Y Cyfarfod Llawn
Plenary
17/10/2023Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Prynhawn da a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn heddiw. Yr eitem gyntaf y prynhawn yma fydd y cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan James Evans.
Good afternoon and welcome to this afternoon's Plenary meeting. The first item this afternoon will be questions to the First Minister, and the first question is from James Evans.
1. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y newidiadau i ailgylchu yn y gweithle? OQ60129
1. Will the First Minister provide an update on the changes to recycling in the workplace? OQ60129
Llywydd, workplace recycling regulations will require all workplaces to separate key recyclable materials, as households already do across most of Wales. Provided the regulations are endorsed by the Senedd, they will come into force in April of next year.
Llywydd, bydd rheoliadau ailgylchu yn y gweithle yn ei gwneud yn ofynnol i bob gweithle wahanu deunyddiau ailgylchadwy allweddol, fel y mae aelwydydd eisoes yn ei wneud ar draws y rhan fwyaf o Gymru. Cyn belled ag y bo'r rheoliadau yn cael eu cymeradwyo gan y Senedd, byddan nhw'n dod i rym ym mis Ebrill y flwyddyn nesaf.
Thank you, First Minister. As you alluded, those regulations will come in on 6 April next year. I met with a number of businesses in my constituency who are concerned about this, because they are concerned that, with the bins that are going to be required, they won't have the space to put them in their premises. And I also met with some recycling companies as well, who are concerned about the number of additional lorries that they're going to have to put on in, especially, rural areas, to pick all this waste up, which will be detrimental to the environmental challenges that we currently face. The consultation did ask for a phased approach to the implementation of this, so I'm just wondering will the Welsh Government look at this again and work with the recycling industry to make sure there is no disruption to businesses in my constituency.
Diolch, Prif Weinidog. Fel y gwnaethoch chi sôn, bydd y rheoliadau hynny yn dod i rym ar 6 Ebrill y flwyddyn nesaf. Cefais gyfarfodydd â nifer o fusnesau yn fy etholaeth i sy'n poeni am hyn, gan eu bod nhw'n poeni, gyda'r biniau y bydd eu hangen, na fydd ganddyn nhw'r lle i'w rhoi ar eu safleoedd. A chefais gyfarfodydd â rhai cwmnïau ailgylchu hefyd, sy'n poeni am nifer y lorïau ychwanegol y bydd yn rhaid iddyn nhw eu rhoi ar waith, yn enwedig ardaloedd gwledig, i gasglu'r holl wastraff hwn, a fydd yn niweidiol i'r heriau amgylcheddol sy'n ein hwynebu ni ar hyn o bryd. Gofynnodd yr ymgynghoriad am ddull fesul cam o weithredu hyn, felly meddwl ydw i tybed a wnaiff Llywodraeth Cymru edrych ar hyn eto a gweithio gyda'r diwydiant ailgylchu i wneud yn siŵr nad oes unrhyw darfu ar fusnesau yn fy etholaeth i.
Well, Llywydd, over a quarter of the businesses in the Member's constituency have their waste collected by Powys council, and their trade waste services already collect material separated in the way that will be required for all businesses. And Powys's trade waste service operates in all parts of the county, and does so very successfully. So, I am quite sure that businesses will adapt to the new regulations, because, actually, the new regulations are good for businesses as well, Llywydd. They will result in significant cash savings for businesses, and they will, instead of throwing things away and to landfill, become a resilient supply of high-quality recycled material going back into the economy. So, businesses will find that they have a resource that they can use commercially, rather than having to pay for it to be disposed in a way that we know is not consistent with our environmental obligations or ambitions.
We listened during the consultation, Llywydd, to the calls for phasing. There will be a phased approach to small electronic and electrical goods, and there will be a phased approach to textiles—two years in the first case, three years in the second—to make sure that businesses can prepare, and that there is the infrastructure there to make sure that those goods can be successfully recycled. So, as part of our circular economy, I am quite sure, Llywydd, that businesses in the Member's constituency will be playing their part.
Wel, Llywydd, cyngor Powys sy'n casglu dros chwarter y busnesau yn etholaeth yr Aelod, ac mae eu gwasanaethau gwastraff masnach eisoes yn casglu deunydd sydd wedi'i wahanu yn y ffordd a fydd yn ofynnol i bob busnes. Ac mae gwasanaeth gwastraff masnach Powys yn gweithredu ym mhob rhan o'r sir, ac yn gwneud hynny'n llwyddiannus iawn. Felly, rwy'n gwbl sicr y bydd busnesau yn addasu i'r rheoliadau newydd, oherwydd, mewn gwirionedd, mae'r rheoliadau newydd yn dda i fusnesau hefyd, Llywydd. Byddan nhw'n arwain at arbedion ariannol sylweddol i fusnesau, ac, yn hytrach na thaflu pethau a'u hanfon i safleoedd tirlenwi, byddan nhw'n dod yn gyflenwad cadarn o ddeunydd eildro o ansawdd uchel yn mynd yn ôl i'r economi. Felly, bydd busnesau yn canfod bod ganddyn nhw adnodd y gallan nhw ei ddefnyddio'n fasnachol, yn hytrach na gorfod talu iddo gael ei waredu mewn ffordd yr ydym ni'n gwybod nad yw'n gyson â'n rhwymedigaethau na'n huchelgeisiau amgylcheddol.
Fe wnaethom ni wrando yn ystod yr ymgynghoriad, Llywydd, ar y galwadau am gyflwyno fesul cam. Bydd dull fesul cam o ymdrin â nwyddau electronig a thrydanol bach, a bydd dull fesul cam o ymdrin â thecstilau—dwy flynedd yn yr achos cyntaf, tair blynedd yn yr ail—i wneud yn siŵr y gall busnesau baratoi, a bod y seilwaith yno i wneud yn siŵr bod modd ailgylchu'r nwyddau hynny yn llwyddiannus. Felly, yn rhan o'n heconomi gylchol, rwy'n eithaf siŵr, Llywydd, y bydd busnesau yn etholaeth yr Aelod yn chwarae eu rhan.
I'm proud to say that, through partnership working with the Welsh Government, local authorities and residents, we are the third best at recycling in the world. It's brought a culture change, leading children and adults to think about the environment and the amount that we do waste as a country. The valuable recyclates can be reused, and it's brought businesses to Wales. And the food waste we collect creates energy as well. It's been used for electricity, and it's also used as liquid fertiliser, so win-win all round. First Minister, would you agree with me that it's disappointing that the Prime Minister has scrapped what he calls the 'burdensome' recycling schemes in England, and will you commit to working with local authorities in Wales so that we can continue on our path to a more sustainable future in Wales?
Rwy'n falch o ddweud, trwy weithio mewn partneriaeth â Llywodraeth Cymru, awdurdodau lleol a thrigolion, mai ni yw'r trydydd gorau am ailgylchu yn y byd. Mae wedi dod â newid diwylliant, gan arwain i blant ac oedolion feddwl am yr amgylchedd a faint rydym ni'n ei wastraffu fel gwlad. Gellir ailddefnyddio'r deunyddiau eildro gwerthfawr, ac mae wedi dod â busnesau i Gymru. Ac mae'r gwastraff bwyd yr ydym ni'n ei gasglu yn creu ynni hefyd. Fe'i defnyddiwyd ar gyfer trydan, ac fe'i defnyddir fel gwrtaith hylif hefyd, felly mae pawb ar eu hennill. Prif Weinidog, a fyddech chi'n cytuno â mi ei bod hi'n siomedig bod Prif Weinidog y DU wedi diddymu'r hyn y mae'n ei alw'n gynlluniau ailgylchu 'beichus' yn Lloegr, ac a wnewch chi ymrwymo i weithio gydag awdurdodau lleol yng Nghymru fel y gallwn ni barhau ar ein llwybr at ddyfodol mwy cynaliadwy yng Nghymru?
Well, Llywydd, I completely agree with Carolyn Thomas that the success we've had in Wales has been the result of a partnership between the Welsh Government and the ambitions of our local authorities. And, as the Member knows, recycling rates in Wales are already significantly ahead of where they are in England, and our ambitions for the future are well ahead of the ambitions in England as well. So, the Prime Minister's decision to pull back from recycling in England is even more disappointing, but you don't need me to tell you that, I know. Here is the director of the Environmental Services Association—this is the trade body that operates in the waste sector—and this is what he said about the Prime Minister's decision, Llywydd:
'Scrapping these reforms puts at risk the potential for billions of pounds worth of investment by our sector in new green infrastructure and will lead to England falling behind its devolved neighbours in Wales and Scotland who are pursuing a more progressive policy agenda for recycling and waste, with Wales in particular demonstrating what can be done with the right policy direction and clarity.'
Well, I think that's a very powerful endorsement of the approach that's been agreed across the Chamber here in Wales, and, of course, we're determined to go on adopting it into the future.
Wel, Llywydd, rwy'n cytuno'n llwyr â Carolyn Thomas bod y llwyddiant yr ydym ni wedi ei gael yng Nghymru wedi bod o ganlyniad i bartneriaeth rhwng Llywodraeth Cymru ac uchelgeisiau ein hawdurdodau lleol. Ac, fel y mae'r Aelod yn gwybod, mae cyfraddau ailgylchu yng Nghymru eisoes ymhell ar y blaen i le maen nhw yn Lloegr, ac mae ein huchelgeisiau ar gyfer y dyfodol ymhell ar y blaen i'r uchelgeisiau yn Lloegr hefyd. Felly, mae penderfyniad Prif Weinidog y DU i dynnu'n ôl o ailgylchu yn Lloegr hyd yn oed yn fwy siomedig, ond dydych chi ddim angen i mi ddweud hynny wrthych chi, rwy'n gwybod. Dyma gyfarwyddwr y Gymdeithas Gwasanaethau Amgylcheddol—dyma'r corff masnach sy'n gweithredu yn y sector gwastraff—a dyma'r hyn a ddywedodd am benderfyniad Prif Weinidog y DU, Llywydd:
'Mae cael gwared ar y diwygiadau hyn yn peryglu'r potensial ar gyfer gwerth biliynau o bunnoedd o fuddsoddiad gan ein sector mewn seilwaith gwyrdd newydd a bydd yn arwain i Loegr fod ar ôl ei chymdogion datganoledig yng Nghymru a'r Alban sy'n dilyn agenda bolisi fwy blaengar ar gyfer ailgylchu a gwastraff, gyda Chymru yn benodol yn dangos yr hyn y gellir ei wneud gyda'r cyfeiriad polisi a'r eglurder cywir.'
Wel, rwy'n credu bod hynny'n gymeradwyaeth grymus iawn o'r dull y cytunwyd arno ar draws y Siambr yma yng Nghymru, ac, wrth gwrs, rydym ni'n benderfynol o barhau i'w fabwysiadu yn y dyfodol.
2. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi teuluoedd â phlant mewn tlodi? OQ60111
2. How is the Welsh Government supporting families with children in poverty? OQ60111
Diolch i Sioned Williams am y cwestiwn, Llywydd. Wrth i Lywodraeth y Deyrnas Unedig gynyddu tlodi plant yng Nghymru, rydym yn gwneud popeth o fewn ein gallu i'w leihau. Er gwaetha'r pwysau eithriadol ar ein cyllidebau, fe fyddwn ni yn ystod y tymor hwn wedi ehangu ein cynnig gofal plant, wedi darparu prydau ysgol am ddim i bob disgybl ysgol gynradd, ac wedi cynyddu lefel y lwfans cynhaliaeth addysg.
I thank Sioned Williams for the question, Llywydd. While the UK Government increases child poverty in Wales, we do everything we can to reduce it. Despite the extraordinary pressures on our budgets, we will in this term have expanded our childcare offer, provided universal free school meals to all primary school pupils, and increased the level of the education maintenance allowance.
Diolch, Brif Weinidog. Mae cinio ysgol am ddim i bob plentyn cynradd yn sgîl y cytundeb cydweithio â Phlaid Cymru wrth gwrs yn gwneud gwahaniaeth enfawr i deuluoedd â phlant mewn tlodi, ac, yn ôl Cymdeithas y Plant, yn werth cymaint mwy i deuluoedd na phris y pryd i'r Llywodraeth. Mae'r trothwy incwm ar gyfer cymhwysedd cinio ysgol am ddim yn dal mewn lle, wrth gwrs, ar gyfer plant uwchradd, ac wedi aros ar £7,400 ers ei gyflwyno yn Ebrill 2019. Mae'r trothwy yma'n golygu bod miloedd o blant sy'n dod o deuluoedd ag incwm ddigon isel i fod yn gymwys ar gyfer credyd cynhwysol, ond sydd ddim yn gymwys am ddiogelwch trosiannol, yn colli mas, a'r trothwy hefyd yn gweithredu fel trap tlodi ar gyfer teuluoedd. Ydych chi'n cytuno, Brif Weinidog, y byddai dileu'r trothwy yn rhoi tawelwch meddwl i deuluoedd y bydd eu plant yn gallu cael cinio am ddim ar ôl i'r credyd cynhwysol gael ei rowlio mas i bawb, a phan ddaw'r cyfnod diogelu trosiannol i ben, ac yn lleihau costau a chynyddu incwm i deuluoedd? Y gost i Lywodraeth Cymru, yn ôl Cymdeithas y Plant, fyddai rhyw £4.29 miliwn yn ychwanegol y flwyddyn, ond i deuluoedd â phlant mewn tlodi, ac i ni fel cymdeithas, byddai'n werth gymaint yn fwy.
Thank you, First Minister. Free school meals to all primary children, as a result of the co-operation agreement with Plaid Cymru of course, make a huge difference to families with children in poverty and, according to the Children's Society, are worth much more to families than the cost of the meal to the Government. The income threshold for eligibility for free school meals is still in place, of course, in the secondary sector, and has remained at £7,400 since its introduction in April 2019. This threshold means that thousands of children who come from families on incomes low enough to qualify for universal credit, but that don't qualify for transitional support, miss out, and the threshold also acts as a poverty trap for families. Do you agree, First Minister, that getting rid of that threshold would give some peace of mind to families that their children could access free meals once universal credit has been rolled out to everyone, and when the transition period comes to an end, and that it would reduce costs and increase income for families? The cost to the Welsh Government, according to the Children's Society, would be some £4.29 million in addition per annum, but, for families with children in poverty, and for us as a society, it would be worth so much more.
Diolch, Llywydd, i Sioned Williams am y cwestiynau ychwanegol. Roedd popeth yn fy ateb gwreiddiol i yn rhan o'r cytundeb rhwng y Llywodraeth a Phlaid Cymru, ac wrth gwrs rydyn ni'n awyddus i fwrw ymlaen â beth rydyn ni wedi cytuno i wneud yn barod. Os bydd y cyllidebau gyda ni yn y dyfodol, mae nifer fawr o bethau roeddem ni eisiau eu gwneud i helpu teuluoedd, yn enwedig ble mae plant yn byw mewn tlodi. Ar hyn o bryd, rydyn ni'n canolbwyntio ar beth rydyn ni'n cytuno i wneud yn y tymor hwn, ac i wneud popeth rydyn ni wedi ei gytuno—dyna ble bydd y cyllidebau sydd gyda ni yn mynd yn y lle cyntaf. Am y dyfodol, mae'n dibynnu, fel dwi'n dweud, ar y cyllid sydd ar gael i'r Llywodraeth, ac, o fewn y gyllideb, bydd nifer fawr o bethau y gallwn ni eu gwneud yn y maes bwyd yn yr ysgol, a phethau eraill. Ond, ar hyn o bryd, rydyn ni'n canolbwyntio ar beth rydyn ni wedi cytuno i wneud yn barod.
Llywydd, I thank Sioned Williams for those supplementary questions. Everything in my original answer was part of the agreement between the Government and Plaid Cymru, and of course we are eager to press ahead with what we have agreed to do already. If we have the budgets available in the future, there are a great number of things that we'd like to do to help families, particularly where children live in poverty. At present, we are focusing on what we have agreed to do during this term, and to do everything that we agreed to do—that's where the budgets that we have will be prioritised. As to the future, it depends, as I said, on the funding that will be available to the Government, and, within the budget, there will be a number of things that we can do in the area of school food, and other things. But, at present, we're focusing on what we've agreed to do already.
First Minister, in their seventh annual child and family poverty survey, Children in Wales highlighted the importance of public transport, to enable children and young people to get to school and parents to get to work, in alleviating child poverty. However, because of cuts to funding, a great many bus services in my region, South Wales West, are being reduced, changed or cancelled altogether. Families with children are amongst the most vulnerable people, and they rely on reliable and convenient bus services. This action by your Government will make life more difficult for them and will hinder attempts to alleviate child poverty. First Minister, will you commit to use part of the increased funding you receive as a result of the UK Government's investment in transport infrastructure to support bus services in Wales, to help these families get to school and to work?
Prif Weinidog, yn eu seithfed arolwg blynyddol ar dlodi plant a theuluoedd, tynnodd Plant yng Nghymru sylw at bwysigrwydd trafnidiaeth gyhoeddus, i alluogi plant a phobl ifanc i gyrraedd yr ysgol a rhieni i gyrraedd y gwaith, o ran lleddfu tlodi plant. Fodd bynnag, oherwydd toriadau i gyllid, mae llawer iawn o wasanaethau bysiau yn fy rhanbarth i, Gorllewin De Cymru, yn cael eu lleihau, eu newid neu eu canslo'n gyfan gwbl. Mae teuluoedd â phlant ymhlith y bobl fwyaf agored i niwed, ac maen nhw'n dibynnu ar wasanaethau bysiau dibynadwy a chyfleus. Bydd y cam hwn gan eich Llywodraeth yn gwneud bywyd yn anoddach iddyn nhw ac yn rhwystro ymdrechion i leddfu tlodi plant. Prif Weinidog, a wnewch chi ymrwymo i ddefnyddio rhan o'r cyllid cynyddol yr ydych chi'n ei dderbyn o ganlyniad i fuddsoddiad Llywodraeth y DU mewn seilwaith trafnidiaeth i gefnogi gwasanaethau bysiau yng Nghymru, i helpu'r teuluoedd hyn i gyrraedd yr ysgol a'r gwaith?
Llywydd, I'm afraid the Member just lives in a parallel universe to the universe that the rest of us live in, and the universe that families live in as well. The same Children in Wales report pointed to the deliberate decisions of the UK Government that will result in hundreds of thousands more children living in poverty across the United Kingdom over the coming period. And the idea that there are lavish funds that come to Wales to enable us to do more than we are doing today is a simple act of fiction. As you will hear later this afternoon, the job of the Welsh Government has to be to live within the reduced means that are available to us and to protect the most vulnerable in the process. That is why we have, indeed, invested many tens of millions of pounds extra in supporting bus services during this financial year as a way of bridging the position we are in today and the position we will be in once the bus Bill, which will bring buses back under the control of the public interest in Wales, will allow us to create that sustainable future. That is the way in which we will help families, and we're certainly not helped by a UK Government that has crashed the UK economy and which reduces the amount of investment in public services year after year after year.
Llywydd, mae gen i ofn bod yr Aelod yn byw mewn bydysawd cyfochrog i'r bydysawd y mae'r gweddill ohonom ni'n byw ynddo, a'r bydysawd y mae teuluoedd yn byw ynddo hefyd. Cyfeiriodd yr un adroddiad Plant yng Nghymru at benderfyniadau bwriadol Llywodraeth y DU a fydd yn arwain at gannoedd o filoedd yn fwy o blant yn byw mewn tlodi ar draws y Deyrnas Unedig dros y cyfnod sydd i ddod. Ac mae'r syniad bod cyllid helaeth sy'n dod i Gymru i ganiatáu i ni wneud mwy nag yr ydym ni'n ei wneud heddiw yn weithred syml o ffuglen. Fel y byddwch chi'n clywed yn ddiweddarach y prynhawn yma, mae'n rhaid i swyddogaeth Llywodraeth Cymru fod yn un o fyw o fewn y moddau llai sydd ar gael i ni ac i amddiffyn y rhai mwyaf agored i niwed yn y broses. Dyna pam rydym ni, yn wir, wedi buddsoddi degau o filiynau o bunnoedd yn ychwanegol mewn cefnogi gwasanaethau bysiau yn ystod y flwyddyn ariannol hon fel ffordd o bontio'r sefyllfa yr ydym ni ynddi heddiw a'r sefyllfa y byddwn ni ynddi unwaith y bydd y Bil bysiau, a fydd yn dod â bysiau yn ôl o dan reolaeth budd y cyhoedd yng Nghymru, yn caniatáu i ni greu'r dyfodol cynaliadwy hwnnw. Dyna'r ffordd y byddwn ni'n helpu teuluoedd, ac yn sicr nid ydym ni'n cael ein helpu gan Lywodraeth y DU sydd wedi chwalu economi'r DU ac sy'n lleihau cyfanswm y buddsoddiad mewn gwasanaethau cyhoeddus flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn.
Good afternoon, First Minister. Many of us have different views and thoughts and ideas about what could help our poorest children, but one thing that we wanted to talk about was childcare and how important that is to all families, not just those living in poverty. In 2022-23, Wales saw the biggest increase in childcare costs in the UK, with some parents spending 60 per cent of their income on fees. This morning, the Welsh Liberal Democrats launched a childcare plan, a transformative plan to provide high-quality, affordable and accessible childcare that meets the needs of Welsh families and the Welsh language. Our plan looks at beating child poverty and ensuring that we open up the economic potential for women, care givers and all parents. Hard-working parents face impossible choices at times. They pay either astronomical fees that consume far too much of their family income or they leave the workforce altogether. And for children under the age of two there is nothing, and for disabled children there is very little and certainly very little choice. So, First Minister, I hope that if we send you the plan, you'll have a chance to read it. But would you agree with me that the period from nought to two is absolutely essential in terms of us helping us beat child poverty? Diolch yn fawr iawn, Llywydd.
Prynhawn da, Prif Weinidog. Mae gan lawer ohonom ni wahanol safbwyntiau a meddyliau a syniadau o ran yr hyn a allai helpu ein plant tlotaf, ond un peth yr oeddem ni eisiau siarad amdano oedd gofal plant a pha mor bwysig yw hwnnw i bob teulu, nid y rhai sy'n byw mewn tlodi yn unig. Yn 2022-23, cafwyd y cynnydd mwyaf i gostau gofal plant yn y DU yng Nghymru, â rhai rhieni yn gwario 60 y cant o'u hincwm ar ffioedd. Y bore yma, lansiodd Democratiaid Rhyddfrydol Cymru gynllun gofal plant, cynllun trawsnewidiol i ddarparu gofal plant o ansawdd uchel, fforddiadwy a hygyrch sy'n diwallu anghenion teuluoedd Cymru a'r Gymraeg. Mae ein cynllun yn edrych ar drechu tlodi plant a sicrhau ein bod ni'n agor y potensial economaidd i fenywod, rhoddwyr gofal a phob rhiant. Mae rhieni sy'n gweithio'n galed yn wynebu dewisiadau amhosib ar adegau. Maen nhw'n talu naill ai ffioedd aruthrol sy'n cymryd llawer gormod o incwm eu teulu neu maen nhw'n gadael y gweithlu yn gyfan gwbl. Ac i blant o dan ddwy oed does dim byd, ac i blant anabl ychydig iawn ac yn sicr ychydig iawn o ddewis. Felly, Prif Weinidog, rwy'n gobeithio, os byddwn ni'n anfon y cynllun atoch chi, y cewch chi gyfle i'w ddarllen. Ond a fyddech chi'n cytuno â mi bod y cyfnod rhwng dim a dwy oed yn gwbl hanfodol o ran ein helpu ni i drechu tlodi plant? Diolch yn fawr iawn, Llywydd.
Wel, diolch i'r Aelod am y cwestiynau, Llywydd.
Well, I thank the Member for those questions, Llywydd.
Of course, I'd be keen to have a chance to read the plan, because I agree with what the Member has said, that childcare is a fundamental part of the way in which we address child poverty, but also to enable working families to be able to participate in the workforce and to make sure that quality care is provided for their children at the same time. The Member will know that already in this Senedd term we have extended our childcare offer—the most generous childcare offer anywhere in the United Kingdom—to families who are on the cusp of work, people who are in training or education and will soon be in the workplace. And, as a result of the agreement with Plaid Cymru, we are expanding childcare for two-year-olds, with a particular emphasis on finding more places for those families who wish to have childcare for their children through the medium of Welsh. There are thousands more places already as a result of the moves that were made in April of this year, and then further moves in September of this year, and we look forward to building on the success of that policy still further. If there are additional ideas that are, as the Member said, affordable and achievable, then, of course, we will be very keen to learn of them.
Wrth gwrs, byddwn i'n awyddus i gael cyfle i ddarllen y cynllun, gan fy mod i'n cytuno â'r hyn y mae'r Aelod wedi ei ddweud, bod gofal plant yn rhan sylfaenol o'r ffordd yr ydym ni'n mynd i'r afael â thlodi plant, ond hefyd i alluogi teuluoedd sy'n gweithio i allu cymryd rhan yn y gweithlu a gwneud yn siŵr bod gofal o ansawdd yn cael ei ddarparu i'w plant ar yr un pryd. Bydd yr Aelod yn gwybod ein bod ni eisoes yn nhymor y Senedd hon wedi ymestyn ein cynnig gofal plant—y cynnig gofal plant mwyaf hael yn unrhyw le yn y Deyrnas Unedig—i deuluoedd sydd ar drothwy gwaith, pobl sydd mewn hyfforddiant neu addysg ac a fydd yn y gweithle yn fuan. Ac, o ganlyniad i'r cytundeb gyda Phlaid Cymru, rydym ni'n ehangu gofal plant i blant dwy oed, gyda phwyslais arbennig ar ddod o hyd i fwy o leoedd i'r teuluoedd hynny sy'n dymuno cael gofal i'w plant trwy gyfrwng y Gymraeg. Mae miloedd yn fwy o leoedd eisoes o ganlyniad i'r camau a gymerwyd ym mis Ebrill eleni, ac yna camau pellach ym mis Medi eleni, ac edrychwn ymlaen at adeiladu ar lwyddiant y polisi hwnnw ymhellach eto. Os oes syniadau ychwanegol sydd, fel y dywedodd yr Aelod, yn fforddiadwy ac y mae modd ei gwireddu, yna, wrth gwrs, byddwn ni'n awyddus iawn i ddysgu amdanyn nhw.
It is, of course, exactly a year ago today that Jeremy Hunt reversed all the measures in Liz Truss's disastrous budget, and a year ago this week that Liz Truss was forced from office. But, in that year, we haven't heard a single apology from any Conservative Member for the impact that short-lived Prime Ministership had on the economy and on children and on the people of this country. [Interruption.] They're noisy enough now, Presiding Officer, but I'm yet to hear a word of apology from any of them.
First Minister, you are aware that Public Health Wales has produced a report detailing the impact of poverty on children, the impact on their learning, the impact on their health, the impact on their future. All of these issues are a consequence of poverty and a consequence of a broken Tory economy. It is important, First Minister, that, as we take decisions on the finances and funding of public services, we continue to protect children and families, and, as we protect children, we also explain why they are suffering poverty and the culpability of a UK Tory Government that doesn't care less about cold, hungry children who are unable to have the basics in life.
Wrth gwrs, union flwyddyn yn ôl heddiw y gwnaeth Jeremy Hunt wrthdroi'r holl fesurau yng nghyllideb drychinebus Liz Truss, a blwyddyn yn ôl i'r wythnos hon y gorfodwyd Liz Truss o'i swydd. Ond, yn y flwyddyn honno, dydyn ni ddim wedi clywed yr un ymddiheuriad gan unrhyw Aelod Ceidwadol am yr effaith a gafodd Prif Weinidog byrhoedlog honno y DU ar yr economi ac ar blant ac ar bobl y wlad hon. [Torri ar draws.] Maen nhw'n ddigon swnllyd nawr, Llywydd, ond rwyf i eto i glywed gair o ymddiheuriad gan unrhyw un ohonyn nhw.
Prif Weinidog, rydych chi'n ymwybodol bod Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi llunio adroddiad yn rhoi manylion effaith tlodi ar blant, yr effaith ar eu dysgu, yr effaith ar eu hiechyd, yr effaith ar eu dyfodol. Mae'r holl faterion hyn yn ganlyniad i dlodi ac yn ganlyniad i economi Dorïaidd sydd wedi torri. Mae'n bwysig, Prif Weinidog, wrth i ni wneud penderfyniadau ar gyllid a chyllido gwasanaethau cyhoeddus, ein bod ni'n parhau i ddiogelu plant a theuluoedd, ac, wrth i ni ddiogelu plant, rydym ni hefyd yn egluro pam maen nhw'n dioddef tlodi a beiusrwydd Llywodraeth Dorïaidd y DU nad oes ots ganddi am blant oer, llwglyd nad ydyn nhw'n gallu cael y pethau sylfaenol mewn bywyd.
Well, Llywydd, Alun Davies does well to remind us of what was happening exactly a year ago today, when Jeremy Hunt reversed almost everything that was contained in the disastrous mini-budget during Liz Truss's brief regime. Of course, by the end of this week last year, she was no longer the Prime Minister. She enjoyed the support of Members of the Conservative Party here to the minute in which her fingers were prised off the knocker at 10 Downing Street. And, as you say, Mr Davies, not a single word of apology from those people who supported her through those disastrous days.
I read the Public Health Wales report, Llywydd. It was a report that concentrated on the impact on children's health in poverty. There are many shocking reports that we read—we were hearing of some of them earlier—but I was genuinely taken aback by what that report said, of families in Wales who cannot afford to keep their children clean, who cannot afford soap for them to be washed, who cannot afford detergent to make sure that their clothes are clean and that, when those children go to school, they sit alongside other children and suffer the stigma and the shame that comes with not being able to afford those basics of a decent life. To think that that is happening in Wales in the twenty-first century—I thought it was an authentically shocking finding. And those families know where the responsibility lies.
Wel, Llywydd, mae Alun Davies yn gwneud cymwynas â ni drwy ein hatgoffa o'r hyn a oedd yn digwydd union flwyddyn yn ôl heddiw, pan wnaeth Jeremy Hunt wrthdroi bron i bopeth a oedd yn y fini-gyllideb drychinebus yn ystod goruchwyliaeth fer Liz Truss. Wrth gwrs, erbyn diwedd yr wythnos hon y llynedd, nid hi oedd Prif Weinidog y DU mwyach. Cafodd gefnogaeth Aelodau'r Blaid Geidwadol yma tan y funud pan gafodd ei bysedd eu gorfodi oddi ar forthwyl drws 10 Stryd Downing. Ac, fel y dywedwch chi, Mr Davies, dim un gair o ymddiheuriad gan y bobl hynny a wnaeth ei chefnogi drwy'r dyddiau trychinebus hynny.
Darllenais adroddiad Iechyd Cyhoeddus Cymru, Llywydd. Roedd yn adroddiad a oedd yn canolbwyntio ar yr effaith ar iechyd plant mewn tlodi. Ceir llawer o adroddiadau ysgytwol yr ydym ni'n eu darllen—roeddem ni'n clywed am rai ohonyn nhw'n gynharach—ond cefais wir fy syfrdanu gan yr hyn a ddywedodd yr adroddiad hwnnw, am deuluoedd yng Nghymru nad ydyn nhw'n gallu fforddio cadw eu plant yn lân, nad ydyn nhw'n gallu fforddio sebon iddyn nhw gael eu golchi, nad ydyn nhw'n gallu fforddio powdwr golchi i wneud yn siŵr bod eu dillad nhw'n lân, a phan fydd y plant hynny yn mynd i'r ysgol, maen nhw'n eistedd ochr yn ochr â phlant eraill ac yn dioddef y stigma a'r cywilydd sy'n dod o fethu â gallu fforddio'r pethau sylfaenol hynny o fywyd gweddus. I feddwl bod hynny'n digwydd yng Nghymru yn yr unfed ganrif ar hugain—roeddwn i'n meddwl ei fod yn ddarganfyddiad gwirioneddol ysgytwol. Ac mae'r teuluoedd hynny yn gwybod pwy sy'n gyfrifol.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.
Questions now from the party leaders. The leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. First Minister, last week, there were reports about lung cancer screening and the small trial that is currently going on in the Rhondda, sponsored by Tenovus, the cancer charity. In other parts of the United Kingdom, there is a comprehensive screening scheme in place, and, by 2025, 40 per cent of the population in England will benefit from that screening, and, by 2030, 100 per cent of the population will benefit from it. We know from the evidence that's emerging that stage 1 and stage 2 cancers have been identified far earlier because of that screening, as opposed to, sadly, in Wales, when it comes to lung cancer, many stage 3 and 4 cases are presenting, which, as we know, sadly, is not a good prognosis to receive.
The Government have accepted in principle the need to have lung cancer screening here in Wales. As many Members who sit on opposition benches will understand, accepting something in principle doesn't always mean that it's going to inevitably become a reality. Can you commit the Welsh Government today to meeting the timetable that other parts of the United Kingdom have adopted to bring that screening forward, because, as I said, we know what benefits are achieved by having that screening, and surely we must all try and sign up to reducing the mortality rate from lung cancer, which, regrettably, is among the worst mortality rates of any part of Europe?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf, roedd adroddiadau am sgrinio canser yr ysgyfaint a'r treial bach sy'n digwydd ar hyn o bryd yn y Rhondda, wedi'i noddi gan Tenovus, yr elusen ganser. Mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, mae cynllun sgrinio cynhwysfawr ar waith, ac, erbyn 2025, bydd 40 y cant o'r boblogaeth yn Lloegr yn elwa o'r sgrinio hwnnw, ac, erbyn 2030, bydd 100 y cant o'r boblogaeth yn elwa ohono. Rydym ni'n gwybod o'r dystiolaeth sy'n dod i'r amlwg bod canserau cam 1 a cham 2 wedi cael eu darganfod yn llawer cynharach oherwydd y sgrinio hwnnw, yn hytrach, yn anffodus, nag yng Nghymru, pan ddaw i ganser yr ysgyfaint, mae llawer o achosion cam 3 a 4 yn cyflwyno, nad yw, fel y gwyddom ni, yn anffodus, yn brognosis da i'w gael.
Mae'r Llywodraeth wedi derbyn mewn egwyddor yr angen i gael sgrinio canser yr ysgyfaint yma yng Nghymru. Fel y bydd llawer o Aelodau sy'n eistedd ar feinciau'r gwrthbleidiau yn deall, nid yw derbyn rhywbeth mewn egwyddor bob amser yn golygu ei fod yn anochel yn mynd i ddod yn realiti. A allwch chi ymrwymo Llywodraeth Cymru heddiw i gadw at yr amserlen y mae rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig wedi'i mabwysiadu i gyflwyno'r sgrinio hwnnw, oherwydd, fel y dywedais i, rydym ni'n gwybod pa fanteision sy'n cael eu sicrhau o gael y sgrinio hwnnw, a does bosib nad oes yn rhaid i ni i gyd geisio ymroi i leihau'r gyfradd marwolaethau o ganser yr ysgyfaint, sydd, yn anffodus, ymhlith y cyfraddau marwolaeth gwaethaf o unrhyw ran o Ewrop?
Well, Llywydd, I agree with the leader of the opposition about the importance of screening and the way in which it allows cancer to be detected at an earlier stage in the process. He is right to say that, following the recommendation of the United Kingdom screening committee, we have accepted in principle the recommendation that there should be a screening programme here in Wales.
The Member was wrong to say that there is a comprehensive service elsewhere in the United Kingdom because, as he then went on to say, the ambition in England is that there should be a full service in place by 2030, and there certainly isn't a comprehensive programme anywhere in the United Kingdom. And, indeed, if Members read the recommendation of the UK National Screening Committee, it says itself that there will need to be work done across the United Kingdom in order to be able to implement its recommendation. That's why there is a UK lung cancer screening feasibility group set up, and we are members of that feasibility group. So, we are planning for the future. The results from the Cwm Taf Morgannwg pilot will be important to us in doing that.
You have to be able to build up a service of this sort, Llywydd; it cannot simply be put in place everywhere at once. We will want the most ambitious programme we can have in Wales, but it has got to be realistic as well. You need premises, you need staff, you need systems, you need equipment; all of that is being planned, and we're planning it alongside colleagues in England, Scotland and Northern Ireland.
Wel, Llywydd, rwy'n cytuno ag arweinydd yr wrthblaid am bwysigrwydd sgrinio a'r ffordd y mae'n galluogi canser i gael ei ddarganfod yn gynharach yn y broses. Mae'n iawn i ddweud, yn dilyn argymhelliad pwyllgor sgrinio'r Deyrnas Unedig, ein bod ni wedi derbyn mewn egwyddor yr argymhelliad y dylid cael rhaglen sgrinio yma yng Nghymru.
Roedd yr Aelod yn anghywir i ddweud bod gwasanaeth cynhwysfawr mewn mannau eraill yn y Deyrnas Unedig oherwydd, fel yr aeth ymlaen wedyn i ddweud, yr uchelgais yn Lloegr yw y dylai fod gwasanaeth llawn ar waith erbyn 2030, ac yn sicr nid oes rhaglen gynhwysfawr yn unrhyw le yn y Deyrnas Unedig. Ac, yn wir, os bydd yr Aelodau yn darllen argymhelliad Pwyllgor Sgrinio Cenedlaethol y DU, mae'n dweud ei hun y bydd angen gwneud gwaith ar draws y Deyrnas Unedig er mwyn gallu gweithredu ei argymhelliad. Dyna pam mae grŵp dichonoldeb sgrinio canser yr ysgyfaint yn y DU wedi'i sefydlu, ac rydym ni'n aelodau o'r grŵp dichonoldeb hwnnw. Felly, rydym ni'n cynllunio ar gyfer y dyfodol. Bydd canlyniadau o gynllun peilot Cwm Taf Morgannwg yn bwysig i ni wrth wneud hynny.
Mae'n rhaid i chi allu adeiladu gwasanaeth o'r math hwn, Llywydd; ni ellir ei roi ar waith ym mhobman ar unwaith. Byddwn ni eisiau'r rhaglen fwyaf uchelgeisiol y gallwn ni ei chael yng Nghymru, ond mae'n rhaid iddi fod yn realistig hefyd. Mae angen safle arnoch chi, mae angen staff arnoch chi, mae angen systemau arnoch chi, mae angen offer arnoch chi; mae hynny i gyd yn cael ei gynllunio, ac rydym ni'n ei gynllunio ochr yn ochr â chydweithwyr yn Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon.
The point I was making to you, First Minister, is that in England there is a journey that they are undertaking to hit, by 2025, 40 per cent of the population and, by 2030, 100 per cent of the population, and I would hope that the Welsh Government would sign up to such an ambitious route plan to deliver that here in Wales.
The Royal College of Emergency Medicine yesterday highlighted the breach exemption process that has been available to clinicians in emergency departments since 2011. Now, just before we started First Minister's questions, there was a statement issued by the health Minister identifying the Government view on their interpretation of the Royal College of Emergency Medicine's understanding—[Interruption.] Well, they're shouting 'facts'. I happen to think that a Royal College's evidence is strong evidence, and merits consideration and, ultimately, analysis so that we can understand whether the Government has been declaring the figures correctly when it comes to waiting times within our accident and emergency departments. Can you confirm this afternoon, First Minister, that the figures on breach exemptions are calculated for eight- and 12-hour waits, not just four-hour waits?
Y pwynt yr oeddwn i'n ei wneud i chi, Prif Weinidog, yw bod taith yn Lloegr y maen nhw'n ymgymryd â hi i gyrraedd, erbyn 2025, 40 y cant o'r boblogaeth ac, erbyn 2030, 100 y cant o'r boblogaeth, a byddwn yn gobeithio y byddai Llywodraeth Cymru yn ymrwymo i gynllun llwybr uchelgeisiol o'r fath i gyflawni hynny yma yng Nghymru.
Tynnodd y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys sylw ddoe at y broses eithriadau dros oriau sydd wedi bod ar gael i glinigwyr mewn adrannau brys ers 2011. Nawr, ychydig cyn i ni ddechrau cwestiynau i'r Prif Weinidog, cyhoeddwyd datganiad gan y Gweinidog iechyd yn nodi barn y Llywodraeth ar eu dehongliad o ddealltwriaeth y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys—[Torri ar draws.] Wel, maen nhw'n gweiddi 'ffeithiau'. Rwy'n digwydd meddwl bod tystiolaeth y Coleg Brenhinol yn dystiolaeth gref, ac yn haeddu ystyriaeth ac, yn y pen draw, dadansoddiad fel y gallwn ni ddeall a yw'r Llywodraeth wedi bod yn datgan y ffigurau'n gywir o ran amseroedd aros yn ein hadrannau damweiniau ac achosion brys. A allwch chi gadarnhau y prynhawn yma, Prif Weinidog, bod y ffigurau ar eithriadau dros oriau yn cael eu cyfrifo ar gyfer arosiadau wyth a 12 awr, nid arosiadau pedair awr yn unig?
Well, Llywydd, there were very many questions in that. First of all, let me be clear: the evidence is as set out in the Minister's written statement. Somewhere, there has been a misunderstanding of the figures, but not by us. The figures that were provided to the Royal College have been misunderstood and misinterpreted. That may be a matter of disappointment to Members on the opposition benches, but I'm afraid that is the case.
Let me just repeat what the Minister's statement said:
'Welsh Government statisticians do not exclude clinical exceptions from the data'
that is received from the local health boards. We report that data. That is what was suggested was not happening; that is not the case. The data is collected and reported in the way we have always said. In line with the policy that has been in place since December 2011, clinical exceptions—. Clinicians decide whether or not somebody should be retained in an emergency department beyond four hours when it is in the interests of the patient to do so. As the letter of 9 December 2011 said, these principles are recognised and supported by the Royal College of Emergency Medicine.
Wel, Llywydd, roedd llawer iawn o gwestiynau yn hynna. Yn gyntaf oll, gadewch i mi fod yn eglur: mae'r dystiolaeth fel y'i cyflwynir yn natganiad ysgrifenedig y Gweinidog. Yn rhywle, bu camddealltwriaeth o'r ffigurau, ond nid gennym ni. Mae'r ffigurau a ddarparwyd i'r Coleg Brenhinol wedi cael eu camddeall a'u camddehongli. Efallai fod hynny'n destun siom i'r Aelodau ar feinciau'r wrthblaid, ond rwy'n ofni mai dyna yw'r gwirionedd.
Gadewch i mi ailadrodd yr hyn a ddywedodd datganiad y Gweinidog:
'nid yw ystadegwyr Llywodraeth Cymru yn hepgor eithriadau clinigol o'r data'
sy'n cael eu derbyn gan y byrddau iechyd lleol. Rydym ni'n cyhoeddi'r data hynny. Dyna a awgrymwyd nad oedd yn digwydd; nid yw hynny'n wir. Mae'r data yn cael eu casglu a'u hadrodd yn y ffordd yr ydym ni wedi ei ddweud erioed. Yn unol â'r polisi sydd wedi bod ar waith ers Rhagfyr 2011, mae eithriadau clinigol—. Mae clinigwyr yn penderfynu a ddylai rhywun gael ei gadw mewn adran frys neu beidio y tu hwnt i bedair awr pan fo er budd y claf i wneud hynny. Fel y dywedodd llythyr 9 Rhagfyr 2011, mae'r egwyddorion hyn yn cael eu cydnabod a'u cefnogi gan y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys.
My question to you was simple, First Minister, and I noticed you looked at the health Minister to see if you could get confirmation. I don't dispute that the patients turning up at A&E—and I don't think the Royal College of Emergency Medicine disputes that, obviously, these patients are captured as individuals who attend accident and emergency departments. My question to you was: once they go beyond the four-hour wait, are they captured in the eight- and 12-hour wait, which is a key gateway in measuring the flow through accident and emergency departments? You didn't answer that part of my question to you.
Because, when you look at the numbers, 45,000, according to the Royal College of Emergency Medicine, were not captured in the eight- and 12-hour figures in the first six months of this year. In the 10 years since these figures were brought in, 670,000 people have not been captured in the way the Welsh Government correlate these figures in the eight- and 12-hour waits. Now, can you confirm that those exceptions are captured by the eight- and 12-hour gateway? Because, if they're not, can you commit to making sure that the data does capture them and you address the concerns of the Royal College of Emergency Medicine to make sure our A&E departments are resourced to deal with the 45,000 that were captured in the first six months and the 670,000 over the 10 years since this guidance has been in place?
Roedd fy nghwestiwn i chi yn syml, Prif Weinidog, a sylwais eich bod chi wedi edrych ar y Gweinidog iechyd i weld a allech chi gael cadarnhad. Nid wyf i'n dadlau bod y cleifion sy'n dod i adrannau damweiniau ac achosion brys—ac nid wyf i'n credu bod y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys yn dadlau, yn amlwg, bod y cleifion hyn yn cael eu nodi fel unigolion sy'n mynd i adrannau damweiniau ac achosion brys. Fy nghwestiwn i chi oedd: pan fyddan nhw'n mynd y tu hwnt i'r arhosiad pedair awr, a ydyn nhw'n cael eu nodi yn yr arhosiad wyth a 12 awr, sy'n borth allweddol o ran mesur y llif trwy adrannau damweiniau ac achosion brys? Dydych chi ddim wedi ateb y rhan honno o'm cwestiwn i chi.
Oherwydd, pan edrychwch chi ar y rhifau, ni chafodd 45,000, yn ôl y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys, eu nodi yn y ffigurau wyth a 12 awr yn ystod chwe mis cyntaf eleni. Yn y 10 mlynedd ers cyflwyno'r ffigurau hyn, nid yw 670,000 o bobl wedi cael eu nodi yn y ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn cyfatebu'r ffigurau hyn yn yr arosiadau wyth a 12 awr. Nawr, a allwch chi gadarnhau bod yr eithriadau hynny yn cael eu nodi gan y porth wyth a 12 awr? Oherwydd, os nad ydyn nhw, a allwch chi ymrwymo i wneud yn siŵr bod y data yn eu nodi a'ch bod yn rhoi sylw i bryderon y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys i wneud yn siŵr bod yr adnoddau gan ein hadrannau damweiniau ac achosion brys i ymdrin â'r 45,000 a nodwyd yn y chwe mis cyntaf a'r 670,000 dros y 10 mlynedd ers i'r canllawiau hyn fod ar waith?
Llywydd, I do want to make sure that I've cleared up any confusion in the mind of the leader of the opposition. Not a single patient's care is affected by these figures—[Interruption.] No, no. No, I—
Llywydd, rwyf i eisiau gwneud yn siŵr fy mod i wedi clirio unrhyw ddryswch ym meddwl arweinydd yr wrthblaid. Nid yw gofal yr un claf yn cael ei effeithio gan y ffigurau hyn—[Torri ar draws.] Na na. Na, fe—
Allow the First Minister to answer. First Minister.
Gadewch i'r Prif Weinidog ymateb. Prif Weinidog.
I will do my best to explain. Clinicians decide whether or not somebody needs to be retained in the A&E department or moved on to a different part of the system. There was a period in which, in order to beat the clock, the four-hour waits, we knew that people would be artificially moved out of the department so that they didn't score against a four-hour wait. Clinicians consistently said to us that that was not the right way for patients to be treated. But, if a clinician believed that that patient should stay in the accident and emergency department, that's where they should stay because that is—[Interruption.] I cannot compete.
Fe wnaf i fy ngorau i egluro. Mae clinigwyr yn penderfynu a oes angen cadw rhywun yn yr adran damweiniau ac achosion brys neu beidio neu ei symud ymlaen i wahanol ran o'r system. Roedd cyfnod pan, er mwyn curo'r cloc, yr arosiadau pedair awr, yr oeddem ni'n gwybod y byddai pobl yn cael eu symud allan o'r adran yn artiffisial fel nad oedden nhw'n sgorio yn erbyn arhosiad pedair awr. Dywedodd clinigwyr wrthym yn gyson nad dyna'r ffordd gywir i gleifion gael eu trin. Ond, os oedd clinigwr yn credu y dylai'r claf hwnnw aros yn yr adran damweiniau ac achosion brys, dyna lle dylai aros gan mai dyna'r—[Torri ar draws.] Allaf i ddim cystadlu.
I do want the First Minister to be able to answer this question clearly without interruption or distraction. First Minister, carry on.
Rwyf i eisiau i'r Prif Weinidog allu ateb y cwestiwn hwn yn eglur heb ymyriad na gwrthdyniad. Prif Weinidog, parhewch.
To complete it, Llywydd, the reason for clinical exceptions is to make sure that the right decision is made about the patient, rather than about the way in which data is reported. To return to the leader of the opposition's question, the figures that I see routinely reported are at four hours and 12 hours. I'll ask the Minister whether there is information, management information, that records eight hours, but, routinely, we report what happens to patients at four hours and at eight hours—four hours and 12 hours; I beg your pardon. The Minister's statement, her written statement, is absolutely clear that, if there has been any misunderstanding of the data, the misunderstanding does not lie with the Welsh Government. We do not exclude clinical exceptions from the data reported and the data that we do report is comparable with data reported elsewhere, as we always have maintained.
I'w gwblhau, Llywydd, y rheswm am eithriadau clinigol yw i wneud yn siŵr bod y penderfyniad cywir yn cael ei wneud am y claf, yn hytrach nag am y ffordd y caiff data eu hadrodd. I ddychwelyd at gwestiwn arweinydd yr wrthblaid, mae'r ffigurau yr wyf i'n eu gweld yn cael eu hadrodd fel mater o drefn ar bedair awr a 12 awr. Fe wnaf i ofyn i'r Gweinidog a oes gwybodaeth, gwybodaeth reoli, sy'n cofnodi wyth awr, ond, fel mater o drefn, rydym ni'n hysbysu am yr hyn sy'n digwydd i gleifion ar ôl pedair awr ac wyth awr—pedair awr a 12 awr; mae'n ddrwg gen i. Mae datganiad y Gweinidog, ei datganiad ysgrifenedig, yn gwbl eglur, os bu unrhyw gamddealltwriaeth o'r data, nid Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol am y camddealltwriaeth hwnnw. Dydyn ni ddim yn eithrio eithriadau clinigol o'r data a adroddir ac mae'r data yr ydym ni'n eu hadrodd yn debyg i'r data a adroddir mewn mannau eraill, fel yr ydym ni wedi ei ddweud erioed.
Arweinydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
Leader of Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Mae'r erchyllterau yn Israel a Gaza yn parhau i'n cyffwrdd ni i gyd dros wythnos ar ôl yr ymosodiadau gan Hamas. Yn yr un modd ag y gwnaethon ni uno i gondemnio’r ymosodiadau cwbl erchyll yna, mae'n rhaid i ni uno rŵan wrth alw am warchod a pharchu cyfraith ryngwladol. Does yna fyth gyfiawnhad dros gosbi poblogaeth gyfan fel sy'n digwydd yn Gaza ar hyn o bryd. Dŷn ni ym Mhlaid Cymru—a dwi'n siŵr fy mod i'n siarad ar ran y Senedd i gyd—yn cyd-sefyll efo pawb yng Nghymru sydd yn gofidio am anwyliaid yn y dwyrain canol. Dŷn ni'n anfon ein cefnogaeth i wylnos yng Nghaerdydd, y penwythnos yma, dan arweiniad Rowan Williams, dros bobl Israel a Phalestina.
Yn Gaza, wrth gwrs, mae yna argyfwng dyngarol gwirioneddol, efo'r Cenhedloedd Unedig yn rhybuddio bod gofyn i bobl symud o ysbytai yng ngogledd Gaza gyfystyr â rhoi dedfryd o farwolaeth iddyn nhw. O ystyried y diffyg cyflenwadau meddygol, dŵr a thanwydd, a wnaiff y Prif Weinidog sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn chwarae rhan, fel Llywodraethau eraill ar draws yr ynysoedd yma, drwy wneud cyfraniad, yn cynnwys cyfraniad ariannol, tuag at yr ymgyrch dyngarol yna yn Gaza?
Thank you very much. The atrocities in Israel and Gaza continue to touch us all over a week after the Hamas attacks. Just as we united in condemning those appalling attacks, we must also unite now in calling for the preservation and respect of international law. There is never a justification for punishing a whole population as is happening in Gaza at the moment. We in Plaid Cymru—and I'm sure I speak on behalf of the whole Senedd—stand shoulder to shoulder with everyone in Wales who is concerned about loved ones in the middle east. We send our support to a vigil held in Cardiff this weekend, led by Rowan Williams, for the people of Israel and Palestine.
In Gaza, of course, there is a real humanitarian crisis, with the United Nations warning that asking people to move out of hospitals in northern Gaza is tantamount to a death sentence for them. Given the lack of medical supplies, fuel and water, will the First Minister ensure that the Welsh Government plays its part, like other Governments across these isles, by making a contribution, including a financial contribution, to that humanitarian effort in Gaza?
Diolch yn fawr i Rhun ap Iorwerth am y cwestiynau yna. Fel yr oeddwn i'n ei ddweud yr wythnos diwethaf, dwi'n siŵr bod pawb yma yn y Senedd yn dal i fod yn bryderus am y sefyllfa yn Israel ac yn Gaza hefyd.
Dwi'n ddiolchgar i bobl fel Rowan Williams ac arweinwyr eraill yn y cymunedau ffydd, sydd wedi dod at ei gilydd i gefnogi pobl yma yng Nghymru sydd â theuluoedd a phobl eraill draw yn Israel ac yn Gaza hefyd. Heddiw, mae'r Gweinidog, Jane Hutt, wedi bod yn siarad gyda phobl yn y maes, jest yn siarad gyda phobl os bydd yn ddefnyddiol i dynnu pobl at ei gilydd, fel rŷn ni'n ei wneud yn y faith communities forum sydd gyda ni yma yng Nghymru. Os bydd mwy y gallwn ni ei wneud i helpu pobl yma yng Nghymru i ymdopi â phopeth maen nhw'n ei wynebu, wrth gwrs, rŷn ni'n awyddus i'w wneud e. Ond mae pethau'n symud mor gyflym bob dydd, beth rŷn ni'n ei wneud yw trial cadw gyda'r bobl sydd â'r cyfrifoldebau. Does dim cyfrifoldebau gyda ni ar lawr y Senedd am bethau tramor, ond rydym ni'n trial cadw gyda'r bobl gyda'r cyfrifoldebau yna yn San Steffan, yn y Llywodraeth, yn y gwrthbleidiau, i weld os oes rhywbeth gallwn ni ei wneud, ac, wrth gwrs, rydym ni'n awyddus i'w wneud e.
I thank Rhun ap Iorwerth for those questions. As I said last week, I'm sure that everyone here in the Senedd remains very concerned about the situation in Israel and in Gaza as well.
I'm grateful to people like Rowan Williams and other leaders in the faith communities, who have come together to support people here in Wales with family members and other loved ones over in Israel and Gaza as well. Today, the Minister, Jane Hutt, has been talking to people in this area regarding whether it would be useful to draw people together, as we are doing in the faith communities forum that we have here in Wales. If there is more that we can do to help people here in Wales to cope with everything they're facing, of course, we will be eager to do so. But, things are moving so quickly every day, what we're trying to do is to stay with the people who have the responsibilities. We don't have responsibilities on the floor of the Senedd for overseas affairs, but we are trying to stay in contact with the people with those responsibilities in Westminster, in Government and opposition parties, to see whether there's anything that we can do, and we'll be eager to do it.
Diolch, Brif Weinidog. Yn ôl at faterion cartref, rŵan.
Thank you, First Minister. Back to domestic affairs, now.
We will have an opportunity later to look at how much grasp the Welsh Government has on its budgets. Since the summer, Ministers have been highlighting a £900 million hole that had apparently appeared in their finances. But with the Wales Governance Centre saying they had warned of a potential £800 million shortfall last year, one has to wonder why it seemed to come as a surprise. I'm concerned that not heeding warnings is a pattern.
The Royal College of Emergency Medicine says it frequently raised accident and emergency under-reporting with Ministers and officials. I'm afraid the response of Welsh Government to those comments by the RCEM are wholly inadequate. The Welsh Government has changed its story three times, with public confidence in its ability to run our most vital public services diminishing with every redraft. I have seen in the past few minutes another statement from the Minister, clarifying things from the Government's perspective. But I agree with the First Minister, it's not the figures that really matter, ultimately, it's patients, but does the First Minister agree with me that any explanation around figures does not take away from the reality faced by patients that A&E services the length and breadth of Wales are wholly unsustainable?
Bydd cyfle yn ddiweddarach i ni edrych ar faint o reolaeth sydd gan Lywodraeth Cymru dros ei chyllidebau. Ers yr haf, mae Gweinidogion wedi bod yn tynnu sylw at dwll gwerth £900 miliwn y mae'n debyg oedd wedi ymddangos yn eu cyllid. Ond gyda Chanolfan Llywodraethiant Cymru yn dweud eu bod nhw wedi rhybuddio am ddiffyg posibl o £800 miliwn y llynedd, mae'n rhaid i rywun feddwl tybed pam ei bod hi'n ymddangos ei fod yn syndod. Rwy'n pryderu bod peidio â gwrando ar rybuddion yn batrwm.
Mae'r Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys yn dweud ei fod wedi codi tanadrodd damweiniau ac achosion brys yn aml gyda Gweinidogion a swyddogion. Rwy'n ofni bod ymateb Llywodraeth Cymru i'r sylwadau hynny gan y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys yn gwbl annigonol. Mae Llywodraeth Cymru wedi newid ei stori dair gwaith, ac mae hyder y cyhoedd yn ei gallu i redeg ein gwasanaethau cyhoeddus mwyaf hanfodol yn lleihau gyda phob ailddrafft. Rwyf i wedi gweld yn ystod yr ychydig funudau diwethaf datganiad arall gan y Gweinidog, yn egluro pethau o safbwynt y Llywodraeth. Ond rwy'n cytuno â'r Prif Weinidog, nid y ffigurau sy'n bwysig mewn gwirionedd, ond cleifion yn y pen draw, ond a yw'r Prif Weinidog yn cytuno â mi nad yw unrhyw esboniad ynghylch ffigurau yn tynnu oddi wrth y realiti sy'n wynebu cleifion bod gwasanaethau damweiniau ac achosion brys ledled Cymru yn gwbl anghynaliadwy?
First of all, let me correct the Member when he said that figures were under-reported. That is exactly what the written statement tells you is not the case. The figures were not under-reported, and the figures that we publish stand up to examination by independent authorities. So, let's be clear about that.
Let me agree with him that accident and emergency departments are under pressure throughout Wales, as they are throughout the whole of the United Kingdom. Despite that, the staff who work in them go on sustaining that service every single day. They see thousands and thousands of people every day of every week in Wales. It does not help them to describe what they do as 'unsustainable', because sustaining the service is exactly what they do. Now, they are under huge pressure in doing that, and we acknowledge that, and that is why we work with them through the new six goals to try to release some of that pressure, to make sure that people go to the right part of the system and are seen in a timely way and in the most effective place. But I do say to the Member that I don't think it helps people who work so hard every day to describe the service they provide in the way that he just did.
Yn gyntaf oll, gadewch i mi gywiro'r Aelod pan ddywedodd bod ffigurau wedi'u tanadrodd. Dyna'n union y mae'r datganiad ysgrifenedig yn ei ddweud wrthych chi nad yw'n wir. Ni chafodd y ffigurau eu tanadrodd, ac mae'r ffigurau yr ydym ni'n eu cyhoeddi yn gadarn mewn archwiliadau gan awdurdodau annibynnol. Felly, gadewch i ni fod yn eglur am hynny.
Gadewch i mi gytuno ag ef bod adrannau damweiniau ac achosion brys dan bwysau ledled Cymru, fel y maen nhw ledled y Deyrnas Unedig gyfan. Er gwaethaf hynny, mae'r staff sy'n gweithio ynddyn nhw yn parhau i gynnal y gwasanaeth hwnnw bob un dydd. Maen nhw'n gweld miloedd ar filoedd o bobl bob diwrnod o bob wythnos yng Nghymru. Nid yw'n eu helpu nhw i ddisgrifio'r hyn y maen nhw'n ei wneud fel 'anghynaliadwy', oherwydd cynnal y gwasanaeth yw'r union beth y maen nhw'n ei wneud. Nawr, maen nhw o dan bwysau enfawr wrth wneud hynny, ac rydym ni'n cydnabod hynny, a dyna pam rydym ni'n gweithio gyda nhw drwy'r chwe nod newydd i geisio lleddfu rhywfaint o'r pwysau hwnnw, i wneud yn siŵr bod pobl yn mynd i'r rhan iawn o'r system ac yn cael eu gweld yn brydlon ac yn y lle mwyaf effeithiol. Ond rwyf i yn dweud wrth yr Aelod nad wyf i'n credu ei fod yn helpu pobl sy'n gweithio mor galed bob dydd i ddisgrifio'r gwasanaeth y maen nhw'n ei ddarparu yn y ffordd y mae ef newydd ei wneud.
It's staff that explain the service to me in that way so often, and it's the lack of new ideas on how to face up to the unsustainability issues within the health service that frustrates people so much. We need new ideas, and that's as true for the running of the NHS as the trains not running at all. Let me turn to trains. Week after week, it's cancelled trains, the wrong trains for cross-country journeys, multiple changes on straight-through services, standing room only, broken promises on the delivery of new trains. Not only do we not have the rolling stock, but the stock we have isn't rolling. And the response of the Deputy Minister on Twitter? 'I don't build trains.' It really isn't good enough for all of those facing challenges travelling on rail day in, day out. Will the First Minister admit that we are facing a real crisis in our rail service in Wales, and will he tell us what plan he has to get us back on track?
Staff sy'n esbonio'r gwasanaeth i mi yn y ffordd honno mor aml, a'r diffyg syniadau newydd am sut i wynebu'r problemau anghynaliadwyedd o fewn y gwasanaeth iechyd sy'n peri cymaint o rwystredigaeth i bobl. Rydym ni angen syniadau newydd, ac mae hynny yr un mor wir am redeg y GIG â'r trenau sydd ddim yn rhedeg o gwbl. Gadewch i mi droi at drenau. Wythnos ar ôl wythnos, mae trenau'n cael eu canslo, ceir y trenau anghywir ar gyfer teithiau traws gwlad, newidiadau lluosog ar wasanaethau uniongyrchol, lle i sefyll yn unig, addewidion wedi'u torri o ran darparu trenau newydd. Nid yn unig nad yw'r cerbydau gennym ni, ond nid yw'r cerbydau sydd gennym ni yn symud. Ac ymateb y Dirprwy Weinidog ar Twitter? 'Nid wyf i'n adeiladu trenau.' Nid yw'n ddigon da o gwbl i bawb sy'n wynebu heriau yn teithio ar y rheilffordd bod un dydd. A wnaiff y Prif Weinidog gyfaddef ein bod ni'n wynebu argyfwng gwirioneddol yn ein gwasanaeth rheilffyrdd yng Nghymru, ac a wnaiff ef ddweud wrthym ni pa gynllun sydd ganddo i'n cael ni yn ôl ar y trywydd iawn?
Well, Llywydd, I think it would be helpful to Members here to hear the new ideas that the leader of Plaid Cymru talks about. If they were new ideas, we'd be very glad to hear of them, so maybe next time, he will treat us to a few of the ideas that he calls for. As for train services, it is true that by today we had hoped that there would be 77 new CAF trains available in operation. Only 34 of those have been delivered by the manufacturer, and the Deputy Minister is right: the Welsh Government doesn’t manufacture trains, and the manufacturer has only delivered 34 of the 77 trains that they were contracted to deliver by today. Now, there are reasons why that is the case, but the practical impact of that is inevitably felt by Transport for Wales when they are scheduling their services.
The better news is that TfW are now accepting a new train from the manufacturer every seven to 10 days, so the pace by which those new trains are arriving has increased, and it's also the case, Llywydd, that services provided by Transport for Wales have improved since September of this year into October, and Transport for Wales remains confident that that improvement will be sustained through the rest of this calendar year and into 2024.
Wel, Llywydd, rwy'n credu y byddai o gymorth i'r Aelodau yma glywed y syniadau newydd y mae arweinydd Plaid Cymru yn sôn amdanyn nhw. Pe baen nhw'n syniadau newydd, byddem yn falch iawn o glywed amdanyn nhw, felly efallai y tro nesaf y gwnaiff ef ein difyrru gydag ychydig o'r syniadau y mae'n galw amdanyn nhw. O ran gwasanaethau trenau, mae'n wir ein bod ni wedi gobeithio erbyn heddiw y byddai 77 o drenau CAF newydd ar gael yn weithredol. Dim ond 34 o'r rheini sydd wedi cael eu danfon gan y gweithgynhyrchydd, ac mae'r Dirprwy Weinidog yn iawn: nid yw Llywodraeth Cymru yn gweithgynhyrchu trenau, a dim ond 34 o'r 77 trên y cawsant eu contractio i'w darparu erbyn heddiw y mae'r gweithgynhyrchydd wedi eu darparu. Nawr, ceir rhesymau pam mae hynny'n wir, ond mae'n anochel bod Trafnidiaeth Cymru yn teimlo effaith ymarferol hynny pan fyddan nhw'n amserlennu eu gwasanaethau.
Y newyddion gorau yw bod Trafnidiaeth Cymru bellach yn derbyn trên newydd gan y gweithgynhyrchydd bob saith i 10 diwrnod, felly mae'r cyflymder y mae'r trenau newydd hynny yn cyrraedd wedi cynyddu, ac mae hefyd yn wir, Llywydd, bod gwasanaethau a ddarperir gan Trafnidiaeth Cymru wedi gwella ers mis Medi eleni i mewn i fis Hydref, ac mae Trafnidiaeth Cymru yn dal i fod yn hyderus y bydd y gwelliant hwnnw yn cael ei gynnal trwy weddill y flwyddyn galendr hon ac i mewn i 2024.
3. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi grwpiau cymunedol yn Islwyn drwy'r argyfwng costau byw? OQ60134
3. Will the First Minister provide an update on how the Welsh Government is supporting community groups in Islwyn through the cost-of-living crisis? OQ60134
I thank Rhianon Passmore, Llywydd, for that question. Amongst the ways in which the Welsh Government supports community groups is the provision of core funding to the Wales Council for Voluntary Action and county voluntary councils across Wales. That amounts to £6.98 million in the current financial year, an increase of 10 per cent on pre-pandemic levels.
Diolch i Rhianon Passmore, Llywydd, am y cwestiwn yna. Ymhlith y ffyrdd y mae Llywodraeth Cymru yn cynorthwyo grwpiau cymunedol mae darparu cyllid craidd i Gyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru a chynghorau gwirfoddol sirol ledled Cymru. Mae hynny'n gyfanswm o £6.98 miliwn yn y flwyddyn ariannol bresennol, cynnydd o 10 y cant ar lefelau cyn y pandemig.
Thank you, First Minister. Earlier this year, Newsquest Media Group Wales launched their inaugural Our Communities Together appeal, in partnership with Community Foundation Wales. As a result, community groups across Wales have been awarded grants totalling more than £1 million to help people through the cost-of-living crisis. The appeal by the Free Press Series and its sister publications—including Gwent’s own South Wales Argus—asked its readers and businesses and organisations to donate to a fund that would award grants to grass-roots charities across Wales, supporting the most vulnerable in our communities through the cost-of-living crisis.
Last week, the South Wales Argus announced the relaunch of the campaign after the £1 million grant landmark was passed, and Gavin Thompson, regional editor for Wales at Newsquest, said:
'When we launched this appeal we had no idea we would be able to hand out more than £1 million to community groups across Wales. I am so grateful to all those who have supported it, from individual donors to businesses and the Welsh Government.'
First Minister, would you join me now in congratulating all involved in Newsquest Wales's Our Communities Together appeal, and will you join me in Islwyn at a future date for a project that has benefited from such a grant? And can you articulate for the people of Islwyn and Wales why the work of Community Foundation Wales is so profoundly important?
Diolch, Prif Weinidog. Yn gynharach eleni, lansiodd Newsquest Media Group Cymru eu hapêl Ein Cymunedau Gyda'n Gilydd gyntaf, mewn partneriaeth â Sefydliad Cymunedol Cymru. O ganlyniad, mae grwpiau cymunedol ledled Cymru wedi derbyn grantiau gwerth cyfanswm o dros £1 filiwn i helpu pobl drwy'r argyfwng costau byw. Gofynnodd yr apêl gan y Free Press Series a'i chwaer gyhoeddiadau—gan gynnwys South Wales Argus Gwent ei hun—i'w darllenwyr a busnesau a sefydliadau i gyfrannu at gronfa a fyddai'n dyfarnu grantiau i elusennau llawr gwlad ledled Cymru, yn cynorthwyo'r rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymunedau drwy'r argyfwng costau byw.
Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd y South Wales Argus ail-lansiad yr ymgyrch ar ôl mynd heibio'r garreg filltir grant o £1 filiwn, a dywedodd Gavin Thompson, golygydd rhanbarthol Cymru yn Newsquest:
'Pan lansiwyd yr apêl hon gennym, doedd dim syniad gennym ni y byddem ni'n gallu dosbarthu mwy na £1 filiwn i grwpiau cymunedol ledled Cymru. Rwyf mor ddiolchgar i bawb sydd wedi ei chefnogi, o roddwyr unigol i fusnesau a Llywodraeth Cymru.'
Prif Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi nawr i longyfarch pawb sy'n gysylltiedig ag apêl Ein Cymunedau Gyda'n Gilydd Newsquest Cymru, ac a wnewch chi ymuno â mi yn Islwyn yn y dyfodol ar gyfer prosiect sydd wedi elwa o grant o'r fath? Ac a allwch chi fynegi dros bobl Islwyn a Chymru pam mae gwaith Sefydliad Cymunedol Cymru mor arbennig o bwysig?
I thank the Member for that, Llywydd, and I think she herself has already articulated the importance of the work of Community Foundation Wales because of the way in which it animates the contribution that volunteers in so many parts of Wales make to those local communities. The Welsh Government, of course, has been pleased to make our own contribution to the work of the Our Communities Together appeal, and I do congratulate the staff of Newsquest and Community Foundation Wales on the work that they do.
Their work, as Rhianon Passmore has said, Llywydd, has been there for over 20 years, funding organisations to help the most vulnerable in our society. It’s also played a really important part in the Nation of Sanctuary Croeso fund, and it’s currently involved in making sure that dormant trusts or foundations in Wales are identified and can be revitalised. In the work that it’s done to date, Llywydd, it has found 139 dormant trusts in Wales that have assets of nearly £5 million; £5 million that isn’t doing the work it was intended to do, and can now be revitalised. So, in all of those ways, the trust goes on making its contribution in Islwyn, and across the whole of our nation.
Diolch i'r Aelod am hynna, Llywydd, ac rwy'n credu ei bod hi ei hun eisoes wedi mynegi pwysigrwydd gwaith Sefydliad Cymunedol Cymru oherwydd y ffordd y mae'n ysgogi'r cyfraniad y mae gwirfoddolwyr mewn cynifer o rannau o Gymru yn ei wneud at y cymunedau lleol hynny. Mae Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, wedi bod yn falch o wneud ein cyfraniad ein hunain at waith apêl Ein Cymunedau Gyda'n Gilydd, ac rwy'n llongyfarch staff Newsquest a Sefydliad Cymunedol Cymru ar y gwaith y maen nhw'n ei wneud.
Mae eu gwaith, fel y dywedodd Rhianon Passmore, Llywydd, wedi bod yno ers dros 20 mlynedd, gan ariannu sefydliadau i helpu'r rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas. Mae hefyd wedi chwarae rhan bwysig iawn yng nghronfa Croeso Cenedl Noddfa, ac ar hyn o bryd mae'n ymwneud â gwneud yn siŵr bod ymddiriedolaethau neu sefydliadau segur yng Nghymru yn cael eu nodi ac y gellir eu hadfywio. Yn y gwaith y mae wedi ei wneud hyd yma, Llywydd, mae wedi dod o hyd i 139 o ymddiriedolaethau segur yng Nghymru sydd ag asedau o bron i £5 miliwn; £5 miliwn nad yw'n gwneud y gwaith y bwriadwyd iddo ei wneud, ac y gellir ei adfywio nawr. Felly, ym mhob un o'r ffyrdd hynny, mae'r ymddiriedolaeth yn parhau i wneud ei chyfraniad yn Islwyn, ac ar draws ein cenedl gyfan.
First Minister, the Welsh Conservatives have long supported workers, community groups and businesses being able to keep more of the money that they make. Instead, under your Government, residents and organisations are anxious over the prospect of more tax rises. First Minister, will you rule out any increases to business rates, land transaction tax and income tax in Wales for the remainder of this Senedd term?
Prif Weinidog, mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi cefnogi gweithwyr, grwpiau cymunedol a busnesau ers amser maith i allu cadw mwy o'r arian y maen nhw'n ei ennill. Yn hytrach, o dan eich Llywodraeth chi, mae trigolion a sefydliadau yn bryderus ynghylch y posibilrwydd o fwy o godiadau treth. Prif Weinidog, a wnewch chi ddiystyru unrhyw gynnydd i ardrethi busnes, treth trafodiadau tir a threth incwm yng Nghymru am weddill tymor y Senedd hon?
Well, Llywydd, it's ironic that a Conservative Member should make that contribution on a day when the Institute for Fiscal Studies publish their green budget, and say that when her Government came into power, incomes across the United Kingdom were taxed at 33 per cent, and that by the time this Government finally leaves office, that will have risen to 37 per cent, the highest level of taxation of any period since 1945. An astonishing record, don't you think? A Government that she said is dedicated to leaving money in people's pockets will be taking more money out of their pockets than ever before. Is she proud of that record?
Wel, Llywydd, mae'n eironig y dylai Aelod Ceidwadol wneud y cyfraniad hwnnw ar ddiwrnod pan fydd y Sefydliad Astudiaethau Cyllid yn cyhoeddi ei chyllideb werdd, ac yn dweud pan ddaeth ei Llywodraeth hi i rym, bod incwm ar draws y Deyrnas Unedig yn cael eu trethu ar 33 y cant, ac erbyn yr adeg y bydd y Llywodraeth hon yn gadael o'r diwedd, y bydd hynny wedi codi i 37 y cant, y lefel uchaf o drethiant yn unrhyw gyfnod ers 1945. Record syfrdanol, onid ydych chi'n meddwl? Bydd Llywodraeth y mae hi'n dweud sy'n ymroddedig i adael arian ym mhocedi pobl yn tynnu mwy o arian allan o'u pocedi nag erioed o'r blaen. A yw hi'n falch o'r record honno?
4. Sut y bydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi ehangu tai cymdeithasol fforddiadwy? OQ60092
4. How will the Welsh Government support the expansion of affordable social housing? OQ60092
Llywydd, we remain committed to delivering 20,000 social homes for rent during this Government term, underpinned by record levels of funding—almost £1.2 billion over the first four years of this Senedd term. And alongside new build, we've launched a range of other initiatives to deliver more social sector homes as quickly as possible.
Llywydd, rydym ni'n dal i fod wedi ymrwymo i ddarparu 20,000 o gartrefi cymdeithasol i'w rhentu yn ystod tymor y Llywodraeth hon, wedi'u seilio ar y lefelau uchaf erioed o gyllid—bron i £1.2 biliwn dros bedair blynedd gyntaf tymor y Senedd hon. Ac ochr yn ochr â'r gwaith adeiladu newydd, rydym ni wedi lansio amrywiaeth o fentrau eraill i ddarparu mwy o gartrefi sector cymdeithasol cyn gynted â phosibl.
Diolch, Prif Weinidog. I'm going to internationalise my supplementary as a quick nod to members who are with us today as part of international youth leaders, from Liberia, from Minnesota in North America, from Mexico, from South Africa, as part of the Taith programme. So, in internationalising my question, can I ask him—? My colleague Mike Hedges wrote a fascinating pamphlet back in March this year on co-operative approaches to housing that would be affordable and secure the tenure of people as well. We're trying hard in Wales, with the support of organisations like Cwmpas and Welsh Government funding, but he drew attention to places like Scandinavia and Denmark, but also worldwide examples where they've gone further, including in North America. I wonder, First Minister, how can we build on the few good—but they are few—examples in Wales of co-operative social housing, managed and owned by the people who live in them? How can we build on that and grow it to the scale we can see in other countries? Because we feel strongly, as co-operative as well as Welsh Labour Members, that this is part of the solution to people having secure tenure of their properties and to be able to run and manage it themselves and set the rents as well. How can we grow it?
