Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
05/12/2018Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Mae heddiw yn nodi achlysur arbennig yn hanes ein Senedd ni. Ac wrth i ni edrych ymlaen at ddathlu 20 mlynedd ers ethol y Cynulliad cyntaf, yn 1999, rwy’n falch o gyhoeddi bod y lle hwn ar fin dod yn gartref i senedd arall gyffrous—ein Senedd Ieuenctid gyntaf erioed. Dyma benllanw misoedd lawer o waith gan fudiadau, ysgolion, a thîm Senedd Ieuenctid ymroddgar y Cynulliad yma, ac mae ein dyled yn fawr i bawb a sicrhaodd fod y prosiect arloesol hwn yn ffynnu. Dros 450 o ymgeiswyr ifanc, a bron i 25,000 o etholwyr wedi eu cofrestru, a chynrychiolaeth o bob cwr o Gymru—mae'r ystadegau yn adrodd eu llwyddiant.
Today, we mark an auspicious event in the history of our Senedd. As we look forward to celebrating 20 years since the election of the first Assembly, in 1999, I’m pleased to announce that this place is about to become home to a second exciting senedd—our first ever Youth Parliament. This is the conclusion of many months of work by organisations, schools and the dedicated Youth Parliament team at the Assembly. We are very much indebted to everyone who ensured that this project has come to fruition. Over 450 young candidates, almost 25,000 registered to vote, with representation the length and breadth of Wales—the statistics speak volumes about their success.
This is a golden opportunity to enthuse the next generation, and I am confident that these young parliamentarians will be fabulous champions for the issues of importance to the young people of Wales. I am pleased, therefore, to announce the first ever members of the Welsh Youth Parliament, representing constituencies and partner organisations nationwide.
Here are the 60 names.
Dyma gyfle euraid i ennyn diddordeb y genhedlaeth nesaf, ac rwy'n hyderus y bydd y seneddwyr ifanc hyn yn lladmeryddion gwych ar gyfer y materion sydd o bwys i bobl ifanc Cymru. Felly, rwy'n falch o gyhoeddi aelodau cyntaf erioed Senedd Ieuenctid Cymru, sy'n cynrychioli etholaethau a sefydliadau partner ledled y wlad.
Dyma'r 60 enw.
Dyma enwau’r seneddwyr ifanc.
O'r gogledd—North Wales: Evan Burgess, Nia Griffiths, Brengain Glyn Williams, Talulah Thomas, Harrison James Gardner, Thomas Comber, Ifan Price, Abbey Carter, Jonathon Dawes, Jonathan Powell, Ifan Wyn Erfyl Jones, Grace Barton, Hasna Ali, Katie June Whitlow.
O'r canolbarth a'r gorllewin—Mid and West Wales: Arianwen Fox-James, Marged Lois Campbell, Cai Thomas Phillips, Caleb Rees, Megan Carys Davies, Rhys Lewis, Ellie Murphy.
O'r de-ddwyrain—South Wales East: Calen Jones, Aled Joseph, Gwion Rhisiart, Betsan Roberts, Rhian Shillabeer, Manon Clarke, Ffion Griffiths, Tommy Church, Lloyd Mann, Charley Oliver-Holland, Finlay Bertram, Maisy Evans, Abby O’Sullivan, Luke Parker, Carys Thomas, Angel Ezeadum, Greta Evans, Chloe Giles, Abbie Cooper, Levi Rees.
Ac yn olaf, finally, de-orllewin Cymru—South Wales West. Croeso i: Kian Agar, Todd Murray, Eleri Griffiths, Ffion-Haf Davies, Eleanor Lewis, Laine Woolcock, Efan Rhys Fairclough, Alys Hall, Ruth Sibayan, Ubayedhur Rahman, Lleucu Haf Wiliam, Caitlin Stocks, Casey-Jane Bishop, Oliver Davies, Sandy Ibrahim, Nia-Rose Evans, Anwen Grace Rodaway, Sophie Billinghurst, a William Hackett.
Dyna nhw, felly. Llongyfarchiadau iddyn nhw oll.
Here are the names of the young parliamentarians.
North Wales: Evan Burgess, Nia Griffiths, Brengain Glyn Williams, Talulah Thomas, Harrison James Gardner, Thomas Comber, Ifan Price, Abbey Carter, Jonathon Dawes, Jonathan Powell, Ifan Wyn Erfyl Jones, Grace Barton, Hasna Ali, Katie June Whitlow.
Mid and West Wales: Arianwen Fox-James, Marged Lois Campbell, Cai Thomas Phillips, Caleb Rees, Megan Carys Davies, Rhys Lewis, Ellie Murphy.
South Wales East: Calen Jones, Aled Joseph, Gwion Rhisiart, Betsan Roberts, Rhian Shillabeer, Manon Clarke, Ffion Griffiths, Tommy Church, Lloyd Mann, Charley Oliver-Holland, Finlay Bertram, Maisy Evans, Abby O’Sullivan, Luke Parker, Carys Thomas, Angel Ezeadum, Greta Evans, Chloe Giles, Abbie Cooper, Levi Rees.
Finally, South Wales West: welcome to Kian Agar, Todd Murray, Eleri Griffiths, Ffion-Haf Davies, Eleanor Lewis, Laine Woolcock, Efan Rhys Fairclough, Alys Hall, Ruth Sibayan, Ubayedhur Rahman, Lleucu Haf Wiliam, Caitlin Stocks, Casey-Jane Bishop, Oliver Davies, Sandy Ibrahim, Nia-Rose Evans, Anwen Grace Rodaway, Sophie Billinghurst, and William Hackett.
Congratulations to all of them.
We look forward to welcoming them all to the Senedd for their inaugural meeting in February. [Applause.]
Edrychwn ymlaen at eu croesawu i gyd i'r Senedd ar gyfer eu cyfarfod cyntaf ym mis Chwefror. [Cymeradwyaeth.]
Llongyfarchiadau, bawb. Bendigedig. Diolch yn fawr i'r Aelodau, a llongyfarchiadau i aelodau ein Senedd Ieuenctid ni.
Congratulations, everyone. Excellent. Thank you to Members, and congratulations to the members of the Youth Parliament.
Felly, dyma ni, ymlaen â busnes y dydd. Yr eitem gyntaf, felly, yw'r cwestiynau i Ysgrifenydd y Cabinet dros Gyllid, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Jenny Rathbone.
So, that takes us on to the business of the day, and the first item is questions to the Cabinet Secretary for Finance. The first question is from Jenny Rathbone.
1. Yn sgil rhybuddion gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru am effaith toriadau i gyllid llywodraeth leol, pa drafodaethau y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'u cynnal gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus ynghylch diogelu gwasanaethau lleol? OAQ53050
1. In light of warnings from the Welsh Local Government Association about the impact of cuts to local government funding, what discussions has the Cabinet Secretary held with the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services regarding the safeguarding of local services? OAQ53050
I thank Jenny Rathbone for the question. I hold regular discussions with all Cabinet colleagues, including the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services. On Friday of last week, for example, we jointly attended a meeting of the local government working group, attended also by members of the WLGA, and others.
Diolch i Jenny Rathbone am y cwestiwn. Rwy’n cynnal trafodaethau rheolaidd gyda fy holl gyd-Aelodau yn y Cabinet, gan gynnwys Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus. Ddydd Gwener yr wythnos diwethaf, er enghraifft, fe wnaethom fynychu cyfarfod o'r gweithgor llywodraeth leol ar y cyd, cyfarfod a fynychwyd hefyd gan aelodau o Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, ac eraill.
Thank you, Cabinet Secretary. Obviously, the additional funding that was made available last week for local government is very welcome, but, in terms of how it translates into money going to Cardiff Council, it's £1.5 million, in the context of Cardiff Council having to look for potential cuts of £34 million. So, it remains a very challenging landscape for local government. And I wondered what work the Government can do to ensure that we are ensuring that public services are joining up together, to try and protect these preventative services, which are so important to the well-being of the community.
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn amlwg, mae croeso mawr i'r arian ychwanegol a ddarparwyd yr wythnos diwethaf ar gyfer llywodraeth leol, ond o ran yr arian sy'n mynd i Gyngor Caerdydd, mae'n £1.5 miliwn yng nghyd-destun y ffaith bod Cyngor Caerdydd yn gorfod chwilio am doriadau posibl o £34 miliwn. Felly, mae'n parhau’n dirwedd heriol iawn i lywodraeth leol. Ac roeddwn yn meddwl tybed pa waith y gall y Llywodraeth ei wneud i sicrhau ein bod yn gwneud yn siŵr fod gwasanaethau cyhoeddus yn ymuno â'i gilydd i geisio diogelu’r gwasanaethau ataliol hyn sydd mor bwysig i les y gymuned.
Can I agree, Llywydd, with Jenny Rathbone that it remains a severely challenging period for all public services in Wales? Nine years into austerity and local government is certainly in the front line. I'm grateful to the Welsh Local Government Association for what they said. When we announced the additional resources for councils, the WLGA itself said that the announcement signalled significant progress and demonstrated a concerted effort to offset the impact of austerity in Wales. We will go on working with local government colleagues to strengthen the way in which they are able to act collectively and regionally, and to find ways in which money can be moved upstream so that we spend money preventing problems from happening, rather than having to respond after the damage has been done.
A gaf fi gytuno â Jenny Rathbone, Lywydd, ei bod yn parhau’n adeg heriol iawn i bob gwasanaeth cyhoeddus yng Nghymru? Wedi naw mlynedd o gyni mae llywodraeth leol yn sicr yn y rhes flaen. Rwy'n ddiolchgar i Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru am yr hyn a ddywedasant. Pan gyhoeddasom yr adnoddau ychwanegol ar gyfer cynghorau, dywedodd CLlLC ei hun fod y cyhoeddiad yn arwydd o gynnydd sylweddol ac yn arddangos yr ymdrech gyfunol sydd ar y gweill i wrthbwyso effaith cyni yng Nghymru. Byddwn yn parhau i weithio gyda'n cymheiriaid llywodraeth leol i gryfhau'r ffordd y gallant weithredu ar y cyd ac yn rhanbarthol, ac i ddarganfod ffyrdd o symud arian ymhellach i fyny, fel ein bod yn gwario arian ar atal problemau rhag digwydd, yn hytrach na gorfod ymateb ar ôl i'r niwed gael ei wneud.
As you know, Cabinet Secretary, the local authorities in my area are all Labour run, and even they are starting to say that schools and social care budgets can't be protected, with one of them saying even that Welsh Government cannot continue to use austerity as an excuse for not allowing local government to deliver vital services to all constituents. With that comment in mind, I wonder if you could tell me whether you've discussed with the councils in my region, directly yourself, about whether changes to the funding formula would make a difference, and, in the meantime, whether you've discussed any particular ways about how they can protect those budgets on the money that you have given them this year and next year. And, if you haven't had the chance to do that, if you are First Minister in a few weeks' time, how will you be instructing colleagues to do that on your behalf?
Fel y gwyddoch, Ysgrifennydd y Cabinet, mae’r holl awdurdodau lleol yn fy ardal yn cael eu harwain gan y Blaid Lafur, ac maent hwy hyd yn oed yn dechrau dweud na ellir diogelu ysgolion a gofal cymdeithasol, gydag un ohonynt yn dweud hyd yn oed na all Llywodraeth Cymru barhau i ddefnyddio cyni fel esgus dros beidio â chaniatáu i lywodraeth leol ddarparu gwasanaethau hanfodol i’r holl etholwyr. Gyda'r sylw hwnnw mewn cof, tybed a allwch ddweud wrthyf a ydych wedi trafod gyda'r cynghorau yn fy rhanbarth, yn uniongyrchol eich hun, ynglŷn ag a fyddai newidiadau i'r fformiwla ariannu yn gwneud gwahaniaeth. Ac yn y cyfamser, a ydych wedi trafod unrhyw ffyrdd penodol y gallant ddiogelu'r cyllidebau hynny ar yr arian rydych wedi'i roi iddynt eleni a'r flwyddyn nesaf. Ac os nad ydych wedi cael cyfle i wneud hynny, os ydych yn Brif Weinidog ymhen ychydig wythnosau, sut y byddwch yn cyfarwyddo eich cyd-Aelodau i wneud hynny ar eich rhan?
I thank Suzy Davies. I congratulate her, of course, on having all Labour local authorities in her area, and I've no doubt they'll look forward to having a Labour Government at UK level as well as here in Wales, because that is what would make the greatest possible difference to their financial circumstances. The funding formula was discussed at the meeting that I attended with Alun Davies on Friday of last week, including representatives of councils in Suzy Davies's area. I think council leaders recognise that, in the end, the funding formula is a distraction from the main issue. The funding formula shares out the amount of money available, and changing it when money is reducing is exceptionally difficult. What they emphasise, and we emphasise too, is the need for the UK Government to provide proper funding for all public services in Wales so that it is the size of the cake that is growing rather than an argument over how a reducing cake is shared out.
Diolch i Suzy Davies. Rwy’n ei llongyfarch, wrth gwrs, am fod yr holl awdurdodau lleol yn ei hardal yn rhai a arweinir gan y Blaid Lafur, ac nid oes gennyf unrhyw amheuaeth y byddant yn edrych ymlaen at gael Llywodraeth Lafur ar lefel y DU yn ogystal ag yma yng Nghymru, oherwydd dyna fyddai’n gwneud y gwahaniaeth mwyaf posibl i'w hamgylchiadau ariannol. Trafodwyd y fformiwla ariannu yn y cyfarfod a fynychais gydag Alun Davies ddydd Gwener yr wythnos diwethaf, gan gynnwys cynrychiolwyr o gynghorau yn ardal Suzy Davies. Rwy'n credu bod arweinwyr cynghorau’n cydnabod, yn y pen draw, fod y fformiwla ariannu’n tynnu sylw oddi ar y brif broblem. Mae'r fformiwla ariannu’n rhannu'r swm o arian sydd ar gael, ac mae’n eithriadol o anodd ei newid pan fo arian yn lleihau. Yr hyn y maent yn ei bwysleisio, ac rydym ninnau’n ei bwysleisio hefyd, yw bod angen i Lywodraeth y DU ddarparu cyllid priodol ar gyfer yr holl wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru, fel mai maint y gacen sy'n tyfu yn hytrach na dadl ynglŷn â sut i rannu cacen sy’n lleihau.
Cabinet Secretary, what assessment have you made of the research by the University of Cambridge, which shows that cuts to spending on services by councils in England are, on average, double what they've been in Wales?
Ysgrifennydd y Cabinet, pa asesiad a wnaethoch o ymchwil gan Brifysgol Caergrawnt, sy'n dangos bod toriadau i wariant ar wasanaethau gan gynghorau yn Lloegr, ar gyfartaledd, yn ddwbl yr hyn a welwyd yng Nghymru?
I thank Jane Hutt for that question. She raised this during our debate on the draft budget yesterday, pointing to the research by the University of Cambridge, which, as I said yesterday, was published, as it happened, on the same day that the provisional settlement for local government in Wales was published. And it absolutely demonstrates, as the report itself says, that Wales and Scotland have taken a different approach to the way in which we safeguard local services here, and that we have, within the constraints, which are real, that we face—and our actions don't mitigate all of the difficulties that local authorities face, I know—but, within those constraints, we have protected local government in Wales from the worst effects of nine years of austerity, while local government in England has simply been thrown to the wolves.
Diolch i Jane Hutt am y cwestiwn hwnnw. Cododd hyn yn ystod ein dadl ar y gyllideb ddrafft ddoe, gan dynnu sylw at y gwaith ymchwil gan Brifysgol Caergrawnt, a gyhoeddwyd fel y mae'n digwydd, fel y dywedais ddoe, ar yr un diwrnod ag y cyhoeddwyd y setliad dros dro ar gyfer llywodraeth leol yng Nghymru. Ac mae'n dangos yn bendant, fel y dywed yr adroddiad ei hun, fod Cymru a'r Alban wedi dilyn llwybr gwahanol o ran y ffordd y diogelwn wasanaethau lleol yma, a bod gennym, o fewn y cyfyngiadau a wynebwn, sy'n rhai real—ac nid yw ein gweithredoedd yn lliniaru'r holl anawsterau a wynebir gan awdurdodau lleol, rwy'n gwybod—ond o fewn y cyfyngiadau hynny, rydym wedi diogelu llywodraeth leol yng Nghymru rhag effeithiau gwaethaf naw mlynedd o gyni, tra bo llywodraeth leol yn Lloegr wedi cael ei thaflu i'r bleiddiaid.
2. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i wella'r ddealltwriaeth o gyfraddau treth incwm Cymru? OAQ53047
2. What steps is the Welsh Government taking to improve the understanding of Welsh rates of income tax? OAQ53047
I thank Lynne Neagle for that question. In November, over 2 million people in Wales received a letter from Her Majesty's Revenue and Customs setting out how Welsh rates of income tax will work. The Welsh Government has launched a social media campaign, in addition to the work of HMRC, to help explain the changes, and we work with HMRC and stakeholders to go on raising awareness of Welsh rates of income tax here in Wales.
Diolch i Lynne Neagle am y cwestiwn hwnnw. Ym mis Tachwedd, cafodd dros 2 filiwn o bobl yng Nghymru lythyr gan Cyllid a Thollau Ei Mawrhydi yn nodi sut y bydd cyfraddau treth incwm Cymru'n gweithio. Mae Llywodraeth Cymru wedi lansio ymgyrch ar y cyfryngau cymdeithasol, yn ychwanegol at waith CThEM, i helpu i esbonio'r newidiadau, ac rydym yn gweithio gyda CThEM a rhanddeiliaid i barhau i godi ymwybyddiaeth o'r cyfraddau Cymreig o dreth incwm yma yng Nghymru.
Thank you for that response, Cabinet Secretary. I'm sure I'm not alone amongst Members in this Chamber in having to reassure constituents on receipt of that letter from HMRC that there are currently no plans to put up income tax in Wales, because the letter has, I think, alarmed some constituents, certainly of mine. What assurances can you give my constituents that there are no plans to raise income tax in Wales? And while I welcome what you just said about the social media campaign, what more can we do to ensure that there is a good understanding of our new income tax powers in Wales?
Diolch am yr ymateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy'n siŵr nad fi yw'r unig un o blith yr Aelodau yn y Siambr hon sy'n gorfod tawelu meddyliau etholwyr ar ôl iddynt gael y llythyr hwnnw gan CThEM nad oes unrhyw gynlluniau ar hyn o bryd i godi treth incwm yng Nghymru, oherwydd mae'r llythyr wedi dychryn rhai o fy etholwyr i, yn sicr. Pa sicrwydd y gallwch ei roi i fy etholwyr nad oes unrhyw gynlluniau i godi treth incwm yng Nghymru? Ac er fy mod yn croesawu'r hyn rydych newydd ei ddweud am yr ymgyrch ar y cyfryngau cymdeithasol, beth arall sy'n bosibl inni ei wneud i sicrhau y ceir dealltwriaeth dda o'n pwerau treth incwm newydd yng Nghymru?
I thank the Member for that supplementary question. I'm sure she's not alone in having constituents come to ask about Welsh rates of income tax, and it's very good, I think, that local residents turn to Assembly Members for explanation of these important changes. I'm glad that Lynne Neagle was able to offer the key assurance that members of her community will have been looking for—that we have no plans to raise rates of income tax here in Wales next year.
We are following up every enquiry that has come to the Welsh Government as a result of letters that members of the public have received. I know that Lynne Neagle will be interested to learn that we directly have received fewer than five calls and five e-mails to the Welsh Government as a result of the letter that went out. HMRC has, so far, received 94 calls in relation to that letter. That is a very small fraction of the 2 million letters that were sent out. But we will follow them all up, we will learn from the questions that people ask us and we will feed that into the social media campaign that we will be mounting over the coming weeks.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn atodol hwnnw. Rwy'n siŵr nad hi yw'r unig un sydd ag etholwyr yn gofyn ynglŷn â chyfraddau Cymreig o dreth incwm, ac mae'n dda iawn fod trigolion lleol yn troi at Aelodau'r Cynulliad am esboniad ynglŷn â'r newidiadau pwysig hyn. Rwy'n falch fod Lynne Neagle wedi gallu cynnig y sicrwydd pwysig y bydd aelodau o'i chymuned yn ei geisio—nad oes gennym unrhyw gynlluniau i godi cyfraddau treth incwm yng Nghymru y flwyddyn nesaf.
Rydym yn mynd ar drywydd pob ymholiad a gafodd Llywodraeth Cymru yn sgil llythyrau a anfonwyd at aelodau o'r cyhoedd. Gwn y bydd Lynne Neagle yn falch o wybod ein bod ni wedi cael llai na phump o alwadau ffôn a negeseuon e-bost i Lywodraeth Cymru yn uniongyrchol o ganlyniad i'r llythyr a aeth allan. Hyd yma, mae CThEM wedi cael 94 o alwadau mewn perthynas â'r llythyr hwnnw. Dyna ran fach iawn o'r 2 filiwn o lythyrau a anfonwyd. Ond byddwn yn ateb bob un, byddwn yn dysgu o'r cwestiynau y mae pobl yn eu gofyn i ni a bydd hynny'n bwydo i mewn i'r ymgyrch ar y cyfryngau cymdeithasol y byddwn yn ei chynnal dros yr wythnosau nesaf.
Cabinet Secretary, are you also going to agree with me that one way to assist Welsh taxpayers' understanding of their tax deductions would be to have the Welsh rate included on both pay slips, where people get salaries either monthly or weekly, and the P60 form, where, if some people are working in England and in Wales, the end-of-year deduction should be showing what was taken out in England and what was taken out for Wales? So, that's a difference in tax collection in two different regions in the country. So, what discussion has he had in this regard, please?
Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych chi hefyd yn cytuno â mi mai un ffordd o gynorthwyo dealltwriaeth trethdalwyr Cymru o'u didyniadau treth fyddai cael y gyfradd Gymreig wedi'i chynnwys ar slipiau cyflog, lle mae pobl yn cael cyflogau misol neu wythnosol, a'r ffurflen P60, lle y dylai'r didyniad diwedd blwyddyn mewn amgylchiadau lle mae pobl yn gweithio yn Lloegr ac yng Nghymru, ddangos beth a dynnwyd yn Lloegr a beth a dynnwyd ar gyfer Cymru? Felly, dyna wahaniaeth o ran casglu trethi mewn dau ranbarth gwahanol yn y wlad. Felly, pa drafodaethau a gafwyd ynglŷn â hyn, os gwelwch yn dda?
I thank Mohammad Asghar for those suggestions, and I'm very happy to pursue them with HMRC to see whether they would be a practical way of continuing to explain to citizens in Wales the changes that fiscal devolution have brought about. He's right to point to the fact that there are some detailed discussions that have gone on and, indeed, detailed analysis that HMRC are undertaking of the 98 cross-border postcodes, where people could be living in England or in Wales, in order to ensure that notification letters are issued only to those taxpayers living in Wales. We think there are fewer than 900 people in that situation, but the additional detailed work that HMRC has carried out will mean that letters to those remaining citizens will be issued by 10 December.
Diolch i Mohammad Asghar am yr awgrymiadau hynny, ac rwy'n hapus iawn i fynd ar eu trywydd gyda CThEM i weld a fyddent yn ffordd ymarferol o barhau i esbonio'r newidiadau y mae datganoli cyllidol wedi'u cyflwyno i ddinasyddion yng Nghymru. Mae'n iawn i dynnu sylw at y ffaith bod trafodaethau manwl wedi digwydd, a dadansoddiadau manwl, yn wir, gan CThEM o'r 98 cod post trawsffiniol, lle y gallai pobl fod yn byw yn Lloegr neu yng Nghymru, er mwyn sicrhau bod llythyrau hysbysu yn mynd i drethdalwyr sy'n byw yng Nghymru yn unig. Credwn fod llai na 900 o bobl yn y sefyllfa honno, ond bydd y gwaith manwl ychwanegol y mae CThEM wedi'i wneud yn golygu y bydd llythyrau i'r dinasyddion sy'n weddill wedi'u dosbarthu erbyn 10 Rhagfyr.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
Questions now from party spokespeople. The Plaid Cymru spokesperson, Rhun ap Iorwerth.
Diolch yn fawr iawn i chi. Ysgrifennydd Cabinet, pa bwys neu ba werth ddylai gael ei roi i farn a sylwadau Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru pan fydd y Llywodraeth yn dod i benderfyniadau mawr ar bolisïau gwariant?
Thank you very much. Cabinet Secretary, what import or value should be placed on the views and comments of the Future Generations Commissioner for Wales when the Government comes to major decisions on expenditure policies?
Wrth gwrs, rydym ni'n gwrando ar beth mae'r comisiynydd yn ei ddweud. Fe wnes i siarad â hi fwy nag unwaith pan oedd y gyllideb yn cael ei pharatoi dros y gwanwyn a'r haf. Mae hi wedi bod yn adeiladol, rydw i'n meddwl, yn y broses yna, ac rydym ni'n gwerthfawrogi'r gwaith mae hi'n ei wneud a'r cymorth mae hi'n ei roi i ni fel Llywodraeth.
Of course, we listen to what the commissioner says. I spoke with her more than once when the budget was being prepared during the spring and summer. She has been very constructive, I think, during the process, and we appreciate the work that she does and the support that she provides to us as a Government.
Mae'n siŵr eich bod yn dyfalu o bosibl mai at yr M4 rydw i'n mynd i fod yn cyfeirio. Mae'r comisiynydd wedi gwneud sylwadau cryfion iawn dros beth amser erbyn hyn ynglŷn â chynlluniau ar gyfer llwybr du yr M4. Mi soniodd y llynedd y gallai cynllun yr M4 osod cynsail peryglus ar gyfer y dyfodol ac, yn fwy diweddar, mae hi wedi gwneud ei barn yn berffaith glir nad ydy hi'n credu bod y cynllun yma yn gymesur ag anghenion cenedlaethau'r dyfodol. A ddylai sylwadau mor gryf â hynny, gan gomisiynydd rydym ni wedi ymddiried yn fawr ynddi hi, fod yn ddigon mewn difrif i roi stop ar y cynllun yma?
I’m sure you will have guessed that I’m going to be referring my questions to the M4. The commissioner has made some very strong comments over some time now about your proposals for the M4 black route. She mentioned last year that the M4 scheme could put in place a dangerous precedent for the future. More recently, she has made her view expressly clear that she doesn’t believe this proposal would meet the needs of future generations. Should such strong comments, from a commissioner that we have entrusted a great deal in, be enough to put a stop to this proposal?
Wel, wrth gwrs, mae'r comisiynydd wedi rhoi ei sylwadau hi i fewn i'r ymchwil sydd wedi cael ei wneud—ymchwil annibynnol ac adroddiad annibynnol, sydd wedi dod mas o'r gwaith dros y flwyddyn ddiwethaf.
Well, of course, the commissioner has put forward her own comments as part of the inquiry and research that’s been undertaken—independent research for an independent report that has emanated from the work over the past year.
Llywydd, I have to simply repeat what my colleague the leader of the house said yesterday. There is a legal process under way in relation to decision making on the M4. As finance Minister, I have a part to play in that process, and I'm not going to be drawn on any aspect of the decision making that would draw me outside the legal parameters within which I have to operate.
Lywydd, rhaid i mi ailadrodd yr hyn a ddywedodd fy nghyd-Aelod, arweinydd y tŷ ddoe. Mae proses gyfreithiol ar y gweill mewn perthynas â phenderfyniadau sydd i'w gwneud ar yr M4. Fel Gweinidog cyllid, mae gennyf ran i'w chwarae yn y broses honno, ac nid wyf am wneud sylwadau ar unrhyw agwedd o'r broses o wneud penderfyniadau a fyddai'n peri i mi dramgwyddo'r paramedrau cyfreithiol y mae'n rhaid i mi weithredu o'u mewn.
There is quite rightly a lot of weight of expectation on what the commissioner can do for Wales. Surely, in this first major test case of the influence that the commissioner has, Government should be showing that they are taking her role extremely seriously. She raises some serious and fundamental questions about value for money and what that means for finances available for future generations.
As the holder of the public purse in Wales and somebody who is charged with ensuring that we get maximum value for money, and get maximum bangs for the Welsh buck, can you give an undertaking that, whilst we still await decisions by Government on the next steps for the black route, you will investigate every possibility of spending that substantial amount of money—up to £2 billion or more even—in a more sensible way, either by spending less for the same results through strengthening the road network and investing in public transport, or even spending the same amount of money and getting vastly greater results, which would please not only future generations, but future health Secretaries, future transport Secretaries and, indeed, future finance Ministers too?
Yn briodol iawn, ceir disgwyliadau mawr o ran yr hyn y gall y comisiynydd ei wneud ar gyfer Cymru. Yn y prawf mawr cyntaf hwn o'r dylanwad sydd gan y comisiynydd, does bosibl na ddylai'r Llywodraeth ddangos eu bod o ddifrif ynglŷn â'i rôl. Mae'n codi cwestiynau difrifol a sylfaenol ynglŷn â gwerth am arian a beth y mae hynny'n ei olygu o ran yr arian a fydd ar gael ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol.
Fel deiliad y pwrs cyhoeddus yng Nghymru a rhywun sy'n gyfrifol am sicrhau ein bod yn cael y gwerth mwyaf am arian, a'r mwyaf o fudd o'r bunt Gymreig, tra byddwn yn dal i aros am benderfyniadau gan y Llywodraeth ar y camau nesaf ar gyfer y llwybr du, a allwch ymrwymo y byddwch yn archwilio pob posibilrwydd ar gyfer gwario'r swm sylweddol hwnnw o arian—hyd at £2 biliwn neu fwy hyd yn oed—mewn ffordd fwy synhwyrol, naill ai drwy wario llai i gael yr un canlyniadau drwy gryfhau'r rhwydwaith ffyrdd a buddsoddi mewn trafnidiaeth gyhoeddus, neu wario'r un faint o arian hyd yn oed a chael canlyniadau gryn dipyn yn well, a fyddai'n plesio nid yn unig cenedlaethau'r dyfodol, ond Ysgrifenyddion iechyd y dyfodol, Ysgrifenyddion trafnidiaeth y dyfodol, ac yn wir Gweinidogion cyllid y dyfodol yn ogystal?
Llywydd, I understand all the points that Rhun ap Iorwerth has made. All of them are serious points and all of them were rehearsed in front of the independent, local public inquiry. No doubt, they will all be reflected in the inspector's report, produced as a result of the inquiry. I am yet to see that inspector's report and I have to reserve any comments that I might make on this matter until I'm able to do that and to see the advice that is provided alongside it.
Lywydd, deallaf y pwyntiau a wnaeth Rhun ap Iorwerth. Mae pob un ohonynt yn bwyntiau difrifol a chafodd pob un ohonynt eu gwneud ger bron yr ymchwiliad cyhoeddus annibynnol lleol. Heb amheuaeth, byddant oll yn cael sylw yn adroddiad yr arolygydd a luniwyd yn sgil yr ymchwiliad. Nid wyf eto wedi gweld adroddiad yr arolygydd ac rwyf am gadw unrhyw sylwadau y gallwn eu gwneud ar y mater hwn hyd nes y byddaf yn gallu gwneud hynny a gweld y cyngor a ddarperir gyda'r adroddiad.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Darren Millar.
Conservative spokesperson, Darren Millar.
Cabinet Secretary, what provision have you made in your budget for next year in respect of the north Wales growth deal?
Ysgrifennydd Cabinet, pa ddarpariaeth a wnaethoch yn eich cyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf mewn perthynas â bargen twf gogledd Cymru?
Llywydd, I am on the point of being able to make provision for the north Wales growth deal. I hope to be able to do that within a short number of days. I have not been able to do so up until this point because, unlike the Cardiff and Swansea city deals, where the amounts of money to be provided by the Welsh Government and the UK Government were agreed in advance of a UK Government announcement, the Chancellor of the Exchequer chose to announce the sum of money from the UK Government unilaterally and without agreement with us.
Lywydd, rwyf ar fin gallu darparu ar gyfer bargen twf gogledd Cymru. Rwy'n gobeithio gallu gwneud hynny o fewn nifer fach o ddyddiau. Nid wyf wedi gallu gwneud hynny nes nawr oherwydd, yn wahanol i fargeinion dinesig Caerdydd ac Abertawe, lle y cytunwyd ar y symiau o arian i'w darparu gan Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU cyn cyhoeddiad Llywodraeth y DU, dewisodd Canghellor y Trysorlys gyhoeddi'r swm o arian gan Lywodraeth y DU yn annibynnol a heb ddod i gytundeb â ni.
You're very slow off the starting blocks in respect of this deal, aren't you, Cabinet Secretary? Because, as you will know, this bid was put together and submitted by the north Wales economic ambition board on 23 October. The UK Government managed to consider it and put its hand in its pocket and place £120 million on the table within a matter of just a few weeks. Why have you spent so long dithering about this?
Rydych chi'n araf iawn yn bwrw iddi mewn perthynas â'r fargen hon, onid ydych, Ysgrifennydd y Cabinet? Oherwydd, fel y gwyddoch, rhoddwyd y cais hwn at ei gilydd a'i gyflwyno gan fwrdd uchelgais economaidd gogledd Cymru ar 23 Hydref. Llwyddodd Llywodraeth y DU i'w ystyried a rhoddodd ei llaw yn ei phoced a gosod £120 miliwn ar y bwrdd o fewn ychydig wythnosau'n unig. Pam eich bod chi wedi treulio cymaint o amser yn petruso ynglŷn â hyn?
I'm sure the Member would rather that we had a constructive and cross-party approach to the north Wales growth deal. I understand that it is supported by Members across this Chamber. The Welsh Government certainly will play our part and I will make a decision on the amount of money that we are able to contribute to the deal. I would rather have been able to do that in the way we did in relation to Swansea and Cardiff—by prior agreement with the UK Government. The UK Government, having decided to put its hand in its pocket, but not all that far, I must say, given that it was £170 million that was asked for by north Wales authorities, not the £120 million they ended up with—. But I will make certain that there is a contribution from the Welsh Government and then I look forward to the cross-party consensus that has existed in this Chamber, on the importance of that growth deal, continuing.
Rwy'n sicr y byddai'n well gan yr Aelod weld ymagwedd adeiladol a thrawsbleidiol tuag at fargen twf gogledd Cymru. Deallaf fod Aelodau ar draws y Siambr yn ei chefnogi. Yn sicr bydd Llywodraeth Cymru yn chwarae ein rhan, a byddaf yn gwneud penderfyniad ar y swm o arian y gallwn ei gyfrannu i'r fargen. Byddai'n well gennyf fod wedi gwneud hynny yn y ffordd y'i gwnaethom mewn perthynas ag Abertawe a Chaerdydd—drwy gytundeb ymlaen llaw â Llywodraeth y DU. Ar ôl i Lywodraeth y DU benderfynu rhoi ei llaw yn ei phoced, er nad aeth yn ddwfn iawn, rhaid imi ddweud, o gofio bod awdurdodau gogledd Cymru wedi gofyn am £170 miliwn, nid y £120 miliwn a gawsant yn y diwedd—. Ond byddaf yn gwneud yn siŵr fod cyfraniad gan Lywodraeth Cymru ac yna byddaf yn edrych ymlaen at y consensws trawsbleidiol a fu yn y Siambr hon, ar bwysigrwydd parhad y fargen dwf.
I noted your criticism of the £120 million, but it's £120 million more than you've managed to put your hands in your pocket for so far. You're quite right to say that there is cross-party agreement on this matter. I noted that, in advance of the UK Government's budget, there were Members of Parliament on a cross-party basis, including Labour Members of Parliament, who were writing to the UK Government, asking it to make an announcement in the budget on the north Wales growth deal. I would anticipate that you've also received similar letters. Perhaps you can tell us whether you have, from either Labour Assembly Members or MPs in respect of the role that you might play.
I think what people in north Wales are looking for is some rapid decision making on this. We know that the Welsh Government, quite rightly, was very eager to get things signed off for the Cardiff capital region city deal and the Swansea bay city deal, but for some reason, you appear to have been a little bit more lethargic than you have been in respect of both of those deals in terms of engaging on the north Wales growth deal with the economic ambition board and in terms of putting some money on the table. You say now that you are going to make an announcement in the coming days; I welcome the fact that you've revealed that to us today. Can you tell us, in advance of that announcement, whether you will be providing sufficient moneys for the bid to be completely fulfilled?
Nodais eich beirniadaeth o'r £120 miliwn, ond mae'n £120 miliwn yn fwy nag y llwyddoch chi i roi eich dwylo yn eich poced i'w roi hyd yma. Rydych chi'n hollol iawn i ddweud bod cytundeb trawsbleidiol ar y mater hwn. Cyn cyllideb Llywodraeth y DU, nodais fod Aelodau Seneddol ar sail drawsbleidiol, yn cynnwys Aelodau Seneddol Llafur, wedi ysgrifennu at Lywodraeth y DU i ofyn iddi wneud cyhoeddiad yn y gyllideb ar fargen twf gogledd Cymru. Buaswn yn tybio eich bod chi hefyd wedi cael llythyrau tebyg. Efallai y gallwch ddweud wrthym a ydych wedi cael rhai, naill ai gan Aelodau Cynulliad neu Aelodau Seneddol Llafur mewn perthynas â'r rôl y gallech ei chwarae.
Credaf mai'r hyn y mae pobl yng ngogledd Cymru yn edrych amdano yw penderfyniadau cyflym ynglŷn â hyn. Gwyddom fod Llywodraeth Cymru, yn gwbl briodol, yn awyddus iawn i gael cytundeb ar fargen ddinesig prifddinas-ranbarth Caerdydd a bargen ddinesig bae Abertawe, ond am ryw reswm, ymddengys eich bod wedi bod ychydig yn fwy swrth nag y buoch gyda'r ddwy fargen honno o ran ymgysylltu â'r bwrdd uchelgais economaidd ar fargen twf gogledd Cymru ac o ran rhoi arian ar y bwrdd. Rydych yn dweud yn awr y byddwch yn gwneud cyhoeddiad yn y dyddiau nesaf; rwy'n croesawu'r ffaith eich bod wedi datgelu hynny inni heddiw. A allwch ddweud wrthym, cyn y cyhoeddiad hwnnw, pa un a fyddwch yn darparu digon o arian i allu cyflawni'r cais yn llawn?
Well, Llywydd, I, of course, received correspondence in relation to the north Wales growth deal. By and large, it urged me to put pressure on the UK Government to make its mind up in relation to the deal. This was the third budget. I notice the Member talks about decision making being made rapidly. This was the third annual occasion in which the Chancellor of the Exchequer mentioned the north Wales growth deal. Two years ago, he told us he was thinking about it; a year ago, he told us he'd thought about it a bit more; and this year, I was very glad to see that he had come to a funding conclusion. I will make an announcement, as I say, as soon as I'm able to. It will be a significant investment from the Welsh Government. I think we're much better off focusing on making sure that we work together, the UK Government, the Welsh Government, local authorities, private sector partners and others, to make the best possible success of the deal, rather than worrying too much about whether a decision was made one week or two weeks later than somebody else did.
Wel, Lywydd, rwyf wedi cael gohebiaeth mewn perthynas â bargen twf gogledd Cymru wrth gwrs. Ar y cyfan, roedd yn fy annog i roi pwysau ar Lywodraeth y DU i benderfynu ynglŷn â'r fargen. Hon oedd y drydedd gyllideb. Sylwaf fod yr Aelod yn siarad am wneud penderfyniadau'n gyflym. Hwn oedd y trydydd achlysur blynyddol y bu i Ganghellor y Trysorlys gyfeirio at fargen twf gogledd Cymru. Ddwy flynedd yn ôl, dywedodd wrthym ei fod yn meddwl am y peth; flwyddyn yn ôl, dywedodd wrthym ei fod wedi meddwl ychydig mwy amdano; ac eleni, roeddwn yn falch iawn o weld ei fod wedi gwneud penderfyniad o ran ariannu. Byddaf yn gwneud cyhoeddiad cyn gynted ag y gallaf, fel rwy'n dweud. Bydd yn fuddsoddiad sylweddol gan Lywodraeth Cymru. Rwy'n credu ei bod hi'n llawer gwell inni ganolbwyntio ar wneud yn siŵr ein bod yn gweithio gyda'n gilydd, Llywodraeth y DU, Llywodraeth Cymru, awdurdodau lleol, partneriaid sector preifat ac eraill, i sicrhau cymaint o lwyddiant â phosibl i'r fargen, yn hytrach na phoeni gormod pa un a wnaed penderfyniad wythnos neu bythefnos yn ddiweddarach na rhywun arall.
Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.
UKIP spokesperson, Neil Hamilton.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Can I commend the chief economist to the Welsh Government for the document that was published this week, summarising the economic analyses that have been made by the UK Government of the effects of Brexit under different scenarios? But the document contains some of the more ludicrous projections, including the ones that have been published by the Bank of England this week—in the continuation of project fear—that claimed that by the end of 2023, on the worst case scenario, gross domestic product in the UK could be between 7.75 per cent and 10 per cent lower than it was in May 2016, which would be quite remarkable, because not only is that a much more severe contraction than we experienced in the recession of 2008, it is actually greater than the fall in output that occurred during the great depression in the 1930s, and is only seen in countries like Venezuela, which have been given a full dose of Corbynite economic policies, and where a 16 per cent contraction in GDP in one year is now the norm. So, would the Cabinet Secretary agree with me that the kinds of worst case scenarios produced by official organisations like the Bank of England are actually grossly irresponsible in the current climate of uncertainty over Brexit, because they just magnify fears unnecessarily and, therefore, make that uncertainty even worse, and that has a real impact upon businesses and the lives and livelihoods of ordinary people?
Diolch yn fawr iawn, Lywydd. A gaf fi gymeradwyo prif economegydd Llywodraeth Cymru am y ddogfen a gyhoeddwyd yr wythnos hon, sy'n crynhoi'r dadansoddiadau economaidd a wnaed gan Lywodraeth y DU o effeithiau Brexit mewn senarios gwahanol? Ond mae'r ddogfen yn cynnwys rhai o'r amcanestyniadau mwy chwerthinllyd, gan gynnwys y rhai a gyhoeddwyd gan Fanc Lloegr yr wythnos hon—gan barhau prosiect ofn—a honnai y gallai cynnyrch domestig gros yn y DU erbyn diwedd 2023, yn y senario waethaf, fod rhwng 7.75 y cant a 10 y cant yn is na'r hyn ydoedd ym mis Mai 2016, rhywbeth a fyddai'n gwbl syfrdanol, oherwydd nid yn unig y byddai'n grebachu llawer mwy difrifol na'r hyn a brofwyd gennym yn nirwasgiad 2008, mae'n uwch mewn gwirionedd na'r cwymp mewn allbwn a ddigwyddodd yn ystod dirwasgiad mawr y 1930au, rhywbeth a welir yn unig mewn gwledydd fel Venezuela, sydd wedi cael dos lawn o bolisïau economaidd Corbynaidd, a lle mae crebachu o 16 y cant yn y cynnyrch domestig gros mewn un flwyddyn yn norm bellach. Felly, a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi fod y math o senarios gwaethaf a gynhyrchir gan sefydliadau swyddogol fel Banc Lloegr yn anghyfrifol tu hwnt yn yr hinsawdd bresennol o ansicrwydd ynglŷn â Brexit, gan eu bod yn chwyddo ofnau'n ddiangen ac felly'n gwneud yr ansicrwydd hwnnw hyd yn oed yn waeth, ac mae hynny'n cael effaith go iawn ar fusnesau a bywydau a bywoliaeth pobl gyffredin?
Well, Llywydd, can I thank the Member, first of all, for drawing attention to the document that the chief economist published yesterday? He is independent of Government in the judgments that he makes, and I know he was anxious to publish his assessment alongside the debate that we had yesterday, and I hope other Members will have a chance to read what he said.
I think his analysis is sober. I think it is deliberately couched in language intended to be non-alarmist, and where I can't agree with the Member, as he will know, is in dismissing projections that are made by absolutely mainstream and respectable forecasters, not simply the Bank of England, but also the Treasury itself, and also analysts outside Government, all of whom share a broad consensus on the potential impact on our economy of a hardline slash-and-burn Brexit. And I can't afford to dismiss those projections in the way that he does, because in Government, I'm afraid that you have to prepare for the worst, even when you are working as hard as you can to avoid it.
Wel, Lywydd, hoffwn ddiolch i'r Aelod, yn gyntaf oll, am dynnu sylw at y ddogfen a gyhoeddwyd gan y prif economegydd ddoe. Mae'n annibynnol ar y Llywodraeth yn y farn y mae'n ei rhoi, a gwn ei fod yn awyddus i gyhoeddi ei asesiad ochr yn ochr â'r ddadl a gawsom ddoe, ac rwy'n gobeithio y bydd Aelodau eraill wedi cael cyfle i ddarllen yr hyn a ddywedodd.
Rwy'n meddwl bod ei ddadansoddiad yn gytbwys. Credaf ei fod wedi'i fynegi'n fwriadol mewn iaith nad yw'n codi bwganod, ac ni allaf gytuno â'r Aelod, fel y gŵyr, a diystyru amcanestyniadau a wneir gan ddaroganwyr cwbl prif ffrwd a pharchus, nid yn unig Banc Lloegr, ond y Trysorlys ei hun, a dadansoddwyr ar y tu allan i'r Llywodraeth hefyd, ac mae pob un ohonynt yn rhannu consensws cyffredinol ar effaith bosibl Brexit caled digyfaddawd ar ein heconomi. Ac ni allaf fforddio diystyru'r amcanestyniadau hynny yn y ffordd y mae ef yn ei wneud, oherwydd mewn Llywodraeth, mae arnaf ofn fod yn rhaid i chi baratoi ar gyfer y gwaethaf, hyd yn oed pan fyddwch yn gweithio mor galed ag y gallwch i'w osgoi.
I'm afraid the Cabinet Secretary, in disagreeing with me, is also disagreeing with the former governor of the Bank of England, Mervyn King, and indeed with Nobel prize winner Paul Krugman, whose political views are very far from mine and are actually not too far from the Cabinet Secretary's, because Mervyn King has said that he is saddened to see the Bank of England unnecessarily drawn into this project fear type of exercise. And Paul Krugman—no friend of Brexit—describes the bank's estimates as 'black box numbers' that are 'dubious' and 'questionable'. So, when such a broad range of economic analysts of world renown are able to dismiss these kinds of hysterical prophecy, I can't understand why the Cabinet Secretary himself, in the interests of a sober analysis and debate—which I agree with him the chief economist has added to our deliberations yesterday—can't calm things down by agreeing with me that it does us no good whatsoever to have forecasts for the future that are wildly, alarmingly out of kilter with reality.
Mae arnaf ofn fod Ysgrifennydd y Cabinet, drwy anghytuno â mi, yn anghytuno hefyd â chyn-lywodraethwr Banc Lloegr, Mervyn King, ac enillydd gwobr Nobel Paul Krugman, y mae eu safbwyntiau gwleidyddol ymhell iawn o fy rhai i a heb fod yn rhy bell o rai Ysgrifennydd y Cabinet, oherwydd dywedodd Mervyn King ei fod yn drist wrth weld Banc Lloegr yn cael ei dynnu'n ddiangen i mewn i ymarfer prosiect ofn o'r math hwn. Ac mae Paul Krugman—nad yw'n hoff o Brexit—yn disgrifio amcangyfrifon y banc fel 'rhifau blwch du' sy'n 'amheus' ac yn 'codi cwestiynau'. Felly, pan fo ystod mor eang o ddadansoddwyr economaidd byd-enwog yn gallu diystyru'r mathau hyn o broffwydoliaethau hysterig, ni allaf ddeall pam na all Ysgrifennydd y Cabinet ei hun, er mwyn sicrhau dadansoddiadau a dadleuon cytbwys—ac rwy'n cytuno gydag ef fod y prif economegydd wedi ychwanegu'r rheini at ein trafodaethau ddoe—dawelu pethau drwy gytuno â mi nad yw'n gwneud unrhyw les o gwbl inni gael rhagolygon ar gyfer y dyfodol sydd ymhell bell o'r hyn sy'n digwydd yn y byd go iawn.
Well, Llywydd, I would seek to calm things down in this way by saying that two things happened yesterday that make the prospects of a 'no deal' Brexit recede, and I'm very glad of that. The very best way to calm down anxiety will be for the UK Government to take the advice set out in 'Securing Wales' Future' and negotiate a form of Brexit that authentically supports the Welsh economy and jobs, and then we wouldn't have to be trading expert against expert, dealing with the hypothetical but catastrophic possibility that we could leave the European Union on terms that do the maximum damage.
Wel, Lywydd, hoffwn geisio dawelu pethau yn y ffordd hon drwy ddweud bod dau beth wedi digwydd ddoe sy'n gwneud y rhagolygon ar gyfer Brexit 'dim cytundeb' yn llai tebygol, ac rwy'n falch iawn o hynny. Y ffordd orau oll o dawelu pryderon fyddai i Lywodraeth y DU gymryd y cyngor a nodwyd yn 'Diogelu Dyfodol Cymru' a negodi ffurf ar Brexit sy'n rhoi cefnogaeth ddilys i economi Cymru a swyddi, fel na fyddai'n rhaid inni osod arbenigwyr yn erbyn ei gilydd i ymdrin â'r posibilrwydd damcaniaethol ond trychinebus y gallem adael yr Undeb Ewropeaidd ar y telerau sy'n gwneud y niwed mwyaf.
