Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
15/01/2020Cynnwys
Contents
Cyfarfu'r Cynulliad am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
Galw'r Aelodau i drefn.
Cyn symud at y cwestiynau, hoffwn hysbysu'r Cynulliad, y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 26.75, fod Bil Senedd ac Etholiadau (Cymru) wedi cael Cydsyniad Brenhinol heddiw.
A'r eitem gyntaf, felly, yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Addysg, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Suzy Davies.
1. A wnaiff y Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf am gyllid ar gyfer anghenion dysgu ychwanegol? OAQ54913

Mae awdurdodau lleol yn gyfrifol am ddarparu darpariaeth addas ar gyfer pob dysgwr, gan gynnwys y rhai ag anghenion addysgol arbennig, a dyrennir cyllid i awdurdodau lleol drwy'r grant cynnal refeniw. Rwyf hefyd wedi sicrhau bod £20 miliwn ar gael i gefnogi'r rhaglen drawsnewid ADY ehangach.
Diolch ichi am yr ateb hwnnw, ac wrth gwrs, i fod yn deg, yn y pwyllgor yr wythnos diwethaf, fe wnaethoch siarad â ni am y cyllid hwnnw ar gyfer helpu awdurdodau lleol ac addysgwyr i baratoi ar gyfer gofynion y Ddeddf anghenion dysgu ychwanegol. Ac yn y gyllideb ddrafft, rydych wedi ymrwymo £9 miliwn i ddau faes gwariant arall, gan gynnwys helpu cynghorau i ymdrin â'r sefyllfa bresennol mewn perthynas â darparu cymorth anghenion dysgu ychwanegol. Ac eto, o ganlyniad i gylch gwariant Llywodraeth y DU, gwyddom fod £35 miliwn o gyllid canlyniadol i'r bloc Cymreig o'i ddyraniad cyllideb i anghenion addysgol arbennig ac anghenion dysgu ychwanegol. Felly, nid wyf yn sôn am y £700 miliwn a gafodd sylw gan yr Ysgrifennydd Gwladol dros Addysg, ac y bydd pawb ohonom yn ei ddisgwyl yn eiddgar, rwy’n sôn am y £35 miliwn o'r cylch gwariant. Rydych yn blaenoriaethu eich gwariant, rwy'n gwybod hynny, ond ni allaf gredu bod ein hangen am fuddsoddiad mewn AAA ac ADY gymaint yn llai nag yn Lloegr. Pam nad ydych chi wedi gwario £35 miliwn ar AAA ac ADY?
Wel, fel y dywedais wrth yr Aelod wrth ateb ei chwestiwn cyntaf, mae'r mwyafrif helaeth o gostau ysgol yn cael eu talu o'r grant cynnal refeniw. Fe fydd yr Aelod yn ymwybodol fod y Llywodraeth wedi gallu cynyddu’r arian a roddir i awdurdodau lleol yn sylweddol eleni. Mae'r ychwanegiad at y setliad llywodraeth leol, a chyllid newydd arall ar gyfer ysgolion a gofal cymdeithasol yn gwneud cyfanswm o £220 miliwn ar gyfer 2020-2021, ac mae hyn yn fwy na'r hyn a gawsom yn y cylch gwariant mewn perthynas â chyllid ychwanegol i ysgolion a gofal cymdeithasol o Loegr. Mae'r cyllid ychwanegol ar gyfer anghenion dysgu ychwanegol yn Lloegr wedi'i gynnwys yn y cynnydd cyffredinol ar gyfer ysgolion, felly rydym wedi gallu sicrhau arian ychwanegol ar gyfer y grant cynnal refeniw. Rwy'n ymwybodol o bwysau penodol yn y gymuned ADY, a dyna pam y byddwn yn ategu'r cynnydd yn y grant cynnal refeniw gydag £8 miliwn ychwanegol o fy nghyllideb fy hun, a mwy nag £1 filiwn i sicrhau lleoliadau arbenigol ar gyfer y plant sydd â’r anghenion mwyaf dwys ar gyfer astudio ôl-16.
Weinidog, rwy'n gwerthfawrogi'r arian ychwanegol rydych wedi'i roi yn fawr. Mae gennyf etholwr sydd â phlentyn sydd angen y math hwnnw o gefnogaeth, ond yn anffodus, nid yw'n ei gael oherwydd nad oes diagnosis wedi'i wneud eto. Ond hefyd, rwy'n gwerthfawrogi'r £20 miliwn rydych yn ei roi tuag at y paratoadau ADY ar gyfer gweithredu'r Bil yn 2021. Ond bydd awdurdodau lleol, felly, yn edrych yn ofalus iawn ar yr arian ychwanegol, er mwyn iddo gyflawni yn erbyn y cynnydd disgwyliedig yn y gofynion y bydd yn rhaid iddynt eu bodloni o ganlyniad i'r newidiadau hynny. Nawr, fel y dywedais, mae gennyf etholwr y byddai ei blentyn yn cael y gefnogaeth ymhen 18 mis yn ôl pob tebyg oherwydd bod y gofynion yn newid o ddim ond diagnosis i anghenion plentyn mewn gwirionedd. O ganlyniad, byddant yn cael y cymorth hwnnw. Ond mae angen arian ar gynghorau i'w ddarparu. A ydych yn bwriadu cynyddu’r cyllid i awdurdodau lleol yng nghyllidebau’r dyfodol, er mwyn sicrhau—pan ddaw’r newid hwn i rym, pan ddaw’r cynnydd, a bydd cynnydd yn y galw—y bydd y cynnydd hwnnw’n cael ei ariannu ac y bydd y plant hynny’n cael y cymorth y maent ei angen?
Diolch i chi am y cwestiwn hwnnw, David. Mae dau bwynt pwysig iawn yma. Yn gyntaf, rwy'n disgwyl bod pob awdurdod addysg lleol yng Nghymru yn diwallu anghenion plant o dan y ddeddfwriaeth gyfredol, ac ni ddylai fod unrhyw esgus dros beidio â diwallu'r anghenion hynny cyn cyflwyno'r Bil ADY newydd. Mae gan y plant hynny amddiffyniadau a hawliau yn awr, a dylai awdurdodau lleol fod yn eu darparu. Er, mae’n rhaid i mi ddweud, mae gwariant awdurdodau lleol ar AAA mewn ysgolion ar gyfer y flwyddyn ariannol gyfredol hon wedi'i gyllidebu i fod oddeutu £405 miliwn, sy'n gynnydd o 6.1 y cant o'i gymharu â'r flwyddyn flaenorol. Felly, mae awdurdodau lleol yn buddsoddi yn addysg y plant hyn.
O ran cyflwyno'r Ddeddf, fe fyddwch yn ymwybodol, fel y dywedais yn fy ateb i Suzy Davies, fod £20 miliwn wedi'i ddarparu i gefnogi'r gwaith o weithredu’r Ddeddf, yn benodol ar gyfer anghenion dysgu proffesiynol staff ac awdurdodau addysg lleol i sicrhau bod y ddeddfwriaeth honno'n llwyddiant. Bydd rhagor o wybodaeth ariannol ar gael i'r Aelodau pan fyddwn yn cyhoeddi'r cod statudol a fydd yn sail i'r ddeddfwriaeth honno yn ddiweddarach eleni.
Roedd y Gweinidog yn ddigon caredig i dreulio rhywfaint o amser yn fy etholaeth ddoe yn cyfarfod ag athrawon ADY, ac roeddwn yn ddiolchgar iawn i'r Gweinidog am yr amser a dreuliodd yn siarad â'r bobl hynny, ond hefyd am y sgwrs a gafwyd, a oedd yn fuddiol i bawb yn fy marn i. Roedd yr athrawon yno, Weinidog, yn dweud yn glir iawn, er mwyn cyflawni'r weledigaeth, sydd, yn fy nhyb i, yn cael ei rhannu ar bob ochr i'r Siambr hon, eu bod angen yr adnoddau, yr amser a'r gefnogaeth i allu cael y pethau hyn yn iawn.
A allwch roi ymrwymiad inni heddiw, Weinidog, y byddwch yn ceisio rhoi'r pecyn hwn at ei gilydd? Oherwydd roedd y ddeddfwriaeth, wrth gwrs, yn rhan o raglen drawsnewid ac nid dyna oedd y rhaglen yn ei chyfanrwydd. Ac wrth gyflawni'r cod, pan fyddwch yn gallu gwneud hynny, byddwn yn trawsnewid profiad addysg i blant a phobl ifanc sydd â'r anghenion dysgu ychwanegol hynny.
Yn gyntaf, a gaf fi ddiolch i'r Aelod am hwyluso'r cyfarfod ddoe, ac am ymdrechion yr athrawon y cyfarfûm â hwy ddoe yn y gwaith y maent yn ei wneud o ddydd i ddydd, yn ein hysgolion, a'r unigolyn sy'n ceisio cydlynu dulliau ADY ledled y rhanbarth? Roedd eu hadborth yn ddefnyddiol iawn i mi. Roeddent yn dweud yn glir iawn nad ydynt angen unrhyw hyfforddiant pellach ar elfennau'r ddeddfwriaeth newydd, ond eu bod bellach angen rhywfaint o hyfforddiant mewn perthynas â’r cyfrifoldebau ymarferol o wneud y swydd honno o ddydd i ddydd.
Roedd gennyf ddiddordeb mawr hefyd mewn clywed y gwahanol agweddau tuag at statws cydgysylltwyr anghenion dysgu ychwanegol mewn strwythurau rheoli ysgol, gyda rhai ohonynt yn teimlo efallai nad yw uwch dimau rheoli yn rhoi digon o bwyslais ar anghenion y rôl benodol honno. Felly, cafwyd trafodaethau defnyddiol iawn, a byddaf yn mynd ar eu trywydd gyda fy swyddogion ac yn adrodd yn ôl i'r Aelod fel y gall yntau adrodd yn ôl i'r aelodau staff hynny roeddwn yn ddiolchgar iawn am gael eu cyfarfod ddoe.
2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y Cynllun Peilot Gwaith Chwarae Newyn Gwyliau? OAQ54910
Dros yr haf a'r hydref gwnaethom dreialu nifer o ddulliau o fynd i'r afael â newyn gwyliau, gan gynnwys gweithio gyda lleoliadau chwarae a lleoliadau cymunedol ledled Cymru drwy ein cynllun peilot gwaith chwarae. Bydd canfyddiadau'r gwerthusiad yn llywio syniadau ynglŷn â'r ddarpariaeth ehangach y flwyddyn nesaf.
Rwy'n falch iawn o ddweud ein bod yn cyflawni'r cynllun hwn ac mae'n helpu plant o deuluoedd incwm isel, ond rwy'n siŵr y byddai pobl yn rhannu fy ngofid fod cannoedd o deuluoedd—rhai sy'n gweithio ac yn derbyn budd-daliadau a'r rhai sy'n dibynnu'n llwyr ar incwm budd-daliadau—yn teimlo bod yn rhaid iddynt ddibynnu ar gynlluniau o'r fath i fwydo eu plant yn ystod gwyliau ysgol. Mae'n arwydd o 10 mlynedd o gyni, ac mae newidiadau’r Llywodraeth Dorïaidd i fudd-daliadau a hawliau wedi taro teuluoedd heb fawr o incwm yn galetach na neb arall. Felly, rydym hefyd yn cydnabod bod hynny’n achosi straen aruthrol i rieni a theuluoedd mewn angen o'r fath.
Rydych wedi dweud eich bod yn bwriadu gwerthuso, wrth symud ymlaen, a fy nghwestiwn i chi, Weinidog, yw hwn: pan fyddwch wedi cynnal y gwerthusiad hwnnw ac yn symud ymlaen gyda'r cynllun peilot, ai eich bwriad wedyn yw ehangu mynediad ar gyfer y rheini nad ydynt yn rhan o'r cynllun peilot ar hyn o bryd a pharhau’r mynediad ar gyfer y rheini sy'n rhan o'r cynllun peilot?
Wel, Joyce, mae'r rhesymau pam fod teuluoedd a phlant yn dioddef o newyn gwyliau yn rhai sydd, mewn llawer o achosion, y tu hwnt i'n rheolaeth. Ond rwy'n credu ei bod yn hollol iawn fod Llywodraeth Cymru yn cymryd camau gweithredu i leddfu canlyniadau penderfyniadau a wneir mewn mannau eraill. Roedd gan y cynllun peilot Gwaith Chwarae Newyn Gwyliau 92 o safleoedd chwarae mynediad agored a chwech o safleoedd y tu allan i'r ysgol i gyd. Fe wnaethant ddosbarthu tua 13,000 o brydau bwyd, sy'n dangos maint y rhaglen benodol honno.
Mae'n bwysig inni gofio mai rhan yn unig o'n hymdrechion i drechu a lliniaru problem newyn gwyliau yw hyn. Mae'n sefyll ochr yn ochr â'n rhaglen draddodiadol ar gyfer cyfoethogi gwyliau ysgol; ein rhaglen bwyd a hwyl sy'n cael ei darparu o fewn ysgolion. Ac rwy'n falch o ddweud ein bod, yn y flwyddyn ariannol newydd, wedi clustnodi cyllid o £1 filiwn ar gyfer y cynlluniau peilot gwaith chwarae a byddwn yn cynyddu cyllideb Llywodraeth Cymru ar gyfer Rhaglen Cyfoethogi Gwyliau Ysgol bwyd a hwyl i £2.7 miliwn. Bydd hynny'n caniatáu inni ddarparu 100 y cant o gost y rhaglen honno, sydd, yn y blynyddoedd diwethaf, wedi'i hariannu'n rhannol gan Lywodraeth Cymru ac yn rhannol gan awdurdodau lleol. Ond byddwn yn gallu ehangu'r rhaglen honno a chredwn y gallai gyrraedd tua 7,600 o blant yr haf hwn.
Rwy'n croesawu'r cynllun peilot hwn ac rwy'n croesawu'r wybodaeth rydych newydd ei rhoi inni fod mwy o blant yn debygol o elwa o hyn. Rwy’n cydnabod hefyd fod cyllidebau’n dynn a chyda’r Torïaid mewn grym yn San Steffan, nid oes fawr o obaith y bydd ein sefyllfa yn gwella am rai blynyddoedd.
Felly, tybed pa ystyriaeth rydych wedi'i rhoi i fanteisio ar y gormodedd enfawr o fwyd sy'n cael ei gynhyrchu gan archfarchnadoedd bob dydd? A allai defnyddio'r gormodedd hwn wneud y cynllun yn rhatach? Mae fy swyddfa wedi bod yn casglu a dosbarthu bwyd o nifer fach o archfarchnadoedd. Mae'n gynnyrch da a fyddai wedi cael ei daflu i’r bin, yn bennaf oherwydd ei oes silff fer. Nid oes gennym unrhyw gymhwyster—nid oes angen i bobl fod yn derbyn budd-daliadau i gael mynediad at y bwyd hwn—ac o ganlyniad, rydym wedi cael mwy na 6,000 o ymweliadau gan bobl sy’n chwilio am fwyd am ddim dros y chwe mis diwethaf. Felly, a allwch chi ystyried defnyddio'r gwastraff o archfarchnadoedd i alluogi mwy o blant i gael eu bwydo yn ystod gwyliau ysgol?
Diolch i chi am hynny, Leanne, a diolch am eich ymdrechion. Mae gwleidyddion sy'n eistedd yn y Siambr hon yn ymdrechu i wneud yr un peth, a thu allan i'r Siambr hon, mewn amryw o bleidiau gwleidyddol sy'n ceisio rhoi camau ymarferol ar waith yn hyn o beth. Nid ni sy'n cynnal y rhaglenni hynny mewn gwirionedd. Rydym yn sicrhau bod y cyllid ar gael i'n partneriaid mewn llywodraeth leol a'n sefydliadau trydydd sector allu ei wneud ar lawr gwlad.
Ond rwy'n fwy na pharod i'n swyddogion ofyn i'n partneriaid annog ac edrych ar y cynnig rydych newydd ei gyflwyno. Rydym bob amser yn chwilio am bartneriaid newydd i helpu i sicrhau bod y bwyd sy’n cael ei gynnig, yn ogystal â’r ystod o weithgareddau—oherwydd mae honno'n rhan bwysig o'r rhaglen hefyd, yr amrywiaeth o weithgareddau—sy'n cael eu cynnig yn ystyrlon, yn gyffrous ac yn ddeniadol i blant.
Felly, yn ddiweddar, cyfarfûm ag Undeb Rygbi Cymru. Mae Undeb Rygbi Cymru yn ystyried sicrhau rhywfaint o ddarpariaeth yn ystod yr haf ac yn hytrach na sefydlu hynny fel rhaglen unigol, maent yn trafod gyda ni ynglŷn â sut y gallwn eu rhoi mewn cysylltiad ag awdurdodau lleol fel y gallant weithio ochr yn ochr â'n rhaglen, yn hytrach na dyblygu ymdrechion.
Felly, rydym bob amser yn chwilio am bartneriaid newydd i weithio ochr yn ochr ag awdurdodau lleol a sefydliadau'r trydydd sector i wneud y profiadau hynny i blant yn ystyrlon, nid yn unig o ran maeth, ond hefyd o ran gweithgareddau a all fynd i'r afael â materion yn ymwneud ag ymddygiad gwrthgymdeithasol, unigrwydd ac arwahanrwydd, neu golli dysgu yn ystod gwyliau'r haf.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Suzy Davies.
Diolch, Lywydd. Weinidog, mae'n rhaid i mi ddweud fy mod yn falch iawn pan wnaethoch chi ddiwygio'r canllawiau, sydd i'w dilyn gan awdurdodau lleol yn bennaf, gan ei gwneud yn ofynnol iddynt roi camau ychwanegol ar waith cyn gwneud penderfyniad ar gau ysgolion bach, gwledig. Ac er nad oedd hynny'n cynnwys pob ysgol fach, roedd yn ddatganiad o gydnabyddiaeth i le ysgolion bach, gwledig yn y gymuned a'u cyfraniad i safonau, ac wrth gwrs, y canlyniadau negyddol o gludo plant ifanc dros bellteroedd mawr, ac mewn rhai achosion, wrth gwrs, yr effaith negyddol ar y Gymraeg fel iaith gymunedol.
Ond mae ysgolion bach yn ddrutach i'w cynnal y pen, ac i gynorthwyo gyda hyn, ers mis Ebrill 2017 rydych wedi cynnig dyrannu grant o £2.5 miliwn o'r canol bob blwyddyn i gefnogi mwy o waith rhwng ysgolion mewn ardaloedd gwledig. Mae'n grant blynyddol, ond tybed a allwch chi ddweud wrthyf lle gallwn ddod o hyd iddo yn y gyllideb ddrafft ar gyfer 2020-21, a pha ddefnydd sydd wedi'i wneud ohono ers iddo gael ei gyflwyno.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am gydnabod y rôl bwysig y mae ysgolion bach yn ei chwarae yn ein system addysg? Pan ddeuthum i’r swydd, gwneuthum addewid i ddiwygio’r cod trefniadaeth ysgolion i gynnwys rhagdybiaeth yn erbyn cau, ac rwy’n falch iawn ein bod wedi gallu gwneud hynny.
Mae'r Aelod yn iawn fod gennym grant ysgolion bach a gwledig, sydd yno i gefnogi addysg plant mewn ysgolion bach a gwledig, i sicrhau ei bod gystal ag y dylai fod. Mae yna rai heriau penodol i ddarparu ysgolion bach a gwledig: y ffaith bod gofyn i athrawon addysgu ystod eang o grwpiau oedran, er enghraifft, a'r gallu i wahaniaethu, yn ogystal â phenaethiaid sy'n ymdopi â cyfrifoldebau addysgu yn yr ystafell ddosbarth yn ogystal â chyfrifoldebau rheolaethol.
Mae'r swm o arian sydd ar gael yn y flwyddyn ariannol newydd ar gyfer y grantiau ysgolion bach a gwledig yn parhau ar yr un lefel a bydd hwnnw ar gael. Mae awdurdodau lleol yn gwneud cais am yr arian hwnnw ac maent wedi’i ddefnyddio mewn amryw o ffyrdd i gefnogi amser cynllunio, paratoi ac asesu ar gyfer penaethiaid a chyflogi cymorth ychwanegol yn yr ysgolion hynny, neu, mewn un achos penodol rwy'n ymwybodol ohono, gallu sicrhau bod yr ysgol honno'n rhan o rwydwaith rhannu addysgeg ehangach i wneud yn siŵr bod yr addysgu cystal ag y gallai fod pan nad oes gan ysgolion arbenigedd penodol, weithiau, mewn pwnc unigol.
Diolch yn fawr am yr ateb hwnnw. Yn amlwg, rwy'n hynod falch o glywed ei fod yn y gyllideb yn rhywle a’i fod yn cael ei ddefnyddio fel y bwriadwyd iddo gael ei ddefnyddio. Er mai awdurdodau lleol, fel y gwyddom, sy'n bennaf gyfrifol am gyllid ysgolion, mae ysgolion, heb os, yn cael eu heffeithio gan y penderfyniadau a wnewch ar y gyllideb addysg. Yn ystod y Cynulliad hwn, rydych yn sicrhau bod £36 miliwn ar gael i leihau maint dosbarthiadau babanod, wedi'i dargedu at y rhai yr effeithir arnynt fwyaf gan amddifadedd, ond o fewn ei derfynau clir, mae'n agored, rwy'n credu, i gryn dipyn o ysgolion—nifer o ysgolion. A oes gennych unrhyw syniad faint o ysgolion gwledig sy'n cael yr arian i leihau maint dosbarthiadau babanod?
Mae'r £36 miliwn sydd ar gael yn ystod y Senedd hon i gefnogi dosbarthiadau llai yn cynnwys elfen refeniw ac elfen gyfalaf. Mae'r Aelod yn iawn: un o'r meini prawf ar gyfer cais llwyddiannus yw canran uchel o blant sydd â hawl i brydau ysgol am ddim. Ond rydym hefyd yn cefnogi ysgolion lle nad yw'r safonau, o bosibl, mor dda ag y mae angen iddynt fod ac mae angen iddynt gwella, ac rydym hefyd yn edrych ar ysgolion lle nad yw canran uchel o'r plant yn siarad Cymraeg neu Saesneg fel iaith gyntaf. Rydym yn dewis y meini prawf hynny oherwydd gwyddom mai dyna lle bydd yr arian yn gwneud gwahaniaeth.
Awdurdodau lleol sy’n gwneud ceisiadau. Felly, mae'r awdurdodau lleol eu hunain yn blaenoriaethu pa ysgolion y maent eisiau eu cefnogi—maent yn amrywiaeth o ysgolion ar draws pob un o’n hawdurdodau lleol—ac rwy'n hapus i ddarparu rhestr i'r Aelod o bob ysgol sydd wedi cael yr elfen refeniw a’r elfen gyfalaf.
Diolch am yr ateb hwnnw. Roeddwn yn deall bod yr arian yn cael ei dargedu at ardaloedd o amddifadedd, ond roedd yn ymddangos, yn y ffordd y cafodd ei lunio, y gallai o bosibl fod wedi mabwysiadu cwmpas ychydig yn ehangach na'r grant amddifadedd disgyblion.
Mae'r £36 miliwn hwn, serch hynny—byddwch wedi'i weld yn y wasg yr wythnos hon—eisoes wedi ysgogi rhai cwestiynau am ei werth am arian o ran ei ganlyniadau. Rydych wedi clywed hefyd fod ysgolion yn poeni y gallai cynnal lefelau cyflogaeth yr holl aelodau staff newydd hyn, a phoblogi'r ystafelloedd newydd y gallai'r £36 miliwn fod wedi'u prynu, fod yn eithaf anodd pan ddaw'r ymrwymiad i gyllido maint dosbarthiadau i ben.
Bydd rhai o'r ysgolion sydd wedi defnyddio'r arian hwn hefyd yn gymwys i gael cryn dipyn o incwm grant datblygu disgyblion, ond wrth gwrs, nid pob un ohonynt. Felly, yn gyntaf, a allwch chi ddweud wrthyf a ydych yn disgwyl i'r grant datblygu disgyblion ychwanegol a gyhoeddwyd gennych ar gyfer babanod yr wythnos hon dalu am gost y gweithgaredd hwn o 2020-21 ymlaen, gan amsugno unrhyw gynnydd yn y llinell wariant honno?
Yn ail, beth rydych yn ei ddweud wrth ysgolion gwledig a allai fod wedi gwneud y buddsoddiad hwnnw mewn staff ac adeiladau i leihau maint dosbarthiadau babanod, ond nad oes ganddynt fynediad at lefelau uchel o grant datblygu disgyblion, sydd hefyd yn cefnogi cynaliadwyedd ysgolion o ran niferoedd staff, ysgolion y mae eu darpariaeth o gymorth AAA, sy'n mynd yn ôl at fy nghwestiwn cyntaf heddiw, ddwywaith mor anodd oherwydd teneurwydd y boblogaeth ac felly nid ydynt yn gallu mynd i'r afael ag effeithiau tlodi yn y ffordd y byddent yn hoffi ac yn ôl pob tebyg, yn y ffordd y byddech chi’n hoffi?
Mae rhai ysgolion yn fy rhanbarth yn gwneud yn eithaf da drwy'r gyllideb addysg ganolog, ond nid fy ysgolion gwledig. Ni allaf ond dychmygu beth yw’r sefyllfa yn eich etholaeth hynod wledig chi.
Wel, yn fy etholaeth i, rwy'n falch iawn fod y grant lleihau maint dosbarthiadau yn darparu athro dosbarth ychwanegol yn ysgol gynradd Trefonnen yn Llandrindod ac yn darparu canolfan blynyddoedd cynnar cyfrwng Cymraeg yn ardal Ystradgynlais a chwm Tawe. Felly, rwyf wrth fy modd gyda'r effaith y mae'n ei chael yn fy etholaeth i.
Ond gadewch i ni fod yn glir, yn y flwyddyn academaidd hon, bydd tua 95 o athrawon ychwanegol yn cael eu cyflogi o ganlyniad i'r grant hwnnw; bydd tua 40 o gynorthwywyr addysgu ychwanegol yn cael eu cyflogi o ganlyniad i'r grant hwnnw; ac o ran ei gynaliadwyedd, bydd y grant yn bodoli tra byddaf yn Weinidog addysg a hyd at ddiwedd y Senedd hon. O ran Senedd yn y dyfodol, buaswn yn gobeithio y bydd y dystiolaeth a ddaeth i law gan rieni ac athrawon ynglŷn â pha mor werthfawr yw'r grant yn dangos i Lywodraeth yn y dyfodol pa mor bwysig fydd ei barhau.
