Y Cyfarfod Llawn

Plenary

15/03/2022

Cynnwys

Contents

Datganiad gan y Llywydd Statement by the Llywydd
1. Cwestiynau i'r Prif Weinidog 1. Questions to the First Minister
2. Datganiad a Chyhoeddiad Busnes 2. Business Statement and Announcement
3. Datganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd: Rheoli Perygl Llifogydd ac Erydu Arfordirol, Rhaglen Fuddsoddi 2022-23 3. Statement by the Minister for Climate Change: Flood and Coastal Erosion Risk Management, 2022-23 Programme of Investment
4. Datganiad gan y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd: Diweddariad ar y Strategaeth Ddigidol 4. Statement by the Deputy Minister for Climate Change: Update on Digital Strategy
Pwynt o Drefn Point of Order
5. Datganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd: Datblygu Cynllun Masnachu Allyriadau’r DU sy’n gyson â Sero Net 5. Statement by the Minister for Climate Change: Development of a Net Zero Consistent UK Emissions Trading Scheme
6. Dadl: Ail Gyllideb Atodol 2021-22 6. Debate: The Second Supplementary Budget 2021-22
7. Dadl: Diwygiad i Setliad Llywodraeth Leol 2021-22 7. Debate: Amendment to the 2021-22 Local Government Settlement
8. Dadl: Egwyddorion Cyffredinol y Bil Addysg Drydyddol ac Ymchwil (Cymru) 8. Debate: The General Principles of the Tertiary Education and Research (Wales) Bill
9. Cynnig i gytuno ar y penderfyniad ariannol ynghylch Bil Addysg Drydyddol ac Ymchwil (Cymru) 9. Motion to agree the financial resolution in respect of the Tertiary Education and Research (Wales) Bill
10. Cyfnod Pleidleisio 10. Voting Time
Neges gan Ei Mawrhydi Y Frenhines, Pennaeth y Gymanwlad A Message from Her Majesty The Queen, Head of the Commonwealth

Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.

In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.

Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair. 

The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.

Datganiad gan y Llywydd
Statement by the Llywydd

Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn y prynhawn yma. Cyn inni ddechrau, dwi angen nodi ychydig o bwyntiau. Cynhelir y cyfarfod hwn ar ffurf hybrid, gyda rhai Aelodau yn Siambr y Senedd ac eraill yn ymuno drwy gyswllt fideo. Bydd yr holl Aelodau sy'n cymryd rhan yn nhrafodion y Senedd, ble bynnag y bônt, yn cael eu trin yn gyfartal. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer Cyfarfod Llawn heddiw, ac mae'r rheini wedi eu nodi ar eich agenda chi. 

Welcome to this Plenary session. Before we begin, I want to set out a few points. This meeting will be held in a hybrid format, with some Members in the Senedd Chamber and others joining by video-conference. All Members participating in proceedings of the Senedd, wherever they may be, will be treated equally. A Plenary meeting held using video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting, and these are noted on your agenda.

1. Cwestiynau i'r Prif Weinidog
1. Questions to the First Minister

Cwestiynau i'r Prif Weinidog yw'r eitem gyntaf. Cyn inni ofyn i Alun Davies ofyn y cwestiwn, a gaf fi groesawu pobl ifanc ysgol rywle neu'i gilydd i'r oriel gyhoeddus? Dwi'n meddwl taw dyma'r ysgol gyntaf i ymweld â ni ers y cyfnod clo, felly rŷn ni'n arbennig o ddiolchgar ac yn eich croesawu chi'n fawr atom ni heddiw. 

The first item today is questions to the First Minister, but before I invite Alun Davies to ask his question, may I welcome young people from a school to the public gallery? I believe they're the first school to visit us since lockdown, so we're particularly grateful to you and wish you a warm welcome, wherever you're from. 

Welcome, wherever you're from, and enjoy. 

Croeso, o ble bynnag rydych chi'n dod, a mwynhewch. 

Cwestiynau i'r Prif Weinidog. Alun Davies sydd â'r cwestiwn cyntaf. 

Questions to the First Minister. Alun Davies with the first question. 

Rhaglen y Cymoedd Technoleg
The Tech Valleys Programme

1. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad ar ddyfodol rhaglen y Cymoedd Technoleg? OQ57800

1. Will the First Minister make a statement on the future of the Tech Valleys programme? OQ57800

Llywydd, the Tech Valleys programme is a 10-year Welsh Government programme for government commitment up to 2028, with Blaenau Gwent at its heart. I look forward to being with the Member at the opening of the new resilient works at Thales, one of the largest current investments within the programme. 

Llywydd, mae rhaglen y Cymoedd Technoleg yn rhaglen lywodraethu 10 mlynedd gan Lywodraeth Cymru hyd at 2028, gyda Blaenau Gwent yn ganolog iddi. Edrychaf ymlaen at fod gyda'r Aelod yn agoriad y gwaith cydnerth newydd yn Thales, un o'r buddsoddiadau cyfredol mwyaf o fewn y rhaglen.

I'm grateful to the First Minister, and I, too, look forward to welcoming him back to Blaenau Gwent. The commitment to the Tech Valleys project in Blaenau Gwent, in our manifesto, and in the programme for government, is more, First Minister, than simply an investment in the borough; it is a commitment to the people and the communities in the Heads of the Valleys. As the Welsh Government continues to invest in this £100 million programme, do you agree with me that it needs to be delivered as part of a wider investment in an economic development strategy for the whole of the Heads of the Valleys region, and one which seeks to maximise the value of the investment in dualling the A465? First Minister, we've already seen some good news in the labour market survey recently, which is as a direct consequence of this Government's approach to investing in an activist economic policy. I hope that we will be able to continue to do this in the Heads of the Valleys. 

Rwy'n ddiolchgar i'r Prif Weinidog, ac rwyf innau'n edrych ymlaen hefyd at ei groesawu yn ôl i Flaenau Gwent. Mae'r ymrwymiad i brosiect y Cymoedd Technoleg ym Mlaenau Gwent, yn ein maniffesto, ac yn y rhaglen lywodraethu, yn fwy, Prif Weinidog, na buddsoddiad yn y fwrdeistref yn unig; mae'n ymrwymiad i'r bobl a'r cymunedau ym Mlaenau'r Cymoedd. Wrth i Lywodraeth Cymru barhau i fuddsoddi yn y rhaglen gwerth £100 miliwn hon, a ydych chi'n cytuno â mi bod angen ei darparu yn rhan o fuddsoddiad ehangach mewn strategaeth datblygu economaidd ar gyfer rhanbarth cyfan Blaenau'r Cymoedd, ac un sy'n ceisio sicrhau'r gwerth mwyaf posibl o'r buddsoddiad yn neuoli'r A465? Prif Weinidog, rydym ni eisoes wedi gweld rhywfaint o newyddion da yn yr arolwg o'r farchnad lafur yn ddiweddar, sydd o ganlyniad uniongyrchol i ddull y Llywodraeth hon o fuddsoddi mewn polisi economaidd gweithredol. Rwy'n gobeithio y byddwn ni'n gallu parhau i wneud hyn ym Mlaenau'r Cymoedd.

Well, Llywydd, I thank Alun Davies for that. As I said in my original answer, Blaenau Gwent and the Member's constituency is at the heart of the Tech Valleys programme, but it isn't a programme that stops at Blaenau Gwent. The Heads of the Valleys road, as Alun Davies has often said on the floor of the Chamber here, is the single largest investment in a road infrastructure scheme undertaken during the whole of the devolution era. The continuos dual carriageway it will create will connect the midlands to south west Wales and the M4. It will reduce journey times. It will improve road safety. It will add resilience to the network, and sections 5 and 6 alone will generate £400 million-worth of expenditure in Wales, but particularly in those communities to which Alun Davies referred in his supplementary question. 

And the Member's right, Llywydd, to draw attention to today's figures—the employment and unemployment figures published today—showing once again that the employment rate in Wales has risen faster than the employment rate across the United Kingdom, that our unemployment rate is now lower than the unemployment rate across the United Kingdom, and fell faster than the United Kingdom, and that economic inactivity rates in Wales improved at a faster rate than they improved across the United Kingdom as a whole. We need to make sure that those benefits being felt across Wales are felt as well in the northern Valleys. That's why my colleague Vaughan Gething has brought together the leaders of the five local authorities that span the Heads of the Valleys road, and with them identified five key priorities. The Welsh Government has put hundreds of thousands of pounds on the table to support the development of the first priority—strategic sites and premises—and I'm very pleased to say to the Member that, yesterday, the cabinet of the Cardiff capital city deal agreed £1 million to support the other four priorities, over and above the £30 million that they have earmarked in their budget as a ring-fenced fund for northern Valleys developments. All of that, I hope, Llywydd, gives residents in the Member's constituency confidence that the Tech Valleys programme and its investment will go on bringing prosperity to Blaenau Gwent, but to the wider northern Valleys communities as well.

Wel, Llywydd, diolch i Alun Davies am hynna. Fel y dywedais i yn fy ateb gwreiddiol, mae Blaenau Gwent ac etholaeth yr Aelod yn ganolog i raglen y Cymoedd Technoleg, ond nid yw'n rhaglen sy'n aros ym Mlaenau Gwent. Ffordd Blaenau'r Cymoedd, fel y mae Alun Davies wedi ei ddweud yn aml ar lawr y Siambr yma, yw'r buddsoddiad unigol mwyaf mewn cynllun seilwaith ffyrdd a wnaed yn ystod y cyfnod datganoli cyfan. Bydd y ffordd ddeuol barhaus y bydd yn ei chreu yn cysylltu canolbarth Lloegr â de-orllewin Cymru a'r M4. Bydd yn lleihau amseroedd teithio. Bydd yn gwella diogelwch ar y ffyrdd. Bydd yn ychwanegu gwytnwch at y rhwydwaith, a bydd adrannau 5 a 6 yn unig yn cynhyrchu gwerth £400 miliwn o wariant yng Nghymru, ond yn enwedig yn y cymunedau hynny y cyfeiriodd Alun Davies atyn nhw yn ei gwestiwn atodol. 

Ac mae'r Aelod yn iawn, Llywydd, i dynnu sylw at ffigurau heddiw—y ffigurau cyflogaeth a diweithdra a gyhoeddwyd heddiw—sy'n dangos unwaith eto bod y gyfradd gyflogaeth yng Nghymru wedi codi yn gyflymach na'r gyfradd gyflogaeth ar draws y Deyrnas Unedig, bod ein cyfradd diweithdra bellach yn is na'r gyfradd ddiweithdra ledled y Deyrnas Unedig, a'i bod wedi gostwng yn gyflymach na'r Deyrnas Unedig, a bod cyfraddau anweithgarwch economaidd yng Nghymru wedi gwella yn gyflymach nag y gwnaethon nhw wella ar draws y Deyrnas Unedig yn ei chyfanrwydd. Mae angen i ni wneud yn siŵr bod y manteision hynny sy'n cael eu teimlo ledled Cymru yn cael eu teimlo hefyd yng ngogledd y Cymoedd. Dyna pam mae fy nghyd-Weinidog Vaughan Gething wedi dod ag arweinwyr y pum awdurdod lleol sy'n rhychwantu ffordd Blaenau'r Cymoedd ynghyd, ac wedi nodi gyda nhw pum blaenoriaeth allweddol. Mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi cannoedd o filoedd o bunnoedd ar y bwrdd i gefnogi datblygiad y flaenoriaeth gyntaf—safleoedd ac adeiladau strategol—ac rwy'n falch iawn o ddweud wrth yr Aelod bod cabinet bargen prifddinas Caerdydd wedi cytuno ddoe ar £1 filiwn i gefnogi'r pedair blaenoriaeth arall, yn ychwanegol at y £30 miliwn y maen nhw wedi ei glustnodi yn eu cyllideb fel cronfa wedi'i neilltuo ar gyfer datblygiadau yng ngogledd y Cymoedd. Mae hynny i gyd, gobeithio, Llywydd, yn rhoi hyder i drigolion etholaeth yr Aelod y bydd rhaglen y Cymoedd Technoleg a'i buddsoddiad yn parhau i ddod â ffyniant i Flaenau Gwent, ond i gymunedau ehangach gogledd y Cymoedd hefyd.

13:35

Good afternoon, First Minister. I just would be grateful if you could enlighten the Chamber today on how many jobs have been created since the project has launched, how many of those jobs have gone to the local area, and outline also what assessment you've made of the rates of pay offered to those local people, to support the alleviation of poverty in Blaenau Gwent. Thank you.

Prynhawn da, Prif Weinidog. Byddwn yn ddiolchgar pe gallech chi roi'r Siambr ar ben ffordd heddiw ynghylch faint o swyddi sydd wedi cael eu creu ers lansio'r prosiect, faint o'r swyddi hynny sydd wedi mynd i'r ardal leol, ac amlinellu hefyd pa asesiad yr ydych chi wedi ei wneud o'r cyfraddau cyflog a gynigiwyd i'r bobl leol hynny, i gefnogi'r gwaith o liniaru tlodi ym Mlaenau Gwent. Diolch.

Let me help the Member as best I can. Between 2011 and 2021, the employment rate in Blaenau Gwent increased by 8.1 percentage points, and that exceeded the increase in employment across Wales, and the increase at the United Kingdom level as well. Over the same decade, the unemployment rate in Blaenau Gwent fell from 16 per cent to 5.3 per cent, a larger fall than you would find in other communities across Wales. All of that demonstrates, Llywydd, the success of Welsh Government investments in bringing jobs not simply to those parts of Wales that already enjoy prosperity, but to those parts of Wales where those jobs are particularly necessary to support the development of local communities and local economies.

Gadewch i mi helpu'r Aelod cystal ag y gallaf. Rhwng 2011 a 2021, cynyddodd y gyfradd gyflogaeth ym Mlaenau Gwent 8.1 pwynt canran, ac roedd hynny yn fwy na'r cynnydd mewn cyflogaeth ledled Cymru, a'r cynnydd ar lefel y Deyrnas Unedig hefyd. Dros yr un degawd, gostyngodd y gyfradd ddiweithdra ym Mlaenau Gwent o 16 y cant i 5.3 y cant, gostyngiad mwy nag y byddech chi'n ei ganfod mewn cymunedau eraill ledled Cymru. Mae hynny i gyd yn dangos, Llywydd, llwyddiant buddsoddiadau Llywodraeth Cymru o ran dod â swyddi nid yn unig i'r rhannau hynny o Gymru sydd eisoes yn mwynhau ffyniant, ond i'r rhannau hynny o Gymru lle mae'r swyddi hynny yn arbennig o angenrheidiol i gefnogi datblygiad cymunedau lleol ac economïau lleol.

Ynni Adnewyddadwy
Renewable Energy

2. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i hyrwyddo prosiectau ynni adnewyddadwy ar raddfa fawr yng Nghymru? OQ57811

2. What is the Welsh Government doing to promote large-scale renewable energy projects in Wales? OQ57811

Llywydd, I thank the Member for that question. The Welsh Government promotes renewable energy projects across a range of technologies and scales, including through the marine energy programme. Our priority is to retain wealth here, in Wales, alongside tackling the global climate crisis, and our aim for Wales is to generate renewable energy to at least fully meet our own energy needs.

Llywydd, diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae Llywodraeth Cymru yn hyrwyddo prosiectau ynni adnewyddadwy ar draws amrywiaeth o dechnolegau a graddfeydd, gan gynnwys drwy'r rhaglen ynni môr. Ein blaenoriaeth yw cadw cyfoeth yma, yng Nghymru, ochr yn ochr â mynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd byd-eang, a'n nod i Gymru yw cynhyrchu ynni adnewyddadwy i ddiwallu ein hanghenion ynni ein hunain yn llawn o leiaf.

Diolch, Prif Weinidog. 2019 saw 51 per cent of Wales's electricity consumption come from renewables, with onshore and offshore wind making the biggest contribution. However, the world has changed greatly since 2019—sky rocketing gas prices and over-reliance on Russian gas across Europe have highlighted the fragility of the current system. Wales is rich in coastline; tidal power is clean, green and infinite. The Severn estuary has the second largest tidal range in the world and is a currently untapped resource. In light of the changing international picture and a new-found impetus for greater self-reliance when it comes to energy, what more can we do in Wales to support large-scale renewable projects ourselves, and how is the Welsh Government working to push the UK Government to recognise the importance of Wales harnessing the opportunities for green energy we have on our doorstep?

Diolch, Prif Weinidog. Yn 2019 roedd 51 y cant o'r trydan a ddefnyddiwyd gan Gymru yn dod o ffynonellau adnewyddadwy, ac ynni gwynt ar y tir ac ar y môr oedd yn gwneud y cyfraniad mwyaf. Fodd bynnag, mae'r byd wedi newid yn fawr ers 2019—mae prisiau nwy sy'n mynd drwy'r to a gorddibyniaeth ar nwy Rwsia ledled Ewrop wedi tynnu sylw at fregusrwydd y system bresennol. Mae Cymru yn gyfoethog o ran arfordir; mae pŵer y llanw yn lân, yn wyrdd ac yn ddiddiwedd. Aber Afon Hafren sydd â'r ail amrediad llanw mwyaf yn y byd ac mae'n adnodd sydd heb ei gyffwrdd ar hyn o bryd. Yng ngoleuni'r newid i'r darlun rhyngwladol a'r ysgogiad newydd ar gyfer mwy o hunanddibyniaeth pan ddaw i ynni, beth arall allwn ni ei wneud yng Nghymru i gefnogi prosiectau adnewyddadwy graddfa fawr ein hunain, a sut mae Llywodraeth Cymru yn gweithio i wthio Llywodraeth y DU i gydnabod pwysigrwydd bod Cymru yn harneisio'r cyfleoedd ar gyfer ynni gwyrdd sydd gennym ni ar garreg ein drws?

I thank Jayne Bryant for that very important question in the context of the events we see unfolding across the world today. We have to reduce our reliance on power from volatile parts of the world, with Governments that would not meet our tests for what a reasonable and decent Government would provide. It's very good news that over half the electricity we consumed in Wales, in the latest year for which we have figures, was over half the energy we needed, and we had the longest continuous period where we were able to draw power from renewables in the same time. But we have to go further, of course, and Wales is very well-placed indeed, Llywydd, to do just that: the Garn Fach proposal in mid Wales—we've discussed that on the floor of the Senedd not long ago—about to go into the formal part of the planning system; the Brechfa forest development of onshore wind, in the Welsh Government's own estate; Awel y Môr, to follow Gwynt y Môr, in north Wales, with fixed offshore wind; and the Crown Estate engaged in a leasing round of up to 4 GW of floating wind in the Celtic sea. We have the most enormous opportunities here in Wales, but there is more that could and should be done.

Llywydd, I've revisited the Charles Hendry review report in recent days. I can tell you it makes for very sobering reading, because, amongst the case that it made for the Swansea bay tidal lagoon, energy security was one of the cases that that review focused on. Had that scheme been given the go-ahead, we would be very close now to it being able to supply energy here in Wales, and we would have learnt a tremendous amount, as the Hendry review said, from that demonstration project. Of course the UK Government needs to come back to the table, to be prepared to invest in the renewable energy of the future, and to provide the feed-in tariffs that made such an important difference in bringing solar and wind energy prices to where they are today, and where marine energy can be in the future, but where, in the meantime, investment has to be provided while those technologies are inevitably at their formative stage going to be more expensive than mature technologies will be. We make that case to the UK Government all the time, and I'll make sure that we go on doing so.  

Diolch i Jayne Bryant am y cwestiwn pwysig iawn yna yng nghyd-destun y digwyddiadau yr ydym ni'n eu gweld yn datblygu ar draws y byd heddiw. Mae'n rhaid i ni leihau ein dibyniaeth ar bŵer o rannau ansefydlog o'r byd, gyda Llywodraethau na fydden nhw'n bodloni ein profion ar gyfer yr hyn y byddai Llywodraeth resymol a pharchus yn ei ddarparu. Mae'n newyddion da iawn bod dros hanner y trydan a ddefnyddiwyd gennym ni yng Nghymru, yn y flwyddyn ddiweddaraf y mae gennym ni ffigurau ar ei chyfer, dros hanner yr ynni yr oedd ei angen arnom ni, a chawsom ni'r cyfnod parhaus hwyaf lle'r oeddem ni'n gallu tynnu pŵer o ynni adnewyddadwy yn yr un cyfnod. Ond mae'n rhaid i ni fynd ymhellach, wrth gwrs, ac mae Cymru mewn sefyllfa dda iawn yn wir, Llywydd, i wneud hynny: cynnig Garn Fach yn y canolbarth—rydym ni wedi trafod hwnnw ar lawr y Senedd yn weddol ddiweddar—ar fin mynd i ran ffurfiol y system gynllunio; datblygiad coedwig Brechfa o ynni gwynt ar y tir, yn ystâd Llywodraeth Cymru ei hun; Awel y Môr, i ddilyn Gwynt y Môr, yn y gogledd, gyda gwynt sefydlog ar y môr; ac Ystâd y Goron yn ymgymryd â chylch prydlesu o hyd at 4 GW o wynt arnofiol yn y môr Celtaidd. Mae gennym ni'r cyfleoedd mwyaf enfawr yma yng Nghymru, ond mae mwy y gellid ac y dylid ei wneud.

Llywydd, rwyf i wedi ailedrych ar adroddiad adolygiad Charles Hendry yn y dyddiau diwethaf. Gallaf ddweud wrthych chi ei bod ei ddarllen yn sobreiddiol iawn, oherwydd, ymhlith y ddadl yr oedd yn ei gwneud dros forlyn llanw bae Abertawe, diogelwch ynni oedd un o'r achosion y canolbwyntiodd yr adolygiad hwnnw arnyn nhw. Pe bai'r cynllun hwnnw wedi cael sêl bendith, byddem ni'n agos iawn erbyn hyn at allu cyflenwi ynni yma yng Nghymru, a byddem ni wedi dysgu llawer iawn, fel y dywedodd adolygiad Hendry, o'r prosiect arddangos hwnnw. Wrth gwrs, mae angen i Lywodraeth y DU ddod yn ôl at y bwrdd, bod yn barod i fuddsoddi yn ynni adnewyddadwy'r dyfodol, a darparu'r tariffau bwydo i mewn a wnaeth wahaniaeth mor bwysig o ran dod â phrisiau ynni haul a gwynt i'r man lle maen nhw heddiw, a lle y gall ynni môr fod y prif opsiwn ar gyfer y dyfodol, ond lle, yn y cyfamser, y mae'n rhaid buddsoddi tra bo'r technolegau hynny yn anochel ar eu camau ffurfiannol yn mynd i fod yn ddrytach nag y bydd technolegau aeddfed. Rydym ni'n cyflwyno'r ddadl honno i Lywodraeth y DU drwy'r amser, a byddaf yn gwneud yn siŵr ein bod ni'n parhau i wneud hynny.  

13:40

First Minister, Mostyn SeaPower Ltd are currently going out to tender for review of the initial design and costings for a tidal energy scheme here in north Wales, and one that would create 300 construction jobs and employ 35 people during its operational life of more than 100 years. This scheme would provide low-carbon electricity for 82,000 homes, as well as four miles of flood defences, and according to the managing director, they say, 

'To date we have invested heavily without any government funding in getting to this point but we now need support to give potential funders added confidence to invest in the project.'

There are proposals from as many as eight other lagoons around the Welsh coast, which is well-suited, as has been mentioned, for this form of renewable energy. Now, whilst the UK Government has committed to investing £20 million per year in tidal stream electricity, would you clarify today what support the Welsh Government will give to these tidal energy projects that are coming forward now in the next financial year? Diolch. 

Prif Weinidog, mae Mostyn SeaPower Ltd yn cyflwyno tendr ar hyn o bryd ar gyfer adolygiad o'r dyluniad a'r prisiadau cychwynnol ar gyfer cynllun ynni'r llanw yma yn y gogledd, ac un a fyddai'n creu 300 o swyddi adeiladu ac yn cyflogi 35 o bobl yn ystod ei oes weithredol o fwy na 100 mlynedd. Byddai'r cynllun hwn yn darparu trydan carbon isel ar gyfer 82,000 o gartrefi, yn ogystal â phedair milltir o amddiffynfeydd rhag llifogydd, ac yn ôl y rheolwr gyfarwyddwr, maen nhw'n dweud, 

'Hyd yma rydym ni wedi buddsoddi yn helaeth heb unrhyw gyllid gan y llywodraeth i gyrraedd y pwynt hwn ond mae angen cymorth arnom ni nawr i roi hyder ychwanegol i ddarpar gyllidwyr fuddsoddi yn y prosiect.'

Mae cynigion gan gynifer ag wyth morlyn arall ar hyd arfordir Cymru, sy'n addas iawn, fel y soniwyd, ar gyfer y math hwn o ynni adnewyddadwy. Nawr, er bod Llywodraeth y DU wedi ymrwymo i fuddsoddi £20 miliwn y flwyddyn mewn trydan llif llanw, a wnewch chi egluro heddiw pa gymorth y bydd Llywodraeth Cymru yn ei roi i'r prosiectau ynni'r llanw hyn sy'n cael eu cyflwyno nawr yn y flwyddyn ariannol nesaf? Diolch.

Well, the Member was doing quite well, Llywydd, I thought, for quite a while, before the question went so badly off the rails. Look, let me respond positively to the parts that were in the original portion of Janet Finch-Saunders's question, because she makes the important point that Swansea is not the only part of Wales that has ambitions for tidal lagoon energy. It's why, in our programme for government, we have a commitment to develop a tidal lagoon challenge, and I'll be meeting the climate change Minister about that later this afternoon. That will offer an opportunity for communities in different parts of Wales who feel that they are best placed to have that demonstration project that was failed in Swansea, to allow that technology to be tested in that way.

I welcome the £20 million in tidal stream investment. It's very important to us here in Wales, but it's not just for lagoon energy; it's also going to have to support offshore wind, other forms of marine energy where there is real potential in the north of Wales and in the Ramsey sound, and I just have to repeat—this is where I felt the question really didn't offer us an accurate reflection of events here—we would be very close already to having tidal lagoon energy here in Wales had her Government not pulled the plug on the Swansea project, despite the report from a Conservative—a Conservative—former Cabinet member, commissioned by a Conservative—. As I remember—I hear the leader of the opposition chuntering away at me—as I remember, at the time, the Conservative Party, under different management no doubt, supported the Swansea bay tidal lagoon. It's a shame that they weren't more effective. 

Wel, roedd yr Aelod yn gwneud yn eithaf da, Llywydd, roeddwn i'n meddwl, am gryn amser, cyn i'r cwestiwn fynd yn bell oddi ar y trywydd iawn. Edrychwch, gadewch i mi ymateb yn gadarnhaol i'r rhannau a oedd yn rhan wreiddiol cwestiwn Janet Finch-Saunders, oherwydd mae'n gwneud y pwynt pwysig nad Abertawe yw'r unig ran o Gymru sydd ag uchelgeisiau ar gyfer ynni morlynnoedd llanw. Dyna pam, yn ein rhaglen lywodraethu, y mae gennym ni ymrwymiad i ddatblygu her morlynnoedd llanw, a byddaf yn cyfarfod â'r Gweinidog newid hinsawdd am hynny yn ddiweddarach y prynhawn yma. Bydd hynny yn cynnig cyfle i gymunedau mewn gwahanol rannau o Gymru sy'n teimlo mai nhw sydd yn y sefyllfa orau i gael y prosiect arddangos hwnnw a fethodd yn Abertawe, i ganiatáu i'r dechnoleg honno gael ei phrofi yn y modd hwnnw.

Rwy'n croesawu'r buddsoddiad o £20 miliwn mewn llif llanw. Mae'n bwysig iawn i ni yma yng Nghymru, ond nid ar gyfer ynni morlynnoedd yn unig y mae hwnnw; bydd yn rhaid iddo hefyd gefnogi ynni'r gwynt ar y môr, mathau eraill o ynni'r môr lle ceir potensial gwirioneddol yn y gogledd ac yn swnt Dewi, ac mae'n rhaid i mi ailadrodd—dyma lle'r oeddwn i'n teimlo nad oedd y cwestiwn wir yn cynnig adlewyrchiad cywir i ni o ddigwyddiadau yma—byddem ni'n agos iawn eisoes at gael ynni morlynnoedd llanw yma yng Nghymru pe na bai ei Llywodraeth hi wedi tynnu'r plwg ar brosiect Abertawe, er gwaethaf yr adroddiad gan Geidwadwr—Ceidwadwr—cyn-aelod o'r Cabinet, a gomisiynwyd gan Geidwadwr—. Fel y cofiaf—rwy'n clywed arweinydd yr wrthblaid yn grwgnach arnaf i—fel y cofiaf, ar y pryd, roedd y Blaid Geidwadol, o dan wahanol reolaeth, mae'n siŵr, yn cefnogi morlyn llanw bae Abertawe. Mae'n drueni nad oedden nhw yn fwy effeithiol. 

I'm grateful to Jayne Bryant for tabling this extremely important question today, and it's right, if we are going to promote renewables, that we need to look at where we invest and where others invest for us, and that is a key part of this. First Minister, you'll be aware of a growing campaign to divest public sector pension funds away from fossil fuels to create the space for the key investment in renewable technologies, and you'll be aware that I've been working with Friends of the Earth Cymru to establish a Welsh Government target for public sector pension funds to disinvest. I believe this could be done by making it part of the 2030 public sector targets to become carbon neutral. Now, next week—and I extend the invitation to all Members across the Chamber—I'll be holding an event to discuss this issue further, to understand what we can do more. But can you commit today, First Minister, to asking officials from Welsh Government, perhaps from the department of finance, to join this event to understand, in collaboration with Members from across the Chamber, what we can do to make this a reality? Because we need to make this a reality for the people in the gallery to live a happy and successful life.

Rwy'n ddiolchgar i Jayne Bryant am gyflwyno'r cwestiwn hynod bwysig hwn heddiw, ac mae'n iawn, os ydym ni'n mynd i hyrwyddo ynni adnewyddadwy, bod angen i ni edrych ar ble yr ydym ni'n buddsoddi a lle mae eraill yn buddsoddi i ni, ac mae hynny yn rhan allweddol o hyn. Prif Weinidog, byddwch yn ymwybodol o ymgyrch gynyddol i symud cronfeydd pensiwn y sector cyhoeddus oddi wrth danwydd ffosil i greu'r lle ar gyfer y buddsoddiad allweddol mewn technolegau adnewyddadwy, a byddwch yn ymwybodol fy mod i wedi bod yn gweithio gyda Cyfeillion y Ddaear Cymru i sefydlu targed Llywodraeth Cymru ar gyfer cronfeydd pensiwn sector cyhoeddus i'w dadfuddsoddi. Rwy'n credu y gellid gwneud hyn drwy ei wneud yn rhan o dargedau sector cyhoeddus 2030 i fod yn garbon niwtral. Nawr, yr wythnos nesaf—ac estynnaf y gwahoddiad i bob Aelod ar draws y Siambr—byddaf yn cynnal digwyddiad i drafod y mater hwn ymhellach, i ddeall yr hyn y gallwn ni ei wneud yn fwy. Ond a allwch chi ymrwymo heddiw, Prif Weinidog, i ofyn i swyddogion o Lywodraeth Cymru, efallai o'r adran gyllid, ymuno â'r digwyddiad hwn i ddeall, mewn cydweithrediad ag Aelodau o bob rhan o'r Siambr, yr hyn y gallwn ni ei wneud i wireddu hyn? Oherwydd mae angen i ni wireddu hyn er mwyn i'r bobl yn yr oriel fyw bywyd hapus a llwyddiannus.

13:45

I congratulate Jack Sargeant on mounting that event. It will be a very important discussion, and I'm very happy to offer not simply that a Welsh Government official would attend the event, but, if it's helpful, to have someone to speak and make a contribution so that the work that is going on inside the Welsh Government on local ownership and funding for renewables can be part of that discussion. It will be able to draw on the work that we have embarked upon with pension scheme representatives from local government to discuss the potential of investing from those pension funds into renewables here in Wales. Pension funds need long-term reliable returns on the investments they make, but I know that the people whose money has built up those pension funds would like to see those funds doing good for the future of Wales and not simply for themselves but for their families and their futures. And in that spirit, I welcome very much the Member's initiative in calling such a meeting and will be very happy for Welsh Government officials to take part.

Hoffwn longyfarch Jack Sargeant ar gyflwyno'r digwyddiad hwnnw. Bydd yn drafodaeth bwysig iawn, ac rwy'n hapus iawn i gynnig nid yn unig y byddai swyddog o Lywodraeth Cymru yn bresennol yn y digwyddiad, ond, os yw o gymorth, cael rhywun i siarad a gwneud cyfraniad fel y gall y gwaith sy'n digwydd y tu mewn i Lywodraeth Cymru ar berchnogaeth leol a chyllid ar gyfer ynni adnewyddadwy fod yn rhan o'r drafodaeth honno. Bydd yn gallu manteisio ar y gwaith yr ydym ni wedi dechrau arno gyda chynrychiolwyr cynlluniau pensiwn o lywodraeth leol i drafod y posibilrwydd o fuddsoddi o'r cronfeydd pensiwn hynny mewn ynni adnewyddadwy yma yng Nghymru. Mae cronfeydd pensiwn angen enillion dibynadwy hirdymor ar y buddsoddiadau a maen nhw'n eu gwneud, ond gwn y byddai'r bobl y mae eu harian wedi cronni'r cronfeydd pensiwn hynny yn hoffi gweld yr arian hwnnw yn gwneud daioni i ddyfodol Cymru ac nid iddyn nhw eu hunain yn unig ond i'w teuluoedd a'u dyfodol. Ac yn yr ysbryd hwnnw, rwy'n croesawu yn fawr iawn menter yr Aelod o ran trefnu cyfarfod o'r fath a byddaf yn hapus iawn i swyddogion Llywodraeth Cymru gymryd rhan.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Arweinwyr y Pleidiau
Questions Without Notice from the Party Leaders

Cwestiynau gan arweinwyr y pleidiau nawr. Felly, arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.

Questions from the party leaders next. Leader of the Welsh Conservatives, Andrew R.T. Davies.

Thank you, Presiding Officer. First Minister, it is with regret that I have to raise with you another report about service failure in Betsi Cadwaladr health board in north Wales. In the most recent report, which made for very distressing reading, we learnt of the failings in mental health services that led to the tragic deaths of two individuals. One patient took their own life, and the other died through what looks like neglect. These deaths were as recently as 2021, just months after the then health Minister took the health board out of special measures, a direct result from your Government. After having this time to reflect on the report and its findings, do you, like me, believe that the families are owed an apology from both the health board and the Welsh Government that their loved ones were not looked after in a better way?

Diolch yn fawr, Llywydd. Prif Weinidog, mae'n flin gen i bod yn rhaid i mi godi adroddiad arall gyda chi am fethiant gwasanaethau ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr yn y gogledd. Yn yr adroddiad diweddaraf, a oedd yn peri gofid mawr, cawsom wybod am y methiannau mewn gwasanaethau iechyd meddwl a arweiniodd at farwolaethau trasig dau unigolyn. Cymerodd un claf ei fywyd ei hun, a bu farw'r llall drwy'r hyn sy'n edrych fel esgeulustod. Roedd y marwolaethau hyn mor ddiweddar â 2021, ychydig fisoedd ar ôl i'r Gweinidog iechyd ar y pryd dynnu'r bwrdd iechyd allan o fesurau arbennig, canlyniad uniongyrchol gan eich Llywodraeth. Ar ôl cael yr amser hwn i fyfyrio ar yr adroddiad a'i ganfyddiadau, a ydych chi, fel fi, yn credu bod y teuluoedd yn haeddu ymddiheuriad gan y bwrdd iechyd a Llywodraeth Cymru na dderbyniodd eu hanwyliaid ofal mewn ffordd well?

Absolutely, Llywydd. Of course. The health board, I believe, has already been in contact with the families and an apology to them is due. The coroner has asked for the reports to be withdrawn while his inquiries into the deaths continue, and the health board has I think removed them from their website. They are very different cases and deserve the sorts of investigation that the coroner can bring to them.

Yn bendant, Llywydd. Wrth gwrs. Rwy'n credu bod y bwrdd iechyd eisoes wedi bod mewn cysylltiad â'r teuluoedd ac mae ymddiheuriad yn ddyledus iddyn nhw. Mae'r crwner wedi gofyn i'r adroddiadau gael eu tynnu yn ôl wrth i'w ymchwiliadau i'r marwolaethau barhau, ac rwy'n credu bod y bwrdd iechyd wedi eu tynnu nhw oddi ar eu gwefan. Maen nhw'n achosion gwahanol iawn ac maen nhw'n haeddu'r mathau o ymchwiliad y gall y crwner eu cyflawni iddyn nhw.

Thank you, First Minister, for that report. You have been a Minister within the Government for nine years, and the First Minister now for several years, and things clearly are not improving fast enough when it comes to mental health services in north Wales. We are still receiving reports like this, very upsetting reports, and recommendations are not being implemented. Mixed cohorting of patients, which has been described as a toxic mix by the North Wales Community Health Council, was first identified as an issue back in 2013, and is, shockingly, still continuing today, as this report identifies. It has been linked to at least one of the deaths that we are talking about now. Will you make sure that the health board stop the cohorting of mixed patients on wards?

Diolch, Prif Weinidog, am yr adroddiad yna. Rydych chi wedi bod yn Weinidog yn y Llywodraeth ers naw mlynedd, ac yn Brif Weinidog ers sawl blwyddyn bellach, ac mae'n amlwg nad yw pethau yn gwella yn ddigon cyflym o ran gwasanaethau iechyd meddwl yn y gogledd. Rydym ni'n dal i dderbyn adroddiadau fel hyn, adroddiadau gofidus iawn, ac nid yw argymhellion yn cael eu gweithredu. Nodwyd carfanau cymysg o gleifion, a ddisgrifiwyd fel cymysgedd gwenwynig gan Gyngor Iechyd Cymuned Gogledd Cymru, fel problem am y tro cyntaf yn ôl yn 2013, ac, yn gywilyddus, mae'n dal i barhau heddiw, fel y mae'r adroddiad hwn yn ei nodi. Fe'i cysylltwyd ag o leiaf un o'r marwolaethau yr ydym ni'n sôn amdanyn nhw nawr. A wnewch chi wneud yn siŵr bod y bwrdd iechyd yn atal cymysgu carfanau o gleifion ar wardiau?

Llywydd, just to be clear, mixed cohorting is a factor in only one of the two cases, it's not a factor in—[Interruption.] I think you said 'at least one'. I'm just clarifying that it is 'one' not 'at least one'. It was not a factor in the other case. And I am pleased to—. I am pleased to be able to say to the Member that the information I have is that mixed cohorting no longer takes place in the unit where it was a factor.

Llywydd, dim ond i fod yn eglur, mae carfanau cymysg yn ffactor yn un o'r ddau achos yn unig, nid yw'n ffactor yn—[Torri ar draws.] Rwy'n credu eich bod chi wedi dweud 'o leiaf un'. Rwy'n egluro mai 'un' yw ef, nid 'o leiaf un'. Nid oedd yn ffactor yn yr achos arall. Ac rwy'n falch o—. Rwy'n falch o allu dweud wrth yr Aelod mai'r wybodaeth sydd gen i yw nad yw'n ymddangos bod cymysgu carfanau yn digwydd mwyach yn yr uned lle'r oedd yn ffactor.

The upsetting thing about this, First Minister, is obviously that this was identified as a failure in 2013, and was still identified in 2021 as being a contributory factor to one of these deaths. Also, First Minister, the health Minister and the Government have commissioned Donna Ockenden to undertake several reports into mental health services in north Wales. Sadly, from these reports and the recommendations in these reports, we can see that the recommendations haven't been followed through by the health board and implemented in their entirety. There is a pattern here of that failure to implement those recommendations, so will you commission Donna Ockenden to undertake a fresh piece of work to look at previous reports and, importantly, the recommendations contained within those reports, and identify failures to implement those recommendations, and a plan to make sure that we do not continue to receive very disturbing reports of deaths of patients that are in the care of the health board?

Y peth sy'n peri gofid am hyn, Prif Weinidog, yn bod hyn yn amlwg wedi cael ei nodi fel methiant yn 2013, ac fe'i nodwyd o hyd yn 2021 fel ffactor sy'n cyfrannu at un o'r marwolaethau hyn. Hefyd, Prif Weinidog, mae'r Gweinidog iechyd a'r Llywodraeth wedi comisiynu Donna Ockenden i gyflawni sawl adroddiad ar wasanaethau iechyd meddwl yn y gogledd. Yn anffodus, o'r adroddiadau hyn a'r argymhellion yn yr adroddiadau hyn, gallwn weld nad yw'r bwrdd iechyd wedi cymryd camau dilynol ar sail yr argymhellion hyn a'u gweithredu yn eu cyfanrwydd. Mae patrwm yma o'r methiant hwnnw i weithredu'r argymhellion hynny, felly a wnewch chi gomisiynu Donna Ockenden i wneud darn newydd o waith i edrych ar adroddiadau blaenorol ac, yn bwysig, yr argymhellion a geir yn yr adroddiadau hynny, a nodi methiannau i weithredu'r argymhellion hynny, a chynllun i wneud yn siŵr nad ydym ni'n parhau i dderbyn adroddiadau annymunol iawn am farwolaethau cleifion sydd yng ngofal y bwrdd iechyd?

13:50

Llywydd, I agreed with something the leader of the opposition said earlier in his questions, that the improvement in mental health services in north Wales has not been as fast as it needs to be, and there are clearly further actions that need to be taken to make sure that, in all aspects of mental health services, people in north Wales get the service that they deserve. Whether a further report and a further review is the best way to achieve that I think is a more open question.

I do know, because I have talked directly with people responsible for those services, that they feel they work as hard as they can to bring about the improvements that are necessary, that they often have to do it in the face of constant criticism and constant undermining—[Interruption.] That's how they see it. There is legitimate criticism to be made, and I've agreed with what the leader of the opposition said, but I'm putting it to you as well, because these are the points they put to me, that making the progress that they want to make is not as easy as they would like it to be when they feel constantly that their efforts are scrutinised in a hostile way by people, rather than a way that looks to support improvement. That is a fair point for them to make. I have said this afternoon that I take some of the points that you have made very seriously. I put that point, and I hope it will be taken equally seriously by you.

Llywydd, roeddwn i'n cytuno â rhywbeth a ddywedodd arweinydd yr wrthblaid yn gynharach yn ei gwestiynau, nad yw'r gwelliant i wasanaethau iechyd meddwl yn y gogledd wedi bod mor gyflym ag y mae angen iddo fod, ac mae'n amlwg bod camau pellach y mae angen eu cymryd i wneud yn siŵr, ym mhob agwedd ar wasanaethau iechyd meddwl, bod pobl yn y gogledd yn cael y gwasanaeth y maen nhw'n ei haeddu. Mae ai adroddiad pellach ac adolygiad pellach yw'r ffordd orau o gyflawni hynny yn fwy dadleuol, yn fy marn i.

Gwn, gan fy mod i wedi siarad yn uniongyrchol â phobl sy'n gyfrifol am y gwasanaethau hynny, eu bod nhw'n teimlo eu bod nhw'n gweithio mor galed ag y gallan nhw i sicrhau'r gwelliannau sy'n angenrheidiol, eu bod nhw'n aml yn gorfod gwneud hynny yn wyneb beirniadaeth gyson a thanseilio cyson—[Torri ar draws.] Dyna sut maen nhw'n ei gweld hi. Mae beirniadaeth ddilys i'w gwneud, ac rwyf i wedi cytuno â'r hyn a ddywedodd arweinydd yr wrthblaid, ond rwy'n awgrymu i chi hefyd, oherwydd dyma'r pwyntiau y gwnaethon nhw eu gwneud i mi, nad yw gwneud y cynnydd y maen nhw eisiau ei wneud mor hawdd ag yr hoffen nhw iddo fod pan fyddan nhw'n teimlo yn gyson bod pobl yn craffu ar eu hymdrechion mewn ffordd elyniaethus, yn hytrach na ffordd sy'n ceisio cefnogi gwelliant. Mae hwnnw yn bwynt teg iddyn nhw ei wneud. Rwyf i wedi dweud y prynhawn yma fy mod i'n cymryd rhai o'r pwyntiau yr ydych chi wedi eu gwneud o ddifrif. Gwnaf y pwynt hwnnw, ac rwy'n gobeithio y caiff ei gymryd yr un mor o ddifrif gennych chi.

Diolch, Llywydd. Reports indicate that Boris Johnson is about to visit in Riyadh in a bid to convince the Saudi regime to boost oil production. The Saudi Government, it's believed, will seek assurances that their policy in Yemen for the last eight years, of bombing innocent civilians, will not obstructed by the UK. Do you agree, First Minister, it would be wholly wrong for the Prime Minister to seek to appease one dictatorship fuelled by dirty money in order to resist another? This question has a particular resonance in this Senedd at the heart of Tiger bay, home to a fifth-generation Welsh-Yemeni community. Mindful of the commitment to race equality that you affirmed last week, do you agree that our support and solidarity to innocent civilians has to be the same whatever the colour of people's skin, wherever they are, whatever their creed, and that we should not swap dependence on one murderous regime for another, and, if Boris Johnson does go on the basis that I've described, we should make it clear that he does not do so in our name?

Diolch, Llywydd. Mae adroddiadau yn dangos bod Boris Johnson ar fin ymweld â Riyadh mewn ymgais i argyhoeddi llywodraeth Saudi i hybu cynhyrchiad olew. Credir y bydd Llywodraeth Saudi yn ceisio cael sicrwydd na fydd eu polisi yn Yemen dros yr wyth mlynedd diwethaf, o fomio sifiliaid diniwed, yn cael ei rwystro gan y DU. A ydych chi'n cytuno, Prif Weinidog, y byddai'n gwbl anghywir i Brif Weinidog y DU geisio dyhuddo un unbennaeth a ariennir gan arian budr er mwyn gwrthsefyll un arall? Mae'r cwestiwn hwn yn arbennig o bwysig yn y Senedd hon yng nghanol Tiger bay, sy'n gartref i gymuned Gymreig-Yemeni bumed genhedlaeth. Ac o gofio'r ymrwymiad i gydraddoldeb hiliol a gadarnhawyd gennych chi yr wythnos diwethaf, a ydych chi'n cytuno bod yn rhaid i'n cefnogaeth a'n undod â sifiliaid diniwed fod yr un fath beth bynnag fo lliw croen pobl, ble bynnag y bônt, beth bynnag fo'u cred, ac na ddylem ni gyfnewid dibyniaeth ar un lywodraeth filain am un arall, ac, os yw Boris Johnson yn mynd ar y sail yr wyf i wedi ei disgrifio, y dylem ni ei gwneud yn eglur nad yw'n gwneud hynny yn ein henw ni?

I want to respond particularly to the final point that the Member made, about swapping dependence upon one volatile regime for dependence on another of the same sort. I tried to make that point in my answer to Jayne Bryant earlier, Llywydd, that the solution to energy security in the United Kingdom is to have a really rapid and dedicated focus on the development of renewable energy, in which we are so rich. That would mean that we would not need to see the Prime Minister getting on a plane to Riyadh, because we would have created sufficient energy from our own resources to be dependent neither upon the regime in Russia nor unsavoury regimes in other parts of the world. 

Hoffwn ymateb yn benodol i'r pwynt olaf a wnaeth yr Aelod, ynghylch cyfnewid dibyniaeth ar un lywodraeth ansefydlog am ddibyniaeth ar un arall o'r un math. Ceisiais wneud y pwynt hwnnw yn fy ateb i Jayne Bryant yn gynharach, Llywydd, mai'r ateb i ddiogelwch ynni yn y Deyrnas Unedig yw canolbwyntio yn wirioneddol gyflym ac ymroddedig ar ddatblygu ynni adnewyddadwy, lle'r ydym ni mor gyfoethog. Byddai hynny yn golygu na fyddai angen i ni weld Prif Weinidog y DU yn mynd ar awyren i Riyadh, gan y byddem ni wedi creu digon o ynni o'n hadnoddau ein hunain i fod yn ddibynnol nid ar y llywodraeth yn Rwsia na llywodraethau annymunol mewn rhannau eraill o'r byd.

First Minister, the 1951 UN refugee convention, which the UK has ratified, stipulates that those fleeing war—all refugees from all wars—should not have to seek permission first before seeking protection from a host country. The UK Government's current insistence on visas for Ukrainian refugees is in breach of its international obligations. You yourself have called for a visa-waiver system, as has been widely implemented throughout Europe. Did you have the opportunity at the weekend to point out to your party leader, a distinguished lawyer and former director of public prosecutions, that your party's current position at Westminster in favour of a so-called emergency visa is not just morally repugnant it is also in breach of international law?

Prif Weinidog, mae confensiwn ffoaduriaid y Cenhedloedd Unedig o 1951, y mae'r DU wedi'i gadarnhau, yn nodi na ddylai'r rhai sy'n ffoi rhag rhyfel—pob ffoadur o bob rhyfel—orfod ceisio caniatâd yn gyntaf cyn gofyn am ddiogelwch gan wlad groesawu. Mae'r cam presennol gan Lywodraeth y DU o fynnu ar fisâu i ffoaduriaid o Wcráin yn mynd yn groes i'w rhwymedigaethau rhyngwladol. Rydych chi eich hun wedi galw am system hepgor fisâu, fel y rhoddwyd ar waith yn eang ledled Ewrop. A gawsoch chi gyfle dros y penwythnos i dynnu sylw arweinydd eich plaid, cyfreithiwr nodedig a chyn-gyfarwyddwr erlyniadau cyhoeddus, bod safbwynt presennol eich plaid yn San Steffan o blaid fisa argyfwng fel y'i gelwir nid yn unig yn gwbl ffiaidd yn foesol ond hefyd yn torri cyfraith ryngwladol?

13:55

Well, Llywydd, I'm responsible for the policy of the Welsh Government, and I've been as clear as I can about it. I believe that people fleeing from the war in Ukraine should be allowed to come to the United Kingdom and then the necessary checks should be carried out after they have arrived: in other words, that a visa regime does not need to be implemented prior to people's arrival. That's not the position of the UK Government, but I am pleased to be able to report to Members that, following very intensive discussions at the end of last week and over the weekend, we are coming to a point of agreement, I hope, with the UK Government, in which Wales will be able to play the part I think people in Wales would want to see played in welcoming people to Wales who are fleeing the awful events we've seen unfolding again this morning in Ukraine. 

Wel, Llywydd, rwyf i'n gyfrifol am bolisi Llywodraeth Cymru, ac rwyf i wedi bod mor eglur ag y gallaf yn ei gylch. Rwy'n credu y dylid caniatáu i bobl sy'n ffoi o'r rhyfel yn Wcráin ddod i'r Deyrnas Unedig ac yna dylid cynnal yr archwiliadau angenrheidiol ar ôl iddyn nhw gyrraedd: mewn geiriau eraill, nad oes angen gweithredu trefn fisâu cyn i bobl gyrraedd. Nid dyna safbwynt Llywodraeth y DU, ond rwy'n falch o allu hysbysu'r Aelodau ein bod ni, yn dilyn trafodaethau dwys iawn ddiwedd yr wythnos diwethaf a dros y penwythnos, yn dod at bwynt o gytundeb, gobeithio, gyda Llywodraeth y DU, lle bydd Cymru yn gallu chwarae'r rhan yr wyf i'n credu y byddai pobl yng Nghymru eisiau ei gweld yn cael ei chwarae o ran croesawu pobl i Gymru sy'n ffoi rhag y digwyddiadau ofnadwy rydym ni wedi eu gweld yn datblygu eto y bore yma yn Wcráin. 

First Minister, in your written statement you have indicated your willingness to work together with the UK Government's Homes for Ukraine scheme. However, refugee charities have expressed their concern that Ukrainians arriving through this scheme will not be given refugee status, limiting their access to benefits, for example. They also point out that matching hosts to guests requires sensitivity and experience. A proper home visit needs to be undertaken to ensure homes are suitable and that everyone in the host household is fully committed and knows what to expect; follow-up support needs to be provided to both hosts and guests; move-on plans must be put in place; and there needs to be a fallback for the rare situations in which a placement does not work out. Do you understand these concerns, and can Welsh families wishing to be part of a more holistic approach register their interest instead with local authorities, with Welsh-based charities or the Welsh Government?

Prif Weinidog, yn eich datganiad ysgrifenedig rydych chi wedi nodi eich parodrwydd i gydweithio â chynllun Cartrefi i Wcráin Llywodraeth y DU. Fodd bynnag, mae elusennau ffoaduriaid wedi mynegi eu pryder na fydd Wcráiniaid sy'n cyrraedd drwy'r cynllun hwn yn cael statws ffoadur, gan gyfyngu ar eu mynediad at fudd-daliadau, er enghraifft. Maen nhw hefyd yn tynnu sylw at y ffaith bod paru gwesteiwyr â gwesteion yn gofyn am sensitifrwydd a phrofiad. Mae angen cynnal ymweliadau cartref priodol i sicrhau bod cartrefi yn addas a bod pawb yn yr aelwyd letyol wedi ymrwymo yn llwyr ac yn gwybod beth i'w ddisgwyl; mae angen darparu cymorth dilynol i westeiwyr a gwesteion; mae'n rhaid rhoi cynlluniau symud ymlaen ar waith; ac mae angen cael opsiwn wrth gefn ar gyfer y sefyllfaoedd prin lle nad yw lleoliad yn gweithio. A ydych chi'n deall y pryderon hyn, ac a all teuluoedd yng Nghymru sy'n dymuno bod yn rhan o ddull mwy cyfannol gofrestru eu diddordeb yn hytrach gydag awdurdodau lleol, gydag elusennau yng Nghymru neu Lywodraeth Cymru?

Llywydd, well I do not simply understand, I share a great number of those concerns with the UK Government's scheme, which is why we have worked with them to be able to put in place in Wales different arrangements that I think would give us a better chance of being able to welcome people here from Ukraine with the best prospect of responding to those needs and mitigating the risks of people coming here and not being able to re-establish their lives in the way that we would wish to see. I can confirm for the Member, because I had a letter overnight from Michael Gove in which he confirms that people coming from Ukraine will have recourse to public funds, will have access to public services and will be entitled to work. And I'm glad to see those assurances, because it does mean that people will be able to re-establish their lives in a way they wouldn't have been had those facilities not been available to them. 

What we want to do is to make sure that people who come to Wales have an opportunity to get the services they need, to make sure that the places they are going to stay have had at least the level of check you would need to make sure that there is no exploitation of vulnerable individuals, given that many people coming from Ukraine will be vulnerable and will be leaving those highly distressing circumstances, and that we can put together with our partners in local government—and we've been working very closely with them, Llywydd, in recent days—that we can put in place the education offer that will be necessary for children, that they are registered with the Welsh NHS on arrival, that there are housing services being mobilised and third sector support. We know the richness of third sector organisations in Wales who want to play their part. For that to happen, though, you have to have it on an organised basis.

My anxiety about the UK scheme is that it relies entirely on individuals to find one another. And as I understand it, should somebody in Wales, with the generosity we know that people are displaying, find themselves matched up with somebody on the Polish border, the UK Government will issue them a visa, and then it's up to them. How they get from where they are to where that offer of help has been provided will be a matter for that individual, in all the circumstances they face, to navigate for themselves. I think you just have to have a different level of public service support in place in order to make sure that the welcome we want to offer people, the success with which we want that scheme to operate, that it has the best possible chance of operating, and that's what my colleague Jane Hutt and I and others have been working hard to try to achieve alongside the UK Government. I think the letter from Mr Gove is encouraging in this way, that we will be able to do it in the right way here in Wales, and, in the process, avoid some of the pitfalls to which the leader of Plaid Cymru has pointed. 

Llywydd, wel, nid yn unig yr wyf i'n deall, rwy'n rhannu nifer fawr o'r pryderon hynny gyda chynllun Llywodraeth y DU, a dyna pam rydym ni wedi gweithio gyda nhw i allu rhoi gwahanol drefniadau ar waith yng Nghymru a fyddai, yn fy marn i, yn rhoi gwell cyfle i ni allu croesawu pobl yma o Wcráin gyda'r gobaith gorau o ymateb i'r anghenion hynny a lliniaru perygl y bydd pobl yn dod yma ac yn methu ag ailsefydlu eu bywydau yn y ffordd yr hoffem ni ei gweld. Gallaf gadarnhau i'r Aelod, oherwydd cefais lythyr dros nos gan Michael Gove lle mae'n cadarnhau y bydd arian cyhoeddus ar gael i bobl sy'n dod o Wcráin, y bydd ganddyn nhw fynediad at wasanaethau cyhoeddus ac y bydd ganddyn nhw hawl i weithio. Ac rwy'n falch o weld y sicrwydd hwnnw, oherwydd mae'n golygu y bydd pobl yn gallu ailsefydlu eu bywydau mewn ffordd na fydden nhw wedi gallu ei wneud pe na bai'r cyfleusterau hynny ar gael iddyn nhw. 

Yr hyn yr ydym ni eisiau ei wneud yw gwneud yn siŵr bod pobl sy'n dod i Gymru yn cael cyfle i gael y gwasanaethau sydd eu hangen arnyn nhw, i wneud yn siŵr bod y lleoedd y maen nhw'n mynd i aros wedi cael o leiaf y lefel o archwilio y byddai ei hangen arnoch chi i wneud yn siŵr nad oes unrhyw gamfanteisio ar unigolion agored i niwed, o gofio y bydd llawer o bobl sy'n dod o Wcráin yn agored i niwed ac y byddan nhw'n gadael yr amgylchiadau hynod ofidus hynny, ac y gallwn ni lunio gyda'n partneriaid mewn llywodraeth leol—ac rydym ni wedi bod yn gweithio yn agos iawn gyda nhw, Llywydd, yn y dyddiau diwethaf—y gallwn ni gyflwyno'r cynnig addysg a fydd yn angenrheidiol i blant, eu bod nhw'n cael eu cofrestru gyda GIG Cymru pan fyddan nhw'n cyrraedd, bod gwasanaethau tai'n cael eu paratoi a chymorth gan y trydydd sector. Rydym ni'n ymwybodol o gyfoeth y sefydliadau trydydd sector yng Nghymru sydd eisiau chwarae eu rhan. I hynny ddigwydd, serch hynny, mae'n rhaid i chi ei gael ar sail drefnus.

Fy mhryder am gynllun y DU yw ei fod yn dibynnu yn llwyr ar unigolion i ddod o hyd i'w gilydd. Ac fel yr wyf i'n ei ddeall, pe bai rhywun yng Nghymru, gyda'r haelioni yr ydym ni'n gwybod bod pobl yn ei arddangos, yn cael eu paru â rhywun ar ffin Gwlad Pwyl, bydd Llywodraeth y DU yn rhoi fisa iddyn nhw, ac yna mae hi fyny iddyn nhw. Mater i'r unigolyn hwnnw ddatrys ei hun, o dan yr holl amgylchiadau y mae'n eu hwynebu, fydd sut y mae'n cyrraedd o ble y darperir y cynnig hwnnw o gymorth o le y mae. Rwy'n credu bod yn rhaid i chi gael gwahanol lefel o gymorth gwasanaethau cyhoeddus er mwyn gwneud yn siŵr bod y croeso yr ydym ni eisiau ei gynnig i bobl, y llwyddiant yr ydym ni eisiau i'r cynllun hwnnw weithredu ag ef, ei fod yn cael y cyfle gorau posibl o weithredu, a dyna y mae fy nghyd-Weinidog Jane Hutt a minnau ac eraill wedi bod yn gweithio'n galed i geisio ei gyflawni ochr yn ochr â Llywodraeth y DU. Rwy'n credu bod y llythyr gan Mr Gove yn galonogol yn hyn o beth, y byddwn ni'n gallu ei wneud yn y ffordd gywir yma yng Nghymru, ac, yn y broses, osgoi rhai o'r peryglon y mae arweinydd Plaid Cymru wedi cyfeirio atyn nhw. 

14:00
Polisi Sgiliau
Skills Policy

3. Beth yw blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer polisi sgiliau yn ystod tymor y Senedd hon? OQ57808

3. What are the Welsh Government's priorities for skills policy during this Senedd term? OQ57808

Llywydd, on 8 March we launched our plan for employability and skills. It outlines our priorities to help more people into work and deliver on this Government's commitment of a young person's guarantee, based on the skills that will be needed in the future.

Llywydd, ar 8 Mawrth, lansiwyd ein cynllun ar gyfer cyflogadwyedd a sgiliau. Mae'n amlinellu ein blaenoriaethau i helpu mwy o bobl i gael gwaith a chyflawni ymrwymiad y Llywodraeth hon i warant i bobl ifanc, yn seiliedig ar y sgiliau y bydd eu hangen yn y dyfodol.

