedd.

Nododd ein pwynt technegol cyntaf y dylai pennawd pwnc y rheoliadau gynnwys 'llywodraeth leol', i nodi'r maes cyfreithiol y mae'r offeryn yn ymwneud ag ef. Mae Llywodraeth Cymru yn cytuno â'n barn ac, yn ei hymateb i'n hadroddiad, mae wedi nodi, pe byddai'r rheoliadau'n cael eu cymeradwyo y prynhawn yma, y bydd y pennawd pwnc ychwanegol yn cael ei gynnwys yn y fersiwn sydd i'w llofnodi gan y Gweinidog.

Mae ein hail bwynt technegol yn ymwneud â'r hyn yr oeddem yn ei ystyried yn gamgymeriad yn y pwerau a nodwyd yn y rhagymadrodd i'r rheoliadau. Mae Llywodraeth Cymru yn anghytuno â'n hasesiad ni ar hyn, ac mae ei hymateb i'n hadroddiad yn nodi'r rhesymeg dros y pwerau a nodwyd.

Mae'r un pwynt adrodd ar rinweddau sydd gennym yn amlygu'r hyn yr ydym yn ei ystyried yn gyfeiriad amherthnasol yn y memorandwm esboniadol sy'n cyd-fynd â'r rheoliadau. Mae Llywodraeth Cymru wedi cytuno â'n hasesiad, a nodaf fod y memorandwm esboniadol wedi ei ddiweddaru i ddisodli'r cyfeiriad gwallus.

Gan symud ymlaen at ein hadroddiad ar Reoliadau Cyd-bwyllgorau Corfforedig (Swyddogaethau Trafnidiaeth) (Cymru) 2021, dim ond un pwynt rhinwedd y mae ein hadroddiad yn ei gynnwys, sydd unwaith eto yn ymwneud â phennawd pwnc y rheoliadau. Mae pennawd pwnc y rheoliadau a ddrafftiwyd ar hyn o bryd yn cyfeirio at 'lywodraeth leol, Cymru'. Fodd bynnag, prif bwyslais y rheoliadau yw trosglwyddo swyddogaethau sy'n gysylltiedig â thrafnidiaeth leol i'r cyd-bwyllgorau corfforedig perthnasol sydd newydd eu ffurfio. O'r herwydd, nid yw'n glir pam nad yw'r pennawd pwnc yn cynnwys 'trafnidiaeth' hefyd. Unwaith eto, mae Llywodraeth Cymru yn cytuno â'n barn ni ac wedi nodi, pe byddai'r rheoliadau'n cael eu cymeradwyo y prynhawn yma, y bydd y pennawd pwnc ychwanegol yn cael ei gynnwys yn y fersiwn sydd i'w llofnodi gan y Gweinidog. Diolch, Dirprwy Lywydd.

16:50

The Welsh Conservatives can't still 100 per cent sign up to these regulations. Under the regulations, councils will be forced to participate in new corporate joint committees, public bodies that will make regional decisions on everything—education, transport, land use and economic well-being. The purpose of these regulations is to improve collaborative and regional working between councils and, essentially, tidy up the collaborative structures. CJCs will comprise of elected members in their constituent principal councils, as well as co-opted members who will be capable of employing staff and holding assets and funding. These regulations would transfer a number of functions to these CJCs, such as the economic well-being function, transport, and strategic planning function.

During Stage 1 of the proceedings on the Local Government and Elections (Wales) Act 2021, a number of concerns were raised about corporate joint committees. Community Housing Cymru raised concerns about the limited provision of the CJC accountability arrangements, which is at odds with the Bill's commitment to enhance access and participation in local decision making. Meanwhile, One Voice Wales argued that services are going to become more regionalised and further and more remote from local electorates.

The WLGA, while supportive of voluntary CJCs, were concerned about the impact that Welsh Government-mandated CJCs would have on councils, intending that it has fundamental concerns over the principle of mandation, which is seen as undermining local democracy.

Whilst we broadly acknowledge the intentions of the corporate joint committees, they must not result in collaboration for collaboration's sake. We need to be sure that any CJCs will enhance collaboration rather than simply duplicate what already exists. However, we are concerned that mandated CJCs undermine the internal devolution and local partnership working already established and will lead to back-door council mergers in all but name. We believe that collaborated working arrangements work best when they are organic, in which all constituent members actively seek to work together to improve regional service provision for social and economic benefit for the residents, and that the autonomy of local councils must be respected by Welsh Government. Put simply: we need to work with local authorities, not impose things on them. As such, we've put forward a suite of amendments during the passage of the local government Act, in recognition of the concern that stakeholders had about the creation of CJCs. However, we were very disappointed that the Minister decided to reject all of our amendments, which were constructive in nature and intended to respond to the concerns of stakeholders, and particularly local government representatives.

The arguments used by the Minister were also directly contradicted by the comments made by stakeholders that we worked with throughout the amendment process. Once again, Welsh Government has placed ideology above the expert opinions of stakeholders. Concerns have continued to be raised by various stakeholders about corporate joint committees, with these regulations seemingly ignoring the legitimate worries of many within the local government sector and beyond. At a time when people want decision making to be closer to voters and by representatives who are directly accountable, this will create bodies that put power into the hands of unelected individuals and further away from communities. That's why we will be opposing most of these regulations.

Ni all y Ceidwadwyr Cymreig ymrwymo 100 y cant i'r rheoliadau hyn o hyd. O dan y rheoliadau, bydd cynghorau'n cael eu gorfodi i gymryd rhan mewn cyd-bwyllgorau corfforedig newydd, cyrff cyhoeddus a fydd yn gwneud penderfyniadau rhanbarthol ar bopeth—addysg, trafnidiaeth, defnydd tir a lles economaidd. Diben y rheoliadau hyn yw gwella cydweithredu a gweithio rhanbarthol rhwng cynghorau ac, yn y bôn, tacluso'r strwythurau cydweithredol. Bydd cyd-bwyllgorau corfforedig yn cynnwys aelodau etholedig yn eu prif gynghorau cyfansoddol, yn ogystal ag aelodau cyfetholedig a fydd yn gallu cyflogi staff a dal asedau a chyllid. Byddai'r rheoliadau hyn yn trosglwyddo nifer o swyddogaethau i'r cyd-bwyllgorau corfforedig hyn, megis y swyddogaeth llesiant economaidd, trafnidiaeth a'r swyddogaeth cynllunio strategol.

Yn ystod Cyfnod 1 y trafodion ar Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021, codwyd nifer o bryderon ynghylch cyd-bwyllgorau corfforedig. Cododd Cartrefi Cymunedol Cymru bryderon am ddarpariaeth gyfyngedig trefniadau atebolrwydd cyd-bwyllgorau corfforedig, sy'n groes i ymrwymiad y Bil i wella mynediad a chyfranogiad mewn penderfyniadau lleol. Yn y cyfamser, dadleuodd Un Llais Cymru y bydd gwasanaethau yn dod yn fwy rhanbarthol ac ymhellach ac yn fwy anghysbell oddi wrth etholwyr lleol.

Roedd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, er ei bod yn gefnogol i gyd-bwyllgorau corfforedig gwirfoddol, yn pryderu am yr effaith y byddai cyd-bwyllgorau corfforedig a orfodwyd gan Lywodraeth Cymru yn ei chael ar gynghorau, gan fwriadu bod ganddi bryderon sylfaenol ynghylch yr egwyddor o orfodi, yr ystyrir ei bod yn tanseilio democratiaeth leol.

Er ein bod yn cydnabod bwriadau'r cyd-bwyllgorau corfforedig yn gyffredinol, mae'n rhaid iddyn nhw beidio ag arwain at gydweithredu dim ond er mwyn cydweithredu. Mae'n rhaid i ni fod yn siŵr y bydd unrhyw gyd-bwyllgorau corfforedig yn gwella cydweithredu yn hytrach na dim ond dyblygu yr hyn sy'n bodoli eisoes. Fodd bynnag, rydym ni'n pryderu bod cyd-bwyllgorau corfforedig gorfodol yn tanseilio'r datganoli mewnol a'r gwaith partneriaeth lleol sydd eisoes wedi'i sefydlu ac y bydd yn arwain at uno cynghorau drws cefn ym mhopeth ond enw. Rydym o'r farn bod trefniadau gweithio cydweithredol yn gweithio orau pan eu bod nhw'n organig, pan fo pob aelod cyfansoddol yn mynd ati i geisio cydweithio i wella'r gwasanaethau a ddarperir yn rhanbarthol er budd cymdeithasol ac economaidd i'r trigolion, a bod yn rhaid i Lywodraeth Cymru barchu ymreolaeth cynghorau lleol. Yn syml: mae angen i ni weithio gydag awdurdodau lleol, nid gorfodi pethau arnyn nhw. O'r herwydd, rydym ni wedi cyflwyno cyfres o welliannau yn ystod hynt y Ddeddf llywodraeth leol, i gydnabod y pryder a oedd gan randdeiliaid ynghylch creu cyd-bwyllgorau corfforedig. Fodd bynnag, roeddem yn siomedig iawn bod y Gweinidog wedi penderfynu gwrthod ein holl welliannau, a oedd yn adeiladol eu natur ac a oedd â'r bwriad o ymateb i bryderon rhanddeiliaid, ac yn enwedig cynrychiolwyr llywodraeth leol.

Cafodd y dadleuon a ddefnyddiwyd gan y Gweinidog eu gwrth-ddweud yn uniongyrchol hefyd gan y sylwadau a wnaed gan randdeiliaid y buom yn gweithio gyda nhw drwy gydol y broses ddiwygio. Unwaith eto, mae Llywodraeth Cymru wedi gosod ideoleg uwchlaw barn arbenigol rhanddeiliaid. Mae pryderon wedi parhau i gael eu codi gan randdeiliaid amrywiol am gyd-bwyllgorau corfforedig, ac mae'n ymddangos bod y rheoliadau hyn yn anwybyddu pryderon dilys llawer o fewn y sector llywodraeth leol a thu hwnt. Ar adeg pan fo pobl yn dymuno i benderfyniadau fod yn agosach at bleidleiswyr a chan gynrychiolwyr sy'n uniongyrchol atebol, bydd hyn yn creu cyrff sy'n rhoi pŵer yn nwylo unigolion na chafodd eu hethol ac ymhellach i ffwrdd oddi wrth gymunedau. Dyna pam y byddwn yn gwrthwynebu y rhan fwyaf o'r rheoliadau hyn.

Bydd Plaid Cymru'n pleidleisio yn erbyn y prif reoliadau i sefydlu'r cydbwyllgorau corfforedig heddiw. Byddwn ni'n galw ar bob Aelod i wneud yr un peth. Mae Plaid Cymru yn credu y dylai llywodraethiant Cymru i'r dyfodol barhau i gynnwys haenau lleol, rhanbarthol a chenedlaethol, ac yn cytuno bod angen y strwythurau cywir mewn lle i gefnogi gwneud penderfyniadau effeithiol ar y lefel iawn a chyda atebolrwydd democrataidd clir i'r bobl y mae'r strwythurau yn eu gwasanaethu.

Mae angen i unrhyw newid ddigwydd fel rhan o weledigaeth glir ar gyfer llywodraethiant Cymru yn ei chyfanrwydd er mwyn cyflawni egwyddorion penodol, ac yn anffodus, dwi ddim yn meddwl bod hwnna yn wir fan hyn—egwyddorion fel trawsnewid gwasanaethau cyhoeddus, codi'r genedl, cysylltu holl gymunedau Cymru, sicrhau y budd mwyaf o arian trethdalwyr ac osgoi dyblygu strwythurau. Yn anffodus, dim cynllun ar gyfer y tymor hir sydd yma ond ymgais annerbyniol, buaswn i'n dweud, i ruthro newid pellgyrhaeddol drwy'r Senedd gydag wythnos i fynd o'n mandad fel Aelodau etholedig yng nghanol pandemig, heb unrhyw weledigaeth nac egwyddorion clir o unrhyw werth yn sail i'r newidiadau yma.

Yn amlwg, oherwydd COVID, mae'r holl broses wedi digwydd yn frysiog. Daeth y ddeddfwriaeth gynradd sy'n galluogi cyflwyno'r cydbwyllgorau corfforedig i rym ym mis Ionawr tra roedd mwyafrif y cyrff sy'n cyflawni'r gwasanaethau cyhoeddus a fydd yn cael eu heffeithio gan hyn yn brwydro ton waethaf eto y pandemig. Mae'r ymgynghori annigonol, buaswn i'n dweud, sydd wedi digwydd, wedi ennyn ymateb chwyrn gan awdurdodau lleol, a hefyd cymdeithas sifig, fel sydd wedi cael ei osod mas, i gyd yn poeni am effaith y newidiadau annemocrataidd.

Mae disgwyl i'r rheoliadau ddod i rym—os ydyn nhw'n cael eu pasio heddiw gan y Senedd—ar 1 Ebrill pan na fydd y Senedd yma'n eistedd rhagor. Pwrpas etholiadau yw gadael i bobl benderfynu, felly, yn amlwg, buaswn i'n dweud mai'r peth priodol i'w wneud byddai gadael i'r pleidiau i roi eu gweledigaeth ar gyfer llywodraethiant Cymru o flaen pobl Cymru fel y gall y bobl benderfynu os ydyn nhw'n cytuno. Mae cydweithio rhanbarthol gwirfoddol, wrth gwrs, yn rhywbeth really pwysig, ac mae'n digwydd ers nifer o flynyddoedd yng Nghymru, i wahanol raddau o lwyddiant, ond mae'r newid sy'n cael ei gynnig yma yn syfrdanol, fel rydyn ni wedi clywed eto. Mae'n bellgyrhaeddol; mae'n creu endidau newydd fydd yn gallu cyflogi staff, fel mae Laura Jones wedi'i osod mas, gan gynnwys prif weithredwyr, uwch staff, caffael, adeiladau, adnoddau, a byddai'n golygu newid mawr yn nhirlun llywodraethiant Cymru.

Ond nid yn unig ar sail diffygion y broses ac absenoldeb gweledigaeth i'r peth y byddwn ni'n gwrthwynebu, ond ar sail y sylwedd hefyd, oherwydd mae'n gynllun sydd yn amlwg fydd yn gostus iawn. Buaswn i'n dweud byddai fe'n wastraff o'r arian yna, yn ogystal â'r problemau o ran diffyg democratiaeth. Yn y gogledd, er enghraifft, mae'r Gweinidog wedi cadarnhau bydd yna ddau strwythur rhanbarthol cyfochrog ar gyfer cyfrifoldebau datblygu economaidd y bwrdd uchelgais sydd yn endid ar staff a chynllun strategol, ac sydd wedi'i sefydlu gan y city deals Prydeinig a'r cydbwyllgor corfforedig. Dwi jest ddim yn gweld sut byddai hwnna yn gallu gwneud synnwyr.

Mae'r pandemig wedi dangos na allwn ni roi ein ffydd mewn grymoedd pell i ffwrdd—a dwi'n gwybod bod y pwynt yma wedi cael ei wneud yn barod, ac mae hyn wedi ennyn teimladau cryf iawn, dwi'n meddwl. Oherwydd gwrthwynebiadau pobl leol o ran y trosglwyddo pwerau sydd yn mynd i ddigwydd, buaswn i'n dweud ei bod hi'n bwysicach i ni beidio â dilyn map San Steffan, sydd yn parhau i'n gwneud ni'n ddibynnol ar friwsion oddi ar fwrdd rhywun arall, yn hytrach na chysylltu cymunedau a gwireddu potensial ein gwlad ni'n hunain. 

Buaswn i'n cau, Dirprwy Lywydd, drwy ddweud fy mod i'n obeithiol y bydd y rheoliadau yma'n dod i ben mor gyflym â'u bod nhw wedi dod i rym, gan y bydd Llywodraeth Cymru yn eu disodli ar unwaith ac yn edrych i godi'r genedl yng nghysgod y pandemig, nid ei rannu ymhellach.

Plaid Cymru will vote against the main regulations to establish the corporate joint committees today. I would call on all Members to do likewise. Plaid Cymru does believe that Welsh governance for the future should continue to include local, regional and the national and agrees that we need the right structures in place to support effective decision making at the right level, with democratic accountability for the people the structures serve.

Any change needs to happen as part of a clear vision for the governance of Wales in its entirety in order to deliver specific principles, and unfortunately, I don't think that that's the case here—principles such as transforming public services, connecting all communities in Wales, ensuring that we get the best benefit from taxpayers' money and avoiding duplication. Unfortunately, this isn't a plan for the long term, but an unacceptable attempt to rush far-reaching change through the Senedd with just a week to go of our mandate, during a pandemic, without any clear vision seeming to be a foundation for these changes.

Clearly, because of COVID, the whole process has happened with haste, and the primary legislation enabling the introduction of the corporate joint committees came into force in January whilst the majority of the bodies delivering public services affected by this were fighting the worst wave of the pandemic. There has inadequate consultation, and that's been harshly criticised by local authorities, and also civic society, as has already been set out. They're all concerned about the impact of the undemocratic changes.

There's an expectation for the regulations to come into force—if they are passed by the Senedd—on 1 April when this Senedd will no longer be sitting. The purpose of elections is to allow people to make their own decisions, so, clearly, I would say that the appropriate thing to do would be to allow the parties to put forward their vision for Welsh governance before the people of Wales, so that the people can decide whether they agree. Voluntary collaborative working, of course, is something that's very important, and it has been happening for a number of years in Wales, to various extents and with various success, but the changes proposed here are far-reaching, as we've heard. It creates new entities that can employ staff, as Laura Jones has set out, including chief executives and senior staff, it can hold assets, and it would mean a major change in the landscape of Welsh governance. 

But it's not only in terms of the deficiencies of the process and a lack of vision that I would oppose, basically because of the substance here too, because it's a plan that will clearly be very expensive. I would say that it would be a waste of that money, in addition to problems in terms of a democratic deficit. In north Wales, for example, the Minister has confirmed that there will be two regional structures running side by side for economic development responsibilities of the ambition board, which was established by the UK city deals and the corporate joint committees. I just don't see how that could make sense.

The pandemic's demonstrated that we can't place our confidence in powers that are a long way away from us—and this point has been made already, and this has engendered very strong feelings, I think. Because of the objections of local people in terms of the transfer of power that's going to happen, I would say that it's more important for us not to follow a Westminster map, which continues to make us reliant on the crumbs from someone else's table, rather than linking communities and delivering the potential of our own nation.

I would close, Deputy Llywydd, by saying that I am hopeful that these regulations will be removed as quickly as they come into force, as the Welsh Government would replace them immediately and look to raise the nation, rather than further divide it.

16:55

Thank you. I have no Members who've indicated they want to intervene, therefore I'll call the Minister to respond to the debate. Julie James.

Diolch. Nid oes gennyf unrhyw Aelodau sydd wedi nodi eu bod yn dymuno ymyrryd, felly galwaf ar y Gweinidog i ymateb i'r ddadl. Julie James.

Thank you, Deputy Presiding Officer. I'm grateful to the Chair and members of the legislation and justice committee for the points that they have made, and the Chair's quite right in summarising the Welsh Government's response to those points—I have nothing further to add to those two.

Both Laura and Delyth, I'm afraid, have sought to rerun the conversation that occurred in the Senedd before the passing of the Act at both Stage 2 and Stage 3. These, of course, are not the fundamental principles that we're talking about today, these are the regulations that enable the Act, which was democratically passed by the Senedd, as they both rightly said, during this Assembly term. So, rerunning the fundamental issues around the Act, which were rehearsed extensively at Stage 2 and Stage 3, doesn't really actually address any of the issues of the regulations that are in front of us today.

So, I don't intend to go back through all of the arguments that we had in front of the Senedd when we passed that Act democratically, Deputy Presiding Officer. I will say this, though: we have done this in absolute collaboration with local government all the way through. I myself have invested an enormous amount of time and energy in speaking directly to leaders weekly, sometimes on a daily basis, through the pandemic. We have consulted widely about this, and officials throughout local government have assisted us to put these regulations and the guidance that goes with them in play. This has been done in co-development throughout with people who understand entirely how local government works, value its place in our family of democratic accountability and thoroughly want local government to be able to take its place on a proper stage.