Llefarydd Plaid Cymru, Bethan Sayed.
Diolch. Hyd y gwn, dyma fy sesiwn graffu olaf cyn i mi fynd ar gyfnod mamolaeth, os aiff popeth yn iawn, felly hoffwn ddymuno’r gorau i bwy bynnag a ddaw yn fy lle. Erasmus yw craidd cyfleoedd ein myfyrwyr i astudio dramor a hebddo, fel y dywedasom ddoe, ni fyddai miloedd o fyfyrwyr yn cael cyfle i deithio a phrofi bywyd dramor. Mae'n fy synnu y byddai'r Torïaid, sy'n honni eu bod yn uchelgeisiol, hyd yn oed yn ystyried neu'n awgrymu’r posibilrwydd o adael Erasmus y flwyddyn nesaf. Os na fydd Llywodraeth y DU yn cymryd rhan yn y rhaglen olynol neu'n cwblhau trafodaethau ar bartneriaethau addysg yn ddigon cyflym gyda’r UE, gallai ein cyfranogiad fod yn y fantol a bydd miloedd o fyfyrwyr, yn enwedig rhai o gefndiroedd incwm is, fel y dywedodd Lynne Neagle ddoe, yn colli’r cyfleoedd bywyd hynny.
Yn sgil y ffaith nad yw'n ymddangos bod Llywodraeth y DU yn siŵr iawn beth i'w wneud â’r trafodaethau yn y dyfodol yn hyn o beth, a yw'n peri pryder i chi fel Gweinidog fod Senedd y DU—Llywodraeth y DU, mae'n ddrwg gennyf—wrth wrthod y gwelliant i barhau i gymryd rhan yn rhaglenni olynol Erasmus+ yr wythnos diwethaf yn Nhŷ'r Cyffredin, yn chwarae gwleidyddiaeth ideolegol gyda dyfodol addysg uwch? Oni fyddai’n arwain at fwy o ansicrwydd i brifysgolion a cholegau yma yng Nghymru ar ôl blynyddoedd o ansicrwydd beth bynnag o dan gysgod Brexit?
Lywydd, rwy'n siŵr fy mod yn siarad ar ran pawb yn y Siambr wrth fynegi fy nymuniadau gorau i Bethan wrth iddi ddechrau ar ei chyfnod mamolaeth. Os caf fi gynnig rhywfaint o gyngor yn hyn o beth, peidiwch â bod ar ormod o frys i ddod yn ôl. [Chwerthin.] Ac rwy’n dweud hynny am resymau cwbl anhunanol. Bethan, rydych ar fin cychwyn ar y gwaith anoddaf y byddwch chi byth yn ei wneud, ac mewn rhai ffyrdd bydd dod yn ôl i'r Siambr hon yn orffwys, gallaf eich sicrhau o hynny. [Chwerthin.] Ond hoffwn ddymuno'r gorau i chi a'ch gŵr ar y daith ryfeddol rydych ar fin cychwyn arni.
Mae Bethan yn codi cwestiwn amserol iawn y prynhawn yma, oherwydd rwy'n deall, Lywydd, fod nifer o gyfranogwyr o raglen Erasmus yn yr oriel uwch ein pennau heddiw—athrawon sydd, fel rhan o'r rhaglen honno, yn gallu gweithio'n rhyngwladol i ddatblygu sgiliau a dealltwriaeth a chryfhau systemau addysg ei gilydd. Mae'r gwaith gwerthfawr hwnnw mewn perygl o gael ei golli os nad ydym yn sicrhau bod y penderfyniadau cywir yn cael eu gwneud mewn perthynas â chyfranogiad parhaus yn rhaglen Erasmus+.
Fel y dywedasom yn y Siambr ddoe, nid oes unrhyw reswm pam y dylai gadael yr Undeb Ewropeaidd fod yn anghydnaws â’n gallu i barhau i fod yn bartneriaid llawn yn y rhaglen honno, ar draws ystod gyfan y rhaglen, sy'n cefnogi teithiau cyfnewid addysgol i ymarferwyr, i'r rheini mewn addysg uwch, i'r rheini mewn addysg bellach, i'n hysgolion ac i'r rheini yn ein clybiau ieuenctid a'n gwasanaethau ieuenctid. Mae Cymru wedi elwa’n anghymesur ac wedi bod yn hynod lwyddiannus wrth fanteisio ar gronfeydd Erasmus+ i ehangu cyfleoedd bywyd i ystod gyfan o blant a phobl ifanc a gweithwyr proffesiynol, a gallai hynny fod mewn perygl.
Nawr, mae'n wir nad yw'r bleidlais yr wythnos hon yn ein hatal rhag cynnal trafodaethau parhaus, ac rwyf wedi defnyddio pob cyfle a gefais a byddaf yn parhau i orfod perswadio Chris Skidmore, a'r Trysorlys yn arbennig, o wir werth yr arian hwnnw. Ac weithiau, mae angen atgoffa gwleidyddion a gweision sifil y gallwn wybod cost popeth heb sylwi ar werth rhai pethau weithiau, ac mae Erasmus+ yn enghraifft o rywbeth sy'n werth cymaint yn fwy na'r symiau ariannol a fuddsoddir.
Diolch. I fynd ar ôl eich pwynt cyntaf am gyfnod mamolaeth, rwy'n siŵr y bydd llawer o bobl yn falch na fyddaf yn rhuthro yn ôl. [Chwerthin.]
O ran senarios gwaethaf, gofynnais i'r Prif Weinidog ddoe, ac roeddech chi yma ar y pryd, ynglŷn â chynlluniau wrth gefn y gellir eu gwneud, yn benodol o ran y posibilrwydd o sefydliadau addysg bellach ac addysg uwch yma yn gweithio'n uniongyrchol gyda sefydliadau Ewropeaidd. Ac felly, a allwch ddweud wrthyf pa drafodaethau a gawsoch gyda phartneriaid yn yr UE ynglŷn â gwneud hynny? Rwy'n deall nad ydym yn gallu ymrwymo i gytundebau dwyochrog penodol rhwng y DU a'r UE ar deithiau cyfnewid addysgol, ond mae'n debyg y gallem edrych ar feithrin ein perthynas ein hunain â sefydliadau addysg uwch ledled Ewrop, fel rydym eisoes yn ei wneud rwy'n siŵr, ond rydym bellach o dan rywfaint o bwysau i sicrhau y byddai rhaglen Erasmus+ yn gallu parhau. Felly, a allwch roi syniad i mi o’r hyn rydych yn ei wneud yn hynny o beth, a pha gynlluniau wrth gefn sydd ar y gweill?
Mae gan Lywodraeth Cymru a minnau hierarchaeth o ddewisiadau. Ein dewis cyntaf yw parhau i allu cymryd rhan yn y rhaglen Erasmus+ lawn ar sail y DU. Dyna ein dewis cyntaf oherwydd credwn fod cryfder i'r brand hwnnw, mae'n ddealladwy, ac mae'n cyd-fynd â'r nodau strategol a fyddai gennym fel Llywodraeth. Rwy'n ymwybodol fod Llywodraeth San Steffan a swyddogion cyfatebol yn Lloegr yn edrych ar gynllun DU gyfan o bosibl. Mae hwnnw, rwy’n credu, yn ail ddewis gan nad oes iddo’r un gydnabyddiaeth a hanes—fel y dywedais—â’r cynllun Erasmus presennol. Rwyf wedi cael trafodaethau gyda fy swyddog cyfatebol yn yr Alban a chynrychiolwyr y gwasanaeth sifil yn Iwerddon i edrych ar gynllun Celtaidd os nad oedd cynllun DU ar gael neu os nad oedd Llywodraeth Lloegr yn fodlon buddsoddi yn y maes penodol hwn. Felly, rydym yn edrych ar hynny yn ogystal â chael sgyrsiau sefydliadol unigol lle mae ein sefydliadau yng Nghymru yn ceisio sicrhau partneriaethau â sefydliadau ledled Ewrop. Felly, fel y gallwch weld, mae yna hierarchaeth.
Yr hyn rwy’n ei ofni fwyaf, yn dilyn y trafodaethau rwyf wedi’u cael, yw y gallai'n hawdd fod cynllun newydd i gymryd ei le ar yr ochr addysg, ond rwy'n ofnus iawn mewn perthynas ag addysg bellach yn enwedig, a gwasanaethau ieuenctid yn enwedig, ac ynglŷn ag a oes unrhyw warantau neu unrhyw debygolrwydd y bydd Llywodraeth y DU yn gweld gwerth yn hynny. Felly, rwy'n poeni llai am brifysgolion, ond rwy'n bryderus iawn am y rhaglen yn ehangach.
Diolch yn fawr am hynny. Mae hynny'n glir. Mae mater Erasmus yn codi rhai cwestiynau eraill yn fy meddwl, lle na fyddem, efallai, yn cytuno i’r un graddau, rwy'n credu—ond nid wyf wedi’i grybwyll eto—yn ymwneud ag iechyd ehangach y sector addysg uwch. Roedd adroddiadau ar y cyfryngau dros y penwythnos yn dweud yn glir fod addysg uwch yn wynebu heriau mawr iawn. Dywedodd Is-Ganghellor Prifysgol Metropolitan Caerdydd—ac rwy’n dyfynnu—mai’r sgwrs o fewn y sector yn awr yw, ‘Pa mor fawr yw eich diffyg?’, nid a oes diffyg neu beidio.
Rwy'n deall bod rhai costau, fel y rhai sy'n gysylltiedig â phensiynau, wedi achosi i ddiffygion edrych yn fwy eleni, ond mae'n amlwg fod y mwyafrif o sefydliadau yn gweithredu yn y coch a bod gostyngiad parhaus hefyd yn nifer yr ymgeiswyr a dderbynnir yng Nghymru a chwymp o 17,000 yng nghyfanswm y ceisiadau ers 2016. Nawr, rwy'n siŵr eich bod yn ymwybodol iawn o effaith economaidd ehangach prifysgolion Cymru, ac rydym wedi gwyntyllu rhai o'r dadleuon hynny yma dros yr ychydig fisoedd diwethaf. Mae'n peri pryder i ni ym Mhlaid Cymru fod hanner myfyrwyr Cymru wedi dewis gadael y wlad a mynd i astudio mewn prifysgol yn rhywle arall. Nid ydym yn dweud na ddylent fynd, ond rydym yn pryderu bod dros eu hanner wedi penderfynu mynd, ac rydym yn gweld na chafodd y draen dawn o Gymru a fu'n digwydd dros ddegawdau mo'i atal gan Lywodraethau blaenorol yma yng Nghymru.
Felly, fy nghwestiwn i chi, fy nghwestiwn olaf, yw hwn: beth rydych yn ei wneud yn wahanol i sicrhau y gallwn newid y sefyllfa ac annog llawer mwy o bobl i aros ac i gael eu haddysg yng Nghymru? A hoffwn ddweud, i gloi, nid yw'n ymwneud â pheidio ag annog pobl i fynd i rywle arall i astudio, ond er mwyn sicrhau bod gennym sector addysg uwch llwyddiannus a bywiog yma yng Nghymru, mae'n rhaid inni gydnabod yr angen i edrych ar sut y gallwn gadw rhai o’r myfyrwyr hynny yma yng Nghymru oherwydd mae hynny'n rhan annatod o'r broblem ar hyn o bryd.
Wel, materion i sefydliadau unigol yw cwricwlwm, marchnata, recriwtio a chadw myfyrwyr ac nid mater i'r Llywodraeth. Yn ystod y Senedd hon, buaswn yn dadlau ein bod wedi cyflwyno’r system gymorth decaf, fwyaf blaengar a chynaliadwy yn y Deyrnas Unedig, system sy'n trin myfyrwyr Cymru yn dda iawn. Ond hefyd, rwy’n cydnabod bod prifysgolion yn gyflogwyr mawr a’u bod yn hanfodol i’n heconomi leol a llawer o’n cymunedau, a dyna pam rydym wedi symud i system ariannu fwy cynaliadwy a pham y byddwn yn gweld cyllideb Cyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru yn cynyddu’n sylweddol yn 2020-21 wrth inni gyflawni ein diwygiadau Diamond. Ond mater i'r prifysgolion unigol yw'r cyrsiau y maent yn eu cynnig a'u gallu i farchnata a recriwtio myfyrwyr i'r cyrsiau hynny.
3. A wnaiff y Gweinidog amlinellu sut mae Llywodraeth Cymru yn codi ymwybyddiaeth o awtistiaeth mewn ysgolion? OAQ54924
Diolch, Jayne. Rwyf wedi ymrwymo i sicrhau bod disgyblion awtistig mewn ysgolion yn cael eu cynorthwyo'n effeithiol i oresgyn unrhyw rwystrau i ddysgu a allai fod ganddynt. Bydd ein diwygiadau anghenion dysgu ychwanegol uchelgeisiol yn ailwampio'r system bresennol ar gyfer cefnogi dysgwyr yn llwyr, a byddant yn sbarduno gwelliannau ac yn codi ymwybyddiaeth o ADY i sicrhau bod pob dysgwr yn cyflawni ei botensial llawn.
Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Mae tua 700,000 o oedolion a phlant ar y sbectrwm awtistiaeth yn y DU, ac os ydych yn cynnwys eu teuluoedd, mae awtistiaeth yn rhan o fywyd bob dydd 2.8 miliwn o bobl, ac eto mae'n dal i gael ei gamddeall yn aml.
Roeddwn eisiau manteisio ar y cyfle hwn i dynnu sylw at y camau diweddaraf sydd ar waith yng Ngwent i godi ymwybyddiaeth ac i gyflwyno Moli i'r Gweinidog a'r Siambr: Moli, The Cow Who Moo She Was Different. Mae Moli yn awtistig ac mae ei stori yn ychwanegiad newydd gwych i ysgolion cynradd a llyfrgelloedd ar draws y rhanbarth. Nod y llyfr yw tynnu sylw at bwysigrwydd croesawu gwahaniaeth a sut y mae gan bawb eu cryfderau unigol eu hunain. Cafodd stori Moli ei lansio yng nghanolfan Serennu Casnewydd, ac fe'i datblygwyd gan bobl ifanc ag awtistiaeth. Daeth i fodolaeth ar ôl i gynghorydd o Gasnewydd, Paul Cockeram, gael ei ysbrydoli gan The Elephant Who Forgot, llyfr a grëwyd gan rieni i godi ymwybyddiaeth o ddementia. Dyma'r trydydd llyfr o'i fath, gyda dau arall ar y gweill. Caiff y llyfrau eu hariannu drwy'r Gronfa Gofal Integredig. Mae'r dulliau meddal hyn o addysgu plant am yr hyn sy'n aml yn bynciau anodd, yn syml ac yn hynod o dreiddgar. Maent yn effeithiol o ran mynd i'r afael â stigma, a gofynnaf i'r Gweinidog edrych yn fanwl ar y prosiectau hyn a gweld sut y gellid cyflwyno'r llyfrau hyn er mwyn i stori Moli fod yn un y byddai holl blant Cymru yn ei hadnabod yn y pen draw.
Wel, diolch, Jayne, a diolch am ddwyn sylw'r Siambr gyfan at argaeledd yr adnodd hwnnw, a gobeithiaf allu cael gwell golwg arno ar ôl i’r cwestiynau ddod i ben. Rydym yn gweithio i wella gwybodaeth ac ymwybyddiaeth o awtistiaeth nid yn unig ymhlith plant, ond hefyd ymhlith ein holl grwpiau proffesiynol, gan gynnwys y rheini sy'n gweithio yng ngwasanaethau awdurdodau lleol, addysg ac iechyd, fel rhan o'n rhaglen drawsnewid anghenion dysgu ychwanegol. Mae hynny wedi cynnwys cyhoeddi canllawiau i addysgwyr. Mae'r canllawiau hynny’n manylu ar ymyriadau effeithiol ar gyfer dysgwyr ag awtistiaeth mewn lleoliadau addysg. Ac rydym yn parhau i gyflwyno a datblygu ein cynllun dysgu gydag awtistiaeth, gyda rhaglenni wedi'u hanelu at y blynyddoedd cynnar, cynradd, uwchradd ac addysg bellach. Mae hynny'n cynnwys cyhoeddi a pharatoi pecynnau adnoddau dwyieithog ar gyfer yr holl leoliadau hynny, felly mae hynny'n ein galluogi, fel y dywedais, i helpu i godi ymwybyddiaeth, ac rwy'n siŵr y bydd y llyfr y sonioch chi amdano a Moli'r fuwch yn ychwanegiad defnyddiol at yr adnoddau y bydd eu hangen ar ysgolion i allu mynd i'r afael â'r gwahaniaethau pwysig hyn sy'n bodoli mewn ystafell ddosbarth.
Weinidog, mae chwaraeon yn chwarae rhan bwysig yn cefnogi plant ag awtistiaeth a'u teuluoedd. Fodd bynnag, mae plant ag awtistiaeth yn aml yn cael eu camddeall a gallant ei chael hi’n anodd cymdeithasu a chyfathrebu yn eu cymunedau ac yn eu hamgylchedd. O’r herwydd, gall diffyg ymwybyddiaeth o awtistiaeth ymhlith plant eraill arwain at ynysu neu fwlio pobl awtistig. Weinidog, pa ganllawiau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cyhoeddi i sicrhau bod ein hysgolion yn mynd ati’n rhagweithiol i godi ymwybyddiaeth o awtistiaeth er mwyn hyrwyddo gwell goddefgarwch a dealltwriaeth o awtistiaeth yn ein hystafelloedd dosbarth? Diolch.
Fel y dywedais yn fy ateb i Jayne Bryant, mae gennym raglen Cymru gyfan ar waith i wella ymwybyddiaeth o awtistiaeth ymhlith addysgwyr sy'n gweithio gyda phlant. Mae hynny'n cynnwys, fel y dywedais, cynhyrchu canllawiau a deunydd hyfforddi ar eu cyfer, yn ogystal â chynhyrchu adnoddau y gellir eu defnyddio mewn ysgolion, ac wrth gwrs, mae ein cwricwlwm newydd yn rhoi cyfle i ni, mewn amryw o ffyrdd, ond yn bennaf drwy ein maes dysgu a phrofiad iechyd a lles, lle gallwn fynd ati’n rhagweithiol i archwilio gwahaniaethau o bob math gyda'n plant a sicrhau eu bod yn deall, yn empathetig, yn barchus ac yn wybodus am y cymunedau amrywiol iawn y byddant yn tyfu i fyny ynddynt ac y byddant, gobeithio, yn dod yn ddinasyddion moesegol, gwybodus ynddynt pan fyddant yn gadael ein system ysgolion.
4. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am roi cydraddoldeb i gymwysterau TGAU Cymraeg a Saesneg mewn gofynion prifysgolion yng Nghymru? OAQ54914
Mater i sefydliadau unigol yw recriwtio myfyrwyr, fel y dywedais yn gynharach. Fodd bynnag, deallaf fod prifysgolion yn trin TGAU Cymraeg a Saesneg yn gyfartal, er y gallai fod gofynion mynediad penodol ar gyfer cyrsiau unigol.
Rydych chi'n iawn mai mater i brifysgolion ydy manylion, ond mae yna faterion o egwyddor pwysig yn fan hyn. Mae yna fwy nag un achos tebyg wedi cael ei dynnu at fy sylw i. Yn yr achos penodol yma, yr un diweddaraf, mae darpar fyfyriwr meddygaeth wedi cael gwybod na all hi gael ei derbyn ar y cwrs am nad oes ganddi hi radd B mewn Saesneg TGAU—C sydd ganddi hi; mae B ganddi hi yn ei hiaith gyntaf hi, sef Cymraeg. Rŵan, mae Comisiynydd y Gymraeg wedi dweud wrthym ni fod yna amryw gyrsiau eraill lle mae'r gofynion mynediad yn gofyn am C mewn Cymraeg neu Saesneg.
'Mi fyddwn ni'n gofyn am eglurhad pam fod angen B yn Saesneg yn benodol, a pham na fyddai B yn y Gymraeg yn ddigonol am y rhesymau hyn hefyd.'
Mae'n gwneud y pwynt bod hyn yn arbennig o wir o ystyried yr angen sy'n bodoli am ragor o weithwyr gofal sylfaenol sydd â sgiliau yn y Gymraeg. Fe ddywedodd y Coleg Cymraeg wrthyf i, ym marn y coleg, dylid trin y Gymraeg a'r Saesneg yn gyfartal o ran y gofyniad yna, a byddan nhw'n mynegi hyn i'r brifysgol. Ydych chi'n cytuno efo'r egwyddor honno, y dylai'r ddwy iaith gael eu trin yn gyfartal yng Nghymru ar gyfer cwrs sy'n darparu ar gyfer y gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru?
Wrth gwrs, credaf y byddai'r gallu i allu ymarfer meddygaeth yn ddwyieithog drwy gyfrwng y Saesneg a'r Gymraeg yn rhoi rhywun mewn lle gwych iawn i fod yn ymarferydd rhagorol, ond fel y dywedais wrth ateb y cwestiwn, y prifysgolion eu hunain sy'n gyfrifol am bennu'r gofynion unigol o ran graddau ar gyfer y cyrsiau. Maent yn gwneud hynny, yn aml, mewn ffordd i sicrhau bod y myfyrwyr iawn yn cael eu rhoi ar y cyrsiau hynny, myfyrwyr â'r galluoedd iawn i allu llwyddo a ffynnu. Rwy’n fwy na pharod i edrych ar yr achos unigol hwnnw, ond fel y dywedais, mater i sefydliadau unigol yw gwneud penderfyniad ynglŷn â’r gofynion penodol er mwyn i fyfyrwyr allu llwyddo ar y cwrs hwnnw, ond mae'r egwyddor fod TGAU Cymraeg iaith gyntaf neu TGAU Saesneg yn gydnaws â'i gilydd yn un y cytunaf â hi ac yn un rydym yn ei defnyddio fel mesur perfformiad cydnaws yn system werthuso Llywodraeth Cymru.
Fel y dywed y canllaw derbyniadau addysg uwch a gyhoeddwyd gan Cymwysterau Cymru, mae'r TGAU diwygiedig yng Nghymru yn cadw'r raddfa raddio A* i G. Ni ellir gwneud cymhariaeth fanwl rhwng y raddfa raddio gyfredol sy'n mynd yn ôl trefn yr wyddor a'r raddfa rifol ddiwygiedig yn Lloegr. Wrth gwrs, mae gan Gymru ddwy TGAU mathemateg hefyd, mathemateg a rhifedd, ac un yn unig sydd gan Loegr, ac mae posibilrwydd wrth gwrs y gall hynny greu cymhlethdodau a dryswch pan fo angen i ni allu eu cymharu. Os a phan, felly, y bydd prifysgolion yn methu deall sut i gymharu'n effeithiol fel bod cyflawniad cyfartal yn cael ei gydnabod yn gyfartal, pa gamau uniongyrchol y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i oresgyn unrhyw gamddealltwriaeth neu gamdybiaethau mewn unrhyw brifysgolion yng Nghymru, Lloegr neu unrhyw le arall a allai fod yn camddeall pethau?
Y peth cyntaf i'w ddweud, Mark, yw bod ein TGAU a'n Safon Uwch a'n cyfres o gymwysterau yr un mor drylwyr â'r rheini dros y ffin. Mae penderfyniad Llywodraeth Lloegr i newid eu trefniadau graddio, yn fater iddynt hwy, ac mae hynny’n gwbl briodol, ond mae Cymwysterau Cymru wedi rhoi cyngor clir fod y system raddio yn ôl llythrennau yn un y mae prifysgolion a chyflogwyr yn ei deall yn dda, ac efallai o ran addysgu prifysgolion ynglŷn â chymwysterau, efallai mai ar y system rifol y mae angen gwybodaeth ychwanegol arnynt.
Fodd bynnag, gan fod gwahaniaeth yn y system gymwysterau a'n bod yn awyddus i sicrhau cludadwyedd ein system gymwysterau ar gyfer ein plant a'n pobl ifanc, er enghraifft, mae gan Gymwysterau Cymru weithiwr penodedig sy'n gweithio gyda'r sector addysg uwch ledled y DU i sicrhau bod ganddynt ddealltwriaeth lawn o'r llu o gymwysterau y mae plant Cymru yn astudio ar eu cyfer, a'u gwerth a'u trylwyredd, ac rwy'n ddiolchgar am y gwaith y mae Cymwysterau Cymru yn ei wneud yn hyn o beth.
5. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gynlluniau Llywodraeth Cymru i weithredu argymhellion Adolygiad Reid? OAQ54918
Derbyniwyd argymhellion adolygiad Reid mewn egwyddor gan Lywodraeth Cymru yn 2018, ac ers hynny, rwyf wedi bod yn bwrw ymlaen â chamau i gefnogi’r argymhellion hyn gyda Gweinidogion a swyddogion o bob rhan o'r Llywodraeth.
Yn y dystiolaeth a roddodd y Gweinidog i'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yr wythnos diwethaf, gwnaeth ymrwymiad cyllidebol clir i sicrhau £15 miliwn o wariant ar gyfer gweithredu, yn benodol, argymhelliad 2 yn adolygiad Reid. Ond roedd argymhelliad 2 yn adolygiad Reid yn argymell £30 miliwn y flwyddyn yn ychwanegol i gymell ymchwilwyr i sicrhau mwy o gyllid gan fusnesau ac o'r tu allan i Gymru. Nid oes gennyf unrhyw amheuaeth fod y Gweinidog wedi ymrwymo i gyflawni argymhellion adolygiad Reid mewn egwyddor, ond mae'r ffigur a amlinellwyd ganddi £15 miliwn yn brin. A’r hyn a ddywedodd mewn ymateb i gwestiynau oedd bod Llywodraeth Cymru yn ariannu’r ymchwil mewn amrywiaeth o wahanol adolygiadau sydd bron yn Fysantaidd o ran eu cymhlethdod. Mae'r arian allan yno yn rhywle, ond mae'n gymhleth iawn ei archwilio y tu hwnt i'r £15 miliwn a ymrwymwyd ganddi. Serch hynny, mae trydydd argymhelliad adolygiad Reid yn argymell un brand trosfwaol ar gyfer ei gyllid ymchwil ac arloesi i gynyddu gwelededd a chysondeb. Felly, gyda hynny mewn golwg, a all esbonio’n fanylach o ble y daw'r arian? Ac os na all wneud hynny heddiw, a wnaiff hi ymrwymo i ddarparu esboniad cyn gynted â phosibl, ac os oes modd, gwneud datganiad i'r Siambr ynglŷn â hynny, a gweithio gyda'i chyd-Weinidogion i sicrhau’r cysondeb a argymhellwyd gan adolygiad Reid?