Diolch, Prif Weinidog. Rwy'n mynd i ryngwladoli fy nghwestiwn atodol fel cydnabyddiad cyflym o aelodau sydd gyda ni heddiw yn rhan o arweinwyr ieuenctid rhyngwladol, o Liberia, o Minnesota yng Ngogledd America, o Fecsico, o Dde Affrica, yn rhan o raglen Taith. Felly, o ryngwladoli fy nghwestiwn, a gaf i ofyn iddo—? Ysgrifennodd fy nghyd-Aelod, Mike Hedges, bamffled hynod ddiddorol yn ôl ym mis Mawrth eleni ar ddulliau cydweithredol o ymdrin â thai a fyddai'n fforddiadwy ac yn sicrhau deiliadaeth pobl hefyd. Rydyn ni'n ymdrechu'n galed yng Nghymru, gyda chymorth sefydliadau fel Cwmpas a chyllid Llywodraeth Cymru, ond tynnodd sylw at leoedd fel Sgandinafia a Denmarc, ond hefyd enghreifftiau ledled y byd lle maen nhw wedi mynd ymhellach, gan gynnwys yng Ngogledd America. Tybed, Prif Weinidog, sut allwn ni adeiladu ar yr ychydig—ond ychydig ydyn nhw—o enghreifftiau yng Nghymru o dai cymdeithasol cydweithredol, a reolir ac sy'n eiddo i'r bobl sy'n byw ynddyn nhw? Sut allwn ni adeiladu ar hynny a'i dyfu i'r raddfa y gallwn ni ei gweld mewn gwledydd eraill? Oherwydd rydym ni'n teimlo'n gryf, fel aelodau cydweithredol yn ogystal ag Aelodau Llafur Cymru, bod hyn yn rhan o'r ateb i bobl gael deiliadaeth ddiogel o'u heiddo ac i allu ei redeg a'i reoli eu hunain a gosod y rhenti hefyd. Sut allwn ni ei dyfu?
Well, Llywydd, one of the ways in which we can grow it is indeed by learning from international experience. It is great to see people in the gallery associated through our Taith programme, making sure that young people in Wales have those opportunities to see the way in which other parts of the world approach some of the challenges that we face and they face as well.
The Member is right to say that the efforts that have been made to develop co-operative housing in Wales have not always led to the success that we would have wished. There is an example in my own constituency that was built as a co-operative development, where after only a few years, tenants reverted to the housing association that had developed the housing in the first place. But there are lessons to learn from that as well, about the way in which we approach the idea of housing built through co-ops or through community-led groups.
And the good news is, Llywydd, that we have a new wave of initiatives being led in different parts of Wales: the Solva community land trust, the Gower community land trust, the Taf Fechan Housing Co-operative in Merthyr—all of them initiatives designed to develop housing that will be run and managed by the people who live in them. The Welsh Government is looking to find new ways in which we can support that work. For example, we are finding new ways in which those groups can access our empty homes grant and the land and buildings development fund. So, we share an ambition to make sure that co-operatively run housing plays a bigger part in the way in which we provide those vitally needed social homes for rent in the future, but to do it in a way that is sustainably run by those people, and there are many lessons to learn from overseas in the way in which that can be achieved.
Wel, Llywydd, un o'r ffyrdd y gallwn ni ei dyfu yw trwy ddysgu, yn wir, o brofiad rhyngwladol. Mae'n wych gweld pobl yn yr oriel sy'n gysylltiedig â'n rhaglen Taith, gan wneud yn siŵr bod pobl ifanc yng Nghymru yn cael y cyfleoedd hynny i weld y ffordd y mae rhannau eraill o'r byd yn mynd i'r afael â rhai o'r heriau sy'n ein hwynebu ni ac yn eu hwynebu hwythau hefyd.
Mae'r Aelod yn iawn i ddweud nad yw'r ymdrechion a wnaed i ddatblygu tai cydweithredol yng Nghymru bob amser wedi arwain at y llwyddiant y byddem ni wedi ei ddymuno. Mae enghraifft yn fy etholaeth i fy hun a adeiladwyd fel datblygiad cydweithredol, lle ar ôl ychydig flynyddoedd yn unig, dychwelodd tenantiaid i'r gymdeithas dai a oedd wedi datblygu'r tai yn y lle cyntaf. Ond mae gwersi i'w dysgu o hynny hefyd, ynglŷn â'r ffordd yr ydym ni'n mynd i'r afael â'r syniad o dai sy'n cael eu hadeiladu trwy fentrau cydweithredol neu drwy grwpiau a arweinir gan y gymuned.
A'r newyddion da, Llywydd, yw bod gennym ni don newydd o fentrau yn cael eu harwain mewn gwahanol rannau o Gymru: ymddiriedolaeth tir cymunedol Solfach, ymddiriedolaeth tir cymunedol Gŵyr, Menter Dai Gydweithredol Taf Fechan ym Merthyr—pob un ohonyn nhw'n fentrau sydd wedi'u cynllunio i ddatblygu tai a fydd yn cael eu rhedeg a'u rheoli gan y bobl sy'n byw ynddyn nhw. Mae Llywodraeth Cymru yn ceisio dod o hyd i ffyrdd newydd y gallwn ni gefnogi'r gwaith hwnnw. Er enghraifft, rydym ni'n dod o hyd i ffyrdd newydd y gall y grwpiau hynny gael mynediad at ein grant cartrefi gwag a'r gronfa datblygu tir ac adeiladau. Felly, rydym ni'n rhannu uchelgais i wneud yn siŵr bod tai sy'n cael eu rhedeg yn gydweithredol yn chwarae rhan fwy yn y ffordd yr ydym ni'n darparu'r cartrefi cymdeithasol hynny y mae eu hangen yn daer i'w rhentu yn y dyfodol, ond ei wneud mewn ffordd sy'n cael ei rhedeg yn gynaliadwy gan y bobl hynny, ac mae llawer o wersi i'w dysgu o dramor yn y ffordd y gellir cyflawni hynny.
Well, let's have some reality here. Three decades of Welsh Labour, and what we have is house building targets consistently missed. We are now facing a definite housing crisis. We need 12,000 homes a year, yet this year you've only built 5,785. Despite your targets set over many years, you’ve missed them all. House builders tell me it takes about two to three years from planning to laying a single brick. Your planning service here in Wales is dismal. Your record provides clear evidence that we should have no confidence whatsoever. Forget your co-operative housing. We're supposed to be on target for 20,000 new low-carbon social homes for rent in the next three years. Given the higher costs associated with these builds, please would you, First Minister, explain how your UK parliamentary Member Keir Starmer mentions that ‘we are the builders’? Yet here in Welsh Labour, we have the building blockers. Wouldn't you agree with me that his statement at conference was misleading to say the least?
Gadewch i ni gael rhywfaint o realiti yma. Tri degawd o Lafur Cymru, a'r hyn sydd gennym ni yw targedau adeiladu tai yn cael eu methu'n gyson. Rydym ni'n wynebu argyfwng tai pendant erbyn hyn. Mae angen 12,000 o gartrefi y flwyddyn arnom ni, ond eleni dim ond 5,785 rydych chi wedi eu hadeiladu. Er gwaethaf eich targedau a osodwyd dros nifer o flynyddoedd, rydych chi wedi eu methu nhw i gyd. Mae adeiladwyr tai yn dweud wrthyf i ei bod hi'n cymryd tua dwy i dair blynedd o gynllunio i osod yr un fricsen. Mae eich gwasanaeth cynllunio yma yng Nghymru yn ofnadwy. Mae eich record yn cynnig tystiolaeth eglur na ddylem ni fod ag unrhyw hyder o gwbl. Anghofiwch am eich tai cydweithredol. Rydym ni i fod ar drywydd ar gyfer 20,000 o gartrefi cymdeithasol carbon isel newydd i'w rhentu yn ystod y tair blynedd nesaf. O ystyried y costau uwch sy'n gysylltiedig â'r adeiladau hyn, a wnewch chi, Prif Weinidog, esbonio sut mae eich Aelod o senedd y DU, Keir Starmer, yn sôn mai 'ni yw'r adeiladwyr'? Ac eto yma yn Llafur Cymru, mae gennym ni'r rhwystrwyr adeiladu. Oni fyddech chi'n cytuno â mi bod ei ddatganiad yn y gynhadledd yn gamarweiniol a dweud y lleiaf?
Well, Llywydd, it's being so cheerful that keeps her going, as they say. I can tell the Member that a small number of members of the public sent me a tweet by her leader. The tweet was apparently headed, 'Couldn't make it up’. The people who sent it to me asked whether irony had really completely deserted the Welsh Conservative Party, because making it up is what they do. She said to me that we missed our targets. Does she know that the affordable housing target that we set for the last Senedd term was not only met, but it was very significantly exceeded? We built more homes than we said we would in the last term, and that, believe me, is absolutely true. There is no ambiguity about it. The figures are there for anybody to see. We set the target, and far from, as the Member said, not meeting it, we exceeded it. We set a new target for this Senedd term—20,000 homes for social rent. It is an ambitious target, Llywydd. It's a particularly ambitious target given what has happened since that target was set in terms of inflation in that industry, new barriers caused by Brexit to the importation of necessary materials and so on. But we stick with that target because we know how important it is here in Wales, and everything that we do is designed not to undermine the target, but to deliver it.
Wel, Llywydd, bod mor siriol sy'n ei chadw hi i fynd, fel maen nhw'n dweud. Gallaf ddweud wrth yr Aelod bod nifer fach o aelodau'r cyhoedd wedi anfon trydariad ataf gan ei harweinydd. Mae'n debyg mai pennawd y trydariad oedd, 'Allech chi ddim gwneud e' i fyny'. Gofynnodd y bobl a'i hanfonodd ataf a oedd eironi wir wedi gadael Plaid Geidwadol Cymru yn llwyr, oherwydd gwneud e' i fyny yw beth maen nhw'n ei wneud. Dywedodd hi wrtha i ein bod ni wedi methu ein targedau. A yw hi'n gwybod bod y targed tai fforddiadwy a bennwyd gennym ar gyfer tymor diwethaf y Senedd nid yn unig wedi'i gyrraedd, ond y rhagorwyd arno'n sylweddol iawn? Fe wnaethom ni adeiladu mwy o gartrefi nag y dywedon ni y byddem ni yn y tymor diwethaf, ac mae hynny, credwch chi fi, yn hollol wir. Does dim amwysedd am y peth. Mae'r ffigurau yno i unrhyw un eu gweld. Fe wnaethom ni bennu'r targed, ac ymhell o fod, fel y dywedodd yr Aelod, wedi methu â'i fodloni, fe wnaethom ni ragori arno. Fe wnaethom ni bennu targed newydd ar gyfer tymor y Senedd hon—20,000 o gartrefi ar gyfer rhent cymdeithasol. Mae'n darged uchelgeisiol, Llywydd. Mae'n darged arbennig o uchelgeisiol o ystyried yr hyn sydd wedi digwydd ers pennu'r targed hwnnw o ran chwyddiant yn y diwydiant hwnnw, rhwystrau newydd a achosir gan Brexit i fewnforio'r deunyddiau angenrheidiol ac yn y blaen. Ond rydyn ni'n cadw at y targed hwnnw oherwydd ein bod yn gwybod pa mor bwysig ydyw yma yng Nghymru, ac mae popeth a wnawn wedi'i gynllunio i beidio â thanseilio'r targed, ond i'w gyflawni.
Yn hytrach na chwyno, dwi am gyflwyno ambell i syniad, os gwelwch chi'n dda, ar y pwnc yma. Wrth gwrs, mae chwyddiant a diffyg cyllid yn rhwystr amlwg i adeiladu tai cymdeithasol a thai o dan berchnogaeth gyhoeddus, ond o ddilyn enghraifft yr Aelod dros Ogwr, mi wnaf i hefyd edrych ar enghreifftiau rhyngwladol. Yn yr Iseldiroedd, dydy’r wladwriaeth yna ddim yn ariannu tai cymdeithasol o gwbl, ond yn hytrach mae arian tai cymdeithasol yn dod o fenthyciadau gan ddau fanc sydd o dan berchnogaeth gyhoeddus, gyda thelerau hynod o ffafriol. Yn Iwerddon, mae undebau credyd yn rhoi benthyg arian i gymdeithasau tai ar gyfer adeiladu tai. Ydy'r Prif Weinidog, felly, yn credu fod cyfle yma yng Nghymru i ddefnyddio Banc Datblygu Cymru a/neu bartneriaethau efo undebau credyd fel modd o ddod ag arian newydd i mewn ar gyfer adeiladu tai cymdeithasol a thai o dan berchnogaeth gyhoeddus?
Rather than complaining, I want to introduce a few ideas, if I may, on this topic. Of course, inflation and lack of funding is a clear barrier to the building of social housing and publicly owned housing, but following on from the example from the Member for Ogmore, I will also look at some international examples. In the Netherlands, the state there doesn't fund social housing at all, but rather funding for social housing comes from loans from two banks, which are under public ownership, with very favourable terms. In Ireland, credit unions lend funding to housing associations for house building. Does the First Minister, therefore, believe there's an opportunity here in Wales to use the Development Bank of Wales and/or partnerships with credit unions as a means of bringing new funding in for the construction of social housing and publicly owned housing?
Diolch i Mabon ap Gwynfor. Dwi'n cytuno gyda fe. Dŷn ni'n lwcus yng Nghymru i gael Banc Datblygu Cymru, ac mae'r Gweinidog wedi gofyn iddyn nhw wneud mwy o waith yn y maes yma. Rŷn ni'n defnyddio’r banc yn barod, ond os oes posibiliadau newydd allwn ni eu defnyddio, wrth gwrs, rŷn ni'n agored i wneud hynny. Mae lot o wersi allwn ni dreial eu tynnu o beth maen nhw'n ei wneud yn yr Iseldiroedd. Mae Gweinidogion o Iwerddon yn dod draw i Gymru ar ddydd Iau a dydd Gwener yr wythnos hon, ac rŷn ni'n mynd i gwrdd â nhw yn y gogledd. Mae llwyddiant yr undebau credyd yn Iwerddon yn rhywbeth allwn ni dreial tynnu gwersi mas ohono, ac i wneud mwy gyda'r bobl sy'n gweithio’n galed yn yr undebau credyd yma yng Nghymru. So, ble mae gwersi allwn ni dynnu i mewn i Gymru, wrth gwrs, rŷn ni'n awyddus i’w wneud e, ac i wneud mwy gyda'r asiantaethau sydd gyda ni yma yn barod.
I thank Mabon ap Gwynfor for those questions. I do agree with him. We're lucky in Wales to have the Development Bank of Wales, and the Minister has asked them to do more work in this area. We do use the bank already, but if there are new possibilities that we can explore, then we are open to doing that. There are many lessons that we can try and draw from what they're doing in the Netherlands. Ministers from Ireland are visiting Wales on Thursday and Friday of this week, and we're going to meet them in north Wales. The success of the credit unions in Ireland is something that we can try and learn lessons from, and to do more with the people working hard in credit unions in Wales. So, where there are lessons that we can draw down in Wales, we will do so, and to do more with the agencies that we have here already.
5. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi'r economi wledig ym Mhreseli Sir Benfro? OQ60087
5. What is the Welsh Government doing to support the rural economy in Preseli Pembrokeshire? OQ60087
I thank the Member for that question. We're making significant investments accross the rural economy, including in Preseli Pembrokeshire. For example, we are investing over £200 million in schemes to support the transition to the sustainable farming scheme, and to meet our climate change obligations.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn hwnnw. Rydyn ni'n buddsoddi'n sylweddol ar draws yr economi wledig, gan gynnwys ym Mhreseli Sir Benfro. Er enghraifft, rydyn ni'n buddsoddi dros £200 miliwn mewn cynlluniau i gefnogi'r cyfnod pontio i'r cynllun ffermio cynaliadwy, ac i gyflawni ein rhwymedigaethau newid hinsawdd.
First Minister, earlier this month was the Welsh hospitality awards, and I'm sure you'll want to join with me in congratulating my constituent Andy Stirling, the manager of the Wolfscastle country hotel and spa, who picked up the highly coveted general manager of the year award. I'm sure you'll agree with me that the rural economy in Pembrokeshire relies on a strong hospitality industry. Sadly, recent figures from the international passenger survey tell us there were 33 per cent fewer inbound visitors to Wales in 2022 than 2019, and the amount they spent also dropped by 24 per cent. First Minister, these figures are worrying, and should these trends continue, it could seriously undermine the sustainability of the sector going forward, especially in places such as the ones that I represent. Therefore, First Minister, can you tell us what the Welsh Government is doing to improve the marketing of Wales as a holiday destination for overseas visitors, and can you tell us how the Welsh Government is specifically supporting rural hotels and accommodation providers, who have such an important role in the rural economy?
Prif Weinidog, yn gynharach y mis hwn roedd gwobrau lletygarwch Cymru, ac rwy'n siŵr y byddwch chi eisiau ymuno â mi i longyfarch fy etholwr Andy Stirling, rheolwr gwesty a sba gwledig Wolfscastle, a enillodd y wobr uchel ei pharch rheolwr cyffredinol y flwyddyn. Rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno â mi bod yr economi wledig yn sir Benfro yn dibynnu ar ddiwydiant lletygarwch cryf. Yn anffodus, mae ffigurau diweddar o'r arolwg teithwyr rhyngwladol yn dweud wrthym fod 33 y cant yn llai o ymwelwyr i Gymru yn 2022 nag yn 2019, ac mae'r swm a wariwyd ganddynt hefyd wedi gostwng 24 y cant. Prif Weinidog, mae'r ffigurau hyn yn peri pryder, a phe bai'r tueddiadau hyn yn parhau, gallai danseilio cynaliadwyedd y sector yn ddifrifol wrth fwrw ymlaen, yn enwedig mewn lleoedd fel y rhai yr wyf i yn eu cynrychioli. Felly, Prif Weinidog, a wnewch chi ddweud wrthym beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella marchnata Cymru fel cyrchfan wyliau i ymwelwyr tramor, ac a wnewch chi ddweud wrthym sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi gwestai gwledig a darparwyr llety yn benodol, sydd â rôl mor bwysig yn yr economi wledig?
I thank the Member for those questions. I join with him in congratulating those at Wolfscastle hotel on their award. Of course Paul Davies is right to point to the importance of tourism to the rural economy and the economy of Pembrokeshire. I was at the Pembrokeshire show earlier this year, and was struck very much there by the strength of representation on the showground from representatives of the tourism sector.
I think we should take the figures from the international passenger survey for 2022 with some caution. The market is recovering from COVID; it's recovering from those many, many months during the preceding years where international travel wasn't possible, and we're not unique in seeing a slower recovery from that. But I think the recovery will come, and, of course, there are things that can be done to encourage visitors from overseas to come to Wales.
I commend to the Member the report of the Welsh Affairs Committee on this matter, which pointed to the failures of VisitBritain to promote Wales overseas. It's their responsibility and they're funded to do so; they're meant to represent Wales as well as other parts of the United Kingdom. The Welsh Affairs Committee, chaired by a colleague of his from west Wales, pointed to the deficits in the work of VisitBritain on behalf of Wales, and has asked for VisitBritain to appear in front of them again to set out what they intend to do to make good that deficit. We will work alongside them, with the campaigns that we operate as well, but we do need the assistance of those who are funded to do so.
Diolch i'r Aelod am y cwestiynau hyn. Rwy'n ymuno ag ef i longyfarch y rhai yng ngwesty Wolfscastle ar eu gwobr. Wrth gwrs mae Paul Davies yn iawn i dynnu sylw at bwysigrwydd twristiaeth i'r economi wledig ac economi sir Benfro. Roeddwn i yn sioe sir Benfro yn gynharach eleni, ac roedd cryfder cynrychiolaeth ar faes y sioe gan gynrychiolwyr o'r sector twristiaeth yn amlwg iawn.
Rwy'n credu y dylem ni ystyried y ffigurau o'r arolwg teithwyr rhyngwladol ar gyfer 2022 yn ofalus. Mae'r farchnad yn adfer ar ôl COVID; mae'n adfer wedi'r misoedd lawer hynny yn ystod y blynyddoedd blaenorol lle nad oedd teithio rhyngwladol yn bosibl, ac nid ydym yn unigryw o ran gweld adferiad arafach o hynny. Ond rwy'n credu y bydd yr adferiad yn dod, ac, wrth gwrs, mae pethau y gellir eu gwneud i annog ymwelwyr o dramor i ddod i Gymru.
Rwy'n cymeradwyo i'r Aelod adroddiad y Pwyllgor Materion Cymreig ar y mater hwn, a oedd yn tynnu sylw at fethiannau VisitBritain i hyrwyddo Cymru dramor. Eu cyfrifoldeb nhw yw hyn ac fe'u hariennir i wneud hynny; maen nhw i fod i gynrychioli Cymru yn ogystal â rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Cyfeiriodd y Pwyllgor Materion Cymreig, dan gadeiryddiaeth cydweithiwr iddo o'r gorllewin, at y diffygion yng ngwaith VisitBritain ar ran Cymru, ac mae wedi gofyn i VisitBritain ymddangos o'u blaenau eto i nodi'r hyn y maen nhw'n bwriadu ei wneud i wneud yn iawn am y diffyg hwnnw. Byddwn ni'n gweithio ochr yn ochr â nhw, gyda'r ymgyrchoedd yr ydym yn eu gweithredu hefyd, ond mae arnom angen cymorth y rhai sy'n cael eu hariannu i wneud hynny.
6. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi datblygiad economaidd yng Nghaerffili? OQ60133
6. What is the Welsh Government doing to support economic development in Caerphilly? OQ60133
Diolch yn fawr i'r Aelod am y cwestiwn. Rydym ni'n gweithio gydag amryw eang o bartneriaid, gan gynnwys cyngor Caerffili, i gefnogi busnesau lleol. Mae'r canlyniad yn amlwg yn y ffigurau: rhwng 2011 a 2021, mae nifer y busnesau gweithredol fesul pen o’r boblogaeth yng Nghaerffili wedi cynyddu 35 y cant. Mae hyn yn uwch na'r cynnydd yng Nghymru ac yn y Deyrnas Unedig dros yr un cyfnod.
I thank the Member for the question. We are working with a wide range of partners, including Caerphilly council, to support businesses. The results are clear: between 2011 and 2021, the number of active businesses per head of population in Caerphilly has increased by 35 per cent. This is higher than the increase in Wales and in the UK over the same period.
I think, on a day when we've got some difficult news, this is a chance to recognise that there are some very good things going on in Caerphilly in partnership between Caerphilly County Borough Council and the Welsh Government. The success that the First Minister just referred to is because of the ambitious master plans and placemaking plans that will be affecting positively Caerphilly town, Ystrad Mynach and my home town of Bargoed, which is massively benefiting from the work that Caerphilly has done.
Caerphilly town, through partnership with the Welsh Government, Cadw and Transport for Wales, will have a new indoor market and contemporary well-being centre, and there are plans for a new public transport interchange. Bargoed saw a fantastic and well-attended May summer fair this year, which saw record footfall. People from across south Wales came to see what was happening in Bargoed. A Regionally Unleashed event was held recently, on 12 July, in consultation with the Cardiff capital region, and meetings this week are taking place in Bargoed to see what further enhancements can happen in that wonderful town.
Will the First Minister therefore reaffirm his commitment that the Welsh Government will support economic development through policies such as the Transforming Towns initiative and strategic infrastructure projects that are seeing huge benefits, such as the south Wales metro?
Rwy'n credu, ar ddiwrnod pan fo gennym newyddion anodd, fod hwn yn gyfle i gydnabod bod rhai pethau da iawn yn digwydd yng Nghaerffili mewn partneriaeth rhwng Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili a Llywodraeth Cymru. Mae'r llwyddiant y cyfeiriodd y Prif Weinidog ato oherwydd yr uwch gynlluniau uchelgeisiol a'r cynlluniau creu lleoedd a fydd yn effeithio'n gadarnhaol ar dref Caerffili, Ystrad Mynach a fy nhref enedigol, Bargoed, sy'n elwa'n aruthrol o'r gwaith y mae Caerffili wedi'i wneud.
Bydd gan dref Caerffili, drwy bartneriaeth â Llywodraeth Cymru, Cadw a Trafnidiaeth Cymru, farchnad dan do newydd a chanolfan llesiant cyfoes, ac mae cynlluniau ar gyfer cyfnewidfa trafnidiaeth gyhoeddus newydd. Gwelodd Bargoed ffair haf wych, yr aeth llawer iawn o bobl iddi, ym mis Mai eleni, a welodd y nifer uchaf erioed o ymwelwyr. Daeth pobl o bob rhan o dde Cymru i weld beth oedd yn digwydd ym Margoed. Cynhaliwyd digwyddiad Ysgogi'n Rhanbarthol yn ddiweddar, ar 12 Gorffennaf, mewn ymgynghoriad â thîm Prifddinas-Ranbarth Caerdydd, ac mae cyfarfodydd yr wythnos hon yn cael eu cynnal ym Margoed i weld pa welliannau pellach a all ddigwydd yn y dref wych honno.
A wnaiff y Prif Weinidog gadarnhau felly ei ymrwymiad y bydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi datblygiad economaidd drwy bolisïau fel menter Trawsnewid Trefi a phrosiectau seilwaith strategol sy'n dangos manteision enfawr, fel metro de Cymru?
I thank Hefin David for that. The Welsh Government certainly is committed to continue those policies and those funding sources. They work best where you have an ambitious partner on the ground, and I want to pay tribute to Caerphilly council for the way in which it has developed that Caerphilly 2035 placemaking plan set of proposals. And as Hefin David has said, Llywydd, we're already seeing the fruits of that work, with the plans for the new indoor market in Caerphilly and for the work associated with that in Pentrebane Street. We talk a lot on the floor of the Senedd about the challenges facing the retail sector and town centres, and I've said, in a number of answers, that what you have to see is a mix of uses to revitalise those town centres, and that's exactly what we see in those plans: accommodation, business incubator spaces, opportunities for leisure, opportunities for retail, all coming together in a single planned development. The Welsh Government is very pleased to be providing £6.8 million as our contribution to those developments, and we intend to go on, as Hefin David said, making funding available to support town centres in Caerphilly and across the borough, but of course across the whole of Wales.
Diolch i Hefin David am hynny. Yn sicr, mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i barhau â'r polisïau hynny a'r ffynonellau ariannu hynny. Maen nhw'n gweithio orau lle mae gennych bartner uchelgeisiol ar lawr gwlad, ac rwyf am dalu teyrnged i Gyngor Caerffili am y ffordd y mae wedi datblygu set o gynigion cynllun creu lleoedd Caerffili 2035. Ac fel mae Hefin David wedi dweud, Llywydd, rydym eisoes yn gweld ffrwyth y gwaith hwnnw, gyda'r cynlluniau ar gyfer y farchnad dan do newydd yng Nghaerffili ac ar gyfer y gwaith sy'n gysylltiedig â'r hyn yn Stryd Pentrebane. Rydyn ni'n sôn llawer ar lawr y Senedd am yr heriau sy'n wynebu'r sector manwerthu a chanol trefi, ac rwyf wedi dweud, mewn nifer o atebion, mai'r hyn sy'n rhaid i chi ei weld yw cymysgedd o ddefnyddiau i adfywio'r canol trefi hynny, a dyna'n union a welwn yn y cynlluniau hynny: llety, mannau cychwyn busnes, cyfleoedd ar gyfer hamdden, cyfleoedd i fanwerthu, i gyd yn dod at ei gilydd mewn un datblygiad sydd wedi'i gynllunio. Mae Llywodraeth Cymru yn falch iawn o fod yn darparu £6.8 miliwn fel ein cyfraniad i'r datblygiadau hynny, ac rydym yn bwriadu mynd ymlaen, fel y dywedodd Hefin David, i sicrhau bod cyllid ar gael i gefnogi canol trefi yng Nghaerffili ac ar draws y fwrdeistref, ond wrth gwrs ledled Cymru gyfan hefyd.
7. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu sut y bydd y Llywodraeth yn ymateb i adroddiad y grwp arbenigol ar yr argyfwng costau byw o safbwynt lliniaru tlodi yn Arfon? OQ60096
7. Will the First Minister outline how the Government will respond to the report by the expert group on the cost-of-living crisis in terms of alleviating poverty in Arfon? OQ60096
Mae llawer o'r argymhellion yn adroddiad y grŵp arbenigol eisoes yn cael eu datblygu. Gyda'i gilydd, byddan nhw'n helpu i leddfu tlodi ar draws Cymru ac yn Arfon. Bydd y Llywodraeth hefyd yn ystyried yr adroddiad wrth inni baratoi ar gyfer cyllideb y flwyddyn nesaf.
Many of the recommendations in the expert group's report are already being developed. Together, they will help to alleviate poverty across Wales and in Arfon. The Government will also take the report into account as we prepare for next year's budget.
Mae adroddiad y grŵp arbenigol ar yr argyfwng costau byw yn cynnwys argymhellion pwysig ac ymarferol ar gyfer lliniaru tlodi plant, mater sy'n effeithio pob cymuned yn Arfon ac un o'r materion ddylai fod yn gyrru gwaith pob gwleidydd sy'n blaenoriaethu lliniaru yr argyfwng costau byw presennol, efo dros chwarter ein plant yn byw mewn tlodi. Mae argymhelliad rhif 6 yn yr adroddiad yn annog Llywodraeth Cymru i gyflwyno taliad costau byw plentyn i deuluoedd incwm isel sydd â phlant. Heblaw am y cyfyngiadau ariannol amlwg sydd arnom ni ar hyn o bryd, oes yna unrhyw reswm arall dros beidio â symud i'r cyfeiriad yma a chyflwyno'r taliad sydd yn cael ei argymell?
The expert group's report on the cost-of-living crisis does include important and practical recommendations for alleviating child poverty, an issue that affects every community in Arfon and is one of the issues that should be driving the work of all politicians who prioritise mitigating the current cost-of-living crisis, with over a quarter of our children living in poverty. Recommendation 6 in the report encourages the Welsh Government to introduce a child cost-of-living payment to low-income families who have children. Apart from the financial limitations that we are clearly facing at the moment, is there any other reason for not moving in this direction and introducing this payment that's been recommended?
Diolch yn fawr i Siân Gwenllian. Dwi wedi cael cyfle i ddarllen crynodeb o'r adroddiad, a diddorol oedd e, a llawn o syniadau ymarferol i helpu pobl yn Arfon. Fel y dywedais i yn yr ateb gwreiddiol, rŷn ni'n dal yn gweithio ar yr adroddiad, gyda phopeth arall rŷn ni'n ei wneud yn y maes tlodi. Dŷn ni ddim wedi troi cefn ar unrhyw beth yn yr adroddiad, ond rŷn ni'n dal i weithio trwy bopeth sydd yn yr adroddiad. So, dwi ddim yn gallu sôn heddiw am bob manylyn, ond rŷn ni eisiau defnyddio'r adroddiad, gyda'r cyngor lleol, achos mae nifer fawr o'r argymhellion i'r cyngor yn yr adroddiad hefyd, i weld sut allwn ni gydweithio gyda'n gilydd i gael yr effaith ar fywydau plant yn Arfon dwi'n siŵr rŷn ni i gyd eisiau ei gweld.
I thank Siân Gwenllian. I have had an opportunity to read a summary of the report, and it was very interesting and full of practical ideas to help people in Arfon. As I said in the original answer, we're still working on the report, with everything else we're doing in the area of poverty. We haven't turned our backs on anything in the report, but we're still working through it and everything that's in it. So, I can't go into too much detail today, but we do want to use the report, with local authorities, because there are a number of recommendations in the report for local authorities, to see how we can collaborate in order to have the impact on the lives of children in Arfon that we all want to see, I'm sure.
Ac yn olaf, cwestiwn 8, John Griffiths.
Finally, question 8, John Griffiths.
8. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gefnogi gwasanaethau iechyd yr ysgyfaint? OQ60132
8. What steps is the Welsh Government taking to support lung health services? OQ60132
We're taking wide-ranging action to support respiratory health in Wales. That includes a focus on accurate diagnosis, good condition management and service preparations for the winter.
Rydym yn cymryd camau eang i gefnogi iechyd anadlol yng Nghymru. Mae hynny'n cynnwys canolbwyntio ar ddiagnosis cywir, rheoli'r cyflwr yn dda a pharatoadau gwasanaeth ar gyfer y gaeaf.
First Minister, as we heard earlier in your exchange with the leader of the opposition, far too often, lung cancer cases are detected at a later stage, when treatment is very difficult, and an effective, targeted lung screening system in Wales would go a long way to detecting those cancer cases earlier, allowing for effective treatment, and so saving lives. Would you agree with me, First Minister, that taking forward that sort of screening programme would make a significant contribution to tackling health inequalities in Wales, because we know that in our most deprived communities there is greater prevalence of lung cancer, and it is, in fact, a very significant part of why people in those communities die younger and have fewer years of healthy life?
Prif Weinidog, fel y clywsom ni yn gynharach yn eich trafodaeth ag arweinydd yr wrthblaid, yn llawer rhy aml, mae achosion canser yr ysgyfaint yn cael eu canfod ar gam hwyrach, pan fydd triniaeth yn anodd iawn, a byddai system sgrinio ysgyfaint effeithiol wedi'i thargedu yng Nghymru yn mynd yn bell i ganfod yr achosion canser hynny yn gynharach, gan ganiatáu triniaeth effeithiol, ac felly achub bywydau. A fyddech chi'n cytuno â mi, Prif Weinidog, y byddai bwrw ymlaen â'r math hwnnw o raglen sgrinio yn gwneud cyfraniad sylweddol at fynd i'r afael ag anghydraddoldebau iechyd yng Nghymru, oherwydd gwyddom fod mwy o achosion o ganser yr ysgyfaint yn ein cymunedau mwyaf difreintiedig, ac mewn gwirionedd, mae'n rhan arwyddocaol iawn o pam mae pobl yn y cymunedau hynny'n marw'n iau ac yn cael llai o flynyddoedd o fywyd iach?
Well, Llywydd, of course I do agree with John Griffiths that lung cancer does have a particular social class gradient and that a screening programme would help to address that. It would do so alongside all the other things that we are doing. Members will remember, I'm sure, from earlier discussions, that the number of people who are now referred in to cancer services on a precautionary basis has increased enormously in Wales since the National Institute for Health and Care Excellence changed its guidelines about five years ago. And the more people who come forward for consideration in the cancer treatment programme, the more people will be caught early in the way that John Griffiths has identified. And, of course, everything that we can do to persuade more people to give up smoking—the single greatest cause of lung cancer—and there have been enormous strides in Wales ever since the Senedd came into being, then that, alongside a screening programme, will have the impact that the Member points to this afternoon.
Wel, Llywydd, wrth gwrs, rwy'n cytuno â John Griffiths bod gan ganser yr ysgyfaint raddiant dosbarth cymdeithasol penodol ac y byddai rhaglen sgrinio yn helpu i fynd i'r afael â hynny. Byddai'n gwneud hynny ochr yn ochr â'r holl bethau eraill rydyn ni'n eu gwneud. Bydd yr Aelodau'n cofio, rwy'n siŵr, o drafodaethau cynharach, fod nifer y bobl sydd bellach yn cael eu cyfeirio at wasanaethau canser ar sail rhagofalus wedi cynyddu'n aruthrol yng Nghymru ers i'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal newid ei chanllawiau tua phum mlynedd yn ôl. A'r mwyaf o bobl a ddaw ymlaen i'w hystyried yn y rhaglen trin canser, y mwyaf o bobl fydd yn cael eu dal yn gynnar yn y ffordd y mae John Griffiths wedi ei nodi. Ac, wrth gwrs, popeth y gallwn ni ei wneud i ddarbwyllo mwy o bobl i roi'r gorau i ysmygu—achos unigol mwyaf canser yr ysgyfaint—ac mae camau breision wedi bod yng Nghymru ers i'r Senedd ddod i fodolaeth, yna y bydd hynny, ochr yn ochr â rhaglen sgrinio, yn cael yr effaith y mae'r Aelod yn cyfeirio ato y prynhawn yma.
Diolch i'r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem nesaf, felly, fydd y datganiad a chyhoeddiad busnes, a dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y datganiad hynny—Lesley Griffiths.
The next item will be the business statement and announcement, and I call on the Trefnydd to make the statement—Lesley Griffiths.
Diolch, Llywydd. There are no changes to this week's business. Draft business for the next three weeks is set out in the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Llywydd. Nid oes unrhyw newidiadau i fusnes yr wythnos hon. Nodir y busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf yn y datganiad a'r cyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.
Trefnydd, can I call for a statement from the Deputy Minister for Mental Health and Well-being on the action that the Welsh Government is taking to address problem gambling amongst children and young people in Wales? I know that the Welsh Government took the bold step of acknowledging that problem gambling is a public health menace and needs to be dealt with, and I was pleased to see that the chief medical officer has referenced this in his annual reports on a number of occasions.
Last week many Members of the Senedd met with YGAM, the Young Gamers and Gamblers Education Trust, a charity that's working with children and young people to address problem gambling and gambling harm, and the statistics, frankly, are pretty astonishing. We know that a third of 12 to 16-year-olds have actively been involved in gambling in the last 12 months, with 30 per cent of those gambling with their own money in the last year, and 70 per cent of teachers reported that their schools do not yet have a gambling harm prevention programme. Given that that is the case, and that there doesn't seem to be any significant action being taken to educate our children and young people across Wales about the dangers of gambling, I wonder whether we could have a statement on the work that the Welsh Government is doing around this? And, secondly, just in relation to this gambling issue, we obviously, as a nation, want to take advantage of the growth of the esports and gaming industry, as do other nations, and that is very important. But we also want a responsible esports and gaming industry, not one that promotes loot boxes and the kind of gambling that we've seen in that industry over the years. So, can I ask that the statement also covers that aspect of this particular problem? Thank you.
Trefnydd, a gaf i alw am ddatganiad gan y Dirprwy Weinidog Iechyd Meddwl a Llesiant ar y camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael â phroblemau gamblo ymhlith plant a phobl ifanc yng Nghymru? Rwy'n gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi cymryd y cam beiddgar o gydnabod bod problemau gamblo yn fygythiad iechyd cyhoeddus ac mae angen ymdrin â nhw, ac roeddwn i'n falch o weld bod y prif swyddog meddygol wedi cyfeirio at hyn yn ei adroddiadau blynyddol ar sawl achlysur.
Yr wythnos diwethaf, cyfarfu llawer o Aelodau'r Senedd â YGAM, yr Young Gamers and Gamblers Education Trust, elusen sy'n gweithio gyda phlant a phobl ifanc i fynd i'r afael â phroblemau gamblo a niwed gamblo, ac mae'r ystadegau, i fod yn gwbl onest, yn eithaf syfrdanol. Gwyddom fod traean o bobl ifanc 12 i 16 oed wedi bod yn cymryd rhan weithredol mewn gamblo yn ystod y 12 mis diwethaf, a 30 y cant o'r rheini yn gamblo gyda'u harian eu hunain yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, a dywedodd 70 y cant o athrawon nad oes gan eu hysgolion raglen atal niwed gamblo eto. O gofio bod hynny'n wir, ac nad yw'n ymddangos bod unrhyw gamau sylweddol yn cael eu cymryd i addysgu ein plant a'n pobl ifanc ledled Cymru am beryglon gamblo, tybed a allem gael datganiad ar y gwaith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud ynghylch hyn? Ac, yn ail, dim ond mewn perthynas â'r mater gamblo hwn, rydyn ni, yn amlwg, fel cenedl, eisiau manteisio ar dwf y diwydiant e-chwaraeon a gemau cyfrifiadurol, fel y mae gwledydd eraill, ac mae hynny'n bwysig iawn. Ond rydym hefyd eisiau diwydiant e-chwaraeon a gemau cyfrifiadurol cyfrifol, nid un sy'n hyrwyddo cistiau trysor a'r math o gamblo yr ydym wedi'i weld yn y diwydiant hwnnw dros y blynyddoedd. Felly, a gaf i ofyn bod y datganiad hefyd yn cwmpasu'r agwedd honno ar y broblem benodol hon? Diolch.
Thank you. I think the Member raises a very important point, and gambling per se is something that the Welsh Government has been very concerned about. As you'll appreciate, a lot of the powers around gambling do rest with the UK Government, but the issue that you raise about the rise in gambling amongst our schoolchildren I think is very pertinent. I know the Minister for Education and the Welsh Language—it's something that he's looked at, and he'll be very happy to bring a statement forward. But it is important that we do get, within that statement, all the cross-Government work taking place.FootnoteLink
Diolch. Rwy'n credu bod yr Aelod yn codi pwynt pwysig iawn, ac mae gamblo fel y cyfryw yn rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn bryderus iawn amdano. Fel y byddwch chi'n ei werthfawrogi, mae llawer o'r pwerau ynghylch gamblo yn rai Llywodraeth y DU, ond mae'r mater rydych chi'n ei godi ynglŷn â'r cynnydd mewn gamblo ymhlith ein plant ysgol yn berthnasol iawn yn fy marn i. Rwy'n gwybod bod Gweinidog y Gymraeg ac Addysg—mae'n rhywbeth y mae o wedi edrych arno, a bydd yn hapus iawn i gyflwyno datganiad. Ond mae'n bwysig ein bod ni'n cael, o fewn y datganiad hwnnw, yr holl waith trawslywodraethol sy'n digwydd.FootnoteLink
Could I please ask for an update on when Members can expect a written statement on the situation in Bridgend indoor market? I understand these things can take some time, but it has been two weeks since I originally asked in business questions, and, of course, it's a tough time for traders at the moment, a very anxious time, and any support that the Welsh Government may possibly be able to provide would be greatly welcomed.
A gaf i ofyn am y wybodaeth ddiweddaraf ynghylch pryd y gall Aelodau ddisgwyl datganiad ysgrifenedig ar y sefyllfa ym marchnad dan do Pen-y-bont ar Ogwr? Rwy'n deall y gall y pethau hyn gymryd peth amser, ond mae pythefnos wedi mynd heibio ers i mi ofyn yn y cwestiynau busnes yn wreiddiol, ac, wrth gwrs, mae'n gyfnod anodd i fasnachwyr ar hyn o bryd, cyfnod pryderus iawn, a byddai unrhyw gefnogaeth y gall Llywodraeth Cymru o bosibl ei darparu yn cael ei chroesawu'n fawr.
Thank you. I think a statement will come forward once those discussions between the Welsh Government and Bridgend County Borough Council in relation to the reinforced autoclaved aerated concrete that's been found there have been completed.
Diolch. Rwy'n credu y bydd datganiad yn cael ei gyflwyno unwaith y bydd y trafodaethau hynny rhwng Llywodraeth Cymru a Chyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr mewn perthynas â'r concrit awyredig awtoclafiedig cyfnerth a ganfuwyd yno wedi'i gwblhau.
I'm asking for two Government statements, the first on river and sea pollution. I'm concerned about raw sewerage being discharged into rivers. My concern is mainly about the River Tawe, but, on an all-Wales basis, I'm concerned about any river in Wales that is having raw sewerage being put into it. I was recently contacted by a constituent, who said, 'I fell ill after swimming at Caswell bay, but Caswell is much cleaner than the sea at Swansea.' I think that is an indictment of the amount of pollution, mainly raw sewerage, that is ending up in the river.
The second statement I'd like to ask for is on the education of deaf children, including the importance of speech, sign language and lip reading—the statement to include deaf children's academic success and what is going to be done to reduce the difference in academic success between deaf children and non-deaf children at GCSE.
Rwy'n gofyn am ddau ddatganiad gan y Llywodraeth, y cyntaf ar lygredd afonydd a môr. Rwy'n poeni am garthffosiaeth amrwd yn cael ei rhyddhau i afonydd. Mae fy mhryder yn ymwneud yn bennaf ag Afon Tawe, ond, ar sail Cymru gyfan, rwy'n pryderu am unrhyw afon yng Nghymru sy'n cael carthffosiaeth amrwd yn cael ei rhoi ynddi. Yn ddiweddar, cysylltodd etholwr â mi, a ddywedodd, 'Fe es i'n sâl ar ôl nofio ym mae Caswell, ond mae Caswell yn llawer glanach na'r môr yn Abertawe.' Rwy'n credu bod hynny'n gyhuddiad o ran faint o lygredd, carthffosiaeth amrwd yn bennaf, sy'n mynd i'r afon yn y pen draw.
Mae'r ail ddatganiad yr hoffwn i ofyn amdano ar addysg plant byddar, gan gynnwys pwysigrwydd lleferydd, iaith arwyddion a darllen gwefusau—y datganiad i gynnwys llwyddiant academaidd plant byddar a'r hyn sy'n mynd i gael ei wneud i leihau'r gwahaniaeth mewn llwyddiant academaidd rhwng plant byddar a phlant nad ydynt yn fyddar ar lefel TGAU.
Thank you. In relation to your first request, the Minister for Climate Change will be bringing forward an oral statement before we finish for Christmas, so during this term.
And around the education of deaf children, the curriculum for Wales has been developed to be inclusive for all learners. BSL practitioners and other experts, including members of the deaf community, were involved in developing the curriculum for Wales guidance on making sure that we did design a curriculum that includes progression in BSL for deaf BSL users, as well as guidance for schools choosing to introduce BSL as a second, or a third, or even a subsequent language, going forward. Key parts of the curriculum are now also available in BSL, for practitioners to be able to use with learners, and also with their families. Resources are available for free on Hwb, the all-Wales learning platform, to help improve awareness of BSL among staff and learners. As the Member is aware, local authorities are responsible for ensuring that BSL is available to children who have been identified as requiring it.
Diolch. O ran eich cais cyntaf, bydd y Gweinidog Newid Hinsawdd yn cyflwyno datganiad llafar cyn i ni orffen ar gyfer y Nadolig, felly yn ystod y tymor hwn.
Ac ynghylch addysg plant byddar, mae'r cwricwlwm i Gymru wedi ei ddatblygu i fod yn gynhwysol i bob dysgwr. Roedd ymarferwyr BSL ac arbenigwyr eraill, gan gynnwys aelodau o'r gymuned fyddar, yn ymwneud â datblygu canllawiau'r cwricwlwm i Gymru ar sicrhau ein bod yn cynllunio cwricwlwm sy'n cynnwys dilyniant yn BSL ar gyfer defnyddwyr BSL byddar, yn ogystal â chanllawiau i ysgolion sy'n dewis cyflwyno BSL fel ail, neu drydedd, neu hyd yn oed iaith ddilynol, wrth fwrw ymlaen. Mae rhannau allweddol o'r cwricwlwm bellach ar gael yn BSL hefyd, er mwyn i ymarferwyr allu eu defnyddio gyda dysgwyr, a hefyd gyda'u teuluoedd. Mae adnoddau ar gael am ddim ar Hwb, platfform dysgu Cymru gyfan, i helpu i wella ymwybyddiaeth o BSL ymhlith staff a dysgwyr. Fel y mae'r Aelod yn ymwybodol, awdurdodau lleol sy'n gyfrifol am sicrhau bod BSL ar gael i blant y nodwyd sydd ei angen.
I call for two Welsh Government statements, the first on road safety for horses and riders in Wales. Due to an accident with a car, Debbie Smith from Penzance started the petition 'Pass wide and slow', in September 2015, to make it a legal requirement to drive past a horse wide and slow. This petition, which has raised over 148,000 signatures to date, was handed to the UK transport Minister in February 2016, and was debated in the UK Parliament in June that year. The idea of awareness rides located all around Britain then came into play, and earlier this month I joined Lyndsey Vaughan Jones at Clwyd Special Riding Centre for her pass-wide-and-slow ride, to raise awareness about passing a horse wide and safely, on foot, bike or in a car, to educate people on why to pass a horse safely, and to encourage riders to wear high-vis and to use a head camera to report to the police any incidents people may have whilst out riding, raising awareness and holding drivers accountable for their actions. I call for a Welsh Government statement accordingly, given the devolved aspect to this campaign now, and, as I say, the ride that occurred in Llanfynydd very recently.
I also call for a Welsh Government statement on support for the Iranian people in their struggle for a secular and democratic republic. A majority of Members of this Parliament, MSs, supported a statement on Iran, drafted by the Iranian Academics Association, which included,
'We stand in solidarity with the people of Iran in their desire for a secular and democratic republic'.
Last Wednesday I sponsored a meeting in the Senedd, with the Iranian Academics Association, entitled 'Conference on Iran: Free and Democratic Iran within reach', supporting their efforts in advocating the Iranian people's desire for a democratic republic. This included presentations by Iranian women, who comprise the majority of association members, and who both shared their own terrible personal experiences, and promoted Iran's viable democratic alternative, the National Council of Resistance of Iran—NCRI—its president elect, Mrs Maryam Rajavi, and her 10-point plan for the future of Iran, including freedom of speech, freedom of political parties, freedom of assembly, complete gender equality, an independent judiciary, and separation of religion and state, with freedom of religions and states. Given the support given to this by Members of this Chamber, I call for a Welsh Government statement accordingly.
Rwy'n galw am ddau ddatganiad gan Lywodraeth Cymru, y cyntaf ar ddiogelwch ar y ffyrdd i geffylau a marchogion yng Nghymru. Oherwydd damwain gyda char, dechreuodd Debbie Smith o Benzance y ddeiseb 'Pass wide and slow', ym mis Medi 2015, i'w gwneud yn ofyniad cyfreithiol i yrru heibio ceffyl yn llydan ac araf. Cafodd y ddeiseb hon, sydd wedi cael dros 148,000 o lofnodion hyd yma, ei rhoi i Weinidog trafnidiaeth y DU ym mis Chwefror 2016, ac fe'i trafodwyd yn Senedd y DU ym mis Mehefin y flwyddyn honno. Yna daeth y syniad o reidiau ymwybyddiaeth ledled Prydain, ac yn gynharach y mis hwn ymunais â Lyndsey Vaughan Jones yng Nghanolfan Farchogaeth Arbennig Clwyd ar ei reid pasio'n llydan ac araf, i godi ymwybyddiaeth am basio ceffyl yn llydan ac yn ddiogel, ar droed, ar feic neu mewn car, i addysgu pobl pam y dylen nhw basio ceffyl yn ddiogel, ac annog marchogion i wisgo siaced lachar a defnyddio camera pen i adrodd am unrhyw ddigwyddiadau y gallai pobl ddod ar eu traws wrth reidio i'r heddlu, codi ymwybyddiaeth a dal gyrwyr yn atebol am eu gweithredoedd. Galwaf am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru yn unol â hynny, o ystyried yr agwedd ddatganoledig ar yr ymgyrch hon nawr, ac, fel y dywedais i, y reid a ddigwyddodd yn Llanfynydd yn ddiweddar iawn.
Rwyf hefyd yn galw am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar gefnogaeth i bobl Iran yn eu brwydr am weriniaeth seciwlar a democrataidd. Cefnogodd mwyafrif Aelodau'r Senedd hon, ASau, ddatganiad ar Iran, a ddrafftiwyd gan Gymdeithas Academyddion Iran, a oedd yn cynnwys,
'Rydym yn sefyll mewn undod â phobl Iran yn eu hawydd am weriniaeth seciwlar a democrataidd'.
Ddydd Mercher diwethaf, noddais gyfarfod yn y Senedd, gyda Chymdeithas Academyddion Iran, o'r enw 'Conference on Iran: Free and Democratic Iran within reach', gan gefnogi eu hymdrechion i gefnogi awydd pobl Iran am weriniaeth ddemocrataidd. Roedd yn cynnwys cyflwyniadau gan fenywod o Iran, sy'n cynnwys mwyafrif aelodau'r gymdeithas, ac fe rannodd y ddwy eu profiadau personol ofnadwy eu hunain, ac fe wnaethant hyrwyddo dewis democrataidd hyfyw amgen Iran, National Council of Resistance of Iran—NCRI—ei lywydd etholedig, Mrs Maryam Rajavi, a'i chynllun 10 pwynt ar gyfer dyfodol Iran, gan gynnwys rhyddid i lefaru, rhyddid pleidiau gwleidyddol, rhyddid i ymgynnull, cydraddoldeb rhywiol cyflawn, barnwriaeth annibynnol, a gwahanu crefydd a gwladwriaeth, gyda rhyddid crefydd a gwladwriaethau. O ystyried y gefnogaeth a roddwyd i hyn gan Aelodau'r Siambr hon, rwy'n galw am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru yn unol â hynny.
Thank you. With regard to your first request around road safety and horse riding, I'm not aware that there's been any update on the guidance, but it might be better if you write directly to the Deputy Minister for Climate Change asking for an update. With regard to your second question, I think that is more a matter for the UK Government; it is a reserved matter.
Diolch. O ran eich cais cyntaf ynghylch diogelwch ar y ffyrdd a marchogaeth ceffylau, nid wyf yn ymwybodol y bu unrhyw ddiweddariad ar y canllawiau, ond efallai y byddai'n well petaech yn ysgrifennu'n uniongyrchol at y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd yn gofyn am ddiweddariad. O ran eich ail gwestiwn, credaf fod hynny'n fwy o fater i Lywodraeth y DU; mae'n fater sydd wedi'i gadw'n ôl.
Can I ask for an update from the health Minister on the Government's quality statement on respiratory disease? The end of November will mark a year since the quality statement on respiratory disease, and given the nature of quality statements, with their high level indicators of what good respiratory healthcare looks like, it's difficult to determine what progress has been made to deliver better respiratory health services since its publication. In order for us to more effectively scrutinise progress, and so that we can start seeing the improvements that are required, can we have such an announcement and a statement, please? And will the Minister consider developing an implementation plan to underpin the quality statement on respiratory care?
A gaf i ofyn am ddiweddariad gan y Gweinidog iechyd ar ddatganiad ansawdd y Llywodraeth ar glefydau anadlol? Bydd diwedd mis Tachwedd yn nodi blwyddyn ers y datganiad ansawdd ar glefyd anadlol, ac o ystyried natur datganiadau ansawdd, gyda'u dangosyddion lefel uchel o sut olwg sydd ar ofal iechyd anadlol da, mae'n anodd penderfynu pa gynnydd sydd wedi'i wneud i ddarparu gwell gwasanaethau iechyd anadlol ers ei gyhoeddi. Er mwyn i ni graffu ar gynnydd yn fwy effeithiol, ac er mwyn i ni allu dechrau gweld y gwelliannau sydd eu hangen, a gawn ni gyhoeddiad a datganiad o'r fath, os gwelwch yn dda? Ac a wnaiff y Gweinidog ystyried datblygu cynllun gweithredu i danategu'r datganiad ansawdd ar ofal anadlol?
Thank you. Well, I know this is something that the Minister for Health and Social Services has kept a very close eye on and she will be happy to bring forward a written statement.
Diolch. Wel, rwy'n gwybod bod hyn yn rhywbeth y mae'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol wedi cadw llygad barcud arno a bydd hi'n hapus i gyflwyno datganiad ysgrifenedig.
I just want to associate myself with the remarks made by Darren Millar. Having read the gambling White Paper, I just think it is absolutely not fit for purpose. It's called 'High stakes: gambling reform for the digital age', but it simply isn't addressing the level of risk that's involved, not just for young people, but for anybody who has an addictive personality. It proposes a threshold of £1,000 for anybody losing money within 24 hours before any obligation on the gambling company.
Most of the harm that's being done is being done online or through advertising in high stakes places. The football industry seems to have been completely penetrated by the gambling industry. I wondered if we could have a statement from the Government on its position towards the gambling White Paper, given that this is not really something that we have the powers to control, given that online gambling is way the most pernicious part of this activity.
Rwyf am gysylltu fy hun â'r sylwadau a wnaed gan Darren Millar. Ar ôl darllen y Papur Gwyn ar gamblo, rwy'n credu ei fod yn gwbl anaddas i'r diben. Fe'i gelwir yn 'High stakes: gambling reform for the digital age', ond nid yw'n mynd i'r afael â lefel y risg sy'n gysylltiedig o gwbl, nid yn unig i bobl ifanc, ond i unrhyw un sydd â phersonoliaeth gaethiwus. Mae'n cynnig trothwy o £1,000 i unrhyw un sy'n colli arian o fewn 24 awr cyn bod unrhyw rwymedigaeth ar y cwmni gamblo.
Mae'r rhan fwyaf o'r niwed sy'n cael ei wneud yn cael ei wneud ar-lein neu drwy hysbysebu mewn mannau mentro uchel. Mae'n ymddangos bod y diwydiant pêl-droed wedi ei dreiddio yn llwyr gan y diwydiant gamblo. Meddwl oeddwn i tybed a allem ni gael datganiad gan y Llywodraeth ar ei safbwynt ar y Papur Gwyn ar gamblo, o ystyried nad yw hyn yn rhywbeth y mae gennym y pwerau i'w reoli, o ystyried mai gamblo ar-lein yw'r rhan fwyaf niweidiol o'r gweithgaredd hwn o bell ffordd.
Thank you. Well, you will have heard me say in my answer to Darren Millar that, whilst the Minister for Education and the Welsh Language is very happy to bring forward a written statement, it is important that we look right across the Government at what work we are doing in relation to that, and obviously there are aspects of it—and you've just referred to them—that are reserved matters for the UK Government. But I think it will be very important to make sure that we feed in all aspects of Welsh Government work in relation to what is a very, very growing problem and issue.
Diolch. Wel, byddwch chi wedi fy nghlywed yn dweud yn fy ateb i Darren Millar, er bod Gweinidog y Gymraeg ac Addysg yn hapus iawn i gyflwyno datganiad ysgrifenedig, mae'n bwysig ein bod ni'n edrych ar draws y Llywodraeth ar ba waith yr ydym ni'n ei wneud mewn perthynas â hynny, ac yn amlwg mae agweddau arno—ac rydych chi newydd gyfeirio atyn nhw—sy'n faterion a gadwyd yn ôl i Lywodraeth y DU. Ond rwy'n credu y bydd yn bwysig iawn sicrhau ein bod yn cynnwys holl agweddau ar waith Llywodraeth Cymru mewn perthynas â'r hyn sy'n broblem ac yn fater sy'n tyfu'n gyflym iawn, iawn.
Minister, plans to develop a new sport and community hub at Ponthir in my region are hanging in the balance. This is due to a lack of co-ordination and transparency from local authorities along with the Welsh Government's unhelpful community facilities programme. The volunteers behind this venture in Ponthir have worked hard securing funding and drawing up plans to turn this dream into a reality, which would offer huge mental health and well-being benefits to children and people of all ages across the region. The community facilities programme informed the hub that they would need to submit a brand-new application, because the original one, which was already approved, did not specify plans for a car park. If they do not submit an application now, the £229,000 grant funding from the Welsh Government, vital to the overall project, will be withdrawn and the plan will collapse and hundreds will have nowhere to play sports. The club have asked for funding to be delayed or put back into the next financial year, just in a bid to save the grant, yet the community facilities programme team have told them 'no' and has been incredibly obstructive and unhelpful. From what I can tell, they appear determined to put obstacles in the club's way at every available opportunity. Common sense really does need to prevail in this, Minister, because it would be a travesty to see this community project fail because of the Welsh Government's unwillingness to help. So, with the deadline approaching, time really is of the essence, so I would appreciate an urgent statement from the Welsh Government on what it will do to make sure this project goes ahead without any more delays or issues. Thank you.
Gweinidog, mae cynlluniau i ddatblygu canolfan chwaraeon a chymunedol newydd ym Mhonthir yn fy rhanbarth i yn y fantol. Mae hyn oherwydd diffyg cydlynu a thryloywder gan awdurdodau lleol ynghyd â rhaglen cyfleusterau cymunedol di-fudd Llywodraeth Cymru. Mae'r gwirfoddolwyr y tu ôl i'r fenter hon ym Mhonthir wedi gweithio'n galed i sicrhau cyllid a llunio cynlluniau i wireddu'r freuddwyd hon, a fyddai'n cynnig manteision iechyd meddwl a lles enfawr i blant a phobl o bob oed ar draws y rhanbarth. Rhoddodd y rhaglen cyfleusterau cymunedol wybod i'r ganolfan y byddai angen iddynt gyflwyno cais newydd sbon, oherwydd nad oedd yr un gwreiddiol, a oedd eisoes wedi'i gymeradwyo, yn nodi cynlluniau ar gyfer maes parcio. Os na fyddant yn cyflwyno cais nawr, bydd y cyllid grant o £229,000 gan Lywodraeth Cymru, sy'n hanfodol i'r prosiect cyffredinol, yn cael ei dynnu'n ôl a bydd y cynllun yn dymchwel ac ni fydd gan gannoedd o bobl unman i chwarae chwaraeon. Mae'r clwb wedi gofyn am oedi'r cyllid neu ei roi yn y flwyddyn ariannol nesaf, dim ond mewn ymgais i achub y grant, ac eto mae tîm y rhaglen cyfleusterau cymunedol wedi dweud 'na' wrthyn nhw ac wedi bod yn hynod rwystredig a di-fudd. O'r hyn y gallaf i ei weld, maen nhw'n ymddangos yn benderfynol o roi rhwystrau yn ffordd y clwb ar bob cyfle sydd ar gael. Mae gwir angen i synnwyr cyffredin fod yn drech fan hyn, Gweinidog, oherwydd byddai'n warth gweld y prosiect cymunedol hwn yn methu oherwydd amharodrwydd Llywodraeth Cymru i helpu. Felly, gyda'r dyddiad cau yn agosáu, mae amser wir yn hanfodol, felly byddwn yn gwerthfawrogi datganiad brys gan Lywodraeth Cymru ar yr hyn y bydd yn ei wneud i sicrhau bod y prosiect hwn yn mynd rhagddo heb unrhyw oedi na phroblemau pellach. Diolch.
Well, I don't think it's a matter of unwillingness to help. The fact that we have the community facilities programme, which has benefited so many of our communities and constituencies and regions for many years, absolutely shows that the Welsh Government is willing to help. You must appreciate there are very stringent criteria attached to all of these bids; this is public money after all. I'm not aware, obviously, of the one case that you recommend. I think it would be better to write directly to the Minister for Social Justice.
Wel, dydw i ddim yn credu ei fod yn fater o amharodrwydd i helpu. Mae'r ffaith bod gennym y rhaglen cyfleusterau cymunedol, sydd wedi bod o fudd i gynifer o'n cymunedau a'n hetholaethau a'n rhanbarthau ers blynyddoedd lawer, yn dangos yn sicr fod Llywodraeth Cymru yn barod i helpu. Rhaid i chi werthfawrogi bod meini prawf llym iawn ynghlwm wrth yr holl geisiadau hyn; arian cyhoeddus yw hwn, wedi'r cyfan. Nid wyf yn ymwybodol, wrth gwrs, o'r un achos yr ydych chi'n ei argymell. Rwy'n credu y byddai'n well i chi ysgrifennu'n uniongyrchol at y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol.
Good afternoon, Minister. I just really wanted to raise with you, actually, the issue of the Habitat Wales scheme. Many farmers have raised issues, I think, with many of us in the Siambr around the scheme, and whilst we all understand that the scheme is transitional, there are concerns around the long-term commitments that may well be inherent within the application form. In the regulations, for example, it states:
'By including land under this category, applicants are potentially committing to the long-term habitat management of this land'.
The regulations and the application form are quite complex and quite long, and I just would ask the Minister if there's an opportunity—. Could you confirm that, if applicants submit an application, they have the opportunity later on to amend that application, should they realise that, actually, the circumstances aren't what they envisaged? Diolch yn fawr iawn.
Prynhawn da, Gweinidog. Roeddwn i wir eisiau codi gyda chi, mewn gwirionedd, fater cynllun Cynefin Cymru. Mae llawer o ffermwyr wedi codi materion, rwy'n credu, gyda llawer ohonom ni yn y Siambr ynghylch y cynllun, ac er ein bod ni i gyd yn deall ei fod yn gynllun pontio, mae pryderon ynghylch yr ymrwymiadau hirdymor a allai fod yn gynhenid o fewn y ffurflen gais. Yn y rheoliadau, er enghraifft, mae'n nodi:
'Trwy gynnwys tir o dan y categori hwn, mae ymgeiswyr yn ymrwymo o bosibl i reoli’r tir hwn fel cynefin i’r tymor hir.'
Mae'r rheoliadau a'r ffurflen gais yn eithaf cymhleth ac yn eithaf hir, a byddwn yn gofyn i'r Gweinidog a oes cyfle—. A allwch chi gadarnhau, os bydd ymgeiswyr yn cyflwyno cais, eu bod yn cael cyfle yn nes ymlaen i ddiwygio'r cais hwnnw, pe bydden nhw'n sylweddoli, mewn gwirionedd, nad yw'r amgylchiadau yr hyn yr oedden nhw yn ei ddisgwyl? Diolch yn fawr iawn.
Thank you. You are quite right, it is a transitional scheme. The reason I've brought forward Habitat Wales is because Glastir contracts have to end—and everybody knew they had to end—at the end of this year. So, this is a transitional scheme ahead of SFS, because what I've said all along is that, when BPS and Glastir contracts ended, the main source of support for our farmers will be the sustainable farming scheme.
The short answer to your question is that once an expression of interest is submitted, we won't allow any changes to the information in the application. If there was a mistake or if, for instance, land was included that they may later wish to remove, the EOI must be withdrawn and then resubmitted with the correct information.
Diolch i chi. Rydych chi'n gwbl gywir, cynllun pontio yw hwn. Y rheswm y cyflwynais i Cynefin Cymru yw am fod yn rhaid i gytundebau Glastir ddod i ben—ac roedd pawb yn gwybod y byddai'n rhaid iddyn nhw ddod i ben—ar ddiwedd y flwyddyn hon. Felly, mae hwn yn gynllun pontio cyn y cynllun ffermio cynaliadwy, oherwydd, fel dywedais i ar hyd y daith, pan ddaw contractau cynllun y taliad sylfaenol a Glastir i ben, y prif ffynhonnell o gefnogaeth i'n ffermwyr ni fydd y cynllun ffermio cynaliadwy.
Yr ateb byr i'ch cwestiwn chi yw, pan gaiff ffurflen mynegi diddordeb ei chyflwyno, ni fyddwn ni'n caniatáu unrhyw newidiadau i'r wybodaeth sydd yn y cais. Pe byddai camgymeriad ynddo neu pe byddai tir yn cael ei gynnwys, er enghraifft, a'u bod nhw'n awyddus i'w ddileu yn ddiweddarach, fe fyddai'n rhaid tynnu'r mynegiant o ddiddordeb yn ei ôl a'i ailgyflwyno gyda'r wybodaeth gywir wedyn.
Can I ask for a statement from the Minister for Education and the Welsh Language this afternoon on the news that Rhyl High School is reducing its teaching hours to complement late attendance from pupils? It came to the surface last Wednesday, and I note that there are not questions to the education Minister until 25 October, which is next Wednesday. I have requested a meeting with the headteacher, Claire Armitstead, on this matter and hope to meet her soon, but can I have a statement from the Welsh Government outlining their position on this matter and their response to this news, which is of grave concern to my constituents? Thank you.
A gaf i ofyn am ddatganiad gan Weinidog y Gymraeg ac Addysg y prynhawn yma ynglŷn â'r newyddion bod Ysgol Uwchradd y Rhyl yn cwtogi oriau addysgu i ategu presenoldeb hwyr gan ddisgyblion? Fe ddaeth i'r amlwg ddydd Mercher diwethaf, ac rwy'n nodi nad oes cwestiynau i'r Gweinidog addysg tan 25 o fis Hydref, sef dydd Mercher nesaf. Rwyf i wedi gofyn am gyfarfod gyda'r pennaeth, Claire Armitstead, ynglŷn â'r mater hwn ac rwy'n gobeithio cael cwrdd â hi cyn bo hir, ond a gaf i ddatganiad gan Lywodraeth Cymru yn amlinellu ei safbwynt ar y mater hwn a'i hymateb i'r newyddion hyn, sy'n peri gofid mawr i fy etholwyr? Diolch i chi.
Thank you. Well, I think you've done absolutely the right thing in arranging to meet the headteacher. Obviously, this is a matter also for Denbighshire County Council. There is no one solution, I think, or one group or one sector that can address an issue around this, and you'll be aware that the Minister for Education and the Welsh Language is establishing a national taskforce, going forward. That will provide strategic direction.
Diolch i chi. Wel, rwy'n credu i chi wneud y peth cwbl briodol wrth drefnu i gwrdd â'r pennaeth. Yn amlwg, mae hwn yn fater i Gyngor Sir Ddinbych hefyd. Nid oes unrhyw ddatrysiad unigol, yn fy marn i, nac un grŵp nac un sector a all fynd i'r afael â'r mater hwn, ac fe wyddoch chi fod Gweinidog y Gymraeg ac Addysg yn sefydlu tasglu cenedlaethol, wrth symud ymlaen. Bydd hwnnw'n dynodi cyfeiriad strategol.
Diolch i'r Trefnydd.
I thank the Trefnydd.
Yr eitem nesaf, felly, fydd y datganiad gan y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol, ar y diweddariad ar sefyllfa ariannol 2023-24. Y Gweinidog, felly, i wneud ei datganiad—Rebecca Evans.
The next item will be a statement by the Minister for Finance and Local Government, which is an update on the 2023-24 financial position. The Minister to make her statement—Rebecca Evans.
Thank you. I am pleased to be able to provide the Senedd with an update on our current financial position this year. This follows the First Minister’s written statement in August where he indicated that work would take place over the summer to address the impact of our budget being worth around £900 million less than when it was set in 2021.
We are currently in the second year of a three-year financial settlement. Our revenue budget increased by just 5 per cent this year, against inflation running at 8 per cent on average so far this year. I am grateful to Cabinet colleagues for working hard in order to address these pressures, caused by the triple impact of inflation, the impact of more than a decade of austerity on public services, and the ongoing consequences of Brexit. These, combined with the UK Government’s economic mismanagement, including the disastrous mini-budget, have combined to place the devolved Welsh budget under unprecedented pressure.
As a Cabinet, we have been guided by a number of clear principles in coming to the decisions that we have, including protecting front-line services as best we can, supporting households who are hardest hit by the cost-of-living crisis, and prioritising jobs. I am pleased to report to the Senedd that, through very careful financial management, guided by our principles and values, we have succeeded in putting together a package of financial changes that minimises the impact on people and the Welsh public services on which they rely, while enabling us to meet our objective to mitigate the extraordinary pressures on our budget.
As my colleague the health Minister has set out, the NHS in Wales is facing the toughest financial pressures in recent history. This is because of the impacts of persistently high inflation on costs, including energy and medicines and pay-related pressures, not to mention more than a decade of underfunding of public services by a succession of UK Conservative Governments. It is also dealing with ongoing COVID-related pressures and rising demand in both planned and emergency care. In recognition of these interrelated impacts, through this package of financial changes, we will provide an extra £425 million to support the NHS this year. But, despite this additional support, it is clear that health boards will still need to make some extremely difficult decisions, both this year and in the next financial year to balance their budgets.
Diolch i chi. Rwy'n falch o allu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd am ein sefyllfa ariannol bresennol ni eleni. Mae hyn yn dilyn datganiad ysgrifenedig y Prif Weinidog ym mis Awst pryd nododd ef y byddai gwaith yn mynd rhagddo yn ystod yr haf i fynd i'r afael ag effaith ein cyllideb ni sydd yn werth oddeutu £900 miliwn yn llai na phan gafodd ei phennu yn 2021.
Ar hyn o bryd rydym ni yn ail flwyddyn setliad ariannol o dair blynedd. Cynyddodd ein cyllideb refeniw gan ddim ond 5 y cant eleni, o gymharu ar gyfradd chwyddiant o 8 y cant ar gyfartaledd hyd yma eleni. Rwy'n ddiolchgar i gydweithwyr yn y Cabinet am weithio yn galed i fynd i'r afael â'r wasgfa hon, a achosir gan effaith driphlyg chwyddiant, effaith mwy na degawd o gyni ar wasanaethau cyhoeddus, a chanlyniadau parhaus Brexit. Mae'r rhain, ynghyd â chamreolaeth economaidd Llywodraeth y DU, gan gynnwys y gyllideb 'fechan' drychinebus, wedi cyfuno i roi pwysau ar gyllideb ddatganoledig Cymru na welwyd ei debyg erioed o'r blaen.
Yn y Cabinet, fe gawsom ni ein harwain gan nifer o egwyddorion clir wrth ddod i'r penderfyniadau a wnaethom ni, gan gynnwys diogelu gwasanaethau rheng flaen i'r fath raddau ag y gallem ni, a chefnogi'r aelwydydd sy'n cael eu taro galetaf gan yr argyfwng costau byw, a rhoi blaenoriaeth i swyddi. Rwy'n falch o adrodd i'r Senedd, trwy reolaeth ariannol ofalus iawn, a arweiniwyd gan ein hegwyddorion a'n gwerthoedd, ein bod ni wedi llwyddo i ddylunio pecyn o newidiadau ariannol sy'n lleihau'r effaith ar bobl a'r gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru y maen nhw'n dibynnu arnyn nhw, gan ein galluogi ni i gyflawni ein hamcan i liniaru'r pwysau eithriadol sydd ar ein cyllideb ni.
Fel nododd fy nghyd-Weinidog y Gweinidog iechyd, mae'r GIG yng Nghymru yn wynebu'r pwysau ariannol anoddaf yn y cyfnod diweddar. Mae hyn oherwydd effeithiau chwyddiant uchel parhaus ar gostau, gan gynnwys ynni a meddyginiaethau a phwysau sy'n gysylltiedig â chyflogau, heb sôn am fwy na degawd o danariannu gwasanaethau cyhoeddus gan olyniaeth o Lywodraethau Ceidwadol yn y DU. Mae'n ymdrin hefyd â phwysau parhaus sy'n gysylltiedig â COVID a'r galw cynyddol ar ofal a gynlluniwyd ac mewn argyfwng. I gydnabod yr effeithiau cydberthynol hyn, drwy'r pecyn hwn o newidiadau ariannol, fe fyddwn ni'n darparu £425 miliwn ychwanegol i gefnogi'r GIG eleni. Ond, er gwaethaf y cymorth ychwanegol hwn, mae hi'n amlwg y bydd yr angen yn parhau i fyrddau iechyd wneud penderfyniadau anodd iawn, eleni ac yn y flwyddyn ariannol nesaf i fantoli eu cyllidebau nhw.
In addition, we have made a decision to protect the revenue support grant to local authorities, which pays for schools, social care and much else besides, recognising the pressures on those services. Rail services are facing significant cost pressures, stemming from the pandemic and changing patterns of use. We've been able to increase the budget for Transport for Wales by £125 million in this year to safeguard services for passengers and to continue the programme of transformation currently under way. We should not underplay the challenges faced by these services, and others besides, but, as a Cabinet, we have sought to address these as directly as we possibly can in the current financial circumstances. I want to thank our co-operation agreement partners in Plaid Cymru for the positive and pragmatic way in which they've approached this.
The package of financial changes we will now implement has a number of components, and I will deal with each of them in turn. Every ministerial portfolio was asked to make a contribution to meeting the pressures that we face on a cross-Government basis. To have the minimum impact on services, this is being done by reprioritising spend and activity as much as possible, rather than cutting programmes as a whole. As a result, the departmental changes to revenue budgets in-year are as follows, and the changes are broadly proportionate to the size of the departmental budgets as a share of the overall Welsh budget. The education and Welsh language budget will be revised down by £74.7 million. The finance and local government budget, excluding the RSG, will be revised down by £28.5 million. The economy budget will be revised down by £28.6 million. The rural affairs budget will be revised down by £17.3 million. The social justice budget will be revised down by £7 million. And the budget for the running costs of the Welsh Government will be revised down by £27.5 million. As I've set out, two portfolios will see increases. The health and social services budget will increase by £425 million, which will see investment in the NHS increase year on year. The climate change budget will increase by £82.6 million, which, alongside other savings within the portfolio, will enable £125 million of additional funding to Transport for Wales.
In order to meet our overall pressures, we will also need to make changes to capital budgets. The climate change capital budget will change by £37.7 million. The education and Welsh language capital budget will change by £40 million. The economy capital budget will change by £36.5 million. The rural affairs capital budget will change by £20.2 million. And the finance and local government and social justice capital budgets will also change by less than £10 million each, with health and social services capital remaining unchanged. I have set out the headline details of these changes in a document published today alongside the statement. The detailed changes will be reconciled in the normal way through the second supplementary budget, to be laid before the Senedd early next year.
We have made a formal request to the UK Treasury to switch some of our capital budget to revenue during this financial year to meet the inflationary pressures and to enable us to manage within our overall Welsh budget. To be clear, we are not requesting any additional funding, just the freedom to deploy our existing budget in a way that enables us to deliver our priorities without the artificial straitjacket of our current unsatisfactory fiscal framework. The UK Treasury agrees to capital to revenue switches for Whitehall departments every year, and, in the interest of fairness, should grant this request. I've discussed this directly with the Chief Secretary to the Treasury and made our position clear to him. The package also includes an expectation that consequentials will be made available from the UK Government during this year as a result of increased spending in England, most notably on NHS pay, and I will update the Senedd as soon as we have clarity on this. We will also be making up to £100 million available from our in-year reserves and the Wales reserve. Taken together, this package should enable us to operate within our overall budget this year, as well as meeting some of the specific pressures faced by our public services as a result of inflation and austerity.