So, I absolutely reject, from both sides, actually—and it's interesting that their attacks are from completely different sides—I absolutely reject that. What this does is it empowers local government, it gives it an important tool for collaboration. It will support the strategic recovery and transformation of the delivery of services in Wales. It gives local government a tool they have never had before in Wales, and I'm sure that they will use it wisely, because I believe in local democracy and in local government, and this Act shows that that's the case. Diolch, Deputy Presiding Officer.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Rwy'n ddiolchgar i Gadeirydd ac aelodau'r pwyllgor deddfwriaeth a chyfiawnder am y pwyntiau y maen nhw wedi'u gwneud, ac mae'r Cadeirydd yn llygad ei le wrth grynhoi ymateb Llywodraeth Cymru i'r pwyntiau hynny—nid oes gennyf ddim byd pellach i'w ychwanegu at y ddau hynny.

Mae Laura a Delyth, mae arnaf i ofn, wedi ceisio ail-gynnal y sgwrs a ddigwyddodd yn y Senedd cyn pasio'r Ddeddf yng Nghyfnod 2 a Chyfnod 3. Nid y rhain, wrth gwrs, yw'r egwyddorion sylfaenol yr ydym yn sôn amdanyn nhw heddiw, dyma'r rheoliadau sy'n galluogi'r Ddeddf, a basiwyd yn ddemocrataidd gan y Senedd, fel y dywedodd y ddwy ohonyn nhw yn gywir, yn ystod tymor y Cynulliad hwn. Felly, nid yw ail-gynnal y drafodaeth ar y materion sylfaenol sy'n ymwneud â'r Ddeddf, a gafodd eu hailadrodd yn helaeth yng Nghyfnod 2 a Chyfnod 3, mewn gwirionedd yn mynd i'r afael ag unrhyw un o faterion y rheoliadau sydd ger ein bron heddiw.

Felly, nid wyf i'n bwriadu mynd yn ôl drwy'r holl ddadleuon a gawsom o flaen y Senedd pan basiwyd y Ddeddf honno mewn modd democrataidd, Dirprwy Lywydd. Fe ddywedaf i hyn, serch hynny: rydym ni wedi gwneud hyn mewn cydweithrediad llwyr â llywodraeth leol yr holl ffordd drwodd. Rwyf fi fy hun wedi buddsoddi llawer iawn o amser ac egni yn siarad yn uniongyrchol ag arweinyddion bob wythnos, weithiau bob dydd, drwy'r pandemig. Rydym ni wedi ymgynghori'n eang ynglŷn â hyn, ac mae swyddogion ym mhob rhan o lywodraeth leol wedi ein cynorthwyo i roi'r rheoliadau hyn a'r canllawiau sy'n mynd gyda nhw ar waith. Gwnaed hyn drwy gyd-ddatblygu drwy gydol y daith gyda phobl sy'n deall yn llwyr sut mae llywodraeth leol yn gweithio, gwerthfawrogi ei lle yn ein teulu o atebolrwydd democrataidd ac sy'n awyddus iawn i lywodraeth leol allu cymryd ei lle ar lwyfan priodol.

Felly, gwrthodaf yn llwyr, o'r ddwy ochr, mewn gwirionedd—ac mae'n ddiddorol bod eu hymosodiadau o ochrau hollol wahanol—gwrthodaf hynny'n llwyr. Yr hyn y mae hyn yn ei wneud yw grymuso llywodraeth leol, mae'n rhoi arf pwysig ar gyfer cydweithredu. Bydd yn cefnogi adferiad strategol ac yn gweddnewid y modd y darperir gwasanaethau yng Nghymru. Mae'n rhoi offeryn i lywodraeth leol na fu ganddyn nhw erioed o'r blaen yng Nghymru, ac rwy'n siŵr y byddan nhw yn ei ddefnyddio'n ddoeth, oherwydd rwy'n credu mewn democratiaeth leol ac mewn llywodraeth leol, ac mae'r Ddeddf hon yn dangos bod hynny'n wir. Diolch, Dirprwy Lywydd.

17:00

Thank you. The proposal is to agree the motion under item 9. Does any Member object? [Objection.] I do see an objection. Therefore, we'll vote on it at voting time.

Diolch. Y cynnig yw ein bod yn derbyn y cynnig o dan eitem 9. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Rwyf yn gweld gwrthwynebiad. Felly, byddwn yn pleidleisio arno yn ystod y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

The proposal is to agree the motion under item 10. Does anybody object? [Objection.] I see an objection to item 10. So, therefore, we'll vote at voting time.

Y cynnig yw ein bod yn derbyn y cynnig o dan eitem 10. A oes unrhyw un yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwelaf bod gwrthwynebiad i eitem 10. Felly, byddwn yn pleidleisio yn ystod y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

The proposal is to agree the motion under item 11. Does any Member object? [Objection.] Objection there, so we defer voting.

Y cynnig yw ein bod yn derbyn y cynnig o dan eitem 11. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad yn y fan yna, felly rydym yn gohirio'r pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

The proposal is to agree the motion under item 12. Does any Member object? [Objection.] And there's an objection. Therefore, again, we defer voting under this item.

Y cynnig yw ein bod yn derbyn y cynnig o dan eitem 12. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Ac mae gwrthwynebiad. Felly, unwaith eto, rydym yn gohirio'r pleidleisio o dan yr eitem hon.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

The proposal is to agree the motion under item 13. Does any Member object? [Objection.] There is an objection. Therefore, we defer voting until voting time.

Y cynnig yw ein bod yn derbyn y cynnig o dan eitem 13. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Mae gwrthwynebiad. Felly, rydym yn gohirio'r pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

The proposal is to agree the motion under item 14. Is there any objection? [Objection.] There is an objection. Therefore, we vote, again, at voting time.

Y cynnig yw ein bod yn derbyn y cynnig o dan eitem 14. A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Mae gwrthwynebiad. Felly, byddwn yn pleidleisio, unwaith eto, yn ystod y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

The proposal is to agree the motion under item 15. Does any Member object? [Objection.] I see an objection on 15. Therefore, we defer voting until voting time.

Y cynnig yw ein bod yn derbyn y cynnig o dan eitem 15. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwelaf wrthwynebiad ar 15. Felly, rydym yn gohirio'r pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

The proposal is to agree the motion under item 16. Does any Member object? [Objection.] I see an objection on item 16. Therefore, we, again, defer voting until voting time.

Y cynnig yw ein bod yn derbyn y cynnig o dan eitem 16. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwelaf wrthwynebiad ar eitem 16. Felly, rydym ni, unwaith eto, yn gohirio'r pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

The proposal is to agree the motion under item 17. Does any Member object? [Objection.] I see an objection. Therefore, item 17 will be voted on at voting time.

Y cynnig yw ein bod yn derbyn y cynnig o dan eitem 17. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwelaf wrthwynebiad. Felly, byddwn yn pleidleisio ar eitem 17 yn ystod y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

The proposal is to agree the motion under item 18. Does any Member object? [Objection.] I do see an objection. Therefore, we agree to defer voting on this until voting time.

Y cynnig yw ein bod yn derbyn y cynnig o dan eitem 18. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Rwyf yn gweld bod gwrthwynebiad. Felly, cytunwn i ohirio'r pleidleisio ar hyn tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

19. Gorchymyn yr Asesiad o Anghenion Llety Sipsiwn a Theithwyr (Estyn y Cyfnod Adolygu) (Cymru) (Coronafeirws) 2021
19. The Assessment of Accommodation Needs of Gypsies and Travellers (Extension of Review Period) (Wales) (Coronavirus) Order 2021

Item 19 on our agenda is the Assessment of Accommodation Needs of Gypsies and Travellers (Extension of Review Period) (Wales) (Coronavirus) Order 2021, and I call on the Deputy Minister and the Chief Whip to move the motion. Jane Hutt.

Eitem 19 ar ein hagenda yw Gorchymyn Asesu Anghenion Llety Sipsiwn a Theithwyr (Ymestyn y Cyfnod Adolygu) (Cymru) (Coronafeirws) 2021, a galwaf ar y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip i gynnig y cynnig. Jane Hutt.

Cynnig NDM7642 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:

1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Orchymyn yr Asesiad o Anghenion Llety Sipsiwn a Theithwyr (Estyn y Cyfnod Adolygu) (Cymru) (Coronafeirws) 2021 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 23 Chwefror 2021.

Motion NDM7642 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:

1. Approves that the draft The Assessment of Accommodation Needs of Gypsies and Travellers (Extension of Review Period) (Wales) (Coronavirus) Order 2021 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 23 February 2021.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Diolch, Deputy Presiding Officer. The last 12 months have been exceptionally challenging for public services in Wales, and it has also prevented them from taking some work forward where this requires face-to-face contact with communities. Under section 101 of the Housing (Wales) Act 2014, local housing authorities are under a duty to complete a Gypsy and Traveller accommodation assessment, or a GTAA. For most authorities, this assessment was due on 25 February 2021. COVID restrictions have meant local housing authorities have been unable to undertake engagement work effectively, on which their GTAA relies. The Order being debated today provides local housing authorities with an additional 12 months to complete their Gypsy and Traveller accommodation assessments.

The draft Order will amend the Housing (Wales) Act 2014 to extend the current review period from five years to six years. Thereafter, the review period will revert back to a five-year cycle. The extension period will allow local housing authorities to undertake a proper assessment of the accommodation needs of Gypsies and Travellers living within their locality, and to do so in a way that is most likely to result in strong engagement with communities. And it is my hope that, in providing the extension, we will allow time for local authorities to undertake the most robust assessment of need possible so that the accommodation needs of Gypsies and Travellers across Wales are fully identified and met. And this, in turn, will improve outcomes for Gypsies and Travellers and also act to reduce unauthorised encampments. So, I'm grateful to local housing authorities, the Welsh Government specialist stakeholder group, and some community members for their advice and support around this proposed extension. 

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae'r 12 mis diwethaf wedi bod yn eithriadol o heriol i wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru, ac mae hefyd wedi eu hatal rhag bwrw ymlaen â rhywfaint o waith lle mae hyn yn gofyn am gyswllt wyneb yn wyneb â chymunedau. O dan adran 101 o Ddeddf Tai (Cymru) 2014, mae dyletswydd ar awdurdodau tai lleol i gwblhau asesiad llety Sipsiwn a Theithwyr, neu GTAA fel y'i gelwir. Ar gyfer y rhan fwyaf o awdurdodau, roedd yr asesiad hwn i fod i gael ei wneud ar 25 Chwefror 2021. Mae cyfyngiadau COVID wedi golygu nad yw awdurdodau tai lleol wedi gallu ymgymryd â gwaith ymgysylltu yn effeithiol, ac mae eu hasesiad llety Sipsiwn a Theithwyr yn dibynnu ar hynny. Mae'r Gorchymyn sy'n cael ei drafod heddiw yn rhoi 12 mis ychwanegol i awdurdodau tai lleol gwblhau eu hasesiadau llety Sipsiwn a Theithwyr.

Bydd y Gorchymyn drafft yn diwygio Deddf Tai (Cymru) 2014 i ymestyn y cyfnod adolygu presennol o bum mlynedd i chwe blynedd. Ar ôl hynny, bydd cyfnod yr adolygiad yn dychwelyd i gylch pum mlynedd. Bydd y cyfnod ymestyn yn caniatáu i awdurdodau tai lleol gynnal asesiad priodol o anghenion llety Sipsiwn a Theithwyr sy'n byw yn eu hardal, ac i wneud hynny mewn ffordd sydd fwyaf tebygol o arwain at ymgysylltu cryf â chymunedau. A'm gobaith i yw y byddwn, wrth ddarparu'r estyniad, yn caniatáu amser i awdurdodau lleol gynnal yr asesiad mwyaf cadarn o angen posibl fel bod anghenion llety Sipsiwn a Theithwyr ledled Cymru yn cael eu nodi a'u diwallu yn llwyr. A bydd hyn, yn ei dro, yn gwella canlyniadau i Sipsiwn a Theithwyr a hefyd yn gweithredu i leihau gwersylloedd diawdurdod. Felly, rwy'n ddiolchgar i awdurdodau tai lleol, grŵp rhanddeiliaid arbenigol Llywodraeth Cymru, a rhai aelodau o'r gymuned am eu cyngor a'u cefnogaeth ynghylch yr estyniad arfaethedig hwn. 

17:05

I call on the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Mick Antoniw. 

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mick Antoniw.

Diolch again, Dirprwy Lywydd. We considered the Order at our meeting on 8 March. Our report contained only two merits points and, as such, my remarks in this afternoon's debate will be brief. Our first merits point notes that there has been no formal consultation on the Order. Our report draws attention to a number of paragraphs in the explanatory memorandum that detail the action the Welsh Government has taken, including writing to all local authorities in Wales. Our second merits point notes that a local housing authority that did not carry out its second assessment by 24 February 2021 will currently be in breach of the duty in section 101 of the Housing (Wales) Act 2014 and will remain in breach of that duty until the Order comes into force on 18 March 2021. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Diolch unwaith eto, Dirprwy Lywydd. Fe wnaethom ni ystyried y Gorchymyn yn ein cyfarfod ar 8 Mawrth. Dim ond dau bwynt rhinwedd oedd yn ein hadroddiad ac, o'r herwydd, bydd fy sylwadau yn y ddadl y prynhawn yma yn fyr. Mae ein pwynt rhinwedd cyntaf yn nodi na fu ymgynghoriad ffurfiol ar y Gorchymyn. Mae ein hadroddiad yn tynnu sylw at nifer o baragraffau yn y memorandwm esboniadol sy'n manylu ar y camau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cymryd, gan gynnwys ysgrifennu at bob awdurdod lleol yng Nghymru. Mae ein hail bwynt rhinwedd yn nodi y bydd awdurdod tai lleol na wnaeth gynnal ei ail asesiad erbyn 24 Chwefror 2021 ar hyn o bryd wedi torri'r ddyletswydd yn adran 101 o Ddeddf Tai (Cymru) 2014 ac y bydd yn parhau i fod wedi torri'r ddyletswydd honno hyd nes y daw'r Gorchymyn i rym ar 18 Mawrth 2021. Diolch, Dirprwy Lywydd.

I think it's sensible to give the extra 12 months to enable local authorities to confer with Gypsies and Travellers, because it is extremely difficult to have any meaningful consultation whilst we're under the current restrictions, particularly as many of them do not have any internet devices that would enable Zoom meetings et cetera. However, I do hope that this is not going to be seen by local authorities as an excuse to simply kick this issue into the long grass, because I think—. I was very grateful that the Minister wrote to me in response to the issue I raised in February in Plenary about the incident that occurred at the Queensferry site and the use of security firms to enforce the behaviour of communities in relation to the coronavirus regulations, when in fact what was needed was decent housing management, which was clearly absent in that case. 

So, I want to just ask the Deputy Minister if there are any local authorities that still have not delivered a Gypsy and Traveller site in their local authority, because this was one of the things that was incorporated into the Planning (Wales) Act 2015, never mind any subsequent legislation. So, could you tell us, Deputy Minister, if there are any such local authorities that have failed in their duty to provide Gypsy and Traveller sites, and, if so, what is going to be done about that?

Rwy'n credu ei bod yn synhwyrol i roi'r 12 mis ychwanegol i alluogi awdurdodau lleol i drafod gyda Sipsiwn a Theithwyr, oherwydd mae'n anodd iawn cael unrhyw ymgynghori ystyrlon tra ein bod o dan y cyfyngiadau presennol, yn enwedig gan nad oes gan lawer ohonyn nhw unrhyw ddyfeisiau rhyngrwyd a fyddai'n galluogi cyfarfodydd Zoom ac ati. Fodd bynnag, rwy'n gobeithio na fydd awdurdodau lleol yn ystyried hyn yn esgus i ohirio'r mater hwn, oherwydd rwy'n credu—. Roeddwn i'n ddiolchgar iawn bod y Gweinidog wedi ysgrifennu ataf mewn ymateb i'r mater a godais ym mis Chwefror yn y Cyfarfod Llawn am y digwyddiad ar y safle yn Queensferry a'r defnydd o gwmnïau diogelwch i orfodi ymddygiad cymunedau yn gysylltiedig â'r rheoliadau coronafeirws, pan mai'r hyn yr oedd ei angen mewn gwirionedd oedd rheoli tai gweddus, a oedd yn amlwg yn absennol yn yr achos hwnnw.

Felly, hoffwn ofyn i'r Dirprwy Weinidog pa un a oes unrhyw awdurdodau lleol nad ydyn nhw hyd yn hyn wedi darparu safle Sipsiwn a Theithwyr yn eu hawdurdod lleol, oherwydd dyma un o'r pethau a ymgorfforwyd yn Neddf Cynllunio (Cymru) 2015, heb sôn am unrhyw ddeddfwriaeth ddilynol. Felly, a allwch chi ddweud wrthym ni, Dirprwy Weinidog, pa un a oes unrhyw awdurdodau lleol o'r fath sydd wedi methu yn eu dyletswydd i ddarparu safleoedd Sipsiwn a Theithwyr, ac, os felly, beth fydd yn cael ei wneud ynglŷn â hynny?

Thank you. I have no Members who've indicated they wish to make an intervention, therefore I'll call on the Deputy Minister and Chief Whip to reply to the debate. Jane Hutt. 

Diolch. Nid oes gennyf unrhyw Aelodau sydd wedi dweud eu bod yn dymuno gwneud ymyriad, felly galwaf ar y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip i ymateb i'r ddadl. Jane Hutt.

Diolch, Deputy Presiding Officer. Can I thank Mick Antoniw, the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, and his committee for considering the proposed Order? Just in response to the two points that you highlighted that merited scrutiny, in relation to your first point, on lack of formal consultation on the Order, it is right to say that a formal written consultation hasn't been undertaken. However, we have engaged broadly with local authorities and with other expert third sector colleagues in relation to this matter. There is broad support for this proposed Order, and we're confident that the flexibility in-built to our proposed approach means we can support local authorities at any stage of their duty accommodation assessment process. And, in relation to the second point, a local housing authority that did not carry out a second assessment by 24 February 2021, as you say, will currently be in breach of the duty in section 101 of the Housing (Wales) Act 2014 and will remain in breach until the Order comes into force. But local housing authorities have received written notification of the proposed Order to ensure we offer as much clarity as we can in the current circumstances, and we'll write again pending the result of today's vote. 

I'm grateful for Jenny Rathbone's points and questions this afternoon in moving this motion, because we remain absolutely committed to working with local housing authorities to ensure that Gypsies and Travellers in Wales have access to high-quality site provision that is tailored to their needs and is culturally appropriate, and indeed this is about addressing outstanding needs relating, for example, to transit provision. And just to assure you that, since we created the housing Act duty in 2014, we've seen well over 200 new pitches either created or refurbished—and it's good to put that on record this afternoon—and that compares to only a handful of new pitches created between 1997 and 2014. That progress isn't taking place in every part of Wales, and it needs to, and we've provided significant funding to address the need. So, my officials have written to the four local authorities whose progress is of most concern, and we're currently working through—obviously, as a result of the pandemic—ways in which we can make that change through collaboration and working with local authorities to identify and meet these needs. But we have to address this, and I would say that, in terms of future actions, we may have to take advice around the potential for use of powers outlined in the Housing Act.

And just finally to say that our published advice to local authorities is clear, and this relates to the Riverside Gypsy and Traveller site in Flintshire. It's clear that managing COVID-19 incidents on this site must be based on clear communication, building trust and taking time to ask what support is needed by residents. The use of security firms to enforce the behaviour of communities is not acceptable, and I hope never to hear of this type of situation again. This must be about how we promote good management and relations between tenants and landlords, essential to achieve public health compliance with COVID-19 regulations, and I am grateful to TGP Cymru, who have engaged with us and are also building the trust between public services, Gypsies and Travellers and local communities. So, I move this motion. Diolch yn fawr, Deputy Presiding Officer.

