Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd

Plenary - Fifth Senedd

27/09/2016

Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.

The Assembly met at 13:30 with the Presiding Officer (Elin Jones) in the Chair.

Trefn. Rydw i’n galw’r Cynulliad Cenedlaethol i drefn.

Order. I call the National Assembly to order.

1. 1. Cwestiynau i’r Prif Weinidog
1. 1. Questions to the First Minister

Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi'i gyflwyno yn Gymraeg.

[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.

Yr eitem gyntaf ar yr agenda y prynhawn yma yw cwestiynau i’r Prif Weinidog, a’r cwestiwn cyntaf, Leanne Wood.

The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question is from Leanne Wood.

Hyrwyddo’r Gymraeg

Promoting the Welsh Language

1. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am hyrwyddo'r Gymraeg? OAQ(5)0161(FM)

1. Will the First Minister make a statement on promoting the Welsh language? OAQ(5)0161(FM)

Our vision of a million Welsh speakers by 2050 demonstrates our ambition concerning the language. Promoting and normalising are essential components of our draft strategy, which is currently out to consultation.

Mae ein gweledigaeth o filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050 yn dangos ein huchelgais o ran yr iaith. Mae hyrwyddo a normaleiddio yn elfennau hanfodol ar ein strategaeth ddrafft, sydd ar hyn o bryd yn destun ymgynghoriad.

First Minister, I note that you declared support for the goal of doubling the number of Welsh speakers by 2050, but there was little substance behind that announcement. I wonder if you can inform us exactly how you intend to meet that commitment. What are your targets and timescales for making sure that we are making progress towards that goal? For example, by when can we expect to hit the milestone of seeing three quarters of a million Welsh speakers? I’d be grateful if you could give us a date for that, please.

Brif Weinidog, sylwaf eich bod wedi datgan cefnogaeth i'r nod o ddyblu nifer y siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, ond nid oedd llawer o sylwedd y tu ôl i’r cyhoeddiad hwnnw. Tybed os gallwch chi ddweud wrthym yn union sut yr ydych yn bwriadu cyflawni’r ymrwymiad hwnnw. Beth yw eich targedau a’ch amserlenni ar gyfer gwneud yn siŵr ein bod yn gwneud cynnydd tuag at y nod hwnnw? Er enghraifft, erbyn pryd y gallwn ni ddisgwyl cyrraedd y garreg filltir o weld tri chwarter miliwn o siaradwyr Cymraeg? Byddwn yn ddiolchgar pe gallech chi roi dyddiad ar gyfer hynny i ni, os gwelwch yn dda.

Bear in mind, of course, that the strategy is actually out to consultation at the moment, and that contains our proposals in terms of the way forward. One area, of course, which is hugely important, is to make sure that the local education authorities have proper Welsh in education strategic plans, and we have made it absolutely clear to them that we will reject any plan they produce—any of those authorities—that isn’t sufficiently ambitious.

Cofiwch, wrth gwrs, bod y strategaeth mewn gwirionedd yn destun ymgynghoriad ar hyn o bryd, ac mae hynny'n cynnwys ein cynigion o ran y ffordd ymlaen. Un maes, wrth gwrs, sy'n eithriadol o bwysig, yw gwneud yn siŵr bod gan yr awdurdodau addysg lleol yng Nghymru gynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg priodol, ac rydym wedi ei gwneud yn gwbl glir iddynt y byddwn yn gwrthod unrhyw gynllun y byddant yn ei lunio—unrhyw un o'r awdurdodau hynny—nad yw’n ddigon uchelgeisiol.

Fel ŷch chi wedi dweud o’r blaen, Brif Weinidog, mae’n bwysig ein bod ni’n sicrhau bod yr iaith Gymraeg yn iaith fyw yn ein cymunedau ni. Felly, mae’n hynod o bwysig ein bod ni’n annog pobl i ddefnyddio’r iaith ym mhob rhan o’u bywydau, sydd yn cynnwys defnyddio’r Gymraeg ar-lein, er enghraifft. Roedd comisiynydd yr iaith wedi ei gwneud hi’n glir yng nghrynodeb ei hadroddiad pum-mlynedd, nôl yn yr haf, fod yna botensial i dechnoleg hwyluso cyfathrebu trwy gyfrwng y Gymraeg, achos mai Saesneg yw’r iaith a ddefnyddir ar-lein yn bennaf ar hyn o bryd. Yn yr amgylchiadau, a allwch chi ddweud wrthym ni fel mae’ch Llywodraeth chi’n mynd i hybu defnydd o’r Gymraeg ar-lein yn yr wythnosau a’r misoedd nesaf yma?

As you’ve said in the past, First Minister, it’s important that we do ensure that the Welsh language is a living language in our communities. Therefore, it’s extremely important that we encourage people to use the language in all parts of their lives, including using the Welsh language online, for example. The Welsh Language Commissioner made it clear in the summary to her five yearly report, back in the summer, that there is potential for technology to facilitate communication through the medium of Welsh, because English tends to be the medium used online now. So, under these circumstances, can you tell us how your Government is going to promote the use of the Welsh language online over the next few weeks and months?

Mae sawl peth. Yn gyntaf, wrth gwrs, mae hyn yn rhan o’r strategaeth, ynglŷn â’r ffaith bod y strategaeth yn edrych ar ffyrdd i gefnogi a hybu’r iaith yn y byd digidol. Hefyd, mae’n bwysig dros ben, wrth gwrs, i newid ymddygiad pobl ifanc. Rŷm ni wedi bod yn cyllido rhai o brosiectau’r Urdd dros y blynyddoedd er mwyn iddyn nhw ddatblygu aps ac yn y blaen i sicrhau bod plant a phobl ifanc yn gweld yr iaith fel iaith ddigidol ac fel nad ydyn nhw’n meddwl trwy’r amser mai’r Saesneg yw’r unig iaith y maen nhw’n gallu ei defnyddio ar gyfryngau cymdeithasol.

There are a number of things. First, of course, this is part of the strategy in terms of looking at ways and means of supporting and promoting the language in the digital sphere. It’s also very important to change the behaviours of young people. We have been funding certain Urdd projects over the past few years so that they can develop apps and so on to ensure that children and young people do see the language as a digital language, rather than thinking that English is the only language that they can use on social media.

Given this commitment to 1 million Welsh speakers by 2050, and a universal acknowledgement that bilingualism is best achieved by immersing children in a second language as early as possible, what arrangements have been made by the Government to implement Welsh learning in preschool classrooms?

O gofio’r ymrwymiad hwn i filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, ac mae cydnabyddiaeth gyffredinol bod dwyieithrwydd yn cael ei gyflawni orau trwy drwytho plant mewn ail iaith mor gynnar â phosibl, pa drefniadau y mae’r Llywodraeth wedi eu gwneud i gynnwys dysgu Cymraeg mewn dosbarthiadau cyn-ysgol?

[Inaudible]—have been the Welsh-medium education strategies that we expect local authorities to produce, some of them are more advanced than others, but it is hugely important that a proper pathway is identified by local authorities to ensure that access to Welsh as a language to be learnt or, indeed, to be taught through is as available in Wales as possible.

[Anghlywadwy]—fu’r strategaethau addysg cyfrwng Cymraeg yr ydym yn disgwyl i awdurdodau lleol eu llunio, mae rhai ohonynt yn fwy datblygedig nag eraill, ond mae'n bwysig iawn bod llwybr priodol yn cael ei nodi gan awdurdodau lleol i sicrhau bod mynediad at y Gymraeg fel iaith i'w dysgu neu, yn wir, i gael eu haddysgu drwyddi ar gael mor rhwydd â phosibl yng Nghymru.

Twristiaid sy’n Ymweld â Chymru

Tourists who Visit Wales

2. Beth yw blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer codi nifer y twristiaid sy'n ymweld â Chymru? OAQ(5)0156(FM)

2. What are the Welsh Government's priorities for increasing the number of tourists who visit Wales? OAQ(5)0156(FM)

Our tourism strategy, ‘Strategy for Tourism 2013—2020: Partnership for Growth’, sets out our priorities for developing and promoting Wales’s tourism offer both at home and overseas.

Mae ein strategaeth dwristiaeth, 'Strategaeth ar gyfer Twristiaeth 2013—2020: Partneriaeth ar gyfer Twf', yn nodi ein blaenoriaethau ar gyfer datblygu a hyrwyddo cynnig twristiaeth Cymru gartref a thramor.

Today is World Tourism Day, as I’m sure you know, First Minister, and it’s so important that we highlight what is on offer in all parts of our country to visitors. My own constituency, the Cynon Valley, possesses world-famous attractions like the Penderyn whisky distillery and unique events like the Nos Galan road races, which commemorate the memory of Guto Nyth Brân. So, how does the Welsh Government ensure the wealth of similar opportunities throughout the south Wales Valleys are highlighted within its tourism strategy? In addition, as the theme of World Tourism Day 2016 is ‘tourism for all’, how is the Welsh Government engaging with partners to ensure attractions are accessible to all possible visitors?

Heddiw yw Diwrnod Twristiaeth y Byd, fel y byddwch yn gwybod rwy’n siŵr, Brif Weinidog, ac mae mor bwysig ein bod yn tynnu sylw at yr hyn sy'n cael ei gynnig ym mhob rhan o'n gwlad i ymwelwyr. Mae atyniadau yn fy etholaeth fy hun, Cwm Cynon, fel distyllfa wisgi Penderyn a digwyddiadau unigryw fel rasys ar y ffordd Nos Galan, sy'n coffáu Guto Nyth Brân. Felly, sut y mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod y cyfoeth o gyfleoedd tebyg ledled cymoedd y de yn cael eu hamlygu o fewn ei strategaeth dwristiaeth? Hefyd, gan mai thema Diwrnod Twristiaeth y Byd 2016 yw 'twristiaeth i bawb', sut mae Llywodraeth Cymru yn ymgysylltu â phartneriaid i sicrhau bod atyniadau yn hygyrch i bob ymwelydd posibl?

The Visit Wales website does list a wide range of events being held throughout Wales, including many in the Valleys, and the annual Nos Galan road race in Mountain Ash is listed in Visit Wales’s main annual tourism brochure, ‘This is Wales 2016’.

She asked, of course, as well about accessibility. The Visit Wales website does include a filter for the provision of disabled visitors to allow visitors to search for attractions that cater for those with disabilities, and that information is based on the details provided by the attractions themselves, while exact facilities can be confirmed by visitors at the enquiry or booking stage.

Mae gwefan Croeso Cymru yn rhestru amrywiaeth eang o ddigwyddiadau sy'n cael eu cynnal ledled Cymru, gan gynnwys llawer yn y Cymoedd, ac mae ras ffordd flynyddol Nos Galan yn Aberpennar wedi ei rhestru ym mhrif lyfryn twristiaeth blynyddol Croeso Cymru, 'Dyma Gymru 2016’.

Gofynnodd hefyd, wrth gwrs, am hygyrchedd. Mae gwefan Croeso Cymru yn cynnwys hidlydd ar gyfer darparu ymwelwyr anabl i alluogi ymwelwyr i chwilio am atyniadau sy'n darparu ar gyfer pobl ag anableddau, ac mae’r wybodaeth honno yn seiliedig ar y manylion a ddarperir gan yr atyniadau eu hunain, a gall ymwelwyr gadarnhau yr union gyfleusterau sydd ar gael ar adeg gwneud ymholiad neu archebu.

You’ve been First Minister for seven years, so every day you pass the dilapidated Cardiff Bay train station. You also pass the crumbling yet magnificent façade of the Corys building opposite the Wales Millennium Centre. Do you not realise how embarrassing it is for Wales that those buildings are the first things that many tourists see when visiting Cardiff Bay? A Westminster Government would never allow such eyesores literally within a stone’s throw of the UK Parliament. So, what are you going to do about these eyesores in Cardiff Bay?

Rydych chi wedi bod yn Brif Weinidog am saith mlynedd, ac rydych felly’n mynd heibio gorsaf drenau ddadfeiliedig Bae Caerdydd bob dydd. Rydych hefyd yn mynd heibio'r ffasâd ysblennydd ond dadfeiliol adeilad Cory’s gyferbyn â Chanolfan Mileniwm Cymru. Onid ydych chi’n sylweddoli faint o gywilydd y mae’n ei godi ar Gymru mai’r adeiladau hynny yw'r pethau cyntaf y mae llawer o dwristiaid yn eu gweld wrth ymweld â Bae Caerdydd? Ni fyddai Llywodraeth San Steffan yn caniatáu pethau hyll o'r fath o fewn tafliad carreg yn llythrennol i Senedd y DU. Felly, beth ydych chi'n mynd i'w wneud ynglŷn â’r hagrwch hwn ym Mae Caerdydd?

I don’t know what he did when he was deputy leader of Cardiff, because, of course, the council does have a responsibility, not for the railway station, I accept, but certainly for Central Square, now being developed, of course, by a Labour-led council in Cardiff. So, the new bus station is being built and the city has a proper gateway. He raises an important point about central railway station. I’ve certainly met with Network Rail. They have plans for the station, and we’ve been urging them to develop those plans as quickly as possible, keeping the character of the station, of course, whilst, at the same time, modernising the facilities available.

Wn i ddim beth oedd ef yn ei wneud pan oedd yn ddirprwy arweinydd Caerdydd, oherwydd, wrth gwrs, mae gan y cyngor gyfrifoldeb, nid ar gyfer yr orsaf reilffordd, rwy’n derbyn, ond yn sicr dros y Sgwâr Canolog, sy'n cael ei ddatblygu erbyn hyn, wrth gwrs, gan gyngor dan arweiniad Llafur yng Nghaerdydd. Felly, mae’r orsaf fysiau newydd yn cael ei hadeiladu ac mae gan y ddinas borth priodol. Mae'n codi pwynt pwysig am yr orsaf reilffordd ganolog. Rwyf yn sicr wedi cyfarfod â Network Rail. Mae ganddynt gynlluniau ar gyfer yr orsaf, ac rydym wedi bod yn eu hannog i ddatblygu’r cynlluniau hynny cyn gynted ag y bo modd, gan gadw cymeriad yr orsaf, wrth gwrs, gan, ar yr un pryd, foderneiddio’r cyfleusterau sydd ar gael.

First Minister, Visit Scotland spends over £50 million on promoting Scotland. In Wales, Visit Wales, £8.3 million was spent on Wales as a whole. But none of that spend is spent specifically on promoting mid Wales as a specific destination to visit. We have the coastal path, we have beautiful market towns overlooking fantastic scenery in mid Wales. Can I ask, First Minister: is it good enough that we do not promote mid Wales as a specific destination?

Brif Weinidog, mae Visit Scotland yn gwario dros £50 miliwn ar hyrwyddo’r Alban. Yng Nghymru, Croeso Cymru, gwariwyd £8.3 miliwn ar Gymru yn ei chyfanrwydd. Ond nid oes unrhyw ran o’r gwariant hwnnw yn cael ei wario'n benodol ar hyrwyddo’r canolbarth fel cyrchfan penodol i ymweld ag ef. Mae gennym y llwybr arfordirol, mae gennym drefi marchnad hardd yn edrych dros olygfeydd gwych yng nghanolbarth Cymru. A gaf i ofyn, Brif Weinidog: a yw'n ddigon da nad ydym ni’n hyrwyddo’r canolbarth fel cyrchfan penodol?

He makes a strong case for the area that he represents, which I appreciate. We do look, of course, to promote all areas of Wales, including areas that traditionally have not been seen as areas that have traditionally attracted tourists. I can say that expenditure by staying visitors in Wales in 2015 was over £2.3 billion, well above the target that we set in place. We know that tourism is a major employer in Wales as well, and we’ll continue to look to increase the number of visitors, both day and overnight, to all parts of Wales, so that those who don’t have the good fortune of living here can enjoy what we have to offer.

Mae e'n gwneud achos cryf dros yr ardal y mae'n ei chynrychioli, ac rwyf yn gwerthfawrogi hynny. Rydym yn ceisio, wrth gwrs, hyrwyddo pob rhan o Gymru, gan gynnwys ardaloedd nad ydynt yn draddodiadol wedi eu hystyried fel ardaloedd sydd yn draddodiadol wedi denu twristiaid. Gallaf ddweud bod gwariant gan ymwelwyr sy'n aros yng Nghymru yn 2015 dros £2.3 biliwn, sy’n sylweddol uwch na'r targed a osodwyd gennym. Rydym yn gwybod bod twristiaeth yn gyflogwr pwysig yng Nghymru hefyd, a byddwn yn parhau i geisio cynyddu nifer yr ymwelwyr, yn ystod y dydd a thros nos, i bob rhan o Gymru, fel y gall y rhai nad ydynt yn ddigon ffodus i fod yn byw yma fwynhau'r hyn sydd gennym i'w gynnig.

First Minister, I welcome the successful summer for tourism in Wales in terms of day visits and also the recent Welsh Government investment in my constituency, including improvements to Flint castle, and the exciting Let’s Skate initiative, which is coming to Theatr Clwyd later in the year. Can you give assurances that this investment will continue to be built upon so that we can continue to grow our crucial visitor economy in north Wales?

Brif Weinidog, rwyf yn croesawu'r haf llwyddiannus ar gyfer twristiaeth yng Nghymru o ran ymweliadau dydd a hefyd y buddsoddiad diweddar gan Lywodraeth Cymru yn fy etholaeth i, gan gynnwys gwelliannau i gastell y Fflint, a’r fenter Let’s Sk8 gyffrous, sy'n dod i Theatr Clwyd yn ddiweddarach yn y flwyddyn. A allwch chi ein sicrhau y bydd y buddsoddiad hwn yn parhau i gael ei ddatblygu fel y gallwn barhau i dyfu ein heconomi ymwelwyr hollbwysig yn y gogledd?

Yes, of course. In response to the point I made earlier on, we want to encourage tourism to all parts of Wales, not just the areas that have traditionally been the areas that have attracted most tourists. And we’ll continue to look to provide investment to improve those facilities for visitors in the years to come.

Gallaf, wrth gwrs. Mewn ymateb i'r pwynt a wneuthum yn gynharach, rydym eisiau annog twristiaeth i ddod i bob rhan o Gymru, nid dim ond yr ardaloedd sydd yn draddodiadol wedi bod yr ardaloedd sydd wedi denu’r rhan fwyaf o dwristiaid. A byddwn yn parhau i geisio darparu buddsoddiad i wella’r cyfleusterau hynny ar gyfer ymwelwyr yn y blynyddoedd i ddod.

First Minister, many businesses in north Wales are dependent on tourism and have long been disadvantaged in north Wales, partly due to the failure to adequately advertise local attractions along the A55. It’s an ongoing problem experienced by local attractions—visitors get on the 55, stop at their destination, having no idea of the diverse activities off the 55 and which aren’t signposted. The opportunity to use the 55 as a means of generating income for local businesses is being missed. Could you explain to us please what you’re going to do to address this problem?

Brif Weinidog, mae llawer o fusnesau yn y gogledd yn ddibynnol ar dwristiaeth ac wedi bod dan anfantais ers talwm yn y gogledd, yn rhannol oherwydd y methiant i hysbysebu atyniadau lleol ar hyd yr A55 yn ddigonol. Mae'n broblem barhaus a brofir gan atyniadau—ymwelwyr lleol yn mynd ar yr A55, stopio yn eu cyrchfan, heb unrhyw syniad o'r gweithgareddau amrywiol oddi ar yr A55 nad oes arwyddion i ddangos ble y maent. Mae'r cyfle i ddefnyddio'r A55 fel ffordd o gynhyrchu incwm i fusnesau lleol yn cael ei golli. A wnewch chi egluro i ni os gwelwch yn dda beth yr ydych chi’n mynd i’w wneud i fynd i'r afael â'r broblem hon?

Of course, working with local authorities, we’re able to investigate, for example, the provision of more brown signs. We see those going up across Wales. It is right to say that we are working on making sure that we get more capture of the visitors that are travelling along the A55 to Ireland, many of whom have said to me in the past, ‘Well, we’ve travelled to Ireland that way but not really stopped on the way.’ I can say though, when it comes to international tourists, that figures continue to go up, and, for them, of course, many of them will visit Ireland and travel through north Wales in order to get there. But, working with the local authorities, we believe that we can continue to provide information to visitors both digitally and in terms of the signposting.

Wrth gwrs, gan weithio gydag awdurdodau lleol, rydym yn gallu ymchwilio, er enghraifft, i ddarparu mwy o arwyddion brown. Rydym yn gweld y rheini yn cael eu codi ledled Cymru. Mae'n iawn i ddweud ein bod yn gweithio ar sicrhau ein bod yn denu mwy o ymwelwyr sy'n teithio ar hyd yr A55 i Iwerddon, ac mae llawer ohonynt wedi dweud wrthyf yn y gorffennol, 'Wel, rydym wedi teithio i Iwerddon ar y ffordd honno ond heb stopio ar y ffordd a dweud y gwir.' Gallaf ddweud, er hynny, pan ddaw i dwristiaid rhyngwladol, fod y ffigurau yn parhau i gynyddu, ac, iddyn nhw, wrth gwrs, bydd llawer ohonynt yn ymweld ag Iwerddon a theithio drwy ogledd Cymru i gyrraedd yno. Ond, gan weithio gyda'r awdurdodau lleol, rydym yn credu y gallwn barhau i ddarparu gwybodaeth i ymwelwyr yn ddigidol ac o ran arwyddbyst.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Arweinwyr y Pleidiau

Questions Without Notice from the Party Leaders

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau, ac yn gyntaf yr wythnos yma, Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.

We now move to questions from party leaders, and first this week is the leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.

Thank you, Presiding Officer. First Minister, very often at First Minister’s questions you talk at length about what the UK Government is doing. So, for this question, I’d like to focus on what you think would be the best outcome from Jeremy Corbyn’s leadership. Do you think that the best interests of the United Kingdom would be served by having Jeremy Corbyn as the next prime minister?

Diolch i chi, Lywydd. Brif Weinidog, yn aml iawn yn ystod cwestiynau i'r Prif Weinidog rydych yn siarad yn faith am yr hyn y mae Llywodraeth y DU yn ei wneud. Felly, ar gyfer y cwestiwn hwn, hoffwn ganolbwyntio ar yr hyn yr ydych yn ei gredu fyddai’r canlyniad gorau o arweinyddiaeth Jeremy Corbyn. A ydych chi’n credu y byddai cael Jeremy Corbyn fel y prif weinidog nesaf er budd pennaf y Deyrnas Unedig?

It’s nice to see that you’re going to play your part in the trilogy, then, of the demise of the Labour Party by having him as the Prime Minister, because the longest suicide note possible was written in 1983 for the Labour Party, and, by having a Prime Minister who delivers for Wales, it’s vital to have that person in No. 10. You also went to the conference—[Interruption.]

Mae'n braf gweld eich bod yn mynd i chwarae eich rhan yn y drioleg, felly, o dranc y Blaid Lafur drwy ei gael ef yn Brif Weinidog, oherwydd ysgrifennwyd y nodyn hunanladdiad hiraf posibl yn 1983 ar gyfer y Blaid Lafur, a, thrwy gael Prif Weinidog sy'n cyflawni dros Gymru, mae'n hanfodol bod gennym y person hwnnw yn Rhif 10. Fe aethoch chithau i'r Gynhadledd — [Torri ar draws.]

Can we hear the leader of the Conservatives’ questions, please, in silence, without any attempt by Ministers to help the First Minister?

A gawn ni glywed cwestiynau arweinydd y Ceidwadwyr, os gwelwch yn dda, mewn tawelwch, heb unrhyw ymgais gan Weinidogion i helpu'r Prif Weinidog?

He needs all the help he can get. [Laughter.] First Minister, you also went to the Labour Party conference in Liverpool and launched a strategy there—the Healthy Child Wales programme, something that we fully support on these benches, because, when you look at the indices around child health, they are pretty appalling, to say the least, here in Wales. And, actually, most major indices have not moved since 2007 here in Wales. Can you tell us how the Government will take this strategy forward and, importantly, what budget lines you have agreed—I appreciate there was a statement issued yesterday, but there wasn’t a lot in that statement, First Minister—what budget lines have been agreed to take this policy forward, and how many extra community nurses will be there by 2021, because we know the number of community nurses is declining in Wales?

Mae ef angen yr holl gymorth y gall ei gael. [Chwerthin.] Brif Weinidog, fe aethoch chithau hefyd i gynhadledd y Blaid Lafur yn Lerpwl a lansio strategaeth yno—rhaglen Plant Iach Cymru, rhywbeth yr ydym yn llwyr gefnogi ar y meinciau hyn, oherwydd, pan edrychwch ar y mynegeion yn ymwneud ag iechyd plant, maent yn eithaf dychrynllyd, a dweud y lleiaf, yma yng Nghymru. A, mewn gwirionedd, nid yw’r rhan fwyaf o’r prif fynegeion wedi symud ers 2007 yma yng Nghymru. A allwch chi ddweud wrthym sut y bydd y Llywodraeth yn symud y strategaeth hon yn ei blaen ac, yn bwysig, pa linellau cyllideb yr ydych wedi’u cytuno—rwyf yn gwerthfawrogi y cyhoeddwyd datganiad ddoe, ond nid oedd fawr yn y datganiad hwnnw Brif Weinidog—pa linellau cyllideb sydd wedi eu cytuno i symud y polisi hwn yn ei flaen, a faint o nyrsys cymunedol ychwanegol fydd gennym ni erbyn 2021, gan ein bod yn gwybod bod nifer y nyrsys cymunedol yn lleihau yng Nghymru?

This will be examined, of course, when the budget is produced, and, as part of the promises we made to the people of Wales back in May, we intend to continue the situation where health inequalities close. What we’ve seen, of course, with the bedroom tax and with cuts in welfare benefits is that inequality has risen in Wales and we will do what we can to combat that. I’m grateful to him for mentioning my own party’s conference. If he wishes, of course, to play a greater role in that, then he can apply to join, though I can’t guarantee his application will be accepted.

Bydd hyn yn cael ei archwilio, wrth gwrs, pan fydd y gyllideb yn cael ei chreu, ac, yn rhan o'r addewidion a wnaethom i bobl Cymru yn ôl ym mis Mai, rydym yn bwriadu parhau â'r sefyllfa lle mae anghydraddoldebau iechyd yn lleihau. Yr hyn yr ydym wedi ei weld, wrth gwrs, gyda'r dreth ystafell wely a gyda thoriadau i fudd-daliadau lles yw bod anghydraddoldeb wedi cynyddu yng Nghymru, a byddwn yn gwneud yr hyn a allwn i frwydro yn erbyn hynny. Rwy'n ddiolchgar iddo am grybwyll cynhadledd fy mhlaid fy hun. Os yw'n dymuno, wrth gwrs, chwarae mwy o ran yn hynny, yna gall wneud cais i ymuno, er na allaf warantu y bydd ei gais yn cael ei dderbyn.

First Minister, the Labour Party are doing all the favours they can for the Conservatives and other parties at the moment—long, long may it continue. As I say, we are now into the trilogy stage, we are, because we had the sequel in 2015, we did.

But the other point that was raised last week, by my colleague, David Melding, on Government policy—because we didn’t get an answer to my second question from you, so clearly there’s no budget line identified yet, or the development of a community nurse strategy to increase numbers—was on housing. And, in the programme for government, you, to your credit, identified you wanted to bring 20,000 social housing units forward by 2021. But that didn’t have any answers to what the current housing crisis faces, of the new-starts in the housing market, where we saw a 7 per cent decline in new-starts in Wales last year. So, how is your Government going to deliver on its social housing targets, and, importantly, how is it going to generate more activity in the overall housing market so that, by 2021, we can be hitting the target of 12,000 units a year, rather than the 8,000 we’re hitting at the moment?

Brif Weinidog, mae'r Blaid Lafur yn gwneud pob ffafr o fewn ei gallu i'r Ceidwadwyr a phartïon eraill ar hyn o bryd—hir, hir y pery hynny. Fel yr wyf yn dweud, rydym bellach i mewn i gyfnod y drioleg, ydym, oherwydd cawsom y dilyniant yn 2015, do fe gawsom.

Ond roedd y pwynt arall a godwyd yr wythnos diwethaf, gan fy nghydweithiwr, David Melding, ar bolisi’r Llywodraeth—am na chawsom ateb i fy ail gwestiwn gennych chi, felly mae'n amlwg nad oes llinell gyllideb wedi’i nodi hyd yn hyn, na strategaeth wedi’i datblygu i gynyddu niferoedd nyrsys cymunedol—yn ymwneud â thai. Ac, yn y rhaglen lywodraethu, gwnaethoch, er clod i chi, nodi eich bod yn awyddus i ddatblygu 20,000 o unedau tai cymdeithasol erbyn 2021. Ond nid oedd unrhyw atebion i'r hyn y mae'r argyfwng tai presennol ei wynebu, y tai newydd yn y farchnad dai, lle y gwelsom ostyngiad o 7 y cant mewn tai newydd yng Nghymru y llynedd. Felly, sut y mae eich Llywodraeth yn mynd i gyflawni ei thargedau tai cymdeithasol, ac, yn bwysig, sut mae'n mynd i greu mwy o weithgarwch yn y farchnad dai yn gyffredinol fel, erbyn 2021, y gallwn fod yn cyrraedd y targed o 12,000 o unedau y flwyddyn, yn hytrach na'r 8,000 yr ydym yn ei gyrraedd ar hyn o bryd?

Well, he mentions the budgetary issues. Again, they will be part of the budget when it’s published for all Members to see. We have our target of 20,000. The Minister will be explaining to the Assembly how that target will be achieved. We have achieved those targets in the past. We stand on our record. He talks of a trilogy. The second part of the trilogy, of course, was the defeat and backward pedalling of the Conservative Party in the elections in May.

Wel, mae'n sôn am y materion cyllidebol. Unwaith eto, byddant yn rhan o'r gyllideb pan gaiff ei chyhoeddi er mwyn i’r holl Aelodau ei gweld. Mae gennym ein targed o 20,000. Bydd y Gweinidog yn egluro i'r Cynulliad sut y caiff y targed hwnnw ei gyflawni. Rydym wedi cyflawni’r targedau hynny yn y gorffennol. Rydym yn sefyll ar ein hanes. Mae'n sôn am drioleg. Ail ran y drioleg, wrth gwrs, oedd trechu a lleihau aelodau’r Blaid Geidwadol yn yr etholiadau ym mis Mai.

Diolch yn fawr, Lywydd. In the Government’s document, ‘Taking Wales Forward’, the section on health says,

‘We are committed to helping improve health and well-being for all.’

But, as the First Minister will know, there are lots of parts of Wales where that remains just an aspiration. And, in Gwynedd in particular, in the area around Blaenau Ffestiniog, the record is exactly the opposite. In the seven well-being areas defined by Gwynedd Council, there is a community hub hospital in every one apart from Blaenau Ffestiniog. And, since 2013, we’ve seen the closure of the memorial hospital, a loss of hospital beds, the closure of the x-ray service, the closure of the minor injuries unit, the closure of teledermatology clinics and therapy services, two rural branch surgeries have closed, and the GP practice in Blaenau Ffestiniog was supposed to have four full-time doctors, but it’s only got one salaried doctor and a variety of locums. As far as Blaenau Ffestiniog is concerned, they haven’t got a national health service, but a notional health service. What is he going to do about it?

Diolch fawr, Lywydd. Yn y ddogfen y Llywodraeth, 'Symud Cymru Ymlaen', mae’r adran ar iechyd yn dweud,

'Rydym wedi ymrwymo i helpu i wella iechyd a lles i bawb.'

Ond, fel y bydd y Prif Weinidog yn gwybod, mae llawer o rannau o Gymru lle mai dim ond dyhead yw hynny. Ac, yng Ngwynedd yn arbennig, yn yr ardal o amgylch Blaenau Ffestiniog, mae’r hanes yn union i'r gwrthwyneb. Yn y saith ardal les a ddiffinnir gan Gyngor Gwynedd, mae ysbyty cymuned ym mhob un heblaw am Flaenau Ffestiniog. Ac, ers 2013, rydym wedi gweld cau'r ysbyty coffa, colli gwelyau ysbyty, cau'r gwasanaeth pelydr-x, cau'r uned mân anafiadau, cau clinigau teledermatoleg a gwasanaethau therapi, mae dwy feddygfa cangen wledig wedi cau, ac mae'r practis meddyg teulu ym Mlaenau Ffestiniog a oedd i fod i gael pedwar o feddygon llawn amser, ond dim ond un meddyg cyflogedig ac amrywiaeth o feddygon locwm sydd yno. Cyn belled ag y mae Blaenau Ffestiniog yn y cwestiwn, nid oes ganddynt wasanaeth iechyd gwladol, ond mae gwasanaeth iechyd syniadol. Beth mae e'n mynd i’w wneud am hyn?

Well, first of all, we have been investing, as we will in Blaenau Ffestiniog, in brand-new health centres across the whole of Wales. Simply keeping old buildings going for the sake of it is not how we see the future of the health service. It’s hugely important that Blaenau and other communities have access to the most up-to-date, modern facilities possible, and there are examples of that around Wales, and that’s precisely what we want to offer the people of Blaenau.

Wel, yn gyntaf oll, rydym wedi bod yn buddsoddi, fel y byddwn ym Mlaenau Ffestiniog, mewn canolfannau iechyd newydd sbon ar draws Cymru gyfan. Nid ydym yn gweld cadw hen adeiladau dim ond er mwyn gwneud hynny fel y dyfodol ar gyfer y gwasanaeth iechyd. Mae'n hynod o bwysig bod Blaenau a chymunedau eraill yn cael mynediad at y cyfleusterau mwyaf cyfredol a modern â phosibl, ac mae enghreifftiau o hynny o amgylch Cymru, a dyna yn union yr hyn yr ydym eisiau ei gynnig i bobl Blaenau.

Well, each of the other six well-being areas has got a hospital that is open for 24 hours a day. The health centre in Blaenau will be open for only 10 hours a day. That is unacceptable. The aspiration is to meet the needs of the local population and ensure that services are provided as close to patients’ homes as possible. To get to Ysbyty Gwynedd from Blaenau Ffestiniog is an 80-mile round trip, or journey, and, for a lot of elderly people, and people on low incomes, this means that the national health service is not actually free at the point of delivery to them because they have to pay to get there. Ministers, unfortunately, have declined to intervene in this case—both the current Cabinet Secretary and his predecessor, Mark Drakeford—because they say that the decision to close down local services was agreed locally, but that, of course, was Betsi Cadwaladr that agreed to do that locally. When local people were asked by means of a community referendum, nearly 100 per cent of people voted against those closures. So, I’m asking the First Minister now, will he encourage his colleague the Cabinet Secretary to personally intervene in this case?

Wel, mae gan bob un o'r chwe ardal lles eraill wedi cael ysbyty sydd ar agor am 24 awr y dydd. Bydd y ganolfan iechyd ym Mlaenau ar agor am ddim ond 10 awr y dydd. Mae hynny'n annerbyniol. Y dyhead yw bodloni anghenion y boblogaeth leol a sicrhau bod gwasanaethau'n cael eu darparu mor agos i gartrefi cleifion ag sy'n bosibl. Mae cyrraedd Ysbyty Gwynedd o Flaenau Ffestiniog yn daith dwy ffordd o 80 milltir, neu siwrnai, ac, i lawer o bobl oedrannus, a phobl ar incwm isel, mae hyn yn golygu nad yw'r gwasanaeth iechyd gwladol mewn gwirionedd yn rhad ac am ddim yn y man darparu iddyn nhw oherwydd bod yn rhaid iddyn nhw dalu i fynd yno. Mae Gweinidogion, yn anffodus, wedi gwrthod ymyrryd yn yr achos hwn—yr Ysgrifennydd Cabinet presennol a'i ragflaenydd, Mark Drakeford—oherwydd eu bod yn dweud bod y penderfyniad i gau gwasanaethau lleol wedi ei gytuno yn lleol, ond, wrth gwrs, Betsi Cadwaladr a gytunodd i wneud hynny yn lleol. Pan ofynnwyd i bobl leol drwy refferendwm cymunedol, pleidleisiodd bron i 100 y cant o bobl yn erbyn cau’r gwasanaethau hynny. Felly, rwy'n gofyn i'r Prif Weinidog nawr, a wnaiff ef annog ei gydweithiwr, Ysgrifennydd y Cabinet, i ymyrryd yn bersonol yn yr achos hwn?

He seems to be making a case for the establishment of a district general hospital in the area if he says that travel is a problem. Yes, it is. We know that travel in some parts of Wales means that people have to travel further than normal, but that’s because they get a better service than a district general hospital. What we have, of course, is Ysbyty Alltwen, which is about, I think, 7 miles away from Blaenau Ffestiniog, and indeed the promise of investment into new health facilities, so that people don’t have to go into hospital in the first place. For many, many years, we’ve had a health service in this country that was hospital focused. We intend to make sure that more and more people can stay at home, get the support that they need at home, without having to go into hospital.

Mae'n ymddangos ei fod yn gwneud achos dros sefydlu ysbyty cyffredinol dosbarth yn yr ardal os yw'n dweud bod teithio yn broblem. Ydy mae e’n broblem. Rydym yn gwybod bod teithio mewn rhai rhannau o Gymru yn golygu bod yn rhaid i bobl deithio ymhellach na'r arfer, ond mae hynny oherwydd eu bod yn cael gwell gwasanaeth nag ysbyty cyffredinol dosbarth. Yr hyn sydd gennym, wrth gwrs, yw Ysbyty Alltwen, sydd, rwy’n credu, tua 7 milltir o Flaenau Ffestiniog, ac yn wir yr addewid o fuddsoddiad i gyfleusterau iechyd newydd, fel nad oes yn rhaid i bobl fynd i'r ysbyty yn y lle cyntaf. Ers llawer, llawer iawn o flynyddoedd, bu gennym wasanaeth iechyd yn y wlad hon a oedd â phwyslais ar yr ysbyty. Rydym yn bwriadu sicrhau y gall mwy a mwy o bobl aros gartref, cael y cymorth sydd ei angen arnynt gartref, heb orfod mynd i'r ysbyty.

The litany of closures that I’ve just read out shows that that’s merely an aspiration—what the First Minister has just said. People in Blaenau feel that they’re actually being discriminated against amongst all the well-being areas that are identified by Gwynedd county council. What is it that Tywyn has got, for example, that Blaenau Ffestiniog lacks in terms of the health needs of the people? I’m asking the First Minister just this simple question: will you encourage the Cabinet Secretary to meet a delegation from Blaenau Ffestiniog in order that we can argue the toss on the claims of this important area to better treatment as part of the Government’s overall objective stated in its high-flown document last week?

Mae'r rhestr o wasanaethau sydd wedi’u cau yr wyf newydd ei darllen ar goedd yn dangos mai dim ond dyhead yw hynny—yr hyn y mae'r Prif Weinidog newydd ei ddweud. Mae pobl ym Mlaenau yn teimlo bod gwahaniaethu yn eu herbyn ymhlith yr holl ardaloedd lles sy'n cael eu nodi gan gyngor sir Gwynedd. Beth sydd gan Dywyn, er enghraifft, nad oes gan Flaenau Ffestiniog o ran anghenion iechyd y bobl? Rwy’n gofyn y cwestiwn syml hwn i'r Prif Weinidog: a wnewch chi annog Ysgrifennydd y Cabinet i gwrdd â dirprwyaeth o Flaenau Ffestiniog er mwyn i ni gael dadlau achos hawliau’r ardal bwysig hon i well triniaeth yn rhan o amcan cyffredinol y Llywodraeth a nodwyd yn ei dogfen chwyddedig yr wythnos diwethaf?

It’s absolutely essential that the area gets better treatment; that’s why we’re investing in health facilities. He needs to go and talk to people, for example, on Deeside, where a brand-new health facility was opened there, or people, indeed, in Port Talbot, in Baglan, with the Neath Port Talbot Hospital—the brand-new health centre there—or Builth Wells, with the brand-new health centre there. We are providing the facilities that people need for the future, and importantly the facilities that shape the future as far as the health service of the twenty-first century is concerned, ensuring that fewer and fewer people have to stay in hospital, rather than doing things in the same old way, where people stay in hospital when they don’t need to.

Mae'n gwbl hanfodol bod yr ardal yn cael gwell triniaeth; dyna pam yr ydym yn buddsoddi mewn cyfleusterau iechyd. Mae angen iddo fynd i siarad â phobl, er enghraifft, ar Lannau Dyfrdwy, lle yr agorwyd cyfleuster iechyd newydd sbon, neu bobl, yn wir, ym Mhort Talbot, ym Maglan, gyda'r ysbyty Castell-nedd Port Talbot— y ganolfan iechyd newydd sbon yn y fan honno—neu Lanfair-ym-Muallt, gyda'r ganolfan iechyd newydd sbon yno. Rydym yn darparu cyfleusterau y mae pobl eu hangen ar gyfer y dyfodol, ac yn bwysig, y cyfleusterau sy’n llunio’r dyfodol cyn belled ag y mae gwasanaeth iechyd yr unfed ganrif ar hugain yn y cwestiwn, gan sicrhau bod llai a llai o bobl yn gorfod aros yn yr ysbyty, yn hytrach na gwneud pethau yn yr un hen ffordd, lle mae pobl yn aros yn yr ysbyty pan nad oes angen iddynt wneud hynny.

Diolch, Lywydd. First Minister, how many children are waiting for more than four months for a first appointment with child and adolescent mental health services?

Diolch, Lywydd. Brif Weinidog, faint o blant sy’n aros am fwy na phedwar mis am apwyntiad cyntaf gyda gwasanaethau iechyd meddwl plant a'r glasoed?

With child and adolescent mental health service, we’ve invested heavily—£6.6 million into the service. Demand outstripped supply, that much is true, which is why, of course, we’ve matched that with the extra investment that has been put in. It means, of course, that the numbers waiting and the times that youngsters are waiting have gone down.

O ran gwasanaeth iechyd meddwl plant a’r glasoed, rydym wedi buddsoddi’n drwm— £6.6 miliwn i'r gwasanaeth. Roedd y galw yn fwy na'r cyflenwad, mae cymaint â hynny’n wir, a dyna pam, wrth gwrs, yr ydym wedi cyfateb hynny â'r buddsoddiad ychwanegol sydd wedi ei wneud. Mae'n golygu, wrth gwrs, bod y niferoedd sy'n aros a'r amseroedd y mae pobl ifanc yn aros wedi mynd i lawr.

First Minister, I asked you for a figure, and the exact number that you were looking for is 1,174 children waiting for four months. And it’s not true to say that that figure has gone down, because that figure has almost trebled in the three years since 2013. We all know that investment in early years is crucial for positive outcomes in education and health, and in particular in preventing some of the problems that can arise later on in life. Developments in neuroscience are showing that the early teenage years can be just as crucial for a person’s development as the early years.

I visited my old school last Friday, and I was told that the rates of self-harm are going through the roof at Tonypandy Community College, and I don’t think for one minute that that is an isolated case. Depression, anxiety and self-harm have become too common amongst a generation that have many worries about things like zero-hours contracts, massive student debt and endless austerity. Those young people are not covered by the interventions that are available for children under seven years old. The things that can go wrong in the teenage years can cause problems for life, and I saw that only too well in my former role as a probation officer. First Minister, will you establish a programme for pre-teens and teenagers to go alongside your Healthy Child Wales programme, and would you be prepared to look at what role mindfulness could play in such a programme?

Brif Weinidog, rwyf yn gofyn i chi am ffigur, a'r union nifer yr oeddech yn chwilio amdano yw 1,174 o blant yn aros am bedwar mis. Ac nid yw'n wir i ddweud bod y ffigur hwnnw wedi gostwng, gan fod y ffigur hwnnw wedi treblu bron dros y tair blynedd ers 2013. Rydym ni i gyd yn gwybod bod buddsoddi yn y blynyddoedd cynnar yn hanfodol ar gyfer canlyniadau cadarnhaol mewn addysg ac iechyd, ac yn arbennig wrth atal rhai o'r problemau sy’n gallu codi yn ddiweddarach mewn bywyd. Mae datblygiadau mewn niwrowyddoniaeth yn dangos y gall blynyddoedd cynnar yr arddegau fod yr un mor hanfodol ar gyfer datblygiad person â’r blynyddoedd cynnar.

Ymwelais â’m hen ysgol ddydd Gwener diwethaf, a dywedwyd wrthyf fod cyfraddau hunan-niweidio wedi cynyddu’n aruthrol yng Ngholeg Cymunedol Tonypandy, ac nid wyf yn meddwl am funud bod hwnnw'n achos unigol. Mae iselder, pryder a hunan-niweidio wedi mynd yn rhy gyffredin ymhlith cenhedlaeth sydd â llawer o bryderon am bethau fel contractau dim oriau, dyled myfyrwyr enfawr a chyni diddiwedd. Nid yw'r bobl ifanc hynny wedi eu cwmpasu gan yr ymyraethau sydd ar gael i blant o dan saith oed. Gall y pethau a all fynd o chwith yn yr arddegau achosi problemau am oes, a gwelais hynny dim ond yn rhy dda yn fy swydd flaenorol fel swyddog prawf. Brif Weinidog, a wnewch chi sefydlu rhaglen ar gyfer plant yn eu harddegau a chyn eu bod yn eu harddegau i fynd ochr yn ochr â'ch rhaglen Plant Iach Cymru, ac a ydych chi’n fodlon edrych ar y rhan y gallai ymwybyddiaeth fyfyriol ei chwarae mewn rhaglen o'r fath?

Well, first of all, mindfulness was mentioned in the Welsh Labour manifesto as something that could be looked at. When we talk about the health of a child up to seven years old, that must include all types of health, including mental health as well. That is something that will be taken into consideration when developing the programme.

The second point is this: she’s right, we do see instances where young people do find themselves under a great deal of stress. Cyber bullying is one area, particularly, that she and I didn’t have to cope with that is something that is a real issue, and the education programme in schools to deal with that is important. The fact there are counsellors in the secondary schools—that’s important in order to help young people and, of course, ultimately, making sure the resources are there for CAMHS. The resources have been put in and I fully expect the waiting times and the numbers to go down as those resources work through the system.

Wel, yn gyntaf oll, crybwyllwyd ymwybyddiaeth fyfyriol ym maniffesto Llafur Cymru fel rhywbeth y gellid edrych arno. Pan fyddwn ni’n sôn am iechyd plentyn hyd at saith mlwydd oed, mae’n rhaid i hynny gynnwys pob math o iechyd, gan gynnwys iechyd meddwl hefyd. Mae hynny'n rhywbeth a fydd yn cael ei gymryd i ystyriaeth wrth ddatblygu'r rhaglen.

Yr ail bwynt yw hwn: mae hi'n iawn, rydym yn gweld achosion lle mae pobl ifanc yn canfod eu hunain o dan lawer o straen. Mae seiber-fwlio yn un maes, yn arbennig, nad oedd yn rhaid iddi hi na minnau ymdopi ag ef ac mae’n rhywbeth sydd yn broblem wirioneddol, ac mae'r rhaglen addysg mewn ysgolion i ymdrin â hynny yn bwysig. Y ffaith fod cwnselwyr yn yr ysgolion uwchradd—mae hynny'n bwysig er mwyn helpu pobl ifanc ac, wrth gwrs, yn y pen draw, gwneud yn siŵr bod yr adnoddau ar gael ar gyfer CAMHS. Mae'r adnoddau wedi eu sefydlu ac rwyf yn llwyr ddisgwyl i'r amseroedd aros a’r niferoedd leihau wrth i’r adnoddau hynny weithio drwy'r system.

First Minister, your Government’s record on helping young people with poor mental health is appalling, and that’s without mentioning the children and young people who don’t even make it into the system. The mortality rate for teenagers between 15 and 19 years old is higher in Wales than it is in England, and there has been no reduction in deaths from intentional injury among that age group, between 10 and 18 years old, in three decades. A national case audit of children’s deaths has suggested that many young people who died from suicide had not had any contact at all with mental health services, and, for those who had, there were problems with services failing to follow up on patients who did not turn up for their first appointments. You once admitted, First Minister, that your Government took its eye off the ball when it came to education. Will you now accept that your Government has taken its eye off the ball on children and young people’s mental health? Will you now accept that this is a crisis and will you tell us what, after 17 years of leading the Government here in Wales, you intend to do about this?

Brif Weinidog, mae hanes eich Llywodraeth ar helpu pobl ifanc sydd ag iechyd meddwl gwael yn warthus, ac mae hynny heb sôn am y plant a phobl ifanc nad ydynt hyd yn oed yn cyrraedd y system. Mae'r gyfradd marwolaethau ar gyfer pobl yn eu harddegau rhwng 15 a 19 oed yn uwch yng Nghymru nag yw yn Lloegr, ac ni fu unrhyw leihad mewn marwolaethau o anafiadau bwriadol ymhlith y grŵp oedran hwnnw, rhwng 10 a 18 oed, mewn tri degawd. Mae archwiliad cenedlaethol o achosion marwolaethau plant wedi awgrymu nad oedd nifer o bobl ifanc a fu farw o ganlyniad i hunanladdiad wedi cael unrhyw gysylltiad o gwbl â'r gwasanaethau iechyd meddwl, ac, ar gyfer y rhai a oedd wedi cael cysylltiad, cafwyd problemau gyda gwasanaethau yn methu â chysylltu â chleifion nad oeddent wedi dod i’w hapwyntiadau cyntaf. Fe wnaethoch gyfaddef unwaith, Brif Weinidog, nad oedd eich Llywodraeth wedi talu digon o sylw wrth ymdrin ag addysg. A wnewch chi nawr dderbyn nad yw eich Llywodraeth wedi talu digon o sylw i iechyd meddwl plant a phobl ifanc? A wnewch chi nawr dderbyn bod hyn yn argyfwng ac a wnewch chi ddweud wrthym beth, ar ôl 17 mlynedd o arwain y Llywodraeth yma yng Nghymru, yr ydych chi’n bwriadu ei wneud am hyn?

I have to say to the leader of the opposition, I had experience, as did my constituents, of this when the town that I represent was branded as some kind of suicide capital, where we had predatory journalists arriving from London who were trying to question young people outside the local college and trying to suggest to them that it was better to be dead than to live in the area. Those are the exact words that were used. Those youngsters who took their lives, in the main, did not know each other, despite what the press suggested. To come to the point that she was making, many of them had no contact with mental health services. They were a surprise—what happened was a surprise to their families. They’d had no warning. In some ways, that’s the greatest tragedy of all, because people—[Interruption.] It’s an important point: this is the greatest tragedy of all, where you have young people who are not known to the system and have not identified themselves to the system.

She asked what’s being done. I’ve already mentioned the money that’s been put into CAMHS. It is true to say that demand for CAMHS was significant, and that’s why, of course, we’ve provided more resources for CAMHS in order to make sure that more young people are identified. On top of that, of course, we do have counselling services in the secondary schools in order that young people can go and talk to people early on. That takes us well beyond what used to be the case in Wales.

Mae'n rhaid i mi ddweud wrth arweinydd yr wrthblaid, fy mod wedi cael profiad o hyn, fel y cafodd fy etholwyr, pan gafodd y dref yr wyf yn ei chynrychioli ei brandio fel rhyw fath o brifddinas hunanladdiad, pryd yr oedd gennym newyddiadurwyr rheibus yn cyrraedd o Lundain a oedd yn ceisio cwestiynu pobl ifanc y tu allan i'r coleg lleol ac yn ceisio awgrymu iddynt ei bod yn well bod yn farw na byw yn yr ardal. Dyna'r union eiriau a ddefnyddiwyd. Nid oedd y bobl ifanc hynny a laddodd eu hunain, ar y cyfan, yn adnabod ei gilydd, er gwaethaf yr hyn a awgrymwyd gan y wasg. I ddod at y pwynt yr oedd hi’n ei wneud, roedd llawer ohonynt nad oedd ganddynt unrhyw gysylltiad â gwasanaethau iechyd meddwl. Roeddent yn syndod—roedd yr hyn a ddigwyddodd yn syndod i'w teuluoedd. Nid oeddent wedi cael unrhyw rybudd. Mewn rhai ffyrdd, dyna’r drychineb fwyaf oll, oherwydd bod pobl—[Torri ar draws.] Mae'n bwynt pwysig: dyma'r drasiedi fwyaf oll, pan fo gennych bobl ifanc nad ydynt yn hysbys i'r system ac nad ydynt wedi nodi eu hunain i'r system.

Gofynnodd beth sy'n cael ei wneud. Rwyf eisoes wedi crybwyll yr arian sydd wedi cael ei roi i mewn i CAMHS. Mae'n wir i ddweud bod y galw am CAMHS yn sylweddol, a dyna pam, wrth gwrs, yr ydym wedi darparu mwy o adnoddau ar gyfer CAMHS er mwyn gwneud yn siŵr bod mwy o bobl ifanc yn cael eu nodi. Yn ogystal â hynny, wrth gwrs, mae gennym wasanaethau cwnsela yn yr ysgolion uwchradd er mwyn i bobl ifanc allu mynd i siarad â phobl yn gynnar. Mae hynny'n mynd â ni ymhell y tu hwnt i’r hyn a arferai fod yn wir yng Nghymru.

Hybu Iechyd a Llesiant

Promoting Health and Well-being

3. Pa asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud o rôl gweithwyr proffesiynol perthynol i iechyd a gofal cymdeithasol o ran cyflawni blaenoriaethau Llywodraeth Cymru sy'n ymwneud â hybu iechyd a llesiant gydol oes? OAQ(5)0160(FM)

3. What assessment has the First Minister made of the role of allied health and social care professionals in delivering Welsh Government priorities of promoting health and well-being throughout life? OAQ(5)0160(FM)

I’m grateful to the Member for this question, because they are the unsung heroes of the health service in many ways. They work in the community and in primary care, and, of course, they deliver a lot of preventative care, which is difficult to measure in itself, because how do you measure something that prevents something that would have happened in the future? Of course, they help to deal with admission avoidance, so that more people don’t have to go into hospital, but have the support to stay at home.

Rwy'n ddiolchgar i'r Aelod am y cwestiwn hwn, oherwydd gan mai nhw yw arwyr di-glod y gwasanaeth iechyd mewn sawl ffordd. Maent yn gweithio yn y gymuned ac mewn gofal sylfaenol, ac, wrth gwrs, maent yn darparu llawer o ofal ataliol, sydd yn anodd ei fesur ynddo’i hun, oherwydd sut mae mesur rhywbeth sy'n atal rhywbeth a fyddai wedi digwydd yn y dyfodol? Wrth gwrs, maent yn helpu i ymdrin ag osgoi derbyn cleifion, fel nad oes yn rhaid i fwy o bobl fynd i'r ysbyty, ond eu bod yn cael y gefnogaeth i aros gartref.

I thank the First Minister for that answer. I had better declare an interest, as my wife—it’s in the register of interests—is a radiographer. She also has very cold hands, so I warn people in advance. [Laughter.] In Wales, 50 per cent of people—[Interruption.] She does. [Laughter.] Fifty per cent of the population of Wales will be over 65 by 2037. There is now a higher proportion of people aged 85 plus as we speak. The increase in chronic conditions and comorbidity, resulting in complex health needs, is documented and is there for all to see. This will require a real determination to deliver the Welsh Government’s strategy and to align that workforce toward primary care and picking them up where we can actually keep people in a well-being service, not a rescue and an illness service. So, will he congratulate my wife and all of those who work in allied health and social care professions, and congratulate also Dave Rees for hosting an event last week at which all of those professions were there? They deserve our thanks and our gratitude. They have a huge role to play.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna. Mae’n well i mi ddatgan buddiant, gan fod fy ngwraig—mae yn y gofrestr o fuddiannau—yn radiograffydd. Mae ganddi hefyd ddwylo oer iawn, felly rwyf yn rhybuddio pobl ymlaen llaw. [Chwerthin.] Yng Nghymru, mae 50 y cant o bobl— [Torri ar draws.] Mae ganddi [Chwerthin.].  Bydd hanner cant y cant o boblogaeth Cymru dros 65 oed erbyn 2037. Mae cyfran uwch o bobl sydd dros 85 oed erbyn hyn. Mae'r cynnydd mewn cyflyrau cronig a dau gyflwr cronig ar yr un pryd, gan arwain at anghenion iechyd cymhleth, wedi ei ddogfennu ac mae yno i bawb ei weld. Bydd hyn yn golygu bod yn wirioneddol benderfynol i gyflawni strategaeth Llywodraeth Cymru ac i gyfochri’r gweithlu â gofal sylfaenol a’i gynyddu i sefyllfa lle y gallwn mewn gwirionedd gadw pobl mewn gwasanaeth lles, nid gwasanaeth achub a salwch. Felly, a wnaiff ef longyfarch fy ngwraig a phawb sy'n gweithio mewn proffesiynau iechyd a gofal cymdeithasol perthynol, a llongyfarch Dave Rees hefyd am gynnal digwyddiad yr wythnos diwethaf lle yr oedd yr holl broffesiynau hynny yn bresennol? Maent yn haeddu ein diolch a'n diolchgarwch. Mae ganddynt ran enfawr i'w chwarae.

I will join, of course, the Member in congratulating the Member for Aberavon. I am not sure that harmony will reign in his house over this evening given what was revealed to us in terms of information. But he’s right: the challenge that faces us in the future is, as people get older—yes, many of those people will be fitter when they’re older, but, inevitably, people get a number of small conditions that, taken together, make it difficult for them to live their lives in the way that they would want. It’s rare for somebody to have one very serious condition that disables them. Quite often, it’s just a combination of different things. What, then, can the AHPs do? Well, early recognition of problems and timely intervention so that things are dealt with early on; admission prevention; facilitated discharge; rehab and reablement—very important, obviously; support for chronic conditions as well, so that people with chronic conditions don’t have to continually go back to hospital in order to deal with a particular flare of a chronic condition; and, of course, what they do in terms of being able to add to a multi-agency and multidisciplinary team to help the individual. We know that, in the future, there will be more pressure as people live longer—something to be welcomed—but also there is still a frailty of the human body that we can’t legislate for, and more and more people, as they get older, will need help with what may be a number of smaller conditions, but nevertheless are significant for them as an individual.

Mi wnaf ymuno, wrth gwrs, â’r Aelod i longyfarch yr Aelod dros Aberafan. Nid wyf yn siŵr y bydd y cytgord yn teyrnasu yn ei dŷ ef heno o ystyried yr hyn a ddatgelwyd i ni o ran gwybodaeth. Ond mae e’n iawn: yr her sy'n ein hwynebu yn y dyfodol yw, wrth i bobl fynd yn hŷn—bydd, bydd llawer o'r bobl hynny yn fwy ffit pan fyddant yn hŷn, ond, yn anochel, mae pobl yn cael nifer o gyflyrau bach sydd, gyda'i gilydd, yn ei gwneud yn anodd iddynt fyw eu bywydau yn y ffordd y byddent yn dymuno. Mae'n anghyffredin i rywun fod ag un cyflwr difrifol iawn sy'n ei wneud yn anabl. Yn aml iawn, cyfuniad o wahanol bethau ydyw. Beth, felly, y gall y gweithwyr proffesiynol perthynol iechyd ei wneud? Wel, canfod problemau yn gynnar ac ymyrraeth brydlon fel yr ymdrinnir â phethau yn gynnar; atal derbyniadau; rhyddhau wedi’i hwyluso; adsefydlu ac ailalluogi—pwysig iawn, yn amlwg; cefnogaeth ar gyfer cyflyrau cronig hefyd, fel nad oes yn rhaid i bobl â chyflyrau cronig fynd yn ôl yn barhaus i'r ysbyty er mwyn ymdrin â chyfnod gwaeth penodol mewn cyflwr cronig; ac, wrth gwrs, yr hyn y maent yn ei wneud o ran bod yn gallu ychwanegu at dîm amlasiantaethol ac amlddisgyblaethol i helpu'r unigolyn. Rydym yn gwybod y bydd, yn y dyfodol, mwy o bwysau wrth i bobl fyw'n hirach— rhywbeth i'w groesawu—ond mae hefyd eiddilwch o ran y corff dynol na allwn ddeddfu ar ei gyfer, a bydd mwy a mwy o bobl, wrth iddynt fynd yn hŷn, angen cymorth â’r hyn a allai fod yn nifer o gyflyrau llai, ond er hynny, sydd yn sylweddol iddyn nhw fel unigolyn.

Rwyf wedi ymweld yn yr wythnosau diwethaf â dwy fferyllfa yn fy etholaeth i—fferyllfa Rowlands yn Llanfair Pwllgwyngyll a fferyllfa Boots yn Llangefni. Mae fferyllfeydd, wrth gwrs, yn chwarae rhan hanfodol o fewn y ddarpariaeth ehangach o ofal sylfaenol ac mi fyddwn i’n sicr yn dymuno gweld y ddarpariaeth honno yn cael ei hymestyn. A ydy’r Prif Weinidog yn cytuno â mi bod angen cael gwared ar rai o’r rhwystrau sy’n atal fferyllfeydd rhag gallu chwarae eu rhan i’r eithaf, yn cynnwys rhoi’r gorau i’r gwaharddiad ar hysbysebu rhai o’u gwasanaethau nhw, er enghraifft brechiadau y ffliw a gwasanaethau o ran atal ysmygu ac ati?

Thank you, Llywydd. Over the past few weeks I’ve visited two pharmacies in my constituency—the Rowlands pharmacy in Llanfair Pwllgwyngyll and the Boots branch in Llangefni. Pharmacies, of course, play a crucial role in the wider provision of primary care, and I would certainly want to see that provision extended. Does the First Minister agree with me that we need to do away with some of the barriers that prevent pharmacies from playing their full role, including actually putting aside the ban on advertising some of their services, for example flu jabs and services in terms of smoking prevention and so on?

Mae hynny’n iawn, a bydd yn rhan o’r Mesur iechyd cyhoeddus. Mae’n bwysig dros ben fod unrhyw rwystrau sydd heb unrhyw synnwyr yn mynd. Ond rŷm ni’n gwybod, wrth gwrs, fod fferyllfeydd yn chwarae rhan hanfodol bwysig o ran sicrhau bod pobl yn gallu cael cyngor heb orfod mynd at y meddyg teuluol, a hefyd, wrth gwrs, byddwn ni’n moyn ymestyn y gwasanaethau sydd ar gael o fferyllfeydd yn y pen draw, gan gofio’r ffaith nawr bod mwy a mwy ohonyn nhw wedi cael yr hyfforddiant clinigol sydd ei angen er mwyn eu bod nhw’n gallu gweithredu’r gwasanaethau hynny.

Yes, that’s right, and that will be part of the public health Bill. It’s important that any nonsensical obstacles are done away with. But we know, of course, that pharmacies play a vitally important role in ensuring that people receive advice without having to go to see their general practitioner, and also, of course, we would wish to extend the services available from pharmacies ultimately, bearing in mind, of course, that more and more of them have received clinical training so that they can actually work in those areas.

First Minister, I also share the admiration mentioned here for the jobs that our health and social care professionals undertake throughout the country. The multidisciplinary approach provided to patients by doctors working closely with such professionals has proven to be very effective, particularly in the health boards where they have a director of therapy and health sciences on their boards. You can see that by the examples of some of the ones that are recognised good examples throughout Wales. So, First Minister, what could you do to embed this role, given the ever-changing nature of healthcare provision, and will you review or undertake to discuss with your colleagues the review of the continuous performance development training for these people so that we can better identify and prepare for the next generation of directors of therapies and health sciences?

Brif Weinidog, rwyf innau hefyd yn rhannu'r edmygedd a grybwyllir yma o’r swyddi y mae ein gweithwyr proffesiynol iechyd a gofal cymdeithasol yn ymgymryd â hwy ledled y wlad. Mae'r dull amlddisgyblaethol a ddarperir i gleifion gan feddygon gan weithio'n agos gyda gweithwyr proffesiynol o'r fath wedi profi i fod yn effeithiol iawn, yn enwedig yn y byrddau iechyd lle mae ganddynt gyfarwyddwr therapi ac iechyd gwyddorau ar eu byrddau. Gallwch weld hynny drwy’r enghreifftiau o rai a gydnabyddir fel enghreifftiau da ledled Cymru. Felly, Brif Weinidog, beth allech chi ei wneud i ymwreiddio’r swyddogaeth hon, o gofio bod natur y ddarpariaeth gofal iechyd yn newid yn gyson, ac a wnewch chi adolygu neu addo trafod â'ch cydweithwyr yr adolygiad o hyfforddiant datblygu perfformiad parhaus gyfer y bobl hyn fel y gallwn nodi a pharatoi yn well ar gyfer y genhedlaeth nesaf o gyfarwyddwyr therapïau a gwyddorau iechyd?