Turning to the next financial year, I want to be clear with the Senedd. Our revenue budget is set to increase by just 2 per cent, and our capital budget will actually fall by 1 per cent. With inflation still stubbornly high, these pressures we have sought to address this year will be even more difficult next year, and we will simply not be able to do all of the things that we would wish to do. We will continue to make financial decisions guided by our principles and our values, protecting the people of Wales and Welsh public services as much as possible from the current pressures that we face.
Yn ogystal â hynny, rydym ni wedi penderfynu diogelu'r grant cynnal refeniw i awdurdodau lleol, sy'n talu am ysgolion, gofal cymdeithasol a llawer mwy na hynny, gan gydnabod y pwysau sydd ar y gwasanaethau hyn. Mae gwasanaethau rheilffyrdd yn wynebu pwysau sylweddol o ran costau, sy'n tarddu o'r pandemig ac o'r newid yn nefnydd arferol pobl ohonyn nhw. Rydym ni wedi gallu cynyddu'r gyllideb ar gyfer Trafnidiaeth Cymru £125 miliwn eleni i ddiogelu gwasanaethau i deithwyr a pharhau â'r rhaglen drawsnewid sydd ar y gweill ar hyn o bryd. Ni ddylem ni fychanu'r heriau a wynebir gan y gwasanaethau hyn, a rhai eraill hefyd, ond, yn y Cabinet, rydym ni wedi ceisio mynd i'r afael â'r rhain mewn modd mor uniongyrchol â phosibl yn yr amgylchiadau ariannol ar hyn o bryd. Fe hoffwn i ddiolch i'n partneriaid o ran ein cytundeb cydweithio â Phlaid Cymru am y ffordd gadarnhaol ac ymarferol y maen nhw wedi mynd i'r afael â hyn.
Fe geir nifer o gydrannau yn y pecyn o newidiadau ariannol y byddwn ni'n ei weithredu nawr, ac rwyf i am ymdrin â phob un ohonyn nhw yn ei thro. Gofynnwyd i bob portffolio gweinidogol wneud cyfraniad er mwyn cwrdd â'r pwysau sy'n ein hwynebu ar sail drawslywodraethol. I fod â'r effaith leiaf ar wasanaethau, fe wneir hyn drwy ailflaenoriaethu gwariant a gweithgarwch gymaint â phosibl, yn hytrach na thorri rhaglenni cyfan. O ganlyniad i hynny, mae'r newidiadau adrannol i gyllidebau refeniw yn ystod y flwyddyn fel a ganlyn, ac mae'r newidiadau yn gymesur yn fras i faint y cyllidebau adrannol fel cyfran o gyllideb gyffredinol Cymru. Fe fydd cyllideb addysg a'r Gymraeg yn cael ei hadolygu gyda gostyngiad o £74.7 miliwn. Fe fydd y gyllideb cyllid a llywodraeth leol, ac eithrio'r grant cynnal ardrethi, yn cael ei hadolygu gyda gostyngiad o £28.5 miliwn. Fe fydd cyllideb yr economi yn cael ei hadolygu gyda gostyngiad o £28.6 miliwn. Fe fydd y gyllideb materion gwledig yn cael ei hadolygu gyda gostyngiad o £17.3 miliwn. Fe fydd y gyllideb cyfiawnder cymdeithasol yn cael ei hadolygu gyda gostyngiad o £7 miliwn. Ac fe fydd y gyllideb ar gyfer costau rhedeg Llywodraeth Cymru yn cael ei hadolygu gyda gostyngiad o £27.5 miliwn. Fel nodais i, fe fydd yna ddau bortffolio yn gweld cynnydd. Fe fydd y gyllideb iechyd a gwasanaethau cymdeithasol yn cynyddu £425 miliwn, a fydd yn golygu bod buddsoddiad yn y GIG yn cynyddu o flwyddyn i flwyddyn. Fe fydd y gyllideb newid hinsawdd yn cynyddu £82.6 miliwn, a fydd, ynghyd ag arbedion eraill yn y portffolio, yn caniatáu £125 miliwn o gyllid ychwanegol i Drafnidiaeth Cymru.
Ar gyfer ymateb i'r pwysau cyffredinol sydd arnom ni, fe fydd angen i ni wneud newidiadau i gyllidebau cyfalaf hefyd. Fe fydd y gyllideb cyfalaf newid hinsawdd yn gweld newid o £37.7 miliwn. Fe fydd cyllideb gyfalaf addysg a'r Gymraeg yn gweld newid o £40 miliwn. Fe fydd cyllideb cyfalaf yr economi yn gweld newid o £36.5 miliwn. Fe fydd cyllideb cyfalaf materion gwledig yn gweld newid o £20.2 miliwn. Ac fe fydd cyllidebau cyfalaf cyllid a llywodraeth leol a chyfiawnder cymdeithasol hefyd yn gweld newid o lai na £10 miliwn yr un, gyda chyfalaf iechyd a gwasanaethau cymdeithasol yn parhau heb ei newid. Fe nodais i benawdau manylion y newidiadau hyn mewn dogfen a gyhoeddwyd heddiw ochr yn ochr â'r datganiad. Fe gysonir y newidiadau manwl yn y ffordd arferol drwy gyfrwng yr ail gyllideb atodol, i'w dodi gerbron y Senedd yn gynnar y flwyddyn nesaf.
Fe wnaethom ni gais ffurfiol i Drysorlys y DU i newid rhywfaint o'n cyllideb gyfalaf i refeniw yn ystod y flwyddyn ariannol hon i ymateb i'r pwysau oherwydd chwyddiant a'n galluogi ni i ddod i ben o fewn ein cyllideb gyffredinol ni yng Nghymru. A bod yn eglur iawn, nid ydym ni'n gofyn am unrhyw gyllid ychwanegol, dim ond y rhyddid i ddefnyddio ein cyllideb bresennol mewn ffordd sy'n ein galluogi ni i gyflawni ein blaenoriaethau heb lyffethair artiffisial ein fframwaith cyllidol anfoddhaol cyfredol. Mae Trysorlys y DU yn cytuno i newidiadau cyfalaf i refeniw ar gyfer adrannau Whitehall bob blwyddyn, ac, er tegwch, fe ddylai gytuno i'r cais hwn. Rwyf i wedi trafod hyn yn uniongyrchol gyda Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys ac wedi egluro ein safbwynt ni iddo ef. Mae'r pecyn yn cynnwys disgwyliad hefyd y bydd symiau canlyniadol ar gael gan Lywodraeth y DU yn ystod y flwyddyn hon o ganlyniad i wariant cynyddol yn Lloegr, yn fwyaf nodedig ar gyflogau'r GIG, ac fe fyddaf i'n diweddaru'r Senedd cyn gynted ag y bydd gennym ni eglurder yn hyn o beth. Fe fyddwn ni'n sicrhau hefyd fod hyd at £100 miliwn ar gael o'n cronfeydd wrth gefn yn ystod y flwyddyn ac o gronfa wrth gefn Cymru. Gyda'i gilydd, fe ddylai'r pecyn hwn ein galluogi ni i weithredu o fewn ein cyllideb gyffredinol eleni, yn ogystal ag ymateb i rywfaint o'r pwysau neilltuol y mae ein gwasanaethau cyhoeddus yn eu hwynebu o ganlyniad i chwyddiant a chyni.
Gan droi at y flwyddyn ariannol nesaf, rwy'n dymuno bod yn eglur gerbron y Senedd. Mae disgwyl i'n cyllideb refeniw gynyddu 2 y cant yn unig, ac fe fydd ein cyllideb gyfalaf ni'n gostwng 1 y cant mewn gwirionedd. Gyda chwyddiant yn aros yn ystyfnig o uchel, fe fydd y pwysau hyn yr ydym ni wedi ceisio mynd i'r afael â nhw eleni yn waeth fyth y flwyddyn nesaf, ac ni fyddwn ni'n gallu gwneud popeth y byddem ni'n dymuno ei wneud. Fe fyddwn ni'n parhau i wneud penderfyniadau ariannol a arweinir gan ein hegwyddorion a'n gwerthoedd ni, gan ddiogelu pobl Cymru a gwasanaethau cyhoeddus Cymru gymaint â phosibl rhag y pwysau a wynebwn ar hyn o bryd.
Thank you, Minister, for the statement. I want to begin by acknowledging again that governments across the world are facing difficult choices as a result of global events. I know also, from first-hand experience, that projected deficits present real challenges and insecurity to services and their users. However, we’ve got to be clear. It must be said that Wales is in its current financial situation as a direct result of extremely poor management and short-sighted decision making and planning, underpinned by a politically driven philosophy, leading to Wales being left incredibly vulnerable, especially to global economic changes. The fact that the Government only started focusing in any meaningful way on the projected position of their budget on 1 August beggars belief. At the end of last year we know that Wales Fiscal Analysis mentioned to the Government the possibility of this shortfall. They had a forecast of around £800 million then. They said the situation was predictable, as the inflationary pressures were there, and they were surprised that the Welsh Government were shocked.
So, why wasn’t this seen, to a degree, prior to setting the budget in March? Challenges facing the budget due to inflationary factors should have been pre-empted far earlier. It is crucial that forward planning and contingency thinking should have been at the forefront of Government’s mind far earlier. But it wasn’t, was it? Their eye has been off the ball for some time, while focusing on their suite of pet projects that have siphoned millions away from core services, increasing our vulnerability. I acknowledge that there were unknowns surrounding pay levels in service areas. However, that cannot be an excuse for the current state of play. We know that the Welsh Government’s total budget this year is the largest ever, at nearly £25.5 billion. Once again, I want to emphasise the fact that this has been the largest ever settlement given by Westminster, with next year’s projected at £26.5 billion—another thousand million.
However, Llywydd, it’s disappointing—I’m disappointed, but not surprised—that the Welsh Government is looking to blame again the UK Government for the Welsh Government’s political choices. The decision to implement the default 20 mph speed limit is a perfect example—a £33 million price tag with a cost of £4.5 million to the Welsh economy demonstrates well what I’m saying. And with the universal basic income, add another £20 million, together with a host of other pet projects, topped off with the plans for another 36 Senedd Members at £120 million over future years says it all. These were the Government’s priorities, decisions supported and encouraged by Plaid Cymru. So, it would be a bit rich if, on those benches, they start calling foul today.
And now we are where we are, with the First Minister asking his Labour Ministers to find cuts of up to £900 million, and I’m pleased to note in the Minister’s statement, though, that she is not going to level cuts at the NHS, as it’s already struggling. We understand a projected pressure of around £800 million is present, so £425 million will go some way to deal with the problems this year, but where will the funding come from for the future years? Our NHS here in Wales shouldn’t be at financial breaking point. The fiscal framework agreed by the Welsh Government and revised in 2016, signed by the Minister at that time, enables the Welsh Government to receive 20 per cent more to spend per person on health in Wales than spending per person on health in England. But we all know that that funding isn't being allocated to the health service here, is it? We know where it's been going—I mentioned it earlier. We know that if a few pence more for every pound had been directed where it should have been over the years the NHS in Wales would have been well placed to deal with inflation, elective care backlog, recruitment and retention and continuing healthcare. It would have had resilience and it would have been sustainable.
Llywydd, there is little detail in today's statement, and many people and projects will be anxious about where the cuts will fall. As always, the devil is in the detail. What is clear today, though, is that Welsh Labour have controlled things for too long, and, if this is a blueprint for running the UK, heaven help us if Labour get their way.
Diolch, Gweinidog, am y datganiad. Fe hoffwn i ddechrau drwy gydnabod unwaith eto fod llywodraethau ledled y byd yn wynebu dewisiadau anodd o ganlyniad i ddigwyddiadau byd-eang. Fe wn i hefyd, o brofiad uniongyrchol, fod diffygion ariannol rhagamcanol yn cyflwyno heriau gwirioneddol yn ogystal ag ansicrwydd i wasanaethau a'u defnyddwyr. Serch hynny, mae'n rhaid i ni fod yn eglur. Mae'n rhaid dweud bod Cymru yn ei sefyllfa ariannol bresennol o ganlyniad uniongyrchol i reolaeth hynod o wael a phenderfyniadau a chynllunio cibddall, ar sail athroniaeth wleidyddol sy'n arwain at Gymru sy'n eithriadol o agored i niwed, yn enwedig i newidiadau economaidd byd-eang. Mae hi'n gwbl resynus mai dim ond yn eu cyllideb ar 1 o fis Awst y dechreuodd y Llywodraeth ganolbwyntio ar sefyllfa ragamcanol ei chyllideb mewn unrhyw ffordd ystyrlon. Ar ddiwedd y flwyddyn y llynedd, fe wyddom ni fod Dadansoddi Cyllid Cymru wedi codi posibilrwydd y prinder hwn gyda'r Llywodraeth. Roedd ganddyn nhw ragolygon o tua £800 miliwn bryd hynny. Roedden nhw'n dweud y gellid rhagweld y sefyllfa, oherwydd bodolaeth pwysau chwyddiant, a'u bod nhw'n rhyfeddu bod Llywodraeth Cymru wedi cael y fath sioc.
Felly, pam na feddyliwyd am hyn, i ryw raddau, cyn pennu'r gyllideb ym mis Mawrth? Fe ddylai'r heriau sy'n wynebu'r gyllideb oherwydd ffactorau chwyddiant fod wedi cael eu rhagdybio ymhell o flaen llaw. Mae hi'n hanfodol fod cynllunio ymlaen llaw ac ystyriaethau o ran pethau annisgwyl yn flaenllaw yn ystyriaethau'r Llywodraeth yn gynharach o lawer. Ond ni ddigwyddodd hi felly, naddo? Mae eu pennau nhw wedi bod yn y gwynt ers cryn amser, am eu bod nhw'n canolbwyntio ar eu cyfres o hoff brosiectau sydd wedi sugno miliynau oddi wrth wasanaethau craidd, gan waethygu bregusrwydd ein sefyllfa ni. Rwy'n cydnabod y materion na ellid eu rhagweld o ran cyfraddau cyflog ym meysydd gwasanaeth. Eto i gyd, ni all hwnnw fod yn esgus dros y sefyllfa bresennol. Fe wyddom ni mai cyfanswm cyllideb Llywodraeth Cymru eleni yw'r un mwyaf a fu erioed, sef bron i £25.5 biliwn. Unwaith eto, rwy'n awyddus i bwysleisio'r ffaith mai hwn yw'r setliad mwyaf a roddwyd gan San Steffan erioed, a rhagwelir y bydd un y flwyddyn nesaf yn £26.5 biliwn—mil o filiynau arall.
Fodd bynnag, Llywydd, mae hi'n siomedig—rwyf i'n siomedig, ond heb fy synnu—bod Llywodraeth Cymru yn ceisio gweld bai ar Lywodraeth y DU unwaith eto oherwydd y dewisiadau gwleidyddol a wnaeth Llywodraeth Cymru. Mae'r penderfyniad i weithredu'r terfyn cyflymder diofyn o 20 mya yn enghraifft berffaith o hyn—mae'n costio £33 miliwn ac yn golygu cost o £4.5 miliwn i economi Cymru ac yn esiampl ragorol o'r hyn yr wyf i'n ei ddweud. A chyda'r incwm sylfaenol cyffredinol, ychwanegwch chi £20 miliwn arall, ynghyd â llu o hoff brosiectau eraill, ynghyd â'r cynlluniau ar gyfer 36 o Aelodau ychwanegol i'r Senedd, sef £120 miliwn dros y blynyddoedd i ddod, yn dweud y cyfan. Blaenoriaethau a phenderfyniadau'r Llywodraeth oedd y rhain a gefnogwyd a'u hannog gan Blaid Cymru. Felly, fe fyddai eisiau ceiliog glân i ganu heddiw ar y meinciau draw.
A hon yw ein sefyllfa ni nawr, gyda'r Prif Weinidog yn gofyn i'w Weinidogion Llafur ef ddod o hyd i doriadau o hyd at £900 miliwn, ac rwy'n falch o nodi yn natganiad y Gweinidog, serch hynny, nad yw hi am anelu toriadau at y GIG, gan fod y gwasanaeth yn ei chael hi'n anodd iawn eisoes. Rydym ni'n deall bod pwysau rhagamcanol o tua £800 miliwn yn bresennol, felly fe aiff £425 miliwn rywfaint o'r ffordd o ran ymdrin â'r problemau eleni, ond o ble y daw'r cyllid ar gyfer y blynyddoedd i ddod? Ni ddylai ein GIG ni yma yng Nghymru fod ar fin amddifadrwydd ariannol. Mae'r fframwaith cyllidol y cytunwyd arno gan Lywodraeth Cymru a'i ddiwygio yn 2016, ac a lofnodwyd gan y Gweinidog bryd hynny, yn galluogi Llywodraeth Cymru i dderbyn 20 y cant yn ychwanegol i wario ar iechyd yng Nghymru na'r hyn a gaiff ei wario fesul unigolyn ar iechyd yn Lloegr. Ond fe wyddom ni i gyd nad yw'r cyllid hwnnw'n cael ei ddyrannu i'r gwasanaeth iechyd yma, nac ydi? Fe wyddom ni i ble'r aeth—fe soniais i am hynny'n gynharach. Fe wyddom ni, pe byddai ychydig geiniogau yn rhagor ym mhob punt wedi cael eu cyfeirio fel dylen nhw dros y blynyddoedd fe fyddai'r GIG yng Nghymru wedi bod mewn sefyllfa dda i ymdrin â chwyddiant, ôl-groniad gofal a gynlluniwyd, recriwtio a chadw staff a gofal iechyd parhaus. Fe fyddai wedi bod yn gydnerth a chynaliadwy.
Llywydd, nid oes llawer o fanylion yn y datganiad heddiw, ac fe fydd llawer o bobl a phrosiectau yn bryderus ynghylch ble yn union fydd y toriadau. Fel pob amser, mae'n rhaid edrych yn fanwl ar y manylion. Yr hyn sy'n amlwg heddiw, serch hynny, yw bod Llafur Cymru wedi rheoli pethau am amser rhy faith, ac, os hwnnw yw'r glasbrint ar gyfer llywodraethu'r DU, y nef a'n gwaredo pe câi Llafur ei ffordd.
Well, I'll begin, Llywydd, where I agree with the opposition spokesperson, and he did begin his contribution by recognising that Governments across the world are grappling with the impacts of inflation, and that is fair comment. Although in the UK we're actually grappling with it in a much more severe way than many other major economies, and I think that we are faring very poorly compared with other economies across the world that you would compare us with in normal circumstances.
But, that said, we've set out our budget; we're in the middle now of a three-year spending review. I set these spending plans in the winter of 2021. At that point we couldn't have imagined the impact of inflation, we couldn't have imagined the kind of—
Wel, rwyf i am ddechrau, Llywydd, gyda'r hyn yr wyf i'n cytuno â llefarydd yr wrthblaid arno, ac fe ddechreuodd ef ei gyfraniad drwy gydnabod bod llywodraethau ledled y byd yn mynd i'r afael ag effeithiau chwyddiant, ac mae hwnnw'n sylw teg. Er ein bod ni yn y DU mewn gwirionedd yn mynd i'r afael ag ef mewn ffordd lawer fwy llym na llawer o economïau mawr eraill, ac rwy'n credu ein bod ni'n ymdopi yn wael iawn o gymharu ag economïau eraill ledled y byd y byddech chi'n ein cymharu ni â nhw mewn amgylchiadau cyffredin.
Ond, wedi dweud hynny, rydym ni wedi pennu ein cyllideb ni; rydym ni ar ganol adolygiad tair blynedd o wariant nawr. Fe bennais i'r cynlluniau gwariant hyn yn ystod gaeaf 2021. Ni allem ni fod wedi dychmygu effaith chwyddiant bryd hynny, ni allem ni fod wedi dychmygu'r math o—
I can understand when Labour Members try and talk through the Conservative spokesperson speaking, but I don't quite understand the logic of Labour Members talking through the Minister's response. I can't hear it myself. I need other Members to be able to hear it as well. The Minister, please.
Rwy'n gallu deall Aelodau Llafur yn ceisio siarad ar draws llefarydd y Ceidwadwyr, ond nid wyf i'n deall rhesymeg Aelodau Llafur yn siarad dros ymateb y Gweinidog. Nid wyf i fy hun yn gallu ei glywed. Mae angen i Aelodau eraill ei glywed hefyd. Gweinidog, os gwelwch chi'n dda.
Thank you, Llywydd. I was just reflecting on the fact that we set these spending plans back in late 2021 at the start of our three-year spending review and there was no way at that point we could have imagined the situation in Ukraine, for example, and the impact of inflation across the world, and then what it means for us in terms of the pay deals that we've settled with the NHS, for example. Absolutely the right thing to do—it's important to recognise the hard work of those staff—but ultimately now we have to find a way to accommodate that within our budget. So, there's no way we could have known back at that point.
I think it's helpful if I do set out for colleagues how we got to that £900 million point, because I think that there have been some questions as to how we worked that out. And the estimate was produced at the time of the spring budget to demonstrate the impact on the Welsh Government's spending power of the inflation shock since the spending review. And it does take account of increases to our settlement since the spending review. Those figures were based on the Office for Budget Responsibility's March forecast for consumer price index inflation combined with outturn CPI inflation since the spending review and compared to the CPI inflation forecasts at the time of the spending review. And those same figures were applied to both our revenue and our capital budgets to produce that overall estimate of £900 million. So, that figure really is a demonstration of the severity of the inflation shock since the spending review.
And the same calculation, actually, for 2024-25 produces a figure of around £700 million. That is a little lower than the 2023-24 figure, because the March OBR forecast for CPI inflation in 2024-25 was lower than for 2024-25 at the time of the spending review. So, you know, these are figures that have been worked out in great detail using the best available evidence to us, and we couldn't have envisaged that at the point of setting these spending plans in late 2021. But what we have done, actually, is acted very early in this financial year, so, even before we began this financial year—before we got to period zero—we were working across Government identifying pressures that would be manifesting in this financial year.
We have a very robust financial reporting mechanism, a system within the Welsh Government where departments across the Welsh Government report to me and my officials on a monthly basis, and it allows us to identify where the pressures are, where the potential underspends are and where the risks are. And then we use that information to guide us through the financial year. It became very obvious very early on that there were severe pressures and so we undertook to take action on that very early on in the financial year.
And then just to circle back, I suppose, to that first point about all Governments facing this. Well, all Governments in the UK are facing this as well. So, the UK Government is currently undertaking its productivity review, which is very similar in essence in many ways to the work that we're undertaking here, and I want and encourage the UK Government to be as transparent as we are in the work it's undertaking. We might hear more about it in their autumn statement on 22 November. I just hope it isn't something that is not as transparent as we're being here.
Then, of course, Scotland undertook an emergency budget last year, where you saw hundreds of millions of pounds reprioritised from budgets across Government, particularly within the health department, to support the NHS in Scotland. Again, we're seeing the pressures similarly here in the NHS in Wales. And, of course, Northern Ireland—obviously, they're in a different situation, but they did breach their departmental expenditure limits last year, so now they have to pay that back to the UK Government this year and next. So, this is a challenge facing all Governments, but I think it's important that we are open and transparent with the Senedd.
Diolch yn fawr, Llywydd. Myfyrio ar y ffaith yr oeddwn i ein bod ni wedi pennu'r cynlluniau hyn o ran gwariant yn ôl ar ddiwedd 2021 ar ddechrau ein hadolygiad tair blynedd ni o wariant ac nid oedd unrhyw ffordd bryd hynny y gallem ni fod wedi dychmygu'r sefyllfa yn Wcráin, er enghraifft, ac effaith chwyddiant ledled y byd, a'r hyn a olygodd hynny i ni wedyn o ran y cytundebau cyflog a wnaethom ni gyda'r GIG, er enghraifft. Y peth cwbl briodol i'w wneud—mae hi'n bwysig cydnabod gwaith caled y staff hynny—ond yn y pen draw mae'n rhaid i ni ddod o hyd i ffordd o ddarparu ar gyfer hynny nawr yn ein cyllideb ni. Felly, nid oes unrhyw ffordd y gallem ni fod wedi gwybod hyn i gyd bryd hynny.
Rwy'n credu y byddai hi o ddefnydd i mi nodi ar gyfer cyd-Aelodau sut y daethom ni at y pwynt hwnnw o £900 miliwn, oherwydd rwy'n credu y bu rhai ymholiadau ynghylch sut y gwnaethom ni gyfrifo hwnnw. Ac fe gafodd yr amcangyfrif ei lunio ar adeg cyllideb y gwanwyn i ddangos effaith y sioc oherwydd chwyddiant ar bŵer gwario Llywodraeth Cymru ers cynnal yr adolygiad o wariant. Ac mae hwnnw'n ystyried y cynnydd i'n setliad ni ers yr adolygiad o wariant. Roedd y ffigurau hyn ar sail rhagolygon fis Mawrth y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol ar gyfer chwyddiant mynegai prisiau defnyddwyr ynghyd â chwyddiant mynegai prisiau defnyddwyr alldro ers yr adolygiad o wariant ac o gymharu hwnnw â rhagolygon chwyddiant mynegai prisiau defnyddwyr ar adeg yr adolygiad o wariant. Defnyddiwyd yr un ffigurau hynny i'n cyllidebau refeniw ni a'n cyllidebau cyfalaf ni i lunio'r amcangyfrif cyffredinol hwnnw o £900 miliwn. Felly, mae'r ffigur hwnnw mewn gwirionedd yn arwydd o ddifrifoldeb y sioc oherwydd chwyddiant ers yr adolygiad o wariant.
Ac mae'r un cyfrifiad, mewn gwirionedd, ar gyfer 2024-25 yn cynhyrchu ffigur o tua £700 miliwn. Mae hynny ychydig yn is na ffigur 2023-24, oherwydd roedd rhagolwg y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol fis Mawrth ar gyfer chwyddiant mynegai prisiau defnyddwyr yn 2024-25 yn is nag ar gyfer 2024-25 ar adeg yr adolygiad o wariant. Felly, wyddoch chi, mae'r rhain i gyd yn ffigurau a gyfrifwyd yn fanwl iawn gan ddefnyddio'r dystiolaeth orau a oedd ar gael i ni, ac ni allem ni fod wedi rhagweld hyn ar adeg pennu'r cynlluniau o ran gwariant ar ddiwedd 2021. Ond mae'r hyn a wnaethom ni, mewn gwirionedd, yn cael ei weithredu arno yn gynnar iawn yn y flwyddyn ariannol hon, felly, hyd yn oed cyn i ni ddechrau'r flwyddyn ariannol hon—cyn i ni gyrraedd yr awr gyntaf—roeddem ni'n gweithio ar draws y Llywodraeth i nodi'r pwysau a fyddai'n dod i'r amlwg yn ystod y flwyddyn ariannol hon.
Mae gennym ni system adrodd ariannol sy'n gadarn iawn, cyfundrefn yn Llywodraeth Cymru lle mae adrannau ar draws Llywodraeth Cymru yn adrodd i fy swyddogion a minnau bob mis, ac mae hynny'n ein galluogi ni i nodi ym mha le y mae'r pwysau, ym mha le y mae'r tanwariant o bosibl ac ym mha le y mae'r risgiau. Ac yna fe fyddwn ni'n defnyddio'r wybodaeth honno i'n tywys ni drwy'r flwyddyn ariannol. Fe ddaeth hi'n amlwg yn gynnar iawn fod y pwysau yn ddifrifol ac felly fe wnaethom ni gymryd camau yn gynnar iawn yn y flwyddyn ariannol i ymateb i hynny.
Ac yna i droi'n ôl, mae'n debyg, i'r pwynt cyntaf hwnnw ynglŷn â phob Llywodraeth yn wynebu hyn. Wel, mae pob Llywodraeth yn y DU yn wynebu hyn hefyd. Felly, mae Llywodraeth y DU yn cynnal ei hadolygiad o gynhyrchiant ar hyn o bryd, sy'n debyg iawn yn ei hanfod i'r gwaith a wnawn ni yma mewn llawer o ffyrdd, ac fe garwn i Lywodraeth y DU fod mor dryloyw ag yr ydym ni o ran y gwaith y mae'n ei wneud, ac rwy'n annog hynny. Efallai y byddwn ni'n clywed mwy ganddi hi am hyn yn natganiad yr hydref ar 22 o fis Tachwedd. Rwy'n gobeithio, er hynny, na fydd hwnnw'n rhywbeth nad ydyw mor dryloyw â'r hyn yr ydym ni'n ymgeisio amdano yma.
Yna, wrth gwrs, fe ymgymerodd yr Alban â chyllideb frys y llynedd, pryd gwelwyd cannoedd o filiynau o bunnau yn cael eu hail flaenoriaethu o gyllidebau ar draws y Llywodraeth, yn enwedig yn yr adran iechyd, i gefnogi'r GIG yn yr Alban. Unwaith eto, fe welwn ni bwysau tebyg yma ar y GIG yng Nghymru. Ac, wrth gwrs, Gogledd Iwerddon—yn amlwg, maen nhw mewn sefyllfa wahanol, ond fe wnaethon nhw fynd dros eu terfynau gwariant adrannol y llynedd, felly mae'n rhaid iddyn nhw dalu hynny'n ôl nawr i Lywodraeth y DU eleni a'r flwyddyn nesaf. Felly, mae hon yn her sy'n wynebu pob Llywodraeth, ond rwy'n credu ei bod hi'n bwysig ein bod ni'n agored ac yn dryloyw gyda'r Senedd.
Diolch, Minister, for your statement. I welcome the Minister's update on the Welsh Government's financial position, and we're pleased that additional funds have been earmarked to support health services and public transport. But, given that the Welsh Government has been telling us since August that they've been working to address the £900 million hole in their budget, which, let's not forget, represents almost 5 per cent of the entire block grant for the current financial year, I'm sure many will be scratching their heads as to how they've been able to find an additional £550 million.
There is an issue of timing here as well. The first supplementary budget was announced in June and was based on, I quote,
'a number of allocations from the reserves and reflects changes to baselines including those announced by the UK government.'
But, a little more than two months later, the Welsh Government subsequently found itself having to find £900 million-worth of extra savings, and I thank the Minister for her explanation with regard to CPI and those elements just now. Since many of the savings that have been outlined here are coming from anticipated consequentials from NHS pay awards and draw-downs from the Wales reserve, both of which could have been known for some time, I'm not clear why it has taken over four months after the supplementary budget to provide this clarity. I'd therefore be very grateful, Minister, if you would commit to appearing before the Finance Committee as soon as possible to explain the relevant timescales, current developments and decisions taken by the Government that have led us to this point.
I'd also like to drill down on some specifics of this to fully understand how you were able to actually increase the £900 million gap through these further spending commitments, only to find yourself now in a position with a more manageable balance sheet. Firstly, you've made £425 million of additional funding available to the NHS, and you've said that they are also going to be making extremely difficult decisions in this financial year and the next. Can you confirm what the net position for the NHS will be at the end of the financial year? Is it right to say that the health boards will not balance their books?
As you're aware, the inability of six of the seven major health boards to break even during the last three years, in violation of their statutory duties, is a major reason why they are all in some form of targeted intervention. Can we, therefore, assume that, by adding to this shortfall, we shouldn't expect them to break even anytime soon, and that, as a consequence, targeted intervention across Wales's health boards is going to be a long-term feature of the Welsh Government's health agenda?
Secondly, you've also made a further £125 million available for Transport for Wales. Is this an admission that the service is not performing as it should be and becoming a bit of a money pit? You've also mentioned that substantial savings have been found through portfolio reprioritisation, of which a substantial portion is coming from underspends of demand-led programmes.
In terms of universal free school meals, I welcome the fact that over half of local authorities have completed the roll-out already and that delivery of the commitment in full by September 2024 is on track, as planned, and unaffected by the change in profile spending for the remainder of the year. As we've maintained since the summer, we would support ways to deliver the co-operation agreement commitments as effectively and efficiently as possible, whilst ensuring the outcomes are delivered in full according to the agreed timescales. I'm glad that my colleagues have been able to achieve this. However—. No, sorry.
Following on from the work carried out on the demand-led programmes, what insights can you share with this Chamber as a result of the exercise that you have taken? Will this be reflected in the models that you use in the future to ensure that the take-up of these programmes is maximised and that qualifying individuals receive the support they are entitled to? I notice that another portion of savings is based on assumptions that UK Treasury will consent to capital-to-revenue switches within the Welsh budget. Plaid Cymru have consistently advocated for the Senedd to be given greater flexibility to manage its in-year budget, as is standard practice for most national legislatures. I'm therefore pleased that the Minister is taking a bespoke arrangement with Westminster to enable this, but, given the particular antipathy of the UK Government towards devolution, how confident are you that these assumptions are credible? Presumably, if you're comfortable including them in your provisional calculations today, in spite of the hostility of the Tories, you have been in communications with UK officials for some time on this matter—is that correct?
Finally, in light of these changes to the Welsh Government's spending commitments, what level of assurance can you provide to the public that front-line services will be sufficiently supported, especially with the inevitable challenges that come through the winter months? We must protect our services, particularly for those vulnerable communities that rely upon them. Diolch yn fawr.
Diolch, Gweinidog, am eich datganiad chi. Rwy'n croesawu diweddariad y Gweinidog ar sefyllfa ariannol Llywodraeth Cymru, ac rydym ni'n falch i arian ychwanegol gael i glustnodi i gefnogi gwasanaethau iechyd a thrafnidiaeth gyhoeddus. Ond, o ystyried bod Llywodraeth Cymru wedi bod yn dweud wrthym ni ers mis Awst eu bod nhw wedi bod yn gweithio i fynd i'r afael â'r bwlch o £900 miliwn yn ei chyllideb, sydd, gadewch i ni beidio ag anghofio, yn cynrychioli bron i 5 y cant o'r grant bloc cyfan ar gyfer y flwyddyn ariannol gyfredol, rwy'n siŵr y bydd llawer yn crafu eu pennau o ran sut y maen nhw wedi gallu dod o hyd i £550 miliwn ychwanegol.
Ceir mater ynglŷn ag amseru yma hefyd. Cyhoeddwyd y gyllideb atodol gyntaf ym mis Mehefin ac roedd hi ar sail, rwy'n dyfynnu,
'nifer o ddyraniadau o'r cronfeydd wrth gefn ac yn adlewyrchu newidiadau i linellau sylfaen gan gynnwys y rhai a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU.'
Ond, ychydig dros ddeufis yn ddiweddarach, fe welodd Llywodraeth Cymru ei hun mewn sefyllfa wedyn o orfod dod o hyd i werth £900 miliwn o arbedion ychwanegol, ac rwy'n diolch i'r Gweinidog am ei hesboniad hi o ran y mynegai prisiau defnyddwyr a'r elfennau yn hynny gynnau fach. Gan fod llawer o'r arbedion a amlinellwyd yma yn deillio o symiau canlyniadol disgwyliedig o ddyfarniadau cyflog y GIG a thynnu i lawr o gronfa wrth gefn Cymru, y gallasai'r ddeubeth fod yn hysbys ers cryn amser, nid wyf i'n deall yn iawn pam y cymerodd hi dros bedwar mis ar ôl y gyllideb atodol i roi'r eglurder hwn. Felly, fe fyddwn i'n ddiolchgar iawn, Gweinidog, pe byddech chi'n ymrwymo i ymddangos gerbron y Pwyllgor Cyllid cyn gynted â phosibl i esbonio'r amserlenni, y datblygiadau a'r penderfyniadau perthnasol a gymerwyd gan y Llywodraeth sydd wedi ein harwain ni at y pwynt hwn.
Fe hoffwn i fanylu hefyd ar rai materion penodol ynglŷn â hyn ar gyfer deall yn iawn sut yr oeddech chi'n gallu cynyddu'r bwlch o £900 miliwn mewn gwirionedd trwy'r ymrwymiadau pellach hyn o ran gwariant, dim ond i'ch canfod eich hun mewn sefyllfa gyda mantolen fwy hylaw erbyn hyn. Yn gyntaf, rydych chi wedi sicrhau rhoi £425 miliwn o gyllid ychwanegol i'r GIG, ac rydych chi wedi dweud eu bod nhw hefyd am fod yn gwneud penderfyniadau anodd iawn yn ystod y flwyddyn ariannol hon a'r flwyddyn nesaf. A wnewch chi gadarnhau beth fydd sefyllfa net y GIG ar ddiwedd y flwyddyn ariannol? A yw hi'n gywir dweud na all y byrddau iechyd fantoli eu llyfrau nhw?
Fel gwyddoch chi, mae anallu chwech o'r saith bwrdd iechyd mawr i gadw eu pennau uwchlaw'r dŵr hyd yn oed yn ystod y tair blynedd diwethaf, yn groes i'w dyletswyddau statudol nhw, yn rheswm pwysig pam mae pob un ohonyn nhw'n destun rhyw fath o ymyrraeth a anelir. A gawn ni, felly, ei chymryd hi'n ganiataol, trwy ychwanegu at y diffyg hwn, na ddylem ni ddisgwyl iddyn nhw allu mantoli'r cyfrifon yn fuan iawn, ac o ganlyniad i hynny, y bydd ymyrraeth a anelir ledled byrddau iechyd Cymru yn nodwedd hirdymor o agenda iechyd Llywodraeth Cymru?
Yn ail, rydych chi wedi sicrhau hefyd y bydd £125 miliwn ychwanegol ar gael i Drafnidiaeth Cymru. A yw hyn yn gyfaddefiad nad yw'r gwasanaeth yn gwneud ei waith fel dylai a'i fod wedi mynd yn rhywbeth sy'n llyncu arian i ryw raddau? Roeddech chi'n sôn hefyd y canfuwyd arbedion sylweddol drwy ailflaenoriaethu portffolios, y mae cyfran sylweddol ohonyn nhw'n dod oherwydd tanwariant rhai rhaglenni a arweinir gan alw.
O ran prydau ysgol am ddim i bob plentyn, rwy'n croesawu'r ffaith fod dros hanner yr awdurdodau lleol wedi cwblhau'r broses o gyflwyno'r cynllun yn barod a bod cyflawni'r ymrwymiad yn llawn erbyn mis Medi 2024 ar y trywydd iawn, fel cynlluniwyd hynny, ac nad yw'r newid mewn gwariant proffil am weddill y flwyddyn am effeithio ar hynny. Fel gwnaethom ni ei ddadlau ers yr haf, fe fyddem ni'n cefnogi ffyrdd o gyflawni ymrwymiadau'r cytundeb cydweithredu mor effeithiol ac effeithlon â phosibl, gan sicrhau bod y canlyniadau yn cael eu cyflawni yn eu llawnder yn unol â'r amserlenni y cytunwyd arnyn nhw. Rwy'n falch fod fy nghyd-Aelodau wedi gallu cyflawni hyn. Eto i gyd—. Nage, mae'n ddrwg gennyf i.
Yn dilyn ymlaen o'r gwaith a wnaed ar y rhaglenni a arweinir gan alw, pa fewnwelediadau allwch chi eu cyfrannu i'r Siambr hon o ganlyniad i'r ymarfer a wnaethoch chi? A gaiff hyn ei adlewyrchu yn y modelau y byddwch chi'n eu defnyddio yn y dyfodol i sicrhau y bydd y niferoedd mwyaf yn manteisio ar y rhaglenni hyn ac y bydd unigolion sy'n gymwys yn cael y cymorth y mae hawl ganddynt i'w gael? Rwy'n sylwi bod cyfran arall o arbedion ar sail rhagdybiaethau y bydd Trysorlys y DU yn cydsynio i newidiadau o gyfalaf i refeniw yng nghyllideb Cymru. Mae Plaid Cymru wedi dadlau yn gyson dros roi mwy o hyblygrwydd i'r Senedd reoli ei chyllideb yn ystod y flwyddyn, sef yr ymarfer safonol yn y rhan fwyaf o ddeddfwrfeydd cenedlaethol. Felly, rwy'n falch fod y Gweinidog yn ymgymryd â threfniant a gafodd ei deilwra gyda San Steffan i ganiatáu hynny, ond, o ystyried diffyg parch neilltuol Llywodraeth y DU at ddatganoli, pa mor ffyddiog ydych chi fod y rhagdybiaethau hyn yn gredadwy? Yn debyg iawn, os ydych chi'n gyfforddus i'w cynnwys nhw yn eich cyfrifiadau dros dro heddiw, er gwaethaf gwrthwynebiad y Torïaid, rydych chi wedi bod yn cyfathrebu â swyddogion y DU ers peth amser ynglŷn â'r mater hwn—a yw hynny'n gywir?
Yn olaf, yng ngoleuni'r newidiadau hyn i ymrwymiadau gwariant Llywodraeth Cymru, pa gyfradd o sicrwydd y gallwch chi ei roi i'r cyhoedd y bydd gwasanaethau rheng flaen â chefnogaeth sy'n ddigonol, yn enwedig gyda'r heriau anochel sy'n dod yn ystod misoedd y gaeaf? Mae'n rhaid i ni amddiffyn ein gwasanaethau, yn enwedig i'r cymunedau agored i niwed hynny sy'n dibynnu arnyn nhw. Diolch yn fawr.
Thank you very much for those questions. I think perhaps it's helpful if I go through some of the parts of the package in order to try and respond to those questions. So, in essence, there are two parallel things going on here within the package. The first is the kind of normal financial in-year management that you see, the kinds of things that we would see in any supplementary budget when money is moved from one budget line to another or from one main expenditure group to another—relatively small, just in-year movements that would normally take place. So, we have some of that going on.
And then you've also got the normal in-year work that Ministers do to try and balance their budgets when pressures arise within year. So, for example, within health, the Minister has been working very hard within the MEG to try and repurpose money from within the MEG towards the NHS organisations, but then also challenging and being very firm with the NHS that it does need to manage down the deficit that it has in any case. You asked about how the Minister's working with the health boards. Well, she has instructed health boards to work within the budget and that does include, now, the additional £425 million, but also achieving savings that she's asked them to do as well. And they will remain in intervention until they do balance those budgets. So, the Minister has, I think, been very, very clear. So, it will be down to NHS organisations and heath boards now, in particular, to develop their plans as to how they will manage within budget and deliver the level of savings that the Minister is requiring of them. So, you've got that kind of normal, in-year side of things and then you've got the exceptional side of things, which is where we've worked across Government to identify funding that we can repurpose towards the NHS and towards rail as well.
In terms of Transport for Wales, and particularly rail, I know that there have been some real struggles because people just haven't been returning to rail in the numbers that we would have anticipated as we came out of the pandemic. I know that there's a programme of transformation going on within rail at the moment, so this will enable that piece of work to continue and to support those services as things move forward, at least through this financial year.
You asked specifically about free school meals and whether we are still on track. I'm very happy to confirm that we are still on track. The free school meals budget was one of those budgets that we were able to reprioritise funding away from because it's a demand-led budget. And I was very pleased to work closely with the designated Member Siân Gwenllian on this and we have provided assurances that—. We do have a good idea now, we've got the forecast at this point in the year, but, if the picture changes, then, absolutely, we'll find additional money to support the free school meals to deliver on our pledge to that. Those discussions have been really positive and pragmatic on the part of Plaid Cymru, so I do want to recognise that this afternoon.
And then you asked also about our assumptions and what we can learn from the fact that we are able, at this point in the financial year, to release money from some of those demand-led budgets. Well, one example, I suppose, would be funding that we've been able to release from the student support grant budget. So, that, again, is an anticipated underspend on a demand-led budget, due to a range of factors, one of which is lower enrolment—so, there simply aren't the students there to require that funding. That's an area where we've been able to release funding without having an impact on individuals, so I think that's another example. So, every year, we make the best assumptions we can on the available information when we are planning demand-led budgets, but by their very nature, we can't get it down to the exact pound, so there are always opportunities to release funding. But, equally, there might be other points in the year when those demand-led budgets will have more demand on them than we'd anticipated and we have to move to meet that additional demand.
Diolch yn fawr iawn am y cwestiynau yna. Rwy'n credu y gallai hi fod o gymorth pe byddwn i'n mynd trwy rai o adrannau'r pecyn ar gyfer ceisio ymateb i'r cwestiynau hyn. Felly, yn y bôn, mae dau beth yn digwydd gyda'i gilydd yn y pecyn hwn. Y cyntaf yw'r math o reolaeth ariannol a welwch chi fel arfer yn ystod blwyddyn, y mathau o bethau y byddem ni'n eu gweld nhw mewn unrhyw gyllideb atodol wrth i'r arian gael ei symud o un llinell gyllideb i un arall neu o un prif grŵp gwariant i un arall—symudiadau cymharol fychain, dim mwy na'r hyn sy'n digwydd fel arfer yn ystod blwyddyn. Felly, mae gennym ni rywfaint o hynny'n digwydd yn y fan hon.
Ac yna mae'r gwaith arferol sydd gennych chi yn ystod blwyddyn y mae Gweinidogion yn ei wneud i geisio mantoli eu cyllidebau nhw pan fydd pwysau yn cynyddu o fewn y flwyddyn. Felly, er enghraifft, ym maes iechyd, mae'r Gweinidog wedi bod yn gweithio yn galed iawn o fewn y Prif Grŵp Gwariant i geisio addasu arian o'r tu mewn i'r Prif Grŵp Gwariant at ddibenion gwahanol a'i roi i sefydliadau'r GIG, ond gan herio a bod yn gadarn iawn gyda'r GIG hefyd o ran yr angen iddo reoli'r prinder sydd ynddo beth bynnag. Roeddech chi'n gofyn sut mae'r Gweinidog yn gweithio gyda'r byrddau iechyd. Wel, mae hi wedi cyfarwyddo'r byrddau iechyd i weithio o fewn y gyllideb ac mae hynny'n cynnwys, nawr, y £425 miliwn ychwanegol, ond gan gyflawni arbedion y mae hi wedi gofyn iddyn nhw eu gwneud hefyd. Ac fe fyddan nhw'n parhau i fod mewn ymyrraeth nes eu bod nhw'n mantoli'r cyllidebau hynny. Felly, yn fy marn i, mae'r Gweinidog wedi bod yn eglur dros ben. Ac felly, cyfrifoldeb sefydliadau'r GIG a byrddau iechyd nawr, yn benodol, fydd datblygu eu cynlluniau o ran sut y byddan nhw'n ymdopi o fewn eu cyllideb a chyflawni'r gyfradd o arbedion y mae'r Gweinidog yn gofyn amdanyn nhw. Felly, mae gennych chi'r mathau hynny o bethau sy'n arferol, sy'n digwydd yn ystod blwyddyn ac yna mae gennych chi'r pethau sy'n eithriadol, a gyda rhain rydym ni wedi gweithio ar draws y Llywodraeth i nodi cyllid y gallwn ni ei addasu at ddibenion gwahanol a'i roi i'r GIG ac i'r rheilffyrdd hefyd.
O ran Trafnidiaeth Cymru, ac yn enwedig y rheilffyrdd, fe wn i fod rhai brwydrau gwirioneddol wedi bod am nad yw pobl wedi dechrau defnyddio'r rheilffyrdd unwaith eto yn y niferoedd yr oeddem ni'n eu rhagweld nhw wrth i ni ddod allan o'r pandemig. Fe wn i fod rhaglen o drawsnewid yn digwydd yn y rheilffyrdd ar hyn o bryd, felly fe fydd hynny'n caniatáu i'r darn hwnnw o waith barhau ac yn rhoi cefnogaeth i'r gwasanaethau hynny wrth i bethau symud ymlaen drwy gydol y flwyddyn ariannol hon, o leiaf.
Fe wnaethoch chi ofyn yn benodol am brydau ysgol am ddim ac a ydym ni ar y trywydd iawn o hyd. Rwy'n hapus iawn i gadarnhau ein bod ni'n dal i fod ar y trywydd iawn. Roedd y gyllideb prydau ysgol am ddim yn un o'r cyllidebau hynny yr oeddem ni'n gallu ailflaenoriaethu cyllid oddi wrthi hi am ei bod hi'n gyllideb a arweinir gan alw. Ac roeddwn i'n falch iawn o weithio yn agos gyda'r Aelod dynodedig Siân Gwenllian ar hon ac rydym ni wedi rhoi sicrwydd i hynny—. Mae gennym ni amcan da ar hyn o bryd, mae'r rhagolygon gennym ni ar yr adeg hon o'r flwyddyn, ond, pe byddai'r darlun yn newid, wedyn, ie, yn hollol, fe ddown ni o hyd i arian ychwanegol i gefnogi'r prydau ysgol am ddim ar gyfer cyflawni ein haddewid. Mae'r trafodaethau wedi bod yn gadarnhaol ac yn ymarferol iawn o ran Plaid Cymru, ac felly fe hoffwn i gydnabod hynny brynhawn heddiw.
Ac yna, roeddech chi'n holi hefyd am ein rhagdybiaethau ni a'r hyn y gallwn ni ei ddysgu o'r ffaith ein bod ni'n gallu rhyddhau arian, ar yr adeg hon yn y flwyddyn ariannol, o rai o'r cyllidebau hynny sy'n cael eu harwain gan alw. Wel, un enghraifft, debyg iawn, fyddai cyllid yr oeddem ni'n gallu ei ryddhau o'r gyllideb grant cymorth i fyfyrwyr. Felly, unwaith eto, dyma danwariant disgwyliedig eto mewn cyllideb a arweinir gan alw, oherwydd ystod o ffactorau, ac un ohonyn nhw yw niferoedd llai yn cofrestru—felly, yn syml, nid yw'r myfyrwyr yno i ofyn am y cyllid hwnnw. Mae hwnnw'n faes lle rydym ni wedi gallu rhyddhau cyllid a hynny heb effeithio ar unigolion, felly rwy'n credu bod honno'n enghraifft arall. Felly, bob blwyddyn, rydym ni'n bwrw'r amcanion gorau y gallwn ni ar sail y wybodaeth sydd ar gael pan fyddwn ni'n cynllunio cyllidebau a arweinir gan alw, ond yn ôl natur y peth, ni allwn ni ragweld i'r bunt yn union, felly fe geir cyfleoedd bob amser i ryddhau cyllid. Ond, yn yr un modd, efallai y bydd adegau eraill o'r flwyddyn pryd gallai fod mwy o alw ar y cyllidebau hynny a arweinir gan y galw nag y gwnaethom ni ragweld ac mae'n rhaid i ni weithredu i ymateb i'r galw ychwanegol hwnnw.
Following austerity, brought in by the Conservatives, we've had the Conservatives, under Liz Truss, trashing the economy, and now, under a multimillionaire Prime Minister, we have returned to austerity. The Conservative legacy is low or zero growth, high tax and reduced expenditure on public services. The Welsh Government have a difficult task. I suggested Government cuts: take the Brexit dividend and cap farm payments, as called for by the Farmers Union of Wales. End Help to Buy, which inflates house prices, and use the transaction capital to help registered social landlords. Stop funding enterprise zones. End financial support for inward investment, which rarely provides what it promises, and often closes, and redirect that money to increasing skills and academic attainment. We have several commissioners created by the Welsh Government; I suggest undertaking a value-for-money exercise, and those that are not value for money are closed or reduced. Look at how the public sector can reduce energy costs using LED lighting and turning thermostats down. And I'm also aware that if the health boards overspend, the Welsh Government have got to cover that, because they are wholly owned subsidiaries of the Welsh Government.
Yn dilyn cyni, a gyflwynwyd gan y Ceidwadwyr, fe welsom ni'r Ceidwadwyr, o dan arweinyddiaeth Liz Truss, yn malurio'r economi, ac yn awr, o dan arweinyddiaeth amlfiliwnydd o Brif Weinidog, rydym ni wedi mynd yn ôl at gyni. Gwaddol y Ceidwadwyr yw twf isel neu ddim o gwbl, trethiant uchel a llai o wariant ar wasanaethau cyhoeddus. Mae gan Lywodraeth Cymru dasg anodd. Fe awgrymais i doriadau i'r Llywodraeth: cymryd difidend Brexit a rhoi cap ar daliadau fferm, fel galwodd Undeb Amaethwyr Cymru amdano. Dod â Chymorth i Brynu i ben, sy'n chwyddo prisiau tai, a defnyddio cyfalaf y trafodiadau i helpu landlordiaid cymdeithasol cofrestredig. Rhoi'r gorau i ariannu parthau menter. Diddymu cymorth ariannol ar gyfer mewnfuddsoddi, nad yw'n darparu'r hyn y mae'n ei addo yn aml iawn, ac yn cau yn aml, ac ailgyfeirio'r arian hwnnw at gynyddu sgiliau a chyrhaeddiad academaidd. Mae gennym ni nifer o gomisiynwyr a grëwyd gan Lywodraeth Cymru; rwy'n awgrymu cynnal ymarfer gwerth am arian, a chau neu leihau'r rhai nad ydyn nhw'n cynnig gwerth am arian. Edrychwch ar sut y gall y sector cyhoeddus leihau costau ynni trwy ddefnyddio goleuadau LED a throi eu thermostatau i lawr. Ac rwy'n ymwybodol hefyd, os yw'r byrddau iechyd yn gorwario, bod rhaid i Lywodraeth Cymru warantu hynny, am mai is-gwmnïau ydyn nhw sy'n gyfan gwbl ym mherchnogaeth Llywodraeth Cymru.
I'm very grateful to Mike Hedges for those comments and suggestions this afternoon. I know colleagues will be definitely considering those particular points, because actually, even though now, today, we're discussing where we are at this point within the financial year, we're already starting to set our plans looking ahead to the next financial year, and some of the decisions that we take at this interim point within this financial year might have impacts for next year. As I said, we've tried to minimise the impacts wherever possible, but it's not certain that this year's choices won't have an impact on next year, especially when, for example, there might have been hopes that we could stop doing something this year on the basis that we could push it into next year; so it just creates an additional pressure for next year. So, all of those ideas, I know, will have been really useful. The debate that we had before the summer recess has been very useful to colleagues as well, but I think that we'll know more, obviously, on 22 November when we have the autumn statement, and that will help us then set our plans to publish on 19 December for next year. But as I say, we have tried to grapple with this issue early on in the financial year; doing so did mean that there were more avenues open to us, but even that said, it is more difficult to make changes in-year, so we'll definitely take all of those points, Mike, on board for our thoughts for next year.
Rwy'n ddiolchgar iawn i Mike Hedges am y sylwadau a'r awgrymiadau hyn brynhawn heddiw. Yn bendant, fe wn i y bydd cyd-Aelodau yn ystyried y pwyntiau arbennig hyn, oherwydd mewn gwirionedd, er ein bod ni, heddiw, yn trafod ein sefyllfa gyfredol yn y flwyddyn ariannol, rydyn ni'n dechrau pennu ein cynlluniau eisoes gan edrych ymlaen at y flwyddyn ariannol nesaf, ac fe allai rhai o'r penderfyniadau a wnawn ni yn y cyfnod canol hwn yn y flwyddyn ariannol hon gael effaith ar y flwyddyn ariannol nesaf. Fel dywedais i, rydym ni wedi ceisio lleihau'r effeithiau lle bynnag y bo modd, ond nid yw hi'n sicr na fydd dewisiadau eleni ag effaith ar y flwyddyn nesaf, yn enwedig felly, er enghraifft, pryd y gellid bod gobeithion y gallem ni beidio â gwneud rhywbeth eleni ar y sail y byddem ni'n gallu ei wthio ymlaen i'r flwyddyn nesaf; felly, mae hynny'n rhoi pwysau ychwanegol ar y flwyddyn nesaf. Felly, fe wn i, fe fydd yr holl syniadau wedi bod o ddefnydd mawr. Mae'r ddadl a gawsom ni cyn toriad yr haf wedi bod o ddefnydd mawr hefyd i gyd-Aelodau, ond rwy'n credu y byddwn ni'n gwybod mwy, yn amlwg, ar 22 Tachwedd pan fydd datganiad yr hydref gennym ni, ac fe fydd hwnnw'n ein helpu ni wedyn i bennu ein cynlluniau i'w cyhoeddi ar 19 Rhagfyr ar gyfer y flwyddyn nesaf. Ond fel dywedais i, rydym ni wedi ceisio mynd i'r afael â'r mater hwn yn gynnar yn y flwyddyn ariannol; roedd gwneud hynny'n golygu bod mwy o lwybrau ar agor i ni, ond hyd yn oed wedi dweud hynny, mae hi'n anos gwneud newidiadau yng nghwrs y flwyddyn, felly fe fyddwn ni'n bendant yn ystyried y pwyntiau hynny i gyd, Mike, ar gyfer y flwyddyn nesaf.
Thank you very much for your statement this afternoon, Minister. I fully endorse the remarks made by Peter Fox in response to your statement, in that a lot of Government expenditure is about priorities, and I personally believe that the Welsh Government have all—well, most of their priorities in the wrong place.
I would like to hone in on the remarks you made about the NHS, if I may. You announced the increase of £425 million to the NHS, but then, in another breath, you say that difficult decisions are still going to have to be made by health boards. So, what is that essentially saying? Is that saying that's a cut in real terms, or what sort of message is that giving out to health boards? And from a north Wales perspective, I'd like to ask—. Asking Betsi Cadwaladr to make difficult decisions while they're in special measures is quite a task, because obviously, the challenge of special measures is to eventually get the board out of special measures, and if they're suddenly embarking on making difficult decisions, then that's going to jeopardise the quality of the health board coming out of special measures in a specific time. So, can you comment on that matter and expand a bit more on your comments on the NHS and what that means for the people of north Wales from a Betsi Cadwaladr perspective? Thank you.
Diolch yn fawr iawn i chi am eich datganiad brynhawn heddiw, Gweinidog. Rwy'n cymeradwyo'r sylwadau a wnaeth Peter Fox yn llwyr wrth ymateb i'ch datganiad chi, gan fod llawer o wariant y Llywodraeth yn ymwneud â blaenoriaethau, ac yn bersonol rwy'n credu bod Llywodraeth Cymru â'i holl—wel, y rhan fwyaf o'u blaenoriaethau nhw yn y mannau anghywir.
Fe hoffwn i ganolbwyntio ar y sylwadau a wnaethoch chi am y GIG, os caf i. Fe wnaethoch chi gyhoeddi'r cynnydd o £425 miliwn i'r GIG, ond yna, ar yr un gwynt, rydych chi'n dweud y bydd yn rhaid i'r byrddau iechyd barhau i wneud penderfyniadau anodd. Felly, beth mae hynny'n ei olygu yn ei hanfod? Ai cwtogi mewn termau real yw hynny, neu sut fath o neges y mae hynny'n ei fynegi i'r byrddau iechyd? Ac o safbwynt y gogledd, fe hoffwn i ofyn—. Mae gofyn i Betsi Cadwaladr wneud penderfyniadau anodd a'r bwrdd hwnnw mewn mesurau arbennig yn dipyn o dasg, oherwydd yn amlwg, her mesurau arbennig yw cael y bwrdd allan o fesurau arbennig yn y pen draw, ac os ydyn nhw'n gorfod dechrau gwneud penderfyniadau anodd yn sydyn, yna mae hynny'n mynd i beryglu cyflwr y bwrdd iechyd o ran dod allan o fesurau arbennig mewn amser penodol. Felly, a wnewch chi roi sylwadau ynglŷn â'r mater hwnnw ac ehangu ychydig mwy ar eich sylwadau ynglŷn â'r GIG a'r hyn y mae hynny'n ei olygu i bobl y gogledd o ran Betsi Cadwaladr? Diolch i chi.
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.
So, I would disagree with the fundamental premise there that the Welsh Government has its priorities in the wrong place. This entire exercise was undertaken on the basis of a range of priorities and a range of principles that were about protecting public services and protecting those people who are most vulnerable, especially to the cost-of-living crisis, and also protecting jobs. Those, I think, are the priorities of the people of Wales, and I'm sorry that the Welsh Conservatives don't see those as the priorities and say that those priorities are in the wrong place.
In terms of the NHS, the NHS has been making difficult decisions for years now, and it's been doing that because of austerity and the constrained public spending that we've been able to provide to the NHS and all public services in the context of austerity. But, that said, the NHS will be receiving year-on-year now, this year, an increase of more than £800 million as compared with the last financial year. But, still, it's not enough, it's not enough to meet the pressures within health, it's not enough to provide the kind of service that we would want to provide to everybody. But that's where we are, so we are prioritising the NHS and we are asking colleagues to make difficult decisions across Government to meet that. This pressure is here because of inflation and because of years and years of underinvestment by the UK Government in public services.
Felly, fe fyddwn i'n anghytuno â'ch rhagdybiaeth sylfaenol chi nawr o ran bod Llywodraeth Cymru â'i blaenoriaethau yn y mannau anghywir. Fe gynhaliwyd yr ymarfer hwn yn ei gyfanrwydd ar sail ystod o flaenoriaethau ac ystod o egwyddorion a oedd yn ymwneud ag amddiffyn gwasanaethau cyhoeddus ac amddiffyn y bobl hynny sydd fwyaf agored i niwed, yn arbennig o ran yr argyfwng costau byw, a diogelu swyddi hefyd. Y rhain, yn fy marn i, yw blaenoriaethau pobl Cymru, ac mae hi'n dristwch i mi nad yw'r Ceidwadwyr Cymreig yn ystyried y rhain yn flaenoriaethau ac yn mynegi bod y blaenoriaethau hyn yn y mannau anghywir.
O ran y GIG, mae'r GIG wedi bod yn gwneud penderfyniadau anodd ers blynyddoedd bellach, ac fe wnaeth hynny oherwydd cyni a'r gwariant cyhoeddus cyfyngedig yr ydym ni wedi gallu ei roi ar y GIG a'r gwasanaethau cyhoeddus i gyd yng nghyd-destun cyni. Ond wedi dweud hynny, fe fydd y GIG yn gweld cynnydd, eleni ac o flwyddyn i flwyddyn, o fwy na £800 miliwn o'i gymharu â'r flwyddyn ariannol flaenorol. Ond nid yw hynny fyth yn ddigon, nid yw'n ddigon i ysgafnu'r pwysau ar iechyd, nid yw'n ddigon i ddarparu'r math o wasanaeth y byddem ni'n hoffi ei gynnig i bawb. Ond dyna yw ein sefyllfa ni, ac felly rydym ni'n blaenoriaethu'r GIG ac yn gofyn i gydweithwyr wneud penderfyniadau anodd ar draws y Llywodraeth i gyflawni hynny. Mae'r pwysau yn bodoli oherwydd chwyddiant ac yn sgil blynyddoedd lawer o danfuddsoddi gan Lywodraeth y DU yn y gwasanaethau cyhoeddus.
So, it's a £37.5 million cut to the rural affairs budget across revenue and capital funding, and I'm sure that will come as a punch in the stomach to the sector, because this is the biggest moment of vulnerability, uncertainty and insecurity for the sector as we transition from an established way of supporting the sector to something that is very, very new and very, very challenging. We haven't seen the detail yet. When we do, I wouldn't be surprised if maybe some of the cut is justified by a possible underspend because of a low take-up in the Habitat Wales scheme. Of course, if it is a low take-up, we know exactly why: because of the shambolic way that this Government has introduced that scheme, with unanswered questions, incorrect maps, ambiguity of funding levels undermining any confidence the sector would have in going into that scheme, and as a consequence, they're voting with their feet. So, it shouldn't come as any surprise, despite the Minister trying to interject.
You say in the document that's published with your statement that there will be
'minimal implications to the delivery of current established schemes with small impacts at an individual farm business level.'
I disagree. There's plenty that could have been done with this money. We're looking at things like the bovine viral diarrhoea scheme. Gwaredu BVD has been pleading for money. You could have utilised some of that. Likewise with sheep scab—
Felly, dyna doriad o £37.5 miliwn i'r gyllideb materion gwledig ar draws cyllid refeniw a chyfalaf, ac rwy'n siŵr y bydd honno'n ergyd enfawr i'r sector, oherwydd dyma ennyd o'r bregusrwydd, yr amhendantrwydd a'r ansicrwydd mwyaf i'r sector wrth i ni drosglwyddo o ffordd sefydledig o gefnogi'r sector i rywbeth sy'n newydd iawn, iawn ac yn heriol iawn, iawn. Nid ydym ni wedi gweld y manylion eto. Pan fyddwn ni'n gwneud hynny, ni synnwn i fawr pe caiff rhywfaint o'r toriad ei gyfiawnhau gan danwariant dichonadwy oherwydd nifer fach yn manteisio ar gynllun Cynefin Cymru. Wrth gwrs, pa byddai nifer fach yn manteisio arno, fe wyddem ni'n union pam felly: oherwydd y ffordd anniben y mae'r Llywodraeth hon wedi cyflwyno'r cynllun hwnnw, gyda chwestiynau heb eu hateb, mapiau anghywir, amwysedd o ran cyfraddau cyllido sy'n tanseilio unrhyw hyder y byddai'r sector yn ei gael wrth fynd i mewn i'r cynllun hwnnw, ac o ganlyniad i hynny, maen nhw'n pleidleisio gyda'u traed. Felly, ni ddylai hi fod o unrhyw syndod, er gwaethaf yr hyn y mae'r Gweinidog yn ceisio ei daflu i mewn.
Rydych chi'n dweud yn y ddogfen a gyhoeddwyd gyda'ch datganiad chi y bydd yna
'oblygiadau bach iawn i ddarparu cynlluniau sefydledig presennol gydag effeithiau bach ar lefel busnes fferm unigol.'
Rwyf i'n anghytuno â hynny. Mae digonedd y gallasid ei wneud gyda'r arian hwn. Rydym ni'n edrych ar bethau fel cynllun dolur rhydd feirysol y gwartheg. Mae Gwaredu BVD wedi bod yn crefu am arian. Fe allech chi fod wedi defnyddio rhywfaint o hwnnw. Yn yr un modd gyda'r clafr—
Llyr, cwestiwn yn awr, plis.
Llyr, a question now, please.
[Inaudible.] So, my question is this: you are putting the sector at the front line when it comes to delivering policies on climate change, on the nature emergency, whilst continuing to produce food for our tables, so can you give us an assurance—[Interruption.]
[Anghlywadwy.] Felly, fy nghwestiwn i yw hwn: rydych chi'n rhoi'r sector ar y rheng flaen o ran cyflwyno polisïau newid hinsawdd, yr argyfwng natur, gan ddal ati i roi bwyd ar ein byrddau ni, felly a wnewch chi roi sicrwydd i ni—[Torri ar draws.]
I would like the Member to ask his question, because he's already well over, and his question needs to be asked.
Fe garwn i'r Aelod ofyn ei gwestiwn, oherwydd fe aeth ymhell dros ei amser yn barod, ac mae angen iddo ofyn ei gwestiwn.
Can you give us an assurance that the low take-up of the Habitat Wales scheme and any underspend as a consequence of that will not have any bearing on considerations for future funding going forward?
A wnewch chi roi sicrwydd i ni na fydd y niferoedd bychain sy'n manteisio ar gynllun Cynefin Cymru nac unrhyw danwariant o ganlyniad i hynny yn effeithio ar ystyriaethau o ran cyllid i'r dyfodol?
As I understand it, that scheme is still open for applications, so, obviously, we would encourage people to put their applications in to that particular scheme. And as you'll see in the document that was published today and that was quoted from, these are underspends that have emerged from those particular budget lines.
Fel rwyf i'n ei deall hi, mae'r cynllun hwnnw'n dal i fod yn agored i geisiadau, felly, yn amlwg, fe fyddem ni'n annog pobl i gyflwyno eu ceisiadau nhw i'r cynllun arbennig hwnnw. Ac fel rydych chi'n ei weld yn y ddogfen a gyhoeddwyd heddiw ac a ddyfynnwyd ohoni hi, fe ddaeth y tanwariant hwn i'r amlwg yn sgil y llinellau penodol hynny yn y gyllideb.
I'd like to thank the Minister for her statement this afternoon. I think it's the easiest thing in the world for Members on all sides of the Chamber to stand up and suggest alternative ways of meeting the demands of the budget, and I think Members should, in fact, actually congratulate the Minister on the work that she has done with her colleagues. This is the consequence of Tory economic mismanagement, and there's no point trying to make excuses for anything else. We saw the impact of Tory mismanagement a year ago, and every single one of us is seeing the impact of it every day today.
There's a serious question here that we need to address, though, because what we're dealing with here are the consequences of a broken financial system in the United Kingdom. We know that Brexit is going to deliver higher taxes for lower amounts of income. We know that; we've got a smaller economy as a consequence of Brexit. So, anybody who demands additional funding for any part of the public service sector needs to explain where that money is going to come from, and you can't fund the NHS on the basis of a couple of road signs, no matter what the Tories think. Let me say this—
Fe hoffwn i ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad y prynhawn yma. Yn fy marn i, y peth hawsaf yn y byd i Aelodau ar bob ochr i'r Siambr yw codi ar eu traed ac awgrymu ffyrdd amgen o gwrdd â gofynion y gyllideb, ac rwy'n credu y dylai'r Aelodau, mewn gwirionedd, longyfarch y Gweinidog ar y gwaith a wnaeth hi gyda'i chyd-Aelodau. Fe ddaw hyn o ganlyniad i gamreolaeth economaidd Dorïaidd, ac nid oes diben ceisio gwneud esgusodion ar gyfer unrhyw beth arall. Fe welsom ni effaith camreolaeth y Torïaid flwyddyn yn ôl, ac mae pob un ohonom ni'n gweld effaith hynny bob dydd heddiw.
Fe geir cwestiwn difrifol yn hyn o beth y mae angen i ni fynd i'r afael ag ef, er hynny, oherwydd yr hyn yr ydym ni'n ymdrin ag ef yma yw canlyniadau system ariannol doredig yn y Deyrnas Unedig. Fe wyddom ni y bydd Brexit yn golygu trethi uwch ar symiau llai o incwm. Fe wyddom ni hynny; mae'r economi yn llai o ganlyniad i Brexit. Felly, mae angen i unrhyw un sy'n gofyn am gyllid ychwanegol i unrhyw ran o'r sector gwasanaethau cyhoeddus egluro o ble y bydd yr arian hwnnw'n dod, ac ni allwch chi ariannu'r GIG ar sail cwpl o arwyddion ffyrdd, ni waeth beth mae'r Torïaid yn ei gredu. Gadewch i mi ddweud hyn—
No. A question, please, Alun. A question.
Na. Cwestiwn, os gwelwch chi'n dda, Alun. Cwestiwn.
We need to address the Barnett formula, which isn't delivering fair funding for Wales; we need to address the Treasury, which is a failing Government department under all administrations; and we need to have a fair distribution and redistribution of funding across the United Kingdom, as well as the freedom to enable the Welsh Government—
Mae angen i ni fynd i'r afael â fformiwla Barnett, nad yw'n darparu cyllid teg i Gymru; mae angen i ni fynd i'r afael â'r Trysorlys, sy'n adran o'r Llywodraeth sy'n methu o dan bob gweinyddiaeth; ac mae angen i ni fod â dosbarthiad teg ac ailddosbarthiad cyllid ledled y Deyrnas Unedig, yn ogystal â'r rhyddid i alluogi Llywodraeth Cymru—
Alun, you need to ask your question, please.
Alun, mae angen i chi ofyn eich cwestiwn, os gwelwch chi'n dda.
[Inaudible.]—to borrow and deliver the financial management that is required to manage a £20 billion budget.
[Anghlywadwy.] —i fenthyg a chyflawni'r rheolaeth ariannol sydd ei hangen i reoli cyllideb o £20 biliwn.
Do you agree?
A ydych chi'n cytuno?
Do you agree? [Laughter.]
A ydych chi'n cytuno? [Chwerthin.]
I’m very happy to agree with Alun Davies’s comments there, and particularly those around the system needing to be flexible enough to allow us to manage our budget in the best way possible. So, the fiscal framework as it stands gives us some borrowing powers and it gives us a Wales reserve, but the actual real value of those has decreased by 17 per cent since they were put in place, and every single year that goes by, it makes it more difficult to use those tools to best effect.
What I will say is: the Scottish Government has recently had a review of its fiscal framework through the mechanisms with the UK Government, and the UK Government has been pleased to provide the Scottish Government now with those uplifts in line with inflation, and I think that’s the bare minimum that we need the UK Government to provide to us. That’s not something that requires a wholesale opening of the agreement; it’s not something that should take 18 months; it’s something that a Chief Secretary to the Treasury, if they were being pragmatic, would just agree immediately for us, because that is just asking for the very bare minimum.
What we are asking for this year, which is something that we haven’t asked for before, is that capital-to-revenue switch. Now that’s something that the UK Government does for Whitehall departments every year; it does it almost routinely, but it’s something that we’ve never asked for. We do get capital-to-revenue switches, but it comes out of the Barnett sausage machine at supplementary estimates, and we basically get our share of whatever’s been agreed for UK Government departments. Now, that’s not a satisfactory way of dealing with a situation like this. So, in line with the consolidated budgeting guidance, I’ve spoken to and written to the Chief Secretary to the Treasury, asking for that capital-to-revenue switch to help us manage our budget within this financial year, and we would expect him to show some fairness to us and allow us to do what he allows other departments, as you would see them, to do.
What I will say is that from the Chief Secretary’s perspective, when there’s a capital-to-revenue request from Whitehall Ministers, he will sit down with them, he will go through their books, he will ask them about their spending plans, their choices, and so on, and scrutinise, but we can’t allow that to happen in our case, because of course it’s this Senedd’s role to scrutinise the Welsh Government and our spending choices, and it’s not the role of the UK Government to do that. So, we will continue to have these discussions with Treasury and any support we could have from colleagues of any political colour in relation to those discussions I think would be welcome.
Rwy'n hapus iawn i gytuno â sylwadau Alun Davies nawr, ac yn enwedig y rhai ynglŷn â'r angen i'r system fod yn ddigon hyblyg i'n galluogi ni i reoli ein cyllideb yn y ffordd orau bosibl. Felly, mae'r fframwaith cyllidol fel mae ar hyn o bryd yn rhoi rhai pwerau i fenthyca i ni ac mae'n rhoi cronfa wrth gefn i ni, ond mae gwerth gwirioneddol y rhain wedi gostwng 17 y cant ers y rhoddwyd nhw ar waith, a phob blwyddyn sy'n mynd heibio, mae hyn yn ei gwneud hi'n anos defnyddio'r arfau hynny yn y ffordd orau.
Yr hyn yr wyf i am ei ddweud yw: yn ddiweddar mae Llywodraeth yr Alban wedi cynnal adolygiad o'i fframwaith cyllidol drwy'r systemau gyda Llywodraeth y DU, ac mae Llywodraeth y DU wedi gweld yn dda i ddarparu'r cynnydd hwnnw i Lywodraeth yr Alban nawr yn unol â chwyddiant, ac rwy'n credu mai dyna'r lleiafswm y dylai Lywodraeth y DU ei ddarparu i ni. Nid yw hynny'n rhywbeth sy'n gofyn am agor y cytundeb yn ei holl gyflawnder; nid rhywbeth a ddylai gymryd 18 mis mohono; mae'n rhywbeth y byddai Prif Ysgrifennydd y Trysorlys, pe bai hwnnw'n bragmatig, yn ei gytuno i ni ar unwaith, oherwydd dim ond gofyn am y swm lleiaf un yw hynny.
Yr hyn yr ydym ni'n gofyn amdano eleni, sy'n rhywbeth nad ydym ni wedi gofyn amdano o'r blaen, yw'r newid hwnnw o gyfalaf i refeniw. Nawr mae hynny'n rhywbeth y mae Llywodraeth y DU yn ei wneud yn adrannau Whitehall bob blwyddyn; mae'n ei wneud yn rheolaidd, bron iawn, ond mae'n rhywbeth nad ydym ni wedi gofyn amdano erioed. Rydym ni'n gweld newidiadau o gyfalaf i refeniw, ond fe ddaw'r rhain o beiriant selsig fformwla Barnett ar amcangyfrifon atodol, ac yn y bôn rydym ni'n cael ein cyfran ni o'r hyn y cytunwyd arno ar gyfer adrannau Llywodraeth y DU. Nawr, nid yw honno'n ffordd foddhaol o ymdrin â sefyllfa fel hon. Felly, yn unol â'r canllawiau cyllidebu cyfunol, fe siaradais â Phrif Ysgrifennydd y Trysorlys ac ysgrifennu ato, gan ofyn am y newid hwnnw o gyfalaf i refeniw i'n helpu i reoli ein cyllideb yn y flwyddyn ariannol hon, ac fe fyddem ni'n disgwyl iddo ef ddangos rhywfaint o degwch i ni a chaniatáu i ni wneud yr hyn y mae ef yn ei ganiatáu i adrannau eraill, fel byddech chi'n eu gweld nhw, ei wneud.
Yr hyn a ddywedaf i yw, o safbwynt y Prif Ysgrifennydd, pan geir cais cyfalaf i refeniw gan Weinidogion Whitehall, fe fydd ef yn eistedd i lawr gyda nhw, ac yn mynd trwy eu llyfrau nhw, ac yn eu holi nhw ynglŷn â'u cynlluniau gwario, eu dewisiadau, ac ati, a chraffu, ond ni allwn ni ganiatáu i hynny ddigwydd yn ein hachos ni, oherwydd wrth gwrs, swyddogaeth y Senedd hon yw craffu ar Lywodraeth Cymru a'n dewisiadau ni o ran gwariant, ac nid swyddogaeth Llywodraeth y DU yw gwneud hynny. Felly, fe fyddwn ni'n parhau i gael y trafodaethau hyn gyda'r Trysorlys a byddai unrhyw gefnogaeth y gallem ni ei chael gan gyd-Aelodau o unrhyw liw gwleidyddol o ran y trafodaethau hynny, rwy'n credu yn cael croeso mawr.