Diolch, Dirprwy Lywydd. A gaf i ddiolch i Mick Antoniw, Cadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, a'i bwyllgor am ystyried y Gorchymyn arfaethedig? Dim ond i ymateb i'r ddau bwynt y gwnaethoch chi dynnu sylw atyn nhw a oedd yn haeddu craffu, o ran eich pwynt cyntaf, ar ddiffyg ymgynghori ffurfiol ar y Gorchymyn, mae'n iawn i ddweud nad oes ymgynghoriad ysgrifenedig ffurfiol wedi ei gynnal. Er hynny, rydym wedi ymgysylltu yn eang gydag awdurdodau lleol a gyda chydweithwyr arbenigol eraill yn y trydydd sector ar y mater hwn. Mae cefnogaeth eang i'r Gorchymyn arfaethedig hwn, ac rydym yn ffyddiog bod yr hyblygrwydd sydd wedi ei gynnwys yn ein dull arfaethedig yn golygu y gallwn ni gefnogi awdurdodau lleol ar unrhyw adeg yn eu proses dyletswydd asesu llety. Ac, yn gysylltiedig â'r ail bwynt, bydd awdurdod tai lleol na wnaeth ail asesiad erbyn 24 Chwefror 2021, fel y dywedwch chi, yn torri'r ddyletswydd yn adran 101 o Ddeddf Tai (Cymru) 2014 ar hyn o bryd a bydd yn parhau i fod wedi torri’r ddyletswydd hyd nes y daw'r Gorchymyn i rym. Ond mae awdurdodau tai lleol wedi derbyn hysbysiad ysgrifenedig o'r Gorchymyn arfaethedig i sicrhau ein bod ni'n cynnig cymaint o eglurder ag y gallwn ni o dan yr amgylchiadau presennol, a byddwn ni'n ysgrifennu eto ar ôl canlyniad y bleidlais heddiw.

Rwy'n ddiolchgar am bwyntiau a chwestiynau Jenny Rathbone y prynhawn yma wrth gynnig y cynnig hwn, oherwydd rydym yn parhau i fod yn gwbl ymrwymedig i weithio gydag awdurdodau tai lleol i sicrhau bod gan Sipsiwn a Theithwyr yng Nghymru y gallu i ddefnyddio darpariaeth safleoedd o ansawdd uchel sydd wedi eu teilwra i'w hanghenion ac sy'n briodol yn ddiwylliannol, ac yn wir mae hyn yn ymwneud â mynd i'r afael ag anghenion heb eu bodloni sy'n ymwneud, er enghraifft, â darpariaeth tramwy. Ac er mwyn rhoi sicrwydd i chi, ers i ni greu dyletswydd y Ddeddf tai yn 2014, rydym ni wedi gweld ymhell dros 200 o leiniau newydd naill ai wedi eu creu neu eu hadnewyddu—ac mae'n dda cofnodi hynny y prynhawn yma—ac mae hynny'n cymharu â dim ond llond llaw o leiniau newydd a grëwyd rhwng 1997 a 2014. Nid yw'r cynnydd hwnnw'n digwydd ym mhob rhan o Gymru, ac mae angen i hynny ddigwydd, ac rydym ni wedi darparu cyllid sylweddol i fynd i'r afael â'r angen. Felly, mae fy swyddogion wedi ysgrifennu at y pedwar awdurdod lleol y mae eu cynnydd yn peri'r pryder mwyaf, ac ar hyn o bryd rydym yn gweithio drwy ffyrdd—yn amlwg, o ganlyniad i'r pandemig—y gallwn eu defnyddio i wneud y newid hwnnw drwy gydweithredu a gweithio gydag awdurdodau lleol i nodi a diwallu'r anghenion hyn. Ond mae'n rhaid i ni fynd i'r afael â hyn, a byddwn i'n dweud, o ran camau gweithredu yn y dyfodol, efallai y bydd yn rhaid i ni gymryd cyngor ynghylch y potensial o ddefnyddio pwerau a amlinellir yn y Ddeddf Tai.

Ac yn olaf dim ond i ddweud bod y cyngor yr ydym ni wedi ei gyhoeddi i awdurdodau lleol yn glir, ac mae hyn yn ymwneud â safle Sipsiwn a Theithwyr Riverside yn Sir y Fflint. Mae'n amlwg bod yn rhaid i reoli digwyddiadau COVID-19 ar y safle hwn fod yn seiliedig ar gyfathrebu clir, meithrin ymddiriedaeth a chymryd amser i ofyn pa gymorth sydd ei angen ar breswylwyr. Nid yw defnyddio cwmnïau diogelwch i orfodi ymddygiad cymunedau yn dderbyniol, a gobeithio na fyddwn byth yn clywed am sefyllfa o'r fath eto. Mae'n rhaid i hyn ymwneud â sut yr ydym ni'n hybu rheolaeth a chysylltiadau da rhwng tenantiaid a landlordiaid, sy'n hanfodol er mwyn cyflawni cydymffurfiad iechyd y cyhoedd â rheoliadau COVID-19, ac rwy'n ddiolchgar i TGP Cymru, sydd wedi ymgysylltu â ni ac sydd hefyd yn meithrin yr ymddiriedaeth rhwng gwasanaethau cyhoeddus, Sipsiwn a Theithwyr a chymunedau lleol. Felly, rwyf yn cynnig y cynnig hwn. Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd.

17:10

Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No, I don't see any objection, therefore, under Standing Order 12.36, the motion is agreed.

Diolch. Y cynnig yw ein bod yn derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes, nid wyf i'n gweld unrhyw wrthwynebiad, felly, o dan Reol Sefydlog 12.36, derbynnir y cynnig.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

20. Rheoliadau Dyrannu Tai a Digartrefedd (Cymhwystra) (Cymru) (Diwygio) 2021
20. The Allocation of Housing and Homelessness (Eligibility) (Wales) (Amendment) Regulations 2021

Item 20 on our agenda this afternoon is the Allocation of Housing and Homelessness (Eligibility) (Wales) (Amendment) Regulations 2021. I call on the Minister for Housing and Local Government to move the motion. Julie James.

Eitem 20 ar ein hagenda y prynhawn yma yw Rheoliadau Dyrannu Tai a Digartrefedd (Cymhwystra) (Cymru) (Diwygio) 2021. Galwaf ar y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol i gynnig y cynnig. Julie James.

Cynnig NDM7641 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:

1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Dyrannu Tai a Digartrefedd (Cymhwystra) (Cymru) (Diwygio) 2021 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 23 Chwefror 2021.

Motion NDM7641 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:

1. Approves that the draft The Allocation of Housing and Homelessness (Eligibility) (Wales) (Amendment) Regulations 2021 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 23 February 2021.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Diolch, Dirprwy Lywydd. The Allocation of Housing and Homelessness (Eligibility) (Wales) Regulations 2014, or the 2014 regulations, make it possible for persons who are subject to immigration control to be able to apply for housing accommodation and for housing assistance. We have made the draft Allocation of Housing and Homelessness (Eligibility) (Wales) (Amendment) Regulations 2021 to add a further class of persons, those with stateless leave to remain in the UK, to be given eligibility to housing and housing assistance. I hope that Members will welcome the amendment to the 2014 regulations, as it will ensure that housing legislation in Wales is consistent with the commitments the United Kingdom has made through the 1954 United Nations convention relating to the status of stateless persons. This requires signatories of the convention to provide stateless people with access to housing on terms that are not less favourable than those accorded to aliens generally in the same circumstances—for example, people who have been granted asylum.

Similar changes have recently been made across the rest of the UK. The amended regulations will address this situation in relation to housing and housing assistance and remove potential discrimination. I do not expect the amendments to result in an increase in demand for housing and housing assistance; within Wales, there could be little or no demand on public services, due to the uncommon nature of statelessness. However, those who are stateless, living precarious lives, should know that, if they come to Wales and choose to make it their home, they will find it a welcoming place, a place where they can find safety and security for as long as they wish to stay. The draft regulations will help us achieve this goal. I therefore hope that all Members will support the motion for this debate and the regulations.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae Rheoliadau Dyrannu Tai a Digartrefedd (Cymhwystra) (Cymru) 2014, neu reoliadau 2014, yn ei gwneud yn bosibl i bersonau sy'n ddarostyngedig i reolaeth mewnfudo allu gwneud cais am lety tai ac am gymorth tai. Rydym wedi gwneud y Rheoliadau Dyrannu Tai a Digartrefedd (Cymhwystra) (Cymru) (Diwygio) 2021 drafft i ychwanegu dosbarth arall o bersonau, y rhai hynny sydd â chaniatâd di-wladwriaeth i aros yn y DU, i gael cymhwystra i gael llety a chymorth tai. Rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau yn croesawu'r gwelliant i reoliadau 2014, gan y bydd yn sicrhau bod deddfwriaeth tai yng Nghymru yn gyson â'r ymrwymiadau y mae'r Deyrnas Unedig wedi eu gwneud drwy gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig yn 1954 sy'n ymwneud â statws personau di-wladwriaeth. Mae hyn yn ei gwneud yn ofynnol i lofnodwyr y confensiwn roi mynediad i bobl ddi-wladwriaeth at dai ar delerau nad ydynt yn llai ffafriol na'r rhai a roddir i estroniaid yn gyffredinol o dan yr un amgylchiadau—er enghraifft, pobl y caniatawyd lloches iddynt.

Gwnaed newidiadau tebyg yn ddiweddar ar draws gweddill y DU. Bydd y rheoliadau diwygiedig yn mynd i'r afael â'r sefyllfa hon o ran llety a chymorth tai ac yn dileu gwahaniaethu posibl. Nid wyf i'n disgwyl i'r gwelliannau arwain at gynnydd yn y galw am dai a chymorth tai; yng Nghymru, gallai fod ychydig iawn o alw, neu ddim o gwbl, am wasanaethau cyhoeddus, oherwydd natur anghyffredin y cyflwr o fod yn ddi-wladwriaeth. Fodd bynnag, dylai'r rhai sydd yn ddi-wladwriaeth, sy'n byw bywydau ansicr, wybod, os byddan nhw'n dod i Gymru a dewis ei gwneud yn gartref iddyn nhw, y byddan nhw'n ei chanfod yn lle croesawgar, lle gallant ddod o hyd i ddiogelwch am gyhyd ag y maen nhw'n dymuno aros. Bydd y rheoliadau drafft yn ein helpu i gyflawni'r nod hwn. Rwy'n gobeithio felly y bydd pob Aelod yn cefnogi'r cynnig ar gyfer y ddadl hon a'r rheoliadau.

Thank you. I have no speakers for the debate, therefore the proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, in accordance with Standing Order 12.36, the motion is agreed.

Diolch. Nid oes gennyf siaradwyr ar gyfer y ddadl, felly y cynnig yw ein bod yn derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, yn unol â Rheol Sefydlog 12.36, derbynnir y cynnig.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

In accordance with Standing Order 12.24, again, unless a Member objects, the four motions under items 21 to item 24, the environment and climate change regulations of 2021, will be grouped for debate but with separate votes. I don't see any objections to that. No.

Yn unol â Rheol Sefydlog 12.24, unwaith eto, oni bai bod Aelod yn gwrthwynebu, caiff y pedwar cynnig o dan eitemau 21 i eitem 24, rheoliadau'r amgylchedd a newid yn yr hinsawdd 2021, eu grwpio i'w trafod ond gyda phleidleisiau ar wahân. Nid wyf yn gweld unrhyw wrthwynebiadau i hynny. Nac oes.

17:15
21., 22., 23. & 24. Rheoliadau Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 (Diwygio Targed Allyriadau 2050) 2021, Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Targedau Allyriadau Interim) (Cymru) (Diwygio) 2021, Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Cyllidebau Carbon) (Cymru) (Diwygio) 2021, Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Terfyn Credyd Cyfrif Allyriadau Net Cymru) (Cymru) 2021
21., 22., 23. & 24. The Environment (Wales) Act 2016 (Amendment of 2050 Emissions Target) Regulations 2021, The Climate Change (Interim Emissions Targets) (Wales) (Amendment) Regulations 2021, The Climate Change (Carbon Budgets) (Wales) (Amendment) Regulations 2021, The Climate Change (Net Welsh Emissions Account Credit Limit) (Wales) Regulations 2021

Therefore, can I call on the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs, Lesley Griffiths?

Felly, a gaf i alw ar Lesley Griffiths, Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig?

Cynnig NDM7647 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:

1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 (Diwygio Targed Allyriadau 2050) 2021 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 9 Chwefror 2021.

Motion NDM7647 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:

1. Approves that the draft The Environment (Wales) Act 2016 (Amendment of 2050 Emissions Target) Regulations 2021 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 9 February 2021.

Cynnig NDM7646 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:

1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Targedau Allyriadau Interim) (Cymru) (Diwygio) 2021 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 9 Chwefror 2021.

Motion NDM7646 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:

1. Approves that the draft The Climate Change (Interim Emissions Targets) (Wales) (Amendment) Regulations 2021 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 9 February 2021.

Cynnig NDM7645 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:

1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Cyllidebau Carbon) (Cymru) (Diwygio) 2021 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 9 Chwefror 2021.

Motion NDM7645 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:

1. Approves that the draft The Climate Change (Carbon Budgets) (Wales) (Amendment) Regulations 2021 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 9 February 2021.

Cynnig NDM7644 Rebecca Evans

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:

1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Terfyn Credyd Cyfrif Allyriadau Net Cymru) (Cymru) 2021 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 9 Chwefror 2021.

Motion NDM7644 Rebecca Evans

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:

1. Approves that the draft The Climate Change (Net Welsh Emissions Account Credit Limit) (Wales) Regulations 2021 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 9 February 2021.

Cynigiwyd y cynigion.

Motions moved.

Diolch, Deputy Presiding Officer. In 2016, the Senedd legislated for Wales's first statutory emissions reduction target to cut emissions by at least 80 per cent in 2050. Just over two years ago, the Senedd legislated for three interim emissions targets and Wales's first two carbon budgets, which put us on track for 80 per cent. Since then, Wales became the first country in the world to declare a climate emergency. We have seen the increasing impact of a warming climate in Wales in the form of flooding, landslips and the impact on our marine environment. We have listened to people of all ages and backgrounds, who are demanding action to safeguard Wales's natural heritage and our communities, as well as the world's most vital ecosystems. It is right, therefore, for us to revisit our climate targets before this Senedd term draws to a close. 

As always, we have been guided by both ambition and, crucially, by evidence. When the Climate Change Committee advised Welsh Government to adopt a 95 per cent target for emissions reduction I accepted their advice whilst also stating our ambition to find ways to go further. CCC were clear the 95 per cent reduction target for Wales required the same level of effort, and many of the same actions, required of other nations to meet their targets. My ambition was not to catch up, because we had never fallen behind, but for Wales to lead the way. I received advice and recommendations from the Climate Change Committee in December, and was pleased they were able to confirm our ambition for a net-zero target for Wales consistent with the spirit of the Paris climate agreement. It's both credible and affordable, based on the evidence. 

The CCC also produced recommendations for our interim targets and our next two carbon budgets. The CCC set out in some detail how they think Wales can achieve the new targets, their blueprint. There is of course a role for new and innovative low-carbon and no-carbon technologies, but the scale of challenge means that technological solutions alone will not be sufficient. Every public body, business and community in Wales will be needed for us to succeed in delivering the social change needed to meet our increasingly ambitious climate goals. 

The CCC advice was informed by two consultation events in Wales, alongside a call for evidence. I'm grateful to everyone who fed into this process and made the advice as robust as possible. I'm also grateful to the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee for considering the draft regulations and for recommending the Senedd approves them. At the request of the committee I agreed to postpone today's debate to allow more time for scrutiny. As a result, if the regulations are approved today, Deputy Presiding Officer, I will need to amend the coming into force date before signing them.

If the Senedd approves the regulations, Wales will join a very small number of countries around the world with a net-zero target in law. Wales will act in solidarity with those countries that are experiencing even more devastating climate impacts than we currently see in Wales, but who have not benefited from the high-carbon economy that has caused the problem in the first place. Wales will work with our international partners to galvanise action from countries, states and regions around the world, ahead of the all-important UN COP26 conference in Glasgow later this year. 

We are fully committed to pushing the limits of our devolved powers to deliver a fair and just transition to net zero. UK Government action is also needed so all nations of the UK can continue to develop increasingly ambitious climate goals, and deliver the scale of action needed to meet them. In recent months we have established a regular, four-nations ministerial group to guide the delivery of net zero. We must use this engagement to work collaboratively across the UK, and for all nations to challenge and support each other to go further. We will need a strong contribution from the UK Government if Wales is to achieve these new targets in a way that delivers social justice given many crucial areas of policy are largely their reserved responsibilities, such as energy generation and the overall fiscal framework within which devolved Governments operate.

We've engaged widely to develop the delivery plan to meet Wales's next carbon budget, due to be published by the end of 2021 in the new Senedd term. This engagement includes Wales's Climate Week last November, when over 2,000 people contributed to the discussions about Wales's next delivery plan. More recently, we've supported the establishment of a citizens' assembly on climate in Blaenau Gwent, which we hope can be a template for providing new opportunities for communities to directly shape climate action at a national level. Last summer, we published our engagement plan that set out our commitment to working with public bodies, businesses and communities to produce an all-Wales plan. As well as engagement events, we're inviting others to include their actions in the plan itself, meaning the plan is not just a Government plan, but a plan that will be developed and delivered by the whole of Wales.

The regulations before the Senedd today cannot be the limit of our ambition, but I believe they are a vital next step to secure the progression we have achieved in the last three years. Setting Wales's first legal framework for a net-zero target will be a major step forward, and a strong basis for collaboration across Wales's economy and society to continue to accelerate the action we take. Deputy Presiding Officer, I commend these regulations to the Senedd.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Yn 2016, fe wnaeth y Senedd ddeddfu ar gyfer y targed lleihau allyriadau statudol cyntaf i Gymru i leihau allyriadau gan o leiaf 80 y cant yn 2050. Ychydig dros ddwy flynedd yn ôl, fe wnaeth y Senedd ddeddfu ar gyfer tri tharged allyriadau dros dro a dwy gyllideb garbon gyntaf Cymru, a wnaeth ein rhoi ar y trywydd iawn ar gyfer yr 80 y cant. Ers hynny, daeth Cymru y wlad gyntaf yn y byd i ddatgan argyfwng hinsawdd. Rydym wedi gweld effaith gynyddol hinsawdd sy'n cynhesu yng Nghymru ar ffurf llifogydd, tirlithriadau a'r effaith ar ein hamgylchedd morol. Rydym wedi gwrando ar bobl o bob oed a chefndir, sy'n mynnu gweld gweithredu i ddiogelu treftadaeth naturiol Cymru a'n cymunedau, yn ogystal ag ecosystemau mwyaf hanfodol y byd. Mae'n iawn, felly, i ni ailedrych ar ein targedau hinsawdd cyn i dymor hwn y Senedd ddirwyn i ben.

Fel bob amser, rydym ni wedi ein harwain gan uchelgais ac, yn hollbwysig, gan dystiolaeth. Pan roddodd y Pwyllgor Newid Hinsawdd gyngor i Lywodraeth Cymru fabwysiadu targed o 95 y cant ar gyfer lleihau allyriadau, derbyniais eu cyngor gan hefyd nodi ein huchelgais i ddod o hyd i ffyrdd o fynd ymhellach. Roedd y Pwyllgor Newid Hinsawdd yn glir bod y targed lleihau o 95 y cant ar gyfer Cymru yn gofyn am yr un lefel o ymdrech, a llawer o'r un camau gweithredu, a oedd yn ofynnol gan wledydd eraill i gyrraedd eu targedau nhw. Nid dal i fyny oedd fy uchelgais i, gan nad oeddem ni erioed wedi syrthio ar ei hôl hi, ond yn hytrach i Gymru arwain y ffordd. Cefais gyngor ac argymhellion gan y Pwyllgor Newid Hinsawdd ym mis Rhagfyr, ac roeddwn i'n falch eu bod wedi gallu cadarnhau ein huchelgais ar gyfer targed sero net i Gymru sy'n gyson ag ysbryd cytundeb hinsawdd Paris. Mae'n gredadwy ac yn fforddiadwy, yn seiliedig ar y dystiolaeth.

Cynhyrchodd y Pwyllgor Newid Hinsawdd hefyd argymhellion ar gyfer ein targedau dros dro a'n dwy gyllideb garbon nesaf. Nododd y pwyllgor yn fanwl sut yr oedden nhw o'r farn y gall Cymru gyflawni'r targedau newydd, eu glasbrint. Wrth gwrs, mae lle ar gyfer technolegau carbon isel a dim carbon newydd ac arloesol, ond mae maint yr her yn golygu na fydd atebion technolegol yn unig yn ddigonol. Bydd angen pob corff cyhoeddus, busnes a chymuned yng Nghymru er mwyn i ni lwyddo i gyflawni'r newid cymdeithasol sydd ei angen i gyflawni ein nodau hinsawdd cynyddol uchelgeisiol. 