I would refer back to the chief economist's report, because he does say in it that there is a strong consensus amongst economists about the key principles of forecasting, one of which is that distance itself is a barrier and trade is generally more intensive with partners who are approximate, both geographically and in terms of their stage of economic development. The Treasury model and most of the other models that are referred to in this document use what is called a gravity model of forecasting, and the fundamental principle of that is that the amount of trade done between two countries diminishes with the square of the distance between them. But, all the data upon which this rather dubious forecasting model is based were compiled in the 1980s and before—a world in which there was no internet, no FaceTime, no e-mail, no Google Translate, no standardised containerisation, no opening up of former Marxist states, like China, for example, no World Trade Organization, even—and therefore, given that trade in services is now vastly more important to our economy and, indeed, the economy of our European neighbours than it was then, and global mobility is so much greater and the digital revolution has taken place, the assumptions upon which these forecasting models are made are wildly out of date, and that is why they produce these alarmingly out-of-kilter predictions, which are always proved to be totally wrong after the event.
Hoffwn gyfeirio'n ôl at adroddiad y prif economegydd, oherwydd mae'n dweud ynddo fod consensws cryf ymhlith economegwyr ynglŷn â phrif egwyddorion darogan, ac un ohonynt yw bod pellter ei hun yn rhwystr a masnach yn gyffredinol yn fwy bywiog gyda phartneriaid sy'n agos, yn ddaearyddol ac o ran eu cam datblygu economaidd. Mae model y Trysorlys a'r rhan fwyaf o'r modelau eraill y cyfeirir atynt yn y ddogfen hon yn defnyddio'r hyn a elwir yn fodel disgyrchedd o ddarogan, a'r egwyddor sylfaenol yw bod swm y fasnach a gyflawnir rhwng dwy wlad yn lleihau gyda sgwâr y pellter rhyngddynt. Ond lluniwyd yr holl ddata y seiliwyd y model darogan braidd yn amheus hwn arno yn yr 1980au a chyn hynny—byd heb ryngrwyd, heb FaceTime, heb e-bost, heb Google Translate, heb amlwythiant safonedig, cyn i wladwriaethau Marcsaidd blaenorol, fel Tsieina, gael eu hagor, heb Sefydliad Masnach y Byd, hyd yn oed—ac felly, o ystyried bod masnach mewn gwasanaethau bellach yn llawer iawn pwysicach i'n heconomi ac yn wir, i economi ein cymdogion Ewropeaidd na'r pryd hwnnw, a symudedd byd-eang yn llawer mwy a'r chwyldro digidol wedi digwydd, mae'r rhagdybiaethau y seiliwyd y modelau darogan hyn yn affwysol o hen ffasiwn, a dyna pam y maent yn cynhyrchu'r rhagfynegiadau brawychus o anghytbwys hyn, y profir bob amser wedi'r digwyddiad eu bod yn gwbl anghywir.
Llywydd, the gravity analysis is, as the Member said, summed up generally as 'trade halves as distance doubles', and that does tell you a relatively commonsensical thing: that you are more likely to have intense economic relationships with those who are closest to you, and the further away your market is from your own, the less likely it is that you will have the same intensity of trade. The real difficulty for the Member is that all the things that he points to in trying to discredit gravity analysis apply whether we are in the European Union or not. And, leaving the European Union is not a material fact in the analysis that he just attempted to set out.
Lywydd, yn gyffredinol disgrifir y dadansoddiad disgyrchedd, fel y dywedodd yr Aelod, fel hyn: 'mae masnach yn haneru wrth i'r pellter ddyblu', ac mae hynny'n dweud rhywbeth wrthych sy'n synnwyr cyffredin at ei gilydd: eich bod yn fwy tebygol o gael perthynas economaidd fwy bywiog gyda'r rhai sydd agosaf atoch, a pho bellaf y bydd eich marchnad oddi wrthych, y lleiaf tebygol y byddwch o gael masnach sydd yr un mor fywiog. Yr anhawster gwirioneddol i'r Aelod yw bod yr holl bethau y mae'n tynnu sylw atynt er mwyn ceisio tanseilio dadansoddiad disgyrchedd yn berthnasol pa un a ydym yn yr Undeb Ewropeaidd ai peidio. Ac nid yw gadael yr Undeb Ewropeaidd yn ffaith berthnasol yn y dadansoddiad y mae newydd geisio'i nodi.
3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am strategaeth tymor hir Llywodraeth Cymru ar gyfer lefelau trethiant yng Nghymru? OAQ53044
3. Will the Cabinet Secretary make a statement on the Welsh Government's long-term strategy for taxation levels in Wales? OAQ53044
Llywydd, the Welsh Government's long-term strategy was set out in the tax policy framework published in 2017, and is reflected in the report on our tax work programme, published alongside the draft budget on 2 October.
Lywydd, nodwyd strategaeth hirdymor Llywodraeth Cymru yn y fframwaith polisi treth a gyhoeddwyd yn 2017, ac fe'i hadlewyrchir yn yr adroddiad ar ein rhaglen waith ar drethiant, a gyhoeddwyd ochr yn ochr â'r gyllideb ddrafft ar 2 Hydref.
If the Cabinet Secretary is in charge, can we expect tax rates in Wales to be higher or lower in five years' time?
Os mai Ysgrifennydd y Cabinet sydd wrth y llyw, a allwn ddisgwyl i gyfraddau treth yng Nghymru fod yn uwch neu'n is ymhen pum mlynedd?
Llywydd, taxation rates must be judged in the prevailing economic circumstances of the time, and that is what I would expect anybody charged with responsibilities for the Welsh finances to do.
Lywydd, rhaid barnu cyfraddau treth yn yr hinsawdd economaidd sydd ohoni ar y pryd, a dyna y buaswn yn disgwyl i unrhyw un sy'n ysgwyddo cyfrifoldeb am gyllid Cymru ei wneud.
Does the Cabinet Secretary agree with me about the importance of taxation to support public services in Wales? If I could remind the Cabinet Secretary, in the last three weeks, the Conservatives have asked for more money for local government, more money for further education, more money for health. How are they going to fund it if they don't want taxation?
A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod trethiant yn bwysig er mwyn cefnogi gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru? Os caf atgoffa Ysgrifennydd y Cabinet, yn y tair wythnos ddiwethaf, mae'r Ceidwadwyr wedi gofyn am fwy o arian ar gyfer llywodraeth leol, mwy o arian ar gyfer addysg bellach, mwy o arian ar gyfer iechyd. Sut y maent yn bwriadu ei ariannu os nad ydynt eisiau trethiant?
Well, of course, Mike Hedges is absolutely right. Taxation is the admission charge we pay to a civilised society. It is through pooling the money that comes through taxation that we are all able to afford the things that around this Chamber we regard as important in the lives of people in Wales. Now, if you chose to lower taxes in Wales by 1p, the gross cost would be around £200 million. Which of our public services would have to be cut, Llywydd, to enable that to happen? You can't do the sort of voodoo economic trick that we are often offered by Members on the benches opposite, in which you cut taxes, have less money, and still are somehow able to spend more on everything that they tell us they would favour.
Wel, wrth gwrs, mae Mike Hedges yn llygad ei le. Trethiant yw'r tâl mynediad a dalwn i gymdeithas wâr. Drwy gyfuno'r arian a ddaw drwy drethiant gall pawb ohonom fforddio'r pethau yr ystyriwn ni, o amgylch y Siambr hon, eu bod yn bwysig ym mywydau pobl Cymru. Nawr, pe baech yn dewis torri 1 geiniog oddi ar y dreth yng Nghymru, byddai'r gost gros oddeutu £200 miliwn. Pa rai o'n gwasanaethau cyhoeddus y byddai'n rhaid eu torri, Lywydd, i alluogi hynny i ddigwydd? Ni allwch wneud y math o hud a lledrith economaidd sy'n aml yn cael ei gynnig i ni gan Aelodau ar y meinciau gyferbyn, lle rydych yn torri trethi, fel bod gennych lai o arian, a rywsut eich bod yn dal i allu gwario mwy ar bopeth y maent yn dweud wrthym y byddent yn eu ffafrio.
4. Beth yw blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer buddsoddi cyfalaf yng Nghwm Cynon? OAQ53029
4. What are the Welsh Government’s priorities for capital investment in Cynon Valley? OAQ53029
I thank Vikki Howells for that. Our capital priorities for the Cynon Valley include investment in town centres, in flood prevention, in the health service—including, for example, the new primary and community care centre due to be completed in Mountain Ash in 2021.
Diolch i Vikki Howells. Mae ein blaenoriaethau cyfalaf ar gyfer Cwm Cynon yn cynnwys buddsoddi mewn canol trefi, mewn atal llifogydd, yn y gwasanaeth iechyd—gan gynnwys, er enghraifft, y ganolfan gofal sylfaenol a chymunedol newydd sydd i'w chwblhau yn Aberpennar yn 2021.
Thank you very much, Cabinet Secretary. In fact, there's an exhibition on for that primary care centre in Mountain Ash today. But, in particular, I am keen for work on sections 5 and 6 of the dualling of the Heads of the Valleys road to be completed, which will be so important for my constituency. I noted the local government Secretary's comments last week about maximising the benefits of the investment in the A465 corridor for local communities. This was set against a 12-month time frame, so with work on sections 5 and 6 due to start at the end of 2019, how will this investment be exploited to bring the most advantage to communities in Cynon?
Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn wir, mae arddangosfa ar gyfer y ganolfan gofal sylfaenol honno yn cael ei chynnal yn Aberpennar heddiw. Ond yn benodol, rwy'n awyddus i'r gwaith deuoli ar adrannau 5 a 6 o ffordd Blaenau'r Cymoedd gael ei gwblhau, gwaith a fydd mor bwysig i fy etholaeth. Nodais sylwadau'r Ysgrifennydd llywodraeth leol yr wythnos diwethaf ynglŷn â sicrhau'r budd mwyaf o'r buddsoddiad yng nghoridor yr A465 ar gyfer cymunedau lleol. Roedd hwn wedi'i osod yn erbyn ffrâm amser o 12 mis, felly gyda'r gwaith ar adrannau 5 a 6 i fod i ddechrau ar ddiwedd 2019, sut y bydd y buddsoddiad hwn yn cael ei ddefnyddio i sicrhau'r budd mwyaf i gymunedau Cwm Cynon?
I thank Vikki Howells for that. She will know that we went out to tender on sections 5 and 6 of the A465 back in July. We are now having an opportunity to consider fully the inspector's report, and I hope that a decision to proceed with the next stage of procurement will be taken very shortly. Directly in that project, there will be contractual requirements for the successful bidder to deliver a range of community benefits around the employment of local people, training apprenticeships and work contracts for local companies, all of which will benefit residents in her constituency. My colleague Alun Davies was referring to a working group set up by the Valleys taskforce, which is to consider how best to maximise the opportunities around the dualling, not simply while it's being built but once it is open as well.
Diolch i Vikki Howells am hynny. Bydd yn gwybod ein bod wedi gwahodd tendr ar adrannau 5 a 6 o'r A465 yn ôl ym mis Gorffennaf. Rydym bellach yn cael cyfle i ystyried adroddiad yr arolygydd yn llawn, a gobeithiaf y gwneir penderfyniad cyn bo hir ar fwrw ymlaen gyda cham nesaf y broses gaffael. Yn syth yn y prosiect hwnnw, bydd gofynion cytundebol i'r cynigydd llwyddiannus gyflawni amrywiaeth o fanteision cymunedol yn ymwneud â chyflogi pobl leol, prentisiaethau hyfforddiant a chontractau gwaith ar gyfer cwmnïau lleol, a bydd pob un o'r rhain o fudd i drigolion yn ei hetholaeth. Roedd fy nghyd-Aelod Alun Davies yn cyfeirio at weithgor a sefydlwyd gan dasglu'r Cymoedd i ystyried y ffyrdd gorau o sicrhau cynifer â phosibl o gyfleoedd o'r gwaith deuoli, nid yn unig yn ystod y gwaith adeiladu, ond pan fydd wedi agor hefyd.
Cabinet Secretary, you will know, and I'm sure you welcomed, as I did, the decision of RCT council to launch the largest ever capital investment programme in their history. It's set at £300 million, of which £45 million will be on housing. Some innovative schemes are planned, and some important partnerships with the private sector and housing associations—and the local authority itself, of course. Given now that the Treasury is lifting the borrowing cap on councils that want to build more houses, don't you welcome this approach, which, in tough financial times, is just the sort of way to really see our local economies being stimulated?
Ysgrifennydd y Cabinet, fe fyddwch yn gwybod am benderfyniad cyngor Rhondda Cynon Taf i lansio'r rhaglen buddsoddiad cyfalaf fwyaf yn ei hanes, ac rwy'n siŵr eich bod chi fel finnau wedi croesawu'r penderfyniad hwnnw. Mae'n £300 miliwn, a bydd £45 miliwn ohono'n cael ei wario ar dai. Mae cynlluniau arloesol yn yr arfaeth, a phartneriaethau pwysig gyda'r sector preifat a chymdeithasau tai—a'r awdurdod lleol ei hun, wrth gwrs. O ystyried bod y Trysorlys bellach yn codi'r cap benthyca ar gynghorau sy'n dymuno adeiladu mwy o dai, onid ydych yn croesawu'r dull hwn o weithredu, sef yn union y math o ffordd y dylem fynd ati o ddifrif i ysgogi ein heconomïau lleol mewn cyfnod ariannol anodd?
Well, I do welcome the lifting of the cap, and I know my colleague Rebecca Evans has been in correspondence with local authorities about what that will do to their ability to raise further funding to invest in housing. Of course David Melding is right about the local economic impact of house building in communities, and I agree with him that RCT council, under the leadership of Councillor Andrew Morgan, has been amongst the most innovative councils in Wales in finding ways to expand their ability to invest in capital projects, not simply in housing but in many other areas as well. Councillor Morgan is the author, with Jane Hutt, of the local authority borrowing initiative that we have helped to fund, and I congratulate them on the work that they do in this area.
Wel, rwy'n croesawu codi'r cap, a gwn fod fy nghyd-Aelod, Rebecca Evans, wedi bod yn gohebu gydag awdurdodau lleol am yr hyn y bydd hynny'n ei wneud i'w gallu i godi rhagor o arian i'w fuddsoddi mewn tai. Wrth gwrs mae David Melding yn gywir ynglŷn ag effaith economaidd lleol adeiladu tai mewn cymunedau, ac rwy'n cytuno ag ef fod cyngor Rhondda Cynon Taf, o dan arweinyddiaeth y Cynghorydd Andrew Morgan, ymhlith y cynghorau mwyaf arloesol yng Nghymru am ddod o hyd i ffyrdd o ehangu eu gallu i fuddsoddi mewn prosiectau cyfalaf, nid yn unig mewn tai ond mewn llawer o feysydd eraill yn ogystal. Ar y cyd â Jane Hutt, y Cynghorydd Morgan yw awdur y fenter benthyca llywodraeth leol y gwnaethom helpu i'w hariannu, ac rwy'n eu llongyfarch ar y gwaith a wnânt yn y maes hwn.
5. Pa drafodaethau y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'u cael gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ynghylch ariannu rhaglen prentisiaeth Llywodraeth Cymru? OAQ53025
5. What discussions has the Cabinet Secretary had with the Cabinet Secretary for Education about the funding of the Welsh Government's apprenticeship programme? OAQ53025
I thank the Member. I meet all Cabinet Secretaries as part of our budget preparations to discuss delivery of our priorities set out in 'Prosperity for All'. That includes our commitment to deliver 100,000 high-quality, all-age apprenticeships during this Assembly term.
Diolch i'r Aelod. Byddaf yn cyfarfod â holl Ysgrifenyddion y Cabinet fel rhan o'n paratoadau cyllidebol ar gyfer trafod y modd y cyflawnwn y blaenoriaethau a nodwyd gennym yn 'Ffyniant i Bawb'. Mae hynny'n cynnwys ein hymrwymiad i ddarparu 100,000 o brentisiaethau safonol ar gyfer pobl o bob oed yn ystod y tymor Cynulliad hwn.
Thank you very much for the reply, Minister. The Economy, Infrastructure and Skills Committee recently expressed its disappointment at the lack of transparency surrounding the funding and operation of the apprenticeship programme. The committee also expressed concern that this lack of transparency poses a challenge to the effective scrutiny of this flagship Welsh Government initiative. Cabinet Secretary, what discussions have you had with ministerial colleagues about this matter, and what action will you take to ensure that the concerns of the community are addressed and resolved?
Diolch yn fawr iawn am yr ateb, Weinidog. Yn ddiweddar, mynegodd Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau ei siom ynghylch y diffyg tryloywder mewn perthynas â chyllid a gweithrediad y rhaglen brentisiaeth. Hefyd, mynegodd y pwyllgor bryder fod y diffyg tryloywder hwn yn creu her i graffu effeithiol ar y cynllun blaenllaw hwn gan Lywodraeth Cymru. Ysgrifennydd y Cabinet, pa drafodaethau a gawsoch gyda'ch cyd-Weinidogion ynglŷn â'r mater hwn, a pha gamau y byddwch yn eu cymryd i sicrhau bod pryderon y gymuned yn cael sylw ac yn cael eu datrys?
I thank the Member for that. Of course we take seriously the views of the committee and I look forward to studying them in more detail to see how we can tell our story more clearly on apprenticeships, because it is a very good story indeed, Llywydd. As a Government, we would certainly wish to make sure that no-one is left in any doubt that, for example, next year we will invest £150 million of Welsh Government money to help us in our journey to a minimum of 100,000 all-age apprenticeships during the course of this Assembly term.
Diolch i'r Aelod am hynny. Wrth gwrs rydym o ddifrif ynglŷn â safbwyntiau'r pwyllgor ac edrychaf ymlaen at eu hastudio'n fwy manwl i weld sut y gallwn ddweud ein stori ar brentisiaethau'n gliriach, oherwydd mae'n stori dda iawn yn wir, Lywydd. Fel Llywodraeth, byddem yn sicr yn dymuno gwneud yn siŵr nad oes unrhyw amheuaeth, er enghraifft, y byddwn yn buddsoddi £150 miliwn o arian Llywodraeth Cymru y flwyddyn nesaf i'n helpu ar ein taith tuag at o leiaf 100,000 o brentisiaethau i bobl o bob oed yn ystod y tymor Cynulliad hwn.
Research from the National Society of Apprentices shows that apprentices spend 20 per cent of their salary on transport, which is significant, given that some apprentices are only on £3.70 an hour. I was wondering what plans—or if you had any plans, potentially, to encourage free transportation for apprentices so that they can reach their place of work in a timely fashion and in an affordable fashion, so that they don't have to budget for transport when they have to budget for so many other things in their lives as apprentices?
Dengys ymchwil gan Gymdeithas Genedlaethol y Prentisiaid fod prentisiaid yn gwario 20 y cant o'u cyflog ar drafnidiaeth, sy'n sylweddol, o gofio mai £3.70 yr awr yn unig y bydd rhai prentisiaid yn ei gael. Roeddwn yn meddwl tybed pa gynlluniau—neu a oes gennych unrhyw gynlluniau, o bosibl, i annog cludiant am ddim i brentisiaid fel eu bod yn gallu cyrraedd eu man gwaith yn brydlon ac mewn modd fforddiadwy, fel nad oes yn rhaid iddynt gyllidebu ar gyfer trafnidiaeth pan fo'n rhaid iddynt gyllidebu ar gyfer cynifer o bethau eraill yn eu bywydau fel prentisiaid?
I absolutely, Llywydd, recognise the point that Bethan Sayed has made about the cost of travel on people who are going to work and managing on low incomes. The policy matter is not one for me. It will be for my colleague Ken Skates, but I'll make sure that the points that she's made this afternoon are drawn to his attention.
Lywydd, rwy'n llwyr gydnabod y pwynt a wnaeth Bethan Sayed am gost teithio i'r gwaith i bobl sy'n gorfod ymdopi ar incwm isel. Nid mater i mi yw'r polisi. Mater i fy nghyd-Aelod, Ken Skates, yw hwnnw ond fe wnaf yn siŵr ei fod yn cael clywed y pwyntiau y mae hi wedi'u gwneud y prynhawn yma.
Would the Cabinet Secretary agree with me that the UK Government's much-vaunted apprenticeship levy has now been exposed for what it is: nothing more than a tax on employers, which has done little to improve access to apprenticeships? Will he also agree that the further education colleges in Wales are doing a phenomenally good job in training apprentices to the benefit of our country?
A fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno fod yr ardoll brentisiaethau y mae Llywodraeth y DU yn ymffrostio yn ei chylch bellach wedi'i datgelu am yr hyn ydyw: dim mwy na threth ar gyflogwyr, nad yw wedi gwneud fawr ddim i wella mynediad at brentisiaethau? A fyddai'n cytuno hefyd fod y colegau addysg bellach yng Nghymru yn gwneud gwaith hynod o dda'n hyfforddi prentisiaid er budd ein gwlad?
Well, of course Mike Hedges is right, Llywydd. The apprenticeship levy is simply a tax, in any other name, and a very badly designed tax, and a tax that is friendless, as far as I can see, amongst the nations of the United Kingdom and amongst employers as well. It was a botched job from the start. There was no prior discussion with Scotland or Wales. We could have helped the then Chancellor of the Exchequer to do a better job of it had he simply allowed us, as the statement of funding policy required, to be part of the design of what he was intending to achieve.
I certainly agree with Mike Hedges that further education colleges in Wales do an excellent job in responding to local economic needs, in matching young people with careers that they will be able to develop over the long term. I've recently myself met with apprentices at Airbus and in Tata in south Wales, and they all had really impressive stories to tell of the support that they have received from major employers in Wales, and how that has been matched by a genuinely responsive approach by their local education authorities and the further education colleges on which they rely.
Wel, mae Mike Hedges yn iawn, wrth gwrs, Lywydd. Treth ym mhob ystyr arall yw'r ardoll brentisiaethau, a threth sydd wedi'i chynllunio'n wael iawn, ac un nad oes neb yn ei ffafrio, hyd y gallaf weld, o blith gwledydd y Deyrnas Unedig ac o blith cyflogwyr yn ogystal. Roedd yn garbwl o'r dechrau. Ni chafwyd unrhyw drafodaeth ymlaen llaw gyda'r Alban na Chymru. Gallem fod wedi helpu Canghellor y Trysorlys ar y pryd i wneud gwaith gwell ohoni pe bai wedi caniatáu i ni, fel oedd yn ofynnol ym mholisi'r datganiad cyllid, i fod yn rhan o'r gwaith o lunio'r hyn y bwriadai ei gyflawni.
Yn sicr, cytunaf â Mike Hedges fod colegau addysg bellach yng Nghymru yn gwneud gwaith rhagorol yn ymateb i anghenion economaidd lleol, a pharu pobl ifanc â'r gyrfaoedd y byddant yn gallu eu datblygu yn y tymor hir. Yn ddiweddar cyfarfûm â phrentisiaid yn Airbus ac yn Tata yn ne Cymru, ac roedd ganddynt oll straeon trawiadol i'w hadrodd am y cymorth a gawsant gan gyflogwyr mawr yng Nghymru, a sut yr ategwyd hynny gan ymagwedd wirioneddol ymatebol eu hawdurdodau addysg lleol a'r colegau addysg bellach y maent yn dibynnu arnynt.
6. Pa newidiadau i ardrethi busnes yng Nghymru y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn bwriadu eu cyflwyno yn dilyn cyhoeddiad cyllidebol Llywodraeth y DU ynghylch ardrethi busnes yn Lloegr? OAQ53035
6. What changes to business rates in Wales does the Cabinet Secretary intend to bring forward following the UK Government's budget announcement regarding business rates in England? OAQ53035
I thank the Member for the question. As he will know, I announced yesterday that I intend to enhance our high-street rate relief scheme for 2019-20. I said yesterday, Llywydd, that I would use the full £26 million consequential for that purpose, and I can say today that I intend to make £24 million directly available to the high-street scheme itself and that I will also provide an additional £2.4 million to local authorities to fund the discretionary rate relief that they are able to provide.
Diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Fel y gŵyr, cyhoeddais ddoe fy mod yn bwriadu gwella ein cynllun rhyddhad ardrethi ar gyfer y stryd fawr yn 2019-20. Dywedais ddoe, Lywydd, y buaswn yn defnyddio'r arian canlyniadol llawn o £26 miliwn at y diben hwnnw, a gallaf ddweud heddiw fy mod yn bwriadu rhyddhau £24 miliwn yn uniongyrchol i'r cynllun stryd fawr ei hun ac y byddaf hefyd yn rhoi £2.4 miliwn ychwanegol i awdurdodau lleol i ariannu'r rhyddhad ardrethi yn ôl disgresiwn y gallant ei ddarparu.
With the UK Government's announcement in the budget back in October, the figures that came out of the UK Government budget announcement said that businesses in England would receive about £8,000 rebate on their business rates up to a rateable value of £51,000 over two years. Given the series of announcements you just made there, Cabinet Secretary, which are welcome—additional money going into business rates—what tangible benefits will be felt on our high streets here in Wales, given that Small Business Saturday was only last Saturday, and time and time again business operators on high streets say business rates are the biggest millstone around their necks to expansion and employing more staff on those high streets?
Gyda chyhoeddiad Llywodraeth y DU yn y gyllideb yn ôl ym mis Hydref, dywedai'r ffigurau a ddaeth allan o gyhoeddiad cyllidebol Llywodraeth y DU y byddai busnesau yn Lloegr yn derbyn tua £8,000 o ad-daliad ar eu hardrethi busnes hyd at werth ardrethol o £51,000 dros ddwy flynedd. O ystyried y gyfres o gyhoeddiadau rydych newydd eu gwneud, Ysgrifennydd y Cabinet, sydd i'w croesawu—arian ychwanegol yn mynd tuag at ardrethi busnes—pa fanteision diriaethol a deimlir ar ein strydoedd mawr yma yng Nghymru, o gofio mai dydd Sadwrn diwethaf oedd Dydd Sadwrn y Busnesau Bach, a dro ar ôl tro mae gweithredwyr busnesau ar y stryd fawr yn dweud mai ardrethi busnes yw'r maen melin mwyaf o amgylch eu gyddfau rhag gallu ehangu a chyflogi mwy o staff ar y strydoedd mawr hynny?
Llywydd, I think it is important for me to make sure that Members understand that, once the small print of what the Chancellor said on 28 October was examined, it turned out that there is to be no national scheme in England at all. There is simply to be funding to local authorities to use their discretionary powers. There will be no national rules. You will simply be in the hands of your local authority to use the money that the Chancellor provides as they see fit. So, the figures the Chancellor used are illustrative at the very best and simply not to be relied upon as representing a scheme that businesses across England can rely on. By contrast, our high-street relief scheme has a set of all-Wales rules. There is a way in which businesses will know exactly how much they will be entitled to get. And, of course, I do agree with the Member. Every penny that we will get as a result of that announcement will be spent to assist businesses here in Wales, but we will design a scheme that meets the size, the distribution and the value of the Welsh tax base in this area, which is different to the one in England, and we will design a scheme that puts the money where it will have the best effect.
Lywydd, credaf ei bod hi'n bwysig i mi wneud yn siŵr fod yr Aelodau'n deall, pan archwiliwyd print mân yr hyn a ddywedodd y Canghellor ar 28 Hydref, mae'n ymddangos nad oes cynllun cenedlaethol yn mynd i fod yn Lloegr o gwbl. Yn syml, dim ond arian i awdurdodau lleol ddefnyddio eu pwerau disgresiynol a geir. Ni fydd unrhyw reolau cenedlaethol. Mater i'ch awdurdod lleol fydd defnyddio'r arian y mae'r Canghellor yn ei ddarparu fel y gwelant yn dda. Felly, mae'r ffigurau a ddefnyddiodd y Canghellor yn rhai enghreifftiol ar y gorau ac ni ddylid dibynnu arnynt fel rhai sy'n cynrychioli cynllun y gall busnesau ledled Lloegr ddibynnu arno. Ar y llaw arall, mae gan ein cynllun rhyddhad ar gyfer y stryd fawr gyfres o reolau ar gyfer Cymru gyfan. Mae yna ffordd y bydd busnesau'n gwybod faint yn union y bydd hawl ganddynt ei gael. Ac wrth gwrs, rwy'n cytuno â'r Aelod. Gwerir pob ceiniog a gawn o ganlyniad i'r cyhoeddiad hwnnw ar gynorthwyo busnesau yma yng Nghymru, ond byddwn yn llunio cynllun sy'n cyfateb i faint, dosbarthiad a gwerth y sylfaen drethiant yng Nghymru yn y maes hwn, sy'n wahanol i'r un yn Lloegr, a byddwn yn llunio cynllun sy'n sicrhau'r defnydd mwyaf effeithlon o'r arian.
I'm aware that many childcare businesses in my constituency in Cardiff North are very concerned about business rates. Will the Cabinet Secretary confirm that all childcare providers will be exempt from paying business rates in Wales from April 2019?
Rwy'n ymwybodol fod llawer o fusnesau gofal plant yn fy etholaeth yng Ngogledd Caerdydd yn bryderus iawn ynghylch ardrethi busnes. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau y bydd pob darparwr gofal plant yn cael eu heithrio rhag talu ardrethi busnes yng Nghymru o fis Ebrill 2019?
Yes, Llywydd. Thank you to Julie Morgan for that, because I can confirm exactly that—that our small business rate relief scheme is to be extended to provide 100 per cent rate relief to all registered childcare providers in Wales, and this higher level of relief will start on 1 April 2019. It is a very good example of aligning our taxation responsibilities with our policy ambitions, because, of course, we have an ambition to provide the most enhanced level of childcare to people here in Wales, and the decision on rate relief was designed to support the sector on which we rely to deliver our childcare offer.
Gwnaf, Lywydd. Diolch i Julie Morgan am hynny, oherwydd gallaf gadarnhau yn union hynny—fod ein cynllun rhyddhad ardrethi i fusnesau bach yn cael ei ymestyn i ddarparu rhyddhad ardrethi 100 y cant i bob darparwr gofal plant cofrestredig yng Nghymru, a bydd y lefel uwch hon o ryddhad yn dechrau ar 1 Ebrill 2019. Mae'n enghraifft dda iawn o gysoni ein cyfrifoldebau trethiant â'n huchelgeisiau polisi, oherwydd mae gennym uchelgais, wrth gwrs, i ddarparu'r lefel orau o ofal plant i bobl yma yng Nghymru, a bwriad y penderfyniad ynglŷn â rhyddhad ardrethi yw cefnogi'r sector yr ydym yn dibynnu arno i gyflawni ein cynnig gofal plant.
7. Pa asesiad y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i wneud o'r ffigurau gwariant cyhoeddus mwyaf diweddar ar gyfer gwledydd y DU? OAQ53056
7. What assessment has the Cabinet Secretary made of the most recent public spending figures for the nations of the UK? OAQ53056
I thank Joyce Watson for that. The figures show that investment in health and in social services and in education grew faster in Wales in 2017-18 than in any other UK nation.
Diolch i Joyce Watson am hynny. Mae'r ffigurau'n dangos bod buddsoddiad mewn iechyd a gwasanaethau cymdeithasol ac mewn addysg wedi tyfu'n gyflymach yng Nghymru yn 2017-18 nag yn unrhyw un o wledydd eraill y DU.
I was interested to listen to the news bulletins yesterday morning, but dismayed to learn that spending in vital care services for elderly people in England has been cut by 25 per cent per person since 2010. That, of course, hasn't happened in Wales, because the Labour Welsh Government has protected those budgets, and I'm extremely proud of that, and I'm sure everybody would want to join with me in celebrating that fact. But, from next April, a portion of the income tax paid by people in Wales will directly fund Welsh public services. How will that free up Welsh Government to go further in terms of prioritising those vital front-line services?
Roedd yn ddiddorol gwrando ar y bwletinau newyddion bore ddoe, ond siomedig oedd deall bod gwariant mewn gwasanaethau gofal hanfodol ar gyfer pobl oedrannus yn Lloegr wedi'i dorri 25 y cant y pen ers 2010. Nid yw hynny, wrth gwrs, wedi digwydd yng Nghymru, am fod Llywodraeth Lafur Cymru wedi diogelu'r cyllidebau hynny, ac rwy'n hynod o falch o hynny, ac rwy'n siŵr y byddai pawb am ymuno â mi i ddathlu'r ffaith honno. Ond o fis Ebrill nesaf, bydd cyfran y dreth incwm a delir gan bobl yng Nghymru yn ariannu gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru yn uniongyrchol. Sut y bydd hynny'n rhyddhau Llywodraeth Cymru i fynd ymhellach o ran blaenoriaethu'r gwasanaethau rheng flaen hanfodol hyn?
I thank Joyce Watson for that important question. She's absolutely right—that is what the figures produced by the UK Government demonstrate, that despite the impact of austerity and the very real challenges that that poses for public services, we have protected spending in local authorities and spending on elderly services to an extent certainly not seen across our border, and spending per head on health and social services in Wales combined last year increased by 3.8 per cent, and that was the highest increase of any of the four UK countries.
Joyce Watson is absolutely right to point out that the new fiscal responsibilities we have bring with them some new opportunities. She will be aware of the report of Professor Gerry Holtham, looking at the possibility of a social care levy here in Wales. The Cabinet has a sub-group set up, chaired by my colleague Huw Irranca-Davies, bringing together Cabinet colleagues to see whether it would be practical to take some of that analysis and to put it to work in Wales using our new fiscal possibilities to support our ambitious policy agenda.
Diolch i Joyce Watson am y cwestiwn pwysig hwnnw. Mae'n llygad ei lle—dyna mae'r ffigurau a gynhyrchwyd gan Lywodraeth y DU yn ei ddangos, sef er gwaethaf effaith cyni a'r heriau go iawn y mae'n ei achosi i wasanaethau cyhoeddus, rydym wedi diogelu gwariant mewn awdurdodau lleol a gwariant ar wasanaethau'r henoed i raddau nas gwelwyd ar draws ein ffin yn bendant, a gwelwyd cynnydd o 3.8 y cant mewn gwariant y pen ar iechyd a gwasanaethau cymdeithasol gyda'i gilydd yng Nghymru y llynedd, a dyna'r cynnydd mwyaf o blith pedair gwlad y DU.
Mae Joyce Watson yn hollol iawn i nodi bod y cyfrifoldebau cyllidol newydd sydd gennym yn dod â chyfleoedd newydd yn eu sgil. Bydd yn gwybod am adroddiad yr Athro Gerry Holtham a edrychodd ar y posibilrwydd o ardoll gofal cymdeithasol yma yng Nghymru. Mae gan y Cabinet is-grŵp wedi'i sefydlu, dan gadeiryddiaeth fy nghyd-Aelod, Huw Irranca-Davies, sy'n dod â chyd-Aelodau o'r Cabinet at ei gilydd i weld a fyddai'n ymarferol defnyddio peth o'r dadansoddiad hwnnw'n weithredol yng Nghymru a defnyddio ein posibiliadau cyllidol newydd i gefnogi ein hagenda o bolisïau uchelgeisiol.
Could the Cabinet Secretary confirm the funding floor guarantee that the UK Government has provided in respect of spending in Wales, and compare and contrast that to any funding floor that was in place under previous Labour Governments in the UK?
A allai Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau'r warant cyllid gwaelodol a ddarparwyd gan Lywodraeth y DU mewn perthynas â gwariant yng Nghymru, a chymharu a chyferbynnu hynny ag unrhyw gyllid gwaelodol a oedd yn ei le o dan Lywodraethau Llafur blaenorol yn y DU?
I thank the Member for that. The fiscal framework does include a multiplier—it's 105 per cent. I think the leader of the opposition yesterday suggested it was 120 per cent, but it's actually 105 per cent. For every £1 that is spent in England, we get 105 per cent of that through the Barnett consequentials. That's amounted to £70 million so far for Wales. With the additional money for health—[Interruption.] No—[Interruption.]
Diolch i'r Aelod am hynny. Mae'r fframwaith cyllidol yn cynnwys lluosydd—mae'n 105 y cant. Credaf fod arweinydd yr wrthblaid wedi awgrymu ddoe ei fod yn 120 y cant, ond mewn gwirionedd mae'n 105 y cant. Am bob £1 sy'n cael ei gwario yn Lloegr, cawn 105 y cant o hynny drwy symiau canlyniadol Barnett. Mae hynny'n cyfateb i £70 miliwn hyd yma ar gyfer Cymru. Gyda'r arian ychwanegol ar gyfer iechyd—[Torri ar draws.] Na—[Torri ar draws.]
Allow the Cabinet Secretary to answer the question.
Caniatewch i Ysgrifennydd y Cabinet ateb y cwestiwn.
I think I'm—[Interruption.] Yes, yes. The point that the Member asked me was whether there is a mechanism in the fiscal framework that guarantees that Wales gets a fixed percentage of the funding that is announced in England. The answer is that it does. That has given us £70 million additional so far, following the signing of the fiscal framework, and, if you take into account the promised additional funding for the NHS over the next few years, that will give us £270 million beyond what we otherwise would have had without the conclusion of that agreement.
Credaf fy mod—[Torri ar draws.] Ie, ie. Y pwynt a ofynnodd yr Aelod i mi oedd a oes mecanwaith yn y fframwaith cyllidol sy'n gwarantu bod Cymru'n cael cyfran sefydlog o'r cyllid a gyhoeddir yn Lloegr. Yr ateb yw bod mecanwaith o'r fath yn bodoli. Mae wedi rhoi £70 miliwn yn ychwanegol hyd yn hyn, yn dilyn llofnodi'r fframwaith cyllidol, ac os ystyriwch y cyllid ychwanegol a addawyd ar gyfer y GIG dros yr ychydig flynyddoedd nesaf, bydd hynny'n rhoi £270 miliwn inni ar ben yr hyn y byddem wedi ei gael fel arall heb gwblhau'r cytundeb hwnnw.
Now it's your turn.
Eich tro chi yn awr.
Cwestiwn 8, Darren Millar.
Question 8, Darren Millar.
8. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ddyfodol lefelau treth yng Nghymru rhwng nawr ac etholiad nesaf y Cynulliad? OAQ53030
8. Will the Cabinet Secretary make a statement on the future of tax levels in Wales between now and the next Assembly election? OAQ53030
I thank Darren Millar for the question. The draft budget, published on 2 October, proposed that the Welsh rates of income tax remained the same as England and Northern Ireland in 2019-20, consistent with my party's manifesto commitment not to raise income tax levels in this Assembly term.
Diolch i Darren Millar am y cwestiwn. Roedd y gyllideb ddrafft, a gyhoeddwyd ar 2 Hydref, yn argymell bod cyfraddau Cymreig o dreth incwm yn aros yr un fath â Lloegr a Gogledd Iwerddon yn 2019-20, yn unol ag ymrwymiad maniffesto fy mhlaid i beidio â chodi lefelau treth incwm yn ystod y tymor Cynulliad hwn.
I'm very grateful for that response. I've listened carefully to you respond to similar questions as well during the course of this question time, and what you hadn't indicated is what your plans or the plans of your party might be beyond the next financial year. I'd be grateful if you could assure us of your personal commitment not to increase income tax rates before the next Assembly election, including in those years beyond 2019-20.
Rwy'n ddiolchgar iawn am yr ymateb hwnnw. Rwyf wedi gwrando'n ofalus arnoch yn ymateb i gwestiynau tebyg hefyd yn ystod y sesiwn gwestiynau hon, a'r hyn na wnaethoch ei nodi oedd beth fyddai eich cynlluniau neu gynlluniau eich plaid y tu hwnt i'r flwyddyn ariannol nesaf. Buaswn yn ddiolchgar pe gallech roi sicrwydd inni ynglŷn â'ch ymrwymiad personol i beidio â chynyddu cyfraddau treth incwm cyn etholiad nesaf y Cynulliad, gan gynnwys yn y blynyddoedd wedi 2019-20.
Well, Llywydd, I've already repeated the manifesto commitment of my party not to raise income tax levels in this Assembly term. I would be much better placed if the UK Government was able to tell me how much money this Assembly will have beyond the next financial year. There is to be a comprehensive spending review, which will not even begin until January, and I have no figures at all for the Assembly's budget beyond 2019-20. That will be a great help to us all in being able to provide the sort of certainty for the future that the Member has asked me about.
Wel, Lywydd, rwyf eisoes wedi ailadrodd ymrwymiad maniffesto fy mhlaid i beidio â chodi lefelau treth incwm yn y tymor Cynulliad hwn. Buaswn mewn sefyllfa lawer yn well pe bai Llywodraeth y DU yn gallu dweud wrthyf faint o arian a fydd gan y Cynulliad hwn y tu hwnt i'r flwyddyn ariannol nesaf. Cynhelir adolygiad cynhwysfawr o wariant, na fydd yn dechrau hyd yn oed tan fis Ionawr, ac nid oes gennyf ffigurau o gwbl ar gyfer cyllideb y Cynulliad y tu hwnt i 2019-20. Bydd hwnnw o gymorth mawr i bawb ohonom o ran gallu darparu'r math o sicrwydd ar gyfer y dyfodol y gofynnodd yr Aelod i mi amdano.
Ac, yn olaf, cwestiwn 9, Rhianon Passmore.
And, finally, question 9, Rhianon Passmore.
Thank you very much. I think the question has been asked. Can the Cabinet Secretary confirm that Welsh taxpayers have received their HMRC letter about Welsh rates of income tax?
Diolch yn fawr iawn. Credaf fod y cwestiwn wedi'i ofyn. A all Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau bod trethdalwyr Cymru wedi cael eu llythyr CThEM ynghylch cyfraddau Cymreig o dreth incwm?
You—
Rydych—
That is the question in front of me, Llywydd.
Dyna'r cwestiwn o fy mlaen, Lywydd.
That's not the question in front of me. I think we'll leave it at that and thank the Cabinet Secretary for his contribution.
Nid dyna'r cwestiwn o fy mlaen i. Credaf y gwnawn ei gadael hi ar hynny a diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei gyfraniad.
Ac felly dyma ni'n dod at gwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus. Y cwestiwn cyntaf—Helen Mary Jones.
And that brings us to questions to the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services. Question 1 comes from Helen Mary Jones.
1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gefnogaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer cynghorau gwledig? OAQ53046
1. Will the Cabinet Secretary make a statement on Welsh Government support for rural councils? OAQ53046
The majority of Welsh Government support for rural councils is delivered through the £4.2 billion local government settlement. The settlement funding formula includes a number of indicators that account for varying degrees of population sparsity across all of our authorities.
Darperir y rhan fwyaf o gymorth Llywodraeth Cymru i gynghorau gwledig drwy'r setliad llywodraeth leol gwerth £4.2 biliwn. Mae fformiwla ariannu'r setliad yn cynnwys nifer o ddangosyddion sydd i gyfrif am wahanol raddau o deneurwydd poblogaeth ar draws pob un o'n hawdurdodau.
I thank the Cabinet Secretary for his answer, but here's the reality: Powys is looking at a £14 million budget gap for the next financial year, Carmarthenshire has had to make £50 million-worth of cuts at the same time as raising its council tax by 22 per cent over the past five years, and citizens in Pembrokeshire are facing a 12 per cent increase in their council tax in the next financial year alone. Now, I realise that the Cabinet Secretary is dealing with a difficult budget and I realise that it is not the fault of the Welsh Government that the settlement is tight, but surely, given those figures, Cabinet Secretary, you can see that there must be something wrong with the way in which the money is being allocated. Because, if you compare this with communities in more urban parts of Wales, it just does not seem equitable or fair.
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb, ond dyma'r gwirionedd: mae Powys yn edrych ar fwlch yn y gyllideb o £14 miliwn ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf, mae sir Gaerfyrddin wedi gorfod gwneud gwerth £50 miliwn o doriadau ar yr un pryd â chodi ei threth gyngor 22 y cant dros y pum mlynedd diwethaf, ac mae dinasyddion yn sir Benfro yn wynebu cynnydd o 12 y cant yn eu treth gyngor yn y flwyddyn ariannol nesaf yn unig. Nawr, rwy'n sylweddoli bod Ysgrifennydd y Cabinet yn ymdrin â chyllideb anodd a sylweddolaf nad bai Llywodraeth Cymru yw'r ffaith bod y setliad yn dynn, ond does bosibl, o ystyried y ffigurau hynny, Ysgrifennydd y Cabinet, na allwch weld bod yn rhaid bod rhywbeth o'i le ar y ffordd y caiff yr arian ei ddyrannu. Oherwydd os cymharwch hyn â chymunedau mewn ardaloedd mwy trefol yng Nghymru, nid yw'n ymddangos yn gyfartal nac yn deg.
The Member is absolutely correct, of course, that we are dealing with a very difficult financial settlement, and I and the Cabinet Secretary for Finance have been absolutely clear in our response to this. This is a difficult settlement and we would prefer to be able to allocate greater funding to all local authorities. But, let me say this: I do regret the increasing tendency amongst many Members to pit different communities against each other. In the question from the Member for Llanelli she pitted rural against urban. In the past, we have pitted north against south, east against west. I do regret this tendency within our debate, because it does not reflect either the debates that we have with local government, and I do not believe it reflects the reality either. I will say to the Member that the finance sub-group, which provides representation for all authorities across the country, endorsed the settlement funding formula for the next financial year at its meeting on 27 September. In addition to this, I spoke to representatives of all political groupings in local government last week and I repeated to them the point I made in this Chamber during a Conservative Party debate on the funding formula and the settlement that, if I receive a letter from all four political groupings within local government asking for a review of the formula, then I will institute it. I have to say that the response on Friday was not very positive to that.
Mae'r Aelod yn hollol gywir, wrth gwrs, ein bod yn ymdrin â setliad ariannol anodd iawn, ac mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a minnau wedi bod yn hollol glir yn ein hymateb i hyn. Mae hwn yn setliad anodd a byddai'n well gennym allu neilltuo mwy o arian i bob awdurdod lleol. Ond gadewch imi ddweud hyn: rwy'n gresynu at y tueddiad cynyddol ymhlith nifer o'r Aelodau i osod gwahanol gymunedau yn erbyn ei gilydd. Yn y cwestiwn gan yr Aelod dros Lanelli, roedd hi'n gosod cynghorau gwledig yn erbyn rhai trefol. Yn y gorffennol, rydym wedi gosod y gogledd yn erbyn y de, y dwyrain yn erbyn y gorllewin. Rwy'n gresynu at y duedd hon yn ein trafodaethau, oherwydd nid yw'n adlewyrchu'r dadleuon a gawn gyda llywodraeth leol, ac nid wyf yn credu ei bod yn adlewyrchu realiti ychwaith. Rwyf am ddweud wrth yr Aelod fod yr is-grŵp cyllid, sy'n darparu cynrychiolaeth ar gyfer yr holl awdurdodau ledled y wlad, wedi cymeradwyo fformiwla'r setliad cyllido ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf yn ei gyfarfod ar 27 Medi. Yn ogystal â hyn, siaradais â chynrychiolwyr o'r holl grwpiau gwleidyddol mewn llywodraeth leol yr wythnos diwethaf ac ailadrodd wrthynt y pwynt a wneuthum yn y Siambr hon yn ystod dadl gan y Blaid Geidwadol ar y fformiwla ariannu a'r setliad, os caf lythyr gan y pedwar grŵp gwleidyddol mewn llywodraeth leol yn gofyn am adolygu'r fformiwla, yna byddaf yn ei roi ar waith. Rhaid imi ddweud nad oedd yr ymateb ddydd Gwener yn gadarnhaol iawn o blaid hynny.
I think you're very fortunate at this point that the Member for Llanelli is not in the Chamber; I think you wanted to refer to the Member for Mid and West Wales.
Credaf eich bod yn ffodus iawn ar y pwynt hwn nad yw'r Aelod dros Lanelli yn y Siambr; credaf mai at yr Aelod dros Ganolbarth a Gorllewin Cymru y dymunech gyfeirio.
For Mid and West Wales, yes.
Dros Ganolbarth a Gorllewin Cymru, ie.
Russell George.
Russell George.
Diolch, Llywydd. Cabinet Secretary, on 31 January, the leaders of both Powys County Council and Ceredigion County Council will be coming here to the Senedd as part of a Growing Mid Wales delegation jointly sponsored by the Llywydd, the Member for Brecon and Radnorshire and me. There'll be an opportunity to showcase produce and services from local businesses from across these two rural local authorities. Now, I appreciate you're not leading on the mid Wales growth deal, that's a matter for the Cabinet Secretary for the economy, but can I ask you what are you doing to support these two rural local authorities to boost the economies of mid Wales?
Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, ar 31 Ionawr, bydd arweinwyr Cyngor Sir Powys a Chyngor Sir Ceredigion yn dod yma i'r Senedd fel rhan o ddirprwyaeth Tyfu Canolbarth Cymru a noddir ar y cyd gan y Llywydd, yr Aelod dros Frycheiniog a Sir Faesyfed a minnau. Bydd cyfle i arddangos cynnyrch a gwasanaethau busnesau lleol ar draws y ddau awdurdod lleol gwledig. Nawr, rwy'n sylweddoli nad chi sy'n arwain ar fargen twf canolbarth Cymru, ac mai mater i Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi yw hwnnw, ond a gaf fi ofyn i chi beth rydych yn ei wneud i gefnogi'r ddau awdurdod lleol gwledig er mwyn rhoi hwb i economïau canolbarth Cymru?
As the Member indicated in his question, that does not sit with my responsibilities, but I will say to him that the first time I met with the leadership of Powys County Council these matters were discussed. I met with the leadership of the authority and I said to them there that this Government wanted to be an activist Government, seeking to promote and support economic development across the whole face of the country, and that we would be active in supporting that. Certainly, in the conversations that I've had with all local government leaders across the country, we've always emphasised that we will continue to provide that level of support.