Yes, but first of all we would expect local health boards to see what works in other health boards and then use that best practice, and apply that best practice, in their own areas. Where there’s evidence of that practice working well, then clearly we would want them to look at it to see if it’s appropriate in their own area and, if so, to implement that. When it comes to CPD, many professionals, of course, are governed by professional bodies that are, of themselves, not devolved, if I can put it that way, and have their own requirements for CPD. But if that is an issue, then it’s something, of course, that the Minister might be able to look at in order to see how the position of the directors that you’ve referred to can be strengthened in the future.

Gwnaf, ond yn gyntaf oll byddem yn disgwyl i fyrddau iechyd lleol weld beth sy'n gweithio mewn byrddau iechyd eraill ac yna defnyddio’r arfer gorau hwnnw, a chymhwyso’r arfer gorau hwnnw, yn eu hardaloedd eu hunain. Pan fo tystiolaeth fod yr arfer hwnnw’n gweithio'n dda, yna yn amlwg byddem yn awyddus iddynt edrych arno i weld os yw'n addas yn eu hardal eu hunain ac, os felly, gweithredu hynny. Pan ddaw i DPP, mae llawer o weithwyr proffesiynol, wrth gwrs, yn cael eu llywodraethu gan gyrff proffesiynol nad ydynt, ohonynt eu hunain, wedi eu datganoli, os caf ei roi felly, ac mae ganddynt eu gofynion eu hunain ar gyfer DPP. Ond os yw hynny’n broblem, yna mae'n rhywbeth, wrth gwrs, y gallai’r Gweinidog efallai edrych arno, er mwyn gweld sut y gallai sefyllfa’r cyfarwyddwyr yr ydych wedi cyfeirio ati gael ei chryfhau yn y dyfodol.

Cynllun Rhyddhad Ardrethi Busnesau Bach

Small Business Rates Relief Scheme

4. A wnaiff y Prif Weinidog nodi cam nesaf cynllun rhyddhad ardrethi busnesau bach Llywodraeth Cymru? OAQ(5)0158(FM)

4. Will the First Minister set out the next stage of the Welsh Government’s small business rates relief scheme? OAQ(5)0158(FM)

Yes. We are extending the temporary relief scheme, which was due to end in March next year, for a further year. Then, we’ll be developing a new permanent scheme, which will be in place from April 2018.

Gwnaf. Rydym yn ymestyn y cynllun rhyddhad dros dro, a oedd i fod i ddod i ben ym mis Mawrth y flwyddyn nesaf, am flwyddyn arall. Yna, byddwn yn datblygu cynllun parhaol newydd, a fydd ar waith o fis Ebrill 2018 ymlaen.

Thank you for that answer, First Minister. The Welsh Government’s decision to stick with its existing business scheme hasn’t received the reception you might have liked in your own constituency, First Minister. Traders are already vocal in the criticism of the highest business rates in my region, and perverse rates incentives to keep shops empty. In Bridgend town, in particular, they’re not very happy with the council that did its best to ignore the views of traders on how to increase footfall. Some now feel misled into believing that the Labour rates relief scheme would be different from business as usual, so what reasons can you give us for making the current system permanent instead of adopting Welsh Conservative policies around a differentiated multiplier and tapering relief to £15,000?

Diolch i chi am yr ateb yna, Brif Weinidog. Nid yw penderfyniad Llywodraeth Cymru i lynu at ei chynllun busnes presennol wedi cael y derbyniad efallai y byddech wedi ei hoffi yn eich etholaeth eich hun, Brif Weinidog. Mae masnachwyr eisoes yn uchel eu cloch wrth feirniadu’r ardrethi busnes uchaf yn fy rhanbarth i, a chymhellion ardrethi gwrthnysig i gadw siopau’n wag. Yn nhref Pen-y-bont ar Ogwr, yn arbennig, nid ydynt yn hapus iawn â'r cyngor, a wnaeth ei orau i anwybyddu barn masnachwyr ar sut i gynyddu nifer yr ymwelwyr. Mae rhai yn teimlo erbyn hyn eu bod wedi eu camarwain i gredu y byddai cynllun rhyddhad ardrethi Llafur yn wahanol i’r arfer, felly pa resymau allwch chi eu rhoi i ni am wneud y system bresennol yn barhaol yn hytrach na mabwysiadu polisïau’r Ceidwadwyr Cymreig o amgylch lluosydd gwahaniaethol a meinhau rhyddhad i £15,000?

Well, I have to say first of all, with regard to my own town, which I know very well, there are at least three different groups of traders who don’t agree with each other, and that is one of the weaknesses the town faces. Secondly, she mentions empty premises. The biggest problem with empty premises in Bridgend is the intransigence of landlords—landlords who will not rent, or are only offering rent at ridiculous rates. I have heard examples of businesses who have said to me they are only being offered leases of 10 years with rents of up to £25,000 a year. That’s ridiculous. Some of the landlords in Bridgend need to get real and understand that the way of things 40 years ago is no longer right.

She asked me why we would not adopt Conservative policy. Quite simply, this: there are over 70,000 businesses in Wales, more than 70 per cent of them receive support, and over half of all eligible businesses pay no rates at all. In England, only a third pay no rates at all. So, actually, the scheme in Wales is significantly more generous than the penny-pinching scheme implemented by the Conservatives in England.

Wel, mae’n rhaid i mi ddweud yn gyntaf oll, o ran fy nhref fy hunan, yr wyf yn ei hadnabod yn dda iawn, bod o leiaf tri gwahanol grŵp o fasnachwyr nad ydynt yn cytuno â'i gilydd, a dyna un o'r gwendidau y mae’r dref eu hwynebu. Yn ail, mae hi'n sôn am eiddo gwag. Y broblem fwyaf gydag eiddo gwag ym Mhen-y-bont ar Ogwr yw anhyblygrwydd landlordiaid—landlordiaid na wnant rentu, neu nad ydynt ond yn cynnig rhentu ar gyfraddau hurt. Rwyf wedi clywed enghreifftiau o fusnesau sydd wedi dweud wrthyf mai’r unig brydlesi y maent yn cael eu cynnig yw rhai am 10 mlynedd gyda rhenti o hyd at £25,000 y flwyddyn. Mae hynny'n hurt. Mae angen i rai o'r landlordiaid ym Mhen-y-bont ar Ogwr ymuno â’r byd go iawn a deall nad yw’r ffordd o wneud pethau 40 mlynedd yn ôl yn iawn erbyn hyn.

Gofynnodd i mi pam na fyddem yn mabwysiadu polisi'r Ceidwadwyr. Yn syml iawn hyn: mae dros 70,000 o fusnesau yng Nghymru, mae mwy na 70 y cant ohonynt yn derbyn cymorth, ac nid yw dros hanner yr holl fusnesau cymwys yn talu unrhyw ardrethi o gwbl. Yn Lloegr, nid oes ond traean nad ydynt yn talu unrhyw ardrethi o gwbl. Felly, mewn gwirionedd, mae'r cynllun yng Nghymru yn llawer mwy hael na'r cynllun cyfrif ceiniogau sydd ar waith gan y Ceidwadwyr yn Lloegr.

First Minister, I’ve been contacted by a number of constituents who have expressed concern over the level of their business rates, which is putting a strain on their business finances. As they fall outside the threshold for small business rate relief, they have to pay the full business rates, irrespective of the affordability. Unless these small business owners find smaller, cheaper premises than these properties they are stuck with huge rates bills. What plan does your Government have to raise the rate relief threshold and ensure that rate relief has an affordability consideration?

Brif Weinidog, mae nifer o etholwyr wedi cysylltu â mi sydd wedi mynegi pryder ynghylch lefel eu hardrethi busnes, sy'n rhoi straen ar sefyllfa ariannol eu busnes. Gan eu bod y tu allan i'r trothwy ar gyfer rhyddhad ardrethi busnesau bach, mae’n rhaid iddynt dalu’r ardrethi busnes llawn, beth bynnag yw'r fforddiadwyedd. Oni bai bod y perchnogion busnesau bach hyn yn dod o hyd i safle llai, rhatach na’r safle y maent ynddo ar hyn o bryd, maen nhw’n gorfod talu biliau ardrethi enfawr. Pa gynllun sydd gan eich Llywodraeth i godi'r trothwy rhyddhad ardrethi a sicrhau bod rhyddhad ardrethi yn rhoi ystyriaeth i fforddiadwyedd?

Well, we’ve already put £98 million into the rate relief scheme. There is bound to be a threshold, unfortunately, and those who are, as they would see it, at the wrong end of the threshold, yes, they will have to pay business rates. What we cannot do is introduce a system where everybody gets business rate relief and nobody pays business rates. Like any business, businesses have to take decisions as to the size of their premises in order to understand what is affordable for them as a business.

Wel, yr ydym eisoes wedi rhoi £98 miliwn i mewn i'r cynllun rhyddhad ardrethi. Mae’n rhaid cael trothwy, yn anffodus, a'r rhai sydd, fel y byddent hwy yn ei weld, ar ben anghywir y trothwy, bydd, bydd yn rhaid iddyn nhw dalu ardrethi busnes. Yr hyn na allwn ei wneud yw cyflwyno system lle mae pawb yn cael rhyddhad ardrethi busnes ac nad oes neb yn talu ardrethi busnes. Fel unrhyw fusnes, mae’n rhaid i fusnesau wneud penderfyniadau ynghylch maint eu safleoedd er mwyn deall yr hyn sy'n fforddiadwy iddyn nhw fel busnes.

Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg

Abertawe Bro Morgannwg University Local Health Board

5. Pa gefnogaeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei darparu i Fwrdd Iechyd Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg yn dilyn y penderfyniad i godi ei statws i ‘ymyrraeth wedi'i thargedu’? OAQ(5)0169(FM)

5. What support is the Welsh Government providing to Abertawe Bro Morgannwg University Health Board following the decision to escalate its status to 'targeted intervention'? OAQ(5)0169(FM)

Rydym ni’n cydweithio’n agos â Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg. Bydd y Llywodraeth yn darparu cefnogaeth ar ôl cytuno â’r bwrdd iechyd pa gymorth sydd ei angen arno.

We are working closely with the Abertawe Bro Morgannwg University Local Health Board. Support will be directed by the Welsh Government in agreement with the health board as to what assistance it requires.

Diolch yn fawr am yr ateb yna, Brif Weinidog. A allaf i, ymhellach i hynny, ofyn a ydych chi’n ffyddiog fod gennych chi’r ‘capacity’ yn rhengoedd eich adran chi yma yn y Cynulliad i roi’r cymorth angenrheidiol i’r bwrdd iechyd yma yn Abertawe, o gofio bod byrddau iechyd eraill hefyd o dan fesurau arbennig?

Thank you for that response, First Minister. Further to that, may I ask whether you are confident that you have the capacity within your department in the Assembly to provide the necessary support to this health board in Swansea, given that other health boards are also under special measures?

Dim ond un bwrdd iechyd sydd o dan fesurau arbennig, sef Betsi Cadwaladr. Rydym ni’n ffyddiog iawn yn y ffordd rydym ni wedi sicrhau bod Betsi Cadwaladr yn troi rownd. Felly, mae beth rŷm ni wedi’i dargedu ynglŷn â’r byrddau iechyd eraill yn mynd i sicrhau ein bod ni’n gweld gwelliannau er mwyn osgoi, wrth gwrs, unrhyw sefyllfa lle byddan nhw’n gorfod mynd yn yr un cyfeiriad.

Only one health board is under special measures, namely Betsi Cadwaladr. We are most confident about the way in which we have ensured that Betsi Cadwaladr can turn around. So, what we have targeted in terms of the other health boards will ensure that we see improvements to those, in order to avoid, of course, any situation where they would have to go in the same direction as Betsi Cadwaladr.

Before I start, can I declare an interest in that my wife’s a radiographer in ABMU, but I won’t discuss the warmth or the coldness of her hands? First Minister, ABMU’s in targeted intervention because of cancer services and unscheduled care. Both parts of those rely upon diagnostic services. We have seen problems with diagnostic services in the past, with waiting lists being perhaps of a length that was unacceptable to everybody, but will you join me in congratulating ABMU and the staff, in particular, who have actually seen those waiting lists come down, and therefore we’ve seen diagnostics getting better in ABMU?

Cyn i mi ddechrau, a gaf i ddatgan buddiant gan fod fy ngwraig yn radiograffydd yn PABM, ond ni fyddaf yn trafod cynhesrwydd nac oerni ei dwylo? Brif Weinidog, mae PABM mewn sefyllfa ymyrraeth wedi’i thargedu oherwydd gwasanaethau canser a gofal heb ei drefnu. Mae’r ddwy ran o hynny yn dibynnu ar wasanaethau diagnostig. Rydym wedi gweld problemau gyda gwasanaethau diagnostig yn y gorffennol, gyda hyd rhestrau aros nad oedd yn dderbyniol i bawb o bosibl, ond a wnewch chi ymuno â mi i longyfarch Prifysgol PABM a'r staff, yn arbennig, sydd wedi gweld y rhestrau aros hynny yn dod i lawr mewn gwirionedd, ac felly rydym wedi gweld diagnosteg yn gwella yn PABM?

Yes, I will, and at the end of July there was a reduction of 78 per cent in the number of people waiting over eight weeks for one of the specified diagnostic tests, compared to July 2015.

Gwnaf, mi wnaf, ac ar ddiwedd mis Gorffennaf bu gostyngiad o 78 y cant yn nifer y bobl sy'n aros dros wyth wythnos am un o'r profion diagnostig penodedig, o'i gymharu â mis Gorffennaf 2015.

First Minister, the health board’s integrated performance report of July 2014 states, and I quote, that

‘The Health Board continues to experience significant challenges in the delivery of the Urgent Suspected Cancer referral target in particular.’

At that time, they were reaching 86 per cent of the target rather than the 95 per cent that the Government was looking for. Notwithstanding the point made by David Rees now, being that those issues were reported two years ago, what support did you give ABMU at that time? What is different about the support that you’re giving them now, and if it was needed two years ago, why wasn’t it given then?

Brif Weinidog, mae adroddiad perfformiad integredig y bwrdd iechyd ym mis Gorffennaf 2014 yn datgan, a dyfynnaf, bod

Y Bwrdd Iechyd yn parhau i brofi heriau sylweddol o ran cyflawni'r targed atgyfeirio Amheuaeth o Ganser Brys yn arbennig.'

Ar y pryd, roeddent yn cyrraedd 86 y cant o'r targed yn hytrach na'r 95 y cant yr oedd y Llywodraeth yn ei ddisgwyl. Er gwaethaf y pwynt a wnaethpwyd gan David Rees yn awr, sef bod y materion hynny wedi eu hadrodd ddwy flynedd yn ôl, pa gefnogaeth a roesoch chi i PABM ar y pryd? Beth sy'n wahanol am y cymorth yr ydych yn ei roi iddynt nawr, ac os oedd ei angen ddwy flynedd yn ôl, pam na chafodd ei roi bryd hynny?

Well, if you look at the figures, if we look at the 62-day performance for cancer, more people are starting their treatment within the target time of the 62-day pathway for cancer. The same thing applies to the 31-day pathway—80.4 per cent higher. If we look at 12-hour waits in A&E last year, those figures have reduced by 63 per cent since March of this year. So, we are seeing great differences in terms of not just diagnostics, but in terms of cancer treatment, and indeed in terms of A&E performance.

Wel, os edrychwch chi ar y ffigurau, os edrychwn ni ar y perfformiad 62 diwrnod ar gyfer canser, mae mwy o bobl yn dechrau ar eu triniaeth o fewn targed amser y llwybr 62 diwrnod ar gyfer canser. Mae'r un peth yn wir am y llwybr 31 diwrnod—80.4 y cant yn uwch. Os edrychwn ar arosiadau 12 awr mewn adrannau Damweiniau ac Achosion Brys y llynedd, mae’r ffigurau hynny wedi gostwng 63 y cant ers mis Mawrth eleni. Felly, rydym yn gweld gwahaniaethau mawr o ran nid yn unig diagnosteg, ond o ran triniaeth canser, ac yn wir o ran perfformiad adrannau Damweiniau ac Achosion Brys.

First Minister, the reason ABMU are to receive targeted intervention is due to poor performance in unscheduled cancer care. The most recent figures show that just 83 per cent of patients diagnosed via the urgent suspected-cancer route start treatment within 62 days. We all know that timely treatment and intervention reduces the risk that the cancer will spread and increases the chances of survival. What support is the Welsh Government giving to ABMU to enable them to eliminate delays in treatment and to improve the cancer survival rates in my region?

Brif Weinidog, y rheswm y mae PABM yn mynd i dderbyn ymyrraeth wedi'i thargedu yw oherwydd perfformiad gwael mewn gofal canser heb ei drefnu. Mae'r ffigurau diweddaraf yn dangos mai dim ond 83 y cant o gleifion sydd wedi cael diagnosis trwy'r llwybr amheuaeth o ganser brys sy’n dechrau triniaeth o fewn 62 diwrnod. Rydym i gyd yn gwybod bod triniaeth ac ymyrraeth brydlon yn lleihau'r risg y bydd y canser yn lledaenu ac yn cynyddu'r siawns o oroesi. Pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi i PABM er mwyn eu galluogi i ddileu oedi wrth roi triniaeth ac i wella'r cyfraddau goroesi canser yn fy rhanbarth i?

I think I’ve already answered that question when I gave the statistics in terms of the 62-day performance and the 31-day performance. Sometimes, of course, clinicians tell me that it’s not that easy to start treatment within 62 days because of the nature of the cancer itself, its position in the body and, indeed, the need to look very carefully at having the most targeted treatment for the individual. If you’re an individual with cancer, of course, well, yes, you need to have certainty as quickly as possible. I understand that—the very human need. That’s why, of course, we’re seeing the improvements in the performance of ABMU in that field.

Rwy'n credu fy mod eisoes wedi ateb y cwestiwn yna pan roddais yr ystadegau o ran y perfformiad 62 diwrnod a'r perfformiad 31 diwrnod. Weithiau, wrth gwrs, mae clinigwyr yn dweud wrthyf nad yw mor hawdd â hynny i ddechrau triniaeth o fewn 62 diwrnod oherwydd natur y canser ei hun, ble y mae yn y corff ac, yn wir, yr angen i edrych yn ofalus iawn ar gael y driniaeth sydd wedi’i thargedu fwyaf ar gyfer yr unigolyn. Os ydych yn unigolyn sydd â chanser, wrth gwrs, wel, ie, mae angen i chi gael sicrwydd cyn gynted â phosibl. Rwy'n deall hynny—yr angen dynol iawn hwnnw. Dyna pam, wrth gwrs, yr ydym yn gweld y gwelliannau ym mherfformiad PABM yn y maes hwnnw.

Helpu’r GIG i Baratoi am y Gaeaf sydd o’n Blaenau

Helping the NHS Prepare for the Forthcoming Winter

6. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu sut y mae Llywodraeth Cymru yn helpu'r GIG i baratoi at y gaeaf sydd o'n blaenau? OAQ(5)0162(FM)

6. Will the First Minister outline how the Welsh Government is helping the NHS prepare for the forthcoming winter? OAQ(5)0162(FM)

We’ll continue to support health and social care organisations in Wales through our quarterly national seasonal planning meetings, which support their seasonal planning arrangements. And, of course, as part of that, preparedness for the forthcoming winter period is paramount.

Byddwn yn parhau i gefnogi sefydliadau iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru trwy ein cyfarfodydd cynllunio tymhorol cenedlaethol a gynhelir bob chwarter, sy'n cefnogi eu trefniadau cynllunio tymhorol. Ac, wrth gwrs, yn rhan o hynny, mae bod yn barod ar gyfer cyfnod y gaeaf sydd i ddod yn hollbwysig.

Thank you, First Minister. Last winter, we saw unprecedented levels of demand on unscheduled care. People struggling to get access to a GP over the winter months put enormous strain on our A&E departments as patients go there to seek medical treatment. According to the RCN, our hospitals are so full all year round that the system cannot cope with the seasonal spike in demand. We have to address the GP-access issue if we are to avoid the scenes we saw last winter with ambulances stacked up outside hospitals. What plans does the Welsh Government have to improve the out-of-hours GP service and make greater use of community pharmacies in treating minor ailments this winter? Will you be running a publicity campaign highlighting the role of pharmacies in treating minor ailments?

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Y gaeaf diwethaf, gwelsom lefelau digynsail o alw am ofal heb ei drefnu. Rhoddodd y bobl oedd yn ei chael hi’n anodd cael gafael ar feddyg teulu dros fisoedd y gaeaf straen enfawr ar ein hadrannau damweiniau ac achosion brys wrth i gleifion fynd yno i gael triniaeth feddygol. Yn ôl y Coleg Nyrsio Brenhinol, mae ein hysbytai mor llawn drwy gydol y flwyddyn fel na all y system ymdopi â'r cynnydd sydyn yn y galw tymhorol. Mae'n rhaid i ni fynd i'r afael â'r mater mynediad at feddygon teulu os ydym yn mynd i osgoi'r sefyllfaoedd a welsom y gaeaf diwethaf gyda llu o ambiwlansys y tu allan i ysbytai. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i wella'r gwasanaeth meddygon teulu y tu allan i oriau a gwneud gwell defnydd o fferyllfeydd cymunedol wrth drin mân anhwylderau y gaeaf hwn? A fyddwch chi’n cynnal ymgyrch gyhoeddusrwydd i amlygu swyddogaeth fferyllfeydd wrth drin mân anhwylderau?

We do; the Choose Well campaign has been doing that for many years and, indeed, there’s an app available for people who want to access it. We encourage people to look, in the first place, at a pharmacist, then to look at a community nurse, and then to think about the GP. It’s quite right to say to people, ‘Don’t default to the A&E department first or, indeed, to a GP first.’ So, that’s already in train. In terms of out-of-hours, it’s available in our DGHs and elsewhere. The issue in the winter is not the numbers of people coming through A&E, but the conditions that they have: there are many more, older people with respiratory conditions that are more complex, who need more time in A&E and, ultimately, admission. Last year, the preparedness plans worked well. It can be difficult, of course, to predict the demand on the NHS in the winter because of the weather, basically. But, nevertheless, we scrutinise the preparedness of each local health board to make sure that we can be satisfied that they are ready for the winter.

Rydym yn gwneud hynny; mae’r ymgyrch Dewis Doeth wedi bod yn gwneud hynny ers blynyddoedd lawer ac, yn wir, mae yna ap ar gael i bobl sydd eisiau ei ddefnyddio. Rydym yn annog pobl i edrych, yn y lle cyntaf, ar fferyllydd, ac yna edrych ar nyrs gymunedol, ac yna meddwl am y meddyg teulu. Mae'n hollol iawn i ddweud wrth bobl, 'Peidiwch â mynd i'r adran damweiniau ac achosion brys fel dewis cyntaf na mynd, mewn gwirionedd, at feddyg teulu yn gyntaf.' Felly, mae hynny eisoes ar waith. O ran y gwasanaeth y tu allan i oriau, mae ar gael yn ein hysbytai cyffredinol dosbarth ac mewn mannau eraill. Nid nifer y bobl sy'n dod trwy adrannau damweiniau ac achosion brys yw’r broblem yn y gaeaf, ond y cyflyrau sydd ganddynt: mae llawer mwy o bobl hŷn â chyflyrau anadlol sy'n fwy cymhleth, sydd angen mwy o amser mewn adrannau damweiniau ac achosion brys ac sydd, yn y pen draw, yn cael eu derbyn i’r ysbyty. Y llynedd, gweithiodd y cynlluniau parodrwydd yn dda. Gall fod yn anodd, wrth gwrs, i ragweld y galw ar y GIG yn y gaeaf oherwydd y tywydd, yn y bôn. Ond, serch hynny, rydym yn craffu ar barodrwydd pob bwrdd iechyd lleol i wneud yn siŵr y gallwn fod yn fodlon eu bod yn barod ar gyfer y gaeaf.

O dan y cynllun iechyd plant rydych chi wedi’i gyhoeddi, Brif Weinidog, mae pob un plentyn o dan saith mlwydd oed i fod i gael yr un cysondeb gwasanaeth yn y gaeaf a’r haf. Beth ydych chi yn ei ddweud, felly, am adroddiad y Coleg Brenhinol Pediatreg ac Iechyd Plant heddiw ynglŷn â babanod sy’n cael eu geni’n gynnar, sydd yn dangos eu bod yn cael gwasanaeth eilradd ac isradd yma yng Nghymru? Dim ond, er enghraifft, 31 y cant o fabanod sy’n cael eu geni’n gynnar sy’n cael ail apwyntiad hollbwysig erbyn eu hail ben-blwydd. Mae hynny’n hanner y ganran ar draws gwledydd Prydain. Ac, ar ôl canoli’r gwasanaethau ar gyfer babanod sy’n cael eu geni’n gynnar—cau’r uned yn Llwynhelyg, er enghraifft, a symud i Glangwili—maen nhw’n dal i dderbyn gwasanaeth eilradd o’i gymharu â’r gorau drwy ynysodd Prydain. Ai rhethreg wag, felly, yw’r cynllun iechyd plant yma pan rydych yn methu â darparu yr hyn sy’n sylfaenol ac yn hollbwysig heddiw?

Under the children’s health plan that you published, First Minister, every child under seven is supposed to be given the same consistency of service in winter and summer. So, how do you respond to the Royal College of Paediatrics and Child Health’s report today on babies born prematurely, which shows that they are given a second-rate service here in Wales? Only 31 per cent, for example, of premature babies are given a crucial second appointment by their second birthday. That is half the percentage across the rest of the UK. Having centralised the service for premature babies—the closure of the unit in Withybush and moving it to Glangwili—they are still given a second-rate service as compared to the best services throughout the UK. Is it empty rhetoric, therefore, when you are unable to provide what is crucially important and fundamental today?

Na, dim o gwbl, wrth gofio’r ffaith, yn ôl yr adroddiad ei hun, fod tua 90 y cant o wasanaethau yn gweithio’n iawn. Mae yna rai rhannau sydd eisiau gwella—mae hynny’n wir—a dyna pam rydym yn croesawu adroddiadau fel hyn er mwyn inni wybod lle mae pethau’n gorfod cael eu gwella. Rydym yn gwybod, wrth gwrs, yn ôl adroddiad Nuffield, mai bach iawn o wahaniaeth sydd rhwng y gwasanaethau iechyd ar draws y Deyrnas Unedig. Byddwn yn parhau i sicrhau bod y driniaeth orau ar gael, a lle mae pethau’n dda, ond lle gellir gwell, fod pethau’n gwella.

No, not at all, bearing in mind that, according to the report itself, approximately 90 per cent of the services are working well. There are some parts of the service that need improvement—that’s true—and that’s why we welcome such reports, so that we can identify where there is room for improvement. But we know, according to the Nuffield report, that there is very little difference between the health services across the United Kingdom. We will continue to ensure that the best treatments are available and that where things are good but could be better that they improve.

First Minister, winter pressures haunt us every year: we have these kinds of conversations and it’s always the same groups of people—the elderly, the young and the chronically ill. However, in Pembrokeshire, the community resource teams, which are a joint collaboration between the health board and local government, have been incredibly effective in working together to ensure that people have access to the right services and in preventing hospital admissions. They focus on preventative care and they reduce the need for complex care packages. Basically, their job is to be out there to avert crises. They work in the community, in tandem with doctors. There’s no coincidence, First Minister, that this is a health board that actually has a director of therapies and social sciences—a former occupational therapist. They’re stopping people getting into hospitals, particularly the elderly and particularly those with respiratory problems.

First Minister, would you, first of all, welcome the work they’re doing, because they’re one of the leading practitioners of this in Wales—them and Neath Port Talbot? Secondly, would you come to Pembrokeshire to, first of all, see them in action and also understand a little bit more about the benefits that a director of therapies and social services—allied healthcare professionals—can bring to the changing face of NHS healthcare, particularly over these next 10 to 15 years, when we need more of these people, not fewer?

Brif Weinidog, mae pwysau'r gaeaf yn hunllef i ni bob blwyddyn: rydym yn cael y mathau hyn o sgyrsiau ac mae bob amser yn ymwneud â’r un grwpiau o bobl—yr henoed, yr ifanc a'r rhai â salwch cronig. Fodd bynnag, yn Sir Benfro, mae’r timau adnoddau cymunedol, sydd yn gydweithrediad ar y cyd rhwng y bwrdd iechyd a llywodraeth leol, wedi bod yn hynod effeithiol wrth weithio gyda'i gilydd i sicrhau bod pobl yn cael mynediad at y gwasanaethau cywir ac o ran atal derbyniadau i'r ysbyty. Maent yn canolbwyntio ar ofal ataliol ac maent yn lleihau'r angen am becynnau gofal cymhleth. Yn y bôn, eu gwaith yw bod ar gael i osgoi argyfyngau. Maent yn gweithio yn y gymuned, ar y cyd â meddygon. Nid cyd-ddigwyddiad, Brif Weinidog, yw’r ffaith fod hwn yn fwrdd iechyd a chanddo gyfarwyddwr therapïau a gwyddorau cymdeithasol mewn gwirionedd—therapydd galwedigaethol yn flaenorol. Maen nhw'n atal pobl rhag gorfod mynd i mewn i ysbytai, yn enwedig yr henoed ac yn enwedig y rhai sydd â phroblemau anadlu.

Brif Weinidog, a wnewch chi, yn gyntaf oll, groesawu'r gwaith y maent yn ei wneud, oherwydd eu bod yn un o'r ymarferwyr blaenllaw yn hyn beth yng Nghymru—hwy a Chastell-nedd Port Talbot? Yn ail, a wnewch chi ddod i Sir Benfro, yn gyntaf oll, i’w gweld wrth eu gwaith a hefyd i ddeall ychydig mwy am y manteision y gall cyfarwyddwr therapïau a gwasanaethau cymdeithasol—gweithwyr gofal iechyd proffesiynnol perthynol—eu gwireddu ar gyfer wyneb newidiol gofal iechyd y GIG, yn enwedig dros y 10 i 15 mlynedd nesaf, pryd y bydd arnom angen mwy o'r bobl hyn, nid llai?

How can I refuse such an offer? In principle, I’d like to accept that, because I’m interested in the work that the Member has described. I can see the passion that she displays in advocating the work that she has seen them do. I’d like to see it for myself.

Sut y gallaf i wrthod cynnig o'r fath? Mewn egwyddor, hoffwn dderbyn hynny, oherwydd mae gennyf ddiddordeb yn y gwaith y mae'r Aelod wedi’i ddisgrifio. Gallaf weld yr angerdd y mae hi’n ei ddangos wrth argymell y gwaith y mae hi wedi eu gweld yn ei wneud. Hoffwn ei weld drosof fy hun.

Tynnwyd cwestiwn 7 [OAQ(5)0166(FM)] yn ôl gan yr Aelod, felly cwestiwn 8, Llyr Gruffydd.

Question 7 [OAQ(5)0166(FM)] was withdrawn by the Member, so question 8, Llyr Gruffydd.

Prinder Meddygon yng Ngogledd Cymru

Shortage of Doctors in North Wales

8. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am brinder meddygon yng Ngogledd Cymru? OAQ(5)0164(FM)[W]

8. Will the First Minister make a statement on the shortage of doctors in North Wales? OAQ(5)0164(FM)[W]

Ynglŷn â’r niferoedd, nid oes prinder—mae mwy o ddoctoriaid nawr nag oedd yna yn 2005.

Well, as regards the numbers, there isn’t a shortage. There are more doctors now than we had in 2005.

Nid yw hynny’n wir.

That’s not true.

Peidiwch â dweud nad yw hynny’n wir. A gaf i roi’r ffigurau, felly, er mwyn bod y wybodaeth yn iawn? Yn 2005, roedd 1,849 o feddygon teulu yng Nghymru; yn awr, mae 1,997. Ynglŷn ag ardal Betsi Cadwaladr, roedd 422 yn 2005 a 437 yn 2015. Mae’r un peth yn wir ynglŷn â’r cynnydd sylweddol mewn doctoriaid mewn ysbytai. Wrth ddweud hynny, wrth gwrs, mae yna ymgyrch sydd yn mynd i gael ei lansio ar ddiwedd mis nesaf er mwyn denu mwy o ddoctoriaid i weithio yng Nghymru.

Don’t say that it isn’t true; I’ll give you the figures so that the information is correct. In 2005, there were 1,849 GPs in Wales and now there are 1,997. In the Betsi Cadwaladr area, there were 422 in 2005 and 437 in 2015. And the same is true in terms of the significant increase in the number of doctors in hospitals. Having said that, of course, there will be a campaign launched at the end of next month in order to attract more doctors to work in Wales.

Nid wyf yn siŵr os ydw i eisiau diolch ichi am yr ateb, achos mae yna ddarlun gwahanol iawn i’w weld os ydych yn cyfri nifer y doctoriaid sy’n cyfateb i ddoctoriaid llawn amser. Ond, y cwestiwn rwyf am ofyn ichi yw: un o’r problemau gyda recriwtio meddygon teulu mewn ardaloedd gwledig yw’r diffyg cyfleusterau iechyd ehangach lleol sydd ar gael iddyn nhw. Nid yw meddygon teulu eisiau methu â gwneud eu gwaith oherwydd eu bod nhw’n methu â chael mynediad at welyau i’w cleifion, i beiriannau pelydr-x, i wasanaethau diagnostig ac yn y blaen yn lleol. A gaf i ofyn, felly, a fyddech yn barod i gomisiynu ymchwil gyda meddygon teulu gwledig, yn cynnwys, efallai, rhai sydd wedi rhoi’r gorau iddi, i adnabod eu pryderon ynglŷn â mynediad at adnoddau a chyfleusterau lleol ac i weithredu ar y canfyddiadau?

Well, I’m not sure if I want to thank you for that response because it’s a very different picture painted if you count the number of doctors that correspond to full-time equivalents. But, the question I wanted to ask you is this: one of the problems with the recruitment of GPs to rural areas is the lack of wider health facilities that are available to them. GPs don’t want to fail in their duties because they can’t access beds for patients, x-ray machines, diagnostic services and so on and so forth. Can I ask you, therefore, would you be willing to commission research with rural GPs, including those perhaps who have given up their posts, to acknowledge their problems in terms of access to local facilities and to take action as a result of that?

Byddwn i’n dadlau ein bod ni wedi gwneud hynny’n barod, sef drwy grŵp ‘collaborative’ canolbarth Cymru, sydd wedi gweithio’n dda dros ben. Byddwn i’n erfyn i’r gwaith sydd wedi cael ei wneud yn fanna fod yn waith sydd yn gallu cael ei drosglwyddo i rannau eraill o Gymru. So, mae’r gwaith hwnnw wedi dechrau yn barod.

I would argue that we’re already doing that through the collaborative group in mid Wales, which has worked extremely well. I would expect the work that has been done there to be work that could be transferred and disseminated throughout the whole of Wales. So, that work has already started.

Thank you, First Minister, for that question. I listened very carefully. One thing that you didn’t refer to, of course, is the innovation in GP care, in particular in north Wales, in terms of the work that’s going on in Prestatyn, with a multi-disciplinary team approach to patient care. What work is the Welsh Government going to do to evaluate whether that model is a successful model that can be applied elsewhere across Wales in order to alleviate the pressure on GP numbers in the country?

Diolch yn fawr, Brif Weinidog, am y cwestiwn yna. Gwrandewais yn ofalus iawn. Un peth na wnaethoch gyfeirio ato, wrth gwrs, yw'r arloesedd mewn gofal meddyg teulu, yn enwedig yn y gogledd, o ran y gwaith sy'n mynd ymlaen ym Mhrestatyn, gydag ymagwedd tîm amlddisgyblaeth i ofal cleifion. Pa waith y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i’w wneud i werthuso pa un a yw'r model yn fodel llwyddiannus y gellir ei gymhwyso mewn mannau eraill ledled Cymru er mwyn lleddfu'r pwysau ar niferoedd y meddygon teulu yn y wlad?

He will know—he’s seen it himself—how it works. The reality is that we saw in Prestatyn GP practices—two of them, if I remember rightly—close. But, the local health board took over the provision of primary care services, and the services are better and are certainly wider than what was available before. So, it does show that the contractor model is not always the best model for delivering medical services. For some, that’s what they’ll want; for more GPs, increasingly, it seems to me, the contractor model is less attractive to them. What we’ve seen so far in Prestatyn has been excellent in terms of the width and the depth of the service that’s been provided and, of course, the local health board will continue to evaluate what’s been done there in order to make sure that it’s a model that can be adopted, potentially, around Wales.

Bydd ef yn gwybod—mae wedi ei weld ei hun—sut mae'n gweithio. Y gwir amdani yw ein bod wedi gweld practisau ym Mhrestatyn—dau ohonynt, os cofiaf yn iawn—yn cau. Ond, cymerodd y bwrdd iechyd lleol y cyfrifoldeb dros ddarparu gwasanaethau gofal sylfaenol, ac mae'r gwasanaethau yn well ac yn sicr yn ehangach na'r hyn a oedd ar gael o'r blaen. Felly, mae hyn yn dangos nad y model contractwr yw'r model gorau bob amser ar gyfer darparu gwasanaethau meddygol. I rai, dyna’r hyn y maent ei eisiau; i fwy o feddygon teulu, yn gynyddol, mae'n ymddangos i mi bod y model contractwr yn llai deniadol iddynt. Mae’r hyn yr ydym wedi ei weld hyd yn hyn ym Mhrestatyn wedi bod yn wych o ran lled a dyfnder y gwasanaeth a ddarparwyd ac, wrth gwrs, bydd y bwrdd iechyd lleol yn parhau i werthuso’r hyn sy'n cael ei wneud yno er mwyn gwneud yn siŵr ei fod yn fodel y gellir ei fabwysiadu, o bosibl, o amgylch Cymru.

Gwella Gwasanaethau Iechyd Meddwl

Improving Mental Health Services

9. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i wella gwasanaethau iechyd meddwl yn ystod y Pumed Cynulliad? OAQ(5)0155(FM)

9. What plans does the Welsh Government have to improve mental health services during the fifth Assembly? OAQ(5)0155(FM)

We’ve made a number of commitments around mental health and well-being in the programme for government, and we will shortly be publishing the next three-year plan to deliver our mental health strategy, ‘Together for Mental Health’.

Rydym wedi gwneud nifer o ymrwymiadau ynghylch iechyd meddwl a lles yn y rhaglen lywodraethu, a byddwn cyn bo hir yn cyhoeddi’r cynllun tair blynedd nesaf i gyflawni ein strategaeth iechyd meddwl, 'Law yn Llaw at Iechyd Meddwl'.

Thank you for the reply, First Minister. In 2014, the Children, Young People and Education Committee published a report of the inquiry into child and adolescent mental health services. The committee found that there was a 100 per cent increase in referrals for these services, but that the provision was insufficient to meet this increase. In recent meetings with the committee, the Children’s Commissioner for Wales said that the Together for Children and Young People group, dedicated to reforming mental health services for children and young people, has only met once since the group’s inception. Even though the Welsh Government increased funding by £7 million to the services, there is no explicit commitment in the programme for government to reform CAMHS. Throwing money at the problem won’t make it disappear. Will the First Minister commit to reforming these services and explain how he will do it?

Diolch am yr ateb, Brif Weinidog. Yn 2014, cyhoeddodd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg adroddiad ar yr ymchwiliad i wasanaethau iechyd meddwl plant a'r glasoed. Canfu'r pwyllgor y bu cynnydd o 100 y cant mewn atgyfeiriadau ar gyfer y gwasanaethau hyn, ond bod y ddarpariaeth yn annigonol i ddiwallu’r cynnydd hwn. Mewn cyfarfodydd diweddar gyda'r pwyllgor, dywedodd Comisiynydd Plant Cymru mai dim ond unwaith y mae’r grŵp Law yn Llaw Plant a Phobl Ifanc, sy'n ymrwymedig i ddiwygio gwasanaethau iechyd meddwl i blant a phobl ifanc, wedi cyfarfod ers i’r grŵp gychwyn. Er bod Llywodraeth Cymru wedi rhoi £7 miliwn o gyllid ychwanegol i'r gwasanaethau, nid oes ymrwymiad eglur yn y rhaglen lywodraethu bod y llywodraeth am ddiwygio CAMHS. Ni fydd taflu arian at y broblem yn golygu y bydd yn diflannu. A wnaiff y Prif Weinidog ymrwymo i ddiwygio’r gwasanaethau hyn ac esbonio sut y bydd yn gwneud hynny?

I disagree with the Member. It did need an injection of money; that’s happened. We are seeing the benefits. Fewer children are being cared for out of the area. The waiting times for specialist CAMHS services are down by 21 per cent. And, of course, new services for attention deficit hyperactivity disorder and autism are being established across Wales. There’s more to do, of course, but we are seeing real improvements for children with mental health problems.

Rwyf yn anghytuno â'r Aelod. Roedd angen chwistrelliad o arian; mae hynny wedi digwydd. Rydym yn gweld y manteision. Mae llai o blant yn derbyn gofal y tu allan i'r ardal. Mae'r amseroedd aros ar gyfer gwasanaethau CAMHS arbenigol wedi gostwng 21 y cant. Ac, wrth gwrs, mae gwasanaethau newydd ar gyfer anhwylder diffyg canolbwyntio a gorfywiogrwydd ac awtistiaeth yn cael eu sefydlu ar draws Cymru. Mae mwy i'w wneud, wrth gwrs, ond rydym yn gweld gwelliannau gwirioneddol i blant sydd â phroblemau iechyd meddwl.

Masnach Di-dariff

Tariff-free Trade

10. Beth yw'r goblygiadau i economi Cymru o ganlyniad i ddatganiad Japan ar y posibilrwydd o golli masnach di-dariff â'r DU yn sgil gadael yr Undeb Ewropeaidd? OAQ(5)0163(FM)

10. What are the implications for the Welsh economy as a result of Japan's statement on the potential loss of tariff-free trade with the UK due to Brexit? OAQ(5)0163(FM)

The Japanese Government’s statement covers a number of potential adverse economic implications of the UK’s exit. It’s for the reasons that are outlined by that Government that we want businesses in Wales to have full and unfettered access to the single market.

Mae datganiad Llywodraeth Siapan yn cwmpasu nifer o oblygiadau economaidd andwyol posibl wrth i’r DU adael. Rydym yn awyddus i fusnesau yng Nghymru gael mynediad llawn a dilyffethair i’r farchnad sengl oherwydd y rhesymau a amlinellir gan y Llywodraeth honno.

I’m sure we all do, but unfortunately many members of the UK Government seem to be pushing in the opposite direction, which is extremely worrying for the some 6,000 people who depend on jobs that have resulted from Japanese investment, including Panasonic in my own constituency up in Pentwyn. So, I just wondered how we are going to be able to influence the UK Government to ensure that we will continue to have free trade with the European Union, because otherwise the future for inward investment looks extremely bleak.

Rwy'n siŵr ein bod i gyd yn dymuno hynny, ond mae’n ymddangos yn anffodus bod llawer o aelodau Llywodraeth y DU yn gwthio i’r cyfeiriad arall, sydd yn destun pryder mawr i'r oddeutu 6,000 o bobl sy'n dibynnu ar swyddi sydd wedi deillio o fuddsoddiad gan Siapan, gan gynnwys Panasonic yn fy etholaeth fy hun i fyny ym Mhentwyn. Felly, roeddwn yn meddwl tybed sut yr ydym yn mynd i allu dylanwadu ar Lywodraeth y DU i sicrhau y byddwn yn parhau i gael masnach rydd â'r Undeb Ewropeaidd, oherwydd fel arall mae’r dyfodol ar gyfer mewnfuddsoddiad yn edrych yn ddu iawn.

To me, agreeing that fundamental point is essential before we can move on to anything else. That is the basis—the building block—on which any deal can be built. Unless we get progress on that, it’s very difficult to see progress on anything else.

I’m certainly concerned that the UK is now seen as not wanting to engage with the EU. There are issues. I met with the chief commissioner of Gibraltar two days ago—the worry that Gibraltar has is that Spain will veto any deal of any kind with the UK unless the issue of Gibraltar is resolved to Spain’s satisfaction. It’s an opportunity that Spain has that wasn’t there before, which Brexit has delivered. So, there are many, many factors still at play here, some of which will not yet have been identified.

I mi, mae cytuno ar y pwynt sylfaenol hwnnw yn hanfodol cyn y gallwn symud ymlaen i unrhyw beth arall. Dyna'r sail—y bloc adeiladu—y gall unrhyw gytundeb gael ei adeiladu arno. Oni bai ein bod yn gwneud cynnydd ar hynny, mae'n anodd iawn gweld cynnydd ar unrhyw beth arall.

Rwy'n sicr yn pryderu bod y DU yn awr yn cael ei gweld fel nad yw’n dymuno ymgysylltu â'r UE. Ceir problemau. Cyfarfûm â phrif gomisiynydd Gibraltar ddau ddiwrnod yn ôl—y pryder sydd gan Gibraltar yw y bydd Sbaen yn rhoi feto ar unrhyw gytundeb o unrhyw fath gyda'r DU oni bai bod mater Gibraltar yn cael ei ddatrys er boddhad Sbaen. Mae'n gyfle i Sbaen nad oedd yno o'r blaen, cyfle y mae Brexit wedi ei ddarparu. Felly, mae llawer iawn o ffactorau yn dal i fod yn berthnasol yn y fan yma, rhai ohonynt nad ydynt wedi eu nodi eto.

2. 2. Datganiad a Chyhoeddiad Busnes
2. 2. Business Statement and Announcement

Yr eitem nesaf ar yr agenda yw’r datganiad a chyhoeddiad busnes, ac rydw i’n galw ar Jane Hutt.

The next item on the agenda is the business statement and announcement, and I call on Jane Hutt.

Diolch, Lywydd. I’ve made some amendments to this week’s business. I’ve expanded the title of the oral statement on the establishment of the new treatment fund and the independent review of the individual patient funding request process, and I’ve added a statement on the Rio Olympic and Paralympic Games homecoming 2016. I’ve reduced the time allocated to tomorrow’s questions to the Counsel General in line with the number of questions tabled, but business for the next three weeks is as shown on the business statement and announcement found among the meeting papers available to Members electronically.

Diolch, Lywydd. Rwyf wedi gwneud rhai newidiadau i fusnes yr wythnos hon. Rwyf wedi ehangu teitl y datganiad llafar ar sefydlu'r gronfa driniaeth newydd a'r adolygiad annibynnol o'r broses gwneud cais am gyllid ar gyfer cleifion unigol, ac rwyf wedi ychwanegu datganiad am y croeso adref o Gemau Olympaidd a Pharalympaidd 2016 yn Rio. Rwyf wedi lleihau'r amser sydd wedi’i neilltuo ar gyfer cwestiynau yfory i'r Cwnsler Cyffredinol yn unol â nifer y cwestiynau a gyflwynwyd, ond y mae’r busnes ar gyfer y tair wythnos nesaf fel y’i dangosir yn y datganiad a’r cyhoeddiad busnes sydd i’w gweld ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.

Minister, can I call for a statement from the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure on Road Safety Week, which is coming up in November? There’s been some concern that many motorists across Wales, and, indeed, other parts of the UK, are not having their eyes tested frequently enough and that this is leading to an increase in the risk of motor traffic accidents. I’d like to hear from the Cabinet Secretary what he’s going to do about that and whether there might be an opportunity to use the signs—the messaging signs—across the A55 in north Wales and the M4 and other trunk roads across Wales to actually encourage people to have their eyesight tested during that week in order to take advantage of some of the free tests that are available.

Weinidog, a gaf i alw am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith ar Wythnos Diogelwch ar y Ffyrdd sydd ar ddod ym mis Tachwedd? Bu rhywfaint o bryder nad oes llawer o fodurwyr ledled Cymru, ac, yn wir, mewn rhannau eraill o'r DU, yn cael prawf llygaid yn ddigon aml, a bod hyn yn arwain at gynnydd i’r risg o ddamweiniau traffig. Hoffwn glywed gan Ysgrifennydd y Cabinet am yr hyn y mae’n mynd i’w wneud ynglŷn â hynny a pha un a allai fod cyfle i ddefnyddio'r arwyddion—yr arwyddion negeseuon—ar hyd yr A55 yn y gogledd a'r M4 a chefnffyrdd eraill ledled Cymru i annog pobl mewn gwirionedd i gael prawf llygaid yn ystod yr wythnos honno, er mwyn manteisio ar rai o'r profion rhad ac am ddim sydd ar gael.

Well, the Member raises a very important point and the Cabinet Secretary will be prepared to make a statement on this point, so thank you for raising it.

Wel, mae’r Aelod yn nodi pwynt pwysig iawn a bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn barod i wneud datganiad ar y pwynt hwn, felly diolch i chi am ei godi.

Could we have a debate on setting up the constitutional convention that’s long been proposed by the First Minister? Now that we are going to possibly lose 11 MPs in Wales when the numbers go down from 40 to 29, and, with the vote to leave the EU, it’s likely we will lose four MEPs, isn’t now the ideal time to acknowledge that there are too few Assembly Members to do the job properly here in this Chamber and that all these items should be considered together? Wouldn’t having had a constitutional convention have been the ideal opportunity to look at all these representation issues in the round?

A gawn ni ddadl ar sefydlu'r confensiwn cyfansoddiadol a gynigiwyd gan y Prif Weinidog ers tro? Nawr bod posibilrwydd y byddwn yn colli 11 o Aelodau Seneddol yng Nghymru pan fydd y niferoedd yn gostwng o 40 i 29, a, gyda’r bleidlais i adael yr UE, mae'n debygol y byddwn yn colli pedwar ASE, onid nawr yw’r amser delfrydol i gydnabod nad oes digon o Aelodau Cynulliad i wneud y gwaith yn iawn yma yn y Siambr hon ac y dylid ystyried yr holl eitemau hyn ar y cyd? Oni fyddai bod â chonfensiwn cyfansoddiadol wedi bod yn gyfle delfrydol i edrych ar yr holl faterion cynrychiolaeth hyn gyda’i gilydd?

Well, Julie Morgan raises a very important point and she’s raised this on previous opportunities. I think—of course, the boundary commission proposals are out for consultation—it will have a major impact in terms of how our Welsh communities will be represented and we will be making our views in terms of disadvantage that could be caused by proposed changes. Of course, it has an impact on the Assembly and on us as Assembly Members and elected representatives in terms of how our constituents are represented in Parliament. Of course, those issues are going to be—in respect of Assembly elections—included in the Wales Bill currently before the Lords and should come into effect from Easter 2018, if that Bill becomes law. But I think the issues around political representation and around—and you raised issues about our representation in this Chamber—changes to parliamentary and European representation as well, the loss of MEPs, and significant expansions of our responsibilities as well from the Wales Act 2014 and potential changes from the current Wales Bill, all make this a very worthy and important area for debate and discussion.

Wel, mae Julie Morgan yn codi pwynt pwysig iawn ac mae hi wedi codi hyn ar gyfleoedd blaenorol. Rwy’n credu—wrth gwrs, mae cynigion y comisiwn ffiniau yn destun ymgynghoriad—y bydd yn cael effaith fawr o ran sut y bydd ein cymunedau yng Nghymru yn cael eu cynrychioli a byddwn yn mynegi ein barn o ran yr anfantais y gallai newidiadau arfaethedig ei hachosi. Wrth gwrs, mae'n effeithio ar y Cynulliad ac arnom ni fel Aelodau'r Cynulliad a chynrychiolwyr etholedig o ran sut y mae ein hetholwyr yn cael eu cynrychioli yn y Senedd. Wrth gwrs, bydd y materion hynny—o ran etholiadau’r Cynulliad—wedi eu cynnwys yn y Bil Cymru sydd gerbron Tŷ’r Arglwyddi ar hyn o bryd ac a ddylai ddod i rym o gyfnod y Pasg 2018, os bydd y Bil hwnnw yn dod yn gyfraith. Fodd bynnag, rwy'n credu bod y materion o ran cynrychiolaeth wleidyddol ac o ran —ac fe wnaethoch godi materion ynglŷn â’n cynrychiolaeth yn y Siambr hon—newidiadau i gynrychiolaeth seneddol ac Ewropeaidd hefyd, colli ASEau, ac ehangu yn sylweddol ein cyfrifoldebau hefyd o Ddeddf Cymru 2014, a’r newidiadau posibl yn sgil y Bil Cymru cyfredol, i gyd yn gwneud hwn yn faes teilwng a phwysig iawn ar gyfer dadl a thrafodaeth.

Leader of the house, is it possible to have a statement from the First Minister as to how he conducts his press arrangements? Last week we had a rather bizarre scenario where a rogue press release seemed to correct—or not, as the case may be—Government policy on the free movement of people. We were told that the six points that were put out were the key points for the Government, and then after 40 minutes they needed changing by another press release. I do think that in most democracies that would be laughed out of town, but, sadly, in Wales, it didn’t seem to get laughed out of town, because it now seems to pass for Government policy. Could we understand exactly how these checks and balances are put in place so that there can be a semblance of credibility restored to the Government’s position when it comes to the Brexit negotiations?

Arweinydd y tŷ, a yw'n bosibl cael datganiad gan y Prif Weinidog am sut y mae'n cynnal ei drefniadau â’r wasg? Yr wythnos diwethaf cawsom sefyllfa ryfedd braidd, lle cafwyd datganiad cyfeiliornus i’r wasg yn cywiro—neu beidio, yn ôl y digwydd—polisi’r Llywodraeth ar symudiad rhydd pobl. Dywedwyd wrthym mai’r chwe phwynt a gyhoeddwyd oedd y pwyntiau allweddol i'r Llywodraeth, ac yna, ar ôl 40 munud yr oedd angen eu newid gyda datganiad arall i'r wasg. Rwy’n credu y byddai hyn yn destun digrifwch sylweddol yn y rhan fwyaf o ddemocratiaethau, ond, yn anffodus, yng Nghymru, nid oedd yn ymddangos bod hynny’n wir, oherwydd ei fod erbyn hyn yn cael ei weld fel polisi’r Llywodraeth. A gawn ni ddeall sut yn union y cedwir y cydbwysedd fel y gellir adfer rhywfaint o hygrededd yn safbwynt y Llywodraeth yn y trafodaethau Brexit?

This is a matter that I’m sure the vast majority of the people of Wales are not only unaware of, but, in terms of what they want to know and what they want to hear, it’s what the First Minister actually said. I think the important point is what the First Minister actually said was released as delivered by the Welsh Government press office at 10.04 a.m. last week, on the twenty first.

Mae hwn yn fater yr wyf yn siŵr nad yw mwyafrif helaeth pobl Cymru yn ymwybodol ohono, a hefyd, o ran yr hyn y maen nhw eisiau ei wybod a'r hyn y maen nhw eisiau ei glywed, dyma a ddywedodd y Prif Weinidog mewn gwirionedd. Rwy'n credu mai’r pwynt pwysig i’w gofio yw y cyhoeddwyd yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog mewn gwirionedd gan swyddfa’r wasg Llywodraeth Cymru am 10.04a.m. yr wythnos diwethaf, ar yr unfed ar hugain

Leader of the house, this morning I attended the funeral of Ann Wilkinson from Usk. Many Members of the fourth Assembly before will remember Ann and her tireless work and dedication to the case of cancer patients, cancer sufferers, across Wales. She very sadly died two weeks ago, but she leaves behind a legacy of which she and her family can be proud. Members of the last Assembly will remember her sitting in the gallery above through many debates, and she delivered a petition to this Assembly calling for a cancer drugs fund and better access to drugs. Would you agree with me, leader of the house, that the best tribute that this Chamber and this Assembly could pay to Ann Wilkinson and other cancer sufferers across Wales would be to develop a fully-fledged cancer treatment fund? I notice that there is a statement later on developing a treatment fund. Can we see that that does include access to those very important cancer drugs at the earliest opportunity for the memory of Ann, but also for other cancer treatment victims across Wales, who really do not want to spend the last few months and weeks of their lives fighting for what really is their basic human right?

Arweinydd y tŷ, y bore yma, es i i angladd Ann Wilkinson o Frynbuga. Bydd llawer o Aelodau'r pedwerydd Cynulliad yn cofio Ann a’i gwaith a’i hymroddiad diflino i achos cleifion canser, dioddefwyr canser, ledled Cymru. Yn drist iawn, bu farw bythefnos yn ôl, ond mae’n gadael ar ei hôl etifeddiaeth y gall hi a'i theulu fod yn falch ohoni. Bydd aelodau'r Cynulliad diwethaf yn ei chofio yn eistedd yn yr oriel uchod drwy nifer o ddadleuon, a chyflwynodd ddeiseb i'r Cynulliad hwn yn galw am gronfa cyffuriau canser a gwell mynediad at gyffuriau. A ydych chi’n cytuno â mi, arweinydd y tŷ, mai’r deyrnged orau y gallai'r Siambr hon a'r Cynulliad hwn ei thalu i Ann Wilkinson a dioddefwyr canser eraill ledled Cymru fyddai datblygu cronfa triniaeth canser gyflawn? Sylwaf fod datganiad nes ymlaen ar ddatblygu cronfa driniaeth. A gawn ni sicrhau bod hynny yn cynnwys mynediad at y cyffuriau canser hollbwysig ar y cyfle cyntaf er cof am Ann, ond hefyd ar gyfer dioddefwyr triniaeth canser eraill ledled Cymru, nad ydynt yn dymuno treulio misoedd ac wythnosau olaf eu bywydau yn brwydro i gael yr hyn sydd, mewn gwirionedd, yn hawl dynol sylfaenol iddyn nhw?

Of course, Nick Ramsay, this is a very important point that you’ve brought to us today in terms of recognising and giving our deepest sympathies to the family of Ann Wilkinson. That’s the important point from what you’ve said today, what you’ve brought to us today, and that you were at Ann Wilkinson’s funeral. Of course, we do wish, I’m sure, as a whole Assembly, to recognise her and her courage, and the fact that she made a stand and has sadly lost her life. But I think the most important thing to come from that will be made very clear in a statement shortly by the Cabinet Secretary for Health, Well-being and Sport, because he will be announcing a new treatment fund. I’m sure she would welcome that. It is important that that’s a new treatment fund that will ensure that people in Wales have fast access to new and innovative treatments for life-threatening and life-limiting conditions. And, of course, that, I think will be an important point to the Member and recognised today.

Wrth gwrs, Nick Ramsay, mae hwn yn bwynt pwysig iawn yr ydych wedi ei gyflwyno i ni heddiw o ran cydnabod a chyfleu ein cydymdeimlad dwysaf i deulu Ann Wilkinson. Dyna'r pwynt pwysig o'r hyn yr ydych wedi'i ddweud heddiw, yr hyn yr ydych wedi’i gyflwyno i ni heddiw, a’r ffaith eich bod wedi mynd i angladd Ann Wilkinson. Wrth gwrs, rydym yn dymuno, fel Cynulliad cyfan, rwy’n siŵr, ei chydnabod hi a’i dewrder, a'r ffaith ei bod wedi gwneud safiad ac wedi colli ei bywyd yn anffodus. Ond rwy'n credu y bydd y peth pwysicaf i ddod o hynny yn cael ei egluro mewn datganiad gyda hyn gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Lles a Chwaraeon, gan y bydd yn cyhoeddi cronfa triniaeth newydd. Rwy'n siwr y byddai'n croesawu hynny. Mae'n bwysig y bydd yn gronfa triniaeth newydd a fydd yn sicrhau bod pobl yng Nghymru yn cael mynediad cyflym at driniaethau newydd ac arloesol ar gyfer afiechydon sy'n cyfyngu ar fywyd ac sy'n bygwth bywyd. Ac, wrth gwrs, rwy'n credu y bydd hynny yn bwynt pwysig i'r Aelod ac y caiff ei gydnabod heddiw.

The Welsh Government has been vocal in calling for an end to free movement of people and labour between the UK and the European Union, and, of course, one of our most important trading partners, and one of the countries where movement occurs most between Wales and another country, is Ireland. Can we have a statement by the First Minister as soon as possible on whether the Welsh Government wants to end free movement of people between the UK and all EU states? Or, if not between Wales or the UK and all EU states, how do they practically envisage an open border between Wales and Ireland?

Bu Llywodraeth Cymru yn uchel ei chloch wrth alw am ddiwedd ar symudiad rhydd o ran pobl a gwaith rhwng y DU a'r Undeb Ewropeaidd, ac, wrth gwrs, un o'n partneriaid masnachu pwysicaf, ac un o'r gwledydd lle ceir y symud mwyaf rhwng Cymru a gwlad arall, yw Iwerddon. A gawn ni ddatganiad gan y Prif Weinidog cyn gynted ag y bo modd ar ba un a yw Llywodraeth Cymru yn dymuno rhoi terfyn ar symudiad rhydd i bobl rhwng y DU a holl wladwriaethau'r UE? Neu, os nad rhwng Cymru neu'r DU a holl wladwriaethau'r UE, sut maen nhw’n rhagweld ffin agored rhwng Cymru ac Iwerddon yn ymarferol?

Well, of course, the First Minister and the Welsh Government’s view on freedom of movement has been articulated a number of times, not only by the First Minister, but by other Ministers as well. This is a very serious issue, it’s a sensitive issue, and it’s an issue where we have to look at this in terms of fairness, proportionality, and also recognising the views of people in Wales. I think you raise an important point, and, in fact, it’s an important point that the First Minister responded to very clearly last week in terms of questions on these issues.

Wel, wrth gwrs, mae barn y Prif Weinidog a barn Llywodraeth Cymru ar ryddid i symud wedi ei mynegi sawl gwaith, nid yn unig gan y Prif Weinidog, ond gan Weinidogion eraill hefyd. Mae hwn yn fater difrifol iawn, mae'n fater sensitif, ac mae'n fater y mae’n rhaid i ni ei ystyried o safbwynt tegwch, cymesuredd, a gan gydnabod barn pobl yng Nghymru. Rwyf yn credu eich bod yn codi pwynt pwysig, ac, yn wir, mae'n bwynt pwysig yr ymatebodd y Prif Weinidog yn eglur iawn iddo yr wythnos diwethaf o ran y cwestiynau ar y materion hyn.

Diolch i’r Gweinidog am ei datganiad. Yn bellach i hynny, a allaf ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet dros fusnes am ddadl lawn, yn amser y Llywodraeth, ar Dreftadaeth Cymru—Historic Wales? Hwn ydy’r bwriad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros ddiwylliant i ad-drefnu gweithgaredd yn y maes pwysig yma a sefydlu corff newydd i gymryd drosodd gweithgaredd ar yr ochr fusnes sefydliadau fel Amgueddfa Genedlaethol Cymru, Cadw ac yn y blaen. Mae hwn yn fater allweddol pwysig a buaswn i’n pwyso ar y Llywodraeth am ddadl lawn ar y pwnc yn amser y Llywodraeth. Diolch yn fawr.

I thank the Minister for her statement. Further to that, may I ask the Cabinet Secretary for business for a full debate, in Government time, on Historic Wales? This is the proposed body by the Cabinet Secretary for culture to reorganise activity in this area and to establish a new body to take over the business-side activities of organisations such as the National Museum, Cadw and so on. This is a crucially important issue and I would urge the Government to table a full debate in Government time on this issue. Thank you.

The Member does raise an important issue and it is something in terms of Historic Wales and where we can move forward on that, obviously with full consultation and opportunities for committee consideration; I’m sure there will be an appropriate time to bring a statement to this Chamber.

Mae’r Aelod yn codi mater pwysig ac mae'n rhywbeth sy’n ymwneud â Cymru Hanesyddol a lle y gallwn symud ymlaen ar hynny, yn amlwg gydag ymgynghoriad llawn a chyfleoedd i’w ystyried mewn pwyllgor; rwy'n siŵr y bydd amser priodol i gyflwyno datganiad i'r Siambr hon.