Thank you, First Minister. Last week, the cross-party group on industrial communities heard from deputy principal Sharon James about how Cardiff and Vale College is working to ensure that Wales has the skills needed to flourish from the move to net zero. I took away two key messages around the importance of collaboration across all partners and at all levels of training, from apprenticeships to micro credentials, and also the need to support small and medium-sized enterprises to upskill their workforce. This was a very timely discussion after the publication of the employability and skills action plan, so how is the Welsh Government seeking to address both of these key challenges in its skills policy?

Diolch yn fawr, Prif Weinidog. Yr wythnos diwethaf, clywodd y grŵp trawsbleidiol ar gymunedau diwydiannol gan y dirprwy bennaeth Sharon James am sut mae Coleg Caerdydd a'r Fro yn gweithio i sicrhau bod gan Gymru'r sgiliau sydd eu hangen i ffynnu yn sgil y symud i sero net. Cefais ddwy neges allweddol yn ymwneud â phwysigrwydd cydweithio ar draws yr holl bartneriaid ac ar bob lefel o hyfforddiant, o brentisiaethau i ficro-gymwysterau, a hefyd yr angen i gefnogi busnesau bach a chanolig i uwchsgilio eu gweithlu. Roedd hon yn drafodaeth amserol iawn ar ôl cyhoeddi'r cynllun gweithredu cyflogadwyedd a sgiliau, felly sut mae Llywodraeth Cymru yn ceisio mynd i'r afael â'r ddwy her allweddol hyn yn ei pholisi sgiliau?

I thank Vikki Howells for that supplementary question, Llywydd. It's very good to hear a reference to Cardiff and Vale College on the day when we hope the Senedd will give its consent for the Tertiary Education and Research (Wales) Bill to move into its second stage of scrutiny here in the Senedd. And I take the two priorities that emerged from that discussion with their vice-principal very seriously, Llywydd. The first of those that the Member has pointed to is the need for collaboration, and the plan itself is the product of a long history of collaborative working with key partners in education, in local government and with private sector employers as well. The plan was shaped by last year's wider public consultation on our commitment to young people's employment and skills. And in ensuring that that collaborative approach is put into practice on the ground, the regional skills partnerships that we have here in Wales really are key to bringing all those partners together to achieve coherence and collaboration in different local areas. 

As for support for SMEs—the second point to which Vikki Howells referred, Llywydd—maybe I can just offer one example; it'll be an example familiar, I think, to the Member for Cynon Valley because it's the Aspire shared apprenticeship programme, which operates in those Valleys communities. I've discussed it previously with my colleague Alun Davies on the floor of the Senedd, because SMEs, which are the bedrock of local economies there, where a single employer isn't able to support a full-time apprentice through the whole process, those smaller businesses are able to get together and share an apprentice. There are over 60 companies involved in the Aspire programme. A large number of them are SMEs. They take 25 apprentices every year, and those young people get a range of experiences. They move between the group of employers that are responsible for that programme; the SME gets the benefit of having somebody, and the individual gets the benefit of being able to gain that wider range of experience and of skill.

Diolch i Vikki Howells am y cwestiwn atodol yna, Llywydd. Mae'n braf iawn clywed cyfeiriad at Goleg Caerdydd a'r Fro ar y diwrnod pan fyddwn yn gobeithio y bydd y Senedd yn rhoi ei chydsyniad i'r Bil Addysg Drydyddol ac Ymchwil (Cymru) symud i'w ail gyfnod o graffu yma yn y Senedd. Ac rwy'n cymryd y ddwy flaenoriaeth a ddeilliodd o'r drafodaeth honno gyda'u his-bennaeth o ddifrif, Llywydd. Y cyntaf o'r rheini y mae'r Aelod wedi cyfeirio ati yw'r angen am gydweithio, ac mae'r cynllun ei hun yn deillio o hanes hir o gydweithio â phartneriaid allweddol ym maes addysg, mewn llywodraeth leol a gyda chyflogwyr yn y sector preifat hefyd. Lluniwyd y cynllun gan ymgynghoriad cyhoeddus ehangach y llynedd ar ein hymrwymiad i gyflogaeth a sgiliau pobl ifanc. Ac wrth sicrhau bod y dull cydweithredol hwnnw'n cael ei roi ar waith ar lawr gwlad, mae'r partneriaethau sgiliau rhanbarthol sydd gennym yma yng Nghymru mewn gwirionedd yn allweddol i ddod â'r holl bartneriaid hynny at ei gilydd i sicrhau cydlyniad a chydweithredu mewn gwahanol ardaloedd lleol.

O ran cymorth i fusnesau bach a chanolig—yr ail bwynt y cyfeiriodd Vikki Howells ato, Llywydd—efallai y gallaf gynnig un enghraifft yn unig; bydd yn enghraifft gyfarwydd, rwy'n credu, i'r Aelod dros Gwm Cynon, sef rhaglen brentisiaeth a rennir Aspire, sy'n gweithredu yng nghymunedau'r Cymoedd hynny. Rwyf wedi'i drafod o'r blaen gyda fy nghyd-Aelod Alun Davies ar lawr y Senedd, oherwydd busnesau bach a chanolig, sef sylfaen economïau lleol yno, pan nad yw un cyflogwr yn gallu cefnogi prentis llawn amser drwy'r broses gyfan, mae'r busnesau llai hynny'n gallu dod at ei gilydd a rhannu prentis. Mae dros 60 o gwmnïau'n rhan o raglen Aspire. Mae nifer fawr ohonyn nhw yn fusnesau bach a chanolig. Maen nhw'n cymryd 25 o brentisiaid bob blwyddyn, ac mae'r bobl ifanc hynny'n cael amrywiaeth o brofiadau. Maen nhw'n symud rhwng y grŵp o gyflogwyr sy'n gyfrifol am y rhaglen honno; mae'r BBaCh yn elwa ar gael rhywun, ac mae'r unigolyn yn elwa ar y gallu i ennill yr ystod ehangach honno o brofiad a sgiliau.

Prif Weinidog, fel y dywedoch chi, yr wythnos diwethaf fe gyhoeddodd Gweinidog yr Economi gynllun Llywodraeth Cymru ar gyfer cyflogadwyedd a sgiliau, ac fel y byddwch chi'n ymwybodol, dwi wedi galw am gynnal archwiliad sgiliau net zero, fel y gallwn nodi'r bylchau mewn sgiliau, gwybodaeth ac adnoddau, er mwyn sicrhau ein heconomi ni ar gyfer y dyfodol. Felly, Prif Weinidog, a allwch chi gadarnhau a yw Llywodraeth Cymru yn cynnal archwiliad sgiliau net zero, ac os felly, pryd y gallwn ni ddisgwyl canlyniadau archwiliad o'r fath?

First Minister, as you said, last week the Minister for Economy published the Welsh Government's plan for employability and skills, and as you'll be aware, I have called for a net-zero skills audit,
so that we can identify the gaps in skills, information and resources in order to secure our economy for the future. So, First Minister, could you confirm whether the Welsh Government is holding a net-zero skills audit, and if so, when can we expect the results?

14:05

Wel, diolch yn fawr i Paul Davies am y cwestiwn pwysig yna. Cyfeiriodd Vikki Howells at bwysigrwydd net zero yn ei chwestiwn gwreiddiol hi. Rŷn ni'n cydnabod, fel Llywodraeth, dros y degawdau nesaf, er mwyn cael y sgiliau sy'n angenrheidiol i wneud beth rŷn ni eisiau ei wneud yma yng Nghymru o ran newid hinsawdd, wel, mae hynny'n ganolog i'r cynllun.

Mae'r cynllun rŷn ni wedi cyfeirio ato yn cynnwys nifer o bethau ymarferol i gynyddu'r sgiliau sydd gyda ni yma yng Nghymru, ymhlith pobl ifanc yn enwedig, ac i gael y sgiliau y mae'n rhaid inni eu cael os ydym ni'n mynd i ddod at Gymru Sero Net erbyn 2050. Nawr, rŷn ni'n gweithio gyda'r brifysgol yng Nghaerdydd i roi pethau yn eu lle, i gael yr ymchwil, i dynnu'r wybodaeth at ei gilydd, i'n helpu ni i roi yn ei le beth sydd yn rhaid inni ei roi yn ei le i fynd ar ôl y pwyntiau y mae Paul Davies wedi eu codi y prynhawn yma.

Well, thank you very much to Paul Davies for that important question. Vikki Howells referred to the importance of net zero in the original question that she asked. We acknowledge, as a Government, that over the coming decades, in order to have the skills that are required to do what we want to do here in Wales with regard to climate change, well, that is at the heart of that scheme.

The scheme that we've referred to does include a number of practical things to increase the skills that we have here in Wales, among young people in particular, and to develop the skills that we must have if we are going to achieve Net Zero Wales by 2050. Now, we are working with the university in Cardiff to put things in place, to develop the research, to draw together the information to assist us to put in place what needs to be in place to pursue the points that Paul Davies has raised this afternoon.

Ffoaduriaid o Wcráin
Refugees from Ukraine

4. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi awdurdodau lleol i groesawu a chefnogi ffoaduriaid sy'n ffoi o Wcráin? OQ57778

4. How is the Welsh Government supporting local authorities to welcome and support refugees fleeing Ukraine? OQ57778

Llywydd, we are urgently preparing to support refugees from Ukraine and are doing that in close dialogue with Welsh local government and others to understand what will be possible within the parameters of the overall UK Government schemes.

Llywydd, rydym yn paratoi ar frys i gefnogi ffoaduriaid o Wcráin ac yn gwneud hynny drwy ddeialog agos gyda llywodraeth leol Cymru ac eraill i ddeall beth fydd yn bosibl o fewn paramedrau cynlluniau cyffredinol Llywodraeth y DU.

Thank you, First Minister. Wales is a nation of sanctuary, and this includes welcoming those fleeing Ukraine to my community of Bridgend and Porthcawl. Across Bridgend, residents have gone above and beyond to collect donations, raise funds, and I want to thank Community Councillor Heidi Bennett, Councillor David White and Reverend Wheeler, in particular, for co-ordinating a beautiful and very powerful and emotional local vigil to listen and stand with the people of Ukraine last week.

First Minister, people want to help and do what they can, from local businesses to school pupils. This is our community at its best. But we must never forget that, at the heart of this, there are people who have now suffered great trauma. We see this on our tv screens, our papers, our phones. This invasion has scarred a population through what they have experienced. So, First Minister, how will the necessary public services be mobilised to help those affected by the invasion of Ukraine who come to Wales, and will mental health provision be extended to include them?

Diolch yn fawr, Prif Weinidog. Mae Cymru'n genedl noddfa, ac mae hyn yn cynnwys croesawu'r rhai sy'n ffoi o Wcráin i fy nghymuned ym Mhen-y-bont ar Ogwr a Phorthcawl. Ar draws Pen-y-bont ar Ogwr, mae trigolion wedi mynd y tu hwnt i'r disgwyl i gasglu rhoddion, codi arian, a hoffwn ddiolch i'r Cynghorydd Cymuned Heidi Bennett, y Cynghorydd David White a'r Parchedig Wheeler, yn arbennig, am gydlynu gwylnos leol hyfryd a phwerus ac emosiynol iawn i wrando a sefyll gyda phobl Wcráin yr wythnos diwethaf.

Prif Weinidog, mae pobl eisiau helpu a gwneud yr hyn a allan nhw, o fusnesau lleol i ddisgyblion ysgol. Dyma ein cymuned ar ei gorau. Ond rhaid i ni beidio byth ag anghofio, wrth wraidd hyn, mae pobl sydd bellach wedi dioddef trawma mawr. Gwelwn hyn ar ein sgriniau teledu, ein papurau, ein ffonau. Mae'r ymosodiad hwn wedi dychryn poblogaeth drwy'r hyn y maen nhw wedi'i brofi. Felly, Prif Weinidog, sut y bydd y gwasanaethau cyhoeddus angenrheidiol yn cael eu paratoi i helpu'r rhai yr effeithir arnyn nhw gan yr ymosodiad ar Wcráin sy'n dod i Gymru, ac a fydd darpariaeth iechyd meddwl yn cael ei hymestyn i'w cynnwys nhw?

I thank Sarah Murphy for that, Llywydd. I imagine that there are Members right around the Senedd who have taken part in local events and local vigils, spontaneously organised by faith groups and others in their own community. They are practical demonstrations of the generosity that we know is on display across our nation.

On the specific point as to how public services will be mobilised, in my earlier answer to Adam Price, Llywydd, I tried to explain how, working with local government, we hope to create a way in which people coming to Wales will receive an initial period of support and reorientation, where we can make sure that those public services are aligned to their needs, where they themselves can simply regroup for a short while. It's impossible to imagine, isn't it, really, what it must be like to find yourself transported across a continent, and finding yourself, no matter how welcoming the context will be, when only a few short weeks ago, you were living absolutely peaceful lives and couldn't imagine that this was about to happen to you. So, there's bound to be, isn't there, a need for a period in which, when people arrive here, they have a chance just to breathe in and think about what has happened to them, and think about people that they have left behind and so on. So, we are trying to create a way in which that can happen, and then, with an assessment of the needs that people have, to make sure that the services they need are aligned with them.

And in mental health, of course Sarah Murphy is absolutely right, Llywydd; people will come to Wales having witnessed unfathomable things that they never thought they would ever see. We have already begun to prepare for that. The experts who work in our health boards, working with asylum seekers and refugees, have already had translated into Ukrainian and Russian mental health information that people will need to help them with that initial stabilisation. We're publishing that information on the Traumatic Stress Wales website, and we're working with the Royal College of Psychiatrists, who have also themselves already published specific support materials to help people during that initial resettlement phase. We're working with our CALL mental health helpline to make sure that it has access to services in the languages that will be needed. And all of this is being done, as Members here will recognise, under the pressure of events and the pressure of time, but those things have already happened and there will be more that we will need and want to do to make sure that people who need the support of mental health services will have that as part of the offer that we will want to make to them when they arrive in Wales.

Diolch i Sarah Murphy am hynna, Llywydd. Rwy'n tybio bod Aelodau o bob rhan o'r Senedd sydd wedi cymryd rhan mewn digwyddiadau lleol a gwylnosau lleol, a oedd wedi'u trefnu'n ddigymell gan grwpiau ffydd ac eraill yn eu cymuned eu hunain. Maen nhw'n arddangosiadau ymarferol o'r haelioni y gwyddom ei fod yn cael ei arddangos ar draws ein cenedl.

O ran y pwynt penodol ynghylch sut y caiff gwasanaethau cyhoeddus eu paratoi, yn fy ateb cynharach i Adam Price, Llywydd, ceisiais egluro sut, drwy weithio gyda llywodraeth leol, y gobeithiwn greu ffordd y bydd pobl sy'n dod i Gymru yn cael cyfnod cychwynnol o gymorth ac ailgyfeirio, pryd gallwn sicrhau bod y gwasanaethau cyhoeddus hynny'n cyd-fynd â'u hanghenion, lle gallan nhw eu hunain gofrestru am gyfnod byr. Mae'n amhosibl dychmygu, onid yw, mewn gwirionedd, sut beth yw cael eich hun yn cael eich cludo ar draws cyfandir, ni waeth pa mor groesawgar fydd y cyd-destun, pan dim ond ychydig wythnosau'n ôl, roeddech yn byw bywyd hollol heddychlon heb ddychmygu bod hyn ar fin digwydd i chi. Felly, mae'n siŵr y bydd angen, oni fydd, pan fydd pobl yn cyrraedd yma, cyfnod i roi cyfle i anadlu a meddwl am yr hyn sydd wedi digwydd iddyn nhw, a meddwl am bobl y maen nhw wedi'u gadael ar ôl ac ati. Felly, rydym yn ceisio creu ffordd i hynny ddigwydd, ac yna, gydag asesiad o'r anghenion sydd gan bobl, i sicrhau bod y gwasanaethau sydd eu hangen arnyn nhw yn cyd-fynd â nhw.

Ac ym maes iechyd meddwl, wrth gwrs mae Sarah Murphy yn llygad ei lle, Llywydd; bydd pobl yn dod i Gymru ar ôl gweld pethau anesboniadwy nad oedden nhw erioed wedi dychmygu y bydden nhw byth yn eu gweld. Rydym ni eisoes wedi dechrau paratoi ar gyfer hynny. Mae'r arbenigwyr sy'n gweithio yn ein byrddau iechyd, gan weithio gyda cheiswyr lloches a ffoaduriaid, eisoes wedi cyfieithu gwybodaeth iechyd meddwl i Wcreineg a Rwsieg y bydd y bobl hynny eu hangen i'w helpu gyda'r sefydlogi cychwynnol hwnnw. Rydym yn cyhoeddi'r wybodaeth honno ar wefan Straen Trawmatig Cymru, ac rydym yn gweithio gyda Choleg Brenhinol y Seiciatryddion, sydd hefyd eisoes wedi cyhoeddi deunyddiau cymorth penodol i helpu pobl yn ystod y cyfnod ailsefydlu cychwynnol hwnnw. Rydym yn gweithio gyda'n llinell gymorth iechyd meddwl CALL i sicrhau bod ganddi fynediad at wasanaethau yn yr ieithoedd y bydd eu hangen. Ac mae hyn i gyd yn cael ei wneud, fel y bydd Aelodau yma'n cydnabod, o dan bwysau digwyddiadau a phwysau amser, ond mae'r pethau hynny eisoes wedi digwydd a bydd mwy y bydd arnom  angen ei wneud ac yr ydym ni eisiau ei wneud i sicrhau y bydd pobl y mae angen cymorth gwasanaethau iechyd meddwl arnyn nhw yn cael hynny fel rhan o'r cynnig y byddwn ni eisiau ei gyflwyno iddyn nhw pan fyddan nhw yn cyrraedd Cymru.

14:10

Well, speaking here two weeks ago, I called on you to ensure that the Welsh Government provides local authorities with support to enable and encourage them to come forward with a quicker ability to provide support to refugees fleeing Ukraine. But of course, effective delivery will also require local authorities to work with community organisations, and much of the heavy lifting across Wales is already being done, often on a shoestring, by a myriad of third sector bodies and partnerships between the third sector and others, including NWAMI, Networking for World Awareness of Multicultural Integration; Synergy in Flintshire, and the Wrexham Town of Sanctuary coalition. Ukrainian Friends and Families Link has also now been in touch. They're being established by a team of local professionals and partnering third sector organisations and churches across north Wales, working from a central hub in Llandudno, to prepare for the arrival of Ukrainian nationals and others affected by the war who will come to north Wales in the weeks and months ahead. How will the Welsh Government support these vital initiatives and facilitate local authority engagement with them?

Wel, wrth siarad yma bythefnos yn ôl, galwais arnoch i sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn rhoi cymorth i awdurdodau lleol i'w galluogi a'u hannog i gyflwyno gallu cyflymach i roi cymorth i ffoaduriaid sy'n ffoi o Wcráin. Ond wrth gwrs, er mwyn cael darpariaeth effeithiol bydd angen hefyd i awdurdodau lleol weithio gyda sefydliadau cymunedol, ac mae llawer o'r gwaith codi trwm ledled Cymru eisoes yn cael ei wneud, yn aml am geiniog a dimai, gan lu o gyrff a phartneriaethau trydydd sector a rhwng y trydydd sector ac eraill, gan gynnwys NWAMI, Networking for World Awareness of Multicultural Integration; Synergy yn sir y Fflint, a chlymblaid Tref Noddfa Wrecsam. Mae Ukrainian Friends and Families Link hefyd wedi bod mewn cysylltiad erbyn hyn. Maen nhw'n cael eu sefydlu gan dîm o weithwyr proffesiynol lleol a phartneriaeth sefydliadau'r trydydd sector ac eglwysi ar draws y gogledd, gan weithio o ganolfan ganolog yn Llandudno, i baratoi ar gyfer dyfodiad gwladolion o Wcráin ac eraill y mae'r rhyfel yn effeithio arnyn nhw a fydd yn dod i'r gogledd yn yr wythnosau a'r misoedd nesaf. Sut y bydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r mentrau hanfodol hyn ac yn hwyluso ymgysylltiad awdurdodau lleol â nhw?

Llywydd, all of that sounds very encouraging in terms of the actions that Mark Isherwood set out that are already happening in north Wales. I said in an earlier answer that at the meeting of the Welsh cabinet yesterday afternoon we were joined by the leader of the Welsh Local Government Association, but also by the chief executive of the WVCA, the Wales Council for Voluntary Action. We heard from her about the way in which local CVCs will be part of the response that they will mobilise, and responding positively, I hope, to the Member's question, we are playing our part in making sure that the efforts of public authorities and the efforts of third sector groups are aligned from the very beginning. And again, in a positive reply, Llywydd, the letter I received overnight from Michael Gove confirms that when people come to Wales the £10,500 per person that is to go to local government in England will be available in Wales as well, that the £350 a month for individuals will be available to Welsh individuals who make that offer, and that the UK Government intend that those payments should be exempt from tax. That is helpful for us to have that confirmation at this stage in order to allow us to work with others to put in place the sorts of arrangements that Mark Isherwood has referred to.

Llywydd, mae hynny i gyd yn swnio'n galonogol iawn o ran y camau y mae Mark Isherwood wedi'u nodi sydd eisoes yn digwydd yn y gogledd. Dywedais mewn ateb cynharach fod arweinydd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, yng nghyfarfod cabinet Cymru brynhawn ddoe, wedi ymuno â ni, a hefyd prif weithredwr Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, y WVCA. Clywsom ganddi am y ffordd y bydd cynghorau gwirfoddol sirol lleol yn rhan o'r ymateb y byddant yn ei ysgogi, ac yn ymateb yn gadarnhaol, gobeithio, i gwestiwn yr Aelod, rydym yn chwarae ein rhan i sicrhau bod ymdrechion awdurdodau cyhoeddus ac ymdrechion grwpiau'r trydydd sector yn cyd-fynd o'r cychwyn cyntaf. Ac eto, mewn ateb cadarnhaol, Llywydd, mae'r llythyr a gefais dros nos gan Michael Gove yn cadarnhau, pan ddaw pobl i Gymru, y bydd y £10,500 y pen sydd i fynd i lywodraeth leol yn Lloegr ar gael yng Nghymru hefyd, ac y bydd y £350 y mis i unigolion ar gael i unigolion yng Nghymru sy'n gwneud y cynnig hwnnw, a bod Llywodraeth y DU yn bwriadu eithrio'r taliadau hynny rhag treth. Mae hynny'n ddefnyddiol i ni gael y cadarnhad hwnnw ar hyn o bryd er mwyn caniatáu i ni weithio gydag eraill i roi ar waith y mathau o drefniadau y mae Mark Isherwood wedi cyfeirio atyn nhw.

Rwy'n ddiolchgar i Sarah am godi'r pwnc yma heddiw. Rydym ni'n byw mewn cyfnod tywyll ar hyn o bryd, ac felly mae'n bwysig, dwi'n meddwl, i geisio chwilio am oleuni pan fo modd. Roedd adroddiad Andy Davies o Channel 4 ynglŷn â menter ffoaduriaid Affganistan yr Urdd yn dangos y goleuni yma i ni, gyda phlant a theuluoedd yn derbyn gofal cariadus a chyfleoedd i ddysgu sgiliau newydd er mwyn ceisio adeiladu bywyd newydd yma yng Nghymru. Roedd sôn yn yr adroddiad, Brif Weinidog, y bydd ystyriaeth yn cael ei roi i weithredu menter debyg ar gyfer ffoaduriaid o Wcráin. A fyddai modd i chi plis ddweud os ydy hyn yn rhywbeth sy’n cael ei ystyried, os gwelwch yn dda, yn ogystal ag os ydy Llywodraeth Cymru yn gallu ceisio helpu’r Urdd i ledu'r ymarfer da a welwyd gyda'r fenter lwyddiannus hon gyda sefydliadau a hefyd gwledydd eraill?

I am grateful to Sarah for raising this issue today. These are dark days in which we are living, so it's important, I believe, to seek out the light wherever possible. Andy Davies's report on Channel 4 on the Urdd's Afghan refugee initiative showed us that light, with children and families receiving loving care and opportunities to learn new skills as they try to build a new life here in Wales. The report mentioned, First Minister, that consideration will be given to establishing a similar initiative for refugees from Ukraine, so could you please say whether this is something that is currently being considered and whether the Welsh Government is able to try to help the Urdd to share the good practice witnessed in this successful initiative with other organisations and nations?

14:15

Dwi'n cytuno’n llwyr gyda’r Aelod am bwysigrwydd y gwaith roedd yr Urdd wedi ei wneud yng nghyd-destun Affganistan, ac wrth gwrs, maen nhw wedi dysgu lot o bethau sy'n mynd i fod yn help i ni nawr pan ŷn ni'n trio ymateb i anghenion pobl sy'n dod o Wcráin. Bydd yr Urdd yn rhan o’r trafodaethau sy'n mynd ymlaen yn ystod yr wythnos hon. Bydd rhaid i ni feddwl am nifer o bosibiliadau i roi cymorth i bobl sy'n mynd i ddod yma i Gymru. Mae'r profiadiau y mae’r Urdd wedi’u cael, a’r ffaith bod yr Urdd mor agored i rannu y profiadau maen nhw wedi eu cael, ac i helpu pobl eraill sy'n mynd i roi help hefyd, yn rhywbeth unigryw i ni yma yng Nghymru, ond yn rhywbeth ymarferol i ni hefyd.

I agree entirely with the Member on the importance of the work done by the Urdd in the Afghan context, and of course, they've learnt a great deal that will assist us now when we respond to the needs of the people coming from Ukraine. The Urdd will be part of the discussions that are to take place during this week. We will need to think about a number of different approaches in providing support to those people coming here to Wales. The experience that the Urdd has had, and the fact that the Urdd is so open to sharing their experiences and to assist others to provide assistance too, is something unique to us here in Wales, but something very practical for us too.

Digartrefedd ymhlith Pobl Ifanc
Youth Homelessness

5. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am bolisïau i fynd i'r afael â digartrefedd ymhlith pobl ifanc? OQ57815

5. Will the First Minister provide an update on policies to tackle youth homelessness? OQ57815

Amongst the ways in which our policies to tackle youth homelessness are being taken forward are practical actions to implement the recommendations from the homelessness action group, as set out in the co-operation agreement between our two parties.

Ymhlith y ffyrdd y mae ein polisïau i fynd i'r afael â digartrefedd ymhlith pobl ifanc yn cael eu datblygu mae camau ymarferol i weithredu argymhellion y grŵp gweithredu ar ddigartrefedd, fel y nodir yn y cytundeb cydweithredu rhwng ein dwy blaid.

Diolch. Last Wednesday in the Senedd Neuadd, End Youth Homelessness Cymru presented their road map to end youth homelessness. I'd like to thank Jane Hutt for sponsoring that event; it was incredibly insightful. One of the take-home messages for me was how we should listen to those young people who have experienced youth homelessness as we look to solve the issue. I was pleased to meet with both Dafydd and Ashleigh last night to discuss actions we can take as Members, and both Dafydd and Ashleigh helped put this question together for you today. Their message to us is that youth homelessness is everyone's business and a society-wide issue, not just a housing issue. First Minister, your predecessor committed to end youth homelessness by 2027. Is ending youth homelessness a priority for your Government, and are you confident that you can end youth homelessness by 2027?

Diolch. Ddydd Mercher diwethaf yn Neuadd y Senedd, cyflwynodd End Youth Homelessness Cymru eu map ffordd i roi terfyn ar ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc. Hoffwn ddiolch i Jane Hutt am noddi'r digwyddiad hwnnw; roedd yn hynod fewnweledol. Un o'r negeseuon i mi oedd sut y dylem ni wrando ar y bobl ifanc hynny sydd wedi profi digartrefedd ymhlith pobl ifanc wrth i ni geisio datrys y mater. Roeddwn yn falch o gyfarfod â Dafydd ac Ashleigh neithiwr i drafod y camau y gallwn ni eu cymryd fel Aelodau, a helpodd Dafydd ac Ashleigh i roi'r cwestiwn hwn at ei gilydd i chi heddiw. Eu neges i ni yw bod digartrefedd ymhlith pobl ifanc yn fater i bawb ac yn fater i bawb ar draws y gymdeithas, nid mater tai yn unig. Prif Weinidog, ymrwymodd eich rhagflaenydd i roi terfyn ar ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc erbyn 2027. A yw rhoi terfyn ar ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc yn flaenoriaeth i'ch Llywodraeth chi, ac a ydych yn ffyddiog y gallwch chi roi terfyn ar ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc erbyn 2027?

I agree very much with what Luke Fletcher said about the importance of learning from young people and people who find themselves in these incredibly testing situations, so thank you to those young people for the question. The Welsh Government is entirely committed to ending youth homelessness. Many unforeseen events have happened since the commitment was originally made, including the astonishing efforts that have been made by our local authority and our third sector partners during the coronavirus crisis to bring people who were street homeless into stable and reliable accommodation.

I very much agree with the point that the young people made that youth homelessness is everybody's business and that it's not a housing issue by itself. A number of the projects that we fund as a result of our work with the coalition—20 projects operational across Wales—aim to do exactly that, to make housing the centre of a much wider range of services and joint work with young people to address those wider issues in their lives. I could offer you a long list of them, but shall I mention just one this afternoon? This is in north Wales, this is in Denbighshire County Council; it's a project between the county council, Llamau—an organisation that I've known throughout its history—and Viva, and that's Tŷ Pride. That is a housing-based service, but it is particularly aimed at making sure that the needs and circumstances of young people from the LGBTQ+ community are able to come together and get them that wider set of services that they need in just the way that the young people Luke Fletcher has spoken to were suggesting.

Rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn a ddywedodd Luke Fletcher am bwysigrwydd dysgu oddi wrth bobl ifanc a phobl sy'n cael eu hunain yn y sefyllfaoedd hynod o anodd hyn, felly diolch i'r bobl ifanc yna am y cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo'n llwyr i roi terfyn ar ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc. Mae llawer o ddigwyddiadau annisgwyl wedi digwydd ers i'r ymrwymiad gael ei wneud yn wreiddiol, gan gynnwys yr ymdrechion syfrdanol a wnaed gan ein partneriaid awdurdod lleol a'r trydydd sector yn ystod yr argyfwng coronafeirws i ddod â phobl a oedd yn ddigartref ac ar y stryd i lety sefydlog a dibynadwy.

Rwy'n cytuno yn llwyr â'r pwynt a wnaeth y bobl ifanc fod digartrefedd ymhlith pobl ifanc yn fusnes i bawb ac nad yw'n fater tai ar ei ben ei hun. Nod nifer o'r prosiectau yr ydym yn eu hariannu o ganlyniad i'n gwaith gyda'r glymblaid—20 o brosiectau sy'n weithredol ledled Cymru—yw gwneud hynny'n union, er mwyn sicrhau bod tai yn ganolog i ystod lawer ehangach o wasanaethau a chydweithio â phobl ifanc i fynd i'r afael â'r materion ehangach hynny yn eu bywydau. Gallwn gynnig rhestr hir ohonyn nhw i chi, ond a wnaf i sôn am un yn unig y prynhawn yma? Mae hyn yn y gogledd, mae hyn yng Nghyngor Sir Ddinbych; mae'n brosiect rhwng y cyngor sir, Llamau—sefydliad yr wyf wedi'i adnabod drwy gydol ei hanes—a Viva, a Tŷ Pride yw hwnnw. Mae hwnnw'n wasanaeth sy'n seiliedig ar dai, ond ei nod penodol yw sicrhau bod anghenion ac amgylchiadau pobl ifanc o'r gymuned LHDTC+ yn gallu dod at ei gilydd a chael y gyfres ehangach honno o wasanaethau y mae arnyn nhw eu hangen yn y ffordd yr oedd y bobl ifanc y mae Luke Fletcher yn siarad â nhw yn awgrymu.

14:20
Campws Iechyd a Lles yn y Drenewydd
Health and Well-being Campus in Newtown

6. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cynigion ar gyfer campws iechyd a lles amlasiantaethol yn y Drenewydd? OQ57780

6. Will the First Minister provide an update on the proposals for a multi-agency health and wellbeing campus in Newtown? OQ57780

I thank the Member for that question. The overarching business case that sets out the aims and objectives for the north Powys well-being development has completed the scrutiny process of the Welsh Government. I'm pleased to confirm that, as of yesterday, the agreement of all relevant Ministers has been secured to the proposals, which can now move to the next stage.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae'r achos busnes trosfwaol sy'n nodi'r nodau a'r amcanion ar gyfer datblygiad llesiant gogledd Powys wedi cwblhau proses graffu Llywodraeth Cymru. Rwy'n falch o gadarnhau bod cytundeb yr holl Weinidogion perthnasol, o ddoe ymlaen, wedi'i sicrhau ar gyfer y cynigion, a nawr gallant symud i'r cam nesaf.

First Minister, I'm extremely grateful for that answer. I hope the fact that I tabled this question brought the matter to a conclusion. But I have to say I was grateful, First Minister, for your answer last July when you committed the Welsh Government to the project. I have to say, I was a little bit concerned because the health Minister did raise an issue of capital funding and possible difficult decisions having to be made when I raised the question last month, but I appreciate I'm probably better asking you, First Minister, because, of course, the campus sits within the health Minister's region. So, I appreciate that. But can I ask, First Minister, given this positive news now, what are the next steps for this project? I understand it will go to the health board to progress plans further, but when do you anticipate that the project will be at the stage of building work taking place?

Prif Weinidog, rwy'n hynod ddiolchgar am yr ateb yna. Rwy'n gobeithio bod y ffaith i mi gyflwyno'r cwestiwn hwn wedi dod â'r mater i ben. Ond mae'n rhaid i mi ddweud fy mod yn ddiolchgar, Prif Weinidog, am eich ateb fis Gorffennaf diwethaf pan wnaethoch chi  ymrwymo Llywodraeth Cymru i'r prosiect. Rhaid i mi ddweud, roeddwn i braidd yn bryderus oherwydd cododd y Gweinidog iechyd fater o gyllid cyfalaf a'r posibilrwydd y byddai'n rhaid gwneud penderfyniadau anodd pan godais y cwestiwn y mis diwethaf, ond rwy'n gwerthfawrogi yn fwy na thebyg ei bod yn well i mi ofyn i chi, Prif Weinidog, oherwydd, wrth gwrs, mae'r campws yn rhan o ranbarth y Gweinidog iechyd. Felly, rwy'n gwerthfawrogi hynny. Ond a gaf i ofyn, Prif Weinidog, o ystyried y newyddion cadarnhaol hyn yn awr, beth yw'r camau nesaf ar gyfer y prosiect hwn? Rwy'n deall y bydd yn mynd at y bwrdd iechyd i ddatblygu cynlluniau ymhellach, ond pryd ydych chi'n rhagweld y bydd y prosiect yn cyrraedd cyfnod y gwaith adeiladu?

I'm very glad to be able to offer that positive news to the Member this afternoon, because it will mean that in the five-case business model that we follow, according to the Treasury Green Book, the process will now move to the next stage. I understand how frustrating it can be for people locally to see the way the system unfolds gradually, but this is an important milestone in this project. The Member and others who represent the area will know that there's already approval in principle for the school that Powys County Council intend to build as part of the band B of the twenty-first century schools programme within this well-being project, and now Powys local health board will be able to draw down funding from the Welsh Government so that they can develop the detail of the ambitious proposal that they have as part of it all.

Russell George will know very well that the health board has been looking at a development that includes diagnostics, mental health services, in-patient as well as out-patients facilities, day-case theatres and so on. I read the record of the exchange between the Member and the health Minister, Llywydd, and I have to say that what the health Minister said is true: this is an important milestone in this process. But when the detailed proposals from the health board come forward, they will come into a very difficult context as far as capital is concerned. Capital for the things we would like to do in the health service and other parts of the Welsh Government is in too-short supply. But nevertheless, this is the way the system works and now the health board will be able to do that detailed work and make its proposals to the Welsh Government.

Rwy'n falch iawn o allu cynnig y newyddion cadarnhaol yna i'r Aelod y prynhawn yma, oherwydd bydd yn golygu, yn y model busnes pum achos yr ydym ni'n ei ddilyn, yn ôl Llyfr Gwyrdd y Trysorlys, bydd y broses yn awr yn symud i'r cam nesaf. Rwy'n deall mor rhwystredig y gall fod i bobl leol i weld y ffordd y mae'r system yn datblygu'n raddol, ond mae hon yn garreg filltir bwysig yn y prosiect hwn. Bydd yr Aelod ac eraill sy'n cynrychioli'r ardal yn gwybod bod cymeradwyaeth eisoes mewn egwyddor i'r ysgol y mae Cyngor Sir Powys yn bwriadu ei hadeiladu fel rhan o fand B rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain o fewn y prosiect llesiant hwn, ac yn awr bydd bwrdd iechyd lleol Powys yn gallu defnyddio cyllid gan Lywodraeth Cymru fel y gallant ddatblygu manylion y cynnig uchelgeisiol sydd ganddyn nhw fel rhan o'r cyfan.

Bydd Russell George yn gwybod yn iawn fod y bwrdd iechyd wedi bod yn edrych ar ddatblygiad sy'n cynnwys diagnosteg, gwasanaethau iechyd meddwl, cleifion mewnol yn ogystal â chyfleusterau cleifion allanol, theatrau achosion dydd ac yn y blaen. Darllenais y cofnod o'r drafodaeth rhwng yr Aelod a'r Gweinidog iechyd, Llywydd, a rhaid i mi ddweud bod yr hyn a ddywedodd y Gweinidog iechyd yn wir: mae hon yn garreg filltir bwysig yn y broses hon. Ond pan ddaw'r cynigion manwl gan y bwrdd iechyd gerbron, byddant yn dod i gyd-destun anodd iawn o ran cyfalaf. Mae cyfalaf ar gyfer y pethau yr hoffem eu gwneud yn y gwasanaeth iechyd a rhannau eraill o Lywodraeth Cymru yn rhy brin. Ond serch hynny, dyma'r ffordd y mae'r system yn gweithio ac yn awr bydd y bwrdd iechyd yn gallu gwneud y gwaith manwl hwnnw a gwneud ei gynigion i Lywodraeth Cymru.

Yr Argyfwng Costau Byw
The Cost-of-living Crisis

7. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effeithiau'r argyfwng costau byw ar gymunedau yng Nghanol De Cymru? OQ57777

7. What assessment has the Welsh Government made of the effects of the cost-of-living crisis on communities in South Wales Central? OQ57777

The cost-of-living crisis will affect families and communities across Wales, including those in the Member's own constituency. Recent analysis by organisations such as the Joseph Rowntree Foundation, the Bevan Foundation and the Resolution Foundation have each concluded that the coming year will be particularly challenging for those households on low incomes.

Bydd yr argyfwng costau byw yn effeithio ar deuluoedd a chymunedau ledled Cymru, gan gynnwys y rheini yn etholaeth yr Aelod ei hun. Mae dadansoddiad diweddar gan sefydliadau fel Sefydliad Joseph Rowntree, Sefydliad Bevan a'r Resolution Foundation wedi dod i'r casgliad y bydd y flwyddyn i ddod yn arbennig o heriol i'r aelwydydd hynny ar incwm isel.

Thank you, First Minister. I've worked in Rhondda supporting our communities for the last 20 years. Never have I felt as concerned or angry as I feel right now. Residents in my constituency are facing a cost-of-living crisis through no fault of their own. Families on the breadline have been thrown into deeper poverty, and working families are experiencing poverty for the first time. I'm not sure Members on the Tory benches have been contacted by constituents who can't put their heating on, or food on the table, but if they have, can they please inform their out-of-touch colleagues in Westminster? They can try to dress it up any way they like, but let's make no bones about it: this isn't a cost-of-living crisis, this is a Tory cost-of-living crisis. Does the First Minister agree with me that the Tory Westminster Government are either too incompetent to use the levers available to them to support families, or are completely heartless and have deliberately plunged our communities into poverty, or both?

Diolch yn fawr, Prif Weinidog. Rwyf wedi gweithio yn y Rhondda i gefnogi ein cymunedau ers 20 mlynedd. Nid wyf erioed wedi teimlo mor bryderus na dig ag yr wyf i'n teimlo ar hyn o bryd. Mae trigolion yn fy etholaeth i yn wynebu argyfwng costau byw heb fod unrhyw fai arnyn nhw eu hunain. Mae teuluoedd sy'n byw mewn tlodi wedi cael eu taflu i dlodi dyfnach, ac mae teuluoedd sy'n gweithio yn profi tlodi am y tro cyntaf. Nid wyf yn siŵr a yw Aelodau ar feinciau'r Torïaid wedi clywed oddi wrth etholwyr sy'n methu â throi eu gwres ymlaen na rhoi bwyd ar y bwrdd, ond os ydyn nhw, a wnawn nhw roi gwybod i'w cydweithwyr yn San Steffan sydd wedi colli gafael ar yr hyn sy'n digwydd? Gallant geisio ei guddio mewn unrhyw ffordd y dymunan nhw, ond gadewch i ni beidio â thin-droi ynghylch hyn: nid argyfwng costau byw yw hwn, mae hwn yn argyfwng costau byw Torïaidd. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno â mi fod Llywodraeth Dorïaidd San Steffan naill ai'n rhy anghymwys i ddefnyddio'r dulliau sydd ar gael iddyn nhw i gefnogi teuluoedd, neu eu bod yn gwbl galon-galed ac wedi gwthio ein cymunedau'n fwriadol i dlodi, neu'r ddau?

14:25

I thank the Member for that question. I notice, Llywydd, how, whenever anything goes wrong on the Conservative benches, this is treated like it was somehow an act of God over which they have no responsibility whatsoever. The fact that they've been in power for more than a decade, a decade of austerity, Llywydd, in which every time—every time—[Interruption.] I hear them shouting—

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna. Rwy'n sylwi, Llywydd, pryd bynnag yr aiff unrhyw beth o'i le ar feinciau'r Ceidwadwyr, caiff hyn ei drin fel pe bai rywsut yn waith Duw nad oes ganddyn nhw gyfrifoldeb drosto o gwbl. Y ffaith eu bod nhw wedi bod mewn grym ers dros ddegawd, degawd o gyni, Llywydd, pryd bob tro—[Torri ar draws.] Fe'u clywaf yn gweiddi—

Can I hear the First Minister's response? I'm sure that you'd be enlightened to hear it and that you'd like to hear it. Can you carry on?

A gaf i glywed ymateb y Prif Weinidog? Rwy'n siŵr y byddech chi'n cael eich goleuo o'i glywed ac yr hoffech ei glywed. A wnewch chi barhau?

I hear them shouting, Llywydd, because they've got nothing else that they can do but to make a noise to try to cover up the truth of their own record—a decade of austerity, supported week in, week out on the floor of this Senedd by Members of the Conservative group here. That's what lies behind the cost-of-living crisis—a decade in which benefits were held down, in which wages were held down. People are in a position that they would otherwise not have been in had it not been for the cost-of-living crisis made by the Conservative Party; they would not have been in the position that they are in today. And then, on top of that, you have the cruelty of the cut in universal credit at the end of last year—the shameful cut in it: £1,000 taken away deliberately, knowingly taken away from the poorest families in the land. How you think you can possibly defend that decision in the light of what people are going to face from next month onwards, I do not know. In April, Llywydd, benefits will go up by 3.1 per cent, a decision of the Conservative Government. Inflation will go up by 7 per cent in April and may reach 9 per cent or 10 per cent during the year. By itself that will take £300 on top of the £1,000 out of the pockets of the poorest families in Wales. No wonder people in the Member's constituency ask themselves whether it's incompetence or malice that lies behind it. 

Rwy'n eu clywed yn gweiddi, Llywydd, oherwydd nid oes ganddyn nhw ddim byd arall y gallan nhw ei wneud dim ond gwneud sŵn i geisio cuddio gwirionedd eu hanes eu hunain—degawd o gyni, a gefnogir wythnos ar ôl wythnos ar lawr y Senedd hon gan Aelodau'r grŵp Ceidwadol yma. Dyna sydd y tu ôl i'r argyfwng costau byw—degawd pan gafodd budd-daliadau eu cadw i lawr, pan yr oedd cyflogau'n cael eu cadw i lawr. Mae pobl mewn sefyllfa na fydden nhw wedi bod ynddi fel arall oni bai am yr argyfwng costau byw a gafodd ei greu gan y Blaid Geidwadol; ni fydden nhw wedi bod yn y sefyllfa y maen nhw ynddi heddiw. Ac yna, ar ben hynny, mae gennych chi greulondeb y toriad mewn credyd cynhwysol ddiwedd y llynedd—y toriad cywilyddus hwnnw: cymerwyd £1,000 i ffwrdd yn fwriadol, wedi'i dynnu oddi ar y teuluoedd tlotaf yn y wlad yn fwriadol. Sut y credwch chi y gallwch chi amddiffyn y penderfyniad hwnnw yng ngoleuni'r hyn y bydd pobl yn ei wynebu o'r mis nesaf ymlaen, 'wn i ddim. Ym mis Ebrill, Llywydd, bydd budd-daliadau yn codi 3.1 y cant, penderfyniad gan y Llywodraeth Geidwadol. Bydd chwyddiant yn codi 7 y cant ym mis Ebrill a gall gyrraedd 9 y cant neu 10 y cant yn ystod y flwyddyn. Ar ei ben ei hun bydd hynny'n tynnu £300 ar ben y £1,000 allan o bocedi'r teuluoedd tlotaf yng Nghymru. Nid oes rhyfedd bod pobl yn etholaeth yr Aelod yn gofyn iddyn nhw eu hunain ai anallu neu falais sydd y tu ôl iddo. 

Treth Twristiaeth
Tourism Tax

8. Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cael gyda chynghorau lleol am dreth dwristiaeth? OQ57795

8. What discussions is the Welsh Government having with local councils about a tourism tax? OQ57795

We are engaging local authorities, businesses and representative groups across a range of design options for a tourism tax, alongside the potential benefits and impacts. A consultation will take place later this year to ensure consideration of all views in the development of this levy. 

Rydym yn ymgysylltu ag awdurdodau lleol, busnesau a grwpiau cynrychioliadol ar draws ystod o ddewisiadau cynllunio ar gyfer treth dwristiaeth, ochr yn ochr â'r manteision a'r effeithiau posibl. Cynhelir ymgynghoriad yn ddiweddarach eleni i sicrhau bod pob barn wrth ddatblygu'r ardoll hon yn cael ei hystyried. 

Thank you, First Minister, for the answer. First Minister, I've seen claims from Welsh Government Ministers that seem to suggest that any proceeds from a tourism tax would be ring-fenced in some way so that councils can increase tourism spending. I'm not really sure how Ministers can make that claim, because the obvious current flaw is that, whilst the Welsh Government could ensure that any moneys raised could be ring-fenced, it doesn't appear that the Welsh Government can do anything to protect councils' existing tourism budgets. Unless there is that safeguard, we could see an introduction of a series of additional taxes across the country that leave no discernible mark on the amount of money being spent on tourism. So, can the First Minister clarify whether the Government has the power to force councils not to decrease existing tourism spending when introducing a tourism tax, and if so, would they use it?

Diolch, Prif Weinidog, am yr ateb. Prif Weinidog, rwyf wedi gweld honiadau gan Weinidogion Llywodraeth Cymru sydd, i bob golwg, yn awgrymu y byddai unrhyw elw o dreth dwristiaeth yn cael ei neilltuo mewn rhyw ffordd fel y gall cynghorau gynyddu gwariant ar dwristiaeth. Nid wyf yn siŵr iawn sut y gall Gweinidogion wneud yr honiad hwnnw, oherwydd y diffyg amlwg ar hyn o bryd yw, er y gallai Llywodraeth Cymru sicrhau y gellid neilltuo unrhyw arian a godir, nid yw'n ymddangos y gall Llywodraeth Cymru wneud unrhyw beth i ddiogelu cyllidebau twristiaeth presennol cynghorau. Oni bai bod y diogelwch hwnnw yn cael ei gyflwyno, gallem weld cyfres o drethi ychwanegol yn cael eu cyflwyno ledled y wlad nad ydynt yn gadael unrhyw effaith amlwg ar faint o arian sy'n cael ei wario ar dwristiaeth. Felly, a wnaiff y Prif Weinidog egluro a oes gan y Llywodraeth y pŵer i orfodi cynghorau i beidio â lleihau'r gwariant presennol ar dwristiaeth wrth gyflwyno treth dwristiaeth, ac os felly, a fydden nhw yn ei ddefnyddio?

If the Member wishes to, he can contribute those views in the consultation to which the Welsh Government is committed alongside our colleagues in Plaid Cymru, because the raising of a tourism levy is part of the co-operation agreement that we have struck. We will certainly explore in that consultation the hypothecation of the money raised through a local tourism levy in order to support the services that local communities provide and that make tourism successful in the first place. If it is the policy of the Conservative Party that the budgets of each local council should be set here in the Senedd and that we should act to prevent local authorities—elected, by the way, by people in their own areas—from varying the investments they make in different parts of their responsibilities, well, that is news to me. I wasn't aware that it was the policy of the Conservative Party, but if it is, there'll be a chance for you to make that clear in the consultation. 

Os yw'r Aelod yn dymuno gwneud hynny, gall gyfrannu'r safbwyntiau hynny yn yr ymgynghoriad y mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo iddo ochr yn ochr â'n cyd-Aelodau ym Mhlaid Cymru, oherwydd mae codi ardoll twristiaeth yn rhan o'r cytundeb cydweithredu rhyngom. Byddwn yn sicr yn archwilio yn yr ymgynghoriad y posibilrwydd o glustnodi arian a godir drwy ardoll twristiaeth leol er mwyn cefnogi'r gwasanaethau y mae cymunedau lleol yn eu darparu ac sy'n gwneud twristiaeth yn llwyddiannus yn y lle cyntaf. Os polisi'r Blaid Geidwadol yw y dylid gosod cyllidebau pob cyngor lleol yma yn y Senedd ac y dylem weithredu i atal awdurdodau lleol—a etholwyd, gyda llaw, gan bobl yn eu hardaloedd eu hunain—rhag amrywio'r buddsoddiadau a wnânt mewn gwahanol rannau o'u cyfrifoldebau, wel, mae hynny'n newyddion i mi. Nid oeddwn yn ymwybodol mai polisi'r Blaid Geidwadol ydoedd, ond os dyna yw ei pholisi, bydd cyfle i chi wneud hynny'n glir yn yr ymgynghoriad. 

14:30
2. Datganiad a Chyhoeddiad Busnes
2. Business Statement and Announcement

Y datganiad a chyhoeddiad busnes sydd nesaf, a dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y datganiad hynny—Lesley Griffiths. 

And we move now to the business statement and announcement, and I call on the Trefnydd to make that statement—Lesley Griffiths. 

Diolch, Llywydd. There are three changes to this week's business. Today's oral statement on the development of the net zero consistent UK trade emissions trading scheme has been withdrawn. The Deputy Minister for Climate Change will deliver the oral statement on flood and coastal erosion risk management—2022-23 programme of investment. And questions to the Counsel General and Minister for the Constitution tomorrow have been reduced to 30 minutes. Draft business for the next three weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically. 

Diolch, Llywydd. Mae tri newid i fusnes yr wythnos hon. Mae'r datganiad llafar heddiw ar ddatblygu cynllun allyriadau masnachol y DU yn gyson â sero net wedi'i dynnu'n ôl. Bydd y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd yn cyflwyno'r datganiad llafar ar rhaglen fuddsoddi 2022-23 mewn rheoli perygl llifogydd ac erydu arfordirol. Ac mae'r cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a Gweinidog y Cyfansoddiad yfory wedi'u gostwng i 30 munud. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi ar y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig. 

Trefnydd, can I request an urgent statement from the health Minister on the delivery and performance of ambulance services across Wales? And I'm pleased that the health Minister is in her place to hear this request. As I'm sure you know, the Welsh ambulance service has been undertaking a review of its emergency ambulance service rosters, and that review has now concluded. Of course, it's crucial that the ambulance service delivers rosters that match capacity to demand, but, unfortunately, in Pembrokeshire, I continue to receive correspondence from upset and frustrated constituents who have had exceptionally long waits for an ambulance. In one particular case, a constituent waited over eight hours for am ambulance for her husband who had fallen, and, in the end, she put her husband in the back of a van and was driven to the hospital. And I'm sure you would agree with me that is totally unacceptable. Now, this is one example, but sadly there are more. So, I'd be very grateful if you could ask the health Minister to bring forward an urgent statement on ambulance services across Wales, so that Members can understand more about the provision of services in our local areas in light of this roster review, so we can raise concerns and ask questions about the services that our constituents are receiving. 

Trefnydd, a gaf i ofyn am ddatganiad brys gan y Gweinidog iechyd ar ddarpariaeth a pherfformiad gwasanaethau ambiwlans ledled Cymru? Ac rwy'n falch bod y Gweinidog iechyd yn ei lle i glywed y cais hwn. Fel y gwyddoch chi, mae'n siŵr, mae gwasanaeth ambiwlans Cymru wedi bod yn cynnal adolygiad o'i restrau dyletswyddau gwasanaeth ambiwlans brys, ac mae'r adolygiad hwnnw nawr wedi dod i ben. Wrth gwrs, mae'n hanfodol bod y gwasanaeth ambiwlans yn darparu rhestrau dyletswyddau gwasanaeth sy'n cyfateb i'r galw, ond, yn anffodus, yn sir Benfro, rwyf i'n dal i dderbyn gohebiaeth gan etholwyr gofidus a rhwystredig sydd wedi gorfod aros yn eithriadol o hir am ambiwlans. Mewn un achos penodol, arhosodd etholwr dros wyth awr am ambiwlans ar gyfer ei gŵr a oedd wedi syrthio, ac, yn y pen draw, rhoddodd ei gŵr yng nghefn fan a chafodd ei yrru i'r ysbyty. Ac rwy'n siŵr y byddech chi'n cytuno â mi bod hynny'n gwbl annerbyniol. Nawr, mae hon yn un enghraifft, ond yn anffodus mae mwy. Felly, byddwn i'n ddiolchgar iawn os gallech chi ofyn i'r Gweinidog iechyd gyflwyno datganiad brys am wasanaethau ambiwlans ledled Cymru, fel y gall Aelodau ddeall mwy am ddarparu gwasanaethau yn ein hardaloedd lleol yng ngoleuni'r adolygiad hwn o'r rhestrau dyletswyddau, fel y gallwn ni godi pryderon a gofyn cwestiynau am y gwasanaethau y mae ein hetholwyr yn eu cael. 

Well, thank you. Of course, we absolutely agree that eight hours is not an acceptable length of time, and I know the Minister for Health and Social Services of course takes such incidents very seriously. As you say, there has been a consultation within the ambulance service around the rosters, which has now been completed. And I know, personally as an MS, I've had correspondence with the chief executive of the Welsh Ambulance Services NHS Trust around that, and I'm sure the Minister will be closely monitoring it. 

Diolch. Wrth gwrs, rydym ni'n cytuno'n llwyr nad yw wyth awr yn gyfnod derbyniol o amser, ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, wrth gwrs, yn cymryd digwyddiadau o'r fath o ddifrif. Fel rydych chi'n ei ddweud, bu ymgynghoriad o fewn y gwasanaeth ambiwlans ynghylch y rhestrau dyletswyddau, sydd nawr wedi'i gwblhau. A gwn i, yn bersonol fel AS, fy mod i wedi cael gohebiaeth â phrif weithredwr Ymddiriedolaeth GIG Gwasanaethau Ambiwlans Cymru ynghylch hynny, ac rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn ei fonitro'n fanwl. 

Drefnydd, wythnos diwethaf, cyhoeddodd bwrdd iechyd Cwm Taf Morgannwg y byddant wythnos yma yn cau dwy ganolfan frechu—un yn y Rhondda ac un yng Nghwm Cynon. Bydd disgwyl i bawb bregus fydd yn cael booster yn y gwanwyn deithio i Ben-y-bont, Llantrisant neu Ferthyr Tudfil. Mae hyn yn golygu, os nad oes gennych gar neu ffordd o gael lifft, fod rhaid gwneud taith o ddwy awr, gan ddal tri bws, i gyrraedd y ganolfan agosaf. 

O ystyried bod nifer y marwolaethau COVID yn Rhondda Cynon Taf wedi bod ymhlith yr uchaf ym Mhrydain, oes modd cael datganiad, os gwelwch yn dda, gan y Gweinidog iechyd o ran pa gefnogaeth fydd yn cael ei darparu i sicrhau bod pobl fregus sydd heb fynediad i gar yn medru derbyn eu brechlynnau yn lleol heb orfod gwneud teithiau hirfaith?

Trefnydd, last week, Cwm Taf Morgannwg health board announced that they would be closing two vaccination centres this week—one in the Rhondda and one in the Cynon Valley. Vulnerable people who will be receiving their booster in the spring will be expected to travel to Bridgend, Llantrisant or Merthyr Tydfil. This means that if you don't have a car or a lift, you'll have to travel for two hours, catching three buses, to reach the nearest centre. 

Bearing in mind that the mortality rate from COVID in the Rhondda has been amongst the highest in the UK, would it be possible to have a statement from the Minister for health, please, regarding what support will be provided to ensure that vulnerable people without access to a car are able to receive their vaccines in their local area without having to undertake such long journeys?

Well, you will be aware that, throughout the pandemic, and certainly when the vaccine became available, there were many vaccination centres right across Wales. And as we go into the spring, and we see what boosters will be required, and, indeed, whether further vaccines will be required, this will be something that will be looked at. 

Wel, byddwch chi'n ymwybodol, drwy gydol y pandemig, ac yn sicr pan ddaeth y brechlyn ar gael, y bu llawer o ganolfannau brechu ledled Cymru. Ac wrth i ni fynd i mewn i'r gwanwyn, ac yn gweld pa bigiadau atgyfnerthu fydd eu hangen, ac, yn wir, a fydd angen rhagor o frechlynnau, bydd hyn yn rhywbeth a gaiff ei ystyried. 

I would like to request two statements. The first one is a statement on cladding and an update on the Welsh Government's progress on this issue. This is a major issue to my constituents living in Copper Quarter in SA1. I'm receiving requests for updates, including a timescale regarding when the cladding review will be complete and safety passports issued so that sales can be completed.

The second item of request is a Welsh Government statement stating that fire and rehire and outsourcing will not be used by the Welsh Government, or by its sponsored bodies, and that the remit letters to Welsh Government sponsored bodies will explicitly say that there will be no fire and rehire and there will be no outsourcing. 

Hoffwn i ofyn am ddau ddatganiad. Yr un cyntaf yw datganiad ar gladin a'r wybodaeth ddiweddaraf o ran cynnydd Llywodraeth Cymru ar y mater hwn. Mae hwn yn fater pwysig i fy etholwyr sy'n byw yn Copper Quarter yn SA1. Rwy'n derbyn ceisiadau am yr wybodaeth ddiweddaraf, gan gynnwys amserlen o ran pryd y bydd yr adolygiad cladin wedi'i orffen a phasbortau diogelwch yn cael eu cyhoeddi fel y bydd modd cwblhau gwerthiannau.

Yr ail eitem yr wyf yn gwneud cais amdani yw datganiad gan Lywodraeth Cymru sy'n nodi na fydd Llywodraeth Cymru, na'r cyrff sy’n cael eu noddi ganddi, yn defnyddio diswyddo ac ailapwyntio a chontractau allanol, ac y bydd y llythyrau cylch gwaith i gyrff a noddir gan Lywodraeth Cymru yn dweud yn benodol na fydd diswyddo ac ailapwyntio ac na fydd unrhyw gontractau allanol. 

Thank you. You will be aware that the Minister for Climate Change issued a written statement—I think it was at the end of last month—confirming the appointment of surveyors and technical experts to undertake survey work in respect of the 248 expressions of interest that were received under the Welsh building safety fund. That work is under way. The Minister for Climate Change will provide a further update to the Senedd on 29 March in relation to the issue you raised in your first question.

Around fire and rehire, we've been very clear as a Government that fire and rehire practices are not consistent with our values of fair work and social partnership. And using the threat of dismissal to diminish employment terms and conditions agreed in good faith is absolutely an abuse of employer power. So, we do expect employers who benefit from public investment to act in the spirit of social partnership, to be focused on the well-being of their workers and, of course, the wider public interest. You'll be aware the Deputy Minister is taking through the social partnership and public procurement Bill. That will introduce new socially responsible procurement duties on public bodies. The UK Government can, and I think it should, use its reserve powers over employment rights to provide greater security, certainty and protections against fire and rehire. The Prime Minister has actually described fire and rehire as unacceptable, but I think, as we all know, it's action not words that are needed.

Diolch. Byddwch chi'n ymwybodol y gwnaeth y Gweinidog Newid Hinsawdd gyhoeddi datganiad ysgrifenedig—rwy'n credu mai diwedd mis diwethaf oedd hi—yn cadarnhau penodi syrfewyr ac arbenigwyr technegol i ymgymryd â gwaith arolygu o ran y 248 o ddatganiad o ddiddordeb a dderbyniwyd o dan gronfa diogelwch adeiladau Cymru. Mae'r gwaith hwnnw ar y gweill. Bydd y Gweinidog Newid Hinsawdd yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd ar 29 Mawrth o ran y mater a godwyd gennych chi yn eich cwestiwn cyntaf.