Mae'r Aelod yn llygad ei le, Lywydd: rydym yn buddsoddi oddeutu £15 miliwn mewn cronfa arloesi ac ymgysylltu. Roedd honno'n gronfa a gafodd ei diddymu neu ei dirwyn i ben yn ôl yn 2014 oherwydd y pwysau a oedd ar gyllideb Llywodraeth Cymru bryd hynny, ac rwy'n falch iawn ein bod wedi gallu ailddechrau ariannu'r ddarpariaeth honno. Yn ychwanegol at hynny, rydym yn dyrannu cyllid ymchwil o safon i CCAUC yn unol â'r argymhellion yn adroddiadau Reid a Diamond. Ond mae cyllid ar gyfer ymchwil ac arloesi wedi'i wasgaru ar draws nifer o bortffolios: fy mhortffolio i, portffolio Ken Skates, a phortffolio Vaughan Gething. Felly, at ei gilydd, mae Llywodraeth Cymru yn gwario symiau sylweddol o arian ar ymchwil, ar arloesi yn gyffredinol. Gall fod yn gymhleth a dyna pam fod swyddogion yn gwneud y gwaith hwn, er mwyn gallu cael gwell dealltwriaeth o'r adnoddau sydd ar gael.
Ond mae'n rhaid i mi ddweud wrth yr Aelod, mae ein gallu i ariannu prifysgolion yn y ffordd hon o dan fygythiad difrifol oherwydd y diffyg eglurder o dan y gronfa ffyniant gyffredin. Mae llawer o'r adnoddau sydd wedi ariannu rhaglen Sêr Cymru, rhaglen Sgiliau'r Economi Wybodaeth ym Mhrifysgol Bangor—mae'r rhaglenni hyn wedi cael eu hariannu gan arian o gronfeydd strwythurol Ewropeaidd, ac mae'r anallu i gael eglurder ynghylch hynny a'r anallu i gael Llywodraeth Cymru i gyfeirio'r cyllid hwnnw yn fygythiad gwirioneddol. A dyna pam fod Prifysgolion Cymru yn cefnogi galwad Llywodraeth Cymru am eglurder gan Lywodraeth San Steffan ar y gallu i gael y cronfeydd strwythurol newydd, ac i'r cronfeydd hynny gael eu rheoli yma, yn gwbl briodol, gan y Llywodraeth hon, ac i'r Senedd hon allu craffu arnynt.
6. A wnaiff y Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf am raglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain yn Sir Gaerfyrddin? OAQ54921
Diolch. Mae £87 miliwn wedi'i fuddsoddi yn ystâd ysgolion Sir Gaerfyrddin drwy don gyntaf rhaglen ysgolion a cholegau'r unfed ganrif ar hugain. Cynigir £112 miliwn yn ychwanegol i ailadeiladu ac adnewyddu ystâd ysgolion Sir Gaerfyrddin yn ystod ail don y rhaglen, a dechreuodd y cyllid ar gyfer y don honno ym mis Ebrill y llynedd.
Diolch i'r Gweinidog am y diweddariad hwnnw. Ni fydd y Gweinidog yn synnu fy nghlywed yn ei holi eto am y cynnydd a wnaed ar ddarparu Ysgol Gymraeg Dewi Sant yn Llanelli. Roeddwn yn ddiolchgar iawn pan ymrwymodd y Prif Weinidog, cyn y Nadolig, i gael trafodaethau traws-Gabinet am y materion penodol sy'n codi mewn perthynas â chynllunio ar gyfer yr ysgol honno, a tybed a all y Gweinidog ddweud wrthyf heddiw a yw'r sgyrsiau hynny wedi digwydd a phryd y gall y rhieni, y staff, ond yn bwysicaf oll, y disgyblion, ddisgwyl clywed y bydd y gwaith o adeiladu'r ysgol newydd yn dechrau.
Wel, fel y gŵyr yr Aelod, cymeradwywyd yr achos busnes amlinellol ar gyfer adeiladu'r ysgol newydd honno yn 2017. Fodd bynnag, yn y cyfamser, mae'r cynnig hwnnw wedi dod yn destun cryn drafodaeth o ran materion cynllunio y bydd yr Aelod yn ymwybodol ohonynt. Ar hyn o bryd, mae'r adran o Lywodraeth Cymru sy'n gyfrifol am wneud penderfyniadau cynllunio yn ystyried cais i'w alw i mewn, ond mae'n rhaid i mi roi gwybod i'r Aelod na ellir ystyried y cais yn llawn hyd nes bod cyngor Sir Gaerfyrddin yn paratoi adroddiad ei swyddogion ei hun ac yn ei gyflwyno i'r pwyllgor. Ar hyn o bryd, mae swyddogion yn aros am yr adroddiad hwnnw, a byddant yn gwneud argymhellion i'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol ar ôl ei dderbyn. Mae unrhyw ddylanwad y gallai hi ei gael ar y broses honno i'w groesawu.
Weinidog, tybed a allech ddweud neu gadarnhau wrthym pa drefniadau ffurfiol sydd gennych ar waith ar gyfer monitro a gwerthuso gwerth am arian mewn perthynas â chyflawniadau rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, boed hynny yn Sir Gaerfyrddin neu ledled Cymru.
Yn sicr. O ystyried y swm sylweddol o arian cyhoeddus sy'n cael ei wario ar y rhaglen, sy'n cynnwys arian gan Lywodraeth Cymru, ond hefyd arian cyfalaf y mae llywodraeth leol eu hunain yn ei roi i'r prosiect, ac yna fe geir proses werthuso. Mae hynny wedi bod o gymorth wrth lywio'r ail don o gyllid, ac rydym yn parhau i weithio gyda'n partneriaid yn yr awdurdodau lleol i gyflawni'r gwerth gorau posibl am arian. Gan i'r gronfa gael ei rheoli'n dda iawn yn y band cyntaf, rwy'n falch iawn o ddweud ein bod wedi gallu cyflawni mwy o brosiectau nag a ragwelwyd ar ddechrau'r prosiect. Ond mae rhoi sylw manwl i werth am arian yn rhan bwysig o'r broses drylwyr sy'n cael ei goruchwylio yn annibynnol ar y Llywodraeth pan roddir cymeradwyaeth. Felly, mae'n ddull amlhaenog, a gwneir argymhellion i Weinidogion gan banel annibynnol.
7. A wnaiff y Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf am yr adolygiad cyllido ysgolion yng Nghymru? OAQ54926
Mae'r economegydd addysg blaenllaw Luke Sibieta yn bwrw ymlaen â dadansoddiad o sut y mae cyfanswm y gwariant a gwariant ar gategorïau gwahanol yn amrywio rhwng ysgolion o dan amgylchiadau penodol yng Nghymru. Mae'r cylch gorchwyl ar gyfer y gwaith hwn wedi'i gyhoeddi, a'r bwriad yw y bydd y gwaith wedi'i gwblhau cyn toriad yr haf.
Diolch am eich ateb, Weinidog. Mae pob un ohonom yn ymwybodol y bydd maint cyllid ysgolion yn parhau i fod yn broblem hyd nes ein bod nid yn unig yn gwrthdroi effaith 10 mlynedd o doriadau Torïaidd i gyllideb Cymru ond hefyd yn gallu cynyddu ein cyllidebau mewn termau real ac am gyfnod estynedig. Ond er gwaethaf y pwysau, rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru wedi darparu £100 miliwn i gyflawni gwell safonau ysgolion, wedi cyflwyno grant mynediad datblygu disgyblion, wedi cynyddu cefnogaeth ar gyfer prydau ysgol am ddim, yn cefnogi'r cynllun newyn gwyliau ac yn cyflwyno rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain. Ond a allwch ddweud wrthyf i ba raddau y bydd setliad cyllideb Cymru ar gyfer 2020-1 yn mynd i’r afael â rhai o’r pryderon a nodwyd yn ymchwiliad y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg i gyllid ysgolion yng Nghymru?
Iawn. Gallaf ddweud y bydd y penderfyniadau a wneir gan wasanaethau rhanbarthol gwella ysgolion, awdurdodau addysg lleol a chynghorau yn rhan o ymchwiliad ac adroddiad Luke. Un o'r materion blaenllaw yn adroddiad y pwyllgor oedd nid yn unig cyfanswm y cyllid, ond mewn gwirionedd, y ffordd y mae'r arian a ddyrannwyd yn cyrraedd y rheng flaen ac yn mynd i gyllideb ysgolion unigol. Ac felly, fel y dywedais, bydd hynny'n rhan bwysig o'r adroddiad.
O ran y flwyddyn ariannol sydd ar ddod, ar ôl gwrando'n ofalus iawn ar gydweithwyr mewn llywodraeth leol a chael sicrwydd ganddynt, pe bai Llywodraeth Cymru yn rhoi setliad da i lywodraeth leol, y byddent yn blaenoriaethu ysgolion a gwasanaethau cymdeithasol, credaf fod hynny'n ein rhoi mewn sefyllfa dda, yn ogystal â'r adnoddau ychwanegol sydd ar gael i mi, gan gynnwys rhai o'r buddsoddiadau a amlinellwyd gennych yn eich cwestiwn atodol.
8. A wnaiff y Gweinidog roi diweddariad ar y fframwaith Siarter Iaith? OAQ54928
Diolch yn fawr, Llyr. Cyfrifoldeb Gweinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol yw Siarter Iaith. Fodd bynnag, gallaf ddweud wrthych fod fframwaith Siarter Iaith yn rhan o'r ymgynghoriad ar gwricwlwm newydd Cymru. Bydd yr ymatebion yn cael eu hystyried ochr yn ochr â'r gwerthusiad annibynnol o'r rhaglen, sy'n mynd rhagddo ar hyn o bryd.
Wel, diolch ichi am hynny. Yn amlwg, mi ddywedodd y canllawiau cychwynnol—
Mae'n ddrwg gen i—
Mae'n ddrwg gennyf—fy nghlustffonau. Nid yw fy Nghymraeg mor dda â hynny. [Chwerthin.] Safon blwyddyn 2.
Diolch. Mi ddywedodd y canllawiau cychwynnol, wrth gwrs, a gyhoeddwyd i ysgolion nôl ym mis Ebrill, y byddai yna ganllawiau pellach ymarferol ar gael erbyn mis Medi. Wel, rŷn ni bum mis yn ddiweddarach ac rŷn ni dal, hyd y gwelaf i, ddim wedi eu gweld nhw. Nawr, dwi'n derbyn beth ddywedoch chi ynglŷn â chyfrifoldeb Gweinidogion o gwmpas hyn, ond y pwynt dwi eisiau ei wneud yw: mi ddylai'r Siarter Iaith fod yn llawer mwy blaenllaw a chanolog, yn fy marn i, i'r ymdrech yma i dyfu'r iaith Gymraeg drwy gyfrwng ystafell ddosbarth, er mai hyrwyddo defnydd o'r iaith y tu hwnt i'r ystafell ddosbarth mae'n ei wneud, wrth gwrs. A dwi eisiau clywed gan y Llywodraeth fod y Siarter Iaith yn cael y statws dyledus yna er mwyn i fi gael hyder ei fod yn flaenoriaeth ichi fel Llywodraeth, oherwydd mae'r oedi yma yn y canllawiau diweddaraf yn rhywbeth sy'n fy mhoeni i yn fawr. Mi fyddai modd lleddfu hynny, wrth gwrs, drwy sicrhau, fel rŷch chi wedi, efallai, rhyw hanner awgrymu, y byddai cyfeiriad llawer mwy cryf tuag at y Siarter Iaith yn y cwricwlwm newydd. Ond y neges dwi eisiau ei glywed gennych chi, os caf i, yw ei fod e'n rhan ganolog o weledigaeth y Llywodraeth yn y maes yma a bod gennych chi ymrwymiad i sicrhau bod y Siarter Iaith yn tyfu ac yn datblygu ymhellach.
Wel, rwy'n gobeithio y bydd yr Aelod yn falch, pan fyddwn yn cyhoeddi'r fersiwn derfynol o ganllawiau'r cwricwlwm ddiwedd y mis hwn, ein bod wedi gwrando'n ofalus iawn ar yr adborth o'r cyfnod cychwynnol mewn perthynas â'r Siarter. Mae'r gwerthusiad allanol yn mynd rhagddo, ac oherwydd y newidiadau i amserlen y gwerthusiad, ni fydd y prosiect yn cael ei gwblhau tan ddiwedd mis Chwefror. O ganlyniad, ni fydd canllawiau newydd yn cael eu cyhoeddi tan dymor yr haf. Disgwylir i ysgolion weithredu'r fframwaith newydd o fis Medi 2020 ymlaen, ac mae cydgysylltwyr Siarter Iaith wedi cael gwybod am yr amserlen newydd hon. Felly, yr oedi mewn perthynas â'r gwaith gwerthuso sydd wedi arwain at yr effaith ganlyniadol hon. Ond bydd y Siarter yn ffordd bwysig iawn i ni o ddatblygu'r iaith.
Un o'r heriau sy'n ein hwynebu weithiau, yn enwedig i blant lle nad yw Cymraeg yn iaith y cartref, yw bod iaith, yn rhy aml, yn cael ei hystyried yn rhywbeth sy'n digwydd yn yr ystafell ddosbarth yn hytrach na'i bod yn rhan fyw o gymuned yr ysgol gyfan a phob agwedd arni. Ac felly bydd gallu adeiladu ar siarad yr iaith y tu allan i'r ystafell ddosbarth yn rhan bwysig iawn, yn gyntaf oll, o ddatblygu sgiliau a hyfedredd unigolion, ond hefyd wrth anfon neges glir iawn ynglŷn â lle'r iaith nid yn unig ym mywyd yr ysgol, ond ym mywydau plant o ddydd i ddydd a'r cymunedau y maent yn byw ynddynt.
Diolch i'r Gweinidog.
Y cwestiynau nesaf, felly, yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Siân Gwenllian.
1. Pryd bydd y Gweinidog yn cyhoeddi gwerthusiad o gynllun canolfannau diagnosis cyflym Llywodraeth Cymru? OAQ54895

Diolch am eich cwestiwn. Mae'r grŵp gweithredu ar ganser, a arweinir gan y GIG, wedi ariannu dwy ganolfan beilot ddiagnosteg gyflym. Ystyriwyd yr adroddiadau gwerthuso interim yn eu cyfarfod ym mis Tachwedd 2019 ac mae disgwyl i'r gwerthusiad terfynol gael ei ystyried yn eu cyfarfod ym mis Mai eleni. Byddaf yn rhoi diweddariad i'r Aelodau yn ddiweddarach yn y flwyddyn ar y gwerthusiad a'r effaith ar gynllunio a chyflawni y GIG.
Rydyn ni'n gwybod bod adnabod canser yn gynnar yn gwneud y gwahaniaeth rhwng cael canlyniad da neu ganlyniad gwael pan ei bod hi'n dod i drin y canser hwnnw. Yn syml iawn, mae darganfod canser yn gynnar yn achub bywyd claf. Mae'r dystiolaeth gadarnhaol sy'n dod yn sgil cynlluniau peilot Castell-nedd Port Talbot ac Ysbyty Brenhinol Morgannwg i'w chroesawu'n fawr iawn. Mae pobl Gwynedd yn galw am wasanaeth tebyg, efo dros 1,500 o bobl wedi llofnodi llythyr agored yn galw am ganolfan diagnosis cyflym yn ein hardal ni. Gan ystyried bod canser yn arwain at farwolaeth mwy o bobl yng Ngwynedd nac unrhyw beth arall, a gan ein bod ni'n gwybod bod diagnosis cyflym yn achub bywydau, pryd fedrwn ni weld canolfan diagnosis cyflym yn dod i'r ogledd-orllewin?
Wel, fel y dywedaf, bydd y gwerthusiad sydd i ddod ym mis Mai eleni yn caniatáu i ni ddeall yr union effaith, er bod y prif bwyntiau a gafwyd yn yr ychydig ddyddiau diwethaf, yn amlwg, wedi bod yn werthusiad cychwynnol cadarnhaol. Bydd y gwerthusiad terfynol yn dweud mwy wrthym nid yn unig am y ddau safle, ond yn ein helpu wedyn i lywio cynllun cenedlaethol, a bryd hynny, bydd modd i mi roi diweddariad i'r Aelodau ar sut beth fydd hwnnw, gan fod mwy i'w ystyried na nodi lleoliadau'n unig; mae'n ymwneud hefyd â sicrhau bod gennym y gweithlu cywir a'r cyfalaf cywir ar ei gyfer pe bai angen. Ond rwy'n edrych ymlaen at y gwerthusiad terfynol a gwneud dewis wedyn, gyda'r system, ynglŷn â sut i fwrw ymlaen â hynny.
Weinidog, credaf fod pob un ohonom wedi darllen y stori gadarnhaol iawn am Gastell-nedd Port Talbot ddoe. Wrth gwrs, maent wedi profi'r cynlluniau peilot yn Lloegr, ac maent yn mynd ati i sefydlu rhwydwaith cenedlaethol. Mewn gwirionedd, erbyn mis Ebrill eleni—fis cyfan cyn i'ch gwerthusiad gael ei gynnal o'r diwedd—bydd rhwydwaith ar waith yn Lloegr. Pam ein bod ni mor bell ar ei hôl hi?
Nid ydym mor bell â hynny ar ei hôl hi. Ni chredaf fod hynny'n adlewyrchiad teg o gwbl, gyda phob parch, Mr Melding. Y gwir amdani yw ein bod wedi sefydlu'r cynlluniau peilot hyn, rydym yn dysgu llawer oddi wrthynt, ac rwy'n disgwyl gwneud dewisiadau ar draws ein system eleni, ac yna byddwn yn dechrau ar y cam gweithredu. Ni fuaswn yn derbyn yn ddi-gwestiwn bob datganiad i'r wasg a gyhoeddir yn Lloegr ynglŷn â ble maent arni go iawn gyda'u gwasanaeth. Er enghraifft, mewn cyfnodau eraill o wariant ar iechyd a pherfformiad iechyd, gwelsom ddatganiadau i'r wasg yn cael eu cyhoeddi nad ydynt yn adlewyrchu'r realiti ar lawr gwlad mewn gwirionedd. Mae gennyf ddiddordeb mewn gwerthusiad o fewn ein system o sut y mae ein system yn gweithio mewn ffordd integredig a chynlluniedig i ddarparu gofal ar sail fwy cyson ledled y wlad pan fyddwn yn gwybod beth yw'r ateb cywir. Mae gennyf fwy o ddiddordeb o lawer mewn bod mewn sefyllfa i helpu i gyfarwyddo'r gwasanaeth i wneud gwelliannau, yn hytrach na dweud yn unig fod llawer o syniadau da i'w cael ond nad oes barn gennyf ynglŷn â'r hyn y dylai hynny ei olygu ar draws y gwasanaeth.
Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i longyfarch Dr Heather Wilkes a'i thîm yn Ysbyty Castell-nedd Port Talbot, a'i rhagflaenydd, Dr Jeremiah, sydd wedi cyflawni'r gwaith hwn mewn gwirionedd, ac o ganlyniad, rydym yn gweld bod bywydau'n cael eu hachub drwy ddiagnosis cynharach? Ond fel y nodoch chi, yn awr ac yn y pwyllgor y bore yma, os ydym am gael mwy o'r rhain, mae arnom angen i staff allu darparu'r adrannau hynny a'r unedau hynny. Beth a wnewch fel Llywodraeth i baratoi ar gyfer sefyllfa lle bydd modd i ni ehangu hyn i feysydd eraill os gwelir bod y cynlluniau peilot hyn yn gweithio, gyda chanlyniadau cadarnhaol parhaus, fel bod gennym staff, adnoddau ac offer i sicrhau y gellir ehangu hyn ledled Cymru?
Credaf fod y pwyntiau a wneuthum yn y pwyllgor heddiw yn hollol gywir o hyd. Mae'n ymwneud â chydnabod nid yn unig y cynllun i gael y rhain, ond mewn gwirionedd, gwaith y staff i arwain ac i gyflawni'r gwaith hwnnw ar lawr gwlad mewn cyfnod peilot, ac nad yw'r dysgu'n ymwneud â chanlyniadau'r hyn y mae hynny'n ei olygu yn unig, ond hefyd y gymysgedd o staff sydd ei angen arnoch i'w cyflawni'n llwyddiannus. Felly, ni all y gwerthusiad nodi, 'Dyma'r ateb cywir' yn unig, a pheidio â chynnwys barn ynglŷn â sut y dylid bwrw ymlaen â hynny wedyn.
Rwy'n awyddus i fod mewn sefyllfa i ddeall a oes angen i ni wneud gwahanol ddewisiadau buddsoddi yn ganolog, neu a oes angen, mewn gwirionedd, i ni helpu i gyfarwyddo a symud o amgylch ein system mewn gwahanol rannau o'r gwasanaeth. Dyna pam, er enghraifft, ein bod wedi parhau i fuddsoddi mewn gwasanaethau delweddu, nid yn unig yr academi ddelweddu, i wella ansawdd yr hyfforddiant ac i wella cyfraddau cadw staff, ond hefyd y buddsoddiad a wnaethom yn y rownd ddiweddaraf o hyfforddiant gweithwyr gofal iechyd proffesiynol a'r buddsoddiad ychwanegol rydym wedi'i wneud mewn radiotherapyddion, er enghraifft. Felly, mae a wnelo hyn ag ymbaratoi ar gyfer y dyfodol, ond gan ddeall yn iawn o hyd fod angen inni wneud rhagor pan gawn y gwerthusiad llawn o'r hyn y dylid ei wneud nesaf.
2. Pa drafodaethau y mae’r Gweinidog yn eu cael gyda byrddau iechyd a phartneriaid cysylltiedig i wella’r broses o drosglwyddo cleifion o ysbytai yn ôl i leoliadau cymunedol? OAQ54912

Diolch i David Rees am ei gwestiwn. Fel y Gweinidog, rwy’n cael trafodaethau rheolaidd am y materion hyn gyda phartneriaid iechyd a gofal cymdeithasol, gan gynnwys cyfarfodydd ym Mae Abertawe yr wythnos diwethaf. Mae'n hanfodol atal derbyniadau diangen, a throsglwyddo pobl o'r ysbyty i'w cartrefi neu leoliadau cymunedol cyn gynted ag y byddant yn barod.
Diolch am eich ateb, Ddirprwy Weinidog. Fel y darganfu’r Gweinidog drosto’i hun yr wythnos diwethaf, pan ymwelodd â’r uned mân anafiadau yn Ysbyty Castell-nedd Port Talbot, ar y diwrnod penodol hwnnw, roedd 125 o gleifion yn Nhreforys yn aros i gael eu rhyddhau am eu bod yn ddigon iach yn gorfforol i fynd o’r ysbyty, ond roeddent yn dal i eistedd yno am na allent adael. Mae'n amlwg fod perthynas i'w chael â phartneriaid i sicrhau bod pecynnau gofal ar waith, fod lleoedd ar gael mewn cartrefi gofal, neu gartrefi nyrsio, a bod yr addasiadau'n cael eu gwneud. Mae hyn yn peri problem, gan ein bod bob amser yn tynnu sylw at y ffaith bod ambiwlansys wedi'u parcio y tu allan i ysbytai a bod adrannau damweiniau ac achosion brys yn wynebu anawsterau, ond y llif drwy'r ysbytai ac anawsterau wrth ryddhau cleifion sy'n blocio popeth mewn gwirionedd.
Beth a wnewch i sicrhau bod yr adrannau hynny a'r gwasanaethau cymdeithasol hynny, y partneriaid hynny, yn gwneud eu gorau glas? Gwn eu bod dan bwysau—rwy'n llwyr sylweddoli'r pwysau sydd arnynt—ond mae angen iddynt allu sicrhau y gall y cleifion adael cyn gynted â phosibl fel bod modd rhyddhau'r gwelyau er mwyn sicrhau bod y llif drwy ysbytai yn gwella.
Diolch, David Rees, am godi'r pwyntiau pwysig iawn hynny. Rydym yn disgwyl i fyrddau iechyd weithio gydag awdurdodau lleol a chyda'r trydydd sector i sicrhau bod pobl yn dychwelyd adref o'r ysbyty cyn gynted ag y byddant yn iach i wneud hynny, gan y credaf fod pob un ohonom yn gwybod am y niwed i bobl sy'n aros yn hwy yn yr ysbyty, yn ogystal â'r effaith ar y llif drwy'r ysbyty. Gwn o ymweliadau diweddar, yn enwedig â Bae Abertawe, fod ymrwymiad gwirioneddol i wneud hyn.
Felly, rydym yn gwneud ymdrech ac yn darparu arian. Rydym yn cefnogi gwelliannau drwy raglen genedlaethol Every Day Counts a'r llwybrau rhyddhau i adfer ac asesu. Rydym wedi buddsoddi mewn mentrau newydd drwy'r gronfa gofal integredig a'r gronfa trawsnewid, lle mae awdurdodau lleol, byrddau iechyd a'r trydydd sector yn gweithio gyda'i gilydd, wrth gwrs, i ddod o hyd i atebion.
Mae rhanbarth Bae Abertawe yn rhoi nifer o fesurau ar waith, gan gynnwys drwy fuddsoddi dros £1 filiwn yn eu gwasanaeth ysbyty i'r cartref, y soniasant wrthyf yn fanwl amdano yr wythnos diwethaf. Mae hynny'n cefnogi rhyddhau cynnar. Mae'r camau hyn wedi arwain at welliannau, felly yn sicr, ym mis Tachwedd a mis Rhagfyr, gostyngwyd cyfraddau oedi wrth drosglwyddo gofal.