Thank you for your statement and to you and your officials for meeting with me as well. I was pleased to see that the RSG was protected, particularly children’s services, which I know we’ve all been concerned about, and I’m grateful for the ongoing commitment to the universal basic income scheme for our care leavers, which we can already see has transformed the lives of some of the most vulnerable children here in Wales. So, I'm grateful to see that that ongoing scheme is going to be funded.
But I just wondered if you could comment on the financial resilience of the Welsh Government going forward. As you know, I’m not very good at maths and economics, but I do know that if you spend your reserves, you can only do that once, and I note in your statement that you are accessing £100 million plus from Welsh Government reserves. So, I just wondered if you’d just comment on the issues facing the Welsh Government budget going forward, if that continues to be a programme that you are accessing.
Diolch i chi am eich datganiad ac i'ch swyddogion a chwithau am gwrdd â mi hefyd. Roeddwn i'n falch o weld bod y Grant Cynnal Refeniw wedi cael ei ddiogelu, yn enwedig gwasanaethau plant, ac rwy'n gwybod ein bod ni i gyd wedi bod yn poeni amdanyn nhw, ac rwy'n ddiolchgar am yr ymrwymiad parhaus i'r cynllun incwm sylfaenol cyffredinol i'r rhai sy'n gadael gofal, fel gallwn ni weld eisoes, sydd wedi trawsnewid bywydau rhai o'r plant mwyaf agored i niwed yma yng Nghymru. Felly, rwy'n ddiolchgar o weld y bydd y cynllun parhaus hwnnw'n cael ei ariannu.
Ond tybed a wnewch chi roi sylwadau ar gydnerthedd ariannol Llywodraeth Cymru wrth symud ymlaen. Fel gwyddoch chi, nid wyf i'n fedrus iawn o ran mathemateg nac economeg, ond fe wn i pe byddech chi'n gwario eich cronfeydd wrth gefn, mai dim ond un waith y gallwch chi wneud hynny, ac rwy'n nodi yn eich datganiad chi y byddwch chi'n cael £100 miliwn a mwy oddi wrth gronfeydd wrth gefn Llywodraeth Cymru. Felly, tybed a fyddech chi'n gwneud sylw ar y materion sy'n wynebu cyllideb Llywodraeth Cymru wrth symud ymlaen, os yw honno'n parhau i fod yn rhaglen yr ydych chi'n mynd i'w defnyddio.
Thank you for recognising the importance of protecting the RSG, particularly insofar as it supports children and particularly through schools, but also through children’s services and so on. I think that that was a really important sort of starting point for us when we started considering this exercise.
I think the points about resilience really go back to the point Alun Davies was making, about having a system that is robust and allows us to respond, and allows us to be flexible in the face of difficult challenges. So, the size of the Wales reserve at the moment isn’t appropriate for our needs; it's £350 million on a budget of over £20 billion, and it hasn’t increased since it was set. So, those simple things such as Treasury increasing an uplift to give it its real value today, and then increasing in line with inflation in future years, I think, would be a good, pragmatic starting point.
Diolch i chi am gydnabod pwysigrwydd diogelu'r grant cynnal refeniw, yn enwedig i'r graddau y mae'n cefnogi plant ac yn enwedig felly drwy'r ysgolion, ond drwy wasanaethau plant ac ati hefyd. Rwy'n credu bod honno wedi bod yn fan cychwyn bwysig iawn yn ein golwg ni wrth i ni ddechrau rhoi ystyriaeth i'r ymarfer hwn.
Rwy'n credu bod y pwyntiau ynglŷn â chydnerthedd yn dychwelyd at bwynt a wnaeth Alun Davies mewn gwirionedd, ynglŷn â bod â system sy'n gadarn ac sy'n ein galluogi ni i ymateb, ac sy'n ein galluogi i fod yn hyblyg yn wyneb heriau anodd. Felly, nid yw maint cronfa wrth gefn Cymru ar hyn o bryd yn addas i'n hanghenion; dyna £350 miliwn ar gyllideb o dros £20 biliwn, ac nid yw wedi cynyddu ers iddi gael ei phennu. Felly, fe fyddai'r pethau syml hynny fel y Trysorlys yn cynyddu codiad i roi ei werth gwirioneddol heddiw, ac yna cynyddu yn unol â chwyddiant yn y blynyddoedd i ddod, rwy'n credu, yn fan cychwyn da ac ymarferol.
For clarity, on these benches we support the Welsh Government's ability to undertake capital-to-revenue switches. But, Minister, within my shadow portfolio, it will be no surprise that my eyes were drawn, in the 'Update on 2023-2024 financial position' document, and having listened to your statement, to the fact that the rural affairs capital budget will be slashed by 50 per cent—a £20.2 million cut—coupled with a cut of £17.3 million to revenue. That's a cut of £37.5 million to the total rural affairs budget, which totals roughly 10 per cent of the total budget, which is now lost because of the Welsh Government, because they didn't heed the advice or the warnings from the Wales Governance Centre, because, ultimately, the Welsh Government knows best.
Llyr asked the questions with regard to future funding of projects, but we're still yet to know what the budget total is for the Habitat Wales scheme. So, given that you've made this statement today, are you in a position to announce what the budget for the Habitat Wales scheme is? Are we in a position to hear from the Government today, or this week, what farmers will be pitching for in that total budget? Diolch.
Er eglurder, ar y meinciau hyn, rydyn ni'n cefnogi gallu Llywodraeth Cymru i gynnal cyfnewidiadau cyfalaf i refeniw. Ond, Gweinidog, o fewn fy mhortffolio cysgodol, ni fydd yn syndod bod fy llygaid wedi'u tynnu, yn y ddogfen 'Diweddariad ar sefyllfa ariannol 2023-2024', ac ar ôl gwrando ar eich datganiad, i'r ffaith y bydd y gyllideb gyfalaf materion gwledig yn cael ei thorri 50 y cant—toriad o £20.2 miliwn—ynghyd â thoriad o £17.3 miliwn i refeniw. Mae hynny'n doriad o £37.5 miliwn i gyfanswm y gyllideb materion gwledig, sy'n gyfanswm o ryw 10 y cant o gyfanswm y gyllideb, sydd bellach wedi'i golli oherwydd Llywodraeth Cymru, oherwydd na wnaethon nhw wrando ar y cyngor na'r rhybuddion gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru, oherwydd, yn y pen draw, Llywodraeth Cymru sy'n gwybod orau.
Gofynnodd Llyr y cwestiynau o ran ariannu prosiectau yn y dyfodol, ond nid ydym yn gwybod eto beth yw cyfanswm y gyllideb ar gyfer cynllun Cynefin Cymru. Felly, o ystyried eich bod wedi gwneud y datganiad hwn heddiw, a ydych chi mewn sefyllfa i gyhoeddi beth yw'r gyllideb ar gyfer cynllun Cynefin Cymru? A ydym mewn sefyllfa i glywed gan y Llywodraeth heddiw, neu'r wythnos hon, beth fydd ffermwyr yn cynnig amdano o gyfanswm y gyllideb honno? Diolch.
I'll begin by thanking the Member for the support that they've offered in terms of our request to the UK Government for the capital-to-revenue switch. That is warmly welcomed. I hope that you'll also support us—I'm certain that you will—in our request for the UK Government to maintain decent funding for farming in future budget rounds as well, because those are some of the discussions that we've been having, looking ahead to the next spending review period.
On the specific question, I'm afraid I'm not able to answer that today, but I will ask the Minister to consider your comments, and I'm sure that she'll make an announcement when she's able to.
Fe ddechreuaf drwy ddiolch i'r Aelod am y cymorth y mae wedi'i gynnig o ran ein cais i Lywodraeth y DU am y gyfnewidiad cyfalaf i refeniw. Mae hynny'n cael ei groesawu'n gynnes. Gobeithio y byddwch chi hefyd yn ein cefnogi ni—rwy'n sicr y byddwch chi—yn ein cais i Lywodraeth y DU gynnal cyllid priodol ar gyfer ffermio mewn rowndiau cyllideb yn y dyfodol hefyd, oherwydd dyna rai o'r trafodaethau rydyn ni wedi bod yn eu cael, gan edrych ymlaen at y cyfnod adolygu gwariant nesaf.
O ran y cwestiwn penodol, mae arnaf ofn na allaf ei ateb heddiw, ond fe wnaf ofyn i'r Gweinidog ystyried eich sylwadau, ac rwy'n siŵr y bydd yn gwneud cyhoeddiad pan fydd hi'n gallu.
Yn gynharach, roedd y Prif Weinidog, mewn ymateb i gwestiwn gen i ar y gefnogaeth i deuluoedd a phlant mewn tlodi, yn sôn am bwysigrwydd cynnig gofal plant a chinio ysgol am ddim i blant cynradd drwy'r cytundeb gyda Phlaid Cymru. Soniodd mewn termau cryfion am ei siom a'i boen meddwl am y ffaith bod yna deuluoedd mewn tlodi yn ei chael hi mor anodd yma yng Nghymru. Sonioch chi fod cefnogi aelwydydd sydd wedi'u taro galetaf yn un o'r egwyddorion a ddefnyddioch chi wrth ddod i'ch penderfyniadau—teuluoedd â phlant yw'r rheini.
Felly, rhaid gofyn pam nad yw'r arbedion sydd ar gael yn y cyllidebau sy'n gallu mynd i'r afael â thlodi plant, sef y gyllideb blynyddoedd cynnar a chynnig gofal plant—dros £16 miliwn—a'r hyn sydd ar gael o'r gyllideb prydiau bwyd am ddim—£11.5 miliwn—nawr yn cael eu defnyddio i sicrhau llwyddiant strategaeth tlodi plant y Llywodraeth. Weinidog, mae tlodi yn creu anghydraddoldeb, yn cloi plant i mewn i'r anghydraddoldeb hwnnw, a hynny am genedlaethau. Felly, o ran y toriad hefyd i'r gyllideb cydraddoldeb, cynhwysiant a hawliau dynol, pa raglenni yn benodol fydd yn cael eu hoedi neu eu hisraddio? Beth yw asesiad y Llywodraeth o effaith hyn oll ar deuluoedd sy'n byw mewn tlodi?
Earlier, the First Minister, in response to a question from me on support for families and children in poverty, talked about the importance of offering childcare and free school meals to early years children through the agreement with Plaid Cymru. He spoke in strong terms about his disappointment and concern about the fact that there were families in poverty having such a difficult time here in Wales. You mentioned that supporting households that are hit hardest is one of the principles that you adopted in coming to your decisions—those are families with children.
So, I have to ask why the savings available in the budgets that can tackle child poverty, such as the early years and the childcare offer—over £16 million—and what is available from the free school meals budget—£11.5 million—are not being used to ensure the success of the Welsh Government's child poverty strategy. Minister, poverty creates inequality, and it locks children into that inequality for generations. So, in terms of the cut to the equalities, human rights and inclusion budget, what particular programmes will be postponed or downgraded? What's the Government's assessment of the impact of all of this on families living in poverty?
I'm grateful for those comments. I would just refer you to the response I made in relation to free school meals and the fact that that is a demand-led budget. We expect to meet the demand, and if the demand grows, then we will have systems in place to be able to provide additional funding to meet that demand. So, I do want to provide that reassurance.
In relation to early years, we're releasing £16.131 million from the budgets supporting early years, childcare and play activities, but the majority of that funding has been released as a result of updated forecasts on the take-up of the childcare offer for Wales. That offer, which provides funded childcare for three and four-year-olds, is demand led, with annual variations in the number of eligible families, the number of families taking up their entitlement, and the number of hours of childcare used by those households. We do regularly monitor the demand to ensure that we are making the best use of that funding, and, on this occasion, we are in a position to release the emerging lower forecasted spending without impact on delivery or access to the provision.
We've also seen lower spending projections on the early years integration and transformation programme, and are reducing some of the planned support for training activities across the childcare and play workforce in-year as part of the wider training and support programme. We have maintained support for statutory activities and training required through the national minimum standards for regulated childcare, prioritising quality and safety of provision.
But the point made about understanding the impact on people with protected characteristics, on families and so on, is really important. That's why, alongside the supplementary budget, when lots of these moving parts will have firmed up, I'll be providing an addendum to the strategic integrated impact assessment, so that we're able to build on the document that I provided today, but provide more detail in terms of impact, and also those intersectional impacts on people who have more than one protected characteristic. So, I just want to reassure colleagues that that will be provided at the supplementary budget.
Rwy'n ddiolchgar am y sylwadau hynny. Byddwn i'n eich cyfeirio at yr ymateb a wnes mewn perthynas â phrydau ysgol am ddim a'r ffaith bod honno'n gyllideb sy'n cael ei harwain gan alw. Rydym yn disgwyl ateb y galw, ac os bydd y galw'n tyfu, yna bydd gennym systemau ar waith i allu darparu cyllid ychwanegol i ateb y galw hwnnw. Felly, rwyf am roi'r sicrwydd hwnnw.
O ran y blynyddoedd cynnar, rydym yn rhyddhau £16.131 miliwn o'r cyllidebau sy'n cefnogi'r blynyddoedd cynnar, gofal plant a gweithgareddau chwarae, ond mae'r rhan fwyaf o'r cyllid hwnnw wedi'i ryddhau o ganlyniad i ragolygon wedi'u diweddaru ar y nifer sy'n manteisio ar y cynnig gofal plant i Gymru. Mae'r cynnig hwnnw, sy'n darparu gofal plant wedi'i ariannu ar gyfer plant tair a phedair oed, yn cael ei arwain gan alw, gydag amrywiadau blynyddol yn nifer y teuluoedd cymwys, nifer y teuluoedd sy'n manteisio ar eu hawl, a nifer yr oriau o ofal plant a ddefnyddir gan yr aelwydydd hynny. Rydym yn monitro'r galw yn rheolaidd i sicrhau ein bod yn gwneud y defnydd gorau o'r cyllid hwnnw, ac, ar yr achlysur hwn, rydym mewn sefyllfa i ryddhau'r gwariant is a ragwelir, sy'n dod i'r amlwg, heb effaith ar y gallu i gyflawni na'r fynediad i'r ddarpariaeth.
Rydym hefyd wedi gweld rhagamcanion gwariant is ar y rhaglen integreiddio a thrawsnewid blynyddoedd cynnar, ac rydym yn lleihau rhywfaint o'r cymorth a gynlluniwyd ar gyfer gweithgareddau hyfforddi ar draws y gweithlu gofal plant a chwarae yn ystod y flwyddyn fel rhan o'r rhaglen hyfforddiant a chymorth ehangach. Rydym wedi cynnal cefnogaeth ar gyfer gweithgareddau a hyfforddiant statudol sy'n ofynnol drwy'r safonau gofynnol cenedlaethol ar gyfer gofal plant a reoleiddir, gan flaenoriaethu ansawdd a diogelwch y ddarpariaeth.
Ond mae'r pwynt a wnaed am ddeall yr effaith ar bobl â nodweddion gwarchodedig, ar deuluoedd ac yn y blaen, yn bwysig iawn. Dyna pam, ochr yn ochr â'r gyllideb atodol, pan fydd llawer o'r rhannau symudol hyn wedi cronni, byddaf yn darparu atodiad i'r asesiad effaith integredig strategol, fel y gallwn adeiladu ar y ddogfen a ddarparwyd gennyf heddiw, ond darparu mwy o fanylion o ran effaith, a hefyd yr effeithiau rhyngadrannol hynny ar bobl sydd â mwy nag un nodwedd warchodedig. Felly, hoffwn sicrhau cydweithwyr y bydd hynny'n cael ei ddarparu yn y gyllideb atodol.
It's clear from your statement, finance Minister, that we face very challenging times, not least because of the mismanagement of the UK Government. But we absolutely have to ensure that we are using the resources that we do have at our disposal to the very best impact. We need to invest to save, and it's our job as Members who are not in the Government to scrutinise the way in which we're spending money, and come up with ways in which we can spend it better. So, it's clear to me that, if we want to do new or innovative things, we've got to stop doing other things. We heard from the First Minister just how much the tax take has increased and the debt has increased. Nothing's going to change in this department for several years, whoever takes on the Government after the next general election.
I took a trip down memory lane to the Public Accounts Committee I used to serve on in the fourth Senedd, ably chaired by Darren Millar. We did a look-in to the budgets of commissioners as well as the public services ombudsman. Back in 2015—
Mae'n amlwg o'ch datganiad, Gweinidog cyllid, ein bod yn wynebu cyfnod heriol iawn, yn enwedig oherwydd camreoli Llywodraeth y DU. Ond mae'n rhaid i ni sicrhau ein bod yn defnyddio'r adnoddau sydd ar gael i ni er mwyn cael yr effaith orau bosibl. Mae angen i ni fuddsoddi i arbed, a'n gwaith ni fel Aelodau nad ydynt yn y Llywodraeth yw craffu ar y ffordd yr ydym yn gwario arian, a meddwl am ffyrdd y gallwn ni ei wario'n well. Felly, mae'n amlwg i mi, os ydym ni am wneud pethau newydd neu arloesol, bod yn rhaid i ni roi'r gorau i wneud pethau eraill. Clywsom gan y Prif Weinidog faint mae'r cyllid a geir trwy drethi wedi cynyddu ac mae'r ddyled wedi cynyddu. Nid oes unrhyw beth yn mynd i newid o ran hynny am sawl blwyddyn, pwy bynnag sy'n ymgymryd â'r Llywodraeth ar ôl yr etholiad cyffredinol nesaf.
Es i ar daith i fro atgofion i'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yr oeddwn i'n arfer gwasanaethu arno yn y pedwerydd Senedd, dan gadeiryddiaeth fedrus Darren Millar. Gwnaethom edrych ar gyllidebau comisiynwyr yn ogystal â'r Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus. Yn ôl yn 2015—
Jenny, can you ask a question, please?
Jenny, allwch chi ofyn cwestiwn, os gwelwch yn dda?
—we recommended efforts to achieve efficiencies and greater productivity through collaboration, including integration of back-office functions between the commissioner and the public services ombudsman. Yet the report by the Public Accounts and Public Administration Committee in July this year came up with real baby steps to this end. I just wondered what conversations you're having with these arm's-length bodies to ensure that they are maximising the impact of their budgets, rather than repeating, having the same services in different locations. They could all be located in the same places, across Wales—
—gwnaethom argymell ymdrechion i sicrhau effeithlonrwydd a mwy o gynhyrchiant drwy gydweithio, gan gynnwys integreiddio swyddogaethau swyddfa gefn rhwng y comisiynydd a'r ombwdsmon gwasanaethau cyhoeddus. Ac eto fe wnaeth yr adroddiad gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus a Gweinyddiaeth Gyhoeddus ym mis Gorffennaf eleni nodi camau mân iawn i'r perwyl hwn. Meddwl oeddwn i tybed pa sgyrsiau rydych chi'n eu cael gyda'r cyrff hyd braich hyn i sicrhau eu bod yn sicrhau'r effaith fwyaf bosibl o'u cyllidebau, yn hytrach nag ailadrodd, gyda'r un gwasanaethau mewn gwahanol leoliadau. Gallen nhw i gyd gael eu lleoli yn yr un mannau, ledled Cymru—
Thank you, Jenny.
Diolch yn fawr, Jenny.
—but also have the back-office services all combined into one service.
—ond hefyd bod â'r gwasanaethau swyddfa gefn i gyd wedi'u cyfuno mewn un gwasanaeth.
I know that the Minister for Social Justice has been very interested to hear your points; I know you've made them to her previously as well, in terms of the potential sharing of those back-office functions amongst the commissioners. Something that we are doing at the moment is looking across our Welsh Government estate, to see what we can release for other public sector partners to use. For example, we're seeing some of that happening now in Cathays Park, and I think there's definitely more that we can do in that space. Ystadau Cymru is a really important mechanism to help us do that. They promote excellence within the public service estate, and that's partly about ensuring that, for a whole host of reasons, organisations can co-locate. It ends up, actually, in many cases, giving better services to people as well, when people are able to have those face-to-face conversations and see each other on a more frequent basis. So, that kind of work is going on, certainly on an estate level, through Ystadau Cymru and through our own management of the Welsh Government estate. But your wider point about those back-office functions, I know, will have been well heard by the Minister.
Rwy'n gwybod bod y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol wedi bod â diddordeb mawr mewn clywed eich pwyntiau; rwy'n gwybod eich bod wedi eu gwneud iddi o'r blaen hefyd, o ran rhannu'r swyddogaethau swyddfa gefn hynny ymhlith y comisiynwyr. Rhywbeth yr ydym yn ei wneud ar hyn o bryd yw edrych ar draws ystad Llywodraeth Cymru, i weld beth gallwn ni ei ryddhau i bartneriaid sector cyhoeddus eraill ei ddefnyddio. Er enghraifft, rydym yn gweld rhywfaint o hynny'n digwydd nawr ym Mharc Cathays, ac rwy'n credu bod yna, yn bendant, fwy y gallwn ni ei wneud yn y maes hwnnw. Mae Ystadau Cymru yn fecanwaith pwysig iawn i'n helpu i wneud hynny. Maen nhw'n hybu rhagoriaeth o fewn yr ystad gwasanaethau cyhoeddus, ac mae hynny'n rhannol ynghylch sicrhau, am lu o resymau, y gall sefydliadau gydleoli. Yn y pen draw, mewn gwirionedd, mewn llawer o achosion, mae'n rhoi gwell gwasanaethau i bobl hefyd, pan fydd pobl yn gallu cael y sgyrsiau wyneb yn wyneb hynny a gweld ei gilydd yn amlach. Felly, mae'r math yna o waith yn mynd rhagddo, yn sicr ar lefel ystad, drwy Ystadau Cymru a thrwy ein rheolaeth ni ein hunain o ystad Llywodraeth Cymru. Ond bydd eich pwynt ehangach am y swyddogaethau swyddfa gefn hynny, rwy'n gwybod, wedi cael ei glywed yn sicr gan y Gweinidog.
I wonder if you could please expand on some of the questions that my colleague Sioned Williams, and also Peredur, mentioned, just in terms of understanding the impact. We're pleased that you will be publishing further data, but can you share with us the equality impact assessment, especially in terms of the impact on gender budgeting? If you could, please, provide any assurances. Because for a number of these programmes, you've mentioned that they are demand-led services, but they're targeted interventions to address current problems regarding inequality and poverty. I'm hugely concerned to see those cuts, and if the take-up isn't there, which is the point made by Peredur Owen Griffiths, then surely we should be questioning why those interventions aren't successful.
Also, looking at education, we desperately need teachers, but the take-up isn't there, so money is able to be released. That's what's stated in the statement there. Can we please understand about apprenticeships and so on? You also mentioned that you aren't requesting additional funding, but we all agree here that Wales isn't receiving its fair share in terms of HS2, Crown Estate, water, Barnett formula, all of those. So, please, can you also explain how you're standing up for Wales to ensure that we do have the resources we deserve, so that we're not actually impacting and cutting situations that our communities desperately need? And the poverty point is the one that is crucial here. I do really worry that these interventions that are needed are going to be lost.
Tybed a allech chi ymhelaethu ar rai o'r cwestiynau a grybwyllodd fy nghyd-Aelod Sioned Williams, a hefyd Peredur, o ran deall yr effaith. Rydym yn falch y byddwch yn cyhoeddi rhagor o ddata, ond a allwch chi rannu'r asesiad effaith ar gydraddoldeb gyda ni, yn enwedig o ran yr effaith ar gyllidebu rhywedd? Os gallech chi, rhowch unrhyw sicrwydd os gwelwch yn dda. Oherwydd ar gyfer nifer o'r rhaglenni hyn, rydych chi wedi sôn eu bod yn wasanaethau sy'n cael eu harwain gan alw, ond maen nhw'n ymyriadau wedi'u targedu i fynd i'r afael â phroblemau presennol o ran anghydraddoldeb a thlodi. Rwy'n bryderus iawn o weld y toriadau hynny, ac os nad cymaint â hynny yn manteisio arnyn nhw, sef y pwynt a wnaed gan Peredur Owen Griffiths, yna mae'n siŵr y dylem ni fod yn cwestiynu pam nad yw'r ymyriadau hynny'n llwyddiannus.
Hefyd, o edrych ar addysg, mae gwir angen athrawon arnom, ond nid yw'r nifer sy'n manteisio yno, felly gellir rhyddhau arian. Dyna'r hyn a ddywedir yn y datganiad yno. A allwn ni ddeall am brentisiaethau ac yn y blaen? Roeddech chi hefyd yn sôn nad ydych yn gofyn am gyllid ychwanegol, ond rydym ni i gyd yn cytuno yma nad yw Cymru'n derbyn ei chyfran deg o ran HS2, Ystad y Goron, dŵr, fformiwla Barnett, pob un o'r rheini. Felly, os gwelwch yn dda, a allwch chi hefyd esbonio sut rydych chi'n sefyll dros Gymru i sicrhau bod gennym ni'r adnoddau rydyn ni'n eu haeddu, fel nad ydyn ni'n effeithio ar, ac yn torri, sefyllfaoedd y mae taer eu hangen ar ein cymunedau? Ac mae'r pwynt am dlodi yn un sy'n hanfodol yma. Rwy'n poeni'n fawr y bydd yr ymyriadau hyn sydd eu hangen yn cael eu colli.
I'm very grateful for those comments. As I mentioned, we will be publishing the addendum to the strategic integrated impact assessment. But our approach to the exercise has been about allocating funding and assessing the strategic and cumulative impacts of the choices that we make, to ensure that there is a proper understanding of the impacts and no disproportionate impact on any one specific group of people or any one particular characteristic. In undertaking the approach, we will be—and we have been—considering our statutory duties and, also, our non-statutory duties, in particular the Equality Act 2010, the public sector equality duty, the socioeconomic duty, the UN Convention on the Rights of the Child, the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, and then health, justice, environmental assessments, biodiversity, rural-proofing and the Welsh language. We seek, in understanding the impacts, to look through those lenses to get that kind of proper picture.
In terms of what we're doing, today's exercise isn't about asking for more money; it's about flexibility to use the money that we have. But that's not to say that we're not asking the UK Government for the money that we need. I've written to the Chancellor, ahead of the autumn statement, to outline the priorities for Wales, and said that has to be about investing in public services and addressing the impacts of inflation on our budget, including noting the pressures on local government, continuing to provide cost-of-living support, including implementing an essentials guarantee that would ensure that people are able to meet their essential costs, and also increasing the discretionary funding for housing payments and local housing allowance rates. Also, in that letter to the Chancellor, I talked about reclassification of HS2 as an England-only project, ensuring that Wales receives the consequential funding lost to date—that £270 million—and, also, then, conducting a wider review of rail comparability and committing to investing in a wider programme of investment in rail in Wales, providing the infrastructure that we need.
Rwy'n ddiolchgar iawn am y sylwadau hynny. Fel y soniais i, byddwn ni'n cyhoeddi'r atodiad i'r asesiad effaith integredig strategol. Ond mae ein dull ni o ymdrin â'r ymarfer wedi ymwneud â dyrannu cyllid ac asesu effeithiau strategol a chronnol y dewisiadau a wnawn, er mwyn sicrhau bod dealltwriaeth briodol o'r effeithiau ac nad oes effaith anghymesur ar unrhyw un grŵp penodol o bobl neu unrhyw un nodwedd benodol. Wrth ymgymryd â'r dull gweithredu, byddwn ni—ac rydym ni wedi bod—yn ystyried ein dyletswyddau statudol ac, hefyd, ein dyletswyddau anstatudol, yn enwedig Deddf Cydraddoldeb 2010, dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus, y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol, Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn, Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, ac yna iechyd, cyfiawnder, asesiadau amgylcheddol, bioamrywiaeth, prawfesur gwledig, a'r Gymraeg. Rydym yn ceisio, wrth ddeall yr effeithiau, edrych trwy'r lensys hynny i gael y math hwnnw o ddarlun cywir.
O ran yr hyn rydyn ni'n ei wneud, nid yw yr ymarfer hwn heddiw yn ymwneud â gofyn am fwy o arian; mae'n ymwneud â hyblygrwydd i ddefnyddio'r arian sydd gennym. Ond nid yw hynny'n golygu nad ydym yn gofyn i Lywodraeth y DU am yr arian sydd ei angen arnom. Rwyf wedi ysgrifennu at y Canghellor, cyn datganiad yr hydref, i amlinellu'r blaenoriaethau i Gymru, a dweud bod yn rhaid i hynny ymwneud â buddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus a mynd i'r afael ag effeithiau chwyddiant ar ein cyllideb, gan gynnwys nodi'r pwysau ar lywodraeth leol, parhau i ddarparu cymorth costau byw, gan gynnwys gweithredu gwarant ar gyfer hanfodion a fyddai'n sicrhau bod pobl yn gallu talu eu costau hanfodol, a hefyd cynyddu'r cyllid dewisol ar gyfer taliadau tai a chyfraddau lwfans tai lleol. Hefyd, yn y llythyr hwnnw at y Canghellor, soniais am ailddosbarthu HS2 fel prosiect yn Lloegr yn unig, gan sicrhau bod Cymru'n derbyn y cyllid canlyniadol a gollwyd hyd yma—y £270 miliwn—ac, hefyd, wedyn, cynnal adolygiad ehangach o gymhariaeth rheilffyrdd ac ymrwymo i fuddsoddi mewn rhaglen ehangach o fuddsoddi mewn rheilffyrdd yng Nghymru, gan ddarparu'r seilwaith sydd ei angen arnom.
Ac yn olaf, Carolyn Thomas.
And finally, Carolyn Thomas.
Diolch. This is a toxic combination of a decade of austerity, the Conservatives' mishandling of the economy, Brexit and inflationary pressures arising out of the disastrous Truss budget. I don't envy the decisions you're having to make, and I know the Welsh Government have already dug into reserves and are doing all they can to protect front-line services and the most vulnerable.
Public services are at the heart of our communities. They keep us safe and healthy. Yet they have been the first to be cut and impacted by the UK Government's decisions since 2010, when they introduced Brexit, and they are extremely fragile. As well as the Welsh Government facing £900 million of pressures, councils are having to find £600 million to £700 million in savings, because of Tory Government inflationary pressures, and are going through yet another tough decision-making process. I'm glad, Minister, that the RSG will be protected. Thank you for that.
We often hear of funding decisions by the UK Government for England where there are no consequentials for Wales, such as with HS2. We also hear about other pet projects, such as the £2 bus fare scheme, and I'm thinking, 'How can they afford that?' So, I'm saying, Minister, from your correspondence with your UK counterparts on these matters, please can you explain why this funding has not always been forthcoming? It seems to found down the back of sofas when it's most needed for Wales. And why don't they think about Wales too, as well as England, with this money? Thank you.
Diolch. Mae hwn yn gyfuniad gwenwynig o ddegawd o gyni, cam-reoli'r economi gan y Ceidwadwyr, Brexit a phwysau chwyddiant sy'n deillio o gyllideb drychinebus Truss. Nid wyf yn genfigennus o'r penderfyniadau y mae'n rhaid i chi eu gwneud, ac rwy'n gwybod bod Llywodraeth Cymru eisoes wedi defnyddio cronfeydd wrth gefn ac yn gwneud popeth o fewn eu gallu i amddiffyn gwasanaethau rheng flaen a'r rhai mwyaf agored i niwed.
Mae gwasanaethau cyhoeddus wrth galon ein cymunedau. Maen nhw'n ein cadw ni'n ddiogel ac yn iach. Er hynny, nhw yw'r cyntaf i gael eu torri a'u heffeithio gan benderfyniadau Llywodraeth y DU ers 2010, pan wnaethon nhw gyflwyno Brexit, ac maen nhw'n hynod fregus. Yn ogystal â Llywodraeth Cymru sy'n wynebu £900 miliwn o bwysau, mae'n rhaid i gynghorau ddod o hyd i £600 miliwn i £700 miliwn mewn arbedion, oherwydd pwysau chwyddiant y Llywodraeth Dorïaidd, ac maen nhw'n mynd trwy broses arall o wneud penderfyniadau anodd eto. Rwy'n falch, Gweinidog, y bydd y grant cynnal refeniw yn cael ei ddiogelu. Diolch am hynny.
Rydyn ni'n aml yn clywed am benderfyniadau cyllido gan Lywodraeth y DU ar gyfer Lloegr pan nad oes unrhyw arian canlyniadol i Gymru, fel gyda HS2. Rydyn ni hefyd yn clywed am brosiectau penodol eraill, fel y cynllun tocyn bws £2, ac rwy'n meddwl, 'Sut maen nhw'n gallu fforddio hynny?' Felly, rwy'n dweud, Gweinidog, o'ch gohebiaeth â'ch swyddogion cyfatebol yn y DU ar y materion hyn, a wnewch chi egluro pam nad yw'r cyllid hwn wedi bod ar gael bob amser? Mae'n ymddangos ei fod yn dod i'r golwg lawr cefn soffas pan fydd ei angen fwyaf ar gyfer Cymru. A pham nad ydyn nhw'n meddwl am Gymru hefyd, yn ogystal â Lloegr, gyda'r arian hwn? Diolch.
Thank you. I think that some of the problems relate to—we've seen it with HS2, haven't we—the comparability factors, and that's a particularly acute issue when it comes to rail. But another part is just the lack of transparency in year. We are taking really difficult decisions now, health boards will be taking really difficult decisions. Lots of our plans that we are counting on at the moment relate to some assumptions. We've made assumptions around a capital-to-revenue switch, we've made assumptions around additional funding in respect of NHS pay as consequentials and so on. We shouldn't have to wait until February of a financial year to understand what our actual budget for that year looks like, but that's the situation we find ourselves in. We've had previous years where our capital budget has been cut by £100 million right at the end of the financial year, so you have to accommodate that. It shouldn't be the case that it's February before we really understand what our budget is for that year, because you could miss out on opportunities to spend within the financial year. Equally, you could take these tough decisions and find out in February that, actually, you needn't have created that kind of pain in the first instance. So, more transparency I think is absolutely critical.
Diolch. Rwy'n credu bod rhai o'r problemau'n ymwneud â—rydyn ni wedi'i weld gyda HS2, on'd ydyn ni—y ffactorau cymaroldeb, ac mae hynny'n fater arbennig o ddifrifol o ran y rheilffyrdd. Ond rhan arall yn unig yw'r diffyg tryloywder yn ystod y flwyddyn. Rydym yn gwneud penderfyniadau anodd iawn nawr, bydd byrddau iechyd yn gwneud penderfyniadau anodd iawn. Mae llawer o'n cynlluniau yr ydym yn dibynnu arnyn nhw ar hyn o bryd yn ymwneud â rhai rhagdybiaethau. Rydym wedi gwneud rhagdybiaethau ynghylch cyfnewid cyfalaf i refeniw, rydym wedi gwneud rhagdybiaethau ynghylch cyllid ychwanegol mewn perthynas â chyflog y GIG fel symiau canlyniadol ac yn y blaen. Ni ddylem orfod aros tan fis Chwefror mewn blwyddyn ariannol i ddeall sut olwg sydd ar ein cyllideb wirioneddol ar gyfer y flwyddyn honno, ond dyna'r sefyllfa yr ydym yn cael ein hunain ynddi. Rydym wedi bod â blynyddoedd blaenorol lle mae ein cyllideb gyfalaf wedi cael ei thorri £100 miliwn ar ddiwedd y flwyddyn ariannol, felly mae'n rhaid i chi ddarparu ar gyfer hynny. Ni ddylai fod y sefyllfa ei bod hi'n fis Chwefror cyn i ni ddeall yn iawn beth yw ein cyllideb ar gyfer y flwyddyn honno, oherwydd fe allech chi golli cyfle i wario o fewn y flwyddyn ariannol. Yn yr un modd, fe allech chi wneud y penderfyniadau anodd hyn a darganfod ym mis Chwefror, mewn gwirionedd, nad oedd angen i chi fod wedi creu'r math hwnnw o boen yn y lle cyntaf. Felly, rwy'n credu bod mwy o dryloywder yn gwbl hanfodol.
Diolch i'r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Eitem 4 yw'r datganiad gan Weinidog yr Economi ar ddatblygu economaidd rhanbarthol. Galwaf ar Gweinidog yr Economi, Vaughan Gething.
Item 4 is a statement by the Minister for Economy on regional economic development. I call on the Minister for Economy, Vaughan Gething.
I am pleased to have this opportunity to outline the progress that we are making to support stronger regional economic development across Wales. Members will have just heard the latest statement from the Minister for Finance and Local Government outlining the seriousness of the financial position that we currently face. Rising costs, more than a decade of austerity—these all affect businesses and communities right across Wales and threaten our ambitions for a stronger, fairer, greener economic future.
Dirprwy Lywydd, it is incredibly frustrating that incoherent, delayed and short-term post-EU funding streams decided at Whitehall hinder regional working and undermine the smooth join up that people, investors and communities need and expect. It is against this background that I am keen to restate our commitment to working in partnership with local authorities, businesses, trade unions and wider partners to provide as much certainty as possible in these challenging circumstances. I also reiterate today that the UK Government still could choose to return post-EU funds to Wales, to the Welsh Government, for scrutiny by this Senedd. That would complement, not contradict, the shared, long-term vision that we have developed at a regional level across Wales.
Our commitment to regional working exists to ensure that more decisions can be taken closer to communities, with a shared mission to help more people to plan an ambitious future in a stronger, fairer and greener Wales. Our regional economic frameworks were published in December 2021. They were co-produced with partners and are based on evidence and agreement. They set out a shared vision around a common set of economic priorities and a commitment to work together to boost existing strengths and to unlock new potential.
Dirprwy Lywydd, our work on the four Welsh city and growth deals is focused on close working that maximises our strengths, including the everyday economy, with projects and programmes that are fit for the future. In south-east Wales, we are working with trusted partners to develop key growth areas, including cyber, creative industries and fintech to build on current success to support growth and new, quality jobs. It’s worth reflecting that today there has been a further announcement that PwC are investing in the Cardiff capital region, with at least a further 1,000 jobs, again coming from the partnership between the Welsh Government and local authorities in that capital region. I am pleased that joint working between Cardiff capital region and Creative Wales recently led to new investment at Seren Stiwdios, unlocking hundreds of new jobs in an important growth sector.
Newport’s compound semiconductor cluster represents a regional strength with global impact in a sector that is at a turning point. The world is paying attention to the role that this region, and the skilled workforce that it boasts, will play in boosting the supply of the products that all of us rely on in our daily lives. A net-zero economy will rely increasingly on this technology. We are ambitious about the potential it offers for people to build excellent careers, closer to home. I was delighted to work both with the local authority and KLA to help secure their investment plans that will see hundreds of new jobs in this sector created at KLA’s expanded site. More recently, I have made it clear to UK Ministers that we are anxious to see a meaningful level of financial commitment to this area—not just the sector, but to this area and to this cluster outside Newport—from the new UK semiconductor strategy. I look forward with interest to seeing whether that will happen.
Dirprwy Lywydd, I continue to meet regularly with leaders across the capital region. I look forward to updating Members further on ongoing discussions to enhance joint working on areas of shared priority, including economic development in Valleys communities.
Rwy'n falch o gael y cyfle hwn i amlinellu'r cynnydd yr ydym yn ei wneud i gefnogi datblygiad economaidd rhanbarthol cryfach ledled Cymru. Bydd yr Aelodau newydd glywed y datganiad diweddaraf gan y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn amlinellu difrifoldeb y sefyllfa ariannol yr ydym yn ei hwynebu ar hyn o bryd. Costau cynyddol, dros ddegawd o gyni—mae'r rhain i gyd yn effeithio ar fusnesau a chymunedau ledled Cymru ac yn bygwth ein huchelgeisiau ar gyfer dyfodol economaidd cryfach, tecach a gwyrddach.
Dirprwy Lywydd, mae'n hynod rwystredig bod ffrydiau ariannu ôl-UE anghyson, tymor byr wedi eu hoedi ac sy'n cael eu penderfynu yn Whitehall yn rhwystro gweithio rhanbarthol ac yn tanseilio'r cyd-gysylltiad llyfn y mae pobl, buddsoddwyr a chymunedau ei angen a'i ddisgwyl. Yn erbyn y cefndir hwn, rwy'n awyddus i ailddatgan ein hymrwymiad i weithio mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol, busnesau, undebau llafur a phartneriaid ehangach i roi cymaint o sicrwydd â phosibl o dan yr amgylchiadau heriol hyn. Rwyf hefyd yn ailadrodd heddiw y gallai Llywodraeth y DU ddewis dychwelyd arian ôl-UE i Gymru, at Lywodraeth Cymru, i fod yn destun craffu gan y Senedd hon. Byddai hynny'n ategu, nid gwrth-ddweud, y weledigaeth hirdymor a rannwyd yr ydym wedi'i datblygu ar lefel ranbarthol ledled Cymru.
Mae ein hymrwymiad i weithio rhanbarthol yn bodoli i sicrhau y gellir gwneud mwy o benderfyniadau yn agosach at gymunedau, gyda chenhadaeth a rennir i helpu mwy o bobl i gynllunio dyfodol uchelgeisiol mewn Cymru gryfach, decach a gwyrddach. Cyhoeddwyd ein fframweithiau economaidd rhanbarthol ym mis Rhagfyr 2021. Fe'u lluniwyd ar y cyd â phartneriaid ac maent yn seiliedig ar dystiolaeth a chytundeb. Maent yn amlinellu gweledigaeth ar y cyd ynghylch cyfres gyffredin o flaenoriaethau economaidd ac ymrwymiad i gydweithio i hybu cryfderau presennol a datgloi potensial newydd.
Dirprwy Lywydd, mae ein gwaith ar bedair bargen ddinesig a thwf Cymru yn canolbwyntio ar weithio'n agos sy'n manteisio i'r eithaf ar ein cryfderau, gan gynnwys yr economi bob dydd, gyda phrosiectau a rhaglenni sy'n addas ar gyfer y dyfodol. Yn y de-ddwyrain, rydym yn gweithio gyda phartneriaid dibynadwy i ddatblygu meysydd twf allweddol, gan gynnwys seiber, diwydiannau creadigol a thechnoleg ariannol i adeiladu ar y llwyddiant presennol i gefnogi twf a swyddi newydd o ansawdd. Mae'n werth myfyrio heddiw y bu cyhoeddiad pellach bod PwC yn buddsoddi ym mhrifddinas-ranbarth Caerdydd, gydag o leiaf 1,000 o swyddi eraill, unwaith eto yn dod o'r bartneriaeth rhwng Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol yn y brifddinas-ranbarth honno. Rwy'n falch bod cydweithio rhwng prifddinas-ranbarth Caerdydd a Cymru Greadigol wedi arwain at fuddsoddiad newydd yn Seren Stiwdios yn ddiweddar, gan ddatgloi cannoedd o swyddi newydd mewn sector twf pwysig.
Mae clwstwr lled-ddargludyddion cyfansawdd Casnewydd yn cynrychioli cryfder rhanbarthol gydag effaith fyd-eang mewn sector sydd ar drobwynt. Mae'r byd yn talu sylw i'r rhan y bydd y rhanbarth hwn, a'r gweithlu medrus y mae mor falch ohono yn ei chwarae wrth hybu cyflenwad y cynhyrchion y mae pob un ohonom yn dibynnu arnynt yn ein bywydau bob dydd. Bydd economi sero net yn dibynnu fwyfwy ar y dechnoleg hon. Rydym yn uchelgeisiol ynghylch y potensial y mae'n ei gynnig i bobl greu gyrfaoedd rhagorol, yn agosach at adref. Roeddwn yn falch iawn o weithio gyda'r awdurdod lleol a KLA i helpu i sicrhau eu cynlluniau buddsoddi a fydd yn gweld cannoedd o swyddi newydd yn y sector hwn yn cael eu creu ar safle KLA sydd wedi ehangu. Yn fwy diweddar, rwyf wedi ei gwneud yn glir i Weinidogion y DU ein bod yn awyddus i weld lefel ystyrlon o ymrwymiad ariannol i'r maes hwn—nid yn unig y sector, ond i'r maes hwn ac i'r clwstwr hwn y tu allan i Gasnewydd—o strategaeth lled-ddargludyddion newydd y DU. Rwy'n edrych ymlaen at weld a fydd hynny'n digwydd.
Dirprwy Lywydd, rwy'n parhau i gwrdd yn rheolaidd ag arweinwyr ar draws y brifddinas-ranbarth. Edrychaf ymlaen at roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ymhellach ar drafodaethau parhaus i wella cydweithio ar feysydd o flaenoriaeth gyffredin, gan gynnwys datblygu economaidd yng nghymunedau'r Cymoedd.
Looking to north Wales, I am pleased that Holyhead hydrogen hub has become part of the north Wales growth deal. It represents a catalyst for kick starting the region's hydrogen economy, acting as a strategic anchor site inside the proposed Anglesey free port. It will support a regional transition to green hydrogen and help ensure regional demand is met from regional supply.
The Development Bank of Wales, headquartered in Wrexham, is offering strong support to the region, with Wrexham ranked as the No. 1 area in Wales in terms of the total amount invested locally in 2022-23. I was particular pleased to see how the technology seed fund has supported the Anglesey tech start-up, Explorage.com, alongside M-SParc. This is a great example of investment that pulls in the same direction to help scale up a new business in a rapidly growing market.
Dirprwy Lywydd, I updated Members recently on economic development activity in mid Wales, with examples of investment in Aberystwyth, Machynlleth, Llanfyllin, Welshpool and Knighton, among others. We have recently released the first tranche of funding for the mid Wales growth deal—a crucial milestone and an important step forward. This provides a signal to investors that the deal is entering its delivery phase, which is crucial to the task of securing further private sector investment.
In south-west Wales, we've been working with partners to provide a multiport approach to the enormous opportunities presented by floating offshore wind in the Celtic sea. It has been encouraging to see the collaboration that led to the Celtic free port bid, based largely on the opportunities around floating offshore wind, manufacturing, and wider innovations that are important too for the future of our steel sector in Wales.
We continue to work with regional skills partnerships to identify regional and local skills priorities. These skills partnerships are pivotal, providing labour market intelligence to the Welsh Government, based on economic need and potential. They work closely with employers to identify the skills required in the regional workforce to support growth and key infrastructure projects. They are helping to provide an additional focus on areas such like digital skills, Net Zero Wales, and the Welsh language, as well as strategic priorities for the further education sector and apprenticeship delivery. I am particularly interested in the potential to turn these opportunities into fairer employment outcomes, given the business need to think long term as we all plan for a net-zero future.
Dirprwy Lywydd, in February we published a new innovation strategy, 'Wales innovates', as part of the co-operation agreement with Plaid Cymru. The strategy points the way to a different approach to innovation in Wales at a time of enormous transition. It adopts a mission-based approach, promoting collaboration and best practices that work for all regions. At that time, we committed to publish an innovation delivery plan, which I am pleased to say we've published today.
The Business Wales service plays a key role in getting bespoke help to entrepreneurs and businesses, enabling them to start up and grow in all of our regions. It is a fully bilingual, flexible service that is adjusted to accommodate regional considerations. Like the Development Bank of Wales, it is close enough to understand the economic need in communities and big enough to act at scale, proving the strength of devolution in Wales.
As we continue to support new corporate joint committees and encourage regional working more broadly, we are working with the Organisation for Economic Co-operation and Development as part of a long-term partnership to help bring quality, external advice and thinking to regional policy. We are also taking forward, with local authority partners in Ynys Môn, Gwynedd, Carmarthenshire and Ceredigion, our co-operation agreement commitment to Arfor 2, which builds on the experience of the earlier programme. I was pleased to discuss the programme at this year's Eisteddfod, as we discussed our ambition to support thriving local businesses.
As part of our plan for economic growth, I want to strengthen the unique partnerships that bring together businesses, local authorities, trades unions, academia, the third sector, and all those motivated to create a fairer, greener Welsh economy that should be built by all of us. We share the analysis of many people across the UK that economic centralism is corrosive to public trust, bad for growth and bad for investment in a rapidly changing world. With a clear, long-term industrial policy at a UK level, Wales will be uniquely placed to grow our economy with quality, fulfilling jobs in communities that are more secure and firmly part of our shared economic future. I'll be happy to take questions and comments from Members.
Wrth edrych tua'r gogledd, rwy'n falch bod hwb hydrogen Caergybi wedi dod yn rhan o fargen twf y gogledd. Mae'n cynrychioli catalydd ar gyfer sbarduno economi hydrogen y rhanbarth, gan weithredu fel angorfa strategol y tu mewn i borthladd rhydd arfaethedig Ynys Môn. Bydd yn cefnogi trosglwyddiad rhanbarthol i hydrogen gwyrdd ac yn helpu i sicrhau bod y galw rhanbarthol yn cael ei ateb gan gyflenwad rhanbarthol.
Mae Banc Datblygu Cymru, sydd â'i bencadlys yn Wrecsam, yn cynnig cefnogaeth gref i'r rhanbarth, gyda Wrecsam wedi'i rhestru fel yr ardal Rhif 1 yng Nghymru o ran cyfanswm y swm a fuddsoddwyd yn lleol yn 2022-23. Roeddwn yn arbennig o falch o weld sut mae'r gronfa sbarduno technoleg wedi cefnogi egin fusnes technoleg Môn, Explorage.com, ochr yn ochr â M-SParc. Mae hon yn enghraifft wych o fuddsoddiad sy'n tynnu i'r un cyfeiriad i helpu i gynyddu busnes newydd mewn marchnad sy'n tyfu'n gyflym.
Dirprwy Lywydd, rhoddais yr wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau yn ddiweddar ar weithgarwch datblygu economaidd yn y canolbarth, gydag enghreifftiau o fuddsoddiad yn Aberystwyth, Machynlleth, Llanfyllin, Y Trallwng a Threfyclo, ymhlith eraill. Yn ddiweddar rydym wedi rhyddhau'r gyfran gyntaf o gyllid ar gyfer bargen twf y canolbarth—carreg filltir hollbwysig a cham pwysig ymlaen. Mae hyn yn arwydd i fuddsoddwyr bod y fargen yn dechrau ar ei chyfnod cyflawni, sy'n hanfodol i'r dasg o sicrhau buddsoddiad pellach yn y sector preifat.
Yn y de-orllewin, rydym wedi bod yn gweithio gyda phartneriaid i ddarparu dull aml-borthladd o ymdrin â'r cyfleoedd enfawr a gyflwynir gan wynt arnofiol yn y môr Celtaidd. Mae wedi bod yn galonogol gweld y cydweithio a arweiniodd at gais porthladd rhydd Celtaidd, yn seiliedig i raddau helaeth ar y cyfleoedd yn ymwneud â gwynt, gweithgynhyrchu ac arloesi ehangach ar y môr sy'n bwysig hefyd ar gyfer dyfodol ein sector dur yng Nghymru.
Rydym yn parhau i weithio gyda phartneriaethau sgiliau rhanbarthol i nodi blaenoriaethau sgiliau rhanbarthol a lleol. Mae'r partneriaethau sgiliau hyn yn allweddol, gan ddarparu gwybodaeth am y farchnad lafur i Lywodraeth Cymru, yn seiliedig ar angen economaidd a photensial. Maent yn gweithio'n agos gyda chyflogwyr i nodi'r sgiliau sydd eu hangen yn y gweithlu rhanbarthol i gefnogi prosiectau twf a seilwaith allweddol. Maent yn helpu i ganolbwyntio mwy ar feysydd fel sgiliau digidol, Sero Net Cymru, a'r Gymraeg, yn ogystal â blaenoriaethau strategol ar gyfer y sector addysg bellach a darparu prentisiaethau. Mae gennyf i ddiddordeb arbennig yn y potensial i droi'r cyfleoedd hyn yn ganlyniadau cyflogaeth tecach, o ystyried bod angen i'r busnes ystyried y tymor hir wrth i ni i gyd gynllunio ar gyfer dyfodol sero net.
Dirprwy Lywydd, ym mis Chwefror fe gyhoeddom ni strategaeth arloesi newydd, 'Cymru'n arloesi', fel rhan o'r cytundeb cydweithio â Phlaid Cymru. Mae'r strategaeth yn dangos y ffordd ar gyfer dull gwahanol o arloesi yng Nghymru ar adeg o drawsnewid enfawr. Mae'n mabwysiadu dull sy'n seiliedig ar genhadaeth, gan hyrwyddo cydweithredu ac arferion gorau sy'n gweithio i bob rhanbarth. Bryd hynny, fe wnaethom ymrwymo i gyhoeddi cynllun cyflawni arloesedd, yr wyf yn falch o ddweud ein bod wedi'i gyhoeddi heddiw.
Mae gwasanaeth Busnes Cymru yn chwarae rhan allweddol wrth gael cymorth pwrpasol i entrepreneuriaid a busnesau, gan eu galluogi i ddechrau a thyfu ym mhob un o'n rhanbarthau. Mae'n wasanaeth cwbl ddwyieithog, hyblyg sy'n cael ei addasu i ddarparu ar gyfer ystyriaethau rhanbarthol. Fel Banc Datblygu Cymru, mae'n ddigon agos i ddeall yr angen economaidd mewn cymunedau ac yn ddigon mawr i weithredu ar raddfa fawr, gan brofi cryfder datganoli yng Nghymru.
Wrth i ni barhau i gefnogi cyd-bwyllgorau corfforedig newydd ac annog gweithio'n rhanbarthol yn ehangach, rydym yn gweithio gyda'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd fel rhan o bartneriaeth hirdymor i helpu i ddod ag ansawdd, cyngor a syniadau allanol i bolisi rhanbarthol. Rydym hefyd yn bwrw ymlaen, gyda phartneriaid awdurdodau lleol yn Ynys Môn, Gwynedd, sir Gaerfyrddin a Cheredigion, ein hymrwymiad cytundeb cydweithio i Arfor 2, sy'n adeiladu ar brofiad y rhaglen gynharach. Roeddwn yn falch o drafod y rhaglen yn yr Eisteddfod eleni, wrth i ni drafod ein huchelgais i gefnogi busnesau lleol ffyniannus.
Fel rhan o'n cynllun ar gyfer twf economaidd, rwyf eisiau cryfhau'r partneriaethau unigryw sy'n dod â busnesau, awdurdodau lleol, undebau llafur, academia, y trydydd sector, a phawb sy'n cael eu cymell i greu economi Gymreig decach a gwyrddach y dylai pob un ohonom ei hadeiladu, at ei gilydd. Rydym yn rhannu dadansoddiad llawer o bobl ledled y DU bod canoliaeth economaidd yn ddifäol i ymddiriedaeth y cyhoedd, yn wael i dwf ac yn wael i fuddsoddiad mewn byd sy'n newid yn gyflym. Gyda pholisi diwydiannol clir, hirdymor ar lefel y DU, bydd Cymru mewn sefyllfa unigryw i dyfu ein heconomi gyda swyddi gwerth chweil o safon mewn cymunedau sy'n fwy diogel ac yn gadarn yn rhan o'n dyfodol economaidd a rennir. Rwy'n hapus i dderbyn cwestiynau a sylwadau gan Aelodau.
Can I thank the Minister for his statement this afternoon? I very much welcome the opportunity to scrutinise the Minister on the Welsh Government's progress in strengthening regional economies. As I've said before, I very much welcome moving to a place-based approach to economic development, and today's statement gives us some detail on the work the Welsh Government has done in this area.
Now, today's statement refers to the regional economic frameworks that were established in order to drive collaboration at a more local level. Those frameworks were developed almost two years ago, and so it's important to understand exactly what they have achieved and where there needs to be more work. Therefore, perhaps the Minister can tell us how the Welsh Government is assessing their effectiveness and what criteria is being used to test whether those frameworks are delivering real outcomes. Indeed, perhaps the Minister will commit to providing information on the number of jobs created, the amount of inward investment generated, as well as what new partnerships are being created as a result of these frameworks.
Now, today's statement also refers to the city regions and growth deals and as the Minister has made clear, they continue to identify and develop opportunities for growth. For example, in north Wales I'm also pleased that Holyhead Hydrogen Hub has become part of the north Wales growth deal. I also agree with the Minister that Newport’s compound semiconductor cluster has a real opportunity to become a global leader, and there's been some good progress in south-east Wales to develop key growth areas in cyber creative industries. And of course, in south-west Wales I know there are enormous opportunities presented by floating offshore wind in the Celtic sea, and it's good to see the Welsh Government working with stakeholders on this agenda. There has been some good progress, but it's crucial that investment is not too concentrated to specific areas. So, I'd be grateful if the Minister could tell us how the Welsh Government is ensuring all parts of each region are feeling the benefits associated with the growth deals and city regions.
The Minister knows that I believe that skills provision should be a priority for each region, and I'm grateful for the update on the work of regional skills partnerships across Wales. I still believe that each area should provide an annual skills update along with an action plan on how best to address any skills shortages. It's crucial that each region understand the skills picture in their own areas, and there needs to be a commitment to ensure that the provision of skills meets the needs of the business community in each region. Therefore, I hope the Minister will consider this and, in the meantime, tell us more about how each region is prioritising skills development, and how the Welsh Government is supporting the regions to ensure that skills provision meets the needs of local industries in each region.
Now, today's statement also refers to post-EU funding and the levelling-up agenda, and it's still my view that, when the UK Government and Welsh Government work together, Wales benefits. I'm sure the Minister has already read the excellent report by the Economy, Trade and Rural Affairs Committee on this particular subject, which has made some serious recommendations to both Governments on how the current system and structure can be strengthened. I appreciate that the report has not long been published, and I know the Minister will respond officially in due course, but perhaps he could give us an early indication of the Welsh Government's view on that report and the recommendations made in it.
The Minister is right to say developing stronger regional economies relies on the building of strong partnerships, where all stakeholders play a full role, and so I'd be grateful if the Minister could confirm whether he believes that private and third sector partners, for example, are being fully engaged in regional economic policy. The development of regional economic frameworks in particular is intended to facilitate collaborative regional economic development, and it's vital that we see some evidence that these frameworks are actually delivering. There is a fear of duplication between the work of the growth deals and city regions, the corporate joint committees and the regional economic frameworks, and so we must have some clarity over how these work together.
Today's statement refers to the innovation strategy and its delivery plan, which was published today. That delivery plan has some interesting targets, such as obtaining a 3 per cent share of Innovate UK’s competitive budget by 2026, and 5 per cent by 2030. As the plan's goal is to increase the amount of investment in research, development and innovation activity across all sectors, and ensure a fair regional share, perhaps the Minister can tell us how the delivery plan will filter into the Welsh Government's regional economic policy.
Finally, Dirprwy Lywydd, I just want to touch on some of the Welsh Government's broader priorities, and how these priorities are being filtered into regional economic policy. For example, how is the Welsh Government driving its decarbonisation agenda in regional economic development policy, and how is it encouraging its principles of fair work and equality, for instance? Diolch.
A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma? Rwy'n croesawu'n fawr y cyfle i graffu ar gynnydd Llywodraeth Cymru o ran cryfhau economïau rhanbarthol. Fel y dywedais i o'r blaen, rwy'n croesawu'n fawr symud tuag at ddull seiliedig ar le o ddatblygu economaidd, ac mae'r datganiad heddiw yn rhoi rhywfaint o fanylion i ni am y gwaith y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud yn y maes hwn.
Nawr, mae'r datganiad heddiw yn cyfeirio at y fframweithiau economaidd rhanbarthol a sefydlwyd er mwyn ysgogi cydweithredu ar lefel fwy lleol. Cafodd y fframweithiau hynny eu datblygu bron i ddwy flynedd yn ôl, ac felly mae'n bwysig deall yn union beth maen nhw wedi'i gyflawni a lle mae angen mwy o waith. Felly, efallai y gall y Gweinidog ddweud wrthym sut mae Llywodraeth Cymru yn asesu eu heffeithiolrwydd a pha feini prawf sy'n cael eu defnyddio i brofi a yw'r fframweithiau hynny'n cyflawni canlyniadau go iawn. Yn wir, efallai y bydd y Gweinidog yn ymrwymo i ddarparu gwybodaeth am nifer y swyddi a grëwyd, faint o fewnfuddsoddiad a gynhyrchwyd, yn ogystal â pha bartneriaethau newydd sy'n cael eu creu o ganlyniad i'r fframweithiau hyn.
Nawr, mae'r datganiad heddiw hefyd yn cyfeirio at y dinas-ranbarthau a'r bargeinion twf ac fel y mae'r Gweinidog wedi'i wneud yn glir, maent yn parhau i nodi a datblygu cyfleoedd ar gyfer twf. Er enghraifft, yn y gogledd rwyf hefyd yn falch bod Hwb Hydrogen Caergybi wedi dod yn rhan o fargen twf y gogledd. Rwyf hefyd yn cytuno â'r Gweinidog bod gan glwstwr lled-ddargludyddion cyfansawdd Casnewydd gyfle gwirioneddol i ddod yn arweinydd byd-eang, a bu rhywfaint o gynnydd da yn y de-ddwyrain i ddatblygu meysydd twf allweddol mewn diwydiannau seiber a chreadigol. Ac wrth gwrs, yn y de-orllewin, rwy'n gwybod bod cyfleoedd enfawr yn cael eu cyflwyno gan wynt arnofiol yn y Môr Celtaidd, ac mae'n dda gweld Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda rhanddeiliaid ar yr agenda hon. Bu rhywfaint o gynnydd da, ond mae'n hanfodol nad yw buddsoddiad yn canolbwyntio gormod ar feysydd penodol. Felly, byddwn yn ddiolchgar pe gallai'r Gweinidog ddweud wrthym sut y mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod pob rhan o bob rhanbarth yn teimlo'r manteision sy'n gysylltiedig â'r bargeinion twf a dinas-ranbarthau.
Mae'r Gweinidog yn gwybod fy mod yn credu y dylai darpariaeth sgiliau fod yn flaenoriaeth i bob rhanbarth, ac rwy'n ddiolchgar am yr wybodaeth ddiweddaraf am waith partneriaethau sgiliau rhanbarthol ledled Cymru. Rwy'n dal i gredu y dylai pob maes ddarparu diweddariad sgiliau blynyddol ynghyd â chynllun gweithredu ar y ffordd orau o fynd i'r afael ag unrhyw brinder sgiliau. Mae'n hanfodol bod pob rhanbarth yn deall y darlun sgiliau yn eu meysydd eu hunain, ac mae angen ymrwymiad i sicrhau bod y ddarpariaeth sgiliau yn diwallu anghenion y gymuned fusnes ym mhob rhanbarth. Felly, rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn ystyried hyn ac, yn y cyfamser, yn dweud mwy wrthym am sut mae pob rhanbarth yn blaenoriaethu datblygu sgiliau, a sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r rhanbarthau i sicrhau bod y ddarpariaeth sgiliau yn diwallu anghenion diwydiannau lleol ym mhob rhanbarth.
Nawr, mae'r datganiad heddiw hefyd yn cyfeirio at gyllid ôl-UE a'r agenda ffyniant bro, a fy marn i o hyd yw pan fydd Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru yn cydweithio, y bydd Cymru'n elwa. Rwy'n siŵr bod y Gweinidog eisoes wedi darllen adroddiad rhagorol Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig ar y pwnc penodol hwn, sydd wedi gwneud argymhellion difrifol i'r ddwy Lywodraeth ar sut y gellir cryfhau'r system a'r strwythur presennol. Rwy'n gwerthfawrogi nad yw'r adroddiad wedi cael ei gyhoeddi ers tro, a gwn y bydd y Gweinidog yn ymateb yn swyddogol maes o law, ond efallai y gallai roi syniad cynnar i ni o farn Llywodraeth Cymru ar yr adroddiad hwnnw a'r argymhellion a wnaed ynddo.
Mae'r Gweinidog yn iawn i ddweud bod datblygu economïau rhanbarthol cryfach yn dibynnu ar greu partneriaethau cryf, lle mae'r holl randdeiliaid yn chwarae rhan lawn, ac felly byddwn yn ddiolchgar pe gallai'r Gweinidog gadarnhau a yw'n credu bod partneriaid yn y sector preifat a'r trydydd sector, er enghraifft, yn cymryd rhan lawn mewn polisi economaidd rhanbarthol. Bwriad datblygu fframweithiau economaidd rhanbarthol yn benodol yw hwyluso datblygiad economaidd rhanbarthol cydweithredol, ac mae'n hanfodol ein bod yn gweld rhywfaint o dystiolaeth bod y fframweithiau hyn yn cyflawni mewn gwirionedd. Mae yna ofn bod dyblygu rhwng gwaith y bargeinion twf a dinas-ranbarthau, y cyd-bwyllgorau corfforedig a'r fframweithiau economaidd rhanbarthol, ac felly mae'n rhaid i ni gael rhywfaint o eglurder ynghylch sut mae'r rhain yn gweithio gyda'i gilydd.
Mae'r datganiad heddiw yn cyfeirio at y strategaeth arloesi a'i chynllun cyflawni, a gyhoeddwyd heddiw. Mae gan y cynllun cyflawni hwnnw dargedau diddorol, megis cael cyfran o 3 y cant o gyllideb gystadleuol Innovate UK erbyn 2026, a 5 y cant erbyn 2030. Gan mai nod y cynllun yw cynyddu maint y buddsoddiad mewn ymchwil, datblygu ac arloesi ar draws pob sector, a sicrhau cyfran ranbarthol deg, efallai y gall y Gweinidog ddweud wrthym sut y bydd y cynllun cyflawni yn treiddio drwodd i bolisi economaidd rhanbarthol Llywodraeth Cymru.
Yn olaf, Dirprwy Lywydd, hoffwn grybwyll rhai o flaenoriaethau ehangach Llywodraeth Cymru, a sut mae'r blaenoriaethau hyn yn treiddio drwodd i bolisi economaidd rhanbarthol. Er enghraifft, sut mae Llywodraeth Cymru yn ysgogi ei hagenda datgarboneiddio mewn polisi datblygu economaidd rhanbarthol, a sut mae'n annog ei hegwyddorion o waith teg a chydraddoldeb, er enghraifft? Diolch.
[Inaudible.]—for the long series of questions. I'll try and deal with them, and try and deal with them as promptly as possible. Since 2021, of course, the Member will be aware, we've had significant churn at UK level, which has directly impacted on the work of all of us—businesses, Government here, in the Welsh Government, local authorities and further afield. That's both churn in terms of policy direction, also churn in terms of policy and ministerial seats as well. We've also had a period of significant economic difficulty, with real challenges around inflation that have changed the environment. We've also had a lot of policy intervention deliberately cutting across devolved areas. We've discussed this many, many times in this Chamber and outside. That has been unhelpful for businesses and for all of our economic regions. The Welsh Government is working with regions to reflect on what has happened and to want to understand how we can continue to maintain purpose and direction from the shared priorities that we have gathered together.
Perhaps here I can deal with one of the points the Member mentioned later on. I don't think there is a contradiction between growth deals, CJCs and economic frameworks. The growth deal partnerships produced the economic frameworks for their regions; they've been co-designed and agreed, as I said. It's a matter of agreements and evidence, which does not always characterise our interventions from the UK Government. A number of those growth deals are migrating their governance as part of CJCs to make sure there's a consistent way of dealing with the way that partners have those discussions within each CJC area, and indeed with wider partners, including the Welsh Government.
Now, when it comes to growth deals and the spread and the success of those within each of the areas, it's one of the conversations we do have. I meet with a Wales Office Minister and the growth deal partnerships through the year. We've obviously got a greater interest in the sense that we've got a range of economic development levers and partnerships with local authorities that go well beyond simply the growth deal. The point of having different local authorities as partners is that they're all interested in the region as a whole, but also their area within it. As a good example, whilst the leader of Swansea is the chair of the Swansea bay growth deal area, it's the leader of Torfaen, not the leader of Cardiff, who chairs the south-east Wales growth deal. And, of course, Dyfrig Siencyn, the leader of Gwynedd, chairs the growth deal in north Wales. And, in mid Wales, the two local authorities, I think, work very well together, and I've recently met them and I'm pleased to see them moving into delivery phase.
On skills development, I did mention this in the statement about the role of regional skills partnerships, and, again, we've had unhelpful contradictions from the UK Government in the area of skills. It has both confused the landscape in a way that is not helpful for learners, for providers or businesses, and, of course, the loss of more than £1 billion in post-EU funds has a real impact in the area of skills. Our previous apprenticeship programme, about 30 per cent of that was funded by former EU funds. So, actually, the funding choices imposed upon us, including the cuts made to our budgets by the UK Government, have a real impact in this area, and it would be nice if every now and again Conservative Members could honestly reflect upon that. It's certainly something that businesses and providers understand very well.
I look forward, though, to responding to the committee's report. I know we have a date coming up for me to respond formally in the Chamber. I'm interested in seeing what we can do to meet and to address a range of those recommendations. It will, however, require a different approach from the UK Government to take a more pragmatic approach to the future. I do hope that we will have a future UK Government that does not see us as rivals to be avoided or to be managed around, but actually to recognise that, if you are going to decentralise power across the UK, the return of responsibility over post-EU funds should come back to the Welsh Government for scrutiny in the Senedd.
Now, on business engagement and growth deals, I'm actually quite positive about how businesses do engage. If you look at a number of the projects that are being run, the ability to lever in private sector investment as well, that can only happen with good engagement with the private sector, and I think that is one of the strengths of the approaches being taken and led by local authorities.
On the innovation delivery plan, I think it is consistent with the way that our economic regions and growth deals are going about their business. It was deliberately written in that way, to think about how we work with areas of strength in Wales. And we'll look to then test what we're doing against that delivery plan, and you will be able to see, transparently, the sort of progress we're making in each of the regions of Wales.
And then, on your final and broader questions, we're looking at fair work in a number of the areas we're going to look at. So, it's one of the considerations for free ports, for example. They'll need to demonstrate that they are meeting the fair work agenda here Wales. It's part of the conversation we've had with the retail sector today on taking forward the retail delivery plan. And the same for net zero as well. Whilst the UK Government may have rowed back from net-zero commitments, we're still encouraging people to invest in that future, to think about energy efficiency not just as a challenge but as an opportunity, how we decarbonise our broader economy, and that's why we'll continue to support Net Zero Industry Wales and a range of other interventions. This isn't just one area of the Welsh Government; it's a consistent approach we want to take, to make sure that a net-zero economy and our path to decarbonisation delivers the good jobs we think it could and should do in what is a genuinely just transition.
[Anghlywadwy.]—am y gyfres hir o gwestiynau. Fe geisiaf ymdrin â nhw, a cheisio ymdrin â nhw cyn gynted â phosibl. Ers 2021, wrth gwrs, bydd yr Aelod yn ymwybodol, rydym wedi gweld newid sylweddol ar lefel y DU, sydd wedi effeithio'n uniongyrchol ar waith pob un ohonom—busnesau, Llywodraeth yma, yn Llywodraeth Cymru, awdurdodau lleol a thu hwnt. Newid o ran cyfeiriad polisi, hefyd newidi o ran polisïau a seddi gweinidogol hefyd. Rydym hefyd wedi cael cyfnod o anhawster economaidd sylweddol, gyda heriau gwirioneddol yn ymwneud â chwyddiant sydd wedi newid yr amgylchedd. Rydym hefyd wedi cael llawer o ymyrraeth polisi yn torri'n fwriadol ar draws meysydd datganoledig. Rydym wedi trafod hyn sawl gwaith yn y Siambr hon a'r tu allan. Mae hynny wedi bod yn anfuddiol i fusnesau ac i'n holl ranbarthau economaidd. Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda rhanbarthau i fyfyrio ar yr hyn sydd wedi digwydd ac eisiau deall sut y gallwn barhau i gynnal pwrpas a chyfeiriad o'r blaenoriaethau a rennir yr ydym wedi'u casglu ynghyd.
Efallai y gallaf ymdrin ag un o'r pwyntiau y soniodd yr Aelod amdanynt yn nes ymlaen. Nid wyf yn credu bod gwrthddywediad rhwng cytundebau twf, cyd-bwyllgorau corfforedig a fframweithiau economaidd. Cynhyrchodd partneriaethau'r fargen dwf y fframweithiau economaidd ar gyfer eu rhanbarthau; maent wedi cael eu cyd-ddylunio a'u cytuno, fel y dywedais i. Mae'n fater o gytundebau a thystiolaeth, nad yw bob amser yn nodweddu ein hymyraethau gan Lywodraeth y DU. Mae nifer o'r cytundebau twf hynny'n mudo eu llywodraethiant fel rhan o gyd-bwyllgorau corfforedig i sicrhau bod ffordd gyson o ymdrin â'r ffordd y mae partneriaid yn cael y trafodaethau hynny ym mhob ardal cyd-bwyllgor corfforedig, ac yn wir gyda phartneriaid ehangach, gan gynnwys Llywodraeth Cymru.
Nawr, o ran bargeinion twf a lledaeniad a llwyddiant y rheini ym mhob un o'r ardaloedd, mae'n un o'r sgyrsiau rydyn ni'n eu cael. Rwy'n cwrdd â Gweinidog Swyddfa Cymru a phartneriaethau bargen twf drwy gydol y flwyddyn. Yn amlwg, mae gennym fwy o ddiddordeb yn yr ystyr bod gennym ystod o ysgogiadau a phartneriaethau datblygu economaidd gydag awdurdodau lleol sy'n mynd ymhell y tu hwnt i'r fargen dwf yn unig. Y pwynt o gael gwahanol awdurdodau lleol fel partneriaid yw bod gan bob un ohonynt ddiddordeb yn y rhanbarth cyfan, ond hefyd eu hardal nhw ynddo. Fel enghraifft dda, er mai arweinydd Abertawe yw cadeirydd ardal bargen twf bae Abertawe, arweinydd Torfaen, nid arweinydd Caerdydd, sy'n cadeirio bargen twf y de-ddwyrain. Ac, wrth gwrs, Dyfrig Siencyn, arweinydd Gwynedd, sy'n cadeirio'r fargen dwf yn y gogledd. Ac yn y canolbarth mae'r ddau awdurdod lleol, rwy'n credu, yn gweithio'n dda iawn gyda'i gilydd, ac rwyf wedi cwrdd â nhw yn ddiweddar ac rwy'n falch o'u gweld yn symud i'r cyfnod cyflawni.
O ran datblygu sgiliau, soniais am hyn yn y datganiad am swyddogaeth partneriaethau sgiliau rhanbarthol, ac unwaith eto, rydym wedi cael gwrthddywediadau di-fudd gan Lywodraeth y DU ym maes sgiliau. Mae'r ddau wedi drysu'r dirwedd mewn ffordd nad yw'n ddefnyddiol i ddysgwyr, i ddarparwyr nac i fusnesau, ac, wrth gwrs, mae colli mwy na £1 biliwn mewn cronfeydd ôl-UE yn cael effaith wirioneddol ym maes sgiliau. O ran ein rhaglen brentisiaethau flaenorol, ariannwyd tua 30 y cant o honno gan gronfeydd blaenorol yr UE. Felly, mewn gwirionedd, mae'r dewisiadau cyllido a osodir arnom, gan gynnwys y toriadau a wnaed i'n cyllidebau gan Lywodraeth y DU, yn cael effaith wirioneddol yn y maes hwn, a byddai'n braf pe gallai Aelodau Ceidwadol bob hyn a hyn fyfyrio'n onest ar hynny. Mae'n sicr yn rhywbeth y mae busnesau a darparwyr yn ei ddeall yn dda iawn.
Fodd bynnag, rwy'n edrych ymlaen at ymateb i adroddiad y pwyllgor. Rwy'n gwybod bod gennym ddyddiad ar y gweill i mi ymateb yn ffurfiol yn y Siambr. Mae gennyf i ddiddordeb mewn gweld yr hyn y gallwn ei wneud i fodloni a mynd i'r afael ag ystod o'r argymhellion hynny. Fodd bynnag, bydd angen dull gwahanol gan Lywodraeth y DU i fabwysiadu dull mwy pragmatig ar gyfer y dyfodol. Rwy'n gobeithio y bydd gennym Lywodraeth y DU yn y dyfodol nad yw'n ein gweld ni fel cystadleuwyr i'w hosgoi neu i'w rheoli, ond mewn gwirionedd yn cydnabod, os ydych chi'n mynd i ddatganoli pŵer ledled y DU, y dylai cyfrifoldeb dros arian ôl-UE ddod yn ôl i Lywodraeth Cymru i fynd drwy'r broses graffu yn y Senedd.