O ran diswyddo ac ailapwyntio, rydym ni wedi bod yn glir iawn fel Llywodraeth nad yw arferion diswyddo ac ailapwyntio yn gyson â'n gwerthoedd gwaith teg a phartneriaeth gymdeithasol. Ac mae defnyddio bygythiad diswyddo i leihau telerau ac amodau cyflogaeth y cytunir arnyn nhw yn ddidwyll yn gam-drin pŵer cyflogwyr yn llwyr. Felly, rydym ni'n disgwyl i gyflogwyr sy'n elwa ar fuddsoddiad cyhoeddus weithredu yn ysbryd partneriaeth gymdeithasol, i ganolbwyntio ar les eu gweithwyr ac, wrth gwrs, er budd ehangach y cyhoedd. Byddwch chi'n ymwybodol bod y Dirprwy Weinidog yn mynd â'r Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus ar ei hynt. Bydd hwnnw'n cyflwyno dyletswyddau caffael newydd sy'n gyfrifol yn gymdeithasol ar gyrff cyhoeddus. Gall Llywodraeth y DU, ac rwyf i'n credu y dylai hi, ddefnyddio ei phwerau sydd wedi eu cadw yn ôl dros hawliau cyflogaeth i ddarparu mwy o ddiogelwch, sicrwydd ac amddiffyniadau rhag diswyddo ac ailapwyntio. Mae'r Prif Weinidog wedi dweud bod diswyddo ac ailapwyntio yn annerbyniol, ond rwy'n credu, fel y gwyddom ni i gyd, mai gweithredu nid geiriau sydd ei angen.

14:35

Leader of the house, is it possible to have a statement from the economy Minister in relation to the Cardiff capital region? We all hope that the Cardiff capital region succeeds in its ambition to increase gross value added and increase the number of quality jobs within its catchment area. Recently, they announced the purchase of the old Aberthaw coal-fired power station site, with a considerable investment on restoration works—some £36 million going in for that restoration work—and the ambition to turn it into an exemplar of green energy, sentiments that we all support. But there's a genuine deficit, I would suggest, in the accountability and the scrutiny of the decisions and actions that are taken. And I would be interested to understand, as the Welsh Government is one of the partner organisations, what is the expectation of the Welsh Government, in engagement with local stakeholders, on this particular issue? I'm very grateful that the capital region did engage with local councillors, and I declare an interest as a councillor, for the Roose ward, in the Vale of Glamorgan Council. [Interruption.] I'm sorry that it upset the Minister, but I have to put it on the record now. 

Arweinydd y tŷ, a oes modd cael datganiad gan Weinidog yr economi o ran prifddinas-ranbarth Caerdydd? Rydym ni i gyd yn gobeithio y bydd prifddinas-ranbarth Caerdydd yn llwyddo yn ei huchelgais i gynyddu gwerth ychwanegol gros a chynyddu nifer y swyddi o safon yn ei dalgylch. Yn ddiweddar, gwnaethon nhw gyhoeddi prynu hen safle gorsaf bŵer glo Aberddawan, gyda buddsoddiad sylweddol ar waith adfer—tua £36 miliwn yn mynd i mewn ar gyfer y gwaith adfer hwnnw—a'r uchelgais i'w droi'n esiampl o ynni gwyrdd, teimladau yr ydym i ni i gyd yn eu cefnogi. Ond mae gwir ddiffyg, byddwn i'n ei awgrymu, o ran atebolrwydd a chraffu ar y penderfyniadau a'r camau sy'n cael eu cymryd. A byddai o ddiddordeb i mi ddeall, gan fod Llywodraeth Cymru yn un o'r sefydliadau partner, beth yw disgwyliad Llywodraeth Cymru, wrth ymgysylltu â rhanddeiliaid lleol, ar y mater penodol hwn? Rwy'n ddiolchgar iawn bod y brifddinas-ranbarth wedi ymgysylltu â chynghorwyr lleol, ac rwy'n datgan buddiant fel cynghorydd, ar gyfer ward y Rhws, yng Nghyngor Bro Morgannwg. [Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gen i ei fod wedi cynhyrfu'r Gweinidog, ond mae'n rhaid i mi ei gofnodi'n awr. 

No, I'm pleased that you did it—you didn't last week.

Na, rwy'n falch eich bod chi wedi gwneud hynny—ni wnaethoch chi hynny'r wythnos diwethaf.

But it is important to understand—. Well, it's in my declaration of interests. So, it is important to understand what the actual accountability thresholds and the scrutiny thresholds are. And importantly, I think, the Senedd needs to consider how it can scrutinise the expenditure that the capital region's making, and, importantly, the goals it set itself. But I want to try and understand what the Welsh Government's role is in making sure that, obviously, the goals are reached, and the 5,000 jobs identified, and the increase in GVA is achieved.

Ond mae'n bwysig deall—. Wel, mae yn fy natganiad i o fuddiannau. Felly, mae'n bwysig deall beth yw'r trothwyon atebolrwydd a'r trothwyon craffu gwirioneddol. Ac yn bwysig, rwy'n credu, mae angen i'r Senedd ystyried sut y gall craffu ar y gwariant y mae'r prifddinas-ranbarth yn ei wneud, ac, yn bwysig, y nodau y mae'n eu gosod ei hun. Ond rwyf i eisiau ceisio deall beth yw rhan Llywodraeth Cymru o ran sicrhau, yn amlwg, y bydd y nodau yn cael eu cyrraedd, a bod y 5,000 o swyddi sydd wedi'u nodi, a'r cynnydd mewn gwerth ychwanegol gros yn cael eu cyflawni.

Thank you. Well, the Minister for Economy does work very closely, obviously, with all the regions around the bids that you describe. I don't think it's possible to bring forward a statement in the next few weeks, but I'll certainly look to see if there is anything that we need to update Members on in the next term.

Diolch. Wel, mae Gweinidog yr Economi'n gweithio'n agos iawn, yn amlwg, gyda'r holl ranbarthau ar y ceisiadau yr ydych chi'n eu disgrifio. Nid wyf i'n credu ei bod yn bosibl cyflwyno datganiad yn ystod yr wythnosau nesaf, ond yn sicr, fe wnaf edrych i weld a oes unrhyw beth y mae angen i ni roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau amdano yn y tymor nesaf.

Gaf i ddechrau drwy ddatgan diddordeb fel cynghorydd sir, am yr ychydig wythnosau nesaf, achos ei fod e'n berthnasol i'r cwestiwn dwi'n mynd i'w ofyn?

Drefnydd, dwi'n siŵr eich bod chi, fel fi, wedi croesawu'r datganiad yr wythnos diwethaf gan Bartneriaeth Pensiwn Cymru a chynllun pensiwn llywodraeth leol Cymru, yng ngoleuni'r digwyddiadau ofnadwy yn Wcráin, fod y cronfeydd pensiwn wedi penderfynu dad-fuddsoddi o gwmnïau o Rwsia cyn gynted ag sydd yn ymarferol bosibl. Roedd hon yn enghraifft wych o weithredu clir a diamwys gan y bartneriaeth bensiynau, a'r hyn sydd yn bosibl wrth i bobl gymryd safiad ar bwynt o egwyddor.

Yn anffodus, ar fater newid hinsawdd a dargyfeirio oddi wrth danwydd ffosil, nid yw penderfyniadau gan gronfeydd pensiwn wedi bod mor bendant a sydyn. Fe wnes i gyfarfod yn ddiweddar ag ymgyrchwyr yn fy rhanbarth i i drafod y mater hwn, ac mae rhwystredigaeth glir o ran y diffyg cynnydd sydd wedi bod. Dŷn ni'n gwybod bod gan gronfeydd pensiwn Cymru dros £500 miliwn wedi ei fuddsoddi mewn cwmnïau tanwydd ffosil o hyd. Ac ar ôl datgan argyfwng hinsawdd a natur yn y lle hwn, rwy'n credu'n gryf fod angen i'r Senedd chwarae rôl flaengar gyda'r agenda hon.

Rwy'n ddiolchgar i Jack Sargeant am gyflwyno datganiad barn yn ddiweddar ar y mater, sy'n galw ar y Llywodraeth i weithredu. Tybed, felly, Drefnydd, a fyddech chi nawr yn barod i gyflwyno datganiad neu ddadl yn amser y Llywodraeth a fyddai'n nodi safbwynt a chamau gweithredu'r Llywodraeth ar y mater hwn, gan roi cyfle i ni amlinellu cyfleoedd a chamau i gefnogi cronfeydd pensiwn i gyflawni targedau dad-fuddsoddi clir dros yr ychydig flynyddoedd nesaf. Byddwn i'n ddiolchgar, felly, ichi, Drefnydd, pe baech yn ystyried fy nghais i neilltuo amser y Llywodraeth i drafod y mater hynod bwysig hwn. 

May I start by declaring an interest as a county councillor, for the next few weeks, because it is pertinent to the question that I'm going to pose?

Trefnydd, I'm sure that you, like me, have welcomed the statement made last week by the Wales Pension Partnership and the local government pensions scheme, in light of the appalling events in Ukraine, that these pension funds have decided to divest from companies from Russia as soon as practically possible. This was an excellent example of clear, unambiguous action by the pensions partnership, and what is possible as people take a stand on a point of principle.

Unfortunately, on the issue of climate change and moving away from fossil fuels, decisions by pension funds haven't been as swift and determined. I met recently with campaigners in my region to discuss this issue, and there is clear frustration in terms of the lack of progress made. We know that pension funds in Wales have over £500 million invested in fossil fuel industries. Having declared a nature and climate emergency in this place, I strongly believe that the Senedd needs to play a prominent role in this agenda.

I'm grateful to Jack Sargeant for introducing a statement of opinion recently on this issue, calling on the Government to take action. I wonder, therefore, Trefnydd, whether you would be willing to bring forward a statement or a debate in Government time that would set out the views and actions of Government on this issue, giving us an opportunity to outline opportunities and steps to support pension funds to deliver against divestment targets over the next years. I would be grateful, therefore, Trefnydd, if you would consider my request to allocate Government time to discuss this very important issue.

14:40

Thank you, and I do think it is a very important issue, and you'll be aware that the Minister for Finance and Local Government acted very quickly to enter into discussions with local government around pension funds, in the way that you referred to. The Minister for Climate Change is also obviously very interested in this subject. We have, as a Government, made very clear our ambitions to move away from fossil fuels. I'm not aware of anything that's come in that we could provide a statement on in the near future, and it might be better if you do write to the Minister directly. 

Diolch, ac rwy'n credu ei fod yn fater pwysig iawn, a byddwch chi'n ymwybodol bod y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol wedi gweithredu'n gyflym iawn i gynnal trafodaethau gyda llywodraeth leol ynghylch cronfeydd pensiwn, yn y ffordd y gwnaethoch chi gyfeirio ati. Mae'n amlwg hefyd bod gan y Gweinidog Newid Hinsawdd ddiddordeb mawr yn y pwnc hwn. Rydym ni, fel Llywodraeth, wedi egluro'n glir iawn ein huchelgeisiau i symud oddi wrth danwydd ffosil. Nid wyf i'n ymwybodol o unrhyw beth sydd wedi dod i i law y byddai modd i ni ddarparu datganiad arno yn y dyfodol agos, a gallai fod yn well pe baech chi'n ysgrifennu at y Gweinidog yn uniongyrchol. 

Minister, I've asked before for a statement on access to dentistry. I'd like to repeat that request this afternoon, and also ask for a debate on the future of dentistry services. I'm glad the health Minister is in the Chamber in her place for this session. I've received correspondence from dentists in my own constituency who are exceptionally concerned about the issue of a new contract. They believe that contract has been widely criticised, and they've told me that morale is at rock bottom in the service, and that they are seriously concerned about the ability of dentists across Wales to be able to continue to deliver services. So, I think it would be useful were we able to have a debate on these matters in Government time, and certainly a statement with some urgency. 

Gweinidog, rwyf i wedi gofyn o'r blaen am ddatganiad ar y gallu i fanteisio ar ddeintyddiaeth. Hoffwn i ailadrodd y cais hwnnw y prynhawn yma, a gofyn hefyd am ddadl ar ddyfodol gwasanaethau deintyddol. Rwy'n falch bod y Gweinidog iechyd yn y Siambr yn ei lle ar gyfer y sesiwn hon. Rwyf i wedi cael gohebiaeth gan ddeintyddion yn fy etholaeth i fy hun sy'n pryderu'n eithriadol am y mater o gontract newydd. Maen nhw'n credu bod y contract wedi'i feirniadu'n eang, ac maen nhw wedi dweud wrthyf i fod morâl wedi cyrraedd y gwaelod yn y gwasanaeth, a'u bod yn pryderu o ddifrif am allu deintyddion ledled Cymru i allu parhau i ddarparu gwasanaethau. Felly, rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol os gallem ni gael dadl ar y materion hyn yn amser y Llywodraeth, ac yn sicr datganiad ar fyrder. 

Thank you. Well, I know the Minister for Health and Social Services, who, as you say, is in the Chamber and heard your request, is monitoring the situation very closely. I think it's fair to say you've put significant additional funding in and it's obviously working through the new dental contracts. 

Diolch. Wel, gwn i fod y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, sydd, fel y dywedwch chi, yn y Siambr ac wedi clywed eich cais, yn monitro'r sefyllfa'n agos iawn. Rwy'n credu ei bod yn deg dweud eich bod chi wedi rhoi cyllid ychwanegol sylweddol i mewn ac mae'n amlwg yn gweithio drwy'r contractau deintyddol newydd. 

Trefnydd, could I ask for a statement from the finance Minister on what help is out there for people struggling to buy heating oil at the moment? Last week, the average price per litre of heating oil hit £1.55, up from an already high 67p, just a few weeks ago, and that's around four times higher than the price last March, and, even if you can afford it, you'll be lucky if you can get it. You won't get a price, and people have to both commit to a minimum of 500 litres and an upfront payment. And my maths I'm sure is right that at £1.80 times 500—that's an £830 upfront payment. A constituent contacted me this week, yesterday, to say that they have enough oil in their tank for 16 days, and after that they'll have no heating, they'll have no hot water—a family of four people, including two young children. People are extremely worried, and they are living, of course, you will understand, in some of the coldest houses in Wales. I'm able to signpost people to Welsh Government support, like the discretionary assistance fund, but what would be really useful to have, Minister, is an explanation from Welsh Government of all the help and advice and support, and actually going a little bit further, looking at a scheme that will help those people who don't have the opportunity to pay as they go. 

Trefnydd, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog cyllid am ba gymorth sydd ar gael i bobl sy'n ei chael hi'n anodd prynu olew gwresogi ar hyn o bryd? Yr wythnos diwethaf, gwnaeth pris cyfartalog olew gwresogi fesul litr gyrraedd £1.55, i fyny o 67c sydd eisoes yn uchel, ychydig wythnosau'n ôl, ac mae hynny tua phedair gwaith yn uwch na'r pris fis Mawrth diwethaf, a hyd yn oed os gallwch chi ei fforddio, byddwch chi'n lwcus os gallwch chi gael gafael arno. Ni chewch chi bris, ac mae'n rhaid i bobl ymrwymo i isafswm o 500 litr a thaliad ymlaen llaw. Ac mae fy mathemateg i yn iawn, rwy'n siŵr, sef £1.80 lluosi â 500—mae hynny'n daliad ymlaen llaw o £830. Cysylltodd etholwr â mi yr wythnos hon, ddoe, i ddweud bod ganddyn nhw ddigon o olew yn eu tanc am 16 diwrnod, ac ar ôl hynny ni fydd ganddyn nhw wres, ni fydd ganddyn nhw ddŵr poeth—teulu o bedwar o bobl, gan gynnwys dau blentyn ifanc. Mae pobl yn poeni'n fawr, ac maen nhw'n byw, wrth gwrs, y byddwch chi'n deall, yn rhai o'r tai oeraf yng Nghymru. Gallaf i gyfeirio pobl at gymorth Llywodraeth Cymru, fel y gronfa cymorth dewisol, ond yr hyn a fyddai'n ddefnyddiol iawn i'w gael, Gweinidog, yw esboniad gan Lywodraeth Cymru o'r holl gymorth a chyngor a chefnogaeth, a mynd ychydig ymhellach, gan edrych ar gynllun a fydd yn helpu'r bobl hynny nad ydyn nhw'n cael y cyfle i dalu bob yn dipyn. 

Thank you. Joyce Watson raises a very important point, and I'm sure there are many of us in the Chamber, myself included, who've received correspondence from constituents around this very important issue. Not only can you not get a price, you can't get a delivery date, and it's sort of a vicious circle. And as we heard in First Minister's questions, we are really facing an unprecedented cost-of-living crisis, and, of course, day-to-day prices are going up as inflation rises, and we know the crisis is going to get worse in April, when the energy price cap increases by more than 50 per cent and the biggest tax rises in almost 30 years will come into force from the UK Government. 

Last month, the Minister for Finance and Local Government did announce a £330 million package of measures to assist with tackling the rising cost of living. These matters are reserved to the UK Government, but we have taken action using our limited resources to support households most at risk, and you're right to signpost your constituents to the winter fuel support scheme that ran from October to the end of March and offered a payment of £200 for eligible households. The package that the Minister announced last month will ensure our winter fuel support scheme can be extended to run again next winter to reach more households, and the package of measures also includes a £150 cost-of-living payment to all households in properties in council tax bands A to D and all households that receive support from the council tax reduction scheme. I should point out we've also got the discretionary assistance fund. So, for off-grid customers who are experiencing financial difficulties, that fund has been increased to help support the introduction of winter support for off-grid fuel clients.

Diolch. Mae Joyce Watson yn codi pwynt pwysig iawn, ac rwy'n siŵr bod llawer ohonom ni y Siambr, a minnau yn eu plith, wedi cael gohebiaeth gan etholwyr ynghylch y mater pwysig iawn hwn. Nid yn unig nad oes modd i chi gael pris, ni allwch chi gael dyddiad dosbarthu, ac mae'n fath o gylch dieflig. Ac fel y gwnaethom ni ei glywed yng nghwestiynau'r Prif Weinidog, rydym ni mewn gwirionedd yn wynebu argyfwng costau-byw heb gynsail, ac, wrth gwrs, mae prisiau o ddydd i ddydd yn codi wrth i chwyddiant godi, a gwyddom ni y bydd yr argyfwng yn gwaethygu ym mis Ebrill, pan fydd y cap ar brisiau ynni yn cynyddu mwy na 50 y cant a bydd y cynnydd treth mwyaf mewn bron i 30 mlynedd yn dod i rym gan Lywodraeth y DU. 

Fis diwethaf, cyhoeddodd y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol becyn gwerth £330 miliwn o fesurau i helpu i fynd i'r afael â chostau byw cynyddol. Mae'r materion hyn wedi'u cadw yn ôl i Lywodraeth y DU, ond rydym ni wedi cymryd camau gan ddefnyddio ein hadnoddau cyfyngedig i gefnogi aelwydydd sydd fwyaf mewn perygl, ac rydych chi'n iawn i gyfeirio eich etholwyr at y cynllun cymorth tanwydd gaeaf a gafodd ei gynnal rhwng mis Hydref a diwedd mis Mawrth ac a gynigiodd daliad o £200 i aelwydydd cymwys. Bydd y pecyn a gyhoeddodd y Gweinidog fis diwethaf yn sicrhau bod modd ymestyn ein cynllun cymorth tanwydd gaeaf i weithredu eto y gaeaf nesaf i gyrraedd mwy o aelwydydd, ac mae'r pecyn o fesurau hefyd yn cynnwys taliad costau byw o £150 i bob aelwyd mewn eiddo ym mandiau'r dreth gyngor A i D a phob aelwyd sy'n cael cymorth gan gynllun gostyngiadau'r dreth gyngor. Dylwn i dynnu sylw at y pwynt bod gennym ni hefyd y gronfa cymorth dewisol. Felly, i gwsmeriaid oddi ar y grid sy'n profi anawsterau ariannol, mae'r gronfa honno wedi'i chynyddu i helpu i gefnogi cyflwyno cymorth gaeaf i gleientiaid tanwydd oddi ar y grid.

14:45
3. Datganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd: Rheoli Perygl Llifogydd ac Erydu Arfordirol, Rhaglen Fuddsoddi 2022-23
3. Statement by the Minister for Climate Change: Flood and Coastal Erosion Risk Management, 2022-23 Programme of Investment

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd ar y rhaglen fuddsoddi ar gyfer 2022-23 ar reoli perygl llifogydd ac erydu arfordirol. Rwy'n galw ar y Dirprwy Weinidog i wneud y datganiad yma—Lee Waters.

The next item, therefore, is the statement by the Deputy Minister for Climate Change on the flood and coastal erosion risk management 2022-23 programme of investment. I call on the Deputy Minister to make the statement—Lee Waters.

Diolch yn fawr iawn. Following the Senedd’s approval of the Welsh Government’s budget, I am confirming today the flood programme for this year. The funding package will deliver a record increase in investment for flood and coastal erosion risk management and mitigation in 2022-23 and, over the course of this Senedd term, meeting our commitment and as set out in the co-operation agreement between the Welsh Government and Plaid Cymru. This comes on top of a level of funding in the current year that was already the most generous in the devolution era, and we are extending it further. This next year will see the highest level of funding ever provided to date for flood risk and coastal erosion risk management.

Investment in this area has never been so important. Just last month, we were reminded of this as three successive major storms swept across Wales, impacting many communities. Fortunately, the damage and disruption to infrastructure was not as great as it could have been or that we feared it might be. But, it did flood at least 65 properties, which was a hugely traumatic and stressful experience for the individuals and families involved. I am grateful for the huge contribution from staff in local authorities, Natural Resources Wales, water companies, emergency services and community flood wardens, who play their role in protecting our communities in responding to and delivering measures to reduce flood risk. I'm pleased that our investment helped to reduce flood risk to over 950 homes and businesses across Wales, with a further 3,600 benefiting from enhancements to existing schemes and maintenance work.

Looking ahead to 2022-23, I'm pleased that we can announce our largest ever flood programme, totalling over £71 million next year. The three-year allocation, an important commitment, of over £214 million will help develop a stronger pipeline of future flood schemes and will enable, crucially, better forward planning. We have asked risk management authorities to continue to work with us to accelerate delivery to secure and raise the level of protection from flooding across Wales.

As part of our commitment to increase funding, the Welsh Government will increase by £24 million revenue funding over the next three years also. This will enable a doubling, to £225,000 per authority, of revenue funding to local government in this coming financial year. At the same time, we are increasing NRW’s revenue budget by £1.5 million, and we'll do further work with our delivery partners to understand future funding needs. The increased funding reflects the activities already being delivered in line with our national strategy, our programme for government and co-operation agreement commitments.

I've extended the national coastal risk management programme by one final year. It's now imperative, Llywydd, that local authorities take advantage of this final extension to complete work on the design of remaining schemes and to ensure construction commences, for example, at Aberaeron, Prestatyn central and Hirael bay in Bangor before the end of March 2023. This programme is the principal mechanism for addressing our coastal erosion management objectives, for tackling the challenges set out in the shoreline management plans, and investing to ensure coastal communities remain resilient in the longer term. Earlier this month, Denbighshire County Council confirmed the completion of the £27 million east Rhyl coastal scheme in Denbighshire, funded through our programme, which is now benefiting around 1,650 properties. And yesterday, my colleague Julie James visited the Aberavon coastal scheme, and, of course, we look forward to visiting schemes right across Wales over the coming year as they near completion.

Turning to capital funding, we can look forward to a strong investment programme amounting to £34 million. We have today published details of all schemes, along with an interactive map for the public and Members to view the associated details. Funding's been made available for works to design and develop future schemes as well as to construct new assets. Some of the schemes in the programme for construction include works at Treorchy, Dinas Powys and Glynneath. Through our overall investment, including the flood programme, we will benefit at least 14,600 properties this year. But, capital funding is not just about building new assets ; it also includes activities to maintain existing assets, develop new schemes, and mapping and modelling projects to better understand and communicate flood risk. Our funding will support development work on a further 86 schemes that will feed into future programmes.

Next year, we will maintain 100 per cent grant funding for all preparatory work towards new schemes. Only at construction stage will 15 per cent match funding be required from local authorities and to support in minimising this match funding. So, I encourage them to seek partnership funding contributions where wider benefits are identified.

We will also be continuing with the popular small-scale works grant and have increased the threshold of individual projects under this grant to £200,000, and we've allocated £3.8 million to local authorities to support schemes right across Wales, benefiting over 2,100 properties.

Finally, Llywydd, the natural flood management programme continues into its final year. This programme will help us understand natural flood management and how we can best deliver these types of schemes to contribute towards our commitment to deliver nature-based flood management. The £3 million programme contains 15 projects that seek to benefit over 1,100 properties, whilst providing wider benefits, such as improved water quality and biodiversity.

Our national flood strategy sets out how we're improving the way we work together to reduce risk and provides clear direction for delivering our long-term objectives. And the record levels of investment we're announcing today reflect the importance this Government places on flood risk management, as we face the challenges of climate change and work together to adapt and prepare communities for the future. Diolch.

Diolch yn fawr iawn. Yn dilyn cymeradwyaeth y Senedd i gyllideb Llywodraeth Cymru, rwy'n cadarnhau heddiw y rhaglen lifogydd ar gyfer eleni. Fe fydd y pecyn ariannu yn golygu'r cynnydd mwyaf a fu erioed yn y buddsoddiad ar gyfer rheoli a lliniaru peryglon o lifogydd ac erydu arfordirol yn 2022-23 ac, yn ystod tymor y Senedd hon, fe fydd hynny'n cyflawni ein hymrwymiad ni fel caiff ei nodi yn y cytundeb cydweithredu rhwng Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru. Fe ddaw hyn ar ben cyfradd o gyllid yn y flwyddyn gyfredol a oedd eisoes ar ei fwyaf hael yn ystod cyfnod datganoli, ac rydym ni'n ei ymestyn ymhellach. Fe fydd y flwyddyn sydd ar ddod yn gweld y gyfradd uchaf o gyllid a ddarparwyd erioed ar gyfer rheoli peryglon llifogydd ac erydu arfordirol.

Ni fu buddsoddi yn y maes hwn cyn bwysiced erioed. Fis diwethaf, fe gawsom ni ein hatgoffa o hynny pan drawodd tair storm fawr ledled Cymru ar ôl ei gilydd, gan effeithio ar lawer o gymunedau. Yn ffodus, ni fu'r difrod na'r amharu ar seilwaith cymaint ag y gallasai fod neu gyn waethed ag yr oeddem ni wedi ofni. Ond, fe welwyd llifogydd mewn 65 eiddo, ac roedd hwnnw'n brofiad dirdynnol a gofidus iawn i'r unigolion a'r teuluoedd dan sylw. Rwy'n ddiolchgar am gyfraniad enfawr staff mewn awdurdodau lleol, Cyfoeth Naturiol Cymru, cwmnïau dŵr, gwasanaethau brys, a wardeiniaid llifogydd cymunedol, sy'n chwarae eu rhan yn amddiffyn ein cymunedau ni gan ymateb a gweithredu mesurau i leihau'r perygl o lifogydd. Rwy'n falch fod ein buddsoddiad ni wedi helpu i leihau'r perygl o lifogydd ar gyfer dros 950 o gartrefi a busnesau ledled Cymru, gyda 3,600 arall yn elwa ar welliannau i gynlluniau presennol yn ogystal â gwaith cynnal a chadw.

Gan edrych ymlaen at 2022-23, rwy'n falch ein bod ni'n gallu cyhoeddi ein rhaglen lifogydd fwyaf erioed, sef cyfanswm o dros £71 miliwn y flwyddyn nesaf. Fe fydd y dyraniad dros dair blynedd, sy'n ymrwymiad pwysig, o dros £214 miliwn yn helpu i ddatblygu cyfres fwy pendant o gynlluniau i'r dyfodol ar gyfer amddiffyn yn erbyn llifogydd ac fe fydd hynny'n caniatáu rhag-gynllunio mwy cadarn, sy'n hollbwysig. Rydym ni wedi gofyn i awdurdodau rheoli risg barhau i weithio gyda ni i gyflymu'r broses gyflawni i sicrhau a chodi cyfradd yr amddiffyn yn erbyn llifogydd ledled Cymru.

Yn rhan o'n hymrwymiad i ni gynyddu cyllid, fe fydd Llywodraeth Cymru yn rhoi £24 miliwn ychwanegol yn y cyllid refeniw dros y tair blynedd nesaf hefyd. Fe fydd hyn yn caniatáu dyblu, hyd at £225,000 fesul awdurdod, o gyllid refeniw i lywodraeth leol yn y flwyddyn ariannol sydd ar ddod. Ar yr un pryd, rydym ni'n rhoi £1.5 miliwn yn ychwanegol yng nghyllideb refeniw Cyfoeth Naturiol Cymru, ac fe fyddwn ni'n gwneud rhagor o waith gyda'n partneriaid cyflawni ni i ddeall anghenion ariannu yn y dyfodol. Mae'r cyllid ychwanegol yn adlewyrchu'r gweithgareddau sydd ar waith eisoes yn unol â'n strategaeth genedlaethol ni, ein rhaglen lywodraethu ni ac ymrwymiadau yn y cytundeb cydweithredu.

Rwyf i wedi ymestyn y rhaglen genedlaethol ar gyfer rheoli risg arfordirol am un flwyddyn arall i orffen. Mae hi'n hanfodol erbyn hyn, Llywydd, fod yr awdurdodau lleol yn manteisio ar yr estyniad olaf hwn i gwblhau gwaith ar ddyluniad y cynlluniau sydd ar ôl a sicrhau bod y gwaith adeiladu yn dechrau, er enghraifft, yn Aberaeron, yng nghanol Prestatyn a bae Hirael ym Mangor cyn diwedd mis Mawrth 2023. Y rhaglen hon yw'r prif fecanwaith ar gyfer mynd i'r afael â'n hamcanion ni o ran rheoli erydu arfordirol, ar gyfer mynd i'r afael â'r heriau a nodir yn y cynlluniau rheoli traethlin, ac ar gyfer buddsoddi i sicrhau bod cymunedau arfordirol ni'n parhau i fod yn gryf yn y tymor hwy. Yn gynharach y mis hwn, fe gadarnhaodd Cyngor Sir Ddinbych fod cynllun arfordirol dwyrain y Rhyl gwerth £27 miliwn wedi cael ei gwblhau yn sir Ddinbych, ac fe ariannwyd hynny gan ein rhaglen ni, sydd wedi bod o fudd i tua 1,650 eiddo. A ddoe, fe ymwelodd fy nghyd-Aelod Julie James â chynllun arfordirol Aberafan, ac, wrth gwrs, rydym ni'n edrych ymlaen at ymweld â chynlluniau ledled Cymru dros y flwyddyn i ddod wrth iddyn nhw gael eu cyflawni.

Gan droi at gyllid cyfalaf, fe allwn ni edrych ymlaen at raglen fuddsoddi gref o gyfanswm o £34 miliwn. Heddiw, rydym ni wedi cyhoeddi manylion y cynlluniau i gyd, ynghyd â map rhyngweithiol i'r cyhoedd ac Aelodau allu edrych ar y manylion cysylltiedig. Fe ddarparwyd cyllid ar gyfer gwaith i gynllunio a datblygu cynlluniau'r dyfodol yn ogystal ag adeiladu asedau newydd. Mae rhai o'r cynlluniau yn y rhaglen adeiladu yn cynnwys gwaith yn Nhreorci, Dinas Powys, a Glyn-nedd. Drwy ein buddsoddiad cyffredinol ni, gan gynnwys y rhaglen lifogydd, fe fyddwn ni'n gwneud gwelliannau i o leiaf 14,600 eiddo eleni. Ond, nid yw cyllid cyfalaf yn ymwneud ag adeiladu asedau newydd yn unig ; mae'n cynnwys gweithgareddau i gynnal asedau presennol hefyd, a datblygu cynlluniau newydd, yn ogystal â mapio a modelu prosiectau er mwyn deall a mynegi'r perygl o lifogydd yn well. Fe fydd ein cyllid ni'n cefnogi gwaith datblygu ar 86 o gynlluniau eraill a fydd yn cyfrannu at raglenni'r dyfodol.

Y flwyddyn nesaf, fe fyddwn ni'n cynnig grantiau o 100 y cant ar gyfer yr holl waith paratoi ar gyfer cynlluniau newydd. Dim ond ar y cam adeiladu y bydd angen 15 y cant o arian cyfatebol gan yr awdurdodau lleol ac ar gyfer helpu i leihau'r arian cyfatebol hwn. Felly, rwy'n eu hannog nhw i geisio cyfraniadau oddi wrth gronfeydd partneriaethau pryd caiff manteision ehangach eu nodi.

Fe fyddwn ni hefyd yn parhau â'r grant gwaith ar raddfa fach poblogaidd ac rydym ni wedi cynyddu trothwy prosiectau unigol o dan y grant hwn i £200,000, ac rydym ni wedi dyrannu £3.8 miliwn i awdurdodau lleol ar gyfer cefnogi cynlluniau ledled Cymru, a fydd o fudd i dros 2,100 o eiddo.

Yn olaf, Llywydd, mae'r rhaglen Rheoli Llifogydd yn Naturiol yn parhau ac yn ei blwyddyn olaf. Fe fydd y rhaglen hon yn ein helpu ni i ddeall rheolaeth naturiol o lifogydd a'r ffordd orau o gyflawni'r mathau hyn o gynlluniau ar gyfer cyfrannu at ein hymrwymiad ni i reoli llifogydd mewn ffyrdd naturiol. Mae'r rhaglen hon sydd o werth £3 miliwn yn cynnwys 15 o brosiectau a fydd o fudd i dros 1,100 eiddo, gan ddarparu manteision ehangach, fel gwella ansawdd y dŵr a bioamrywiaeth.

Mae ein strategaeth llifogydd genedlaethol ni'n nodi sut yr ydym ni'n gwella'r ffordd yr ydym ni'n gweithio gyda'n gilydd i leihau risg ac yn dynodi cyfeiriad clir ar gyfer cyflawni ein hamcanion hirdymor ni. Ac mae'r cyfraddau uchaf erioed o fuddsoddiad yr ydym ni'n eu cyhoeddi heddiw yn adlewyrchu pwysigrwydd rheoli peryglon llifogydd yng ngolwg y Llywodraeth hon, wrth i ni wynebu'r heriau newid hinsawdd a gweithio gyda'n gilydd i addasu a pharatoi cymunedau i'r dyfodol. Diolch.

14:50

Thank you, Deputy Minister. This is, for me, a positive statement. It is welcome news that £214 million will be invested in flood and coastal erosion schemes over the next three years, with £71 million to be invested during the next financial year. Whilst there's mention of this being part of your co-operation agreement, I think it's fair to say that the Welsh Conservatives have been calling for extra funding and better management as regards flooding and coastal sea defences since 2016. You have informed us that the funding will be used to help improve forward planning, and those, to me, were the two key words of your statement. Because, too often, I'm afraid the approach by Welsh Government has been on a reactive basis rather than proactive. So, I am really welcoming the fact that you now look forward to working with risk management authorities to accelerate delivery and support for the people of Wales.

During the inquiry we held into the Welsh Government's response to the February 2020 flooding, the committee report published highlighted that the level of revenue funding meant that authorities were a long way away from being fully prepared and resilient. Rhondda Cynon Taf County Borough Council received just under 5 per cent of the national revenue funding, despite having an estimated 21 per cent of the national surface water flood risk to manage.

Now, last week, you clarified that the allocation of future years' revenue, based on current or future flood and coastal erosion risk, is something that you would consider. So, I have a few questions, but I will just say to you I did welcome your announcement that you're going to come round some of the schemes, because we have three schemes here in my constituency: Llanfairfechan, which has had immense storm damage to the promenade; Penrhyn bay, a new sea defence alleviation scheme; and, finally, Llandudno, where, in 2014, your Government rather inadvertently gave us a sea defence scheme that basically was inadequate, removing our sand, putting thousands of tonnes of boulders there. You were up here at the weekend, and I think you will agree—. There is a bid in with you, and the people of Llandudno, all the politicians, we want to see sand restored to our beach. So, I certainly look forward to you visiting some schemes in the constituency here in Aberconwy.

My first question is: bearing in mind that the Minister for Finance and Local Government was unable to answer my question last week, would you clarify to the Senedd why revenue allocation still does not take into account flood risk, despite our clear committee recommendation? Question 2: will you clarify whether the confirmed flood revenue allocations of £222,000 for local authorities will be split equally between each authority? Your press release highlights the programme for government as evidence that you are focused on delivering outcomes that help improve the resilience of our communities. So, basically, why does this Welsh Government continue to disagree with around 6,000 people who signed a petition urging the Welsh Government to initiate a full, independent, open and public inquiry into the 2020 flooding of homes and businesses across Rhondda Cynon Taf?

I think you're aware, Deputy Minister, as is the Minister, of my concerns about the time that it takes for section 19 reports, and they have really been the only thing available for communities when they've suffered a bad flooding incident. Some have had to wait—local authorities have had to wait—eight months for the report, and certainly, here in Llanrwst and Pentref, 17 months. That's a long time after people have seen their homes and their communities devastated by flooding. Will you commit, as a matter of urgency, to tackling the delays in the compilation and publication of section 19 reports so that flood mitigation measures are identified sooner? I'm sure you will agree with me some of the good work that's been done on our uplands—. Certainly, here in Aberconwy we've been working with the National Trust and Natural Resources Wales in terms of sorting out the peat boglands so that there's greater water capture and holding up in our uplands to avoid severe flooding incidents in villages like Llanrwst.

Finally, I note that you are claiming to increase NRW's budget by £1.5 million, yet NRW themselves have estimated that enforcing the nitrate vulnerable zones or the Water Resources (Control of Agricultural Pollution) (Wales) Regulations 2021 will require well over 200 extra staff. How will you look at restructuring NRW as part of that, because I think you would agree with me, Deputy Minister, it's not just down to money? I think I've given you enough questions there, and I really would appreciate your acknowledgement and responses to those questions, and thank you again for your statement. Diolch, Llywydd.

Diolch yn fawr, Dirprwy Weinidog. Mae hwn, yn fy marn i, yn ddatganiad cadarnhaol. Mae croeso i'r newyddion y caiff £214 miliwn ei fuddsoddi mewn cynlluniau atal llifogydd ac erydu arfordirol dros y tair blynedd nesaf, gyda £71 miliwn i'w fuddsoddi yn ystod y flwyddyn ariannol nesaf. Er eich bod chi wedi crybwyll mai rhan o'ch cytundeb cydweithredu yw hon, rwy'n credu ei bod hi'n deg dweud bod y Ceidwadwyr Cymreig wedi bod yn galw am gyllid ychwanegol a gwell rheolaeth o ran llifogydd ac amddiffynfeydd arfordirol ers 2016. Rydych chi wedi rhoi gwybod i ni y bydd yr arian yn cael ei ddefnyddio i helpu i wella rhag-gynllunio, a dyna, yn fy marn i, oedd y ddau air allweddol yn eich datganiad chi. Oherwydd, yn rhy aml, mae arnaf i ofn fod y dull gweithredu gan Lywodraeth Cymru wedi bod ar sail adweithiol yn hytrach na rhagweithiol. Felly, rwy'n croesawu'r ffaith yn fawr eich bod chi'n edrych ymlaen nawr at weithio gydag awdurdodau rheoli risg ar gyfer cyflymu'r broses o ddarparu a chefnogi pobl Cymru.

Yn ystod yr ymchwiliad a gynhaliwyd gennym ni i ymateb Llywodraeth Cymru i'r llifogydd ym mis Chwefror 2020, roedd adroddiad y pwyllgor yn dangos bod cyfradd y cyllid refeniw yn golygu bod yr awdurdodau ymhell iawn o fod yn gwbl barod a chydnerth. Fe dderbyniodd Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf ychydig o dan 5 y cant o'r cyllid refeniw cenedlaethol, er ei fod yn amcangyfrif bod 21 y cant o'r perygl cenedlaethol oherwydd llifogydd dŵr wyneb ganddo i'w reoli.

Nawr, wythnos diwethaf, fe wnaethoch chi egluro bod dyrannu refeniw'r blynyddoedd i ddod, ar sail y perygl oherwydd llifogydd ac erydu arfordirol nawr ac yn y dyfodol, yn rhywbeth y byddech chi'n ei ystyried. Felly, mae gennyf i ychydig o gwestiynau, ond rwyf i am ddweud wrthych chi fy mod i'n croesawu eich cyhoeddiad eich bod chi am ymweld â rhai o'r cynlluniau, oherwydd mae gennym ni dri chynllun yma yn fy etholaeth i: Llanfairfechan, sydd wedi gweld difrod aruthrol i'r cob oherwydd stormydd; Bae Penrhyn, y mae cynllun newydd yno i amddiffyn rhag effeithiau'r môr; ac, yn olaf, Llandudno, pryd y rhoddodd eich Llywodraeth chi, mewn ffordd braidd yn esgeulus yn 2014, gynllun amddiffyn y môr i ni a oedd yn sylfaenol annigonol, a chael gwared ar ein tywod ni, a dodi miloedd o dunelli o glogfeini ar y traeth. Roeddech chi yno dros y penwythnos, ac rwy'n siŵr y byddech chi'n cytuno—. Mae cais ger eich bron chi, ac mae pobl Llandudno, y gwleidyddion i gyd, a'r hyn yr ydym ni'n ei ddymuno yw gweld tywod ar y traeth unwaith eto. Felly, rwy'n edrych ymlaen at eich gweld chi'n ymweld â rhai cynlluniau yn yr etholaeth yma yn Aberconwy.

Fy nghwestiwn cyntaf i yw: o gofio nad oedd y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol yn gallu ateb fy nghwestiwn i'r wythnos diwethaf, a wnewch chi egluro i'r Senedd pam nad yw dyrannu refeniw yn rhoi ystyriaeth i'r perygl o lifogydd o hyd, er gwaethaf argymhelliad eglur y pwyllgor? Cwestiwn 2: a wnewch chi egluro a fydd y dyraniadau refeniw o ran llifogydd o £222,000 a gafodd ei gadarnhau ar gyfer awdurdodau lleol yn cael eu rhannu yn gyfartal rhwng pob awdurdod? Mae eich datganiad chi i'r wasg yn tynnu sylw at y rhaglen lywodraethu fel tystiolaeth eich bod chi am ganolbwyntio ar ganlyniadau sy'n helpu i wella cydnerthedd ein cymunedau ni. Felly, yn y bôn, pam mae Llywodraeth Cymru yn parhau i anghytuno â thua 6,000 o bobl a lofnododd ddeiseb yn annog Llywodraeth Cymru i gychwyn ymchwiliad llawn, annibynnol, agored a chyhoeddus i lifogydd cartrefi a busnesau yn Rhondda Cynon Taf yn 2020?

Rwy'n credu eich bod chi'n ymwybodol, Dirprwy Weinidog, ynghyd â'r Gweinidog, am fy mhryderon i o ran yr amser y mae hi'n ei gymryd ar gyfer adroddiadau adran 19, a nhw mewn gwirionedd yw'r unig bethau sydd ar gael i gymunedau pan fyddan nhw'n cael llifogydd mawr. Mae rhai wedi gorfod aros—mae awdurdodau lleol wedi gorfod aros—wyth mis am yr adroddiad, ac yn sicr, yma yn Llanrwst a Phentref, 17 mis. Mae hwnnw'n amser maith ar ôl i bobl sydd wedi gweld dinistrio eu cartrefi nhw a'u cymunedau nhw gan lifogydd. A wnewch chi ymrwymo, a hynny ar fyrder, i fynd i'r afael â'r oedi o ran llunio a chyhoeddi adroddiadau adran 19 fel bydd mesurau i liniaru effaith llifogydd yn cael eu nodi ar fwy o gyflymder? Rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno â mi ynglŷn â'r gwaith da sydd wedi bod ar ein hucheldiroedd ni—. Yn sicr, yma yn Aberconwy rydym ni wedi bod yn gweithio gyda'r Ymddiriedolaeth Genedlaethol a Cyfoeth Naturiol Cymru i gael trefn ar y mawndiroedd fel bod mwy o ddŵr yn cael ei ddal a'i gadw yno yn ein hucheldiroedd ni er mwyn osgoi llifogydd difrifol mewn pentrefi fel Llanrwst.

Yn olaf, rwy'n nodi eich bod chi'n sôn am roi cynnydd o £1.5 miliwn yng nghyllideb Cyfoeth Naturiol Cymru, ac eto mae CNC eu hunain wedi amcangyfrif y bydd angen ymhell dros 200 o staff ychwanegol i orfodi'r parthau perygl nitradau neu'r Rheoliadau Adnoddau Dŵr (Rheoli Llygredd Amaethyddol) (Cymru) 2021. Sut ydych chi am ystyried ailstrwythuro Cyfoeth Naturiol Cymru yn rhan o hynny, oherwydd rwy'n credu y byddech chi'n cytuno â mi, Dirprwy Weinidog, nad yw'n ymwneud ag arian yn unig? Rwy'n credu fy mod i wedi gofyn digon o gwestiynau i chi nawr, ac fe fyddwn i'n gwerthfawrogi eich cydnabyddiaeth o'r materion hyn a'ch ymatebion chi iddyn nhw, a diolch eto i chi am eich datganiad. Diolch, Llywydd.

14:55

Well, Llywydd, let the record show that, at 14:53 on 15 March 2022, Janet Finch-Saunders welcomed action by the Welsh Government and thanked us for what we're doing. It is a proud day that'll live in the record books for some time to come, and I appreciate that acknowledgement.

Many of the questions she raised, I think, were answered by my statement, but I'd just like to address a couple of the others. The development of schemes is the responsibility of flood risk management authorities—it is their statutory function. The Welsh Government funds proposals based on expert analysis, and that is based on how it mitigates flood management, and I'm sure Janet Finch-Saunders, as somebody who is a landlord in Llandudno, has a keen interest in seeing sand there, but that is not a primary consideration when it comes to designing flood mitigation, and we rely not on political preferences, but on an expert assessment of what will reduce flood risk, and that's how schemes are judged. We want more authorities to put forward schemes that we can judge and then put in our pipeline and deliver. The point she made about section 19 investigations is something, as she'll know, that is captured by our partnership agreement with Plaid Cymru and that we are discussing with the designated Member and will make an announcement on when we have agreement on how to take that forward. But we are committed to doing that.

I think the point to make on the broader comments is that we have a significant programme of work in this scheme to tackle the growing problem that we know climate change presents to us, and she mentions the scheme in her constituency, which is a vulnerable area on the coast, as is so much of Wales. And the need for us to join the dots here—. I'd say to Members on the Conservative benches, we're talking about dealing with the impact of climate change here, but we also have to deal with the causes of climate change. It's no good on the one hand coming to the Chamber with a list of the consequences of climate change without also being willing to stop making climate change worse, and I think they need to reflect on a bit of join-up in their policy thinking. 

Wel, Llywydd, dangosed y cofnod fod Janet Finch-Saunders, am 14:53 ar 15 Mawrth 2022, wedi croesawu camau gweithredu gan Lywodraeth Cymru a diolchodd i ni am yr hyn yr ydym ni'n ei wneud. Mae'n ddiwrnod pwysfawr a fydd yn nodedig yn llyfrau'r cofnodion am amser maith i ddod, ac rwy'n gwerthfawrogi'r gydnabyddiaeth honno.

Fe gafodd llawer o'r cwestiynau a gododd hi eu hateb gan fy natganiad, rwy'n credu, ond fe hoffwn i ymdrin ag un neu ddau o'r gweddill. Yr awdurdodau rheoli perygl llifogydd sy'n gyfrifol am ddatblygu cynlluniau—eu swyddogaeth statudol nhw yw honno. Mae Llywodraeth Cymru yn ariannu cynigion ar sail y dadansoddiad arbenigol, ac mae hynny ar sail sut y maen nhw'n hwyluso rheoli llifogydd, ac rwy'n siŵr fod gan Janet Finch-Saunders, sy'n landlord yn Llandudno, ddiddordeb mawr mewn gweld tywod ar y traeth yn y fan honno, ond nid honno yw'r brif ystyriaeth o ran cynllunio ar gyfer lliniaru effeithiau llifogydd, ac nid ydym ni'n dibynnu ar ddewisiadau gwleidyddol, ond ar asesiad arbenigol o'r hyn a fydd yn lleihau'r perygl o lifogydd, a dyna sut y caiff cynlluniau eu barnu. Rydym ni'n awyddus i weld mwy o awdurdodau yn cyflwyno cynlluniau y gallwn ni farnu arnyn nhw a'u rhoi ar y gweill wedyn a'u cyflawni nhw. Mae'r pwynt a wnaeth hi ynglŷn ag ymchwiliadau adran 19 yn rhywbeth, fel mae hi'n gwybod, sy'n cael ei gynnwys yn ein cytundeb partneriaeth ni â Phlaid Cymru a'n bod ni'n trafod gyda'r Aelod dynodedig ac fe fyddwn ni'n gwneud cyhoeddiad ynghylch pryd y bydd cytundeb gennym ni ynglŷn â sut i fwrw ymlaen â hynny. Ond rydym ni wedi ymrwymo i wneud hynny.

Rwy'n credu mai'r pwynt i'w wneud am y sylwadau ehangach yw bod gennym ni raglen waith sylweddol yn y cynllun hwn i fynd i'r afael â'r broblem gynyddol y gwyddom ni fod newid hinsawdd yn ei chyflwyno i ni, ac mae hi'n sôn am y cynllun yn ei hetholaeth hi, sy'n ardal dan fygythiad ar yr arfordir, fel cymaint o dirwedd Cymru. A'r angen i ni uno'r dotiau yma—. Fe ddywedaf i wrth Aelodau ar feinciau'r Ceidwadwyr, sôn yr ydym ni am ymdrin ag effaith newid hinsawdd yma, ond mae'n rhaid i ni ymdrin ag achosion newid hinsawdd hefyd. Ni ddaw unrhyw les o ddod i'r Siambr gyda rhestr o ganlyniadau newid hinsawdd heb fod yn fodlon, yn ogystal â hynny, i ewyllysio peidio â gwaethygu'r sefyllfa o ran newid hinsawdd, ac rwy'n credu bod angen iddyn nhw ystyried rhywfaint o gydgysylltu yn eu meddylfryd nhw o ran polisi. 

15:00

I would like to welcome the planned investments, Minister, in flood risk management, and thank you very much for the statement. The three-year capital budget will certainly support communities through the delivery of vital flood defences that are so needed, and, of course, the funding will come alongside a vital revenue budget, as has already been set out. This wouldn't have been possible without the collaborative work between Plaid Cymru and the Welsh Government, and, as has been said already during this statement and the discussions already, the co-operation agreement has also meant that we've managed to secure commitments to commission independent review of section 19 and NRW reports into extreme flooding in the winter of 2020-21, and, of course, to act on those recommendations. So this, we know, is part of an ongoing project of work here.

Now, let's look to the future here, Minister. In winter, rainfall is expected to increase by something like 6 per cent by the 2050s and between 7 per cent and 13 per cent by the 2080s from a 1981 to 2000 baseline. Obviously, a lot of that depends on global efforts to reduce greenhouse gas emissions, and I know that when we talk about things in 2050 and 2080 it seems like a really long way away, but we're talking about things that will be within our lifetimes, and climate change is going to get worse in those lifetimes—certainly, as well, in the lifetimes of so many people in Wales and people yet to be born. More areas will be affected more extremely by worse flooding; people will begin to worry when it starts to rain—worry about their homes, their businesses, their communities that could be devastated by floodwater. I'd like to know, please, how the Welsh Government will ensure that the areas projected to be most affected by future flooding will be forewarned when flooding will occur. Is there anything further that you'd like to say in terms of the need to scale up early warning systems for communities put at risk of floods, particularly not just looking at rainfall but associated risks, like with coal tips and coal slips? 

Looking at the proposed capital investment, while hard flood defences like flood defence walls are, of course, completely necessary, not just to protect properties but communities, it has already come up, Minister, that there isn't enough emphasis, perhaps, on restoring nature. I know that Janet Finch-Saunders had brought this up as well, and I recognise that you've already acknowledged this, but if we're talking about peatlands, salt marshes, tree planting, reintroducing beavers, increasing green spaces, water storage in urban areas, is there anything further that you'd like to say, Minister, in terms of plans to scale up the amount of natural flood management that is taking place, given the benefits that would derive from these natural methods?

Finally, the Welsh Government is spending record amounts, of course, on flood defences, but more also needs to be done to help vulnerable, at-risk households to make their homes more flood resilient and ensure they're adequately insured so that they can recover from a flood. The reality is that poorer households are less able to invest in their properties, both to make them flood resistant and also flood resilient, when we're talking about floodgates or making them easier to clean out and clear and dry out. Some are less able to respond when flooding occurs because, maybe, they are disabled or they're frail because of age or illness, and many aren't able to bounce back after they've been hit by flooding. UK-wide figures suggest around 50 per cent of all renters may not have home contents insurance. That rises to 61 per cent of low-income renters. So, Minister, I'd like to know a little bit more detail, please, about what measures the Welsh Government is taking to ensure that more homes, particularly low-income homes in high-risk-of-flooding areas, can be made more flood resistant and resilient and what the Welsh Government is doing to reduce the cost burden of insurance on those households, please.

Fe hoffwn i groesawu'r buddsoddiadau arfaethedig, Gweinidog, ym maes rheoli perygl llifogydd, a diolch yn fawr i chi am y datganiad. Fe fydd y gyllideb gyfalaf tair blynedd yn sicr yn cefnogi cymunedau drwy ddarparu amddiffynfeydd llifogydd hanfodol y mae wir eu hangen nhw, ac, wrth gwrs, fe ddaw'r cyllid ochr yn ochr â chyllideb refeniw hanfodol, fel y nodwyd yn barod. Ni fyddai hyn wedi bod yn bosibl heb y gwaith cydweithredol rhwng Plaid Cymru a Llywodraeth Cymru, ac, fel dywedwyd eisoes yn ystod y datganiad hwn a'r trafodaethau eisoes, mae'r cytundeb cydweithredu wedi golygu ein bod ni wedi llwyddo hefyd i sicrhau ymrwymiadau i gomisiynu adolygiad annibynnol o adroddiadau adran 19 a CNC ynglŷn â llifogydd eithriadol yn ystod gaeaf 2020-21, ac, wrth gwrs, i weithredu yn ôl yr argymhellion hynny. Felly, fe wyddom ni fod hyn yn rhan o brosiect gwaith parhaus yma.

Nawr, gadewch i ni edrych tua'r dyfodol, Gweinidog. Yn ystod y gaeaf, fe ddisgwylir i'r glaw gynyddu tua 6 y cant erbyn y 2050au a rhwng 7 y cant a 13 y cant erbyn y 2080au o linell sylfaen 1981 i 2000. Yn amlwg, mae llawer o hynny'n dibynnu ar ymdrechion byd-eang i leihau allyriadau nwyon tŷ gwydr, ac fe wn i, pan soniwn ni am bethau yn 2050 a 2080, ei bod hi'n ymddangos yn bell iawn i ffwrdd, ond rydym ni'n sôn am bethau a fydd yn digwydd yn ein hoes ni, a bydd newid hinsawdd yn gwaethygu yn yr oes honno—yn sicr, hefyd, yn oes cynifer o bobl yng Nghymru a phobl sydd eto i'w geni. Bydd llifogydd gwaeth yn effeithio mwy ar fwy o ardaloedd; bydd pobl yn dechrau poeni pan fydd yn dechrau glawio—poeni am eu cartrefi, eu busnesau, eu cymunedau a allai gael eu dinistrio gan ddŵr llifogydd. Fe hoffwn i wybod, os gwelwch yn dda, sut y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau y bydd yr ardaloedd y rhagwelir y bydd llifogydd yn effeithio fwyaf arnyn nhw yn cael eu rhagrybuddio pan fydd llifogydd yn digwydd. A oes unrhyw beth arall yr hoffech ei ddweud o ran yr angen i gynyddu systemau rhybuddio cynnar ar gyfer cymunedau sydd mewn perygl o lifogydd, yn enwedig peidio ag ystyried glaw yn unig ond risgiau cysylltiedig, fel tomenni glo a llithriadau glo?

O edrych ar y buddsoddiad cyfalaf arfaethedig, er bod amddiffynfeydd llifogydd caled fel waliau amddiffyn rhag llifogydd, wrth gwrs, yn gwbl angenrheidiol, nid yn unig i ddiogelu eiddo ond ar gyfer gymunedau, mae hyn wedi codi eisoes, Gweinidog, sef nad oes digon o bwyslais, efallai, ar adfer natur. Fe wn i fod Janet Finch-Saunders wedi codi hyn hefyd, ac rwy'n cydnabod eich bod eisoes wedi cydnabod hyn, ond os ydym ni'n sôn am fawndiroedd, morfeydd heli, plannu coed, ailgyflwyno afancod, cynyddu mannau gwyrdd, storio dŵr mewn ardaloedd trefol, a oes unrhyw beth pellach yr hoffech ei ddweud, Gweinidog, o ran cynlluniau i gynyddu faint o reoli llifogydd naturiol sy'n digwydd, o ystyried y manteision a fyddai'n deillio o'r dulliau naturiol hyn?

Yn olaf, mae Llywodraeth Cymru yn gwario'r symiau uchaf erioed, wrth gwrs, ar amddiffynfeydd rhag llifogydd, ond mae angen gwneud mwy hefyd i helpu aelwydydd sy'n agored i niwed, sydd mewn perygl, i wneud eu cartrefi nhw'n fwy cydnerth o ran llifogydd a sicrhau bod ganddyn nhw yswiriant digonol i ddod i drefn ar ôl unrhyw lifogydd. Y gwir amdani yw bod aelwydydd tlotach yn llai abl i fuddsoddi yn eu heiddo, i'w galluogi i wrthsefyll llifogydd ac o ran cydnerthedd rhag llifogydd hefyd, pan fyddwn yn sôn am lifddorau neu'n eu gwneud hi'n haws i'w glanhau a'u clirio a'u sychu. Mae rhai yn llai abl i ymateb pan fydd llifogydd yn digwydd oherwydd, efallai, eu bod nhw'n anabl neu eu bod nhw'n agored i niwed oherwydd oedran mawr neu salwch, ac nid yw llawer ohonyn nhw'n gallu codi ar eu traed wedyn ar ôl iddyn nhw gael eu taro gan lifogydd. Mae ffigurau'r DU gyfan yn awgrymu efallai nad oes gan tua 50 y cant o'r holl rentwyr yswiriant cynnwys cartref. Mae hynny'n codi i 61 y cant ymhlith rhentwyr incwm isel. Felly, Gweinidog, fe hoffwn i wybod ychydig mwy o fanylion, os gwelwch yn dda, am y mesurau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod mwy o gartrefi, yn enwedig cartrefi incwm isel mewn ardaloedd lle ceir risg uchel o lifogydd, yn gallu gwrthsefyll llifogydd a bod yn gydnerth a'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i leihau baich cost yswiriant ar yr aelwydydd hynny, os gwelwch chi'n dda.

15:05

Thank you. A number of questions there, and I did acknowledge in my statement the role that the co-operation agreement with Plaid Cymru has played in today's announcement. As you know, there were two areas in the agreement related to flood. First of all, a flood review, which I mentioned in my previous answer that we are making progress on. And the second was in flood capital investment and national resilience, to invest more in flood management and mitigation and plan to respond to the increased risk of flooding, and then secondly to ask the National Infrastructure Commission for Wales to assess how the nationwide likelihood of flooding of homes, businesses and infrastructure can be minimised by 2050, and that is also under way. We are re-jigging the national infrastructure commission. As I think Members know, we have appointed a new chair in Gareth Clubb. We are refreshing the membership and we are refocusing the terms of reference towards its role in net-zero planning. And as part of that we are asking them to look, as agreed in the co-operation agreement, at flood mitigation and minimisation. So, I'm pleased to confirm that, and thank Plaid Cymru for their co-operation on that. I think that is an important piece of joint working. Where we agree, it makes sense that we act together, and I personally very warmly welcome that.

On the question of early warning systems, I think digital early warning systems are essential, and this is true across the piece. I was at the Low Carbon Agriculture Show at Stoneleigh last week with the National Farmers Union looking at a whole range of precision agriculture interventions that can help us deal with the risks of climate change as well as improving on-farm productivity and warning systems, and greater use of agri-tech is a no-brainer, frankly.

And also, in terms of the specific point on coal-tip safety, then the use of digital early warning systems is part of the taskforce that the First Minister has established. And similarly, the point on natural flood management is already under way. Today's announcement includes £3 million for that. But we also have other schemes, like the Local Places for Nature scheme, and also the tree-planting initiative that was mentioned. Properly, the right tree in the right place can support local flood mitigation, whether at scale on farms or on streets in communities, and I think that is a really important part of our tree-planting approach, and mainstreaming natural flood management into everything that we do.