Fel y nododd yr Aelod yn ei gwestiwn, nid yw hynny'n rhan o fy nghyfrifoldebau, ond dywedaf wrtho fod y materion hyn wedi'u trafod y tro cyntaf y cyfarfûm ag arweinwyr Cyngor Sir Powys. Cyfarfûm ag arweinwyr yr awdurdod a dywedais wrthynt fod y Llywodraeth hon am fod yn Llywodraeth weithredol a geisiai hyrwyddo a chefnogi datblygiad economaidd ar draws y wlad gyfan, ac y byddem yn cefnogi hynny'n weithredol. Yn sicr, yn y sgyrsiau a gefais gyda'r holl arweinwyr llywodraeth leol ledled y wlad, rydym bob amser wedi pwysleisio y byddwn yn parhau i ddarparu'r lefel honno o gefnogaeth.
2. Pa asesiad y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i wneud o effaith toriadau i gyllid awdurdod lleol? OAQ53053
2. What assessment has the Cabinet Secretary made of the impact of local authority funding cuts? OAQ53053
I and my Cabinet colleagues consider local government funding with local authorities through the partnership council and its finance sub-group, as well as other formal and informal engagements.
Mae fy nghyd-Aelodau o'r Cabinet a minnau'n ystyried cyllid llywodraeth leol gydag awdurdodau lleol drwy'r cyngor partneriaeth a'i is-grŵp cyllid, yn ogystal â chysylltiadau ffurfiol ac anffurfiol eraill.
I know you will be aware of the findings from Professor Philip Alston, the UN special rapporteur for extreme poverty, and among many of his stark conclusions were that Westminster cuts have fallen hardest on the poor, on women, racial and ethnic minorities, children, single parents and people with disabilities. He argued that a misogynist would find it hard to do a better job. Has your Government taken a full impact assessment of your local authority cuts to ensure that you are not repeating the callous decisions of the Tories and exacerbating the situation for those people with the least in our society?
Gwn y byddwch yn ymwybodol o ganfyddiadau gan yr Athro Philip Alston, rapporteur arbennig y Cenhedloedd Unedig ar fater tlodi eithafol, ac ymhlith llawer o'i gasgliadau enbyd oedd y ffaith bod toriadau San Steffan wedi effeithio fwyaf ar y tlawd, ar fenywod, lleiafrifoedd hiliol ac ethnig, plant, rhieni sengl a phobl ag anableddau. Dadleuai y byddai gwreig-gasäwr yn ei chael hi'n anodd gwneud mwy. A yw eich Llywodraeth wedi cyflawni asesiad effaith llawn o'ch toriadau i gyllid awdurdodau lleol er mwyn sicrhau nad ydych yn ailadrodd penderfyniadau dideimlad y Torïaid ac yn gwaethygu'r sefyllfa i'r bobl sydd â'r lleiaf yn ein cymdeithas?
We certainly will be reviewing the report from the UN rapporteur, and I must say I've read his report and I concur with the Member for the Rhondda's conclusions on it. But let me say this: the Cabinet Secretary for Finance in answer to an earlier question pointed out that the University of Cambridge has recently published a review of the approach from different UK administrations to local government, and that review is very, very clear that Wales and Scotland have followed a very similar approach, which is very different to that of England, and the consequences for that are very clear for the English population.
But let me also say this: one of the reports that I read last year, which is very influential on my thinking, was that those local authorities who represent poorer and more deprived communities have greater difficulties in raising funds, and are more reliant on central Government funding, than rich and more prosperous areas. And that is one of the reasons why I have always pursued, in my time in this office, a route that seeks to have the structures in place that maximise the impact of front-line services and ensure that we have services provided at a scale that is able to withstand future financial pressures as well. And I look forward to support from Plaid Cymru and elsewhere in pursuing that agenda.
Yn sicr byddwn yn adolygu'r adroddiad gan rapporteur y Cenhedloedd Unedig, a rhaid imi ddweud fy mod wedi darllen ei adroddiad ac rwy'n cytuno â chasgliadau'r Aelod dros y Rhondda ar y mater. Ond gadewch i mi ddweud hyn: nododd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid mewn ateb i gwestiwn cynharach fod Prifysgol Caergrawnt wedi cyhoeddi adolygiad yn ddiweddar o ddull gweinyddiaethau gwahanol y DU o weithredu mewn perthynas â llywodraeth leol, ac mae'r adolygiad hwnnw'n dweud yn glir iawn fod Cymru a'r Alban wedi dilyn llwybr tebyg iawn, sy'n wahanol iawn i'r un yn Lloegr, ac mae canlyniadau hynny'n glir iawn i bobl Lloegr.
Ond gadewch imi ddweud hyn hefyd: roedd un o'r adroddiadau a ddarllenais y llynedd, sydd wedi dylanwadu'n fawr arnaf, yn dweud bod yr awdurdodau lleol sy'n cynrychioli cymunedau tlotach a mwy difreintiedig yn cael mwy o anhawster i godi arian, ac yn dibynnu mwy ar gyllid Llywodraeth ganolog nag ardaloedd cyfoethog a mwy ffyniannus. A dyna un o'r rhesymau pam fy mod bob amser, ers i mi ddod i'r swydd hon, yn ceisio cael y strwythurau ar waith sy'n sicrhau'r effaith fwyaf o wasanaethau rheng flaen ac yn gwneud yn siŵr fod gwasanaethau'n cael eu darparu ar raddfa sy'n gallu gwrthsefyll pwysau ariannol yn y dyfodol yn ogystal. Ac edrychaf ymlaen at gael cefnogaeth gan Blaid Cymru ac o fannau eraill i fynd ar drywydd yr agenda honno.
What dialogue have you had with the chief executive of Flintshire County Council since he wrote to all councillors there on 16 November, asking them to back the #BackTheAsk campaign to get a fair share of Welsh national funds, which was, on 20 November, backed unanimously by members of all parties to take, quote, 'the fight down to the local government department in Cardiff'?
Pa drafodaethau a gawsoch gyda phrif weithredwr Cyngor Sir y Fflint ers iddo ysgrifennu at yr holl gynghorwyr yno ar 16 Tachwedd i ofyn iddynt gefnogi'r ymgyrch #CefnogiGalw i gael cyfran deg o gyllid cenedlaethol Cymru, ac a gafodd gefnogaeth unfrydol gan aelodau o bob plaid ar 20 Tachwedd i fynd â'r frwydr, ac rwy'n dyfynnu, 'i lawr i'r adran llywodraeth leol yng Nghaerdydd'?
I haven't spoken to the chief executive, Colin Everett, on this subject in that time frame, but I will say this: as the chief executive was making that statement in Flintshire, the leader of Flintshire County Council was with me in Cardiff in Cathays Park, telling me that he had no wish to reopen the funding formula or debate or discussions around that formula.
Nid wyf wedi siarad â'r prif weithredwr, Colin Everett, ar y pwnc hwn yn y ffrâm amser honno, ond rwyf am ddweud hyn: pan oedd y prif weithredwr yn gwneud y datganiad hwnnw yn sir y Fflint, roedd arweinydd Cyngor Sir y Fflint gyda mi yng Nghaerdydd ym Mharc Cathays, yn dweud wrthyf nad oedd ganddo unrhyw ddymuniad i ailagor y fformiwla cyllido na dadl na thrafodaethau ynghylch y fformiwla honno.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, David Melding.
We now have questions from party spokespeople. The Conservative spokesperson, David Melding.
Diolch yn fawr, Llywydd. Minister, it's nearly a year since the finance Secretary announced his changes to land transaction tax, moving the standard threshold for payment from £150,000 to £180,000. What assessment has your department made of the likely effect this will have on first-time buyers in Wales?
Diolch yn fawr, Lywydd. Weinidog, mae bron i flwyddyn ers y cyhoeddodd yr Ysgrifennydd cyllid ei newidiadau i'r dreth trafodiadau tir, gan symud y trothwy safonol ar gyfer taliad o £150,000 i £180,000. Pa asesiad a wnaeth eich adran o effaith debygol hyn ar brynwyr tro cyntaf yng Nghymru?
Thank you very much for the question, and, of course, the decision around the land transaction tax means that around 80 per cent of first-time buyers in Wales won't pay tax, with our threshold of £180,000. This, of course, is the same proportion of first-time buyers as in England with their stamp duty land tax. Currently, the average house price here in Wales is £140,000, so I think it is incorrect and unfair to suggest in the Conservative Party's White Paper, released this week, that there is no relief for first-time buyers, because that is misleading—around 80 per cent of first-time buyers are protected from that.
Diolch yn fawr am y cwestiwn, ac wrth gwrs, mae'r penderfyniad ynghylch y dreth trafodiadau tir yn golygu na fydd oddeutu 80 y cant o brynwyr tro cyntaf yng Nghymru yn talu treth, gyda'n trothwy o £180,000. Dyma'r un gyfran o brynwyr tro cyntaf ag yn Lloegr, wrth gwrs, gyda'u treth dir y dreth stamp. Ar hyn o bryd, mae pris tŷ cyfartalog yma yng Nghymru yn £140,000, felly yn fy marn i mae'n anghywir ac yn annheg awgrymu ym Mhapur Gwyn y Blaid Geidwadol a ryddhawyd yr wythnos hon nad oes unrhyw ryddhad ar gyfer prynwyr tro cyntaf, gan fod hynny'n gamarweiniol—mae oddeutu 80 y cant brynwyr tro cyntaf yn cael eu gwarchod rhag y dreth honno.
Well, Minister, when this policy was introduced, it diverged from the option that they took in England. There, first-time buyers have a relief of up to £300,000, and, on properties that are priced at that level, there is no stamp duty at all. You quote the average house price—I thought you said £140,000; I think that is not accurate. The average price, I think, at the moment is £180,000 or thereabouts, and that is a significant amount. For properties then between £180,000 and £250,000, which is where the average price in many local authorities now is, first-time buyers will not get full relief; they'll get a margin of that on the £180,000, but they will not get the same deal that those buyers would get in England.
Let me just spell out what that means. In Cardiff, it means our first-time buyers, compared to the equivalent in England, pay £1,700 more in tax. In Monmouthshire, they pay £5,400 more in tax, and, even in Anglesey, first-time buyers there are paying more than £1,000 in tax in addition to what they would pay if they were in England. Do you think it's fair that our first-time buyers in Wales do not get as good a deal as they get in England?
Wel, Weinidog, pan gyflwynwyd y polisi hwn, roedd yn dilyn llwybr gwahanol i'r opsiwn a oedd ganddynt yn Lloegr. Yno, mae prynwyr tro cyntaf yn cael rhyddhad hyd at £300,000, ac ar eiddo sydd wedi'i brisio ar y lefel honno, nid oes treth stamp o gwbl. Rydych yn nodi pris tŷ cyfartalog—rwy'n credu eich bod wedi dweud £140,000; nid wyf yn credu bod hynny'n gywir. Ar hyn o bryd, rwy'n credu mai'r pris cyfartalog yw £180,000 neu oddeutu hynny, ac mae hwnnw'n swm sylweddol. Ar gyfer eiddo sydd rhwng £180,000 a £250,000, sef y pris cyfartalog mewn llawer o awdurdodau lleol ar hyn o bryd, ni fydd prynwyr tro cyntaf yn cael rhyddhad llawn; byddant yn cael rhan o hwnnw ar £180,000, ond ni fyddant yn cael yr un fargen ag y byddai'r prynwyr hynny yn ei chael yn Lloegr.
Gadewch imi egluro beth y mae hynny'n ei olygu. Yng Nghaerdydd, mae'n golygu bod ein prynwyr tro cyntaf, o gymharu â rhai cyfatebol yn Lloegr, yn talu £1,700 yn fwy mewn treth. Yn sir Fynwy, maent yn talu £5,400 yn fwy mewn treth, a hyd yn oed ar Ynys Môn, mae prynwyr tro cyntaf yno yn talu mwy na £1,000 mewn treth yn ychwanegol at yr hyn y byddent yn ei dalu pe baent yn Lloegr. A gredwch ei bod yn deg nad yw ein prynwyr tro cyntaf yng Nghymru yn cael cystal bargen ag y maent yn ei chael yn Lloegr?
Well, the Office for Budget Responsibility's assessment of the first-time buyers' relief was that it would do little to help first-time buyers, and it would increase house prices and result in very few additional first-time buyer purchases. So, we don't want to replicate a relief that's not deemed to be effective. And, in fact, our approach is much more fair in Wales, because our approach is keen to assist all of those who struggle to buy a house to do so. So, you don't have to be a first-time buyer to benefit from our land transaction tax relief here in Wales. And, actually, I think that's a fair thing to do. People struggle to buy their second house, people struggle to move, and I think our approach has been to help people who are struggling, rather than first-time buyers as an entire group.
Wel, mae asesiad y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol o'r rhyddhad i brynwyr tro cyntaf wedi dangos na fyddai'n gwneud llawer i helpu prynwyr tro cyntaf, a byddai'n codi prisiau tai ac yn arwain at fawr iawn o bryniannau ychwanegol gan brynwyr tro cyntaf. Felly, nid ydym eisiau ailadrodd rhyddhad nad ystyrir ei fod yn effeithiol. Ac yn wir, mae ein dull o weithredu yn llawer tecach yng Nghymru, oherwydd rydym yn awyddus i gynorthwyo pawb sy'n ei chael hi'n anodd prynu tŷ i wneud hynny. Felly, nid oes rhaid i chi fod yn brynwr tro cyntaf i elwa ar y gostyngiad yn y dreth trafodiadau tir yma yng Nghymru. Ac mewn gwirionedd, credaf fod hwnnw'n beth teg i'w wneud. Mae pobl yn cael trafferth prynu eu hail dŷ, mae pobl yn cael trafferth symud, a'n dull o weithredu yw helpu pobl sy'n cael trafferth, yn hytrach na phrynwyr tro cyntaf fel grŵp cyfan.
Well, relief is either helpful, or it isn't, so I think you need to make your mind up on that. And I wouldn't like to go out into the streets of Cardiff, or go to Monmouth or Anglesey, and tell the first-time buyers there, paying well over the odds of what they would pay if they were in England, that this extra tax is neither here nor there. I think that is a really bad message. The other thing, where I do agree, is that we do need a broader range of policies, and the building rate is the key thing, really, in terms of providing a better market and a more competitive market for our first-time buyers. So, how do you think the lowest building rate on record almost is helping first-time buyers in Wales?
Wel, mae rhyddhad naill ai'n ddefnyddiol, neu nid yw'n ddefnyddiol, felly rwy'n credu bod angen i chi benderfynu ynglŷn â hynny. Ac ni fuaswn yn hoffi mynd allan ar strydoedd Caerdydd, neu i Fynwy neu Ynys Môn, a dweud wrth y prynwyr tro cyntaf yno, sy'n talu llawer mwy na'r hyn y byddent yn ei dalu pe baent yn Lloegr, fod y dreth ychwanegol hon nac yma nac acw. Credaf fod honno'n neges wael iawn. Rwy'n cytuno â'r pwynt arall ein bod angen ystod ehangach o bolisïau, a'r gyfradd adeiladu yw'r peth allweddol, mewn gwirionedd, o ran darparu gwell marchnad a marchnad fwy cystadleuol ar gyfer ein prynwyr tro cyntaf. Felly, yn eich barn chi, sut y mae'r gyfradd adeiladu isaf erioed bron, yn helpu prynwyr tro cyntaf yng Nghymru?
Well, clearly, Welsh Government is committed to increasing the scale and pace of building, and one of our commitments in 'Prosperity for All' was to work very closely with local authorities to do that. And we're able to do that now as a result of the raise in—or the scrapping of the borrowing limit, which, of course, Welsh Government has been campaigning for for some time. We're well on course to meet our target of 20,000 new affordable homes being built through the course of this Assembly, and today you'll have noticed that we've published 'Planning Policy Wales', which clearly takes us forward, in terms of breaking down some of those barriers in terms of planning. So, ensuring that the areas that are brought forward for planning will genuinely be built on, rather than, as we see at the moment, plots of land being included in local development plans, then they have the impact of raising the value of that land, but actually doing very little to improve the rate of house building. So, I would point to 'Planning Policy Wales' as being an important move forward, in terms of being able to break down some of the barriers that we are seeing to the pace of house building across Wales.
Wel, yn amlwg, mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gynyddu graddau a chyflymder adeiladu, ac un o'n hymrwymiadau yn 'Ffyniant i Bawb' oedd gweithio'n agos iawn gydag awdurdodau lleol i wneud hynny. Ac rydym yn gallu gwneud hynny yn awr o ganlyniad i'r cynnydd—neu o ganlyniad i gael gwared ar y terfyn benthyca, y bu Llywodraeth Cymru yn ymgyrchu o blaid ei wneud ers peth amser. Rydym ar y trywydd iawn i gyrraedd ein targed o adeiladu 20,000 o gartrefi fforddiadwy newydd yn ystod y Cynulliad hwn, a heddiw byddwch wedi sylwi ein bod wedi cyhoeddi 'Polisi Cynllunio Cymru', sy'n amlwg yn ein symud ymlaen, o ran chwalu rhai o'r rhwystrau mewn perthynas â chynllunio. Felly, sicrhau bod adeiladu'n digwydd yn yr ardaloedd sy'n cael eu cyflwyno ar gyfer cynllunio, yn hytrach na'r hyn a welwn ar hyn o bryd gyda lleiniau o dir yn cael eu cynnwys mewn cynlluniau datblygu lleol, ac yn codi gwerth y tir hwnnw wedyn, ond heb wneud fawr ddim i wella'r gyfradd adeiladu tai mewn gwirionedd. Felly, buaswn yn dweud bod 'Polisi Cynllunio Cymru' yn gam pwysig ymlaen o ran gallu chwalu rhai o'r rhwystrau a welwn yn arafu'r broses o adeiladu tai ledled Cymru.
Llefarydd Plaid Cymru—Leanne Wood.
The Plaid Cymru spokesperson—Leanne Wood.
Diolch, Llywydd. Minister, you spoke at the Crisis conference on ending homelessness back in June, and I'm sure you've read the report that was produced at that event, which outlines what can be done to end homelessness. It's a very comprehensive report, with recommendations for all Governments, including your Government. Can you tell us what you learnt from that event and from the report, and how it's influencing your decision making?
Diolch, Lywydd. Weinidog, fe siaradoch chi yn y gynhadledd Crisis yn ôl ym mis Mehefin ar roi diwedd ar ddigartrefedd, ac rwy'n siŵr eich bod wedi darllen yr adroddiad a gynhyrchwyd yn y digwyddiad hwnnw, sy'n amlinellu'r hyn y gellir ei wneud i roi diwedd ar ddigartrefedd. Mae'n adroddiad cynhwysfawr iawn, gydag argymhellion ar gyfer yr holl Lywodraethau, gan gynnwys eich Llywodraeth chi. A allwch chi ddweud wrthym beth a ddysgoch o'r digwyddiad hwnnw ac o'r adroddiad, a sut y mae'n dylanwadu ar eich penderfyniadau?
Thank you very much for that. As you say, I did attend that report, and have read the very extensive document—I think it's about 2 inches thick. So, it certainly is full of evidence, which we are taking very seriously. What I learnt from that conference, really, was about the importance of supporting people with a direct impact of an experience of homelessness and listening to people who have had that experience of homelessness. Because, of course, I stayed for longer than my own slot within that conference, and was able to hear directly from people who have that experience of homelessness, which I think has to be the answer in terms of guiding us to our response. This is one of the exciting things that Swansea is doing, with the additional funding that we've been able to provide to them for tackling rough sleeping. They're undertaking some work with Shelter to gather those individual stories of rough sleepers, so that we can understand at what point an intervention could have been made to prevent that rough sleeping, how we could have helped people out of rough sleeping much sooner, and how we can prevent people from losing their tenures in future.
Diolch yn fawr iawn i chi am hynny. Fel rydych yn ei ddweud, mynychais y digwyddiad hwnnw, ac rwyf wedi darllen y ddogfen helaeth iawn—credaf ei bod tua 2 fodfedd o drwch. Felly, mae'n sicr yn llawn tystiolaeth, ac rydym o ddifrif ynglŷn â'r dystiolaeth honno. Dysgais yn y gynhadledd honno am bwysigrwydd cefnogi pobl sy'n profi digartrefedd yn uniongyrchol a gwrando ar bobl sydd wedi cael y profiad o fod yn ddigartref. Oherwydd, wrth gwrs, arhosais am fwy o amser na fy slot fy hun yn y gynhadledd honno, a llwyddais i glywed yn uniongyrchol gan bobl sydd wedi cael y profiad o fod yn ddigartref, a chredaf mai dyna'r ateb sy'n mynd i lywio ein hymateb. Dyma un o'r pethau cyffrous y mae Abertawe yn ei wneud, gyda'r cyllid ychwanegol y gallasom ei ddarparu iddynt ar gyfer mynd i'r afael â chysgu ar y stryd. Maent yn gwneud gwaith gyda Shelter ar gasglu straeon unigol pobl sy'n cysgu ar y stryd, fel y gallwn ddeall ar ba bwynt y gellid bod wedi ymyrryd er mwyn atal y bobl hyn rhag cysgu ar y stryd, sut y gallem fod wedi helpu pobl rhag cysgu ar y stryd yn llawer cynt, a sut y gallwn atal pobl rhag colli eu deiliadaeth yn y dyfodol.
Thank you, Minister. For some years now in Plaid Cymru, we've been arguing the case for the phasing out of priority need. Now, two weeks ago, you responded to my colleague, saying that that was the subject of a review. But, of course, in 2012, your Government commissioned Cardiff University to review homelessness law, and they recommended abolishing priority need, a recommendation endorsed this year by the Equality, Local Government and Communities Committee, and, of course, there's this recommendation in the Crisis report. So, why has your Government rejected the recommendations of these reviews, and instead asked for another one?
Diolch i chi, Weinidog. Ers rhai blynyddoedd bellach, ym Mhlaid Cymru, rydym wedi bod yn dadlau'r achos dros gael gwared ar angen blaenoriaethol yn raddol. Nawr, bythefnos yn ôl, mewn ymateb i fy nghyd-Aelod, dywedasoch fod hynny'n destun adolygiad. Ond wrth gwrs, yn 2012 comisiynodd eich Llywodraeth chi Brifysgol Caerdydd i adolygu cyfraith digartrefedd, ac argymhellodd y dylem ddiddymu angen blaenoriaethol, argymhelliad a gymeradwywyd eleni gan y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol, ac wrth gwrs, ceir yr argymhelliad hwn yn adroddiad Crisis. Felly, pam y mae eich Llywodraeth wedi gwrthod argymhellion yr adolygiadau hyn, ac wedi gofyn am un arall yn lle hynny?
Well, we're looking very seriously at the issue of priority need, and I completely understand where the call is coming from on it, and I am sympathetic to it, but, at the same time, we need to understand any possible unintended consequences. For example, when we look at the situation in Scotland, where they abolished priority need, you find larger groups of people staying for much longer in temporary accommodation, which isn't something that we would want to see here in Wales. So, we need to be doing this alongside the increasing of the supply of housing, and also, the rolling out of housing first, for example.
This is certainly an area that we are looking at, but it can't be done in isolation, because the unintended consequences are there. And if you look at Scotland, where they have removed priority need, you can walk around Edinburgh or another city, and there will be people sleeping on the streets and rough sleeping, so it isn't a panacea by any stretch of the imagination. It has to be part of a larger picture.
Wel, rydym yn edrych o ddifrif ar angen blaenoriaethol, a deallaf yn llwyr o ble y daw'r alwad ar hyn, ac rwy'n cydymdeimlo â'r alwad honno, ond ar yr un pryd, mae angen i ni ddeall unrhyw ganlyniadau anfwriadol posibl. Er enghraifft, pan edrychwn ar y sefyllfa yn yr Alban, lle maent wedi diddymu angen blaenoriaethol, fe welwch fod grwpiau mwy o bobl yn aros yn llawer hwy mewn llety dros dro, ac nid yw hynny'n rhywbeth y byddem eisiau ei weld yma yng Nghymru. Felly, mae angen i ni wneud hyn ochr yn ochr â chynyddu'r cyflenwad tai, yn ogystal â chyflwyno tai yn gyntaf, er enghraifft.
Yn sicr, mae hwn yn faes rydym yn edrych arno, ond ni ellir gwneud hynny ar ei ben ei hun, oherwydd mae yna ganlyniadau anfwriadol yno. Ac os edrychwch chi ar yr Alban, lle maent wedi diddymu angen blaenoriaethol, gallwch gerdded o gwmpas Caeredin neu ddinas arall, a bydd yna bobl yn cysgu ar y strydoedd, felly nid yw'n ateb pob problem o bell ffordd. Mae'n rhaid iddo fod yn rhan o ddarlun mwy o faint.
You've had since 2012 to work out the unintended consequences on this, and the numbers of street sleepers are on the rise. People are becoming homeless and staying homeless because of your delaying tactics, and we need action on this now. Now, your colleague Andy Burnham in Manchester has pledged to eradicate rough sleeping by 2020, eight years sooner than your Government, seven years sooner than the Tory target, and, as part of that, he spent the autumn working with local authorities to provide a bed for every rough sleeper this winter, every night, in a range of accommodation, including women-only places and places that also allow people to take their dogs. Members of the public can now download an app that they can use to direct rough sleepers to where they can have assistance. Why is this level of ambition and action possible in Manchester, but it's not possible from your Government?
Rydych wedi cael ers 2012 i ddatrys canlyniadau anfwriadol hyn, ac mae niferoedd y bobl sy'n cysgu ar y stryd yn codi. Mae pobl yn mynd yn ddigartref ac yn aros yn ddigartref oherwydd eich tactegau oedi, ac mae angen gweithredu ar hyn yn awr. Nawr, mae eich cydweithiwr Andy Burnham ym Manceinion wedi addo cael gwared ar gysgu ar y stryd erbyn 2020, wyth mlynedd yn gynt na'ch Llywodraeth chi, saith mlynedd yn gynt na tharged y Torïaid, ac yn rhan o hynny, treuliodd yr hydref yn gweithio gydag awdurdodau lleol i ddarparu gwely ar gyfer pob person sy'n cysgu ar y stryd y gaeaf hwn, bob nos, mewn amrywiaeth o letyau, gan gynnwys lleoedd ar gyfer menywod yn unig a lleoedd sydd hefyd yn caniatáu i bobl fynd â'u cŵn. Gall aelodau o'r cyhoedd lawrlwytho ap y gallant ei ddefnyddio i gyfeirio pobl sy'n cysgu ar y stryd at leoedd lle y gallant gael cymorth. Pam fod uchelgais a gweithredu fel hyn yn bosibl ym Manceinion, ond nad yw'n bosibl gan eich Llywodraeth chi?
Well, clearly, you're not aware of the work that we're doing through our housing first programme, and also, through the rough sleeper action plan, which was published last year, and the fact that we've asked every single local authority in Wales to put forward a homelessness reduction plan and a plan to tackle homelessness that has a specific focus on rough sleeping. When you look at the number of places that are available, as compared to the number of people who are rough sleeping, actually, in many cases, there are the beds there. But I understand that they're not attractive to the people who are rough sleeping because, in many cases, rough sleepers tell me that they don't want to go to certain places because they can't be around people who are taking drugs or using alcohol, or people want to stay with their dogs, or people want to go as a couple. So, we've asked local authorities to address this in their housing action plans, which will be submitted to Government by the end of this month.
Wel, mae'n amlwg nad ydych yn ymwybodol o'r gwaith rydym yn ei wneud drwy ein rhaglen tai yn gyntaf, a hefyd, drwy'r cynllun gweithredu ar gyfer pobl sy'n cysgu ar y stryd a gyhoeddwyd y llynedd, a'r ffaith ein bod wedi gofyn i bob awdurdod lleol unigol yng Nghymru gyflwyno cynllun lleihau digartrefedd a chynllun i fynd i'r afael â digartrefedd sy'n canolbwyntio'n benodol ar gysgu ar y stryd. Pan edrychwch ar nifer y lleoedd sydd ar gael, o'i gymharu â nifer y bobl sy'n cysgu ar y stryd, mewn llawer o achosion mewn gwirionedd, mae'r gwelyau ar gael. Ond rwy'n deall nad ydynt yn ddeniadol i'r bobl sy'n cysgu ar y stryd oherwydd, mewn llawer o achosion, mae pobl sy'n cysgu ar y stryd yn dweud wrthyf nad ydynt eisiau mynd i fannau penodol am na allant fod o gwmpas pobl sy'n cymryd cyffuriau neu'n yfed alcohol, neu mae pobl eisiau aros gyda'u cŵn, neu mae pobl eisiau mynd fel pâr. Felly, rydym wedi gofyn i awdurdodau lleol fynd i'r afael â hyn yn eu cynlluniau gweithredu ar dai, y byddant yn eu cyflwyno i'r Llywodraeth cyn diwedd y mis.
Llefarydd UKIP—Gareth Bennett.
UKIP spokesperson—Gareth Bennett.
Diolch, Llywydd. There were press reports recently that revealed that Cardiff is now the second highest council area in the whole of the UK for collecting bus lane fines. Some quarter of a million drivers were fined in the course of a year. Only Glasgow council, in fact, fined more drivers than Cardiff. Now, I appreciate the need to adhere to the local driving restrictions, but, sometimes, mistakes can be made innocently because drivers aren't familiar with an area. The RAC are saying that, with this number of people being fined, there are probably genuine problems for drivers with things like signage and the road layouts. Do you think there is a danger that councils like Cardiff could be too punitive in collecting fines from drivers for these kinds of minor driving offences?
Diolch, Lywydd. Mae adroddiadau diweddar yn y wasg wedi dangos mai cyngor Caerdydd yw'r ail gyngor uchaf yn y DU gyfan mewn perthynas â chasglu dirwyon lonydd bysiau. Cafodd tua chwarter miliwn o yrwyr ddirwy mewn cyfnod o flwyddyn. Cyngor Glasgow yn unig a roddodd fwy o ddirwyon i yrwyr na Chaerdydd mewn gwirionedd. Nawr, rwy'n derbyn yr angen i lynu wrth y cyfyngiadau gyrru lleol, ond weithiau mae camgymeriadau diniwed yn digwydd am nad yw gyrwyr yn gyfarwydd ag ardal. Gyda chymaint o bobl yn cael dirwy, mae'r RAC yn dweud ei bod yn debygol fod pethau fel arwyddion a chynlluniau ffyrdd yn achosi problemau go iawn i yrwyr. A ydych yn credu bod perygl efallai fod cynghorau fel Caerdydd yn rhy barod i gosbi wrth gasglu dirwyon gan yrwyr am y mathau hyn o fân droseddau gyrru?
Presiding Officer, I have no responsibility for these matters raised by the Member. What I will say is that it is a matter for the local authority to deliver on their responsibilities in a way that they see fit, and then, a matter for residents and electors in Cardiff to hold the council to account for those decisions.
Lywydd, nid oes gennyf gyfrifoldeb am y materion a godwyd gan yr Aelod. Yr hyn a ddywedaf yw mai mater i'r awdurdod lleol yw cyflawni eu cyfrifoldebau fel y gwelant yn dda, a mater i breswylwyr ac etholwyr yng Nghaerdydd yw dwyn y cyngor i gyfrif am y penderfyniadau hynny.
I appreciate the need for local democracy and for decisions to be made at the ballot box, as you indicate. But, of course, people make decisions at the ballot box based on a variety of factors, not merely whether or not they were fined for driving in a bus lane. So, as you have oversight for local government in Wales, I wonder if you are perhaps alive to the possibility that there could be a danger that councils, without naming any particular council, perhaps in this instance—[Interruption.] Well, let's forget I named that council, is there a theoretical—? To please the Minister and to perhaps engineer a more enlightening answer, is there a theoretical possibility that councils could be perhaps too punitive in collecting these kinds of fines?
Rwy'n derbyn yr angen am ddemocratiaeth leol ac i benderfyniadau gael eu gwneud yn y blwch pleidleisio, fel y dywedwch. Ond wrth gwrs, mae pobl yn gwneud penderfyniadau yn y blwch pleidleisio yn seiliedig ar amrywiaeth o ffactorau, nid yn unig ar ba un a ydynt wedi cael dirwy am yrru ar lôn fysiau neu beidio. Felly, gan fod gennych drosolwg ar lywodraeth leol yng Nghymru, tybed a ydych yn effro i'r posibilrwydd y gallai cynghorau fod mewn perygl, heb enwi unrhyw gyngor penodol, yn yr achos hwn efallai—[Torri ar draws.] Wel, gadewch i ni anghofio fy mod wedi enwi'r cyngor hwnnw, a oes posibilrwydd damcaniaethol—? I blesio'r Gweinidog ac efallai i geisio cael ateb mwy goleuedig, a oes posibilrwydd damcaniaethol y gallai cynghorau fod yn rhy barod i gosbi, efallai, wrth gasglu'r mathau hyn o ddirwyon?
That may theoretically be true. Let me say this to the Member for South Wales Central, who's clearly having some difficulties with this matter: I do not believe it is right and proper for Ministers standing here in this place to pass comment upon the decisions taken by local government in fulfillment of its functions. We have accountability here for decisions taken by the Welsh Government, not by individual local authorities.
Mae'n bosibl fod hynny'n wir yn ddamcaniaethol. Gadewch i mi ddweud hyn wrth yr Aelod dros Ganol De Cymru, sy'n amlwg yn cael trafferth gyda'r mater hwn: nid wyf yn credu ei bod yn iawn i Weinidogion sy'n sefyll yma yn y lle hwn wneud sylwadau ar y penderfyniadau y mae llywodraeth leol yn eu gwneud wrth gyflawni ei swyddogaethau. Rydym yn atebol yma am benderfyniadau a wneir gan Lywodraeth Cymru, nid gan awdurdodau lleol unigol.
Yes, indeed, you are correct in stating that. Thinking about the issue of fines as a general issue, we know—I think we can agree on this point—that local government is in a difficult place at the moment in terms of its finances. Is there a possibility that sometimes councils could be over punitive on many kinds of fines and they could be simply using the local ratepayers as cash cows?
Yn wir, rydych yn gywir yn dweud hynny. Mewn perthynas â dirwyon yn gyffredinol—rwy'n credu y gallwn gytuno ar y pwynt hwn—fe wyddom fod llywodraeth leol mewn sefyllfa anodd ar hyn o bryd yn ariannol. A yw'n bosibl efallai fod cynghorau'n rhy barod i gosbi weithiau gyda sawl math o ddirwy ac y gallent fod yn defnyddio'r trethdalwyr lleol fel peiriannau pres?
I will, Presiding Officer, provide the leader of UKIP with a list of ministerial responsibilities prior to our next session in this place [Laughter.] I have been very, very clear with him, and other Members, to be fair, who have tried equally as hard to tempt me into a terrible indiscretion—[Interruption.] But I will not be tempted on this occasion to make a comment upon the decisions of any local council in any part of the country. It is right that we have debated, and we will debate again, the difficulties facing local government in terms of funding arrangements and how it will exercise its responsibilities into the future, but I have made it my policy, and I continue to make it my policy not to comment upon the individual decisions of individual authorities. That is a matter for them, and they are accountable to their electorate, not to this place here.
Lywydd, fe ddarparaf restr o gyfrifoldebau Gweinidogion i arweinydd UKIP cyn ein sesiwn nesaf yn y lle hwn [Chwerthin.] Rwyf wedi bod yn glir iawn gydag ef, ac Aelodau eraill, a bod yn deg, sydd wedi ymdrechu yr un mor galed i fy nhemtio i ddweud rhywbeth annoeth iawn—[Torri ar draws.] Ond ni chaf fy nhemtio ar yr achlysur hwn i wneud sylw ar benderfyniadau unrhyw gyngor lleol mewn unrhyw ran o'r wlad. Mae'n iawn ein bod wedi trafod yr anawsterau sy'n wynebu llywodraeth leol mewn perthynas â threfniadau ariannol a sut y bydd yn arfer ei chyfrifoldebau yn y dyfodol, a byddwn yn gwneud hynny eto, ond fy mholisi i o hyd yw peidio â gwneud sylwadau ar benderfyniadau unigol awdurdodau unigol. Mater iddynt hwy yw hwn, ac maent yn atebol i'w hetholwyr, nid i'r lle hwn.
3. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn annog arloesedd mewn llywodraeth leol? OAQ53059
3. How does the Welsh Government encourage innovation in local government? OAQ53059
I would encourage all authorities to innovate in their plans for improving service delivery. Innovation and creativity is always central to delivering effective and sustainable services to all of our citizens.
Buaswn yn annog pob awdurdod i arloesi yn eu cynlluniau i wella'r gwaith o ddarparu gwasanaethau. Mae arloesedd a chreadigrwydd bob amser yn ganolog i'r gwaith o ddarparu gwasanaethau effeithiol a chynaliadwy i bob un o'n dinasyddion.
Yes, Cabinet Secretary, I'd very much agree with those sentiments, and in this time of UK Government-imposed austerity, it's all the more important, I think, that we find these new ways of delivery and indeed often delivering more with less, but obviously that is quite a challenge. In terms of local government working jointly with other key partner organisations, I wonder if you might say something about the early experience of the public services boards, and particularly how health and social care are taking forward joint working, and more particularly how Welsh Government has a role in identifying good practice within public services boards, because I think it is variable from one to another—how Welsh Government might identify best practice in public services boards and ensure that those lessons are shared across Wales.
Ie, Ysgrifennydd y Cabinet, buaswn yn cytuno'n gryf â hynny, ac yn y cyfnod hwn o gyni a achoswyd gan Lywodraeth y DU, mae'n fwy pwysig byth, rwy'n credu, ein bod yn canfod ffyrdd newydd o ddarparu gwasanaethau, ac o ddarparu mwy gyda llai yn aml, ond yn amlwg mae honno'n dipyn o her. Mewn perthynas â llywodraeth leol yn gweithio ar y cyd â sefydliadau partner allweddol eraill, tybed a allwch ddweud rhywbeth am brofiad cynnar y byrddau gwasanaethau cyhoeddus, ac yn arbennig, sut y mae iechyd a gofal cymdeithasol yn datblygu gwaith ar y cyd, ac yn fwy arbennig, sut y mae swyddogaeth gan Lywodraeth Cymru i nodi arferion da o fewn y byrddau gwasanaethau cyhoeddus, oherwydd rwy'n credu eu bod yn amrywio o un i'r llall—sut y gallai Llywodraeth Cymru nodi arferion gorau mewn byrddau gwasanaethau cyhoeddus a sicrhau bod y gwersi hynny'n cael eu rhannu ledled Cymru.
Presiding Officer, I will say to the Member for Newport East, in his capacity as Chair of the relevant committee in this place, that I'm looking forward to his committee's report on these matters, and I will give it some considerable attention when I'm able to do so.
But he's right to identify public services boards as an opportunity to bring together authorities to innovate and to provide new and different solutions to many of the difficulties we face. I have just agreed a package of support for public services boards, and I will, Presiding Officer, be making a statement on that matter in due course. As a part of that, I think we should be setting some very clear ambitions for public services boards as to what we want them to achieve, and the preventative agenda that the Member has described is, I believe, absolutely central and critical to that role of public services boards. I hope that we will be able to see local government working together with its colleagues in order to deliver a more profound approach to preventive services than we've seen in the past. And I think that public services boards are key to that, to their ability to deliver it across a particular geography, and I hope that they will be able to as well maximise the opportunity that new means and methods of working present to us.
I will say, Presiding Officer, the Member for Llanelli on this occasion, Lee Waters, has produced an excellent report on this matter in terms of digital services, and I'm looking hard at that at the moment, and I hope that we, alongside the leader of the house and the Cabinet Secretary for health, will be able to respond fully to the remarks and comments that he makes.
Lywydd, rwyf am ddweud wrth yr Aelod dros Ddwyrain Casnewydd, yn rhinwedd ei swydd fel Cadeirydd y pwyllgor perthnasol yn y lle hwn, fy mod yn edrych ymlaen at adroddiad ei bwyllgor ar y materion hyn, a byddaf yn rhoi cryn dipyn o sylw iddo pan fyddaf yn gallu gwneud hynny.
Ond mae'n iawn i nodi byrddau gwasanaethau cyhoeddus fel cyfle i ddod ag awdurdodau at ei gilydd i arloesi ac i ddarparu atebion newydd a gwahanol i lawer o'r anawsterau rydym yn eu hwynebu. Rwyf newydd gytuno ar becyn cymorth ar gyfer byrddau gwasanaethau cyhoeddus, a byddaf yn gwneud datganiad ar y mater hwnnw maes o law, Lywydd. Fel rhan o hynny, rwy'n credu y dylem osod uchelgeisiau clir iawn ar gyfer byrddau gwasanaethau cyhoeddus o ran yr hyn rydym eisiau iddynt ei gyflawni, ac mae'r agenda ataliol y mae'r Aelod wedi'i disgrifio, rwy'n credu, yn gwbl ganolog ac yn hanfodol i rôl y byrddau gwasanaethau cyhoeddus. Rwy'n gobeithio y gallwn weld llywodraeth leol yn gweithio gyda'i chydweithwyr i gyflawni dull gwell o ddarparu gwasanaethau ataliol nag a welwyd yn y gorffennol. Ac rwy'n credu bod byrddau gwasanaethau cyhoeddus yn allweddol i hynny, i'w gallu i'w gyflawni ar draws ardal benodol, ac rwy'n gobeithio y gallant fanteisio i'r eithaf ar y cyfle y mae dulliau a ffyrdd newydd o weithio yn ei gynnig i ni.
Rwyf am ddweud, Lywydd, fod yr Aelod dros Lanelli, Lee Waters, ar yr achlysur hwn, wedi cynhyrchu adroddiad rhagorol ar y mater hwn mewn perthynas â gwasanaethau digidol, ac rwy'n edrych ar hwnnw'n fanwl iawn ar hyn o bryd, ac rwy'n gobeithio y byddwn, ochr yn ochr ag arweinydd y tŷ ac Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, yn gallu ymateb yn llawn i'r sylwadau y mae'n eu gwneud.
Cabinet Secretary, new ways of working are indispensable for sustaining the quality and scope of service delivery by local authorities faced with budget constraints. This requires adoption of innovative solutions, coupled with the development of new technology. Does the Cabinet Secretary agree that strong, top-down leadership is required if this is to be achieved and would he support each council having a recognised innovation champion, since new ideas are often developed by the passion of individuals rather than a matter of process?
Ysgrifennydd y Cabinet, mae ffyrdd newydd o weithio yn allweddol er mwyn cynnal ansawdd a chwmpas y gwasanaethau a ddarperir gan awdurdodau lleol sy'n wynebu cyfyngiadau cyllidebol. Mae hyn yn golygu bod angen mabwysiadu atebion arloesol, ynghyd â datblygu technoleg newydd. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod angen arweinyddiaeth gref o'r brig i'r bôn i allu cyflawni hyn, ac a fyddai'n cefnogi cael hyrwyddwr arloesedd cydnabyddedig ym mhob cyngor, gan fod syniadau newydd yn aml yn deillio o angerdd unigolion yn hytrach na mater o broses?
I do agree that leadership is important, but I'm not sure I agree that it's top-down leadership that is required. I believe that we have some extremely talented people working throughout the public sector, both in local government and elsewhere across Wales, and the working group that I described in an earlier answer is providing us with a very challenging report that seeks to ensure that Welsh Government is able to respond fully to the challenges of technological change as well. And I hope that, working together with all parts of the public sector, we would be able to do so.
Rwy'n cytuno bod arweinyddiaeth yn bwysig, ond nid wyf yn sicr fy mod yn cytuno mai arweinyddiaeth o'r brig i'r bôn sydd ei angen. Credaf fod gennym bobl dalentog dros ben yn gweithio ar draws y sector cyhoeddus, mewn llywodraeth leol ac mewn mannau eraill ledled Cymru, ac mae'r gweithgor a ddisgrifiais mewn ateb cynharach yn darparu adroddiad heriol iawn i ni sy'n ceisio sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn gallu ymateb yn llawn i'r heriau sy'n deillio o newid technolegol yn ogystal. Ac rwy'n gobeithio, drwy gydweithio â phob rhan o'r sector cyhoeddus, y byddem yn gallu gwneud hynny.
4. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gyllidebau llywodraeth leol? OAQ53038
4. Will the Cabinet Secretary make a statement on local government budgets? OAQ53038
Mae awdurdodau lleol Cymru yn gosod eu cyllidebau yng nghyd-destun eu cynlluniau ariannol tymor canolig. Maen nhw’n seiliedig ar gymysgedd o refeniw a godwyd yn lleol a darpariaeth Llywodraeth Cymru o grantiau penodol a chyllid heb ei neilltuo drwy’r grant cynnal refeniw. Eleni, cyllidebwyd dros £7 biliwn o wariant gan awdurdodau lleol.
Local authorities in Wales set their budgets in the context of their medium-term financial plans, based on a mix of locally raised revenue and Welsh Government-provided specific grants and unhypothecated funding through the revenue support grant. This year, local authorities budgeted for over £7 billion of expenditure.
Thank you for that answer. As you will be aware, local government funding has been cut by £1 billion over the last eight years. Many councils are reporting acute pressures on schools and social care. They report fatigue and low morale amongst the workforce and project the loss of a further 7,000 jobs over the next few years just to balance the books. The call for necessary financial support by local authority leaders across Wales is seemingly falling on deaf years. Are you proud of your Government's role in driving local government and schools into the ground?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw. Fel y byddwch yn gwybod, gwelwyd toriad o £1 biliwn i gyllid llywodraeth leol dros yr wyth mlynedd diwethaf. Mae llawer o gynghorau yn sôn am bwysau difrifol ar ysgolion a gofal cymdeithasol. Maent yn sôn am flinder a diffyg morâl ymhlith y gweithlu ac yn rhagweld y bydd 7,000 o swyddi eraill yn cael eu colli dros yr ychydig flynyddoedd nesaf er mwyn mantoli'r cyfrifon yn unig. Mae'r alwad am gymorth ariannol angenrheidiol gan arweinwyr awdurdodau lleol ar draws Cymru i'w gweld yn syrthio ar glustiau byddar. A ydych yn falch o'r rôl y mae eich Llywodraeth yn ei chwarae yn llethu llywodraeth leol ac ysgolion yn llwyr?
Presiding Officer, it's the easiest thing in the world for us to describe the problems facing local government, but, on these benches, we seek to describe solutions as well. It is an inadequate and insufficient response to the challenges we face today to simply issue a press release calling for additional funding of all areas of Government expenditure. It is an inadequate and an immature response. I will say this to the Member: I have met with all political leaders of Welsh local government within the last week and I've been very, very clear with them about the challenges that we face. But I'll say this as well: in the future, we need to think harder about how we organise and structure our services to meet new challenges. And that is a challenge not simply for Government and the governing party, but also, I would suggest, for all parties represented in this place, because all too often, when proposals for reform come here, we see the same people who've issued a press release saying how difficult things are, standing up and queuing up to oppose all proposals for reform. So, I would hope that we will see a great deal of maturity on benches in this place when facing challenges for local government, rather than simply listing those challenges in speeches.
Lywydd, mae'n hawdd iawn i ni ddisgrifio'r problemau sy'n wynebu llywodraeth leol, ond ar y meinciau hyn, rydym yn ceisio disgrifio atebion yn ogystal. Mae cyflwyno datganiad i'r wasg yn galw am arian ychwanegol ar gyfer holl feysydd gwariant y Llywodraeth yn ymateb annigonol i'r heriau a wynebwn heddiw. Mae'n ymateb annigonol ac anaeddfed. Rwyf am ddweud hyn wrth yr Aelod: rwyf wedi cyfarfod â phob arweinydd gwleidyddol llywodraeth leol yng Nghymru yn ystod yr wythnos ddiwethaf ac rwyf wedi bod yn glir iawn gyda hwy ynglŷn â'r heriau sy'n ein hwynebu. Ond rwyf am ddweud hyn yn ogystal: yn y dyfodol, mae angen i ni feddwl yn galetach ynglŷn â sut y trefnwn ac y strwythurwn ein gwasanaethau i ymateb i heriau newydd. Ac mae honno'n her nid yn unig i'r Llywodraeth â'r blaid sy'n llywodraethu, ond hefyd, buaswn yn awgrymu, i bob plaid a gynrychiolir yn y lle hwn, oherwydd yn rhy aml, pan gyflwynir cynigion ar gyfer diwygio yma, gwelwn yr un bobl ag a gyhoeddodd ddatganiad i'r wasg i ddweud pa mor anodd yw pethau, yn sefyll i gymryd eu tro i wrthwynebu pob cynnig ar gyfer diwygio. Felly, rwy'n gobeithio y byddwn yn gweld llawer iawn o aeddfedrwydd ar y meinciau yn y lle hwn wrth wynebu heriau i lywodraeth leol, yn hytrach na dim ond rhestru'r heriau hynny mewn areithiau.
Of course, it's not easy necessarily for councils that are trying to make the most of the money that they have as well in order to regenerate their city centre—in the case of Swansea—and improve the local economy there. A cabinet report from the council there last month stated that there is a risk that the local authority does not have sufficient resources to complete phase 1 of its city centre regeneration project—Swansea Central. In response to that report, the leader of Swansea Council told councillors, and I quote, that the 'public will shoot us'—slightly unfortunate, I think—referring to Swansea Council's Labour cabinet, if the regeneration scheme is dropped. We all want to see Swansea city centre thrive, and I say that even though it's a different coloured council there. How can you be confident, bearing in mind the settlement that they've just had, that the cabinet there is able to manage its funds and budgets appropriately so that they can respond appropriately to such financial warnings?