Cafodd cyngor y pwyllgor ei lywio gan ddau ddigwyddiad ymgynghori yng Nghymru, ochr yn ochr â galwad am dystiolaeth. Rwy'n ddiolchgar i bawb a gyfrannodd at y broses hon ac a wnaeth y cyngor mor gadarn â phosibl. Rwyf i hefyd yn ddiolchgar i'r Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Materion Gwledig am ystyried y rheoliadau drafft ac am argymell bod y Senedd yn eu cymeradwyo. Ar gais y pwyllgor cytunais i ohirio'r ddadl heddiw er mwyn caniatáu mwy o amser i graffu. O ganlyniad, os caiff y rheoliadau eu cymeradwyo heddiw, Dirprwy Lywydd, bydd angen i mi ddiwygio'r dyddiad y byddant yn dod i rym cyn eu llofnodi.

Os bydd y Senedd yn cymeradwyo'r rheoliadau, bydd Cymru yn ymuno â nifer fach iawn o wledydd ledled y byd sydd â tharged sero-net yn y gyfraith. Bydd Cymru yn gweithredu mewn undod â'r gwledydd hynny sy'n profi effeithiau hinsawdd mwy dinistriol fyth nag yr ydym ni'n eu gweld ar hyn o bryd yng Nghymru, ond nad ydyn nhw wedi elwa ar yr economi carbon uchel sydd wedi achosi'r broblem yn y lle cyntaf. Bydd Cymru yn gweithio gyda'n partneriaid rhyngwladol i ysgogi gweithredu gan wledydd, gwladwriaethau a rhanbarthau ledled y byd, cyn cynhadledd COP26 hollbwysig y Cenhedloedd Unedig yn Glasgow yn ddiweddarach eleni.

Rydym ni wedi ymrwymo'n llwyr i wthio terfynau ein pwerau datganoledig i sicrhau newid teg a chlir i sero net. Mae angen gweithredu gan Lywodraeth y DU hefyd fel y gall holl wledydd y DU barhau i ddatblygu nodau hinsawdd cynyddol uchelgeisiol, a chyflawni'r camau gweithredu sydd eu hangen i'w cyflawni. Yn ystod y misoedd diwethaf rydym ni wedi sefydlu grŵp gweinidogol rheolaidd, pedair gwlad i lywio'r gwaith o gyflawni sero-net. Mae'n rhaid i ni ddefnyddio'r ymgysylltu hwn i gydweithio ledled y DU, ac i bob gwlad herio a chefnogi ei gilydd i fynd ymhellach. Bydd angen cyfraniad cryf arnom ni gan Lywodraeth y DU os yw Cymru am gyrraedd y targedau newydd hyn mewn modd sy'n sicrhau cyfiawnder cymdeithasol o gofio mai eu cyfrifoldeb wedi ei gadw yn ôl hwy yw llawer o'r meysydd polisi hanfodol yn bennaf, megis cynhyrchu ynni a'r fframwaith cyllidol cyffredinol y mae Llywodraethau datganoledig yn gweithredu oddi mewn iddo.

Rydym ni wedi ymgysylltu yn eang i ddatblygu'r cynllun cyflawni i fodloni cyllideb garbon nesaf Cymru, sydd i'w chyhoeddi erbyn diwedd 2021 yn nhymor newydd y Senedd. Mae'r ymgysylltu hwn yn cynnwys Wythnos Hinsawdd Cymru fis Tachwedd diwethaf, pan gyfrannodd dros 2,000 o bobl at y trafodaethau am gynllun cyflawni nesaf Cymru. Yn fwy diweddar, rydym ni wedi cefnogi sefydlu cynulliad dinasyddion ar yr hinsawdd ym Mlaenau Gwent, ac rydym yn gobeithio y gall hynny fod yn dempled ar gyfer darparu cyfleoedd newydd i gymunedau lunio gweithredu ar gyfer yr hinsawdd yn uniongyrchol ar lefel genedlaethol. Yr haf diwethaf, fe wnaethom gyhoeddi ein cynllun ymgysylltu a oedd yn nodi ein hymrwymiad i weithio gyda chyrff cyhoeddus, busnesau a chymunedau i lunio cynllun ar gyfer Cymru gyfan. Yn ogystal â digwyddiadau ymgysylltu, rydym yn gwahodd eraill i gynnwys eu gweithredoedd yn y cynllun ei hun, sy'n golygu nad cynllun gan y Llywodraeth yn unig yw'r cynllun, ond cynllun a gaiff ei ddatblygu a'i gyflawni gan Gymru gyfan.

Ni all y rheoliadau sydd gerbron y Senedd heddiw fod yn derfyn ar ein huchelgais, ond rwy'n credu eu bod yn gam nesaf hanfodol i sicrhau'r dilyniant yr ydym ni wedi ei gyflawni yn ystod y tair blynedd diwethaf. Bydd gosod fframwaith cyfreithiol cyntaf Cymru ar gyfer targed sero-net yn gam mawr ymlaen, ac yn sail gref i gydweithio ar draws economi a chymdeithas Cymru er mwyn parhau i gyflymu'r camau a gymerwn. Dirprwy Lywydd, cymeradwyaf y rheoliadau hyn i'r Senedd.

17:20

Thank you. Can I call the Chair of the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee, Mike Hedges?

Diolch. A gaf i alw ar Gadeirydd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Materion Gwledig, Mike Hedges?

Diolch. I am pleased to be able to contribute to today's debate on behalf of the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee. The regulations were laid on 9 February. The following day, we wrote to the Minister in accordance with Standing Order 27.8 to notify her we would be reporting on the regulations. We are grateful to the Minister for delaying the debate on the regulations by a week to enable us to report. However, we still have wider concerns about the regulation-making process, including a lack of opportunity for external scrutiny of the proposed carbon targets.

To inform our scrutiny of the regulations, we took evidence from Lord Deben, chair of the Climate Change Committee, and representatives from Friends of the Earth and WWF Cymru. We'd like to thank them for their contribution and for agreeing to give evidence at short notice. The environmental non-governmental organisations told us they would have liked to have seen a wider discussion on the proposed carbon targets, and more time made available for scrutiny of them. Committee called for exactly that when it reported on the first set of climate change regulations in 2018. In our report, we recommended that the Welsh Government consider a draft of any future regulations to facilitate Senedd and external scrutiny, and we are disappointed the Welsh Government chose not to do this.

Turning to the detail of the regulations in our report on the 2018 regulations, we highlighted that Wales's target to reduce emissions by 80 per cent to 1990 levels by 2050 was insufficient to meet the aims of the Paris agreement. The 2021 regulations rectify this, setting a target to achieve net zero by 2050, more ambitious interim targets and tighter carbon budgets. The new net-zero targets brings Wales in line with the other UK nations, which we very much welcome. This is particularly timely as the UK prepares to jointly host the UN Climate Change Conference of the Parties, COP26, in November.

However, representatives of the environment sector told us that there is potential for Wales to demonstrate greater ambition, and go even further than the targets set out in the 2021 regulations. We believe there is merit in revisiting the targets in due course, in particular to ensure they fully reflect the social, economic and environmental impact of the COVID-19 pandemic. Setting more ambitious targets is the easy part; achieving those targets will be, by the Welsh Government's own admission, extraordinarily challenging. The CCC's latest progress report points out that Wales is not currently on track to achieve an 80 per cent reduction, let alone net zero by 2050. The CCC has made it clear that to achieve net zero, action is required across all areas and all sectors without delay.

We know that the net-zero targets will be crucial in the fight against climate change. While Welsh Government has talked about redoubling efforts and increasing the scale and rate of policy effort, it must now deliver on those promises. We expect the next low-carbon delivery plan, due in November 2021, to reflect the new and more ambitious targets set out in the 2021 regulations. The plan will be critical not only to ensure that the 2021-25 carbon budget is met, but that the 2030 interim target can be achieved.

Given the significance of the plan, it is inconceivable that stakeholders and Members of the Senedd would not be given an opportunity to consider the plan before it is finalised. As yet, the Welsh Government has been unwilling to commit to consulting on its draft of the plan. We ask the Welsh Government to reconsider this decision and give a commitment in principle to do this. 

Finally, our scrutiny of the 2018 and 2021 regulations and our wider climate change work have highlighted key weaknesses in the statutory framework for carbon emission reduction. Our report on the 2021 regulations touches on how these weaknesses can be addressed. We believe there's a more substantive piece of work to do to review the statutory framework, with a view to introducing more rigorous scrutiny procedures, improving transparency, and strengthening accountability arrangements. We intend to include this in our legacy report, for our successor committee in the sixth Senedd to consider.

We are pleased to recommend to the Senedd that it approves the regulations. It will be a matter for the sixth Senedd to ensure that the promise of action to achieve the new targets is delivered. Diolch yn fawr, Llywydd.

Diolch. Rwy'n falch o allu cyfrannu at y ddadl heddiw ar ran y Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Materion Gwledig. Gosodwyd y rheoliadau ar 9 Chwefror. Y diwrnod canlynol, fe wnaethom ni ysgrifennu at y Gweinidog yn unol â Rheol Sefydlog 27.8 i'w hysbysu y byddem ni'n adrodd ar y rheoliadau. Rydym ni'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ohirio'r ddadl ar y rheoliadau am wythnos i'n galluogi i gyflwyno adroddiad. Fodd bynnag, mae gennym ni bryderon ehangach o hyd am y broses o wneud rheoliadau, gan gynnwys diffyg cyfle i graffu'n allanol ar y targedau carbon arfaethedig.

Er mwyn llywio ein gwaith craffu ar y rheoliadau, cawsom dystiolaeth gan Arglwydd Deben, cadeirydd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, a chynrychiolwyr Cyfeillion y Ddaear a WWF Cymru. Hoffem ddiolch iddyn nhw am eu cyfraniad ac am gytuno i roi tystiolaeth ar fyr rybudd. Dywedodd y sefydliadau anllywodraethol amgylcheddol wrthym y bydden nhw wedi hoffi gweld trafodaeth ehangach ar y targedau carbon arfaethedig, a bod mwy o amser yn cael ei neilltu i graffu arnyn nhw. Galwodd y Pwyllgor am yn union hynny pan adroddodd ar y gyfres gyntaf o reoliadau newid yn yr hinsawdd yn 2018. Yn ein hadroddiad, fe wnaethom argymell bod Llywodraeth Cymru yn ystyried drafft o unrhyw reoliadau yn y dyfodol i hwyluso gwaith craffu y Senedd ac yn allanol, ac rydym yn siomedig bod Llywodraeth Cymru wedi dewis peidio â gwneud hyn.

Gan droi at fanylion y rheoliadau yn ein hadroddiad ar reoliadau 2018, fe wnaethom ni dynnu sylw at y ffaith nad oedd targed Cymru i leihau allyriadau gan 80 y cant i lefelau 1990 erbyn 2050 yn ddigonol i gyflawni nodau cytundeb Paris. Mae rheoliadau 2021 yn unioni hyn, gan osod targed i gyflawni sero-net erbyn 2050, targedau dros dro mwy uchelgeisiol a chyllidebau carbon tynnach. Mae'r targedau sero-net newydd yn dod â Chymru yn unol â gwledydd eraill y DU, ac rydym yn croesawu hynny'n fawr. Mae hyn yn arbennig o amserol wrth i'r DU baratoi i gynnal ar y cyd Cynhadledd Partïon y Cenhedloedd Unedig ar Newid Hinsawdd, COP26, ym mis Tachwedd.

Fodd bynnag, dywedodd cynrychiolwyr sector yr amgylchedd wrthym fod potensial i Gymru ddangos mwy o uchelgais, a mynd ymhellach fyth na'r targedau a nodir yn rheoliadau 2021. Rydym ni o'r farn bod rhinwedd mewn ailedrych ar y targedau maes o law, yn enwedig er mwyn sicrhau eu bod yn adlewyrchu effaith gymdeithasol, economaidd ac amgylcheddol pandemig COVID-19 yn llwyr. Gosod targedau mwy uchelgeisiol yw'r rhan hawdd; bydd cyflawni'r targedau hynny, drwy gyfaddefiad Llywodraeth Cymru ei hun, yn eithriadol o heriol. Mae adroddiad cynnydd diweddaraf y Pwyllgor Newid Hinsawdd yn nodi nad yw Cymru ar y trywydd iawn ar hyn o bryd i sicrhau gostyngiad o 80 y cant, heb sôn am sero-net erbyn 2050. Mae'r pwyllgor wedi ei gwneud yn glir bod angen gweithredu ar draws pob maes a phob sector yn ddi-oed er mwyn cyflawni sero-net.

Gwyddom y bydd y targedau sero-net yn hollbwysig yn y frwydr yn erbyn newid yn yr hinsawdd. Er bod Llywodraeth Cymru wedi sôn am gynyddu ei hymdrechion a chynyddu graddfa a chyfradd yr ymdrech polisi, mae'n rhaid iddi bellach gyflawni ar yr addewidion hynny. Disgwyliwn i'r cynllun cyflawni carbon isel nesaf, a fydd yn cael ei gyhoeddi ym mis Tachwedd 2021, adlewyrchu'r targedau newydd a mwy uchelgeisiol a nodir yn rheoliadau 2021. Bydd y cynllun yn hollbwysig nid yn unig i sicrhau bod cyllideb garbon 2021-25 yn cael ei chyflawni, ond y gellir cyrraedd targed dros dro 2030.

O ystyried arwyddocâd y cynllun, mae'n anhygoel na fyddai rhanddeiliaid ac Aelodau'r Senedd yn cael cyfle i ystyried y cynllun cyn iddo gael ei gwblhau yn derfynol. Hyd yma, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn amharod i ymrwymo i ymgynghori ar ei drafft o'r cynllun. Gofynnwn i Lywodraeth Cymru ailystyried y penderfyniad hwn a rhoi ymrwymiad mewn egwyddor i wneud hyn. 

Yn olaf, mae ein gwaith craffu ar reoliadau 2018 a 2021 a'n gwaith ehangach ar y newid yn yr hinsawdd wedi amlygu gwendidau allweddol yn y fframwaith statudol ar gyfer lleihau allyriadau carbon. Mae ein hadroddiad ar reoliadau 2021 yn cyffwrdd â sut y gellir mynd i'r afael â'r gwendidau hyn. Rydym ni o'r farn bod darn mwy sylweddol o waith i'w wneud i adolygu'r fframwaith statudol, gyda'r bwriad o gyflwyno gweithdrefnau craffu mwy trwyadl, gwella tryloywder, a chryfhau trefniadau atebolrwydd. Rydym yn bwriadu cynnwys hyn yn ein hadroddiad etifeddiaeth, i'n pwyllgor olynol yn y chweched Senedd ei ystyried.

Rydym yn falch o argymell i'r Senedd ei bod yn cymeradwyo'r rheoliadau. Mater i'r chweched Senedd fydd sicrhau bod yr addewid o weithredu i gyrraedd y targedau newydd yn cael ei gyflawni. Diolch yn fawr, Llywydd.

17:25

Thank you. Can I call on the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Mick Antoniw?

Diolch. A gaf i alw ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mick Antoniw?

Thank you, Dirprwy Lywydd, and after such detailed reports on such important climate change policy issues, I'm afraid my report might be something of an anticlimax. We considered these regulations grouped for debate this afternoon at our meeting on 1 March. Our report on each of the four sets of regulations contained the same technical reporting point. That point noted an error in the preamble for each set of regulations. In response to our reports, the Welsh Government has accepted the errors, and we welcome the Welsh Government's intentions to correct the errors in the versions signed by the Minister. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Diolch, Dirprwy Lywydd, ac ar ôl adroddiadau mor fanwl ar faterion polisi mor bwysig yn ymwneud â'r newid yn yr hinsawdd, mae arnaf i ofn y gallai fy adroddiad fod braidd yn siomedig. Gwnaethom ni ystyried y rheoliadau hyn wedi'u grwpio i'w trafod y prynhawn yma yn ein cyfarfod ar 1 Mawrth. Roedd ein hadroddiad ar bob un o'r pedair set o reoliadau yn cynnwys yr un pwynt adrodd technegol. Nododd y pwynt hwnnw wall yn y rhagymadrodd ar gyfer pob set o reoliadau. Mewn ymateb i'n hadroddiadau, mae Llywodraeth Cymru wedi derbyn y gwallau, ac rydym ni'n croesawu bwriad Llywodraeth Cymru i gywiro'r gwallau yn y fersiynau wedi'u llofnodi gan y Gweinidog. Diolch, Dirprwy Lywydd.

I wish to speak once in relation to all four instruments known collectively as the climate change (Wales) regulations 2021. Having considered these in our CCERA committee and read the short report by the Legislation, Justice and Constitution Committee, I am pleased to give these regulations my full support. Now, whilst this is a step in the right direction, though, it is symbolic of some lack of ambition that the Welsh Government has had since declaring a climate emergency in 2019, June.

Of course, it is welcome news that section 29 is being amended, so that '80%' is substituted by '100%', but we are the last in the UK to come in line with the net-zero targets. In fact, I agree with the view expressed by the environmental sector that there is potential for Wales to demonstrate greater ambition and go even further than the targets that are set out here in these regulations. A brilliant example is the agricultural sector. Whilst we have seen you break one promise by dedicating Welsh Government resources to disproportionately target agricultural pollution across Wales, and break another by failing to deliver a clean air Act, there is a need for us to celebrate and back the huge effort that is being made by our farmers across Wales.

I am proud of the fact that NFU Cymru and the NFU have set the ambitious goal of reaching net-zero greenhouse gas emissions across the whole of agriculture in Wales and England by 2040. As the president of NFU Cymru has rightly highlighted, there is no single answer. To achieve the aim, we need a range of measures that fall under three broad headings: improving farmers' productive efficiency; improving land management and enhancing land use to capture more carbon; boosting renewable energy and the wider bioeconomy. So, I do encourage you to endorse the 'Achieving Net Zero: Farming's 2040 Goal' report, and act on its asks, including: developing future agricultural policy that provides a long-term commitment to supporting the transition to net-zero agriculture, with a focus on productivity underpinned by measures to provide stability and address volatility beyond the control of individual farm businesses; support novel building and insulation materials like sheep's wool, and policy measures to facilitate further uptake, addressing current barriers; and a route to market for small to large-scale renewable energy projects.

You already know that I think that the Agriculture (Wales) White Paper fails to champion productivity and could sadly lead to a higher reliance on imports. You already know that I want you to support my Welsh wool pledge. And you already know my views on your failures with renewable energy, such as the most recent retrograde step of scrapping business rate grants for hydropower schemes in private ownership from 1 April 2021, and this has the potential to negatively impact on 75 per cent of small-scale hydro operators in Wales. At a time when the CCC's latest report points out that Wales is not currently on track to achieve an 80 per cent reduction in emissions, let alone net zero by 2050, I do encourage you to reflect on your actions and note the collective view expressed in the CCERA report on the regulations, and I quote:

'Rhetoric must now be met with bold and decisive action.'

This climate crisis now—we've had 'climate change' and then 'climate emergency'; it is fair to say that we are now in a climate crisis. Hopefully, the next Welsh Government, whoever it may be, will provide the bold and decisive action that is desperately needed now as we go forward. Thank you. Diolch.

Hoffwn i siarad unwaith ar y pedwar offeryn wedi'u enwi ar y cyd yn rheoliadau newid yn yr hinsawdd (Cymru) 2021. Ar ôl ystyried y rhain yn ein Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig a darllen yr adroddiad byr gan y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, mae'n bleser gennyf i roi fy nghefnogaeth lawn i'r rheoliadau hyn. Nawr, er bod hwn yn gam yn y cyfeiriad cywir, er hynny, mae'n symbol o rywfaint o ddiffyg uchelgais sydd wedi bod yn wir am Lywodraeth Cymru ers iddi ddatgan argyfwng hinsawdd ym mis Mehefin 2019.