I hope I've covered the main points there. Thank you.

Diolch. Roedd nifer o gwestiynau yn y fan yna ac, yn fy natganiad, fe wnes i gydnabod y rhan a chwaraeodd y cytundeb cydweithredu â Phlaid Cymru yn y cyhoeddiad heddiw. Fel gwyddoch chi, roedd dau faes yn y cytundeb yn ymwneud â llifogydd. Yn gyntaf i gyd, adolygiad o lifogydd, y soniais i amdano yn fy ateb blaenorol a'n bod ni'n gwneud cynnydd yn ei gylch. A'r ail oedd buddsoddi cyfalaf mewn amddiffyn yn erbyn llifogydd a chydnerthedd cenedlaethol, gan fuddsoddi mwy mewn rheoli a lliniaru effeithiau llifogydd a chynllunio i ymateb i'r perygl cynyddol o lifogydd, ac yna yn ail i ofyn i Gomisiwn Seilwaith Cenedlaethol Cymru asesu sut y gellir lleihau'r tebygolrwydd o lifogydd mewn cartrefi, busnesau a seilwaith yn genedlaethol erbyn 2050, ac mae hynny ar y gweill hefyd. Rydym ni'n ail-lunio'r comisiwn seilwaith cenedlaethol. Fel gŵyr yr Aelodau, rwy'n credu, rydym ni wedi penodi cadeirydd newydd sef Gareth Clubb. Rydym ni'n adnewyddu'r aelodaeth ac rydym ni'n canolbwyntio ymdrechion y cylch gorchwyl ar ei waith ef o ran cynllunio sero net. Ac yn rhan o hynny, rydym ni'n gofyn iddyn nhw edrych, fel y cytunwyd yn y cytundeb cydweithredu, ar liniaru effeithiau a chyfyngu ar lifogydd. Felly, rwy'n falch o gadarnhau hynny, a diolch i Blaid Cymru am eu cydweithrediad nhw yn hynny o beth. Rwyf i o'r farn fod hwnnw'n ddarn pwysig o waith ar y cyd. Pan ydym ni'n unfryd, mae hi'n gwneud synnwyr ein bod yn gweithredu gyda'n gilydd, ac rwyf i'n bersonol yn croesawu hynny'n fawr.

O ran systemau rhybuddio cynnar, rwy'n credu bod systemau rhybudd cynnar digidol yn hanfodol, ac mae hyn yn wir yn gyffredinol. Roeddwn i yn y Sioe Amaethyddiaeth Carbon Isel yn Stoneleigh yr wythnos diwethaf gydag Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr ac roeddem ni'n edrych ar ystod eang o ymyriadau amaethyddol manwl a all ein helpu ni i ymdrin â pheryglon newid hinsawdd yn ogystal â gwella cynhyrchiant a systemau rhybuddio ar ffermydd, ac mae mwy o ddefnydd o amaeth-dechnoleg yn benderfyniad amlwg, a dweud y gwir.

A hefyd, o ran y pwynt penodol am ddiogelwch tomenni glo, yna mae defnyddio systemau rhybudd cynnar digidol yn rhan o'r tasglu a sefydlodd y Prif Weinidog. Ac yn yr un modd, mae'r pwynt ynglŷn â rheoli llifogydd yn naturiol ar y gweill eisoes. Mae cyhoeddiad heddiw yn cynnwys £3 miliwn ar gyfer hynny. Ond mae gennym ni gynlluniau eraill hefyd, fel y cynllun Lleoedd Lleol ar gyfer Natur, a'r fenter plannu coed a grybwyllwyd hefyd. Yn gywir, fe all y goeden iawn yn y lle iawn fod o gymorth o ran lliniaru llifogydd lleol, boed hynny ar raddfa fferm neu ar strydoedd mewn cymunedau, ac rwy'n credu bod hynny'n rhan bwysig iawn o'n dull ni o blannu coed, a phrif ffrydio rheoli llifogydd naturiol ym mhopeth a wnawn ni.

Rwy'n gobeithio fy mod i wedi ymdrin â'r prif bwyntiau yn y fan yna. Diolch i chi.

Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.

The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.

Can I, first of all, Deputy Minister, thank you for your statement today? North Powys, in my own constituency, experienced significant flooding, of course. Last month, I think in three days, 150 mm of water fell—50 per cent just on one day alone, on Sunday 20 February—on already saturated ground, so we had there some, sadly, record-breaking levels in rivers, and many communities suffering, of course, in Llandinam, Pool Quay and Llandrinio. For many, flooding incidents had occurred twice in recent years, so there's all the upset, of course, that comes along with those that have their homes flooded.

When I've outlined—. I'm very pleased that you've outlined the additional funding today, but I would question how NRW is structured and is structured appropriately to deliver. I'm afraid I've had some very inadequate responses, as have county councillors in my own constituency, from NRW. Issues have been raised, particularly in Llandrinio and Llandinam, for years, and commitments made by NRW staff. I appreciate I haven't got the time to go into the detail—I'm happy to write to you—but commitments are made, years later we have another flooding incident, and what happens? NRW say they're going to come out and do a survey. We don't need a survey when surveys have already been done previously, and there's huge frustration. I'm trying to get an assessment here from you, Minister, whether it's a lack of resource or whether NRW's not structured sufficiently to deliver.

A gaf i, yn gyntaf i gyd, Dirprwy Weinidog, ddiolch i chi am eich datganiad heddiw? Fe ddioddefodd gogledd Powys, yn fy etholaeth i, lifogydd sylweddol, wrth gwrs. Y mis diwethaf, mewn tri diwrnod rwy'n credu, fe lawiodd 150mm o ddŵr—50 y cant ar un diwrnod yn unig, dydd Sul 20 Chwefror—ar dir a oedd eisoes yn wlyb iawn, felly roedd yr afonydd wedi codi hyd eu huchaf erioed, yn anffodus, ac fe ddioddefodd llawer o gymunedau, wrth gwrs, yn Llandinam, Cei'r Pwll a Llandrinio. I lawer, roedd llifogydd fel hyn wedi digwydd ddwywaith yn ystod y blynyddoedd diwethaf, felly mae'r holl ofid, wrth gwrs, yn dod gyda hynny i'r rhai y mae eu cartrefi nhw wedi profi llifogydd.

Pan wyf i'n amlinellu—. Rwy'n falch iawn eich bod chi wedi amlinellu'r cyllid ychwanegol heddiw, ond fe fyddwn yn cwestiynu sut caiff CNC ei strwythuro a'i strwythuro yn briodol ar gyfer cyflawni. Mae arnaf i ofn fy mod wedi cael rhai ymatebion annigonol iawn, fel hefyd cynghorwyr sir fy etholaeth i fy hun, oddi wrth CNC. Fe godwyd materion, yn enwedig yn Llandrinio a Llandinam, ers blynyddoedd, ac fe gafwyd ymrwymiadau gan staff Cyfoeth Naturiol Cymru. Rwy'n sylweddoli nad oes gennyf i amser i fanylu—rwy'n hapus i ysgrifennu atoch chi—ond fe wneir ymrwymiadau, a blynyddoedd yn ddiweddarach mae llifogydd yn taro eto, a beth sy'n digwydd? Mae CNC yn dweud y byddan nhw'n dod i wneud arolwg. Nid oes angen arolwg arnom ni ac arolygon wedi bod o'r blaen, ac fe geir rhwystredigaeth enfawr. Rwy'n ceisio cael asesiad yma gennych chi, Gweinidog, ai prinder adnoddau yw achos hynny neu a yw CNC yn amddifad o strwythur digonol ar gyfer cyflawni.

Yes, and if I can ask—. Finally, then, Minister, if I can ask you, in regards to those frustrations from communities—. Can I ask you to particularly look at flood warnings as well? Because the NRW website does not seem to be working appropriately. I think, on their own admission, gauges aren't working properly. One of their main functions is of course to warn communities of flooding incidents, and it does seem that there are other benefits the other side of the border in Shropshire, where the Environment Agency website is working a lot more efficiently, it seems to be, than NRW's website, where many gauges are not working correctly, and of course that is one of their main functions. So, will extra resource go into the warning mechanisms as well as part of NRW's functions?

Iawn, ac os caf i ofyn—. Yn olaf, felly, Gweinidog, os caf i ofyn i chi, o ran y rhwystredigaethau hynny mewn cymunedau—. A gaf i ofyn i chi edrych yn benodol ar rybuddion llifogydd hefyd? Gan nad yw hi'n ymddangos bod gwefan CNC yn gweithio yn iawn. Yn fy marn i, yn ôl eu cyfaddefiad nhw eu hunain, nid yw'r mesuryddion yn gweithio yn iawn. Un o'u prif swyddogaethau nhw wrth gwrs yw rhybuddio cymunedau am lifogydd, ac mae hi'n ymddangos bod manteision eraill yr ochr arall i'r ffin yn Swydd Amwythig, lle mae gwefan Asiantaeth yr Amgylchedd yn gweithio yn llawer mwy effeithlon, mae hi'n ymddangos, na gwefan CNC, lle nad yw llawer o fesuryddion yn gweithio yn iawn, ac wrth gwrs dyna un o'u prif swyddogaethau nhw. Felly, a fydd adnoddau ychwanegol yn mynd i'r mecanweithiau rhybuddio hefyd fel rhan o swyddogaethau CNC?

15:10

Well, I think it's only honest to admit that, clearly, resources are constrained. We're not able to do all the things that we want to do, and in some cases need to do, right across the Government. That is the nature of being in Government, and the funding settlements we've had aren't what we'd like them to be. The funding for the Welsh Government has not kept up with the growth in the economy. It's a point we've made time and time again, and Conservatives can't just dismiss the impact of austerity. This is the practical manifestation of that suppressed funding over more than a decade, and I think it's only fair to point that out.

Now, in terms specifically of NRW, we ask an awful lot of NRW, and I think they've done an outstanding job in the recent floods, and they always respond extremely well in a crisis. In terms of their day-to-day functions, there is a lot for them to do, and the resource isn't always there for them to do everything they want to do to the level that they want to do it. That is a consequence of the general funding settlement. We've increased funding for NRW in today's announcement, and I'd be very happy to look further at the points in detail that Russell George pointed out. Sometimes it's the case, as we discovered on the tree planting, for example, just to use that as an example of the broader point—. In the deep dive that we conducted last summer, we looked at the way NRW used their resource, and in that case there were something like 82 members of staff who part of their job was looking at assessment of tree-planting schemes. So, it's not that they didn't have resource, but they were directed, in my view, in the wrong way—they were directed at putting barriers up rather than pulling barriers down. So, sometimes it is a case of looking at the resource there is and being clear about what we're asking them to do. We are having a very good and healthy dialogue with the leadership of NRW, reviewing a number of key areas of performance, to make sure that the systems are right for the job at hand. But, on the specific points, I'd be very happy to take it up by correspondence. 

Wel, rwy'n credu mai dim ond bod yn onest yw cyfaddef bod adnoddau, yn amlwg, yn brin. Ni allwn ni wneud y pethau yr ydym ni'n dymuno eu gwneud i gyd, ac mewn rhai achosion mae angen i ni eu gwneud nhw, ar draws y Llywodraeth. Dyna yw natur bod yn y Llywodraeth, ac nid yw'r setliadau ariannu a gawsom ni yr hyn yr hoffem ni iddyn nhw fod. Nid yw'r cyllid ar gyfer Llywodraeth Cymru wedi dal i fyny â thwf yr economi. Mae hwnnw'n bwynt a wnaethom ni dro ar ôl tro, ac ni all y Ceidwadwyr ddiystyru effaith cyni. Dyma amlygiad ymarferol y cyllid a ataliwyd dros fwy na degawd, ac rwyf i o'r farn mai dim ond tegwch yw tynnu sylw at hynny.

Nawr, o ran CNC yn benodol, rydym ni yn gofyn i CNC gyflawni llawer, ac rwy'n credu ei fod wedi gwneud gwaith rhagorol yn ystod y llifogydd diweddar, ac mae wedi ymateb yn eithriadol o dda mewn argyfwng pob amser. O ran eu swyddogaethau o ddydd i ddydd, mae llawer ganddyn nhw ei wneud, ac nid yw'r adnoddau ar gael iddyn nhw bob amser i wneud popeth y maen nhw'n dymuno ei wneud hyd eithaf eu gallu. Mae hynny o ganlyniad i'r setliad ariannu cyffredinol. Rydym ni wedi cynyddu'r cyllid ar gyfer CNC yn y cyhoeddiad heddiw, ac fe fyddwn i'n hapus iawn i edrych yn fanwl eto ar y pwyntiau a nododd Russell George. Mae hi'n wir weithiau, fel gwnaethom ni ei ddarganfod ynglŷn â phlannu coed, er enghraifft, i ddefnyddio hynny'n enghraifft o'r pwynt ehangach—. Yn yr astudiaeth ddofn a wnaethom ni yn yr haf y llynedd, fe edrychwyd ar y ffordd y defnyddiodd CNC ei adnoddau, ac yn yr achos hwnnw roedd tua 82 aelod o staff a oedd fel rhan o'u gwaith nhw'n edrych ar asesu cynlluniau plannu coed. Felly, nid oedd yr adnoddau ganddyn nhw, ond fe'u cyfarwyddwyd nhw, yn fy marn i, yn y ffordd anghywir—fe'u cyfarwyddwyd i godi rhwystrau yn hytrach na thynnu rhwystrau i lawr. Felly, weithiau mae hi'n fater o edrych ar yr adnodd sydd ar gael a bod yn eglur ynglŷn â'r hyn yr ydym ni'n gofyn iddyn nhw ei wneud. Rydym ni'n cynnal deialog lawn ac iach iawn gydag arweinyddiaeth Cyfoeth Naturiol Cymru, gan adolygu nifer o feysydd perfformiad allweddol, i sicrhau addasrwydd y systemau ar gyfer y gwaith dan sylw. Ond, o ran y pwyntiau penodol, fe fyddwn i'n hapus iawn i'w hateb nhw mewn gohebiaeth. 

Diolch, Dirprwy Lywydd. Dwi'n croesawu yn fawr gyhoeddiad heddiw, sy’n deillio o’r cytundeb rhwng ein pleidiau. Tan i chi weld effaith llifogydd ar gartrefi a chymunedau, dwi'n meddwl ei bod yn amhosibl dirnad yr effaith nid yn unig yn syth wedi llifogydd, ond hefyd o ran y rhai sydd wedi eu heffeithio am flynyddoedd a degawdau wedi hynny. Mae'r trawma yn un parhaus, ac mae pobl yn dal i grio efo fi bob tro dwi'n eu cyfarfod nhw wrth ddisgrifio'r hyn maen nhw wedi bod trwyddo fo.

Yn y datganiad, fe wnaethoch gyfeirio, Dirprwy Weinidog, at yr arian ychwanegol i gyllideb Cyfoeth Naturiol Cymru, yn benodol o ran refeniw. Allwch chi gadarnhau, os gwelwch yn dda, os yw hyn wedi ei neilltuo yn llwyr ar gyfer ymdrin â llifogydd, ac i ba raddau y bydd hyn yn gwella’r sefyllfa o ran nifer y staff sydd gan Cyfoeth Naturiol Cymru yn ymdrin â llifogydd? Wedi’r cyfan, nododd adroddiad Cyfoeth Naturiol Cymru i lifogydd 2020 y canlynol:

'Amcangyfrifir y bydd angen oddeutu 60-70 o aelodau staff ychwanegol dros y tymor hir i gynnal y gwasanaeth yn gyffredinol ac i fynd i'r afael â'r camau gweithredu a nodir yn ein hadolygiad llifogydd.'

Fydd hyn, felly, yn cael ei unioni yn sgil y datganiad heddiw?

Thank you, Dirprwy Lywydd. I welcome very much today’s announcement, which stems from the agreement between our parties. Until you see the impact of flooding on homes and communities I think it's impossible to comprehend the impact, not just in the immediate aftermath but in the long term, over decades and years. The trauma is ongoing, and people still cry when I meet them when they describe what they have been through.

In the statement, you refer, Deputy Minister, to the additional funding allocated to the Natural Resources Wales budget, particularly in terms of revenue. But can you please confirm whether this has been earmarked entirely to deal with flooding, and to what extent will this improve the situation with regard to the number of staff that Natural Resources Wales have involved in tackling flooding? After all, the Natural Resources Wales report on the 2020 floods noted the following: 

'It is roughly estimated that 60-70 additional members of staff are needed over the long term to sustain the overall service and to address the actions set out in our flood review.'

Will this be corrected as a result of the statement?

Well, as we've said, we've increased the level of funding for NRW, and how it is spent in detail is a matter for them and a matter for dialogue with us. I'm not able to say any more than that today, but clearly it is a key question, and I acknowledge that. I absolutely recognise her point about the trauma and distress caused by flooding. I saw some of it myself in Pontypridd two years ago now, and I met with many of the people who were affected and could see the real upset that it had caused there, and the stress. And we want to avoid that. We know from the scientists that this is going to become a more regular occurrence. We are going to have wilder and wetter winters, we are having greater rainfall, and that is a consequence of the climate emissions, the carbon emissions that have already been emitted into the atmosphere. That's baked in, and we have to adapt our infrastructure and our systems to deal with that, and people in areas of risk have to learn to live with the risk and manage the risk. We can't magic it away. But equally important is that we stop it getting any worse, and our commitment to net zero needs to be redoubled and reminders given to people, because there are voices during this crisis who are simply saying that we need to set aside many of the things we've committed to doing around renewable energy or, indeed, around tree planting. They're simply saying we should respond to the crisis in a short-termist way, a knee-jerk way, to go back to doing the things we've done. There are certainly voices on the right calling for us to embrace fracking, and I think it's really important that we remember we're talking about, today, the impact of climate change. That's not going to go away, it's going to get worse, and we must not lose our nerve in a very difficult situation and remember we are facing multiple crises, and the climate crisis also has to be dealt with.

Wel, fel rydym ni wedi dweud, rydym ni wedi cynyddu cyfradd y cyllid ar gyfer CNC, a mater iddyn nhw yw manylion sut y caiff ei wario a mater i'w drafod gyda ni. Ni allaf i ddweud mwy na hynny heddiw, ond mae hi'n amlwg ei fod yn gwestiwn allweddol, ac rwy'n cydnabod hynny. Rwy'n llwyr gydnabod ei phwynt hi am y gofid a'r trueni a achosir gan lifogydd. Fe welais i rywfaint o hynny fy hunan ym Mhontypridd ddwy flynedd yn ôl erbyn hyn, gan gyfarfod â llawer o'r bobl yr effeithiwyd arnyn nhw ac fe allwn i weld y gofid gwirioneddol a achoswyd yno, a'r straen hefyd. Ac rydym ni'n awyddus i rwystro hynny. Fe wyddom ni oddi wrth y gwyddonwyr y bydd hyn yn dod yn ddigwyddiad mwy rheolaidd. Fe fydd ein gaeafau ni'n fwy stormus a gwlyb, fe fyddwn ni'n cael mwy o law, ac mae hynny o ganlyniad i'r allyriadau yn yr hinsawdd, yr allyriadau carbon a ollyngwyd eisoes i'r atmosffer. Mae'r llong wedi hwylio yn hynny o beth, ac mae'n rhaid i ni addasu ein seilwaith a'n systemau ni i ymdrin â hynny, ac mae'n rhaid i bobl mewn ardaloedd risg uchel ddysgu byw gyda'r risg a rheoli'r risg. Allwn ni ddim gwneud iddo ddiflannu gyda hud. Ond yr un mor bwysig yw ein bod yn ei atal rhag gwaethygu, ac mae angen i ni ymrwymo o'r newydd i sero net ac atgoffa pobl, oherwydd mae lleisiau yn ystod yr argyfwng hwn sy'n dweud bod angen i ni roi llawer o'r pethau yr ydym ni wedi ymrwymo i'w gwneud o ran ynni adnewyddadwy neu, yn wir, ynglŷn â phlannu coed, o'r neilltu. Maen nhw'n dweud y dylem ni ymateb i'r argyfwng mewn dull byrdymor, mewn ffordd anystyriol, gan ddychwelyd at y pethau yr ydym ni'n eu gwneud. Yn sicr, fe geir lleisiau ar y dde yn galw arnom ni i groesawu ffracio, ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn ein bod ni'n cofio mai trafod effaith newid hinsawdd yr ydym ni yma heddiw. Nid aiff hynny i ffwrdd, fe fydd yn gwaethygu, ac mae'n rhaid i ni beidio â cholli ein plwc mewn sefyllfa anodd iawn a chofio ein bod ni'n wynebu argyfyngau lluosog, ac mae'n rhaid ymdrin â'r argyfwng hinsawdd hefyd.

15:15

As the Deputy Minister will know, I've got personal experience of flooding, having lived through the Towyn floods all those years ago, and it's absolutely devastating. We must do what we can to prevent people's homes from being flooded. I was very pleased to see in the list of financial commitments many references to areas in my own constituency, including the Towyn and Kinmel Bay area. One of the concerns that has been raised with me by local residents in that community is the fact that the Welsh Government has put on hold its new technical advice note 15 requirements, which would ensure that any new defences built in Towyn and Kinmel Bay would be more robust than those that are currently being proposed by the local authority. What assurances can you give to my constituents that any investment from the Welsh Government will be to the new TAN 15 protection levels and not to the old ones, which frankly aren't good enough?

Fel gŵyr y Dirprwy Weinidog, mae gennyf i brofiad personol o lifogydd, ar ôl byw drwy lifogydd Tywyn yr holl flynyddoedd hynny'n ôl, ac maen nhw'n dod â dinistr llwyr. Mae'n rhaid i ni wneud yr hyn a allwn ni i atal cartrefi pobl rhag effeithiau llifogydd. Roeddwn i'n falch iawn o weld llawer o gyfeiriadau at ardaloedd yn fy etholaeth i yn y rhestr o ymrwymiadau ariannol, yn cynnwys ardal Tywyn a Bae Cinmel. Un o'r pryderon a godwyd gyda mi gan drigolion lleol yn y gymuned honno yw'r ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi gohirio ei gofynion nodyn cyngor technegol 15 newydd, a fyddai'n sicrhau y byddai unrhyw amddiffynfeydd newydd a gaiff eu hadeiladu yn Nhywyn a Bae Cinmel yn fwy cadarn na'r rhai sy'n cael eu cynnig ar hyn o bryd gan yr awdurdod lleol. Pa sicrwydd y gallwch chi ei roi i'm hetholwyr i y bydd unrhyw fuddsoddiad gan Lywodraeth Cymru yn digoni cyfraddau amddiffyn newydd TAN 15 ac nid yr hen rai, nad ydyn nhw'n ddigon da, a dweud y gwir?

Well, we are committed to implementing TAN 15, just to be clear about that. We have agreed to a delay of 18 months before it and the flood map for planning become operational because of concerns about the practical implementation by local authorities. And the crucial thing here is to get this right, and this does involve quite a significant change to many of the assumptions local authorities and planning authorities have made about what development is possible and what is viable, and that is putting under threat a number of schemes that are important for other policy priorities. And this is the tension we have: how do we marry these different pressures? So, that's the process we're going through now, working with local authorities, and I can assure your constituents that we've delayed it, I think for sensible public policy reasons, but we're not avoiding the challenge it faces. And the follow-on consequences for that are something all of us are going to have to get used to, because it does mean doing things differently, and that is not going to be easy.

Wel, rydym ni wedi ymrwymo i weithredu TAN 15, dim ond i fod yn eglur ynglŷn â hynny. Rydym ni wedi cytuno i oedi am 18 mis cyn iddyn nhw a'r map llifogydd ar gyfer cynllunio fod yn weithredol oherwydd pryderon am weithrediad ymarferol yr awdurdodau lleol. A'r peth hollbwysig yn hyn yw gwneud hynny'n briodol, ac mae hynny'n golygu newid sylweddol iawn i lawer o'r tybiaethau a wnaeth yr awdurdodau lleol a'r awdurdodau cynllunio ynghylch pa ddatblygiadau sy'n bosibl a'r hyn sy'n ymarferol, ac mae hynny'n peryglu nifer o gynlluniau sy'n bwysig ar gyfer blaenoriaethau eraill. A dyma'r tyndra sydd gennym ni: sut mae cyplysu'r pwysau gwahanol hyn? Felly, dyna'r broses yr ydym ni'n mynd drwyddi hi nawr, gan weithio gydag awdurdodau lleol, ac fe allaf i sicrhau eich etholwyr chi ein bod ni wedi gohirio hynny, am resymau polisi cyhoeddus synhwyrol yn fy marn i, ond nid ydym ni'n osgoi'r her sy'n cael ei hwynebu. Ac mae'r canlyniadau sy'n dilyn ar ôl hynny'n bethau y bydd hi'n rhaid i bob un ohonom ni ddod i arfer â nhw, oherwydd mae hynny'n golygu gwneud pethau mewn ffordd arall, ac nid yw hi'n mynd i fod yn hawdd.

Diolch i'r Dirprwy Weinidog am y cyhoeddiad. Mae'r buddsoddiad ychwanegol yn sicr i'w groesawu yn fawr iawn, a dwi'n edrych ymlaen at weld y gwaith yn y Bermo, yn Ro-wen, neu Fairbourne, Morfa Nefyn a Phencaenewydd. Dwi am dynnu un peth arall at sylw'r Dirprwy Weinidog, os caf i. Mae Cyngor Cymuned Arthog, sy'n cwmpasu ardal y Ro-wen—Fairbourne—wedi derbyn adroddiad annibynnol gan Dr Graham Hall, sy'n arbenigo yn y maes llifogydd, a gafodd ei adolygu'n annibynnol gan Dr Veronica Edmonds-Brown o Brifysgol Hertfordshire. Mae'n nodi bod y cynllun rheoli glannau gorllewin Cymru—y west of Wales shoreline management plan—yn seiliedig ar waith a wnaed 10 mlynedd yn ôl bellach. Ers hynny, wrth gwrs, mae yna lawer o waith wedi cael ei wneud ar amddiffynfeydd yr arfordir sydd yn newid y rhagolygon ar gyfer cymunedau megis cymuned y Ro-wen, neu Fairbourne, ond dydy'r cynlluniau ddim wedi newid i adlewyrchu'r gwaith yma. Yn ogystal â hyn, mae'n nodi mai dŵr o'r mynyddoedd sy'n fwyaf tebygol o effeithio ar y gymuned honno, nid cynnydd yn lefel y môr, ar ben y ffaith bod lle i amau modelu Cyfoeth Naturiol Cymru sydd yn seiliedig ar ddata annigonol ac hen feddalwedd. A wnewch chi ofyn i Gyfoeth Naturiol Cymru adolygu cynllun amddiffyn glannau'r gorllewin er mwyn cymryd adroddiad Graham Hall ac adolygiad Veronica Edmonds-Brown i mewn i ystyriaeth, os gwelwch yn dda?

Thank you, Deputy Minister, for this statement. The additional investment is certainly to be warmly welcomed, and I look forward to seeing the work in Barmouth, Fairbourne, Morfa Nefyn and Pencaenewydd. I want to draw one other issue to the Deputy Minister's attention, if I may. The community council in Arthog, which includes the area of Fairbourne, has received an independent report by Dr Graham Hall, who is an expert in flooding, and it was independently reviewed by Dr Veronica Edmonds-Brown from the University of Hertfordshire. And it notes that the west of Wales shoreline management plan is based on work done 10 years ago. Now, since then, of course, a great deal of work has been done on coastal flood defences, which changes the forecast for communities such as Fairbourne, but the plans haven't changed to reflect this work. In addition to this, it notes that it's run-off from the mountains that is most likely to affect that community, not an increase in sea level, and there is room to doubt the modelling of Natural Resources Wales, which is based on inadequate data and old software. Will you ask Natural Resources Wales to review the west of Wales shoreline management plan in order to take the report of Graham Hall and the review by Veronica Edmonds-Brown into consideration, please?

Thank you. Yes, and we are aware of the report. We've seen the report and our technical team have been analysing it. It's a matter for the local authority, as the responsible body here, and I understand that Gwynedd are also considering the report, or have seen it, and I think they in the first instance need to discuss that with the authors to make sure that there's a common understanding of the basis of the evidence. And then, if there are implications coming from that, we'll obviously consider them.

Diolch i chi. Gwnawn, ac rydym ni'n ymwybodol o'r adroddiad. Rydym ni wedi gweld yr adroddiad ac mae ein tîm technegol ni wedi bod yn ei ddadansoddi. Mater i'r awdurdod lleol, sef y corff cyfrifol yn hyn o beth, yw hwnnw, ac rwy'n deall bod Gwynedd yn ystyried yr adroddiad hefyd, neu wedi cael golwg arno, ac rwy'n credu bod angen iddyn nhw drafod hynny gyda'r awduron i ddechrau i sicrhau bod dealltwriaeth gyffredin ar sail y dystiolaeth. Ac wedyn, pe byddai goblygiadau i hynny, fe fyddem yn eu hystyried nhw, yn amlwg.

Diolch, Dirpwy Lywydd, a diolch i'r Dirprwy Weinidog hefyd am y datganiad. 

Thank you, Deputy Presiding Officer, and I thank the Deputy Minister today for his statement. 

Thank you, Deputy Minister, but you'll be aware that there are several locations within my constituency of Carmarthen West and South Pembrokeshire that are subject to erosion, both coastal and flooding, and I've previously raised my frustrations that Welsh Government and Natural Resources Wales appear to be passing the buck between each other as to who is responsible for progressing a flood prevention scheme to protect businesses along the river Tywi's quay in Carmarthen. And whilst it's right that we protect people's homes, businesses are vital to the local economy and should not be forgotten by the Government. Therefore, given the increase in funding now available to Welsh Government agencies, I'd be grateful if you could, Deputy Minister, explain what actions the Government is taking to protect local businesses, such as those along Carmarthen's quay, as well as people's homes. Diolch.

Diolch, Dirprwy Weinidog, ond byddwch chi'n ymwybodol bod sawl lleoliad yn fy etholaeth i, sef Gorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro yn gweld llawer o erydu, ar yr arfordir ac oherwydd llifogydd, ac rwyf i wedi mynegi fy rhwystredigaethau o'r blaen am ei bod hi'n ymddangos bod Llywodraeth Cymru a Chyfoeth Naturiol Cymru yn taflu'r cyfrifoldeb yn ôl a blaen o ran pwy sy'n gyfrifol am ddatblygu cynllun atal llifogydd i ddiogelu busnesau ar hyd cei afon Tywi yng Nghaerfyrddin. Ac er ei bod hi'n iawn ein bod ni'n diogelu cartrefi pobl, mae busnesau yn hanfodol i'r economi leol ac ni ddylai'r Llywodraeth anghofio amdanyn nhw. Felly, o ystyried y cynnydd yn y cyllid sydd ar gael nawr i asiantaethau Llywodraeth Cymru, fe fyddwn i'n ddiolchgar pe byddech chi, Dirprwy Weinidog, yn egluro pa gamau y mae'r Llywodraeth yn eu cymryd i amddiffyn busnesau lleol, fel y rhai sydd ar bwys cei Caerfyrddin, yn ogystal â chartrefi pobl. Diolch.

15:20

On the confusion of responsibilities, I think there is an issue here in that there are overlapping responsibilities and there isn't always clarity, and that is one of the things I think the section 19 review that we agreed with Plaid Cymru as part of the co-operation agreement will look at, because that certainly was a factor in the Rhondda Cynon Taf incident. And I think through analysing all the different section 19 and NRW reports, we can look to see whether or not that is an issue that needs to be examined further. So, I think that's going to be a very helpful outcome of that process.

In terms of the specific issue of the Carmarthen quay, we've had applications for protecting businesses, whereas our funding guidelines are very clear that our priority must be protecting homes. And where schemes have got multiple benefits, clearly that is a bonus, but we do need to prioritise and the local authorities need to work with us to design schemes that can achieve as many objectives as possible.

O ran y dryswch ynglŷn â chyfrifoldebau, rwy'n credu bod problem yn y fan hon oherwydd bod rhai cyfrifoldebau yn gorgyffwrdd ac nad oes yna eglurder bob amser, a dyna un o'r pethau y bydd yr adolygiad adran 19 y cytunwyd arno gyda Phlaid Cymru fel rhan o'r cytundeb cydweithredu yn edrych arno, oherwydd roedd honno'n sicr yn agwedd ar yr hyn a ddigwyddodd yn Rhondda Cynon Taf. Ac rwy'n credu mai drwy ddadansoddi'r gwahanol adroddiadau adran 19 a CNC i gyd y gallwn ni ystyried a yw hwnnw'n fater y mae angen i'w archwilio ymhellach ai peidio. Felly, rwy'n credu y bydd hwnnw'n ganlyniad defnyddiol iawn i'r broses honno.

O ran mater penodol cei Caerfyrddin, rydym ni wedi cael ceisiadau i ddiogelu busnesau, ond mae ein canllawiau ariannu yn glir iawn mai diogelu cartrefi ddylai ein blaenoriaeth ni fod. A lle ceir nifer o fanteision i gynlluniau, mae hi'n amlwg bod hwnnw'n fonws, ond mae yna angen i ni flaenoriaethu ac mae angen i'r awdurdodau lleol weithio gyda ni i ddylunio cynlluniau sy'n gallu cyflawni cymaint o amcanion â phosibl.

4. Datganiad gan y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd: Diweddariad ar y Strategaeth Ddigidol
4. Statement by the Deputy Minister for Climate Change: Update on Digital Strategy

Eitem 4 y prynhawn yma yw'r datganiad gan y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd ar y wybodaeth ddiweddaraf am y strategaeth ddigidol. A galwaf y Dirprwy Weinidog i wneud y datganiad. Lee Waters. 

Item 4 this afternoon is the statement by the Deputy Minister for Climate Change, and an update on the digital strategy. And I call on the Deputy Minister to make the statement. Lee Waters. 

Diolch, Dirprwy Lywydd, and now for something completely different. [Laughter.]

A year ago, we published a new digital strategy for Wales, a strategy that sets out how we want to use digital and data in a better way to improve people’s lives and help businesses and communities thrive, and we've just been discussing the use of digital and data in the mapping of flooding and the monitoring of coal tips as a practical example of how this can improve public service delivery.

I just want today to highlight some of the progress we've made since last year's publication of the strategy. They key point that's worth repeating is that digital is not about kit; it’s about culture. It enables us to look at old problems in new ways, and use openness, the key digital principles of iteration, collaboration and, critically, user-centred design. And a year on, the strategy has created an excitement around what we are doing in Wales and how our approach can make a difference to public services.

We have established a digital leadership ecosystem, which may sound a bit dull and nerdy but is actually critical, and it was a key missing gap as the Public Accounts Committee and others looked at in a number of examples, and we've put that right. So, we now have a new centre for digital public services and chief digital officers for local government, Welsh Government and a soon-to-be-appointed health service CDO. Our aim now is that this matures and widens across the public sector.

The digital centre is already empowering public sector organisations to adopt a digital approach. This includes supporting Sport Wales to widen the reach of their grants, developing a text messaging service when accessing adult social care in Neath Port Talbot, and exploring a new hazardous waste service with Natural Resources Wales, all using this approach of iteration and user-centred design. The centre's also gathering insights into how people access primary care as part of NHS Wales's digital services for patients and the public programme.

Dirprwy Lywydd, effective cyber security and resilience will be key to successfully delivering these services. The centre is leading also a public services landscape review—a good, hard look at the digital and technological maturity of public services in Wales. This will be really important—crucial—to help us prioritise work over the next few years.

My focus now is on cementing digital in the way that we work. I don't think we've yet invented digital cement, though, it's worth reinforcing. We have—again, learning from the PAC committee reports—a set of digital service standards that allow anyone to develop a set of services in an iterative, agile and user-centred way—again, the key digital principles. And I want these to be adopted, placing an uncompromising focus on user needs to support better outcomes for all, and also, crucially, a chance to refocus public services on their users. That's ultimately what this is all about.

In realising our ambitions, we need to recognise barriers. Wales faces the global challenge of skills capacity, and public sector bodies are searching for talent in a massively competitive labour market. Apprenticeships can help, as well as upskilling and nurturing the talent that we already have in digital, data and technology roles.

For those people who do not have digital skills and confidence, we are exploring a national minimum digital living standard. It will be developed through engagement with digitally included and excluded people across Wales, so that we can identify what people really need to be part of the modern digital world.

Growing a digital culture includes recognising the importance of data and partnership working. We've just been discussing, Dirprwy Lywydd, the recent storms, where we saw Data Map Wales used as a public sector geospatial platform to identify where vulnerable people lived, where to target our support, and how quick and effective decision making can save lives. That's digital advancement and innovation in action in the way that we run public services in Wales.

We are also investing in a Wales data nation accelerator project. This was inspired by a recommendation in the Brown review into digital innovation, and is a partnership between Welsh universities, delivering a number of exciting projects with industry, for example, using artificial intelligence to optimise land management and reduce flood risk.

Digital connectivity underpins the digital strategy. In the spirit of openness, Dirprwy Lywydd, I want to update you on broadband provision in Wales. As Members know, while telecommunications is not devolved to Wales, the Welsh Government has continued to step in where the market and the UK Government have failed to deliver fast and reliable broadband.

We have provided future-proofed gigabit broadband to nearly 26,000 premises through our own full-fibre roll-out with Openreach. We have also provided extra funding to top up the UK Government gigabit broadband voucher scheme. This has doubled the amount available to homes and businesses where the UK funding has failed to reflect the true cost of deploying in the Welsh landscape. The Welsh Government top-up has supported over 1,300 homes and businesses to get connected.

However, in the face of continued budget pressures, we cannot continue to underwrite the UK Government who have the responsibility for this area. Therefore, the top-up will cease on 31 March 2022. The volume of funds provided under the top-up across the UK suggests that the upper cost threshold of the scheme should be reviewed by the UK Government to reflect the cost of deploying gigabit broadband in rural and remote areas. I have written to, and have met with, the Minister of State at the Department for Digital, Culture, Media and Sport to emphasise this point.

The scheme was shortly due to be paused in Wales as procurements for Project Gigabit began, but applications for vouchers received before the cessation date that meet the scheme’s criteria will still be eligible for top-up funding. On Project Gigabit, we are pressing the UK Government to ensure that Wales gets its share of the £5 billion of investment for the needs of homes and businesses in Wales. Discussions are ongoing about how it will be delivered and the role of the Welsh Government.

The digital infrastructure landscape has changed since Brexit. We no longer have access to EU funding and, because it is non-devolved, we now rely solely on UK Government funding to improve broadband in Wales. We remain committed to working with Whitehall to secure the best outcomes for Wales and to make a strong case for continued investment to reach the hardest to reach communities, to make sure that they are not left behind. I'm pleased to say that we do have good relationships with both officials and Ministers, but we do need a change of heart regarding the failures of the market and the role of Government.

We have, in conclusion, Dirprwy Lywydd, made a good start on delivering the digital strategy for Wales, but clearly we have a long way to go. In order to maintain momentum, I will publish shortly a new iteration of the digital delivery plan to detail the next steps on our journey towards Wales becoming truly digital. Diolch.

Diolch, Dirprwy Lywydd, ac yn awr dyma rywbeth hollol wahanol. [Chwerthin.]

Flwyddyn yn ôl, fe wnaethom ni gyhoeddi strategaeth ddigidol newydd i Gymru, strategaeth sy'n nodi sut yr ydym ni'n dymuno defnyddio technoleg ddigidol a data mewn ffyrdd amgen i wella bywydau pobl a helpu busnesau a chymunedau i ffynnu, ac rydym ni newydd fod yn trafod y defnydd o dechnolegau digidol a data wrth fapio llifogydd a monitro tomenni glo fel enghraifft ymarferol o sut y gall hynny wella'r dull o ddarparu gwasanaethau cyhoeddus.

Rwy'n awyddus i dynnu sylw heddiw at rywfaint o'r cynnydd a wnaethom ni ers cyhoeddiad y strategaeth y llynedd. Y pwynt allweddol sy'n werth ei ailadrodd yw nad gwir ystyr technolegau digidol yw'r offer a ddefnyddir; ond diwylliant pobl sy'n eu defnyddio nhw. Maen nhw'n ein galluogi ni i edrych ar hen broblemau mewn ffyrdd newydd, a bod yn agored, a'r egwyddorion digidol allweddol o iteriad, gwaith ar y cyd ac, yn allweddol, ddyluniad sy'n canolbwyntio ar y defnyddiwr. Flwyddyn yn ddiweddarach, mae'r strategaeth wedi ennyn cyffro ynghylch yr hyn yr ydym ni'n ei wneud yng Nghymru a sut y gall ein dull gweithredu ni wneud gwahaniaeth i wasanaethau cyhoeddus.

Rydym ni wedi sefydlu ecosystem arweinyddiaeth ddigidol, a allai swnio braidd yn ddiflas ac yn rhy dechnegol ond sy'n hollbwysig mewn gwirionedd, ac roedd hwnnw'n fwlch allweddol i'w lenwi wrth i'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ac eraill edrych ar nifer o enghreifftiau, ac rydym ni wedi cael trefn ar hynny. Felly, mae yna ganolfan newydd gennym ni erbyn hyn ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus digidol a phrif swyddogion digidol ar gyfer llywodraeth leol, Llywodraeth Cymru a phrif swyddog deintyddol y gwasanaeth iechyd a gaiff ei benodi cyn bo hir. Ein nod ni nawr yw gweld hynny'n aeddfedu ac yn ehangu drwy'r sector cyhoeddus i gyd.

Mae'r ganolfan ddigidol eisoes yn grymuso sefydliadau'r sector cyhoeddus i fabwysiadu dull digidol o weithio. Mae hyn yn cynnwys cefnogi Chwaraeon Cymru i ehangu cyrhaeddiad eu grantiau nhw, a datblygu gwasanaeth negeseuon testun wrth weithio gyda gofal cymdeithasol i oedolion yng Nghastell-nedd Port Talbot, ac archwilio gwasanaeth gwastraff peryglus newydd gyda Cyfoeth Naturiol Cymru, gan ddefnyddio'r dull hwn o iteru a dylunio sy'n canolbwyntio ar y defnyddiwr. Mae'r ganolfan hefyd yn casglu mewnwelediadau ynglŷn â dulliau pobl o gael gofal sylfaenol fel rhan o wasanaethau digidol GIG Cymru i gleifion a'r rhaglen gyhoeddus.

Dirprwy Lywydd, fe fydd diogelwch seibr a chydnerthedd effeithiol yn allweddol i ddarpariaeth lwyddiannus y gwasanaethau hyn. Mae'r ganolfan hefyd yn arwain adolygiad o dirwedd gwasanaethau cyhoeddus—gan roi ystyriaeth fanwl i aeddfedrwydd digidol a thechnolegol y gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. Fe fydd hyn yn bwysig iawn—yn hollbwysig—i'n helpu ni i flaenoriaethu gwaith dros y blynyddoedd nesaf.

Rydym ni'n canolbwyntio nawr ar atgyfnerthu digidol yn y ffordd yr ydym ni'n gweithio. Nid oes y ffasiwn beth â sment digidol eto, serch hynny, mae hi'n werth ei atgyfnerthu. Rydym ni—unwaith eto, wedi dysgu o adroddiadau'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus—cyfres o safonau gwasanaeth digidol sy'n caniatáu i unrhyw un ddatblygu cyfres o wasanaethau mewn ffordd iteraidd, ystwyth sy'n canolbwyntio ar y defnyddiwr—unwaith eto, yr egwyddorion digidol allweddol. Ac rwy'n awyddus i'r rhain gael eu mabwysiadu, gan ganolbwyntio digyfaddawd ar anghenion y defnyddwyr i gefnogi canlyniadau gwell i bawb, a hefyd, yn hollbwysig, gynnig cyfle i ganolbwyntio gwasanaethau cyhoeddus ar eu defnyddwyr nhw unwaith eto. Dyna hanfod hyn yn y pen draw.

Wrth wireddu ein huchelgeisiau ni, mae angen i ni gydnabod y rhwystrau. Mae Cymru yn wynebu'r her fyd-eang o ran prinder sgiliau, ac mae cyrff y sector cyhoeddus yn chwilio am ddoniau mewn marchnad lafur hynod gystadleuol. Fe all prentisiaethau helpu, yn ogystal ag uwchsgilio a meithrin y doniau sydd gennym ni eisoes mewn swyddi digidol, data a thechnoleg.

I'r bobl hynny nad yw'r sgiliau na'r hyder digidol ganddyn nhw, rydym ni'n ystyried safon ofynnol ar gyfer bywyd digidol genedlaethol. Fe gaiff honno ei datblygu drwy ymgysylltu â phobl sydd wedi'u cynnwys neu wedi'u hallgáu’n ddigidol ledled Cymru, er mwyn nodi'r hyn y mae ei wir angen ar bobl i fod yn rhan o'r byd digidol modern.

Mae meithrin diwylliant digidol yn cynnwys cydnabod pwysigrwydd y data a gweithio mewn partneriaeth. Rydym ni newydd drafod y stormydd diweddar, Dirprwy Lywydd, lle gwelsom ni Fap Data Cymru yn cael ei ddefnyddio fel llwyfan geo-ofodol yn y sector cyhoeddus i nodi lle yr oedd pobl agored i niwed yn byw, lle i dargedu ein cefnogaeth ni, a sut mae gwneud penderfyniadau yn gyflym ac yn effeithiol yn achub bywydau. Datblygiad digidol ac arloesedd ar waith yw hynny yn y ffordd yr ydym ni'n rhedeg gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru.

Rydym ni hefyd yn buddsoddi mewn prosiect Cyflymydd Cenedl Ddata i Gymru. Fe ysbrydolwyd honno gan argymhelliad yn adolygiad Brown ar gyfer arloesi digidol, ac mae honno'n bartneriaeth rhwng prifysgolion Cymru, sy'n cyflwyno nifer o brosiectau cyffrous gyda diwydiant, er enghraifft, a defnyddio deallusrwydd artiffisial i reoli tir yn y ffordd orau a lleihau'r perygl o lifogydd.

Cysylltedd digidol yw sail y strategaeth ddigidol. Yn ysbryd bod yn agored, Dirprwy Lywydd, fe hoffwn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi ynglŷn â darpariaeth band eang yng Nghymru. Fel gŵyr yr Aelodau, er na chafodd telathrebu ei ddatganoli i Gymru, mae Llywodraeth Cymru wedi parhau i ddod i'r adwy pan na ddarparodd y farchnad na Llywodraeth y DU fand eang cyflym a dibynadwy.

Rydym ni wedi darparu band eang gigabit sy'n addas ar gyfer y dyfodol i bron i 26,000 o safleoedd drwy gyflwyno ffibr llawn ein hunain gydag Openreach. Rydym ni hefyd wedi darparu cyllid ychwanegol i ychwanegu at gynllun talebau band eang gigabit Llywodraeth y DU. Mae hyn wedi dyblu'r swm sydd ar gael i gartrefi a busnesau lle mae cyllid y DU wedi methu ag adlewyrchu gwir gost ei gyflwyno yn nhirwedd Cymru. Mae'r cynnig atodol gan Lywodraeth Cymru wedi cefnogi dros 1,300 o gartrefi a busnesau wrth gysylltu ag ef.

Fodd bynnag, yn wyneb y pwysau parhaus sydd ar y gyllideb, ni allwn ni ddal ati i warantu Llywodraeth y DU sydd â'r cyfrifoldeb dros y maes hwn. Felly, fe fydd y gwaith atodol yn dod i ben ar 31 o fis Mawrth 2022. Mae maint yr arian a ddarperir yn sgil y swm atodol ledled y DU yn awgrymu y dylai Llywodraeth y DU adolygu trothwy cost uchaf y cynllun i adlewyrchu'r gost o ddefnyddio band eang gigabit mewn ardaloedd gwledig ac anghysbell. Rwyf i wedi ysgrifennu at y Gweinidog Gwladol yn yr Adran Ddigidol, Diwylliant, Cyfryngau a Chwaraeon, ac wedi cyfarfod â hi, i bwysleisio'r pwynt hwn.

Roedd oedi i fod ymhen ychydig amser yng Nghymru ynglŷn â'r cynllun hwn wrth i'r caffaeliadau ar gyfer Prosiect Gigabit ddechrau, ond fe fydd ceisiadau am dalebau a dderbyniwyd cyn y dyddiad cau sy'n bodloni meini prawf y cynllun yn parhau i fod yn gymwys am gyllid atodol. O ran Prosiect Gigabit, rydym ni'n pwyso ar Lywodraeth y DU i sicrhau y rhoddir cyfran deg i Gymru o'r £5 biliwn o fuddsoddiad ar gyfer anghenion cartrefi a busnesau yng Nghymru. Mae trafodaethau yn mynd rhagddyn nhw ynghylch sut y caiff ei gyflawni a swyddogaeth Llywodraeth Cymru.

Mae'r dirwedd seilwaith digidol wedi newid ers Brexit. Nid ydym ni'n gallu cael gafael ar gyllid gan yr UE erbyn hyn ac, oherwydd na chafodd hyn ei ddatganoli, rydym ni'n llwyr ddibynnu ar gyllid gan Lywodraeth y DU nawr i wella gwasanaethau band eang yng Nghymru. Rydym ni wedi ymrwymo i barhau i weithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau'r canlyniadau gorau i Gymru a mynegi achos cryf dros barhau i fuddsoddi ar gyfer cyrraedd y cymunedau sydd fwyaf anghysbell, i wneud yn siŵr nad anghofir amdanyn nhw. Rwy'n falch o ddweud bod gennym ni berthynas dda â swyddogion a Gweinidogion, ond mae angen edifeirwch arnom ni o ran methiannau'r farchnad a swyddogaeth y Llywodraeth.

I gloi, Dirprwy Lywydd, rydym ni wedi dechrau arni'n dda o ran cyflawni'r strategaeth ddigidol i Gymru, ond mae hi'n amlwg bod gennym ni ffordd bell i fynd eto. I gynnal y momentwm, fe fyddaf i'n cyhoeddi fersiwn newydd gyda hyn o'r cynllun cyflawni digidol i fanylu ar y camau nesaf ar ein taith ni tuag at sicrhau bod Cymru yn mynd yn wirioneddol ddigidol. Diolch.

15:25

Diolch, Dirprwy Lywydd. Can I thank the Deputy Minister for his statement this afternoon. Now, it's thought that 82 per cent of all jobs in the UK require digital skills, and digital access to skills is becoming more and more essential to enabling people to fully participate in an increasingly digital society. So, I welcome the Deputy Minister's update today, and the steps that have been taken since the launch of the strategy last year. Of course, tackling the digital divide is crucial to addressing social and economic inequalities and levelling up every community across Wales. Digital exclusion is inextricably linked to wider inequalities in society, and is more likely to be faced by those on low incomes, people over 65 and disabled people. Therefore, can the Deputy Minister tell us how the Welsh Government is monitoring the effectiveness of this strategy to ensure that digital exclusion is being addressed, and can he provide some specific examples where the Welsh Government has tackled economic inequalities as a result of this digital strategy so we can learn from best practice?

Today's statement refers to a national minimum digital living standard, which will be developed through engagement with digitally included and excluded people across Wales so that we can identify what people really need to be part of a modern digital world. I think this is a very important step forward, but perhaps the Deputy Minister could tell us a bit more about the work that has been done in this area so far, and when the standard is likely to be published. Today's statement confirms that the Centre for Digital Public Services is leading a public services landscape review to provide an insight into the digital and technology maturity of public services in Wales. I agree with the Deputy Minister that this will be really important to help prioritise work over the next few years. Therefore, can the Deputy Minister tell us what sort of timescales are involved in this review, and when we'll be able to see the outcomes of it?

Today's statement rightly states that digital connectivity underpins the digital strategy. As someone who represents a rural area, I know just how important it is to have access to adequate broadband. With the shift to home and hybrid working, residents and businesses in areas like Powys or Pembrokeshire, for example, face a particular disadvantage, not only in terms of labour market opportunities, but also in terms of being able to run a business competitively. Therefore, perhaps the Deputy Minister could tell us how he is engaging with sectors like farming, and their supply chains, to ensure that they have the tools and resources they need to be as competitive as possible in the future. 

The Deputy Minister refers to Project Gigabit, and I agree that it's vital that Wales receives its fair share of investment from the UK Government. I appreciate that telecommunications is not devolved to Wales, but I am pleased that discussions are ongoing about how future investment will be delivered, and the role of the Welsh Government in delivering that investment. I'm sure the Deputy Minister will join me in welcoming the recent funding boost of £11.5 million to improve broadband for public services in north Wales, south-east Wales, Pembrokeshire and rural Welsh areas. That funding has already made a real difference to organisations like the Anchorage Social Activity Centre, a day centre at Pembroke Dock that works with people with learning disabilities or dementia, and Milford Haven library, indeed, in my own constituency. It's crucial that inter-governmental relations are good, and that departments are working together to ensure that Wales is not left behind. So, I'd be grateful if the Deputy Minister could provide us with an update on those specific discussions and how they are progressing. 

I'm pleased that today's statement recognises that Wales faces a challenge in terms of skills capacity, and I understand that public sector bodies are searching for talent in a massively competitive labour market. Digital skills have been increasingly important in obtaining high quality employment. We know that jobseekers with digital skills command higher salaries and that roles requiring digital skills pay 29 per cent more than those roles that do not. Addressing the digital skills gap will therefore be essential to equip people with the skills they need to live and work in a digital world, and ensure everyone can benefit from the opportunities that digital innovation and infrastructure investment can bring. 

Last week, the Minister for Economy published the Welsh Government plan for employability and skills, and there was no mention of the digital strategy. Therefore, perhaps the Deputy Minister can tell us how this strategy works alongside the Welsh Government's wider strategies around employability and skills. Perhaps he can tell us what funding is being allocated to skills providers across Wales to help tackle the digital skills gap. Dirprwy Lywydd, we must fully embrace the full potential of the digital agenda by tackling levels of digital exclusion, and ensuring that everyone has access to the opportunities and services provided by digital technology. Therefore, I welcome the Welsh Government's update, and I look forward to working with the Deputy Minister to ensure that the outcomes in it are felt by communities in all parts of Wales. 

Diolch, Dirprwy Lywydd. A gaf i ddiolch i'r Dirprwy Weinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma? Nawr, credir bod angen sgiliau digidol ar gyfer 82 y cant o holl swyddi'r DU, ac mae ennill sgiliau digidol yn mynd yn gynyddol angenrheidiol ar gyfer galluogi pobl i fod â rhan lawn yn y gymdeithas sy'n dibynnu fwyfwy ar dechnolegau digidol. Felly, rwy'n croesawu'r wybodaeth ddiweddaraf gan y Dirprwy Weinidog heddiw, a'r camau a gymerwyd ers i'r strategaeth gael ei lansio y llynedd. Wrth gwrs, mae mynd i'r afael â'r ymraniad digidol yn hanfodol o ran mynd i'r afael ag anghydraddoldebau cymdeithasol ac economaidd a chodi'r gwastad ym mhob cymuned yng Nghymru. Ceir cysylltiad annatod rhwng allgáu digidol ac anghydraddoldebau ehangach yn y gymdeithas, ac mae hi'n fwy tebygol mai rhai ar incwm isel, pobl dros 65 oed a phobl anabl a fydd yn eu hwynebu nhw. Felly, a wnaiff y Dirprwy Weinidog ddweud wrthym ni sut y mae Llywodraeth Cymru am fonitro effeithiolrwydd y strategaeth hon i sicrhau bod allgáu digidol yn cael sylw, ac a wnaiff roi rhai enghreifftiau penodol lle mae Llywodraeth Cymru wedi mynd i'r afael ag anghydraddoldebau economaidd o ganlyniad i'r strategaeth ddigidol hon i ni allu dysgu oddi wrth arfer gorau?

Mae datganiad heddiw yn cyfeirio at safon ofynnol ar gyfer bywyd digidol genedlaethol, a gaiff ei datblygu drwy ymgysylltu â phobl sydd wedi'u cynnwys neu sydd wedi'u hallgáu yn ddigidol ledled Cymru er mwyn i ni allu nodi'r hyn sydd ei angen ar bobl i fod yn rhan o fyd digidol modern. Rwy'n credu bod hwn yn gam pwysig iawn ymlaen, ond efallai y gwnaiff y Dirprwy Weinidog ddweud ychydig mwy wrthym ni am y gwaith a wnaethpwyd yn y maes hwn hyd yn hyn, a phryd y bydd yn debygol y caiff y safon ei chyhoeddi. Mae datganiad heddiw yn cadarnhau bod y Ganolfan Gwasanaethau Cyhoeddus Digidol yn arwain adolygiad o dirwedd y gwasanaethau cyhoeddus i roi cipolwg ar aeddfedrwydd digidol a thechnolegol y gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. Rwy'n cytuno â'r Dirprwy Weinidog y bydd hwnnw'n bwysig iawn i helpu i flaenoriaethu gwaith dros y blynyddoedd nesaf. Felly, a wnaiff y Dirprwy Weinidog ddweud wrthym ni beth yw'r rhagolygon o ran amser sy'n gysylltiedig â'r adolygiad hwn, a phryd y cawn ni weld yr hyn a ddaw ohono?

Mae datganiad heddiw yn iawn i fynegi bod cysylltedd digidol yn sail i'r strategaeth ddigidol. A minnau'n un sy'n cynrychioli ardal wledig, fe wn i pa mor bwysig yw bod â band eang sy'n ddigonol ar gyfer eich defnydd chi ohono. Gyda'r newid tuag at weithio o gartref a gweithio hybrid, mae trigolion a busnesau mewn ardaloedd fel Powys neu sir Benfro, er enghraifft, yn wynebu anfantais arbennig, nid yn unig o ran cyfleoedd yn y farchnad lafur, ond hefyd o ran gallu rhedeg busnes yn gystadleuol. Felly, efallai y gwnaiff y Dirprwy Weinidog ddweud wrthym ni sut y mae'n ymgysylltu â sectorau fel y sector ffermio, a'u cadwyni cyflenwi nhw, i sicrhau bod yr offer a'r adnoddau sydd eu hangen arnyn nhw ar gael er mwyn bod mor gystadleuol â phosibl yn y dyfodol.

Mae'r Dirprwy Weinidog yn cyfeirio at Brosiect Gigabit, ac rwy'n cytuno ei bod hi'n hanfodol i Gymru fod â'i chyfran deg o fuddsoddiad gan Lywodraeth y DU. Rwy'n sylweddoli na chafodd telathrebu ei ddatganoli i Gymru, ond rwy'n falch bod trafodaethau'n digwydd ynghylch sut y caiff buddsoddiad ei roi yn y dyfodol, a swyddogaeth Llywodraeth Cymru o ran cyflawniadau'r buddsoddiad hwnnw. Rwy'n siŵr y bydd y Dirprwy Weinidog yn ymuno â mi i groesawu'r hwb ariannol diweddar o £11.5 miliwn i wella band eang ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus yn y gogledd, y de-ddwyrain, sir Benfro ac ardaloedd gwledig Cymru. Mae'r cyllid hwnnw eisoes wedi gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i sefydliadau fel Canolfan Gweithgareddau Cymdeithasol Ancorage, canolfan ddydd yn Noc Penfro sy'n gweithio gyda phobl ag anableddau dysgu neu ddementia, a llyfrgell Aberdaugleddau, yn wir, yn fy etholaeth i. Mae hi'n hanfodol bod cysylltiadau rhynglywodraethol yn effeithiol, a bod adrannau yn cydweithio i sicrhau na chaiff Cymru ei gadael ar ôl. Felly, fe fyddwn i'n ddiolchgar pe byddai'r Dirprwy Weinidog yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am y trafodaethau arbennig hynny a sut y maen nhw'n datblygu.

Rwy'n falch fod datganiad heddiw yn cydnabod yr her sy'n wynebu Cymru o ran prinder sgiliau, ac rwy'n deall fod cyrff y sector cyhoeddus yn chwilio am sgiliau mewn marchnad lafur hynod gystadleuol. Mae sgiliau digidol wedi mynd yn gynyddol bwysig o ran cael gwaith o ansawdd uchel. Fe wyddom ni fod y rhai sy'n chwilio am waith sydd â sgiliau digidol yn ennill cyflogau uwch a bod swyddi sy'n gofyn am sgiliau digidol yn talu 29 y cant yn fwy na'r swyddi nad ydyn nhw'n gwneud hynny. Felly, fe fydd mynd i'r afael â'r bwlch sgiliau digidol yn hanfodol ar gyfer caniatáu pobl i ennill y sgiliau sydd eu hangen arnyn nhw ar gyfer gweithio mewn byd digidol, a sicrhau y gall pawb elwa ar y cyfleoedd y gall arloesi digidol a buddsoddi mewn seilwaith eu cynnig.

