Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
15/12/2020Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:29 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:29 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni ddechrau, dwi angen nodi ychydig o bwyntiau. Cynhelir y cyfarfod hwn ar ffurf hybrid, gyda rhai Aelodau yn Siambr y Senedd ac eraill yn ymuno drwy gyswllt fideo. Bydd yr holl Aelodau sy'n cymryd rhan yn nhrafodion y Senedd, lle bynnag y bônt, yn cael eu trin yn gyfartal. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer Cyfarfod Llawn heddiw, ac mae'r rheini wedi'u nodi ar eich agenda chi. A dwi eisiau atgoffa'r Aelodau fod y Rheolau Sefydlog sy'n ymwneud â threfn yn y Cyfarfod Llawn yn berthnasol i'r cyfarfod yma, ac yr un mor berthnasol i Aelodau yn y Siambr â'r rhai sy'n ymuno drwy gyswllt fideo.
Welcome to this Plenary session. Before we begin, I want to set out a few points. This meeting will be held in hybrid format, with some Members in the Senedd Chamber and others joining by video-conference. All Members participating in proceedings of the Senedd, wherever they may be, will be treated equitably. A Plenary meeting held using video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting, and these are noted on your agenda. And I would remind Members that Standing Orders relating to order in Plenary meetings apply to this meeting, and apply equally to Members in the Chamber as to those joining virtually.
Yr eitem gyntaf yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Mark Reckless.
The first item is questions to the First Minister, and the first question is from Mark Reckless.
1. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o lefel y gefnogaeth ar gyfer ei chyfyngiadau coronafeirws? OQ56070
1. What assessment has the Welsh Government made of the level of support for its coronavirus restrictions? OQ56070
Llywydd, tests of public opinion continue to indicate strong majority support for the actions being taken by the Welsh Government to keep Wales safe.
Llywydd, mae profion o farn y cyhoedd yn parhau i ddangos cefnogaeth fwyafrifol gref i'r camau sy'n cael eu cymryd gan Lywodraeth Cymru i gadw Cymru yn ddiogel.
Well, First Minister, the YouGov poll published this morning showed support falling from 66 per cent to 45 per cent, with 47 per cent now opposed. And I just wonder whether you might find more support for your policy if you worked with the opposition rather than calling them disgraceful, and welcomed a royal visit to thank key workers rather than calling them divisive. Instead you, and I quote from your statement:
'set out how and when Wales will move between alert levels with all-Wales measures. We must do the same in Swansea as in Anglesey so long as it's different from England.'
First Minister, wouldn't we be better with a united UK approach?
Wel, Prif Weinidog, dangosodd arolwg barn YouGov a gyhoeddwyd y bore yma bod y gefnogaeth wedi gostwng o 66 y cant i 45 y cant, gyda 47 y cant bellach yn gwrthwynebu. Ac rwy'n meddwl tybed a allech chi ddod o hyd i fwy o gefnogaeth i'ch polisi pe byddech chi'n gweithio gyda'r wrthblaid yn hytrach na'u galw yn warthus, ac yn croesawu ymweliad brenhinol i ddiolch i weithwyr allweddol yn hytrach na'u galw yn rhwygol. Yn hytrach, rydych chi, a dyfynnaf o'ch datganiad:
yn nodi sut a phryd y bydd Cymru yn symud rhwng lefelau rhybudd gyda mesurau Cymru gyfan. Mae'n rhaid i ni wneud yr un fath yn Abertawe ag yn Ynys Môn cyn belled â'i fod yn wahanol i Loegr.
Prif Weinidog, oni fyddai'n well i ni fod â dull unedig y DU?
Llywydd, as far as I'm aware, neither Swansea nor Anglesey are in England. I've looked at the poll to which the Member refers. Voters in Wales were asked whether they preferred the approach taken by the Welsh Government or the approach taken by the English Government. Fifty-three per cent of people said they preferred the approach taken in Wales, 15 per cent preferred the approach that the Member continuously advocates here.
Llywydd, hyd y gwn i, nid yw Abertawe nac Ynys Môn yn Lloegr. Rwyf i wedi edrych ar yr arolwg y mae'r Aelod yn cyfeirio ato. Gofynnwyd i bleidleiswyr yng Nghymru pa un a oedd yn well ganddyn nhw'r dull a fabwysiadwyd gan Lywodraeth Cymru neu'r dull a fabwysiadwyd gan Lywodraeth Lloegr. Dywedodd 53 y cant o bobl eu bod nhw'n ffafrio'r dull a fabwysiadwyd yng Nghymru, roedd yn well gan 15 y cant y dull y mae'r Aelod yn ei gefnogi yn barhaus yn y fan yma.
First Minister, one of the big calls that has been made in recent weeks is obviously the changing restrictions over the Christmas period by the four nations of the United Kingdom. The situation here in Wales has moved on since that call was made, and I respect the climate in which that call was made by your good self as the First Minister. What do you think the public's reaction is to, and perception of, those changes that will happen over Christmas, given the circumstances that the Welsh Government obviously outline Wales is facing at the moment, both in its health service, the national health service here in Wales, but also the community transmission rates?
Prif Weinidog, un o'r penderfyniadau mawr a wnaed yn yr wythnosau diwethaf yn amlwg yw newid y cyfyngiadau dros gyfnod y Nadolig gan bedair gwlad y Deyrnas Unedig. Mae'r sefyllfa yma yng Nghymru wedi symud ymlaen ers gwneud y penderfyniad hwnnw, ac rwy'n parchu'r sefyllfa y gwnaed y penderfyniad hwnnw ynddi gennych chi fel y Prif Weinidog. Beth ydych chi'n feddwl yw ymateb y cyhoedd i'r newidiadau hynny a fydd yn digwydd dros y Nadolig, a'u tybiaeth ohonyn nhw, o gofio'r amgylchiadau y mae Llywodraeth Cymru yn amlwg yn amlinellu bod Cymru yn eu hwynebu ar hyn o bryd, yn ei gwasanaeth iechyd, y gwasanaeth iechyd gwladol yma yng Nghymru, ond hefyd y cyfraddau trosglwyddo cymunedol?
I thank Andrew R.T. Davies for that question, Llywydd. He will know that the four-nation agreement over Christmas was hammered out in detail over four different meetings between the four nations. It was a hard-won agreement; I will not lightly put it aside. I have a meeting later today with the First Minister of Scotland, First and Deputy First Ministers of Northern Ireland, and Michael Gove, as the Minister in charge of the Cabinet Office, and no doubt this issue will be discussed again there. The choice is a grim one, Llywydd, isn't it? I have read in my own e-mail account over the last couple of days heartrending pleas from people not to reverse what we have agreed for Christmas—people who live entirely alone and who have made their arrangements to be with people for the first time in many months, and who say to me that this is the only thing that they have been able to look forward to in recent weeks. And yet we know that if people do not use the modest amount of additional freedom available to them over the Christmas period responsibly, then we will see an impact of that on our already hugely hard-pressed health service.
So, I think the choice is an incredibly difficult one. At the moment, we have a four-nation agreement. I will discuss that later today. We will look at the figures again together. I still think that the arguments for having a rule-based approach to Christmas, modestly increased amounts of freedom for people, but where they know where the rules lie, is preferable to a free-for-all in which we have a situation where people simply aren't willing to go along with what is proposed and therefore make the rules up for themselves. So, as I said, Llywydd, in whichever way the Governments of the United Kingdom resolve this issue, it will be a very, very finely balanced set of judgments between different sorts of harms that are caused, whichever course of action you embark on.
Diolchaf i Andrew R.T. Davies am y cwestiwn yna, Llywydd. Bydd ef yn gwybod bod y cytundeb pedair gwlad ynghylch y Nadolig wedi cael ei negodi yn fanwl dros bedwar gwahanol gyfarfod rhwng y pedair gwlad. Roedd yn gytundeb y gweithiwyd yn galed i'w sicrhau; nid wyf i'n mynd i'w roi o'r neilltu ar chwarae bach. Mae gen i gyfarfod yn ddiweddarach heddiw gyda Phrif Weinidog yr Alban, Prif Weinidog a Dirprwy Brif Weinidogion Gogledd Iwerddon, a Michael Gove, fel y Gweinidog sy'n gyfrifol am Swyddfa'r Cabinet, ac mae'n siŵr y bydd y mater hwn yn cael ei drafod unwaith eto yn y fan honno. Mae'r dewis yn un difrifol, Llywydd, onid yw? Rwyf i wedi darllen yn fy nghyfrif e-bost fy hun dros yr ychydig ddyddiau diwethaf pledio torcalonnus gan bobl i beidio â gwrthdroi'r hyn yr ydym ni wedi ei gytuno arno ar gyfer y Nadolig—pobl sy'n byw ar eu pennau eu hunain yn llwyr ac sydd wedi gwneud eu trefniadau i fod gyda phobl am y tro cyntaf ers misoedd lawer, ac sy'n dweud wrthyf i mai dyma'r unig beth y maen nhw wedi gallu edrych ymlaen ato yn yr wythnosau diwethaf. Ac eto, rydym ni'n gwybod os na fydd pobl yn defnyddio'r rhyddid ychwanegol cymedrol sydd ar gael iddyn nhw dros gyfnod y Nadolig yn gyfrifol, yna byddwn ni'n gweld effaith hynny ar ein gwasanaeth iechyd sydd eisoes o dan bwysau aruthrol.
Felly, rwy'n credu bod y dewis yn un anodd dros ben. Ar hyn o bryd, mae gennym ni gytundeb pedair gwlad. Byddaf yn trafod hynny yn ddiweddarach heddiw. Byddwn yn edrych ar y ffigurau unwaith eto gyda'n gilydd. Rwy'n dal i gredu bod y dadleuon dros gael dull seiliedig ar reolau ar gyfer y Nadolig, cynnydd cymedrol i ryddid pobl, ond lle maen nhw'n gwybod beth yw'r rheolau, yn well na sefyllfa pawb drostynt eu hunain lle mae gennym ni sefyllfa pan nad yw pobl yn barod i gyd-fynd â'r hyn sy'n cael ei gynnig ac felly'n gwneud y rheolau drostynt eu hunain. Felly, fel y dywedais, Llywydd, ym mha ffordd bynnag y bydd Llywodraethau'r Deyrnas Unedig yn datrys y mater hwn, bydd yn gyfres o ddyfarniadau wedi'u pwyso a'u mesur yn ofalus dros ben rhwng gwahanol fathau o niwed a achosir, pa gamau bynnag y byddwch chi'n eu cymryd.
First Minister, I see on the 1 o'clock news today that Michael Gove is going to be writing to you shortly, to see whether there's going to be any development of the four-nation approach to Christmas. At the same time, we see across the UK and across Europe, and indeed in other parts of the world, significant actions being taken by Governments there, who are affected in exactly the same way as we are now, with increasing infection rates, but also the increasing public anxiety that actually exists. I'm wondering, First Minister, what you might be saying to Michael Gove in terms of how we might co-operate, but also what lessons are there that we can learn from what is happening in the rest of the world at the moment, where they're facing an almost identical, very similar situation to ourselves.
Prif Weinidog, rwy'n gweld ar y newyddion 1 o'r gloch heddiw y bydd Michael Gove yn ysgrifennu atoch chi yn fuan, i weld a fydd unrhyw ddatblygiad o'r dull pedair gwlad ar gyfer y Nadolig. Ar yr un pryd, rydym ni'n gweld ledled y DU a ledled Ewrop, ac mewn rhannau eraill o'r byd yn wir, gamau sylweddol yn cael eu cymryd gan Lywodraethau yno, sy'n cael eu heffeithio yn yr un ffordd yn union ag yr ydym ni'n cael ein heffeithio nawr, gyda chyfraddau heintio sy'n cynyddu, ond hefyd y pryder cynyddol sy'n bodoli ymhlith y cyhoedd. Rwy'n meddwl tybed, Prif Weinidog, beth allech chi fod yn ei ddweud wrth Michael Gove o ran sut y gallem ni gydweithredu, ond hefyd pa wersi sydd yna y gallwn ni eu dysgu o'r hyn sy'n digwydd yng ngweddill y byd ar hyn o bryd, lle maen nhw'n wynebu sefyllfa debyg iawn, bron yn union yr un fath â ninnau.
Well, the lesson, Llywydd, that I draw from the rest of the world is exactly the point that Mick Antoniw made, that Governments across Europe and more widely are having to take action in the face of the resurgence of this virus during winter conditions, with a virulence that was not predicted in the modelling that was carried out in many parts of the world. And, of course, we watched very carefully what happened yesterday in Germany, in Holland, in Italy. And I will be discussing with Michael Gove, directly, later today whether the four-nation agreement that we struck continues to have marginally more advantages than disadvantages, or whether there is a different balance that we ought to strike. In either direction, Llywydd, harm is done. Harm is done whether people get together over Christmas in a way that isn't responsible and doesn't observe all the advice we have given to people, or, if we seek to prevent people from meeting over Christmas, a different sort of harm will be done—to people's sense of mental health, to people's sense of how they can survive through this incredibly difficult year together. It is not at all a choice between one course of action that has clearly all the advantages and none of the disadvantages, and another course of action where all the disadvantages are to be found. In any direction, it is a very careful and difficult balance, with pluses and minuses on both sides of the ledger.
Wel, y wers, Lywydd, yr wyf i'n ei chymryd gan weddill y byd yw'r union bwynt a wnaeth Mick Antoniw, fod Llywodraethau ledled Ewrop ac yn ehangach yn gorfod gweithredu yn wyneb ton newydd o'r feirws hwn yn ystod amodau'r gaeaf, gyda ffyrnigrwydd na ragwelwyd yn y modelu a wnaed mewn sawl rhan o'r byd. Ac, wrth gwrs, roeddem ni'n gwylio yn ofalus iawn yr hyn a ddigwyddodd ddoe yn yr Almaen, yn yr Iseldiroedd, yn yr Eidal. A byddaf yn trafod gyda Michael Gove, yn uniongyrchol, yn ddiweddarach heddiw pa un a yw'r cytundeb pedair gwlad a sicrhawyd gennym ni yn dal i fod ag ychydig mwy o fanteision nag anfanteision, neu a oes gwahanol gydbwysedd y dylem ni ei daro. I'r naill gyfeiriad neu'r llall, Llywydd, bydd niwed yn cael ei wneud. Bydd niwed yn cael ei wneud pa un a yw pobl yn dod at ei gilydd dros y Nadolig mewn ffordd nad yw'n gyfrifol ac nad yw'n cadw at yr holl gyngor yr ydym ni wedi ei roi i bobl, neu, os byddwn ni'n ceisio atal pobl rhag cyfarfod dros y Nadolig, bydd gwahanol fath o niwed yn cael ei wneud—i synnwyr pobl o iechyd meddwl, i synnwyr pobl o sut y gallan nhw ymdopi drwy'r flwyddyn arbennig o anodd hon gyda'i gilydd. Nid yw'n ddewis llwyr rhwng un cam gweithredu sydd â'r holl fanteision yn amlwg a dim o'r anfanteision, a thrywydd arall lle gellir canfod yr holl anfanteision. I unrhyw gyfeiriad, mae'n gydbwysedd gofalus ac anodd iawn, â manteision ac anfanteision ar ddwy ochr y fantol.
2. A oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw gynlluniau i adolygu'r cyngor y mae wedi'i gael ynghylch mynd i'r afael â phandemig y coronafeirws? OQ56051
2. Does the Welsh Government have any plans to review the advice it has received in relation to tackling the coronavirus pandemic? OQ56051
I thank the Member for the question, Llywydd. The technical advisory cell provides co-ordination of the latest scientific and technical advice to support the Welsh Government decision making. This includes regular reviews of the evidence, analysis and advice from the UK’s Scientific Advisory Group for Emergencies and a wide range of other national and international sources.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn, Llywydd. Mae'r gell cyngor technegol yn cydgysylltu'r cyngor gwyddonol a thechnegol diweddaraf i gynorthwyo penderfyniadau Llywodraeth Cymru. Mae hyn yn cynnwys adolygiadau rheolaidd o'r dystiolaeth, dadansoddiad a chyngor gan Grŵp Cynghori Gwyddonol y DU ar Argyfyngau ac amrywiaeth eang o ffynonellau cenedlaethol a rhyngwladol eraill.
Thank you, First Minister. Throughout the pandemic, you have followed the advice provided to you by the technical advisory cell, yet the pandemic is raging out of control in Wales. Therefore, many people are concluding that there is a problem either with the advice or with its implementation. And as we cannot see the advice given to Ministers, just summaries, we can only conclude that the advice given could be suspect. First Minister, science doesn't operate in secret, it relies on rigorous peer review. So, will you commit to fully publishing all scientific advice given to Ministers, and establish a scientific review board to red-team all COVID-19 control measures before they're introduced? Thank you. Diolch.
Diolch yn fawr, Prif Weinidog. Drwy gydol y pandemig, rydych chi wedi dilyn y cyngor a roddwyd i chi gan y gell cyngor technegol, ac eto mae'r pandemig yn ymledu'n ffyrnig ac allan o reolaeth yn llwyr yng Nghymru. Felly, mae llawer o bobl yn dod i'r casgliad bod problem naill ai gyda'r cyngor neu gyda'i weithrediad. A gan na allwn ni weld y cyngor a roddir i Weinidogion, dim ond crynodebau, yr unig gasgliad y gallwn ni ddod iddo yw y gallai'r cyngor sy'n cael ei roi fod yn amheus. Prif Weinidog, nid yw gwyddoniaeth yn gweithredu yn gyfrinachol, mae'n dibynnu ar adolygiad trylwyr gan gymheiriaid. Felly, a wnewch chi ymrwymo i gyhoeddi'n llawn yr holl gyngor gwyddonol a roddir i Weinidogion, a sefydlu bwrdd adolygu gwyddonol i gynnal efelychiad tîm coch o'r holl fesurau rheoli COVID-19 cyn iddyn nhw gael eu cyflwyno? Diolch.
Well, Llywydd, the problem is not with the advice or with its implementation. The problem is the virus. If the advice was wrong uniquely here in Wales, then how is it that, as we heard in the last question, Governments in other parts of the world are facing exactly the same dilemmas? We are dealing with a virus that doesn't behave in the way that models always predict, doesn't respond to some of the measures that were expected to be efficacious, where we saw yesterday evidence of a new variant emerging, which will potentially pose new challenges to us. The problem is not the advice; the advice is as good advice as you can get. The problem is dealing with a virus that is full of unexpected and difficult surprises, and where there is no single, simple approach to be found anywhere in the world that can be picked up from one part of the globe and dropped down in another with a guarantee of success.
Wel, Llywydd, nid y cyngor na'i weithrediad yw'r broblem. Y feirws yw'r broblem. Os oedd y cyngor yn anghywir yn unigryw yma yng Nghymru, yna sut gallai fod yn wir, fel y clywsom ni yn y cwestiwn diwethaf, bod Llywodraethau mewn rhannau eraill o'r byd yn wynebu'r un cyfyng-gyngor yn union? Rydym ni'n ymdrin â feirws nad yw'n ymddwyn yn y ffordd y mae modelau bob amser yn ei rhagweld, nad yw'n ymateb i rai o'r mesurau y disgwyliwyd iddyn nhw fod yn effeithiol, lle gwelsom ni dystiolaeth ddoe o amrywiolyn newydd yn dod i'r amlwg, a fydd o bosibl yn creu heriau newydd i ni. Nid y cyngor yw'r broblem; mae'r cyngor gystal cyngor ag y gallwch chi ei gael. Y broblem yw ymdrin â feirws sy'n llawn bethau annisgwyl ac anodd, a lle nad oes un dull syml i'w ganfod yn unman yn y byd y gellir ei godi o un rhan o'r byd a'i ollwng mewn un arall gyda sicrwydd o lwyddiant.
First Minister, recent correspondence from my constituents shows that this period has, understandably, taken a negative toll on the mental health of the population's most vulnerable. This correspondence, of course, is indicative of a larger scale and immediate problem that is facing the Welsh public as a whole. In fact, the results of a recent survey by Swansea and Cardiff universities revealed that approximately half of its 13,000 participants reported clinically significant psychological distress, with about 20 per cent saying they were suffering severe effects. However, there is very little mention or acknowledgement noted in the technical advisory cell briefings. So, I believe that it's crucial now, as we're moving towards more stringent measures, that this Welsh Government does all it can to ensure that access to loneliness support groups and mental health support services is ensured. So, is it possible that, when you are working with your scientific advisers and you are publishing the TACs, you could possibly give acknowledgement to those suffering with the mental health impacts to ensure that these briefings consider the impact—and the severe impact, I should say—of restrictions on loneliness, social isolation and mental health issues? Thank you.
Prif Weinidog, mae gohebiaeth ddiweddar gan fy etholwyr yn dangos bod y cyfnod hwn, yn ddealladwy, wedi cael effaith negyddol ar iechyd meddwl y rhai mwyaf agored i niwed yn y boblogaeth. Mae'r ohebiaeth hon, wrth gwrs, yn arwydd o broblem ar raddfa fwy ac uniongyrchol sy'n wynebu'r cyhoedd yng Nghymru yn gyffredinol. Yn wir, datgelodd canlyniadau arolwg diweddar gan brifysgolion Abertawe a Chaerdydd bod tua hanner y 13,000 o bobl a gymerodd ran wedi nodi gofid seicolegol clinigol sylweddol, a dywedodd tua 20 y cant eu bod nhw'n dioddef effeithiau difrifol. Fodd bynnag, ychydig iawn o sôn na chydnabyddiaeth a geir ym mhapurau briffio'r gell cyngor technegol. Felly, rwy'n credu ei bod hi'n hanfodol nawr, gan ein bod ni'n symud tuag at fesurau llymach, bod y Llywodraeth Cymru hon yn gwneud popeth o fewn ei gallu i sicrhau bod mynediad at grwpiau cymorth unigrwydd a gwasanaethau cymorth iechyd meddwl yn cael ei sicrhau. Felly, a yw hi'n bosibl, pan fyddwch chi'n gweithio gyda'ch cynghorwyr gwyddonol ac yn cyhoeddi papurau briffio'r gell cyngor technegol, y gallech chi gydnabod y rhai sy'n dioddef o'r effeithiau iechyd meddwl i sicrhau bod y papurau briffio hyn yn ystyried yr effaith—a'r effaith ddifrifol, dylwn i ddweud—cyfyngiadau ar unigrwydd, ynysu cymdeithasol a phroblemau iechyd meddwl? Diolch.
Llywydd, well, I do think that the technical advisory group does, very regularly, provide advice to us on the wider harms. Our chief medical officer has from the very beginning pointed to the four different sort of harms that come from coronavirus, and the impact on people's sense of mental health and mental well-being is absolutely part of what we always weigh up. I was trying to do it in my answer to Andrew R.T. Davies's question—the advice we are seeing today from people about taking more stringent measures over Christmas to reduce the ability of people to get together. But that will have an impact on all the issues that Janet Finch-Saunders has just raised with me. Those were the e-mails that I was referring to , from people pleading that we should allow them to be able to get together over Christmas because of the impact on their mental health and well-being.
I took part myself, yesterday, Llywydd, in an initiative that is simply asking people to phone somebody else over Christmas who lives alone, and I had a very striking conversation with somebody living in the Rhondda Cynon Taf area, who has been three months without being able to see anybody else because of his own health and the impact that has on other people. And the Christmas period matters a lot to people, doesn't it? So, I just want to say to the Member that, of course, we weigh those things up, and, of course, we try and make judgments that attend to the impact on people's physical health and on our services, on the current state of coronavirus, while never losing sight of the fact that, when restrictions are placed on people's ability to meet others, which may be entirely necessary to control the virus, there are other effects that we must weigh up and try and mitigate.
Llywydd, wel, rwy'n credu bod y grŵp cynghori technegol yn rhoi cyngor i ni, yn rheolaidd iawn, ar y niweidiau ehangach. O'r cychwyn cyntaf, mae ein prif swyddog meddygol wedi tynnu sylw at y pedwar gwahanol fath o niwed sy'n deillio o goronafeirws, ac mae'r effaith ar synnwyr pobl o iechyd meddwl a llesiant meddwl yn sicr yn rhan o'r hyn yr ydym ni bob amser yn ei bwyso a'i fesur. Roeddwn i'n ceisio gwneud hynny yn fy ateb i gwestiwn Andrew R.T. Davies—y cyngor yr ydym ni'n ei weld heddiw gan bobl ynglŷn â chymryd camau llymach dros y Nadolig i leihau gallu pobl i ddod at ei gilydd. Ond bydd hynny yn cael effaith ar yr holl faterion y mae Janet Finch-Saunders newydd eu codi gyda mi. Dyna'r negeseuon e-bost yr oeddwn i'n cyfeirio atyn nhw, gan bobl yn pledio y dylem ni ganiatáu iddyn nhw gael dod at ei gilydd dros y Nadolig oherwydd yr effaith ar eu hiechyd a'u llesiant meddwl.
Cymerais ran fy hun, ddoe, Llywydd, mewn menter sy'n gofyn yn syml i bobl ffonio rhywun arall dros y Nadolig sy'n byw ar ei ben ei hun, a chefais sgwrs drawiadol iawn gyda rhywun sy'n byw yn ardal Rhondda Cynon Taf, sydd wedi bod heb allu gweld neb arall ers tri mis oherwydd ei iechyd ei hun a'r effaith y mae hynny yn ei chael ar bobl eraill. Ac mae cyfnod y Nadolig yn bwysig iawn i bobl, onid yw? Felly, hoffwn ddweud wrth yr Aelod ein bod ni, wrth gwrs, yn pwyso a mesur y pethau hynny, ac, wrth gwrs, rydym ni'n ceisio gwneud penderfyniadau sy'n rhoi sylw i'r effaith ar iechyd corfforol pobl ac ar ein gwasanaethau, ar y sefyllfa bresennol o ran y coronafeirws, heb fyth golli golwg ar y ffaith, pan gyflwynir cyfyngiadau ar allu pobl i gyfarfod â phobl eraill, a all fod yn gwbl angenrheidiol i reoli'r feirws, bod effeithiau eraill y mae'n rhaid i ni eu pwyso a'u mesur a cheisio eu lliniaru.
First Minister, could I ask what efforts you have made to reach out to the main party leaders in order to keep them informed of the medical and scientific advice and the data and the difficult choices to be made? At this time of a continuing national crisis, facing a continuing pandemic, the people of Wales would hope that all political leaders and spokespeople would seek every opportunity to be well informed and would also expect the First Minister to make those opportunities available to the opposition. So, can I ask, have you had that good and timely engagement with the main opposition party leaders so that they can themselves engage as fully as possible in the challenges we face in Wales, and so that their public pronouncements can be well informed and promote this message of saving lives, protecting our precious NHS and the people who at this very moment are working on the front line in dangerous and difficult circumstances?
Prif Weinidog, a gaf i ofyn pa ymdrechion yr ydych chi wedi eu gwneud i gysylltu gydag arweinyddion y prif bleidiau er mwyn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf iddyn nhw am y cyngor meddygol a gwyddonol a'r data a'r dewisiadau anodd sydd i'w gwneud? Ar yr adeg hon o argyfwng cenedlaethol parhaus, gan wynebu pandemig parhaus, byddai pobl Cymru yn gobeithio y byddai pob arweinydd a llefarydd gwleidyddol yn ceisio manteisio ar bob cyfle i fod yn wybodus a bydden nhw hefyd yn disgwyl i'r Prif Weinidog sicrhau bod y cyfleoedd hynny ar gael i'r wrthblaid. Felly, a gaf i ofyn, a ydych chi wedi cael yr ymgysylltiad da ac amserol hwnnw gydag arweinyddion y prif wrthbleidiau fel y gallan nhw eu hunain gymryd rhan mor llawn â phosibl yn yr heriau sy'n ein hwynebu ni yng Nghymru, ac fel y gall eu datganiadau cyhoeddus fod yn wybodus a hyrwyddo'r neges hon o achub bywydau, diogelu ein GIG gwerthfawr a'r bobl sydd ar yr union adeg hon yn gweithio ar y rheng flaen o dan amgylchiadau peryglus ac anodd?
Llywydd, I thank Huw Irranca-Davies for that. For many months now, we have had a pattern on a Wednesday morning of a meeting involving both the leader of the opposition and the leader of Plaid Cymru to make sure that we are able to share with them, sometimes on a reasonably confidential—necessarily confidential—basis the advice that comes to Welsh Government, and I'm very grateful to both of them for the time that they've taken and the efforts they've made to be available and to participate in those meetings. I don't think the leader of Plaid Cymru has missed a single one of them. And I have done my best, when we are coming to major decisions and major announcements, to make a telephone call to the leaders of the Conservative Party and Plaid Cymru in advance of that, so that they are at least sighted on what it is that we are trying to achieve. And I agree with what Huw Irranca-Davies said, that the more those opportunities are taken, the better able we are to try and, where we are able to do so, send common messages out to people in Wales about the nature of the public health emergency we continue to be gripped by and the actions that we can take in our own lives as well as the action that the Government can take to make a difference to it.
Llywydd, diolchaf i Huw Irranca-Davies am hynna. Ers misoedd bellach, rydym ni wedi cael patrwm ar fore Mercher o gyfarfod sy'n cynnwys arweinydd yr wrthblaid ac arweinydd Plaid Cymru i wneud yn siŵr ein bod ni'n gallu rhannu gyda nhw, weithiau ar sail weddol gyfrinachol—anghenrheidiol gyfrinachol—y cyngor sy'n dod i Lywodraeth Cymru, ac rwy'n ddiolchgar iawn i'r ddau ohonyn nhw am yr amser y maen nhw wedi ei roi a'r ymdrechion y maen nhw wedi eu gwneud i fod ar gael ac i gymryd rhan yn y cyfarfodydd hynny. Nid wyf i'n credu bod arweinydd Plaid Cymru wedi colli yr un ohonyn nhw. Ac rwyf i wedi gwneud fy ngorau, pan fyddwn ni'n dod at benderfyniadau mawr a chyhoeddiadau mawr, i wneud galwad ffôn i arweinyddion y Blaid Geidwadol a Phlaid Cymru ymlaen llaw, fel eu bod nhw o leiaf yn ymwybodol o'r hyn yr ydym ni'n ceisio ei gyflawni. Ac rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd Huw Irranca-Davies, mai'r mwyaf o'r cyfleoedd hynny a gymerir, y gorau y byddwn ni'n gallu ceisio, lle gallwn ni wneud hynny, anfon negeseuon cyffredin i bobl yng Nghymru am natur yr argyfwng iechyd cyhoeddus yr ydym ni'n dal yn ei afael a'r camau y gallwn ni eu cymryd yn ein bywydau ein hunain yn ogystal â'r camau y gall y Llywodraeth eu cymryd i wneud gwahaniaeth i hynny.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau, ac felly yn gyntaf arweinydd y Ceidwadwyr, Paul Davies.
Questions now from the party leaders. First of all, the leader of the Conservatives, Paul Davies.
Diolch, Llywydd. First Minister, as you know, unfortunately, Wales has the highest COVID-19 infection rate in the UK, and eight of the UK's top-10 worst infected areas are currently in Wales, with Merthyr Tydfil, Neath Port Talbot and Bridgend all in the top three. Naturally, speculation still remains over whether further measures will be introduced and how those restrictions could affect people's lives and livelihoods. First Minister, with cases so high in Wales, can you tell us when you intend to make a decision on any further restrictions in Wales? And given that the Welsh Government's own coronavirus control plan confirms that a case rate of more than 300 cases per 100,000 people is under alert level 4, can you tell us whether you are now looking to escalate Wales to the next level?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, fel y gwyddoch, yn anffodus, Cymru sydd â'r gyfradd heintio COVID-19 uchaf yn y DU, ac mae wyth o'r 10 ardal fwyaf heintiedig yn y DU yng Nghymru ar hyn o bryd, gyda Merthyr Tudful, Castell-nedd Port Talbot a Phen-y-bont ar Ogwr i gyd yn y tri uchaf. Yn naturiol, ceir dyfalu o hyd ynghylch pa un a fydd mesurau pellach yn cael eu cyflwyno a sut y gallai'r cyfyngiadau hynny effeithio ar fywydau a bywoliaeth pobl. Prif Weinidog, gydag achosion mor niferus yng Nghymru, a allwch chi ddweud wrthym ni pryd yr ydych chi'n bwriadu gwneud penderfyniad am unrhyw gyfyngiadau pellach yng Nghymru? Ac o gofio bod cynllun rheoli coronafeirws Llywodraeth Cymru ei hun yn cadarnhau bod cyfradd achos o fwy na 300 o achosion fesul 100,000 o bobl o dan lefel rhybudd 4, a allwch chi ddweud wrthym ni pa un a ydych chi'n bwriadu symud Cymru i fyny i'r lefel nesaf erbyn hyn?
Llywydd, I thank Paul Davies for that question. We will be looking every single day this week at the way that the figures in Wales are moving. I said at my press conference on Friday that unless we see signs that the current rise is being arrested and reversed, then it is inevitable that further measures will be needed. Now, we took an important set of measures a week ago last Friday in relation to attractions and hospitality. We took further measures last week in relation to schools and outdoor attractions. We have to be able to allow those interventions an opportunity to work. If we do not see them working, as I said on Friday, then it is I think inevitable that further actions will be necessary in order to stem the flow of coronavirus as we see it in Wales today. And I'll be doing that every day this week.
Llywydd, diolchaf i Paul Davies am y cwestiwn yna. Byddwn yn edrych bob un dydd yr wythnos hon ar y ffordd y mae'r ffigurau yng Nghymru yn symud. Dywedais yn fy nghynhadledd i'r wasg ddydd Gwener, oni bai ein bod ni'n gweld arwyddion bod y cynnydd presennol yn cael ei atal a'i wrthdroi, yna mae'n anochel y bydd angen mesurau pellach. Nawr, cyflwynwyd cyfres bwysig o fesurau wythnos i ddydd Gwener diwethaf o ran atyniadau a lletygarwch. Cymerwyd mesurau pellach gennym ni yr wythnos diwethaf o ran ysgolion ac atyniadau awyr agored. Mae'n rhaid i ni allu rhoi cyfle i'r ymyraethau hynny weithio. Os na fyddwn ni'n eu gweld nhw'n gweithio, fel y dywedais ddydd Gwener, yna rwy'n credu ei bod hi'n anochel y bydd angen cymryd camau pellach i atal llif y coronafeirws fel y'i gwelwn yng Nghymru heddiw. A byddaf yn gwneud hynny bob dydd yr wythnos hon.
I'm grateful for that answer, First Minister, and I know that the health Minister confirmed yesterday that nothing, of course, is off the table when it comes to more COVID restrictions over Christmas, and I very much accept and understand that, and I appreciate that you'll be having further discussions with other UK Governments later on this afternoon about the Christmas restrictions as well.
Now, of course, Wales has more than twice as many COVID-19 cases compared to other parts of the UK, and two health boards have now confirmed that they will suspend some non-urgent treatment, and so we're also looking at a crisis perhaps actually taking place as well in the new year. You will have seen the concerns of the Welsh Intensive Care Society, which has warned that critical care services will not be able to cope over the winter period without intervention at the highest level, and with the relaxation of rules for a few days over Christmas there will be even more pressure, as you've just said, on NHS services in the coming weeks and months. I'm pleased that the UK Government has today offered to treat non-COVID patients in England to help ease the pressures on Welsh hospitals and to do all it can to help.
Given the seriousness of the issue, can you tell us what assessment the Welsh Government has made of the rise in cases on hospital capacity across Wales? Secondly, in light of the calls for intervention from some in the medical profession, can you tell us what discussions you've had with the local health boards about their plans for delivering elective surgery and routine care over the coming weeks? And can you also tell us whether you will be taking up the UK Government's offer of enabling non-COVID Welsh patients to be treated in English hospitals if necessary?
Rwy'n ddiolchgar am yr ateb yna, Prif Weinidog, a gwn fod y Gweinidog iechyd wedi cadarnhau ddoe nad oes dim, wrth gwrs, oddi ar y bwrdd o ran mwy o gyfyngiadau COVID dros y Nadolig, ac rwy'n derbyn ac yn deall hynny yn llwyr, ac rwy'n sylweddoli y byddwch chi'n cael trafodaethau pellach gyda Llywodraethau eraill y DU yn ddiweddarach y prynhawn yma am gyfyngiadau'r Nadolig hefyd.
Nawr, wrth gwrs, mae gan Gymru fwy na dwywaith cymaint o achosion COVID-19 o'i chymharu â rhannau eraill o'r DU, ac mae dau fwrdd iechyd wedi cadarnhau erbyn hyn y byddan nhw'n gohirio rhywfaint o driniaeth nad yw'n driniaeth frys, ac felly rydym ni hefyd yn edrych ar argyfwng a fydd yn digwydd yn y flwyddyn newydd hefyd efallai. Byddwch wedi gweld pryderon Cymdeithas Gofal Dwys Cymru, sydd wedi rhybuddio na fydd gwasanaethau gofal critigol yn gallu ymdopi dros gyfnod y gaeaf heb ymyrraeth ar y lefel uchaf, ac yn sgil llacio rheolau am ychydig ddyddiau dros y Nadolig bydd hyd yn oed mwy o bwysau, fel yr ydych chi newydd ei ddweud, ar wasanaethau'r GIG yn yr wythnosau a'r misoedd nesaf. Rwy'n falch bod Llywodraeth y DU heddiw wedi cynnig trin cleifion nad ydyn nhw'n gleifion COVID yn Lloegr i helpu i leddfu'r pwysau ar ysbytai Cymru ac i wneud popeth o fewn ei gallu i helpu.
O ystyried difrifoldeb y mater, a allwch chi ddweud wrthym ni pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o'r cynnydd i nifer yr achosion o ran capasiti ysbytai ledled Cymru? Yn ail, yng ngoleuni'r galwadau am ymyrraeth gan rai yn y proffesiwn meddygol, a allwch chi ddweud wrthym ni pa drafodaethau yr ydych chi wedi eu cael gyda'r byrddau iechyd lleol am eu cynlluniau ar gyfer darparu llawdriniaeth ddewisol a gofal rheolaidd dros yr wythnosau nesaf? Ac a allwch chi ddweud wrthym ni hefyd pa un a fyddwch chi'n manteisio ar gynnig Llywodraeth y DU i alluogi cleifion nad ydynt yn gleifion COVID i gael eu trin mewn ysbytai yn Lloegr os oes angen?
Llywydd, I think it's fair for me to point out that Wales is, as the leader of the opposition says, at the highest level of coronavirus in the United Kingdom today. At various points, all four nations have been in that position. England was in it earlier in the summer, Northern Ireland was in that position a few weeks ago, Scotland have had the same experience in relation to the central belt. So, this is an evolving pattern in which spikes occur in different places.
As far as capacity in the health service is concerned, there are two sorts of capacity that we're talking about. There's physical capacity in terms of bed numbers: 16 per cent of acute beds in the Welsh NHS are not occupied today. So, physical capacity is stretched, but not stretched to breaking point. The other capacity we're talking about is staff, and that's where the current difficulties I think are at their most acute. We have the highest number of staff at any point during this year who are self-isolating and for other reasons not available to be in work; 1,500 more people last week than was the case in September. And the problem that has been faced in some parts of the NHS, and the reason why some non-urgent treatments are being suspended, is because we simply don't have staff in place to keep everything that the health service wants to do going, and we're having to concentrate the staff resources we have on those most urgent things, including providing for the rising number of people suffering from coronavirus. So, we rely on a regular engagement with all our health boards, to look at the capacity of the system to continue to do things other than coronavirus, and that varies from health board to health board at the moment, but it is a daily engagement that we have with them in order to make sure that, as far as possible, the health service does all the things we would all want it to do.
As to the letter on mutual aid, of course, I will reply to it, once again endorsing the principle of mutual aid that has been there through coronavirus. Wales has supplied 11 million items of PPE to the English NHS during this crisis as part of our mutual aid, and the letter that I've received today restates that, and I'm very happy to once again endorse it.
Llywydd, rwy'n credu ei bod hi'n deg i mi dynnu sylw at y ffaith fod Cymru, fel y mae arweinydd yr wrthblaid yn ei ddweud, ar y lefel uchaf o goronafeirws yn y Deyrnas Unedig heddiw. Ar wahanol adegau, mae pob un o'r pedair gwlad wedi bod yn y sefyllfa honno. Roedd Lloegr ynddi yn gynharach yn yr haf, roedd Gogledd Iwerddon yn y sefyllfa honno ychydig wythnosau yn ôl, mae'r Alban wedi cael yr un profiad o ran stribed y canolbarth. Felly, mae hwn yn batrwm sy'n esblygu lle mae cynnydd sydyn i nifer yr achosion yn digwydd mewn gwahanol leoedd.
O ran capasiti yn y gwasanaeth iechyd, ceir dau fath o gapasiti yr ydym ni'n sôn amdanyn nhw. Ceir capasiti ffisegol o ran nifer y gwelyau: mae 16 y cant o welyau acíwt yn GIG Cymru nad ydyn nhw'n cael eu defnyddio heddiw. Felly, mae capasiti ffisegol yn cael ei ymestyn, ond nid yw'n cael ei ymestyn i'r pwynt o dorri. Y capasiti arall yr ydym ni'n sôn amdano yw staff, a dyna lle mae'r anawsterau presennol ar eu mwyaf difrifol yn fy marn i. Mae gennym ni'r nifer uchaf o staff ar unrhyw adeg yn ystod eleni sy'n hunanynysu ac am resymau eraill ddim ar gael i fod yn y gwaith; 1,500 yn fwy o bobl yr wythnos diwethaf nag oedd yn wir ym mis Medi. A'r broblem a wynebwyd mewn rhai rhannau o'r GIG, a'r rheswm pam mae rhai triniaethau nad ydynt yn rhai brys yn cael eu gohirio, yw oherwydd nad oes gennym ni staff ar gael i barhau â phopeth y mae'r gwasanaeth iechyd eisiau ei wneud, ac rydym ni'n gorfod canolbwyntio'r adnoddau staff sydd gennym ni ar y pethau mwyaf brys hynny, gan gynnwys darparu ar gyfer y nifer gynyddol o bobl sy'n dioddef o goronafeirws. Felly, rydym ni'n dibynnu ar ymgysylltiad rheolaidd â'n holl fyrddau iechyd, i edrych ar allu'r system i barhau i wneud pethau heblaw coronafeirws, ac mae hynny yn amrywio o un bwrdd iechyd i'r llall ar hyn o bryd, ond mae'n ymgysylltiad dyddiol sydd gennym ni gyda nhw i wneud yn siŵr, cyn belled â phosibl, bod y gwasanaeth iechyd yn gwneud yr holl bethau y byddem ni i gyd eisiau iddo eu gwneud.
O ran y llythyr ar gyd-gymorth, wrth gwrs, byddaf yn ymateb iddo, gan gymeradwyo eto yr egwyddor o gyd-gymorth sydd wedi bod yno drwy'r coronafeirws. Mae Cymru wedi cyflenwi 11 miliwn o eitemau o gyfarpar diogelu personol i GIG Lloegr yn ystod yr argyfwng hwn yn rhan o'n cyd-gymorth, ac mae'r llythyr a gefais heddiw yn ailddatgan hynny, ac rwy'n hapus iawn i'w gymeradwyo unwaith eto.
First Minister, whilst the COVID pandemic continues to escalate in most parts of Wales, there are still some valid concerns from many across the country about the negative consequences of further restrictions, in particular, as you said earlier, the effect on people's mental health. As my colleague the Member for Aberconwy said earlier, last month, Mind Cymru teamed up with researchers at Cardiff and Swansea universities to speak to more than 13,000 people about the impact of the pandemic on mental health in Wales, and their research showed that around half of the participants showed clinically significant psychological distress, with around 20 per cent reporting severe effects. Therefore, we can't be under any illusions that further restrictions could make life difficult for a lot of people, and it's crucial that the Welsh Government signposts support and ensures that mental health services are accessible to those who actually need them.
As the Welsh Government makes its decision on the next steps for Wales, can you tell us what mental health impact assessment has been carried out in relation to any further restrictions? Could you tell us what additional support will be made available to people who need it, and how will the Welsh Government signpost services and encourage people to ask for help should they feel that their mental health is suffering as a result of any further restrictions?
Prif Weinidog, er bod pandemig COVID yn parhau i waethygu yn y rhan fwyaf o rannau o Gymru, ceir rhai pryderon dilys o hyd gan lawer ledled y wlad am ganlyniadau negyddol cyfyngiadau pellach, yn enwedig, fel y dywedasoch yn gynharach, yr effaith ar iechyd meddwl pobl. Fel y dywedodd fy nghyd-Aelod, yr Aelod dros Aberconwy yn gynharach, fis diwethaf, aeth Mind Cymru ati gydag ymchwilwyr ym mhrifysgolion Caerdydd ac Abertawe i siarad â mwy na 13,000 o bobl am effaith y pandemig ar iechyd meddwl yng Nghymru, a dangosodd eu gwaith ymchwil bod tua hanner y rhai a gymerodd ran yn dangos gofid seicolegol clinigol sylweddol, gyda thua 20 y cant yn adrodd effeithiau difrifol. Felly, allwn ni ddim twyllo ein hunain na allai cyfyngiadau pellach wneud bywyd yn anodd i lawer o bobl, ac mae'n hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn cyfeirio at gymorth ac yn sicrhau bod gwasanaethau iechyd meddwl yn hygyrch i'r rhai sydd eu hangen mewn gwirionedd.
Wrth i Lywodraeth Cymru wneud ei phenderfyniad ar y camau nesaf i Gymru, a allwch chi ddweud wrthym ni pa asesiad o'r effaith ar iechyd meddwl sydd wedi cael ei gynnal o ran unrhyw gyfyngiadau pellach? A allech chi ddweud wrthym ni pa gymorth ychwanegol a fydd ar gael i bobl sydd ei angen, a sut y bydd Llywodraeth Cymru yn cyfeirio gwasanaethau ac yn annog pobl i ofyn am gymorth os ydyn nhw'n teimlo bod eu hiechyd meddwl yn dioddef o ganlyniad i unrhyw gyfyngiadau pellach?
Well, I thank the Member. It's an absolutely important area, of course. It comes up in all the conversations that I have when I'm talking to people beyond the Senedd. It comes up in conversations with our health workers, who've gone through a year not simply torrid in terms of the physical strain of the job that they do, but the emotional wear and tear that it has of seeing people who would otherwise be fit and well suffering from this awful disease. It comes up very regularly in the discussions that I have with young people, who are very alert to the impact that this year will have had on their sense of resilience and looking to the future.
I think what we have learnt through the many different impact assessments that we have done is that mental health services have to be provided in a range of different ways, because the sort of help that any one person might wish will vary from the way that other people will wish to access it. It's why we have the range of services that we do: a 24-hour, seven days a week telephone helpline for people who want to talk to somebody who they don't need to meet again, and for some people that is the best way of dealing with it. They don't want to have a conversation continuously; they want to be able to speak to somebody knowing that that person is skilled and able to help them, and knowing that, when they put the phone down, that's the end of the conversation. Our young people are often inclined to prefer online types of help with mental health and well-being issues. They like to use the exercises and help that is available in that way, and other people would prefer to sit down face-to-face with somebody and know that, if they need to speak to that person again next week, that person will be available to them. We have strengthened all of those strands in the response that we have made over the past months, to try to respond to the impact on people's sense of well-being.
The signposting to those services relies not simply on what the Welsh Government does, but on our partners in the third sector, such as Mind Cymru, and in our public services as well. As we go into next year, where we hope very much that there will be some more reasons for being optimistic that this experience will come to an end, we will still need to attend not just to the immediate impacts of the virus, but the long impact that coronavirus can have on people's physical, but also their mental well-being.
Wel, diolchaf i'r Aelod. Mae'n faes hollol bwysig, wrth gwrs. Mae'n codi yn yr holl sgyrsiau yr wyf i'n eu cael pan fyddaf yn siarad â phobl y tu hwnt i'r Senedd. Mae'n codi mewn sgyrsiau gyda'n gweithwyr iechyd, sydd wedi bod trwy flwyddyn ofnadwy nid yn unig o ran straen corfforol y gwaith y maen nhw'n ei wneud, ond y traul emosiynol sy'n cael ei achosi o weld pobl a fyddai fel arall yn heini ac iach yn dioddef o'r clefyd ofnadwy hwn. Mae'n codi yn rheolaidd iawn yn y trafodaethau yr wyf i'n eu cael gyda phobl ifanc, sy'n effro iawn i'r effaith y bydd eleni wedi ei chael ar eu synnwyr o wydnwch ac edrych i'r dyfodol.
Rwy'n credu mai'r hyn yr ydym ni wedi ei ddysgu drwy'r llu o wahanol asesiadau effaith yr ydym ni wedi eu cynnal yw bod yn rhaid darparu gwasanaethau iechyd meddwl mewn amrywiaeth o wahanol ffyrdd, oherwydd bydd y math o gymorth y gallai unrhyw berson unigol ddymuno ei gael amrywio o'r ffordd y bydd pobl eraill yn dymuno cael gafael arno. Dyna pam mae gennym ni'r amrywiaeth o wasanaethau sydd gennym ni: llinell gymorth 24 awr, saith diwrnod yr wythnos i bobl sydd eisiau siarad â rhywun nad ydyn nhw angen ei gyfarfod eto, ac i rai pobl dyna'r ffordd orau o ymdrin ag ef. Dydyn nhw ddim eisiau cael sgwrs yn barhaus; maen nhw eisiau gallu siarad gyda rhywun gan wybod bod y person hwnnw yn fedrus ac yn gallu eu helpu, a chan wybod, pan fyddan nhw'n rhoi'r ffôn i lawr, mai dyna ddiwedd y sgwrs. Mae ein pobl ifanc yn aml yn tueddu i ffafrio mathau o gymorth ar-lein gyda phroblemau iechyd a llesiant meddwl. Maen nhw'n hoffi defnyddio'r ymarferion a'r cymorth sydd ar gael yn y ffordd honno, a byddai'n well gan bobl eraill eistedd wyneb yn wyneb â rhywun a gwybod, os bydd angen siarad â'r person hwnnw eto yr wythnos nesaf, y bydd y person hwnnw ar gael iddyn nhw. Rydym ni wedi cryfhau'r holl feysydd hynny yn yr ymateb yr ydym ni wedi ei wneud dros y misoedd diwethaf, i geisio ymateb i'r effaith ar synnwyr pobl o lesiant.
Mae cyfeirio at y gwasanaethau hynny yn dibynnu nid yn unig ar yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud, ond ar ein partneriaid yn y trydydd sector, fel Mind Cymru, ac yn ein gwasanaethau cyhoeddus hefyd. Wrth i ni gychwyn y flwyddyn nesaf, pryd yr ydym ni'n gobeithio yn fawr iawn y bydd mwy o resymau dros fod yn obeithiol y bydd y profiad hwn yn dod i ben, bydd angen i ni roi sylw o hyd nid yn unig i effeithiau uniongyrchol y feirws, ond yr effaith hirdymor y gall coronafeirws ei chael ar lesiant corfforol pobl, ond hefyd eu llesiant meddyliol.
Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
Plaid Cymru leader, Adam Price.
Diolch, Llywydd. The UK Prime Minister has repeatedly scored own goals by only partially and belatedly heeding Marcus Rashford's call to provide free schools meals in England. While the Conservative Government has an ideological objection to helping the most vulnerable in society, in Wales, we have a moral obligation. Providing free school meals is one of the best ways of mitigating the worst effects of a second wave of Tory austerity, which will hit the poorest hardest, as the Marmot review, published today, has shown. In its own report in June last year, the Bevan Foundation found a number of shortcomings with the current free school meal system in Wales. The value from the support, they say, is not sufficient to lift enough children out of food poverty. With 180,000 children living in poverty in Wales, do you regret dropping the long-standing target to eradicate child poverty by this year, and does that place a greater responsibility on you now to act?
Diolch, Llywydd. Mae Prif Weinidog y DU wedi rhoi'r bêl yn ei rwyd ei hun dro ar ôl tro drwy ddim ond rhoi sylw rhannol a hwyr i alwad Marcus Rashford i ddarparu prydau ysgol am ddim yn Lloegr. Er bod gan y Llywodraeth Geidwadol wrthwynebiad ideolegol i helpu'r bobl fwyaf agored i niwed mewn cymdeithas, yng Nghymru, mae gennym ni rwymedigaeth foesol. Darparu prydau ysgol am ddim yw un o'r ffyrdd gorau o liniaru effeithiau gwaethaf ail don o gyni cyllidol y Torïaid, a fydd yn taro'r tlotaf galetaf, fel y mae adolygiad Marmot, a gyhoeddwyd heddiw, wedi ei ddangos. Yn ei adroddiad ei hun ym mis Mehefin y llynedd, canfu Sefydliad Bevan nifer o ddiffygion gyda'r system prydau ysgol am ddim bresennol yng Nghymru. Nid yw'r gwerth o'r cymorth, dywedant, yn ddigonol i godi digon o blant allan o dlodi bwyd. Gyda 180,000 o blant yn byw mewn tlodi yng Nghymru, a ydych chi'n difaru cael gwared ar y targed hirsefydlog i ddileu tlodi plant erbyn eleni, ac a yw hynny yn rhoi mwy o gyfrifoldeb arnoch chi erbyn hyn i weithredu?
Llywydd, I think the Welsh Government's record in relation to free school meals during this pandemic will stand up to very close examination. We were the first part of the United Kingdom to guarantee free school meals during the early part of the pandemic, and we were the first part of the United Kingdom to guarantee that we would continue to provide free school meals right through the autumn and into the spring of next year. The allowance that we provide for free school meals per pupil is higher than England, higher than Scotland—in fact, the highest in the United Kingdom.
Of course child poverty matters hugely to us, and there are more things that we would wish to do. It's why, during this term, we have doubled and then doubled again the number of times during a child's school career that they're able to take advantage of what was once called the school uniform grant. As from next calendar year, we will begin to roll out an additional sum of money available to pupils in year 7, the first year of secondary school—an additional sum of money to their free school meal allowance every day to make sure that those children do not have to choose between eating breakfast or eating lunch.
Llywydd, rwy'n credu y bydd hanes Llywodraeth Cymru o ran prydau ysgol am ddim yn ystod y pandemig hwn yn gwrthsefyll archwiliad gofalus iawn. Ni oedd y rhan gyntaf o'r Deyrnas Unedig i sicrhau prydau ysgol am ddim yn ystod rhan gynnar y pandemig, a ni oedd y rhan gyntaf o'r Deyrnas Unedig i sicrhau y byddem ni'n parhau i ddarparu prydau ysgol am ddim drwy'r hydref a hyd at wanwyn y flwyddyn nesaf. Mae'r lwfans yr ydym ni'n ei ddarparu ar gyfer prydau ysgol am ddim fesul disgybl yn uwch nag yn Lloegr, yn uwch nag yn yr Alban—yr uchaf yn y Deyrnas Unedig, mewn gwirionedd.
Wrth gwrs, mae tlodi plant yn bwysig iawn i ni, ac mae mwy o bethau yr hoffem ni eu gwneud. Dyna pam, yn ystod y tymor hwn, yr ydym ni wedi dyblu ac yna dyblu eto nifer yr adegau yn ystod gyrfa ysgol plentyn y caiff fanteisio ar yr hyn a elwid ar un adeg yn grant gwisg ysgol. O'r flwyddyn galendr nesaf ymlaen, byddwn yn dechrau cyflwyno swm ychwanegol o arian sydd ar gael i ddisgyblion ym mlwyddyn 7, blwyddyn gyntaf yr ysgol uwchradd—swm ychwanegol o arian i'w lwfans prydau ysgol am ddim bob dydd i wneud yn siŵr nad oes yn rhaid i'r plant hynny ddewis rhwng bwyta brecwast neu fwyta cinio.
First Minister, as you are aware, the Scottish Government has recently committed to universal free school meals for all primary school children. In 1943, Finland introduced a law clearly requiring free school meals to be served to all children, a policy that is in place still today. And as the Finnish experience has shown—we've modelled much of our education system on them, and actually this commitment is right at the heart of the model, because it's food education in schools, it's a holistic tool that they use to deliver far-reaching benefits beyond the school canteen. Figures from the Child Poverty Action Group show that over 70,000 children living below the poverty line in Wales are not currently eligible for free school meals. To right this wrong, a Plaid Cymru Government would raise the eligibility threshold so that children in every household in receipt of universal credit would receive free school meals, and we'd set a clear timetable to extend free-school-meal provision to every pupil, on the Finnish model, beginning with universal free school meals for infants. First Minister, would you support this endeavour?
Prif Weinidog, fel y gwyddoch, mae Llywodraeth yr Alban wedi ymrwymo yn ddiweddar i brydau ysgol am ddim cyffredinol i bob plentyn ysgol gynradd. Ym 1943, cyflwynodd y Ffindir gyfraith yn ei gwneud yn gwbl ofynnol i brydau ysgol am ddim gael eu gweini i bob plentyn, polisi sy'n dal i fod ar waith heddiw. Ac fel y mae profiad y Ffindir wedi ei ddangos—rydym ni wedi modelu llawer o'n system addysg arnyn nhw, ac mewn gwirionedd mae'r ymrwymiad hwn yn gwbl ganolog i'r model, gan ei fod yn addysg fwyd mewn ysgolion, mae'n arf cyfannol y maen nhw'n ei ddefnyddio i sicrhau manteision pellgyrhaeddol y tu hwnt i ffreutur yr ysgol. Mae ffigurau gan y Grŵp Gweithredu ar Dlodi Plant yn dangos bod dros 70,000 o blant sy'n byw islaw'r llinell dlodi yng Nghymru nad ydynt yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim ar hyn o bryd. I unioni'r cam hwn, byddai Llywodraeth Plaid Cymru yn codi'r trothwy cymhwysedd fel y byddai plant ym mhob cartref sy'n cael credyd cynhwysol yn cael prydau ysgol am ddim, a byddem ni'n cyflwyno amserlen eglur i ymestyn y ddarpariaeth prydau ysgol am ddim i bob disgybl, ar sail model y Ffindir, gan ddechrau gyda phrydau ysgol am ddim i fabanod. Prif Weinidog, a fyddech chi'n cefnogi'r ymdrech hon?
I will want to see the detail of what Plaid Cymru is proposing. In particular, Llywydd, I will want to see where the money is to be taken from in order to pay for such a commitment, because when you are in Government that is the choice you face—that money spent on one purpose cannot be spent on something else. We spend our budget every year right up to the maximum, and this year and next year we will be drawing additional money out of reserves in order to be able to continue to defend our public services here in Wales. So, I will look at the detail of what the Member is proposing, not simply the headline that he's offered us this afternoon, but how much this will cost and where he thinks the money will come from in order to pay for it. And if I can see the detail of that, I'll be happy to consider it.
Let me agree with what Adam Price said, though, in opening, because, of course, a meal in school is far more than just food. The campaign for free school meals was launched here in Cardiff in 1906 in City Hall here in Cardiff, where the Fabian Society published a pamphlet that has one of my favourite titles of all political pamphlets, because the title of the pamphlet was, 'And they shall have flowers on the table'. It is a beautiful title and what it tells you is that the case for free school meals was not simply feeding children, but it was valuing children. It was telling children who came to school that they were people that their society invested in and wanted to do the best by—'They shall have flowers on the table'. And in the sense of the Finnish experiment and the things that Adam Price said, I absolutely share the view that providing a meal for a child in school is more than just putting food in their stomachs; it is about the value that we place on that child, and the clear signal that we give to them about an investment that society makes in their future.
Byddaf eisiau gweld manylion yr hyn y mae Plaid Cymru yn ei gynnig. Yn arbennig, Llywydd, byddaf eisiau gweld o ble y bydd yr arian yn cael ei gymryd er mwyn talu am ymrwymiad o'r fath, oherwydd pan eich bod chi mewn Llywodraeth, dyna'r dewis yr ydych chi'n ei wynebu—na ellir gwario arian sy'n cael ei wario ar un diben ar rywbeth arall. Rydym ni'n gwario ein cyllideb bob blwyddyn hyd at yr uchafswm, ac eleni a'r flwyddyn nesaf byddwn yn tynnu arian ychwanegol allan o gronfeydd wrth gefn er mwyn gallu parhau i amddiffyn ein gwasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru. Felly, byddaf yn edrych ar fanylion yr hyn y mae'r Aelod yn ei gynnig, nid dim ond y pennawd y mae wedi ei gynnig i ni y prynhawn yma, ond faint y bydd hyn yn ei gostio ac o ble y mae'n credu y bydd yr arian yn dod i dalu amdano. Ac os caf weld manylion hynny, byddaf yn hapus i'w ystyried.
Gadewch i mi gytuno â'r hyn a ddywedodd Adam Price, serch hynny, ar y cychwyn, oherwydd, wrth gwrs, mae pryd o fwyd yn yr ysgol yn llawer mwy na bwyd yn unig. Lansiwyd yr ymgyrch dros brydau ysgol am ddim yma yng Nghaerdydd yn 1906 yn Neuadd y Ddinas yma yng Nghaerdydd, lle cyhoeddodd Cymdeithas Fabian bamffled sydd ag un o fy hoff deitlau o bob pamffled wleidyddol, oherwydd teitl y pamffled oedd, 'And they shall have flowers on the table'. Mae'n deitl hyfryd a'r hyn y mae'n ei ddweud wrthych chi yw nad bwydo plant yn unig oedd y ddadl dros brydau ysgol am ddim, ond gwerthfawrogi plant. Roedd yn fater o ddweud wrth blant a oedd yn dod i'r ysgol eu bod nhw'n bobl yr oedd eu cymdeithas yn buddsoddi ynddyn nhw ac eisiau gwneud eu gorau drostyn nhw—'They shall have flowers on the table'. Ac yn ystyr arbrawf y Ffindir a'r pethau a ddywedodd Adam Price, rwy'n rhannu yn llwyr y farn bod darparu pryd o fwyd i blentyn yn yr ysgol yn fwy na dim ond rhoi bwyd yn eu stumogau; mae'n ymwneud â'r gwerth yr ydym ni'n ei neilltuo i'r plentyn hwnnw, a'r arwydd eglur yr ydym ni'n ei roi iddo am fuddsoddiad y mae cymdeithas yn ei wneud yn ei ddyfodol.
I don't need to tell you about the value of progressive universalism; the point of universality is that you ensure then that everyone who needs it gets it. In relation to your point about finite resources, we need to be smart, so we need policies that deliver more than one objective. And so you can see, with universal free school meals, if you link it, for example, with the foundational economy—a square meal produced within the square mile, the foundation phase and the foundational economy, ensuring local procurement, children learning where their food comes from at the same time as helping the local food-producing businesses that were really hammered hard by the pandemic and, who knows, maybe by a 'no deal' Brexit—surely that's the kind of smart policy that we need, First Minister, that delivers to a preventative model savings even in financial terms because of the better health and educational outcomes for the children concerned and, indeed, their economic life chances, but also does it in a holistic way for the economy, for a better environment, for better health at the same time.
Nid oes angen i mi ddweud wrthych chi am werth cyffredinoliaeth gynyddol; diben cyffredinoliaeth yw eich bod chi'n sicrhau bryd hynny bod pawb sydd ei angen yn ei gael. O ran eich pwynt am adnoddau cyfyngedig, mae angen i ni fod yn ddeallus, felly mae angen polisïau sy'n cyflawni mwy nag un amcan arnom ni. Ac felly gallwch weld, gyda phrydau ysgol am ddim i bawb, os byddwch chi'n ei gysylltu, er enghraifft, â'r economi sylfaenol—pryd sylweddol wedi'i gynhyrchu o fewn y filltir sgwâr, y cyfnod sylfaen a'r economi sylfaenol, gan sicrhau caffael lleol, plant yn dysgu o ble y daw eu bwyd ar yr un pryd â helpu'r busnesau cynhyrchu bwyd lleol a gafodd eu taro'n galed iawn gan y pandemig a, phwy a ŵyr, efallai gan Brexit 'dim cytundeb'—siawns mai dyna'r math o bolisi deallus sydd ei angen arnom ni, Prif Weinidog, sy'n darparu i fodel ataliol arbedion hyd yn oed o safbwynt ariannol oherwydd y canlyniadau iechyd ac addysgol gwell i'r plant dan sylw ac, yn wir, eu cyfleoedd bywyd economaidd, ond sydd hefyd yn ei wneud mewn ffordd gyfannol i'r economi, i gael gwell amgylchedd, i gael gwell iechyd ar yr un pryd.
Llywydd, all those arguments were arguments that led a Labour Government to introduce universal free meals in primary schools, because we have free breakfasts in primary schools that are free to all children. And it was exactly that sort of multiple objective that led the Cabinet at the time to find the money to invest in it. Free breakfasts provide food for children who otherwise would go without, they make their learning more effective because they have food in their stomachs and are able to concentrate on their learning, it provides particularly for those families who are on the edge of working, because if you don't have to pay for the child to be looked after or the child to be fed, then your ability to take up a job or to carry out more hours in that work are improved as well. So, the smart bringing together of multiple objectives is exactly what any Government would wish to do and, as I say, you can see it every single day in that progressive and universal service that free breakfasts in our primary schools represent.
Llywydd, roedd yr holl ddadleuon hynny yn ddadleuon a arweiniodd at Lywodraeth Lafur yn cyflwyno prydau am ddim i bawb mewn ysgolion cynradd, oherwydd mae gennym ni frecwastau am ddim mewn ysgolion cynradd sydd am ddim i bob plentyn. A dyna'r union fath o amcan lluosog a arweiniodd at i'r Cabinet ar y pryd ddod o hyd i'r arian i fuddsoddi ynddo. Mae brecwast am ddim yn darparu bwyd i blant y bydden nhw fel arall yn mynd hebddo, mae'n gwneud eu dysgu yn fwy effeithiol oherwydd bod ganddyn nhw fwyd yn eu stumogau ac yn gallu canolbwyntio ar eu dysgu, mae'n darparu yn arbennig ar gyfer y teuluoedd hynny sydd ar gyrion gweithio, oherwydd os nad oes rhaid i chi dalu am ofal i'r plentyn neu am i'r plentyn gael ei fwydo, yna mae eich gallu i gymryd swydd neu i wneud mwy o oriau yn y gwaith hwnnw yn cael ei wella hefyd. Felly, dod ag amcanion lluosog at ei gilydd yn ddeallus yw'r union beth y byddai unrhyw Lywodraeth yn dymuno ei wneud ac, fel y dywedais, gallwch ei weld bob dydd yn y gwasanaeth blaengar a chyffredinol hwnnw y mae brecwastau am ddim yn ein hysgolion cynradd yn ei gynrychioli.
3. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i gynnal o'r capasiti sydd ar gael i ddarparu brechiadau COVID-19? OQ56032
3. What assessment has the Welsh Government undertaken of the capacity available to deliver the COVID-19 vaccination? OQ56032
I thank the Member for that question, Llywydd. Immediately following regulatory approval of the Pfizer/BioNTech vaccine, NHS Wales mobilised and administered over 4,000 doses within the first 48 hours of its availability. Detailed workforce modelling is under way, ahead of regulatory approval of subsequent vaccines. NHS Wales is prepared and ready for the task that lies ahead.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna, Llywydd. Yn syth ar ôl i frechlyn Pfizer/BioNTech gael ei gymeradwyo yn rheoleiddiol, dosbarthodd GIG Cymru dros 4,000 o ddosau a'u rhoi i bobl o fewn y 48 awr cyntaf iddo fod ar gael. Mae gwaith modelu gweithlu manwl ar y gweill, cyn i frechlynnau dilynol gael eu cymeradwyo yn rheoleiddiol. Mae GIG Cymru wedi paratoi ac yn barod ar gyfer y dasg sydd o'n blaenau.
Thank you, First Minister. I'm pleased to hear that progress is being made, even at this early stage, on the rolling out of the vaccine. I understand that health boards have been asking some former nurses to return to work to help with the roll-out of the vaccine. I wonder if you could confirm that that is the situation, and also, is there any capacity within other organisations across Wales that might be able to help out with that vaccination programme? I think the sooner it can happen the better.
And also, if I could just add, in terms of the wider capacity issue, I know that in the news recently there have been some concerns about the number of COVID-19 cases at the new Grange University Hospital in Cwmbran, which is obviously being used as a centre for that. But there are concerns about that, with other patients being told to stay away. I wonder if you've had any discussions about any additional resourcing that could be made available to the Aneurin Bevan health board at this time, to make sure that that hospital, whilst bedding in—if you pardon the pun—in its early days, is able to cope with the number of cases there.
Diolch, Prif Weinidog. Rwy'n falch o glywed bod cynnydd yn cael ei wneud, hyd yn oed ar y cam cynnar hwn, o ran cyflwyno'r brechlyn. Rwy'n deall bod byrddau iechyd wedi bod yn gofyn i rai gyn-nyrsys ddychwelyd i'r gwaith i helpu i ddarparu'r brechlyn. Tybed a allech chi gadarnhau mai dyna'r sefyllfa, a hefyd, a oes unrhyw gapasiti mewn sefydliadau eraill ledled Cymru a allai helpu gyda'r rhaglen frechu honno? Rwy'n credu mai'r gorau po gyntaf y gall hynny ddigwydd.
A hefyd, a gaf i ychwanegu, o ran y mater capasiti ehangach, gwn y bu rhai pryderon yn y newyddion yn ddiweddar am nifer yr achosion o COVID-19 yn Ysbyty Athrofaol newydd y Faenor yng Nghwmbrân, sy'n amlwg yn cael ei ddefnyddio fel canolfan ar gyfer hynny. Ond ceir pryderon ynglŷn â hynny, ar ôl i gleifion eraill gael cyfarwyddyd i gadw draw. Tybed a ydych chi wedi cael unrhyw drafodaethau am unrhyw adnoddau ychwanegol y gellid eu darparu i fwrdd iechyd Aneurin Bevan ar hyn o bryd, i wneud yn siŵr bod yr ysbyty hwnnw, yn ystod y cyfnod cynefino, yn ei ddyddiau cynnar, yn gallu ymdopi â nifer yr achosion yno.
Well, Llywydd, I can give Nick Ramsay an assurance on that final point that discussions are, of course, ongoing with Aneurin Bevan about any mutual aid that can be provided or any further measures that can be taken to support the hospitals in that part of Wales, which are under some of the greatest strains, given the numbers of people in that part of Wales who are suffering from coronavirus.
In relation to vaccination, I say to Nick Ramsay that the approach we have taken in Wales is to contact all four contractor professions—so, not simply GPs, but also pharmacists, optometrists and dentists—to see what contribution they may able to make to a mass vaccination programme, because all of those are professions where people carry out injections and other forms of clinical intervention every single day. I was very heartened yesterday to see the very positive responses we have had from all four of those professions—all of them offering to be part of a mass vaccination programme. I think that will give us an extra resilience here in Wales, as well as being able to draw in a wider range of experienced clinical professionals who can safely administer the vaccination. That will sometimes involve asking people who have recently retired to come back and be part of that effort, and I think that's very sensible as well. But I think, in Wales, we're drawing on the range of primary care professionals we have who are willing to make a contribution. We know that pharmacists carry out flu vaccinations in increasing numbers every year in Wales, and optometrists and dentists have skills, experiences and abilities that they, too, are willing to contribute to that effort, and that is how we are planning the future of our vaccination programme in Wales.
Wel, Llywydd, gallaf roi sicrwydd i Nick Ramsay ar y pwynt olaf yna bod trafodaethau, wrth gwrs, yn parhau gydag Aneurin Bevan ynghylch unrhyw gymorth cydfuddiannol y gellir ei ddarparu neu unrhyw fesurau pellach y gellir eu cymryd i gynorthwyo'r ysbytai yn y rhan honno o Gymru, sydd o dan y straen mwyaf, o gofio nifer y bobl yn y rhan honno o Gymru sy'n dioddef o'r coronafeirws.
O ran brechu, dywedaf wrth Nick Ramsay mai'r dull yr ydym ni wedi ei ddefnyddio yng Nghymru yw cysylltu â phob un o'r pedwar proffesiwn contractwyr—felly, nid meddygon teulu yn unig, ond hefyd fferyllwyr, optometryddion a deintyddion—i weld pa gyfraniad y gallan nhw ei wneud at raglen frechu torfol, oherwydd mae'r rheini i gyd yn broffesiynau lle mae pobl yn rhoi pigiadau a mathau eraill o ymyrraeth glinigol bob dydd. Cefais fy nghalonogi yn fawr ddoe o weld yr ymatebion cadarnhaol iawn yr ydym ni wedi eu cael gan bob un o'r pedwar proffesiwn hynny—pob un ohonyn nhw'n cynnig bod yn rhan o raglen frechu torfol. Rwy'n credu y bydd hynny yn rhoi cydnerthedd ychwanegol i ni yma yng Nghymru, yn ogystal â gallu tynnu amrywiaeth ehangach o weithwyr clinigol proffesiynol profiadol i mewn sy'n gallu rhoi'r brechiad yn ddiogel. Bydd hynny weithiau'n golygu gofyn i bobl sydd wedi ymddeol yn ddiweddar ddod yn ôl a bod yn rhan o'r ymdrech honno, ac rwy'n credu bod hynny'n synhwyrol iawn hefyd. Ond rwy'n credu, yng Nghymru, ein bod ni'n manteisio ar yr amrywiaeth o weithwyr gofal sylfaenol proffesiynol sydd gennym ni sy'n barod i wneud cyfraniad. Rydym ni'n gwybod bod fferyllwyr yn rhoi brechiadau rhag y ffliw mewn niferoedd cynyddol bob blwyddyn yng Nghymru, ac mae gan optometryddion a deintyddion sgiliau, profiadau a galluoedd y maent hwythau hefyd yn barod i'w cyfrannu at yr ymdrech honno, a dyna sut yr ydym ni'n cynllunio dyfodol ein rhaglen frechu yng Nghymru.
4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am hyrwyddo treftadaeth canolbarth Cymru? OQ56034
4. Will the First Minister make a statement on the promotion of the heritage of mid Wales? OQ56034
The Welsh Government, through Visit Wales and Cadw, promotes the unique character and value of our heritage to the people of Wales and the world, and that includes, of course, the rich heritage of mid Wales.
Mae Llywodraeth Cymru, drwy Croeso Cymru a Cadw, yn hyrwyddo cymeriad a gwerth unigryw ein treftadaeth i bobl Cymru a'r byd, ac mae hynny yn cynnwys, wrth gwrs, treftadaeth gyfoethog canolbarth Cymru.
Thank you, First Minister. There is indeed a rich heritage in mid Wales. We are here in the Senedd this afternoon, but of course the first Senedd in Wales was believed to have been in Machynlleth, in my own constituency. I'm keen that we have an exciting and meaningful future for the Senedd-dy in Machynlleth. I would certainly like to see the Owain Glyndŵr Centre used by this Senedd and the Welsh Government, perhaps to a greater extent than it has been since devolution. So, can I ask you, First Minister, to commit to liaising with your officials to explore how the Senedd-dy in Machynlleth can be used by the Welsh Government, particularly when it's hosting events and promoting Wales around the world to emphasise the heritage and culture that we have here in Wales, and in doing so, reach out to the trustees of the centre to support them in their ambitions for the Senedd-dy?
Diolch, Prif Weinidog. Yn wir, mae treftadaeth gyfoethog yn y canolbarth. Rydym ni yma yn y Senedd y prynhawn yma, ond wrth gwrs credir mai ym Machynlleth, yn fy etholaeth i, oedd y Senedd gyntaf yng Nghymru. Rwy'n awyddus i ni gael dyfodol cyffrous ac ystyrlon i'r Senedd-dy ym Machynlleth. Yn sicr, hoffwn weld Canolfan Owain Glyndŵr yn cael ei defnyddio gan y Senedd hon a Llywodraeth Cymru, efallai i raddau helaethach nag y'i defnyddiwyd ers datganoli. Felly, a gaf i ofyn i chi, Prif Weinidog, ymrwymo i drafod â'ch swyddogion i archwilio sut y gall Llywodraeth Cymru ddefnyddio'r Senedd-dy ym Machynlleth, yn enwedig pan fydd yn cynnal digwyddiadau ac yn hyrwyddo Cymru ledled y byd i bwysleisio'r dreftadaeth a'r diwylliant sydd gennym ni yma yng Nghymru, ac wrth wneud hynny, estyn allan at ymddiriedolwyr y ganolfan i'w cynorthwyo yn eu huchelgeisiau ar gyfer y Senedd-dy?
I thank Russell George for that. Of course, Machynlleth has a very particular place in Welsh history and the Llywydd will have heard what Russell George said about the Senedd itself making use of that historic location. When the Welsh Government is in a position to welcome visitors to Wales, we often try and make sure that we hold those meetings in parts of Wales that showcase everything that Wales has to offer, and that certainly includes mid Wales, Llywydd. When I saw this question at the weekend, I was reminded that it is a year ago almost exactly—it will be a year to next week—when I was making a journey to north Wales, just personally, and took the opportunity to call in at two of the great mid Wales heritage sites of Abbeycwmhir, which I was visiting, I'm ashamed to say, for the very first time, and Gregynog, which I've been to many times, and those are just two examples of what we have in mid Wales.
I know that Russell George will be interested to know, because he's been a strong supporter of the Montgomery canal, that the Welsh Government has just awarded £250,000 to the Canal and River Trust to allow that fantastic work that's going on in restoring the canal to be taken forward. And, Llywydd, a week ago, I participated in a rare event these days outside the Senedd and Government buildings at the St Fagans museum in Cardiff, together with the Japanese ambassador, planting cherry trees there to mark the friendship between Japan and Wales. Mid Wales is to have a very significant share of the 1,000 cherry trees that will be planted this year to mark that friendship. So, just as we celebrate and mark the long history that we have, so we make history ourselves every day. Those cherry trees, which will be planted in mid Wales and in all other parts of Wales this year, will be there long after probably many of us will be there to see them and they will become part of the rich heritage of Wales for the future.
Diolchaf i Russell George am hynna. Wrth gwrs, mae gan Fachynlleth le arbennig iawn yn hanes Cymru a bydd y Llywydd wedi clywed yr hyn a ddywedodd Russell George am y Senedd ei hun yn gwneud defnydd o'r lleoliad hanesyddol hwnnw. Pan fydd Llywodraeth Cymru mewn sefyllfa i groesawu ymwelwyr i Gymru, rydym ni'n aml yn ceisio gwneud yn siŵr ein bod ni'n cynnal y cyfarfodydd hynny mewn rhannau o Gymru sy'n arddangos popeth sydd gan Gymru i'w gynnig, ac mae hynny'n sicr yn cynnwys y canolbarth, Llywydd. Pan welais y cwestiwn hwn dros y penwythnos, fe'm hatgoffwyd ei bod flwyddyn yn ôl bron yn union—bydd yn flwyddyn i'r wythnos nesaf—pan oeddwn i'n mynd ar daith i'r gogledd, dim ond yn bersonol, a manteisiais ar y cyfle i alw yn nau o safleoedd treftadaeth pwysig y canolbarth, sef Abaty Cwm Hir, yr oeddwn i'n ymweld ag ef, mae gen i gywilydd dweud, am y tro cyntaf erioed, a Gregynog, yr wyf i wedi bod yno droeon, a dim ond dwy enghraifft yw'r rheini o'r hyn sydd gennym ni yn y canolbarth.
Gwn y bydd gan Russell George ddiddordeb mewn gwybod, oherwydd mae wedi bod yn gefnogwr brwd o gamlas Maldwyn, bod Llywodraeth Cymru newydd ddyfarnu £250,000 i Glandŵr Cymru i ganiatáu i'r gwaith ardderchog hwnnw sy'n cael ei wneud i adfer y gamlas barhau. A, Llywydd, wythnos yn ôl, cymerais ran mewn digwyddiad prin y dyddiau hyn y tu allan i adeiladau'r Senedd a'r Llywodraeth yn amgueddfa Sain Ffagan yng Nghaerdydd, ynghyd â llysgennad Japan, gan blannu coed ceirios yno i nodi'r cyfeillgarwch rhwng Japan a Chymru. Bydd gan y canolbarth gyfran sylweddol iawn o'r 1,000 o goed ceirios a fydd yn cael eu plannu eleni i nodi'r cyfeillgarwch hwnnw. Felly, yn union fel yr ydym ni'n dathlu ac yn nodi'r hanes maith sydd gennym ni, felly hefyd yr ydym ni'n gwneud hanes ein hunain bob dydd. Bydd y coed ceirios hynny, a fydd yn cael eu plannu yn y canolbarth ac ym mhob rhan arall o Gymru eleni, yno ymhell ar ôl i lawer ohonom ni fod yno i'w gweld, mae'n debyg, a byddan nhw'n dod yn rhan o dreftadaeth gyfoethog Cymru ar gyfer y dyfodol.
5. Pa gyllid y mae Llywodraeth Cymru wedi'i ddarparu i fusnesau yng Nghanol De Cymru yn ystod pandemig COVID-19? OQ56071
5. What funding has the Welsh Government provided to businesses in South Wales Central during the COVID-19 pandemic? OQ56071
Business support for the region includes £137.6 million for over 10,000 business via the COVID-19 non-domestic business rates grant scheme and over £66 million through the first three phases of the economic resilience fund.
Mae cymorth busnes i'r rhanbarth yn cynnwys £137.6 miliwn i dros 10,000 o fusnesau drwy gynllun grant ardrethi busnes annomestig COVID-19 a thros £66 miliwn trwy dri cham cyntaf y gronfa cadernid economaidd.
Thanks for that response. I’ve been contacted by various constituents who are community pharmacists and I’m asking what point the Welsh Government has reached in its negotiations with Community Pharmacy Wales—negotiations that have been going on for some months now—over compensating this sector for the financial costs that it incurred when pharmacists had to pay for their own PPE equipment at the start of the pandemic. The community pharmacists in Wales have done us proud in how they’ve responded to this pandemic and we’re now the only region in the UK where this sector hasn’t been compensated for the costs it incurred. We were promised a statement on this by the Trefnydd as soon as the outcome was known, so I’m just asking for an update on the situation.
Diolch am yr ymateb yna. Mae amrywiaeth o etholwyr sy'n fferyllwyr cymunedol wedi cysylltu â mi ac rwy'n gofyn pa bwynt y mae Llywodraeth Cymru wedi ei gyrraedd yn ei thrafodaethau â Fferylliaeth Gymunedol Cymru—trafodaethau sydd wedi bod yn cael eu cynnal am rai misoedd bellach—ynghylch digolledu'r sector hwn am y costau ariannol yr aeth iddyn nhw pan fu'n rhaid i fferyllwyr dalu am eu cyfarpar diogelu personol eu hunain ar ddechrau'r pandemig. Mae'r fferyllwyr cymunedol yng Nghymru wedi bod yn glod i ni o ran y ffordd maen nhw wedi ymateb i'r pandemig hwn a ni yw'r unig ranbarth yn y DU erbyn hyn lle nad yw'r sector hwn wedi cael ei ddigolledu am y costau yr aeth iddyn nhw. Addawyd datganiad i ni ar hyn gan y Trefnydd cyn gynted ag y byddai'r canlyniad yn hysbys, felly dim ond gofyn am yr wybodaeth ddiweddaraf am y sefyllfa ydw i.
I thank the Member for that supplementary question. He’s right that negotiations with community pharmacy have been proceeding over recent months. There was a further offer made by the Welsh Government some weeks ago. The health Minister has a meeting with Community Pharmacy Wales on Thursday of this week, when those negotiations will continue.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn atodol yna. Mae e'n iawn bod trafodaethau gyda fferylliaeth gymunedol wedi bod yn mynd rhagddynt dros y misoedd diwethaf. Gwnaed cynnig pellach gan Lywodraeth Cymru rai wythnosau yn ôl. Mae'r Gweinidog iechyd yn cael cyfarfod â Fferylliaeth Gymunedol Cymru ddydd Iau yr wythnos hon, pryd y bydd y trafodaethau hynny yn parhau.
First Minister, the Business Wales barriers grant scheme is to prioritise those most affected by COVID-19, such as women, disabled people, people from black, Asian and minority ethnic backgrounds, and young people not in education or training, and it's to give some financial support to those people who will want to set up a business in the next few months. I wonder when this scheme will be evaluated, because I do think that promoting enterprise in groups that perhaps have traditionally found it difficult to access is a really worthy initiative.
Prif Weinidog, diben cynllun grant rhwystrau Busnes Cymru yw blaenoriaethu'r rhai y mae COVID-19 yn effeithio fwyaf arnyn nhw, fel menywod, pobl anabl, pobl o gefndiroedd pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig, a phobl ifanc nad ydynt mewn addysg na hyfforddiant, ac i roi rhywfaint o gymorth ariannol i'r bobl hynny a fydd eisiau sefydlu busnes yn ystod y misoedd nesaf. Tybed pryd y bydd y cynllun hwn yn cael ei werthuso, oherwydd rwy'n credu bod hyrwyddo menter mewn grwpiau sydd, efallai, wedi ei chael hi'n anodd cael mynediad yn draddodiadol yn fenter wirioneddol deilwng.
I thank David Melding for the way he described the initiative, and it is exactly to do what he has described. It is to try and make sure that the talent, commitment and sense of enterprise that is absolutely to be found in those communities, and among those young people, does not become suppressed by the impact of the virus. That means we have to work harder to make sure that the help is available to them—help both in terms of the advice that they need and the mentoring that they may need, but sometimes in hard cash that they need in order to be able to move their ideas for new businesses forward.
I think it will be important to allow the scheme to have a run and to evaluate partly as we go along, but not to hold up the ambitions we have from it by trying to pause it too soon in order to assess its effectiveness. In the current, extraordinary circumstances, I wanted to see that scheme push ahead. I wanted to even take a few risks, in a way that Governments sometimes find difficult. Because if you are dealing with people who have new ideas and who want to try something that hasn't been tried before, if you are not prepared sometimes to back a young person or back somebody who has got that idea, recognising that not all those ideas will succeed, then you don't get the scheme off the ground. That's the spirit in which I would like the scheme to be taken forward.
Diolchaf i David Melding am y ffordd y disgrifiodd y fenter, a'i diben yw gwneud yn union yr hyn y mae ef wedi ei ddisgrifio. Ei diben yw ceisio gwneud yn siŵr nad yw'r ddawn, yr ymrwymiad a'r synnwyr o fentergarwch sy'n sicr i'w canfod yn y cymunedau hynny, ac ymhlith y bobl ifanc hynny, yn cael eu rhwystro gan effaith y feirws. Mae hynny'n golygu bod yn rhaid i ni weithio yn galetach i wneud yn siŵr bod y cymorth ar gael iddyn nhw—cymorth o ran y cyngor sydd ei angen arnyn nhw a'r mentora y gallai fod ei angen arnyn nhw, ond weithiau mewn arian sychion sydd ei angen arnyn nhw er mwyn gallu symud eu syniadau ar gyfer busnesau newydd ymlaen.
Rwy'n credu y bydd yn bwysig caniatáu i'r cynllun fynd rhagddo ac i werthuso yn rhannol wrth i ni fynd ymlaen, ond nid atal yr uchelgeisiau sydd gennym ni ohono trwy geisio ei oedi yn rhy fuan er mwyn asesu ei effeithiolrwydd. O dan yr amgylchiadau eithriadol presennol, roeddwn i eisiau gweld y cynllun hwnnw yn bwrw ymlaen. Roeddwn i eisiau cymryd ychydig o risgiau hyd yn oed, mewn ffordd y mae Llywodraethau yn ei chael hi'n anodd weithiau. Oherwydd os ydych chi'n ymdrin â phobl sydd â syniadau newydd ac sydd eisiau rhoi cynnig ar rywbeth na roddwyd cynnig arno o'r blaen, os nad ydych chi'n barod weithiau i gefnogi person ifanc neu gefnogi rhywun sydd wedi cael y syniad hwnnw, gan gydnabod na fydd yr holl syniadau hynny yn llwyddo, yna ni fydd y cynllun yn cael ei roi ar waith. Dyna'r ysbryd yr hoffwn i'r cynllun gael ei ddatblygu ynddo.
First Minister, businesses in my constituency are very thankful that the Welsh Government has supported them throughout the coronavirus pandemic, with the most generous package of business support anywhere in the UK, including the latest injection of £340 million to support hospitality, tourism and other businesses that have been affected by the most recent restrictions. What assessment have you made of how the business support in Wales compares to that on offer in other parts of the UK?