3. 3. Datganiad: Adolygiad Diamond o Addysg Uwch a Chyllid Myfyrwyr yng Nghymru
3. 3. Statement: The Diamond Review of Higher Education and Student Finance in Wales

Yr eitem nesaf ar yr agenda yw’r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ar adolygiad Diamond o addysg uwch a chyllid myfyrwyr ac rydw i’n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet, Kirsty Williams.

The next item on our agenda is a statement by the Cabinet Secretary for Education on the Diamond review of higher education and student finance in Wales, and I call on the Cabinet Secretary, Kirsty Williams.

Thank you, Presiding Officer. Today, I have published the final report from the review of higher education and student finance in Wales, chaired by Professor Sir Ian Diamond. I am very grateful to Professor Diamond and to all the panel members from across the political parties, the sector and industry for the time and effort that they have dedicated to the review since it began in April 2014.

The panel has considered a huge amount of evidence in the course of its work. This is reflected in the range and complexity of the issues that the panel has presented in its final report and in the level of detail involved in its recommendations.

The panel’s work was guided by the long-standing Robbins principle that entry into higher education should be on the basis of ability alone and not on the ability to afford it. Staying true to this principle, the report’s overarching recommendation is that the focus of grant finance shifts towards maintenance support across levels and modes of study, overcoming the real financial challenges associated with a period of higher education study. It proposes that maintenance support is improved for all Welsh-domiciled students, with the highest level of grant support directed towards those who are most in need, but that a non-means-tested universal maintenance grant of £1,000 should be available for all students. The report also proposes the implementation of a unique and innovative approach for part-time and postgraduate support, which will encourage a flexible approach to higher education. The report recognises that, given the context of austerity in the UK, these recommended improvements can only be achieved by releasing funds currently used to provide tuition fee grants for full-time undergraduates.

Cabinet colleagues and I endorsed the principles contained in the report. These proposals represent a radical overhaul of how we support those who want to go to higher education, as well as outlining a fairer, sustainable system of student support and higher education funding. The proposals would mean that Wales would be the only country in the UK to implement a system that is consistent, progressive and fair in its support for undergraduate full-time, part-time and postgraduate students.

The fear of not being able to meet the cost of living on a daily basis puts many off—not the prospect of paying back loans after they are in work. The report refers to the strong consensus amongst students, student representative bodies and widening participation professionals that the current maintenance support is inadequate and that this is a bigger issue for students than the level of fees and fee support. This system addresses that issue head on, but will also mean making tough decisions to ensure that the system is sustainable in the long term.

Having endorsed the underlying principles contained in the report, I now need to consider the practical implications of implementing its recommendations. The Welsh Government will therefore discuss our approach with Her Majesty’s Treasury and the Student Loans Company before finalising our formal response. I can confirm that the response will build on the following key principles: maintaining the principle of universalism within a progressive system will, for the first time anywhere in the UK, ensure a fair and consistent approach across levels and modes of study; will ensure shared investment between Government and those who directly benefit, enhancing accessibility and reducing barriers to study such as living costs—and that student support should be portable for Welsh students anywhere in the United Kingdom. In my agreement with the First Minister, we recognised that high-quality education is the driving force for social mobility, national prosperity and an engaged democracy. To enable this, Wales needs a sustainable and progressive higher education funding settlement that supports students when they need it most and enables our universities to compete internationally. Colleagues, I started by referring to the famous principle of the Robbins report. It is often overlooked that, in setting out the aims of a higher education system, the report also said, and I quote,

‘The system as a whole must be judged deficient unless it provides adequately for all.’

Sir Ian and his panel have today brought forward a report that recommends a fundamental shift so that Wales can indeed develop a higher education funding and student finance system that really does provide for all. Thank you.

Diolch i chi, Lywydd. Heddiw, rwyf wedi cyhoeddi adroddiad terfynol o’r adolygiad o addysg uwch a chyllid myfyrwyr yng Nghymru, dan gadeiryddiaeth yr Athro Syr Ian Diamond. Rwy'n ddiolchgar iawn i'r Athro Diamond ac i holl aelodau'r panel ar draws y pleidiau gwleidyddol, y sector a'r diwydiant am yr amser a'r ymdrech y maent wedi’i neilltuo ar gyfer yr adolygiad ers iddo ddechrau ym mis Ebrill 2014.

Mae'r panel wedi ystyried llawer iawn o dystiolaeth yn rhan o’i waith. Adlewyrchir hyn yn amrywiaeth a chymhlethdod y materion y mae'r panel wedi’u cyflwyno yn ei adroddiad terfynol ac yn lefel manylder ei argymhellion.

Cafodd gwaith y panel ei lywio gan yr egwyddor Robbins hirsefydlog, sef y dylai mynediad at addysg uwch fod yn seiliedig ar allu yn unig, ac nid ar allu pobl i’w fforddio. Gan lynu wrth yr egwyddor hon, argymhelliad cyffredinol yr adroddiad yw y dylai’r cyllid grant ganolbwyntio mwy ar gymorth cynnal a chadw ar draws lefelau a dulliau o astudio, gan oresgyn y gwir heriau ariannol sy'n gysylltiedig â chyfnod o astudio addysg uwch. Mae'n cynnig y dylid gwella cymorth cynhaliaeth ar gyfer yr holl fyfyrwyr sy'n hanu o Gymru, ac y dylai’r lefel uchaf o gymorth grant gael ei chyfeirio tuag at y rhai sydd fwyaf anghenus, ond y dylai grant cynhaliaeth cyffredinol o £1,000 nad yw’n seiliedig ar brawf modd fod ar gael i’r holl fyfyrwyr. Mae'r adroddiad hefyd yn cynnig gweithredu dull unigryw ac arloesol ar gyfer cymorth i fyfyrwyr rhan-amser a myfyrwyr ôl-raddedig, a fydd yn annog dull hyblyg tuag at addysg uwch. Mae'r adroddiad yn cydnabod, o ystyried cyd-destun y cyni yn y DU, na ellir cyflawni’r gwelliannau hyn a argymhellir ac eithrio drwy ryddhau cyllid a ddefnyddir ar hyn o bryd i ddarparu grantiau ffioedd dysgu i israddedigion llawn amser.

Cymeradwywyd yr egwyddorion a gynhwysir yn yr adroddiad gennyf i a’m cydweithwyr yn y Cabinet. Mae'r cynigion hyn yn cynrychioli newid trawiadol o ran sut yr ydym ni’n cefnogi'r rhai sy’n dymuno mynd i addysg uwch, yn ogystal ag amlinellu system cymorth i fyfyrwyr a chyllid addysg uwch sy’n decach ac yn gynaliadwy. Byddai'r cynigion yn golygu mai Cymru fyddai’r unig wlad yn y DU i weithredu system sy'n gyson, blaengar a theg o ran ei chefnogaeth i fyfyrwyr israddedig llawn amser, myfyrwyr israddedig rhan amser a myfyrwyr ôl-raddedig.

Mae’r ofn o fethu â bodloni costau byw o ddydd i ddydd yn atal llawer o bobl—nid y ffaith bod disgwyl iddynt ad-dalu benthyciadau ar ôl iddynt gychwyn gweithio. Mae'r adroddiad yn cyfeirio at y consensws cryf ymysg myfyrwyr, cyrff sy’n cynrychioli myfyrwyr a gweithwyr proffesiynol yn y maes ehangu cyfranogiad, fod y cymorth presennol ar gyfer cynhaliaeth yn annigonol a bod hyn yn fwy o fater i fyfyrwyr na lefel y ffioedd a chymorth ffioedd. Mae'r system hon yn mynd i'r afael â'r mater hwnnw yn uniongyrchol, ond bydd hefyd yn golygu gwneud penderfyniadau anodd er mwyn sicrhau bod y system yn gynaliadwy yn y tymor hir.

Ar ôl cymeradwyo'r egwyddorion sylfaenol a geir yn yr adroddiad, nawr mae angen i mi ystyried goblygiadau ymarferol gweithredu ei argymhellion. Bydd Llywodraeth Cymru felly yn trafod ein dull gweithredu â Thrysorlys Ei Mawrhydi a'r Cwmni Benthyciadau i Fyfyrwyr cyn cwblhau ein hymateb ffurfiol. Gallaf gadarnhau y bydd yr ymateb yn ategu’r egwyddorion allweddol canlynol: bydd cadw at yr egwyddor o gyffredinoliaeth o fewn system flaengar yn sicrhau dull teg a chyson ar draws lefelau a dulliau astudio, am y tro cyntaf yn unrhyw le yn y DU; bydd yn sicrhau buddsoddiad ar y cyd rhwng y Llywodraeth a'r rhai hynny sy'n cael budd uniongyrchol, gan wella pa mor hawdd ydyw i astudio a lleihau'r rhwystrau, megis costau byw—ac y dylai cymorth i fyfyrwyr fod ar gael i fyfyrwyr Cymraeg unrhyw le yn y Deyrnas Unedig. Yn fy nghytundeb gyda'r Prif Weinidog, gwnaethom gydnabod mai addysg o safon uchel sy’n sbarduno symudedd cymdeithasol, ffyniant cenedlaethol a democratiaeth weithredol. Er mwyn galluogi hyn, mae Cymru angen setliad ariannu addysg uwch sy’n gynaliadwy ac yn flaengar ac sy'n cefnogi myfyrwyr pan fyddant ei angen fwyaf ac yn galluogi ein prifysgolion i gystadlu'n rhyngwladol. Gydweithwyr, dechreuais drwy gyfeirio at egwyddor enwog yr adroddiad Robbins. Caiff hyn ei ddiystyru’n aml, wrth nodi amcanion system addysg uwch, fod yr adroddiad hefyd yn dweud, ac rwy'n dyfynnu,

‘The system as a whole must be judged deficient unless it provides adequately for all.’

Mae Syr Ian a'i banel wedi cyflwyno adroddiad heddiw sy'n argymell newid sylfaenol fel y gall Cymru ddatblygu system ariannu addysg uwch a chyllid myfyrwyr sydd wir yn darparu ar gyfer pawb. Diolch.

A gaf i ddiolch i chi, Ysgrifennydd, am eich datganiad? Rwyf innau hefyd am ategu’r diolch rydych chi wedi estyn i’r Athro Diamond ac aelodau’r panel, ac, yn wir, y sector ehangach a phawb sydd wedi cyfrannu i’r broses faith hon, ond proses, rwy’n siŵr, bydd yn werthfawr wrth i ni symud ymlaen at greu cyfundrefn well. Yn fy marn i, mae hwn yn cynnig model mwy cynaliadwy i ni. Rydych wedi dweud yn eich datganiad eich bod chi’n cefnogi’r egwyddorion sydd yn gynsail i hwn. Nid wyf yn siŵr os dywedoch chi yn blwmp ac yn blaen eich bod chi hefyd yn cytuno bod hwn yn ein symud ni i fodel mwy cynaliadwy na’r model presennol. Rwy’n siŵr y byddech chi’n licio gwneud hynny’n glir wrth ymateb, os y gwnewch chi.

Mae’r Athro Diamond, wrth gwrs, wedi ei gwneud hi’n glir yn gyson yn y drafodaeth ynglŷn â’r argymhellion yma bod yr hyn sy’n cael ei argymell yn becyn cynhwysfawr, yn becyn cyfansawdd, ac na ddylem ni fod yn dewis a dethol gwahanol elfennau wrth fynd ati i weithredu. Wrth edrych ar y cyfan, felly, a ydych chi’n cydnabod mai pecyn cynhwysfawr yw hwn? Mi wnaethpwyd y gymhariaeth y bore yma, mewn cyfarfod gydag Aelodau Cynulliad, gan yr Athro Diamond, nad lein ddillad yw hon, lle y gallwch chi dynnu ambell i ddilledyn lawr, a gadael y lleill i fyny—bod yn rhaid edrych arno fe fel un darn o waith. Ac felly, tra’ch bod chi’n sôn am ystyried yr argymhellion yn unigol, edrych ar y pecyn cyfan y dylech chi fod yn ei wneud, a bod yn barod i wneud hynny.

Yn yr un modd hefyd, wrth gwrs, mae yna gwestiwn ynglŷn â’r ariannu. A ydych chi yn derbyn bod y gyllideb bresennol sydd wedi ei chlustnodi i gefnogi myfyrwyr yn aros, ac mai gweithio o fewn y gyllideb honno y byddwch chi fel Llywodraeth, neu a ydych chi’n mynd i fod yn chwilio am arbedion? Oherwydd mae hynny, yn amlwg, yn mynd i gael cryn ddylanwad ar faint o’r pecyn cyfan, os liciwch chi, y byddwch chi fel Llywodraeth yn ei weithredu. Rwy’n meddwl bod yn rhaid ichi ei gwneud hi’n gwbl glir ynglŷn ag ar ba gynsail rydych chi’n gweithredu, o safbwynt cyllidebol.

Rwy’n sicr yn croesawu’r pwyslais ar gefnogi astudio rhan-amser ac ôl-radd, a, hefyd, ar hyrwyddo’r cysylltiadau a’r ‘progression’ yna rhwng addysg bellach ac addysg uwch. Fe fyddwn i’n licio gofyn i chi, efallai, ddweud ychydig ynglŷn â sut rydych chi’n teimlo y mae’r argymhellion yma yn mynd i fod o gymorth i’r Llywodraeth i hyrwyddo y cydraddoldeb rydym ni i gyd eisiau ei weld rhwng addysg alwedigaethol ac addysg academaidd.

Mae angen cyfundrefn sy’n drosglwyddadwy hefyd—hynny yw, ble bynnag rydych chi yn astudio, bod y gefnogaeth yn gallu eich dilyn chi. Mae Diamond yn eithaf clir, boed yng Nghymru, yn y Deyrnas Unedig, neu, yn yr hinsawdd newydd sydd ohoni, wrth gwrs, o fewn Ewrop. Nawr, mi roedd Plaid Cymru, yn ein maniffesto ni, am fynd gam ymhellach, a sicrhau bod yna gefnogaeth i chi os oeddech chi’n astudio y tu allan i Ewrop hefyd. Rwy’n deall bod hynny yn ddymuniad gan Diamond hefyd. Efallai y byddech chi’n gallu mynegi a ydy hynny, mewn egwyddor, yn sicr, yn rhywbeth y byddech chi’n awyddus i’w hyrwyddo, os yn bosib.

Mae yna argymhelliad clir arall, wrth gwrs, yn yr adroddiad, sef cydnabyddiaeth o’r angen i gymell myfyrwyr naill i gadw eu sgiliau yng Nghymru ar ôl graddio, neu i ddod â’r sgiliau yna yn ôl i Gymru ar ôl graddio, a gwneud hynny, fel y mae’r Athro Diamond yn ei ddweud, er budd Cymru. Yr awgrym yw bod modd edrych ar wneud hynny drwy, efallai, ddileu rhan o’u dyled. Nawr, mae hynny, wrth gwrs, yn gydnaws iawn â’r hyn roedd Plaid Cymru wedi bod yn ei gyflwyno fel elfen ganolog o’n polisi ni. Felly, yn amlwg, byddwn i’n croesawu’r gydnabyddiaeth yna, neu’r cydsyniad yna, gan yr Athro Diamond i’r hyn rydym ni wedi bod yn ei ddweud.

Mi ddywedodd hefyd y bore yma, wrth drafod yr argymhellion yma gydag Aelodau Cynulliad, bod angen i’r Llywodraeth wneud hynny ar fyrder—‘with urgency’ oedd y term a ddefnyddiodd e—oherwydd mae’r manteision i’r economi yma yng Nghymru, ac i gymdeithas ehangach, yn gwbl amlwg i bawb. Felly, a wnewch chi gadarnhau eich bod chi yn llawn fwriadu gweithredu ar yr argymhelliad yna, ac yn bwriadu gwneud hynny yn fuan, neu ar fyrder?

Rwy’n siŵr ein bod ni i gyd yn edrych ymlaen at ddarllen yr adroddiad mewn manylder. Ac, wrth gwrs, rydym ni fel plaid yn fwy na pharod i chwarae’n rhan ni er mwyn gweithredu beth sydd yn yr adroddiad, cyhyd ag y bod e, wrth gwrs, yn ein symud ni tuag at sicrhau cyfundrefn sydd yn fwy cynaliadwy, sy’n cau’r bwlch ariannu hefyd, ar draws addysg ôl-16, a hefyd sydd yn gwneud mwy i ddenu talent yn ôl i Gymru, er mwyn creu sail gryfach i dwf economaidd yng Nghymru, ac yn gymdeithasol hefyd, sef wrth gwrs, rwy’n siŵr, beth rydym ni i gyd eisiau ei weld.

May I thank you, Cabinet Secretary, for your statement? I also want to endorse the thanks that you’ve given to professor Diamond and his panel, and, indeed, the wider sector and everyone who’s contributed to this lengthy process, but a process I’m sure that will be valuable as we move towards creating a better and improved regime. In my view, this does offer a more sustainable model. You’ve stated that you support the principle underpinning this. I’m not sure if you made it entirely clear that you also agree that this moves us towards a more sustainable model than the model that we currently have. I’m sure you would want to make that clear in your response, if you wouldn’t mind.

Professor Diamond, of course, has made it clear consistently throughout this debate on these recommendations that what is proposed is a comprehensive package and that we shouldn’t pick and choose various elements of it as we implement. In looking at it in its entirety, would you acknowledge that this is a comprehensive package? A comparison was made with Assembly Members by professor Diamond that this isn’t a clothes line where you can actually pick a few items of clothing and leave the rest hanging there—that you have to look at it as one piece of work. So, while you do talk about considering individual recommendations, looking at the whole package should be your priority, and I hope that you’d be willing to do that.

Likewise, there is a question on funding. Do you accept that the current budget allocated for student support should remain and that you would work within that budget as a Government, or are you going to be seeking savings here? Because that clearly will have a great influence on how much of the holistic package that you as a Government will be able to implement. I think it’s important that you make it clear in terms of the basis that you’re working on, in financial terms.

I certainly welcome the support on part-time and postgraduate study, and also on promoting the links and the progression between FE and HE. I would like to ask you, perhaps, to say a little about how you feel these recommendations can assist Government in promoting that equality that we all want to see between vocational and academic education.

There is a need for a regime that is portable too, so that, wherever you study, the support can follow you. Diamond is entirely clear, whether it is in Wales, the UK or, in the current climate, within Europe. Plaid Cymru in our manifesto wanted to go a step further and ensure that there was support for you if you decided to study outwith Europe. I understand that that is also one of Diamond’s aspirations. Perhaps you could actually express support for that in principle, if it is something that you would be eager to support and promote.

There is also another clear recommendation contained in the report, namely recognition of the need to encourage students either to stay in Wales with their skills, or to return to Wales with their skills once they’ve graduated, and to do so, as Professor Diamond says, for the benefit of Wales. The suggestion is that one could look at doing that by actually scrapping some of their debt, or writing off some of their debt. That is certainly in keeping with what Plaid Cymru had put forward as a central element of our own policy. So, clearly we would welcome recognition of that concept proposed by Professor Diamond.

He also said this morning, in discussing these recommendations with Assembly Members, that the Government needs to do that with urgency—those were his words—because the benefits for the economy here in Wales and for wider society is entirely clear to everyone. So, will you confirm that you fully intend to take action on that recommendation, and intend to do so with urgency?

I’m sure that we all look forward to reading the report in detail. Of course, we as a party are more than willing to play our part in order to implement what’s contained within the report, as long as it does move us towards ensuring a regime that is more sustainable, which closes the funding gap also across post-16 education, and does more to attract talent back to Wales in order to create a stronger basis for economic growth in Wales, and social growth also, which I’m sure is something that we all want to see.

Thank you very much, Llyr. Can I thank you for the courtesy that you have extended to Sir Ian? Sir Ian and his colleagues on the review panel, I think, have done an impressive piece of work, and I’m grateful to the Plaid Cymru representative on the panel for his assiduous work with Sir Ian. I’m grateful, indeed, for that.

Sustainability is a key element to the Government’s response to this package. We want to be absolutely certain that this is affordable, in terms of support for students, and provides sustainability and a vision for funding for the institutions in Wales. The issue of sustainability is certainly one that’s key to me and key to the finance Minister in the discussions that we’ll be having. I recognise, very clearly, that Sir Ian sees this as a complete package, and I will be looking to implement the review in the round. With regard to finance, you will be aware that the recommendations within the report mean that we need to shift the balance of where current expenditure is going, especially if we are to be able to offer the support to part-time students and to postgraduate students that Sir Ian envisages within the report. You will also be aware, in my agreement with the First Minister that brought me into Government, that we said that we would implement Diamond as quickly as possible, and not to the detriment of the HE budget. This report is not just a report about support for individual students, but also outlines how we can release resources to ensure that funding for such things as expensive courses and research can be put on a sustainable footing also.

You raise some points regarding FE. You will be aware that a sub-group was set up as part of the Diamond review to look at the issues of FE. Sir Ian recommends that there should be a focus on vocational and technical education, and how we can create stronger links between FE and HE, so that people can have an opportunity to study more readily HE level courses in the FE sector, but also make the transition from FE into HE, especially in the development of employer-sponsored programmes. So, there’s a role for employers here as well in making sure that we’ve got the skills that we need for the economy moving forward.

With regard to portability, I think it is a very important principle that the student support package will be available to students regardless of where they study in the United Kingdom. Sir Ian does make recommendations with regard to access to European study opportunities, and indeed I understand this morning that he was talking about access to study opportunities across the world, and I certainly would want to look to see how we can practically deliver that. I don’t want to put a cap on any Welsh student’s ambitions, and if they are successful in gaining access to the world’s top universities, then I want the Welsh Government to play their part in allowing them to reach those aspirations. We’ll be looking to see how we can extend those opportunities to both European and worldwide study.

With regard to incentivisation, as the Member says, the Diamond report puts forward a recommendation that we could look at incentivisation schemes that would get Welsh graduates to return or stay in Wales. I will indeed consider how we can do that, so that we can bring skills and retain skills within Wales. We need to look very carefully at the proposals, which could be very complex to administer, and would require Her Majesty’s Treasury agreement in our ability to write off the loan book, because they’re in charge of the loan book. But as you said, this was a key plank of Plaid Cymru’s policy, so I’m sure the party has thought very carefully about some of the complexities involved in delivering such a scheme. For instance, if someone lives in Newport but works in Bristol, or if someone lives in Chester but works in Alyn and Deeside—the nature of the work, the nature of the skills that people are bringing to Wales—these are complex issues. So, I’m very grateful, and I will be taking the Member up on his offer to work with Plaid Cymru, to look to see how we can introduce a scheme as recommended by the Diamond report, and I look forward to working with you on overcoming some of the complexities that Sir Ian has identified with such a scheme. But I’m very interested in taking up that recommendation.

Diolch yn fawr iawn, Llyr. A gaf i ddiolch i chi am y cwrteisi yr ydych yn ei estyn i Syr Ian? Mae Syr Ian a'i gydweithwyr ar y panel adolygu, yn fy marn i, wedi gwneud darn sylweddol o waith, ac rwy'n ddiolchgar i'r cynrychiolydd Plaid Cymru ar y panel am ei waith diwyd gyda Syr Ian. Rwyf wir yn ddiolchgar am hynny.

Mae cynaliadwyedd yn elfen allweddol o ymateb y Llywodraeth i’r pecyn hwn. Rydym eisiau bod yn gwbl sicr fod hyn yn fforddiadwy, o ran cymorth i fyfyrwyr, a’i fod yn darparu cynaliadwyedd a gweledigaeth ar gyfer cyllid i sefydliadau yng Nghymru. Mae’r mater ynglŷn â chynaliadwyedd yn sicr yn un sy'n allweddol i mi ac yn allweddol i'r Gweinidog cyllid o ran y trafodaethau y byddwn yn eu cael. Rwy’n cydnabod, yn glir iawn, fod Syr Ian yn gweld hyn fel pecyn cyflawn, a byddaf yn edrych i weithredu'r adolygiad yn ei grynswth. O ran cyllid, byddwch chi’n ymwybodol bod yr argymhellion yn yr adroddiad yn golygu bod angen i ni symud y cydbwysedd o ran lle y mae’r arian presennol yn cael ei wario, yn enwedig os ydym am allu cynnig y cymorth i fyfyrwyr rhan amser a myfyrwyr ôl-raddedig y mae Syr Ian yn ei ragweld o fewn yr adroddiad. Byddwch chi hefyd yn ymwybodol, yn fy nghytundeb â'r Prif Weinidog a sicrhaodd le i mi yn y Llywodraeth, ein bod wedi dweud y byddem ni’n gweithredu adroddiad Diamond cyn gynted â phosibl, ac nid ar draul y gyllideb Addysg Uwch. Nid dim ond adroddiad yn ymwneud â chymorth i fyfyrwyr unigol yw’r adroddiad hwn, ond mae hefyd yn amlinellu sut y gallwn ryddhau adnoddau i sicrhau cynaliadwyedd o ran cyllid ar gyfer pethau megis cyrsiau drud ac ymchwil.

Rydych chi’n codi rhai pwyntiau ynghylch Addysg Bellach. Byddwch chi’n ymwybodol bod is-grŵp wedi’i sefydlu yn rhan o'r adolygiad Diamond er mwyn pwyso a mesur y materion yn ymwneud ag Addysg Bellach. Mae Syr Ian yn argymell y dylid canolbwyntio ar addysg alwedigaethol a thechnegol, a sut y gallwn greu cysylltiadau cryfach rhwng Addysg Bellach ac Addysg Uwch, fel bod gan bobl gyfle i astudio cyrsiau lefel Addysg Uwch yn y sector Addysg Bellach, ond hefyd er mwyn galluogi pobl i drosglwyddo o Addysg Bellach i Addysg Uwch, yn enwedig wrth ddatblygu rhaglenni a noddir gan gyflogwr. Felly, mae gan gyflogwyr swyddogaeth yma hefyd wrth wneud yn siŵr fod gennym ni’r sgiliau sydd eu hangen arnom ar gyfer yr economi yn y dyfodol.

O ran cludadwyedd, rwy’n credu ei bod yn egwyddor bwysig iawn y bydd y pecyn cymorth i fyfyrwyr ar gael i fyfyrwyr lle bynnag y maent yn astudio yn y Deyrnas Unedig. Mae Syr Ian yn gwneud argymhellion o ran cael gafael ar gyfleoedd astudio yn Ewrop, ac yn wir rwy’n deall y bore yma ei fod yn sôn am gael gafael ar gyfleoedd astudio ar draws y byd, a byddwn i’n sicr yn dymuno gweld sut y gallwn ni gyflenwi hynny’n ymarferol. Nid wyf eisiau rhoi terfyn ar uchelgais unrhyw fyfyriwr o Gymru, ac os ydynt yn llwyddo i gael eu derbyn i brifysgolion gorau'r byd, yna rwyf am i Lywodraeth Cymru gyflawni ei swyddogaeth o ran caniatáu iddynt wireddu’r uchelgeisiau hynny. Byddwn yn edrych ar sut y gallwn ehangu’r cyfleoedd hynny i astudio yn Ewrop a ledled y byd.

O ran cymhelliant, fel y mae’r Aelod yn dweud, mae'r adroddiad Diamond yn cyflwyno argymhelliad y gallem ni edrych ar gynlluniau cymhelliant a fyddai’n sicrhau bod graddedigion o Gymru yn dychwelyd neu’n aros yng Nghymru. Byddaf yn wir yn ystyried sut y gallwn wneud hynny, fel y gallwn ddod â sgiliau i Gymru a’u cadw yma. Mae angen i ni edrych yn ofalus iawn ar y cynigion, a allai fod yn gymhleth iawn i'w gweinyddu, ac a fyddai angen i Drysorlys Ei Mawrhydi gytuno ein bod yn gallu ad-dalu pob benthyciad, gan mai nhw sy’n gyfrifol am bob benthyciad. Ond fel y gwnaethoch chi ddweud, roedd hyn yn elfen allweddol o bolisi Plaid Cymru, felly rwy'n siŵr bod y blaid wedi meddwl yn ofalus iawn am rai o'r cymhlethdodau sydd ynghlwm wrth gyflawni cynllun o'r fath. Er enghraifft, os bydd rhywun yn byw yng Nghasnewydd ond yn gweithio ym Mryste, neu os oes rhywun yn byw yng Nghaer ond yn gweithio yn Alun a Glannau Dyfrdwy—natur y gwaith, natur y sgiliau sy’n dod â phobl i Gymru—mae'r rhain yn faterion cymhleth. Felly, rwy'n ddiolchgar iawn, a byddaf yn derbyn cynnig yr Aelod i weithio gyda Phlaid Cymru, er mwyn gweld sut y gallwn gyflwyno cynllun fel yr argymhellir yn adroddiad Diamond, ac edrychaf ymlaen at weithio gyda chi i oresgyn rhai o'r cymhlethdodau y mae Syr Ian wedi’u nodi sydd ynghlwm wrth gynllun o'r fath. Ond rwy’n awyddus iawn i dderbyn yr argymhelliad hwnnw.

Thank you, Minister, for your statement. I would also like to put on record the thanks of the Welsh Conservative group to Professor Diamond, and indeed all of the panel members, especially our nominee, Professor David Warner, for his contribution to the excellent work that they have done. We certainly welcome the publication; we welcome wholeheartedly the recommendations that have been made to move away from tuition fee support, and towards a system of means-tested maintenance grants. This is something, of course, that our party has been advocating for some time, and I’m pleased that you’ve referred to the fact that there are some planks of each individual party’s commitments that are embedded within the recommendations that have been made. We as a party, of course, have always believed that no-one should be denied the opportunity to go to university on the basis of their background. We want as many young people who want to go to university to be able to access a university education.

One thing that I’m very keen to hear from you on, though, Minister, is—obviously, there are people who are already embarked upon their university education, embedded within the current grant system. There’s a very clear recommendation from Professor Diamond to continue to allow those individuals who’ve already embarked upon their education in university with the current support package to still have that maintained for them throughout and not be disadvantaged, perhaps, by any changes as a result of any new arrangements that come into force. Can you confirm that that will be the case for those individuals in order that they are not disadvantaged?

Some of the areas where there was clearly a discussion still ongoing within the panel and no firm conclusions reached were in respect of support for parents who want to attend university—people who might be single mothers or single parents or have other caring responsibilities. I just wonder, Cabinet Secretary, whether there’s been any consideration in advance of the publication of the report by the Welsh Government as to what sort of support might be available to help individuals with caring responsibilities to access university education. I note and welcome the recommendations that have been made around part-time support. I think they’re very welcome indeed, in order to give a more level playing field and, indeed, encourage more people into part-time study. We all know that part-time students are more likely to pay their loans back, for example, so there’s a good financial incentive to encourage people to study part-time, and, of course, they play a very active role in contributing to the Welsh economy while they are studying, if they’re working alongside. So, I’d particularly like to hear from you, Minister, about how rapidly you hope to be able to implement the part-time study proposals.

I was also very interested in the recommendations that have been made around investment in knowledge transfer. There’s a significant recommendation about increasing investment on that front. We know that there’s a note in the report about—every £1 invested in the higher education innovation fund at the moment returns £7 to the Welsh economy. I think that’s very good value for money and, therefore, I would hope that you would take fully on board the recommendation that has been made about further investing in knowledge transfer.

There was no specific reference to the current bursaries that have been made available to nursing students here in Wales. You know that there’s all-party support in the Chamber for the existing arrangements to continue at present, but I wonder, Cabinet Secretary, whether you might give consideration, as you’re looking to see what skills might be retained in Wales and how to attract people, particularly into those parts of the public sector where we’ve got skills shortages, such as the NHS, whether there might be other bursary options that could be considered and extended, particularly given that the figures in the report seem to suggest that there’s going to be a net saving as a result of the implementation of this package of reform that is being proposed by Professor Diamond and his team.

And just finally, you’ve made an indication that you, obviously, want to go away and consider the recommendations more fully before announcing a full response on behalf of the Government. There’s a clear indication that Professor Diamond feels that these are recommendations that can be implemented in 2018, for the start of the academic year in 2018. I wonder whether you feel that you’re able to hit what I think is quite an ambitious target, given that all of the ducks have got to be in a row in terms of the discussions that you’ve got to have with the UK Government, the Student Loans Company and others in order to embed what is a significant change into the system without any big problems.

Diolch i chi, Weinidog, am eich datganiad. Hoffwn hefyd gofnodi diolch grŵp y Ceidwadwyr Cymreig i'r Athro Diamond, ac yn wir i holl aelodau'r panel, yn enwedig ein henwebai, yr Athro David Warner, am ei gyfraniad at y gwaith rhagorol y maent wedi'i wneud. Rydym ni’n sicr yn croesawu'r cyhoeddiad; rydym ni’n llwyr groesawu'r argymhellion a wnaed i symud oddi wrth gymorth ffioedd dysgu, a thuag at system o grantiau cynhaliaeth sy’n seiliedig ar brawf modd. Dyma rywbeth, wrth gwrs, y mae ein plaid wedi bod yn ei hyrwyddo ers peth amser, ac rwy'n falch eich bod wedi cyfeirio at y ffaith bod rhai rhannau o ymrwymiadau pob plaid unigol wedi’u hymgorffori o fewn yr argymhellion a wnaed. Rydym fel plaid, wrth gwrs, bob amser o’r farn na ddylai neb gael gwrthod y cyfle i fynd i'r brifysgol ar sail eu cefndir. Rydym eisiau i gymaint o bobl ifanc ag sy’n bosibl sy’n dymuno mynd i’r brifysgol, allu dilyn addysg prifysgol.

Un peth yr wyf yn awyddus iawn i glywed gennych chi amdano, serch hynny, Weinidog, yw—yn amlwg, mae yna bobl sydd eisoes wedi cychwyn ar eu haddysg prifysgol, yn rhan o’r system grantiau bresennol. Ceir argymhelliad clir iawn gan yr Athro Diamond y dylid parhau i ganiatáu i’r unigolion hynny sydd eisoes wedi cychwyn ar eu haddysg yn y brifysgol gyda’r pecyn cymorth cyfredol i barhau i dderbyn y pecyn hwnnw drwy gydol eu cwrs ac iddynt beidio â bod dan anfantais, efallai, yn dilyn unrhyw newidiadau o ganlyniad i unrhyw drefniadau newydd a ddaw i rym. A allwch chi gadarnhau y bydd hynny'n wir ar gyfer yr unigolion hynny er mwyn sicrhau nad ydynt dan anfantais?

Mae rhai o'r meysydd lle'r oedd yn amlwg bod trafodaeth yn parhau o fewn y panel ac nad oedd dim casgliadau cadarn yn ymwneud â chefnogaeth i rieni sydd am fynychu'r brifysgol—pobl a allai fod yn famau sengl neu’n rhieni sengl neu bobl a chanddynt gyfrifoldebau gofalu eraill. Tybed, Ysgrifennydd y Cabinet, a oes unrhyw ystyriaeth wedi bod cyn i Lywodraeth Cymru gyhoeddi’r adroddiad ynghylch pa fath o gymorth a allai fod ar gael i helpu unigolion sydd â chyfrifoldebau gofalu i ddilyn addysg prifysgol. Nodaf a chroesawaf yr argymhellion a wnaed ynglŷn â chymorth rhan amser. Credaf fod croeso mawr iddynt yn wir, er mwyn rhoi mwy o chwarae teg ac, yn wir, er mwyn annog mwy o bobl i astudio yn rhan amser. Rydym ni i gyd yn gwybod bod myfyrwyr rhan amser yn fwy tebygol o dalu eu benthyciadau yn ôl, er enghraifft, felly ceir cymhelliant ariannol da i annog pobl i astudio’n rhan amser, ac, wrth gwrs, maent yn weithredol iawn yn cyfrannu at economi Cymru wrth iddynt astudio, os ydynt yn gweithio ochr yn ochr â’u hastudiaethau. Felly, hoffwn glywed yn arbennig gennych chi, Weinidog, am ba mor gyflym yr ydych yn gobeithio gallu gweithredu'r cynigion astudio rhan amser.

Roedd gennyf hefyd ddiddordeb mawr yn yr argymhellion a wnaed ynglŷn â buddsoddi mewn trosglwyddo gwybodaeth. Ceir argymhelliad arwyddocaol yn ymwneud â chynyddu buddsoddiad yn y maes hwnnw. Rydym ni’n gwybod bod nodyn yn yr adroddiad ynglŷn â—bod pob £1 a fuddsoddir yn y gronfa arloesi addysg uwch ar hyn o bryd yn dychwelyd £7 i economi Cymru. Rwy'n credu bod hynny'n werth da iawn am arian ac, felly, byddwn i’n gobeithio y byddech chi’n ystyried yn llawn yr argymhelliad a wnaed am fuddsoddiad pellach mewn trosglwyddo gwybodaeth.

Nid oedd unrhyw gyfeiriad penodol at y bwrsarïau cyfredol sydd ar gael i fyfyrwyr nyrsio yma yng Nghymru. Rydych chi’n gwybod y ceir cefnogaeth gan bob plaid yn y Siambr ar gyfer parhau â’r trefniadau presennol, ond tybed, Ysgrifennydd y Cabinet, a allech chi ystyried, gan eich bod yn chwilio i weld pa sgiliau y gellid eu cadw yng Nghymru a sut i ddenu pobl, yn enwedig yn y rhannau hynny o'r sector cyhoeddus lle mae gennym brinder sgiliau, megis y GIG, ba un a allai fod dewisiadau bwrsariaeth eraill y gellid eu hystyried a'u hehangu, yn enwedig o gofio bod y ffigurau yn yr adroddiad yn tueddu i awgrymu y bydd yna arbediad net o ganlyniad i weithredu’r pecyn hwn o ddiwygiadau a gynigir gan yr Athro Diamond a'i dîm.

Ac yn olaf, rydych chi wedi dangos eich bod chi, yn amlwg, eisiau mynd i ffwrdd a rhoi mwy o ystyriaeth i’r argymhellion cyn cyhoeddi ymateb llawn ar ran y Llywodraeth. Mae’n amlwg bod yr Athro Diamond yn teimlo bod y rhain yn argymhellion y gellir eu rhoi ar waith yn 2018, ar gyfer dechrau'r flwyddyn academaidd yn 2018. Tybed a ydych chi’n teimlo eich bod chi’n gallu cyflawni nod sydd, yn fy marn i, yn un uchelgeisiol, o ystyried bod angen i bob un elfen fod yn ei lle o ran y trafodaethau sy'n rhaid i chi eu cael â Llywodraeth y DU, y Cwmni Benthyciadau i Fyfyrwyr ac eraill er mwyn ymgorffori newid sylweddol i'r system heb unrhyw broblemau mawr.

Thank you very much, Darren, for that. Can I, too, join you in thanking the Conservative nominee for his participation in the work of the review? Again, I’m very grateful for that. You raise a very good point regarding cohort protection, and I want to make it absolutely clear today that students who are already in the system and enter into the system on one specific student support package will complete their educational journey on that support package. It would not be fair to change the rules of the game for students who are halfway through their course. So, we will offer cohort protection to those people who are already in the system and, indeed, who apply under a system. Because if you make an application to a university and then, halfway through that year, you find that, actually, the circumstances have changed again, that would not be fair. I want to make that very clear to people today: that there will be cohort protection. That’s the only fair way to manage the change from one system to another.

With regard to people with caring responsibilities, the ability to support part-time students in a fair way hopefully gives those people for whom perhaps it’s simply not feasible, practical or affordable to go to full-time study, the opportunity to engage in part-time study. That’s what’s really important about this package: yes, we need to ensure that we look after traditional undergraduate students but, actually, the nature of higher education is training—the nature of our workforce and our population in training. People want to be able to be flexible in how they acquire higher level skills. It’s vital to the future of our economy. Therefore, being able to provide support for part-time students is really important. It’s also important to state that this package looks at the support for looked-after children, or children who have experience of the care system, to put in place a maintenance system for them, which will allow them to be able to go on to university without being fearful of upfront living costs—how they pay for their rent, their food, their books. I know that issues around carers are of particular interest to the National Union of Students. In my meetings with the Wales NUS, I have given a commitment that I will look, indeed, to see what the barriers are to carers in accessing higher education, and if possible I want to make some progress on that because I know that it is of particular concern to NUS Cymru.

With regard to timing, as you’ll be aware, there are a number of steps that I need to go through, the first of which is Her Majesty’s Treasury. Perhaps Darren Millar could use the auspices of his party to ease those negotiations. The Treasury is in charge of the loan book, and therefore we cannot make progress on this until I have clearance from the Treasury. You will also be aware, from reading Sir Ian’s report, that there are actual constraints within the Student Loans Company, of which we are a minority shareholder. I have to be absolutely confident that, in moving forward, the Student Loans Company will be able to cope and administer this system. I do not want Welsh students falling foul of the new system because of a lack of capacity within the Student Loans Company. I will only move forward when I have those absolute guarantees that the Student Loans Company can move to accommodate our systems. Otherwise, that would potentially only cause difficulty for Welsh students, and I want to avoid that.

Knowledge transfer is absolutely key. We’re not waiting just for the implementation of Diamond. I, Julie James and my Cabinet Secretary colleague, Ken Skates, are already looking at what more we can do in the field of knowledge transfer in universities. Some of the processes are very complex, and we’re not getting the biggest bang for the current buck that we’re spending. So, we really need to look at that system, not just in the context of Diamond, but what we can do more in terms of higher education and knowledge transfer.

Nursing bursaries are a matter for my Cabinet Secretary colleague who is in charge of health, and I’m sure he’ll have some interesting things to say in response to the Plaid Cymru minority party debate tomorrow afternoon with regard to nursing. So, I don’t want to pre-empt anything that he may say in the debate tomorrow.

Diolch yn fawr iawn, Darren, am hynny. A allaf, hefyd, ymuno â chi i ddiolch i enwebai’r Ceidwadwyr am ei ran yng ngwaith yr adolygiad? Unwaith eto, rwy'n ddiolchgar iawn am hynny. Rydych chi’n codi pwynt da iawn ynghylch amddiffyn carfannau penodol, ac rwyf am ei gwneud yn gwbl glir heddiw y bydd myfyrwyr sydd eisoes yn rhan o’r system ac sy’n derbyn pecyn cymorth penodol i fyfyrwyr, yn cwblhau eu taith addysgol gan ddefnyddio’r un pecyn cymorth hwnnw. Ni fyddai'n deg newid y rheolau ar gyfer myfyrwyr sydd hanner ffordd trwy eu cwrs. Felly, byddwn yn cynnig amddiffyniad i’r carfannau hynny sydd eisoes yn rhan o’r system ac, yn wir, sy’n gwneud cais drwy’r system. Oherwydd os ydych chi’n gwneud cais i brifysgol ac yna, hanner ffordd drwy'r flwyddyn honno, eich bod chi’n sylweddoli, mewn gwirionedd, bod yr amgylchiadau wedi newid eto, ni fyddai hynny'n deg. Rwyf am wneud hynny'n glir iawn i bobl heddiw: y bydd yna amddiffyniad i garfannau. Dyna'r unig ffordd deg o reoli'r broses bontio o un system i'r llall.

O ran pobl sydd â chyfrifoldebau gofalu, mae’r gallu i gefnogi myfyrwyr rhan amser mewn ffordd deg, gobeithio, yn rhoi’r cyfle i’r bobl hynny efallai nad yw'n ddichonadwy, ymarferol neu’n fforddiadwy iddynt astudio’n llawn amser, i astudio’n rhan amser. Dyna beth sydd yn wirioneddol bwysig am y pecyn hwn: oes, mae angen i ni sicrhau ein bod yn edrych ar ôl y myfyrwyr israddedig traddodiadol ond, mewn gwirionedd, natur addysg uwch yw hyfforddiant—natur ein gweithlu a'n poblogaeth mewn hyfforddiant. Mae pobl yn dymuno gallu bod yn hyblyg o ran sut y maent yn caffael sgiliau lefel uwch. Mae'n hanfodol ar gyfer dyfodol ein heconomi. Felly, mae’r gallu i ddarparu cymorth i fyfyrwyr rhan amser yn bwysig iawn. Mae hefyd yn bwysig nodi bod y pecyn hwn yn canolbwyntio ar y gefnogaeth ar gyfer plant sy'n derbyn gofal, neu blant a chanddynt brofiad o'r system ofal, er mwyn sefydlu system gynhaliaeth ar eu cyfer, a fydd yn eu galluogi i allu mynd i brifysgol heb bryderu am gostau byw ymlaen llaw—sut y maent am dalu am eu rhent, eu bwyd, eu llyfrau. Gwn fod materion yn ymwneud â gofalwyr o ddiddordeb arbennig i Undeb Cenedlaethol y Myfyrwyr. Yn fy nghyfarfodydd gydag UCM Cymru, rwyf wedi addo y byddaf yn pwyso a mesur, mewn gwirionedd, pa rwystrau sy’n wynebu gofalwyr wrth gael mynediad at addysg uwch, ac os yw’n bosibl, hoffwn wneud rhywfaint o gynnydd o ran hynny oherwydd rwy’n gwybod ei fod yn peri pryder arbennig i UCM Cymru.

O ran amseru, fel y byddwch chi’n ymwybodol, ceir nifer o gamau y mae angen i mi eu dilyn, a’r cyntaf ohonynt yw mynd at Drysorlys Ei Mawrhydi. Efallai y gallai Darren Millar fanteisio ar gefnogaeth ei blaid i leddfu’r trafodaethau hynny. Y Trysorlys sy’n gyfrifol am y llyfr benthyca, ac felly ni allwn wneud cynnydd ar hyn oni chaf ganiatâd gan y Trysorlys. Byddwch chi hefyd yn ymwybodol, o ddarllen adroddiad Syr Ian, fod cyfyngiadau gwirioneddol o fewn y Cwmni Benthyciadau i Fyfyrwyr, yr ydym yn gyfranddaliwr lleiafrifol ohono. Mae'n rhaid i mi fod yn gwbl hyderus y bydd y Cwmni Benthyciadau i Fyfyrwyr, wrth symud ymlaen, yn gallu ymdopi â’r system hon a’i gweinyddu. Nid wyf am i fyfyrwyr o Gymru fynd i drybini â’r system newydd oherwydd diffyg gallu o fewn y Cwmni Benthyciadau i Fyfyrwyr. Ni fyddaf yn symud ymlaen hyd nes i mi gael sicrwydd pendant y gallai’r Cwmni Benthyciadau i Fyfyrwyr ddarparu ar gyfer ein systemau. Fel arall, efallai y byddai hynny yn gwneud dim ond achosi anawsterau i fyfyrwyr o Gymru, ac rwy’n awyddus i osgoi hynny.

Mae trosglwyddo gwybodaeth yn gwbl allweddol. Nid dim ond aros ar gyfer gweithrediad adroddiad Diamond yr ydym ni. Rwyf i, Julie James a’m cydweithiwr, yr Ysgrifennydd Cabinet Ken Skates, eisoes yn ystyried beth arall y gallwn ni ei wneud ym maes trosglwyddo gwybodaeth mewn prifysgolion. Mae rhai o'r prosesau yn gymhleth iawn, ac nid ydym yn cael y gwerth gorau am yr arian yr ydym yn ei wario ar hyn o bryd. Felly, mae gwir angen inni edrych ar y system honno, nid dim ond yng nghyd-destun Diamond, ond yr hyn y gallwn ni wneud mwy ohono o ran addysg uwch a throsglwyddo gwybodaeth.

Mae bwrsariaethau nyrsio yn fater ar gyfer fy nghydweithiwr, yr Ysgrifennydd Cabinet sy’n gyfrifol am iechyd, ac rwy'n siŵr y bydd ganddo bethau diddorol i'w dweud wrth ymateb i ddadl plaid leiafrifol Plaid Cymru, brynhawn yfory o ran nyrsio. Felly, nid wyf am achub y blaen ar unrhyw beth y bydd ef o bosibl yn ei ddweud yn y ddadl yfory.

I’d like to thank the Cabinet Secretary, Professor Diamond and his team for the report and her statement. There are elements of the report that my party welcomes—the sensible postgraduate arrangements, making them equivalent to undergraduates, support for part-timers and support for carers. One small part we had in our manifesto was the suggestion of pilot schemes for Welsh students to study globally at the best educational institutions. So, we’re delighted to see that taken forward. I wonder, though, whether the Cabinet Secretary would agree that she has become the Government’s most expensive Minister. I had thought that there was a consensus that the tuition fee grant at £237 million last year had become unaffordable, and that savings would need to be made. The Labour manifesto referred to having a student support system that was at least as generous as that available in England. That could have allowed savings from that £237 million. It could have allowed savings from the maintenance grant not having to be paid back in Wales. But all those potential savings, we are now told, are going to be spent. I asked Professor Diamond this morning whether there’d be any savings and he said, ‘No, it was going to be broadly equivalent’. I referred him to his terms of reference, which said one of his focuses should be

‘the funding of higher education in the light of continuing constraints on public expenditure’,

but he told me that he hadn’t applied that; there’d been a more recent statement from the Welsh Government, and that had led to him producing a package that had no negative effect on the higher education budget. Now, of course, that phrase was included in what on her website the Cabinet Secretary initially styled as the coalition agreement. It’s still searchable, with various lines of Latin underneath it. But that was then restyled ‘the progressive agreement’. But I would like to ask the Cabinet Secretary: what is progressive about handing £1,000 to every student, however well off they are, no questions asked? What is progressive about increasing a maintenance grant that was £5,161—part of which was paid up to family incomes of £50,000—increasing that to over £8,000 and making that payable to households with incomes over £80,000, receiving at least part of that?

Now, students, on account of graduating, will earn more over their lifetime than those who don’t have the privilege of going to university. They come on average from significantly better-off families, yet we propose to give £132 million a year in increased maintenance grant to this group. Now, some in my party, and perhaps some Labour Members, might wish to spend that on the Welsh NHS or on our most deprived communities, but instead of that, it will go in maintenance grants that get paid, including to families earning up to £80,000. How is that progressive?

I wonder—the Cabinet Secretary also mentions rent—how this is going to assist in paying rent. What analysis has the Welsh Government, or Professor Diamond and his team, done of the extent to which this extra money will go to reward landlords? Does she consider that that will be progressive? I also wonder why she thinks it benefits the Welsh economy to transfer over £30 million a year in maintenance grant to students who will be studying in England. Now, Plaid came up with a proposal that they want a potentially complex system that would forgive some of those loans. But, listening to Professor Diamond this morning, there seemed to be at least half a dozen hurdles on the way to that, not least that the Treasury may not agree. Listening to the Cabinet Secretary now, she emphasises the difficulties of that. There is £74 million that’s been put in as a holding sum in the report, supposedly for those costs, but it’s not included in the summary of the costs of the recommendations. Does the Cabinet Secretary really believe that this differential loan forgiveness scheme is ever really going to be implemented? Is not a better way to encourage students to stay in Wales, to support and expand the higher education system here, the provision of a more generous settlement to students who stay in Wales compared to those who choose to go to England and benefit from the loans, as English students have there? We could support the worst-off with some help while still supporting the Welsh education system in that way. Why will she not do that?

Could I also ask her—? She mentions this ‘no detriment’. Is it the case that the terms of reference of the Diamond review were changed two years in and replaced with her progressive agreement? Please tell us how that is progressive.

One final matter: there is a recommendation from Professor Diamond that students may continue to be paid and funded to study elsewhere in the EU, but he states that recommendation is

‘subject to the UK remaining in the EU’.

Is he not aware there was a referendum on 23 June, or does he agree with her party that we should be made to vote again?

Hoffwn ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet, yr Athro Diamond a'i dîm am yr adroddiad a’i datganiad hithau. Ceir rhai elfennau o'r adroddiad y mae fy mhlaid yn eu croesawu—y trefniadau synhwyrol ar gyfer myfyrwyr ôl-raddedig, sy’n eu gwneud yn gyfartal â myfyrwyr israddedig, cymorth ar gyfer myfyrwyr rhan amser a chymorth i ofalwyr. Un rhan fach a oedd gennym ni yn ein maniffesto oedd yr awgrym y dylid cael cynlluniau peilot ar gyfer myfyrwyr yng Nghymru i astudio yn fyd-eang yn y sefydliadau addysgol gorau. Felly, rydym ni’n falch iawn o weld hynny’n cael ei ddatblygu. Er hynny, tybed a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno mai hi erbyn hyn yw Gweinidog drutaf y Llywodraeth. Roeddwn i wedi meddwl bod consensws nad oedd y grant ffioedd dysgu o £237 miliwn y llynedd yn fforddiadwy, ac y byddai angen gwneud arbedion.  Cyfeiriodd maniffesto’r blaid Lafur at gael system cymorth i fyfyrwyr a oedd o leiaf mor hael â'r un sydd ar gael yn Lloegr. Byddai hynny wedi gallu caniatáu arbedion o’r £237 miliwn hwnnw. Gallai fod wedi caniatáu arbedion drwy beidio â gorfod talu’r grant cynhaliaeth yn ôl yng Nghymru. Ond mae’r holl arbedion posibl hynny, rydym yn cael ar ddeall nawr, am gael eu gwario. Gofynnais i'r Athro Diamond y bore yma a fyddai unrhyw arbedion, a dywedodd, 'Na, yr oedd am fod fwy neu lai yn gyfwerth’. Cyfeiriais ef at ei gylch gorchwyl, a oedd yn dweud mai un o’r pethau y dylai ganolbwyntio arno oedd,

'cyllido addysg uwch yng ngoleuni cyfyngiadau parhaus ar wariant cyhoeddus',

ond dywedodd wrthyf nad oedd wedi gwneud hynny; bod datganiad mwy diweddar gan Lywodraeth Cymru, a bod hynny wedi peri iddo gynhyrchu pecyn nad oedd yn cael unrhyw effaith negyddol ar y gyllideb addysg uwch. Nawr, wrth gwrs, mae’r ymadrodd hwnnw wedi’i gynnwys yn rhan o’r hyn y cyfeiriodd yr Ysgrifennydd Cabinet ato, ar ei gwefan hi, fel cytundeb y glymblaid. Mae'n parhau i fod yn chwiliadwy, a cheir amrywiol linellau mewn Lladin oddi tano. Ond cafodd hwnnw wedyn ei ailfrandio yn 'gytundeb blaengar'. Ond hoffwn ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet: beth sy’n flaengar ynglŷn â dyrannu £1,000 i bob myfyriwr, waeth pa mor gefnog ydynt, heb ofyn unrhyw gwestiynau? Beth sy’n flaengar ynglŷn â chynyddu grant cynhaliaeth a oedd yn £5,161—yr oedd rhan ohono yn cael ei dalu i bobl a oedd ag incwm teulu hyd at £50,000—gan gynyddu hynny i dros £8,000 a gwneud hynny yn daladwy i gartrefi ag incwm o fwy na £80,000, a fydd yn derbyn o leiaf rhan o hynny?

Nawr, bydd myfyrwyr, ar ôl graddio, yn ennill mwy yn ystod eu hoes na'r rhai nad ydynt yn cael y fraint o fynd i brifysgol. Ar gyfartaledd, maent yn dod o deuluoedd mwy cefnog o lawer, ac eto rydym ni’n bwriadu rhoi £132 miliwn y flwyddyn mewn grantiau cynhaliaeth uwch i'r grŵp hwn. Nawr, mae rhai yn fy mhlaid i, a rhai Aelodau Llafur efallai, yn dymuno gwario ar y GIG yng Nghymru neu ar ein cymunedau mwyaf difreintiedig, ond yn lle hynny, caiff yr arian ei wario ar grantiau cynhaliaeth a fydd yn cael eu talu i bobl, gan gynnwys teuluoedd sy’n ennill hyd at £80,000. Sut y mae hynny'n flaengar?

Tybed—mae Ysgrifennydd y Cabinet hefyd yn sôn am rent—sut y mae hyn yn mynd i helpu i dalu rhent. Pa waith dadansoddi y mae Llywodraeth Cymru, neu’r Athro Diamond a'i dîm, wedi’i wneud o ran i ba raddau y bydd yr arian ychwanegol hwn yn cael ei ddyrannu ar gyfer gwobrwyo landlordiaid? A yw hi’n ystyried y byddai hynny'n flaengar? Tybed hefyd pam y mae hi'n credu ei bod o fudd i economi Cymru i drosglwyddo dros £30 miliwn y flwyddyn mewn grantiau cynhaliaeth i fyfyrwyr a fydd yn astudio yn Lloegr. Nawr, lluniodd Plaid gynnig a oedd yn nodi eu bod am gael system a allai fod yn gymhleth a fyddai'n anghofio am rai o'r benthyciadau hynny. Ond, ar ôl gwrando ar yr Athro Diamond y bore yma, ymddengys bod o leiaf hanner dwsin o rwystrau i gyflawni hynny, ac nid y ffaith ei bod yn bosibl na fydd y Trysorlys yn cytuno yw’r lleiaf o’r rhain. O wrando ar Ysgrifennydd y Cabinet yn awr, mae hi'n pwysleisio’r anawsterau sydd ynghlwm wrth hynny. Nodir swm wedi’i gadw o £74 miliwn yn yr adroddiad, sydd i fod ar gyfer y costau hynny, ond ni chaiff ei gynnwys yn y crynodeb o'r costau yn rhan o’r argymhellion. A yw Ysgrifennydd y Cabinet wir yn credu y bydd y cynllun diystyru benthyciadau gwahaniaethol hwn fyth am gael ei weithredu mewn gwirionedd? Onid yw’n well annog myfyrwyr i aros yng Nghymru, i gefnogi ac ehangu'r gyfundrefn addysg uwch yma, darparu setliad mwy hael i fyfyrwyr sy'n aros yng Nghymru o’u cymharu â'r rhai sy'n dewis mynd i Loegr ac elwa ar y benthyciadau, fel sydd gan fyfyrwyr o Loegr yno? Gallem ni gefnogi’r rhai sy’n waeth eu byd drwy roi cymorth iddynt a pharhau i gefnogi system addysg Cymru drwy wneud hynny. Pam na wnaiff hi hynny?

A gaf fi ofyn iddi hefyd—? Mae hi'n sôn am 'ddim niwed'. A yw'n wir y newidiwyd cylch gorchwyl adolygiad Diamond ar ôl dwy flynedd i gynnwys ei chytundeb blaengar hi? Dywedwch wrthym sut y mae hynny'n flaengar.

Un mater olaf: ceir argymhelliad gan yr Athro Diamond y gallai myfyrwyr barhau i gael eu talu a’u hariannu i astudio yn rhywle arall yn yr UE, ond mae'n datgan bod yr argymhelliad yn

'amodol ar y DU yn parhau i fod yn rhan o’r UE'.

Onid yw’n ymwybodol y cynhaliwyd refferendwm ar 23 Mehefin, neu a yw'n cytuno â'i phlaid hi y dylem ni bleidleisio eto?

Thank you to Mr Reckless for his series of questions. I know that you are relatively new to Wales, but there is an honourable tradition in Welsh public policy of the principle of universalism in a progressive system. It is one that has enjoyed a consensus of many of us in this Chamber, and I am delighted that Sir Ian has continued with that principle in the report today. I firmly believe that higher education is a shared investment—a shared investment, yes, with those who will directly benefit from pursuing a higher education—but, there is benefit to our society also in people deciding to choose at a higher education level. It is a shared investment and I for one am very pleased that Sir Ian has recognised it in his work and it is a principle that I fully endorse.

Mr Reckless asks how this is a progressive system. This is a progressive system because it will address the No. 1 concern for students in the here and now—that it is upfront living costs that is the biggest barrier to going on to study at higher education. It is the ability to survive from week to week, to sustain yourself in university, that is the biggest barrier. And in this system, students from our poorest backgrounds, or those who have been in the care system, or those who are estranged from their parents will have a maintenance grant, non-repayable, that is equivalent to the minimum wage. That is the essence of a progressive system. If he can’t recognise that, then there’s nothing I can do to help him. There is nothing I can do to help him. Nothing at all.

I think it’s also an important principle, which has been endorsed by Sir Ian today, that this system should be truly portable. As I’ve said in earlier questions, I don’t want to put a lid on the ambition of Welsh students. There are fantastic higher education institutions in our country that people can study in, and many in this Chamber have benefitted from them. But, there is also a wider world out there and if students want to take the opportunity to study in institutions in the rest of the UK, the European Union or other parts of the world, then I want a system that allows them to fulfil their dreams and their ambitions. If they are good enough to get into whichever institution, then this system should be there to support them. I will be looking to see how we can make that a reality for students.

With regard to incentivisation, it is a recommendation within the report. I welcome that recommendation. I think that there is merit in looking to do what we can to incentivise students to remain, to practise their work in Wales, to keep those skills in Wales, or to bring those skills back to Wales. It is not without its problems; that is outlined in the report. But it is not beyond the wit of this Government, working with others, to come up with a system that can achieve those goals. I have made a sincere offer to the Plaid Cymru spokesperson to work with them to see what scheme we can come up with that will do just that. There are practicalities to overcome. But, as I said, it’s not beyond the wit of us to be able to come up with a scheme, and that is what I intend to do.

Diolch yn fawr i Mr Reckless am ei gyfres o gwestiynau. Gwn eich bod yn gymharol newydd i Gymru, ond ceir traddodiad anrhydeddus o ran polisi cyhoeddus yng Nghymru sef yr egwyddor o gyffredinoliaeth mewn system flaengar. Mae'n un sydd wedi bod yn destun consensws gan lawer ohonom yn y Siambr hon, ac rwyf wrth fy modd â’r ffaith bod Syr Ian wedi parhau i gadw at yr egwyddor honno yn yr adroddiad heddiw. Rwy'n credu'n gryf bod addysg uwch yn fuddsoddiad a rennir—buddsoddiad a rennir, ie, â’r rhai hynny a fydd yn elwa'n uniongyrchol o ddilyn addysg uwch—ond, ceir budd i'n cymdeithas hefyd o ran pobl yn penderfynu astudio ar lefel addysg uwch. Mae'n fuddsoddiad a rennir ac rwy’n falch iawn bod Syr Ian wedi cydnabod hynny yn ei waith ac mae'n egwyddor rwy’n ei chymeradwyo’n llwyr.

Mae Mr Reckless yn gofyn sut y mae hon yn system flaengar. Mae hon yn system flaengar gan y bydd yn mynd i'r afael â'r prif bryder ar gyfer myfyrwyr ar hyn o bryd—mai costau byw ymlaen llaw yw’r rhwystr mwyaf o ran mynd ymlaen i astudio mewn addysg uwch. Y gallu i oroesi o wythnos i wythnos, i gynnal eich hun yn y brifysgol, dyna'r rhwystr mwyaf. Ac yn y system hon, bydd ein myfyrwyr mwyaf difreintiedig, neu'r rhai sydd wedi bod yn rhan o’r system ofal, neu'r rhai sydd wedi ymddieithrio oddi wrth eu rhieni, yn derbyn grant cynhaliaeth, na fydd angen ei ad-dalu, sy'n cyfateb â'r isafswm cyflog. Dyna yw hanfod system flaengar. Os na allai gydnabod hynny, yna nid oes dim byd y gallaf ei wneud i'w helpu. Nid oes unrhyw beth y gallaf ei wneud i'w helpu. Dim byd o gwbl.

Rwy'n credu ei bod hefyd yn egwyddor bwysig, sydd wedi’i chymeradwyo gan Syr Ian heddiw, y dylai’r system hon fod yn wirioneddol gludadwy. Fel yr wyf wedi ei ddweud wrth ymateb i gwestiynau yn gynharach, nid wyf am roi cap ar uchelgais myfyrwyr o Gymru. Ceir sefydliadau addysg uwch ardderchog yn ein gwlad ni y gall pobl astudio ynddynt, ac mae llawer yn y Siambr hon wedi elwa arnynt. Ond, mae yna fyd mawr y tu allan i Gymru hefyd ac os yw myfyrwyr eisiau achub ar y cyfle i astudio mewn sefydliadau yng ngweddill y DU, yr Undeb Ewropeaidd neu rannau eraill o'r byd, yna rwyf am gael system sy'n caniatáu iddynt wireddu eu breuddwydion a’u huchelgeisiau. Os ydynt yn ddigon da i gael eu derbyn i ba bynnag sefydliad, yna dylai’r system hon eu cefnogi. Byddaf yn ystyried sut y gallwn wireddu hynny ar gyfer myfyrwyr.