Yr wythnos diwethaf, fe gyhoeddodd Gweinidog yr Economi gynllun Llywodraeth Cymru ar gyfer cyflogadwyedd a sgiliau, ac nid oedd unrhyw sôn am y strategaeth ddigidol. Felly, efallai y gwnaiff y Dirprwy Weinidog ddweud wrthym ni sut y mae'r strategaeth hon yn gweithio ochr yn ochr â strategaethau ehangach Llywodraeth Cymru ynghylch cyflogadwyedd a sgiliau. Efallai y gwnaiff ddweud wrthym ni faint o gyllid sy'n cael ei ddyrannu i ddarparwyr sgiliau ledled Cymru i helpu i fynd i'r afael â'r bwlch sgiliau digidol. Dirprwy Lywydd, mae'n rhaid i ni fanteisio yn llawn ar botensial cyfan yr agenda ddigidol drwy fynd i'r afael â'r cyfraddau o allgáu digidol, a sicrhau bod pawb yn gallu manteisio ar y cyfleoedd a'r gwasanaethau a ddarperir gan dechnolegau digidol. Felly, rwy'n croesawu diweddariad Llywodraeth Cymru, ac yn edrych ymlaen at weithio gyda'r Dirprwy Weinidog i sicrhau bod cymunedau yn profi'r canlyniadau hynny ym mhob rhan o Gymru. 

15:30

Those were an excellent and fair set of questions, but I'm not a robot, so there's no way I can possibly answer all the detail in the time that's available to me. I'd be very happy to send a comprehensive reply to the Member, to work through those very fair and challenging questions, and I welcome the spirit in which he posed them. I think they are all good challenges, and we are doing work on each of them. If I can just pick up on a couple, to respond in the time available.

In terms of the relationship with the UK Government, as I say, I had a very good and cordial meeting with the Minister of State and her senior officials last week, and with her predecessor and other Ministers over the last few years. So, this is one area where it's not a question of static electricity; I think it's just a genuine different world view. We think the market alone will not deliver at the scale and pace required for communities like his, which are harder to reach and more expensive to reach. The market will do what the market does well—it will get its fastest and greatest return for the capital invested. That is done in urban areas, areas where we have already addressed market failure by putting superfast in. And the likelihood is, with the market model, that they will simply serve them more—they will give them faster, better services, and charge them for it, so they can get a faster return. Investing into rural areas—and it's not exclusively a rural problem, but let's just call them, for the sake of today, in shorthand, 'harder-to-reach areas'—is slower and more expensive and brings a slower return on capital. That's rational from a market point of view—it's what private companies do. But that is not good enough for this area. This is not a nice-to-have service, this is must-have service, and simply relying on the market to do it is a flawed approach, in our view.

The UK Government doesn't accept that, and, to the extent it does accept it, it has put measures in place, but measures that are acting too slow, and that, even after they're finished, will still leave significant parts of Wales underserved or not served at all. That is the nub of our conflict with the UK Government on this. We think this should be treated like a core utility service. We require the Post Office—a private company—to deliver a letter to every farm and every property, no matter the cost to them. We don't extend that logic to the providers of digital infrastructure, and, in our view, we ought to. If you want to provide digital infrastructure in this country, and get contracts, you should have to provide to every property. That is the fundamental difference in view on the role of the market and the role of the state that we have with the UK Government. Though it's lovely to hear about £11 million of funding in Milford Haven library, that just doesn't cut it. The sorts of sums we're talking about are significantly higher. There's good work being done by us, by the UK Government, by the city regions, and so on, but there is a fundamental gap here that needs confronting and needs addressing.

His challenge on digital skills is a fair one. I think digital skills is hard. I'm pleased to see in the new curriculum that we have digital as one of the core competencies, but there is an issue of teacher confidence and teacher skills. Not enough schools are teaching ICT, not enough pupils are doing GCSE, A-levels, higher skills in computer science. These are the skills that we need to have to make sure that we take advantage of the huge job opportunities there are—and the Member mentioned the salaries available. There is a massive skills shortage. I take his point about the employability and skills strategy. The Minister for Economy and I did a joint session with officials from across the Government a month or so ago, looking at what we were doing and how we were delivering against the digital strategy, and I think we accept there is more to do. This is something that we need to do with the regional skills partnerships, with the further education sector, with the schools sector, to raise our game.

Finally, on the point about engaging with sectors like farming, as I mentioned, it's been six years since I gave a speech in the Senedd about precision agriculture. We have now published a route map, an audit, of agritech and what's going on in Wales. It's a very exciting field, with lots of economic opportunities, as well as real advantages to farmers who are struggling in the face of economic forces to improve productivity and reduce their impact on biodiversity by using less fertilizer and fewer chemicals. I had good conversations with the National Farmers Union on the weekend, in Llandudno, about the subject as well. There's a lot more we need to do—we need to really up the pace. Lots of farmers get it; the NFU were showing me their apps on their phones, with the weights of their cows, with great pride. So, there's a level already there, but there's such an opportunity to do more, and it's not without its challenges. Let's hope we can go on that journey together. I welcome the comments and questions he's asked.

Roedd y rheini'n set ardderchog a theg o gwestiynau, ond nid robot ydw i, felly nid oes unrhyw ffordd y gallaf i ateb yr holl fanylion yn yr amser sydd ar gael i mi. Byddwn i'n hapus iawn i anfon ateb cynhwysfawr i'r Aelod, i weithio drwy'r cwestiynau teg a heriol iawn hynny, ac rwyf i'n croesawu'r ysbryd y cawson nhw eu gofyn ynddo. Rwy'n credu eu bod nhw i gyd yn heriau da, ac rydym ni'n gwneud gwaith ar bob un ohonyn nhw. Os gallaf i wneud sylwadau ar un neu ddau yn unig, i ymateb yn yr amser sydd ar gael.

O ran y berthynas â Llywodraeth y DU, fel y dywedais i, cefais i gyfarfod da a gwresog iawn gyda'r Gweinidog Gwladol a'i huwch swyddogion yr wythnos diwethaf, a gyda'i rhagflaenydd a Gweinidogion eraill yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Felly, mae hwn yn un maes lle nad yw'n fater o drydan statig; rwy'n credu ei fod yn fyd-olwg gwirioneddol wahanol. Rydym ni'n credu na fydd y farchnad ar ei phen ei hun yn cyflawni ar y raddfa a'r cyflymder sy'n ofynnol ar gyfer cymunedau fel ei un ef, sy'n anoddach eu cyrraedd ac yn ddrutach i'w cyrraedd. Bydd y farchnad yn gwneud yr hyn y mae'r farchnad yn ei wneud yn dda—bydd yn cael ei henillion cyflymaf a mwyaf ar gyfer y cyfalaf a gaiff ei fuddsoddi. Caiff hynny ei wneud mewn ardaloedd trefol, ardaloedd lle'r ydym ni eisoes wedi ymdrin â methiant y farchnad drwy osod cysylltiad cyflym iawn. A'r tebygolrwydd yw, gyda model y farchnad, yw y byddan nhw'n eu gwasanaethu nhw'n fwy—byddan nhw'n darparu gwasanaethau cyflymach, gwell iddyn nhw, ac yn codi tâl arnyn nhw amdano, fel y gallan nhw gael elw cyflymach. Mae buddsoddi mewn ardaloedd gwledig—ac nid problem wledig yn unig ydyw, ond gadewch i ni eu galw nhw, ar gyfer heddiw, er mwyn bod yn gryno, yn 'ardaloedd anoddach eu cyrraedd'—yn arafach ac yn ddrutach ac yn dod ag elw arafach ar gyfalaf. Mae hynny'n rhesymegol o safbwynt y farchnad—dyna y mae cwmnïau preifat yn ei wneud. Ond nid yw hynny'n ddigon da i'r ardal hon. Nid yw hwn yn wasanaeth braf i'w gael, mae'n wasanaeth angenrheidiol, ac mae dibynnu ar y farchnad i'w wneud yn ddull diffygiol, yn ein barn ni.

Nid yw Llywodraeth y DU yn derbyn hynny, ac, i'r graddau y mae hi yn ei dderbyn, mae hi wedi rhoi mesurau ar waith, ond mesurau sy'n gweithredu'n rhy araf, a, hyd yn oed ar ôl iddyn nhw gael eu gorffen, bydd yn dal i adael rhannau sylweddol o Gymru heb wasanaeth digonol neu heb wasanaethu o gwbl. Dyna hanfod ein gwrthdaro â Llywodraeth y DU ar hyn. Rydym ni'n credu y dylai hyn gael ei drin fel gwasanaeth cyfleustodau craidd. Rydym ni'n ei gwneud yn ofynnol i Swyddfa'r Post—cwmni preifat—ddosbarthu llythyrau i bob fferm a phob eiddo, beth bynnag yw'r gost iddyn nhw. Nid ydym ni'n ymestyn y rhesymeg honno i ddarparwyr seilwaith digidol, ac, yn ein barn ni, dylem ni wneud hynny. Os ydych chi eisiau darparu seilwaith digidol yn y wlad hon, a chael contractau, dylech chi orfod darparu ar gyfer pob eiddo. Dyna'r gwahaniaeth sylfaenol ynghylch rhan y farchnad a rhan y wladwriaeth sydd gennym ni gyda Llywodraeth y DU. Er ei bod yn hyfryd clywed am £11 miliwn o gyllid yn llyfrgell Aberdaugleddau, nid yw hynny'n ateb. Mae'r mathau o symiau yr ydym ni'n sôn amdanyn nhw'n sylweddol uwch. Mae gwaith da'n cael ei wneud gennym ni, gan Lywodraeth y DU, gan y dinas-ranbarthau, ac yn y blaen, ond mae bwlch sylfaenol yma y mae angen ei wynebu ac y mae angen ymdrin ag ef.

Mae ei her ar sgiliau digidol yn un deg. Rwy'n credu bod sgiliau digidol yn anodd. Rwy'n falch o weld yn y cwricwlwm newydd fod gennym ni wasanaeth digidol fel un o'r cymwyseddau craidd, ond mae mater o hyder athrawon a sgiliau athrawon. Nid oes digon o ysgolion yn addysgu TGCh, nid oes digon o ddisgyblion yn gwneud TGAU, Safon Uwch, medrau uwch mewn cyfrifiadureg. Dyma'r sgiliau y mae angen i ni eu cael i sicrhau ein bod ni'n manteisio ar y cyfleoedd gwaith enfawr sydd ar gael—a soniodd yr Aelod am y cyflogau sydd ar gael. Mae prinder sgiliau enfawr. Rwy'n derbyn ei bwynt ef am y strategaeth cyflogadwyedd a sgiliau. Gwnaeth Gweinidog yr Economi a minnau sesiwn ar y cyd â swyddogion o bob rhan o'r Llywodraeth ryw fis yn ôl, gan edrych ar yr hyn yr oeddem ni'n ei wneud a sut yr oeddem ni'n cyflawni yn erbyn y strategaeth ddigidol, ac rwy'n credu ein bod ni'n derbyn bod mwy i'w wneud. Mae hyn yn rhywbeth y mae angen i ni ei wneud gyda'r partneriaethau sgiliau rhanbarthol, gyda'r sector addysg bellach, gyda'r sector ysgolion, i ni wneud yn well.

Yn olaf, o ran y pwynt am ymgysylltu â sectorau fel ffermio, fel y gwnes i sôn, mae wedi bod yn chwe blynedd ers i mi roi araith yn y Senedd am amaethyddiaeth fanwl. Rydym ni nawr wedi cyhoeddi map llwybr, archwiliad, o agritech a'r hyn sy'n digwydd yng Nghymru. Mae'n faes cyffrous iawn, gyda llawer o gyfleoedd economaidd, yn ogystal â manteision gwirioneddol i ffermwyr sy'n cael trafferth yn wyneb grymoedd economaidd i wella cynhyrchiant a lleihau eu heffaith ar fioamrywiaeth drwy ddefnyddio llai o wrtaith a llai o gemegion. Cefais i sgyrsiau da gydag Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr ar y penwythnos, yn Llandudno, am y pwnc hefyd. Mae llawer mwy y mae angen i ni ei wneud—mae angen i ni gyflymu'r broses mewn gwirionedd. Mae llawer o ffermwyr yn ei gael; roedd yr NFU yn dangos eu apiau i mi ar eu ffonau, gyda phwysau eu gwartheg, gyda balchder mawr. Felly, mae lefel yno'n barod, ond mae cyfle o'r fath i wneud mwy, ac nid yw heb ei heriau. Gadewch i ni obeithio y gallwn ni fynd ar y daith honno gyda'n gilydd. Rwy'n croesawu'r sylwadau a'r cwestiynau y mae wedi'u gofyn.

15:35

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Weinidog, diolch eto am ddatganiad gwahanol nawr.

Thank you, Deputy Presiding Officer. Minister, thank you once again for a different statement this time.

Digital does offer so much potential, doesn't it, in terms of enhancing people's lives, strengthening the links between people and people and services, and helping business to adapt, but modernising in this way can also perversely mean that some people are left further and further behind. I know that one of the principal drivers behind the strategy is about reducing inequality—that's already come up with what Paul Davies was asking—and we know that superfast broadband availability and mobile services in Wales, as you've already just acknowledged, are below the UK average; nearly 8,000 premises in Wales can't access a decent broadband service or get 4G coverage indoors. Ofcom has found that too many people aren't aware of the options for connectivity that could be available to them. So, could you outline, please, how you'd like to raise people's awareness of the services that are available to them, but that, for whatever reason, they're not making use of?

Could you also, please, explain how the Government is supporting—this has already come up with what you've been talking about with Paul—people who might be more marginalised for lots of different reasons about gaining these digital skills? Again, I know that this is something that's already been discussed just now. I'm thinking not just of particular communities—older people, people with disabilities, people who lack confidence to use the services online—because there seems to be this almost perverse dichotomy that there will be people who live their lives surrounded by these possibilities. We're not talking maybe about the people who live in rural areas where the possibilities just are really tantalisingly out of reach, but people who could be able to access paying for things online, purchasing tickets online, checking bus times online, doing online banking, all these different things, but, for a combination of different reasons, they don't take up that offer, and so the community around them gets more and more connected, but they, in the centre, get less and less engaged. I know it's a real quandary, but, as things progress more and more, how would you think we can make sure that, for the people who are left behind, that that gap doesn't get even bigger?

Minister, I'd also like to hear your thoughts about how the interconnectedness between communities in Wales could be strengthened as well through this. There is an undeniable digital divide between communities and Cardiff. I think in other cities there's something like 93 per cent mobile voice coverage, and that compares with only 52 per cent in some rural areas. Do you agree that access to digital infrastructure shouldn't be a luxury, it should be a necessity in modern life? I do completely agree with what you were just espousing in terms of how you view that the state's stance should be almost in terms of connecting people digitally, as we do with the postal service, because, like what I was highlighting with individuals, the same thing is true of communities too. How can the strategy be used to ensure that this gap grows smaller not wider? 

Finally, I'd like to know more about how this strategy could be used as a tool to tackle loneliness and isolation, building on what's already been said. So many studies have shown that loneliness can lead to distress, emotional strain, but also physical ill health, like heart disease and obesity and high blood pressure. Digital connectivity doesn't just help people connect with services, like health services, of course, but also with support networks. So, how can we make sure that the people who need it most will be able to benefit from what's available? 

Mae gwasanaeth digidol yn cynnig cymaint o botensial, onid yw, o ran gwella bywydau pobl, cryfhau'r cysylltiadau rhwng pobl a phobl a gwasanaethau, a helpu busnesau i addasu, ond gall moderneiddio fel hyn hefyd olygu bod rhai pobl yn cael eu gadael ymhellach ac ymhellach ar ôl. Rwy'n gwybod mai un o'r prif ffactorau sy'n sbarduno'r strategaeth yw lleihau anghydraddoldeb—mae hynny eisoes yn cynnig yr hyn yr oedd Paul Davies yn ei ofyn—a gwyddom ni fod argaeledd band eang cyflym iawn a gwasanaethau symudol yng Nghymru, fel yr ydych chi eisoes newydd gydnabod, yn is na chyfartaledd y DU; ni all bron i 8,000 o safleoedd yng Nghymru gael gwasanaeth band eang boddhaol na chael gwasanaeth 4G dan do. Mae Ofcom wedi darganfod bod gormod o bobl nad ydynt yn ymwybodol o'r dewisiadau ar gyfer cysylltedd a allai fod ar gael iddyn nhw. Felly, a allwch chi amlinellu, os gwelwch yn dda, sut yr hoffech chi godi ymwybyddiaeth pobl o'r gwasanaethau sydd ar gael iddyn nhw, ond nad ydyn nhw, am ba reswm bynnag, yn eu defnyddio?

A allwch chi hefyd, os gwelwch yn dda, egluro sut y mae'r Llywodraeth yn cefnogi—mae hyn eisoes wedi codi yn yr hyn yr ydych chi wedi bod yn sôn amdano gyda Paul—pobl a allai fod yn fwy ymylol am lawer o resymau gwahanol dros ennill y sgiliau digidol hyn? Unwaith eto, gwn i fod hyn yn rhywbeth sydd eisoes wedi'i drafod yn gynharach. Rwy'n meddwl nid yn unig am gymunedau penodol—pobl hŷn, pobl ag anableddau, pobl nad oes ganddyn nhw hyder i ddefnyddio'r gwasanaethau ar-lein—oherwydd mae'n ymddangos bod y ddeuoliaeth hon bron yn wrthnysig y bydd pobl sy'n byw eu bywydau wedi'u hamgylchynu gan y posibiliadau hyn. Nid ydym ni'n sôn efallai am y bobl sy'n byw mewn ardaloedd gwledig lle mae'r posibiliadau wir y tu hwnt i'w cyrraedd, ond pobl a fyddai'n gallu manteisio ar dalu am bethau ar-lein, prynu tocynnau ar-lein, cadarnhau amseroedd bysiau ar-lein, gwneud bancio ar-lein, yr holl bethau gwahanol hyn, ond, am gyfuniad o wahanol resymau, nid ydyn nhw'n manteisio ar y cynnig hwnnw, ac felly mae'r gymuned o'u cwmpas yn cael mwy a mwy o gysylltiad, ond maen nhw, yn y canol, yn ymgysylltu yn llai ac yn llai. Rwy'n gwybod ei fod wir yn benbleth, ond, wrth i bethau fynd yn eu blaenau fwy a mwy, sut y byddech chi'n meddwl y gallwn ni sicrhau, i'r bobl sy'n cael eu gadael ar ôl, nad yw'r bwlch hwnnw'n mynd yn fwy byth?

Gweinidog, hoffwn i glywed eich barn hefyd am sut y byddai modd cryfhau'r rhyng-gysylltiad rhwng cymunedau yng Nghymru hefyd drwy hyn. Mae rhaniad digidol diamheuol rhwng cymunedau a Chaerdydd. Mewn dinasoedd eraill, rwy'n credu bod rhywbeth yn debyg i 93 y cant o ddarpariaeth llais ffôn symudol, ac mae hynny'n cymharu â dim ond 52 y cant mewn rhai ardaloedd gwledig. A ydych chi'n cytuno na ddylai mynediad i seilwaith digidol fod yn foethusrwydd, dylai fod yn anghenraid mewn bywyd modern? Rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn yr oeddech chi'n ei arddel o ran sut yr ydych chi'n ystyried y dylai safbwynt y wladwriaeth fod o ran cysylltu pobl yn ddigidol, fel y gwnawn ni gyda'r gwasanaeth post, oherwydd, fel yr hyn yr oeddwn i'n tynnu sylw ato o ran unigolion, mae'r un peth yn wir am gymunedau hefyd. Sut y mae modd defnyddio'r strategaeth i sicrhau bod y bwlch hwn yn mynd yn llai nid yn ehangach? 

Yn olaf, hoffwn i wybod mwy am sut y byddai modd defnyddio'r strategaeth hon fel offeryn i ymdrin ag unigrwydd ac ynysigrwydd, gan ddatblygu'r hyn sydd eisoes wedi'i ddweud. Mae cynifer o astudiaethau wedi dangos y gall unigrwydd arwain at drallod, straen emosiynol, ond hefyd salwch corfforol, fel clefyd y galon a gordewdra a phwysedd gwaed uchel. Mae cysylltedd digidol nid yn unig yn helpu pobl i gysylltu â gwasanaethau, fel gwasanaethau iechyd, wrth gwrs, ond hefyd â rhwydweithiau cymorth. Felly, sut y gallwn ni sicrhau y bydd y bobl sydd ei angen fwyaf yn gallu elwa ar yr hyn sydd ar gael? 

15:40

I agree with that. The digital divide is real. We saw it during the pandemic and it's a complex divide. It is about poverty, it's about access to equipment, it's about ability to afford a broadband connection, it's about digital and data poverty. That is no different from any other inequality we have in our society. The pattern is similar and it holds people back. I think we did great things during the pandemic, and schools did great things to make sure that pupils were given equipment, and were connected and were harnessed. But it is not a level playing field, and we spent considerable amounts of money and great effort to try to ameliorate the impact of this inequality. We have some impact, but we can't adjust the fundamentals, it seems. We have continued funding for the Digital Communities Wales project, run by the Wales Co-operative Centre, and, as I mentioned, the digital public services centre is commissioning research into a digital minimum living standard for Wales, which is a crucial evidence base, I think, for understanding, again, based on user research and user need, how we can up our game. 

In terms of the question of people accessing services and being left behind and usage, this is why the principle of user need is so critical. If we are designing a service around user need, the fact a user may not be online is our problem not their problem, because a service that's designed around user need will also devise a way to reach those people. It won't assume they are digital. So, you know, digital policy isn't about—. As I say, it's not about kit, it's about culture. So, properly designed public services around user need will find a way to reach people who are not connected, as well as giving an online, intuitive, end-to-end service for those that are. It's a whole-system approach, and that's why it's crucial, in the digital service standards we set and in the leadership training we offer, that leaders and all in the system understand that services are designed for users—they're not designed for the convenience of the system. And that's what I think is exciting about the digital reform agenda—it allows us to challenge the way public services work and are designed and operate, using digital to refocus them on the person at the sharp end they're for. And the person at the sharp end they're for will be different. So, the way we deliver services should be different and tailored.

Rwy'n cytuno â hynny. Mae'r gagendor digidol yn wirioneddol. Gwnaethom ni ei weld yn ystod y pandemig ac mae'n gagendor cymhleth. Mae'n ymwneud â thlodi, mae'n ymwneud â chyfle i fanteisio ar offer, mae'n ymwneud â'r gallu i fforddio cysylltiad band eang, mae'n ymwneud â thlodi digidol a data. Nid yw hynny'n wahanol i unrhyw anghydraddoldeb arall sydd gennym ni yn ein cymdeithas. Mae'r patrwm yn debyg ac mae'n dal pobl yn ôl. Rwy'n credu i ni wneud pethau gwych yn ystod y pandemig, a gwnaeth ysgolion bethau gwych i sicrhau bod disgyblion yn cael offer, a'u bod wedi'u cysylltu a'u harneisio. Ond nid yw'n rhoi cyfle teg i bawb, a gwnaethom ni wario symiau sylweddol o arian ac ymdrech fawr i geisio lleddfu effaith yr anghydraddoldeb hwn. Rydym yn cael rhywfaint o effaith, ond ni allwn ni addasu'r hanfodion, mae'n ymddangos. Rydym ni wedi parhau i ariannu prosiect Cymunedau Digidol Cymru, sy'n cael ei gynnal gan Ganolfan Gydweithredol Cymru, ac, fel y gwnes i sôn amdani, mae'r ganolfan gwasanaethau cyhoeddus ddigidol yn comisiynu ymchwil i safonau byw ddigidol ofynnol i Gymru, sy'n sylfaen dystiolaeth hanfodol, rwy'n meddwl, er mwyn deall, unwaith eto, yn seiliedig ar ymchwil defnyddwyr ac anghenion defnyddwyr, sut y gallwn ni wneud yn well. 

O ran y cwestiwn am bobl yn cael cyfle i fanteisio ar wasanaethau ac yn cael eu gadael ar ôl a defnydd, dyna pam mae'r egwyddor o anghenion defnyddwyr mor hanfodol. Os ydym ni'n cynllunio gwasanaeth o amgylch anghenion defnyddwyr, ein problem ni yw'r ffaith efallai nad yw defnyddiwr ar-lein nid eu problem nhw, oherwydd bydd gwasanaeth sydd wedi'i gynllunio o amgylch anghenion defnyddwyr hefyd yn dyfeisio ffordd o gyrraedd y bobl hynny. Ni fydd yn cymryd yn ganiataol eu bod yn ddigidol. Felly, gwyddoch chi, nid yw polisi digidol yn ymwneud â hynny—. Fel y dywedais i, nid yw'n ymwneud â chyfarpar, mae'n ymwneud â diwylliant. Felly, bydd gwasanaethau cyhoeddus sydd wedi'u cynllunio'n briodol o amgylch anghenion defnyddwyr yn dod o hyd i ffordd o gyrraedd pobl nad ydyn wedi'u cysylltu, yn ogystal â rhoi gwasanaeth greddfol o un pen i'r llall, i'r rhai sydd wedi eu cysylltu. Mae'n ddull system gyfan, a dyna pam mae'n hanfodol, yn y safonau gwasanaeth digidol a gafodd eu gosod gennym ni ac yn yr hyfforddiant arweinyddiaeth yr ydym ni'n ei gynnig, fod arweinwyr a phawb yn y system yn deall bod gwasanaethau wedi'u cynllunio ar gyfer defnyddwyr—nid ydyn nhw wedi'u cynllunio er hwylustod y system. A dyna sy'n gyffrous yn fy marn i am yr agenda diwygio digidol—mae'n caniatáu i ni herio'r ffordd y mae gwasanaethau cyhoeddus yn gweithio ac yn cael eu cynllunio a'u gweithredu, gan ddefnyddio gwasanaethau digidol i'w hailganolbwyntio ar y person yn y rheng flaen y maen nhw ar ei gyfer. A bydd y person yn y rheng flaen y maen nhw ar ei gyfer yn wahanol. Felly, dylai'r ffordd yr ydym ni'n darparu gwasanaethau fod yn wahanol ac yn bwrpasol.

15:45

I welcome today's update from the Deputy Minister. There is plenty I could talk about this afternoon, but I won't test the patience of the Presiding Officer, and I hope the Minister and I can work together in this field constructively in the future. But if I may, if I can pick up on one specific point in your statement today, and that's about cyber security, because it is the case that experts are warning that there is now a heightened risk of cyber attacks arising from the Russian invasion of Ukraine, and it is possible that the war criminal Putin and his regime will direct cyber attacks towards the United Kingdom and other NATO countries. But it is also the case that the cyber attacks being carried out on Ukraine at the moment could spread damaging consequences beyond its borders. So, could I ask you, Minister, what steps the Welsh Government is taking to encourage not just businesses but public sector bodies across Wales to ensure that they are very and fully prepared to withstand this very present and very serious threat?

Rwy'n croesawu'r wybodaeth ddiweddaraf heddiw gan y Dirprwy Weinidog. Mae digon y gallwn ni i siarad amdano y prynhawn yma, ond wnaf i ddim profi amynedd y Llywydd, a gobeithio y gall y Gweinidog a minnau gydweithio yn y maes hwn yn adeiladol yn y dyfodol. Ond os caf i, os gallaf i godi un pwynt penodol yn eich datganiad heddiw, ac mae hynny'n ymwneud â seiberddiogelwch, oherwydd mae'n wir bod arbenigwyr yn rhybuddio bod risg uwch nawr o ymosodiadau seiber yn sgil ymosodiad Rwsia ar Wcráin, ac mae'n bosibl y bydd y troseddwr rhyfel, Putin, a'i gyfundrefn yn cyfeirio ymosodiadau seiber tuag at y Deyrnas Unedig a gwledydd eraill NATO. Ond mae hefyd yn wir y gallai'r ymosodiadau seiber sy'n cael eu cynnal ar Wcráin ar hyn o bryd ledaenu canlyniadau niweidiol y tu hwnt i'w ffiniau. Felly, a gaf i ofyn i chi, Gweinidog, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i annog nid yn unig busnesau ond cyrff y sector cyhoeddus ledled Cymru i sicrhau eu bod yn gwbl barod i wrthsefyll y bygythiad presennol a difrifol iawn hwn?

Thank you. I think that's a very timely question. There is no doubt that we are seeing increased activity on the cyber-attack front. Certainly, as state actors, this is something the UK Government—and we work closely with them—is taking seriously and doing an awful lot about. And as you can imagine they prefer to keep it secret exactly what they are doing, but this is a very serious issue at a state level.

In terms of a Welsh public services and business level, I don't think there is sufficient awareness amongst organisations of the threat of disruption and harm to their organisation and their users that the cyber threat poses. So, back to what we were discussing earlier—the level of understanding of what digital is and what they can be doing about it—it is now a key risk for all organisations, and it should be led at a senior level. So, every chief executive or managing director needs to be asking themselves and their systems the question, 'Have we got the basics right? Are we doing the simple checks? Do we have password protections in place?' And there are a whole raft of resources out there. The cyber security centre run by the UK Government has on its website a whole range of digital tools that are free to access that businesses and organisations can do a simple check on. So, they need to make sure they have the basics right, that they have incident management processes in place, and that those fundamental controls are thought of and are actioned. We are in a new era. A lot of data is shared and spread. A lot of our systems we rely upon fundamentally for what we do, and they are all viable to collapse and attack. We need to take it seriously. I think this is one of things we're raising awareness of—this agenda—this is now normal business, this is mainstream, and all leaders need to take it seriously.

Diolch. Rwy'n credu bod hwnnw'n gwestiwn amserol iawn. Nid oes amheuaeth nad ydym ni'n gweld mwy o weithgarwch ar y ffrynt seiber-ymosodiad. Yn sicr, fel gweithredwyr y wladwriaeth, mae hyn yn rhywbeth y mae Llywodraeth y DU—ac rydym ni yn gweithio'n agos gyda nhw—yn ei gymryd o ddifrif ac yn gwneud llawer iawn yn ei gylch. Ac fel y gallwch chi ddychmygu, mae'n well ganddyn nhw ei gadw'n gyfrinachol yr union beth y maen nhw'n ei wneud, ond mae hwn yn fater difrifol iawn ar lefel y wladwriaeth.

O ran gwasanaethau cyhoeddus a lefel busnes yng Nghymru, nid wyf i'n credu bod digon o ymwybyddiaeth ymhlith sefydliadau o'r bygythiad o aflonyddwch a niwed i'w sefydliad a'u defnyddwyr y mae'r bygythiad seiber yn ei achosi. Felly, yn ôl at yr hyn yr oeddem ni'n ei drafod yn gynharach—lefel y ddealltwriaeth o beth yw gwasanaeth digidol a'r hyn y gallan nhw fod yn ei wneud yn ei gylch—mae nawr yn risg allweddol i bob sefydliad, a dylai gael ei arwain ar lefel uwch. Felly, mae angen i bob prif weithredwr neu reolwr gyfarwyddwr fod yn gofyn y cwestiwn iddyn nhw a'u systemau, 'A oes gennym ni'r pethau sylfaenol yn iawn? A ydym ni'n gwneud y gwiriadau syml i gadarnhau? A oes gennym ni ddiogelwch cyfrinair ar waith?' Ac mae llu o adnoddau ar gael. Mae gan y ganolfan seibrddiogelwch sy'n cael ei chynnal gan Lywodraeth y DU ar ei gwefan amrywiaeth eang o offer digidol am ddim i fynd atyn nhw y gall busnesau a sefydliadau wneud i gynnal prawf cadarnhau syml arnyn nhw. Felly, mae angen iddyn nhw sicrhau bod ganddyn nhw'r hawl sylfaenol, bod ganddyn nhw'r prosesau rheoli digwyddiadau ar waith, a bod y rheolaethau sylfaenol hynny'n cael eu hystyried a'u gweithredu. Rydym ni mewn oes newydd. Mae llawer o ddata'n cael ei rannu a'i ledaenu. Mae llawer o'n systemau yr ydym ni'n dibynnu arnyn nhw'n sylfaenol ar gyfer yr hyn yr ydym ni'n ei wneud, ac maen nhw i gyd yn agored i chwalfa ac ymosodiad. Mae angen i ni ei gymryd o ddifrif. Rwy'n credu bod hwn yn un o'r pethau yr ydym ni'n codi ymwybyddiaeth ohono—yr agenda hon—busnes arferol yw hyn nawr, mae hyn yn brif ffrwd, ac mae angen i bob arweinydd ei gymryd o ddifrif.

Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar yr agenda ddigidol yng Nghymru, dwi'n croesawu'r diweddariad yma gan y Gweinidog heddiw yma. Dwi'n edrych ymlaen hefyd i glywed y diweddariad y mae'n bwriadu ei gyhoeddi yn fuan ar y cynllun delifro ar gyfer digidol. Dwi'n ddiolchgar, a dweud y gwir, ac mae'n bwysig rhoi hyn ar y cofnod, am arweiniad y Gweinidog yn y maes yma. Mae o'n faes dwi'n gwybod y mae ganddo fo wir ddiddordeb personol yn ei yrru ymlaen, ac yn hynny o beth dwi'n gwybod y bydd yntau'n rhwystredig, fel finnau, efo'r ffaith bod hwn yn faes mae Llywodraethau dros y blynyddoedd wedi llusgo eu traed arno fo.

Mae'n iawn, dwi'n meddwl, i sôn am yr angen am newid diwylliant yn fan hyn. Mae'n sicr yn wir o fewn y Llywodraeth hefyd. Mi oedd hi'n ffres iawn clywed y Gweinidog iechyd yn cyfaddef yn reit agored yn fan hyn wrthyf i, wrth i fi bwyso am gyflymu'r broses o gyflwyno presgripsiynau electronig, ei bod hi wedi dychryn o sylweddoli pa mor araf oedd pethau wedi symud hyd at ei phenodiad hi yn y maes yma.

Felly, oes, mae angen creu y cyffro yna o fewn ac ar draws y Llywodraeth, yn ogystal ag o fewn y cyrff newydd sydd wedi cael eu sefydlu er mwyn gyrru'r agenda yma yn ei blaen, yn benodol, felly. Ond os oes yna un peth dŷn ni wedi'i ddysgu o fewn y grŵp trawsbleidiol, y diffyg sgiliau ydy hynny. Mae hynny wedi cael ei gyfeirio ato fo gan y Gweinidog. Mae ffigurau a rannwyd efo fi ynglŷn â nifer yr athrawon gychwynnodd gwrs ymarfer dysgu uwchradd yn canolbwyntio ar IT ar gyfer y flwyddyn addysg ddiwethaf yn dweud wrthym ni mai'r cyfanswm oedd 10, ac mae hynny yn dangos inni beth ydy maint y broblem. 

Felly, fy nghwestiwn i, yn syml iawn: er bod y Gweinidog wedi cyfeirio at y ffaith, ydy, mae hon yn agenda bwysig a'i fod o eisiau gwthio pethau yn eu blaen, gaf i flas o'r hyn mae'r Llywodraeth yn trio gwneud i 'fast-track-io', rŵan, y cynnydd yma yn yr athrawon sydd yn gallu plannu'r hadyn digidol yna yn ein disgyblion ni, er mwyn iddyn nhw, mewn niferoedd llawer, lawer mwy, fynd ymlaen i yrfaoedd yn y maes digidol?

Thank you very much, Dirprwy Lywydd. As chair of the cross-party group on the digital agenda in Wales, I very much welcome this update by the Deputy Minister today. I look forward too to hearing the update that he intends to give soon on the delivery programme for digital. It's important to put on the record that I'm grateful for the leadership shown by the Deputy Minister in this field. I know it's one that he has a genuine interest and personal interest in driving forward, and in that regard I know that he will feel frustrated, as am I, with the fact that this is an area that Governments over the years have dragged their feet on.

It is right, I think, to talk about the need for a change of culture here. It's certainly true within the Government too. It was very refreshing to hear the health Minister acknowledging openly here, when I called for an acceleration of the introduction of e-prescribing and prescriptions, that she was surprised how slowly things had moved in this field to date.

So, yes, we do need to generate that excitement within the Government and that activity within the Government, as well as in the bodies that have been created to drive this agenda forward specifically. But if there's one thing that we have learned within the cross-party group, it's the lack of skills in this area. That's been referred to by the Minister. Figures shared with me about the number of teachers who started a course in secondary education focusing on IT for the previous education year says that the total was 10, and that demonstrates what the scale of the problem is.

So, my question is, very simply put: even though the Minister has referred to the fact that, yes, this is an important agenda and that he wants to push things forward, can I get a sense of what the Government is trying to do to fast-track, now, this progress, and increase the number of teachers that can plant that digital seed in our pupils in far greater numbers, so that they can go on to careers in this area?

15:50

Well, thank you for the comments, and I thank him for taking on the role with the cross-party group. I think it's really important that there is a cross-party group, and it continues to hold the feet to the fire.

One of the problems with this agenda is it's seen as a technical agenda. He mentioned my personal interest in it. I know nothing about digital. I know nothing about technology. I don't come to this from a computer point of view. I come to this from a public policy failure point of view. It's been quite clear to me for a long time that we are not performing at the level we need to, right across the piece on this agenda, and it has consequences for people's lives. And there are opportunities we're missing for skills and prosperity from doing it too. So, I think it's important that Members, who may not think of digital as something that is their business, think again, because it is their business, and it needn't be about understanding the technicalities of it, even if it's just understanding the opportunities of it and asking some questions. So, I think the role—. I'm very keen to work with the cross-party group in a very open way, to be honest about our shortcomings, and accept the challenge for moving faster. And I think, as I said in the response to the statement, digital skills is an area where we are doing some good things on it, and we have plans for more, but the skill and the pace is a challenge for us, and it is back to that cultural point about a whole-society understanding of how we move together rapidly on this journey. 

He mentioned the example of the electronic prescription and patient record. It's one of those things where people are shocked when they find out there isn't one. They think because of the way they use private services—. You know, you go on to Amazon and you have an entirely end-to-end digital experience and it's super efficient and super quick, and then you access public services, renewing your library card or booking your swimming lessons, and it's a very different experience. And I think that's why Rebecca Evans and I—I was pleased to see her in her space—have done a lot of work together in getting this digital centre in place—both Rebecca in her role as finance Minister but also previously as a digital lead as well. This has been a bit of a double act in getting this agenda to where it is today, because we recognise the need to do it. So, the—. I think the—. Forgive me, I'm trying to remember the rest of the question—

Wel, diolch i chi am y sylwadau, ac rwy'n diolch iddo ef am ymgymryd â'r swyddogaeth gyda'r grŵp trawsbleidiol. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn bod yna grŵp trawsbleidiol, ac mae'n parhau i ddwyn i gyfrif.

Un o'r problemau gyda'r agenda hon yw ei fod yn cael ei ystyried yn agenda dechnegol. Soniodd ef am fy niddordeb personol i ynddo. Nid wyf i'n gwybod dim am bethau digidol. Nid wyf i'n gwybod dim am dechnoleg. Nid wyf i'n dod at hyn o safbwynt cyfrifiadurol. Rwy’n dod at hyn o safbwynt methiant polisi cyhoeddus. Mae hi wedi bod yn gwbl glir i mi ers amser maith nad ydym ni'n perfformio ar y lefel y mae angen i ni fod arni, yn gyffredinol ar yr agenda hon, ac mae ganddo ganlyniadau i fywydau pobl. Ac mae cyfleoedd yr ydym ni'n eu colli ar gyfer sgiliau a ffyniant o'i wneud hefyd. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig i Aelodau, nad ydyn nhw efallai'n ystyried pethau digidol yn rhywbeth sy'n fusnes iddyn nhw, i ailystyried, oherwydd eu busnes nhw ydyw, ac nid oes angen iddo ymwneud â deall manylion technegol y peth, hyd yn oed os mai dim ond deall y cyfleoedd a gofyn rhai cwestiynau ydyw. Felly, rwy'n credu bod y rhan—. Rwy'n awyddus iawn i weithio gyda'r grŵp trawsbleidiol mewn ffordd agored iawn, i fod yn onest am ein diffygion, a derbyn yr her o symud yn gyflymach. Ac rwy'n credu, fel y dywedais i yn yr ymateb i'r datganiad, fod sgiliau digidol yn faes lle'r ydym ni'n gwneud rhai pethau da yn ei gylch, ac mae gennym ni gynlluniau ar gyfer mwy, ond mae'r sgil a'r cyflymder yn her i ni, ac mae hi yn ôl at y pwynt diwylliannol hwnnw ynghylch dealltwriaeth cymdeithas gyfan o sut yr ydym ni'n symud gyda'n gilydd yn gyflym ar y daith hon. 

Soniodd ef am enghraifft y presgripsiwn electronig a cofnodion cleifion. Mae'n un o'r pethau hynny lle mae pobl yn cael sioc pan fyddan nhw'n darganfod nad oes un. Maen nhw'n credu, oherwydd y ffordd y maen nhw'n defnyddio gwasanaethau preifat—. Wyddoch chi, rydych chi'n mynd ar Amazon ac rydych chi'n cael profiad digidol o un pen i'r llall ac mae'n hynod effeithlon ac yn gyflym iawn, ac yna rydych chi'n defnyddio gwasanaethau cyhoeddus, yn adnewyddu eich cerdyn llyfrgell neu'n archebu'ch gwersi nofio, ac mae'n brofiad gwahanol iawn. Ac rwy'n credu mai dyna pam mae Rebecca Evans a minnau—roeddwn i'n falch o'i gweld hi yn ei lle hi—wedi gwneud llawer o waith gyda'n gilydd i sicrhau bod y ganolfan ddigidol hon ar waith—Rebecca yn ei swydd fel Gweinidog cyllid ond hefyd yn flaenorol fel arweinydd digidol hefyd. Mae hyn wedi bod yn dipyn o weithio gyda'n gilydd o ran cyrraedd y sefyllfa hon heddiw, oherwydd rydym ni'n cydnabod yr angen i wneud hynny. Felly mae'r,—. Rwy'n credu—. Maddeuwch i mi, rwyf i'n ceisio cofio gweddill y cwestiwn—

Yes, I think it's an area we need to do better at. I don't have the answers today. It's an area of vulnerability. As I said, Vaughan Gething and I held a joint session with officials on it not a month ago. I'd be happy to write to him and the cross-party group, setting out what we are doing, and I'm happy to have an open conversation with them about some practical ideas of how we might make it better.

One of the key principles of digital service design is openness and iteration, and that means publishing something as good as we can get it, not waiting for the perfect, trialling it in real life, taking live user feedback, and being willing to change it quickly and go on to the next level. And I think if we had a bit more of that iteration and openness in public policy as we expect from digital service design, I think we'd all be a lot better for it.

Ie, rwy'n credu ei fod yn faes y mae angen i ni wneud yn well ynddo. Nid oes gen i’r atebion heddiw. Mae'n faes sy'n agored i niwed. Fel y dywedais i, cynhaliodd Vaughan Gething a minnau sesiwn ar y cyd â swyddogion arno nid mis yn ôl. Byddwn i'n hapus i ysgrifennu ato ef a'r grŵp trawsbleidiol, yn nodi'r hyn yr ydym ni'n ei wneud, ac rwy'n hapus i gael sgwrs agored gyda nhw am rai syniadau ymarferol ynghylch sut y gallem ni ei wneud yn well.

Un o egwyddorion allweddol dylunio gwasanaethau digidol yw bod yn agored a chyhoeddi fersiynau, ac mae hynny'n golygu cyhoeddi rhywbeth cystal ag y gallwn ni ei gael, nid aros am y perffaith, ei dreialu mewn bywyd bob dydd, cymryd adborth byw gan ddefnyddwyr, a bod yn barod i'w newid yn gyflym a mynd ymlaen at y lefel nesaf. Ac rwy'n credu pe bai gennym ni ychydig mwy o ddefnydd o fersiynau a'r agwedd agored honno mewn polisi cyhoeddus fel yr ydym ni'n ei ddisgwyl o ddyluniad gwasanaethau digidol, rwy'n credu y byddem ni i gyd mewn sefyllfa llawer gwell oherwydd hynny.

Pwynt o Drefn
Point of Order

Rwyf wedi derbyn cais gan Janet Finch-Saunders i wneud pwynt o drefn, a galwaf ar Janet Finch-Saunders.

I have received a request from Janet Finch-Saunders to raise a point of order, and I call on Janet Finch-Saunders.

Thank you, Deputy Presiding Officer. In my last contribution on the statement put forward by Lee Waters MS, in response to one of my questions about returning sand to Llandudno beach, the response from the Minister was that, basically, as a landlord in Llandudno, that's one of the reasons I was asking the question. Point 1 is that I've been working with the Welsh Government for eight years since that, with regular correspondence, but the main issue here is that it's factually incorrect, so the Chamber has been misled. I am not a landlord in Llandudno, so I would like him to withdraw that statement and I would also like the Record of Proceedings corrected. Diolch.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Yn fy nghyfraniad diwethaf ar y datganiad a gafodd ei gyflwyno gan Lee Waters AS, mewn ymateb i un o fy nghwestiynau i am ddychwelyd tywod i draeth Llandudno, yr ymateb gan y Gweinidog yn y bôn oedd, fel landlord yn Llandudno, mai dyna un o'r rhesymau yr oeddwn i'n gofyn y cwestiwn. Pwynt 1 yw fy mod i wedi bod yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru am wyth mlynedd ers hynny, gyda gohebiaeth reolaidd, ond y prif fater yma yw ei fod yn ffeithiol anghywir, felly mae'r Siambr wedi'i chamarwain. Nid wyf i'n landlord yn Llandudno, felly hoffwn i iddo dynnu'r datganiad hwnnw'n ôl a hoffwn i hefyd bod Cofnod y Trafodion yn cael ei gywiro. Diolch.

15:55

Do you wish to make any comments, Deputy Minister?

Ydych chi'n dymuno gwneud unrhyw sylwadau, Dirprwy Weinidog?

Well, I'd need to examine the register of interests to see what the relevant register is, and I'm still awaiting an apology from Janet Finch-Saunders for misleading the Chamber about myself. But if I have misled, I'd be happy to. She looks puzzled; I've written to her about it, and she hasn't responded. But the point I was making was a public policy point. She made a point about sand on the beach, and I was making the point that when it comes to flood risk management, the sand on the beach is not a salient consideration. We look at flood protection robustness.

Wel, byddai angen i mi archwilio'r gofrestr buddiannau i weld beth yw'r gofrestr berthnasol, ac rwy'n dal i aros am ymddiheuriad gan Janet Finch-Saunders am gamarwain y Siambr amdanaf i. Ond os wyf i wedi camarwain, byddwn i'n hapus i wneud hynny. Mae hi'n edrych wedi drysu; rwyf i wedi ysgrifennu ati am y peth, ac nid yw hi wedi ymateb. Ond y pwynt roeddwn i'n ei wneud oedd pwynt ynghylch polisi cyhoeddus. Fe wnaeth hi bwynt am dywod ar y traeth, ac roeddwn i'n gwneud y pwynt nad yw'r tywod ar y traeth yr ystyriaeth fwyaf amlwg pan ddaw'n fater o reoli perygl llifogydd. Rydym yn edrych ar gadernid amddiffyn rhag llifogydd.

The Deputy Minister has indicated that he will review the Record and he's indicated that if he has misled the Chamber, he will apologise for that occasion. And, Janet, you've put your information on the record for the Senedd, okay? Diolch yn fawr.

Mae'r Dirprwy Weinidog wedi dweud y bydd yn adolygu'r Cofnod ac mae wedi dweud, os yw wedi camarwain y Siambr, y bydd yn ymddiheuro am yr achlysur hwnnw. A, Janet, rydych chi wedi cofnodi eich gwybodaeth ar gyfer y Senedd, iawn? Diolch yn fawr.

5. Datganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd: Datblygu Cynllun Masnachu Allyriadau’r DU sy’n gyson â Sero Net
5. Statement by the Minister for Climate Change: Development of a Net Zero Consistent UK Emissions Trading Scheme

Mae'r eitem nesaf ar yr agenda wedi ei thynnu yn ôl.

The next item on the agenda has been withdrawn.

6. Dadl: Ail Gyllideb Atodol 2021-22
6. Debate: The Second Supplementary Budget 2021-22

Felly, symudwn ymlaen at eitem 6: dadl y Llywodraeth ar ail gyllideb atodol 2021-22. A galwaf ar y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol i wneud y cynnig—Rebecca Evans.

So, we'll move on to item 6, which is the Government debate on the second supplementary budget for 2021-22. And I call on the Minister for Finance and Local Government to move the motion—Rebecca Evans.

Cynnig NDM7926 Lesley Griffiths

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 20.30, yn cymeradwyo'r Ail Gyllideb Atodol ar gyfer y flwyddyn ariannol 2021-22 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ddydd Mawrth, 15 Chwefror 2022.

Motion NDM7926 Lesley Griffiths

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 20.30, approves the Second Supplementary Budget for the financial year 2021-22 laid in the Table Office on Tuesday, 15 February 2022.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Diolch. This supplementary budget presents the Welsh Government's final spending plans for the current financial year. It increases the overall Welsh resources by over £1.1 billion, a further 4.4 per cent increase on the position set out in the first supplementary budget published in June 2021. In this budget, our fiscal spending plans have increased by a total of £2.409 billion. Over 150 individual allocations totalling almost £2 billion have been approved from the reserve to support departmental budgets and maximising expenditure. In response to the cost-of-living crisis, and to support those most in need, we have acted swiftly and used this supplementary budget to allocate £152 million to help people with crucial support in the face of the cost-of-living crisis and a further £25 million as a discretionary fund for local authorities to use their local knowledge to help households who may be struggling.

In addition, we have made significant allocations to fund a range of measures that not only support Wales's recovery from the pandemic, but also support the delivery of the programme for government commitments. These include: £70 million to support local authorities' capital programme costs; over £65 million for city and growth deals; £50 million provided to help schools carry out capital repairs and improvement work; and over £19 million to help meet the costs in dealing with the recovery from the impacts of the flooding in February 2020.

We have of course allocated support to continue our response to the pandemic and to mitigate its impact—£1.4 billion has been allocated in this budget. Since the start of the pandemic, we have allocated more than £8.4 billion. We have provided an additional £551 million for a package of measures to help the NHS not only with the costs of dealing with the pandemic and increasing capacity in our hospitals, but also to help move forward. We have allocated over £135 million to the local government hardship fund, as support for the additional costs and loss of income caused by the impact of the additional restrictions put in place as a result of the omicron variant. For the Welsh economy, we have allocated £125 million for a package of emergency support, and £14.75 million to support the running of another round of the cultural recovery fund. We have allocated £8 million revenue and £4 million capital to support a series of actions so that the majority of businesses and supply chain networks in the food and drink sector have enough resilience to survive.

We recognise the upheaval the pandemic has continued to have on learners, and we're supporting the education sector by allocating over £45 million to help manage its impacts, and £33 million for the continuation of the recruit, recover and raise standards programme, to support learner recovery and invest in resources to support the delivery of the new curriculum.

Restrictions put in place to mitigate the effects of the pandemic continue to have an impact on public transport use and passenger revenue. And we are allocating over £53 million to support rail services and £22 million for the bus industry.

Yet again, the UK Government's lack of clarity on funding decisions, this time concerning the support for the cost-of-living crisis, has huge implications for Wales, and we have had to significantly change our in-year assumptions. The continued lack of flexibility to manage spending over multiple financial years means we are once more at a disadvantage when planning and managing our budget as a consequence. 

I'd conclude by thanking the committee for its consideration of this budget and the publication of its report, and I will provide a detailed response in due course, but I am minded to accept all 11 of its recommendations. I ask Members to support the motion.

Diolch. Mae'r gyllideb atodol hon yn cyflwyno cynlluniau gwariant terfynol Llywodraeth Cymru ar gyfer y flwyddyn ariannol gyfredol. Mae'n dangos cynnydd o dros £1.1 biliwn i adnoddau cyffredinol Cymru, cynnydd pellach o 4.4 y cant ar y sefyllfa a nodwyd yn y gyllideb atodol gyntaf a gyhoeddwyd ym mis Mehefin 2021. Yn y gyllideb hon, mae ein cynlluniau gwariant cyllidol wedi gweld cynnydd o gyfanswm o £2.409 biliwn. Mae dros 150 o ddyraniadau unigol gwerth bron i £2 biliwn wedi eu cymeradwyo o'r gronfa wrth gefn i gefnogi cyllidebau adrannol a sicrhau'r gwariant mwyaf posibl. Mewn ymateb i'r argyfwng costau byw, ac i gefnogi'r rhai mwyaf anghenus, rydym ni wedi gweithredu'n gyflym ac wedi defnyddio'r gyllideb atodol hon i ddyrannu £152 miliwn i helpu pobl â chymorth hanfodol yn wyneb yr argyfwng costau byw a £25 miliwn arall fel cronfa ddewisol i awdurdodau lleol ddefnyddio eu gwybodaeth leol i helpu aelwydydd a allai fod yn ei chael hi'n anodd.

Yn ogystal, rydym ni wedi gwneud dyraniadau sylweddol i ariannu ystod o fesurau sydd nid yn unig yn cefnogi adferiad Cymru yn dilyn y pandemig, ond hefyd yn cefnogi'r gwaith o gyflawni ymrwymiadau'r rhaglen lywodraethu. Mae'r rhain yn cynnwys: £70 miliwn i gefnogi costau rhaglenni cyfalaf awdurdodau lleol; dros £65 miliwn ar gyfer bargeinion dinesig a thwf; £50 miliwn wedi ei ddarparu i helpu ysgolion i wneud gwaith atgyweirio a gwella cyfalaf; a dros £19 miliwn i helpu i dalu costau ymdrin ag adfer yn dilyn effeithiau'r llifogydd ym mis Chwefror 2020.

Wrth gwrs, rydym ni wedi dyrannu cymorth i barhau â'n hymateb i'r pandemig ac i liniaru ei effaith—mae £1.4 biliwn wedi ei ddyrannu yn y gyllideb hon. Ers dechrau'r pandemig, rydym ni wedi dyrannu dros £8.4 biliwn. Rydym ni wedi darparu £551 miliwn ychwanegol ar gyfer pecyn o fesurau i helpu'r GIG nid yn unig gyda chostau ymdrin â'r pandemig a chynyddu capasiti yn ein hysbytai, ond hefyd i helpu i symud ymlaen. Rydym ni wedi dyrannu dros £135 miliwn i'r gronfa galedi llywodraeth leol, fel cymorth ar gyfer costau ychwanegol a cholli incwm sydd wedi ei achosi gan effaith y cyfyngiadau ychwanegol a roddwyd ar waith o ganlyniad i'r amrywiolyn omicron. Ar gyfer economi Cymru, rydym ni wedi dyrannu £125 miliwn ar gyfer pecyn cymorth brys, a £14.75 miliwn i gefnogi'r gwaith o redeg cylch arall o'r gronfa adfer diwylliannol. Rydym ni wedi dyrannu £8 miliwn o refeniw a £4 miliwn o gyfalaf i gefnogi cyfres o gamau gweithredu fel bod y rhan fwyaf o fusnesau a rhwydweithiau'r gadwyn gyflenwi yn y sector bwyd a diod yn ddigon cadarn i oroesi.

Rydym yn cydnabod y tryblith y mae'r pandemig wedi parhau i'w gael ar ddysgwyr, ac rydym yn cefnogi'r sector addysg drwy ddyrannu dros £45 miliwn i helpu i reoli ei effeithiau, a £33 miliwn ar gyfer parhau â'r rhaglen recriwtio, adfer a chodi safonau, i gefnogi adferiad dysgwyr a buddsoddi mewn adnoddau i gefnogi'r gwaith o gyflwyno'r cwricwlwm newydd.

Mae cyfyngiadau a roddwyd ar waith i liniaru effeithiau'r pandemig yn parhau i gael effaith ar y defnydd o drafnidiaeth gyhoeddus a refeniw teithwyr. Ac rydym yn dyrannu dros £53 miliwn i gefnogi gwasanaethau rheilffyrdd a £22 miliwn ar gyfer y diwydiant bysiau.

Unwaith eto, mae diffyg eglurder Llywodraeth y DU ar benderfyniadau ariannu, y tro hwn ynghylch y gefnogaeth ar gyfer yr argyfwng costau byw, yn arwain at oblygiadau enfawr i Gymru, ac rydym ni wedi gorfod newid ein rhagdybiaethau ar gyfer y flwyddyn yn sylweddol. Mae'r diffyg hyblygrwydd parhaus i reoli gwariant dros nifer o flynyddoedd ariannol yn golygu ein bod unwaith eto o dan anfantais wrth gynllunio a rheoli ein cyllideb o ganlyniad i hynny.

Hoffwn gloi drwy ddiolch i'r pwyllgor am ystyried y gyllideb hon a chyhoeddi ei adroddiad, a byddaf yn rhoi ymateb manwl maes o law, ond rwyf yn bwriadu derbyn pob un o'i 11 o argymhellion. Gofynnaf i'r Aelodau gefnogi'r cynnig.

16:00

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Peredur Owen Griffiths.

I call on the Chair of the Finance Committee, Peredur Owen Griffiths.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n falch o gael siarad yn y ddadl hon heddiw ar ran y Pwyllgor Cyllid, a diolch i fy nghyd-Aelodau am eu gwaith ar y pwyllgor. Cynhaliodd y pwyllgor waith craffu ar yr ail gyllideb atodol ar 2 Mawrth, a diolch i'r Gweinidog am fod yn bresennol.

Thank you, Deputy Presiding Officer. I am pleased to speak in this debate today on behalf of the Finance Committee. Thank you to my fellow Members for their work on committee. The committee scrutinised the second supplementary budget on 2 March, and I thank the Minister for her attendance.

The committee welcomes the increase in allocations provided by this supplementary budget, as well as the steps taken by the Welsh Government to mitigate the impacts of the difficult economic challenges we are currently facing. The committee's report was laid before the Senedd yesterday, and, as we heard from the Minister just now, we made 11 recommendations.

I'd like to begin by supporting the Minister's efforts. The committee firmly believes that good budget management can only happen when the Welsh Government is given accurate information about the funding it receives from the Treasury. Sadly, this is a recurring problem, so we are disappointed that this issue continues and that no improvements have been made. We therefore share the Minister's views that further clarity is needed from the Treasury on the amount of funding received within financial years, as well as the timing of such transfers. However, the committee accepts that it's not enough to point the finger solely at the UK Government; the Welsh Government could do more in this area too. That is why the committee reiterates calls for the Welsh Government to publish its own calculations on in-year consequentials and transfers it expects to receive from the UK Government. This would ensure that any transfers of funding are calculated in the line with the agreed methodology, and is particularly important when different figures are being quoted by the Welsh and UK Governments, as has been the case recently. 

Effective budget management across financial years also requires flexibility. Previously, the Treasury has provided a full year for the Welsh Government to spend any funding received late in the financial year. The committee was therefore disappointed that this was not allowed this year, and supports calls for this to be provided as a matter of course, so that the Welsh Government can allocate budgets strategically without fear of funding being lost.

Turning to the specific issues, the Minister has, quite rightly, prioritised efforts to support those affected by the cost-of-living crisis through this supplementary budget. As Chair, I have previously emphasised in this Chamber that developing a 'no wrong door' policy is crucial, so that financial support reaches those that need it most. Members do not need reminding that households are finding it increasingly difficult to make ends meet, and that there will, sadly, be an increased demand for support over the next few months and years. The committee therefore calls on the Welsh Government to raise the profiles of grants and schemes designed to address the cost-of-living crisis, and reiterates its call for the development of an integrated system of support in response to the financial pressures many households are experiencing.

As we continue to recover from the pandemic, the committee very much welcomes the additional funding allocated to the health service through this supplementary budget. Although it was encouraging to hear from the Minister that this additional funding is already having an impact, particularly on waiting times, tangible details were scarce. We therefore recommend that the Welsh Government sets out its targets for reducing waiting times in its budget documentation from now on, including the outcomes and impacts expected from additional NHS funding.

In the midst of the pandemic, we must not forget that social care services continue to face unprecedented pressures, and that further measures are needed to acknowledge the great work of our social care workforce and take steps to make the profession more attractive. The committee welcomes the Welsh Government's efforts to reward care workers financially, however, we believe that more can be done to promote the financial support available to all carers, but particularly unpaid carers and those working in hospices.

On transport, the committee notes that bus and train services have been severely impacted by the loss of revenue caused by the pandemic and welcomes the additional funding allocated to support the continuation of these key services. However, the committee was not convinced that the additional £22 million allocated for bus services was sufficient, and asks the Minister to provide further information regarding how the amount was determined, as well as the objectives and expected outcomes for this funding.

Mae'r pwyllgor yn croesawu'r cynnydd i'r dyraniadau a ddarperir gan y gyllideb atodol hon, yn ogystal â'r camau a gymerwyd gan Lywodraeth Cymru i liniaru effeithiau'r heriau economaidd anodd yr ydym yn eu hwynebu ar hyn o bryd. Cafodd adroddiad y pwyllgor ei ddwyn gerbron y Senedd ddoe, ac, fel y clywsom gan y Gweinidog yn awr, fe wnaethom 11 o argymhellion.