Prif Weinidog, mae busnesau yn fy etholaeth i yn ddiolchgar iawn bod Llywodraeth Cymru wedi eu cefnogi drwy gydol pandemig y coronafeirws, gyda'r pecyn mwyaf hael o gymorth busnes yn unrhyw le yn y DU, gan gynnwys y cyfraniad diweddaraf o £340 miliwn i gynorthwyo busnesau lletygarwch, twristiaeth a busnesau eraill y mae'r cyfyngiadau diweddaraf wedi effeithio arnyn nhw. Pa asesiad ydych chi wedi ei wneud o sut y mae'r cymorth busnes yng Nghymru yn cymharu â'r hyn a gynigir mewn rhannau eraill o'r DU?
Llywydd, I thank Vikki Howells for that. She is right to say that our scheme of business support in Wales, we believe, is the most generous available to any business in any part of the United Kingdom. I'm pleased to report this afternoon, Llywydd, following questions on the floor over the last couple of weeks, that the help that we are offering to hospitality businesses affected by the restrictions that had to be introduced about 10 days ago—that that money has now begun to make its way into the pockets of those businesses.
Hundreds of businesses have now received that help. Millions of pounds have been paid out to them. That is at a point where 14 of our 22 local authorities have yet to make returns on the help that has been provided. So, not only is the help generous, but the help is getting to where we needed it to go. Vikki Howells pointed to the £340 million that we are making available to support those businesses, and I cannot help but contrast it with the fact that the UK Government has provided £40 million for the whole of wet pubs in England affected by the restrictions that they have had to introduce there.
Llywydd, diolchaf i Vikki Howells am hynna. Mae hi'n iawn i ddweud mai ein cynllun cymorth busnes yng Nghymru, yn ein barn ni, yw'r mwyaf hael sydd ar gael i unrhyw fusnes mewn unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig. Rwy'n falch o adrodd y prynhawn yma, Llywydd, yn dilyn cwestiynau ar y llawr dros yr wythnos neu ddwy ddiwethaf, bod y cymorth yr ydym ni'n ei gynnig i fusnesau lletygarwch sydd wedi cael eu heffeithio gan y cyfyngiadau y bu'n rhaid eu cyflwyno tua 10 diwrnod yn ôl—bod yr arian hwnnw wedi dechrau mynd i bocedi'r busnesau hynny erbyn hyn.
Mae cannoedd o fusnesau wedi cael y cymorth hwnnw erbyn hyn. Mae miliynau o bunnoedd wedi eu talu iddyn nhw. Mae hynny ar adeg pan nad yw 14 o'n 22 awdurdod lleol wedi gwneud datganiadau ar y cymorth a ddarparwyd eto. Felly, nid yn unig y mae'r cymorth yn hael, ond mae'r cymorth yn cyrraedd y mannau lle'r oeddem ni angen iddo fynd. Cyfeiriodd Vikki Howells at y £340 miliwn yr ydym ni'n ei ddarparu i gynorthwyo'r busnesau hynny, ac ni allaf ond ei gyferbynnu â'r ffaith fod Llywodraeth y DU wedi darparu £40 miliwn i holl dafarndai gwlyb Lloegr yr effeithiwyd arnyn nhw gan y cyfyngiadau y bu'n rhaid iddyn nhw eu cyflwyno yno.
6. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am effaith y coronafeirws ar economi Dwyrain De Cymru? OQ56047
6. Will the First Minister make a statement on the impact of coronavirus on the economy of South Wales East? OQ56047
Llywydd, an analysis by the Bank of England and the Office for Budget Responsibility demonstrates the damaging impact of coronavirus on our economy, including that of south-east Wales. Both bodies suggest a relatively rapid rebound in the second quarter of 2021, provided that that is not undone by the catastrophe of a 'no deal' Brexit.
Llywydd, mae dadansoddiad gan Fanc Lloegr a'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn dangos effaith niweidiol coronafeirws ar ein heconomi, gan gynnwys y de-ddwyrain. Mae'r ddau gorff yn awgrymu adferiad cymharol gyflym yn ail chwarter 2021, cyn belled nad yw hynny'n cael ei ddadwneud gan drychineb Brexit 'dim cytundeb'.
I thank the Minister for that answer. First Minister, the Welsh Government were highly successful in bringing the Spanish train manufacturing company CAF to South Wales East, with the potential to bring 300-plus skilled engineering jobs to the area. CAF secured a contract to supply 77 state-of-the-art diesel multiple units to Transport for Wales. Delivery was scheduled for 2022. Could the Minister update us as to whether the COVID crisis has delayed supply of these units?
Diolchaf i'r Gweinidog am yr ateb yna. Prif Weinidog, bu Llywodraeth Cymru yn hynod lwyddiannus o ran dod â'r cwmni gweithgynhyrchu trenau o Sbaen, CAF, i Ddwyrain De Cymru, gyda'r potensial i ddod â 300 a mwy o swyddi peirianneg medrus i'r ardal. Sicrhaodd CAF gontract i gyflenwi 77 o unedau lluosog diesel o'r radd flaenaf i Trafnidiaeth Cymru. Bwriadwyd iddynt gael eu darparu ar gyfer 2022. A allai'r Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynghylch pa un a yw'r argyfwng COVID wedi oedi cyflenwad yr unedau hyn?
Well, Llywydd, first of all, let me say that I think the fact that CAF are now operating out of south-east Wales is a huge benefit to Wales. I was lucky enough to be able to meet the whole of the board of CAF when they visited Wales. They'd come from a visit to one of their investments in the United States of America, and they said to me that the thing that they were most struck by, visiting Wales, was the strong sense of attachment to the company that the workforce here demonstrated during their visit. That sense of a loyal, committed highly skilled workforce, and they were hugely complimentary of it.
Coronavirus has had an enormous impact on the rail sector. The Welsh Government is providing over £100 million simply to sustain that part of our public transport network during these extraordinarily difficult days. We do look forward to the point where the delivery of new rolling stock to Wales will allow us to get back to the plan that we had originally set out, which, as the Member knows, is to improve services, to create a new metro system here in south Wales and to provide the travelling public with the sort of experience that they look for and deserve. Whether the plans are capable of being implemented to the original timetable is something that we continue to discuss very regularly with Transport for Wales. I had a meeting with them myself only this week, and that can only really be finally determined as we see, as we hope we will, a recovery in the economy next year, allowing passengers to return to the railway safely and the revenues that they bring with them to flow into the industry.
Wel, Llywydd, yn gyntaf oll, gadewch i mi ddweud fy mod i'n credu bod y ffaith bod CAF bellach yn gweithredu o'r de-ddwyrain yn fantais enfawr i Gymru. Roeddwn i'n ddigon ffodus i allu cyfarfod â bwrdd cyfan CAF pan wnaethon nhw ymweld â Chymru. Roedden nhw wedi dod o ymweliad ag un o'u buddsoddiadau yn Unol Daleithiau America, a dywedasant wrthyf mai'r peth a wnaeth eu taro fwyaf, wrth ymweld â Chymru, oedd y synnwyr cryf o ymlyniad i'r cwmni a ddangoswyd gan y gweithlu yma yn ystod eu hymweliad. Y synnwyr hwnnw o weithlu teyrngar, ymroddedig, hynod fedrus, ac roedden nhw'n llawn canmoliaeth iddo.
Mae coronafeirws wedi cael effaith enfawr ar y sector rheilffyrdd. Mae Llywodraeth Cymru yn darparu dros £100 miliwn dim ond i gynnal y rhan honno o'n rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus yn ystod y dyddiau eithriadol o anodd hyn. Edrychwn ymlaen at yr adeg pan fydd y ddarpariaeth o gerbydau newydd i Gymru yn caniatáu i ni ddychwelyd at y cynllun yr oeddem ni wedi ei gyflwyno yn wreiddiol, sef, fel y mae'r Aelod yn gwybod, gwella gwasanaethau, creu system metro newydd yma yn y de a rhoi'r math o brofiad y maen nhw ei eisiau ac yn ei haeddu i'r cyhoedd sy'n teithio. Mae pa un a ellir gweithredu'r cynlluniau yn unol â'r amserlen wreiddiol yn rhywbeth yr ydym ni'n parhau i'w drafod yn rheolaidd iawn gyda Trafnidiaeth Cymru. Cefais gyfarfod â nhw fy hun dim ond yr wythnos hon, a gall hynny gael ei benderfynu yn derfynol mewn gwirionedd dim ond pan fyddwn ni'n gweld, fel y gobeithiwn y byddwn, adferiad yn yr economi y flwyddyn nesaf, gan ganiatáu i deithwyr ddychwelyd i'r rheilffyrdd yn ddiogel a'r refeniw a ddaw gyda nhw i lifo i'r diwydiant.
7. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gymorth i fusnesau Ynys Môn yn ystod y pandemig? OQ56065
7. Will the First Minister make a statement on support for businesses in Ynys Môn during the pandemic? OQ56065
Diolch i Rhun ap Iorwerth am y cwestiwn, Llywydd. Mae busnesau yn Ynys Môn wedi derbyn gwerth bron i £30 miliwn o grantiau cymorth gan Lywodraeth Cymru yn ystod y pandemig, heb gynnwys cam diweddaraf y gronfa cadernid economaidd. Bydd difrod economaidd Brexit heb gytundeb lawer yn waeth na'r anawsterau y mae busnesau ar yr ynys yn eu hwynebu yn sgil COVID-19.
I thank Rhun ap Iorwerth for the question, Llywydd. The Welsh Government grant support to businesses in Ynys Mon during the pandemic now totals almost £30 million, not including the latest phase of the economic resilience fund. The difficulties faced by businesses on the island, as a result of COVID-19, will be far exceeded by the economic damage of a 'no deal' Brexit.
Dwi'n cyd-fynd, yn sicr, ar y rhagolygon hynny, yn anffodus. O ran COVID, un sector sydd wedi dioddef yn drwm iawn ydy'r sector lletygarwch a thwristiaeth sy'n cael eu taro'n galed eto gan y cyfyngiadau diweddaraf, wrth gwrs. Mae llawer wedi penderfynu cau yn gyfan gwbl. Yn gyntaf, a all y Prif Weinidog ddweud wrthon ni pa bryd y gallan nhw ddechrau derbyn y taliadau grant diweddaraf? Achos er bod y cwsmeriaid yn gorfod cadw draw, mae'r biliau, wrth gwrs, yn dal angen eu talu.
Mae yna fusnesau eraill sydd ddim wedi gallu gweithredu o gwbl, mwy neu lai, ers mis Mawrth, a dim syniad pryd fyddan nhw'n gallu dechrau chwaith—busnesau mewn digwyddiadau, priodasau, canolfannau awyr agored; mae eraill yn gorfod mynd i gysgu rŵan am y gaeaf. Cwmni cychod cyflym ar y Fenai, er enghraifft, oedd wedi gwerthu nifer dda o docynnau ar gyfer y Nadolig rŵan yn gorfod talu'r arian hwnnw yn ôl. Pa ystyriaeth arbennig sy'n cael ei roi i fusnesau felly sydd mwy neu lai yn mynd i aeafgwsg, neu hibernation, rŵan, hyd y gallwn ni ei rhagweld?
Ac a gaf i hefyd wneud apêl ar ran y busnesau hynny sy'n dal yn disgyn rhwng y craciau am gymorth ariannol? Mae peidio â thalu cyflogau drwy PAYE neu ddim bod wedi cofrestru ar gyfer treth ar werth yn dal yn broblem i lawer. Un arall wedi methu dangos maint ei golledion o, er bod incwm wedi 'collapse-io' yn llwyr, mwy neu lai, eleni—cwmni tripiau cychod ydy hwnnw. A gaf i ofyn sut mae'r Llywodraeth wedi, neu yn mynd i, wneud mwy i adnabod y bylchau mae busnesau'n dal i ddisgyn trwyddyn nhw, a sut gallwn ni fel Aelodau'r Senedd helpu i basio gwybodaeth am y trafferthion mae busnesau yn eu hwynebu o hyd?
I would certainly agree with those forecasts, unfortunately. In terms of COVID, one sector that's suffered greatly is tourism and hospitality, which are being hit hard once again by the latest restrictions. Many have decided to close entirely. First of all, can the First Minister tell us when they can expect to receive the latest grant payments? Because although the customers have to stay away, the bills still have to be paid.
There other businesses who haven't been able to operate at all, virtually, since March, and they have no idea when they'll be able to recommence—businesses in events, weddings, outdoor pursuit centres; others are having to remain dormant for the winter. The speedboat company on the Menai, which had sold a great many tickets for Christmas, are now having to repay that money. So, what special consideration is given to such businesses who more or less will have to go into hibernation now, as far as we can see?
And can I also make an appeal on behalf of those businesses who still fall between the cracks in terms of financial support? Not paying salaries through PAYE or not being registered for VAT is still a problem for many. Another failed to show the scale of his losses, although income had collapsed almost entirely this year—that was a boat trip company. So, can I ask how the Government has, or is, going to do more to identify those gaps that businesses are still falling into, and how can we as Senedd Members help to pass information on about those difficulties faced by those businesses?
Wel, Llywydd, diolch i Rhun ap Iorwerth am y nifer o gwestiynau ychwanegol yna. Wel, jest i ddweud, i ddechrau, bod cymorth dan y cynllun diweddaraf wedi dechrau mynd mas o ddwylo'r awdurdodau lleol a syth i fusnesau. Fel y dywedais i mewn ateb i gwestiynau eraill y prynhawn yma: mae cannoedd o fusnesau wedi cael y cymorth yna yn barod, ac mae'r miloedd o bunnoedd yna wedi mynd yn syth atyn nhw, a'r gobaith yw y bydd y nifer yn cynyddu a'r swm yn cynyddu dros yr wythnos hon.
Ac, wrth gwrs, rydyn ni yn ymwybodol am yr amser heriol y mae'r sector lletygarwch a thwristiaeth wedi'i wynebu, ac rydyn ni'n dal i siarad gyda nhw; mae'r Gweinidog gyda'r cyfrifoldeb yn siarad â nhw bob wythnos i dreial cynllunio ymlaen at y dyfodol ac at y flwyddyn newydd. A'r gobaith yw, os allwn ni—dydyn ni ddim yn y sefyllfa yna heddiw, fel dŷn ni wedi bod yn trafod—ond yn y dyfodol, y gobaith yw, wrth gwrs, i ailagor y sectorau yna ac i'w helpu nhw i weithio fel maen nhw eisiau gweithio—nid yn dibynnu ar grantiau o'r Llywodraeth, ond i godi arian drwy'r busnesau maen nhw'n gwneud.
Ac ar y pwynt olaf, rŷn ni wedi treial yn barod i fod yn fwy hyblyg yn y ffordd rŷn ni'n cymryd tystiolaeth a gwybodaeth oddi wrth fusnesau i roi help iddyn nhw. Ar ddiwedd y dydd, Llywydd, yr arian yw arian y cyhoedd, ac mae'n rhaid i ni fel Llywodraeth fod yn siŵr, pan rŷn ni am roi cymorth a phan rŷn ni am roi help mas i'r busnesau, eu bod nhw'n fusnesau go iawn. Dyna pam, ambell waith, rŷn ni'n gofyn am bethau maen nhw'n gallu rhoi i ni i ddangos eu bod nhw pwy maen nhw'n dweud ydyn nhw, ac yn gallu rhoi arian iddyn nhw gyda'r hyder ein bod ni'n gallu esbonio i bobl, a siŵr a fod pwyllgorau yma yn y Senedd hefyd yn y dyfodol, ein bod ni wedi'i wneud e mewn ffordd sy'n ofalus ar un ochr, ond hyblyg ar yr ochr arall.
Well, Llywydd, may I thank Rhun ap Iorwerth for that series of supplementary questions? Just to say, in the first place, that support under the most recent scheme has already started to be issued by the local authorities directly to businesses. And as I said in response to other questions this afternoon: hundreds of businesses have received that support already, and millions of pounds have gone directly to them, and the hope is that the sum will increase over this week.
And, of course, we are aware of the challenging times that the hospitality and tourism sectors are facing, and we continue to speak to them; the Minister responsible for them speaks to them every week to try and plan ahead for the future and for the new year. And the hope is that, if we can—we are not in that position today, as we've already been discussing—but in the future, the hope is to reopen those sectors and to support them to work as they would wish to work—not be dependant on Government grants, but to generate income through their own businesses.
And on that final point, we have endeavoured already to be more flexible in the way in which we take information or the evidence of their balance sheets, so that we can help them. Ultimately, Llywydd, the funding is public money, and we as a Government have to be certain, when we do give these businesses financial support, that we must ensure that they are genuine businesses. That is why, sometimes, we ask for evidence from them to demonstrate that they are who they say they are, and that we can then give them the funding in the knowledge that we can explain in the future that we did so in a way that is cautious on one side, but flexible at the same time.
Ac yn olaf, cwestiwn 8, Hefin David.
And finally, question 8, Hefin David.
8. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cynnydd a wnaed o ran rheoli achosion COVID-19 yng Nghaerffili? OQ56069
8. Will the First Minister provide an update on progress in containing COVID-19 cases in Caerphilly? OQ56069
Llywydd, can I thank Hefin David? Progress on containing cases in Caerphilly has been reinforced by Welsh Government action in relation to indoor attractions, hospitality, education, the health service and, as of yesterday, closure of outdoor attractions as well. I thank, as ever, Llywydd, the residents of Caerphilly for everything they do to help contain this deadly virus.
Lywydd, a gaf i ddiolch i Hefin David? Atgyfnerthwyd y cynnydd o ran rheoli achosion yng Nghaerffili gan gamau Llywodraeth Cymru yn gysylltiedig ag atyniadau dan do, lletygarwch, addysg, y gwasanaeth iechyd ac, o ddoe ymlaen, cau atyniadau awyr agored hefyd. Diolchaf, fel arfer, Llywydd, i drigolion Caerffili am bopeth y maen nhw'n ei wneud i helpu i reoli'r feirws marwol hwn.
Aneurin Bevan University Health Board put out an unprecedented call to citizens of Caerphilly and beyond in their area to not attend health services where they don't need to, and to recognise that they need to make the right choices. And I have to say to the people of Caerphilly who have been in touch with me, on the whole—almost the entire number of people who have been in touch with me via my Facebook page, Facebook live sessions—have been supportive and have recognised what they need to do. However, and I'm almost reluctant to do this, there have been a small number of people who have said some extraordinary things. I'll give you an example: one person said to me last week, 'This is no different, this winter, to any other.' Someone else said: 'Most of those dying from COVID are elderly or vulnerable, and would probably have died of cold, flu or pneumonia instead.' These are some of the statements that were made last week by a very small minority of people, but, nonetheless, those people have a huge impact. Will the First Minister explain, again, how this is an unprecedented crisis, how it's having a huge effect on our NHS, and that the rules that are in place are the very maximum people should do, and should not be an invitation to do anything further? We need to take this seriously.
Gwnaeth Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan alwad ddigynsail i ddinasyddion Caerffili a thu hwnt yn eu hardal i beidio â mynd i wasanaethau iechyd pan nad oes angen iddyn nhw wneud hynny, ac i gydnabod bod angen iddyn nhw wneud y dewisiadau cywir. Ac mae'n rhaid i mi ddweud bod pobl Caerffili sydd wedi bod mewn cysylltiad â mi, ar y cyfan—bron yr holl bobl sydd wedi bod mewn cysylltiad â mi drwy fy nhudalen Facebook, sesiynau byw Facebook—wedi bod yn gefnogol ac wedi cydnabod yr hyn y mae angen iddyn nhw ei wneud. Fodd bynnag, ac rwyf i bron yn amharod i wneud hyn, ceir nifer fach o bobl sydd wedi dweud rhai pethau anhygoel. Rhoddaf enghraifft i chi: dywedodd un person wrthyf yr wythnos diwethaf, 'Nid yw hyn yn wahanol, y gaeaf hwn, i unrhyw un arall.' Dywedodd rhywun arall: 'Mae'r rhan fwyaf o'r rhai sy'n marw o COVID yn oedrannus neu'n agored i niwed, ac mae'n debyg y bydden nhw wedi marw o annwyd, ffliw neu niwmonia yn hytrach.' Dyma rai o'r datganiadau a wnaed yr wythnos diwethaf gan leiafrif bach iawn o bobl, ond, serch hynny, mae'r bobl hynny yn cael effaith enfawr. A wnaiff y Prif Weinidog esbonio, unwaith eto, sut y mae hwn yn argyfwng na welwyd ei debyg o'r blaen, sut y mae'n cael effaith enfawr ar ein GIG, ac mai'r rheolau sydd ar waith yw'r mwyaf un y dylai pobl ei wneud, ac na ddylen nhw fod yn wahoddiad i wneud dim ychwanegol? Mae angen i ni gymryd hyn o ddifrif.
Well, Llywydd, I couldn't agree more with that. We have lived through unprecedented times this year, and the impact on all our lives and all our public services is absolutely profound. Those people who have somehow become convinced or convinced themselves that this is all a got-up job, and there's nothing that they need to worry about, I'm afraid coronavirus is no respecter of them either. All of us will have seen accounts from people who thought that, somehow, coronavirus was a mild illness that had no impact, only to find that when they themselves contracted it, or someone who is dear to them contracted it, it turned out to be very different indeed. That is why we make the appeal that we do to people in Wales not to lean on the rules, not to try and find ways of stretching the rules, but to think in each one of our daily lives what we should do, rather than what we can do. And if we do what we should do, then we will avoid contact with other people when we don't need it, we'll travel only when we must, we will work from home wherever possible, and we will certainly observe the advice that comes from the health service as to how only those who need to be in a hospital should be in a hospital. And that advice that people in Caerphilly and the Gwent area have had from the Aneurin Bevan health board, I'm sure, as Hefin David said, will be very carefully observed by the vast majority of people. The sad thing about coronavirus, Llywydd, is that it only takes a small minority to believe that they are somehow beyond the rules to have a far disproportionate impact on the spread of the virus to everybody else.
Wel, Llywydd, allwn i ddim cytuno'n fwy â hynny. Rydym ni wedi byw trwy gyfnod na welwyd ei debyg o'r blaen eleni, ac mae'r effaith ar ein bywydau i gyd a'n holl wasanaethau cyhoeddus yn gwbl ddybryd. Mae'r bobl hynny sydd rywsut wedi cael eu hargyhoeddi neu wedi argyhoeddi eu hunain mai sefyllfa gwbl ddychmygus yw hyn i gyd, ac nad oes dim y mae angen iddyn nhw boeni amdano, mae gen i ofn nad yw coronafeirws yn eu parchu hwythau ychwaith. Bydd pob un ohonom ni wedi gweld sylwadau gan bobl a oedd yn credu, rywsut, bod coronafeirws yn salwch ysgafn nad oedd yn cael unrhyw effaith, dim ond i ganfod, pan wnaethon nhw eu hunain ei ddal, neu rywun sy'n annwyl iddyn nhw ei ddal, ei bod hi'n sefyllfa wahanol iawn yn wir. Dyna pam yr ydym ni'n gwneud yr apêl yr ydym ni'n ei gwneud i bobl yng Nghymru i beidio â phwyso ar y rheolau, i beidio â cheisio dod o hyd i ffyrdd o ymestyn y rheolau, ond i feddwl ym mhob un o'n bywydau beunyddiol yr hyn y dylem ni ei wneud, yn hytrach na'r hyn y gallwn ni ei wneud. Ac os byddwn ni'n gwneud yr hyn y dylem ni ei wneud, yna byddwn yn osgoi cyswllt â phobl eraill pan nad oes ei angen arnom ni, byddwn yn teithio dim ond pan fydd yn rhaid i ni, byddwn yn gweithio gartref pryd bynnag y bo hynny'n bosibl, a byddwn yn sicr yn dilyn y cyngor a ddaw gan y gwasanaeth iechyd ynghylch sut mai'r rhai y mae angen iddyn nhw fod mewn ysbyty yw'r unig rai a ddylai fod mewn ysbyty. A bydd y cyngor hwnnw y mae pobl yng Nghaerffili ac ardal Gwent wedi ei gael gan fwrdd iechyd Aneurin Bevan, rwy'n siŵr, fel y dywedodd Hefin David, yn cael ei ddilyn yn ofalus gan y mwyafrif llethol o bobl. Y peth trist am goronafeirws, Llywydd, yw mai dim ond lleiafrif bach sydd eu hangen i gredu eu bod nhw rywsut y tu hwnt i'r rheolau i gael effaith anghymesur iawn ar ledaeniad y feirws i bawb arall.
Diolch i'r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem nesaf felly yw'r cwestiynau i'r Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Vikki Howells.
The next item is questions to the Deputy Minister and Chief Whip, and the first question is from Vikki Howells.
1. A wnaiff y Dirprwy Weinidog ddatganiad am gefnogaeth i lochesi i fenywod yng Nghymru yn ystod pandemig COVID-19? OQ56035
1. Will the Deputy Minister make a statement on support for women’s refuges in Wales during the COVID-19 pandemic? OQ56035
This year, we have invested over £4 million of additional funding in the violence against women, domestic abuse and sexual violence sector. This includes £1.3 million of new money for disbursed community-based accommodation, which will free up refuge space. And during the pandemic, I've repurposed funding to support refuges and published guidance for providers.
Eleni, rydym ni wedi buddsoddi dros £4 miliwn o gyllid ychwanegol yn y sector trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol. Mae hyn yn cynnwys £1.3 miliwn o arian newydd ar gyfer llety cymunedol a alldalwyd, a fydd yn rhyddhau lleoedd lloches. Ac yn ystod y pandemig, rwyf i wedi ailgyfeirio cyllid i gynorthwyo llochesi ac wedi cyhoeddi canllawiau i ddarparwyr.
Thank you, Deputy Minister, and I acknowledge that support and welcome it greatly. I've recently spoken to Rhondda Cynon Taf Women's Aid, who tell me that they can't get onsite COVID-19 testing for staff or residents of refuges, which is causing them problems and impacting on their ability to help people in need. Can you raise this with colleagues in Welsh Government, so that women's refuges can perhaps be treated in the same way as care homes for the purpose of COVID testing?
Diolch, Dirprwy Weinidog, ac rwy'n cydnabod y cymorth hwnnw ac yn ei groesawu'n fawr. Rwyf i wedi siarad yn ddiweddar gyda Cymorth i Fenywod Rhondda Cynon Taf, sy'n dweud wrthyf na allan nhw gael profion COVID-19 ar y safle i staff na phreswylwyr llochesi, sy'n achosi problemau iddyn nhw ac yn effeithio ar eu gallu i helpu pobl mewn angen. A allwch chi godi hyn gyda chyd-Weinidogion yn Llywodraeth Cymru, fel y gellir trin llochesi i fenywod yn yr un modd â chartrefi gofal efallai, at ddibenion profion COVID?
I thank Vikki Howells for that important question, and I have raised this with the violence against women, domestic abuse and sexual violence strategic group. That meets regularly with all the service providers, and they invited the test, trace and protect officials to attend the meeting to discuss this with the strategic group, to answer questions and address concerns. So, Welsh Government is currently considering access to testing for asymptomatic underrepresented groups. This would include both workers and clients in hospitals, as well as refuges, because they are being considered as part of this work. And I think test, trace and protect protocols would apply, of course. If anyone living or working in a refuge is able to access testing, they obviously have to show symptoms of coronavirus. But, those in refuges who have vulnerabilities and receive support services, we need to ensure that we can access this, and I believe the discussions ongoing with the providers, and Women's Aid, of course, will lead us to the right outcome.
Diolchaf i Vikki Howells am y cwestiwn pwysig yna, ac rwyf i wedi codi hyn gyda'r grŵp strategol trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol. Mae hwnnw yn cyfarfod yn rheolaidd gyda'r holl ddarparwyr gwasanaeth, a gwahoddwyd y swyddogion profi, olrhain a diogelu ganddyn nhw i ddod i'r cyfarfod i drafod hyn gyda'r grŵp strategol, i ateb cwestiynau a mynd i'r afael â phryderon. Felly, mae Llywodraeth Cymru wrthi'n ystyried mynediad at brofion ar gyfer grwpiau asymptomatig nad ydyn nhw wedi'u cynrychioli yn ddigonol. Byddai hyn yn cynnwys gweithwyr a chleientiaid mewn ysbytai, yn ogystal â llochesi, oherwydd maen nhw'n cael eu hystyried yn rhan o'r gwaith hwn. Ac rwy'n credu y byddai protocolau profi, olrhain a diogelu yn berthnasol, wrth gwrs. Os gall unrhyw un sy'n byw neu'n gweithio mewn lloches gael profion, mae'n amlwg bod yn rhaid iddyn nhw ddangos symptomau coronafeirws. Ond, o ran y rhai mewn llochesi sy'n agored i niwed ac yn derbyn gwasanaethau cymorth, mae angen i ni sicrhau y gallwn ni gael mynediad at hyn, ac rwy'n credu y bydd y trafodaethau sy'n parhau gyda'r darparwyr, a Cymorth i Fenywod, wrth gwrs, yn ein harwain at y canlyniad iawn.
Deputy Minister, a report from the National Rural Crime Network last year, highlighted by Welsh Women's Aid, found that, for victims of domestic violence in rural areas, and I'm going to quote directly here, 'barriers to action' are
'far more complicated and inhibiting'
in rural areas than in urban areas;
'in rural areas it seems likely victims do not know where to go to for the type of support required; it is harder to coordinate or access and the fear of any approaches becoming known is higher.'
Given that fewer survivors in rural settings disclose, services obviously will need to be based on need rather than demand, and it requires a deliberate strategy to ensure research, data and analysis are not skewed towards the urban demands and are fully inclusive of our rural communities. So, I just wondered, Deputy Minister, if you could outline what actions your Government has taken to redress this urban bias, and to ensure that the needs of rural victims of domestic violence are also fully addressed.
Dirprwy Weinidog, canfu adroddiad gan y Rhwydwaith Troseddau Gwledig Cenedlaethol y llynedd, a amlygwyd gan Cymorth i Fenywod Cymru, i ddioddefwyr trais domestig mewn ardaloedd gwledig, ac rwy'n mynd i ddyfynnu'n uniongyrchol yn y fan yma, bod 'rhwystrau i weithredu' yn
llawer mwy cymhleth a llesteiriol
mewn ardaloedd gwledig nag mewn ardaloedd trefol;
mae'n ymddangos yn debygol mewn ardaloedd gwledig nad yw dioddefwyr yn gwybod ble i fynd i gael y math o gymorth sydd ei angen; mae'n fwy anodd ei gydgysylltu neu gael gafael arno ac mae'r ofn y bydd unrhyw gysylltiad yn cael ei ddarganfod yn uwch.
O gofio bod llai o oroeswyr mewn lleoliadau gwledig yn datgelu, mae'n amlwg y bydd angen i wasanaethau fod yn seiliedig ar angen yn hytrach na galw, ac mae'n gofyn am strategaeth fwriadol i sicrhau nad yw ymchwil, data a dadansoddi yn cael eu hystumio tuag at y gofynion trefol a'u bod nhw'n gwbl gynhwysol o'n cymunedau gwledig. Felly, roeddwn i'n meddwl tybed, Dirprwy Weinidog, a allech chi amlinellu pa gamau y mae eich Llywodraeth wedi eu cymryd i unioni'r duedd drefol hon, ac i sicrhau bod anghenion dioddefwyr trais domestig gwledig yn cael sylw llawn hefyd.
Thank you to Angela Burns for that important question. And the issues of rurality are being addressed. In fact, I thank Joyce Watson, who convened and hosted a meeting on the White Ribbon Week that specifically focused, with the National Federation of Women's Institutes, on issues of domestic violence in rural areas. And issues—. For example, the ways in which we can support and help have been made available. We've got six video-conferencing suites across Dyfed-Powys, in your region, to make it easier to hold those all-important, cross-sector case conferences, the multi-agency risk assessment conferences. We've provided additional funding for disbursed community-based accommodation, provided funding to enable witnesses to give evidence remotely, with support from service providers. And indeed, in terms of that extra money for community-based accommodation, £427,543 has been allocated directly to Mid and West Wales. But training is crucially important—around 30,000 professionals trained through our national training framework in Mid and West Wales last year. So, it has to be an all-Wales response. But rurality, I can assure the Member, is crucial in terms of reaching out and providing that support.
Diolch i Angela Burns am y cwestiwn pwysig yna. Ac mae materion gwledigrwydd yn cael sylw. Yn wir, diolchaf i Joyce Watson, a gynullodd ac a gynhaliodd gyfarfod ar Wythnos y Rhuban Gwyn a oedd yn canolbwyntio yn benodol, gyda Ffederasiwn Cenedlaethol Sefydliadau'r Merched, ar faterion trais domestig mewn ardaloedd gwledig. A materion—. Er enghraifft, mae'r ffyrdd y gallwn ni gefnogi a helpu wedi eu rhoi ar gael. Mae gennym ni chwe ystafell fideo-gynadledda ar draws Dyfed-Powys, yn eich rhanbarth chi, i'w gwneud yn haws cynnal y cynadleddau achos traws-sector hollbwysig hynny, y cynadleddau asesu risg amlasiantaeth. Rydym ni wedi darparu cyllid ychwanegol ar gyfer llety cymunedol a alldalwyd, wedi darparu cyllid i alluogi tystion i roi tystiolaeth o bell, gyda chymorth gan ddarparwyr gwasanaeth. Ac yn wir, o ran yr arian ychwanegol hwnnw ar gyfer llety cymunedol, dyrannwyd £427,543 yn uniongyrchol i Ganolbarth a Gorllewin Cymru. Ond mae hyfforddiant yn hanfodol bwysig—hyfforddwyd tua 30,000 o weithwyr proffesiynol drwy ein fframwaith hyfforddi cenedlaethol yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru y llynedd. Felly, mae'n rhaid iddo fod yn ymateb Cymru gyfan. Ond mae gwledigrwydd, gallaf sicrhau'r Aelod, yn hanfodol o ran estyn allan a darparu'r cymorth hwnnw.
2. A wnaiff y Dirprwy Weinidog ddatganiad am ymdrechion i wella cydlyniant cymunedol yng Ngogledd Cymru? OQ56038
2. Will the Deputy Minister make a statement on efforts to improve community cohesion in North Wales? OQ56038
We've invested an additional £1.52 million since April in our community cohesion programme. The regional cohesion teams in north Wales work closely with key partners, including local government, the police, third sector, fostering cohesive communities, providing support and information, and monitoring and mitigating community tensions.
Rydym ni wedi buddsoddi £1.52 miliwn yn ychwanegol ers mis Ebrill yn ein rhaglen cydlyniant cymunedol. Mae'r timau cydlyniant rhanbarthol yn y gogledd yn gweithio'n agos gyda phartneriaid allweddol, gan gynnwys llywodraeth leol, yr heddlu, y trydydd sector, gan feithrin cymunedau cydlynol, darparu cymorth a gwybodaeth, a monitro a lliniaru tensiynau cymunedol.
Thank you, Minister. I read the report of the task and finish group led by Gaynor Legall with interest. Now that relevant monuments have been identified, I'm interested to hear your plans for the next steps, and your assessment as to how those steps will impact community cohesion in my region, and indeed in the rest of Wales. Thank you.
Diolch, Gweinidog. Darllenais adroddiad y grŵp gorchwyl a gorffen o dan arweiniad Gaynor Legall gyda diddordeb. Gan fod henebion perthnasol wedi eu nodi erbyn hyn, mae gen i ddiddordeb mewn clywed eich cynlluniau ar gyfer y camau nesaf, a'ch asesiad o sut y bydd y camau hynny yn effeithio ar gydlyniant cymunedol yn fy rhanbarth i, ac yng ngweddill Cymru yn wir. Diolch.
Thank you to the Member for that question. And I'm sure she would have welcomed the audit that was undertaken, led by Gaynor Legall, looking at those monuments and also street names, and recognising also not only have we got to address these issues, but also we have got to look at how we can celebrate those who have played such an important role—particularly in terms of black, Asian and minority ethnic members of the community, and indeed in terms of historical perspectives. But I'm also very pleased that our own culture committee is going to be undertaking their own inquiry and following up that review.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna. Ac rwy'n siŵr y byddai wedi croesawu'r archwiliad a gynhaliwyd, o dan arweiniad Gaynor Legall, yn edrych ar yr henebion hynny a hefyd enwau strydoedd, ac yn cydnabod hefyd nid yn unig bod yn rhaid i ni roi sylw i'r materion hyn, ond hefyd mae'n rhaid i ni edrych ar sut y gallwn ni ddathlu'r rhai sydd wedi chwarae rhan mor bwysig—yn enwedig o ran pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig yn y gymuned, ac yn wir o ran safbwyntiau hanesyddol. Ond rwyf i hefyd yn falch iawn y bydd ein pwyllgor diwylliant ein hunain yn cynnal ei ymchwiliad ei hun ac yn gwneud gwaith dilynol ar yr adolygiad hwnnw.
Deputy Minister, the pandemic has had a profound impact on the way our constituents meet their loved ones, their support networks, and indeed how they conduct their business on a daily basis. A stable digital broadband connection is now more important than ever, so that people can feel part of an inclusive and cohesive community. You'll be aware of the recent Red Cross report, calling for strategic investment in tackling digital isolation, so that people can stay connected throughout future restrictions. And according to a recent update from Openreach Cymru, 39,000 of the hardest-to-reach properties will be connected under the fibre roll-out scheme by June 2022. Now, we have heard this before, and some of those ambitions have never been fulfilled. However, if they are, for many, that is still too long to wait. So, can you explain whether you as a Government, and as Deputy Minister—whether you're going to look at a more ambitious target to implement, in light of the need for more people now to work from home, and also outline how this will be approached strategically to combat such digital exclusion? Thank you.
Dirprwy Weinidog, mae'r pandemig wedi cael effaith ddofn ar y ffordd y mae ein hetholwyr yn cyfarfod â'u hanwyliaid, eu rhwydweithiau cymorth, ac yn wir sut y maen nhw'n cyflawni eu busnes yn ddyddiol. Mae cysylltiad band eang digidol sefydlog yn bwysicach nag erioed erbyn hyn, fel y gall pobl deimlo'n rhan o gymuned gynhwysol a chydlynol. Byddwch yn ymwybodol o adroddiad diweddar y Groes Goch, yn galw am fuddsoddiad strategol i fynd i'r afael ag ynysigrwydd digidol, fel y gall pobl gadw mewn cysylltiad drwy gydol cyfyngiadau'r dyfodol. Ac yn ôl diweddariad diweddar gan Openreach Cymru, bydd 39,000 o'r eiddo anoddaf eu cyrraedd yn cael eu cysylltu o dan y cynllun cyflwyno ffibr erbyn mis Mehefin 2022. Nawr, rydym ni wedi clywed hyn o'r blaen, ac mae rhai o'r uchelgeisiau hynny nad ydyn nhw erioed wedi eu cyflawni. Fodd bynnag, os byddan nhw, i lawer, mae hynny'n dal yn rhy hir i aros. Felly, a allwch chi esbonio pa un a ydych chi fel Llywodraeth, ac fel Dirprwy Weinidog—a ydych chi'n mynd i edrych ar darged mwy uchelgeisiol i'w weithredu, yng ngoleuni'r angen i fwy o bobl weithio gartref nawr, a hefyd amlinellu sut yr eir ati'n strategol i fynd i'r afael ag allgáu digidol o'r fath? Diolch.
Combating digital exclusion is crucial in terms of enhancing and supporting community cohesion, but particularly reaching out to the most vulnerable people in our communities, as you say, Janet Finch-Saunders, affected by coronavirus. And I think what we have been able to do over the last nine months—and certainly through my budget, through the third sector and equality budget—is repurpose some of our funding to ensure that we can provide not just equipment, but training and support to many of those who have been excluded and disadvantaged because they haven't had that access. And indeed, this is very much a cross-Government initiative, led by the Deputy Minister for economy and transport, in terms of not only addressing digital exclusion, but actually focusing on how we can include those communities as we move to more remote working, but also not exclusively addressing those issues where people have not got access in a digital way.
Mae mynd i'r afael ag allgáu digidol yn hanfodol o ran gwella a chynorthwyo cydlyniant cymunedol, ond yn enwedig estyn allan i'r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymunedau, fel y dywedwch, Janet Finch-Saunders, sy'n cael eu heffeithio gan goronafeirws. Ac rwy'n credu mai'r hyn yr ydym ni wedi gallu ei wneud dros y naw mis diwethaf—ac yn sicr drwy fy nghyllideb i, trwy gyllideb y trydydd sector a chydraddoldeb—yw ail-bwrpasu rhywfaint o'n cyllid i sicrhau y gallwn ni ddarparu nid yn unig offer, ond hyfforddiant a chymorth i lawer o'r rhai sydd wedi cael eu hallgáu a'u rhoi o dan anfantais gan nad ydyn nhw wedi cael y mynediad hwnnw. Ac yn wir, mae hon yn sicr yn fenter draws-Lywodraeth, o dan arweiniad Dirprwy Weinidog yr economi a thrafnidiaeth, o ran nid yn unig mynd i'r afael ag allgáu digidol, ond canolbwyntio mewn gwirionedd ar sut y gallwn ni gynnwys y cymunedau hynny wrth i ni symud tuag at fwy o weithio o bell, ond hefyd nid mynd i'r afael â'r materion hynny lle nad oes gan bobl fynediad mewn ffordd ddigidol yn unig.
3. Sut y mae'r Dirprwy Weinidog yn ymgysylltu â phobl ifanc yng Nghymru mewn perthynas â materion cydraddoldeb a hawliau dynol? OQ56030
3. How does the Deputy Minister engage with young people in Wales in relation to equality and human rights matters? OQ56030
During these difficult times, I've engaged as widely as possible on the work we are undertaking to strengthen and advance equality and human rights in Wales. This has included online meetings with young people to hear their lived experiences and what changes they want to see, but, particularly, I would say, recently, in terms of reaching out to young people, to help inform our new Wales race equality action plan.
Yn ystod y cyfnod anodd hwn, rwyf i wedi ymgysylltu mor eang â phosibl ar y gwaith yr ydym ni'n ei wneud i gryfhau a hyrwyddo cydraddoldeb a hawliau dynol yng Nghymru. Mae hyn wedi cynnwys cyfarfodydd ar-lein gyda phobl ifanc i glywed eu profiadau byw a pha newidiadau y maen nhw eisiau eu gweld, ond, yn arbennig, byddwn i'n dweud, yn ddiweddar, o ran estyn allan at bobl ifanc, i helpu i lywio ein cynllun gweithredu ar gydraddoldeb hiliol newydd i Gymru.
Deputy Minister, that's really good to hear, and can I draw attention to our local Bridgend Youth Council, which has got some excellent representatives, including the recently elected youth mayor Megan Stone, and the deputy youth mayor Tino Kaseke, whose three main priorities for this term this year are youth mental health awareness and supporting schools, ending racism and injustice through education, and supporting LGBTQ+ rights? And, of course, there are also the equalities officers, Cameron Richards and Megan Lambert. So, clearly there's a read-across with your responsibilities as Deputy Minister. So, can I ask how do you engage with these young people on the equalities and human rights issues, which are important to them, and, specifically, whether she can engage with members of the Bridgend Youth Council on these shared priorities?
Dirprwy Weinidog, mae'n braf iawn clywed hynny, ac a gaf i dynnu sylw at ein Cyngor Ieuenctid lleol ym Mhen-y-bont ar Ogwr, sydd â rhai cynrychiolwyr rhagorol, gan gynnwys y maer ieuenctid, Megan Stone, a etholwyd yn ddiweddar, a'r dirprwy faer ieuenctid, Tino Kaseke, sydd â'r tair prif flaenoriaeth ar gyfer y tymor hwn eleni o ymwybyddiaeth o iechyd meddwl ieuenctid a chynorthwyo ysgolion, rhoi terfyn ar hiliaeth ac anghyfiawnder drwy addysg, a chefnogi hawliau LGBTQ+? Ac, wrth gwrs, ceir y swyddogion cydraddoldeb, Cameron Richards a Megan Lambert, hefyd. Felly, mae'n amlwg bod cyfatebiaeth o ran eich cyfrifoldebau fel Dirprwy Weinidog. Felly, a gaf i ofyn sut yr ydych chi'n ymgysylltu â'r bobl ifanc hyn ar faterion cydraddoldeb a hawliau dynol, sy'n bwysig iddyn nhw, ac, yn benodol, pa un a all hi ymgysylltu ag aelodau Cyngor Ieuenctid Pen-y-bont ar Ogwr ar y blaenoriaethau cyffredin hyn?
I thank Huw Irranca-Davies for that important question, because the pandemic has led to an unprecedented level of engagement with all our stakeholders, including reaching out to young people, but also to many of our equality fora and groups. I mentioned the race equality action plan, and that has enabled me to meet with many young people through the Ethnic Youth Support Team, Race Council Cymru and the wonderful Privilege Cafe. I think we need to link members of the Bridgend Youth Council to many of those fora to enable them to have their say.
I have met with young people from Bridgend recently, and they are formidable in terms of their commitment, particularly around those issues relating to equality and LGBTQI+ rights. So, I hope that they will also be able to inform the research and consultation that we're undertaking with the race equality action plan, but also on the LGBT+ action plan, and the work that we're doing in strengthening equality and advancing human rights in Wales, where we are, obviously, moving forward with not just research, but looking at legislative models, which I would hope they could engage with. But I would very much like to meet with the Bridgend Youth Council.
Diolchaf i Huw Irranca-Davies am y cwestiwn pwysig yna, oherwydd mae'r pandemig wedi arwain at lefel ddigynsail o ymgysylltu â'n holl randdeiliaid, gan gynnwys estyn allan at bobl ifanc, ond hefyd at lawer o'n fforymau a grwpiau cydraddoldeb. Soniais am y cynllun gweithredu ar gydraddoldeb hiliol, ac mae hwnnw wedi caniatáu i my gyfarfod â llawer o bobl ifanc drwy'r Tîm Cymorth Ieuenctid Ethnig, Race Council Cymru a'r Privilege Cafe ardderchog. Rwy'n credu bod angen i ni gysylltu aelodau Cyngor Ieuenctid Pen-y-bont ar Ogwr â llawer o'r fforymau hynny i ganiatáu iddyn nhw gael dweud eu dweud.
Rwyf i wedi cyfarfod â phobl ifanc o Ben-y-bont ar Ogwr yn ddiweddar, ac maen nhw'n ddygn dros ben o ran eu hymrwymiad, yn enwedig o ran y materion hynny sy'n ymwneud â chydraddoldeb a hawliau LGBTQI+. Felly, rwy'n gobeithio y byddan nhw hefyd yn gallu llywio'r gwaith ymchwil ac ymgynghori yr ydym ni'n ei wneud gyda'r cynllun gweithredu ar gydraddoldeb hiliol, ond hefyd y cynllun gweithredu LGBT+, a'r gwaith yr ydym ni'n ei wneud i gryfhau cydraddoldeb a hyrwyddo hawliau dynol yng Nghymru, lle'r ydym ni, yn amlwg, yn symud ymlaen nid yn unig gydag ymchwil, ond yn edrych ar fodelau deddfwriaethol, y byddwn yn gobeithio y gallen nhw ymgysylltu â nhw. Ond hoffwn yn fawr gyfarfod â Chyngor Ieuenctid Pen-y-bont ar Ogwr.
Laura Anne Jones.
Laura Anne Jones.
Sorry, I haven't got—.
Mae'n ddrwg gen i, nid oes gen i—.
Okay, okay. Fine.
Iawn, iawn. Popeth yn iawn.
Cwestiwn 4, Paul Davies.
Question 4, Paul Davies.
4. A wnaiff y Dirprwy Weinidog ddatganiad am gefnogaeth i'r trydydd sector yng Nghymru, mewn ymateb i bandemig COVID-19? OQ56024
4. Will the Deputy Minister make a statement on support for the third sector in Wales, in response to the COVID-19 pandemic? OQ56024
The Welsh Government has already provided £24 million to support the third sector in Wales through the pandemic. This recognised the vital role the sector has played in the response to COVID-19. And I am now making an additional £2.5 million available to ensure this support continues until the end of March.
Mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi darparu £24 miliwn i gynorthwyo'r trydydd sector yng Nghymru drwy'r pandemig. Roedd hyn yn cydnabod y rhan hanfodol y mae'r sector wedi ei chwarae yn yr ymateb i COVID-19. Ac rwyf i bellach yn darparu £2.5 miliwn yn ychwanegol i sicrhau bod y cymorth hwn yn parhau hyd at ddiwedd mis Mawrth.
I'm grateful to the Deputy Minister for that response. Now, as you know, the COVID-19 pandemic has hit many charities across Wales very, very hard and had a huge impact on their funding streams. Now, this is particularly important for medical research charities, and some estimates suggest that the pandemic may set medical research back by as much as 10 years. Can you tell us what the Welsh Government's latest assessment is of the impact of COVID-19 on medical charities in particular? And what further assistance can you offer the sector to ensure life-saving medical research will actually continue to be funded here in Wales?
Rwy'n ddiolchgar i'r Dirprwy Weinidog am yr ymateb yna. Nawr, fel y gwyddoch, mae pandemig COVID-19 wedi taro llawer o elusennau ledled Cymru yn galed iawn, iawn ac wedi cael effaith enfawr ar eu ffrydiau ariannu. Nawr, mae hyn yn arbennig o bwysig i elusennau ymchwil meddygol, ac mae rhai amcangyfrifon yn awgrymu y gallai'r pandemig roi ymchwil feddygol yn ôl gymaint â 10 mlynedd. A allwch chi ddweud wrthym ni beth yw asesiad diweddaraf Llywodraeth Cymru o effaith COVID-19 ar elusennau meddygol yn arbennig? A pha gymorth pellach allwch chi ei gynnig i'r sector i sicrhau y bydd gwaith ymchwil meddygol sy'n achub bywydau yn parhau i gael ei ariannu yma yng Nghymru?
I thank Paul Davies for that important question, and, of course, the loss of fundraising has particularly hit those medical charities, indeed, we have to say all charities, but those where perhaps there has been a crucial response—Marie Curie. We look to so many of those medical charities that often come here in order to launch, for example, the daffodil campaign. The emergency fund has, of course, provided close to £7 million, enabling 156 organisations to support both volunteers and beneficiaries, and that, of course, has now been replaced by the voluntary services recovery fund, because we have to ensure that we sustain those organisations, even with their loss of income. But I will also look at the particular impact on medical charities and report back to the Senedd on that particular sector in our third sector and charity organisations.FootnoteLink
Diolchaf i Paul Davies am y cwestiwn pwysig yna, ac, wrth gwrs, mae colli cyllid wedi taro'r elusennau meddygol hynny yn arbennig, yn wir, mae'n rhaid i ni ddweud pob elusen, ond y rhai lle cafwyd ymateb hollbwysig efallai—Marie Curie. Rydym ni'n meddwl am gynifer o'r elusennau meddygol hynny sy'n aml yn dod yma er mwyn lansio, er enghraifft, yr ymgyrch cennin Pedr. Mae'r gronfa frys, wrth gwrs, wedi darparu bron i £7 miliwn, gan alluogi 156 o sefydliadau i gynorthwyo gwirfoddolwyr a buddiolwyr, a disodlwyd honno erbyn hyn, wrth gwrs, gan y gronfa adfer gwasanaethau gwirfoddol, oherwydd mae'n rhaid i ni sicrhau ein bod ni'n cynnal y sefydliadau hynny, hyd yn oed gyda'u colled incwm. Ond byddaf hefyd yn edrych ar yr effaith benodol ar elusennau meddygol ac yn adrodd yn ôl i'r Senedd ar y sector penodol hwnnw yn ein trydydd sector a sefydliadau elusennol.FootnoteLink
5. Pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu i fynd i'r afael â thrais domestig yng Ngorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro? OQ56052
5. What support is the Welsh Government providing to tackle domestic violence in Carmarthen West and South Pembrokeshire? OQ56052
This year, the violence against women, domestic abuse and sexual violence sector has received over £4 million of new money, much of it to respond to the challenges posed by the pandemic. The mid and west Wales regional partnership received over £685,000 this year.
Eleni, mae'r sector trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol wedi cael dros £4 miliwn o arian newydd, lawer ohono i ymateb i'r heriau sydd wedi codi yn sgil y pandemig. Cafodd partneriaeth ranbarthol canolbarth a gorllewin Cymru dros £685,000 eleni.
Thank you for that, and thank you for the support you give the victims of domestic violence. I know that this is a cause incredibly dear to your heart, and I'm grateful for everything that you do. Basically, I wanted to know if you would help me recognise the Royal Mail, because they've recently launched an online safe space portal, and, as we know, because of the COVID crisis, so many people aren't able to go out there and get help, there are so many people trapped in their own homes, not able to get away from an abusive or coercively controlling partner, but this safe space portal you can get to from any website, there's no record of internet trace history, and it does help and can help people. It's been developed in conjunction with Hestia. First of all, Deputy Minister, would you also welcome this amazing initiative? Secondly, perhaps you could just outline other ways in which the Welsh Government could work with organisations such as the Royal Mail to reach out and give that lifeline to people who are feeling utterly, utterly trapped at the moment.
Diolch am hynny, a diolch am y gefnogaeth yr ydych chi'n ei rhoi i ddioddefwyr trais domestig. Rwy'n gwybod bod hwn yn achos eithriadol o agos at eich calon, ac rwy'n ddiolchgar am bopeth yr ydych chi'n ei wneud. Yn y bôn, roeddwn i eisiau gwybod a fyddech chi'n fy helpu i gydnabod y Post Brenhinol, oherwydd yn ddiweddar maen nhw wedi lansio porth lle diogel ar-lein, ac, fel y gwyddom ni, oherwydd argyfwng COVID, mae cymaint o bobl yn methu mynd allan a chael help, mae cymaint o bobl wedi'u caethiwo yn eu cartrefi eu hunain, heb allu dianc rhag partner sy'n cam-drin neu'n rheoli drwy orfodaeth, ond gallwch gyrraedd y porth lle diogel hwn o unrhyw wefan. Nid oes cofnod o hanes olrhain y rhyngrwyd, ac mae'n helpu ac yn gallu helpu pobl. Cafodd ei ddatblygu ar y cyd â Hestia. Yn gyntaf oll, Dirprwy Weinidog, a fyddech chi hefyd yn croesawu'r fenter ryfeddol hon? Yn ail, efallai y gallech chi amlinellu ffyrdd eraill y gallai Llywodraeth Cymru weithio gyda sefydliadau fel y Post Brenhinol i estyn at eraill a rhoi'r achubiaeth honno i bobl sy'n teimlo'n gwbl, gwbl gaeth ar hyn o bryd.
I thank Angela Burns for that question and for her earlier questions this afternoon. I certainly endorse and welcome Royal Mail's initiative with their new portal. Indeed, I'm very impressed, across the public and private sectors, by the ways in which organisations are responding to this need. It's not just for the public sector; it is, indeed, for all those organisations who have a role to play and who are actually in touch with people on a daily basis.
I think it's important that we also just share today, as we move towards the Christmas period, recognising that is not an easy period for many in terms of how home is not always a safe place, that we're launching another phase of the 'Home shouldn't be a place of fear' campaign during Christmas and the new year. It'll be aired on tv, radio and digital platforms to reach the most vulnerable so that victims will know about the services that are operating, and it's back to encouraging bystanders and concerned others to access help and information, with the dial 999 plus 555, which is, of course, where you can get police support as well. So, I thank the Member very much for raising this, and hope that all Members across this Chamber will respond to our call in terms of making the Live Fear Free helpline widely understood and known across Wales.
Diolch i Angela Burns am y cwestiwn hwnnw ac am ei chwestiynau cynharach y prynhawn yma. Yn sicr, rwy'n cymeradwyo ac yn croesawu menter y Post Brenhinol gyda'u porth newydd. Yn wir, mae'r ffyrdd y mae sefydliadau'n ymateb i'r angen hwn wedi creu argraff fawr arnaf i, ar draws y sectorau cyhoeddus a phreifat. Nid mater i'r sector cyhoeddus yn unig yw hyn; yn wir, mae ar gyfer yr holl sefydliadau hynny sydd â rhan i'w chwarae ac sydd mewn cysylltiad â phobl bob dydd.
Rwy'n credu ei bod yn bwysig ein bod ni hefyd yn rhannu heddiw, wrth inni symud tuag at gyfnod y Nadolig, gan gydnabod nad yw hynny'n gyfnod hawdd i lawer gan nad yw'r cartref bob amser yn lle diogel, ein bod ni'n lansio cyfnod arall o'r ymgyrch 'Ddylai neb deimlo'n ofnus gartre' yn ystod y Nadolig a'r flwyddyn newydd. Bydd yn ymddangos ar y teledu, ar y radio ac ar lwyfannau digidol i gyrraedd y rhai mwyaf agored i niwed fel y bydd dioddefwyr yn gwybod am y gwasanaethau sy'n gweithredu, ac mae'n annog gwylwyr ac eraill pryderus i gael gafael ar gymorth a gwybodaeth drwy alw 999 a 555, lle y gallwch, wrth gwrs, gael cymorth gan yr heddlu hefyd. Felly, rwy'n diolch yn fawr iawn i'r Aelod am godi hyn, ac rwy'n gobeithio y bydd pob Aelod ledled y Siambr hon yn ymateb i'n galwad ni o ran gwneud yn siŵr bod llinell gymorth Byw Heb Ofn yn cael ei deall a'i hadnabod yn eang ledled Cymru.
Diolch i'r Dirprwy Weinidog.
Thank you, Deputy Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, a dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y datganiad hwnnw—Rebecca Evans.
The next item is the business statement and announcement, and I call on the Trefnydd to make that statement—Rebecca Evans.
Diolch, Llywydd. I have several changes to this week's business. Immediately after this business statement, I will seek a suspension of Standing Orders in order for us to debate the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 4) (Wales) (Amendment) Regulations 2020, the Public Health (Protection from Eviction) (Wales) (Coronavirus) Regulations 2020 and the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (School Premises and Further Education Institution Premises) (Wales) Regulations 2020, and the new coronavirus restrictions. I've also added an oral statement on the end of the transition period. In order to accommodate these additions, the statement on the publication of the national policy on Welsh language transmission and use in families has been postponed. Finally, the motion to agree the legislative consent motion on the Trade Bill has also been postponed. Draft business for the next three weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Mae gennyf i sawl newid i fusnes yr wythnos hon. Yn union ar ôl y datganiad busnes hwn, byddaf i'n ceisio atal y Rheolau Sefydlog er mwyn inni drafod Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 4) (Cymru) (Diwygio) 2020, Rheoliadau Iechyd y Cyhoedd (Gwarchodaeth rhag Troi Allan) (Cymru) (Coronafeirws) 2020 a Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Safleoedd Ysgolion ac Adeiladau Sefydliadau Addysg Bellach) (Cymru) 2020, a'r cyfyngiadau coronafeirws newydd. Rwyf i hefyd wedi ychwanegu datganiad llafar ar ddiwedd y cyfnod pontio. Er mwyn darparu ar gyfer yr ychwanegiadau hyn, mae'r datganiad ar gyhoeddi'r polisi cenedlaethol ar drosglwyddo a defnyddio'r Gymraeg mewn teuluoedd wedi'i ohirio. Yn olaf, mae'r cynnig i gytuno ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Masnach hefyd wedi'i ohirio. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi ar y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.
On 3 December, crime and justice specialist Crest Advisory published a report on county lines and looked-after children. Based on that report, I called for a Welsh Government statement on support for looked-after children in north Wales. Using police data and stakeholder interviews in north Wales and Merseyside chosen to reflect exploitation at both ends of a county line, they found that almost all known county lines activity in north Wales originates in Merseyside, that the lines travel into north Wales firstly across the Welsh border into Flintshire and Wrexham local authorities, and secondly to coastal towns, including Rhyl, Colwyn Bay, Abergele, Llandudno and Bangor; that although looked-after children are taken into local authority care to improve their welfare, they are over-represented in child criminal county lines exploitation and are therefore far from being effectively safeguarded; that children placed in residential care homes and unregulated settings are at a higher risk of going missing, with 31 per cent of missing incidents in north Wales in the last two years reported from care; and that although looked-after children are disproportionately represented in county lines networks, they are not being systematically identified by police or local authorities. I think this is an urgent matter, a pressing matter, and one that must not be overlooked because of COVID, and I call for an urgent statement accordingly.
Ar 3 Rhagfyr, cyhoeddodd yr arbenigwr troseddau a chyfiawnder Crest Advisory adroddiad ar linellau cyffuriau a phlant sy'n derbyn gofal. Yn seiliedig ar yr adroddiad hwnnw, galwais am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar gefnogaeth i blant sy'n derbyn gofal yng ngogledd Cymru. Gan ddefnyddio data'r heddlu a chyfweliadau rhanddeiliaid yng ngogledd Cymru a Glannau Mersi a gafodd eu dewis i adlewyrchu camfanteisio ar ddau ben llinell gyffuriau, darganfuwyd bod bron pob gweithgaredd llinell gyffuriau hysbys yn y gogledd yn dechrau yng Nglannau Mersi, bod y llinellau'n teithio i ogledd Cymru, yn gyntaf dros ffin Cymru i awdurdodau lleol Sir y Fflint a Wrecsam, ac yn ail i drefi arfordirol, gan gynnwys y Rhyl, Bae Colwyn, Abergele, Llandudno a Bangor; ac er bod plant sy'n derbyn gofal yn cael eu cymryd i ofal awdurdod lleol i wella eu lles, mae yna orgynrychiolaeth o'r plant hynny sy'n cael eu hecsbloetio ar linellau cyffuriau troseddol, ac felly maen nhw ymhell o gael eu diogelu'n effeithiol; ac mae plant sy'n cael eu rhoi mewn cartrefi gofal preswyl a lleoliadau heb eu rheoleiddio mewn mwy o berygl o fynd ar goll, gyda 31 y cant o ddigwyddiadau pobl yn mynd ar goll yn y gogledd yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf yn cael eu hadrodd o wasanaethau gofal; ac er bod plant sy'n derbyn gofal yn cael eu cynrychioli'n anghymesur mewn rhwydweithiau llinellau cyffuriau, nid ydynt yn cael eu hadnabod yn systematig gan yr heddlu nac awdurdodau lleol. Rwy'n credu bod hwn yn fater brys, yn fater pwysig, ac yn un na ddylid ei anwybyddu oherwydd COVID, ac rwy'n galw am ddatganiad brys yn unol â hynny.
I am grateful to Mark Isherwood for raising what is a really, really important issue. Any suggestion of looked-after children being exploited is clearly something that we must take very seriously, and the issue of county lines is one that is of huge concern and is a real challenge, both for social services locally and for the police. I know that Mark Isherwood will be taking this issue up with North Wales Police, but I will ask the Minister with responsibility for social services to also provide him with an update on what social services can do to ensure that looked-after children in their care are kept as safe as possible and are educated about the dangers of county lines and protected from individuals who would seek to exploit them. So, I'd be very happy to find an opportunity for him to be updated on that.
Rwy'n ddiolchgar i Mark Isherwood am godi'r hyn sy'n fater gwirioneddol bwysig. Mae unrhyw awgrym o gamfanteisio ar blant sy'n derbyn gofal yn amlwg yn rhywbeth y mae'n rhaid inni ei gymryd o ddifrif, ac mae mater llinellau cyffuriau'n un sy'n peri pryder enfawr ac sy'n her wirioneddol, i'r gwasanaethau cymdeithasol yn lleol ac i'r heddlu. Rwy'n gwybod y bydd Mark Isherwood yn codi'r mater hwn gyda Heddlu Gogledd Cymru, ond rwy'n gofyn i'r Gweinidog sy'n gyfrifol am wasanaethau cymdeithasol roi'r wybodaeth ddiweddaraf iddo hefyd o ran yr hyn y gall gwasanaethau cymdeithasol ei wneud i sicrhau bod plant sy'n derbyn gofal sydd yn eu gofal yn cael eu cadw mor ddiogel â phosibl a'u bod yn cael eu haddysgu ynghylch peryglon llinellau cyffuriau a'u hamddiffyn rhag unigolion a fyddai'n ceisio manteisio arnyn nhw. Felly, byddwn i'n hapus iawn i ddod o hyd i gyfle iddo gael yr wybodaeth ddiweddaraf ynghylch hynny.
I'd just like to say I share the concerns of Mark Isherwood, and it is not just looked-after children who are being targeted by county lines. I'm afraid it's a lot of other vulnerable young people as well. So, I would welcome very much a statement from the Government on that matter.
I just wanted to raise another matter, which is that the people of Wales are very generous at giving to charities throughout the year, but they're especially generous at Christmas time. And I just need to raise the fact that, unfortunately, it also attracts the attention of criminals, who either pretend to be representing a charity or set themselves up as bogus charities. And £350,000 was lost in the last Christmas period to criminals, and so I just want to point out that it is really important that people do not give their personal details to any unsolicited calls over the phone, particularly their financial details, and that they need to look for the charity number on all bona fide registered charities and, if they're collecting on the street, where's the badge that shows that they are actually collecting for that charity. Given that even very small sums going astray causes huge distress to the individuals who are giving, even if they have very little money, I just wondered what the Welsh Government can do to highlight this problem as well as supporting the action by the Charity Commission in driving down this horrible, horrible crime.
Hoffwn i ddweud fy mod i'n rhannu pryderon Mark Isherwood, ac nid plant sy'n derbyn gofal yn unig sy'n cael eu targedu gan linellau cyffuriau. Rwy'n ofni bod hynny'n wir am lawer o bobl ifanc eraill sy'n agored i niwed hefyd. Felly, byddwn i'n croesawu datganiad gan y Llywodraeth ar y mater hwnnw.
Roeddwn i eisiau codi mater arall, sef bod pobl Cymru yn hael iawn yn rhoi i elusennau drwy gydol y flwyddyn, ond maen nhw'n arbennig o hael adeg y Nadolig. Ac mae angen imi godi'r ffaith ei fod, yn anffodus, hefyd yn denu sylw troseddwyr, sydd naill ai'n esgus bod yn cynrychioli elusen neu'n sefydlu eu hunain fel ffug elusennau. Collwyd £350,000 yn ystod y cyfnod Nadolig diwethaf i droseddwyr. Hoffwn dynnu sylw at y ffaith ei bod yn bwysig iawn nad yw pobl yn rhoi eu manylion personol i unrhyw alwadau digymell dros y ffôn, yn enwedig eu manylion ariannol, a bod angen iddyn nhw chwilio am rif yr elusen ar bob elusen gofrestredig ddilys ac, os ydyn nhw'n casglu ar y stryd, ble mae'r bathodyn sy'n dangos eu bod yn wirioneddol gasglu dros yr elusen honno. O ystyried bod hyd yn oed symiau bach iawn sy'n mynd ar goll yn achosi trallod enfawr i'r unigolion sy'n rhoi, hyd yn oed os mai ychydig iawn o arian sydd ganddyn nhw, tybed beth all Llywodraeth Cymru ei wneud i dynnu sylw at y broblem hon yn ogystal â chefnogi'r camau gan y Comisiwn Elusennau i chwalu'r drosedd erchyll, erchyll hon.
It is indeed the season of goodwill and, as Jenny Rathbone says, the people of Wales are an incredible group of people in terms of the generosity that they demonstrate to their neighbours and to strangers, and we've seen so much of that through the coronavirus pandemic. The Charity Commission is currently running a really important campaign that is providing people with advice as to how they can give safely this Christmas and to ensure that they're not being exploited by people who would wish to take their financial details, and so on, or to encourage them to donate to a charity that isn't a bona fide charity. As Jenny Rathbone said, one of the easiest things that people can do is to check out the registered number of the charity to ensure that the place where they are providing their charitable support is one that is legitimate and that will not abuse their generous nature. So, thank you to Jenny Rathbone for offering the opportunity to highlight that particularly important campaign by the Charity Commission.
Mae'n wir yn dymor ewyllys da ac, fel y mae Jenny Rathbone yn ei ddweud, mae pobl Cymru yn grŵp anhygoel o bobl o ran yr haelioni y maen nhw'n ei ddangos i'w cymdogion ac i ddieithriaid, ac rydym ni wedi gweld cymaint o hynny drwy'r pandemig coronafeirws. Ar hyn o bryd mae'r Comisiwn Elusennau yn cynnal ymgyrch bwysig iawn sy'n rhoi cyngor i bobl ar sut y gallan nhw roi yn ddiogel y Nadolig hwn ac i sicrhau nad ydyn nhw'n cael eu hecsbloetio gan bobl a fyddai'n dymuno cymryd eu manylion ariannol, ac yn y blaen, neu i'w hannog i roi i elusen nad yw'n elusen ddilys. Fel y dywedodd Jenny Rathbone, un o'r pethau hawsaf y gall pobl ei wneud yw edrych ar rif cofrestredig yr elusen i sicrhau bod y lle maen nhw'n darparu eu cymorth elusennol yn un sy'n ddilys ac na fydd yn camfanteisio ar eu natur hael. Felly, diolch i Jenny Rathbone am gynnig y cyfle i dynnu sylw at yr ymgyrch arbennig o bwysig honno gan y Comisiwn Elusennau.
In view of the apparent continuing impasse in three critical areas in the Brexit negotiations, could we have a statement on what concessions the Welsh Government would be willing to make in order to avoid a 'no deal' scenario? Would it be to concede on our fishing grounds—which, incidentally, at this moment are being plundered by giant trawlers dredging up 250 tonnes of fish a day, with disastrous environmental consequences—or would it be to give way on the so-called level playing fields, meaning of course that the UK Government would, amongst other crucial economic interventions, remain very restricted by state-aid rules, disallowing us to help our steel industries in the way that we would want to? Or would it be to keep the European Court of Justice supremacy over UK law, something that people who voted for Brexit were implacably against?
O ystyried yr anghytundeb llwyr mewn tri maes allweddol yn nhrafodaethau Brexit, a gawn ni ddatganiad am y cyfaddawdau y byddai Llywodraeth Cymru yn barod i'w gwneud i osgoi sefyllfa 'heb gytundeb'? A fyddai'n cyfaddawdu o ran ein pysgodfeydd—sydd, gyda llaw, ar hyn o bryd yn cael eu dihysbyddu gan longau enfawr yn tynnu rhwydi hyd at 250 tunnell o bysgod y dydd, â chanlyniadau amgylcheddol trychinebus—neu a fyddai'n cyfaddawdu ar y cae chwarae gwastad honedig, fel y'i gelwir, sy'n golygu, wrth gwrs, y byddai Llywodraeth y DU, ymhlith ymyriadau economaidd hanfodol eraill, yn parhau i fod yn gyfyngedig iawn oherwydd rheolau cymorth gwladwriaethol, gan ein rhwystro ni rhag helpu ein diwydiannau dur yn y ffordd y byddem yn ei dymuno? Neu a fyddai'n cyfaddawdu drwy gadw at oruchafiaeth Llys Cyfiawnder Ewrop dros gyfraith y DU, sef rhywbeth yr oedd y bobl a bleidleisiodd o blaid Brexit yn ei wrthwynebu?
[Inaudible.]—the UK Government and the EU to come to that agreement amongst themselves. The Welsh Government has been very clear all along about the kind of Brexit that we would have liked to have seen—one that would have provided the best opportunity possible to protect people's jobs and their livelihoods. Unfortunately, the UK Government has taken a very different road and has provided us with a very difficult road ahead of us. So, clearly those are questions that the UK Government are going to have to answer as they seek to move forward, and we very much hope that they do strike a deal and that we aren't faced with a 'no deal' Brexit at the end of this month, which, as we all appreciate, will be catastrophic.
[Anhyglyw.]—Llywodraeth y DU a'r UE i ddod i'r cytundeb hwnnw ymysg ei gilydd. Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn glir iawn drwy'r amser am y math o Brexit y byddem ni wedi hoffi ei weld—un a fyddai wedi rhoi'r cyfle gorau posibl i ddiogelu swyddi pobl a'u bywoliaeth. Yn anffodus, mae Llywodraeth y DU wedi cymryd llwybr gwahanol iawn ac wedi rhoi ffordd anodd iawn o'n blaenau. Felly, mae'n amlwg bod y rheini'n gwestiynau y bydd yn rhaid i Lywodraeth y DU eu hateb wrth iddyn nhw geisio symud ymlaen, ac rydym ni'n gobeithio'n fawr eu bod yn taro bargen ac nad ydym ni'n wynebu Brexit 'dim cytundeb' ddiwedd y mis hwn, a fydd, fel yr ydym ni i gyd yn sylweddoli, yn drychinebus.
I very much hope that we do get some form of deal at the end of this, despite the eleventh hour, so any input that the Welsh Government can have into that process would, I'm sure, be beneficial.
Two issues if I may raise with you, Trefnydd. Firstly, the issue I raised with the First Minister earlier: could we have a statement from the health Minister on addressing the capacity issues in the NHS, given the spiralling number of cases now of COVID-19? I refer the health Minister to the situation in the new Grange University Hospital in south-east Wales. That is already, I believe, at capacity in terms of COVID cases, and patients are being told not to go there unless they really have to with other conditions. That's obviously causing concern, so could we just have an update on what can be done to try and alleviate the situation there?
Secondly and finally is the issue that's been raised by Jenny Rathbone and my colleague Mark Isherwood on care-experienced children, and the specific issue he raised in north Wales. It reminded me as Chair of the Public Accounts Committee of the work we did earlier in this Assembly term on care-experienced children, and we took a fair amount of evidence from young people themselves who'd been through the care system, and there were issues raised particularly around placements. I wonder, as time has passed since the first part of that inquiry, whether we could have an update from the Welsh Government on what's been done to implement the recommendations that we came forward with at that time. Thank you. Diolch.
Rwy'n gobeithio'n fawr y cawn ni ryw fath o gytundeb ar ddiwedd hyn, er gwaethaf yr unfed awr ar ddeg, felly byddai unrhyw fewnbwn y gall Llywodraeth Cymru ei gael i'r broses honno, rwy'n siŵr, yn fuddiol.
Os caf i godi dau fater gyda chi, Trefnydd, yn gyntaf, y mater y codais i gyda'r Prif Weinidog yn gynharach: a gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog iechyd ar fynd i'r afael â materion capasiti yn y GIG, o gofio'r nifer cynyddol o achosion sydd bellach yn ymwneud â COVID-19? Rwy'n cyfeirio'r Gweinidog iechyd at y sefyllfa yn Ysbyty Athrofaol newydd y Faenor yn y de-ddwyrain. Rwy'n credu bod hwnnw eisoes yn llawn o ran achosion COVID, ac mae cleifion yn cael gwybod i beidio â mynd yno oni bai bod gwir angen iddyn nhw wneud hynny â chyflyrau eraill. Mae hynny'n amlwg yn peri pryder, felly a allwn ni gael yr wybodaeth ddiweddaraf o ran yr hyn y mae modd ei wneud i geisio lliniaru'r sefyllfa yno?
Yn ail ac yn olaf mae'r mater a gafodd ei godi gan Jenny Rathbone a fy nghyd-Aelod Mark Isherwood ar blant sydd â phrofiad o ofal, a'r mater penodol a gododd ef yn y gogledd. Cefais i fy atgoffa fel Cadeirydd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus o'r gwaith a wnaethom ni'n gynharach yn nhymor y Cynulliad hwn ar blant â phrofiad o ofal. Cymerwyd llawer iawn o dystiolaeth gan y bobl ifanc eu hunain a oedd wedi bod drwy'r system ofal, a chafodd materion eu codi, yn arbennig ynghylch lleoliadau. Tybed, wrth i amser fynd heibio ers rhan gyntaf yr ymchwiliad hwnnw, a allwn ni gael yr wybodaeth ddiweddaraf gan Lywodraeth Cymru am yr hyn sydd wedi'i wneud i weithredu'r argymhellion a gyflwynwyd gennym bryd hynny. Diolch.
Thank you for raising both of those issues. I do believe the health Minister has provided a written statement that sets out some of the actions that the NHS organisations will be taking over the course of the winter in order to free up some of that capacity in order to respond to the challenges of the COVID pandemic—for example, not continuing with so many elective surgeries, and so on. Difficult choices of course for the NHS, because they will inevitably have a knock-on impact on individuals, which is why it's incumbent on all of us to follow the rules and to do as much as we possibly can to prevent the spread of the coronavirus.
And on the issue of looked-after children, I can see that there is a strong interest across parties for a statement on Welsh Government support for looked-after children, so I will speak to the Minister to explore whether an update can be forthcoming and which goes beyond just the county lines issue and looks more widely at the issues affecting looked-after children.
Diolch am godi'r ddau fater hynny. Rwy'n credu bod y Gweinidog iechyd wedi darparu datganiad ysgrifenedig sy'n nodi rhai o'r camau y bydd sefydliadau'r GIG yn eu cymryd yn ystod y gaeaf i ryddhau rhywfaint o'r capasiti hwnnw er mwyn ymateb i heriau pandemig COVID—er enghraifft, peidio â pharhau â chymaint o lawdriniaeth ddewisol, ac yn y blaen. Dewisiadau anodd wrth gwrs i'r GIG, oherwydd mae'n anochel y byddan nhw'n cael effaith ganlyniadol ar unigolion. A dyna pam mae'n ddyletswydd ar bob un ohonom ni i ddilyn y rheolau ac i wneud cymaint ag y gallwn i atal lledaeniad y coronafeirws.
Ac o ran plant sy'n derbyn gofal, gallaf weld bod diddordeb mawr ar draws y pleidiau am ddatganiad ar gefnogaeth Llywodraeth Cymru i blant sy'n derbyn gofal, felly fe fyddaf yn siarad â'r Gweinidog i archwilio a oes modd cael yr wybodaeth ddiweddaraf sy'n mynd y tu hwnt i fater llinellau cyffuriau yn unig ac sy'n edrych yn ehangach ar y materion sy'n effeithio ar blant sy'n derbyn gofal.
Can I ask for a Government debate on regional policy in Wales? And whilst the Welsh unionists are unable to identify the needs of the different parts of Wales, I would like a debate to discuss how we can improve the economy in the different regions of Wales, identified by the four economic deals in the national development framework. Can I ask for the following statements, which, due to lack of time, may need to be written: one on the progress of the enhanced Lucy's law that the Welsh Government has promised to deliver this term, and one on the enhanced use of the port in Swansea for trade with Ireland, linking across to Cork?
A gaf i ofyn am ddadl gan y Llywodraeth ar bolisi rhanbarthol yng Nghymru? Ac er na all undebwyr Cymru nodi anghenion y gwahanol rannau o Gymru, hoffwn gael dadl i drafod sut y gallwn ni wella'r economi yng ngwahanol ranbarthau Cymru, sydd wedi'u nodi gan y pedwar cytundeb economaidd yn y fframwaith datblygu cenedlaethol. A gaf i ofyn am y datganiadau canlynol, y gallai fod angen eu hysgrifennu oherwydd diffyg amser: un ar y cynnydd i gyfraith Lucy y mae Llywodraeth Cymru wedi addo ei chyflawni y tymor hwn, ac un ar ddefnydd gwell o borthladd Abertawe ar gyfer masnach ag Iwerddon, gan gysylltu â Cork?
Thank you to Mike Hedges for raising those issues. I do know that the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs has questions tomorrow, and there are a number of opportunities there to raise questions in relation to animal welfare, so that might be a chance to have a very quick update on the approach to Lucy's law.
In regard to regional economic development and a regional approach to supporting local economies, I know that the Minister for Economy, Transport and North Wales is very keen on that approach, and I know that he'll be keen to update colleagues on his thoughts on that in due course as well. Then the further issues, I think, were relating to the ports, and I think that I'll ask the Minister to provide you with a written update on that particular issue as well.
Diolch i Mike Hedges am godi'r materion hynny. Rwy'n gwybod bod gan Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig gwestiynau yfory, ac mae nifer o gyfleoedd yno i godi cwestiynau ynglŷn â lles anifeiliaid, felly gallai hynny fod yn gyfle i gael diweddariad cyflym iawn ar y dull o ymdrin â chyfraith Lucy.
O ran datblygu economaidd rhanbarthol a dull rhanbarthol o gefnogi economïau lleol, rwy'n gwybod bod Gweinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru yn frwd iawn dros y dull gweithredu hwnnw, ac rwy'n gwybod y bydd yn awyddus i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i gydweithwyr am ei syniadau ynghylch hynny maes o law hefyd. Yna, roedd y materion eraill, rwy'n credu, yn ymwneud â'r porthladdoedd, a byddaf i'n gofyn i'r Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi yn ysgrifenedig o ran y mater penodol hwnnw hefyd.
Minister, can I have a statement from the Welsh Government on a number of flood-related matters? Firstly, obviously, I'm very pleased with your success in securing £31 million from the UK Government as, certainly, a part payment towards some of the promised moneys for the extraordinary flood damages that we have. Of course, this was on the back of a strong campaign by Labour Members of the Senedd in the Rhondda Cynon Taf and Merthyr areas, slightly more broadly, and from local Members of Parliament as well. We had to drag the UK Government kicking and screaming to make this first payment. Can we have a statement to deal with the further negotiations that will now need to take place in respect of the remainder of the flood damage money that was promised, and in respect of the work that's needed with regard to coal tips? Secondly, can that statement also deal with the issue of support for domestic flood resilience measures in the Rhondda Cynon Taf area, particularly in the Pontypridd, Taff Ely area, which I understand Natural Resources Wales is currently discussing with Welsh Government?
Gweinidog, a gaf i ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar nifer o faterion sy'n ymwneud â llifogydd? Yn gyntaf, yn amlwg, rwy'n falch iawn o'ch llwyddiant yn sicrhau £31 miliwn gan Lywodraeth y DU, sydd yn sicr yn daliad rhannol tuag at beth o'r arian a gafodd ei addo ar gyfer y difrod llifogydd eithriadol sydd gennym. Wrth gwrs, roedd hyn yn dilyn ymgyrch gref gan Aelodau Llafur y Senedd yn ardaloedd Rhondda Cynon Taf a Merthyr, ychydig yn ehangach, ac Aelodau Seneddol lleol hefyd. Bu'n rhaid inni lusgo Llywodraeth y DU yn erbyn ei hewyllys i wneud y taliad cyntaf hwn. A gawn ni ddatganiad i ymdrin â'r trafodaethau eraill y bydd angen eu cynnal nawr ar weddill yr arian difrod llifogydd a gafodd ei addo, ac ar y gwaith sydd ei angen o ran tipiau glo? Yn ail, a wnaiff y datganiad hwnnw hefyd ymdrin â'r mater o gefnogi mesurau atal llifogydd domestig yn ardal Rhondda Cynon Taf, yn enwedig yn ardal Pontypridd, Taf Elái, yr wyf yn deall bod Cyfoeth Naturiol Cymru yn ei drafod ar hyn o bryd gyda Llywodraeth Cymru?
Thank you to Mick Antoniw for that question. I was very pleased to be able to secure £31 million in-year from the UK Government reserve in order to help us respond to the impacts of flooding in Mick Antoniw's constituency and others. I'd like to take this opportunity to put on record my thanks to the Members of Parliament and also the Members of the Senedd, including Mick Antoniw, who have taken a leading role in campaigning for that additional funding to come forward to their constituencies. Unfortunately, the response on additional funding for next year was not positive, which means that Welsh Government has some difficult decisions to make in terms of allocating funding there.
But on the wider issue of Natural Resources Wales and the property flood resilience projects, I understand that they are likely to be delivered next year and we do await a bid now from Natural Resources Wales for these projects, following successful applications from local authorities. This year, the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs has provided 100 per cent grant funding for emergency repairs to damaged flood assets across Wales, totalling £5 million, and the Minister's also promoted the use of property flood resilience, such as floodgates, for example, to help communities that have suffered from flooding. She's already provided over £1 million of support for such measures, which will benefit up to 594 different homes.
Diolch i Mick Antoniw am y cwestiwn hwnnw. Roeddwn i'n falch iawn o allu sicrhau £31 miliwn yn ystod y flwyddyn o gronfa wrth gefn Llywodraeth y DU er mwyn ein helpu i ymateb i effeithiau llifogydd yn etholaeth Mick Antoniw ac eraill. Hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i gofnodi fy niolch i'r Aelodau Seneddol a hefyd i Aelodau'r Senedd, gan gynnwys Mick Antoniw, sydd wedi cymryd rhan flaenllaw yn y gwaith o ymgyrchu dros gyflwyno'r arian ychwanegol hwnnw i'w hetholaethau. Yn anffodus, nid oedd yr ymateb ar gyllid ychwanegol ar gyfer y flwyddyn nesaf yn gadarnhaol, sy'n golygu bod gan Lywodraeth Cymru rai penderfyniadau anodd eu gwneud o ran dyrannu cyllid yno.
Ond o ran mater ehangach Cyfoeth Naturiol Cymru a'r prosiectau cadernid llifogydd i eiddo, rwy'n deall eu bod yn debygol o gael eu cyflawni y flwyddyn nesaf ac rydym ni'n aros am gais nawr gan Cyfoeth Naturiol Cymru ar gyfer y prosiectau hyn, yn dilyn ceisiadau llwyddiannus gan awdurdodau lleol. Eleni, mae Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig wedi darparu cyllid grant o 100 y cant ar gyfer atgyweiriadau brys i asedau llifogydd wedi'u difrodi ledled Cymru, sef cyfanswm o £5 miliwn. Mae'r Gweinidog hefyd wedi hyrwyddo'r defnydd o gadernid llifogydd i eiddo, megis llifddorau, er enghraifft, i helpu cymunedau sydd wedi dioddef llifogydd. Mae eisoes wedi darparu dros £1 miliwn o gymorth ar gyfer mesurau o'r fath, a fydd o fudd i hyd at 594 o wahanol gartrefi.
Minister, would it be possible to have a statement on the impact of the UK Government's awful decision to suspend tariffs on US aerospace imports in January 2021? This decision essentially discriminates against Airbus and every single business in their supply chain, and is against Welsh wings and in favour of US-produced wings. Can you also update the Chamber, Minister, on any conversations you have had in your role as finance Minister with the UK Treasury on the aerospace industry in Wales? Would you commit to meeting with myself and Airbus to help aid these conversations in the future?
Gweinidog, a fyddai'n bosibl cael datganiad ynghylch effaith penderfyniad ofnadwy Llywodraeth y DU i atal tariffau ar fewnforion awyrofod yr Unol Daleithiau ym mis Ionawr 2021? Mae'r penderfyniad hwn yn ei hanfod yn gwahaniaethu yn erbyn Airbus a phob busnes unigol yn eu cadwyn gyflenwi, ac mae yn erbyn adenydd Cymru ac o blaid adenydd sydd wedi'u cynhyrchu yn yr Unol Daleithiau. A allwch chi hefyd roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Siambr, Gweinidog, ynghylch unrhyw sgyrsiau yr ydych chi wedi'u cael yn eich swydd fel Gweinidog cyllid â Thrysorlys y DU ar y diwydiant awyrofod yng Nghymru? A fyddech chi'n ymrwymo i gyfarfod â mi ac Airbus i helpu i gynorthwyo'r sgyrsiau hyn yn y dyfodol?
Thank you to Jack Sargeant for raising this issue. On the Airbus-Boeing dispute, our understanding is that after the end of the transition period, the UK Government will suspend our retaliatory tariffs against the US, which were imposed in November as part of the EU-wide position. These tariffs were imposed in November as part of the award given to the EU by the World Trade Organization. We are concerned that the UK Government has made this offer without gaining any similar offer from the US to lower its tariffs against us, and we share the UK Government's ambition to reach a negotiated settlement as quickly as possible on this long-running dispute, but we will be seeking some clarification now on this approach from them. And clearly, as Jack Sargeant has said many, many times, a 'no deal' Brexit will be extremely damaging for the UK aerospace industry and for his constituents who are employed in that sector and, therefore, it's important that the UK Government does secure that comprehensive trade deal with the EU, with tariff-free access to EU markets. Of course, I'd be very, very happy to meet with Jack Sargeant to discuss this further.