Wrth gwrs, nid yw o reidrwydd yn hawdd i gynghorau sy'n ceisio gwneud y gorau o'r arian sydd ganddynt er mwyn adfywio canol eu dinas—yn achos Abertawe—a gwella'r economi leol yno. Mewn adroddiad cabinet gan y cyngor yno fis diwethaf, nodwyd bod perygl nad oes gan yr awdurdod lleol ddigon o adnoddau i gwblhau cam 1 ei gynllun i adfywio canol y ddinas—Canol Abertawe. Mewn ymateb i'r adroddiad hwnnw, dywedodd arweinydd Cyngor Abertawe wrth gynghorwyr, ac rwy'n dyfynnu, y 'bydd y cyhoedd yn ein saethu'—ychydig yn anffodus, rwy'n credu—gan gyfeirio at gabinet Llafur Cyngor Abertawe, os caiff y cynllun adfywio ei ddiddymu. Mae pawb ohonom am weld canol dinas Abertawe yn ffynnu, a dywedaf hynny er bod lliw gwahanol i'r cyngor yno. Sut y gallwch fod yn hyderus, o gofio'r setliad y maent newydd ei gael, fod y cabinet yno'n gallu rheoli ei arian a'i gyllidebau'n briodol fel y gallant ymateb yn briodol i rybuddion ariannol o'r fath?
I've got complete confidence in the leadership of Swansea Council to manage funds available to it in a proper way. The leadership of Swansea Council, I think, has provided almost inspirational leadership in terms of their ambitions for that city and is putting in place the means of achieving that. The leadership shown by Rob Stewart, as the council's leader, I think, sets an example for many other leaders to look at, but also the leadership shown by all those authorities in that area in terms of putting together the Swansea bay city deal. I hope that we will see those ambitions realised, but what I will say to the Member for South Wales West is that the greatest challenge facing Swansea is not the funding formula but the policy of austerity that has meant that, for eight years, Swansea and other local authorities in Wales have not received the level of funding that we would seek to give them. And I would suggest to Conservative Members, rather than come here and list those problems, they should go to London and list those problems.
Mae gennyf hyder llawn yn arweinyddiaeth Cyngor Abertawe i reoli'r cronfeydd sydd ar gael iddo mewn modd priodol. Credaf fod arweinyddiaeth Cyngor Abertawe wedi darparu arweinyddiaeth go ysbrydoledig o ran eu huchelgeisiau ar gyfer y ddinas honno ac mae'n rhoi camau ar waith i'w cyflawni. Credaf fod yr arweiniad a ddangoswyd gan Rob Stewart, fel arweinydd y cyngor, yn gosod esiampl ar gyfer llawer o arweinwyr eraill, ond hefyd yr arweiniad a ddangoswyd gan yr holl awdurdodau yn yr ardal honno wrth lunio bargen ddinesig bae Abertawe. Rwy'n gobeithio y byddwn yn gweld yr uchelgeisiau hynny'n cael eu gwireddu, ond hoffwn ddweud wrth yr Aelod dros Orllewin De Cymru nad y fformiwla ariannu yw'r her fwyaf sy'n wynebu Abertawe ond y polisi cyni sydd wedi golygu, ers wyth mlynedd, nad yw Abertawe, nac awdurdodau lleol eraill yng Nghymru, wedi cael y lefel o gyllid y byddem yn dymuno ei rhoi iddynt. A buaswn yn awgrymu i'r Aelodau Ceidwadol, yn hytrach na dod yma a rhestru'r problemau hynny, y dylent fynd i Lundain i restru'r problemau hynny.
5. Pa asesiad y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i wneud o effeithiolrwydd gweithio rhanbarthol ymysg awdurdodau lleol? OAQ53039
5. What assessment has the Cabinet Secretary made of the effectiveness of local authority regional working? OAQ53039
Rydym ni'n disgwyl i awdurdodau lleol gydweithio ac asesu effeithiolrwydd y trefniadau hynny. Pan fo trefniadau rhanbarthol yn ofynnol yn ôl y gyfraith neu bolisi Llywodraeth Cymru, gall y Gweinidog perthnasol oruchwylio effeithiolrwydd y trefniadau hynny.
We expect local authorities to work together and to assess the effectiveness of those arrangements. Where regional arrangements are required by law or Welsh Government policy, the relevant Minister has oversight of the effectiveness of those arrangements.
Byddwch yn ymwybodol bod awdurdodau lleol Cymru yn aml yn danfon eu deunydd ailgylchadwy i gyfleusterau yn Lloegr neu’r tu hwnt i gael eu prosesu. Mae allforio’r deunydd hyn, wrth gwrs, yn ychwanegu at ein hôl troed carbon, ond mae hefyd yn meddwl ein bod ni’n colli ar gyfle i greu swyddi. A ydych chi’n cytuno y dylai Llywodraeth Cymru fod yn gwneud mwy o ran gweithio gydag awdurdodau lleol i ddatblygu canolfannau ailgylchu rhanbarthol yng Nghymru a sicrhau bod holl ddeunyddiau ailgylchadwy yn cael eu trin yma yng Nghymru?
You will be aware that local authorities in Wales often send their recyclables to facilities in England or beyond for processing. Exporting this material adds to our carbon footprint, of course, but also means that we are missing out on an opportunity for job creation. Do you agree that the Welsh Government should be doing more in terms of working with local authorities to develop regional recycling centres in Wales to ensure that all recyclable materials are dealt with here in Wales?
Rydym ni wedi bod, ers rhai blynyddoedd, yn cydweithio â llywodraeth leol a chynghorau gwahanol i greu’r union fath o rwydwaith rhanbarthol y mae’r Aelod yn awgrymu ein bod ni’n gwneud, ac mae hynny’n bodoli yn y rhan helaeth o’r wlad. Rydw i’n fodlon iawn gyda'r math o drefniadau y mae’r cynghorau wedi eu gwneud er mwyn sicrhau bod eu gwastraff yn cael ei ailgylchu neu ei drin yn y ffordd briodol.
We have for several years been working with local government and different councils to create exactly the kind of regional network that the Member suggests we put together, which does exist in the vast majority of the nation. I'm very content with the kinds of arrangements that councils have made in order to ensure that their waste materials are recycled or treated in the appropriate manner.
The Swansea bay city region deal should enable the potential projects being proposed to bring significant economic benefit to the four local authority areas covered. Does the Cabinet Secretary agree with me that these projects have the potential to bring major employment opportunities across the region? Does he also agree with me that this sort of collaboration, if done in the right way, could be seen as a blueprint of local authorities effectively working together in the future, and it would therefore not require forced mergers as he originally wanted?
Dylai bargen ddinesig bae Abertawe alluogi'r prosiectau posibl sy'n cael eu cynnig i ddod â budd economaidd sylweddol i'r pedair ardal awdurdod lleol. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi fod potensial gan y prosiectau hyn i gyflwyno cyfleoedd cyflogaeth mawr ar draws y rhanbarth? A yw hefyd yn cytuno y gellid ystyried y math hwn o gydweithio, os yw'n cael ei wneud yn iawn, fel glasbrint i awdurdodau lleol allu gweithio gyda'i gilydd yn effeithiol yn y dyfodol, ac felly ni fyddai angen gorfodi uno fel y dymunai ei wneud yn wreiddiol?
I do support the collaborative approach that the Member for Preseli has outlined. It is important for local authorities of whatever size or shape to be able to work together with their neighbours to deliver the sort of ambition that he and I would probably agree on in terms of the Swansea bay city deal. However, the issues of mergers or structures within local authorities are slightly different, of course, and those are about the sustainability of those units of governance. It is my view, and the view of local government, that the current structures are not sustainable into the future. So, therefore, as a Minister, it is my responsibility to ensure that those facts are put in front of this place and local government and that we are able to move towards a conclusion on that.
But I will say to the Member that it is right and proper that he then supports those proposals to ensure that his electorate and all our electorates have the quality of services they require and that local authorities are sustainable into the future.
Rwy'n cefnogi'r dull cydweithredol a amlinellwyd gan yr Aelod dros y Preseli. Mae'n bwysig i awdurdodau lleol o ba bynnag faint neu siâp allu gweithio gyda'u cymdogion i gyflawni'r math o uchelgais y byddai ef a minnau'n cytuno arno yn ôl pob tebyg o ran bargen ddinesig bae Abertawe. Fodd bynnag, mae'r materion sy'n ymwneud ag uno neu strwythurau o fewn awdurdodau lleol ychydig yn wahanol, wrth gwrs, ac mae'r rheini'n ymwneud â chynaliadwyedd yr unedau llywodraethu hynny. Fy marn i, a barn llywodraeth leol, yw nad yw'r strwythurau cyfredol yn gynaliadwy ar gyfer y dyfodol. Felly, fel Gweinidog, fy nghyfrifoldeb i yw sicrhau bod y ffeithiau hynny'n cael eu cyflwyno i'r lle hwn a llywodraeth leol a'n bod yn gallu symud tuag at benderfyniad ar hynny.
Ond hoffwn ddweud wrth yr Aelod ei bod yn iawn ac yn briodol wedyn iddo gefnogi'r cynigion hynny i sicrhau bod ei etholwyr, a'n holl etholwyr, yn cael y gwasanaethau o ansawdd uchel y maent eu hangen, a bod awdurdodau lleol yn gynaliadwy ar gyfer y dyfodol.
Can I first of all say that I agree with everything that Paul Davies just said? Does the Cabinet Secretary agree that it's important that all public services work within the same regional footprint, which is true of the Cardiff city region but not true of the Swansea bay city region, and on the importance of ensuring that local authorities get used to working together? The four local authorities in south-west Wales may have different political leadership but have shown great leadership in the area in working together.
A gaf fi ddweud yn gyntaf fy mod yn cytuno â phopeth y mae Paul Davies newydd ei ddweud? A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno ei bod yn bwysig i bob gwasanaeth cyhoeddus weithio o fewn yr un ôl troed rhanbarthol, sy'n wir am brifddinas-ranbarth Caerdydd, ond nid yw'n wir am ddinas-ranbarth bae Abertawe, ac a yw'n cytuno ei bod yn bwysig sicrhau bod awdurdodau lleol yn dod i arfer â gweithio gyda'i gilydd? Mae'n bosibl bod gwahanol bleidiau gwleidyddol wrth y llyw yn y pedwar awdurdod lleol yn ne-orllewin Cymru, ond maent wedi dangos arweinyddiaeth gref yn yr ardal wrth weithio gyda'i gilydd.
I do believe that, at times, we make government too complex. I think I've made that very clear both here and elsewhere. I believe that we need to look for clarity in the way in which we structure the delivery of our services but also in the way in which we structure the public accountability for the delivery of those services. So, I do believe that we need to ensure that we have a regional footprint that is understandable not simply to those of us who have to work with it, but also to the electorates we all serve. But I do not believe that that, in itself, is a sufficient response to some of the challenges we will face in the future. We will all be aware of the financial difficulties facing local government today, but we also know that Brexit and other issues mean that they will face even more difficult decisions in the future, and, so, we do have a responsibility to think hard about that future and to put in place structures that are sustainable in the future.
Rwy'n credu ein bod yn gwneud llywodraeth yn rhy gymhleth ar adegau. Credaf fy mod wedi gwneud hynny'n glir iawn yma ac mewn mannau eraill. Credaf fod angen i ni edrych am eglurder yn y ffordd rydym yn strwythuro'r gwaith o ddarparu ein gwasanaethau ond hefyd yn y ffordd y strwythurwn yr atebolrwydd cyhoeddus ar gyfer darparu'r gwasanaethau hynny. Felly, credaf fod angen i ni sicrhau bod gennym ôl troed rhanbarthol sy'n ddealladwy, nid yn unig i'r rhai ohonom sy'n gorfod gweithio gydag ef, ond hefyd i'r etholwyr y mae pob un ohonom yn eu gwasanaethu. Ond nid wyf yn credu bod hynny, ynddo'i hun, yn ymateb digonol i rai o'r heriau y byddwn yn eu hwynebu yn y dyfodol. Bydd pawb ohonom yn ymwybodol o'r anawsterau ariannol sy'n wynebu llywodraeth leol heddiw, ond rydym hefyd yn gwybod bod Brexit a materion eraill yn golygu y byddant yn wynebu penderfyniadau hyd yn oed yn anos yn y dyfodol, ac felly, mae gennym gyfrifoldeb i feddwl yn galed am y dyfodol hwnnw ac i sefydlu strwythurau sy'n gynaliadwy yn y dyfodol.
6. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am wasanaethau cyfiawnder ieuenctid yng Nghymru? OAQ53036
6. Will the Cabinet Secretary provide an update on youth justice services in Wales? OAQ53036
Members may recall that I commissioned the development of blueprints for youth justice and for female offenders. I have shared these blueprints with members of the Cabinet, and I hope, Presiding Officer, to be able to provide Members with an update in the next week or so.
Efallai y bydd yr Aelodau'n cofio fy mod wedi comisiynu'r gwaith o ddatblygu glasbrintiau ar gyfer cyfiawnder ieuenctid ac ar gyfer troseddwyr benywaidd. Rwyf wedi rhannu'r glasbrintiau hyn gydag aelodau o'r Cabinet, ac rwy'n gobeithio, Lywydd, y byddaf yn gallu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau yn ystod yr wythnos nesaf.
I thank the Cabinet Secretary for that response and look forward to reading the updates. The latest safety figures, published in October, reveal that the number of self-harm incidents in prisons in Wales is rising and that, of course, includes Parc and the young offenders institution there, where I believe there have been a staggering number of incidents already this year: 777 incidents between January and June. Can the Cabinet Secretary provide an update on Parc's plan to employ behaviour analysts to improve safety levels?
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ymateb hwnnw ac edrychaf ymlaen at ddarllen y wybodaeth ddiweddaraf. Mae'r ffigurau diogelwch diweddaraf, a gyhoeddwyd ym mis Hydref, yn dangos bod nifer y digwyddiadau o hunan-niweidio mewn carchardai yng Nghymru yn cynyddu ac mae hynny, wrth gwrs, yn cynnwys carchar y Parc a'r sefydliad troseddwyr ifanc sydd yno, lle y credaf fod nifer syfrdanol o ddigwyddiadau wedi bod eisoes eleni: 777 o ddigwyddiadau rhwng mis Ionawr a mis Mehefin. A all Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynllun carchar y Parc i gyflogi dadansoddwyr ymddygiad i wella lefelau diogelwch?
I have visited HMP Parc and the youth offenders institution within the prison, and I have discussed these matters with the director there. Her Majesty's Prison and Probation Service have confirmed that there are behavioural management analysts in Parc who are working towards reducing self-harm and violence within the prison. However, I believe we need to go further than this. I believe that we need a distinct penal policy for Wales, which looks, in the first instance, at the issues around youth offending and female offending, and that we need to look at investment within the secure estate but also, critically, at a holistic approach to policy that seeks to reduce offending, to enhance rehabilitation and to ensure that women particularly are not treated in the way they are today.
Rwyf wedi ymweld â CEM Parc a'r sefydliad troseddwyr ifanc yn y carchar, ac rwyf wedi trafod y materion hyn gyda'r cyfarwyddwr yno. Mae Gwasanaeth Carchardai a Phrawf ei Mawrhydi wedi cadarnhau bod yna ddadansoddwyr rheoli ymddygiad yn y Parc sy'n gweithio i leihau'r lefelau o hunan-niweidio a thrais yn y carchar. Fodd bynnag, credaf fod angen i ni fynd ymhellach na hyn. Credaf fod angen polisi cosbi penodol ar gyfer Cymru, sy'n edrych, yn y lle cyntaf, ar y problemau sy'n ymwneud â throseddu ymhlith yr ifanc a throseddu gan fenywod, a bod angen i ni edrych ar fuddsoddi o fewn yr ystâd ddiogel ond hefyd, yn hollbwysig, ar ymagwedd gyfannol tuag at bolisi sy'n ceisio lleihau troseddu, gwella adsefydlu a sicrhau nad yw menywod, yn enwedig, yn cael eu trin yn y ffordd y cânt eu trin heddiw.
Cabinet Secretary, a little while ago, the ministerial advisory group on outcomes for children received a presentation from Lord Laming and his review into the youth criminal justice system and the alarming discovery that looked-after children were much more likely to come into contact with the youth justice system compared to their peers, often because those involved—the police, teachers and the courts—assumed a certain response was appropriate for looked-after children that they wouldn't have for children from other backgrounds, and this in-built bias is obviously really very worrying. It's an excellent review and a very compassionate one, and I do hope that all relevant agencies have taken on board the recommendations that are contained in that review.
Ysgrifennydd y Cabinet, ychydig yn ôl, rhoddodd yr Arglwydd Laming gyflwyniad ar ei adolygiad o'r system cyfiawnder troseddol ieuenctid i grŵp cynghori'r Gweinidog ar ganlyniadau i blant. Soniodd am y canfyddiad brawychus fod plant sy'n derbyn gofal yn llawer mwy tebygol o ddod i gysylltiad â'r system cyfiawnder ieuenctid o gymharu â'u cyfoedion, yn aml oherwydd bod y rhai sy'n gysylltiedig—yr heddlu, athrawon a'r llysoedd—yn tybio bod ymateb penodol yn briodol ar gyfer plant sy'n derbyn gofal yn wahanol i'w hymateb i blant o gefndiroedd eraill, ac mae'r rhagfarn gynhenid hon yn amlwg yn peri pryder. Mae'n adolygiad ardderchog ac yn un tosturiol iawn, ac rwy'n gobeithio bod yr holl asiantaethau perthnasol wedi ystyried yr argymhellion sydd wedi'u cynnwys yn yr adolygiad hwnnw.
I agree very much with the conclusions from the Member for South Wales Central. I did meet with Charlie Taylor, chair of the Youth Justice Board, in the last few weeks to discuss these matters with him and how we approach youth offending. The analysis that the Member has described is absolutely correct and one that I believe is an emergency that we need to address. I hope that, when he reads the blueprint, when it is published, which, I hope, will be next week, then he will be assured that we are doing so. I would certainly be very happy to attend the cross-party group to discuss these matters in more detail if he wishes me to do so. But the burden of my analysis is that I believe that we need to take a far more holistic approach to policy. The broken settlement we have in Wales at the moment is an impediment to that, and I would like to see the devolution of the penal system and criminal justice to Wales to enable us to develop and deliver exactly that holistic approach to policy.
Rwy'n cytuno'n gryf â chasgliadau'r Aelod dros Ganol De Cymru. Cefais gyfarfod â Charlie Taylor, cadeirydd y Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid, yn yr ychydig wythnosau diwethaf i drafod y materion hyn gydag ef a sut yr awn i'r afael â throseddau ieuenctid. Mae'r dadansoddiad a ddisgrifiodd yr Aelod yn gwbl gywir a chredaf ei fod yn argyfwng sy'n rhaid i ni roi sylw iddo. Pan fydd yn darllen y glasbrint, pan gaiff ei gyhoeddi, yr wythnos nesaf, gobeithio, rwy'n gobeithio y bydd yn cael sicrwydd ein bod yn gwneud hynny. Buaswn yn sicr yn hapus iawn i fynychu'r grŵp trawsbleidiol i drafod y materion hyn yn fwy manwl os yw'n dymuno i mi wneud hynny. Ond craidd fy nadansoddiad yw fy mod yn credu bod angen i ni fabwysiadu ymagwedd lawer mwy cyfannol tuag at bolisi. Mae'r setliad toredig sydd gennym yng Nghymru ar hyn o bryd yn rhwystr i hynny, a buaswn yn hoffi gweld y system gosbi a chyfiawnder troseddol yn cael eu datganoli i Gymru er mwyn ein galluogi i ddatblygu a mabwysiadu'r ymagwedd gyfannol honno tuag at bolisi.
I share the concerns that have been outlined here by the findings of the recent Wales Governance Centre report into violence and self-harm in youth institutions. You are responsible for youth justice services, but, of course, the other services that operate within Parc prison are adult services, and they fall within the remit of Westminster. So, what we really need is to see the criminal justice system devolved. Now, that's something that Plaid Cymru has been calling for for as long as I can remember, and it's nice to see that some of our political opponents have come on board now with that argument. Will this Government remain committed to the commission on justice in Wales under the next First Minister? And has your Government managed to persuade your Labour Party colleagues in Westminster of the case for the devolution of the criminal justice system to Wales? Because there was a block of MPs from the Labour Party who I found to be every bit as devosceptic as some of the Tories during my dealings with them over Part 2 of the Silk commission.
Rhannaf y pryderon a amlinellwyd yma gan ganfyddiadau adroddiad diweddar Canolfan Llywodraethiant Cymru ar drais a hunan-niweidio mewn sefydliadau ieuenctid. Chi sy'n gyfrifol am wasanaethau cyfiawnder ieuenctid, ond wrth gwrs, mae'r gwasanaethau eraill sy'n gweithredu yng ngharchar y Parc yn wasanaethau oedolion, ac maent yn perthyn i gylch gwaith San Steffan. Felly, yr hyn rydym ei angen yn fawr yw gweld y system cyfiawnder troseddol yn cael ei datganoli. Nawr, mae hwnnw'n rhywbeth y mae Plaid Cymru wedi bod yn galw amdano ers cyn cof, ac mae'n braf gweld bod rhai o'n gwrthwynebwyr gwleidyddol bellach yn cefnogi'r ddadl honno. A fydd y Llywodraeth hon yn parhau i fod yn ymrwymedig i'r comisiwn ar gyfiawnder yng Nghymru o dan y Prif Weinidog nesaf? Ac a yw eich Llywodraeth wedi llwyddo i berswadio eich cymheiriaid Llafur yn San Steffan i gefnogi'r achos dros ddatganoli'r system cyfiawnder troseddol i Gymru? Oherwydd gwelais fod yna griw o ASau'r Blaid Lafur a oedd lawn mor amheus o ddatganoli â rhai o'r Torïaid yn ystod fy ymwneud â hwy ynghylch Rhan 2 o gomisiwn Silk.
Despite the best efforts of the Member from the Rhondda, I do believe we actually agree on far more than perhaps she would believe. This Government is absolutely committed to the devolution of policing and criminal justice to this place—
Er gwaethaf ymdrechion yr Aelod o'r Rhondda, credaf ein bod, mewn gwirionedd, yn cytuno ar lawer mwy nag y byddai hi'n ei gredu o bosibl. Mae'r Llywodraeth hon yn gwbl ymrwymedig i ddatganoli plismona a chyfiawnder troseddol i'r lle hwn—
You need to persuade your MPs, though, don't you?
Ond mae angen i chi berswadio eich ASau, onid oes?
—and to the creation of a holistic approach to policy. We created, at the request of the police, a policing board for Wales, which met last month for the first time, and we are working well together with the police. I've met with the Home Office on a number of occasions to pursue these matters, and I've met with Ministers in the Ministry of Justice to pursue these matters as well. It is my view that the matters that we're discussing this afternoon are best addressed by this place in a holistic way. That is the view of this Government, and that will continue to be the view of this Government.
—ac i greu ymagwedd gyfannol tuag at bolisi. Ar gais yr heddlu, rydym wedi creu bwrdd plismona i Gymru, a gyfarfu am y tro cyntaf fis diwethaf, ac rydym yn gweithio'n dda gyda'r heddlu. Rwyf wedi cyfarfod â'r Swyddfa Gartref ar nifer o achlysuron i fynd ar drywydd y materion hyn, ac rwyf wedi cyfarfod â Gweinidogion yn y Weinyddiaeth Gyfiawnder i fynd ar drywydd y materion hyn yn ogystal. Rwyf o'r farn mai'r ffordd orau o fynd i'r afael â'r materion rydym yn eu trafod y prynhawn yma yw mewn modd cyfannol yn y lle hwn. Dyna yw barn y Llywodraeth hon, a dyna fydd barn y Llywodraeth hon.
7. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi cyn-filwyr yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru? OAQ53057
7. Will the Cabinet Secretary provide an update on what the Welsh Government is doing to support veterans in Mid and West Wales? OAQ53057
We have made tremendous progress in improving services and support for veterans, which includes those living in Mid and West Wales. I hope the Member will agree that my recent statement on these matters highlighted that.
Rydym wedi gwneud cynnydd aruthrol ar wella gwasanaethau a chymorth ar gyfer cyn-filwyr, sy'n cynnwys y rheini sy'n byw yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru. Rwy'n gobeithio y bydd yr Aelod yn cytuno bod fy natganiad diweddar ar y materion hyn yn adlewyrchu hynny.
I do, indeed, welcome your recent statement and I do also believe that ex-servicemen and women have done their duty by our country that we, in turn, then, owe them something back, not least how they return to civilian life. Part of that is, of course, trying to find work. But meaningful employment, I think, is pivotal to that journey, and also findings that it will support their mental health. So, I'd like to ask you, Cabinet Secretary, if you could tell us some more about the employment pathway that you just said you announced yesterday.
Yn wir, rwy'n croesawu eich datganiad diweddar ac rwyf hefyd yn credu bod ein cyn-filwyr wedi cyflawni eu dyletswyddau dros ein gwlad, ac y dylem ni yn ein tro roi rhywbeth yn ôl iddynt felly, nid yn lleiaf mewn perthynas â'r modd y maent yn dychwelyd i fywyd sifil. Rhan o hynny wrth gwrs, yw ceisio dod o hyd i waith. Ond rwy'n credu bod cyflogaeth ystyrlon yn ganolog i'r daith honno, a chanfyddiadau hefyd y bydd yn cefnogi eu hiechyd meddwl. Felly, hoffwn ofyn i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, a allwch chi ddweud mwy wrthym am y llwybr cyflogaeth a gyhoeddwyd gennych ddoe fel rydych newydd ei ddweud.
Presiding Officer, Members will be aware that we launched the employment pathway in partnership with the armed forces expert group that consists of representatives of public and third sectors, as well as military charities and including the Department for Work and Pensions. It provides options for veterans and service leavers on where to find support and information to secure employment relevant to them. I should also say to Members that prior to my duties here today, I launched a new toolkit for employers alongside Business in the Community and others to complement the employment pathway. This seeks to ensure that employers themselves understand the benefits of employing former service personnel and to ensure that they are able to deliver the best opportunities for employment for all those leaving our services.
Lywydd, bydd yr Aelodau'n ymwybodol ein bod wedi lansio'r llwybr cyflogaeth mewn partneriaeth â grŵp arbenigol y lluoedd arfog sy'n cynnwys cynrychiolwyr o'r sector cyhoeddus a'r trydydd sector, yn ogystal ag elusennau milwrol, gan gynnwys yr Adran Gwaith a Phensiynau. Mae'n darparu opsiynau i gyn-filwyr a'r rhai sy'n gadael y lluoedd arfog o ran ble y gallant ddod o hyd i gymorth a gwybodaeth i sicrhau cyflogaeth sy'n berthnasol iddynt hwy. Dylwn ddweud hefyd wrth yr Aelodau fy mod, cyn dod yma heddiw, wedi lansio pecyn cymorth newydd ar gyfer cyflogwyr, ochr yn ochr â Busnes yn y Gymuned ac eraill, i ategu'r llwybr cyflogaeth. Mae hwn yn ceisio sicrhau bod cyflogwyr eu hunain yn deall y manteision o gyflogi cyn-aelodau'r lluoedd arfog a sicrhau eu bod yn gallu darparu'r cyfleoedd cyflogaeth gorau ar gyfer pawb sy'n gadael ein lluoedd arfog.
Last month, the Welsh Government voted against the Welsh Conservative proposals to create an armed forces commissioner for Wales to ensure that the armed forces covenant is upheld. Will the Cabinet Secretary reconsider the Welsh Government's opposition to the creation of the post to ensure that the new cross-Government strategy for veterans in the UK can be delivered effectively?
Fis diwethaf, pleidleisiodd Llywodraeth Cymru yn erbyn cynigion y Ceidwadwyr Cymreig i greu comisiynydd y lluoedd arfog i Gymru, er mwyn sicrhau bod cyfamod y lluoedd arfog yn cael ei gynnal. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ailystyried gwrthwynebiad Llywodraeth Cymru i greu'r swydd er mwyn sicrhau y gellir darparu'r strategaeth draws-Lywodraethol newydd ar gyfer cyn-filwyr yn y DU yn effeithiol?
No.
Na wnaf.
The Cabinet Secretary will be aware that veterans are often over-represented in the homeless population. In Mid and West Wales and rural communities, these people are perhaps less likely to end up actually rough sleeping, but are very often in very insecure, sofa surfing from one family member to another type of situations. What discussions have you and your colleagues had with local authorities in Mid and West Wales to ensure that this kind of hidden homelessness amongst the veteran population is addressed?
Bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol fod y boblogaeth ddigartref yn cynnwys cyfran uwch o gyn-filwyr yn aml. Yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru, ac mewn cymunedau gwledig, mae'n bosibl fod y bobl hyn yn llai tebygol o fod yn cysgu ar y stryd yn y pen draw, ond maent yn aml iawn mewn sefyllfaoedd ansicr iawn, yn mynd o soffa i soffa ac o un aelod teuluol i'r llall a mathau eraill o sefyllfaoedd. Pa drafodaethau rydych chi a'ch cyd-Aelodau wedi'u cael gydag awdurdodau lleol yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru i sicrhau ein bod yn mynd i'r afael â'r math hwn o ddigartrefedd cudd ymhlith y boblogaeth cyn-filwyr?
One of the reasons why I was very anxious to ensure that we do fulfil our responsibilities under the covenant is to deliver resources to the front line where they're needed. So, we will be spending considerable resource supporting the local authority liaison officers network across Wales, which delivers support for all service personnel, both in terms of housing and in other terms as well. So, I hope we will be able to work with local authorities to ensure that local authorities are able to deliver exactly the services that the Member for Mid and West Wales describes. And, for me, and certainly for those people that I'm talking to at the moment, they want to see that level of resource there, delivering services for people. We've heard many times during this session this afternoon about the challenges facing local government in terms of delivering services, and it is therefore incumbent on all of us to look at how we can deliver those resources to the front line to ensure that people do have the services that they need and require. And that, Presiding Officer, was the point I made in reply to the Conservatives about the request to create a commissioner. What we want to do is to put money on the front line and not create further bureaucracy here. It is a matter for Members here to hold Ministers to account for the decisions we take and the services we deliver, and that level of democratic accountability I think is important.
Un o'r rhesymau pam fy mod yn awyddus iawn i sicrhau ein bod yn cyflawni ein cyfrifoldebau o dan y cyfamod oedd er mwyn darparu adnoddau i'r rheng flaen pan fo'u hangen. Felly, byddwn yn gwario adnoddau sylweddol ar gefnogi'r rhwydwaith o swyddogion cyswllt awdurdod lleol ledled Cymru, sy'n darparu cymorth ar gyfer holl bersonél y lluoedd arfog, mewn perthynas â thai ac mewn ffyrdd eraill yn ogystal. Felly, rwy'n gobeithio y byddwn yn gallu gweithio gydag awdurdodau lleol i sicrhau eu bod yn gallu darparu yr union wasanaethau y mae'r Aelod dros Ganolbarth a Gorllewin Cymru yn eu disgrifio. Ac i mi, ac yn sicr i'r bobl rwy'n siarad â hwy ar hyn o bryd, maent eisiau gweld y lefel honno o adnoddau ar waith yn darparu gwasanaethau ar gyfer pobl. Rydym wedi clywed sawl gwaith yn ystod y sesiwn y prynhawn yma am yr heriau sy'n wynebu llywodraeth leol o ran darparu gwasanaethau, ac felly mae'n ddyletswydd ar bob un ohonom i edrych ar sut y gallwn ddarparu'r adnoddau hynny i'r rheng flaen er mwyn sicrhau bod pobl yn cael y gwasanaethau y maent eu hangen. A dyna oedd y pwynt a wneuthum wrth ateb cais y Ceidwadwyr i greu comisiynydd, Lywydd. Yr hyn rydym eisiau ei wneud yw rhoi arian ar y rheng flaen, nid creu rhagor o fiwrocratiaeth yma. Cyfrifoldeb yr Aelodau yma yw dwyn Gweinidogion i gyfrif am y penderfyniadau a wnawn a'r gwasanaethau a ddarparwn, ac rwy'n credu bod y lefel honno o atebolrwydd democrataidd yn bwysig.
Ac yn olaf, cwestiwn 8, Neil Hamilton.
And finally, question 8, Neil Hamilton.
8. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y setliad llywodraeth leol ar gyfer Cyngor Sir Penfro? OAQ53037
8. Will the Cabinet Secretary provide an update on the local government settlement for Pembrokeshire County Council? OAQ53037
I published the provisional local government settlement for 2019-20 on 9 October. The Government announced further funding for local government on 20 November. The final settlement will be announced on 19 December.
Ar 9 Hydref, cyhoeddais y setliad llywodraeth leol dros dro ar gyfer 2019-20. Ar 20 Tachwedd, cyhoeddodd y Llywodraeth y bydd arian pellach ar gael ar gyfer llywodraeth leol. Bydd y setliad terfynol yn cael ei gyhoeddi ar 19 Rhagfyr.
I thank the Cabinet Secretary for that reply. When I raised this question a year ago, Pembrokeshire was being forced to raise its council tax by 12.5 per cent—the highest rise in Wales. This year, the draft budget was presented on Monday, as a result of which, council tax is set to rise by another 10 per cent and there are going to be £15.5 million-worth of cuts in services. Prior to the budget being set, senior officers in Pembrokeshire had warned that council tax would need to rise by 28 per cent in order to meet service needs. Pembrokeshire is being penalised by the current local government settlement and there seems to be no incentive for economical councils to continue to be economical, because the higher your council tax is, the more you get from the Welsh Government. So, can I add to the plea from Helen Mary Jones earlier on that this settlement formula should be reconsidered? Because it's not just rural councils that are penalised in this way, but any economical council is bound to be, because the higher your council tax is, the higher the financial needs estimations are, and consequently the higher the grants from Welsh Government, which does seem to be perverse.
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ateb hwnnw. Pan godais y cwestiwn hwn flwyddyn yn ôl, roedd sir Benfro yn cael ei gorfodi i godi'r dreth gyngor 12.5 y cant—y cynnydd mwyaf yng Nghymru. Y flwyddyn hon, cafodd y gyllideb ddrafft ei chyflwyno ddydd Llun, ac o ganlyniad i hynny, disgwylir y bydd y dreth gyngor yn codi 10 y cant arall ac y bydd gwerth £15.5 miliwn o doriadau i wasanaethau. Cyn pennu'r gyllideb, roedd uwch swyddogion yn sir Benfro wedi rhybuddio y byddai angen i'r dreth gyngor godi 28 y cant er mwyn ateb anghenion gwasanaethau. Mae sir Benfro yn cael ei chosbi gan y setliad llywodraeth leol cyfredol ac mae'n ymddangos nad oes unrhyw gymhelliant i gynghorau darbodus barhau i fod yn ddarbodus, oherwydd po uchaf yw eich treth gyngor, y mwyaf o arian a gewch gan Lywodraeth Cymru. Felly, a gaf fi ychwanegu at apêl Helen Mary Jones yn gynharach a gofyn i chi ailystyried fformiwla'r setliad? Oherwydd nid cynghorau gwledig yn unig sy'n cael eu cosbi yn y modd hwn, mae unrhyw gyngor darbodus yn sicr o gael eu cosbi, oherwydd po uchaf yw eich treth gyngor, yr uchaf yw'r amcangyfrifon o anghenion ariannol, ac o ganlyniad, yr uchaf yw'r grantiau a gewch gan Lywodraeth Cymru, sy'n ymddangos yn groes i fel y dylai fod.
I did notice the comments made by the leader of Pembrokeshire County Council on these matters in a newspaper recently. I will say to him and to the Member for Mid and West Wales that Pembrokeshire County Council has taken a number of decisions over its council tax levels over a number of years in full knowledge of the consequences of those decisions. And it is a matter for the electorate of Pembrokeshire to determine whether those decisions were correct or not, and not a matter for me. What I do not believe is that either the professional or the political leadership of Pembrokeshire can take those decisions and then turn around to the media and say that they have no idea of the consequences of those decisions. Whenever we take political decisions, there are consequences, and Pembrokeshire has taken decisions to reduce its council tax, in relative terms, over a number of years—it has the lowest council tax in Wales—and, as a consequence of that, they're now facing difficulties in their budget. That is a matter for that authority and for the electorate of Pembrokeshire.
Sylwais ar sylwadau arweinydd Cyngor Sir Penfro ar y materion hyn mewn papur newydd yn ddiweddar. Hoffwn ddweud wrtho, ac wrth yr Aelod dros Ganolbarth a Gorllewin Cymru, fod Cyngor Sir Penfro wedi gwneud nifer o benderfyniadau ar lefelau'r dreth gyngor dros nifer o flynyddoedd gan wybod yn iawn beth fyddai canlyniadau'r penderfyniadau hynny. A mater i etholwyr sir Benfro, nid mater i mi, yw penderfynu a oedd y penderfyniadau hynny'n rhai cywir ai peidio. Nid wyf yn credu bod arweinyddiaeth broffesiynol nac arweinyddiaeth wleidyddol sir Benfro yn gallu gwneud y penderfyniadau hynny, ac yna dweud wrth y cyfryngau nad oedd ganddynt unrhyw syniad beth fyddai canlyniadau'r penderfyniadau hynny. Pa bryd bynnag y byddwn yn gwneud penderfyniadau gwleidyddol, mae yna ganlyniadau, ac mae sir Benfro wedi penderfynu gostwng y dreth gyngor, mewn termau cymharol, dros nifer o flynyddoedd—sir Benfro sydd â'r dreth gyngor isaf yng Nghymru—ac o ganlyniad i hynny, maent bellach yn wynebu anawsterau gyda'u cyllideb. Mater i'r awdurdod ac etholwyr sir Benfro yw hwnnw.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.
I thank the Cabinet Secretary.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau amserol. Y cwestiwn cyntaf i'w ofyn i'r Ysgrifennydd Cabinet dros Addysg, ac mae'r cwestiwn gan Suzy Davies.
The next item is the topical questions. The first question is to be asked to the Cabinet Secretary for Education, and the question comes from Suzy Davies.
1. O ystyried bod adroddiad diweddar Estyn yn datgan y gallai ysgolion uwchradd yng Nghymru wneud yn well, gyda dim ond hanner wedi'u barnu i fod yn dda neu'n ardderchog ar hyn o bryd, pa waith y bydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau y codir safonau ar draws holl ysgolion uwchradd Cymru? 242
1. With a recent Estyn report stating that secondary schools in Wales could do better, with only half currently judged as good or excellent, what work will the Welsh Government undertake to ensure that standards are raised across all secondary schools in Wales? 242
Our national mission sets out clearly our plan to raise standards for all young people in all of our schools. We are delivering record investment to support teacher development, to support our most disadvantaged learners and to enhance leadership capacity and good practice across the system.
Mae ein cenhadaeth genedlaethol yn nodi'n glir ein cynllun i godi safonau ar gyfer yr holl bobl ifanc yn ein hysgolion. Rydym yn darparu buddsoddiad mwy nag erioed i gefnogi datblygiad athrawon, i gefnogi ein dysgwyr mwyaf difreintiedig ac i wella capasiti arweinyddiaeth ac arferion da ar draws y system.
Thank you very much for that answer, Cabinet Secretary. I think perhaps I should just begin by acknowledging that Estyn does say that they're happy that there's been progress in the primary sector. But I think it would be a betrayal of those young people if they then move on to schools in which the majority of pupils—and I mean the majority—across the age and ability range continue to fail to develop from skills and knowledge well enough, or make enough progress, or struggle to think independently, or feel responsible for their own learning. Obviously, I've taken those quotes from the Estyn report.
With half of schools underperforming and a suggestion by Estyn that the gap between well-performing schools and those that are not performing well is likely to widen, I'd be grateful if you could give us a little bit more detail about what you're planning to do, because Donaldson will not be biting in until 2022, that's almost a school generation away, and you cannot sacrifice this current cohort to another period of inadequacy. And I think you'd be the first to say that, if you were sitting on any of the benches other than the front bench in this place.
So, firstly, the schools that are in special measures or still in need of significant improvement: I asked you what action you'd taken on these back in September, and you reeled off a list of actions, but admitted that you had not exercised your powers under the School Standards and Organisation (Wales) Act 2013 to intervene with schools. Bearing in mind the results of this report, I'm wondering if you would now be prepared to do that.
For some of the students—. In a third of the schools that Estyn investigated, they saw that pupils were disengaged, had little interest in their work, they would disrupt the learning of others, and that some year 12 students had a lack of critical and independent learning skills, meaning that they were struggling with their A-Levels and actually dropping out in year 12. I think there's a significant number of students here who are failing to meet their potential as their independent and critical learning capabilities are not being developed earlier in their education. What worries me about this, Cabinet Secretary, is that those students could be internalising this as their own failure, when actually it's a failure of their education. It's clear that some of these schools need the support that they're not getting at the moment.
Now, after consortia, Schools Challenge Cymru and academy Wales, which talks all about leadership, I don't think they've been giving you the results you were hoping for. So, what can you do next to ensure that this year's year 7 pupils progress towards meeting their potential rather than, I don't know, getting static or even slumping? Can you tell us what the updated plans are for your National Academy for Educational Leadership? That's an idea that the Welsh Conservatives were very interested in themselves. And will you share with us the answers to the searching questions that you will undoubtedly be asking the consortia on the back of this Estyn report: why they have not prompted the sea change that we might have expected in those schools, especially as you've been content to give them an extra £5 million in-year as a result of space in the budget. I'm very keen to hear about what happens to our pupils now, not after 2022. Thank you.
Diolch yn fawr iawn i chi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy'n credu efallai y dylwn ddechrau drwy gydnabod bod Estyn yn dweud eu bod yn fodlon fod cynnydd wedi bod yn y sector cynradd. Ond rwy'n credu mai bradychu'r bobl ifanc hynny a wneir os ydynt wedyn yn symud ymlaen i ysgolion lle mae'r rhan fwyaf o'r disgyblion—ac rwy'n golygu'r rhan fwyaf—ar draws yr ystod oedran a'r ystod gallu, yn parhau i fethu datblygu sgiliau a gwybodaeth yn ddigon da, neu'n methu gwneud digon o gynnydd, neu'n cael trafferth i feddwl yn annibynnol, neu deimlo'n gyfrifol am eu dysgu eu hunain. Yn amlwg, daw'r dyfyniadau hynny o adroddiad Estyn.
Gyda hanner yr ysgolion yn tangyflawni, ac awgrym gan Estyn fod y bwlch rhwng ysgolion sy'n perfformio'n dda a'r rhai nad ydynt yn perfformio'n dda yn debygol o ehangu, buaswn yn ddiolchgar pe gallech roi ychydig mwy o fanylion i ni am yr hyn rydych yn bwriadu ei wneud, oherwydd ni fydd Donaldson yn weithredol tan 2022, sy'n genhedlaeth ysgol i ffwrdd bron, ac ni allwch aberthu'r garfan gyfredol hon i gyfnod arall o annigonolrwydd. Ac rwy'n credu mai chi fyddai'r cyntaf i ddweud hynny, pe baech yn eistedd ar unrhyw fainc arall heblaw am y fainc flaen yn y lle hwn.
Felly, yn gyntaf, yr ysgolion sy'n destunau mesurau arbennig neu sydd angen gwelliant sylweddol o hyd: gofynnais i chi pa gamau roeddech wedi'u cymryd mewn perthynas â'r rhain yn ôl ym mis Medi, ac fe restroch chi nifer o gamau gweithredu, ond fe wnaethoch gyfaddef nad oeddech wedi arfer eich pwerau o dan Ddeddf Safonau a Threfniadaeth Ysgolion (Cymru) 2013 i ymyrryd mewn ysgolion. O gofio canlyniadau'r adroddiad hwn, rwy'n meddwl tybed a fyddech yn barod i wneud hynny bellach.
I rai o'r disgyblion—. Mewn traean o'r ysgolion a ymchwiliwyd gan Estyn, gwelsant fod disgyblion wedi ymddieithrio, nid oedd ganddynt lawer o ddiddordeb yn eu gwaith, byddent yn tarfu ar ddysgu disgyblion eraill, a bod prinder sgiliau dysgu annibynnol a beirniadol gan rai disgyblion blwyddyn 12, a olygai eu bod yn cael trafferth gyda'u pynciau Safon Uwch ac yn gadael yr ysgol ym mlwyddyn 12 mewn gwirionedd. Credaf fod nifer sylweddol o ddisgyblion yn methu cyflawni eu potensial gan nad yw eu galluoedd dysgu annibynnol a beirniadol yn cael eu datblygu'n gynharach yn eu haddysg. Ysgrifennydd y Cabinet, mae'n fy mhoeni y gallai'r disgyblion hyn fod yn ystyried mai methiant ar eu rhan hwy yw hyn, er mai methiant eu haddysg ydyw mewn gwirionedd. Mae'n amlwg fod rhai o'r ysgolion hyn angen y cymorth nad ydynt yn ei gael ar hyn o bryd.
Nawr, ar ôl consortia, Her Ysgolion Cymru ac academi Cymru, sy'n siarad llawer am arweinyddiaeth, nid wyf yn credu eu bod wedi bod yn rhoi'r canlyniadau roeddech wedi gobeithio amdanynt. Felly, beth allwch chi ei wneud nesaf i sicrhau bod disgyblion blwyddyn 7 eleni yn camu ymlaen tuag at gyrraedd eu potensial yn hytrach na, wn i ddim, aros yn yr unfan neu fynd tuag yn ôl hyd yn oed? A allwch ddweud wrthym beth yw'r cynlluniau a ddiweddarwyd ar gyfer eich Academi Genedlaethol Arweinyddiaeth Addysgol? Roedd gan y Ceidwadwyr Cymreig ddiddordeb mawr yn y syniad hwnnw eu hunain. Ac a wnewch chi rannu gyda ni yr atebion i'r cwestiynau miniog y byddwch yn siŵr o'u gofyn i'r consortia ar sail yr adroddiad hwn gan Estyn: pam nad ydynt wedi sbarduno'r newid mawr y gallem fod wedi'i ddisgwyl yn yr ysgolion hynny, yn enwedig gan eich bod wedi cytuno i roi £5 miliwn ychwanegol iddynt ar ganol blwyddyn o ganlyniad i le yn y gyllideb. Rwy'n awyddus iawn i glywed beth fydd yn digwydd i'n disgyblion yn awr, nid ar ôl 2022. Diolch.
I welcome very much the chief inspector's annual report for 2017-18. I'm looking forward to studying the report in more detail, and of course will formally respond in the Plenary debate, which I understand, Presiding Officer, is provisionally scheduled for 19 February of next year.
I'm glad that the Member has acknowledged the progress that has been made in the primary sector, but I would be the first person to say that progress in our secondary sector is not good enough. I say it not just because I'm on these benches; I say it as a parent who has children in the system herself. I want all of our children to attend a good or excellent secondary school here in Wales, and our approach is to support all schools to be good and excellent, rather than the approach that we saw very much in operation yesterday across the border, when £50 million was announced to support just 16 highly selective secondary schools. That's the difference between the approach of this Government and the approach that the Tories would take, picking off certain schools and certain children for support, whereas we want all of our schools to do well.
Now, let me be absolutely clear what we are doing. The inspection report yesterday says that we need to do more to support our teaching profession. That's why we will spend £24 million over the next 18 months on supporting the professional learning of our staff. That is the single biggest investment in Welsh teachers since devolution, and we are determined to make sure that all our practitioners, in every classroom, are as good as they can be.
The Estyn report also rightly pointed to disparities in the quality of leadership in our system. That's why we have established the National Academy for Educational Leadership, and to be fair, Suzy, that is less than a year old, and to say that it has not delivered is simply not fair on those people who are working very, very, very hard to ensure that our leaders, our new and our aspiring head teachers, are as good as they could be.
For me, what is absolutely critical is that by the time a school is put into a category by Estyn, either in special measures or significant improvement, that is too late. Both local authorities and regional consortia should know their schools well enough that when they suspect a school is struggling to meet the needs of their pupils, they are able to intervene earlier, and we should not let it get to the stage of needing an Estyn inspection report to say that that school needs extra help. I am currently considering options of what more we can do to intervene earlier in schools that, potentially, are not meeting the needs of their children, are struggling to cope and are causing concern. At the moment, local authorities have the statutory responsibility for monitoring those schools, and for schools where there are those concerns, I expect local authorities to take prompt action. If they need more help to do so, either from the Welsh Government or from the regional consortia, I will make that help available.
Rwy'n croesawu adroddiad blynyddol y prif arolygydd ar gyfer 2017-18. Rwy'n edrych ymlaen at astudio'r adroddiad yn fanylach, ac wrth gwrs byddaf yn ymateb yn ffurfiol yn y Cyfarfod Llawn, a deallaf, Lywydd, fod hwnnw wedi'i drefnu ar gyfer 19 Chwefror y flwyddyn nesaf.
Rwy'n falch fod yr Aelod wedi cydnabod y cynnydd a wnaed yn y sector cynradd, ond fi fyddai'r person cyntaf i ddweud nad yw'r cynnydd yn ein sector uwchradd yn ddigon da. Dywedaf hynny, nid yn unig oherwydd fy mod ar y meinciau hyn; dywedaf hynny fel rhiant sydd â phlant yn y system fy hun. Rwyf eisiau i'n holl blant fynychu ysgolion uwchradd da neu ardderchog yma yng Nghymru, a'n dull o weithredu yw cynorthwyo pob ysgol i fod yn dda ac yn rhagorol, yn hytrach na'r dull a welsom ar waith yn bendant iawn ddoe ar draws y ffin, pan gafodd £50 miliwn ei gyhoeddi i gefnogi 16 o ysgolion uwchradd dethol iawn yn unig. Dyna yw'r gwahaniaeth rhwng dull y Llywodraeth hon a'r dull y byddai'r Torïaid yn ei fabwysiadu, rhoi cefnogaeth i ysgolion penodol a phlant penodol, tra ein bod ni eisiau i'n holl ysgolion wneud yn dda.