O safbwynt cymhelliant, mae'n argymhelliad o fewn yr adroddiad. Rwy'n croesawu'r argymhelliad hwnnw. Rwy’n credu ei bod hi’n werth pwyso a mesur yr hyn y gallwn ni ei wneud i gymell myfyrwyr i aros yng Nghymru ac arfer eu gwaith, i gadw’r sgiliau hynny yng Nghymru, neu i ddod â’r sgiliau hynny yn ôl i Gymru. Nid yw'n gwbl ddidrafferth; amlinellir hynny yn yr adroddiad. Ond nid yw y tu hwnt i grebwyll y Llywodraeth hon, gan weithio gydag eraill, i ffurfio system sy'n gallu cyflawni'r nodau hynny. Rwyf wedi gwneud cynnig diffuant i lefarydd Plaid Cymru i weithio gyda nhw i ystyried pa gynllun y gallwn gytuno arno a fydd yn gwneud hynny. Ceir materion ymarferol i'w goresgyn. Ond, fel y dywedais, nid ydyw y tu hwnt i’n crebwyll ni i allu cytuno ar gynllun, a dyna beth yr wyf yn bwriadu ei wneud.

Can I thank the Cabinet Secretary for her statement today and also add my thanks to Sir Ian and his team for his report? I’m really looking forward to them coming to the Children, Young People and Education Committee on the twelfth for us to discuss it in detail. I think that there is a great deal to welcome in this report. Particularly, I welcome the fact that it has so clearly taken on board the views of students about the need to address the pound in their pocket. I welcome the change for postgraduates, which will be vital for our economy, the changes for part-time students, which will have a huge impact on our ability to deliver on social justice in Wales, and I also agree with the Cabinet Secretary that portability is extremely important.

Probably for me, though, the most welcome thing is that this will provide the most generous package of support to the neediest students that we have ever seen—the commitment to provide the equivalent of the living wage, which is enormously welcome. I would just like to specifically ask about young people who’ve had experience of the care system, which the Cabinet Secretary has already referred to. The report makes specific recommendations in relation to those young people. Is it the Welsh Government’s intention to fully implement those recommendations?

A allaf ddiolch heddiw i Ysgrifennydd y Cabinet am ei datganiad a hefyd ychwanegu fy niolch i Syr Ian a'i dîm am ei adroddiad? Rwy'n edrych ymlaen at eu gweld yn dod i’r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg ar y deuddegfed er mwyn i ni ei drafod yn fanwl. Credaf fod llawer iawn i'w groesawu yn yr adroddiad hwn. Yn arbennig, rwy’n croesawu’r ffaith ei fod yn amlwg wedi ystyried barn myfyrwyr am yr angen i fynd i'r afael â'r bunt yn eu poced. Rwy'n croesawu'r newid ar gyfer myfyrwyr ôl-raddedig, a fydd yn hanfodol ar gyfer ein heconomi, y newidiadau ar gyfer myfyrwyr rhan amser, a fydd yn cael effaith enfawr ar ein gallu i gyflawni cyfiawnder cymdeithasol yng Nghymru, ac rwyf hefyd yn cytuno ag Ysgrifennydd y Cabinet fod hygludedd yn eithriadol o bwysig.

Er hynny, yn ôl pob tebyg y peth yr wyf i’n ei groesawu fwyaf yw’r ffaith y bydd hyn yn darparu’r pecyn mwyaf hael o gymorth i'r myfyrwyr mwyaf anghenus yr ydym wedi’i weld erioed—yr ymrwymiad i ddarparu’r hyn sy'n cyfateb i gyflog byw, sydd i'w groesawu’n fawr. Hoffwn ofyn yn benodol am bobl ifanc sydd wedi cael profiad o'r system ofal, y mae Ysgrifennydd y Cabinet eisoes wedi cyfeirio atynt. Mae'r adroddiad yn gwneud argymhellion penodol yn ymwneud â’r bobl ifanc hynny. A yw'n fwriad gan Lywodraeth Cymru i weithredu’r argymhellion hynny yn llawn?

Could I thank the Chair of the Children, Young People and Education committee for her warm welcome of Sir Ian’s work? We will be unique in the entirety of the UK in offering a system that is both portable and equal to all modes of study. We’ve already talked about the importance of part-time students, but it’s also right that we should be in a position to assist postgraduate study. It’s very important for our economy and to recognise that for many students now, the ability to move on to postgraduate study is almost becoming a prerequisite in many of their fields of work. It’s a source of regret to me that, at the moment, we’re not in a position to operate a support system for postgraduate study. It’s a missing link—it is absolutely a missing link—in the system that we currently have at the moment, and I receive a lot of correspondence from Assembly Members across the Chamber about that issue. This proposal will help us address that.

We know that for looked-after children we have a mountain of work to do, and that starts at primary and secondary school. We can have the most progressive higher education student support policy for looked-after children, but, as we’re often reminded by David Melding, if those children don’t get the GCSEs and the A-levels they need, it is worth nothing. So, our support at the HE level will be seen as a continuum of the work that we’re already doing with the pupil deprivation grant and with specific intervention programmes for looked-after children in our schools, so that we can increase the numbers that would indeed benefit from the proposals in Sir Ian Diamond’s work, which I intend to honour and implement.

A gaf i ddiolch i Gadeirydd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg am ei chroeso cynnes i waith Syr Ian? Byddwn ni’n unigryw yn y DU gan y byddwn ni’n cynnig system sy’n gludadwy ac yn gyfartal ar gyfer pob dull o astudio. Rydym eisoes wedi sôn am bwysigrwydd myfyrwyr rhan amser, ond mae hefyd yn briodol y dylem ni fod mewn sefyllfa i gynorthwyo astudiaethau ôl-raddedig. Mae'n bwysig iawn i'n heconomi ac i gydnabod bod y gallu i symud ymlaen i astudio cyrsiau ôl-radd bron â bod yn rhagofyniad ar gyfer llawer o fyfyrwyr yn awr mewn llawer o'u meysydd gwaith. Mae'n peri gofid i mi, ar hyn o bryd, nad ydym ni mewn sefyllfa i weithredu system gymorth ar gyfer astudio ôl-raddedig. Mae'n ddolen goll—mae'n ddolen goll heb os—yn y system sydd gennym ar hyn o bryd, ac rwy’n derbyn llawer o ohebiaeth gan Aelodau'r Cynulliad ar draws y Siambr am y mater hwnnw. Bydd y cynnig hwn yn ein helpu i fynd i'r afael â hynny.

Rydym ni’n gwybod bod gennym lawer iawn o waith i’w wneud ar gyfer plant sy'n derbyn gofal, ac mae hynny'n dechrau yn yr ysgol gynradd a’r ysgol uwchradd. Gallwn ni gael y polisi cymorth i fyfyrwyr addysg uwch mwyaf blaengar ar gyfer plant sy'n derbyn gofal, ond, fel y cawn ein hatgoffa yn aml gan David Melding, os nad yw’r plant hynny yn cael y cymwysterau TGAU a Safon Uwch sydd eu hangen arnynt, nid yw’n golygu dim. Felly, bydd ein cefnogaeth ar lefel Addysg Uwch yn gontinwwm o'r gwaith yr ydym eisoes yn ei wneud o ran y grant amddifadedd disgyblion ac o ran rhaglenni ymyrraeth penodol ar gyfer plant y sy’n derbyn gofal yn ein hysgolion, fel y gallwn ni gynyddu’r nifer a fyddai’n wirioneddol elwa ar y cynigion yng ngwaith Syr Ian Diamond, ac rwyf yn bwriadu anrhydeddu a gweithredu’r cynigion hynny.

Can I say to the Cabinet Secretary for Education that she, like Plaid Cymru, at least had the courage to go into an election with an alternative to the current system and to call out the emperor’s new clothes around the tuition subsidy? It costs too much, and it’s unsustainable, and I’ve been saying that for four years. The silence from the Labour benches, for not having the courage to go into an election to say what they believed in, is something that you can hear here today. [Interruption.] You certainly did—it was a useless policy, but you certainly had one, so that’s fair enough. [Laughter.] That’s fair enough.

So, the Cabinet Secretary knows, and she understands and appreciates, the depth of the challenges facing her. She will know as well that Professor Diamond has made a very valiant report that covers just about all aspects of the issues, apart from the one that Llyr Gruffydd in particular has highlighted: the need to attract more students to study and stay in Wales in order to strengthen our universities and in order to make that link with a developing economy in Wales. I think she does, and I welcome the fact that she’s reached out to look at how we can work together on that, but I think that she must acknowledge as well that that is a weakness in the current system. Nothing in Diamond immediately addresses that, although it is, of course, highlighted.

Can I just say that I was unable to attend Professor Diamond’s briefing this morning, so I’m very grateful to Mark Reckless for telling me that Professor Diamond did not, in fact, carry out one of the remits that he was given and that it changed because of instruction from the Welsh Government? I distinctly remember negotiating the remit with your predecessor, Huw Lewis, line by line, as an agreement between two parties of how we could address this funding issue. It now seems that the remit agreement was changed, without any reference to the original parties that made that agreement, and was changed in a way that could have influenced the way that Professor Diamond produced his report. So, I put on notice, unless you can reply immediately, that I will be examining how that came about.

Can I also ask the Cabinet Secretary whether she has any schadenfreude at all, as a Liberal Democrat in a Labour Cabinet, in introducing the element of means testing that was the only thing that the Labour Party actually ruled out in their manifesto—the means testing that I think, based on universality, is an inevitable consequence of going down the line of market testing within higher education? I’ve fought against that all my political life—voted against it in the House of Commons time after time when Labour was all lined up to vote it through. We have to deal with the situation we have and the limited resources we have. Therefore, the principle that she’s set out is one that I support and one that I welcome.

However, there are two elements of the principles that you said in your statement that I thought were missing. I don’t disagree with the ones that you set out as the way forward, but there were two that I thought were part of Diamond and are no longer there. One is to equalise the playing field between FE and HE—to have a more level system of choices so that people can genuinely choose an FE future, and that we do see that the resources that we spend as a nation are as supportive of FE as they are of HE. In that context, could you just—because I haven’t had time, I’m afraid, to read the detail of the report—reiterate the reasoning for linking student support to the living wage, and which living wage—John McDonnell’s living wage, Boris Johnson’s living wage? Which living wage? It seems wonderful, doesn’t it? It seems like a good socialist principle to link student support to living wage. But why are we linking Welsh student support to a living wage we have no control over, and a living wage that is not related to our economic circumstances? Why are we linking student support to a living wage when apprenticeships and apprentices do not get that kind of support? This, again, I’m concerned can skew us down to over-supporting HE at the cost of FE, and I think the future for Wales and the future for many of our communities is actually to increase the number of people going to FE and get those higher level apprenticeships. So, I’m really questioning what the basis for that is—not the principle, because I accept the principle, but what the basis of that is—and whether the true affordability is built into that. And I think students would get a very generous—. As Lynne Neagle said, it is very generous, but is it commensurate with our economic investment—that co-investment that she talked about?

And the second element that I would like to ask about—because that’s the level playing field—and the second principle that I thought was missing was one that said that we want to use this system now to close the HE funding gap in Wales. She stood on a manifesto commitment to restore part of the teaching grant. That’s no longer part of Diamond and it’s no longer part of her statement, but if we’re not going to restore the teaching grant, then how can you tell us how the released resources, which you mentioned in reply to questions, will flow back to investment in higher education? We know the funding gap is real—it’s about £90 million at the moment in HE. It’s grown over the years. We were unable to address it when we just funded students and we didn’t fund universities. In what way does Diamond now enable us to address that funding gap, and is it indeed a principle that she will hold dear to?

A allaf ddweud wrth Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg fod ganddi hi, fel Plaid Cymru, o leiaf y dewrder i sefyll yn yr etholiad, gan gynnig dewis amgen i’r system bresennol ac i dynnu sylw at wendidau’r cymhorthdal ffioedd ​​dysgu? Mae'n costio gormod, ac nid yw’n gynaliadwy, ac rwyf wedi bod yn dweud hynny am bedair blynedd. Mae’r distawrwydd o feinciau’r blaid Lafur, am beidio â bod yn ddigon dewr i sefyll yn yr etholiad a datgan yr hyn maent yn ei gredu, yn rhywbeth y gallwch ei glywed yma heddiw. [Torri ar draws.] Yn sicr fe wnaethoch chi hynny—yr oedd yn bolisi diwerth, ond yn sicr roedd gennych chi un, felly mae hynny'n ddigon teg. [Chwerthin.] Mae hynny'n ddigon teg.

Felly, mae Ysgrifennydd y Cabinet yn gwybod, ac mae hi'n deall ac yn gwerthfawrogi, anferthedd yr heriau sy'n ei hwynebu hi. Bydd hi’n gwybod hefyd fod yr Athro Diamond wedi cyflwyno adroddiad cadarn iawn sy'n cwmpasu bron pob agwedd ar y materion hyn, ar wahân i'r un y gwnaeth Llyr Gruffydd yn arbennig dynnu sylw ato: yr angen i ddenu mwy o fyfyrwyr i astudio ac i aros yng Nghymru er mwyn gwella ein prifysgolion, ac er mwyn gwneud y cysylltiad hwnnw ag economi sy'n datblygu yng Nghymru. Rwy'n credu ei bod yn gwybod hynny, ac rwy’n croesawu'r ffaith ei bod wedi estyn llaw i weld sut y gallwn ni weithio gyda'n gilydd ar hynny, ond rwy’n credu bod yn rhaid iddi gydnabod hefyd fod hynny'n wendid yn y system bresennol. Nid oes dim yn adroddiad Diamond sy’n mynd i'r afael â hynny’n uniongyrchol, er, wrth gwrs, y tynnir sylw ato.

A gaf i ddweud nad oeddwn yn gallu bod yn bresennol yng nghyfarfod briffio yr Athro Diamond y bore yma, felly rwy'n ddiolchgar iawn i Mark Reckless am ddweud wrthyf nad wnaeth yr Athro Diamond, mewn gwirionedd, gynnal un o'r cylchoedd gorchwyl yr oedd yn gyfrifol amdanynt a bod hynny wedi newid oherwydd cyfarwyddyd gan Lywodraeth Cymru? Rwy'n bendant yn cofio trafod y cylch gorchwyl â'ch rhagflaenydd, Huw Lewis, fesul llinell, fel cytundeb rhwng dwy blaid o ran sut y gallem ni fynd i'r afael â'r mater cyllido hwn. Mae'n ymddangos yn awr y cafodd y cytundeb ar y cylch gorchwyl ei newid, heb unrhyw gyfeiriad at y pleidiau gwreiddiol a bennodd y cytundeb hwnnw, a chafodd ei newid mewn ffordd a allai fod wedi dylanwadu ar y ffordd y cynhyrchodd yr Athro Diamond ei adroddiad. Felly, rwy’n rhoi rhybudd, oni bai eich bod yn gallu ateb yn syth, y byddaf yn archwilio sut y digwyddodd hynny.

A allaf hefyd ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet a oes ganddi unrhyw schadenfreude o gwbl, fel Democrat Rhyddfrydol mewn Cabinet Llafur, wrth gyflwyno'r elfen o brawf modd, sef yr unig beth y gwnaeth y Blaid Lafur ei ddiystyru yn eu maniffesto mewn gwirionedd—rwy’n credu bod y prawf modd, sy’n seiliedig ar gyffredinolrwydd, yn ganlyniad anochel o fynd ar drywydd profi'r farchnad o fewn addysg uwch? Rwyf wedi ymladd yn erbyn hynny drwy gydol fy mywyd gwleidyddol—gwnes i bleidleisio yn erbyn hynny yn Nhŷ'r Cyffredin dro ar ôl tro pan oedd Llafur i gyd wedi trefnu i bleidleisio o’i blaid. Mae'n rhaid i ni fynd i’r afael â'r sefyllfa sydd gennym a'r adnoddau cyfyngedig sydd gennym. Felly, mae'r egwyddor y mae hi wedi’i nodi yn un rwy’n ei chefnogi ac yn un rwy’n ei chroesawu.

Fodd bynnag, roeddwn yn meddwl bod dwy elfen o'r egwyddorion y gwnaethoch chi eu nodi yn eich datganiad ar goll. Nid wyf yn anghytuno â'r rhai yr ydych chi’n eu nodi fel y ffordd ymlaen, ond roedd yna ddwy yr oeddwn i o’r farn eu bod yn rhan o’r adroddiad Diamond, nad ydynt yno bellach. Un ohonynt yw sicrhau mwy o chwarae teg rhwng Addysg Bellach ac Addysg Uwch—cael system o ddewisiadau sy’n fwy cytbwys fel y gall pobl ddewis dyfodol addysg bellach mewn gwirionedd, a’n bod ni’n gweld bod yr adnoddau yr ydym ni’n gwario arnynt fel cenedl yr un mor gefnogol o addysg bellach ag y maent o Addysg Uwch. Yn y cyd-destun hwnnw, a allech chi—oherwydd nid wyf wedi cael amser i ddarllen manylion yr adroddiad mae arnaf ofn—ailadrodd y rhesymeg ar gyfer cysylltu cymorth i fyfyrwyr â'r cyflog byw, a pha gyflog byw—cyflog byw John McDonnell, cyflog byw Boris Johnson? Pa gyflog byw? Mae'n ymddangos yn rhyfeddol, yn tydi? Mae'n ymddangos yn egwyddor sosialaidd da i gysylltu cymorth i fyfyrwyr â chyflog byw. Ond pam yr ydym ni’n cysylltu cymorth i fyfyrwyr yng Nghymru â chyflog byw nad oes gennym ni unrhyw reolaeth drosto, a chyflog byw nad yw'n gysylltiedig â'n hamgylchiadau economaidd? Pam yr ydym ni’n cysylltu cymorth i fyfyrwyr â chyflog byw pan nad yw prentisiaethau a phrentisiaid yn cael y math hwnnw o gymorth? Rwy’n pryderu, unwaith eto, y gall hyn beri i ni roi gormod o gefnogaeth i Addysg Uwch ar draul Addysg Bellach, ac rwy'n credu mai’r dyfodol i Gymru a’r dyfodol i lawer o'n cymunedau mewn gwirionedd yw cynyddu nifer y bobl sy'n dilyn addysg bellach a sicrhau’r prentisiaethau lefel uwch hynny. Felly, rwyf wirioneddol yn cwestiynu beth yw'r sail ar gyfer hynny—nid yr egwyddor, gan fy mod yn derbyn yr egwyddor, ond beth yw’r sail ar gyfer hynny—a pha un a yw’n wirioneddol fforddiadwy. Ac rwy’n credu y byddai myfyrwyr yn derbyn cynnig hael iawn—. Fel y dywedodd Lynne Neagle, mae'n hael iawn, ond a yw'n gymesur â'n buddsoddiad economaidd buddsoddiad—y cyd-fuddsoddiad hwnnw y soniodd hi amdano?

A'r ail elfen yr hoffwn holi amdani—oherwydd mai hynny sy’n sicrhau chwarae teg—a'r ail egwyddor yr oeddwn i o’r farn ei bod ar goll oedd un a oedd yn dweud ein bod am ddefnyddio'r system hon yn awr i gau'r bwlch o ran cyllido Addysg Uwch yng Nghymru. Fe safodd ar sail ymrwymiad maniffesto i adfer rhan o'r grant addysgu. Nid yw hynny bellach yn rhan o adroddiad Diamond ac nid yw bellach yn rhan o’i datganiad, ond os nad ydym ni am adfer y grant addysgu, yna sut y gallwch chi ddweud wrthym sut y bydd yr adnoddau a fydd yn cael eu rhyddhau, y gwnaethoch chi eu crybwyll wrth ymateb i’r cwestiynau, yn cael eu cynnwys eto wrth fuddsoddi mewn addysg uwch? Rydym yn gwybod bod y bwlch cyllido yn bodoli—y mae oddeutu £90 miliwn ar gyfer Addysg Uwch ar hyn o bryd. Mae wedi tyfu dros y blynyddoedd. Nid oeddem ni’n gallu rhoi sylw iddo pan oeddem ni’n ariannu myfyrwyr yn unig a phan nad oeddem ni’n ariannu prifysgolion. Ym mha ffordd y mae adroddiad Diamond nawr yn ein galluogi i fynd i'r afael â'r bwlch cyllido hwnnw, ac a yw wir yn egwyddor y bydd yn dal i ymlynu ati?

Thank you, Simon, for your questions. Can I absolutely assure you that I in no way at no point had any conversations with Sir Ian Diamond or the panel about changing its remit? You really, really should know better than to believe everything that is sometimes stated. So, I can assure you. So, by all means, FOI as much as you like. There was no instruction to Sir Ian Diamond to change the remit of the report.

But I do recognise this issue about getting a better balance between how we have traditionally funded HE in the round, and the emphasis has very much been on funding the individual student. That has led to some very real challenges for the HE sector and the institutions themselves. What this report does do, and what my agreement with the First Minister seeks to do, is to ensure that, in moving resources, we will be able to achieve that balance and be able to get to a position where HEFCW, or as a result of maybe a response to the Hazelkorn review—something that maybe comes after—is able to put resources back into HE institutions. I think that that, actually, is one of the ways in which we need to make the Welsh HE offer as good as it could be to potential students, because I think there has been, if I’m honest, a challenge for Welsh HE institutions to keep apace with some of the developments across the border. Therefore, some of the things that may be attractive to students have been developed in England, and we haven’t had the resources to do that here in Wales. So, that’s one of the building blocks that we need to do—a better balance in how we fund HE in the round, and I think that Sir Ian has given us a very good blueprint on how we can take that forward.

With regard—. Look, I didn’t write the Labour Party manifesto—[Interruption.] I didn’t write the Labour Party manifesto, but I am aware what that manifesto did say—that any new regime for funding students in Wales would be more generous than that in England, and this system today delivers on the Labour Party manifesto in the same way it delivers on my manifesto, when I said very clearly that we had to move to a system of maintenance grants for upfront living costs. So, I think that, actually, this proposal today keeps faith with what the Labour Party said in the election and what my party, the Welsh Liberal Democrats, said in the election.

The Member does raise some very serious points about FE. Just like the HE sector, there have been significant pressures on the FE sector. Now, much of the evidence that was given to Diamond highlighted the need for a more joined-up approach and enhanced progression routes between FE and HE. It was agreed, therefore, that it would helpful if the review panel were able to consider more closely these matters as part of its remit. It was assisted in doing that by a sub-panel, and that considered how best to enhance the opportunities for students pursuing work-based or occupation-related higher education course, because I do think the needs of the modern economy demand that from our system. The FE-related recommendations focus, as I said, on vocational and technical education, because the sub-panel felt that that was where the area of greatest need was, and we’ll be looking forward to how we can implement the recommendations that have been made with regard to that.

With regard to the living wage, the approach taken by Sir Ian is one of, ‘What is an adequate amount of money that is needed for people to sustain themselves?’ He’s made that link to the living wage, but the point is well made that there are other people who are pursuing training and skills development that would not be subject to that. What is really important is that those upfront living costs do not become a barrier, especially for our poorer students, in pursuing higher education. That’s the underlying principle that I will look to take forward in looking how we can implement the recommendations here. But, the points about FE are well made and this Government is cognisant of them.

Diolch yn fawr, Simon, am eich cwestiynau. A gaf i eich sicrhau yn llwyr nad wyf i mewn unrhyw ffordd ar unrhyw adeg wedi cael unrhyw sgyrsiau â Syr Ian Diamond neu'r panel ynglŷn â newid ei gylch gorchwyl? Dylech chi wir, mewn difrif calon, wybod yn well na chredu popeth sydd weithiau’n cael ei ddatgan. Felly, gallaf eich sicrhau. Felly, ar bob cyfrif, mynnwch Ryddid Gwybodaeth gymaint ag y dymunwch. Nid roddwyd unrhyw gyfarwyddyd i Syr Ian Diamond newid cylch gorchwyl yr adroddiad.

Ond rwyf yn cydnabod y mater hwn ynglŷn â chael gwell cydbwysedd rhwng sut yr ydym wedi ariannu Addysg Uwch yn ei chyfanrwydd yn draddodiadol, ac mae'r pwyslais wedi bod i raddau helaeth ar ariannu’r myfyriwr unigol. Mae hynny wedi arwain at rai heriau gwirioneddol ar gyfer y sector Addysg Uwch a'r sefydliadau eu hunain. Yr hyn y mae'r adroddiad hwn yn ei wneud, a’r hyn y mae fy nghytundeb i â'r Prif Weinidog yn ceisio ei wneud, yw sicrhau, wrth symud adnoddau, y byddwn ni’n gallu cyflawni’r cydbwysedd hwnnw ac yn gallu cyrraedd sefyllfa lle gall y CCAUC, neu o ganlyniad efallai i ymateb i adolygiad Hazelkorn—rhywbeth sydd efallai’n dilyn—roi adnoddau yn ôl i sefydliadau Addysg Uwch. Credaf mai hynny, mewn gwirionedd, yw un o'r ffyrdd y mae angen i ni sicrhau bod y cynnig Addysg Uwch yng Nghymru gystal ag y gall fod ar gyfer darpar fyfyrwyr, oherwydd credaf, a bod yn onest, y bu her i sefydliadau Addysg Uwch yng Nghymru gadw i fyny â rhai o'r datblygiadau ar draws y ffin. Felly, mae rhai o'r pethau a allai fod yn ddeniadol i fyfyrwyr wedi’u datblygu yn Lloegr, ac nid ydym ni wedi bod â’r adnoddau i wneud hynny yma yng Nghymru. Felly, dyna un o'r blociau adeiladu y mae ei angen arnom—gwell cydbwysedd o ran sut yr ydym yn ariannu Addysg Uwch yn ei chyfanrwydd, ac rwy’n credu bod Syr Ian wedi rhoi amlinelliad da iawn i ni ynglŷn â sut y gallwn fwrw ymlaen â hynny.

O ran—. Edrychwch, nid fi ysgrifennodd faniffesto’r Blaid Lafur—[Torri ar draws.] Nid fi ysgrifennodd faniffesto'r Blaid Lafur, ond rwy’n ymwybodol bod y maniffesto wedi dweud—y byddai unrhyw gyfundrefn newydd ar gyfer cyllido myfyrwyr yng Nghymru yn fwy hael na'r un yn Lloegr, ac mae’r system hon heddiw yn cyflawni maniffesto'r Blaid Lafur yn yr un ffordd ag y mae'n cyflawni fy maniffesto i, pan ddywedais yn glir iawn fod yn rhaid inni symud i ddefnyddio system o grantiau cynhaliaeth ar gyfer costau byw ymlaen llaw. Felly, rwy’n credu, mewn gwirionedd, fod y cynnig hwn heddiw yn cadw at yr hyn a ddywedodd y Blaid Lafur yn yr etholiad a'r hyn a ddywedodd fy mhlaid innau, Democratiaid Rhyddfrydol Cymru, yn yr etholiad.

Mae’r Aelod yn codi rhai pwyntiau difrifol iawn am Addysg Bellach. Yn union fel y sector Addysg Uwch, bu pwysau sylweddol ar y sector Addysg Bellach. Nawr, mae llawer o'r dystiolaeth a ddefnyddiwyd ar gyfer adroddiad Diamond yn tynnu sylw at yr angen am ddull mwy cydgysylltiedig a llwybrau dilyniant gwell rhwng Addysg Bellach ac Addysg Uwch. Cytunwyd, felly, y byddai'n ddefnyddiol pe byddai’r panel adolygu yn gallu ystyried yn fanylach y materion hyn fel rhan o'i gylch gorchwyl. Cafodd ei gynorthwyo i wneud hynny gan is-banel, ac ystyriwyd y ffordd orau er mwyn gwella cyfleoedd ar gyfer myfyrwyr sy'n dilyn cwrs addysg uwch sy’n seiliedig ar waith neu’n seiliedig ar alwedigaeth, gan fy mod yn credu bod anghenion yr economi fodern yn gofyn am hynny gan ein system. Mae'r argymhellion sy'n ymwneud ag addysg bellach yn canolbwyntio, fel y dywedais, ar addysg alwedigaethol a thechnegol, oherwydd bod yr is-banel o’r farn mai hwnnw oedd y maes lle’r oedd yr angen mwyaf, a byddwn ni’n edrych ymlaen at sut y gallwn ni weithredu'r argymhellion a wnaed o ran hynny.

O ran y cyflog byw, ymagwedd Syr Ian iddo yw, ‘Beth sy’n swm digonol o arian, a fydd yn galluogi i bobl gynnal eu hunain?’ Mae wedi gwneud y cysylltiad hwnnw â’r cyflog byw, ond mae’n bwynt da bod pobl eraill sy'n dilyn hyfforddiant ac yn datblygu sgiliau na fyddant yn destun i hynny. Yr hyn sy'n wirioneddol bwysig yw nad yw’r costau byw ymlaen llaw hynny yn dod yn rhwystr i ddilyn addysg uwch, yn enwedig ar gyfer ein myfyrwyr tlotach. Dyna'r egwyddor sylfaenol y byddaf yn ceisio gweithredu arni wrth edrych ar sut y gallwn roi’r argymhellion hyn ar waith. Fodd bynnag, mae'r pwyntiau ynghylch Addysg Bellach wedi’u gwneud yn dda ac mae'r Llywodraeth hon yn ymwybodol ohonynt.

Can I thank the Cabinet Secretary for the statement and can I join others in thanking Sir Ian and his panel for the work they did? Can I also thank her predecessor, Huw Lewis, who actually was one of the leading instigators of this? We’ve got to recognise the work he put into that as well.

Cabinet Secretary, you’ve answered many questions today, so I’ll try and keep mine as short as possible. My constituents in Aberavon are faced by very many difficulties. In fact, we undertook a survey of those who’d applied to higher education in Neath Port Talbot and we found that, in Aberavon, there were far fewer students going to HE than in Neath. It could be a consequence of some of the challenges they would have faced in living costs. I very much appreciate the work that’s gone on to actually support those students from more deprived areas to have that ability to go in.

But, can I move on to part-time study, which is one of my concerns? I’ve always been interested in part-time study. I very much appreciate the move into supporting part-time study. I think it’s important that we help those in work and those who are seeking to go into work or change to a different direction to actually get those qualifications. But, can you clarify a couple of points for me, please? Will it be part-time based upon modules or credits, on that basis? Because it is important, as some only do certain modules per year, or you, for example, may only do one module per year. Are we looking at that? Will existing part-time students who have never had any support in that sense, unlike full-time graduates, be able to benefit from this straight away? So, if they’re already in a programme, will they be able to benefit from that straight away? I’m a little bit concerned in case we also perhaps give some unscrupulous employers opportunities to say, ‘Ah, you’ll get funding from the Welsh Government now for this.’ Will you be monitoring closely the former employer contributions to make sure we don’t, sort of, cover their costs that they’re now backtracking on, to ensure that they still continue to support their employees who are going through part-time study?

Also, it says in here, in the executive summary,

‘The more moderate fee for part-time students should be topped-up with institutional learning and teaching grants for universities and higher education providers’.

Could you indicate what the allocation will be actually to provide that top-up support?

‘The overall funding system for part-time students should not be restricted by credit thresholds’.

Can you clarify again what you mean by ‘credit thresholds’ in that sense?

It also indicates that a part-time student should not be penalised for any prior study. Will that apply to full-time students as well? Because many full-time students may actually go back. I know of an individual who graduated as an engineer, spent 10 years working as an engineer, decided to go and change pathways, went back to study medicine and has been practising as a GP for many years since. Again, that applies, you know—. So, if you apply it to one route of part-time, are you going to apply it to full-time as well?

I appreciate also the emphasis on part-time taught Master’s and part-time research, and I note again that there are discussions as to the tripartite approach to supporting 150 research students. Have you had discussions with industry, because they’re one of the ones discussed as a third party—Welsh Government, universities and other funders, which I assume will be industry? What discussions have you had with industry to be that third party in funding those research students? I also welcome and support the continued emphasis on HEFCW putting money into research, because greater research is important. We know, many times, we have not worked to our level in the funding grant we’re receiving from our funding councils. This is important, that we continue to fund our universities, so that we can get to that level and get more funding from the research councils.

A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am y datganiad ac ymuno ag eraill wrth ddiolch i Syr Ian a'i banel am y gwaith a wnaethant? A gaf i ddiolch hefyd i’w ragflaenydd, Huw Lewis, a oedd mewn gwirionedd yn un o’r bobl a oedd yn flaenllaw yn hyn? Mae'n rhaid i ni gydnabod ei waith ef hefyd.

Ysgrifennydd y Cabinet, rydych wedi ateb llawer o gwestiynau heddiw, felly byddaf yn ceisio cadw fy rhai i mor gryno ag sy’n bosibl. Mae fy etholwyr yn Aberafan yn wynebu llawer iawn o anawsterau. Yn wir, cynhaliwyd arolwg o'r rhai a oedd wedi gwneud cais am addysg uwch yng Nghastell-nedd Port Talbot a gwelsom, yn Aberafan, fod llai o fyfyrwyr o lawer yn mynd i Addysg Uwch nag yng Nghastell-nedd. Gallai fod yn ganlyniad i rai o'r heriau y byddent wedi eu hwynebu o ran costau byw. Rwyf yn gwerthfawrogi yn fawr iawn y gwaith sydd wedi ei wneud i gefnogi’r myfyrwyr hynny o ardaloedd mwy difreintiedig i gael mynediad i addysg uwch.

Ond, a gaf i barhau trwy sôn am astudio'n rhan-amser, sef un o’m mhryderon? Rwyf wedi bod â diddordeb mewn astudio rhan-amser erioed. Rwyf yn gwerthfawrogi’n fawr iawn y bwriad i gefnogi astudiaethau rhan-amser. Rwy'n credu ei bod yn bwysig ein bod yn helpu'r rhai sydd mewn gwaith a'r rhai sy'n ceisio cael gwaith neu newid i gyfeiriad gwahanol i gael y cymwysterau hynny mewn gwirionedd. Ond, a wnewch chi egluro un neu ddau o bwyntiau i mi, os gwelwch yn dda? A fydd hyn yn rhan-amser ar sail modiwlau neu gredydau, ar y sail honno? Oherwydd mae hyn yn bwysig, gan fod rhai dim yn gwneud modiwlau penodol yn unig bob blwyddyn, neu mae modd, er enghraifft, gwneud un modiwl y flwyddyn yn unig. A ydym yn ystyried hynny? A fydd myfyrwyr rhan-amser presennol nad ydynt erioed wedi cael unrhyw gymorth yn yr ystyr honno, yn wahanol i raddedigion amser llawn, yn cael elwa ar hyn ar unwaith? Felly, os ydynt eisoes mewn rhaglen, a fyddant yn cael elwa ar hynny ar unwaith? Rwyf yn bryderus braidd rhag i ni hefyd efallai roi cyfleoedd i rai cyflogwyr diegwyddor ddweud, ‘Byddwch yn cael cyllid gan Lywodraeth Cymru am hyn nawr.’ A fyddwch yn monitro yn ofalus gyfraniadau blaenorol cyflogwyr i sicrhau nad ydym, i raddau, yn talu eu costau nhw y maent bellach yn eu hailfeddwl, er mwyn sicrhau eu bod yn parhau i gefnogi eu gweithwyr sy'n astudio'n rhan-amser?

Hefyd, mae'n dweud yn fan hyn, yn y crynodeb gweithredol,

‘Dylai’r ffi fwy cymedrol ar gyfer myfyrwyr rhan-amser gael ei hategu gan grantiau dysgu ac addysgu sefydliadol i brifysgolion a darparwyr addysg uwch.’

Allech chi nodi beth fydd y dyraniad mewn gwirionedd er mwyn darparu’r cymorth ategol?

‘Ni ddylai’r system gyllido gyffredinol ar gyfer myfyrwyr rhan-amser gael ei chyfyngu gan drothwyon credyd’.

A wnewch chi egluro unwaith eto beth yr ydych yn ei olygu gan ‘drothwyon credyd’ yn yr ystyr hwnnw?

Mae hefyd yn nodi na ddylai myfyriwr rhan-amser gael ei gosbi am unrhyw astudio blaenorol. A fydd hynny yn berthnasol i fyfyrwyr llawn amser hefyd? Oherwydd gallai llawer o fyfyrwyr llawn amser fynd yn ôl mewn gwirionedd. Gwn am unigolyn a raddiodd fel peiriannydd, ac a dreuliodd 10 mlynedd yn gweithio fel peiriannydd, cyn penderfynu newid llwybr gyrfa. Aeth yn ôl i astudio meddygaeth, ac mae wedi bod yn gweithio fel meddyg teulu am flynyddoedd lawer ers hynny. Unwaith eto, mae hynny'n gymwys, wyddoch chi—. Felly, os byddwch yn ei gymhwyso i un llwybr rhan-amser, a fyddwch yn ei gymhwyso i lwybr llawn amser hefyd?

Rwyf hefyd yn gwerthfawrogi’r pwyslais ar radd Feistr a addysgir yn rhan-amser ac ymchwil rhan-amser, a nodaf eto fod trafodaethau ar waith ynghylch y dull tair rhan i gefnogi 150 o fyfyrwyr ymchwil. A ydych wedi trafod hyn â diwydiant, gan ei fod yn un o'r rhai a drafodwyd fel trydydd parti—Llywodraeth Cymru, prifysgolion ac arianwyr eraill, yr wyf yn tybio mai diwydiant fydd hwnnw? Pa drafodaethau yr ydych chi wedi'u cael â diwydiant o ran iddo fod y trydydd parti hwnnw sy’n ariannu’r myfyrwyr ymchwil hynny? Rwyf hefyd yn croesawu ac yn cefnogi'r pwyslais parhaus ar CCAUC yn ariannu ymchwil, gan fod mwy o ymchwil yn bwysig. Rydym yn gwybod nad ydym, lawer o weithiau, wedi gweithio i lefel y grant cyllid yr ydym yn ei gael gan ein cynghorau cyllido. Mae hyn yn bwysig, ein bod ni’n parhau i ariannu ein prifysgolion, er mwyn i ni allu cyrraedd y lefel honno a chael rhagor o arian gan y cynghorau ymchwil.

Can I thank the Member for his questions? He asked whether we will be able to make the scheme available for part-timers straight away. I’m now caught in a dilemma: Members expect this to be delivered as a package and now some Members want little bits of it to be delivered earlier than others. I think the issue is, David, that we see this package in the round and I want to be able to move forward on that basis, introducing support for students across all modes at the same time, because I think if we start doing bits earlier than others, we’ll be in danger of perhaps being accused of not keeping faith with this principle that this is a package as a whole.

But with regard to credit thresholds and previous study, you’ll be aware that the report is newly published and these are some of the details that we will need to work through in the coming weeks, before we’re able to go out to consultation on a detailed Government response. So, issues around credit thresholds, previous study, how many times you can go into the system and whether you can be a perpetual student in the system, all need to come out in the further consideration around sustainability and around the finer details of the package.

You’re right: industry, employers have a role to play here. You’ll be aware of a speech I made recently with regard to how I want a closer working relationship between higher education institutions and their local economy—their local employers. Those discussions are ongoing with Julie James and other Cabinet Secretary colleagues about how we can make those linkages, which are absolutely crucial. You raised the issue of moral hazard: if we do this, will we actually then create a problem elsewhere in the system? I believe there is a genuine desire, both in the HE sector and with employers, to work together to deliver on this agenda. Employers see the benefit of having well-skilled workers who they can support. They can retain those skills, increase their productivity and increase the productivity of that business, which has been one of the things that have dogged the Welsh economy—low productivity levels. This is an opportunity to address that.

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau? Gofynnodd a fyddwn yn gallu sicrhau bod y cynllun ar gael i weithwyr rhan-amser ar unwaith. Rwyf mewn penbleth: Mae Aelodau yn disgwyl i hyn gael ei gyflwyno fel pecyn a nawr mae rhai Aelodau eisiau darnau bach ohono i gael eu darparu yn gynt nag eraill. Rwy'n credu mai’r broblem yw, David, ein bod ni’n gweld y pecyn hwn yn ei gyfanrwydd, ac rwyf eisiau gallu symud ymlaen ar y sail honno, gan gyflwyno cymorth i fyfyrwyr o bob math ar yr un pryd, oherwydd os byddwn yn dechrau gwneud rhai darnau yn gynt nag eraill, rwy’n credu y byddwn mewn perygl efallai o gael ein cyhuddo o beidio â chadw’n driw i'r egwyddor fod hwn yn un pecyn cyfan.

Ond o ran trothwyon credyd ac astudio blaenorol, byddwch yn ymwybodol fod yr adroddiad wedi ei gyhoeddi yn ddiweddar a dyma rai o'r manylion y bydd angen i ni weithio arnynt yn ystod yr wythnosau nesaf, cyn ein bod ni’n gallu ymgynghori ar ymateb manwl y Llywodraeth. Felly, mae angen i ni drafod materion sy'n ymwneud â throthwyon credyd, astudio blaenorol, sawl gwaith y gallwch chi fynd i mewn i'r system ac a allwch chi fod yn fyfyriwr parhaol yn y system, wrth roi ystyriaeth bellach i gynaliadwyedd ac i fanylion y pecyn.

Rydych chi'n iawn: mae gan ddiwydiant, cyflogwyr ran i'w chwarae yma. Byddwch yn ymwybodol o araith a wneuthum yn ddiweddar ar sut yr wyf yn dymuno sicrhau perthynas waith agosach rhwng sefydliadau addysg uwch a’u heconomi leol—eu cyflogwyr lleol. Mae'r trafodaethau hynny'n parhau â Julie James a chydweithwyr eraill ynglŷn â sut y gallwn wneud y cysylltiadau hynny, sy'n gwbl hanfodol. Gwnaethoch chi nodi mater o berygl moesol: os ydym yn gwneud hyn, a fyddwn ni mewn gwirionedd wedyn yn creu problem rywle arall yn y system? Rwy'n credu bod awydd gwirioneddol, yn y sector Addysg Uwch ac ymhlith cyflogwyr, i gydweithio i gyflawni'r agenda hon. Mae cyflogwyr yn gweld y budd o gael gweithwyr medrus y gallant eu cefnogi. Gallant gadw’r sgiliau hynny, cynyddu eu cynhyrchiant hwy a chynhyrchiant y busnes, sy’n un o'r pethau sydd wedi pwyso economi Cymru—lefelau cynhyrchiant isel. Mae hwn yn gyfle i fynd i'r afael â hynny.

For the benefit of Simon Thomas, I’d just like to remind him that, when the Welsh Labour Government sets up a Diamond review, it is not a good idea to second guess what its recommendations are going to be in our manifesto beforehand. All stakeholders were represented and therefore it was—. You know, let’s hear the evidence and then we discuss what we’re going to do about it.

Thank you very much for your statement. I’m particularly interested to pick up on this issue of carers. I’m particularly thinking of those who have their children very young and haven’t completed their education, but will want to go back to university once their children are in full-time education themselves. What discussions, if any, have you had with the Department for Work and Pensions about if somebody is a part-time student? Could they also therefore be eligible for part-time benefits on the grounds that they are only part-time students and, therefore, could they be eligible for other benefits, part-time? Because, otherwise, this part-time allowance is simply not going to work for them. It’s extremely difficult to work and care as well as study, if they’re lone parents. So, that would be useful to know about.

My other concern is around the Student Loans Company. I’m interested to know that you’re having discussions with them, because unlike your reassurances about existing students, they have changed the rules of the game in the middle of the story, because those who’ve taken out loans to pay for their education are suddenly finding that the Student Loans Company has been privatised and that their debts have been securitised and are being sold off to the highest bidder. And the escalator of debt that students are facing is extremely worrying, and is what is most likely to discourage people from low-income families to want to take on debt where they can’t quantify it. When you take on a mortgage, you know what the end game is going to be, but it appears to be the case at the moment, the way the Student Loans Company has gone, that the student has no idea the extent of their debt and how much it is going to increase as soon as they cease to be a student and start working.

Er budd Simon Thomas, hoffwn ei atgoffa, pan fydd Llywodraeth Lafur Cymru yn sefydlu adolygiad Diamond, nid yw'n syniad da i ragweld beth fydd ei argymhellion yn ein maniffesto ymlaen llaw. Cynrychiolwyd yr holl randdeiliaid, felly—. Wyddoch chi beth, gadewch i ni glywed y dystiolaeth ac wedyn trafod yr hyn yr ydym am ei wneud am y peth.

Diolch yn fawr iawn am eich datganiad. Mae’n arbennig o ddiddorol i mi sylwi ar fater gofalwyr. Rwy’n meddwl yn arbennig am y rhai sydd wedi cael plant yn ifanc iawn ac nad ydynt wedi cwblhau eu haddysg, ond a fydd yn dymuno dychwelyd i'r brifysgol pan fydd eu plant mewn addysg llawn amser eu hunain. Pa drafodaethau, os o gwbl, ydych chi wedi eu cael â'r Adran Gwaith a Phensiynau ynglŷn â’r sefyllfa pan fydd rhywun yn fyfyriwr rhan-amser? A allen nhw hefyd, felly, fod yn gymwys i gael budd-daliadau rhan-amser ar y sail eu bod yn fyfyrwyr rhan-amser yn unig ac, felly, a allent fod yn gymwys i gael budd-daliadau eraill, yn rhan-amser? Oherwydd, fel arall, yn syml, ni fydd y lwfans rhan-amser yn gweithio iddyn nhw. Mae'n hynod o anodd gweithio a gofalu yn ogystal ag astudio, os ydynt yn rhieni unigol. Felly, byddai’n ddefnyddiol gwybod hynny.

Mae fy mhryder arall yn ymwneud â’r Cwmni Benthyciadau i Fyfyrwyr. Mae’n ddiddorol gwybod eich bod yn cynnal trafodaethau â nhw, oherwydd, yn wahanol i'ch sicrwydd ynglŷn â myfyrwyr presennol, maent wedi newid y rheolau ar ganol y stori, gan fod y rhai sydd â benthyciadau i dalu am eu haddysg yn canfod yn sydyn bod y Cwmni Benthyciadau i Fyfyrwyr wedi ei breifateiddio a bod eu dyledion wedi eu diogeleiddio ac yn cael eu gwerthu i'r cynigydd uchaf. Ac mae’r ddyled gynyddol i fyfyrwyr yn peri pryder mawr, a hyn sy’n fwyaf tebygol o annog pobl o deuluoedd incwm isel i beidio ag eisiau mynd i’r ddyled honno pan nad oes modd iddynt ei feintioli. Pan fyddwch yn cael morgais, rydych yn gwybod beth fydd gennych yn y pen draw, ond mae'n ymddangos, fel y mae'r Cwmni Benthyciadau i Fyfyrwyr ar hyn o bryd, nad oes gan fyfyrwyr unrhyw syniad o faint eu dyled a faint y bydd yn cynyddu unwaith y byddant yn peidio â bod yn fyfyriwr ac yn dechrau gweithio.

Can I thank Jenny Rathbone for her questions? As I stated earlier, I believe the recommendations and the principles endorsed by the Cabinet keep faith with the Labour Party manifesto, in that the Labour Party said that the system would be more generous than in England, and if we implement this, that will be the case. With regard to people who are looking to study part-time, this is one of the most attractive features of the Diamond report—that we will be able to support properly, for the first time, those who are studying on a part-time basis. But we should not forget that for those people who are going back to education, especially in the field of FE, Welsh Government does provide resources to FE colleges—in fact, I’ve just signed off the allocations for this year—so that they can help those students with childcare, with travel costs. So, we do already have programmes in place to try and support those learners to maintain their places, especially in the FE sector.

I have not had discussions with the DWP. With regard to the Student Loans Company, my priority in my dealings with the Student Loans Company is to secure assurances from them that they can change their systems to allow us to move to this new system of student support. The report does have some quite harsh things to say about capacity within the Student Loans Company. We cannot move forward on any of this unless we know that the Student Loans Company can accommodate the new system. That’s one of the reasons why we have found ourselves in the position of not being able to offer postgraduate loans this year, because the Student Loans Company could not change their systems in time to allow us to do that. This is a real barrier to the implementation of any of these reforms. I have met with the chair and the chief executive of the Student Loans Company, and officials continue to have dialogue with the chief executive of the Student Loans Company, because that is the priority that I have at this stage—that they can flex their system to allow us to implement this change because, without that, we will not be able to do any of the things that I’ve outlined today. I need to be able to do that with confidence that we will get, and Welsh students will get, a good service.

Hoffwn ddiolch i Jenny Rathbone am ei chwestiynau? Fel y dywedais yn gynharach, credaf fod yr argymhellion a'r egwyddorion a gymeradwywyd gan y Cabinet yn driw i faniffesto'r Blaid Lafur, oherwydd dywedodd y Blaid Lafur y byddai'r system yn fwy hael nag yn Lloegr, ac os ydym yn rhoi’r system hon ar waith, bydd hynny yn wir. O ran y bobl sy’n dymuno astudio yn rhan-amser, dyma un o nodweddion mwyaf deniadol adroddiad Diamond—y byddwn yn gallu rhoi cymorth priodol, am y tro cyntaf, i’r rhai sy’n astudio yn rhan-amser. Ond ni ddylem anghofio bod Llywodraeth Cymru yn darparu adnoddau i golegau Addysg Bellach ar gyfer y bobl hynny sy'n dychwelyd i addysg, yn enwedig ym maes Addysg Bellach—yn wir, rwyf newydd gymeradwyo dyraniadau eleni—er mwyn iddynt allu helpu’r myfyrwyr hynny â gofal plant, a chostau teithio. Felly, mae rhaglenni eisoes ar waith i geisio cefnogi'r dysgwyr hynny i gadw eu lleoedd, yn enwedig yn y sector Addysg Bellach.

Nid wyf wedi trafod â'r Adran Gwaith a Phensiynau. O ran y Cwmni Benthyciadau i Fyfyrwyr, fy mlaenoriaeth wrth ymwneud â'r Cwmni Benthyciadau i Fyfyrwyr yw cael sicrwydd ganddynt y gallant newid eu systemau i'n galluogi i symud i'r system newydd hon o gymorth i fyfyrwyr. Mae’r adroddiad yn dweud rhai pethau eithaf llym am gapasiti yn y Cwmni Benthyciadau i Fyfyrwyr. Ni allwn symud ymlaen ar hyn oni bai ein bod yn gwybod y gall y Cwmni Benthyciadau i Fyfyrwyr ddarparu ar gyfer y system newydd. Dyna un o'r rhesymau pam yr ydym yn y sefyllfa o beidio â gallu cynnig benthyciadau ôl-radd eleni, oherwydd na allai’r Cwmni Benthyciadau i Fyfyrwyr newid eu systemau mewn pryd i allu gwneud hynny. Mae hyn yn rhwystr gwirioneddol i roi unrhyw un o'r diwygiadau hyn ar waith. Rwyf wedi cyfarfod â chadeirydd a phrif weithredwr y Cwmni Benthyciadau i Fyfyrwyr, ac mae swyddogion yn parhau i drafod â phrif weithredwr y Cwmni Benthyciadau i Fyfyrwyr, oherwydd dyna yw fy mlaenoriaeth ar hyn o bryd—iddyn nhw ganiatáu hyblygrwydd yn eu system i’n galluogi ni i roi’r newid hwn ar waith, oherwydd heb hynny, ni fyddwn yn gallu gwneud yr un o'r pethau yr wyf wedi’u hamlinellu heddiw. Mae angen i mi allu gwneud hynny gyda hyder y byddwn yn derbyn, ac y bydd myfyrwyr Cymru yn derbyn, gwasanaeth da.

Mae myfyrwyr o dramor yn gwneud cyfraniad uniongyrchol, gwerthfawr i’n prifysgolion ac i’r economi. Am bob pump myfyriwr o’r Undeb Ewropeaidd sydd yn dod i Gymru, mae un swydd yn cael ei chreu, a daw £200 miliwn mewn taliadau gan fyfyrwyr rhyngwladol i brifysgolion Cymru. Mae Prifysgol Bangor yn fy etholaeth i yn cydweithio efo 100 o bartneriaid mewn 20 gwlad yn Ewrop, efo llawer mwy o wledydd eraill ar draws y byd hefyd. Mae hyn i gyd, wrth gwrs, yn helpu i gryfhau ein cysylltiadau efo gwledydd tramor, ac yn arf gwerthfawr i’n hymdrechion masnachu rhyngwladol. Ond, yn dilyn y bleidlais i adael yr Undeb Ewropeaidd, mae yna ddyletswydd wrth gwrs, onid oes, ar y Llywodraeth yma i sicrhau a diogelu arian cyhoeddus ar gyfer ymchwil a datblygu ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd, er enghraifft, cynllun Horizon 2020. Fe dderbyniodd prosiectau yng Nghymru tua £12 miliwn o gyllid o gronfa Horizon 2020 yn 2014 yn unig, ac mae Cymru hefyd wedi derbyn dros €140 miliwn o raglen fframwaith yr Undeb Ewropeaidd yn ystod y rownd 2007-13, sef y ffrwd gyllido flaenorol ar gyfer ymchwil ac arloesi.

Mae adroddiad Diamond yn tanlinellu pwysigrwydd y ffynonellau cyllid yma i brifysgolion Cymru. Rŵan, os wyf i’n deall yn iawn, polisi Llywodraeth Cymru ydy gadael i San Steffan benderfynu ar amodau gadael yr Undeb Ewropeaidd. Mae Canghellor y Trysorlys wedi cadarnhau y bydd arian o gynlluniau megis Horizon 2020 yn ddiogel hyd at y flwyddyn 2020. Ond, o gydnabod pwysigrwydd y pres yma i brifysgolion Cymru, pa ymdrechion a ydych chi yn bersonol wedi bod yn eu gwneud i sicrhau bod buddiannau ein prifysgolion yn cael eu diogelu yn y mater yma? Ac a fyddwch chi rŵan yn defnyddio’ch rôl chi o fewn Llywodraeth Cymru i sicrhau’r setliad gorau posib i’r sector addysg uwch yng Nghymru, yn sgil Brexit?

Overseas students make a direct contribution, a valuable contribution, to our universities and the economy. For every five European Union students that come to Wales, one job is created and £200 million comes in payments from international students to universities in Wales. Bangor University in my constituency is collaborating with 100 partners in 20 countries in Europe, and with many other countries across the world as well. All of this, of course, helps to strengthen links with overseas countries and is an important tool in our efforts in trading overseas. Following the referendum, there is a duty, of course, on this Government to ensure and safeguard public money for research and development after leaving the EU, for example, the Horizon 2020 scheme. Projects in Wales received about £12 million in funding from the Horizon 2020 fund in 2014 alone, and Wales has also received over €140 million from the EU framework programme during the funding round of 2007 to 2013—that is, the previous funding stream on research and innovation.

The Diamond report does underline the importance of these funding sources for Welsh universities. Now, if I understand correctly, the Welsh Government policy is to allow Westminster to decide on the conditions for leaving the EU. The Chancellor has confirmed that funding from schemes such as Horizon 2020 will be safe until 2020. But, in recognising the importance of this funding for Welsh universities, what efforts have you personally made to ensure that the interests of our universities are safeguarded in this? And will you now be using your role within Welsh Government to ensure the best possible settlement for the higher education sector, as a result of Brexit?

Can I thank the Member for her questions? International students are vital to the health of Welsh higher education, and they are very welcome here in Wales, whichever part of the world they come from. I issued a statement to that effect immediately after the referendum. We welcome international students to our universities. They contribute to the rich tapestry of people who gather together to think big thoughts, to research, to work together, and they are very welcome here.

I’m acutely aware of the challenges that the higher education sector have as a result of the Brexit vote. That is why I have set up a higher education and FE group, which will advise me, as education Minister, with regard to these challenges, and why there is a significant level of HE representation in the First Minister’s European reference group. We are looking very carefully to ensure that any applications that Welsh HEIs already have in the system are approved as quickly as possible, if that’s possible, to ensure that we have a safeguard of funding.

We continue to look at what networks will be available to Welsh universities as and when we come out of the European Union. We may end up out of the European Union, but what is important is that we do not turn our backs—[Interruption.] We do not turn our backs on our European neighbours. I will be looking to see what opportunities are available, despite that changed status, for continued collaboration and working across the European Union, and, indeed, internationally, with HE institutions here in Wales and with HE institutions across the world, and including Europe.

You will be aware, unfortunately, that the Westminster Government have announced a pilot with regard to people who can stay after the period of study has ended. That has been made available to Cambridge and some other cities in England. It is a source of great annoyance to me that we were not asked about that. We were not offered the opportunity to offer some Welsh cities to take part in that pilot scheme. I have written to Jo Johnson, the higher education Minister in the Westminster Government, to express my concern, and to reiterate once again to the Home Office that there are places in Wales that would very much like to be part of these pilots for post-study visas. It’s a great shame to me that the Westminster Government did not afford either Wales or Scotland the courtesy of being part of that pilot.

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei chwestiynau? Mae myfyrwyr rhyngwladol yn hanfodol i iechyd addysg uwch yng Nghymru, ac mae croeso mawr iddynt yma yng Nghymru, o ba le bynnag yn y byd y maent yn dod. Cyhoeddais ddatganiad i'r perwyl hwnnw yn syth ar ôl y refferendwm. Rydym yn croesawu myfyrwyr rhyngwladol i'n prifysgolion. Maent yn cyfrannu at yr amrywiaeth gyfoethog o bobl sy'n ymgynnull i rannu syniadau mawr, i ymchwilio ac i gydweithio, ac mae croeso mawr iddynt yma.

Rwy'n ymwybodol iawn o'r heriau i’r sector addysg uwch o ganlyniad i bleidlais Brexit. Dyna pam yr wyf wedi sefydlu grŵp addysg uwch ac addysg bellach, a fydd yn fy nghynghori i, fel Gweinidog addysg, ar yr heriau hyn, a pham y mae cynrychiolaeth sylweddol o’r sector Addysg Uwch ar grŵp cyfeirio Ewropeaidd y Prif Weinidog. Rydym yn edrych yn ofalus iawn i sicrhau bod unrhyw geisiadau sydd yn y system eisoes gan sefydliadau addysg uwch yng Nghymru yn cael eu cymeradwyo cyn gynted â phosibl, os yw hynny'n bosibl, er mwyn sicrhau bod y cyllid yn ddiogel.

Rydym yn parhau i edrych ar ba rwydweithiau fydd ar gael i brifysgolion Cymru os a phan y byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd. Efallai y byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd yn y pen draw, ond yr hyn sy'n bwysig yw nad ydym yn troi ein cefnau—[Torri ar draws.] Nad ydym yn troi ein cefnau ar ein cymdogion yn Ewrop. Byddaf yn edrych i weld pa gyfleoedd sydd ar gael, er gwaethaf y newid i’r statws, i barhau i gydweithio a gweithio ar draws yr Undeb Ewropeaidd, ac, yn wir, yn rhyngwladol, rhwng sefydliadau Addysg Uwch yma yng Nghymru a sefydliadau Addysg Uwch ledled y byd, gan gynnwys Ewrop.

Byddwch yn ymwybodol, yn anffodus, bod Llywodraeth San Steffan wedi cyhoeddi cynllun peilot sy’n ymwneud â’r bobl a all aros ar ôl i’r cyfnod astudio ddod i ben. Mae Caergrawnt a rhai dinasoedd eraill yn Lloegr wedi cael hyn. Mae'n destun dicter mawr i mi na ofynnwyd i ni am hyn. Ni chawsom y cyfle i gynnig i rai o ddinasoedd Cymru gymryd rhan yn y cynllun peilot. Rwyf wedi ysgrifennu at Jo Johnson, y Gweinidog addysg uwch yn Llywodraeth San Steffan, i fynegi fy mhryder, ac i ailadrodd unwaith eto i'r Swyddfa Gartref fod yna leoedd yng Nghymru a fyddai’n awyddus iawn i fod yn rhan o'r cynlluniau peilot hyn ar gyfer fisa ôl-astudio. Mae'n drueni mawr i mi nad oedd gan Lywodraeth San Steffan y cwrteisi i gynnig i Gymru na'r Alban fod yn rhan o’r cynllun peilot hwnnw.

Diolch, Lywydd. I’d like to declare an interest as a visiting lecturer at Cardiff Metropolitan University. Indeed, on Saturday, 10 September, I was there teaching executive MBA students—a very, very small group of part-time students, who were largely funded by their organisations. When I was full time—when I was back as a senior lecturer—often I’d be teaching groups of 100 students, but they were almost all international students, and, Sian Gwenllian, from outside the European Union. So, I welcome this extension of opportunity to students—domestic undergraduate students—to learn at postgraduate level.

But would the Cabinet Secretary be clear about the careful monitoring of domestic full-time postgraduate numbers, given that the Diamond projections are growth at an optimistic level of 20 per cent? If that growth becomes greater than that, then there will be funding implications. So, can we have an assurance that there will be monitoring within the system? And, also, the universities will likely want to maintain their international numbers as well, so there’ll be staffing implications for that too.

And the other question, separate to that: would the Cabinet Secretary explicitly endorse Diamond’s findings on the value of the Coleg Cymraeg Cenedlaethol, which was one of the success stories of the last Welsh Labour Government? The Coleg Cenedlaethol lecturers have a great deal of knowledge grown from experience, and I urge the Cabinet Secretary to draw on that.

Diolch, Lywydd. Hoffwn ddatgan buddiant fel darlithydd gwadd ym Mhrifysgol Fetropolitan Caerdydd. Yn wir, ddydd Sadwrn, 10 Medi, roeddwn i yno yn addysgu myfyrwyr gweithredol MBA—grŵp bach iawn, iawn o fyfyrwyr rhan-amser, a oedd wedi eu hariannu’n helaeth gan eu sefydliadau. Pan oeddwn i’n gweithio’n llawn amser—pan oeddwn i’n uwch ddarlithydd—byddwn i’n aml yn addysgu grwpiau o 100 o fyfyrwyr, ond yr oedd bron bob un yn fyfyriwr rhyngwladol, a, Sian Gwenllian, o'r tu allan i'r Undeb Ewropeaidd. Felly, croesawaf y cyfle hwn a estynnir i fyfyrwyr—myfyrwyr domestig israddedig—i ddysgu ar lefel ôl-raddedig.

Ond a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet egluro’r broses o fonitro’n ofalus niferoedd ôl-raddedig llawn amser domestig, o ystyried bod adroddiad Diamond yn rhagamcanu twf ar lefel optimistaidd o 20 y cant? Os bydd y twf yn fwy na hynny, fe fydd yna oblygiadau ariannu. Felly, a gawn ni sicrwydd y bydd monitro wedi’i gynnwys yn y system? Yn ogystal, mae'n debygol y bydd y prifysgolion yn dymuno cynnal eu niferoedd rhyngwladol hefyd, felly bydd goblygiadau staffio hefyd.

A'r cwestiwn arall, ar wahân i hynny: a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau yn benodol ganfyddiadau Diamond o ran gwerth y Coleg Cymraeg Cenedlaethol, a oedd yn un o lwyddiannau’r Llywodraeth Lafur Cymru ddiwethaf? Mae gan ddarlithwyr y Coleg Cenedlaethol lawer iawn o wybodaeth sy’n deillio o brofiad, ac yr wyf yn annog Ysgrifennydd y Cabinet i ddatblygu hynny.

Yes, I can confirm that we will monitor issues around postgraduate numbers very closely. The Member is absolutely right, the Coleg Cenedlaethol has been a great success. It has been wonderful to see the opportunities afforded to students across Wales to be able to study law in Welsh, journalism in Welsh, and a range of other courses. As you will be aware, we are in the process of setting up a task and finish group that will look at the future of the Coleg, its funding arrangements, and also extending its remit not only to look at HE, but also to develop work and opportunities in FE, which are lacking in many parts of Wales at the moment.