Wrth gwrs, mae'n newyddion da bod adran 29 yn cael ei diwygio, fel bod '80%' yn cael ei disodli gan '100%', ond ni yw'r olaf yn y DU i gyd-fynd â'r targedau sero-net. Yn wir, rwy'n cytuno â'r farn y mae'r sector amgylcheddol wedi'i mynegi bod potensial i Gymru ddangos mwy o uchelgais a mynd ymhellach fyth na'r targedau sydd wedi'u nodi yma yn y rheoliadau hyn. Enghraifft wych yw'r sector amaethyddol. Er ein bod ni wedi'ch gweld chi'n torri un addewid drwy nodi adnoddau Llywodraeth Cymru i dargedu llygredd amaethyddol yn anghymesur ledled Cymru, a thorri un arall drwy fethu â chyflawni Deddf aer glân, mae angen i ni ddathlu a chefnogi'r ymdrech enfawr sy'n cael ei gwneud gan ein ffermwyr ledled Cymru.

Rwyf i'n falch o'r ffaith bod Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr Cymru ac Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr wedi gosod y nod uchelgeisiol o gyrraedd allyriadau nwyon tŷ gwydr sero-net ledled amaethyddiaeth gyfan yng Nghymru a Lloegr erbyn 2040. Fel y mae llywydd Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr Cymru wedi tynnu sylw ato'n briodol, nid un ateb sydd. Er mwyn cyflawni'r nod, mae angen amrywiaeth o fesurau arnom ni sy'n dod o dan dri phennawd cyffredinol: gwella effeithlonrwydd cynhyrchiol ffermwyr; gwella rheoli tir a gwella'r defnydd o dir er mwyn dal mwy o garbon; hybu ynni adnewyddadwy a'r bioeconomi ehangach. Felly, rwyf i'n eich annog chi i gymeradwyo adroddiad 'Cyflawni Sero Net: Amcan 2040 Amaeth', a gweithredu ar ei ofynion, gan gynnwys: datblygu polisi amaethyddol yn y dyfodol sy'n darparu ymrwymiad hirdymor i gefnogi'r newid i amaethyddiaeth sero-net, gan ganolbwyntio ar gynhyrchiant sy'n seiliedig ar fesurau i ddarparu sefydlogrwydd ac ymdrin ag ansefydlogrwydd y tu hwnt i reolaeth busnesau fferm unigol; cefnogi deunyddiau adeiladu ac inswleiddio newydd fel gwlân defaid, a mesurau polisi i hwyluso rhagor o defnydd, gan fynd i'r afael â'r rhwystrau presennol; a llwybr i farchnata ar gyfer prosiectau ynni adnewyddadwy bach i fawr.

Rydych chi eisoes yn gwybod fy mod i'n credu bod Papur Gwyn Amaethyddiaeth (Cymru) yn methu â hyrwyddo cynhyrchiant ac y gallai, yn anffodus, arwain at fwy o ddibyniaeth ar fewnforio. Rydych chi eisoes yn gwybod fy mod i eisiau i chi gefnogi fy addewid gwlân Cymru. Ac rydych chi eisoes yn gwybod fy marn o ran eich methiannau gydag ynni adnewyddadwy, fel y cam yn ôl diweddaraf o gael gwared ar grantiau ardrethi busnes ar gyfer cynlluniau ynni dŵr mewn perchnogaeth breifat o 1 Ebrill 2021, ac mae gan hyn y posibilrwydd o gael effaith negyddol ar 75 y cant o weithredwyr ynni dŵr ar raddfa fach yng Nghymru. Ar adeg pan fo adroddiad diweddaraf y Pwyllgor Newid Hinsawdd yn nodi nad yw Cymru ar y trywydd iawn ar hyn o bryd i sicrhau gostyngiad o 80 y cant mewn allyriadau, heb sôn am sero-net erbyn 2050, rwy'n eich annog chi i fyfyrio ar eich gweithredoedd a nodi'r farn gyfunol a gafodd ei fynegi yn adroddiad Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig ar y rheoliadau, ac rwy'n dyfynnu:

Rhaid i rethreg gael ei hwynebu gan weithredu beiddgar a phendant erbyn hyn.

Mae'r argyfwng hinsawdd yn digwydd nawr—rydym ni wedi bod â 'newid hinsawdd' ac yna 'argyfwng hinsawdd'; mae'n deg dweud ein bod bellach mewn creisis hinsawdd. Gobeithio y bydd Llywodraeth nesaf Cymru, pwy bynnag y bo, yn darparu'r camau beiddgar a phendant y mae taer angen eu cymryd nawr wrth i ni symud ymlaen. Diolch.

17:30

Mi fydd Plaid Cymru yn cefnogi'r rheoliadau yma heddiw, ond, wrth gwrs, y cwestiwn sydd angen i ni i gyd ofyn i'n hunain yw: ydy'r targedau yma'n ddigonol? Ydyn ni'n symud yn ddigon cyflym? Ac ydy cyrraedd net sero erbyn 2050 yn ddigon uchelgeisiol yn wyneb yr argyfwng hinsawdd a natur rŷn ni'n ei brofi? 

Pan gefnogodd y Senedd yma gynnig Plaid Cymru i ddatgan argyfwng hinsawdd ddwy flynedd yn ôl, roedden ni i gyd yn disgwyl ymateb gan y Llywodraeth a fyddai'n debycach i'r ymateb dŷn ni wedi'i weld yn sgil y pandemig, nid y diffyg gweithredu trawsnewidiol rŷn ni wedi'i weld hyd yma. Dwi ddim yn meddwl bod y targedau yma yn ddigonol; rwy'n gryf o'r farn y dylai Llywodraeth Cymru ymrwymo i gyrraedd net sero lawer cynharach na 2050. Fe soniodd y Gweinidog yn ei sylwadau agoriadol ynglŷn â'r angen i alfaneiddio gwledydd eraill yn eu hymdrechion i fynd i'r afael â hyn. Wel, mae yna nifer o wledydd o gwmpas y byd sy'n anelu at drosglwyddo'n gyflymach na ni i net sero. Mae Sweden yn anelu at 2045, mae Gwlad yr Iâ yn anelu at 2040, Awstria 2040, y Ffindir 2035. Ac mae yna ranbarthau iswladwriaethol sy'n llawer mwy uchelgeisiol eto, hyd yn oed os nad yw'r wladwriaeth ei hun yr un mor uchelgeisiol. Nawr te, dyna chi gymhariaeth gyda'n sefyllfa ni yng Nghymru. Mae Jämtland, rhanbarth yn Sweden, yn anelu at net sero erbyn 2030; mae dinasranbarth Copenhagen yn Nenmarc yn targedu 2025.

Dwi'n gwybod mai gweithredu argymhellion y Pwyllgor Newid Hinsawdd mae'r rheoliadau yma, ond dylem ni ddim jest bodloni â hynny. Proses o drafod a negodi gyda nhw sydd ei hangen fan hyn; cyflwyno cynllun gwaith a rhaglen weithredu llawer mwy uchelgeisiol, ac yna, mi fyddai hynny'n cael ei adlewyrchu yn y targedau y maen nhw'n eu hargymell ar ein cyfer ni. Ac mae angen mwy o uchelgais. Mae rhaglen amgylcheddol y Cenhedloedd Unedig wedi dangos mai gostyngiad o 7.6 y cant y flwyddyn mewn allyriadau nwyon tŷ gwydr yw'r isafswm cyfartaledd byd-eang sy'n ofynnol i aros o fewn nod cytundeb Paris, ac ar ben hynny, wrth gwrs, mae cytundeb Paris yn disgwyl i wledydd cyfoethog, fel y Deyrnas Unedig a Chymru, fod yn llawer mwy uchelgeisiol o ran lleihau allyriadau, o'u cymharu â gwledydd sy'n datblygu, ac nid yn sylweddol waeth o ran uchelgais.

Felly, tra y byddwn ni yn cefnogi'r rheoliadau hyn heddiw, dwi eisiau ei gwneud yn glir y byddai Llywodraeth Plaid Cymru yn y Senedd nesaf yn adolygu'r targedau yma ac yn newid y targedau yma er mwyn ymrwymo i dargedau net sero llawer mwy uchelgeisiol na'r hyn sydd o'n blaenau ni heddiw.

Plaid Cymru will be supporting these regulations today, but the question that we all need to ask ourselves is whether these targets are adequate. Are we moving swiftly enough? And is reaching net zero by 2050 sufficiently ambitious in the face of the climate and nature emergency that we're experiencing?

When this Senedd supported a Plaid Cymru motion to declare a climate emergency two years ago, we all expected a response from Government that would be more similar to the response that we've seen as a result of the pandemic, not the lack of action that we have seen to date. I don't think that these targets are sufficient; I'm strongly of the view that the Welsh Government should commit to net zero far sooner than 2050. The Minister, in her opening comments, mentioned the need to galvanise other nations in their attempts to tackle this issue. Well, there are a number of nations around the world that are aiming to transfer to net zero far quicker than we are. Sweden has a target of 2045, Iceland is looking at 2040, Austria 2040, Finland 2035. And there are subnational states that are far more ambitious yet, even if the state itself isn't as ambitious. Now, there's a comparison with our situation here in Wales. Jämtland, a region of Sweden, is looking for net zero by 2030; the city region of Copenhagen in Denmark is targeting 2025.

I know that these regulations are implementing the CCC recommendations, but we shouldn't be content with that. It's a process of negotiation with them that we need here; we need to introduce a work programme and an action plan that's far more ambitious and that would then be reflected in the targets that they recommend for us. And we need more ambition. The UN environmental programme has shown that a reduction of 7.6 per cent in greenhouse gas emissions is the average global minimum that's required to remain within the Paris agreement aims, and in addition to that, the Paris agreement expects wealthy nations, such as the UK and Wales, to be far more ambitious in terms of reducing emissions, as compared to developing nations.

Therefore, whilst we will support these regulations today, I want to make it clear that a Plaid Cymru Government in the next Senedd would review these targets and would change them to commit to far more ambitious net-zero targets than what's before us today.

I very much welcome the new targets, and I think that we all have to do what we can in everything we do; it isn't just down to Government, it's down to every single one of us. The closure of Aberthaw coal-fired power station was the low-hanging fruit. We always knew that it was going to be a big one in terms of reducing our carbon emissions, but that is a relatively straightforward thing to do. We have to take action now so that the heavy lifting is done before 2030 if we are going to meet our zero-carbon 2050 target. The reason, Janet Finch-Saunders, that Wales was the last to declare net zero was to take account of the fact that we had our heritage of heavy industry, including steel, on which the rest of the UK relies. The clean air Act will follow in the next Parliament as long as Welsh Labour is returned as the main party, and it's only been postponed because of COVID.

I want to focus on the need to ensure that all our buildings are net zero, as soon as we can practically manage that. I'm very pleased to read that the Construction Industry Training Board has really thought about this and has advised that we need to create at least 12,000 specialist jobs by 2028 in order to not just build the power stations of the future, which are going to be homes, but also to retrofit all our existing buildings, which are going to still be 80 per cent of our buildings in 2050. Those are very, very important contributions to ensuring that we get where we need to be, but there are other things we need to explore further. I was very surprised in Lord Deben's report of the UK Climate Change Committee to see the very small number of heat pumps that are being used in Wales, which is surprising, simply because there are so many homes not on the grid, and heat pumps provide a really good alternative renewable energy source for buildings in areas that are not on the grid. That's something that we clearly need to develop further.

We are also going to need to legislate to ensure that no new buildings are going to be anything less than net zero. I'm glad to say that Cardiff and Vale health board is really taking this on as one of the things we must do. Certainly, the way in which they developed the Lakeside wing, the Nightingale hospital at the Heath, has all the features we ought to expect from all new buildings. And for those house builders who continue to build to the same old, same old standards, we need to introduce legislation to put a stop to that as soon as we possibly can.

Rwyf i'n croesawu'r targedau newydd yn fawr, ac rwy'n credu bod yn rhaid i bob un ohonom ni wneud yr hyn a allwn ni ym mhopeth a wnawn ni; nid mater i'r Llywodraeth yn unig yw hyn, mae'n ymwneud â phob un ohonom ni. Cau gorsaf bŵer glo Aberddawan oedd y peth a oedd yn hawdd i'w wneud. Roeddem ni bob amser yn gwybod y byddai'n un mawr o ran lleihau ein hallyriadau carbon, ond mae hynny'n beth cymharol syml i'w wneud. Mae'n rhaid i ni weithredu nawr er mwyn i'r gwaith caled gael ei wneud cyn 2030 os ydym ni eisiau cyrraedd ein targed di-garbon ar gyfer 2050. Y rheswm, Janet Finch-Saunders, mai Cymru oedd yr olaf i ddatgan sero-net oedd ystyried y ffaith bod gennym ni ein treftadaeth o ddiwydiant trwm, gan gynnwys dur, y mae gweddill y DU yn dibynnu arno. Bydd y Ddeddf aer glân yn dilyn yn y Senedd nesaf cyn belled â bod Llafur Cymru yn cael ei dychwelyd fel y brif blaid, a dim ond oherwydd COVID y mae wedi'i gohirio.

Rwyf i eisiau canolbwyntio ar yr angen i sicrhau bod ein holl adeiladau'n sero-net, cyn gynted ag y gallwn ni wneud hynny'n ymarferol. Rwy'n falch iawn o ddarllen bod Bwrdd Hyfforddi'r Diwydiant Adeiladu wir wedi meddwl am hyn ac wedi dweud bod angen i ni greu o leiaf 12,000 o swyddi arbenigol erbyn 2028 er mwyn nid yn unig adeiladu gorsafoedd pŵer y dyfodol, a fydd yn gartrefi, ond hefyd i ôl-ffitio ein holl adeiladau presennol, a fydd yn dal i fod yn 80 y cant o'n hadeiladau yn 2050. Mae'r rheini'n gyfraniadau pwysig iawn i sicrhau ein bod ni'n cyrraedd lle mae angen i ni fod, ond mae pethau eraill y mae angen i ni eu harchwilio ymhellach. Roeddwn i'n synnu'n fawr yn adroddiad yr Arglwydd Deben am Bwyllgor Newid Hinsawdd y DU i weld y nifer fach iawn o bympiau gwres sy'n cael eu defnyddio yng Nghymru, sy'n syndod, dim ond bod cynifer o gartrefi nad ydyn nhw ar y grid, ac mae pympiau gwres yn ffynhonnell ynni adnewyddadwy arall dda iawn i adeiladau mewn ardaloedd nad ydyn nhw ar y grid. Yn amlwg, mae hynny'n rhywbeth y mae angen i ni ei ddatblygu ymhellach.

Bydd angen i ni ddeddfu hefyd i sicrhau na fydd unrhyw adeiladau newydd yn ddim llai na sero-net. Rwy'n falch o ddweud bod bwrdd iechyd Caerdydd a'r Fro yn derbyn hyn fel un o'r pethau y mae'n rhaid i ni ei wneud. Yn sicr, mae gan y ffordd yr oedden nhw wedi datblygu adain Glan-y-Llyn, ysbyty Nightingale yn y Mynydd Bychan, yr holl nodweddion y dylem ni eu disgwyl gan bob adeilad newydd. Ac i'r adeiladwyr tai hynny sy'n parhau i adeiladu i'r un hen hen safonau, mae angen i ni gyflwyno deddfwriaeth i roi terfyn ar hynny cyn gynted ag y gallwn ni.

17:35

I welcome the amendments to our emissions targets. Faced with one of the biggest threats to the planet, our nation and our way of life, the previous response was not sufficient to meet the threat head on. Thankfully, the debate has moved on from whether or not human activity has irreparably damaged the climate to what we're going to do about it. Even with us achieving net zero over the next three decades, future generations will have to live with the impact from climate change. Frequent extreme weather events will see Wales bombarded with winter flooding and summer droughts, affecting every aspect of our lives. Added to this, rising sea levels will threaten our coastal communities, and this is with us taking action. If we had stuck with the Welsh Government's previous targets, we would be contributing to much more damaging impacts on our climate and our ecosystem. As it stands, net zero by 2050 is the minimum we should be setting our sights on. I welcome the Welsh Government introducing these changes now, and hope that whoever is in Government following the Senedd elections will commit to accelerating the timeline. Yes, achieving these reductions will be tough, but things will be even tougher if we don't. I urge Members to support all four sets of regulations for the sake of our future generations. Diolch yn fawr. Thank you.

Rwy'n croesawu'r gwelliannau i'n targedau allyriadau. Gan ein bod ni'n wynebu un o'r bygythiadau mwyaf i'r blaned, ein cenedl a'n ffordd o fyw, nid oedd yr ymateb blaenorol yn ddigon i fynd i'r afael â'r bygythiad yn uniongyrchol. Diolch byth, mae'r ddadl wedi symud ymlaen o weld a yw gweithgarwch dynol wedi niweidio'r hinsawdd yn anadferadwy i'r hyn yr ydym ni'n mynd i'w wneud yn ei gylch. Hyd yn oed gyda ni'n cyflawni sero-net yn ystod y tri degawd nesaf, bydd yn rhaid i genedlaethau'r dyfodol fyw gydag effaith newid yn yr hinsawdd. Bydd digwyddiadau tywydd eithafol aml yn gweld Cymru'n cael ei churo gan lifogydd gaeaf a sychder yn yr haf, gan effeithio ar bob agwedd ar ein bywydau. Yn ychwanegol at hyn, bydd cynnydd yn lefelau'r môr yn bygwth ein cymunedau arfordirol, ac mae hynny gyda ni'n gweithredu. Os byddem ni wedi cadw at dargedau blaenorol Llywodraeth Cymru, byddem ni'n cyfrannu at effeithiau llawer mwy niweidiol ar ein hinsawdd a'n ecosystem. Fel y mae, sero-net erbyn 2050 yw'r isafswm y dylem ni fod yn anelu ato. Rwy'n croesawu Llywodraeth Cymru yn cyflwyno'r newidiadau hyn nawr, ac rwy'n gobeithio y bydd pwy bynnag sydd mewn Llywodraeth yn dilyn etholiadau'r Senedd yn ymrwymo i gyflymu'r amserlen. Bydd, bydd cyflawni'r gostyngiadau hyn yn anodd, ond bydd pethau hyd yn oed yn anoddach os na wnawn ni hynny. Rwy'n annog yr Aelodau i gefnogi pob un o'r pedair set o reoliadau er budd cenedlaethau'r dyfodol. Diolch yn fawr. Diolch.

Thank you. I have no Members who've indicated they wish to intervene, therefore I call the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs to reply to the debate—Lesley Griffiths.

Diolch. Nid oes gennyf i unrhyw Aelodau sydd wedi dweud eu bod am ymyrryd, felly rwy'n galw ar Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig i ymateb i'r ddadl—Lesley Griffiths.

Diolch, Deputy Presiding Officer. Achieving the new targets will be a huge challenge, but the cost of action is far outweighed by the cost of inaction, and the new pathway effectively brings forward our existing 80 per cent target by 15 years to 2035. Janet Finch Saunders says there's a lack of ambition; well, I don't see that lack of ambition at all. I think this Welsh Government has displayed very bold and decisive action. The changes required will affect every person, every home, every workplace, and will be really dramatic. I think Jenny Rathbone recognised that when she said that Government couldn't do this on its own. 

If I can just pick up a couple of points from Mike Hedges, the Chair of the CCERA committee, I don't recognise any of the points regarding lack of consultation; they were all spelled out in the statement and the engagement plan—and consultation on specific policy areas as well. So, I think there is, obviously, the commitment to do that. I think the response to the committee doesn't refuse to consult on the plan. We've agreed the need to work very closely with Senedd committees to maximise engagement, and obviously having an all-Wales plan means that people have an opportunity to directly input, as well as to shape the national plan.

Janet Finch-Saunders doesn't seem to understand that our emissions profile is very different to that of England and Scotland, and that's why we have different dates. Llyr Huws Gruffydd missed the point; we've brought forward earlier dates based on evidence and ambition, not just ambition alone. That's a robust way, I think, of proceeding, and we're the only part of the UK to bring forward an earlier date since the 2019 advice. We are leading the way. As you referred to, I went back to the Climate Change Committee when they came forward with the 95 per cent that they thought we could achieve by 2050 and asked them to look at how we could achieve net zero. Many of the examples that Llyr Huws Gruffydd gave of earlier net zero dates were not in legislation. They were ambitions. Of course, we share the ambition to go faster as well, but this is about setting the legal backstop.