Diolch i Jack Sargeant am godi'r mater hwn. O ran anghydfod Airbus-Boeing, ein dealltwriaeth ni yw y bydd Llywodraeth y DU, ar ôl diwedd y cyfnod pontio, yn atal ein tariffau ad-daliadol yn erbyn yr Unol Daleithiau, a gafodd eu gosod ym mis Tachwedd fel rhan o sefyllfa'r UE gyfan. Cafodd y tariffau hyn eu gosod ym mis Tachwedd fel rhan o'r dyfarniad a roddodd Sefydliad Masnach y Byd i'r UE. Rydym yn pryderu bod Llywodraeth y DU wedi gwneud y cynnig hwn heb gael unrhyw gynnig tebyg gan yr Unol Daleithiau i ostwng ei thariffau yn ein herbyn ni, ac rydym yn rhannu uchelgais Llywodraeth y DU i gyrraedd setliad wedi'i negodi cyn gynted ag y bo modd ar yr anghydfod hirdymor hwn, ond byddwn yn gofyn am rywfaint o eglurhad nawr ar y dull hwn. Ac yn amlwg, fel y mae Jack Sargeant wedi dweud droeon, bydd Brexit 'dim cytundeb' yn niweidiol iawn i ddiwydiant awyrofod y DU ac i'w etholwyr ef sy'n cael eu cyflogi yn y sector hwnnw. Felly, mae'n bwysig bod Llywodraeth y DU yn sicrhau'r cytundeb masnach cynhwysfawr hwnnw gyda'r UE, gyda mynediad di-dariff i farchnadoedd yr UE. Wrth gwrs, byddwn i'n hapus iawn i gwrdd â Jack Sargeant i drafod hyn ymhellach.
Trefnydd, I wonder if we could have a statement—and a written statement would do—giving clarity on what the arrangements are after the Christmas period for priority slots for people who were previously shielding, that have been made a priority by retailers, whether those are going to continue. Now, the reason I ask for this is that I know that the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs meets regularly with the Welsh Retail Consortium and with the large supermarkets, and I have had some disturbing calls from constituents where the retailers have told them that, as from 2 January, those priority slots will be disappearing, that there's no need for them anymore. Well, actually, if we're going into perhaps more stringent measures after Christmas, as somebody who has had one constituent writing to me who has diabetes and asthma, and is very worried about going out physically shopping, they want to know that they can still have a priority shop. They pay for this shopping; they just want to make sure that they can get it as a priority vulnerable customer. So, could we have a statement on that as soon as possible, hopefully before we rise for the Christmas recess?
Trefnydd, tybed a gawn ni ddatganiad—a byddai datganiad ysgrifenedig yn gwneud y tro—yn egluro pa drefniadau ar ôl cyfnod y Nadolig fydd ar gyfer slotiau blaenoriaeth i bobl a oedd gynt yn gwarchod, sydd wedi cael blaenoriaeth gan fanwerthwyr, a yw'r rheini'n mynd i barhau neu beidio. Nawr, y rheswm rwy'n gofyn hyn yw fy mod yn gwybod bod Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig yn cyfarfod yn rheolaidd â Chonsortiwm Manwerthu Cymru ac â'r archfarchnadoedd mawr, ac rwyf wedi cael rhai galwadau ffôn pryderus gan etholwyr lle mae'r manwerthwyr wedi dweud wrthyn nhw y bydd y slotiau blaenoriaeth hynny'n diflannu o 2 Ionawr ymlaen, ac nad oes eu hangen mwyach. Wel, mewn gwirionedd, os ydym ni'n mynd i gael mesurau llymach o bosibl ar ôl y Nadolig, fel rhywun y mae un etholwr, sydd â diabetes ac asthma, ac sy'n poeni'n fawr am fynd allan yn gorfforol i siopa, wedi sgwennu ataf eisiau gwybod sut y gall ef fod yn flaenoriaeth o hyd wrth siopa. Mae e'n talu am y siopa hwn; ac mae eisiau gwneud yn siŵr fod ganddo flaenoriaeth fel cwsmer sy'n agored i niwed. Felly, a gawn ni ddatganiad ar hynny cyn gynted ag y bo modd, gobeithio cyn toriad y Nadolig?
I thank Huw Irranca-Davies for raising this important issue, and I do think that we should put on record our thanks to all the retailers who have been maintaining priority slots for shielding people at what is a really difficult time and, of course, there's a lot of pressure on those delivery slots at this time of year, but to see those slots prioritised still for shielding people and vulnerable people, I think, is really important. The Minister, as Huw Irranca-Davies says, does meet regularly with the Welsh Retail Consortium and also with the supermarkets. I do know that there's been a discussion with one of the larger supermarkets just this morning, and they have no plans to end the priority slots for those people who have been advised to shield, or who are otherwise vulnerable. So, I think that's a positive sign and I would hope that all of the other supermarkets would follow their lead.
Diolch i Huw Irranca-Davies am godi'r mater pwysig hwn, ac rwy'n credu y dylem gofnodi ein diolch i'r holl fanwerthwyr sydd wedi bod yn cynnal slotiau blaenoriaeth ar gyfer pobl sy'n gwarchod ar adeg anodd iawn ac, wrth gwrs, mae llawer o bwysau ar y slotiau cyflenwi hynny yr adeg hon o'r flwyddyn. Ond rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn bod y slotiau hynny'n dal i gael eu blaenoriaethu ar gyfer pobl sy'n gwarchod a phobl sy'n agored i niwed. Mae'r Gweinidog, fel y dywed Huw Irranca-Davies, yn cyfarfod yn rheolaidd â Chonsortiwm Manwerthu Cymru a hefyd â'r archfarchnadoedd. Rwy'n gwybod bod trafodaeth wedi bod gydag un o'r archfarchnadoedd mawr y bore yma, ac nid oes ganddyn nhw unrhyw gynlluniau i roi terfyn ar y slotiau blaenoriaeth i'r bobl hynny sydd wedi cael eu cynghori i warchod, neu sydd fel arall yn agored i niwed. Felly, rwy'n credu bod hynny'n arwydd cadarnhaol a byddwn i'n gobeithio y byddai'r holl archfarchnadoedd eraill yn dilyn eu harweiniad nhw.
Diolch i'r Trefnydd.
I thank the Trefnydd.
Yr eitem nesaf felly yw'r cynnig i atal Rheolau Sefydlog dros dro, a gwneud hynny i alluogi dadleuon ar eitemau 7, 8 a 9. Dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y cynnig hwnnw.
The next item is the motion to suspend Standing Orders, and to do that to allow items 7, 8 and 9 to be debated. I call on the Trefnydd to move that motion.
Cynnig NDM7527 Rebecca Evans
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheolau Sefydlog 33.6 a 33.8:
Yn atal Rheolau Sefydlog 12.20(i) a’r rhan honno o Reol Sefydlog 11.16 sy’n ei gwneud yn ofynnol bod y cyhoeddiad wythnosol o dan Reol Sefydlog 11.11 yn darparu’r amserlen ar gyfer busnes yn y Cyfarfod Llawn yr wythnos ganlynol, er mwyn caniatáu i NNDM7522, NNDM7525, NNDM7526 gael eu hystyried yn y Cyfarfod Llawn ddydd Mawrth 15 Rhagfyr 2020.
Motion NDM7527 Rebecca Evans
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Orders 33.6 and 33.8:
Suspends Standing Orders 12.20(i) and that part of Standing Order 11.16 that requires the weekly announcement under Standing Order 11.11 to constitute the timetable for business in Plenary for the following week, to allow NNDM7522, NNDM7525, NNDM7526 to be considered in Plenary on Tuesday 15 December 2020.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Yes, formally.
Ydw, yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid atal Rheolau Sefydlog dros dro i alluogi dadleuon ar eitemau 7, 8 a 9? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu hynny? Na, dwi ddim yn gweld gwrthwynebiad i hynny, ac felly mae'r cynnig yn cael ei dderbyn yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The proposal is to suspend Standing Orders to allow items 7, 8 and 9 to be debated. Does any Member object? No, I see no objections, therefore the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ac yn ail felly, cynnig i atal Rheolau Sefydlog dros dro i alluogi dadl ar eitem 17. Galw ar y Trefnydd i wneud y cynnig hwnnw'n ffurfiol.
Secondly, a motion to suspend Standing Orders to allow a debate on item 17. I call on the Trefnydd to formally move.
Cynnig NDM7524 Rebecca Evans
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheolau Sefydlog 33.6 a 33.8:
Yn atal Rheolau Sefydlog 12.20(i), 12.22(i) a’r rhan honno o Reol Sefydlog 11.16 sy’n ei gwneud yn ofynnol bod y cyhoeddiad wythnosol o dan Reol Sefydlog 11.11 yn darparu’r amserlen ar gyfer busnes yn y Cyfarfod Llawn yr wythnos ganlynol, er mwyn caniatáu i NNDM7523 gael ei ystyried yn y Cyfarfod Llawn ddydd Mawrth 15 Rhagfyr 2020.
Motion NDM7524 Rebecca Evans
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Orders 33.6 and 33.8:
Suspends Standing Orders 12.20(i), 12.22(i) and that part of Standing Order 11.16 that requires the weekly announcement under Standing Order 11.11 to constitute the timetable for business in Plenary for the following week, to allow NNDM7523 to be considered in Plenary on Tuesday 15 December 2020.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid atal Rheolau Sefydlog dros dro er mwyn galluogi dadl ar eitem 17? Oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu i hynny? Dwi ddim yn gweld gwrthwynebiad i hynny, ac felly mae'r cynnig yna wedi'i dderbyn yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The proposal is to suspend Standing Orders to allow item 17 to be debated. Does any Member object? I see no objections to that, and therefore that motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Mae eitem 3 wedi ei ohirio ac felly fe fyddwn ni'n cymryd egwyl fer nawr tra bod yna newidiadau yn cael eu caniatáu yn y Siambr. Egwyl fer, felly.
Item 3 has been postponed and we will now take a short break whilst changeovers take place in the Siambr. A short break.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 15:09.
Plenary was suspended at 15:09.
Ailymgynullodd y Senedd am 15:19, gyda'r Dirprwy Lywydd (Ann Jones) yn y Gadair.
The Senedd reconvened at 15:19, with the Deputy Presiding Officer (Ann Jones) in the Chair.
We reconvene with item 4 on our agenda, which is a statement by the Counsel General and Minister for European Transition. I call on the Counsel General to make the statement—Jeremy Miles.
Rydym ni am ailddechrau'r cyfarfod llawn gydag eitem 4 ar ein hagenda, sef datganiad gan y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Pontio Ewropeaidd. Rwy'n galw ar y Cwnsler Cyffredinol i wneud y datganiad—Jeremy Miles.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Ddydd Sul, pasiwyd carreg milltir arall fyth yn y trafodaethau ar berthynas y Deyrnas Unedig gyda'r Undeb Ewropeaidd yn y dyfodol, eto heb ddod i gytundeb. Roeddwn i'n disgwyl gallu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi heddiw ar union natur ein perthynas gyda'r Undeb Ewropeaidd yn y dyfodol. Roeddwn i'n disgwyl gallu crybwyll y camau allweddol y bydd nawr angen i fusnesau, dinasyddion a gwasanaethau cyhoeddus eu cymryd i baratoi ar gyfer y newidiadau sydd o'n blaenau ni mewn dim ond 16 diwrnod. Mae'n amlwg nad ydw i mewn sefyllfa i wneud hynny, sy'n gwbl annerbyniol. Sut y gall busnesau baratoi'n effeithiol heb wybod ar gyfer beth y maen nhw'n paratoi, a heb wybod a fydd yna dariffau neu fiwrocratiaeth ychwanegol? Sut y gall yr heddlu a'r gwasanaethau diogelwch ein diogelu ni fis nesaf heb wybod a fydd ganddyn nhw fynediad at systemau a data hanfodol? Sut gall unrhyw un sydd angen teithio gynllunio pan nad ydym yn gwybod pa wasanaethau hedfan fydd yn gweithredu?
Thank you, Deputy Presiding Officer. On Sunday, yet another milestone in the negotiations on the UK’s future relationship with the EU passed, again without a breakthrough. I was expecting to be able to update you today on the precise nature of our future relationship with the EU. I had hoped to mention the key actions that businesses, citizens and public services would now need to take to prepare for the changes that we will face in just 16 days’ time. Clearly, I'm not in a position to do that, which is completely unacceptable. How can businesses prepare effectively when they don't know what they are preparing for, and without knowing whether tariffs and additional bureaucracy will be in place? How can police and security services protect us next month if they don't know whether they will have access to crucial systems and data? How can anyone who needs to travel plan when they don't know which air services will be operating?
We were told at the start of the negotiations that the Prime Minister had an oven-ready deal. Well, where is it? And we were told by the UK Government that by insisting, in the face of all logic, to push ahead with the 31 December deadline for the end of transition, despite the COVID pandemic, they would bring an end to the uncertainty that has dogged the UK for the last four years. Well, the reality is very different. We are 16 days from leaving the transition period, and we are no clearer in knowing whether we will be leaving with a deal or not.
Dirprwy Lywydd, it's clearly important that the UK Government and the European Commission have agreed to continue to talk. The absolute priority must be to avoid the outcome where we leave the transition period without an agreement. If that happens, we will see short-term chaos and long-term damage: disruption at our borders, posing risks to the supply of critical goods; higher costs of food and other basics; lower exports and more red tape for businesses, leading to less investment and ultimately to lost jobs and lower wages. That is not to mention the increased risks to the safety for our citizens, which is supposedly the first duty of a Government, from terrorists and organised crime.
Our position has been clear ever since the referendum. At every stage of negotiations, however far from our preferred outcome the UK Government has taken us, we have argued for maintaining the closest possible relationship with the European Union. Of the alternatives that we all face today, a deal, however thin, is the best way to achieve that. So, today I call again on the UK Government and on the EU to show the flexibility and the compromise that are needed to find an agreement. We live in a world of interdependence, not independence. The UK Government has to accept the fact that entering any trade deal necessarily limits sovereignty. This is the reality for ensuing the fullest access to markets for domestic goods and for services, and for avoiding higher prices for our consumers. And the European Union is by far our largest market.
The issues that remain unresolved are important, but they are not more important than the millions of jobs across the United Kingdom that rely on trade with the European Union, and they are not more important than the safety and security of our citizens. Although recent developments give some grounds for hope, as a responsible Government, we've been planning for the worst-case scenario of a 'no deal', and we will continue to do that. Over the coming weeks, our priorities are, as we set out in our end of transition plan published over a month ago: mitigating the disruption in the supply of critical goods; encouraging and supporting businesses to make the necessary preparations for the upheaval of leaving the single market and the customs union; and doing whatever we can to bolster the resilience of our citizens and public services.
We cannot wait for the clarity that we need. That is why we are already utilising our existing warehouse capacity to stockpile medical devices and consumables. We have contracted international trade advisers to support businesses to prepare for the changes in trading arrangements. And we are redeploying resources to stand up our civil contingencies response. There is no escaping the enormous challenges that lie ahead, and the fact that there is precious little time in which to prepare. But, we are working hard with our partners and our message is clear: we are here to support you. In the crucial final stages of the negotiations, we will continue to press the UK Government to set the dogma of sovereignty aside for the good of our jobs and livelihoods in Wales.
At this stage, with only 16 days to go, a deal—even as thin as this one would be—is better than no deal. The deal on the table should not be seen as a success. It lacks ambition and is far from the deal we would have wanted. However, it would avoid some of the worst effects of a disorderly 'no deal' end of transition and would give us something to build upon in the future. It will keep our relationship with the European Union from entirely breaking down and keeps open the prospect of building a set or arrangements in the future that can protect jobs, the economy and ensure the safety and well-being of our citizens.
Leaving the transition period without a deal would be a historic failure by the United Kingdom Government—failure that would be a product of poor negotiating tactics and of elevating political symbolism above the jobs of people. There are stark choices that lie ahead for the UK Government: prioritise the red lines and the soundbites or prioritise the jobs that give the citizens of the UK the livelihoods that they depend upon.
Fe ddywedwyd wrthym ar ddechrau'r trafodaethau fod cytundeb parod i'r ffwrn gan y Prif Weinidog. Wel, ble mae hwnnw? Ac fe ddywedwyd wrthym gan Lywodraeth y DU y byddai mynnu, yn groes i bob rheswm, fwrw ymlaen â'r dyddiad cau o 31 Rhagfyr ar gyfer diweddu'r cyfnod pontio, er gwaethaf pandemig COVID, yn dod â'r ansicrwydd a fu'n rhemp yn y DU am y pedair blynedd diwethaf i ben. Wel, gwahanol iawn yw'r realiti. Mae 16 diwrnod arall ar ôl cyn diwedd y cyfnod pontio, ac nid ydym damaid callach o ran gwybod a fyddwn ni'n gadael gyda chytundeb neu beidio.
Dirprwy Lywydd, mae'n amlwg ei bod yn bwysig i Lywodraeth y DU a'r Comisiwn Ewropeaidd gytuno i ddal ati i drafod. Y brif flaenoriaeth yw osgoi sefyllfa o adael y cyfnod pontio heb gytundeb. Pe bai hynny'n digwydd, fe fyddem ni'n gweld anhrefn yn y tymor byr a difrod yn yr hirdymor: tarfu ar ein ffiniau, gan achosi risgiau i gyflenwad o nwyddau hanfodol; costau uwch o ran bwyd a hanfodion eraill; llai o allforio a mwy o fiwrocratiaeth i fusnesau, gan arwain at lai o fuddsoddiad ac yn y pen draw at golli swyddi a chyflogau is. A hynny heb sôn am y risgiau cynyddol i ddiogelwch ein dinasyddion ni, sef dyletswydd gyntaf honedig Llywodraeth, rhag terfysgwyr a throseddau cyfundrefnol.
Mae ein safbwynt ni wedi bod yn eglur ers y refferendwm. Ar bob cam o'r trafodaethau, pa mor bell bynnag y mae Llywodraeth y DU wedi ein cymryd ni oddi wrth ein canlyniad dewisol, rydym wedi dadlau o blaid cadw'r berthynas agosaf bosibl â'r Undeb Ewropeaidd. O blith y dewisiadau eraill sy'n ein hwynebu ni heddiw, cytundeb yw'r ffordd orau o wneud hynny, ni waeth pa mor gyfyng fo hynny. Felly, rwy'n galw heddiw eto ar Lywodraeth y DU ac ar yr UE i ddangos yr hyblygrwydd a'r cyfaddawd sydd eu hangen i ddod o hyd i gytundeb. Rydym ni'n byw mewn byd o gyd-ddibyniaeth, nid annibyniaeth. Mae'n rhaid i Lywodraeth y DU dderbyn y ffaith bod cytuno ar unrhyw fargen fasnach o reidrwydd yn cyfyngu ar sofraniaeth. Dyma'r realiti ar gyfer diogelu'r mynediad llawnaf i farchnadoedd i nwyddau domestig ac i wasanaethau, ac er mwyn osgoi prisiau uwch i'n defnyddwyr. A'r Undeb Ewropeaidd yw ein marchnad fwyaf ni o bell ffordd.
Mae'r materion sydd heb eu datrys hyd yn hyn yn bwysig, ond nid ydynt yn bwysicach na'r miliynau o swyddi ledled y Deyrnas Unedig sy'n dibynnu ar fasnach gyda'r Undeb Ewropeaidd, ac nid ydynt yn bwysicach na diogelwch ein dinasyddion ni. Er bod datblygiadau diweddar yn rhoi rhywfaint o obaith, gan ein bod yn Llywodraeth gyfrifol, rydym ni wedi bod yn cynllunio ar gyfer y sefyllfa waethaf o fod 'heb gytundeb', ac fe fyddwn ni'n parhau i wneud hynny. Dros yr wythnosau nesaf, ein blaenoriaethau ni, fel y nodwyd gennym yn ein cynllun pontio a gyhoeddwyd dros fis yn ôl, yw: lliniaru'r tarfu a fyddai'n digwydd ar y cyflenwad o nwyddau hanfodol; annog a chefnogi busnesau i wneud y paratoadau angenrheidiol ar gyfer y newid chwyldroadol o adael y farchnad sengl a'r undeb tollau; a gwneud beth bynnag a allwn ni i gryfhau cydnerthedd ein dinasyddion a'n gwasanaethau cyhoeddus ni.
Nid ydym yn gallu aros am yr eglurder sydd ei angen arnom ni. Dyna pam rydym eisoes yn defnyddio ein gallu presennol i gadw nwyddau traul a dyfeisiau meddygol mewn ystordai sydd gennym ni'n barod. Rydym ni wedi contractio cynghorwyr masnach rhyngwladol i gefnogi busnesau i baratoi ar gyfer y newidiadau o ran trefniadau masnachu. Ac rydym ni'n adleoli adnoddau i ategu ein hymateb i argyfyngau sifil posibl. Nid oes dianc rhag yr heriau enfawr sydd o'n blaenau ni, a'r gwir amdani yw mai ychydig iawn o amser sydd yna i baratoi. Ond, rydym yn gweithio'n galed gyda'n partneriaid ac mae ein neges yn eglur: rydym ni yma i'ch cefnogi chi. Yng nghamau olaf tyngedfennol y trafodaethau, fe fyddwn ni'n parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i ddiystyru athrawiaeth sofraniaeth er lles swyddi a bywoliaeth pobl yng Nghymru.
Ar hyn o bryd, gyda dim ond 16 diwrnod i fynd, fe fyddai cytundeb—hyd yn oed mor gyfyng ag y gallai hwnnw fod—yn well na dim cytundeb o gwbl. Ni ddylid ystyried y cytundeb sydd ar y bwrdd yn llwyddiant. Nid oes uchelgais ar ei gyfyl ac mae ymhell o fod yn gytundeb sy'n ddymunol i ni. Eto i gyd, fe fyddai hwn yn osgoi rhai o'r effeithiau gwaethaf ar ddiwedd cyfnod pontio 'heb gytundeb' anniben ac fe fyddai'n rhoi rhywbeth inni adeiladu arno i'r dyfodol. Fe fyddai'n cadw ein perthynas ni â'r Undeb Ewropeaidd rhag chwalu'n llwyr ac yn cadw'r posibilrwydd o adeiladu cyfres o drefniadau yn y dyfodol a allai ddiogelu swyddi a'r economi a sicrhau diogelwch a lles ein dinasyddion ni.
Fe fyddai gadael y cyfnod pontio heb gytundeb yn fethiant hanesyddol gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig—methiant a fyddai'n deillio o dactegau negodi gwael ac o ganlyniad i ddyrchafu delwedd wleidyddol uwchlaw swyddi pobl. Mae dewisiadau anodd o flaen Llywodraeth y DU: rhoi'r flaenoriaeth i'r llinellau cochion a'r geiriau slic neu roi blaenoriaeth i'r swyddi sy'n cynnig y fywoliaeth y mae dinasyddion y DU yn ddibynnol arni.
Can I thank the Counsel General and Brexit Minister for a copy of his statement, which was circulated in advance? Although I have to say, it does remain apparent that the Welsh Government still has not come to terms with the referendum result in June 2016. It seems very clear to me that, as we near the end of this transition period, the UK Government has been working extremely hard to secure the best possible deal for the whole of the United Kingdom, and, of course, that includes all parts of the UK, including here in Wales. And the reality is that you will never get a good deal unless you're prepared to walk away without one. I don't want to see the UK, and Wales as a constituent part of the UK, tied into a deal in perpetuity that is a bad deal for Wales.
It's very disappointing, Minister, to hear the Welsh Government's position, articulated yet again, that they're prepared to accept any deal at all that might be on the table, even if that's a horrific deal that is bad for businesses in Wales and bad for the people in Wales. I happen to believe, and so do all Welsh Conservatives, that Wales will prosper outside of the EU, even if we don't have a deal. It would be far better, of course, to leave with a deal, and that is what I very much hope will be negotiated in the coming days. But if we don't, then so be it.
You made reference, in your statement, to an oven-ready deal: 'Where is it?', you cry. Well, of course, you know as well as I do that the oven-ready deal that the Prime Minister referred to in the general election period in 2019 was the withdrawal agreement deal, which was oven ready and ready to go, and was, in fact, delivered. That withdrawal deal is the deal that was done, that was on the table, and that people had the opportunity to express support for, or not, in the general election. And, of course, they expressed their support in very significant numbers. Can I ask you: do you accept that a bad deal is better than no deal at all? Because I think it would be good to get some clarity on that from the Welsh Government. If you think that getting a bad deal is the right thing to do—at any cost, we need a deal—then it would be good to have a very clear expression of that.
You make reference to the fact that the UK Government should have to set aside its ideological underpinning and attachment to sovereignty. Why should it? Why should it set aside its attachment to sovereignty? Canada didn't set aside its sovereignty in order to enter an EU trade agreement. Japan hasn't set aside its sovereignty in order to enter a trade agreement with the EU. And, in fact, the deals that we have signed now, which are ready to go from 1 January, with Canada, with Japan and with a whole host of other countries, have not set aside any of our sovereignty in order to be achieved. So, why should the UK Government cede some sovereignty to the EU in order to get a deal? Perhaps you can explain to me why that should be the case.
You seem to suggest, also, that you've got some insight into what the deal might look like. You actually said, I think, 'At this stage, with only 16 days to go, a deal—even a deal as thin as this one—would be better than no deal.' Well, how do you know? You haven't seen the deal. You haven't seen the deal that's being negotiated. You said the deal on the table should not be seen as a success. You haven't seen the deal on the table, because there isn't one yet that has been published. Now, either you're some sort of clairvoyant or you're just using rhetoric here because you're disappointed that some progress is being made.
I've been very pleased to hear the media reports over the past 24 hours that do seem to suggest that there's some movement on both sides. I accept that there's going to need to be some compromise from both the UK Government on behalf of the people of Wales and the rest of the UK, and on the side of the EU. I want to see a deal, but I don't think that any of us in this Senedd should dare to cross the wishes, and dare to try to frustrate the wishes of the people of Wales in leaving the EU, to take control of our own waters, our borders, our laws and our money, and that is the situation that we are in.
Now, you made reference to some of the preparations that you as a Welsh Government have been undertaking. I think it's wise to prepare for all eventualities; I've said that in this Chamber in the past, and I reiterate that again today. I think it's right that you're preparing for a 'no deal' scenario, just in case that's the way things end up. Can you tell us what sort of investment you have had to make as a Welsh Government for the preparations that you have made to date? Obviously, we've had plenty of time to make those preparations; are there any that you are concerned about in terms of where things might end up? Can you tell us, also, what opportunities you foresee as a Welsh Government in terms of trade opportunities from the trade deals, which are set up and ready to go from 1 January? And how do you envisage people can plug in to the opportunities that that represents, particularly people in the business community and those exporters that might be able to take advantage? And do you also accept—
A gaf i ddiolch i'r Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit am y copi o'i ddatganiad ef, a ddosbarthwyd ymlaen llaw? Er bod yn rhaid imi ddweud, mae'n amlwg o hyd nad yw Llywodraeth Cymru yn dal i fod wedi dod i delerau â chanlyniad y refferendwm ym mis Mehefin 2016. Mae'n ymddangos yn glir iawn i mi, wrth inni agosáu at ddiwedd y cyfnod pontio hwn, fod Llywodraeth y DU wedi bod yn gweithio'n eithriadol o galed i sicrhau'r cytundeb gorau posibl i'r Deyrnas Unedig gyfan, ac, wrth gwrs, mae hynny'n cynnwys pob rhan o'r DU, gan gynnwys Cymru. A'r gwir amdani yw na chewch chi byth gytundeb da heb fod yn barod i gerdded i ffwrdd heb yr un. Nid wyf i'n dymuno gweld y DU, a Chymru fel rhan gyfansoddol o'r DU, ynghlwm â chytundeb bythol sy'n gytundeb gwael i Gymru.
Siomedig iawn, Gweinidog, yw clywed safbwynt Llywodraeth Cymru, a fynegwyd unwaith eto, eu bod nhw'n barod i dderbyn unrhyw fargen o gwbl a allai fod ar y bwrdd, hyd yn oed pe byddai honno'n fargen erchyll sy'n llesteiriol i fusnesau yng Nghymru ac yn llesteiriol i bobl Cymru. Rwy'n digwydd credu, ynghyd â'r Ceidwadwyr Cymreig i gyd, y bydd Cymru'n ffynnu y tu allan i'r UE, hyd yn oed heb gytundeb. Fe fyddai'n llawer gwell, wrth gwrs, inni adael gyda chytundeb, a dyna'r hyn yr wyf i'n gobeithio'n fawr y caiff ei sicrhau yn y dyddiau nesaf. Ond os na chawn ni un, bydded felly.
Fe wnaethoch chi gyfeirio, yn eich datganiad, at gytundeb parod i'r ffwrn: eich cri yw 'Ble mae ef?' Wel, wrth gwrs, fe wyddoch chi gystal â minnau mai'r cytundeb parod y cyfeiriodd y Prif Weinidog ato yng nghyfnod yr etholiad cyffredinol yn 2019 oedd y cytundeb ymadael, a oedd yn barod i'w goginio ac yn barod i fynd, ac a gafodd, yn wir, ei gyflwyno. Y cytundeb ymadael hwnnw yw'r fargen a wnaed, honno oedd ar y bwrdd, ac roedd gan bobl gyfle i fynegi eu cefnogaeth nhw iddi, neu beidio, yn yr etholiad cyffredinol. Ac, wrth gwrs, fe wnaeth niferoedd sylweddol iawn roi eu cefnogaeth i'r fargen honno. A gaf i ofyn i chi: a ydych chi'n derbyn bod cytundeb gwael yn well na bod heb gytundeb o gwbl? Oherwydd rwyf i o'r farn y byddai'n beth da inni gael rhywfaint o eglurder ar hynny gan Lywodraeth Cymru. Os ydych chi'n credu mai cael cytundeb gwael yw'r peth priodol i'w wneud—ar unrhyw gost, mae angen cytundeb—yna da o beth fyddai mynegiant clir iawn o hynny.
Rydych yn cyfeirio at y ffaith y dylai Llywodraeth y DU geisio rhoi ei sail ideolegol a'i chysylltiad â sofraniaeth o'r neilltu. Ond i ba bwrpas? Pam ddylai hi roi ei hymlyniad i sofraniaeth o'r neilltu? Ni wnaeth Canada roi ei sofraniaeth hi o'r neilltu ar gyfer ymrwymo i gytundeb masnach yr UE. Nid yw Japan wedi rhoi ei sofraniaeth hithau o'r neilltu ar gyfer ymrwymo i gytundeb masnach gyda'r UE. Ac, mewn gwirionedd, nid yw'r cytundebau a lofnodwyd nawr, sy'n barod i fynd o 1 Ionawr, gyda Chanada a Japan a llu o wledydd eraill, wedi rhoi i'r naill ochr unrhyw fath o sofraniaeth er mwyn eu cwblhau Felly, pam ddylai Llywodraeth y DU ildio unrhyw gyfran o'i sofraniaeth i'r UE ar gyfer cael cytundeb? Efallai y gallwch egluro i mi pam ddylai hynny ddigwydd.
Mae'n ymddangos eich bod yn awgrymu hefyd bod gennych chi rywfaint o fewnwelediad i sut un fydd y cytundeb. Roeddech chi'n dweud, rwy'n credu, 'Ar hyn o bryd, gyda dim ond 16 diwrnod i fynd, fe fyddai cytundeb—hyd yn oed mor gyfyng ag y gallai hwnnw fod—yn well na dim cytundeb o gwbl'. Wel, sut ydych chi'n gwybod? Nid ydych chi wedi gweld y cytundeb. Nid ydych chi wedi gweld y fargen a drafodir. Roeddech chi'n dweud na ddylid ystyried bod y fargen sydd ar y bwrdd yn llwyddiant. Nid ydych wedi gweld y fargen ar y bwrdd, oherwydd ni chyhoeddwyd yr un hyd yn hyn. Nawr, rydych naill ai'n meddu ar y gallu i weld i'r dyfodol neu rydych yn defnyddio rhethreg yma oherwydd eich bod chi'n siomedig am fod rhywfaint o gynnydd yn cael ei wneud.
Testun balchder i mi oedd clywed yr adroddiadau yn y cyfryngau dros y 24 awr ddiwethaf sydd fel pe bydden nhw'n awgrymu bod rhywfaint o symud wedi bod ar y ddwy ochr. Rwy'n derbyn y bydd angen cyfaddawdu rhywfaint gan Lywodraeth y DU ar ran pobl Cymru a gweddill y DU, ac o du'r UE hefyd. Rwyf innau'n awyddus i weld cytundeb, ond nid wyf i'n credu y dylai'r un ohonom ni sydd yn y Senedd hon feiddio a diystyru dyheadau, na meiddio ceisio rhwystro dyheadau pobl Cymru wrth adael yr UE, i gymryd rheolaeth o'n dyfroedd ni ein hunain, ein ffiniau ni, ein cyfreithiau ni a'n harian ni, a dyna'r sefyllfa yr ydym ynddi ar hyn o bryd.
Nawr, fe wnaethoch chi gyfeirio at rai o'r paratoadau yr ydych chi yn Llywodraeth Cymru wedi bod yn ymgymryd â nhw. Rwy'n credu mai peth call yw paratoi ar gyfer pob posibilrwydd; rwyf wedi dweud hynny yn y Siambr hon yn y gorffennol, ac rwy'n ailadrodd hynny eto heddiw. Rwy'n credu ei bod yn iawn eich bod chi'n paratoi ar gyfer senario 'heb gytundeb', rhag ofn mai i hynny y bydd hi'n dod. A wnewch chi ddweud wrthym pa fath o fuddsoddiad y bu'n rhaid ichi ei wneud yn Llywodraeth Cymru ar gyfer y paratoadau a wnaed gennych hyd yn hyn? Yn amlwg, rydym wedi cael digon o amser i wneud y paratoadau hynny; a oes unrhyw rai yr ydych chi'n pryderu yn eu cylch nhw o ran ble y gallai pethau orffen? A wnewch chi ddweud wrthym hefyd pa gyfleoedd yr ydych chi'n eu rhagweld yn Llywodraeth Cymru o ran cyfleoedd masnach o'r cytundebau masnach, sydd wedi eu sefydlu ac yn barod i gychwyn o 1 Ionawr? A sut ydych chi'n rhagweld y gallai pobl fanteisio ar y cyfleoedd hynny, yn enwedig pobl yn y gymuned fusnes a'r allforwyr a allai elwa ar hyn? Ac a ydych chi'n derbyn hefyd—
Can you wind up, please?
A wnewch chi roi pen ar y mwdl, os gwelwch chi'n dda?
I will. And do you also accept that there are a whole host of powers? You asked me for a copy of the list of powers last week. I've got a copy of them in my hand, which I'll be happy to present to you outside of the Chamber. But there are scores of new powers—a big transfer of powers—coming to Wales as a result of our departure from the EU, and I would very much hope that you would welcome them. And just in case you—. This is the one thing that you don't seem to appear to have any knowledge of, but I've got a copy of them here. I'd be happy to relay that to you outside the Chamber later on. Thank you.
Fe wnaf i. Ac a ydych chi'n derbyn hefyd fod yna lu o bwerau? Fe wnaethoch chi ofyn imi yr wythnos ddiwethaf am gopi o'r rhestr o bwerau. Mae gennyf gopi yn fy llaw, ac fe fyddaf i'n hapus i'w roi ichi y tu allan i'r Siambr. Ond mae ugeiniau o bwerau newydd—trosglwyddiad mawr o bwerau—yn dod i Gymru o ganlyniad i'n hymadawiad â'r UE, ac fe fyddwn i'n gobeithio'n fawr y byddech chi'n eu croesawu nhw. A rhag ofn ichi—. Dyma'r un peth nad yw'n ymddangos bod gennych unrhyw wybodaeth ohono, ond mae gennyf gopi yma. Fe fyddwn i'n hapus i'w trosglwyddo nhw i chi y tu allan i'r Siambr yn nes ymlaen. Diolch.
We'll just clarify a couple of things for the record, shall we? The oven-ready deal is absolutely not as the Member describes it, and I'm sure that the Prime Minister will be extremely grateful to him for reading out so faithfully the salvaged lines, which, clearly, have been circulated in Westminster to try and change the perceptions around that. And on the list of powers that he's brandishing in his hand, there's never been any dispute that powers returned to this place is a consequence of leaving the European Union. He knows full well that the point he was making in the debate when we last faced each other across the Chamber was around the internal market Bill, and I asked him to point me to the section in that Bill that provided any new powers to Wales, and I note from his last contribution that he didn't take the opportunity to do that.
He asked me whether I preferred the deal, which is apparently being negotiated, or no-deal; I think the entirety of my statement gives him the answer to that question. He is right to say that we don't have visibility of the deal on the table; I'm sure he would agree with me that we should, as a Government that will be significantly impacted, on behalf of the people of Wales. But he's right to say that we don't have the detail. We've been very clear: these have been the UK Government's negotiations, and the devolved Governments have not had the role in those that I'm sure Members of this Senedd, generally, would feel was appropriate. My description of it as a thin deal is based on the maximum ambition that the UK Government has for the relationship. Even if that was delivered in its entirety at this stage, it would be a thin deal. So, we can take that, I think, for read.
He explores, in his question, the question of sovereignty. It's an important question, but it's essentially illusory in the context of international trade negotiations, because in order to gain advantage, you have to concede in order to secure any sort of agreement—it's in the nature of a negotiation. So, describing this as a battle between sovereignty is entirely missing the point. He speaks about Canada, he speaks about a range of other countries; if he would like us to have the level of trade with the EU that those countries have, that would be a significant diminution in our trading capability with the European Union—a significant diminution.
He asked me for opportunities, and yet he asked me to follow the principles that Canada and other countries have followed. Those two points are fundamentally at odds with each other, and I think the Member must be aware of that. In terms of opportunities from other deals, there are opportunities, we are pursuing them, but even at their most ambitious, they are a fraction of the impact on our GDP of a good trading relationship with the European Union, which is why we've put that at the top of our list of priorities.
Finally, he says, 'Will we prosper outside the European Union?' This Government will want Wales to prosper in whatever relationship we have with any part of the world, but we have to look at the evidence and not defy the reality of our current arrangements, and how we can build upon those, not undermine them. That is what we seek to do as a Government here, and that is what we want the UK Government to do on our behalf.
A gawn ni egluro un neu ddau o bethau ar gofnod, felly? Nid yw'r fargen barod i'r ffwrn yn ddim byd tebyg i'r hyn y mae'r Aelod yn ei ddisgrifio, ac rwy'n siŵr y bydd Prif Weinidog y DU yn hynod ddiolchgar iddo am ddarllen allan mor ffyddlon y sbwriel sydd, yn amlwg, wedi cael ei ddosbarthu yn San Steffan i geisio newid y ddirnadaeth o ran hynny. Ac o ran y rhestr o bwerau y mae ef yn ei chwifio yn ei law, ni fu unrhyw ddadl o gwbl mai o ganlyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd y caiff pwerau eu dychwelyd i'r fan hon. Mae e'n gwybod yn iawn fod y pwynt yr oedd yn ei wneud yn y ddadl pan ddaethom wyneb yn wyneb y tro diwethaf ar draws y Siambr yn ymwneud â Bil y farchnad fewnol, ac fe ofynnais iddo fy nghyfeirio i at yr adran yn y Bil hwnnw sy'n rhoi unrhyw bwerau newydd i Gymru, ac rwy'n nodi o'i gyfraniad diwethaf na fanteisiodd ef ar y cyfle i wneud hynny.
Fe ofynnodd imi a oedd yn well gennyf i'r cytundeb sydd, i bob golwg, yn cael ei negodi, neu fod heb gytundeb; rwyf i o'r farn fod fy natganiad i yn ei gyfanrwydd yn rhoi'r ateb iddo i'r cwestiwn hwnnw. Mae'n gywir i ddweud na allwn ragweld y cytundeb sydd ar y bwrdd eto; rwy'n siŵr y byddai ef yn cytuno â mi y dylem gael golwg arno, fel Llywodraeth a gaiff ei heffeithio yn sylweddol, ar ran pobl Cymru. Ond mae'n iawn i ddweud nad yw'r manylion gennym. Rydym wedi bod yn eglur iawn: trafodaethau gan Lywodraeth y DU fu'r rhain, ac nid yw'r Llywodraethau datganoledig wedi cael rhan ynddynt yr wyf i'n siŵr y byddai Aelodau'r Senedd hon, yn gyffredinol, yn teimlo eu bod yn ei theilyngu. Mae fy nisgrifiad i o hwn fel cytundeb cyfyng yn seiliedig ar yr uchelgais mwyaf sydd gan Lywodraeth y DU i'r berthynas. Hyd yn oed pe bai hwnnw'n cael ei gyflawni yn ei gyfanrwydd ar y cam hwn, cytundeb cyfyng fyddai. Felly, fe allwn ni gymryd hynny'n ganiataol, rwy'n credu.
Mae ef, yn ei gwestiwn, yn ymhél â mater sofraniaeth. Mae'n gwestiwn pwysig, ond yn ei hanfod mae hynny'n rhithiol yng nghyd-destun trafodaethau masnach rhyngwladol, oherwydd er mwyn cael mantais mae'n rhaid i rywun ildio rhywbeth er mwyn sicrhau unrhyw fath o gytundeb—dyna yw natur negodi. Felly, mae disgrifio hon yn frwydr am sofraniaeth yn hollol gyfeiliornus. Mae'n sôn am Ganada, ac yn sôn am amryw o wledydd eraill; os yw'n dymuno bod gennym ni yr un lefel o fasnach gyda'r UE â'r hyn sydd gan y gwledydd hynny, fe fyddai hynny'n golygu lleihad sylweddol yn ein gallu ni i fasnachu â'r Undeb Ewropeaidd—fe fyddai'n ostyngiad sylweddol.
Fe ofynnodd imi am gyfleoedd, ac eto i gyd fe ofynnodd imi ddilyn yr egwyddorion fel y gwnaeth Canada a gwledydd eraill. Mae'r ddau bwynt hynny'n gwbl groes i'w gilydd, ac rwy'n credu bod yn rhaid bod yr Aelod yn ymwybodol o hynny. O ran cyfleoedd o gytundebau eraill, mae yna gyfleoedd, ac rydym yn dilyn eu trywydd. Ond hyd yn oed ar eu mwyaf uchelgeisiol, cyfran fechan o'r effaith ar ein CMC ni yw'r cyfleoedd hynny, o'u cymharu â pherthynas fasnachu dda â'r Undeb Ewropeaidd, a dyna pam rydym ni wedi rhoi hynny ar frig ein rhestr ni o flaenoriaethau.
Yn olaf, mae e'n dweud, 'A fyddwn ni'n ffynnu y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd?' Bydd y Llywodraeth hon yn awyddus i Gymru allu ffynnu ym mha berthynas bynnag sydd gennym ni ag unrhyw ran o'r byd, ond mae'n rhaid ystyried y dystiolaeth a pheidio â herio sefyllfa wirioneddol ein trefniadau presennol ni, ac ystyried sut y gallwn ni adeiladu ar y rhain, ac nid eu tanseilio nhw. Dyna'r hyn yr ydym ni'n ceisio ei wneud yn y Llywodraeth yn y fan hon, a dyna'r hyn yr ydym ni'n dymuno i Lywodraeth y DU ei wneud ar ein rhan ni.
Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am ei ddatganiad. Fel rydyn ni'n gwybod, gyda dyddiau yn unig i fynd, mae'r trafodaethau rhwng y Deyrnas Unedig a'r Undeb Ewropeaidd yn parhau. Os oes cytundeb yn cael ei gyflwyno gerbron Senedd San Steffan, bydd Plaid Cymru'n ystyried yr addewidion a gafodd eu rhoi yn 2016 a 2019. Fe wnaeth Boris Johnson addo na fydd Cymru'n derbyn ceiniog yn llai, y byddwn yn derbyn yr un buddion, ac y bydd ein ffermwyr yn gallu gwerthu i'r Undeb Ewropeaidd fel o'r blaen. A fydd y cytundeb yn cyflawni? Bydd angen i ni weld manylion y cytundeb, ond mae Plaid Cymru yn glir ein bod ni'n methu â chefnogi cytundeb sydd yn niweidiol i bobl a busnesau Cymru. 'Ffwrn-barod'—oven-ready—a'r 'cytundeb rhwyddaf yn y byd', dyna beth a oedd wedi cael ei addo, ond nid dyna beth sydd wedi digwydd. Cytundeb neu ddim cytundeb—does dim digon o amser ar ôl i alluogi busnesau Cymru, a hyd yn oed Llywodraeth Cymru, i baratoi yn llawn ar gyfer pa bynnag amgylchiadau y byddwn yn ffeindio ein hunain ynddynt ar 1 Ionawr. Mae llinellau coch Llywodraeth y Deyrnas Unedig ers 2017 o adael y farchnad sengl a'r undeb tollau yn golygu bod tarfu yn anochel, beth bynnag a ddaw o'r cytundeb.
Felly, allaf i ofyn: beth ydi rôl Llywodraeth Cymru wedi bod yn hyn i gyd, yntau ydych chi fel Llywodraeth wedi cael eich anwybyddu unwaith eto gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig? Allwch chi gadarnhau beth ydy'r sefyllfa ddiweddaraf gyda storio cyffuriau yn sgil COVID a Brexit? Ac ydych chi fel Llywodraeth yn disgwyl oedi i feddyginiaethau—hynny yw, delays—yn ein porthladdoedd, sydd angen dod o Ewrop ar just-in-time basis? Dwi'n gwybod beth ydych chi'n ei ddweud ynglŷn â stocpeilio, ond nid yw'n bosib stocpeilio rhai meddyginiaethau achos maen nhw dim ond yn para rhai oriau. Felly, ydych chi'n pryderu ynglŷn ag oedi rhai meddyginiaethau allweddol, fel radioisotopes i'n gwlad? Ydych chi, ymhellach, Weinidog, yn pryderu hyd yn oed os oes cytundeb y bydd cyfnod o amser ble, i bob pwrpas, y byddwn ni mewn sefyllfa o ddim cytundeb oherwydd natur hwyr y trafodaethau? Ac i gloi, dwi'n cydnabod bod pobl yn gweithio rownd y cloc ar y trefniadau posib, a hyn i gyd yng nghanol pandemig angeuol—mae'r sefyllfa yn heriol tu hwnt. Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd.
Thank you to the Counsel General for the statement. As we know, with just days to go, the negotiations between the UK and the European Union continue. If a deal is put before Parliament in Westminster, Plaid Cymru will consider the pledges made in 2016 and 2019. Boris Johnson pledged that Wales would not receive a penny less, that we would receive the same benefits, and that our farmers could sell into the European market as they have done in the past. We will need to see the detail of the deal, but Plaid Cymru is clear that we couldn't support a deal that would be damaging to the people and businesses of Wales. 'Oven-ready' and 'the easiest deal in the world'—that's what was pledged, but that is not what has happened. A deal or 'no deal', there's not enough time to enable Welsh businesses, or even the Welsh Government, to prepare fully for whatever circumstances we find ourselves in on 1 January. The UK Government's red lines since 2017, leaving the single market and the customs union, do mean that some disruption is inevitable, whatever happens with the deal.
So, can I ask: what's the role of the Welsh Government been in all of this, or have you as a Government been ignored once again by the UK Government? Can you confirm what the latest situation is with the storage of drugs as a result of COVID and Brexit? And do you as Government expect delays in the delivery of medicines in our ports, which need to come in on a just-in-time basis? I hear what you say about stockpiling, but it's not possible to stockpile some medicines, because they will only last a few hours. So, are you concerned about the delays and disruption to some crucial medicines, such as radioisotopes? Further, Minister, are you concerned that, even if there is a deal, there will be a period of time where, to all intents and purposes, we will be in a 'no deal' scenario because of the nature of the discussions taking place late in the day? And to conclude, I recognise that people are working around the clock on possible arrangements, and all this in the midst of a deadly pandemic—the situation is extremely challenging. Thank you very much.
Gaf i gytuno gyda'r pwynt diwethaf yna, i ategu sylwadau Dai Lloyd ynglŷn â'r gwaith sy'n mynd rhagddo ar draws Cymru i baratoi ar gyfer hyn, yn Llywodraeth Cymru, ond gyda'n partneriaid ni hefyd ac mewn sectorau lu, ar gyfer diwedd y cyfnod pontio, sydd ddim ond 16 diwrnod i fynd? Felly, mae Dai Lloyd yn iawn i ddweud bod tarfu o ryw fath yn anochel yn y ddwy senario sydd o'n blaenau ni ar hyn o bryd, oherwydd yr ansicrwydd sydd wedi bod a'r tâp coch newydd y mae Llywodraeth San Steffan yn ei gyflwyno ar fusnesau ac allforion yma yng Nghymru.
Fe wnaeth yr Aelod ofyn tri chwestiwn. Yn gyntaf, beth oedd rôl Llywodraeth Cymru yn y negodiadau? Wel, mae rôl gyda ni wedi bod, wrth gwrs, yn y fframweithiau cyffredin, ac yn paratoi'r ddeddfwriaeth, ac yn y broses o baratoi. Ond fel y mae e'n gwybod o'n trafodaethau ni yn y gorffennol, dyw rôl y Llywodraethau datganoledig ddim wedi bod beth y dylai e fod yn y broses o negodi. Felly, negodiadau Llywodraeth San Steffan yw'r rhain—er gwell neu er gwaeth. Mae blaenoriaethau pobl Cymru, trwy Lywodraeth Cymru, ddim wedi cael y lle iawn yn y broses o gytuno safbwynt ar draws Llywodraethau'r Deyrnas Gyfunol, ac wedyn cael dylanwad felly ar y negodiadau. Mae elfennau o ddylanwad wedi bod, ond ddim strwythur y byddai'r Senedd hon yn ei mynnu ar ran pobl Cymru.
O ran yr ail gwestiwn, meddyginiaethau, mae trefniadau ar waith ar draws y Deyrnas Unedig. Rôl a phŵer Llywodraeth San Steffan yw mewnforio meddyginiaethau o dramor i Brydain, wrth gwrs, ond mae trefniadau ar waith i sicrhau bod hynny'n gallu digwydd yn y cyd-destun mae e'n disgrifio, hynny yw, pan mae meddyginiaethau ddim yn gallu cael eu storio, bod rhaid iddyn nhw gael eu cludo ar fyrder. Pe buasai tarfu yn y porthladdoedd, mae systemau ar waith i'w hedfan nhw i mewn er mwyn sicrhau eu bod nhw'n gallu cyrraedd mewn da bryd. Mae trefniadau wedi eu cytuno rhwng y pedair Llywodraeth, fel bod rhannu hafal o'r rheini'n digwydd ar draws y pedair cenedl, gyda dylanwad clinigol y chief medical officers yn bwysig yn hynny i sicrhau bod y dosbarthu'n digwydd o safbwynt hafal.
Ac yn y cwestiwn diwethaf gwnaeth e ofyn ynglŷn â'r cytundeb ac ati, rwy'n cytuno gyda beth mae Dai Lloyd yn ei ddweud. Dyw'r cytundeb hwn ddim yn adlewyrchu beth fyddem ni moyn gweld ar ran pobl Cymru. Dyw e ddim yn rhoi digon o sicrwydd i'n heconomi ni, i'n hallforwyr ni ac i'n cyflogwyr ni. Ond mae cytundeb o'r math hwn yn mynd i fod yn gytundeb sy'n well na dim cytundeb. Ac mae gyda ni senario, o bosib, yn y flwyddyn newydd, ac mae Dai Lloyd yn cydnabod, bod efallai cytundeb wedi ei gyrraedd ond bod e ddim mewn grym eto, neu efallai ei fod e wrthi'n cael ei negodi, neu efallai ei fod wedi cael ei negodi ond heb gael ei arwyddo. Felly, mae pob un o'r senarios hynny'n bosib, ac, wrth gwrs, ni'n gweithio i edrych ar beth gall ddigwydd yn y senarios hynny. Fel bydd e'n gwybod, mae'r trefniadau ni wedi bod yn eu gwneud, hyd yn hyn, ar sail gadael heb unrhyw fath o gytundeb. Felly, mae gyda ni'r worst-case senario hynny fel rhan o'n cynllunio ni hefyd.
May I agree with that final point, and endorse Dai Lloyd's comments on the work that is being done across Wales to prepare for this, with the Welsh Government, but also with our partners and the various sectors, in preparation for the end of the transition period, which is just 16 days away? So, Dai Lloyd is right to say that some disruption is inevitable in both scenarios facing us, because of the uncertainties and the new red tape that the Westminster Government has imposed on businesses and exports here in Wales.
The Member asked three questions. First of all, what has the role of the Welsh Government been in negotiations? Well, our role has been in common frameworks and in preparing legislation, and preparing for what the outcome will be. But as he knows from discussions we've had in the past, the roles of the devolved Governments haven't been what they should have been in the negotiation process. So, these are the UK Government's negotiations—for better or for worse. The priorities of the people of Wales, expressed through the Welsh Government, haven't been given a proper place in the process of agreeing a position across the Governments of the UK and then having an influence on the negotiations through doing so. There have been elements of influence, but there hasn't been the structure that this Senedd would have expected on behalf of the people of Wales.
In terms of the second question, on medicines, arrangements are in place across the UK. It's the role of the UK Government to import medicines from abroad into the UK, but arrangements are in place, in order to ensure that that can happen in the context that he describes, that is to say when medicines can't be stored and they have to be transported urgently. If there was any disruption in ports, then there are systems in place to bring them in by air freight to ensure that they arrive in good time. And arrangements have been agreed with the four Governments, so that there is equal sharing of those across the four nations, with the clinical influence of the chief medical officers being very important in that in ensuring that that distribution happens on an equal basis.
And in terms of the final question on a deal, well, I agree with what Dai Lloyd has said that this deal doesn't reflect what we would want to see on behalf of the people of Wales. It doesn't provide sufficient assurances for our economy, our employers and our exporters. But a deal of this kind would be better than no deal. And we do have a possible scenario in the new year, as Dai Lloyd has recognised, that a deal may have been reached but that it hadn't been ratified, or that it's still being negotiated, or it has been negotiated but hasn't been signed off. So, all of those scenarios are possible, and, of course, we are looking at what could happen in those scenarios. As he will know, the arrangements that we have put in place, to date, are on the basis of exiting with no deal. So, we have that worst-case scenario as part of our planning, too.
Thank you for the statement, Counsel General. A hearing of the Welsh Affairs Select Committee earlier this month was told that 61 per cent of exports from Wales go to the EU, compared with 43 per cent of all UK exports. Wales also has a high proportion of industries that are expected to face high tariffs if no deal is reached, and to name a few: automotive, dairy, meat and aerospace. The apparent oven-ready deal and easy agreements were fictitious, as we now all know. About as oven-ready as a deeply frozen Christmas turkey. So, safety and security is also a key area to resolve, and, so, I very much welcome the preparedness of the Welsh civil contingency planning preparations and our medicines availability. This is not about illusionary sovereignty.
So, Counsel General, the Confederation of British Industry Wales has clearly stated that a Brexit deal between the UK and the EU is essential. The CBI are clear, as is this Government, that no one has voted for lesser security, or 'no deal' devastation of our trade and economy, or higher food prices, or scarcer medicine availability, or UK border ports congestion and what that would mean. Counsel General, then, what are the consequences of any 'no deal' on the Welsh economy and the relationship between Wales and Europe in 2021? And, critically, what would this mean for the people of Wales, whether you are a leaver or a remainer?
Diolch am y datganiad, Cwnsler Cyffredinol. Fe ddywedwyd wrth wrandawiad o'r Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig yn gynharach y mis hwn fod 61 y cant o allforion Cymru yn mynd i'r UE, o'i gymharu â 43 y cant o holl allforion y DU. Mae gan Gymru gyfran uchel o ddiwydiannau hefyd y disgwylir iddyn nhw fod yn wynebu tariffau uchel os na chawn gytundeb, gan enwi rhai yn unig: modurol, llaeth, cig ac awyrofod. Roedd y fargen parod i'r ffwrn a'r cytundebau hawdd yn ffantasïol, fel y gwyddom ni i gyd nawr. Tua'r un mor barod i'w goginio â thwrci Nadolig wedi ei rewi'n gorn. Felly, mae diogelwch a sicrwydd yn faes allweddol i'w ddatrys hefyd, ac, felly, rwy'n croesawu'r paratoadau cynllunio sifil wrth gefn a'r meddyginiaethau sydd ar gael i ni yng Nghymru. Nid yw hynny'n ymwneud â sofraniaeth afreal.
Felly, Cwnsler Cyffredinol, mae Cydffederasiwn Diwydiant Prydain yng Nghymru wedi datgan yn hyglyw fod cytundeb Brexit rhwng y DU a'r UE yn hanfodol. Mae'r CBI yn glir, fel y mae'r Llywodraeth hon, nad oes neb wedi pleidleisio o blaid llai o ddiogelwch, na dinistr 'heb gytundeb' ar ein masnach a'n heconomi ni, na phrisiau bwyd uwch, na mwy o brinder y meddyginiaethau sydd ar gael, na thagfeydd mewn porthladdoedd ar y ffiniau yn y DU a'r hyn y byddai hynny'n ei olygu. Cwnsler Cyffredinol, felly, beth yw canlyniadau dim cytundeb ar economi Cymru a'r berthynas rhwng Cymru ac Ewrop yn 2021? Ac, yn hollbwysig, beth fyddai hyn yn ei olygu i bobl Cymru, os ydych yn dymuno gadael neu aros?
I thank Rhianon Passmore for that question. She is right to say that Wales has a larger percentage of our exports to the European Union than any other part of the United Kingdom. In order to support our exporters in the months that lie ahead, the Welsh Government has contracted the services of a cohort of international trade advisers, who will be available to support exporters to navigate the new red tape, which the United Kingdom's negotiating position will effectively be introducing on our businesses.
Many exporters, of course, will have already taken into account the fact they face a whole slew of new customs-related export documentation requirements, which obviously will load significant additional costs on to their businesses. But they won't yet have been able to quantify the question of tariffs or how the products that they export are taken into account, how components in those products are treated, how standards are recognised mutually across the Channel. So, all of those are very significant questions in the minds of many business that export, at this point in time, and, I just repeat, that we have 16 days to to before the end of the transition period. So, that's why it's so important to give, even at this late hour, the clarity that businesses need in Wales to support their prosperity and support the livelihoods that depend on them.
I do think it's right to say the CBI and other business organisations are clear that a deal is in the best interests of the UK economy and the Welsh economy. Our most recent academic analyses of the long-term impact of a 'no deal' scenario on the Welsh and the UK-wide economy is of an economy that is about 8 per cent less than it would have been over a 10-year period. Now, that's at the same time that businesses are suffering the impacts of COVID and plainly will take a significant period of time to recover from that. We think it's unconscionable to add to the involuntary damage of COVID the voluntary damage of leaving the transition period without a deal.
Diolch i Rhianon Passmore am y cwestiwn yna. Mae hi'n iawn i ddweud bod gan Gymru ganran fwy o allforion i'r Undeb Ewropeaidd nag unrhyw ran arall o'r Deyrnas Unedig. I gefnogi ein hallforwyr ni yn y misoedd sydd i ddod, mae Llywodraeth Cymru wedi contractio gwasanaethau carfan o gynghorwyr masnach rhyngwladol, a fydd ar gael i gefnogi allforwyr i lywio'r fiwrocratiaeth newydd, y bydd safbwynt negodi'r Deyrnas Unedig yn ei rhoi ar ein busnesau ni, i bob pwrpas.
Fe fydd llawer o allforwyr, wrth gwrs, eisoes wedi ystyried y ffaith eu bod yn wynebu llu o ofynion dogfennau allforio newydd sy'n gysylltiedig â'r tollau, a fydd yn amlwg yn golygu llwyth o gostau ychwanegol sylweddol i'w busnesau. Ond ni fyddant hyd yn hyn wedi gallu meintioli mater y tariffau na sut y caiff y cynhyrchion y maent yn eu hallforio eu trin, sut y caiff cydrannau'r cynhyrchion hynny eu hystyried, sut y caiff safonau eu cydnabod dros y Sianel. Felly, mae pob un o'r rhain yn gwestiynau o bwys mawr ym meddyliau llawer o fusnesau sy'n allforio, ar hyn o bryd, ac rwy'n dweud eto mai 16 diwrnod sydd gennym ni ar ôl o'r cyfnod pontio. Felly, dyna pam mae mor bwysig, hyd yn oed ar yr unfed awr ar ddeg fel hyn, roi'r eglurder sydd ei angen ar fusnesau yng Nghymru i gefnogi eu ffyniant a chefnogi'r bobl sy'n dibynnu arnyn nhw am fywoliaeth.
Rwy'n credu ei bod yn iawn dweud bod y CBI a sefydliadau busnes eraill yn eglur bod cytundeb yn fanteisiol i economi'r DU ac economi Cymru. Mae ein dadansoddiadau academaidd diweddaraf ni o effaith hirdymor senario 'heb gytundeb' ar economi Cymru a'r DU gyfan yn dangos economi sydd tua 8 y cant yn llai nag y byddai wedi bod dros gyfnod o 10 mlynedd. Nawr, mae hynny ar yr un pryd ag y mae busnesau yn dioddef yn sgil effeithiau COVID ac mae'n amlwg y bydd yn cymryd cyfnod sylweddol o amser i wella o hynny. Rydym ni o'r farn nad oes unrhyw reswm o fath yn y byd i ychwanegu at ddinistr diofyn COVID gyda dinistr gwirfoddol o adael y cyfnod pontio heb gytundeb.
Can I thank the Counsel General for his statement? I applaud the Welsh Government's preparation for a number of Brexit scenarios. It is both prudent and sensible. But, Counsel General, you continue to bemoan the fact that, after four years, you have come down to the last few days, but how much is that down to the stance of the remainers, including you and the Welsh Government, by your continually trying to undermine the people's democratic decision in June 2016? This stance has undeniably undermined the efforts of the UK negotiators in getting the EU to accept a reasonable and acceptable Brexit deal.
There are three crucial areas said to be the main stumbling blocks to a deal. So, earlier today, I called for a Welsh Government statement of what concessions it would make in order to avoid a 'no deal' scenario with the European Union. Given that I had no real answer to my questions, I make no apology for repeating those questions now: what concessions would the Welsh Government be willing to make in order to avoid a 'no deal' scenario? Would it be to concede on our fishing grounds—which, incidentally, are at this moment being plundered by giant French, Dutch and Spanish trawlers, dredging up to 250 tonnes of fish a day, with disastrous environmental consequences—or would it be to give way on the so-called level playing field, meaning, of course, that the UK Government would, amongst other crucial economic interventions, remain very restricted by state-aid rules, disallowing us from helping our steel industries in the way we would want, or would it be to give the European Court of Justice supremacy over UK law, something that the people who voted for Brexit were implacably against? Please, Counsel General, no obfuscations, just a straight answer to the questions.
A gaf i ddiolch i'r Cwnsler Cyffredinol am ei ddatganiad? Rwy'n cymeradwyo gwaith paratoi Llywodraeth Cymru ar gyfer nifer o senarios Brexit. Mae hynny'n rhywbeth darbodus a synhwyrol. Ond, Cwnsler Cyffredinol, rydych chi'n parhau i alaru'r ffaith eich bod chi, ar ôl pedair blynedd, wedi cyrraedd y dyddiau olaf, ond faint o hynny sy'n deillio o safbwynt y rhai nad oedd yn dymuno Brexit o gwbl, gan eich cynnwys chi a Llywodraeth Cymru, drwy geisio tanseilio'n barhaus benderfyniad democrataidd y bobl ym mis Mehefin 2016 yn barhaus? Mae'n anochel bod y safiad hwn wedi tanseilio ymdrechion negodwyr y DU i gael yr UE i dderbyn cytundeb Brexit rhesymol a derbyniol.
Fe ddywedir bod tri maes hollbwysig yn brif rwystrau i gytundeb. Felly, yn gynharach heddiw, fe alwais i am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ynglŷn â pha gyfaddawdau y byddai'n rhaid eu gwneud i osgoi sefyllfa 'heb gytundeb' gyda'r Undeb Ewropeaidd. O ystyried na chefais i ateb gwirioneddol i'm cwestiynau, nid wyf yn ymddiheuro am ailadrodd y cwestiynau hynny nawr: pa gyfaddawdau y byddai Llywodraeth Cymru yn barod i'w gwneud i osgoi sefyllfa 'heb gytundeb'? A fyddai hynny'n golygu cyfaddawdu o ran ein pysgodfeydd—sydd, gyda llaw, ar hyn o bryd yn cael eu dihysbyddu gan longau enfawr o Ffrainc, yr Iseldiroedd a Sbaen, gan dynnu rhwydi hyd at 250 tunnell o bysgod y dydd, â chanlyniadau amgylcheddol trychinebus—neu a fyddai'n cyfaddawdu ar y maes chwarae gwastad fel y'i gelwir, sy'n golygu, wrth gwrs, y byddai Llywodraeth y DU, ymhlith ymyriadau economaidd hanfodol eraill, yn parhau i fod yn gyfyngedig iawn oherwydd rheolau cymorth gwladwriaethol, gan ein rhwystro ni rhag helpu ein diwydiannau dur yn y ffordd y byddem yn ei dymuno, neu a fyddai'n cyfaddawdu drwy gadw at oruchafiaeth Llys Cyfiawnder Ewrop dros gyfraith y DU, sef rhywbeth yr oedd y bobl a bleidleisiodd o blaid Brexit yn ei wrthwynebu? A fyddech chi, Cwnsler Cyffredinol, gystal â rhoi ateb syml i'r cwestiynau, heb unrhyw ddryswch.
[Inaudible.]—three letters on fisheries, level playing field and governance, which I sent to Michael Gove a number of weeks ago, that set out our preferred position in relation to each of those outstanding areas. I've asked for the opportunity, in more than one Joint Ministerial Committee (EU Negotiations), to be party to the strategic trade-offs that the UK Government is considering in these closing weeks, and we've been denied the opportunity of participating in that. So, in the absence of that—. And I refer him to the letters, which I'm sure he would have read, that set out very faithfully the Welsh Government's position in relation to how this should be negotiated. These are the UK Government's negotiations, they're not the Welsh Government's negotiations, and the reason we are 16 days away from the end of transition without an agreement is not the responsibility of the Welsh Government; it is the responsibility of the Government of the United Kingdom.
[Anhyglyw.]—tri llythyr ynglŷn â physgodfeydd, maes chwarae teg a llywodraethu, a anfonais i at Michael Gove nifer o wythnosau yn ôl, a oedd yn nodi ein safbwynt dewisol ni o ran pob un o'r meysydd hynny sydd ar ôl. Rwyf wedi gofyn am gyfle, mewn mwy nag un o gyfarfodydd y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau’r UE), i fod â rhan yn y trafodaethau strategol y mae Llywodraeth y DU yn eu hystyried yn yr wythnosau diwethaf hyn, ac nid ydym wedi cael y cyfle i gymryd rhan yn y rhain. Felly, yn absenoldeb hynny—. Ac rwy'n ei gyfeirio at y llythyrau, ac rwy'n siŵr ei fod wedi eu darllen nhw, sy'n nodi safbwynt Llywodraeth Cymru yn gywir iawn o ran sut y dylid trafod hyn. Trafodaethau Llywodraeth y DU yw'r rhain, nid trafodaethau Llywodraeth Cymru, ac nid Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol ein bod ni 16 diwrnod oddi wrth ddiwedd y cyfnod pontio heb gytundeb; Llywodraeth y Deyrnas Unedig sy'n gyfrifol am hynny.
The Counsel General is so transparent. He never wanted Brexit, he's done everything he possibly could in the last four and a half years to sabotage it, he just failed to give David Rowlands an answer to his question. It's perfectly clear from his statement that his idea of a negotiation is for us simply to accept meekly whatever demands, however absurd or unreasonable, Monsieur Barnier makes—the kind of negotiation that Marshal Pétain conducted with Hitler in 1940.
In his statement, he said this, that the UK Government and the EU should
'show the flexibility and the compromise that are needed to find an agreement.'
Could he just tell me now what is the compromise that the EU should be making in order to reach an agreement with the UK Government? Is it a compromise on their demand that they should continue to legislate for us, even though we no longer have a voice or a vote in the councils of the EU? Is it that we should continue to allow European countries to have unfettered access to British waters so that they can hoover up as many fish as possible? Exactly what are the compromises that he thinks that the EU should be making at this time in order to get a deal?
Mae'r Cwnsler Cyffredinol yn dryloyw iawn. Nid oedd ef erioed wedi dymuno Brexit, mae wedi gwneud popeth o fewn ei allu yn y pedair blynedd a hanner diwethaf i'w danseilio, ac fe fethodd â rhoi ateb i gwestiwn David Rowlands. Mae'n gwbl amlwg o'i ddatganiad mai ei syniad ef o drafodaeth yw ein bod yn derbyn yn syml pa ofynion bynnag a wnaiff Monsieur Barnier, waeth pa mor hurt neu afresymol ydynt—y math o drafodaethau a gynhaliwyd gan Marshal Pétain gyda Hitler ym 1940.
Yn ei ddatganiad, fe ddywedodd hyn, y dylai Llywodraeth y DU a'r UE
'ddangos yr hyblygrwydd a'r cyfaddawd sydd eu hangen i ddod o hyd i gytundeb.'
A wnaiff ef ddweud wrthyf i nawr beth fydd yr UE yn ei gyfaddawdu ar gyfer dod i gytundeb â Llywodraeth y DU? A yw hynny'n gyfaddawdu o ran eu galw nhw y dylen nhw barhau i ddeddfu ar ein rhan ni, er nad oes gennym ni lais na phleidlais mwyach yng nghynghorau’r UE? A ddylem ni barhau i ganiatáu i wledydd Ewrop gael rhwydd hynt i bysgota cymaint o bysgod a phosibl o ddyfroedd Prydain? Beth yn union yw'r cyfaddawdau y mae ef yn credu y dylai'r UE fod yn eu gwneud nawr i gael cytundeb?
Well, I think the answer to Neil Hamilton's question is the same answer that I gave to David Rowlands's question.
Wel, rwy'n credu mai'r un yw'r ateb i gwestiwn Neil Hamilton ag a roddais i gwestiwn David Rowlands.
Thank you very much, Counsel General.
We now move on. In accordance with Standing Order 12.24, unless a Member objects, the three motions under items 5, 6 and 7 on our agenda, the health protection (coronavirus restrictions) regulations 2020, will be grouped for debate, but with a separate vote. I see no objections to that proposal.
Diolch yn fawr iawn, Cwnsler Cyffredinol.
Rydym yn symud ymlaen nawr. Yn unol â Rheol Sefydlog 12.24, oni bai bod Aelod yn gwrthwynebu, bydd y tri chynnig o dan eitemau 5, 6 a 7 ar ein hagenda ni, y rheoliadau diogelu iechyd (cyfyngiadau coronafeirws) 2020, yn cael eu grwpio i'w trafod, ond gyda phleidlais ar wahân. Nid wyf i'n gweld unrhyw wrthwynebiadau i'r cynnig hwnnw.
So, we'll move on and I'll call on the Minister for Health and Social Services, Vaughan Gething.
Felly, fe symudwn ni ymlaen ac rwyf i am alw ar Vaughan Gething, y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol.
Cynnig NDM7512 Rebecca Evans
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws a Swyddogaethau Awdurdodau Lleol) (Diwygio) (Cymru) 2020 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 3 Rhagfyr 2020.
Motion NDM7512 Rebecca Evans
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves The Health Protection (Coronavirus Restrictions and Functions of Local Authorities) (Amendment) (Wales) Regulations 2020 laid in the Table Office on 3 December 2020.
Cynnig NDM7516 Rebecca Evans
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo Rheoliadau Diogelu Iechyd (Coronafeirws, Teithio Rhyngwladol a Chyfyngiadau) (Diwygio) (Rhif 3) (Cymru) 2020 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 8 Rhagfyr 2020.
Motion NDM7516 Rebecca Evans
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves The Health Protection (Coronavirus, International Travel and Restrictions) (Amendment) (No. 3) (Wales) Regulations 2020 laid in the Table Office on 8 December 2020.
Cynnig NNDM7526 Rebecca Evans
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 4) (Cymru) (Diwygio) 2020 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 11 Rhagfyr2020.
Motion NNDM7526 Rebecca Evans
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves The Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 4) (Wales) (Amendment) Regulations 2020 laid in the Table Office on 11 December 2020.
Cynigiwyd y cynigion.
Motions moved.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I move the series of motions before us.
Last week, we saw the start of the COVID-19 vaccination programme in Wales. That is clearly very encouraging and optimistic news. The vaccination process will, however, take time, so we must continue to focus our efforts right across Wales to help control the spread of coronavirus. And sadly, coronavirus is once again accelerating across Wales. The genuine gains that we all made at great cost during the firebreak have been eroded. The seven-day rolling incidence rate of coronavirus across Wales has risen to well over 400 cases per 100,000 people. There are currently well over 2,000 people in NHS hospitals in Wales being treated for coronavirus, and we see continued rises in the number of confirmed coronavirus cases. There are now more than 500 extra people in NHS beds in Wales being treated for coronavirus than in the April peak.
As I have set out previously, the advice from our chief medical officer is that we need to take action to help us enter the festive period with as low an infection rate as possible. Today, three recent regulations are being debated, which have contributed to our response to the pandemic.
Firstly, Members will be aware that, on 30 November, the First Minister set out additional all-Wales restrictions in relation to the hospitality sector. These further measures are provided for by the Health Protection (Coronavirus Restrictions and Functions of Local Authorities) (Amendment) (Wales) Regulations 2020. They came into force on Friday, 4 December, and are targeted to prevent the spread of transmission where people meet indoors. We had a take-note debate on these matters last week. So, pubs, bars, restaurants and cafes across Wales must now close by 6 p.m. and are not allowed to serve alcohol. After 6 p.m., they will only be able to provide takeaway services. These regulations also require indoor entertainment venues and indoor visitor attractions to close. I sympathise entirely with the people and the businesses that these restrictions impact. I've seen first hand the hard work that these businesses have entered into to try to make sure that their businesses are COVID-safe. To mitigate the financial impact and to support the hospitality, leisure and retail sectors, we have a £340 million package of support. That includes a specific £180 million fund for hospitality and leisure businesses. There is increasing scientific and observation evidence highlighting the role of hospitality in disease transmission. In keeping with the clear and repeated advice of SAGE on what has worked in other parts of the UK, these restrictions are, I am afraid, necessary to help reduce transmission.
Secondly, the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 4) (Wales) (Amendment) Regulations 2020 require all outdoor attractions, including funfairs, to close. It also makes clear that trampoline parks and indoor skating parks must close. These further measures came into effect yesterday, on 14 December.
Finally, the Health Protection (Coronavirus, International Travel and Restrictions) (Amendment) (No. 3) (Wales) Regulations 2020 were laid on 8 December. These provide that a person required to isolate as a result of having had close contact with a person who has tested positive for coronavirus must now isolate for 10 days, instead of the previous 14-day period. This follows the advice of the chief medical officer and SAGE, and similar advice has been given to other administrations in the UK, who are all following suit in changing the time frame for self-isolation in their own relative Parliaments. The international travel restrictions requiring people to quarantine when coming to Wales from certain countries have similarly been reduced to 10 days. These regulations also permit a child who is required to isolate to move to another household during the period of isolation if this is in line with existing arrangements relating to custody and contact with that child's parents.
The Welsh Government remains very grateful to people and businesses across Wales for observing these often very challenging restrictions. They do remain essential, however, to protect our NHS and save lives. Yesterday, the Welsh Government published an updated COVID control plan, including a new set of four alert levels. It describes the measures that will be put in place depending on the rates of the virus and the level of risk. We're scheduled to discuss a motion relating to this plan later on in today's business. I ask Members to support the motion before us and the three sets of regulations. Thank you, Deputy Llywydd.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Rwy'n cynnig y gyfres o gynigion sydd gerbron.
Yr wythnos diwethaf, fe welsom ni ddechrau rhaglen frechu COVID-19 yng Nghymru. Mae hynny'n amlwg yn newyddion calonogol a gobeithiol iawn. Er hynny, fe fydd y broses frechu yn cymryd amser, felly mae'n rhaid inni barhau i ganolbwyntio ein hymdrechion ni ledled Cymru ar helpu i reoli ymlediad coronafeirws. Ac yn anffodus, mae'r coronafeirws yn carlamu unwaith eto ledled Cymru. Mae'r enillion gwirioneddol a wnaed ar gost enfawr yn ystod y cyfnod atal byr wedi eu herydu. Mae cyfradd dreigl saith diwrnod coronafeirws ledled Cymru wedi codi i ymhell dros 400 o achosion fesul 100,000 o bobl. Ar hyn o bryd mae ymhell dros 2,000 o bobl yn ysbytai'r GIG yng Nghymru yn cael eu trin am y coronafeirws, ac fe welwn ni gynnydd parhaus yn nifer yr achosion coronafeirws a gadarnhawyd. Erbyn hyn mae yna fwy na 500 o bobl ychwanegol yng ngwelyau'r GIG yng Nghymru yn cael eu trin oherwydd coronafeirws nag yn y penllanw a gafwyd ym mis Ebrill.
Fel y nodais o'r blaen, y cyngor gan ein prif swyddog meddygol yw bod angen inni gymryd camau i'n helpu i ddechrau ar gyfnod y gwyliau gyda chyfradd heintio mor isel â phosibl. Heddiw, mae tri rheoliad diweddar yn cael eu trafod, sydd wedi cyfrannu at ein hymateb ni i'r pandemig.
Yn gyntaf, fe fydd yr Aelodau yn ymwybodol bod y Prif Weinidog, ar 30 Tachwedd, wedi nodi cyfyngiadau ychwanegol ar gyfer Cymru gyfan o ran y sector lletygarwch. Fe ddarperir ar gyfer y mesurau pellach hyn gan Reoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau a Swyddogaethau Awdurdodau Lleol) (Diwygio) (Cymru) 2020. Gan ddod i rym ddydd Gwener, 4 Rhagfyr, fe'u targedir at atal trosglwyddiad lle mae pobl yn cyfarfod dan do. Fe gawsom ni ddadl ar y materion hyn yr wythnos diwethaf. Felly, mae'n rhaid i dafarndai, bariau, bwytai a chaffis ledled Cymru gau erbyn 6 p.m. ac ni chaniateir iddyn nhw weini alcohol. Ar ôl 6 p.m., dim ond gwasanaethau cludo allan y byddan nhw'n gallu eu cynnig. Mae'r rheoliadau hyn hefyd yn ei gwneud hi'n ofynnol cau lleoliadau adloniant dan do ac atyniadau ymwelwyr dan do. Rwy'n cydymdeimlo'n fawr â'r bobl a'r busnesau y mae'r cyfyngiadau hyn yn effeithio arnynt. Rwyf wedi gweld drosof fy hun y gwaith caled a wnaeth y busnesau hyn i geisio sicrhau bod eu busnesau nhw'n ddiogel rhag COVID. I liniaru'r effaith ariannol a chefnogi'r sectorau lletygarwch, hamdden a manwerthu, mae gennym becyn cymorth gwerth £340 miliwn. Mae hwnnw'n cynnwys cronfa arbennig o £180 miliwn ar gyfer busnesau lletygarwch a hamdden. Fe geir tystiolaeth wyddonol ac arsylwi cynyddol sy'n dangos peryglon lletygarwch o ran trosglwyddo clefydau. Yn unol â chyngor clir a pharhaus SAGE ar yr hyn sydd wedi gweithio mewn rhannau eraill o'r DU, mae arnaf i ofn bod angen y cyfyngiadau hyn i helpu i gyfyngu ar y trosglwyddiad.
Yn ail, mae Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 4) (Cymru) (Diwygio) 2020 yn ei gwneud yn ofynnol cau pob atyniad awyr agored, gan gynnwys ffeiriau. Mae'r rhain hefyd yn ei gwneud hi'n glir bod yn rhaid cau parciau trampolîn a pharciau sglefrio dan do. Fe ddaeth y mesurau pellach hyn i rym ddoe, ar 14 Rhagfyr.
Yn olaf, fe osodwyd Rheoliadau Diogelu Iechyd (Coronafeirws, Teithio a Chyfyngiadau Rhyngwladol) (Diwygio) (Rhif 3) (Cymru) 2020 ar 8 Rhagfyr. Mae'r rhain yn darparu bod yn rhaid i unigolyn y mae'n ofynnol iddo ynysu o ganlyniad i fod mewn cysylltiad agos â rhywun sydd wedi profi'n bositif am goronafeirws bellach orfod ynysu am 10 diwrnod, yn hytrach na'r cyfnod o 14 diwrnod a oedd mewn grym yn flaenorol. Mae hyn yn dilyn cyngor y prif swyddog meddygol a SAGE, a rhoddwyd cyngor tebyg i weinyddiaethau eraill yn y DU, sydd i gyd yn dilyn y patrwm wrth newid yr amserlen ar gyfer hunanynysu yn eu Seneddau nhw eu hunain. Mae'r cyfyngiadau teithio rhyngwladol sy'n ei gwneud hi'n ofynnol i bobl fod mewn cwarantin wrth ddod i Gymru o wledydd arbennig wedi gostwng i 10 diwrnod yn yr un modd. Mae'r rheoliadau hyn yn caniatáu hefyd i blentyn y mae'n ofynnol iddo ynysu allu symud i aelwyd arall yn ystod y cyfnod ynysu os yw hyn yn unol â'r trefniadau presennol sy'n ymwneud â gofal a chyswllt â rhieni'r plentyn hwnnw.
Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i fod yn ddiolchgar iawn i bobl a busnesau ledled Cymru am gadw at y cyfyngiadau hyn sy'n heriol iawn yn aml. Er hynny, maen nhw'n parhau i fod yn hanfodol ar gyfer diogelu ein GIG ac achub bywydau. Ddoe, fe gyhoeddodd Llywodraeth Cymru gynllun rheoli COVID a ddiweddarwyd, gan gynnwys cyfres newydd o bedair lefel o rybudd. Mae'r cynllun yn disgrifio'r mesurau a fydd yn cael eu rhoi ar waith yn ôl cyfraddau'r feirws a lefel y risg. Rydym wedi trefnu i drafod cynnig sy'n ymwneud â'r cynllun hwn yn nes ymlaen yn ystod busnes heddiw. Rwy'n gofyn i'r Aelodau gefnogi'r cynnig sydd gerbron a'r tair set o reoliadau. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Thank you. I call on the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Mick Antoniw.
Diolch i chi. Rwy'n galw ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfau, Cyfiawnder a Chyfansoddiad, Mick Antoniw.
Thank you, Deputy Llywydd. Members will know that the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 4) (Wales) Regulations 2020 are the principal regulations on coronavirus in Wales, and, as the Minister has said, the Health Protection (Coronavirus Restrictions and Functions of Local Authorities) (Amendment) (Wales) Regulations 2020 amend the principal regulations and also make technical amendments to existing regulations on coronavirus restrictions and the functions of local authorities.
As the Legislation, Justice and Constitution Committee, we've had the opportunity to scrutinise these regulations, and our report on these regulations identified four merits points. In our first point, we note the Welsh Government's justification for any potential interference with human rights. Our second merits point draws attention to the significant direct economic impact the regulations will have on businesses, particularly within the hospitality sector, or for those who provide goods and services to that sector. As a result, our report seeks information about the financial support available to businesses. Our third merits point notes some typographical errors in the explanatory note to these regulations, and our fourth point highlights that no regulatory impact assessment has been prepared for the regulations. However, we have requested clarification of when the Government intends to publish its summary integrated impact assessment.
I turn now to the second set of regulations, the Health Protection (Coronavirus, International Travel and Restrictions) (Amendment) (No. 3) (Wales) Regulations 2020, which, as the Minister said, came into force on 10 December. They also amend the principal regulations as well as the international travel regulations. Our three reporting points cover familiar ground, noting the Welsh Government's justification for any potential interference with human rights, that there's been no formal consultation on the regulations, and, finally, that there is no equality impact assessment for these regulations.
Turning now to the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 4) (Wales) (Amendment) Regulations 2020, which again also amend the principal regulations and came into force yesterday, the first of our two reporting points notes the Welsh Government's comments in the explanatory memorandum regarding the human rights impact of these regulations. However, we have noted that the comments in the explanatory memorandum amount to just the statement that the regulations are justified and proportionate. There is no analysis of how that conclusion was reached. Our second reporting point noted the lack of formal consultation on the regulations, although recognising the circumstances in which these regulations have been brought forward. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae'r Aelodau yn gwybod mai Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 4) (Cymru) 2020 yw'r prif reoliadau o ran coronafeirws yng Nghymru, ac, fel y dywedodd y Gweinidog, mae Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau a Swyddogaethau Coronafeirws Awdurdodau Lleol) (Diwygio) (Cymru) 2020 yn diwygio'r prif reoliadau ac yn gwneud diwygiadau technegol hefyd i reoliadau presennol ar gyfyngiadau coronafeirws a swyddogaethau awdurdodau lleol.
Yn y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a Chyfansoddiad, rydym ni wedi cael cyfle i graffu ar y rheoliadau hyn, ac fe nododd ein hadroddiad yn y rheoliadau hyn bedwar pwynt o ran rhinweddau. Yn ein pwynt cyntaf, rydym ni'n nodi cyfiawnhad Llywodraeth Cymru dros unrhyw ymyrraeth bosibl â hawliau dynol. Mae ein hail bwynt o ran rhinweddau yn tynnu sylw at yr effaith economaidd uniongyrchol sylweddol y bydd y rheoliadau'n ei chael ar fusnesau, yn enwedig o fewn y sector lletygarwch, neu ar y rhai sy'n darparu nwyddau a gwasanaethau i'r sector hwnnw. O ganlyniad i hyn, mae ein hadroddiad ni'n gofyn am wybodaeth ynglŷn â'r cymorth ariannol sydd ar gael i fusnesau. Mae ein trydydd pwynt o ran rhinweddau yn nodi rhai gwallau teipograffyddol yn y nodyn esboniadol i'r rheoliadau hyn, ac mae ein pedwerydd pwynt yn tynnu sylw at y ffaith nad oes yna asesiad effaith rheoleiddiol wedi cael ei baratoi ar gyfer y rheoliadau. Eto i gyd, rydym ni wedi gofyn am eglurhad ynghylch pryd mae'r Llywodraeth yn bwriadu cyhoeddi ei hasesiad integredig cryno o effaith.
Rwyf i am droi nawr at yr ail gyfres o reoliadau, Rheoliadau Diogelu Iechyd (Coronafeirws, Teithio a Chyfyngiadau Rhyngwladol) (Diwygio) (Rhif 3) (Cymru) 2020, a ddaeth i rym, fel y dywedodd y Gweinidog, ar 10 Rhagfyr. Maen nhw hefyd yn diwygio'r prif reoliadau yn ogystal â'r rheoliadau teithio rhyngwladol. Mae ein tri phwynt adrodd ni'n cwmpasu tir cyfarwydd, gan nodi cyfiawnhad Llywodraeth Cymru dros unrhyw ymyrraeth bosibl â hawliau dynol, na fu yna ymgynghoriad ffurfiol ar y rheoliadau ac, yn olaf, nad oes asesiad o effaith y rheoliadau hyn ar gydraddoldeb.
Gan droi nawr at Reoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 4) (Cymru) (Diwygio) 2020, sydd unwaith eto yn diwygio'r prif reoliadau hefyd ac a ddaeth i rym ddoe, mae'r cyntaf o'n dau bwynt adrodd yn nodi sylwadau Llywodraeth Cymru yn y memorandwm esboniadol ynghylch effaith y rheoliadau hyn ar hawliau dynol. Serch hynny, rydym ni wedi nodi bod y sylwadau yn y memorandwm esboniadol yn gyfystyr yn unig â'r datganiad bod cyfiawnhad a chymesuroldeb i'r rheoliadau. Nid oes dadansoddiad o sut y daethpwyd i'r casgliad hwnnw. Fe nododd ein hail bwynt adrodd ni'r diffyg ymgynghori ffurfiol ar y rheoliadau, er ei fod yn cydnabod amgylchiadau cyflwyno'r rheoliadau hyn. Diolch, Dirprwy Lywydd.
I thank the Minister for moving the regulations this afternoon. For those watching our proceedings this afternoon, they might find it slightly bizarre—and this is a debate that we've had several times in this Chamber—that we are voting to give enforcement, or give power, to the regulations that have been in existence nearly two weeks now, and actually will be reviewed on Friday, as I understand it, under the normal Welsh Government procedures.