Nawr, gadewch i mi fod yn gwbl glir am yr hyn a wnawn. Roedd yr adroddiad arolygu yn dweud ddoe fod angen i ni wneud mwy i gefnogi ein proffesiwn addysgu. Dyna pam y byddwn yn gwario £24 miliwn dros y 18 mis nesaf ar gefnogi dysgu proffesiynol ein staff. Dyma'r buddsoddiad unigol mwyaf yn athrawon Cymru ers datganoli, ac rydym yn benderfynol o sicrhau bod ein holl addysgwyr, ym mhob ystafell ddosbarth, gystal ag y gallant fod.
Mae adroddiad Estyn hefyd yn cyfeirio'n gywir at wahaniaethau yn ansawdd yr arweinyddiaeth yn ein system. Dyna pam rydym wedi sefydlu'r Academi Genedlaethol Arweinyddiaeth Addysgol, ac a bod yn deg, Suzy, mae'n llai na blwydd oed, ac mae dweud nad yw wedi cyflawni yn annheg â'r bobl sy'n gweithio'n eithriadol o galed i sicrhau bod ein harweinwyr, ein penaethiaid newydd a'n darpar benaethiaid, gystal ag y gallent fod.
I mi, yr hyn sy'n gwbl allweddol yw ei bod hi'n rhy hwyr erbyn i ysgol gael ei rhoi mewn categori gan Estyn, naill ai mesurau arbennig neu welliant sylweddol. Dylai awdurdodau lleol a chonsortia rhanbarthol adnabod eu hysgolion yn ddigon da i allu ymyrryd yn gynt os ydynt yn amau bod ysgol yn cael trafferth i ateb anghenion ei disgyblion, ac ni ddylem adael i'r sefyllfa gyrraedd y pwynt o fod angen adroddiad arolygu gan Estyn i ddweud bod yr ysgol honno angen cymorth ychwanegol. Ar hyn o bryd, rwy'n ystyried opsiynau o ran beth arall y gallwn ei wneud i ymyrryd yn gynharach mewn ysgolion nad ydynt, o bosibl, yn ateb anghenion eu plant, ysgolion sy'n cael trafferth i ymdopi ac sy'n peri pryder. Ar hyn o bryd, mae gan awdurdodau lleol gyfrifoldeb statudol i fonitro'r ysgolion hynny, ac rwy'n disgwyl i awdurdodau lleol roi camau ar waith ar fyrder ar gyfer yr ysgolion sy'n peri pryder. Os ydynt angen mwy o gymorth i wneud hynny, naill ai gan Lywodraeth Cymru neu gan y consortia rhanbarthol, byddaf yn sicrhau bod y cymorth hwnnw ar gael.
However challenging the situation is in Wales, it's nowhere near as challenging as for pupils in England, where schools that have been found to be in special measures are simply being hung out to dry because they are obliged to be taken over by academies, and academies are simply walking away. They don't even get inspected by HM inspectors, so it's absolutely ridiculous for people on the Conservative benches not to recognise that our situation is so much better.
I think the Estyn report is a very good guide to what good practice looks like, and is in a very readable form for all school leaders to be able to access. It's absolutely not true that half the schools are failing. I have one concern, which is around the paucity of excellent early years provision. This may seem a very long way from secondary school education, but, actually, that is where we can really begin to tackle the disadvantage of deprivation. It's excellent that we now have four examples of early years provision that are deemed excellent, which is four more than last year, but we obviously need many more.
In terms of supporting excellence in our secondary school teaching, I wondered if, in your response to the Estyn report, you might reconsider restoring Schools Challenge Cymru. I'm not the only person on these benches who thinks that they were dismantled before they had had time to embed the sharing of good practice that is very clearly evident in many of our secondary schools and needs to be shared, particularly with those schools who are facing the most challenges. We saw how excellent and transformative it was in London, therefore I wondered if you would consider that.
Pa mor heriol bynnag yw'r sefyllfa yng Nghymru, nid yw'n agos at fod mor heriol â'r sefyllfa sy'n wynebu disgyblion yn Lloegr, lle mae ysgolion sy'n destunau mesurau arbennig yn cael eu gadael ar drugaredd y gwynt oherwydd bod rheidrwydd ar yr academïau i'w cymryd o dan eu hadain, ond mae'r academïau'n troi cefn arnynt. Nid ydynt yn cael eu harolygu gan arolygwyr ei Mawrhydi hyd yn oed, felly mae'n gwbl chwerthinllyd nad yw pobl ar y meinciau Ceidwadol yn gallu cydnabod ein bod mewn sefyllfa well o lawer.
Credaf fod adroddiad Estyn yn arweiniad da iawn o ran beth sy'n arferion da, ac mae ar ffurf darllenadwy iawn i'r holl arweinwyr ysgolion allu gwneud defnydd ohono. Nid yw'n wir o gwbl fod hanner yr ysgolion yn methu. Mae gennyf un pryder, sy'n ymwneud â diffyg darpariaeth blynyddoedd cynnar sy'n rhagorol. Gall hyn ymddangos yn bell iawn o addysg ysgol uwchradd, ond mewn gwirionedd, dyna ble y gallwn ddechrau mynd i'r afael ag anfantais amddifadedd. Mae'n wych fod gennym bellach bedair enghraifft o ddarpariaeth blynyddoedd cynnar y bernir eu bod yn rhagorol, pedair yn fwy na'r llynedd, ond yn amlwg rydym angen llawer mwy.
O ran cefnogi rhagoriaeth yn ein haddysg uwchradd, roeddwn yn meddwl tybed a fyddech, yn eich ymateb i adroddiad Estyn, yn ailystyried adfer Her Ysgolion Cymru. Nid fi yw'r unig un ar y meinciau hyn sy'n credu bod y rhaglen wedi'i diddymu cyn cael amser i wreiddio'r arfer o rannu arferion da sy'n amlwg iawn mewn nifer o'n hysgolion uwchradd ac sydd angen cael eu rhannu, yn enwedig gyda'r ysgolion sy'n wynebu'r heriau mwyaf. Gwelsom pa mor ragorol a thrawsnewidiol oedd y rhaglen yn Llundain, felly roeddwn yn meddwl tybed a fyddech yn ystyried hynny.
The evidence to note from the Schools Challenge programme in Wales was mixed. Undoubtedly, there are some schools that benefited from participation in that programme. There are some schools that, despite considerable extra financial resource and support, failed to make the progress that we would have liked to have seen. Again, one of the challenges around Schools Challenge Cymru is that that support was limited to a single group of schools, rather than a national approach to schools that are causing concern.
You will be aware, I'm sure, Jenny, of the interesting proposals that have been put forward by Graham Donaldson in his review of Estyn, the inspectorate. There is some commentary about how we can improve the situation for schools that find themselves in categorisation or in special measures. For too many of those schools, the support that is available to them to make rapid improvement is not consistent and it is not what I would want it to be. I continue to discuss with Estyn what more we can do to support those schools that find themselves in categorisation.
We are aware of some crucial elements that can make a real difference to improving schools' performance rapidly if they find themselves in that situation. But, as I said, a school that has to wait for a formal categorisation by Estyn has waited too long for support. We need to work with our local authorities and with our regional school improvement services to better understand how we can identify problems earlier, and how we can provide assistance to those schools before Estyn comes in and says that they need to improve.
Roedd y dystiolaeth yn gymysg mewn perthynas â'r rhaglen Her Ysgolion yng Nghymru. Yn sicr, elwodd rhai ysgolion o gyfranogi yn y rhaglen. Ceir rhai ysgolion sydd wedi methu gwneud y cynnydd y byddem wedi hoffi ei weld er gwaethaf yr adnoddau ariannol a'r cymorth ychwanegol sylweddol a gawsant. Unwaith eto, un o'r heriau gyda Her Ysgolion Cymru yw bod y cymorth hwnnw'n gyfyngedig i un grŵp o ysgolion, yn hytrach na dull cenedlaethol o fynd i'r afael ag ysgolion sy'n peri pryder.
Rwy'n siŵr y byddwch yn gwybod, Jenny, am yr argymhellion diddorol a gyflwynwyd gan Graham Donaldson yn ei adolygiad o Estyn, yr arolygiaeth. Ceir rhai sylwadau ynglŷn â sut y gallwn wella'r sefyllfa ar gyfer ysgolion sy'n cael eu categoreiddio neu sy'n destunau mesurau arbennig. I ormod o'r ysgolion hynny, nid yw'r cymorth sydd ar gael i'w helpu i wella'n gyflym yn gyson ac nid yw'n gwneud yr hyn yr hoffwn iddo ei wneud. Rwy'n dal i drafod gydag Estyn i weld beth arall y gallwn ei wneud i gefnogi'r ysgolion sy'n cael eu categoreiddio.
Rydym yn ymwybodol o rai elfennau hanfodol sy'n gallu gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i wella perfformiad ysgolion yn gyflym os ydynt yn y sefyllfa honno. Ond fel y dywedais, mae ysgol sydd wedi gorfod aros i gael ei rhoi mewn categori ffurfiol gan Estyn wedi aros yn rhy hir am gymorth. Mae angen i ni weithio gyda'n hawdurdodau lleol a'n gwasanaethau gwella ysgolion rhanbarthol i gael gwell dealltwriaeth o sut y gallwn nodi problemau yn gynt, a sut y gallwn ddarparu cymorth i'r ysgolion hynny cyn i Estyn ddod i mewn a dweud bod angen iddynt wella.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.
I thank the Cabinet Secretary.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiadau 90 eiliad. Vikki Howells.
The next item is the 90-second statements. Vikki Howells.
Diolch, Llywydd. Wednesday, 7 December 1938—thousands of people gathered at the pavilion at Mountain Ash, including my very own grandmother, who would regale the family for many years afterwards about the amazing and talented superstar that she saw there. They came to attend a Welsh national memorial meeting and concert in honour of 33 members of the International Brigade from Wales—men who had given their lives fighting against fascism in defence of democracy in the Spanish civil war, and appearing at that concert was the famous American artist and actor Paul Robeson. Robeson, the son of a former slave, was a skilled sportsman and academic, but he chose to pursue a career in the arts, winning plaudits for his roles on the stage and screen. The 1930s saw Robeson's increasing association with political causes. Central to this was his support for the republican side in Spain. Robeson regarded this as a turning point in his life. Speaking at a benefit concert for Spanish refugees, he proclaimed:
'The artist must take sides. He must elect to fight for freedom or for slavery.'
The decade also saw Robeson forging lifelong links with the mining communities of south Wales. He performed in miners' clubs, sang for the miners' relief fund and starred in The Proud Valley. Just as the Spanish civil war shaped his activism, so did his association with these communities, and on Friday, 80 years since the pavilion concert, I'll be opening an exhibition at Mountain Ash working mens' club to celebrate this historic event and a truly remarkable transatlantic association between Robeson and the south Wales miners.
Diolch, Lywydd. Ddydd Mercher, 7 Rhagfyr 1938—daeth miloedd o bobl ynghyd yn y pafiliwn yn Aberpennar, gan gynnwys fy mam-gu fy hun, a fyddai'n diddanu'r teulu am flynyddoedd lawer wedyn drwy sôn am y seren anhygoel a dawnus a welodd yno. Daethant i fynychu cyfarfod coffa a chyngerdd Cymreig cenedlaethol i anrhydeddu 33 o aelodau'r Frigâd Ryngwladol o Gymru—dynion a roddodd eu bywydau'n ymladd yn erbyn ffasgaeth ac i amddiffyn democratiaeth yn rhyfel cartref Sbaen, ac un o'r rhai a ymddangosodd yn y cyngerdd hwnnw oedd y canwr a'r actor Americanaidd enwog, Paul Robeson. Roedd Robeson yn fab i gyn-gaethwas, yn dalentog yn y byd chwaraeon a'r byd academaidd, ond dewisodd ddilyn gyrfa yn y celfyddydau, gan ennill clod am ei rolau ar lwyfan ac ar sgrin. Yn ystod y 1930au, daeth Robeson i gysylltiad cynyddol ag achosion gwleidyddol. Roedd ei gefnogaeth i'r ochr weriniaethol yn Sbaen yn ganolog i hyn. Roedd Robeson yn ystyried hwn yn drobwynt yn ei fywyd. Wrth siarad mewn cyngerdd dros ffoaduriaid Sbaen, datganodd:
Mae'n rhaid i'r canwr ddewis ochr. Mae'n rhaid iddo ddewis ymladd dros ryddid neu dros gaethwasiaeth.
Yn ystod y degawd hwnnw hefyd, ffurfiodd gysylltiadau gydol oes â chymunedau glofaol de Cymru. Perfformiodd mewn clybiau glowyr, canodd mewn cyngerdd i godi arian i gronfa gymorth y glowyr a chwaraeodd y brif ran yn The Proud Valley. Gwnaeth ei gysylltiad â'r cymunedau hyn ymgyrchwr ohono fel y gwnaeth rhyfel cartref Sbaen, a ddydd Gwener, 80 mlynedd ers y cyngerdd yn y pafiliwn, byddaf yn agor arddangosfa yng nghlwb y gweithwyr Aberpennar i ddathlu'r digwyddiad hanesyddol hwn a'r cysylltiad rhyfeddol ar draws yr Iwerydd rhwng Robeson a glowyr de Cymru.
Helen Mary Jones.
Helen Mary Jones.
Diolch, Llywydd. Yesterday we said goodbye to Professor Mike Sullivan, director of Swansea University's Morgan Academy, socialist and Welshman. Mike grew up in a working-class family in Risca, the first in his family to go to university. Graduating from Oxford, he worked as a social worker before starting a distinguished academic career, first in Cardiff, then in Swansea. He served here, as a Labour special adviser during the period of the One Wales Government, ensuring the passage of the best possible version of the Rights of Children and Young Persons (Wales) Measure 2011. After his return to Swansea, Mike was pivotal in raising the university's international profile, initiating the relationship with Secretary Clinton, and he founded the Morgan Academy, named for Rhodri Morgan.
Mike was warm and compassionate, but he could be steely when he needed to be. His passion for social justice and for Wales informed all that he did. He had a great gift for friendship, and I know, Llywydd, that there are many in this Chamber who were proud to call him their friend.
Mike died too soon. He is survived by his wife Jane, their son Ciaran and his stepchildren, and their loss is incalculable. For those of us who knew him, Mike's life will inspire us as we work to build the Wales and the world that he believed was possible, and with his beloved university, beset at present by troubles, we vow to protect his legacy.
Diolch, Lywydd. Ddoe, ffarweliwyd â'r Athro Mike Sullivan, cyfarwyddwr Academi Morgan Prifysgol Abertawe, sosialydd a Chymro. Cafodd Mike ei fagu mewn teulu dosbarth gweithiol yn Rhisga, ac ef oedd y cyntaf yn ei deulu i fynd i brifysgol. Graddiodd o Rydychen, a bu'n gweithio fel gweithiwr cymdeithasol cyn dechrau gyrfa academaidd nodedig, yng Nghaerdydd yn gyntaf, ac yna yn Abertawe. Gwasanaethodd yma fel ymgynghorydd arbennig i'r Blaid Lafur yn ystod cyfnod Llywodraeth Cymru'n Un, gan sicrhau bod y fersiwn orau posibl o Ddeddf Hawliau Plant a Phobl Ifanc (Cymru) 2011 yn cael ei phasio. Ar ôl iddo ddychwelyd i Abertawe, chwaraeodd Mike ran allweddol yn y gwaith o godi proffil rhyngwladol y brifysgol, gan gychwyn y berthynas â'r Ysgrifennydd Clinton, a sefydlodd Academi Morgan, a gafodd ei henwi ar ôl Rhodri Morgan.
Roedd Mike yn gynnes ac yn dosturiol, ond gallai fod yn gadarn pan oedd angen iddo fod. Roedd ei angerdd dros gyfiawnder cymdeithasol a thros Gymru yn llywio popeth a wnâi. Roedd ganddo ddawn i fod yn gyfaill, a gwn fod llawer yn y Siambr hon, Lywydd, yn falch o'i alw'n ffrind.
Bu Mike farw'n rhy fuan. Mae'n gadael ei wraig Jane, eu mab Ciaran a'i lysblant, ac mae eu colled yn anfesuradwy. I'r rhai ohonom a oedd yn ei adnabod, bydd bywyd Mike yn ein hysbrydoli wrth i ni weithio i adeiladu'r Gymru a'r byd y credai eu bod yn bosibl, a chyda'i brifysgol annwyl, sy'n wynebu heriau ar hyn o bryd, rydym yn addo diogelu ei waddol.
Bethan Sayed.
Bethan Sayed.
This week is Lifelong Learning Platform's Lifelong Learning Week. This is the pan-European civil society for education, which is using this week to bring together partners from across Europe to encourage and talk about ideas to foster lifelong learning. With our future in the European Union currently uncertain, I hope that Wales can continue to play a role in European engagement platforms such as this one. Exchanging ideas and visions in this area can help us understand what works best in other nations, and how it can work here too. We can learn from smaller fellow countries that have seen success in improving and developing a lifelong learning framework that is truly cradle to grave. In previous generations, the pattern of life was often school, career, retirement. This is not the case anymore, and in a world where we face challenges from automation, competition from around the world and a flexible and fast-evolving economy, we must put an emphasis on learning and training at any age, and constantly promote a mindset that emphasises that nobody is ever too old to learn a new skill or to take up a new interest.
The Lifelong Learning Platform believes that the objective of education and training should not only be described in terms of employability or economic growth, but also as a framework for personal development and to promote active citizenship and engagement. Going forward, regardless of our position in Europe, I think it's vital for us to support and fund lifelong learning here in Wales so that we can support this vital asset for our nation.
Yr wythnos hon yw Wythnos Dysgu Gydol Oes y Sylfaen Dysgu Gydol Oes. Dyma'r gymdeithas sifil ban-Ewropeaidd ar gyfer addysg, sy'n defnyddio'r wythnos hon i ddod â phartneriaid o bob cwr o Ewrop at ei gilydd i annog ac i siarad am syniadau ar gyfer meithrin dysgu gydol oes. O gofio bod ein dyfodol o fewn yr Undeb Ewropeaidd yn ansicr ar hyn o bryd, rwy'n gobeithio y gall Cymru barhau i chwarae rôl mewn rhaglenni ymgysylltu Ewropeaidd fel hon. Mae cyfnewid syniadau a gweledigaethau yn y maes hwn yn gallu ein helpu i ddeall beth sy'n gweithio orau mewn gwledydd eraill, a sut y gall weithio yma hefyd. Gallwn ddysgu oddi wrth ein cyd-wledydd llai o faint sydd wedi llwyddo i wella a datblygu fframwaith dysgu gydol oes o'r crud i'r bedd go iawn. Mewn cenedlaethau blaenorol, roedd bywyd yn aml yn dilyn patrwm ysgol, gyrfa, ymddeol. Nid yw hyn yn wir mwyach, ac mewn byd lle rydym yn wynebu heriau yn sgil awtomatiaeth, cystadleuaeth gan wledydd o amgylch y byd ac economi hyblyg sy'n esblygu'n gyflym, mae'n rhaid i ni roi pwyslais ar ddysgu a hyfforddiant ar unrhyw oedran, a hyrwyddo meddylfryd sy'n pwysleisio'n gyson nad oes neb byth yn rhy hen i ddysgu sgil newydd neu i fynd ar drywydd diddordeb newydd.
Mae'r Sylfaen Dysgu Gydol Oes yn credu y dylid disgrifio amcan addysg ac hyfforddiant, nid yn unig o ran cyflogadwyedd neu dwf economaidd, ond hefyd fel fframwaith ar gyfer datblygiad personol ac er mwyn hyrwyddo ymgysylltiad a dinasyddiaeth weithredol. Yn y dyfodol, ni waeth beth yw ein sefyllfa yn Ewrop, credaf ei bod yn hanfodol i ni gefnogi ac ariannu dysgu gydol oes yma yng Nghymru fel y gallwn gefnogi'r ased hanfodol hwn ar gyfer ein gwlad.
Yr eitem nesaf yw'r ddadl ar adroddiad y Pwyllgor Safonau Ymddygiad i'r Cynulliad, o dan Reol Sefydlog 22.9. Rydw i'n galw ar Gadeirydd y Pwyllgor i wneud y cynnig, Jayne Bryant.
The next item is the debate on the Standards of Conduct Committee's report to the Assembly, under Standing Order 22.9. I call on the Chair of the committee to move the motion, Jayne Bryant.
Cynnig NDM6890 Jayne Bryant
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn ystyried Adroddiad y Pwyllgor Safonau Ymddygiad—Adroddiad 03-18 a osodwyd gerbron y Cynulliad ar 23 Tachwedd 2018 yn unol â Rheol Sefydlog 22.9
2. Yn cymeradwyo’r argymhelliad yn yr adroddiad.
Motion NDM6890 Jayne Bryant
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Considers the Report of the Standards of Conduct Committee—Report 03-18 laid before the Assembly on 23 November 2018 in accordance with Standing Order 22.9
2. Endorses the recommendation in the report.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. As Chair of the Standards of Conduct Committee, I formally move the motion.
The committee considered the report from the commissioner for standards in relation to a complaint made against Gareth Bennett AM. The complaint regarded his failure to comply with the rules and guidance on the use of Assembly resources and bringing the Assembly into disrepute, which is a breach of the code of conduct.
The Standards of Conduct Committee gave the commissioner’s report careful consideration, and our report sets out the committee’s judgment as to the sanction that is appropriate in this case. The facts relating to the complaint, and the committee’s reasons for its recommendation, are set out in full in the committee’s report.
The motion tabled invites the Assembly to endorse the committee’s recommendations.
Diolch, Lywydd. Fel Cadeirydd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad, rwy'n gwneud y cynnig yn ffurfiol.
Ystyriodd y pwyllgor yr adroddiad gan y comisiynydd safonau mewn perthynas â chŵyn a wnaed yn erbyn Gareth Bennett AC. Roedd y gŵyn yn ymwneud â'i fethiant i gydymffurfio â'r rheolau a'r canllawiau ar y defnydd o adnoddau'r Cynulliad, gan roi enw drwg i'r Cynulliad, sy'n torri'r cod ymddygiad.
Mae'r Pwyllgor Safonau Ymddygiad wedi ystyried adroddiad y comisiynydd yn ofalus, ac mae ein hadroddiad yn nodi barn y pwyllgor mewn perthynas â'r gosb sy'n briodol yn yr achos hwn. Mae'r ffeithiau sy'n ymwneud â'r gŵyn, a rhesymau'r pwyllgor dros ei argymhelliad, wedi'u nodi'n llawn yn adroddiad y pwyllgor.
Mae'r cynnig a gyflwynwyd yn gwahodd y Cynulliad i gymeradwyo argymhellion y pwyllgor.
Nid oes siaradwyr yn y ddadl yma. Rydw i'n siŵr, felly, nad yw'r Aelod eisiau ymateb i'r ddadl. Y cwestiwn yw: a ddylid nodi adroddiad y pwyllgor? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
There are no speakers in this debate. I take it that the Member doesn’t wish to reply to the debate. The proposal is to note the committee's report. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Detholwyd y gwelliant canlynol: gwelliant 1 yn enw Julie James.
The following amendment has been selected: amendment 1 in the name of Julie James.
Daw hyn â ni at yr eitem nesaf, sef dadl y Ceidwadwyr Cymreig ar berfformiad Llywodraeth Cymru. Ac i gyflwyno'r ddadl, rydw i'n galw ar Paul Davies i wneud y cynnig. Paul Davies.
That brings us to the next item, which is the Welsh Conservatives debate on Welsh Government performance, and I call on Paul Davies to move the motion. Paul Davies.
Cynnig NDM6892 Darren Millar
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn gresynu ers mis Rhagfyr 2009:
a) fod amseroedd aros rhwng atgyfeirio a thriniaeth yn y GIG yng Nghymru wedi cynyddu;
b) fod perfformiad yn erbyn y targedau 4 a 12 awr yn adrannau brys Cymru wedi dirywio;
c) nad yw’r targedau trin canser yng Nghymru erioed wedi cael eu cyrraedd;
d) fod nifer y gwelyau mewn ysbytai yng Nghymru wedi gostwng;
e) fod perfformiad TGAU wedi dirywio yng Nghymru gyda chyrhaeddiad graddau A * - C ar gyfer haf 2018 ar y lefel waethaf ers 2005;
f) fod sgoriau OECD PISA Cymru yn waeth mewn darllen, mathemateg a gwyddoniaeth a bod y canlyniadau diweddaraf yn waeth nag yn 2009, gan roi sgoriau Cymru yn hanner gwaelod sgoriau byd-eang yr OECD ac ar waelod sgoriau'r DU;
g) fod nifer fawr o ysgolion yng Nghymru wedi'u cau'n barhaol;
h) fod incwm gwario gros aelwydydd fel canran o gyfartaledd y DU wedi gostwng;
i) fod gan Gymru gyfradd twf cyflog gyfartalog gwaethaf gwledydd y DU;
j) fod ardrethi busnes yng Nghymru wedi dod yn llai cystadleuol na rhannau eraill o'r DU; a
k) fod nifer y cartrefi newydd sy'n cael eu hadeiladu yn flynyddol yng Nghymru wedi gostwng.
2. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i gydnabod ei methiannau, gan roi’r gorau i’w pholisïau sy’n methu, a chyflawni'r newid cadarnhaol sydd ei angen ar Gymru.
Motion NDM6892 Darren Millar
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Regrets that since December 2009:
a) referral-to-treatment waiting times in the Welsh NHS have increased;
b) performance against both the 4 and 12 hour targets in Welsh emergency departments has deteriorated;
c) cancer treatment targets have never been met in Wales;
d) the number of beds in Welsh hospitals has fallen;
e) GCSE performance has deteriorated in Wales with attainment of A*-C grades for summer 2018 the worst since 2005;
f) Wales’s OECD PISA scores are worse in reading, maths and science with the most recent results being worse than in 2009, placing Wales in the bottom half of the OECD global ranking and at the bottom of the UK rankings;
g) scores of Welsh schools have permanently closed;
h) gross disposable household income as a percentage of the UK average has fallen;
i) Wales has had the poorest average wages growth rate of the UK nations;
j) business rates in Wales have become less competitive than other parts of the UK; and
k) the annual number of new homes being built in Wales has fallen.
2. Calls upon the Welsh Government to acknowledge its failures, abandon its failing policies, and to deliver the positive change that Wales needs.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch Llywydd. On the eve of learning the identity of the new Welsh Labour Party leader, it is timely to reflect on the performance of the Welsh Government under the leadership of the current First Minister—the success, the failures and the lessons for the future. It will be for others to cast judgment on the First Minister's legacy, but today I want to focus specifically on policy and the burgeoning gap between promises and delivery.
For eight and a half of the First Minister's nine years, there has been a Conservative Prime Minister in Downing Street, and for Ministers here, the temptation to play party politics has been too great. Too often, the First Minister has played the role of the leader of the opposition to the UK Government, rather than acting as a leader of a Government here in Wales. In Labour's campaign for the 2011 Assembly election, devolved areas barely got a mention, as they were keen to take advantage of low levels of public awareness of what the Welsh Government's responsibilities were.
Now, of course, it would be churlish not to acknowledge that there have been some successes in the past nine years and areas of agreement between the parties: the 5p carrier bag charge, introduced with cross-party support, has helped change shoppers' behaviour and has reduced the number of single-use carrier bags in circulation; the children's rights Measure and the food hygiene rating system were also introduced in the past nine years. All parties worked together on the successful referendum on further law-making powers for the Assembly—a decision that was followed by the devolution of taxation, empowering this Chamber to make better decisions for the people of Wales. Both those successes have been, I'm afraid, few and far between.
The Welsh Government record since 2009 is, sadly, one of failure and missed opportunities, and no more disastrously than in the national health service. Despite campaigning on a leadership manifesto, promising to protect health spending, Carwyn Jones became the only leader of any modern political party in the UK to inflict real-terms cuts to the NHS. Carwyn Jones's first budget as First Minister took £0.5 billion out of the Welsh NHS. By 2014, the health budget had lost almost 8 per cent in real terms, equating to £1 billion.
The NHS has still not recovered from the legacy of Labour's budget cuts. Today, health boards are facing a record combined deficit of £167.5 million. The impact on waiting times and standards has been devastating. In December 2009, no patient in Wales was waiting any longer than 36 weeks from diagnosis to the start of treatment. Yet today, that figure stands at 13,673. Of these, more than 4,000 patients are currently waiting more than a year for surgery. When Carwyn Jones took office, 224,960 patients were waiting in the queue to start treatment. That queue has doubled to 443,789 patients.
In nine years, some key performance targets have not been met once. The target for 95 per cent of accident and emergency patients to be seen within four hours has not been met since 2009, and performance is getting worse. In October this year, only 80 per cent were seen within four hours, and at Wrexham Maelor Hospital, that figure was just 54 per cent—the worst on record.
Shockingly, the number of patients waiting over 12 hours to be seen in A&E has risen by 4,000 per cent since 2009. Earlier this year, the Royal College of Emergency Medicine described the situation in A&E in Wales as 'dire' and 'horrific' with an experience for patients which is 'unsafe, undignified and distressing'. Capacity in the NHS has shrunk with the number of beds falling year on year to the lowest on record today—2,000 fewer beds than in 2009, and in some health boards, the bed occupancy rate is breaching safe limits on a daily basis. This decline in NHS performance has coincided with Welsh Government decisions to continue to downgrade and centralise NHS services, forcing patients to travel further for vital care, and putting even more pressure on retained services. NHS cuts, closures and downgrades—that's what we've seen since December 2009.
Now, a commitment was made by the First Minister during his leadership campaign to spend 1 per cent above the block grant on education every year until the per pupil funding gap between Wales and England had been eliminated. Nine years on and the funding gap still remains, and the education budget is 7.9 per cent smaller in real terms than it was in 2011. In the 10 years to 2016, 157 schools closed, mainly in rural Wales, and, across the country today, 40 per cent of schools are facing a budget deficit. This is despite the fact that the Welsh Government receives £1.20 for every £1 spent on schools in England. GCSE performance has deteriorated since 2009, with the gold standard of five A* to C grades falling this year to its lowest level since 2005. Wales has declined in the Organisation for Economic Co-operation and Development's Programme for International Student Assessment tests, with worse scores in reading, maths and science, with the most recent results placing Wales in the bottom half of the OECD ranking, and ranked the worst in the UK. Targets and timescales to improve Wales's education system position have all been quietly dropped, ditched and changed to cover the tracks of failure.
Under the current First Minister's watch, another target, for Wales to reach 90 per cent of UK average gross value added by 2010, was dropped. Wales still has seen has the lowest wage growth of any UK nation. Opportunities to create the conditions for indigenous small business growth and greater inward investment have been missed in favour of trying to control and over-tax business. The Welsh Government's business rates regime has led to Wales having the UK's highest high-street vacancy rate, with too many vacant and boarded-up premises. Wales is now the most expensive part of the UK in which to do business. However, it is good to see, from yesterday's comments in the budget debate, that the Welsh Government is finally listening to our calls for action on this. Nevertheless, this Labour Government still fails to recognise that low-tax economies are more vibrant, more competitive, and, actually, generate more revenue because of the greater viability of setting up a business. Creating the conditions in which businesses can prosper, and investors are attracted to set up in Wales, should have been a far greater priority over the last nine years, to generate growth and increase prosperity levels.
Labour has failed to deliver a fit-for-purpose public transport network, so there remains no proper alternative to the car. The jury's still out on the success or otherwise of the new franchise, although it's fair to say its start has been, at best, shaky. Numerous major road projects have been delayed by ministerial dithering, while many of those that did get built fell victim to massive overspends, including the Heads of the Valleys dualling.
Inadequate mobile signals and broadband infrastructure are still a problem, given the slow progress on addressing notspots.
Creating the conditions for economic growth would have gone some way to tackling cyclical poverty, which still blights too many of our communities. The flagship pledge to eradicate child poverty was dropped, while evidence shows that the hundreds of millions of pounds that poured into Communities First had no impact on prosperity levels, and, after 20 years of Labour, these communities remain as poor as ever.
The current First Minister has made home ownership further out of reach for many, including denying social housing tenants the right to buy their property. House building has been constrained by red tape, creating a housing supply crisis, which has driven up prices and made getting a step on the property ladder more difficult. Sadly, this has been a Government that spent billions treating the symptoms of poverty rather than properly investing in the preventative agenda to give the next generation better prospects than the last. The last nine years have been blighted by mismanagement, particularly in Betsi Cadwaladr University Local Health Board, not to mention the Regeneration Investment Fund for Wales and the All Wales Ethnic Minority Association scandals, by indecision and inaction over business rate reform, the M4 relief road, and a lack of house building, and by poor decision-making, cutting the NHS budget and scrapping the right to buy.
For the sake of the 3 million people we serve, Wales needs original ideas, a fresh approach and new leadership. While I wish the First Minister well for the future, I am more convinced than ever that, to fulfil its true potential, Wales needs a new Government, and I urge Members to support our motion.
Diolch Lywydd. A ninnau ar fin clywed yfory pwy fydd arweinydd newydd y Blaid Lafur yng Nghymru, mae'n amserol i ni fyfyrio ar berfformiad Llywodraeth Cymru o dan arweiniad y Prif Weinidog cyfredol—y llwyddiannau, y methiannau a'r gwersi ar gyfer y dyfodol. Mater i eraill fydd rhoi barn ar waddol y Prif Weinidog, ond heddiw rwyf eisiau canolbwyntio'n benodol ar bolisi a'r bwlch cynyddol rhwng addewidion a chyflawniad.
Am wyth a hanner o naw mlynedd y Prif Weinidog, cafwyd Prif Weinidog Ceidwadol yn Stryd Downing, ac i'r Gweinidogion yma, mae'r demtasiwn i chwarae gwleidyddiaeth plaid wedi bod yn rhy gryf. Yn rhy aml, mae Prif Weinidog Cymru wedi chwarae rôl arweinydd yr wrthblaid i Lywodraeth y DU, yn hytrach na gweithredu fel arweinydd Llywodraeth yma yng Nghymru. Yn ymgyrch y Blaid Lafur ar gyfer etholiad y Cynulliad yn 2011, prin y cafodd meysydd datganoledig eu crybwyll, gan eu bod yn awyddus i fanteisio ar y lefelau isel o ymwybyddiaeth ymhlith y cyhoedd ynglŷn â beth oedd cyfrifoldebau Llywodraeth Cymru.
Nawr, wrth gwrs, byddai'n anfoesgar imi beidio â chydnabod bod yna rai llwyddiannau wedi bod dros y naw mlynedd ddiwethaf a rhai mannau lle y cafwyd cytundeb rhwng y pleidiau: mae'r cynllun i godi tâl o 5c am fagiau siopa, a gyflwynwyd gyda chefnogaeth drawsbleidiol, wedi helpu i newid ymddygiad siopwyr ac mae wedi lleihau nifer y bagiau siopa untro sydd mewn cylchrediad; cafodd y Mesur hawliau plant a'r system sgorio hylendid bwyd eu cyflwyno yn ystod y naw mlynedd diwethaf hefyd. Llwyddodd pob plaid i weithio gyda'i gilydd ar y refferendwm llwyddiannus i sicrhau mwy o bwerau deddfu i'r Cynulliad—penderfyniad a ddilynwyd gan ddatganoli treth, a rymusodd y Siambr hon i wneud penderfyniadau gwell ar gyfer pobl Cymru. Mae'r llwyddiannau hynny, yn anffodus, wedi bod yn brin iawn.
Mae record Llywodraeth Cymru ers 2009, yn anffodus, yn un o fethiant a chyfleoedd a gollwyd, ac mae hynny'n arbennig o wir yn achos y gwasanaeth iechyd gwladol. Er iddo ymgyrchu ar sail maniffesto arweinyddiaeth a oedd yn addo diogelu gwariant ar iechyd, Carwyn Jones yw'r unig un o arweinwyr unrhyw blaid wleidyddol fodern yn y DU i orfodi toriadau mewn termau real i'r GIG. Yng nghyllideb gyntaf Carwyn Jones fel Prif Weinidog, cafwyd toriad o £0.5 biliwn i'r GIG yng Nghymru. Erbyn 2014, roedd y gyllideb iechyd bron 8 y cant ar ei cholled mewn termau real, sy'n cyfateb i £1 biliwn.
Nid yw'r GIG wedi gallu dod dros effaith toriadau'r Blaid Lafur i'r gyllideb o hyd. Heddiw, mae byrddau iechyd yn wynebu'r diffyg cyfunol uchaf erioed, sef £167.5 miliwn. Mae'r effaith ar amseroedd aros a safonau wedi bod yn drychinebus. Ym mis Rhagfyr 2009, nid oedd unrhyw glaf yng Nghymru yn aros am fwy na 36 wythnos rhwng diagnosis a dechrau triniaeth. Eto i gyd, mae'r ffigur hwnnw bellach yn 13,673 erbyn heddiw. O'r rhain, mae mwy na 4,000 o gleifion yn aros mwy na blwyddyn am lawdriniaeth ar hyn o bryd. Pan ddaeth Carwyn Jones i'w swydd, roedd 224,960 o gleifion yn aros i ddechrau triniaeth. Mae'r ffigur hwnnw bellach wedi dyblu i 443,789 o gleifion.
Mewn naw mlynedd, ceir rhai targedau perfformiad allweddol nad ydynt wedi cael eu cyrraedd unwaith. Nid yw'r targed i sicrhau bod 95 y cant o gleifion adrannau damweiniau ac achosion brys yn cael eu gweld o fewn pedair awr wedi ei gyrraedd ers 2009, ac mae perfformiad yn gwaethygu. Ym mis Hydref eleni, 80 y cant yn unig a gafodd eu gweld o fewn pedair awr, ac yn Ysbyty Maelor Wrecsam, 54 y cant yn unig oedd y ffigur hwnnw—y gwaethaf erioed.
Yn frawychus, mae nifer y cleifion sy'n aros dros 12 awr i gael eu gweld mewn adrannau damweiniau ac achosion brys wedi codi 4,000 y cant ers 2009. Yn gynharach eleni, disgrifiodd y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys y sefyllfa yn adrannau damweiniau ac achosion brys Cymru fel un 'enbyd' ac 'arswydus' a bod y profiad i gleifion 'yn anniogel, yn anurddasol ac yn ofidus'. Mae capasiti yn y GIG wedi crebachu gyda nifer y gwelyau'n gostwng flwyddyn ar ôl blwyddyn nes ei bod yn is nag erioed heddiw—2,000 yn llai o welyau nag yn 2009, ac mewn rhai byrddau iechyd, mae cyfradd gyfartalog defnydd gwelyau yn torri'r terfynau diogel ar sail ddyddiol. Mae'r dirywiad hwn ym mherfformiad y GIG wedi cyd-daro â phenderfyniadau Llywodraeth Cymru i barhau i israddio a chanoli gwasanaethau'r GIG, gan orfodi cleifion i deithio ymhellach am ofal hanfodol, a rhoi hyd yn oed mwy o bwysau ar wasanaethau a gedwir. Toriadau, cau ac israddio—dyna a welsom yn y GIG ers mis Rhagfyr 2009.
Nawr, yn ystod ei ymgyrch am yr arweinyddiaeth, ymrwymodd y Prif Weinidog i wario 1 y cant yn fwy na'r grant bloc ar addysg bob blwyddyn hyd nes y byddai'r bwlch ariannu fesul disgybl rhwng Cymru a Lloegr yn cael ei ddileu. Mae naw mlynedd wedi bod ers hynny ac mae'r bwlch ariannu'n dal i fodoli, ac mae'r gyllideb addysg 7.9 y cant yn llai mewn termau real na'r hyn ydoedd yn 2011. Yn y 10 mlynedd hyd at 2016, caewyd 157 o ysgolion, yn bennaf yng nghefn gwlad Cymru, ac ar draws y wlad heddiw, mae 40 y cant o ysgolion yn wynebu diffyg yn eu cyllideb. Mae hyn er gwaethaf y ffaith bod Llywodraeth Cymru yn derbyn £1.20 am bob £1 sy'n cael ei wario ar ysgolion yn Lloegr. Mae perfformiad TGAU wedi dirywio ers 2009, gyda'r safon aur o bum gradd A* i C yn gostwng eleni i'w lefel isaf ers 2005. Mae Cymru wedi mynd ar i lawr ym mhrofion Rhaglen Asesu Myfyrwyr Rhyngwladol y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd, gyda sgoriau gwaeth mewn darllen, mathemateg a gwyddoniaeth, gyda'r canlyniadau diweddaraf yn rhoi Cymru yn hanner gwaelod system raddio'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd, a hi yw'r wlad â'r sgôr isaf yn y DU. Mae targedau ac amserlenni i wella safle system addysg Cymru i gyd wedi cael eu hanghofio, eu diddymu a'u newid yn ddistaw bach i guddio'r methiannau.
O dan oruchwyliaeth y Prif Weinidog cyfredol, mae targed arall, i Gymru gyrraedd 90 y cant o werth ychwanegol gros cyfartalog y DU erbyn 2010, wedi cael ei anghofio. Cymru sydd â'r twf cyflog isaf o holl wledydd y DU o hyd. Mae cyfleoedd i greu'r amodau ar gyfer twf busnesau bach cynhenid a mwy o fewnfuddsoddi wedi cael eu colli wrth geisio rheoli a gor-drethu busnesau. Mae trefn ardrethi busnes Llywodraeth Cymru wedi arwain at y gyfradd uchaf yn y DU o siopau gwag ar y stryd fawr, gyda gormod o adeiladau gwag ac adeiladau wedi'u bordio. Bellach, Cymru yw'r rhan ddrutaf yn y DU ar gyfer gwneud busnes. Fodd bynnag, mae'n dda gweld, o'r sylwadau ddoe yn y ddadl ar y gyllideb, fod Llywodraeth Cymru o'r diwedd yn gwrando ar ein galwadau am gamau gweithredu mewn perthynas â hyn. Serch hynny, mae'r Llywodraeth Lafur hon yn dal i fethu cydnabod bod economïau treth isel yn fwy hyfyw, yn fwy cystadleuol, ac mewn gwirionedd, yn cynhyrchu mwy o refeniw oherwydd bod hynny'n ei gwneud hi'n haws sefydlu busnes. Dylai creu amodau i fusnesau allu ffynnu, a lle y caiff buddsoddwyr eu denu i ymsefydlu yng Nghymru, fod wedi cael llawer mwy o flaenoriaeth dros y naw mlynedd ddiwethaf, er mwyn ysgogi twf a chynyddu lefelau ffyniant.
Mae Llafur wedi methu darparu rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus sy'n addas i'r diben, felly nid oes dewis amgen yn lle'r car o hyd. Ni allwn fesur llwyddiant neu fethiant y fasnachfraint newydd eto, ond mae'n deg dweud bod y dyddiau cynnar wedi bod yn simsan ar y gorau. Mae nifer o brosiectau ffyrdd mawr wedi cymryd mwy o amser nag y dylent o ganlyniad i din-droi gan Weinidogion, tra bod llawer o'r rhai a adeiladwyd wedi gweld gorwario enfawr, gan gynnwys y gwaith o ddeuoli ffordd Blaenau'r Cymoedd.
Mae signalau ffonau symudol a seilwaith band eang annigonol yn parhau i fod yn broblem, o ganlyniad i gynnydd araf ar fynd i'r afael â mannau gwan.
Byddai creu'r amodau ar gyfer twf economaidd wedi helpu i fynd i'r afael â thlodi cylchol, sy'n dal i ddifetha gormod o'n cymunedau. Mae'r addewid blaengar i gael gwared ar dlodi plant wedi cael ei anghofio, tra bo tystiolaeth yn dangos na chafodd y cannoedd o filiynau o bunnoedd a arllwyswyd i mewn i Cymunedau yn Gyntaf unrhyw effaith ar lefelau ffyniant, ac ar ôl 20 mlynedd o Lafur, mae'r cymunedau hyn yn dal i fod mor dlawd ag erioed.
Mae'r Prif Weinidog cyfredol wedi sicrhau bod perchentyaeth y tu hwnt i gyrraedd llawer, ac wedi gwadu'r hawl i denantiaid tai cymdeithasol brynu eu heiddo. Mae adeiladu tai wedi cael ei gyfyngu gan fiwrocratiaeth, gan greu argyfwng cyflenwad tai sydd wedi codi prisiau a'i gwneud yn anos i bobl gamu ar yr ysgol eiddo. Yn anffodus, mae hon wedi bod yn Llywodraeth sydd wedi gwario biliynau ar drin symptomau tlodi yn hytrach na buddsoddi'n briodol yn yr agenda ataliol i sicrhau rhagolygon gwell i'r genhedlaeth nesaf na'r olaf. Mae'r naw mlynedd diwethaf wedi'u difetha gan gamreoli, yn enwedig ym Mwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Betsi Cadwaladr, heb sôn am sgandalau Cronfa Buddsoddi Adfywio Cymru a Chymdeithas Lleiafrifoedd Ethnig Cymru gyfan, gan ddiffyg penderfyniad a diffyg gweithredu ynglŷn â diwygio ardrethi busnes, ffordd liniaru'r M4, a diffyg adeiladu tai, a phenderfyniadau gwael, torri cyllideb y GIG a diddymu'r hawl i brynu.
Er mwyn y 3 miliwn o bobl rydym yn eu gwasanaethu, mae angen syniadau gwreiddiol, ymagwedd ffres ac arweinyddiaeth newydd ar Gymru. Er fy mod yn dymuno'n dda i'r Prif Weinidog yn y dyfodol, rwy'n fwy argyhoeddedig nag erioed fod Cymru angen Llywodraeth newydd i gyflawni ei gwir botensial, ac rwy'n annog yr Aelodau i gefnogi ein cynnig.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Thank you. I have selected the amendment to the motion, and I call on the Leader of the House and Chief Whip to move formally the amendment tabled in her own name.
Diolch. Rwyf wedi dewis y gwelliant i'r cynnig, a galwaf ar Arweinydd y Tŷ a'r Prif Chwip i gynnig y gwelliant a gyflwynwyd yn ei henw yn ffurfiol.
Gwelliant 1—Julie James
Dileu popeth ar ôl Cymru a rhoi yn ei le:
1. Yn cydnabod:
a) Bod bron i naw o bob 10 o bobl yn cael eu trin o fewn yr amser targed o 26 wythnos
b) Bod y buddsoddiad yn GIG Cymru ar lefel na welwyd o’r blaen
c) Bod mwy o bobl nag erioed yn goroesi canser yng Nghymru ac yn cael eu trin o fewn yr amser targed
d) Bod cyfran y disgyblion a gafodd y graddau TGAU uchaf, A* i A, wedi cynyddu i 18.5% yn 2018
e) Bod 8.7% o ddisgyblion wedi cael A* yn eu harholiadau Safon Uwch yn 2018 – y canlyniadau gorau yng Nghymru ers cyflwyno’r radd yn 2010
f) Bod incwm gwario gros aelwydydd (GDHI) yn 2016 yn £15,835 i bob person, sy’n cyfateb i 81.5% o GDHI y DU, cynnydd ers 2015
g) Bod enillion wythnosol gros cyflogeion sy’n gweithio’n amser llawn yng Nghymru yn 2018 wedi cynyddu 2.1% ers 2017
h) Bod 1.5m o bobl mewn cyflogaeth yng Nghymru yn ystod y tri mis hyd at fis Medi 2018, cynnydd o 4.2% o’i gymharu â’r un cyfnod flwyddyn ynghynt—y cynnydd mwyaf yn unrhyw un o wledydd neu ranbarthau’r DU
i) Bod tri chwarter busnesau bach Cymru yn cael cymorth â’u biliau ardrethi ac nad yw eu hanner yn talu unrhyw ardrethi annomestig o gwbl
j) Y bydd 20,000 o dai fforddiadwy newydd yn cael eu hadeiladu drwy gyllid Llywodraeth Cymru yn ystod tymor y Cynulliad hwn.
2. Yn diolch i’r Prif Weinidog am ei arweiniad a’i waith yn ystod ei naw mlynedd yn y swydd.
Amendment 1—Julie James
Delete all after Wales and replace with:
1. Recognises:
a) Almost nine out of 10 people are treated within the target time of 26 weeks
b) Investment in the Welsh NHS is at record levels
c) More people are surviving cancer than ever in Wales and receiving treatment within the target time
d) The proportion of pupils awarded the top GCSE grades at A* to A increased to 18.5% in 2018
e) 8.7% of pupils were awarded A* at A-level in 2018 – the best results in Wales since the grade was introduced in 2010
f) Gross disposable household income in 2016 was £15,835 per person, equivalent to 81.5% of the UK GDHI, up from 2015
g) Gross weekly earnings in 2018 for full-time employees working in Wales have increased by 2.1% since 2017
h) 1.5m people were employed in Wales in the three months to September 2018, up 4.2% on the same period a year earlier—the largest increase of any UK country or region
i) Three-quarters of small business in Wales receive help with rates bills and half pay no non-domestics rates at all
j) 20,000 new affordable homes will be built with Welsh Government funding this Assembly term.
2. Thanks the First Minister for his leadership and his work during his nine years in office.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
Formally.
Yn ffurfiol.
Thank you. Rhun ap Iorwerth.