Nawr, o ran ymgysylltu â busnes a bargeinion twf, rwyf i mewn gwirionedd yn eithaf cadarnhaol ynghylch sut mae busnesau'n ymgysylltu. Os edrychwch ar nifer o'r prosiectau sy'n cael eu rhedeg, y gallu i ysgogi buddsoddiad yn y sector preifat hefyd, dim ond drwy ymgysylltu'n dda â'r sector preifat y gall hynny ddigwydd, a chredaf mai dyna un o gryfderau'r dulliau sy'n cael eu cymryd a'u harwain gan awdurdodau lleol.
O ran y cynllun cyflawni arloesi, credaf ei fod yn gyson â'r ffordd y mae ein rhanbarthau economaidd a'n bargeinion twf yn gweithredu eu busnes. Fe'i hysgrifennwyd yn fwriadol yn y ffordd honno, i feddwl am sut rydym yn gweithio gyda meysydd cryfder yng Nghymru. Ac fe geisiwn wedyn brofi'r hyn yr ydym yn ei wneud o'i gymaru â'r cynllun cyflawni hwnnw, a byddwch yn gallu gweld, yn dryloyw, y math o gynnydd yr ydym yn ei wneud ym mhob un o ranbarthau Cymru.
Ac yna, o ran eich cwestiynau olaf ac ehangach, rydyn ni'n edrych ar waith teg mewn nifer o'r meysydd rydyn ni'n mynd i edrych arnyn nhw. Felly, mae'n un o'r ystyriaethau ar gyfer porthladdoedd rhydd, er enghraifft. Bydd angen iddynt ddangos eu bod yn cwrdd â'r agenda gwaith teg yma yng Nghymru. Mae'n rhan o'r sgwrs rydym wedi'i chael gyda'r sector manwerthu heddiw ar ddatblygu'r cynllun cyflenwi manwerthu. Ac mae'r un peth yn wir am sero net hefyd. Er bod Llywodraeth y DU efallai wedi cefnu ar ymrwymiadau sero net, rydym yn dal i annog pobl i fuddsoddi yn y dyfodol hwnnw, i feddwl am effeithlonrwydd ynni nid yn unig fel her ond fel cyfle, sut rydym yn datgarboneiddio ein heconomi ehangach, a dyna pam y byddwn yn parhau i gefnogi Diwydiant Sero Net Cymru ac ystod o ymyraethau eraill. Nid un maes yn unig o Lywodraeth Cymru yw hwn; mae'n ddull cyson yr ydym eisiau ei fabwysiadu, i sicrhau bod economi sero net a'n llwybr at ddatgarboneiddio yn cyflawni'r swyddi da y credwn y gallai eu cyflawni ac y dylai eu gwneud mewn cyfnod pontio teg go iawn.
Diolch am y diweddariad heddiw, Weinidog.
Thank you for the update today, Minister.
Since the start of devolution, the local economies of Wales have consistently lagged behind the rest of the UK. Cardiff and Flintshire are the only two of the 22 Welsh authorities to have recorded higher levels of GDP per head compared to the UK average in 25 years. And in areas such as Newport and Bridgend, the gap has actually widened in that time.
As I mentioned last week, during Plaid Cymru's debate on HS2, our rural areas, which have some of the worst transport links in the UK, also rank amongst the least productive in the UK. For example, the most recent Office for National Statistics statistics show that Powys's price output per hour worked is 63 per cent of the UK average. Now, of course, the four regional growth deals in Wales are meant to be the main drivers of economic development at a regional level, and all four have ambitions of boosting the GVA performance of their respective regions over the next decade. However, the latest progress update report for the north Wales growth deal notes that the risk profile for the deal remains high, particularly in relation to capacity and investment from both the public and private sectors. Understandably, the affordability of projects covered by the deal has also been cited as a major concern, due to the impact of inflation, supply chain issues and construction costs increasing.
Now, given the difficulties that we encountered, and were encountered by the Swansea bay growth deal, prior to the pandemic, which of course prompted a comprehensive independent review into its governance structures, I am wary about the ability of these deals to deliver meaningful improvements, especially in the current economic climate. Part of the issue has been the historic weakness and incoherence of governance structures for fostering growth at regional level, even within the context of growth deals, and it was noted in a recent article in the journal of Regional Studies, which assesses the performance of the Cardiff capital region city deal, that this is epitomised by the reliance of the growth deals on overly centralised and top-down grant models, which do not sufficiently cater for the particularities of local economies. There is also the related problem of growth deals being inherently aligned towards larger corporations, at the expense of domestic SMEs. So, in this respect, the propensity of the UK Government for centralisation, for stripping away the decision-making powers of local authorities over investments and resourcing, is diametrically incompatible within an apparent agenda for addressing regional inequalities. Perhaps they should heed the words of their former director general for public spending at the Treasury, Sharon White, who said there's pretty good cross-country data that shows that decentralisation tends, on average, to be more closely associated with both stronger growth and better public services. That's why it's so important that we restore to local authorities their decision-making powers that have been eroded so dramatically in the aftermath of Brexit.
I appreciate the fact that Keir Starmer, in a rare acknowledgement of the existence of Wales, has previously committed to providing the Senedd and, by extension, our local authorities, full control over any future post-EU funding programmes, but, as Labour Members have come to realise in recent years, most of Keir's pledges haven't been worth the paper they've been written on. So, I would therefore urge the Minister to press his UK leader to stick to his word and to keep banging the drum for powers over regional economic development to be expanded at a local level here in Wales, rather than outsourced to London.
Ers dechrau datganoli, mae economïau lleol Cymru wedi llusgo yn gyson y tu ôl i weddill y DU. Caerdydd a sir y Fflint yw'r unig ddau o'r 22 awdurdod yng Nghymru sydd wedi cofnodi lefelau uwch o gynnyrch domestig gros y pen o'i gymharu â chyfartaledd y DU mewn 25 mlynedd. Ac mewn ardaloedd fel Casnewydd a Phen-y-bont ar Ogwr, mae'r bwlch wedi ehangu yn y cyfnod hwnnw mewn gwirionedd.
Fel y soniais i yr wythnos diwethaf, yn ystod dadl Plaid Cymru ar HS2, mae ein hardaloedd gwledig, sydd â rhai o'r cysylltiadau trafnidiaeth gwaethaf yn y DU, hefyd ymhlith y lleiaf cynhyrchiol yn y DU. Er enghraifft, mae ystadegau diweddaraf y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn dangos bod allbwn prisiau Powys yr awr a weithiwyd yn 63 y cant o gyfartaledd y DU. Nawr, wrth gwrs, mae'r pedair bargen twf ranbarthol yng Nghymru i fod yn brif ysgogwyr datblygiad economaidd ar lefel ranbarthol, ac mae gan y pedwar uchelgais i hybu perfformiad gwerth ychwanegol gros eu rhanbarthau priodol dros y degawd nesaf. Fodd bynnag, mae'r adroddiad diweddaraf ar gynnydd ar gyfer bargen twf y gogledd yn nodi bod proffil risg y fargen yn parhau'n uchel, yn enwedig mewn cysylltiad â chapasiti a buddsoddiad gan y sectorau cyhoeddus a phreifat. Yn ddealladwy, mae fforddiadwyedd prosiectau a gwmpesir gan y fargen hefyd wedi'i nodi fel pryder mawr, oherwydd effaith chwyddiant, materion yn ymwneud â'r gadwyn gyflenwi a chynnydd mewn costau adeiladu.
Nawr, o ystyried yr anawsterau y daethom ar eu traws, ac y daeth bargen twf bae Abertawe ar eu traws, cyn y pandemig, a ysgogodd adolygiad annibynnol cynhwysfawr i'w strwythurau llywodraethu wrth gwrs, rwy'n wyliadwrus ynghylch gallu'r cytundebau hyn i gyflawni gwelliannau ystyrlon, yn enwedig yn yr hinsawdd economaidd bresennol. Rhan o'r mater fu gwendid hanesyddol ac anghysondeb strwythurau llywodraethu ar gyfer meithrin twf ar lefel ranbarthol, hyd yn oed yng nghyd-destun cytundebau twf, a nodwyd mewn erthygl ddiweddar yn y cyfnodolyn Regional Studies, sy'n asesu perfformiad bargen ddinesig prifddinas-ranbarth Caerdydd, bod hyn wedi'i ymgorffori gan ddibyniaeth y bargeinion twf ar fodelau grant sydd wedi'u canoli'n ormodol ac o'r brig i lawr, nad ydynt yn darparu digon ar gyfer nodweddion economïau lleol. Mae problem gysylltiedig hefyd o fargeinion twf yn cael eu halinio'n gynhenid â chorfforaethau mwy, ar draul busnesau bach a chanolig domestig. Felly, yn hyn o beth, mae tueddiad Llywodraeth y DU i ganoli, i ddileu pwerau gwneud penderfyniadau awdurdodau lleol dros fuddsoddiadau ac adnoddau, yn gwbl anghydnaws o fewn agenda amlwg ar gyfer mynd i'r afael ag anghydraddoldebau rhanbarthol. Efallai y dylent wrando ar eiriau eu cyn-gyfarwyddwr cyffredinol ar gyfer gwariant cyhoeddus yn y Trysorlys, Sharon White, a ddywedodd fod data traws gwlad eithaf da sy'n dangos bod datganoli yn tueddu i fod yn fwy cysylltiedig â thwf cryfach a gwell gwasanaethau cyhoeddus. Dyna pam y mae mor bwysig ein bod yn adfer eu pwerau gwneud penderfyniadau i awdurdodau lleol sydd wedi cael eu herydu mor sylweddol yn sgil Brexit.
Rwy'n gwerthfawrogi'r ffaith bod Keir Starmer, mewn cydnabyddiaeth brin o fodolaeth Cymru, wedi ymrwymo o'r blaen i roi i'r Senedd a, thrwy hynny, ein hawdurdodau lleol, reolaeth lawn dros unrhyw raglenni ariannu ôl-UE yn y dyfodol, ond, fel mae Aelodau Llafur wedi dod i sylweddoli yn ystod y blynyddoedd diwethaf, mae'r rhan fwyaf o addewidion Keir yn ddiwerth. Felly, byddwn yn annog y Gweinidog i bwyso ar ei arweinydd yn y DU i gadw at ei air ac i ddal ati i guro'r drwm i ehangu pwerau dros ddatblygu economaidd rhanbarthol ar lefel leol yma yng Nghymru, yn hytrach na'u hallanoli i Lundain.
I'm not sure I could detect many questions within the contribution, but, to be fair, Luke Fletcher has a consistent narrative where he, broadly, does not believe that we will be able to deliver significant economic development in the way we are seeking to do with our partners, and it's fine for him to be sceptical about that. I actually think Swansea bay growth deal is a good case in point. He mentioned the previous governance review that took place. Actually, the Swansea bay growth deal has all of its projects in delivery, and I think they've set themselves a level of ambition and delivery that will make a material difference. I think the difficulty is if you say the growth deal is what is going to transform the economic prospects of each of those regions on their own. That is not a test that we have ever set them, and I think that would not be a fair way to look at it. But you do see a number of projects that are going into delivery in the growth deal and outside it, and I think Swansea bay city deal is a good example of three different local authorities, now with three different forms of political leadership, who are still managing to find a way to agree on bigger priorities across the region.
When it comes to your point around affordability, this is a concern that we've discussed with each of the growth deal areas. The reality of inflation, the fact that the budget hasn't increased, and some of the challenges and expectations in delivery, are points that we have raised with them in our conversations with them, and, from my point of view, I think there is a reasonable level of understanding if they need to either reshape some of the projects they have, but to try to keep on track for the long-term impact of what they can do by working together across the region. I think, actually, it's been helpful in getting people to recognise they can do more by working together on a range of areas.
As I said in my opening, the news about PwC is good news, not just for Cardiff but, actually, across the region. Local authorities leaders came together from across the region to support the case for PwC investment, and we've been able to secure agreement with PwC for them to help deliver a range of benefits in those areas where economic growth and development is needed the most, both within the poorer southern arc of the city of Cardiff but also outside of the city of Cardiff as well.
On your broader point around decentralisation, again, it's in the statement that I've made, and we've been consistent about this. We think that the UK is an overly centralised state, and, actually, as well as former EU powers coming back to us, there's a further conversation about the sort of share of powers that should exist. And it's implicit, actually—not implicit—it's explicit in the draft industrial strategy that UK Labour colleagues have already produced. They reference states like Germany, where the Länder have a different and a clear mission from the central Government, the federal Government. We think that the UK should change the way that it works permanently, and that will only happen with a future UK Labour Government. I'm optimistic about our ability to punch well above our weight when that Government is formed, and I look forward to the voters having the opportunity to drive out the current bankrupt Government, and to have a new start with a Labour Prime Minister in Downing Street.
Nid wyf yn siŵr y gallwn i ganfod llawer o gwestiynau o fewn y cyfraniad, ond, i fod yn deg, mae gan Luke Fletcher naratif cyson lle nad yw, yn fras, yn credu y byddwn yn gallu cyflawni datblygiad economaidd sylweddol yn y ffordd yr ydym yn ceisio ei wneud gyda'n partneriaid, ac mae'n iawn iddo fod yn amheus o hynny. Mewn gwirionedd, rwy'n credu bod bargen twf bae Abertawe yn enghraifft dda. Soniodd am yr adolygiad llywodraethu blaenorol a gynhaliwyd. Mewn gwirionedd, mae holl brosiectau bargen twf Bae Abertawe yn y cyfnod cyflawni, ac rwy'n credu eu bod wedi gosod lefel o uchelgais a chyflawni i'w hunain a fydd yn gwneud gwahaniaeth hanfodol. Rwy'n credu y ceir anhawster os ydych chi'n dweud mai'r fargen dwf yw'r hyn sy'n mynd i drawsnewid rhagolygon economaidd pob un o'r rhanbarthau hynny ar eu pennau eu hunain. Nid yw honno'n brawf yr ydym erioed wedi'i gosod arnyn nhw, a chredaf na fyddai hynny'n ffordd deg o edrych arno. Ond rydych chi'n gweld nifer o brosiectau sy'n cael eu cyflawni yn y fargen dwf a'r tu allan iddi, ac rwy'n credu bod bargen ddinesig bae Abertawe yn enghraifft dda o dri awdurdod lleol gwahanol, sydd bellach â thri math gwahanol o arweinyddiaeth wleidyddol, yn dal i lwyddo i ddod o hyd i ffordd o gytuno ar flaenoriaethau mwy ar draws y rhanbarth.
O ran eich pwynt ynghylch fforddiadwyedd, mae hyn yn bryder yr ydym wedi'i drafod gyda phob un o ardaloedd y fargen twf. Mae realiti chwyddiant, y ffaith nad yw'r gyllideb wedi cynyddu, a rhai o'r heriau a'r disgwyliadau wrth gyflawni, yn bwyntiau yr ydym wedi'u codi gyda nhw yn ein sgyrsiau â nhw, ac, o fy safbwynt i, rwy'n credu bod lefel resymol o ddealltwriaeth os oes angen iddynt naill ai ail-lunio rhai o'r prosiectau sydd ganddynt, ond i geisio cadw ar y trywydd iawn ar gyfer effaith hirdymor yr hyn y gallant ei wneud trwy weithio gyda'i gilydd ar draws y rhanbarth. Rwy'n credu, mewn gwirionedd, ei bod wedi bod yn ddefnyddiol cael pobl i gydnabod y gallant wneud mwy trwy gydweithio ar ystod o feysydd.
Fel y dywedais i yn fy agoriad i, mae'r newyddion am PwC yn newyddion da, nid yn unig ar gyfer Caerdydd ond, ar draws y rhanbarth. Daeth arweinwyr awdurdodau lleol at ei gilydd o bob rhan o'r rhanbarth i gefnogi'r achos dros fuddsoddiad PwC, ac rydym wedi gallu sicrhau cytundeb gyda PwC iddynt helpu i gyflawni ystod o fanteision yn yr ardaloedd hynny lle mae angen y twf a'r datblygiad economaidd fwyaf, o fewn bwa deheuol tlotach dinas Caerdydd ond hefyd y tu allan i ddinas Caerdydd hefyd.
O ran eich pwynt ehangach ynghylch datganoli, unwaith eto, mae yn y datganiad rwyf wedi'i wneud, ac rydym wedi bod yn gyson ynglŷn â hyn. Credwn fod y DU yn wladwriaeth sydd wedi'i chanoli'n ormodol, ac, mewn gwirionedd, yn ogystal â phwerau blaenorol yr UE sy'n dod yn ôl i ni, mae yna sgwrs bellach am y math o gyfran o bwerau a ddylai fodoli. Ac mae'n ymhlyg, mewn gwirionedd—nid yn ymhlyg—mae'n eglur yn y strategaeth ddiwydiannol ddrafft y mae cymheiriaid Llafur y DU eisoes wedi'i llunio. Maent yn cyfeirio at wladwriaethau fel yr Almaen, lle mae gan y Länder genhadaeth wahanol a chlir o gymharu â'r Llywodraeth ganolog, y Llywodraeth ffederal. Rydym yn credu y dylai'r DU newid y ffordd y mae'n gweithio'n barhaol, a dim ond gyda Llywodraeth Lafur y DU y bydd hynny'n digwydd. Rwy'n optimistaidd ynghylch ein gallu i anelu'n uwch pan fydd y Llywodraeth honno'n cael ei ffurfio, ac edrychaf ymlaen at weld pleidleiswyr yn cael cyfle i gael gwared ar y Llywodraeth doredig bresennol, a chael dechrau newydd gyda Phrif Weinidog Llafur yn Downing Street.
I welcome the statement by the Minister. One of the best developments in the last Senedd was the creation of the four economic regions in Wales. I welcome the commitment to regional working to ensure that more decisions can be taken closer to communities within a shared mission that allows more people to plan an ambitious future and a stronger, fairer and greener Wales. Whilst I'm always pleased to see economic development in Flintshire, it doesn't benefit any of my constituents. I welcome the support for floating offshore wind turbines built in Port Talbot, which will allow a new industry to develop. For the successful economic future of the Swansea bay city region, we need high paid and stable employment, which is why I've been an enthusiastic supporter of the Swansea bay city deal from the very beginning. Can the Minister provide an update on how the Swansea bay city deal is progressing, and can the Minister also tell us what is being done to increase the number of jobs in life sciences, professional services and ICT, where it is shown that we are weak in Wales, and even weaker in south-west Wales?
Rwy'n croesawu'r datganiad gan y Gweinidog. Un o'r datblygiadau gorau yn y Senedd ddiwethaf oedd creu'r pedwar rhanbarth economaidd yng Nghymru. Rwy'n croesawu'r ymrwymiad i weithio'n rhanbarthol i sicrhau y gellir gwneud mwy o benderfyniadau yn agosach at gymunedau o fewn cenhadaeth a rennir sy'n caniatáu i fwy o bobl gynllunio dyfodol uchelgeisiol a Chymru gryfach, decach a gwyrddach. Er fy mod bob amser yn falch o weld datblygiad economaidd yn sir y Fflint, nid yw o fudd i unrhyw un o fy etholwyr. Rwy'n croesawu'r gefnogaeth ar gyfer tyrbinau gwynt arnofiol ar y môr a adeiladwyd ym Mhort Talbot, a fydd yn caniatáu i ddiwydiant newydd ddatblygu. Ar gyfer dyfodol economaidd llwyddiannus dinas-ranbarth Bae Abertawe, mae angen cyflogaeth sefydlog a chyflogau uchel, a dyna pam rwyf wedi bod yn gefnogwr brwd o fargen ddinesig bae Abertawe o'r cychwyn cyntaf. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am sut mae bargen ddinesig Bae Abertawe yn datblygu, ac a wnaiff y Gweinidog hefyd ddweud wrthym beth sy'n cael ei wneud i gynyddu nifer y swyddi yn y gwyddorau bywyd, gwasanaethau proffesiynol a TGCh, lle dangosir ein bod yn wan yng Nghymru, a hyd yn oed yn wannach yn y de-orllewin?
Thank you for the questions, but I should point out that whilst, from a constituency point of view, Mike Hedges is less interested in Flintshire, constituency Members in Flintshire are very interested and the Welsh Government is very interested in the future economic success of Flintshire overall, and not just a significant anchor of a business like Airbus that provides a huge amount of employment on both sides of the England-and-Wales border. It's a genuine international-class manufacturing hub with a significant supply chain, lots and lots of jobs, and what I'm looking for is more magnet projects like that across Wales.
I wouldn't be quite so downhearted as Mike is about life sciences in Wales, including south-west Wales as well. So, we have a hub of professional services. Our challenge is seeing more of those professional services moving outside Cardiff as well. That’s part of the offer and part of the skills offer we look to develop. If you look at what is unique—and you mentioned this, Mike—if we’re going to develop and build floating offshore wind turbines in Port Talbot, as I want us to, then we’ll need to have investment in ports, investment in Neath Port Talbot and investment in Milford Haven as well. Those manufacturing opportunities and the opportunity to add a long-term future for steel production should provide really good jobs for people in Mike’s constituency and well beyond, and I’m optimistic we’ll be able to do that. There’s more development taking place in the path to net zero and a greener economy as well, which I think would also benefit people in the Swansea bay city deal area beyond the opportunity to manufacture those wind turbines.
As I was saying to Luke Fletcher, I think that the Swansea bay city deal is in a good place. All of its projects are in delivery. They’ve managed to get through the governance review that took place a few years ago into a much better place. There’s a shared understanding from all three local authorities about what they’re trying to do, and it’s part of achieving an ambitious future for the Swansea bay city deal area that doesn’t focus on what other parts of Wales do, but focuses on what you can do and what you can only do, in some respects, in that part of Wales, to understand what is unique and positive about doing so. And I think, Mike, that we can all take some pride in the delivery of the Swansea bay city deal. What I will do, though, is I’ll send him a more detailed briefing on delivery in that area to make sure that he is fully armed with what we’re doing in that respect, as well as our ambitions to address some of the high-priority areas that he’s mentioned.
Diolch am y cwestiynau, ond dylwn nodi, o safbwynt etholaeth, fod gan Mike Hedges lai o ddiddordeb yn sir y Fflint, mae gan Aelodau etholaeth yn sir y Fflint ddiddordeb mawr ac mae gan Lywodraeth Cymru ddiddordeb mawr yn llwyddiant economaidd sir y Fflint yn y dyfodol, ac nid dim ond angor sylweddol i fusnes fel Airbus sy'n darparu llawer iawn o gyflogaeth ar ddwy ochr ffin Cymru a Lloegr. Mae'n ganolfan gweithgynhyrchu wirioneddol ryngwladol gyda chadwyn gyflenwi sylweddol, llawer a llawer o swyddi, a'r hyn rwy'n chwilio amdano yw mwy o brosiectau â statws ac arwyddocâd sy'n denu buddsoddiadau newydd fel yna ledled Cymru.
Fyddwn i ddim mor ddigalon gan fod Mike yn ymwneud â gwyddorau bywyd yng Nghymru, gan gynnwys y de-orllewin hefyd. Felly, mae gennym ganolfan o wasanaethau proffesiynol. Ein her yw gweld mwy o'r gwasanaethau proffesiynol hynny yn symud y tu allan i Gaerdydd hefyd. Mae hynny'n rhan o'r cynnig ac yn rhan o'r cynnig sgiliau rydyn ni'n bwriadu ei ddatblygu. Os edrychwch chi ar yr hyn sy'n unigryw—ac fe wnaethoch chi sôn am hyn, Mike—os ydyn ni'n mynd i ddatblygu ac adeiladu tyrbinau gwynt arnofiol ar y môr ym Mhort Talbot, fel rydw i eisiau i ni wneud, yna bydd angen i ni fuddsoddi mewn porthladdoedd, buddsoddi yng Nghastell-nedd Port Talbot a buddsoddi yn Aberdaugleddau hefyd. Dylai'r cyfleoedd gweithgynhyrchu hynny a'r cyfle i ychwanegu dyfodol tymor hir ar gyfer cynhyrchu dur ddarparu swyddi da iawn i bobl yn etholaeth Mike ac ymhell y tu hwnt, ac rwy'n optimistaidd y byddwn yn gallu gwneud hynny. Mae mwy o ddatblygiad yn digwydd yn y llwybr at sero net ac economi wyrddach hefyd, a chredaf y byddai hynny o fudd i bobl yn ardal bargen ddinesig bae Abertawe y tu hwnt i'r cyfle i weithgynhyrchu'r tyrbinau gwynt hynny.
Fel roeddwn i'n ei ddweud wrth Luke Fletcher, rwy'n credu bod bargen ddinesig bae Abertawe mewn lle da. Mae pob un o'i phrosiectau yn cael eu cyflwyno. Maen nhw wedi llwyddo i fynd drwy'r adolygiad llywodraethu a gynhaliwyd ychydig flynyddoedd yn ôl i le llawer gwell. Mae dealltwriaeth gyffredin gan y tri awdurdod lleol ynghylch yr hyn y maen nhw'n ceisio'i wneud, ac mae'n rhan o sicrhau dyfodol uchelgeisiol i ardal bargen ddinesig bae Abertawe nad yw'n canolbwyntio ar yr hyn y mae rhannau eraill o Gymru yn ei wneud, ond sy'n canolbwyntio ar yr hyn y gallwch ei wneud a'r hyn y gallwch chi ei wneud yn unig, mewn rhai ffyrdd, yn y rhan honno o Gymru, deall beth sy'n unigryw ac yn gadarnhaol am wneud hynny. Ac rwy'n credu, Mike, y gall pob un ohonom ymfalchïo yn y gwaith o gyflawni bargen ddinesig bae Abertawe. Yr hyn y byddaf yn ei wneud, serch hynny, yw y byddaf yn anfon papur briffio manylach iddo ar gyflawni yn yr ardal honno i sicrhau bod yr wybodaeth ddiweddaraf ganddo ynghylch yr hyn yr ydym yn ei wneud yn hynny o beth, yn ogystal â'n huchelgeisiau i fynd i'r afael â rhai o'r meysydd blaenoriaeth uchel y mae wedi'u crybwyll.
Thank you very much for your statement this afternoon, Minister. I’m pleased that you’ve raised the north Wales growth deal today, and of course the Anglesey free port delivered by the UK Conservative Government and local MP Virginia Crosbie. Focusing on the Anglesey free port, could the Minister give his assessment of the employment opportunities the free port will give to local people in Anglesey, and indeed across north Wales, as I think there’s a real opportunity to maximise employment prospects across the region, and make north Wales an economic hub going into the future?
Diolch yn fawr iawn am eich datganiad y prynhawn yma, Gweinidog. Rwy'n falch eich bod wedi codi bargen twf y gogledd heddiw, ac wrth gwrs porthladd rhydd Ynys Môn a gyflawnwyd gan Lywodraeth Geidwadol y DU a'r AS lleol, Virginia Crosbie. Gan ganolbwyntio ar borthladd rhydd Ynys Môn, a allai'r Gweinidog roi ei asesiad o'r cyfleoedd cyflogaeth y bydd y porthladd rhydd yn eu rhoi i bobl leol Ynys Môn, ac yn wir ar draws y gogledd, gan fy mod i'n credu bod cyfle gwirioneddol i fanteisio i'r eithaf ar ragolygon cyflogaeth ar draws y rhanbarth, a gwneud y gogledd yn ganolbwynt economaidd yn y dyfodol?
Thank you for the question. I won’t be able to fully answer all of that, because as the Member will know, I am a decision-taking Minister in the future of the free-ports programme. We’re expecting the outline business case for each of the free ports towards the end of November, and maybe into early December. It’s great that he wants to give credit for the free port to the UK Government and the current Member of Parliament for Ynys Môn. It is of course the case that there were a range of other partners involved in advocating for that, and what actually made it possible was when we moved away from a previous Conservative Secretary of State for Wales demanding that the Welsh Government agree to whatever was available, including a less than fair share of investment from the UK Government, and we actually got away from the megaphone insults that were taking place and got into a direct conversation with the Secretary of State for the Department for Levelling Up, Housing and Communities. That then produced a much more grown-up way that we could behave together. It’s a mark of what we could and should do on a regular basis. However, it is not the mark of every single intervention from the UK Government.
I look forward to the free port in Ynys Môn being a success. I hope that the outline business case will allow me and the decision-taking Minister in the levelling-up department to be able to signal movement onto the next phase, so we have a clearer idea of the types of jobs that will go there and the benefit that it will produce, and the long-term impact, I think, will be not just in the Anglesey free-port area, but also further afield as well. We’re interested in growth in the economy and not simply displacing activity with the incentives that should be available with the free-port offer.
Diolch am y cwestiwn. Ni fyddaf yn gallu ateb hwnnw'n llawn, oherwydd fel y bydd yr Aelod yn gwybod, rwy'n Weinidog sy'n gwneud penderfyniadau o ran dyfodol y rhaglen porthladdoedd rhydd. Rydym yn disgwyl yr achos busnes amlinellol ar gyfer pob un o'r porthladdoedd rhydd tua diwedd mis Tachwedd, ac efallai i mewn i ddechrau mis Rhagfyr. Mae'n wych ei fod am roi clod am y porthladd rhydd i Lywodraeth y DU ac Aelod Seneddol presennol Ynys Môn. Wrth gwrs, mae'n wir fod amrywiaeth o bartneriaid eraill yn ymwneud ag eirioli dros hwnnw, a'r hyn a wnaeth hwn yn bosibl mewn gwirionedd oedd y ffaith i ni gefnu ni ar Ysgrifennydd Gwladol Ceidwadol blaenorol Cymru a oedd yn mynnu bod Llywodraeth Cymru yn cytuno i beth bynnag oedd ar gael, gan gynnwys cyfran lai na theg o fuddsoddiad gan Lywodraeth y DU, ac fe wnaethom ni ddianc rhag y bloeddio enllibus a oedd yn digwydd a chael sgwrs uniongyrchol gyda'r Ysgrifennydd Gwladol dros Ffyniant Bro, Tai a Chymunedau. Roedd hynny wedyn yn creu ffordd llawer mwy aeddfed o ymddwyn gyda'n gilydd. Mae'n arwydd o'r hyn y gallem ac y dylem ei wneud yn rheolaidd. Fodd bynnag, nid yw'n arwydd o bob un ymyrraeth gan Lywodraeth y DU.
Edrychaf ymlaen at weld y porthladd rhydd yn Ynys Môn yn llwyddo. Rwy'n gobeithio y bydd yr achos busnes amlinellol yn caniatáu i mi a'r Gweinidog sy'n gwneud penderfyniadau yn yr adran ffyniant bro allu amlygu symudiad i'r cam nesaf, fel y bydd gennym syniad cliriach o'r mathau o swyddi a fydd yn mynd yno a'r budd y bydd yn ei greu, a'r effaith hirdymor, rwy'n credu, nid yn unig yn ardal porthladd rhydd Ynys Môn, ond hefyd ymhellach i ffwrdd hefyd. Mae gennym ddiddordeb mewn twf yn yr economi ac nid dim ond disodli gweithgaredd gyda'r cymhellion a ddylai fod ar gael yn sgil y cynnig porthladd rhydd.
I'm grateful to the Minister for his statement this afternoon. The biggest investment that the Welsh Government has made in the economy of the northern Valleys of Blaenau Gwent is that in the A465 dualling project, and the local authority are very clear that the fact that the Welsh Government has invested in dualling the A465 has meant there’s been a considerable uptake in the number of business enquiries that they are receiving, and looking at the growth of businesses within the borough. I’m anxious that the Minister’s able to come to Blaenau Gwent, to come to the northern Valleys, and discuss with us how the Welsh Government can continue to invest in economic development in this part of the world. The investment made by Tech Valleys has already borne fruit, but, Minister, there is a requirement for further business units, starter units, investment in expansion units. We need to see investment in the energy networks serving the Heads of the Valleys region and we also need to continue investment in skills and apprenticeships and training, as well as investment in an infrastructure that can sustain further business investment, such as the local industrial estates, but also things like mobile phone signals that are still, after 20 years of Ofcom, not where they need to be. So, there needs to be a whole round, holistic investment in the business environment in the Heads of the Valleys to maximise the value of the investment that the Welsh Government has already made in the A465 dualling.
Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma. Y buddsoddiad mwyaf y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud yn economi cymoedd gogleddol Blaenau Gwent yw hwnnw ym mhrosiect deuoli'r A465, ac mae'r awdurdod lleol yn glir iawn bod y ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi mewn deuoli'r A465 wedi golygu bod nifer yr ymholiadau busnes y maen nhw yn eu derbyn wedi cynyddu'n sylweddol, a thwf busnesau o fewn y fwrdeistref. Rwy'n awyddus i weld y Gweinidog y dod i Flaenau Gwent, i ddod i'r Cymoedd gogleddol, a thrafod gyda ni sut y gall Llywodraeth Cymru barhau i fuddsoddi mewn datblygu economaidd yn y rhan hon o'r byd. Mae'r buddsoddiad a wnaed gan Cymoedd Technoleg eisoes wedi dwyn ffrwyth, ond, Gweinidog, mae angen unedau busnes ychwanegol, unedau cychwynnol, buddsoddiad mewn unedau ehangu. Mae angen i ni weld buddsoddiad yn y rhwydweithiau ynni sy'n gwasanaethu rhanbarth Blaenau'r Cymoedd ac mae angen i ni hefyd barhau i fuddsoddi mewn sgiliau a phrentisiaethau a hyfforddiant, yn ogystal â buddsoddi mewn seilwaith a all gynnal mwy o fuddsoddiad mewn busnesau, fel yr ystadau diwydiannol lleol, ond hefyd pethau fel signalau ffôn symudol sydd ar ôl 20 mlynedd o Ofcom dal yn annigonol. Felly, mae angen buddsoddiad cyfannol cyflawn yn yr amgylchedd busnes ym Mlaenau'r Cymoedd i sicrhau bod y buddsoddiad y mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi'i wneud yn y gwaith o ddeuoli'r A465 â'r gwerth mwyaf.
I thank the Member for the points he's made and I agree, it's been a significant investment, and it was all about opening up economic development opportunities. We do need more development land and—the Member's right—a range from larger premises to smaller ones as well. It's already opened up a significant amount of development that has taken place in a way that it should be sustainable as well. I think the Member's also right to point to the Tech Valleys programme. We've committed about £40 million already, including, of course, the biggest investment in Ebbw Vale is the £16 million Thales technology campus as well.
I would like to see our investments made real and to see the significance of what can take place there as well. And I recognise it's more than one thing. It's the transport links, it's the development land, it's the investment in skills, it's investment in infrastructure, including broadband connectivity as well. I know that the Member has been seeking to get me to Blaenau Gwent to visit a number of businesses, and I'm sure that we'll find an opportunity to do so, to see what we are already doing with the investments that have already been made, but more importantly than that, to be really clear about the opportunities for the future. Because the future won't all be about transporting people into our three cities in the south for work, it will actually be about how work goes into different parts of the capital region, as well as the significant opportunities we have in north-east and north-west Wales too.
Diolch i'r Aelod am y pwyntiau y mae wedi'u gwneud ac rwy'n cytuno, mae wedi bod yn fuddsoddiad sylweddol, ac roedd yn ymwneud ag agor cyfleoedd datblygu economaidd. Mae arnom angen mwy o dir datblygu ac—mae'r Aelod yn iawn—ystod o safleoedd o rai mwy i rai llai hefyd. Mae eisoes wedi agor cryn dipyn o ddatblygiad sydd wedi digwydd mewn ffordd y dylai sicrhau ei fod yn gynaliadwy hefyd. Rwy'n credu bod yr Aelod hefyd yn iawn i bwyntio at y rhaglen Cymoedd Technoleg. Rydym wedi ymrwymo tua £40 miliwn eisoes, gan gynnwys, wrth gwrs, y buddsoddiad mwyaf yng Nglyn Ebwy sef y campws technoleg Thales gwerth £16 miliwn hefyd.
Hoffwn weld ein buddsoddiadau yn cael eu gwneud yn real a gweld arwyddocâd yr hyn a all ddigwydd yno hefyd. Rwy'n cydnabod ei fod yn fwy nag un peth. Dyna'r cysylltiadau trafnidiaeth, dyna'r tir datblygu, dyna'r buddsoddiad mewn sgiliau, mae'n fuddsoddiad mewn seilwaith, gan gynnwys cysylltedd band eang hefyd. Gwn fod yr Aelod wedi fy ngwahodd i Flaenau Gwent i ymweld â nifer o fusnesau, ac rwy'n siŵr y cawn gyfle i wneud hynny, i weld beth rydym eisoes yn ei wneud gyda'r buddsoddiadau sydd eisoes wedi'u gwneud, ond yn bwysicach na hynny, i fod yn glir iawn am y cyfleoedd ar gyfer y dyfodol. Gan na fydd y dyfodol i gyd yn ymwneud â chludo pobl i'n tair dinas yn y de ar gyfer gwaith, bydd yn ymwneud â sut mae gwaith yn mynd i wahanol rannau o'r brifddinas-ranbarth, yn ogystal â'r cyfleoedd sylweddol a gawn yn a gogledd-ddwyrain a'r gogledd-orllewin hefyd.
Ac yn olaf, Jack Sargeant.
And finally, Jack Sargeant.
Diolch yn fawr, Deputy Presiding Officer. It's always good to hear the Minister talk about the importance of Flintshire's success to the Welsh economy. And he will know in the visits I've had with the Minister that we have a proud history of advanced manufacturing in Deeside. He will also know that I've worked alongside people with those skill sets every single day before entering this Senedd, and given the right support, those people with that skill set can secure the new investment that we seek in Deeside. Employers like Airbus and the Advanced Manufacturing Research Centre have a vision to boost the skilled workforce and talent pipeline within the region of north-east Wales.
This is what the future looks like, Minister: delivering the next generation of skills to manufacture the next generation of carbon neutral products we need. I heard the Minister's commitment to collaboration with the UK Government. I wonder if he will commit further in working with UK counterparts to deliver an investment zone in the region of north-east Wales to make this vision a reality.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Mae bob amser yn dda clywed y Gweinidog yn siarad am bwysigrwydd llwyddiant sir y Fflint i economi Cymru. Ac fe fydd yn gwybod yn yr ymweliadau a gefais gyda'r Gweinidog fod gennym hanes balch o weithgynhyrchu uwch yng Nglannau Dyfrdwy. Bydd hefyd yn gwybod fy mod i wedi gweithio ochr yn ochr â phobl sydd â'r setiau sgiliau hynny bob dydd cyn mynd i mewn i'r Senedd hon, ac o gael y gefnogaeth gywir, gall y bobl hynny sydd â'r set sgiliau honno sicrhau'r buddsoddiad newydd yr ydym yn chwilio amdano yng Nglannau Dyfrdwy. Mae gan gyflogwyr fel Airbus a'r Ganolfan Ymchwil Gweithgynhyrchu Uwch weledigaeth i hybu'r gweithlu medrus a'r ffrwd o dalent o fewn rhanbarth y gogledd-ddwyrain.
Dyma sut mae'r dyfodol yn edrych, Gweinidog: darparu'r genhedlaeth nesaf o sgiliau i gynhyrchu'r genhedlaeth nesaf o gynhyrchion carbon niwtral sydd eu hangen arnom. Clywais ymrwymiad y Gweinidog i gydweithio â Llywodraeth y DU. Tybed a fydd yn ymrwymo ymhellach i weithio gyda chymheiriaid y DU i ddarparu parth buddsoddi yn rhanbarth y gogledd-ddwyrain i wireddu'r weledigaeth hon.
I thank the Member for the comments and the questions. On the investment zone proposals, it would have been better if we'd been able to work those through before they were announced, but I have approached this in a pragmatic and constructive way with both the levelling-up department and, when we've been able to, with Ministers in the Department for Business and Trade, to want to understand how we can have a proposal that works with devolution. Because for it to work properly it must take account of some of the levers we have, as well as some of the offer from the UK Government. We've not yet concluded that discussion, although as well as in north-east Wales I know that other people are interested too. I'm hopeful that in the coming months, without too much of a further delay, I am keen that we're able to resolve this matter, and to be clear about what could happen with an investment zone, including the potential in the discussions for there to be more than one, but no definitive decision has been made yet. As soon as that has happened, I'll make sure that not just the Members who asked the questions, but other Members with an interest are made aware in a public decision.
I'm pleased we've also talked about the AMRC, and of course the advanced technology centre I think we want to see happening in north Wales. Your point around skills, the people that you work with on a daily basis in your previous career before coming to the Senedd, it's really important that we have people who are able to do those jobs. One of the key challenges investors are always looking for, for businesses of every size and every sector, is, 'Have you got the people? Have you got the skills? Are you investing in the skills of people in the future?' Some of that will come through higher education; much of it will come through further education and opportunities to reskill and upskill during working life. One of the things I do think we can be proud of and I want to be clear about, despite all of the challenges we face, is that in advanced manufacturing and a range of other areas we have good prospects for a really good future. It's all about the talent, the achievement already to date and the ambition for the future to make that actually happen to make it a reality. Thank you very much, Dirprwy Lywydd.
Diolch i'r Aelod am y sylwadau a'r cwestiynau. O ran cynigion y parth buddsoddi, byddai wedi bod yn well pe byddem wedi gallu gweithio drwy'r rheini cyn iddynt gael eu cyhoeddi, ond rwyf wedi defnyddio dull pragmatig ac adeiladol wrth ymgysylltu â'r adran ffyniant bro a, phan oedd yn bosibl, â Gweinidogion yn yr Adran Busnes a Masnach, er mwyn deall sut y gallwn gael cynnig sy'n gweithio gyda datganoli. Oherwydd er mwyn iddo weithio'n iawn, mae'n rhaid iddo ystyried rhai o'r ysgogiadau sydd gennym, yn ogystal â rhywfaint o'r cynnig gan Lywodraeth y DU. Nid ydym wedi cwblhau'r drafodaeth honno eto, er fe wn, yn ogystal ag yn y gogledd-ddwyrain fod gan bobl eraill ddiddordeb hefyd. Rwy'n gobeithio, yn ystod y misoedd nesaf, heb ormod o oedi pellach, y byddaf yn gallu datrys y mater hwn, a bod yn glir ynghylch beth allai ddigwydd gyda pharth buddsoddi, gan gynnwys y potensial yn y trafodaethau i weld mwy nag un, ond nid oes penderfyniad pendant wedi'i wneud eto. Cyn gynted ag y bydd hynny wedi digwydd, byddaf yn sicrhau nid yn unig yr Aelodau a ofynnodd y cwestiynau, ond bod Aelodau eraill sydd â buddiant yn cael gwybod mewn penderfyniad cyhoeddus.
Rwy'n falch ein bod hefyd wedi siarad am y Ganolfan Ymchwil Gweithgynhyrchu Uwch, ac wrth gwrs y ganolfan dechnoleg uwch rwy'n credu yr ydym yn dymuno iddi ddigwydd yn y gogledd. Eich pwynt o ran sgiliau, y bobl y buoch chi'n gweithio gyda nhw o ddydd i ddydd yn eich gyrfa flaenorol cyn dod i'r Senedd, mae'n bwysig iawn bod gennym ni bobl sy'n gallu gwneud y swyddi hynny. Un o'r heriau allweddol y mae buddsoddwyr bob amser yn chwilio amdanynt, ar gyfer busnesau o bob maint a phob sector, yw, 'Oes gennych chi'r bobl? Oes gennych chi'r sgiliau? Ydych chi'n buddsoddi mewn sgiliau pobl yn y dyfodol?' Daw rhywfaint o hynny drwy addysg uwch; bydd llawer ohono'n dod trwy addysg bellach a chyfleoedd i ailsgilio ac uwchsgilio yn ystod bywyd gwaith. Un o'r pethau rwy'n credu y gallwn ni fod yn falch ohono ac rwyf eisiau bod yn glir yn ei gylch, er gwaethaf yr holl heriau sy'n ein hwynebu, yw bod gennym ragolygon da ar gyfer dyfodol da iawn mewn gweithgynhyrchu uwch ac amrywiaeth o feysydd eraill. Mae'r cyfan yn ymwneud â'r dalent, y cyflawniad hyd yn hyn a'r uchelgais ar gyfer y dyfodol i wneud i hynny ddigwydd mewn gwirionedd, i'w wireddu. Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd.
Diolch i'r Gweinidog.
I thank the Minister.
Eitem 5 heddiw yw'r datganiad gan y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol: Wythnos Genedlaethol Ymwybyddiaeth o Droseddau Casineb, a galwaf ar y Dirprwy Weinidog, Hannah Blythyn.
Item 5 this afternoon is a statement by the Deputy Minister for Social Partnership: National Hate Crime Awareness Week, and I call on the Deputy Minister, Hannah Blythyn.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae Wythnos Genedlaethol Ymwybyddiaeth o Droseddau Casineb yn annog pobl o bob cefndir a chymuned i weithio gyda'i gilydd i daclo troseddau casineb. Mae'n gyfle i dynnu sylw at yr help sydd ar gael ac i ddangos pa mor bwysig yw hi i riportio troseddau fel hyn. Mae hefyd yn gyfle i addysgu ac i gefnogi'r rhai sydd wedi cael eu heffeithio.
Thank you, Dirprwy Lywydd. National Hate Crime Awareness Week encourages people from all walks of life and communities to work together to tackle hate crime. It's an opportunity to highlight the help that is available and to show how important it is to report crimes like this. It is also an opportunity to educate and to support those who have been affected.
The theme of this year’s Hate Crime Awareness Week is faith hate crime and antisemitism. With the most horrific events unfolding in the middle east, it is more important than ever that we remain committed to tackling all forms of religious-based hate crime. Ministers are in contact with representatives of Jewish communities and Muslim communities here in Wales to ensure we can support those communities at this incredibly distressing time. We are clear that the Welsh Government stands firmly against any form of antisemitism, Islamaphobia and all faith-based hate crime.
The Welsh Government-funded Wales hate support centre continues to provide support and advocacy to victims of hate crime across Wales, and I would like to thank them for co-ordinating activities and working with a range of partners to mark this week. Yesterday, I spoke at a national event organised by the centre, which highlighted the importance of allyship and bystanders in tackling hate crime. We can only truly tackle hate crime if each and every one of us is aware of what a hate crime is and the harm it can cause, and are prepared to challenge, change and call it out. Yesterday's event was one of the many events arranged to mark the week, which includes awareness-raising sessions with children and young people, a panel discussion with the Police and Crime Commissioner for North Wales and a hate crime roadshow led by Gwent Police.
The Wales hate support centre is now in its second year of providing a national hate crime service for children and young people. It has further developed its lived experience advocacy forum to continually seek improvement of the service. The forum is made up of past service users and provides the centre with valuable insight, which helps with work such as reviewing the centre’s complaints procedures and identifying barriers to reporting hate crime. The forum members also helped to inform the development of our anti-hate-crime campaign, Hate Hurts Wales.
In February, we relaunched Hate Hurts Wales to coincide with LGBTQ+ History Month and the publication of the 'LGBTQ+ Action Plan for Wales'. The refreshed version of the campaign not only aims to empower victims to report hate crime, but also calls for witnesses and bystanders to step forward. Our new campaign resources show people from different backgrounds coming together to stand up to hate crime, and this show of unity is a powerful symbol and a message that hate and prejudice are not welcome in Wales.
In addition, we have increased media activity for National Hate Crime Awareness Week, with the addition of television, radio and out-of-home advertising. This includes targeted media activity around public transport and sports stadiums. We have also been working with former international rugby referee Nigel Owens to raise awareness of Hate Hurts Wales, with him sharing his own experiences of prejudice and discrimination.
Tackling online hate remains a priority whilst, sadly, social media often facilities a toxic environment that can serve to amplify hate. We are strengthening links with the Office of Communications in readiness for its new role as regulator of online safety in the UK. We welcome the expansion of Ofcom's remit, and we intend to work closely with them, going forward, as they use their new powers to hold companies accountable.
Our community cohesion teams also continue to be instrumental to our work to support communities and to mitigate tensions.
Thema Wythnos Ymwybyddiaeth o Droseddau Casineb eleni yw troseddau casineb ffydd a gwrthsemitiaeth. Gyda'r digwyddiadau mwyaf erchyll yn datblygu yn y dwyrain canol, mae'n bwysicach nag erioed ein bod ni'n parhau i ymrwymo i fynd i'r afael â phob math o drosedd casineb sy'n seiliedig ar grefydd. Mae Gweinidogion mewn cysylltiad â chynrychiolwyr cymunedau Iddewig a chymunedau Mwslimaidd yma yng Nghymru i sicrhau y gallwn ni gefnogi'r cymunedau hynny ar yr adeg hynod ofidus hon. Rydym yn glir bod Llywodraeth Cymru yn sefyll yn gadarn yn erbyn unrhyw fath o wrthsemitiaeth, Islamaffobia a phob trosedd casineb sy'n seiliedig ar ffydd.
Mae canolfan cymorth casineb Cymru a ariennir gan Lywodraeth Cymru yn parhau i ddarparu cymorth ac eiriolaeth i ddioddefwyr troseddau casineb ledled Cymru, a hoffwn i ddiolch iddyn nhw am gydlynu gweithgareddau a gweithio gydag ystod o bartneriaid i nodi'r wythnos hon. Ddoe, siaradais mewn digwyddiad cenedlaethol a drefnwyd gan y ganolfan, a dynnodd sylw at bwysigrwydd cynghreiriaeth a gwylwyr wrth fynd i'r afael â throseddau casineb. Dim ond os yw pob un ohonom yn ymwybodol o'r hyn mae trosedd casineb yn ei olygu a'r niwed y gall ei achosi, a'n bod yn barod i herio, newid a rhoi gwybod amdani, y gallwn wir fynd i'r afael â throseddau casineb. Roedd y digwyddiad ddoe yn un o'r nifer o ddigwyddiadau sydd wedi'u trefnu i nodi'r wythnos, sy'n cynnwys sesiynau codi ymwybyddiaeth gyda phlant a phobl ifanc, trafodaeth banel gyda Chomisiynydd Heddlu a Throseddu Gogledd Cymru a sioe deithiol troseddau casineb dan arweiniad Heddlu Gwent.
Erbyn hyn, mae canolfan cymorth casineb Cymru yn ei hail flwyddyn o ddarparu gwasanaeth troseddau casineb cenedlaethol i blant a phobl ifanc. Mae wedi datblygu ei fforwm eiriolaeth profiad bywyd ymhellach i geisio gwella'r gwasanaeth yn barhaus. Mae'r fforwm yn cynnwys cyn-ddefnyddwyr y gwasanaeth ac mae'n rhoi cipolwg gwerthfawr i'r ganolfan, sy'n helpu gyda gwaith fel adolygu gweithdrefnau cwynion y ganolfan a nodi rhwystrau i adrodd am droseddau casineb. Helpodd aelodau'r fforwm hefyd i lywio'r gwaith o ddatblygu ein hymgyrch gwrth-droseddau casineb, Mae Casineb yn Brifo Cymru.
Ym mis Chwefror, gwnaethom ail-lansio Mae Casineb yn Brifo Cymru i gyd-fynd â Mis Hanes LHDTC+ a chyhoeddi'r 'Cynllun Gweithredu LHDTC+ i Gymru'. Yn ogystal â grymuso dioddefwyr i roi gwybod am droseddau casineb, mae fersiwn ddiwygiedig yr ymgyrch yn galw ar dystion a gwylwyr i gamu ymlaen. Mae adnoddau ein hymgyrch newydd yn dangos pobl o gefndiroedd gwahanol yn dod at ei gilydd i wrthsefyll troseddau casineb, ac mae'r enghraifft hon o undod yn symbol pwerus ac yn neges nad oes croeso i gasineb a rhagfarn yng Nghymru.
Yn ogystal, rydym wedi cynyddu gweithgarwch yn y cyfryngau ar gyfer Wythnos Genedlaethol Ymwybyddiaeth o Droseddau Casineb, gan ychwanegu hysbysebion teledu, radio a thu allan i'r cartref. Mae hyn yn cynnwys gweithgarwch cyfryngau wedi'i dargedu o amgylch trafnidiaeth gyhoeddus a stadia chwaraeon. Rydym hefyd wedi bod yn gweithio gyda'r cyn-ddyfarnwr rygbi rhyngwladol Nigel Owens i godi ymwybyddiaeth o Mae Casineb yn Brifo Cymru, gydag ef yn rhannu ei brofiadau ei hun o ragfarn a gwahaniaethu.
Mae mynd i'r afael â chasineb ar-lein yn parhau i fod yn flaenoriaeth ac, yn anffodus, yn aml mae'r cyfryngau cymdeithasol yn hwyluso amgylchedd gwenwynig a all gynyddu casineb. Rydym yn cryfhau cysylltiadau â'r Swyddfa Gyfathrebu yn barod ar gyfer ei rôl newydd fel rheoleiddiwr diogelwch ar-lein yn y DU. Rydym yn croesawu ehangu cylch gwaith Ofcom, ac rydym yn bwriadu gweithio'n agos gyda nhw, wrth symud ymlaen, wrth iddyn nhw ddefnyddio eu pwerau newydd i ddwyn cwmnïau i gyfrif.
Mae ein timau cydlyniant cymunedol hefyd yn parhau i fod yn allweddol i'r gwaith rydym yn ei wneud i gefnogi cymunedau a lliniaru tensiynau.
Rydyn ni wedi bod yn gweithio gyda'r bwrdd cyfiawnder troseddol yng Nghymru i ymchwilio i'r bobl sy'n cyflawni troseddau casineb. Mae'r gwaith ymchwil yma yn adeiladu ar gynlluniau eraill sydd wedi llwyddo i newid agwedd pobl sy'n gwneud y troseddau hyn ac arferion cyfiawnder adferol. Rŵan, rydyn ni'n edrych ar y camau nesaf ar gyfer y gwaith hwn. Byddwn yn trafod efo partneriaid cyfiawnder troseddol yn ystod cyfarfod bwrdd casineb a thensiwn cymunedol Cymru nes ymlaen yn y mis.
We have been working with the criminal justice board in Wales to investigate people who commit hate crimes. This research builds on other schemes that have successfully changed the attitudes of people doing these crimes and restorative justice practices. Now, we're looking at next steps for this work. We will be in discussion with criminal justice partners during the hate and community tension Wales board meeting later this month.
The national hate crime statistics for England and Wales 2022-23 were released on 5 October. They show a 4 per cent decrease in recorded hate crimes across Wales compared to last year. This is the first annual fall since the Home Office began collecting comparable data 10 years ago.
When hate crime levels decrease, there is concern that it can mean crimes are going unreported. So, we will continue to focus on encouraging both victims and bystanders to report incidents through initiatives such as our Hate Hurts Wales campaign and awareness-raising activities of the Wales hate support centre. Through listening to people with lived experience, we are increasing our understanding of the barriers that prevent victims from reporting. The Wales hate support centre's lived experience advocacy forum is central to this approach.
However, this overall 4 per cent drop in recorded hate crime does not tell the whole story. Despite the drop in the total amount, there was a 26 per cent increase in religious hate crimes and a 22 per cent increase in transgender hate crimes. These increases may be due to these incidents being underreported in previous years. For example, two years ago, religious hate crime dropped 25 per cent. Better awareness and better recording by police forces may have also contributed to this increase, but ultimately, any increase is clearly a cause for concern.
The increase in transphobic hate is a stark reminder that whilst we have made progress on LGBTQ+ equality, we can by no means take progress for granted and there remains work to be done. It's why our LGBTQ+ action plan, launched back in February, with its actions to tackle hate, continues to be a necessary priority. And as I said during the oral statement when launching the plan, the trans community continues to be targeted on social media and by a media narrative designed to pitch people against one another.
I repeat what I said back then: the Welsh Government stands together within and with all of our LGBTQ+ communities, and as politicians and public figures, we can and must be better. Let us be clear; there are real-life consequences to harmful and hateful rhetoric. So, I hope that all Members will join me today in supporting National Hate Crime Awareness Week. Let us use this opportunity to send a clear message that hateful abuse and violence should not and will not be tolerated in Wales. And let's all take both individual and collective responsibility for playing our own part in putting out, rather than fanning, the flames of hate. Diolch.
Cafodd yr ystadegau cenedlaethol ar droseddau casineb ar gyfer Cymru a Lloegr 2022-23 eu rhyddhau ar 5 Hydref. Maen nhw'n dangos gostyngiad o 4 y cant mewn troseddau casineb a gofnodwyd ledled Cymru o'i gymharu â'r llynedd. Dyma'r gostyngiad blynyddol cyntaf ers i'r Swyddfa Gartref ddechrau casglu data cymaradwy 10 mlynedd yn ôl.
Pan fydd lefelau troseddau casineb yn gostwng, mae pryder y gall olygu nad yw troseddau'n cael eu riportio. Felly, byddwn ni'n parhau i ganolbwyntio ar annog dioddefwyr a gwylwyr i roi gwybod am ddigwyddiadau drwy fentrau fel ein hymgyrch Mae Casineb yn Brifo Cymru a gweithgareddau codi ymwybyddiaeth canolfan cymorth casineb Cymru. Trwy wrando ar bobl sydd â phrofiad bywyd, rydym yn cynyddu ein dealltwriaeth o'r rhwystrau sy'n atal dioddefwyr rhag riportio. Mae fforwm eiriolaeth profiad bywyd canolfan cymorth casineb Cymru yn ganolog i'r dull hwn.
Fodd bynnag, nid yw'r gostyngiad cyffredinol hwn o 4 y cant mewn troseddau casineb a gofnodwyd yn adrodd y stori gyfan. Er gwaethaf y gostyngiad yng nghyfanswm y rhai a gofnodwyd, bu cynnydd o 26 y cant mewn troseddau casineb crefyddol a chynnydd o 22 y cant mewn troseddau casineb trawsrywiol. Gall y cynnydd hwn fod oherwydd bod y digwyddiadau hyn wedi cael eu tangofnodi mewn blynyddoedd blaenorol. Er enghraifft, ddwy flynedd yn ôl, cafwyd gostyngiad o 25 y cant mewn troseddau casineb crefyddol. Efallai bod gwell ymwybyddiaeth a chofnodi gwell gan heddluoedd wedi cyfrannu at y cynnydd hwn hefyd, ond, yn y pen draw, mae unrhyw gynnydd yn amlwg yn achos pryder.
Mae'r cynnydd mewn casineb trawsffobig yn ein hatgoffa, er ein bod wedi gwneud cynnydd ar gydraddoldeb LHDTC+, na allwn gymryd cynnydd yn ganiataol o bell ffordd a bod gwaith i'w wneud o hyd. Dyna pam mae ein cynllun gweithredu LHDTC+, a lansiwyd nôl ym mis Chwefror, gyda'i gamau gweithredu i fynd i'r afael â chasineb, yn parhau i fod yn flaenoriaeth angenrheidiol. Ac fel y dywedais yn ystod y datganiad llafar wrth lansio'r cynllun, mae'r gymuned draws yn parhau i gael ei thargedu ar gyfryngau cymdeithasol a chan naratif yn y cyfryngau sydd wedi'i gynllunio i roi pobl benben â'i gilydd.
Rwy'n ailadrodd yr hyn a ddywedais bryd hynny: mae Llywodraeth Cymru yn sefyll gyda'i gilydd o fewn a chyda'n holl gymunedau LHDTC+, ac fel gwleidyddion a ffigurau cyhoeddus, fe allwn ni ac mae'n rhaid i ni fod yn well. Gadewch i ni fod yn glir; mae rhethreg niweidiol a chas yn cael canlyniadau go iawn ar fywydau pobl. Felly, rwy'n gobeithio y bydd yr holl Aelodau yn ymuno â mi heddiw i gefnogi Wythnos Genedlaethol Ymwybyddiaeth o Droseddau Casineb. Gadewch i ni ddefnyddio'r cyfle hwn i anfon neges glir na ddylai cam-drin a thrais atgas gael eu goddef yng Nghymru ac na fyddant yn cael eu goddef. A gadewch i ni i gyd gymryd cyfrifoldeb fel unigolion ac ar y cyd am chwarae ein rhan ein hunain wrth ddiffodd fflamau casineb, yn hytrach na'u tanio. Diolch.
Thank you for your statement, Deputy Minister. As you rightfully state, we all have to stand up to hate. The number of hate crimes recorded by police forces in Wales has almost trebled over the last decade. The vast majority of these crimes were racially motivated, with race being a factor in 62 per cent of recorded hate crimes in Wales. Twenty-one per cent were motivated by sexual orientation, 14 per cent by disability, 5 per cent by transgender identity and 4.5 per cent by religion. The stats paint a worrying picture, but hate crime still makes up a small percentage of overall criminal activity. Many scholars believe the rise in reported hate crimes is due to an increase in awareness—that we are becoming more intolerant of intolerance—but one hate crime is one too many.
Deputy Minister, I'm happy to stand with you and state that hateful abuse and violence has no place in our nation. While we will never totally eliminate hate, we should be able to break down the barriers between disparate communities and make hate crime less likely to occur. It is often said that we hate what we fear, and fear of the other seems to be a key driver of hate crime. Our focus should be in educating future generations not to hate differences, but to embrace them.
Deputy Minister, what discussions have you had with the Minister for education about the role that education plays in tackling hate? Have you discussed with him the need to employ a more diverse teaching workforce? As part of its anti-racist plan, the Welsh Government has made it mandatory to teach black, Asian and minority ethnic histories and experiences as part of Welsh history lessons, yet only a tiny percentage of teachers are from BAME backgrounds. Last year, only 0.2 per cent of newly qualified teachers were black, and just 44 out of nearly 1,500 newly qualified teachers had a BAME background. How can we possibly hope to put an end to race discrimination and, ultimately, hate crime, via education and celebration of diversity, if our teachers are not representative?
Finally, Deputy Minister, in your opening remarks, you highlight the terrible events unfolding in Israel. While we all pray for peace in the region, we must also do all we can to prevent a rise in domestic hate crime. I was delighted to see leaders of the Christian, Muslim and Jewish faiths standing shoulder to shoulder in London this morning in a bid to discourage any form of hatred or violence in the UK. How can we in Wales help spread that message to our communities? After all, we're all one people, one race—the human race. Diolch yn fawr.
Diolch am eich datganiad, Dirprwy Weinidog. Fel yr ydych chi'n ei ddatgan yn gywir, mae'n rhaid i ni i gyd sefyll yn erbyn casineb. Mae nifer y troseddau casineb a gofnodwyd gan heddluoedd yng Nghymru bron wedi treblu dros y degawd diwethaf. Roedd y mwyafrif helaeth o'r troseddau hyn yn rhai a ysgogwyd gan hiliaeth, ac roedd hil yn ffactor mewn 62 y cant o droseddau casineb a gofnodwyd yng Nghymru. Cafodd 21 y cant eu cymell gan gyfeiriadedd rhywiol, 14 y cant gan anabledd, 5 y cant gan hunaniaeth drawsryweddol a 4.5 y cant gan grefydd. Mae'r ystadegau yn paentio darlun pryderus, ond mae troseddau casineb yn dal i gyfrif am ganran fach o weithgarwch troseddol cyffredinol. Mae llawer o ysgolheigion yn credu mai'r rheswm am y cynnydd mewn troseddau casineb a gofnodwyd yw cynnydd mewn ymwybyddiaeth—ein bod ni'n mynd yn fwy anoddefgar o anoddefgarwch—ond mae un drosedd casineb yn un yn ormod.
Dirprwy Weinidog, rwy'n hapus i sefyll gyda chi a datgan nad oes lle i ymosodiadau geiriol a thrais atgas yn ein cenedl. Er na fyddwn ni byth yn dileu casineb yn llwyr, dylem allu chwalu'r rhwystrau rhwng cymunedau gwahanol a sicrhau bod troseddau casineb yn llai tebygol o ddigwydd. Dywedir yn aml ein bod ni'n casáu'r hyn rydyn ni'n ei ofni, ac mae'n ymddangos bod ofni'r llall yn sbardun allweddol i droseddau casineb. Dylem fod yn canolbwyntio ar addysgu cenedlaethau'r dyfodol i beidio â chasáu gwahaniaethau, ond i'w cofleidio.
Dirprwy Weinidog, pa drafodaethau ydych chi wedi'u cael gyda'r Gweinidog addysg am y rôl mae addysg yn ei chwarae wrth fynd i'r afael â chasineb? Ydych chi wedi trafod gydag ef yr angen i gyflogi gweithlu addysgu mwy amrywiol? Fel rhan o'i chynllun gwrth-hiliol, mae Llywodraeth Cymru wedi ei gwneud yn orfodol i addysgu hanes a phrofiadau pobl ddu, Asiaidd ac ethnig leiafrifol fel rhan o wersi hanes Cymru, ond dim ond canran fach o athrawon sy'n dod o gefndiroedd du, Asiaidd ac ethnig leiafrifol. Y llynedd, dim ond 0.2 y cant o athrawon newydd gymhwyso oedd yn ddu, a dim ond 44 allan o bron i 1,500 o athrawon newydd gymhwyso oedd yn dod o gefndir du, Asiaidd ac ethnig leiafrifol. Sut allwn ni obeithio rhoi diwedd ar wahaniaethu ar sail hil ac, yn y pen draw, droseddau casineb, drwy addysg a dathlu amrywiaeth, os nad yw ein hathrawon yn gynrychioliadol?
Yn olaf, Dirprwy Weinidog, yn eich sylwadau agoriadol, rydych chi'n tynnu sylw at y digwyddiadau ofnadwy sy'n datblygu yn Israel. Er ein bod ni i gyd yn gweddïo am heddwch yn y rhanbarth, mae'n rhaid i ni hefyd wneud popeth o fewn ein gallu i atal cynnydd mewn troseddau casineb yn y wlad hon. Roeddwn i wrth fy modd yn gweld arweinwyr y crefyddau Cristnogol, Mwslimaidd ac Iddewig yn sefyll ochr yn ochr yn Llundain y bore yma mewn ymgais i annog unrhyw fath o gasineb neu drais yn y DU. Sut allwn ni yng Nghymru helpu i ledaenu'r neges honno i'n cymunedau? Wedi'r cyfan, rydyn ni i gyd yn un bobl, yn un hil—yr hil ddynol. Diolch yn fawr.
Diolch. I thank Altaf Hussain for that thoughtful and comprehensive contribution to what is a really important statement today, as part of our collective work to tackle hate crime in all communities across the country. You're right in saying, Altaf, that one hate crime is one too many. We talk about the statistics, but for every statistic, that is a person, and that's a person who has probably experienced something that we find difficult to put into words. That one person is always, absolutely, one too many.
You raised the importance of education in terms of embedding things in our curriculum to tackle things like bullying, whether that's homophobic or on the basis of race, and the work we're doing in terms of Wales becoming the first part of the UK to make it mandatory, as you said, to teach black, Asian and minority ethnic histories and experiences through the new Curriculum for Wales. But you're right to say that the role in terms of making sure that we recruit teachers from a diverse background is really important too, because we all know that you can't be what you can't see; you need to have that to aspire to as a child and young person, as well. So, there is a focus there, and work, as part of the anti-racist Wales plan, to recruit teachers from ethnic minority communities, and incorporate anti-racist practice. It's something that we continue to build on through an initial teacher education recruitment plan, and providing incentives for ethnic minority teacher training. But I'm sure that it's something the Member will be happy to work with us on in Wales to actually support and raise awareness and build on that in the future.
Diolch. Diolchaf i Altaf Hussain am y cyfraniad meddylgar a chynhwysfawr hwnnw i'r hyn sy'n ddatganiad pwysig iawn heddiw, fel rhan o'n gwaith ar y cyd i fynd i'r afael â throseddau casineb ym mhob cymuned ledled y wlad. Rydych chi'n iawn wrth ddweud, Altaf, bod un drosedd casineb yn un yn ormod. Rydym yn siarad am yr ystadegau, ond ar gyfer pob ystadegyn mae yna berson, person sydd, fwy na thebyg, wedi profi rhywbeth rydym yn ei chael hi'n anodd ei roi i mewn i eiriau. Mae'r un person hwnnw bob amser, yn hollol gywir, yn un yn ormod.
Fe wnaethoch chi sôn am bwysigrwydd addysg o ran ymgorffori pethau yn ein cwricwlwm i fynd i'r afael â phethau fel bwlio, boed hynny'n homoffobig neu ar sail hil, a'r gwaith rydym yn ei wneud o ran sicrhau mai Cymru yw rhan gyntaf y DU i'w gwneud yn orfodol, fel y dywedoch chi, i addysgu hanes a phrofiadau pobl ddu, Asiaidd ac ethnig leiafrifol drwy'r Cwricwlwm newydd i Gymru. Ond rydych chi'n iawn i ddweud bod y rôl o ran sicrhau ein bod ni'n recriwtio athrawon o gefndir amrywiol yn bwysig iawn hefyd, oherwydd rydyn ni i gyd yn gwybod na allwch chi fod yr hyn na allwch chi ei weld; mae angen i chi gael hynny i anelu ato fel plentyn a pherson ifanc hefyd. Felly, mae ffocws yno, a gwaith, fel rhan o gynllun Cymru Wrth-hiliol, i recriwtio athrawon o gymunedau ethnig lleiafrifol, ac ymgorffori ymarfer gwrth-hiliol. Mae'n rhywbeth yr ydym yn parhau i adeiladu arno trwy gynllun recriwtio addysg gychwynnol i athrawon, a darparu cymhellion ar gyfer hyfforddi athrawon o leiafrifoedd ethnig. Ond rwy'n siŵr ei fod yn rhywbeth y bydd yr Aelod yn hapus i weithio gyda ni arno yng Nghymru i gefnogi a chodi ymwybyddiaeth ac adeiladu ar hynny yn y dyfodol.
Diolch am y datganiad, Dirprwy Weinidog.
Thank you for the statement, Deputy Minister.
On their website, South Wales Police state that hate crime comes in many different forms and strikes at the heart of communities. It's so true, because hate crime undermines the very fabric by which communities are bound. Whatever our differences as individuals, be it our ethnicities, our genders, our disabilities, the way we worship or the way we love, our communities share humanity, we share a nation. And every community shares an obligation to respect those differences, because it's through togetherness, seeing each other and all being equally part of our nation that we will eradicate the prejudice and ignorance that leads to hate crime.
I wholeheartedly agree with you that we must hold those who have power and a public platform to account if they do not take up their responsibility, their moral and legal duty to foster this togetherness through their words. There are Conservative politicians in Wales, in the UK and beyond who have knowingly and cynically embraced populist politics that would sow division rather than foster understanding and empathy, and provoke and embolden prejudice rather than encourage tolerance and acceptance. Because hate speech can lead to increases in violent hate crime. Do you agree, Deputy Minister, that hate speech alone, when attacking the dignity and equality of a person or group, cannot just be seen as causing an action, but itself is an action, harmful in itself, as it undermines social equality and thus the human rights of the individual or group not to suffer discrimination? [Interruption.] It's a statement, Janet.
In a few weeks, I will be sponsoring an event in the Senedd to mark Islamophobia Awareness Month. It aims to highlight the impacts that ignorance-fuelled discrimination can have on Muslims and showcase the positive contribution Muslims make within our society. Their excellent slogan is:
'Take part in the conversation, be part of the solution.'
You referenced the tragic events in the middle east, and we have seen an increase in antisemitic attacks and Islamaphobic attacks. You said that Ministers are speaking to community leaders, so how, specifically, is the Government going to address the risks posed to people of Muslim and Jewish faith in Wales, given the current tensions?
Attitudes and actions don't manifest within a vacuum; people are not inherently hateful. The surge in hatred towards trans people, for example, is the consequence of hate-fuelled politics. Plaid Cymru is proud of the work that's been done through the co-operation agreement in terms of trying to ensure equality for the LGBTQ+ community. However, as you said, there's a lot of work to do and we are far away from our goal of being the most LGBTQ+ friendly nation in Europe with those statistics showing an increase in hate crime across Wales and the UK, particularly towards the trans community. What are we going to do to address how we are increasingly seeing more spaces for harmful conversations about the rights of trans people in Wales? How are we going to address that?
On their website, South Wales Police say:
'We're here and ready to help anyone who has been affected by someone else's prejudice, ignorance or violence.'
Do you agree, Deputy Minister, that until we have full devolution of justice and policing, we are risking the well-being and rights of our LGBTQ+ citizens, and we are putting them at risk of hate, discrimination and injustice? Do you agree that Wales should have the right to legislate on equality matters so that our Senedd will have the appropriate power to protect trans people and all others who suffer prejudice and discrimination? Diolch.
Ar eu gwefan, mae Heddlu De Cymru yn dweud bod yna sawl math gwahanol o droseddau casineb a bod y troseddau hynny'n taro wrth galon cymunedau. Mae mor wir, oherwydd mae troseddau casineb yn tanseilio'r union wead sy'n gwneud cymunedau yr hyn ydynt. Beth bynnag fo'n gwahaniaethau fel unigolion, boed ein hethnigrwydd, ein rhywedd, ein hanableddau, y ffordd yr ydym yn addoli neu'r ffordd yr ydym yn caru, mae ein cymunedau'n rhannu dynoliaeth, rydym yn rhannu cenedl. Ac mae pob cymuned yn rhannu rhwymedigaeth i barchu'r gwahaniaethau hynny, oherwydd trwy undod, gweld ein gilydd a sicrhau bod pawb yn rhan gyfartal o'n cenedl y byddwn yn dileu'r rhagfarn a'r anwybodaeth sy'n arwain at droseddau casineb.
Rwy'n cytuno'n llwyr â chi bod yn rhaid i ni ddwyn y rhai sydd â phŵer a llwyfan cyhoeddus i gyfrif os nad ydyn nhw'n ysgwyddo'u cyfrifoldeb, eu dyletswydd foesol a chyfreithiol i feithrin yr undod hwn trwy eu geiriau. Mae gwleidyddion Ceidwadol yng Nghymru, yn y DU a thu hwnt sydd wedi cofleidio gwleidyddiaeth boblyddol yn fwriadol ac yn sinigaidd a fyddai'n hau rhaniad yn hytrach na meithrin dealltwriaeth ac empathi, ac yn ysgogi ac yn cryfhau rhagfarn yn hytrach nag annog goddefgarwch a derbyniad. Oherwydd gall lleferydd casineb arwain at gynnydd mewn troseddau casineb treisgar. A ydych chi'n cytuno, Dirprwy Weinidog, na ellir ystyried bod lleferydd casineb ar ei ben ei hun, wrth ymosod ar urddas a chydraddoldeb person neu grŵp, ond yn achosi gweithred, ond ei fod ei hun yn weithred, sy'n niweidiol ynddi'i hun, gan ei bod yn tanseilio cydraddoldeb cymdeithasol ac felly hawliau dynol yr unigolyn neu'r grŵp i beidio â dioddef gwahaniaethu? [Torri ar draws.] Datganiad yw hwn, Janet.
Mewn ychydig wythnosau, byddaf yn noddi digwyddiad yn y Senedd i nodi Mis Ymwybyddiaeth Islamoffobia. Ei nod yw tynnu sylw at yr effeithiau y gall gwahaniaethu a achosir gan anwybodaeth eu cael ar Fwslimiaid a dangos y cyfraniad cadarnhaol y mae Mwslimiaid yn ei wneud yn ein cymdeithas. Eu slogan ardderchog yw:
'Cymerwch ran yn y sgwrs, byddwch yn rhan o'r ateb.'
Fe wnaethoch chi gyfeirio at y digwyddiadau trasig yn y dwyrain canol, ac rydym wedi gweld cynnydd mewn ymosodiadau gwrthsemitig ac ymosodiadau Islamoffobig. Fe ddywedoch chi fod Gweinidogion yn siarad ag arweinwyr cymunedol, felly sut, yn benodol, y mae'r Llywodraeth yn mynd i fynd i'r afael â'r risgiau a berir i bobl o ffydd Mwslimaidd ac Iddewig yng Nghymru, o ystyried y tensiynau cyfredol?
Nid yw agweddau a gweithredoedd yn dod i'r amlwg mewn gwacter; nid yw pobl yn eu hanfod yn gas. Mae'r ymchwydd mewn casineb tuag at bobl draws, er enghraifft, yn ganlyniad i wleidyddiaeth sy'n llawn casineb. Mae Plaid Cymru yn falch o'r gwaith sydd wedi cael ei wneud drwy'r cytundeb cydweithio o ran ceisio sicrhau cydraddoldeb i'r gymuned LHDTC+. Fodd bynnag, fel y dywedoch chi, mae llawer o waith i'w wneud ac rydym yn bell i ffwrdd o'n nod o fod y genedl fwyaf cyfeillgar o ran LHDTC+ yn Ewrop gyda'r ystadegau hynny'n dangos cynnydd mewn troseddau casineb ledled Cymru a'r DU, yn enwedig tuag at y gymuned draws. Beth ydyn ni'n mynd i'w wneud i fynd i'r afael â sut rydym yn gweld mwyfwy o ofodau ar gyfer sgyrsiau niweidiol am hawliau pobl draws yng Nghymru? Sut rydym yn mynd i fynd i'r afael â hynny?
Ar eu gwefan, mae Heddlu De Cymru yn dweud:
'Rydym yma ac yn barod i helpu unrhyw un yr effeithir arnynt gan ragfarn, anwybodaeth neu drais rhywun arall.'