Fe sonioch chi am y gronfa trawsnewid, Weinidog, ac oedi wrth ryddhau i leoliadau cymunedol. Un o'r rhwystrau o hyd yw cyllido, yn enwedig os oes angen cyllid ar unigolyn gan y gwasanaeth iechyd a chan y gwasanaethau cymdeithasol oherwydd y pecyn gofal cymysg sydd ei angen arnynt. Yn eithaf aml, ceir mân ryfeloedd llwythol—sy'n ffordd garedig o'i ddisgrifio efallai. Mae gan bobl eu cyllidebau eu hunain, mae'n rhaid iddynt ddiogelu eu cyllidebau ac mae'n rhaid iddynt roi cyfrif am eu cyllidebau. Tybed pa waith sy'n mynd rhagddo, drwy'r gronfa trawsnewid, yn enwedig yn 'Gorllewin Cymru Iachach', lle mae'r holl sefydliadau i fod i ddod at ei gilydd i sicrhau gwell canlyniadau i gleifion a sicrhau eu bod yn gadael ysbytai ac yn mynd yn ôl i leoliadau cymunedol. Tybed a oes modd i ni ddechrau dysgu gwersi ynglŷn â sut y gallwn ddatrys y materion cyllido hyn, fel bod cael rhywun allan o'r ysbyty ac yn ôl i'w cartref neu i ofal preswyl, ni waeth beth arall sy'n digwydd—fel nad cyllid fydd yn achosi'r rhwystr, a phwy sy'n talu am ba elfen o'r gofal sydd ei angen ar yr unigolyn hwnnw.
Mae Angela Burns yn llygad ei lle, ceir anawsterau weithiau mewn perthynas â'r gwahanol elfennau hynny o gyllid. Ond mae'n gwbl hanfodol fod y claf, yr unigolyn, yn gwbl ganolog i'r ffordd y caiff penderfyniadau eu gwneud. A gwn fod rhai prosiectau, o dan y cyllid trawsnewid, wedi edrych ar sut y gall hynny ddatblygu, a gobeithiaf y bydd modd i ni ddysgu drwy hynny. Mae gofal parhaus yn un mater y mae'n rhaid mynd i'r afael ag ef, a chredaf ein bod wedi cael datganiad ar hynny'n weddol ddiweddar, a gwn ein bod yn edrych ar rai elfennau o ofal cymunedol ac yn eu hadolygu.
Cwestiynau nawr gan lefaryddion y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Helen Mary Jones.
Diolch, Lywydd. A yw’r Gweinidog yn cytuno â’r datganiad a wnaed gan y Prif Weinidog ddoe mewn ymateb i gwestiynau gan Adam Price, wrth siarad am bwysau ar y gwasanaeth ambiwlans? A dyfynnaf:
'Nid yw'r broblem yn un y gellir ei datrys yn nwylo'r gwasanaeth ambiwlans yn unig... Mae'n fater systemau cyfan, lle mae'n rhaid i ni allu clirio pobl drwy'r system gyfan, fel y bydd lle wrth y drws ffrynt pan fydd y system yn dod dan bwysau, fel sydd wedi digwydd dros yr wythnosau diwethaf.'
Ac a yw’n disgwyl i ni gredu’r Prif Weinidog pan ddywedodd y Prif Weinidog wrth Adam Price:
'rŷn ni wedi datrys y broblem... ac mae'r sefyllfa lot yn well nag yr oedd hi pan roeddwn i'n dod i ddechrau fel Gweinidog dros Iechyd'?
Oherwydd buaswn yn awgrymu, Lywydd, nad dyna yw profiad fy etholwyr sy'n cael eu gwasanaethu gan fyrddau iechyd Betsi Cadwaladr a Hywel Dda.
Ie, credaf fod y Prif Weinidog yn iawn i'w ddisgrifio fel mater system gyfan; mae hynny'n bendant yn wir. Mae'r ymweliadau rwyf wedi'u gwneud drwy ddechrau cyfnod y gaeaf, yn y flwyddyn galendr hon eisoes, wedi atgyfnerthu hynny i mi. Ac mae'n newid o'r hyn ydoedd ychydig flynyddoedd yn ôl, ac yn hytrach na chlywed pobl yn dweud pan fyddech yn mynd i mewn i adrannau brys, 'Mae angen mwy o feddygon ymgynghorol arnom', eu clywed yn dweud 'Mae angen mwy o fuddsoddiad mewn gofal cymdeithasol.' Felly, mae'n sicr yn fater system gyfan.
Ond hefyd, pan edrychwch ar ein sefyllfa, credaf fod gennym, mewn gwirionedd. Os edrychwch yn wrthrychol ar ein sefyllfa o ran oedi wrth drosglwyddo gofal, rydym yn well yn awr na phan ddechreuodd y Prif Weinidog ei gyfnod fel Gweinidog iechyd. Mae gennym nifer o bethau sydd wedi gwella yn ein system. Yr her i ni, fel bob amser, yw pa mor gyflym rydym yn gwneud gwelliannau yn ein systemau iechyd a gofal, a chyflymder a natur newidiol y galw a'r angen. A dyna'r her gyson sy'n ein hwynebu yn y gwasanaeth iechyd, ac mae'n gysylltiedig â'r cwestiynau a'r sgyrsiau a gawsom ddoe ynglŷn â'r gronfa trawsnewid yn ei hystyr ehangach mewn perthynas â gofal iechyd.
Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ymateb. Hoffwn pe gallwn ei alw'n ddigonol; mae arnaf ofn na allaf wneud hynny. Rwyf wedi bod yn edrych yn ôl ar ddatganiadau'r Gweinidog ynghylch pwysau'r gaeaf dros y tair blynedd diwethaf, ac mae bob amser yn dweud yr un pethau. Mae bob amser yn sôn am norofeirws a'r ffliw, ac mae'n dweud yr un pethau pan fo gennych flwyddyn heriol iawn, pan fo gennych lawer o norofeirws neu'r ffliw mewn gwirionedd, ac mae'n dweud yr un pethau pan nad yw'r sefyllfa, fel eleni, mor heriol â hynny.
Nawr, efallai ei fod yn gywir fod rhai agweddau ar y gwasanaeth mewn gofal heb ei drefnu wedi gwella ers cyfnod y Prif Weinidog, ond un peth sydd heb ei ddatrys yw'r rhyng-gysylltiad rhwng iechyd a gofal cymdeithasol. Nawr, Lywydd, gŵyr pob un ohonom fod Gweinidogion Cymru yn ein Senedd wedi bod yn gyfrifol am y portffolios iechyd a gofal cymdeithasol am yr 20 mlynedd diwethaf. A all y Gweinidog ddweud wrthyf, a all roi sicrwydd i ni heddiw, na fyddwn yn cael yr un sgwrs ymhen blwyddyn arall, heb sôn am ymhen 20 mlynedd arall?
Wel, nid wyf yn disgwyl cael y sgwrs hon ymhen 20 mlynedd; rwy'n gobeithio y bydd fy mywyd wedi symud ymlaen i bwynt gwahanol erbyn hynny.
Ond o ran rhai o'r pethau a ddywedoch chi, pan fyddwch yn dweud nad yw'n heriol, mewn gwirionedd, mae'r cyd-destun rydym yn darparu iechyd a gofal ynddo yn heriol. Ac nid yw'n gysylltiedig â'r ffliw neu norofeirws yn mynd ar led neu'r tywydd yn unig; mae'n ymwneud â natur newidiol a hwyliau ein poblogaeth. Ac yn y datganiad a gyhoeddais yn gynharach heddiw, y ffaith ein bod wedi cael cynnydd o 23 y cant mewn galwadau ambiwlans coch yn ystod y cyfnod hwnnw—y bobl salaf, fwyaf gwael—cynnydd o'r natur honno o un gaeaf i'r llall, dyna'r math o duedd y byddech yn disgwyl ei gweld dros sawl blwyddyn, nid dros un gaeaf. Felly, mae'r cyd-destun yn wahanol. Mae'r cynnydd yn wahanol. Ac nid fi'n unig sy'n dweud hynny; mae pob rhan o'r gwasanaeth iechyd gwladol ym mhob un o bedair gwlad y DU yn disgrifio'r un cynnydd o ran heriau a phwysau.
Ac o ran y staff rwyf wedi cyfarfod â hwy, maent yn deall natur yr heriau a welant yn dod drwy'r drws yn dda iawn, ac nid ydynt yn eu disgrifio fel, 'Mae'n union yr un fath â gaeafau blaenorol lle na all y system ymdopi.' Felly, rydych yn dychwelyd at yr her ynghylch y rhyng-gysylltiad rhwng iechyd a gofal cymdeithasol. Ac unwaith eto, rydym wedi gwneud cryn dipyn o gynnydd. Pan edrychwch ar y gwaith y mae'r byrddau partneriaeth yn ei wneud a'r ffordd y maent wedi defnyddio arian, nid yn unig y gaeaf hwn, ond y gwelliant yn y berthynas—. O ganlyniad i'r gwelliannau hynny a'r rhyng-gysylltiad rhwng iechyd a gofal cymdeithasol, rydym yn gweld y llif yn cael ei adfer, rydym yn gweld y llif yn parhau mewn gwahanol rannau o'r wlad, i mewn ac allan o'r ysbyty. Ac rydym yn fwy llwyddiannus nag erioed am gadw pobl yn eu cartrefi eu hunain bellach hefyd.
Serch hynny, rydym yn dal i ofyn, 'Sut rydym yn mynd hyd yn oed ymhellach?', a dyna pam ein bod yn edrych nid yn unig ar y gaeaf hwn, ond tuag at y gaeaf nesaf, o ran sut rydym yn mynd ymhellach ac yn gwario mwy, nid yn unig arian at ei gilydd, ond mwy i sefydlogi ac i wella'r gwasanaethau ar y rhyng-gysylltiad hwnnw rhwng iechyd a gofal cymdeithasol, i gadw pobl yn eu cartrefi eu hunain yn fwy llwyddiannus, ac ar y ffyrdd i'w cael allan o ysbytai, pan nad dyna'r lle iawn ar gyfer eu triniaeth mwyach.
Wel, y broblem, wrth gwrs, Lywydd, yw nad oes unrhyw un yn amau'r Gweinidog pan fo'n dweud y pethau hyn, ond y broblem yw ei fod wedi bod yn dweud amrywiaeth ohonynt, ac mae ei ragflaenwyr wedi bod yn dweud amrywiadau ar y thema. Efallai'n wir, ac nid wyf yn cwestiynu ei ffigurau, fod gennym, er enghraifft, nifer anarferol o gleifion agored i niwed, ond mae hynny'n arwain at y cwestiwn pam fod y cleifion hynny'n dod mor agored i niwed, pam nad ydynt yn derbyn y gofal yn y gymuned y dylent fod yn ei gael, a daw â ni'n ôl at holl fater y methiant llwyr i sicrhau dull system gyfan.
Mae angen i ni ddweud yn glir iawn, Lywydd, nad ymosodiad ar y staff mo hwn. Gwyddom fod y staff yn gwneud gwaith rhagorol. Gwyddom hefyd fod awdurdodau lleol, mewn rhai lleoedd, yn cydweithredu'n dda neu ddim cystal â'u byrddau iechyd lleol, a lle maent yn cydweithredu'n dda, fod hynny'n sicrhau newid. Ond fy nghwestiwn fyddai: ble mae'r arweinyddiaeth genedlaethol i ddarparu'r newid hwnnw ar raddfa fwy? Nawr, heb os, bydd y Gweinidog yn siarad eto am y gronfa trawsnewid, ond hoffwn atgoffa'r Siambr eto ei fod ef neu ei blaid wedi bod yn gyfrifol am hyn ers 20 mlynedd, ac nid yw'r hyn a ddywedodd y prynhawn yma yn rhoi mwy o sicrwydd i mi na'r holl bethau eraill y mae wedi'u dweud dros y blynyddoedd blaenorol.
Ond hoffwn ddychwelyd at un peth penodol. Felly, mae'r Gweinidog newydd gydnabod, fel y dywedodd y Prif Weinidog, mai un o'r problemau mewn perthynas â rhyddhau cleifion o ambiwlansys i ysbytai—un o'r rhesymau dros y pwysau—yw bod angen dull system gyfan. Felly, rwy'n synnu braidd yn hynny o beth fod y Gweinidog wedi penderfynu sefydlu grŵp gorchwyl a gorffen arall eto fyth i adolygu'r gwasanaeth ambiwlans. Os nad yn y gwasanaeth ambiwlans y mae'r problemau mewn gwirionedd, ond mewn gofal cymdeithasol, gydag oedi wrth drosglwyddo gofal—a'r capasiti sydd wedi'i ddileu o'r system, buaswn yn dadlau—pam y bydd cael adolygiad arall eto fyth o'r gwasanaeth ambiwlans yn ddefnyddiol, rhywbeth y mae wedi dweud wrthyf ar adegau eraill ei fod yn berffaith iawn? Rwyf wedi drysu braidd.
Nid oes gennyf ddiddordeb arbennig mewn clywed yr hyn y mae'r Gweinidog yn ei ddweud i amddiffyn y penderfyniad, a bod yn gwbl onest. Ond yr hyn y buaswn yn ei ofyn iddo'n ffeithiol yw: pwy fydd aelodau'r adolygiad gorchwyl a gorffen hwn? Mae wedi dweud wrthym pwy fydd y cadeirydd a'r is-gadeirydd—neu gyd-gadeiryddion, rwy'n ymddiheuro. Wel, pwy fydd yr aelodau? Sut y bydd llais cleifion, ac yn enwedig y cleifion mwyaf agored i niwed fel pobl hŷn a phobl ag anableddau dysgu, yn cael ei glywed yn yr adolygiad? A phryd y mae'n disgwyl iddo adrodd? Oherwydd credaf fod pob un ohonom yn colli amynedd gydag adolygiadau a grwpiau gorchwyl a gorffen. Yr hyn yr hoffwn ei weld yw Gweinidog iechyd sy'n barod i wneud penderfyniad.
Rwy'n gwneud penderfyniadau bob dydd yn y swydd hon. Rwyf wedi gwneud nifer o benderfyniadau ynglŷn â chyfarwyddo dyfodol y gwasanaeth, nid yn unig y cynllun trosfwaol 10 mlynedd yn 'Cymru Iachach' ond llawer mwy, fel y gŵyr yr Aelod. Rwy'n derbyn bod yna ymdeimlad o theatr yn perthyn i hyn, ond o bryd i'w gilydd, dylem geisio ymwneud â rhai o elfennau mwy realistig yr hyn rydym yn ymdrin ag ef yn y gwasanaeth.
Pan fyddwch yn sôn ynglŷn â pham fod cleifion mor agored i niwed, gwyddom yn iawn pam fod llawer o'n cleifion yn fwy agored i niwed yn awr nag yn y blynyddoedd a fu. Mae'n rhan o'n hanes llwyddiannus o gadw pobl yn fyw am fwy o amser. Mae hefyd yn ymwneud, yn rhannol, â her baich afiechyd a chlefydau nad ydynt rhan o'r broses o heneiddio'n naturiol. Felly, mae'r Aelod yn gwybod hynny'n iawn.
O ran dileu capasiti o'r system, nid ydym wedi dileu capasiti o'r system o reidrwydd. Yr her i ni yw ein gallu i'w gynyddu ar draws y system gyfan i'r graddau ei fod yn ddigon cynaliadwy wedyn i ddarparu'r gofal sydd ei angen arnom. Ac mewn gwirionedd, pe baech yn holi unrhyw sylwebyddion gwrthrychol ynglŷn â ble mae'r capasiti hwnnw'n bodoli, ni chredaf y byddent yn cytuno â dadansoddiad yr Aelod.
Ac o ran y tasglu a sefydlais, fe wyddoch yn iawn pwy yw'r cadeiryddion, a byddaf yn cyhoeddi'r holl aelodau a fydd yn rhan ohono maes o law. Rwy'n disgwyl iddynt adrodd i mi er mwyn gwneud awgrymiadau cynnar cyn diwedd y gaeaf hwn, felly cyn diwedd mis Mawrth. Rwy'n disgwyl cael syniad cadarn o hynny o fewn cyfnod o oddeutu tri mis. Nid wyf wedi sefydlu rhywbeth i gymryd chwech i 12 mis er mwyn osgoi'r her. Mae gennyf ddiddordeb mewn cael cyngor a her ynglŷn â sut i wneud hyn ar draws y system gyfan.
Credaf fod yr Aelod wedi camddeall bod hyn yn ymwneud â chanolbwyntio ar y gwasanaeth ambiwlans yn unig. Mewn gwirionedd, mae'n ymwneud â gwella argaeledd ambiwlansys, ac mae angen edrych ar y system gyfan er mwyn gwneud hynny. Edrychaf ymlaen at allu adrodd yn ôl ar hynny'n iawn i'r Aelodau pan fydd y cyngor hwnnw ar gael i mi.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Janet Finch-Saunders.
Diolch, Lywydd. Nid oes unrhyw amheuaeth fod gennym fyddin anhunanol o 370,000 o ofalwyr di-dâl yng Nghymru. Ym mis Tachwedd 2017, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru mai un o’i blaenoriaethau er mwyn cefnogi'r gwaith o sicrhau gwell hawliau i ofalwyr o dan Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 oedd cefnogi bywyd ochr yn ochr â gofalu.
Ar Ddiwrnod Hawliau Gofalwyr 2018, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru fuddsoddiad o £15 miliwn mewn gwasanaethau ataliol sy'n cefnogi oedolion ag anghenion gofal a gofalwyr sydd angen cefnogaeth. Ar Ddiwrnod Hawliau Gofalwyr 2019, cyhoeddodd eich Llywodraeth y byddwch yn datblygu cynllun gweithredu cenedlaethol eleni i gryfhau cydgysylltiad cenedlaethol cymorth i ofalwyr. Mae tystiolaeth wedi dod i'r amlwg sy'n dangos bod 59 y cant o ofalwyr yng Nghymru wedi nodi eu bod, dros gyfnod y Nadolig, wedi'i chael hi'n anodd iawn, a bod 45 y cant yn ei chael hi'n anodd cael deupen llinyn ynghyd, hyd yn oed.
Mae cyfarwyddwr Gofalwyr Cymru wedi nodi bod gofalwyr ledled Cymru yn aberthu cymaint wrth ofalu am rywun annwyl, ond caiff eu cyfraniad i gymdeithas ei anwybyddu i raddau helaeth, ac ni chaiff ei werthfawrogi'n ddigonol. Pa gamau a roddwch ar waith, Ddirprwy Weinidog neu Weinidog, i sicrhau y bydd y cynllun gweithredu cenedlaethol newydd y byddwch yn gweithio arno yn mynd i'r afael â hyn?
Diolch i Janet Finch-Saunders am ei chwestiwn pwysig iawn. Credaf fod pob un ohonom yn gwerthfawrogi'r cyfraniad enfawr y mae gofalwyr yn ei wneud—y 370,000 y cyfeiriodd atynt—ac rydym am sicrhau bod eu bywydau mor hawdd ag y gallwn.
Soniodd mai un o flaenoriaethau Llywodraeth Cymru oedd bywyd ochr yn ochr â gofalu. Mae'n ymwneud hefyd â sicrhau bod gofalwyr yn gallu dweud eu bod yn ofalwyr a'n bod yn eu hadnabod fel gofalwyr, fel eu bod yn gallu cael mynediad at unrhyw gymorth sydd ar gael iddynt. Ac rydym am sicrhau hefyd fod cyngor a gwybodaeth ar gael ar eu cyfer. A dyna ein tair blaenoriaeth, ac rydym wedi cefnogi'r blaenoriaethau hynny drwy gyfres o fentrau cyllido, ac rydym wedi rhoi pwyslais o'r newydd ar y grŵp cynghori gweinidogol—y grŵp sy'n cynghori'r grŵp gofalwyr.
Rwy'n ymwybodol hefyd fod y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon wedi cynnal ymchwiliad helaeth i ofalwyr a bod ganddynt 31 o argymhellion ar gyfer y Llywodraeth, a byddwn yn ymateb iddynt cyn bo hir. Felly, gallaf roi sicrwydd iddi ein bod yn rhoi ystyriaeth drylwyr i ofalwyr a'n bod yn mynd i'r afael â'u problemau.
Diolch, Ddirprwy Weinidog, rwy'n gwerthfawrogi eich ymdrechion yn hyn o beth, ond mae'n rhaid inni wynebu'r ffeithiau: yn fwy nag unrhyw genedl arall yn y DU, mae Cymru'n ddibynnol iawn ar ei gofalwyr. Canfuwyd bod canran yr oedolion sydd wedi bod yn ofalwyr yn ystod eu bywydau fel oedolion yn 63 y cant yn Lloegr, yn 65 y cant yn yr Alban, yn 66 y cant yng Ngogledd Iwerddon, ond yn 70 y cant yng Nghymru.
Roedd Rhan 3 o Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014—ac roeddwn yn bresennol yn ystod y broses o graffu arni—yn gosod dyletswydd ar awdurdod lleol i gynnig asesiad i unrhyw ofalwr. Wrth ystyried y data ar nifer yr asesiadau a gynhaliwyd, ymddengys fod yna duedd gadarnhaol, gyda'r niferoedd yn codi o 6,178 yn 2016-17 i 7,261 yn 2018-19. Nid yw'n ddigon da. O edrych ar y sefyllfa'n fwy manwl, darganfûm fod nifer yr asesiadau yng Nghymru wedi gostwng mewn saith awdurdod lleol mewn gwirionedd.
Wrth ystyried canfyddiadau’r Ymddiriedolaeth Gofalwyr y bydd nifer y gofalwyr yn y DU yn cynyddu oddeutu 60 y cant erbyn 2030, dylem fod yn gweld cynnydd yn yr asesiadau hyn, nid gostyngiad. Felly, a wnewch chi, fel y Dirprwy Weinidog sydd â chyfrifoldeb am hyn, edrych i weld pam nad yw hyn yn digwydd mewn bron i 40 y cant o'n hawdurdodau lleol, a gweld a oes rhai gofalwyr yn cael eu hamddifadu o'u hawl statudol i asesiad?
Roedd yn arloesol, yn y Ddeddf y cyfeiriodd Janet Finch-Saunders ati, fod gan ofalwyr hawl i asesiad gofalwr, ac rydym am sicrhau bod cymaint o ofalwyr â phosibl yn cael arfer yr hawl honno. Dyna pam mai un o'n blaenoriaethau yw nodi pwy sy'n ofalwyr ac i ofalwyr nodi drostynt eu hunain eu bod yn ofalwyr, gan fod llawer o bobl yn cyflawni'r rôl o ofalu am rywun annwyl heb nodi eu bod yn ofalwyr. Felly, credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn pwysleisio pwy sy'n ofalwr a pha gymorth sydd ar gael. Ac wrth gwrs, credaf fod yn rhaid i ni dderbyn hefyd nad yw rhai gofalwyr yn dymuno cael asesiad. Ond rwy'n derbyn yr hyn y mae'n ei ddweud a chredaf ein bod wedi gweld o'r holl adroddiadau a gafwyd gan yr Ymddiriedolaeth Gofalwyr a chan sefydliadau eraill nad yw rhai pobl yn cael y gwasanaeth yr hoffem ni, fel Llywodraeth, eu gweld yn ei gael. A dyna pam ein bod yn rhoi mwy o adnoddau tuag at brosiectau sy'n ymwneud â gofalu, ac mae'r grantiau gwasanaethau cymdeithasol cynaliadwy a fydd yn cael eu cyhoeddi cyn bo hir yn rhoi cyllid sylweddol i sefydliadau gofalwyr, ac rydym yn bwriadu cynyddu ein cefnogaeth.
Diolch. Hoffwn bwysleisio unwaith eto mai nifer yr asesiadau—pan fydd gofalwyr yn awyddus i gael yr asesiadau ac yn methu eu cael. Ers Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, credaf ei bod hyd yn oed yn bwysicach nad yw eich Llywodraeth yn gwneud cam â'r rheini.
Nawr, mae gofynion gofal cymdeithasol fel darparu cefnogaeth i ofalwyr a phlant sy'n derbyn gofal a diwallu anghenion gofal cartref yn rhoi pwysau ariannol enfawr ar awdurdodau lleol. Er enghraifft, mae awdurdod lleol Sir Fynwy yn wynebu diffyg o £4 miliwn eleni, yn rhannol o ganlyniad i ofynion gofal cymdeithasol a gwasanaethau plant. Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy, fy awdurdod lleol i, yn rhagweld diffyg ariannol o £12.5 miliwn ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf. Er bod y gyllideb ddrafft yn dyrannu £40 miliwn drwy grant arbennig i awdurdodau lleol ar gyfer mynd i'r afael â phwysau mewn gofal cymdeithasol yn 2020-21, ni lwyddodd y £30 miliwn a ddyrannwyd drwy grantiau i awdurdodau lleol y llynedd i fynd i'r afael â'r pwysau hyn mewn gofal cymdeithasol. Felly, mae'n debyg ei fod yn gwestiwn amlwg iawn ar fy rhan: pam eich bod yn meddwl y bydd £40 miliwn yn ddigon i helpu'r awdurdodau lleol hyn i gyflawni eu dyletswyddau, yn enwedig o gynnwys eu dyletswyddau tuag at ofalwyr a phlant sy'n derbyn gofal?
Yn sicr, defnyddiwyd y £30 miliwn yn effeithiol iawn gan awdurdodau lleol. I raddau helaeth, gadawyd y penderfyniad ynglŷn â sut y byddai'n cael ei ddefnyddio i'r awdurdodau lleol, gan eu bod yn agosach at eu hanghenion. Ond yn sicr, gwyddom am y mathau o faterion y gwnaethant ddefnyddio'r £30 miliwn hwnnw ar eu cyfer: defnyddiodd naw awdurdod lleol y cyllid i gefnogi gwasanaethau oedolion a phobl hŷn; defnyddiodd wyth awdurdod lleol y cyllid i gefnogi gofal cartref i bobl hŷn; a defnyddiodd un ar ddeg o awdurdodau lleol gyfran i gynyddu cyflogau ar draws y sector, sy'n broblem, wrth gwrs—y lefelau cyflog sy'n bodoli yn y sector gofal cymdeithasol. Ac felly, rwy'n falch iawn ein bod wedi gallu rhoi £10 miliwn ychwanegol i awdurdodau lleol iddynt ei ddefnyddio yn y mathau o ffyrdd a ddisgrifiais, ac mewn unrhyw ffyrdd eraill y teimlant y byddant o gymorth, gan ein bod yn derbyn yn llwyr fod yna bwysau ar y sector gofal cymdeithasol.