It's a long-standing position from the Welsh Conservative benches that we will be voting against item 5, which affects the hospitality sector. We do note that the travel restrictions that the Welsh Government have modified during the period do allow for travel into England into tier 2 and tier 1 areas, where Welsh residents could enjoy hospitality and then travel back into Wales—something I wouldn't recommend, but it does allow it in the recommendations. And we do disagree with the Welsh-wide nature of the restrictions, given the various levels of infection around the country, in particular in north-west Wales, where there would be the ability for some of these hospitality venues to carry on trading if the rules allowed that to be. So, we will be voting against that. We also note that much of the hospitality that people enjoy in licensed premises has moved into private settings, and previous evidence has indicated that those private settings indicate avoidance of the rules and greater transmission rates.
Item 6: we believe this is a sensible and precautionary measure, lowering the isolation period from 14 days to 10 days, and we believe the evidence supports this. However, there's a genuine problem about people sticking to the isolation rules. I think in some instances only 20 per cent of the population are actually agreeing to self-isolate, and I'd be interested to hear the Minister's response as to what measures the Welsh Government in messaging is trying to undertake to try and get greater adherence to the rules of self-isolation. I do note the story that's running today about Transport for Wales, which is a Government-owned business, instructing some of its members of staff to switch off the test, trace and protect app that is available so that the business can carry on functioning. So, I'd welcome the Minister talking about that particular instruction from a Welsh Government company to its employees.
Item 7 we'll be abstaining on, because whilst we can understand the sentiments behind some of these instructions on item 7, we do believe that, again, because it's an all-Wales approach, we think that some of the evidence points that some areas could allow for some of these attractions to carry on providing hospitality facilities for outdoor events, skate parks and trampolines where infection rates are low. Rather than the all-Wales approach, we believe that it would be far better to do a more localised approach on this particular aspect, and that's why we'll be abstaining, because obviously these organised events take risk assessments, and people obviously will continue to travel to certain areas of Wales, and where they can be accommodated in a safe environment, we believe that it might be sensible to allow some of these attractions to continue. So that's why, as Welsh Conservatives, we'll be abstaining on item 7.
I'd be grateful if the Minister possibly could talk to the new variant virus, N501, which I appreciate isn't affected by these restrictions, but might affect new restrictions that are brought forward, because I note that we haven't had a comment on the floor of the Chamber about this new variant of the virus, which ultimately has had an impact on our understanding of the virus across the UK. This isn't just a Wales issue, and so it would be helpful at the end of his summing up on these restrictions if he could give us some information as to how restrictions might have to be modified to accommodate the new variant, which we understand obviously assists in speeding up the transmission of the virus in communities, not just in Wales, but in other parts of the United Kingdom. Thank you, Deputy Presiding Officer.
Diolch i'r Gweinidog am gynnig y rheoliadau'r prynhawn yma. I'r rhai sy'n gwylio ein trafodion ni'r prynhawn yma, efallai y byddan nhw'n ei gweld hi'n rhyfedd braidd—ac mae hon yn ddadl a gawsom ni sawl gwaith yn y Siambr hon—ein bod ni'n pleidleisio i roi gorfodaeth, neu roi grym, i'r rheoliadau sydd wedi bodoli ers bron pythefnos erbyn hyn, ac a gaiff eu hadolygu ddydd Gwener, yn ôl yr hyn a ddeallaf, o dan weithdrefnau arferol Llywodraeth Cymru.
Mae ein safbwynt hirsefydlog ni ar feinciau'r Ceidwadwyr Cymreig yn golygu y byddwn ni'n pleidleisio yn erbyn eitem 5, sy'n effeithio ar y sector lletygarwch. Rydym ni'n nodi bod y cyfyngiadau teithio y mae Llywodraeth Cymru wedi eu haddasu yn ystod y cyfnod yn caniatáu teithio i Loegr i ardaloedd haen 2 a haen 1, lle gallai trigolion Cymru fwynhau lletygarwch ac yna deithio'n ôl i Gymru—rhywbeth na fyddwn i'n ei argymell, ond mae'n cael ei ganiatáu yn yr argymhellion. Ac rydym ni'n anghytuno bod y cyfyngiadau hyn yn cwmpasu Cymru gyfan, o ystyried y gwahanol gyfraddau o'r feirws ledled y wlad, yn enwedig yn y gogledd-orllewin, lle byddai rhai o'r lleoliadau lletygarwch hyn yn gallu parhau i fasnachu pe byddai'r rheolau'n caniatáu hynny. Felly, fe fyddwn ni'n pleidleisio yn erbyn hynny. Rydym ni'n nodi hefyd bod llawer o'r lletygarwch y mae pobl yn ei fwynhau mewn safleoedd trwyddedig wedi symud i leoliadau preifat, ac mae tystiolaeth gynharach wedi dangos bod y lleoliadau preifat hynny'n golygu bod pobl yn osgoi'r rheolau ac mae cyfraddau uwch o drosglwyddiad.
Eitem 6: rydym ni o'r farn fod hwn yn fesur synhwyrol a rhagofalus, gan ostwng y cyfnod ynysu o 14 diwrnod i 10 diwrnod, ac rydym ni'n credu bod y dystiolaeth yn cefnogi hyn. Serch hynny, mae problem wirioneddol o ran pobl yn cadw at y rheolau ynysu. Mewn rhai achosion, dim ond 20 y cant o'r boblogaeth mewn gwirionedd sy'n cytuno i hunanynysu, ac fe fyddai'n dda iawn gennyf glywed ymateb y Gweinidog ynghylch pa fesurau y mae Llywodraeth Cymru yn ceisio eu defnyddio wrth gyfathrebu i sicrhau bod mwy o bobl yn cadw at wrth reolau hunanynysu. Rwy'n nodi'r stori sy'n cylchredeg heddiw am Drafnidiaeth Cymru, sef busnes sy'n eiddo i'r Llywodraeth, yn dweud wrth rai aelodau o'i staff i ddiffodd yr ap profi, olrhain a diogelu fel y gall y busnes barhau i weithredu. Felly, fe fyddwn i'n croesawu clywed y Gweinidog yn dweud rhywbeth am y cyfarwyddyd penodol hwnnw gan un o gwmnïau Llywodraeth Cymru i'w weithwyr ei hun.
Fe fyddwn ni'n atal pleidlais ar eitem 7. Er y gallwn ni ddeall y teimladau y tu ôl i rai o'r cyfarwyddiadau hyn ar eitem 7, credwn, unwaith eto, gan ei fod yn ddull sy'n cwmpasu Cymru gyfan, fod rhywfaint o'r dystiolaeth yn dangos y gallai rhai ardaloedd ganiatáu i rai o'r atyniadau hyn barhau i ddarparu cyfleusterau lletygarwch mewn digwyddiadau awyr agored, parciau sglefrio a thrampolinau lle mae cyfraddau'r feirws yn isel. Yn hytrach na dull ar gyfer Cymru gyfan, credwn y byddai'n llawer gwell cael dull mwy lleol o ymdrin â'r agwedd benodol hon, a dyna pam y byddwn yn ymatal, oherwydd mae'n amlwg bod y digwyddiadau hyn a drefnwyd yn cynnal asesiadau risg. A bydd pobl yn amlwg yn parhau i deithio i rai ardaloedd o Gymru, ac os gellir eu lletya mewn amgylchedd diogel, rydym ni o'r farn y gallai fod yn synhwyrol caniatáu i rai o'r atyniadau hyn barhau. Felly dyna pam, fel Ceidwadwyr Cymreig, y byddwn ni'n ymatal ar eitem 7.
Fe fyddwn i'n ddiolchgar pe byddai'r Gweinidog yn sôn am amrywiolyn newydd y feirws, yr N501, nad yw'r cyfyngiadau hyn yn dylanwadu arno, ond fe allai effeithio ar gyfyngiadau a gaiff eu cyflwyno eto. Rwy'n nodi nad ydym wedi rhoi sylw ar lawr y Siambr i'r amrywiolyn newydd hwn o'r feirws, sydd yn y pen draw wedi cael effaith ar ein dealltwriaeth o'r feirws ledled y DU. Nid mater i Gymru yn unig yw hwn, ac felly da o beth fyddai iddo roi rhywfaint o wybodaeth inni, ar ddiwedd ei grynhoad ef o'r cyfyngiadau hyn, am sut y bydd yn rhaid addasu'r cyfyngiadau o bosibl i ddarparu ar gyfer yr amrywiolyn newydd, sydd, yn ôl yr hyn a ddeallwn ni, yn amlwg yn helpu i gyflymu'r broses o ymledu'r feirws mewn cymunedau, nid yng Nghymru yn unig, ond mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd.
Gwnaf ddelio efo'r rheoliadau yn eu tro. Eitem 5 yn gyntaf, yr eitem sydd wedi bod yn destun y mwyaf o drafod, mae'n siŵr. Yn wir, roedd hi'n destun dadl yma yn y Senedd yr wythnos diwethaf, ac oherwydd hynny mi gadwaf fy sylwadau i'n fyr. Mae fy safbwynt i a Phlaid Cymru ar y record yn barod ar hwn, ac mi wnaf siarad yn ehangach am ein safbwynt ni ar y sefyllfa ddiweddaraf o ran y pandemig yn y ddadl ar gyfyngiadau coronafeirws newydd o dan eitem 17 y prynhawn yma.
Dydy ein safbwynt ni ddim wedi newid ar y rheoliadau cyntaf yma. Mi wnaethom ni ymatal wythnos yn ôl, nid oherwydd ein bod ni'n gwrthwynebu cyfyngiadau—rydyn ni'n gallu gweld difrifoldeb yr achosion mewn rhannau sylweddol o Gymru, ac mi wnes i hi'n glir ein bod ni'n gefnogol i gymryd camau dwys i ymateb i hynny ac i geisio atal lledaeniad pellach—ond diffyg lojic rhai elfennau a oedd yn ein pryderu ni bryd hynny, y gwaharddiad llwyr ar alcohol a'r ffaith bod llefydd fel bwytai yn gorfod cau yn gynnar iawn gyda'r nos, lle mae'r dystiolaeth am rôl llefydd felly yn lledaeniad y feirws yn ddigon prin. Ein consyrn ni, yn syml iawn—ac mae hyn yn berthnasol i bob un rheoliad yr ydym ni yn ei drafod—os ydy pobl yn methu gweld rhesymeg y camau sy'n cael eu cymryd, bydd hynny'n tanseilio ymddiriedaeth yn y Llywodraeth a'r gallu wedyn i ddelio efo'r pandemig. Ac mae'r rhesymeg, wrth gwrs, yn cael ei chwestiynu fwyaf mewn ardaloedd sydd â niferoedd cymharol isel o achosion. Ni all yr un ardal ystyried ei bod hi'n ddiogel, wrth reswm, ond mae'n ychwanegu at y ddadl hefyd am amrywio'r ymateb o ardal i ardal. Mi gawn ni drafod mwy ar hynny yn nes ymlaen heddiw hefyd.
At eitem 6, mi gefnogwn ni honno. Mae'r dystiolaeth i'w gweld yn ddigon cryf i ni ar gyfiawnhad gostwng y cyfnod hunanynysu ar ôl teithio dramor o 14 i 10 diwrnod. Mae yna gyfiawnhad amlwg hefyd dros ganiatáu i blentyn sy'n hunanynysu symud rhwng cartrefi dau riant, er enghraifft.
At eitem 7, mi gefnogwn ni—a dwi'n nodi bod y Ceidwadwyr wedi dweud y byddan nhw'n ymatal—mi gefnogwn ni hyn oherwydd mae angen y rheoliadau yma er mwyn cyflwyno newidiadau sydd yn berffaith resymol i fi: yr angen, er bod neb eisiau bod yn y sefyllfa yma, i gau atyniadau dan do, sinemâu ac ati, galerïau, amgueddfeydd ac yn y blaen.
Mae gen i gonsyrn ynglŷn â rhai atyniadau awyr agored lle dwi'n meddwl bod y dystiolaeth dros awyr iach a'i rôl o yn ymateb i'r pandemig yma yn gryf iawn erbyn hyn. Mae gen i e-bost, yn digwydd bod mae o'm hetholaeth i, ond mae'n gynrychioladol o beth sy'n digwydd mewn etholaethau eraill hefyd, dwi'n gwybod. Busnes sydd yn rhedeg tripiau cwch yn Ynys Môn oedd wedi gwerthu nifer uchel o docynnau, fel mae'n digwydd, ar gyfer tripiau dros y Nadolig. Maen nhw bellach yn gorfod talu'r arian hwnnw yn ôl. Maen nhw'n dweud, 'Ydyn, rydym ni'n chwarae'n rhan', ac maen nhw'n sylweddoli difrifoldeb y sefyllfa, fel mae pob un ohonom ni, ond unwaith eto yn gwneud y pwynt bod angen cefnogaeth uwch, mwy dwys yn ariannol i fusnesau, bod angen mwy o rybudd, mwy o wybodaeth ynglŷn â'r hyn sydd yn digwydd. Mae'r perchennog busnes yma yn dweud bod yna lawer o fusnesau mae o'n siarad â nhw sydd yn dal ddim yn gwybod bod yna orchymyn arnyn nhw i gau. Felly, mae'r neges yma sydd yn codi dro ar ôl tro drwy gyfnod y pandemig: 'Mae yna ddiffyg eglurder yn yr achos yma. Pam bod angen i ni gau? Siawns ein bod ni wedi gwneud popeth, ond rydym ni'n derbyn bod yn rhaid; plîs wnewch chi wneud yn siŵr bod y cyfathrebu yn well ar bob cyfle?'
Fel dwi'n dweud, mae yna rannau o'r rheoliadau, wrth gwrs, sydd yn bwysig, felly mi fyddwn ni'n cefnogi ond efo'r apêl yna unwaith eto ar Lywodraeth: mae'n rhaid cael y cyfathrebu'n eglur ar hyn.
I'll deal with the regulations in turn. Item 5 first of all, the item that's been debated most. Indeed, it was the subject of a debate here in the Senedd last week, and because of that I will keep my comments brief. My views are on the record already, as are Plaid Cymru's, and I will speak more on our position on the latest situation regarding the pandemic in the debate on the new coronavirus restrictions under item 17 this afternoon.
Our views on the first set of regulations haven't changed. We abstained last week, not because we oppose restrictions—we can see the gravity of the situation in many parts of Wales, and I made it clear that we were supportive of taking serious steps to respond to that and to prevent further spread—but it was the lack of logic of certain elements that concerned us, the total ban on alcohol and the fact that places such as restaurants would have to close very early in the evening, where the evidence on the role of such places in the spread of the virus is not particularly strong. Our concern, simply—and this applies to all the regulations that we are discussing—is that if people can't see the rationale of the steps taken, that undermines trust in Government and the ability of Government to deal with the pandemic. The rationale is questioned most in those areas that have a relatively low number of cases. No area can consider themselves safe, obviously, but it does add to the argument in terms of varying the response from one area to another, and we can discuss that later on today.
In terms of item 6, we will support that. The evidence seems robust in terms of justifying the reduction in the self-isolation period after having travelled abroad from 14 to 10 days. There is clear justification for allowing a child that is self-isolating to move between the homes of two parents, for example.
Moving on to item 7, we will support—and I note that the Conservatives have said that they will abstain—we will support because we need these regulations in place in order to introduce changes that are entirely reasonable to my eyes: the need, although nobody would want to be in this situation, to close indoor attractions, cinemas and so on, galleries, museums and so on and so forth.
But I do have a concern about certain outdoor attractions, where I think that the evidence for fresh air and its role in the response to this pandemic is very strong now. I have an e-mail, as it happens it’s from my constituency, but it’s representative of what’s happening elsewhere too. I know of a business that runs boat trips from Anglesey that had sold a high number of tickets for trips over the Christmas period. They are now having to repay their clients and they say, ‘Well, yes, we’re playing our part’ and they understand the gravity of the situation, as do we all, but once again they make the point that they need more intensive support and financial support for businesses, that they need more notice, that they need more information about what’s happening. This business owner says that many businesses that he speaks to still don’t know that there is a requirement for them to close. So, this message is arising time and time again during this pandemic: 'There is a lack of clarity in this case. Why do we need to close? Surely we’ve done everything we need to do, but we accept that we have to close, so please make sure that the communication is better at all levels.'
But, as I say, there are parts of the regulations that are important, so we will support, but with that appeal once again, to the Government, that you must get the communication right.
Thank you. No Member has indicated they wish to make an intervention, therefore I'll call on the Minister for Health and Social Services to reply to the debate. Vaughan Gething.
Diolch. Ni fynegodd unrhyw Aelod ei fod yn dymuno ymyrryd, felly rwyf am alw ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i ymateb i'r ddadl. Vaughan Gething.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I thank the Chair of the committee for his as ever constructive comments and points for us to respond to, not just today. But I think it may be best if I write to the committee to deal with all of the comments that he's made to respect the level of detail that he's gone through. And we do want to make sure that as we need to continue to act, and we'll need to continue to act for several months more at the very least, that we do take account of the helpful points made in scrutiny about how we get the regulations right in terms of their legal meaning, and also dealing with the points about communication that Rhun ap Iorwerth finished on.
Of course, the reality is that we are making these regulations in accordance with the rules of this institution. This is made affirmative legislation, exactly as we have done throughout the course of this crisis, and I do feel that the points that Andrew R.T. Davies makes don't take account of the fact that we had months and months of legislating in this way. I don't think there's anything unusual about it; it's the reality that we're having to take extraordinary measures to respond, and to use the extraordinary procedures that this Parliament has in place to do so. We're in the middle of an accelerating wave of coronavirus. If we were to say that the Government was not entitled to act, the Government was not able to act to protect people across Wales as the position changed without having an affirmative resolution beforehand, then we would undoubtedly make the position of the people of Wales less safe, and this Government would be less able to keep our people safe. I don't understate the seriousness of the reality that the Government is legislating first then asking for endorsement afterwards, but that is, I'm afraid, the reality of the seriousness of the position. It also, of course, in terms of the gap, allows the committee chaired by Mick Antoniw to provide their scrutiny reports for Members to consider.
I welcome the support that the Conservative spokesperson indicated for the move to 10 days on self-isolation in terms of improving messaging. That is part of what we are constantly striving to do all the time. I think we've been very clear about the messages we have. There is new information available from Welsh Government today in terms of the broader messaging about coronavirus and Christmas, and asking people to do the right thing. I think Members across parties should be able to look at that and, hopefully, share it and encourage constituents across the country of all and any political persuasion to think again about all the choices that we're making. You'll hear Ministers from every one of the four Governments in the United Kingdom asking people right across the UK to do just that.
And on the app, I haven't seen the story he refers to about Transport for Wales, but I'm very clear that the app should continue to be used and would encourage as many people to download it as possible. I don't believe that any business should be asking anybody to remove the app because it would affect the operation of their business. It's there to help keep people safe, including the people who you would work alongside in a business, if you were advised to self-isolate because of the risk that has been presented to you and potentially your fellow workers, and I don't think we can be any clearer about that.
On your continued request for a limited and targeted approach, it's never really clear what that actually means, but it's always been the case, ever since you've started calling for that particular approach from your return to this position on the Conservative front bench, that we've had very clear advice from the technical advisory group that all-Wales measures at this point in time are appropriate, simpler and easier for the public to understand and adhere to and follow—simpler and easier for all of us to be able to act together to help protect Wales. Look, I appreciate that he has a different view, but we have very clear, and published—regularly published—advice that underscores the Government's position.
On the new variant, yes, I'm aware we do have a handful of cases already within Wales. I expect to have more information in the coming days as we do more genomic sequencing from test results here in Wales, and Public Health Wales will provide more information when that is available. It isn't clear whether the new variant really is one that spreads more rapidly, but, in any event, we know that coronavirus does spread rapidly with the variants we've already been aware of. The positive news is that we don't believe that this particular variant would affect the efficacy of a vaccine, which was the main concern about the mink variant from Denmark that caused extraordinary measures to be taken very late at night on a weekend, as I and Welsh Government officials know, before we came to this Parliament to ask for approval.
On your broader point about opposing a range of restrictions, I really do think it is extraordinary to continue to oppose restrictions, given the ongoing position and the seriousness within which we find ourselves as a country. At best, I think it's tone deaf to demand improvements whilst opposing measures to deliver improvements that are evidenced by an evidence review from not only our technical advisory group, but also SAGE, on a repeated number of occasions as well. I think people in Wales should take comfort in the fact that we are taking our public health advice from SAGE, from TAG, from our own chief medical officer, and, in doing so, we're supported in taking those measures by the broad approach of every single chief medical officer across the United Kingdom in doing so, and I think that will be the main source of the advice that I take on public health, as opposed to the individual view of Mr Davies.
On Rhun ap Iorwerth's point about the logic, the evidence of what works across the UK is the logic for why we introduced these restrictions, and again, that same evidence from SAGE and TAC—hard evidence of what works. So, that's why we've introduced these restrictions. On your broader point about communication, we constantly look at how we try to have a message that is clear and simple, in amongst the noise that exists, with all the more contested environments, within the political atmosphere, but also within a range of social media and other channels, and the way in which we are looking to try to recover, where we can do, a more consistent four-nations approach with messaging for the public.
It's about how we help people to make choices, but ultimately the Government has responsibilities that we need to meet, and then all of us, every single one of us in the country, have responsibilities to consider what we should do to keep ourselves and each other safe. We are still in the middle of a significant and unfinished pandemic that will take the lives of many more Welsh citizens before this is over. That helps to underscore why these measures remain important and why they are a proportionate response to the level of threat that we all face. I ask Members to support the regulations today.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Rwy'n diolch i Gadeirydd y pwyllgor am ei sylwadau a'i bwyntiau adeiladol fel arfer inni ymateb iddynt, nid yn unig heddiw. Ond rwy'n credu mai'r peth gorau fydddai pe bawn i'n ysgrifennu at y pwyllgor i ymdrin â'r holl sylwadau a wnaeth ef er mwyn parchu'r lefel o fanylder sydd ganddo.. Ac rydym ni'n awyddus i sicrhau, gan fod angen inni barhau i weithredu, ac fe fydd yna angen inni barhau i weithredu am rai misoedd eto o leiaf, ein bod ni'n ystyried y pwyntiau defnyddiol a wnaeth wrth graffu ar y modd yr ydym ni'n gweithredu'r rheoliadau priodol o ran eu hystyr gyfreithiol nhw, a hefyd yn ymdrin â'r pwyntiau o ran cyfathrebu y gwnaeth Rhun ap Iorwerth sôn amdanyn nhw ar ddiwedd ei gyfraniad ef.
Wrth gwrs, y gwir amdani yw ein bod ni'n gweithredu'r rheoliadau hyn yn unol â rheolau'r sefydliad hwn. Fe wneir honno'n ddeddfwriaeth gadarnhaol, yn union fel y gwnaethom drwy gydol yr argyfwng hwn, ac rwy'n teimlo nad yw'r pwyntiau a wna Andrew R.T. Davies yn rhoi ystyriaeth i'r ffaith inni weld misoedd ar fisoedd o ddeddfu yn y modd hwn. Nid wyf i o'r farn fod yna unrhyw beth anarferol yn hynny; y gwir amdani yw bod yn rhaid inni gymryd camau eithriadol ar gyfer yr ymateb, a defnyddio'r gweithdrefnau eithriadol sydd gan y Senedd hon ar waith i wneud hynny. Rydym ni ynghanol ton gyflymach o'r coronafeirws. Pe byddem yn dweud nad oes gan y Llywodraeth yr hawl i weithredu, na fyddai'r Llywodraeth yn gallu gweithredu i amddiffyn pobl ledled Cymru wrth i'r sefyllfa newid heb inni wneud penderfyniad cadarnhaol ymlaen llaw, yna fe fyddem ni, yn ddiamau, yn gwneud sefyllfa pobl Cymru yn llai diogel, ac fe fyddai'r Llywodraeth hon yn llai galluog i gadw ein pobl ni'n ddiogel. Nid wyf i'n bychanu difrifoldeb y sefyllfa wirioneddol enbyd o'r Llywodraeth yn deddfu yn gyntaf ac yna'n gofyn am gymeradwyaeth wedi hynny, ond dyna, rwy'n ofni, yw difrifoldeb gwirioneddol y sefyllfa. Mae hyn hefyd, wrth gwrs, o ran y bwlch, yn caniatáu i'r pwyllgor a gadeirir gan Mick Antoniw ddarparu ei adroddiadau craffu i'r Aelodau eu hystyried.
Rwy'n croesawu'r gefnogaeth a nododd llefarydd y Ceidwadwyr o blaid symud i 10 diwrnod o hunanynysu, o ran gwella'r cyfathrebu. Mae hynny'n rhan o'r hyn yr ydym ni'n ymdrechu'n barhaus i'w wneud bob amser. Rwy'n credu ein bod ni wedi bod yn eglur iawn am y negeseuon sydd gennym ni. Mae gwybodaeth newydd ar gael gan Lywodraeth Cymru heddiw o ran y genadwri ehangach am y coronafeirws a'r Nadolig, a gofyn i bobl wneud y peth iawn. Rwy'n credu y dylai'r Aelodau ar draws y pleidiau roi ystyriaeth i hynny a'i gyfathrebu ac annog etholwyr ledled y wlad ac o unrhyw duedd wleidyddol i ailfeddwl am yr holl ddewisiadau a wnawn ni. Fe fyddwch chi'n clywed Gweinidogion o bob un o'r pedair Llywodraeth yn y Deyrnas Unedig yn gofyn i bobl ledled y DU wneud hynny.
Ac o ran yr ap, nid wyf i wedi clywed y stori am Drafnidiaeth Cymru y cyfeiriwyd ati, ond rwyf i'n dweud yn eglur iawn y dylid parhau i ddefnyddio'r ap ac fe fyddaf i'n annog cynifer o bobl â phosibl i'w lawrlwytho. Nid wyf yn credu y dylai unrhyw fusnes fod yn gofyn i unrhyw un ddileu'r ap gan y byddai'n effeithio ar weithrediad eu busnes nhw. Mae'r ap yno i helpu i gadw pobl yn ddiogel, gan gynnwys y bobl y byddech chi'n gweithio yn eu hymyl mewn busnes, pe byddech chi'n cael eich cynghori i hunanynysu oherwydd y risg i chi a'ch cydweithwyr chi o bosibl, ac nid wyf i'n credu y gallwn fod yn gliriach ynglŷn â hynny.
O ran eich cais parhaus chi am ddull cyfyngedig o weithredu wedi'i dargedu, ni fu'n glir erioed beth mae hynny'n ei olygu mewn gwirionedd. Ond mae wedi bod yn wir bob amser, ers ichi ddechrau galw am y dull penodol hwnnw o weithredu pan wnaethoch ddychwelyd i'r swydd hon ar fainc flaen y Ceidwadwyr, ein bod ni wedi cael cyngor clir iawn gan y grŵp cynghori technegol bod mesurau Cymru gyfan ar hyn o bryd yn gymwys, yn symlach ac yn haws i'r cyhoedd eu deall a'u dilyn—yn symlach ac yn haws i bob un ohonom allu gweithio gyda'n gilydd i helpu i ddiogelu Cymru. Wrth gwrs, rwy'n sylweddoli bod ganddo ef farn wahanol, ond mae cyngor clir iawn gennym ni yn cael ei gyhoeddi—a'i gyhoeddi'n rheolaidd—sy'n tanlinellu safbwynt y Llywodraeth.
O ran yr amrywiolyn newydd, ydw, rwy'n ymwybodol bod gennym ni lond het o achosion yng Nghymru eisoes. Rwy'n disgwyl rhagor o wybodaeth yn y dyddiau nesaf wrth inni wneud mwy o ddilyniannu genomig o ganlyniadau profion yma yng Nghymru, ac fe fydd Iechyd Cyhoeddus Cymru yn rhoi mwy o wybodaeth pan fydd hynny ar gael. Nid yw'n eglur a yw'r amrywiolyn newydd yn un sy'n lledaenu'n gyflymach, ond, beth bynnag am hynny, fe wyddom fod y coronafeirws yn ymledu'n gyflym gyda'r amrywiolion y buom ni'n ymwybodol ohonyn nhw eisoes. Y newyddion cadarnhaol yw nad ydym yn credu y byddai'r amrywiolyn penodol hwn yn effeithio ar effeithiolrwydd brechlyn, sef y prif bryder am yr amrywiolyn yn y mincod o Ddenmarc a achosodd i fesurau eithriadol gael eu cymryd yn hwyr iawn yn y nos dros benwythnos, fel y gŵyr swyddogion Llywodraeth Cymru a minnau, cyn inni ddod i'r Senedd hon i ofyn am gymeradwyaeth.
O ran eich pwynt ehangach chi ynglŷn â gwrthwynebu amrywiaeth o gyfyngiadau, rwy'n credu'n wir ei bod hi'n beth rhyfedd iawn eich bod chi'n parhau i wrthwynebu cyfyngiadau, o ystyried y sefyllfa barhaus a'r enbydrwydd sydd yn ein gwlad ni. Ar y gorau, rwy'n credu ei bod yn anystyriol iawn mynnu gwelliannau ac ar yr un pryd wrthwynebu mesurau i gyflawni gwelliannau y mae adolygiad o dystiolaeth nid yn unig gan ein grŵp cynghori technegol ni, ond hefyd SAGE, yn tystiolaethu iddyn nhw dro ar ôl tro. Rwy'n credu y dylai pobl yng Nghymru gael cysur yn y ffaith ein bod ni'n cael ein cyngor o ran iechyd y cyhoedd gan SAGE, gan y Grŵp Cyngor Technegol, gan ein prif swyddog meddygol ni ein hunain, ac, wrth wneud hynny, rydym yn cael ein cefnogi i gymryd y mesurau hynny drwy ddilyn dull eang pob un prif swyddog meddygol ledled y Deyrnas Unedig wrth wneud felly. Ac rwy'n credu mai dyna fydd fy mhrif ffynhonnell i o'r cyngor rwy'n ei gymryd o ran iechyd y cyhoedd, yn hytrach na barn unigol Mr Davies.
O ran pwynt Rhun ap Iorwerth am y rhesymeg, y dystiolaeth o'r hyn sy'n gweithio ledled y DU yw'r rhesymeg wrth wraidd cyflwyno'r cyfyngiadau hyn, ac eto, yr un dystiolaeth oddi wrth SAGE a'r Grŵp Cyngor Technegol—tystiolaeth gadarn o'r hyn sy'n gweithio. Felly, dyna pam rydym ni wedi cyflwyno'r cyfyngiadau hyn. O ran eich pwynt ehangach chi am gyfathrebu, rydym yn edrych yn gyson ar sut yr ydym yn ceisio cyflwyno neges glir a syml, yng nghanol yr holl sŵn sydd o gwmpas, gyda'r holl amgylcheddau mwy cystadleuol eu naws, o fewn yr awyrgylch gwleidyddol, ond o fewn ystod o gyfryngau cymdeithasol a sianelau eraill hefyd. Ac rydym yn ceisio sicrhau, os oes modd, ddull mwy cyson gan y pedair gwlad o ran y genadwri i'r cyhoedd.
Mae'n ymwneud â sut rydym ni'n helpu pobl i wneud dewisiadau, ond yn y pen draw mae gan y Llywodraeth gyfrifoldebau y mae angen inni eu cymryd, ac yna mae gan bob un ohonom ni, pob unigolyn yn ein gwlad ni, gyfrifoldebau i ystyried yr hyn y dylem ni ei wneud i gadw ni ein hunain a'n gilydd yn ddiogel. Rydym ni'n parhau i fod ynghanol pandemig enbydus ac anorffenedig a fydd yn hawlio bywydau llawer mwy o ddinasyddion Cymru cyn iddo ddod i ben. Mae hynny'n helpu i danlinellu pam mae'r mesurau hyn yn parhau i fod yn bwysig a pham maen nhw'n ymateb cymesur i lefel y bygythiad yr ydym ni i gyd yn ei wynebu. Rwy'n gofyn i'r Aelodau gefnogi'r rheoliadau heddiw.
Thank you. The proposal is to agree the motion under item 5. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we defer voting under this item until voting time.
Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig o dan eitem 5. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriwn bleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
The proposal is to agree the motion under item 6. Does any Member object? No. Therefore the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Y cynnig yw derbyn y cynnig o dan eitem 6. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
The proposal is to agree the motion under item 7. Does any Member object? [Objection.] Therefore, I defer voting under this item until voting time.
Y cynnig yw derbyn y cynnig o dan eitem 7. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriaf bleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Item 8 on our agenda this afternoon is the Public Health (Protection from Eviction) (Wales) (Coronavirus) Regulations 2020, and I call on the Minister for Housing and Local Government to move the motion. Julie James.
Eitem 8 ar ein hagenda y prynhawn yma yw Rheoliadau Iechyd y Cyhoedd (Gwarchodaeth rhag Troi Allan) (Cymru) (Coronafeirws) 2020, a galwaf ar y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol i gynnig y cynnig. Julie James.
Cynnig NNDM7522 Rebecca Evans
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo Rheoliadau Iechyd y Cyhoedd (Gwarchodaeth Rhag Troi Allan) (Cymru) (Coronafeirws) 2020 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 10 Rhagfyr 2020.
Motion NNDM7522 Rebecca Evans
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves The Public Health (Protection from Eviction) (Wales) (Coronavirus) Regulations 2020 laid in the Table Office on 10 December 2020.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. The Public Health (Protection from Eviction) (Wales) (Coronavirus) Regulations 2020 have been made to protect public health by ensuring that tenants are not evicted into homelessness over the Christmas and new year period. In the run-up to Christmas and the period immediately thereafter, those subject to eviction are at much greater risk of being made homeless. Accessibility to services, advice and support is often much reduced. Similarly, the availability of alternative accommodation is likely to be limited at this time of year. A person made homeless is placed at greater risk of both contracting COVID-19 and transmitting it to others. Therefore, we cannot allow a situation where evictions result in homelessness, which, in turn, increases the risk to homeless individuals and public health more widely. Given the situation that we currently face in relation to the virus, it is imperative that we act swiftly to prevent this.
These regulations prevent, except in specified circumstances, attendance by High Court enforcement officers or bailiffs at a dwelling house for the purpose of executing a writ or warrant of possession, executing a writ or warrant of restitution, or delivering a notice of eviction. The specified circumstances include, for example, when a claim is made wholly or partly on the grounds of anti-social behaviour. The regulations will expire on 11 January 2021. The UK Government previously announced through guidance that it intended to suspend evictions across England and Wales between 11 December and 11 January. These regulations provide statutory underpinning to that guidance in relation to Wales.
Ideally, I would've liked my officials to have had an opportunity to engage with stakeholders before making the regulations, however, the UK Government did not alert us to the fact that they had made similar regulations applying to England until after they had come into force on 17 November. Therefore, we have had to make the regulations in respect of Wales with the greatest of urgency. Stakeholders had, however, been informed of the earlier announcement by the UK Government that evictions would be suspended from 11 December to 11 January. I commend the motion of approval to Members.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae Rheoliadau Iechyd y Cyhoedd (Gwarchodaeth rhag Troi Allan) (Cymru) (Coronafeirws) 2020 wedi'u llunio i ddiogelu iechyd y cyhoedd drwy sicrhau nad yw tenantiaid yn cael eu troi allan a'u gwneud yn ddigartref dros gyfnod y Nadolig a'r flwyddyn newydd. Yn y cyfnod cyn y Nadolig a'r cyfnod yn syth wedi hynny, mae'r rhai sy'n wynebu cael eu troi allan mewn llawer mwy o berygl o gael eu gwneud yn ddigartref. Mae hi'n aml yn llawer anoddach cael gafael ar wasanaethau, cyngor a chymorth. Yn yr un modd, mae'r llety amgen sydd ar gael yn debygol o fod yn gyfyngedig yr adeg hon o'r flwyddyn. Mae rhywun sy'n ddigartref yn cael ei roi mewn mwy o berygl o ddal COVID-19 a'i drosglwyddo i eraill. Felly, ni allwn ni ganiatáu sefyllfa lle mae troi allan yn arwain at ddigartrefedd, sydd, yn ei dro, yn cynyddu'r risg i bobl ddigartref ac iechyd y cyhoedd yn ehangach. O ystyried y sefyllfa yr ydym ni yn ei hwynebu ar hyn o bryd yng nghyswllt y feirws, mae'n hanfodol ein bod yn gweithredu'n gyflym i atal hyn.
Mae'r rheoliadau hyn yn atal, ac eithrio mewn amgylchiadau penodol, swyddogion gorfodi'r Uchel Lys neu feilïaid rhag mynd i dŷ annedd at ddibenion gweithredu gwrit neu warant o feddiant, gweithredu gwrit neu warant adfer, neu gyflwyno hysbysiad troi allan. Mae'r amgylchiadau penodol yn cynnwys, er enghraifft, pan wneir cais yn gyfan gwbl neu'n rhannol ar sail ymddygiad gwrthgymdeithasol. Daw'r rheoliadau i ben ar 11 Ionawr 2021. Cyhoeddodd Llywodraeth y DU yn flaenorol drwy ganllawiau ei bod yn bwriadu atal troi allan ledled Cymru a Lloegr rhwng 11 Rhagfyr ac 11 Ionawr. Mae'r rheoliadau hyn yn darparu sail statudol i'r canllawiau hynny mewn cysylltiad â Chymru.
Yn ddelfrydol, byddwn wedi hoffi i'm swyddogion fod wedi cael cyfle i ymgysylltu â rhanddeiliaid cyn gwneud y rheoliadau, fodd bynnag, ni hysbysodd Llywodraeth y DU ni o'r ffaith eu bod wedi llunio rheoliadau tebyg oedd yn berthnasol i Loegr tan ar ôl iddyn nhw ddod i rym ar 17 Tachwedd. Felly, bu'n rhaid inni wneud y rheoliadau mewn cysylltiad â Chymru ar gryn dipyn o frys. Fodd bynnag, hysbyswyd rhanddeiliaid o'r cyhoeddiad cynharach gan Lywodraeth y DU y cai troi allan ei atal o 11 Rhagfyr i 11 Ionawr. Cymeradwyaf y cynnig cymeradwyo i'r Aelodau.
Thank you. Can I call on the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Mick Antoniw?
Diolch. A gaf i alw ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mick Antoniw?
Thank you, Dirprwy Lywydd. Members will know that these regulations were laid last Thursday and came into force on Friday. We considered the regulations at our meeting yesterday morning and our report has been laid before the Senedd to inform this afternoon’s debate. Our report contains one technical point and three merits points. The technical reporting point highlights what we consider to be a superfluous provision in the regulations at regulation 3(2). We have asked the Welsh Government to explain why this saving provision is necessary.
Our first merits point relates to human rights matters. These regulations engage a landlord’s rights under article 1, protocol 1 of the European convention on human rights. Although the explanatory memorandum states that these regulations are made in response to a public health emergency, it fails to refer specifically to the fact that these regulations engage human rights and how they deem the provisions to be justifiable and proportionate in the context of the human rights of both tenants and landlords. We have asked the Government to provide this justification.
Our second merits point notes that there has been no formal consultation on the regulations. While we accept that there is no statutory requirement to consult, we have asked the Government to confirm if they were able to engage in any capacity with relevant stakeholders before making these regulations. Our third merits point notes that the Government has not prepared a regulatory impact assessment for these regulations. But we have acknowledged that the explanatory memorandum does set out a summary of the potential impact of these regulations, which does provide qualitative assessment of their impact. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Bydd yr Aelodau'n gwybod y cyflwynwyd y rheoliadau hyn ddydd Iau diwethaf ac y daethant i rym ddydd Gwener. Fe wnaethom ni ystyried y rheoliadau yn ein cyfarfod fore ddoe ac mae ein hadroddiad wedi'i gyflwyno gerbron y Senedd i fod yn sail i ddadl y prynhawn yma. Mae ein hadroddiad yn cynnwys un pwynt technegol a thri phwynt o ran rhinweddau. Mae'r pwynt adrodd technegol yn amlygu'r hyn a ystyriwn yn ddarpariaeth ddiangen yn y rheoliadau yn rheoliad 3(2). Rydym ni wedi gofyn i Lywodraeth Cymru egluro pam y mae angen y ddarpariaeth arbed hon.
Mae ein pwynt cyntaf o ran rhinweddau yn ymwneud â materion hawliau dynol. Mae'r rheoliadau hyn yn cynnwys hawliau landlord o dan erthygl 1, protocol 1 o'r confensiwn Ewropeaidd ar hawliau dynol. Er bod y memorandwm esboniadol yn nodi y caiff y rheoliadau hyn eu llunio mewn ymateb i argyfwng iechyd cyhoeddus, nid yw'n cyfeirio'n benodol at y ffaith bod y rheoliadau hyn yn ymwneud â hawliau dynol a sut y maen nhw'n barnu bod y darpariaethau yn gyfiawn ac yn gymesur yng nghyd-destun hawliau dynol tenantiaid a landlordiaid. Rydym ni wedi gofyn i'r Llywodraeth roi'r cyfiawnhad hwn.
Mae ein hail bwynt o ran rhinweddau yn nodi na fu ymgynghori ffurfiol ar y rheoliadau. Er ein bod yn derbyn nad oes gofyniad statudol i ymgynghori, rydym ni wedi gofyn i'r Llywodraeth gadarnhau a fu iddi allu ymgysylltu mewn unrhyw fodd â rhanddeiliaid perthnasol cyn gwneud y rheoliadau hyn. Mae ein trydydd pwynt o ran rhinweddau yn nodi nad yw'r Llywodraeth wedi paratoi asesiad effaith rheoleiddiol ar gyfer y rheoliadau hyn. Ond rydym ni wedi cydnabod bod y memorandwm esboniadol yn rhoi crynodeb o effaith bosibl y rheoliadau hyn, sy'n darparu asesiad ansoddol o'u heffaith. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Dim ond rhai sylwadau byr sydd gen i.
Just some brief comments.
Under the regulations, Minister, the evictions will only be prevented until 11 January, as you've set out. Of course this is welcome, but we also all know that, by mid January, we could well be in an even worse situation with the pandemic than we are now. And realistically, the impact of vaccination won't be felt until well into the spring in the best-case scenario. So, surely, we simply can't have evictions for public health reasons for a far longer period. So, we in Plaid will be voting in favour of these regulations this evening, but could I just ask the Minister why the Government keeps only staying the eviction of vulnerable people by a few weeks at a time incrementally, instead of guaranteeing that support for as long as it's necessary? Is there a technical reason why this is? Surely, the eviction of anyone during a pandemic would be unconscionable. I know that the Minister will agree with me on that point, so I'd welcome her comments just on that point, please. Diolch.
O dan y rheoliadau, Gweinidog, dim ond tan 11 Ionawr y caiff troi allan ei atal, fel yr ydych chi wedi ei nodi. Wrth gwrs, mae hyn i'w groesawu, ond fe wyddom ni i gyd hefyd, erbyn canol mis Ionawr, y gallem ni fod mewn sefyllfa waeth fyth gyda'r pandemig nag yr ydym ni nawr. Ac yn realistig, ni fydd effaith brechu i'w gweld tan ymhell i'r gwanwyn yn y sefyllfa orau. Felly, does dim dwywaith, ni allwn ni weld troi allan am resymau iechyd y cyhoedd am gyfnod llawer hirach. Felly, byddwn ni ym Mhlaid Cymru yn pleidleisio o blaid y rheoliadau hyn heno, ond a gaf i ofyn i'r Gweinidog pam nad yw'r Llywodraeth ond yn parhau i gynyddu'r cyfnod sy'n amddiffyn pobl sy'n agored i niwed rhag cael eu troi allan fesul ychydig wythnosau'n raddol, yn hytrach na gwarantu'r gefnogaeth honno gyhyd ag y bo angen? Oes rheswm technegol pam mai fel hyn y mae hi? Siawns nad yw troi unrhyw un allan yn ystod pandemig yn ddigydwybod. Rwy'n gwybod y bydd y Gweinidog yn cytuno â mi o ran y sylw yna, felly byddwn yn croesawu ei sylwadau dim ond ynglŷn â hynny, os gwelwch yn dda. Diolch.
Thank you. I have no other Members who've requested to make any interventions. Therefore, I call on the Minister for Housing and Local Government to reply to the debate—Julie James.
Diolch. Nid oes gennyf Unrhyw Aelodau eraill sydd wedi gofyn a gânt wneud unrhyw ymyriad. Felly, galwaf ar y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol i ymateb i'r ddadl—Julie James.
Diolch, Llywydd, and my thanks to both Members who have spoken during the debate. I make no apologies for bringing forward legislation at any time that seeks to avoid people becoming homeless. But, it is of critical importance, on public health grounds, that we prevent homelessness during this particularly critical phase of the pandemic. Over the Christmas period, these regulations will play a vital role in achieving that goal.
I realise that they were made, and came into force, at short notice, using an emergency procedure, and that that has restricted the scrutiny of them. But, this is, of course, because they respond to what is an emergency situation. If they had not come into force with almost immediate effect, they would not have had the desired effect. I take the point that Delyth Jewell is making, also. We keep the regulations under constant review. We will, of course, be looking to renew them if that's necessary, if access to homelessness services and so on is further restricted after 11 January. So, I urge Members to support the motion.
Diolch, Llywydd, a diolch i'r ddau Aelod sydd wedi siarad yn ystod y ddadl. Nid wyf yn ymddiheuro am gyflwyno deddfwriaeth ar unrhyw adeg sy'n ceisio gwarchod pobl rhag dod yn ddigartref. Ond, mae'n hollbwysig, ar sail iechyd y cyhoedd, ein bod yn atal digartrefedd yn ystod y cyfnod hwn o'r pandemig sy'n arbennig o allweddol. Dros gyfnod y Nadolig, bydd y rheoliadau hyn yn chwarae rhan hanfodol wrth gyflawni'r nod hwnnw.
Sylweddolaf iddyn nhw gael eu llunio, ac y daethant i rym, ar fyr rybudd, gan ddefnyddio gweithdrefn frys, a bod hynny wedi cyfyngu ar y gwaith o graffu arnynt. Ond, mae hyn, wrth gwrs, oherwydd eu bod yn ymateb i sefyllfa frys. Pe na baen nhw wedi dod i rym bron ar unwaith, ni fydden nhw wedi cael yr effaith a ddymunir. Rwy'n derbyn y sylw y mae Delyth Jewell yn ei wneud hefyd. Rydym ni yn adolygu'r rheoliadau'n gyson. Byddwn, wrth gwrs, yn ceisio eu hadnewyddu os oes angen hynny, os cyfyngir ymhellach ar fynediad at wasanaethau digartrefedd ac yn y blaen ar ôl 11 Ionawr. Felly, anogaf yr Aelodau i gefnogi'r cynnig.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Item 9 on the agenda is the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (School Premises and Further Education Institution Premises) (Wales) Regulations 2020. I call on the Minister for Education to move the motion—Kirsty Williams.
Eitem 9 ar yr agenda yw Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Mangre Ysgol a Mangre Sefydliad Addysg Bellach) (Cymru) 2020. Galwaf ar y Gweinidog Addysg i gynnig y cynnig—Kirsty Williams.
Cynnig NNDM7525 Rebecca Evans
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Mangre Ysgol a Mangre Sefydliad Addysg Bellach) (Cymru) 2020 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 11 Rhagfyr 2020.
Motion NNDM7525 Rebecca Evans
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves The Health Protection (Coronavirus Restrictions) (School Premises and Further Education Institution Premises) (Wales) Regulations 2020 laid in the Table Office on 11 December 2020.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. I formally move the motion on the order paper. As I set out last week, following advice from the chief medical officer and Public Health Wales, it was recommended that secondary schools move to remote learning from 14 December until the end of term. As everybody in this Chamber is well aware, rates of transmission are currently increasing, and we are sadly on course to having 2,500 people with coronavirus in hospital by Christmas Day.
While I am delighted with the offer that we were able to make yesterday with regard to asymptomatic testing for schools, and the announcement of a vaccination programme that began last week, these interventions and these processes will take time to take effect. We need to continue to put in place the necessary restrictions to protect the NHS and to save lives.
We recognise, as we did during the firebreak, that it is much more difficult for primary and special school-age children to undertake self-directed learning. That is why we have encouraged primary and special schools to continue to stay open, unless of course there are compelling and clear public health and safety reasons for them not to be able to do so. Having spoken to local education leaders, we are increasingly confident that schools and colleges have the online learning in place to continue to ensure that our young people continue to learn.
However, Deputy Presiding Officer, it is really important for me to state this: this is not an early Christmas break. Critically, our secondary and FE learners should be at home learning at this time. We all need to do what we can do to minimise contact with others, and to make a real difference to the course of this virus and, ultimately, to save lives. I would appeal to the young people of Wales who have seen their education in school disrupted once again to follow this advice.
I also want to be clear that schools are regulated and controlled settings, and there is no new evidence to suggest that schools are no longer safe. The majority of transmission appears to continue to be through community contacts and activities around the school environment, rather than the school environment itself. As we begin vaccinating, we can be rightly optimistic for a better 2021. But, at this time, we have to be cautious, and we must still keep working together to keep Wales safe and to keep our young people learning.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Cynigiaf y cynnig yn ffurfiol ar y papur trefn. Fel y nodais yr wythnos diwethaf, yn dilyn cyngor gan y prif swyddog meddygol ac Iechyd Cyhoeddus Cymru, argymhellwyd bod ysgolion uwchradd yn dechrau dysgu o bell o 14 Rhagfyr tan ddiwedd y tymor. Fel y gŵyr pawb yn y Siambr hon yn dda, mae cyfraddau trosglwyddo yn cynyddu ar hyn o bryd, ac yn anffodus rydym ni ar y trywydd iawn i gael 2,500 o bobl yn yr ysbyty erbyn Dydd Nadolig yn dioddef o'r coronafeirws.
Er fy mod i wrth fy modd gyda'r cynnig yr oeddem yn gallu ei wneud ddoe ynglŷn â phrofi'r rhai asymptomatig mewn ysgolion, a'r cyhoeddiad am raglen frechu a ddechreuodd yr wythnos diwethaf, bydd yr ymyriadau hyn a'r prosesau hyn yn cymryd amser i ddod i rym. Mae angen inni barhau i roi'r cyfyngiadau angenrheidiol ar waith i ddiogelu'r GIG ac i achub bywydau.
Rydym ni yn cydnabod, fel y gwnaethom ni yn ystod y cyfnod atal byr, ei bod hi'n llawer anoddach i blant oedran ysgol gynradd a'r rhai sydd mewn ysgolion arbennig, ddysgu ar eu cymhelliant eu hunain. Dyna pam yr ydym ni wedi annog ysgolion cynradd ac arbennig i barhau i aros ar agor, oni bai, wrth gwrs, fod rhesymau cadarn a chlir dros iechyd a diogelwch y cyhoedd iddyn nhw beidio â gallu gwneud hynny. Ar ôl siarad ag arweinwyr addysg lleol, rydym ni yn fwyfwy hyderus bod gan ysgolion a cholegau y dulliau dysgu ar-lein ar waith i barhau i sicrhau bod ein pobl ifanc yn parhau i ddysgu.
Fodd bynnag, Dirprwy Lywydd, mae'n bwysig iawn imi ddatgan hyn: nid gwyliau Nadolig cynnar yw hwn. Yn hollbwysig, dylai ein disgyblion uwchradd ac addysg bellach fod yn dysgu gartref ar hyn o bryd. Mae angen i bob un ohonom ni wneud yr hyn y gallwn ni ei wneud i leihau cyswllt ag eraill, ac i wneud gwahaniaeth gwirioneddol i hynt y feirws hwn ac, yn y pen draw, i achub bywydau. Byddwn yn apelio ar bobl ifanc Cymru sydd wedi gweld tarfu ar eu haddysg yn yr ysgol unwaith eto i ddilyn y cyngor hwn.
Rwyf hefyd eisiau bod yn glir bod ysgolion yn lleoliadau sy'n cael eu rheoleiddio a'u rheoli, ac nid oes tystiolaeth newydd i awgrymu nad yw ysgolion yn ddiogel mwyach. Mae'n ymddangos bod y rhan fwyaf o'r trosglwyddo yn parhau i fod drwy gysylltiadau a gweithgareddau cymunedol cysylltiedig â'r ysgol, yn hytrach nag amgylchedd yr ysgol ei hun. Wrth i ni ddechrau brechu, gallwn fod yn gadarnhaol iawn ar gyfer gwell 2021. Ond, ar hyn o bryd, mae'n rhaid i ni fod yn ofalus, ac mae'n rhaid i ni barhau i weithio gyda'n gilydd i gadw Cymru'n ddiogel ac i sicrhau fod ein pobl ifanc yn parhau i ddysgu.
Thank you. I call on the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Mick Antoniw.
Diolch. Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfu, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mick Antoniw.
Diolch again, Dirprwy Lywydd. Members will know that these regulations were laid late into the evening last Friday, and they came into force on Monday. We considered the regulations at our meeting yesterday morning, and we are grateful for the work of officials in preparing the necessary regulations and papers. Our report has again been laid before the Senedd to inform this afternoon's debate. Our report contains one technical point, which notes that there appears to be an inconsistency between the English and Welsh texts of the regulations regarding which enabling powers are being used. Our report also contains five merits points, which I will briefly summarise.
The first and second merits points note the Welsh Government's justification for any potential interference with human rights, and that there has been no formal consultation on these regulations. Our third merits point acknowledges that these regulations have been made in response to a public health emergency. We believe that the Welsh Government should, however, provide more detail on who it consulted and when, prior to making these regulations, and we've asked the Government to provide this information. We've also noted that there was no equality impact assessment for the regulations. In this fourth merits point, we've asked the Government to explain what arrangements it has made to publish reports of equality impact assessments, in accordance with the Equality Act 2010 (Statutory Duties) (Wales) Regulations 2011. Finally, in our fifth merits point, we've noted there was no child impact assessment for these regulations, and we've invited the Welsh Government to outline the steps it took to assess the particular impact of these regulations on children. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Diolch eto, Dirprwy Lywydd. Bydd yr Aelodau'n gwybod y cafodd y rheoliadau hyn eu cyflwyno yn hwyr gyda'r nos ddydd Gwener diwethaf, a daethant i rym ddydd Llun. Fe wnaethom ni ystyried y rheoliadau yn ein cyfarfod fore ddoe, ac rydym ni yn ddiolchgar am waith swyddogion yn paratoi'r rheoliadau a'r papurau angenrheidiol. Unwaith eto, mae ein hadroddiad wedi'i gyflwyno gerbron y Senedd i lywio'r ddadl y prynhawn yma. Mae ein hadroddiad yn cynnwys un pwynt technegol, sy'n nodi ei bod hi'n ymddangos bod anghysondeb rhwng testunau Cymraeg a Saesneg y rheoliadau y defnyddir pwerau galluogi mewn cysylltiad â nhw. Mae ein hadroddiad hefyd yn cynnwys pum pwynt o ran rhinweddau, ac fe wnaf i eu crynhoi'n fyr.
Mae pwyntiau o ran rhinweddau un a dau yn nodi cyfiawnhad Llywodraeth Cymru dros unrhyw ymyrraeth bosib â hawliau dynol, ac na fu ymgynghoriad ffurfiol ar y rheoliadau hyn. Mae ein trydydd pwynt o ran rhinweddau yn cydnabod y lluniwyd y rheoliadau hyn mewn ymateb i argyfwng iechyd y cyhoedd. Credwn y dylai Llywodraeth Cymru, fodd bynnag, roi mwy o fanylion am bwy yr ymgynghorodd â nhw a phryd, cyn gwneud y rheoliadau hyn, ac rydym ni wedi gofyn i'r Llywodraeth ddarparu'r wybodaeth hon. Rydym ni hefyd wedi nodi nad oedd asesiad o'r effaith ar gydraddoldeb ar gyfer y rheoliadau. Yn y pedwerydd pwynt o ran rhinweddau, rydym ni wedi gofyn i'r Llywodraeth egluro pa drefniadau y mae wedi'u gwneud i gyhoeddi adroddiadau ar asesiadau o'r effaith ar gydraddoldeb, yn unol â Rheoliadau Deddf Cydraddoldeb 2010 (Dyletswyddau Statudol) (Cymru) 2011. Yn olaf, yn ein pumed pwynt o ran rhinweddau, rydym ni wedi nodi nad oedd asesiad o'r effaith ar blant ar gyfer y rheoliadau hyn, ac rydym ni wedi gwahodd Llywodraeth Cymru i amlinellu'r hyn a wnaeth i asesu effaith benodol y rheoliadau hyn ar blant. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Last week the First Minister said this:
'I want very strongly to endorse today the joint statement made between the Welsh Government and the Welsh Local Government Association, which urges schools to remain open until the last day of term, while recognising that there will be individual sets of circumstances where that will not be possible....The real problem is that we do not have confidence, from the behavioural evidence, that if children are not in school, that they would simply be being kept at home and kept away from the contacts that would otherwise create greater risk. The fear is that children who are not in school will be in even riskier environments.'
'If I thought that those young people would genuinely be at home, genuinely self-isolating, genuinely creating that period before Christmas to keep them safe, I'd be attracted to the idea. I'm afraid the risks are that that simply wouldn't happen, that those children would be doing riskier things than they would in school. Better for them to be in school.'
In saying this, the First Minister and the WLGA support the long-held views of the children's commissioner and, indeed, this Senedd—better for them to be in school. Even in the firebreak, schools were open for children up to year 8. Now, I will recognise that incidence and transmission rates in parts of Wales are very worrying and that figures associated with some secondary schools are also worrying. But 'associated with' and 'responsible for' are different things, and we have not yet seen published evidence that says that they are the same thing. I'm yet to see the evidence that says that the risk within—and I mean within—the confines of secondary schools justifies their blanket closure. Indeed, we've seen the introduction of mandatory face coverings on every part of the estate, except classrooms, to minimise that risk further. The health board briefings refer to behaviour outside the school gate, and, as we've heard in this Chamber, and, indeed, the Minister's opening remarks, that it's between households that presents more of a problem.
And now secondary pupils will be at a greater temptation to do, as the First Minister said, those riskier things than they would have in school, not least because many of them will be old enough to be unsupervised at home. But, for those younger secondary school pupils who really shouldn't be at home alone, the chances that their working parents won't be able to take time off to provide that care is real, because they are no longer considered key workers, and I'd be keen to understand, from the Minister, why that's the case.
I'm also unhappy about these regulations because they fail to compel primary schools to stay open. I understand that the legal default position, if you like, is that they should stay open anyway, but the regulations are quite plain as to the consequences of secondary schools disobeying the law. So, why not the same for primary schools in regulations? Because instead, we have local authorities flouting, once again, the education Minister's authority. Now, I absolutely understand the need for the teaching unions to consider the safety and the working conditions for their members—of course I do—but I hope they understand that they have overplayed their hands on this one.
The local authorities themselves also need to be in the spotlight, because where's their backbone on this? Rolling over the Minister yet again, what do they think this does to her authority, especially when they, through the WLGA, just a week ago, urged the very opposite of what they're doing now? Minister, we have different views on a lot of things, but this lack of respect for your office should concern all of us, because this has now happened twice on the issue of school closures, and it's almost as if the local authorities are goading us into taking away their responsibility for education.
In the meantime, I really would like to thank pupils, parents and school staff for their continued hard work in all this confusion, and wish them a merry and hopefully peaceful Christmas. Thank you.
Yr wythnos diwethaf dywedodd y Prif Weinidog:
'yr wyf i eisiau cymeradwyo yn gryf iawn heddiw y datganiad ar y cyd a wnaed rhwng Llywodraeth Cymru a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, sy'n annog ysgolion i aros ar agor tan ddiwrnod olaf y tymor, gan gydnabod y bydd cyfresi unigol o amgylchiadau lle na fydd hynny'n bosibl.... Y broblem wirioneddol yw nad oes gennym ni ffydd, o'r dystiolaeth ymddygiadol, os nad yw plant yn yr ysgol, y bydden nhw'n cael eu cadw gartref a'u cadw i ffwrdd o'r cysylltiadau a fyddai fel arall yn creu mwy o risg. Yr ofn yw y bydd plant nad ydyn nhw yn yr ysgol mewn amgylcheddau mwy peryglus fyth.'
'Pe byddwn i'n meddwl y byddai'r bobl ifanc hynny wir yn aros gartref, wir yn hunanynysu, wir yn creu'r cyfnod hwnnw cyn y Nadolig i'w cadw'n ddiogel, byddwn i'n cael fy nenu at y syniad. Rwy'n ofni mai'r risgiau yw na fyddai hynny yn digwydd, y byddai'r plant hynny yn gwneud pethau mwy peryglus nag y bydden nhw yn yr ysgol. Mae'n well iddyn nhw fod yn yr ysgol.'
Wrth ddweud hyn, mae'r Prif Weinidog a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn cefnogi'r hyn a fu yn farn y comisiynydd plant ac, yn wir, y Senedd hon, ers cryn amser—gwell iddyn nhw fod yn yr ysgol. Hyd yn oed yn y cyfnod atal byr, roedd ysgolion ar agor i blant hyd at flwyddyn 8. Nawr, rwy'n cydnabod bod cyfraddau achosion a throsglwyddo mewn rhannau o Gymru yn peri pryder mawr a bod ffigurau sy'n gysylltiedig â rhai ysgolion uwchradd hefyd yn peri pryder. Ond mae 'cysylltiedig â' a 'chyfrifol am' yn bethau gwahanol, ac nid ydym ni eto wedi gweld tystiolaeth gyhoeddedig sy'n dweud eu bod yr un peth. Nid wyf eto wedi gweld y dystiolaeth sy'n dweud bod y risg o fewn—ac rwyf yn golygu o fewn—terfynau ysgolion uwchradd yn cyfiawnhau eu cau i gyd. Yn wir, rydym ni wedi gweld cyflwyno gorchuddion wyneb gorfodol ym mhob rhan o'r ysgol, ac eithrio ystafelloedd dosbarth, i leihau'r risg honno ymhellach. Mae briffiau'r byrddau iechyd yn cyfeirio at ymddygiad y tu allan i giât yr ysgol, ac, fel y clywsom ni yn y Siambr hon, ac, yn wir, yn sylwadau agoriadol y Gweinidog, mai trosglwyddo rhwng aelwydydd sy'n cyflwyno mwy o broblem.
A nawr bydd disgyblion uwchradd yn wynebu mwy o demtasiwn, fel y dywedodd y Prif Weinidog, i wneud y pethau mwy peryglus hynny na fydden nhw wedi eu gwneud yn yr ysgol, yn bennaf oherwydd y bydd llawer ohonyn nhw yn ddigon hen i fod heb oruchwyliaeth gartref. Ond, i'r disgyblion ysgol uwchradd iau hynny na ddylen nhw fod gartref ar eu pennau eu hunain, mae'r posibilrwydd na fydd eu rhieni sy'n gweithio yn gallu cymryd amser o'u gwaith i ddarparu'r gofal hwnnw'n un gwirioneddol, gan na chânt bellach eu hystyried yn weithwyr allweddol, a byddwn yn awyddus i ddeall, gan y Gweinidog, pam y mae hynny'n wir.
Rwyf hefyd yn anhapus ynglŷn â'r rheoliadau hyn oherwydd nad ydyn nhw'n cymell ysgolion cynradd i aros ar agor. Deallaf mai'r sefyllfa ddiofyn gyfreithiol, os mynnwch chi, yw y dylen nhw aros ar agor beth bynnag, ond mae'r rheoliadau'n eithaf clir o ran canlyniadau ysgolion uwchradd yn anufuddhau i'r gyfraith. Felly, pam nad yw'r un peth yn wir ar gyfer rheoliadau ysgolion cynradd? Oherwydd yn lle hynny, mae gennym ni awdurdodau lleol sy'n diystyru, unwaith eto, awdurdod y Gweinidog addysg. Nawr, rwy'n deall yn llwyr yr angen i undebau'r athrawon ystyried diogelwch ac amodau gwaith eu haelodau—wrth gwrs fy mod i—ond gobeithiaf eu bod yn deall eu bod wedi mynd yn rhy bell yn hyn o beth.
Mae angen dal sylw ar yr awdurdodau lleol eu hunain hefyd, oherwydd ble mae eu hasgwrn cefn yn hyn o beth? Yn diystyru'r Gweinidog eto, beth yn eu barn nhw y mae hyn yn ei wneud i'w hawdurdod, yn enwedig pan yr oedden nhw, drwy Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, wythnos yn ôl, yn annog y gwrthwyneb i'r hyn y maen nhw yn ei wneud nawr? Gweinidog, mae gennym ni safbwyntiau gwahanol ar lawer o bethau, ond dylai'r diffyg parch hwn i'ch swyddogaeth beri pryder i bob un ohonom ni, oherwydd mae hyn bellach wedi digwydd ddwywaith ar fater cau ysgolion, ac mae bron fel petai'r awdurdodau lleol yn ein pryfocio i ddileu eu cyfrifoldeb dros addysg.
Yn y cyfamser, hoffwn ddiolch yn fawr i ddisgyblion, rhieni a staff yr ysgol am eu gwaith caled parhaus yn yr holl ddryswch hwn, a dymuno Nadolig llawen a, gobeithio, heddychlon iddyn nhw. Diolch.
Fe fydd Plaid Cymru yn pleidleisio o blaid y rheoliadau yma. Dwi'n credu y gellid bod wedi cymryd y penderfyniad i gau'r ysgolion uwchradd yn gynt, oherwydd yr hyn oedd wedi cael ei amlinellu gan y gell cyngor technegol ar 3 Rhagfyr, ond yn hytrach, mi wnaeth y Gweinidog ddisgwyl tan i'r prif swyddog meddygol orchymyn, mwy neu lai, fod angen i hyn ddigwydd, ac mae hynny wedi creu problemau.
Dwi'n credu y dylid bod wedi creu darpariaeth ar safle'r ysgol ar gyfer plant o deuluoedd sydd yn methu, neu'n methu fforddio trefnu gofal plant, hynny yw ar gyfer y plant iau yn yr ysgol uwchradd, yn enwedig efo cyn lleied o rybudd i deuluoedd bod yr ysgolion yn cau. Mae'r penderfyniad hwyr yn y dydd wedi creu llu o broblemau, ac mewn sawl achos, nain a thaid sy'n gorfod helpu, ac felly maen nhw eu hunain yn rhoi eu hunain mewn sefyllfa beryglus o ddal y feirws o bosibl. I lawer o bobl, does yna ddim dewis ond cario ymlaen i weithio a dibynnu ar deulu oedrannus i helpu, neu adael y plant eu hunain ac, yn glir, dydy hynny ddim yn sefyllfa dderbyniol. Felly, mi fyddai darpariaeth ar eu cyfer nhw, ar gyfer y teuluoedd hynny sydd yn methu trefnu gofal plant wythnos yma, wedi bod yn gam i'r cyfeiriad cywir, dwi'n credu.
Dwi'n parhau i fod yn bryderus iawn am y bwlch digidol. Fel mae'r BBC a Chomisiynydd Plant Cymru wedi'i ganfod, mae yna blant yn parhau i fod heb liniaduron; maen nhw yn ceisio cael mynediad at eu haddysg drwy beiriannau gemau, drwy Xboxes neu drwy ffonau symudol. Mae yna blant sy'n disgyn drwy'r rhwyd, ac er bod y Gweinidog yn teimlo bod y sefyllfa dan reolaeth, ddim dyna'r darlun sydd yn dod drwodd i mi drwy'r gwaith sydd yn cael ei gyfeirio ataf fi drwy waith achos ac yn y blaen. Ac felly, dyna pam mae Plaid Cymru yn galw am sefydlu cofrestr genedlaethol ar gyfer cadw trac o bwy sydd â chyfarpar digidol a phwy sydd efo'r cysylltedd band-eang, er mwyn wedyn medru darparu'r adnoddau ychwanegol rheini fel bod angen.
Yn olaf, yn sgil yr holl amharu ar addysg sydd wedi bod yn digwydd rŵan ers mis Mawrth, dwi yn galw ar y Llywodraeth i gyhoeddi eu cynlluniau addysgol ôl-COVID yn fuan yn y flwyddyn newydd, a chyhoeddi sut maen nhw'n mynd i'w gweithredu nhw, a pha adnoddau ychwanegol fydd ar gael i ysgolion. Mi fydd angen ymdrech enfawr i gefnogi'n plant a'n pobl ifanc ni efo'u haddysg a'u lles meddyliol; mae angen hynny rŵan, ond mi fydd angen hynny am fisoedd, os nad blynyddoedd, i ddod, a gorau po gynted y cawn ni weld cynlluniau ar gyfer y cyfnod nesaf, a chraffu arnyn nhw yn adeiladol o'r meinciau cefn. Dwi'n awyddus iawn i gefnogi'r broses honno. Diolch.
Plaid Cymru will vote in favour of these regulations. I believe that the decision to close secondary schools could have been taken earlier because of the details that had been outlined by the technical advisory cell on 3 December, but the Minister chose to wait until the chief medical officer virtually ordered that this needed to happen, and that has created problems.
I believe that provision should have been put in place on school sites for children of families who can't, or can't afford to arrange child care for the younger secondary school pupils, particularly with so little warning or notice for families that schools were to close. This decision taken late in the day has created a whole host of problems, and in very many cases, it's grandparents who have to help out, and therefore they are putting themselves at risk of possibly catching the virus. Now, for many people, there is no choice but to carry on working, and to rely on older family members to help, or to leave the children home alone, and that, clearly, isn't acceptable either. So, provision for them, for those families who can't arrange childcare this week, would have been a step in the right direction, in my view.
I continue to be very concerned about the digital divide. As the BBC and the Children's Commissioner for Wales have found, there are children who still don't have laptops; they are trying to access education through gaming machines, Xboxes or mobile phones. There are children who are slipping through the net, and although the Minister feels the situation is under control, that isn't the picture that is emerging for me through the work referred to me as casework and so on. That's why Plaid Cymru is calling for the establishment of a national register for tracking who has digital equipment and who has broadband connectivity, so that we can then provide the additional resources as is required.
Finally, in light of all of the disruption to education that has been happening now since March, I do call on the Government to publish its post-COVID education plans early in the new year, and to announce how they will be implemented, and what additional resources will be made available to schools. A huge effort will be required to support our children and young people through their education and with their mental health and well-being; that's required now, but it'll be required for months, if not years, to come, and the sooner we can see the plans for the ensuing period the better, so that we can scrutinise them constructively from the back benches. I'm very eager to support that process. Thank you.
Thank you. No Members have requested to make any more interventions, therefore I'll call on the Minister for Education to reply to the debate. Kirsty Williams.
Diolch. Nid oes yr un Aelod wedi gofyn am gael gwneud rhagor o ymyriadau, felly galwaf ar y Gweinidog Addysg i ymateb i'r ddadl. Kirsty Williams.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. Can I thank the Members for their contributions to the debate this afternoon? With regard to the comments made by Mick Antoniw, the Welsh Government agrees that there is an inconsistency between the enabling powers cited in the Welsh and the English texts—in section 45(3)(c) it is cited in the Welsh text, and in 45(3) in the English text. This is a typographical error in the English text, which does not affect the validity of the regulations.
With regard to consultation, it is the case that no formal consultation was possible, given the emergency situation we found ourselves in, although within an hour of receiving the advice from the chief medical officer, we were able to meet with officials from the WLGA, and subsequently with ADEW to discuss the situation that we were in, and there were no objections from either. We have previously discussed, from our learnings on the firebreak situation, some of the issues that we need to be cognisant of, with a special regard to the education of vulnerable learners, and we have sought to give flexibility to ensure that those vulnerable learners can be catered for in their high school or FE colleges during this week.
Moving to the points that were made by Suzy Davies. You're absolutely right: there is a balance of risks and rewards that have to be examined during these times, and displacement activity of children outside of a regulated setting is a source of concern to me, but those balance of risks change, and they change quickly. It was with great regret that I received the advice from the chief medical officer and Public Health Wales, but, having received such advice, it is incumbent upon me to act upon it. As I said, the announcement was made within hours of that advice being received. We simply could not have moved any faster. I appreciate that that comes late in the day, but my priority throughout this has been trying to keep children in face-to-face learning for as long as we possibly can do that. And, clearly, because of the impact on children's rights, there has to be a pressing public health need to deny them of their right to face-to-face learning, and, in the absence of advice from the CMO and Public Health Wales, I'm not about to deny them those rights, unless we find ourselves in an emergency situation, and I would not have had that advice previously to that. But it does mean that decisions are, indeed, taken late in the day.
Both Siân Gwenllian and Suzy Davies raised the issue of childcare. Can I be absolutely clear, we have not asked schools or education to provide childcare since the Whitsun half term. We did not ask schools to provide childcare during the summer holiday or in the half term holiday. But, clearly, one of the issues that educators feel most proud about is that, whilst they are carrying out face-to-face teaching, that is allowing our key workers, including members of our health and social care staff, to get on with their jobs. And I know that many teachers feel very proud of the role that they are playing on the front line to allow other front-line workers to carry on caring and looking after all of us. But let's be very clear: we're not asking them to provide childcare; we're asking them to provide a due education. But, clearly, there is a knock-on effect to families, and I regret that. I really, really do.
Siân Gwenllian also talked about the issue of a digital divide. We have made significant progress. The success of the Welsh Government in this regard has been noted by independent educational think tanks outside of Wales. But, clearly, we always need to do more. That's why we have set up a group with ADEW to understand what the remaining barriers are to supporting a distanced, digital and blended learning approach.
I meet with headteachers every week. Today, I met with the acting primary head of St Illtyd's in Blaenau Gwent, and she was happy to confirm to me that every single family that had requested IT support, whether that be with connectivity or with a digital device, has been given that support that is necessary. And we are working closely with local education authorities to identify schools that have not been in that fortunate position.
I can confirm that new IT equipment and devices are being sent out to schools on a regular basis and, by February, we anticipate that we will have provided 133,000 new pieces of equipment to Welsh schools to address these concerns. Unfortunately, the world and his wife are trying to get hold of IT equipment at the moment, and I acknowledge that there have been some delays in satisfying some schools' orders, but we are working, as quickly as we can, to address that, and, as I said, by February, I'm confident that we will have been able to source 133,000 new, additional devices for schools to ensure that, where we, unfortunately, have to take these decisions, pupils can keep on learning.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. A gaf i ddiolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau i'r ddadl y prynhawn yma? O ran y sylwadau a wnaed gan Mick Antoniw, mae Llywodraeth Cymru yn cytuno bod anghysondeb rhwng y pwerau galluogi a nodwyd yn y testun Cymraeg a'r testun Saesneg—cyfeirir atynt yn adran 45(3)(c) yn y testun Cymraeg, ac yn 45(3) yn y testun Saesneg. Gwall teipograffyddol yw hwn yn y testun Saesneg, nad yw'n effeithio ar ddilysrwydd y rheoliadau.
O ran ymgynghori, mae'n wir nad oedd unrhyw ymgynghoriad ffurfiol yn bosib, o ystyried y sefyllfa frys y cawsom ein hunain ynddi, er ein bod, o fewn awr i gael y cyngor gan y prif swyddog meddygol, wedi gallu cyfarfod â swyddogion o Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, ac wedyn gyda Chymdeithas Cyfarwyddwyr Addysg Cymru i drafod y sefyllfa yr oeddem ni ynddi, ac nid oedd gwrthwynebiad gan y naill na'r llall. Rydym ni wedi trafod o'r blaen, o'r hyn yr ydym ni wedi ei ddysgu o'r cyfnod atal byr, rhai o'r materion y mae angen inni fod yn ymwybodol ohonyn nhw, gan roi sylw arbennig i addysg dysgwyr sy'n agored i niwed, ac rydym ni wedi ceisio rhoi hyblygrwydd i sicrhau y gellir darparu ar gyfer y dysgwyr hynny sy'n agored i niwed yn eu hysgol uwchradd neu golegau addysg bellach yn ystod yr wythnos hon.
Gan droi at y sylwadau a wnaeth Suzy Davies. Rydych chi yn llygad eich lle: mae cydbwysedd o agweddau negyddol a chadarnhaol y mae'n rhaid eu harchwilio yn ystod yr adegau hyn, ac mae gweithgarwch dadleoli plant y tu allan i leoliad a reoleiddir yn destun pryder i mi, ond mae'r cydbwysedd risgiau hynny'n newid, ac maen nhw'n newid yn gyflym. Roedd hi'n ofid mawr imi gael y cyngor gan y prif swyddog meddygol ac Iechyd Cyhoeddus Cymru, ond, ar ôl cael cyngor o'r fath, mae'n ddyletswydd arnaf weithredu arno. Fel y dywedais, gwnaethpwyd y cyhoeddiad o fewn oriau i gael y cyngor hwnnw. Ni allem ni fod wedi gweithredu yn gyflymach. Sylweddolaf y digwyddodd hynny ar fyrder, ond fy mlaenoriaeth drwy gydol hyn fu ceisio sicrhau bod plant yn dysgu wyneb yn wyneb cyhyd ag y gallwn ni wneud hynny. Ac, yn amlwg, oherwydd yr effaith ar hawliau plant, rhaid cael angen dybryd o ran iechyd y cyhoedd i warafun iddyn nhw eu hawl i ddysgu wyneb yn wyneb, ac, yn absenoldeb cyngor gan y Prif Swyddog Meddygol ac Iechyd Cyhoeddus Cymru, nid wyf ar fin gwadu'r hawliau hynny iddyn nhw, oni bai ein bod mewn sefyllfa frys, ac ni fyddwn wedi cael y cyngor hwnnw cyn hynny. Ond mae'n golygu y gwneir penderfyniadau, yn wir, ar fyrder
Cododd Siân Gwenllian a Suzy Davies fater gofal plant. A gaf i fod yn gwbl glir, nid ydym ni wedi gofyn i ysgolion nac addysg ddarparu gofal plant ers hanner tymor y Sulgwyn. Ni wnaethom ni ofyn i ysgolion ddarparu gofal plant yn ystod gwyliau'r haf nac yn ystod y gwyliau hanner tymor. Ond, yn amlwg, un o'r materion y mae addysgwyr yn teimlo fwyaf balch yn ei gylch yw, wrth iddyn nhw barhau i ddysgu wyneb yn wyneb, mae hynny'n caniatáu i'n gweithwyr allweddol, gan gynnwys aelodau o'n staff iechyd a gofal cymdeithasol, fwrw ymlaen â'u swyddi. Ac fe wn i fod llawer o athrawon yn teimlo'n falch iawn o'u swyddogaeth ar flaen y gad i ganiatáu i weithwyr rheng flaen eraill barhau i ofalu am bob un ohonom ni a'n diogelu. Ond gadewch i ni fod yn gwbl glir: nid ydym ni yn gofyn iddyn nhw ddarparu gofal plant; rydym ni'n gofyn iddyn nhw ddarparu addysg briodol. Ond, yn amlwg, mae hyn yn effeithio ar deuluoedd, ac rwy'n gresynu at hynny. Rwyf wirioneddol yn gresynu.
Soniodd Siân Gwenllian hefyd am fater rhaniad digidol. Rydym ni wedi gwneud cynnydd sylweddol. Mae llwyddiant Llywodraeth Cymru yn hyn o beth wedi'i nodi gan felinau trafod addysgol annibynnol y tu allan i Gymru. Ond, yn amlwg, mae angen i ni wneud mwy bob amser. Dyna pam yr ydym ni wedi sefydlu grŵp gyda Chymdeithas Cyfarwyddwyr Addysg Cymru i ddeall beth sy'n ein rhwystro o hyd rhag cefnogi dull dysgu o bell, digidol a chyfunol.
Rwy'n cwrdd â phenaethiaid bob wythnos. Heddiw, cyfarfûm â phennaeth dros dro ysgol gynradd Illtyd Sant ym Mlaenau Gwent, ac roedd hi'n fodlon cadarnhau wrthyf fod pob un teulu a oedd wedi gofyn am gymorth TG, boed hynny gyda chysylltedd neu gyda dyfais ddigidol, wedi cael y gefnogaeth honno sy'n angenrheidiol. Ac rydym ni'n gweithio'n agos gydag awdurdodau addysg lleol i nodi ysgolion nad ydyn nhw wedi bod yn y sefyllfa ffodus honno.
Gallaf gadarnhau bod offer a dyfeisiau TG newydd yn cael eu hanfon i ysgolion yn rheolaidd ac, erbyn mis Chwefror, rhagwelwn y byddwn wedi darparu 133,000 o ddarnau newydd o offer i ysgolion Cymru i fynd i'r afael â'r pryderon hyn. Yn anffodus, mae pawb yn ddiwahân yn ceisio cael gafael ar offer TG ar hyn o bryd, ac rwy'n cydnabod y bu rhywfaint o oedi wrth ddarparu archebion rhai ysgolion, ond rydym ni yn gweithio, cyn gynted ag y gallwn ni, i fynd i'r afael â hynny, ac, fel y dywedais, erbyn mis Chwefror, rwy'n ffyddiog y byddwn ni wedi gallu dod o hyd i 133,000 o ddyfeisiau ychwanegol i ysgolion i sicrhau, lle mae'n rhaid i ni, yn anffodus, wneud y penderfyniadau hyn, y gall disgyblion barhau i ddysgu.
Could I ask the Minister to wind up, please?
A gaf i ofyn i'r Gweinidog ddirwyn i ben, os gwelwch yn dda?
Certainly. With regards to primary schools, we have to recognise—I have to recognise—that the responsibility for primary schools lies with individual governing bodies, advised by their local authorities. Welsh Government's advice has been clear that primary education should continue to the end of term, and I'm very grateful for all teachers who have worked incredibly hard over this academic term. It has been relentlessly challenging and difficult, and I'm grateful for their efforts. Thank you.
Wrth gwrs. O ran ysgolion cynradd, mae'n rhaid i ni gydnabod—mae'n rhaid i mi gydnabod—mai cyrff llywodraethu unigol sy'n gyfrifol am ysgolion cynradd, wedi'u cynghori gan eu hawdurdodau lleol. Mae cyngor Llywodraeth Cymru wedi bod yn glir y dylai addysg gynradd barhau hyd at ddiwedd y tymor, ac rwy'n ddiolchgar iawn i'r holl athrawon sydd wedi gweithio'n eithriadol o galed dros y tymor academaidd hwn. Mae wedi bod yn affwysol o heriol ac yn anodd, ac rwy'n ddiolchgar am eu hymdrechion. Diolch.
Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] Therefore, we defer voting under this item until voting time.
Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriwn bleidleisio o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Item 10 on the agenda this afternoon is the Food and Feed Hygiene and Safety (Miscellaneous Amendments and Saving Provision) (Wales) (EU Exit) Regulations 2020, and I call on the Minister for Mental Health, Well-being and Welsh Language to move the motion, Eluned Morgan.
Eitem 10 ar yr agenda y prynhawn yma yw Rheoliadau Hylendid a Diogelwch Bwyd a Bwyd Anifeiliaid (Diwygiadau Amrywiol a Darpariaeth Arbed) (Cymru) (Ymadael â'r UE) 2020, a galwaf ar y Gweinidog Iechyd Meddwl, Llesiant a'r Gymraeg i gynnig y cynnig, Eluned Morgan.
Cynnig NDM7509 Rebecca Evans
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Hylendid a Diogelwch Bwyd a Bwyd Anifeiliaid (Diwygiadau Amrywiol a Darpariaeth Arbed) (Cymru) (Ymadael â’r UE) 2020 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 24 Tachwedd 2020.
Motion NDM7509 Rebecca Evans
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Food and Feed Hygiene and Safety (Miscellaneous Amendments and Saving Provision) (Wales) (EU Exit) Regulations 2020 are made in accordance with the draft laid in the Table Office on 24 November 2020.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Dwi eisiau cyflwyno'r cynnig. Mae'r rheoliadau hyn ŷn ni'n trafod heddiw yn gwneud newidiadau angenrheidiol i ddeddfwriaeth ddomestig sy'n berthnasol yng Nghymru ar hylendid a diogelwch bwyd a bwyd anifeiliaid a hefyd ar safonau, cyfansoddiad a labeli bwyd. Mae yna dri prif bwrpas i'r newidiadau hyn: yn gyntaf, sicrhau bod ystod o ddarpariaethau yn neddfwriaeth ddomestig Cymru yn adlewyrchu protocol Gogledd Iwerddon; yn ail, cywiro diffygion sy'n weddill sy'n deillio o'r Deyrnas Unedig yn ymadael â'r Undeb Ewropeaidd; ac yn drydydd, cyfrif am unrhyw newidiadau diweddar a wnaed i gyfraith yr Undeb Ewropeaidd ŷn ni eisiau cadw.
Bydd hyn yn sicrhau bod rhwymedigaethau Cymru o dan brotocol Gogledd Iwerddon yn cael eu cyflawni, a hefyd bod deddfwriaeth Cymru sy'n gweithredu nawr a'r gyfraith uniongyrchol o'r Undeb Ewropeaidd ŷn ni eisiau ei chadw yn parhau i weithio'n effeithiol yn dilyn diwedd y cyfnod pontio. Blaenoriaeth Llywodraeth Cymru yw cynnal safonau uchel o ran diogelwch bwyd a diogelu defnyddwyr, a ni'n mwynhau yn y wlad yma safonau uchel iawn. Felly, dwi eisiau bod yn glir, dyw'r offeryn hwn ŷn ni'n ei gyflwyno heddiw ddim am lacio ar y drefn gyfreithiol gadarn bresennol sydd gyda ni yng Nghymru ar hyn o bryd. Mae'r newidiadau a gynigir gan y rheoliadau hyn yn angenrheidiol i sicrhau gweithrediad parhaus i'r llyfr statud yng Nghymru yn dilyn diwedd y cyfnod pontio ac yn darparu cyfnod pontio esmwyth i fusnesau.
Yn olaf, os cymeradwyir y rheoliadau hyn, bydd Rhan 1 a Rhan 2 y rheoliadau hyn yn dod i rym ar unwaith, cyn diwedd y cyfnod pontio, a bydd Rhannau 3 a 4 yn dod i rym ar ddiwedd y cyfnod pontio. Bydd y rheoliadau hyn yn cefnogi cyfnod pontio esmwyth i fusnesau, a byddant yn sicrhau bod y safonau uchel o ran bwyd a bwyd anifeiliaid a diogelu defnyddwyr rŷn ni'n eu mwynhau ar hyn o bryd yn cael eu cynnal i'r dyfodol. Diolch.
Thank you, Dirprwy Lywydd. I move the motion. These regulations that we're discussing today make necessary changes to domestic legislation that applies to Wales on food hygiene and food compositional standards, on feed, and also labelling and the composition and standard of food. There are three main purposes to these changes: first of all, to ensure that a range of provision in Welsh domestic law reflects the Northern Ireland protocol; secondly, to address deficiencies in Welsh domestic legislation arising from EU exit; and thirdly, to account for any recent changes made to EU law that we wish to retain.
This will ensure that Welsh obligations under the Northern Ireland protocol will be delivered, and also that Welsh legislation already in place that we want to retain directly from the EU will continue to work effectively, following the end of the transition period. The Welsh Government's priority is to maintain high standards in terms of food safety and to safeguard consumers, and in this country, we enjoy very high standards. So, I want to be clear, this instrument that we're bringing forward today will not relax the robust legal situation here in Wales at present. The changes proposed through these regulations are necessary to ensure the ongoing operation of the statute book in Wales following the end of the transition period, and also to provide a smooth transition for businesses.
Finally, if these regulations are approved, Parts 1 and 2 of the regulations will come into force immediately, before the end of the transition period, and Parts 3 and 4 will come into force at the end of the transition period. These regulations will support a smooth transition for businesses, they will ensure that the high standards in terms of food and feed and safeguarding consumers that we currently enjoy will be maintained for the future. Thank you.
Thank you. I have no speakers in this debate. Therefore, the proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Nid oes gennyf siaradwyr yn y ddadl hon. Felly, y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Item 11 on our agenda is the Regulation and Inspection of Social Care (Qualifications) (Wales) (Amendment) (EU Exit) Regulations 2020, and I call on the Deputy Minister for Health and Social Services to move the motion, Julie Morgan.
Eitem 11 ar ein hagenda yw Rheoliadau Rheoleiddio ac Arolygu Gofal Cymdeithasol (Cymwysterau) (Cymru) (Diwygio) (Ymadael â'r UE) 2020, a galwaf ar y Dirprwy Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i gynnig y cynnig, Julie Morgan.