A ydych chi'n cytuno, Dirprwy Weinidog, nes bod cyfiawnder a phlismona yn cael eu datganoli'n llawn, ein bod ni'n peryglu lles a hawliau ein dinasyddion LHDTC+, ac rydym yn eu rhoi mewn perygl o gasineb, gwahaniaethu ac anghyfiawnder? A ydych yn cytuno y dylai Cymru gael yr hawl i ddeddfu ar faterion cydraddoldeb fel y bydd gan ein Senedd y pŵer priodol i amddiffyn pobl draws a phawb arall sy'n dioddef rhagfarn a gwahaniaethu? Diolch.
Diolch, Sioned Williams. I know that you're a powerful and passionate advocate in this space, and I'm proud to work and stand with you to work together for a fairer and more equal Wales. I think the point you made at the start really struck me—how our communities share humanity. It reminds me of the things we've said, that we've got more in common than that which divides us. Nobody is inherently hateful or born prejudiced, so it goes back to what we said before about the importance of education.
There's the point you make around the impact of words and spoken hate crimes and the impact they can have—it doesn't happen in a vacuum, it does have an impact. It's the things that we say in this place, the things that we say on social media. I think we've mentioned before, haven't we, when we've had these conversations in this Siambr, the old saying, 'Sticks and stones may break my bones but names may never hurt me', and that's not true. What we do know, from the event I was at yesterday and our work with the hate crime centre in Wales, is that things that are said can lead to action in the future. So, it doesn't exist in a vacuum, which is why we all have to be very conscious, mindful and better about what we say, because it does have an impact on others. It could just be words, but those words can hurt. Ultimately, it can lead to physical and harmful actions as well. I think that's part of the reason why education is really important too over what a hate crime is, as well as stopping it and preventing it in the first place.
To touch on where we are now in terms of the horrific events unfolding in the middle east, and the work that my colleagues are doing to work with and support communities in Wales, clearly we'd be concerned by any reports or possibility of increases of hate crime targeted towards Jewish and Muslim communities in Wales, or anywhere in the UK. Very much the message to members of those communities is, however difficult that is, to report any hate incidents, and that can be done by contacting the police or through the Wales hate support centre run by Victim Support. As well as the meetings that my colleague the Minister for Social Justice is undertaking, we've also asked our Wales hate support centre to monitor any spikes in reporting of antisemitic and Islamophobic hate crime and to ensure that service users are getting the support that they need and deserve. I also look forward to the event that you're hosting in the Senedd to tackle Islamophobia, and I very much hope that I'm able to come along to support that on the day as well.
Diolch, Sioned Williams. Rwy'n gwybod eich bod chi'n eiriolwr pwerus ac angerddol yn y maes hwn, ac rwy'n falch o weithio a sefyll gyda chi i weithio gyda'n gilydd dros Gymru decach a mwy cyfartal. Rwy'n credu bod y pwynt a wnaethoch chi ar y dechrau wir wedi fy nharo i—sut mae ein cymunedau yn rhannu dynoliaeth. Mae'n fy atgoffa o'r pethau rydym wedi'u dweud, bod gennym ni fwy yn gyffredin na'r hyn sy'n ein rhannu. Nid oes neb yn ei hanfod yn gas nac yn cael ei eni'n rhagfarnllyd, felly mae'n mynd yn ôl at yr hyn a ddywedwyd gennym o'r blaen am bwysigrwydd addysg.
Mae'r pwynt rydych chi'n ei wneud am effaith geiriau a throseddau casineb llafar a'r effaith y gallan nhw ei chael—nid yw'n digwydd mewn gwactod, mae'n cael effaith. Y pethau rydym yn eu dweud yn y lle hwn, y pethau rydym yn eu dweud ar gyfryngau cymdeithasol. Rwy'n credu ein bod ni wedi crybwyll o'r blaen, onid ydyn ni, pan ydym wedi cael y sgyrsiau hyn yn y Siambr hon, yr hen ddywediad, 'Gall ffyn a cherrig dorri fy esgyrn ond fydd enwau byth yn fy mrifo', ac nid yw hynny'n wir. Yr hyn yr ydym yn ei wybod, o'r digwyddiad yr es i iddo ddoe a'n gwaith gyda'r ganolfan troseddau casineb yng Nghymru, yw bod pethau sy'n cael eu dweud yn gallu arwain at weithredu yn y dyfodol. Felly, nid yw'n bodoli mewn gwactod, a dyna pam mae'n rhaid i ni i gyd fod yn ymwybodol iawn, yn ystyriol ac yn well am yr hyn rydym yn ei ddweud, oherwydd mae'n cael effaith ar eraill. Gall fod yn eiriau yn unig, ond gall y geiriau hynny frifo. Yn y pen draw, gall arwain at weithredoedd corfforol a niweidiol hefyd. Rwy'n credu mai dyna ran o'r rheswm pam mae addysg yn bwysig iawn hefyd o ran beth yw trosedd casineb, yn ogystal â'i stopio a'i hatal rhag digwydd yn y lle cyntaf.
I gyffwrdd ar lle rydym ni arni o ran y digwyddiadau erchyll sy'n datblygu yn y dwyrain canol, a'r gwaith y mae fy nghydweithwyr yn ei wneud i weithio gyda chymunedau yng Nghymru a'u cefnogi, yn amlwg byddem yn pryderu am unrhyw adroddiadau neu bosibilrwydd o gynnydd mewn troseddau casineb wedi'u targedu at gymunedau Iddewig a Mwslimaidd yng Nghymru, neu unrhyw le yn y Deyrnas Unedig. Y neges i aelodau'r cymunedau hynny yw y dylen nhw roi gwybod am unrhyw ddigwyddiadau casineb, waeth pa mor anodd yw hynny, a gallan nhw wneud hynny drwy gysylltu â'r heddlu neu drwy ganolfan cymorth casineb Cymru sy'n cael ei rhedeg gan Cymorth i Ddioddefwyr. Yn ogystal â'r cyfarfodydd y mae fy nghyd-Aelod, y Gweinidog dros Gyfiawnder Cymdeithasol, yn eu cynnal, rydym hefyd wedi gofyn i ganolfan cymorth casineb Cymru fonitro unrhyw gynnydd yn nifer y troseddau casineb gwrthsemitig ac Islamoffobig sy'n cael eu riportio a sicrhau bod defnyddwyr gwasanaeth yn cael y cymorth sydd ei angen arnyn nhw ac y maen nhw'n ei haeddu. Rwyf hefyd yn edrych ymlaen at y digwyddiad rydych chi'n ei gynnal yn y Senedd i fynd i'r afael ag Islamoffobia, ac rwy'n gobeithio'n fawr y gallaf ddod draw i'w gefnogi ar y diwrnod hefyd.
Minister, thank you for your statement; it is hugely important at this moment in time. I'm pleased that the theme for this year's hate crime awareness week is faith hate, and especially antisemitism, which have no place whatsoever in our society. Minister, would you agree that, whilst we regularly talk about Welsh hiraeth, we must also face up to the fact that there is still too much hate here in Wales? I was astonished and appalled by the hatred recently targeted at the S4C presenter Ameer Davies-Rana. I think it illustrates that hatred still hides in all parts of Wales, in English and in Welsh-speaking communities, but social media gives racist, homophobic and faith-hating cowards a keyboard to spread their poison, and so would you agree that online media platforms must be more responsible and indeed proactive in stopping hate crime, and would Welsh Government work with Members in this Chamber who have a deep understanding of this subject area, and attempt to better protect people from consuming messages of hate? And finally, Minister, further to Altaf Hussain's question on the role of education, would you agree that, through the new curriculum, diversity in all its forms must be promoted and celebrated, and that young people should not be deprived of the right—of the right—to be whomever and whatever they wish to be, free of fear, intolerance and hatred?
Gweinidog, diolch am eich datganiad; mae'n bwysig iawn ar hyn o bryd. Rwy'n falch mai'r thema ar gyfer wythnos ymwybyddiaeth o droseddau casineb eleni yw casineb ffydd, ac yn enwedig gwrthsemitiaeth, nad oes ganddyn nhw unrhyw le o gwbl yn ein cymdeithas. Gweinidog, a fyddech chi'n cytuno, er ein bod ni'n siarad yn rheolaidd am hiraeth yng Nghymru, bod yn rhaid i ni hefyd wynebu'r ffaith bod gormod o gasineb yma yng Nghymru o hyd? Cefais fy synnu a'm dychryn gan y casineb a dargedwyd yn ddiweddar at gyflwynydd S4C, Ameer Davies-Rana. Rwy'n credu ei fod yn dangos bod casineb yn dal i lechu ym mhob rhan o Gymru, mewn cymunedau Saesneg a Chymraeg eu hiaith, ond mae'r cyfryngau cymdeithasol yn rhoi allweddell i lyfrgwn hiliol, homoffobig sydd â chasineb tuag at ffydd rannu eu gwenwyn, ac felly a fyddech chi'n cytuno bod yn rhaid i blatfformau cyfryngau ar-lein fod yn fwy cyfrifol ac, yn wir, yn fwy rhagweithiol wrth atal troseddau casineb, ac a fyddai Llywodraeth Cymru yn gweithio gydag Aelodau yn y Siambr hon sydd â dealltwriaeth ddofn o'r maes pwnc hwn, a cheisio amddiffyn pobl yn well rhag negeseuon casineb? Ac yn olaf, Gweinidog, ymhellach i gwestiwn Altaf Hussain ar rôl addysg, a fyddech chi'n cytuno, drwy'r cwricwlwm newydd, bod yn rhaid hyrwyddo a dathlu pob math o amrywiaeth, ac na ddylai pobl ifanc gael eu hamddifadu o'r hawl—o'r hawl—i fod yn bwy bynnag a beth bynnag y maen nhw am fod, yn rhydd o ofn, anoddefgarwch a chasineb?
Can I absolutely associate with the comments that Ken Skates made at the end of his contribution there, that every young person should have the right to be who they are and be themselves, free from horror and from hatred as well, and the importance of education, not just in terms of the work we're doing to tackle hate-based bullying or transphobic, homophobic bullying, or any bullying on the basis of anybody's identity, but also the more positive work that we're trying to do in terms of the new curriculum and kind of embracing and celebrating our diversity as a positive, and positive benefit, not just to the school community, but the wider community and country here in Wales?
And I was actually on a very recent school visit—it was in Haverfordwest—and I wish I could do some of these school visits every week; it would probably give me some of the inspiration and the drive just to remind us why we're doing this sometimes. They’d actually supported a member of staff there to transition, and they'd done it in partnership, actually: they'd involved their trade union and the senior management team and the staff and the students as well. But they also had a very inclusive club, which is called the Rainbow Room, and I met these young people and, actually, there was a moment of, 'Who is this person that’s come in that we don't know, and we're just going to sit here for a bit and be quite shy and not say anything.’ Well, then they started to open up about the value of having that support and the difference that made and having that space they can just go along to with one of their friends, and nobody asking questions, and just during the day. And I asked them, ‘What one thing would you like me to take back about how we can support you? What do you think your Welsh Government should be doing, and what we should be doing in this Senedd on your behalf?' There were a few different things, and one of the things that really struck me was around what we can all do to create that sense of community cohesion and a place where people can—particularly young people—feel safe and supported to be themselves. One young person there actually flagged the difference that a local Pride event had made to them, because that was going on and they saw the way in which most members of the community were embracing it and supporting it—it gave them the courage and the confidence to have a conversation with their parents.
So, I think it shows, actually, there are things we can do and we are doing here in Wales, whether that is our grassroots Pride fund or the work we're doing in education, but also to tackle some of that hate crime that—. Yes, the figures are—[Inaudible.]—one hate crime is one too many, but we must keep going with the positive things we're doing to make a difference to people's lives.
A gaf i gysylltu'n llwyr â'r sylwadau a wnaeth Ken Skates ar ddiwedd ei gyfraniad yn y fan yna, y dylai pob person ifanc fod â'r hawl i fod pwy ydyn nhw a bod yn nhw eu hunain, yn rhydd o arswyd ac o gasineb hefyd, a phwysigrwydd addysg, nid yn unig o ran y gwaith rydym yn ei wneud i fynd i'r afael â bwlio ar sail casineb neu fwlio trawsffobig, homoffobig, neu unrhyw fwlio ar sail hunaniaeth unrhyw un, ond hefyd y gwaith mwy cadarnhaol yr ydym yn ceisio ei wneud o ran y cwricwlwm newydd a chofleidio a dathlu ein hamrywiaeth fel rhywbeth cadarnhaol, budd cadarnhaol, nid yn unig i gymuned yr ysgol, ond i'r gymuned a'r wlad ehangach yma yng Nghymru?
Ac mewn gwirioneddol fe fues i'n ymweld ag ysgol yn ddiweddar iawn—roedd yn Hwlffordd—a bydden i wrth fy modd pe bawn i'n gallu gwneud rhai o'r ymweliadau ysgol hyn bob wythnos; byddai fwy na thebyg yn rhoi rhywfaint o'r ysbrydoliaeth a'r ysfa i'n hatgoffa pam rydym yn gwneud hyn weithiau. Roedden nhw wedi cefnogi aelod o staff yno i drawsnewid, ac roedden nhw wedi ei wneud mewn partneriaeth, mewn gwirionedd: roedden nhw wedi cynnwys eu hundeb llafur a'r uwch dîm rheoli a'r staff a'r myfyrwyr hefyd. Ond roedd ganddyn nhw glwb cynhwysol iawn hefyd, sef Ystafell yr Enfys, ac fe wnes i gyfarfod â'r bobl ifanc hyn ac, mewn gwirionedd, roedd yna foment o 'Pwy yw'r person hwn sydd wedi dod i mewn nad ydym yn ei adnabod, ac rydym yn mynd i eistedd yma am ychydig a bod yn eithaf swil a pheidio â dweud unrhyw beth.' Wel, yna fe ddechreuon nhw siarad am werth cael y gefnogaeth honno a'r gwahaniaeth yr oedd hynny'n ei wneud a chael y gofod hwnnw gallan nhw fynd iddo gydag un o'u ffrindiau, a neb yn gofyn cwestiynau, a dim ond yn ystod y dydd. Ac fe ofynnais iddyn nhw, 'Pa un peth yr hoffech chi i fi fynd yn ôl gyda fi am sut y gallwn ni eich cefnogi chi? Beth ydych chi'n meddwl y dylai eich Llywodraeth Cymru fod yn ei wneud, a beth ddylem ni fod yn ei wneud yn y Senedd hon ar eich rhan?' Roedd ambell beth gwahanol, ac un o'r pethau wnaeth fy nharo i go iawn oedd ynghylch yr hyn y gallwn ni i gyd ei wneud i greu'r ymdeimlad yna o gydlyniant cymunedol a man lle mae pobl—yn enwedig pobl ifanc—yn gallu teimlo'n ddiogel a chael cefnogaeth i fod yn nhw eu hunain. Yn wir, fe wnaeth un person ifanc dynnu sylw at y gwahaniaeth yr oedd digwyddiad Pride lleol wedi'i wneud iddyn nhw, oherwydd roedd hynny'n digwydd ac roedden nhw'n gweld y ffordd yr oedd y rhan fwyaf o aelodau'r gymuned yn ei gofleidio ac yn ei gefnogi—fe roddodd y dewrder a'r hyder iddyn nhw gael sgwrs gyda'u rhieni.
Felly, rwy'n credu ei fod yn dangos, mewn gwirionedd, fod yna bethau y gallwn ni eu gwneud ac rydym yn eu gwneud yma yng Nghymru, boed drwy ein Cronfa Balchder Llawr Gwlad neu'r gwaith rydym yn ei wneud ym myd addysg, ond hefyd i fynd i'r afael â rhywfaint o'r troseddau casineb hynny sy'n digwydd—. Ydy, mae'r ffigurau—[Anghlywadwy.] —mae un drosedd casineb yn un yn ormod, ond mae'n rhaid i ni ddal ati gyda'r pethau positif rydym yn eu gwneud i wneud gwahaniaeth i fywydau pobl.
Ac yn olaf, Gareth Davies.
And finally, Gareth Davies.
Diolch, Deputy Llywydd, and thank you very much for your statement this afternoon, Deputy Minister, and a very apt statement at that, given the current problems in the middle east, and I welcome the Welsh Government's condemnation of antisemitism, given the previous issues within the Labour Party on that particular subject.
My question is around police forces and what discussions or conversations you may have had with police forces, in particular to police community support officers, given that's a devolved competency, on the triggers of hate crime and the local variants of hate crime that might take place in rural areas, and targeted hate crime, depending on the demographics of that particular area, because the targeted hate crime that's apparent in Cardiff, for example, may be different to that in other parts of Wales. So, what effort is the Welsh Government making to tailor this message to maximise awareness in all parts of Wales, so we can best educate people that hate crime isn't accepted in any form?
Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch yn fawr iawn am eich datganiad y prynhawn yma, Dirprwy Weinidog, ac roedd yn ddatganiad addas iawn hefyd, o ystyried y problemau presennol yn y dwyrain canol, ac rwy'n croesawu condemniad Llywodraeth Cymru o wrthsemitiaeth, o ystyried y materion blaenorol o fewn y Blaid Lafur ar y pwnc penodol hwnnw.
Mae fy nghwestiwn yn ymwneud â heddluoedd a pha drafodaethau neu sgyrsiau y gallech chi fod wedi'u cael gyda'r heddluoedd, yn enwedig swyddogion cymorth cymunedol yr heddlu, o ystyried bod hynny'n gymhwysedd datganoledig, ar sbardunau troseddau casineb ac amrywiolion lleol troseddau casineb a allai ddigwydd mewn ardaloedd gwledig, a throseddau casineb wedi'u targedu, yn dibynnu ar ddemograffeg yr ardal benodol honno, oherwydd gall y troseddau casineb wedi'u targedu sy'n amlwg yng Nghaerdydd, er enghraifft, fod yn wahanol i'r hyn a welir mewn rhannau eraill o Gymru. Felly, pa ymdrech y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i deilwra'r neges hon i gynyddu ymwybyddiaeth ym mhob rhan o Gymru, fel y gallwn ni addysgu pobl yn y ffordd orau nad yw troseddau casineb o unrhyw fath yn dderbyniol?
Gareth Davies raises an important point in terms of making sure that the work we do not only reaches out but embraces and involves all communities across Wales, and it links back to things that my colleague Ken Skates said previously, in terms of how we may have come a long way in the past few decades in terms of where we are as a country and a society, but we cannot be complacent that all the work has been done, because sadly, as we can see from the hate crime statistics, that hate does still exist in all corners of the country as well. So, we're working very closely through our various mechanisms, through the policing partnership board, but also, as I said, there's been an event specifically in north Wales, with the north Wales police and crime commissioner, to identify and support people within those communities. And we're really pleased that we are able to support the hate support centre in Wales to actually have that targeted support as well, and the information that they give us. And we work with those partners to make sure we can work in partnership to tackle all those different forms of hate crime, but actually understanding what the challenges are in different communities and at the same time making sure we are working together collectively, not just to educate, but to call it out as well.
Mae Gareth Davies yn codi pwynt pwysig o ran sicrhau bod y gwaith yr ydym yn ei wneud nid yn unig yn estyn allan ond yn cofleidio ac yn cynnwys pob cymuned ledled Cymru, ac mae'n cysylltu'n ôl â phethau a ddywedodd fy nghyd-Aelod, Ken Skates, yn flaenorol, o ran y ffaith ein bod ni wedi dod yn bell yn ystod y degawdau diwethaf o ran lle rydym ni fel gwlad a chymdeithas, ond ni allwn fod yn hunanfodlon bod yr holl waith wedi'i wneud, oherwydd yn anffodus, fel y gwelwn ni o'r ystadegau ar droseddau casineb, mae'r casineb hwnnw'n dal i fodoli ym mhob cwr o'r wlad hefyd. Felly, rydym yn gweithio'n agos iawn trwy ein mecanweithiau gwahanol, drwy'r bwrdd partneriaeth plismona, ond hefyd, fel y dywedais i, mae digwyddiad wedi'i gynnal yn benodol yn y gogledd, gyda chomisiynydd heddlu a throseddu gogledd Cymru, i nodi a chefnogi pobl yn y cymunedau hynny. Ac rydym yn falch iawn ein bod ni'n gallu cefnogi canolfan cymorth casineb Cymru i gael y gefnogaeth honno wedi'i thargedu hefyd, a'r wybodaeth y maen nhw'n ei rhoi i ni. Ac rydym yn gweithio gyda'r partneriaid hynny i sicrhau ein bod ni'n gallu gweithio mewn partneriaeth i fynd i'r afael â'r holl wahanol fathau hynny o droseddau casineb, ond deall mewn gwirionedd beth yw'r heriau mewn gwahanol gymunedau ac, ar yr un pryd, sicrhau ein bod ni'n gweithio gyda'n gilydd, nid yn unig i addysgu, ond i dynnu sylw ato hefyd.
Diolch i'r Dirprwy Weinidog.
I thank the Deputy Minister.
Eitem 6 sydd nesaf: Gorchymyn y Cynllun Masnachu Allyriadau Nwyon Tŷ Gwydr (Diwygio) (Rhif 2) 2023. Galwaf ar y Gweinidog Newid Hinsawdd i wneud y cynnig—Julie James.
Item is 6 is next: the Greenhouse Gas Emissions Trading Scheme (Amendment) (No. 2) Order 2023. I call on the Minister for Climate Change to move the motion—Julie James.
Cynnig NDM8377 Lesley Griffiths
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5, yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Orchymyn y Cynllun Masnachu Allyriadau Nwyon Tŷ Gwydr (Diwygio) (Rhif 2) 2023 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 19 Medi 2023.
Motion NDM8377 Lesley Griffiths
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5, approves that the draft The Greenhouse Gas Emissions Trading Scheme (Amendment) (No. 2) Order 2023 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 19 September 2023.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I move the motion. I'm pleased to be able to bring forward the Greenhouse Gas Emissions Trading Scheme (Amendment) (No. 2) Order 2023, which makes minor amendment to the Greenhouse Gas Emissions Trading Scheme Order 2020. These amendments help align the UK emissions trading scheme with wider climate policies and decarbonisation technologies. The Order caps the free allocation of aircraft operators at 100 per cent of their verified emissions, changes the classification of electricity generators to enable fairer access to free UK ETS allocations, clarifies that the carbon capture plans are eligible for free UK ETS allocations, and covers England, Wales and Scotland in territorial extent. Advice was sought from the Climate Change Committee on the proposals covered in the Order. By making the UK emissions trading scheme more coherent with wider climate policies, we will be better placed to achieve Wales's decarbonisation goals. I wish to offer my thanks to the Legislation, Justice and Constitution Committee for their scrutiny of the Order, and I therefore commend the motion to the Chamber. Diolch.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n cynnig y cynnig. Rwy'n falch o allu cyflwyno Gorchymyn Cynllun Masnachu Allyriadau Nwyon Tŷ Gwydr (Diwygio) (Rhif 2) 2023, sy'n gwneud mân ddiwygiad i Orchymyn Cynllun Masnachu Allyriadau Nwyon Tŷ Gwydr 2020. Mae'r gwelliannau hyn yn helpu i alinio cynllun masnachu allyriadau'r DU â pholisïau hinsawdd ehangach a thechnolegau datgarboneiddio. Mae'r Gorchymyn yn capio dyraniad am ddim gweithredwyr awyrennau ar 100 y cant o'u hallyriadau wedi'u gwirio, yn newid dosbarthiad generaduron trydan i alluogi mynediad tecach i ddyraniadau cynllun masnachu allyriadau y DU am ddim, yn egluro bod y cynlluniau dal carbon yn gymwys ar gyfer dyraniadau cynllun masnachu allyriadau am ddim y DU, ac yn cynnwys Cymru, Lloegr a'r Alban o ran cyrraedd tiriogaethol. Gofynnwyd am gyngor gan y Pwyllgor Newid Hinsawdd ar y cynigion a gwmpesir yn y Gorchymyn. Drwy wneud cynllun masnachu allyriadau y DU yn fwy cydlynol â pholisïau hinsawdd ehangach, byddwn mewn gwell sefyllfa i gyflawni nodau datgarboneiddio Cymru. Hoffwn ddiolch i'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad am eu gwaith craffu ar y Gorchymyn, ac felly rwy'n cymeradwyo'r cynnig i'r Siambr. Diolch.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Huw Irranca-Davies.
I call on the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Huw Irranca-Davies.
Mae'n ddrwg gen i, ond does dim rhaid imi siarad ar eitem 6—
I'm sorry, but I don't think I need to speak on item 6—
Well, I've got you down for this item and the next item, Huw.
Wel, mae gen i chi i lawr ar gyfer yr eitem hon a'r eitem nesaf, Huw.
Na, nid ar yr eitem hwn, Ddirprwy Lywydd. Mae'n ddrwg gen i.
No, not this item, Dirprwy Lywydd. I'm sorry.
Nid ar yr eitem hwn. Ocê. Galwaf ar y Gweinidog Newid Hinsawdd i ymateb i'r ddadl.
Not on this item. Okay. I call on the Minister for Climate Change to reply to the debate.
I don't have anything else to add.
Nid oes gennyf unrhyw beth arall i'w ychwanegu.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes, felly derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No, therefore the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Eitem 7 yw'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Ffyniant Bro ac Adfywio, a galwaf ar y Gweinidog Newid Hinsawdd i wneud y cynnig—Julie James.
Item 7 is the legislative consent motion on the Levelling-up and Regeneration Bill, and I call on the Minister for Climate Change to move the motion—Julie James.
Cynnig NDM8378 Julie James
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai Senedd y DU ystyried y darpariaethau yn y Bil Ffyniant Bro ac Adfywio i’r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd.
Motion NDM8378 Julie James
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 29.6 agrees that provisions in the Levelling-up and Regeneration Bill in so far as they fall within the legislative competence of the Senedd, should be considered by the UK Parliament.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Today's debate has been rescheduled a number of times as we respond to a continued ping-pong in amendments to the Bill. Firstly, I want to thank the committees for their consideration of the legislative consent memorandums. While the UK Government has failed to meet its manifesto promises of replacing EU funds in full and no power being lost to Wales, Welsh Ministers continue to seek a co-decision-making role on agreeing the outcomes and how funds supporting the levelling-up agenda should be spent. This helps to ensure policy coherence and avoid duplication. The levelling-up missions in Part 1 of the Bill are high-level aspirational outcomes linked to specific areas: education, health, transport, employment and economic development—areas I regard as within the legislative competence of the Senedd. The Senedd could pass equivalent provisions to those contained within Part 1, because of the objective of levelling-up to significantly reduce geographical disparity in the UK, and that is not a reserved matter.
Through the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, we already have a set of integrated, long-term goals, designed to enhance the economic, social, environmental and cultural well-being of the whole of Wales for current and for future generations. These were developed by the people of Wales for Wales and agreed by this place. In my view, the amendments tabled by the UK Government on 4 July 2023 on Part 1 improve upon the position set out in the original revised LCM, laid on this Bill on 25 November 2022, to the extent that I can now recommend that the Senedd gives consent to the Bill. Our concerns about the implementation of this duty, its interaction with funding allocations and how the UK Government will discharge their duties to have regard to the role of the Welsh Ministers and the Senedd remain. We would expect to utilise the inter-governmental arrangements for Welsh Ministers to be engaged in this agenda. This helps to ensure policy coherence and avoid duplication.
Dirprwy Lywydd, turning to the other main provision within the Bill, the Bill proposes replacing the existing system of environmental assessment, namely environmental impact assessment and strategic environmental assessment, commonly referred to by their acronyms EIA and SEA. These processes were derived from the respective European directives, while primarily transposed through regulations made under the European Communities Act 1972. Now the Act has been repealed on leaving the European Union, there are no longer enabling powers available to make comprehensive amending regulations. However, the case for a framework of environmental legislation has not changed. It is vital we ensure standards of protection remain, and the assessment frameworks need to be kept up to date across the wide range of devolved areas of agriculture, marine, land drainage, water resources, highways, ports, forestry, transport and works, and planning. The Bill enables us to amend assessment regimes to keep them up to date, which is vitally important because consent regimes in England and reserved consent regimes across Wales will move to the environmental outcomes approach, whether or not devolved consents stay with SEA and EIA. It is therefore important that the Welsh Ministers have the regulation-making powers to use, should we need them, to ensure cross-jurisdictional projects are adequately accommodated, even if it means accepting a concurrent-plus approach.
This Bill started in a deeply unsatisfactory state, containing placeholder provisions, which gave the Secretary of State powers to legislate within devolved competence. The only acknowledgement of devolution was the requirement for the Secretary of State to consult the Welsh Ministers prior to making planning data and environmental outcome report regulations. As a result of Welsh Government engagement with the UK, the consultation requirements have been amended to provide the Welsh Ministers with the ability to make regulations in devolved areas, and limits the ability of the UK Government to legislate in devolved areas by requiring prior consent.
I fully recognise and share Members’ frustrations with the number and timing of the many amendments to this Bill, which have hindered scrutiny of the proposals. In considering whether to bring forward the environmental outcome report approach within individual sectors, I will be expecting full engagement with Welsh stakeholders. Given the safeguard of the consent mechanism, I consider the use of concurrent-plus powers in this case to be both pragmatic and consistent with our principles for UK Bills. This approach will enable delivery of the potential benefits of the Bill, as set out in my supplementary legislative consent memorandum, avoiding contradictions and uncertainty in the law, and to enable smooth consent routes for cross-jurisdictional schemes that may be required. Dirprwy Lywydd, I therefore do recommend Members support the motion to give the Senedd's consent to the Bill, and I move the motion. Diolch.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae'r ddadl heddiw wedi ei haildrefnu nifer o weithiau wrth i ni ymateb i ping-pong parhaus mewn gwelliannau i'r Bil. Yn gyntaf, hoffwn ddiolch i'r pwyllgorau am eu hystyriaeth o'r memoranda cydsyniad deddfwriaethol. Er bod Llywodraeth y DU wedi methu â chyflawni ei haddewidion maniffesto o ddarparu cyllid yn lle cronfeydd yr UE yn llawn ac nad oes pŵer yn cael ei golli i Gymru, mae Gweinidogion Cymru yn parhau i geisio rôl cyd-benderfynu ar gytuno ar y canlyniadau a sut y dylid gwario'r arian sy'n cefnogi'r agenda ffyniant bro. Mae hyn yn helpu i sicrhau cydlyniad polisi ac osgoi dyblygu. Mae cenadaethau ffyniant bro yn Rhan 1 o'r Bil yn ganlyniadau uchelgeisiol lefel uchel sy'n gysylltiedig â meysydd penodol: addysg, iechyd, trafnidiaeth, cyflogaeth a datblygu economaidd—meysydd yr wyf i'n ystyried eu bod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd. Gallai'r Senedd basio darpariaethau cyfatebol i'r rhai a gynhwysir yn Rhan 1, oherwydd amcan ffyniant bro i leihau anghyfartaledd daearyddol yn sylweddol yn y DU, ac nid yw hynny'n fater a gadwyd yn ôl.
Trwy Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, mae gennym eisoes set o nodau integredig, hirdymor, wedi'u cynllunio i wella llesiant economaidd, cymdeithasol, amgylcheddol a diwylliannol Cymru gyfan ar gyfer y genhedlaeth bresennol a chenedlaethau'r dyfodol. Cafodd y rhain eu datblygu gan bobl Cymru ar gyfer Cymru a chytunwyd arnynt gan y lle hwn. Yn fy marn i, mae'r gwelliannau a gyflwynwyd gan Lywodraeth y DU ar 4 Gorffennaf 2023 ar Ran 1 yn gwella ar y sefyllfa a nodwyd yn y Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol diwygiedig gwreiddiol, a osodwyd ar y Bil hwn ar 25 Tachwedd 2022, i'r graddau y gallaf nawr argymell bod y Senedd yn rhoi cydsyniad i'r Bil. Mae ein pryderon ni ynghylch gweithredu'r ddyletswydd hon, ei rhyngweithiad â dyraniadau cyllid a sut y bydd Llywodraeth y DU yn cyflawni eu dyletswyddau i ystyried rôl Gweinidogion Cymru a'r Senedd yn parhau. Byddem yn disgwyl defnyddio'r trefniadau rhynglywodraethol i Weinidogion Cymru gymryd rhan yn yr agenda hon. Mae hyn yn helpu i sicrhau cydlyniad polisi ac osgoi dyblygu.
Dirprwy Lywydd, gan droi at y brif ddarpariaeth arall o fewn y Bil, mae'r Bil yn cynnig disodli'r system bresennol o asesu amgylcheddol, sef asesiad o'r effaith amgylcheddol ac asesiad amgylcheddol strategol, y cyfeirir atynt yn gyffredin gan eu hacronymau AEA ac AAS. Roedd y prosesau hyn yn deillio o'r cyfarwyddebau Ewropeaidd perthnasol, ac fe'u troswyd yn bennaf trwy reoliadau a wnaed o dan Ddeddf Cymunedau Ewropeaidd 1972. Nawr bod y Ddeddf wedi'i diddymu wedi inni adael yr Undeb Ewropeaidd, nid oes pwerau galluogi bellach ar gael i wneud rheoliadau diwygio cynhwysfawr. Fodd bynnag, nid yw'r achos dros fframwaith o ddeddfwriaeth amgylcheddol wedi newid. Mae'n hanfodol ein bod yn sicrhau bod safonau amddiffyn yn parhau, ac mae angen diweddaru'r fframweithiau asesu ar draws yr ystod eang o feysydd datganoledig amaethyddiaeth, morol, draenio tir, adnoddau dŵr, priffyrdd, porthladdoedd, coedwigaeth, trafnidiaeth a gwaith ffordd, a chynllunio. Mae'r Bil yn ein galluogi i ddiwygio cyfundrefnau asesu i'w diweddaru, sy'n hanfodol bwysig oherwydd bydd cyfundrefnau cydsynio yn Lloegr a chyfundrefnau cydsynio a gadwyd yn ôl ledled Cymru yn symud at y dull o gyflawni canlyniadau amgylcheddol, p'un a fydd cydsyniad datganoledig yn aros gydag AAS ac AEA ai peidio. Felly, mae'n bwysig bod gan Weinidogion Cymru y pwerau i wneud rheoliadau i'w defnyddio, pe bai eu hangen arnom ni, i sicrhau bod darpariaeth ddigonol ar gyfer prosiectau traws-awdurdodaethol, hyd yn oed os yw'n golygu derbyn dull cydredol plws.
Dechreuodd y Bil hwn mewn cyflwr anfoddhaol iawn, yn cynnwys darpariaethau cadw lle, a roddodd bwerau i'r Ysgrifennydd Gwladol ddeddfu o fewn cymhwysedd datganoledig. Yr unig gydnabyddiaeth o ddatganoli oedd y gofyniad i'r Ysgrifennydd Gwladol ymgynghori â Gweinidogion Cymru cyn gwneud rheoliadau data cynllunio ac adroddiad canlyniadau amgylcheddol. O ganlyniad i ymgysylltiad Llywodraeth Cymru â'r DU, mae'r gofynion ymgynghori wedi'u diwygio i roi'r gallu i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau mewn meysydd datganoledig, ac yn cyfyngu ar allu Llywodraeth y DU i ddeddfu mewn meysydd datganoledig drwy ofyn am ganiatâd ymlaen llaw.
Rwy'n cydnabod ac yn rhannu rhwystredigaethau'r Aelodau yn llawn â nifer ac amseriad y gwelliannau niferus i'r Bil hwn, sydd wedi rhwystro craffu ar y cynigion. Wrth ystyried a ddylid cyflwyno'r dull adroddiad canlyniadau amgylcheddol o fewn sectorau unigol, byddaf yn disgwyl ymgysylltu'n llawn â rhanddeiliaid Cymru. O ystyried diogeliad y mecanwaith cydsynio, rwyf o'r farn bod defnyddio pwerau cydredol plws yn yr achos hwn yn ymarferol ac yn gyson â'n hegwyddorion ar gyfer Biliau'r DU. Bydd y dull hwn yn galluogi cyflawni manteision posibl y Bil, fel y nodir yn fy memorandwm cydsyniad deddfwriaethol atodol, gan osgoi gwrthddywediadau ac ansicrwydd yn y gyfraith, ac i alluogi llwybrau cydsynio llyfn ar gyfer cynlluniau traws-awdurdodaethol y gallai fod eu hangen. Dirprwy Lywydd, rwyf felly'n argymell bod yr Aelodau'n cefnogi'r cynnig i roi cydsyniad y Senedd i'r Bil, ac rwy'n cynnig y cynnig. Diolch.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Huw Irranca-Davies.
I call on the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Huw Irranca-Davies.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Diolch hefyd i aelodau fy mhwyllgor. Rydym wedi llunio pedwar adroddiad ar bum memorandwm cydsyniad deddfwriaethol Llywodraeth Cymru ar y Bil hwn, a'n hadroddiad terfynol yn cael ei osod ar ôl ein cyfarfod pwyllgor brynhawn ddoe.
Thank you very much, Dirprwy Lywydd, and I thank the members of my committee. We have produced four reports on the Welsh Government's five legislative consent memoranda for this Bill, with our final report being laid after our committee meeting yesterday afternoon.
Now, we realise this Bill has seemingly exercised and tested the Minister and her team. The progress of the Bill has truly exercised our committee, and it's tested some of the principles that we hold on to quite dearly on behalf of this Senedd. The Minister referred to, in her opening remarks, co-decision making between Governments. We understand that, but co-decision between Governments can, sometimes, mean bypassing scrutiny within this Senedd.
So, in total, our reports drew eight conclusions, made 38 recommendations, reflecting the extent to which, as the Minister has said, the Bill has changed since its introduction to the UK Parliament some 17 months ago. But it also reflects our concerns with some of the quality of some of the memoranda, and a lack of clarity on some issues.
Now, in our first report covering the first two memoranda, which is pertinent to today as well, a majority of Members concluded that Part 1 of the Bill, relating to the levelling-up missions, requires, indeed, the consent of the Senedd. And there was the unanimous agreement that all other Parts of the Bill making provision in devolved areas require the Senedd's consent.
Our nine recommendations in that first report sought clarity on a number of issues and, in particular, two recommendations sought information on why the Minister was seeking executive powers for the Welsh Ministers relating to planning data and environmental outcomes reports. Now, in making these recommendations, we noted the Minister's statement of her being open to persuasion on amendments to the Bill in these policy areas and 'that would benefit Wales but would also protect our devolution settlement'. Our report highlighted that amendments to the Bill providing such executive powers would occur at the end of the UK legislative process and, therefore, they would receive minimal scrutiny through the legislative consent process. As a matter of principle, we stated that any potential benefits for Wales on planning data provisions and environmental outcome reports would be best realised through a Welsh Government Bill subject to full scrutiny by this Senedd. This would be better than negotiations between Welsh and UK Governments and subsequent tabling of amendments in the UK Parliament late on in the legislative process, which bypasses that meaningful Senedd scrutiny.
So, in places, we didn't find the response to our first report to be satisfactory, and we pursued concerns in our second report, which focused on memorandum No. 3, and we made six further recommendations.
Our second report noted the Minister’s confirmation that the Welsh Government would be able to bring forward primary legislation covering planning data provisions and environmental outcomes reports. However, some of the additional commentary of the Minister in that letter appeared to suggest that the barrier to using a Welsh Government Bill was that it did not feature within the First Minister's legislative programme for that year, or a suitable vehicle did not exist within that programme. Now, we expressed concern at the implications of this suggestion that the Welsh Government would consider UK Bills can be used to make provision in devolved areas in these circumstances. Now, this is an issue that we said we will continue to monitor and probe because of its wider implications for not only how law is made for Wales, but also the principles of devolution.
Memorandum No. 4 was laid during the summer recess and our third report, published in early October, made a further 23 recommendations. This is an unprecedented number, Dirprwy Lywydd, at the end of a legislative consent process. The Minister has provided a detailed response, but it came in just after 3 p.m. today, so unfortunately we simply cannot address fully the issues within that and the response from the Minister. However, a brief initial analysis suggests there are some areas of concern that I think, Minister, we'll probably write to you again on. Responses to recommendations 18 and 22 are such examples. But, for today, and for this scrutiny process, it is important to note that making a decision on this Bill in the absence of timely information does place Senedd Members at a disadvantage.
Now, the reason for the 23 recommendations in our third report was the lack of information in memorandum No. 4 on some significant issues. We concluded that memorandum No. 4 had not reached a satisfactory standard, and our concerns were in two broad areas. Firstly, the Minister has changed her position and is now recommending consent for Part 1 of the Bill on levelling-up missions, but there's little in-depth explanation for this change. Now, this is particularly important given the Minister’s previous correspondence, and indeed today, that the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 already covers some provisions in Part 1 of the Bill and that, in quotes:
'It is not for UK Government Ministers to set targets for these matters in Wales, nor to report on achieving these to the UK Parliament.'
And, of equal importance, we note the views of the Counsel General, who said in June that Part 1 of the Bill, in quotes,
'represents an inappropriate intrusion into the legislative competence of the Senedd.'
So, recommendation 7 asked whether the Welsh Government still held this view, and I cannot see, Dirprwy Lywydd, that the Minister's letter this afternoon addresses this directly, so I hope the Minister can address this point in her closing remarks. My apologies, Dirprwy Lywydd; because I had the letter late this afternoon, I'm trying to respond to a couple of points there, if I have your latitude.
Nawr, rydym yn sylweddoli ei bod yn ymddangos bod y Bil hwn wedi trethu a phrofi'r Gweinidog a'i thîm. Mae cynnydd y Bil wedi trethu ein pwyllgor yn wirioneddol, ac mae wedi profi rhai o'r egwyddorion sydd gennym yn eithaf difrifol ar ran y Senedd hon. Cyfeiriodd y Gweinidog, yn ei sylwadau agoriadol, at wneud penderfyniadau ar y cyd rhwng Llywodraethau. Rydym yn deall hynny, ond gall cyd-benderfyniad rhwng Llywodraethau, weithiau, olygu osgoi craffu o fewn y Senedd hon.
Felly, daeth ein hadroddiadau i gyfanswm o wyth casgliad, gan wneud 38 o argymhellion, gan adlewyrchu'r graddau y mae'r Bil wedi newid, fel y dywedodd y Gweinidog, ers ei gyflwyno i Senedd y DU tua 17 mis yn ôl. Ond mae hefyd yn adlewyrchu ein pryderon ynghylch rhywfaint o ansawdd rhai o'r memoranda, a diffyg eglurder ar rai materion.
Nawr, yn ein hadroddiad cyntaf sy'n cwmpasu'r ddau femorandwm cyntaf, sy'n berthnasol i heddiw hefyd, daeth mwyafrif o'r Aelodau i'r casgliad bod Rhan 1 o'r Bil, sy'n ymwneud â'r cenadaethau ffyniant bro, yn gofyn, yn wir, am gydsyniad y Senedd. Ac roedd cytundeb unfrydol bod pob Rhan arall o'r Bil sy'n gwneud darpariaeth mewn meysydd datganoledig yn gofyn am ganiatâd y Senedd.
Roedd ein naw argymhelliad yn yr adroddiad cyntaf hwnnw yn gofyn am eglurder ar nifer o faterion ac, yn benodol, roedd dau argymhelliad yn gofyn am wybodaeth ynghylch pam roedd y Gweinidog yn ceisio pwerau gweithredol i Weinidogion Cymru mewn perthynas â data cynllunio ac adroddiadau canlyniadau amgylcheddol. Nawr, wrth wneud yr argymhellion hyn, gwnaethom nodi datganiad y Gweinidog ei bod yn agored i gael ei darbwyllo ar welliannau i'r Bil yn y meysydd polisi hyn ac y 'byddai hynny o fudd i Gymru ond byddai hefyd yn amddiffyn ein setliad datganoli'. Amlygodd ein hadroddiad y byddai gwelliannau i'r Bil yn darparu pwerau gweithredol o'r fath yn digwydd ar ddiwedd proses ddeddfwriaethol y DU ac, felly, ychydig iawn o graffu y byddent yn ei gael drwy'r broses gydsynio deddfwriaethol. Fel mater o egwyddor, gwnaethom nodi mai'r ffordd orau o wireddu unrhyw fanteision posibl i Gymru ar ddarpariaethau data cynllunio ac adroddiadau canlyniadau amgylcheddol fyddai drwy Fil Llywodraeth Cymru yn amodol ar graffu llawn gan y Senedd hon. Byddai hyn yn well na thrafodaethau rhwng Llywodraethau Cymru a Llywodraeth y DU ac yna cyflwyno gwelliannau yn Senedd y DU yn hwyr yn y broses ddeddfwriaethol, sy'n osgoi'r craffu ystyrlon hwnnw gan y Senedd.
Felly, mewn mannau, ni welsom fod yr ymateb i'n hadroddiad cyntaf yn foddhaol, a gwnaethom ddilyn pryderon yn ein hail adroddiad, a oedd yn canolbwyntio ar femorandwm Rhif 3, a gwnaethom chwe argymhelliad arall.
Nododd ein hail adroddiad gadarnhad y Gweinidog y byddai Llywodraeth Cymru yn gallu cyflwyno deddfwriaeth sylfaenol sy'n ymwneud â darpariaethau data cynllunio ac adroddiadau canlyniadau amgylcheddol. Fodd bynnag, roedd yn ymddangos bod peth o sylwebaeth ychwanegol y Gweinidog yn y llythyr hwnnw yn awgrymu mai'r rhwystr i ddefnyddio Bil Llywodraeth Cymru oedd nad oedd yn rhan o raglen ddeddfwriaethol y Prif Weinidog am y flwyddyn honno, neu nad oedd cyfrwng addas yn bodoli o fewn y rhaglen honno. Nawr, gwnaethom fynegi pryder ynghylch goblygiadau'r awgrym hwn y byddai Llywodraeth Cymru yn ystyried y gellir defnyddio Biliau'r DU i wneud darpariaeth mewn meysydd datganoledig o dan yr amgylchiadau hyn. Nawr, mae hwn yn fater y dywedom y byddwn yn parhau i'w fonitro ac ymchwilio iddo oherwydd ei oblygiadau ehangach nid yn unig o ran sut y caiff cyfraith ei gwneud i Gymru, ond hefyd egwyddorion datganoli.
Gosodwyd memorandwm Rhif 4 yn ystod toriad yr haf a gwnaeth ein trydydd adroddiad, a gyhoeddwyd ddechrau mis Hydref, 23 o argymhellion eraill. Mae hwn yn rhif digynsail, Dirprwy Lywydd, ar ddiwedd proses cydsyniad deddfwriaethol. Mae'r Gweinidog wedi darparu ymateb manwl, ond daeth ychydig ar ôl 3 p.m. heddiw, felly yn anffodus ni allwn fynd i'r afael yn llwyr â'r materion ynddo ac ymateb y Gweinidog. Fodd bynnag, mae dadansoddiad cychwynnol byr yn awgrymu bod rhai meysydd sy'n peri pryder rwy'n credu, Gweinidog, y byddwn fwy na thebyg yn ysgrifennu atoch chi eto amdanynt. Mae'r ymatebion i argymhellion 18 a 22 yn enghreifftiau o'r fath. Ond, ar gyfer heddiw, ac ar gyfer y broses graffu hon, mae'n bwysig nodi bod gwneud penderfyniad ar y Bil hwn yn absenoldeb gwybodaeth amserol yn rhoi Aelodau'r Senedd dan anfantais.
Nawr, y rheswm am y 23 o argymhellion yn ein trydydd adroddiad oedd diffyg gwybodaeth ym memorandwm Rhif 4 am rai materion arwyddocaol. Daethom i'r casgliad nad oedd memorandwm Rhif 4 wedi cyrraedd safon foddhaol, ac roedd ein pryderon mewn dau faes eang. Yn gyntaf, mae'r Gweinidog wedi newid ei safbwynt ac mae hi bellach yn argymell cydsyniad ar gyfer Rhan 1 o'r Bil ar genadaethau ffyniant bro, ond nid oes llawer o esboniad manwl am y newid hwn. Nawr, mae hyn yn arbennig o bwysig o ystyried gohebiaeth flaenorol y Gweinidog, ac yn wir heddiw, bod Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 eisoes yn ymdrin â rhai darpariaethau yn Rhan 1 y Bil ac, mewn dyfyniadau:
'Nid mater i Weinidogion Llywodraeth y DU yw gosod targedau ar gyfer y materion hyn yng Nghymru, nac adrodd ar gyflawni'r rhain i Senedd y DU.'
Ac, o'r un pwys, nodwn farn y Cwnsler Cyffredinol, a ddywedodd ym mis Mehefin fod Rhan 1 y Bil, mewn dyfyniadau,
'yn cynrychioli ymyrraeth amhriodol yng nghymhwysedd deddfwriaethol y Senedd.'
Felly, roedd argymhelliad 7 yn gofyn a oedd Llywodraeth Cymru yn dal i arddel y farn hon, ac ni allaf weld, Dirprwy Lywydd, fod llythyr y Gweinidog y prynhawn yma'n mynd i'r afael â hyn yn uniongyrchol, felly rwy'n gobeithio y gall y Gweinidog fynd i'r afael â'r pwynt hwn yn ei sylwadau cloi. Ymddiheuriadau, Dirprwy Lywydd; oherwydd i mi gael y llythyr yn hwyr y prynhawn yma, rwy'n ceisio ymateb i gwpl o bwyntiau yn y fan yna, os oes gen i eich caniatâd.
You have.
Mae gennych.
Diolch yn fawr iawn.
Moreover, the Minister emphasised in memorandum No. 4 that the Welsh Government is still of the view that the Senedd could pass equivalent provisions to those contained within Part 1 of the Bill, and referenced the need to use inter-governmental arrangements and co-decision making in relation to the levelling-up agenda.
So, the Welsh Government’s changed position raises important questions, including, 'How does the Senedd subsequently scrutinise these matters?' Twelve of our recommendations are aimed at seeking answers to those questions. So, the Minister's response, received this afternoon, is going to take some unpicking, Dirprwy Lywydd; it simply isn't possible to consider it in the time available, or to address the issues in this speech.
But the second area of concern, the subject of six recommendations, was on the acquisition of these concurrent plus regulation-making powers for Welsh Ministers, right at the end of the legislative process, in relation to planning data provisions and environmental outcomes reports. There's no information provided in memorandum No. 4 about the scope of each power delegated, the policy intent for each power, or when the powers will be used. So, it means that the UK Parliament, rather than the Senedd, will be responsible for delegating powers to the Welsh Ministers and deciding the scrutiny procedures that should apply to these regulations laid before the Senedd by the Welsh Ministers. So, the Senedd’s scrutiny function is again bypassed and replaced by what will be, in effect, a 'take or leave it' provision on a legislative consent motion. We just don't believe, Dirprwy Lywydd, that this approach represents an adequate substitute for the scrutiny and law-making function of this Senedd.
So, in conclusion, whichever reason the Welsh Government may have for taking this approach in this instance, this is now the result. So, our LJC committee, Dirprwy Lywydd, must continue to analyse and to comment on this, to be vigilant and flag these issues for Members' consideration, and be consistent in urging the Government to reconsider this approach, in its generality as well as in this instance. Diolch yn fawr.
Diolch yn fawr iawn.
Ar ben hynny, pwysleisiodd y Gweinidog ym memorandwm Rhif 4 fod Llywodraeth Cymru o'r farn o hyd y gallai'r Senedd basio darpariaethau cyfwerth â'r rhai sydd wedi'u cynnwys yn Rhan 1 y Bil, a chyfeiriodd at yr angen i ddefnyddio trefniadau rhynglywodraethol a gwneud penderfyniadau ar y cyd mewn perthynas â'r agenda ffyniant bro.
Felly, mae'r ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi newid ei safbwynt yn codi cwestiynau pwysig, gan gynnwys, 'Sut mae'r Senedd yn craffu ar y materion hyn wedi hynny?' Nod deuddeg o'n hargymhellion yw ceisio atebion i'r cwestiynau hynny. Felly, mae ymateb y Gweinidog, a gafwyd y prynhawn yma, yn mynd i gymryd peth dadansoddi, Dirprwy Lywydd; nid yw'n bosibl ei ystyried yn yr amser sydd ar gael, na mynd i'r afael â'r materion yn yr araith hon.
Ond yr ail faes sy'n peri pryder, testun chwe argymhelliad, oedd ynghylch caffael y pwerau cydredol plws hyn i wneud rheoliadau i Weinidogion Cymru, ar ddiwedd y broses ddeddfwriaethol, mewn perthynas â darpariaethau data cynllunio ac adroddiadau canlyniadau amgylcheddol. Nid oes unrhyw wybodaeth yn cael ei darparu ym memorandwm Rhif 4 ynghylch cwmpas pob pŵer a ddirprwywyd, bwriad polisi pob pŵer, na phryd y bydd y pwerau'n cael eu defnyddio. Felly, mae'n golygu y bydd Senedd y DU, yn hytrach na'r Senedd, yn gyfrifol am ddirprwyo pwerau i Weinidogion Cymru a phenderfynu ar y gweithdrefnau craffu a ddylai fod yn berthnasol i'r rheoliadau hyn a osodir gerbron y Senedd gan Weinidogion Cymru. Felly, caiff swyddogaeth craffu'r Senedd ei hanwybyddu unwaith eto a'i disodli gan yr hyn a fydd, i bob pwrpas, yn ddarpariaeth 'ei derbyn neu ei gadael' ar gynnig cydsyniad deddfwriaethol. Nid ydym yn credu, Dirprwy Lywydd, fod y dull hwn yn ddigonol i gymryd lle swyddogaeth craffu a deddfu'r Senedd hon.
Felly, i gloi, pa bynnag reswm sydd gan Lywodraeth Cymru dros fabwysiadu'r dull hwn yn yr achos hwn, dyma'r canlyniad nawr. Felly, rhaid i'n pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Dirprwy Lywydd, barhau i ddadansoddi a gwneud sylwadau ar hyn, i fod yn wyliadwrus a rhoi sylw i'r materion hyn er mwyn i'r Aelodau eu hystyried, a bod yn gyson wrth annog y Llywodraeth i ailystyried y dull hwn, yn gyffredinol yn ogystal ag yn yr achos hwn. Diolch yn fawr.
I allowed the extension on that contribution because I felt it was important we heard from the Legislation, Justice and Constitution Committee on this matter, but I'm sure all other contributors will keep to the five-minute limit.
Fe wnes i ganiatáu'r estyniad ar y cyfraniad hwnnw gan fy mod o'r farn ei bod yn bwysig ein bod yn clywed gan y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad ar y mater hwn, ond rwy'n siŵr y bydd pob cyfrannwr arall yn cadw at y terfyn pum munud.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Yr Amgylchedd a Seilwaith, Llyr Gruffydd.
I call on the Chair of the Climate Change, Environment and Infrastructure Committee, Llyr Gruffydd.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Mae’r Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith wedi cyhoeddi tri adroddiad ar y Bil Ffyniant Bro ac Adfywio, yn trafod y pedwar memorandwm cyntaf. Ar ôl iddo gael ei gyflwyno ar 6 Hydref, mi gafodd memorandwm Rhif 5 ei gyfeirio atom ni ar 10 Hydref, a'r terfyn amser wedyn i gyflwyno adroddiad arno fe oedd 16 Hydref, ond roedd hi'n amhosib i’r pwyllgor wneud hynny erbyn y dyddiad dan sylw. Mae ein hadroddiadau ar y memoranda yn canolbwyntio ar y cymalau sy’n ymwneud â data cynllunio ac adroddiadau am ganlyniadau amgylcheddol, sydd o ddiddordeb arbennig i’r pwyllgor.
Pan gafodd y Bil ei gyflwyno, roedd y cymalau hyn yn rhoi pwerau i'r Ysgrifennydd Gwladol wneud rheoliadau ar gyfer Cymru mewn meysydd cymhwysedd datganoledig yn hytrach na Gweinidogion Cymru. Yn y ddau adroddiad cyntaf gan y pwyllgor, ein casgliad ni oedd nad oeddem ni mewn sefyllfa i wneud argymhelliad i’r Senedd o ran cydsyniad deddfwriaethol, gan fod trafodaethau’n dal i fynd ymlaen rhwng y ddwy Lywodraeth i wneud yn siŵr bod y cymalau yn adlewyrchu cymhwysedd datganoledig yn llawn.
Cafodd memorandwm Rhif 4 ei gyfeirio atom ni ar 12 Medi. Roedd y memorandwm hwn yn cynnwys diwygiadau i’r cymalau ynghylch data cynllunio ac adroddiadau am ganlyniadau amgylcheddol a wnaed yn ystod y Cyfnod Adrodd yn Nhŷ’r Arglwyddi. Mae’r cymalau, fel y'u diwygiwyd, yn welliant mawr ar yr hyn a oedd wedi’i gynnwys yn y Bil fel y’i cyflwynwyd. Fodd bynnag, gwnaethom ni nodi yn ein hadroddiad fod yna ddau bwynt yn peri pryder i ni. Oherwydd y pryderon hyn, unwaith eto, ein casgliad ni oedd nad oeddem ni mewn sefyllfa i wneud argymhelliad o ran cydsyniad.
Thank you very much, Dirprwy Lywydd. The Climate Change, Environment and Infrastructure Committee has published three reports on the Levelling-up and Regeneration Bill, covering the first four memoranda. After being laid on 6 October, memorandum No. 5 was referred to us on 10 October. The reporting deadline for report submission was 16 October, but it was impossible for the committee to meet that deadline. Our reports on the memoranda focus on the clauses relating to planning data and environmental outcome reports, which are of particular interest to the committee.
When the Bill was introduced, these clauses provided powers to the Secretary of State to make regulations for Wales in areas of devolved competence rather than the Welsh Ministers. In the committee's first two reports, we concluded that we weren't in a position to make a recommendation to the Senedd on the matter of legislative consent, given that there were ongoing inter-governmental negotiations to ensure that the clauses fully reflected devolved competence.
Memorandum No. 4 was referred to us on 12 September. This memorandum included amendments to the clauses relating to planning data and environmental outcomes reports that were made during the Report Stage in the House of Lords. The clauses, as amended, are a marked improvement on what was included in the Bill as introduced. However, we noted in our report that there were two points that caused us concern. Given these concerns, once again, we concluded that we weren't in a position to make a recommendation on the matter of consent.
So, our first point of concern relates to the use of concurrent powers and the bypassing of Senedd scrutiny of planning data and environmental outcomes reports regulations made by the Secretary of State on behalf of the Welsh Minister. Now, this issue has already been covered by Huw, so, in the interests of time, I won't go into further detail other than to say that we share the concerns that he expressed.
The second point of concern relates to the requirement on the Welsh Ministers to have regard to the UK Government's environmental improvement plan when making environmental outcomes reports regulations for Wales. Now, the plan sets out how the UK Government will improve the natural environment in England; it has no relevance to Wales. In comparison, the Scottish Ministers and the relevant Northern Ireland department must have regard to environmental improvement plans for their respective nations. In our report, we asked the Minister to explain whether, and, if so, why, she believed the requirement on the Welsh Ministers was appropriate. Now, since we reported, the Bill has been amended so that the Welsh Ministers must have regard to Wales's national natural resources policy when making environmental outcomes reports regulations. This is, of course, to be welcomed. This amendment was covered by memorandum No. 5, which, as I've already said, the committee was not able to consider.
Dirprwy Lywydd, I'd like, once again, to highlight the worrying trend of amendments to clauses for which consent is required being made at the end of the legislative process in the UK Parliament. This provides limited opportunity for Senedd committees to consider fully the implications of the provisions for which consent is being sought for the development and delivery of future Welsh policy. I'd like to draw Members' attention to the Minister's response to our latest report, which we received just this morning, which we've asked to be published alongside today’s Plenary agenda, and I hope that it'll help inform Members' decision on whether to give consent to the Bill. Diolch.
Felly, mae ein pwynt pryder cyntaf yn ymwneud â'r defnydd o bwerau cydredol ac osgoi craffu ar reoliadau data cynllunio ac adroddiadau canlyniadau amgylcheddol a wnaed gan yr Ysgrifennydd Gwladol ar ran Gweinidogion Cymru. Nawr, mae'r mater hwn eisoes wedi'i gwmpasu gan Huw, felly, i arbed amser, ni af i fanylder pellach ar wahân i ddweud ein bod yn rhannu'r pryderon a fynegodd.
Mae'r ail bwynt pryder yn ymwneud â'r gofyniad ar Weinidogion Cymru i roi sylw i gynllun gwella amgylcheddol Llywodraeth y DU wrth wneud rheoliadau adroddiadau canlyniadau amgylcheddol i Gymru. Nawr, mae'r cynllun yn nodi sut y bydd Llywodraeth y DU yn gwella'r amgylchedd naturiol yn Lloegr; nid yw'n berthnasol i Gymru. O gymharu, rhaid i Weinidogion yr Alban ac adran berthnasol Gogledd Iwerddon roi sylw i gynlluniau gwella amgylcheddol ar gyfer eu gwledydd perthnasol. Yn ein hadroddiad ni, gwnaethom ofyn i'r Gweinidog egluro a oedd y gofyniad ar Weinidogion Cymru yn briodol yn ei barn hi ac, os felly, pam, roedd hi'n credu bod y gofyniad ar Weinidogion Cymru yn briodol. Nawr, ers i ni adrodd, mae'r Bil wedi'i ddiwygio fel bod yn rhaid i Weinidogion Cymru roi sylw i bolisi adnoddau naturiol cenedlaethol Cymru wrth wneud rheoliadau adroddiadau canlyniadau amgylcheddol. Mae hyn, wrth gwrs, i'w groesawu. Cwmpaswyd y gwelliant hwn gan femorandwm Rhif 5, nad oedd y pwyllgor, fel rwyf eisoes wedi'i ddweud, yn gallu ei ystyried.
Dirprwy Lywydd, hoffwn unwaith eto dynnu sylw at y duedd bryderus o welliannau i gymalau y mae angen cydsyniad ar eu cyfer ar ddiwedd y broses ddeddfwriaethol yn Senedd y DU. Ychydig iawn o gyfle y mae hyn yn ei roi i bwyllgorau'r Senedd ystyried goblygiadau'r darpariaethau y ceisir cydsyniad ar eu cyfer ar gyfer datblygu a chyflawni polisi Cymru yn y dyfodol. Hoffwn dynnu sylw'r Aelodau at ymateb y Gweinidog i'n hadroddiad diweddaraf, a gawsom y bore yma, ac rydym wedi gofyn iddo gael ei gyhoeddi ochr yn ochr ag agenda'r Cyfarfod Llawn heddiw, a gobeithiaf y bydd yn helpu i lywio penderfyniad yr Aelodau ynghylch a ddylid rhoi cydsyniad i'r Bil ai peidio. Diolch.
Alun Davies.
Alun Davies.
I'm grateful to you, Deputy Presiding Officer, for this opportunity to comment on this LCM. I have to say—I may as well be absolutely honest with the whole Chamber—when I made the speaking request, I did assume that the Government would be asking us to vote against it. So, I place myself in a somewhat invidious position of having to both speak against it and vote for it—[Interruption.] I've done it before, the Member says, and it is a tradition in this place, I hope; I've tried to create that. But I think it's important that we do not simply accept these legislative consent motions, but we actually debate the issues that are around them. When levelling-up was launched by I think it was Boris Johnson, when he was making up with Michael Gove, he was very clear. 'Levelling up', he said,
'is a moral, social and economic programme for the whole of government.'
and he was very clear about that. It's interesting that he used the word 'moral' programme; it's not something you associate easily with Boris Johnson. And he was very clear that it was something that united Government, both in its actions and decisions, but also in what it does, how it thinks and how it takes those decisions.
So, the Bill that we're debating this afternoon isn't simply about a programme, but it's about how decisions are taken on that programme, and I commend the Minister on the work that she's done in negotiations with the UK Government about ensuring that Welsh Ministers are involved in those decisions. I accept the points that have been made by both committee Chairs that this place also needs to be involved in those. But there's a more fundamental point at play here, isn't there? If you read the White Paper on levelling-up, published some years ago, it starts off with an executive summary that says what a successful place the United Kingdom has been, and then it gets to the heart of the matter. It says that there are more geographical disparities within the United Kingdom than in any other country that would be in any way comparable with the United Kingdom. And then it lists what those disparities are, and it goes through almost any demographic comparator that you can use, whether it's on health or the economy or social indicators. Every single one of them has a range of disparities, and we all know that, in some parts of the United Kingdom, we have concentrations of wealth and that the policies of the United Kingdom Government are there to generate not only more wealth, but to maintain wealth in that place, and that levelling-up was a means by which crumbs are deposited from that table into other areas. I'll take an intervention.
Rwy'n ddiolchgar i chi, Dirprwy Lywydd, am y cyfle hwn i wneud sylwadau ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn. Mae'n rhaid i mi ddweud—waeth i mi fod yn gwbl onest gyda'r Siambr gyfan—pan wnes i'r cais i siarad, fe wnes i gymryd yn ganiataol y byddai'r Llywodraeth yn gofyn i ni bleidleisio yn ei erbyn. Felly, rwy'n gosod fy hun mewn sefyllfa braidd yn anodd o orfod siarad yn ei erbyn a phleidleisio drosto—[Torri ar draws.] Rwyf wedi ei wneud o'r blaen, meddai'r Aelod, ac mae'n draddodiad yn y lle hwn, rwy'n gobeithio; rwyf wedi ceisio creu hynny. Ond rwy'n credu ei bod yn bwysig nad ydym ond yn derbyn y cynigion cydsyniad deddfwriaethol hyn, a'n bod mewn gwirionedd yn trafod y materion sydd o'u cwmpas. Pan lansiwyd ffyniant bro gan, rwy'n credu mai Boris Johnson ydoedd, pan oedd yn cymodi gyda Michael Gove, roedd yn glir iawn. 'Mae ffyniant bro', meddai,
'yn rhaglen foesol, gymdeithasol ac economaidd i'r llywodraeth gyfan.'
ac roedd e'n glir iawn am hynny. Mae'n ddiddorol iddo ddefnyddio'r gair 'moesol' am y rhaglen; dydy hynny ddim yn rhywbeth yr ydych chi'n ei gysylltu'n hawdd â Boris Johnson. Ac roedd yn glir iawn ei bod yn rhywbeth a oedd yn uno'r Llywodraeth, yn ei gweithredoedd a'i phenderfyniadau, ond hefyd yn yr hyn y mae'n ei wneud, sut mae'n meddwl a sut mae'n gwneud y penderfyniadau hynny.
Felly, nid yw'r Bil yr ydym ni'n ei drafod y prynhawn yma yn ymwneud â rhaglen yn unig, ond mae'n ymwneud â sut mae penderfyniadau'n cael eu gwneud ar y rhaglen honno, ac rwy'n cymeradwyo'r Gweinidog ar y gwaith y mae hi wedi'i wneud mewn trafodaethau â Llywodraeth y DU ynghylch sicrhau bod Gweinidogion Cymru yn rhan o'r penderfyniadau hynny. Rwy'n derbyn y pwyntiau a wnaed gan y ddau Gadeirydd pwyllgor bod angen i'r lle hwn fod yn rhan o'r rheiny hefyd. Ond mae pwynt mwy sylfaenol ar waith yma, onid oes e'? Os ydych chi'n darllen y Papur Gwyn ar ffyniant bro, a gyhoeddwyd rai blynyddoedd yn ôl, mae'n dechrau gyda chrynodeb gweithredol sy'n dweud bod y Deyrnas Unedig wedi bod yn lle mor llwyddiannus, ac yna mae'n mynd at wraidd y mater. Mae'n dweud bod mwy o wahaniaethau daearyddol yn y Deyrnas Unedig nag mewn unrhyw wlad arall a fyddai modd ei chymharu mewn unrhyw ffordd â'r Deyrnas Unedig. Ac yna mae'n rhestru beth yw'r gwahaniaethau hynny, ac mae'n mynd trwy bron unrhyw gymharydd demograffig y gallwch ei ddefnyddio, boed hynny ar iechyd neu'r economi neu ddangosyddion cymdeithasol. Mae gan bob un ohonyn nhw ystod o wahaniaethau, ac rydym ni i gyd yn gwybod, mewn rhai rhannau o'r Deyrnas Unedig, fod gennym grynodiadau o gyfoeth a bod polisïau Llywodraeth y Deyrnas Unedig yno i gynhyrchu nid yn unig mwy o gyfoeth, ond i gynnal cyfoeth yn y lle hwnnw, a bod ffyniant bro yn fodd o roi briwsion o'r bwrdd hwnnw i ardaloedd eraill. Fe wnaf gymryd ymyriad.
Would you accept, with those points you made, that the difference in political colours in devolved nations can play a part in that process of the levelling-up agenda being somewhat complicated through political indecision and political differences between parties that act as obstacles to achieving levelling-up funding, rather than if it was directly administered by the UK Government?
A fyddech chi'n derbyn, gyda'r pwyntiau hynny a wnaethoch chi, y gall y gwahaniaeth mewn lliwiau gwleidyddol mewn gwledydd datganoledig chwarae rhan yn y broses honno o gymhlethu'r agenda ffyniant bro rhywfaint trwy anwadalwch gwleidyddol a gwahaniaethau gwleidyddol rhwng pleidiau sy'n gweithredu fel rhwystrau i sicrhau cyllid ffyniant bro, yn hytrach na phe bai'n cael ei weinyddu'n uniongyrchol gan Lywodraeth y DU?
The Member is still quite new to this place, but my advice to him would be that, if he's going to intervene on some of these issues, he should read the White Paper that I'm describing, and you should read it before you intervene. Had you read it, then you would know that the UK Government didn't make that comparison in the White Paper, and that's not what the UK Government were saying. The UK Government were referring to England as much as they were referring to disparities across the United Kingdom. You need to listen to what your own Government in London is saying. You—[Interruption.] No, listen to that. Don't interrupt. Listen to that. Listen to it, because I've read it and I've understood it.
And let me say this: I believe—and I say this as a matter of sorrow as much as anything else—that levelling-up is dead. It's dead. I don't believe that the UK Government were ever committed to it, but the moment they took the decision on HS2, it died. And it died because every single one of us knows that if that money was required to deliver a transport programme, or any other programme of that sort, and if that money was required in London or the south-east of England, the money would have been found. And the reality is that the UK Government would not deliver that programme, and will not deliver that programme, because it doesn't matter to them because it's not something that is being delivered in the south-east of England or in London. We have a UK Government from London for London, and that is as true for the people in England as it is for those of us sitting here. That is something that we need to address.
So, Minister, I obviously support—[Interruption.] Okay, fine, fair enough. I'll take the intervention.
Mae'r Aelod yn dal i fod yn eithaf newydd i'r lle hwn, ond fy nghyngor i iddo fyddai, os yw'n mynd i ymyrryd ar rai o'r materion hyn, y dylai ddarllen y Papur Gwyn yr wyf yn ei ddisgrifio, a dylech ei ddarllen cyn i chi ymyrryd. Pe baech wedi ei ddarllen, yna byddech chi'n gwybod na wnaeth Llywodraeth y DU y gymhariaeth honno yn y Papur Gwyn, ac nid dyna oedd Llywodraeth y DU yn ei ddweud. Roedd Llywodraeth y DU yn cyfeirio at Loegr gymaint ag yr oedd yn cyfeirio at wahaniaethau ledled y Deyrnas Unedig. Mae angen i chi wrando ar yr hyn y mae eich Llywodraeth eich hun yn Llundain yn ei ddweud. Chi—[Torri ar draws.] Na, gwrandewch ar hynny. Peidiwch â thorri ar draws. Gwrandewch ar hynny. Gwrandewch arno, oherwydd rwyf i wedi ei ddarllen ac rwyf i wedi'i ddeall.
A gadewch imi ddweud hyn: rwyf i o'r farn—a dywedaf hyn fel mater o dristwch gymaint ag unrhyw beth arall—bod ffyniant bro wedi marw. Mae wedi marw. Nid wyf yn credu bod Llywodraeth y DU erioed wedi ymrwymo iddo, ond y foment y gwnaethon nhw y penderfyniad ar HS2, bu farw. A bu farw oherwydd bod pob un ohonom ni yn gwybod, pe bai angen yr arian hwnnw i ddarparu rhaglen drafnidiaeth, neu unrhyw raglen arall o'r math hwnnw, a phe bai angen yr arian hwnnw yn Llundain neu dde-ddwyrain Lloegr, byddai'r arian wedi ei ganfod. A'r gwir amdani yw na fyddai Llywodraeth y DU yn darparu'r rhaglen honno, ac na fydd yn darparu'r rhaglen honno, oherwydd nid yw'n bwysig iddyn nhw gan nad yw'n rhywbeth sy'n cael ei chyflawni yn ne-ddwyrain Lloegr nac yn Llundain. Mae gennym Lywodraeth y DU o Lundain ar gyfer Llundain, ac mae hynny yr un mor wir i'r bobl yn Lloegr ag ydyw i'r rhai ohonom sy'n eistedd yma. Mae hynny'n rhywbeth y mae'n rhaid i ni fynd i'r afael ag ef.
Felly, Gweinidog, rwy'n amlwg yn cefnogi—[Torri ar draws.] Iawn, iawn, digon teg. Fe wnaf gymryd yr ymyriad.
You've made a point about regional disparity. What about the regional disparity here in Wales? What about the fact that north Wales is constantly overlooked when it comes to investment by the Welsh Government? And wouldn't you prefer that the Welsh Government do some levelling up across our country, rather than criticising the efforts of the UK Government to level up across the UK?
Rydych chi wedi gwneud pwynt ynglŷn â gwahaniaethau rhanbarthol. Beth am y gwahaniaethau rhanbarthol yma yng Nghymru? Beth am y ffaith bod y gogledd yn cael ei hanwybyddu'n gyson o ran buddsoddiad gan Lywodraeth Cymru? Ac oni fyddai'n well gennych fod Llywodraeth Cymru yn sicrhau rhywfaint o ffyniant bro ledled ein gwlad, yn hytrach na beirniadu ymdrechion Llywodraeth y DU i sicrhau ffyniant bro ledled y DU?
A more uncharitable figure would argue that perhaps the representatives from some constituencies aren't as strong as others. But I don't believe—[Interruption.] I don't believe—[Interruption.] I don't believe the point—. I don't believe that the point that the Member is making is a valid point. But there's a more fundamental point than that, of course, because within Wales we don’t have the financial structures and mechanisms and means of delivering redistribution in the way that you do across the United Kingdom. And over the last, say, century, the United Kingdom has created more wealth than almost any other comparable country in the world. It has also created more inequality than any other comparable country in the world, or certainly in Europe, and it is the lack of the redistribution of wealth, the creation of inequality, that is the point that I seek to make this afternoon.
But I’m testing the patience of the Deputy Presiding Officer twice in one afternoon, and I’ve learned that I shouldn’t really do that. So, I’ll finish with this point: whatever the legislation that is passed through the Westminster Parliament, whatever the agreements that have been made in this negotiation, whatever the vote this afternoon, levelling-up will not address inequality and will not deliver the redistribution of wealth that we require in the United Kingdom. I believe that we should, as a Parliament—and, I hope, the Welsh Government as a Government—make the case to the United Kingdom that we need more fundamental reform of the United Kingdom state and the United Kingdom Government, and the institutions of that state and the institutions of that Government, to ensure that we have real redistribution, real addressing of inequality, and a levelling-up that will be worth the term, and worth another White Paper.
Byddai ffigwr mwy angharedig yn dadlau efallai nad yw'r cynrychiolwyr o rai etholaethau mor gryf ag eraill. Ond dydw i ddim yn credu—[Torri ar draws.] Dydw i ddim yn credu—[Torri ar draws.] Dydw i ddim yn credu bod y pwynt—. Dydw i ddim yn credu bod y pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud yn bwynt dilys. Ond mae pwynt mwy sylfaenol na hynny, wrth gwrs, oherwydd yng Nghymru nid oes gennym y strwythurau a'r mecanweithiau ariannol a'r dulliau o ailddosbarthu yn y ffordd sydd gennych ledled y Deyrnas Unedig. A thros y ganrif ddiwethaf, dyweder, mae'r Deyrnas Unedig wedi creu mwy o gyfoeth na bron unrhyw wlad debyg arall yn y byd. Mae hefyd wedi creu mwy o anghydraddoldeb nag unrhyw wlad debyg arall yn y byd, neu yn sicr yn Ewrop, a diffyg ailddosbarthu cyfoeth, creu anghydraddoldeb, yw'r pwynt yr wyf yn ceisio ei wneud y prynhawn yma.