Gwnaf, gallaf gadarnhau y byddwn yn monitro materion sy’n ymwneud â niferoedd ôl-raddedig yn agos iawn. Mae'r Aelod yn hollol gywir, bu'r Coleg Cenedlaethol yn llwyddiant ysgubol. Bu’n wych gweld y cyfleoedd a roddir i fyfyrwyr ledled Cymru allu astudio'r gyfraith drwy gyfrwng y Gymraeg, newyddiaduraeth drwy gyfrwng y Gymraeg, ac ystod o gyrsiau eraill. Fel y gwyddoch, rydym wrthi’n sefydlu grŵp gorchwyl a gorffen a fydd yn edrych ar ddyfodol y Coleg, ei drefniadau ariannu, ac ehangu ei gylch gwaith i gynnwys datblygu gwaith a chyfleoedd Addysg Bellach, yn ogystal ag edrych ar Addysg Uwch, lle mae diffyg mewn sawl rhan o Gymru ar hyn o bryd.

4. 4. Datganiad: Sefydlu’r Gronfa Triniaethau Newydd a’r Adolygiad Annibynnol o’r Broses Ceisiadau Cyllido Cleifion Unigol
4. 4. Statement: Establishment of the New Treatment Fund and the Independent Review of the Individual Patient Funding Request Process

Diolch yn fawr iawn i’r Ysgrifennydd Cabinet. Rŷm ni’n symud ymlaen i’r eitem nesaf, sef datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon ar sefydlu cronfa triniaethau newydd a’r adolygiad annibynnol o’r broses ceisiadau cyllido cleifion unigol. I wneud y datganiad, rwy’n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet, Vaughan Gething.

I thank the Cabinet Secretary. We now move to the next item on our agenda, a statement by the Cabinet Secretary for Health, Well-being and Sport on the establishment of the new treatment fund and the independent review of the individual patient funding request process. To make the statement, I call on the Cabinet Secretary, Vaughan Gething.

At the Plenary session on 12 July, I set out my plans for establishing a new treatment fund and undertaking a sharply-focused, independent review of the individual patient funding request process, commonly known as IPFR. I am pleased to have this opportunity to provide Assembly Members and the people of Wales with an update on the progress that we have made over the summer.

I’ll begin with the new treatment fund. Work is progressing well to set up the fund, which will make £80 million available over the life of this Government. It will provide these extra funds for new medicines that represent a significant advance in treatment for life-limiting and life-threatening diseases. The fund will support the introduction of medicines that fit these criteria that are recommended by the National Institute for Health and Care Excellence, known as NICE, or the All Wales Medicines Strategy Group, the AWMSG. I expect this additional financial support will be for up to 12 months, giving health boards time to factor in future spending from within their budgets.

We rely on the expertise of NICE and the AWMSG to assess the effectiveness of a new medicine, taking account of clinical opinion and the patient perspective. Both of these highly-respected organisations base their recommendations on the most up-to-date evidence. Basing our access to new medicines policy on the authoritative guidance of NICE and AWMSG reduces the risk of inequalities and variation in access. It will ensure patients across Wales receive treatments proven to be clinically effective, with a price in balance with the benefits. The new treatment fund will support our evidence-based approach, providing health boards with additional funding to ensure innovative, new medicines are introduced as quickly as possible. Options for the operational set-up of the fund are being developed and we are on target to establish the fund by December this year. I will, of course, make a further, detailed announcement later in the year.

Turning to the review of the IPFR process, there is a good deal to report. The NHS Wales IPFR process is the mechanism used by all health boards across Wales to make a decision at an individual patient level on access to a treatment not routinely available. Following the 2014 IPFR review and the implementation of its recommendations, I agreed the time was right for a new, independent review of the IPFR process. This will concentrate on the number of panels, the clinical exceptionality criteria, and take account of the patient’s perspective.

I am pleased to announce today the membership of the group that will take forward the review. Mr Andrew Blakeman will chair the review group. Mr Blakeman is a chartered accountant and has worked for BP for over 20 years in a variety of senior financial roles. He will bring a solid customer-focused background to the work of the group. There are five more members comprising the rest of the group. Mr Irfon Williams is a retired senior nurse, who will provide the review with valuable insight based on his recent experience of the IPFR process. Professor Peter Littlejohns is an independent medical academic and professor of public health, being an honorary consultant at King’s College London. Professor Littlejohns has extensive experience and understanding of the medicines appraisal process and the equity issues arising out of treatment decisions. Professor Phil Routledge is a former chair of the AWMSG and director of the All Wales Therapeutics and Toxicology Centre; that is the executive arm of AWMSG. The review group will benefit from his extensive experience of the medicines agenda in Wales, and the ethical and safety considerations associated with access to new medicines. Dr Ben Thomas is a consultant nephrologist and will provide expert input into medical ethics and law. Professor Chris Newdick is a barrister and professor of health law at the University of Reading. His special interests are the rights and duties arising within the NHS, including medical ethics and prioritisation.

So, I hope Members will see that, from its membership, the group is independent of Welsh Government and comprises a range of relevant expertise and knowledge. I want to reassure Assembly Members that the review group will have sole responsibility for the content of their report, their findings and their recommendations. I’ve circulated a short note detailing their biographies and the terms of reference I agreed with opposition health party spokespeople. I would also like to take this opportunity of thanking the review group members for agreeing to give us their expertise and time to undertake this challenging work.

In broad terms, the review group will examine the evidence of current good practice in Wales, the UK and elsewhere for making individual funding decisions on treatments that are not routinely available. It will consider the advantages and disadvantages of retaining eight IPFR panels or moving to a smaller number, including the possibility of a national IPFR panel. The review group will examine the criteria that an IPFR panel will use to make their decisions, including clinical exceptionality. It will consider options for improving how the IPFR process and subsequent decisions are communicated to patients. The end result will be a report with practical recommendations for next steps.

Assembly Members will know from my earlier announcement in July that I want this review to be sharply focused. I have therefore asked the group to work towards producing their report by end of this calendar year, and I will, of course, keep Members updated. Last week I met with Andrew Blakeman, and he also took the opportunity to brief personally the health opposition spokespeople and other parties, reassuring them of the independence of the review and how he intends to ensure patient views are fully reflected during the process.

Yn y Cyfarfod Llawn ar 12 Gorffennaf, nodais fy nghynlluniau ar gyfer sefydlu cronfa triniaethau newydd a chynnal adolygiad â ffocws pendant, annibynnol o'r broses cais am gyllid ar gyfer cleifion unigol, a adwaenir yn gyffredin fel IPFR. Rwy’n falch o gael y cyfle hwn i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau'r Cynulliad a phobl Cymru ar y cynnydd a wnaed gennym dros yr haf.

Byddaf yn dechrau gyda'r gronfa triniaethau newydd. Mae gwaith yn mynd rhagddo'n dda i sefydlu'r gronfa, a fydd yn sicrhau bod £80 miliwn ar gael yn ystod oes y Llywodraeth hon. Bydd yn darparu’r arian ychwanegol hwn ar gyfer meddyginiaethau newydd sy'n cynrychioli cam sylweddol ymlaen mewn triniaethau ar gyfer clefydau sy'n bygwth bywyd ac sy'n cyfyngu ar fywyd. Bydd y gronfa'n cefnogi’r gwaith o gyflwyno meddyginiaethau sy'n gweddu i’r meini prawf hyn a argymhellir gan y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal, a elwir yn NICE, neu'r Grŵp Strategaeth Meddyginiaethau Cymru, AWMSG. Rwy’n disgwyl y bydd y cymorth ariannol ychwanegol hwn yn para hyd at 12 mis, gan roi amser i fyrddau iechyd ymgorffori gwariant yn y dyfodol o fewn eu cyllidebau.

Rydym yn dibynnu ar arbenigedd NICE a'r AWMSG i asesu effeithiolrwydd meddyginiaeth newydd, gan ystyried barn glinigol a safbwynt y claf. Mae'r ddau sefydliad uchel eu parch hyn yn seilio eu hargymhellion ar y dystiolaeth fwyaf diweddar. Mae seilio ein mynediad at bolisi meddyginiaethau newydd ar ganllawiau awdurdodol NICE ac AWMSG yn lleihau'r risg o anghydraddoldebau ac amrywiad o ran mynediad. Bydd yn sicrhau bod cleifion ledled Cymru yn derbyn triniaethau a brofwyd i fod yn effeithiol yn glinigol, gyda phris sy’n cydbwyso â'r buddion. Bydd y gronfa driniaethau newydd yn cefnogi ein dull seiliedig ar dystiolaeth, gan ddarparu byrddau iechyd gydag arian ychwanegol i sicrhau bod meddyginiaethau arloesol, newydd yn cael eu cyflwyno cyn gynted â phosibl. Mae opsiynau ar gyfer sefydlu’r gronfa yn weithredol yn cael eu datblygu ac rydym ar y trywydd iawn i sefydlu'r gronfa erbyn mis Rhagfyr eleni. Byddaf, wrth gwrs, yn gwneud cyhoeddiad pellach, manwl yn nes ymlaen yn y flwyddyn.

Gan droi at yr adolygiad o'r broses IPFR, mae llawer iawn i'w adrodd. Proses IPFR GIG Cymru yw'r mecanwaith a ddefnyddir gan yr holl fyrddau iechyd ledled Cymru i wneud penderfyniad ar lefel claf unigol ar fynediad at driniaeth nad yw ar gael fel mater o drefn. Yn dilyn adolygiad IPFR 2014 a gweithredu ei argymhellion, cytunais fod yr amser yn iawn ar gyfer adolygiad newydd, annibynnol o'r broses IPFR. Bydd hwn yn canolbwyntio ar nifer o baneli, y meini prawf eithriadoldeb clinigol, ac yn ystyried safbwynt y claf.

Rwy'n falch o gyhoeddi heddiw aelodaeth y grŵp a fydd yn bwrw ymlaen â'r adolygiad. Bydd Mr Andrew Blakeman yn cadeirio'r grŵp adolygu. Mae Mr Blakeman yn gyfrifydd siartredig uwch ac mae wedi gweithio i BP am dros 20 mlynedd mewn amrywiaeth o swyddi uwch sy’n ymwneud â chyllid. Bydd yn dod â chefndir cadarn o ganolbwyntio ar y cwsmer i waith y grŵp. Mae pump o aelodau eraill yn ffurfio gweddill y grŵp. Mae Mr Irfon Williams yn uwch nyrs sydd wedi ymddeol, a fydd yn rhoi dealltwriaeth werthfawr i’r adolygiad yn seiliedig ar ei brofiad diweddar o'r broses IPFR. Mae'r Athro Peter Littlejohns yn academydd meddygol annibynnol ac yn athro iechyd y cyhoedd, ac mae’n ymgynghorydd er anrhydedd yng Ngholeg y Brenin, Llundain. Mae gan yr Athro Littlejohns brofiad a dealltwriaeth helaeth o'r broses arfarnu meddyginiaethau a materion ecwiti sy'n deillio o benderfyniadau triniaeth. Mae’r Athro Phil Routledge yn gyn-gadeirydd yr AWMSG ac yn gyfarwyddwr Canolfan Therapiwteg a Thocsicoleg Cymru Gyfan; sef adain weithredol AWMSG. Bydd y grŵp adolygu yn elwa ar ei brofiad helaeth o'r agenda feddyginiaethau yng Nghymru, a’r ystyriaethau moesegol a diogelwch sy'n gysylltiedig â mynediad at feddyginiaethau newydd. Arenegwr ymgynghorol yw Dr Ben Thomas a bydd yn darparu mewnbwn arbenigol i foeseg feddygol a chyfraith. Mae’r Athro Chris Newdick yn fargyfreithiwr ac yn athro cyfraith iechyd ym Mhrifysgol Reading. Ei diddordebau arbennig yw'r hawliau a'r dyletswyddau sy'n codi o fewn y GIG, gan gynnwys moeseg feddygol a blaenoriaethu.

Felly, rwy’n gobeithio y bydd yr Aelodau'n gweld, o'i aelodaeth, bod y grŵp yn annibynnol ar Lywodraeth Cymru ac mae'n cynnwys ystod o arbenigedd a gwybodaeth berthnasol. Hoffwn sicrhau Aelodau’r Cynulliad y bydd y grŵp adolygu yn llwyr gyfrifol am gynnwys eu hadroddiad, eu canfyddiadau a'u hargymhellion. Rydw i wedi dosbarthu nodyn byr yn manylu eu bywgraffiadau a'r cylch gorchwyl y cytunais arno gyda llefarwyr iechyd y gwrthbleidiau. Hoffwn hefyd achub ar y cyfle hwn i ddiolch i aelodau'r grŵp adolygu am gytuno i roi eu harbenigedd a’u hamser i ni i wneud y gwaith heriol hwn.

Yn fras, bydd y grŵp adolygu yn archwilio'r dystiolaeth o arferion da presennol yng Nghymru, y DU ac mewn mannau eraill er mwyn gwneud penderfyniadau ariannu unigol ar driniaethau nad ydynt ar gael fel mater o drefn. Bydd yn ystyried manteision ac anfanteision cadw wyth panel IPFR neu symud i nifer llai, gan gynnwys y posibilrwydd o banel IPFR cenedlaethol. Bydd y grŵp adolygu yn edrych ar y meini prawf y bydd y panel IPFR yn eu defnyddio i wneud eu penderfyniadau, gan gynnwys eithriadoldeb clinigol. Bydd yn ystyried dewisiadau ar gyfer gwella sut mae'r broses IPFR a phenderfyniadau dilynol yn cael eu cyfleu i gleifion. Y canlyniad terfynol fydd adroddiad sy’n rhoi argymhellion ymarferol ar gyfer y camau nesaf.

Bydd Aelodau'r Cynulliad yn gwybod o fy nghyhoeddiad yn gynharach ym mis Gorffennaf fy mod am weld yr adolygiad hwn yn canolbwyntio’n fanwl ar y materion hyn. Rwyf felly wedi gofyn i'r grŵp weithio tuag at gynhyrchu eu hadroddiad erbyn diwedd y flwyddyn galendr hon, a byddaf, wrth gwrs, yn sicrhau bod Aelodau yn cael yr wybodaeth ddiweddaraf. Yr wythnos diwethaf cyfarfûm ag Andrew Blakeman, ac fe fanteisiodd ef hefyd ar y cyfle i friffio llefarwyr iechyd y gwrthbleidiau a phleidiau eraill yn bersonol, gan eu sicrhau o annibyniaeth yr adolygiad a sut y mae'n bwriadu sicrhau bod barn cleifion yn cael ei hadlewyrchu'n llawn yn ystod y broses.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.

The review group have begun their work and will meet for the first time together on 6 October. I will publish the report and announce actions arising from the review group’s recommendations early in the new year. Taken together, the new treatment fund and the review of the IPFR process will lead to a real change in how patients in Wales gain access to innovative medicines, and I expect a real improvement in the service that patients rightly expect from the NHS here in Wales.

Mae'r grŵp adolygu wedi dechrau ar ei waith a bydd yn cyfarfod am y tro cyntaf ar 6 Hydref. Byddaf yn cyhoeddi'r adroddiad ac yn cyhoeddi camau gweithredu sy'n deillio o argymhellion y grŵp adolygu yn gynnar yn y flwyddyn newydd. Gyda'i gilydd, bydd y gronfa driniaethau newydd a'r adolygiad o'r broses IPFR yn arwain at newid gwirioneddol yn y ffordd y mae cleifion yng Nghymru yn cael mynediad at feddyginiaethau arloesol. Rwy’n disgwyl gwelliant gwirioneddol yn y gwasanaeth y mae cleifion yn briodol yn ei ddisgwyl gan y GIG yma yng Nghymru.

A gaf i groesawu’r datganiad yma? Rydym ni’n siarad yn y fan hyn am ddwy elfen, rydw i’n meddwl, o wendidau yn y ddarpariaeth iechyd sydd ar hyn o bryd yn arwain at rwystredigaeth ymhlith cleifion a’u teuluoedd, a lle mae yna wir deimlad bod yna, mewn rhyw fodd, annhegwch yn y system. Mi rof i sylw yn gyntaf i’r cyhoeddiad ynglŷn â’r adolygiad annibynnol o’r broses ceisiadau cleifion unigol. Mi oeddem ni ym Mhlaid Cymru yn sicr yn teimlo’n gryf ei bod hi’n amser edrych eto ar y maes yma, ei fod o’n faes yr oedd angen datrysiad iddo fo, a datrysiad cynaliadwy. Roeddwn i’n falch ein bod ni wedi gallu cynnwys yr addewid i fwrw ymlaen â’r adolygiad yma yn ein cytundeb ôl-etholiadol ni, ac rwyf i wedi bod yn falch o allu cydweithio efo’r Ysgrifennydd Cabinet i sicrhau ein bod ni’n symud ymlaen ar hyn yn fuan.

Nid ydy hi’n deg fod cydsyniad yn gallu cael ei roi mewn un ardal ddaearyddol o Gymru tra nad yw cydsyniad yn cael ei roi ar gyfer triniaeth mewn rhan arall o Gymru. Nid ydy’r broses o brofi eithriadolrwydd neu ‘exceptionality’ yn deg. Mae gormod o bobl ddifrifol wael wedi gorfod brwydro brwydrau biwrocrataidd pan fo materion clinigol yn unig a lles yr unigolyn dan sylw ddylai fod wrth wraidd unrhyw benderfyniad. Rŵan, wrth gwrs, nid oes angen i fi barhau i ddadlau’r achos yma oherwydd bod gennym ni’r adolygiad annibynnol.

Mi oeddwn i’n falch iawn o gael y cyfle i gwrdd ag Andrew Blakeman. Mi gefais i fy argyhoeddi yn sicr ei fod o’n mynd i fod yn ymwneud â’r gwaith yma o safbwynt cwbl annibynnol. Rwy’n dymuno’n dda iddo fo, yn gorfod gwneud y gwaith hwn mewn cyfnod byr iawn. Rwy’n gwybod y bydd hi’n her ac rwy’n dymuno’n dda i aelodau eraill y panel hefyd. Ond a gaf i groesawu’n arbennig fod Irfon Williams yn mynd i fod yn aelod o’r panel yma? Mi oeddwn i’n eiddgar i weld hynny’n digwydd. Mae o’n dod â phrofiad proffesiynol, wrth gwrs, o fewn y gwasanaeth iechyd ond hefyd mi fydd o’n sicrhau llais y claf fel rhywun sydd wedi bod drwy’r broses ac wedi teimlo rhwystredigaethau’r broses ei hun.

O ran y gronfa triniaethau newydd, rydym ni a phlaid y Llywodraeth wedi cael rhyw fath o gronfa newydd fel nod ac amcan yn ein maniffestos. Rwy’n falch ein bod ni wedi gallu symud at ddatganiad buan. Byr iawn ydy’r cyfeiriadau, mewn difrif, yn y datganiad gan yr Ysgrifennydd Cabinet heddiw tuag at y gronfa newydd honno. Mae hynny, rydw i’n meddwl, yn adlewyrchu’r ffaith bod yna gryn waith i wneud eto wrth benderfynu ar ambell elfen ymarferol o sut i weithredu hyn. Mae’r Ysgrifennydd Cabinet yn cyfaddef hynny yn ei ddatganiad hefyd, ond mae o’n gosod amserlen dynn.

Felly, mae’r ychydig gwestiynau sydd gennyf i’n ymwneud â’r penderfyniadau a fydd angen eu gwneud o ran y gronfa triniaethau newydd dros y misoedd nesaf. A fydd yna ymgynghoriad byr yn ystod y cyfnod yna o weithio ar y manylion? A gawn ni sicrwydd y bydd data yn cael eu rhyddhau yn llawn ynglŷn â sut y bydd y drefn newydd yn cael ei defnyddio? Pa broses fydd yna hefyd i sicrhau bod byrddau iechyd lleol yn glynu at yr hyn sy’n ddisgwyliedig ohonyn nhw yn ôl y Ddeddf i gyllido triniaethau sydd wedi cael eu cymeradwyo gan NICE, unwaith y maen nhw wedi rhoi’r gorau i fod yn driniaethau newydd? Mae hynny’n bwysig. Hefyd, mae NICE, wrth gwrs, y dyddiau yma, nid yn unig yn cael derbyn neu wrthod triniaethau; maen nhw’n cael dweud ‘efallai’ hefyd. Beth fydd agwedd Llywodraeth Cymru at benderfyniadau NICE sydd yn y categori ‘efallai’ yma?

May I welcome this statement? We are talking here about two elements of weaknesses in health provision, which at the moment do lead to frustration among patients and their families, and where there is a real feeling that there is some unfairness in the system. I will first of all cover the announcement of the independent review of the IPFR. We in Plaid Cymru certainly felt strongly that it was time to review this area, that it was an area where a solution was required, a sustainable solution was required. I was pleased that we had been able to include the pledge to go ahead with this review in our post-election agreements, and I’ve been pleased to be able to work with the Cabinet Secretary to ensure that we do make progress in this area.

It is not fair that consent can be given in one geographical area of Wales whilst it is not given for treatment in another part of Wales. The process of exceptionality isn’t fair. Too many seriously-ill people have had to fight bureaucratic battles when clinical issues and the individual’s well-being should have been the priority in taking any decision. Now, of course, I don’t need to continue to make this case, because we do now have this independent review.

I was very pleased to have an opportunity to meet with Andrew Blakeman. I was certainly convinced that he would be entirely independent in undertaking this work. I wish him well. He will have to do this work in a very brief period of time, and I know that will be a challenge. I do wish the other members of the panel well also. May I particularly welcome the involvement of Mr Irfon Williams, who is going to be a member of this panel? I was very eager to see that happen. He brings professional experience within the health service, of course, but he will also ensure that there is a patient voice in this process, as someone who has been through the process and has felt these frustrations himself.

Now, in terms of the new treatment fund, we and the party of Government here have had some sort of fund as an objective in our manifestos, and I’m pleased that we’ve been able to move towards a statement in this area. There are few references in this statement today from the Cabinet Secretary to that new fund, and I think that reflects the fact that there is some work still to be done in deciding on a few practical elements of how this is to be implemented. The Cabinet Secretary admits that in his statement, but he does set out a tight timetable.

So, the few questions that I have relate to the decision that will need to be taken in terms of this new treatment fund over the next few months. Will there be a brief consultation during that window, as we work on the details? Can we be given an assurance that data will be released in full in terms of how the new system would be used? What process will be in place to ensure that local health boards do actually adhere to what is expected of them, according to the Act, to fund treatments that have been approved by NICE, once they cease to be new treatments? That is an important point. Also, NICE, these days, not only can approve or reject treatments; they can say ‘maybe’. What will the Welsh Government’s attitude be towards NICE’s decisions that are in that ‘maybe’ category?

Thank you for the questions. I want to begin by welcoming the constructive conversation, both with Rhun and with other opposition health spokespeople, up to this point, on the terms of reference of the review. I hope that other opposition spokespeople found it useful to meet Mr Blakeman as the chair of the review group. I think we have an excellent appointment, not just of the chair, but of the whole group. I look forward to receiving their work.

Just a point on Irfon Williams and the patient voice. We wanted to make sure that membership reflected that for the review group, but equally—to be really clear—this isn’t just that Irfon Williams is on the group, and therefore the patient voice is sorted. There is a recognition that, in the way that they conduct the evidence, and the way that they listen to people, they need to talk to both the wider third sector and with a range of campaign groups who can help to give a patient’s perspective, but equally to look directly to some patients who have been through the process—both those who have had successful applications, but equally to those who have not as well. It’s important that they get some direct experience from a wider group of people. I’m pleased to see that that is going to be taken on board in the way that they conduct their work.

On the new treatment fund, as you’re aware, it’s a manifesto pledge that is being implemented. I will update Assembly Members on the detail of how we expect that to work, and the criterion that will be used. When it comes to the attitude of this Government, if health boards take the money but don’t want to ensure that access is provided, well, then they won’t get the money. It’s very simple. The money will be provided for particular drugs to be made available, and we expect them to be made available. The whole point about this is to make sure that there is an evidence base for the effectiveness of medication, to make sure that, once there is approval for them, within a limited period of time, it is available consistently across Wales. Because we recognise that there is, sometimes, an inequity in having medications available in different health boards and the way they are able to manage their position. It’s also important to make sure that that innovation and that evidence base is available on an equitable basis across the country. I think, when we get to announcing how the fund will work—the practical detail of it, and its implementation by the end of this year—I think a range of the questions you have will be satisfied.

On the point about ‘maybe’ drugs, there’s a challenge in England about looking at the cancer drugs fund, which has come to an end after fairly universal criticism, at the end of it, about its value for money and the equity that it provided. The Public Accounts Committee in the House of Commons said that there was no evidence of improved patient outcomes. Well, there’s a different approach that they’re looking to take, but there’s still a challenge of working that through practically, because with the idea of having a ‘maybe’ category, or a ‘promising’ category of drugs, NICE need to be able to work through and understand what that is. There has to be some clarity around that so that NICE understand what they’re working to, and equally, then, the public. To be fair, the industry that will want to come to NICE for appraisals of new medicines need to understand what their category might mean as well. As there is clarity around that, we need to then understand what we want to do here in Wales as well, rather than inventing a new category ourselves. I don’t think that that’s very helpful. What I will say is that, just as with the cancer drugs fund, we took, I think, the principled and correct view that it was unethical to say that cancer patients—that their lives were of greater value than other patients in the national health service and in this country. We will not proceed down the route of wanting to advantage a particular cohort of conditions. It must be a properly equitable access to new and innovative medication and we want to be able to make sure that there is a proper evidence base for that. That will continue to be the approach that this Government takes.

Diolch i chi am y cwestiynau. Rwyf am ddechrau drwy groesawu'r sgwrs adeiladol, gyda Rhun a chyda llefarwyr iechyd y gwrthbleidiau eraill, hyd at y pwynt hwn, ar gylch gorchwyl yr adolygiad. Rwy’n gobeithio bod llefarwyr y gwrthbleidiau eraill wedi ei hystyried yn ddefnyddiol cwrdd â Mr Blakeman fel cadeirydd y grŵp adolygu. Rwy'n credu bod gennym apwyntiad rhagorol, nid dim ond y cadeirydd, ond y grŵp cyfan. Edrychaf ymlaen at gael eu gwaith.

Dim ond pwynt ar Irfon Williams a llais cleifion. Roeddem am wneud yn siŵr bod aelodaeth yn adlewyrchu hynny ar gyfer y grŵp adolygu, ond yn yr un modd—i fod yn wirioneddol glir—nid yw hyn yn ymwneud yn unig â’r ffaith bod Irfon Williams yn rhan o’r grŵp, ac felly mae llais cleifion wedi cael ei ddatrys. Ceir cydnabyddiaeth, yn y ffordd y maent yn cynnal y dystiolaeth, a'r ffordd y maent yn gwrando ar bobl, bod angen iddynt siarad â’r trydydd sector ehangach a chydag ystod o grwpiau ymgyrchu sy'n gallu helpu i roi safbwynt y claf, ond yn yr un modd i edrych yn uniongyrchol ar rai cleifion sydd wedi bod drwy'r broses—y rhai sydd wedi cael ceisiadau llwyddiannus, ond yn yr un modd at y rhai nad ydynt wedi cael hynny hefyd. Mae'n bwysig eu bod yn cael rhywfaint o brofiad uniongyrchol o grŵp ehangach o bobl. Rwy'n falch o weld bod hynny’n mynd i gael ei ystyried yn y ffordd y maent yn cyflawni eu gwaith.

Ar y gronfa driniaethau newydd, fel y gwyddoch, mae'n addewid maniffesto sy'n cael ei roi ar waith. Byddaf yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau'r Cynulliad am fanylion sut yr ydym yn disgwyl i hynny weithio, a'r maen prawf a ddefnyddir. Pan ddaw at agwedd y Llywodraeth hon, os yw byrddau iechyd yn cymryd yr arian, ond nad ydynt am sicrhau bod mynediad yn cael ei ddarparu, wel, yna ni fyddant yn cael yr arian. Mae'n syml iawn. Bydd yr arian yn cael ei ddarparu ar gyfer sicrhau bod cyffuriau penodol ar gael, ac rydym yn disgwyl iddynt fod ar gael. Yr holl bwynt am hyn yw gwneud yn siŵr bod sail dystiolaeth ar gyfer effeithiolrwydd meddyginiaeth, er mwyn gwneud yn siŵr, unwaith y bydd cymeradwyaeth ar eu cyfer, o fewn cyfnod cyfyngedig o amser, eu bod ar gael yn gyson ledled Cymru. Rydym weithiau yn cydnabod bod anghydraddoldeb o ran y meddyginiaethau sydd ar gael mewn byrddau iechyd gwahanol a'r ffordd y maent yn gallu rheoli eu sefyllfa. Mae hefyd yn bwysig gwneud yn siŵr bod yr arloesi hwnnw a’r sylfaen dystiolaeth honno ar gael ar sail gyfartal ar draws y wlad. Rwy’n meddwl, pan fyddwn yn dod at gyhoeddi sut y bydd y gronfa yn gweithio—y manylion ymarferol, a'i gweithrediad erbyn diwedd y flwyddyn hon—credaf y bydd atebion i amrywiaeth o’r cwestiynau sydd gennych chi.

O ran y pwynt am gyffuriau yn y categori 'efallai', yn Lloegr mae her ynghylch edrych ar y gronfa cyffuriau canser, a ddaeth i ben ar ôl beirniadaeth eithaf cyffredinol, ar y diwedd, am ei gwerth am arian a'r ecwiti yr oedd yn ei ddarparu . Dywedodd y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn Nhŷ'r Cyffredin nad oedd unrhyw dystiolaeth o well canlyniadau i gleifion. Wel, mae dull gweithredu gwahanol y maent yn ystyried ei gymryd, ond mae her yn dal i fodoli o ymdrin â hynny yn ymarferol, oherwydd gyda'r syniad o gael categori 'efallai', neu gategori 'addo' cyffuriau, mae angen i NICE fod yn gallu ymdrin â hynny a deall beth ydyw. Mae'n rhaid cael rhywfaint o eglurder ynghylch hynny fel bod NICE yn deall yr hyn y mae’n gweithio tuag ato, ac yn yr un modd, wedyn, y cyhoedd. I fod yn deg, mae angen i’r diwydiant, a fydd yn awyddus i ddod at NICE ar gyfer cael arfarniadau o feddyginiaethau newydd, ddeall beth allai’r categori ei olygu hefyd. Gan fod eglurder ynghylch hynny, mae angen i ni wedyn ddeall yr hyn yr ydym eisiau ei wneud yma yng Nghymru hefyd, yn hytrach na dyfeisio categori newydd ein hunain. Nid wyf yn credu bod hynny'n ddefnyddiol iawn. Beth rwyf yn mynd i’w ddweud yw hyn, yn union fel yn achos y gronfa cyffuriau canser, fe wnaethom ni gymryd, yn fy marn i, y farn egwyddorol a chywir ei bod yn anfoesegol i ddweud bod cleifion canser—bod eu bywydau nhw yn fwy gwerthfawr na bywydau cleifion eraill yn y gwasanaeth iechyd gwladol ac yn y wlad hon. Ni fyddwn yn mynd i lawr y llwybr o fod eisiau rhoi mantais i garfan benodol o amodau. Rhaid iddo fod yn fynediad teg a phriodol at feddyginiaeth newydd ac arloesol ac rydym eisiau gallu gwneud yn siŵr bod sail dystiolaeth briodol ar gyfer hynny. Hwnnw fydd y dull gweithredu y bydd y Llywodraeth hon yn parhau i’w gymryd.

Minister, thank you for this statement. I’m very pleased to welcome both elements of it on behalf of the Welsh Conservatives. I do have a couple of questions to ask, though, and I’d like to turn in the first instance to the new treatment fund that you speak of here. You have said previously that the new treatment fund has been developed from Welsh Government experiences of managing high-cost treatments. Last year, for example, Welsh Government funded four new treatments for hepatitis C and a rare genetic disease, atypical hemolytic uremic syndrome. I’m so glad I got that out. Those were just going to be funded by Welsh Government. Can you confirm, in light of your treatment fund, that those particular four new treatments—all high-cost and innovative—have now all been absorbed by the health boards? The reason I ask this is that all my questions do revolve around the funding issue, because I have a bit of concern, given the £75.5 million deficit that we have throughout the joint health boards, as to whether they’re going to be able to absorb the cost of these without Welsh Government funding.

Now, you answered Rhun’s question by saying that you would be seeking for them to do that, but what I wasn’t clear on is: once you’ve withdrawn the funding for a drug, you will expect the health board to pick up that cost. You mention in other evidence that you’ve given on this subject that you would expect the health board to follow the Welsh Government priorities. What would happen if a health board said, ‘Yes, that is a good drug, yes, we’ve had it for a year, yes, it has been effective in some areas, but we can’t afford to prioritise that in the way that you would wish it to be prioritised’? You were funding it when you were funding it, and it was fine, but you’re now no longer funding it. Therefore, it’s become a financial cost to the health board. Will you either be giving them additional funding—and that’s what I couldn’t quite work out from your answer to Rhun—or will you be issuing a very strict set of guidelines that say, ‘Now that this new drug has been trialled by us, has been accepted by us, has been part of the new treatment fund, and is now going to go into mainstream’—although, obviously, rare use, because otherwise it wouldn’t be in this fund—‘you have simply got to find the money for it yourself and prioritise it’. Some clarity there would be really helpful. I’ve used the previous treatments that you funded last year for the hepatitis C and aHUS to understand where they’ve gone. Have they been absorbed by the health boards? Will they still be in the new treatment fund? Will some drugs always be in the new treatment fund for funding, because they are so rare and/or so expensive, even though they do have a good outcome? Will Welsh Government always be putting forward some money, or do you actually see that £80 million being redeployed every year, year after year, on completely different drugs?

Finally, my final question on the new treatment fund is that, when you are looking at using that £80 million, will you be looking at any weighting between the health boards? So again, I’m not quite clear whether the funding will go to the health boards for the new drugs, or whether you will only give the money to the health boards once they’ve used the drugs. Because I would suspect that some health boards, particularly those such as Cardiff and Vale, where they hold more of the rare and specialised clinics, will end up dishing out those drugs and authorising those drugs far more than, perhaps, Withybush hospital in my patch, because they don’t have the very rare and unusual clinics. I’m just trying to understand where the responsibility for that money will lie. Will there be any weighting amongst the health boards on the use of that?

Turning to the independent patient funding programme, I’m really delighted about this. Do you know, First Minister—Cabinet Secretary—

Weinidog, diolch i chi am y datganiad hwn. Rwy'n falch iawn o groesawu’r ddwy elfen ar ran y Ceidwadwyr Cymreig. Mae gennyf un neu ddau o gwestiynau i'w gofyn, fodd bynnag, a hoffwn i droi yn y lle cyntaf at y gronfa driniaethau newydd yr ydych yn siarad amdani fan hyn. Rydych wedi dweud o'r blaen bod y gronfa driniaethau newydd wedi datblygu o brofiadau Llywodraeth Cymru o reoli triniaethau cost uchel. Y llynedd, er enghraifft, ariannodd Llywodraeth Cymru bedair triniaeth newydd ar gyfer hepatitis C a chlefyd genetig prin, sef syndrom uremic hemolytic annodweddiadol. Rydw i mor falch fy mod wedi gallu dweud hynna. Llywodraeth Cymru oedd yn mynd i ariannu’r triniaethau hynny. A allwch chi gadarnhau, yng ngoleuni eich cronfa driniaethau, bod y pedair triniaeth benodol newydd hynny—pob un yn un gost uchel ac arloesol-bellach i gyd wedi'u hamsugno gan y byrddau iechyd? Y rheswm dros ofyn hyn yw bod fy holl gwestiynau yn ymdrin â mater ariannu, gan fy mod yn pryderu rywfaint a ydynt yn mynd i fod yn gallu amsugno cost y rhain heb gyllid gan Lywodraeth Cymru, o ystyried y diffyg o £75.5 miliwn sydd gennym ar draws y byrddau iechyd ar y cyd.

Nawr, rydych wedi ateb cwestiwn Rhun trwy ddweud y byddech yn dymuno eu gweld yn mynd ati i wneud hynny. Ond yr hyn nad oeddwn yn glir amdano yw hyn: unwaith y byddwch wedi tynnu'n ôl y cyllid ar gyfer cyffur, byddwch yn disgwyl i'r bwrdd iechyd dalu’r gost am hynny. Rydych yn sôn mewn tystiolaeth arall yr ydych wedi’i rhoi ar y pwnc hwn y byddech yn disgwyl i'r bwrdd iechyd ddilyn blaenoriaethau Llywodraeth Cymru. Beth fyddai'n digwydd pe byddai bwrdd iechyd yn dweud, ‘Ydi, mae hwnnw’n gyffur da, ydym, rydym wedi ei gael ers blwyddyn, do, bu’n effeithiol mewn rhai meysydd, ond ni allwn fforddio i flaenoriaethu hynny yn y ffordd y byddech chi’n dymuno iddo gael ei flaenoriaethu '? Roeddech yn ei ariannu pan oeddech yn ei ariannu, ac roedd yn iawn, ond nid ydych bellach yn ei ariannu. Felly, mae wedi dod yn gost ariannol i'r bwrdd iechyd. A fyddwch chi naill ai yn rhoi cyllid ychwanegol iddynt —a dyna beth na allwn i ei ddeall yn iawn o’ch ateb i Rhun—neu a fyddwch yn cyhoeddi cyfres lem iawn o ganllawiau sy'n dweud, 'Nawr ein bod wedi treialu’r cyffur newydd, ei fod wedi ei dderbyn gennym ni, ei fod yn rhan o'r gronfa triniaethau newydd, a’i fod bellach yn mynd i fynd i mewn i’r prif ffrwd’—er, yn amlwg, bydd y defnydd yn brin, oherwydd fel arall ni fyddai yn y gronfa hon—'mae’n rhaid i chi, yn syml, ddod o hyd i'r arian ar gyfer y gwaith eich hun a’i flaenoriaethu'. Byddai rhywfaint o eglurder yno yn ddefnyddiol iawn. Rwyf wedi defnyddio’r triniaethau blaenorol a ariannwyd gennych y llynedd ar gyfer yr hepatitis C ac aHUS er mwyn deall ble maen nhw wedi mynd. A ydynt wedi cael eu hamsugno gan y byrddau iechyd? A fyddant yn dal i fod yn y gronfa driniaethau newydd? A fydd rhai cyffuriau bob amser yn y gronfa driniaethau newydd ar gyfer ariannu, gan eu bod mor brin ac / neu mor ddrud, er eu bod yn cael canlyniad da? A fydd Llywodraeth Cymru bob amser yn cyflwyno rhywfaint o arian, neu a ydych chi mewn gwirionedd yn gweld yr £80 miliwn hwnnw yn cael ei adleoli bob blwyddyn, flwyddyn ar ôl blwyddyn, ar gyffuriau hollol wahanol?

I gloi, fy nghwestiwn olaf ar y gronfa driniaethau newydd yw, pan fyddwch yn edrych ar ddefnyddio’r £80 miliwn hwnnw, a fyddwch yn edrych ar unrhyw bwysoliad rhwng y byrddau iechyd? Felly eto, nid wyf yn hollol glir a fydd y cyllid yn mynd i'r byrddau iechyd ar gyfer y cyffuriau newydd, neu a fyddwch ond yn rhoi'r arian i'r byrddau iechyd unwaith y byddant wedi defnyddio'r cyffuriau.  Oherwydd byddwn yn amau ​​y bydd rhai byrddau iechyd, yn enwedig y rhai megis Caerdydd a'r Fro, lle maent yn cynnal mwy o glinigau prin ac arbenigol, yn y pen draw yn rhannu’r cyffuriau hynny ac yn awdurdodi’r cyffuriau hynny yn llawer mwy nag, efallai, Ysbyty Llwynhelyg yn fy ardal i, gan nad oes ganddynt y clinigau prin ac anghyffredin iawn. Yn syml, rwy’n ceisio deall pwy fydd yn gyfrifol am yr arian hwnnw. A fydd unrhyw bwysoliad ymhlith y byrddau iechyd ar y defnydd o hynny?

Gan droi at y rhaglen gyllido cleifion annibynnol, rwy'n wirioneddol falch am hyn. Ydych chi'n gwybod, Brif Weinidog—Ysgrifennydd y Cabinet —

Not yet.

Ddim eto.

Not yet. Probably shortly, but not quite yet. I’m really pleased by the way you’ve set this up. We’ve had a number of conversations, with Rhun, with Caroline, between us. I’m really pleased with the collaborative manner in which you’ve approached this. I’m really pleased that we’ve been involved. But above all, I’m really pleased about two things. One is the absolute independence of the chair, and the fact that the chair has got commercial experience of running a people-centred organisation, and has not just come out from our small pool of talent within Wales, because we do need fresh ideas, fresh blood and a fresh perspective, and that individual certainly brings that to the party.

The second thing that I’m exceptionally pleased to hear is that you are making the patient voice an overarching theme for this review. Because, at the end of the day, this is all about the patient. They are first, second and last in this. And I’m very, very pleased to hear that they are going to be the overarching theme—it’s not just going to be the members of the panel, but all of the evidence that you take. So, absolutely, hats off to you. Congratulations. I’m really pleased about that.

I was delighted to meet Andrew Blakeman and we had a very useful conversation. There was only one question I asked him that he wasn’t clear on. I’ve asked him to go back and check the remit with you. It comes from some of the cases that I have dealt with in my constituency, and that is over whether or not he’ll be looking at the issue of co-funding. It’s a very difficult issue. It can be very contentious. But, some of the times, when I’ve dealt with patients who’ve been desperate to try to access a drug that they haven’t been able to access—and they want to go through the independent patient system that we have now—when they’ve had a no, they’ve sometimes asked, then, if they can go off and do other types of funding. All I wanted to know was whether or not he’s going to look at it. I suspect not, which is fine, but I just wanted that clarity, because I pointed out to him that that is going to be one of the outcomes that comes out of this whole process and will eventually have to be an area where you as Welsh Government and the NHS are going to have to make some kind of very clear line so that patients know exactly where they are.

Ddim eto. Yn ôl pob tebyg cyn bo hir, ond ddim eto. Rwy'n falch iawn gyda’r ffordd yr ydych wedi sefydlu hyn. Rydym wedi cael nifer o sgyrsiau, gyda Rhun, gyda Caroline, ymysg ein gilydd. Rwy'n falch iawn gyda'r ffordd gydweithrediadol yr ydych wedi mynd ati i roi sylw i hyn. Rwy'n falch iawn ein bod ni wedi cael ein cynnwys. Ond yn anad dim, rwy’n falch iawn am ddau beth. Un yw annibyniaeth absoliwt y cadeirydd, a'r ffaith bod y cadeirydd wedi cael profiad masnachol o redeg sefydliad sy'n canolbwyntio ar bobl, ac nid yw newydd ddod allan o’n cronfa fach ni o dalent yng Nghymru. Mae angen syniadau newydd, gwaed newydd a safbwynt newydd arnom, ac mae’r unigolyn hwn yn sicr yn dod â hynny i'r blaid.

Yr ail beth yr wyf yn eithriadol o falch o’i glywed yw eich bod yn gwneud llais cleifion yn thema gyffredinol ar gyfer yr adolygiad hwn. Oherwydd, ar ddiwedd y dydd, mae hyn i gyd yn ymwneud â’r cleifion. Maent yn gyntaf, yn ail ac yn olaf yn hyn. Ac rwy’n falch iawn, iawn o glywed mai nhw fydd y thema gyffredinol —nid yw’n mynd i fod yn aelodau'r panel yn unig, ond yr holl dystiolaeth a gymerwch. Felly, da iawn yn wir. Llongyfarchiadau. Rwy'n falch o hynny.

Roeddwn wrth fy modd o gael cwrdd ag Andrew Blakeman a chawsom sgwrs ddefnyddiol iawn. Dim ond un cwestiwn a ofynnais iddo nad oedd yn glir arno. Rwyf wedi gofyn iddo fynd yn ôl a gwirio’r cylch gwaith gyda chi. Mae'n dod o rai o'r achosion yr wyf wedi ymdrin â nhw yn fy etholaeth i, ac mae hynny’n ymwneud ag a fydd yn edrych ar fater cyd-ariannu ai peidio. Mae'n fater anodd iawn. Gall fod yn ddadleuol iawn. Ond, weithiau, pan wyf wedi ymdrin â chleifion sydd wedi bod yn daer i geisio cael gafael ar gyffur nad ydynt wedi gallu cael gafael arno—ac maent eisiau mynd drwy'r system claf annibynnol sydd gennym nawr—pan fyddant wedi cael na yn ateb, maent wedi gofyn weithiau, wedyn, a allant fynd i ffwrdd a gwneud mathau eraill o gyllido. Y cyfan yr oeddwn i eisiau ei wybod oedd p’un a yw’n mynd i edrych ar hyn ai peidio. Rwy’n amau nad ydyw, sydd yn iawn, ond roeddwn i eisiau'r eglurder hwnnw, oherwydd tynnais ei sylw at y ffaith fod hynny’n mynd i fod yn un o'r canlyniadau a ddaw allan o'r broses gyfan hon. Ac yn y pen draw bydd yn rhaid iddo fod yn faes lle bydd angen i chi fel Llywodraeth Cymru a'r GIG gael rhyw fath o linell glir iawn fel bod cleifion yn gwybod yn union lle maent yn sefyll.

I certainly am. My final comment to him was that I will, certainly—and it may be something other Assembly Members may wish to bear in mind—be furnishing him with a number of case studies, because I think that will be another way of getting the patient voice to be heard loud and clear.

Ydw yn sicr. Fy sylw olaf iddo oedd y byddaf, yn sicr—a gall fod yn rhywbeth y bydd Aelodau Cynulliad eraill yn dymuno ei gadw mewn cof—yn rhoi nifer o astudiaethau achos iddo, oherwydd credaf fod honno’n ffordd arall o sicrhau bod llais cleifion yn cael ei glywed yn glir.

Thank you for the comments and the questions. I’ll try and deal relatively briefly with them. On the new treatment fund, then, if you like, the predecessor to this will help to inform where we are on hepatitis C and a range of other conditions where we’ve provided significant resources to make sure they’re available on a consistent basis. It is for the initial year, as I said before and in this statement, and we expect health boards to be able to resolve and to manage their resources thereafter. It is often the first year of a new medication coming on board that is difficult for a health board to manage and to budget for. So, it is based on our practical experience. I don’t actually think that the challenges of keeping the NHS to budget can all be laid at the door of the cost of innovative medications that are approved by NICE or the AWMSG.

That’s the second point, about this being an evidence-led process. So, it won’t simply be that, at the end of the first year, I will decide, or a health board will decide, that we actually don’t want to provide this medication any more. It will be there, it will be available. Politicians won’t decide on its effectiveness—it will come from an authoritative review from NICE or the AWMSG. That’s the point about the medication then being available.

On the money, we’re targeting at need. So, you’re right that some health boards will prescribe or deliver or lead on the treatment of a range of conditions, and tertiary centres will have a different experience of that than others. It’s really about making sure that the patient—the citizen—gains the benefit. I hope that’s helpful.

I welcome your comments about both the review group and the patient voice. I’m pleased to hear that you found the meeting with Mr Blakeman useful in giving you some confidence about the expertise and independence of this particular group and making sure the patient voice is heard loud and clear through the process and, indeed, the contact that the review group will have with Members as part of that as well.

On your point about co-funding, it is not part of the terms of reference we agreed with the group. I think there’s a broader question there. There’s more than just the IPFR about co-funding. I think it is ethically incredibly difficult to go down that route. I’ve not asked the review group to look at that. It’s not been part of the conversation that we’ve had and I don’t think I should try and introduce it after the conversations that we have had. I think it’d be the wrong thing to do. I think it is definitely a debate for another time and another day.

Diolch am y sylwadau a'r cwestiynau. Byddaf yn ceisio ymdrin â nhw’n gymharol fyr. O ran y gronfa driniaethau newydd, felly, os hoffwch chi, bydd y rhagflaenydd i hyn yn helpu i lywio'r lle yr ydym ar hepatitis C ac ystod o gyflyrau eraill lle rydym wedi darparu adnoddau sylweddol i wneud yn siŵr eu bod ar gael yn gyson. Mae hyn ar gyfer y flwyddyn gychwynnol, fel y dywedais o'r blaen ac yn y datganiad hwn, ac rydym yn disgwyl i fyrddau iechyd allu datrys a rheoli eu hadnoddau wedi hynny. Yn aml, y flwyddyn gyntaf o ddefnyddio meddyginiaeth newydd sy'n anodd i'r bwrdd iechyd ei rheoli a chyllidebu ar ei chyfer. Felly, mae’n seiliedig ar ein profiad ymarferol. Nid wyf yn credu mewn gwirionedd y gellid priodoli’r her o gadw’r GIG o fewn y gyllideb yn gyfan gwbl i gost y meddyginiaethau arloesol sy'n cael eu cymeradwyo gan NICE neu AWMSG.

Dyna'r ail bwynt, sef bod hon yn broses a arweinir gan dystiolaeth. Felly, ni fydd yn fater syml, ar ddiwedd y flwyddyn gyntaf, o fi yn penderfynu, neu’r bwrdd iechyd yn penderfynu, nad ydym ni mewn gwirionedd yn awyddus i ddarparu'r feddyginiaeth hon mwyach. Bydd yno, bydd ar gael i bobl. Ni fydd gwleidyddion yn penderfynu ar ei heffeithiolrwydd—bydd hyn yn dod o adolygiad awdurdodol gan NICE neu AWMSG. Dyna'r pwynt am y feddyginiaeth ar gael wedyn.

O ran yr arian, rydym yn targedu’r angen. Felly, rydych chi'n iawn y bydd rhai byrddau iechyd yn rhagnodi neu’n cyflwyno neu’n arwain ar driniaeth ystod o gyflyrau, ac y bydd canolfannau trydyddol yn cael profiad gwahanol i eraill. Mewn gwirionedd, mae’n ymwneud â sicrhau bod y claf—y dinesydd—yn elwa. Rwy'n gobeithio y bydd hynny’n ddefnyddiol.

Rwy’n croesawu eich sylwadau am y grŵp adolygu a llais cleifion. Rwy'n falch o glywed eich bod wedi ystyried y cyfarfod gyda Mr Blakeman yn ddefnyddiol ac y bydd yn rhoi rhywfaint o hyder ichi am arbenigedd ac annibyniaeth y grŵp penodol hwn ac yn gwneud yn siŵr bod llais y claf yn cael ei glywed yn glir drwy'r broses ac, yn wir, y cysylltiad y bydd y grŵp adolygu yn ei gael gydag Aelodau fel rhan o hynny hefyd.

O ran eich pwynt ynghylch cyd-ariannu, nid yw'n rhan o’r cylch gorchwyl y cytunwyd arno gyda’r grŵp. Rwy'n credu bod cwestiwn ehangach yno. Mae cyd-ariannu’n fwy na dim ond yr IPFR. Credaf ei bod yn anhygoel o anodd yn foesegol i fynd i lawr y llwybr hwnnw. Nid wyf wedi gofyn i'r grŵp adolygu edrych ar hynny. Ni fu’n rhan o'r sgwrs a gawsom ac ni chredaf y dylwn geisio ei gyflwyno ar ôl y sgyrsiau a gafwyd. Nid hyn yw’r peth iawn i'w wneud. Rwy'n credu ei bod yn bendant yn ddadl ar gyfer amser arall a diwrnod arall.

Thank you for your statement, Cabinet Secretary, on the new treatment fund. We look forward to receiving more concrete details in the future. Your statement mentions that the fund will provide extra funds for new medicines, but can you confirm it will also fund new treatments, for example proton beam therapy? My question on co-funding has already been answered, so I’ll move on. Moving on to the independent review of the IPFR process, I would like to thank you for the inclusive way you have approached the IPFR review. It is refreshing that you have approached the IPFR review process in a non-partisan way, and panel appointments reassure me that this will be a truly independent review.

It was a pleasure to meet Andrew Blakeman last week, and I would like to thank you also for facilitating that meeting. Mr Blakeman is an excellent choice as chair of the review panel, and he has assured me that this review will achieve what many previous ones have not, namely putting in place a process whereby patients can receive the best available treatment based on clinical needs. We have had reviews in the past, but nothing much has changed. But this time, I believe the panel has the expertise, and, more importantly, with the inclusion of Irfon Williams, the experience truly to understand the failings of the current system, and the ability to deliver suggestions on how we can reform the system.

Thankfully, Cabinet Secretary, Andrew Blakeman answered most of my questions last week. I would just like to put on record my thanks, once again, for the way you’re handling this review. I look forward to working with you to implement the review’s recommendations. Far too many are, often, let down by the IPFR process, and we must ensure that we have a system in place that works for patients and clinicians. I look forward to being a part of this. Thank you.

Diolch i chi am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet, ar y gronfa driniaethau newydd. Edrychwn ymlaen at gael manylion mwy pendant yn y dyfodol. Mae eich datganiad yn crybwyll y bydd y gronfa yn darparu arian ychwanegol ar gyfer meddyginiaethau newydd, ond a allwch chi gadarnhau y bydd hefyd yn ariannu triniaethau newydd, er enghraifft therapi pelydr proton? Atebwyd fy nghwestiwn ar gyd-ariannu eisoes, felly symudaf ymlaen. Gan symud ymlaen at yr adolygiad annibynnol o'r broses IPFR, hoffwn ddiolch ichi am y ffordd gynhwysol yr ydych wedi ymdrin â’r adolygiad IPFR. Mae'n braf eich bod wedi ymdrin â'r broses o adolygu IPFR mewn ffordd amhleidiol, ac mae penodiadau’r panel yn fy sicrhau i y bydd hwn yn adolygiad gwirioneddol annibynnol.

Roedd yn bleser cyfarfod Andrew Blakeman yr wythnos diwethaf, a hoffwn ddiolch i chi hefyd am hwyluso'r cyfarfod hwnnw. Mae Mr Blakeman yn ddewis gwych fel cadeirydd y panel adolygu, ac mae wedi fy sicrhau y bydd yr adolygiad hwn yn cyflawni'r hyn nad yw llawer o rai blaenorol wedi ei gyflawni, sef sefydlu proses lle gall cleifion gael y driniaeth orau sydd ar gael ar sail anghenion clinigol. Rydym wedi cael adolygiadau yn y gorffennol, ac nid oes fawr ddim wedi newid. Ond y tro hwn, rwy’n credu bod gan y panel yr arbenigedd ac, yn bwysicach na hynny, drwy gynnwys Irfon Williams, y profiad gwirioneddol i ddeall diffygion y system bresennol, a'r gallu i gyflwyno awgrymiadau ar sut y gallwn ddiwygio'r system.

Diolch byth, Ysgrifennydd y Cabinet, atebodd Andrew Blakeman y rhan fwyaf o fy nghwestiynau yr wythnos diwethaf. Hoffwn gofnodi fy niolch, unwaith eto, am y ffordd yr ydych yn ymdrin â’r adolygiad hwn. Rwy'n edrych ymlaen at weithio gyda chi i weithredu argymhellion yr adolygiad. Yn aml, mae gormod o bobl yn cael eu siomi gan y broses IPFR, a rhaid inni sicrhau bod gennym system ar waith sy'n gweithio i gleifion a chlinigwyr. Rwy'n edrych ymlaen at fod yn rhan o hyn. Diolch.

Thank you for those comments. Again, I am pleased that each of the spokespeople have felt able to come into the Chamber and talk about the way in which we’ve approached this issue and welcome the membership of the group. I look forward to them all being equally positive when they provide their recommendations. Although we may have different issues to deal with at times, we actually have to make choices, because this isn’t an easy area. It’s what the previous review group found as well in 2014—a range of their recommendations at the time has been implemented. There has been real progress made, but there are still real challenges, which is why we are now looking at this again, and I’m pleased that we’re doing so.

On your points about wider access to non-medicine technologies, I’m pleased to confirm that there is a new hub that is being developed to be based at Velindre NHS Trust, which will deliver a strategic and national approach to identify, appraise and then adopt new technologies into health and care settings. So, this work is not proceeding on its own. On proton beam therapy, we’re actively looking at what we can do to increase capacity and make it more localised here in Wales, and, in fact, at investment the Welsh Government is making within the private sector to make that happen.

Diolch am y sylwadau hynny. Unwaith eto, rwy’n falch bod pob un o'r siaradwyr wedi teimlo y gallant ddod i mewn i'r Siambr a siarad am y ffordd yr ydym wedi ymdrin â'r mater hwn a chroesawu aelodaeth y grŵp. Rwy'n edrych ymlaen at weld pob un ohonynt yr un mor gadarnhaol pan maent yn darparu eu hargymhellion. Er y bydd gennym faterion gwahanol i ymdrin â nhw ar adegau, mae’n rhaid i ni mewn gwirionedd wneud dewisiadau, gan nad yw hwn yn faes hawdd. Dyma beth wnaeth y grŵp adolygu blaenorol ei ganfod hefyd yn 2014—mae amrywiaeth o’u hargymhellion ar y pryd wedi eu gweithredu. Gwnaed cynnydd gwirioneddol, ond mae heriau gwirioneddol yn bodoli o hyd, a dyna pam yr ydym yn awr yn edrych ar hyn eto, ac rwy'n falch ein bod ni'n gwneud hynny.

O ran eich pwyntiau ynghylch mynediad ehangach at dechnolegau nad ydynt yn ymwneud â meddygaeth, rwy'n falch o gadarnhau bod canolbwynt newydd yn cael ei ddatblygu a fydd wedi’i leoli yn Ymddiriedolaeth GIG Felindre. Bydd yn cyflwyno dull strategol a chenedlaethol o nodi, gwerthuso ac yna fabwysiadu technolegau newydd i leoliadau iechyd a gofal. Felly, nid yw'r gwaith hwn yn mynd rhagddo ar ei ben ei hun. O ran therapi pelydr proton, rydym yn mynd ati i edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud i gynyddu capasiti a’i wneud yn fwy lleol yma yng Nghymru, ac, mewn gwirionedd, ar y buddsoddiad y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud o fewn y sector preifat i sicrhau bod hynny’n digwydd.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Can I thank the Cabinet Secretary for his statement this afternoon? I very much appreciate the effort that’s gone into this. In the fourth Assembly, the Health and Social Care Committee looked at the cancer delivery plan, and one of the recommendations was that we needed a review of the IPFR process, with a view that, perhaps, we would have a single panel to look at the consistency better across Wales. So, I very much appreciate that that’s coming through.

A couple of quick points—I’m very pleased you answered the previous question on treatment, because I notice that the statement focuses very much on medicines and not on treatments, and we talk about treatments very much. I know you believe in treatments, Cabinet Secretary, but it is important that we get that message to the public.

One of the issues I have is the need to actually communicate with the consultants. I notice in your—. It’s in your remit, in a sense. I have constituents who are desperate for some medication, and they come and say that the consultant has said, ‘We need to apply for this, but it’s not likely we’re going to get it’. I think we need to build confidence in consultants and the clinical profession to ensure that the process is going to deliver for clinical need.

On that point, I am a little bit disappointed that we still have the words ‘clinical exceptionality’ in there. I would’ve rather seen it justified as to why it should be there than, actually, whether it is appropriate or not. Clinical need is the issue, and, sometimes, we can’t put a price on clinical need. I have a constituent—as you know, because I’ve written to you about the constituent—who needs a particular drug. That drug will prolong life, and will, perhaps, allow the one-year-old child to remember his or her mother as a consequence of that particular drug. So, it is a need more than an exceptionality question. I think it is important that we address the word ‘exceptionality’. I, personally, would like to see it gotten rid of and look at clinical need, but I appreciate that your remit actually says ‘appropriateness’. Perhaps we can go a bit further than that. The communication aspect is critical. We need to make sure our profession has confidence in the system we are delivering.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad y prynhawn yma? Rwy’n gwerthfawrogi’n fawr iawn yr ymdrech sydd wedi mynd i mewn i hyn. Yn y Pedwerydd Cynulliad, edrychodd y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol ar y cynllun cyflawni ar gyfer canser, ac un o'r argymhellion oedd bod angen inni gael adolygiad o'r broses IPFR, gyda'r bwriad, efallai, y byddai gennym banel sengl i edrych ar gysondeb gwell ar draws Cymru. Felly, rwy’n gwerthfawrogi yn fawr iawn bod hynny’n dod yn ei flaen.

Un neu ddau o bwyntiau cyflym—rwy’n hapus iawn eich bod wedi ateb y cwestiwn blaenorol ar driniaeth, oherwydd rwy’n sylwi bod y datganiad yn canolbwyntio i raddau helaeth ar feddyginiaethau ac nid ar driniaethau, ac rydym yn siarad llawer iawn am driniaethau. Rwy’n gwybod eich bod yn credu mewn triniaethau, Ysgrifennydd y Cabinet, ond mae'n bwysig ein bod yn trosglwyddo’r neges i'r cyhoedd.

Un o'r materion sydd gennyf i yw’r angen i gyfathrebu mewn gwirionedd gyda'r ymgynghorwyr. Rwy’n sylwi yn eich—. Mae yn eich cylch gwaith, mewn ffordd. Mae gennyf etholwyr sydd daer angen rhyw feddyginiaeth, ac maent yn dweud bod yr ymgynghorydd wedi dweud, 'Mae angen i ni wneud cais am hyn, ond nid yw'n debygol ein bod yn mynd i’w gael'. Rwy'n credu bod angen magu hyder mewn ymgynghorwyr a'r proffesiwn clinigol er mwyn sicrhau bod y broses yn mynd i gyflawni ar gyfer angen clinigol.

Ar y pwynt hwnnw, rwyf braidd yn siomedig bod y geiriau 'eithriadoldeb clinigol' yn dal yno. Byddai’n well gennyf i weld y cyfiawnhad dros ei gael yno yn hytrach na, mewn gwirionedd, a yw’n briodol ai peidio. Angen clinigol yw'r broblem, ac, weithiau, ni allwn roi pris ar angen clinigol. Mae gennyf etholwr—fel y gwyddoch, oherwydd rwyf wedi ysgrifennu atoch chi am yr etholwr hwn— y mae angen cyffur penodol arno. Bydd y cyffur hwnnw’n ymestyn ei fywyd, a byddai, efallai, yn caniatáu i'r plentyn blwydd oed gofio ei fam o ganlyniad i’r cyffur penodol hwnnw. Felly, mae'n gwestiwn o angen yn hytrach na chwestiwn o eithriadoldeb. Credaf ei bod yn bwysig ein bod yn mynd i'r afael â'r gair 'eithriadoldeb'. Hoffwn i, yn bersonol, ei weld yn cael ei waredu ac edrych ar angen clinigol. Ond rwy’n gwerthfawrogi bod eich cylch gwaith mewn gwirionedd yn dweud 'priodoldeb'. Efallai y gallwn fynd ychydig ymhellach na hynny. Mae’r agwedd gyfathrebu yn hanfodol. Mae angen i ni wneud yn siŵr bod gan ein proffesiwn hyder yn y system yr ydym yn ei darparu.

Thank you for the comments. I’ll start with the last points that you were mentioning on clinical exceptionality and/or need. The reality is that we already have a system providing evidence on what should be provided. Need is very much a part of it—whether it’s something that is clinically effective—but you can’t get away from the reality of resource as well. The NHS has a budget to work to in every part of the argument and every healthcare system. If we simply say that it doesn’t matter what the price is—. We regularly have negotiations with pharmaceutical companies about patient access schemes, and, in fact, within Wales, since it was introduced in 2012, by delivering a patient access scheme where the pharmaceutical company agree to change their price to get access, that’s meant that 36 new medicines have been available in Wales as a result of that. So, we’ve always got to be able to balance that properly, and if we’re going to have an honest debate about the future of high-cost medicines, we do need to set out—. But there are times you do have to talk to pharmaceutical companies about the price for which a medicine is provided. It was part of the reason why the cancer drugs fund failed because there was no control over pricing, as well as the lack of control over the clinical evidence that a treatment was actually going to be effective.

The reason why exceptionality is in is because we’re reviewing where we are and making recommendations for the future. We’ve been completely clear in the terms of reference that if the review group believe that exceptionality is not the appropriate criteria and there is a better formulation of that, then we want to hear from them, because I want the recommendations that I make to be really practical for us as well. And, indeed, if they say that, for all of the challenges about exceptionality, it is the right criteria, we need to understand how we deal with that more effectively.