The next Government must build on the work we've started to ensure these changes are shared fairly across our society and all regions of Wales, and they must use the recovery and the reconstruction from the pandemic to make the 2020s the decisive decade for climate action. I'm grateful to Members who have indicated support for these regulations today. I think what that will do is really add to the momentum that we have here in Wales for our contribution to global warming—by giving their support for these regulations today and setting Wales's first net-zero goal. Diolch.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Bydd cyrraedd y targedau newydd yn her enfawr, ond mae cost gweithredu yn cael ei orbwyso'n sylweddol gan gost diffyg gweithredu, ac mae'r llwybr newydd i bob pwrpas yn dod â'n targed presennol o 80 y cant ymlaen gan 15 mlynedd i 2035. Mae Janet Finch Saunders yn dweud bod diffyg uchelgais; wel, nid wyf i'n gweld y diffyg uchelgais hwnnw o gwbl. Rwy'n credu bod Llywodraeth Cymru wedi dangos camau beiddgar a phendant iawn. Bydd y newidiadau sydd eu hangen yn effeithio ar bob person, pob cartref, pob gweithle, a bydd yn ddramatig iawn. Rwy'n credu bod Jenny Rathbone wedi cydnabod hynny pan ddywedodd na allai'r Llywodraeth wneud hyn ar ei phen ei hun. 

Os gaf i godi ychydig o'r pwyntiau gan Mike Hedges, Cadeirydd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig, nid wyf i'n cydnabod unrhyw un o'r pwyntiau ynglŷn â diffyg ymgynghori; cawson nhw i gyd eu hamlygu yn y datganiad a'r cynllun ymgysylltu—ac ymgynghori ar feysydd polisi penodol hefyd. Felly, rwy'n credu bod yna ymrwymiad, yn amlwg, i wneud hynny. Dydw i ddim yn credu bod yr ymateb i'r pwyllgor yn gwrthod ymgynghori ar y cynllun. Rydym ni wedi cytuno bod angen gweithio'n agos iawn gyda phwyllgorau'r Senedd i wneud y gorau o ymgysylltu, ac mae'n amlwg bod cael cynllun Cymru gyfan yn golygu bod gan bobl y cyfle i gyfrannu'n uniongyrchol, yn ogystal â llunio'r cynllun cenedlaethol.

Nid yw'n ymddangos bod Janet Finch-Saunders yn deall bod ein proffil allyriadau yn wahanol iawn i broffil Lloegr a'r Alban, a dyna pam mae gennym ni ddyddiadau gwahanol. Collodd Llyr Huws Gruffydd y pwynt; rydym ni wedi cyflwyno dyddiadau cynharach yn seiliedig ar dystiolaeth ac uchelgais, nid dim ond uchelgais yn unig. Mae hynny'n ffordd gadarn, rwy'n meddwl, o fwrw ymlaen, a ni yw'r unig ran o'r DU i gyflwyno dyddiad cynharach ers cyngor 2019. Rydym ni'n arwain y ffordd. Fel y gwnaethoch chi gyfeirio ato, es i yn ôl at y Pwyllgor Ar y Newid yn yr Hinsawdd pan gyflwynon nhw'r 95 y cant yr oedden nhw'n credu y gallem ni ei gyflawni erbyn 2050 a gofyn iddyn nhw edrych ar sut y gallem ni gyflawni sero-net. Nid oedd llawer o'r enghreifftiau a roddodd Llyr Huws Gruffydd o ddyddiadau sero-net cynharach mewn deddfwriaeth. Uchelgeisiau oedden nhw. Wrth gwrs, rydym ni'n rhannu'r uchelgais i fynd yn gyflymach hefyd, ond mae hyn yn ymwneud â gosod yr ôl-stop cyfreithiol.

Bydd yn rhaid i'r Llywodraeth nesaf ddatblygu'r gwaith yr ydym ni wedi'i ddechrau i sicrhau bod y newidiadau hyn yn cael eu rhannu'n deg ledled ein cymdeithas a phob rhanbarth yng Nghymru, a bydd yn rhaid iddyn nhw ddefnyddio'r adfer a'r ailadeiladu rhag y pandemig i wneud y 2020au yn ddegawd pendant ar gyfer gweithredu o ran yr hinsawdd. Rwy'n ddiolchgar i'r Aelodau sydd wedi nodi cefnogaeth i'r rheoliadau hyn heddiw. rwy'n credu bod yr hyn y bydd hynny'n ei wneud yn ychwanegu'n wirioneddol at y momentwm sydd gennym ni yma yng Nghymru o ran ein cyfraniad at gynhesu byd-eang—drwy roi eu cefnogaeth i'r rheoliadau hyn heddiw a gosod nod sero-net cyntaf Cymru. Diolch.

17:40

The proposal is to agree the motion under item 21. Does any Member object? I don't see objections. Therefore, in accordance with Standing Order 12.36, that motion is agreed.

Y cynnig yw ein bod ni'n derbyn y cynnig o dan eitem 21. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nid wyf i'n gweld gwrthwynebiadau. Felly, yn unol â Rheol Sefydlog 12.36, mae'r cynnig hwnnw'n cael ei dderbyn.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

The proposal is to agree the motion under item 22. Does any Member object? I don't see objections. Therefore, again, in accordance with Standing Order 12.36, the motion is agreed.

Y cynnig yw ein bod yn derbyn y cynnig o dan eitem 22. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nid wyf i'n gweld gwrthwynebiadau. Felly, unwaith eto, yn unol â Rheol Sefydlog 12.36, mae'r cynnig yn cael ei dderbyn.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

The proposal is to agree the motion under item 23. Does any Member object? No. Therefore, item 23 is agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Y cynnig yw ein bod yn derbyn y cynnig o dan eitem 23. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir eitem 23 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

The proposal is to agree the motion under item 24. Does any Member object? No. Therefore, the motion under item 24 is agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Y cynnig yw ein bod yn derbyn y cynnig o dan eitem 24. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig o dan eitem 24 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

25. Rheoliadau Cymorth Amaethyddol (Diwygiadau Amrywiol) (Cymru) (Ymadael â’r UE) 2021
25. The Agricultural Support (Miscellaneous Amendments) (Wales) (EU Exit) Regulations 2021

Item 25 on the agenda is the Agricultural Support (Miscellaneous Amendments) (Wales) (EU Exit) Regulations 2021—no, it's not, it's been withdrawn. I do apologise. I've just seen that now. Having read it all out and practised where to put the brackets in, it's been withdrawn.

Eitem 25 ar yr agenda yw Rheoliadau Cymorth Amaethyddol (Diwygiadau Amrywiol) (Cymru) (Ymadael â'r UE) 2021—na, nid yw hynny'n digwydd, mae wedi'i dynnu'n ôl. Rwy'n ymddiheuro. Rwyf newydd weld hynny nawr. Ar ôl darllen y cyfan allan ac ymarfer ble i roi'r cromfachau i mewn, mae wedi'i dynnu'n ôl.

26. Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar y Bil Cam-Drin Domestig
26. Legislative Consent Motion on the Domestic Abuse Bill

Item 26 is the legislative consent motion on the Domestic Abuse Bill. I call on the Deputy Minister and Chief Whip to move the motion. Jane Hutt.

Eitem 26 yw'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Cam-drin Domestig. Rwy'n galw ar y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip i wneud y cynnig. Jane Hutt.

Cynnig NDM7649 Jane Hutt

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai Senedd y DU ystyried y darpariaethau yn y Bil Cam-drin Domestig i’r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd.

Motion NDM7649 Jane Hutt

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 29.6 agrees that provisions in the Domestic Abuse Bill in so far as they fall within the legislative competence of the Senedd, should be considered by the UK Parliament.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Can I start by saying that I'm pleased to propose this legislative consent motion and welcome the opportunity to explain why I believe the Senedd should approve it? It is very timely that we're debating this today. I want to start by offering our condolences—and I'm sure this is shared across the Senedd—to the family of Sarah Everard. As I said in my written statement, issued earlier today, this Government has always been very clear about our ambition to end violence against women and girls, and the outcry at Sarah's death is a reminder to us all of the vital importance of all the action that we can take to address this issue. Of course, that's underpinned by our violence against women and domestic abuse legislation and strategy. But today's debate is also very timely.

I'd like to thank the members of the Legislation, Justice and Constitution Committee and the Equality, Local Government and Communities Committee for their scrutiny of the LCM and supplementary LCM No. 2. I believe this Bill marks a valuable piece of legislation, elements of which should also apply to Wales. The Bill will address some very important areas that I will briefly highlight today. Of course, as I've said, in Wales, we already have our Violence Against Women, Domestic Abuse and Sexual Violence (Wales) Act 2015, which creates a statutory definition of VAWDASV. In a similar way, the definition within the Domestic Abuse Bill will ensure VAWDASV is properly understood, considered unacceptable, and challenged in all walks of life across devolved and non-devolved services. And this chimes well with the purpose of this Government's VAWDASV strategy to improve the prevention of all forms of domestic abuse and violence. 

The Bill makes various changes to court processes, including prohibiting the accused from cross-examining the complainant in civil proceedings, as is already the case in criminal proceedings. And this is also in line with our VAWDASV strategy to provide support to victims and protect them. The Bill creates the role of the domestic abuse commissioner for England and Wales as a statutory office holder. We've obtained an amendment to the Bill as originally introduced that will prevent the commissioner from encroaching on devolved matters. I've already had two meetings with the designate commissioner, Nicole Jacobs, and she's keen to work with this Government, Welsh local authorities and third sector organisations to contribute to VAWDASV provision and action in Wales. 

The UK Government's recent amendment tabled on 1 March and included within the supplementary LCM No. 3 will ensure the commissioner has a copy of final domestic homicide review reports, which will help develop good practice in non-devolved services, such as police and probation services here in Wales. I'm particularly supportive of the recent UK Government amendments that will further improve the provision for survivors in Wales, which are included in the supplementary LCM No. 3. The amendment for non-fatal strangulation makes it an offence to intentionally strangle or suffocate another person, in particular where such an assault leaves no or only minor visible injuries. This new and specific offence will make it easier to bring such perpetrators to justice. And I gave my strong backing to this offence when I recently met Ministers Chalk and Atkins, sponsors of this Bill. I also welcome the amendment to extend the offence of controlling or coercive behaviour in a familial or intimate relationship to ex-partners and family members that do not live together. We know all too well that violence does not end simply because people no longer live together.

And I'd finally like to welcome the UK Government's amendment that ensures that victims are not charged a fee by medical practitioners for a report or letter to access civil legal aid. Anecdotal evidence suggests this issue is not large scale in Wales, but I would not want to see victims of abuse, who are so often destitute with little or no money, having to pay for such a report to help them prove for the purpose of legal aid that they've suffered domestic abuse. 

I referred to the killing of Sarah Everard right at the start of my speech, which has affected us all. This Government will continue to work in partnership with specialist services and with Welsh police forces, police and crime commissioners, public safety boards and the Crown Prosecution Service. This Bill must offer the strongest possible protection to women, and I urge Members to offer support for this important LCM, and I move this motion. 

Diolch, Dirprwy Lywydd. A gaf i ddechrau drwy ddweud fy mod i'n falch o gynnig y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn ac rwy'n croesawu'r cyfle i egluro pam yr wyf i'n credu y dylai'r Senedd ei gymeradwyo? Mae'n amserol iawn ein bod ni'n trafod hyn heddiw. Rwyf i eisiau dechrau drwy gynnig ein cydymdeimlad—ac rwy'n siŵr bod hyn yn cael ei rannu ledled Senedd—i deulu Sarah Everard. Fel y dywedais i yn fy natganiad ysgrifenedig, a gafodd ei gyhoeddi yn gynharach heddiw, mae'r Llywodraeth hon bob amser wedi bod yn glir iawn ynglŷn â'n huchelgais i roi terfyn ar drais yn erbyn menywod a merched, ac mae'r protestiadau yn sgil marwolaeth Sarah yn ein hatgoffa ni i gyd o bwysigrwydd hanfodol yr holl gamau y gallwn ni eu cymryd i fynd i'r afael â'r mater hwn. Wrth gwrs, mae hynny'n seiliedig ar ein deddfwriaeth a'n strategaeth trais yn erbyn menywod a cham-drin domestig. Ond mae'r ddadl heddiw hefyd yn amserol iawn.

Hoffwn i ddiolch i aelodau'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad a'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau am graffu ar y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol a memorandwm cydsyniad deddfwriaethol atodol Rhif 2. Rwy'n credu bod y Bil hwn yn nodi darn gwerthfawr o ddeddfwriaeth, a dylai elfennau ohono fod yn berthnasol i Gymru hefyd. Bydd y Bil yn ymdrin â rhai meysydd pwysig iawn y byddaf i'n tynnu sylw atyn nhw yn fyr heddiw. Wrth gwrs, fel y dywedais i, yng Nghymru, mae gennym ni eisoes ein Deddf Trais yn Erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015, sy'n creu diffiniad statudol o drais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais Rhywiol. Yn yr un modd, bydd y diffiniad o fewn y Bil Cam-drin Domestig yn sicrhau bod trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol yn cael ei ddeall yn briodol, ei ystyried yn annerbyniol, a'i herio ym mhob agwedd ar fywyd ledled gwasanaethau datganoledig a gwasanaethau nad ydyn nhw wedi'u datganoli. Ac mae hyn yn cyd-fynd yn dda â diben strategaeth trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol y Llywodraeth hon i wella'r broses o atal pob math o gam-drin domestig a thrais.

Mae'r Bil yn gwneud newidiadau amrywiol i brosesau llysoedd, gan gynnwys gwahardd y cyhuddedig rhag croesholi'r achwynydd mewn achosion sifil, fel sy'n digwydd eisoes mewn achosion troseddol. Ac mae hyn hefyd yn cyd-fynd â'n strategaeth trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol i roi cymorth i ddioddefwyr a'u diogelu. Mae'r Bil yn creu swydd comisiynydd cam-drin domestig Cymru a Lloegr fel deiliad swydd statudol. Rydym ni wedi cael gwelliant i'r Bil fel y cafodd ei gyflwyno'n wreiddiol a fydd yn atal y comisiynydd rhag ymyrryd ar faterion datganoledig. Rwyf i eisoes wedi cael dau gyfarfod gyda'r darpar gomisiynydd, Nicole Jacobs, ac mae hi'n awyddus i weithio gyda'r Llywodraeth hon, awdurdodau lleol Cymru a sefydliadau'r trydydd sector i gyfrannu at ddarpariaeth a gweithredu trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol yng Nghymru. 

Bydd gwelliant diweddar Llywodraeth y DU a gafodd ei gyflwyno ar 1 Mawrth ac sydd wedi'i gynnwys yn y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol atodol Rhif 3 yn sicrhau bod gan y comisiynydd gopi o adroddiadau adolygu dynladdiad domestig terfynol, a fydd yn helpu i ddatblygu arfer da mewn gwasanaethau nad ydyn nhw wedi'u datganoli, fel yr heddlu a'r gwasanaethau prawf yma yng Nghymru. Rwy'n arbennig o gefnogol i welliannau diweddar Llywodraeth y DU a fydd yn gwella'r ddarpariaeth ar gyfer goroeswyr yng Nghymru ymhellach, sydd wedi'u cynnwys yn y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol atodol Rhif 3. Mae'r gwelliant ar gyfer tagu nad yw'n angheuol yn ei gwneud yn drosedd i dagu neu'i fygu unigolyn arall yn fwriadol, yn enwedig pan nad yw ymosodiad o'r fath yn gadael unrhyw anafiadau gweladwy neu dim ond mân anafiadau gweladwy. Bydd y drosedd newydd a phenodol hon yn ei gwneud yn haws dod â throseddwyr o'r fath i gyfiawnder. A rhoddais i fy nghefnogaeth gref i'r drosedd hon pan wnaethom ni gyfarfod yn ddiweddar â'r Gweinidogion Chalk ac Atkins, noddwyr y Bil hwn. Rwyf i hefyd yn croesawu'r gwelliant i ymestyn y tramgwydd o reoli ymddygiad neu ymddygiad rheolaeth drwy orfodaeth o ran perthynas deuluol neu berthynas agos at gyn-bartneriaid ac aelodau o'r teulu nad ydyn nhw'n byw gyda'i gilydd. Rydym ni'n gwybod yn iawn nad yw trais yn dod i ben dim ond oherwydd nad yw pobl yn byw gyda'i gilydd mwyach.

Ac i orffen, hoffwn i groesawu gwelliant Llywodraeth y DU sy'n sicrhau nad yw ffi yn cael ei chodi ar ddioddefwyr gan ymarferwyr meddygol am adroddiad neu lythyr i'w galluogi i gael cymorth cyfreithiol sifil. Mae tystiolaeth anecdotaidd yn awgrymu nad yw hwn yn fater mawr yng Nghymru, ond ni fyddwn i eisiau gweld dioddefwyr camdriniaeth, sydd mor aml yn anghenus gyda fawr ddim, neu dim arian o gwbl, yn gorfod talu am adroddiad o'r fath i'w helpu i brofi at ddibenion cymorth cyfreithiol eu bod wedi dioddef cam-drin domestig. 

Cyfeiriais i at laddiad Sarah Everard ar ddechrau fy araith i, sydd wedi effeithio ar bob un ohonom ni. Bydd y Llywodraeth hon yn parhau i weithio mewn partneriaeth â gwasanaethau arbenigol a gyda heddluoedd Cymru, comisiynwyr heddluoedd a throseddu, byrddau diogelwch cyhoeddus a Gwasanaeth Erlyn y Goron. Mae'n rhaid i'r Bil hwn gynnig yr amddiffyniad cryfaf posibl i fenywod, ac anogaf yr Aelodau i gynnig cefnogaeth i'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol pwysig hwn, ac rwy'n cynnig y cynnig hwn. 

17:45

Thank you. Can I call on the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Mick Antoniw?

Diolch. A gaf i alw ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mick Antoniw?

Diolch, Dirprwy Lywydd. We considered the Welsh Government’s original legislative consent memorandum for the Bill in September and October last year, and we considered the supplementary LCM at our meeting on 8 February. We laid a single report on the two LCMs on 25 February. 

Our report notes the Deputy Minister’s assessment of the provisions in the Bill which require Senedd consent, in particular that consent is being sought as a result of the Bill’s broader overall purpose. We sought clarification from the Deputy Minister as to why the Welsh Government considered that consent was required. We believed that a more thorough analysis and explanation in this respect should have been included in the original LCM. We did not consider that clauses 65, 66 and 68 as currently drafted could be made by the Senedd. However, it is apparent from our correspondence with the Deputy Minister and from the supplementary LCM that the Welsh Government has considered these issues within the broader context of the Bill’s wider purposes, namely domestic abuse, which is in a devolved area.

Our report highlights the requirements of Standing Order 29, which states that an LCM is needed when a Bill makes provision for any purpose within the legislative competence of the Senedd. Taking this wider view, we agree that these provisions do relate to a purpose within the legislative competence of the Senedd. 

Given that memorandum No. 3 was only laid on Friday afternoon, we have not had time to give it any consideration in committee. However, I do note that a number of further amendments have been made to the Bill that impact on devolved competencies. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Fe wnaethom ni ystyried memorandwm cydsyniad deddfwriaethol gwreiddiol Llywodraeth Cymru ar gyfer y Bil ym mis Medi a mis Hydref y llynedd, ac fe wnaethom ni ystyried y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol atodol yn ein cyfarfod ar 8 Chwefror. Fe wnaethom ni gyflwyno un adroddiad ar y ddau femorandwm ar 25 Chwefror.

Mae ein hadroddiad yn nodi asesiad y Dirprwy Weinidog o'r darpariaethau yn y Bil y mae angen cydsyniad y Senedd ar eu cyfer, yn benodol bod cydsyniad yn cael ei geisio o ganlyniad i ddiben cyffredinol ehangach y Bil. Fe wnaethom ni ofyn am eglurhad gan y Dirprwy Weinidog ynghylch pam yr oedd Llywodraeth Cymru o'r farn bod angen cydsyniad. Roeddem ni o'r farn y dylai dadansoddiad ac esboniad mwy trylwyr yn hyn o beth fod wedi eu cynnwys yn y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol gwreiddiol. Nid oeddem ni o'r farn y gallai cymalau 65, 66 a 68 fel y maen nhw wedi'u drafftio ar hyn o bryd gael eu gwneud gan y Senedd. Fodd bynnag, mae'n amlwg o'n gohebiaeth â'r Dirprwy Weinidog ac o'r memorandwm cydsyniad deddfwriaethol atodol, fod Llywodraeth Cymru wedi ystyried y materion hyn yng nghyd-destun ehangach dibenion ehangach y Bil, sef cam-drin domestig, sydd mewn maes datganoledig.