Cynnig NDM7508 Rebecca Evans
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Rheoleiddio ac Arolygu Gofal Cymdeithasol (Cymwysterau) (Cymru) (Diwygio) (Ymadael â’r UE) 2020 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 24 Tachwedd 2020.
Motion NDM7508 Rebecca Evans
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Regulation and Inspection of Social Care (Qualifications) (Wales) (Amendment) (EU Exit) Regulations 2020 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 24 November 2020.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Deputy Presiding Officer, and I move the motion. The instrument makes further amendments to and additional transitional modifications to the application of the Regulation and Inspection of Social Care (Wales) Act 2016 to take account of the agreements made between the United Kingdom and the Swiss confederation and the EEA-EFTA countries on citizens' rights, following the UK's withdrawal from the EU insofar as those agreements relate to the mutual recognition of professional qualifications and the provision of temporary and occasional social care services in Wales.
The regulations are needed to amend the Regulation and Inspection of Social Care (Qualifications) (Wales) (Amendment) (EU Exit) Regulations 2019 SI 2019/761 (W. 144), the principal regulations, before they come into force on IP completion day to make additional transitional provision required as a result of the United Kingdom's agreement with Switzerland and the EEA-EFTA countries.
The amendments made by these regulations mirror the effect of the UK Government's changes to its analogous legislation. They add an additional transitional provision to the principal regulations arising from both agreements, some of which affect all four EFTA states, such as mandatory co-operation required by regulators.
The additional transitional provision arising from the Swiss agreement includes an extended period to apply for a recognition decision under the pre-exit rules and an extended period in which social workers and social care managers can continue to rely on the pre-exit recognition of professional qualification arrangements to provide temporary and occasional services in Wales. The regulations also correct minor typographical errors in the principal regulations. Diolch yn fawr.
Diolch, Dirprwy Lywydd, ac rwy'n cynnig y cynnig. Mae'r offeryn yn gwneud diwygiadau pellach ac addasiadau trosiannol ychwanegol i Ddeddf Rheoleiddio ac Arolygu Gofal Cymdeithasol (Cymru) 2016 er mwyn ystyried y cytundebau a wnaed rhwng y Deyrnas Unedig a chydffederasiwn y Swistir a gwledydd yr AAE-EFTA ar hawliau dinasyddion, ar ôl i'r DU ymadael â'r UE i'r graddau y mae'r cytundebau hynny'n ymwneud â chydnabyddiaeth gilyddol o gymwysterau proffesiynol a darparu gwasanaethau gofal cymdeithasol dros dro ac achlysurol yng Nghymru.
Mae angen y rheoliadau i ddiwygio Rheoliadau Rheoleiddio ac Arolygu Gofal Cymdeithasol (Cymwysterau) (Cymru) (Diwygio) (Ymadael â'r UE) 2019 OS 2019/761 (Cy. 144), y prif reoliadau, cyn iddyn nhw ddod i rym ar ddiwrnod cwblhau'r cyfnod gweithredu i wneud darpariaeth drosiannol ychwanegol sy'n ofynnol o ganlyniad i gytundeb y Deyrnas Unedig â'r Swistir a gwledydd yr AEE-EFTA.
Mae'r diwygiadau a wneir gan y rheoliadau hyn yn adlewyrchu effaith newidiadau Llywodraeth y DU i'w deddfwriaeth gyfatebol. Maen nhw'n ychwanegu darpariaeth drosiannol ychwanegol at y prif reoliadau sy'n deillio o'r ddau gytundeb, y mae rhai ohonyn nhw'n effeithio ar bob un o bedair gwladwriaeth yr EFTA, megis cydweithredu gorfodol sy'n ofynnol gan reoleiddwyr.
Mae'r ddarpariaeth drosiannol ychwanegol sy'n deillio o gytundeb y Swistir yn cynnwys cyfnod estynedig i wneud cais am benderfyniad cydnabod o dan y rheolau cyn ymadael a chyfnod estynedig lle gall gweithwyr cymdeithasol a rheolwyr gofal cymdeithasol barhau i ddibynnu ar y gydnabyddiaeth sydd i drefniadau cymwysterau proffesiynol yn y cyfnod cyn ymadael er mwyn darparu gwasanaethau dros dro ac achlysurol yng Nghymru. Mae'r rheoliadau hefyd yn cywiro mân wallau teipograffyddol yn y prif reoliadau. Diolch yn fawr.
Thank you. Again, there are no speakers. Therefore, the proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Unwaith eto, nid oes siaradwyr. Felly, y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Item 12 is the Plant Health (Amendment etc.) (Wales) (EU Exit) Regulations 2020, and I call on the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs to move the motion—Lesley Griffiths.
Eitem 12 yw Rheoliadau Iechyd Planhigion (Diwygio etc.) (Cymru) (Ymadael â'r UE) 2020, a galwaf ar Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig i gynnig y cynnig—Lesley Griffiths.
Cynnig NDM7507 Rebecca Evans
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Iechyd Planhigion (Diwygio etc.) (Cymru) (Ymadael â’r UE) 2020 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 24 Tachwedd 2020.
Motion NDM7507 Rebecca Evans
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Plant Health (Amendment etc.) (Wales) (EU Exit) Regulations 2020 are made in accordance with the draft laid in the Table Office on 24 November 2020.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Deputy Presiding Officer, and I move the motion. These amending regulations impact on three pieces of Welsh legislation: the Plant Health etc. (Fees) (Wales) Regulations 2018, the Official Controls (Plant Health and Genetically Modified Organisms) (Wales) Regulations 2020, and the Plant Health (Amendment) (Wales) (EU Exit) Regulations 2019.
Part 2 rectifies deficiencies in retained EU law that would prevent the Welsh Ministers from being able to deliver workable legislation on plant health. If approved, the regulations will be made in exercise of powers under the European Union (Withdrawal) Act 2018 to correct these deficiencies. The operability amendments contained in these regulations contribute to the creation of a single market, covering GB and the Crown dependencies. The EU will become a third country and, as a result, be subject to third country import controls. The current policy of risk-based plant health controls applied under EU legislation will continue. However, the regime will now focus on risks to GB rather than risks to the EU. Plant health controls on material imported from other third countries will continue to be applied. Internal controls will also continue to apply to movement of goods within the GB internal market.
Part 3 revokes the Plant Health (Amendment) (Wales) (EU Exit) Regulations 2019, elements of which correct legislation that has since been revoked. Diolch.
Diolch, Dirprwy Lywydd, ac rwy'n cynnig y cynnig. Mae'r rheoliadau diwygio hyn yn effeithio ar dri darn o ddeddfwriaeth Cymru: Rheoliadau Iechyd Planhigion etc. (Ffioedd) (Cymru) 2018, Rheoliadau Rheolaethau Swyddogol (Iechyd Planhigion ac Organebau a Addaswyd yn Enetig) (Cymru) 2020, a Rheoliadau Iechyd Planhigion (Diwygio) (Cymru) (Ymadael â'r UE) 2019.
Mae Rhan 2 yn unioni diffygion yng nghyfraith yr UE a ddargedwir a fyddai'n atal Gweinidogion Cymru rhag gallu cyflawni deddfwriaeth ymarferol ar iechyd planhigion. Os cânt eu cymeradwyo, llunnir y rheoliadau drwy arfer pwerau o dan Ddeddf yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) 2018 i gywiro'r diffygion hyn. Mae'r diwygiadau o ran gweithredu a gynhwysir yn y rheoliadau hyn yn cyfrannu at greu un farchnad, sy'n cwmpasu Prydain Fawr a thiriogaethau dibynnol ar y Goron. Bydd yr UE yn dod yn drydedd wlad ac, o ganlyniad, yn destun rheolaethau mewnforio trydedd wlad. Bydd y polisi presennol o reolaethau iechyd planhigion sy'n seiliedig ar risg sy'n berthnasol o dan ddeddfwriaeth yr UE yn parhau. Fodd bynnag, bydd y gyfundrefn nawr yn canolbwyntio ar risgiau i Brydain Fawr yn hytrach na risgiau i'r UE. Bydd rheolaethau iechyd planhigion ar ddeunydd a fewnforir o drydydd gwledydd eraill yn parhau i gael eu defnyddio. Bydd rheolaethau mewnol hefyd yn parhau i fod yn berthnasol i symud nwyddau o fewn marchnad fewnol Prydain Fawr.
Mae Rhan 3 yn dirymu Rheoliadau Iechyd Planhigion (Diwygio) (Cymru) (Ymadael â'r UE) 2019, y mae elfennau ohonynt yn cywiro deddfwriaeth sydd wedi'i dirymu ers hynny. Diolch.
I call on the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Mick Antoniw.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfu, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mick Antoniw.
Diolch, Dirprwy Lywydd. We considered and reported on these regulations yesterday. Our report identified two merits points under Standing Order 21.3. Our first point noted that the Secretary of State has been consulted regarding these regulations. Such consultation is required under the European Union (Withdrawal) Act 2018 for EU exit regulations that come into force before the end of the implementation period.
Our second point noted that the regulations set out and amend complex and intricate rules on plant health. We were unclear about the reasoning behind some of the changes, particularly changes to various fees. We welcome the Minister's helpful response to this reporting point, which sets out in greater detail the background to the changes. We would encourage Welsh Government to consider including this level of detail in future explanatory memoranda. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Fe wnaethom ni ystyried y rheoliadau hyn ac adrodd arnynt ddoe. Canfu ein hadroddiad ddau bwynt o ran rhinweddau o dan Reol Sefydlog 21.3. Nododd ein pwynt cyntaf yr ymgynghorwyd â'r Ysgrifennydd Gwladol ynglŷn â'r rheoliadau hyn. Mae angen ymgynghori o'r fath o dan Ddeddf yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) 2018 ar gyfer rheoliadau ymadael â'r UE a ddaw i rym cyn diwedd y cyfnod gweithredu.
Nododd ein hail bwynt fod y rheoliadau'n amlinellu ac yn diwygio rheolau cymhleth ac astrus ar iechyd planhigion. Nid oeddem yn glir ynglŷn â'r rhesymeg y tu ôl i rai o'r newidiadau, yn enwedig newidiadau i ffioedd amrywiol. Croesawn ymateb defnyddiol y Gweinidog i'r pwynt adrodd hwn, sy'n nodi cefndir y newidiadau yn fanylach. Byddem yn annog Llywodraeth Cymru i ystyried cynnwys y graddau hyn o fanylder mewn memoranda esboniadol yn y dyfodol. Diolch, Dirprwy Lywydd.
The Minister to reply to the debate.
Y Gweinidog i ymateb i'r ddadl.
Thank you to the Chair, and just to say I'm pleased my response helped Members with these regulations, and take on board the point about the explanatory memorandum. Diolch.
Diolch i'r Cadeirydd, a hoffwn ddweud fy mod yn falch bod fy ymateb wedi helpu'r Aelodau gyda'r rheoliadau hyn, ac rwy'n cydnabod y sylw am y memorandwm esboniadol. Diolch.
Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
In accordance with Standing Order 12.24, unless a Member objects, the two motions under item 13 on our agenda and item 14—item 13 being the Direct Payments to Farmers and Rural Affairs (Miscellaneous Amendments etc.) (Wales) (EU Exit) Regulations 2020, and 14 the Trade in Animals and Related Products (Wales) (Amendment) (EU Exit) Regulations 2020—will be grouped for debate but with separate votes. Does any Member object? No.
Yn unol â Rheol Sefydlog 12.24, oni bai fod Aelod yn gwrthwynebu, caiff y ddau gynnig o dan eitem 13 ar ein hagenda ac eitem 14—eitem 13 yw'r Rheoliadau Taliadau Uniongyrchol i Ffermwyr a Materion Gwledig (Diwygiadau Amrywiol etc.) (Cymru) (Ymadael â'r UE) 2020, ac 14, Rheoliadau Masnach mewn Anifeiliaid a Chynhyrchion Cysylltiedig (Cymru) (Diwygio) (Ymadael â'r UE) 2020—eu cyfuno i'w trafod ond gyda phleidleisiau ar wahân. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes.
Therefore, I call on the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs, Lesley Griffiths.
Felly, galwaf ar Lesley Griffiths, Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig.
Cynnig NDM7511 Rebecca Evans
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Taliadau Uniongyrchol i Ffermwyr a Materion Gwledig (Diwygiadau Amrywiol etc.) (Cymru) (Ymadael â’r UE) 2020 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 24 Tachwedd 2020.
Motion NDM7511 Rebecca Evans
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Direct Payments to Farmers and Rural Affairs (Miscellaneous Amendments etc.) (Wales) (EU Exit) Regulations 2020 are made in accordance with the draft laid in the Table Office on 24 November 2020.
Cynnig NDM7510 Rebecca Evans
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau’r Fasnach mewn Anifeiliaid a Chynhyrchion Perthynol (Cymru) (Diwygio) (Ymadael â’r UE) 2020 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 24 Tachwedd 2020.
Motion NDM7510 Rebecca Evans
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Trade in Animals and Related Products (Wales) (Amendment) (EU Exit) Regulations 2020 are made in accordance with the draft laid in the Table Office on 24 November 2020.
Cynigiwyd y cynigion.
Motions moved.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I move the motions.
Two sets of regulations are scheduled for debate. The first is the Trade in Animals and Related Products (Wales) (Amendment) (EU Exit) Regulations 2020. Part 2 of the regulations amend the Trade in Animals and Related Products (Wales) Regulations 2011 to ensure they operate effectively once the UK leaves the EU. The regulations amend redundant references to EU laws and systems that no longer will be relevant at the end of the implementation period. These amendments are necessary to ensure a functioning system for the importation of live animals, products of animal origin, animal byproducts and germplasm, whilst maintaining biosecurity, protecting animal and human health and animal welfare standards. The proposed amendments maintain the existing import regime at the end of the implementation period. The regulations also introduce transitional arrangements for specified territories by inserting a new Schedule 5 to the 2011 regulations to phase in official controls on imports from those countries subject to special transitional measures. Part 3 of the instrument makes consequential amendments to other statutory instruments following the amendments proposed in Part 2.
Turning to the Direct Payments to Farmers and Rural Affairs (Miscellaneous Amendments etc.) (Wales) (EU Exit) Regulations 2020, Parts 2 to 5 amend retained EU legislation, Welsh and domestic, UK, legislation to ensure the continued delivery of the basic payment scheme in Wales for claim year 2021 and beyond, prior to the introduction of new agricultural support based on sustainable land management.
The provisions establish a simpler legislative framework based on retained EU law. These changes will allow the Welsh Government to continue to support the competitiveness of farming and food production, whilst responding to the climate emergency, reversing biodiversity decline and ensuring high standards of animal health and welfare and protecting natural resources. Among other amendments, the regulations allow for greening practices to be delivered by cross compliance, with the greening ceiling being added to the total BPS ceiling. The regulations amend the process by which the BPS financial ceilings are set, and Welsh Ministers will determine and publish the ceiling each year. The regulations also make administrative amendments to BPS to ensure it is effective and efficient.
Part 6 corrects minor errors in existing EU exit SIs to ensure the provisions come into force as envisaged. Since laying the regulations, we've become aware a minor non-operative change is required to a footnote and, assuming the regulations are passed, this change will be made before the regulations are made. Diolch.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Rwy'n cynnig y cynigion.
Mae dwy gyfres o reoliadau wedi'u hamserlennu i'w trafod. Y cyntaf yw Rheoliadau Masnach mewn Anifeiliaid a Chynhyrchion Cysylltiedig (Cymru) (Diwygio) (Ymadael â'r UE) 2020. Mae Rhan 2 o'r rheoliadau yn diwygio Rheoliadau Masnach mewn Anifeiliaid a Chynhyrchion Cysylltiedig (Cymru) 2011 i sicrhau eu bod yn gweithredu'n effeithiol unwaith y bydd y DU yn gadael yr UE. Mae'r rheoliadau'n diwygio cyfeiriadau diangen at gyfreithiau a systemau'r UE na fyddant bellach yn berthnasol ar ddiwedd y cyfnod gweithredu. Mae angen y diwygiadau hyn er mwyn sicrhau system sy'n gweithio ar gyfer mewnforio anifeiliaid byw, cynhyrchion sy'n tarddu o anifeiliaid, is-gynhyrchion anifeiliaid a phlasm cenhedlu gan gynnal bioddiogelwch, diogelu iechyd anifeiliaid a phobl a safonau lles anifeiliaid. Mae'r diwygiadau arfaethedig yn cynnal y drefn fewnforio bresennol ar ddiwedd y cyfnod gweithredu. Mae'r rheoliadau hefyd yn cyflwyno trefniadau trosiannol ar gyfer tiriogaethau penodedig drwy fewnosod Atodlen 5 newydd i reoliadau 2011 i gyflwyno rheolaethau swyddogol ar fewnforion o'r gwledydd hynny y mae mesurau trosiannol arbennig yn berthnasol iddynt. Mae Rhan 3 o'r offeryn yn gwneud diwygiadau canlyniadol i offerynnau statudol eraill yn dilyn y diwygiadau a gynigir yn Rhan 2.
Gan droi at Reoliadau Taliadau Uniongyrchol i Ffermwyr a Materion Gwledig (Diwygiadau Amrywiol ac ati) (Cymru) (Ymadael â'r UE) 2020, mae Rhannau 2 i 5 yn diwygio deddfwriaeth yr UE a ddargedwir, deddfwriaeth Cymru a domestig y DU, i sicrhau bod y cynllun taliadau sylfaenol yng Nghymru yn parhau ar gyfer blwyddyn hawlio 2021 a thu hwnt, cyn cyflwyno cymorth amaethyddol newydd yn seiliedig ar reoli tir yn gynaliadwy.
Mae'r darpariaethau'n sefydlu fframwaith deddfwriaethol symlach yn seiliedig ar gyfraith yr UE a ddargedwir. Bydd y newidiadau hyn yn caniatáu i Lywodraeth Cymru barhau i gefnogi cystadleurwydd ffermio a chynhyrchu bwyd, wrth ymateb i'r argyfwng hinsawdd, gan wrthdroi dirywiad bioamrywiaeth a sicrhau safonau uchel o ran iechyd a lles anifeiliaid a diogelu adnoddau naturiol. Ymhlith diwygiadau eraill, mae'r rheoliadau'n caniatáu gweithredu arferion gwyrddu drwy drawsgydymffurfio, gyda'r terfyn gwyrddu uchaf yn cael ei ychwanegu at gyfanswm terfyn uchaf y cynllun taliad sylfaenol. Mae'r rheoliadau'n diwygio'r broses o bennu terfynau ariannol y cynllun taliad sylfaenol, a bydd Gweinidogion Cymru yn pennu ac yn cyhoeddi'r uchafswm bob blwyddyn. Mae'r rheoliadau hefyd yn gwneud diwygiadau gweinyddol i'r cynllun taliad sylfaenol er mwyn sicrhau ei fod yn effeithiol ac yn effeithlon.
Mae Rhan 6 yn cywiro mân wallau yng nghytundebau ymadael statudol presennol yr UE er mwyn sicrhau bod y darpariaethau'n dod i rym fel y rhagwelwyd. Ers cyflwyno'r rheoliadau, rydym ni wedi dod yn ymwybodol bod angen mân newid i droednodyn na fydd yn cael unrhyw effaith ar y rheoliadau eu hunain, a, chan dybio y caiff y rheoliadau eu pasio, gwneir y newid hwn cyn gwneud y rheoliadau. Diolch.
Thank you. I call on the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Mick Antoniw.
Diolch. Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfu, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mick Antoniw.
I thank you again, Dirprwy Lywydd. We had the pleasure of considering both sets of regulations at our meeting yesterday morning, and our reports have been laid before the Senedd to assist today's debate. If I may, I will deal with the trade in animals and related products regulations first of all. Our report on these regulations contains one technical reporting point, and two merits reporting points. Regarding the technical reporting point, we requested further explanation from Government as to why, in our view, a superfluous amendment is being made to the Trade in Animals and Related Products (Wales) Regulations 2011. In its response, Welsh Government has agreed with us that the amendment is superfluous. They note it will take steps to correct this at the next suitable opportunity.
Our first merits point relates to the Welsh Government consulting with the UK Government over potential divergence to EU rules in relation to animal welfare, despite the absence of an agreed framework between the UK Government and all of the devolved administrations. Our second merits point noted that the Secretary of State has been consulted in line with the requirement in paragraph 4 of Schedule 2 to the European Union (Withdrawal) Act of 2018.
Turning now to the direct payments to farmers and rural affairs regulations, our report on these regulations contained two technical reporting points and one merits point. On the first technical reporting point, the regulations make a number of amendments to retained EU law, including omitting provisions contained in the retained EU law insofar as they relate to direct payments. Although certain provisions have been omitted, reference to some of those omitted provisions remain in retained EU law. The Welsh Government, in response to our report, indicates that the error will be corrected.
Our second technical point, reporting point, noted that the drafting appears to be defective as the regulations appear to omit an article from an EU regulation that has already been removed by earlier regulations. In its response to our report, Welsh Government has agreed with our assessment and confirmed that the erroneous omission has no legal effect. Had there been a suitable instrument being taken forward, the Welsh Government would have taken the opportunity to amend these regulations.
Our single merits point relates to the code of practice on the carrying out of regulatory impact assessments. The explanatory memorandum states that these regulations
'do not make fundamental changes to the current agricultural support funding arrangements and will have no significant effect on public or private sectors, charity or voluntary sectors.'
However, the explanatory memorandum also explains that these regulations
'simplify the administration of the scheme',
'remove or reduce burdens on persons applying for direct payments under the scheme',
'improve the way the scheme operates',
and
'ensure sanctions and penalties imposed under the scheme are appropriate and proportionate'.
Although an exception in respect of technical or factual amendments under the code of practice would appear to apply to some of the amendments made by these regulations, other provisions appear to constitute more than routine or factual amendments. So, in response, the Welsh Government has stated that they consider the changes to be routine technical amendments to the operation of the scheme.
That concludes the report, Dirprwy Lywydd.
Diolch ichi eto, Dirprwy Lywydd. Cawsom y pleser o ystyried y ddwy gyfres o reoliadau yn ein cyfarfod fore ddoe, ac mae ein hadroddiadau wedi'u cyflwyno gerbron y Senedd i gynorthwyo'r ddadl heddiw. Os caf i, fe wnaf i ymdrin â'r fasnach mewn anifeiliaid a rheoliadau cynhyrchion cysylltiedig yn gyntaf oll. Mae ein hadroddiad ar y rheoliadau hyn yn cynnwys un pwynt adrodd technegol, a dau bwynt adrodd o ran rhinweddau. O ran y pwynt adrodd technegol, gofynnwyd am esboniad pellach gan y Llywodraeth ynghylch pam, yn ein barn ni, mae gwelliant diangen yn cael ei wneud i Reoliadau Masnach mewn Anifeiliaid a Chynhyrchion Cysylltiedig (Cymru) 2011. Yn ei hymateb, mae Llywodraeth Cymru wedi cytuno â ni fod y gwelliant yn ddiangen. Mae hi'n nodi y bydd yn cymryd camau i gywiro hyn ar y cyfle addas nesaf.
Mae ein pwynt cyntaf o ran rhinweddau yn ymwneud â Llywodraeth Cymru yn ymgynghori â Llywodraeth y DU ynghylch anghysondeb posib â rheolau'r UE o ran lles anifeiliaid, er nad oes fframwaith cytunedig rhwng Llywodraeth y DU a'r holl weinyddiaethau datganoledig. Nododd ein hail bwynt o ran rhinweddau yr ymgynghorwyd â'r Ysgrifennydd Gwladol yn unol â'r gofyniad ym mharagraff 4 o Atodlen 2 i Ddeddf yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) 2018.
Gan droi'n awr at y rheoliadau ynghylch materion gwledig a thaliadau uniongyrchol i ffermwyr, roedd ein hadroddiad ar y rheoliadau hyn yn cynnwys dau bwynt adrodd technegol ac un pwynt o ran rhinweddau. O ran y pwynt adrodd technegol cyntaf, mae'r rheoliadau'n gwneud nifer o ddiwygiadau i gyfraith yr UE a ddargedwir, gan gynnwys hepgor darpariaethau a gynhwysir yng nghyfraith yr UE a ddargedwir i'r graddau y maent yn ymwneud â thaliadau uniongyrchol. Er bod darpariaethau penodol wedi'u hepgor, mae cyfeiriad at rai o'r darpariaethau hynny a hepgorwyd yn parhau yng nghyfraith yr UE a ddargedwir. Mae Llywodraeth Cymru, mewn ymateb i'n hadroddiad, yn nodi y caiff y camgymeriad ei gywiro.
Nododd ein hail bwynt technegol, y pwynt adrodd, ei bod hi'n ymddangos bod y drafftio'n ddiffygiol gan fod y rheoliadau i bob golwg yn hepgor erthygl o reoliad UE sydd eisoes wedi'i ddileu gan reoliadau cynharach. Yn ei hymateb i'n hadroddiad, mae Llywodraeth Cymru wedi cytuno â'n hasesiad ac wedi cadarnhau nad oes unrhyw effaith gyfreithiol i'r hepgoriad gwallus. Pe cai offeryn addas ei ddatblygu, byddai Llywodraeth Cymru wedi manteisio ar y cyfle i ddiwygio'r rheoliadau hyn.
Mae ein hunig bwynt o ran rhinweddau yn ymwneud â'r cod ymarfer ar gynnal asesiadau effaith rheoleiddiol. Mae'r memorandwm esboniadol yn nodi:
'nad yw’r diwygiadau hyn yn gwneud newidiadau sylfaenol i’r trefniadau cyllid presennol ar gyfer cymorth amaethyddol ac na fyddant yn cael effaith sylweddol ar y sector cyhoeddus
na’r sector preifat, ar elusennau na sectorau gwirfoddol.'
Fodd bynnag, mae'r memorandwm esboniadol hefyd yn esbonio bod y rheoliadau hyn
'symleiddio dull gweinyddu’r cynllun',
'dileu neu leihau’r beichiau ar bersonau sy’n gwneud cais am daliadau uniongyrchol o dan y cynllun',
'gwella’r ffordd y mae’r cynllun yn gweithredu'
a
'sicrhau bod sancsiynau a chosbau a osodir o dan y cynllun yn briodol a chymesur'.
Er y byddai'n ymddangos bod eithriad mewn cysylltiad â diwygiadau technegol neu ffeithiol o dan y cod ymarfer yn berthnasol i rai o'r diwygiadau a wnaed gan y rheoliadau hyn, mae'n ymddangos bod darpariaethau eraill yn cyfrif mwy na diwygiadau rheolaidd neu ffeithiol. Felly, mewn ymateb, mae Llywodraeth Cymru wedi datgan ei bod o'r farn bod y newidiadau yn ddiwygiadau technegol rheolaidd i weithrediad y cynllun.
Dyna ddiwedd yr adroddiad, Dirprwy Lywydd.
Thank you. I have no other speakers, therefore I call on the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs to reply to the debate.
Diolch. Nid oes gennyf siaradwyr eraill, felly galwaf ar Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig i ymateb i'r ddadl.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. Again, I thank the Chair and the committee for their consideration and observations, and confirm the necessary changes will be made to deal with the technical points highlighted at the next suitable opportunity. Thank you.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Unwaith eto, diolchaf i'r Cadeirydd a'r pwyllgor am eu hystyriaeth a'u sylwadau, a chadarnhaf y gwneir y newidiadau angenrheidiol i ymdrin â'r pwyntiau technegol a amlygwyd ar y cyfle addas nesaf. Diolch.
Thank you. The proposal is to agree the motion under item 13. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig o dan eitem 13. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Again, the proposal is to agree the motion under item 14. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Unwaith eto, y cynnig yw derbyn y cynnig o dan eitem 14. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Item 15 on our agenda this afternoon is the Senedd Cymru (Representation of the People) (Amendment) Order 2020, and I call on the Counsel General to move the motion—Jeremy Miles.
Eitem 15 ar ein hagenda y prynhawn yma yw Gorchymyn Senedd Cymru (Cynrychiolaeth y Bobl) (Diwygio) 2020, a galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol i gynnig y cynnig—Jeremy Miles.
Cynnig NDM7506 Rebecca Evans
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Orchymyn Senedd Cymru (Cynrychiolaeth y Bobl) (Diwygio) 2020 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 8 Rhagfyr 2020.
Motion NDM7506 Rebecca Evans
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Senedd Cymru (Representation of the People) (Amendment) Order 2020 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 8 December 2020.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae Llywodraeth Cymru eisiau cymryd pob cam i sicrhau y bydd etholiadau'r Senedd yn cymryd lle ym mis Mai flwyddyn nesaf, er gwaethaf y sialensau parhaol sy'n codi yn sgil y pandemig COVID. Dyna pam rŷn ni'n mynd yn ein blaenau i gyflwyno deddfwriaeth alluogi ar gyfer yr etholiad hwnnw.
Thank you, Deputy Presiding Officer. The Welsh Government wants to take all steps to ensure that the Senedd elections take place in May of next year, despite the ongoing challenges arising as a result of the COVID pandemic. That is why we are introducing this enabling legislation for that election.
The Senedd Cymru (Representation of the People) (Amendment) Order is the next step in that process. The National Assembly for Wales (Representation of the People) Order 2007 sets out detailed rules for the conduct of elections to the Senedd, and includes provision for legal challenge. Ahead of each Senedd election, the conduct Order is reviewed and amended to take account of any policy or legislative change since the last election. The Senedd Cymru (Representation of the People) (Amendment) Order 2020 outlines amendments to the 2007 Order in readiness for next year's Senedd general election.
I would like to thank the Legislation, Justice and Constitution Committee for their consideration of this Order, and for their subsequent report. The Order was withdrawn and relaid in response to the technical points highlighted by the committee. I am grateful for their prompt consideration, which allowed us to continue to meet our timetable.
The amendments to the Order were subject to a 12-week public consultation, and we have worked closely on them with the Electoral Commission. The consultation ended in September of this year. The consultation included, amongst other things, the implementation of changes arising as a result of the name change of the legislature and the extension of the franchise and disqualification provisions introduced by the Senedd and Elections (Wales) Act 2020. It also proposed giving candidates the option of not publishing their home address at Senedd elections. In addition to these provisions, we made further changes following the consultation. These were allowing political parties to use the term 'Welsh' or 'Cymru' on nomination and ballot papers, replacing personal fees for returning officers with payments to electoral administration teams, and ensuring that information about 14 and 15-year-old attainers is protected. I commend the Order to the Senedd.
Gorchymyn Senedd Cymru (Cynrychiolaeth y Bobl) (Diwygio) yw'r cam nesaf yn y broses honno. Mae Gorchymyn Cynulliad Cenedlaethol Cymru (Cynrychiolaeth y Bobl) 2007 yn nodi rheolau manwl ar gyfer cynnal etholiadau i'r Senedd, ac mae'n cynnwys darpariaeth ar gyfer her gyfreithiol. Cyn pob etholiad yn y Senedd, caiff y Gorchymyn cynnal etholiadau ei adolygu a'i ddiwygio i ystyried unrhyw newid polisi neu ddeddfwriaethol ers yr etholiad diwethaf. Mae Gorchymyn Senedd Cymru (Cynrychiolaeth y Bobl) (Diwygio) 2020 yn amlinellu diwygiadau i Orchymyn 2007 yn barod ar gyfer etholiad cyffredinol y Senedd y flwyddyn nesaf.
Hoffwn ddiolch i'r Pwyllgor Deddfu, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad am ystyried y Gorchymyn hwn, ac am eu hadroddiad dilynol. Cafodd y Gorchymyn ei dynnu'n ôl a'i ailgyflwyno mewn ymateb i'r pwyntiau technegol a amlygwyd gan y pwyllgor. Rwy'n ddiolchgar am eu hystyriaeth brydlon, a oedd yn caniatáu i ni barhau i fodloni ein hamserlen.
Roedd y diwygiadau i'r Gorchymyn yn destun ymgynghoriad cyhoeddus 12 wythnos, ac rydym ni wedi gweithio'n agos arnynt gyda'r Comisiwn Etholiadol. Daeth yr ymgynghoriad i ben ym mis Medi eleni. Roedd yr ymgynghoriad yn cynnwys, ymhlith pethau eraill, gweithredu newidiadau sy'n codi o ganlyniad i newid enw'r ddeddfwrfa ac ymestyn y darpariaethau yn ymwneud ag ehangu'r etholfraint ac anghymhwyso a gyflwynwyd gan Ddeddf Senedd ac Etholiadau (Cymru) 2020. Roedd hefyd yn cynnig rhoi'r dewis i ymgeiswyr beidio â chyhoeddi eu cyfeiriad cartref yn etholiadau'r Senedd. Yn ogystal â'r darpariaethau hyn, fe wnaethom ni newidiadau pellach yn dilyn yr ymgynghoriad. Roedd y rhain yn caniatáu i bleidiau gwleidyddol ddefnyddio'r term 'Cymreig' neu 'Cymru' ar bapurau enwebu a phleidlais, gan ddisodli ffioedd personol ar gyfer swyddogion canlyniadau gyda thaliadau i dimau gweinyddu etholiadol, a sicrhau y diogelir gwybodaeth am y rheini sy'n cyrraedd 14 a 15 oed. Cymeradwyaf y Gorchymyn i'r Senedd.
Thank you. I have no Members who wish to speak in this debate. Therefore, the proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] Object, therefore we defer voting under this item until voting time.
Diolch. Nid oes gennyf Aelodau sy'n dymuno siarad yn y ddadl hon. Felly, y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad, felly gohiriwn y pleidleisio o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
We will now suspend proceedings to allow for changeovers in the Chamber. If you're leaving the Chamber, please do so promptly and the bell will be rung two minutes before proceedings will restart. Thank you.
Byddwn nawr yn atal trafodion ar gyfer newid yn y Siambr. Os ydych yn gadael y Siambr, gwnewch hynny'n brydlon ac fe gaiff y gloch ei chanu ddwy funud cyn ailgychwyn y trafodion. Diolch.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 17:00.
Plenary was suspended at 17:00.
Ailymgynullodd y Senedd am 17:13, gyda'r Dirprwy Lywydd yn y Gadair.
The Senedd reconvened at 17:13, with the Deputy Presiding Officer in the Chair.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 3 a 4 yn enwau Gareth Bennett a Mark Reckless, gwelliant 6 yn enw Darren Millar, a gwelliannau 7 a 9 yn enw Siân Gwenllian. Yn unol â Rheol Sefydlog 12.23(iii), ni ddewiswyd gwelliannau 1, 2, 5 ac 8 a gyflwynwyd i’r cynnig.
The following amendments have been selected: amendments 3 and 4 in the names of Gareth Bennett and Mark Reckless, amendment 6 in the name of Darren Millar, and amendments 7 and 9 in the name of Siân Gwenllian. In accordance with Standing Order 12.23(iii), amendments 1, 2, 5 and 8 tabled to the motion were not selected.
We reconvene on item 17, which is a debate on the new coronavirus restrictions, and I call on the First Minister to move the motion. Mark Drakeford.
Rydym yn ailymgynnull ar eitem 17, sy'n ddadl ar y cyfyngiadau coronafeirws newydd, a galwaf ar y Prif Weinidog i gynnig y cynnig. Mark Drakeford.
Cynnig NNDM7523 Rebecca Evans
Cynnig bod y Senedd:
Yn nodi'r Datganiad Ysgrifenedig a gyhoeddwyd gan y Prif Weinidog ar 11 Rhagfyr 2020 ynghylch lefelau newydd o gyfyngiadau i ymateb i bandemig y coronafeirws yng Nghymru.
Motion NNDM7523 Rebecca Evans
To propose that the Senedd:
Notes the Written Statement issued by the First Minister on 11 December 2020 about new levels of restrictions to respond to the coronavirus pandemic in Wales.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Dirprwy Lywydd, diolch yn fawr. Wrth i ni, fel Senedd, baratoi i ymadael am y Nadolig, rydyn ni'n wynebu sefyllfa ddifrifol iawn o ran lledaeniad coronafeirws yng Nghymru.
Wythnos yn ôl, roeddem ni'n trafod a ddylai'r Llywodraeth osod cyfyngiadau ar fusnesau lletygarwch yn sgil cynnydd yn nifer yr achosion. Erbyn hyn, mae'r twf wedi cynyddu'n helaeth. Rydym wedi cymryd camau pellach, gan gynnwys cyhoeddi’r cynllun rheoli newydd sydd gerbron y Senedd heddiw. Rydym hefyd yn wynebu straen newydd o’r feirws, sydd wedi ymddangos yng Nghymru. Byddwn yn cadw llygaid gofalus ar hyn yn y dyddiau i ddod ac yn diweddaru’r Senedd pan fydd mwy o wybodaeth ar gael.
Dirprwy Lywydd, thank you very much. As we, as a Senedd, prepare to go into Christmas recess, we are facing a very serious situation in terms of the spread of coronavirus in Wales.
A week ago, we were discussing whether the Government should impose restrictions on hospitality businesses in light of an increase in the number of cases. Now, the growth has now increased extensively. We have taken further steps, including the publication of a new control plan, which is before the Senedd today. We are also facing a new strain of the virus, which has appeared here in Wales. We will keep a close eye on this over the next few days and we will update the Senedd when more information is available.
Dirprwy Lywydd, the figures make bleak reading this Christmas week. More than 30,000 cases were confirmed in the last seven days, and one in five tests carried out in Wales were positive. In some parts of south Wales, we are seeing extremely high incidence rates—higher than anything that we have experienced this year.
Dirprwy Lywydd, mae'r ffigurau'n ddeunydd darllen llwm yr wythnos Nadolig hon. Cadarnhawyd dros 30,000 o achosion yn ystod y saith diwrnod diwethaf, ac roedd un o bob pum prawf a gynhaliwyd yng Nghymru yn gadarnhaol. Mewn rhai rhannau o'r de, rydym yn gweld cyfraddau sylweddol iawn o'r haint—sy'n fwy nag unrhyw beth yr ydym ni wedi'i brofi eleni.
We have passed another two sombre milestones in our pandemic in recent days. More than 100,000 people have now tested positive for coronavirus in Wales this year. On Friday, more than 2,000 people were in our hospitals because of coronavirus. Today, that has risen even higher, to more than 2,100, and by now, we have more than 90 people with coronavirus in intensive care—the highest number that we have seen in this second wave. Coronavirus is widespread and entrenched in our communities. It is affecting the normal running of many of the services that we take for granted, as more people fall ill or self-isolate and are unavailable for duty. All of that is, as you know, putting an intense strain on our front-line NHS and social care services.
Last week, we took further measures to protect people's health and to support our health service. Secondary school and college students are being taught remotely in this last week of term. If primary schools have to close for any reason this week, hub provision will be made available for vulnerable children and the children of essential workers. Outdoor attractions have been closed, and the NHS is now having to postpone some surgery and outpatient appointments to relieve pressure and respond to staff shortages.
Wales is not unique in facing such a rising tide of infection. We are seeing similar patterns right around the world. Germany and the Netherlands have introduced new country-wide lockdowns as coronavirus surges in those countries. Yesterday, the UK Government put London and large parts of the south-east of England into the highest tier of restrictions. In Northern Ireland, Ministers are warning of a third lockdown to come after Christmas.
Yesterday, here in Wales, we published our updated coronavirus control plan. This updates our original traffic light plan, which was published in May, and those, of course, were more optimistic times, when we were emerging from lockdown. Coronavirus cases were falling, and we were able—gradually—to relax our restrictions. The new plan updates the framework for local restrictions, which was published in the summer and guided us through the first part of the autumn. The plan sets out four alert levels, which are aligned to the level of risk and which outline the measures needed at each level to control the spread of the virus and to protect people's health.
Publishing this plan now will give people, public services and businesses clarity about how we move through the alert levels, and help them to plan as we move into the new year and through some difficult weeks ahead. We have drawn, as ever, on the expertise of the UK Scientific Advisory Group on Emergencies, and our own technical advisory group. It's through their work that we have identified the interventions that work, drawing on what we have all learned during the pandemic. Our technical advisory group has told us that a national approach to restrictions is most likely to be understood, and therefore to be effective. But, if there is clear evidence of a sustained variation between some parts of Wales and other parts, the control plan allows for the alert levels and the corresponding levels to be applied regionally.
Today, across Wales, we are at alert level 3. The traffic light is red. The risk is very high. Dirprwy Lywydd, I said last week that if matters did not improve, a move to level 4 restrictions was inevitable. Since then, far from improving, the situation has deteriorated, and the pressure on our NHS and social care has intensified. In all seriousness, I say to Members that a decision on further restrictions cannot be long delayed. Now, we will review the regulations in detail this week. As part of that, we will look at the projections for the Christmas period and the steps we need to take to make sure we can keep Wales safe.
Turning briefly to the amendments, Dirprwy Lywydd, both the amendments from Gareth Bennett will be rejected by the Welsh Government. I've set out this afternoon, and earlier in the Senedd, why the alert levels are entirely proportionate. Nor will the Welsh Government be able to support the amendment in the name of Siân Gwenllian in relation to isolation support. We need to consider carefully what a system of different restrictions for the regions of Wales might look like. But we will support Plaid Cymru's amendment dealing with safe reopening. My officials are regularly engaged in detailed conversations with these sectors. And finally, the amendment from the Welsh Conservatives is consistent with the updated COVID action plan, so will also be supported this afternoon by the Government side.
Dirprwy Lywydd, I have said many times that the pandemic has turned all our lives upside down. This has been one of the most difficult years for us all. The promise of a better year ahead is on the horizon, as the vaccine gradually becomes more widely available. In just the first week, more than 6,000 people across Wales have had their first dose, and tomorrow, the first care home residents in Wales will receive the vaccination. But while all of that is taking place, we have to get through some very tough weeks that lie ahead, and we can only do that if we work together to do so. The difference is made by the accumulation of all those small changes each one of us needs to make in our daily lives. This is a Government determined to keep Wales safe. Together we can change the course of this terrible virus, protect our health service and save people's lives. Dirprwy Lywydd, diolch yn fawr.
Rydym ni wedi pasio dwy garreg filltir ddigalon arall yn ein pandemig yn y dyddiau diwethaf. Mae dros 100,000 o bobl bellach wedi profi'n bositif am y coronafeirws yng Nghymru eleni. Ddydd Gwener, roedd mwy na 2,000 o bobl yn ein hysbytai oherwydd y coronafeirws. Heddiw, mae hynny wedi codi hyd yn oed yn uwch, i fwy na 2,100, ac erbyn hyn, mae gennym ni fwy na 90 o bobl â'r coronafeirws arnyn nhw mewn gofal dwys—y nifer mwyaf yr ydym ni wedi'i weld yn yr ail don hon. Mae'r coronafeirws yn gyffredin ac wedi ymwreiddio yn ein cymunedau. Mae'n effeithio ar y ffordd arferol o redeg llawer o'r gwasanaethau yr ydym ni yn eu cymryd yn ganiataol, wrth i fwy o bobl fynd yn sâl neu hunanynysu sydd felly yn golygu nad ydyn nhw ar gael i ymgymryd â'u dyletswyddau. Mae hynny i gyd, fel y gwyddoch chi, yn rhoi straen enfawr ar wasanaethau'r GIG a gofal cymdeithasol rheng flaen.
Yr wythnos diwethaf, fe wnaethom ni gymryd camau pellach i ddiogelu iechyd pobl ac i gefnogi ein gwasanaeth iechyd. Mae myfyrwyr ysgol uwchradd a choleg yn cael eu haddysgu o bell yn ystod yr wythnos olaf hon o'r tymor. Os bydd yn rhaid i ysgolion cynradd gau am unrhyw reswm yr wythnos hon, bydd darpariaeth ar gael i blant sy'n agored i niwed a phlant gweithwyr hanfodol. Mae atyniadau awyr agored wedi'u cau, ac mae'r GIG bellach yn gorfod gohirio rhai apwyntiadau llawdriniaeth ac apwyntiadau cleifion allanol er mwyn ysgafnhau'r pwysau ac ymateb i brinder staff.
Nid yw Cymru'n unigryw wrth wynebu ymchwydd cynyddol o'r haint. Rydym yn gweld patrymau tebyg ledled y byd. Mae'r Almaen a'r Iseldiroedd wedi cyflwyno cyfyngiadau symud newydd ledled y wlad wrth i'r coronafeirws ymchwyddo yn y gwledydd hynny. Ddoe, rhoddodd Llywodraeth y DU Lundain a rhannau helaeth o dde-ddwyrain Lloegr yn yr haen uchaf o gyfyngiadau. Yng Ngogledd Iwerddon, mae Gweinidogion yn rhybuddio am drydydd cyfnod o gyfyngiadau symud ar ôl y Nadolig.
Ddoe, yma yng Nghymru, cyhoeddwyd ein cynllun rheoli'r coronafeirws wedi'i ddiweddaru. Mae hwn yn diweddaru ein cynllun goleuadau traffig gwreiddiol, a gyhoeddwyd ym mis Mai, ac roedd hwnnw wrth gwrs, yn gyfnod mwy cadarnhaol, pan roeddem yn dod allan o'r cyfyngiadau symud. Roedd achosion o'r coronafeirws yn lleihau, ac roeddem yn gallu llacio ein cyfyngiadau—yn raddol. Mae'r cynllun newydd yn diweddaru'r fframwaith ar gyfer cyfyngiadau lleol, a gyhoeddwyd yn yr haf gan ein harwain ni drwy'r rhan gyntaf o'r hydref. Mae'r cynllun yn nodi pedair lefel rhybudd, sy'n cyd-fynd â lefel y risg ac sy'n amlinellu'r mesurau sydd eu hangen ar bob lefel i reoli lledaeniad y feirws ac i ddiogelu iechyd pobl.
Bydd cyhoeddi'r cynllun hwn nawr yn rhoi eglurder i bobl, gwasanaethau cyhoeddus a busnesau ynglŷn â sut yr ydym ni'n symud drwy'r lefelau rhybudd, ac yn eu helpu i gynllunio wrth i ni symud i'r flwyddyn newydd a thrwy rai wythnosau anodd i ddod. Rydym ni, yn ôl yr arfer, wedi tynnu ar arbenigedd Grŵp Cynghori Gwyddonol y DU ar Argyfyngau, ac ar ein grŵp cynghori technegol ein hunain. Drwy eu gwaith nhw rydym ni wedi nodi'r ymyraethau sy'n gweithio, gan fanteisio ar yr hyn yr ydym ni i gyd wedi'i ddysgu yn ystod y pandemig. Mae ein grŵp cynghori technegol wedi dweud wrthym ni mai dull cenedlaethol o ymdrin â chyfyngiadau sydd fwyaf tebygol o gael ei ddeall, ac felly bod yn effeithiol. Ond, os oes tystiolaeth glir o amrywiad parhaus rhwng rhai rhannau o Gymru a rhannau eraill, mae'r cynllun rheoli yn caniatáu i'r lefelau rhybudd a'r lefelau cyfatebol gael eu cymhwyso'n rhanbarthol.
Heddiw, ledled Cymru, rydym ni ar lefel rhybudd 3. Mae'r golau traffig yn goch. Mae'r risg yn uchel iawn. Dirprwy Lywydd, dywedais yr wythnos diwethaf, pe na bai pethau'n gwella, byddai symud i gyfyngiadau lefel 4 yn anochel. Ers hynny, ymhell o wella, mae'r sefyllfa wedi dirywio, ac mae'r pwysau ar ein GIG a'n gofal cymdeithasol wedi cynyddu. O ddifrif, dywedaf wrth yr Aelodau na ellir gohirio penderfyniad ar gyfyngiadau pellach am lawer mwy o amser. Nawr, byddwn yn adolygu'r rheoliadau'n fanwl yr wythnos hon. Yn rhan o hynny, byddwn yn edrych ar yr amcanestyniadau ar gyfer cyfnod y Nadolig a'r hyn y mae angen i ni ei wneud i sicrhau y gallwn ni gadw Cymru'n ddiogel.
Gan droi'n fyr at y gwelliannau, Dirprwy Lywydd, bydd y ddau welliant gan Gareth Bennett yn cael eu gwrthod gan Lywodraeth Cymru. Rwyf wedi nodi'r prynhawn yma, ac yn gynharach yn y Senedd, pam mae'r lefelau rhybudd yn gwbl gymesur. Ni fydd Llywodraeth Cymru ychwaith yn gallu cefnogi'r gwelliant yn enw Siân Gwenllian mewn cysylltiad â chymorth ynysu. Mae angen inni ystyried yn ofalus beth fyddai ffurf system o wahanol gyfyngiadau ar gyfer rhanbarthau Cymru. Ond byddwn yn cefnogi gwelliant Plaid Cymru sy'n ymdrin ag ailagor yn ddiogel. Mae fy swyddogion yn cymryd rhan yn rheolaidd mewn sgyrsiau manwl gyda'r sectorau hyn. Ac yn olaf, mae'r gwelliant gan y Ceidwadwyr Cymreig yn gyson â'r cynllun gweithredu COVID wedi'i ddiweddaru, felly bydd hefyd yn cael ei gefnogi y prynhawn yma gan y Llywodraeth.
Dirprwy Lywydd, rwyf wedi dweud droeon fod y pandemig wedi troi ein bywydau ni i gyd wyneb i waered. Dyma fu un o'r blynyddoedd anoddaf i ni i gyd. Mae'r addewid o flwyddyn well o'n blaenau ar y gorwel, wrth i'r brechlyn fod ar gael yn ehangach yn raddol. Yn ystod yr wythnos gyntaf yn unig, mae dros 6,000 o bobl ledled Cymru wedi cael eu dos cyntaf, ac yfory, bydd preswylwyr cyntaf cartrefi gofal yng Nghymru yn cael y brechiad. Ond er bod hynny i gyd yn digwydd, rhaid inni fyw drwy rai wythnosau anodd iawn sydd o'n blaenau, a dim ond os byddwn yn gweithio gyda'n gilydd y gallwn ni wneud hynny. Mae gwahaniaeth yn cael ei wneud wrth gronni'r holl newidiadau bach hynny y mae angen i bob un ohonom ni eu gwneud yn ein bywyd bob dydd. Llywodraeth yw hon sy'n benderfynol o gadw Cymru'n ddiogel. Gyda'n gilydd gallwn newid cwrs y feirws ofnadwy hwn, diogelu ein gwasanaeth iechyd ac achub bywydau pobl. Dirprwy Lywydd, diolch yn fawr.
I have selected five amendments to the motion, and I call on Gareth Bennett to move amendments 3 and 4, tabled in his own name.
Rwyf wedi dethol pum gwelliant i'r cynnig, a galwaf ar Gareth Bennett i gynnig gwelliannau 3 a 4, a gyflwynwyd yn ei enw ei hun.
Gwelliant 3—Gareth Bennett, Mark Reckless
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn credu bod lefelau newydd y cyfyngiadau’n anghymesur ac yn niweidiol i fusnesau a bywoliaethau ar draws Cymru.
Amendment 3—Gareth Bennett, Mark Reckless
Add as new point at end of motion:
Believes that the new levels of restrictions are disproportionate and damaging to businesses and livelihoods across Wales.
Gwelliant 4—Gareth Bennett, Mark Reckless
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn gresynu bod Llywodraeth Cymru wedi dilyn strategaeth COVID-19 wahanol i un Llywodraeth y DU.
Amendment 4—Gareth Bennett, Mark Reckless
Add as new point at end of motion:
Regrets that the Welsh Government has consistently taken a different COVID-19 strategy from the UK Government.
Cynigiwyd gwelliannau 3 a 4.
Amendments 3 and 4 moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd, and thanks to the First Minister for bringing today's debate. I do actually agree with most of the sentiments that he just expressed.
I think that everyone in this Chamber appreciates that we are in the midst of a public health crisis and nobody wants to downplay that situation. I'm sure we all appreciate that, during this crisis, Governments of countries around the globe are struggling to deal with the pandemic and are managing the situation with varying levels of success. And, as human life is at stake, we all want the crisis to be over as soon as possible, with as little human loss as possible, although we also have to balance the long-term economic consequences as well, because they can also be life damaging or life changing.
So, can I just ask the First Minister, who, I think, made his opening remarks in a good manner, that was promising, hopefully, a good debate—can I ask him to be reasonable in his dealings with the opposition at this time? We do need to have a democratic forum in which to debate his Government's measures robustly, and we don't want to be called 'disgraceful' or anything similar just because we don't always agree with his measures. So, I thank the Government for bringing today's debate, but now that they have brought it, I hope that they can play by the rules and accept that we don't have to agree with them all of the time. I also note that when, earlier today, Caroline Jones asked the First Minister about sharing the scientific advice, he did avoid answering that part of her question. It seems to me that the First Minister wants to be all powerful and all knowing, not sharing all of the technical advice he has received, but at the same time telling everyone else that we can't question what he's doing because we don't know all the things he does.
Now, I mentioned long-term economic consequences—they do have to be borne in mind—and we in the Abolish the Welsh Assembly Party do take a view that the decision to stop pubs and restaurants from serving alcohol was disproportionate and could spell the end for many businesses. So, people in Wales could be suffering the consequences of the Welsh Government's decisions long after this pandemic is over. We are already seeing effects in Wales in terms of rising unemployment, but not only has Wales already suffered the highest rise in unemployment, we are also experiencing the highest rise in infection rates. So, it seems to me that we are having the worst of all worlds here in devolved Wales: we have the toughest lockdown measures, but we also have a public health crisis that appears to be worsening. It is no surprise that the public confidence in the Welsh Government's handling of the crisis is plummeting, with a fall of around 20 percentage points.
We in Abolish have said from the outset that we need a UK-wide response to the pandemic, led by the UK Government. I stated in last week's debate that many people have told me that they believe the First Minister has used this crisis, in part, to try and accentuate the difference between what he does, and what the UK Government do, in an attempt to win more public attention and support for devolution. I think this was a foolhardy strategy, and it has come back to bite him. We are still experiencing problems precisely because of his determination to have a distinctly Welsh approach to the virus. Regardless of what he says about the alert levels, England has different areas in different tiers, which makes some sense. As I say, despite the alert levels, here in Wales, the First Minister still, it seems to me, wants to treat all of Wales as one unit, so if one part of Wales has to go into lockdown, then all of it does. This clearly makes little sense in places like Gwynedd and Ynys Môn where the infection rates are relatively low, but because they're in Wales, they have to be treated the same as every other part of Wales. Clearly, this is nothing more than politically motivated nonsense, and very little to do with public health.
So, we do oppose the Government's motion today. We do believe that the new levels of restrictions are disproportionate and overly damaging to businesses and to people's livelihoods across Wales, and we do regret that the Welsh Government keeps taking a different line from what the UK Government is doing. What we want is a united UK response with more co-operation with the UK Government. We also support Plaid's amendments 7 and 9 today. I urge Members today to support these amendments, and I hereby move the two motions tabled in my name. Diolch yn fawr iawn.
Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch i'r Prif Weinidog am gyflwyno dadl heddiw. Rwyf mewn gwirionedd yn cytuno â'r rhan fwyaf o'r teimladau y mae newydd eu mynegi.
Credaf fod pawb yn y Siambr hon yn gwerthfawrogi ein bod yng nghanol argyfwng iechyd cyhoeddus ac nad oes neb eisiau bychanu'r sefyllfa honno. Rwy'n siŵr ein bod ni i gyd yn gwerthfawrogi bod Llywodraethau gwledydd ledled y byd, yn ystod yr argyfwng hwn, yn ei chael hi'n anodd ymdrin â'r pandemig ac yn rheoli'r sefyllfa gyda gwahanol raddau o lwyddiant. Ac, gan fod bywyd dynol yn y fantol, rydym ni i gyd eisiau gweld cefn yr argyfwng cyn gynted â phosib, gyda chyn lleied o golli bywydau â phosib, er bod yn rhaid inni gydbwyso'r canlyniadau economaidd hirdymor hefyd, oherwydd gallant hefyd fod yn niweidiol i fywyd neu fe allant newid bywyd.
Felly, a gaf i ofyn i'r Prif Weinidog, a wnaeth ei sylwadau agoriadol yn gwrtais iawn, mi gredaf, a oedd yn addo, gobeithio, ddadl dda—a gaf i ofyn iddo fod yn rhesymol wrth iddo ymdrin â'r wrthblaid yn y cyfnod hwn? Rhaid inni gael fforwm democrataidd i drafod mesurau ei Lywodraeth yn gadarn, ac nid ydym eisiau cael ein galw'n 'warthus' na dim byd o'r fath, dim ond oherwydd nad ydym ni bob amser yn cytuno â'i fesurau. Felly, rwy'n diolch i'r Llywodraeth am gyflwyno'r ddadl heddiw, ond gan eu bod bellach wedi'i chyflwyno, gobeithio y gallant chwarae yn ôl y rheolau a derbyn nad oes rhaid inni gytuno â nhw drwy'r amser. Sylwaf hefyd, pan ofynnodd Caroline Jones, yn gynharach heddiw, i'r Prif Weinidog am rannu'r cyngor gwyddonol, ei fod wedi osgoi ateb y rhan honno o'i chwestiwn. Mae'n ymddangos i mi fod y Prif Weinidog eisiau bod yn bwerus a holl wybodus, gan wrthod rhannu'r holl gyngor technegol y mae wedi'i gael, ond ar yr un pryd yn dweud wrth bawb arall na allwn ni gwestiynu'r hyn y mae'n ei wneud gan nad ydym ni'n gwybod beth yw'r holl bethau y mae'n eu gwneud.
Nawr, soniais am ganlyniadau economaidd hirdymor—rhaid eu cadw mewn cof—ac rydym ni ym Mhlaid Diddymu Cynulliad Cymru o'r farn bod y penderfyniad i atal tafarndai a bwytai rhag gweini alcohol yn anghymesur ac y gallai olygu'r diwedd i lawer o fusnesau. Felly, gallai pobl yng Nghymru fod yn dioddef canlyniadau penderfyniadau Llywodraeth Cymru ymhell ar ôl i'r pandemig hwn ddod i ben. Rydym ni eisoes yn gweld effeithiau yng Nghymru o ran diweithdra cynyddol, ond nid yn unig y mae Cymru eisoes wedi dioddef y cynnydd mwyaf mewn diweithdra, rydym ni hefyd yn profi'r cynnydd mwyaf mewn cyfraddau heintio. Felly, mae'n ymddangos i mi ein bod yn cael y gwaethaf o bob byd yma yng Nghymru ddatganoledig: mae gennym ni'r mesurau cyfyngiadau symud llymaf, ond mae gennym ni hefyd argyfwng iechyd cyhoeddus sy'n ymddangos fel pe bai'n gwaethygu. Nid yw'n syndod bod ffydd y cyhoedd yn y ffordd y mae Llywodraeth Cymru wedi ymdrin â'r argyfwng yn plymio, gyda gostyngiad o tua 20 pwynt canran.
Rydym ni yn y Blaid Ddiddymu wedi dweud o'r cychwyn cyntaf fod angen ateb arnom ni gan y DU yn ei chyfanrwydd i'r pandemig, dan arweiniad Llywodraeth y DU. Dywedais yn y ddadl yr wythnos diwethaf fod llawer o bobl wedi dweud wrthyf eu bod yn credu bod Prif Weinidog Cymru wedi defnyddio'r argyfwng hwn, yn rhannol, i geisio amlygu'r gwahaniaeth rhwng yr hyn y mae ef yn ei wneud, a'r hyn y mae Llywodraeth y DU yn ei wneud, mewn ymgais i ennill mwy o sylw a chefnogaeth gan y cyhoedd i ddatganoli. Credaf y bu hon yn strategaeth ffôl, a bydd mwy o broblemau yn ein hwynebu o'r herwydd. Rydym yn dal i gael problemau, yn union felly oherwydd ei benderfyniad i gael ymagwedd unigryw Gymreig tuag at y feirws. Waeth beth y mae'n ei ddweud am y lefelau rhybudd, mae gan Loegr wahanol ardaloedd mewn gwahanol haenau, sy'n gwneud rhywfaint o synnwyr. Fel y dywedais, er gwaethaf y lefelau rhybudd, yma yng Nghymru, mae'r Prif Weinidog eisiau trin Cymru gyfan fel un uned o hyd, felly os bydd rhaid i un rhan o Gymru gael cyfyngiadau symud, yna felly hefyd Cymru gyfan. Mae'n amlwg nad yw hyn yn gwneud fawr o synnwyr mewn lleoedd fel Gwynedd ac Ynys Môn lle mae'r cyfraddau heintio yn gymharol isel, ond oherwydd eu bod yng Nghymru, mae'n rhaid eu trin yr un fath â phob rhan arall o Gymru. Yn amlwg, nid yw hyn yn ddim mwy na nonsens gwleidyddol, a bron dim byd i wneud ag iechyd y cyhoedd.
Felly, rydym yn gwrthwynebu cynnig y Llywodraeth heddiw. Credwn fod y lefelau newydd o gyfyngiadau yn anghymesur ac yn rhy niweidiol i fusnesau ac i fywoliaeth pobl ledled Cymru, ac rydym yn gresynu bod Llywodraeth Cymru yn dal i arddel safbwynt gwahanol i Lywodraeth y DU. Yr hyn yr ydym ni eisiau yw ymateb unedig yn y DU gyda mwy o gydweithredu â Llywodraeth y DU. Rydym ni hefyd yn cefnogi gwelliannau 7 a 9 y Blaid heddiw. Anogaf yr Aelodau heddiw i gefnogi'r gwelliannau hyn, a chynigiaf drwy hyn y ddau gynnig a gyflwynwyd yn fy enw i. Diolch yn fawr iawn.
I call on Paul Davies to move amendment 6, tabled in the name of Darren Millar.
Galwaf ar Paul Davies i gynnig gwelliant 6, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar.
Gwelliant 6—Darren Millar
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn croesawu'r cyhoeddiad am lefelau rhybudd newydd yng Nghymru sy'n caniatáu ar gyfer rhoi cyfyngiadau ar waith ar lefel ranbarthol a lleol mewn ymateb i'r dystiolaeth wyddonol a'r gwahaniaethau o ran lefelau heintio coronafeirws mewn gwahanol rannau o'r wlad.
Amendment 6—Darren Millar
Add as new point at end of motion:
Welcomes the announcement of new alert levels in Wales that allow for the regional and local application of restrictions in response to the scientific evidence and differences in coronavirus infection rates in different parts of the country.
Cynigiwyd gwelliant 6.
Amendment 6 moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I move the amendment tabled in the name of my colleague Darren Millar. I'm pleased that the Welsh Government will be supporting our amendment this afternoon.
It's deeply worrying to see that cases in Wales are continuing to rise, and so I'm pleased that the Welsh Government has brought forward this debate and published a coronavirus control plan, so that communities and businesses can understand the measures that have been put in place to control the spread of the virus. We on this side of the Chamber welcome the Welsh Government's proposals to use levels as a benchmark to ensure the public safety of Wales, and I welcome the fact that the First Minister has confirmed that, once appropriate, these alert levels could be varied in different areas of Wales in adopting a more targeted approach, rather than just a one-size-fits-all approach.
Dirprwy Lywydd, it's also important that the people of Wales have confidence in the Welsh Government's handling of the coronavirus pandemic going forward, and so the publication of this document is very welcome in explaining to the public the Welsh Government's decision-making processes. Now, of course, a recent YouGov poll showed that fewer people have confidence in the Government's overall strategy in managing the pandemic, and it's crucial that the public has confidence in the decisions that are made on their behalf. This opinion poll demonstrates the importance of engaging with the people of Wales and communicating clearly, so people understand exactly why measures have to be taken.
Now, we mustn't lose sight of the fact that there is a vaccine, and it's a really positive step to see health boards in Wales administering vaccines to priority groups such as front-line NHS workers. The deployment and administering of that vaccine is absolutely vital in eradicating COVID-19 from our communities, and as we see more and more people across Wales vaccinated, that too will have an impact on people's confidence and on the level of measures that may be in place. However, as the First Minister said earlier on, the current figures are bleak. Wales has the highest infection rate in the UK, and eight out of the UK's top 10 worst infected areas are here in Wales, and the top three areas are Merthyr Tydfil, Neath Port Talbot and Bridgend. Therefore, we're at a point where we must recognise that the current intervention is simply not stemming the transmission of the virus.
Of course, as the number of cases rises, the pressure on NHS capacity and resources also increases, and, as we've seen, health boards in some parts of Wales are under significant pressure and struggling to cope. As was referred to earlier, we know that over 2,000 beds in Wales are occupied with COVID-19 patients, and one in 10 NHS staff are currently off ill or self-isolating, which also has an impact on the delivery of health services. In the last week, we've seen two health boards suspend non-urgent services and treatments following the increase in transmission of COVID-19 and the usual winter demand on emergency care. And on top of all that, the confirmed case rate is significantly more than 300 cases per 100,000 people. Therefore, in light of all of this activity and pressure on NHS services, the Welsh Government must now tell us when it intends to make further decisions regarding the next steps it needs to take to fight this virus. What individuals, families and businesses require now is certainty going forward, so it's imperative that the Welsh Government make a decision on the next steps to stem the virus as soon as possible, because people, businesses and our front-line workers need to know what is happening as soon as possible so they can plan ahead.
Diprwy Lywydd, it's not just our health services that are struggling, it's our businesses too. Figures today have confirmed that Wales experienced the steepest rise in unemployment between August and October of any nation or region of the UK, and that really shows how the pandemic has affected livelihoods. That figure will only grow if further restrictions are introduced, and we don't entirely see the whole picture as the UK Government's furlough scheme has continued to keep people on the payroll, and so it won't be until a few months after that scheme closes that we'll be able to see, unfortunately, the full extent of job losses across Wales. In the meantime, businesses are struggling to survive, and it's absolutely crucial that they're able to access funding before January, as those few weeks between now and then without support are simply too long for businesses to wait.
Now, I welcome the news that there will be a freeze of the non-domestic rates multiplier for 2021-22, but let us remember Wales continues to have the highest rate of business rates in Great Britain, so this simply doesn't go far enough. I therefore urge the Welsh Government not just to freeze business rates, but to go further and do more to support businesses who are continuing to struggle against the backdrop of the COVID pandemic. Of course, underpinning this coronavirus control plan is the need for a strong financial package of support, so that when Wales moves between alert levels in the plan, the public can be confident that the Welsh Government has funding in place to support those people and businesses that need it. This is absolutely crucial.
Dirprwy Lywydd, we all want to see the back of this awful virus, and the deployment of the vaccine is the very start of that journey, but we've still got a long way to go. My colleagues and I will do what we can to constructively work with the Welsh Government where we can, and where questions need to be asked and further evidence needed, we will continue to call for it. Now is the time for genuine cross-party working to save lives and protect livelihoods, therefore, I welcome the publication of the coronavirus control plan, and I hope the Welsh Government will now communicate clearly to the people of Wales exactly when and how it intends to stem the number of cases in Wales, and I look forward to seeing more of that detail in the coming days and in the coming weeks. Thank you.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Cynigiaf y gwelliant a gyflwynwyd yn enw fy nghyd-Aelod Darren Millar. Rwy'n falch y bydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi ein gwelliant y prynhawn yma.
Mae'n destun pryder mawr gweld bod achosion yng Nghymru yn parhau i gynyddu, ac felly rwy'n falch bod Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno'r ddadl hon ac wedi cyhoeddi cynllun rheoli ar gyfer y coronafeirws, fel y gall cymunedau a busnesau ddeall y mesurau sydd wedi'u rhoi ar waith i reoli lledaeniad y feirws. Rydym ni ar yr ochr hon i'r Siambr yn croesawu cynigion Llywodraeth Cymru i ddefnyddio lefelau fel meincnod i sicrhau diogelwch cyhoeddus Cymru, a chroesawaf y ffaith fod y Prif Weinidog wedi cadarnhau, pan fo'n briodol, y gellid amrywio'r lefelau rhybudd hyn mewn gwahanol ardaloedd yng Nghymru wrth fabwysiadu dull gweithredu wedi'i dargedu'n well, yn hytrach na dim ond dull gweithredu sy'n addas i bawb.
Dirprwy Lywydd, mae hefyd yn bwysig bod gan bobl Cymru ffydd yn y ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn ymdrin â phandemig y coronafeirws wrth fwrw ymlaen, ac felly mae cyhoeddi'r ddogfen hon i'w groesawu'n fawr gan ei bod yn egluro prosesau gwneud penderfyniadau Llywodraeth Cymru i'r cyhoedd. Nawr, wrth gwrs, dangosodd arolwg barn diweddar gan YouGov fod gan lai o bobl ffydd yn strategaeth gyffredinol y Llywodraeth wrth reoli'r pandemig, ac mae'n hanfodol bod gan y cyhoedd ffydd yn y penderfyniadau a wneir ar eu rhan. Mae'r arolwg barn hwn yn dangos pwysigrwydd ymgysylltu â phobl Cymru a chyfathrebu'n glir, er mwyn i bobl deall yn union pam y mae'n rhaid gweithredu.
Nawr, rhaid i ni beidio â cholli golwg ar y ffaith bod yna frechlyn, ac mae'n gam cadarnhaol iawn i weld byrddau iechyd yng Nghymru yn rhoi brechlynnau i grwpiau blaenoriaeth fel gweithwyr rheng flaen y GIG. Mae darparu'r brechlyn hwnnw a brechu pobl yn gwbl hanfodol i ddileu COVID-19 o'n cymunedau, ac wrth i ni weld mwy a mwy o bobl ledled Cymru yn cael eu brechu, bydd hynny hefyd yn effeithio ar ffydd pobl ac ar lefel y mesurau a allai fod ar waith. Fodd bynnag, fel y dywedodd y Prif Weinidog yn gynharach, mae'r ffigurau presennol yn llwm. Cymru sydd â'r gyfradd heintio uchaf yn y DU, ac mae wyth o'r 10 ardal heintiedig waethaf yn y DU yma yng Nghymru, a'r tair ardal uchaf yw Merthyr Tudful, Castell-nedd Port Talbot a Phen-y-bont ar Ogwr. Felly, rydym ni wedi cyrraedd sefyllfa lle mae'n rhaid i ni gydnabod nad yw'r ymyrraeth bresennol yn rhwystro trosglwyddiad y feirws.
Wrth gwrs, wrth i nifer yr achosion gynyddu, mae'r pwysau ar gapasiti ac adnoddau'r GIG hefyd yn cynyddu, ac, fel y gwelsom ni, mae byrddau iechyd mewn rhai rhannau o Gymru o dan bwysau sylweddol ac yn ei chael hi'n anodd ymdopi. Fel y cyfeiriwyd ato'n gynharach, gwyddom fod dros 2,000 o welyau yng Nghymru yn cael eu defnyddio ar gyfer cleifion COVID-19, ac mae un o bob 10 aelod o staff y GIG yn sâl neu'n hunanynysu ar hyn o bryd, sydd hefyd yn effeithio ar y ddarpariaeth o wasanaethau iechyd. Yn ystod yr wythnos ddiwethaf, rydym ni wedi gweld dau fwrdd iechyd yn atal gwasanaethau a thriniaethau nad ydyn nhw'n rhai brys yn dilyn y cynnydd yn lledaeniad COVID-19 a'r galw arferol yn y gaeaf am ofal brys. Ac ar ben hynny i gyd, mae'r gyfradd achosion a gadarnhawyd yn sylweddol fwy na 300 o achosion fesul 100,000 o bobl. Felly, yng ngoleuni'r holl weithgarwch hwn a phwysau ar wasanaethau'r GIG, mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru ddweud wrthym ni nawr pryd y mae'n bwriadu gwneud penderfyniadau pellach ynglŷn â'r camau nesaf y mae angen iddi eu cymryd i ymladd y feirws hwn. Yr hyn sydd ei angen ar unigolion, teuluoedd a busnesau nawr yw sicrwydd wrth symud ymlaen, felly mae'n hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn gwneud penderfyniad ynghylch y camau nesaf i atal y feirws cyn gynted â phosib, oherwydd mae angen i bobl, busnesau a'n gweithwyr rheng flaen wybod beth sy'n digwydd cyn gynted â phosib fel y gallant gynllunio at y dyfodol.
Dirprwy Lywydd, nid ein gwasanaethau iechyd ni yn unig sy'n wynebu trafferthion, mae ein busnesau ni hefyd. Mae ffigurau heddiw wedi cadarnhau mai Cymru a brofodd y cynnydd mwyaf serth mewn diweithdra rhwng mis Awst a mis Hydref o unrhyw genedl neu ranbarth yn y DU, ac mae hynny wir yn dangos sut y mae'r pandemig wedi effeithio ar fywoliaeth. Ni fydd y ffigur hwnnw ond yn tyfu os cyflwynir cyfyngiadau pellach, ac nid ydym yn gweld y darlun cyfan yn llwyr gan fod cynllun ffyrlo Llywodraeth y DU wedi parhau i gadw pobl ar y gyflogres, ac felly dim ond ychydig fisoedd ar ôl i'r cynllun hwnnw ddod i ben y byddwn ni'n gallu gweld, yn anffodus, faint o swyddi a gollwyd ledled Cymru. Yn y cyfamser, mae busnesau'n ei chael hi'n anodd goroesi, ac mae'n gwbl hanfodol eu bod yn gallu cael gafael ar gyllid cyn mis Ionawr, gan fod yr wythnosau rhwng nawr a hynny heb gymorth yn amser rhy hir i fusnesau aros.
Nawr, rwy'n croesawu'r newyddion y bydd y lluosydd ardrethi annomestig yn cael ei rewi ar gyfer 2021-22, ond gadewch inni gofio bod gan Gymru'r gyfradd uchaf o ardrethi busnes ym Mhrydain Fawr o hyd, felly nid yw hyn yn mynd yn ddigon pell. Felly, rwy'n annog Llywodraeth Cymru nid yn unig i rewi ardrethi busnes, ond i fynd ymhellach a gwneud mwy i gefnogi busnesau sy'n parhau i frwydro yn erbyn cefndir pandemig COVID. Wrth gwrs, yn sail i'r cynllun hwn i reoli'r coronafeirws mae'r angen am becyn cymorth ariannol cryf, fel y gall y cyhoedd, pan fydd Cymru'n symud rhwng lefelau rhybudd yn y cynllun, fod yn ffyddiog bod gan Lywodraeth Cymru gyllid ar gael i gefnogi'r bobl a'r busnesau hynny sydd ei angen. Mae hyn yn gwbl hanfodol.
Dirprwy Lywydd, rydym ni i gyd eisiau gweld cefn y feirws ofnadwy hwn, a defnyddio'r brechlyn yw dechrau'r daith honno, ond mae gennym ni ffordd bell i fynd o hyd. Bydd fy nghydweithwyr a minnau'n gwneud yr hyn a allwn ni i weithio'n adeiladol gyda Llywodraeth Cymru lle y gallwn ni, a lle mae angen gofyn cwestiynau a lle mae angen rhagor o dystiolaeth, byddwn yn parhau i holi. Nawr yw'r amser ar gyfer gweithio trawsbleidiol gwirioneddol i achub bywydau a diogelu bywoliaethau, felly, croesawaf gyhoeddi cynllun rheoli'r coronafeirws, a gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru nawr yn dweud yn glir wrth bobl Cymru pryd a sut yn union y mae'n bwriadu atal nifer yr achosion yng Nghymru, ac edrychaf ymlaen at weld mwy o'r manylion hynny yn y dyddiau nesaf ac yn yr wythnosau nesaf. Diolch.
Thank you. I call on Adam Price to move amendments 7 and 9, tabled in the name of Siân Gwenllian.
Diolch. Galwaf ar Adam Price i gynnig gwelliannau 7 a 9, a gyflwynwyd yn enw Siân Gwenllian.
Gwelliant 7—Siân Gwenllian
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn galw am sicrhau bod cyfyngiadau a chymorth ynysu yn adlewyrchu, cymaint â phosibl, y gwahanol lefelau parhaus o haint mewn gwahanol ranbarthau yng Nghymru.
Amendment 7—Siân Gwenllian
Add as new point at end of motion:
Calls for restrictions and isolation support to reflect as much as possible the different sustained levels of infection in different regions of Wales.
Gwelliant 9—Siân Gwenllian
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i ddatblygu cynlluniau manwl ar gyfer ailagor sectorau allweddol yn ddiogel fel lleoliadau lletygarwch, diwylliant a chwaraeon yn seiliedig ar ymgysylltu uniongyrchol rhwng cynrychiolwyr y sector a chynghorwyr gwyddonol Llywodraeth Cymru.
Amendment 9—Siân Gwenllian
Add as new point at end of motion:
Calls on the Welsh Government to develop detailed plans for the safe reopening of key sectors such as hospitality, culture and sport venues based on direct engagement between sector representatives and the Welsh Government’s scientific advisors.
Cynigiwyd gwelliannau 7 a 9.
Amendments 7 and 9 moved.
Thank you. I'm glad to move those amendments and to respond to the debate. I think it is welcome that the Welsh Government has produced this plan. We called for a winter plan, and it's important that it's clearly understood, and, of course, it needs to be adaptable, because of the continuing dynamic nature of the pandemic. As well as having that medium-term strategy, which is absolutely essential in terms of public confidence, I think the key question now is: what are we going to do right at this moment? We heard the First Minister refer to the current picture as bleak, which I think is an accurate assessment, and he referred to the need to consider action without further delay.
The question, I suppose, at the forefront of many of our minds, the minds of our citizens, really, is: can we afford to wait until the twenty-eighth when this new tier system comes into place? Because the current situation is worsening apace. Looking at some of the data for today from the ONS suggests, clearly, infection is increasing. We've seen the figures, we're at the wrong end of the league table in terms of 15 of the top 20 local authority areas in the UK in terms of daily cases. Positivity rate is the critical one, but that has been increasing now since 24 November, and the saddest figure of all, of course, is that excess deaths are higher than they have been over the last five years.
There are some areas of uncertainty, clearly. We don't know what the impact of the measures introduced more recently have been, there'll be a lag in terms of those. The NHS has been doing some maintenance on its IT systems, so there's some lack of clarity about the daily case figures. Presumably, the Welsh Government has better access to the data than we have, but I think it certainly is the case that we have so many parts of Wales that are above all the criteria for the highest level, the very high-risk criteria in the plan, and surely the question must be: why not introduce, therefore, those measures earlier? Because the mantra has been, from the World Health Organization through to your own technical advisory group, hasn't it, First Minister, that you go early and you go hard. Nobody wants to see any more restrictions because of all the harms that are attendant with that, but there are some circumstances where, unfortunately, it is absolutely necessary, and are we not at that point again in many, many parts of Wales?
And similarly, of course, whatever happens in terms of potentially an improving situation as a result of the recent restrictions, then we have the Christmas question, which you referred to earlier in First Minister's questions, and of course we've seen a litany of voices—two leading medical journals, a range of medical bodies calling for a review; you've got the COBRA meeting—but we would urge you, whatever the four-nation consensus is, Wales now is in a different place, and I think you have to reserve the right, and indeed there's the responsibility, to take a different decision, if necessary. If the medical advice and the scientific advice points clearly at reviewing those Christmas arrangements, then you have to do that. And it's important that you take the people of Wales with you, and that's one of the issues where we've had some differences over recent weeks. I think we have to do it as a whole nation. It's a difficult decision for any leader to have to make of a country, as has been said. I think that one way that we could possibly build that consensus, and I've written to you this afternoon, First Minister, is to get the leaders of the leading parties together to try to see if we can find a consensus across the parties, for which hopefully we can get majority support across the whole of Wales.
I think the message, difficult as it is, that we may need to hunker down a little bit harder over the holiday period in order to regain control, in order then to recover and reopen, hopefully earlier in the new year, I think that is a message that actually would receive widespread support, as long as we ensure that any restrictions are combined with additional support, in terms of financial support for people isolating, particularly those on low incomes, in terms of the childcare issues that are often a result in terms of restrictions, and in terms of sorting out test and trace. I've been looking at the numbers, First Minister, and again we're going in the wrong direction in terms of the contacts, the proportion of contacts that are traced within 24 hours. We've got to sort that out as well as, if it's necessary, based on the scientific advice, sadly, to look again at the Christmas arrangements and, indeed, going into tier 4 earlier than you had planned.
Diolch. Rwy'n falch o gynnig y gwelliannau hynny ac ymateb i'r ddadl. Rwy'n credu bod croeso i'r ffaith fod Llywodraeth Cymru wedi cynhyrchu'r cynllun hwn. Fe wnaethom ni alw am gynllun gaeaf, ac mae'n bwysig ei fod yn cael ei ddeall yn glir, ac, wrth gwrs, mae angen ei addasu, oherwydd natur ddeinamig barhaus y pandemig. Yn ogystal â chael y strategaeth dymor canolig honno, sy'n gwbl hanfodol o ran ffydd y cyhoedd, credaf mai'r cwestiwn allweddol nawr yw: beth ydym ni'n mynd i'w wneud y foment hon? Clywsom y Prif Weinidog yn cyfeirio at y darlun presennol fel un llwm, sydd, yn fy marn i, yn asesiad cywir, a chyfeiriodd at yr angen i ystyried gweithredu heb oedi pellach.
Y cwestiwn, mae'n debyg, sydd flaenau ym meddyliau llawer ohonom ni, meddyliau ein dinasyddion, mewn gwirionedd, yw: a allwn ni fforddio aros tan yr wythfed ar hugain pan ddaw'r system haenau newydd hon i rym? Oherwydd mae'r sefyllfa bresennol yn gwaethygu'n gyflym. Mae edrych ar rywfaint o'r data ar gyfer heddiw gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn awgrymu, yn amlwg, bod yr haint yn cynyddu. Rydym ni wedi gweld y ffigurau, rydym ni ar ben anghywir y tabl cynghrair o ran 15 o'r 20 ardal awdurdod lleol uchaf yn y DU o ran achosion dyddiol. Cyfradd y canlyniadau cadarnhaol yw'r un hollbwysig, ond mae hynny wedi bod yn cynyddu nawr ers 24 Tachwedd, a'r ffigur tristaf oll, wrth gwrs, yw bod marwolaethau ychwanegol yn fwy nag y buont dros y pum mlynedd diwethaf.
Mae rhai meysydd o ansicrwydd, yn amlwg. Nid ydym yn gwybod beth fu effaith y mesurau a gyflwynwyd yn fwy diweddar, bydd hi'n beth amser cyn y gwyddom ni ganlyniad y rheini. Mae'r GIG wedi bod yn gwneud rhywfaint o waith cynnal a chadw ar ei systemau TG, felly mae rhywfaint o ddiffyg eglurder ynglŷn â'r ffigurau achosion dyddiol. Mae'n debyg bod gan Lywodraeth Cymru well mynediad at y data nag sydd gennym ni, ond rwy'n credu ei bod yn sicr yn wir fod gennym ni gymaint o rannau o Gymru sy'n uwch na'r holl feini prawf ar gyfer y lefel uchaf, y meini prawf risg uchel iawn yn y cynllun, ac yn sicr y cwestiwn yw: pam na wnawn ni felly gyflwyno'r mesurau hynny'n gynharach? Oherwydd y mantra a glywid, o Sefydliad Iechyd y Byd i'ch grŵp cynghori technegol eich hun, onid e, Prif Weinidog, yw eich bod yn tarro'n gynnar ac yn tarro'n galed? Nid oes neb eisiau gweld rhagor o gyfyngiadau oherwydd yr holl niwed sy'n gysylltiedig â hynny, ond mae rhai amgylchiadau lle, yn anffodus, y mae'n gwbl angenrheidiol, ac onid ydym ni wedi cyrraedd y pwynt hwnnw eto mewn sawl rhan o Gymru?
Ac yn yr un modd, wrth gwrs, beth bynnag sy'n digwydd o ran sefyllfa a allai wella o ganlyniad i'r cyfyngiadau diweddar, mae gennym ni gwestiwn y Nadolig, y cyfeirioch chi ato'n gynharach yng nghwestiynau'r Prif Weinidog, ac wrth gwrs rydym ni wedi clywed côr o leisiau—dau gyfnodolyn meddygol blaenllaw, amrywiaeth o gyrff meddygol yn galw am adolygiad; mae gennych chi gyfarfod COBRA—ond byddem yn eich annog, beth bynnag yw consensws y pedair gwlad, mae Cymru bellach mewn lle gwahanol, a chredaf fod yn rhaid ichi gadw'r hawl, ac yn wir mae yna gyfrifoldeb, i wneud penderfyniad gwahanol, os oes angen. Os yw'r cyngor meddygol a'r cyngor gwyddonol yn amlwg yn awgrymu adolygu'r trefniadau Nadolig hynny, yna mae'n rhaid ichi wneud hynny. Ac mae'n bwysig eich bod yn cael cefnogaeth pobl Cymru, a dyna un o'r materion nad ydym ni wedi cytuno arno dros yr wythnosau diwethaf. Rwy'n credu bod yn rhaid i ni wneud hyn fel cenedl gyfan. Mae'n benderfyniad anodd i unrhyw arweinydd ei wneud ar ran y wlad, fel y dywedwyd. Credaf mai un ffordd y gallem ni adeiladu'r consensws hwnnw, ac rwyf wedi ysgrifennu atoch y prynhawn yma, Prif Weinidog, yw cael arweinwyr y prif bleidiau at ei gilydd i geisio gweld a allwn ni ddod o hyd i gonsensws ar draws y pleidiau, y gallwn ni, gobeithio, gael cefnogaeth y mwyafrif iddo ledled Cymru gyfan.
Credaf mai'r neges yw, er mor anodd yw hi, efallai y bydd angen inni swatio ychydig mwy dros gyfnod y gwyliau er mwyn adennill rheolaeth, er mwyn gwella ac ailagor, yn gynharach gobeithio yn y flwyddyn newydd, credaf fod honno'n neges a fyddai'n cael cefnogaeth eang mewn gwirionedd, cyn belled â'n bod yn sicrhau bod unrhyw gyfyngiadau'n cael eu cyfuno â chymorth ychwanegol, o ran cymorth ariannol i bobl sy'n ynysu, yn enwedig y rheini ar incwm isel, o ran materion gofal plant sy'n aml yn dod yn sgil cyfyngiadau, ac o ran datrys ein prosesau profi ac olrhain. Rwyf wedi bod yn edrych ar y niferoedd, Prif Weinidog, ac unwaith eto rydym yn mynd i'r cyfeiriad anghywir o ran y cysylltiadau, cyfran y cysylltiadau sy'n cael eu holrhain o fewn 24 awr. Mae'n rhaid i ni ddatrys hynny yn ogystal ag, os oes angen, yn seiliedig ar y cyngor gwyddonol, yn anffodus, yn ogystal ag edrych eto ar drefniadau'r Nadolig ac, yn wir, mynd i haen 4 yn gynharach nag yr oeddech chi wedi'i gynllunio.
Thank you. I have 10 speakers. If you all take three minutes, I'll get you all in; if you go over the three minutes, then I'm afraid those of you at the bottom of the list may not get called. So, I ask you that. I asked last week, it didn't do an awful lot of good, but I'll ask again this week. So, if you all take around about three minutes, we'll be fine; if not, then, as I say, those at the bottom of the list may not get called. Dawn Bowden.
Diolch. Mae gennyf 10 siaradwr. Os byddwch i gyd yn cymryd tair munud, gallaf eich cynnwys i gyd; os ewch chi dros y tair munud, yna mae arnaf ofn na fydd y rheini ohonoch chi ar waelod y rhestr yn cael eu galw. Felly, gofynnaf hynny ichi. Gofynnais yr wythnos diwethaf, ni wnaeth lawer iawn o wahaniaeth, ond fe ofynnaf eto yr wythnos hon. Felly, os byddwch i gyd yn cymryd oddeutu tair munud, byddwn yn iawn; os na fyddwch, yna, fel y dywedais, efallai na fydd y rheini ar waelod y rhestr yn cael eu galw. Dawn Bowden.
Sadly, we are ending 2020 facing another tough chapter in the story of the relentless struggle with this dreadful virus. Coronavirus has a strong grip on our communities, and our public services are struggling with the scale of the pandemic. We continue to see large numbers of people fall ill and, sadly, many deaths. And who knows what this new strain of the virus may bring. It's a practical, economic and emotional crisis, and my thoughts go to all those families who have lost loved ones, to businesses that are struggling to keep afloat, to people who have lost their jobs, and to people who are struggling with their mental health in these most challenging times. I also want to place on record yet again my thanks to all those workers on the front line whose daily challenge of dealing with the ever-increasing pressures I can only imagine.