Mae'n hanfodol bwysig i bobl Cymru ein bod yn gallu darparu gofal digonol iddynt pan fydd ei angen arnynt, a dyna pam fod gennym amrywiaeth eang o fentrau i geisio mynd i'r afael â'r materion hyn. Rydym wedi sôn am y cronfeydd trawsnewid a'r gronfa gofal integredig, ac mae'r rheini'n cael eu defnyddio i sicrhau y ceir gweithio integredig er mwyn helpu'r sector gofal cymdeithasol. Ac rwy'n llwyr gydnabod y mater ynglŷn â phlant, a dyna un o'r rhesymau pam ein bod yn gweithio i geisio cadw plant gartref gyda'u teuluoedd, lle rydym yn rhoi cefnogaeth ychwanegol i geisio eu cynorthwyo i aros yno'n hytrach na gorfod mynd yn rhan o'r system ofal. Felly, mae gennym lu o fentrau, ond rwy'n derbyn yn llwyr fod angen i ni wneud mwy.
Llefarydd Plaid Brexit, Mark Reckless.

Diolch, Lywydd.
Weinidog, roeddwn yn awyddus i holi am y meddylfryd sy'n sail i'r rheswm pam fod ein graddfeydd cyflog ar gyfer meddygon mewn ysbytai yn wahanol i'r rheini a geir yn Lloegr, a'r effaith y mae hyn yn ei chael ar recriwtio a chadw staff. Ar gyfer meddygon sylfaen y flwyddyn gyntaf, nodaf fod ein graddfeydd rhwng £1,300 a £1,500 yn uwch y flwyddyn nag yn Lloegr, ond onid yw meddygon yn edrych y tu hwnt i hynny ac yn gweld, ar ddiwedd y flwyddyn sylfaen honno wrth iddynt fynd i mewn i'r ail flwyddyn sylfaen, eu bod yn cael cynnydd o oddeutu £2,800 yn Lloegr o gymharu â £700 yn unig yng Nghymru? Mae hynny wedyn yn gadael oddeutu £600 y flwyddyn yn llai iddynt nag y byddai meddygon cyfatebol yn ei gael yn Lloegr. Ac mae hynny'n parhau hyd at gofrestryddion arbenigol, lle maent yn dechrau ar oddeutu £600 yn llai nag yn Lloegr, ac yna ar frig y pwynt cyflog uchaf, mae'r cyflog oddeutu £1,000 yn llai nag yn Lloegr. Pan fyddaf yn siarad â meddygon yng Nghymru, rwy'n aml yn gweld bod eu canfyddiad o'r gwahaniaeth rhwng y graddfeydd cyflog a'r syniad fod cyflog rywsut yn sylweddol is yng Nghymru yn gwbl anghymesur â'r gwahaniaethau cymharol fychan hynny rwyf newydd eu disgrifio, a tybed, felly, a yw hynny'n awgrymu effaith negyddol ar recriwtio a chadw staff, sy'n gwbl anghymesur â'r swm cymedrol o arbedion a wneir yn sgil y graddfeydd cyflog is a ddisgrifiais.
Mae dau bwynt y credaf y dylwn eu gwneud. Y cyntaf yw, o ran y meddylfryd y tu ôl i'r trefniadau cyflog, mae hynny'n fater a negodir rhwng y Llywodraeth, cyflogwyr y GIG, a'r undeb llafur cydnabyddedig, Cymdeithas Feddygol Prydain, felly ceir ystod o bethau i'w hystyried gyda hynny. Yn amlwg, o'r ochr ddiwydiannol, rydych yn disgwyl y byddent yn awyddus i gael y cytundeb gorau posibl i'w haelodau, ond hefyd mae angen cydbwyso'r hyn y gall y system ei fforddio a'r hyn y mae hynny'n ei wneud o ran recriwtio a chadw staff. A cheir rhywfaint o sensitifrwydd mewn perthynas â graddfeydd gwahaniaethol o bosibl, ar bob ochr i'r ffin. Ceir ychydig o wahaniaeth, yn amlwg, ar ben iau'r raddfa oherwydd y contract a roddwyd ar waith yn Lloegr. Ac mewn gwirionedd, wrth i ni ymgysylltu'n uniongyrchol iawn â Chymdeithas Feddygol Prydain a'u pwyllgor meddygon iau, roeddent yn gwbl glir eu bod o'r farn ein bod wedi gwneud y peth iawn yn peidio â gwneud yr un peth.
Rydym wedi cytuno, fel rhan o'r ffordd arferol, y byddwn yn parhau i negodi'r heriau tymor hwy o ran cyflog meddygon ymgynghorol, lle credaf y byddai'n well mabwysiadu ymagwedd amlwladol, ond mae hynny'n rhywbeth i'w drafod ac i siarad amdano, ynghyd ag adolygiad o'r sefyllfa parthed contract y meddygon iau yma yng Nghymru. Yn sicr, ni cheir agenda i geisio arbed ychydig o arian ac i beryglu'r gwaith o recriwtio a chadw staff, oherwydd mewn gwirionedd, mae meddygon yn edrych ar gyfres lawer ehangach o bethau: maent yn edrych ar hyfforddiant, maent yn edrych ar ragoriaeth, dyfodol y gwasanaethau ac a ydynt yn credu ei fod yn rhywle y maent yn dymuno gweithio ynddo mewn gwirionedd. Dyna pam fod gennym ymgyrch, 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.', gan fod yr holl agweddau hynny'n gwneud gwahaniaeth i ble mae ystod gyfan o weithwyr iechyd proffesiynol yn dewis dilyn gyrfa.
Diolch i'r Gweinidog am ei ateb. Os caf droi at fater penodol pensiynau, credaf mai pan fu'r Gweinidog yn dirprwyo dros y Prif Weinidog mewn cwestiynau blaenorol i'r Prif Weinidog y gofynnais iddo am yr hyn a ddigwyddodd yn Lloegr i dalu'r costau ychwanegol hynny i feddygon, ac a fyddem yn gwneud yr un peth yng Nghymru. Rwy'n gweld ein bod yn gwneud hynny bellach; cafwyd cyfarwyddyd gweinidogol i hynny ddigwydd.
Ond tybed a gaf fi dynnu sylw at wahaniaeth allweddol rhwng yr hyn a wnawn yng Nghymru a'r sefyllfa i Lywodraeth y DU yn Lloegr, fel y crybwyllais wrth y Gweinidog Cyllid yn gynharach yn y pwyllgor, yn yr ystyr mai trafodiad cyfrifyddu rhwng GIG Lloegr a'r Trysorlys ydyw i Lywodraeth y DU yn y bôn. Ar y llaw arall, i ni yng Nghymru, onid ydym yn wynebu'r un clogwyn ag y mae meddygon eu hunain yn ei wynebu, ac maent yn dewis peidio ag ymgymryd â sesiynau ychwanegol, gan fod effeithiau'r sesiynau ychwanegol hynny ar eu pensiynau gymaint yn fwy fel bod gwneud hynny'n costio arian iddynt? Ac mae costau ymylol y sesiynau hynny'n enfawr oherwydd y ffordd y maent yn rhyngweithio â'r system bensiynau. Onid yw hynny'n wir hefyd i Lywodraeth Cymru os ydynt yn dewis talu'r dreth honno? Ac a yw'n sicr yn ffordd gost-effeithiol, ar gyfer unrhyw beth y tu hwnt i'r tymor byr iawn, o wario arian trethdalwyr Cymru ar y symiau sylweddol iawn hyn i dalu treth pensiwn i Lywodraeth y DU a ninnau ond yn cael cynnydd cymedrol yn nifer y sesiynau a ddarperir gan feddygon yn sgil hynny?
Credaf ei bod yn broblem real iawn ac yn sicr nid yw wedi'i datrys. Yng nghyd-destun y pwysau ar bob gwlad yn y DU a'r gwasanaeth iechyd gwladol yn y gaeaf, mae'n waethygiad o hynny gan fod rhai o'r bobl rydym yn sôn amdanynt ar reng flaen y system ysbytai ynghyd â phobl sy'n gweithio mewn ymarfer cyffredinol hefyd, boed hynny mewn gwasanaeth oriau arferol neu'r tu allan i oriau. Felly mae'n effeithio ar y system gyfan ac mae grwpiau eraill o staff, clinigol ac anghlinigol, yn cael eu heffeithio gan yr un mater.
Felly, o ran y dewis a wnaed yn Lloegr, buaswn yn dweud ei bod yn eithaf rhyfeddol gwneud hynny ynghanol ymgyrch etholiadol a gwneud hynny heb unrhyw gyswllt â Llywodraethau eraill y DU hefyd. Ni chredaf fod hynny wedi'i adlewyrchu'n arbennig o dda yn y ffordd roedd llawer o staff gofal iechyd, ni waeth beth oedd eu barn ar sut i bleidleisio, yn teimlo am y ffaith bod y dewis hwnnw wedi cael ei wneud, ac mae gwir angen mynd yn ôl i edrych ar yr effaith uniongyrchol. Yr effaith ar staff ar ymyl y clogwyn y mae rhai'n ei hwynebu o bosibl yw cael biliau yn ystod y flwyddyn sydd yr un faint neu'n fwy na'u cyfraddau cyflog neu symiau sylweddol o arian nad ydynt wedi darparu ar eu cyfer ac na allant gynllunio ar eu cyfer, ac ni allech ddisgwyl o fewn rheswm iddynt allu gwneud hynny chwaith.
Ceir her hefyd ynghylch effeithiau hirdymor y cynllun pensiwn. Os yw eich enillwyr uwch a'ch cyfranwyr uwch yn dod allan o'r cynllun hwnnw heb wneud cyfraniadau, mae hynny'n effeithio ar bawb sy'n rhan o'r cynllun. Ond yn fwy na hynny, rheolau'r DU yw'r rhain, ac maent yn rheolau'r DU sydd wedi'u cynllunio a'u gweithredu gan Drysorlys y DU—maent yn effeithio ar bob un ohonom. Ac rwy’n sicr yn gobeithio, yng nghyllideb y DU sydd ar ddod o fewn y misoedd nesaf, y byddant yn datrys y broblem y maent wedi'i chreu. Oherwydd bydd yn costio mwy o arian i'w datrys fel arall, gan y byddwn yn gwneud hynny yn yr ystyr ein bod eisoes wedi gorfod gweithio o gwmpas y trefniant yn awr; byddwn yn gwneud hynny drwy dalu mwy am weithgarwch, yn y sector annibynnol yn ôl pob tebyg, i adfer gweithgarwch na fydd yn digwydd yn y gwasanaeth iechyd gwladol. Ond yn fwy na hynny, rydym yn colli ewyllys da'r staff yr effeithir arnynt yn uniongyrchol, ac efallai y bydd rhai o'r staff sy'n dod i weithio oriau ychwanegol yn y gwasanaeth iechyd gwladol, i ymgymryd â mentrau rhestrau aros ym mhob un o bedair gwlad y DU, yn penderfynu peidio â dychwelyd, ac efallai y byddwn yn gweld bod angen i ni recriwtio, hyfforddi a chadw hyd yn oed mwy o'r staff hynny yn y dyfodol, gyda hyd yn oed mwy o gost i'r trethdalwr a'r gwasanaeth iechyd gwladol er mwyn gwneud hynny.
Credaf ei fod yn fesur hunandrechol. Rwyf wedi ysgrifennu, neu byddaf yn ysgrifennu eto cyn bo hir, ac rwy'n fwy na pharod i roi gwybod i'r Aelodau pan fyddaf yn gwneud hynny, at Lywodraeth y DU i ofyn iddynt, unwaith eto, gael pwl o synnwyr cyffredin, i edrych eto ar y rheolau, ac i wneud y peth iawn i'r gwasanaeth iechyd gwladol, gan y bydd pob un ohonom yn talu os na fyddant yn gwneud hynny, ac mae'n llythrennol yn effeithio ar filoedd ar filoedd o achosion o ofal a thriniaeth cleifion. Mae'n rhaid mai dyna'r dewis anghywir i'w wneud, ac rwy'n sicr yn gobeithio y bydd Llywodraeth y DU yn gwneud y peth iawn, a gallant ddadlau ynglŷn â phwy ddylai gymryd y clod am hynny wedyn.
3. Pa fewnbwn y mae Llywodraeth Cymru yn ei gael i wella gwasanaethau ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg? OAQ54901
Rydym yn cefnogi ystod o weithgareddau i hybu gwelliant gwasanaethau, a nodwyd enghreifftiau o hynny yn fy natganiadau ar 19 Tachwedd 2019, 8 Hydref 2019, a 16 Gorffennaf 2019. Ein blaenoriaeth yw sicrhau bod pobl yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg yn cael gwasanaethau iechyd sy'n darparu'r canlyniadau a'r profiad gorau posibl.
Weinidog, mae gennyf gwestiwn am gyflwr gofal amenedigol, ac mae arnaf ofn mai'r sefyllfa hon yw'r norm, yn hytrach na'r eithriad. Mae etholwr wedi cysylltu â mi gydag un o'r enghreifftiau mwyaf torcalonnus i mi glywed amdani o fethiannau'r GIG. Dywed mai cariad tuag at ei phlant yw'r unig beth a'i rhwystrodd rhag dod â'i bywyd i ben. Mae'r fenyw dan sylw hefyd yn cael cefnogaeth gan y Birth Trauma Association, sydd wedi'u synnu gan y methiannau niferus, y diffyg gwelliant o ran mynediad at therapïau seicolegol ac anallu mamau i hunangyfeirio.
Rwyf wedi ysgrifennu at brif weithredwr yr ymddiriedolaeth, i geisio cael cyfiawnder mewn perthynas â'r achos unigol hwn, ond credaf fod y mater yn tynnu sylw at ddiffyg cyffredinol o gyfleusterau gofal amenedigol yma yng Nghymru—mater a amlygwyd sawl blwyddyn yn ôl gan fy nghyd-Aelod, Steffan Lewis, y mae llawer o hiraeth ar ei ôl. Felly, a ydych yn cytuno â mi a chyda Steffan fod angen gwella gofal amenedigol yng Nghymru ar frys, ac os ydych yn cytuno, sut y bwriadwch wneud hynny?
Wel, yn amlwg, nid wyf yn ymwybodol o'r amgylchiadau unigol y cyfeiria'r Aelod atynt, ac os yw'n awyddus i mi roi sylw i'r mater unigol hwnnw, rwy'n fwy na pharod i wneud hynny. Byddai gennyf ddiddordeb mewn gwybod, ond byddai angen ei chaniatâd hi a'i hetholwr arnaf i wneud hynny, a beth yw'r ymateb i'r cwynion a'r pryderon a godwyd.
O ran yr hyn a wnawn yn ei gylch, rydym wedi buddsoddi'n sylweddol mewn gofal amenedigol cymunedol, ond ceir her hefyd ynghylch darparu'r uned mamau a babanod rydym wedi ymrwymo i'w wneud, ond un rhan o'r jig-so yn unig yw hynny, ac mae'n rhan o'r gwelliant cyffredinol. Felly, ydw, rwy'n credu bod angen eu gwella. Rwyf wedi ysgrifennu at y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg i nodi ein sefyllfa ar hyn o bryd. Cafwyd rhywfaint o siom ynghylch cyflymder a graddfa'r newid, ac rwy'n edrych ar ateb dros dro cyn y gellir rhoi un parhaol ar waith ar ofal cleifion mewnol. Ac ymrwymais eto heddiw yn y sesiwn graffu ar y gyllideb gyda'r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon i sicrhau eu bod hwythau'n cael gwybod pan fyddaf yn darparu diweddariad pellach i'r pwyllgor plant a phobl ifanc.
Ond mae hwn yn faes sylweddol o weithgarwch ac o weithgarwch gwella hefyd. Mae'r arweinydd amenedigol sydd gennym ar waith, Sharon Fernandez, ymwelydd iechyd cydnabyddedig, yn helpu i hybu rhywfaint o'r gwelliant. Rwy'n fwy na pharod i ysgrifennu at yr Aelod gyda mwy o fanylion am y rhaglen os yw hynny o ddefnydd.
Weinidog, ychydig fisoedd yn ôl, gofynnais i chi am yr anghysondeb mewn amseroedd rhyddhau o ambiwlansys i fy etholwyr sy'n mynychu Ysbyty Tywysoges Cymru, o gymharu â'r rheini sy'n mynychu ysbytai eraill yn ardal Cwm Taf Morgannwg. Nawr, cefais ymateb rhyddid gwybodaeth sy'n dangos bod fy etholwyr sy'n byw yn ardal Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr yn aros llawer mwy am lawdriniaeth orthopedig na'r rheini sy'n byw mewn mannau eraill yn ardal Cwm Taf Morgannwg. Mae'r cyfnod aros am ben-glin newydd, clun newydd a llawdriniaeth ar yr ysgwydd yn naw mis i drigolion hen ardal Cwm Taf. Fodd bynnag, mae'n rhaid i fy etholwyr aros ddwywaith yn hwy na hynny, ac o leiaf ddwy flynedd i gael pen-glin newydd. Mae Cwm Taf Morgannwg wedi dechrau rhoi'r achosion symlach ar gontract allanol i ysbytai preifat—gadewch i ni glywed y floedd o ddicter nawr—a thrwy drefnu gwaith ar y penwythnos yn Ysbyty Tywysoges Cymru. Ond a ydych chi'n fodlon ag annhegwch y ddarpariaeth o fewn un bwrdd iechyd?
Na, nid mewn un bwrdd iechyd y mae'r her yn hyn o beth, ond yn y gwelliant ehangach y gwyddom fod ei angen mewn sawl gwahanol ran o Gymru, yn enwedig o ran llawdriniaethau ar y cymalau. Dyna ran o'r rheswm pam ein bod yn edrych nid yn unig ar y gwaith o wella gofal wedi'i gynllunio, ond yr hyn y mae hynny'n ei olygu o ran ad-drefnu ein hystod o wasanaethau mewn ysbytai, a chyrraedd pwynt o'r diwedd lle rydym yn deall sut i gael system gofal wedi'i gynllunio nad yw gofal brys yn ymyrryd arni ac yn ei gorlwytho. Felly bydd angen i ni edrych eto a gallu cyflawni peth gweithgarwch gofal wedi'i cynllunio lle nad oes gennym ofal brys yn digwydd ar yr un safle.
Nawr, mae hynny'n rhan o'r her nid i un bwrdd iechyd yn unig ond i fyrddau iechyd yn gyffredinol. Dyna ran o'r rheswm pam rwyf wedi'i gwneud yn ofynnol i fyrddau iechyd weithio gyda'i gilydd, yn rhanbarthol, i gynllunio rhai o'r gweithgareddau hynny hefyd, ac rwy'n disgwyl rhoi diweddariad i'r Aelodau yn ystod y flwyddyn ar yr hyn y mae hynny'n debygol o'i olygu, gan fy mod am weld gwelliant ym mhob rhan o'r wlad, nid mewn un ardal bwrdd iechyd yn unig.
4. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am amseroedd aros mewn adrannau damweiniau ac achosion brys? OAQ54897
Nid yw'r perfformiad yn erbyn targedau mynediad adrannau brys ar y lefel rydym ni, y cyhoedd na'r GIG am iddo fod ac rwyf wedi nodi fy nisgwyliad yn glir wrth y byrddau iechyd ynglŷn â'r angen am welliant parhaus. Rydym yn parhau i weithio gyda'r holl randdeiliaid i gefnogi'r gwaith o gyflawni gwelliant system gyfan.
Diolch. Weinidog, mae adrannau damweiniau ac achosion brys wedi gweld degawd o ddirywiad yng Nghymru. Mae canran y cleifion sy'n cael eu gweld o fewn yr amser targed o bedair awr wedi gostwng o 90.9 y cant ym mis Hydref 2009 i 74.4 y cant ym mis Tachwedd 2019. Mae'r seirenau'n sgrechian uchaf ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, sydd wedi gostwng o 93.7 y cant ym mis Hydref 2009 i 72.2 y cant fis Tachwedd diwethaf. Mae'r realiti hyd yn oed yn waeth mewn rhai ysbytai, yn enwedig Ysbyty Glan Clwyd, sef yr adran ddamweiniau ac achosion brys sy'n perfformio waethaf yng Nghymru bellach. Nid yw'r ysbyty hwn erioed wedi cyrraedd y targed o 95 y cant. Pa gamau brys y byddwch yn eu cymryd ar y cyd â phrif weithredwr y bwrdd iechyd i adolygu a diwygio'r adran ddamweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Glan Clwyd?
Wel, ni chredaf fod y broblem dan sylw'n ymwneud ag un adran yn unig, ond mae gwaith gwella'n mynd rhagddo ar arweinyddiaeth gan gymheiriaid a chyfnewid rhwng y tair adran yng ngogledd Cymru. Cafwyd ymyrraeth allanol ar y cyd hefyd nid yn unig yn ystod y gaeaf diwethaf, ond y gaeaf hwn yn ogystal. Byddwch hefyd wedi gweld y camau rydym wedi'u cymryd, er enghraifft, gyda'r Groes Goch ac ymyrraeth fferylliaeth ym mhob un o'r adrannau achosion brys. Os edrychwch ar y—[Torri ar draws.]
Parhewch.
Ac os edrychwch ar yr heriau sy'n bodoli ledled y Deyrnas Unedig—[Torri ar draws.]
A gawn ni ganiatáu i'r Gweinidog ymateb i'r cwestiwn, os gwelwch yn dda?
Os edrychwch ar yr heriau ledled y Deyrnas Unedig, fe welwch yr un pwysau'n union ar draws y system, yn Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon, lle mae pob system yn siarad ac yn adlewyrchu'n onest yr heriau sy'n ei hwynebu. Pan edrychwch ar y gwaith y byddaf yn gallu ei gadarnhau yn gynnar eleni ar ddiwygio a gwella gofal brys, credaf y byddwch yn gweld ein bod wedi gwrando ar ein clinigwyr, rydym yn edrych ar ffyrdd newydd o wella, ac wrth gwrs, mae'r datganiad a wneuthum heddiw yn nodi ystod o gamau gwella a fydd yn mynd rhagddynt nid yn unig wrth y drws blaen, ond drwy ein system gyfan. Felly credaf y gallwch weld camau sy'n cael eu cymryd eisoes, a byddaf yn cyhoeddi rhagor dros y misoedd nesaf.
Weinidog, mae'r bwrdd iechyd yn parhau i fod mewn mesurau arbennig, felly mae'r sefyllfa wedi datblygu o dan eich gwyliadwriaeth chi. Bob blwyddyn, rydych yn paratoi ar gyfer pwysau'r gaeaf, a phenawdau diweddaraf y BBC y bore yma oedd, ar gyfer Cymru gyfan, fod 79,150 o oriau wedi'u gwastraffu wrth i griwiau ambiwlansys aros y tu allan i adrannau damweiniau ac achosion brys. Mae hynny'n cyfateb i naw mlynedd, a llynedd oedd hynny, o ran criwiau'n aros y tu allan i adrannau damweiniau ac achosion brys. Mae hynny'n digwydd bob blwyddyn, a phob blwyddyn, ymddengys eich bod yn methu cyflawni. Os edrychwn ar y Cofnod ar gyfer yr adeg hon y llynedd, gwn y bydd yr un cwestiynau a'r un atebion yn codi. Pryd y gwelwn y gwelliannau y mae ein hetholwyr yn eu haeddu?
Wel, dyna'n union pam, yn y datganiad a gyhoeddais heddiw, y nodais y gwaith a fydd yn mynd rhagddo i edrych ar argaeledd ambiwlansys. Mae hynny'n ymwneud â rhyddhau ambiwlansys i'r gymuned, ond hefyd, fel rwyf wedi'i ddweud, mae'n rhaid i hynny ymwneud â gwelliannau pellach i sicrhau bod pobl yn mynd drwy'r ysbyty ac allan o'r ysbyty hefyd. Rydym wedi bod yn fwy llwyddiannus nag erioed o ran cadw pobl yn eu cartrefi eu hunain.
O ran ffordd newydd o weithio ym maes gofal brys, arweinir y rhaglen gan Jo Mower, yr arweinydd clinigol cenedlaethol ar gyfer gofal heb ei drefnu, ac rydym wedi buddsoddi yn y rhaglen honno. Mae hi wedi gweithio gyda'i chymheiriaid mewn adrannau brys ledled y wlad i edrych ar yr hyn y mae hynny'n ei olygu i'r adrannau hynny, a rhaid cysylltu hynny wedyn â'r hyn y mae'n ei olygu i'r system gyfan. Felly, fy nisgwyliad yw ein gweld yn gwneud mwy na darparu gofal ar yr adeg hon yn unig a chael ateb tymor byr; mae angen ateb mwy hirdymor arnom hefyd. Oherwydd ni fuaswn yn esgus wrth unrhyw Aelod yn y lle hwn, ni waeth beth fo'u plaid, fy mod yn hyderus ac yn fodlon ynglŷn â lefel gyfredol y perfformiad yn ein system ddamweiniau ac achosion brys—rwy'n dweud hynny wrth y staff sy'n gweithio ynddi a'r pwysau y maent yn ei deimlo, ond wrth y bobl hefyd. Ac yn wir, roedd y sgwrs a gefais gyda chlaf yn adran ddamweiniau ac achosion brys Treforys yn atgyfnerthu hynny. Mae cefnogaeth a dealltwriaeth wych ymhlith y cyhoedd ynglŷn â'r pwysau ar y system, ond yr hyn y maent yn dymuno ei gael mewn gwirionedd yw gwelliant, a dyna'n union rwy'n dymuno ei gael hefyd.
5. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd yn dilyn methiant Gwasanaeth Ambiwlans Cymru i gyrraedd ei darged amser ymateb am y tro cyntaf mewn pedair blynedd? OAQ54922
Rydym yn gweithio'n agos gyda phrif gomisiynydd y gwasanaethau ambiwlans, byrddau iechyd a gwasanaeth ambiwlans Cymru i nodi camau i gefnogi gwelliant uniongyrchol a chynaliadwy yn amseroedd ymateb ambiwlansys. Gwneuthum ddatganiad ysgrifenedig ar y mater hwn yn gynharach heddiw.
Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ymateb. Credaf ei bod yn bwysig, pan fyddwn yn sôn am y materion hyn, ein bod yn cofio ein bod yn siarad am bobl go iawn, teuluoedd go iawn, a'r effaith ar eu bywydau.
Hoffwn dynnu sylw’r Gweinidog at etholwr o Lanelli a gysylltodd â mi yr wythnos diwethaf ynglŷn â thriniaeth ei dad yn dilyn cwymp ar ddydd Sul 29 Rhagfyr. Fe dorrodd ei glun. Roedd y gŵr oedrannus yn ffodus nad oedd ar ei ben ei hun. Gwnaed galwad ffôn i'r gwasanaethau brys am 8.30 y.h. Ni ymatebwyd i'r alwad tan 10.30 y.b. Dyna amser aros o 14 awr i ŵr bregus, oedrannus 88 oed. Erbyn i Mr Ogborne gael ei gludo i Ysbyty Treforys a chael gwely, roedd bron i ddiwrnod cyfan wedi bod ers iddo gwympo, ac roedd yn ffodus iawn, wrth gwrs, nad oedd ar ei ben ei hun pan ddigwyddodd hynny. Gwaethygwyd y sefyllfa gan y nifer fawr iawn o ambiwlansys a oedd yn aros y tu allan i'r adran ddamweiniau ac achosion brys. Trefnwyd iddo gael llawdriniaeth ar ei glun ar 31 Rhagfyr. Digwyddodd hynny yn y diwedd ar 1 Ionawr, ond dirywiodd ei iechyd ymhellach, ac yn anffodus iawn, fe fu ei salwch yn drech nag ef a bu farw ar 4 Ionawr eleni.
Rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn cytuno nad dyma'r math o driniaeth y dylai etholwyr a dinasyddion mwyaf oedrannus a bregus Cymru yn arbennig ei ddisgwyl. Rwy'n gobeithio y gall roi rhywfaint o sicrwydd i'r teulu y bydd canlyniad yr adolygiad y mae eisoes wedi'i ganiatáu heddiw yn ei gwneud yn llai tebygol y bydd angen i bobl fel Mr Ogborne aros am y math hwn o amser eto. A tybed a wnaiff y Gweinidog—er y gall fod cymhlethdodau—ystyried ymddiheuro i deulu Mr Ogborne, gan y gwn nad dyma'r safon gwasanaeth y byddai'r Gweinidog yn dymuno'i weld.
Na, yn sicr, nid dyna'r safon gwasanaeth y buaswn yn dymuno'i weld. Yn amlwg, nid wyf yn ymwybodol o'r holl fanylion, ond ni fuaswn yn disgrifio'r hyn y mae'r Aelod wedi'i nodi fel rhywbeth sy'n dderbyniol, ac mae'n ddrwg gennyf fod unrhyw unigolyn yn cael profiad o'r fath. Dyna'n union pam ein bod yn edrych ar gyfraddau ymateb ambiwlansys eto gyda grŵp gorchwyl a gorffen byr, i edrych ar gamau i'w cymryd yn gynt yn hytrach na'n hwyrach. Nid oes unrhyw beth yn hawdd am hyn. Gwnaeth yr Aelod y pwynt hwn yn gynharach: pe bai hyn yn hawdd, byddem wedi tynnu lifer a'i wneud amser maith yn ôl. Nid oes ateb hawdd i ddatrys holl heriau amseroedd aros hir yn y system.
Gwyddom ein bod wedi gwneud gwelliant gwirioneddol a pharhaus yn ein gwasanaeth ambiwlans dros y pedair blynedd diwethaf. Gwyddom fod systemau eraill yn yr Alban a Lloegr wedi efelychu'r hyn rydym wedi'i wneud i raddau helaeth. Ond gwyddom hefyd ein bod wedi wynebu her sydd wedi tyfu dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf yn enwedig mewn perthynas ag amseroedd ymateb ehangach, a dyna rwy'n awyddus i fynd i'r afael ag ef, i sicrhau bod gennym ambiwlansys sydd ar gael yn gyffredinol ar gyfer y risgiau sy'n bodoli yn y gymuned, oherwydd wrth i chi ymdrin â'r hyn sy'n dod drwy ddrws blaen ysbyty ac sy'n defnyddio adnoddau yno, ni allwch reoli ac ymdrin â'r risg yn y ffordd y byddech yn dymuno ei wneud yn y gymuned. A derbynnir hynny ar draws y system hefyd, felly nid oes a wnelo hyn â phwyntio bys at un rhan o'n system; mae a wnelo â chyflawni gwelliant system gyfan er mwyn darparu gwell gofal a gofal mwy amserol i bobl ledled y wlad.
6. A wnaiff y Gweinidog amlinellu pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i wella diagnosis canser yng Nghymru? OAQ54907
Nodir y dull o weithredu yn y cynllun cyflawni ar gyfer canser, sy'n parhau i fod ar waith tan fis Rhagfyr eleni. Mae hyn yn cynnwys y cynlluniau peilot ar ganolfannau diagnosteg gyflym y buom yn eu trafod yn gynharach, cefnogi ymarfer atgyfeirio mewn gofal sylfaenol ac un llwybr canser. Mae rhaglenni cenedlaethol pwysig ar waith hefyd i gefnogi gwasanaethau diagnostig, megis delweddu, patholeg ac endosgopi.
Diolch, ac wrth gwrs, clywais yr ymateb a roesoch i'r Aelod dros Arfon pan ofynnodd hi gwestiwn tebyg iawn yn gynharach, ond hoffwn sôn am fylchau yn y gweithlu diagnostig. A phe bawn yn rhoi enghraifft, fel histopatholegyddion, ers i'r contract meddygon iau newydd gael ei gyflwyno yn Lloegr yn 2016, mae gwahaniaeth sylweddol wedi datblygu rhwng y cyflog a roddir i hyfforddeion sy'n astudio histopatholeg yng Nghymru a'r cyflog a roddir i'r rheini dros y ffin yn Lloegr, sy'n golygu, os ydych yn histopatholegydd sy'n gweithio yn Lloegr, byddwch yn ennill £60,000 yn fwy yn ystod eich gyrfa o gymharu â gweithiwr cyfatebol yng Nghymru. Ac mae rhanddeiliaid yn credu'n gryf fod hyn yn cyfrannu, yn rhannol—nid dyma'r unig reswm, ond mae'n cyfrannu—at y gyfradd o 40 y cant o hyfforddeion sydd wedi gadael y rhaglen hyfforddi yng Nghymru ers 2017. Deugain y cant. Mae'n nifer syfrdanol o uchel. Felly, o ystyried y problemau hyn sy'n wynebu'r gweithlu ac o ystyried y byddant yn parhau i gael effaith ddifrifol, yn y pen draw, ar y cleifion ac ar ein gallu i wneud diagnosis cynnar o ganser ac felly i wella ansawdd bywydau pobl, a wnewch chi amlinellu beth y mae eich Llywodraeth yn ei wneud i ddatrys y broblem hon, yn ogystal â darparu amserlen ar gyfer pryd y byddai unrhyw gamau yn cael eu cymryd?
Wel, mewn gwirionedd, y newyddion da yw ein bod wedi llenwi ein holl leoedd hyfforddi ar gyfer histopatholeg eleni, ond rwy'n ymwybodol nid yn unig o'r rôl sydd gan histopatholegyddion mewn perthynas â chanser, ond yn fwy cyffredinol hefyd, ac rwy'n nodi'r pwynt am gadw'r bobl hynny yn ystod eu hyfforddiant ac wedi hynny hefyd. Ac fel y dywedais mewn trafodaeth yn gynharach â Mark Reckless, yn rhannol yn unig y mae hyn yn ymwneud â'r cyflog. Mae'n ymwneud â'r amodau gwasanaeth cyffredinol a'n cyfeiriad teithio hefyd. Ac wrth i ni agosáu at gael strategaeth lawn ar gyfer y gweithlu iechyd a gofal cymdeithasol, bydd gennym gynllun strategol i gefnogi hynny hefyd. Ond rydym eisoes yn cymryd camau. Fel rydych wedi'i weld, rydym yn amlwg yn cynyddu nifer y lleoedd, mae'r flaenoriaeth ychwanegol honno ar waith, ac fel y dywedais, mae'n galonogol wrth gwrs ein bod wedi llenwi'r holl leoedd hynny eleni. Ond mae'n fater sy'n cael ei adolygu'n gyson oherwydd, gan ein bod am ehangu'r un llwybr canser a'i gyflawni'n fwy llwyddiannus, bydd angen inni edrych eto ar y gweithlu sydd gennym a'r gweithlu sydd ei angen arnom.
7. A wnaiff y Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf am gynnydd yr ymgyrch Dewis Doeth y gaeaf hwn? OAQ54927
Diolch am eich cwestiwn. Rydym yn parhau i fonitro ac adolygu deunyddiau Dewis Doeth i sicrhau bod y rhain yn targedu'r gynulleidfa a fwriadwyd. Rydym hefyd yn canolbwyntio'n benodol ar ddull digidol yn gyntaf y gaeaf hwn, gan gadw cynllun Fy Iechyd y Gaeaf Hwn ar gyfer y rheini nad oes ganddynt fynediad at y rhyngrwyd na'r cyfryngau cymdeithasol.
Diolch am eich ateb, Ddirprwy Weinidog. Yn ystod fy ymweliad cyn y Nadolig ag Ysbyty'r Tywysog Siarl ym Merthyr Tudful, roeddwn yn falch o gyfarfod ag ystod o staff, gan gynnwys staff y Groes Goch sy'n gweithio yn yr adran achosion brys ar y gwasanaeth lles a diogelwch yn y cartref. A chredaf fod datganiad ysgrifenedig y Gweinidog iechyd y bore yma wedi cydnabod y dylai pob un ohonom fod yn ymwybodol o'r cyfraniad y mae sefydliadau fel y Groes Goch yn ei wneud mewn gwirionedd i gefnogi'r GIG.
Roeddwn hefyd yn falch o weld yn natganiad y Gweinidog y bydd tasglu gweinidogol yn cael ei sefydlu, ac y bydd yn ystyried llwybrau amgen i osgoi ymweliadau diangen ag adrannau damweiniau ac achosion brys. Felly, ochr yn ochr â hyn, a gaf fi ofyn beth arall y gellir ei wneud i godi mwy fyth o ymwybyddiaeth o'r ymgyrch Dewis Doeth, fel y gallwn gyfeirio cleifion at leoliad priodol ar gyfer eu hanghenion iechyd? Oherwydd er ei bod yn amlwg fod mwy o lawer i'w wneud o ran rheoli'r pwysau ar ein system achosion brys, mae'n rhaid i ran o'r ateb ymwneud â sicrhau bod pobl na ddylent fod mewn adrannau damweiniau ac achosion brys yn cael y cymorth sydd ei angen arnynt lle mae ei angen arnynt, pan fydd ei angen arnynt, yn y lleoliadau mwyaf priodol.
Diolch i Dawn Bowden am ei chwestiwn pwysig iawn, ac yn sicr, hoffwn gymeradwyo gwaith y Groes Goch yn yr ysbyty ym Merthyr Tudful a diolch hefyd i'r holl staff ym mhob rhan o GIG Cymru a'r sector gofal cymdeithasol sydd, fel y gwyddom o'r trafodaethau a gawsom yma y prynhawn yma, yn gweithio dan bwysau i ddarparu gofal i bobl Cymru. Felly rydym yn gweithio'n agos iawn gyda'r holl fyrddau iechyd a darparwyr gwasanaethau gofal cymdeithasol i sicrhau eu bod yn darparu'r canlyniad gorau i gleifion ac i gefnogi'r gwaith ymarferol pellach y mae angen i ni ei wneud.
Mae'r cynllun Dewis Doeth wedi bod yn llwyddiant. Mae wedi llwyddo i gyfeirio mwy o bobl i fynd â'u hymholiadau i leoedd eraill yn hytrach na mynd i adrannau damweiniau ac achosion brys, ac rydym yn monitro beth ddylai'r neges fod yn barhaus. Rydym hefyd yn sicrhau bod gennym neges am iechyd meddwl yn y rhaglenni Dewis Doeth, fod pobl yn cydnabod yr anawsterau y mae pobl yn eu hwynebu a'r problemau iechyd meddwl sy'n codi, yn enwedig dros gyfnodau fel cyfnod y Nadolig, felly rydym yn edrych ar hynny hefyd.
Ond rydym hefyd yn parhau â'r cynllun lle rydym yn cael yr holl wybodaeth am unigolyn ac yn gofyn iddynt ei harddangos yn rhywle, fel ar oergell neu yn eu hystafell wely, fel bod gwybodaeth ar gael yn y cartref i weithwyr proffesiynol pan ofynnir iddynt am gymorth, er mwyn ceisio gwneud yr hyn sydd orau i'r claf a cheisio eu cadw gartref, os oes modd, ym mhob achos.
Cwestiwn 8 yn olaf—Alun Davies.
8. A wnaiff y Gweinidog roi’r wybodaeth ddiweddaraf am ddarpariaeth awtistiaeth ym Mlaenau Gwent? OAQ54904
Diolch. Rydym yn gwella gwasanaethau drwy'r strategaeth awtistiaeth, ac mae'r gwasanaeth awtistiaeth integredig ar waith ledled Cymru, gan gynnwys ym Mlaenau Gwent. Byddwn yn ymgynghori ar y cod ymarfer statudol drafft ar awtistiaeth yn y gwanwyn, ac rydym yn cynnal adolygiad o'r galw a chapasiti i sicrhau bod gwasanaethau'n diwallu anghenion pobl awtistig a'u teuluoedd.
Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am hynny, a gwn fod y Gweinidog wedi dangos ymrwymiad personol mawr iawn i ddarparu lefel uchel o wasanaethau o ansawdd uchel i bobl a theuluoedd ag awtistiaeth. Hoffwn ofyn iddo adolygu'r ffordd y caiff y polisïau hynny eu cyflawni ym Mlaenau Gwent. Rwy'n clywed yn fy nghymorthfeydd bob wythnos am anawsterau y mae teuluoedd yn eu cael i gael mynediad at wasanaethau. Rwy'n cydnabod nad yw hyn yn digwydd ledled y wlad, ond buaswn yn ddiolchgar pe gallai'r Gweinidog gomisiynu adolygiad o ddarpariaeth y gwasanaethau hyn ym Mlaenau Gwent i sicrhau bod ansawdd y gwasanaethau a ddarperir i'r bobl rwy'n eu cynrychioli yn cyfateb i ansawdd gorau'r ddarpariaeth ledled y wlad.
Mae'r Aelod, a bod yn deg, wedi bod yn gyson o ran ei bryderon ynghylch profiad byw pobl awtistig a'u teuluoedd yn ei etholaeth a'r pryderon penodol y mae'n teimlo eu bod yn bodoli mewn perthynas â chydgysylltu'r holl wasanaethau hynny i helpu i wneud y gwahaniaeth mwyaf cadarnhaol i'r teuluoedd hynny. Rwy'n credu y byddaf yn cyfarfod yn fuan â grŵp o rieni o'ch etholaeth, ac rwy'n fwy na pharod i drafod ymhellach yno nid yn unig eu profiad byw ond lle gellid neu lle na ellid cynnal unrhyw adolygiad. Oherwydd rydym yn adolygu'r darlun cenedlaethol cyfan, rydym yn cael sgwrs genedlaethol, rydym yn gwrando ar brofiadau pobl, felly bydd eu lleisiau'n cael eu cynnwys yn y cod ymarfer a'r rhaglen wella rydym wedi'i nodi, ond hoffwn ddeall yn fwy manwl sut olwg fyddai ar hynny, ac a allai partneriaid lleol fod yn gwneud hynny beth bynnag heb i mi geisio cyfarwyddo'r gwaith hwnnw ar lefel weinidogol neu dorri ar draws y gwaith rydym yn ei wneud. Credaf mai'r peth gorau i'w wneud yw mynd i'r afael â hynny gyda'r Aelod yn ei etholaeth yn ystod yr wythnosau nesaf.
Diolch i'r Gweinidog.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau amserol—dau gwestiwn wedi'u derbyn heddiw, i'w gofyn i Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, a'r cwestiwn cyntaf gan Jack Sargeant.
1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y cyhoeddiad gan Mondi ynghylch colledion swyddi ym Mharc Diwydiannol Glannau Dyfrdwy yn Sir y Fflint? 380

Gwnaf, wrth gwrs. Mae hyn yn newyddion hynod siomedig, ac rwy'n cydymdeimlo â phawb yr effeithir arnynt yn uniongyrchol ac yn anuniongyrchol. Ymwelodd fy swyddogion â safle Glannau Dyfrdwy ddoe, ac rydym yn canolbwyntio bellach ar berswadio'r cwmni i gadw'r safle yng ngogledd Cymru. Rydym yn darparu'r holl gefnogaeth sy'n bosibl i'r gweithwyr yn ystod y cyfnod anodd hwn.
Diolch am eich ateb, Weinidog. Mae hwn, wrth gwrs, yn gyfnod anodd tu hwnt i'r unigolion, eu teuluoedd a'r gymuned gyfan yng Nglannau Dyfrdwy, ac mae'n bwysig yn awr ein bod yn gwneud popeth a allwn i gefnogi'r gweithlu. Weinidog, fe sonioch chi eich bod yn cyfathrebu â Mondi. A allwch gadarnhau eich bod hefyd yn cyfathrebu â'r undebau llafur perthnasol? Yn ail, pa gefnogaeth y gellir ei rhoi ar waith i'r gweithlu, ac yn allweddol, a wnewch chi amlinellu sut y gall y gweithlu gael mynediad at y gefnogaeth hon? Weinidog, mae'r newyddion hwn unwaith eto'n pwysleisio pa mor hanfodol bwysig yw hi i ni fynd ati ar unwaith i helpu i greu swyddi yng Nglannau Dyfrdwy. Nawr, fe wyddoch chi, Weinidog, a gŵyr yr Aelodau ar draws y Siambr, fy mod wedi galw ers peth amser am gefnogaeth i ganolfan logisteg Heathrow yn Tata Steel yn Shotton, a chredaf hefyd y dylem fuddsoddi ymhellach mewn ail sefydliad gweithgynhyrchu uwch yn yr ardal. Weinidog, a ydych yn cefnogi'r galwadau hyn?
A gaf fi ddiolch i Jack Sargeant am ei gwestiynau? Yn gyntaf oll, o ran y sefyllfa ar safle Mondi, byddwn yn gweithio gyda rheolwyr y cwmni—rydym eisoes wedi cysylltu; rydym wedi ymweld â'r safle—byddwn yn gweithio gyda'r awdurdod lleol, ac rydym yn gweithio gyda chynrychiolwyr staff drwy'r undebau, drwy gydol y cam ymgynghori sydd bellach ar y gweill, ac rydym yn gobeithio dod o hyd i ateb a fydd yn arwain at gynnal y gweithgarwch ar y safle yn y dyfodol. Nawr, er ein bod yn gobeithio y gellir osgoi cau'r safle, rydym yn barod i weithio, gyda'r Adran Gwaith a Phensiynau, gyda'n tîm ReAct ein hunain a chyda rhanddeiliaid perthnasol eraill, i ddarparu pecyn cymorth cynhwysfawr i weithwyr os na ellir achub y safle.
Cysylltwyd eisoes â'r Ganolfan Byd Gwaith a Chyngor Sir y Fflint, a byddant yn darparu cefnogaeth a chyngor drwy'r gwasanaeth ymateb cyflym rydym bellach wedi'i sefydlu yng ngogledd Cymru. Rwy'n falch o ddweud bod Mondi eisoes wedi dweud y byddant yn cynnal diwrnod recriwtio swyddi gyda chyflogwyr lleol fel rhan o'r mesurau cymorth diswyddiadau cyflym os cadarnheir y bydd y safle'n cau. Byddwn yn gweithio'n agos iawn i gefnogi'r gwaith hwn, ac os bydd angen, i drafod unrhyw ddefnydd pellach ar y cyfleuster yng Nglannau Dyfrdwy yn y dyfodol.
O ran buddsoddiad ehangach yn ardal Glannau Dyfrdwy, wrth gwrs, mae canolfan logisteg Heathrow yn cynnig cyfle gwych i ddarparu gwaith cynaliadwy o ansawdd uchel i lawer o bobl yr ardal, a buaswn yn cytuno â Jack Sargeant drwy ddweud bod ail gam y ganolfan ymchwil gweithgynhyrchu uwch—sef cam 2 yr athrofa ymchwil gweithgynhyrchu uwch—yn gwbl hanfodol i hyrwyddo'r ardal a'r rhanbarth fel canolfan ragoriaeth ym maes electroneg. Rydym yn bwrw ymlaen â'r cynlluniau hynny ar gyfer yr athrofa ymchwil gweithgynhyrchu uwch ar fyrder.
Dylwn ddweud hefyd i gloi, o ran y galw am sgiliau yn yr ardal, fod niferoedd cyflogaeth mor uchel yn Sir y Fflint erbyn hyn—Sir y Fflint, Lywydd, sydd â'r gyfradd gyflogaeth uchaf yng Nghymru, a'r gyfradd ddiweithdra isaf ar 2.3 y cant yn unig, sy'n golygu bod cryn alw yn yr ardal am bobl fedrus. Fel rhan o'r gwaith y byddwn yn ei wneud gyda'r cwmni ei hun, byddwn yn cynnal archwiliad sgiliau o'r gweithlu i sicrhau, pe bai'r safle'n cau, y bydd modd paru'r bobl a gyflogir gan Mondi cyn gynted â phosibl â gwaith priodol mewn mannau eraill—er enghraifft, yn KK Fine Foods efallai, lle rydym, yn y 24 awr ddiwethaf, wedi gallu cyhoeddi y bydd 40 o swyddi eraill yn cael eu creu gyda buddsoddiad o ychydig dros £0.5 miliwn gan Lywodraeth Cymru.
Fel y gwyddoch, mae Mondi Group yn creu cynhyrchion deunydd pacio papur a phlastig, ac mae eu safleoedd ym mharc diwydiannol Glannau Dyfrdwy, lle mae 167 o swyddi mewn perygl, ac yn Nelson, Swydd Gaerhirfryn, lle mae 41 o swyddi'n cael eu heffeithio, yn creu deunydd pacio plastig hyblyg—bagiau, cydau a laminiadau—ar gyfer y diwydiant nwyddau traul. Ond dywedodd y cwmni fod newid yn y galw am y cynhyrchion arbenigol hyn wedi arwain at y posibilrwydd o gau safleoedd. Fodd bynnag, yn eu datganiad ddydd Gwener diwethaf, dywedasant y byddant yn cychwyn proses ymgynghori 45 diwrnod, a allai arwain at gau’r gweithfeydd. Beth yw eich dealltwriaeth o'r sefyllfa o ran y newid yn y galw am gynhyrchion arbenigol? Pa gefnogaeth y gellid ei rhoi, os o gwbl, gan weithio gyda'r asiantaethau eraill a Llywodraeth y DU fel y nodoch, naill ai i helpu i ysgogi'r galw am y cynhyrchion arbenigol hynny neu i amrywio'r cynhyrchion arbenigol, efallai, i greu cynnyrch newydd i sicrhau eu bod yn ateb y galw sy'n bodoli?
A gaf fi ddiolch i Mark Isherwood am ei gwestiynau yn ei gyfraniad? Fy nealltwriaeth i yw bod y cynhyrchion sy'n dod o safle Glannau Dyfrdwy yn gynhyrchion arbenigol iawn a bod y galw amdanynt wedi lleihau'n ddiweddar. O ganlyniad, mae angen i'r cwmni wneud penderfyniad ynglŷn ag a ddylid cau'r safle, neu a allant, o bosibl, gyda chymorth Llywodraeth Cymru, Llywodraeth y DU efallai, a'r awdurdod lleol, ei gadw ar agor yng ngogledd Cymru drwy ehangu ei sylfaen o gynhyrchion. Wrth gwrs, byddai angen mwy o ymchwil a datblygu er mwyn gwneud hynny, a dyna'n union pam ein bod wedi annog busnesau i fanteisio'n llawn ar y ganolfan ymchwil gweithgynhyrchu uwch nad yw'n bell o'r busnes penodol hwnnw. Byddem yn annog y cwmni, os yw'n penderfynu cadw'r safle ar agor, ac rydym yn mawr obeithio y byddant, i ddefnyddio'r gwasanaethau a'r cydweithredu a geir yn y ganolfan ymchwil gweithgynhyrchu uwch.
O ran y gefnogaeth rydym yn barod i'w chynnig i'r gweithwyr, rwyf eisoes wedi amlinellu'r gwasanaeth ymateb cyflym sydd bellach ar waith yng ngogledd Cymru ac sy'n barod i gynorthwyo gweithwyr. Yn ogystal, byddwn yn edrych yn ofalus iawn ar y buddsoddiadau posibl a'r twf sydd gennym ar y gweill eisoes ar gyfer y rhanbarth, ac yn sicrhau y gwneir pob ymdrech i sicrhau buddsoddiad a allai arwain at ddatblygu cyfleoedd gwaith newydd yng Nglannau Dyfrdwy a thu hwnt.
Mae'n ddiddorol fod y cwmni'n nodi'r ffaith bod newid wedi bod yn y galw am y cynhyrchion arbenigol. Nawr, mae hynny'n arwain at gwestiwn ehangach, wrth gwrs—ym mha ffyrdd y gallai Llywodraeth Cymru helpu cwmnïau i ddiogelu eu busnes at y dyfodol, o gofio, wrth gwrs, fod galwadau cymdeithas, a thueddiadau defnyddwyr os mynnwch, yn newid, yn enwedig yng nghyd-destun yr amgylchedd. Tybed beth y gall y Llywodraeth ei wneud i gefnogi rhai o'r cwmnïau sydd efallai'n gweld yr heriau hyn ar y gorwel.
Byddai gennyf ddiddordeb hefyd mewn clywed a yw Mondi wedi egluro pam eu bod yn gadael y DU. Pam atgyfnerthu y tu allan i'r DU? Pa ffactorau sydd wedi llywio'r penderfyniad penodol hwnnw? Hefyd, a oedd Llywodraeth Cymru yn ymwybodol fod risg i'r swyddi hyn, oherwydd fy nealltwriaeth i yw eu bod wedi wynebu problemau yno flwyddyn neu ddwy yn ôl, a daeth y gweithlu i'r adwy bryd hynny? Tybed, yn y cyfamser, a yw'r Llywodraeth wedi bod yn gweithio gyda'r cwmni i geisio diogelu'r swyddi hynny. Ac os oeddech yn ymwybodol fod y swyddi mewn perygl, efallai y gallech ddweud wrthym beth a wnaethoch ynglŷn â hynny.