Mae ein hadroddiad yn tynnu sylw at ofynion Rheol Sefydlog 29, sy'n nodi bod angen cynnig cydsyniad deddfwriaethol pan fydd Bil yn gwneud darpariaeth at unrhyw ddiben sydd o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd. Gan ystyried y farn ehangach hon, rydym ni'n cytuno bod y darpariaethau hyn yn ymwneud â diben o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd.

O ystyried mai dim ond prynhawn dydd Gwener y cafodd memorandwm Rhif 3 ei osod, nid ydym wedi cael amser i roi unrhyw ystyriaeth iddo yn y pwyllgor. Fodd bynnag, rwyf i yn nodi bod nifer o welliannau eraill wedi eu gwneud i'r Bil sy'n effeithio ar gymwyseddau datganoledig. Diolch, Dirprwy Lywydd.

17:50

Just following on from what the Deputy Minister, Jane Hutt, just said at the beginning of her contribution, I'd like just to put on record as well that the Welsh Conservatives have the family of Sarah Everard firmly in our thoughts too, and we share her sentiments. The need for us to do more is sadly highlighted by her murder, and the need for us all to work collaboratively to ensure the safety of women in our country.

The Domestic Abuse Bill is a landmark piece of legislation that will transform the response of Government to victims in Wales and help bring perpetrators to justice. There are some 2.4 million victims of domestic abuse a year, aged 16 to 74, two thirds of whom are women. And more than one in 10 of all offences recorded by the police are domestic abuse related. We are all aware of the increased pressure—that we've highlighted many times in this Chamber—that lockdown measures introduced to combat the pandemic are having on families and relationships.

In December 2019, the UK Government was elected with a manifesto commitment to support all victims of domestic abuse and passed the Domestic Abuse Bill, originally introduced in the last Parliament. The Bill aims to ensure that victims have the confidence to come forward and report their experiences, safe in the knowledge that the state will do everything it can both to support them and their children and pursue the abuser.

In spring 2018, the UK Government conducted a public consultation on transforming the response to domestic abuse, which attracted over 3,200 responses. The Government response to the consultation and draft Domestic Abuse Bill were published in January 2019. The Government response set out 123 commitments, both legislative and non-legislative, designed to promote awareness of domestic abuse, protect and support victims and their families, transform the justice process, to prioritise victims' safety and provide an effective response to perpetrators, and to drive consistency and better performance in the response to domestic abuse across all local areas, agencies, and sectors.

Domestic abuse is a heinous crime that threatens the lives of victims in their own homes, where they should feel safe. So, it is right that we should give victims the support they need to help them and their children rebuild their lives. So, the Welsh Conservatives will support this motion.

Yn dilyn yr hyn y mae'r Dirprwy Weinidog, Jane Hutt, newydd ei ddweud ar ddechrau ei chyfraniad, hoffwn i ei roi ar gofnod hefyd fod teulu Sarah Everard yn gadarn yn ein meddyliau ni yng Ngheidwadwyr Cymru hefyd, a'n bod yn rhannu ei theimladau. Mae ei llofruddiaeth yn amlygu yn anffodus yr angen i ni wneud mwy, a'r angen i bob un ohonom ni gydweithio i sicrhau diogelwch menywod yn ein gwlad.

Mae'r Bil Cam-drin Domestig yn ddarn pwysig o ddeddfwriaeth a fydd yn trawsnewid ymateb y Llywodraeth i ddioddefwyr yng Nghymru ac yn helpu i sicrhau bod troseddwyr yn cael eu dwyn o flaen eu gwell. Mae yna ryw 2.4 miliwn o ddioddefwyr cam-drin domestig bob blwyddyn, rhwng 16 a 74 oed, ac mae dwy ran o dair ohonyn nhw'n fenywod. Ac mae mwy nag un o bob 10 o'r holl droseddau sy'n cael eu cofnodi gan yr heddlu yn gysylltiedig â cham-drin domestig. Rydym ni i gyd yn ymwybodol o'r pwysau cynyddol—yr ydym ni wedi tynnu sylw ato droeon yn y Siambr hon—y mae mesurau cyfyngiadau symud sydd wedi eu cyflwyno i fynd i'r afael â'r pandemig yn eu rhoi ar deuluoedd a pherthnasoedd.

Ym mis Rhagfyr 2019, cafodd Llywodraeth y DU ei hethol gydag ymrwymiad maniffesto i gefnogi pawb sy'n dioddef cam-drin domestig a phasiodd y Bil Cam-drin Domestig, a gafodd ei gyflwyno yn wreiddiol yn y Senedd ddiwethaf. Nod y Bil yw sicrhau bod gan ddioddefwyr yr hyder i gyflwyno eu hunain ac adrodd eu profiadau, gan wybod y bydd y wladwriaeth yn gwneud popeth o fewn ei gallu i'w cefnogi nhw a'u plant a mynd ar drywydd y camdriniwr.

Yng ngwanwyn 2018, cynhaliodd Llywodraeth y DU ymgynghoriad cyhoeddus ar drawsnewid yr ymateb i gam-drin domestig, a ddenodd dros 3,200 o ymatebion. Cafodd ymateb y Llywodraeth i'r ymgynghoriad a'r Bil Cam-drin Domestig drafft ei gyhoeddi ym mis Ionawr 2019. Nododd ymateb y Llywodraeth 123 o ymrwymiadau, rhai deddfwriaethol a rhai anneddfwriaethol, a gafodd eu cynllunio i hyrwyddo ymwybyddiaeth o gam-drin domestig, amddiffyn a chefnogi dioddefwyr a'u teuluoedd, trawsnewid y broses gyfiawnder, blaenoriaethu diogelwch dioddefwyr a darparu ymateb effeithiol i gamdrinwyr, ac ysgogi cysondeb a gwell perfformiad wrth ymateb i gam-drin domestig ym mhob ardal, asiantaeth a sector lleol.

Mae cam-drin domestig yn drosedd ffiaidd sy'n bygwth bywydau dioddefwyr yn eu cartrefi eu hunain, lle dylen nhw deimlo'n ddiogel. Felly, mae'n iawn ein bod ni'n rhoi'r cymorth sydd ei angen ar ddioddefwyr i'w helpu nhw a'u plant i ailgydio yn eu bywydau. Felly, bydd y Ceidwadwyr Cymreig yn cefnogi'r cynnig hwn.

I didn't think that today could pass without saying something about the pandemic of male violence against women after the events of the past two weeks. The weekend before last, 16-year-old Wenjing Lin from the Rhondda was killed as a result of male violence. We then heard that the body of Sarah Everard had been found, and it looks like she was also killed by male violence. Our thoughts go to both Wenjing's and Sarah's loved ones, and all the loved ones of people we have lost to male violence. And I also want to pay tribute to all those who are living with the after-effects of male violence. Many women are currently frightened; many women have little faith that if they do complain, it'll be taken seriously. And yes, of course it's not all men who pose a risk to us, but how are we meant to know which are the good ones, and which are the ones out to cause us harm?

We know that women are more likely to be killed by someone that they know well. We know that in work, in the street, in the pub, on public transport, women are not safe and do not feel safe. We know because behaviours from the relatively minor to the pretty serious take place in public on a regular basis and more often than not, they go unchallenged. Too many people are willing to look the other way, to not get involved, and this is what has to change. The UK Government has missed numerous opportunities to protect women and girls in this Bill, and I very much hope that it will be strengthened. It does contain good elements, and I particularly welcome the developments on the issue of strangulation. But it could have gone so much further. Plaid Cymru tabled amendments, one of which was to create a domestic abuse register. A 2016 report from Cardiff University says

'Research demonstrates that the majority of male domestic abuse perpetrators are repeat offenders, with English research producing a figure of 83% within a six-year period'.

Domestic abuse charities have also called for a register to tackle this. They've also called for there to be no discrimination against women from a migrant background when seeking and accessing services, in line with the Istanbul convention. Safety for women shouldn't be for some women, it shouldn't just be for white women, it should be for all women.

Our aim, surely, has to be to end this pandemic of male violence. No-one benefits from it. So many live in fear of it. It's grounded in misogyny that is now institutionalised, and it's that that needs tackling. The men who do this must stop. The society that enables them and the institutions that protect them have to change. Misogyny kills, and we have to kill misogyny now. 

Nid oeddwn i'n meddwl y gallem ni fynd heddiw heb ddweud rhywbeth am y pandemig o drais gan ddynion yn erbyn menywod ar ôl digwyddiadau'r pythefnos diwethaf. Y penwythnos cyn diwethaf, cafodd Wenjing Lin 16 oed o'r Rhondda ei lladd o ganlyniad i drais gan ddyn. Wedyn fe wnaethom ni glywed bod corff Sarah Everard wedi'i ganfod, ac mae'n ymddangos y cafodd hithau ei lladd hefyd o ganlyniad i drais gan ddyn. Rydym ni'n meddwl am anwyliaid Wenjing a Sarah, a holl anwyliaid y bobl yr ydym ni wedi eu colli o ganlyniad i drais gan ddynion. A hoffwn i dalu teyrnged hefyd i bawb sy'n byw ag ôl-effeithiau trais gan ddynion. Mae ofn ar lawer o fenywod ar hyn o bryd; prin yw'r ffydd sydd gan lawer o fenywod, os ydyn nhw'n cwyno, y bydd yn cael ei ystyried o ddifrif. Ac ie, wrth gwrs, nid pob dyn sy'n peri risg i ni, ond sut yr ydym ni i fod i wybod pa rai yw'r rhai da, a pha rai sy'n bwriadu achosi niwed i ni?

Rydym ni'n gwybod bod menywod yn fwy tebygol o gael eu lladd gan rywun y maen nhw'n ei adnabod yn dda. Rydym ni'n gwybod nad yw menywod yn y gwaith, ar y stryd, yn y dafarn, ar drafnidiaeth gyhoeddus, yn ddiogel ac nad ydyn nhw'n teimlo'n ddiogel. Rydym ni'n gwybod oherwydd bod ymddygiad o'r math cymharol fân i'r math eithaf difrifol yn digwydd yn gyhoeddus yn rheolaidd ac yn amlach na pheidio, nid yw'n cael ei herio. Mae gormod o bobl yn barod i edrych y ffordd arall, i beidio ag ymwneud â'r sefyllfa, a dyma'r hyn y mae'n rhaid ei newid. Mae Llywodraeth y DU wedi colli nifer o gyfleoedd i amddiffyn menywod a merched yn y Bil hwn, ac rwy'n mawr obeithio y caiff ei gryfhau. Mae yn cynnwys elfennau da, ac rwyf i'n croesawu'n arbennig y datblygiadau ar y mater o dagu. Ond gallai fod wedi mynd gymaint ymhellach. Cyflwynodd Plaid Cymru welliannau, ac un ohonyn nhw oedd creu cofrestr cam-drin domestig. Mae adroddiad yn 2016 gan Brifysgol Caerdydd yn dweud

Mae ymchwil yn dangos bod y rhan fwyaf o droseddwyr cam-drin domestig sy'n ddynion yn droseddwyr aml, wrth i ymchwil o Loegr nodi ffigur o 83% o fewn cyfnod o chwe blynedd.

Mae elusennau cam-drin domestig hefyd wedi galw am gofrestr i ymdrin â hyn. Maen nhw hefyd wedi galw am ddim gwahaniaethu yn erbyn menywod o gefndir mudol wrth geisio a defnyddio gwasanaethau, yn unol â chonfensiwn Istanbul. Ni ddylai diogelwch i fenywod fod ar gyfer rhai menywod, ni ddylai fod ar gyfer menywod gwyn yn unig, dylai fod ar gyfer pob menyw.

Mae'n rhaid mai ein nod, siawns, yw rhoi terfyn ar y pandemig hwn o drais gan ddynion. Nid oes neb yn elwa arno. Mae cynifer o bobl yn byw mewn ofn ohono. Mae wedi'i wreiddio mewn casineb at fenywod sydd bellach yn rhywbeth sefydliadol, a dyna y mae angen mynd i'r afael ag ef. Mae'n rhaid i'r dynion sy'n gwneud hyn roi'r gorau iddi. Mae'n rhaid i'r gymdeithas sy'n eu galluogi nhw a'r sefydliadau sy'n eu hamddiffyn nhw newid. Mae casineb at fenywod yn lladd, a nawr mae'n rhaid i ni ladd casineb at fenywod.

17:55

Thank you. No Members have asked to make an intervention, therefore I'll ask the Deputy Minister and Chief Whip, Jane Hutt, to briefly reply to the debate. Jane Hutt.

Diolch. Nid oes yr un Aelod wedi gofyn am gael ymyriad, felly rwy'n gofyn i'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip, Jane Hutt, ymateb yn fyr i'r ddadl. Jane Hutt.

Thank you very much, Dirprwy Lywydd, and I'd like to thank you all for the contributions. First of all, the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee—I think you answered the point, Mick Antoniw, that we did see, as you did see, that the Welsh Government considered that consent would be required in relation to the provisions for Wales in this Bill, and I think this debate has enhanced that case quite clearly. But I'm grateful not only for your consideration, but also the consideration of the LJC committee, which also saw no objection to the agreement of the motion. 

I would like to thank Laura Anne Jones and Leanne Wood for their contributions today, and their thoughts and views and words, recognising that this is something where I hope we will get cross-party support to ensure that we protect our women and girls in Wales, and take all necessary steps to end violence against women and all forms of abuse in Wales. I'm grateful to Leanne Wood for mentioning Wenjing Lin—our thoughts are with her and her family—and to recall that only last week it was International Women's Day, when I issued a statement about this and about the progress we're making with tackling violence against women, domestic abuse and sexual violence, and Jess Phillips, the Labour MP in Westminster, was once again reading out the names of those women who've been killed as a result of male violence. So, it has been a very important debate for us today.

I hope also in terms of supporting this motion you will see that, in my statement today, I'm calling on the UK Government to strengthen the Police, Crime, Sentencing and Courts Bill to ensure that the criminal justice system fully protects women and girls. Diolch yn fawr. 

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd, a hoffwn i ddiolch i chi i gyd am y cyfraniadau. Yn gyntaf, Cadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad—rwy'n credu y gwnaethoch chi ateb y pwynt, Mick Antoniw, y gwnaethom ni weld, fel y gwnaethoch chithau weld, bod Llywodraeth Cymru o'r farn y byddai angen cydsyniad mewn cysylltiad â darpariaethau Cymru yn y Bil hwn, ac rwyf i'n credu bod y ddadl hon wedi atgyfnerthu'r achos hwnnw yn eithaf clir. Ond rwy'n ddiolchgar, nid yn unig am eich ystyriaeth chi, ond hefyd am ystyriaeth y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad nad oedd yntau yn gweld unrhyw wrthwynebiad i gytundeb y cynnig.

Hoffwn ddiolch i Laura Anne Jones a Leanne Wood am eu cyfraniadau heddiw, a'u hystyriaethau a'u safbwyntiau a'u geiriau, gan gydnabod bod hyn yn rhywbeth yr wyf i'n gobeithio y cawn ni gefnogaeth drawsbleidiol amdano i sicrhau ein bod yn amddiffyn ein menywod a'n merched yng Nghymru, ac yn cymryd pob cam angenrheidiol i roi terfyn ar drais yn erbyn menywod a phob math o gam-drin yng Nghymru. Rwy'n ddiolchgar i Leanne Wood am sôn am Wenjing Lin—mae ein meddyliau gyda hi a'i theulu—ac i gofio mai dim ond yr wythnos diwethaf yr oedd yn Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod, pan gyhoeddais i ddatganiad yn ymwneud â hyn ac â'r cynnydd rydym ni'n ei wneud o ran mynd i'r afael â thrais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, ac roedd Jess Phillips, yr AS Llafur yn San Steffan, unwaith eto yn darllen enwau'r menywod hynny sydd wedi eu lladd o ganlyniad i drais gan ddynion. Felly, mae hi wedi bod yn ddadl bwysig iawn i ni heddiw.

Rwyf i'n gobeithio hefyd, o ran cefnogi'r cynnig hwn, y gwelwch chi fy mod i, yn fy natganiad heddiw, yn galw ar Lywodraeth y DU i gryfhau'r Bil Heddlu, Trosedd, Dedfrydu a Llysoedd i sicrhau bod y system cyfiawnder troseddol yn amddiffyn menywod a merched yn llawn. Diolch yn fawr.

Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? I don't see any objections, and therefore the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Diolch. Y cynnig yw ein bod yn derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nid wyf i'n gweld unrhyw wrthwynebiadau, ac felly derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

27. Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar y Bil Gwasanaethau Ariannol
27. Legislative Consent Motion on the Financial Services Bill

Item 27 on our agenda is a legislative consent motion on the Financial Services Bill, and again I call on the Deputy Minister and Chief Whip to move the motion, Jane Hutt. 

Mae eitem 27 ar ein hagenda yn gynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Gwasanaethau Ariannol, ac unwaith eto rwy'n galw ar y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip i wneud y cynnig, Jane Hutt.

Cynnig NDM7650 Jane Hutt

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai Senedd y DU ystyried y darpariaethau yn y Bil Gwasanaethau Ariannol i’r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd.

Motion NDM7650 Jane Hutt

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 29.6 agrees that provisions in the Financial Services Bill in so far as they fall within the legislative competence of the Senedd, should be considered by the UK Parliament.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Diolch, Dirprwy Lywydd. I move the motion that the Senedd agrees the UK Parliament should consider the provisions in clause 34 of the UK Government's Financial Services Bill. Clause 34 of the Bill makes provisions that relate to personal debt management, designed to help people in problem debt to repay what they owe to their creditors in a managed way. Consent is required because these provisions fall within the legislative competence of the Senedd. It is my opinion that the provisions should be made by the UK Parliament as this represents the most appropriate and proportionate legislative vehicle to enable the drafting of the regulations that will allow the statutory debt repayment plan to apply in Wales.

I'd like to thank the two Senedd committees who have scrutinised the memorandum. Both committees reported they were satisfied the Bill does make provision for a purpose within the competence of the Senedd, with the Economy, Infrastructure and Skills Committee concluding that there is no reason to object to the Senedd agreeing to a legislative consent motion.

The statutory debt repayment plan is the second part of the debt respite scheme, and I led the debate last November when the Senedd approved the regulations for the first part of the debt respite scheme, breathing space, to apply in Wales. Breathing space will give a person the time they need to get professional advice to identify their best pathway out of debt, and, when introduced, the statutory debt repayment plan will offer people a debt solution that will help them to repay what they owe to their creditors in a manageable time frame when they exit breathing space. For the duration of their statutory debt repayment plan, a person will receive legal protections from their creditors taking enforcement action or adding interest charges and fees to their debt. And given the length of time that a statutory debt repayment plan may last, it would be designed to be flexible so it can respond to the changing circumstances that people face during the period they're paying their debts off under the plan.

Officials will work closely with the UK Government policy makers to ensure the statutory debt repayment plan regulations align with the specific needs of people in Wales, and the regulations will be laid before the Senedd for approval. So, given the financial problems that we know people are facing because of COVID-19, those deepening inequalities, the vital role of our advice services, the single advice fund, which has been boosted this year, it is disappointing that the UK Government hasn't set a specific date to implement the statutory debt repayment scheme. So, in moving this motion, I am urging the UK Government to make the regulations in the coming months and implement the statutory debt repayment plan as soon as practical thereafter. Diolch.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n cynnig y cynnig bod y Senedd yn cytuno y dylai Senedd y DU ystyried y darpariaethau yng nghymal 34 o Fil Gwasanaethau Ariannol Llywodraeth y DU. Mae cymal 34 o'r Bil yn gwneud darpariaethau sy'n ymwneud â rheoli dyledion personol, sydd wedi'i gynllunio i helpu pobl sydd mewn dyled broblemus i ad-dalu'r hyn sy'n ddyledus ganddyn nhw i'w credydwyr mewn ffordd reoledig. Mae angen cydsyniad oherwydd bod y darpariaethau hyn yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd. Yn fy marn i, dylai Senedd y DU wneud y darpariaethau gan mai dyma'r cyfrwng deddfwriaethol mwyaf priodol a chymesur i alluogi drafftio'r rheoliadau a fydd yn caniatáu i'r cynllun ad-dalu dyledion statudol fod yn gymwys yng Nghymru.