Diolch. Rhun ap Iorwerth.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rydw i'n deall, wrth gwrs, beth fyddai'n cymell y Ceidwadwyr i gyflwyno cynnig fel hyn. A ninnau'n dod at ddiwedd amser y Prif Weinidog presennol, mi allem ni fod wedi cyflwyno rhestr o fethiannau—fel yr ydym yn eu gweld—gan y Llywodraeth ein hunain. Ond rydw i'n meddwl ei bod yn dweud llawer am y Ceidwadwyr, yn y rhestr hirfaith yma, nad oes yna gyfeiriad at dlodi plant, digartrefedd, allyriadau carbon, ac yn y blaen. Mae Llywodraeth Cymru, drwy eu gwelliant nhw, yn ymateb yn y ffordd, mae'n siŵr, y gallem ni fod wedi ei ddisgwyl: yn rhestru rhes hir o ystadegau heb gyd-destun, neu wedi cael eu defnyddio—waeth i ni fod yn blaen—mewn modd camarweiniol, a hynny er mwyn cyfiawnhau eu gweithredoedd. Gallaf i gyfeirio yn benodol at yr 20,000 o gartrefi fforddiadwy y maen nhw'n cyfeirio atyn nhw. Wrth gwrs, mae hynny'n cynnwys cartrefi wedi eu gwerthu drwy Gymorth i Brynu—Cymru, cynllun lle mae traean y tai wedi eu gwerthu dros £200,000 mewn pris, sydd ddim yn gallu cael ei roi dan bennawd 'fforddiadwy', pa bynnag ffordd yr ydych chi'n edrych arno fo.
Felly, mi adawn ni i'r Ceidwadwyr a Llafur chwarae eu ping-pong nhw heddiw. Mi fyddwn ni yn ymatal yn y bleidlais yma, ond mi wnaf i ddefnyddio'r cyfle yma i wneud ychydig o sylwadau fy hun hefyd—nid wrth restru yn y ffordd y mae'r Ceidwadwyr wedi ei wneud, mor foel a diddychymyg, ond wrth edrych ar rai o'r ffactorau sylfaenol yna sydd yn broblematig, rydw i'n meddwl, yn y ffordd y mae Llafur, dan y Prif Weinidog yma, wedi ceisio llywodraethu Cymru. Mae'n nhw'n batrymau ac yn themâu cyson, sydd wedi cael eu hadlewyrchu mewn cyfresi o adroddiadau pwyllgor, gan yr archwilydd cyffredinol, gan lawer o'r amrywiol gomisiynau a grwpiau gorchwyl a gorffen y mae'r Llywodraeth wedi eu creu i guddio'u diffyg gweithredu.
A dyna lle wnaf i ddechrau, o bosib—yr holl grwpiau gorchwyl a gorffen, y paneli adolygu yma, llawer ohonyn nhw yn ddiangen, ac yn hytrach—maen nhw'n cael eu gweithredu dro ar ôl tro ar ôl tro, yn berffaith blaen fel tacteg oedi, yn hytrach na gwneud penderfyniadau. Ystyriwch ddigartrefedd a'r cwestiwn o ddiddymu'r angen blaenoriaethol, sydd bellach yn destun adolygiad. Pam adolygiad arall? Mi gomisiynodd y Llywodraeth Brifysgol Caerdydd i adolygu cyfraith ddigartrefedd nôl yn 2012, a'r argymhelliad oedd i ddiddymu angen blaenoriaethol. Nid oes yna ddim byd wedi digwydd o hyd, a beth sy'n digwydd ydy bod pobl yn dal, y gaeaf oer yma, i gysgu allan, yn marw ar ein strydoedd ni, oherwydd oedi gan y Llywodraeth cyn cyrraedd penderfyniad.
Mae yna themâu eraill hefyd. Targedau—mae yna gyfeiriad yn y cynnig ei hun, ac yng ngwelliannau y Llywodraeth, at dargedau. Rydym ni'n gallu gweld beth sy'n digwydd o ran targedau: mae targedau y Llywodraeth yma, dro ar ôl tro, yn cael eu gosod yn is na'r Alban a Lloegr—yn dal i gael eu methu, gyda llaw—fel ymgais i wneud i'r Llywodraeth edrych fel pe bai nhw yn perfformio. Diffyg uchelgais ydy'r broblem graidd yn y fan hyn, rydw i'n meddwl. Cymerwch honiad y Llywodraeth yn y gwelliant bod bron i naw o bob 10 claf yn cael ei drin o fewn 26 wythnos: wel, 77 y cant ydy'r ffigur hwnnw go iawn, ar gyfartaledd, dros y ddwy flynedd ddiwethaf, yn ôl StatsCymru, nid naw allan o bob 10. Yn yr Alban a Lloegr, 18 wythnos ydy'r targed, ac, o leiaf yn yr Alban, mae bron i naw mewn 10 claf wir yn cychwyn ar eu triniaeth o fewn 18 wythnos.
Problem arall: amharodrwydd y Llywodraeth yma i ddysgu o arfer da. Mi ddywedodd Comisiwn Williams bod arfer da yn teithio yn wael dan law y Llywodraeth yma. Faint o weithiau a ydym ni wedi clywed am yr arferion da ar raddfa fach sydd wedi methu â chael eu hehangu neu eu rowlio allan? Mi allwn i fynd ymlaen—mae amser yn brin.
Un peth a wnaeth fy nharo i'n gynharach y prynhawn yma—un o broblemau sylfaenol y Llywodraeth yma ydy eu hamharodrwydd nhw i arwain. Dilyn y mae'r Llywodraeth yma, yn llawer iawn yn rhy aml. Ac roeddwn i'n clywed un Ysgrifennydd Cabinet yn siarad yn gynharach am ei gefnogaeth bybyr o i ddatganoli heddlu a'r drefn gyfiawnder. Wel, grêt—rydw i wrth fy modd yn gweld y Llywodraeth yma'n cefnogi hynny rŵan, ond tu ôl i'r curve fel bob amser, ac rydym ninnau ym Mhlaid Cymru yn falch mewn un ffordd o weld y Llywodraeth yn ein dilyn ni ac yn cefnogi'n safbwynt ni ar hynny neu ar dreth ar ddiodydd â siwgr ynddyn nhw ac ati, ond o mae o'n rhwystredig o weld Llywodraeth yn colli cyfleon i wneud gwahaniaeth go iawn i fywydau pobl.
I'r Ceidwadwyr, gwrandewch, dewch â'ch syniadau eich hunain i'r bwrdd hefyd. Nid ydy rhestr negyddol fel hyn, heb gynnig syniadau yn eu lle nhw, byth yn edrych yn dda yng ngolwg y cyhoedd.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I understand, of course, what would motivate the Conservatives to table a motion such as this one. We are approaching the end of the tenure of the current First Minister—we could have presented a list of failings ourselves. But I think it says a great deal about the Conservatives that, in this lengthy list, there is no reference to child poverty, homelessness, carbon emissions, and so on and so forth. The Welsh Government, through its amendment, responds in the way that we perhaps would have expected, listing a long list of statistics without any context, or statistics that have been used—let’s talk plainly here—in a way that’s misleading, and that’s to justify their actions. I can refer to the 20,000 affordable homes that they refer to. Of course, that includes homes sold through Help to Buy—Wales, where a third of the homes have been sold at over £200,000, which can’t be categorised as affordable, however you look at it.
So, we’ll leave the Conservatives and the Government to play ping-pong today. We will abstain in this vote, but I will take this opportunity to make a few of my own comments—not in listing in the unimaginative way the Conservatives have done, but I will look at some of the fundamental factors that are problematic in the way that Labour, under this current First Minister, have sought to govern Wales. There are patterns and themes that emerge regularly, which have been highlighted in a series of committee reports, by the auditor general, and by the various commissions and task and finish groups that the Government itself has established to mask its lack of action.
I’ll start with all of those task and finish groups and review panels, many of them unnecessary. They are put in place time and time again as a delaying tactic, to avoid making decisions. Let’s look at homelessness and the scrapping of priority need, which is now the subject of another review. Well, why another review? The Government commissioned Cardiff University to review homelessness law in 2012, and the recommendation was to scrap priority need, and nothing has happened. What happens is that people in this cold winter are still sleeping rough, and dying on our streets, because of delays by the Government in making decisions.
There are other themes. Targets—there is reference in the motion, and in the Government’s amendments, to targets. Well, we can see what’s happening in terms of those targets. The Government’s targets, time and time again, are set lower than England and Scotland—they are still missed, by the way—and that in an attempt to make the Government look as though they were performing well. There’s a lack of ambition—that’s the core problem here, I think. Take the Government’s claim in its amendment that almost nine in 10 patients are treated within 26 weeks. Well, the real figure is 77 per cent on average, over the past two years, according to StatsWales. It’s not nine in every 10. In Scotland and England, 18 weeks is the target, and, at least in Scotland, almost nine in 10 patients do truly start their treatment within 18 weeks.
Another problem is the Government’s unwillingness to learn from good practice. The Williams Commission stated that good practice travels poorly within this Government. How many times have we heard about good practices on a small scale that haven’t been rolled out? Now, I could go on—time is short.
However, one thing that struck me earlier this afternoon—one of the fundamental problems of this Government is its unwillingness to lead. This Government follows, far too often. And I heard a Cabinet Secretary speaking earlier about his staunch support for the devolution of policing and justice. Well, I’m delighted that the Government supports that now, but they’re behind the curve. We in Plaid Cymru are pleased, anyway, at seeing the Government following us and supporting our views on that issue or on taxation of sugary drinks, but it’s very frustrating to see the Government missing these opportunities to make a real difference to the lives of people.
The Conservatives: well, bring your own ideas to the table too. A negative list such as this one, without proposing any alternatives, never looks any good in the view of the public.
It is the legacy of the First Minister that's in the spotlight today. It's only this week we've produced our own policy on how to improve housing and provision for that in Wales, so you can't say that we're without ideas. It's just today is not the day for them. You'll be getting plenty from us in the next couple of years—don't you worry about that.
Predictably, of course, had the First Minister himself been here today, he would have tried to respond to the deficiencies in his Government just by blaming the UK Government, but education has been thoroughly devolved for the last 20 years, and actually—and I think I'm probably more likely to get it from you, leader of the house—I'd rather hear an analysis of what you think has gone right or wrong on his watch when it comes to education.
I can quickly talk about money, because there is a connection there with the UK Government, and, of course, the Welsh Government's well-oiled wheedle of not having enough money—we say year-on-year funding increase; you say real-term cuts. But both positions prompt the question of how Welsh Government has chosen to spend what it does get on giving children the first chance of a better future. In his leadership campaign, the First Minister recognised that education in Wales was getting a poor deal from his own Government at that point, and it wasn't the UK. His pitch included a commitment, and I quote, 'to spend 1 per cent above the block grant every year until we reach a situation where we have parity of funding per head of pupils in England.'
Well, we still don't have that parity of funding per pupil nine years later, and England's own figures have dropped in the meantime. What we have had in that time, certainly in the time I've been here, is a 7.9 per cent real-terms decrease—and it's you that like the real-term figures—in the gross budgeted expenditure for education, and a 7.5 per cent real-terms cut in per pupil spend. You get 20 per cent more to spend per person than in England, yet, for years, you have spent less per pupil than England. That is undeniable, and we are now in a place where Labour councils are saying that they are no longer in a position to protect school spending. Welsh Government's had nine years to keep that promise on which the First Minister was elected, first as leader of his party, and then as leader of the nation, and that is a promise that has not been kept. On his own terms, that is a failure.
But education's not just about money, in case anyone was thinking that; it is about a wider culture of competitive standards, the creation of an ambitious and fulfilled workforce, including educators themselves, and, most of all, resilient, healthy, creative children and adults who are interested in this world and want to contribute to it to the best of their abilities. And while Welsh Government needs money, of course, the success of education is every bit as much about the philosophy and the policy direction. The effects of years of Labour policy—well, we've rehearsed them many times; Paul Davies mentioned some of them. For the fourth time in a decade we're behind the other UK nations on PISA results—the most recent being even worse than 2009—specifically in reading, maths and science, and, this year's A to C grade at GCSE, which were down again on last year, itself the lowest year of achievement since 2006, it was maths, English, biology, chemistry and physics, as well as Welsh language, mirroring those PISA results, despite being measured in a completely different way. Forty-five education institutions across Wales are in special measures or in need of significant improvement; one there for four years. As Estyn says in yesterday's report:
'Despite various initiatives, including banding and categorisation...not enough is done to support them',
meaning these schools, or to develop sustainable strategies for schools. And with so much effort and money going into these various initiatives, especially on standards—we're talking about regional consortia, Schools Challenge Cymru; Jenny Rathbone was talking about that earlier—why are more than half our secondary schools still stuck with inspection reports that aren't good or excellent? Now, this is a year-on-year failure in the time that I've been in this place.
Thousands of children and young people's parents and grandparents went through an education system envied and respected not just in the UK but around the world, and those children are now denied the same privilege, because it's being run by a Labour administration with its eye off the ball, a belated mea culpa from the First Minister and a bureaucratic approach to raising standards. It will not be enough to say that more young people have GCSEs, or their equivalent, than in the 1990s. Not only is that true of the rest of the UK, but the rest of the UK have done a stellar job in comparison. I have come to this portfolio to face a tsunami of reviews—a tsunami of reviews—on which, by the way, if you want more money—I don't know where the education Cabinet Secretary is at the moment—get your act together on the Reid review. There is plenty of money waiting for us there, if you follow those recommendations.
I think this ruck of reviews is a sign that Welsh Government accepts that it's got it very wrong, for a very long time, and that it needs to start from scratch. That's certainly what it feels like. So, for our young people and their future, though, a change of party leader doesn't meet a change in substance. All the reviews in the world won't change a thing with the same dead hand on the tiller of the sinking ship that is Labour Wales.
Gwaddol y Prif Weinidog sydd o dan y chwyddwydr heddiw. Rydym ond newydd lunio ein polisi ein hunain yr wythnos hon ar sut i wella tai a darpariaeth ar gyfer hynny yng Nghymru, felly ni allwch ddweud nad oes gennym syniadau. Ond nid heddiw yw'r dydd ar eu cyfer hwy. Byddwch yn cael digon gennym dros yr ychydig flynyddoedd nesaf—peidiwch chi â phoeni am hynny.
Yn ôl y disgwyl, wrth gwrs, pe bai'r Prif Weinidog wedi bod yma heddiw, byddai wedi ceisio ymateb i'r diffygion yn ei Lywodraeth drwy roi'r bai ar Lywodraeth y DU, ond mae addysg wedi'i ddatganoli'n llwyr ers 20 mlynedd, ac mewn gwirionedd—a chredaf fy mod yn fwy tebygol o gael hyn gennych chi, arweinydd y tŷ—byddai'n well gennyf glywed dadansoddiad o'r hyn y credwch sydd wedi mynd yn iawn neu wedi mynd o chwith o dan ei oruchwyliaeth ef mewn perthynas ag addysg.
Gallaf sôn yn gyflym am arian, gan fod cysylltiad yno â Llywodraeth y DU, ac wrth gwrs, tôn gron Llywodraeth Cymru ynglŷn â diffyg arian—rydym ni'n dweud cynnydd mewn cyllid o un flwyddyn i'r llall; rydych chi'n dweud toriadau mewn termau real. Ond mae'r ddau safbwynt yn codi cwestiwn ynglŷn â sut y mae Llywodraeth Cymru wedi dewis gwario'r hyn a gaiff ar roi'r cyfle cyntaf i blant gael gwell dyfodol. Yn ei ymgyrch am yr arweinyddiaeth, cydnabu'r Prif Weinidog fod addysg yng Nghymru yn cael bargen wael gan ei Lywodraeth ei hun ar y pwynt hwnnw, ac nid Llywodraeth y DU oedd honno. Roedd ei gynnig yn cynnwys ymrwymiad, ac rwy'n dyfynnu, 'i wario 1 y cant yn fwy na’r grant bloc bob blwyddyn hyd nes y byddwn mewn sefyllfa lle bydd cyllid y pen disgyblion yma yn gydradd â'r hyn a geir yn Lloegr'.
Wel, naw mlynedd yn ddiweddarach, rydym yn dal i fod heb gael cyllid y pen i ddisgyblion sy'n gydradd â Lloegr, ac mae ffigurau Lloegr ei hun wedi gostwng yn y cyfamser. Yr hyn a gawsom yn y cyfnod hwnnw, yn sicr ers i mi fod yma, yw gostyngiad mewn termau real o 7.9 y cant—a chi sy'n hoffi ffigurau mewn termau real—o ran y gwariant gros a gyllidebwyd ar gyfer addysg, a thoriad o 7.5 y cant mewn termau real yn y gwariant fesul disgybl. Rydych yn cael 20 y cant yn fwy i'w wario fesul disgybl nag yn Lloegr, ac eto, ers blynyddoedd, rydych wedi gwario llai fesul disgybl nag yn Lloegr. Ni ellir gwadu hynny, ac rydym mewn sefyllfa bellach lle mae cynghorau Llafur yn dweud nad ydynt yn gallu diogelu gwariant ar ysgolion. Cafodd Llywodraeth Cymru naw mlynedd i gadw at yr addewid yr etholwyd y Prif Weinidog arno, yn gyntaf fel arweinydd ei blaid, ac yna fel arweinydd y wlad, ac ni chadwyd at yr addewid hwnnw. Yn ei dermau ei hun, mae hynny'n fethiant.
Ond nid oes a wnelo addysg ag arian yn unig, rhag ofn bod unrhyw un yn meddwl hynny; mae'n ymwneud â diwylliant ehangach o safonau cystadleuol, creu gweithlu bodlon ac uchelgeisiol, gan gynnwys yr addysgwyr eu hunain, ac yn fwyaf oll, plant ac oedolion cryf, iach, creadigol sydd â diddordeb yn y byd ac sy'n awyddus i gyfrannu ato hyd eithaf eu gallu. Ac er bod angen arian ar Lywodraeth Cymru, wrth gwrs, mae a wnelo llwyddiant addysg lawn cymaint â'r athroniaeth a'r cyfeiriad polisi. Mae effeithiau blynyddoedd o bolisi Llafur—wel, rydym wedi eu hailadrodd lawer gwaith; soniodd Paul Davies am rai ohonynt. Am y pedwerydd tro mewn degawd, rydym ar ei hôl hi o gymharu â gwledydd eraill y DU mewn perthynas â chanlyniadau PISA—gyda'r rhai mwyaf diweddar hyd yn oed yn waeth nag yn 2009—yn benodol mewn darllen, mathemateg a gwyddoniaeth, a graddau TGAU A i C eleni, a oedd unwaith eto'n waeth na'r llynedd, sef y flwyddyn isaf o ran cyflawniad ers 2006, roedd mathemateg, Saesneg, bioleg, cemeg a ffiseg, yn ogystal â Chymraeg iaith, yn adlewyrchu'r canlyniadau PISA hynny, er eu bod wedi eu mesur mewn ffordd hollol wahanol. Mae 45 o sefydliadau addysg ledled Cymru yn destunau mesurau arbennig neu angen eu gwella'n sylweddol; mae un ohonynt yn y sefyllfa honno ers pedair blynedd. Fel y dywed Estyn yn yr adroddiad ddoe:
'Er gwaethaf mentrau amrywiol, gan gynnwys bandio a chategoreiddio... nid oes digon yn cael ei wneud i’w cynorthwyo',
sef yr ysgolion hyn, neu i ddatblygu strategaethau cynaliadwy ar gyfer ysgolion. A chyda chymaint o ymdrech ac arian yn mynd tuag at y mentrau amrywiol hyn, yn enwedig mewn perthynas â safonau—rydym yn sôn am gonsortia rhanbarthol, Her Ysgolion Cymru; roedd Jenny Rathbone yn sôn am hynny yn gynharach—pam fod mwy na hanner ein hysgolion uwchradd yn dal i gael adroddiadau arolygu nad ydynt yn dda neu'n rhagorol? Nawr, mae hwn yn fethiant o un flwyddyn i'r llall ers i mi fod yn y lle hwn.
Aeth miloedd o rieni a neiniau a theidiau plant a phobl ifanc drwy system addysg a oedd yn ennyn cenfigen a pharch, nid yn unig yn y DU, ond ledled y byd, a bellach, nid yw'r plant hynny'n cael yr un fraint, gan fod y sytem yn cael ei gweithredu gan weinyddiaeth Lafur esgeulus, mea culpa hwyr gan y Prif Weinidog ac ymagwedd fiwrocrataidd tuag at godi safonau. Ni fydd dweud bod gan fwy o bobl ifanc gymwysterau TGAU, neu gymwysterau cyfatebol, nag yn y 1990au yn ddigon. Nid yn unig fod hynny'n wir am weddill y DU, ond mae gweddill y DU wedi gwneud gwaith gwych o gymharu. Wrth ymgymryd â'r portffolio hwn rwy'n wynebu tswnami o adolygiadau—tswnami o adolygiadau—ac ar hynny, gyda llaw, os ydych am fwy o arian—nid wyf yn gwybod ble mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ar hyn o bryd—mae'n bryd i chi dorchi llewys mewn perthynas ag adolygiad Reid. Mae digon o arian yn aros amdanom yno, os dilynwch yr argymhellion hynny.
Credaf fod y llu o adolygiadau yn arwydd fod Llywodraeth Cymru yn derbyn ei bod wedi gwneud llanastr o bethau ers amser maith, a bod yn rhaid dechrau o'r dechrau. Yn sicr, mae'n teimlo felly. I'n pobl ifanc a'u dyfodol, fodd bynnag, nid yw newid arweinydd plaid yn golygu newid o ran sylwedd. Ni wnaiff yr holl adolygiadau yn y byd newid unrhyw beth tra bo'r un llaw farw ar y llyw wrth i long Llafur Cymru suddo.
I support this motion. Under Labour, the people of Wales have had to endure a crumbling health service, a failing education system and economic and local government policies that make no business sense whatsoever. Once again, Labour have tabled a series of amendments that show they're in complete denial about the problems they have caused and, regrettably, I have to say that it's their propensity to indulge in denial that causes many of these problems to go unchecked.
The Welsh Government are boasting in point e) of their amendments that A-level students had the best results this year since 2010. That's good news, of course, but the PISA results of 2016, as mentioned already, paint a rather different picture from the rosy one presented in Labour's amendment. The results in reading and science were worse in 2016 than they were in 2006, and although, in maths, there was a marginal improvement, it was only of six points in 10 years, which is hardly stellar improvement, is it?
In Wales, the percentage of pupils considered top performers across reading, maths and science is less than half that across the border in England. Literacy and numeracy are essential basics of education, and if the Welsh Labour Government can't ensure that pupils are both literate and numerate enough to enable them to learn the skills and disciplines they need to succeed in life and to be financially independent in adult life, there is scant hope that they can get much else right either.
The Welsh Government needs to get its priorities right and focus on the basics instead of trying to criminalise parents, dictating the values children are taught and interfering with the dynamics of the parent-child relationship for no other reason than value signalling and an elitist attitude that they know better than the parents. It is no measure of their ability to govern if something that may be the best it has been for seven or eight years is still worse than it was 12 years ago.
In point f), they state that disposable income in 2016 was higher than in 2015, and in point g), they say that wages have increased by 2.1 per cent. All of this might sound really positive until you remember that they've been in power in Wales for 20 years. That boast about wage rises is simple in the extreme when you consider that inflation is currently at 2.4 per cent. In real terms, Welsh workers have had a pay cut, but Labour don't just deny it, they try to spin it as an increase. No doubt, Labour will say that the people endorse them as they keep returning them to power, yet, they didn't exactly win the last election. At the moment, they cling to a majority in this place thanks to the outsourcing of two Cabinet positions to get their policies through, and this isn't the first time that Welsh Labour have had to be propped up by someone else.
Their inability to run public bodies can be proven in no better way than the ongoing scandal that is Betsi Cadwaladr. Labour have taken direct control of the health board and still waiting times for some services are getting worse. If their direct involvement makes it worse, or results in little or no improvement, how can they possibly claim to be the right people to set the overall strategies and targets for the NHS or anything else? As population figures rise, hospital beds reduce in comparison with that population, as do training places for doctors and nurses. Welsh Labour refuse to make the hard decisions necessary to put the failing NHS boards back on track. That's the Labour version of the NHS.
As competition from talented youngsters across the border, at home and abroad, increases, Welsh schools sit at the bottom of the UK PISA rankings. That's Labour's version of an education system. As fewer and fewer people vote Labour, they deny it's because of anything they're doing wrong, and insist they don't need to change, and when the people of Wales vote to leave the EU, they rewrite history, patronise the electorate, accuse their opponents of lying and plan a way to thwart the will of the people. That's Labour's version of a democracy for you.
Finally, failing policies across the board, a disrespect for the electorate and a never-ending stream of weasel words deflecting blame. That's Labour's version of Government, and it's well past time for change to give the people of Wales what they need and deserve. That's why I'm supporting this motion. Thank you.
Rwy'n cefnogi'r cynnig hwn. O dan y Blaid Lafur, mae pobl Cymru wedi gorfod dioddef gwasanaeth iechyd diffygiol, system addysg sy'n methu a pholisïau economaidd a llywodraeth leol nad ydynt yn gwneud unrhyw synnwyr busnes o gwbl. Unwaith eto, mae Llafur wedi cynnig cyfres o welliannau sy'n dangos eu bod yn gwadu'r problemau a achoswyd ganddynt yn llwyr, ac yn anffodus, mae'n rhaid imi ddweud mai eu tueddiad i wadu sy'n peri i lawer o'r problemau barhau.
Mae Llywodraeth Cymru yn brolio ym mhwynt e) eu gwelliannau fod myfyrwyr Safon Uwch wedi cael y canlyniadau gorau eleni ers 2010. Mae hwnnw'n newyddion da, wrth gwrs, ond mae canlyniadau PISA 2016, fel y crybwyllwyd eisoes, yn rhoi darlun braidd yn wahanol i'r un hyfryd a ddisgrifir yng ngwelliant y Blaid Lafur. Roedd y canlyniadau mewn darllen a gwyddoniaeth yn waeth yn 2016 nag yr oeddent yn 2006, ac er bod gwelliant ymylol wedi bod mewn mathemateg, gwahaniaeth o chwe phwynt yn unig mewn 10 mlynedd ydoedd, a go brin fod hynny'n welliant syfrdanol.
Yng Nghymru, mae canran y disgyblion yr ystyrir eu bod yn cyflawni ar y brig mewn darllen, mathemateg a gwyddoniaeth yn llai na hanner y ffigur cyfatebol dros y ffin yn Lloegr. Mae llythrennedd a rhifedd yn elfennau hanfodol o addysg, ac os na all Llywodraeth Lafur Cymru sicrhau bod disgyblion yn ddigon llythrennog a rhifog i'w galluogi i ddysgu'r sgiliau a'r disgyblaethau sydd eu hangen arnynt i lwyddo mewn bywyd ac i fod yn annibynnol yn ariannol fel oedolion, prin fod gobaith y gallant wneud unrhyw beth arall yn iawn chwaith.
Mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru gael trefn ar ei blaenoriaethau a chanolbwyntio ar y pethau sylfaenol yn lle ceisio beio rhieni, gorchymyn pa werthoedd a ddysgir i blant ac ymyrryd â deinameg y berthynas rhwng rhiant a phlentyn heb unrhyw reswm dros wneud hynny ar wahân i nodi gwerthoedd ac agwedd elitaidd eu bod yn gwybod yn well na'r rhieni. Nid yw'n adlewyrchu'n dda ar eu gallu i lywodraethu os yw rhywbeth sydd ar ei orau ers saith neu wyth mlynedd yn dal i fod yn waeth na'r hyn ydoedd 12 mlynedd yn ôl.
Ym mhwynt f), maent yn dweud bod incwm gwario yn 2016 yn uwch nag yn 2015, ac ym mhwynt g), maent yn dweud bod cyflogau wedi cynyddu 2.1 y cant. Gallai hyn swnio'n gadarnhaol iawn hyd nes y cofiwch eu bod wedi bod mewn grym yng Nghymru ers 20 mlynedd. Mae'r ymffrost ynglŷn â chodiadau cyflog yn eithriadol o wirion pan ystyriwch fod chwyddiant yn 2.4 y cant ar hyn o bryd. Mewn termau real, mae gweithwyr Cymru wedi cael toriad cyflog, ond mae Llafur nid yn unig yn gwadu hynny, maent yn ceisio'i ddarlunio fel codiad cyflog. Mae'n siŵr y bydd Llafur yn dweud bod y bobl o'u plaid gan eu bod yn parhau i'w hethol yn Llywodraeth, ac eto, ni wnaethant ennill yr etholiad diwethaf, mewn gwirionedd. Ar hyn o bryd, maent yn dal eu gafael ar fwyafrif yn y lle hwn drwy roi dwy swydd yn y Cabinet i bleidiau eraill i sicrhau bod eu polisïau'n cael eu derbyn, ac nid dyma'r tro cyntaf i Lafur Cymru orfod cael eu cynnal gan rywun arall.
Nid oes ffordd well o brofi eu hanallu i redeg cyrff cyhoeddus na sgandal barhaus Betsi Cadwaladr. Mae Llafur wedi cymryd rheolaeth uniongyrchol ar y bwrdd iechyd, ac mae amseroedd aros ar gyfer rhai gwasanaethau yn dal i waethygu. Os yw eu cyfraniad uniongyrchol yn gwneud pethau'n waeth, neu'n arwain at fawr iawn o gynnydd os o gwbl, sut y gallant hawlio mai hwy yw'r bobl iawn i osod y targedau a'r strategaethau cyffredinol ar gyfer y GIG neu unrhyw beth arall? Wrth i ffigurau poblogaeth gynyddu, mae nifer gwelyau ysbyty yn lleihau o gymharu â'r boblogaeth honno, ac mae'r un peth yn wir am leoedd hyfforddi ar gyfer meddygon a nyrsys. Mae Llafur Cymru yn gwrthod gwneud y penderfyniadau anodd sy'n angenrheidiol er mwyn rhoi'r GIG aflwyddiannus yn ôl ar y trywydd iawn. Dyna fersiwn Llafur o'r GIG.
Wrth i gystadleuaeth gynyddu gan bobl ifanc dawnus dros y ffin, gartref a thramor, mae ysgolion Cymru ar waelod y tabl PISA ar gyfer y DU. Dyna fersiwn Llafur o system addysg. Wrth i lai a llai o bobl bleidleisio dros Lafur, maent yn gwadu bod hynny'n digwydd oherwydd eu bod yn gwneud unrhyw beth yn anghywir, ac yn mynnu nad oes angen iddynt newid, a phan yw pobl Cymru yn pleidleisio i adael yr UE, maent yn ailysgrifennu hanes, yn nawddoglyd tuag at yr etholwyr, yn cyhuddo eu gwrthwynebwyr o ddweud celwydd ac yn cynllunio ffordd o lesteirio ewyllys y bobl. Dyna fersiwn Llafur o ddemocratiaeth.
Yn olaf, polisïau diffygiol ym mhob maes, diffyg parch tuag at yr etholwyr a geiriau slec diddiwedd sy’n beio pobl eraill. Dyna yw fersiwn Llafur o Lywodraeth, ac mae’n hen bryd newid er mwyn rhoi i bobl Cymru yr hyn y maent ei angen a’r hyn y maent yn ei haeddu. Dyna pam rwy'n cefnogi'r cynnig hwn. Diolch.
Sir Christopher Wren was the leading architect of London's reconstruction after the great fire in 1666. He lays buried beneath the floor of his most famous building, St Paul's cathedral. An elaborate dome marks the site of his burial. Instead, there is an inscription on the floor and it says,
'If you are searching for his monument, look around.'
Deputy Presiding Officer, if we were to look around at Wales today for the First Minister's monument, it would be a much less edifying prospect. We would see the sad result of another nine wasted years of Welsh Labour Government. Nine years ago, the First Minister set out his vision for Wales in his leadership manifesto. It was called 'Time to Lead'. Launching his manifesto, the First Minister said
'Our priority has to be that we protect public services like the NHS and education'.
The reality, however, is somewhat—very different.
During his period in office, the First Minister has inflicted real-terms cuts to the health budget in Wales. Key performance targets have not been met. In December 2009, not one patient waited longer than 36 weeks for treatment. Today, the figure is more than 13,500. More than 4,000 of these patients have been waiting more than a year for surgery. In December 2009, 225,000 patients were waiting to start treatment. Today, nearly 444,000 are waiting on waiting lists. Performance against both the four- and 12-hour targets in Welsh emergency departments has deteriorated. The urgent cancer treatment referral target that says patients referred by the urgent route should start treatment in 62 days has never been met under this First Minister.
In 'Time to Lead', the First Minister pledged to increase education spending by 1 per cent above the block grant. However, since 2011, his Welsh Government has delivered real-terms cuts in education spending. GCSE performance has worsened. This summer saw the worst attainment of GCSE top grades since 2005. The international PISA assessment reveals Wales has the worst performing education system in the United Kingdom. PISA scores for reading, maths and science are worse than in 2009, placing Wales in the bottom half of the OECD global ranking. In the 10 years between 2006 and 2016, Welsh Government closed 157 schools, mostly in rural areas.
Syr Christopher Wren oedd prif bensaer y broses o ailadeiladu Llundain wedi’r tân mawr ym 1666. Fe’i claddwyd o dan lawr ei adeilad mwyaf enwog, eglwys gadeiriol St Paul. Mae cromen goeth yn nodi'r man lle’i claddwyd. Yn lle hynny, ceir arysgrif ar y llawr sy'n dweud,
Os ydych yn chwilio am ei gofeb, edrychwch o'ch cwmpas.
Ddirprwy Lywydd, pe baem yn edrych o gwmpas Cymru heddiw am gofeb y Prif Weinidog, byddai'n brofiad llawer llai dymunol. Byddem yn gweld canlyniad trist naw mlynedd arall a wastraffwyd gan Lywodraeth Lafur Cymru. Naw mlynedd yn ôl, nododd y Prif Weinidog ei weledigaeth ar gyfer Cymru yn ei faniffesto ar gyfer yr arweinyddiaeth. Ei enw oedd 'Amser i Arwain'. Wrth lansio ei faniffesto, dywedodd y Prif Weinidog
Mae'n rhaid i ddiogelu gwasanaethau cyhoeddus fel y GIG ac addysg fod yn flaenoriaeth i ni.
Fodd bynnag, mae'r realiti ychydig yn wahanol—yn wahanol iawn.
Yn ystod ei gyfnod yn y swydd, mae'r Prif Weinidog wedi gwneud toriadau mewn termau real i'r gyllideb iechyd yng Nghymru. Ni chyrhaeddwyd targedau perfformiad allweddol. Ym mis Rhagfyr 2009, nid oedd unrhyw glaf yn aros am fwy na 36 wythnos am driniaeth. Heddiw, mae'r ffigur hwnnw yn fwy na 13,500. Mae mwy na 4,000 o'r cleifion hyn wedi bod yn aros ers dros flwyddyn am lawdriniaeth. Ym mis Rhagfyr 2009, roedd 225,000 o gleifion yn aros i ddechrau triniaeth. Heddiw, mae bron i 444,000 o bobl yn aros ar restrau aros. Mae perfformiad yn erbyn y targed pedair awr a’r targed 12 awr mewn adrannau brys yng Nghymru wedi gwaethygu. Nid yw’r targed ar gyfer atgyfeirio achosion brys o ganser ar gyfer triniaeth, sy'n dweud y dylai cleifion a atgyfeirir drwy’r llwybr brys ddechrau eu triniaeth o fewn 62 diwrnod, erioed wedi'i gyrraedd o dan y Prif Weinidog hwn.
Yn 'Amser i Arwain', addawodd y Prif Weinidog gynyddu gwariant ar addysg 1 y cant yn uwch na'r grant bloc. Fodd bynnag, ers 2011, mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud toriadau mewn termau real i wariant addysg. Mae perfformiad TGAU wedi gwaethygu. Yr haf hwn, cafwyd y cyrhaeddiad gwaethaf o ran y graddau TGAU uchaf ers 2005. Mae asesiad rhyngwladol PISA yn dangos mai system addysg Cymru sy’n perfformio waethaf yn y Deyrnas Unedig. Mae sgorau PISA ar gyfer darllen, mathemateg a gwyddoniaeth yn waeth nag yn 2009, gan osod Cymru yn hanner gwaelod tabl byd-eang y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd. Yn ystod y 10 mlynedd rhwng 2006 a 2016, caewyd 157 o ysgolion gan Lywodraeth Cymru, mewn ardaloedd gwledig yn bennaf.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Go on.
O’r gorau.
Would you agree with the OECD viewpoint, strongly made, that Wales is moving in the right direction in regard to its education reforms?
A fyddech yn cytuno â barn y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd fod Cymru'n symud i'r cyfeiriad iawn o ran diwygio addysg?
I am just giving you the facts and figures that are actually in the world domain. Interviewed by the Western Mail at his manifesto launch, Carwyn Jones said
'We know that education is the route out of poverty for many people in Wales.'
Thanks to his education policies, the First Minister has put considerable obstacles in the way to block that route.
I would like to mention another pledge made in 'Time to Lead', namely to increase the building of new affordable and council hosing. On his watch, the number of homes being built annually in Wales has fallen. Successive administrations under his leadership have failed to build enough homes to meet Wales's ongoing housing crisis. Over the past decade, the number of new homes being built has fallen from over 10,000 a year in 2008 to just 6,000 this year. The First Minister has set a target of building 20,000 affordable homes, but, given his record of failing to meet targets on the NHS and education in Wales, what confidence can we have in this Government's ability to deliver enough new homes?
Nid wyf ond yn rhoi'r ffeithiau a'r ffigurau sydd i’w cael yn gyhoeddus ichi. Mewn cyfweliad gyda’r Western Mail yn lansiad ei faniffesto, dywedodd Carwyn Jones
Rydym yn gwybod bod addysg yn llwybr allan o dlodi i lawer o bobl yng Nghymru.
Diolch i'w bolisïau addysg, mae'r Prif Weinidog wedi rhoi rhwystrau sylweddol ar y llwybr hwnnw.
Hoffwn sôn am addewid arall a wnaed yn 'Amser i Arwain', sef adeiladu mwy o dai cyngor a thai fforddiadwy newydd. O dan ei arweiniad, mae nifer y cartrefi sy'n cael eu hadeiladu bob blwyddyn yng Nghymru wedi gostwng. Mae gweinyddiaethau olynol o dan ei arweinyddiaeth wedi methu creu digon o gartrefi i fynd i’r afael ag argyfwng tai parhaus Cymru. Dros y degawd diwethaf, mae nifer y cartrefi newydd sy'n cael eu hadeiladu wedi gostwng o dros 10,000 y flwyddyn yn 2008 i 6,000 yn unig eleni. Mae'r Prif Weinidog wedi gosod targed i adeiladu 20,000 o dai fforddiadwy, ond o gofio ei hanes o fethu cyrraedd targedau mewn perthynas â’r GIG ac addysg yng Nghymru, pa hyder y gallwn ei gael yng ngallu'r Llywodraeth hon i ddarparu digon o gartrefi newydd?
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Go on then.
O'r gorau.
You've got a long shopping list of things you'd like more money put into. Could you tell us what you think should receive less funding in order to pay for it?
Mae gennych restr siopa hir o bethau yr hoffech roi mwy o arian iddynt. A allech ddweud wrthym beth y credwch y dylai gael llai o arian er mwyn talu am hynny?
The thing is, Wales hasn't seen any other side of the coin. It's only the Labour Party's performance I'm telling you about. Wales does not need a new Labour Government. Wales needs a new Government here.
There are 200,000 poor children living in poverty in Wales—200,000. On poverty, the economy, families, ethnicity and disability, we are worse than the United Kingdom. There's a long list of material deprivation, persistent poverty, poverty in different areas and deprivation in the south Wales Valleys. You still haven't woken up since Margaret Thatcher. Basically, you can say many things about it, but you are the ones running the Government since 1999, and nothing has been done, and it's shame on the Welsh Labour Government altogether.
Y peth yw, nid yw Cymru wedi gweld unrhyw ochr arall i'r geiniog. Dim ond am berfformiad y Blaid Lafur rwy'n sôn. Nid oes angen Llywodraeth Lafur newydd ar Gymru. Mae angen Llywodraeth newydd ar Gymru yma.
Mae 200,000 o blant tlawd yn byw mewn tlodi yng Nghymru—200,000. O ran tlodi, yr economi, teuluoedd, ethnigrwydd ac anabledd, rydym yn waeth na'r Deyrnas Unedig. Ceir rhestr hir o amddifadedd materol, tlodi parhaus, tlodi mewn gwahanol ardaloedd ac amddifadedd yng Nghymoedd de Cymru. Nid ydych wedi dihuno ers Margaret Thatcher. Yn y bôn, gallwch ddweud llawer o bethau am y peth, ond chi yw'r rhai sy'n rhedeg y Llywodraeth ers 1999, ac nid oes dim wedi'i wneud, ac mae'n gywilydd ar Lywodraeth Lafur Cymru yn gyffredinol.
I will be voting for the amendment to this motion tabled by Julie James AM.
The Tory motion is both cynical and politically opportunistic. The Tory motion is also fundamentally flawed. We know, do we not, that since 2009 there have been two National Assembly for Wales elections. Both times the Welsh nation has gone to the polls, and both times democratically following the elections a Welsh Labour Government has been formed. The Welsh people are no fools. They do not support the Welsh Labour Party out of blind obedience. We are talking about a Welsh populace with a great collective memory of their history and our progressive future. The Welsh Labour Party works to renew the immense bond that exists between it and the Welsh people, and we will continue to do so with fresh policies, like disbarring nurseries from business rates and the best childcare offer of the UK.
The last decade has been dominated by the UK Tory Government's policies of imposed austerity. Purposeful cuts to the Welsh budget, purposeful cuts to the welfare safety net, growing poverty and inequality, purposeful cuts to the public sector, who often deal with the most vulnerable in our society. And austerity—the name itself is actually a stroke of purposeful genius, somehow not a chosen cuts policy, but an inevitable default position of others. Austerity has been a vicious, determined ideological attack on the state's ability to intervene, to support the poorest in society with the levers of the UK, as highlighted by not one but two UN reports on the severe state of poverty inflicted by the UK Conservative Government on its people.
Despite sustained Tory attack, devolution, Welsh Labour and our Government have afforded some protection for the Welsh people from a right-wing Tory Government's policies. In the dark shadow of this inflicted austerity, the Welsh Labour Government has secured 83,000 more people in work since 2010; £1.4 billion of investment via the twenty-first century schools programme; 41 new schools, including the impressive £22 million Islwyn High School in my constituency; the lowest diagnostic waits since 2010; Wales leading the UK on household recycling, and rated in the top three of the world. In the last Assembly, we delivered 10,000 new affordable homes in this Assembly, and we are on target to deliver 20,000 more.
Welsh Labour has done all this in the shadow of a greed-driven global recession, and the longest period of self-inflicted austerity in living memory. And that has been the Conservatives who have propagated that via their weakening of our financial regulations previously, and all against the uncertainty of a Brexit that will also deliver on national insecurity.
The Welsh Government's overall budget in 2019 is down 5 per cent, or £850 million in real terms compared to 2010-11, something not deserved by our people, and also, again, as a result of the Welsh Conservatives' policy. The Welsh Government's revenue budget in 2019 is down 4 per cent, or £650 million in real terms compared to 2010-11. The Welsh Government's capital budget for 2019-20 is down 10 per cent or £200 million in real terms compared to 2010-11. When it comes to leadership, Welsh Labour and our succession of leaders have offered and delivered principled leadership. Compare that to the strength and stability of the chaotic mess that we are seeing in London from Theresa May and the rest of the ragbag UK Tory Government.
I can assure the Welsh people that the next Welsh Labour First Minister will continue to stand up for Wales and deliver on our strong socialist and ethically principled leadership and our sound socialist policy in action. Thank you.
Byddaf yn pleidleisio o blaid y gwelliant i'r cynnig hwn a gynigiwyd gan Julie James AC.
Mae cynnig y Torïaid yn sinigaidd ac yn wleidyddol oportiwnistaidd. Mae cynnig y Torïaid hefyd yn sylfaenol ddiffygiol. Fe wyddom fod dau etholiad Cynulliad Cenedlaethol Cymru wedi bod ers 2009. Y ddau dro, mae'r Cymry wedi mynd i bleidleisio, a'r ddau dro, ffurfiwyd Llywodraeth Lafur Cymru yn ddemocrataidd wedi'r etholiadau. Nid yw pobl Cymru yn ffyliaid. Nid ydynt yn cefnogi Llafur Cymru o deyrngarwch di-gwestiwn. Rydym yn sôn am boblogaeth Gymreig sy'n ymwybodol o'i hanes a'n dyfodol blaengar. Mae Llafur Cymru yn gweithio i adnewyddu'r berthynas glos iawn sy'n bodoli rhyngddi a'r Cymry, a byddwn yn parhau i wneud hynny gyda pholisïau ffres, fel eithrio meithrinfeydd rhag talu ardrethi busnes a'r cynnig gofal plant gorau yn y DU.
Mae polisïau cyni Llywodraeth Dorïaidd y DU wedi tra-arglwyddiaethu dros y degawd diwethaf. Toriadau bwriadol i gyllideb Cymru, toriadau bwriadol i rwyd diogelwch lles, gan gynyddu tlodi ac anghydraddoldeb, toriadau bwriadol i'r sector cyhoeddus, sy'n aml yn ymdrin â'r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas. A chyni—mae'r enw ei hun yn enghraifft o athrylith bwriadol, mewn gwirionedd, nid polisi o ddewis toriadau, ond sefyllfa ddiofyn anochel rhywun arall. Mae cyni wedi bod yn ymosodiad ideolegol milain a phenderfynol ar allu'r wladwriaeth i ymyrryd, i gefnogi'r rhai tlotaf mewn cymdeithas gyda dulliau'r DU, fel yr amlygwyd nid mewn un ond mewn dau adroddiad gan y Cenhedloedd Unedig ar gyflwr difrifol y tlodi a orfodwyd gan Lywodraeth Geidwadol y DU ar ei phobl.
Er gwaethaf ymosodiadau Torïaidd parhaus, mae datganoli, Llafur Cymru a'n Llywodraeth ni wedi darparu rhywfaint o amddiffyniad i bobl Cymru rhag polisïau Llywodraeth Dorïaidd asgell dde. Yng nghysgod tywyll y cyni gorfodol hwn, mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi sicrhau bod 83,000 yn fwy o bobl mewn gwaith ers 2010; £1.4 biliwn o fuddsoddiad drwy raglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain; 41 o ysgolion newydd, gan gynnwys Ysgol Islwyn, ysgol uwchradd wefreiddiol gwerth £22 miliwn yn fy etholaeth i; yr amseroedd aros diagnostig byrraf ers 2010; mae Cymru ar flaen y gad yn y DU o ran ailgylchu gwastraff cartrefi, ac ymysg y tair gwlad orau yn y byd. Yn y Cynulliad diwethaf, darparwyd 10,000 o gartrefi fforddiadwy newydd gennym ac yn y Cynulliad hwn, rydym ar y trywydd iawn i ddarparu 20,000 yn ychwanegol.
Mae Llafur Cymru wedi gwneud hyn oll yng nghysgod dirwasgiad byd-eang a achoswyd gan drachwant, a'r cyfnod hwyaf o gyni bwriadol o fewn cof. A'r Ceidwadwyr a waethygodd hynny drwy wanhau ein rheoliadau ariannol yn flaenorol, ac yn gefndir i'r cyfan hyn, ansicrwydd Brexit a fydd hefyd yn arwain at ansicrwydd cenedlaethol.
Mae cyllideb gyffredinol Llywodraeth Cymru ar gyfer 2019 5 y cant yn is, neu £850 miliwn mewn termau real o gymharu â 2010-11, rhywbeth nad yw ein pobl yn ei haeddu, a rhywbeth sydd hefyd, unwaith eto, yn ganlyniad i bolisi'r Ceidwadwyr Cymreig. Mae cyllideb refeniw Llywodraeth Cymru ar gyfer 2019 4 y cant yn is, neu £650 miliwn mewn termau real o gymharu â 2010-11. Mae cyllideb gyfalaf Llywodraeth Cymru ar gyfer 2019-20 10 y cant yn is, neu £200 miliwn mewn termau real o gymharu â 2010-11. O ran arweinyddiaeth, mae Llafur Cymru a'n holyniaeth o arweinwyr wedi cynnig a darparu arweinyddiaeth egwyddorol. Cymharwch hynny â nerth a sefydlogrwydd y llanastr anhrefnus a welwn yn Llundain gan Theresa May a gweddill Llywodraeth Dorïaidd anniben y DU.
Gallaf roi sicrwydd i bobl Cymru y bydd Prif Weinidog nesaf Llafur Cymru yn parhau i sefyll dros Gymru ac yn darparu arweinyddiaeth sosialaidd gref, egwyddorol a moesol, ac yn rhoi ein polisïau sosialaidd cadarn ar waith. Diolch.
I think it was quite telling at the start of this debate, when the Government bench had one Minister on it, and the back bench had one member of the governing party to defend its actions in a debate that was looking back over the last nine years, back to 2009. That in itself tells you its own story of engagement by the governing party in debates here this afternoon.
It is a pleasure to stand up here today, and it is also worth reflecting on the activities and achievements of the current First Minister. This time next week, he will not be the First Minister, and someone who has occupied a role for nine years and been at the centre of Government for the principal part of devolution—I think he came into Government in 2000-01—is worthy of any recognition and praise as well, because that is an intensity in public office that really does warrant sufficient observation from opposition parties and the governing party as well, that someone's dedicated themselves to public service.