But can I also thank you and your Cabinet, First Minister, for the difficult decisions that you've faced and that you've taken this year, often in the face of unkind, unfair and personalised criticism? As you know, I follow football, and as a fan on the terraces, I know how easy it is to shout criticism from there, but it's never quite as easy to deliver success on the actual playing field. But the actions that you have taken have been taken to try to save lives and protect the people of Wales as best you can, and I thank you for that.
Like others in this Chamber, I've attended a number of briefings over recent weeks with the health boards, councils, and the police services that cover my constituency. The briefings are stark and the situation we currently face is severe. The most recent briefing I attended on Friday last week was with Cwm Taf Morgannwg health board. It wasn't just sobering; it was distressing. To have such a dire situation laid out so plainly about what is happening in my community was something I never thought I would have to listen to. I've said this before, Dirprwy Llywydd, but when I stood for election in 2016, it was because I wanted to help improve the lives of the people in Merthyr Tydfil and Rumney. And yet, today, I'm facing the reality of 170 COVID cases per 100,000 population, and a test positivity rate of almost 30 per cent in Merthyr Tydfil alone, and the number of ICU COVID patients last week outnumbered the number of ICU COVID beds available at Prince Charles Hospital. So, what's clear is that our NHS is reaching that point that, in truth, we'd hoped to avoid, so we must act; doing nothing is not an option. One of the two health boards in my constituency has already announced that they're having to suspend some non-routine services, and I suspect the other health board will follow suit. That in itself will bring further problems down the line, but what choice do they have? The voices on the front line are telling us that they are at breaking point.
Dirprwy Lywydd, in my constituency, the mass test pilot seems to be suggesting that over 3.5 per cent of the population could be asymptomatic carriers of the virus. As a result, the partners delivering this pilot have decided to extend the testing programme for a further week, and I welcome that decision. I certainly hope we can do more of this testing, and it is without doubt an important tool in identifying cases and having a better opportunity to reduce the spread of the virus and to identify what is happening in our communities until we see the benefits of the vaccination.
So, what is my conclusion from all this? Well, I'm of the view that in a pandemic crisis, the best way that I can meet the needs of my constituents is to support all the actions that can drive down the infection rates. In that way, we might win back some of that space that allows people and our systems to cope. Only by driving down those infection rates will people be able to see normality return to their lives. Only by driving down those infection rates will many of those small businesses that have been struggling so badly—particularly in the hospitality and tourism sectors—be given the opportunity to recover.
What we need to do will not be popular with everyone. The right decisions are often not the popular decisions, but now more than ever, those right decisions have to be taken. That is why we've seen responsible Governments across the world taking very difficult decisions to deal with this. In many of those countries, lockdown has been harsh and immediate because they, like the Welsh Government, understand how serious this is.
Dirprwy Lywydd, at this point, I'm certainly not in this for popularity. I will do what I have to do to help the Welsh Government and others to save lives. So, my message to Welsh Government is clear: please take all the necessary actions that you can to help our front-line workers to cope with the months ahead. Please take all the necessary actions that you can to help our communities recover from this virus, and please take all the necessary actions that you can to help our businesses recover, so that when this is all over, people have jobs and livelihoods to return to. And for those actions, First Minister, you will have my full support.
Yn anffodus, rydym yn dod i ddiwedd 2020 yn wynebu pennod anodd arall yn stori'r frwydr ddi-baid yn erbyn y feirws ofnadwy hwn. Mae gan y coronafeirws afael gref ar ein cymunedau, ac mae ein gwasanaethau cyhoeddus yn cael trafferth oherwydd maint y pandemig. Rydym yn dal i weld nifer fawr o bobl yn mynd yn sâl ac, yn anffodus, llawer o farwolaethau. A phwy a ŵyr beth ddaw yn sgil y math newydd hwn o'r feirws. Mae'n argyfwng ymarferol, economaidd ac emosiynol, ac rwy'n cydymdeimlo â'r holl deuluoedd hynny sydd wedi colli anwyliaid, â'r busnesau sy'n ei chael hi'n anodd cadw eu drysau ar agor, â'r bobl sydd wedi colli eu swyddi, ac â'r bobl sy'n cael trafferth gyda'u hiechyd meddwl yn y dyddiau anodd iawn hyn. Hoffwn hefyd ddiolch ar goedd i'r holl weithwyr hynny ar y rheng flaen y gallaf ond dychmygu yr her y maen nhw'n ei hwynebu bob dydd wrth fynd i'r afael â'r pwysau cynyddol.
Ond a gaf i ddiolch hefyd i chi a'ch Cabinet, Prif Weinidog, am y penderfyniadau anodd yr ydych chi wedi'u hwynebu a'u gwneud eleni, yn aml yn wyneb beirniadaeth gas, annheg a phersonol? Fel y gwyddoch chi, rwy'n dilyn pêl-droed, ac fel cefnogwr ar y terasau, rwy'n gwybod pa mor hawdd yw gweiddi beirniadaeth o'r fan honno, ond nid yw byth mor hawdd sicrhau llwyddiant ar y cae chwarae ei hun. Ond mae'r camau yr ydych chi wedi'u cymryd wedi'u cymryd i geisio achub bywydau ac amddiffyn pobl Cymru gystal ag y gallwch chi, ac rwy'n diolch ichi am hynny.
Fel eraill yn y Siambr hon, rwyf wedi bod yn bresennol mewn nifer o sesiynau briffio dros yr wythnosau diwethaf gyda'r byrddau iechyd, cynghorau a gwasanaethau'r heddlu sy'n gweithredu yn fy etholaeth i. Mae'r sesiynau briffio'n llwm ac mae'r sefyllfa sy'n ein hwynebu ar hyn o bryd yn ddifrifol. Y briff diweddaraf y bûm i ynddo ddydd Gwener yr wythnos diwethaf oedd un bwrdd iechyd Cwm Taf Morgannwg. Nid yn unig yr oedd e'n sobreiddio rhywun; roedd yn peri gofid. Roedd cael sefyllfa mor enbyd wedi'i hamlinellu mor glir o ran yr hyn sy'n digwydd yn fy nghymuned yn rhywbeth na feddyliais erioed y byddai'n rhaid imi wrando arno. Rwyf wedi dweud hyn o'r blaen, Dirprwy Lywydd, ond pan sefais i yn etholiad 2016, roedd oherwydd fy mod eisiau helpu i wella bywydau'r bobl ym Merthyr Tudful a Thredelerch. Ac eto, heddiw, rwy'n wynebu'r realiti o 170 o achosion COVID fesul 100,000 o'r boblogaeth, a chyfradd profion positif o bron i 30 y cant ym Merthyr Tudful yn unig, a nifer y cleifion COVID mewn unedau gofal dwys yr wythnos diwethaf yn fwy na nifer y gwelyau gofal dwys sydd ar gael yn Ysbyty'r Tywysog Siarl ar gyfer COVID. Felly, yr hyn sy'n amlwg yw bod ein GIG yn cyrraedd y pwynt hwnnw yr oeddem ni, mewn gwirionedd, wedi gobeithio ei osgoi, felly mae'n rhaid i ni weithredu; nid yw gwneud dim yn ddewis. Mae un o'r ddau fwrdd iechyd yn fy etholaeth i eisoes wedi cyhoeddi ei fod yn gorfod atal rhai gwasanaethau nad ydynt yn rhai arferol, ac nid wyf yn amau na fydd y bwrdd iechyd arall yn dilyn ei esiampl. Bydd hynny ynddo'i hun yn dod â phroblemau pellach yn y dyfodol, ond pa ddewis sydd ganddyn nhw? Mae'r lleisiau ar y rheng flaen yn dweud wrthym eu bod ar fin diffygio.
Dirprwy Lywydd, yn fy etholaeth i, mae'n ymddangos bod y cynllun profi torfol yn awgrymu y gallai dros 3.5 y cant o'r boblogaeth fod yn gludwyr asymptomatig o'r feirws. O ganlyniad, mae'r partneriaid sy'n cyflwyno'r cynllun profi hwn wedi penderfynu ymestyn y rhaglen brofi am wythnos arall, a chroesawaf y penderfyniad hwnnw. Rwy'n sicr yn gobeithio y gallwn wneud mwy o'r profion hyn, ac mae'n sicr yn arf pwysig i nodi achosion a chael gwell cyfle i leihau lledaeniad y feirws a nodi'r hyn sy'n digwydd yn ein cymunedau hyd nes inni weld manteision y brechiad.
Felly, beth yw fy nghasgliad o hyn i gyd? Wel, rwyf o'r farn, mewn argyfwng pandemig, mai'r ffordd orau y gallaf ddiwallu anghenion fy etholwyr yw cefnogi'r holl gamau gweithredu a all leihau'r cyfraddau heintio. Drwy wneud hynny, efallai y byddwn yn adfer y sefyllfa ryw gymaint mewn modd sy'n caniatáu i bobl a'n systemau ymdopi. Dim ond drwy ostwng y cyfraddau heintio hynny y bydd pobl yn gallu gweld normalrwydd yn dychwelyd i'w bywydau. Dim ond drwy ostwng y cyfraddau heintio hynny y bydd llawer o'r busnesau bach hynny sydd wedi bod yn cael trafferthion mor ofnadwy—yn enwedig yn y sectorau lletygarwch a thwristiaeth—yn cael y cyfle i wella.
Ni fydd yr hyn y mae angen inni ei wneud yn boblogaidd ymhlith pawb. Yn aml, nid y penderfyniadau poblogaidd yw'r penderfyniadau cywir, ond nawr yn fwy nag erioed, rhaid gwneud y penderfyniadau cywir hynny. Dyna pam rydym ni wedi gweld Llywodraethau cyfrifol ledled y byd yn gwneud penderfyniadau anodd iawn i ymdrin â hyn. Mewn llawer o'r gwledydd hynny, mae'r cyfyngiadau symud wedi bod yn llym ac yn ddi-oed oherwydd eu bod nhw, fel Llywodraeth Cymru, yn deall pa mor ddifrifol yw hyn.
Dirprwy Lywydd, ar hyn o bryd, yn sicr nid wyf yn rhan o hyn er mwyn bod yn boblogaidd. Byddaf yn gwneud yr hyn y mae'n rhaid i mi ei wneud i helpu Llywodraeth Cymru ac eraill i achub bywydau. Felly, mae fy neges i Lywodraeth Cymru yn glir: cymerwch yr holl gamau angenrheidiol a allwch chi i helpu ein gweithwyr rheng flaen i ymdopi â'r misoedd i ddod. Cymerwch yr holl gamau angenrheidiol a allwch chi i helpu ein cymunedau i wella o'r feirws hwn, a chymerwch yr holl gamau angenrheidiol a allwch chi i helpu ein busnesau i wella, fel bod gan bobl swyddi a bywoliaeth i ddychwelyd atynt pan fydd hyn i gyd ar ben. Ac ar gyfer y camau hynny, Prif Weinidog, cewch fy nghefnogaeth lawn.
Thank you. You've had your five minutes. Thank you. David Melding.
Diolch. Rydych chi wedi cael eich pum munud. Diolch. David Melding.
Thank you, Deputy Presiding Officer. In south Wales, we are likely in the next few days to see infection levels of 1,000 per 100,000 population, and by Christmas, they could go up even higher and reach the so-far record levels seen in the Walloon area of Belgium in the early autumn. That's the scale of the crisis that we face. And there is a real chance, as the FM has said, that the NHS will be restricted more or less to just COVID services, with all the implications for general health.
The economic damage caused by the restrictions is real and requires active mitigation, but the economic damage caused by the virus will be more severe still, especially if it continues to rage out of control. Yet we have, Deputy Presiding Officer, the promise of deliverance, because a vaccine, or several vaccines, have been found. We may not have been in this position. It is a wonderful thing that we are, and that, by Easter at the latest, there's a real prospect that all those over 70 and all those with vulnerabilities and underlying conditions will have been vaccinated, and that alone is expected to reduce the death rate by about 80 per cent, enabling our front-line staff and the NHS to cope. However, if the virus rages on, we will be compromised in the vaccine roll-out quite profoundly, potentially. So, that's what we've got to remember—that's why it's such an imperative now to look afresh at the situation we're in.
It is clear to me, Deputy Presiding Officer, that the Welsh Government's regulations since early November have been warranted. There is now a question, however, in south Wales, whether they go far enough. I realise a difficult balance has to be struck, and I understand from the BBC news report at 5 o'clock that there is likely to be a change to the regulations—or the advice, rather—over the Christmas period, and I think that is appropriate.
I welcome the more constructive tone that has marked today's debate. I think that's a sign of maturity about where we are as a Senedd and where the nation is in this public health emergency. I welcome, too, the development of the Welsh Government's approach, so that parts of Wales may be able to exit the most extensive regulations that may now be required in much of Wales, and adopt something approaching a regional, tiered approach. I will support the Welsh Government's regulations debated earlier. I will support the Welsh Government's motion before us, as well as the Conservative group's amendments. Should the Welsh Government conclude later this week that a firebreak is needed, to be applied immediately in south Wales, and obviously before Christmas, I would also support that measure.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Yn y de, rydym yn debygol yn ystod y dyddiau nesaf o weld lefelau heintio o 1,000 fesul 100,000 o'r boblogaeth, ac erbyn y Nadolig, gallen nhw godi hyd yn oed yn uwch a chyrraedd y lefelau uchaf erioed a welwyd yn ardal Walloon yng Ngwlad Belg ddechrau'r hydref. Dyna faint yr argyfwng sy'n ein hwynebu. Ac mae siawns go iawn, fel y dywedodd y Prif Weinidog, y bydd y GIG yn cael ei gyfyngu fwy neu lai i wasanaethau COVID yn unig, gyda'r holl oblygiadau i iechyd cyffredinol.
Mae'r difrod economaidd a achosir gan y cyfyngiadau yn real ac mae angen lliniaru gweithredol, ond bydd y difrod economaidd a achosir gan y feirws yn fwy difrifol fyth, yn enwedig os yw'n parhau i fod allan o reolaeth. Ac eto, mae gennym ni, Dirprwy Lywydd, yr addewid o waredigaeth, oherwydd canfuwyd brechlyn, neu nifer o frechlynnau. Efallai na fyddem ni wedi bod yn y sefyllfa hon. Mae'n beth gwych ein bod ni, a bod gobaith gwirioneddol, erbyn y Pasg fan bellaf, y bydd pawb dros 70 oed a phawb sydd â gwendidau a chyflyrau iechyd sy'n bodoli eisoes wedi cael eu brechu, a disgwylir i hynny ar ei ben ei hun leihau'r gyfradd marwolaethau tua 80 y cant, gan alluogi ein staff rheng flaen a'r GIG i ymdopi. Fodd bynnag, os bydd y feirws yn ymledu'n wyllt, byddwn dan fygythiad sylweddol wrth gyflwyno'r brechlyn o bosib. Felly, dyna'r hyn y mae'n rhaid i ni ei gofio—dyna pam ei bod hi'n hanfodol nawr i edrych o'r newydd ar y sefyllfa yr ydym ni ynddi.
Mae'n amlwg i mi, Dirprwy Lywydd, fod rheoliadau Llywodraeth Cymru ers dechrau mis Tachwedd wedi'u cyfiawnhau. Mae cwestiwn nawr, fodd bynnag, yn y de, sef a ydyn nhw'n mynd yn ddigon pell. Sylweddolaf fod yn rhaid cael cydbwysedd anodd, a deallaf o adroddiad newyddion y BBC am 5 o'r gloch ei bod hi'n debygol y bydd newid i'r rheoliadau—neu'r cyngor, yn hytrach—dros gyfnod y Nadolig, a chredaf fod hynny'n briodol.
Croesawaf y naws fwy adeiladol sydd wedi nodweddu'r ddadl heddiw. Rwy'n credu bod hynny'n arwydd o aeddfedrwydd ynglŷn â ble'r ydym ni fel Senedd a sefyllfa'r mae'r genedl yn yr argyfwng iechyd cyhoeddus hwn. Rwyf hefyd yn croesawu datblygu dull gweithredu Llywodraeth Cymru, fel y gall rhannau o Gymru adael y rheoliadau mwyaf eang y gallai fod eu hangen nawr dros ran helaeth o Gymru, a mabwysiadu rhywbeth sy'n agosáu at ddull rhanbarthol, haenog. Byddaf yn cefnogi rheoliadau Llywodraeth Cymru a drafodwyd yn gynharach. Byddaf yn cefnogi cynnig Llywodraeth Cymru sydd ger ein bron, yn ogystal â gwelliannau'r grŵp Ceidwadol. Pe bai Llywodraeth Cymru yn dod i'r casgliad yn ddiweddarach yr wythnos hon fod angen cyfnod atal byr, i'w weithredu ar unwaith yn ne Cymru, ac yn amlwg cyn y Nadolig, byddwn i hefyd yn cefnogi'r mesur hwnnw.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Dyma ni unwaith eto yn ymateb i sefyllfa sy'n gwaethygu, ac, o le bynnag rydym ni'n edrych yng Nghymru, mi ddylai pawb, dwi'n gobeithio, allu cydnabod bod hwn yn argyfwng, p'un ai rydym ni ein hunain yn byw mewn ardal lle mae nifer yr achosion yn isel, neu yn yr ardaloedd eang iawn hynny sydd wedi gweld cynnydd brawychus yn nifer yr achosion o COVID-19 yn yr wythnosau diwethaf. Wnaf i ddim treulio amser heddiw ar beth ddigwyddodd yn dod allan yn rhy sydyn o'r firebreak, a heb strategaeth gynaliadwy, efallai, yn ei lle, achos trafod cynllun newydd rydym ni, a'r angen eto am newid cyfeiriad.
Mewn egwyddor, dwi'n meddwl bod y system o gael lefelau fel hyn, o wyrdd drwodd at ddu, yn syniad da, ond mae penderfynu, wrth gwrs, pa lefel y dylem ni fod ynddi, yn genedlaethol ac mewn gwahanol rannau o Gymru, yn gwbl, gwbl allweddol rŵan, a dydy'r penderfyniadau ddim yn hawdd.
O ran y gweithredu rhanbarthol, yna mi fyddwn ni'n cefnogi gwelliant y Ceidwadwyr heddiw. Mae ein gwelliant cyntaf ni hefyd yn cyfeirio at yr un peth, ond yn cyfeirio hefyd at beth all gweithredu ei olygu. Mae yna ddwy agwedd i gamau gweithredu'r Llywodraeth sy'n cael eu cyfeirio atyn nhw yn y gwelliant yna—cyfyngiadau a chefnogaeth—ac mae yna werth, heb os, i gael lefel sylfaenol o reolau cenedlaethol. Does yna un ardal yn imiwn i'r feirws yma, ond, lle mae achosion ar eu huchaf, mae'n gwneud perffaith synnwyr i fi fod yna le i weithredu'n wahanol. Gall, mi all hynny olygu cyfyngiadau, ond, ochr yn ochr â hynny, mae'n rhaid i'r Llywodraeth allu cynnig lefel uwch o gefnogaeth hefyd.
Mae yna lawer o wledydd, llawer o ardaloedd, dinasoedd ac ati wedi profi llwyddiant yn rheoli'r feirws wrth wneud yn siŵr bod gan bobl y gefnogaeth sydd ei hangen arnyn nhw i hunanynysu. Dydy Llywodraeth Cymru na Llywodraeth y Deyrnas Unedig ddim wedi bod yn effeithiol yn y maes yma, ac mae astudiaethau yn dangos mai lleiafrif sydd yn gwneud beth sydd ei angen i hunanynysu yn llwyddiannus. Felly, rhowch gefnogaeth ariannol mwy, fel bod pobl yn gwneud y dewis iawn i aros gartref. Rhowch gefnogaeth ymarferol—mynd â gwasanaethau hanfodol at ddrws rhywun yn hytrach na eu bod nhw'n cael eu temtio i adael cartref i chwilio am y gwasanaethau hynny. Rhowch bobl mewn gwesty, fel mae llawer o wledydd wedi'i wneud, fel bod eu teuluoedd nhw yn ddiogel, a rhowch gefnogaeth emosiynol hefyd.
Yr ail welliant sydd gyda ni, gwnaf i adael i Helen Mary Jones ymhelaethu ar hynny. Sôn am gyfathrebu a thrafod yn effeithiol efo busnesau a sefydliadau eraill wrth baratoi am y dydd pan gawn ni ddechrau ailagor rydym ni yn y gwelliant hwnnw, ac rydym ni i gyd yn edrych ymlaen at y dydd hwnnw. Ond mae rhoi'r camau gweithredu cywir ar waith rŵan yn mynd i ddylanwadu'n drwm, wrth gwrs, ar bryd ddaw y dydd hwnnw. Dwi'n caru cyfnod y Nadolig, ond dwi'n gobeithio gwnaiff y Llywodraeth dderbyn ein cynnig ni i gymryd rhan mewn trafodaethau amlbleidiol ar beth i'w wneud o gwmpas cyfnod yr wŷl, sut i gryfhau rheolau ar un llaw, y negeseuon ar y llaw arall, yn y cyfnod yn arwain at y Nadolig ac, ie, yn y pum diwrnod yna o gwmpas y Nadolig ei hun. Mae hyn yn effeithio ar bawb ohonom ni.
Os caf i gloi drwy gyfeirio eto at y cynllun gyhoeddwyd ddoe, dydy dweud yn syml, fel y mae o, mai ymddygiad pobl ar ôl y firebreak oedd ar fai—hynny ydy, doedd yr ymddygiad ddim yn rhoi'r canlyniadau roeddem ni eu heisiau inni—dydy hynny ddim yn ddigon da. Oes, mae yna gyfrifoldeb ar bob un ohonom ni i ymddwyn mewn ffordd sydd yn cadw'n hunain, y bobl o'n cwmpas ni a'n cymunedau ni yn saff, ond mae'r ymddygiad yna yn digwydd o fewn cyd-destun sy'n cael ei osod gan y Llywodraeth. Ac mae camau sy'n cael eu cymryd gan y Llywodraeth a negeseuon y Llywodraeth, ac ati, yn dylanwadu'n drwm iawn ar yr ymddygiad hwnnw, a gadewch inni gofio hynny.
Here we are once again, responding to a worsening situation. Wherever we look in Wales, everyone, I hope, would acknowledge that this is a crisis, whether we ourselves live in an area where the number of cases is low or in those very large areas that have seen a frightening increase in the number of COVID-19 cases over the past few weeks. We won't spend time today on what happened in coming out too soon from the firebreak, without having a sustainable strategy in place, perhaps, because we are discussing a new plan and the need to change direction once again.
In principle, I think the system of having levels of green through to black is a good idea, but deciding which level we should be on on a national basis, and in different parts of Wales, will be entirely crucial, and those decisions are not easy.
In terms of regional action, we will support the Conservative amendment today. Our first amendment refers to the same thing, but also refers to what this action could mean. There are two aspects that are referred to in that amendment, namely restrictions and support, and there is a value in having a basic fundamental level of national controls. No area is immune to this virus, but, where the cases are highest, it makes sense to me that there is scope to operate differently. That could mean restrictions, yes, but, along with that, the Government must be able to provide a higher level of support.
There are many countries, areas and cities and so on that have experienced success in controlling the virus and ensuring that people have the support that they need to self-isolate. The Welsh Government and the UK Government haven't been effective in this particular area, and studies show that it's a minority who are doing what's required in self-isolating successfully. So, provide financial support so that people make the right choice in remaining at home. Provide practical support—take crucial services to people's doors rather than them being tempted to leave home to seek those services. Put people in a hotel, as many other countries have done, so that their families are safe, and provide emotional support too.
On the second amendment, Helen Mary Jones will expand on that, but it mentions communication and having effective communication with businesses and other organisations to prepare for the day when we can start to reopen, and we're all looking forward to that day. But putting the right actions in place now is going to have a great influence on when that day will come. Now, I love the Christmas period, but I do very much hope that the Government will accept our offer to participate in cross-party discussions on what should be done around the festive period, how we can strengthen the rules and the messaging in the period leading up to Christmas, and that five days around Christmas itself. This will affect every one of us.
If I can conclude by making reference to the plan published yesterday, simply stating that it's people's behaviour after the firebreak that was to blame—namely that people's behaviour didn't give us the outcomes we were looking for—that isn't good enough. Yes, each and every one of us has a responsibility to behave in a way that keeps ourselves, the people around us and our communities safe, but that behaviour happens within a context set by Government. And the steps taken by Government and the messaging of Government does have a very great influence on those behaviours, and let's bear that in mind too.
I thank the First Minister for providing us with a copy of the Welsh Government's updated coronavirus control plan. First Minister, Wales now has the worst infection rates in the UK, and, over the last seven days, the rolling infection rate per 100,000 was 450.4. Wales wide, the testing positivity rate was nearly 20 per cent, and this is despite Wales being under the level 3 restrictions outlined in the Welsh Government's plans, and despite coming out of a national lockdown just a few weeks ago, which we all thought would help keep the virus under control. However, infections continued to rise despite control measures.
So, we have to ask ourselves why control measures are not controlling the virus. And there's nothing new in the plans, because we're being asked to support the same course of action that we have been pursuing for the past nine months: various stages of lockdown, the same thing that we have been doing since the summer with little apparent success; plans that have been tried and failed elsewhere—the same plans but different names, because where England has tiers and Scotland has protection levels, Wales will now have alert levels. I feel this will just add confusion to a public already struggling to understand the different rules and regulations in place in different parts of the United Kingdom.
As the Welsh Government point out in their document, a single national approach is more likely to be understood and more effective, so why, then, are we not pursuing a single UK-wide approach to this virus? Each part of the UK is trying to do their own thing, and what that has achieved is the confusion of the general public. Some people still don't know what the rules are, and, as a result, we are seeing falling levels of adherence to those rules. We will not control this pandemic without the engagement and support of the public, who are, at the moment, frustrated.
All we have seen is business closures, job losses, massive Government debt that will take generations to repay. The business rates still remain the same, in many cases. We should be concentrating our efforts on having a world-class track and trace system, on population-level testing to find those who are infected and infectious, and on ensuring that those people are isolated and unable to infect anyone else. We need to ensure that we are fully backward tracing, not just finding those an infected person has already been in contact with, but finding where they were infected in the first place. We know that you're more likely to pick up COVID at a superspreader event, and we need to identify these events and all those who were present at that event. I feel this is the only way we can control the virus. We break the chain of infection by ensuring the infectious are not allowed contact with the uninfected, not by instituting lockdowns and praying people will abide by the rules. We have to keep the public on side. Thank you.
Diolch i'r Prif Weinidog am roi copi i ni o gynllun rheoli coronafeirws diweddaraf Llywodraeth Cymru. Prif Weinidog, Cymru bellach sydd â'r cyfraddau heintio gwaethaf yn y DU, a thros y saith diwrnod diwethaf, y gyfradd heintio dreigl fesul 100,000 oedd 450.4. Ledled Cymru, roedd cyfradd profion cadarnhaol bron 20 y cant, ac mae hyn er bod Cymru o dan y cyfyngiadau lefel 3 a amlinellwyd yng nghynlluniau Llywodraeth Cymru, ac er gwaethaf y ffaith i ni ddod allan o gyfyngiadau symud cenedlaethol ychydig wythnosau'n ôl, y credem y byddai wedi helpu i gadw'r feirws dan reolaeth. Fodd bynnag, parhaodd heintiau i gynyddu er gwaethaf mesurau rheoli.
Felly, rhaid inni ofyn i ni'n hunain pam nad yw mesurau rheoli yn rheoli'r feirws. Ac nid oes dim byd newydd yn y cynlluniau, oherwydd gofynnir i ni gefnogi'r un trywydd ag y buom ni yn ei ddilyn dros y naw mis diwethaf: gwahanol gamau o'r cyfyngiadau symud, yr un peth ag y buom ni yn ei wneud ers yr haf heb fawr o lwyddiant mae'n ymddangos; cynlluniau sydd wedi'u rhoi ar brawf ac wedi methu mewn mannau eraill—yr un cynlluniau ond enwau gwahanol, oherwydd lle mae gan Loegr haenau a'r Alban lefelau amddiffyn, bydd gan Gymru lefelau rhybudd nawr. Rwy'n teimlo y bydd hyn yn ychwanegu dryswch i'r cyhoedd sydd eisoes yn ei chael hi'n anodd deall y gwahanol reolau a rheoliadau sydd ar waith mewn gwahanol rannau o'r Deyrnas Unedig.
Fel y noda Llywodraeth Cymru yn ei dogfen, mae un dull cenedlaethol yn fwy tebygol o gael ei ddeall ac yn fwy effeithiol, felly pam nad oes gennym ni un dull o ymdrin â'r feirws hwn ledled y DU? Mae pob rhan o'r DU yn ceisio torri eu cwys eu hunain, a'r hyn a gyflawnwyd yw dryswch ymhlith y cyhoedd. Mae rhai pobl nad ydyn nhw'n gwybod beth yw'r rheolau o hyd, ac, o ganlyniad, rydym yn gweld llai o lynu wrth y rheolau hynny. Ni fyddwn yn rheoli'r pandemig hwn heb ymgysylltiad a chefnogaeth y cyhoedd, sydd, ar hyn o bryd, yn rhwystredig.
Y cyfan yr ydym ni wedi'i weld yw cau busnesau, colli swyddi, dyled enfawr gan y Llywodraeth a fydd yn cymryd cenedlaethau i'w had-dalu. Mae'r ardrethi busnes yn dal i aros yr un fath, mewn llawer o achosion. Dylem fod yn canolbwyntio ein hymdrechion ar gael system brofi ac olrhain o'r radd flaenaf, ar brofion ar lefel y boblogaeth i ddod o hyd i'r rhai sydd wedi'u heintio ac yn heintus, ac ar sicrhau bod y bobl hynny'n ynysu ac yn methu â heintio neb arall. Mae angen inni sicrhau ein bod yn olrhain yn ôl yn llwyr, nid dim ond dod o hyd i'r rheini y mae unigolyn heintiedig eisoes wedi bod mewn cysylltiad â nhw, ond canfod lle cawsant eu heintio yn y lle cyntaf. Gwyddom eich bod yn fwy tebygol o ddal COVID mewn digwyddiad lle mae'r feirws yn lledaenu'n rhemp, ac mae angen i ni ganfod y digwyddiadau hyn a phawb a oedd yn bresennol. Rwy'n teimlo mai dyma'r unig ffordd y gallwn ni reoli'r feirws. Rydym yn torri'r gadwyn heintio drwy sicrhau nad yw'r rhai heintus yn cael cyswllt â'r rhai nad ydyn nhw'n heintus, nid drwy sefydlu cyfyngiadau symud a gweddïo y bydd pobl yn cadw at y rheolau. Rhaid inni gadw'r cyhoedd ar ein hochr ni. Diolch.
The situation that we face now in Wales is grave, and we are seeing exponential growth of coronavirus. When I spoke last week, I highlighted the huge pressure on the NHS and on social care in Gwent. Since then, the situation has worsened. On Friday, the Aneurin Bevan health board became the first in Wales to suspend all non-urgent treatment due to the immense pressure services are under. I've spoken to social care staff who have described to me the distressing pressure they are under as the rising number of care home cases makes discharge from hospital hugely challenging or even impossible. I therefore welcome the coronavirus plan that was published yesterday, but, given the frightening rise in cases we are seeing, I don't believe that we can wait until after Christmas to take further action to stem the spread of this virus. I believe further measures are needed now, as we have seen in places like Germany.
I also want to place on record my continued concern about the arrangements for Christmas mixing. I know that everyone has had a really tough year and that we all want some respite from this dreadful virus, but I fear that if the plans proceed as they are at the moment, then it will come at the cost of more hospital admissions and further deaths, and I just don't think that is a price worth paying when we have the light of a vaccine at the end of this very dark tunnel we're in. Last week, I paid tribute to the health and social care staff in Wales, and I readily do that again today, but they don't need us to pay tribute to them. They need those of us who sit comfortably in this Chamber to do right by them, to take the tough decisions, to work together to stem the spread of this virus, and to keep them and everybody else in Wales safe.
Mae'r sefyllfa sy'n ein hwynebu nawr yng Nghymru yn ddifrifol, ac rydym yn gweld twf eithriadol y coronafeirws. Pan siaradais yr wythnos diwethaf, tynnais sylw at y pwysau enfawr oedd ar y GIG ac ar ofal cymdeithasol yng Ngwent. Ers hynny, mae'r sefyllfa wedi gwaethygu. Ddydd Gwener, bwrdd iechyd Aneurin Bevan oedd y cyntaf yng Nghymru i atal yr holl driniaeth nad yw'n driniaeth frys oherwydd y pwysau aruthrol sydd ar wasanaethau. Rwyf wedi siarad â staff gofal cymdeithasol sydd wedi disgrifio i mi y pwysau gofidus sydd arnyn nhw gan fod y nifer cynyddol o achosion mewn cartrefi gofal yn gwneud rhyddhau pobl o'r ysbyty yn heriol iawn neu hyd yn oed yn amhosibl. Felly, rwy'n croesawu'r cynllun coronafeirws a gyhoeddwyd ddoe, ond, o ystyried y cynnydd dychrynllyd mewn achosion rydym yn eu gweld, nid wyf yn credu y gallwn ni aros tan ar ôl y Nadolig i gymryd camau pellach i atal lledaeniad y feirws hwn. Credaf fod angen mesurau pellach nawr, fel yr ydym wedi eu gweld mewn lleoedd fel yr Almaen.
Rwyf hefyd eisiau dweud fy mod yn dal yn bryderus ynglŷn â'r trefniadau ar gyfer pobl yn cymysgu dros y Nadolig. Gwn fod pawb wedi cael blwyddyn anodd iawn a'n bod i gyd eisiau rhywfaint o seibiant o'r feirws ofnadwy hwn, ond ofnaf, os bydd y cynlluniau'n mynd rhagddynt fel y maen nhw ar hyn o bryd, yna'r gost fydd mwy o bobl yn mynd i'r ysbyty a marwolaethau pellach, ac nid wyf yn credu bod hynny'n bris sy'n werth ei dalu pan fo gennym ni lygedyn o obaith ar ffurf brechlyn yn y cyfnod tywyll hwn. Yr wythnos diwethaf, talais deyrnged i'r staff iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru, ac rwy'n barod iawn i wneud hynny eto heddiw, ond nid oes angen inni dalu teyrnged iddyn nhw. Mae angen i'r rheini ohonom ni sy'n eistedd yn gyfforddus yn y Siambr hon wneud chwarae teg â nhw, i wneud y penderfyniadau anodd, i gydweithio i atal lledaeniad y feirws hwn, ac i'w cadw nhw a phawb arall yng Nghymru'n ddiogel.
I'm grateful to be able to participate in this debate, and I will address my remarks mainly to our amendment 9, as Rhun ap Iorwerth has said. We're grateful for the Government's acceptance of that amendment. These are, of course, incredibly difficult times. Restrictions are inevitable to protect public health. We may even need, as Lynne Neagle has just said, to restrict further over Christmas, perhaps to two households, with compassionate inclusions for those living alone. People's lives are of paramount importance.
But we do need to look ahead. The beginning of the vaccination programme, of course, gives us all reason to hope. We will, as a nation, as a community of communities, survive this terrible crisis, and we will do that best, we stand the best chance of building back not just better but really well, if we work together as much as we can. The Government is rightly focused at present on the immediate public health crisis and, in fairness, on trying to mitigate the inevitable serious impact on jobs and businesses. Our amendment calls on them to work more closely, particularly with those sectors hardest hit—hospitality, sports venues and cultural organisations—to develop more detailed road maps setting out the steps that will need to be taken to enable those sectors to open safely when the time is right. I must stress again, Llywydd, that I am not talking about now; I'm looking here at the medium term. The Government says they are in constant discussion with these sectors, but that is not what these businesses and organisations tell us. It may depend, of course, with whom in different sectors the Government is currently consulting. Naturally, it's not possible for the Government to speak to every individual business, music venue or sports club, but I would urge Welsh Government to take a fresh look to ensure that their consultations, looking ahead to the medium term, are as wide and as comprehensive as possible. As Adam Price and Rhun ap Iorwerth have said, we welcome this new plan, but, in terms of looking ahead to the medium term, further work is needed.
Our amendments suggest the Government facilitating direct engagement between sector representatives and the Government's scientific advisers. The scientific advisers, of course, are best placed to advise on the health risks. The sectors know their operations best, and are well used to working in complex regulatory environments around health and safety. Surely it makes sense to allow direct communication to improve the sector's understanding of the risks and the scientists' understanding of the practicalities. Given the Government's welcome acceptance of this amendment, I look forward, in the new year, to updates on direct discussions between scientific advisers under the sections I have mentioned.
Never, Llywydd, have we in Plaid Cymru so wanted the Welsh Government to succeed so that lives and livelihoods can be protected. We will continue to engage constructively—scrutinising, making constructive suggestions, supporting where we can, opposing where we must. This is, I believe, what the people of Wales expect of us. I commend both Plaid Cymru's amendments to this Senedd.
Rwy'n ddiolchgar am gael cymryd rhan yn y ddadl hon, a byddaf yn canolbwyntio fy sylwadau yn bennaf ar welliant 9 o'n heiddo, fel y dywedodd Rhun ap Iorwerth. Rydym yn ddiolchgar bod y Llywodraeth wedi derbyn y gwelliant hwnnw. Mae hwn, wrth gwrs, yn gyfnod eithriadol o anodd. Mae cyfyngiadau'n anochel i ddiogelu iechyd y cyhoedd. Efallai y bydd angen, fel y mae Lynne Neagle newydd ei ddweud, i ni hyd yn oed gyfyngu ymhellach dros y Nadolig, efallai i ddwy aelwyd a chynnwys y rhai hynny sy'n byw ar eu pennau eu hunain am resymau tosturiol. Mae bywydau pobl yn holl bwysig.
Ond mae angen i ni edrych ymlaen. Mae dechrau'r rhaglen frechu, wrth gwrs, yn rhoi pob rheswm inni obeithio. Byddwn, fel cenedl, fel cymuned o gymunedau, yn goroesi'r argyfwng ofnadwy hwn, a byddwn yn gwneud hynny orau, mae'r cyfle gorau gennym ni i adeiladu'n ôl nid yn unig yn well ond yn dda iawn, os byddwn yn gweithio gyda'n gilydd gymaint ag y gallwn ni. Mae'r Llywodraeth yn canolbwyntio'n briodol ar hyn o bryd ar yr argyfwng iechyd cyhoeddus sydd gennym ni nawr ac, a bod yn deg, ar geisio lliniaru'r effaith ddifrifol anochel ar swyddi a busnesau. Mae ein gwelliant yn galw arnyn nhw i weithio'n agosach, yn enwedig gyda'r sectorau hynny sydd wedi'u taro galetaf—lletygarwch, lleoliadau chwaraeon a sefydliadau diwylliannol—i ddatblygu canllawiau manylach sy'n nodi'r camau y bydd angen eu cymryd i alluogi'r sectorau hynny i agor yn ddiogel pan fydd yr amser yn iawn. Rhaid imi bwysleisio eto, Llywydd, nad wyf yn sôn am nawr; rwy'n edrych yma ar y tymor canolig. Dywed y Llywodraeth eu bod yn cynnal trafodaethau cyson â'r sectorau hyn, ond nid dyna a ddywed y busnesau a'r sefydliadau hyn wrthym. Gall ddibynnu, wrth gwrs, gyda phwy mewn gwahanol sectorau y mae'r Llywodraeth yn ymgynghori â nhw ar hyn o bryd. Yn naturiol, nid yw'n bosibl i'r Llywodraeth siarad â phob busnes, lleoliad cerddoriaeth neu glwb chwaraeon unigol, ond byddwn yn annog Llywodraeth Cymru i edrych o'r newydd i sicrhau bod eu hymgynghoriadau, gan edrych ymlaen at y tymor canolig, mor eang ac mor gynhwysfawr â phosibl. Fel y dywedodd Adam Price a Rhun ap Iorwerth, croesawn y cynllun newydd hwn, ond, o ran edrych ymlaen at y tymor canolig, mae angen gwneud rhagor o waith.
Mae ein gwelliannau'n awgrymu bod y Llywodraeth yn hwyluso ymgysylltu uniongyrchol rhwng cynrychiolwyr y sector a chynghorwyr gwyddonol y Llywodraeth. Y cynghorwyr gwyddonol, wrth gwrs, sydd yn y sefyllfa orau i roi cyngor ar y peryglon i iechyd. Y sectorau sy'n gwybod orau sut maen nhw'n gweithredu, ac maen nhw wedi hen arfer â gweithio mewn amgylcheddau rheoleiddio cymhleth o ran iechyd a diogelwch. Siawns nad yw'n gwneud synnwyr i ganiatáu cyfathrebu uniongyrchol i wella dealltwriaeth y sector o'r risgiau a dealltwriaeth y gwyddonwyr o'r agweddau ymarferol. O gofio bod y Llywodraeth yn derbyn y gwelliant hwn, sydd i'w groesawu, edrychaf ymlaen, yn y flwyddyn newydd, at yr wybodaeth ddiweddaraf am drafodaethau uniongyrchol rhwng cynghorwyr gwyddonol o dan yr adrannau yr wyf wedi sôn amdanyn nhw.
Llywydd, ni fuom ni erioed ym Mhlaid Cymru mor awyddus i Lywodraeth Cymru lwyddo fel y gellir diogelu bywydau a bywoliaethau. Byddwn yn parhau i ymgysylltu'n adeiladol—craffu, gwneud awgrymiadau adeiladol, cefnogi lle y gallwn ni, gan wrthwynebu lle mae'n rhaid inni. Credaf mai dyma y mae pobl Cymru yn ei ddisgwyl gennym ni. Cymeradwyaf welliannau Plaid Cymru i'r Senedd hon.
We are in the midst of an international crisis. All Governments around the world are doing what they can, the best they can to deal with the virus, the likes of which has not been seen for over 100 years in Europe and beyond. Death and infection rates go up and down—even in the UK, not long ago, Northern Ireland was top, then parts of England and now it’s Wales. This is not a race, though, Llywydd, because all politicians, I believe, are trying to do the best that they can in the circumstances they find themselves in.
There was criticism last week that only a week's notice had been given to pubs in Wales before they could close. In London this week, 48 hours' notice was given. Now, I could easily say, 'Well, doesn't that show a level of double standards?' but I'm not going to do that because this is how difficult it is to make predictions. This is how difficult it is for Governments in Wales, England, Scotland and Northern Ireland and beyond to take decisions to protect people when the virus changes behaviour so quickly. It's difficult for business; there's no question about that. There are businesses out there that are thinking, 'Will I survive? Will I still be here next year?' There are businesses out there that, despite the support from Government, will wonder whether they have a future. But it is delusional to think that we can simply go back to normal and ignore the fact that the virus is here. And I've heard that argument being made.
There are some who've used the example of Sweden. They don't do that now, do they, Llywydd? There are some who talk about herd immunity. Let me tell them what 'herd immunity' means: it means either (a) you vaccinate everybody, or (b) you allow the virus to run wild through the community, picking off the weak, the elderly and the vulnerable along the way until you get that immunity. That is not humanity, to my mind, Llywydd. We cannot pretend that this virus is not here.
I heard Gareth Bennett, who basically said that the Welsh Government's efforts are a crypto-nationalist plot. That's what he said, in effect, and then he said that he demanded respect from a Chamber that he does not wish to see here in the first place. This is not about politics. This is not about, 'England did this, Wales did that. Let's compete with each other, let's criticise each other.' This is not what this is about. Each part of the UK is doing the best it can in the circumstances it finds itself to protect its people. I support the Welsh Government in what it does. I support the UK Government in what it's doing in England, because I know that they're doing the best that they can.
I heard Caroline Jones speak. She seemed to be saying not that we should have a regional approach, but that we should have one approach across the entire UK. One set of rules across the entire UK, regardless of where you are, whether you're in Warrenpoint on the border with the Republic of Ireland, or whether you are in the Outer Hebrides or, indeed, in London. That's the impression I had from the argument. That is not the reality of the situation.
We face, in Wales, this crisis together. We have light at the end of the tunnel, we know where the journey ends: there's a vaccine. The question is how many more people are we willing to lose on the way. Eighty years ago, Llywydd, in the whole of Europe and in this country, a generation faced a level of deprivation for six years in war that we cannot possibly imagine. They did not know what the future held. They had rationing, but they got on with it. Are we saying that, for a few months, until the vaccine arrives, we cannot put up with a mild level of restriction? Because if we are, we are not fit to follow in their footsteps.
There are people who think that this virus is a con. There are people who have received positive tests who then go to work and infect other people. The question for us as a society is this: future generations will look back at us and they will say, 'How effective were these people in dealing with this virus?' We need to be able to look them in the eye. The virus doesn't care about politics, doesn't care about Brexit, doesn't care about where in the UK it is, doesn't care about the EU, and we must remember that co-operation is key to ensuring that more people live, that more people have a future, and that more lives are saved. And on that basis, Llywydd, I will give my support to the Welsh Government, I will give my support to the UK Government, and to all governments around the world who are looking to make sure that their populations are protected in the future. No matter what our politics, no matter what our parties, that surely must be our guiding light.
Rydym ni yng nghanol argyfwng rhyngwladol. Mae pob Llywodraeth ledled y byd yn gwneud yr hyn a allant, y gorau y gallan nhw i ymdrin â'r feirws, na welwyd ei debyg ers dros 100 mlynedd yn Ewrop a thu hwnt. Mae cyfraddau marwolaethau a heintiau'n codi ac yn gostwng—hyd yn oed yn y DU, ychydig yn ôl, gogledd Iwerddon oedd ar y brig, yna rhannau o Loegr a nawr Cymru. Nid ras yw hon, serch hynny, Llywydd, oherwydd mae'r gwleidyddion i gyd, mi gredaf, yn ceisio gwneud y gorau gallant o dan yr amgylchiadau.
Cafwyd beirniadaeth yr wythnos diwethaf mai dim ond wythnos o rybudd oedd wedi'i roi i dafarndai yng Nghymru cyn y byddai'n rhaid iddyn nhw gau. Yn Llundain yr wythnos hon, rhoddwyd 48 awr o rybudd. Nawr, gallwn ddweud yn hawdd, 'Wel, onid yw hynny'n dangos rhywfaint o safonau dwbl?' Ond nid wyf yn mynd i wneud hynny oherwydd dyma pa mor anodd yw gwneud rhagfynegiadau. Dyma pa mor anodd yw hi i Lywodraethau yng Nghymru, Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon a thu hwnt wneud penderfyniadau i amddiffyn pobl pan fydd y feirws yn newid ei ymddygiad mor gyflym. Mae'n anodd i fusnesau; does dim dwywaith am hynny. Mae yna fusnesau sy'n meddwl, 'A fyddaf yn goroesi? A fyddaf yn dal yma y flwyddyn nesaf?' Mae busnesau a fydd, er gwaethaf y gefnogaeth gan y Llywodraeth, yn meddwl tybed a oes ganddyn nhw ddyfodol. Ond twyllo ein hunain fyddai credu y gallwn ni fynd yn ôl i normalrwydd ac anwybyddu'r ffaith bod y feirws yma. Ac rwyf wedi clywed y ddadl honno.
Mae rhai wedi defnyddio enghraifft Sweden. Dydyn nhw ddim yn gwneud hynny nawr, nac ydyn, Llywydd? Mae rhai yn sôn am imiwnedd torfol. Gadewch imi ddweud wrthyn nhw beth yw ystyr 'imiwnedd torfol': mae'n golygu naill ai (a) eich bod yn brechu pawb, neu (b) eich bod yn caniatáu i'r feirws redeg yn wyllt drwy'r gymuned, gan lorio'r gwan, yr henoed a'r rhai sy'n agored i niwed nes i chi gael yr imiwnedd hwnnw. Nid dyngarwch yw hynny, yn fy marn i, Llywydd. Ni allwn ni esgus nad yw'r feirws hwn yn bodoli.
Clywais Gareth Bennett, a ddywedodd yn y bôn fod ymdrechion Llywodraeth Cymru yn gynllwyn crypto-genedlaetholgar. Dyna a ddywedodd, i bob pwrpas, ac yna dywedodd ei fod yn mynnu parch gan Siambr nad yw'n dymuno ei gweld yma yn y lle cyntaf. Nid yw hyn yn ymwneud â gwleidyddiaeth. Nid yw hyn yn ymwneud â 'gwnaeth Lloegr hyn, gwnaeth Cymru'r llall. Gadewch i ni gystadlu â'n gilydd, gadewch i ni feirniadu ein gilydd.' Nid dyma sydd dan sylw. Mae pob rhan o'r DU yn gwneud y gorau o dan yr amgylchiadau i amddiffyn ei phobl. Rwy'n cefnogi Llywodraeth Cymru yn yr hyn y mae'n ei wneud. Rwy'n cefnogi Llywodraeth y DU yn yr hyn y mae'n ei wneud yn Lloegr, oherwydd rwy'n gwybod eu bod yn gwneud y gorau gallant.
Clywais Caroline Jones yn siarad. Roedd yn ymddangos ei bod yn dweud na ddylem ni gael dull gweithredu rhanbarthol, ond y dylem ni gael un dull gweithredu ledled y DU gyfan. Un gyfres o reolau ar draws y DU gyfan, waeth ble yr ydych chi, p'un a ydych yn Warrenpoint ar y ffin â Gweriniaeth Iwerddon, neu yn yr Hebrides Allanol neu, yn wir, yn Llundain. Dyna'r argraff a gawsom ni o'r ddadl. Nid dyna realiti'r sefyllfa.
Rydym ni yng Nghymru yn wynebu'r argyfwng hwn gyda'n gilydd. Gwelwn olau ym mhen draw'r twnnel, gwyddom ble mae'r daith yn dod i ben: mae yna frechlyn. Y cwestiwn yw faint yn rhagor o bobl ydym ni'n barod i'w colli ar y ffordd. Wyth deg mlynedd yn ôl, Llywydd, yn Ewrop gyfan ac yn y wlad hon, fe wynebodd cenhedlaeth lefel o amddifadedd am chwe blynedd mewn rhyfel na allwn ei ddychmygu o gwbl. Nid oedden nhw'n gwybod beth oedd y dyfodol. Roedden nhw'n dioddef dogni, ond roedden nhw'n dyfalbarhau er gwaethaf popeth. A ydym yn dweud, am ychydig fisoedd, nes i'r brechlyn gyrraedd, na allwn ni ymdopi ag ychydig o gyfyngiadau? Oherwydd os ydym yn dweud hynny, yna nid ydym yn gymwys i ddilyn ôl eu traed.
Mae yna bobl sy'n credu bod y feirws hwn yn dwyll. Mae yna bobl sydd wedi cael profion cadarnhaol sydd wedyn yn mynd i'r gwaith a heintio pobl eraill. Y cwestiwn i ni fel cymdeithas yw hyn: bydd cenedlaethau'r dyfodol yn edrych yn ôl arnom ni a byddant yn dweud, 'Pa mor effeithiol oedd y bobl hyn wrth ymdrin â'r feirws hwn?' Mae angen inni allu edrych ym myw eu llygaid. Nid yw'r feirws yn poeni am wleidyddiaeth, nid yw'n poeni am Brexit, nid yw'n poeni ble yn y DU y mae, nid yw'n poeni am yr UE, ac mae'n rhaid i ni gofio bod cydweithredu'n allweddol i sicrhau bod mwy o bobl yn byw, bod dyfodol i fwy o bobl, a bod mwy o fywydau'n cael eu hachub. Ac ar y sail honno, Llywydd, rhoddaf fy nghefnogaeth i Lywodraeth Cymru, rhoddaf fy nghefnogaeth i Lywodraeth y DU, ac i bob llywodraeth ledled y byd sy'n ceisio sicrhau bod eu poblogaethau'n cael eu diogelu yn y dyfodol. Ni waeth beth yw ein gwleidyddiaeth, ni waeth beth yw ein pleidiau, dyna'n sicr yw ein hegwyddor arweiniol.
We're debating this afternoon a control plan. Well, it's certainly a plan, but what is uncertain is whether we will actually control anything very much. We saw with the firebreak, as indeed I predicted when it was debated, that the numbers might come down for a short period but, as soon as the restrictions were lifted, that they would start to rise again. So, unless we're prepared, as the former First Minister appeared to be saying a moment ago, that we should have a lockdown that is indefinite and will stretch well into next year, I think that what we're doing today is not proportionate to the circumstances in which we find ourselves. The one word that has been markedly missing from the debate this afternoon is the word 'winter', and it was predicted right at the start of this pandemic that, when we got to the winter, cases were bound to rise, as all respiratory cases rise in the winter, although what is interesting about the figures for this year—and I've got a chart in front of me that compares 2020 with the previous five years—is how the death figures for all respiratory diseases are very much lower this year than any of the previous four years. That's not to minimise, of course, the importance of any death that is avoidable. But the question is whether these measures, which are going to do such tremendous damage to the economy, as everybody accepts, are going to be matched by some countervailing benefit in terms of the number of people who are hospitalised and ultimately die.
And, on that, I think that what is lacking also from this debate is the question of humility on the part of the Government. Sometimes it's hard—always hard, perhaps—to admit that you don't have supreme power to control events, and governments often find themselves in these circumstances. What is marked about the international experience, which has been referred to by both the First Minister and his predecessor this afternoon, is that, despite the very, very wide variations in the way in which governments have reacted to the pandemic, the disease has not been stopped in its tracks anywhere, in fact, quite the opposite. Now, the First Minister issued a challenge in his speech, saying that those who used to look up to Sweden no longer mention it. Well, I'm going to mention it this afternoon, because Sweden's experience is actually very interesting. The death rate per million is Sweden is 757. In the United Kingdom, it is 946. So, Sweden has a very much lower death rate than we have, and Sweden's figures are very much front-loaded because they failed to protect people in their care homes in the spring, and so the bulk of the deaths in Sweden relate to that failure of policy on the part of the Swedish Government then. If we look at the figures more recently, the death figures for Sweden for COVID were three on 21 October. They rose to 69 on 25 November, and they've consistently come down from that date of 25 November, until yesterday, 14 December, they had been reduced to as low as 17. Sweden has introduced one new measure in the last couple of months to restrict movements in Sweden, and that is to impose a maximum of eight on public gatherings, although if you are 16 people and go out to a restaurant together, you can have two tables of eight next to each other so long as you socially distance and keep your 1m or 2m apart. And so, the Swedish death rate is no worse, and often is consistently better, than other countries in the northern hemisphere who are advanced.
So, the problem we've got here is that we have a fate that is most unwelcome about which governments don't seem to be able to do anything very much apart from make temporary actions that affect the disease, which otherwise has a remorseless progress. Maybe the vaccines will free us from this terrible world in which we now live. But the performance of the economy is going to have long, long-term effects upon people, and they're not just economic effects, they're also in terms of health and well-being. These are points that have all been well made by even those who support the Government in what it's trying to do. I've every sympathy with the First Minister and his colleagues in the predicament in which they find themselves, but I do believe that these measures are disproportionate, and that it's obvious that, where infection rates are low in some parts of Wales, the restrictions are going to impose an unnecessary cost. It's true also that, in other parts of Wales—urbanised areas in particular—we've not made the restrictions tough enough. So, I say to the Government just one thing, 'Please, make your regulations proportionate.'
Rydym yn trafod cynllun rheoli y prynhawn yma. Wel, mae'n sicr yn gynllun, ond yr hyn sy'n ansicr yw a fydd gennym ni mewn gwirionedd fawr o reolaeth dros unrhyw beth. Gwelsom gyda'r cyfnod atal byr, fel y rhagwelais yn wir pan gafodd ei drafod, y gallai'r niferoedd ostwng am gyfnod byr ond, cyn gynted ag y byddai'r cyfyngiadau'n cael eu codi, y bydden nhw'n dechrau cynyddu eto. Felly, oni bai ein bod yn barod, fel yr ymddangosai fod y cyn-Brif Weinidog yn ei ddweud eiliad yn ôl, y dylem ni gael cyfyngiadau symud sy'n amhenodol ac a fydd yn ymestyn ymhell i'r flwyddyn nesaf, credaf nad yw'r hyn yr ydym yn ei wneud heddiw yn gymesur â'r amgylchiadau yr ydym ni ynddyn nhw. Yr un gair amlwg sydd wedi bod ar goll yn y ddadl y prynhawn yma yw'r gair 'gaeaf', a rhagwelwyd ar ddechrau'r pandemig hwn, ar ôl i ni gyrraedd y gaeaf, y byddai achosion yn sicr o godi, gan fod achosion anadlol yn cynyddu yn y gaeaf, er mai'r hyn sy'n ddiddorol am y ffigurau ar gyfer eleni—ac mae gennyf siart o'm blaen sy'n cymharu 2020 â'r pum mlynedd blaenorol—yw sut y mae'r ffigurau marwolaeth ar gyfer pob clefyd anadlol yn llawer is eleni nag yn unrhyw un o'r pedair blynedd blaenorol. Nid yw hynny'n lleihau, wrth gwrs, bwysigrwydd unrhyw farwolaeth y gellir ei hosgoi. Ond y cwestiwn yw a fydd y mesurau hyn, sy'n mynd i wneud niwed mor aruthrol i'r economi, fel y mae pawb yn derbyn, yn cael eu cydweddu â rhyw fudd sy'n gwrthbwyso hynny o ran nifer y bobl sydd yn yr ysbyty ac sy'n marw yn y pen draw.
Ac, yn hynny o beth, credaf mai'r hyn a esgeuluswyd ei drafod yn y ddadl hon yw'r cwestiwn o ostyngeiddrwydd ar ran y Llywodraeth. Weithiau mae'n anodd—bob amser yn anodd, efallai—cyfaddef nad oes gennych y pŵer eithaf i reoli digwyddiadau, ac mae llywodraethau'n aml yn cael eu hunain yn yr amgylchiadau hyn. Yr hyn sy'n amlwg am y profiad rhyngwladol, y cyfeiriwyd ato gan y Prif Weinidog a'i ragflaenydd y prynhawn yma, yw, er gwaethaf yr amrywiadau eang iawn yn y ffordd y mae llywodraethau wedi ymateb i'r pandemig, nid yw'r clefyd wedi'i atal yn y fan a'r lle yn unman, mewn gwirionedd, i'r gwrthwyneb. Nawr, cyhoeddodd y Prif Weinidog her yn ei araith, gan ddweud nad yw'r rhai a arferai feddwl yn fawr o Sweden yn sôn amdani mwyach. Wel, rwy'n mynd i sôn amdani y prynhawn yma, oherwydd mae profiad Sweden yn ddiddorol iawn. Y gyfradd marwolaethau fesul miliwn yn Sweden yw 757. Yn y Deyrnas Unedig, mae'n 946. Felly, mae gan Sweden gyfradd farwolaethau is o lawer nag sydd gennym ni, ac mae ffigurau Sweden yn cynnwys ffigurau dwysach o'r cyfnod cynnar i raddau helaeth am eu bod wedi methu ag amddiffyn pobl yn eu cartrefi gofal yn y gwanwyn, ac felly mae'r rhan fwyaf o'r marwolaethau yn Sweden yn ymwneud â'r methiant polisi hwnnw ar ran Llywodraeth Sweden. Os edrychwn ni ar y ffigurau mwy diweddar, nifer y marwolaethau yn Sweden oherwydd COVID oedd tri ar 21 Hydref. Cododd i 69 ar 25 Tachwedd, ac maen nhw wedi gostwng yn gyson o'r dyddiad hwnnw, o 25 Tachwedd, tan ddoe, 14 Rhagfyr, roedden nhw wedi gostwng i gyn ised â 17. Mae Sweden wedi cyflwyno un mesur newydd yn ystod yr ychydig fisoedd diwethaf i gyfyngu ar symudiadau yn Sweden, a hynny yw gosod uchafswm o wyth ar gynulliadau cyhoeddus, er os ydych chi yn griw o 16 o bobl yn mynd allan i fwyty gyda'ch gilydd, gallwch gael dau fwrdd o wyth wrth ymyl ei gilydd cyn belled â'ch bod yn cadw pellter cymdeithasol ac yn cadw 1m neu 2m ar wahân. Ac felly, nid yw cyfradd marwolaethau Sweden yn waeth, ac yn aml maen nhw'n well yn gyson, na gwledydd datblygedig eraill hemisffer y gogledd.
Felly, y broblem sydd gennym ni yn y fan yma yw bod gennym ni ffawd sy'n annymunol iawn ynghylch pa lywodraethau sy'n methu gwneud dim byd yn ôl bob golwg, ar wahân i gyflwyno camau gweithredu dros dro sy'n effeithio ar y clefyd, sydd fel arall yn cynyddu'n ddi-baid. Efallai y bydd y brechlynnau'n ein rhyddhau o'r byd ofnadwy hwn yr ydym ni yn byw ynddo nawr. Ond mae perfformiad yr economi yn mynd i gael effeithiau hir, hirdymor ar bobl, ac nid effeithiau economaidd yn unig ydyn nhw, maen nhw hefyd yn ymwneud ag iechyd a lles. Mae'r rhain i gyd yn bwyntiau sydd wedi cael eu gwneud yn dda gan hyd yn oed y rhai sy'n cefnogi'r Llywodraeth yn yr hyn y mae'n ceisio'i wneud. Mae gennyf bob cydymdeimlad â'r Prif Weinidog a'i gydweithwyr yn y sefyllfa anodd y maen nhw ynddi, ond credaf fod y mesurau hyn yn anghymesur, a'i bod yn amlwg, lle mae cyfraddau heintio'n isel mewn rhai rhannau o Gymru, y bydd y cyfyngiadau'n gosod cost ddiangen. Mae'n wir hefyd, mewn rhannau eraill o Gymru—ardaloedd trefol yn arbennig—nad ydym ni wedi gwneud y cyfyngiadau'n ddigon llym. Felly, dywedaf un peth yn unig wrth y Llywodraeth, 'Os gwelwch yn dda, gwnewch eich rheoliadau'n gymesur.'
I thank you, First Minister. I think we've had a really good debate in most places here today, and I welcome the fact that we are focusing on what we can do together—that is really pleasing not only in here, but I'm sure to the people out there too. And we are walking a very narrow path here, but we do have, as many people have said, a vaccine—or rather, vaccines—in view, and there is light at the end of the tunnel. But I believe that we must be guided by two key things, and those are collective effort, which we're seeing here today, and personal responsibility. And I think it's in that spirit that we can all give a collective message to the people of Wales and support today's message.
We do have, and we're moving forward, a national strategy, and there will be new alert levels within that system that will be clear and consistent, and will underscore the collective effort that is critical to that strategy. So, it won't matter whether you live in Cardiff or Crymych or Criccieth or Carno, the message and the rules will be the same. And we do, there is no doubt, have personal responsibility to stick to them, to suppress the virus and prevent our national health service from being overwhelmed. That said, though, I'm very nervous about people moving around, in and out of the country next week. And I share Lynne Neagle's concerns about the virus moving between families, moving between friends, over Christmas. I know that there have been no decisions yet on what the final make-up will be of those configurations within households, but I think the message is clear—that we're going to have to revisit that, and I guess that that is what's happening.
But you only have to look at the story of the pandemic in our region to understand how precarious the situation is. And it only took a single event in Cardigan—and elsewhere—where we had a super-spreader situation, where schools had to be shut, where businesses were completely disrupted, and everything else was also affected. That was one event. Until that event happened, the virus was under control. So, things move very quickly. It's very easy to say, 'We're okay here', but it isn't the case that these things stay as they are. We know now that, in our local health board area of Hywel Dda, there are 930 health board staff either absent or sick or isolating. So, it isn't simply the numbers of people who find themselves unfortunately in hospital, but it's the people who are able and available to treat those people. And I've heard the argument about, 'Small numbers of infection, so leave us alone'. But they are actually served by small hospitals, with small numbers of staff as well.
So, end is in sight. I'm really pleased that the debate today did take on what I consider a much better tone. I welcome that. And I think that we all owe our health staff and other front-line workers a duty, and that is to try and give them some hope for the new year, so that we don't overwhelm them. Thank you.
Diolch i chi, Prif Weinidog. Rwy'n credu ein bod ni wedi cael dadl dda iawn ar y cyfan yn y fan yma heddiw, ac rwy'n croesawu'r ffaith ein bod ni'n canolbwyntio ar yr hyn y gallwn ni ei wneud gyda'n gilydd—mae hynny'n braf iawn nid yn unig yn y fan yma, ond rwy'n siŵr i'r bobl y tu allan hefyd. Ac rydym yn cerdded llwybr cul iawn yn y fan yma, ond mae gennym ni, fel y mae llawer o bobl wedi dweud, frechlyn—neu frechlynnau yn hytrach—ar y gweill, ac mae golau ar ddiwedd y twnnel. Ond rwy'n credu bod yn rhaid i ni gael ein harwain gan ddau beth allweddol, a'r rheini yw ymdrech ar y cyd, yr ydym yn ei weld yma heddiw, a chyfrifoldeb personol. Ac rwy'n credu mai yn yr ysbryd hwnnw y gallwn ni i gyd roi neges gyfunol i bobl Cymru a chefnogi neges heddiw.
Mae gennym ni strategaeth genedlaethol, ac rydym yn ei symud ymlaen, a bydd lefelau rhybudd newydd o fewn y system honno a fydd yn glir ac yn gyson, ac a fydd yn tanlinellu'r ymdrech gyfunol sy'n hollbwysig i'r strategaeth honno. Felly, ni fydd ots a ydych chi'n byw yng Nghaerdydd neu yng Nghrymych neu Gricieth neu Garno, bydd y neges a'r rheolau yr un fath. Ac mae gennym ni, heb os nac onibai, gyfrifoldeb personol i gadw atynt, i atal y feirws ac atal ein gwasanaeth iechyd gwladol rhag cael ei llethu. Wedi dweud hynny, fodd bynnag, rwy'n nerfus iawn am bobl yn symud o gwmpas, i mewn ac allan o'r wlad yr wythnos nesaf. Ac rwy'n rhannu pryderon Lynne Neagle am y feirws yn symud rhwng teuluoedd, yn symud rhwng ffrindiau, dros y Nadolig. Gwn na fu unrhyw benderfyniadau hyd yn hyn ynglŷn â beth fydd dyluniad olaf y cyfluniadau hynny o fewn aelwydydd, ond credaf fod y neges yn glir—y bydd yn rhaid i ni ailedrych ar hynny, ac mae'n siŵr gen i mai dyna sy'n digwydd.
Ond 'does dim ond rhaid i chi edrych ar stori'r pandemig yn ein rhanbarth ni i ddeall pa mor ansefydlog yw'r sefyllfa. A dim ond un digwyddiad a gymerodd yn Aberteifi—ac mewn mannau eraill—lle'r oedd gennym ni sefyllfa archledaenwr, lle'r oedd yn rhaid cau ysgolion, lle yr amharwyd yn llwyr ar fusnesau, ac effeithiwyd ar bopeth arall hefyd. Un digwyddiad oedd hwnnw. Tan i'r digwyddiad hwnnw ddigwydd, roedd y feirws dan reolaeth. Felly, mae pethau'n symud yn gyflym iawn. Mae'n hawdd iawn dweud, 'Rydym ni'n iawn yn y fan yma', ond nid yw'n wir fod y pethau hyn yn aros fel y maen nhw. Gwyddom yn awr, yn ardal ein bwrdd iechyd lleol, Hywel Dda, fod 930 o staff y bwrdd iechyd naill ai'n absennol neu'n sâl neu'n ynysu. Felly, mae'n ymwneud nid dim ond â nifer y bobl sy'n canfod eu hunain yn yr ysbyty yn anffodus, ond hefyd y bobl sy'n gallu ac sydd ar gael i drin y bobl hynny. Ac rwyf wedi clywed y ddadl am, 'Niferoedd bach o haint, felly gadewch i ni fod'. Ond maen nhw mewn gwirionedd yn cael eu gwasanaethu gan ysbytai bach, gyda niferoedd bach o staff hefyd.
Felly, mae'r diwedd mewn golwg. Rwy'n falch iawn bod y ddadl heddiw wedi ei chynnal mewn llawer gwell naws yn fy marn i. Rwy'n croesawu hynny. A chredaf fod arnom ni i gyd ddyletswydd i'n staff iechyd a gweithwyr rheng flaen eraill, a hynny yw ceisio rhoi rhywfaint o obaith iddyn nhw ar gyfer y flwyddyn newydd, fel nad ydym yn eu llethu. Diolch.
This has been an incredibly difficult year, as many have said, and Governments across the globe have introduced restrictions that they would never have wanted to introduce. People have made huge sacrifices in their daily lives, but, sadly, people have passed away, and I think it is right that the Government's put public health and our residents' needs at the forefront of their mind.
Llywydd, I'm always frank in this Senedd, and I always I speak up for my community, and it is in that spirit today that I support the steps of the Welsh Government and the steps they have taken, but I also seek the adoption of a regional Welsh approach as soon as it is safe to do so. The facts on the ground in north and south Wales should be paramount and, where those facts support a variance of approach, we should allow it.
Llywydd, I won't take up too much time, because I know many other Members wish to speak in this very important debate today, and this is the last chance I will get to address the Senedd this year, as tomorrow I'll be attending the funeral of my beloved grandad. So, I want to take this opportunity, if I may, Llywydd, to say thank you to the residents of Alyn and Deeside. You have been nothing short of superb, and the steps you have taken to slow the spread of the virus have saved lives. So, from me, please stick with us as we look forward to a better future. Diolch yn fawr.
Mae hon wedi bod yn flwyddyn eithriadol o anodd, fel y mae llawer wedi dweud, ac mae Llywodraethau ledled y byd wedi cyflwyno cyfyngiadau na fydden nhw byth wedi dymuno eu cyflwyno. Mae pobl wedi aberthu'n aruthrol yn eu bywydau bob dydd, ond, yn anffodus, mae pobl wedi marw, ac rwy'n credu ei bod yn iawn i'r Llywodraeth roi iechyd y cyhoedd ac anghenion ein trigolion ar flaen eu meddyliau.
Llywydd, rwyf bob amser yn onest yn y Senedd hon, ac rwyf bob amser yn siarad dros fy nghymuned, ac yn yr ysbryd hwnnw heddiw rwy'n cefnogi camau Llywodraeth Cymru a'r camau y maen nhw wedi'u cymryd, ond rwyf hefyd eisiau mabwysiadu dull gweithredu rhanbarthol Cymreig cyn gynted ag y bydd yn ddiogel gwneud hynny. Dylai'r ffeithiau ar lawr gwlad yn y gogledd a'r de fod o'r pwys mwyaf a, phan fo'r ffeithiau hynny'n cefnogi dull amrywiol, dylem ni ganiatáu hynny.
Llywydd, ni wnaf gymryd gormod o amser, oherwydd rwy'n gwybod bod llawer o Aelodau eraill yn dymuno siarad yn y ddadl bwysig iawn hon heddiw, a dyma'r cyfle olaf y byddaf yn ei gael i annerch y Senedd eleni, oherwydd yfory byddaf yn mynd i angladd fy nhaid annwyl. Felly, hoffwn i fanteisio ar y cyfle hwn, os gaf i, Llywydd, i ddweud diolch i drigolion Alyn a Glannau Dyfrdwy. Rydych chi wedi bod yn hollol wych, ac mae'r camau rydych chi wedi'u cymryd i arafu lledaeniad y feirws wedi achub bywydau. Felly, gennyf fi, arhoswch gyda ni wrth i ni edrych ymlaen at ddyfodol gwell. Diolch yn fawr.
Y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol nawr i ymateb i'r ddadl. Vaughan Gething.
The Minister for Health and Social Services to reply to the debate. Vaughan Gething.
Thank you, Llywydd, and thank thank you to Members for their contributions in today's debate. I have been struck by the tone from the overwhelming majority of contributors in recognising the seriousness of the situation that we face.
It was unfortunate that the debate started in response with Gareth Bennett calling for fair play and respect, before going on to make a series of unnecessary, personalised and untrue comments. This Government has never acted to pursue a course of politically motivated nonsense. The pandemic that we have faced these last 10 months has tested all of us. People may disagree with the choices we have made. I respect Members' rights to disagree, including to do so in a passionate way. But the choices the First Minister has made, the choices I have made, the choices that every Welsh Government Minister have made, have all been motivated by how we save lives and livelihoods, and that will continue to underpin our approach for the difficult road ahead.
I welcome the fact that both Paul Davies and Adam Price, and many Members, broadly welcomed the publication of the updated coronovirus control plan with the updated alert levels. Paul Davies indicated that there needs to be public confidence in steps that we are taking, and, of course, that underpins why we have always published, from very early days, a regular summary of the scientific advice that we've received.
I think we can take some heart from the fact that the recent survey done by Ipsos MORI showed about 61 per cent support for the measures this Government is taking. And, in First Minister's questions, of course, we heard the comparison between how the public feel about measures taken by the UK Government and a positive mark in favour of the Welsh Government. But none of that is a matter of complacency and, in fact, the Welsh Government's ratings took a fall, because the recent evidence was undertaken over the time of the difficulties around the hospitality measures that we introduced. So, we certainly don't take for granted the continuing support and confidence of the people of Wales. And, in doing so, we have to recognise the impact upon our staff, and the fact that that will have a bearing on choices the public make and how they feel about the measures this Government is prepared to take.
Paul Davies recognised, as did Lynne Neagle and others, that two health boards are already reducing NHS activity. That will have an impact on future harm, and I'm afraid that more health boards will follow over these coming days and weeks, as the pressure mounts.
Now, in terms of the opportunity to continue to share information, we will continue to offer briefings from this Government directly to the leaders of the Welsh Conservatives and Plaid Cymru, as we head towards any significant interventions. That courtesy will continue: the regular briefings and also the briefings as we approach particular decision points.
Diolch, Llywydd, a diolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau yn y ddadl heddiw. Rwy'n sylwi bod tôn mwyafrif llethol y cyfranwyr yn cydnabod difrifoldeb y sefyllfa sy'n ein hwynebu.
Roedd yn anffodus i'r ddadl ddechrau gydag ymateb gan Gareth Bennett yn galw am chwarae teg a pharch, cyn mynd ymlaen i wneud cyfres o sylwadau diangen, personol ac anwir. Nid yw'r Llywodraeth hon erioed wedi gweithredu i ddilyn llwybr o nonsens am resymau gwleidyddol. Mae'r pandemig yr ydym ni wedi'i wynebu dros y 10 mis diwethaf wedi bod yn her i bob un ohonom ni. Efallai y bydd pobl yn anghytuno â'r dewisiadau yr ydym ni wedi'u gwneud. Rwyf i'n parchu hawliau'r Aelodau i anghytuno, gan gynnwys gwneud hynny mewn ffordd angerddol. Ond mae'r dewisiadau y mae'r Prif Weinidog wedi'u gwneud, y dewisiadau rwyf i wedi'u gwneud, y dewisiadau y mae pob un o Weinidogion Llywodraeth Cymru wedi'u gwneud, i gyd wedi'u hysgogi gan y modd yr ydym ni'n achub bywydau a bywoliaethau, a bydd hynny'n parhau i fod yn sail i'n dull o weithredu ar gyfer y ffordd anodd sydd o'n blaenau.
Rwy'n croesawu y ffaith bod Paul Davies ac Adam Price, a llawer o Aelodau, wedi croesawu'n gyffredinol cyhoeddi'r cynllun rheoli coronafeirws wedi'i ddiweddaru gyda'r lefelau rhybudd wedi'u diweddaru. Nododd Paul Davies fod angen ffydd y cyhoedd yn y camau yr ydym ni'n eu cymryd, ac, wrth gwrs, mae hynny'n sail i'r rheswm pam yr ydym bob amser wedi cyhoeddi, ers y dyddiau cynnar iawn, grynodeb rheolaidd o'r cyngor gwyddonol yr ydym ni wedi'i gael.
Rwy'n credu y gallwn ni gael ein calonogi gan y ffaith bod yr arolwg diweddar a wnaed gan Ipsos MORI wedi dangos tua 61 y cant o gefnogaeth i'r mesurau y mae'r Llywodraeth hon yn eu cymryd. Ac, yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog, wrth gwrs, clywsom y gymhariaeth rhwng barn y cyhoedd ar fesurau a gymerwyd gan Lywodraeth y DU a marc cadarnhaol o blaid Llywodraeth Cymru. Ond nid yw hynny'n fater o hunanfodlonrwydd ac, mewn gwirionedd, gostyngodd sgoriau Llywodraeth Cymru, oherwydd cafodd y dystiolaeth ddiweddar ei chynnal dros gyfnod yr anawsterau o ran y mesurau lletygarwch a gyflwynwyd gennym. Felly, yn sicr nid ydym yn cymryd cefnogaeth a ffydd parhaus pobl Cymru yn ganiataol. Ac, wrth wneud hynny, mae'n rhaid i ni gydnabod yr effaith ar ein staff, a'r ffaith y bydd hynny'n effeithio ar y dewisiadau y mae'r cyhoedd yn eu gwneud a'u barn ar y mesurau y mae'r Llywodraeth hon yn barod i'w cymryd.
Gwnaeth Paul Davies gydnabod, fel y gwnaeth Lynne Neagle ac eraill, fod dau fwrdd iechyd eisoes yn lleihau gweithgarwch y GIG. Bydd hynny'n effeithio ar niwed yn y dyfodol, ac mae arnaf ofn y bydd mwy o fyrddau iechyd yn dilyn dros y dyddiau a'r wythnosau nesaf hyn, wrth i'r pwysau gynyddu.
Nawr, o ran y cyfle i barhau i rannu gwybodaeth, byddwn ni'n parhau i gynnig briffiau gan y Llywodraeth hon yn uniongyrchol i arweinwyr Ceidwadwyr Cymru a Phlaid Cymru, wrth i ni nesáu at unrhyw ymyriadau arwyddocaol. Bydd y cwrteisi hwnnw yn parhau: y sesiynau briffio rheolaidd a hefyd y sesiynau briffio wrth i ni nesáu at benderfyniadau penodol.
We will also work with the local authorities and want to recognise the way that they have managed to process payments for business support. We have the most generous package of business support in the UK, but that only gets to many businesses because of the work that our local government colleagues have done. And I know that both the local government Minister and the economy Minister are very grateful to local government colleagues for enabling us to do so.
I recognise the comments Adam Price made about whether we can wait until 28 December. Ministers are considering each day the choices that we make and when we need to make them. Adam Price, and a number of others, made comments about the harm that has already been caused. It is an undeniable reality that, more recently, excess death rates in Wales have been higher than in England and that's in contrast to the course of the pandemic, because over the whole of the pandemic, from Office for National Statistics figures published to date, there were 13 per cent excess deaths in Wales—that's more than 3,000 extra deaths above the average in Wales—compared to 19 per cent of excess deaths in England. On either calculation, that is a significant amount of harm already caused, and it underpins why the Government continues to have to consider future extraordinary action to keep the people of Wales safe. I haven't seen the letter that Adam Price says that he sent to the First Minister, but any constructive approaches about how we might reach a future settlement will be welcome and will be discussed.
Now, on test, trace and protect, I should point out that the test, trace and protect staff in the course of the firebreak did increase staff numbers by a third. We've managed to maintain an effective performance thus far and what is actually compromising our performance now and in the future is the continued wave of demand that continues to rise with each week. In the last week, we still got to 81 per cent of contacts, but our concern is how quickly we can get to those contacts, how long we can continue to perform at that high level, and the demand reflects the reality of transmission across our community. We can't simply demand that test, trace, protect continues to insulate people from the consequences of the rapid spread of the virus through our communities.
I want to thank Dawn Bowden and others for their recognition of the difficult choices that Ministers face. In terms of the point about mass testing, I think it is important the analysis that Dawn Bowden has already asked for about the impact of mass testing in Merthyr Tydfil. I look forward to seeing that sooner rather than later to help determine other choices that we may take. I recognise her point, and the point made by Joyce Watson too, on the collective action we need to take to improve our health and economic future, and that goes alongside personal responsibility.
I was grateful to David Melding for his measured and supportive response in terms of recognising the need to act with the regulations that we have introduced, and equally signalling that he and others indicate that they would contemplate supporting action before Christmas as well as afterwards. And also the prospect of future regional changes that, again, Jack Sargeant indicated he would wish to see, if and when it is safe to do so, and we do set that out as a real prospect and possibility in the updated COVID control plan that we've published.
Now, turning to Rhun ap Iorwerth, I think it's fair to say the firebreak did work: it significantly reduced infections. What didn't work was a new settlement on behaviour change after the firebreak had ended. We collectively returned to more normal patterns of behaviour before the firebreak and that is what leads us to the position that we face today.
I recognise the call for more support, including support for people isolating. And our constant challenge is what we do about messaging the support we've already provided, but also the reality that every extra piece of support we provide has to come from somewhere, and our budget challenge, the extra pressures that health faces, the extra pressures that businesses face, and our ability then to have more money to support individuals to do the right thing for them, their family, their community and, of course, the country. But I do recognise that the Government has a role in leading and shaping debate and in influencing behaviour, but we cannot determine the behavioural choices for every member of the public. That's why I welcome the points made by Members across the political divide within the Chamber about personal responsibility.
I respectfully didn't agree with much of what Caroline Jones had to say. I don't accept that the reason why we don't have a single, UK-wide approach is because the Welsh Government has refused to co-operate with other Governments—far from it. We have regularly called for more co-operation between the Governments of the UK to understand the context in which we all operate, to have as much commonality as possible, and that is still where we are as a Government. We want to see more common approaches to help the public to understand what we ask them to do and why, and it will continue to be the approach that we take in our engagement with every one of the Governments within the United Kingdom.
I thank Lynne Neagle for her vivid description of the health and social care pressures within Gwent. They're also being faced by Members within Swansea Bay, the Cwm Taf Morgannwg Members, and, indeed, Cardiff and Vale Members would also recognise those pressures. And I'm afraid that Hywel Dda Members, thinking again about Joyce Watson's comments, will see those as rising pressures within the west of Wales too. And we see coronavirus cases increasing in the north of our country. This is a genuine national fight that we face against the virus and not a local or regional one, and we all need to play our part.
I hope that Helen Mary Jones is content with the fact that we recognised that scientific advisers do need to have an engagement with different business sectors. In fact, that has happened already with the sector representatives we've discussed—they haven't just spoken to Ministers, they have had engagement with representatives from the chief medical officer's department or the chief scientific adviser on health's department to try to explain the evidence that underpins each of the choices we have made. But we're happy to confirm that is the approach we will continue to take as we have to make difficult choices.
I thank Carwyn Jones for his comments as well, and, as ever, there was a distinction between the comments Carwyn Jones made about Sweden as not a model to follow and Neil Hamilton, who continues to want us to do so. As ever, there was a failure to compare Sweden with the reality of what has happened in Finland, Norway and Denmark—countries that compare much more neatly with how those populations respond to their Government and the practical situation within them. I do not believe that Sweden is a model for Wales or any part of the UK to follow. I think, though, when we talk about herd immunity, it's important to recognise that herd immunity can come from protection from a vaccine, and when Carwyn Jones made his comments, I'm very clear he's saying that that should not come from a survival of the fittest, or an abandonment of our most vulnerable citizens to their fate. That has never been the approach of this Government, and it never will be. I want our people to be protected by the vaccine.
And that's where I think we need to finish, Llywydd. The action plan is a response to the crisis that we face, the reality that more action will need to be taken by the Government and by each of us, in our families and communities, in the weeks and months ahead. The vaccine does offer hope, but to get there, we all need to face the crisis together and to travel that road together, and all of us need to act so that we do not lose people on the way. We may have other life events to celebrate together, but we cannot replace those who are lost, those who are lost unnecessarily.
The pandemic will end. We will get to a position where we will protect our people through effective coverage with a vaccine, but the actions that we take, in every home, in every family, will determine how many of us finish this journey together to help rebuild our country. All of us have a part to play to keep Wales safe, and I hope that Members will feel able to support the Government with amendments to the motion today, but more than that, to support every part of our country in the difficult months that lie ahead. Thank you, Llywydd.
Byddwn ni hefyd yn gweithio gyda'r awdurdodau lleol ac rydym eisiau cydnabod y ffordd y maen nhw wedi llwyddo i brosesu taliadau ar gyfer cymorth busnes. Mae gennym y pecyn mwyaf hael o gymorth busnes yn y DU, ond mae hynny ond yn cyrraedd llawer o fusnesau oherwydd y gwaith y mae ein staff llywodraeth leol wedi'i wneud. Ac rwy'n gwybod bod od y Gweinidog llywodraeth leol a Gweinidog yr economi yn ddiolchgar iawn i staff llywodraeth leol am ein galluogi i wneud hynny.
Rwyf yn cydnabod y sylwadau a wnaeth Adam Price ynghylch a allwn ni aros tan 28 Rhagfyr. Mae Gweinidogion yn ystyried bob dydd y dewisiadau a wnawn a phryd y mae angen i ni eu gwneud. Gwnaeth Adam Price, a nifer o aelodau eraill, sylwadau am y niwed sydd eisoes wedi'i achosi. Mae'n realiti na ellir ei gwadu bod cyfraddau marwolaethau ychwanegol yng Nghymru, yn fwy diweddar, wedi bod yn uwch nag yn Lloegr ac mae hynny'n wahanol i gwrs y pandemig, oherwydd dros y pandemig cyfan, o ffigurau'r Swyddfa Ystadegau Gwladol a gyhoeddwyd hyd yma, cafwyd 13 y cant o farwolaethau ychwanegol yng Nghymru—mae hynny dros 3,000 o farwolaethau ychwanegol yn uwch na'r cyfartaledd yng Nghymru—o'i gymharu â 19 y cant o farwolaethau ychwanegol yn Lloegr. O ran y naill gyfrifiad neu'r llall, mae hynny'n swm sylweddol o niwed a achoswyd eisoes, ac mae'n sail i'r rheswm pam y mae'r Llywodraeth yn parhau i orfod ystyried camau eithriadol yn y dyfodol i gadw pobl Cymru'n ddiogel. Nid wyf wedi gweld y llythyr y mae Adam Price yn dweud iddo ei anfon at y Prif Weinidog, ond bydd unrhyw ddulliau adeiladol ynghylch sut y gallem ni gyrraedd setliad yn y dyfodol i'w croesawu a byddan nhw'n cael eu trafod.
Nawr, o ran profi, olrhain a diogelu, dylwn i dynnu sylw at y ffaith y bu traean yn fwy o staff profi, olrhain a diogelu yn ystod y cyfnod atal byr. Rydym wedi llwyddo i gynnal perfformiad effeithiol hyd yma a'r hyn sy'n peryglu ein perfformiad nawr ac yn y dyfodol yw'r don barhaus o alw sy'n parhau i godi bob wythnos. Yn ystod yr wythnos diwethaf, yr oeddem ni'n dal i gyrraedd 81 y cant o gysylltiadau, ond ein pryder yw pa mor gyflym y gallwn ni gyrraedd y cysylltiadau hynny, am ba hyd y gallwn ni barhau i berfformio ar y lefel uchel honno, ac mae'r galw'n adlewyrchu realiti trosglwyddo ar draws ein cymuned. Ni allwn fynnu bod profi, olrhain a diogelu yn parhau i insiwleiddio pobl rhag canlyniadau lledaeniad cyflym y feirws drwy ein cymunedau.
Hoffwn ddiolch i Dawn Bowden ac eraill am eu cydnabyddiaeth o'r dewisiadau anodd y mae Gweinidogion yn eu hwynebu. O ran y pwynt am brofion torfol, rwy'n credu ei bod yn bwysig bod â'r dadansoddiad y mae Dawn Bowden eisoes wedi gofyn amdano am effaith profion torfol ym Merthyr Tudful. Rwy'n edrych ymlaen at weld hynny'n gynt yn hytrach nag yn hwyrach i helpu i benderfynu ar ddewisiadau eraill y gallwn ni eu cymryd. Rwyf yn cydnabod ei phwynt, a'r pwynt a wnaethpwyd gan Joyce Watson hefyd, ynghylch y gweithredu ar y cyd y mae angen i ni ei gymryd i wella ein hiechyd a'n dyfodol economaidd, ac mae hynny'n cyd-fynd â chyfrifoldeb personol.