Ond rwy'n profi amynedd y Dirprwy Lywydd ddwywaith mewn un prynhawn, ac rwyf wedi dysgu na ddylwn wneud hynny mewn gwirionedd. Felly, fe wnaf orffen gyda'r pwynt hwn: beth bynnag yw'r ddeddfwriaeth sy'n cael ei phasio drwy Senedd San Steffan, beth bynnag fo'r cytundebau a wnaed yn y negodi hwn, beth bynnag fo'r bleidlais y prynhawn yma, ni fydd ffyniant bro yn mynd i'r afael ag anghydraddoldeb ac ni fydd yn cyflawni'r ailddosbarthu cyfoeth sydd ei angen arnom yn y Deyrnas Unedig. Rwy'n credu dylem ni, fel Senedd—a, gobeithio, Llywodraeth Cymru fel Llywodraeth—gyflwyno'r achos i'r Deyrnas Unedig bod angen diwygio yn fwy sylfaenol wladwriaeth y Deyrnas Unedig a Llywodraeth y Deyrnas Unedig, a sefydliadau'r wladwriaeth honno a sefydliadau'r Llywodraeth honno, er mwyn sicrhau ein bod yn cael ailddosbarthu go iawn, mynd i'r afael go iawn ag anghydraddoldeb, a ffyniant bro a fydd werth y term, ac a fydd werth Papur Gwyn arall.
To follow Alun Davies, it certainly is true, if you look at evidence around the world, at states that have successfully lowered the economic gap between the different parts of their state, then actually redistribution of economic opportunity, wealth, goes hand in hand with redistribution of political power as well. We see it in the case of Germany, for example, to a large extent, and in other places as well. And, indeed, that is reflected, ironically, in the levelling-up missions. It’s the twelfth mission, which is 'Empower local leaders and communities', but of course it’s only referring to devolution within England, because as far as we are concerned in this place, this is not a levelling-up Bill for us, it is a levelling-down Bill, which takes away power and actually inhibits us from doing the kind of economic regenerative work that is necessary in order to drive up prosperity in every part of Wales. And in that—[Interruption.] Yes, go on.
I ddilyn Alun Davies, mae'n sicr yn wir, os edrychwch chi ar dystiolaeth ledled y byd, ar wladwriaethau sydd wedi llwyddo i leihau'r bwlch economaidd rhwng gwahanol rannau o'u gwladwriaeth, yna mae ailddosbarthu cyfleoedd economaidd, cyfoeth, yn mynd law yn llaw ag ailddosbarthu grym gwleidyddol hefyd. Rydyn ni'n ei weld yn achos yr Almaen, er enghraifft, i raddau helaeth, ac mewn mannau eraill hefyd. Ac, yn wir, mae hynny'n cael ei adlewyrchu, yn eironig, yn y cenadaethau ffyniant bro. Mae yn y ddeuddegfed genhadaeth, sef 'Grymuso arweinwyr a chymunedau lleol', ond wrth gwrs dim ond at ddatganoli yn Lloegr y mae'n cyfeirio, oherwydd cyn belled ag yr ydym ni yn y cwestiwn yn y lle hwn, nid Bil gwella ffyniant bro i ni yw hwn, mae'n Fil gwaethygu ffyniant bro, sy'n dileu pŵer ac mewn gwirionedd yn ein rhwystro rhag gwneud y math o waith adfywio economaidd sy'n angenrheidiol er mwyn cynyddu ffyniant ym mhob rhan o Gymru. Ac yn hynny—[Torri ar draws.] Ie, iawn.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
All I would say on that point is that there is devolution in England as well, and I was mentioning it to Alun, the fact that you've got city mayors in different parts of England, regional mayors, some of a different political ideology. So, the point I was making was more that there are political obstacles that are naturally in place because of those devolution—. It's not an argument against it; it's just making the point that that is a political reality, even in England.
Y cyfan y byddwn i'n ei ddweud ar y pwynt hwnnw yw bod yna ddatganoli yn Lloegr hefyd, ac roeddwn i'n ei grybwyll wrth Alun, y ffaith bod gennych chi feiri dinas mewn gwahanol rannau o Loegr, meiri rhanbarthol, rhai ag ideoleg wleidyddol wahanol. Felly, y pwynt roeddwn i'n ei wneud oedd mwy bod rhwystrau gwleidyddol sydd yn naturiol ar waith oherwydd y datganoli hynny—. Nid yw'n ddadl yn ei erbyn; dim ond gwneud y pwynt bod hynny'n realiti gwleidyddol, hyd yn oed yn Lloegr.
Yes, but the point is that this Bill and the legislative consent memorandum that has come before us now, they run roughshod, they undermine our democracy here, and they actually undermine our ability to drive up economic opportunity for all of our people. And that's why it's disappointing that the Government has changed its mind.
It's strange in the light of—as the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee said—the comments of the Counsel General in relation to this Bill. And the fact is that we're making a decision in the dark, here, aren't we? The Business Committee asked the LJC committee to bring forward a report, and there are 23 recommendations in one of those reports actually asking for further information because of a lack of clarity from the Government in the memorandum. We got that response 90 minutes before the Minister got up. Who here has had the opportunity to actually understand what we are actually being asked to vote upon?
One of those responses refers to the reason why the Government changed its mind. It essentially says that there was a necessary fetter now on the UK Government because the Government had negotiated a report that has to be put before Parliament, which will set out the consultation that it has had with the Welsh Government, and through the Welsh Government, presumably, with the Senedd, and it has to have due regard. Well, you know, the right to be consulted is also the opportunity to be ignored. And in the same letter the Minister goes on to express the Government's continuing frustration with how unhelpful the attitude of the Government is in relation to the shared prosperity fund or the programme announced in terms of town regeneration, which completely ignored the Welsh Government, and various other aspects or examples of how the UK Government continues to ignore the rightful role of this place in actually speaking up for the people of Wales.
So, why on earth, then, was the Government convinced by simply the responsibility to produce a report to the—? What will that report say? 'We consulted with the Welsh Government, we didn't agree with them and we decided to carry on'—that's what we're going to get. So, I would ask the Minister whether she could put on record, because it's one of the questions of the committee that wasn't answered, actually, in your letter, whether you still regard Part 1 of the Bill as
'an inappropriate intrusion into the legislative competence of the Senedd.'
That's what the Counsel General said only a few weeks before the meeting that happened that appears to have changed your mind. Do you now take a different view from the formulation that the Counsel General put before us when he was making his remarks?
Ie, ond y pwynt yw bod y Bil hwn a'r memorandwm cydsyniad deddfwriaethol sydd wedi dod ger ein bron ni nawr, maen nhw'n diystyru yn llwyr, maen nhw'n tanseilio ein democratiaeth ni yma, ac maen nhw mewn gwirionedd yn tanseilio ein gallu ni i gynyddu cyfleoedd economaidd i'n holl bobl ni. A dyna pam y mae'n siomedig bod y Llywodraeth wedi newid ei meddwl.
Mae'n rhyfedd yng ngoleuni—fel y dywedodd Cadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad—sylwadau'r Cwnsler Cyffredinol am y Bil hwn. A'r ffaith yw ein bod ni'n gwneud penderfyniad yn y tywyllwch, yma, onid ydyn ni? Gofynnodd y Pwyllgor Busnes i'r pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad gyflwyno adroddiad, ac mae 23 o argymhellion yn un o'r adroddiadau hynny mewn gwirionedd yn gofyn am ragor o wybodaeth oherwydd diffyg eglurder gan y Llywodraeth yn y memorandwm. Cawsom yr ymateb hwnnw 90 munud cyn i'r Gweinidog godi ar ei thraed. Pwy yma sydd wedi cael y cyfle i ddeall mewn gwirionedd yr hyn y gofynnir i ni bleidleisio arno?
Mae un o'r ymatebion hynny'n cyfeirio at y rheswm pam y newidiodd y Llywodraeth ei meddwl. Yn y bôn, mae'n dweud bod yna lyffethair angenrheidiol bellach ar Lywodraeth y DU oherwydd bod y Llywodraeth wedi negodi adroddiad y mae'n rhaid ei roi gerbron Senedd y DU, a fydd yn nodi'r ymgynghoriad y mae wedi'i gael gyda Llywodraeth Cymru, a thrwy Lywodraeth Cymru, yn ôl pob tebyg, gyda'r Senedd, ac mae'n rhaid iddo roi sylw dyledus. Wel, wyddoch chi, mae'r hawl i gael eich ymgynghori hefyd yn gyfle i gael eich anwybyddu. Ac yn yr un llythyr mae'r Gweinidog yn mynd ymlaen i fynegi rhwystredigaeth barhaus y Llywodraeth gyda pha mor ddi-fudd yw agwedd y Llywodraeth o ran y gronfa ffyniant gyffredin neu'r rhaglen a gyhoeddwyd o ran adfywio trefi, a anwybyddodd Llywodraeth Cymru yn llwyr, ac amryw agweddau neu enghreifftiau eraill o sut mae Llywodraeth y DU yn parhau i anwybyddu rôl briodol y lle hwn wrth siarad dros bobl Cymru mewn gwirionedd.
Pam ar y ddaear, felly, y cafodd y Llywodraeth ei hargyhoeddi gan y cyfrifoldeb i lunio adroddiad i'r—? Beth fydd yr adroddiad hwnnw'n ei ddweud? 'Fe wnaethon ni ymgynghori â Llywodraeth Cymru, doedden ni ddim yn cytuno â nhw a phenderfynon ni fwrw ymlaen'—dyna beth fyddwn ni'n ei gael. Felly, byddwn i'n gofyn i'r Gweinidog a allai hi roi ar y cofnod, oherwydd mae'n un o gwestiynau'r pwyllgor na chafodd ei ateb, mewn gwirionedd, yn eich llythyr, a ydych chi'n dal i ystyried Rhan 1 o'r Bil yn
'ymyrraeth amhriodol yng nghymhwysedd deddfwriaethol y Senedd.'
Dyna ddywedodd y Cwnsler Cyffredinol ychydig wythnosau yn unig cyn y cyfarfod a ddigwyddodd pan fo'n ymddangos eich bod wedi newid eich meddwl. A oes gennych chi farn wahanol bellach i'r datganiad a roddodd y Cwnsler Cyffredinol ger ein bron pan oedd yn gwneud ei sylwadau?
We've heard on several occasions concerns in this place regarding the LCM process; we've heard many of them stated again this afternoon, and the Chair of LJC and Adam Price have eloquently set out the scrutiny deficit surrounding this LCM. Unlike Alun Davies, I'll be speaking against and voting against this LCM, but I will start on a positive note. I was very pleased that the Minister has managed to amend the Bill so that Wales is not bound to a UK-wide environmental improvement plan. The idea that we'd be bound to the anti-green policies coming from Westminster is frightening, and it's crucial that we keep our hands on the powers over the environment.
However, I'm very concerned that this Bill continues the trend of centralisation of decision making to UK Ministers; in this case, to the levelling-up Secretary. Yet again, we see the terrible practice of Henry VIII clauses being used. This is poor law making that not only causes major constitutional issues, but makes the law far more uncertain and takes away crucial scrutiny power. They were created by the infamous King as a way to undermine Parliament, and their use today is an erosion of the powers of our legislatures in the United Kingdom. Like their namesake, can we please consign Henry VIII clauses to the history books?
Local authorities have raised concerns that under section 94 they will be forced into complying with the national development management policy rather than providing their own local plan. The initial draft of the Bill allowed no legal limit for the level of interference from the UK Government, and while I'm glad that an amendment has been passed to allow for public and parliamentary scrutiny, the power still rests, ultimately, in the hands of the Secretary for levelling-up.
Now, the levelling-up Secretary has insisted that this Bill will be for the benefit of the people of Wales. Well, I have some major concerns about that, especially as that was promised to us with regard to the high speed 2 line. Despite the numerous levelling-up programmes we've had since Brexit, the Welsh budget has still been cut by nearly £1 billion. I'm sure we can all agree with Adam Price that this feels much more like levelling down rather than levelling up.
Finally, Minister, I was very disappointed to see that this Bill fails to repeal the cruel Vagrancy Act 1824. As a young barrister, I often saw homeless people being prosecuted in our magistrates' courts simply for trying to survive. The Bill merely asks the Secretary of State to assess the impact of the Bill. Minister, surely—surely—we don't need any further assessments. This is totally at odds with your recent announcement to this Senedd. I hope we can all agree that an Act that continues to punish homeless people in Wales and in the UK should also be consigned to the shameful pages of our history books. Diolch yn fawr.
Rydym wedi clywed ar sawl achlysur bryderon yn y lle hwn ynghylch y broses cynnig cydsyniad deddfwriaethol; rydym wedi clywed llawer ohonyn nhw'n cael eu datgan eto y prynhawn yma, ac mae Cadeirydd y pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad ac Adam Price wedi nodi'n huawdl y diffyg craffu ynghylch y cynnig hwn. Yn wahanol i Alun Davies, byddaf i yn siarad yn erbyn ac yn pleidleisio yn erbyn y cynnig hwn, ond fe wnaf ddechrau ar nodyn cadarnhaol. Roeddwn i'n falch iawn bod y Gweinidog wedi llwyddo i ddiwygio'r Bil fel nad yw Cymru'n rhwym i gynllun gwella amgylcheddol ledled y DU. Mae'r syniad y byddem ni yn rhwym i'r polisïau gwrth-wyrdd sy'n dod o San Steffan yn frawychus, ac mae'n hanfodol ein bod yn cadw ein dwylo ar y pwerau dros yr amgylchedd.
Fodd bynnag, rwy'n bryderus iawn bod y Bil hwn yn parhau â'r duedd o ganoli penderfyniadau i Weinidogion y DU; yn yr achos hwn, i'r Ysgrifennydd ffyniant bro. Unwaith eto, gwelwn arfer ofnadwy cymalau Harri VIII yn cael eu defnyddio. Mae hyn yn wneud cyfraith wael sydd nid yn unig yn achosi materion cyfansoddiadol mawr, ond sydd hefyd yn gwneud y gyfraith yn llawer mwy ansicr ac yn dileu pŵer craffu hanfodol. Fe'u crëwyd gan y Brenin enwog fel ffordd o danseilio'r Senedd, ac mae eu defnydd heddiw yn erydiad o bwerau ein deddfwrfeydd yn y Deyrnas Unedig. Fel eu henw, a gawn ni adael cymalau Harri VIII yn y llyfrau hanes?
Mae awdurdodau lleol wedi mynegi pryderon y byddan nhw, o dan adran 94, yn cael eu gorfodi i gydymffurfio â'r polisi rheoli datblygu cenedlaethol yn hytrach na darparu eu cynllun lleol eu hunain. Ni chaniataodd drafft cychwynnol y Bil unrhyw gyfyngiad cyfreithiol ar gyfer lefel yr ymyrraeth gan Lywodraeth y DU, ac er fy mod yn falch bod gwelliant wedi'i basio i ganiatáu craffu cyhoeddus a seneddol, mae'r pŵer yn dal i sefyll, yn y pen draw, yn nwylo'r Ysgrifennydd ffyniant bro.
Nawr, mae'r Ysgrifennydd ffyniant bro wedi mynnu y bydd y Bil hwn er budd pobl Cymru. Wel, mae gen i rai pryderon mawr am hynny, yn enwedig gan fod hynny wedi'i addo i ni o ran y rheilffordd cyflymder uchel 2. Er gwaethaf y rhaglenni ffyniant bro niferus a fu ers Brexit, mae cyllideb Cymru wedi cael ei thorri bron i £1 biliwn o hyd. Rwy'n siŵr y gallwn ni i gyd gytuno ag Adam Price bod hyn yn teimlo'n llawer mwy fel gwaethygu ffyniant bro yn hytrach na'i wella.
Yn olaf, Gweinidog, roeddwn i'n siomedig iawn o weld nad yw'r Bil hwn yn diddymu Deddf Crwydraeth greulon 1824. Yn fargyfreithiwr ifanc, roeddwn i'n aml yn gweld pobl ddigartref yn cael eu herlyn yn ein llysoedd ynadon dim ond am geisio goroesi. Mae'r Bil ond yn gofyn i'r Ysgrifennydd Gwladol asesu effaith y Bil. Gweinidog, siawns—siawns—nad oes angen unrhyw asesiadau ychwanegol arnom. Mae hyn yn gwbl groes i'ch cyhoeddiad diweddar i'r Senedd hon. Rwy'n gobeithio y gallwn ni i gyd gytuno y dylai Deddf sy'n parhau i gosbi pobl ddigartref yng Nghymru ac yn y DU hefyd gael ei gadael ar dudalennau cywilyddus ein llyfrau hanes. Diolch yn fawr.
Y Gweinidog Newid Hinsawdd nawr i ymateb. Julie James.
The Minister for Climate Change to reply. Julie James.
Diolch, Llywydd. I thank all the Members who've made their contributions today. From the start, I've been very clear that the process by which the UK Government has gone about making this Bill has complicated matters significantly. It's hampered my ability and the committees' ability to consider the changes and has generally not been a happy experience all round.
From the outset, I've been clear that provisions on the new environmental outcomes report and planning data do have potential benefits for Wales, and I was clear in the committees that I could be persuaded, if the Bill could be modified, that that was the right way to go. The proposals absolutely started in a deeply unsatisfactory state. They contained placeholder provisions that gave the Secretary of State powers to legislate within devolved competence, and the only acknowledgement in that first situation was the requirement for the Secretary of State to consult with Welsh Ministers prior to making planning data and, indeed, the new EOR regulations. What we now have are provisions for Wales on EOR that respect the devolution settlement and ensure that we can continue to provide new legislation in this area. This has been a long and tortuous route. It has been fraught with difficulty. I want to apologise to both committees for the lateness of the response, however, it's driven by the problems we have with getting any kind of response from the UK Government, and by the lateness of all of the consultation processes on this. So, this has not been a happy process at all.
Just in terms of the environmental outcomes reports, I'll just go through, Llywydd—bear with me, I'm sorry, because there were a lot of points made on this matter. The regulation-making powers for environmental impact assessments and strategic environmental assessments were primarily found in section 2(2) of the European Communities Act 1972. Without that Act in place—it is now repealed—many of our systems will simply stagnate. That is just not an acceptable position to be in. The EIA and SEA regimes cut across a wide range of devolved areas, and I did say in my contribution at the beginning that these included planning, forestry, agriculture, highways, land drainage, marine works and minerals, just to name a few. Given the extensive nature of the provisions, the potential problem of having no primary legislation is real; it is a real danger. We cannot be put into that position. We don't have any availability in our legislative programme to take forward our own legislation in the frame available to us, and therefore, if we do not accept this opportunity, there will be a gap. This does not prevent the Senedd from making later regulations that are better suited to Wales, but it does stop us having an absolute gap in the regulations. And that's the persuasive point as far as I'm concerned.
Diolch, Llywydd. Diolch i'r holl Aelodau sydd wedi gwneud eu cyfraniadau heddiw. O'r dechrau, rwyf wedi bod yn glir iawn bod proses Llywodraeth y DU o fynd ati i wneud y Bil hwn wedi cymhlethu materion yn sylweddol. Mae wedi llesteirio fy ngallu i a gallu'r pwyllgorau i ystyried y newidiadau ac, yn gyffredinol, nid yw wedi bod yn brofiad hapus o gwbl.
O'r cychwyn cyntaf, rwyf wedi bod yn glir bod manteision posibl i Gymru yn narpariaethau ar yr adroddiad canlyniadau amgylcheddol a data cynllunio newydd, ac roeddwn i'n glir yn y pwyllgorau y gellid fy narbwyllo, pe gellid addasu'r Bil, mai dyna'r cyfeiriad iawn i fynd iddo. Dechreuodd y cynigion yn sicr mewn cyflwr anfoddhaol iawn. Roedden nhw'n cynnwys darpariaethau cadw lle a oedd yn rhoi pwerau i'r Ysgrifennydd Gwladol ddeddfu o fewn cymhwysedd datganoledig, a'r unig gydnabyddiaeth yn y sefyllfa gyntaf honno oedd y gofyniad i'r Ysgrifennydd Gwladol ymgynghori â Gweinidogion Cymru cyn gwneud data cynllunio ac, yn wir, y rheoliadau adroddiadau canlyniadau amgylcheddol newydd. Yr hyn sydd gennym nawr yw darpariaethau ar gyfer Cymru ar adroddiadau canlyniadau amgylcheddol sy'n parchu'r setliad datganoli ac sy'n sicrhau y gallwn ni barhau i ddarparu deddfwriaeth newydd yn y maes hwn. Mae hon wedi bod yn daith hir ac anodd. Mae wedi bod yn llawn anawsterau. Rwyf am ymddiheuro i'r ddau bwyllgor am hwyrni'r ymateb, ond yr hyn sy'n ei achosi yw'r problemau sydd gennym wrth gael unrhyw fath o ymateb gan Lywodraeth y DU, a chan hwyrni'r holl brosesau ymgynghori ar hyn. Felly, nid yw hon wedi bod yn broses hapus o gwbl.
Dim ond o ran yr adroddiadau canlyniadau amgylcheddol, fe wnaf fynd trwy, Llywydd—maddeuwch i mi, mae'n ddrwg gen i, oherwydd roedd llawer o bwyntiau wedi'u gwneud ar y mater hwn. Roedd y pwerau gwneud rheoliadau ar gyfer asesiadau o'r effaith amgylcheddol ac asesiadau amgylcheddol strategol i'w canfod yn bennaf yn adran 2(2) o Ddeddf y Cymunedau Ewropeaidd 1972. Heb y Ddeddf honno ar waith—mae bellach wedi ei diddymu—bydd llawer o'n systemau yn aros yn eu hunfan. Nid yw hon yn sefyllfa dderbyniol i fod ynddi. Mae'r cyfundrefnau AEA ac AAS yn croestorri ystod eang o feysydd datganoledig, ac fe ddywedais yn fy nghyfraniad ar y dechrau bod y rhain yn cynnwys cynllunio, coedwigaeth, amaethyddiaeth, priffyrdd, draenio tir, gweithfeydd morol a mwynau, i enwi ond ychydig. O ystyried natur helaeth y darpariaethau, mae'r broblem bosibl o beidio â bod â deddfwriaeth sylfaenol yn real; mae'n berygl gwirioneddol. Ni allwn gael ein rhoi yn y sefyllfa honno. Nid oes gennym unrhyw amser ar gael yn ein rhaglen ddeddfwriaethol i fwrw ymlaen â'n deddfwriaeth ein hunain yn yr amser sydd ar gael i ni, ac felly, os na fyddwn ni'n derbyn y cyfle hwn, bydd yna fwlch. Nid yw hyn yn atal y Senedd rhag gwneud rheoliadau diweddarach sy'n fwy addas i Gymru, ond mae'n ein hatal rhag bod â bwlch llwyr yn y rheoliadau. A dyna'r pwynt darbwyllol cyn belled ag yr wyf i yn y cwestiwn.
Minister, will you give way, briefly?
Gweinidog, a wnewch chi ildio, yn fyr?
Yes, of course.
Gwnaf, wrth gwrs.
You make a really good point. We can't fathom the reasons why, beyond that there isn't a gap at the moment, perhaps a parallel Bill couldn't have been brought forward, but it may be a range of reasons. You hold out the potential of bringing forward something that will be better in future, that will replace that scrutiny back here. But the same thing might apply in the future, that there isn't a gap because there are other pressing legislative issues to deal with. Isn't that a danger as well?
Rydych chi'n gwneud pwynt da iawn. Ni allwn ddeall y rhesymau pam, y tu hwnt i nad oes bwlch ar hyn o bryd, efallai na allai Bil cyfochrog fod wedi cael ei gyflwyno, ond gall fod yn ystod o resymau. Rydych chi'n dal ymlaen i'r potensial o gyflwyno rhywbeth a fydd yn well yn y dyfodol, a fydd yn disodli'r craffu hwnnw yn ôl yn y fan yma. Ond gallai'r un peth fod yn berthnasol yn y dyfodol, nad oes bwlch oherwydd bod materion deddfwriaethol brys eraill i ddelio â nhw. Onid yw hynny'n berygl hefyd?
Absolutely. That's a fair point, isn't it? But if this regime worked, then we wouldn't need to do that. If it doesn't work, then there'll be a pressing need to do it. What we have absolutely is we face a gap that is real and present, and that, I cannot fix. So, this is a way to fix that. It may turn out to be a stop-gap fix; it may turn out to be a permanent fix, depending on how it works, but the opportunity is there to change it in the future.
And just to press the point, we can't ignore the new environmental outcomes report approach, because the UK Government will apply it to reserved consent regimes, such as nationally significant infrastructure projects consented on an England-and-Wales basis under the Planning Act 2008. So, this will happen, whether we consent to it or not, and the process in which we engaged has put us into a much better position than we would have been otherwise, and that was the point that I was making. It's not that I'm happy about it—I'm not.
There are three other issues, though. There are real issues that, if we create differences across the border for infrastructure investment projects, that is a real problem. So, 'alignment', I suppose, is the word we want; we want alignment. There may be nuanced differences on this side of the border, but for cross-border projects—many of them are cross-border projects and electricity transmission is one of them, for example—we do not want any such problems to dissuade investment in Wales. We are really fighting for investment in the grid in Wales, for example, and we do not want investors to be put off by that. So, just having a gap in the legislation would not suit at all. And then it makes sense to avoid duplication and additional processes, so as this rolls out, we'll be able to see what we can do to enhance it, and we have, of course, our own infrastructure Bill going through the moment as well.
The provisions in this Bill provide for an overarching power to make provisions in respect of environmental outcome reports to accompany strategic plans and relevant project consents. They do provide a framework, with powers to set environmental outcomes and a subsequent requirement for a report to be prepared for relevant plans and project consent applications that are specified in the regulations that will follow. It will be slightly clearer than the current system anyway, which has current multiple regulations for those kinds of projects, but we will support any new system with a comprehensive set of guidance and training here in Wales to ensure the smooth transition and to help our stakeholders. So, it's very important that we negotiated that consent from the UK Government.
We are also subject to constraints on the Espoo convention on EIA, the Aarhus convention on information, and any international trade agreements. So, actually, we will be forced into a similar system regardless, because we must be compliant with our other international obligations, irrespective of what we call them or who drafts them. I make no bones about it, Llywydd, this is a compromise position. It is a better position than we would be in if we don't do it, it's not the position I would have liked to have been in, but, in the end, it's a pragmatic approach.
The other point I just wanted to make is that we really wanted to make sure that this provided us with the power to make regulations in areas within the legislative competence of the Senedd. The Secretary of State can only make regulations in devolved areas with our prior consent. We don't need to give that consent, we can make those regulations here. It does give us an additional position that we did not have in the first place, so I just wanted to be clear about that. We've made sure that amendments made to the Government of Wales Act mean that this can be done without requiring UK Government consent, which was a long and tortuous conversation, it has to be said. In my view, Llywydd, that does protect the Senedd's legislative competence, which I was clear that I wanted to do.
And then, just on the levelling-up missions, because that will be mostly about the environmental outcome reports, we continue to seek a co-decision-making role in agreeing the outcomes and how funds supporting the levelling-up agenda, including the shared prosperity fund, should be spent to avoid duplication and to ensure policy coherence.
It is our view that the Senedd could pass equivalent provisions to those contained in Part 1, and, therefore, it is our view that Part 1 of the Bill does require the consent of the Senedd, which is why we're here. I am content that the amendments tabled by the UK Government on 4 July 2023 improve on the positions set out in the original revised LCM laid on this Bill on 25 November. They clearly indicate a recognition of the role of Senedd Cymru and the Welsh Government in the devolved areas covered by the levelling-up missions and respond to the concerns we have consistently expressed to the UK Government on the Bill. They do place several consultation and due-regard obligations on the UK Government when setting, reporting, revising and reviewing the statement of levelling-up missions and associated methodology. They do require a Minister to report to Parliament on how they have had regard to the role of Senedd Cymru and the Welsh Government, which will be subject to parliamentary scrutiny—
Yn sicr. Mae hynny'n bwynt teg, onid yw e? Ond pe bai'r drefn hon yn gweithio, yna ni fyddai angen i ni wneud hynny. Os nad yw'n gweithio, yna bydd angen dybryd i wneud hynny. Yr hyn sydd gennym yn sicr yw ein bod yn wynebu bwlch sy'n real a phresennol, ac ni allaf i ei ddatrys. Felly, mae hon yn ffordd o ddatrys hynny. Efallai y bydd yn y pen draw yn ateb dros dro; efallai y bydd yn ateb parhaol, yn dibynnu ar sut mae'n gweithio, ond mae'r cyfle yno i'w newid yn y dyfodol.
Ac i bwysleisio'r pwynt, ni allwn anwybyddu'r dull adroddiad canlyniadau amgylcheddol newydd, oherwydd bydd Llywodraeth y DU yn ei gymhwyso i gyfundrefnau cydsyniad a gadwyd yn ôl, megis prosiectau seilwaith o arwyddocâd cenedlaethol a gydsynnir ar sail Cymru a Lloegr o dan Ddeddf Cynllunio 2008. Felly, bydd hyn yn digwydd, p'un a ydym ni'n cydsynio iddo ai peidio, ac mae'r broses y gwnaethom ni ymgysylltu ynddi wedi ein rhoi mewn sefyllfa llawer gwell nag y byddem ni wedi bod ynddi fel arall, a dyna'r pwynt yr oeddwn i'n ei wneud. Nid fy mod i'n hapus am y peth—dydw i ddim.
Fodd bynnag, mae tri mater arall. Mae yna faterion go iawn, os ydym yn creu gwahaniaethau dros y ffin ar gyfer prosiectau buddsoddi seilwaith, mae hynny'n broblem wirioneddol. Felly, 'alinio', mae'n debyg, yw'r gair yr ydym ni ei eisiau; rydyn ni eisiau alinio. Efallai bod gwahaniaethau cynnil ar yr ochr hon i'r ffin, ond ar gyfer prosiectau trawsffiniol—mae llawer ohonyn nhw'n brosiectau trawsffiniol ac mae trosglwyddo trydan yn un ohonyn nhw, er enghraifft—dydyn ni ddim eisiau i unrhyw broblemau o'r fath atal buddsoddi yng Nghymru. Rydyn ni wir yn brwydro am fuddsoddiad yn y grid yng Nghymru, er enghraifft, ac nid ydym am i fuddsoddwyr gael eu digalonni gan hynny. Felly, ni fyddai bod â bwlch yn y ddeddfwriaeth yn addas o gwbl. Ac yna mae'n gwneud synnwyr i osgoi dyblygu a phrosesau ychwanegol, felly wrth i hyn fynd rhagddo, byddwn yn gallu gweld beth allwn ni ei wneud i'w wella, ac mae gennym ni, wrth gwrs, ein Bil seilwaith ein hunain yn mynd ar ei hynt ar y foment hefyd.
Mae'r darpariaethau yn y Bil hwn yn darparu pŵer trosfwaol i wneud darpariaethau mewn perthynas ag adroddiadau canlyniadau amgylcheddol i gyd-fynd â chynlluniau strategol a chydsyniadau prosiect perthnasol. Maen nhw'n darparu fframwaith, gyda phwerau i osod canlyniadau amgylcheddol a gofyniad dilynol i adroddiad gael ei baratoi ar gyfer cynlluniau perthnasol a cheisiadau am ganiatâd prosiect a bennir yn y rheoliadau a fydd yn dilyn. Bydd ychydig yn gliriach na'r system bresennol beth bynnag, sydd â rheoliadau lluosog cyfredol ar gyfer y mathau hynny o brosiectau, ond byddwn yn cefnogi unrhyw system newydd gyda set gynhwysfawr o ganllawiau a hyfforddiant yma yng Nghymru i sicrhau pontio didrafferth ac i helpu ein rhanddeiliaid. Felly, mae'n bwysig iawn ein bod ni wedi negodi'r cydsyniad hwnnw gan Lywodraeth y DU.
Rydym hefyd yn ddarostyngedig i gyfyngiadau ar gonfensiwn Espoo ar AEA, confensiwn Aarhus ar wybodaeth, ac unrhyw gytundebau masnach ryngwladol. Felly, mewn gwirionedd, byddwn ni'n cael ein gorfodi i system debyg beth bynnag, oherwydd mae'n rhaid i ni gydymffurfio â'n rhwymedigaethau rhyngwladol eraill, waeth beth yr ydyn ni'n eu galw neu pwy sy'n eu drafftio. Rwyf yn gwbl glir ynghylch hyn, Llywydd, mae hon yn sefyllfa gyfaddawdu. Mae'n sefyllfa well nag y byddem ni ynddi pe na baem yn gwneud hynny, nid dyna'r sefyllfa yr hoffwn fod wedi bod ynddi, ond, yn y diwedd, mae'n ddull pragmatig.
Y pwynt arall yr oeddwn i eisiau ei wneud oedd ein bod ni wir eisiau sicrhau bod hyn yn rhoi'r pŵer i ni wneud rheoliadau mewn meysydd o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd. Dim ond gyda'n cydsyniad ni ymlaen llaw y gall yr Ysgrifennydd Gwladol wneud rheoliadau mewn meysydd datganoledig. Nid oes angen i ni roi'r cydsyniad hwnnw, gallwn wneud y rheoliadau hynny yma. Mae'n rhoi sefyllfa ychwanegol i ni nad oedd gennym ni yn y lle cyntaf, felly roeddwn i eisiau bod yn glir ynglŷn â hynny. Rydyn ni wedi gwneud yn siŵr bod diwygiadau a wnaed i Ddeddf Llywodraeth Cymru yn golygu y gellir gwneud hyn heb fod angen caniatâd Llywodraeth y DU, a oedd yn sgwrs hir ac anodd, mae'n rhaid dweud. Yn fy marn i, Llywydd, mae hynny'n diogelu cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd, ac roeddwn i'n glir fy mod i eisiau gwneud hynny.
Ac yna, dim ond ar y cenadaethau ffyniant bro, oherwydd bydd hynny'n ymwneud yn bennaf â'r adroddiadau canlyniadau amgylcheddol, rydym yn parhau i geisio rôl gyd-benderfynu wrth gytuno ar y canlyniadau a sut y dylid gwario arian sy'n cefnogi'r agenda ffyniant bro, gan gynnwys y gronfa ffyniant gyffredin, i osgoi dyblygu ac i sicrhau cydlyniad polisi.
Ein barn ni yw y gallai'r Senedd basio darpariaethau cyfwerth â'r rhai a gynhwysir yn Rhan 1, ac felly, ein barn ni yw bod Rhan 1 o'r Bil yn gofyn am gydsyniad y Senedd, a dyna pam yr ydym ni yma. Rwy'n fodlon bod y gwelliannau a gyflwynwyd gan Lywodraeth y DU ar 4 Gorffennaf 2023 yn gwella ar y sefyllfaoedd a nodwyd yn y Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol diwygiedig gwreiddiol a osodwyd ar y Bil hwn ar 25 Tachwedd. Maen nhw'n nodi'n glir gydnabyddiaeth o rôl Senedd Cymru a Llywodraeth Cymru yn y meysydd datganoledig sy'n cael sylw gan y cenadaethau ffyniant bro ac yn ymateb i'r pryderon yr ydym wedi'u mynegi'n gyson i Lywodraeth y DU ar y Bil. Maen nhw'n gosod nifer o rwymedigaethau ymgynghori a sylw dyledus ar Lywodraeth y DU wrth osod, adrodd, diwygio ac adolygu'r datganiad o genadaethau ffyniant bro a methodoleg gysylltiedig. Maen nhw'n ei gwneud yn ofynnol i Weinidog adrodd i Senedd y DU ar sut maen nhw wedi rhoi sylw i rôl Senedd Cymru a Llywodraeth Cymru, a fydd yn destun craffu seneddol—
Will the Minister give way?
A wnaiff y Gweinidog ildio?
Yes, of course.
Gwnaf, wrth gwrs.
Without revealing the exact content of any legal advice you've received, what is your understanding of the justiciability of that 'due regard' phrase?
Heb ddatgelu union gynnwys unrhyw gyngor cyfreithiol a gawsoch, beth yw eich dealltwriaeth chi o draddodadwyedd yr ymadrodd 'sylw dyledus' hwnnw?
I take your point. Of course, due regard can be, 'We've had regard to it, we've decided to do it anyway.' We had long conversations with UK Government Ministers about how we might protect the position of the Welsh Parliament and of the Welsh Government in terms of having to take into account our issues on it. I'm satisfied that in having to write a report to Parliament that sets out why we have a problem—because that's the only reason why they'd be doing it; if we didn't have a problem, there'd be no such report—they would themselves have to go through a process that made them think about why they weren't able to look at that, and, of course, it does expose that to parliamentary scrutiny. I think we would probably be able to develop a similar process here that would enable us to express a view on it. It's not perfect, I completely agree, but it's a great deal better than where we started, and if we don't do this we will have a gap in our legislation, which is much worse. I accept it's a compromise.
Llywydd, I will conclude there, because there are a large number of detailed points made, and I concur with most of them, but in the end, this is a compromise position, and on balance, we think it’s better to have consent for this LCM, and so have the concessions that were given by the UK Government, than not to have it. So, on that basis, I recommend the motion to the house.
Rwy'n cymryd eich pwynt. Wrth gwrs, gall sylw dyledus fod yn, 'Rydym wedi rhoi sylw iddo, rydym wedi penderfynu ei wneud beth bynnag.' Cawsom sgyrsiau hir gyda Gweinidogion Llywodraeth y DU ynghylch sut y gallem ni ddiogelu sefyllfa Senedd Cymru a Llywodraeth Cymru o ran gorfod ystyried ein materion arni. Rwy'n fodlon wrth orfod ysgrifennu adroddiad i Senedd y DU sy'n nodi pam mae gennym broblem—oherwydd dyna'r unig reswm pam y bydden nhw'n ei wneud; pe na bai gennym broblem, ni fyddai yna adroddiad o'r fath—byddai'n rhaid iddyn nhw eu hunain fynd trwy broses a fyddai'n gwneud iddyn nhw feddwl pam nad oedden nhw'n gallu edrych ar hynny, ac, wrth gwrs, mae'n amlygu hynny i graffu seneddol. Rwy'n credu ei bod yn debyg y byddem yn gallu datblygu proses debyg yma a fyddai'n ein galluogi i fynegi barn arni. Nid yw'n berffaith, rwy'n cytuno'n llwyr, ond mae'n llawer gwell na lle y dechreuon ni, ac os na wnawn ni hyn, bydd gennym fwlch yn ein deddfwriaeth, sy'n llawer gwaeth. Rwy'n derbyn ei fod yn gyfaddawd.
Llywydd, fe wnaf orffen yn y fan yna, oherwydd mae nifer fawr o bwyntiau manwl wedi'u gwneud, ac rwy'n cytuno â'r rhan fwyaf ohonyn nhw, ond yn y pen draw, mae hon yn sefyllfa gyfaddawdu, ac wedi ystyried, rydym yn credu ei bod yn well cael cydsyniad ar gyfer y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn, ac felly fod â'r consesiynau a roddwyd gan Lywodraeth y DU, na pheidio â'i gael. Felly, ar y sail honno, rwy'n argymell y cynnig i'r tŷ.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly mi wnawn ni ohirio'r bleidlais tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] Yes, there are objections. I will therefore defer voting under this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Detholwyd y gwelliant canlynol: gwelliant 1 yn enw Heledd Fychan.
The following amendment has been selected: amendment 1 in the name of Heledd Fychan.
Yr eitem nesaf, felly, fydd y ddadl ar aroddiad blynyddol y comisiynydd plant, a dwi'n galw ar y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol i wneud y cynnig yma—Jane Hutt.
The next item is the debate on the Children’s Commissioner for Wales's annual report, and I call on the Minister for Social Justice to move the motion—Jane Hutt.
Cynnig NDM8376 Lesley Griffiths
Cynnig bod y Senedd:
Yn nodi Adroddiad Blynyddol Comisiynydd Plant Cymru 2022-23.
Motion NDM8376 Lesley Griffiths
To propose that the Senedd:
Notes the Children's Commissioner for Wales's Annual Report 2022-23.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. I’m pleased to have the opportunity today to introduce our annual debate on the children’s commissioner’s report. The report provides an opportunity to reflect on the previous year’s work to support children’s rights in Wales. The commissioner’s report sets out the actions they’ve taken to protect and promote children’s rights. It covers a range of activity, from their engagement with children and young people to their research work, and how they’ve fulfilled their statutory function of holding the Welsh Government to account. It also has a vital function of highlighting the issues that concern children and young people in Wales. Finally, it provides us with an independent overview on children’s rights and ensures that we as a Government maintain a collective focus on them. I’d like to start by thanking our Children’s Commissioner for Wales, Rocio Cifuentes, for the report. It’s clear she’s used the first 18 months of her tenure to explore and set out a clear vision for how she wants to shape her time in the role, and I’ve been pleased to meet with the commissioner on a number of occasions. I know she also has regular updates with other ministerial colleagues and officials.
The commissioner’s independent role is crucial in holding the Government to account, and we will continue to work with her for the benefit of all children and young people in Wales. I was very pleased to see that she is very much focused on listening to the voices of children and young people in Wales. During the last year, the commissioner’s team have reached 17,000 children and young people across Wales. This has been a considerable achievement, which I congratulate the commissioner on. Much of this interaction has been through the Ambitions for Wales consultation, which received over 10,000 responses. This included, for the first time, the views of children with profound multiple learning difficulties. This work has provided some valuable insight into the issues that children and young people are most concerned about. The results of the Ambitions for Wales consultation have led to the commissioner setting out her vision in a three-year work plan, designed to enable her to deliver her remit to protect and promote children’s rights. I look forward to seeing her progress over the next three years.
I’d like to draw Members’ attention to the ongoing work of the commissioner in supporting public bodies in taking a children’s rights approach. Putting children and young people at the centre of our public services and learning from our children and young people is so important, and I welcome the commitment of the commissioner’s office in providing this support. We recognise that we need every level of Government to work together in partnership with the children’s third sector if we’re going to support children and young people and their families in the future. I’d like to highlight in particular the commissioner’s investigations and advice service, which specifically advises and supports children and young people if they feel they’ve been treated unfairly or denied their rights. The report includes some moving examples of casework in the last year, and I know that this is an area of work that the commissioner would like to expand.
This report also provides us with an opportunity to reflect on the Welsh Government’s progress on some of the most important issues for children, young people and their families. Earlier this year, the Deputy Minister for Social Services published our children’s rights compliance report, and the report sets out how we have been complying with the due regard duty in the Rights of Children and Young Persons (Wales) Measure 2011. We based the report around the five ways of working in ‘The Right Way: a Children’s Rights Approach’, using case studies to illustrate how these have been applied. I would urge Members to read the report to get a sense of the breadth of work we’re undertaking with and on behalf of children and young people, led by the Deputy Minister for Social Services.
In her report, the commissioner has made 30 recommendations to the Welsh Government, covering 17 policy areas. These include child poverty, mental health and well-being, the reform of children’s social care and education. The commissioner rightly highlights the impact that the cost-of-living crisis, COVID and climate change have had on children and young people and will continue to have on their lives. We as a Government will continue to do all we can within our powers to protect our children from these issues as we continue to strive to improve outcomes for children and young people in Wales.
There has, however, been a great deal of progress made since the end of the children's commissioner's reporting period. We've consulted on our draft child poverty strategy and we're currently analysing the responses. The refreshed child poverty strategy is intended to be a long-term strategy that sets the strategic direction for this and subsequent Governments for the next decade or more to tackle child poverty. I'm pleased that the children's commissioner recognised in her evidence to the Equality and Social Justice Committee that the overall approach and objectives in the draft strategy are the right approach for us to take to tackle child poverty.
On a cross-Government basis, we work together as Ministers to deliver for our children and young people. Publishing the road map for the transformation programme for children's services is a key achievement, with updates being issued to stakeholders and care-experienced children and young people every six months. The current anti-bullying guidance, 'Rights, respect, equality', is being updated this academic year, in particular to strengthen guidance in relation to prejudice-related bullying of all types, emphasising our commitment to equality of opportunity and equity of provision, ensuring that all our learners are properly supported to achieve their full potential and overall equity of outcome. And we continue our commitment to develop a consistent Wales-wide approach to improving neurodivergence services. The issue of private medical diagnosis for neurodivergence is a priority area that we're already addressing within the neurodivergence improvement programme.
The commissioner's annual report provides us with important advice, helping us to think about how we can continue to make improvements to our policies and programmes across the breadth of our responsibilities. I welcome the commissioner's recommendations in her report, which the First Minister will be replying to by the end of November. The views of Members today will help us formulate our responses, and I look forward to this important debate on the children's commissioner's report and our progress in supporting children's rights in Wales. Diolch, Llywydd.
Diolch yn fawr, Llywydd. Rwy'n falch o gael y cyfle heddiw i gyflwyno ein dadl flynyddol ar adroddiad y comisiynydd plant. Mae'r adroddiad yn rhoi cyfle i fyfyrio ar waith y flwyddyn flaenorol i gefnogi hawliau plant yng Nghymru. Mae adroddiad y comisiynydd yn nodi'r hyn a wnaethon nhw i ddiogelu a hyrwyddo hawliau plant. Mae'n cwmpasu amrywiaeth o weithgareddau, o'u hymgysylltiad â phlant a phobl ifanc i'w gwaith ymchwil, a sut maen nhw wedi cyflawni eu swyddogaeth statudol o ddwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif. Mae ganddo hefyd swyddogaeth hanfodol o amlygu'r materion sy'n ymwneud â phlant a phobl ifanc yng Nghymru. Yn olaf, mae'n rhoi trosolwg annibynnol i ni ar hawliau plant ac yn sicrhau ein bod ni fel Llywodraeth yn canolbwyntio ar y cyd arnynt. Hoffwn ddechrau drwy ddiolch i Gomisiynydd Plant Cymru, Rocio Cifuentes, am yr adroddiad. Mae'n amlwg ei bod wedi defnyddio 18 mis cyntaf ei chyfnod i archwilio a gosod gweledigaeth glir o ran sut mae arni eisiau llywio ei hamser yn y swydd, ac rwyf wedi bod yn falch o gwrdd â'r comisiynydd ar sawl achlysur. Rwy'n gwybod ei bod hi hefyd yn cael diweddariadau rheolaidd gyda chydweithwyr a swyddogion gweinidogol eraill.
Mae rôl annibynnol y comisiynydd yn hanfodol wrth ddwyn y Llywodraeth i gyfrif, a byddwn yn parhau i weithio gyda hi er budd pob plentyn a pherson ifanc yng Nghymru. Roeddwn yn falch iawn o weld ei bod yn canolbwyntio'n fawr ar wrando ar leisiau plant a phobl ifanc yng Nghymru. Yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, mae tîm y comisiynydd wedi cyrraedd 17,000 o blant a phobl ifanc ledled Cymru. Mae hyn wedi bod yn gyflawniad sylweddol, ac rwy'n llongyfarch y comisiynydd arno. Bu llawer o'r rhyngweithio hwn drwy'r ymgynghoriad Uchelgais i Gymru, a gafodd dros 10,000 o ymatebion. Roedd hyn yn cynnwys, am y tro cyntaf, barn plant ag anawsterau dysgu lluosog dwys. Mae'r gwaith hwn wedi rhoi cipolwg gwerthfawr ar y materion y mae plant a phobl ifanc yn poeni fwyaf amdanyn nhw. Mae canlyniadau'r ymgynghoriad Uchelgais i Gymru wedi arwain at y comisiynydd yn nodi ei gweledigaeth mewn cynllun gwaith tair blynedd, a ddyluniwyd i'w galluogi i gyflawni ei chylch gwaith i amddiffyn a hyrwyddo hawliau plant. Edrychaf ymlaen at weld ei datblygiad dros y tair blynedd nesaf.
Hoffwn dynnu sylw'r Aelodau at waith parhaus y comisiynydd wrth gefnogi cyrff cyhoeddus i fabwysiadu dull gweithredu hawliau plant. Mae rhoi plant a phobl ifanc yng nghanol ein gwasanaethau cyhoeddus a dysgu gan ein plant a'n pobl ifanc mor bwysig, ac rwy'n croesawu ymrwymiad swyddfa'r comisiynydd i ddarparu'r cymorth hwn. Rydym yn cydnabod bod angen pob lefel o Lywodraeth arnom ni i gydweithio mewn partneriaeth â'r trydydd sector plant os ydym yn mynd i gefnogi plant a phobl ifanc a'u teuluoedd yn y dyfodol. Hoffwn dynnu sylw at wasanaeth ymchwiliadau a chyngor y comisiynydd yn benodol, sy'n cynghori ac yn cefnogi plant a phobl ifanc yn benodol os ydyn nhw'n teimlo eu bod wedi cael eu trin yn annheg neu y gwrthodwyd eu hawliau. Mae'r adroddiad yn cynnwys rhai enghreifftiau teimladwy o waith achos yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, a gwn fod hwn yn faes gwaith yr hoffai'r comisiynydd ei ehangu.
Mae'r adroddiad hwn hefyd yn rhoi cyfle i ni fyfyrio ar gynnydd Llywodraeth Cymru ar rai o'r materion pwysicaf i blant, pobl ifanc a'u teuluoedd. Yn gynharach eleni, cyhoeddodd y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol ein hadroddiad cydymffurfio ar hawliau plant, ac mae'r adroddiad yn nodi sut rydym ni wedi bod yn cydymffurfio â'r ddyletswydd sylw dyladwy ym Mesur Hawliau Plant a Phobl Ifanc (Cymru) 2011. Fe wnaethom ni seilio'r adroddiad ynghylch y pum ffordd o weithio yn 'Y Ffordd Gywir: Dull Gweithredu seiliedig ar Hawliau Plant', gan ddefnyddio astudiaethau achos i ddangos sut y cafodd y rhain eu cymhwyso. Byddwn yn annog Aelodau i ddarllen yr adroddiad i gael syniad o ehangder y gwaith rydym yn ei wneud gyda ac ar ran plant a phobl ifanc, dan arweiniad y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol.
Yn ei hadroddiad, mae'r comisiynydd wedi gwneud 30 o argymhellion i Lywodraeth Cymru, gan gwmpasu 17 maes polisi. Mae'r rhain yn cynnwys tlodi plant, iechyd meddwl a lles, diwygio gofal cymdeithasol ac addysg plant. Mae'r comisiynydd yn tynnu sylw at yr effaith y mae'r argyfwng costau byw, COVID a newid yn yr hinsawdd wedi'i chael ar blant a phobl ifanc ac y bydd yn parhau i'w gael ar eu bywydau. Byddwn ni fel Llywodraeth yn parhau i wneud popeth o fewn ein gallu i amddiffyn ein plant rhag y materion hyn wrth i ni barhau i ymdrechu i wella canlyniadau i blant a phobl ifanc yng Nghymru.
Fodd bynnag, mae llawer iawn o gynnydd wedi'i wneud ers diwedd cyfnod adrodd y comisiynydd plant. Rydym ni wedi ymgynghori ar ein strategaeth tlodi plant ddrafft ac ar hyn o bryd rydym yn dadansoddi'r ymatebion. Bwriad y strategaeth tlodi plant ddiwygiedig yw bod yn strategaeth hirdymor sy'n gosod y cyfeiriad strategol ar gyfer y Llywodraeth hon a Llywodraethau dilynol am y degawd neu fwy nesaf i fynd i'r afael â thlodi plant. Rwy'n falch bod y comisiynydd plant wedi cydnabod yn ei thystiolaeth i'r Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol mai'r dull gweithredu ac amcanion cyffredinol yn y strategaeth ddrafft yw'r dull cywir i ni ei fabwysiadu i fynd i'r afael â thlodi plant.
Ar sail drawslywodraethol, rydym yn gweithio gyda'n gilydd fel Gweinidogion i gyflawni ar gyfer ein plant a'n pobl ifanc. Mae cyhoeddi'r canllaw ar gyfer y rhaglen drawsnewid ar gyfer gwasanaethau plant yn gyflawniad allweddol, gyda diweddariadau yn cael eu cyhoeddi bob chwe mis i randdeiliaid a phlant a phobl ifanc sydd â phrofiad o ofal. Mae'r canllawiau gwrth-fwlio cyfredol, 'Hawliau, parch, cydraddoldeb' yn cael eu diweddaru y flwyddyn academaidd hon, yn benodol i gryfhau canllawiau mewn perthynas â bwlio sy'n gysylltiedig â rhagfarn o bob math, gan bwysleisio ein hymrwymiad i gyfle cyfartal a thegwch y ddarpariaeth, gan sicrhau bod ein holl ddysgwyr yn cael eu cefnogi'n briodol i gyflawni eu potensial llawn a bod cydraddoldeb yn ein canlyniadau yn gyffredinol. Ac rydym yn parhau â'n hymrwymiad i ddatblygu dull cyson ledled Cymru o wella gwasanaethau niwrowahaniaeth. Mae mater diagnosis meddygol preifat ar gyfer niwrowahaniaeth yn faes blaenoriaeth yr ydym eisoes yn mynd i'r afael ag ef o fewn y rhaglen gwella niwrowahaniaeth.
Mae adroddiad blynyddol y comisiynydd yn rhoi cyngor pwysig i ni, gan ein helpu i feddwl sut y gallwn ni barhau i wneud gwelliannau i'n polisïau a'n rhaglenni ar draws ehangder ein cyfrifoldebau. Rwy'n croesawu argymhellion y comisiynydd yn ei hadroddiad, y bydd y Prif Weinidog yn ymateb iddo erbyn diwedd mis Tachwedd. Bydd barn yr Aelodau heddiw yn ein helpu i lunio ein hymatebion, ac edrychaf ymlaen at y ddadl bwysig hon ar adroddiad y comisiynydd plant a'n cynnydd o ran cefnogi hawliau plant yng Nghymru. Diolch, Llywydd.
Rwyf wedi dethol y gwelliant i'r cynnig, a dwi'n galw ar Sioned Williams i gynnig gwelliant 1.
I have selected the amendment to the motion, and I call on Sioned Williams to move amendment 1.
Gwelliant 1—Heledd Fychan
Ychwanegu pwyntiau newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn nodi bod traean o blant yng Nghymru yn byw mewn tlodi rhwng 2019 a 2022, ond yn gresynu bod yr ystadegyn hwn yn dod o gyfnod cyn yr argyfwng costau byw presennol, sy'n golygu bod y gwir ffigur tlodi plant yn debygol o fod yn llawer uwch.
Yn cefnogi galwad y Comisiynydd Plant ar Lywodraeth Cymru i gyhoeddi strategaeth fanwl ar gyfer tlodi plant sy'n cynnwys camau gweithredu, targedau a cherrig milltir penodol ar gyfer cyflawni.
Amendment 1—Heledd Fychan
Add as new points at end of motion:
Notes that a third of children in Wales were living in poverty between 2019 and 2022, but regrets that this statistic predates the current cost-of-living crisis, meaning that the actual child poverty figure is likely to be far higher.
Supports the Children's Commissioner’s call on the Welsh Government to publish a detailed child poverty strategy which contains specific actions, targets and milestones for delivery.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
Dwi'n symud y cynnig. Pwrpas gwelliant Plaid Cymru i gynnig y Llywodraeth sy'n galw ar y Senedd i nodi adroddiad y comisiynydd plant yw tynnu sylw penodol at agweddau yn yr adroddiad blynyddol sy'n galw am weithredu brys. Dydyn nhw ddim yn bwyntiau ideolegol, maen nhw'n bwyntiau ffeithiol a'u pwrpas yw sicrhau ffocws a gweithredu ar waith rwy'n gobeithio ac yn hyderus sy'n uno pob aelod yn y Siambr, sef bod yn rhaid i'r Llywodraeth hoelio ei sylw ar y ffaith rydym yn galw ar y Senedd i'w nodi yn benodol, sef bod traean o blant yng Nghymru yn byw mewn tlodi rhwng 2019 a 2022, ond yn gresynu bod yr ystadegau hyn yn dod o gyfnod cyn yr argyfwng costau byw, sy’n golygu bod y gwir ffigwr yn debygol o fod yn llawer uwch.
Yn ei rhagymadrodd, dywed y comisiynydd:
'Fydda i ddim yn anghofio un o’r sgyrsiau cyntaf ges i gydag aelod o’m panel ymgynghorol pobl ifanc, ynghylch ei phryder na fyddai ei theulu yn gallu fforddio cludiant i’r ysgol i’w brawd bach, a darllen rhai o ganlyniadau ein gwaith Gobeithion i Gymru, lle roedd plant 7 oed yn rhannu’n agored eu pryderon ynghylch fforddiadwyedd bwyd i’w teuluoedd. O ganlyniad, bydd tlodi a’i effeithiau yn un o brif sylfeini fy ngwaith, yn ogystal â sicrhau bod Llywodraeth Cymru a’r rhai sydd mewn swyddi pwerus yng Nghymru yn gwneud popeth o fewn eu gallu i gyfyngu ar ei effaith andwyol ar blentyndod.'
Dyna her i ni oll—her y mae'n rhaid ei hateb.
Roeddwn i yn y cyfarfod o'r Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol a glywodd alwad groch a chlir y comisiynydd plant ar Lywodraeth Cymru i gyhoeddi strategaeth fanwl ar gyfer tlodi plant sy’n cynnwys camau gweithredu, targedau a cherrig milltir penodol ar gyfer cyflawni hynny. Mae hwn yn waith brys, yn waith hollbwysig ac mae'r hyn y mae y mae miloedd o blant Cymru wedi mynegi fel rhan o waith ymgysylltu y comisiynydd yn brawf clir o'r angen i'r Llywodraeth ymateb i'r alwad.
Rhaid i'r Llywodraeth hoelio ei sylw ar y ffaith rydym yn galw ar y Senedd i'w nodi yn benodol yn yr achos yma, achos mae neges graidd y comisiynydd yn un syml, os brawychus; yn un plaen, os cywilyddus. Ar hyn o bryd, rydym yn llesteirio ac yn peryglu potensial cyfran enfawr o ddinasyddion y dyfodol. Wrth ymateb i strategaeth tlodi plant ddrafft Cymru, dywedodd y comisiynydd mai tlodi plant yw'r
'mater mwyaf sy’n effeithio ar blant yng Nghymru'.
Ac mae lleisiau y plant yma yn galw arnom o dudalennau'r adroddiad hwn. Mae bron dau draean o blant rhwng 7 a 11 oed yn pryderu a fydd gan eu teulu ddigon o arian. Mae bron hanner rhwng 7 ac 11 oed yn pryderu am gael digon i'w fwyta. Meddyliwch. Mwy na hanner o bobl ifanc 12 i 18 oed yn pryderu a fydd gan eu teulu ddigon o arian. Chwarter o bobl ifanc 12 i 18 oed yn pryderu am fod â rhywle i fyw, a 25 y cant yn pryderu am gael digon i'w fwyta.
Mae Plaid Cymru yn llwyr gefnogi pum argymhelliad y comisiynydd i Lywodraeth Cymru sydd yn yr adroddiad er mwyn mynd i'r afael o ddifri â thlodi plant, sef: cyhoeddi cynllun gweithredu manwl sy'n cynnwys camau gweithredu, targedau a cherrig milltir penodol; gwella ansawdd, gyda chynhwysion iach, ochr yn ochr â pharhau i estyn prydau ysgol am ddim; buddsoddi mwy mewn cyfleusterau chwarae, chwaraeon a hamdden a chymorth i bobl ifanc; teithio am ddim ar fws i bob plentyn; ystyried pwerau datganoledig pellach, fel bod modd gwneud taliad plentyn tebyg i'r Alban. Rŷn ni hefyd yn cytuno mai dyletswydd Llywodraeth yw sicrhau, yng ngeiriau'r adroddiad,
'na fydd y gwasgu ar y pwrs cyhoeddus yn cael effaith niweidiol eto ar y cenedlaethau iau.'
Doedd y datganiad a gawson ni heddiw gan y Gweinidog cyllid ddim yn fy narbwyllo i o hynny. A allwch chi roi sicrwydd o hynny, Weinidog? Felly, sut mae'r Llywodraeth yn gwrando ar y neges glir hon sy'n deillio o'r adroddiad wrth gynllunio'r gyllideb, ac a fydd y strategaeth tlodi plant yn cael ei chryfhau, yn ymgorffori'r ewyllys gwleidyddol sydd ei angen i waredu ar staen tlodi plant sydd eisoes wedi niweidio cenhedlaeth o blant ers i'r Llywodraeth hon ddal grym? A fydd eu dyfodol nhw, ac felly dyfodol ein cenedl ni, yn cael y sylw y mae'n ei haeddu? Achos nid llais unig sy'n darogan gwae ac yn mynnu gwell ymateb sydd yma; mae corws o arbenigwyr ac ymgyrchwyr, ac, yn bwysicach, plant a phobl ifanc, yn datgan ag un llais, 'Mae angen i bethau newid.'
I move the amendment. The purpose of Plaid Cymru's amendment to the Government's motion, which calls on the Senedd to note the children's commissioner's report, is to draw specific attention to aspects of the annual report that call for urgent action. These are not ideological points, they are factual points, and their purpose is to ensure focus and action on work that I am hopeful and confident will unite every Member in the Chamber, namely, that the Government must focus its attention on the fact that we are calling on the Senedd to specifically note that a third of children in Wales were living in poverty between 2019 and 2022, but that we regret that these statistics stem from a period before the current cost-of-living crisis, which means that the true figure for child poverty is likely to be much higher.
In her introduction, the commissioner says:
‘I won’t forget one of the first conversations I had with one member of my young people’s advisory panels about how she was worried that her family wouldn’t be able to afford school transport for her younger brother, and reading some results from our Ambitions for Wales work, where 7 year olds were sharing openly their concerns about the affordability of food for their families. Accordingly, poverty and its effects will be a key pillar of my work and making sure Welsh Government and those in positions of power in Wales are doing all they can to curb its devastating effect on childhoods.’
That's a challenge for all of us—a challenge that demands a response.
I was at the meeting of the Equality and Social Justice Committee where we heard a loud and clear call by the children's commissioner for the Welsh Government to publish a detailed strategy for child poverty that includes specific actions, targets and milestones for delivering that. This is urgent work, and very important work, and the points that thousands of children in Wales have raised as part of the commissioner's engagement work are clear proof of the need for the Government to respond to that call.
The Government must focus its attention on the fact that we are calling on the Senedd to specifically note in this case, because the commissioner's core message is simple, if frightening; plain, if shameful. At the moment, we are hindering and endangering the potential of a huge proportion of the citizens of the future. In responding to the draft child poverty strategy for Wales, the commissioner said that child poverty was the
'biggest issue affecting children in Wales'.
And the voices of these children are calling out to us from the pages of the report. Almost two thirds of children between the ages of 7 and 11 are concerned about whether their families will have enough money. Almost half of children between the ages of 7 and 11 are concerned about having enough to eat. Think about that. More than half of young people between the ages of 12 and 18 are concerned about whether their family will have enough money. A quarter of young people between the ages of 12 and 18 are concerned about having somewhere to live, and 25 per cent are concerned about having enough to eat.
Plaid Cymru fully supports the commissioner's five recommendations to the Welsh Government that are in the report to seriously tackle child poverty, namely: publishing a detailed action plan that includes specific actions, targets and milestones; improving quality, with healthy ingredients, alongside continuing to extend free school meals; investing more in play, sport and leisure facilities and support for young people; providing free bus travel for all children; considering further devolved powers to enable a child payment similar to that seen in Scotland. We also agree that it is the Government's duty to ensure, in the words of the report,
'that the squeeze on the public purse won’t have yet another detrimental effect on younger generations.'
The statement that we had from the finance Minister didn't convince me of that. Could you give us assurance of that, Minister? How is the Government listening to this clear message emanating from the report when planning the budget, and will the child poverty strategy be strengthened, incorporating the political will needed to remove the stain of child poverty, which has already harmed a generation of children since this Government took power? Will their future, and therefore the future of our nation, get the attention it deserves? Because this is not a lone voice predicting doom and demanding a better response; a chorus of experts and campaigners, and, more importantly, children and young people, are declaring with one voice, 'Things need to change.'
I would also like to start by thanking the commissioner for her report. It is disappointing to read that many young people are still not reaching out to the commissioner and the support that her office has to offer. Indeed, this was an issue raised last year by the Children, Young People and Education Committee, who asked the commissioner to reflect upon the way that the commissioner's office engages with young people, and it is frustrating to see that it is still an issue. With this in mind, I would have hoped for some detail and evidence in the report around what has been done to specifically address engagement with children and young people, rather than simply just saying that they've made every effort and that they will be working with young people to see if they have sufficient support elsewhere. This is a crucial part of the children's commission and it should have been evidenced as to how engagement is taking place. Hopefully this will be addressed in future editions.
It is clear that the lack of engagement with the service shows that young people are not entirely clear as to what support is actually offered. When I recently accessed the commissioner's website, I was surprised at how corporate it was, focusing more on reporting publications, strategies and ambitions rather than helping children access the service and understand what help they can receive. If this is the main point of information and contact for young people, then I can clearly see why the commissioner's office has only been contacted, on average, by less than two people a day. I must admit, I would have expected to see case studies and a child or youth-friendly website that provides more evidence for young people, rather than just a set of contact details, and working examples of how the commissioner has helped people. The YouTube video that they have, which presumably is there to encourage young people to contact them, refers to children in the third person, as 'they', rather than speaking directly to them, and it also highlights being treated unfairly as a cause for concern, but doesn't go into any detail of what 'unfairly' is. The use of relevant and contextual examples here would achieve a much bigger impact. Moreover, this website could provide the starting point for children and young people, and their families, to find out what support is available to them and help them on the journey to accessing it. With this in mind, I would like to see the Welsh Government challenge the children's commissioner on this, and to make it clear to young people and children what help and support they can receive. And I also believe that criteria should be put in place from where the commissioner could be held accountable.
Moving on, I would like to pick up on the point that the commissioner herself has made regarding the Additional Learning Needs and Education Tribunal (Wales) Act 2018 as not always impacting children positively. I believe this is a really crucial and significant finding, and I hope that the commissioner will be able to help provide further insight and inform the education Minister of the Act's failings. I'm interested in seeing the ALN Act amended because I have constituents in my region who have been severely impacted by the legislation, particularly those children who have diabetes. They have found that, because of the ALN Act, it does not allow schools to receive extra funding for a teacher's aid to help those children with diabetes, and then these children are being denied the same opportunities to learn as everyone else.
As those here in the Chamber will be aware, the commissioner has listed five recommendations for the Welsh Government to tackle child poverty seriously, as expressed in the report and added as an amendment to the motion today. Child poverty in Wales is not improving, which is in itself a cause for concern. As many will know, today is the International Day for the Eradication of Poverty, and whilst the recommendation for the Welsh Government to produce a detailed child poverty action plan is a strong recommendation and one that I and certainly my party would support, I feel that the other recommendations are rather indented and lack ambition. Stressing the need for improving quality alongside free school meals is unquantifiable, and it is not clear what quality the commissioner is referring to. In terms of increased investment in play, sport and leisure facilities in youth support, while this is a very notable endeavour—and something I agree with as part of building communities—it does not help a family feed their children or pay their bills, which is where a lot of poverty is manifested. Likewise with free bus travel for children, it is not going to seriously help lift almost a third of children out of poverty in Wales, and it is a pointless recommendation when we don't have the bus service or bus network to make use of such a pass. Similarly, the final recommendation calling for more devolution of power is not going to change this situation.
Ultimately, what I think will help reduce child poverty in Wales is to help people access the rather large resources that have already been made available to them by the UK Government. I have spoken previously in the Chamber about how there is almost £15 billion of unclaimed benefits per year across the United Kingdom, specifically around £1 billion of unclaimed child benefit, and £2.5 billion in child tax credits. Undoubtedly, given the levels of poverty in Wales, I would argue that a considerable amount of this money would be claimable by Welsh families. Moreover, child poverty, whilst having many different causes, can be very often linked to barriers that are in place, stopping families from being able to earn enough money, such as poor public transport provision and a lack of affordable childcare, and we should be urging Welsh Government to look carefully at how to build resilience into the workforce so that they are able to adapt to a changing working environment and encourage constant training of the workforce so that they release better earning potential. Thank you, Llywydd, and, with all this in mind, I recommend that we note the report. Thank you.
Hoffwn hefyd ddechrau drwy ddiolch i'r comisiynydd am ei hadroddiad. Mae'n siomedig darllen nad yw llawer o bobl ifanc yn estyn allan o hyd at y comisiynydd a'r gefnogaeth sydd gan ei swyddfa i'w gynnig. Yn wir, roedd hwn yn fater a godwyd y llynedd gan y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, a ofynnodd i'r comisiynydd fyfyrio ar y ffordd y mae swyddfa'r comisiynydd yn ymgysylltu â phobl ifanc, ac mae'n rhwystredig gweld ei fod yn dal i fod yn broblem. Gyda hyn mewn golwg, byddwn wedi gobeithio am rywfaint o fanylion a thystiolaeth yn yr adroddiad ynghylch yr hyn a wnaed i fynd i'r afael yn benodol ag ymgysylltu â phlant a phobl ifanc, yn hytrach na dim ond dweud eu bod wedi gwneud pob ymdrech ac y byddant yn gweithio gyda phobl ifanc i weld a oes ganddynt gefnogaeth ddigonol mewn mannau eraill. Mae hyn yn rhan hanfodol o'r comisiwn plant a dylid fod wedi cael tystiolaeth o sut mae ymgysylltu'n digwydd. Gobeithio y bydd hyn yn cael sylw mewn rhifynnau yn y dyfodol.
Mae'n amlwg bod y diffyg ymgysylltiad â'r gwasanaeth yn dangos nad yw pobl ifanc yn gwbl glir ynghylch pa gymorth sy'n cael ei gynnig mewn gwirionedd. Pan es i wefan y comisiynydd yn ddiweddar, cefais fy synnu gan ba mor gorfforaethol ydoedd, gan ganolbwyntio mwy ar adrodd ar gyhoeddiadau, strategaethau ac uchelgeisiau yn hytrach na helpu plant i gael mynediad i'r gwasanaeth a deall pa gymorth y gallant ei gael. Os mai dyma'r prif bwynt gwybodaeth a chyswllt i bobl ifanc, gallaf weld yn glir pam mai dim ond llai na dau berson y dydd y cysylltodd â swyddfa'r comisiynydd ar gyfartaledd. Rhaid i mi gyfaddef, byddwn wedi disgwyl gweld astudiaethau achos a gwefan sy'n addas i blant neu ieuenctid sy'n darparu mwy o dystiolaeth i bobl ifanc, yn hytrach na dim ond manylion cyswllt, ac enghreifftiau o sut mae'r comisiynydd wedi helpu pobl. Mae'r fideo YouTube sydd ganddyn nhw, sydd yn ôl pob tebyg yno i annog pobl ifanc i gysylltu â nhw, yn cyfeirio at blant yn y trydydd person, fel 'nhw', yn hytrach na siarad yn uniongyrchol â nhw, ac mae hefyd yn tynnu sylw at gael eu trin yn annheg fel achos pryder, ond nid yw'n mynd i unrhyw fanylion ynghylch beth yw 'annheg'. Byddai defnyddio enghreifftiau perthnasol a chyd-destunol yma yn cael effaith llawer mwy. Ar ben hynny, gallai'r wefan hon ddarparu'r man cychwyn i blant a phobl ifanc, a'u teuluoedd, ddarganfod pa gymorth sydd ar gael iddyn nhw a'u helpu ar y daith i gael mynediad ato. Gyda hyn mewn golwg, hoffwn weld Llywodraeth Cymru yn herio'r comisiynydd plant ar hyn, a'i gwneud hi'n glir i bobl ifanc a phlant pa gymorth a chefnogaeth y gallant ei gael. A chredaf hefyd y dylid rhoi meini prawf ar waith o ran sut y gellid dal y comisiynydd yn atebol.
Gan symud ymlaen, hoffwn ddal sylw ar y pwynt y mae'r comisiynydd ei hun wedi'i wneud ynghylch Deddf Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru) 2018 gan nad yw bob amser yn effeithio ar blant yn gadarnhaol. Credaf fod hwn yn ddarganfyddiad hanfodol a sylweddol iawn, a gobeithiaf y bydd y comisiynydd yn gallu helpu i roi rhagor o ddirnadaeth a hysbysu'r Gweinidog addysg am fethiannau'r Ddeddf. Mae gen i ddiddordeb gweld y Ddeddf ADY yn cael ei diwygio oherwydd bod gen i etholwyr yn fy rhanbarth sydd wedi cael eu heffeithio'n ddifrifol gan y ddeddfwriaeth, yn enwedig y plant hynny sydd â diabetes. Oherwydd y Ddeddf ADY, maen nhw wedi darganfod, nad yw'n caniatáu i ysgolion dderbyn cyllid ychwanegol ar gyfer cymorth athrawon i helpu'r plant hynny sydd â diabetes, ac yna mae'r plant hyn yn cael eu gwrthod yr un cyfleoedd i ddysgu â phawb arall.
Fel y bydd y rhai yma yn y Siambr yn ymwybodol, mae'r comisiynydd wedi rhestru pum argymhelliad i Lywodraeth Cymru fynd i'r afael o ddifrif â thlodi plant, fel y mynegwyd yn yr adroddiad ac yr ychwanegwyd fel gwelliant i'r cynnig heddiw. Nid yw tlodi plant yng Nghymru yn gwella, sydd ynddo'i hun yn achos pryder. Fel y bydd llawer yn gwybod, heddiw yw'r Diwrnod Rhyngwladol ar gyfer Dileu Tlodi, ac er bod yr argymhelliad i Lywodraeth Cymru lunio cynllun gweithredu tlodi plant manwl yn argymhelliad cryf ac yn un y byddwn i ac yn sicr fy mhlaid yn ei gefnogi, rwy'n teimlo bod yr argymhellion eraill braidd yn ddi-fflach ac yn ddi-uchelgais. Mae pwysleisio'r angen am wella ansawdd ochr yn ochr â phrydau ysgol am ddim yn anfesuradwy, ac nid yw'n glir at ba ansawdd y mae'r comisiynydd yn cyfeirio. O ran mwy o fuddsoddiad mewn cyfleusterau chwarae, chwaraeon a hamdden mewn cymorth ieuenctid, tra bod hwn yn ymdrech nodedig iawn—ac yn rhywbeth rwy'n cytuno ag ef yn rhan o adeiladu cymunedau—nid yw'n helpu teulu i fwydo eu plant na thalu eu biliau, a dyna lle mae llawer o dlodi yn cael ei amlygu. Yn yr un modd gyda theithio am ddim ar fysiau i blant, nid yw'n mynd i helpu o ddifrif i godi bron i draean o blant allan o dlodi yng Nghymru, ac mae'n argymhelliad dibwrpas pan nad oes gennym y gwasanaeth bysiau na'r rhwydwaith bysiau i ddefnyddio tocyn o'r fath. Yn yr un modd, nid yw'r argymhelliad terfynol sy'n galw am fwy o ddatganoli pŵer yn mynd i newid y sefyllfa hon.
Yn y pen draw, yr hyn a fydd yn helpu i leihau tlodi plant yng Nghymru yw helpu pobl i gael gafael ar yr adnoddau eithaf sylweddol sydd eisoes ar gael iddyn nhw gan Lywodraeth y DU. Rwyf wedi siarad yn flaenorol yn y Siambr am sut mae bron i £15 biliwn o fudd-daliadau heb eu hawlio bob blwyddyn ledled y Deyrnas Unedig, yn benodol tua £1 biliwn o fudd-dal plant heb ei hawlio, a £2.5 biliwn mewn credydau treth plant. Heb os, o ystyried lefelau tlodi yng Nghymru, byddwn yn dadlau y byddai teuluoedd Cymru yn hawlio cryn dipyn o'r arian hwn. Ar ben hynny, gall tlodi plant, er bod ganddo lawer o achosion gwahanol, fod yn gysylltiedig yn aml iawn â rhwystrau sy'n bodoli, gan atal teuluoedd rhag gallu ennill digon o arian, fel darpariaeth trafnidiaeth gyhoeddus wael a diffyg gofal plant fforddiadwy, a dylem fod yn annog Llywodraeth Cymru i edrych yn ofalus ar sut i adeiladu gwytnwch yn y gweithlu fel eu bod yn gallu addasu i amgylchedd gwaith sy'n newid ac annog hyfforddiant cyson o ran y gweithlu fel y gallant ennill cyflogau gwell. Diolch, Llywydd, a, gyda hyn i gyd mewn golwg, rwy'n argymell ein bod yn nodi'r adroddiad. Diolch.
I'd like to start by thanking the commissioner and her team for the work over the past year, covered in this annual report, and I look forward to exploring some of the issues in the report with the commissioner, in more detail, when she comes to the Children, Young People and Education Committee on 29 November for annual scrutiny.
I'll now focus on some areas highlighted in the report, which resonate strongly with the committee's work. First, the matter that the commissioner describes as the biggest issue affecting children in Wales—child poverty. With 28 per cent of children in Wales living in relative poverty, and the known long-term impacts poverty can have, it's unsurprising that this is a key area of focus for the commissioner. I was pleased to participate in the Equality and Social Justice Committee's recent work looking at the Welsh Government's draft child poverty strategy, and I was grateful for the chair of that committee's invitation to attend. And we have written to that committee, sharing some of the relevant evidence we have gathered as part of our inquiry looking at disabled children and young people's access to education and childcare. A lack of inclusive, accessible education and childcare is having significant impact on parents and carers' ability to work. This, then, has a significant impact on families' incomes and wider mental health and well-being. We will shortly be writing to the Minister for Economy and the Minister for Social Justice on these issues.