But it is right, also, to reflect on missed opportunities, especially over a sustained period of time. Sometimes, instead of looking at the big issues, you sometimes need to look at the very small issues and work up from the small issues to the big issues. Today, for example, I was in the town of Barry, where there has been a vigorous campaign around the incinerator that has been located there, which has been granted planning permission through the normal process. The environment Minister, back in February, agreed to consider imposing an environmental impact assessment on that incinerator. I raised the question with the leader of the house yesterday, and, some 300 days later, that community is still waiting for that decision from the Government. If you are in Government, you've got the ability to do things. You have the ability—as Mohammad Asghar referred to on the front page of the First Minister's manifesto, 'Time to Lead'—to lead, and actually make a positive impact in communities. In respect of that particular community, that inertia in making this decision epitomises much of the bigger stuff that the First Minister, and indeed his successive Governments, have failed to achieve for Wales.
You cannot walk away from the successive PISA tables that have shown, regrettably, that we have not enjoyed the success in education that we all want to see—take the politics out of it; we all want to see a better education system. It's not much good saying, 'We can wait till 2022 when the new curriculum comes in.' What about the generation that's going through schools at the moment? I'm a father of four kids. They get one go around the track, they do, and you want to give them the best chance possible. So, what are we saying: 'The last 20 years—oh, well, sorry about that, but we'll get it right for the next generation'?
The international figures do not lie. And, you know, a bit of reflection from the governing party and the governing benches wouldn't go amiss on where things have gone wrong and where we can put things right. I am the first one to acknowledge that twenty-first century schools has made an improvement in schools the length and breadth of this country, but it is a fat lot of good having shiny new buildings if the outcomes coming out of those shiny new buildings aren't replicated in the achievements of our young people. I am as ambitious as anyone for our young people to achieve the best that they possibly can in their lives, but it has to be on the scorecard that the Government could have done better.
If you look at the economy over the last couple of years, it is a fact that Welsh workers are taking less home today compared to their Scottish counterparts when they started in 1999—£55 a week less, in fact. Now, the governing party talk about austerity. I have not heard an alternative put forward for how we could have cleaned up the mess that Gordon Brown left of a public sector borrowing requirement of £160 billion that is coherent and would have kept the confidence of the markets so that we wouldn't have seen a massive recession. But what I have seen is the economic policies of successive Labour Governments in Wales deliver poorer take-home pay as opposed to improved take-home pay in other parts of the United Kingdom. It is a fact: we are the lowest take-home pay economy of the United Kingdom. That is a fact. You cannot deny that.
When it comes to the NHS, it is a fact that a political decision was taken in 2011-12 to cut health spending here in Wales. That was a political decision that was taken. It is the only Government in the United Kingdom, and, indeed, the First Minister is the only leader of a Government who has taken that conscious decision to cut spending. And the argument at the time was that that money needed to go into other columns to support other services, and that is fine if that's what the political choice is, but the fact of the matter is that decision was taken and the Government has to reap the consequences because of it. In 2009, for example, the 36-week wait in the Welsh NHS was zero—zero. Today, it is 13,500 people waiting 36 weeks or more to have treatment. That is the measure that people use to measure the success of the NHS, of how timely they can be seen when they are presented with an illness or condition. And that, on the scorecard, has to be marked down as a failure.
So, I am more than willing to stand here and praise the public service of the current First Minister—a record that deserves to be praised—but the successive Governments that he has led have failed to achieve the real improvements that were promised at the start of devolution and through the time of the Governments that he has led. Now, that's not the fault of devolution: it's the political choices that have been taken, and let's reflect on that, because the next week is a time for reflection and a time to get onside and actually change the record so that we change the outcomes. And that's why I hope this Assembly will support the motion before them this afternoon.
Credaf ei bod yn eithaf dadlennol ar ddechrau'r ddadl hon, pan nad oedd ond un Gweinidog ar fainc y Llywodraeth, ac un aelod o'r blaid sy'n llywodraethu ar y fainc gefn i amddiffyn ei gweithredoedd mewn dadl a oedd yn edrych yn ôl dros y naw mlynedd diwethaf, yn ôl at 2009. Mae hynny'n dweud ei stori ei hun wrthych ynglŷn ag ymwneud y blaid sy'n llywodraethu mewn dadleuon yma y prynhawn yma.
Mae'n bleser sefyll yma heddiw, ac mae'n werth myfyrio hefyd ar weithgareddau a chyflawniadau'r Prif Weinidog presennol. Yr adeg hon wythnos nesaf, ni fydd yn Brif Weinidog, ac mae rhywun sydd wedi cyflawni rôl ers naw mlynedd ac wedi bod ynghanol y Llywodraeth am y rhan fwyaf o'r cyfnod ers datganoli—credaf ei fod wedi dod i'r Llywodraeth yn 2000-01—yn deilwng o gydnabyddiaeth a chanmoliaeth yn ogystal, oherwydd mae hwnnw'n gyfnod mewn swydd gyhoeddus sy'n haeddu sylw digonol gan y gwrthbleidiau a'r blaid sy'n llywodraethu yn ogystal, cyfnod ymrwymiad rhywun i wasanaeth cyhoeddus.
Ond mae'n iawn myfyrio ar y cyfleoedd a gollwyd hefyd, yn enwedig dros gyfnod estynedig o amser. Weithiau, yn hytrach nag edrych ar y materion mawr, rhaid ichi edrych ar y materion bach iawn a gweithio i fyny o'r materion bach i'r materion pwysig. Heddiw, er enghraifft, roeddwn yn nhref y Barri, lle y cafwyd ymgyrch egnïol ynglŷn â'r llosgydd a leolwyd yno, sydd wedi cael caniatâd cynllunio drwy'r broses arferol. Cytunodd Gweinidog yr amgylchedd, yn ôl ym mis Chwefror, i ystyried gwneud asesiad effaith amgylcheddol ar y llosgydd hwnnw. Gofynnais y cwestiwn i arweinydd y tŷ ddoe, a thua 300 diwrnod yn ddiweddarach, mae'r gymuned honno'n dal i aros am y penderfyniad hwnnw gan y Llywodraeth. Os ydych mewn Llywodraeth, mae gennych allu i wneud pethau. Mae gennych allu—fel y cyfeiriodd Mohammad Asghar ar dudalen flaen maniffesto'r Prif Weinidog, 'Amser i Arwain'—i arwain, a chael effaith gadarnhaol mewn cymunedau mewn gwirionedd. Mewn perthynas â'r gymuned arbennig honno, mae syrthni o ran gwneud y penderfyniad hwn yn ddrych o lawer o'r pethau mwy o faint y mae'r Prif Weinidog, ac yn wir ei Lywodraethau olynol, wedi methu eu cyflawni dros Gymru.
Ni allwch gerdded oddi wrth y tablau PISA olynol sydd wedi dangos, yn anffodus, nad ydym wedi cael y llwyddiant y mae pawb ohonom am ei weld ym maes addysg—tynnwch y wleidyddiaeth allan ohono; mae pawb ohonom am weld system addysg well. Nid yw'n fawr o werth dweud, 'Gallwn aros tan 2022 pan ddaw'r cwricwlwm newydd i mewn.' Beth am y genhedlaeth sy'n mynd drwy'r ysgolion ar hyn o bryd? Rwy'n dad i bedwar o blant. Un cyfle y maent yn ei gael ac rydych am i hwnnw fod y cyfle gorau posibl. Felly, beth a ddywedwn: 'Yr 20 mlynedd diwethaf—o, wel, mae'n ddrwg gennym am hynny, ond fe'i cawn yn iawn ar gyfer y genhedlaeth nesaf'?
Nid yw ffigurau rhyngwladol yn dweud celwydd. Wyddoch chi, byddai'n werth i'r blaid sy'n llywodraethu a'r meinciau sy'n llywodraethu fyfyrio ychydig ar ble mae pethau wedi mynd o chwith a ble y gallwn unioni pethau. Fi yw'r cyntaf i gydnabod bod ysgolion yr unfed ganrif ar hugain wedi sicrhau gwelliant mewn ysgolion ar hyd a lled y wlad hon, ond nid oes fawr o werth mewn cael adeiladau newydd sbon os nad yw'r canlyniadau sy'n dod allan o'r adeiladau newydd sbon hynny'n cael eu hailadrodd yng nghyflawniadau ein pobl ifanc. Rwyf lawn mor uchelgeisiol â neb i weld ein pobl ifanc yn cyflawni hyd eithaf eu gallu yn eu bywydau, ond mae'n rhaid iddo fod ar y cerdyn sgorio y gallai'r Llywodraeth fod wedi gwneud yn well.
Os edrychwch ar yr economi dros y ddwy flynedd diwethaf, mae'n ffaith bod gweithwyr Cymru yn mynd â llai o gyflog adref heddiw o'i gymharu â'u cymheiriaid yn yr Alban pan ddechreuasant yn 1999—£55 yr wythnos yn llai, mewn gwirionedd. Nawr, mae'r blaid sy'n llywodraethu yn sôn am gyni. Nid wyf wedi clywed awgrym amgen cydlynol yn cael ei gynnig ynglŷn â sut y gallem fod wedi glanhau'r llanastr a adawodd Gordon Brown ar ei ôl, a gofyniad benthyca sector cyhoeddus o £160 biliwn, a fyddai wedi cadw hyder y marchnadoedd fel na fyddem wedi gweld dirwasgiad mawr. Ond yr hyn a welais yw polisïau economaidd Llywodraethau Llafur olynol yng Nghymru yn arwain at gyflogau salach yn hytrach na chyflogau gwell mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Mae'n ffaith: ni yw'r economi sydd â'r cyflogau isaf yn y Deyrnas Unedig. Mae honno'n ffaith. Ni allwch wadu hynny.
O ran y GIG, mae'n ffaith bod penderfyniad gwleidyddol wedi'i wneud yn 2011-12 i dorri gwariant iechyd yma yng Nghymru. Roedd hwnnw'n benderfyniad gwleidyddol a wnaed. Dyma'r unig Lywodraeth yn y Deyrnas Unedig, ac yn wir, y Prif Weinidog yw'r unig arweinydd Llywodraeth sydd wedi gwneud y penderfyniad ymwybodol hwnnw i dorri gwariant. A'r ddadl ar y pryd oedd bod angen i'r arian fynd i golofnau eraill i gefnogi gwasanaethau eraill, ac mae hynny'n iawn os mai dyna yw'r dewis gwleidyddol, ond y ffaith amdani yw bod y penderfyniad wedi'i wneud ac mae'n rhaid i'r Llywodraeth wynebu'r canlyniadau oherwydd hynny. Yn 2009, er enghraifft, roedd yr amser aros o 36 wythnos yn GIG Cymru yn sero—sero. Heddiw, mae'n 13,500 o bobl yn aros 36 wythnos neu ragor i gael triniaeth. Dyna'r mesur y mae pobl yn ei ddefnyddio i fesur llwyddiant y GIG, o ran pa mor amserol y gallant gael eu gweld pan fyddant yn mynd at feddyg i holi ynglŷn â salwch neu gyflwr. Ac ar y cerdyn sgorio, rhaid nodi hynny fel methiant.
Felly, rwy'n fwy na pharod i sefyll yma a chanmol gwasanaeth cyhoeddus y Prif Weinidog presennol—record sy'n haeddu ei chanmol—ond mae'r Llywodraethau olynol y mae wedi'u harwain wedi methu cyflawni'r gwelliannau gwirioneddol a addawyd ar ddechrau datganoli a thrwy gyfnod y Llywodraethau y mae wedi'u harwain. Nawr, nid bai datganoli yw hynny, ond y dewisiadau gwleidyddol a wnaed, a gadewch inni fyfyrio ar hynny, oherwydd mae'r wythnos nesaf yn adeg ar gyfer myfyrio ac yn adeg i uno a newid y record fel y gallwn newid y canlyniadau. A dyna pam y gobeithiaf y bydd y Cynulliad yn cefnogi'r cynnig sydd ger eu bron y prynhawn yma.
Can I now call the Leader of the House and Chief Whip, Julie James?
A gaf fi alw yn awr ar Arweinydd y Tŷ a'r Prif Chwip, Julie James?
Thank you, Deputy Presiding Officer. Well, I would very much like to begin by thanking the Conservatives for bringing forward this debate today because it's given us a timely opportunity to reflect and celebrate the significant progress successive Welsh Labour Governments—so, that's successively elected by the Welsh people, Welsh Labour Governments—have made during Carwyn Jones's time as First Minister. As our amendment says, this is an opportunity to thank him for his work and leadership as First Minister, a First Minister that I, for one, have been very proud to serve.
For nine years, the First Minister has led the Welsh Government through some of the most difficult times this country and, indeed, the UK as a whole has experienced since the end of the second world war: hard times that the Conservatives would very much like us never to mention again. Those nine years have been punctuated by a global recession, followed by the longest period of austerity in living memory, which, let us not forget, the UN's special rapporteur on poverty last month described as a political choice by the UK Conservative Government.
And the final years of this FM's tenure have been dominated by Brexit, the proverbial catfight in the Conservative Party, not to mention the chaos caused by the Prime Minister's flip-flop negotiations and those members of the Tory Party once described by a member of David Cameron's inner circle as 'swivel-eyed loons'. The Government was defeated three times yesterday in the Houses of Parliament: not something to be proud of.
Deputy Presiding Officer, through all of this, successive Welsh Labour-led Governments have maintained their commitment to work towards a more prosperous Wales and have delivered for the people of Wales. Yesterday, the Cabinet Secretary for Finance set out again in the draft budget debate the impact austerity has had on our budget. It bears repeating today.
Diolch ichi, Ddirprwy Lywydd. Wel, pleser mawr yw dechrau drwy ddiolch i'r Ceidwadwyr am gyflwyno'r ddadl hon heddiw oherwydd mae wedi rhoi cyfle amserol inni fyfyrio ar, a dathlu cynnydd sylweddol Llywodraethau Llafur Cymru olynol—felly, Llywodraethau Llafur Cymru olynol a etholwyd gan bobl Cymru—yn ystod amser Carwyn Jones fel Prif Weinidog. Fel y mae ein gwelliant yn ei ddweud, dyma gyfle i ddiolch iddo am ei waith a'i arweiniad fel Prif Weinidog, Prif Weinidog y bûm yn falch iawn o'i wasanaethu.
Am naw mlynedd, mae'r Prif Weinidog wedi arwain Llywodraeth Cymru drwy rai o'r adegau mwyaf anodd y mae'r wlad hon a'r DU gyfan yn wir wedi eu profi ers diwedd yr ail ryfel byd: adegau anodd y byddai'r Ceidwadwyr yn awyddus iawn inni beidio â rhoi sylw iddynt byth eto. Yn ystod y naw mlynedd, gwelwyd dirwasgiad byd-eang, wedi'i ddilyn gan y cyfnod hwyaf o gyni o fewn cof, a gadewch inni beidio ag anghofio fod rapporteur arbennig y Cenhedloedd Unedig ar dlodi wedi disgrifio'r cyni hwnnw y mis diwethaf fel dewis gwleidyddol gan Lywodraeth Geidwadol y DU.
A Brexit a gafodd y prif sylw dros flynyddoedd olaf deiliadaeth y Prif Weinidog hwn, ffrae gathod ddiarhebol y Blaid Geidwadol, heb sôn am y llanastr a achoswyd gan negodiadau fflip-fflop Prif Weinidog y DU a'r aelodau o'r Blaid Dorïaidd a ddisgrifiwyd gan aelod o gylch mewnol David Cameron unwaith fel 'hurtynnod llygatgroes'. Trechwyd y Llywodraeth deirgwaith yn y Senedd ddoe: nid rhywbeth i ymfalchïo ynddo.
Ddirprwy Lywydd, drwy hyn oll, mae Llywodraethau olynol o dan arweiniad Llafur Cymru wedi cynnal eu hymrwymiad i weithio tuag at Gymru fwy ffyniannus ac wedi cyflawni ar gyfer pobl Cymru. Ddoe, nododd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid unwaith eto yn y ddadl ar y gyllideb ddrafft yr effaith y mae cyni wedi ei chael ar ein cyllideb. Mae'n werth ei ailadrodd heddiw.
Will the Member give way?
A wnaiff yr Aelod ildio?
Yes, certainly, Janet.
Yn sicr, Janet.
With all due respect, you represent Swansea as a constituency—Swansea West, yes—and I cannot be alone here in receiving e-mails daily about our failing health system in Wales. When you have a constituent who comes to you with such delayed treatment times, such a lack of co-ordination within our health services, do you turn around and say, 'It's the UK Government's fault, it's austerity', or are you truthful, telling them that you run the health service here in Wales? Where is the reality in this debate, Julie?
Gyda phob dyledus barch, rydych chi'n cynrychioli Abertawe fel etholaeth—Gorllewin Abertawe, ie—ac ni allaf fod yr unig un yma sy'n cael negeseuon e-bost yn ddyddiol am fethiant ein system iechyd yng Nghymru. Pan fydd gennych etholwr sy'n dod atoch gyda'r fath amseroedd oedi cyn cael triniaeth, y fath ddiffyg cydgysylltiad yn ein gwasanaethau iechyd, a ydych yn dweud, 'Bai Llywodraeth y DU ydyw, ar y polisi cyni y mae'r bai', neu a ydych yn dweud y gwir, yn dweud wrthynt mai chi sy'n rhedeg y gwasanaeth iechyd yma yng Nghymru? Lle mae'r realiti yn y ddadl hon, Julie?
Well, that is the reality. I was about to come on and say. But, actually, if you really want to know what I say to my constituents in Swansea, Janet, I say that the Tory Government has cancelled electrification; it's cancelled the Swansea bay tidal lagoon; they cannot deal with any of the infrastructure problems. It is an absolute shambles. So, you asked the question: that's the answer you're getting.
So, as I said, yesterday, the Cabinet Secretary for Finance set out again in the draft budget debate the impact austerity has had on our budget.
Wel, dyna'r realiti. Roeddwn am fynd ymlaen i ddweud. Ond mewn gwirionedd, os ydych am gael gwybod beth rwy'n ei ddweud wrth fy etholwyr yn Abertawe, Janet, rwy'n dweud bod y Llywodraeth Dorïaidd wedi canslo trydaneiddio; mae wedi canslo morlyn llanw bae Abertawe; ni allant ymdrin ag unrhyw broblemau seilwaith. Mae'n draed moch llwyr. Felly, chi a ofynnodd y cwestiwn: dyna'r ateb a gewch.
Felly, fel y dywedais ddoe, unwaith eto fe nododd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn y ddadl ar y gyllideb ddrafft yr effaith y mae cyni wedi'i chael ar ein cyllideb.
Thank you. I'd like to hear the leader of the house. Thank you.
Diolch. Hoffwn glywed arweinydd y tŷ. Diolch.
It bears repeating today: if we were not a penny better off in real terms than we were in 2010, we would have £850 million more to invest in front-line services today. Now, if spending—
Mae'n werth ei ailadrodd heddiw: pe na baem geiniog yn well ein byd mewn termau real nag yr oeddem yn 2010, byddai gennym £850 miliwn yn fwy i'w fuddsoddi mewn gwasanaethau rheng flaen heddiw. Nawr, pe bai gwariant—
It is a serious point. You've just said exactly what you tell your constituents. I agree with you entirely on the damage that has been caused by a decade of Tory austerity, but surely you cannot duck the blame and duck the responsibility of decisions taken by Welsh Government on health and other matters.
Mae'n bwynt difrifol. Rydych wedi dweud yn union beth a ddywedwch wrth eich etholwyr. Cytunaf â chi'n llwyr ynglŷn â'r niwed a achoswyd gan ddegawd o gyni'r Torïaid, ond does bosibl eich bod yn gallu osgoi'r bai ac osgoi cymryd cyfrifoldeb am y penderfyniadau a wnaed gan Lywodraeth Cymru ar iechyd a materion eraill.
I'll come on to that, Rhun.
If spending on public services had kept pace with the growth in the economy since 2010, we would have an extra £4 billion to spend on public services in Wales. And if the UK Conservative Government had matched the level of investment in public services achieved by every Government for the last 50 years, Wales would have £8 billion more to spend.
Fe ddof at hynny, Rhun.
Pe bai gwariant ar wasanaethau cyhoeddus wedi codi gyfuwch â'r twf yn yr economi ers 2010, byddai gennym £4 biliwn yn ychwanegol i'w wario ar wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. A phe bai Llywodraeth Geidwadol y DU wedi rhoi'r un lefel o fuddsoddiad mewn gwasanaethau cyhoeddus a gyflawnwyd gan bob Llywodraeth dros yr 50 mlynedd diwethaf, byddai gan Gymru £8 biliwn yn fwy i'w wario.
And what would have happened if the Labour Government had been returned in 2010 and Mr Darling's spending plans had been put into effect? How would that have affected your current spending?
A beth fyddai wedi digwydd pe bai'r Llywodraeth Lafur wedi cael eu hethol drachefn yn 2010 a bod cynlluniau gwariant Mr Darling wedi'u rhoi mewn grym? Sut y byddai hynny wedi effeithio ar eich gwariant presennol?
Well, as you know, David, Gordon Brown had already turned the economy around and we had growth. The Conservative Party choked that in its infancy immediately. So, I don't have any worries at all of what would have happened there. The Tory Party that followed was one of the most fiscally irresponsible in the history of Great Britain.
Llywydd, in the face of this global recession, austerity and Brexit, ours is a Government that has, and continues to deliver for Wales in every aspect of devolved life. More people are starting the treatment they need within the target time. Almost 90 per cent of patients wait less than 26 weeks for treatment; cancer survival continues to improve, and the NHS in Wales is consistently seeing and treating more cancer patients than ever before. We now have an £80 million new treatment fund that has delivered faster access to 137 new medicines for a range of life-threatening and life-limiting conditions.
This year, we will complete the hundredth twenty-first century schools project, a real milestone in an ambitious programme that will see us invest more than £3.7 billion in rebuilding our children's schools to give them a better environment for their education. GCSE performance in the very top grades has improved, and the overall pass rate for A-levels is at a historic high. Wales now outperforms England at the top grades.
Our economy has improved. Despite the UK's slow recovery from the recession and the negative impact of UK Government policies, we have seen important improvement, and in some areas, we are outperforming other parts of the UK. There were 1.5 million people in employment in Wales in the three months to September 2018, up 4.2 per cent from the same period a year earlier—the largest increase of any UK country or region. [Interruption.] It's been less than a decade since—. You wanted us not to take the credit for that, but to take the blame for austerity. Cracking, Darren, but not very logical.
It's been less than a decade since we gained primary law-making powers on the FM's watch, and we are using them to lead the way in the UK. We've banned smoking in public outdoor places, legislated to prevent, protect and support victims of gender-based violence, domestic abuse and sexual violence. We introduced the internationally recognised legislation to put the interests of future generations at the forefront of decision making, and legislated for a bilingual Wales. We introduced the first deemed consent system for organ donation in the UK, and we introduced a 5p charge for plastic bags.
At the start of this Assembly term, we set out another ambitious programme for government; we have made good progress in delivering it. We've increased to £40,000 the amount of money people can keep before they have to fund the full cost of their residential care. We have extended the number of places where working parents can access 30 hours of free childcare for their three and four-year-olds, with more than half of local authorities now covered by our pilots.
We are making significant progress towards delivering the 100,000 all-age apprenticeships programme with 16,000 starts in the first half of this year alone. We have delivered the most generous financial package for students in the UK as we continue to provide financial support to our young people and adult learners who wish to continue or return to further education. All Welsh students will now receive support for living costs that is equivalent to the UK national living wage.
Deputy Presiding Officer, we will not be supporting the Conservative motion today. This is a party that continues to insist everything we do is at fault in Wales while failing to acknowledge the terrible mess of its own making the UK Conservative Government is presiding over at Westminster. A Government that you have to wonder, hour by hour, whether it's still in power. It's certainly not in charge. From the welfare cuts to the forced introduction of universal credit, it's left people destitute and starving. From the shambolic introduction of new timetables to the rolling failure that is its rail franchising, from the disappearance of social care from great swathes of middle England to the deterioration in performance of the English NHS, the real failure is the one happening over our border under the watch of the party opposite.
Deputy Presiding Officer, I am proud to have served Carwyn Jones as the First Minister of Wales. His legacy will stand the test of time, which cannot be said for the current serving Prime Minister. We support the amendment. Diolch yn fawr.
Wel, fel y gwyddoch, David, roedd Gordon Brown eisoes wedi gweddnewid yr economi ac roedd gennym dwf. Tagodd y Blaid Geidwadol y twf hwnnw ar unwaith yn ei ddyddiau cynnar. Felly, nid oes gennyf unrhyw bryderon o gwbl ynglŷn â beth a fyddai wedi digwydd. Roedd y Blaid Dorïaidd a ddaeth wedyn yn un o'r rhai mwyaf anghyfrifol yn ariannol yn hanes Prydain.
Lywydd, yn wyneb y dirwasgiad byd-eang, cyni a Brexit, mae ein Llywodraeth wedi, ac yn parhau i gyflawni dros Gymru ym mhob agwedd ar fywyd datganoledig. Mae mwy o bobl yn dechrau'r driniaeth sydd ei hangen arnynt o fewn yr amser targed. Mae bron 90 y cant o gleifion yn aros llai na 26 wythnos am driniaeth; mae cyfraddau goroesi canser yn parhau i wella, ac yn gyson mae'r GIG yng Nghymru'n gweld ac yn trin mwy o gleifion canser nag erioed o'r blaen. Bellach mae gennym gronfa triniaeth newydd gwerth £80 miliwn sydd wedi sicrhau mynediad cyflymach at 137 o feddyginiaethau newydd ar gyfer amrywiaeth o gyflyrau sy'n bygwth bywyd ac sy'n cyfyngu ar fywyd.
Eleni, byddwn yn cwblhau canfed prosiect y rhaglen ysgolion ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain, carreg filltir go iawn mewn rhaglen uchelgeisiol a fydd wedi arwain at fuddsoddi mwy na £3.7 biliwn ar ailadeiladu ysgolion ein plant i roi amgylchedd dysgu gwell iddynt. Mae perfformiad TGAU ar y graddau uchaf un wedi gwella, ac mae'r gyfradd lwyddo gyffredinol ar gyfer safon uwch yn uwch nag erioed. Mae Cymru bellach yn perfformio'n well na Lloegr ar y graddau uchaf.
Mae ein heconomi wedi gwella. Er gwaethaf adferiad araf y DU o'r dirwasgiad ac effaith negyddol polisïau Llywodraeth y DU, rydym wedi gweld gwelliant pwysig, ac mewn rhai meysydd, rydym yn perfformio'n well na rhannau eraill o'r DU. Roedd 1.5 miliwn o bobl mewn gwaith yng Nghymru yn y tri mis hyd at fis Medi 2018, cynnydd o 4.2 y cant o'r un cyfnod flwyddyn yn gynharach—y cynnydd mwyaf o blith unrhyw wlad neu ranbarth yn y DU. [Torri ar draws.] Mae wedi bod yn llai na degawd ers—. Roeddech am inni beidio â chymryd y clod am hynny, ond i gymryd y bai am gyni. Gwych, Darren, ond yn afresymol braidd.
Mae llai na degawd ers inni gael pwerau deddfu sylfaenol o dan arweiniad y Prif Weinidog, ac rydym yn eu defnyddio i arwain y ffordd yn y DU. Rydym wedi gwahardd ysmygu mewn mannau cyhoeddus yn yr awyr agored, wedi deddfu i atal, diogelu a chefnogi dioddefwyr trais ar sail rhywedd, cam-drin domestig a thrais rhywiol. Rydym wedi cyflwyno deddfwriaeth a gydnabyddir yn rhyngwladol i roi buddiannau cenedlaethau'r dyfodol ar y blaen wrth wneud penderfyniadau, ac wedi deddfu ar gyfer Cymru ddwyieithog. Cyflwynasom y system gyntaf o gydsyniad tybiedig ar gyfer rhoi organau yn y DU, ac rydym wedi cyflwyno tâl o 5c am fagiau plastig.
Ar ddechrau'r tymor Cynulliad hwn, nodasom raglen lywodraethu uchelgeisiol arall; fe wnaethom gynnydd da ar ei chyflawni. Rydym wedi codi'r swm o arian y gall pobl ei gadw cyn eu bod yn gorfod ariannu cost lawn eu gofal preswyl i £40,000. Rydym wedi ymestyn nifer y lleoedd y gall rhieni sy'n gweithio gael gafael ar 30 awr o ofal plant am ddim ar gyfer eu plant tair a phedair oed, gyda mwy na hanner yr awdurdodau lleol yn rhan o'n cynlluniau peilot bellach.
Rydym yn gwneud cynnydd sylweddol tuag at gyflawni'r rhaglen o 100,000 o brentisiaethau ar gyfer pobl o bob oed gyda 16,000 wedi dechrau yn ystod hanner cyntaf y flwyddyn hon yn unig. Rydym wedi cyflwyno'r pecyn ariannol mwyaf hael i fyfyrwyr yn y DU wrth i ni barhau i ddarparu cymorth ariannol i'n pobl ifanc a'n dysgwyr sy'n oedolion sy'n dymuno parhau neu ddychwelyd i addysg bellach. Bydd holl fyfyrwyr Cymru bellach yn cael cymorth tuag at gostau byw sy'n gyfwerth â'r cyflog byw cenedlaethol yn y DU.
Ddirprwy Lywydd, ni fyddwn yn cefnogi cynnig y Ceidwadwyr heddiw. Dyma blaid sy'n dal i fynnu bod popeth a wnawn yng Nghymru i'w feio tra'n methu cydnabod y llanastr ofnadwy y mae Llywodraeth Geidwadol y DU yn ei wneud yn San Steffan. Llywodraeth y mae'n rhaid i chi feddwl tybed, o un awr i'r llall, a yw'n dal i fod mewn grym. Yn sicr nid yw mewn rheolaeth. O'r toriadau lles i gyflwyno gorfodol y credyd cynhwysol, mae wedi gadael pobl yn amddifad ac yn llwgu. O gyflwyniad blêr yr amserlenni newydd i fethiant parhaus ei threfniadau ar gyfer masnachfreintiau'r rheilffyrdd, o ddiflaniad gofal cymdeithasol o rannau helaeth o Loegr ganol i'r dirywiad ym mherfformiad y GIG yn Lloegr, y gwir fethiant yw'r un sy'n digwydd dros y ffin o dan oruchwyliaeth y blaid gyferbyn.
Ddirprwy Lywydd, rwy'n falch o fod wedi gwasanaethu Carwyn Jones fel Prif Weinidog Cymru. Fe ddeil ei waddol brawf amser, ac ni ellir dweud hynny am Brif Weinidog presennol y DU. Rydym yn cefnogi'r gwelliant. Diolch yn fawr.
Thank you. Can I now call on Mark Isherwood to reply to the debate?
Diolch. A gaf fi alw yn awr ar Mark Isherwood i ymateb i'r ddadl?
You've caught me slightly unawares; I'm still struggling—lots of horrible notes. May I start by thanking all contributors? Paul Davies referred to some success and some cross-party agreement that pointed out that under Carwyn Jones's Government, Labour was the first party anywhere in the UK to have imposed real-terms cuts to the NHS. He referred to the downgrading, centralisation and closure of NHS services, to the per-pupil funding gap with England remaining, to Labour's target to close the prosperity gap with the rest of UK having been dropped and Wales being the most expensive part of the UK to do business. He pointed out that higher tax revenues to fund public services do not come from high tax economies. He talked about Labour having created a housing supply crisis, and I know first-hand that they ignored warnings going back 15 years that this would result if they didn't take action, which they didn't take. They spent billions, he said, on the symptoms of poverty rather than targeting the causes and said that Wales needs new ideas and new leadership.
Rydych wedi fy nal yn ddirybudd braidd; rwy'n dal i gael trafferth—llawer o nodiadau ofnadwy. A gaf fi ddechrau drwy ddiolch i'r holl gyfranwyr? Cyfeiriodd Paul Davies at beth llwyddiant a pheth cytundeb trawsbleidiol a nododd mai Llafur, o dan Lywodraeth Carwyn Jones, oedd y blaid gyntaf yn unrhyw le yn y DU a wnaeth doriadau mewn termau real i'r GIG. Cyfeiriodd at israddio, canoli a chau gwasanaethau GIG, at y bwlch cyllido sy'n dal i fodoli rhwng arian y pen i ddisgyblion Cymru a Lloegr, at gael gwared ar darged y Blaid Lafur i gau'r bwlch ffyniant â gweddill y DU a'r ffaith mai Cymru yw'r rhan fwyaf costus o'r DU ar gyfer rhedeg busnes. Tynnodd sylw at y ffaith nad yw refeniw trethi uwch i ariannu gwasanaethau cyhoeddus yn dod o economïau trethiant uchel. Soniodd fod Llafur wedi creu argyfwng cyflenwad tai, a gwn yn bersonol eu bod wedi anwybyddu rhybuddion yn mynd yn ôl dros 15 mlynedd o ran ble y byddai hyn yn arwain pe na baent yn rhoi camau ar waith, ac ni wnaethant hynny. Maent wedi gwario biliynau, meddai, ar symptomau tlodi yn hytrach na thargedu'r achosion a dywedodd fod angen arweinyddiaeth newydd a syniadau newydd ar Gymru.
Rhun ap Iorwerth referred to Welsh Government's delaying tactics, their repeated reviews rather than action, and he referred to homelessness as one example. He referred to Welsh Government setting targets lower than England and Scotland and then missing them, and about their unwillingness to learn from good practice elsewhere.
We heard from Suzy Davies—here we are; I found the missing page—[Interruption.] We all lose our pages sometimes, even Members of the Welsh Government. We heard from Suzy Davies who focused on how Welsh Government spends the money it has to spend, rather than simply the amount. She pointed out that, yes, they do get 20 per cent, currently, more per person to spend than in England, and yet spend less on school pupils, that 45 education institutions are in special measures, the bureaucratic approach to raising standards, and referred to the sinking ship that is Labour Wales.
Michelle Brown referred to Welsh Government painting a rosy picture to conceal reality, to Welsh Government's elitist 'we know best' attitude, to Labour only clinging to Government by giving roles to two non-Labour Assembly Members, and to Labour's disrespect for the electorate.
Mohammad Asghar noted that key performance targets were not being met and that performance had deteriorated in key areas. And he referred again to the failure by successive Welsh Governments to build affordable and council homes, not over five or 10 years, but over two decades.
If I come to Rhianon Passmore—can I thank Rhianon for not giving a shouty speech, although the content was fairly similar? She described facts as flaws, she referred to austerity, so let's hope that the next time a Labour Government thinks it can break the economic cycle, and impose pressure on the regulators in finance to go light-touch, they remember the pain that that will cause successive generations. She referred to the increase in employment in Wales since 2010 when the UK Government came into power after Wales lagging for years and years prior to that, and she referred to the weakening of financial regulations. Well, if you read the successive reports following the financial crash, as I have, you will know that those identify Messrs Blair, Brown and Balls as being the great financial deregulators whose political interference—[Interruption.]—read the report—led to the banking crash, despite being warned years in advance that if they didn't take action, this would be the consequence.
Andrew R.T. Davies talked about missed opportunities and pupils only getting one chance, and that it's no good having shiny new buildings if the outcomes haven't done better. And he referred to 36-week waiting times in the NHS in 2009 being zero, now in their thousands.
The leader of the house, speaking for the Welsh Government, gave what sounded like a very good Welsh Labour conference speech, but she dodged the key political choices taken by almost 20 years of Labour and Labour-led Welsh Government, which have led to the failures outlined in this debate. She referred to the £850 million more that we'd have for front-line services if the money hadn't all gone and the UK's credit line been threatened with closure in 2010. She made reference to the UK Government's apparent non-contribution to Wales—well, they delivered the funding floor to the formula that ensures that Wales gets more per head than in England, they delivered almost £0.75 billion for the city and growth deals in Wales—we're still waiting to hear from the Welsh Government over north Wales—and they provided £10 million for the compound semiconductor applications project in Cardiff, £82 million for a defence contract in Denbighshire, and they're pumping millions into RAF Sealand, by centring the F-35 programme there.
So, let's look at some factual statistics in the time left to us. From recent official reports, Wales is the least productive nation in the UK. Poverty and deprivation are higher in Wales than in any other nation in Britain. Median hourly earnings in Wales are lower than England and Scotland. Average earnings in Wales are lower and have grown slower than in other UK nations. Wales has the lowest long-term pay growth among the nations of the UK. Wales has a higher relative income poverty rate than England, Northern Ireland and Scotland, a higher proportion of working adults in poverty than any other UK nation, and a pensioner poverty rate in Wales far higher than in any other UK nation. Wales is suffering from one of the worst Governments endured by any part of the United Kingdom since the arrival of the universal franchise. Not only that—one of the most reactionary Governments, whose only action is to react against the UK Government and whose only policy is to blame the UK Government for its own serious and successive failures over far too long, fanning the flames of public confusion over their responsibility for the mess we're in and adding to the lack of public accountability that has kept them in place for so long, and so much pain.
Cyfeiriodd Rhun ap Iorwerth at dactegau oedi Llywodraeth Cymru, eu hadolygiadau mynych yn hytrach na gweithredu, a chyfeiriodd at ddigartrefedd fel un enghraifft. Cyfeiriodd at Lywodraeth Cymru'n gosod targedau'n is nag yn Lloegr a'r Alban ac yna'n methu eu cyrraedd, ac am eu hamharodrwydd i ddysgu o arferion da mewn mannau eraill.
Clywsom gan Suzy Davies—dyma ni; cefais hyd i'r dudalen oedd ar goll—[Torri ar draws.] Mae pawb ohonom yn colli ein tudalennau weithiau, hyd yn oed aelodau o Lywodraeth Cymru. Clywsom gan Suzy Davies a ganolbwyntiodd ar sut y mae Llywodraeth Cymru'n gwario'r arian sydd ganddi i'w wario, yn hytrach na'r swm yn unig. Dywedodd eu bod yn cael 20 y cant yn fwy y pen i'w wario nag yn Lloegr ar hyn o bryd, ac eto maent yn gwario llai ar ddisgyblion ysgol, fod 45 o sefydliadau addysg yn destunau mesurau arbennig, y dull biwrocrataidd o godi safonau, a chyfeiriodd at Lafur Cymru fel llong sy'n suddo.
Cyfeiriodd Michelle Brown at Lywodraeth Cymru yn paentio darlun hyfryd i guddio'r gwirionedd, at agwedd elitaidd 'ni sy'n gwybod orau' Llywodraeth Cymru, at Lafur ond yn llwyddo i fod yn Llywodraeth drwy roi rolau i ddau Aelod Cynulliad nad ydynt yn aelodau Llafur, ac at amarch y Blaid Lafur tuag at yr etholwyr.
Nododd Mohammad Asghar nad oedd targedau perfformiad allweddol yn cael eu cyrraedd a bod perfformiad wedi dirywio mewn meysydd allweddol. A chyfeiriodd eto at fethiant Llywodraethau Cymru olynol i adeiladu cartrefi fforddiadwy a thai cyngor, nid dros bum neu 10 mlynedd, ond dros ddau ddegawd.
Os dof at Rhianon Passmore—a gaf fi ddiolch i Rhianon am beidio â rhoi araith swnllyd, er bod y cynnwys yn weddol debyg? Disgrifiodd ffeithiau fel diffygion, cyfeiriodd at gyni, felly gadewch i ni obeithio y tro nesaf y bydd Llywodraeth Lafur yn credu y gall dorri'r cylch economaidd, a gosod pwysau ar y rheoleiddwyr ariannol i beidio â bod yn rhy llawdrwm, y byddant yn cofio'r boen y mae hynny wedi'i hachosi i genedlaethau olynol. Cyfeiriodd at y cynnydd mewn cyflogaeth yng Nghymru ers 2010, pan ddaeth Llywodraeth y DU i rym wedi i Gymru fod ar ei hôl hi ers blynyddoedd lawer cyn hynny, a chyfeiriodd at wanhau'r rheoliadau ariannol. Wel, os darllenwch yr adroddiadau olynol yn dilyn y cwymp ariannol, fel y gwnes i, fe fyddwch yn gwybod bod y rheini'n nodi mai'r Meistri Blair, Brown a Balls oedd y dadreoleiddwyr ariannol mawr yr arweiniodd eu hymyrraeth wleidyddol—[Torri ar draws.]—darllenwch yr adroddiad—at gwymp y banciau, er iddynt gael eu rhybuddio flynyddoedd ymlaen llaw os na fyddent yn gweithredu, mai dyma fyddai'r canlyniad.
Soniodd Andrew R.T. Davies am golli cyfleoedd a disgyblion ond yn cael un cyfle, ac nad oes pwynt cael adeiladau newydd sbon os nad yw'r canlyniadau'n gwneud yn well. A soniodd nad oedd neb yn aros am 36 wythnos yn y GIG yn 2009, ac mae'r nifer sy'n gwneud hynny bellach yn y miloedd.
Rhoddodd arweinydd y tŷ, gan siarad ar ran Llywodraeth Cymru, yr hyn a swniai'n araith dda iawn ar gyfer cynhadledd Llafur Cymru, ond fe osgodd y dewisiadau gwleidyddol allweddol a gymerwyd dros bron 20 mlynedd o Lafur a Llywodraeth Cymru dan arweiniad Llafur, sydd wedi arwain at y methiannau a ddisgrifiwyd yn y ddadl hon. Cyfeiriodd at y £850 miliwn yn fwy a fyddai gennym ar gyfer gwasanaethau rheng flaen pe na bai'r arian wedi diflannu a llinell gredyd y DU wedi bod dan fygythiad o gau yn 2010. Cyfeiriodd at ddiffyg cyfraniad ymddangosiadol Llywodraeth y DU i Gymru—wel, fe roesant y cyllid gwaelodol i'r fformiwla sy'n sicrhau bod Cymru yn cael mwy y pen nag yn Lloegr, fe roesant bron £0.75 biliwn i'r bargeinion dinesig a'r bargeinion twf yng Nghymru—ac rydym yn dal i aros i glywed gan Lywodraeth Cymru ynglŷn â gogledd Cymru—ac fe roesant £10 miliwn tuag at y prosiect cymwysiadau lled-ddargludyddion cyfansawdd yng Nghaerdydd, £82 miliwn ar gyfer contract amddiffyn yn sir Ddinbych, ac maent yn pwmpio miliynau o bunnoedd i mewn i RAF Sealand, drwy leoli'r rhaglen F-35 yno.
Felly, gadewch inni edrych ar rai ystadegau ffeithiol yn yr amser sydd ar ôl gennym. O adroddiadau swyddogol diweddar, Cymru yw'r wlad leiaf cynhyrchiol yn y DU. Mae lefelau tlodi ac amddifadedd yn uwch yng Nghymru nag mewn unrhyw wlad arall ym Mhrydain. Mae enillion canolrifol yr awr yng Nghymru yn is nag yn Lloegr a'r Alban. Mae enillion cyfartalog yng Nghymru yn is ac wedi tyfu'n arafach nag yng ngwledydd eraill y DU. Gan Gymru y mae'r twf cyflog hirdymor isaf o blith gwledydd y DU. Mae gan Gymru gyfradd tlodi incwm cymharol sy'n uwch nag yn Lloegr, Gogledd Iwerddon a'r Alban, cyfran uwch o oedolion sy'n gweithio ac sy'n byw mewn tlodi nag unrhyw wlad arall yn y DU, a chyfradd tlodi pensiynwyr yng Nghymru sy'n llawer uwch nag mewn unrhyw wlad arall yn y DU. Mae Cymru'n dioddef yn sgil un o'r Llywodraethau gwaethaf a oddefwyd gan unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig ers dyfodiad yr etholfraint gyffredinol. Nid yn unig hynny—un o'r Llywodraethau mwyaf adweithiol, a'i hunig weithgarwch yw adweithio yn erbyn Llywodraeth y DU a'i hunig bolisi yw beio Llywodraeth y DU am ei methiannau difrifol a chyson ei hun dros ormod lawer o amser, a megino fflamau'r dryswch ymysg y cyhoedd ynglŷn â'u cyfrifoldeb am y llanastr rydym ynddo ac ychwanegu at ddiffyg atebolrwydd cyhoeddus sydd wedi eu cadw yn eu lle ers cyhyd, a chymaint o boen.
Thank you. The proposal is to agree the motion without amendment. Does any Member object? [Objection.] Thank you. We defer voting under this item until voting time.
Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Diolch. Rydym yn gohirio'r bleidlais ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
The next item on our agenda this afternoon is the short debate, and I now call on David Melding to speak on the topic he has chosen.
Yr eitem nesaf ar yr agenda y prynhawn yma yw'r ddadl fer, a galwaf ar David Melding i siarad ar y testun a ddewisodd.
Dangoswyd cyflwyniad gweledol i gyd-fynd â’r drafodaeth.
A visual presentation was shown to accompany the debate.
Deputy Presiding Officer, I'm unaccustomed to such a warm welcome. In the last 24 hours or so we've discussed the budget, we've discussed Brexit and we've just been discussing the Welsh Government's record, but now we have a calm interlude, and I want to turn to the Neolithic in the story of Wales—
Ddirprwy Lywydd, nid wyf wedi arfer â'r fath groeso cynnes. Yn y 24 awr diwethaf neu oddeutu hynny rydym wedi trafod y gyllideb, rydym wedi trafod Brexit ac rydym newydd fod yn trafod record Llywodraeth Cymru, ond yn awr fe gawn ysbaid dawel, ac rwyf am droi at y Neolithig yn stori Cymru—
An Assembly Member: You're surrounded by them. [Laughter.]
Aelod Cynulliad: Maent o'ch cwmpas ym mhob man. [Chwerthin.]
Boom boom. [Laughter.]
There were great achievements in the Neolithic, as you're about to discover. In north-west Europe, where we find ourselves, the Neolithic ran from about 4,500 BC to 1,700 BC, although exactitude in these matters is not particularly helpful. No-one woke up one day and said, 'Ah, the Neolithic is over and the Bronze Age has begun', but we do like to use these categories. But what marks out the Neolithic period above all is farming and settlements. But there were other great achievements too: pottery, statuettes, figurative art, decorations such as spirals, chevrons and lozenges, pictograms, ideograms, axes and even rudimentary food preservation. It was a time of remarkable technological invention and discovery.
Now, all of the sites that I will refer to in my short debate appear on the rolling photo presentation that is now playing on the screen. I want to start with Tinkinswood in the Vale of Glamorgan. It is one of my favourite places. I've walked there and spent time there, read poetry there, discussed eruditely, I hope, with some Members in this Chamber, indeed, whilst pondering and looking at that monument. It does remind me, anyway, of the amazing achievements of our ancestors in prehistory. I believe it is really important that we respect and celebrate these achievements.
I'd like now to turn to John Davies, and what he says about Tinkinswood in what I think remains a mesmerising history, A History of Wales—surely the greatest one-volume history yet written, and we have some really magnificent one-volume histories of Wales, going back to David Williams. But John Davies starts that work with a chapter titled, 'The Beginnings: Paviland, Tinkinswood and Llyn Cerrig Bach', and I think it's absolutely the right context to set. Tinkinswood demonstrates the growing mastery over environment that is really the mark of the Neolithic, and just think: the capstone on that monument would have required 200 men to put it in place—just remarkable organisation. And it was built after much of the woodland in the Vale of Glamorgan had been cleared away by the new technology—the new axes. Because after the end of the Ice Age, we had a period of thick temperate forests over most of Wales, and much of that was cleared, then, to make way for farming. And activity in this part of Wales was heavily influenced by the culture of Brittany, and I now quote from John Davies:
Bwm bwm. [Chwerthin.]
Cafwyd llwyddiannau mawr yn yr oes Neolithig, fel rydych ar fin darganfod. Yng ngogledd-orllewin Ewrop, lle rydym ni, digwyddodd yr oes Neolithig rhwng tua 4,500 BC a 1,700 BC, er nad yw'n arbennig o ddefnyddiol inni fod yn rhy fanwl yn y materion hyn. Ni wnaeth neb ddeffro un dydd a dweud, 'A, mae'r oes Neolithig ar ben a'r Oes Efydd wedi dechrau', ond rydym yn hoffi defnyddio'r categorïau hyn. Ond yr hyn sy'n nodweddu'r cyfnod Neolithig yn anad dim yw ffermio ac aneddiadau. Ond cafwyd cyflawniadau mawr eraill hefyd: crochenwaith, cerfluniau bach, celf drosiadol, addurniadau megis troellau, sieffrynau a losenni, pictogramau, ideogramau, bwyelli a hyd yn oed dulliau elfennol o gadw bwyd. Roedd yn gyfnod hynod o ddyfeisiadau a darganfyddiadau technolegol.
Nawr, mae'r holl safleoedd y byddaf yn cyfeirio atynt yn fy nadl fer yn ymddangos ar y cyflwyniad ffotograffig sydd ar y sgrin yn awr. Rwyf am ddechrau gyda Llech y Filiast ym Mro Morgannwg. Mae'n un o fy hoff lefydd. Rwyf wedi cerdded yno ac wedi treulio amser yno, wedi darllen barddoniaeth yno, wedi trafod yn ddysgedig, gobeithio, gyda rhai o'r Aelodau yn y Siambr, yn wir, wrth bendroni dros, ac edrych ar yr heneb honno. Mae'n fy atgoffa i, beth bynnag, am gyflawniadau rhyfeddol ein cyndadau yn y cyfnod cynhanesyddol. Mae'n wirioneddol bwysig yn fy marn i ein bod yn parchu ac yn dathlu'r cyflawniadau hyn.