Roeddwn i'n ddiolchgar i David Melding am ei ymateb pwyllog a chefnogol o ran cydnabod yr angen i weithredu gyda'r rheoliadau yr ydym ni wedi'u cyflwyno, ac yn yr un modd dangos ei fod ef ac eraill yn dweud y bydden nhw'n ystyried cefnogi gweithredu cyn y Nadolig yn ogystal ag ar ôl. A hefyd y posibilrwydd o newidiadau rhanbarthol yn y dyfodol a nododd Jack Sargeant, unwaith eto, y byddai'n dymuno eu gweld, os a phryd y mae'n ddiogel gwneud hynny, ac rydym ni'n nodi hynny fel bwriad a phosibilrwydd gwirioneddol yn y cynllun rheoli COVID wedi'i ddiweddaru yr ydym ni wedi'i gyhoeddi.
Nawr, gan droi at Rhun ap Iorwerth, rwy'n credu ei bod yn deg dweud bod y cyfnod atal byr wedi gweithio: fe wnaeth leihau heintiau'n sylweddol. Yr hyn na weithiodd oedd y cytundeb newydd ar newid ymddygiad ar ôl i'r cyfnod atal byr ddod i ben. Gyda'n gilydd, fe wnaethom ni ddychwelyd at batrymau ymddygiad mwy arferol cyn y cyfnod atal byr a dyna sy'n ein harwain ni at y sefyllfa sy'n ein hwynebu heddiw.
Rwyf yn cydnabod yr alwad am fwy o gymorth, gan gynnwys cymorth i bobl sy'n ynysu. A'n her gyson yw'r hyn a wnawn am roi negeseuon am y gefnogaeth yr ydym ni eisoes wedi'i darparu, ond hefyd y realiti bod yn rhaid i bob darn ychwanegol o gymorth yr ydym yn ei ddarparu yn dod o rywle, a'n her yn y gyllideb, y pwysau ychwanegol y mae iechyd yn ei wynebu, y pwysau ychwanegol y mae busnesau'n ei wynebu, a'n gallu wedyn i gael mwy o arian i gefnogi unigolion i wneud y peth iawn iddyn nhw, eu teulu, eu cymuned ac, wrth gwrs, y wlad. Ond rwy'n cydnabod bod gan y Llywodraeth ran i'w chwarae o ran arwain a llywio'r drafodaeth ac wrth ddylanwadu ar ymddygiad, ond ni allwn bennu dewisiadau ymddygiadol ar gyfer pob aelod o'r cyhoedd. Dyna pam rwy'n croesawu'r pwyntiau a wnaed gan Aelodau ar draws y rhaniad gwleidyddol yn y Siambr am gyfrifoldeb personol.
Yn barchus, nid oeddwn yn cytuno â llawer o'r hyn a oedd gan Caroline Jones i'w ddweud. Nid wyf yn derbyn mai'r rheswm pam nad oes gennym ni un dull gweithredu ledled y DU yw oherwydd bod Llywodraeth Cymru wedi gwrthod cydweithredu â Llywodraethau eraill—mae hynny'n ymhell o fod yn wir. Rydym ni wedi galw'n rheolaidd am fwy o gydweithredu rhwng Llywodraethau'r DU i ddeall y cyd-destun yr ydym ni i gyd yn gweithredu ynddo, i gael cymaint o gyffredinedd ag sy'n bosibl, a dyna lle'r ydym ni fel Llywodraeth o hyd. Rydym ni eisiau gweld dulliau mwy cyffredin o helpu'r cyhoedd i ddeall yr hyn y gofynnwn iddyn nhw ei wneud a pham, a dyma'r dull a ddefnyddiwn o hyd wrth ymgysylltu â phob un o'r Llywodraethau yn y Deyrnas Unedig.
Diolch i Lynne Neagle am ei disgrifiad byw o'r pwysau ar iechyd a gofal cymdeithasol yng Ngwent. Mae Aelodau ym Mae Abertawe, Aelodau Cwm Taf Morgannwg yn eu hwynebu hefyd, ac, yn wir, byddai Aelodau Caerdydd a'r Fro hefyd yn cydnabod y pwysau hynny. Ac mae arnaf ofn y bydd Aelodau Hywel Dda, gan feddwl eto am sylwadau Joyce Watson, yn gweld y rheini fel pwysau cynyddol yng ngorllewin Cymru hefyd. Ac rydym ni'n gweld achosion o'r coronafeirws yn cynyddu yn y gogledd. Mae hon yn frwydr genedlaethol wirioneddol sy'n ein hwynebu yn erbyn y feirws ac nid yn un lleol neu ranbarthol, ac mae angen i bob un ohonom ni chwarae ein rhan.
Gobeithio bod Helen Mary Jones yn fodlon â'r ffaith ein bod ni'n cydnabod bod angen i gynghorwyr gwyddonol ymgysylltu â gwahanol sectorau busnes. Yn wir, mae hynny eisoes wedi digwydd gyda chynrychiolwyr y sector yr ydym ni wedi'u trafod—nid ydyn nhw wedi siarad â Gweinidogion yn unig, maen nhw wedi ymgysylltu â chynrychiolwyr o adran y prif swyddog meddygol neu'r prif gynghorydd gwyddonol ar adran iechyd i geisio egluro'r dystiolaeth sy'n sail i bob un o'r dewisiadau y gwnaethom ni. Ond rydym yn hapus i gadarnhau mai dyna'r dull y byddwn ni'n parhau i'w gymryd gan fod yn rhaid i ni wneud dewisiadau anodd.
Diolch i Carwyn Jones am ei sylwadau hefyd, ac, fel arfer, roedd gwahaniaeth rhwng y sylwadau a wnaeth Carwyn Jones am Sweden fel model na ddylid ei ddilyn a Neil Hamilton, sy'n parhau i fod eisiau i ni wneud hynny. Fel arfer, bu methiant i gymharu Sweden â realiti'r hyn sydd wedi digwydd yn y Ffindir, Norwy a Denmarc—gwledydd sy'n cymharu'n llawer mwy taclus â'r ffordd y mae'r poblogaethau hynny'n ymateb i'w Llywodraeth a'r sefyllfa ymarferol ynddynt. Nid wyf yn credu bod Sweden yn fodel i Gymru nac i unrhyw ran o'r DU ei ddilyn. Rwy'n credu, serch hynny, pan soniwn ni am imiwnedd torfol, ei bod yn bwysig cydnabod y gall imiwnedd torfol ddod o amddiffyniad gan frechlyn, a phan wnaeth Carwyn Jones ei sylwadau, rwy'n glir iawn ei fod yn dweud na ddylai hynny ddod o oroesiad y rhai mwyaf heini, na chwaith adael ein trigolion mwyaf agored i niwed i'w tynged. Ni fu hynny erioed yn ymagwedd y Llywodraeth hon, ac ni fydd byth. Rwyf eisiau i'n pobl gael eu hamddiffyn gan y brechlyn.
A dyna lle rwy'n credu bod angen i ni orffen, Llywydd. Mae'r cynllun gweithredu yn ymateb i'r argyfwng sy'n ein hwynebu, y realiti y bydd angen i'r Llywodraeth a phob un ohonom ni, yn ein teuluoedd a'n cymunedau, gymryd mwy o gamau yn yr wythnosau a'r misoedd i ddod. Mae'r brechlyn yn cynnig gobaith, ond er mwyn cyrraedd yno, mae angen i bob un ohonom ni wynebu'r argyfwng gyda'n gilydd a theithio'r ffordd honno gyda'n gilydd, ac mae angen i bob un ohonom ni weithredu fel nad ydym yn colli pobl ar y ffordd. Efallai fod gennym ddigwyddiadau bywyd eraill i'w dathlu gyda'n gilydd, ond ni allwn ddisodli'r rheini sy'n cael eu colli, y rhai sy'n cael eu colli'n ddiangen.
Bydd y pandemig yn dod i ben. Byddwn ni'n cyrraedd sefyllfa lle byddwn ni'n amddiffyn ein pobl drwy roi sylw effeithiol i frechlyn, ond bydd y camau a gymerwn, ym mhob cartref, ym mhob teulu, yn pennu faint ohonom ni sy'n gorffen y daith hon gyda'n gilydd i helpu i ailadeiladu ein gwlad. Mae gan bob un ohonom ni ran i'w chwarae i gadw Cymru'n ddiogel, ac rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau'n teimlo y gallan nhw gefnogi'r Llywodraeth gyda gwelliannau i'r cynnig heddiw, ond yn fwy na hynny, i gefnogi pob rhan o'n gwlad yn y misoedd anodd sydd o'n blaenau. Diolch, Llywydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 3? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly mae yna wrthwynebiad ac fe fydd yr holl bleidleisio felly yn digwydd ar yr eitem yma yn ystod y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree amendment 3. Does any Member object? [Objection.] There are objections, and I will therefore defer all voting under this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Nawr, yn unol â Rheol Sefydlog 12.24, oni bai fod Aelod yn gwrthwynebu, caiff y ddau gynnig o dan eitemau 18 ac 19 sy'n ymwneud â'r Bil Cwricwlwm ac Asesu (Cymru) eu grwpio ar gyfer dadl, ond gyda phleidleisiau ar wahân. Oes gwrthwynebiad i'r grwpio ar gyfer dadl? Dwi ddim yn gweld gwrthwynebiad i hynny. Da iawn. Ac felly, fe wnaf i alw ar y Gweinidog Addysg i wneud y cynigion. Kirsty Williams.
Now, in accordance with Standing Order 12.24, unless a Member objects, both motions under items 18 and 19 related to the Curriculum and Assessment (Wales) Bill will be grouped for debate, but with votes taken separately. Does any Member object to the grouping for debate? I see no objections to that. Excellent. I will therefore call on the Minister for Education to move the motions. Kirsty Williams.
Cynnig NDM7513 Rebecca Evans
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 26.11:
Yn cytuno i egwyddorion cyffredinol y Bil Cwricwlwm ac Asesu (Cymru).
Motion NDM7513 Rebecca Evans
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 26.11:
Agrees to the general principles of the Curriculum and Assessment (Wales) Bill.
Cynnig NDM7514 Rebecca Evans
Cynnig bod y Senedd, at ddibenion unrhyw ddarpariaethau sy’n deillio o’r Bil Cwricwlwm ac Asesu (Cymru), yn cytuno i unrhyw gynnydd mewn gwariant o’r math y cyfeiriwyd ato yn Rheol Sefydlog 26.69, sy’n codi o ganlyniad i’r Bil.
Motion NDM7514 Rebecca Evans
To propose that the Senedd, for the purposes of any provisions resulting from the Curriculum and Assessment (Wales) Bill, agrees to any increase in expenditure of a kind referred to in Standing Order 26.69, arising in consequence of the Bill.
Cynigiwyd y cynigion.
Motions moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. I move the motion on the order paper, and I'm very pleased to open this debate on the general principles of the Bill, having introduced it to the Senedd in July. It will provide the legislative framework to support our new curriculum and assessment arrangements.
The Curriculum for Wales, supported by the Organisation for Economic Co-operation and Development and at the very heart of our mission to reform education, will help raise educational standards for all and close the attainment gap. I would like to thank the respective committees for their thorough and constructive approach to scrutiny, and their subsequent report and recommendations. Unfortunately, I do not have the time today to address each of the nearly 90 recommendations, but I will, of course, reflect on Members comments as we move towards Stage 2. I'm also very grateful to everyone who's provided oral and written evidence to the committees, during what, of course, is a very challenging time for all organisations. On the totality of the recommendations, I am minded to accept 57 of them, accept 10 in principle, and I will be resisting 19.
Diolch yn fawr, Llywydd. Rwy'n cynnig y cynnig ar y papur trefn, ac rwy'n falch iawn o agor y ddadl hon ar egwyddorion cyffredinol y Bil, ar ôl ei gyflwyno i'r Senedd ym mis Gorffennaf. Bydd yn darparu'r fframwaith deddfwriaethol i gefnogi ein cwricwlwm newydd a'n trefniadau asesu.
Bydd y Cwricwlwm i Gymru, gyda chefnogaeth y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd ac wrth wraidd ein cenhadaeth i ddiwygio addysg, yn helpu i godi safonau addysgol i bawb ac yn cau'r bwlch cyrhaeddiad. Hoffwn ddiolch i'r pwyllgorau perthnasol am eu hymagwedd drylwyr ac adeiladol tuag at graffu, a'u hadroddiad a'u hargymhellion dilynol. Yn anffodus, nid oes gennyf amser heddiw i fynd i'r afael â phob un o'r bron i 90 o argymhellion, ond byddaf, wrth gwrs, yn myfyrio ar sylwadau'r Aelodau wrth i ni symud tuag at Gyfnod 2. Rwyf hefyd yn ddiolchgar iawn i bawb sydd wedi darparu tystiolaeth lafar ac ysgrifenedig i'r pwyllgorau, yn ystod cyfnod heriol iawn i bob sefydliad, wrth gwrs. O ran yr holl argymhellion, rwy'n bwriadu derbyn 57 ohonynt, derbyn 10 mewn egwyddor, a byddaf yn gwrthwynebu 19.
Earlier this year, I committed to engaging with the debate on the position of English in the Bill, within the context of our ambitions for a truly bilingual system. The response to the survey on amending the Bill so that English would become a mandatory element at seven was overwhelmingly supportive, and therefore I do intend laying an amendment at Stage 2 to that effect. I note the committee's comments about a Welsh language code, and I am committed to working with stakeholders and the Welsh Language Commissioner in developing the clear Welsh language continuum for all learners as soon as possible. This will take time and thought, and many of the challenges that we face are not legislative, but they are about the ways of working, culture and mindset. I do not believe that the requirement of a code will aid us in this.
Welsh is mandatory from three on the face of the Bill, and that provides a very clear signal as to the priority that we give to this. Members will also be aware that we have launched a consultation on the draft non-statutory guidance for categorising schools according to their Welsh-medium provision. I sympathise greatly with the calls for this to be made statutory. However, that is beyond the scope of a curriculum and assessment Bill, and will need separate legislation. I very much hope that the next Government will choose to act in that way.
Now, more than ever, the mental health of our learners is so important. At Stage 2, I intent to table a duty to have regard to pupils’ mental health and emotional well-being. This duty will put mental health in a unique position, and it'll be a system-wide consideration to inform every decision a school makes about a curriculum. The teaching of mental health and well-being is already secured through the proposed 'what matters' code, and the amendment will ensure that all local decisions relating to a curriculum will need to factor in the impact of mental health and emotional well-being.
Turning to religion, values and ethics, I would like to express my appreciation to all stakeholders, including the Wales Humanists and the National Secular Society, for their contributions, as well as our education delivery partners, including the Church in Wales and the Catholic Education Service. The amendments I intend to table in Stage 2 will address some of the concerns that have been raised. The Bill will ensure that pluralistic RVE is available to all learners, whilst also ensuring that schools of a religious character can continue to operate in accordance with their trust deeds.
I also accept the CYPE committee's recommendation 50 in relation to section 58 of the Bill. The Government is content to place a duty on Welsh Ministers to make provision on assessment arrangements in regulations. I trust that Members know that my experience in the Senedd on the other side of the aisle means that I am wholly committed to appropriate scrutiny of secondary legislation, and in recognition of this, we have applied the affirmative procedure to powers and duties where it appropriate, proportionate and practical to do so.
I have accepted two of the recommendations to apply the draft affirmative procedure made by the LJC committee. First, I will bring forward Government amendments that will require that the RSE code and any subsequent revisions be subject to the affirmative procedure, as I recognise this is an area of wider public interest. Second, as the power under section 50 has a general role, I agree that I will bring forward amendments so that any regulations on further exceptions to the curriculum would also be subject to the affirmative procedure.
The changes to the curriculum in September 2022 will be significant, and I will publish our curriculum implementation plan and an outline research and evaluation programme early in the new year. These will set out how we will learn more about the progress and cost of curriculum reform, to report on these in the next Senedd. In my letters to the CYPE committee and the Finance Committee in the autumn, I committed to update the regulatory impact assessment to reflect information provided by our key stakeholders. I recognise the importance of having as much clarity as possible on this important matter.
I will not be accepting the amendments relating to the United Nations Convention on the Rights of the Child. Quite simply, that is aimed at states, and it is not aimed at front-line service providers. Through this Bill, headteachers and governing bodies of schools will be obliged to design, adopt and implement a curriculum that includes learning on children's rights and the UNCRC. The proposed curriculum provides clear guidance on human rights learning and education, including an explicit reference to children's rights and the UNCRC. It is specific and practical duties, however, on public bodies that will result in improved outcomes, and this is very much the approach that we will take.
The progression code and the 'what matters' code are technical professional documents co-constructed with practitioners. The negative procedure means that we recognise the central importance of practitioners' professional judgment and provides the flexibility for changes to be made as needed, and I'm afraid that opening these to the affirmative procedure would call into question the validity and the trust that our process has in our professionals.
In conclusion, Presiding Officer, this is an important step on our journey to a curriculum for Wales, and another landmark moment for our national mission to raise standards for all. As I've said, I'm grateful for the committees' work to date on these matters, and I look forward to the debate amongst colleagues this afternoon. Diolch yn fawr.
Yn gynharach eleni, ymrwymais i ymgysylltu â'r ddadl ar sefyllfa'r Saesneg yn y Bil, yng nghyd-destun ein huchelgeisiau ar gyfer system wirioneddol ddwyieithog. Roedd yr ymateb i'r arolwg ar ddiwygio'r Bil er mwyn i'r Saesneg ddod yn elfen orfodol yn saith oed yn gefnogol iawn, ac felly rwy'n bwriadu gosod gwelliant yng Nghyfnod 2 i'r perwyl hwnnw. Nodaf sylwadau'r pwyllgor am god Cymraeg, ac rwyf wedi ymrwymo i weithio gyda rhanddeiliaid a Chomisiynydd y Gymraeg i ddatblygu'r continwwm Cymraeg clir ar gyfer pob dysgwr cyn gynted â phosibl. Bydd hyn yn cymryd amser a meddwl, ac nid yw llawer o'r heriau sy'n ein hwynebu yn ddeddfwriaethol, ond maen nhw'n ymwneud â'r ffyrdd o weithio, diwylliant a meddylfryd. Nid wyf yn credu y bydd gwneud cod yn ofyniad yn ein helpu ni yn hyn o beth.
Mae'r Gymraeg yn orfodol o dair blwydd oed ar wyneb y Bil, ac mae hynny'n rhoi arwydd clir iawn o'r flaenoriaeth yr ydym yn ei rhoi i hyn. Bydd yr Aelodau hefyd yn ymwybodol ein bod wedi lansio ymgynghoriad ar y canllawiau anstatudol drafft ar gyfer categoreiddio ysgolion yn ôl eu darpariaeth cyfrwng Cymraeg. Rwyf yn cydymdeimlo'n fawr â'r galwadau i wneud hyn yn statudol. Fodd bynnag, mae hynny y tu hwnt i gwmpas Bil cwricwlwm ac asesu, a bydd angen deddfwriaeth ar wahân. Rwy'n gobeithio yn fawr y bydd y Llywodraeth nesaf yn dewis gweithredu yn y ffordd honno.
Nawr, yn fwy nag erioed, mae iechyd meddwl ein dysgwyr mor bwysig. Yng Nghyfnod 2, rwy'n bwriadu cyflwyno dyletswydd i roi sylw i iechyd meddwl a lles emosiynol disgyblion. Bydd y ddyletswydd hon yn rhoi iechyd meddwl mewn sefyllfa unigryw, a bydd yn ystyriaeth ar draws y system i lywio pob penderfyniad y mae ysgol yn ei wneud am gwricwlwm. Mae addysgu iechyd meddwl a lles eisoes wedi'i sicrhau drwy'r cod 'yr hyn sy'n bwysig' arfaethedig, a bydd y gwelliant yn sicrhau y bydd angen i bob penderfyniad lleol sy'n ymwneud â chwricwlwm ystyried effaith iechyd meddwl a lles emosiynol.
Gan droi at grefydd, gwerthoedd a moeseg, hoffwn fynegi fy ngwerthfawrogiad i'r holl randdeiliaid, gan gynnwys Dyneiddwyr Cymru a'r Gymdeithas Seciwlar Genedlaethol, am eu cyfraniadau, yn ogystal â'n partneriaid darparu addysg, gan gynnwys yr Eglwys yng Nghymru a'r Gwasanaeth Addysg Gatholig. Bydd y gwelliannau rwy'n bwriadu eu cyflwyno yng Nghyfnod 2 yn mynd i'r afael â rhai o'r pryderon a godwyd. Bydd y Bil yn sicrhau bod crefydd, gwerthoedd a moeseg plwraliaethol ar gael i bob dysgwr, tra hefyd yn sicrhau y gall ysgolion o natur grefyddol barhau i weithredu yn unol â'u gweithredoedd ymddiriedolaeth.
Rwyf hefyd yn derbyn argymhelliad 50 y pwyllgor plant a phobl ifanc o ran adran 58 o'r Bil. Mae'r Llywodraeth yn fodlon gosod dyletswydd ar Weinidogion Cymru i wneud darpariaeth ar drefniadau asesu mewn rheoliadau. Rwy'n ffyddiog bod yr Aelodau'n gwybod bod fy mhrofiad yn y Senedd ar yr ochr arall yn golygu fy mod wedi ymrwymo'n llwyr i graffu'n briodol ar is-ddeddfwriaeth, ac i gydnabod hyn, rydym ni wedi cymhwyso'r weithdrefn gadarnhaol i bwerau a dyletswyddau pan fo hynny'n briodol, yn gymesur a'i bod yn ymarferol i wneud hynny.
Rwyf wedi derbyn dau o'r argymhellion i gymhwyso'r weithdrefn gadarnhaol ddrafft a wnaed gan y pwyllgor deddfwriaeth, cyfiawnder a’r cyfansoddiad. Yn gyntaf, byddaf yn cyflwyno gwelliannau'r Llywodraeth a fydd yn ei gwneud yn ofynnol i'r cod crefydd, gwerthoedd a moeseg ac unrhyw ddiwygiadau dilynol fod yn ddarostyngedig i'r weithdrefn gadarnhaol, gan fy mod yn cydnabod bod hwn yn faes sydd o ddiddordeb ehangach i'r cyhoedd. Yn ail, gan fod gan y pŵer o dan adran 50 swyddogaeth gyffredinol, rwy'n cytuno y byddaf yn cyflwyno gwelliannau fel bod unrhyw reoliadau ar eithriadau pellach i'r cwricwlwm hefyd yn ddarostyngedig i'r weithdrefn gadarnhaol.
Bydd y newidiadau i'r cwricwlwm ym mis Medi 2022 yn sylweddol, a byddaf yn cyhoeddi ein cynllun gweithredu cwricwlwm a rhaglen ymchwil a gwerthuso amlinellol yn gynnar yn y flwyddyn newydd. Bydd y rhain yn nodi sut y byddwn ni'n dysgu mwy am gynnydd a chost diwygio'r cwricwlwm, i adrodd ar y rhain yn y Senedd nesaf. Yn fy llythyrau at y pwyllgor plant a phobl ifanc a'r Pwyllgor Cyllid yn yr hydref, ymrwymais i ddiweddaru'r asesiad effaith rheoleiddiol i adlewyrchu gwybodaeth a ddarparwyd gan ein rhanddeiliaid allweddol. Rwyf yn cydnabod pwysigrwydd bod â chymaint o eglurder ag sy'n bosibl ar y mater pwysig hwn.
Ni fyddaf yn derbyn y gwelliannau sy'n ymwneud â Chonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn. Yn syml iawn, mae hynny wedi'i anelu at wladwriaethau, ac nid yw wedi'i anelu at ddarparwyr gwasanaethau rheng flaen. Drwy'r Bil hwn, bydd yn ofynnol i benaethiaid a chyrff llywodraethu ysgolion gynllunio, mabwysiadu a gweithredu cwricwlwm sy'n cynnwys dysgu ar hawliau plant a'r CCUHP. Mae'r cwricwlwm arfaethedig yn darparu canllawiau clir ar ddysgu ac addysgu ar hawliau dynol, gan gynnwys cyfeiriad penodol at hawliau plant a'r CCUHP. Fodd bynnag, mae'n ddyletswyddau penodol ac ymarferol ar gyrff cyhoeddus a fydd yn arwain at well canlyniadau, a dyma'r dull y byddwn yn ei ddilyn.
Mae'r cod dilyniant a'r cod 'yr hyn sy'n bwysig' yn ddogfennau proffesiynol technegol sydd wedi'u cyd-ddatblygu ag ymarferwyr. Mae'r weithdrefn negyddol yn golygu ein bod yn cydnabod pwysigrwydd canolog barn broffesiynol ymarferwyr ac yn rhoi'r hyblygrwydd i newidiadau gael eu gwneud yn ôl yr angen, ac mae arnaf ofn y byddai agor y rhain i'r weithdrefn gadarnhaol yn cwestiynu dilysrwydd a'r ffydd sydd gan ein proses yn ein gweithwyr proffesiynol.
I gloi, Llywydd, mae hwn yn gam pwysig ar ein taith i gwricwlwm i Gymru, ac yn foment nodedig arall i'n cenhadaeth genedlaethol i godi safonau pawb. Fel y dywedais, rwy'n ddiolchgar am waith y pwyllgorau hyd yma ar y materion hyn, ac rwy'n edrych ymlaen at y ddadl ymysg fy nghyd-Aelodau y prynhawn yma. Diolch yn fawr.
Cadeirydd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, Leanne—na, nid Leanne—Lynne Neagle.
Chair of the Children, Young People and Education Committee, Leanne—no, not Leanne—Lynne Neagle.
Thank you, Llywydd. I’m very pleased to contribute to this Stage 1 debate to outline the Children, Young People and Education Committee’s main conclusions and recommendations in relation to the curriculum and assessment Bill. I want to begin by stating that our committee supports the general principles of this Bill.
The evidence we received made it clear that improvements are needed to the curriculum to enable our children to lead happy, successful and enriched lives, and to help them to make a full contribution to Welsh society and beyond. We've been particularly struck by the call for change from children and young people themselves. They want to see a new curriculum that enables them to develop the skills they need to begin their journey into adulthood. So, we welcome the emphasis on life skills and preparation for adulthood that runs throughout the new curriculum for Wales. Furthermore, we agree with the Welsh Government that the current curriculum is not fit for a modern Wales. The opportunity this Bill presents for schools to shape their own curriculum, based on pupils’ needs, is bold and ambitious. It has the potential to make a significant difference if implemented successfully.
Nevertheless, Members who have seen our detailed report and 66 recommendations will know that I have more to say about this Bill and the legislative framework it aims to create. As a committee, we are clear that, while we support the Bill’s general principles, there are still issues to be addressed. Our concerns are around the practicalities of how this curriculum will be rolled out effectively, whether there is enough time to train staff to deliver it, particularly in the context of COVID-19, and whether the Welsh Government is sufficiently clear about how it will ensure this legislation contributes to raising standards as well as providing pupils with the same opportunities and experiences from their education.
With only eight minutes, I can't discuss all elements of our report, so I will give a brief outline of the headline issues and some of the solutions we would like to see. But before I go into that detail, I'd like to pause to thank all of those who contributed to our scrutiny. This is the first Stage 1 to be conducted in a wholly virtual context. More importantly, it's the first Stage 1 to be undertaken in a global pandemic. We’re enormously grateful to all those who took the time to share their views and expertise with us in recent months. We know that so many of them have been on the front line, managing the impact of the coronavirus, and ensuring that our children and young people continue to receive care, support and education in Wales. So, I would like to give them my heartfelt thanks for helping us to ensure that, despite the challenges of the pandemic, our scrutiny has been as robust and as comprehensive as any piece of primary legislation rightly demands.
I also want to thank our clerk, Llinos Madeley, our researcher, Michael Dauncey, as well as Lisa Salkeld and Rhiannon Lewis from the legal team for all their hard work on this Stage 1. I've said before that the committee is blessed to have such a brilliant team supporting us, and this report is further evidence of that.
Diolch, Llywydd. Rwy'n falch iawn o gyfrannu at y ddadl Cyfnod 1 hon i amlinellu prif gasgliadau ac argymhellion y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yn gysylltiedig â'r Bil cwricwlwm ac asesu. Rwyf eisiau dechrau drwy ddweud bod ein pwyllgor yn cefnogi egwyddorion cyffredinol y Bil hwn.
Roedd y dystiolaeth a gawsom yn ei gwneud yn glir bod angen gwelliannau i'r cwricwlwm i alluogi ein plant i fyw bywydau hapus, llwyddiannus a chyfoethog, ac i'w helpu i wneud cyfraniad llawn i gymdeithas Cymru a thu hwnt. Mae'r alwad am newid gan blant a phobl ifanc eu hunain wedi gwneud argraff arbennig arnom ni. Maen nhw eisiau gweld cwricwlwm newydd sy'n eu galluogi i ddatblygu'r sgiliau y mae eu hangen arnyn nhw i ddechrau eu taith i fod yn oedolion. Felly, rydym ni'n croesawu'r pwyslais ar sgiliau bywyd a pharatoi ar gyfer bod yn oedolyn sy'n rhedeg drwy'r cwricwlwm newydd i Gymru. At hynny, rydym yn cytuno â Llywodraeth Cymru nad yw'r cwricwlwm presennol yn addas ar gyfer Cymru fodern. Mae'r cyfle y mae'r Bil hwn yn ei gynnig i ysgolion lunio eu cwricwlwm eu hunain, yn seiliedig ar anghenion disgyblion, yn feiddgar ac yn uchelgeisiol. Mae ganddo'r potensial i wneud gwahaniaeth sylweddol os caiff ei weithredu'n llwyddiannus.
Serch hynny, bydd Aelodau sydd wedi gweld ein hadroddiad manwl a'n 66 argymhelliad yn gwybod bod gennyf fwy i'w ddweud am y Bil hwn a'r fframwaith deddfwriaethol y mae'n bwriadu ei greu. Fel pwyllgor, rydym ni'n glir, er ein bod yn cefnogi egwyddorion cyffredinol y Bil, fod materion i fynd i'r afael â nhw o hyd. Mae ein pryderon ynghylch ymarferoldeb sut y caiff y cwricwlwm hwn ei gyflwyno'n effeithiol, a oes digon o amser i hyfforddi staff i'w gyflawni, yn enwedig yng nghyd-destun COVID-19, ac a yw Llywodraeth Cymru yn ddigon clir ynghylch sut y bydd yn sicrhau bod y ddeddfwriaeth hon yn cyfrannu at godi safonau yn ogystal â darparu'r un cyfleoedd a phrofiadau o'u haddysg.
Gyda dim ond wyth munud, ni allaf drafod pob elfen o'n hadroddiad, felly fe wnaf roi amlinelliad byr o'r prif faterion a rhai o'r atebion yr hoffem ni eu gweld. Ond cyn i mi fanylu ar hynny, hoffwn oedi i ddiolch i bawb a gyfrannodd at ein gwaith craffu. Dyma'r Cyfnod 1 cyntaf i gael ei gynnal mewn cyd-destun cwbl rithiol. Yn bwysicach na hynny, dyma'r Cyfnod 1 cyntaf i gael ei gynnal mewn pandemig byd-eang. Rydym ni'n hynod ddiolchgar i bawb a roddodd o'u hamser i rannu eu barn a'u harbenigedd gyda ni yn ystod y misoedd diwethaf. Gwyddom fod cynifer ohonyn nhw wedi bod ar y rheng flaen, yn rheoli effaith y coronafeirws, ac yn sicrhau bod ein plant a'n pobl ifanc yn parhau i dderbyn gofal, cymorth ac addysg yng Nghymru. Felly, hoffwn ddiolch o galon iddyn nhw am ein helpu i sicrhau, er gwaethaf heriau'r pandemig, fod ein gwaith craffu wedi bod mor gadarn ac mor gynhwysfawr ag y mae unrhyw ddarn o ddeddfwriaeth sylfaenol yn gofyn amdano.
Hoffwn ddiolch hefyd i'n clerc, Llinos Madeley, ein hymchwilydd, Michael Dauncey, yn ogystal â Lisa Salkeld a Rhiannon Lewis o'r tîm cyfreithiol am eu holl waith caled ar y Cyfnod 1 hwn. Rwyf wedi dweud o'r blaen fod y pwyllgor yn lwcus i fod â thîm mor wych yn ein cefnogi, ac mae'r adroddiad hwn yn dystiolaeth bellach o hynny.
I’ll turn now to the main issues we think need further work between now and the Bill’s passing. Firstly, we think more reassurance is needed about the balance that will be struck between local flexibility and national consistency. We support the aim of empowering teachers to design a curriculum that meets the needs of pupils. We also recognise that the new curriculum will not be uniform across all schools. But we think it’s vital that children in Wales receive consistent opportunities and experiences from their education. On that basis, we’ve asked for further clarity on the checks and balances the Government will put in place to monitor and maintain that correct balance. Closely linked to this, we’ve called on the Government to monitor closely any variation in the curriculum offer and any impact that has on particular groups of pupils. This is essential if we are to avoid entrenching existing disadvantage.
Our report recognises the significant hope stakeholders have that the new curriculum will have a positive impact on standards and school improvement. While we agree with the Minister that the status quo is not fully delivering in this regard, we have not been shown demonstrable evidence that the new curriculum will lead to higher standards. In view of this, we call on the Government to monitor closely and transparently the impact that curriculum reform has on standards. It’s crucial to ensure it complements the wider school improvement efforts under way.
Moving now to details on the face of the Bill. This has been a matter of some discussion during Stage 1. Some stakeholders agreed with the Minister that including significant detail and prescription on the face of the Bill would undermine the overarching aim of allowing flexibility for schools to design a curriculum tailored to the needs of their children and young people. Others were concerned that more detail is needed on the face of the Bill to be sure that important areas not currently listed have a secure place within the new curriculum. We accept that the longer the list of requirements on the face of the Bill, the narrower the opportunities may be to realise the flexibility it seeks to deliver. Nevertheless, the reasoning applied to decisions surrounding what is placed on the face of a Bill and what resides in secondary legislation must be clear. We think more work is needed here, so we have called on the Government to set out the principles that have guided decisions about what aspects of teaching and learning are included on the face of Bill as mandatory elements.
Closely linked to this, while we recognise the Government’s desire to avoid overcrowding the Bill, we believe that explicit reference to mental health and well-being is indeed needed on the face of this legislation. As a committee, our commitment to ensuring parity of esteem for mental health is clear, and we believe this is a once-in-a-generation opportunity that warrants a belt-and-braces approach. As such, we have called for an amendment in this area during Stage 2, and we look forward to hearing more detail from the Minister on the amendments she is suggesting.
With the time remaining I will touch briefly on some other important recommendations. Firstly, we’ve called on the Welsh Government to amend the Bill to resolve concerns about the impact on immersion in the Welsh language up to age 7. We welcome the Minister’s intention to table an amendment removing English as a mandatory element for this age group. More broadly, if the Government is to reach its target of a million Welsh speakers by 2050, the scale of the transformation of teaching and learning Welsh in English-medium schools cannot be overstated. The extent of the Welsh Language Commissioner’s concerns about this was clear, so we have called on the Government to work with the commissioner to strengthen the basis within the Bill and the wider curriculum framework for the single Welsh continuum.
Moving now to RVE and RSE. As a committee, we support unanimously the provisions in the Bill to make these mandatory elements of the curriculum. We also support the fact that the Bill does not include a right to withdraw from either subject. Our report is clear that this support is predicated on provision being objective, pluralistic and critical. We make a number of recommendations in that regard, and have asked the Minister to clarify some specific points during today’s debate. We believe developmentally appropriate RSE is essential to creating the necessary conditions to enable our children and young people to access the high-quality, comprehensive relationships and sexuality education befitting of a modern, tolerant and inclusive country. It is also a vital mechanism to help children and young people to understand and respect both their own rights and those of others under the United Nations Convention on the Rights of the Child, and more broadly, under the European convention on human rights. Our report notes our deep concern about the circulation of misinformation about the Bill's RSE provisions. I would like to place on record that it's completely clear to the committee that the intention of RSE is to educate and protect children and young people, rather than in any way to expose them to inappropriate content.
Finally, barriers to the Bill's effective implementation formed a key part of our scrutiny. Making time to enable sufficient professional learning and development for the workforce is vital to the success of this Bill, especially given the backdrop of COVID, and this will be challenging. We do not think this should prevent the Bill passing through the Senedd, but we do think more work is needed to assure us, the sector, and parents and carers that everything that needs to be in place is in place for the new curriculum's roll-out.
In closing, Llywydd, I'd like to thank the Minister and her officials for their positive engagement with our Stage 1. We've undertaken our scrutiny in the spirit of providing constructive and rigorous oversight of what we view as the biggest change to education since devolution began. We urge the Senedd to support this Bill, and look forward to seeing our recommendations delivered during the next stages of the legislative process. Diolch yn fawr.
Rwy'n troi yn awr at y prif faterion yr ydym ni o'r farn bod angen gwaith pellach arnyn nhw rhwng nawr a phasio'r Bil. Yn gyntaf, rydym ni'n credu bod angen mwy o sicrwydd ynglŷn â'r cydbwysedd a gaiff ei daro rhwng hyblygrwydd lleol a chysondeb cenedlaethol. Rydym ni'n cefnogi'r nod o rymuso athrawon i gynllunio cwricwlwm sy'n diwallu anghenion disgyblion. Rydym ni hefyd yn cydnabod na fydd y cwricwlwm newydd yn unffurf ar draws pob ysgol. Ond rydym ni'n credu ei bod hi'n hanfodol bod plant yng Nghymru yn cael cyfleoedd a phrofiadau cyson o'u haddysg. Ar y sail honno, rydym ni wedi gofyn am eglurder pellach ar y rhwystrau a'r gwrthbwysau y bydd y Llywodraeth yn eu rhoi ar waith i fonitro a chynnal y cydbwysedd cywir hwnnw. Wedi'i gysylltu'n agos â hyn, rydym wedi galw ar y Llywodraeth i fonitro'n agos unrhyw amrywiad yn y cwricwlwm a gynigir ac unrhyw effaith y bydd hynny'n ei chael ar grwpiau penodol o ddisgyblion. Mae hyn yn hanfodol os ydym ni yn mynd i osgoi ymwreiddio anfantais sy'n bodoli ar hyn o bryd.
Mae ein hadroddiad yn cydnabod y gobaith sylweddol sydd gan randdeiliaid y bydd y cwricwlwm newydd yn cael effaith gadarnhaol ar safonau a gwella ysgolion. Er ein bod yn cytuno â'r Gweinidog nad yw'r sefyllfa bresennol yn cyflawni'n llawn yn hyn o beth, ni ddangoswyd tystiolaeth amlwg i ni y bydd y cwricwlwm newydd yn arwain at safonau uwch. O ystyried hyn, rydym ni'n galw ar y Llywodraeth i fonitro'n ofalus ac yn dryloyw yr effaith y mae diwygio'r cwricwlwm yn ei chael ar safonau. Mae'n hanfodol sicrhau ei fod yn ategu'r ymdrechion ehangach i wella ysgolion sydd ar y gweill.
Rydym yn symud yn awr at fanylion ar wyneb y Bil. Mae hyn wedi bod yn fater o rywfaint o drafodaeth yn ystod Cyfnod 1. Roedd rhai rhanddeiliaid yn cytuno â'r Gweinidog y byddai cynnwys manylion a chyfarwyddeb sylweddol ar wyneb y Bil yn tanseilio'r nod cyffredinol o ganiatáu hyblygrwydd i ysgolion gynllunio cwricwlwm wedi'i deilwra i anghenion eu plant a'u pobl ifanc. Roedd eraill yn pryderu bod angen mwy o fanylion ar wyneb y Bil i sicrhau bod gan feysydd pwysig nad ydyn nhw wedi'u rhestru ar hyn o bryd le diogel o fewn y cwricwlwm newydd. Rydym yn derbyn mai'r hiraf yw'r rhestr o ofynion ar wyneb y Bil, y mwyaf cul yw'r cyfleoedd i wireddu'r hyblygrwydd y mae'n ceisio'i gyflawni. Serch hynny, mae'n rhaid i'r rhesymu a gymhwysir at benderfyniadau ynghylch yr hyn a osodir ar wyneb Bil a'r hyn sydd mewn is-ddeddfwriaeth fod yn glir. Rydym ni'n credu bod angen gwneud mwy o waith yma, felly rydym ni wedi galw ar y Llywodraeth i nodi'r egwyddorion sydd wedi llywio penderfyniadau ynghylch pa agweddau ar addysgu a dysgu sy'n cael eu cynnwys ar wyneb y Bil fel elfennau gorfodol.
Wedi'i gysylltu'n agos â hyn, er ein bod yn cydnabod awydd y Llywodraeth i osgoi gorlenwi'r Bil, rydym yn credu bod angen cyfeiriad penodol at iechyd meddwl a lles yn wir ar wyneb y ddeddfwriaeth hon. Fel pwyllgor, mae ein hymrwymiad i sicrhau parch cydradd tuag at iechyd meddwl yn glir, ac rydym yn credu bod hwn yn gyfle unwaith mewn cenhedlaeth sy'n gwarantu dull gweithredu gofalus. Felly, rydym ni wedi galw am welliant yn y maes hwn yn ystod Cyfnod 2, ac edrychwn ymlaen at glywed mwy o fanylion gan y Gweinidog am y gwelliannau y mae'n eu hawgrymu.
Gyda'r amser sy'n weddill, byddaf yn sôn yn fyr am rai argymhellion pwysig eraill. Yn gyntaf, rydym ni wedi galw ar Lywodraeth Cymru i ddiwygio'r Bil i ddatrys pryderon am yr effaith ar drochi yn y Gymraeg hyd at 7 oed. Rydym yn croesawu bwriad y Gweinidog i gyflwyno gwelliant sy'n dileu'r Saesneg fel elfen orfodol ar gyfer y grŵp oedran hwn. Yn fwy cyffredinol, os yw'r Llywodraeth yn mynd i gyrraedd ei tharged o filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, ni ellir gorbwysleisio cymaint o drawsnewid sydd ei angen i addysgu a dysgu Cymraeg mewn ysgolion cyfrwng Saesneg. Roedd y graddau y mae Comisiynydd y Gymraeg yn pryderu am hyn yn glir, felly rydym wedi galw ar y Llywodraeth i weithio gyda'r comisiynydd i gryfhau'r sail o fewn y Bil a fframwaith ehangach y cwricwlwm ar gyfer y continwwm Cymraeg sengl.
Gan symud yn awr at grefydd, gwerthoedd a moeseg ac addysg cydberthynas a rhywioldeb Fel pwyllgor, rydym ni'n cefnogi'n unfrydol y darpariaethau yn y Bil i wneud y rhain yn elfennau gorfodol o'r cwricwlwm. Rydym ni hefyd yn cefnogi'r ffaith nad yw'r Bil yn cynnwys yr hawl i dynnu'n ôl o'r naill bwnc na'r llall. Mae ein hadroddiad yn glir bod y cymorth hwn yn seiliedig ar y ffaith bod y ddarpariaeth yn wrthrychol, yn blwraliaethol ac yn feirniadol. Rydym yn gwneud nifer o argymhellion yn hynny o beth, ac wedi gofyn i'r Gweinidog egluro rhai pwyntiau penodol yn ystod y ddadl heddiw. Rydym ni o'r farn bod addysg cydberthynas a rhywioldeb sy'n briodol i gyfnod datblygiad y plentyn yn hanfodol er mwyn creu'r amodau angenrheidiol i alluogi ein plant a'n pobl ifanc i gael addysg gynhwysfawr o ansawdd uchel ar gydberthynas a rhywioldeb sy'n addas i wlad fodern, oddefol a chynhwysol. Mae hefyd yn ddull hanfodol o helpu plant a phobl ifanc i ddeall a pharchu eu hawliau eu hunain a hawliau pobl eraill o dan Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn, ac yn fwy cyffredinol, o dan y confensiwn Ewropeaidd ar hawliau dynol. Mae ein hadroddiad yn nodi ein pryder mawr ynghylch dosbarthu gwybodaeth anghywir am ddarpariaethau addysg cydberthynas a rhywioldeb y Bil. Hoffwn gofnodi i'r pwyllgor ei bod yn gwbl glir mai bwriad addysg cydberthynas a rhywioldeb yw addysgu ac amddiffyn plant a phobl ifanc, yn hytrach na'u gwneud yn agored i gynnwys amhriodol mewn unrhyw ffordd.
Yn olaf, roedd rhwystrau i weithrediad effeithiol y Bil yn rhan allweddol o'n gwaith craffu. Mae gwneud amser i alluogi digon o ddysgu a datblygiad proffesiynol i'r gweithlu yn hanfodol i lwyddiant y Bil hwn, yn enwedig o ystyried cefndir COVID, a bydd hyn yn heriol. Nid ydym ni'n credu y dylai hyn atal y Bil rhag mynd drwy'r Senedd, ond rydym ni'n credu bod angen gwneud mwy o waith i'n sicrhau ni, y sector, a rhieni a gofalwyr bod popeth y mae angen iddo fod ar waith ar gyfer cyflwyno'r cwricwlwm newydd ar waith.
I gloi, Llywydd, hoffwn ddiolch i'r Gweinidog a'i swyddogion am eu hymgysylltiad cadarnhaol â'n Cyfnod 1. Rydym ni wedi ymgymryd â'n gwaith craffu yn yr ysbryd o oruchwylio'r newid mwyaf i addysg ers dechrau datganoli yn ein barn ni. Rydym ni'n annog y Senedd i gefnogi'r Bil hwn, ac edrychwn ymlaen at weld ein hargymhellion yn cael eu cyflawni yn ystod camau nesaf y broses ddeddfwriaethol. Diolch yn fawr.
Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Llyr Gruffydd.
Chair of the Finance Committee, Llyr Gruffydd.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Dwi'n falch iawn o allu cyfrannu at y ddadl yma, fel dŷch chi'n dweud, fel Cadeirydd y Pwyllgor. Dŷn ni wedi gwneud naw argymhelliad. O ystyried yr amser sydd ar gael, mi wnaf i efallai ganolbwyntio ar rai o'n prif bryderon ni yn y ddadl yma y prynhawn yma.
Fe glywodd y pwyllgor gan y Gweinidog fod y Bil yn darparu'r sylfaen ddeddfwriaethol ar gyfer diwygio'r cwricwlwm a'r gyfundrefn asesu drwyddi draw yng Nghymru, ond dim ond dau opsiwn, neu dau ddewis, mae'r asesiad effaith rheoleiddiol yn ei roi, sef gwneud dim byd, neu ddeddfu. Nawr, rŷn ni'n credu y dylai'r asesiad effaith rheoleiddiol fod yn ffordd bwysig o asesu ystod o ddulliau yn feirniadol, ac wedyn cynnig dull o wneud penderfyniadau polisi sy'n seiliedig ar dystiolaeth, ac mae'r pwyllgor yn pryderu nad yw asesiadau effaith rheoleiddiol deallus, cynhwysfawr yn gyrru'r broses benderfynu fan hyn. Er bod y pwyllgor yn derbyn y gallai effaith y pandemig fod wedi creu amgylchedd anoddach ar gyfer paratoi'r Bil, rŷn ni'n pryderu bod Llywodraeth Cymru wedi disodli'r memorandwm esboniadol dim ond dau fis ar ôl i'r gwreiddiol gael ei osod. Er nad oedd y newidiadau yn arbennig o berthnasol i ystyried agweddau ariannol y Bil, mae'r cynsail gafodd ei osod yn hynny o beth yn rhywbeth sydd yn peri pryder i ni.
Mae'r asesiad effaith rheoleiddiol yn nodi y bydd y cwricwlwm yn cael ei benderfynu ar lefel ysgol, gyda phob ysgol yn cymhwyso gofynion y cwricwlwm yn eu cyd-destunau nhw eu hunain. Felly, does dim jest un sail y gellid ei ddefnyddio i asesu costau'r ddeddfwriaeth. Fodd bynnag, amcangyfrifir mai ysgolion fydd yn ysgwyddo cyfran sylweddol o'r costau, sef rhwng £146 miliwn a £438 miliwn, neu rhwng 45 y cant a 71 y cant o gyfanswm y costau.
Roedd y fethodoleg a ddefnyddiwyd i amcangyfrif y costau i ysgolion yn seiliedig yn bennaf ar arolwg o 15 ysgol arloesi, gyda'r asesiad effaith rheoleiddiol yn darparu ystod o plws neu minws 50 y cant ar yr amcangyfrif o'r costau. Ond mae'n siomedig na ddefnyddiwyd sampl fwy cynrychioliadol o'r boblogaeth ysgolion ehangach, ac na wnaed gwaith manylach o'r costau i ysgolion ledled Cymru. Mae'n ail argymhelliad yn argymell y dylid felly ymgymryd â'r gwaith yma ac y dylid ei gynnwys mewn asesiad effaith rheoleiddiol diwygiedig.
Mae'r dyletswyddau a osodir ar unedau cyfeirio disgyblion ac addysg heblaw yn yr ysgol yn wahanol i'r rhai a osodir ar ysgolion. Fe gynhaliodd Llywodraeth Cymru ymchwil ar raddfa fach gyda'r rhanddeiliaid hyn. Fodd bynnag, chafodd y costau trosglwyddo na'r costau parhaus ddim o'u cynnwys yn yr asesiad effaith rheoleiddiol, gan na ystyriwyd eu bod yn ddigon cadarn i'w cyfuno i lefel Cymru gyfan. Fe gadarnhaodd y Gweinidog y byddai'r Bil yn darparu fframwaith i ddysgwyr mewn addysg heblaw yn yr ysgol, gan roi hawl iddyn nhw gael mynediad at y trefniadau cwricwlwm newydd. Fodd bynnag, fe ddywedodd, o ystyried yr ystod eang o wahanol anghenion dysgu yn y sector hwnnw, ei bod yn anodd meintioli costau, oherwydd y dilynir dull sy'n seiliedig ar anghenion, ac felly ni chafodd y costau eu cynnwys. Rŷn ni'n argymell yn ein trydydd argymhelliad y dylai Llywodraeth Cymru wneud gwaith pellach i ddiffinio ac amcangyfrif y costau ar gyfer addysg heblaw yn yr ysgol mewn ymgynghoriad â rhanddeiliaid.
Mi fydd £126.8 miliwn yn cael ei ddarparu i ysgolion ar gyfer dysgu proffesiynol. Fe gadarnhaodd y Gweinidog fod y cyllid a ddyrennir i ysgolion yn cael ei bennu gan fformiwla ariannu. Fe glywsom ni hefyd gan y Gweinidog y rhoddir cyfrif am elfennau eraill o ddysgu proffesiynol mewn gwahanol ffyrdd a bod yr Academi Genedlaethol ar gyfer Arweinyddiaeth Addysgol yn cael ei hariannu trwy grant blynyddol.
Er mwyn cynorthwyo tryloywder, mae'r pwyllgor yn argymell y dylid cyhoeddi manylion y fformiwla ar sail athrawon a ddefnyddir i ariannu ysgolion yn ogystal â gwybodaeth am y ffyrdd eraill y mae ysgolion yn cael cyllid.
Fe glywsom ni y bu’n rhaid atal yr ymgysylltu â nifer o randdeiliaid allweddol mewn ymateb i bandemig COVID-19, ac fel y soniais ar ddechrau fy nghyfraniad, mae'r pwyllgor yn cydnabod effaith y pandemig hwnnw, wrth gwrs. Fodd bynnag, mae'n siomedig nad oedd y gwaith ymgysylltu â rhanddeiliaid wedi symud ymlaen ymhellach ar ôl cyflwyno'r Bil. Mae hyn yn arwain at nifer o bryderon ynghylch y dystiolaeth a ddefnyddiwyd gan Lywodraeth Cymru i wneud y penderfyniadau a amlinellwyd yn y memorandwm esboniadol.
Rŷn ni'n ddiolchgar i'r Gweinidog am roi'r ddiweddariad am ymgysylltu â rhanddeiliaid, a bod hwnnw'n nodi bod swyddogion Llywodraeth Cymru wedi cyfarfod â chynrychiolwyr o'r sector addysg bellach i drafod yr effaith bosibl ar y system addysg ôl-16, a hynny'n cynnwys goblygiadau ariannol ar gyfer hyfforddiant. Rŷn ni'n argymell y dylai manylion trafodaethau Llywodraeth Cymru gyda rhanddeiliaid ynghylch y costau posibl i'r system addysg ôl-16, ynghyd ag unrhyw fanylion am y goblygiadau ariannol, gael eu cyhoeddi.
Dyna amlinelliad byr o rai o'r prif argymhellion, ond wrth gwrs, mae'r ystod llawn o argymhellion i'w gweld yn adroddiad y pwyllgor. Diolch.
Thank you very much, Llywydd. I'm very pleased to contribute to this debate today as Chair of the Finance Committee. We've made nine recommendations. Given the time available, I will perhaps focus on some of our main concerns in this debate this afternoon.
The committee heard from the Minister that the Bill provides the legislative underpinning for the development of a wholesale reform of the curriculum and assessment for Wales, but there were only two options contained within the regulatory impact assessment, namely do nothing, or legislate, and we believe that the RIA should be a key tool to critically assess a range of methods, and to provide an evidence-based approach to policy-making decisions and the committee is concerned that informed, comprehensive RIAs are not driving the decision-making process here. Whilst the committee accepts that the impact of the pandemic may have created a more difficult environment for the preparation of the Bill, we are concerned that the Welsh Government has replaced the explanatory memorandum two months after the original was laid. Whilst the changes weren't particularly relevant to consideration of the financial aspects of the Bill, that's a worrying precedent that has been set.
The RIA notes that the curriculum will be decided at school level with each school applying the curriculum requirements in their own contexts. Therefore, there is no single basis on which to assess the costs of the legislation. However, a significant proportion of the costs are estimated to fall to schools, and that is between £146 million and £438 million, or between 45 per cent and 71 per cent of the total costs.
The methodology used to estimate the costs for schools was based primarily on a survey of 15 innovation schools, with the RIA providing a plus or minus 50 per cent range on the estimate costs. It's disappointing that a more representative sample of the wider school population has not been used, and that more detailed work of the costs to schools across Wales was not undertaken. Our second recommendations recommend that this work should be undertaken and included in a revised RIA.
The duties placed on pupil referral units and education other than at schools are different to those placed on schools. The Welsh Government undertook a small-scale investigation with these stakeholders. However, the transition and ongoing costs were not included in the RIA, as they weren't considered robust enough to aggregate to an all-Wales level. The Minister confirmed the Bill would provide a framework for learners in education other than at school, entitling them to have access to the new curriculum arrangements. However, she said that given the wide range of different learning needs in that sector, it was difficult to quantify costs, because it's a needs-based approach, and therefore the costs were not included. We recommend in our third recommendation that the Welsh Government should undertake further work to define and estimate the costs for education other than at school in consultation with stakeholders.
Now, £126.8 million will be provided to schools for professional learning. The Minister confirmed that the funding allocated to schools is determined by a funding formula. We also heard from the Minister that other elements of professional learning are accounted for in different ways, and that the National Academy for Educational Leadership is funded via an annual grant.
To aid transparency, the committee recommends that details of the teacher-based formula used to fund schools and information on the other ways schools receive funding should be published.
We heard that engagement with a number of key stakeholders had to be paused in response to COVID-19. As I mentioned at the beginning of my contribution, the committee acknowledges the impact of the pandemic, of course. However, it is disappointing that the engagement work with stakeholders had not progressed further upon the Bill’s introduction. This leads to a number of concerns around the evidence used by Welsh Government in making the decisions outlined in the explanatory memorandum.
We are grateful to the Minister for providing an update on engagement with stakeholders, which stated that Welsh Government officials had met with representatives from the further education sector to discuss the potential impact on the post-16 education system, including financial implications for training. We recommend that the detail on the Welsh Government’s discussions with stakeholders around the potential costs to the post-16 education sector should be published along with any details of the financial implications.
That's a brief outline of some of the main recommendations that we made, but the full range of recommendations is available in the committee's report. Thank you.
Dwi'n galw ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mick Antoniw.
I call the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Mick Antoniw.
Thank you, Llywydd. Our report contains 11 recommendations, and I thank the Minister for addressing our report and some of those recommendations in her opening remarks, and in particular the commitment to apply the affirmative procedure to certain parts of the Bill in connection with the recommendations that our committee has made.
My opening remarks will focus on our consideration of the human rights matters. We have acknowledged that the Minister has given a lot of thought to human rights issues when developing the Bill, which we welcome. It is vital that the new curriculum for Wales is both designed and delivered in a way that is objective, critical, pluralistic and altogether compliant with the convention rights of both children and parents.
In this regard, we consider that the codes that will be made under sections 6 to 8 of the Bill to be of fundamental importance. As such, we are unconvinced by the Minister’s reasoning as to why these codes should be subject to the negative procedure in the Senedd. While we welcome the Minister’s commitment to involving the relevant professions in developing the codes, we could not see why such co-construction should influence the determination of which scrutiny procedure would be applied. It was our view that an enhanced affirmative procedure should apply to the making of the codes. Therefore, our first recommendation was that the Bill be amended to require the codes made under sections 6 to 8 of the Bill to be subject to the affirmative procedure, whilst retaining the consultative provision in section 72(2)(a).
Just moving on quickly to section 25 of the Bill, Members will know that section 25 enables Welsh Ministers to make regulations that may impose further curriculum requirements in relation to pupils aged 14 to 16 at a maintained school. The Minister considers that flexibility is needed to see how schools’ practice develops. However, we have concerns that this is a broad power that lacks sufficient detail, and our third recommendation is that section 25 be amended to include a non-exhaustive but comprehensive list of the circumstances in which the regulation-making powers in section 25(1) may be used. Furthermore, recommendation 4 says the Bill should be amended so that regulations made under section 25(1) are subject to the affirmative procedure.
Section 40 of the Bill also contains a substantial power for the Welsh Ministers. In recommendation 6 of our report, we asked the Minister to use today’s debate to clarify why the power in section 40 is needed in addition to the power in section 50. We also asked the Minister to explain how the power of direction in section 40 may be used by Welsh Ministers. Given the nature of the power in section 40 of the Bill, and the fact that it is not subject to a Senedd procedure, recommendation 7 asks that the Welsh Ministers notify Senedd Members via written statement on each occasion that the power of direction is used.
Moving on quickly again to section 47 of the Bill, the Minister told us that she has already assessed the need for using the powers in section 47 at the outset to set time limits in respect of appeals about temporary exceptions for individual pupils. In our view, these time limits should be placed on the face of the Bill. In order to provide flexibility, this could be accompanied by a provision permitting the time limits to be amended by regulations. However, such a Henry VIII power must be subject to the affirmative procedure. Our recommendation 8 deals with these matters.
In the event that the Minister rejected recommendation 8, our ninth recommendation is that the Minister amends section 47(8) so that the Welsh Ministers are placed under a duty to make regulations that make further provision regarding the time limits for appeals under the section, rather than providing the Minister with a general power.
My final comment relates to section 50 of the Bill, which the Minister did address. She herself recognised that the disapplication or modification of the curriculum for any pupil is a serious step. There are also no conditions attached to the exercise of the power in section 50. For these reasons, we did not consider that the negative procedure is appropriate, and our tenth recommendation was that the Bill should be amended so that regulations made under section 50 are subject to the affirmative procedure. And, of course, I welcome—. I think it was the Minister's confirmation that the affirmative procedure would be applied; I hope I heard that correctly from the Minister, but thank you for that. Diolch, Llywydd.
Diolch, Llywydd. Mae ein hadroddiad yn cynnwys 11 o argymhellion, ac rwy'n diolch i'r Gweinidog am roi sylw i'n hadroddiad a rhai o'r argymhellion hynny yn ei sylwadau agoriadol, ac yn benodol yr ymrwymiad i gymhwyso'r weithdrefn gadarnhaol i rannau penodol o'r Bil mewn cysylltiad â'r argymhellion y mae ein pwyllgor ni wedi'u gwneud.
Bydd fy sylwadau agoriadol yn canolbwyntio ar ein hystyriaeth o'r materion hawliau dynol. Rydym ni wedi cydnabod bod y Gweinidog wedi rhoi llawer o ystyriaeth i faterion hawliau dynol wrth ddatblygu'r Bil, ac rydym yn croesawu hynny. Mae'n hanfodol bod y cwricwlwm newydd i Gymru yn cael ei gynllunio a'i gyflwyno mewn ffordd sy'n wrthrychol, yn feirniadol, yn blwraliaethol ac sy'n cydymffurfio'n gyfan gwbl â chonfensiwn hawliau plant a rhieni.
Yn hyn o beth, rydym ni o'r farn bod y codau a wneir o dan adrannau 6 i 8 o'r Bil o bwys sylfaenol. Felly, nid ydym wedi ein hargyhoeddi gan resymeg y Gweinidog ynghylch pam y dylai'r codau hyn fod yn ddarostyngedig i'r weithdrefn negyddol yn y Senedd. Er ein bod yn croesawu ymrwymiad y Gweinidog i gynnwys y proffesiynau perthnasol wrth ddatblygu'r codau, ni allem weld pam y dylai cyd-ddatblygu o'r fath ddylanwadu ar ba weithdrefn graffu fyddai'n cael ei defnyddio. Ein barn ni oedd y dylai gweithdrefn gadarnhaol uwch fod yn berthnasol i'r broses o wneud y codau. Felly, ein hargymhelliad cyntaf oedd diwygio'r Bil i'w gwneud yn ofynnol i'r codau a wneir o dan adrannau 6 i 8 o'r Bil fod yn ddarostyngedig i'r weithdrefn gadarnhaol, gan gadw'r ddarpariaeth ymgynghorol yn adran 72(2)(a).
Gan symud ymlaen yn gyflym at adran 25 o'r Bil, bydd yr Aelodau'n gwybod bod adran 25 yn galluogi Gweinidogion Cymru i wneud rheoliadau a allai osod gofynion cwricwlwm pellach o ran disgyblion 14 i 16 oed mewn ysgol a gynhelir. Mae'r Gweinidog o'r farn bod angen hyblygrwydd i weld sut mae arfer ysgolion yn datblygu. Fodd bynnag, mae gennym bryderon bod hwn yn bŵer eang heb ddigon o fanylion, a'n trydydd argymhelliad yw diwygio adran 25 i gynnwys rhestr gynhwysfawr ond cynhwysfawr o'r amgylchiadau lle gellir defnyddio'r pwerau i wneud rheoliadau yn adran 25(1). At hynny, mae argymhelliad 4 yn dweud y dylid diwygio'r Bil fel bod rheoliadau a wneir o dan adran 25(1) yn ddarostyngedig i'r weithdrefn gadarnhaol.
Mae adran 40 o'r Bil hefyd yn cynnwys pŵer sylweddol i Weinidogion Cymru. Yn argymhelliad 6 ein hadroddiad, gofynnwyd i'r Gweinidog ddefnyddio'r ddadl heddiw i egluro pam mae angen y pŵer yn adran 40 yn ogystal â'r pŵer yn adran 50. Gofynnwyd hefyd i'r Gweinidog egluro sut y gall Gweinidogion Cymru ddefnyddio'r pŵer cyfarwyddo yn adran 40. O ystyried natur y pŵer yn adran 40 o'r Bil, a'r ffaith nad yw'n ddarostyngedig i weithdrefn y Senedd, mae argymhelliad 7 yn gofyn bod Gweinidogion Cymru yn hysbysu Aelodau'r Senedd drwy ddatganiad ysgrifenedig bob tro y defnyddir y pŵer cyfarwyddo.
Gan symud ymlaen yn gyflym eto i adran 47 o'r Bil, dywedodd y Gweinidog wrthym ei bod eisoes wedi asesu'r angen i ddefnyddio'r pwerau yn adran 47 ar y dechrau i bennu terfynau amser yn gysylltiedig ag apeliadau am eithriadau dros dro i ddisgyblion unigol. Yn ein barn ni, dylid gosod y terfynau amser hyn ar wyneb y Bil. Er mwyn darparu hyblygrwydd, gellid cynnwys darpariaeth sy'n caniatáu i'r terfynau amser gael eu diwygio gan reoliadau. Fodd bynnag, rhaid i bŵer Harri VIII o'r fath fod yn ddarostyngedig i'r weithdrefn gadarnhaol. Mae ein hargymhelliad 8 yn ymdrin â'r materion hyn.
Pe bai'r Gweinidog yn gwrthod argymhelliad 8, ein nawfed argymhelliad yw bod y Gweinidog yn diwygio adran 47(8) fel bod Gweinidogion Cymru yn cael eu rhoi o dan ddyletswydd i wneud rheoliadau sy'n gwneud darpariaeth bellach ynghylch y terfynau amser ar gyfer apeliadau o dan yr adran, yn hytrach na rhoi pŵer cyffredinol i'r Gweinidog.
Mae fy sylw olaf yn ymwneud ag adran 50 o'r Bil, y bu'r Gweinidog yn rhoi sylw iddo. Roedd hi ei hun yn cydnabod bod datgymhwyso neu addasu'r cwricwlwm ar gyfer unrhyw ddisgybl yn gam difrifol. Nid oes unrhyw amodau ynghlwm ychwaith wrth arfer y pŵer yn adran 50. Am y rhesymau hyn, nid oeddem o'r farn bod y weithdrefn negyddol yn briodol, a'n degfed argymhelliad oedd y dylid diwygio'r Bil fel bod rheoliadau a wneir o dan adran 50 yn ddarostyngedig i'r weithdrefn gadarnhaol. Ac, wrth gwrs, rwy'n croesawu—. Rwy'n credu mai cadarnhad y Gweinidog oedd y byddai'r weithdrefn gadarnhaol yn cael ei defnyddio; gobeithio i mi glywed hynny'n gywir gan y Gweinidog, ond diolch i chi am hynny. Diolch, Llywydd.
Could I just begin by thanking fellow committee members and our hard-pressed clerks and researchers, the Minister and her officials and, of course, our witnesses? Can I please urge everyone to read this report in full to see quite how thoroughly we have examined this, not just the overhaul of the system but the new time pressures brought around by COVID, and the controversial mandatory elements in the new curriculum? It is a distillation of a phenomenal amount of written and oral evidence acquired through well-publicised consultation, including with children and young people.
And I just want to emphasise that last point: this Welsh Parliament in legislation introduced over a decade ago committed to giving due regard to children's rights in the process of legislating or making policy, and balancing these with parents' rights has really exercised our committee, as well as, clearly, the LJC.
The evidence, of course, has been far from one way, but what has come through loud and clear is that our current curriculum could be so much better in helping teachers and parents guide our children to adulthood in a modern world with new and age-old challenges, and perhaps prepare them for it in a way that most of us didn't experience.
Now, whilst I support the general principles of the Bill, I'm still sceptical about whether it can achieve the aims as it stands. It's my perennial complaint about Swiss cheese Bills—so much is left to guidance or codes and, without them, the Minister is asking us to take a lot on trust, and support at this Stage doesn't guarantee my support later on, because I share some of Lynne's concerns about rolling out the practicalities. But at this Stage, I'm certainly supporting the Bill.
I'm grateful that the Minister has already agreed to address the issue of teaching English below the age of seven and mental health, and I'm keen to hear a little bit more, actually, about the response to our concerns regarding religion, values and ethics in voluntary-aided schools' teaching. Other schools, as you may know, will be required to give regard to the locally-agreed RVE curriculum, whereas voluntary-aided schools must teach in accordance with that curriculum, a much stronger obligation, or provide that curriculum separately on request. I think that's an obligation that discriminates against faith schools.
All schools should be subject to the 'give regard' requirement, and the right to request a parallel curriculum be removed as unnecessary or at least limited. I saw no persuasive evidence that the current locally-agreed religious education curriculum is being taught in a way that is not pluralistic, and so I also reject the argument that the new RVE curriculum is bound to be at odds with trust deeds or religious tenets of a faith school. Those schools already meet the needs of children from all kinds of faiths and none, but I do make this point: faith schools, you have told us that you can be broad and balanced, that you can do that. You will still be party to the design of the local RVE curriculum. There will be no secular risk veto. If you have the same 'give regard' compliance requirement as every other school, then you should not need to look behind your deeds. You should be able to deliver a denominational curriculum that has regard to a local RVE curriculum.
Minister, I'm afraid I'll still be looking for an amendment, or putting in one myself, permitting the start date for the implementation of the curriculum to be staggered. I know, Minister, that you're worried that some schools will take things to the wire, regardless of where the wire is, but I'm genuinely worried about teachers who won't be ready, because of COVID or lack of guidance, but who absolutely want to do this well.
I appreciate the confirmation that we as Members will get some oversight of the RSE codes, possibly some guidance—certainly more than the Bill currently suggests—but we are not sighted on them now. Relationships and sexuality education in particular has some controversial elements, and teachers are looking for very clear instruction. And I'm not surprised, because, despite the fact that older children have been quite categoric that they want this to be on the curriculum, there are some very understandable concerns on the part of parents about what exactly children will be taught when they're younger, and on the part of teachers who do not feel trained well enough at the moment to teach and respond to children. Parent governors will be key individuals in signing off a school's curriculum; let's remember this crucial role. But I'm afraid the Welsh Government has not helped manage these worries particularly well during the development of this Bill.
My group has a free vote on this, incidentally, but my own experience is of working in domestic violence and family law before becoming a Member of this Senedd. Instances where child protection has completely failed make me certain that we need this in the Bill, but information has been spreading and mutating, leaving parents not knowing what to believe, so much of which could have been avoided if we'd had a draft RSE code, after almost five years of preparation, to consider alongside the Bill, and so urgent action on recommendation 24 is needed. Lots more to say, Llywydd, but I appreciate my time is up. Diolch.
A gaf i ddechrau drwy ddiolch i gyd-aelodau'r pwyllgor a'n clercod a'n hymchwilwyr sydd dan bwysau, y Gweinidog a'i swyddogion ac, wrth gwrs, i'n tystion? A gaf i annog pawb i ddarllen yr adroddiad hwn yn llawn i weld pa mor drylwyr yr ydym ni wedi archwilio hyn, nid dim ond ailwampio'r system ond y pwysau amser newydd a achoswyd gan COVID, a'r elfennau gorfodol dadleuol yn y cwricwlwm newydd? Mae'n grynhoad o lawer iawn o dystiolaeth ysgrifenedig a llafar a gafwyd drwy ymgynghoriad a hysbysebwyd yn dda, gan gynnwys gyda phlant a phobl ifanc.
Ac rwyf i eisiau pwysleisio'r pwynt olaf hwnnw: ymrwymodd y Senedd Cymru hon mewn deddfwriaeth a gyflwynwyd dros ddegawd yn ôl i roi sylw dyledus i hawliau plant yn y broses o ddeddfu neu lunio polisïau, ac mae cydbwyso'r rhain gyda hawliau rhieni wedi bod yn her i'n pwyllgor mewn gwirionedd, yn ogystal â'r pwyllgor deddfwriaeth, cyfiawnder a'r cyfansoddiad, yn amlwg.
Mae'r dystiolaeth, wrth gwrs, wedi bod ymhell o fod yn un ffordd, ond yr hyn sydd wedi bod yn gwbl amlwg yw y gallai ein cwricwlwm presennol fod cymaint yn well o ran helpu athrawon a rhieni i arwain ein plant i fod yn oedolion mewn byd modern gyda heriau newydd a hefyd hen rai, ac efallai eu paratoi ar ei gyfer mewn modd na wnaeth y rhan fwyaf ohonom ni yn ei brofi.
Nawr, er fy mod i'n cefnogi egwyddorion cyffredinol y Bil, rwy'n dal i fod yn amheus ynglŷn â pha un a all gyflawni'r nodau fel y mae'n sefyll ar hyn o bryd. Fy nghŵyn oesol i am Filiau Caws o'r Swistir—mae cymaint yn cael ei adael i ganllawiau neu godau a, hebddynt, mae'r Gweinidog yn gofyn i ni am lawer o ymddiriedaeth, ac nid yw fy nghefnogaeth yn y Cyfnod hwn yn gwarantu fy nghefnogaeth ymhellach ymlaen, oherwydd fy mod i'n rhannu rhai o bryderon Lynne ynghylch cyflwyno'r agweddau ymarferol. Ond yn y Cyfnod hwn, rwy'n sicr yn cefnogi'r Bil.
Rwy'n ddiolchgar bod y Gweinidog eisoes wedi cytuno i fynd i'r afael â'r mater o addysgu Saesneg o dan saith oed ac iechyd meddwl, ac rwy'n awyddus i glywed ychydig mwy, mewn gwirionedd, am yr ymateb i'n pryderon ynghylch addysgu crefydd, gwerthoedd a moeseg mewn ysgolion gwirfoddol a gynorthwyir. Bydd yn ofynnol i ysgolion eraill, fel y gwyddoch chi efallai, ystyried y cwricwlwm crefydd, gwerthoedd a moeseg y cytunwyd arno'n lleol, tra bod yn rhaid i ysgolion gwirfoddol a gynorthwyir addysgu yn unol â'r cwricwlwm hwnnw, rhwymedigaeth lawer cryfach, neu ddarparu'r cwricwlwm hwnnw ar wahân ar gais. Rwy'n credu bod honno'n rhwymedigaeth sy'n gwahaniaethu yn erbyn ysgolion ffydd.
Dylai pob ysgol fod yn ddarostyngedig i'r gofyniad i 'roi sylw', a dylid dileu'r hawl i ofyn am gwricwlwm cyfochrog fel un diangen neu o leiaf gyfyngedig. Ni welais unrhyw dystiolaeth ddarbwyllol bod y cwricwlwm addysg grefyddol presennol y cytunwyd arno'n lleol yn cael ei addysgu mewn ffordd nad yw'n blwraliaethol, ac felly rwyf hefyd yn gwrthod y ddadl bod y cwricwlwm crefydd, gwerthoedd a moeseg newydd yn sicr o fod yn groes i weithredoedd ymddiriedolaeth neu ddaliadau crefyddol ysgol ffydd. Mae'r ysgolion hynny eisoes yn diwallu anghenion plant o bob math o grefyddau a dim un, ond fe wnaf y pwynt hwn: ysgolion ffydd, rydych chi wedi dweud wrthym ni y gallwch fod yn eang ac yn gytbwys, y gallwch chi wneud hynny. Byddwch chi'n dal i fod yn rhan o'r gwaith o gynllunio'r cwricwlwm crefydd, gwerthoedd a moeseg lleol. Ni fydd feto risg seciwlar. Os oes gennych chi yr un gofyniad cydymffurfio i 'roi sylw' â phob ysgol arall, yna ni ddylai fod angen i chi edrych y tu ôl i'ch gweithredoedd. Dylech chi allu cyflwyno cwricwlwm enwadol sy'n ystyried cwricwlwm crefydd, gwerthoedd a moeseg lleol.
Gweinidog, mae arnaf i ofn y byddaf yn dal i chwilio am welliant, neu yn cyflwyno fy un fy hun, i ganiatáu i'r dyddiad dechrau ar gyfer gweithredu'r cwricwlwm gael ei gyflwyno bob yn dipyn. Rwy'n gwybod, Gweinidog, eich bod yn poeni y bydd rhai ysgolion yn gadael pethau tan y funud olaf, waeth pryd y bydd y funud olaf honno, ond rwy'n poeni'n wirioneddol am athrawon na fydd yn barod, oherwydd COVID neu ddiffyg arweiniad, ond sydd wir eisiau gwneud hyn yn dda.
Rwy'n gwerthfawrogi'r cadarnhad y cawn ni fel Aelodau rywfaint o oruchwyliaeth o'r codau addysg cydberthynas a rhywioldeb, rhywfaint o ganllawiau o bosibl—yn sicr mwy nag y mae'r Bil yn ei awgrymu ar hyn o bryd—ond nid ydym ni'n eu gweld nhw ar hyn o bryd. Mae gan addysg cydberthynas a rhywioldeb yn arbennig rai elfennau dadleuol, ac mae athrawon yn gobeithio cael cyfarwyddyd clir iawn. Ac nid wyf yn synnu, oherwydd, er gwaethaf y ffaith fod plant hŷn wedi bod yn eithaf pendant eu bod eisiau i hyn fod ar y cwricwlwm, mae rhai pryderon dealladwy iawn ar ran rhieni ynglŷn â beth yn union a addysgir i blant pan fyddan nhw'n iau, ac ar ran athrawon nad ydyn nhw'n teimlo eu bod wedi'u hyfforddi'n ddigon da ar hyn o bryd i addysgu ac ymateb i blant. Bydd rhiant-lywodraethwyr yn unigolion allweddol wrth gymeradwyo cwricwlwm ysgol; gadewch i ni gofio'r swyddogaeth hollbwysig hon. Ond mae arnaf ofn nad yw Llywodraeth Cymru wedi helpu i reoli'r pryderon hyn yn arbennig o dda wrth ddatblygu'r Bil hwn.
Mae gan fy ngrŵp i bleidlais rydd ar hyn, gyda llaw, ond fy mhrofiad i yw gweithio ym maes trais domestig a chyfraith teulu cyn dod yn Aelod o'r Senedd hon. Ceir enghreifftiau pan fo amddiffyn plant wedi methu'n llwyr sy'n fy ngwneud i'n sicr bod angen hyn arnom ni yn y Bil, ond mae gwybodaeth wedi bod yn lledaenu ac yn newid, gan adael rhieni ddim yn gwybod beth i'w gredu, a gellid bod wedi osgoi llawer o hynny pe byddai gennym ni god addysg cydberthynas a rhywioldeb drafft, ar ôl bron i bum mlynedd o baratoi, i'w ystyried ochr yn ochr â'r Bil, ac felly mae angen gweithredu ar frys ar argymhelliad 24. Mae llawer mwy i'w ddweud, Llywydd, ond rwy'n sylweddoli bod fy amser ar ben. Diolch.
O'i weithredu a'i gefnogi'n iawn, fe allai'r cwricwlwm newydd roi'r sgiliau a'r hyder sydd eu hangen ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol. Mae gwaith y pwyllgor wedi bod yn hollbwysig wrth geisio adnabod unrhyw rwystrau ac unrhyw ganlyniadau anfwriadol allai ddeillio o'r Bil, ac mae'r ffaith ein bod ni wedi llunio 66 o argymhellion yn dangos bod ein craffu wedi datgelu nifer o faterion sy'n codi consérn, a hoffwn innau ddiolch i bawb sydd wedi bod yn ein helpu ni efo'r broses hon.
Un o'r ystyriaethau pwysig sydd angen i'r Llywodraeth a'r Senedd eu hystyried ydy sut i sicrhau cwricwlwm cenedlaethol cyson ledled Cymru. Mae yna awydd cyffredinol ymhlith pobl ifanc i ddysgu am yr un pethau. Mae angen manylion am sut bydd y Llywodraeth yn sicrhau bod cwricwla ysgolion unigol yn briodol, yn gytbwys, ac yn arwain at gysondeb. Mae hefyd angen bod yn hollol glir na fydd y cwricwlwm newydd yn arwain at waethygu anfantais ac anghydraddoldeb.
Dwi'n parhau i ddadlau bod y Bil ei hun yn anghyson o ran yr hyn sy'n cael ei gynnwys ar wyneb y Bil a'r hyn sydd ddim yn cael ei gynnwys. Dwi'n cytuno efo'r elfennau mandadol sydd yna. Maen nhw'n bwysig. Ond, yn fy marn i, mae yna ddau faes arall cyn bwysiced, a dwi'n cytuno'n llwyr efo'r pwyllgor y dylid cynnwys iechyd meddwl a lles fel cyfeiriad penodol ar wyneb y Bil, ac yn edrych ymlaen i weld beth sydd gan y Gweinidog i'w gynnig.
Dwi'n credu hefyd y dylid rhoi'r un statws i stori Cymru, sef hanes a storïau Cymru yn eu holl amrywiaeth, yn cynnwys hanes pobl ddu a phobl o liw. Fe ddylid cyfeirio yn benodol at stori Cymru ar wyneb y Bil hefyd, am yr un rhesymau yn union ag y mae'r lleill yn cael eu cynnwys: er mwyn rhoi amlygrwydd i'r maes a'r angen i'w dysgu; er mwyn sicrhau ei bwysigrwydd ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol; er mwyn peidio ag osgoi materion allai gael eu hystyried yn anodd neu yn rhai nad oes gan athrawon ddigon o wybodaeth yn eu cylch.
Dwi am oedi mymryn efo stori Cymru a'r angen i hyn fod yn fandadol. Mae'r pwyslais ar Cynefin, sef hanes lleol, yn wych o beth, ond mae angen i'r stori genedlaethol gael statws hefyd, a'r unig ffordd i wneud hynny ydy ei chynnwys ar wyneb y Bil. Mae yna adnoddau newydd ar gyfer hanes Cymru a hanes BAME ar eu ffordd, sydd yn wych o beth, ond mae'n rhaid cael y mandad. A cham gwag anferth, yn fy marn i, oedd peidio â chynnwys un uned benodol ar stori Cymru fel rhan o'r dyniaethau, a'r unig ffordd, bellach, i wneud iawn am hynny ydy cynnwys cyfeiriad penodol ar wyneb y Bil.
Pa wlad fyddai'n hepgor ei stori ei hun o'i chwricwlwm addysg? Mae'n rhaid iddi fod ar wyneb y Bil, neu mae perig y bydd rhai o ddinasyddion y dyfodol yn cael eu hamddifadu o wybodaeth am eu gorffennol. Mae dysgu am Gymru a'i phobl yn ganolog i'r broses o helpu dysgwyr i ddatblygu ymwybyddiaeth o'u hunaniaeth genedlaethol eu hunain, ond hefyd am hunaniaethau eraill—y rhai sydd yn cyffwrdd â'i gilydd ac yn lluosog ac yn perthyn i'w gilydd. Mae hyn yn allweddol i annog empathi, ymwybyddiaeth gymdeithasol a hyrwyddo dinasyddiaeth weithredol gan ddysgwyr, dinasyddiaeth sydd yn feddwl agored ac sydd yn sensitif yn gymdeithasol a diwylliannol. Dwi yn gobeithio y byddaf i'n gallu'ch perswadio chi am hyn wrth i'r Bil yma fynd ar ei daith.
I droi, rŵan, at ran o'r Bil sy'n delio â'r Gymraeg a'r Saesneg, dwi'n falch bod y Gweinidog yn dod â gwelliant yng Nghyfnod 2 i ddelio â'r problemau sydd yn codi efo'r polisi trochi yn y Gymraeg. Ond dwi yn credu bod yna gyfle i gryfhau agweddau eraill—er enghraifft, categorïau iaith ysgolion a'r broses o weithredu'r continwwm ar gyfer dysgu Cymraeg. A dwi yn credu bod angen diwygio'r Bil i'w gwneud hi'n ofynnol i Weinidogion Cymru gyhoeddi cod statudol ar gyfer addysgu a dysgu'r Gymraeg o dan y cwricwlwm. Dwi'n clywed beth mae'r Gweinidog wedi'i ddweud heddiw, ond mi fyddaf i'n parhau efo'r neges honno.
Mae yna eraill wedi, yn barod, canolbwyntio ar agweddau eraill o'r Bil. Mae'n siomedig nad ydy'r canllawiau ar gyfer crefydd, gwerthoedd a moeseg ar gael inni graffu arnyn nhw a thawelu ofnau. Mae'r pwyllgor yn nodi hefyd fod angen lansio ymgyrch i chwalu'r mythiau sydd am addysg cydberthynas a rhywioldeb, ond mi oedd y pwyllgor yn unfrydol dros gynnwys yr agwedd yma—addysg cydberthynas a rhywioldeb—fel rhan orfodol o'r Bil.
I gloi, mae yna lawer o bryderon am weithredu'r cwricwlwm newydd. Mae'n rhaid cael y cyllid a'r hyfforddiant sydd eu hangen i gefnogi'r broses. Heb hynny, ac o gofio heriau COVID, fe allai'r cwbwl fynd o chwith a does yna neb ohonom ni am weld hynny'n digwydd. Ac, wrth i'r Bil fynd ar ei daith, rŵan, drwy'r Senedd, mae angen meddwl am y gweithredu yn ogystal â'r hyn sydd yn y Bil.
If implemented and operated correctly, the new curriculum could provide the skills and confidence required for future generations. The committee's work has been crucial in trying to identify any barriers and any unintended consequences that could arise from the Bill, and the fact that we have drawn up 66 recommendations does demonstrate that our scrutiny did uncover a number of issues that are a cause of concern, and I would like to thank everyone who has assisted us through this process.
One of the key considerations that the Government and the Senedd need to take into account is how we secure a consistent national curriculum across Wales. There is a general desire among young people to learn about the same things. We need details as to how the Government will ensure that individual school curricula will be appropriate, balanced, and will lead to consistency. We also need to be entirely clear that the new curriculum won't lead to widening disparity and disadvantage.
I continue to argue that the Bill itself is inconsistent in terms of what's included on the face of the Bill and what is not on the face of the Bill. I agree with the mandatory elements already there. They are important. But in my view there are two other areas that are just as important, and I agree entirely with the committee that mental health and well-being should be referred to on the face of the Bill, and I look forward to seeing what the Minister will bring forward in that area.
I also believe that the same status should be provided to the story of Wales, the history and stories of Wales in all their diversity, including the histories of BAME communities and people of colour. Specific reference should be made to the story of Wales on the face of the Bill, for the same reasons as the others are included on the face of the Bill: in order to provide prominence to the area and the need for it to be taught; to ensure its value for future generations; so that we don't ignore or avoid issues that may be seen as difficult or ones that teachers don't have sufficient information about.
I will pause on the story of Wales and the need for this to be mandatory. The emphasis on Cynefin, local history, is a great thing, but the national story also needs to have status, and the only way to do that is to include it on the face of the Bill. There are new resources for Welsh history and BAME history in the pipeline, which is excellent, of course, but they must be mandatory. It would be a huge mistake, in my view, not to include one specific unit on the story of Wales as part of the humanities, and the only way to put that right now is to include a specific reference to it on the face of the Bill.
What country would actually omit its own story from its education curriculum? It has to be on the face of the Bill, or there is a risk that some future citizens will be deprived of information about their past. Learning about Wales and its people is central to the process of helping learners to develop an awareness of their national identity, but also about other identities—those that overlap and are multiple and relate to each other. This is crucial to encourage empathy, social awareness and to encourage active citizenship among learners, citizenship that is open-minded and sensitive socially and culturally. I very much hope that I will be able to persuade you on this point as this Bill proceeds through its parliamentary journey.
In turning now to a section of the Bill dealing with the Welsh and English languages, I'm pleased that the Minister is to bring an amendment forward at Stage 2 to deal with the problems arising with the immersion policy. But I do think that there is an opportunity to strengthen other aspects—for example, the language categories of schools and the process of implementing the continuum for the learning of Welsh. I do believe that the Bill needs to be amended to make it a requirement for Welsh Ministers to publish a statutory code for teaching and learning Welsh under the curriculum. I've heard what the Minister has said today, but I will be continuing to pursue that particular point.
Others have already focused on other aspects of the Bill. It is disappointing that the guidance for religion, values and ethics is not available for scrutiny so as to allay fears. The committee also notes that we need to launch a campaign to destroy the myths that have surrounded RSE in the Bill, but the committee was unanimous in the view that this aspect, RSE, should be included as a mandatory part of the Bill.
To conclude, there are many concerns about the implementation of the new curriculum. We must have adequate funding and training to support the process. Without that, and bearing in mind the challenges of COVID, then everything could go awry and none of us wants to see that happening. And, as the Bill proceeds through its parliamentary journey, we do have to think about the implementation as well as what's contained within the Bill.
As it stands, we cannot support the curriculum Bill. If the Bill continues to remove the rights of parents as primary educators, I cannot, in all good conscience, vote to support its introduction, regardless of any other improvements it brings to education in Wales.
The compulsory teaching of RSE, or relationships and sexuality education, and RVE, or religion, values and ethics, is derisory and has been rejected by the public in not one, but two public consultations. Yet, despite the lack of support, the Welsh Government have removed the rights of parents to withdraw their children from RSE and RVE lessons, and they are, in effect, telling parents that the state knows their children better than they do themselves. But, according to the House of Lords judgment in Regina v. Secretary of State for Education and Employment, the child is not the child of the state and it is important, in a free society, that parents should be allowed a large measure of autonomy in the way they discharge their parental responsibilities. The Welsh Government, however, are clearly prepared to ignore that judgment, just as they are prepared to ride roughshod over the views of the parents who have twice rejected the Welsh Government removal of the parental opt-out.