Hoffwn ddechrau drwy gefnogi ymdrechion y Gweinidog. Mae'r pwyllgor yn credu'n gryf mai dim ond pan roddir gwybodaeth gywir i Lywodraeth Cymru am y cyllid y mae'n ei gael gan y Trysorlys y gellir rheoli cyllidebau'n dda. Yn anffodus, mae hon yn broblem sy'n codi dro ar ôl tro, felly rydym ni wedi ein siomi bod y mater hwn yn parhau ac nad oes unrhyw welliannau wedi eu gwneud. Felly, rydym yn rhannu barn y Gweinidog bod angen mwy o eglurder gan y Trysorlys am faint o arian a gafwyd o fewn blynyddoedd ariannol, yn ogystal ag amseriad trosglwyddiadau o'r fath. Fodd bynnag, mae'r pwyllgor yn derbyn nad yw'n ddigon pwyntio bys at Lywodraeth y DU yn unig; gallai Llywodraeth Cymru wneud mwy yn y maes hwn hefyd. Dyna pam mae'r pwyllgor yn ailadrodd galwadau ar Lywodraeth Cymru i gyhoeddi ei chyfrifiadau ei hun ar symiau canlyniadol yn ystod y flwyddyn a throsglwyddiadau y mae'n disgwyl eu cael gan Lywodraeth y DU. Byddai hyn yn sicrhau bod unrhyw drosglwyddiadau cyllid yn cael eu cyfrifo yn unol â'r fethodoleg y cytunwyd arni, ac mae'n arbennig o bwysig pan fydd ffigurau gwahanol yn cael eu dyfynnu gan Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU, fel sydd wedi digwydd yn ddiweddar.

Mae rheoli'r gyllideb yn effeithiol ar draws blynyddoedd ariannol hefyd yn gofyn am hyblygrwydd. Yn flaenorol, mae'r Trysorlys wedi rhoi blwyddyn lawn i Lywodraeth Cymru wario unrhyw arian a dderbyniwyd yn hwyr yn y flwyddyn ariannol. Roedd y pwyllgor felly wedi ei siomi na chafodd hyn ei ganiatáu eleni, ac mae'n cefnogi galwadau i hyn gael ei ddarparu fel mater o drefn, fel y gall Llywodraeth Cymru ddyrannu cyllidebau'n strategol heb fod ofn colli cyllid.

Gan droi at y materion penodol, mae'r Gweinidog, a hynny'n gwbl briodol, wedi blaenoriaethu ymdrechion i gefnogi'r rhai hynny y mae'r argyfwng costau byw wedi effeithio arnyn nhw drwy'r gyllideb atodol hon. Fel Cadeirydd, rwyf i wedi pwysleisio o'r blaen yn y Siambr hon fod datblygu polisi 'dim drws anghywir' yn hanfodol, fel bod cymorth ariannol yn cyrraedd y rhai sydd ei angen fwyaf. Nid oes angen atgoffa'r Aelodau bod aelwydydd yn ei chael hi’n fwyfwy anodd cael dau ben llinyn ynghyd, ac y bydd galw cynyddol, yn anffodus, am gymorth dros y misoedd a'r blynyddoedd nesaf. Felly, mae'r pwyllgor yn galw ar Lywodraeth Cymru i godi proffiliau grantiau a chynlluniau sydd wedi eu llunio i fynd i'r afael â'r argyfwng costau byw, ac mae'n ailadrodd ei alwad am ddatblygu system integredig o gymorth mewn ymateb i'r pwysau ariannol y mae llawer o aelwydydd yn ei ddioddef.

Wrth i ni barhau i adfer yn dilyn y pandemig, mae'r pwyllgor yn croesawu'n fawr yr arian ychwanegol sy’n cael ei ddyrannu i'r gwasanaeth iechyd drwy'r gyllideb atodol hon. Er ei bod yn galonogol clywed gan y Gweinidog bod yr arian ychwanegol hwn eisoes yn cael effaith, yn enwedig ar amseroedd aros, roedd manylion gwirioneddol yn brin. Felly, rydym yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn nodi ei thargedau ar gyfer lleihau amseroedd aros yn ei dogfennau cyllideb o hyn ymlaen, gan gynnwys y canlyniadau a'r effeithiau a ddisgwylir o'r cyllid ychwanegol i’r GIG.

Yng nghanol y pandemig, mae'n rhaid i ni beidio ag anghofio bod gwasanaethau gofal cymdeithasol yn parhau i wynebu pwysau na welwyd eu tebyg o'r blaen, a bod angen rhagor o fesurau i gydnabod gwaith gwych ein gweithlu gofal cymdeithasol a chymryd camau i wneud y proffesiwn yn fwy deniadol. Mae'r pwyllgor yn croesawu ymdrechion Llywodraeth Cymru i wobrwyo gweithwyr gofal yn ariannol, fodd bynnag, rydym yn credu y gellir gwneud mwy i hyrwyddo'r cymorth ariannol sydd ar gael i bob gofalwr, ond yn enwedig gofalwyr di-dâl a'r rhai sy'n gweithio mewn hosbisau.

O ran trafnidiaeth, mae'r pwyllgor yn nodi bod colli refeniw a achoswyd gan y pandemig wedi effeithio'n ddifrifol ar wasanaethau bysiau a threnau ac mae'n croesawu'r cyllid ychwanegol a ddyrannwyd i gefnogi parhad y gwasanaethau allweddol hyn. Fodd bynnag, nid oedd y pwyllgor wedi ei argyhoeddi bod y £22 miliwn ychwanegol a ddyrannwyd ar gyfer gwasanaethau bysiau yn ddigonol, ac mae'n gofyn i'r Gweinidog roi rhagor o wybodaeth am sut y penderfynwyd ar y swm hwn, yn ogystal â'r amcanion a'r canlyniadau disgwyliedig ar gyfer y cyllid hwn.

Yn olaf, clywodd y pwyllgor y bydd cyllideb staff Llywodraeth Cymru yn cynyddu £20 miliwn ar sail reolaidd o eleni ymlaen. Mae hwn yn fuddsoddiad sylweddol ac, o ganlyniad, mae'r pwyllgor yn gofyn am ragor o fanylion ynghylch sut mae'r arian hwnnw'n cael ei wario, ac a fydd unrhyw newidiadau'n cael eu gwneud i fodel gweithredu Llywodraeth Cymru o ganlyniad iddo. 

Dirprwy Lywydd, rwy'n falch o fod wedi cael siarad yn y ddadl heddiw ar ran y Pwyllgor Cyllid. Fel y crybwyllwyd ar ddechrau'r cyfraniad hwn, rydym yn wynebu cyfnod economaidd cynyddol anodd. Felly, rydym yn annog y Gweinidog i weithredu ar ein hargymhellion ac i sicrhau bod blaenoriaethau Llywodraeth Cymru yn cyflawni ar gyfer pobl Cymru. Diolch yn fawr.

Finally, the committee heard that the Welsh Government's staff budget will increase by £20 million on a recurrent basis from this year onwards. This represents a significant investment and, as a result, the committee asks for further details on how that money is being spent and whether any changes will be made to the Welsh Government's operating model as a result.

Dirprwy Lywydd, I am pleased to have been able to speak in today's debate on behalf of the Finance Committee. As mentioned at the beginning of this contribution, we are facing increasingly difficult economic times. Therefore, we urge the Minister to act upon our recommendations and ensure that the Welsh Government's priorities deliver for the people of Wales. Thank you very much.

16:05

Can I also thank the Minister for her statement today and the Chair of the Finance Committee for his reflections on the budget? The Welsh Conservative group will be abstaining on the motion before us. Of course, it amends the 2021-22 budget, which we have previously outlined our position on. 

Many of the allocations set out in this supplementary budget were made against the backdrop of our continued response against the COVID-19 pandemic and this is reflected in the substantial allocations made by Welsh Government—some additional £2.1 billion—compared to the original budget. However, I would make the point that this response is, for the large part, thanks to the substantial resources made available by the UK Government.

Deputy Llywydd, I think we have to ask ourselves: what have the Welsh Government allocations achieved? For example, over £550 million has been allocated to support the recovery of the health service, but with hundreds of thousands of people still waiting for treatment and appalling situations recorded of people waiting in ambulances for many hours, as pointed out earlier today by Paul Davies, and the terrible situation regarding dentistry, as raised by Alun Davies earlier, there really needs to be more detail about what this funding will achieve, with hard targets set to cut waiting times. Meanwhile, over £80 million has been allocated to addressing social care pressures, but we know that the sector is still struggling under the weight of demand, which is causing, obviously, bottlenecks in the wider health system. Again, Deputy Llywydd, I really want to push Ministers on delivery; it's all well and good allocating eye-catching sums to services, but it needs to deliver on its objectives.

Deputy Llywydd, there are a few allocations set out in the supplementary budget that I would like to briefly query the Minister on. The nationalisation of Transport for Wales continues to suck money away from other public services—a further £53 million has been allocated in this budget, on top of over £70 million announced in the first supplementary budget. How long does the Minister envisage that the Government will prop up Transport for Wales and when will Ministers publish a plan to put Transport for Wales back onto a sustainable footing so that it no longer needs public subsidies to keep it afloat?

There is, as the Chairman of the Finance Committee mentioned, a £20 million increase in the Welsh Government's staffing costs, which includes paying for 20 new senior civil servants. I reiterate the Finance Committee's argument that the cost of supporting these posts is significant. Therefore, will the Minister outline why these positions were needed and whether the outcomes of the new Permanent Secretary's review of the Welsh Government's operating model and overall efficiency and effectiveness will be made available to the Senedd for scrutiny?

Finally, £1.1 million has been allocated to COVID-19 inquiry preparatory work. What exactly has this funding been used for and would it not be better spending that money on a Wales-specific inquiry, as called for by the bereaved families across Wales? Diolch, Deputy Llywydd.

A gaf i ddiolch hefyd i'r Gweinidog am ei datganiad heddiw ac i Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid am ei sylwadau ar y gyllideb? Bydd grŵp y Ceidwadwyr Cymreig yn ymatal ar y cynnig sydd ger ein bron. Wrth gwrs, mae'n diwygio cyllideb 2021-22, yr ydym ni wedi nodi ein safbwynt arni o'r blaen.

Cafodd llawer o'r dyraniadau a nodir yn y gyllideb atodol hon eu gwneud yng nghyd-destun ein hymateb parhaus yn erbyn pandemig COVID-19 ac mae hyn yn cael ei adlewyrchu yn y dyraniadau sylweddol a wnaed gan Lywodraeth Cymru—rhyw £2.1 biliwn ychwanegol—o'i gymharu â'r gyllideb wreiddiol. Fodd bynnag, rwyf i’n gwneud y pwynt bod yr ymateb hwn, i raddau helaeth, o ganlyniad i'r adnoddau sylweddol sydd ar gael gan Lywodraeth y DU.

Dirprwy Lywydd, rwy'n credu bod yn rhaid i ni ofyn i ni'n hunain: beth mae dyraniadau Llywodraeth Cymru wedi ei gyflawni? Er enghraifft, mae dros £550 miliwn wedi ei ddyrannu i gefnogi adferiad y gwasanaeth iechyd, ond gyda channoedd o filoedd o bobl yn dal i aros am driniaeth a sefyllfaoedd gwarthus yn cael eu cofnodi am bobl yn aros mewn ambiwlansys am oriau lawer, fel y nodwyd yn gynharach heddiw gan Paul Davies, a'r sefyllfa ofnadwy o ran deintyddiaeth, fel y codwyd gan Alun Davies yn gynharach, mae angen mwy o fanylion yn wirioneddol am yr hyn y bydd y cyllid hwn yn ei gyflawni, gyda thargedau caled yn cael eu gosod i leihau amseroedd aros. Yn y cyfamser, mae dros £80 miliwn wedi ei ddyrannu i fynd i'r afael â phwysau gofal cymdeithasol, ond rydym yn gwybod bod y sector yn dal i'w chael yn anodd o dan bwysau'r galw, sy'n achosi tagfeydd yn y system iechyd ehangach, yn amlwg. Unwaith eto, Dirprwy Lywydd, rwy’n awyddus iawn i wthio Gweinidogion ar gyflawni; mae'n ddigon hawdd dyrannu symiau trawiadol i wasanaethau, ond mae angen iddo gyflawni ei amcanion.

Dirprwy Lywydd, mae rhai dyraniadau wedi eu nodi yn y gyllideb atodol yr hoffwn i holi'r Gweinidog yn fyr yn eu cylch. Mae gwladoli Trafnidiaeth Cymru yn parhau i sugno arian oddi wrth wasanaethau cyhoeddus eraill—mae £53 miliwn arall wedi ei ddyrannu yn y gyllideb hon, ar ben dros £70 miliwn a gyhoeddwyd yn y gyllideb atodol gyntaf. Pa mor hir y mae'r Gweinidog yn rhagweld y bydd y Llywodraeth yn cynnal Trafnidiaeth Cymru a phryd y bydd Gweinidogion yn cyhoeddi cynllun i roi Trafnidiaeth Cymru yn ôl ar sail gynaliadwy fel nad oes angen cymorthdaliadau cyhoeddus arno mwyach i'w gadw ar ei draed?

Fel y soniodd Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid, mae cynnydd o £20 miliwn yng nghostau staffio Llywodraeth Cymru, sy'n cynnwys talu am 20 o uwch weision sifil newydd. Rwy’n pwysleisio dadl y Pwyllgor Cyllid bod y gost o gefnogi'r swyddi hyn yn sylweddol. Felly, a wnaiff y Gweinidog amlinellu pam roedd angen y swyddi hyn ac a fydd canlyniadau adolygiad yr Ysgrifennydd Parhaol newydd o fodel gweithredu Llywodraeth Cymru ac effeithlonrwydd ac effeithiolrwydd cyffredinol ar gael i'r Senedd i graffu arnyn nhw?

Yn olaf, mae £1.1 miliwn wedi ei ddyrannu i waith paratoi ymchwiliad COVID-19. Ar gyfer beth yn union y mae'r arian hwn wedi ei ddefnyddio ac oni fyddai'n well gwario'r arian hwnnw ar ymchwiliad sy'n benodol i Gymru, fel  y mae'r teuluoedd mewn profedigaeth ledled Cymru yn galw amdano? Diolch, Dirprwy Lywydd.

Dwi, wrth gwrs, yn awyddus i groesawu unrhyw ddyraniadau ychwanegol sydd yn y gyllideb atodol, er fy mod i'n rhannu rhai o'r sylwadau sydd wedi cael eu gwneud gan y siaradwr blaenorol, a hefyd gan Gadeirydd y pwyllgor, yn enwedig sicrhau bod modd dangos y gwerth mae'r buddsoddiadau yna'n dod â nhw, o safbwynt, efallai, targedau neu'r impact maen nhw'n eu cael ar y gwahanol feysydd lle mae'r buddsoddiad yn digwydd. Ond dwi jest eisiau defnyddio fy amser i, os caf i, jest i wneud dau pwynt mwy eang, efallai, ynglŷn â'r gyllideb atodol, oherwydd mae'r gyllideb yma, i fi, yn tanlinellu sut mae'r cyfyngiadau ar allu Llywodraeth Cymru i ddefnyddio dyraniadau ychwanegol o gyllid canlyniadol yn cael effaith ar ei gallu, mewn gwirionedd, i ddefnyddio y pres yna yn effeithiol.

Rŷn ni'n gwybod bod cyllideb wanwyn Llywodraeth y Deyrnas Unedig ar fin digwydd. Dwi'n tybio bod y Gweinidog yn dal heb gael unrhyw sicrwydd ynglŷn ag efallai'r flwyddyn ychwanegol yma i wario unrhyw gyllid canlyniadol. Ac rŷn ni'n gwybod bod maint y Wales reserve yn cyfyngu ar hyblygrwydd Llywodraeth Cymru, ac mae hyn, wrth gwrs, jest yn amlygu unwaith eto, onid yw e, sut mae'r gyfundrefn bresennol a'r trefniadaeth gyllido rhwng y ddwy Lywodraeth, sut mae e'n milwrio yn erbyn gwneud y defnydd gorau o gyllid canlyniadol, ac yn milwrio yn erbyn cael y gwerth gorau am arian o ddyraniadau ychwanegol fel hyn. Ac mae angen tynnu'r hualau yna er mwyn gwneud i bres trethdalwyr Cymru weithio'n galetach ac er mwyn sicrhau ein bod ni'n cael yr impact mwyaf posib allan o bres y trethdalwyr.

Of course, I'm eager to welcome any additional allocations in the supplementary budget, although I do share some of the concerns outlined by the previous speaker and the committee Chair, particularly in ensuring that we can demonstrate the value that those investments bring in terms of targets, or the impact that they have in the various areas where investment happens. But I just want to use my time, if I may, just to make two broader points on the supplementary budget, because this budget, for me, underlines how the restrictions on the ability of the Welsh Government to use additional allocations from consequential funding do have an impact on its ability to use that funding effectively.

We know that the UK Government's spring budget is about to be made. I assume that the Minister still hasn't been given any assurances as to this additional year to spend any consequential funding, and we know that the size of the Wales reserve restricts the flexibility available to the Welsh Government, and this simply highlights once again how the current regime and the budgetary arrangements between the two Governments militate against making the best use of consequential funding and militates against getting the best value for money from additional allocations such as these. And we need to remove those restrictions in order to make Welsh taxpayers' money work harder and to ensure that we do have the biggest impact possible from taxpayers' money.

I also want to reiterate the committee's point about transparency from both the Welsh Government and the UK Government. It's a regular charade, isn't it, from the UK Government primarily, when they announce additional funding, they're giving more money, but, as we know, they're also taking with the other hand very often. But this constant confusion that we're facing over whether money is new money or whether it is actually additional money or not, it leads to endless bickering between the Welsh Government and the UK Government. It's unedifying, and it really isn't a good look for either Government, to be honest. It confuses the public, it confuses us as politicians very often, and it needs to be addressed once and for all.

When I chaired the Finance Committee in the last Senedd, we tried to knock heads together on this, but to no avail, unfortunately, and I therefore want to underline my support to the current committee's calls for further clarity around these announcements—as I say, initially and primarily from the UK Government, but also the Welsh Government—where there is disagreement. Both need to show us their workings, so that we have real transparency and much better clarity on whether these consequentials and these allocations are actually additional or not.

Rwyf i hefyd yn dymuno ailadrodd pwynt y pwyllgor am dryloywder gan Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU. Mae'n siarâd rheolaidd, onid yw, gan Lywodraeth y DU yn bennaf, pan fyddan nhw'n cyhoeddi cyllid ychwanegol, maen nhw'n rhoi mwy o arian, ond, fel y gwyddom ni, maen nhw hefyd yn cymryd gyda'r llaw arall yn aml iawn. Ond mae'r dryswch cyson hwn yr ydym yn ei wynebu ynghylch p'un a yw arian yn arian newydd neu p'un a yw'n arian ychwanegol ai peidio, mae'n arwain at gecru diddiwedd rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU. Mae'n ddiraddiol, ac nid yw'n edrych yn dda ar y naill Lywodraeth na'r llall, a bod yn onest. Mae'n drysu'r cyhoedd, mae'n ein drysu ni wleidyddion yn aml iawn, ac mae angen mynd i'r afael ag ef unwaith ac am byth.

Pan oeddwn i'n cadeirio'r Pwyllgor Cyllid yn y Senedd ddiwethaf, fe wnaethom ni geisio bwrw pennau gyda'i gilydd ynghylch hyn, ond heb ddim lwc, yn anffodus, ac felly rwyf i'n awyddus i bwysleisio fy nghefnogaeth i alwadau'r pwyllgor presennol am fwy o eglurder ynghylch y cyhoeddiadau hyn—fel y dywedais i, i ddechrau ac yn bennaf gan Lywodraeth y DU, ond hefyd gan Lywodraeth Cymru—lle mae anghytundeb. Mae angen i'r ddwy ddangos eu gwaith cyfrifo i ni, fel bod gennym ni dryloywder gwirioneddol ac eglurder llawer gwell ynghylch p'un a yw'r symiau canlyniadol hyn a'r dyraniadau hyn yn ychwanegol ai peidio.

16:10

First of all, can I thank the Minister for her statement and welcome the second supplementary budget? I just want to make two very brief points, both following on from things that have been said earlier. On 3 February, the UK Government announced measures to help with the cost of living in light of the rise in the energy price cap. This included £150 council tax rebate from April 2022 for households in England that are in council bands A to D. The UK Government announcement stated that the Welsh Government would receive £175 million in consequential funding as a result of this decision, noting that the devolved administration would be able to choose whether to spend this funding this year or next year. On 9 February, the First Minister stated that Wales would not receive any additional funding as a result of this decision. In response, the Chief Secretary to the Treasury reported this was not the case and that Welsh Government would receive £180 million of Barnett consequentials as a result of the council tax rebate.

Transparency is required on the amounts received from UK Government, including whether they relate to new money or not. The issues surrounding the consequential funding received by the Welsh Government in light of the council tax rebate announced in England is a very good case in point. What both the Welsh Government and the Westminster Government have in common is an unwillingness to show their calculations. Without calculations, it's not possible for the Finance Committee or Senedd to know who is correct. Whilst I will believe the Welsh Government, and others in here will believe the Westminster Government, no-one has the facts to support them. I'm sure I'm getting boring saying this to Welsh Government Ministers, as I was in my previous job to my students: 'Show your working; show how you reach these figures.'

I share the committee's disappointment that the Minister continues to face difficulties in obtaining timely and accurate information from the Treasury about changes to the Welsh Government budget, and a particular difficulty can be experienced by the Minister towards the end of the financial year. Despite over 20 years of devolution, the Treasury still appears to treat the devolved Government as another Westminster spending department, and I think there's an incredible lack of respect from the Treasury on this.

The second point I want to raise is related to the first. We don't get a Barnett consequential on HS2, because rail is not devolved, and that does not generate a consequential for the Welsh budget. If, however, it was treated as transport, we would get a consequential, because transport is partially devolved. This leads to my major concern: in-year movement of money between Government departments from, for example, non-devolved areas to areas that are devolved, e.g. foreign affairs to health, in order to balance the budget; how do we know we get what we should be getting? I understand the Welsh Government civil service believes the Treasury, who are reallocating money, ensures the devolved Governments get their correct share. Unfortunately, I am less trusting; I would like to see the figures—returning again to my, 'Show your workings.'

Finally, when money is written off, like the health board overspends in England from the English health budget, I'd like to see how that money got into the English health budget. Because what we actually had as a situation was that the English health budget was under huge pressure, they had all these overspends, and, all of a sudden, one year, when we didn't appear to have a very large increase, they seemed to have enough money given to them in order to write off several years' worth of overspends, and so I just want to see the workings. I'm not saying people are wrong, but I think there is a bit of opaqueness in this, and I think it would be of benefit to everybody, especially Members of the Senedd and Members of Parliament, to actually see the numbers, and then we could have a more informed debate.

Yn gyntaf, a gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad a chroesawu'r ail gyllideb atodol? Hoffwn i wneud dau bwynt byr iawn, a'r ddau yn dilyn pethau sydd wedi eu dweud yn gynharach. Ar 3 Chwefror, cyhoeddodd Llywodraeth y DU fesurau i helpu gyda chostau byw yng ngoleuni'r cynnydd yn y terfyn uchaf ar brisiau ynni. Roedd hyn yn cynnwys ad-daliad treth gyngor o £150 o fis Ebrill 2022 ymlaen ar gyfer aelwydydd yn Lloegr sydd ym mandiau cyngor A i D. Nododd cyhoeddiad Llywodraeth y DU y byddai Llywodraeth Cymru yn cael £175 miliwn o gyllid canlyniadol o ganlyniad i'r penderfyniad hwn, gan nodi y byddai'r weinyddiaeth ddatganoledig yn gallu dewis gwario'r arian hwn eleni neu'r flwyddyn nesaf. Ar 9 Chwefror, dywedodd y Prif Weinidog na fyddai Cymru'n cael unrhyw arian ychwanegol o ganlyniad i'r penderfyniad hwn. Mewn ymateb, adroddodd Prif Ysgrifennydd y Trysorlys nad oedd hyn yn wir ac y byddai Llywodraeth Cymru yn cael £180 miliwn o symiau canlyniadol Barnett o ganlyniad i ad-daliad y dreth gyngor.

Mae angen tryloywder o ran y symiau yr ydym yn eu cael gan Lywodraeth y DU, gan gynnwys a ydyn nhw’n ymwneud ag arian newydd ai peidio. Mae'r materion sy'n ymwneud â'r cyllid canlyniadol a gafodd Llywodraeth Cymru yng ngoleuni'r ad-daliad treth gyngor a gyhoeddwyd yn Lloegr yn enghraifft dda iawn. Yr hyn sy'n gyffredin i Lywodraeth Cymru a Llywodraeth San Steffan yw amharodrwydd i ddangos eu gwaith cyfrifo. Heb y gwaith cyfrifo, nid yw'n bosibl i'r Pwyllgor Cyllid na'r Senedd wybod pwy sy'n gywir. Er y byddaf i’n credu Llywodraeth Cymru, ac y bydd eraill yn y lle hwn yn credu Llywodraeth San Steffan, nid oes gan neb y ffeithiau i'w cefnogi. Rwy'n siŵr fy mod i’n eich diflasu wrth ddweud hyn wrth Weinidogion Llywodraeth Cymru, fel yr oeddwn i’n ei wneud yn fy swydd flaenorol i fy myfyrwyr: 'Dangoswch eich gwaith cyfrifo; dangoswch sut yr ydych yn cyrraedd y ffigurau hyn.'

Rwy'n rhannu siom y pwyllgor bod y Gweinidog yn parhau i wynebu anawsterau o ran cael gwybodaeth amserol a chywir gan y Trysorlys am newidiadau i gyllideb Llywodraeth Cymru, a gall y Gweinidog wynebu anhawster arbennig tua diwedd y flwyddyn ariannol. Er gwaethaf dros 20 mlynedd o ddatganoli, mae'n ymddangos bod y Trysorlys yn dal i drin y Llywodraeth ddatganoledig fel adran arall o wariant San Steffan, ac rwy’n credu bod diffyg parch anhygoel gan y Trysorlys ynghylch hyn.

Mae'r ail bwynt yr hoffwn i ei godi yn gysylltiedig â'r cyntaf. Nid ydym yn cael swm canlyniadol Barnett ar HS2, gan nad yw'r rheilffyrdd wedi eu datganoli, ac nid yw hynny'n arwain at swm canlyniadol i gyllideb Cymru. Fodd bynnag, pe bai'n cael ei drin fel trafnidiaeth, byddem yn cael swm canlyniadol, gan fod trafnidiaeth wedi ei datganoli'n rhannol. Mae hyn yn arwain at fy mhryder mawr: symud arian yn ystod y flwyddyn rhwng adrannau'r Llywodraeth, er enghraifft o feysydd nad ydyn nhw wedi eu datganoli i feysydd sydd wedi eu datganoli, e.e. materion tramor i iechyd, er mwyn cydbwyso'r gyllideb; sut ydym ni’n gwybod ein bod ni’n cael yr hyn y dylem ni fod yn ei gael? Rwy’n deall bod gwasanaeth sifil Llywodraeth Cymru yn credu bod y Trysorlys, sy'n ailddyrannu arian, yn sicrhau bod y Llywodraethau datganoledig yn cael eu cyfran gywir. Yn anffodus, mae gen i lai o ymddiriedaeth ynddyn nhw; hoffwn i weld y ffigurau—gan ddychwelyd eto at fy mhwynt, 'Dangoswch eich gwaith cyfrifo.'

Yn olaf, pan gaiff arian ei ddileu, fel gorwariant byrddau iechyd yn Lloegr o gyllideb iechyd Lloegr, hoffwn i weld sut y gwnaeth yr arian hwnnw gyrraedd cyllideb iechyd Lloegr. Oherwydd y sefyllfa a oedd gennym ni mewn gwirionedd oedd bod cyllideb iechyd Lloegr o dan bwysau enfawr, roedd ganddyn nhw’r holl orwariant hwn, ac, yn sydyn, un flwyddyn, pan nad oedd hi’n ymddangos ein bod ni wedi cael cynnydd mawr iawn, roedd yn ymddangos fel bod digon o arian wedi ei roi iddyn nhw er mwyn dileu gwerth sawl blwyddyn o orwariant, ac felly hoffwn i weld y gwaith cyfrifo. Nid wyf i'n dweud bod pobl yn anghywir, ond rwy’n credu bod ychydig o anhryloywder yn hyn o beth, ac rwy’n credu y byddai o fudd i bawb, yn enwedig Aelodau'r Senedd ac Aelodau Seneddol, weld y rhifau gwirioneddol, ac yna gallem ni gael dadl fwy gwybodus.

16:15

It's a pleasure to take part in this short debate, and I'll keep my comments relatively succinct. Just to reiterate the fact that myself and the Welsh Conservative group will be abstaining on today's motion. The Chair of the Finance Committee and the Member for South Wales East mentioned that a key word is 'tangibility', and any budgetary decision that's made has to be felt on the front line of the sectors, and it's mentioned within the supplementary budget about NHS training and workforce, so would the Minister be able to answer what specific training is being offered to the NHS workforce? Because, quite often, there are many sectors in the health and social care professions that are dying to know the details, and I think the health boards deserve to know and get specific direction on where they're going to train up these workforces, because a lot of professionals do actually feel sometimes disillusioned with the lack of training, and often that can be a key part of career development and also to expand a professional's knowledge.

And also, Social Care Wales and CAFCASS funding, and what will this do to support healthy patient flow and discharge to social care settings in particular, because we often see cases of bedblocking, ambulance waiting times because the fact of the matter is that people being discharged from the other side of the sector can't actually be discharged to somewhere safe in the social care sector. So, what specifically will that funding do to support that issue?

Just finally, in supporting children, you've previously said that you've wanted to abolish the private childcare provision that makes up, actually, 80 per cent of the sector. So, does that fund towards children support that ideation of an ideological vendetta against the private childcare providers, or does that actually defy it, Minister? I'd like you to answer those specific questions when you're closing the debate later on. Thank you.

Mae'n bleser cymryd rhan yn y ddadl fer hon, a byddaf yn cadw fy sylwadau'n gymharol gryno. I ailadrodd y ffaith y byddaf i a grŵp y Ceidwadwyr Cymreig yn ymatal ar y cynnig heddiw. Fe wnaeth Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid a'r Aelod dros ddwyrain y de sôn mai gair allweddol yw 'natur weladwy', ac mae'n rhaid i unrhyw benderfyniad cyllidebol sy'n cael ei wneud gael effaith ar reng flaen y sectorau, ac mae wedi ei grybwyll yn y gyllideb atodol am hyfforddiant a gweithlu'r GIG, felly a fyddai'r Gweinidog yn gallu ateb pa hyfforddiant penodol sy'n cael ei gynnig i weithlu'r GIG? Oherwydd, yn eithaf aml, mae llawer o sectorau yn y proffesiynau iechyd a gofal cymdeithasol sy'n torri eu boliau i wybod y manylion, ac rwy'n credu bod y byrddau iechyd yn haeddu gwybod a chael cyfeiriad penodol ynghylch ble maen nhw'n mynd i hyfforddi'r gweithluoedd hyn, oherwydd bod llawer o weithwyr proffesiynol yn teimlo'n siomedig weithiau gyda'r diffyg hyfforddiant, ac yn aml gall hynny fod yn rhan allweddol o ddatblygiad gyrfa a hefyd i ehangu gwybodaeth gweithiwr proffesiynol.

A hefyd, cyllid Gofal Cymdeithasol Cymru a CAFCASS, a beth fydd hyn yn ei wneud i gefnogi llif cleifion iach a'u rhyddhau i leoliadau gofal cymdeithasol yn benodol, oherwydd rydym yn aml yn gweld achosion o flocio gwelyau, amseroedd aros ambiwlansys oherwydd y gwir amdani yw na all pobl sy'n cael eu rhyddhau o ochr arall y sector gael eu rhyddhau i rywle diogel yn y sector gofal cymdeithasol. Felly, beth yn benodol fydd yr arian hwnnw'n ei wneud i gefnogi'r mater hwn?

Yn olaf, o ran cefnogi plant, rydych chi wedi dweud o'r blaen eich bod chi wedi dymuno diddymu'r ddarpariaeth gofal plant preifat sydd, mewn gwirionedd, yn ffurfio 80 y cant o'r sector. Felly, a yw'r gronfa honno tuag at blant yn cefnogi gwaith o wireddu'r fendeta ideolegol yn erbyn y darparwyr gofal plant preifat, neu a yw hynny'n ei herio mewn gwirionedd, Gweinidog? Hoffwn i chi ateb y cwestiynau penodol hynny pan fyddwch chi'n cau'r ddadl yn nes ymlaen. Diolch.

I'll be extremely brief. Minister, with the additional £100 million going into health boards to help with waiting-list times, can we have some assurances that that money will actually go to the front line to make sure we actually do tackle NHS waiting-list backlogs and it doesn't get absorbed in bureaucracy within health boards, where money actually normally does go? And I'd just like some assurances from you of how the finance department are going to make sure that money is spent in the best way. Diolch.

Byddaf i'n hynod o gryno. Gweinidog, gyda'r £100 miliwn ychwanegol sy'n mynd tuag at fyrddau iechyd i helpu gydag amseroedd rhestrau aros, a allwn ni gael rhywfaint o sicrwydd y bydd yr arian hwnnw yn mynd yn wirioneddol i'r rheng flaen i sicrhau ein bod ni yn mynd i'r afael ag ôl-groniadau rhestrau aros y GIG mewn gwirionedd ac nad yw'n cael ei amsugno mewn biwrocratiaeth o fewn byrddau iechyd, lle mae arian yn mynd fel arfer mewn gwirionedd? A hoffwn i gael rhywfaint o sicrwydd gennych chi o sut y mae'r adran gyllid yn mynd i sicrhau bod arian yn cael ei wario yn y ffordd orau. Diolch.

Diolch yn fawr, and thank you to everybody who's contributed in the debate this afternoon. I would agree with what colleagues have said in that good budget management can only happen when we get accurate information from the Treasury, and I know that was repeated by several Members in the conversation that we've had this afternoon. I would agree that it is the case that we must have greater transparency, and it's often the case that you have to wait until right at the very end of the financial year, in the supplementary estimates at the end of February, before you get the full picture, and that leaves you very little time then to really fully understand what your options are for the rest of the financial year. So, that can be difficult, especially when there are significant movements at the end of the end of the financial year that we haven't had sight of and haven't had the ability to plan for, and we've had those experiences in recent years. So, I appreciate and agree with that call to show your calculations, but it is only very late in the year that we're able to do that, in the sense that we would have an equation with parts missing from it. So, it's very difficult to provide that full picture until we get those transparency tables from HM Treasury, and then it's at that point, when we have all the information, that we're able to share all of that.

Diolch yn fawr, a diolch i bawb sydd wedi cyfrannu yn y ddadl y prynhawn yma. Rwyf i'n cytuno â'r hyn mae cyd-Aelodau wedi ei ddweud o ran na ellir rheoli cyllidebau yn dda oni chawn ni wybodaeth gywir gan y Trysorlys, ac rwy'n gwybod bod nifer o'r Aelodau wedi ailadrodd hynny yn y sgwrs yr ydym ni wedi ei chael y prynhawn yma. Rwyf i'n cytuno bod yn rhaid i ni gael mwy o dryloywder, ac yn aml mae'n wir bod yn rhaid i chi aros tan ddiwedd oll y flwyddyn ariannol, yn yr amcangyfrifon atodol ddiwedd mis Chwefror, cyn i chi gael y darlun llawn, ac nid yw hynny'n gadael fawr o amser bryd hynny i ddeall yn iawn beth yw eich opsiynau ar gyfer gweddill y flwyddyn ariannol. Felly, gall hynny fod yn anodd, yn enwedig pan fydd symudiadau sylweddol ar ddiwedd y flwyddyn ariannol nad ydym ni wedi cael gwybod amdanyn nhw ac nad ydym ni wedi gallu cynllunio ar eu cyfer, ac rydym ni wedi cael y profiadau hynny yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Felly, rwy'n gwerthfawrogi ac yn cytuno â'r alwad honno i ddangos eich gwaith cyfrifo, ond dim ond yn hwyr iawn yn y flwyddyn y gallwn ni wneud hynny, yn yr ystyr y byddai gennym ni hafaliad gyda rhannau ar goll ohono. Felly, mae'n anodd iawn darparu'r darlun llawn hwnnw nes i ni gael y tablau tryloywder hynny gan Drysorlys EM, ac yna ar y pwynt hwnnw, pan fydd gennym ni'r holl wybodaeth, y gallwn ni rannu hynny i gyd.

I am grateful for the support that we've had this afternoon in respect of flexibility. The Chair of the Finance Committee repeated the Finance Committee's support for our request to have a full calendar year to deal with late allocations, and that's something that we've had in recent years, but for some reason UK Government has stopped that from happening, and, again, that has serious implications, I think, for our ability to plan and to spend as well as we possibly can. The Finance Committee says that we should have that flexibility as a matter of course, and I absolutely agree with that. We do have a finance Ministers quadrilateral, or the new Finance Interministerial Standing Committee arrangement next week, and Wales is tabling a paper at that meeting that does relate specifically to the financial flexibilities that we require in order to properly manage our budget. So, I'll be very clear to reflect on the conversations that we've had this afternoon and contributions in respect of flexibilities, so that the Chief Secretary to the Treasury is aware that this is something that the Finance Committee in the Senedd is very supportive of as well.

In terms of some of the specific areas that were raised within the debate, there were several comments in respect of health, and this is an area where I agree again, I think, with all the challenge that has been brought forward by colleagues during the debate, in the sense that we can make allocations, but actually what really matters is what it delivers for people in Wales. So, you'll see the additional funding in respect of health—so, that's £411 million revenue to support national and local plans in relation to the pandemic. The funding is also there for NHS stabilisation following the pandemic, continued COVID tracing, vaccination costs, PPE and other COVID response work. So, that's a really important investment in the NHS. And then, there's also £100 million allocated for recovery measures, and that, of course, is in addition to the £100 million announced in the first supplementary budget, and that, again, will support the work of the NHS.

In respect of the capital allocation, the aim there is to improve patient flows, to improve ventilation and to tackle some of the waiting lists through the additional orthopaedic theatre, which will be at Neath Port Talbot, and a new ophthalmology day centre at Singleton. So, we'll be making those particular investments to improve the situation within the NHS and deal with some of those backlogs. We have had estimates of the number of people who would have been on the waiting list had we not had that additional investment. Things were delayed somewhat in respect of the omicron variant—that did pull things back a bit in terms of the progress that we were making—but I was able to share with the Finance Committee, in scrutiny, some examples of the ways in which we know the investment that we are making is working.

There was a lot of interest again in our investment in social care. We have a £42.7 million package for funding social care, helping to address some of the system pressures, and the specific areas where that will be invested are those areas that were identified by our care action committee as being the areas where we can make the most difference. That includes £20 million to fund support services for children; there's additional funding of £3.8 million to support early intervention and prevention, and that's been allocated to the third sector organisations; and £1 million to support unaccompanied asylum seekers, along with a range of other investments as well.

There was some interest again in the support that we're providing to public transport. The budget does provide an additional £53.1 million in respect of rail, and the reason why we've had to give so much additional funding to public transport, rail and bus, both in this supplementary budget and right through the course of the pandemic, is because of the impact that the pandemic had on the fare box. When we think back to the lockdown, that resulted in a drop in both bus and rail patronage of 95 per cent, and as the restrictions have eased, we have seen a slow recovery but we're still not back to previous figures. So, it is the case that those sectors do continue to need Welsh Government support.

So, I think I responded to a range of those issues that were brought forward this afternoon, but I do want to say and repeat that I will be accepting all of the Finance Committee's recommendations, and I will be providing a more detailed response to each of those recommendations in written form.

Rwy'n ddiolchgar am y gefnogaeth yr ydym ni wedi ei chael y prynhawn yma o ran hyblygrwydd. Ailadroddodd Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid gefnogaeth y Pwyllgor Cyllid i'n cais i gael blwyddyn galendr lawn i ymdrin â dyraniadau hwyr, ac mae hynny'n rhywbeth yr ydym ni wedi ei gael yn ystod y blynyddoedd diwethaf, ond am ryw reswm mae Llywodraeth y DU wedi atal hynny rhag digwydd, ac, unwaith eto, mae i hynny oblygiadau difrifol, yn fy marn, i'n gallu ni i gynllunio a gwario cystal ag y gallwn. Mae’r Pwyllgor Cyllid yn dweud y dylem ni gael yr hyblygrwydd hwnnw fel mater o drefn, ac rwy'n cytuno'n llwyr â hynny. Mae gennym ni gyfarfod rhwng y pedwar Gweinidog cyllid, neu drefniant newydd y Pwyllgor Sefydlog Rhyngweinidogol ar Gyllid yr wythnos nesaf, ac mae Cymru'n cyflwyno papur yn y cyfarfod hwnnw sy'n ymwneud yn benodol â'r hyblygrwydd ariannol sydd ei angen arnom er mwyn rheoli ein cyllideb yn briodol. Felly, byddaf i’n glir iawn i adlewyrchu'r sgyrsiau yr ydym ni wedi eu cael y prynhawn yma a'r cyfraniadau o ran hyblygrwydd, fel bod Prif Ysgrifennydd y Trysorlys yn ymwybodol bod hyn yn rhywbeth y mae'r Pwyllgor Cyllid yn y Senedd yn ei gefnogi'n fawr hefyd.

O ran rhai o'r meysydd penodol a godwyd yn y ddadl, cafwyd nifer o sylwadau ynglŷn ag iechyd, ac mae hwn yn faes lle rwyf i’n cytuno unwaith eto, rwy’n credu, â'r holl heriau a gyflwynwyd gan gyd-Aelodau yn ystod y ddadl, yn yr ystyr y gallwn ni wneud dyraniadau, ond mewn gwirionedd yr hyn sy'n wirioneddol bwysig yw beth mae'n ei gyflawni i bobl yng Nghymru. Felly, fe welwch chi’r arian ychwanegol mewn cysylltiad ag iechyd—felly, mae hynny'n £411 miliwn o refeniw i gefnogi cynlluniau cenedlaethol a lleol mewn cysylltiad â'r pandemig. Mae'r cyllid yno hefyd ar gyfer sefydlogi'r GIG yn dilyn y pandemig, olrhain COVID parhaus, costau brechu, cyfarpar diogelu personol a gwaith arall i ymateb i COVID. Felly, mae hynny'n fuddsoddiad pwysig iawn yn y GIG. Ac yna, mae £100 miliwn hefyd wedi ei ddyrannu ar gyfer mesurau adfer, ac mae hynny, wrth gwrs, yn ychwanegol at y £100 miliwn a gyhoeddwyd yn y gyllideb atodol gyntaf, a bydd hynny, unwaith eto, yn cefnogi gwaith y GIG.

O ran y dyraniad cyfalaf, y nod yno yw gwella llif cleifion, gwella systemau awyru a mynd i'r afael â rhai o'r rhestrau aros drwy'r theatr orthopedig ychwanegol, a fydd yng Nghastell-nedd Port Talbot, a chanolfan ddydd offthalmoleg newydd yn Singleton. Felly, byddwn yn gwneud y buddsoddiadau penodol hynny i wella'r sefyllfa o fewn y GIG ac ymdrin â rhai o'r ôl-groniadau hynny. Rydym ni wedi cael amcangyfrifon am nifer y bobl a fyddai wedi bod ar y rhestr aros pe na byddem ni wedi cael y buddsoddiad ychwanegol hwnnw. Gohiriwyd pethau rywfaint oherwydd yr amrywiolyn omicron—fe wnaeth hynny dynnu pethau yn ôl rhywfaint o ran y cynnydd yr oeddem ni’n ei wneud—ond roeddwn i’n gallu rhannu â'r Pwyllgor Cyllid, wrth graffu, rai enghreifftiau o'r ffyrdd yr ydym yn gwybod bod y buddsoddiad yr ydym yn ei wneud yn gweithio.

Roedd llawer o ddiddordeb eto yn ein buddsoddiad mewn gofal cymdeithasol. Mae gennym ni becyn gwerth £42.7 miliwn ar gyfer ariannu gofal cymdeithasol, sy'n helpu i fynd i'r afael â rhywfaint o bwysau'r system, a'r meysydd penodol lle bydd hynny’n cael ei fuddsoddi yw'r meysydd y nododd ein pwyllgor gweithredu gofal lle gallwn ni wneud y gwahaniaeth mwyaf. Mae hynny'n cynnwys £20 miliwn i ariannu gwasanaethau cymorth i blant; mae cyllid ychwanegol o £3.8 miliwn i gefnogi camau ymyrryd ac atal cynnar, ac mae hynny wedi ei ddyrannu i sefydliadau'r trydydd sector; ac £1 miliwn i gefnogi ceiswyr lloches ar eu pen eu hunain, ynghyd ag amrywiaeth o fuddsoddiadau eraill hefyd.

Roedd rhywfaint o ddiddordeb eto yn y gefnogaeth yr ydym yn ei rhoi i drafnidiaeth gyhoeddus. Mae'r gyllideb yn darparu £53.1 miliwn ychwanegol mewn cysylltiad â'r rheilffyrdd, a'r rheswm pam rydym ni wedi gorfod rhoi cymaint o arian ychwanegol i drafnidiaeth gyhoeddus, rheilffyrdd a bysiau, yn y gyllideb atodol hon ac yn ystod y pandemig, yw oherwydd yr effaith a gafodd y pandemig ar y blwch tocynnau. Pan fyddwn ni’n meddwl yn ôl i'r cyfnod clo, arweiniodd hynny at ostyngiad o 95 y cant i'r defnydd o fysiau a threnau, ac wrth i'r cyfyngiadau lacio, rydym ni wedi gweld adferiad araf ond nid ydym yn ôl i'r ffigurau blaenorol o hyd. Felly, mae'n wir bod angen cymorth Llywodraeth Cymru ar y sectorau hynny o hyd.

Felly, rwy’n credu fy mod i wedi ymateb i amrywiaeth o'r materion hynny a gyflwynwyd y prynhawn yma, ond rwyf i yn awyddus i ddweud ac ailadrodd y byddaf yn derbyn holl argymhellion y Pwyllgor Cyllid, a byddaf yn darparu ymateb manylach i bob un o'r argymhellion hynny ar ffurf ysgrifenedig.

16:25

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Clywais wrthwynebiad, felly gohirir y bleidlais ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] There was an objection, so I will defer voting under this item until voting time.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

7. Dadl: Diwygiad i Setliad Llywodraeth Leol 2021-22
7. Debate: Amendment to the 2021-22 Local Government Settlement

Yr eitem nesaf yw'r ddadl ar ddiwygiad i setliad llywodraeth leol 2021-22, a galwaf ar y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol i wneud y cynnig. Rebecca Evans.

The next item is the debate on the amendment to the 2021-22 local government settlement, and I call on the Minister for Finance and Local Government to move the motion. Rebecca Evans.

Cynnig NDM7952 Lesley Griffiths

Cynnig bod y Senedd, yn unol ag Adran 84H o Ddeddf Cyllid Llywodraeth Leol 1988, yn cymeradwyo’r Adroddiad Cyllid Llywodraeth Leol (Rhif 1) 2021-22 (Setliad Terfynol—Cynghorau) diwygiedig. Gosodwyd copi o’r adroddiad yn y Swyddfa Gyflwyno ar 8 Mawrth 2022.

Motion NDM7952 Lesley Griffiths

To propose that the Senedd, in accordance with Section 84H of the Local Government Finance Act 1988, approves the amended Local Government Finance Report (No. 1) 2021-22 (Final Settlement—Councils), which was laid in the Table Office on 8 March 2022.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Thank you. Today, I'm presenting to the Senedd for its approval an amendment to the current year's local government settlement. Following consultation with local government, through the Welsh Local Government Association, I'm proposing to further increase local government revenue funding this year by £60 million through an increase in the revenue support grant, delivered through an amended 2021-22 local government settlement. The amended local government finance report reflects a £50 million increase in funding, which was announced in the second supplementary budget, as well as a further £10 million that I have made available through careful reprioritisation of Welsh Government funding. This additional funding equates to an increase on a Wales level of 1.3 per cent over that which was announced by my predecessor last March, with every authority gaining at least an additional £1.1 million.

As this funding is non-recurrent, there will be no adjustment to the base for calculation for the 2022-23 settlement in light of it. This funding will support local authorities in managing their budgets more effectively over the period 2021-25 against the context of inflationary and service pressures and the ending of the local government hardship fund. It will also help them to continue to decarbonise services and respond to the climate and nature emergency.

While this funding is unhypothecated, it is intended to also enable local government to respond to their ambitions to increase the capacity of domiciliary support services through funding driving lessons and providing access to electric vehicles, and this is an example of how authorities are working to decarbonise services and to respond to the climate and nature emergency. I therefore ask Members of the Senedd to support this motion today.

Diolch. Heddiw, rwy'n cyflwyno i'r Senedd ei chymeradwyo welliant i setliad llywodraeth leol y flwyddyn gyfredol. Ar ôl ymgynghori â llywodraeth leol, drwy Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, rwy'n cynnig cynnydd pellach o £60 miliwn i gyllid refeniw llywodraeth leol drwy gynyddu'r grant cynnal refeniw, a ddarperir drwy setliad llywodraeth leol diwygiedig ar gyfer 2021-22. Mae'r adroddiad cyllid llywodraeth leol diwygiedig yn adlewyrchu cynnydd o £50 miliwn mewn cyllid, a gyhoeddwyd yn yr ail gyllideb atodol, yn ogystal â £10 miliwn arall yr wyf i wedi ei ddarparu drwy ail-flaenoriaethu cyllid Llywodraeth Cymru yn ofalus. Mae'r cyllid ychwanegol hwn yn cyfateb i gynnydd o 1.3 y cant ar lefel Cymru o'i gymharu â'r hyn a gyhoeddwyd gan fy rhagflaenydd fis Mawrth diwethaf, gyda phob awdurdod yn ennill o leiaf £1.1 miliwn yn ychwanegol.

Gan nad yw'r cyllid hwn yn rheolaidd, ni fydd unrhyw addasiad i'r sylfaen ar gyfer cyfrifo setliad 2022-23 yng ngoleuni hynny. Bydd yr arian hwn yn helpu awdurdodau lleol i reoli eu cyllidebau'n fwy effeithiol dros y cyfnod 2021-25 yng nghyd-destun pwysau chwyddiant a gwasanaethau a diwedd y gronfa caledi llywodraeth leol. Bydd hefyd yn eu helpu i barhau i ddatgarboneiddio gwasanaethau ac ymateb i'r argyfwng hinsawdd a natur.

Er nad yw'r cyllid hwn wedi ei neilltuo, bwriedir galluogi llywodraeth leol hefyd i ymateb i'w huchelgeisiau i gynyddu gallu gwasanaethau cymorth cartref drwy ariannu gwersi gyrru a darparu mynediad i gerbydau trydan, ac mae hyn yn enghraifft o sut y mae awdurdodau'n gweithio i ddatgarboneiddio gwasanaethau ac ymateb i'r argyfwng hinsawdd a natur. Felly, rwy'n gofyn i Aelodau'r Senedd gefnogi'r cynnig hwn heddiw.

Could I once again thank the Minister for this statement? And I would like to state that the Welsh Conservative group will be supporting the motion on the agenda. I generally welcome the announcement that councils will receive an additional £60 million in their RSG for 2021-22. As the Minister stated in her letter to council leaders, councils are facing multiple budgetary pressure, for example, the ending of the local hardship fund, inflationary pressures, and the continuing high demand on public services, as we hopefully come out of the pandemic. This money, therefore, should help to ease some of the burden facing local services.

However, Deputy Llywydd, I would like to ask the Minister for clarification regarding some differences in the figures provided between the amended local government settlement and the second supplementary budget that we just heard about. As the Minister stated, the amended local government settlement outlines an additional £60 million for councils, yet the supplementary budget describes this allocation as an additional £50 million of additional revenue funding. Minister, could I ask why there seems to be, from my reading at least, a difference of £10 million between the figures stated by the Welsh Government? I'm sure it's a simple answer.

I also note from your letter, and as you just mentioned, whilst this funding is unhypothecated, which I welcome, it is suggested that councils may wish to use the additional revenue to fund things like driving lessons for domiciliary care or increasing the access to electric vehicles so that councils can continue working towards the decarbonisation of services. Could I ask what discussions the Minister has had with councils about these suggestions? Are they things that local authorities have highlighted as a priority for investment, or what the Government believes that money should be spent on? In other words, can the Minister provide assurances that councils will have full flexibility to spend the money on their own priorities? Diolch, Deputy Llywydd.

A gaf i ddiolch unwaith eto i'r Gweinidog am y datganiad hwn? A hoffwn i ddweud y bydd grŵp y Ceidwadwyr Cymreig yn cefnogi'r cynnig ar yr agenda. Rydw i'n croesawu'n gyffredinol y cyhoeddiad y bydd cynghorau'n cael £60 miliwn yn ychwanegol yn eu grant cynnal refeniw ar gyfer 2021-22. Fel y dywedodd y Gweinidog yn ei llythyr at arweinwyr cynghorau, mae cynghorau'n wynebu pwysau cyllidebol lluosog, er enghraifft, diwedd y gronfa caledi lleol, pwysau chwyddiant, a'r galw uchel parhaus ar wasanaethau cyhoeddus, wrth i ni ddod allan o'r pandemig gobeithio. Dylai'r arian hwn, felly, helpu i leddfu rhywfaint ar y baich y mae gwasanaethau lleol yn ei wynebu.

Fodd bynnag, Dirprwy Lywydd, hoffwn i ofyn i'r Gweinidog am eglurhad ynghylch rhai gwahaniaethau yn y ffigurau a ddarparwyd rhwng y setliad llywodraeth leol diwygiedig a'r ail gyllideb atodol yr ydym ni newydd glywed amdani. Fel y dywedodd y Gweinidog, mae'r setliad llywodraeth leol diwygiedig yn amlinellu £60 miliwn ychwanegol i gynghorau, ac eto mae'r gyllideb atodol yn disgrifio'r dyraniad hwn fel £50 miliwn ychwanegol o gyllid refeniw ychwanegol. Gweinidog, a gaf i ofyn pam, o fy narlleniad i o leiaf, fod gwahaniaeth o £10 miliwn rhwng y ffigurau a nodwyd gan Lywodraeth Cymru? Rwy'n siŵr bod yr ateb yn syml.

Rwy'n sylwi hefyd o'ch llythyr, ac fel yr ydych chi newydd ei grybwyll, er nad yw'r cyllid hwn wedi ei neilltuo, ac rwyf i'n croesawu hynny, awgrymir y gallai cynghorau ddymuno defnyddio'r refeniw ychwanegol i ariannu pethau fel gwersi gyrru ar gyfer gofal cartref neu gynyddu mynediad i gerbydau trydan fel y gall cynghorau barhau i weithio tuag at ddatgarboneiddio gwasanaethau. A gaf i ofyn pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi eu cael gyda chynghorau am yr awgrymiadau hyn? Ydyn nhw'n bethau y mae awdurdodau lleol wedi tynnu sylw atyn nhw fel blaenoriaeth ar gyfer buddsoddi, neu yr hyn y mae'r Llywodraeth yn credu y dylid gwario arian arno? Mewn geiriau eraill, a all y Gweinidog roi sicrwydd y bydd gan gynghorau hyblygrwydd llawn i wario'r arian ar eu blaenoriaethau eu hunain? Diolch, Dirprwy Lywydd.

Thank you very much to Peter Fox for his contribution and also for confirming the Welsh Conservative support for this motion today. So, I'm just happy to respond to those specific questions. So, yes, the amended local government finance report does reflect the £50 million increase in funding, and that was, as Peter Fox says, announced in the publication of the second supplementary budget. And it's an additional £10 million that I am able to make today, reflecting on where we are at the end of the financial year and looking at the resources available to us. The £50 million was at the point of the laying of the second supplementary budget, but I'm able now to provide the additional £10 million, and that's, as I say, reflecting the management of the budget that we have for this financial year.

In terms of how we've arrived at this figure and how we have arrived at what a local authority might want to spend this on, again that's been in discussion with local government. You'll remember recently I announced an additional £70 million in capital; well, that came about following some strong representations that local government had made to me in respect of road repairs locally, for example. So, whilst it is up to local authorities to decide how to spend that funding—they do have full flexibility—there's also an understanding that it is based on what they told me that they need the funding for. They do have that flexibility, but then we have an understanding in that respect as well, and the same applies here, because this is another way, I think, in which local authorities can demonstrate their very clear, I think, and very strong commitment to decarbonisation and also their commitment to social care and trying to recruit and retain social care staff.

These are some examples of the ways in which local government has come up with ideas for ways in which they can deploy this additional funding. Of course, it does give local authorities some flexibility in future years as well, should they decide to stagger the spending of this money, because as we've discussed previously, it will be years 2 and 3 of this spending review that are more difficult for local authorities. They'll need to factor this in to their considerations while they decide how to spend the additional funding announced today.

Diolch yn fawr iawn i Peter Fox am ei gyfraniad a hefyd am gadarnhau cefnogaeth y Ceidwadwyr Cymreig i'r cynnig hwn heddiw. Felly, rwy'n hapus i ymateb i'r cwestiynau penodol hynny. Felly, ydy, mae'r adroddiad cyllid llywodraeth leol diwygiedig yn adlewyrchu'r cynnydd o £50 miliwn mewn cyllid, ac roedd hynny, fel y dywedodd Peter Fox, wedi ei gyhoeddi wrth gyhoeddi'r ail gyllideb atodol. Ac mae'n £10 miliwn ychwanegol y gallaf i ddweud sydd ar gael heddiw, gan ystyried ble rydym ni ar ddiwedd y flwyddyn ariannol ac edrych ar yr adnoddau sydd ar gael i ni. Roedd y £50 miliwn ar adeg gosod yr ail gyllideb atodol, ond rwy'n gallu darparu'r £10 miliwn ychwanegol yn awr, ac mae hynny, fel y dywedais i, yn adlewyrchu'r ffordd y mae'r gyllideb sydd gennym ni ar gyfer y flwyddyn ariannol hon yn cael ei rheoli.

O ran sut yr ydym ni wedi cyrraedd y ffigur hwn a sut yr ydym ni wedi cyrraedd yr hyn y gallai awdurdod lleol fod yn dymuno ei wario hyn arno, unwaith eto mae hynny wedi bod drwy drafodaeth gyda llywodraeth leol. Byddwch chi'n cofio'n ddiweddar i mi gyhoeddi £70 miliwn ychwanegol mewn cyfalaf; wel, digwyddodd hynny yn dilyn rhai sylwadau cryf yr oedd llywodraeth leol wedi eu cyflwyno i mi o ran atgyweirio ffyrdd yn lleol, er enghraifft. Felly, er mai mater i awdurdodau lleol yw penderfynu sut i wario'r arian hwnnw—mae ganddyn nhw hyblygrwydd llwyr—mae dealltwriaeth hefyd ei fod wedi ei seilio ar yr hyn y gwnaethon nhw ddweud wrthyf i y mae angen y cyllid arnyn nhw ar ei gyfer. Mae ganddyn nhw'r hyblygrwydd hwnnw, ond eto mae gennym ni ddealltwriaeth yn hynny o beth hefyd, ac mae'r un peth yn wir yma, oherwydd bod hon yn ffordd arall, rwy'n credu, lle gall awdurdodau lleol ddangos eu hymrwymiad clir iawn, ac rwy'n meddwl, cryf iawn i ddatgarboneiddio a hefyd eu hymrwymiad i ofal cymdeithasol a cheisio recriwtio a chadw staff gofal cymdeithasol.

Dyma rai enghreifftiau o'r ffyrdd y mae llywodraeth leol wedi cynnig syniadau ar gyfer ffyrdd y gallan nhw ddefnyddio'r cyllid ychwanegol hwn. Wrth gwrs, mae'n rhoi rhywfaint o hyblygrwydd i awdurdodau lleol yn y dyfodol hefyd, pe byddan nhw'n penderfynu gwario'r arian hwn mewn camau, oherwydd fel yr ydym ni wedi ei drafod o'r blaen, blynyddoedd 2 a 3 o'r adolygiad hwn o wariant sy'n anoddach i awdurdodau lleol. Bydd angen iddyn nhw ystyried hyn wrth iddyn nhw benderfynu sut i wario'r arian ychwanegol a gyhoeddwyd heddiw.

16:30

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly gohiriaf y bleidlais ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection, therefore I will defer voting under this item until voting time.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Voting deferred until voting time.

8. Dadl: Egwyddorion Cyffredinol y Bil Addysg Drydyddol ac Ymchwil (Cymru)
8. Debate: The General Principles of the Tertiary Education and Research (Wales) Bill

Eitem 8 sydd nesaf, dadl ar egwyddorion cyffredinol y Bil Addysg Drydyddol ac Ymchwil (Cymru). Galwaf ar Weinidog y Gymraeg ac Addysg i wneud y cynnig—Jeremy Miles.