Ni allaf ddatgelu beth sydd ar ein cofrestr risg o fusnesau rydym yn ofni y gallent ddewis symud o Gymru. Mae'r proffil hwnnw o fusnesau'n parhau i fod yn gyfrinachol gan nad ydym am achosi unrhyw bryderon diangen yng ngweithlu Cymru. Rydym yn cynnal deialog agos iawn gyda llawer o'r 250,000 o fusnesau yng Nghymru, ac rydym yn barod i gynorthwyo unrhyw rai sy'n wynebu anawsterau.
O ran cefnogaeth uniongyrchol y gellir ei chynnig i fusnesau er mwyn eu diogelu at y dyfodol mewn perthynas â heriau fel datgarboneiddio, awtomatiaeth a digideiddio ac ati, fe wnaethom ddatblygu'r cynllun gweithredu ar yr economi, nid yn unig y contract economaidd sy'n ganolog i'r cynllun gweithredu ar yr economi, ond y gronfa dyfodol yr economi newydd, gyda phum maes gweithgarwch sy'n caniatáu i gwmnïau sicrhau cyllid. O fewn y pum maes hynny, mae datgarboneiddio'n un, mae lleoli pencadlysoedd yng Nghymru yn un arall, ac o ran ymchwil a datblygu, gall busnesau sicrhau cyllid hefyd drwy gronfa dyfodol yr economi.
Nawr, yr enghraifft a roddais yn fy ymateb i Jack Sargeant, KK Fine Foods—fe wnaethant sicrhau arian er mwyn diogelu eu gweithgarwch yng Nglannau Dyfrdwy at y dyfodol. Bellach, mae ganddynt gontract economaidd sy'n hyrwyddo datgarboneiddio, gwell iechyd ac iechyd meddwl yn y gweithle, a gwaith teg. Fe wnaethant sicrhau eu cyllid er mwyn cynnal mwy o weithgaredd ymchwil a datblygu ar safle Glannau Dyfrdwy, arallgyfeirio, a newid i gynhyrchu deunydd pecynnu bioddiraddadwy. Mae hynny'n dangos sut y mae'r cynllun gweithredu ar yr economi a'r galwadau i weithredu yng nghronfa dyfodol yr economi yn gweithio'n ymarferol ar lawr gwlad i gefnogi cwmnïau sy'n pontio i ddyfodol newydd.
Diolch am yr ateb i'r cwestiwn yna. Mae'r cwestiwn nesaf gan Russell George.
2. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad mewn ymateb i adroddiadau ynghylch dyfodol Flybe a'i effaith ar faes awyr Caerdydd? 381
Gwnaf, wrth gwrs. Mae'n rhaid i mi ddweud ei bod yn galonogol nodi bod cytundeb wedi'i gyrraedd bellach gyda Llywodraeth y DU sy'n sicrhau bod y cwmni hedfan yn parhau i weithredu. Fodd bynnag, ceir problemau o hyd gyda chysylltedd rhanbarthol ac mae angen i Lywodraeth y DU ymyrryd ymhellach i gefnogi cystadleurwydd meysydd awyr llai o faint.
A gaf fi ddiolch i’r Gweinidog am ei ateb, a chytunaf ag ef o ran y newyddion calonogol fod Llywodraeth y DU wedi dod i gytundeb â chyfranddalwyr Flybe a fydd yn parhau i ganiatáu i Flybe weithredu, yn y tymor byr o leiaf? O ran dyfodol Flybe, tybed pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael, fel perchnogion y maes awyr, gyda Llywodraeth y DU a Flybe eu hunain. Mae Llywodraeth Cymru wedi dweud yn y gorffennol y byddai Flybe yn gatalydd ar gyfer twf y maes awyr, felly o ystyried statws ariannol cyfredol y cwmni, a allwch ymhelaethu ar y trafodaethau a gawsoch gyda Maes Awyr Caerdydd ar effaith bosibl Flybe yn lleihau nifer y teithiau o Gaerdydd? A tybed hefyd a allech wneud asesiad o'r goblygiadau i Faes Awyr Caerdydd, pe bai Flybe yn rhoi'r gorau i weithredu, a'r camau a gymerir gan Lywodraeth Cymru a Holdco i'w lliniaru.
Yn ôl yr hyn a ddeallaf, llofnodwyd trefniant neu gytundeb 10 mlynedd gyda Flybe pan ddechreuodd y cwmni weithredu yng Nghaerdydd yn 2015, felly tybed a allwch nodi unrhyw oblygiadau i'r cytundebau a'r rhwymedigaethau cytundebol hyn yng nghyd-destun yr anawsterau sy'n wynebu Flybe ar hyn o bryd. A yw Llywodraeth Cymru wedi ystyried, neu a yw Maes Awyr Caerdydd wedi ystyried, cynnig unrhyw gymhellion ariannol i Flybe i'w denu i barhau i weithredu ym Maes Awyr Caerdydd, er enghraifft hepgor ffioedd neu gostau am hedfan i mewn ac allan o'r maes awyr? Ac a gaf fi ofyn hefyd pa gynlluniau wrth gefn sydd gan y maes awyr ar waith ar golli teithiau yn y dyfodol, a pha drafodaethau a gawsoch ar brosiectau eraill sy'n cynhyrchu refeniw a fydd yn gwella cynaliadwyedd ariannol Maes Awyr Caerdydd? Gofynnaf hyn yng nghyd-destun colledion cyn treth parhaus Maes Awyr Caerdydd, gan y gwyddom eu bod wedi treblu, bron â bod, i £18 miliwn, ac wrth gwrs, y benthyciad arall o £21 miliwn yr oedd ei angen yn ôl ym mis Hydref. Tybed a allech gadarnhau hefyd beth oedd pwrpas y benthyciad hwnnw o £21 miliwn yn ôl ym mis Hydref.
Ac yn olaf, ym Mhwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau yr wythnos diwethaf, fe wnaethoch gadarnhau nad oedd gan Lywodraeth Cymru ddadansoddiad o ba bryd y byddai'r maes awyr yn dechrau gwneud elw, nad oeddech yn gallu diystyru unrhyw fenthyciadau pellach, ac nad oeddech yn gwybod pryd y byddai'r benthyciad cyfredol yn dechrau cael ei ad-dalu. Felly, yn hynny o beth, pa asesiad rydych chi a'ch cyd-Aelod, y Gweinidog cyllid, yn ei wneud o'r risg bosibl i bwrs y wlad mewn perthynas â sefyllfa'r benthyciadau a roddwyd eisoes i'r maes awyr? A allwch gadarnhau bod yr asesiad a wnaethoch yr wythnos diwethaf i bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau yr un fath heddiw hefyd, yn dilyn y newyddion am Flybe a'r pryderon ynghylch Flybe?
A gaf fi ddiolch i Russell George a dweud i ddechrau, 'Ydi, mae fy asesiad i heddiw yr un fath ag yr oedd yr wythnos diwethaf, yn awr bod Llywodraeth y DU wedi achub cwmni hedfan, yn union fel y gwnaeth Llywodraeth Cymru achub maes awyr pwysig flynyddoedd yn ôl'? Ac rwy'n falch iawn fod Llywodraeth y DU yn Llywodraeth ymyraethol erbyn hyn, gan ddilyn ôl troed Llywodraeth Cymru. Cynhelir trafodaethau'n rheolaidd rhwng y maes awyr a Flybe yn uniongyrchol, a Llywodraeth Cymru a'r maes awyr. Cafodd tua 310,000 o deithwyr eu cludo i ac o Faes Awyr Caerdydd yn y flwyddyn ddiwethaf—sef 310,000 o'r 1.7 miliwn, felly mae'n cael effaith sylweddol ar y maes awyr.
Pan gynhaliwyd diwydrwydd dyladwy ar gynnig y benthyciad, rhoddwyd ystyriaeth i senarios amrywiol, gan gynnwys cwymp rhai cwmnïau hedfan, ac roeddem yn hyderus, yn seiliedig ar ein hasesiad, y byddai colli Flybe yn dal i ganiatáu i'r maes awyr weithredu mewn modd hyfyw a chynaliadwy. Fodd bynnag, byddai nifer y teithwyr yn llawer llai, a byddem yn dymuno gweld niferoedd y teithwyr yn parhau i dyfu yn hytrach na gostwng, a dyna pam fy mod mor falch o glywed canlyniad y trafodaethau a fu rhwng Llywodraeth y DU a'r cwmni hedfan.
Ond gallai'r Llywodraeth yn San Steffan wneud mwy i gynorthwyo o ran y cymhellion ariannol y mae Russell George wedi gofyn cwestiynau amdanynt heddiw. Yn union fel y mae'r Pwyllgor Materion Cymreig wedi'i argymell, gallai Llywodraeth y DU ddatganoli tollau teithwyr awyr i Gymru, a gallai Llywodraeth Cymru wneud penderfyniad wedyn ynglŷn â sut y mae'n defnyddio tollau teithwyr awyr er mwyn cymell pobl i ddefnyddio Maes Awyr Caerdydd a llwybrau ohono, yn ogystal â'r newid sydd angen i gwmnïau hedfan ei wneud o awyrennau llygredig iawn i awyrennau llai llygredig. Gallem fodelu cyfundrefn o dollau teithwyr awyr sy'n caniatáu inni gymell cwmnïau hedfan sy'n gweithredu'r awyrennau lleiaf llygredig i ddefnyddio Maes Awyr Caerdydd.
Mae'r camau pellach y gellid eu cymryd i wella'r amrywiaeth o lwybrau teithio a gynigir o Faes Awyr Caerdydd yn cynnwys cymorth ar gyfer y llwybrau rhwymedigaeth gwasanaeth cyhoeddus rydym wedi'u hargymell i Lywodraeth y DU, ond hyd yma mae wedi penderfynu peidio â bwrw ymlaen i'w hargymell i'r Comisiwn Ewropeaidd. Pe bai'n cefnogi'r llwybrau rhwymedigaeth gwasanaeth cyhoeddus hynny, byddai cynnydd sylweddol yn nifer y teithwyr yn cael ei chwistrellu i fodel busnes y maes awyr.
Rwy'n hyderus—yn seiliedig ar dwf o dros 34 y cant mewn refeniw yn y flwyddyn ddiwethaf ac enillion cadarnhaol cyn llog, treth, dibrisiant ac amorteiddiad am yr ail flwyddyn yn olynol—fod y maes awyr mewn sefyllfa gref iawn. Ond mae'r sector hedfan yn ei gyfanrwydd yn mynd drwy gyfnod anodd ar hyn o bryd, a dyna pam ei bod yn hollol iawn fod Llywodraeth y DU yn ogystal â Llywodraeth Cymru, fel y dangoswyd ddoe, yn barod i helpu'r sector.
Mae'n gwbl hanfodol o ran twf economaidd. Mae'n hanfodol o ran darparu swyddi uniongyrchol ac anuniongyrchol, megis y 2,500 y mae Maes Awyr Caerdydd yn eu cynnal yn ne Cymru. Ac mae'n gwbl hanfodol er mwyn sicrhau bod cymunedau yng Nghymru a'r DU wedi'u cysylltu'n well nag y byddent fel arall heb y meysydd awyr hyn. Er enghraifft, a fyddai Maes Awyr Ynys Môn yn hyfyw heb Faes Awyr Caerdydd? Rwy'n amau hynny'n fawr, Lywydd.
Rwy'n falch eich bod o'r diwedd wedi crybwyll Maes Awyr Ynys Môn, oherwydd mae Flybe yn bwysig i Faes Awyr Caerdydd am ei fod yn cysylltu â nifer o gyrchfannau pwysig, ond mae gan Flybe hefyd lwybrau hedfan sy'n dechrau ac yn gorffen yng Nghymru—y daith rhwng Caerdydd ac Ynys Môn. Ac mae'r daith honno, ynddi ei hun, wedi dod yn bwysig iawn i unigolion, i fusnesau, a hefyd o ran llywodraethu Cymru, sy'n bwysig iawn yma. Mae gwneud Cymru'n llai a'i gwneud yn haws i Weinidogion y Llywodraeth deithio, fel y gwyddoch yn iawn, ac ymddiddori'n uniongyrchol yn yr hyn sy'n digwydd ar lawr gwlad mewn rhannau eraill o Gymru yn bwysig tu hwnt, ac ni ddylem anghofio hynny.
Rwy'n credu bod llawer o'r cwestiynau wedi cael eu gofyn yn barod, ond rwy'n awyddus i wybod, o ystyried pwysigrwydd Flybe i Gymru, pa rôl y byddwch yn ceisio ei chwarae yn awr yn yr adolygiad hwn o gysylltedd rhanbarthol y mae Llywodraeth y DU yn addo ei gynnal, oherwydd byddem eisiau iddi fod yn rôl weithredol. A hefyd, beth fyddwch chi'n ei wneud i gynyddu'r lefel o frys i fynd ar drywydd datganoli tollau teithwyr awyr? Rydym yn cytuno bod angen iddo ddigwydd, ond sut ydych yn defnyddio'r sefyllfa benodol hon fel ffordd o fentro mwy, os mynnwch, a gwneud yr achos yn gryfach byth dros ddatganoli tollau teithwyr awyr cyn gynted â phosibl?
A gaf fi ddiolch i Rhun ap Iorwerth am ei gwestiynau? Mae'n hollol iawn fod angen inni siapio dyfodol tollau teithwyr awyr yn y DU. Ac fel rhan o'r adolygiad a fydd yn cael ei gynnal gan Lywodraeth y DU, byddem yn disgwyl iddynt ystyried sut y cymhwysir tollau teithwyr awyr, a chan bwy. A dylai'r hyn sy'n ddigon da i'r Alban, bid siŵr, fod yn ddigon da i Gymru a dylai fod gennym gyfrifoldebau wedi'u datganoli dros dollau teithwyr awyr.
Rwyf eisoes wedi ysgrifennu at Lywodraeth y DU ynghylch y cyhoeddiad ddoe, gan bwysleisio pa mor bwysig yw hi fod Llywodraeth Cymru yn rhan o'r adolygiad ar gysylltedd rhanbarthol a dyfodol tollau teithwyr awyr. Rwy'n credu bod penderfyniad Llywodraeth y DU yn dangos sut y gellir defnyddio tollau teithwyr awyr fel galluogwr i gymell teithwyr i beidio â gorfod teithio pellteroedd mawr i fynd ar awyren a defnyddio meysydd awyr mwy lleol a rhanbarthol yn lle hynny. Ac felly buaswn yn disgwyl y byddwn yn rhan ganolog o'r trafodaethau ynglŷn â dyfodol tollau teithwyr awyr.
Ac mewn perthynas â'r rhwymedigaeth gwasanaeth cyhoeddus o Gaerdydd i Ynys Môn yn benodol, rwy'n falch o ddweud na fyddai'r rhwymedigaeth gwasanaeth cyhoeddus wedi cael ei heffeithio pe bai Flybe wedi mynd i'r wal, am mai Eastern Airways sydd wedi'i gontractio i gynnal y llwybr teithio. Fodd bynnag, bydd yr Aelodau'n ymwybodol fod archebion cyfredol ar gyfer y gwasanaeth penodol hwnnw yn cael eu gwneud drwy wasanaeth archebu Flybe. Felly, er mai Eastern Airways sydd â system archebu wrth gefn, byddai honno, yn ôl pob tebyg, wedi cael ei gweithredu'n ddi-oed pe bai Flybe wedi mynd i'r wal.
Mae Plaid Brexit yn croesawu'r ymyrraeth gan Lywodraeth y DU i alluogi cwmni hedfan Flybe i barhau â'i weithrediadau, gan ein bod yn cydnabod ei bwysigrwydd i Faes Awyr Caerdydd. Mae rhai yn ceisio beirniadu'r Llywodraeth am eu cefnogaeth i Flybe, gan dynnu sylw at y ffaith na chafwyd pecyn cymorth o'r fath i Thomas Cook. Fodd bynnag, a ydych yn cytuno nad yw'r Llywodraeth yn darparu swm mawr o arian i Flybe? Yn syml, maent wedi cytuno i ohirio dyled a werthwyd am dreth teithwyr awyr am oddeutu tri mis, a dywedir ei fod oddeutu £100 miliwn.
Ac mae'n wir hefyd fod dadansoddiad priodol o weithrediadau'r ddau gwmni yn dangos pam y gellir cyfiawnhau'r ymyrraeth, oherwydd mae Flybe, yn gyfan gwbl bron, yn gludydd mewnol Ewropeaidd a Phrydeinig, yn gwasanaethu meysydd awyr rhanbarthol Prydain yn bennaf, gan roi mynediad hanfodol i'r meysydd awyr rhanbarthol hyn, gan gynnwys Caerdydd wrth gwrs, at feysydd awyr y DU ac Ewrop. A wnewch chi hefyd gytuno â'r honiad fod cyfanswm dyledion Flybe, sydd ond yn ddegfed ran o gyfanswm dyledion Thomas Cook, hefyd yn fach o'u cymharu a bod iddo ddyfodol hyfyw o'r herwydd?
Mae gweithgarwch Flybe yn hwyluso teithiau gwyliau mewnol ond mae hefyd yn gyswllt busnes hanfodol, yn enwedig lle mae amser yn hollbwysig. Mae taith o Gaerdydd i Gaeredin, er enghraifft, yn bosibl mewn diwrnod drwy'r awyr, ond bron yn amhosibl ar drên neu mewn car. Mae Flybe hefyd yn hanfodol i rannau eraill o'r DU, sy'n cynnwys Ynysoedd y Sianel, Ynys Manaw, Belfast, a Newquay yng Nghernyw, sydd i gyd, wrth gwrs, yn cysylltu â Chaerdydd mewn un ffordd neu'r llall. Mae teithwyr yn dweud nad yw ffyrdd eraill o deithio yn opsiwn, a dywedodd un y byddai taith o Lundain i Newquay ar y trên yn cymryd oddeutu pum awr.
Unwaith eto, gan ddychwelyd yn nes adref, mae Flybe, wrth gwrs, yn gwmni hedfan hollbwysig i faes awyr Caerdydd, gan ei fod yn un o'i gludwyr mwyaf. Felly, o bersbectif Cymreig, a ydych yn cytuno ei bod yn hanfodol cadw'r cwmni hedfan yn weithredol? Gallai'r posibilrwydd o dorri tollau teithwyr awyr roi hwb i Gaerdydd hefyd.
A gaf fi ddiolch i David Rowlands am ei gwestiynau a'i sylwadau? Buaswn yn cytuno bod y sefyllfa y mae Flybe yn ei hwynebu yn wahanol iawn i'r sefyllfa roedd Thomas Cook yn ei hwynebu. Mae'n gwbl hanfodol fod Flybe wedi cael y cymorth y mae'n ymddangos ei fod wedi'i gael. Nid ydym yn gwybod faint yn union o dollau teithwyr awyr sydd wedi'i ohirio. Rwyf hefyd wedi gweld adroddiadau sy'n awgrymu bod y ffigur hwnnw oddeutu £100 miliwn. Nid arian parod i Flybe yw hwn; mae'n gymorth hanfodol a fydd yn rhoi lle iddo anadlu a galluogi'r perchnogion i chwistrellu cyfalaf i'r busnes er mwyn ei wneud yn hyfyw yn y tymor hir.
Mae'n ffaith ddiddorol na fu erioed flwyddyn yn hanes awyrennau teithwyr lle mae'r diwydiant hedfan wedi gwneud elw mewn gwirionedd. Mae pob blwyddyn yn gweld enillwyr a chollwyr, yn gweld colledion ac elw, ond nid oes blwyddyn wedi bod lle cafwyd elw net o awyrennau teithwyr. Mae hynny'n dangos pa mor anodd yw maes awyrennau teithwyr. Mae'n dangos pa mor gystadleuol ydyw hefyd. Ac mae hefyd yn dangos pam fod llywodraethau, weithiau, yn gorfod ymyrryd.
Mae hefyd yn ddiddorol, yn gyffredinol, rwy'n credu, fod pobl Prydain yn credu y dylai meysydd awyr fod mewn perchnogaeth breifat ac yn nwylo perchnogion preifat yn unig, ond y gwir amdani yw bod 86 y cant o feysydd awyr y byd lle gall teithwyr hedfan i mewn ac allan ohonynt yn eiddo i'r sector cyhoeddus, ac 14 y cant sydd mewn dwylo preifat. Mae'n dangos, felly, pam fod Llywodraeth Cymru, unwaith eto, yn iawn i achub Maes Awyr Caerdydd a chynnal ei buddiant yn y darn hollbwysig hwn o seilwaith.
O ran y cymorth a gynigir i Flybe, bydd yn galluogi'r cwmni hedfan hwnnw i gynnig gwasanaethau, nid yn unig o ran teithiau hedfan o'r DU i Ewrop, ond teithiau hedfan hefyd sy'n sicrhau bod cymunedau ym Mhrydain yn cael eu cysylltu'n well â'i gilydd, er mwyn gwneud yn siŵr fod pobl o rannau mwy pellennig o'r DU yn gallu teithio'n bell o'n canolfannau strategol allweddol fel Manceinion, Heathrow a meysydd awyr mawr eraill. Credaf ei bod yn gwbl hanfodol, wrth i ni ystyried dyfodol tollau teithwyr awyr, ein bod yn gwneud hynny mewn ffordd sy'n dangos parch at swyddogaethau datganoledig a gallu Llywodraeth Cymru i ddefnyddio tollau teithwyr awyr er mwyn ysbrydoli a chefnogi twf pellach ym Maes Awyr Caerdydd.
Diolch i'r Gweinidog.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiadau 90 eiliad. Mae'r datganiad cyntaf gan Leanne Wood.
Wayne Warren, töwr 57 oed o Dreherbert, oedd yr enillydd hynaf yn hanes pencampwriaeth dartiau'r byd Sefydliad Dartiau Prydain pan gurodd ei gyd-Gymro, Jim Williams, o 7-4 dros y penwythnos. Mae'r Rhondda eisoes wedi cynhyrchu pencampwr dartiau'r byd Sefydliad Dartiau Prydain yn Richie Burnett o Gwmparc, felly mae gennym ddau bellach.
Yn ôl yn 2001, credai Wayne na fyddai byth yn chwarae dartiau eto ar ôl dioddef llosgiadau i ran uchaf ei gorff a threulio 10 diwrnod mewn uned losgiadau mewn ysbyty. Bron i ddau ddegawd ar ôl y digwyddiad erchyll hwnnw, mae wedi cael ei goroni'n bencampwr byd. Mae defnydd Wayne o'r ddraig goch ar ei deithiau hedfan wedi sicrhau cydnabyddiaeth i'n gwlad yn ogystal ag i'r Rhondda.
Gall fod manteision i chwarae dartiau, gan gynnwys gwell cydlyniad rhwng y dwylo a'r llygaid, meddwl strategol a sgiliau mathemategol. Mae hefyd, wrth gwrs, yn esgus gwych i fynd allan o'r tŷ a chymdeithasu a chefnogi eich clwb neu eich tafarn leol.
Felly, hoffwn ddweud, 'Diolch yn fawr iawn, Wayne Warren', am ddangos yr hyn sy'n bosibl gyda phenderfyniad, ymroddiad ac uchelgais. Diolch hefyd i chwaraewyr dartiau eraill y Rhondda fel Richie Burnett, Alan Evans, sydd hefyd yn cael ei adnabod fel 'The Rhondda Legend', a'r llu o bobl eraill sydd wedi dod â bri i'r Rhondda ac i Gymru drwy gyfrwng dartiau. Dartiau teidi.
Dyna lle'r oeddwn i, yn gwrando ar Stormzy ar argymhelliad Rhun ap Iorwerth, pan ddaeth artist mwy cyfarwydd i mi i sylw'r siartiau. Hoffwn longyfarch fy etholwr Dafydd Iwan am godi i frig siart iTunes gyda'i anthem eiconig 'Yma o Hyd'. Mae llwyddiant Dafydd yn briodas hapus rhwng yr hen rocar a mudiad ifanc ffyniannus YesCymru. Mae Dafydd yn rhannu'r un gwerthoedd â'r rhai a lwyddodd i'w ddyrchafu i rif un. Nid oes yna neb wedi bod cystal â Dafydd am warchod y winllan a'i throsglwyddo i ofal y genhedlaeth iau. Ar label Sain a recordiwyd 'Yma o Hyd' yn 1981, a chwmni o Landwrog yn etholaeth Arfon oedd yn gyfrifol am hynny, ac mae'n wych gweld cyfraniad Sain i'r sîn gerddorol yng Nghymru'n cael cydnabyddiaeth rhyngwladol. Mae'r cyhoeddusrwydd yma'n ragarweiniad amhrisiadwy a ninnau'n agosáu at Ddydd Miwsig Cymru ar 7 Chwefror, diwrnod pan fydd y Gymraeg a'i cherddoriaeth yn asio i hyrwyddo'n diwylliant. Ac er, efallai, na chlywn ni lawer o ganeuon protest mis nesaf, gallwn ni gymryd cysur fod geiriau 'Yma o Hyd' yr un mor berthnasol heddiw ag yr oedden nhw bron i 40 mlynedd yn ôl.
Mae'r ail ddatganiad 90 eiliad heddiw yn sôn am chwaraewr dartiau Cymreig—pwy fyddai wedi meddwl? Byddai wedi bod yn ben blwydd ar Leighton Rees yn wyth deg y dydd Gwener hwn, 17 Ionawr. Ganwyd Leighton yn Ynys-y-bŵl, y pentref lle treuliodd lawer o'i oes. Ar ôl ysgol, bu'n gweithio i gwmni rhannau moduron, ac yn ystod y cyfnod hwn, dechreuodd chwarae dartiau. Roedd yn chwarae dros ei dafarn a'i sir yn rheolaidd, ac yna daeth yn enwog am chwarae'r gamp ar lwyfan ehangach yn y 1970au.