Hoffwn i ddiolch i ddau bwyllgor y Senedd sydd wedi craffu ar y memorandwm. Dywedodd y ddau bwyllgor eu bod yn fodlon bod y Bil yn gwneud darpariaeth at ddiben o fewn cymhwysedd y Senedd, a daeth Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau i'r casgliad nad oes unrhyw reswm dros wrthwynebu i'r Senedd yn cytuno ar gynnig cydsyniad deddfwriaethol.

Y cynllun ad-dalu dyledion statudol yw ail ran y cynllun seibiant dyledion, ac fe wnes i arwain y ddadl fis Tachwedd diwethaf pan gymeradwyodd y Senedd y rheoliadau ar gyfer rhan gyntaf y cynllun seibiant dyledion, lle i anadlu, i fod yn gymwys yng Nghymru. Bydd lle i anadlu yn rhoi'r amser sydd ei angen ar unigolyn i gael cyngor proffesiynol i nodi ei lwybr gorau allan o ddyled, ac, o'i gyflwyno, bydd y cynllun ad-dalu dyledion statudol yn cynnig ateb i ddyled i bobl a fydd yn eu helpu i ad-dalu'r hyn sy'n ddyledus ganddyn nhw i'w credydwyr dros amserlen ymarferol pan fyddan nhw'n gadael y lle i anadlu. Trwy gydol ei gynllun ad-dalu dyledion statudol, bydd unigolyn yn cael amddiffyniadau cyfreithiol gan ei gredydwyr sy'n cymryd camau gorfodi neu'n ychwanegu taliadau llog a ffioedd at ei ddyled. Ac o ystyried faint o amser y gallai cynllun ad-dalu dyledion statudol bara, byddai wedi ei gynllunio i fod yn hyblyg fel y gall ymateb i'r amgylchiadau newidiol y mae pobl yn eu hwynebu yn ystod y cyfnod y maen nhw'n talu eu dyledion o dan y cynllun.

Bydd swyddogion yn gweithio'n agos gyda llunwyr polisi Llywodraeth y DU i sicrhau bod rheoliadau'r cynllun ad-dalu dyledion statudol yn cyd-fynd ag anghenion penodol pobl yng Nghymru, a bydd y rheoliadau'n cael eu gosod gerbron y Senedd i'w cymeradwyo. Felly, o ystyried y problemau ariannol yr ydym ni'n gwybod y mae pobl yn eu hwynebu oherwydd COVID-19, yr anghydraddoldebau hynny sy'n dyfnhau, rhan hanfodol ein gwasanaethau cynghori, y gronfa gynghori sengl, sydd wedi cael hwb eleni, mae'n siomedig nad yw Llywodraeth y DU wedi pennu dyddiad penodol i weithredu'r cynllun ad-dalu dyledion statudol. Felly, wrth gynnig y cynnig hwn, rwyf i'n annog Llywodraeth y DU i wneud y rheoliadau yn ystod y misoedd nesaf a gweithredu'r cynllun ad-dalu dyledion statudol cyn gynted ag y bo'n ymarferol i wedi hynny. Diolch.

18:00

Thank you. Can I call on the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Mick Antoniw?

Diolch. A gaf i alw ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mick Antoniw?

Thank you again, Dirprwy Lywydd. We considered the legislative consent memorandum on the Financial Services Bill in November last year, and our report was laid last December. Members will be aware that the Senedd consented to the Financial Guidance and Claims Act 2018 in February 2018, and it made provision for the creation of a debt respite scheme, consisting of two parts: breathing space and the statutory debt repayment plan. Our committee considered the first part of the scheme—that is the Debt Respite Scheme (Breathing Space Moratorium and Mental Health Crisis Moratorium) (England and Wales) Regulations 2020—last November. The Senedd subsequently approved these regulations on 10 November 2020.

The Financial Services Bill, as the Minister has outlined, makes provision in relation to the second part of the scheme, concerning the statutory debt repayment plan. In our report, we noted the Welsh and UK Government's assessments that clause 32 requires the Senedd’s consent and the Welsh Government’s explanation of why making provision for Wales in the Bill is appropriate. We also noted that any future regulations made by UK Ministers, to the extent that they will provide for the statutory debt repayment plan to apply in relation to Wales, will need to be laid before and approved by a resolution of the Senedd in order for them to apply in Wales. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Diolch eto, Dirprwy Lywydd. Fe wnaethom ni ystyried y memorandwm cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Gwasanaethau Ariannol ym mis Tachwedd y llynedd, a chafodd ein hadroddiad ei gyflwyno fis Rhagfyr diwethaf. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol bod y Senedd wedi cydsynio i Ddeddf Cyfarwyddyd Ariannol a Hawliadau 2018 ym mis Chwefror 2018, a darparodd ar gyfer creu cynllun seibiant dyledion, a oedd yn cynnwys dwy ran: lle i anadlu a'r cynllun ad-dalu dyledion statudol. Ystyriodd ein pwyllgor ran gyntaf y cynllun—hynny yw Rheoliadau'r Cynllun Seibiant Dyledion (Moratoriwm Lle i Anadlu a Moratoriwm Argyfwng Iechyd Meddwl) (Cymru a Lloegr) 2020—fis Tachwedd diwethaf. Cymeradwyodd y Senedd y rheoliadau hyn wedyn gan y Senedd ar 10 Tachwedd 2020.

Mae'r Bil Gwasanaethau Ariannol, fel y mae'r Gweinidog wedi ei amlinellu, yn gwneud darpariaeth o ran ail ran y cynllun, yn ymwneud â'r cynllun ad-dalu dyledion statudol. Yn ein hadroddiad, fe wnaethom ni nodi asesiadau Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU bod cymal 32 yn gofyn am gydsyniad y Senedd ac esboniad Llywodraeth Cymru o pam mae'n briodol gwneud darpariaeth ar gyfer Cymru yn y Bil. Fe wnaethom ni hefyd nodi y bydd angen i unrhyw reoliadau y mae Gweinidogion y DU yn eu gwneud yn y dyfodol, i'r graddau y byddan nhw'n darparu i'r cynllun ad-dalu dyledion statudol fod yn berthnasol o ran Cymru, gael eu gosod gerbron y Senedd a'u cymeradwyo drwy benderfyniad er mwyn iddyn nhw fod yn berthnasol yng Nghymru. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Thank you. I have no Members who have requested to speak or make interventions. Therefore, I will ask the Deputy Minister and Chief Whip to reply briefly to the debate.

Diolch. Nid oes gen i unrhyw Aelodau sydd wedi gofyn am gael siarad na gwneud ymyriadau. Felly, gofynnaf i'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip ymateb yn fyr i'r ddadl.

Just briefly to say that I welcome the comments and the consideration by the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, and, once again, say that it is vital that Members support the motion that the Senedd agrees the UK Parliament should consider the provisions in clause 34 of the Financial Services Bill, in order that we can support our citizens, as COVID-19 has put household finances across Wales under such enormous strain, and we can move forward in this way by supporting this motion today to support our people in Wales in this situation. Diolch.

Dim ond i ddweud yn fyr fy mod i'n croesawu'r sylwadau a'r ystyriaeth gan Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, ac, unwaith eto, ddweud ei bod yn hanfodol i Aelodau gefnogi'r cynnig bod y Senedd yn cytuno y dylai Senedd y DU ystyried y darpariaethau yng nghymal 34 y Bil Gwasanaethau Ariannol, er mwyn i ni allu cefnogi ein dinasyddion, gan fod COVID-19 wedi rhoi cyllid cartrefi ledled Cymru o dan straen mor enfawr, a gallwn ni symud ymlaen fel hyn trwy gefnogi'r cynnig hwn heddiw i gefnogi ein pobl yng Nghymru sydd yn y sefyllfa hon. Diolch.

Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No, I don't see objections. Therefore, in accordance with Standing Order 12.36, the motion is agreed.

Diolch. Y cynnig yw ein bod ni'n derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na, nid wyf i'n gweld gwrthwynebiadau. Felly, yn unol â Rheol Sefydlog 12.36, derbynnir y cynnig.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Datganiad gan y Dirprwy Lywydd
Statement by the Deputy Presiding Officer

Before we move to the break for voting, I have a statement to make. I wish to inform the Senedd that, in accordance with Standing Order 26.75, the Welsh Elections (Coronavirus) Act 2021 was given Royal Assent today.

And now we break, and, in accordance with Standing Order 12.18, I suspend the meeting before proceeding to voting time. Thank you.

Cyn i ni symud at yr egwyl ar gyfer pleidleisio, mae gen i ddatganiad i'w wneud. Hoffwn i hysbysu'r Senedd bod Deddf Etholiadau Cymru (Coronafeirws) 2021, yn unol â Rheol Sefydlog 26.75, wedi cael Cydsyniad Brenhinol heddiw.

A nawr rydym yn torri, ac, yn unol â Rheol Sefydlog 12.18, rwy'n gohirio'r cyfarfod cyn symud ymlaen i'r cyfnod pleidleisio. Diolch.

Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 18:05.

Plenary was suspended at 18:05.

18:05

Ailymgynullodd y Senedd am 18:07, gyda'r Llywydd yn y Gadair.

The Senedd reconvened at 18:07, with the Presiding Officer in the Chair.

28. Cyfnod Pleidleisio
28. Voting Time

Dyma ni'n cyrraedd y cyfnod pleidleisio. Mae'r bleidlais gyntaf y prynhawn yma ar eitem 8. Eitem 8 yw Rheoliadau Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 (Diwygiadau Canlyniadol a Darpariaethau Amrywiol) 2021. Rwy'n galw am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 46, dau yn ymatal ac un yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi'i dderbyn.

We'll move now to voting time. The first vote this afternoon is on item 8, the Local Government and Elections (Wales) Act 2021 (Consequential Amendments and Miscellaneous Provisions) Regulations 2021. I call for a vote on the motion, tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 46, two abstentions and one against. Therefore, the motion is agreed.

Eitem 8 - Rheoliadau Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 (Diwygiadau Canlyniadol a Darpariaethau Amrywiol) 2021: O blaid: 46, Yn erbyn: 1, Ymatal: 2

Derbyniwyd y cynnig

Item 8 - The Local Government and Elections (Wales) Act 2021 (Consequential Amendments and Miscellaneous Provisions) Regulations 2021: For: 46, Against: 1, Abstain: 2

Motion has been agreed

Mae'r bleidlais nesaf ar eitem 9, sef y Rheoliadau Cyd-bwyllgor Corfforedig y Canolbarth (Cymru) 2021. Rwy'n galw am bleidlais ar y cynnig yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 28, pedwar yn ymatal ac 18 yn erbyn. Mae'r cynnig wedi'i dderbyn. 

The next vote is on item 9, the Mid Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021. I call for a vote on the motion, tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 28, four abstentions and 18 against. Therefore, the motion is agreed.

Eitem 9 - Rheoliadau Cyd-bwyllgor Corfforedig y Canolbarth (Cymru) 2021: O blaid: 28, Yn erbyn: 18, Ymatal: 4

Derbyniwyd y cynnig

Item 9 - The Mid Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021: For: 28, Against: 18, Abstain: 4

Motion has been agreed

Eitem 10 yw'r bleidlais nesaf, ar y Rheoliadau Cyd-bwyllgor Corfforedig y Gogledd (Cymru) 2021. Rwy'n galw am bleidlais, felly, ar y cynnig yma yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 28, tri yn ymatal ac 19 yn erbyn. Mae'r cynnig wedi'i dderbyn, felly.

Item 10 is next, the North Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021. I call for a vote on the motion, tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 28, three abstentions and 19 against. Therefore, the motion is agreed.

Eitem 10 - Rheoliadau Cyd-bwyllgor Corfforedig y Gogledd (Cymru) 2021: O blaid: 28, Yn erbyn: 19, Ymatal: 3

Derbyniwyd y cynnig

Item 10 - The North Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021 : For: 28, Against: 19, Abstain: 3

Motion has been agreed

18:10

Eitem 11 yw'r bleidlais nesaf, Rheoliadau Cyd-bwyllgor Corfforedig y De-orllewin (Cymru) 2021. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 28, tri yn ymatal, 19 yn erbyn. Felly, mae'r cynnig yna wedi ei dderbyn.

We'll move now to item 11, the South West Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021. I call for a vote on the motion, tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 28, three abstentions, 19 against. Therefore, the motion is agreed.

Eitem 11 - Rheoliadau Cyd-bwyllgor Corfforedig y De-orllewin (Cymru) 2021: O blaid: 28, Yn erbyn: 19, Ymatal: 3

Derbyniwyd y cynnig

Item 11 - The South West Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021 : For: 28, Against: 19, Abstain: 3

Motion has been agreed

Eitem 12 yw'r eitem nesaf i bleidleisio arni. Rheoliadau Cyd-bwyllgor Corfforedig y De-ddwyrain (Cymru) 2021 yw'r rhain. Ac felly dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 28, tri yn ymatal, 19 yn erbyn. Felly, mae'r cynnig yna wedi ei dderbyn.

Item 12 is next, the South East Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021. I call for a vote on the motion, tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 28, three abstentions, 19 against. Therefore, the motion is agreed.

Eitem 12 - Rheoliadau Cyd-bwyllgor Corfforedig y De-ddwyrain (Cymru) 2021: O blaid: 28, Yn erbyn: 19, Ymatal: 3

Derbyniwyd y cynnig

Item 12 - The South East Wales Corporate Joint Committee Regulations 2021 : For: 28, Against: 19, Abstain: 3

Motion has been agreed

Eitem 13 yw'r bleidlais nesaf, Gorchymyn Deddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2004 (Diwygio) (Cyrff Llywodraeth Leol yng Nghymru) 2021. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 36, tri yn ymatal, 11 yn erbyn. Felly, mae'r cynnig yna wedi ei dderbyn.

Item 13 next, the Public Audit (Wales) Act 2004 (Amendment) (Local Government Bodies in Wales) Order 2021. I call for a vote on the motion, tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 36, three abstentions, 11 against. Therefore, the motion is agreed.

Eitem 13 - Gorchymyn Deddf Archwilio Cyhoeddus (Cymru) 2004 (Diwygio) (Cyrff Llywodraeth Leol yng Nghymru) 2021: O blaid: 36, Yn erbyn: 11, Ymatal: 3

Derbyniwyd y cynnig

Item 13 - The Public Audit (Wales) Act 2004 (Amendment) (Local Government Bodies in Wales) Order 2021 : For: 36, Against: 11, Abstain: 3

Motion has been agreed

Eitem 14 yw'r eitem nesaf i bleidleisio arni, a'r rhain yw Rheoliadau Deddf Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus (Cymru) 2019 (Diwygio Atodlen 3) 2021. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 36, tri yn ymatal, 10 yn erbyn. Felly, mae'r cynnig o dan eitem 14 wedi ei dderbyn.

Item 14 is next, namely the Public Services Ombudsman (Wales) Act 2019 (Amendment of Schedule 3) Regulations 2021. I call for a vote on the motion, tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 36, three abstentions, 10 against. Therefore, the motion under item 14 is agreed.

Eitem 14 - Rheoliadau Deddf Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus (Cymru) 2019 (Diwygio Atodlen 3) 2021: O blaid: 36, Yn erbyn: 10, Ymatal: 3

Derbyniwyd y cynnig

Item 14 - The Public Services Ombudsman (Wales) Act 2019 (Amendment of Schedule 3) Regulations 2021: For: 36, Against: 10, Abstain: 3

Motion has been agreed

Eitem 15 sydd nesaf, Rheoliadau Cyd-bwyllgorau Corfforedig (Diwygio Atodlen 6 i Fesur y Gymraeg (Cymru) 2011) 2021. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 43, pedwar yn ymatal, pedwar yn erbyn. Felly, mae'r cynnig o dan eitem 15 wedi ei dderbyn.

Item 15 is next, the Corporate Joint Committees (Amendment of Schedule 6 to the Welsh Language (Wales) Measure 2011) Regulations 2021. I call for a vote on the motion, tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 43, four abstentions and four against. Therefore, the motion under item 15 is agreed.

18:15

Eitem 15 - Rheoliadau Cyd-bwyllgorau Corfforedig (Diwygio Atodlen 6 i Fesur y Gymraeg (Cymru) 2011) 2021: O blaid: 43, Yn erbyn: 4, Ymatal: 4

Derbyniwyd y cynnig

Item 15 - The Corporate Joint Committees (Amendment of Schedule 6 to the Welsh Language (Wales) Measure 2011) Regulations 2021 : For: 43, Against: 4, Abstain: 4

Motion has been agreed

Eitem 16 yw'r Gorchymyn Deddf Cydraddoldeb 2010 (Awdurdodau Cyhoeddus sy’n ddarostyngedig i Ddyletswydd Cydraddoldeb y Sector Cyhoeddus) (Cymru) 2021. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. 

Item 16 is the Equality Act 2010 (Public Authorities subject to the Public Sector Equality Duty) (Wales) Order 2021. I call for a vote on the motion, tabled in the name of Rebecca Evans. 

Close the vote.

Cau'r bleidlais.

O blaid 44, tri yn ymatal, tri yn erbyn, ac felly mae'r cynnig o dan eitem 16 wedi'i gymeradwyo.

In favour 44, three abstentions and three against, and therefore the motion under item 16 is agreed.

Eitem 16 - Gorchymyn Deddf Cydraddoldeb 2010 (Awdurdodau Cyhoeddus sy’n ddarostyngedig i Ddyletswydd Cydraddoldeb y Sector Cyhoeddus) (Cymru) 2021: O blaid: 44, Yn erbyn: 3, Ymatal: 3

Derbyniwyd y cynnig

Item 16 - The Equality Act 2010 (Public Authorities subject to the Public Sector Equality Duty) (Wales) Order 2021: For: 44, Against: 3, Abstain: 3

Motion has been agreed

Eitem 17 sydd nesaf. Rheoliadau Cyd-bwyllgorau Corfforedig (Swyddogaethau Trafnidiaeth) (Cymru) 2021 yw'r rhain. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 28, tri yn ymatal, 19 yn erbyn, felly mae'r cynnig wedi ei gymeradwyo.

We move now to item 17, the Corporate Joint Committees (Transport Functions) (Wales) Regulations 2021. I call for a vote on the motion, tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 28, three abstentions and 19 against, and therefore the motion is agreed.

Eitem 17 - Rheoliadau Cyd-bwyllgorau Corfforedig (Swyddogaethau Trafnidiaeth) (Cymru) 2021: O blaid: 28, Yn erbyn: 19, Ymatal: 3

Derbyniwyd y cynnig

Item 17 - The Corporate Joint Committees (Transport Functions) (Wales) Regulations 2021 : For: 28, Against: 19, Abstain: 3

Motion has been agreed

Eitem 18 yw'r eitem nesaf a'r bleidlais olaf. Rhain yw'r Rheoliadau Cyd-bwyllgorau Corfforedig (Cyffredinol) (Cymru) 2021. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 28, tri yn ymatal, 19 yn erbyn, ac felly mae'r cynnig yna o dan eitem 18 wedi ei gymeradwyo hefyd. 

We move now to item 18—the final vote, on the Corporate Joint Committees (General) (Wales) Regulations 2021. I call for a vote on the motion, tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 28, three abstentions and 19 against, and therefore the motion under item 18 is agreed.

Eitem 18 - Rheoliadau Cyd-bwyllgorau Corfforedig (Cyffredinol) (Cymru) 2021: O blaid: 28, Yn erbyn: 19, Ymatal: 3

Derbyniwyd y cynnig

Item 18 - The Corporate Joint Committees (General) (Wales) Regulations 2021 : For: 28, Against: 19, Abstain: 3

Motion has been agreed

Felly, diolch yn fawr i chi i gyd. Dyna ddiwedd ar ein gwaith ni am y dydd heddiw. Noswaith dda.

Thank you all very much. That concludes our proceedings for today. Good evening.

Daeth y cyfarfod i ben am 18:18.

The meeting ended at 18:18.