Item 8 is next, and that's the debate on the general principles of the Tertiary Education and Research (Wales) Bill. I call on the Minister for Education and Welsh Language to move the motion—Jeremy Miles.

Cynnig NDM7950 Lesley Griffiths 

Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 26.11, yn cytuno i egwyddorion cyffredinol y Bil Addysg Drydyddol ac Ymchwil (Cymru).

Motion NDM7950 Lesley Griffiths

To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 26.11, agrees to the general principles of the Tertiary Education and Research (Wales) Bill.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Mae'n bleser gen i agor y ddadl hon ar egwyddorion cyffredinol y Bil Addysg Drydyddol ac Ymchwil (Cymru) ac i symud y cynnig, ac ar y penderfyniad ariannol. Rwy'n ddiolchgar i Jayne Bryant, i Peredur Owen Griffiths, i Huw Irranca-Davies ac i aelodau eu pwyllgorau am eu hagwedd drylwyr ac adeiladol at graffu ar y Bil, a'u hadroddiadau cynhwysfawr a darbwyllol. Hoffwn i hefyd ddiolch i'r rhanddeiliaid niferus sydd wedi cymryd rhan weithredol wrth ddatblygu a chraffu ar Bil, gan gynnig eu harbenigedd, eu her a'u persbectif, sy'n parhau i lywio ein gwaith ni. Efallai, Ddirprwy Lywydd, na fydd hi'n bosibl i fynd i'r afael â phob achos lle mae'r pwyllgorau wedi gofyn am ragor o wybodaeth heddiw, ond byddaf i'n ysgrifennu at y pwyllgorau cyn bo hir mewn ymateb i'w hadroddiadau, a byddaf i'n darparu'r wybodaeth ofynnol bryd hynny.

Mae'n bleser gen i nodi'r croeso gan y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg am ein dull strategol, ein harloesedd wrth gyflwyno dyletswyddau strategol newydd, a'r fframwaith ehangach ar gyfer y diwygiadau a wnaed yng Nghymru. Rwyf hefyd yn croesawu ac yn nodi argymhellion argyhoeddiadol y pwyllgor mewn perthynas â rôl y comisiwn o ran hyrwyddo addysg ac ymchwil drwy gyfrwng y Gymraeg. Rwy'n ystyried sut y gellid diwygio'r Bil i adlewyrchu'r amcan cyffredin hwn. Rwy'n rhannu cefnogaeth y pwyllgor i waith rhagorol y Coleg Cymraeg Cenedlaethol, ac yn derbyn y byddai'r Bil yn manteisio o gyfeiriad cryfach at sut y bydd y comisiwn a'r coleg yn cydweithio.

Thank you very much. It's a pleasure to open this debate on the general principles of the Tertiary Education and Research (Wales) Bill and to move the motion, and on the financial resolution. I'm grateful to Jayne Bryant, Peredur Owen Griffiths, Huw Irranca-Davies and to the members of their respective committees for their thorough and constructive approach to scrutinising the Bill, and for their comprehensive and convincing reports. I would also like to thank the numerous stakeholders who have taken an active role in developing and scrutinising the Bill, providing their expertise, their challenge and their perspective, which continues to steer our work. Perhaps, Deputy Presiding Officer, it might not be possible to cover all the areas where committees have asked for further information today, but I will be writing to the committees in due time to respond to their reports, and I will provide the required information at that time.

It is my pleasure to note the welcome from the Children, Young People and Education Committee for our strategic approach, our innovation in introducing new strategic duties, and the broader framework for the reforms made in Wales. I also welcome and note the recommendations made by the committee in relation to the role of the commission in promoting Welsh-medium education and research, and I am considering how the Bill can be amended to reflect this shared objective. I share the committee's support for the excellent work of the Coleg Cymraeg Cenedlaethol, and accept that the Bill would benefit from stronger reference to how the commission and the coleg will collaborate.

Turning, Deputy Presiding Officer, to that important issue of learner voice, our introduction of a learner engagement code requires providers to address how they will involve learners in decisions on all aspects related to their learning and to their interests and concerns. The CYPE committee and the NUS have made a strong point on how we could go a stage further in including the importance of learner views within our strategic duties, and I will bring forward an amendment to this effect.

Gan droi, Dirprwy Lywydd, at y mater pwysig hwnnw o lais y dysgwr, mae cyflwyno cod ymgysylltu â dysgwyr yn ei gwneud yn ofynnol i ddarparwyr fynd i'r afael â sut y byddan nhw'n cynnwys dysgwyr mewn penderfyniadau ar bob agwedd sy'n ymwneud â'u dysgu ac â'u diddordebau a'u pryderon. Mae'r pwyllgor Plant a Phobl Ifanc ac Undeb Cenedlaethol y Myfyrwyr wedi gwneud pwynt cryf ynghylch sut y gallem ni fynd gam ymhellach o ran cynnwys pwysigrwydd barn dysgwyr yn ein dyletswyddau strategol, a byddaf yn cyflwyno gwelliant i'r perwyl hwn.

Colleagues will know of my personal and this Government's commitment to working in social partnership. We all benefit from working together as Government, trade unions and employers to ensure better outcomes in education, in the workplace and as a society. As Members will know, the Deputy Minister for Social Partnership is bringing forward a Bill later this year, and I want to confirm that the social partnership duty, as set out in that draft Bill, will apply to the commission as it will be a body subject to the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015. I agree with the intention behind the Children, Young People and Education Committee's recommendation on social partnership, and I am exploring this matter further whilst also considering the anticipated provisions of the forthcoming social partnership Bill. 

There are a range of recommendations in respect of research. I've already indicated my intention to bring forward amendments to increase the prominence of research on the face of the Bill, including through amendments to the strategic duties. In respect of the statement of priorities and the commission's strategic plan, I'm afraid I don't accept the recommendation to subject the development of the statement of priorities to a statutory consultation duty, and it's for this reason: the priorities we intend to be set out in the statement to be published under section 11 will be high level and strategic, and will not, in my opinion, lend themselves to consultation. I am, however, reflecting on the recommendation in respect of the ability of the Welsh Ministers to modify the commission's strategic plan, and will consider whether to bring forward an amendment. 

With regard to the recommendations on board membership and roles, I appreciate the case that is being made. However, it does not, in my view, give sufficient weight to the issue of avoiding potential conflicts of interest, separation of activities and maintaining the independence of trade unions, the National Union of Students and learner representative bodies. In establishing strong advisory board membership, we are going further than many current structures. Although, of course, we have listened to the references made to governance structures of individual providers, I do not believe that this should be the template for the board of a national regulatory and funding commission, as it has a fundamentally different remit. As colleagues will be aware, the important issues of institutional autonomy and academic freedom are debated, understandably, whenever tertiary education legislation is introduced. The Bill contains a number of provisions recognising institutions' well-established autonomy. However, I note the views of committee and stakeholders, and I'm exploring options for even greater provision in this area. 

Moving on to registration, and in response to the query raised by the Legislation, Justice and Constitution Committee, registration is critical in respect of higher education providers as they now receive only a small proportion of their funding in the form of recurrent grants to which terms and conditions could be applied. The majority of their public funding is from student support. If the register were removed, then the commission would be unable to effectively regulate these providers because of this predominant reliance on student support rather than commission grants. The Bill would then fail to achieve a number of its key objectives. With regard to the recommendations of the committees in respect of increasing transparency around the funding decisions of the commission, I am already considering how the Bill can be further refined in this area. 

Turning to the CYPE committee's recommendation 29 in respect of sixth forms, I'd like to highlight that the Bill already adds further additional protections through the strategic duty placed on the commission to promote tertiary education through the medium of Welsh. It will apply to the commission in discharging its functions across the post-16 sector, including any considerations in respect of maintained school sixth form provision. Additionally, the School Standards and Organisation (Wales) Act 2013 and the statutory school organisation code also include relevant protections and safeguards to ensure that Welsh language provision and provision provided by faith schools is duly considered in any proposals brought forward for reorganisation. In addition, the current ministerial backstop powers of intervention remain in place. As such, I do not consider further amendments to the Bill to be necessary, and I consider that the existing provisions provide for the protections that are sought by the committee in this recommendation.

In relation to the recommendations in respect of the power to dissolve higher education corporations, I have noted the strength of feeling of stakeholders and will bring forward amendments to these provisions to address these concerns. I note the recommendations in respect of section 105 of the Bill, which makes provision in respect of consent for collaborating bodies. I am already exploring options for amendments to improve these provisions.The LJC committee has made a range of recommendations about the proposed Senedd procedures for the exercise of delegated powers in the Bill. While it has not been possible for me to accept all of the committee's recommendations in full, I will bring forward amendments in response to recommendations 12, 13 and 15.

Finally, Dirprwy Lywydd, turning to the Finance Committee, the regulatory impact assessment will be updated in line with standard procedure after Stage 2 with the latest information, and in light of the committee's recommendations. I do not envisage any significant changes to the overall figures in the RIA, as the anticipated staff numbers of the commission, the major driver of overall cost, have not altered since November. I recognise the committee's desire to explore the updated regulatory impact assessment. So, I will share a copy with the committee as soon as possible after Stage 2, to give the committee an opportunity to consider the latest information and ask any follow-up questions before Stage 3. While I recognise the intention behind the committee's recommendation in respect of costs to other bodies, I'm afraid I cannot accept this recommendation. It has not been possible to quantify any potential additional costs to other bodies, as this will depend upon decisions taken by the commission once it is established. Any assumptions or estimates made by the Welsh Government at this time would pre-empt these decisions and would not provide for accurate estimations of any potential costs.

In conclusion, Dirprwy Lywydd, this Bill establishes the commission as the national steward for tertiary education and research, responsible for its funding, oversight and quality. The commission will take a system-wide view, supporting learners throughout their lives to have the knowledge and skills to succeed and securing providers that are strong, independent and diverse, and that make significant contributions to national well-being and prosperity. I urge Members to agree the general principles and the financial resolution of the Bill today.

Bydd fy nghyd-Aelodau'n gwybod am fy ymrwymiad personol ac ymrwymiad y Llywodraeth hon i weithio mewn partneriaeth gymdeithasol. Rydym ni i gyd yn elwa ar gydweithio fel Llywodraeth, undebau llafur a chyflogwyr i sicrhau gwell canlyniadau mewn addysg, yn y gweithle ac fel cymdeithas. Fel y gŵyr yr Aelodau, mae'r Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol yn cyflwyno Bil yn ddiweddarach eleni, ac rwy'n dymuno cadarnhau y bydd dyletswydd y bartneriaeth gymdeithasol, fel sydd wedi ei nodi yn y Bil drafft hwnnw, yn berthnasol i'r comisiwn gan y bydd yn gorff sy'n ddarostyngedig i Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Rwy’n cytuno â'r bwriad y tu ôl i argymhelliad y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg ar bartneriaeth gymdeithasol, ac yn archwilio'r mater hwn ymhellach wrth hefyd ystyried darpariaethau disgwyliedig y Bil partneriaeth gymdeithasol sydd ar y gweill.

Mae amrywiaeth o argymhellion mewn cysylltiad ag ymchwil. Rwyf i eisoes wedi nodi fy mwriad i gyflwyno gwelliannau i gynyddu amlygrwydd ymchwil ar wyneb y Bil, gan gynnwys drwy welliannau i'r dyletswyddau strategol. O ran y datganiad o flaenoriaethau a chynllun strategol y comisiwn, mae arnaf i ofn nad wyf i’n derbyn yr argymhelliad i wneud y gwaith o ddatblygu'r datganiad o flaenoriaethau yn destun dyletswydd ymgynghori statudol, ac mae hynny am y rheswm hwn: bydd y blaenoriaethau yr ydym yn bwriadu i gael eu nodi yn y datganiad sydd i'w gyhoeddi o dan adran 11 yn rhai lefel uchel a strategol, ac ni fyddan nhw, yn fy marn i, yn addas ar gyfer ymgynghori. Fodd bynnag, rwyf i yn ystyried yr argymhelliad o ran gallu Gweinidogion Cymru i addasu cynllun strategol y comisiwn, a byddaf yn ystyried a ddylid cyflwyno gwelliant.

O ran yr argymhellion ar aelodaeth a swyddogaethau'r bwrdd, rwy’n gwerthfawrogi'r achos sy'n cael ei wneud. Fodd bynnag, yn fy marn i, nid yw'n rhoi digon o bwys ar y mater o osgoi gwrthdaro buddiannau posibl, gwahanu gweithgareddau a chynnal annibyniaeth undebau llafur, Undeb Cenedlaethol y Myfyrwyr a chyrff sy'n cynrychioli dysgwyr. Wrth sefydlu aelodaeth gref o'r bwrdd cynghori, rydym yn mynd ymhellach na llawer o'r strwythurau presennol. Er ein bod, wrth gwrs, wedi gwrando ar y cyfeiriadau a wnaed at strwythurau llywodraethu darparwyr unigol, nid wyf i'n credu y dylai hyn fod yn dempled ar gyfer bwrdd comisiwn rheoleiddio ac ariannu cenedlaethol, gan fod ganddo gylch gwaith sylfaenol wahanol. Fel y gŵyr fy nghyd-Aelodau, mae materion pwysig ymreolaeth sefydliadol a rhyddid academaidd yn cael eu trafod, yn ddealladwy, pryd bynnag y bydd deddfwriaeth addysg drydyddol yn cael ei chyflwyno. Mae'r Bil yn cynnwys nifer o ddarpariaethau sy'n cydnabod ymreolaeth sefydledig sefydliadau. Fodd bynnag, rwy’n nodi barn y pwyllgor a'r rhanddeiliaid, ac yn archwilio opsiynau ar gyfer hyd yn oed mwy o ddarpariaeth yn y maes hwn.

Gan symud ymlaen i gofrestru, ac mewn ymateb i'r ymholiad a godwyd gan y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad, mae cofrestru'n hollbwysig o ran darparwyr addysg uwch gan mai dim ond cyfran fach o'u cyllid maen nhw’n ei chael bellach ar ffurf grantiau rheolaidd y gellid cymhwyso telerau ac amodau iddyn nhw. Daw'r rhan fwyaf o'u cyllid cyhoeddus o gymorth i fyfyrwyr. Pe bai'r gofrestr yn cael ei dileu, ni fyddai'r comisiwn yn gallu rheoleiddio'r darparwyr hyn yn effeithiol oherwydd y ddibyniaeth bennaf hon ar gymorth i fyfyrwyr yn hytrach na grantiau comisiwn. Byddai'r Bil wedyn yn methu â chyflawni nifer o'i amcanion allweddol. O ran argymhellion y pwyllgorau ynghylch cynyddu tryloywder yn ymwneud â phenderfyniadau ariannu'r comisiwn, rwyf i eisoes yn ystyried sut y gellir mireinio'r Bil ymhellach yn y maes hwn.

Gan droi at argymhelliad 29 y pwyllgor Plant a Phobl Ifanc mewn cysylltiad â'r chweched dosbarth, hoffwn i dynnu sylw at y ffaith bod y Bil eisoes yn ychwanegu amddiffyniadau ychwanegol pellach drwy'r ddyletswydd strategol a osodir ar y comisiwn i hyrwyddo addysg drydyddol drwy gyfrwng y Gymraeg. Bydd yn berthnasol i'r comisiwn wrth gyflawni ei swyddogaethau ar draws y sector ôl-16, gan gynnwys unrhyw ystyriaethau mewn cysylltiad â darpariaeth chweched dosbarth ysgolion a gynhelir. Yn ogystal, mae Deddf Safonau a Threfniadaeth Ysgolion (Cymru) 2013 a'r cod statudol ar gyfer trefniadaeth ysgolion hefyd yn cynnwys amddiffyniadau a mesurau diogelu perthnasol i sicrhau bod darpariaeth Gymraeg a darpariaeth gan ysgolion ffydd yn cael eu hystyried yn briodol mewn unrhyw gynigion a gyflwynir ar gyfer ad-drefnu. Hefyd, mae pwerau ymyrryd gweinidogol presennol yn parhau i fod ar waith. Felly, nid wyf i o'r farn bod angen gwelliannau pellach i'r Bil, ac rwyf i o'r farn bod y darpariaethau presennol yn darparu ar gyfer yr amddiffyniadau y mae'r pwyllgor yn gofyn amdanyn nhw yn yr argymhelliad hwn.

O ran yr argymhellion mewn cysylltiad â'r pŵer i ddiddymu corfforaethau addysg uwch, rwyf i wedi nodi cryfder teimladau rhanddeiliaid a byddaf yn cyflwyno gwelliannau i'r darpariaethau hyn i fynd i'r afael â'r pryderon hyn. Rwy’n nodi’r argymhellion mewn cysylltiad ag adran 105 o'r Bil, sy'n gwneud darpariaeth mewn cysylltiad â chydsyniad i gyrff sy'n cydweithio. Rwyf i eisoes yn archwilio opsiynau ar gyfer gwelliannau i wella'r darpariaethau hyn. Mae'r pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad wedi gwneud amrywiaeth o argymhellion ynghylch gweithdrefnau arfaethedig y Senedd ar gyfer arfer pwerau dirprwyedig yn y Bil. Er na fu'n bosibl i mi dderbyn holl argymhellion y pwyllgor yn llawn, byddaf yn cyflwyno gwelliannau mewn ymateb i argymhellion 12, 13 a 15.

Yn olaf, Dirprwy Lywydd, gan droi at y Pwyllgor Cyllid, bydd yr asesiad o effaith rheoleiddiol yn cael ei ddiweddaru yn unol â'r weithdrefn safonol ar ôl Cyfnod 2 gyda'r wybodaeth ddiweddaraf, ac yng ngoleuni argymhellion y pwyllgor. Nid wyf yn rhagweld unrhyw newidiadau sylweddol i'r ffigurau cyffredinol yn yr Asesiad o Effaith Rheoleiddiol, gan nad yw niferoedd staff disgwyliedig y comisiwn, prif sbardun y gost gyffredinol, wedi newid ers mis Tachwedd. Rwy’n cydnabod awydd y pwyllgor i archwilio'r asesiad o effaith rheoleiddiol wedi ei ddiweddaru. Felly, byddaf yn rhannu copi â'r pwyllgor cyn gynted â phosibl ar ôl Cyfnod 2, i roi cyfle i'r pwyllgor ystyried yr wybodaeth ddiweddaraf a gofyn unrhyw gwestiynau dilynol cyn Cyfnod 3. Er fy mod i'n cydnabod y bwriad y tu ôl i argymhelliad y pwyllgor o ran costau i gyrff eraill, mae arnaf i ofn na allaf dderbyn yr argymhelliad hwn. Ni fu'n bosibl mesur unrhyw gostau ychwanegol posibl i gyrff eraill, gan y bydd hyn yn dibynnu ar benderfyniadau a wnaed gan y comisiwn ar ôl iddo gaiff ei sefydlu. Byddai unrhyw ragdybiaethau neu amcangyfrifon a wnaed gan Lywodraeth Cymru ar hyn o bryd yn achub y blaen ar y penderfyniadau hyn ac ni fydden nhw'n darparu ar gyfer amcangyfrifon cywir o unrhyw gostau posibl.

I gloi, Dirprwy Lywydd, mae'r Bil hwn yn sefydlu'r comisiwn fel y stiward cenedlaethol ar gyfer addysg drydyddol ac ymchwil, a fydd yn gyfrifol am ei ariannu, ei oruchwylio a'i ansawdd. Bydd y comisiwn yn edrych ar y system gyfan, gan gefnogi dysgwyr drwy gydol eu hoes i ddysgu'r wybodaeth a'r sgiliau i lwyddo a sicrhau darparwyr sy'n gryf, yn annibynnol ac yn amrywiol, ac sy'n gwneud cyfraniadau sylweddol i les a ffyniant cenedlaethol. Rwy’n annog yr Aelodau i gytuno ar egwyddorion cyffredinol a phenderfyniad ariannol y Bil heddiw.

16:40

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg—Jayne Bryant.

I call on the Chair of the Children, Young People and Education Committee—Jayne Bryant.

Diolch, Deputy Llywydd. Thank you very much, Minister, for your opening remarks. I'm pleased to see some of the commitments that you have made today. I'd like to open by thanking all those who contributed to our scrutiny of this Bill. We know that the timetable for legislative scrutiny often means that stakeholders have very little time to respond in writing, or to prepare for oral evidence. This can be particularly challenging for Bills that are long, complex and important—all things that this Bill is. Our scrutiny is based on the evidence that we received, and we received detailed evidence—thoughtful and considered evidence—from all of the stakeholders who contributed. So, thank you all. I would also like to thank my fellow committee members for their diligence and care on approaching scrutiny to the Bill. It was our first significant piece of work as a committee, and we had to move at pace with a technical and lengthy piece of legislation. I also welcome the open approach that the Minister has taken to scrutiny of the Bill. He was clear from the outset that he was open to the views of stakeholders and the Senedd. I welcome the broadly positive response that we have received today to the recommendations in our report.

The post-16 education sector is of vital importance. It educates, it employs, and it improves the lives of all of us in Wales. As a sector, it changes lives, both in terms of the individual students or learners who develop skills or knowledge, or through the research, development and innovation that is a key feature of the sector. I'd like to place on record my thanks for all who work in the post-16 sector, across the breadth of provision, for all their hard work, especially over the last two challenging pandemic years. I'd also like to thank all the students and learners, who, while increasing their knowledge and their skills, often do this alongside employment and family commitments. The sector encompasses a wide range of provisions, some of it very different in content, delivery and outcome. The prize that this Bill seeks to capture is a stronger, more robust sector that is learner focused and resilient—something that there is agreement and consensus on.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch yn fawr iawn, Gweinidog, am eich sylwadau agoriadol. Rwyf yn falch o weld rhai o'r ymrwymiadau yr ydych wedi'u gwneud heddiw. Hoffwn agor drwy ddiolch i bawb a gyfrannodd at ein gwaith craffu ar y Bil hwn. Gwyddom fod yr amserlen ar gyfer craffu deddfwriaethol yn aml yn golygu mai ychydig iawn o amser sydd gan randdeiliaid i ymateb yn ysgrifenedig, neu i baratoi ar gyfer tystiolaeth lafar. Gall hyn fod yn arbennig o heriol ar gyfer Biliau sy'n hir, yn gymhleth ac yn bwysig—popeth y mae'r Bil hwn. Mae ein gwaith craffu'n seiliedig ar y dystiolaeth a gawsom, a chawsom dystiolaeth fanwl—tystiolaeth feddylgar ac ystyriol—gan yr holl randdeiliaid a gyfrannodd. Felly, diolch i chi i gyd. Hoffwn ddiolch hefyd i fy nghyd-aelodau ar y pwyllgor am eu diwydrwydd a'u gofal wrth fynd ati i graffu ar y Bil. Hwn oedd ein darn sylweddol cyntaf o waith fel pwyllgor, a bu'n rhaid i ni symud yn gyflym gyda darn technegol a hirfaith o ddeddfwriaeth. Rwyf hefyd yn croesawu'r dull agored y mae'r Gweinidog wedi'i ddefnyddio i graffu ar y Bil. Roedd yn glir o'r cychwyn cyntaf ei fod yn agored i farn rhanddeiliaid a'r Senedd. Rwy'n croesawu yr ymateb cadarnhaol cyffredinol a gawsom heddiw i'r argymhellion yn ein hadroddiad.

Mae'r sector addysg ôl-16 yn hollbwysig. Mae'n addysgu, mae'n cyflogi, ac mae'n gwella bywydau pob un ohonom ni yng Nghymru. Fel sector, mae'n newid bywydau, o ran y myfyrwyr unigol neu'r dysgwyr sy'n datblygu sgiliau neu wybodaeth, neu drwy'r ymchwil, datblygu ac arloesi sy'n nodwedd allweddol o'r sector. Hoffwn gofnodi fy niolch i bawb sy'n gweithio yn y sector ôl-16, ar draws ehangder y ddarpariaeth, am eu holl waith caled, yn enwedig dros ddwy flynedd heriol diwethaf y pandemig. Hoffwn ddiolch hefyd i'r holl fyfyrwyr a dysgwyr, sydd, wrth gynyddu eu gwybodaeth a'u sgiliau, yn aml yn gwneud hyn ochr yn ochr ag ymrwymiadau cyflogaeth a theulu. Mae'r sector yn cwmpasu ystod eang o ddarpariaethau, rhai ohonyn nhw'n wahanol iawn o ran cynnwys, cyflawniad a chanlyniad. Y wobr y mae'r Bil hwn yn ceisio'i chipio yw sector cryfach a chadarnach sy'n canolbwyntio ar y dysgwr ac sy'n gadarn—rhywbeth y ceir cytundeb a chonsensws arno.

Moving on to the committee's findings, we made 37 recommendations, and I obviously don't have time to cover all of them today, so I'll be focusing on recommendation 1, and then those looking at the commission's membership, the commission's strategic duties, and the regulation-making powers. Our first recommendation is that the Senedd approves the general principles of the Bill. This is in line with the evidence we heard from stakeholders, who broadly supported the Bill and the need for legislation. Our subsequent 36 recommendations seek to strengthen and improve the Bill.

We explored in detail the composition of the commission, as set out in Schedule 1 to the Bill. We heard clear evidence that there was a need to ensure the commission reflects the diversity of Wales as a whole, and more specifically, the breadth of provision and research within the post-16 sector. Whilst the Minister told us that the public appointments process would seek to ensure that appointments were drawn from the widest pool of people, we know that this can be difficult to actually achieve in practice. The composition of the board is so critical, and this is why we want to see part of the Bill strengthened in making recommendation 6. This calls for amendments to place a requirement on Welsh Ministers to have regard to ensuring that the commission represents the breadth and provision within the sector, and the broader diversity of Wales. We also made recommendations in relation to the learner and worker associate members. The Bill provides for at least two worker and at least one learner representative. Whilst this sets the minimum, and not the maximum level, we think that the Bill should be more ambitious.

The work of the commission will drive change across the sector, and it's imperative that the learner and worker voice is heard and shapes decision making at the highest level of the commission. In recommendation 7, we call for an increase in the learner and worker representation. The Government should provide a clear steer on ensuring the learner and worker voice is at the heart of the commission. Better representation will lead to improved decision making. Our evidence that we gathered did not see this being a conflict of interest.

At the moment, the learner and worker representatives have associate status with no voting rights. We believe that they should be full members with voting rights, as set out in recommendation 8. During our evidence gathering, we heard how, across the sector, student representatives currently sit on governing bodies with full voting rights. At the very least, the commission should be matching current good practice, if not in fact going further. We believe giving learner and worker representatives voting rights helps to do this.

One of the big changes to the Bill we're debating today, in comparison to the draft Bill, has been the introduction of the strategic duties in Part 1. These were broadly welcomed by stakeholders, but we heard different views on how these could be expanded and improved upon. We were convinced by some of this evidence, which led to us making recommendation 10, through to 19, on the strategic duties. I'll now highlight a couple of those recommendations in more detail.

In relation the the strategic duty on promoting tertiary education through the Welsh medium, we felt the Bill could be bolder and more in line with the Welsh Government's 2050 ambition of 1 million Welsh speakers. The post-16 sector will play an essential role in supporting delivery of that goal. We want to see the commission play a role in generating demand and not just meeting reasonable demand. The sector is already starting from a low baseline of Welsh-medium provision, and with increases in Welsh-medium education in the compulsory pre-16 sector, we need to ensure that there's enough capacity to help learners continue education in the language of their choice. We therefore make recommendation 15, calling for amendments to strengthen the duty on the commission to promote Welsh-medium tertiary education.

The Minister has emphasised to us the importance of ensuring the sector is learner focused, and with this in mind, I welcome today the Minister's commitment for amendments to bring that forward to promote the learner voice. Recommendation 18 calls for this strategic duty to be added to the Bill. This will be in line with the policy intentions of the Bill and will be a clear demonstration of the importance of the learner within the sector.

Moving on to the regulation-making powers in the Bill, the Bill has over 40 of these and much of the detail of how the Bill will operate in practice will be in the regulations. Broadly, we think this is appropriate and will enable changes to be made in the future, where necessary. But we were disappointed that we will not see any draft regulations until after our scrutiny work has finished. Considering the time that it's taken for the development of the Bill, we think certain key regulations should have been published in draft form as part of Stage 1 scrutiny. We list those in recommendation 36. If the Minister is unable to provide draft regulations before the end of the amending stages, we would at least ask for the further information on the Government's current thinking on the likely content of the regulations. This will help inform the tabling of amendments for Members and improve scrutiny of the Bill. I note that this is an issue that the Legislation, Justice and Constitution Committee also picked up in their report.

As I said, I don't have time to cover all our recommendations—I'll give you a flavour of the other areas we cover. We call for amendments on strengthening the independence of the commission, funding powers and duties, sixth forms, learner protection plans, information sharing and powers in relation to higher corporation. Our report's quite detailed and lengthy; it goes into lots of detail in this area. I would encourage all Members across the Senedd to read the report ahead of the amending stages.

In closing, Deputy Llywydd, this is an important and significant Bill that will hopefully help strengthen and empower the post-16 education sector. I look forward to moving to the amending stages and following up on the implementation of the Bill in the coming Senedd term. Diolch.

Gan symud ymlaen at ganfyddiadau'r pwyllgor, gwnaethom 37 o argymhellion, ac yn amlwg, nid oes gennyf amser i ymdrin â phob un ohonyn nhw heddiw, felly fe wnaf ganolbwyntio ar argymhelliad 1, ac yna'r rhai sy'n edrych ar aelodaeth y comisiwn, dyletswyddau strategol y comisiwn, a'r pwerau i wneud rheoliadau. Ein hargymhelliad cyntaf yw bod y Senedd yn cymeradwyo egwyddorion cyffredinol y Bil. Mae hyn yn unol â'r dystiolaeth a glywsom gan randdeiliaid, a oedd yn cefnogi'r Bil yn gyffredinol a'r angen am ddeddfwriaeth. Mae ein 36 o argymhelliad dilynol yn ceisio cryfhau a gwella'r Bil.

Buom yn archwilio cyfansoddiad y comisiwn yn fanwl, fel y nodir yn Atodlen 1 i'r Bil. Clywsom dystiolaeth glir fod angen sicrhau bod y comisiwn yn adlewyrchu amrywiaeth Cymru gyfan, ac yn fwy penodol, ehangder y ddarpariaeth a'r ymchwil yn y sector ôl-16. Er i'r Gweinidog ddweud wrthym y byddai'r broses penodiadau cyhoeddus yn ceisio sicrhau bod penodiadau'n cael eu tynnu o'r gronfa fwyaf eang o bobl, gwyddom y gall hyn fod yn anodd ei gyflawni'n ymarferol. Mae cyfansoddiad y bwrdd mor hanfodol, a dyna pam yr ydym ni eisiau gweld rhan o'r Bil yn cael ei chryfhau wrth wneud argymhelliad 6. Mae hyn yn galw am i welliannau ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru roi sylw i sicrhau bod y comisiwn yn cynrychioli ehangder a darpariaeth y sector, ac amrywiaeth ehangach Cymru. Gwnaethom argymhellion hefyd o ran dysgwyr ac aelodau cyswllt gweithwyr. Mae'r Bil yn darparu ar gyfer o leiaf dau weithiwr ac o leiaf un cynrychiolydd dysgwyr. Er mai dyma'r isafswm, ac nid y lefel uchaf, credwn y dylai'r Bil fod yn fwy uchelgeisiol.

Bydd gwaith y comisiwn yn sbarduno newid ar draws y sector, ac mae'n hanfodol bod llais y dysgwr a'r gweithiwr yn cael ei glywed ac yn llywio'r broses o wneud penderfyniadau ar lefel uchaf y comisiwn. Yn argymhelliad 7, rydym yn galw am gynnydd yng nghynrychiolaeth y dysgwr a'r gweithiwr. Dylai'r Llywodraeth roi arweiniad clir ar sicrhau bod llais y dysgwr a'r gweithiwr wrth wraidd y comisiwn. Bydd gwell cynrychiolaeth yn arwain at wneud penderfyniadau gwell. Nid oedd y dystiolaeth a gasglwyd gennym yn gweld hyn fel gwrthdaro buddiannau.

Ar hyn o bryd, mae gan gynrychiolwyr y dysgwyr a'r gweithwyr statws cyswllt heb unrhyw hawliau pleidleisio. Rydym ni'n credu y dylen nhw fod yn aelodau llawn sydd â hawliau pleidleisio, fel y nodir yn argymhelliad 8. Wrth gasglu tystiolaeth, clywsom sut, ar draws y sector, y mae cynrychiolwyr myfyrwyr yn eistedd ar gyrff llywodraethu sydd â hawliau pleidleisio llawn ar hyn o bryd. O leiaf, dylai'r comisiwn fod yn cyfateb i'r arferion da presennol, neu yn wir yn mynd ymhellach. Credwn fod rhoi hawliau pleidleisio i gynrychiolwyr dysgwyr a gweithwyr yn helpu i wneud hyn.

Un o'r newidiadau mawr i'r Bil yr ydym yn ei drafod heddiw, o'i gymharu â'r Bil drafft, fu cyflwyno'r dyletswyddau strategol yn Rhan 1. Croesawyd y rhain yn gyffredinol gan randdeiliaid, ond clywsom safbwyntiau gwahanol ar sut y gellid ehangu a gwella'r rhain. Cawsom ein hargyhoeddi gan rywfaint o'r dystiolaeth hon, a arweiniodd at wneud argymhelliad 10, hyd at 19, ar y dyletswyddau strategol. Fe wnaf yn awr yn tynnu sylw'n fanylach at rai o'r argymhellion hynny.

O ran y ddyletswydd strategol ar hyrwyddo addysg drydyddol drwy gyfrwng y Gymraeg, roeddem yn teimlo y gallai'r Bil fod yn fwy beiddgar ac yn fwy unol ag uchelgais Llywodraeth Cymru yn 2050 o filiwn o siaradwyr Cymraeg. Bydd y sector ôl-16 yn chwarae rhan hanfodol yn y gwaith o gefnogi'r gwaith o gyflawni'r nod hwnnw. Rydym ni eisiau gweld y comisiwn yn chwarae rhan yn y gwaith o gynhyrchu galw ac nid dim ond ateb galw rhesymol. Mae'r sector eisoes yn dechrau o waelodlin isel o ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg, a gyda chynnydd mewn addysg cyfrwng Cymraeg yn y sector cyn-16 gorfodol, mae angen i ni sicrhau bod digon o gapasiti i helpu dysgwyr i barhau ag addysg yn eu dewis iaith. Felly, rydym yn gwneud argymhelliad 15, yn galw am welliannau i gryfhau'r ddyletswydd ar y comisiwn i hyrwyddo addysg drydyddol cyfrwng Cymraeg.

Mae'r Gweinidog wedi pwysleisio i ni bwysigrwydd sicrhau bod y sector yn canolbwyntio ar y dysgwr, a gyda hyn mewn golwg, rwy'n croesawu heddiw ymrwymiad y Gweinidog i welliannau i gyflwyno hynny i hybu llais y dysgwr. Mae argymhelliad 18 yn galw am ychwanegu'r ddyletswydd strategol hon at y Bil. Bydd hyn yn unol â bwriadau polisi'r Bil a bydd yn arwydd clir o bwysigrwydd y dysgwr yn y sector.

Gan symud ymlaen at y pwerau i wneud rheoliadau yn y Bil, mae gan y Bil dros 40 o'r rhain a bydd llawer o'r manylion ynghylch sut y bydd y Bil yn gweithredu'n ymarferol yn y rheoliadau. Yn fras, rydym ni'n credu bod hyn yn briodol a byddwn yn galluogi gwneud newidiadau yn y dyfodol, pan fo angen. Ond roeddem yn siomedig na fyddwn yn gweld unrhyw reoliadau drafft tan ar ôl i'n gwaith craffu ddod i ben. O ystyried yr amser y mae wedi'i gymryd i ddatblygu'r Bil, rydym ni'n credu y dylai rhai rheoliadau allweddol fod wedi'u cyhoeddi ar ffurf ddrafft fel rhan o waith craffu Cyfnod 1. Rydym yn rhestru'r rheini yn argymhelliad 36. Os na all y Gweinidog ddarparu rheoliadau drafft cyn diwedd y camau diwygio, byddem o leiaf yn gofyn am ragor o wybodaeth am syniadau presennol y Llywodraeth ar gynnwys tebygol y rheoliadau. Bydd hyn yn helpu i lywio'r broses o gyflwyno gwelliannau i Aelodau ac yn gwella'r broses o graffu ar y Bil. Rwy'n sylwi bod hwn yn fater y mae'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad hefyd wedi'i nodi yn ei adroddiad.

Fel y dywedais i, nid oes gennyf amser i ymdrin â'n holl argymhellion—fe wnaf roi blas i chi o'r meysydd eraill yr ydym ni'n ymdrin â nhw. Rydym yn galw am welliannau ar gryfhau annibyniaeth y comisiwn, pwerau ariannu a dyletswyddau, y chweched dosbarth, cynlluniau amddiffyn dysgwyr, rhannu gwybodaeth a phwerau o ran corfforaeth uwch. Mae ein hadroddiad yn eithaf manwl a hirfaith; mae'n manylu'n fanwl iawn yn y maes hwn. Anogaf bob Aelod ar draws y Senedd i ddarllen yr adroddiad cyn y camau diwygio.

I gloi, Dirprwy Lywydd, mae hwn yn Fil pwysig ac arwyddocaol a fydd, gobeithio, yn helpu i gryfhau a grymuso'r sector addysg ôl-16. Edrychaf ymlaen at symud at y camau diwygio a mynd ar drywydd gweithredu'r Bil yn nhymor nesaf y Senedd. Diolch.

16:50

Galwaf ar Alun Davies ar ran y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad.

I call on Alun Davies on behalf of the Legislation, Justice and Constitution Committee.

I'm grateful to you, Deputy Presiding Officer, and grateful to the Minister as well for the introduction he gave this afternoon and for appearing in front of our committee last December. He has, in addition to his appearance in December, responded to a number of additional queries via correspondence and we're also grateful to him for that.

This afternoon, Deputy Presiding Officer, I'm contributing to this debate on behalf of the Legislation, Justice and Constitution Committee. The Minister has replied formally to the recommendations in our report yesterday afternoon. Deputy Presiding Officer, we are publishing that correspondence to help inform this afternoon's debate.

Our report on the Bill contains 22 recommendations. Members will be pleased to hear that I do not plan this afternoon to cover all 22 in this contribution, but I will instead highlight the themes that have emerged during our scrutiny. The Bill contains 56 powers for Welsh Ministers to make regulations, Orders, codes, lists and directions, and in addition to issue guidance.

A number of our recommendations relate to our belief that the scrutiny procedures attached to some of the delegated powers need to be more robust. At present, we do not believe that they provide Members of the Senedd with sufficient powers and opportunity for scrutiny. For example, in recommendation 12 we advocate for the need for regulations made under sections 39 and 41 of the Bill to be subject to the negative procedure rather than to no procedure at all. I'm sure that the Minister will address these recommendations in full when he provides a further response to our committee's report, but I very much welcome the tone of what the Minister said in his opening remarks.

Deputy Presiding Officer, five recommendations in our report asked that the Minister clarify certain matters. For example, recommendation 11 asked the Minister to clarify and provide further reasoning as to why the regulation-making powers in section 30 are not accompanied by a duty to consult before the powers are used. The response we received yesterday from the Minister indicates that he will be giving further consideration as to whether these powers would benefit from a statutory consultation duty. I welcome that commitment and I look forward to the Minister continuing to consider that and coming to a happy conclusion.

Two recommendations in our report, recommendations 9 and 10, relate to section 23 of the Bill. We asked the Minister to confirm why a legal provision for registration is necessary, particularly as it appears possible to regulate other tertiary education providers through the terms and conditions of funding. If a provision in law is needed, we recommend that the categories referred to by the Minister during the committees' Stage 1 consideration of the Bill are set out on the face of the Bill, with an accompanying provision that enables additions and/or modifications to be made by regulations subject to the affirmative procedure. Again, I am confident that the Minister will address these recommendations in full when we have a further response to our committee's report, but, again, I wish to welcome the tone of the Minister's opening remarks.

Deputy Presiding Officer, before closing, allow me to briefly comment on two recommendations in our report that relate to our committee's broader objective of helping to ensure this Senedd makes good law. Firstly, Members will know that one of the requirements that must be met for a Bill to be within the legislative competence of the Senedd is that all provisions must comply with the European Convention for the Protection of Fundamental Human Rights and Freedoms. We were disappointed as a committee with the uninformative response that the Minister provided when we asked how the rights of entry and inspection provided for in sections 62 and 72 of the Bill are compliant with the Human Rights Act 1998.

Our recommendation 2 asked the Minister to provide the Senedd with full details about the human rights impact assessments carried out in relation to the Bill, including how sections 62 and 72 of the Bill comply with the 1998 legislation. Minister, I acknowledge that you have addressed this recommendation in the letter we received yesterday afternoon, and you have confirmed that human rights implications have been fully considered and that you are content that the Bill, and specifically these two sections, are both compatible with convention rights. However, it is the view of the committee that this is not the same as providing the Senedd with full details of the assessments, breakdowns and publication of the assessments that are being undertaken. The Minister will know that our committee pays close attention to the Welsh Government's obligations with regard to human rights and equality impact assessments.

Secondly, there are several delegated powers in the Bill that the Minister has included for reasons of flexibility and futureproofing. As a matter of good law, we do not consider it appropriate for a government to take Executive powers in a Bill when that government has no intention of using those powers. We fully appreciate that it is, for Government, something that provides them with flexibility for the future. However, it is right and proper that in the correct democratic supervision of the exercise of Executive powers, this place only provides those powers to Ministers that are actually necessary to deliver on the legislation as written. 

Recommendation 4 in our report asked the Minister to provide further detail and clarity regarding the powers in eight sections of the Bill and how they are intended to be used by the current Welsh Government. I welcome the information that the Minister has provided to us in an annex to the letter we received yesterday, and we will continue to write to Members providing further analysis, reflections and observations on these matters. 

Minister, once our committee has formally considered your full response to our report, we may well come back to you on certain matters. But at present, Deputy Presiding Officer, that concludes the view of the committee.

Rwyf yn ddiolchgar i chi, Dirprwy Lywydd, ac yn ddiolchgar i'r Gweinidog hefyd am y cyflwyniad a roddodd y prynhawn yma ac am ymddangos o flaen ein pwyllgor fis Rhagfyr diwethaf. Yn ogystal â'i ymddangosiad ym mis Rhagfyr, mae wedi ymateb i nifer o ymholiadau ychwanegol drwy ohebiaeth ac rydym hefyd yn ddiolchgar iddo am hynny.

Y prynhawn yma, Dirprwy Lywydd, rwy'n cyfrannu at y ddadl hon ar ran y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad. Mae'r Gweinidog wedi ymateb yn ffurfiol i'r argymhellion yn ein hadroddiad brynhawn ddoe. Dirprwy Lywydd, rydym yn cyhoeddi'r ohebiaeth honno i helpu i lywio'r ddadl y prynhawn yma.

Mae ein hadroddiad ar y Bil yn cynnwys 22 o argymhellion. Bydd yr Aelodau'n falch o glywed nad wyf yn bwriadu ymdrin â phob un o'r 22 yn y cyfraniad hwn y prynhawn yma, ond byddaf yn tynnu sylw yn hytrach at y themâu sydd wedi dod i'r amlwg yn ystod ein gwaith craffu. Mae'r Bil yn cynnwys 56 o bwerau i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau, Gorchmynion, codau, rhestrau a chyfarwyddiadau, ac yn ogystal â hynny i gyhoeddi canllawiau.

Mae nifer o'n hargymhellion yn ymwneud â'n cred bod angen i'r gweithdrefnau craffu sy'n gysylltiedig â rhai o'r pwerau dirprwyedig fod yn fwy cadarn. Ar hyn o bryd, nid ydym yn credu eu bod yn rhoi digon o bwerau a chyfleoedd i Aelodau'r Senedd graffu. Er enghraifft, yn argymhelliad 12, rydym yn argymell bod angen i reoliadau a wneir o dan adrannau 39 a 41 o'r Bil fod yn ddarostyngedig i'r weithdrefn negyddol yn hytrach na dim gweithdrefn o gwbl. Rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn rhoi sylw llawn i'r argymhellion hyn pan fydd yn rhoi ymateb pellach i adroddiad ein pwyllgor, ond rwyf yn croesawu'n fawr naws yr hyn a ddywedodd y Gweinidog yn ei sylwadau agoriadol.

Dirprwy Lywydd, roedd pum argymhelliad yn ein hadroddiad yn gofyn i'r Gweinidog egluro rhai materion. Er enghraifft, roedd argymhelliad 11 yn gofyn i'r Gweinidog egluro a rhoi rhesymau pellach ynghylch pam nad yw'r pwerau i wneud rheoliadau yn adran 30 yn cyd-fynd â dyletswydd i ymgynghori cyn i'r pwerau gael eu defnyddio. Mae'r ymateb a gawsom ddoe gan y Gweinidog yn nodi y bydd yn ystyried ymhellach a fyddai'r pwerau hyn yn elwa o ddyletswydd ymgynghori statudol. Rwy'n croesawu yr ymrwymiad hwnnw ac edrychaf ymlaen at weld y Gweinidog yn parhau i ystyried hynny a dod i gasgliad hapus.

Mae dau argymhelliad yn ein hadroddiad, argymhellion 9 a 10, yn ymwneud ag adran 23 o'r Bil. Gofynnwyd i'r Gweinidog gadarnhau pam mae angen darpariaeth gyfreithiol ar gyfer cofrestru, yn enwedig gan ei bod yn ymddangos yn bosibl rheoleiddio darparwyr addysg drydyddol eraill drwy delerau ac amodau'r cyllid. Os oes angen darpariaeth yn y gyfraith, rydym yn argymell bod y categorïau y cyfeiriodd y Gweinidog atynt yn ystod cyfnod 1 y pwyllgorau yn ystyried y Bil yn cael eu nodi ar wyneb y Bil, gyda darpariaeth ategol sy'n galluogi ychwanegiadau a/neu addasiadau i gael eu gwneud drwy reoliadau sy'n ddarostyngedig i'r weithdrefn gadarnhaol. Unwaith eto, rwyf yn hyderus y bydd y Gweinidog yn mynd i'r afael â'r argymhellion hyn yn llawn pan gawn ymateb pellach i adroddiad ein pwyllgor, ond, unwaith eto, hoffwn groesawu naws sylwadau agoriadol y Gweinidog.

Dirprwy Lywydd, cyn cloi, gadewch i mi roi sylwadau byr ar ddau argymhelliad yn ein hadroddiad sy'n ymwneud ag amcan ehangach ein pwyllgor o helpu i sicrhau bod y Senedd hon yn gwneud cyfraith dda. Yn gyntaf, bydd Aelodau'n gwybod mai un o'r gofynion y mae'n rhaid eu bodloni er mwyn i Fil fod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd yw bod yn rhaid i bob darpariaeth gydymffurfio â'r Confensiwn Ewropeaidd ar Ddiogelu Hawliau Dynol Sylfaenol a Rhyddid. Roeddem yn siomedig fel pwyllgor gyda'r ymateb anwybodus a ddarparwyd gan y Gweinidog pan ofynnwyd sut y mae'r hawliau mynediad ac arolygu y darperir ar eu cyfer yn adrannau 62 a 72 o'r Bil yn cydymffurfio â Deddf Hawliau Dynol 1998.

Roedd ein hargymhelliad 2 yn gofyn i'r Gweinidog roi manylion llawn i'r Senedd am yr asesiadau o'r effaith ar hawliau dynol a gynhaliwyd ynglŷn â'r Bil, gan gynnwys sut y mae adrannau 62 a 72 o'r Bil yn cydymffurfio â deddfwriaeth 1998. Gweinidog, rwyf yn cydnabod eich bod wedi mynd i'r afael â'r argymhelliad hwn yn y llythyr a gawsom brynhawn ddoe, ac rydych wedi cadarnhau bod goblygiadau hawliau dynol wedi'u hystyried yn llawn a'ch bod yn fodlon bod y Bil, ac yn benodol y ddwy adran hyn, yn gydnaws â hawliau'r confensiwn. Fodd bynnag, mae'r pwyllgor o'r farn nad yw hyn yr un fath â rhoi manylion llawn i'r Senedd am yr asesiadau, y dadansoddiadau a'r cyhoeddi o'r asesiadau sy'n cael eu cynnal. Bydd y Gweinidog yn gwybod bod ein pwyllgor yn rhoi sylw manwl i rwymedigaethau Llywodraeth Cymru o ran hawliau dynol ac asesiadau o'r effaith ar gydraddoldeb.

Yn ail, mae nifer o bwerau dirprwyedig yn y Bil y mae'r Gweinidog wedi'u cynnwys am resymau hyblygrwydd ac ar gyfer y dyfodol. Fel mater o gyfraith dda, nid ydym o'r farn ei bod yn briodol i lywodraeth gymryd pwerau Gweithredol mewn Bil pan nad oes gan y llywodraeth honno unrhyw fwriad i ddefnyddio'r pwerau hynny. Rydym yn llwyr sylweddoli ei fod, i'r Llywodraeth, yn rhywbeth sy'n rhoi hyblygrwydd iddyn nhw ar gyfer y dyfodol. Fodd bynnag, mae'n iawn ac yn briodol, wrth oruchwylio arfer pwerau Gweithredol yn ddemocrataidd gywir, mai dim ond y pwerau hynny i Weinidogion sy'n angenrheidiol i gyflawni'r ddeddfwriaeth fel y'i hysgrifennwyd y mae'r lle hwn yn eu darparu. 

Roedd argymhelliad 4 yn ein hadroddiad yn gofyn i'r Gweinidog roi rhagor o fanylion ac eglurder ynghylch y pwerau mewn wyth adran o'r Bil a sut y bwriedir i Lywodraeth bresennol Cymru eu defnyddio. Rwy'n croesawu'r wybodaeth y mae'r Gweinidog wedi'i rhoi i ni mewn atodiad i'r llythyr a gawsom ddoe, a byddwn yn parhau i ysgrifennu at Aelodau yn darparu dadansoddiad, myfyrdodau a sylwadau pellach ar y materion hyn.

Gweinidog, pan fydd ein pwyllgor wedi ystyried eich ymateb llawn i'n hadroddiad yn ffurfiol, mae'n ddigon posibl y bydden yn dod yn ôl atoch ar rai materion. Ond ar hyn o bryd, Dirprwy Lywydd, mae hynny'n dod â barn y pwyllgor i ben.

16:55

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

The Llywydd took the Chair.

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid nawr—Peredur Owen Griffiths.

I call on the Chair of the Finance Committee now—Peredur Owen Griffiths.

Diolch, Llywydd. Rwy’n falch o gael cyfrannu yn y ddadl yma heddiw fel Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid. Rydym wedi gwneud 10 argymhelliad ac, o ystyried yr amser sydd gennyf, byddaf i'n canolbwyntio ar ein prif bryderon.

Hwn yw'r Bil cyntaf i gael ei gyflwyno yn y Senedd hon, felly rwy'n credu ei bod yn bwysig cyfleu barn y Pwyllgor Cyllid y dylai'r asesiad effaith rheoleiddiol sy'n cyd-fynd â'r ddeddfwriaeth fod yn arf allweddol i Lywodraeth Cymru asesu'n feirniadol amrywiaeth o ddulliau a darparu dull sy'n seiliedig ar dystiolaeth ar gyfer gwneud penderfyniadau polisi. Os, yn ystod ein gwaith craffu, y byddwn ni'n nodi bod angen rhagor o wybodaeth ariannol sy'n achosi newidiadau sylweddol i gostau mewn Biliau, byddwn yn gofyn i Weinidogion ymddangos gerbron y pwyllgor eto i drafod y newidiadau hynny'n llawn. Fel pwyllgor, rydym yn bwriadu dwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif ar y materion hyn, a gellir gweld y farn hon yn ein hargymhelliad cyntaf.

Thank you, Llywydd. I'm pleased to be able to contribute to this debate today as Chair of the Finance Committee. We have made 10 recommendations and, given the time available to me, I will focus on our main concerns.

This is the first Bill to be introduced this Senedd, so I think it is important to reflect the Finance Committee's view that the regulatory impact assessment accompanying the legislation should be a key tool for the Welsh Government to critically assess a range of methods and to provide an evidence-based approach to policy-making decisions. If, during our scrutiny work, we identify that further financial information is required that causes significant changes to the costs of Bills, we will ask Ministers to appear before the committee again to consider those changes fully. As a committee, we intend to hold the Welsh Government to account on these issues, and this view is reflected in our first recommendation.

At present, the Higher Education Funding Council for Wales regulates and provides funding for higher education, whilst the Welsh Government does so for the other tertiary education sectors. The committee acknowledges that the new commission created by the legislation will combine these activities into one body to try and achieve a coherent learning pathway, and we hope this will achieve better education outcomes for learners. However, we are disappointed that the savings and benefits of the Bill have not been quantified in the RIA, particularly as this work is intended to be undertaken in the next six to nine months. It is unclear why the Minister didn’t carry out this work prior to the Bill being introduced. We recommend that a fuller explanation of the benefits of this legislation is provided and when these benefits are expected to be delivered. We heard what the Minister said today and the committee will review any information that he will present to us.

The new commission will be an arm's-length body with wide-ranging powers, with a significant budget in excess of £500 million per year. The costs of establishing the commission are based on a 10-year period, with the RIA stating that the benefits of the Bill are most likely to be realised in the medium to long term. During scrutiny, the committee identified the three largest financial risks associated with this Bill, which are the location of the commission, the number of commission staff, and the IT costs. It's very concerning that a plus or minus 30 per cent variance figure has been allowed for costs in the Bill, which could mean a difference of £60 million, from £198.5 million to up to £258 million, over the 10-year period. We find this variance to be completely unacceptable. Whilst the Minister said that the 30 per cent range does not apply to all items of cost, no effort has been made to differentiate where this range applies, therefore it is difficult for us to understand where the key risks really lie.

The Minister has confirmed that a strategy and implementation group with stakeholders from across the sector will be established to work through some of these issues, but it's disappointing that the cost element has not been further progressed. We recommend that the Minister undertakes further work on the costs and updates the RIA to demonstrate, for clarity, to which costs the plus or minus 30 per cent variance applies.

In relation to the location of the commission, we recognise that the pandemic has created a more difficult environment to choose a suitable location, given the future uncertainties in ways of working post pandemic, as well as the volatility of the property market and availability of suitable premises. However, given its interdependency with other costs, the committee recommends that further work should be undertaken on a location strategy and its financial impact as a matter of priority.

Staff costs are the biggest expense for the new commission, totalling just under £13 million a year from 2023-24. Of that £13 million, the Minister confirmed that £3.3 million is a new cost, whilst the remaining £9.7 million relates to existing HEFCW and Welsh Government staffing. The Minister subsequently provided a further breakdown of costs, which I thank him for, however this information should have been available in the RIA on introduction. The committee recommends that the Minister provides information on the strategy and implementation group's consideration of the commission's location and staffing numbers, including details of any financial impacts arising from the group's work. 

The largest element of the transitional costs is £4.9 million for IT. This is based on the assumption that, between April this year and September next year, eight IT consultants will be hired, at a cost of £900 per day, to assist in transferring HEFCW systems and data to the new commission. We note the Minister's view that some IT costs would be incurred regardless of the reform, for upgrading existing systems. We therefore recommend that the Minister provides further information relating to the financial impact of using IT consultants.

Ar hyn o bryd, mae Cyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru yn rheoleiddio ac yn darparu cyllid ar gyfer addysg uwch, tra bod Llywodraeth Cymru yn gwneud hynny ar gyfer y sectorau addysg drydyddol eraill. Mae'r pwyllgor yn cydnabod y bydd y comisiwn newydd a grëwyd gan y ddeddfwriaeth yn cyfuno'r gweithgareddau hyn yn un corff i geisio sicrhau llwybr dysgu cydlynol, a gobeithiwn y bydd hyn yn sicrhau gwell canlyniadau addysg i ddysgwyr. Fodd bynnag, rydym yn siomedig nad yw arbedion a manteision y Bil wedi'u meintioli yn yr Asesiad Effaith Rheoleiddiol, yn enwedig gan y bwriedir i'r gwaith hwn gael ei wneud yn y chwech i naw mis nesaf. Nid yw'n glir pam na wnaeth y Gweinidog y gwaith hwn cyn i'r Bil gael ei gyflwyno. Rydym yn argymell y dylid darparu esboniad llawnach o fanteision y ddeddfwriaeth hon a phryd y disgwylir i'r manteision hyn gael eu cyflawni. Clywsom yr hyn a ddywedodd y Gweinidog heddiw a bydd y pwyllgor yn adolygu unrhyw wybodaeth y bydd yn ei gyflwyno i ni.

Bydd y comisiwn newydd yn gorff hyd braich sydd â phwerau eang, gyda chyllideb sylweddol o fwy na £500 miliwn y flwyddyn. Mae costau sefydlu'r comisiwn yn seiliedig ar gyfnod o 10 mlynedd, gyda'r Asesiad Effaith Rheoleiddiol yn datgan mai manteision y Bil sydd fwyaf tebygol o gael eu gwireddu yn y tymor canolig i'r hirdymor. Yn ystod y broses graffu, nododd y pwyllgor y tair risg ariannol fwyaf sy'n gysylltiedig â'r Bil hwn, sef lleoliad y comisiwn, nifer staff y comisiwn, a'r costau TG. Mae'n destun pryder mawr bod ffigur amrywiant o 30 y cant neu lai wedi'i ganiatáu ar gyfer costau yn y Bil, a allai olygu gwahaniaeth o £60 miliwn, o £198.5 miliwn i hyd at £258 miliwn, dros y cyfnod o 10 mlynedd. Rydym ni o'r farn bod yr amrywiant hwn yn gwbl annerbyniol. Er i'r Gweinidog ddweud nad yw'r ystod o 30 y cant yn berthnasol i bob eitem o gost, ni wnaed unrhyw ymdrech i wahaniaethu lle mae'r ystod hon yn berthnasol, felly mae'n anodd inni ddeall ble mae'r risgiau allweddol mewn gwirionedd.

Mae'r Gweinidog wedi cadarnhau y bydd grŵp strategaeth a gweithredu gyda rhanddeiliaid o bob rhan o'r sector yn cael ei sefydlu i weithio drwy rhai o'r materion hyn, ond mae'n siomedig nad yw'r elfen gostau wedi'i datblygu ymhellach. Rydym yn argymell bod y Gweinidog yn gwneud rhagor o waith ar y costau ac yn diweddaru'r Asesiad Effaith Rheoleiddiol i ddangos, er eglurder, pa gostau y mae'r amrywiant plws neu minws 30 y cant yn berthnasol iddynt.

O ran lleoliad y comisiwn, rydym yn cydnabod bod y pandemig wedi creu amgylchedd anos i ddewis lleoliad addas, o ystyried yr ansicrwydd yn y dyfodol mewn ffyrdd o weithio ar ôl y pandemig, yn ogystal ag anwadalrwydd y farchnad eiddo a pha safleoedd addas sydd ar gael. Fodd bynnag, o ystyried ei gyd-ddibyniaeth â chostau eraill, mae'r pwyllgor yn argymell y dylid gwneud rhagor o waith ar strategaeth lleoliad a'i heffaith ariannol fel mater o flaenoriaeth.

Costau staff yw'r gost fwyaf i'r comisiwn newydd, sy'n gyfanswm o ychydig o dan £13 miliwn y flwyddyn o 2023-24. O'r £13 miliwn hwnnw, cadarnhaodd y Gweinidog fod £3.3 miliwn yn gost newydd, tra bod y £9.7 miliwn sy'n weddill yn ymwneud â staffio presennol CCAUC a Llywodraeth Cymru. Yn dilyn hynny, rhoddodd y Gweinidog ddadansoddiad pellach o'r costau, a diolchaf iddo am hynny, ond dylai'r wybodaeth hon fod wedi bod ar gael yn yr Asesiad Effaith Rheoleiddiol pan gafodd ei chyflwyno. Mae'r pwyllgor yn argymell bod y Gweinidog yn darparu gwybodaeth am ystyriaeth y strategaeth a'r grŵp gweithredu o leoliad a niferoedd staffio'r comisiwn, gan gynnwys manylion unrhyw effeithiau ariannol sy'n deillio o waith y grŵp.