That goes back to your first point, really, and that’s about the relationship between the consultant and the patient, because we’ve been really clear again in the terms of reference—we’ve got to understand that with that interface, when someone wants to understand what the treatment options are and what’s available, there’s got to be a way for both the treating consultant and the patient to understand what is available and why, and if you’re going to go through an individual funding request, what that really means too as well. So, we’ve got to equip our clinicians to have those difficult conversations in the most consistent manner possible, so that people don’t come out and think that it’s either the health board area they live in or the consultant they see that actually governs what their access to effective treatment is. So, that is a really important and a very difficult challenge for us to get over.

Just finally—I’ll finish on this point, Deputy Presiding Officer—I had a very constructive meeting yesterday with the Wales Cancer Alliance, and they were interested in my statement today. I indicated that I wouldn’t be giving them an advance copy of what I was going to say or the membership of the panel of the IPFR review, but they’re interested in what we’re doing and they, too, still want to see more consistency. They want it to be an evidence-led process, but there also wasn’t support for a process that advantaged their group of conditions over others. So, having that genuine equity across the piece and having a genuine evidence base to govern what we’re doing was really important to them too. So, there’s a whole range of actors in the field who are looking at what we’re going to do and why, and I look forward to hearing from the review panel in the relatively near future.

Diolch am y sylwadau. Byddaf yn dechrau gyda'r pwyntiau diwethaf yr oeddech yn eu gwneud am eithriadoldeb clinigol a / neu angen. Y gwir amdani yw bod gennym system eisoes sy’n darparu tystiolaeth ar yr hyn y dylid ei ddarparu. Mae angen yn sicr yn rhan ohoni—a yw’n rhywbeth sy'n glinigol effeithiol—ond ni allwch ddianc rhag realiti adnoddau hefyd. Mae gan y GIG gyllideb i weithio iddi ym mhob rhan o'r ddadl a phob system gofal iechyd. Os ydym yn syml yn dweud nad oes ots beth yw’r pris—. Rydym yn rheolaidd yn cael trafodaethau gyda chwmnïau fferyllol am gynlluniau mynediad i gleifion, ac, mewn gwirionedd, o fewn Cymru, ers iddo gael ei gyflwyno yn 2012, trwy gyflwyno cynllun mynediad i gleifion lle mae'r cwmni fferyllol yn cytuno i newid eu pris i gael mynediad. Mae hyn yn golygu bod 36 meddyginiaeth newydd ar gael yng Nghymru o ganlyniad i hynny. Felly, mae’n rhaid i ni bob amser allu cydbwyso hynny yn iawn, ac os ydym yn mynd i gael dadl onest am ddyfodol meddyginiaethau cost uchel, mae angen i ni nodi—. Ond mae adegau pan mae’n rhaid i chi siarad â chwmnïau fferyllol am bris darparu meddyginiaeth. Roedd hyn yn rhan o'r rheswm pam y methodd y gronfa cyffuriau canser oherwydd nad oedd unrhyw reolaeth dros brisio, yn ogystal â diffyg rheolaeth dros y dystiolaeth glinigol bod triniaeth yn mynd i fod yn effeithiol mewn gwirionedd.

Y rheswm pam mae eithriadoldeb yn dal yno yw ein bod yn adolygu ein sefyllfa ac yn gwneud argymhellion ar gyfer y dyfodol. Rydym wedi bod yn gwbl glir yn y cylch gorchwyl, os bydd y grŵp adolygu yn credu nad eithriadoldeb yw'r maen prawf priodol a bod ffurfio gwell ar hynny, yna rydym am glywed ganddynt. Rwyf eisiau i’r argymhellion a wnaf fod yn wirioneddol ymarferol i ni hefyd. Ac, yn wir, os ydynt yn dweud ei fod yn faen prawf cywir, ar gyfer pob un o'r heriau ynghylch eithriadoldeb, mae angen i ni ddeall sut i ymdrin â hynny yn fwy effeithiol.

Mae hynny'n mynd yn ôl at eich pwynt cyntaf, mewn gwirionedd, ac mae hynny’n ymwneud â’r berthynas rhwng yr ymgynghorydd a'r claf. Rydym wedi bod yn hynod glir eto yn y cylch gorchwyl—mae’n rhaid i ni ddeall hynny gyda’r rhyngwyneb hwnnw, pan fydd rhywun eisiau deall beth yw’r opsiynau triniaeth a beth sydd ar gael, mae’n rhaid cael ffordd y gall yr ymgynghorydd sy’n trin y claf a’r claf ei hunan ddeall beth sydd ar gael a pham. Ac os ydych yn mynd i fynd drwy gais ariannu unigol, mae angen deall beth mae hynny’n ei olygu hefyd. Felly, mae’n rhaid i ni arfogi ein clinigwyr i gael y sgyrsiau anodd hynny yn y modd mwyaf cyson ag y bo modd, fel nad yw pobl yn meddwl mai naill ai ardal y bwrdd iechyd lle maent yn byw neu'r ymgynghorydd y maent yn ei weld sydd mewn gwirionedd yn rheoli’r hyn yw eu mynediad at driniaeth effeithiol. Felly, mae hynny'n bwysig iawn ac yn her anodd iawn i ni.

Yn olaf—rwy’n gorffen gyda’r pwynt hwn, Ddirprwy Lywydd—cefais gyfarfod adeiladol iawn ddoe â Chynghrair Canser Cymru, ac roedd ganddynt ddiddordeb yn fy natganiad heddiw. Nodais na fyddwn yn rhoi copi ymlaen llaw iddyn nhw o'r hyn yr oeddwn yn mynd i'w ddweud nag o aelodaeth o banel yr adolygiad IPFR, ond mae ganddyn nhw ddiddordeb yn yr hyn yr ydym yn ei wneud ac maent, hefyd, yn dal yn awyddus i weld mwy o gysondeb. Maent eisiau iddi fod yn broses a arweinir gan dystiolaeth, ond ni chafwyd cefnogaeth chwaith i broses a oedd yn rhoi mantais i’w grŵp nhw o gyflyrau dros eraill. Felly, roedd cael y tegwch gwirioneddol hwnnw ar draws y darn a chael sylfaen dystiolaeth wirioneddol i reoli'r hyn yr ydym yn ei wneud yn wirioneddol bwysig iddynt hefyd. Felly, mae amrywiaeth eang o actorion yn y maes sydd yn edrych ar yr hyn yr ydym yn mynd i'w wneud a pham, ac edrychaf ymlaen at glywed gan y panel adolygu yn y dyfodol cymharol agos.

5. 5. Datganiad: Croesawu’n ôl Athletwyr Gemau Olympaidd a Pharalympaidd Rio 2016
5. 5. Statement: The Rio Olympic and Paralympic Games Homecoming 2016

We move on to the next item on our agenda, which is a statement by the Cabinet Secretary for Economy and Infrastructure on the Rio Olympic and Paralympic Games homecoming. I call on Ken Skates to present the statement.

Symudwn ymlaen at yr eitem nesaf ar ein hagenda, sy'n ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Seilwaith ar groesawu athletwyr Gemau Olympaidd a Pharalympaidd Rio adref. Galwaf ar Ken Skates i gyflwyno'r datganiad.

Thank you, Deputy Presiding Officer. I welcome this opportunity to congratulate our Olympic and Paralympic athletes who represented Team GB and Paralympic GB at the 2016 Rio games. I am especially pleased that Welsh Government and the National Assembly for Wales will be hosting a public event outside the Senedd later this week, giving people from across Wales the chance to pay tribute to all their athletes, their coaches and support staff. We can all be extremely proud of their performances and the way that they acted as great ambassadors for sport and for Wales.

Overall, 15,000 athletes competed in this year’s Olympic and Paralympic Games at Rio—a tremendous honour and achievement for all and the sports organisations, of course, that support them. The games gained worldwide attention and the athletes produced some breathtaking performances. Behind those performances, of course, is the years of training and hard work that they have put into their preparation. Their determination and desire to succeed embodies the values of sport and makes them great role models for the next generation and ambassadors for their sport and their country.

In terms of our Welsh athletes’ performances at Rio, we can say that our investment in elite sports development through Sport Wales continues to bear fruit. Welsh athletes won 18 medals across both the Olympic and Paralympic Games and in a wide range of sports, exceeding our expectations and providing some magical sporting moments for Welsh and British sport. The Rio games saw a new generation of Welsh athletes on the biggest sporting stage in the world with many debutants making a significant impact.

In the Olympics, Wales had 23 athletes competing in 11 sports, which is over 14 per cent of the Team GB total. Our athletes broke world records in the cycling team pursuit and successfully defended an individual title in taekwondo. Team GB became the first country in modern Olympic history to increase its tally of medals immediately after being the host nation.

In the Paralympic Games, we won two more gold medals than in London 2012 and we won medals in more sports. There were 26 athletes who competed, which exceeded our target, and nine of these were first time Paralympians and three medalled at their first games. That is quite an outstanding achievement. Disability Sport Wales have introduced a new campaign to identify new Paralympic athletes, called What’s Your Potential? and over 50 athletes are being monitored and developed.

Getting more talented athletes through the system and on to GB programmes is key to our future success and more and more countries are improving the service provided to medal-potential athletes, so it’s even more important that there are quality pathways in place that can help produce future medallists.

Although we are a relatively small country, we are a powerhouse within sport, continuing to aim high as our confidence and profile grows. We have a number of world champions and a constant stream of athletes who can compete at the highest level and who will now be setting their sights on the Commonwealth Games in Gold Coast, Australia, in just over 18 months’ time. This will be the next opportunity for them to compete and to represent Wales in a multisport event. I am confident that they will produce results of which we can be proud. We wish them all well.

Every successful elite athlete has to start somewhere, usually within a community setting and that’s why we are committed to ensuring that people have more and better quality sporting opportunities at a local community level. More participation helps to breed talent and success and I would like to thank all our Welsh Olympic and Paralympic athletes for helping to inspire and motivate people across Wales. Their performances symbolise all that is great and inspirational about the Olympic tradition and it is a great pleasure and privilege to have an opportunity to congratulate them all. The whole of Wales salutes them.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy’n croesawu'r cyfle hwn i longyfarch ein hathletwyr Olympaidd a Pharalympaidd a gynrychiolodd Dîm GB a Pharalympaidd GB yn gemau Rio 2016. Rwy'n arbennig o falch y bydd Llywodraeth Cymru a Chynulliad Cenedlaethol Cymru yn cynnal digwyddiad cyhoeddus y tu allan i'r Senedd yn ddiweddarach yr wythnos hon, gan roi cyfle i bobl o bob rhan o Gymru dalu teyrnged i'w holl athletwyr, eu hyfforddwyr a staff cymorth. Gallwn i gyd fod yn falch iawn o'u perfformiadau a'r ffordd yr oeddent yn ymddwyn fel llysgenhadon gwych dros chwaraeon a thros Gymru.

Ar y cyfan, roedd 15,000 o athletwyr yn cystadlu yn y Gemau Olympaidd a Pharalympaidd eleni yn Rio—anrhydedd a chyflawniad aruthrol i bawb a’r sefydliadau chwaraeon, wrth gwrs, sy'n eu cefnogi. Cafodd y gemau sylw byd-eang a chyflawnodd yr athletwyr rai perfformiadau syfrdanol. Y tu ôl i’r perfformiadau hynny, wrth gwrs, mae blynyddoedd o hyfforddiant a gwaith caled wrth wneud yn eu paratoadau. Mae eu penderfyniad ac awydd i lwyddo yn ymgorffori gwerthoedd chwaraeon ac yn eu gwneud yn fodelau rôl gwych ar gyfer y genhedlaeth nesaf ac yn llysgenhadon dros eu camp a'u gwlad.

O ran perfformiadau ein hathletwyr o Gymru yn Rio, gallwn ddweud bod ein buddsoddiad mewn datblygu chwaraeon elitaidd drwy Chwaraeon Cymru yn parhau i ddwyn ffrwyth. Enillodd athletwyr Cymru 18 medal ar draws y Gemau Olympaidd a Pharalympaidd ac mewn ystod eang o chwaraeon, gan ragori ar ein disgwyliadau a darparu rhai eiliadau chwaraeon hudolus ar gyfer chwaraeon Cymru a Phrydain. Gwelodd gemau Rio genhedlaeth newydd o athletwyr o Gymru ar y llwyfan chwaraeon mwyaf yn y byd a gwnaeth llawer o ddechreuwyr gryn effaith.

Yn y Gemau Olympaidd, roedd gan Gymru 23 o athletwyr yn cystadlu mewn 11 o gampau, sydd dros 14 y cant o gyfanswm Tîm GB. Torrodd ein hathletwyr record byd yn y ras tîm beicio ymlid a llwyddwyd i amddiffyn teitl unigol mewn taekwondo. Tîm GB oedd y wlad gyntaf yn hanes y Gemau Olympaidd modern i gynyddu ei chyfrif o fedalau yn union ar ôl bod y wlad i gynnal y gemau.

Yn y Gemau Paralympaidd, enillwyd dwy o fedalau aur yn fwy nag yn Llundain 2012 ac enillwyd medalau mewn mwy o chwaraeon. Roedd 26 o athletwyr yn cystadlu, a oedd yn rhagori ar ein targed, ac roedd naw o'r rhain yn Baralympiaid am y tro cyntaf ac enillodd dri ohonynt fedal yn eu gemau cyntaf. Mae hynny'n dipyn o gamp. Mae Chwaraeon Anabledd Cymru wedi cyflwyno ymgyrch newydd i nodi athletwyr Paralympaidd newydd, o'r enw Beth yw Eich Potensial? ac mae dros 50 o athletwyr yn cael eu monitro a'u datblygu.

Mae cael athletwyr mwy talentog drwy'r system ac ymlaen i raglenni GB yn allweddol i'n llwyddiant yn y dyfodol ac mae mwy a mwy o wledydd yn gwella'r gwasanaeth a ddarperir i athletwyr medalau posibl. Felly mae'n bwysicach byth bod llwybrau o ansawdd wedi’u sefydlu a all helpu i gynhyrchu enillwyr medalau yn y dyfodol.

Er ein bod yn wlad gymharol fach, rydym yn bwerdy yn y byd chwaraeon, gan barhau i anelu'n uchel wrth i’n hyder a’n proffil dyfu. Mae gennym nifer o bencampwyr byd a llif cyson o athletwyr sy'n gallu cystadlu ar y lefel uchaf a fydd yn awr yn gosod eu bryd ar Gemau'r Gymanwlad yn y Traeth Aur, Awstralia, mewn ychydig dros 18 mis. Hwn fydd y cyfle nesaf iddynt gystadlu a chynrychioli Cymru mewn digwyddiad aml-chwaraeon. Rwy’n hyderus y byddant yn llwyddo i gynhyrchu canlyniadau y gallwn fod yn falch ohonynt. Dymunwn yn dda iddynt i gyd.

Mae’n rhaid i bob athletwr elitaidd llwyddiannus ddechrau yn rhywle, fel arfer o fewn lleoliad cymunedol, a dyna pam yr ydym wedi ymrwymo i sicrhau bod pobl yn cael cyfleoedd chwaraeon mwy ac o well ansawdd ar lefel gymunedol leol. Mae mwy o gyfranogiad yn helpu i fagu talent a llwyddiant, a hoffwn ddiolch i'n holl athletwyr Olympaidd a Pharalympaidd o Gymru am helpu i ysbrydoli a chymell pobl ledled Cymru. Mae eu perfformiadau yn symbol o bopeth sy’n wych ac ysbrydoledig am y traddodiad Olympaidd ac mae'n bleser mawr ac yn fraint i gael cyfle i longyfarch pob un ohonynt. Mae Cymru gyfan yn talu teyrnged iddynt.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. I’d like to also congratulate our Welsh athletes who’ve made our nation so proud. This really is a golden age for Welsh sport and that shows again the winning mentality that we have in Wales. It’s interesting that there was a gap between the 1972 Olympics and the 2008 Olympics where not a single Welsh person won a medal. That was 36 years. But since Beijing, the medals keep coming home to Wales and it’s so important now that we continue to build on that success.

With that in mind, I’d like to follow up on some of the points that we spoke about last time in this Chamber. Firstly, your office should have now had a formal invitation to come and meet me and the kids in Grangetown who can’t afford to play sport there, and it really does sadden me to see empty sports pitches with children who want to play on them but don’t have the money to do so. I’m also told by parents that it costs £450 now for their child to represent Cardiff and Vale schools. You may know that Wales’s first Olympic gold medallist, Paulo Radmilovic, came from Cardiff. His parents ran the Bute Dock Tavern, just down the road on Bute Street, and he went on to win four Olympic gold medals. So, I’d like to arrange this visit as soon as possible so that, in future, Grangetown and their neighbours in Butetown, can again celebrate their own future Olympian.

I’d also like to invite you again to maybe think about how we can celebrate Billy Boston, another great sportsman from the docks, as we used to say back in the day, and went on to be the record try scorer in rugby league. I think it would be really good if this Government, the Assembly and Cardiff council could celebrate that.

I’d like to revisit the Government’s failure to bid for the Commonwealth Games, because it’s interesting that you state that Welsh athletes are now setting their sights on the Gold Coast Commonwealth Games in 18 months’ time. Because, in a very short-sighted decision, your Government has turned its back on the chance for us to bring the games home to Wales. The last time we spoke, you said that local authorities were unable to contribute to the costs of the games at this stage. So, I put in a freedom of information request to ask what official correspondence you’ve had with local authorities on the Commonwealth Games and the result came back and it stated, and I’ll quote this:

‘No formal requests or enquiries have been made by Welsh Government to local authorities for financial contributions to the 2026 Commonwealth Games.’

You may remember the Tony Blair who, I’m sure, remains something of a hero to many of you on the Government side of the Chamber. He was accused of running a sofa Government. Blair came in for stinging criticism for his informal decision making in the Butler report, where the lack of minuted meetings meant that the decision-making process could not be held up to proper scrutiny after the event. All this sounds very familiar to how this Labour Government is being run in Cardiff—

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn i hefyd longyfarch yr athletwyr o Gymru sydd wedi ein gwneud yn genedl mor falch. Mae hon yn wir yn oes aur i chwaraeon Cymru ac mae hynny’n dangos unwaith eto'r meddylfryd ennill sydd gennym yng Nghymru. Mae'n ddiddorol bod bwlch rhwng Gemau Olympaidd 1972 a Gemau Olympaidd 2008 pan nad enillodd un person o Gymru fedal. Roedd hynny’n 36 o flynyddoedd. Ond ers Beijing, mae'r medalau yn dal i ddod yn ôl i Gymru ac mae mor bwysig yn awr ein bod yn parhau i adeiladu ar y llwyddiant hwnnw.

Gyda hynny mewn golwg, hoffwn i fynd ar drywydd rhai o'r pwyntiau y buom yn siarad amdanynt y tro diwethaf yn y Siambr hon. Yn gyntaf, dylai eich swyddfa fod wedi cael gwahoddiad ffurfiol erbyn hyn i ddod i gwrdd â mi a'r plant yn Grangetown na allant fforddio cymryd rhan mewn chwaraeon, ac mae'n dristwch mawr i mi weld meysydd chwaraeon gwag gyda phlant sydd eisiau chwarae arnynt ond nid oes ganddynt yr arian i wneud hynny. Mae rhieni hefyd yn dweud wrthyf ei bod yn costio £450 bellach i’w plentyn gynrychioli ysgolion Caerdydd a'r Fro. Efallai eich bod yn gwybod bod enillydd medal aur Olympaidd cyntaf Cymru, Paulo Radmilovic, yn dod o Gaerdydd. Roedd ei rieni’n rhedeg y Bute Dock Tavern, ychydig i lawr y ffordd yn Stryd Bute, ac aeth ymlaen i ennill pedair medal aur Olympaidd. Felly, hoffwn i drefnu’r ymweliad hwn cyn gynted ag y bo modd er mwyn sicrhau, yn y dyfodol, y gall Grangetown a'u cymdogion yn Butetown, unwaith eto ddathlu eu pencampwyr Olympaidd eu hunain yn y dyfodol.

Hoffwn hefyd eich gwahodd eto efallai i feddwl am sut y gallwn ni ddathlu Billy Boston, sbortsmon gwych arall o’r dociau, fel yr oeddem yn arfer dweud ers talwm, ac a aeth ymlaen i fod y sgoriwr ceisiau uchaf yn rygbi'r gynghrair. Rwy'n credu y byddai'n dda iawn pe gallai’r Llywodraeth hon, y Cynulliad a Chyngor Chaerdydd ddathlu hynny.

Hoffwn i edrych eto ar fethiant y Llywodraeth i wneud cais ar gyfer Gemau'r Gymanwlad, gan ei bod yn ddiddorol eich bod yn nodi bod athletwyr Cymru yn awr yn gosod eu golygon ar Gemau'r Gymanwlad y Traeth Aur ymhen 18 mis. Oherwydd, drwy wneud penderfyniad annoeth iawn, mae eich Llywodraeth wedi troi ei chefn ar y cyfle i ni ddod â'r gemau adref i Gymru. Y tro diwethaf y buom yn siarad, dywedasoch fod awdurdodau lleol yn gallu cyfrannu at gostau'r gemau ar y cam hwn. Felly, cyflwynais gais rhyddid gwybodaeth i ofyn pa ohebiaeth swyddogol yr ydych chi wedi’i chael ag awdurdodau lleol ynghylch Gemau'r Gymanwlad. Daeth y canlyniad yn ôl ac roedd yn datgan, ac rwy’n dyfynnu hyn:

‘Nid oes unrhyw geisiadau ffurfiol nac ymholiadau wedi eu gwneud gan Lywodraeth Cymru i awdurdodau lleol am gyfraniadau ariannol i Gemau'r Gymanwlad 2026.’

Efallai eich bod yn cofio'r Tony Blair hwnnw sydd, rwy'n siŵr, yn parhau i fod yn dipyn o arwr i lawer ohonoch ar ochr y Llywodraeth i'r Siambr. Cafodd ei gyhuddo o redeg Llywodraeth soffa. Cafodd Blair ei feirniadu’n hallt am ei benderfyniadau anffurfiol yn adroddiad Butler, lle roedd diffyg cyfarfodydd wedi’u cofnodi yn golygu na ellid cynnal craffu priodol ar y broses o wneud penderfyniad ar ôl y digwyddiad. Mae hyn i gyd yn swnio'n debyg iawn i sut mae'r Llywodraeth Lafur hon yn cael ei rhedeg yng Nghaerdydd—

Yes. You claim to have asked local authorities if they could provide potentially millions, but there’s no formal request to scrutinise that. I believe Tony Blair would be very much at home in this Labour Government. So, my question is: are you now in a position to provide me with the formal minuted requests between the Welsh Government and local authorities for financial support for the Commonwealth Games? If not, will you commit to a formal review of the Welsh Government’s decision-making procedures?

Oes. Rydych yn honni eich bod wedi gofyn i awdurdodau lleol a allent ddarparu miliynau o bosibl, ond does dim cais ffurfiol i graffu ar hynny. Rwy’n credu y byddai Tony Blair yn gartrefol iawn yn y Llywodraeth Lafur hon. Felly, fy nghwestiwn i yw: a ydych yn awr mewn sefyllfa i roi i mi y ceisiadau ffurfiol wedi’u cofnodi rhwng Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol am gymorth ariannol ar gyfer Gemau'r Gymanwlad? Os na, a wnewch chi ymrwymo i adolygiad ffurfiol o weithdrefnau gwneud penderfyniadau Llywodraeth Cymru?

I’d like to thank the Member for his questions and, first and foremost, recognise the congratulations that he has given to the golden age, as he put it, which is owed, in no small part, to the investment of the Welsh Government of course, as well as UK Sport and, indeed, Sport Wales. But it’s because of the Welsh Government’s relentless focus on raising standards in school sport, through 5x60 and Dragon Sport—again, both delivered in partnership with Sport Wales—that we’ve been able to achieve an increase in participation amongst young people in sport and physical activity. I’m glad that the Member recognised the excellent work of Welsh Government in this regard. It’s heartening.

In terms of the decision on the Commonwealth Games and the position of local authorities, I’m not sure why the Member can’t reflect on what I said last time, which was that the local authorities he refers to were actually on the steering group that determined the potential of a Commonwealth Games, and at no point were they able to contribute the resources that you say should’ve been there from them. If you believe local authorities should have offered money, you need to identify where in their budgets that money would’ve come from.

Moreover, is it your position that you, as a party, would wish to spend £1.3 billion to £1.5 billion hosting a Commonwealth Games? Is that your position? Because our position is very clear that, in the current context of tightening public resources, such a cost is difficult to shoulder. Instead, we, as a Welsh Government, wish to seek to influence a major change in the rules of the Commonwealth Games Federation that would enable dual and multicentre games to take place. That would enable us to not just host the games once, which is what the Member’s aspiration is—just once in a lifetime—but, potentially, on a number of occasions in a lifetime. Surely that constant exposure to elite sport is far better in motivating people to become physically active over the course of their lives than just one two-week event in their lives.

In terms of resources and pitch fees, I recognise that in parts of Wales—and I know that my colleague Lee Waters has raised this with me in this constituency—pitch fees are too high. We said, through the manifesto for our party in the election, that we wish to see, through remit letters, a greater role placed on investing in young people from deprived areas. It was a pledge that was part of a manifesto that led to our election and Government. We wish to see that pledge delivered, not just by Sport Wales, but by national governing bodies, and in partnership with local authorities. But, we also wish to deliver—and the Member may be aware of another pledge that was within the manifesto—a challenge fund specifically for community sport and community arts organisations and events and activities. So, we, more than ever before, are committed to engaging young people, not just in sport, but also in other forms of physical activity. We wish to get Wales moving and we wish to ensure that our success in international multisport games continues.

Hoffwn ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau ac, yn anad dim, rwy’n cydnabod y llongyfarchiadau y mae wedi’u rhoi i’r oes aur, yn ei eiriau ef, sydd yn ddyledus, i raddau helaeth, i fuddsoddiad Llywodraeth Cymru wrth gwrs, yn ogystal ag UK Sport ac, yn wir, Chwaraeon Cymru. Ond canlyniad canolbwyntio di-baid gan Lywodraeth Cymru ar godi safonau chwaraeon ysgolion, trwy 5x60 a Champau'r Ddraig—unwaith eto, y ddau wedi’u cyflwyno mewn partneriaeth â Chwaraeon Cymru—yw ein bod wedi gallu cyflawni cynnydd mewn cyfranogiad ymhlith pobl ifanc mewn chwaraeon a gweithgaredd corfforol. Rwy'n falch bod yr Aelod yn cydnabod gwaith ardderchog Llywodraeth Cymru yn hyn o beth. Mae'n galonogol.

O ran y penderfyniad ar Gemau'r Gymanwlad a sefyllfa'r awdurdodau lleol, dwi ddim yn siŵr pam na all yr Aelod ystyried yr hyn a ddywedais y tro diwethaf, sef bod yr awdurdodau lleol y mae’n cyfeirio atynt mewn gwirionedd ar y grŵp llywio a benderfynodd ar botensial Gemau'r Gymanwlad. Ac nid oeddent ar unrhyw adeg yn gallu cyfrannu’r adnoddau yr ydych chi’n dweud y dylai fod wedi bod ganddynt. Os ydych yn credu y dylai awdurdodau lleol fod wedi cynnig arian, mae angen i chi nodi o ble yn eu cyllidebau y byddai’r arian wedi dod.

Ar ben hynny, ai eich safbwynt chi, fel plaid, yw eich bod yn dymuno gwario £1.3 biliwn i £1.5 biliwn i gynnal Gemau'r Gymanwlad? Ai dyna eich safbwynt? Oherwydd mae ein safbwynt ni yn glir iawn, yn y cyd-destun presennol o dynhau adnoddau cyhoeddus, bod cost o'r fath yn anodd i'w hysgwyddo. Yn lle hynny, rydym ni, fel Llywodraeth Cymru, yn dymuno ceisio dylanwadu ar newid mawr yn rheolau Ffederasiwn Gemau'r Gymanwlad a fyddai'n galluogi gemau deuol ac aml-ganolfan i ddigwydd. Byddai hynny'n ein galluogi nid yn unig i gynnal y gemau unwaith, sef dyhead yr Aelod—dim ond unwaith mewn oes—ond, o bosibl, ar sawl achlysur mewn oes. Siawns bod rhoi sylw cyson i chwaraeon elitaidd yn llawer gwell wrth gymell pobl i fod yn gorfforol egnïol yn ystod eu hoes na dim ond un digwyddiad pythefnos yn ystod eu hoes.

O ran adnoddau a ffioedd caeau chwarae, rwy’n cydnabod mewn rhannau o Gymru—a gwn fod fy nghyd-Aelod Lee Waters wedi codi hyn gyda mi yn yr etholaeth hon—bod ffioedd caeau chwarae yn rhy uchel. Dywedasom, yn y maniffesto ar gyfer ein plaid yn yr etholiad, ein bod yn dymuno gweld, drwy lythyrau cylch gwaith, mwy o swyddogaeth yn cael ei rhoi ar fuddsoddi mewn pobl ifanc o ardaloedd difreintiedig. Roedd yn addewid a oedd yn rhan o'r maniffesto a arweiniodd at ein hethol ni a'n Llywodraeth ni. Hoffem weld yr addewid hwnnw yn cael ei wireddu, nid yn unig gan Chwaraeon Cymru, ond gan gyrff llywodraethu cenedlaethol, ac mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol. Ond, rydym hefyd yn awyddus i gyflwyno—ac efallai bod yr Aelod yn ymwybodol o addewid arall yn ein maniffesto—cronfa her benodol ar gyfer sefydliadau chwaraeon cymunedol a chelfyddydau cymunedol a digwyddiadau a gweithgareddau. Felly, rydym ni, yn fwy nag erioed o'r blaen, wedi ymrwymo i ymgysylltu â phobl ifanc, nid yn unig mewn chwaraeon, ond hefyd mewn mathau eraill o weithgaredd corfforol. Rydym yn dymuno cael Cymru i symud ac rydym yn dymuno sicrhau bod ein llwyddiant mewn gemau aml-chwaraeon rhyngwladol yn parhau.

I would like to join the Cabinet Secretary in welcoming home all the Welsh athletes who contributed to this record-breaking Team GB medal haul at the Rio Olympics and Paralympic Games. As the Cabinet Secretary has said, this homecoming event is a great opportunity to thank these inspirational athletes and, of course, all those people who have been involved in training them and supporting them, and family members as well. I was particularly pleased that we had athletes from every part of Wales taking place and contributing to Team GB’s success in Rio this summer. I had thought it couldn’t get any better after the success we had in reaching the final stages of Euro 2016, and now, of course, we’ve got the Wales Olympic and Paralympic athletes to join in our celebrations and party as well.

But, of course, we mustn’t underestimate the way in which Welsh sporting success inspires the next generation. Sporting success plays a key role in encouraging participation in sport, particularly, as well, increasing public health and creating an ongoing legacy for our elite athletes. With this in mind, I do hope the Welsh Government will follow through on its commitment. I was pleased to see, in the programme for government last week, that line on hosting major sporting events—I was pleased to see that in there—because, of course, hosting such events can only create and support our economy, and lots of social change can take place as a result of hosting those kinds of events. I’ve heard your comments, Cabinet Secretary, with regard to the Commonwealth Games. I was disappointed. I just did feel that the Welsh Government, sort of, lacked ambition to host the Commonwealth Games. I would just ask you, perhaps, to square up those two issues with regard to the programme for government and hosting the games.

I’d perhaps ask the Cabinet Secretary this: would you agree with me that we must market Wales as a world-class sports venue, by particularly working closely with local government, transport operators and sports organisations to ensure that transport and facilities can cope with increased visitor numbers? Such major sporting events not only spark our national pride, but they also boost tourism levels in Wales. They can also, of course, support the broader public health agenda as well.

But I would like to just finish by congratulating again the athletes and welcoming them home this week at the event on Thursday. I also hope that the Welsh Government will support our elite athletes to enable them to go from strength to strength in the future.

Hoffwn ymuno ag Ysgrifennydd y Cabinet wrth groesawu adref yr holl athletwyr o Gymru a gyfrannodd at ennill mwy o fedalau nag erioed gan Dîm GB yng Ngemau Olympaidd a Gemau Paralympaidd Rio. Fel y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi dweud, mae’r digwyddiad hwn i groesawu’r athletwyr ysbrydoledig hyn adref yn gyfle gwych i ddiolch iddynt ac, wrth gwrs, i’r holl bobl hynny sydd wedi cymryd rhan yn eu hyfforddi a'u cefnogi, ac aelodau o'u teuluoedd hefyd. Roeddwn yn arbennig o falch ein bod wedi cael athletwyr o bob rhan o Gymru yn cymryd rhan ac yn cyfrannu at lwyddiant Tîm GB yn Rio yr haf hwn. Roeddwn wedi meddwl na allai pethau fod yn well ar ôl y llwyddiant a gawsom yn cyrraedd camau olaf Ewro 2016, ac yn awr, wrth gwrs, mae gennym athletwyr Olympaidd a Pharalympaidd Cymru i ymuno yn ein dathliadau a’n parti hefyd.

Ond, wrth gwrs, ni ddylem danbrisio’r ffordd y mae llwyddiant chwaraeon Cymru yn ysbrydoli’r genhedlaeth nesaf. Mae llwyddiant ym myd chwaraeon yn chwarae rhan allweddol wrth annog cyfranogiad mewn chwaraeon, yn arbennig hefyd drwy gynyddu iechyd y cyhoedd a chreu etifeddiaeth barhaus ar gyfer ein hathletwyr elitaidd. Gyda hyn mewn golwg, rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau â’i hymrwymiad. Roeddwn yn falch o weld, yn y rhaglen lywodraethu'r wythnos diwethaf, y llinell honno ar gynnal digwyddiadau chwaraeon mawr—roeddwn yn falch o weld ei bod hi i mewn 'na—oherwydd, wrth gwrs, ni all cynnal digwyddiadau o'r fath ond greu a chefnogi ein heconomi, a gall llawer o newid cymdeithasol ddigwydd o ganlyniad i gynnal y mathau hynny o ddigwyddiadau. Rwyf wedi clywed eich sylwadau, Ysgrifennydd y Cabinet, mewn perthynas â Gemau'r Gymanwlad. Roeddwn yn siomedig. Roeddwn yn teimlo nad oedd gan Lywodraeth Cymru, mewn ffordd, yr uchelgais i gynnal Gemau'r Gymanwlad. Byddwn yn gofyn i chi, o bosibl, gysoni’r ddau fater hynny o ran y rhaglen lywodraethu a chynnal y gemau.

Efallai y byddwn yn gofyn hyn i Ysgrifennydd y Cabinet: a fyddech yn cytuno â mi bod yn rhaid inni farchnata Cymru fel lleoliad chwaraeon o'r radd flaenaf, yn enwedig drwy weithio'n agos gyda llywodraeth leol, gweithredwyr cludiant a sefydliadau chwaraeon i sicrhau y gall trafnidiaeth a chyfleusterau ymdopi â nifer cynyddol o ymwelwyr? Mae digwyddiadau chwaraeon mawr o'r fath nid yn unig yn tanio ein balchder cenedlaethol, ond maent hefyd yn hybu lefelau twristiaeth yng Nghymru. Gallant hefyd, wrth gwrs, gefnogi'r agenda iechyd cyhoeddus ehangach hefyd

Ond hoffwn orffen drwy longyfarch yr athletwyr eto, a'u croesawu adref yr wythnos hon yn y digwyddiad ddydd Iau. Rwyf hefyd yn gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi ein hathletwyr elitaidd er mwyn eu galluogi i fynd o nerth i nerth yn y dyfodol.

I’d like to thank the Member for his contribution and I’d also like to recognise the incredible success of our national football team as well this summer. I think between the Paralympics, the Olympics and the Euros, we’ve had probably the best summer of sport for Welsh sportspeople in any of our lifetimes. Perhaps, if only we had an alpine winter climate, we could be expecting a good clutch of medals in two years’ time at the Winter Olympics.

It’s true that, in order to be good at a sport, you have to have motivation, you have to have an opportunity to participate, but you also have to have that support. The Member was absolutely right to identify coaches as being particularly important in gathering such a good number of medals at the Rio games.

In terms of major sporting events, and I’m pleased that the Member recognised the inclusion of the importance of hosting major events in the programme for government published last week, I’ve already been clear in stating our ambition to host a grand tour as well as the Volvo Ocean Race. Of course, next year, we will be hosting the world’s biggest one-day sporting event: the UEFA Champions League final. I challenge any Member to name a country of 3 million people or there or thereabouts that has hosted as many major sporting or cultural events as Wales has in the last decade. We have an incredibly proud record.

But, in terms of the Commonwealth Games, as I challenged the Member from Plaid Cymru, this is a huge commitment that would require between £1.3 billion and £1.5 billion to host. I know that Members have had an opportunity to be briefed by Commonwealth Games with regard to the work that was undertaken to look at the potential of hosting the 2026 games, and I hope that that briefing has allayed some of the concerns that the Member, and other Members, have had. I want to be clear that we wish to see changes to Commonwealth Games rules that would enable us to host in the future. Equally, the reason that I announced a sports facilities review is that we will be able to map out, not just for today but for the future, what facilities are required for the nation, so that we could then also potentially propose a bid in our own right, in the future, for the games. One thing has to be clear: where events take place has to match up with where we build the infrastructure and the facilities, because we cannot run the risk of investing heavily in infrastructure that would subsequently not be used. We wish to invest in the future of sport and physical activity, and I hope that that will then be reflected in more major events being hosted in Wales.

In terms of one more point, in terms of celebrating success—and this reflects on a point that the previous speaker made in terms of local sporting heroes—I think it’s essential next year that, as part of the Year of Legends, community groups and, indeed, local Members do all they can to promote the legends, whether it be in boxing, rugby, or whatever sport it might be—or a culture—within their communities and nationally. This is an opportunity for Wales to brand itself as a place that celebrates success and that promotes great achievement. I think, in the Year of Legends, we can do that in a sporting context as well as in a cultural context too.

Hoffwn ddiolch i'r Aelod am ei gyfraniad a hoffwn hefyd gydnabod llwyddiant anhygoel ein tîm pêl-droed cenedlaethol yr haf hwn hefyd. Rwy’n meddwl rhwng y Gemau Paralympaidd, y Gemau Olympaidd a'r Euros, ein bod fwy na thebyg wedi cael yr haf gorau o ran chwaraeon i athletwyr Cymru yn ystod oes unrhyw un ohonom. Efallai, pe byddai gennym hinsawdd gaeaf alpaidd, y gallem fod yn disgwyl casgliad da o fedalau ymhen dwy flynedd yng Ngemau Olympaidd y Gaeaf.

Er mwyn bod yn dda mewn chwaraeon, mae’n wir bod yn rhaid i chi gael cymhelliant, rhaid i chi gael cyfle i gymryd rhan, ond rhaid i chi hefyd gael y gefnogaeth honno. Roedd yr Aelod yn llygad ei le i gydnabod bod hyfforddwyr yn arbennig o bwysig wrth gasglu nifer mor dda o fedalau yn gemau Rio.

O ran digwyddiadau chwaraeon mawr, ac rwy'n falch bod yr Aelod yn cydnabod pa mor bwysig yw cynnal digwyddiadau mawr yn y rhaglen lywodraethu a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf, rwyf eisoes wedi bod yn glir yn datgan ein huchelgais i gynnal taith fawreddog yn ogystal â Ras Gefnfor Volvo. Wrth gwrs, y flwyddyn nesaf, byddwn yn cynnal y digwyddiad chwaraeon undydd mwyaf y byd: rownd derfynol Cynghrair Pencampwyr UEFA. Rwy'n herio unrhyw Aelod i enwi gwlad ag oddeutu 3 miliwn o bobl sydd wedi cynnal cynifer o ddigwyddiadau diwylliannol neu chwaraeon mawr ag y gwnaeth Cymru yn y degawd diwethaf. Mae gennym record hynod o falch.

Ond, o ran Gemau'r Gymanwlad, fel y gwneuthum herio'r Aelod o Blaid Cymru, mae hwn yn ymrwymiad enfawr a fyddai'n gofyn am rhwng £1.3 biliwn ac £1.5 biliwn i’w gynnal. Gwn fod Aelodau wedi cael cyfle i gael eu briffio gan Gemau'r Gymanwlad yng nghyswllt y gwaith a wnaed i edrych ar y potensial o gynnal gemau 2026, ac rwy’n gobeithio bod y briff wedi tawelu rhai o'r pryderon oedd gan yr Aelod hwn ac Aelodau eraill. Rwyf am fod yn glir ein bod yn dymuno gweld newidiadau i reolau Gemau'r Gymanwlad a fyddai'n ein galluogi ni i’w cynnal yn y dyfodol. Yn yr un modd, y rheswm pam y cyhoeddais adolygiad o gyfleusterau chwaraeon yw y byddwn yn gallu mapio, nid yn unig ar gyfer heddiw, ond ar gyfer y dyfodol, y cyfleusterau sydd eu hangen ar gyfer y genedl, fel y gallem wedyn hefyd o bosibl gynnig cais drwy ein hawl ein hun yn y dyfodol, am y gemau. Rhaid i un peth fod yn glir: mae’n rhaid i’r man sy’n cynnal y digwyddiadau gyd-fynd â’r man lle rydym yn adeiladu'r seilwaith a'r cyfleusterau, oherwydd nid ydym yn dymuno bod mewn perygl o fuddsoddi'n drwm mewn seilwaith na fyddai wedyn yn cael ei ddefnyddio.  Rydym yn dymuno buddsoddi yn nyfodol chwaraeon a gweithgarwch corfforol, a gobeithio y bydd hynny wedyn yn cael ei adlewyrchu mewn mwy o ddigwyddiadau mawr yn cael eu cynnal yng Nghymru.

Un pwynt arall, o ran dathlu llwyddiant—ac mae hyn yn ystyried pwynt a wnaed gan y siaradwr blaenorol o ran arwyr chwaraeon lleol—rwy'n credu ei bod yn hanfodol y flwyddyn nesaf, fel rhan o Flwyddyn yr Anfarwolion, bod grwpiau cymunedol ac, yn wir, Aelodau lleol, yn gwneud popeth o fewn eu gallu i hyrwyddo'r anfarwolion, boed hynny ym maes bocsio, rygbi, neu ba bynnag gamp y gallai fod—neu ddiwylliant—o fewn eu cymunedau ac yn genedlaethol. Mae hwn yn gyfle i Gymru frandio ei hun fel lle sy'n dathlu llwyddiant ac sy'n hybu llwyddiant mawr. Rwy’n meddwl, ym Mlwyddyn yr Anfarwolion, y gallwn wneud hynny mewn cyd-destun chwaraeon yn ogystal â chyd-destun diwylliannol.

I’m sure we all applaud the efforts of the Welsh athletes who competed in Rio, in both the Olympics and the Paralympics, whether they won medals or not, and I’m sure that the homecoming will be a great occasion.

The Minister refers, in his final paragraph, to the fact that sporting excellence begins with participation at grass-roots level, which other Members have alluded to earlier today in this debate. With that in mind, I would just ask the Government to remain mindful of the need to keep sporting avenues open to all. I have previously mentioned the problem of the shocking increases in the bowls club fees, both in Cardiff and elsewhere in Wales. Neil McEvoy has raised the issue of the cost of youngsters using 3G football pitches, which he’s mentioned again today. I’ve also highlighted the need to keep leisure centre fees down, now that many councils are outsourcing leisure centre operations to private companies. I know that the Welsh Government does connect sport with general health, and I know that you do have a strategy for increasing sporting activities among the wider population, but we need to tackle these kinds of basic problems if that strategy is to be effective, and if we are to ultimately have a healthy population here in Wales. So, I wonder what, specifically, can be done on these issues.

The other things that have been mentioned—the Commonwealth Games bid. I was, personally, quite circumspect about the decision not to proceed with that because I would rather see money invested in grass-roots sport rather than elite events. However, although I know you acknowledged that at the time, I did ask a question of you, Minister, which was: would any of the money saved from not proceeding with that bid actually be invested in grass-roots sport? So, I would raise that question again.

Finally—slightly on a tangent—Neil mentioned Paolo Radmilovic, the first Welsh Olympic gold medal winner. I think some of his medals were in water polo. It’s a sport that has always baffled me. I still don’t know how they get the horses into the water—perhaps you could enlighten me. Thank you.

Rwy'n siŵr ein bod i gyd yn cymeradwyo ymdrechion yr athletwyr o Gymru a fu'n cystadlu yn Rio, yn y Gemau Olympaidd a'r Gemau Paralympaidd, p'un a wnaethant ennill medalau neu beidio, ac rwy'n siŵr y bydd y croeso adref yn achlysur gwych.

Mae’r Gweinidog yn cyfeirio, yn ei baragraff olaf, at y ffaith bod rhagoriaeth chwaraeon yn dechrau gyda chyfranogiad ar lawr gwlad. Mae Aelodau eraill eisoes wedi cyfeirio at hyn yn gynharach heddiw yn y ddadl hon. Gyda hynny mewn golwg, byddwn yn gofyn i'r Llywodraeth barhau i fod yn ymwybodol o'r angen i gadw llwybrau chwaraeon yn agored i bawb. Rwyf wedi sôn o'r blaen am broblem y cynnydd syfrdanol yn ffioedd clybiau bowlio, yng Nghaerdydd ac mewn mannau eraill yng Nghymru. Mae Neil McEvoy wedi codi mater y gost i bobl ifanc o ddefnyddio caeau pêl-droed 3G, y mae ef wedi’u crybwyll eto heddiw. Rwyf hefyd wedi tynnu sylw at yr angen i gadw ffioedd canolfannau hamdden i lawr, nawr bod llawer o gynghorau yn rhoi gweithrediadau canolfannau hamdden allan ar gontractau i gwmnïau preifat. Gwn fod Llywodraeth Cymru yn cysylltu chwaraeon ag iechyd cyffredinol, a gwn fod gennych strategaeth ar gyfer cynyddu gweithgareddau chwaraeon ymysg y boblogaeth ehangach. Ond mae angen i ni fynd i'r afael â'r mathau hyn o broblemau sylfaenol os yw’r strategaeth honno i fod yn effeithiol, ac os ydym yn y pen draw am gael poblogaeth iach yma yng Nghymru. Felly, tybed beth, yn benodol, y gellir ei wneud am y materion hyn.

Y pethau eraill sydd wedi eu crybwyll—y cais am Gemau'r Gymanwlad. Roeddwn i, yn bersonol, yn eithaf pwyllog am y penderfyniad i beidio â bwrw ymlaen â hynny oherwydd byddai'n well gennyf weld arian yn cael ei fuddsoddi mewn chwaraeon yn y gymuned yn hytrach na digwyddiadau elitaidd. Fodd bynnag, er fy mod yn gwybod eich bod yn cydnabod hynny ar y pryd, gofynnais gwestiwn i chi, Weinidog, sef: a fyddai rhywfaint o'r arian a arbedwyd o beidio bwrw ymlaen â'r cais hwnnw mewn gwirionedd yn cael ei fuddsoddi mewn chwaraeon llawr gwlad? Felly, byddwn yn codi'r cwestiwn hwnnw eto.

Yn olaf—gan grwydro ychydig oddi ar y testun—soniodd Neil am Paolo Radmilovic, enillydd medal aur Olympaidd gyntaf Cymru. Rwy'n credu bod rhai o'i fedalau ar gyfer polo dŵr. Mae'n gamp sydd bob amser wedi fy nrysu i. Dwi’n dal ddim yn gwybod sut maent yn cael y ceffylau i mewn i'r dŵr—efallai y gallech chi fwrw goleuni ar hynny i mi. Diolch.

I’m at a loss as well in terms of the sport that the Member refers to, but I do think that the Member makes a really important point: that you have to balance the investment in elite sport with investment in grass-roots sport, because it’s essential that every single person in society has an opportunity to access what I call the escalator of activity. It doesn’t matter at what level you are content with halting your performance, whether you are just going to be walking to the shops or whether you escalate it up to running every day and then eventually become an elite sportsperson, as long as you are active in some way. So, it’s absolutely vital that there is sufficient resources available at grass-roots level to enable people to participate as close to home as they possibly can or, indeed, in the great outdoors. So, in terms of investment, it roughly splits £1 for every £3—£1 invested in elite is met with £3 that’s invested in community sport. Community sport also incorporates, of course, now informal ways of participating in physical activity. So, it could be walking football, or street games, or touch rugby. What we’re trying to do is open opportunities to as wide a range of people as possible.

The Member rightly identified as well the importance of recognising people who performed in the Paralympics and who achieved great success, and I think Disability Sport Wales have in particular in recent years shown incredible success and made great progress in engaging more people in sport and physical activity. That was reflected in the eight medals that were won in the Rio games. I think that that was an astonishing success given that, back in London 2012, there were six medals. So to increase it by such a number is really to be welcomed by all.

In terms of the cost of the Commonwealth Games—and I recall that the Member broadly welcomed our position on this matter—it’s not that there would be money saved in not bidding for the games. What would happen is, had we proceeded with bidding for the games, then money would have had to have been identified from existing major expenditure groups. So, essentially, a cap would have had to have gone around Government, every department—education, health, transport; it would have gone to rural affairs, to communities—and contributions would have had to have been made. So, it’s not a saving as such that can be reinvested. But, as I’ve said to a previous speaker, the formation of the Wales well-being bond, which is aimed at investing in treatments and activities that prevent ill health, particularly mental illness, and also the initiative that we’re calling the challenge fund, will aim to increase overall investment in community sport and physical activity.

Rwyf innau ar goll hefyd o ran y gamp y mae'r Aelod yn cyfeirio ati, ond credaf fod yr Aelod yn gwneud pwynt pwysig iawn: bod rhaid cydbwyso buddsoddi mewn chwaraeon elitaidd â buddsoddi mewn chwaraeon yn y gymuned. Mae’n hanfodol fod pob unigolyn mewn cymdeithas yn cael cyfle i gael mynediad at yr hyn yr wyf i’n ei alw’n esgynnydd gweithgaredd. Does dim ots ar ba lefel yr ydych yn rhoi stop ar eich perfformiad, p’un a ydych yn mynd i fod yn cerdded i'r siopau neu’n cynyddu hynny i redeg yno bob dydd, ac yna yn y pen draw yn dod yn sbortsmon elît, cyn belled â’ch bod yn actif mewn rhyw ffordd neu’i gilydd. Felly, mae'n gwbl hanfodol bod digon o adnoddau ar gael ar lawr gwlad i alluogi pobl i gymryd rhan mor agos i'w cartref ag y gallant neu, yn wir, yn yr awyr agored. Felly, o ran buddsoddi, mae'n rhannu £1 am bob £3 yn fras—am bob £1 a fuddsoddir yn yr elît mae £3 yn cael ei fuddsoddi mewn chwaraeon cymunedol. Mae chwaraeon cymunedol hefyd yn awr yn cynnwys, wrth gwrs, ffyrdd anffurfiol o gymryd rhan mewn gweithgarwch corfforol. Felly, gallai fod yn bêl-droed cerdded, neu gemau stryd neu rygbi cyffwrdd. Yr hyn yr ydym yn ceisio ei wneud yw agor cyfleoedd i ystod mor eang o bobl â phosibl.

Nododd yr Aelod yn briodol hefyd bwysigrwydd rhoi cydnabyddiaeth i bobl a berfformiodd yn y Gemau Paralympaidd ac a gafodd lwyddiant mawr. Rwy’n meddwl bod Chwaraeon Anabledd Cymru yn arbennig yn y blynyddoedd diwethaf wedi dangos llwyddiant anhygoel ac wedi gwneud cynnydd mawr o ran cael mwy o bobl i gymryd rhan mewn chwaraeon a gweithgarwch corfforol . Mae hynny'n cael ei adlewyrchu yn yr wyth medal a enillwyd yng ngemau Rio. Credaf fod hynny yn llwyddiant rhyfeddol o ystyried, yn ôl yn Llundain 2012, y cafwyd chwe medal. Felly, mae cynnydd o'r fath i’w groesawu gan bawb yn wir.

O ran cost Gemau’r Gymanwlad—ac rwy’n cofio bod yr Aelod wedi rhoi croeso cyffredinol i’n safbwynt ni ar y mater hwn—nid yw’n fater o arian yn cael ei arbed drwy beidio â gwneud cais am y gemau. Pe byddem wedi bwrw ymlaen â'r cynnig am y gemau, yr hyn fyddai’n digwydd wedyn byddai arian yn gorfod cael ei nodi o grwpiau gwariant mawr sy'n bodoli eisoes. Felly, yn y bôn, byddai het wedi gorfod mynd o gwmpas y Llywodraeth, pob adran—addysg, iechyd, trafnidiaeth; byddai wedi mynd i faterion gwledig, i gymunedau—a byddai cyfraniadau wedi gorfod cael eu gwneud. Felly, nid yw'n arbediad y gellir ei ail-fuddsoddi fel y cyfryw. Ond, fel y dywedais wrth siaradwr blaenorol, bydd ffurfio bond lles Cymru, sydd â'r nod o fuddsoddi mewn triniaethau a gweithgareddau sy'n atal afiechyd, yn arbennig salwch meddwl, a hefyd y fenter yr ydym yn ei galw'r gronfa her, yn anelu at gynyddu buddsoddiad cyffredinol mewn chwaraeon cymunedol a gweithgarwch corfforol.

I’m really looking forward to Thursday’s homecoming celebrations. It’s only right and proper that this institution and that Welsh Government recognise the achievements—those amazing achievements—of our Welsh Olympians and Paralympians, and also give a chance for the people of Wales to join us in celebrating as well.

I’m particularly proud to represent a constituency that boasts not just a Paralympic medal winner, but an Olympic gold medal winner, too. Nineteen-year-old Sabrina Fortune from Bryn-y-Baal smashed her personal best and claimed bronze medal in the F20 shotput. I’m sure colleagues will join me here in offering our congratulations to Sabrina on her achievement.

And, of course, there’s Jade Jones, the double gold Olympic medal winner, ‘the headhunter’, ‘the fighter from Flint’, or, actually—should I say it how we say it in Flint—‘the fighter off Flint’. Jade’s home town is incredibly proud of all that she’s achieved. Back in August, the community came together to watch her fight as a whole, and to cheer Jade on to victory until the early hours. In fact, I was thinking that the next day we should have put a public order announcement out to say that anybody passing through Flint should go very quietly, because the whole town was in recovery mode.

The community came together once again just over a week ago for a homecoming celebration befitting Jade’s achievements. There was a civic service, an open-top bus tour around the town, and fireworks, with the grand finale being Flint castle looking amazing, being lit up in gold. I’d like to place on record thanks to the Cabinet Secretary for making my rather random request at the start of the early hours of the morning to light up the castle a reality, and people really did enjoy it as well—also, credit to Flintshire County Council and our town council for the organisation and turning things round in time.

Rwy'n edrych ymlaen at y dathliadau croeso adref ddydd Iau. Mae'n iawn ac yn briodol bod y sefydliad hwn a Llywodraeth Cymru yn cydnabod y cyflawniadau—y cyflawniadau anhygoel hynny—gan Olympiaid a Pharalympiaid Cymru, a hefyd yn rhoi cyfle i bobl Cymru i ymuno â ni yn y dathlu hefyd.

Rwy'n arbennig o falch o gael cynrychioli etholaeth sy'n ymfalchïo, nid yn unig mewn enillydd medal Paralympaidd, ond enillydd medal aur Olympaidd, hefyd. Chwalodd Sabrina Fortune o Fryn-y-Baal, sy’n bedair ar bymtheg oed, ei gorau personol a hawlio medal efydd mewn taflu maen F20. Rwy'n siŵr y bydd cydweithwyr yn ymuno â mi yma i fynegi ein llongyfarchiadau i Sabrina ar ei llwyddiant.

Ac, wrth gwrs, mae Jade Jones, enillydd medal aur Olympaidd dwbl, 'the headhunter', ‘the fighter from Fflint', neu, mewn gwirionedd—dylwn ei ddweud sut yr ydym yn ei ddweud yn y Fflint— ‘the fighter off Fflint'. Mae tref enedigol Jade yn hynod falch o bopeth y mae hi wedi ei gyflawni. Yn ôl ym mis Awst, daeth y gymuned gyfan ynghyd i wylio’r ornest, ac i annog Jade i fuddugoliaeth tan yr oriau mân. Yn wir, roeddwn yn meddwl y diwrnod canlynol y dylem fod wedi gwneud cyhoeddiad trefn gyhoeddus i ddweud wrth unrhyw un oedd yn mynd drwy'r Fflint fynd yn dawel iawn, oherwydd bod y dref gyfan yn dod ati ei hun.

Daeth y gymuned ynghyd unwaith eto ychydig dros wythnos yn ôl i ddathliad croeso adref i Jade a oedd yn gweddu i’w llwyddiannau. Cafwyd gwasanaeth dinesig, taith mewn bws to agored o amgylch y dref, a thân gwyllt, gyda'r diweddglo mawreddog yng nghastell y Fflint yn edrych yn anhygoel, wedi ei oleuo mewn aur. Hoffwn ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am wneud cais gennyf i ar hap yn ystod oriau mân y bore i oleuo'r castell yn realiti, ac fe wnaeth pobl fwynhau hynny—hefyd, pob clod i Gyngor Sir y Fflint a chyngor y dref am drefnu pethau mewn pryd.

Okay. I’m getting there, don’t worry.

We’re now looking at ways in which Flint can more permanently recognise Jade’s achievements and our pride in our famous hometown fighter, but also the legacy of what we do locally in terms of building on take-up of taekwondo and other sports. But I’m a little apprehensive about the suggestion I should get into the ring with Jade myself.

Of course, on a Wales-wide level, the most fitting way to recognise this achievement is to be able to build on that success and to create Paralympians and Olympians of the future. So, I’d urge the Welsh Government and all of us here to actually take a lead in making sure that that happens.

Iawn. Rwy’n cyrraedd yno, peidiwch â phoeni.

Rydym ni bellach yn edrych ar ffyrdd y gall y Fflint gydnabod yn fwy parhaol lwyddiannau Jade a balchder ei thref enedigol yn ei hymladdwraig enwog, ond hefyd etifeddiaeth yr hyn a wnawn yn lleol o ran ychwanegu at y nifer sy'n manteisio ar taekwondo a chwaraeon eraill. Ond rwyf ychydig yn bryderus am yr awgrym y dylwn i fynd i mewn i'r cylch gyda Jade fy hun.

Wrth gwrs, ar lefel Cymru gyfan, y ffordd fwyaf addas i gydnabod y cyflawniad hwn yw ein bod yn gallu adeiladu ar y llwyddiant hwnnw a chreu Paralympiaid ac Olympiaid y dyfodol. Felly, byddwn i'n annog Llywodraeth Cymru a phob un ohonom yma mewn gwirionedd i arwain drwy wneud yn siŵr bod hynny'n digwydd.

Can I thank the Member for her valuable contribution and recognise that Hannah Blythyn, I think, represents an area that probably has the highest concentration of Olympic medals currently in Wales? The success of Sabrina and Jade is quite astonishing and I’d like to send my congratulations direct to them as well. I know how important Jade Jones’s victory was to the community of Flint; I was present for part of the day. I know that the Member has greater staying power than me—you were present for the duration of Jade’s fights at Mountain Park Hotel in Flint. It was an incredible occasion that saw hundreds of people—a phenomenal number of young people—celebrating, let’s face it, an icon of the local area competing at the highest level. As well as friends and family and, I’m in no doubt, strangers to Jade, there were also people from the local taekwondo club and also her former coach. It may be perhaps an appropriate visit for us—myself and the local Member—to visit the club that Jade learned taekwondo at and at which now there is, I know, a huge number of young people taking up the sport.

Neil McEvoy urged the Welsh Government to recognise sports heroes—we will do that, not just through the Year of Legends, but on an ongoing basis. But I’d also urge Neil McEvoy to learn from Hannah Blythyn, who has represented her constituency superbly by ensuring that the castle in Flint, one of the most important elements of the historic environment in north-east Wales, was turned gold in recognition of Jade Jones’s phenomenal success. I think it’s essential that Government, that society in general, embraces the success of our sporting heroes, not just as a motivating factor for people to be more physically active, but also as a means of bringing people together—to unite people during a period when we are often fractious.

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei chyfraniad gwerthfawr a chydnabod bod Hannah Blythyn, rwy’n meddwl, yn cynrychioli ardal sydd yn ôl pob tebyg â’r crynodiad uchaf o fedalau Olympaidd ar hyn o bryd yng Nghymru? Mae llwyddiant Sabrina a Jade yn eithaf rhyfeddol a hoffwn anfon fy llongyfarchiadau yn uniongyrchol iddynt hwy hefyd. Rwy’n gwybod pa mor bwysig oedd buddugoliaeth Jade Jones i gymuned y Fflint; roeddwn yn bresennol am ran o'r diwrnod. Gwn fod gan yr Aelod fwy o ddyfalbarhad na fi—roeddech chi’n bresennol drwy gydol gornestau Jade yng Ngwesty Mountain Park yn y Fflint. Roedd yn achlysur anhygoel a welodd gannoedd o bobl—nifer rhyfeddol o bobl ifanc—yn dathlu, gadewch i ni ei wynebu, eicon o'r ardal leol sy'n cystadlu ar y lefel uchaf. Yn ogystal â ffrindiau a theulu ac, nid oes gen i unrhyw amheuaeth, dieithriaid i Jade, roedd pobl o'r clwb taekwondo lleol a hefyd ei chyn hyfforddwr. Gallai fod yn ymweliad priodol i ni—fi fy hun a'r Aelod lleol—ymweld â'r clwb lle dysgodd Jade taekwondo a lle mae bellach, rwy’n gwybod, nifer fawr o bobl ifanc yn cymryd rhan yn y gamp.

Anogodd Neil McEvoy Lywodraeth Cymru i gydnabod arwyr chwaraeon—byddwn yn gwneud hynny, nid yn unig trwy Flwyddyn yr Anfarwolion, ond yn barhaus. Ond byddwn hefyd yn annog Neil McEvoy i ddysgu oddi wrth Hannah Blythyn, sydd wedi cynrychioli ei hetholaeth yn wych drwy sicrhau bod y castell yn y Fflint, un o elfennau pwysicaf yr amgylchedd hanesyddol yn y gogledd-ddwyrain, wedi ei droi yn aur i gydnabod llwyddiant ysgubol Jade Jones. Rwy'n credu eibfod yn hanfodol bod y Llywodraeth, bod y gymdeithas yn gyffredinol, yn cofleidio llwyddiant ein harwyr chwaraeon, nid dim ond fel ffactor ysgogol i bobl fod yn fwy egnïol yn gorfforol, ond hefyd fel ffordd o ddod â phobl at ei gilydd—i uno pobl yn ystod cyfnod pan fyddwn yn aml yn gecrus.

Thank you very much. And, finally, Julie Morgan.

Diolch yn fawr iawn. Ac, yn olaf, Julie Morgan.

Thank you very much, Deputy Presiding Officer. I would also like to congratulate all our Welsh athletes and I’m looking forward to the event on Thursday when we welcome them to the Senedd. They did perform absolutely outstandingly in Rio. Would the Cabinet Secretary agree that it’s vital that there are good sporting facilities available for young people to train? I’m sure he’s aware of the history of Llanishen reservoir in Cardiff North. Hannah Mills, who is from the Vale of Glamorgan, won gold in Rio with Saskia Clark in the women’s 470 sailing, and that’s where she learnt to sail—in Llanishen reservoir. A number of other sailors from the Llanishen sailing club have also gone on to professional sailing careers, including my constituent, Sean Evans, who was also at Rio as an Olympic sailing coach.

Would the Cabinet Secretary recognise the great achievements of the Llanishen sailing club, which offered sailing to all the local schools? Sadly, the Llanishen reservoir is now drained and not in operation. But, under the new ownership of Dŵr Cymru, we hope it’ll be restored to its former glory. So, would the Cabinet Secretary do what he can to encourage Dŵr Cymru to repeat the former glories of Llanishen reservoir when it was filled?