This is a topic that parents up and down this nation feel extremely strongly about, and I've had more correspondence urging me to reject this Bill than I have had on any other piece of legislation. And some parents and grandparents have spoken to me regarding what is currently being taught to their children, and some do not think that the content of the lesson for a child of eight, as was told to me, was at all appropriate.
So, why do parents feel so strongly on this? Why do religious groups and secular groups share the same opinion on maintaining the opt-out? Because some say, they have stated, that they have seen the sorts of lessons that will be taught under the new curriculum.
Fel y mae'n sefyll, ni allwn gefnogi'r Bil cwricwlwm. Os bydd y Bil yn parhau i ddileu hawliau rhieni fel prif addysgwyr, ni allaf, â chydwybod clir, bleidleisio i gefnogi ei gyflwyno, ni waeth beth fo'r gwelliannau eraill a ddaw yn ei sgil i addysg yng Nghymru.
Mae gorfodi addysgu addysg cydberthynas a rhywioldeb, ac addysg crefydd, gwerthoedd a moeseg yn ddirmygus ac mae wedi'i wrthod gan y cyhoedd nid mewn un, ond mewn dau ymgynghoriad cyhoeddus. Ac eto, er gwaethaf y diffyg cefnogaeth, mae Llywodraeth Cymru wedi dileu hawliau rhieni i dynnu eu plant o wersi cydberthynas a rhyw a chrefydd, gwerthoedd a moeseg, ac maen nhw, i bob pwrpas, yn dweud wrth rieni bod y wladwriaeth yn adnabod eu plant yn well nag y maen nhw eu hunain. Ond, yn ôl dyfarniad Tŷ'r Arglwyddi yn Regina v. yr Ysgrifennydd Gwladol dros Addysg a Chyflogaeth, nid plentyn y wladwriaeth yw'r plentyn ac mae'n bwysig, mewn cymdeithas rydd, y dylid caniatáu llawer iawn o ymreolaeth i rieni yn y ffordd y maen nhw'n cyflawni eu cyfrifoldebau fel rhieni. Fodd bynnag, mae Llywodraeth Cymru yn amlwg yn barod i anwybyddu'r dyfarniad hwnnw, yn union fel y maen nhw yn barod i fynd yn groes i farn y rhieni sydd wedi gwrthod dileu'r gallu i rieni optio allan ddwywaith.
Mae hwn yn bwnc y mae rhieni ar hyd a lled y wlad hon yn teimlo'n gryf iawn yn ei gylch, ac rwyf i wedi cael mwy o ohebiaeth yn fy annog i wrthod y Bil hwn nag yr wyf i wedi'i gael am unrhyw ddarn arall o ddeddfwriaeth. Ac mae rhai rhieni a neiniau a theidiau wedi siarad â mi ynglŷn â'r hyn sy'n cael ei addysgu i'w plant ar hyn o bryd, ac mae rhai ohonyn nhw'n credu nad yw cynnwys y wers ar gyfer plentyn wyth oed, fel y dywedwyd wrthyf i, yn briodol o gwbl. Felly, pam mae rhieni'n teimlo mor gryf am hyn?
Pam mae grwpiau crefyddol a grwpiau seciwlar yn rhannu'r un farn ar gynnal y gallu i optio allan? Oherwydd, mae rhai'n dweud, maen nhw wedi dweud, eu bod nhw wedi gweld y mathau o wersi a fydd yn cael eu haddysgu o dan y cwricwlwm newydd.
No, they haven't.
Na, dydyn nhw ddim.
And parents are now—
Ac mae rhieni erbyn hyn—
How?
Sut?
If it's a roll-out, if it's a national roll out, they have seen—
Os yw'n cael ei gyflwyno, os yw'n cael ei gyflwyno'n genedlaethol, maen nhw wedi gweld—
How?
Sut?
—things that can come.
—pethau sy'n gallu dod.
Allow Caroline Jones to carry on. The Minister can respond at the end and clarify.
Caniatewch i Caroline Jones barhau. Caiff y Gweinidog ymateb ar y diwedd ac egluro.
She's allowed to parade her ignorance.
Mae ganddi hawl i arddangos ei hanwybodaeth.
Teachers have—. Thank you, Mike.
Mae athrawon wedi—. Diolch, Mike.
Carry on. Carry on, Caroline Jones.
Ewch ymlaen. Ewch ymlaen, Caroline Jones.
That's recorded.
Teachers have confided in me that they do not have training in this subject, and some would prefer a healthcare professional to teach the subject, because they don't feel equipped to teach it. And I passionately believe that children should be allowed to be children and there is no developmental need to teach sexuality and relationships to young children, and especially, as they've said, the kinds of materials that parents, teachers and psychologists have stated that they believe are coming into the curriculum.
Before we can agree on this Bill, this Senedd and parents in Wales need to see concrete lesson plans for the teaching of both RSE and RVE. And the best way to approach this would be for the Welsh Government to remove RSE and RVE from the curriculum Bill and move these elements to their own Bill. This would allow wider curriculum reform to proceed, and allow greater parental input into both RSE and RVE teaching. And unless the opt-out is restored and the Welsh Government establish a parental panel to review all RVE and RSE lesson plans and materials, I cannot support the legislation. Thank you.
Mae hynny wedi'i gofnodi.
Mae athrawon wedi dweud yn gyfrinachol wrthyf i nad ydyn nhw wedi cael hyfforddiant yn y pwnc hwn, a byddai'n well gan rai bod gweithiwr gofal iechyd proffesiynol yn addysgu'r pwnc, gan nad ydyn nhw'n teimlo'n ddigon cymwys i'w addysgu. Ac rwy'n credu'n angerddol y dylid caniatáu i blant fod yn blant ac nad oes angen datblygiadol i addysgu rhywioldeb a chydberthynas i blant ifanc, ac yn enwedig, fel y maen nhw wedi dweud, y mathau o ddeunyddiau y mae rhieni, athrawon a seicolegwyr wedi dweud eu bod nhw'n credu sy'n dod i mewn i'r cwricwlwm.
Cyn y gallwn ni gytuno ar y Bil hwn, mae angen i'r Senedd hon a rhieni yng Nghymru weld cynlluniau gwersi pendant ar gyfer addysgu addysg cydberthynas a rhywioldeb a chrefydd, gwerthoedd a moeseg. A'r ffordd orau o fynd ati fyddai i Lywodraeth Cymru ddileu y ddau o Fil y cwricwlwm a symud yr elfennau hyn i'w Bil ei hun. Byddai hyn yn caniatáu i ddiwygio ehangach ar y cwricwlwm fynd yn ei flaen, a byddai'n caniatáu mwy o gyfraniad gan rieni i addysg cydberthynas a rhywioldeb a chrefydd, gwerthoedd a moeseg. Ac oni bai bod y gallu i optio allan yn cael ei adfer a bod Llywodraeth Cymru yn sefydlu panel rhieni i adolygu holl gynlluniau a deunyddiau gwersi cydberthynas a rhywioldeb a chrefydd, gwerthoedd a moeseg, ni allaf gefnogi'r ddeddfwriaeth. Diolch.
I was surprised—. No, I wasn't surprised with what Caroline had to say, because she said something last week that was equally appalling in my view. I cannot understand why it is derisory that a child has no understanding of what is going to happen to them aged nine when they start menstruating. About 30 per cent of all children do not know what is happening the first time they menstruate, and that is because parents are too embarrassed to actually talk to them about it. We have the worst of all worlds in our culture, both here and in the United States. We use women's bodies to sell all manner of products, from cars to perfume to chocolate, but we don't want to talk about what our bodies do and how we can keep ourselves safe from it. So, in the balance between children's rights against parents' rights, I firmly come down on the right of the child both to know what their bodies are for, the fact that it belongs to them, that nobody else has the right to invade this space, and nothing should be done to them that they are not content with. That is what we are up against, Caroline, and, in the world where the internet is everywhere, we absolutely have to provide children with the knowledge to keep them safe, and we are absolutely against everything that we need to do to keep them safe if we are not teaching them about how we have good relationships, respectful relationships, respecting difference and ensuring that we're not entering into abusive relationships because we're so desperate to please somebody.
So, those are really, really important issues, and, not least, we know about all the research that's been done on adverse childhood experiences—if children are experiencing domestic violence, they must at least have the tools to understand that this is not normal, because otherwise they will simply go on to being either an abuser themselves or being abused, entering into abusive relationships. This is so important. Of course, all children must have mandatory RSE. So, I hope that the code will include mandatory menstrual education, because not just girls, but boys as well, need to understand that this is something to celebrate, not to be regarded as a curse, because if we don't have periods we won't have the human race. So, it's as simple as that.
I think the whole curriculum is absolutely brilliant and I think the education Minister has so much to be proud of. Just turning to the slightly more contentious issue of religion, values and ethics, I think that Catholic and Church in Wales leaders have, to some extent, interpreted this as a Trojan horse for undermining the denominational character of their schools. I think the obligation to provide both a denomination-led pluralistic education and, also, allow parents to opt-out and demand another type of religious education seems to be utterly burdensome on individual schools. How would we manage that?
I think if parents choose a school of a religious nature, they know what they're entering into. They are going to get something that's slightly different from the county school that they've chosen not to go to. So, I was interested to hear Suzy Davies talk about the recommendation to insist that all religious education needs to be of a pluralistic nature with due regard to the multiple religious feelings and none of the whole community. So, I think that this is an important distinction, but I think we also have to make a complete difference between religious education and an act of worship, because they are two completely different things. After 30 years of religious conflict in Northern Ireland still fresh in our minds and, sadly, it could come back, as a result of negotiations going on elsewhere in Brussels, we absolutely need to ensure that all pupils have respect for people of all religions and none. So, I think this is such an important issue, but I look forward to reading the report from the committee of young people, because I think this is such an important part of the work of the Senedd.
Cefais fy synnu—. Na, ni chefais fy synnu gan yr hyn oedd gan Caroline i'w ddweud, oherwydd dywedodd rywbeth yr wythnos diwethaf a oedd yr un mor warthus yn fy marn i. Ni allaf ddeall pam y mae'n ddirmygus nad oes gan blentyn unrhyw ddealltwriaeth o'r hyn sy'n mynd i ddigwydd pan fydd yn naw oed ac yn dechrau'r mislif. Mae tua 30 y cant o'r holl blant nad ydyn nhw'n gwybod beth sy'n digwydd y tro cyntaf iddyn nhw gael y mislif, ac mae hynny oherwydd bod rhieni'n teimlo'n rhy anghyfforddus i siarad â nhw amdano. Mae gennym ni'r gwaethaf o bob byd yn ein diwylliant, yma ac yn yr Unol Daleithiau. Rydym ni'n defnyddio cyrff menywod i werthu pob math o gynnyrch, o geir i bersawr i siocled, ond nid ydym ni eisiau siarad am yr hyn y mae ein cyrff yn ei wneud a sut y gallwn ni gadw ein hunain yn ddiogel oddi wrtho. Felly, yn y cydbwysedd rhwng hawliau plant o'u cymharu â hawliau rhieni, rwyf i'n gadarn o blaid hawl y plentyn i wybod beth yw diben ei gorff, y ffaith ei fod yn perthyn iddo ef, nad oes gan neb arall yr hawl i ymwthio i'r lle hwn, ac na ddylid gwneud dim iddo nad yw'n fodlon arno. Dyna sy'n ein wynebu ni, Caroline, ac, yn y byd lle mae'r rhyngrwyd ym mhobman, mae'n gwbl sicr bod yn rhaid i ni roi'r wybodaeth i blant i'w cadw'n ddiogel, ac rydym ni yn gyfan gwbl yn erbyn popeth y mae angen i ni ei wneud i'w cadw'n ddiogel os nad ydym ni'n eu haddysgu am sut bod gennym berthynas dda, perthynas barchus, parchu gwahaniaeth a sicrhau nad ydym yn dechrau perthynas lle ceir cam-drin oherwydd ein bod mor awyddus i blesio rhywun.
Felly, mae'r rhain yn faterion gwirioneddol bwysig, ac, yn anad dim, gwyddom am yr holl ymchwil sydd wedi'i wneud ar brofiadau niweidiol yn ystod plentyndod—os yw plant yn profi trais domestig, mae'n rhaid iddyn nhw o leiaf fod â'r wybodaeth i ddeall nad yw hyn yn normal, oherwydd fel arall byddan nhw'n mynd ymlaen i fod naill ai'n rhywun sy'n cam-drin ei hun neu'n rhywun sy'n cael ei gam-drin, gan dechrau perthynas lle ceir cam-drin. Mae hyn mor bwysig. Wrth gwrs, mae'n rhaid i bob plentyn gael addysg cydberthynas a rhywioldeb orfodol. Felly, rwy'n gobeithio y bydd y cod yn cynnwys addysg orfodol ar y mislif, oherwydd mae angen i, nid merched yn unig, ond bechgyn hefyd, ddeall bod hyn yn rhywbeth i'w ddathlu, nid i'w ystyried yn felltith, oherwydd os na chawn ni'r mislif ni fydd gennym ni'r ddynol ryw. Felly, mae mor syml â hynny.
Rwy'n credu bod y cwricwlwm cyfan yn hollol wych ac rwy'n credu bod gan y Gweinidog addysg lawer i ymfalchïo ynddo. Gan droi at fater ychydig yn fwy dadleuol sef crefydd, gwerthoedd a moeseg, rwy'n credu bod arweinyddion Catholig a'r Eglwys yng Nghymru, i ryw raddau, wedi dehongli hyn fel ceffyl Trojan i danseilio cymeriad enwadol eu hysgolion. Rwy'n credu bod y rhwymedigaeth i ddarparu addysg blwraliaethol dan arweiniad enwad a hefyd, caniatáu i rieni optio allan a mynnu math arall o addysg grefyddol yn ymddangos yn gwbl feichus ar ysgolion unigol. Sut y byddem ni'n rheoli hynny?
Rwy'n credu os yw rhieni'n dewis ysgol o natur grefyddol, eu bod nhw'n gwybod beth maen nhw'n ymrwymo iddo. Maen nhw'n mynd i gael rhywbeth sydd ychydig yn wahanol i'r ysgol sirol y maen nhw wedi dewis peidio â mynd iddi. Felly, roedd yn ddiddorol clywed Suzy Davies yn sôn am yr argymhelliad i fynnu bod angen i bob addysg grefyddol fod o natur blwraliaethol gan roi sylw dyledus i'r teimladau crefyddol lluosog a dim teimlad crefyddol y gymuned gyfan. Felly, rwy'n credu bod hyn yn wahaniaeth pwysig, ond rwy'n credu bod yn rhaid i ni hefyd wneud gwahaniaeth llwyr rhwng addysg grefyddol a gweithred o addoli, oherwydd maen nhw'n ddau beth hollol wahanol. Ar ôl 30 mlynedd o wrthdaro crefyddol yng Ngogledd Iwerddon sy'n dal i fod yn ffres yn ein meddyliau ac, yn anffodus, gallai hynny ddod yn ôl, o ganlyniad i drafodaethau sy'n digwydd mewn mannau eraill ym Mrwsel, mae'n bendant bod angen i ni sicrhau bod pob disgybl yn parchu pobl o bob crefydd a phobl heb grefydd. Felly, rwy'n credu bod hwn yn fater mor bwysig, ond rwy'n edrych ymlaen at ddarllen yr adroddiad gan y pwyllgor pobl ifanc, oherwydd rwy'n credu bod hyn yn rhan mor bwysig o waith y Senedd.
I, too, would like to extend my thanks to all involved: the Minister, the Chair, all our committee members, the clerks and all who have contributed so thoughtfully and passionately in providing evidence to our committee.
The Curriculum and Assessment (Wales) Bill marks the first construction of a distinct Welsh curriculum. The curriculum that I was, admittedly, at first, very dubious about and very sceptical of. However, sitting on the education committee and listening to evidence, I now feel reassured in my concerns, although a couple still remain. But on the general principles of the curriculum and assessment Bill, I am genuinely excited for our children and young people in Wales to have the opportunity to engage in a curriculum that, I now believe, will, in the most part, far better prepare them for the real world.
There will be relatively less prescription of what schools must teach, with no programmes of study, and I welcome this flexibility, but there, at the same time, needs to be a level of consistency across schools, which I outlined and debated on in committee, ensuring that there are levels that must be attained and taught across schools, so, as Lynne Neagle said earlier, there is fairness and equality in education across our schools. The last thing that we want to do is highlight the already apparent inequalities that do exist right now. And, as Lynne Neagle said, it is absolutely necessary that we monitor those standards and the content of what is being taught, particularly during the bedding-in period, when we get to that point, and that is an essential part of it.
In addition to the four purposes and six areas of learning and experience, the Bill establishes three cross-curricular skills, namely literacy, numeracy and digital competence. I welcome that children will now be undertaking projects like starting their own business, which will teach them maths, English and other subjects in the round and constructively, with people seeing how to use the basic principles of these subjects in the real world.
It also makes relationships and sexuality education, and religion, values and ethics, mandatory elements in addition to Welsh and English. Concerns have been raised on both of these issues. My son attends a Church in Wales school, which was through choice, as I strongly believe that the values that come out of that school, which happens to be a school that I attended, are so, so good and he learns—. He's such a rounded little boy and he's come back with such an understanding and respect for all religions, and I'm so proud of him for that and I'm proud of the school for delivering that sort of education to him. Therefore, I believe that the current curriculum, in terms of religious education, is delivering right now in my opinion and my experience. I do see all the arguments today, and I'm not going to go over them because they'll be talked about a lot today by people who are much more in the know than me actually. But I am concerned that the Bill notes that there is no right to withdraw from RVE. It's something that I'm still uncomfortable with, in my constant battle in my head between the rights of the parent and the rights of the child, and which one should come out on top, really. It's not black and white, but it is so important that we get that right and get everyone on board with it.
Relationships and sexuality education is intended to be taught across the curriculum to support physical, mental and emotional health and well-being. This was my biggest issue with it, when faced with this curriculum at first. I was at first very sceptical and uncomfortable with the idea of my 10-year-old son being taught RSE at that sort of level. But having taken the evidence and listened to people throughout the committee process of scrutinising this, I am now comfortable with what my son would potentially be taught. It is directed on what age you are. And it is so important that our children also learn about what's right and what's wrong in terms of relationships and things like that, and the massive impact that that will have on child abuse and things, going forward. I really do think it is absolutely the best part of the Bill actually—I think it's really, really important. So, I've completely turned around on that and I do think that if other people took the time to listen to people who contributed to our committee, they too would change their mind and realise that it is age appropriate and appropriate to be taught those things. I listened to the Member over here about being taught about the menstrual cycle. I was never taught about it. So, I had to find out, and that sort of thing should be taught in schools and not be a surprise like I had. It's a very scary and worrying time, and that sort of thing should be incorporated. I know that parents have a responsibility, but not all parents do that—not because they're irresponsible; my parents aren't irresponsible, but it wasn't the done thing to talk about it. It's those sort of barriers that we need to break down and this is a way of doing that.
On the preparation, I did want to talk about some other things. Firstly on the preparation of the new Bill in light of the disruption caused by this pandemic, there needs to be some consideration of the practical call from Suzy that it needs to either be delayed or staggered to give our teachers and schools more time to prepare, recognising the disruption that COVID-19 has caused. A recent survey we conducted found that 76 per cent of schools responded that the pandemic was having a negative effect on their preparation for the new curriculum, with planned work for the summer cancelled. Moreover, the recent OECD education review found that a large number of stakeholders interviewed, including experts in curriculum teaching practices, suggested that there was a need for more time and more targeted professional learning in order for teachers in Wales to be ready for implementation—
Hoffwn innau hefyd ddiolch i bawb dan sylw: y Gweinidog, y Cadeirydd, holl aelodau ein pwyllgor, y clercod a phawb sydd wedi cyfrannu mor feddylgar ac angerddol wrth ddarparu tystiolaeth i'n pwyllgor.
Mae Bil Cwricwlwm ac Asesu (Cymru) yn nodi'r gwaith cyntaf o ddatblygu cwricwlwm penodol ar gyfer Cymru. Mae'n rhaid cyfaddef fy mod i, ar y dechrau, yn amheus iawn o'r cwricwlwm hwn ac yn negyddol iawn yn ei gylch. Fodd bynnag, wrth eistedd ar y pwyllgor addysg a gwrando ar dystiolaeth, rwy'n teimlo erbyn hyn fy mod i'n dawel fy meddwl ynghylch fy mhryderon, er bod un neu ddau yn dal ar ôl. Ond o ran egwyddorion cyffredinol y Bil cwricwlwm ac asesu, rwy'n teimlo'n wirioneddol gyffrous dros ein plant a'n pobl ifanc yng Nghymru eu bod yn cael y cyfle i ymwneud â chwricwlwm a fydd, yn fy marn i erbyn hyn, yn eu paratoi'n well o lawer ar gyfer y byd go iawn.
Bydd llai o ragnodi i raddau o'r hyn y mae'n rhaid i ysgolion ei addysgu, heb unrhyw raglenni astudio, ac rwy'n croesawu'r hyblygrwydd hwn, ond ar yr un pryd, mae angen lefel o gysondeb ar draws ysgolion, ac fe amlinellais hyn a'i drafod yn y pwyllgor, i sicrhau bod lefelau y mae'n rhaid eu cyrraedd a'u haddysgu ar draws ysgolion, fel bod, fel y dywedodd Lynne Neagle yn gynharach, tegwch a chydraddoldeb mewn addysg ar draws ein hysgolion. Y peth olaf yr ydym ni eisiau ei wneud yw tynnu sylw at yr anghydraddoldebau ymddangosiadol sydd eisoes yn bodoli ar hyn o bryd. Ac, fel y dywedodd Lynne Neagle, mae'n gwbl angenrheidiol ein bod ni'n monitro'r safonau hynny a chynnwys yr hyn sy'n cael ei addysgu, yn enwedig yn ystod y cyfnod ymsefydlu, pan gyrhaeddwn ni'r pwynt hwnnw, ac mae hynny'n rhan hanfodol ohono.
Yn ogystal â'r pedwar diben a chwe maes dysgu a phrofiad, mae'r Bil yn sefydlu tri sgil trawsgwricwlaidd, sef llythrennedd, rhifedd a chymhwysedd digidol. Rwy'n croesawu'r ffaith y bydd plant bellach yn ymgymryd â phrosiectau fel dechrau eu busnes eu hunain, a fydd yn addysgu mathemateg, Saesneg a phynciau eraill iddyn nhw yn gyffredinol ac yn adeiladol, gyda phobl yn gweld sut i ddefnyddio egwyddorion sylfaenol y pynciau hyn yn y byd go iawn.
Mae hefyd yn gwneud addysg cydberthynas a rhywioldeb, a chrefydd, gwerthoedd a moeseg, yn elfennau gorfodol yn ogystal â'r Gymraeg a'r Saesneg. Mynegwyd pryderon ynglŷn â'r ddau fater hyn. Mae fy mab yn mynychu ysgol yr Eglwys yng Nghymru, a oedd drwy ddewis, gan fy mod i'n credu'n gryf fod y gwerthoedd sy'n dod allan o'r ysgol honno, sy'n digwydd bod yn ysgol yr es innau iddi, mor, mor dda ac mae'n dysgu—. Mae'n fachgen bach mor ddeallus ac mae wedi dod yn ôl gyda dealltwriaeth a pharch at bob crefydd, ac rwyf mor falch ohono am hynny ac rwy'n falch o'r ysgol am ddarparu'r math hwnnw o addysg iddo. Felly, rwy'n credu bod y cwricwlwm presennol, o ran addysg grefyddol, yn cyflawni ar hyn o bryd yn fy marn i ac yn fy mhrofiad i. Rwyf yn gweld yr holl ddadleuon heddiw, ac nid wyf yn mynd i fynd drostyn nhw oherwydd byddan nhw'n cael eu trafod yn helaeth heddiw gan bobl sy'n gwybod llawer mwy na mi mewn gwirionedd. Ond rwy'n pryderu bod y Bil yn nodi nad oes hawl i neilltuo o addysg crefydd, gwerthodd a moeseg. Mae'n rhywbeth rwy'n dal i fod yn anghyfforddus yn ei gylch, yn fy mrwydr gyson yn fy mhen rhwng hawliau'r rhiant a hawliau'r plentyn, a pha un ddylai fod flaenaf, mewn gwirionedd. Nid yw'n ddu a gwyn, ond mae mor bwysig ein bod yn cael hynny'n iawn a bod pawb yn ei gefnogi.
Bwriedir i addysg cydberthynas a rhywioldeb gael ei haddysgu ar draws y cwricwlwm i gefnogi iechyd a lles corfforol, meddyliol ac emosiynol. Dyma oedd fy mhryder mwyaf i yn ei gylch, pan oeddwn i'n wynebu'r cwricwlwm hwn i ddechrau. Roeddwn i'n amheus iawn ar y dechrau ac yn anghyfforddus â'r syniad bod fy mab 10 oed yn cael ei addysgu am gydberthynas a rhywioldeb ar y math hwnnw o lefel. Ond ar ôl clywed y dystiolaeth a gwrando ar bobl drwy gydol proses y pwyllgor o graffu ar hyn, rwyf bellach yn gyfforddus â'r hyn y byddai fy mab o bosibl yn cael ei addysgu yn ei gylch. Mae'n cael ei gyfeirio at ba oedran yr ydych chi. Ac mae mor bwysig bod ein plant hefyd yn dysgu am yr hyn sy'n iawn a'r hyn sy'n amhriodol mewn cydberthynas a phethau felly, a'r effaith enfawr y bydd hynny'n ei chael ar gam-drin plant a phethau o'r fath, wrth symud ymlaen. Rwy'n credu mai dyma'r rhan orau o'r Bil mewn gwirionedd—rwy'n credu ei fod yn wirioneddol bwysig. Felly, rwyf wedi newid fy marn yn llwyr ar hynny ac rwy'n credu pe byddai pobl eraill yn rhoi o'u hamser i wrando ar bobl a gyfrannodd at ein pwyllgor, y byddent hwythau hefyd yn newid eu meddyliau ac yn sylweddoli ei bod yn briodol i oedran, a'i bod yn briodol i gael eich addysgu am y pethau hynny. Gwrandewais ar yr Aelod draw fan hyn am gael eich addysgu am y cylch mislif. Ni chefais i fy nysgu amdano erioed. Felly, bu'n rhaid i mi ddarganfod, a dylid addysgu'r math hwnnw o beth mewn ysgolion ac ni ddylai fod yn syndod fel yr oedd i mi. Mae'n gyfnod brawychus a phryderus iawn, a dylid ymgorffori'r math hwnnw o beth. Rwy'n gwybod bod gan rieni gyfrifoldeb, ond nid yw pob rhiant yn gwneud hynny—nid am eu bod yn anghyfrifol; nid yw fy rhieni i'n anghyfrifol, ond nid oedd siarad amdano yn rhywbeth y dylid ei wneud. Dyma'r math o rwystrau y mae angen i ni eu chwalu ac mae hyn yn ffordd o wneud hynny.
O ran y paratoi, roeddwn i eisiau sôn am rai pethau eraill. Yn gyntaf, o ran paratoi'r Bil newydd yng ngoleuni'r tarfu a achoswyd gan y pandemig hwn, mae angen ystyried yr alwad ymarferol gan Suzy bod angen ei ohirio neu ei gyflwyno bob yn dipyn i roi mwy o amser i'n hathrawon a'n hysgolion baratoi, gan gydnabod y tarfu y mae COVID-19 wedi ei achosi. Canfu arolwg diweddar a gynhaliwyd gennym fod 76 y cant o ysgolion wedi ymateb yn nodi bod y pandemig yn cael effaith negyddol ar eu paratoadau ar gyfer y cwricwlwm newydd, a bod gwaith a oedd wedi'i gynllunio ar gyfer yr haf wedi'i ganslo. Hefyd, canfu adolygiad addysg diweddar yr OECD fod nifer fawr o randdeiliaid a gyfwelwyd, gan gynnwys arbenigwyr mewn arferion addysgu cwricwlwm, yn awgrymu bod angen mwy o amser a dysgu proffesiynol wedi'i dargedu'n well er mwyn i athrawon yng Nghymru fod yn barod ar gyfer y gweithredu—
You're going to have to bring your contribution to a close now. I've been very generous.
Bydd yn rhaid i chi ddod â'ch cyfraniad i ben nawr. Rwyf i wedi bod yn hael iawn.
Sorry, yes. There is a danger that, by rushing through implementation of the new curriculum, we are reducing the ability of teachers to deliver on its aims. It's a massive change, this curriculum, and I wholeheartedly wish it every success, but it is very important today that you listen to our concerns and that we iron out all of these concerns. Thank you.
Mae'n ddrwg gen i, ie. Mae perygl ein bod ni, drwy ruthro i weithredu'r cwricwlwm newydd, yn lleihau gallu athrawon i gyflawni ei nodau. Mae'n newid enfawr, y cwricwlwm hwn, ac rwyf wirioneddol yn dymuno pob llwyddiant iddo, ond mae'n bwysig iawn heddiw eich bod yn gwrando ar ein pryderon ni a'n bod ni'n datrys yr holl bryderon hyn. Diolch.
Diolch, Llywydd, for letting Laura Anne Jones go on. I was enjoying her contribution. Indeed, I've been enjoying the debate in general. Thank you, Jenny, for your contribution.
My view on this is one that is on balance—it will, I think, go against most people here, but, on balance, I've decided to vote against the general principles of the Bill. But, for me, it is a finely balanced decision and it's not made with overbearing confidence. I speak with humility; I'm not sure that I'm correct. I speak tentatively in what I say. I also recognise some of the achievements of the education system in Wales under the leadership of Kirsty Williams during the fifth Assembly. I have spoken before particularly about the Seren scheme and the number of children getting into top, leading universities and the increase in that, and the rise in attainment at the highest A-level grades. I think both those are laudable. Also, when we had the PISA results—and I'm very struck by just how central the PISA results are to how we talk about education in Wales and how they frame that debate—I thought it was important—and those on the benches to my left I don't think did this in the debate—to recognise that there was an improvement, and it was a significant improvement. And while I think it's still fair to make the case that the results were less good than they were for other nations in the UK, they were better than the very poor results that had gone in the previous three-year cycle.
This is a bold and ambitious new curriculum, I think Lynne Neagle said, and the Minister said that it was intended to raise educational standards for all and to reduce the attainment gap. I hope it does, but I fear that it may not, and it is because of how bold and ambitious and how radical it is that there are greater possibilities of things going wrong and perhaps going seriously wrong, and I would just ask others to be alert to those. The Minister says that Welsh Government will monitor how it's implemented, and of course they must. Siân Gwenllian said, 'If implemented and operated correctly', but that is a very big 'if', because you are giving hugely greater discretion to schools and to teachers than we have in the current system. I appreciate the argument why that can be a good thing. Sometimes people refer to the system in Finland, where teaching is held in incredibly high regard. It's very, very competitive to get into, and teachers are paid much more there than they are here. And in that system, I've no doubt that greater discretion and professional judgment will work. But I worry whether it will work to the extent that the Minister and others hope within our system, where we have had a long period of austerity and where teachers are not well paid compared to many other professions and it's not as competitive to enter the system. I think if you do have that greater discretion, there will tend to be a greater diffusion of approaches and, potentially, results, and it could lead to an increase in attainment gaps. For me, what would make me comfortable about that is if it wasn't just Welsh Government monitoring it but that parents were better able to monitor it by having results that were on a consistent basis and that were published to allow parents to assess schools and teachers as well as for them to assess children.
I also think there should be quite a high hurdle before we move in a very independent direction about how education should develop in Wales compared to England. I know a lot of people don't like me making that comparison, but wages are very substantially higher, on average, in England, particularly in London, and if, through having a very different education system going in a very different direction, it makes it harder for people from that system to get the most competitive and well-paying jobs and into universities in that system—I'm not saying it will; I'm just saying I fear that it might, no more than that—I ask for that to be considered.
I also don't support the unequal treatment of our two languages, and Welsh being mandatory from three, but English only from seven, although I understand the reasons—other people make the argument for that.
Finally, what's happening in RSE and RVE, I hear the arguments made on both sides, and I thought Jenny Rathbone spoke in a very compelling manner in that, but I was concerned by how strongly people dismissed what Caroline Jones said and what was shouted across the Chamber at her, because I think she speaks for a lot of parents. And we've had a very British compromise from the 1944 Butler Act, and how that's evolved over time, and to move in a very radical direction away from that is something just for which I would recommend caution. I'm not convinced that this Bill is going to lead to what its proponents believe, and I fear it may not be a success, and that's why I vote against it, but I do it with humility rather than confidence.
Diolch, Llywydd, am adael i Laura Anne Jones barhau. Roeddwn i'n mwynhau ei chyfraniad. Yn wir, rwyf wedi bod yn mwynhau'r ddadl yn gyffredinol. Diolch, Jenny, am eich cyfraniad chi.
Mae fy marn i ar hyn yn un sydd, ar y cyfan—rwy'n credu y bydd yn mynd yn groes i'r rhan fwyaf o bobl yn y fan yma, ond, ar y cyfan, rwyf wedi penderfynu pleidleisio yn erbyn egwyddorion cyffredinol y Bil. Ond, i mi, mae'n benderfyniad eithaf anodd ac nid yw'n cael ei wneud gyda llawer iawn o hyder. Rwy'n siarad â gwyleidd-dra; dydw i ddim yn siŵr fy mod i'n gywir. Rwy'n siarad yn betrus o ran yr hyn yr wyf i'n ei ddweud. Rwyf hefyd yn cydnabod rhai o gyflawniadau y system addysg yng Nghymru dan arweiniad Kirsty Williams yn ystod y pumed Cynulliad. Rwyf wedi siarad o'r blaen yn arbennig am y cynllun Seren a nifer y plant sy'n cyrraedd y prifysgolion gorau, mwyaf blaenllaw a'r cynnydd yn hynny o beth, a'r cynnydd mewn cyrhaeddiad ar y graddau Safon Uwch uchaf. Rwy'n credu bod y ddau beth hynny'n ganmoladwy. Hefyd, pan gawsom ni ganlyniadau PISA—a chefais fy nharo yn fawr gan ba mor ganolog yw canlyniadau PISA i'r ffordd yr ydym ni'n sôn am addysg yng Nghymru a sut y maen nhw'n llywio'r ddadl honno—roeddwn i'n meddwl ei bod yn bwysig—a dydw i ddim yn credu bod y rhai hynny ar y meinciau i'm chwith wedi gwneud hyn yn y ddadl—cydnabod y bu gwelliant, ac roedd yn welliant sylweddol. Ac er fy mod i'n credu ei bod yn dal yn deg cyflwyno'r achos bod y canlyniadau'n llai da nag yr oedden nhw ar gyfer gwledydd eraill yn y DU, roedden nhw'n well na'r canlyniadau gwael iawn a fu yn y cylch tair blynedd blaenorol.
Mae hwn yn gwricwlwm newydd beiddgar ac uchelgeisiol, rwy'n credu i Lynne Neagle ddweud, a dywedodd y Gweinidog mai'r bwriad oedd codi safonau addysgol i bawb a lleihau'r bwlch cyrhaeddiad. Gobeithio y bydd yn gwneud hynny, ond rwy'n ofni na fydd yn gwneud hynny, o bosibl, a hynny oherwydd ei fod mor fentrus ac uchelgeisiol a pha mor radical ydyw, bod mwy o bosibiliadau o bethau'n mynd o chwith ac efallai'n mynd o chwith mewn modd difrifol, a byddwn i'n gofyn i eraill fod yn effro i'r rheini. Mae'r Gweinidog yn dweud y bydd Llywodraeth Cymru yn monitro sut mae'n cael ei weithredu, ac wrth gwrs mae'n rhaid iddyn nhw wneud hynny. Dywedodd Siân Gwenllian, os caiff ei weithredu a'i gefnogi'n iawn, ond mae hwnnw'n 'os' mawr iawn, oherwydd rydych chi'n rhoi mwy o ddisgresiwn i ysgolion ac i athrawon nag sydd gennym ni yn y system bresennol. Rwy'n gwerthfawrogi'r ddadl pam y gall hynny fod yn beth da. Weithiau mae pobl yn cyfeirio at y system yn y Ffindir, lle mae parch anhygoel o uchel at addysgu. Mae'n faes cystadleuol iawn i fynd iddo, ac mae athrawon yn cael eu talu llawer mwy yno nag y maen nhw yma. Ac yn y system honno, nid oes gen i unrhyw amheuaeth na fydd mwy o ddisgresiwn a barn broffesiynol yn gweithio. Ond rwy'n pryderu pa un a fydd yn gweithio i'r graddau y mae'r Gweinidog ac eraill yn ei obeithio o fewn ein system ni, lle yr ydym wedi cael cyfnod hir o gyni a lle nad yw athrawon yn cael eu talu'n dda o'u cymharu â llawer o broffesiynau eraill ac nad yw mor gystadleuol i ymuno â'r system. Rwy'n credu os oes gennych chi fwy o ddisgresiwn, bydd mwy o wasgariad o ddulliau gweithredu ac, o bosibl, canlyniadau, a gallai arwain at gynnydd mewn bylchau cyrhaeddiad. I mi, yr hyn a fyddai'n fy ngwneud i'n gyfforddus am hynny yw mai nid Llywodraeth Cymru yn unig a fyddai yn ei fonitro ond bod rhieni'n gallu ei fonitro'n well drwy gael canlyniadau yn gyson ac a oedd yn cael eu cyhoeddi i ganiatáu i rieni asesu ysgolion ac athrawon yn ogystal â bod hwythau yn asesu plant.
Rwy'n credu hefyd y dylai fod rhwystr eithaf uchel cyn i ni symud i gyfeiriad annibynnol iawn ynglŷn â sut y dylai addysg ddatblygu yng Nghymru o'i gymharu â Lloegr. Rwy'n gwybod bod llawer o bobl nad ydyn nhw'n hoffi i mi wneud y gymhariaeth honno, ond mae cyflogau'n sylweddol uwch, ar gyfartaledd, yn Lloegr, yn enwedig yn Llundain, ac os, drwy fod â system addysg wahanol iawn yn mynd i gyfeiriad gwahanol iawn, mae'n ei gwneud yn anos i bobl o'r system honno gael y swyddi mwyaf cystadleuol sy'n talu'n dda ac i brifysgolion yn y system honno—nid wyf yn dweud y bydd; rwy'n dweud fy mod i'n ofni y gallai, dim mwy na hynny—rwy'n gofyn i hynny gael ei ystyried.
Nid wyf ychwaith yn cefnogi triniaeth anghyfartal ein dwy iaith, a'r Gymraeg yn orfodol o pan fydd plant yn dair oed, ond Saesneg dim ond o saith oed, er fy mod yn deall y rhesymau—mae pobl eraill yn dadlau dros hynny.
Yn olaf, yr hyn sy'n digwydd ym maes addysg cydberthynas a rhywioldeb a chrefydd, gwerthoedd a moeseg, rwy'n clywed y dadleuon a wnaethpwyd ar y ddwy ochr, ac roeddwn i'n credu bod Jenny Rathbone wedi siarad mewn modd cymhellol iawn yn hynny, ond roeddwn yn bryderus ynghylch pa mor gryf y gwnaeth pobl wfftio'r hyn a ddywedodd Caroline Jones a'r hyn a waeddwyd ar draws y Siambr i'w chyfeiriad, oherwydd rwy'n credu ei bod yn siarad dros lawer o rieni. Ac rydym wedi cael cyfaddawd Prydeinig iawn o Ddeddf Butler 1944, a sut mae honno wedi esblygu dros amser, ac mae symud i gyfeiriad radical iawn i ffwrdd o hynny yn rhywbeth y byddwn i yn argymell bod yn ofalus yn ei gylch. Nid wyf i wedi fy argyhoeddi y bydd y Bil hwn yn arwain at yr hyn y mae ei gefnogwyr yn credu y bydd, ac rwy'n ofni efallai na fydd yn llwyddiant, a dyna pam rwy'n pleidleisio yn ei erbyn, ond rwy'n gwneud hynny gyda gwyleidd-dra yn hytrach na hyder.
I'll be supporting the Bill, and I'm going to particularly focus on aspects of the RSE code. I'm going to welcome the fact that the Minister has removed the right of withdrawal and is sticking with RSE and healthy relationships, and that the Welsh Government is going to make that mandatory, and I'm really, really pleased that that is happening.
Many of you here will know that I have campaigned for years about what a healthy relationship looks like. I have approached schools right across Wales to join me, even providing materials from the White Ribbon campaign, and I've had some success where schools have done that, but not much. And the reason being is trying to find that time within that school year—not that the teachers or the school themselves don't want to do it, but they're not mandated either. I've sat in schools, in classrooms where young children have talked about healthy relationships in all age groups, and understanding what that is and what it isn't, once they've been guided through age-appropriate teaching. What that does, for me, is teach those children respect, first of all for themselves, and secondly for other people. And they grow up with that respect. Because we all know that the incidence and numbers of domestic abuse are just the same as they were 30 years ago, and the only chance and opportunity that we have to do anything at all about ending violence against women and children is to start much earlier; to start with young people and to teach them respect. And they get it; they absolutely get it once you engage them in those conversations.
And, of course, that respect has to be wider; it has to be about respect for different religious outlooks and, as Jenny Rathbone quite rightly said, this is about education. And that's what we're teaching: wider perspectives. It's about also recognising that people are different, and that relationships are different too. I'm really pleased that, again, through age-appropriate education, children, going forward, will have the opportunities to have that education.
And I, again, want to support the notion that Jenny has brought up about menstrual well-being. Because unless people know what a good period is, what a normal period looks like, and they can then speak up for themselves and have a conversation at home, things like endometriosis go undiagnosed. And I have two family members who've suffered the consequences of that, and they can be, indeed, serious and life-changing. So, I really, really want that to be there.
I think we have, today, an opportunity to do some bridge building, to give a genuine narrative of tolerance and of difference, and to allow young people to experience and to share and to celebrate, but, most of all, to accept that. And that is exactly what will happen in schools with allowing RSE education and not allowing the parents to withdraw, whether that's through fear or misunderstanding, which it very often is.
I will absolutely support this, but I do want to take issue with this idea that it's too radical and it can't happen within the state schools, by the previous speaker. And yet it's obviously okay to give radical and difference and freedom within the public schools, within free schools and any other school, as long as it's not a school that is run by the local authority—that's the exception that I have.
Byddaf i'n cefnogi'r Bil, ac rwy'n mynd i ganolbwyntio'n benodol ar agweddau ar y cod addysg cydberthynas a rhywioldeb. Rwy'n mynd i groesawu'r ffaith bod y Gweinidog wedi dileu'r hawl i dynnu'n ôl a'i bod yn cadw at addysg cydberthynas a rhywioldeb a pherthnasoedd iach, a bod Llywodraeth Cymru yn mynd i wneud hynny'n orfodol, ac rwy'n falch iawn iawn bod hynny'n digwydd.
Bydd llawer ohonoch chi yma yn gwybod fy mod i wedi ymgyrchu ers blynyddoedd ynglŷn â sut beth yw perthynas iach. Rwyf i wedi cysylltu ag ysgolion ledled Cymru i ymuno â mi, a hyd yn oed wedi darparu deunyddiau o ymgyrch y Rhuban Gwyn, ac rwyf i wedi cael rhywfaint o lwyddiant lle mae ysgolion wedi gwneud hynny, ond dim llawer. A'r rheswm yw ceisio dod o hyd i'r amser hwnnw yn y flwyddyn ysgol honno—nid oherwydd nad yw'r athrawon na'r ysgolion eu hunain eisiau gwneud hynny, ond nid ydyn nhw dan fandad chwaith. Rwyf i wedi eistedd mewn ysgolion, mewn ystafelloedd dosbarth lle mae plant ifanc wedi siarad am berthnasoedd iach ym mhob grŵp oedran, ac yn deall yr hyn ydyw, a'r hyn nad ydyw, ar ôl eu harwain drwy addysgu sy'n briodol i'w hoedran. Yr hyn y mae hynny'n ei wneud, i mi, yw dysgu parch i'r plant hynny, yn gyntaf tuag atyn nhw eu hunain, ac yn ail tuag at bobl eraill. Ac maen nhw'n tyfu i fyny gyda'r parch hwnnw. Gan ein bod ni i gyd yn gwybod bod nifer yr achosion a niferoedd cam-drin domestig yr un fath ag yr oedden nhw 30 mlynedd yn ôl, a'r unig gyfle sydd gennym ni i wneud unrhyw beth o gwbl ynghylch rhoi terfyn ar drais yn erbyn menywod a phlant yw dechrau llawer yn gynt; dechrau gyda phobl ifanc a dysgu parch iddyn nhw. Ac maen nhw'n ei ddeall; maen nhw'n ei ddeall yn llwyr ar ôl i chi eu cynnwys yn y sgyrsiau hynny.
Ac, wrth gwrs, mae'n rhaid i'r parch hwnnw fod yn ehangach; mae'n rhaid iddo ymwneud â pharch at wahanol agweddau crefyddol ac, fel y dywedodd Jenny Rathbone yn gwbl briodol, mae hyn yn ymwneud ag addysg. A dyna'r hyn yr ydym ni'n ei addysgu: safbwyntiau ehangach. Mae hefyd yn ymwneud â chydnabod bod pobl yn wahanol, a bod perthnasoedd yn wahanol hefyd. Rwy'n falch iawn, unwaith eto, drwy addysg sy'n briodol i'w hoedran, y bydd plant, wrth symud ymlaen, yn cael y cyfleoedd i gael yr addysg honno.
Ac rwyf i, unwaith eto, yn dymuno cefnogi'r syniad y mae Jenny wedi'i godi o ran lles y mislif. Oherwydd oni bai bod pobl yn gwybod beth yw mislif da, sut beth yw mislif arferol, a'u bod nhw wedyn yn gallu siarad drostyn nhw eu hunain a chael sgwrs gartref, mae pethau fel endometrosis yn mynd heb gael diagnosis. Ac mae gen i ddau aelod o'r teulu sydd wedi dioddef canlyniadau hynny, ac yn wir, gallan nhw fod yn ddifrifol a newid bywydau. Felly, yr wyf i wir eisiau i hynny fod yno.
Rwy'n credu bod gennym ni heddiw, gyfle i wneud rhywfaint o adeiladu pontydd, i roi naratif gwirioneddol o oddefgarwch a gwahaniaeth, ac i ganiatáu i bobl ifanc gael y profiad hwnnw a'i rannu a'i ddathlu, ond, yn anad dim, i'w dderbyn. A dyna'n union beth fydd yn digwydd mewn ysgolion drwy ganiatáu Addysg Cydberthynas a Rhywioldeb a pheidio â chaniatáu i'r rhieni dynnu eu plant yn ôl, boed hynny drwy ofn neu gamddealltwriaeth, fel y mae hi'n aml iawn.
Byddaf i'n cefnogi hyn yn llwyr, ond rwyf i eisiau anghytuno â'r syniad hwn ei fod yn rhy radical ac na all ddigwydd mewn ysgolion y wladwriaeth, yn ôl y siaradwr blaenorol. Ac eto, mae'n amlwg yn iawn sôn am bethau radical a gwahaniaeth a rhyddid yn yr ysgolion bonedd, o fewn ysgolion rhydd ac unrhyw ysgol arall, ar yr amod nad yw'n ysgol sy'n cael ei chynnal gan yr awdurdod lleol—dyna'r eithriad sydd gen i.
While there's a great deal of good in this Bill that I really do welcome, unfortunately I'm afraid that I can't actually vote for it today. That will probably come as no surprise to the Minister, but I'm afraid that, unfortunately, there are aspects of the Bill that I fundamentally disagree with.
Er bod llawer iawn o bethau da yn y Bil hwn yr wyf i wir yn ei groesawu, yn anffodus mae arnaf i ofn na allaf i bleidleisio drosto heddiw. Mae'n debyg na fydd hynny'n syndod i'r Gweinidog, ond mae arnaf i ofn, yn anffodus, fod agweddau ar y Bil yr wyf i'n anghytuno â nhw'n sylfaenol.
Our education system in Wales is based on the principle that parents, not the state, are the primary educators of their children, and that schools look after children, not on their own terms, but in loco parentis, in the place of parents and with parental permission. It's in recognition of this very important principle that parents have long enjoyed the right to withdraw their children from the two subjects that engage questions of families' world views, namely sex education and religious education. The provision of the right to withdraw in relation to these two subjects has also provided a means by which we can demonstrate that the state meets its obligations under the Human Rights Act 1998. Article 2 of protocol 1 refers to the right of education and it states that, and I quote,
'the State shall respect the right of parents to ensure such education and teaching is in conformity with their own religious and philosophical convictions.'
Now, I must stress that the importance of the right to withdrawal is manifest not in its frequent use, but rather its potential use. The existence of the right to withdrawal reminds schools that they sit in loco parentis. When children go home at the end of the day, they're not looked after by parents serving the state in loco res publica. It is vital that in a free society parents should be allowed a very large degree of autonomy in the way that they discharge their parental responsibilities to educate and raise their children.
Another benefit of the potential use of the right of withdrawal is that it provides an incentive for schools to actually seek to engage proactively with parents, because it requires school leaders to sit and listen to parental concerns in order to minimise withdrawals. Now, of course, it doesn't mean that you can't engage in the sort of education that both Jenny and others in this Chamber have advocated today about protecting children from harm, talking to them about the way that their bodies work and about what's private on their body and what isn't and how a relationship should work. But I think this fundamental principle of schools acting in loco parentis is absolutely essential.
I think it's important to remind all Members in this debate today that a significant majority, not just a small majority—a significant majority—of respondents to the Welsh Government's two consultations that have been undertaken in relation to the progress that this Bill has made opposed the removal of the right to withdrawal from RSE and RVE. A staggering 88.7 per cent of respondents to the 'Our National Mission: A Transformational Curriculum' wanted to keep the right to withdraw, and 60 per cent of those responding to the consultation document 'Ensuring access to the full curriculum' also wanted to maintain that right to withdrawal. And that's in spite of the fact that, actually, the second consultation didn't expressly ask a question about the subject. People were still writing in saying how important it was to them. Now, look, I accept that the outcomes of any consultation are not necessarily a proxy for public opinion, but let's be clear about this, in completely removing the right to withdrawal, the education Minister is seeking to fundamentally shift the balance between the rights of parents and the rights of the state, something for which no party in this Welsh Parliament has a mandate.
And it's not just the right to withdraw that's a problem. The Bill will also require faith schools to provide two sets of religion, values and ethics curriculums, as has already been articulated by Suzy Davies and others: the denominational curriculum and the curriculum agreed by the local county-wide standing advisory councils if requested. This is in spite of the fact that parents, as Jenny Rathbone quite rightly said, already choose to send their children to church schools in the knowledge of the religious curriculum that is offered. The Bill places no similar requirement on non-faith schools, even if parents have no local faith school option and want their children to access a denominational curriculum. It seems to me that it's grossly unfair to expect a certain thing of a faith school, when not expecting that in the opposite direction too, and I do believe that that will be a huge burden for church schools, for Catholic schools across the country.
And then, finally, there's the issue of the locally agreed RVE curriculum. At the moment, of course, religious education curriculums in local areas are developed by standing advisory councils on religious education, or SACREs, as they're currently known, the membership of which is determined locally. But the Welsh Government's Bill wants to give the powers to change SACREs by allowing non-religious or even anti-religious groups to join those committees. That enables the potential for anti-religious values to be incorporated into local curriculums and taught in Welsh classrooms. It will diminish the voice of faith communities across Wales and that, unfortunately, is not something that I'm prepared to countenance. And it's for those reasons that I'm going to be voting against the progress of this Bill today. Our system already works well, and I think it should be maintained.
Mae ein system addysg yng Nghymru wedi'i seilio ar yr egwyddor mai rhieni, nid y wladwriaeth, yw prif addysgwyr eu plant, a bod ysgolion yn gofalu am blant, nid ar eu telerau eu hunain, ond ar ran rhieni, yn lle rhieni a gyda chaniatâd rhieni. Mae'n cydnabod yr egwyddor bwysig iawn hon bod rhieni wedi bod â'r hawl ers tro byd i dynnu eu plant yn ôl o'r ddau bwnc sy'n trafod cwestiynau ynghylch safbwyntiau teuluoedd ar y byd, sef addysg rhyw ac addysg grefyddol. Mae darparu'r hawl i dynnu yn ôl o ran y ddau bwnc hyn hefyd wedi darparu modd i ni ddangos bod y wladwriaeth yn cyflawni ei rhwymedigaethau o dan Ddeddf Hawliau Dynol 1998. Cyfeiria Erthygl 2 o brotocol 1 at hawl addysg ac mae'n nodi, ac rwy'n dyfynnu,
bydd y Wladwriaeth yn parchu hawl rhieni i sicrhau bod addysg ac addysgu o'r fath yn cydymffurfio â'u hargyhoeddiadau crefyddol ac athronyddol eu hunain.
Nawr, mae'n rhaid i mi bwysleisio nad yw pwysigrwydd yr hawl i dynnu yn ôl yn amlwg yn ei ddefnydd aml, ond yn hytrach ei ddefnydd posibl. Mae bodolaeth yr hawl i dynnu yn ôl yn atgoffa ysgolion eu bod yn gweithredu yn lle rhieni. Pan fydd plant yn mynd adref ar ddiwedd y dydd, nid ydyn nhw'n derbyn gofal gan rieni sy'n gwasanaethu'r wladwriaeth yn ei lle. Mae'n hanfodol bod rhieni mewn cymdeithas rydd yn cael ymreolaeth sylweddol yn y ffordd y maen nhw'n cyflawni eu cyfrifoldebau fel rhieni i addysgu a magu eu plant.
Mantais arall y defnydd posibl o'r hawl i dynnu yn ôl yw ei fod yn gymhelliant i ysgolion geisio ymgysylltu'n rhagweithiol â rhieni, oherwydd ei fod yn ei gwneud yn ofynnol i arweinwyr ysgolion eistedd a gwrando ar bryderon rhieni er mwyn lleihau'r achosion o dynnu yn ôl. Nawr, wrth gwrs, nid yw'n golygu na allwch chi gymryd rhan yn y math o addysg y mae Jenny ac eraill yn y Siambr hon wedi'i hyrwyddo heddiw ynghylch amddiffyn plant rhag niwed, siarad â nhw ynghylch y ffordd y mae eu cyrff yn gweithio ac o ran yr hyn sy'n breifat ar eu corff a'r hyn nad yw a sut y dylai perthynas weithio. Ond rwy'n credu bod yr egwyddor sylfaenol hon o ysgolion yn gweithredu yn lle rhieni yn gwbl hanfodol.
Rwy'n credu ei bod yn bwysig atgoffa'r holl Aelodau yn y ddadl hon heddiw fod mwyafrif sylweddol, nid mwyafrif bach yn unig—mwyafrif sylweddol—o ymatebwyr i'r ddau ymgynghoriad y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cynnal ynghylch cynnydd y Bil hwn yn gwrthwynebu dileu'r hawl i dynnu yn ôl o Addysg Cydberthynas a Rhywioldeb a Chrefydd, Gwerthoedd a Moeseg. Roedd 88.7 y cant syfrdanol o'r ymatebwyr i 'Ein Cenhadaeth Genedlaethol: Cwricwlwm Trawsnewidiol' yn dymuno cadw'r hawl i dynnu yn ôl, ac roedd 60 y cant o'r rhai a ymatebodd i'r ddogfen ymgynghori 'Sicrhau mynediad i'r cwricwlwm llawn' hefyd yn dymuno cadw'r hawl honno i dynnu yn ôl. Ac mae hynny er gwaethaf y ffaith nad oedd yr ail ymgynghoriad, mewn gwirionedd, yn gofyn cwestiwn ynghylch y pwnc yn benodol. Roedd pobl yn dal i ysgrifennu gan ddweud pa mor bwysig ydoedd iddyn nhw. Nawr, cofiwch, rwy'n derbyn nad yw canlyniadau unrhyw ymgynghoriad o reidrwydd yn cynrychioli barn y cyhoedd, ond gadewch i ni fod yn glir ynglŷn â hyn, trwy ddileu yn llwyr yr hawl i dynnu yn ôl, mae'r Gweinidog addysg yn ceisio newid yn sylfaenol y cydbwysedd rhwng hawliau rhieni a hawliau'r wladwriaeth, rhywbeth nad oes gan yr un blaid yn y Senedd hon yng Nghymru fandad ar ei gyfer.
Ac nid dim ond yr hawl i dynnu hynny yn ôl sy'n broblem. Bydd y Bil hefyd yn ei gwneud yn ofynnol i ysgolion ffydd ddarparu dwy set o gwricwla crefydd, gwerthoedd a moeseg, fel y mae Suzy Davies ac eraill wedi'i ddweud eisoes: y cwricwlwm enwadol a'r cwricwlwm y cytunwyd arno gan y cynghorau ymgynghorol sefydlog sirol lleol, pe gofynnir amdano. Mae hyn er gwaethaf y ffaith bod rhieni, fel y dywedodd Jenny Rathbone, yn gwbl briodol, eisoes yn dewis anfon eu plant i ysgolion eglwysig gan wybod y cwricwlwm crefyddol sy'n cael ei gynnig. Nid yw'r Bil yn gosod unrhyw ofyniad tebyg ar ysgolion nad ydyn nhw'n rhai ffydd, hyd yn oed os nad oes gan rieni ddewis ysgol ffydd leol a'u bod yn dymuno i'w plant fanteisio ar gwricwlwm enwadol. Mae'n ymddangos i mi ei bod yn annheg iawn disgwyl rhywbeth gan ysgol ffydd, pan nad oes yr un disgwyliad i'r cyfeiriad arall hefyd, ac rwyf i yn credu y bydd hynny'n faich enfawr ar ysgolion eglwysig, i ysgolion Catholig ledled y wlad.
Ac yna, yn olaf, mae mater y cwricwlwm crefydd, gwerthoedd a moeseg a gaiff ei gytuno'n lleol. Ar hyn o bryd, wrth gwrs, mae'r cwricwlwm addysg grefyddol yn cael ei ddatblygu mewn ardaloedd lleol gan gynghorau ymgynghorol sefydlog ar addysg grefyddol, neu CYSAGau, fel y maen nhw'n cael eu galw ar hyn o bryd, ac mae eu haelodaeth yn cael ei phennu'n lleol. Ond mae Bil Llywodraeth Cymru yn ceisio rhoi'r pwerau i newid CYSAGau drwy ganiatáu i grwpiau anghrefyddol neu hyd yn oed grwpiau gwrth-grefyddol ymuno â'r pwyllgorau hynny. Mae hynny'n galluogi'r potensial i ymgorffori gwerthoedd gwrth-grefyddol mewn cwricwla lleol a'u haddysgu mewn ystafelloedd dosbarth yng Nghymru. Bydd hyn yn lleihau llais cymunedau ffydd ledled Cymru ac, yn anffodus, nid yw hynny'n rhywbeth yr wyf i'n fodlon ei wneud. A dyna pam y byddaf i'n pleidleisio yn erbyn cynnydd y Bil hwn heddiw. Mae ein system eisoes yn gweithio'n dda, ac rwy'n credu y dylai hynny gael ei chynnal.
Y Gweinidog Addysg i ymateb i'r ddadl—Kirsty Williams.
The Minister for Education to reply to the debate—Kirsty Williams.
Diolch yn fawr, Llywydd. A number of times today, the curriculum and assessment Bill has been described as 'bold, big and ambitious', and I have to admit at 19:40 this evening, I'm not feeling any of those things, but I will give it my best shot in trying to respond to the points that have been raised.
Firstly, can I just reiterate my thanks to all the committees involved? I think there should be a special shout-out for the CYPE committee, because I think the report that they have produced—I don't agree with it all, but I think the quality of that report shows the importance of scrutiny in this particular Parliament, in this Senedd, and I'm very grateful for all the work that has gone into it.
Now, a lot of the debate today has been about raising standards and closing the attainment gap. Let me be absolutely clear: a new curriculum is at the centre of that, but a curriculum on its own can't do all the heavy lifting, and that's why the curriculum is part of a wider set of Welsh Government education reforms that focus on improvement in pedagogy, that focus on a reformed initial teacher education programme—the largest single investment in professional learning that we have ever seen in the history of this Senedd; a revised accountability regime that drives the right kind of behaviours in our schools. So, yes, absolutely, the curriculum is important, but please don't think that the curriculum alone can achieve these goals; it's part of a wider reform programme.
I've talked about how we intend to address mental health, but I do think that having a duty to have regard to mental health and well-being when designing your curriculum, alongside the absolute necessity—the legal necessity—to teach mental health and resilience in our schools, I think, will take us a massive step forwards.
Mick Antoniw talked about the huge amount of work that has gone into looking at the issue of rights. And Darren Millar just described this Bill as a conflict between the rights of parents and the rights of the state. Well, I tell you what, Darren, this is about moving rights and it's about moving to children's rights, and putting children's rights front and centre in how we educate them. And I will not apologise for that.
I'm grateful for Suzy Davies's support, and she and other Members have raised the issue of how, at the moment, schools of a religious character are treated within the legislation. There is a discrepancy that does place extra burdens and I, as I said in my opening remarks, intend to bring forward an amendment that will address that issue.
Suzy also talked about governors, and again we've heard a lot from Darren Millar about parents. The local curriculum within a school has to be agreed: first of all, it has to be consulted on with parents, and it has to be agreed by a governing body. And the last time I looked, we had significant parental representation on our governing bodies. This is not a case where a parent is not going to have the opportunity—in fact, the parent will have more of an opportunity to talk about what is discussed and taught in their school than they currently have under the system where it is previous Governments that have dictated what is to be taught. So, I would argue parents have a greater role and a greater voice in local curricula than they currently have at the moment.
Can I just talk about RSE and address the issues that Caroline Jones raised? I will not be moving from my position that we finally get rid of the anomaly that children can be prevented from attending certain subjects within their schools. Children have to—they must—have access to information that keeps them safe from harm and allows them to navigate the world in which we live. In the new curriculum, all children will have the right to access information that keeps them informed on these vital issues, to stay safe online, to know what's right and wrong, so that they can raise issues of concern with responsible adults and protect themselves if necessary. Now, the Member may be raising these issues with what she considers the best of intentions. I have to say to you, Caroline, I'm surprised that your constituents are bringing forward material that is going to be taught in this curriculum, because I've just been accused by other Members saying that I haven't done enough work and the stuff isn't ready yet. So, both things can't be true. The curriculum doesn't exist until 2022, and what you've been shown are not the focus of our new curriculum. They are not—absolutely not. And if you were so concerned about them, then I would have hoped that you would have written to me as the Minister to expose what you believe is being taught in Welsh schools at the moment.
Let me be absolutely clear to Members in this Chamber: I am aware of the choice of the fellow travellers that Caroline Jones has chosen to align herself to at this time. You know, it is a dangerous concoction of pernicious influences, baseless prejudice and paedophile conspiracies. And the way in which some of my colleagues here in this Chamber have been addressed by those individuals, and you know what I'm talking about, is disgraceful—is disgraceful. I'm willing to put up with it as the Minister, but I do not believe that other Members of this Chamber should also be subject to that kind of abuse, and you should distance yourself from it—[Interruption.] You should distance yourself from it—[Interruption.] You should distance yourself from it.
The reality is, Laura, that your experience is not unusual. At best, I got my sex education from reading a Judy Blume book; at worst, it was a very well-thumbed copy of a Jackie Collins novel that passed its way around the classroom. But I have to tell you now, Presiding Officer, there are much more malign influences out there for our children to revert to now. The stuff that they can see at a click of a button is highly dangerous and detrimental to their well-being, and we need to protect them, and we need to give them the knowledge and the information that what they see on that screen is not a reflection of what a healthy relationship is, or the manifestation of what a healthy sexual relationship is. We need to act. We need to act, because the children of Wales are banking on us to act, and banking on us to have the courage to face down the misinformation.
Siân Gwenllian, I want to reassure you that I take very seriously the committee's recommendations around the public information campaign, because I recognise that there are parents out there who are indeed confused and scared because of the misinformation that is being spread. We need to be very clear about what RSE in Wales will look like, and perhaps more importantly, what it won't include. I give my commitment that that work will begin in the new year, so that we can go forward with some confidence.
Presiding Officer, for the first time in our nation's history, we have the opportunity to create a curriculum that has been made in Wales by our practitioners, to be delivered by our practitioners to our children. Siân Gwenllian, there is no way that children in Wales will be able to escape from the story and the stories of Wales. There is no way, because we have accounted for that within our areas of learning and experience and our 'what matters' statements. But this is a chance for our children to be equipped with the skills, the knowledge and experiences that will ensure that when they leave our education system, they can be successful, happy, healthy, confident individuals that will take our nation forward, because when we change our curriculum, we will indeed change our children. We will change their futures, and when we do that, we change the destiny of this country.
Diolch yn fawr, Llywydd. Sawl gwaith heddiw, mae'r Bil cwricwlwm ac asesu wedi ei ddisgrifio yn un 'beiddgar, mawr ac uchelgeisiol', ac mae'n rhaid i mi gyfaddef am 19:40 heno, nad wyf i'n teimlo dim o'r pethau hynny, ond byddaf i'n rhoi fy nghynnig gorau arni wrth geisio ymateb i'r pwyntiau sydd wedi eu codi.
Yn gyntaf, a gaf i ailadrodd fy niolch i'r holl bwyllgorau dan sylw? Rwy'n credu y dylai'r pwyllgor plant a phobl ifanc gael ei gydnabod yn arbennig, gan fy mod i'n credu bod yr adroddiad y maen nhw wedi'i lunio—nid wyf i'n cytuno â'r cyfan, ond rwy'n credu bod safon yr adroddiad hwnnw yn dangos pwysigrwydd craffu yn y Senedd benodol hon, yn y Senedd hon, ac rwy'n ddiolchgar iawn am yr holl waith sydd wedi ei wneud.
Nawr, mae llawer o'r ddadl heddiw wedi ymwneud â chodi safonau a chau'r bwlch cyrhaeddiad. Gadewch i mi fod yn gwbl glir: mae cwricwlwm newydd wrth wraidd hynny, ond ni all cwricwlwm ar ei ben ei hun wneud yr holl waith trwm, a dyna pam mae'r cwricwlwm yn rhan o gyfres ehangach o ddiwygiadau addysg Llywodraeth Cymru sy'n canolbwyntio ar wella addysgeg, sy'n canolbwyntio ar raglen ddiwygiedig o addysg gychwynnol i athrawon—y buddsoddiad unigol mwyaf mewn dysgu proffesiynol yr ydym ni erioed wedi ei weld yn hanes y Senedd hon; cyfundrefn ddiwygiedig o atebolrwydd sy'n ysgogi'r math cywir o ymddygiad yn ein hysgolion. Felly, ydy, yn hollol, mae'r cwricwlwm yn bwysig, ond peidiwch â meddwl y gall y cwricwlwm yn unig gyflawni'r nodau hyn; mae'n rhan o raglen ddiwygio ehangach.
Rwyf i wedi sôn am sut yr ydym ni'n bwriadu mynd i'r afael ag iechyd meddwl, ond rwyf i yn credu y bydd bod â dyletswydd i roi sylw i iechyd meddwl a lles wrth gynllunio eich cwricwlwm, ochr yn ochr â'r rheidrwydd llwyr—y rheidrwydd cyfreithiol—i addysgu iechyd meddwl a gwydnwch yn ein hysgolion, rwy'n credu yn mynd â ni gam enfawr ymlaen.
Soniodd Mick Antoniw am y gwaith aruthrol sydd wedi ei wneud i edrych ar y mater hawliau. Ac mae Darren Millar newydd ddisgrifio'r Bil hwn fel gwrthdaro rhwng hawliau rhieni a hawliau'r wladwriaeth. Wel, dywedaf wrthych chi, Darren, mae hyn yn ymwneud â symud hawliau ac mae'n ymwneud â symud at hawliau plant, a rhoi'r pwyslais yn llwyr ar hawliau plant yn y ffordd yr ydym yn eu haddysgu. Ac ni fyddaf yn ymddiheuro am hynny.
Rwy'n ddiolchgar am gefnogaeth Suzy Davies, ac mae hi ac Aelodau eraill wedi codi'r mater o ran sut, ar hyn o bryd, y caiff ysgolion o natur grefyddol eu trin o fewn y ddeddfwriaeth. Mae yna anghysondeb sydd yn gosod beichiau ychwanegol ac rwyf i, fel y dywedais i yn fy sylwadau agoriadol, yn bwriadu cyflwyno gwelliant a fydd yn mynd i'r afael â'r mater hwnnw.
Soniodd Suzy hefyd am lywodraethwyr, ac unwaith eto rydym ni wedi clywed llawer gan Darren Millar am rieni. Mae'n rhaid cytuno ar y cwricwlwm lleol mewn ysgol: yn gyntaf, mae'n rhaid ymgynghori arno gyda rhieni, ac mae'n rhaid i gorff llywodraethu gytuno arno. A'r tro diwethaf i mi edrych, roedd gennym ni gynrychiolaeth sylweddol gan rieni ar ein cyrff llywodraethu. Nid achos yw hwn lle na fydd rhieni yn cael y cyfle—yn wir, bydd gan rieni fwy o gyfle i siarad am yr hyn sy'n cael ei drafod a'i addysgu yn eu hysgol nag sydd ganddyn nhw ar hyn o bryd o dan y system lle mae Llywodraethau blaenorol wedi pennu'r hyn sydd i'w ddysgu. Felly, byddwn i'n dadlau bod gan rieni fwy o ran a mwy o lais mewn cwricwla lleol nag sydd ganddyn nhw ar hyn o bryd.
A gaf i sôn am addysg cydberthynas a rhywioldeb a mynd i'r afael â'r materion a gododd Caroline Jones? Ni fyddaf i'n ildio ar fy safbwynt ein bod ni o'r diwedd yn cael gwared ar yr anghysondeb bod modd atal plant rhag mynychu rhai pynciau yn eu hysgolion. Mae'n rhaid i blant—mae'n rhaid iddyn nhw—gael y cyfle i fanteisio ar wybodaeth sy'n eu cadw'n ddiogel rhag niwed ac sy'n caniatáu iddyn nhw lywio'r byd yr ydym yn byw ynddo. Yn y cwricwlwm newydd, bydd gan bob plentyn yr hawl i gael yr wybodaeth sy'n eu cadw'n wybodus o ran y materion hanfodol hyn, i gadw'n ddiogel ar-lein, i wybod beth sy'n iawn ac yn anghywir, er mwyn iddyn nhw allu codi materion sy'n peri pryder gydag oedolion cyfrifol ac amddiffyn eu hunain os oes angen. Nawr, efallai fod yr Aelod yn codi'r materion hyn gyda'r hyn y mae hi'n ei ystyried yn fwriadau da. Mae'n rhaid i mi ddweud wrthych chi, Caroline, rwy'n synnu bod eich etholwyr yn cyflwyno deunydd a fydd yn cael ei addysgu yn y cwricwlwm hwn, oherwydd rwyf i newydd gael fy nghyhuddo gan Aelodau eraill yn dweud nad wyf i wedi gwneud digon o waith ac nad yw'r pethau'n barod eto. Felly, ni all y ddau beth fod yn wir. Nid yw'r cwricwlwm yn bodoli tan 2022, ac nid pwyslais ein cwricwlwm newydd yw'r hyn sydd wedi ei ddangos i chi. Na—yn bendant. Ac os oeddech chi'n poeni gymaint yn eu cylch, yna byddwn i wedi gobeithio y byddech chi wedi ysgrifennu ataf i fel y Gweinidog i ddatgelu'r hyn yr ydych chi'n credu sy'n cael ei ddysgu yn ysgolion Cymru ar hyn o bryd.
Gadewch i mi fod yn gwbl glir i'r Aelodau yn y Siambr hon: rwy'n ymwybodol o ddewis y cyd-deithwyr y mae Caroline Jones wedi dewis cysylltu ei hun â nhw ar hyn o bryd. Wyddoch chi, mae'n gymysgedd peryglus o ddylanwadau niweidiol, rhagfarn ddi-sail a chynllwynio pedoffeil. Ac mae'r ffordd y mae rhai o fy nghyd-Aelodau yma yn y Siambr hon wedi eu cyfarch gan yr unigolion hynny, ac rydych chi'n gwybod am beth rwy'n sôn, yn warthus—yn warthus. Rwyf i'n fodlon ei ddioddef fel y Gweinidog, ond nid wyf i'n credu y dylai Aelodau eraill o'r Siambr hon hefyd fod yn destun y math hwnnw o gam-drin, a dylech chi ymbellhau oddi wrtho—[Torri ar draws.] Dylech chi ymbellhau oddi wrtho—[Torri ar draws.] Dylech chi ymbellhau oddi wrtho.
Y gwirionedd yw, Laura, nad yw eich profiad yn anarferol. Ar y gorau, cefais i fy addysg rhyw o ddarllen llyfr Judy Blume; ar y gwaethaf, roedd yn gopi treuliedig iawn o nofel Jackie Collins a gafodd ei basio o amgylch yr ystafell ddosbarth. Ond mae'n rhaid i mi ddweud wrthych chi nawr, Llywydd, fod dylanwadau llawer mwy maleisus ar gael i'n plant fynd atyn nhw nawr. Mae'r pethau y gallan nhw eu gweld wrth glicio botwm yn beryglus iawn ac yn niweidiol i'w lles, ac mae angen i ni eu diogelu, ac mae angen i ni roi'r wybodaeth iddyn nhw nad yw'r hyn y maen nhw'n ei weld ar y sgrin honno yn adlewyrchu beth yw perthynas iach, nac yn amlygu beth yw perthynas rywiol iach. Mae angen i ni weithredu. Mae angen i ni weithredu, oherwydd bod plant Cymru yn dibynnu arnom ni i weithredu, a dibynnu arnom ni i fod yn ddigon dewr i herio'r gamwybodaeth.
Siân Gwenllian, hoffwn eich sicrhau fy mod i'n cymryd argymhellion y pwyllgor o ddifrif ynglŷn â'r ymgyrch gwybodaeth i'r cyhoedd, gan fy mod i'n cydnabod bod yna rieni sydd yn wir wedi drysu a chael braw oherwydd y gamwybodaeth sy'n cael ei lledaenu. Mae angen i ni fod yn glir iawn ynglŷn â sut olwg fydd ar addysg cydberthynas a rhywioldeb yng Nghymru, ac efallai'n bwysicach, yr hyn na fydd yn ei gynnwys. Rwyf i'n ymrwymo i'r ffaith y bydd y gwaith hwnnw'n dechrau yn y flwyddyn newydd, fel y gallwn ni symud ymlaen yn hyderus.
Llywydd, am y tro cyntaf yn hanes ein cenedl, mae gennym ni gyfle i greu cwricwlwm sydd wedi ei greu yng Nghymru gan ein hymarferwyr, i'w gyflwyno gan ein hymarferwyr i'n plant. Siân Gwenllian, ni fydd unrhyw ffordd i blant yng Nghymru ddianc rhag hanes a straeon Cymru. Nid oes unrhyw ffordd, oherwydd ein bod ni wedi rhoi cyfrif am hynny yn ein meysydd dysgu a phrofiad a'n datganiadau o 'yr hyn sy'n bwysig'. Ond dyma gyfle i'n plant gael y sgiliau, yr wybodaeth a'r profiadau a fydd yn sicrhau, pan fyddan nhw'n gadael ein system addysg, y gallan nhw fod yn unigolion llwyddiannus, hapus, iach a hyderus a fydd yn dwyn ein cenedl yn ei blaen, oherwydd pan fyddwn yn newid ein cwricwlwm byddwn, yn wir, yn newid ein plant. Byddwn yn newid eu dyfodol, ac wrth wneud hynny, rydym yn newid ffawd y wlad hon.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 18? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Iawn. Felly, rŷn ni'n gohirio'r bleidlais tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion under item 18. Does any Member object? [Objection.] We will therefore defer voting until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
A dyma ni'n—[Torri ar draws.] A hefyd y cwestiwn yw a ddylid—. Ie, wrth gwrs. Dwi'n deall beth dwi'n gwneud nawr, sori. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig o dan eitem 19 hefyd? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu hynny? [Gwrthwynebiad.] Diolch. Gohirio'r bleidlais, felly, tan y cyfnod pleidleisio.
And that—[Interruption.] And the question is—. Yes, of course. I understand what I'm doing now. I do apologise. The proposal is to agree the motion under item 19. Does any Member object? [Objection.] We will therefore defer all voting until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Sy'n dod â ni at y cyfnod pleidleisio. Nawr, fe gymrwn ni egwyl o bum munud i baratoi ar gyfer y bleidlais. Egwyl, felly.
And that brings this to voting time, so we will take a five-minute break to prepare for voting. We'll take a break.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 19:49.
Plenary was suspended at 19:49.
Ailymgynullodd y Senedd am 19:58, gyda'r Llywydd yn y Gadair.
The Senedd reconvened at 19:58, with the Llywydd in the Chair.
Dyma ni'n cyrraedd y cyfnod pleidleisio, ac mae'r bleidlais gyntaf ar y Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws a Swyddogaethau Awdurdodau Lleol) (Diwygio) (Cymru) 2020. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 30, 9 yn ymatal, 13 yn erbyn, ac felly mae'r cynnig yna wedi'i dderbyn.
That brings us to voting time, and the first vote is on the Health Protection (Coronavirus Restrictions and Functions of Local Authorities) (Amendment) (Wales) Regulations 2020. I call for a vote on the motion tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 30, 9 abstentions, 13 against, and therefore the motion is agreed.
Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws a Swyddogaethau Awdurdodau Lleol) (Diwygio) (Cymru) 2020: O blaid: 30, Yn erbyn: 13, Ymatal: 9
Derbyniwyd y cynnig
The Health Protection (Coronavirus Restrictions and Functions of Local Authorities) (Amendment) (Wales) Regulations 2020: For: 30, Against: 13, Abstain: 9
Motion has been agreed
Y cynnig nesaf yw'r Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 4) (Cymru) (Diwygio) 2020. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 39, wyth yn ymatal, pump yn erbyn, ac felly mae'r cynnig wedi ei gymeradwyo.
The next vote is on the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 4) (Wales) (Amendment) Regulations 2020. I call for a vote on the motion tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 39, eight abstentions, five against, and therefore the motion is agreed.
Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Rhif 4) (Cymru) (Diwygio) 2020: O blaid: 39, Yn erbyn: 5, Ymatal: 8
Derbyniwyd y cynnig
The Health Protection (Coronavirus Restrictions) (No. 4) (Wales) (Amendment) Regulations 2020 : For: 39, Against: 5, Abstain: 8
Motion has been agreed
Y bleidlais nesaf yw'r Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Mangre Ysgol a Mangre Sefydliad Addysg bellach) (Cymru) 2020. Galw am bleidlais ar y cynnig yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 40, neb yn ymatal, 12 yn erbyn, ac felly mae'r cynnig wedi ei gymeradwyo.
The next vote is on the Health Protection (Coronavirus Restrictions) (School Premises and Further Education Institution Premises) (Wales) Regulations 2020. Call for a vote on the motion tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 40, no abstentions, 12 against, and therefore the motion is agreed.
Rheoliadau Diogelu Iechyd (Cyfyngiadau Coronafeirws) (Mangre Ysgol a Mangre Sefydliad Addysg bellach) (Cymru) 2020: O blaid: 40, Yn erbyn: 12, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
The Health Protection (Coronavirus Restrictions) (School Premises and Further Education Institution Premises) (Wales) Regulations 2020: For: 40, Against: 12, Abstain: 0
Motion has been agreed
Mae'r bleidlais nesaf ar Gorchymyn Senedd Cymru (Cynrychiolaeth y Bobl) (Diwygio) 2020. Galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 38, naw yn ymatal, pump yn erbyn. Mae'r cynnig wedi ei dderbyn.
The next vote is on the Senedd Cymru (Representation of the People) (Amendment) Order 2020. I call for a vote on the motion tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 38, nine abstentions, five against. The motion is therefore agreed.
Gorchymyn Senedd Cymru (Cynrychiolaeth y Bobl) (Diwygio) 2020: O blaid: 38, Yn erbyn: 5, Ymatal: 9
Derbyniwyd y cynnig
The Senedd Cymru (Representation of the People) (Amendment) Order 2020: For: 38, Against: 5, Abstain: 9
Motion has been agreed
Mae'r pleidleisiau nesaf ar y ddadl ar y cyfyngiadau coronafeirws newydd. Gwelliant 3 yw'r bleidlais gyntaf, a dwi'n galw am bleidlais ar welliant 3 a gyflwynwyd yn enw Gareth Bennett. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid pump, un yn ymatal, 45 yn erbyn, felly mae'r gwelliant wedi ei wrthod.
The next votes are on the new coronavirus restrictions debate. Amendment 3 is our first vote. I call for a vote on amendment 3 tabled in the name of Gareth Bennett. Open the vote. Close the vote. In favour five, one abstention, 45 against, therefore the amendment is not agreed.
Dadl y Llywodraeth - Gwelliant 3 (cyflwynwyd yn enwau Gareth Bennett a Mark Reckless): O blaid: 5, Yn erbyn: 46, Ymatal: 1
Gwrthodwyd y gwelliant
Government Debate - Amendment 3 (tabled in the names of Gareth Bennett and Mark Reckless): For: 5, Against: 46, Abstain: 1
Amendment has been rejected
Gwelliant 4 yw'r gwelliant nesaf, y gwelliant hwnnw yn enw Gareth Bennett. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid pedwar, un yn ymatal, 47 yn erbyn. Mae gwelliant 4 wedi ei wrthod.
Amendment 4 is next, again tabled in the name of Gareth Bennett. Open the vote. Close the vote. In favour four, one abstention, 47 against. Therefore, amendment 4 is not agreed.
Dadl y Llywodraeth - Gwelliant 4 (cyflwynwyd yn enwau Gareth Bennett a Mark Reckless): O blaid: 4, Yn erbyn: 47, Ymatal: 1
Gwrthodwyd y gwelliant
Government Debate - Amendment 4 (tabled in the names of Gareth Bennett and Mark Reckless): For: 4, Against: 47, Abstain: 1
Amendment has been rejected
Gwelliant 6 yw'r gwelliant nesaf, a'r gwelliant hwnnw yn enw Darren Millar. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 43, neb yn ymatal, naw yn erbyn, ac felly mae'r gwelliant wedi ei gymeradwyo.
Amendment 6 is next tabled in the name of Darren Millar. Open the vote. Close the vote. In favour 43, no abstentions, nine against, therefore the amendment is agreed.
Dadl y Llywodraeth - Gwelliant 6 (cyflwynwyd yn enw Darren Millar): O blaid: 43, Yn erbyn: 9, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Government Debate - Amendment 6 (tabled in the name of Darren Millar): For: 43, Against: 9, Abstain: 0
Amendment has been agreed
Gwelliant 7 yw'r un nesaf, yn enw Siân Gwenllian. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 20, neb yn ymatal, 32 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 7 wedi ei wrthod.
Amendment 7 is next, tabled in the name of Siân Gwenllian. Open the vote. Close the vote. In favour 20, no abstentions, 32 against, therefore amendment 7 is not agreed.
Dadl y Llywodraeth - Gwelliant 7 (cyflwynwyd yn enw Sian Gwenllian): O blaid: 20, Yn erbyn: 32, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Government Debate - Amendment 7 (tabled in the name of Sian Gwenllian): For: 20, Against: 32, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 9 yw'r gwelliant nesaf, yn enw Siân Gwenllian. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 51, neb yn ymatal, un yn erbyn. Ac felly, mae'r gwelliant yna—gwelliant 9—wedi ei gymeradwyo.
Amendment 9 is next, tabled in the name of Siân Gwenllian. Open the vote. Close the vote. In favour 51, no abstentions, one against. And therefore, that amendment—amendment 9—is agreed.
Dadl y Llywodraeth - Gwelliant 9 (cyflwynwyd yn enw Sian Gwenllian): O blaid: 51, Yn erbyn: 1, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Government Debate - Amendment 9 (tabled in the name of Sian Gwenllian): For: 51, Against: 1, Abstain: 0
Amendment has been agreed
Dwi'n galw nawr am bleidlais ar y cynnig wedi ei ddiwygio a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans.
I now call for a vote on the motion as amended, tabled in the name of Rebecca Evans.
Cynnig NNDM7523 fel y’i diwygiwyd:
Cynnig bod y Senedd:
1. Yn nodi'r Datganiad Ysgrifenedig a gyhoeddwyd gan y Prif Weinidog ar 11 Rhagfyr 2020 ynghylch lefelau newydd o gyfyngiadau i ymateb i bandemig y coronafeirws yng Nghymru.
2. Yn croesawu'r cyhoeddiad am lefelau rhybudd newydd yng Nghymru sy'n caniatáu ar gyfer rhoi cyfyngiadau ar waith ar lefel ranbarthol a lleol mewn ymateb i'r dystiolaeth wyddonol a'r gwahaniaethau o ran lefelau heintio coronafeirws mewn gwahanol rannau o'r wlad.
3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i ddatblygu cynlluniau manwl ar gyfer ailagor sectorau allweddol yn ddiogel fel lleoliadau lletygarwch, diwylliant a chwaraeon yn seiliedig ar ymgysylltu uniongyrchol rhwng cynrychiolwyr y sector a chynghorwyr gwyddonol Llywodraeth Cymru.
Motion NNDM7523 as amended:
To propose that the Senedd:
1. Notes the Written Statement issued by the First Minister on 11 December 2020 about new levels of restrictions to respond to the coronavirus pandemic in Wales.
2. Welcomes the announcement of new alert levels in Wales that allow for the regional and local application of restrictions in response to the scientific evidence and differences in coronavirus infection rates in different parts of the country.
3. Calls on the Welsh Government to develop detailed plans for the safe reopening of key sectors such as hospitality, culture and sport venues based on direct engagement between sector representatives and the Welsh Government’s scientific advisors.
Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 46, un yn ymatal, pump yn erbyn. Ac felly, mae'r cynnig wedi ei ddiwygio wedi ei dderbyn.
Open the vote. Close the vote. In favour 46, one abstention, five against. And therefore, the motion as amended is agreed.
Dadl y Llywodraeth - Cynnig (fel y'i diwygiwyd): O blaid: 46, Yn erbyn: 5, Ymatal: 1
Derbyniwyd y cynnig fel y'i diwygiwyd
Government Debate - Motion (as amended): For: 46, Against: 5, Abstain: 1
Motion as amended has been agreed
Mae'r bleidlais nesaf ar yr egwyddorion cyffredinol ar y Bil Cwricwlwm ac Asesu (Cymru). Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 41, un yn ymatal, 10 yn erbyn. Ac felly, mae'r cynnig wedi ei gymeradwyo.
The next vote is on the general principles of the Curriculum and Assessment (Wales) Bill. I call for a vote on the motion, tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 41, one abstention, 10 against. And therefore, the motion is agreed.
Egwyddorion Cyffredinol y Bil Cwricwlwm ac Asesu (Cymru): O blaid: 41, Yn erbyn: 10, Ymatal: 1
Derbyniwyd y cynnig
The General Principles of the Curriculum and Assessment (Wales) Bill: For: 41, Against: 10, Abstain: 1
Motion has been agreed
Mae'r bleidlais olaf, felly, ar y penderfyniad ariannol ynghylch y Bil Cwricwlwm ac Asesu (Cymru). Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 38, wyth yn ymatal, chwech yn erbyn. Felly, mae'r cynnig yna wedi ei gymeradwyo.
The final vote is on the financial resolution in respect of the Curriculum and Assessment (Wales) Bill. I call for a vote on the motion, tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 38, eight abstentions, six against. Therefore, the motion is agreed.
Y Penderfyniad Ariannol ynghylch y Bil Cwricwlwm ac Asesu (Cymru): O blaid: 38, Yn erbyn: 6, Ymatal: 8
Derbyniwyd y cynnig
The Financial Resolution in respect of the Curriculum and Assessment (Wales) Bill : For: 38, Against: 6, Abstain: 8
Motion has been agreed
Dyna ni ddiwedd ar ein gwaith ni am y dydd heddiw.
That brings today's proceedings to a close.
Daeth y cyfarfod i ben am 20:07.
The meeting ended at 20:07.