Elfen fwyaf y costau trosiannol yw £4.9 miliwn ar gyfer TG. Mae hyn yn seiliedig ar y dybiaeth, rhwng mis Ebrill eleni a mis Medi y flwyddyn nesaf, y bydd wyth ymgynghorydd TG yn cael eu cyflogi, ar gost o £900 y dydd, i helpu i drosglwyddo systemau a data CCAUC i'r comisiwn newydd. Nodwn farn y Gweinidog y byddai rhai costau TG yn cael eu hysgwyddo waeth beth fo'r diwygiad, ar gyfer uwchraddio'r systemau presennol. Felly, rydym yn argymell bod y Gweinidog yn darparu rhagor o wybodaeth am effaith ariannol defnyddio ymgynghorwyr TG.

Yn ogystal, nid yw’r asesiad effaith rheoleiddiol yn amlinellu’r costau i gyrff eraill sy’n deillio o’r Bil. Mae’n nodi eu bod yn 'anhysbys ar hyn o bryd.' Fodd bynnag, mae’r Bil yn debygol o’i gwneud yn ofynnol i’r sector addysg a hyfforddiant ôl-orfodol newid eu gweithgarwch mewn rhai meysydd. Mae’n hanfodol bod asesiad effaith rheoleiddiol yn asesu effaith deddfwriaeth ar Lywodraeth Cymru ac ar gyrff eraill. Mae’n siomedig nad yw hyn wedi cael ei gynnwys ac, i unioni’r sefyllfa, rydym yn argymell y dylai’r Gweinidog ailasesu’r costau sy’n gysylltiedig â chyrff eraill, a hynny mewn ymgynghoriad â’r rhanddeiliaid y bydd hyn yn effeithio arnyn nhw.

Llywydd, er rydym yn cydnabod y ffaith y bydd ymgynghoriad parhaus â rhanddeiliaid yn ystod taith Biliau, fel y soniais ar y dechrau, mae'r pwyllgor yn pwysleisio pwysigrwydd sicrhau bod asesiadau o gostau Biliau yn gyflawn erbyn iddyn nhw gael eu cyflwyno, nid yn unig i sicrhau bod y Senedd hon yn gallu gwneud gwaith craffu priodol, ond hefyd i sicrhau bod rhanddeiliaid y bydd y Bil yn effeithio arnyn nhw yn deall yn llawn y goblygiadau o ran adnoddau. Dylai’r costau i randdeiliaid fod yn ystyriaeth allweddol yn arfarniad Llywodraeth Cymru o’r opsiynau. Mae'n siom na chafodd mwy o waith ei wneud yn y maes hwn cyn i’r Bil gael ei gyflwyno. Gobeithio na fydd yr arfer hwn yn parhau mewn Biliau yn y dyfodol. Diolch yn fawr.

In addition, the regulatory impact assessment fails to outline costs to other bodies arising from the Bill, noting they are 'unknown at present.' However, the Bill is likely to require the post-compulsory education and training sector to alter their activities in certain areas. It is fundamental that an RIA assesses the impact of legislation on both the Welsh Government and other bodies. It is disappointing that this has not been included, and, to rectify this, we recommend that the Minister reassesses the costs associated with other bodies in consultation with the stakeholders affected.

Llywydd, whilst we recognise there will be ongoing consultation with stakeholders during the passage of Bills, as I mentioned at the start, the committee stresses the importance that the cost assessments of Bills are complete on introduction, not only to ensure proper scrutiny can be undertaken by this Senedd, but also to ensure that the resource implications are fully understood by the stakeholders impacted by the Bill. The costs for stakeholders should be a key consideration that forms part of the Welsh Government’s options appraisal. It is disappointing that more work was not undertaken in this area prior to the Bill’s introduction, and I hope that this practice will not continue in future Bills. Thank you very much.

17:05

Obviously, we too would like to join the Minister and the Chair of CYPE in thanking everyone who's contributed and played their part in getting the Bill to this point today. Welsh education is at a crucial juncture, and the tertiary education and research Bill, which we are generally in support of the principles, along with the new curriculum and relationships and sexuality education, are seismic changes and will now provide the groundwork for the next generation of Welsh education. So, it is imperative that we get this right first time round. This is a long, complex process, and I'd like to thank the Chair of CYPE, Jayne Bryant, for the way that she's conducted proceedings in the committee so far, and also the other Chairs who have contributed today, and the committees. And also the Minister for answering our questions so honestly. So, thank you. All this, I'm pleased to say has been—. I'm pleased to see that it has been brought to the Chamber today to ensure that the Bill is on the right path. And I'd like to thank you already, Minister, for the amendments that you've already outlined that you're committed to change. Even though I've been concerned about the pace, obviously, that this has been brought about, I think the priority now needs to be, as has been said, on making it good legislation. Therefore, I'd also like to extend my thanks to all those who have given evidence, and, in large part, as the Chair of CYPE said earlier, it has been generally in support of the Bill, although with some welcome constructive criticism along the way.

As you know, this is a huge change. For the first time in Welsh legislation, the Bill will ensure the following are all in one place: Wales's higher and further education, school sixth forms maintained by local authorities, apprenticeships, adult community learning, as well as the responsibility for research and innovation. The Bill will create and give a new commission powers to shape tertiary education and research in Wales, and really help to build a stronger future economy and provide greater cohesion across the sector, which we all, I'm sure, want to see, and between compulsory and post-compulsory education within schools, which is an added factor that we welcome.

The commission is likely to be a large and complex organisation, with a remit that covers a wide-ranging sector, so, Minister, it appears crucial to me that we ensure the commission's governance reflects the breadth of education provision and research and the diversity of Wales, which you kindly recognised earlier. For example, increasing the worker and learner representation on the commission, as Jayne Bryant outlined earlier—hopefully, you can assure us today that that is something that you are looking to do.

And that's not all, Minister. I believe that you must define what the Bill means by 'parity of esteem', with specific—that's my word I can't do—recommendations for the Bill to include a balanced funding duty, to ensure certain parts of post-16 sectors are not lost. Alongside this, we need to make sure that this Bill protects learner and student welfare, putting the voice of learners and students at the heart of the commission's decision making, as Jayne Bryant outlined, again, earlier, and include a strategic duty to provide collaboration and competitiveness in research and innovation. So, Minister, how do you intend to make sure the voices of learners and students are placed at the heart of the commission in this Bill?

During the Committee Stage of the Bill, it became apparent to me and many others that you need to put in place safeguards around the commission's independence from Government, for example, through amendments to ensure the Minister cannot change the commission's strategic plan without the commission's agreement. Minister, to be truly successful, this needs to be an arm's-length body. The Bill still leaves a significant amount of control to Welsh Ministers—I do thank you for acknowledging that earlier, Minister—for example, the option of approving the commission's strategic plan with modifications. Welsh Ministers are obliged to consult the commission before they modify its plan, but there is no compulsion for both sides to agree. In order for the commission to be credible, it needs to be independent to be trusted. Thanks for recognising these concerns earlier, but I still don't think that they go far enough.

You have touched on this today, but to help stakeholders better understand the purpose of powers retained by Welsh Government, it would be beneficial, Minister, in either future scrutiny or via Plenary if you could set out the distinction between the role of Welsh Ministers and that of the commission and, importantly, how any difference of opinion may be resolved. So, Minister, how are you going to guarantee that independence and allay those fears, please?

I have also concerns about the implementation of the Bill. Evidence from the Higher Education Funding Council for Wales, or HEFCW as we know it, highlights a clear risk to the implementation of the Bill's provision without clear plans in place for a vast range of operational matters required to ensure the commission's success. Minister, there isn't really much detail on how the Bill will work with the regulations. We need information on these regulations before the Stage 2 proceedings begin. Will this information be provided and will it be before Stage 2?

Minister, as you know, a great deal of the success of this legislation will depend on its implementation. Currently, the commission is due to be established in 2023. Could the Minister provide an update on what he expects to be in place at that point and what steps have been taken to prepare for implementation? I look forward to playing my part in bringing this Bill and making sure it is the best it can be for our learners in Wales. We thank you and we will be supporting this motion today.

Yn amlwg, hoffem hefyd ymuno â'r Gweinidog a Chadeirydd y Pwyllgor Plant a Phobl Ifanc i ddiolch i bawb sydd wedi cyfrannu ac wedi chwarae eu rhan i gael y Bil i'r pwynt hwn heddiw. Mae addysg yng Nghymru ar adeg dyngedfennol, ac mae'r Bil addysg ac ymchwil trydyddol, yr ydym yn gyffredinol yn cefnogi yr egwyddorion, ynghyd â'r cwricwlwm newydd a pherthnasoedd ac addysg rhywioldeb, yn newidiadau seismig a byddan nhw yn awr yn darparu'r sylfeini ar gyfer y genhedlaeth nesaf o addysg yng Nghymru. Felly, mae'n hanfodol ein bod yn cael hyn yn iawn y tro cyntaf. Mae hon yn broses hir a chymhleth, a hoffwn ddiolch i Gadeirydd y Pwyllgor Plant a Phobl Ifanc, Jayne Bryant, am y ffordd y mae hi wedi cynnal trafodion yn y pwyllgor hyd yn hyn, a hefyd y Cadeiryddion eraill sydd wedi cyfrannu heddiw, a'r pwyllgorau. A hefyd y Gweinidog am ateb ein cwestiynau mor onest. Felly, diolch. Mae hyn i gyd, rwy'n falch o ddweud—wedi bod—. Rwyf yn falch o weld ei fod wedi'i ddwyn i'r Siambr heddiw i sicrhau bod y Bil ar y trywydd iawn. A hoffwn ddiolch i chi eisoes, Gweinidog, am y gwelliannau yr ydych eisoes wedi'u hamlinellu yr ydych wedi ymrwymo i'w newid. Er fy mod wedi bod yn pryderu am y cyflymder, yn amlwg, y mae hyn wedi'i gyflwyno, rwy'n credu bod angen i'r flaenoriaeth bellach fod, fel y dywedwyd, ar ei gwneud yn ddeddfwriaeth dda. Felly, hoffwn ddiolch hefyd i bawb sydd wedi rhoi tystiolaeth, ac, i raddau helaeth, fel y dywedodd Cadeirydd y Pwyllgor Plant a Phobl Ifanc yn gynharach, mae wedi bod yn gefnogol o'r Bil yn gyffredinol, er bod rhywfaint o feirniadaeth adeiladol i'w chroesawu ar hyd y ffordd.

Fel y gwyddoch chi, mae hwn yn newid enfawr. Am y tro cyntaf yn neddfwriaeth Cymru, bydd y Bil yn sicrhau bod y canlynol i gyd mewn un lle: addysg uwch ac addysg bellach Cymru, chweched dosbarth mewn ysgolion a gynhelir gan awdurdodau lleol, prentisiaethau, dysgu oedolion yn y gymuned, yn ogystal â'r cyfrifoldeb am ymchwil ac arloesi. Bydd y Bil yn creu ac yn rhoi pwerau comisiynu newydd i lunio addysg drydyddol ac ymchwil yng Nghymru, ac yn helpu i adeiladu economi gryfach yn y dyfodol a darparu mwy o gydlyniant ar draws y sector, yr ydym ni i gyd, rwy'n siŵr, eisiau ei weld, a rhwng addysg orfodol ac ôl-orfodol mewn ysgolion, sy'n ffactor ychwanegol yr ydym ni'n ei groesawu.

Mae'r comisiwn yn debygol o fod yn sefydliad mawr a chymhleth, gyda chylch gwaith sy'n cwmpasu sector eang, felly, Gweinidog, mae'n ymddangos yn hanfodol i mi ein bod yn sicrhau bod llywodraethu'r comisiwn yn adlewyrchu ehangder y ddarpariaeth addysg ac ymchwil ac amrywiaeth Cymru, a gydnabuwyd gennych yn gynharach. Er enghraifft, cynyddu cynrychiolaeth y gweithiwr a'r dysgwr ar y comisiwn, fel yr amlinellodd Jayne Bryant yn gynharach—gobeithio, gallwch chi ein sicrhau ni heddiw fod hynny'n rhywbeth yr ydych yn bwriadu ei wneud.

Ac nid dyna'r cyfan, Gweinidog. Rwy'n credu bod yn rhaid i chi ddiffinio'r hyn y mae'r Bil yn ei olygu gan 'barch cyfartal', gydag argymhellion penodol—dyna fy ngair na allaf ei wneud—i'r Bil gynnwys dyletswydd ariannu gytbwys, er mwyn sicrhau na chollir rhai rhannau o'r sectorau ôl-16. Ochr yn ochr â hyn, mae angen i ni sicrhau bod y Bil hwn yn diogelu lles dysgwyr a myfyrwyr, gan roi llais dysgwyr a myfyrwyr wrth wraidd penderfyniadau'r comisiwn, fel yr amlinellodd Jayne Bryant, unwaith eto, yn gynharach, a chynnwys dyletswydd strategol i ddarparu cydweithrediad a chystadleurwydd mewn ymchwil ac arloesi. Felly, Gweinidog, sut ydych chi'n bwriadu sicrhau bod lleisiau dysgwyr a myfyrwyr yn cael eu rhoi wrth wraidd y comisiwn yn y Bil hwn?

Yn ystod Cyfnod Pwyllgor y Bil, daeth yn amlwg i mi a llawer o rai eraill fod angen i chi roi mesurau diogelu ar waith ynghylch annibyniaeth y comisiwn oddi wrth y Llywodraeth, er enghraifft, drwy welliannau i sicrhau na all y Gweinidog newid cynllun strategol y comisiwn heb gytundeb y comisiwn. Gweinidog, i fod yn wirioneddol lwyddiannus, mae angen i hwn fod yn gorff hyd braich. Mae'r Bil yn dal i adael cryn dipyn o reolaeth i Weinidogion Cymru—diolch i chi am gydnabod hynny'n gynharach, Gweinidog—er enghraifft, yr opsiwn o gymeradwyo cynllun strategol y comisiwn gydag addasiadau. Mae'n ofynnol i Weinidogion Cymru ymgynghori â'r comisiwn cyn iddynt addasu ei gynllun, ond nid oes gorfodaeth ar y ddwy ochr i gytuno. Er mwyn i'r comisiwn fod yn gredadwy, mae angen iddo fod yn annibynnol i ymddiried ynddo. Diolch am gydnabod y pryderon hyn yn gynharach, ond nid wyf yn credu eu bod yn mynd yn ddigon pell o hyd.

Rydych wedi crybwyll hyn heddiw, ond er mwyn helpu rhanddeiliaid i ddeall yn well diben y pwerau a gedwir yn ôl gan Lywodraeth Cymru, byddai'n fuddiol, Gweinidog, naill ai wrth graffu yn y dyfodol neu drwy'r Cyfarfod Llawn pe gallech nodi'r gwahaniaeth rhwng swyddogaeth Gweinidogion Cymru a swyddogaeth y comisiwn ac, yn bwysig, sut y gellir datrys unrhyw wahaniaeth barn. Felly, Gweinidog, sut ydych chi'n mynd i sicrhau'r annibyniaeth honno a lleddfu'r ofnau hynny, os gwelwch yn dda?

Mae gennyf bryderon hefyd ynghylch gweithredu'r Bil. Mae tystiolaeth gan Gyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru, neu CCAUC fel yr ydym yn ei nabod, yn tynnu sylw at risg amlwg i weithredu darpariaeth y Bil heb gynlluniau clir ar waith ar gyfer ystod eang o faterion gweithredol sydd eu hangen i sicrhau llwyddiant y comisiwn. Gweinidog, nid oes llawer o fanylion am sut y bydd y Bil yn gweithio gyda'r rheoliadau. Mae angen gwybodaeth am y rheoliadau hyn cyn i drafodion Cyfnod 2 ddechrau. A fydd y wybodaeth hon yn cael ei darparu ac a fydd hynny cyn Cyfnod 2?

Gweinidog, fel y gwyddoch chi, bydd llawer iawn o lwyddiant y ddeddfwriaeth hon yn dibynnu ar ei weithredu. Ar hyn o bryd, disgwylir i'r comisiwn gael ei sefydlu yn 2023. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am yr hyn y mae'n disgwyl iddo fod ar waith bryd hynny a pha gamau sydd wedi'u cymryd i baratoi ar gyfer eu gweithredu? Edrychaf ymlaen at chwarae fy rhan i ddod â'r Bil hwn a sicrhau mai dyma'r gorau y gall fod i'n dysgwyr yng Nghymru. Diolch i chi a byddwn ni'n cefnogi'r cynnig hwn heddiw.

17:10

Rwy'n falch o gyfrannu i'r ddadl ar ran Plaid Cymru a hefyd fel aelod o'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, ac rwy'n falch o nodi bod Plaid Cymru a rhanddeiliaid yn gefnogol ar y cyfan i'r Bil hwn, er y nododd pawb a oedd yn gysylltiedig â'r broses graffu feysydd i'w diwygio. Ond hoffwn adleisio'r diolch i'r Gweinidog am y modd agored y mae e wedi cydweithio ac ymateb i'r adborth a'r argymhellion. 

Hoffwn ffocysu, fodd bynnag, ar rai meysydd penodol yma ble mae Plaid Cymru yn credu bod angen diwygio pellach. Y cyntaf yw'r dyletswydd strategol i hyrwyddo darpariaeth cyfrwng Cymraeg. Rwy'n falch o glywed gan y Gweinidog y prynhawn yma ei fod yn cydnabod bod argymhelliad y pwyllgor ynglŷn â'r ddyletswydd strategol i hyrwyddo addysg drydyddol drwy gyfrwng y Gymraeg yn argyhoeddiadol, a'i fod am ymateb i'r pryderon a godwyd gan randdeiliaid.

Croesawyd y ddyletswydd, wrth reswm, ond roedd pryderon dilys ynghylch geiriad y ddyletswydd a'r defnydd o'r term 'galw rhesymol' mewn perthynas â darpariaeth cyfrwng Cymraeg. Codwyd cwestiynau gan y Coleg Cymraeg Cenedlaethol a'r diweddar Gomisiynydd y Gymraeg am fod y term yn wan, wedi dyddio a bod angen ei gryfhau, ac y byddai'r cysyniad o alw rhesymol yn arwain at ddiffyg cynnydd. Er bod y Gweinidog wedi dweud ei fod am i'r comisiwn ymateb i alw rhesymol, sy'n mynd y tu hwnt i gwrdd â'r galw yn unig, a sôn ei fod am wthio lefel y ddarpariaeth, edrychaf ymlaen at drafodaethau pellach yn ystod Cyfnod 2 ar fanylder adlewyrchu hyn mewn termau ymarferol yn y Bil, er mwyn sicrhau geiriad sy'n gydnaws â llythyren ac ysbryd uchelgais 'Cymraeg 2050'.

Un o'r agweddau ar y Bil fel y mae sydd efallai wedi achosi'r pryder mwyaf ymysg rhanddeiliaid yw'r un sy'n ymwneud â dosbarthiadau chwech. Bydd y comisiwn yn gallu rhoi cyfarwyddyd mewn rai amgylchiadau fod chweched dosbarth mewn ysgolion yn cael eu sefydlu neu eu terfynu. Roedd llawer o randdeiliaid yn pryderu y gallai'r cyfrifoldebau hyn arwain at ddileu atebolrwydd lleol am yr elfen unigryw hon o'r ddarpariaeth addysg, gan danseilio rôl awdurdodau lleol a'u hysgolion fel darparwyr addysg drydyddol.

At hynny, dywedodd y Coleg Cymraeg Cenedlaethol ac eraill mai chweched dosbarth mewn llawer o ardaloedd yw'r unig le y gall dysgwyr ôl-16 gael mynediad at ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg cyflawn. Galwyd am sicrhau o fewn y Bil fod ystyriaeth o'r effaith ar yr iaith yn lleol ac effaith ar gyflawni strategaeth 'Cymraeg 2050', bod hynny o fewn y Bil. Rwy'n clywed yr hyn sy'n cael ei ddweud am ddibynnu ar ddarpariaethau presennol o fewn a thu hwnt i'r Bil i warchod yr elfen ganolog hon o addysg Gymraeg a strategaeth y Gymraeg. Fodd bynnag, ble mae'n dod at fater y Gymraeg, mae angen yr amddiffyniad mwyaf clir, y strwythur deddfwriaethol mwyaf cadarn, y cynsail mwyaf amlwg, y nod mwyaf digamsyniol. O dderbyn yr egwyddorion cyffredinol heddiw, bydd cyfle pellach yn ystod Cyfnod 2 i roi sylw manylach i'r angen am welliannau pellach i'r Bil i'r cyfeiriad yma, gobeithio. 

Gan symud ymlaen wedyn at berthynas y comisiwn â'r Coleg Cymraeg Cenedlaethol, mae'r coleg wedi nodi dyletswyddau'r comisiwn mewn perthynas â'r Gymraeg a dweud bod y rhan fwyaf o'r dyletswyddau hynny o fewn cylch gwaith y coleg a bod angen mwy o eglurder ar y meysydd lle byddai cydgyfrifoldeb, gan awgrymu y byddai'n fuddiol cael mwy o gyfranogiad uniongyrchol gan y coleg mewn prosesau cynllunio a bod cyfrifoldebau ariannu wedi'u datganoli i'r coleg. Rwy'n croesawu, felly, fod y Gweinidog am gynnig mwy o eglurder yn hyn o beth, ac edrychaf ymlaen at glywed y manylion ganddo am sut y bydd y berthynas bwysig hon yn cael ei hadlewyrchu'n fwy cadarn yn y Bil.

I'm pleased to contribute to the debate on behalf of Plaid Cymru and also as a member of the Children, Young People, and Education Committee, and I'm pleased to note that Plaid Cymru and stakeholders are generally supportive of this Bill, although everyone involved in the scrutiny process had their areas that they wanted to amend. But I'd like to thank the Minister for the open way in which he has worked with and responded to feedback and recommendations.

I would like to focus, however, on certain areas where Plaid Cymru believes that further amendment is required. The first is the strategic duty to promote Welsh-medium provision. I was pleased to hear from the Minister this afternoon that he acknowledges that the committee's recommendation on that strategic duty to promote tertiary education through the medium of Welsh was convincing and that he wanted to respond to the concerns raised by stakeholders.

The duty was welcomed, of course, but there were valid concerns about the wording of the duty and the use of the term 'reasonable demand' in relation to Welsh-medium provision. Questions were raised by the Coleg Cymraeg Cenedlaethol and the late Welsh Language Commissioner, because the term is weak, dated and needs to be strengthened, and the concept of reasonable demand would lead to a lack of progress. Although the Minister has stated that he wants the commission to respond to reasonable demand, which goes beyond meeting that demand only, and he also mentioned that he wanted to push the level of the provision, I look forward to further discussions during Stage 2 on the detail of how this is reflected in practical terms in the Bill in order to ensure wording that is in keeping with the letter and spirit of the 'Cymraeg 2050' strategy.

One of the aspects of the Bill as it stands that perhaps has caused most concern for stakeholders relates to sixth forms. The commission will be able to give direction in certain circumstances that sixth forms in schools should be established or abolished. Now, many stakeholders were concerned that these responsibilities could lead to the removal of local accountability for this unique element of education provision, undermining the role of local authorities and their schools as providers of tertiary education.

The Coleg Cymraeg Cenedlaethol and others stated that sixth forms in many areas are the only places in which post-16 learners can access full Welsh-medium provision. There were calls to ensure within the Bill that consideration of the impact on the language locally and on the delivery of the 'Cymraeg 2050' strategy should be taken into account by the Bill. I hear what's been said on reliance on current provision within and beyond the Bill in order to safeguard this central element of Welsh-medium education and the Welsh language strategy. However, when it comes to the issue of the Welsh language, you need the clearest defence, the most robust legislative framework, the most prominent precedent and an incontrovertible aim. And, in accepting the general principles today, there will be further opportunities during Stage 2 to give more detailed attention to the need for further amendments to the Bill in this regard, hopefully.

Moving on then to the relationship of the commission with the Coleg Cymraeg Cenedlaethol, the coleg has noted the duties of the commission in relation to the Welsh language and has stated that most of those duties are within the remit of the coleg and that there is a need for greater clarity on those areas of joint responsibility, suggesting that it would be beneficial to have more direct participation by the coleg in planning processes and that funding responsibilities should be devolved to the coleg. I therefore welcome the fact that the Minister is to provide greater clarity in this regard, and I look forward to hearing the detail from him as to how this important relationship will be reflected more robustly in the Bill.

Trade unions have made calls for a strategic duty on social partnership and fair work to be added to the Bill, given that it would line up with all the aims of the Bill. They made it clear to us in committee that it was important for specific reference to be made in this Bill, rather than relying solely on the expected social partnership and public procurement (Wales) Bill, as it would reinforce that social partnerships apply across the tertiary education sector. I'm glad, therefore, to hear the Minister reiterate today that which he stated to the committee, that the commission would be subject to the full range of social partnership and fair work duties that will be contained in that legislation, and that he will explore the recommendation on social partnership further. In line with the position of the unions and the committee, Plaid Cymru would urge the Minister to guarantee this by adding this extra strategic duty to the Bill.

Mae undebau llafur wedi galw am ychwanegu dyletswydd strategol ar bartneriaeth gymdeithasol a gwaith teg at y Bil, o gofio y byddai'n cyd-fynd â holl amcanion y Bil. Gwnaethon nhw hi'n glir i ni yn y pwyllgor ei bod yn bwysig cyfeirio'n benodol at y Bil hwn, yn hytrach na dibynnu'n llwyr ar y Bil partneriaeth gymdeithasol a chaffael cyhoeddus (Cymru) disgwyliedig, gan y byddai'n atgyfnerthu bod partneriaethau cymdeithasol yn gymwys ar draws y sector addysg drydyddol. Rwy'n falch, felly, o glywed y Gweinidog yn ailadrodd heddiw yr hyn a ddywedodd wrth y pwyllgor, y byddai'r comisiwn yn ddarostyngedig i'r ystod lawn o ddyletswyddau partneriaeth gymdeithasol a gwaith teg a gaiff eu cynnwys yn y ddeddfwriaeth honno, ac y bydd yn archwilio'r argymhelliad ar bartneriaeth gymdeithasol ymhellach. Yn unol â sefyllfa'r undebau a'r pwyllgor, byddai Plaid Cymru yn annog y Gweinidog i warantu hyn drwy ychwanegu'r ddyletswydd strategol ychwanegol hon at y Bil.

Ac, yn olaf, dros yr wythnosau diwethaf, bydd y Gweinidog yn ymwybodol y bu nifer o gynigion polisi o du San Steffan a oedd yn cynnwys cynnig i gyfyngu ar gymhwyster ar gyfer cyllid myfyrwyr mewn modd a fyddai'n effeithio ar fynediad at gyfleon addysgol drydyddol. Hoffwn wybod, felly, beth sy'n cael ei gynllunio gan y Gweinidog i sicrhau na fydd unrhyw newidiadau yn Lloegr yn cael effaith ar y cynlluniau ar gyfer addysg drydyddol yng Nghymru. Yn benodol, sut y bydd cyfleon i bobl, beth bynnag eu cefndir, yn cael eu hamddiffyn? Diolch.

And, finally, over recent weeks, the Minister will be aware that there have been many policy proposals from Westminster, which included a proposal to limit qualification for student funding in a way that would impact access to opportunities for tertiary education. I'd therefore like to know what's been planned by the Minister to ensure that any changes in England do not have an impact on plans for tertiary education in Wales. Specifically, how will opportunities for people, whatever their background, be safeguarded? Thank you.

17:15

This is a very interesting debate on a very important subject. My constituency has three universities in it, so it's very important that we get this right, not just for individual areas but also for the whole of Wales, because obviously we need to ensure that we have the best possible tertiary sector to take us forward in these very challenging sets of circumstances.

The University of Oxford, the University of Cambridge, the Catholic University of Louvain in Belgium, the University of Helsinki in Finland and Mondragon University in Spain all have one thing in common: they all have democratic governance. They all meet Tony Benn's five tests of democratic accountability for those at the very top of their universities: what power have you got, where did you get it from, in whose interests do you exercise it, to whom are you accountable, and, most importantly, how can we get rid of you. So, it's obviously important to ask how does this Bill address the governance and the strengthening of the governance of our universities, given some of the quite high-profile problems that there have been in many of our universities, and ensuring that universities have the very best leadership with the widest range of expertise to go with it.

Over the weekend, I chaired a meeting in Llandudno that was all about remote working. There was an excellent presentation by Professor Alan Felstead of Cardiff University, which set out the complexity of the decisions that any university is having to make in our post-pandemic world, and on top of which we have a climate emergency looming. So, for example, is it right to go on building lots more buildings when many students are going to be working remotely from home for a lot of their work, as are the tutors? So, how do we prevent us building white elephants when we're not absolutely certain about the way in which we're going to be both studying and working in the future?

We need to ensure that we have the best possible governance and that we don't make decisions that can, potentially, bring universities down. For example, Aberystwyth University made some pretty disastrous investments in a campus in Mauritius, costing them about £1 million, based on an assumption that there would be very large numbers of students wanting to enrol. And when that didn't happen, it potentially could have been very serious for the future of the university. Happily, they've recovered, but practically every university you can think of has had some really challenging problems to face in the past.

So, I want to understand how this Bill is aligned with the social partnership and procurement Bill that we're going to be scrutinising in due course, and what the Welsh Government means by 'regulating with autonomy'. I'm struggling to see where we go in the explanatory memorandum. We've got quite a lot of information about the governance of the commission for tertiary education, but I'm not at all clear how this might improve the governance of our universities in the sense of that critical friend that all democratic institutions need to have, in order to ensure the consideration of the full range of views that take into account the interests of staff, students and the wider community. So, how is this Bill going to ensure that universities have the very best governance? And what is the role that you think the commission is going to have? It's clear that you want the commission to improve our research institutions and their reputation, but it's not at all clear how they're going to do that if we don't address the governance of universities.

Mae hon yn ddadl ddiddorol iawn ar bwnc pwysig iawn. Mae gan fy etholaeth i dair prifysgol ynddi, felly mae'n bwysig iawn ein bod yn gwneud hyn yn iawn, nid yn unig i ardaloedd unigol ond hefyd i Gymru gyfan, oherwydd mae'n amlwg bod angen i ni sicrhau bod gennym y sector trydyddol gorau posibl i'n symud ymlaen yn yr amgylchiadau heriol iawn hyn.

Mae gan Brifysgol Rhydychen, Prifysgol Caergrawnt, Prifysgol Gatholig Louvain yng Ngwlad Belg, Prifysgol Helsinki yn y Ffindir a Phrifysgol Mondragon yn Sbaen i gyd un peth yn gyffredin: mae gan bob un ohonyn nhw lywodraethu democrataidd. Maen nhw i gyd yn bodloni pum prawf Tony Benn o atebolrwydd democrataidd i'r rheini sydd yn swyddi uchaf eu prifysgolion: pa bŵer sydd gennych, o ble y gwnaethoch ei gael, er budd pwy ydych chi'n ei arfer, i bwy yr ydych yn atebol, ac, yn bwysicaf oll, sut y gallwn ni gael gwared arnoch chi. Felly, mae'n amlwg yn bwysig gofyn sut mae'r Bil hwn yn mynd i'r afael â llywodraethu a chryfhau llywodraethu ein prifysgolion, o ystyried rhai o'r problemau eithaf amlwg a gafwyd mewn llawer o'n prifysgolion, a sicrhau bod prifysgolion yn cael yr arweinyddiaeth orau gyda'r ystod ehangaf o arbenigedd i fynd gyda hynny.

Dros y penwythnos, cadeiriais gyfarfod yn Llandudno a oedd yn ymwneud â gweithio o bell. Cafwyd cyflwyniad rhagorol gan yr Athro Alan Felstead o Brifysgol Caerdydd, a oedd yn nodi cymhlethdod y penderfyniadau y mae'n rhaid i unrhyw brifysgol eu gwneud yn ein byd ar ôl y pandemig, ac y mae gennym argyfwng hinsawdd ar y gorwel ar ben hynny. Felly, er enghraifft, a yw'n iawn mynd ati i adeiladu llawer mwy o adeiladau pan fydd llawer o fyfyrwyr yn gweithio o bell o gartref ar gyfer llawer o'u gwaith, fel y mae'r tiwtoriaid? Felly, sut ydym ni'n ein hatal rhag adeiladu adeiladau diangen pan nad ydym yn gwbl sicr am y ffordd y byddwn ni'n astudio ac yn gweithio yn y dyfodol?

Mae angen i ni sicrhau bod gennym y llywodraethu gorau posibl ac nad ydym yn gwneud penderfyniadau a all, o bosibl, effeithio'n andwyol ar brifysgolion. Er enghraifft, gwnaeth Prifysgol Aberystwyth fuddsoddiadau eithaf trychinebus mewn campws ym Mauritius, a gostiodd tua £1 miliwn iddyn nhw, yn seiliedig ar ragdybiaeth y byddai nifer fawr iawn o fyfyrwyr eisiau cofrestru. A phan na ddigwyddodd hynny, gallai fod wedi bod yn ddifrifol iawn ar gyfer dyfodol y brifysgol. Yn ffodus, maen nhw wedi adfer, ond yn ymarferol mae pob prifysgol y gallwch chi feddwl amdano wedi bod â rhai problemau heriol iawn i'w hwynebu yn y gorffennol.

Felly, rwyf eisiau deall sut y mae'r Bil hwn yn cyd-fynd â'r Bil partneriaethau cymdeithasol a chaffael y byddwn ni'n craffu arnyn nhw maes o law, a'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei olygu gan 'reoleiddio gydag ymreolaeth'. Rwy'n ei chael yn anodd gweld i ble'r ydym yn mynd yn y memorandwm esboniadol. Mae gennym gryn dipyn o wybodaeth am lywodraethu'r comisiwn ar gyfer addysg drydyddol, ond nid wyf yn glir o gwbl sut y gallai hyn wella llywodraethu ein prifysgolion yn ystyr y cyfaill beirniadol hwnnw y mae angen i bob sefydliad democrataidd ei gael, er mwyn sicrhau bod yr ystod lawn o safbwyntiau sy'n ystyried buddiannau staff yn cael eu hystyried, myfyrwyr a'r gymuned ehangach. Felly, sut y mae'r Bil hwn yn mynd i sicrhau bod prifysgolion yn cael y llywodraethu gorau? A beth yw'r swyddogaeth y credwch y bydd y comisiwn yn ei chael? Mae'n amlwg eich bod eisiau i'r comisiwn wella ein sefydliadau ymchwil a'u henw da, ond nid yw'n glir o gwbl sut y byddan nhw'n gwneud hynny os nad ydym yn mynd i'r afael â llywodraethu prifysgolion.

17:20

Contrary to some of the opening remarks of Sioned Williams, I don't think there was anything near unanimity in the sector among stakeholders on the need for this Bill, and I encountered, through discussion, many stakeholders who said to me that a Bill really isn't necessary to achieve what you want to achieve. But then, you either commission a report by Ellen Hazelkorn and listen to it, or you don't. The Hazelkorn report, which was published on 1 March 2016, was very clear that legislation would be needed in order to provide a seamless education sector prepared for 2030, and I think the Government has rightly taken the decision to listen to the recommendations of that report in creating this Bill. And I think, actually, this Bill would have been introduced a lot sooner in the previous Senedd had it not been for Diamond, for Donaldson and the pandemic. We would have seen this Bill introduced, perhaps in a slightly different form, by a different Member of a different political party, but it would have happened, had it not been for those things.

So, I think the Minister, taking on this challenge, has indeed had a challenge, and it is a credit to his reasoned ability to listen, to engage, and to link with stakeholders in that the discontent that may have been out there has somewhat ebbed and now we are seeing practical engagement from the sector with this Bill. And I can say, as chair of the cross-party group on universities, that the Minister attended a rigorous, hour-long question-and-answer session with stakeholders, and answered every single question he was asked, and there were a lot of them. I was impressed by the detail in which he provided those answers, and I can see, in the response he gave in his opening statement today, that many of those questions have been answered by him, and that is a very positive thing to see.

So, first of all, in relation to research and innovation, he said in his opening remarks that amendments would be introduced to strengthen the duty of research and innovation in the Bill. He said that there would be amendments to strengthen institutional autonomy. I'd be interested to hear whether that would be a general duty or whether that would be specific amendments, and I think we need to see what those amendments would be.

And I think I understood that the power to dissolve certain types of institutions, those higher education corporations, would not be part of the Bill. So, can I just have some clarification there? Because what you could end up doing is that higher education corporations could be dissolved without the consent of those institutions, whereas other types of institutions wouldn't be subject to that. So, is he actually going to remove that power from the Bill, or is there another way of amending it?

Again, as a member of the cross-party group, there remain questions about this registration system, which have been raised already, particularly by the committee Chairs. In particular, is it the intention for the commission to be able to set different registration conditions for individual providers? And is there any risk that this could lead to institutions being treated differently or unfairly? So, that's a key question that I'd like the Minister to answer in his response.

Finally, I'll come to Jenny Rathbone's remarks. I met with the University and College Union representatives, who raised that issue of democratisation of individual institutions as well. I wonder whether the Minister might be interested in meeting with UCU representatives to talk about that, and perhaps myself and Jenny Rathbone might want to have a meeting with him to talk about this issue of democratisation. It's an interesting one, particularly Tony Benn's fifth test: how do we get rid of you? It would be an interesting thing to see vice-chancellors wondering whether their governing bodies were going to be asking that question, 'How do we get rid of you?' And I think it's something that anyone in power should fear that very question, as we all do, and have just done in an election that we faced last year.

So, these are some key questions that the Minister's gone some way to answering. Once again, I thank him for his positive approach, and also all the work that the committees have done in probing those amendments. But what I can see across the Chamber is a general positive approach to this Bill, which does seem to be commanding support, and I think that is a credit to the Minister. 

Yn groes i rai o sylwadau agoriadol Sioned Williams, nid wyf i'n credu bod unrhyw beth yn agos at unfrydedd yn y sector, ymhlith rhanddeiliaid, ynglŷn â'r angen am y Bil hwn, ac fe ddes i ar draws, drwy drafodaeth, lawer o randdeiliaid a ddywedodd wrthyf nad oes gwir angen Bil i gyflawni'r hyn yr ydych chi eisiau ei gyflawni. Ond yna, rydych chi naill ai'n comisiynu adroddiad gan Ellen Hazelkorn ac yn gwrando arno, neu nid ydych yn gwneud hynny. Roedd adroddiad Hazelkorn, a gyhoeddwyd ar 1 Mawrth 2016, yn glir iawn y byddai angen deddfwriaeth er mwyn darparu sector addysg di-dor yn barod ar gyfer 2030, ac rwy'n credu bod y Llywodraeth, a hynny'n briodol, wedi penderfynu gwrando ar argymhellion yr adroddiad hwnnw wrth greu'r Bil hwn. Ac rwy'n credu, mewn gwirionedd, y byddai'r Bil hwn wedi cael ei gyflwyno'n llawer cynt yn y Senedd flaenorol oni bai am Diamond, Donaldson a'r pandemig. Byddem ni wedi gweld y Bil hwn yn cael ei gyflwyno, efallai ar ffurf ychydig yn wahanol, gan Aelod gwahanol o blaid wleidyddol wahanol, ond byddai wedi digwydd, oni bai am y pethau hynny.

Felly, rwy'n credu bod y Gweinidog, gan ymgymryd â'r her hon, wedi wir wynebu her, ac mae'n glod i'w allu rhesymegol i wrando, ymgysylltu, a chysylltu â rhanddeiliaid bod yr anfodlonrwydd a allai fod wedi bod allan yno wedi'i leihau rhywfaint ac yn awr rydym yn gweld ymgysylltiad ymarferol gan y sector â'r Bil hwn. Ac a gaf i ddweud, fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar brifysgolion, fod y Gweinidog wedi mynychu sesiwn holi ac ateb drylwyr, awr o hyd gyda rhanddeiliaid, ac atebodd bob un cwestiwn a ofynnwyd iddo, ac roedd llawer ohonyn nhw. Gwnaeth y manylion a ddarparodd yr atebion hynny argraff arnaf, a gallaf weld, yn yr ymateb a roddodd yn ei ddatganiad agoriadol heddiw, fod llawer o'r cwestiynau hynny wedi cael eu hateb ganddo, ac mae hynny'n beth cadarnhaol iawn i'w weld.

Felly, yn gyntaf oll, o ran ymchwil ac arloesi, dywedodd yn ei sylwadau agoriadol y byddai gwelliannau'n cael eu cyflwyno i gryfhau'r ddyletswydd ymchwil ac arloesi yn y Bil. Dywedodd y byddai gwelliannau i gryfhau ymreolaeth sefydliadol. Byddai'n ddiddorol clywed a fyddai hynny'n ddyletswydd gyffredinol neu a fyddai hynny'n welliannau penodol, ac rwy'n credu bod angen i ni weld beth fyddai'r gwelliannau hynny.

Ac rwy'n credu fy mod yn deall na fyddai'r pŵer i ddiddymu mathau penodol o sefydliadau, y corfforaethau addysg uwch hynny, yn rhan o'r Bil. Felly, a gaf i rhywfaint o eglurhad yn y fan yna? Oherwydd yr hyn y gallech chi ei wneud yn y pen draw yw y gellid diddymu corfforaethau addysg uwch heb gydsyniad y sefydliadau hynny, tra na fyddai mathau eraill o sefydliadau yn ddarostyngedig i hynny. Felly, a yw'n mynd i ddileu'r pŵer hwnnw o'r Bil, neu a oes ffordd arall o'i ddiwygio?

Unwaith eto, fel aelod o'r grŵp trawsbleidiol, mae cwestiynau o hyd am y system gofrestru hon, sydd eisoes wedi'u codi, yn enwedig gan Gadeiryddion y pwyllgorau. Yn benodol, ai'r bwriad yw i'r comisiwn allu pennu amodau cofrestru gwahanol ar gyfer darparwyr unigol? Ac a oes unrhyw risg y gallai hyn arwain at drin sefydliadau'n wahanol neu'n annheg? Felly, mae hwnnw'n gwestiwn allweddol yr hoffwn i'r Gweinidog ei ateb yn ei ymateb.

Yn olaf, rwy'n dod at sylwadau Jenny Rathbone. Fe wnes i gyfarfod â chynrychiolwyr Undeb y Prifysgolion a'r Colegau, a gododd y mater hwnnw o ddemocrateiddio sefydliadau unigol hefyd. Tybed a allai fod gan y Gweinidog ddiddordeb mewn cyfarfod â chynrychiolwyr yr undeb i siarad am hynny, ac efallai y byddaf i a Jenny Rathbone eisiau cael cyfarfod ag ef i siarad am y mater hwn o ddemocrateiddio. Mae'n un diddorol, yn enwedig pumed prawf Tony Benn: sut mae cael gwared arnoch chi? Byddai'n beth diddorol gweld is-gangellorion yn meddwl tybed a fyddai eu cyrff llywodraethu yn gofyn y cwestiwn hwnnw, 'Sut mae cael gwared arnoch chi?' Ac rwy'n credu ei fod yn rhywbeth y dylai unrhyw un sydd mewn grym ofni'r union gwestiwn hwnnw, fel y gwnawn ni i gyd, ac rydym newydd ei wneud mewn etholiad a wynebwyd gennym y llynedd.

Felly, dyma rai cwestiynau allweddol y mae'r Gweinidog wedi gwneud rhywfaint i'w hateb. Unwaith eto, diolch iddo am ei agwedd gadarnhaol, a hefyd am yr holl waith y mae'r pwyllgorau wedi'i wneud wrth ymchwilio i'r gwelliannau hynny. Ond yr hyn y gallaf i ei weld ar draws y Siambr yw ymagwedd gadarnhaol gyffredinol at y Bil hwn, sydd i bob golwg yn ennyn cefnogaeth, ac rwy'n credu bod hynny'n glod i'r Gweinidog.

17:25

Diolch, Llywydd, and I'm grateful to the Members for their constructive and thoughtful comments today. I'll endeavour to respond to as many points as I can, but I'm not sure I'll be able to repeat the comprehensive nature of the responses that Hefin David kindly referred to in his contribution. 

Jayne Bryant spoke about the need for a stronger and more robust sector, which this Bill contributes to, and the need for legislation in order to do that. I'm grateful to her for that remark and for her welcome to the Bill. In relation to the point she made regarding composition, this is a matter that is important to me, and she will know that provision is in the Bill to ensure that the range of skills and experience that appears across all part of the sector will be a requirement for Ministers to engage with when making appointments. In relation to the ambition that she described around associate membership, I will look at the context of the explanatory memorandum about how we can make clear our expectations and ambitions as a Government in that space.

She made some important points in relation to strategic duties. Some of them were echoed by Laura Jones and by Sioned Williams as well, and I hope that the responses I gave at the start will give each of those three Members some assurance.

Diolch, Lywydd, ac rwy'n ddiolchgar i'r Aelodau am eu sylwadau adeiladol a meddylgar heddiw. Byddaf yn ymdrechu i ymateb i gynifer o bwyntiau ag y gallaf, ond nid wyf yn siŵr a fyddaf yn gallu ailadrodd natur gynhwysfawr yr ymatebion y cyfeiriodd Hefin David atyn nhw yn garedig yn ei gyfraniad. 

Siaradodd Jayne Bryant am yr angen am sector cryfach a mwy cadarn, y mae'r Bil hwn yn cyfrannu ato, a'r angen am ddeddfwriaeth er mwyn gwneud hynny. Rwy'n ddiolchgar iddi am y sylw hwnnw ac am ei chroeso i'r Bil. O ran y pwynt a wnaeth ynglŷn â chyfansoddiad, mae hwn yn fater sy'n bwysig i mi, a bydd yn gwybod bod darpariaeth yn y Bil i sicrhau y bydd yr ystod o sgiliau a phrofiad sy'n ymddangos ar draws pob rhan o'r sector yn ofyniad i Weinidogion ymgysylltu â nhw wrth wneud penodiadau. O ran yr uchelgais a ddisgrifiodd ynghylch aelodaeth gyswllt, fe wnaf edrych ar gyd-destun y memorandwm esboniadol ynghylch sut y gallwn ni egluro ein disgwyliadau a'n huchelgeisiau fel Llywodraeth yn y maes hwnnw.

Gwnaeth rai pwyntiau ynglŷn â dyletswyddau strategol. Adleisiwyd rhai ohonyn nhw gan Laura Jones a Sioned Williams hefyd, ac rwy'n gobeithio y bydd yr ymatebion a roddais ar y dechrau yn rhoi rhywfaint o sicrwydd i bob un o'r tair Aelod hynny.

Diolch i Sioned Williams am gydnabod bod geiriad y dyletswydd o ran y Gymraeg, yn fy marn i o leiaf, yn annog y comisiwn i fod yn uchelgeisiol, ond wrth gwrs rŷn ni'n derbyn bod cyfle i edrych eto ar hwnnw.

Thank you to Sioned Williams for acknowledging that the wording of the duty in terms of the Welsh language, in my view at least, encourages the commission to be ambitious, but of course we accept that there is an opportunity to look again at that.

In relation to the question about the provision of regulations during scrutiny of the Bill, there is a requirement here, I think, to make sure that the regulations both allow stakeholders the opportunity to fully engage with what is proposed, and also for the regulations to reflect refinements made to the legislation as it is being passed through this Chamber. So, that will be context, I think, for the response that we've given in relation to that point. 

Alun Davies made a number of points in relation to the scrutiny arrangements for the Senedd in relation to the Bill. Some of the recommendations I will be able to accept, some of them I'm considering at the moment, and we'll be able to write more fully to the committee in relation to that in due course. On the question of regulation through registration, I hope that the points I made in my opening speech gave some assurance in relation to that. The statement of policy intention sets out the Government's policy in relation to that, and I hope again that provides some context for the response to the recommendation. I can give him an assurance that I will be updating the equality impact assessment to which he referred in his remarks.

Peredur Owen Griffiths, in relation to the Finance Committee's concerns, I will be updating the regulatory impact assessment after Stage 2. He was good enough to refer to my evidence in relation to the variance, and he will recall that I was making a point about the prudence of providing the maximum possible costs in relation to those items. I can confirm that the strategy and implementation group has already been established and has already met, but it will not look at the detailed operational points that he was making in his contribution, for the simple reason that those are decisions that the commission itself will need to and is entitled to make in due course. 

In relation to the other contributions, I just want to say in relation to the points Laura Jones was making on implementation that we will be providing further information to the committee around implementation plans. As she knows, my intention is for the commission to be established in 2023 but for the responsibilities to be acquired during that year, 2024 and perhaps even to the start of 2025. But we'll be able to provide more information in relation to that. 

Sioned Williams made very important points in relation to sixth forms, Coleg Cymraeg Cenedlaethol and social partnership, and I hope that the points I made in my opening speech have gone some way, at least, to reassuring her on those points. 

Both Jenny Rathbone and Hefin David made points in relation to governance. I can assure Jenny Rathbone that assurance on governance will be an important part of the registration regime. In relation to the point that Hefin David made about differential registration criteria, I think that exists in order to give the commission flexibility to ensure parity of outcomes, even when those require different ways of responding to individual circumstances.

I hope Members found that helpful, and I hope Members will feel able to support the general principles of the Bill.

O ran y cwestiwn ynghylch darparu rheoliadau wrth graffu ar y Bil, mae'n ofynnol yma, rwy'n credu, i sicrhau bod y rheoliadau'n rhoi cyfle i randdeiliaid ymgysylltu'n llawn â'r hyn a gynigir, a hefyd i'r rheoliadau adlewyrchu'r gwelliannau a wneir i'r ddeddfwriaeth wrth iddi gael ei phasio drwy'r Siambr hon. Felly, bydd hynny'n gyd-destun, rwy'n credu, ar gyfer yr ymateb yr ydym ni wedi'i roi ynglŷn â'r pwynt hwnnw. 

Gwnaeth Alun Davies nifer o bwyntiau ar y trefniadau craffu ar gyfer y Senedd o ran y Bil. Rhai o'r argymhellion, byddaf i'n gallu eu derbyn, rhai ohonynt rwyf yn eu hystyried ar hyn o bryd, a byddwn ni'n gallu ysgrifennu'n llawnach at y pwyllgor ar hynny maes o law. O ran rheoleiddio drwy gofrestru, rwy'n gobeithio bod y pwyntiau y gwnes i yn fy araith agoriadol wedi rhoi rhywfaint o sicrwydd ynglŷn â hynny. Mae'r datganiad o fwriad polisi yn nodi polisi'r Llywodraeth o ran hynny, ac rwy'n gobeithio eto bod hynny'n rhoi rhywfaint o gyd-destun ar gyfer yr ymateb i'r argymhelliad. Gallaf roi sicrwydd iddo y byddaf yn diweddaru'r asesiad o'r effaith ar gydraddoldeb y cyfeiriodd ato yn ei sylwadau.

Peredur Owen Griffiths, ynglŷn â phryderon y Pwyllgor Cyllid, byddaf yn diweddaru'r asesiad effaith rheoleiddiol ar ôl Cyfnod 2. Roedd yn ddigon da i gyfeirio at fy nhystiolaeth ynglŷn â'r amrywiant, a bydd yn cofio fy mod wedi gwneud pwynt am ddoethineb darparu'r costau mwyaf posibl o ran yr eitemau hynny. Gallaf gadarnhau bod y grŵp strategaeth a gweithredu eisoes wedi'u sefydlu a'i fod eisoes wedi cyfarfod, ond ni fydd yn edrych ar y pwyntiau gweithredol manwl yr oedd yn eu gwneud yn ei gyfraniad, am y rheswm syml mai penderfyniadau y bydd angen i'r comisiwn ei hun eu gwneud yw'r rhai hynny ac y mae ganddyn nhw hawl i'w gwneud maes o law. 

O ran y cyfraniadau eraill, hoffwn ddweud ynglŷn â'r pwyntiau yr oedd Laura Jones yn eu gwneud ynghylch gweithredu y byddwn ni'n rhoi rhagor o wybodaeth i'r pwyllgor am gynlluniau gweithredu. Fel y gŵyr hi, fy mwriad yw sefydlu'r comisiwn yn 2023 ond i'r cyfrifoldebau gael eu caffael yn ystod y flwyddyn honno, 2024 ac efallai hyd yn oed hyd at ddechrau 2025. Ond byddwn ni'n gallu darparu mwy o wybodaeth ar hynny. 

Gwnaeth Sioned Williams bwyntiau pwysig iawn ynglŷn â'r chweched dosbarth, y Coleg Cymraeg Cenedlaethol a phartneriaeth gymdeithasol, a gobeithio bod y pwyntiau y gwnes i yn fy araith agoriadol wedi mynd beth o'r ffordd, o leiaf, i'w sicrhau ar y pwyntiau hynny. 

Gwnaeth Jenny Rathbone a Hefin David bwyntiau ar lywodraethu. Gallaf sicrhau Jenny Rathbone y bydd sicrwydd ynghylch llywodraethu yn rhan bwysig o'r drefn gofrestru. O ran y pwynt a wnaeth Hefin David am feini prawf cofrestru gwahaniaethol, rwy'n credu bod hynny'n bodoli er mwyn rhoi hyblygrwydd i'r comisiwn sicrhau canlyniadau cyfartal, hyd yn oed pan fydd y rheini'n gofyn am ffyrdd gwahanol o ymateb i amgylchiadau unigol.

Gobeithio y bu hynny o gymorth i'r Aelodau, a gobeithio y bydd yr Aelodau o'r farn y gallan nhw gefnogi egwyddorion cyffredinol y Bil.

17:30

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na, does yna ddim gwrthwynebiad, ac felly mae'r cynnig wedi ei dderbyn yn unol â Rheol Sefydlog 12.36. 

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No, there is no objection, therefore the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

9. Cynnig i gytuno ar y penderfyniad ariannol ynghylch Bil Addysg Drydyddol ac Ymchwil (Cymru)
9. Motion to agree the financial resolution in respect of the Tertiary Education and Research (Wales) Bill

Y cynnig i gytuno ar y penderfyniad ariannol mewn perthynas â'r Bil Addysg Drydyddol ac Ymchwil (Cymru) sydd nesaf. Felly, dwi'n galw ar y Gweinidog unwaith eto i wneud y cynnig. 

The motion to agree the financial resolution in respect of the Tertiary Education and Research (Wales) Bill is next, and I call on the Minister once again to move the motion.

Cynnig NDM7951 Lesley Griffiths

Cynnig bod y Senedd, at ddibenion unrhyw ddarpariaethau sy’n deillio o’r Bil Addysg Drydyddol ac Ymchwil (Cymru), yn cytuno i unrhyw gynnydd mewn gwariant o’r math y cyfeiriwyd ato yn Rheol Sefydlog 26.69, sy’n codi o ganlyniad i’r Bil.

Cynnig NDM7951 Lesley Griffiths

To propose that the Senedd, for the purposes of any provisions resulting from the Tertiary Education and Research (Wales) Bill, agrees to any increase in expenditure of a kind referred to in Standing Order 26.69, arising in consequence of the Bill.

Cynigiwyd y cynnig.

Motion moved.

Does gyda fi ddim siaradwyr. Felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig yma o dan eitem 9? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu’r cynnig? Nac oes, does yna ddim gwrthwynebiad, felly derbynnir y cynnig yna hefyd. 

I have no other speakers. So, the question is to agree the motion under item 9. Does any Member object? No, there is no objection, therefore the motion is also agreed.  

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.

Rŷn ni nawr yn cyrraedd y cyfnod pleidleisio. Felly, byddwn ni'n cymryd toriad byr tra'n bod ni'n paratoi ar gyfer y bleidlais yn dechnegol. 

We now reach voting time. So, we will take a short break whilst we prepare for the votes.

Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 17:32.

Plenary was suspended at 17:32.

17:35

Ailymgynullodd y Senedd am 17:36, gyda'r Llywydd yn y Gadair.

The Senedd reconvened at 17:36, with the Llywydd in the Chair.

10. Cyfnod Pleidleisio
10. Voting Time

Dyma ni'n cyrraedd y cyfnod pleidleisio. Mae'r bleidlais gyntaf y prynhawn yma ar eitem 6, y ddadl ar yr ail gyllideb atodol 2021-22. Dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid, 27, 25 yn ymatal, neb yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi'i gymeradwyo.

That brings us to voting time, and the first vote this afternoon is on item 6, the debate on the second supplementary budget 2021-22. I call for a vote on the motion tabled in the name of Lesley Griffiths. Open the vote. Close the vote. In favour, 27, 25 abstentions, none against. Therefore, the motion is agreed. 

Eitem 6. Dadl: Ail Gyllideb Atodol 2021 i 2022: O blaid: 27, Yn erbyn: 0, Ymatal: 25

Derbyniwyd y cynnig

Item 6. Debate: The Second Supplementary Budget 2021-22: For: 27, Against: 0, Abstain: 25

Motion has been agreed

Mae'r bleidlais nesaf ar eitem 7, sef y ddadl ar ddiwygiad i setliad llywodraeth leol 2021-22. Dwi'n galw am bleidlais nawr ar y cynnig gan Lesley Griffiths. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 40, 12 yn ymatal, neb yn erbyn. Felly, mae'r cynnig yna hefyd wedi'i dderbyn. A dyna ni ddiwedd ar y pleidleisiau y prynhawn yma.

The next vote is on item 7, the debate on the amendment to the 2021-22 local government settlement. I call for a vote on the motion tabled in the name of Lesley Griffiths. Open the vote. Close the vote. In favour 40, 12 abstentions, none against. Therefore, that motion is also agreed. 

Eitem 7. Dadl: Diwygiad i Setliad Llywodraeth Leol 2021-22: O blaid: 40, Yn erbyn: 0, Ymatal: 12

Derbyniwyd y cynnig

Item 7. Debate: Amendment to the 2021-22 Local Government Settlement: For: 40, Against: 0, Abstain: 12

Motion has been agreed

A dyna ni ddiwedd ar y pleidleisiau y prynhawn yma.

That brings voting to a conclusion for this afternoon.

Daeth y cyfarfod i ben am 17:37.

The meeting ended at 17:37.

Neges gan Ei Mawrhydi Y Frenhines, Pennaeth y Gymanwlad
A Message from Her Majesty The Queen, Head of the Commonwealth

Eleni, ym mlwyddyn fy Jiwbilî Platinwm, mae wedi rhoi pleser o’r mwyaf i mi adnewyddu'r addewid a wnaed gennyf ym 1947, sef y byddaf yn ymroi fy mywyd mewn gwasanaeth.

Heddiw, mae’n bleser gweld Cymanwlad fodern, fywiog a chysylltiedig sy’n cyfuno cyfoeth o hanes a thraddodiad â datblygiadau cymdeithasol, diwylliannol a thechnolegol mawr ein hoes. Mae'r ffaith bod y Gymanwlad yn sefyll yn dalach fyth yn glod i bawb sydd wedi bod yn gysylltiedig â hi.

Cawn ein maethu a’n cynnal gan ein perthnasoedd a, thrwy gydol fy mywyd, rwyf wedi mwynhau’r fraint o glywed beth mae’r perthnasoedd a ffurfiwyd ledled y Gymanwlad, yn ei holl amrywiaeth, wedi’u golygu i bobl a chymunedau.

Mae ein teulu o genhedloedd yn parhau i fod yn bwynt o gysylltiad, cydweithrediad a chyfeillgarwch. Mae'n lle i ddod at ei gilydd i fynd ar drywydd nodau cyffredin a llesiant cyffredin, gan roi cyfle i bawb wasanaethu a chael budd. Yn y cyfnod anodd hwn, fy ngobaith yw y gallwch gael nerth ac ysbrydoliaeth o’r hyn rydym yn ei rannu, wrth inni weithio gyda’n gilydd tuag at ddyfodol iach, cynaliadwy a llewyrchus i bawb.

Ac ar y diwrnod arbennig hwn i'n teulu—yn ystod blwyddyn a fydd yn cynnwys Cyfarfod Penaethiaid Llywodraethau'r Gymanwlad a Gemau'r Gymanwlad—rwy'n gobeithio y gallwn gadarnhau eto ein penderfyniad i gefnogi a gwasanaethu ein gilydd, ac ymdrechu i sicrhau bod y Gymanwlad yn parhau i fod yn rym dylanwadol er daioni yn ein byd am genedlaethau lawer i ddod.

In this year of my Platinum Jubilee, it has given me pleasure to renew the promise I made in 1947, that my life will always be devoted in service.

Today, it is rewarding to observe a modern, vibrant and connected Commonwealth that combines a wealth of history and tradition with the great social, cultural and technological advances of our time. That the Commonwealth stands ever taller is a credit to all those who have been involved.

We are nourished and sustained by our relationships and, throughout my life, I have enjoyed the privilege of hearing what the relationships built across the great reach and diversity of the Commonwealth have meant to people and communities.

Our family of nations continues to be a point of connection, cooperation and friendship. It is a place to come together to pursue common goals and the common good, providing everyone with the opportunity to serve and benefit. In these testing times, it is my hope that you can draw strength and inspiration from what we share, as we work together towards a healthy, sustainable and prosperous future for all.

And on this special day for our family—in a year that will include the Commonwealth Heads of Government Meeting and the Commonwealth Games—I hope we can deepen our resolve
to support and serve one another, and endeavour to ensure the Commonwealth remains an influential force for good in our world for many generations to come.