Can I mention to the Cabinet Secretary the extraordinary achievements of the Maindy Flyers, based in my colleague Jenny Rathbone’s constituency? My constituents, Owain Doull and Elinor Barker, both had gold medals in Rio and, of course, Geraint Thomas as well in two previous Olympics. So, there’s an outstanding achievement, basically, from the Maindy Flyers. These athletes had the encouragement from their schools, local comprehensive schools, but they also had the opportunities to train. That is what we want to extend to everybody. So, I don’t know if he’s got any other comments he can make on that wider extension of facilities and encouragement.

Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn i hefyd longyfarch pob un o'n hathletwyr o Gymru ac rwy'n edrych ymlaen at y digwyddiad ddydd Iau pan fyddwn yn eu croesawu i'r Senedd. Gwnaethant berfformio'n gwbl ragorol yn Rio. A fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno ei bod yn hanfodol bod cyfleusterau chwaraeon da ar gael i bobl ifanc i hyfforddi ynddynt? Rwy'n siŵr ei fod yn ymwybodol o hanes cronfa ddŵr Llanisien yng Ngogledd Caerdydd. Enillodd Hannah Mills, sydd o Fro Morgannwg, fedal aur yn Rio gyda Saskia Clark yng nghamp hwylio 470 y merched, a dyna lle dysgodd hi sut i hwylio—yng nghronfa ddŵr Llanisien. Mae nifer o forwyr eraill o glwb hwylio Llanisien hefyd wedi mynd ymlaen i ddilyn gyrfaoedd mewn hwylio proffesiynol, gan gynnwys fy etholwr, Sean Evans, a oedd hefyd yn Rio fel hyfforddwr hwylio Olympaidd.

A fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn cydnabod llwyddiannau mawr clwb hwylio Llanisien, a oedd yn cynnig hwylio i'r holl ysgolion lleol? Yn anffodus, mae cronfa ddŵr Llanisien yn awr wedi cael ei draenio ac nid yw’n weithredol. Ond, dan berchnogaeth newydd Dŵr Cymru, rydym yn gobeithio y bydd yn cael ei hadfer i'w hen ogoniant. Felly, a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn gwneud popeth o fewn ei allu i annog Dŵr Cymru i ailadrodd cyn ogoniannau cronfa ddŵr Llanisien pan oedd wedi ei llenwi?

A gaf i sôn wrth Ysgrifennydd y Cabinet am gyflawniadau arbennig y Maindy Flyers, wedi’u lleoli yn etholaeth fy nghyd-Aelod Jenny Rathbone? Cafodd fy etholwyr, Owain Doull ac Elinor Barker, ill dau fedalau aur yn Rio ac, wrth gwrs, Geraint Thomas hefyd mewn dwy Gêm Olympaidd flaenorol. Felly, mae cyflawniad y Maindy flyers, yn y bôn, yn rhagorol. Cafodd yr athletwyr hyn anogaeth gan eu hysgolion, yr ysgolion cyfun lleol, ond cawsant hefyd gyfleoedd i hyfforddi. Dyna'r hyn yr ydym am ei ymestyn i bawb. Felly, ni wn a oes ganddo unrhyw sylwadau eraill i’w gwneud ar yr estyniad ehangach hwnnw o gyfleusterau ac anogaeth.

Well, I think it’s phenomenal, the success of Hannah Mills and Saskia Clark in the 470 sailing. They join a very exclusive group of Welsh women who’ve been crowned Olympic champions, which is steadily increasing, including Barker, Jones, Mills, Irene Steer and Nicole Cooke. And, also, of course, in the cycling team pursuit, Owain Doull and Elinor Barker, who both hail from the same cycling club, the Maindy Flyers in Cardiff, performed remarkably well. I think Owain was the youngest of the male quartet, and was described by Sir Bradley Wiggins as the most accomplished rider since Geraint Thomas. That is quite an attribute to be given by the world’s greatest cyclist—current cyclist. Of course, Elinor helped the Team GB girls defeat world champions USA with a third world record in the gold-medal race. Quite incredible achievements.

I am also aware of the work that the Member herself has done in terms of saving Llanishen reservoir, and I’d like to put on record how thankful I am that the constituency that she represents has such a dedicated Member, who is determined to open up opportunities for people to take up sport and physical activity.

Another great contribution that sport makes to life is that it often helps young people who are at risk of disengaging from formal education, or who have disengaged from education, to rediscover learning through the discipline of sport. For young people who have disengaged, it’s often difficult for them to see the woods for the trees, but, through sport and through regular participation, they can do, and that’s another role that our national governing bodies, that Sport Wales, and that sports clubs and organisations across Wales, do.

Wel, rwy’n meddwl bod llwyddiant Hannah Mills a Saskia Clark yn yr hwylio 470 yn rhyfeddol. Maent yn ymuno â grŵp unigryw iawn o ferched Cymru sydd wedi eu coroni'n bencampwyr Olympaidd, ac sy’n cynyddu'n gyson. Mae’r rhain yn cynnwys Barker, Jones, Mills, Irene Steer a Nicole Cooke. Ac, hefyd, wrth gwrs, yn y tîm beicio ymlid, gwnaeth Owain Doull ac Elinor Barker, sydd ill dau'n hanu o’r un clwb beicio, y Maindy Flyers yng Nghaerdydd, berfformio’n hynod o dda. Rwy’n meddwl mai Owain oedd yr ieuengaf o'r pedwarawd o ddynion, ac fe'i disgrifiwyd gan Syr Bradley Wiggins fel y beiciwr mwyaf dawnus ers Geraint Thomas. Mae hynny'n dipyn o glod i'w roi gan feiciwr gorau’r byd—y beiciwr cyfredol. Wrth gwrs, fe wnaeth Elinor helpu Tîm GB y merched i drechu pencampwyr byd yr UDA gyda thrydedd record byd yn y ras medal aur. Cyflawniadau eithaf anhygoel.

Rwyf hefyd yn ymwybodol o'r gwaith y mae'r Aelod ei hun wedi ei wneud o ran arbed cronfa ddŵr Llanisien. Hoffwn gofnodi pa mor ddiolchgar yr wyf fod gan yr etholaeth y mae’n ei chynrychioli Aelod mor ymroddedig, sy'n benderfynol o agor cyfleoedd i bobl gymryd rhan mewn chwaraeon a gweithgarwch corfforol.

Cyfraniad arall mawr y mae chwaraeon yn ei wneud i fywyd yn aml yw helpu pobl ifanc sydd mewn perygl o ymddieithrio o addysg ffurfiol, neu sydd wedi ymddieithrio o addysg, i ailddarganfod dysgu trwy ddisgyblaeth chwaraeon. Ar gyfer pobl ifanc sydd wedi ymddieithrio, mae'n aml yn anodd iddynt weld y coed gan brennau. Ond, trwy chwaraeon a chymryd rhan ynddynt yn rheolaidd, gallant wneud hynny, a dyna swyddogaeth arall y mae ein cyrff llywodraethu cenedlaethol, Chwaraeon Cymru, a chlybiau a sefydliadau chwaraeon ledled Cymru, yn ei gwneud.

Thank you very much. Thank you very much for that. We’re actually into extra time, not that I’ve got any Fergie powers, but there we go.

Diolch yn fawr iawn. Diolch yn fawr am hynna. Rydym mewn gwirionedd wedi cyrraedd amser ychwanegol, nid fod gennyf unrhyw bwerau Fergie, ond dyna ni.

6. 6. Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar y Bil Plismona a Throsedd
6. 6. Legislative Consent Motion on the Policing and Crime Bill

We’ll move on to item 6, which is the legislative consent motion on the Policing and Crime Bill. I call on the Minister for Social Services and Public Health, Rebecca Evans, to move the motion.

Symudwn ymlaen at eitem 6, sef y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Heddlua a Throsedd. Galwaf ar y Gweinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Rebecca Evans, i gynnig y cynnig.

Cynnig NDM6098 Rebecca Evans

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai Senedd y DU ystyried y darpariaethau yn y Bil Plismona a Throsedd sy'n diwygio Deddf Iechyd Meddwl 1983 a Deddf Troseddau Rhywiol 2003, i'r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Cynulliad Cenedlaethol Cymru.

Motion NDM6098 Rebecca Evans

To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 29.6 agrees that the provisions in the Policing and Crime Bill, which amend the Mental Health Act 1983 and the Sexual Offences Act 2003, in so far as they fall within the legislative competence of the National Assembly for Wales, should be considered by the UK Parliament.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Thank you, Deputy Presiding Officer, for the opportunity to explain the background to this legislative consent motion. I’ll begin by putting on record my thanks to the Health, Social Care and Sport Committee for their scrutiny of the issues, and I note that the committee has not raised any objections to the LCM.

The UK Government introduced the Policing and Crime Bill to Parliament on 10 February 2016, and it’s expected to receive Royal Assent by the spring of next year. The Bill seeks to build confidence in policing, strengthen the protections for vulnerable persons who come into contact with the police, ensure that the police and other law enforcement agencies have the powers that they need to prevent, detect and investigate crime, and further safeguard children and young people from sexual exploitation.

The Bill is in nine parts. Part 4 makes a number of reforms to police powers, specifically the powers under sections 135 and 136 of the Mental Health Act 1983. A clause in Part 9 includes an amendment to the Sexual Offences Act 2003 in relation to child sexual exploitation offences. The consent of the Assembly is sought for the provisions in the Bill concerning police powers under the Mental Health Act 1983 and the provisions dealing with child sexual exploitation matters.

To begin with the police powers under the Mental Health Act 1983, I support the provisions in Chapter 3 of Part 4, which seek to improve the health response and support available to people suffering from mental ill health. I welcome the provision in clause 79, which prohibits the use of police cells as places of safety for children and restricts their use for adults. Police custody is not an appropriate place for adults who are vulnerable and suffering from mental ill health, and it’s certainly not an appropriate place for children. The broadening of the range of what constitutes a place of safety, and the reduction of the maximum period of detention, is also welcomed. These provisions are in line with the principles set out in the ‘Mental Health Crisis Care Concordat’, which the Welsh Government and its partners published in December of last year.

There are also important provisions dealing with child exploitation matters. Clause 144 amends section 51 of the Sexual Offences Act 2003 to clarify that images that are ‘streamed or otherwise transmitted’ fall within the range of offences set out under section 48 to section 50 of the 2003 Act. The current offences refer simply to the recording of images and, therefore, could be argued to exclude the live broadcast, streaming or transmission of images.

I’m of the view that the provisions outlined above in relation to the Mental Health Act 1983 and the Sexual Offences Act 2003 fall within the legislative competence of the National Assembly. However, I am content that these provisions should be made in the Bill for both England and Wales to ensure the devolved and non-devolved aspects of addressing these issues fully are fully integrated. Our priority is to tackle these matters as effectively as possible and to work closely with the Home Office and other UK Government departments, sharing best practice from Wales and contributing to action on these important issues across the whole of the UK.

Allowing these provisions to apply in Wales will enhance the ability of police, health, local authority and related partners to continue to work together to deal with both mental health and child sexual exploitation matters. I would therefore ask Assembly Members to support this legislative consent motion. I move the motion.

Diolch, Ddirprwy Lywydd, am y cyfle i esbonio cefndir y cynnig cydsyniad deddfwriaethol. Dechreuaf drwy gofnodi fy niolch i'r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon am eu gwaith craffu ar y materion hyn, ac rwy’n nodi nad yw’r pwyllgor wedi mynegi unrhyw wrthwynebiad i'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol.

Cyflwynodd Llywodraeth y DU y Bil Heddlua a Throsedd i'r Senedd ar 10 Chwefror 2016, a disgwylir iddo gael Cydsyniad Brenhinol erbyn gwanwyn y flwyddyn nesaf. Mae'r Bil yn ceisio datblygu hyder mewn plismona, cryfhau'r amddiffyniadau ar gyfer pobl sy'n agored i niwed sy'n dod i gysylltiad â'r heddlu, sicrhau bod gan yr heddlu ac asiantaethau eraill sy'n gorfodi'r gyfraith y pwerau sydd eu hangen arnynt i atal, canfod ac ymchwilio i droseddau, a diogelu plant a phobl ifanc ymhellach rhag camfanteisio rhywiol.

Mae'r Bil mewn naw rhan. Mae Rhan 4 yn gwneud nifer o ddiwygiadau i bwerau'r heddlu, yn benodol y pwerau o dan adrannau 135 a 136 o Ddeddf Iechyd Meddwl 1983. Ceir cymal yn Rhan 9 sy’n cynnwys diwygiad i Ddeddf Troseddau Rhywiol 2003 o ran troseddau camfanteisio’n rhywiol ar blant. Ceisir caniatâd y Cynulliad ar gyfer y darpariaethau yn y Bil sy'n ymwneud â phwerau'r heddlu o dan Ddeddf Iechyd Meddwl 1983 a'r darpariaethau sy'n ymdrin â materion yn ymwneud â chamfanteisio’n rhywiol ar blant.

I gychwyn â phwerau’r heddlu o dan Ddeddf Iechyd Meddwl 1983, rwy’n cefnogi'r darpariaethau ym Mhennod 3, Rhan 4, sy’n ceisio gwella’r ymateb o ran iechyd a’r cymorth sydd ar gael i bobl sy'n dioddef o salwch meddwl. Rwy’n croesawu'r ddarpariaeth yng nghymal 79, sy'n gwahardd y defnydd o gelloedd yr heddlu fel mannau diogel ar gyfer plant ac sy’n cyfyngu eu defnydd ar gyfer oedolion. Nid yw dalfa'r heddlu yn lle addas ar gyfer oedolion sy'n agored i niwed ac sy’n dioddef o salwch meddwl, ac yn sicr nid yw’n lle priodol ar gyfer plant. Croesewir hefyd ehangu’r lleoedd y’u diffinnir fel lleoedd diogel, ac mae lleihau’r cyfnod hwyaf o gadw yn y ddalfa, yn cael croeso hefyd. Mae'r darpariaethau hyn yn unol â'r egwyddorion a nodir yn yr adroddiad 'Gofal Argyfwng Concordat Iechyd Meddwl’, a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru a'i phartneriaid ym mis Rhagfyr y llynedd.

Ceir darpariaethau pwysig hefyd sy'n ymdrin â materion yn ymwneud â chamfanteisio’n rhywiol ar blant. Mae cymal 144 yn diwygio adran 51 o Ddeddf Troseddau Rhywiol 2003 i egluro bod delweddau sy'n cael eu 'ffrydio neu eu trosglwyddo fel arall’ yn dod o dan yr ystod o droseddau a nodir o dan adran 48 i adran 50 o Ddeddf 2003. Mae'r troseddau cyfredol yn cyfeirio at gofnodi delweddau yn unig ac, felly, gellid dadlau eu bod yn eithrio darllediad byw, ffrydio neu drosglwyddo delweddau.

Rwyf o’r farn bod y darpariaethau a amlinellir uchod yn ymwneud â Deddf Iechyd Meddwl 1983 a Deddf Troseddau Rhywiol 2003 yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad Cenedlaethol. Fodd bynnag, rwy’n fodlon y dylai'r darpariaethau hyn gael eu gwneud yn y Bil ar gyfer Cymru a Lloegr fel ei gilydd, er mwyn sicrhau bod yr agweddau datganoledig a heb eu datganoli ar fynd i'r afael â'r materion hyn yn gwbl integredig. Ein blaenoriaeth yw mynd i'r afael â'r materion hyn yn y ffordd fwyaf effeithiol bosibl, a chydweithio'n agos â'r Swyddfa Gartref ac adrannau eraill Llywodraeth y DU, gan rannu arferion gorau o Gymru a chyfrannu at weithredu ar y materion pwysig hyn ar draws y DU gyfan.

Bydd caniatáu i’r darpariaethau hyn fod yn gymwys yng Nghymru yn gwella gallu’r heddlu, iechyd, awdurdodau lleol a phartneriaid cysylltiedig i barhau i weithio gyda'i gilydd i ymdrin â materion yn ymwneud ag iechyd meddwl a chamfanteisio'n rhywiol ar blant. Gofynnaf felly i Aelodau'r Cynulliad gefnogi'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn. Cynigiaf y cynnig.

Thank you very much. There are no speakers in this debate. Therefore, I will put the proposal to the vote. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Thank you. The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Diolch yn fawr iawn. Nid oes unrhyw siaradwyr yn y ddadl hon. Felly, rwyf am alw pleidlais ar y cynnig. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Diolch. Caiff y cynnig ei dderbyn yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

7. 7. Dadl: Siarter Ddrafft y BBC
7. 7. Debate: The Draft BBC Charter

Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1, 2, 3, 4 a 5 yn enw Rhun ap Iorwerth.

The following amendments have been selected: amendments 1, 2, 3, 4 and 5 in the name of Rhun ap Iorwerth.

We move on to item 7 on our agenda, which is the debate on the draft BBC charter. I call on the Minister for Lifelong Learning and Welsh Language to move the motion. Alun.

Symudwn ymlaen at eitem 7 ar ein hagenda, sef y ddadl ar siarter ddrafft y BBC. Galwaf ar Weinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes i gynnig y cynnig. Alun.

Cynnig NDM6097 Jane Hutt

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn nodi bod Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi Siarter Frenhinol ddrafft y BBC a Chytundeb Fframwaith drafft y BBC.

Motion NDM6097 Jane Hutt

To propose that the National Assembly for Wales:

Notes the publication by the UK Government of the draft BBC Royal Charter and draft BBC Framework Agreement.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Thank you very much, Deputy Presiding Officer. I said when we last addressed these matters before the summer recess that I would provide Members with an opportunity in Government time to debate the draft BBC charter upon its publication. Members will be aware that the charter was published by the United Kingdom Government on 15 September, and this is an opportunity for Members to express their views on the provisions contained in that draft. But this is also an opportunity for myself as a Minister and for others to hear, but also to listen to, what Members have to say about the provisions in the BBC charter.

The BBC is one of the most important national institutions that we have in the United Kingdom. It brings us together and it provides us with an opportunity to see ourselves portrayed on the screens, and also to have a debate and a discussion and to be informed about our national life. It is incumbent upon us as politicians and elected representatives to recognise the role that we have to play in supporting and enabling the BBC to continue to perform these functions. In doing so, it’s also important, I think, for us to recognise what is right and proper for us not to do as well. It is not right and proper for any elected politician, in my view, to either abuse or to bully BBC journalists because they do not follow the line that some of us would prefer them to; that they do not ensure that the BBC is a state broadcaster rather than a public broadcaster, and that means that all of us, whatever our private views, have to ensure that BBC journalists and the integrity of the BBC are always protected and enhanced at all times.

The written statement that I released last week was the initial Welsh Government response to this draft charter and framework agreement. What I tried to in that statement was to identify those areas where the charter has been markedly improved, so that it does mandate the BBC to deliver more for Wales and allows the people of Wales via this National Assembly—and the National Assembly rather than the Welsh Government—to hold the BBC and Ofcom more closely to account. These are matters that we’ve discussed in this place for some years.

There are clearly some outstanding issues that we would wish to resolve before the charter is finalised. Yesterday, I met with the Secretary of State for Culture, Media and Sport and we had what I felt was a very good meeting to discuss our different, sometimes, but joint visions for the future of the BBC. I’m very confident that the Welsh Government and the United Kingdom Government will be able to work together to ensure that we do have the provisions in place that will enable the BBC to serve the whole of the population of the United Kingdom, including Wales.

We have, of course, over recent months, been fully involved in the charter review process. The memorandum of understanding that we agreed last year sets out how the United Kingdom Government, the Welsh Government, the BBC Trust and the BBC executive will continue to co-operate and work on these matters. The draft charter and framework agreement does not include everything that we and other devolved administrations have called for during our discussions with the United Kingdom Government. However, I do believe that, without our direct input into the charter review during recent months, we would not have been in the position that we are today. I was grateful to the Secretary of State for the tone in which her correspondence to Members here addressed those issues and addressed the working relationship between the two Governments. Our contribution to the charter review process has been vital and, I believe, has ensured that the interests of Wales have been well protected.

The charter gives the BBC a much stronger public purpose—to reflect, represent and serve the diverse communities of Wales and the other nations and regions of the United Kingdom. In doing so, it must also now support the creative economies across the UK, including the thriving creative industries we have here in Wales. This means that we can expect more and better content and programming made for Wales, about Wales and in Wales, across the whole of the BBC.

I’m also very pleased that the charter provides a renewed commitment to Welsh language services. The accompanying framework agreement reaffirms the BBC’s partnership with S4C,

‘working together to observe and safeguard the independence of both’.

It also provides a strong financial settlement in relation to the licence fee element of S4C’s funding, which is absolutely essential if that independence is to be protected in the future and if that independence is to be a meaningful independence.

Although the settlement provides S4C with financial stability until 2022, the fact that there is no increase in funding and no allowance for inflation will provide significant future challenges for the channel. The Welsh Government is fully aware of the importance of both of these for S4C and has been clear about the need to protect S4C’s independence and to secure its financial position. I will therefore be asking Members to support amendment 1 in the name of Rhun ap Iorwerth. We will, I should say, be supporting all of the amendments to the motion this afternoon.

I welcome the United Kingdom Government’s intention to carry out a comprehensive review of S4C, which Welsh Government has continually pushed for and which the legislation demanded should take place at five-year periods. This, we believe, should have taken place in parallel with the BBC charter review rather than after it, but we recognise the current situation. We would have preferred a broader, more fundamental review of the public service broadcasting needs of Wales. However, what we need to do is to ensure that the comprehensive review of S4C, which we hope and expect to take place next year, will be one which is comprehensive and which will strengthen S4C in the future.

My concern, Deputy Presiding Officer, in looking at the draft charter and framework agreement was that it would reflect the commitments that the BBC’s director general, Tony Hall, has made in his letter to the First Minister on 12 May and has been discussed in this place on previous occasions. This includes recognition that the portrayal and representation of Wales and the other devolved nations must improve. We also support the intention to have a drama commissioning editor responsible for each nation and we fully expect this to happen, considering Cardiff’s development as a BBC drama hub.

Lord Hall has also made a number of important public pledges to Wales, including additional funding for improving services and for more dedicated content. I am satisfied that the BBC’s mission, public purposes and creative remit are significantly strengthened in the draft charter, clearly and effectively mandating the BBC to deliver much more for Wales. I therefore look forward to Lord Hall’s commitments being delivered upon in full. Let me say what I mean by that: we understand that there are savings targets being announced by BBC Wales and also by the BBC across the United Kingdom. We expect—and I believe that the intention as reported by Lord Hall was—that the additional funding should be in addition, a net increase and not simply a replacement for some of the savings that have been demanded. And that is an important indication of the integrity of the promises made by the BBC. We expect to be able to take BBC pledges at face value and without examining, perhaps, the small print. So, we do expect to see these net additional resources being delivered to BBC Wales over the coming period.

We hope and expect that Ken MacQuarrie, who was appointed last week as BBC director of nations and regions, will proactively and purposefully lead a concerted effort to support BBC Cymru Wales to deliver for Wales and the other devolved countries.

In its annual plans, the BBC will now have to set out how it will deliver upon its new duties, including improving services for Wales. It is required to report in detail on how well it is delivering against these plans and Ofcom will be able to regulate to ensure the BBC does more if the goals it sets for itself are insufficient or if it is falling short of delivering upon them. Crucially, the National Assembly for Wales will also now have powers to scrutinise the BBC, to call it to appear before committees and to hold it directly to account, which, up until now, has been the right of the UK Parliament alone in these matters. It is right and proper that all the Parliaments of the United Kingdom play a role in the accountability of our UK institutions, and this Parliament has to play that role as well. I think one of the crucial issues we need to address as parliamentarians is that inter-institutional accountability that will strengthen the United Kingdom and strengthen United Kingdom institutions. I hope that public service broadcasters will be accountable to this National Assembly rather than this Government, and I believe that that will be an important step forward.

The new BBC board will have a non-executive member for Wales whose job it will be to ensure the interests of Wales are understood and acted upon by the BBC from the very beginning. The Welsh Government will be closely involved in the recruitment of that member for Wales, and our consent is now required before that appointment can be made. So, there has been very real progress on a number of important issues.

Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Dywedais pan aethom i'r afael â'r materion hyn y tro diwethaf cyn toriad yr haf y byddwn yn rhoi cyfle i Aelodau drafod siarter ddrafft y BBC yn amser y Llywodraeth pan fyddai’r siarter yn cael ei chyhoeddi. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol bod y siarter wedi’i chyhoeddi gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig ar 15 Medi, ac mae hwn yn gyfle i Aelodau fynegi eu barn ar y darpariaethau a gynhwysir yn y drafft hwnnw. Ond mae hefyd yn gyfle i mi fel Gweinidog, ac i eraill glywed, ond hefyd i wrando ar yr hyn sydd gan Aelodau i'w ddweud am y darpariaethau yn siarter y BBC.

Mae'r BBC yn un o’r sefydliadau cenedlaethol pwysicaf sydd gennym yn y Deyrnas Unedig. Mae'n dod â ni at ein gilydd ac mae'n rhoi cyfle i ni weld ein hunain yn cael ein portreadu ar y sgrin, a hefyd i gael dadl a thrafodaeth a chael gwybodaeth am ein bywyd cenedlaethol. Mae'n ddyletswydd arnom ni fel gwleidyddion a chynrychiolwyr etholedig i gydnabod y rhan yr ydym yn ei chwarae wrth gefnogi a galluogi'r BBC i barhau i gyflawni'r swyddogaethau hyn. Drwy wneud hynny, mae hefyd yn bwysig, rwy’n credu, i ni gydnabod yr hyn sy'n iawn ac yn briodol i ni beidio â’i wneud hefyd. Nid yw'n iawn nac yn briodol i unrhyw wleidydd etholedig, yn fy marn i, gam-drin neu fwlio newyddiadurwyr y BBC am nad ydynt yn dilyn y llinell y byddai'n well gan rai ohonom iddynt ei dilyn; am nad ydynt yn sicrhau bod y BBC yn ddarlledwr y wladwriaeth yn hytrach na darlledwr cyhoeddus, ac mae hynny'n golygu bod yn rhaid i bob un ohonom, beth bynnag yw ein barn breifat, sicrhau bod newyddiadurwyr y BBC ac uniondeb y BBC yn cael ei ddiogelu a'i gyfoethogi bob amser.

Y datganiad ysgrifenedig a ryddhawyd gennyf yr wythnos diwethaf oedd ymateb cychwynnol Llywodraeth Cymru i’r siarter ddrafft hon a'r cytundeb fframwaith. Yr hyn a geisiais ei wneud yn y datganiad hwnnw oedd nodi'r meysydd hynny lle y mae'r siarter wedi’i gwella'n sylweddol, fel ei bod yn gorchymyn y BBC i ddarparu mwy ar gyfer Cymru ac yn galluogi pobl Cymru drwy'r Cynulliad Cenedlaethol hwn—a’r Cynulliad Cenedlaethol yn hytrach na Llywodraeth Cymru—i ddwyn y BBC ac Ofcom i gyfrif mewn modd mwy llym. Mae'r rhain yn faterion yr ydym wedi eu trafod yn y lle hwn am rai blynyddoedd.

Mae'n amlwg bod yna rai materion na phenderfynwyd arnynt hyd yma y byddem yn dymuno eu datrys cyn i'r siarter gael ei chwblhau. Ddoe, cyfarfûm â'r Ysgrifennydd Gwladol dros Ddiwylliant, y Gemau Olympaidd, y Cyfryngau a Chwaraeon a chawsom, yn fy marn i, gyfarfod da iawn i drafod ein gweledigaethau gwahanol, weithiau, ond gweledigaethau a rennir ar gyfer dyfodol y BBC. Rwy'n hyderus iawn y bydd Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn gallu gweithio gyda'i gilydd i sicrhau’r darpariaethau a fydd yn galluogi'r BBC i wasanaethu poblogaeth gyfan y Deyrnas Unedig, gan gynnwys Cymru.

Rydym wedi, wrth gwrs, cymryd rhan yn llawn yn y broses o adolygu’r siarter dros y misoedd diwethaf. Mae'r memorandwm cyd-ddealltwriaeth y gwnaethom gytuno arno y llynedd yn nodi sut y bydd Llywodraeth y Deyrnas Unedig, Llywodraeth Cymru, Ymddiriedolaeth y BBC a Gweithrediaeth y BBC yn parhau i gydweithio a gweithio ar y materion hyn. Nid yw'r siarter ddrafft a'r cytundeb fframwaith yn cynnwys popeth yr ydym ni a gweinyddiaethau datganoledig eraill wedi galw amdano am ystod ein trafodaethau â Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Fodd bynnag, nid wyf yn credu y byddem yn y sefyllfa yr ydym ni ynddi heddiw heb ein mewnbwn uniongyrchol i'r adolygiad o’r siarter yn ystod y misoedd diwethaf. Yr oeddwn yn ddiolchgar i'r Ysgrifennydd Gwladol am gywair ei gohebiaeth ag Aelodau yn y fan yma wrth fynd i'r afael â'r materion hynny a mynd i'r afael â'r berthynas waith rhwng y ddwy Lywodraeth. Mae ein cyfraniad at y broses adolygu siarter wedi bod yn hanfodol ac, yn fy marn i, mae wedi sicrhau bod buddiannau Cymru wedi’u gwarchod yn dda.

Mae'r siarter yn rhoi pwrpas cyhoeddus cryfach o lawer i’r BBC—i adlewyrchu, cynrychioli a gwasanaethu cymunedau amrywiol Cymru a chenhedloedd a rhanbarthau eraill y Deyrnas Unedig. Wrth wneud hynny, mae’n rhaid iddi yn awr gefnogi economïau creadigol ar draws y DU hefyd, gan gynnwys y diwydiannau creadigol ffyniannus sydd gennym yma yng Nghymru. Mae hyn yn golygu y gallwn ddisgwyl mwy o gynnwys a rhaglenni, a chynnwys a rhaglenni gwell, wedi’u cynhyrchu ar gyfer Cymru, am Gymru ac yng Nghymru, ar draws y BBC gyfan.

Rwy'n falch iawn bod y siarter yn rhoi ymrwymiad o'r newydd i wasanaethau yn y Gymraeg hefyd. Mae'r cytundeb fframwaith sy'n cyd-fynd â’r siarter yn ailddatgan partneriaeth y BBC ag S4C,

sy’n ‘cydweithio i gadw a diogelu annibyniaeth y ddwy'.

Mae hefyd yn darparu setliad ariannol cryf mewn cysylltiad â’r elfen o gyllid S4C sy’n dod o ffi'r drwydded, sy'n gwbl hanfodol os yw'r annibyniaeth i gael ei diogelu yn y dyfodol ac os yw'r annibyniaeth honno yn mynd i fod yn annibynniaeth ystyrlon.

Er bod y setliad yn darparu sefydlogrwydd ariannol i S4C hyd at 2022, mae'r ffaith nad oes cynnydd yn y cyllid a dim lwfans ar gyfer chwyddiant yn golygu y bydd y sianel yn wynebu heriau sylweddol yn y dyfodol. Mae Llywodraeth Cymru yn gwbl ymwybodol o bwysigrwydd y ddau beth hyn i S4C ac mae wedi bod yn glir ynghylch yr angen i ddiogelu annibyniaeth S4C ac i sicrhau ei sefyllfa ariannol. Felly, byddaf yn gofyn i Aelodau gefnogi gwelliant 1 yn enw Rhun ap Iorwerth. Byddwn ni, dylwn i ddweud, yn cefnogi bob un o'r gwelliannau i'r cynnig y prynhawn yma.

Rwyf yn croesawu bwriad Llywodraeth y Deyrnas Unedig i gynnal adolygiad cynhwysfawr o S4C, sydd yn rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru wedi gwthio amdano’n barhaus ac yn rhywbeth y mae’r ddeddfwriaeth yn mynnu y dylai ddigwydd bob pum mlynedd. Yn ein barn ni, dylai hyn fod wedi ei gynnal ochr yn ochr â'r adolygiad o siarter y BBC, yn hytrach nag ar ei ôl, ond rydym yn cydnabod y sefyllfa bresennol. Byddem wedi hoffi gweld adolygiad ehangach, mwy sylfaenol o anghenion Cymru o ran darlledu gwasanaeth cyhoeddus. Fodd bynnag, yr hyn y mae angen i ni ei wneud yw sicrhau y bydd yr adolygiad cynhwysfawr o S4C, yr ydym yn gobeithio ac yn disgwyl iddo gael ei gynnal y flwyddyn nesaf, yn gynhwysfawr ac yn cryfhau S4C yn y dyfodol.

Fy mhryder, Ddirprwy Lywydd, wrth edrych ar y siarter ddrafft a'r cytundeb fframwaith oedd y byddai'n adlewyrchu'r ymrwymiadau y mae cyfarwyddwr cyffredinol y BBC, Tony Hall, wedi eu gwneud yn ei lythyr at y Prif Weinidog ar 12 Mai, ac sydd wedi’u trafod yn y lle hwn ar achlysuron blaenorol. Mae hyn yn cynnwys cydnabod bod yn rhaid i'r portread a’r gynrychiolaeth o Gymru a'r gwledydd datganoledig eraill wella. Rydym hefyd yn cefnogi'r bwriad i gael golygydd comisiynu drama sy'n gyfrifol am bob cenedl ac rydym yn gwbl ffyddiog y bydd hyn yn digwydd, o ystyried datblygiad Caerdydd fel canolbwynt drama’r BBC.

Mae Arglwydd Hall hefyd wedi gwneud nifer o addewidion cyhoeddus pwysig i Gymru, gan gynnwys cyllid ychwanegol ar gyfer gwella gwasanaethau ac ar gyfer cynnwys mwy pwrpasol. Rwy'n fodlon bod cenhadaeth y BBC, ei dibenion cyhoeddus a’i chylch gwaith creadigol yn cael eu cryfhau yn sylweddol yn y siarter ddrafft, gan roi gorchymyn clir ac effeithiol i’r BBC i ddarparu llawer mwy i Gymru. Felly, rwyf yn edrych ymlaen at weld ymrwymiadau'r Arglwydd Hall yn cael eu cyflwyno’n llawn. Gadewch i mi ddweud beth yr wyf yn ei olygu wrth hynny: rydym yn deall bod BBC Cymru a hefyd y BBC ar draws y Deyrnas Unedig yn cyhoeddi targedau ar gyfer gwneud arbedion. Rydym yn disgwyl—ac rwy’n credu mai’r bwriad a nodwyd gan yr Arglwydd Hall oedd—y dylai'r cyllid ychwanegol fod yn ychwanegol, yn gynnydd net ac nid dim ond yn lle rhai o'r arbedion y galwyd amdanynt. Ac mae hynny’n arwydd pwysig o uniondeb yr addewidion a wnaed gan y BBC. Rydym yn disgwyl gallu credu yn addunedau’r BBC heb eu cwestiynu, a heb archwilio’r print mân, efallai. Felly, rydym ni yn disgwyl gweld yr adnoddau ychwanegol net hyn yn cael eu cyflwyno i BBC Cymru dros y cyfnod sydd i ddod.

Rydym yn gobeithio ac yn disgwyl y bydd Ken MacQuarrie, a benodwyd yr wythnos diwethaf yn gyfarwyddwr gwledydd a rhanbarthau y BBC, yn arwain ar ymdrech ragweithiol a phwrpasol ar y cyd i gefnogi BBC Cymru Wales i gyflawni dros Gymru a'r gwledydd datganoledig eraill.

Yn ei chynlluniau blynyddol, bydd yn rhaid i’r BBC yn awr nodi sut y bydd yn cyflawni ei dyletswyddau newydd, gan gynnwys gwella gwasanaethau i Gymru. Mae'n ofynnol iddi adrodd yn fanwl ar ba mor dda y mae'n cyflawni yn erbyn y cynlluniau hyn a bydd Ofcom yn gallu rheoleiddio i sicrhau bod y BBC yn gwneud mwy os yw’r nodau y mae'n eu gosod i’w hunan yn annigonol neu os nad yw’n llwyddo i’w cyflawni. Yn hanfodol, bydd gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru yn awr hefyd bwerau i graffu ar y BBC, i’w galw i ymddangos gerbron pwyllgorau ac i’w dwyn i gyfrif yn uniongyrchol, sy’n rhywbeth, nad oedd gan neb ond Senedd y DU yr hawl i’w wneud yn y gorffennol. Mae'n iawn ac yn briodol bod pob un o Seneddau’r Deyrnas Unedig yn chwarae rhan wrth ddwyn ein sefydliadau yn y DU i gyfrif, ac mae’n rhaid i’r Senedd hon chwarae ei rhan yn hynny o beth hefyd. Rwy'n credu mai un o'r materion hollbwysig y mae angen i ni fynd i'r afael ag ef fel seneddwyr yw bod atebolrwydd rhyng-sefydliadol yn cryfhau’r Deyrnas Unedig ac yn cryfhau sefydliadau’r Deyrnas Unedig. Rwy’n gobeithio y bydd y darlledwyr gwasanaeth cyhoeddus yn atebol i'r Cynulliad Cenedlaethol hwn yn hytrach nag i’r Llywodraeth hon, ac rwy’n credu y bydd hynny'n gam pwysig ymlaen.

Bydd gan fwrdd newydd y BBC aelod anweithredol dros Gymru, a’i swyddogaeth fydd sicrhau bod y BBC yn deall buddiannau Cymru ac yn gweithredu arnynt o’r cychwyn cyntaf. Bydd Llywodraeth Cymru yn chwarae rhan bwysig yn y broses o recriwtio’r aelod hwnnw i Gymru, ac yn awr mae angen ein cydsyniad ni cyn y gellir gwneud y penodiad hwnnw. Felly, bu gwir gynnydd ar nifer o faterion pwysig.

Given what you’ve just said, which I wholly agree with, about the importance of increasing the role of this National Assembly in holding the BBC to account, and now that the Welsh Government will have a direct role in the appointment of the BBC board member, would you agree with me that it would be desirable for the Assembly’s culture committee to have a direct role in holding hearings on candidates for that role?

O ystyried yr hyn yr ydych chi wedi'i ddweud, ac yr wyf yn cytuno’n llwyr ag ef, ynghylch pa mor bwysig yw hi bod y Cynulliad Cenedlaethol hwn yn chwarae mwy o ran wrth ddwyn y BBC i gyfrif, a gan y bydd gan Lywodraeth Cymru ran uniongyrchol i’w chwarae yn y broses o benodi aelod bwrdd y BBC, a ydych chi’n cytuno â mi y byddai'n ddymunol i bwyllgor diwylliant y Cynulliad chwarae rhan uniongyrchol wrth gynnal gwrandawiadau ar y rhai sy’n gwneud cais am y swydd honno?

Clearly, how the Assembly conducts its business is a matter for the Assembly and not a matter for Government—[Assembly Members: ‘Oh.’] I would hesitate—I would hesitate—to stand here as a member of the Executive and to suggest to committees how they hold the Executive and others to account. I think there is great talent, knowledge and skill in this Chamber and I would invite all of that talent to ensure that these matters are taken forward properly—[Interruption.] I will give way to the leader of the Conservatives if he wishes me to.

Yn amlwg, mae sut y mae'r Cynulliad yn cynnal ei fusnes yn fater i'r Cynulliad ac nid yn fater i’r Llywodraeth [Aelodau'r Cynulliad: 'O.']. Byddwn yn petruso—byddwn yn petruso—i sefyll yma fel aelod o'r Weithrediaeth ac awgrymu i bwyllgorau sut y maent yn dwyn y Weithrediaeth ac eraill i gyfrif. Rwy’n credu bod llawer o dalent, gwybodaeth a sgiliau yn y Siambr hon a byddwn yn gwahodd yr holl dalent honno i sicrhau bod y materion hyn yn cael eu datblygu yn briodol—[Torri ar draws.] Ildiaf i arweinydd y Ceidwadwyr os yw'n dymuno i mi wneud hynny.

I would just like to endorse what came from the Labour backbenches. I do think it is a fundamental principle, when you’ve spent a large part of your speech talking about the role of the Assembly in scrutinising the BBC, that the Welsh Government could look to its own actions and actually deliver a solution here that would incorporate the culture committee, or some body of this Assembly, in that appointment, as you do with the commissioners at the moment.

Hoffwn ategu'r hyn a ddaeth o feinciau cefn y Blaid Lafur. Rwyf yn credu ei bod yn egwyddor sylfaenol, pan fyddwch wedi treulio rhan fawr o'ch araith yn siarad am swyddogaeth y Cynulliad yn craffu ar y BBC, y gallai Llywodraeth Cymru edrych ar ei gweithredoedd ei hunan, a darparu ateb yma a fyddai’n ymgorffori'r pwyllgor diwylliant, neu un o gyrff y Cynulliad hwn, yn y broses benodi honno, fel yr ydych yn ei wneud gyda chomisiynwyr ar hyn o bryd.

I will say to you—I don’t disagree with the fundamentals of his point—but I will say to him that those matters are rightly matters for the National Assembly and not for Government. It is absolutely fundamental to me that the division between the Executive and the legislature is respected and that the legislature itself determines how it operates rather than suggestions from myself, which might or might not be taken well.

I will bring my remarks to a close by saying this: I hope that we are establishing a new way forward; a way forward that will ensure that we do continue to have a vibrant public broadcaster in the United Kingdom; a broadcaster that reflects the life of the whole of the United Kingdom wherever we may be and wherever we may be living; a broadcaster that reflects the United Kingdom to itself and projects the United Kingdom to the world. There are important issues that we need to address and we’ll continue to need to address following this charter in terms of a mid-term review, the licence fee settlement and other changes to the framework agreement. But we have here an opportunity to ensure that public service broadcasting remains in the United Kingdom, open and free; to ensure that we have accountability and to ensure that the accountability is to the democratic institutions of the United Kingdom and not simply to the Governments of the United Kingdom. I think that’s an important principle on which we have progressed over the last few weeks and months.

Rwyf yn dweud wrthych—nid wyf yn anghytuno â hanfodion ei bwynt—ond rwyf am ddweud wrtho ei bod yn briodol mai materion i'r Cynulliad Cenedlaethol ac nid i'r Llywodraeth yw’r materion hynny. Mae'n gwbl hanfodol i mi fod y rhaniad rhwng y Weithrediaeth a'r ddeddfwrfa yn cael ei barchu a bod y ddeddfwrfa ei hun yn penderfynu sut y mae'n gweithredu, yn hytrach na fy mod i’n gwneud awgrymiadau, a allai neu a allai beidio â chael eu derbyn yn dda.

Fe orffennaf drwy ddweud hyn: rwyf yn gobeithio ein bod yn sefydlu ffordd newydd ymlaen; ffordd ymlaen a fydd yn sicrhau ein bod yn parhau i gael darlledwr cyhoeddus bywiog yn y Deyrnas Unedig; darlledwr sy'n adlewyrchu bywyd y Deyrnas Unedig gyfan, ble bynnag yr ydym a ble bynnag yr ydym yn byw; darlledwr sy'n adlewyrchu y Deyrnas Unedig iddi ei hun ac sy’n hyrwyddo’r Deyrnas Unedig i'r byd. Mae materion pwysig y mae angen inni fynd i'r afael â nhw a byddwn yn parhau i fod angen mynd i'r afael â nhw yn dilyn y siarter hon, o ran adolygiad canol tymor, setliad ffi'r drwydded a newidiadau eraill i'r cytundeb fframwaith. Ond yr hyn sydd gennym yn y fan yma yw cyfle i sicrhau bod darlledu gwasanaeth cyhoeddus yn parhau yn y Deyrnas Unedig, yn agored ac yn rhydd; i sicrhau bod gennym atebolrwydd ac i sicrhau bod yr atebolrwydd hwnnw i sefydliadau democrataidd y Deyrnas Unedig, ac nid dim ond i Lywodraethau'r Deyrnas Unedig. Rwy'n credu bod hwnnw'n egwyddor bwysig yr ydym wedi gwneud cynnydd arni yn ystod yr wythnosau a'r misoedd diwethaf.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

The Presiding Officer took the Chair.

I look forward to hearing what Members have to say. I look forward to listening to what Members have to say and I will ensure that the debate this afternoon is brought to the attention of the Secretary of State and others considering these matters. I hope that Members will continue to contribute in the way that they have done over recent months to ensure that we are, as an institution here, able and capable of holding all of our national institutions across the UK to account on behalf of the people of Wales.

Edrychaf ymlaen at glywed yr hyn sydd gan yr Aelodau i'w ddweud. Edrychaf ymlaen at wrando ar yr hyn sydd gan yr Aelodau i'w ddweud a byddaf yn sicrhau bod y ddadl y prynhawn yma yn cael ei dwyn i sylw'r Ysgrifennydd Gwladol ac eraill sy’n ystyried y materion hyn. Rwy’n gobeithio y bydd yr Aelodau'n parhau i gyfrannu yn y ffordd y maent wedi ei wneud dros y misoedd diwethaf i sicrhau ein bod, fel sefydliad yn y fan yma, yn gallu dwyn pob un o'n sefydliadau cenedlaethol ledled y DU i gyfrif ar ran pobl Cymru.

Rwyf wedi dethol y pum gwelliant i’r cynnig ac rydw i’n galw ar Bethan Jenkins i gynnig y pum gwelliant a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth.

I have selected the five amendments to the motion and I call on Bethan Jenkins to move the five amendments tabled in the name of Rhun ap Iorwerth.

Gwelliant 1—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn nodi'r cyfeiriadau cadarnhaol at S4C yng Nghytundeb Fframwaith Drafft y BBC ac yn enwedig y cyfeiriad at y nod a gaiff ei rannu rhwng S4C a'r BBC o gydweithio i gydnabod ac amddiffyn eu hannibyniaeth.

Amendment 1—Rhun ap Iorwerth

Add as new point at end of motion:

Notes the positive references to S4C in the Draft BBC Framework Agreement and in particular the reference to the shared aim of S4C and the BBC working together to observe and safeguard each other's independence.

Gwelliant 2—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth y DU i sicrhau bod yr adolygiad arfaethedig o gylch gwaith a chyllid S4C, a ddisgwylir yn 2017, yn ystyried lefel y cyllid, a'r dull mwyaf priodol o gyllido S4C yn yr hirdymor i amddiffyn ei hannibyniaeth a sicrhau y gall gynhyrchu rhaglenni o ansawdd uchel i gynulleidfaoedd Cymru am flynyddoedd i ddod.

Amendment 2—Rhun ap Iorwerth

Add as new point at end of motion:

Calls on the UK Government to ensure that the forthcoming review of S4C's remit and funding, due to take place in 2017, considers the level, and most appropriate way, of funding S4C in the long term to safeguard its independence and to ensure it is able to deliver high quality programmes for Welsh audiences for years to come.

Gwelliant 3—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn nodi, â phryder, y goblygiadau i BBC Cymru o ran peidio â newid ffi’r drwydded.

Amendment 3—Rhun ap Iorwerth

Add as new point at end of motion:

Notes with concern the budget consequences of the new ‘cash-flat’ licence fee agreement for BBC Wales.

Gwelliant 4—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar y BBC i sicrhau y caiff adnoddau eu dyrannu i anrhydeddu'r ymrwymiadau a wnaed yn Siarter Frenhinol Ddrafft y BBC i gynulleidfaoedd yng Nghymru, gan gynnwys:

(a) bod y BBC yn adlewyrchu ac yn cynrychioli cymunedau amrywiol y DU, a'i bod yn codi ymwybyddiaeth o'r gwahanol ddiwylliannau a safbwyntiau yn ei chymdeithas;

(b) bod yn rhaid i'r BBC gefnogi ieithoedd rhanbarthol a lleiafrifoedd y DU, a pharhau i gefnogi rhaglenni a gynhyrchir yn Gymraeg; ac

(c) bod safbwyntiau a diddordebau gwahanol y cyhoedd a chynulleidfaoedd ledled y DU yn cael eu hystyried wrth i'r BBC wneud penderfyniadau.

Amendment 4—Rhun ap Iorwerth

Add as new point at end of motion:

Calls on the BBC to ensure resources are allocated to honour the commitments made in the Draft BBC Royal Charter to audiences in Wales, including:

(a) that the BBC reflects and represents the diverse communities of the UK, and that it raises awareness of the different cultures and alternative viewpoints that make up its society;

(b) that the BBC must support the regional and minority languages of the UK, and to continue to support the provision of output in the Welsh language; and

(c) that the diverse perspectives and interests of the public and audiences across the UK are taken into account in the BBC’s decision-making.

Gwelliant 5—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth y DU i sicrhau y bydd unrhyw reoleiddiwr y BBC yn y dyfodol hefyd yn atebol i Gynulliad Cenedlaethol Cymru.

Amendment 5—Rhun ap Iorwerth

Add as new point at end of motion:

Calls on the UK Government to ensure that any future regulator of the BBC is also accountable to the National Assembly for Wales.

Cynigiwyd gwelliannau 1, 2, 3, 4 a 5.

Amendments 1, 2, 3, 4 and 5 moved.

Diolch. The draft royal charter and the draft BBC framework agreement arrive at a time when both the National Assembly for Wales and the Government now have a formal consultation role in the BBC and its future. So, I think it’s crucial that we use this role, created in the recent memorandum of understanding, to ensure that Wales’s voice and the concerns of Welsh audiences are heard at the heart of Government and here in the Senedd. To a large extent, that is recognised through the recent creation of the new Culture, Welsh Language and Communications Committee, which I am proud to Chair, but it brings with it a new and serious responsibility to fully scrutinise the way the BBC is funded, as well as the way it delivers its services in Wales. And now that we’ve mentioned the Welsh representative on the board, I’m sure that’s something that, as a committee, we can discuss further—it happens with the Auditor General for Wales. I was one of the Assembly Members who appointed the previous auditor general, and that’s something I’m sure we can set a precedent with with this new committee.

But the charter has come at a time when the debate about how life in Wales is reflected by the BBC, along with its portrayal across the network, comes to the fore once again. My committee will be pleased to have Tony Hall in to scrutinise him, as well as BBC Wales, so that they can answer us directly as to what they are doing here in Wales. As has been said by the Minister, we have received a commitment of additional funding across Wales, Scotland and Northern Ireland, but, as yet, no specifics or detail as to what that money will look like, and we must be assured—we must be assured—as the Minister said that this is additional to what Wales will be getting, not created from savings that BBC Wales has to find in the licence fee at the moment.

So, ensuring that Wales has a meaningful presence on the BBC has been given fresh impetus by the corporation’s recent loss of—I’m sure some of you will be sick of hearing it by now—one of its flagships, ‘The Great British Bake Off’. I watch it sometimes, but I’m not obsessive like some people, but it has animated many people’s minds. If it cannot afford to hold on to something that has grown as central to part of the BBC’s make up, can it therefore continue to be all things to all people or then risk losing audiences, pushing them away from the BBC? I think this is an important question we need to address for Wales as well.

We’ve entered—

Diolch. Mae'r siarter frenhinol ddrafft a chytundeb fframwaith drafft y BBC yn cyrraedd ar adeg pan fydd gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru a’r Llywodraeth bellach swyddogaeth ymgynghori ffurfiol o ran y BBC a'i dyfodol. Felly, rwy’n credu ei bod yn hanfodol ein bod yn defnyddio'r swyddogaeth hon, a grëwyd yn y memorandwm cyd-ddealltwriaeth diweddar, er mwyn sicrhau bod llais Cymru a phryderon cynulleidfaoedd Cymru yn cael eu clywed wrth wraidd y Llywodraeth ac yma yn y Senedd. I raddau helaeth, caiff hynny ei gydnabod yn y penderfyniad diweddar i greu’r Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu newydd. Rwy’n falch o fod yn Gadeirydd arno, ond mae hefyd yn cyflwyno cyfrifoldeb newydd a phwysig i graffu’n llawn ar sut y caiff y BBC ei hariannu, yn ogystal â sut y mae’n darparu ei gwasanaethau yma yng Nghymru. A gan ein bod nawr wedi crybwyll yr Aelod dros Gymru ar y bwrdd, rwy’n siŵr bod hynny’n rhywbeth y gallwn ni, fel pwyllgor, ei drafod ymhellach—mae'n digwydd gydag Archwilydd Cyffredinol Cymru. Roeddwn i yn un o’r Aelodau Cynulliad a benododd yr archwilydd cyffredinol blaenorol, ac mae hynny'n rhywbeth yr wyf yn siŵr y gallwn ni osod cynsail ar ei gyfer gyda’r pwyllgor newydd hwn.

Ond mae'r siarter wedi dod ar adeg pan fo'r ddadl ynghylch sut y mae bywyd yng Nghymru yn cael ei adlewyrchu gan y BBC, ynghyd â'i bortread ar draws y rhwydwaith, yn dod i'r amlwg unwaith eto. Bydd fy mhwyllgor i yn falch o gael cynnal proses graffu gyda Tony Hall, yn ogystal â BBC Cymru, fel eu bod yn gallu ein hateb yn uniongyrchol ynghylch yr hyn y maent yn ei wneud yma yng Nghymru. Fel y dywedodd y Gweinidog, rydym wedi derbyn ymrwymiad o gyllid ychwanegol ar draws Cymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon, ond, hyd yma, nid ydym wedi cael unrhyw fanylion penodol ynghylch yr arian hwnnw, ac mae'n rhaid i ni fod yn sicr—mae’n rhaid i ni fod yn sicr—fel y dywedodd y Gweinidog, fod hwn yn ychwanegol at yr hyn y bydd Cymru yn ei gael, nid wedi’i greu o’r arbedion y mae’n rhaid i BBC Cymru ddod o hyd iddynt yn ffi'r drwydded ar hyn o bryd.

Felly, mae sicrhau bod gan Gymru bresenoldeb ystyrlon ar y BBC wedi cael hwb newydd ers i’r gorfforaeth golli un o’i rhaglenni blaenllaw yn ddiweddar—rwy'n siwr y bydd rhai ohonoch wedi cael llond bol o glywed amdani erbyn hyn—'The Great British Bake off'. Rwyf yn ei gwylio weithiau, ond nid oes gen i’r un obsesiwn â rhai pobl, ond mae wedi gwneud i lawer o bobl feddwl. Os na all fforddio i ddal gafael ar rywbeth sydd wedi tyfu yn rhan annatod o arlwy’r BBC, a all felly barhau i fod yn bopeth i bawb, neu wedyn bod mewn perygl o golli cynulleidfaoedd, gan eu gwthio oddi wrth y BBC? Rwy'n credu bod hwn yn gwestiwn pwysig y mae angen i ni fynd i'r afael ag ef ar gyfer Cymru hefyd.

Rydym wedi mynd i mewn—

Will you take an intervention?

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

I won’t have time, I’m sorry—otherwise I won’t get through it.

Plaid Cymru have entered five amendments to the Welsh Government’s motion. Amendments 1 and 2 concern S4C. We are pleased that the channel was positively referenced in the framework agreement, particularly the shared aim of S4C and the BBC working together to safeguard each other’s independence. We would also like the UK Government to ensure that next year’s review of S4C’s remit and funding considers the level and most appropriate way of funding it long term. So, we must consider the DCMS—the UK Government money is in the mix here as well. So, we want it to be independent, safeguarded and we want it to deliver high-quality programmes for years to come. Enhancing its remit should go some way to doing that.

So, the Assembly knows well the importance of S4C, not only to Welsh speakers, but to the wider economy also. The channel has been particularly successful in delivering well-paid jobs in areas outside of Cardiff, and we would like to see that enhanced.

We are also extremely concerned about the cash-flat licence, as I mentioned earlier—the cash-flat licence fee agreement. Will that affect the commitments made in the draft charter to audiences in Wales? BBC Wales have announced this month that it would need to find £9 million in savings each year by 2022 in order to cope with the cash-flat licence fee agreement. BBC Wales director Rhodri Talfan Davies has said that he hopes to limit savings in content areas to around £3 million over five years. We had a number of pledges in May this year from the BBC’s director general, including additional funding for improving services. This new money that was promised must be additional, as I said earlier, and not just cover some or all of the savings outlined by BBC Cymru Wales in its most recent statement.

As we’ve heard the Minister say, and I’ll finish on this, Ofcom has now the responsibility to ensure that the BBC delivers on the commitments outlined in the charter. For this to happen, it needs to understand what the people of Wales expect of the BBC over the next charter period, and that’s why I have asked Ofcom to come in to our committee to provide clear evidence as to how they see their role of regulating the BBC in future. I’m also pleased to have heard at a recent event in Cardiff Bay that there will be a Welsh board member on Ofcom’s main central board so that we can also have an input there. I think it’s important, especially with questions over plurality of media here in Wales, with potential difficulties in start-ups—the ‘Port Talbot Magnet’ has said that it will not be able to continue as an online and printed newspaper in my region—we must keep the pressure, not only on broadcasters but on the media in general, and show them that we are serious and that we will be holding them to account. Diolch yn fawr.

Ni fydd gennyf amser, mae'n ddrwg gennyf—fel arall, ni fyddaf yn llwyddo i ddod i ben.

Mae Plaid Cymru wedi cynnig pum gwelliant i gynnig Llywodraeth Cymru. Mae gwelliannau 1 a 2 yn ymwneud ag S4C. Rydym yn falch y cyfeirir yn gadarnhaol at y sianel yn y cytundeb fframwaith, yn enwedig nod cyffredin S4C a'r BBC o gydweithio i ddiogelu annibyniaeth ei gilydd. Byddem hefyd yn hoffi i Lywodraeth y DU sicrhau bod yr adolygiad o gylch gwaith a threfniadau ariannu S4C y flwyddyn nesaf yn ystyried y lefel a’r ffordd fwyaf priodol o’i hariannu yn y tymor hir. Felly, mae’n rhaid inni ystyried y DCMS—mae arian Llywodraeth y DU yn y pair yma hefyd. Felly, rydym eisiau iddi fod yn annibynnol, rydym eisiau iddi gael ei diogelu ac rydym ni eisiau iddi gyflwyno rhaglenni o ansawdd uchel am flynyddoedd i ddod. Dylai gwella ei chylch gwaith fynd beth o’r ffordd tuag at gyflawni hynny.

Felly, mae'r Cynulliad yn gwybod yn iawn pa mor bwysig yw S4C, nid yn unig i siaradwyr Cymraeg, ond i'r economi ehangach hefyd. Mae'r sianel wedi bod yn arbennig o lwyddiannus o ran cyflenwi swyddi sy'n talu'n dda mewn ardaloedd y tu allan i Gaerdydd, a hoffem weld mwy o hynny.

Rydym hefyd yn bryderus iawn am y drwydded arian gwastad, fel y soniais yn gynharach—y cytundeb arian gwastad o ran ffi'r drwydded. A fydd hynny’n effeithio ar yr ymrwymiadau a wnaed yn y siarter ddrafft i gynulleidfaoedd yng Nghymru? Mae BBC Cymru wedi cyhoeddi y mis hwn y bydd angen iddi ddod o hyd i arbedion o £9 miliwn bob blwyddyn erbyn 2022 er mwyn ymdopi â’r cytundeb arian gwastad o ran ffi’r drwydded. Mae cyfarwyddwr BBC Cymru, Rhodri Talfan Davies, wedi dweud ei fod yn gobeithio cyfyngu ar yr arbedion mewn meysydd cynnwys i tua £3 miliwn dros bum mlynedd. Cawsom nifer o addewidion gan gyfarwyddwr cyffredinol y BBC ym mis Mai eleni, gan gynnwys cyllid ychwanegol ar gyfer gwella gwasanaethau. Mae’n rhaid i'r arian newydd a addawyd fod yn ychwanegol, fel y dywedais yn gynharach, ac nid dim ond talu am ran neu’r cyfan o'r arbedion a amlinellwyd gan BBC Cymru Wales yn ei datganiad diweddaraf.

Fel yr ydym wedi clywed y Gweinidog yn ei ddweud, a byddaf yn gorffen gyda hyn, mae Ofcom bellach yn gyfrifol am sicrhau bod y BBC yn cyflawni ar yr ymrwymiadau a amlinellir yn y siarter. Er mwyn i hyn ddigwydd, mae angen iddo ddeall beth y mae pobl Cymru yn ei ddisgwyl gan y BBC yn ystod cyfnod y siarter nesaf, a dyna pam yr wyf wedi gofyn i Ofcom ddod i’n pwyllgor i roi tystiolaeth glir o ran sut y maent yn gweld eu swyddogaeth o reoleiddio’r BBC yn y dyfodol. Rwyf hefyd yn falch o fod wedi clywed mewn digwyddiad diweddar ym Mae Caerdydd y bydd aelod dros Gymru ar brif fwrdd canolog Ofcom, fel y gallwn gael mewnbwn yn y fan honno hefyd. Rwy'n credu ei bod yn bwysig, yn enwedig gyda chwestiynau o ran lluosogrwydd y cyfryngau yma yng Nghymru, gydag anawsterau posibl mewn busnesau newydd—mae’r 'Port Talbot Magnet' wedi dweud na fydd yn gallu parhau fel papur newydd ar-lein ac argraffedig yn fy rhanbarth i—mae'n rhaid i ni barhau i roi pwysau, nid yn unig ar ddarlledwyr ond ar y cyfryngau yn gyffredinol, a dangos iddynt ein bod ni o ddifrif ac y byddwn yn eu dwyn i gyfrif. Diolch yn fawr.

Can I thank the Welsh Government for tabling this debate? I hope that the administrations in the other nations of the UK will give as warm a welcome to the final charter as the Welsh Government has. Reading statements by the Secretary of State and the Minister has been as heart-warming as opening a Hallmark Valentine’s card. We even have the Minister applauding a strong financial settlement for S4C’s future. I am tempted to ask you, ‘Who are you, and what have you done with the real Alun Davies?’ [Laughter.] What I like to think has happened, though, is a step forward in the maturity of the relationship between the two Governments. You know, let’s be a little bit generous here. On this clearly non-devolved issue, both Governments have been keen to point out how well they work together, and DCMS can, perhaps, point the way to some other Government departments in the UK about how to work with the Welsh Government and the Wales Office.

The Welsh Conservatives here in the Assembly also welcome the improvements in the draft charter and agreement. I won’t rehearse them all again. I think the re-focus on the rights of nations to fair representation, in both senses of the word, present an interesting test for the Assembly. In supporting all the Plaid amendments, I’m going to concentrate on the last of them.

The Welsh Conservatives have called for dual accountability for many years now, and we welcome the memorandum of understanding between the two Governments. But what happens next? Is there going to be a case study of the value and shape of accountability without direct responsibility? Because the Welsh Government has no direct responsibility for BBC, or any broadcaster; neither does the Assembly. Yet the UK Government has given Welsh Government the task of approving a Wales member of the new BBC board. Now, I appreciate that approving is not the same as appointing, but it effectively means a veto on appointment, and this rather looks like devolving responsibility to the Welsh Government for a decision on an accepted and soon-to-be-reserved area of competence. If so, the Welsh Conservatives, at this point, as you’ve heard, would express some enthusiasm for the idea of a confirmation hearing for that board member, allowing the Assembly to scrutinise a Welsh Government decision or, better still, actually, to be part of making that decision.

On laying reports and giving evidence to Assembly committees—just four things that I’d like you to consider, Minister. The first—and I don’t think that we’re going to disagree on this—is that, in respect of public service obligations, which inevitably cover devolved subject areas, all relevant broadcasters should give account of themselves to this Assembly. I appreciate that today is about the charter, of course, but I detect from debates in the fourth Assembly an appetite that this requirement should not be restricted to the BBC. If better regard for the nation is to be a licence requirement for the BBC, then so it should be for other public service broadcasters. Perhaps a matter for Ofcom, in due course, but I was pleased to hear Bethan confirm that there will be a Welsh member on the Ofcom board on this as well.

Secondly, the target for more production outside London, the strengthening of the nation’s public purpose to reflect the BBC’s impact and contribution to the creative economy in Wales, and the confirmation with respect to Welsh language production, of course, already speak directly to the Assembly’s accepted competence to scrutinise Welsh economic development and the Welsh language. Will the BBC be entitled to refuse to answer any questions that aren’t rigorously confined to those devolved subjects? Will we be shamed into wearing a sort of ‘reserved powers not’ around our necks if we slip over the line? I seriously hope not.