Secondly, the commissioner has highlighted issues around social care and radical reform, and, as Members will be aware, we recently published a report on this very issue. We called for 12 radical reforms. These were big, ambitious changes to fundamentally reshape the system to deliver for care-experienced children and what any reasonable parent would want for their own child. In total, we made 27 recommendations.
Since our debate here in July, we have welcomed the Deputy Minister's engagement with our committee, but we know that there's still much more heavy-lifting work to be done to deliver radical change, and we owe it to all the care-experienced children and young people and, in turn, their birth children to deliver radical reform of the care system.
Our report was meaningfully co-produced to an exemplar standard with some of the most marginalised children and young people in Wales. As decision makers, their experiences may make for uncomfortable listening, and I can assure the Chamber, we do not consider our work on this important issue done.
Finally, I'd like to touch on some of the issues in the commissioner's report that chime with the committee's current work, looking at how inclusive and accessible education and childcare is. We're in the middle of taking evidence on this important issue, and we have been speaking directly with children, young people and their families, and it's abundantly clear that disabled children and young people, and those with additional needs, are being failed in many different ways. The commissioner's report highlights a number of policy areas that we also will be exploring as part of this work, including access to public transport, in particular transport to school, childcare and leisure activities. In our report on pupil absence last year, we called for decisions on learner travellers to be driven by individual learner need. We called for the current review of the learner traveller Measure to prioritise a learner-first solution, and to be radical in finding innovative solutions. We will be writing to the Deputy Minister for Climate Change shortly on this important issue.
Moving on to support for children with additional learning needs. The commissioner's report highlights that this is the most common issue raised with their investigation and advice team. Again, this resonated with some of the personal stories we've been hearing as part of our ongoing work. Almost every family we've heard from directly has described the ongoing battle to get the most simple support put in place to help children and young people to be able to receive their right to an education.
We've heard from families who, having been able to secure an individual development plan, find that the recommendations in the plan are not being followed through, making it incredibly difficult for children to access and thrive in an inclusive education setting, whilst others struggle to get appropriate diagnoses or plans put in place.
I note that the commissioner makes a recommendation on professional learning on ALN for teachers. We have heard directly from families, but also teachers and supporting staff, of the need to better understand, and training on, additional learning needs, and this is likely to be an issue that we will be commenting on as part of our work.
There are many more critically important policy areas in this report, and not enough time to discuss them all, but I urge all Senedd Members to read this report and use the commissioner's findings to inform their work. This report is relevant for all of us. Diolch yn fawr.
Hoffwn ddechrau drwy ddiolch i'r comisiynydd a'i thîm am y gwaith dros y flwyddyn ddiwethaf, a drafodwyd yn yr adroddiad blynyddol hwn, ac edrychaf ymlaen at archwilio rhai o'r materion yn yr adroddiad gyda'r comisiynydd, yn fanylach, pan ddaw at y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg ar 29 Tachwedd ar gyfer craffu blynyddol.
Byddaf yn canolbwyntio nawr ar rai meysydd a amlygwyd yn yr adroddiad, sy'n atseinio'n gryf â gwaith y pwyllgor. Yn gyntaf, y mater y mae'r comisiynydd yn ei ddisgrifio fel y mater mwyaf sy'n effeithio ar blant yng Nghymru—tlodi plant. Gyda 28 y cant o blant yng Nghymru yn byw mewn tlodi cymharol, a'r effeithiau hirdymor y gwyddys y gall tlodi eu cael, nid yw'n syndod bod hwn yn faes pwyslais allweddol i'r comisiynydd. Roeddwn yn falch o gymryd rhan yng ngwaith diweddar y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol yn edrych ar strategaeth tlodi plant ddrafft Llywodraeth Cymru, ac roeddwn yn ddiolchgar am wahoddiad cadeirydd y pwyllgor hwnnw i fod yn bresennol. Ac rydym ni wedi ysgrifennu at y pwyllgor hwnnw, gan rannu peth o'r dystiolaeth berthnasol yr ydym ni wedi'i chasglu yn rhan o'n hymchwiliad sy'n edrych ar fynediad plant a phobl ifanc anabl at addysg a gofal plant. Mae diffyg addysg a gofal plant cynhwysol, hygyrch yn cael effaith sylweddol ar allu rhieni a gofalwyr i weithio. Mae hyn, felly, yn cael effaith sylweddol ar incwm teuluoedd ac iechyd meddwl a lles ehangach. Byddwn yn ysgrifennu at Weinidog yr Economi a'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ar y materion hyn cyn bo hir.
Yn ail, mae'r comisiynydd wedi tynnu sylw at faterion sy'n ymwneud â gofal cymdeithasol a diwygio radical, ac, fel y gŵyr yr Aelodau, fe wnaethom ni gyhoeddi adroddiad yn ddiweddar ar yr union fater hwn. Fe wnaethom ni alw am 12 diwygiad radical. Roedd y rhain yn newidiadau mawr, uchelgeisiol i ail-lunio'r system yn sylfaenol er mwyn darparu ar gyfer plant â phrofiad o ofal a'r hyn y byddai ar unrhyw riant rhesymol ei eisiau ar gyfer eu plentyn eu hunain. Gyda'i gilydd, fe wnaethom ni 27 o argymhellion.
Ers ein dadl yma ym mis Gorffennaf, rydym ni wedi croesawu ymgysylltiad y Dirprwy Weinidog â'n pwyllgor, ond gwyddom fod llawer mwy o waith caib a rhaw i'w wneud o hyd i gyflawni newid radical, ac mae arnom ni ddyled i'r holl blant a phobl ifanc sydd â phrofiad o ofal ac, yn ei dro, eu plant biolegol i ddarparu diwygiad radical i'r system ofal.
Cafodd ein hadroddiad ei gyd-gynhyrchu'n ystyrlon i safon uchel gyda rhai o'r plant a'r bobl ifanc mwyaf ymylol yng Nghymru. Fel y rhai sy'n gwneud penderfyniadau, efallai y bydd eu profiadau yn anghyfforddus gwrando arnyn nhw, a gallaf sicrhau'r Siambr, nid ydym ni'n ystyried ein gwaith ar y mater pwysig hwn wedi ei gwblhau.
Yn olaf, fe hoffwn i grybwyll rhai o'r materion yn adroddiad y comisiynydd sy'n cyd-fynd â gwaith cyfredol y pwyllgor, gan edrych ar ba mor gynhwysol a hygyrch yw addysg a gofal plant. Rydym yng nghanol cymryd tystiolaeth ar y mater pwysig hwn, ac rydym ni wedi bod yn siarad yn uniongyrchol â phlant, pobl ifanc a'u teuluoedd, ac mae'n gwbl amlwg bod plant a phobl ifanc anabl, a'r rhai ag anghenion ychwanegol, yn cael eu siomi mewn sawl ffordd wahanol. Mae adroddiad y comisiynydd yn tynnu sylw at nifer o feysydd polisi y byddwn ni hefyd yn eu hystyried yn rhan o'r gwaith hwn, gan gynnwys mynediad at drafnidiaeth gyhoeddus, yn enwedig trafnidiaeth i'r ysgol, gofal plant a gweithgareddau hamdden. Yn ein hadroddiad ar absenoldeb disgyblion y llynedd, fe wnaethom ni alw am i benderfyniadau ynghylch dysgwyr sy'n teithio i'r ysgol fod yn seiliedig ar anghenion dysgwyr unigol. Fe wnaethom ni alw am yr adolygiad cyfredol o'r Mesur teithio gan ddysgwyr i flaenoriaethu datrysiad dysgwr yn gyntaf, ac i fod yn radical wrth ddod o hyd i atebion arloesol. Byddwn yn ysgrifennu at y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd yn fuan am y mater pwysig hwn.
Gan symud ymlaen i gefnogi plant ag anghenion dysgu ychwanegol. Mae adroddiad y comisiynydd yn amlygu mai dyma'r mater mwyaf cyffredin a godwyd gyda'u tîm ymchwilio a chynghori. Unwaith eto, roedd hyn yn taro tant gyda rhai o'r straeon personol rydym ni wedi bod yn eu clywed fel rhan o'r gwaith rydym ni'n ei wneud ar hyn o bryd. Mae bron pob teulu yr ydym ni wedi clywed ganddo yn uniongyrchol wedi disgrifio'r frwydr barhaus i roi'r cymorth mwyaf syml ar waith i helpu plant a phobl ifanc i allu derbyn eu hawl i addysg.
Rydym ni wedi clywed gan deuluoedd sydd, ar ôl llwyddo i sicrhau cynllun datblygu unigol, yn canfod nad yw'r argymhellion yn y cynllun yn cael eu dilyn, gan ei gwneud hi'n anodd iawn i blant gael mynediad at a ffynnu mewn lleoliad addysg gynhwysol, tra bod eraill yn ei chael hi'n anodd cael diagnosis neu gynlluniau priodol ar eu cyfer.
Nodaf fod y comisiynydd yn gwneud argymhelliad ynghylch dysgu proffesiynol ynghylch anghenion dysgu ychwanegol i athrawon. Rydym ni wedi clywed yn uniongyrchol gan deuluoedd, ond hefyd athrawon a staff ategol, am yr angen am well dealltwriaeth, a hyfforddiant, am anghenion dysgu ychwanegol, ac mae hyn yn debygol o fod yn fater y byddwn yn gwneud sylwadau arno yn rhan o'n gwaith.
Mae llawer mwy o feysydd polisi pwysig yn yr adroddiad hwn, a dim digon o amser i'w trafod i gyd, ond rwy'n annog holl Aelodau'r Senedd i ddarllen yr adroddiad hwn a defnyddio canfyddiadau'r comisiynydd yn sail i'w gwaith. Mae'r adroddiad hwn yn berthnasol i bob un ohonom ni. Diolch yn fawr.
I'd like to start by thanking the children's commissioner, of course, for her report. Today's debate is an important one, which highlights findings of the children's commissioner's latest report, but unfortunately there is not enough time to talk about all the issues I would like to, but it made for interesting reading, with some worrying statistics, of course, within it.
In the report, the commissioner highlights that the most frequently raised issue is education, understandably, and specifically education support for children with additional learning needs—ALN. Since calling for a review into the equality of access for education for disabled children in our children and young people's committee that we are now undertaking, as the Chair just outlined, we have unearthed a plethora, as she said, of issues and barriers for children with ALN in Wales, on which I hope that we will have the opportunity to debate at length in this Chamber at some point.
I'm glad that within the children's commissioner's report she addresses this, as it is vital that every child in Wales receives the best education that they can have, and that ALN is not a barrier to them. I therefore support the children's commissioner's recommendation and call for ALN training to be a mandatory part of all teacher training. The Welsh Conservatives have called for this for a long time, and we fully believe that this would help in the quality of education, children and young people getting the right help that they individually need and, more importantly, that early intervention that is so crucial. It will also help teachers in ensuring the best education for their students. It is vital that, alongside this aim, the Welsh Government ensures that there is enough money available to schools to upskill existing staff too in this regard, ensuring that teachers can get reactionary training, should a specialist ALN case present itself in a school, as well as general training for all adults who come across children in schools on ALN. What we don't want to see is what 22 different interpretations of this training will look like, due to our 22 local authorities, and a postcode lottery of those who can afford to do it. So, this would need to come from the centre—a strategy and the money from Welsh Government.
I'd also like to hear the Minister's views on how effective she believes the children's commissioner's role actually is and how many children know and how much children are aware about what the commissioner does, and also whether she believes the office is value for money, based on what we are seeing in this report and how much heed the Minister actually pays to the commissioner's recommendations.
I'm also very concerned that the children's commissioner, in this report, has called on the Welsh Government to expedite the work on creating a Welsh gender service for children and young people. I find it very concerning, when there's a myriad pressing issues facing Welsh children and the failures over the last two decades, that this is viewed as a priority. Given Welsh Labour's stance on this sensitive topic, I personally would hope that this area is not devolved to the Senedd, and it's also not realistic to expect it to be. It is also concerning to me that the children's commissioner and this Welsh Government believe that children under 18 should be put on the road to life-changing medication and irreversible surgery at such a tender age. We need to remember these are children and they need to be protected and treated as such, and this is something I would expect from a children's commissioner. We should also respect parents' desire to be involved, as they often know what's best for their children, and it's quite clear that the commission and the Welsh Government would rather bypass concerned parents. It is high time that we focus on the many pressing issues and needs of children instead of trying to promote gender ideology in Wales. Thank you.
Hoffwn ddechrau drwy ddiolch i'r comisiynydd plant, wrth gwrs, am ei hadroddiad. Mae'r ddadl heddiw yn un bwysig, sy'n tynnu sylw at ganfyddiadau adroddiad diweddaraf y comisiynydd plant, ond yn anffodus nid oes digon o amser i siarad am yr holl faterion yr hoffwn eu crybwyll, ond roedd yn darllen diddorol, gyda rhai ystadegau pryderus, wrth gwrs, ynddo.
Yn yr adroddiad, mae'r comisiynydd yn tynnu sylw mai'r mater a godir amlaf yw addysg, yn ddealladwy, ac yn benodol cymorth addysg i blant ag anghenion dysgu ychwanegol. Ers galw am adolygiad i gydraddoldeb mynediad i addysg i blant anabl yn ein pwyllgor plant a phobl ifanc yr ydym ni bellach yn ei gynnal, fel yr amlinellodd y Cadeirydd, rydym ni wedi datgelu llu o faterion a rhwystrau i blant ag anghenion dysgu ychwanegol yng Nghymru, y gobeithiaf y cawn ni gyfle i'w trafod yn helaeth yn y Siambr hon ar ryw adeg.
Rwy'n falch ei bod, yn adroddiad y comisiynydd plant, yn mynd i'r afael â hyn, gan ei bod yn hanfodol bod pob plentyn yng Nghymru yn cael yr addysg orau y gallant ei chael, ac nad yw anghenion dysgu ychwanegol yn rhwystr iddynt. Rwyf felly'n cefnogi argymhelliad y comisiynydd plant ac yn galw am hyfforddiant anghenion dysgu ychwanegol i fod yn rhan orfodol o holl hyfforddiant athrawon. Mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi galw am hyn ers amser maith, ac rydym yn credu'n llwyr y byddai hyn yn helpu o ran ansawdd addysg, plant a phobl ifanc i gael y cymorth cywir sydd ei angen arnyn nhw yn unigol ac, yn bwysicach, yr ymyrraeth gynnar honno sydd mor hanfodol. Bydd hefyd yn helpu athrawon i sicrhau'r addysg orau i'w myfyrwyr. Mae'n hanfodol, ochr yn ochr â'r nod hwn, fod Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod digon o arian ar gael i ysgolion uwchsgilio staff presennol hefyd yn hyn o beth, gan sicrhau y gall athrawon gael hyfforddiant adweithiol, pe bai achos anghenion dysgu ychwanegol arbenigol yn bresennol mewn ysgol, yn ogystal â hyfforddiant cyffredinol i bob oedolyn sy'n dod ar draws plant mewn ysgolion gydag anghenion dysgu ychwanegol. Yr hyn nad oes arnom ni eisiau ei weld yw sut olwg fydd ar 22 dehongliad gwahanol o'r hyfforddiant hwn, oherwydd ein 22 awdurdod lleol, a loteri cod post o'r rhai sy'n gallu fforddio ei wneud. Felly, byddai angen i hyn ddod o'r canol—strategaeth a'r arian gan Lywodraeth Cymru.
Fe hoffwn i hefyd glywed barn y Gweinidog ar ba mor effeithiol y mae'n credu yw rôl y comisiynydd plant mewn gwirionedd a faint o blant sy'n gwybod a faint o blant sy'n ymwybodol o'r hyn y mae'r comisiynydd yn ei wneud, a hefyd a yw hi'n credu bod y swydd yn cynnig gwerth am arian, yn seiliedig ar yr hyn yr ydym yn ei weld yn yr adroddiad hwn a faint o sylw y mae'r Gweinidog yn ei roi i argymhellion y comisiynydd mewn gwirionedd.
Rwyf hefyd yn bryderus iawn bod y comisiynydd plant, yn yr adroddiad hwn, wedi galw ar Lywodraeth Cymru i brysuro'r gwaith o greu gwasanaeth rhywedd i blant a phobl ifanc Cymru. Mae hi'n destun pryder mawr i mi, pan fo myrdd o faterion dybryd yn wynebu plant Cymru a'r methiannau dros y ddau ddegawd diwethaf, bod hyn yn cael ei ystyried yn flaenoriaeth. O ystyried safbwynt Llafur Cymru ar y mater tringar hwn, byddwn i'n gobeithio'n bersonol na fydd y maes hwn wedi'i ddatganoli i'r Senedd, ac nid yw'n realistig disgwyl hynny. Mae hefyd yn peri pryder i mi fod y comisiynydd plant a Llywodraeth Cymru yn credu y dylid caniatáu i blant dan 18 oed gael meddyginiaeth sy'n newid bywyd a llawdriniaeth na ellir ei dad-wneud ar oedran mor ifanc. Mae angen i ni gofio mai plant yw'r rhain ac mae angen eu diogelu a'u trin felly, ac mae hyn yn rhywbeth y byddwn yn ei ddisgwyl gan gomisiynydd plant. Fe ddylem ni hefyd barchu awydd rhieni i fod yn rhan, gan eu bod yn aml yn gwybod beth sydd orau i'w plant, ac mae'n eithaf amlwg y byddai'n well gan y comisiwn a Llywodraeth Cymru anwybyddu rhieni pryderus. Mae'n hen bryd i ni ganolbwyntio ar nifer o faterion ac anghenion dybryd plant yn hytrach na cheisio hyrwyddo ideoleg rhywedd yng Nghymru. Diolch.
I thought Jayne Bryant's point was an important one, reminding us all to read the report, because it is relevant to all of us. And I just find myself reflecting, when reading the report and listening to the debate now, on why I am here and why each of us is here. I would hope it's because we want to make a difference. And, for me, child poverty is one of those where we cannot risk not getting this strategy right. Because I remember, prior to being elected here, and working towards eradicating child poverty by 2020, reading the child poverty strategy, which was published in March 2015, and I've been re-reading that and reflecting on it, where the Minister for Communities and Tackling Poverty at the time said,
'This Strategy reflects how tackling child poverty is a cross-Government issue and one which all departments prioritise.'
And similar words were said by the Minister when this debate began today, eight years from that. And we all know what the situation is in terms of child poverty here in Wales.
I would like to thank the commissioner and her team for this important report and their work, but I can't help but reflect in terms of those recommendations: how many times do we have to hear them, how many times do we need to be told them? As Sioned Williams reflected, she is not a sole voice in these recommendations, and, simply put, we are failing, and continuing to fail, so many children and young people. And my question, really, is: what's going to change as a result of this report? What's going to change in terms of the strategy and all those recommendations, because, ultimately, that's how each of us will be held accountable?
I was outside the Senedd last Friday, meeting those who have come from across Wales to protest around the additional learning needs. But it wasn't really a protest; it was a cry for help—a cry for help by desperate parents, carers, with children and young people there as well, who are being let down by a system that's simply not working. A mother shared quite openly with me and others that she'd considered committing suicide, just so that her child could receive the help that that child needs and deserves, and she wasn't a lone voice there. And I was really struck, standing there listening to those stories, and it's really reflected in this report. You read it and you hear that, behind every story, behind every statistic, is that child, young person and family member that's struggling. We have a situation here in Wales at the moment, and it's brought into stark reality when you read the report, that children can't get to school because of poverty, or because they can't access the support they need. And we have lots of strategies in place, we have interventions, but they're not working for the majority of people who we are trying to reach.
So, as I said, my question is a simple one, Minister: what's going to change? When the budget was being discussed and the £900 million cuts, where did child poverty feature in those discussions, and what assurances can you give us that this is an absolute priority for Welsh Government, going forward, and that we're not simply hearing words that have been rehearsed here before?
Roeddwn i'n meddwl bod pwynt Jayne Bryant yn un pwysig, gan ein hatgoffa ni i gyd ddarllen yr adroddiad, oherwydd ei fod yn berthnasol i bob un ohonom ni. A chaf fy hun yn myfyrio, wrth ddarllen yr adroddiad a gwrando ar y ddadl nawr, ar y rheswm pam yr wyf yma a pham bod pob un ohonom ni yma. Rwy'n gobeithio ei fod oherwydd bod arnom ni eisiau gwneud gwahaniaeth. Ac, i mi, tlodi plant yw un o'r agweddau hynny lle na allwn ni fentro peidio â chael y strategaeth hon yn iawn. Oherwydd rwy'n cofio, cyn cael fy ethol yma, a gweithio tuag at ddileu tlodi plant erbyn 2020, darllen y strategaeth tlodi plant, a gyhoeddwyd ym mis Mawrth 2015, ac rwyf wedi bod yn ailddarllen hynny ac yn myfyrio arno, lle dywedodd y Gweinidog Cymunedau a Threchu Tlodi ar y pryd,
'Mae’r Strategaeth hon yn adlewyrchu’r ffaith bod tlodi plant yn fater trawsLywodraethol ac yn flaenoriaeth i bob adran.'
A dywedwyd geiriau tebyg gan y Gweinidog pan ddechreuodd y ddadl hon heddiw, wyth mlynedd ers hynny. Ac rydym ni i gyd yn gwybod beth yw'r sefyllfa o ran tlodi plant yma yng Nghymru.
Hoffwn ddiolch i'r comisiynydd a'i thîm am yr adroddiad pwysig hwn a'u gwaith, ond ni allaf beidio â myfyrio ar yr argymhellion hynny: sawl gwaith y mae'n rhaid i ni eu clywed, sawl gwaith y mae angen i ni gael gwybod amdanyn nhw? Fel y gwnaeth Sioned Williams fyfyrio, nid llais unig yw hi o ran yr argymhellion hyn, ac, yn syml, rydym ni'n siomi, ac yn parhau i siomi, cymaint o blant a phobl ifanc. A fy nghwestiwn i, mewn gwirionedd, yw: beth sy'n mynd i newid o ganlyniad i'r adroddiad hwn? Beth sy'n mynd i newid o ran y strategaeth a'r holl argymhellion hynny, oherwydd, yn y pen draw, dyna sut y bydd pob un ohonom ni'n atebol?
Roeddwn i y tu allan i'r Senedd ddydd Gwener diwethaf, yn cwrdd â'r rhai sydd wedi dod o bob cwr o Gymru i brotestio ynghylch yr anghenion dysgu ychwanegol. Ond nid protest oedd hi mewn gwirionedd; roedd hi'n gri am help—cri am help gan rieni taer, gofalwyr, gyda phlant a phobl ifanc yno hefyd, sy'n cael eu siomi gan system sydd yn syml ddim yn gweithio. Rhannodd mam yn eithaf agored gyda mi ac eraill yr oedd hi wedi ystyried cyflawni hunanladdiad, dim ond er mwyn i'w phlentyn gael y cymorth y mae ar y plentyn hwnnw ei angen ac yn ei haeddu, ac nid llais unig oedd hi yno. A chefais fy synnu mewn gwirionedd, yn sefyll yno yn gwrando ar y straeon hynny, ac mae wedi cael ei adlewyrchu yn yr adroddiad hwn. Rydych chi'n ei ddarllen ac rydych chi'n clywed, y tu ôl i bob stori, mai'r plentyn, y person ifanc a'r perthynas sy'n ei chael hi'n anodd. Mae gennym ni sefyllfa yma yng Nghymru ar hyn o bryd, ac mae'n dod yn gwbl amlwg pan fyddwch chi'n darllen yr adroddiad, na all plant gyrraedd yr ysgol oherwydd tlodi, neu oherwydd nad ydyn nhw'n gallu cael gafael ar y cymorth sydd ei angen arnyn nhw.
Ac mae gennym ni lawer o strategaethau ar waith, mae gennym ni ymyriadau, ond dydyn nhw ddim yn gweithio i'r mwyafrif o bobl yr ydym ni'n ceisio eu cyrraedd. Felly, fel y dywedais i, mae fy nghwestiwn yn un syml, Gweinidog: beth fydd yn newid? Pan oedd y gyllideb yn cael ei thrafod a'r toriadau o £900 miliwn, lle ymddangosodd tlodi plant yn y trafodaethau hynny, a pha sicrwydd allwch chi ei roi i ni fod hyn yn flaenoriaeth lwyr i Lywodraeth Cymru, yn y dyfodol, ac nad ydym ni'n clywed geiriau sydd wedi'u llefaru yma o'r blaen?
I'm going to focus my contribution on one specific recommendation in the commissioner's report, and that can be found on page 42, and it reads:
'Welsh Government should expedite work committed to in the LGBTQ+ Action Plan on exploring a Welsh Gender Service for children and young people, to replace reliance on commissioning services from NHS England. A new gender identity service for Wales should be established.'
The UN concluding observation that accompanies the recommendations stresses the need to
'Urgently address the long waiting times faced by transgender and gender questioning children in accessing specialised health services, improve the quality of those services, and make sure children’s views are taken into account in all decisions affecting their treatment.'
And I'd say to Laura Anne Jones there's a young man in the gallery today, who will be a constituent of mine and of yours, who'll be very disappointed in what you said. Sean Donovan is a constituent who tried to access exactly those services in his early teens, and was unable to. And only when he was 18 did he access the services that we require, and he brought to may attention the problems therefore that still exist within the access to a Welsh gender service for people like him when he was transitioning. His mother is part of a group of parents campaigning for NHS Wales to provide a pathway for young people in Wales to receive care here in Wales, rather than not to have to use services in England, which themselves are not sufficient. So, again, I say to Laura Anne Jones in the light of what she said, please speak to your and my constituent about this, because I think his story would be worth hearing and might even change your mind on some of these things. I understand the commissioner has met with young people to hear further personal stories about how they've been affected by this issue, and families feel there is a pathway that is developed and ready to be commissioned so that young people in Wales receive the gender-affirming care they need and they deserve. And I will be standing with Sean's family in the pursuance of that care.
It was also committed to in the Welsh Government's LGBTQ+ action plan, which the Deputy Minister's raised, which aims to make Wales the most LGBTQ+-friendly nation in Europe, and in her ministerial foreword to that pioneering document, the Deputy Minister for Social Partnership stated
'We are also committed to improving the pathway for supporting transgender young people in Wales. The Welsh Health Specialised Services Committee, responsible for the service, will look at available evidence to further define the clinical service model for the future, and community voices will be front and centre of this work.'
And, again, I say to the Deputy Minister and to the whole Government, Sean Donovan is there for you to listen to, and hear that story.
We're now eight months on from the action plan's publication, and the children's commissioner has expressed concern in her report that the continued reliance of transgender young people on services in England could be contrary to the action plan's spirit. Therefore, I ask the Minister to mention in her response, either today or perhaps in a written statement soon, about the development and commissioning of this pathway, and the establishment of a new gender identity service for Wales, as recommended in the commissioner's report.
Rydw i'n mynd i ganolbwyntio yn fy nghyfraniad ar un argymhelliad penodol yn adroddiad y comisiynydd, ac mae hynny i'w weld ar dudalen 42, ac mae'n darllen:
'Dylai Llywodraeth Cymru gyflymu gwaith yr ymrwymwyd iddo yn y Cynllun Gweithredu LHDTC+ ar archwilio Gwasanaeth Rhywedd Cymreig i blant a phobl ifanc, yn lle dibynnu ar gomisiynu gwasanaethau o’r GIG yn Lloegr. Dylid sefydlu gwasanaeth hunaniaeth rhywedd newydd i Gymru.'
Mae sylw terfynol y Cenhedloedd Unedig sy'n cyd-fynd â'r argymhellion yn pwysleisio'r angen i
'fynd i'r afael ar frys â'r amseroedd aros hir sy'n wynebu plant trawsryweddol ac sy'n cwestiynu eu rhywedd wrth gael mynediad at wasanaethau iechyd arbenigol, gwella ansawdd y gwasanaethau hynny, a sicrhau bod barn plant yn cael ei hystyried ym mhob penderfyniad sy'n effeithio ar eu triniaeth.'
Ac fe fyddwn i'n dweud wrth Laura Anne Jones bod dyn ifanc yn yr oriel heddiw, a fydd yn etholwr i mi ac i chi, a fydd yn siomedig iawn yn yr hyn a ddywedoch chi. Mae Sean Donovan yn etholwr a geisiodd gael yr union wasanaethau hynny yn ei arddegau cynnar, ac nid oedd yn gallu gwneud hynny. A dim ond pan oedd yn 18 oed y cafodd fynediad i'r gwasanaethau sydd eu hangen arnom ni, ac fe dynnodd fy sylw at y problemau felly sy'n dal i fodoli o ran mynediad i wasanaeth rhywedd yng Nghymru i bobl fel yntau pan oedd yn trosglwyddo. Mae ei fam yn rhan o grŵp o rieni sy'n ymgyrchu dros GIG Cymru i ddarparu llwybr i bobl ifanc yng Nghymru gael gofal yma yng Nghymru, yn hytrach na pheidio gorfod defnyddio gwasanaethau yn Lloegr, nad ydyn nhw chwaith yn ddigonol. Felly, unwaith eto, dywedaf wrth Laura Anne Jones yng ngoleuni'r hyn a ddywedodd, siaradwch â'ch etholwr chi a fi hyn, oherwydd credaf y byddai ei stori yn werth ei chlywed ac efallai hyd yn oed newid eich meddwl ar rai o'r pethau hyn. Rwy'n deall bod y comisiynydd wedi cyfarfod â phobl ifanc i glywed rhagor o straeon personol am sut mae'r mater hwn wedi effeithio arnyn nhw, ac mae teuluoedd yn teimlo bod llwybr sy'n cael ei ddatblygu ac yn barod i'w gomisiynu fel bod pobl ifanc yng Nghymru yn derbyn y gofal sy'n cadarnhau rhywedd sydd ei angen arnyn nhw ac maen nhw'n ei haeddu. A byddaf yn sefyll gyda theulu Sean wrth ymgyrchu dros y gofal hwnnw.
Ymrwymwyd i hynny hefyd yng nghynllun gweithredu LHDTC+ Llywodraeth Cymru, a grybwyllwyd gan y Dirprwy Weinidog, sy'n anelu at wneud Cymru y genedl fwyaf cyfeillgar i bobl LHDTC+ yn Ewrop, ac yn ei rhagair gweinidogol i'r ddogfen arloesol honno, dywedodd y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol
'Rydym hefyd yn ymrwymedig i wella’r llwybr i gefnogi pobl ifanc drawsryweddol yng Nghymru. Bydd Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru, sy’n gyfrifol am y gwasanaeth, yn edrych ar y dystiolaeth sydd ar gael i ddiffinio’r model gwasanaeth clinigol ymhellach yn y dyfodol, a bydd lleisiau yn y gymuned yn chwarae rhan amlwg a chanolog yn y gwaith hwn.'
Ac unwaith eto, rwy'n dweud wrth y Dirprwy Weinidog ac wrth y Llywodraeth gyfan, mae Sean Donovan yno i chi wrando arno a chlywed y stori honno.
Mae wyth mis wedi heibio bellach ers cyhoeddi'r cynllun gweithredu, ac mae'r comisiynydd plant wedi mynegi pryder yn ei hadroddiad y gallai dibyniaeth barhaus pobl ifanc trawsryweddol ar wasanaethau yn Lloegr fod yn groes i ysbryd y cynllun gweithredu. Felly, gofynnaf i'r Gweinidog sôn yn ei hymateb, naill ai heddiw neu efallai mewn datganiad ysgrifenedig yn fuan, am ddatblygu a chomisiynu'r llwybr hwn, a sefydlu gwasanaeth hunaniaeth rhywedd newydd i Gymru, fel yr argymhellwyd yn adroddiad y comisiynydd.
It's a pleasure to take part in this debate this afternoon, and I thank the children's commissioner, Rocio Cifuentes, and her team for compiling this comprehensive and all-encompassing annual report. I want to keep my remarks fairly short today, as I had the opportunity to meet the children's commissioner last week to discuss the report in detail. But one strand I'd like to delve into is children's mental health, as it's such a big area that goes way beyond the classroom and affects many children's lives. Therefore, it's vital that children and families can have the best access to child and adolescent mental health services and other associated services to best help children who are struggling in all settings, including school and home, so that we can ensure a holistic package of care to give children suffering mental health problems the best possible start in life.
So, I'd be grateful if the Minister could respond to this particular subject in her remarks, outlining the Welsh Government's position on improving children's access to mental health services both in educational settings and in all walks of life, so that we can maximise opportunities and hope to nip these problems in the bud at a foundation level to attempt to prevent issues manifesting into teenage years, adolescence and adulthood. Let's take this opportunity to do right by the children of Wales—the next generation—so that they can get the right care at the right time. Thank you.
Mae'n bleser cymryd rhan yn y ddadl hon y prynhawn yma, a diolch i'r comisiynydd plant, Rocio Cifuentes, a'i thîm am lunio'r adroddiad blynyddol cynhwysfawr a hollgynhwysol hwn. Rwyf am gadw fy sylwadau yn weddol fyr heddiw, gan fy mod wedi cael cyfle i gwrdd â'r comisiynydd plant yr wythnos diwethaf i drafod yr adroddiad yn fanwl. Ond un agwedd yr hoffwn ymchwilio iddi yw iechyd meddwl plant, gan ei fod yn faes mor fawr sy'n mynd ymhell y tu hwnt i'r ystafell ddosbarth ac yn effeithio ar fywydau llawer o blant. Felly, mae'n hanfodol bod plant a theuluoedd yn gallu cael y mynediad gorau at wasanaethau iechyd meddwl plant a phobl ifanc a gwasanaethau cysylltiedig eraill i helpu plant sy'n ei chael hi'n anodd ym mhob lleoliad, gan gynnwys yr ysgol a'r cartref, fel y gallwn ni sicrhau pecyn gofal cyfannol i roi'r dechrau gorau posibl mewn bywyd i blant sy'n dioddef problemau iechyd meddwl.
Felly, byddwn yn ddiolchgar pe gallai'r Gweinidog ymateb i'r pwnc penodol hwn yn ei sylwadau, gan amlinellu safbwynt Llywodraeth Cymru ar wella mynediad plant at wasanaethau iechyd meddwl mewn lleoliadau addysgol ac ym mhob cefndir, fel y gallwn ni fanteisio i'r eithaf ar gyfleoedd a gobeithio atal y problemau hyn rhag gwreiddio ar lefel sylfaen i geisio atal materion rhag amlygu eu hunain ym mlynyddoedd yr arddegau, mewn pobl ifanc ac oedolion. Gadewch i ni achub ar y cyfle hwn i wneud y peth iawn i blant Cymru—y genhedlaeth nesaf—er mwyn iddyn nhw gael y gofal priodol ar yr adeg briodol. Diolch.
I also want to express my gratitude to the children's commissioner for her work in certainly upholding the rights and welfare of children here in Wales. Her report is an absolutely child-friendly report, it's very easy to read and to understand, and I look forward to the three-year strategy that hopefully will be delivered from April next year.
I just want to look at the issue around looked-after and care-experienced children today. Given the alarming 23 per cent increase in looked-after children in Wales since 2013—a rate far exceeding the per capita rate in England—the issues raised in her report really do impact these children. More relevant to care-experienced young people is the commissioner's focus on the persisting issue of unregistered placements. Many looked-after children continue to reside in unregistered placements, with numbers swelling, despite the illegality of such arrangements, both in Wales and in England. In the radical reform report, which the Chair highlighted earlier, the Association of Directors of Social Services described the challenges they face regarding unregistered placements as 'unprecedented'.
There are many complex reasons why children end up in unregistered care. We have systemic shortages of registered placements, high and complex needs, sudden breakdowns requiring urgent moves. But, fundamentally, this unregistered care often lacks the vital safeguards for these very vulnerable children. We know that the children's commissioner in her report calls for
'accommodation being developed by Regional Partnership Boards',
and I do look forward to hearing from the Minister how that is going to be actioned.
We also have unregulated accommodation, and I know there can be confusion around it, which provides places to live but is not required to provide care, and they are sadly still legal in Wales, despite being banned in the UK for children under 16. These accommodations can run the gamut from well-meaning to wholly inappropriate, unstable, unsafe premises like hotels or Airbnbs. I do appreciate the Welsh Government's pledge to review unregistered and unregulated placements, yet I share the children's commissioner's concerns that, without cross-departmental action, we will again fail to meet the immediate scale of need.
And, additionally, I was extremely troubled to hear that, following advice from the president of the family division of the High Court, they are no longer obligated to supervise regulation of unregistered placements for children facing deprivation of liberty orders—what they call DoLS—citing a court system that is under immense stress. These are our most vulnerable children, and abdicating oversight puts them at extreme risk of harm. Concerns were already raised by the radical reform report regarding the proliferation of the deprivation of liberty orders for children in Welsh authority care, stemming from a shortage of suitable accommodation. So, the dearth of oversight and the absence of a clear strategy for reducing DoLs are untenable, and we urgently need collective focus from the Welsh Government to elevate care standards and increase affordable, stable homes. I believe that with compassion and commitment to action we can actually transform the care system to serve the best interests of our most vulnerable children.
I would also like to comment on the issue of child poverty. We have heard that the children’s commissioner is clear that the strategy by the Welsh Government is unambitious. It has no targets, it has no timescales, it has no clear way of transforming the actions into what will address the most terrible situation affecting our poorer children. This is what actually underpins everything in this report. We need to ensure that we urgently address the issue of child poverty here in Wales. It has been going on for far, far too long, and we do call for and ask you to think really seriously about the issues that we need to see in place to see the children in Wales not being poor. It’s just unacceptable that, in 2023, we have families struggling to find food for their children, not having adequate accommodation, and children not being able to go to school because of lack of bus fare. So, I would ask the Minister to redouble her efforts to look into child poverty, and I would add on to this that we actually do need a Minister for children. I realise there was one in a previous Government, but we need someone who’s actually going to take responsibility for our children and ensure that they can address that really current and persistent issue of child poverty. Diolch yn fawr iawn.
Hoffwn hefyd fynegi fy niolch i'r comisiynydd plant am ei gwaith yn sicr o ran cynnal hawliau a lles plant yma yng Nghymru. Mae ei hadroddiad yn adroddiad sy'n gwbl addas i blant, mae'n hawdd iawn ei ddarllen a'i ddeall, ac edrychaf ymlaen at y strategaeth tair blynedd a fydd, gobeithio, yn cael ei chyflwyno o fis Ebrill y flwyddyn nesaf.
Hoffwn edrych heddiw ar y mater ynghylch plant sy'n derbyn gofal ac sydd â phrofiad o ofal. O ystyried y cynnydd brawychus o 23 y cant mewn plant sy'n derbyn gofal yng Nghymru ers 2013—cyfradd sy'n llawer uwch na chyfradd y pen yn Lloegr—mae'r materion a godwyd yn ei hadroddiad wir yn effeithio ar y plant hyn. Yn fwy perthnasol i bobl ifanc â phrofiad o ofal yw pwyslais y comisiynydd ar fater parhaus lleoliadau anghofrestredig. Mae llawer o blant sy'n derbyn gofal yn parhau i fyw mewn lleoliadau anghofrestredig, gyda'r niferoedd yn chwyddo, er gwaethaf anghyfreithlondeb trefniadau o'r fath, yng Nghymru ac yn Lloegr. Yn yr adroddiad diwygio radical, a amlygodd y Cadeirydd yn gynharach, disgrifiodd Cymdeithas Cyfarwyddwyr Gwasanaethau Cymdeithasol yr heriau sy'n eu hwynebu o ran lleoliadau heb eu cofrestru fel rhai 'digynsail'.
Mae yna lawer o resymau cymhleth pam mae plant yn mynd i leoliadau nad ydyn nhw wedi eu cofrestru. Mae gennym ni brinder systemig o leoliadau cofrestredig, anghenion uchel a chymhleth, dadfeiliad sydyn sy'n gofyn am symudiadau brys. Ond, yn sylfaenol, yn aml nid oes gan y gofal digofrestredig hwn y mesurau diogelu hanfodol ar gyfer y plant bregus iawn hyn. Gwyddom fod y comisiynydd plant yn ei hadroddiad yn galw am
'llety...sy’n cael ei ddatblygu gan Fyrddau Partneriaeth Rhanbarthol',
ac rwy'n edrych ymlaen at glywed gan y Gweinidog sut y bydd hynny'n cael ei weithredu.
Mae gennym ni lety heb ei reoleiddio hefyd, a gwn y gall fod dryswch yn ei gylch, sy'n darparu lleoedd i fyw ond nad yw'n ofynnol iddyn nhw ddarparu gofal, ac yn anffodus maen nhw'n dal i fod yn gyfreithlon yng Nghymru, er gwaethaf cael eu gwahardd yn y DU ar gyfer plant o dan 16 oed. Gall y llety hyn amrywio o eiddo ystyrlon i safleoedd cwbl amhriodol, ansefydlog, anniogel fel gwestai neu lety Airbnb. Rwy'n gwerthfawrogi addewid Llywodraeth Cymru i adolygu lleoliadau heb eu cofrestru a lleoliadau heb eu rheoleiddio, ac eto rwy'n rhannu pryderon y comisiynydd plant, heb weithredu traws-adrannol, y byddwn ni unwaith eto'n methu â diwallu maint yr angen sy'n bodoli ar hyn o bryd.
Ac, ar ben hynny, roeddwn yn hynod o ofidus o glywed, yn dilyn cyngor gan lywydd adran deulu'r Uchel Lys, nad oes rheidrwydd arnyn nhw bellach i oruchwylio rheoleiddio lleoliadau anghofrestredig ar gyfer plant sy'n wynebu gorchmynion amddifadu o ryddid—yr hyn y maent yn ei alw'n DoLS—gan nodi system llys sydd dan straen aruthrol. Dyma ein plant mwyaf bregus, ac mae esgeuluso eu goruchwylio yn eu rhoi mewn perygl eithafol o niwed. Codwyd pryderon eisoes gan yr adroddiad diwygio radical ynghylch cynyddu'r gorchmynion amddifadu o ryddid i blant yng ngofal awdurdodau lleol Cymru, sy'n deillio o brinder llety addas. Felly, mae'r diffyg goruchwyliaeth ac absenoldeb strategaeth glir ar gyfer lleihau DoLs yn anghynaladwy, ac mae angen pwyslais ar y cyd arnom ni ar frys gan Lywodraeth Cymru i godi safonau gofal a chynyddu cartrefi fforddiadwy, sefydlog. Rwy'n credu, gyda thosturi ac ymrwymiad i weithredu, y gallwn ni drawsnewid y system ofal i wasanaethu budd gorau ein plant mwyaf agored i niwed.
Hoffwn hefyd wneud sylwadau ar fater tlodi plant. Rydym ni wedi clywed bod y comisiynydd plant yn glir bod y strategaeth gan Lywodraeth Cymru yn uchelgeisiol. Nid oes ganddi dargedau, nid oes ganddi amserlenni, nid oes ganddi unrhyw ffordd glir o drawsnewid y camau gweithredu yn yr hyn a fydd yn mynd i'r afael â'r sefyllfa fwyaf ofnadwy sy'n effeithio ar ein plant tlotach. Dyma sy'n sail i bopeth yn yr adroddiad hwn mewn gwirionedd. Mae angen i ni sicrhau ein bod yn mynd i'r afael ar frys â thlodi plant yma yng Nghymru. Dyma fu'r sefyllfa ers llawer rhy hir, ac rydym yn galw ac yn gofyn i chi feddwl o ddifrif am y materion y mae angen i ni eu gweld ar waith i weld sefyllfa lle nad yw plant Cymru'n dlawd. Mae'n annerbyniol, yn 2023, bod gennym ni deuluoedd sy'n ei chael hi'n anodd dod o hyd i fwyd i'w plant, heb lety digonol, ac nad yw plant yn gallu mynd i'r ysgol oherwydd diffyg arian i dalu am fws. Felly, byddwn yn gofyn i'r Gweinidog ddyblu ei hymdrechion i edrych ar dlodi plant, a byddwn yn ychwanegu at hyn bod gwir angen Gweinidog Plant arnom ni. Rwy'n sylweddoli y bu un o dan Lywodraeth flaenorol, ond mae arnom ni angen rhywun sy'n mynd i gymryd cyfrifoldeb dros ein plant a sicrhau eu bod yn gallu mynd i'r afael â'r mater cyfredol a pharhaus hwnnw o dlodi plant. Diolch yn fawr iawn.
Several people have mentioned the impact of child poverty and I'd like to pick up on the statistic that 45 per cent of seven to 11-year-olds worry about not having enough to eat. Because I think this is actually more complicated than just saying, ‘This is a problem', given that these are primary school children who will all have access to a free breakfast, and in many cohorts will have access to a free lunch as well. Yet we are told that 45 per cent of them—nearly half—are worrying about not having enough to eat. So, what is the issue here? Is it that the food that they are being provided in school isn’t good enough? I note that the children’s commissioner wants to see improved quality alongside roll-out of universal free school meals. She makes no reference to the need to remove ultra-processed food from the food served in schools, even though we know that that is linked to obesity, which is raised by many professionals working with children. And we also know that there are potential risks of not just obesity, but long-term issues like cancer, diabetes and dementia. So, that is a major public health issue for me, but I think we really do need to understand: are the people who most need to get the free offer actually taking it up? Are they not arriving in school in time to get the free breakfast? And for what reason are they not eating the free lunch? So, I think a lot more work needs to be done on understanding this before we try and chuck more money at it.
Mae nifer o bobl wedi sôn am effaith tlodi plant a hoffwn godi'r ystadegyn bod 45 y cant o blant 7 i 11 oed yn poeni am beidio â bod â digon i'w fwyta. Oherwydd rwy'n credu bod hyn yn fwy cymhleth na dim ond dweud, 'Mae hyn yn broblem', o ystyried bod y rhain yn blant ysgol gynradd a fydd i gyd yn cael brecwast am ddim, ac mewn llawer o garfannau yn cael cinio am ddim hefyd. Ac eto, dywedir wrthym ni fod 45 y cant ohonyn nhw—bron i hanner—yn poeni am beidio â bod â digon i'w fwyta. Felly, beth sy'n bod yma? Onid yw'r bwyd maen nhw'n cael ei ddarparu yn yr ysgol yn ddigon da? Nodaf fod ar y comisiynydd plant eisiau gweld gwell ansawdd ochr yn ochr â chyflwyno prydau ysgol am ddim i bawb. Nid yw'n cyfeirio at yr angen i dynnu bwyd wedi'i brosesu'n ddwys o'r bwyd sy'n cael ei weini mewn ysgolion, er ein bod yn gwybod bod hynny'n gysylltiedig â gordewdra, sy'n cael ei godi gan lawer o weithwyr proffesiynol sy'n gweithio gyda phlant. Ac rydym ni hefyd yn gwybod bod risgiau posibl o nid yn unig gordewdra, ond materion hirdymor fel canser, diabetes a dementia. Felly, mae hynny'n fater iechyd y cyhoedd mawr i mi, ond rwy'n credu bod gwir angen i ni ddeall: a yw'r bobl sydd â'r angen mwyaf am y cynnig am ddim yn manteisio ar hynny mewn gwirionedd? Onid ydyn nhw'n cyrraedd yr ysgol mewn pryd i gael brecwast am ddim? Ac am ba reswm nad ydyn nhw'n bwyta'r cinio am ddim? Felly, rwy'n credu bod angen gwneud llawer mwy o waith ar ddeall hyn cyn i ni geisio taflu mwy o arian ato.
Will you take an intervention? Thank you so much. I really don't accept your position. I have the greatest of respect for you, but children are not in school for 52 weeks of the year. They're only in school for 36 weeks, so what is going to happen during the rest of the time they're not in school? We need to address child poverty. I think it is really, really that simple, so I hope you would agree that it's not complex, it's quite simple. Thank you.
A wnewch chi dderbyn ymyriad? Diolch yn fawr iawn. Mewn gwirionedd, nid wyf yn derbyn eich safbwynt. Mae gen i'r parch mwyaf tuag atoch chi, ond nid yw plant yn yr ysgol am 52 wythnos y flwyddyn. Dim ond am 36 wythnos maen nhw yn yr ysgol, felly beth sy'n mynd i ddigwydd yn ystod gweddill yr amser nad ydyn nhw yn yr ysgol? Mae'n rhaid i ni fynd i'r afael â thlodi plant. Rwy'n credu ei fod yn syml iawn, mewn gwirionedd, felly gobeithio y byddech chi'n cytuno nad yw'n gymhleth, mae'n eithaf syml. Diolch.
I certainly agree with you that they are only in school for 39 weeks—it's 39 weeks—but I still think we need to understand the complexities of this a lot more. So, the numbers who worry about not having enough to eat are reduced by the time the child becomes older, and that's presumably because they have more ability to do something about these things. We know from other surveys that two in 10 young people are going to bed hungry tonight, but the reasons for that may be quite complex, because children are not normally managing their household budget. If there's addiction in the household, that could be a reason why there's not enough food in the house, and if gender-based violence is present—which we know is endemic—that's also another issue where people are not being fed properly. So, I think there's a real concern there, and it would be great to hear a lot more from the children's commissioner about what she thinks about that.
Given that children are reliant on being able to get help if things aren't going well at home, or they're being bullied in school, it's really important that the services are there in school to ensure that young people can get help from a trusted adult. So, I think it's concerning, and I'd like to understand a bit more about why the number who think that they can get help in school if they are unhappy, worried or unable to cope, has gone down from 73 per cent in 2017 to 62 per cent. So, I think that's an issue and a challenge, and I would like to know what collaboration the children's commissioner is having with Estyn, with local education authorities or counselling services to ensure that all young people know they can get help in schools.
Turning to her comments on disability and the number of cases brought to her office, it's undoubtedly the case that people are doubly disadvantaged if school settings do not adjust the curriculum offer to meet the needs of the child, rather than expecting the child to fit into whatever is on offer for the majority. She's absolutely right to raise the flag on the numbers of exclusions—and I share the children's commissioner's concern about the need to change the statutory guidance so that we're not getting schools excluding people who are inconvenient and getting in the way. And that, of course, must include Gypsy, Roma and Traveller communities, who she highlights as one of the groups who are most likely to have that. But, given the importance that she attaches to the United Nations Convention on the Rights of the Child, I really want to know why she doesn't appear to think that children's right to know about their bodies and what a good relationship looks like and the importance of respecting each other and our different races, sexual preferences and gender identity—it's something that she seems to be backpedalling on in terms of saying that relationships and sexuality education needs to be adjusted to meet the needs of that community. I think all children, including those who are home educated—and I completely share her concern here that we must have no invisible children—every child must receive a suitable education, which is a fundamental right, and every child must be seen. And so I think those are really important messages for various Ministers going forward.
Rwy'n sicr yn cytuno gyda chi mai dim ond am 39 wythnos maen nhw yn yr ysgol—mae'n 39 wythnos—ond rwy'n dal i feddwl bod angen i ni ddeall cymhlethdodau hyn llawer mwy. Felly, mae'r niferoedd sy'n poeni am beidio â bod â digon i'w fwyta yn lleihau erbyn i'r plentyn fynd yn hŷn, ac mae'n debyg bod hynny oherwydd bod ganddyn nhw fwy o allu i wneud rhywbeth am y pethau hyn. Rydym ni'n gwybod o arolygon eraill bod dau o bob 10 person ifanc yn mynd i'r gwely yn llwglyd heno, ond gall y rhesymau am hynny fod yn eithaf cymhleth, oherwydd nad yw plant fel arfer yn rheoli cyllideb eu cartref. Os oes caethiwed ar yr aelwyd, gallai hynny fod yn rheswm pam nad oes digon o fwyd yn y tŷ, ac os yw trais ar sail rhywedd yn bresennol—rhywbeth rydym ni'n gwybod sy'n endemig—mae hynny hefyd yn fater arall lle nad yw pobl yn cael eu bwydo'n iawn. Felly, rwy'n credu bod pryder gwirioneddol ynghylch hynny, a byddai'n wych clywed llawer mwy gan y comisiynydd plant am yr hyn y mae'n ei feddwl am hynny.
O gofio bod plant yn ddibynnol ar allu cael cymorth os nad yw pethau'n mynd yn dda gartref, neu os ydyn nhw'n cael eu bwlio yn yr ysgol, mae'n bwysig iawn bod y gwasanaethau yno yn yr ysgol i sicrhau bod pobl ifanc yn gallu cael cymorth gan oedolyn dibynadwy. Felly, rwy'n credu ei fod yn peri pryder, a hoffwn ddeall ychydig mwy ynghylch pam mae'r nifer sy'n credu y gallan nhw gael help yn yr ysgol os ydyn nhw'n anhapus, yn bryderus neu'n methu ymdopi, wedi gostwng o 73 y cant yn 2017 i 62 y cant. Felly, rwy'n credu bod hynny'n fater ac yn her, a hoffwn wybod pa gydweithrediad y mae'r comisiynydd plant yn ei gael gydag Estyn, gydag awdurdodau addysg lleol neu wasanaethau cwnsela i sicrhau bod pob person ifanc yn gwybod y gall gael help mewn ysgolion.
Gan droi at ei sylwadau ar anabledd a nifer yr achosion a ddaw i'w swyddfa, mae'n sicr yn wir fod pobl dan anfantais ddwbl os nad yw lleoliadau ysgol yn addasu'r cynnig cwricwlwm i ddiwallu anghenion y plentyn, yn hytrach na disgwyl i'r plentyn addasu i beth bynnag sydd ar gael i'r mwyafrif. Mae hi'n hollol gywir i dynnu sylw at y niferoedd o waharddiadau—ac rwy'n rhannu pryder y comisiynydd plant am yr angen i newid y canllawiau statudol fel nad yw ysgolion yn eithrio pobl sy'n anghyfleus ac afreolus. Ac mae'n rhaid i hynny, wrth gwrs, gynnwys cymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr, y mae hi'n tynnu sylw atyn nhw fel un o'r grwpiau sydd fwyaf tebygol o wynebu hynny. Ond, o ystyried y pwysigrwydd y mae hi'n ei roi i Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn, rydw i wir eisiau gwybod pam nad yw'n ymddangos ei bod hi'n meddwl bod hawl plant i wybod am eu cyrff a sut mae perthynas dda yn edrych a phwysigrwydd parchu ein gilydd a'n hiliau gwahanol, ein dewisiadau rhywiol a'n hunaniaeth rhywedd—mae'n rhywbeth yr ymddengys ei bod wedi newid ei chân yn ei gylch o ran dweud bod ac mae angen addasu addysg cydberthynas a rhywioldeb yn unol ag anghenion cymunedau. Rwy'n credu bod pob plentyn, gan gynnwys y rhai sy'n cael eu haddysgu gartref—ac rwy'n rhannu ei phryder yn llwyr yn hyn o beth na ddylem ni gael unrhyw blant anweledig—rhaid i bob plentyn dderbyn addysg addas, sy'n hawl sylfaenol, a rhaid gweld pob plentyn. Ac felly rwy'n credu bod y rheini'n negeseuon pwysig iawn i wahanol Weinidogion wrth gamu i'r dyfodol.
Y Gweinidog i ymateb i'r ddadl nawr. Jane Hutt.
The Minister to reply to the debate now. Jane Hutt.
Diolch yn fawr, Llywydd, and thank you to all Members for their contributions to this debate on the children's commissioner's annual report. It's clear that the Senedd shares a commitment to the rights of children and young people in Wales and that those rights continue to shape our work. And Members have identified a number of important issues that have arisen from the report, from the recommendations from the children's commissioner. Of course, the children's commissioner will value the comments, the questions, the points that have been made today in this debate, as well as ourselves, as a Government, as we look to respond to those recommendations later on in the year. But I do want to start on that all-important issue that was reflected in Plaid Cymru's amendment and was reflected from contributions across the Chamber today, that we must, again, state our shared aspiration. Our shared aspiration, led by the Welsh Government, is that we want a Wales where no child lives in poverty. So, addressing the issues that have been expressed across the Chamber in the debate today about the need to tackle child poverty is clearly a priority. It's a priority for the Welsh Government, and, despite the extraordinary pressures on our budget—we've heard today again—tackling poverty and inequality will remain central drivers in the development of our policies and programmes across Government. And, of course, this is quite clearly stated in our draft child poverty strategy. Every Welsh Minister taking responsibility for improving outcomes, again recognising the limitations in terms of our powers, in that so many of the powers in terms of tackling child poverty lie with the UK Government. But I think it is important to recognise that we do have that duty to publish and report under our Children and Families (Wales) Measure 2010. We have that duty. And I reported, of course, on progress in December and then launched that 12-week consultation on the draft child poverty strategy. And what was important is to actually get that draft strategy out. We did consult with over 3,300 children and young people, engaging their help to develop the revised child poverty strategy that we have consulted on. And young people told us what will make the biggest difference to their lives, and I think the draft strategy lays out what we heard, what we're doing about it and where we can focus our efforts on creating a more equal Wales.
So, the final child poverty strategy will be published by the end of this year and then the real work starts. It's important that we are delivering this with our partners, delivering the strategy, putting in place a framework for evidence to demonstrate—
Diolch yn fawr, Llywydd, a diolch i'r holl Aelodau am eu cyfraniadau i'r ddadl hon ar adroddiad blynyddol y comisiynydd plant. Mae'n amlwg bod y Senedd yn rhannu ymrwymiad i hawliau plant a phobl ifanc yng Nghymru a bod yr hawliau hynny'n parhau i lunio ein gwaith. Ac mae'r Aelodau wedi nodi nifer o faterion pwysig sydd wedi codi o'r adroddiad, gan argymhellion y comisiynydd plant. Wrth gwrs, bydd y comisiynydd plant yn gwerthfawrogi'r sylwadau, y cwestiynau, y pwyntiau a wnaed heddiw yn y ddadl hon, yn ogystal â ni ein hunain, fel Llywodraeth, wrth i ni geisio ymateb i'r argymhellion hynny yn ddiweddarach yn y flwyddyn. Ond hoffwn i ddechrau ar y mater hollbwysig hwnnw a adlewyrchwyd yng ngwelliant Plaid Cymru ac a adlewyrchwyd o gyfraniadau ar draws y Siambr heddiw, bod yn rhaid i ni, unwaith eto, ddatgan ein cyd-ddyhead. Ein cyd-ddyhead, dan arweiniad Llywodraeth Cymru, yw bod arnom ni eisiau Cymru lle nad oes unrhyw blentyn yn byw mewn tlodi. Felly, mae mynd i'r afael â'r materion a fynegwyd ar draws y Siambr yn y ddadl heddiw am yr angen i fynd i'r afael â thlodi plant yn amlwg yn flaenoriaeth. Mae'n flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru, ac, er gwaethaf y pwysau eithriadol ar ein cyllideb—rydym ni wedi clywed heddiw eto—bydd mynd i'r afael â thlodi ac anghydraddoldeb yn parhau i fod yn sbardun canolog wrth ddatblygu ein polisïau a'n rhaglenni ar draws y Llywodraeth. Ac, wrth gwrs, mae hyn wedi'i nodi'n eithaf clir yn ein strategaeth tlodi plant drafft. Mae pob un o Weinidogion Cymru sydd â chyfrifoldeb am wella canlyniadau, unwaith eto'n cydnabod y cyfyngiadau o ran ein pwerau, gan fod cymaint o'r pwerau o ran mynd i'r afael â thlodi plant yn nwylo Llywodraeth y DU. Ond rwy'n credu ei bod hi'n bwysig cydnabod bod dyletswydd arnom ni i gyhoeddi ac adrodd o dan ein Mesur Plant a Theuluoedd (Cymru) 2010. Mae gennym ni'r ddyletswydd honno. Ac fe wnes i adrodd, wrth gwrs, am gynnydd ym mis Rhagfyr ac yna lansio'r ymgynghoriad 12 wythnos hwnnw ar y strategaeth tlodi plant drafft. A'r hyn a oedd yn bwysig yw cyhoeddi'r strategaeth ddrafft honno mewn gwirionedd. Fe wnaethom ni ymgynghori â dros 3,300 o blant a phobl ifanc, gan fanteisio ar eu cymorth i ddatblygu'r strategaeth tlodi plant ddiwygiedig yr ydym ni wedi ymgynghori arni. A dywedodd pobl ifanc wrthym ni beth fydd yn gwneud y gwahaniaeth mwyaf i'w bywydau, ac rwy'n credu bod y strategaeth ddrafft yn nodi'r hyn a glywsom ni, yr hyn yr ydym ni'n ei wneud am y peth a lle gallwn ni ganolbwyntio ein hymdrechion ar greu Cymru fwy cyfartal.
Felly, bydd y strategaeth tlodi plant olaf yn cael ei chyhoeddi erbyn diwedd eleni ac yna bydd y gwaith go iawn yn dechrau. Mae'n bwysig ein bod yn cyflawni hyn gyda'n partneriaid, yn cyflawni'r strategaeth, gan sefydlu fframwaith ar gyfer tystiolaeth i ddangos—
Will you give way, Minister?
A wnewch chi ildio, Gweinidog?
—transparent accountability and measuring progress. Yes.
—atebolrwydd tryloyw a mesur cynnydd. Gwnaf.
I appreciate that you say that work is going to be done on the draft child poverty strategy, but how are you going to measure progress without targets?
Rwy'n gwerthfawrogi eich bod yn dweud bod gwaith yn mynd i gael ei wneud ar y strategaeth tlodi plant drafft, ond sut ydych chi'n mynd i fesur cynnydd heb dargedau?
That important question has come up and, indeed, we addressed it, actually, during our pre-consultation exercise. I gave that commitment that we need to have that transparent accountability to show that we are producing and delivering on those outcomes. I've given this commitment, and it's in the draft strategy, that we are exploring independent advice on suitable national poverty indicators, data availability and a monitoring framework. And we're consulting on that work. Also, this is about accountability and producing a full progress report against the child poverty strategy every three years—that's required under the Children and Families (Wales) Measure 2010. Again, that includes involving people with lived experience, including children and young people, to tell us what we're achieving and how we're achieving it. So, the programme for government sets out how we will deliver for children and young people who are living in poverty, this 10-year strategy, which is going to rebalance actions towards preventing poverty and mitigating the worst impacts of poverty.
Now, I want to turn to some of the points that have been made, really specific and important points that have been made by colleagues today and to recognise that the Chair of the Children, Young People and Education Committee, Jayne Bryant, Laura Anne Jones and Joel James all made this point, responding to the recommendation about the importance for young people and children with additional learning needs, that the responsibility for ensuring that learners' needs are identified and provided for are the core of the professional standards for teaching and leadership, recognising that we have a national mission with a commitment to establishing a culture of mutual responsibility in relation to professional learning, and recognising also that local authorities, of course, are responsible for ensuring suitable education provision for learners in their areas, including those with ALN. Mark.
Mae'r cwestiwn pwysig hwnnw wedi codi ac, yn wir, fe wnaethom ni fynd i'r afael ag ef, mewn gwirionedd, yn ystod ein hymarfer cyn-ymgynghori. Rhoddais yr ymrwymiad hwnnw bod angen i ni gael yr atebolrwydd tryloyw hwnnw i ddangos ein bod yn cynhyrchu ac yn cyflawni'r canlyniadau hynny. Rwyf wedi rhoi'r ymrwymiad hwn, ac mae yn y strategaeth ddrafft, ein bod yn archwilio cyngor annibynnol ar ddangosyddion tlodi cenedlaethol addas, argaeledd data a fframwaith monitro. Rydym yn ymgynghori ar y gwaith hwnnw. Hefyd, mae hyn yn ymwneud ag atebolrwydd a chynhyrchu adroddiad cynnydd llawn yn erbyn y strategaeth tlodi plant bob tair blynedd—sy'n ofynnol o dan Fesur Plant a Theuluoedd (Cymru) 2010. Unwaith eto, mae hynny'n cynnwys rhoi llais i bobl â phrofiad o lygad y ffynnon, gan gynnwys plant a phobl ifanc, i ddweud wrthym ni beth rydym yn ei gyflawni a sut rydym yn ei gyflawni. Felly, mae'r rhaglen lywodraethu yn nodi sut y byddwn yn darparu ar gyfer plant a phobl ifanc sy'n byw mewn tlodi, y strategaeth 10 mlynedd hon, sy'n mynd i ailgydbwyso camau tuag at atal tlodi a lliniaru effeithiau gwaethaf tlodi.
Nawr, hoffwn droi at rai o'r pwyntiau a wnaed, pwyntiau penodol a phwysig iawn a wnaed gan gyd-Aelodau heddiw a chydnabod bod Cadeirydd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, Jayne Bryant, Laura Anne Jones a Joel James i gyd wedi gwneud y pwynt hwn, gan ymateb i'r argymhelliad am bwysigrwydd pobl ifanc a phlant ag anghenion dysgu ychwanegol, mai'r cyfrifoldeb dros sicrhau bod anghenion dysgwyr yn cael eu nodi a'u darparu yw craidd y safonau proffesiynol ar gyfer addysgu ac arweinyddiaeth, gan gydnabod bod gennym ni genhadaeth genedlaethol gydag ymrwymiad i sefydlu diwylliant o gyd-gyfrifoldeb mewn perthynas â dysgu proffesiynol, a chydnabod hefyd bod awdurdodau lleol, wrth gwrs, yn gyfrifol am sicrhau darpariaeth addysg addas i ddysgwyr yn eu hardaloedd, gan gynnwys y rhai ag anghenion dysgu ychwanegol. Mark.
Thank you. Specifically on ALN, do you share my concern that I'm now beginning to receive cases from parents, where neurodiverse pupils, including autistic pupils, are being denied individual development plans on the basis that IDPs are only based on ability, not condition, because they're bright and because they mask well despite the needs they still have, which are remaining uncovered?
Diolch. Yn benodol ynghylch anghenion dysgu ychwanegol, a ydych chi'n rhannu fy mhryder fy mod i bellach yn dechrau derbyn achosion gan rieni, lle mae disgyblion niwroamrywiol, gan gynnwys disgyblion awtistig, yn cael eu gwrthod cynlluniau datblygu unigol ar y sail bod y cynlluniau hynny yn seiliedig ar allu, nid cyflyrau, oherwydd eu bod yn ddisglair ac oherwydd eu bod yn cuddio'u hanghenion yn dda er gwaethaf yr anghenion sydd ganddyn nhw o hyd, sy'n parhau heb eu darganfod?
Thank you, Mark. I know that you will have heard, in my opening remarks, that I was responding to some of the ways in which we're addressing responses to many of the recommendations in the children's commissioner's report, that you know we're developing, we've committed to develop this consistent, Wales-wide approach to improving neurodivergence services, and, of course, this is also reflected in terms of our response for children and young people with ALN.
I think it's also important to recognise, as Jayne Bryant did, and Jane Dodds, that this is also an opportunity for us to reflect again on all the work that's been led by the Deputy Minister for Social Services in our road map for the transformation of children's services programme. That road map includes those actions and timescales to deliver the programme. And the transformation of children's services programme is critical to the radical reform agenda that we have and you will be very aware of. We are meeting with care-experienced young people on a regular basis to take account of this, and, of course, it's very much also led and backed by the First Minister.
Gareth Davies, I'm glad you mentioned the mental health and well-being issues, because we're continuing to monitor the whole-school approach in line with recommendations in terms of the papers that were produced by Public Health Wales. We will be looking at that in terms of the whole-school approach framework, very much also engaging and led by the Deputy Minister for Mental Health and Well-being.
This shows, I think—and we move on to housing—that this is a cross-Government response to every recommendation. I think the points that Jane Dodds has made in terms of the safe housing of vulnerable children are key in terms of developing suitable placements and that work that's being done on a regional level as well.
I would finally say, as I want to thank Hefin David for his question and welcome Sean Donovan here today in the Chamber, we continue to work towards our commitment in the LGBTQ+ plan to improve support for children and young people. Of course, it is an action in the LGBTQ+ plan to look at the commitment to the pathway for gender identity services. I know that, at the last meeting with the children's commissioner, the Deputy Minister for Social Partnership asked if she could facilitate a meeting with young people, and I think that's a message to Sean and to Hefin David today on behalf of your constituents regarding the gender identity pathway for young people. So, that's a commitment that we make as a Welsh Government.
Finally, responsibility for children's rights lies with every member of the Cabinet. We have a duty placed on us, as Welsh Ministers, to give due regard to the UN Convention on the Rights of the Child. I hope you will join me in thanking the commissioner for the report, look forward to working closely with her office and supporting the needs of all children. I'd like to thank Members for their contributions today. I urge you to support our motion. Our response will be published by the First Minister to the children's commissioner's recommendations on 30 November, and the comments from this debate will help inform that response. Diolch yn fawr.
Diolch yn fawr, Mark. Gwn y byddwch wedi clywed, yn fy sylwadau agoriadol, fy mod yn ymateb i rai o'r ffyrdd yr ydym ni'n mynd i'r afael ag ymatebion i lawer o'r argymhellion yn adroddiad y comisiynydd plant, y gwyddoch chi ein bod yn datblygu, rydym ni wedi ymrwymo i ddatblygu'r dull cyson hwn ledled Cymru o wella gwasanaethau niwrowahaniaeth, ac, wrth gwrs, mae hyn hefyd yn cael ei adlewyrchu o ran ein hymateb i blant a phobl ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol.
Rwy'n credu ei bod hi hefyd yn bwysig cydnabod, fel y gwnaeth Jayne Bryant, a Jane Dodds, fod hwn hefyd yn gyfle i ni fyfyrio eto ar yr holl waith a arweiniwyd gan y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol yn ein canllaw ar gyfer trawsnewid y rhaglen gwasanaethau plant. Mae'r canllaw hwnnw'n cynnwys y camau gweithredu a'r amserlenni hynny i gyflawni'r rhaglen. Ac mae trawsnewid rhaglen gwasanaethau plant yn hanfodol i'r agenda ddiwygio radical sydd gennym ni a byddwch yn ymwybodol iawn ohoni. Rydym yn cyfarfod â phobl ifanc â phrofiad o ofal yn rheolaidd i ystyried hyn, ac wrth gwrs, mae hefyd yn cael ei arwain a'i gefnogi gan y Prif Weinidog.
Gareth Davies, rwy'n falch eich bod wedi sôn am y materion iechyd meddwl a lles, oherwydd rydym yn parhau i fonitro'r dull ysgol gyfan yn unol ag argymhellion o ran y papurau a gynhyrchwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru. Byddwn yn edrych ar hynny o ran y fframwaith dull gweithredu ysgol gyfan, yn cynnwys i raddau helaeth iawn a hefyd yn cael ei arwain gan y Dirprwy Weinidog Iechyd Meddwl a Llesiant.
Mae hyn yn dangos, rwy'n credu—ac rydyn ni'n symud ymlaen i dai—bod hwn yn ymateb trawslywodraethol i bob argymhelliad. Rwy'n credu bod y pwyntiau y mae Jane Dodds wedi'u gwneud o ran cartrefu plant bregus yn ddiogel yn allweddol o ran datblygu lleoliadau addas a bod gwaith sy'n cael ei wneud yn rhanbarthol hefyd.
Byddwn yn dweud i gloi, gan yr hoffwn i ddiolch i Hefin David am ei gwestiwn a chroesawu Sean Donovan yma heddiw yn y Siambr, rydym yn parhau i weithio tuag at ein hymrwymiad yn y cynllun LHDTC+ i wella'r gefnogaeth i blant a phobl ifanc. Wrth gwrs, mae'n weithred yn y cynllun LHDTC+ i edrych ar yr ymrwymiad i'r llwybr ar gyfer gwasanaethau hunaniaeth rhywedd. Gwn, yn y cyfarfod diwethaf gyda'r comisiynydd plant, fod y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol wedi gofyn a allai hwyluso cyfarfod gyda phobl ifanc, ac rwy'n credu bod hynny'n neges i Sean ac i Hefin David heddiw ar ran eich etholwyr ynglŷn â'r llwybr hunaniaeth rhywedd i bobl ifanc. Felly, mae hynny'n ymrwymiad yr ydym yn ei wneud fel Llywodraeth Cymru.
Yn olaf, mae pob aelod o'r Cabinet yn gyfrifol am hawliau plant. Mae dyletswydd arnom ni, fel Gweinidogion Cymru, i roi sylw dyledus i Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn. Rwy'n gobeithio y byddwch yn ymuno â mi i ddiolch i'r comisiynydd am yr adroddiad, yn edrych ymlaen at weithio'n agos gyda'i swyddfa a chefnogi anghenion pob plentyn. Hoffwn ddiolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau heddiw. Rwy'n eich annog i gefnogi ein cynnig. Bydd ein hymateb yn cael ei gyhoeddi gan y Prif Weinidog i argymhellion y comisiynydd plant ar 30 Tachwedd, a bydd sylwadau'r ddadl hon yn helpu i lywio'r ymateb hwnnw. Diolch yn fawr.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebu.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Ac felly byddwn ni yn gohirio'r bleidlais ar yr eitem yma tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree amendment 1. Does any Member object? [Objection.] There are objections. We will, therefore, defer voting under this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Oni bai bod tri Aelod yn dymuno i fi ganu'r gloch, yna fe wnawn ni symud i'r cyfnod pleidleisio hwnnw. Mae'r bleidlais gyntaf y prynhawn yma ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Ffyniant Bro ac Adfywio. Felly, dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Julie James. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 43, neb yn ymatal, 13 yn erbyn, ac felly mae'r cynnig yna wedi ei dderbyn.
Unless three Members wish for the bell to be rung, we will move immediately to voting time. The first vote this afternoon is on the LCM on the Levelling-up and Regeneration Bill. So, I call for a vote on the motion, tabled in the name of Julie James. Open the vote. Close the vote. In favour 43, no abstentions, 13 against, and therefore the motion is agreed.
Eitem 7. Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ar y Bil Ffyniant Bro ac Adfywio a gyflwynwyd yn enw Julie James: O blaid: 43, Yn erbyn: 13, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
Item 7. LCM on the Levelling-up and Regeneration Bill, tabled in the name of Julie James: For: 43, Against: 13, Abstain: 0
Motion has been agreed
Mae'r pleidleisiau nesaf ar eitem 8 ar adroddiad blynyddol 2022-23 gan Gomisiynydd Plant Cymru. Dwi'n galw am bleidlais ar welliant 1 a gyflwynwyd yn enw Heledd Fychan. Agor y bleidlais. [Anghlywadwy.] Mi fyddaf i'n defnyddio fy mhleidlais fwrw yn erbyn y gwelliant. Felly canlyniad y bleidlais yna yw bod 28 o blaid, neb yn ymatal, 29 yn erbyn, ac felly mae'r gwelliant wedi ei wrthod.
The next votes are on item 8 on the debate on the Children's Commissioner for Wales's annual report 2022-23. I call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Heledd Fychan. Open the vote. The vote is tied and, therefore, I will exercise my casting vote against the amendment. Therefore, the result of that vote is that there were 28 in favour, no abstentions, and 29 against, and therefore the amendment is not agreed.
Eitem 8. Dadl: Adroddiad Blynyddol 2022-23 Comisiynydd Plant Cymru. Gwelliant 1 a gyflwynwyd yn enw Heledd Fychan: O blaid: 28, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gan fod nifer y pleidleisiau yn gyfartal, defnyddiodd y Llywydd ei phleidlais fwrw yn unol â Rheol Sefydlog 6.20(ii).
Gwrthodwyd y gwelliant
Item 8. Debate: The Children’s Commissioner for Wales’ Annual Report 2022-23. Amendment 1, tabled in the name of Heledd Fychan: For: 28, Against: 28, Abstain: 0
As there was an equality of votes, the Llywydd used her casting vote in accordance with Standing Order 6.20(ii).
Amendment has been rejected
Dwi'n galw nawr am bleidlais ar y cynnig heb ei ddiwygio a gyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 56, neb yn ymatal, neb yn erbyn. Felly mae'r cynnig yna wedi ei dderbyn.
I now call for a vote on the motion without amendment, tabled in the name of Lesley Griffiths. Open the vote. Close the vote. In favour 56, no abstentions, and none against. Therefore, the motion is agreed.
Eitem 8. Dadl: Adroddiad Blynyddol 2022-23 Comisiynydd Plant Cymru. Cynnig: O blaid: 56, Yn erbyn: 0, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
Item 8. Debate: The Children’s Commissioner for Wales’ Annual Report 2022-23. Motion: For: 56, Against: 0, Abstain: 0
Motion has been agreed
A dyna ni ddiwedd y pleidleisio a diwedd ein gwaith ni am heddiw.
And that brings an end to our voting and brings proceedings to a close for today.
Daeth y cyfarfod i ben am 18:35.
The meeting ended at 18:35.