Roedd byd y teledu'n galw. Cymerodd ran ar raglen deledu Yorkshire TV, The Indoor League, yr unig chwaraewr i ennill yr elfen bencampwriaeth ddartiau ddwywaith. Yn wir, daeth y cystadleuydd o Ynys-y-bŵl, a gafodd ei lysenwi'n 'Marathon Man', mor enwog fel y bu iddo droi'n broffesiynol yn 1976. Yng nghystadleuaeth Cwpan y Byd cyntaf Ffederasiwn Dartiau'r Byd ym 1977, roedd Leighton yn rhan o dîm llwyddiannus Cymru a gipiodd y wobr gyntaf. Hefyd, enillodd Leighton y bencampwriaeth i unigolion. Y flwyddyn ganlynol, bu'n llwyddiannus ym mhencampwriaeth dartiau proffesiynol byd-eang cyntaf Embassy yn Nottingham.
Ar ôl cael ei raddio'n gyntaf yn y byd, profodd ei yrfa rywfaint o ddirywiad, eto i gyd parhaodd Leighton i fod yn un o gystadleuwyr mwyaf poblogaidd y byd dartiau. Roedd ei ornestau'n arwain at arenâu llawn bron bob tro. Mwynhaodd lwyddiant ar raglen deledu Bullseye, ac mae'n cael ei gofio fel rhywun a helpodd i wneud dartiau'n adloniant poblogaidd ar y teledu, ac roedd yn ffigur lleol hoffus a mawr ei barch hefyd. Enwyd stryd, Leighton Rees Close yn Ynys-y-bŵl, ar ei ôl. Bu farw Leighton yn 2003 yn 63 mlwydd oed, ond mae'r cof am y 'Marathon Man' yn fyw o hyd.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
Eitem 5 ar yr agenda yw dadl ar adroddiad y Pwyllgor Cyllid, ymchwiliad i ffynonellau cyllid cyfalaf Llywodraeth Cymru, a galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor i gyflwyno'r cynnig—Llyr Gruffydd.
Cynnig NDM7226 Llyr Gruffydd
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Cyllid ar yr ymchwiliad i ffynonellau cyllid cyfalaf Llywodraeth Cymru, a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 4 Tachwedd 2019.
Cynigiwyd y cynnig.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Dwi'n falch iawn o gael y cyfle i siarad yn y ddadl yma heddiw ar ymchwiliad y Pwyllgor Cyllid i ffynonellau cyllid cyfalaf Llywodraeth Cymru. Fel Cadeirydd y pwyllgor, wrth gwrs, mi hoffwn i ddiolch i bawb a gyfrannodd i’r ymchwiliad yma ac i'r Gweinidog Cyllid a’r Trefnydd, hefyd, am ei hymateb i'n hadroddiad ni. Mae'r pwyllgor yn croesawu'n fawr iawn y ffaith bod y Gweinidog, yn ei hymateb hi, wedi derbyn pob un o argymhellion yr adroddiad.
O dan Ddeddf Cymru 2017 a'r fframwaith cyllidol cysylltiedig, ar hyn o bryd, mae gan Lywodraeth Cymru derfyn benthyca cyfalaf blynyddol o £150 miliwn. Ym mis Mehefin y llynedd, cyhoeddodd y Gweinidog becyn buddsoddi cyfalaf gwerth £85 miliwn. Yna, ar 4 Tachwedd, cyhoeddodd gyllid ychwanegol gwerth £130 miliwn ar gyfer buddsoddiadau cyfalaf allweddol, ac roedd hynny'n cynnwys £53 miliwn i gefnogi busnesau yn wyneb Brexit ac i ddarparu buddsoddiad ychwanegol ar gyfer datblygiadau yn y dyfodol, fel tai a theithio llesol. Ynghyd â'r cyhoeddiad hwn, cyhoeddwyd y fersiwn ddiweddaraf o Gynllun Buddsoddi Seilwaith Cymru.
Nawr, mi gafodd yr adroddiad blynyddol gan Weinidogion Cymru ar weithredu Rhan 2—cyllid—o Ddeddf Cymru 2014 ei gyhoeddi ym mis Rhagfyr y llynedd. Mae’n cyfeirio at fenthyca cyfalaf Llywodraeth Cymru ac mae'n nodi—a dwi'n dyfynnu—
'Bydd ystyriaeth ofalus yn cael ei rhoi i'r defnydd o fenthyca cynlluniedig yn ystod pob cyfnod cyllidebol, a bydd ond yn cael ei ddefnyddio pan fydd pob ffynhonnell gonfensiynol, ratach o gyllid cyfalaf sydd ar gael wedi cael ei disbyddu.'
Fe wnaeth y Pwyllgor Cyllid gynnal yr ymchwiliad hwn i sefydlu sut y mae Llywodraeth Cymru yn defnyddio'r ffrydiau cyllidol sydd ar gael iddi, pa mor effeithiol yw strategaeth gyllido Llywodraeth Cymru, a hefyd manteision a risgiau modelau cyllido penodol, yn enwedig y model buddsoddi cydfuddiannol, neu'r MIM fel rŷn ni'n ei adnabod e drwy'r acronym Saesneg.
O ran ei natur, mae cyllideb gyfalaf Llywodraeth Cymru wedi newid yn ystod y blynyddoedd diwethaf, gan fod Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi rhoi mwy o gyfyngiadau ar ddefnyddio cyfalaf, a hynny drwy gyflwyno cyfalaf trafodion ariannol. Yn 2019-20, roedd 14.2 y cant o gyllideb gyfalaf Llywodraeth Cymru ar ffurf cyfalaf trafodion ariannol. Dim ond ar gyfer benthyciadau a buddsoddiadau ecwiti yn y sector breifat y gellir defnyddio’r cyfalaf hwn, wrth gwrs, a rhaid ei dalu yn ôl i Drysorlys Ei Mawrhydi.
Yn ei thystiolaeth i’r ymchwiliad, nododd y Gweinidog fod yn rhaid i Lywodraeth Cymru dalu yn ôl 80 y cant o gyfanswm y cyfalaf trafodion ariannol gafodd ei ddyrannu gan Drysorlys Ei Mawrhydi. Mae hyn yn rhoi cyfle i Lywodraeth Cymru ddarparu benthyciadau di-log neu fenthyciadau llog isel iawn i'r sector breifat fuddsoddi mewn seilwaith perthnasol, er enghraifft, mewn prosiectau tai.
Mae’r pwyllgor o’r farn bod tystiolaeth rhanddeiliaid yn dangos yr angen i Lywodraeth Cymru ystyried sut y gellid defnyddio cyfalaf trafodion ariannol yn well i gefnogi darparwyr tai a hefyd sut y gellir defnyddio pwerau benthyca cyfalaf llywodraeth leol yn fwy effeithiol. Mae hyn yn arbennig o bwysig o ystyried y dystiolaeth bod seilwaith cyfalaf yn dirywio, felly gwnaeth y pwyllgor argymell y dylai Llywodraeth Cymru weithio'n agosach gyda llywodraeth leol i ddarparu dull mwy integredig o gyflawni buddsoddiad seilwaith, yn genedlaethol ac hefyd yn lleol.
Yn ystod yr ymchwiliad, un o’r prif themâu i ddod i’r amlwg oedd yr angen i Lywodraeth Cymru gynllunio ar gyfer y tymor hwy a nodi ffynonellau cyllid ar gyfer projectau er mwyn creu darlun cliriach o ran faint o gyfalaf y bydd angen ei fenthyca yn y dyfodol.
Mae'r pwyllgor yn croesawu'r cynllun buddsoddi seilwaith diwygiedig, gan ei fod yn rhoi mwy o fanylion am fuddsoddiadau seilwaith arfaethedig Llywodraeth Cymru. Fodd bynnag, yn ystod yr ymchwiliad, tynnodd rhanddeiliaid sylw at y diffyg eglurder yn y ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn blaenoriaethu projectau ar hyn o bryd. Awgrymodd un o’r tystion y dylai unrhyw gynllun buddsoddi hirdymor gael ei gyhoeddi yn llawn. Dywedodd y Gweinidog wrth y pwyllgor fod Llywodraeth Cymru wedi sefydlu Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol ar gyfer Cymru i gael y golwg hirdymor hwnnw, gan edrych rhwng pump a 30 mlynedd i’r dyfodol. Ac yn ôl y Gweinidog, mi fydd y grŵp hwn yn gwneud argymhellion ynghylch anghenion y seilwaith economaidd ac amgylcheddol yn y tymor hwy ledled Cymru. Yn ei hymateb i’n hadroddiad ni, fe ychwanegodd y Gweinidog y byddai Llywodraeth Cymru yn ymateb i argymhellion y comisiwn newydd ar ôl iddo gyhoeddi ei adroddiad cyntaf yn 2021 ac yn edrych ar sut y gall hyn ddylanwadu ar ddull Llywodraeth Cymru o fenthyca.
Fe glywodd y pwyllgor dystiolaeth fod y risg yn amrywio drwy oes project a bod y risg uchaf yn y cyfnod adeiladu. Dylai'r risg gael ei hasesu ar bob cam o'r project, a dylid ystyried cysylltu ffynonellau cyllid â risg project ar bob cam. Mae'r pwyllgor o'r farn y byddai hyn yn ffordd fwy effeithiol o ddyrannu cyllid na’r ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn ei ffafrio ar hyn o bryd, sef defnyddio'r ffynhonnell rataf o fenthyca yn gyntaf. Mi fyddai fe hefyd yn galluogi’r Llywodraeth i wneud y mwyaf o'r cyfalaf sydd ar gael a lleihau costau cyllid ar yr un pryd.
Roedd yr ymchwiliad gan y pwyllgor hefyd yn cynnwys cryn dipyn o dystiolaeth yn cymharu a chyferbynnu mentrau cyllid preifat, y PFI, a gyflwynwyd gyntaf, wrth gwrs, gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig nôl ym 1992, a'r model buddsoddi cydfuddiannol, y MIM oeddwn i'n sôn amdano fe gynnau, a gafodd ei ddatblygu yn ddiweddar gan Lywodraeth Cymru i ddarparu mwy na £1 biliwn i ariannu seilwaith cyhoeddus yng Nghymru. Mae’r model buddsoddi cydfuddiannol yn seiliedig ar fodel dosbarthu di-elw Llywodraeth yr Alban, a gweithiodd Llywodraeth Cymru yn agos gyda’r Swyddfa Ystadegau Gwladol a Banc Buddsoddi Ewrop i ddatblygu’r model newydd gyda’r nod o sicrhau nad oes unrhyw rwymedigaeth o ran dyledion yn cael ei chofnodi ar fantolen y Llywodraeth. Dylai hyn olygu na fydd yn cael ei chynnwys yn nherfynau benthyca cyfalaf Llywodraeth Cymru, ac fe ddylai ddarparu, felly, ffrwd fenthyca annibynnol i'r Llywodraeth yma yng Nghymru.
Awgrymodd y dadansoddiad cymharol fod model buddsoddi cydfuddiannol yn well o ran agweddau fel buddion cymunedol a goruchwylio contractau project, ond ei bod yn anodd gweld gwahaniaeth sylweddol rhwng y ddau fodel. Yn benodol, nid yw'n eglur sut mae’r model buddsoddi cydfuddiannol yn lleihau costau cyllido na sut mae’n cynnig mwy o werth am arian na’r model PFI blaenorol.
Yn yr ymchwiliad, un o fuddion posibl y model buddsoddi cydfuddiannol a gafodd ei amlygu oedd bod cyfle i’r sector cyhoeddus gael hyd at 20 y cant o gyfanswm yr ecwiti mewn project a chael cyfran o unrhyw enillion o ganlyniad i hynny. Byddai cael ecwiti mewn project hefyd yn galluogi'r sector cyhoeddus i gael cynrychiolaeth ar fwrdd y project fel cyfranddaliwr, a byddai hyn yn gyfle i'r sector cyhoeddus ddylanwadu ar benderfyniadau yn ymwneud â’r project. Fodd bynnag, roedd y pwyllgor yn pryderu am y posibilrwydd na fyddai'r trefniadau llywodraethu presennol yn ddigon cadarn i liniaru gwrthdaro buddiannau posibl a allai godi o ganlyniad i’r ffaith y byddai Llywodraeth Cymru wedyn yn gyfranddaliwr ac yn gleient.
Fe glywsom ni dystiolaeth fod y gwaith i ddatblygu'r model buddsoddi cydfuddiannol wedi ceisio delio â rhai o’r materion o ran cymhlethdod ac anhyblygrwydd y contractau PFI, ond fe glywsom ni gan dystion fod contractau model buddsoddi cydfuddiannol yn dal yn gymhleth ac yn dal i fod yn weddol anhyblyg. Mae'r pwyllgor wedi argymell y dylai Llywodraeth Cymru adolygu, o dro i dro, lefel yr arbenigedd sydd yn ei le ar gyfer rheoli contractau, a hynny er mwyn cynnal yr arbenigedd hwn a sicrhau bod projectau o dan y model hwn yn cael eu cyflawni'n effeithiol trwy gydol eu hoes.
Mae tystiolaeth hefyd wedi awgrymu y dylid ystyried yn ofalus y projectau sy'n cael eu dewis ar gyfer eu cyflawni trwy'r model buddsoddi cydfuddiannol. Dyw projectau â gofynion cymhleth, asedau technoleg uchel a phrojectau arloesol ddim yn cael eu hystyried yn rhai priodol ar gyfer y model buddsoddi cydfuddiannol. Mae projectau sy'n cael eu hystyried yn rhai sefydlog dros amser, megis adeiladu ffyrdd, ysgolion ac ysbytai, yn fwy priodol ar gyfer y model hwnnw. Roedd y pwyllgor yn fodlon bod projectau priodol wedi cael eu dewis ar gyfer y model buddsoddi cydfuddiannol, ac mae wedi argymell y dylai Llywodraeth Cymru barhau i ddefnyddio’r model hwn i ariannu projectau sy'n gofyn am gysondeb dros oes y contract yn ogystal â phrojectau lle gall y sector preifat sicrhau'r gwerth mwyaf am arian.
Cyfeiriwyd at sawl model cyllid arall yn ystod ymchwiliad y pwyllgor, ac mae’r Aelodau’n credu y dylai Llywodraeth Cymru barhau i archwilio dulliau ariannu eraill er mwyn bod yn fwy arloesol gyda'r cyllid sydd ar gael ac er mwyn datgloi rhagor o fuddsoddiad preifat ar gyfer projectau cyfalaf yng Nghymru.
Yn olaf, fe ddywedodd Llywodraeth Cymru wrthym ni hefyd ei bod yn ceisio cael pwerau benthyca darbodus—prudential borrowing powers—i gefnogi ei rhaglen seilwaith cyfalaf, a chytunodd mwyafrif aelodau'r pwyllgor y dylai'r Llywodraeth barhau i bwyso am y pwerau hynny.
Dwi wedi rhedeg trwy'r adroddiad yn sydyn iawn. Dwi'n edrych ymlaen at glywed sylwadau Aelodau ac, wrth gwrs, ymateb y Gweinidog. Diolch.
Tra bod alcemyddion eisiau troi metal cyffredin yn aur, mae gwleidyddion yn awyddus i sicrhau arian preifat i brosiectau cyhoeddus yn rhad, gan osgoi tramgwyddo gofyniad benthyca'r sector cyhoeddus a chael eu capio gan y Trysorlys. Yr ymgais ddiweddaraf yng Nghymru yw'r model buddsoddi cydfuddiannol sy'n denu cyfalaf preifat i gefnogi prosiectau sector cyhoeddus. Wrth lansio'r model buddsoddi cydfuddiannol, dywedodd y Prif Weinidog newydd, pan oedd yn Weinidog Cyllid:
'Mae'r model buddsoddi cydfuddiannol yn cynnwys darpariaethau gorfodol pwysig tymor hir i sicrhau manteision cymunedol, i greu prentisiaethau a lleoedd hyfforddi ar gyfer gweithwyr Cymru ac ar gyfer datblygu cynaliadwy, lle mae'r partner sector preifat yn cefnogi cyflawni Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol. Mae'n ymgorffori ein hymrwymiad i god cyflogaeth foesegol ac yn caniatáu i ni fanteisio i'r eithaf ar ein harferion caffael cynaliadwy. Mae'r model hefyd yn galluogi'r Llywodraeth i ddylanwadu ar y partner preifat a ddewiswyd er mwyn sicrhau bod budd y cyhoedd yn cael ei amddiffyn. Pan rydym ni'n buddsoddi mewn cynlluniau, bydd y dylanwad hwn yn cael ei arfer gan gyfarwyddwr budd y cyhoedd, ac mae hyn yn gam pwysig ymlaen o ran yr hyn sydd wedi cael ei sicrhau mewn modelau partneriaeth cyhoeddus-preifat eraill mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Mae hyn yn sicrhau tryloywder cadarn o ran mynediad at wybodaeth sydd ar gael i'r bwrdd, ochr yn ochr ag amrywiaeth o faterion a gedwir yn ôl i ddiogelu arian cyhoeddus a budd y cyhoedd.'
Bydd pob un o'r uchod yn costio. Bydd y sector preifat yn cynnwys cost yr holl bethau neis hyn rydym wedi'u hychwanegu pan fyddant yn cyfrifo'r pris. Chi fydd yn talu amdano, ac rwy'n meddwl weithiau ein bod i'n gweld yn credu bod y sector preifat am roi rhywbeth i ni am ddim. Nid ydynt yn mynd i wneud hynny. Mewn gwneud elw y mae eu diddordeb—nid yw honno'n feirniadaeth arnynt, ond dyna yw eu diddordeb. Gallwch ofyn iddynt wneud unrhyw beth o gwbl ac fe'i gwnânt. Yr hyn y byddant yn ei wneud, fodd bynnag, yw gwneud i chi dalu amdano.
Yn y Cyfarfod Llawn ym mis Chwefror 2019, dywedodd y Gweinidog Cyllid presennol:
'O'r cychwyn cyntaf, ein bwriad erioed fu sicrhau bod y model buddsoddi cydfuddiannol yn hyrwyddo budd y cyhoedd yn y diffiniad ehangaf posib o'r term hwnnw. Yn hynny o beth, bydd y model yn sicrhau canlyniadau cadarnhaol, ychwanegol mewn cysylltiad â llesiant, gwerth am arian a thryloywder, ac wrth wneud hynny bydd yn osgoi llawer o'r beirniadu a fu ar ffurfiau hanesyddol o bartneriaethau cyhoeddus-preifat—mewn rhai achosion, beirniadaeth yr oedd Llywodraeth Cymru ymhlith y cyntaf i'w mynegi. Er enghraifft, fe gofiwch chi fod un llywodraeth ar ôl y llall yng Nghymru wedi beirniadu'r ffurf ar fenter cyllid preifat sydd wedi ei hanghymeradwyo bellach... O ran llesiant, bydd partneriaid preifat yr ydym ni'n contractio gyda nhw gan ddefnyddio'r model buddsoddi cydfuddiannol yn gorfod helpu'r Llywodraeth i gyflawni amcanion Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Bydd angen iddyn nhw gynnig manteision cymunedol eang, gyda chosbau am fethu â gwneud hynny.'
Felly, os oes cosb am fethu cyflawni, beth fyddant yn ei wneud? Byddant yn cynnwys y gosb, oherwydd mae'n anorfod. Nid elusennau ydynt; maent yn gwneud hyn er mwyn gwneud arian. Bob tro y byddwch yn cynnwys unrhyw beth tebyg i hynny, fe fyddwch yn talu pris amdano.
'Bydd angen iddyn nhw fabwysiadu'r cod ymarfer ar gyfer cyflogaeth foesegol mewn cadwyni cyflenwi. A bydd angen iddyn nhw adeiladu ein seilwaith gan ystyried cynaliadwyedd hirdymor ac effeithlonrwydd amgylcheddol... Rydym ni hefyd wedi datblygu dull sicrwydd prosiect newydd y bydd pob cynllun sy'n defnyddio'r model buddsoddi cyddfuddiannol yn ddibynnol arno—gwiriadau adeg cymeradwyo masnachol. Rydym ni wedi cynnal dau o'r gwiriadau hyn ar y gwaith o ddeuoli'r A465. Cefnogwyd y gwiriadau hyn gan arbenigwyr o Fanc Buddsoddi Ewrop ac Awdurdod Seilwaith a Phrosiectau'r DU. Rwy'n argyhoeddedig y bydd arfarniadau buddsoddi trwyadl, ynghyd â sicrwydd prosiect cadarn gan arbenigwyr diamheuol, nid yn unig yn esgor ar well dealltwriaeth o'r peryglon dan sylw wrth ddarparu prosiectau seilwaith mawr, ond hefyd yn arwain at werthfawrogiad mwy credadwy o werth am arian prosiectau o'r fath, a pha mor fforddiadwy ydyn nhw.'
Wel, os yw'r gwaith o ddeuoli'r A465 yn dangos llwyddiant y model ariannol hwn, nid wyf yn siŵr sut y byddai methiant yn edrych. Beth bynnag yw eich barn am yr A465—ac rwy'n siŵr y bydd fy nghyd-Aelod, Alun Davies, yn crybwyll hyn yn nes ymlaen—yn ariannol, ni fu'n arbennig o lwyddiannus.
'Er mwyn cynyddu gwerth am arian ein cynlluniau, rydym ni wedi penderfynu'n fwriadol i beidio â defnyddio'r model buddsoddi cydfuddiannol i ariannu gwasanaethau meddal, megis glanhau ac arlwyo, a oedd yn un o'r beirniadaethau mawr ar gontractau menter cyllid preifat blaenorol, ac ni chaiff ei ddefnyddio chwaith i ariannu offer cyfalaf.'
'O ran tryloywder, mae'r Llywodraeth yn bwriadu buddsoddi swm bach o gyfalaf risg ym mhob cynllun, gan sicrhau bod y sector cyhoeddus yn cael cyfran o unrhyw elw o fuddsoddiad.'
Mae elw o fuddsoddiad yn golygu cael rhywfaint o'ch arian eich hun yn ôl. Os yw'n gwneud £1 filiwn o elw, ac mai chi sydd ag 20 y cant ohono, fe gewch chi £200,000 o'r elw, ac mae'r £800,000 arall yn mynd i'r bobl sydd ynghlwm wrtho. Rydych yn prynu eich elw eich hun.
'Caiff y cyfranddaliad hwn ei reoli gan gyfarwyddwr a benodir o dan gyfarwyddyd Gweinidogion Cymru i fyrddau'r cwmnïau hynny sy'n darparu ein hasedau.'
A ddylem fod yn dawel ein meddwl os yw deuoli'r A465 yn dangos llwyddiant y model ariannol hwn? Wedi i chi gael gwared ar yr holl eiriau cynnes, fy mhryder i yw mai'r hyn a wneir yw talu am gyfalaf preifat dros gyfnod hir o amser. Bydd y rhai sy'n darparu'r cyfalaf yn chwilio am gyfradd enillion uwch na chost benthyca i awdurdodau lleol, a byddant hefyd yn ceisio lleihau eu risg.
Er na cheir gormodedd gwaethaf menter cyllid preifat (PFI)—megis peidio ag ariannu gwasanaethau meddal a chostau offer cyfalaf, megis £20 i newid bwlb golau—mae'n dal i fod yn ymrwymiad hirdymor a fydd yn effeithio ar gyllidebau refeniw am ddegawdau. Ar gyfer ysgolion, byddai'n rhatach i Lywodraeth Cymru ariannu benthyca gan awdurdodau lleol i dalu drwy symiau cyfanredol cyllid allanol am adeiladu'r ysgolion, a gadael iddynt fenthyg gan y Bwrdd Benthyciadau Gwaith Cyhoeddus.
Hyd nes y byddwn yn gwybod beth yw cost derfynol y prosiectau, nid ydym yn gwybod faint y bydd yn costio, ond yn olaf, Ddirprwy Lywydd, o ddifrif, mae'n rhaid i chi fod yn ofalus iawn, oherwydd maent yn gostau hirdymor am enillion tymor byr.
A gaf fi ddiolch i aelodau'r Pwyllgor Cyllid am ganiatáu i mi gymryd rhan yn y ddadl hon ar ran y Ceidwadwyr Cymreig? Darllenais yr adroddiad a gynhyrchwyd gennych gyda diddordeb mawr, a gallaf weld ei fod yn waith trylwyr iawn, felly rwyf am eich canmol i gyd ac yn wir, y clercod sydd wedi eich cefnogi trwy'r broses.
Ar ôl darllen yr adroddiad, mae'n amlwg iawn fod yna rai argymhellion allweddol ynddo y mae Llywodraeth Cymru wedi ymateb yn gadarnhaol iawn iddynt, ac rwy'n falch o weld hynny. Mae'n amlwg, rwy'n credu, fod angen i Lywodraeth Cymru gynllunio ei buddsoddiad mewn seilwaith mewn ffordd fwy hirdymor yn y dyfodol er mwyn inni gael mwy o gysondeb a datblygu economaidd sy'n gydlynol, yn hytrach na'r hyn rwy'n credu y mae'r adroddiad wedi'i nodi fel dull tameidiog yn y gorffennol o ran y ffordd y cafodd cyfalaf ei fuddsoddi ar rai achlysuron.
Ac wrth gwrs, rydym yn agosáu at ddiwedd cynllun buddsoddi mewn seilwaith Cymru, sy’n gynllun 10 mlynedd, a gwn fod Gweinidogion yn gweithio ar y cynllun 10 mlynedd nesaf, a chredaf fod yr adroddiad hwn yn gwneud argymhellion defnyddiol ac addas iawn ynglŷn â sut y gellid datblygu'r cynllun hwnnw yn y dyfodol. Wrth gwrs, gwyddom fod y Llywodraeth wedi nodi nifer o wahanol flaenoriaethau, mae gennym yr argyfwng newid hinsawdd sydd wedi’i ddatgan hefyd, a gwyddom fod yna lefel o ansicrwydd, rwy’n cydnabod hynny, o ran y ffordd y gallai cronfa ffyniant gyffredin Llywodraeth y DU weithio.
Nawr, un o'r pethau a oedd yn un o brosiectau allweddol cynllun buddsoddi mewn seilwaith Cymru, wrth gwrs, oedd ffordd liniaru’r M4. Dywedwyd wrthym fod y cynllun wedi'i roi heibio oherwydd yr argyfwng newid hinsawdd, ond ni welwn unrhyw gynigion yn cael eu cyflwyno ar hyn o bryd ar gyfer seilwaith gwyrdd o ran—