Thirdly, what happens to Assembly scrutiny reports? I’ve raised this with Bethan before. I was very pleased to see the Secretary of State, actually, refer specifically to our reports in her statement, but I think there’s still some work to be done on clarifying how our findings can carry the same weight as those of the Welsh Affairs Select Committee, the culture select committee, or the appropriate Lords committee. Of course, it’s the BBC we want to scrutinise, not just BBC Wales. It is network that hasn’t reflected Wales to the rest of the UK—a fundamental failing in its public service purpose to educate, I think.

Finally, on independence. Minister, you began with this. I’m the first to cringe at the mention of any kind of political interference on this, so I do need some help with section 3 of the charter. This states that the BBC must be independent on all matters—editorial and creative decisions, the times and manner in which its output is supplied. Now, I would say that the screening times and the platforms chosen are material to any scrutiny of decisions that claim to improve the representation of Wales on network, especially with declining audience numbers. So, would questions on those subject areas, and any subsequent recommendations based on that, be considered as interference with independence as defined by the charter?

I think accountability without direct responsibility is new territory, which I look forward to exploring, but I hope that it’s not going to be a distraction from this essential point: that the BBC should represent all parts of the UK fairly, and all parts of Wales fairly. They should not fear scrutiny from any source if they’re doing things properly. Thank you.

A gaf i ddiolch i Lywodraeth Cymru am gyflwyno'r ddadl hon? Rwy’n gobeithio y bydd gweinyddiaethau gwledydd eraill y DU yn rhoi croeso yr un mor gynnes i'r siarter derfynol ag y gwnaeth Llywodraeth Cymru. Mae darllen datganiadau yr Ysgrifennydd Gwladol a'r Gweinidog wedi bod mor galongynhesol ag agor cerdyn Sain Folant Hallmark. Rydym hyd yn oed wedi clywed y Gweinidog yn cymeradwyo'r setliad ariannol cryf ar gyfer dyfodol S4C. Rwyf yn cael fy nhemtio i ofyn i chi, 'Pwy ydych chi, a beth ydych chi wedi'i wneud â'r Alun Davies go iawn?' [Chwerthin.] Yr hyn yr wyf yn hoffi meddwl sydd wedi digwydd, fodd bynnag, yw cam ymlaen o ran aeddfedrwydd y berthynas rhwng y ddwy Lywodraeth. Wyddoch chi, gadewch i ni fod ychydig bach yn hael yn y fan yma. Ar y mater hwn, sydd yn amlwg yn fater nad yw wedi’i ddatganoli, mae’r ddwy Lywodraeth wedi bod yn awyddus i ddangos pa mor dda y maent yn gweithio gyda'i gilydd, a gall DCMS, efallai, ddangos y ffordd i rai o adrannau Llywodraethol eraill y DU ynghylch sut i weithio gyda Llywodraeth Cymru a Swyddfa Cymru.

Mae'r Ceidwadwyr Cymreig yma yn y Cynulliad hefyd yn croesawu'r gwelliannau yn y siarter ddrafft a’r cytundeb. Nid fyddaf yn ailadrodd bob un ohonynt eto. Rwy'n meddwl bod canolbwyntio o’r newydd ar hawliau cenhedloedd i gynrychiolaeth deg, yn nau ystyr y gair, yn brawf diddorol i’r Cynulliad. Wrth gefnogi holl welliannau Plaid, rwy’n mynd i ganolbwyntio ar yr olaf ohonynt.

Mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi galw am atebolrwydd deuol ers sawl blwyddyn bellach, ac rydym yn croesawu'r memorandwm cyd-ddealltwriaeth rhwng y ddwy Lywodraeth. Ond beth sy'n digwydd nesaf? A fydd astudiaeth achos o werth a ffurf atebolrwydd heb gyfrifoldeb uniongyrchol? Oherwydd nid oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw gyfrifoldeb uniongyrchol am y BBC, nac unrhyw ddarlledwr; nid oes gan y Cynulliad unrhyw gyfrifoldeb ychwaith. Eto i gyd mae Llywodraeth y DU wedi rhoi’r dasg o gymeradwyo aelod Cymru o fwrdd newydd y BBC i Lywodraeth Cymru. Nawr, rwy’n gwerthfawrogi nad yw cymeradwyo yr un fath â phenodi, ond mae mewn gwirionedd yn golygu feto ar benodiad, ac mae hyn yn edrych yn debyg i ddatganoli cyfrifoldeb i Lywodraeth Cymru am benderfyniad ar faes y derbynnir y bydd cyn bo hir yn faes cymhwysedd a gedwir yn ôl. Os felly, byddai’r Ceidwadwyr Cymreig, ar yr adeg hon, fel yr ydych wedi clywed, yn eithaf brwdfrydig dros y syniad o gael gwrandawiad cadarnhau ar gyfer yr aelod hwnnw o'r bwrdd, gan ganiatáu i'r Cynulliad graffu ar benderfyniad gan Lywodraeth Cymru neu, yn well fyth, mewn gwirionedd, i fod yn rhan o’r broses o wneud y penderfyniad hwnnw.

O ran gosod adroddiadau a rhoi tystiolaeth i bwyllgorau’r Cynulliad—hoffwn i chi ystyried pedwar peth, Weinidog. Y cyntaf—ac nid wyf yn credu ein bod yn mynd i anghytuno ar hyn—yw y dylai pob darlledwr perthnasol ateb i'r Cynulliad hwn mewn cysylltiad â rhwymedigaethau gwasanaeth cyhoeddus, sydd yn anochel yn ymdrin â meysydd pwnc datganoledig. Rwy’n sylweddoli mai trafod y siarter ydym ni heddiw, wrth gwrs, ond yr wyf yn deall o ddadleuon yn y pedwerydd Cynulliad fod yna awydd i’r gofyniad hwn beidio â chael ei gyfyngu i'r BBC. Os yw rhoi mwy o ystyriaeth i'r genedl yn mynd i fod yn un o ofynion trwydded y BBC, yna dylai fod felly ar gyfer darlledwyr gwasanaeth cyhoeddus eraill hefyd. Efallai mai mater i Ofcom yw hwn, maes o law, ond roeddwn yn falch o glywed Bethan yn cadarnhau y bydd aelod Cymru ar fwrdd Ofcom hefyd.

Yn ail, mae'r targed ar gyfer mwy o gynhyrchu y tu allan i Lundain, cryfhau diben cyhoeddus y genedl i adlewyrchu effaith a chyfraniad y BBC i’r economi greadigol yng Nghymru, a’r cadarnhad ynglŷn â chynyrchiadau yn Gymraeg, wrth gwrs, eisoes yn siarad yn uniongyrchol â chymhwysedd derbyniedig y Cynulliad i graffu ar ddatblygiad economaidd Cymru a'r Gymraeg. A fydd gan y BBC yr hawl i wrthod ateb unrhyw gwestiynau nad ydynt wedi’u cyfyngu’n llym i’r pynciau datganoledig hynny? A gawn ni ein cywilyddio i wisgo rhyw fath o 'Welsh Not’ ar gyfer pwerau a gadwyd yn ôl o amgylch ein gyddfau os ydym yn llithro dros y llinell? Rwyf wir yn gobeithio na fydd hynny’n digwydd.

Yn drydydd, beth sy'n digwydd i adroddiadau craffu y Cynulliad? Rwyf wedi codi hyn gyda Bethan o'r blaen. Roeddwn yn falch iawn o weld yr Ysgrifennydd Gwladol, mewn gwirionedd, yn cyfeirio'n benodol at ein hadroddiadau yn ei datganiad, ond rwy’n credu bod mwy o waith i’w wneud o hyd i egluro sut y gall ein canfyddiadau ddwyn yr un pwysau â rhai'r Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig, y pwyllgor dethol diwylliant, neu'r pwyllgor Tŷ’r Arglwyddi priodol. Wrth gwrs, rydym ni eisiau craffu ar y BBC, nid dim ond BBC Cymru. Mae'n rhwydwaith nad yw wedi adlewyrchu Cymru i weddill y DU—diffyg sylfaenol o ran ei diben gwasanaeth cyhoeddus i addysgu, yn fy marn i.

Yn olaf, o ran annibyniaeth. Weinidog, fe wnaethoch chi ddechrau â hynny. Fi yw'r cyntaf i wingo wrth glywed sôn am unrhyw fath o ymyrraeth wleidyddol yn hyn o beth, felly mae angen rhywfaint o gymorth arnaf gydag adran 3 y siarter. Mae hon yn datgan bod yn rhaid i'r BBC fod yn annibynnol ar bob mater— penderfyniadau golygyddol a chreadigol, yr amseroedd a'r modd y mae'n cyflenwi ei hallbwn. Nawr, byddwn i’n dweud bod yr amseroedd sgrinio a'r llwyfannau a ddewisir yn berthnasol wrth graffu ar benderfyniadau sy'n honni eu bod yn gwella’r gynrychiolaeth o Gymru ar y rhwydwaith, yn enwedig o ystyried bod y cynulleidfaoedd yn lleihau. Felly, a fyddai cwestiynau ar y meysydd pwnc hynny, ac unrhyw argymhellion dilynol yn seiliedig ar hynny, yn cael eu hystyried fel ymyrraeth ag annibyniaeth, fel y’i diffinnir gan y siarter?

Rwy'n credu bod atebolrwydd heb gyfrifoldeb uniongyrchol yn dir newydd, ac rwyf yn edrych ymlaen at droedio’r tir hwnnw, ond rwy’n gobeithio nad yw'n mynd i fod yn tynnu sylw oddi wrth y pwynt hanfodol: y dylai'r BBC gynrychioli pob rhan o'r DU yn deg, a phob rhan o Gymru yn deg. Ni ddylent ofni craffu o unrhyw ffynhonnell os ydynt yn gwneud pethau'n iawn. Diolch.

I’m pleased to follow a typically thoughtful contribution from Suzy Davies on this. I think this is a significant moment for devolution because the BBC charter covers an area that is not devolved to this Assembly, and the Wales Bill currently goes out of its way to remind us of that—a little gratuitously, in my view. But, nonetheless, it does show how we are able to work past those difficulties, because it recognises both a role for the BBC and for Ofcom to serve Welsh audiences, and the communities that we represent can see themselves reflected right across the BBC. As the letter from the Secretary of State for Culture, Media and Sport, Karen Bradley, makes clear, this afternoon’s debate will be taken note of by the UK Government in deciding the final form of the charter and the framework agreement that will govern the BBC over the next 11 years. I think there are significant advancements on the previous charter, and I think it’s testimony to the political involvement of this Assembly over the last number of years and, I must say, in particular to a number of Ministers—to the First Minister, who has involved himself considerably in these matters over the last couple of years, and to the current Minister, Alun Davies, and his predecessor, Ken Skates, in engaging deeply. I saw, certainly from my previous involvement in media policy, how these matters have shifted. The involvement of the politicians of Wales was significant in that, despite the constitutional barrier.

So, I’m not going to dwell on the detail of the many welcome improvements; I want to focus instead on some of the areas that I think would benefit from further reflection. There are safeguards within the wording of the charter for this agenda. However, the main barriers to progress, I think, are culture: the culture of the BBC, the culture of the media, and of funding. Old habits die hard. The BBC is not currently serving Welsh audiences properly, not because of a shortage of declamatory statements—we’ve had a litany of those from senior executives over a number of years; they like to show they’re empathetic—but at its heart the BBC is a creatively centralising organisation, and has a deeply entrenched view, throughout its hierarchy, that excellence is best achieved by keeping decision making within the London metropolitan elite. That’s the problem, and I don’t think that the extra safeguards that have been conceded will alter that. It’s easier to change policies than it is to change practice, and, as I say, we’ve had years of assurances from senior decision makers that have not been manifested in decision making around programmes.

The 30 per cent cut we’ve seen in English-language output on BBC Wales between 2006 and 2015 is now widely lamented by the BBC management, and I took Tony Hall at his word two years ago, when he came to Cardiff to say the BBC needed to do more to reflect Welsh life on our screens. I took Tony Hall at his word again when he wrote to the First Minister in May to acknowledge that funding for BBC Wales had reached, quote, ‘unsustainable levels’. And I took him at his word when he wrote to 41 Assembly Members, who’d expressed concern back in May, to reassure us that Welsh programmes would, quote, be ‘an investment priority’ in the new licence fee period. So, for two years he’s admitted there’s a problem. For two years he’s made empathetic noises. But what has he done since saying those things? He’s downgraded the position of the head of BBC Wales, moving Wales further away from decision making, and he’s now slashed another £9 million, on top of the cuts we’ve had over the last 10 years, from the budget of BBC Wales. It shows, doesn’t it, that talk is cheap? But Tony Hall needs to deliver significant investment in Welsh content.

Now, the First Minister and the Communities, Equality and Local Government Committee in the last Assembly and the Institute of Welsh Affairs’s respected media policy group have called for the figure of an extra £30 million to be spent on English-language programmes. Now, this figure has not been plucked out of the air, as the Welsh Affairs Select Committee in Westminster seemed to suggest. It’s based on a doubling of the current output of English-language television programmes, which have been cut, and an increase in the tariff that the BBC can pay to independent programme makers and its own output to ensure the quality is high enough to give it a chance of earning its place on the BBC network. Because that’s the key. It is fantastic to have ‘Casualty’ and ‘Doctor Who’ made a short walk from here, but they do nothing to tell the story of Wales on the screens across the UK. And even the future of that production is now in doubt with the creation of an arm’s-length BBC studios at the behest of the Government. The BBC, to be fair to them, have been put in a vice-like position here. The UK Government have made dramatic cuts to the BBC and we are putting extra pressure on them to spend more money in Wales at a time when they have a declining budget. So, I do sympathise.

We do need a stronger role for this Assembly. It is a UK Government decision to appoint a Welsh member of the board—not just the Welsh Government. So, the UK Government, if they are taking note of this debate, need to reflect further on the role that this Assembly may have.

Finally, Llywydd, the draft charter is a real step forward. But, without changes to the way programmes are commissioned and funded, there’s a danger that the cuts will take us a step back, despite the step forward in language. Diolch.

Rwy'n falch o ddilyn cyfraniad nodweddiadol ystyrlon gan Suzy Davies ar hyn. Rwy'n credu bod hon yn adeg arwyddocaol ar gyfer datganoli gan fod siarter y BBC yn cwmpasu maes nad yw wedi’i ddatganoli i'r Cynulliad hwn, ac mae Bil Cymru yn gwneud ati i'n hatgoffa ni o hynny—mewn ffordd ychydig yn ddi-alw-amdano, yn fy marn i. Ond, serch hynny, mae'n dangos sut yr ydym yn gallu goresgyn yr anawsterau hynny, gan ei fod yn cydnabod swyddogaeth i'r BBC ac i Ofcom wasanaethu cynulleidfaoedd Cymru, a gall y cymunedau yr ydym ni yn eu cynrychioli weld eu hunain yn cael eu hadlewyrchu ar draws y BBC. Fel y mae’r llythyr gan yr Ysgrifennydd Gwladol dros Ddiwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon, Karen Bradley, yn ei gwneud yn glir, bydd Lywodraeth y DU yn cymryd sylw o’r ddadl y prynhawn yma wrth benderfynu ar ffurf derfynol y siarter a'r cytundeb fframwaith a fydd yn llywodraethu'r BBC dros yr 11 mlynedd nesaf. Rwy'n credu bod gwelliannau pwysig o gymharu â’r siarter flaenorol, ac rwy'n credu bod hynny’n dystiolaeth o gyfranogiad gwleidyddol y Cynulliad hwn dros y blynyddoedd diwethaf ac, mae'n rhaid i mi ddweud, nifer o Weinidogion yn arbennig—y Prif Weinidog, sydd wedi sicrhau ei fod yn chwarae rhan sylweddol yn y materion hyn dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, a’r Gweinidog presennol, Alun Davies, a'i ragflaenydd, Ken Skates, sydd wedi ymgysylltu’n agos â’r mater hwn. Fe welais i, yn sicr o fy ngwaith blaenorol yn ymwneud â pholisi cyfryngau, sut y mae’r materion hyn wedi newid. Roedd cyfranogiad gwleidyddion Cymru yn arwyddocaol yn hynny, er gwaethaf y rhwystr cyfansoddiadol.

Felly, nid wyf yn mynd i ymhelaethu ar y nifer o welliannau sydd i’w croesawu; hoffwn ganolbwyntio yn hytrach ar rai o'r meysydd yr wyf yn credu y byddent yn elwa ar ystyriaeth bellach. Mae mesurau diogelu o fewn geiriad y siarter ar gyfer yr agenda hon. Fodd bynnag, mae’r prif rwystrau i symud ymlaen, yn fy marn i, yn ymwneud â diwylliant: diwylliant y BBC, ddiwylliant y cyfryngau, a diwylliant cyllido. Mae’n anodd newid hen arferion. Nid yw'r BBC yn gwasanaethu cynulleidfaoedd Cymru yn briodol ar hyn o bryd, nid oherwydd prinder datganiadau rhethregol—rydym wedi cael toreth o’r rheini gan uwch swyddogion gweithredol dros nifer o flynyddoedd; maent yn hoffi dangos eu bod yn empathetig—ond yn ei hanfod, mae’r BBC yn sefydliad canoli creadigol, ac mae ganddi farn sydd wedi ymwreiddio'n ddwfn, ym mhob haen o’i hierarchaeth, mai’r ffordd orau o sicrhau rhagoriaeth yw drwy gadw’r gwaith o wneud penderfyniadau ymhlith elît metropolitan Llundain. Dyna'r broblem, ac nid wyf yn credu y bydd y mesurau diogelu ychwanegol y mae wedi ildio iddynt yn newid hynny. Mae'n haws newid polisïau na newid arferion, ac, fel y dywedais, rydym wedi cael blynyddoedd o addewidion gan uwch swyddogion sy’n gwneud penderfyniadau nad ydynt wedi’u hamlygu yn y penderfyniadau a wnaed o ran y rhaglenni.

Mae rheolwyr y BBC yn gresynu o weld y toriad o 30 y cant a gafwyd mewn allbwn Saesneg ar BBC Cymru rhwng 2006 a 2015, ac fe dderbyniais air Tony Hall ddwy flynedd yn ôl, pan ddaeth i Gaerdydd a dweud bod angen i’r BBC wneud mwy i adlewyrchu bywyd Cymru ar ein sgriniau. Derbyniais air Tony Hall unwaith eto pan ysgrifennodd at y Prif Weinidog ym mis Mai i gydnabod bod y cyllid ar gyfer BBC Cymru wedi cyrraedd, ac rwy’n ei ddyfynnu, 'lefelau anghynaladwy'. Ac fe dderbyniais ei air pan ysgrifennodd at 41 o Aelodau'r Cynulliad, a oedd wedi mynegi pryder yn ôl ym mis Mai, i roi sicrwydd i ni y byddai rhaglenni Cymraeg, ac rwy’n ei ddyfynnu, yn 'flaenoriaeth ar gyfer buddsoddi' yng nghyfnod y ffi drwyddedu newydd. Felly, ers dwy flynedd, mae wedi cyfaddef bod yna broblem. Ers dwy flynedd, mae wedi dweud pethau i geisio dangos empathi. Ond beth y mae wedi'i wneud ers dweud y pethau hynny? Mae wedi israddio swydd pennaeth BBC Cymru, gan symud Cymru ymhellach i ffwrdd oddi wrth y penderfyniadau a gaiff eu gwneud, ac mae nawr wedi torri £9 miliwn arall, ar ben y toriadau yr ydym ni wedi’u cael dros y 10 mlynedd diwethaf, o gyllideb BBC Cymru. Mae'n dangos, onid yw, ei bod yn hawdd siarad? Ond mae angen i Tony Hall sicrhau buddsoddiad sylweddol mewn cynnwys Cymreig.

Nawr, mae’r Prif Weinidog a’r Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol yn y Cynulliad diwethaf, a phwyllgor polisi cyfryngau uchel ei barch y Sefydliad Materion Cymreig wedi galw am i ffigur o £30 miliwn ychwanegol gael ei wario ar raglenni Saesneg. Nawr, nid yw'r ffigur hwn yn ddi-sail, fel yr ymddangosai fod y Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig yn San Steffan yn ei awgrymu. Mae'n seiliedig ar ddyblu'r allbwn presennol o raglenni teledu yn Saesneg, sydd wedi’u torri, a chynnyddu’r tariff y caiff y BBC ei dalu i wneuthurwyr rhaglenni annibynnol a’i allbwn ei hun, er mwyn sicrhau bod yr ansawdd yn ddigon uchel i roi siawns iddo ennill ei le ar rwydwaith y BBC. Oherwydd dyna sy’n allweddol. Mae'n wych bod 'Casualty' a 'Doctor Who' yn cael eu creu nid nepell o’r fan hon, ond nid ydynt yn gwneud dim i adrodd stori Cymru ar sgriniau ledled y DU. Ac mae hyd yn oed dyfodol y cynhyrchiad hwnnw yn y fantol yn sgil creu stiwdios hyd-braich y BBC, a hynny ar gais y Llywodraeth. Mae’r BBC, i fod yn deg i’r gorfforaeth, wedi’i rhoi mewn sefyllfa arbennig o anodd. Mae Llywodraeth y DU wedi gwneud toriadau sylweddol i'r BBC ac rydym ni yn rhoi pwysau ychwanegol arnynt i wario mwy o arian yng Nghymru ar adeg pan fo ganddynt gyllideb sy'n crebachu. Felly, rwyf i yn cydymdeimlo.

Mae angen swyddogaeth gryfach i’r Cynulliad hwn. Penderfyniad Llywodraeth y DU yw penodi aelod dros Gymru ar y bwrdd—nid dim ond Llywodraeth Cymru. Felly, mae angen i Lywodraeth y DU, os ydynt yn talu sylw i'r ddadl hon, fyfyrio mwy fyth ar y swyddogaeth y gallai’r Cynulliad hwn ei chael.

Yn olaf, Lywydd, mae'r siarter ddrafft yn gam gwirioneddol ymlaen. Ond, heb newidiadau i'r ffordd y caiff rhaglenni eu comisiynu a'u hariannu, mae perygl y bydd y toriadau yn mynd â ni gam yn ôl, er gwaethaf y cam ymlaen o ran iaith. Diolch.

Well, I agree with almost everything that’s been said in this debate so far and I applaud the mellow and statesman-like preamble of the Minister in relation to the role of the BBC in the national life of our country. There is far too much focus, as everybody agrees, in the BBC on London, even though they have made some moves out in recent years. The success of moving the news department up to Salford shows what can be done with a bit of imagination. As I look out across the bay here, I wonder why we can’t do something similar in relation to the Roath lock complex. There’s plenty of scope there.

The problem in recent years has, to a great extent, been—within a very substantial UK budget for the BBC—that the amount of money that has been available for regional and national broadcasting has been cut. BBC Cymru has had a 16 per cent cut in recent years and S4C in particular, I think, has had quite a struggle to cope with the reduction in its own budget. I’ve been very impressed, visiting them, to see what a lean operation they run. The quality of the management there, I think, is excellent. They’ve had to cope with a cut in budget in the last five years from £101 million a year to £82 million, as we moved from department of culture funding to BBC funding, and the small grant that they’ve retained from DCMS was cut by 26 per cent in 2015. So, they’ve had a 36 per cent cut in budget overall.

That’s a massive reduction in income for a relatively small broadcaster. Considering the unique role that S4C plays as the only Welsh language broadcaster in the world of television, I think that their achievement is significant. But, it’s a pity that they’ve had to cope with those difficulties. I hope that we can take account of that in the changes that will come about, possibly, as a result of this charter revision.

The effects on S4C have been referred to in the report of the fourth Assembly’s Communities, Equality and Local Government Committee, and the challenges that they’ve had to surmount are well set out. But, what we need, I think, going forward for S4C, is not just a series of arbitrary cuts or decisions on funding, but a thorough-going review of the principles upon which S4C is going to be funded. I agree with the evidence that was given to that committee in the last Assembly by Cymdeithas yr Iaith Gymraeg, who said that it simply isn’t acceptable that a department in Whitehall, with a Minister who doesn’t represent Wales, makes the decision about the only Welsh language channel in existence. Therefore, it is right that this Assembly should assume the role of holding the public broadcasters in Wales to account, but also be instrumental in the making of broadcasting policy for these institutions.

So, I support, and my party supports, what has been said by others in this debate today. We will, today, be supporting the Plaid Cymru amendments to this motion as well, although we don’t actually share the view on what’s described as the

‘budget consequences of the new “cash-flat” licence fee’.

We have to remember that this is a tax upon the British people. At a time of austerity, so we’re told, the licence fee has a significant impact upon the incomes of people who are not paid very much. Nevertheless, we are going to support all of the amendments that Plaid has put forward this afternoon.

As a member of the Culture, Welsh Language and Communications Committee, which is so ably chaired by this budding member of the establishment opposite, I hope to play my part in not just the future discussions, but, I hope, following on from what Lee Waters said earlier, in what you might call confirmation hearings, as well. I think it is very important for this Assembly to play that scrutiny role in a meaningful way. Yes, it is going to be the responsibility of the Welsh Government to approve the appointment of who is going to represent Wales in the structure of the BBC, but I do think that this Assembly ought to have a kind of co-decision power in this respect. This is all part of this Assembly, perhaps, flexing its muscles and discovering what its true strengths will be.

So, the charter is a new beginning for the BBC, but then it has a new beginning every 10 years. I think that what is proposed in the changes that are on offer is undoubtedly an advance on what we’ve seen in the past; therefore, my party will support it. Thank you.

Wel, rwy’n cytuno â bron bob gair sydd wedi’i ddweud yn y ddadl hon hyd yn hyn ac rwy’n cymeradwyo rhagarweiniad aeddfed, addas i wladweinydd, y Gweinidog o ran swyddogaeth y BBC ym mywyd cenedlaethol ein gwlad. Mae llawer gormod o ganolbwyntio, fel y mae pawb yn cytuno, ar Lundain yn y BBC, er eu bod wedi gwneud rhai symudiadau tuag allan yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Mae llwyddiant symud yr adran newyddion i fyny i Salford yn dangos yr hyn y gellir ei wneud gydag ychydig o ddychymyg. Wrth i mi edrych allan dros y bae yn y fan yma, rwy’n meddwl tybed pam na allwn ni wneud rhywbeth tebyg o ran safle Porth y Rhath. Mae digon o botensial yno.

Y broblem yn y blynyddoedd diwethaf, i raddau helaeth—o fewn cyllideb sylweddol iawn yn y DU ar gyfer y BBC—oedd bod y swm o arian sydd wedi bod ar gael ar gyfer darlledu rhanbarthol a chenedlaethol wedi ei dorri. Mae BBC Cymru wedi cael toriad o 16 y cant yn y blynyddoedd diwethaf ac mae S4C yn arbennig, rwy’n credu, wedi cael cryn frwydr i ymdopi â'r gostyngiad yn ei chyllideb ei hun. Mae’n rhagorol, wrth ymweld â nhw, gweld pa mor ddarbodus y maent yn gweithredu. Mae ansawdd y rheolwyr yno, yn fy marn i, yn ardderchog. Maent wedi gorfod ymdopi â thoriad o £101 miliwn y flwyddyn i £82 miliwn yn y gyllideb yn ystod y pum mlynedd diwethaf, wrth i ni symud o gyllid yr adran ddiwylliant i gyllid y BBC, a bu toriad o 26 y cant yn 2015 i’r grant bach y maent wedi ei gadw gan DCMS. Felly, maent wedi cael toriad o 36 y cant yn y gyllideb gyffredinol.

Mae hwnnw’n ostyngiad enfawr mewn incwm i ddarlledwr cymharol fach. O ystyried y swyddogaeth unigryw sydd gan S4C fel yr unig ddarlledwr Cymraeg ei iaith ym myd teledu, rwy’n meddwl bod yr hyn y maent wedi ei gyflawni yn arwyddocaol. Ond, mae'n drueni eu bod wedi gorfod ymdopi â’r anawsterau hynny. Rwy’n gobeithio y gallwn ystyried hynny yn y newidiadau a fydd yn digwydd, o bosibl, o ganlyniad i’r diwygio hwn i’r siarter.

Cyfeiriwyd at yr effeithiau ar S4C yn adroddiad Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol y pedwerydd Cynulliad, ac mae’r heriau y maent wedi gorfod eu goresgyn wedi eu nodi’n helaeth. Ond, yr hyn y mae ei angen arnom, rwy’n credu, yn y dyfodol ar gyfer S4C, yw nid dim ond cyfres o doriadau neu benderfyniadau mympwyol ar gyllid, ond adolygiad trylwyr parhaus o'r egwyddorion sy'n sail i’r modd y mae S4C yn mynd i gael ei hariannu. Rwy’n cytuno â'r dystiolaeth a roddwyd i'r pwyllgor hwnnw yn ystod y Cynulliad diwethaf gan Gymdeithas yr Iaith Gymraeg, a ddywedodd nad yw wir yn dderbyniol bod adran yn Whitehall, gyda Gweinidog nad yw'n cynrychioli Cymru, yn gwneud y penderfyniad am yr unig sianel Gymraeg sy’n bodoli. Felly, mae'n iawn y dylai'r Cynulliad hwn gymryd y swyddogaeth o ddwyn y darlledwyr cyhoeddus yng Nghymru i gyfrif, ond hefyd i fod yn allweddol wrth wneud polisïau darlledu ar gyfer y sefydliadau hyn.

Felly, rwy’n cefnogi, ac mae fy mhlaid yn cefnogi, yr hyn a ddywedwyd gan bobl eraill yn y ddadl hon heddiw. Byddwn ni, heddiw, yn cefnogi gwelliannau Plaid Cymru i'r cynnig hwn hefyd, er nad ydym mewn gwirionedd yn rhannu'r farn ar yr hyn a ddisgrifir yn

‘ganlyniadau cyllideb y ffi drwydded “arian gwastad” newydd’.

Mae'n rhaid i ni gofio bod hyn yn dreth ar bobl Prydain. Ar adeg o gyni, fel y dywedir wrthym, mae ffi'r drwydded yn cael effaith sylweddol ar incwm pobl nad ydynt yn cael fawr iawn o gyflog. Serch hynny, rydym yn mynd i gefnogi pob un o'r gwelliannau y mae Plaid wedi eu cyflwyno y prynhawn yma.

Fel aelod o'r Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu, sy'n cael ei gadeirio mor fedrus gan yr egin aelod hwn o’r sefydliad gyferbyn, rwy’n gobeithio chwarae fy rhan nid dim ond yn y trafodaethau yn y dyfodol, ond, gobeithio, yn dilyn ymlaen o'r hyn a ddywedodd Lee Waters yn gynharach, yn yr hyn y gallech ei alw’n wrandawiadau cadarnhau, hefyd. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn i'r Cynulliad hwn gyflawni’r swyddogaeth graffu mewn modd ystyrlon. Ie, cyfrifoldeb Llywodraeth Cymru fydd cymeradwyo penodiad yr unigolyn sy'n mynd i gynrychioli Cymru yn strwythur y BBC, ond rwy’n credu y dylai’r Cynulliad hwn gael rhyw fath o bŵer cydbenderfynu yn hynny o beth. Mae hyn i gyd yn rhan o'r Cynulliad hwn, efallai, yn profi ei bwerau a darganfod beth fydd ei wir gryfderau.

Felly, mae'r siarter yn ddechreuad newydd i'r BBC, ond mae’n cael dechreuad newydd bob 10 mlynedd. Rwy’n credu bod yr hyn a gynigir yn y newidiadau yn well yn ddi-os na’r hyn yr ydym wedi ei weld yn y gorffennol; felly, bydd fy mhlaid yn eu cefnogi. Diolch.

Erbyn hyn, mae sawl Aelod sydd wedi siarad wedi croesawu cynnwys y siarter drafft, y cam ymlaen o’r siarter cyn hynny a chynnyrch y sgyrsiau a’r trafodaethau adeiladol sydd yn amlwg wedi bod. Ond, wrth inni graffu ar y siarter, rwy’n credu ei bod hi’n werth cofio hefyd fod y siarter yn ei le am 11 mlynedd, sef dwy ran o dair o’r cyfnod ers i ni gael Cynulliad yng Nghymru. Hynny yw, mae yn ei le am gyfnod hir o’n blaenau ni. Yn y cyfnod diwethaf, mae disgwyliadau pobl yng Nghymru am yr hyn y maen nhw am ei weld oddi wrth y BBC wedi newid ac wedi cynyddu, ac mae’n rhaid inni hefyd rhagweld hynny’n digwydd, rwy’n credu, dros y cyfnod nesaf. Felly, byddwn i’n hoffi gweld y BBC a Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol yn edrych ar y siarter fel rhyw fath o sylfaen i adeiladu arno a chynnig mwy o gefnogaeth dros amser i’r hyn y mae disgwyliadau Cymru yn mynd i alw amdanyn nhw.

Ambell sylwad penodol: mae’r system o apwyntio cynrychiolydd penodol i Gymru ar y prif fwrdd yn amlwg yn beth calonogol iawn—bod hynny’n digwydd ar y cyd. Mae pobl wedi sôn eisoes am rôl y Llywodraeth a rôl ehangach y Cynulliad. Ond, mae hi hefyd yn werth cadw mewn cof, rwy’n credu, fod y broses yn y siarter o apwyntio cadeirydd y bwrdd yn dal i fod, ar un lefel, yn nwylo Ysgrifennydd Gwladol yr Adran dros Ddiwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon yn San Steffan, am resymau, efallai, sydd yn ddealladwy. Ond, mae’r rôl honno yn rôl ar draws y Deyrnas Gyfunol yn gyffredinol, yn cynnwys Lloegr, Cymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon. Felly, dros amser, byddwn yn hoffi gweld y penderfyniad hwnnw yn cael ei wneud hefyd mewn rhyw fath o ymgynghoriad â’r cenhedloedd datganoledig ym Mhrydain. Rwy’n credu y byddai hynny’n addas o ystyried sut mae datganoli’n newid a rôl eang y person sy’n gwneud y swydd honno.

A number of Members have spoken already about the enhanced role of Ofcom taking on a new responsibility as the regulator of the BBC. Ofcom has said that it’s focused on getting ready for those responsibilities in April. It will be required to devise an operating licence that makes it clear that it requires audiences in Wales, as in all parts of the UK, to be well served.

The Plaid Cymru motion talks about the accountability of the new regulator to Wales, which I would absolutely endorse, but I also think that we want to hear from Ofcom about what that means in practice, in terms of its own operations and its own strategy for delivering that in a meaningful way. It has a presence in Wales. How does it envisage that changing? Bethan Jenkins has referred to the very positive development of a Welsh representative on the main Ofcom board. Is that the extent of it? Is that sufficient? I think we want to hear that and there will be, hopefully, an opportunity when Ofcom comes before the committee to explore some of those issues in more detail.

The issue of governance is fundamental to the issue of independence, and others have spoken about that, as is the question of funding. I think one of the most dispiriting things that I saw in the last charter period was the ability of the UK Government to effectively require the BBC to use its own funding to pay for some of its policy objectives—for example, in terms of the licence fee for older people and some digital projects. I don’t think that there’s anything in the charter that would prevent that happening in the next period, which is a matter of concern.

The sums that we’re talking about are multiples of hundreds of millions of pounds, and the reason that’s important is that we’ve talked about the shortfall in funding for English-language programming in Wales, which is a fraction of the sorts of sums that are lost to the BBC through those sorts of decisions. So, it is a relevant consideration for us, and I would like to see consideration of that in the charter and, in fact, a sort of ring fence for the budget to Wales, if that can be achieved.

Finally, on the question of portrayal, which many of us have come back to, there is a beefing-up, if you like, in the charter of the obligation to reflect the diverse communities of the nations of the UK in output, which is obviously, I think, welcome to us all on two levels: the question of diversity and the question of regional and national representation are related, but different things, and I think both commitments are very important. This is one area where I think I would like to see the commitments fleshed out and become progressively more robust over the period of the charter. We want the BBC to reflect Wales to Wales, but importantly, we want it to reflect Wales to the world. This isn’t just a question of giving Wales what Wales feels it’s due; it needs to be a broader view of that. Actually, part of the BBC’s role is to represent and see as an asset, for all parts of the UK, a proper reflection of different communities and different nations. It’s not, as it were, a debt owed to Wales; it’s a much broader set of obligations across the UK, and I think it would be good to see that reflected. We’ve got the broad principles in the charter, but I think I’d like to see the BBC offering up some specifics to build on that to make that a reality.

A number of Members who have spoken have already welcomed the content of the draft charter and the steps forward that have been taken since the previous charter and the outcome of the constructive discussions that clearly have taken place. But, as we scrutinise the charter, I think it’s also worth bearing in mind that the charter will be in place for 11 years, which is two thirds of the time that we’ve had an Assembly in Wales. So, it will be in place for a long period of time. In this past period, the expectations of the people of Wales and what they expect from the BBC have changed and have increased, and we should anticipate that happening, too, over the ensuing period. So, I would like to see the BBC and the UK Government looking at the charter as a foundation to be built on and to provide greater support over this period, as the expectations in Wales develop.

I have a few specific comments I’d like to make. The appointment system for a Wales representative on the main board clearly is very encouraging, that that should happen jointly. People have already mentioned the role of Government and the broader role of the Assembly itself. But, it’s also worth bearing in mind, I think, that the process in the charter of appointing the chair of the board is still, on one level, in the hands of the Secretary of State at the Department for Culture, Media and Sport in Westminster, for reasons that may be understandable. But, that role is a pan-UK role, including England, Wales, Scotland and Northern Ireland. Therefore, over time, I would like to see that decision also taken in some sort of consultation with the devolved nations of the UK. I think that would be appropriate, given how devolution is developing and the broad-ranging role that that individual will have.

Mae nifer o Aelodau wedi siarad eisoes am swyddogaeth uwch Ofcom o ysgwyddo cyfrifoldeb newydd fel rheoleiddiwr y BBC. Mae Ofcom wedi dweud ei fod yn canolbwyntio ar baratoi ar gyfer y cyfrifoldebau hynny ym mis Ebrill. Bydd yn ofynnol iddo ddyfeisio trwydded weithredu sy'n ei gwneud yn glir ei bod yn ofynnol i wasanaethu cynulleidfaoedd yng Nghymru yn dda, fel ag ym mhob rhan o'r DU.

Mae cynnig Plaid Cymru yn sôn am atebolrwydd y rheoleiddiwr newydd i Gymru, a byddwn yn ategu hynny’n llwyr, ond rwyf hefyd yn credu ein bod eisiau clywed gan Ofcom am yr hyn y mae hynny'n ei olygu yn ymarferol, o ran ei weithrediadau ei hun a’i strategaeth ei hun ar gyfer cyflwyno hynny mewn ffordd ystyrlon. Mae ganddo bresenoldeb yng Nghymru. Sut mae'n rhagweld y bydd hynny’n newid? Mae Bethan Jenkins wedi cyfeirio at y datblygiad cadarnhaol iawn sef bod cynrychiolydd o Gymru ar brif fwrdd Ofcom. A’i dyna’i diwedd hi? A yw hynny'n ddigonol? Rwy'n credu ein bod eisiau clywed y bydd cyfle, a bydd gobeithio, pan ddaw Ofcom gerbron y pwyllgor, i archwilio rhai o'r materion hynny yn fwy manwl.

Mae'r mater llywodraethu yn sylfaenol i’r mater annibyniaeth, ac mae eraill wedi siarad am hynny, fel y mae’r cwestiwn am gyllido. Rwy'n credu mai un o'r pethau mwyaf digalon a welais yn ystod y cyfnod siarter diwethaf oedd gallu Llywodraeth y DU i'w gwneud yn ofynnol i'r BBC, mewn gwirionedd, ddefnyddio ei gyllid ei hun i dalu am rai o'i amcanion polisi—er enghraifft, o ran y ffi drwydded ar gyfer pobl hŷn a rhai prosiectau digidol. Nid wyf yn credu bod unrhyw beth yn y siarter a fyddai'n atal hynny rhag digwydd yn y cyfnod nesaf, sydd yn destun pryder.

Mae'r symiau yr ydym yn sôn amdanynt yn lluosrifau o gannoedd o filiynau o bunnoedd, a'r rheswm y mae hynny’n bwysig yw ein bod wedi siarad am y diffyg yn y cyllid ar gyfer rhaglenni Saesneg yng Nghymru, sydd yn rhan fach iawn o'r mathau o symiau sy'n cael eu colli i'r BBC drwy’r mathau hynny o benderfyniadau. Felly, mae'n ystyriaeth berthnasol i ni, a byddwn yn hoffi gweld ystyriaeth o hynny yn y siarter ac, mewn gwirionedd, rhyw fath o neilltuo cyllideb i Gymru, os y gellir cyflawni hynny.

Yn olaf, ynglŷn â’r cwestiwn o bortreadu, y mae llawer ohonom wedi ei grybwyll, mae’r siarter yn cryfhau, os mynnwch chi, y rhwymedigaeth i adlewyrchu cymunedau amrywiol gwledydd y DU yn ei allbwn, ac rydym ni i gyd, yn amlwg, rwy’n credu, yn croesawu hyn ar ddau lefel: mae amrywiaeth a chynrychiolaeth ranbarthol a chenedlaethol yn gysylltiedig â’i gilydd, ond yn ddau beth gwahanol, a chredaf fod y ddau ymrwymiad yn bwysig iawn. Dyma un maes lle yr wyf yn credu yr hoffwn weld ymhelaethu ar yr ymrwymiadau a gweld eu cadernid yn cynyddu dros gyfnod y siarter. Rydym ni eisiau i'r BBC adlewyrchu Cymru i Gymru, ond yn bwysig, rydym eisiau iddi adlewyrchu Cymru i'r byd. Nid mater o roi i Gymru yr hyn y mae Cymru o’r farn sy’n ddyledus iddi yn unig yw hyn; mae angen iddo fod yn olwg ehangach ar hynny. A dweud y gwir, rhan o swyddogaeth y BBC yw cynrychioli, ar gyfer pob rhan o'r DU, adlewyrchiad cywir o wahanol gymunedau a gwledydd, ac ystyried hynny fel ased. Nid yw, fel petai, yn rhywbeth sy'n ddyledus i Gymru; mae'n gyfres llawer ehangach o rwymedigaethau ledled y DU, a chredaf y byddai'n dda gweld hynny’n cael ei adlewyrchu. Mae gennym yr egwyddorion cyffredinol yn y siarter, ond rwy’n credu yr hoffwn i weld y BBC yn cynnig manylion penodol i wireddu hynny.

Ni wnaf i siarad yn hir, dim ond i ategu llawer o’r hyn sydd wedi cael ei grybwyll yn barod gan nifer o Aelodau, sef beth sy’n bwysig o ganlyniad i’r broses rydym wedi mynd drwyddi o ran y siarter ydy’r hyn sy’n cael ei weithredu yng Nghymru. Mae yna fygythiadau yn wynebu BBC Cymru a darlledu yng Nghymru, heb os, o ganlyniad i’r siarter a fydd gennym ni wrth symud ymlaen. Heb os, mae’r siarter yn cynnig gwell sicrwydd a setliad llawer gwell nag yr oeddem ni wedi ofni yn gynnar yn y broses—mae yna ragor o lais i Gymru ac mae yna ragor, yn sicr o edrych ar y BBC drwyddi draw, o sicrwydd ynglŷn ag annibyniaeth a llai o ymyrraeth gan y Llywodraeth. Mae’r rhain yn egwyddorion sy’n greiddiol iawn, iawn i mi, fel rhywun sydd wedi treulio y rhan fwyaf o’m mywyd fel oedolyn yn gweithio o fewn y BBC.

Ond y gwir amdani yw mai dim ond un effaith sydd yn bwysig o ganlyniad i unrhyw adolygiad o’r ffordd y mae’r BBC yn gweithredu, a hynny ydy beth ydym ni i gyd fel gwylwyr a gwrandawyr ar wasanaethau’r BBC yn ei brofi, a beth mae ein hetholwyr ni ar hyd a lled Cymru yn ei gael o’r hyn maen nhw yn talu amdano, ar ddiwedd y dydd, drwy eu trwyddedau. Mae angen, rydym yn gwybod, i’r BBC wneud llawer mwy—

I won’t be speaking for very long, but just to endorse much of what’s been mentioned already by a number of Members, which is what is important as a result of the process that we’ve gone through in terms of the charter is what is being taken action on in Wales. There are threats facing BBC Wales and broadcasting in Wales, without a doubt, as a result of the charter that we’ll have in moving forward. There’s no doubt that the charter offers better security and a much better settlement than we had feared early in the process—Wales has much more of a voice and certainly in looking at the BBC through and through, there is much more security in terms of independence and less intervention by the Government. These are principles that are at my core, as somebody who has spent most of my adult life working in the BBC.

But the truth is that only one impact is important as a result of any review of the way the BBC operates, and that is what all of us as viewers and listeners to BBC services experience, and what our constituents all over Wales receive from what they pay for, at the end of the day, through their licence. There is a need, we know, for the BBC to do much more—

Thank you for taking the intervention. You touched on what our constituents and viewers receive across the whole of Wales. One of the real concerns, irrespective of what we’re talking about here today, is the diminishing audience that BBC services are actually reaching across Wales, from current affairs to its news outlets to its radio outlets. Sadly, in both languages, their audiences are in decline, and there does need to be a fundamental look at the way those services are delivered, so that audiences buy back into that service.

Diolch i chi am dderbyn yr ymyriad. Fe wnaethoch chi grybwyll yr hyn y mae ein hetholwyr a’n gwylwyr yn ei gael ledled Cymru. Un o'r pryderon gwirioneddol, ni waeth am beth yr ydym yn ei drafod yma heddiw, yw'r gynulleidfa sy’n dirywio y mae gwasanaethau'r BBC yn ei chyrraedd mewn gwirionedd ledled Cymru, gan gynnwys materion cyfoes a’i gwasanaethau newyddion a’i gwasanaethau radio. Yn anffodus, mae ei chynulleidfaoedd yn y ddwy iaith yn dirywio, ac mae angen sylfaenol iddi edrych ar sut y cyflawnir y gwasanaethau hynny, er mwyn i gynulleidfaoedd gael eu denu yn ôl at y gwasanaeth hwnnw.

You’re absolutely right, and I agree with the points that you raised. There are particular practical issues with making sure that audiences the length and breadth of Wales are able to watch BBC Wales services through their televisions and their radios, and we need to make sure that the numbers of people who receive English regional programming rather than Welsh national programming is tackled. It all comes down to the offer, and the more BBC Wales does to reflect Wales and the people of Wales back to themselves, the more compelling that offer will be from the BBC in terms of attracting larger viewer and listener numbers.

Mae’n rhaid i BBC Cymru adlewyrchu pobl a bywyd Cymru yn well o fewn Cymru. Dyna pam rydw i wedi bod yn gefnogwr cryf iawn iawn o wario llawer iawn mwy ar raglenni cyfrwng Saesneg ar gyfer cynulleidfaoedd yng Nghymru. Rydw i wedi siarad yn y Siambr yma o’r blaen ynglŷn â’r drefn, yn ystod y broses o droi’n ddigidol, lle yr oedd yna sianel, BBC 2W, yn darlledu yn yr oriau brig yn gyfan gwbl Gymreig, drwy’r iaith Saesneg, i gynulleidfaoedd yng Nghymru. Ond mae’n rhaid hefyd, wrth gwrs, i ni sicrhau bod Cymru’n cael ei hadlewyrchu lawer iawn gwell, fel y clywsom ni’r Gweinidog yn ei ddweud, i gynulleidfaoedd ar hyd a lled Prydain.

Mae’n rhaid, ar ddiwedd y dydd, i lais y sefydliad yma gael ei glywed hefyd. Rwy’n edrych ymlaen at weld y rôl ehangach fydd gan bwyllgorau yn fan hyn, y sgrwtini pellach fydd yn dod o’r Cynulliad Cenedlaethol, o weithredoedd y BBC. Nid ymyrraeth ydy hyn, nid cwestiynu annibyniaeth, ond cynrychioli pobl Cymru. Dyna’n rôl ni. Mae darlledu yn rhan bwysig o’n diwylliant ni, yn rhan bwysig o’n bywyd ni fel gwlad, a’n rôl ni fel Cynulliad, dan yr hyn sy’n cael ei ganiatáu fwy dan y siarter newydd, ydy sicrhau ein bod ni yn cynrychioli’r farn honno hyd at eithaf ein gallu a cheisio sicrhau bod rheolaeth ganolog iawn y BBC, fel y dywedodd yr Aelod dros Lanelli, yn cymryd sylw gwirioneddol o’n hanghenion a’n gofynion ni ar ran pobl Cymru a’n cynulleidfaoedd ni.

Rydych yn llygad eich lle, ac rwyf yn cytuno â'r pwyntiau a godwyd gennych. Mae materion ymarferol penodol o ran sicrhau y gall cynulleidfaoedd ar hyd a lled Cymru wylio gwasanaethau BBC Cymru drwy eu teledu a'u radio, ac mae angen i ni sicrhau yr eir i’r afael a nifer y bobl sy'n derbyn rhaglenni rhanbarthol Lloegr yn hytrach na rhaglenni cenedlaethol Cymru. Mae’r cwbl yn dibynnu ar y cynnig, a’r mwyaf y bydd BBC Cymru yn ei wneud i adlewyrchu Cymru a phobl Cymru yn ôl iddynt hwy eu hunain, y mwyaf cymhellol fydd y cynnig hwnnw gan y BBC o ran denu mwy o wylwyr a gwrandawyr.

BBC Wales has to reflect the people of Wales and the life of Wales in a much better way within Wales. That’s why I’ve been a very strong supporter of spending much more money on English-language programmes for audiences in Wales. I’ve spoken in this Chamber before about the arrangement, during the process of turning digital, where there was a channel, BBC 2W, broadcasting at peak times, which was completely about Wales in the English language for audiences in Wales. But, of course, there is a need for us to ensure that Wales is reflected much better, as we heard the Minister say, to audiences the length and breadth of Britain.

There is a need, at the end of the day, for the voice of this institution to be heard as well. I look forward to seeing the wider role that committees here will have and the further scrutiny that will arise from the Assembly on the operations of the BBC. This isn’t intervention, this isn’t questioning independence, but representing the people of Wales. That is our role. Broadcasting is an important part of our culture, it’s an important part of our life as a country, and our role as an Assembly, under what is now allowed more under the charter, is to ensure that we represent those views as far as we can and to ensure that the central management of the BBC, as the Member for Llanelli said, takes real notice of our needs and requirements as the people of Wales.

Galwaf ar Weinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes i ymateb i’r ddadl—Alun Davies.

I call on the Minister for Lifelong Learning and Welsh Language to reply to the debate—Alun Davies.

Thank you very much, Presiding Officer. I’d like to thank all Members who’ve taken part in the debate this afternoon, especially those Members who had kind and generous words to say.

Can I say, following on directly from what Rhun ap Iorwerth had to say, I think he’s absolutely right in the approach that this place has to take to our responsibilities and to some of those new responsibilities—the points that were made by both Suzy Davies and Neil Hamilton—in terms of addressing the responsibility of creating accountability? It is a very different and a very new way of working, and it is a fantastic opportunity for this place to make that difference. I’m very pleased to see Bethan Jenkins as Chair of the committee and I know that she will seek to ensure that the BBC and others are held to account. Suzy Davies has fears that the BBC may refuse to answer questions. Well, I wouldn’t like to be that BBC representative sitting in front of a committee refusing to answer questions, and perhaps that would speak more than the actual answers that they may well give.

This is about how we change, as Lee Waters said, the culture within the BBC. I agree very much with the analysis from my friend from Llanelli, in that there is a metropolitan culture within the BBC that believes that it knows best for the whole of the United Kingdom. That is not right, it is not fair, and it must change. How do we make a change is a question for all of us. Because it is through accountability, through debate and discussion, that we can help the BBC make those changes. I want to see an exciting and vibrant public service broadcasting environment across the United Kingdom—one that represents all of us, wherever we happen to live, whether it’s Tredegar or Llangefni or elsewhere. I want to ensure that we and our lives are portrayed on all of the services of the BBC. We could not imagine seven days of broadcasting from the BBC without England on our screens. How did they cope with seven years without Wales? It is not right, it is improper, it has occurred, and it must not happen again—and it must not happen again because we have the processes and the means of accountability in place. The accountability that was in place that enabled those failures to take place has clearly failed. The structure of governance failed, the structure of management failed, and the structure of accountability failed. It must not fail again. It is partly our responsibility here in this Chamber, in this parliament, to ensure that it doesn’t fail again.

The public purpose has been strengthened in terms of the new charter. I believe that committee reports will have significant impact if those committee reports are based on the evidence that it has taken. But it is important, and this is a challenge to all of us across the whole of the democratic institutions of the United Kingdom, but also to the BBC. I absolutely agree with the points that were made by Lee Waters. It is for too long we’ve had promises from the BBC. For too long have we been invited to receptions with BBC senior management where warm words have been offered. What we want to see now is action, and we want to see results and we want to see changes. And it is right and proper that that starts with the £30 million investment that has been described already this afternoon. The funding issues that protect S4C, as was pointed out by Neil Hamilton in this debate, are absolutely essential to its independence and ones that we will certainly be continuing to address, both of in terms of the mid-term review of the charter but also the review of S4C. And I hope that, by making these changes in the structures of accountability, by bringing more people into the structures of accountability, then we will change the culture within the BBC, which will mean that the product we see on our screens here and the different services available will themselves be changed in the future. That is a challenge to each and every one of us, and I believe that this place and our institutions are up to that challenge. Thank you very much.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Hoffwn ddiolch i'r holl Aelodau sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl y prynhawn yma, yn enwedig yr Aelodau hynny a gyflwynodd eiriau caredig a hael.

A gaf i ddweud, gan ddilyn yn uniongyrchol yr hyn a ddywedodd Rhun ap Iorwerth, fy mod yn credu ei fod yn llygad ei le o ran bod yn rhaid i’r lle hwn dderbyn ein cyfrifoldebau a rhai o’r cyfrifoldebau newydd hynny­­—y pwyntiau a wnaethpwyd gan Suzy Davies a Neil Hamilton—o ran mynd i'r afael â'r cyfrifoldeb o greu atebolrwydd? Mae'n ffordd wahanol a newydd iawn o weithio, ac mae'n gyfle gwych i’r lle hwn wneud y gwahaniaeth hwnnw. Rwy'n falch iawn o weld Bethan Jenkins yn Gadeirydd y pwyllgor, ac rwy'n gwybod y bydd yn ceisio sicrhau bod y BBC ac eraill yn cael eu dwyn i gyfrif. Mae Suzy Davies yn ofni y gallai’r BBC wrthod ateb cwestiynau. Wel, hoffwn i ddim bod y cynrychiolydd hwnnw o’r BBC gerbron pwyllgor ac yn gwrthod ateb cwestiynau, ac efallai y byddai hynny yn dweud mwy na’r atebion gwirioneddol y byddai efallai yn eu rhoi.

Mae hyn yn ymwneud â sut yr ydym yn newid, fel y dywedodd Lee Waters, y diwylliant o fewn y BBC. Cytunaf yn llwyr â'r dadansoddiad gan fy ffrind o Lanelli, bod diwylliant metropolitan yn y BBC sy'n credu mai nhw sy’n gwybod orau o ran y Deyrnas Unedig gyfan. Nid yw hynny'n iawn, nid yw'n deg, ac mae'n rhaid iddo newid. Mae sut byddwn yn creu newid yn gwestiwn i bob un ohonom. Oherwydd, drwy atebolrwydd, drwy drafod a dadlau, y gallwn helpu’r BBC i wneud y newidiadau hynny. Rwyf eisiau gweld amgylchedd darlledu gwasanaeth cyhoeddus cyffrous a bywiog ledled y Deyrnas Unedig—sy'n cynrychioli pob un ohonom, lle bynnag yr ydym yn digwydd byw, boed yn Nhredegar neu Langefni neu rywle arall. Rwyf eisiau sicrhau ein bod ni a'n bywydau yn cael ein portreadu ar holl wasanaethau’r BBC. Ni allem ddychmygu saith diwrnod o ddarlledu gan y BBC heb weld Lloegr ar ein sgrin. Sut gwnaethon nhw ymdopi am saith mlynedd heb Gymru? Nid yw'n iawn, mae'n amhriodol, mae wedi digwydd, ac ni cheir caniatáu iddo ddigwydd eto—ac ni chaiff ddigwydd eto oherwydd bod gennym y prosesau a'r dulliau atebolrwydd ar waith. Mae'r atebolrwydd a oedd ar waith a ganiataodd y methiannau hynny yn amlwg wedi methu. Mae’r strwythur llywodraethu wedi methu, mae’r strwythur rheoli wedi methu, ac mae’r strwythur atebolrwydd wedi methu. Ni cheir caniatáu iddo fethu eto. Mae’n rhannol yn gyfrifoldeb arnom ni yn y Siambr hon, yn y senedd hon, i sicrhau nad yw'n methu eto.

Mae’r diben cyhoeddus wedi ei atgyfnerthu o ran y siarter newydd. Credaf y bydd adroddiadau pwyllgor yn cael effaith sylweddol os bydd yr adroddiadau pwyllgor hynny wedi’u seilio ar y dystiolaeth y mae wedi’i chasglu. Ond mae'n bwysig, a hon yw’r her i bob un ohonom o holl sefydliadau democrataidd y Deyrnas Unedig, ond i’r BBC hefyd. Cytunaf yn llwyr â'r pwyntiau a wnaed gan Lee Waters. Mae’r BBC wedi bod yn rhoi addewidion i ni yn rhy hir. Ers gormod o amser, rydym wedi ein gwahodd i dderbyniadau gydag uwch reolwyr y BBC lle y clywyd geiriau caredig. Yr hyn yr ydym ni’n ei ddymuno erbyn hyn yw gweithredu, rydym eisiau gweld canlyniadau ac rydym eisiau gweld newidiadau. Ac mae'n iawn ac yn briodol bod hynny'n dechrau gyda'r buddsoddiad o £30 miliwn sydd wedi ei ddisgrifio eisoes y prynhawn yma. Mae'r materion ariannu sy'n amddiffyn S4C, fel y nodwyd gan Neil Hamilton yn y ddadl hon, yn gwbl hanfodol i’w hannibyniaeth ac yn rhai y byddwn yn sicr yn parhau i roi sylw iddynt, o ran yr adolygiad canol tymor o'r siarter, ac o ran yr adolygiad o S4C. Ac rwyf yn gobeithio, drwy wneud y newidiadau hyn i strwythurau atebolrwydd, drwy ddod â rhagor o bobl i mewn i strwythurau atebolrwydd, y byddwn yn newid y diwylliant yn y BBC, a fydd yn golygu bod y cynnyrch yr ydym yn ei weld ar ein sgrin a'r gwahanol wasanaethau sydd ar gael, eu hunain yn cael eu newid yn y dyfodol. Mae hynny'n her i bob un ohonom, a chredaf fod y lle hwn a'n sefydliadau yn barod am yr her honno. Diolch yn fawr iawn.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Os na, felly, derbynnir gwelliant 1 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

The proposal is to agree amendment 1. Does any Member object? If not, amendment 1 is agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Derbyniwyd gwelliant 1 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Amendment 1 agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Os na, fe derbynnir gwelliant 2.

The proposal is to agree amendment 2. Does any Member object? If not, amendment 2 is agreed.

Derbyniwyd gwelliant 2 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Amendment 2 agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 3? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Os na, fe dderbynnir gwelliant 3.

The proposal is to agree amendment 3. Does any Member object? If not, amendment 3 is agreed.

Derbyniwyd gwelliant 3 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Amendment 3 agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 4? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Os na, felly, derbynnir gwelliant 4.

The proposal is to agree amendment 4. Does any Member object? If not, amendment 4 is agreed.

Derbyniwyd gwelliant 4 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Amendment 4 agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 5? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Gan nad oes, fe dderbynnir gwelliant 5.

The proposal is to agree amendment 5. Does any Member object? As there are no objections, amendment 5 is agreed.

Derbyniwyd gwelliant 5 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Amendment 5 agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Y cwestiwn, felly, sy’n weddill yw: a ddylid derbyn y cynnig fel y’i diwygiwyd?

The proposal, therefore, is to agree the motion as amended.

Cynnig NDM6097 fel y’i diwygiwyd

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi bod Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi Siarter Frenhinol ddrafft y BBC a Chytundeb Fframwaith drafft y BBC.

2. Yn nodi'r cyfeiriadau cadarnhaol at S4C yng Nghytundeb Fframwaith Drafft y BBC ac yn enwedig y cyfeiriad at y nod a gaiff ei rannu rhwng S4C a'r BBC o gydweithio i gydnabod ac amddiffyn eu hannibyniaeth.

3. Yn galw ar Lywodraeth y DU i sicrhau bod yr adolygiad arfaethedig o gylch gwaith a chyllid S4C, a ddisgwylir yn 2017, yn ystyried lefel y cyllid, a'r dull mwyaf priodol o gyllido S4C yn yr hirdymor i amddiffyn ei hannibyniaeth a sicrhau y gall gynhyrchu rhaglenni o ansawdd uchel i gynulleidfaoedd Cymru am flynyddoedd i ddod.

4. Yn nodi, â phryder, y goblygiadau i BBC Cymru o ran peidio â newid ffi’r drwydded.

5. Yn galw ar y BBC i sicrhau y caiff adnoddau eu dyrannu i anrhydeddu'r ymrwymiadau a wnaed yn Siarter Frenhinol Ddrafft y BBC i gynulleidfaoedd yng Nghymru, gan gynnwys:

(a) bod y BBC yn adlewyrchu ac yn cynrychioli cymunedau amrywiol y DU, a'i bod yn codi ymwybyddiaeth o'r gwahanol ddiwylliannau a safbwyntiau yn ei chymdeithas;

(b) bod yn rhaid i'r BBC gefnogi ieithoedd rhanbarthol a lleiafrifoedd y DU, a pharhau i gefnogi rhaglenni a gynhyrchir yn Gymraeg; ac

(c) bod safbwyntiau a diddordebau gwahanol y cyhoedd a chynulleidfaoedd ledled y DU yn cael eu hystyried wrth i'r BBC wneud penderfyniadau.

6. Yn galw ar Lywodraeth y DU i sicrhau y bydd unrhyw reoleiddiwr y BBC yn y dyfodol hefyd yn atebol i Gynulliad Cenedlaethol Cymru.

Motion NDM6097 as amended

To propose that the National Assembly for Wales:

1. Notes the publication by the UK Government of the draft BBC Royal Charter and draft BBC Framework Agreement.

2. Notes the positive references to S4C in the Draft BBC Framework Agreement and in particular the reference to the shared aim of S4C and the BBC working together to observe and safeguard each other's independence.

3. Calls on the UK Government to ensure that the forthcoming review of S4C's remit and funding, due to take place in 2017, considers the level, and most appropriate way, of funding S4C in the long term to safeguard its independence and to ensure it is able to deliver high quality programmes for Welsh audiences for years to come.

4. Notes with concern the budget consequences of the new ‘cash-flat’ licence fee agreement for BBC Wales.

5. Calls on the BBC to ensure resources are allocated to honour the commitments made in the Draft BBC Royal Charter to audiences in Wales, including:

(a) that the BBC reflects and represents the diverse communities of the UK, and that it raises awareness of the different cultures and alternative viewpoints that make up its society;

(b) that the BBC must support the regional and minority languages of the UK, and to continue to support the provision of output in the Welsh language; and

(c) that the diverse perspectives and interests of the public and audiences across the UK are taken into account in the BBC’s decision-making.

6. Calls on the UK Government to ensure that any future regulator of the BBC is also accountable to the National Assembly for Wales.

A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Gan nad oes, felly derbynnir y cynnig fel y’i diwygiwyd.

Does any Member object? As there are no objections, the motion as amended is agreed.

Derbyniwyd cynnig NDM6097 fel y’i diwygiwyd yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion NDM6097 as amended agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Fe ddaw hynny â’n trafodion ni i ben am y dydd.

That brings today’s proceedings to a close.

Daeth y cyfarfod i ben am 17:37.

The meeting ended at 17:37.