Hoffwn droi yn awr at John Davies, a'r hyn y mae'n ei ddweud am Lech y Filiast mewn cyfrol sy'n mesmereiddio yn fy marn i, sef Hanes Cymru—y llyfr hanes un-gyfrol gorau a ysgrifennwyd hyd yma, ac mae gennym lyfrau hanes Cymru un-gyfrol gwirioneddol wych, yn mynd yn ôl at David Williams. Ond mae John Davies yn dechrau'r gwaith hwnnw â phennod o'r enw, 'Paviland, Tinkinswood a Llyn Cerrig Bach: Y Dechreuadau', a chredaf yn bendant mai dyna'r cyd-destun cywir i'w osod. Mae Llech y Filiast yn dangos y feistrolaeth gynyddol dros yr amgylchedd sy'n nodweddu'r oes Neolithig go iawn, ac rwy'n meddwl: byddai'r maen capan ar yr heneb honno wedi galw am 200 o ddynion i'w rhoi yn ei lle—trefnusrwydd rhyfeddol. Ac fe'i hadeiladwyd ar ôl i lawer o'r coetir ym Mro Morgannwg gael ei glirio gan y dechnoleg newydd—y bwyelli newydd. Oherwydd ar ôl diwedd Oes yr Iâ, cawsom gyfnod o goedwigoedd tymherus trwchus dros y rhan fwyaf o Gymru, a chliriwyd llawer ohonynt wedyn i wneud lle i ffermio. A dylanwadwyd ar weithgaredd yn y rhan hon o Gymru'n drwm gan ddiwylliant Llydaw, a dyfynnaf nawr o lyfr John Davies:
'This is an aspect of the "personality" of Wales which can be overlooked if the country is seen as no more than part of the Highland Zone of Britain. Eastwards, Wales faces the lowlands of England, but it also faces the western waters, with their network of sea-routes. People and influences came from the one direction and the other, and the interplay between what came by land and what came by sea is one of the most fascinating of the themes of the early history of Wales.'
And I completely agree. In June 2017, when Welsh Water carried out upgrades on a site at Llanfaethlu, archaeologists working on behalf of Welsh Water found evidence of prehistoric activity dating back around 4,000 to 6,000 years. Amongst the findings were flint tools. Silica-rich flint can be fashioned into a variety of tools, for example the knives and axes that I've been talking about. This site also contained burnt food, such as hazelnuts and other seeds, which will enable experts to radiocarbon the site and reconstruct the Neolithic diet.
Additionally, on Anglesey, one can find the mound in the dark grove, known as Bryn Celli Ddu, and Cadw says of this monument that it seems to have begun in the later Neolithic period, around 5,000 years ago, as a ritual enclosure. Cadw also notes that later in the Neolithic period, the henge made way for a passage tomb—a monument often found around the Irish seaboard and as far afield as Brittany. The real magnificence of this tomb is that it has been built with such accuracy that it is perfectly aligned to coincide with the rising sun on the summer solstice. The sun penetrates down into the inner burial chamber. Excavations there have led to 10 examples of rock carvings being found, as well as pottery and flint tools. Amazingly, the history of the site goes back even further as post holes found in the henge have been carbon-dated back to the Mesolithic period. And it just shows you that we're discovering constantly new insights into these sites and discovering others.
Another site of particular interest to me is the hillfort at Caerau, Cardiff. This was a major power centre for the region of Cardiff prior to the Roman invasion, and a major centre for many thousands of years. A six-year-old uncovered pottery and arrowheads there, and it emerged that Caerau was the home of a powerful community from at least 3,600 BC. Other arrowheads have been found that were broken, presumably from impact, and other weapons were found, indicating that a battle took place there some 5,000 years ago of great significance. And this is activity that goes back much earlier than we previously thought. And it just amazes me—a child out there suddenly finding these remarkable discoveries and then having the wit to ask about them and then them being identified by the various experts. This is, I think, what's wonderful about that particular project, which I'll talk a little bit about in a moment, again demonstrating that with constant discoveries, we are led to new interpretations of these sites, which is why they are so precious. CAER—Caerau and Ely rediscovering; the heritage project there—consists of archaeologists from Cardiff University along with Ely and Caerau Communities First. They aim to explore the history and archaeology of the Cardiff suburbs of Caerau and Ely, from prehistory through to the modern day, helping to connect communities with their heritage and develop educational opportunities. Their website notes that before the advent of the Roman invasion, Caerau hillfort was the major power centre for the entire Cardiff region, and is one of the largest and most impressive hillforts in south-east Wales. During the medieval period, a ringwork and church—St Mary's—were built within the ancient Iron Age boundaries, and their impressive remains can still be seen today, showing the remarkable continuity of that particular site. Again, I think that's another precious aspect of these monuments.
Oliver Davis, who has worked on the project, said that:
'The location and number of Neolithic finds indicate that we have discovered a causewayed enclosure—a special place where small communities gathered together at certain important times of the year to celebrate, feast, exchange things and possibly find marriage partners'.
It was a key social development of the neolithic. Such sites, incidentally, are very rare in Wales, with only five other known examples, mostly in the south as it happens.
In June this year, Cardiff University's Live Local Learn Local programme, in conjunction with the CAER Heritage Project, launched a six-week course, 'Hidden histories of Caerau and Ely', which delivers free accredited courses in communities facing social and economic challenges. What a wonderful idea that is. Five members of the community, along with several participants from further afield, took part in the course, and had a rare opportunity to visit the vaults of the National Museum of Wales to get valuable training in designing and executing museum exhibitions.
Deputy Presiding Officer, can I just say in conclusion that I welcome the Historic Environment (Wales) Act 2016, which this Government brought before us and enacted? I think it's really important that we see with the removal of the defence of ignorance of a monument or its location a way of establishing the responsibilities that property owners have when these monuments are discovered or, obviously, when they are looked after. There are so many—we are so rich in neolithic heritage that we must ensure that we preserve it as fully as possible, because we are reinterpreting, there'll be new discoveries in future generations, no doubt, and, with aerial photography becoming ever more sophisticated, down to the use of drones, we're discovering constantly new sites. There's one on the display of the earthwork that you can see from great height, but not from ground level. We also need to improve the awareness and public understanding of neolithic monuments, and I think the Caerau project is really important in this regard.
Deputy Presiding Officer, can I just conclude by saying that the neolithic should be properly honoured, because it has a most special place in the story of Wales? Thank you.
'Dyma agwedd ar 'bersonoliaeth Cymru' y gellir colli golwg arni wrth ystyried y wlad yn ddim ond rhan o Ranbarth Ucheldir Prydain. Wyneba Cymru wastadeddau Lloegr tua'r dwyrain, ond wyneba hefyd lwybrau'r môr tua'r gorllewin. Derbyniodd bobl a dylanwadau o'r naill gyfeiriad a'r llall, a bu'r cydadwaith rhwng yr hyn a ddaeth dros dir a'r hyn a ddaeth dros fôr yn thema gyffrous yn hanes cynnar Cymru.'
Ac rwy'n cytuno'n llwyr. Ym mis Mehefin 2017, pan oedd Dŵr Cymru yn gwneud gwaith gwella ar safle yn Llanfaethlu, canfu archeolegwyr yn gweithio ar ran Dŵr Cymru dystiolaeth o weithgaredd cynhanesyddol yn dyddio'n ôl oddeutu 4,000 i 6,000 o flynyddoedd. Roedd offer fflint ymysg y canfyddiadau. Gellir ffurfio fflint llawn silica yn offer o amryw fathau, er enghraifft y cyllyll a'r bwyelli y soniais amdanynt. Roedd y safle hwn hefyd yn cynnwys bwyd wedi llosgi, megis cnau a hadau eraill, a fydd yn galluogi arbenigwyr i ddyddio'r safle gan ddefnyddio radiocarbon ac ail-lunio'r deiet Neolithig.
Yn ogystal, ar Ynys Môn, gallwch weld y twmpath yn y gelli dywyll a elwir yn Bryn Celli Ddu, a dywed Cadw am yr heneb hon ei bod yn ymddangos iddi gael ei dechrau yn y cyfnod Neolithig diweddar, tua 5,000 o flynyddoedd yn ôl, fel clostir defodol. Mae Cadw hefyd yn nodi bod beddau cyntedd wedi disodli'r meingylch yn ddiweddarach yn y cyfnod Neolithig—math o heneb a welir yn aml o gwmpas arfordiroedd Môr Iwerddon ac mor bell i ffwrdd â Llydaw. Gwir wychder y feddrod hon yw ei bod wedi'i hadeiladu mor fanwl gywir fel ei bod wedi'i halinio'n berffaith gyda'r haul yn gwawrio ar hirddydd haf. Mae'r haul yn treiddio i lawr i mewn i'r siambr gladdu fewnol. Arweiniodd gwaith cloddio yno at ddarganfod 10 enghraifft o gerfiadau craig yn ogystal â chrochenwaith ac offer fflint. Yn rhyfeddol, mae hanes y safle'n mynd yn ôl hyd yn oed ymhellach gan fod ôl tyllau pyst yn y meingylch wedi'u dyddio drwy ddefnyddio carbon yn ôl i'r cyfnod Mesolithig. Ac mae'n dangos ein bod yn dysgu pethau o'r newydd yn gyson am y safleoedd hyn ac yn darganfod safleoedd eraill.
Safle arall o ddiddordeb arbennig i mi yw'r fryngaer yng Nghaerau, Caerdydd. Roedd hon yn arfer bod yn un o'r prif ganolfannau grym yn rhanbarth Caerdydd cyn y goresgyniad Rhufeinig, ac yn un o'r prif ganolfannau am filoedd lawer o flynyddoedd. Daeth plentyn chwech oed o hyd i grochenwaith a phennau saethau yno, a daeth yn amlwg fod Caerau'n gartref i gymuned bwerus ers o leiaf 3,600 BC. Canfuwyd pennau saethau eraill a oedd wedi torri, ar ôl cael eu defnyddio mae'n debyg, a chafwyd hyd i arfau eraill, a ddangosai fod brwydr bwysig wedi digwydd yno tua 5,000 o flynyddoedd yn ôl. Ac mae'r olion hyn o weithgarwch yn mynd yn ôl lawer yn gynharach nag y credem yn flaenorol. Ac mae'n fy rhyfeddu—plentyn allan yno'n sydyn yn dod o hyd i'r darganfyddiadau rhyfeddol hyn a chanddo'r dealltwriaeth wedyn i ofyn yn eu cylch a'u bod wedyn yn dod i sylw'r amrywiol arbenigwyr. Dyma sy'n wych am y prosiect penodol hwnnw yn fy marn i, ac fe siaradaf ychydig am hynny mewn eiliad, gan ddangos unwaith eto ein bod yn cael ein harwain, gyda darganfyddiadau cyson, at ddehongliadau newydd o'r safleoedd hyn, a dyna pam eu bod mor werthfawr. Mae CAER—Datgelu Hanes Cudd Caerau a Threlái, y prosiect treftadaeth yno—yn cynnwys archeolegwyr o Brifysgol Caerdydd ynghyd â Cymunedau yn Gyntaf Caerau a Threlái. Eu nod yw archwilio hanes ac archaeoleg maestrefi Caerau a Threlái yng Nghaerdydd, o'r cyfnod cynhanesyddol i'r cyfnod modern, gan helpu i gysylltu cymunedau â'u treftadaeth a datblygu cyfleoedd addysgol. Mae eu gwefan yn nodi bod bryngaer Caerau, cyn dechrau'r goresgyniad Rhufeinig, yn ganolfan grym bwysig ar gyfer rhanbarth Caerdydd i gyd, ac yn un o'r bryngaerau mwyaf a mwyaf trawiadol yn ne-ddwyrain Cymru. Yn ystod y cyfnod canoloesol, adeiladwyd amddiffynfa gylch ac eglwys—eglwys Santes Fair—o fewn y ffiniau hynafol o'r Oes Haearn, a gellir gweld eu gweddillion trawiadol hyd y dydd heddiw, sy'n dangos parhad rhyfeddol y safle arbennig hwnnw. Unwaith eto, credaf fod honno'n agwedd werthfawr arall ar yr henebion hyn.
Dywedodd Oliver Davis, sydd wedi gweithio ar y prosiect:
Mae lleoliad a nifer y darganfyddiadau Neolithig yn dangos ein bod wedi darganfod clostir sarnau—man arbennig lle byddai cymunedau bach yn ymgasglu ar adegau pwysig o'r flwyddyn i ddathlu, gwledda, cyfnewid pethau ac o bosibl i ddod o hyd i briod.
Roedd yn ddatblygiad cymdeithasol allweddol o'r cyfnod Neolithig. Gyda llaw, mae safleoedd o'r fath yn brin iawn yng Nghymru, a dim ond pum enghraifft arall y gwyddys amdanynt, yn y de yn bennaf, fel y mae'n digwydd.
Ym mis Mehefin eleni, lansiodd rhaglen byw'n lleol dysgu'n lleol Prifysgol Caerdydd, ar y cyd â Phrosiect Treftadaeth CAER, gwrs chwe wythnos, 'Hanes cudd Caerau a Threlái', sy'n darparu cyrsiau achrededig am ddim mewn cymunedau sy'n wynebu heriau cymdeithasol ac economaidd. Am syniad gwych yw hwnnw. Roedd pum aelod o'r gymuned, ynghyd â nifer o gyfranogwyr o fannau eraill, yn cymryd rhan yn y cwrs, a chawsant gyfle prin i ymweld â daeargelloedd Amgueddfa Genedlaethol Cymru i gael hyfforddiant gwerthfawr mewn llunio a chynnal arddangosfeydd ar gyfer amgueddfeydd.
Ddirprwy Lywydd, a gaf fi ddweud wrth gloi fy mod yn croesawu Deddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) 2016, a gyflwynwyd ac a basiwyd gan y Llywodraeth hon? Mae'n bwysig tu hwnt ein bod yn gweld ffordd, drwy ddileu'r amddiffyniad o anwybodaeth ynglŷn â heneb neu ei lleoliad, o sefydlu'r cyfrifoldebau sydd gan berchnogion eiddo pan gaiff yr henebion hyn eu canfod neu, yn amlwg, pan ofalir amdanynt. Mae cymaint ohonynt i'w cael—mae gennym dreftadaeth Neolithig gyfoethog felly mae'n rhaid inni sicrhau ein bod yn ei chadw mor llawn â phosibl, oherwydd rydym yn ailddehongli, bydd darganfyddiadau newydd gan genedlaethau'r dyfodol, heb amheuaeth, a chyda ffotograffau o'r awyr yn dod yn fwyfwy soffistigedig, gyda'r defnydd o dronau hefyd, rydym yn darganfod safleoedd newydd drwy'r amser. Mae modd arddangos cloddweithiau y gallwch eu gweld o uchder mawr, ond nid ar lefel y ddaear. Hefyd, mae angen inni wella ymwybyddiaeth a dealltwriaeth y cyhoedd o henebion Neolithig, a chredaf fod prosiect Caerau'n bwysig iawn yn hyn o beth.
Ddirprwy Lywydd, a gaf fi orffen drwy ddweud y dylid rhoi parch haeddiannol i'r cyfnod Neolithig, oherwydd mae iddo le arbennig iawn yn stori Cymru? Diolch.
Thank you. Can I now call on the Minister for Culture, Tourism and Sport to reply to the debate—Dafydd Elis-Thomas?
Diolch. A gaf fi alw yn awr ar y Gweinidog Diwylliant, Twristiaeth a Chwaraeon i ymateb i'r ddadl—Dafydd Elis-Thomas?
Diolch yn fawr am y cyfle, Dirprwy Lywydd, i ymateb i'r ddadl ryfeddol ac annisgwyl hon. Un o fanteision y lle hwn, Senedd Cymru, yw ein bod ni'n gallu trafod, fel y dywedodd y ddeddfwriaeth a'n sefydlodd ni, unrhyw faterion yn effeithio ar Gymru. Ond rwy'n credu mai dyma'r tro cyntaf i mi glywed dadl ac, yn sicr, y tro cyntaf i mi gymryd rhan mewn dadl fer, yn sôn am y cyfnod neu'r gorffennol y gellir ei alw yn gynhanesyddol. Ond mae hwn yn air rydw i'n cael ychydig o broblem efo fo, oherwydd mi fyddwn i yn dadlau yn athronyddol os ydym ni'n gallu sôn am y cynhanesyddol, mae'n rhaid ei fod o'n bod, ac felly ei fod, mewn rhyw ystyr, yn hanesyddol, ond fe adawn ni hwnnw i'r athronwyr.
Mi ges i gyfle mis diwethaf i amlinellu y blaenoriaethau sydd gyda ni yn yr adran ar gyfer amgylchedd hanesyddol Cymru. A'r pwyslais yn y blaenoriaethau yna oedd dadlau a dangos bod Cymru yn codi fel cenedl fodern erbyn heddiw o dreftadaeth ddiwylliannol gydag elfennau cyffredin dros filoedd o flynyddoedd. Ac felly mae'r Aelod yn saff iawn yn dweud ein bod ni yn cychwyn yn nyfnder y cyfnod cynhanesyddol. Yn wir, ymhell cyn y cyfnod Neolithig, fel y mae hwnnw'n cael ei ddyddio, a dyfodiad yr hyn a ddisgrifiodd David fel dyfodiad amaeth a chymunedau sefydlog, rydym ni'n gallu mynd â stori'r wlad sydd bellach yn cael ei galw yn Gymru yn ôl i gyfnod yr Oes Iâ ddiwethaf o leiaf, a'r olion dynol cynharaf a ddarganfuwyd o, mewn dyfnodau, 'Gymro' yn ôl yn ogof Pontnewydd gymaint â 0.25 miliwn o flynyddoedd yn ôl. Felly, mae’r cynhanesyddol yn fater sydd o ddiddordeb i Lywodraeth Cymru, ac fe garwn i bwysleisio beth ydy gwahanol elfennau'r etifeddiaeth yr ydym ni wedi bod yn ceisio'i diogelu yn ystod y cyfnod yr ydw i wedi bod yn gyfrifol amdano fo—ychydig dros flwyddyn.
Thank you very much for the opportunity, Deputy Presiding Officer, to respond to this extraordinary and unexpected debate. One of the advantages of this place, the Senedd of Wales, is that we can discuss, as the legislation that established us states, any matters that affect Wales. But I think that this is the first time for me to hear a debate, the first time for me to take part in a short debate, talking about the past that can be called prehistory. This is a word I have some problems with, because I would argue, philosophically, that, if we can talk about prehistory, then it has to exist and therefore it is, in some sense, historic, but we’ll leave that to the philosophers.
I had an opportunity last month to outline the priorities that we have in the department for the historic environment of Wales, and the emphasis in those priorities is on displaying and demonstrating that Wales arose as a modern nation from a cultural heritage with common elements over thousands of years. And so the Member is safe in saying that we started in the depths of prehistory. In fact, long before the Neolithic period, as that is dated, and what David described as the dawn of agriculture and settlement, we can pursue the story of the nation that is now called Wales back to the last Ice Age at least, and the earliest human traces found, in quotation marks, of a 'Welsh person' in Pontnewydd cave almost 0.25 million years ago. So, prehistory is a matter of great interest to the Welsh Government, and I would like to emphasise what the different elements are of the heritage that we have tried to safeguard over the period that I have been responsible for this portfolio—just over a year.
Ein blaenoriaeth ganolog ni ydy gofalu am ein hamgylchedd hanesyddol drwy hyrwyddo ei fwynhad i bobl. Felly, mae’n bwysig ein bod ni’n gallu deall, hyd y gellir, y gorffennol yr ydym ni’n sôn amdano fo, er mwyn iddo allu apelio at bobl yn y presennol ac yn y dyfodol.
Mae’r darganfyddiadau sydd wedi’u gwneud yn y cyfnodau cynnar yma yng Nghymru yn ddarganfyddiadau sydd o arwyddocâd rhyngwladol gwirioneddol, yn ogof Pen-y-fai ar benrhyn Gŵyr, er enghraifft. Mae'r hanes o adeiladu beddrodau—. Mae’r rhain wedi’u creu, fel y dywedodd David, wrth gyfeirio at Tinkinswood—at Lech-y-filiast, neu beth bynnag yr ydym ni am ei galw hi—yn y fan honno, lle rhyfeddol iawn. Mae’r rhain yn adeiladau nodedig yn y tirwedd. Mae’r Oes Efydd wedi gweld miloedd o domenni claddu wedi’u gwasgaru ar draws tirwedd Cymru, gyda nwyddau claddu gwerthfawr ynddyn nhw—clogyn aur yr Wyddgrug, efallai, ydy’r mwyaf enwog. Mae'r Oes Haearn yn gweld newidiadau pellach—cymunedau bryngaer a'r cannoedd o olion sy'n bodoli ar draws Cymru, megis yn Nhre’r Ceiri.
I mi, mae sefydliadau sydd wedi dehongli y safleoedd yma, yn arbennig Comisiwn Brenhinol Henebion Cymru, sydd wedi cofnodi safleoedd newydd dirifedi yn ddiweddar iawn, fel y cyfeiriwyd, yn ystod yr haf sych, lle canfuwyd olion wedi crino yng nghaeau y tirlun gwledig o’r newydd, fel bod y cynhanes yn gallu dod nôl yn fyw, fel petai, oherwydd y tywydd yr ydym ni’n ei oddef ar hyn o bryd—. Yn y digwyddiadau yna, rydym ni wedi gweld, drwy waith y comisiwn a drwy’r darluniau a’r ymchwiliadau rhyfeddol sydd wedi’u gwneud, y modd y mae yna glystyrau diddorol o’r cyfnodau cynhanesyddol ar draws ein gwlad. Un o’r rhai mwyaf nodedig, wrth gwrs, ydy’r clystyrau yna ar Ynys Môn, a ni fyddwn i am adael Ynys Môn allan o unrhyw drafodaeth ar y cyfnod cynhanesyddol. Mae’r henebion cynhanesyddol yn Ynys Môn yn gallu hawlio’u lle gydag Ynysoedd Erch, gyda Dyffryn Boyne yn Iwerddon, gyda Chôr y Cewri yn Lloegr. Mae'r rhain ymhlith y llefydd mwyaf rhyfeddol ar ein holl wledydd Prydain ac Iwerddon. Mae yna safleoedd penodol dan ofal Cadw yn cynnwys beddrodau cyntedd Neolithig Bryn Celli Ddu a Barclodiad y Gawres, sydd ddim yn bell oddi yno.
Mae Cadw hefyd yn gyfrifol am feddrodau cerrig Neolithig yng ngogledd Penfro, gan gynnwys Pentre Ifan, ac, ym Mro Morgannwg—rydw i wedi sôn, fel y mae’r Aelod wedi sôn, am Tinkinswood ger Sain Nicolas, lle’r ydw innau wedi cael cyfle i dreulio tipyn o amser gyda’r teuluoedd ifanc sy’n perthyn i mi yn yr ardal honno, a chael y profiad rhyfedd o fod yn ceisio esbonio’r cynhanesyddol i blant ifanc. Felly, mae’n bwysig pwysleisio ein bod ni, yn y ddarpariaeth gyfoes yng ngwaith Cadw ac yng ngwaith y Llywodraeth, yn gwerthfawrogi’r etifeddiaeth yna ac yn ymdrechu i’w diogelu hi.
Rydw i am dalu teyrnged fan yma i’r ymddiriedolaethau archeolegol yng Nghymru sydd wedi ymweld ac asesu pob safle cynhanesyddol yr ydym ni’n ymwybodol ohonyn nhw. Mae yna 23,000 o’r safleoedd yna, ac mae’r wybodaeth enfawr sydd wedi deillio o hyn bellach yn gofnodion sydd ag iddyn nhw statws cyfreithiol yn Neddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) 2016. Rydym ni'n gweithredu'r Ddeddf ar hyn o bryd drwy'r gwaith darparu penodol sydd wedi cael ei wneud i roi cyfarwyddiadau am sut y mae gweithredu'r Ddeddf, ac fe fyddwn ni yn parhau i wylio hynny ac yn ei hadolygu hi'n ffurfiol, yn sicr, mewn blynyddoedd i ddod.
Mae Cadw hefyd yn cynhyrchu mapiau ar-lein, Cof Cymru, sy'n cynnwys lleoliad a disgrifiad pob safle cynhanesyddol sydd wedi'u diogelu yng Nghymru. Wedyn mae'r wybodaeth yma ar gael ac mae'n bosib cael gafael ynddyn nhw, ac mae'r cyngor—y nodyn technegol cynllunio cyntaf erioed ar gyfer yr amgylchedd hanesyddol—wedi cael ei chyhoeddi mor ddiweddar â'r llynedd.
Mae'r gwaith yma yn digwydd, ac mae'r gwaith hyrwyddo yn parhau yn bwysig. Ac i'r pwrpas yma, rwyf i wedi dod ag anrheg fach i'r Aelod, sef y disgrifiad dwyieithog diweddaraf ar gyfer disgyblion ifanc o Lyn Cerrig Bach, Barclodiad y Gawres a Bryn Celli Ddu, ac, fel y gall yr Aelodau i gyd ei weld, mae yma ddarluniau hyfryd sydd yn atgynhyrchu'r cyfnodau Neolithig a chyn-Neolithig, ond peidiwch â gofyn i mi eu gwirio nhw, ond maen nhw, yn sicr, yn hanesyddol yn gywir. Rydym ni'n ceisio creu brwdfrydedd ymhlith y genhedlaeth nesaf yn yr hanes hir yr ydym ni'n rhan ohoni, ac fe garwn i nid jest diolch i'r ymddiriedolaethau archeolegol ond hefyd i'r amgueddfa genedlaethol. Mae'r datblygiadau aruthrol yn Sain Ffagan yn ystod y blynyddoedd diwethaf sydd wedi dod i sefyllfa lle maen nhw wedi cael eu hail-agor yn swyddogol yn ddiweddar iawn. Mae'r orielau newydd yma'n rhoi statws clir ac amlwg i'r gwrthrychau cynhanesyddol o bob rhan o Gymru. Nid ydy hi'n bosib i chi fynd i mewn i unrhyw un o adeiladau'r amgueddfa heb eich bod chi'n sylweddoli bod hanes Cymru'n hen ac yn hir ac yn rhywbeth i ni i gyd ei barchu heddiw, ac rydw i'n ddiolchgar unwaith eto am y cyfle i drafod y fath bwnc yn ystod dadl yn y Cynulliad.
Our central priority is to care for our historic environment through promoting its enjoyment and enjoyment of it. And it's important that we can understand, as far as we can, the past that we're talking about so that we can appeal to people in the present day and in future.
Now, the findings that have been made in these early periods in Wales are findings that are of international significance, in Paviland cave in the Gower, for example. And the history of construction of burial chambers—. These have been created, as David mentioned, referring to Tinkinswood—to Llech-y-filiast, or whatever we want to call it—in that area, an incredible place. These are notable buildings in the landscape. The Bronze Age saw thousands of these burial mounds spread across the landscape of Wales, with valuable items buried in them. The Mold cape is perhaps the most famous of them. The Iron Age saw further changes—the development of hill-fort communities and the hundreds of traces that exist across Wales, such as in Tre'r Ceiri.
For me, the institutions that have interpreted these sites, particularly the Royal Commission on the Ancient and Historic Monuments of Wales, which have recorded numerous new sites very recently during the dry summer, where traces were found in the rural landscape so that the prehistory came alive anew, as it were, because of the weather that we experienced at that time—. In those events, we have seen, through the work of the commission and through the extraordinary work that has been done, the way that there are interesting clusters of these prehistoric sites across our nation. One of the most notable, of course, is the clusters on Anglesey, and I wouldn't want to leave Anglesey out of any discussion of prehistory. The prehistoric monuments on Anglesey can rightly take their place with the Boyne Valley in Ireland, with Stonehenge in England. Indeed, these are amongst the most extraordinary sites in the British Isles and in Ireland. And there are sites under the care of Cadw, including the Neolithic burial chambers in Bryn Celli Ddu and Barclodiad y Gawres, which is not far away.
Cadw is also responsible for Neolithic burial chambers in the north of Pembrokeshire, including Pentre Ifan, and, in Glamorgan—as I've already talked about, as has the Member—Tinkinswood near St Nicholas, where I had an opportunity to spend a great deal of time with my family in that area, and I had the extraordinary experience of trying to explain prehistory to young children. So, it is important to emphasise that, in the contemporary provision of Cadw and the Government's work, we do appreciate this inheritance and legacy and we do strive to safeguard it.
I want to pay tribute to the archaeological trusts in Wales, which have visited and assessed every prehistoric site that we're aware of, and there are 23,000 such sites. And the whole host of information that has emanated from this are records that have legal status in the Historic Environment (Wales) Act of 2016. We are implementing the Act at the moment through the specific provision that has been made in giving direction for how to implement the Act, and we will be continuing to monitor that and will review it formally, indeed, in years to come.
Cadw also produces online maps, Cof Cymru, which include the location and description of every prehistoric site that has been safeguarded in Wales. This information is available, and it’s possible to access it, and the first-ever technical advice note for the historic environment was published as recently as last year.
Now, this work is ongoing, and the promotion work continues to be important. For this reason, I’ve brought a gift for the Member, which is a bilingual description for pupils of Llyn Cerrig Bach, Barclodiad y Gawres and Bryn Celli Ddu. As all Members can see, there are wonderful illustrations that reinforce and recreate the Neolithic and pre-Neolithic periods, but don't ask me to go through them, but they are historically accurate. We are trying to generate enthusiasm amongst the next generation in the long tradition that we are part of, and I’d like to not just thank the trusts, but also the national museum for their part. The extraordinary developments at St Fagans over the past two years have brought us to a situation where they have now re-opened officially, and the new galleries give a clear, explicit status to the prehistoric objects from all parts of Wales. You can’t go into any of the museums buildings without realising that the history of Wales is a long-running one and one that we should all respect. And I’m very grateful, once again, to discuss such an issue during a debate at the Assembly. Thank you.
Thank you. Item 8 on our agenda this afternoon is voting time. Unless three Members wish for the bell to be rung, I intend to proceed to that voting time. [Interruption.] Can three Members show that they want the bell rung? Okay, we'll ring the bell. Thank you.
Diolch. Eitem 8 ar ein hagenda y prynhawn yma yw'r cyfnod pleidleisio. Oni bai bod tri Aelod yn dymuno i'r gloch gael ei chanu, bwriadaf symud ymlaen at y cyfnod pleidleisio. [Torri ar draws.] A all tri Aelod ddangos eu bod am i'r gloch gael ei chanu? Iawn, fe ganwn y gloch. Diolch.
Canwyd y gloch i alw’r Aelodau i’r Siambr.
The bell was rung to call Members to the Chamber.
Well, I intend now, Members, to proceed to voting time. And the first vote this afternoon is on the Welsh Conservative debate on Welsh Government performance, and I call for a vote on the motion, tabled in the name of Darren Millar. If the proposal is not agreed to, we vote on the amendment tabled to the motion. Open the vote. Close the vote. For the motion 12, five abstentions, 25 against. Therefore, the motion is not agreed.
Wel, Aelodau, bwriadaf symud ymlaen yn awr at y cyfnod pleidleisio. Ac mae'r bleidlais gyntaf y prynhawn yma ar ddadl y Ceidwadwyr Cymreig ar berfformiad Llywodraeth Cymru, a galwaf am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Os gwrthodir y cynnig, byddwn yn pleidleisio ar y gwelliant a gyflwynwyd i'r cynnig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig 12, roedd 5 yn ymatal, a 25 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y cynnig.
NDM6892 - Dadl y Ceidwadwyr Cymreig - Cynnig heb ei ddiwygio: O blaid: 12, Yn erbyn: 25, Ymatal: 5
Gwrthodwyd y cynnig
NDM6892 - Welsh Conservatives Debate - Motion without amendment: For: 12, Against: 25, Abstain: 5
Motion has been rejected
And I call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Julie James. Open the vote. Close the vote. For the amendment 25, five abstentions, 12 against. Therefore, amendment 1 is agreed.
A galwaf am bleidlais ar welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Julie James. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y gwelliant 25, roedd 5 yn ymatal, a 12 yn erbyn. Felly, derbyniwyd gwelliant 1.
NDM6892 - Dadl y Ceidwadwyr Cymreig - Gwelliant 1: O blaid: 25, Yn erbyn: 12, Ymatal: 5
Derbyniwyd y gwelliant
NDM6892 - Welsh Conservatives Debate - Amendment 1: For: 25, Against: 12, Abstain: 5
Amendment has been agreed
I call for a vote on the motion as amended.
Galwaf am bleidlais ar y cynnig fel y'i diwygiwyd.
Cynnig NDM6892 fel y'i diwygiwyd:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn cydnabod:
a) Bod bron i naw o bob 10 o bobl yn cael eu trin o fewn yr amser targed o 26 wythnos
b) Bod y buddsoddiad yn GIG Cymru ar lefel na welwyd o’r blaen
c) Bod mwy o bobl nag erioed yn goroesi canser yng Nghymru ac yn cael eu trin o fewn yr amser targed
d) Bod cyfran y disgyblion a gafodd y graddau TGAU uchaf, A* i A, wedi cynyddu i 18.5% yn 2018
e) Bod 8.7% o ddisgyblion wedi cael A* yn eu harholiadau Safon Uwch yn 2018—y canlyniadau gorau yng Nghymru ers cyflwyno’r radd yn 2010
f) Bod incwm gwario gros aelwydydd (GDHI) yn 2016 yn £15,835 i bob person, sy’n cyfateb i 81.5% o GDHI y DU, cynnydd ers 2015
g) Bod enillion wythnosol gros cyflogeion sy’n gweithio’n amser llawn yng Nghymru yn 2018 wedi cynyddu 2.1% ers 2017
h) Bod 1.5m o bobl mewn cyflogaeth yng Nghymru yn ystod y tri mis hyd at fis Medi 2018, cynnydd o 4.2% o’i gymharu â’r un cyfnod flwyddyn ynghynt—y cynnydd mwyaf yn unrhyw un o wledydd neu ranbarthau’r DU
i) Bod tri chwarter busnesau bach Cymru yn cael cymorth â’u biliau ardrethi ac nad yw eu hanner yn talu unrhyw ardrethi annomestig o gwbl
j) Y bydd 20,000 o dai fforddiadwy newydd yn cael eu hadeiladu drwy gyllid Llywodraeth Cymru yn ystod tymor y Cynulliad hwn.
2. Yn diolch i’r Prif Weinidog am ei arweiniad a’i waith yn ystod ei naw mlynedd yn y swydd.
Motion NDM6892 as amended:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Recognises:
a) Almost nine out of 10 people are treated within the target time of 26 weeks
b) Investment in the Welsh NHS is at record levels
c) More people are surviving cancer than ever in Wales and receiving treatment within the target time
d) The proportion of pupils awarded the top GCSE grades at A* to A increased to 18.5% in 2018
e) 8.7% of pupils were awarded A* at A-level in 2018—the best results in Wales since the grade was introduced in 2010
f) Gross disposable household income in 2016 was £15,835 per person, equivalent to 81.5% of the UK GDHI, up from 2015
g) Gross weekly earnings in 2018 for full-time employees working in Wales have increased by 2.1% since 2017
h) 1.5m people were employed in Wales in the three months to September 2018, up 4.2% on the same period a year earlier—the largest increase of any UK country or region
i) Three-quarters of small business in Wales receive help with rates bills and half pay no non-domestics rates at all
j) 20,000 new affordable homes will be built with Welsh Government funding this Assembly term.
2. Thanks the First Minister for his leadership and his work during his nine years in office.
Open the vote. Close the vote. For the amended motion 25, five abstentions, 12 against. Therefore, the amended motion is agreed.
Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid y cynnig fel y'i diwygiwyd 25, roedd 5 yn ymatal, a 12 yn erbyn. Felly, derbyniwyd y cynnig fel y'i diwygiwyd.
NDM6892 - Dadl y Ceidwadwyr Cymreig - Cynnig wedi'i ddiwygio: O blaid: 25, Yn erbyn: 12, Ymatal: 5
Derbyniwyd y cynnig fel y'i diwygiwyd
NDM6892 - Welsh Conservatives Debate - Motion as amended: For: 25, Against: 12, Abstain: 5
Motion as amended has been agreed
Before we move to the debate on Stage 3 of the the Childcare Funding (Wales) Bill, I intend to suspend proceedings for 10 minutes. The bell will be rung five minutes before we reconvene, and I would encourage Members to return to the Chamber promptly. Thank you.
Cyn inni symud at y ddadl ar Gyfnod 3 y Bil Cyllido Gofal Plant (Cymru), rwy'n bwriadu gohirio'r trafodion am 10 munud. Cenir y gloch bum munud cyn inni ailgynnull, a hoffwn annog yr Aelodau i ddychwelyd i'r Siambr yn brydlon. Diolch.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 16:49.
Plenary was suspended at 16:49.
Ailymgynullodd y Cynulliad am 17:00, gyda'r Llywydd yn y Gadair.
The Assembly reconvened at 17:00, with the Llywydd in the Chair.
Galwaf Aelodau i drefn. Dyma ni, felly, yn cyrraedd Cyfnod 3 o Fil Cyllido Gofal Plant (Cymru). Mae'r grŵp cyntaf o welliannau yn ymwneud â'r dyletswydd i ddarparu gofal plant a gyllidir. Gwelliant 4 yw'r prif welliant yn y grŵp yma ac rydw i'n galw ar y Gweinidog Plant, Pobl Hŷn a Gofal Cymdeithasol i gynnig y prif welliant ac i siarad am y gwelliant hwn a'r gwelliannau eraill yn y grŵp—Huw Irranca-Davies.
I call Members to order. This brings us to our Stage 3 debate on the Childcare Funding (Wales) Bill. The first group of amendments relates to the duty to provide funded childcare. The lead amendment in this group is amendment 4, and I call on the Minister for Children, Older People and Social Care to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group—Huw Irranca-Davies.
Cynigiwyd gwelliant 4 (Huw Irranca-Davies).
Amendment 4 (Huw Irranca-Davies) moved.
Diolch, Llywydd. I'm delighted to help open proceedings here on the Stage 3 committee for this important Bill. I've responded to calls from scrutiny committees—the Children, Young People and Education Committee and the Constitutional and Legislative Affairs Committee—for a duty on the face of the Bill, and I've duly brought forward amendment 4.
To give effect to this duty, the Welsh Ministers will need to state the detail around the number of hours of childcare and the number of weeks of provision in the regulations made under section 1. These regulations will be subject to the affirmative procedure. In practice, Government amendment 4 achieves exactly the same purposes as amendments 4A and 4B, but without the need for primary legislation to be amended by regulations, should it be necessary in future to vary the amount of childcare to be secured under section 1. Amendments 4A and 4B are seeking to nail things down on the face of the Bill.
I don't think there's any doubt out there about how committed this Government is to delivering on this manifesto commitment. We are already discharging our duty in 14 local authorities across Wales. If we can avoid the need to amend primary legislation by regulations and achieve the same purpose, I think that's what we should do. And, for this reason, we will not be supporting amendments 4A and 4B, and I would urge Members to support instead Government amendment 4, which achieves exactly the same purpose.
Amendment 20 seeks to define what we mean by 'childcare' on the face of the Bill, by reference to other legislation. Now, we had a very useful discussion, which I'm thankful for, during Stage 2 proceedings, and I also met subsequently with colleagues Suzy Davies and Janet Finch-Saunders in early November to discuss this and related issues. What we mean by 'childcare' for the purposes of the offer is regulated childcare, which encompasses a wide range of different types of provision, subject to a set of national minimum standards, and which are regulated and inspected by Care Inspectorate Wales or the Office for Standards in Education, Children's Services and Skills. We already have definitions of 'childcare' in other pieces of legislation, so it is simply unnecessary to have this level of detail in the Bill itself.
But I agree that it is important that the link is made so it is clear what we are talking about when we talk of 'childcare'. Now, the framework administrative scheme, which I have shared with the responsible committee, does make this connection explicit, and in there, we do define what we mean by 'childcare'. The benefit of having the definition in there is that we can then more easily accommodate any changes should that be necessary in future whilst also ensuring that we are being transparent about the meaning of things. Thank you, Presiding Officer.
Diolch, Lywydd. Rwy'n falch iawn o helpu i agor y trafodion yma ar ran y pwyllgor Cyfnod 3 ar gyfer y Bil pwysig hwn. Rwyf wedi ymateb i alwadau gan bwyllgorau craffu—y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg a'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol—am ddyletswydd ar wyneb y Bil, ac rwyf wedi wedi cyflwyno gwelliant 4 fel sy'n briodol.
Er mwyn gweithredu'r ddyletswydd hon, bydd angen i Weinidogion Cymru nodi manylion ynghylch nifer yr oriau o ofal plant a nifer yr wythnosau o ddarpariaeth yn y rheoliadau a wneir o dan adran 1. Bydd y rheoliadau hyn yn ddarostyngedig i'r weithdrefn gadarnhaol. Yn ymarferol, mae gwelliant 4 gan y Llywodraeth yn cyflawni yn union yr un dibenion fel gwelliannau 4A a 4B, ond heb fod angen diwygio deddfwriaeth sylfaenol drwy reoliadau, pe bai angen amrywio faint o ofal plant sydd i'w sicrhau o dan adran 1 yn y dyfodol.
Mae gwelliant 4A a 4B yn ceisio cadarnhau pethau ar wyneb y Bil. Ni chredaf fod unrhyw amheuaeth ynglŷn â pha mor ymrwymedig yw'r Llywodraeth hon i gyflawni'r ymrwymiad maniffesto hwn. Eisoes rydym yn cyflawni ein dyletswydd mewn 14 o awdurdodau lleol ledled Cymru. Os gallwn osgoi'r angen i ddiwygio deddfwriaeth sylfaenol drwy reoliadau a chyflawni'r un diben, rwy'n credu mai dyna y dylem ei wneud. Ac am y rheswm hwn, ni fyddwn yn cefnogi gwelliannau 4A a 4B, a buaswn yn annog yr Aelodau i gefnogi gwelliant 4 y Llywodraeth yn lle hynny, sy'n cyflawni'r un diben yn union.
Mae gwelliant 20 yn ceisio diffinio'r hyn a olygwn wrth 'ofal plant' ar wyneb y Bil, drwy gyfeirio at ddeddfwriaeth arall. Nawr, cawsom drafodaeth ddefnyddiol iawn, ac rwy'n ddiolchgar amdani, yn ystod trafodion Cyfnod 2, a chyfarfûm wedyn â fy nghyd-Aelodau Suzy Davies a Janet Finch-Saunders yn gynnar ym mis Tachwedd i drafod hyn a materion cysylltiedig. Yr hyn a olygwn wrth 'ofal plant' at ddibenion y cynnig yw gofal plant wedi'i reoleiddio, sy'n cwmpasu amrywiaeth eang o wahanol fathau o ddarpariaeth, yn amodol ar set o safonau gofynnol cenedlaethol, ac sy'n cael eu rheoleiddio a'u harolygu gan Arolygiaeth Gofal Cymru neu'r Swyddfa Safonau mewn Addysg, Gwasanaethau Plant a Sgiliau. Mae gennym ddiffiniadau o 'ofal plant' eisoes mewn darnau eraill o ddeddfwriaeth, felly mae'n ddiangen cynnwys y lefel hon o fanylder yn y Bil ei hun.
Ond rwy'n cytuno ei bod yn bwysig gwneud y cysylltiad fel ei bod hi'n glir am beth rydym yn sôn pan siaradwn am 'ofal plant'. Nawr, mae'r cynllun gweinyddol fframwaith, a rennais gyda'r pwyllgor cyfrifol, yn egluro'r cysylltiad hwn, ac ynddo, rydym yn diffinio beth a olygwn wrth 'ofal plant'. Y fantais o gael diffiniad ynddo yw y gallwn ymdrin yn haws wedyn ag unrhyw newidiadau pe bai eu hangen yn y dyfodol gan sicrhau hefyd ein bod yn dryloyw ynghylch ystyr pethau. Diolch i chi, Lywydd.
Thank you, Presiding Officer, for giving us a chance to speak on these amendments. As Welsh Conservatives, we welcome the introduction of the Bill and the childcare offer, as we always promised Welsh voters that they would have funding for childcare. It is very important, however, that we, as elected Members, ensure that no barrier to employment is present within our society, and helping parents with their childcare is indeed a key part of this pledge. As such, we do support the Minister's principle behind amendment 4, which binds the Welsh Government to a duty to provide funding for childcare. However, it is still disappointing that the Minister has failed to place the childcare offer on the face of this Bill.
Whilst it is admirable that the Minister wants to ensure future flexibility through regulations, both the explanatory memorandum and the draft administrative scheme place the numbers of 30 hours per week for 48 weeks per year. It is therefore important that the Bill has this amount on its face, which can, of course, then be changed at a later date. We also heard at Stage 2 that the Minister believes placing the offer on the face of the Bill would create more difficulties to change it in the future, but we contend that this allows for proper scrutiny of the offer's effects. As will become clear throughout the amendments I've tabled at Stage 3, we have broader concerns that the Bill is not affording the National Assembly for Wales sufficient process to examine the effects.
Amendment 4B is a technical change, but it also creates a point that the amount should be specified as hours and weeks. The Welsh Government will fund the offer.
Finally, amendment 20, which my colleague Suzy Davies AM will speak about in more detail, shows that perhaps the statutory definition of 'childcare' extends further than was intended under this Bill, including the additional charges. I'll speak about those under amendments 13 and 21.
Diolch i chi, Lywydd, am roi inni'r cyfle i siarad am y gwelliannau hyn. Fel Ceidwadwyr Cymreig, rydym yn croesawu cyflwyno'r Bil a'r cynnig gofal plant, gan ein bod bob amser wedi addo i etholwyr Cymru y byddent yn cael cyllid ar gyfer gofal plant. Mae'n bwysig iawn, fodd bynnag, ein bod ni fel Aelodau etholedig, yn sicrhau nad oes unrhyw rwystr i gyflogaeth yn ein cymdeithas, ac yn wir mae helpu rhieni gyda gofal plant yn rhan allweddol o'r addewid hwn. Fel y cyfryw, rydym yn cefnogi egwyddor y Gweinidog sy'n sail i welliant 4, sy'n rhwymo Llywodraeth Cymru at ddyletswydd i ddarparu cyllid ar gyfer gofal plant. Fodd bynnag, mae'n dal yn siomedig fod y Gweinidog wedi methu gosod y cynnig gofal plant ar wyneb y Bil hwn.
Er ei bod yn ganmoladwy fod y Gweinidog am sicrhau hyblygrwydd yn y dyfodol drwy reoliadau, mae'r memorandwm esboniadol a'r cynllun gweinyddol drafft yn gosod nifer oriau o 30 awr yr wythnos am 48 wythnos y flwyddyn. Felly mae'n bwysig fod y nifer hon ar wyneb y Bil, a gellir ei newid yn nes ymlaen wrth gwrs. Clywsom hefyd yng Nghyfnod 2 fod y Gweinidog yn credu y byddai gosod y cynnig ar wyneb y Bil yn creu mwy o anawsterau i'w newid yn y dyfodol, ond rydym ni'n dadlau bod hyn yn caniatáu ar gyfer craffu priodol ar effeithiau’r cynnig. Fel y daw'n glir drwy gydol y gwelliannau a gyflwynais yng Nghyfnod 3, mae gennym bryderon ehangach nad yw'r Bil yn rhoi proses ddigonol i Gynulliad Cenedlaethol Cymru archwilio'r effeithiau.
Newid technegol yw gwelliant 4B, ond mae hefyd yn creu pwynt y dylid pennu faint o ofal a roddir fel oriau ac wythnosau y bydd Llywodraeth Cymru yn ariannu'r cynnig.
Yn olaf, mae gwelliant 20, y bydd fy nghyd-Aelod, Suzy Davies AC yn siarad amdano'n fanylach, yn dangos efallai fod y diffiniad statudol o 'ofal plant' yn ymestyn ymhellach nag a fwriadwyd o dan y Bil hwn, gan gynnwys y taliadau ychwanegol. Byddaf yn siarad am y rheini o dan welliannau 13 a 21.
This Bill is called the Childcare (Funding) Wales Bill, and the Minister will be aware from amendments tabled in my name at Stage 2 that we've been, well, unhappy about the fact that we have yet another Swiss cheese Bill laid before us. While I'm grateful to you for tabling the amendment in this group, it doesn't absolutely specifically put your policy from your manifesto, and indeed the policy from our manifesto, explicitly on the face of the Bill. So we are left with a Bill that still contains uncertainties, which I'll address in later groups as well.
But a core uncertainty is the meaning of 'childcare'. The Bill does not define it anywhere, and while you say, Minister, it may mean regulated childcare, it doesn't say that in so many words in the Bill. I think it would be quite easy, really, for all of us to turn around and say, 'Well, we know what you mean by "childcare". We don't need a definition', but it became very clear at Stage 2 that this wasn't the case, and it wasn't clear at all whether it included activity such as providing food, going on visits and so on. There is complete inconsistency at the moment about how or indeed even whether those activities are provided free of charge by childcare providers in Wales.
Minister, you argued at Stage 2 that there's no need for a definition of 'childcare' as it's contained in the administrative scheme accompanying the Bill, and you just mentioned that. Furthermore, to put it on the face of the Bill would hinder the ability of Governments to modify or update what we consider to be childcare over time. I'll start with that second point.
This legislature is being asked to pass a Bill on what we understand to be the meaning of 'childcare' today. If you plan to change the meaning of a concept so fundamental to this Bill that it appears in its very title, then you should come back to this Assembly and ask us to agree to those changes. At the very least you should seek to bring any change to this Chamber through the affirmative procedure, because we are voting to allow you to spend taxpayers' money in a very specific way, and if you want to change that, you must come back to this place and ask.
On the first point, about the need for a definition on the face of the Bill, as you say, the administrative scheme refers to childcare being defined as, and I quote,
'care [or other supervised activity] for a child in respect of which the providers require to be registered under Part 2 of the Children and Families (Wales) Measure 2010 or under Part 3 of the Childcare Act 2006'.
Section 18 of the latter, as it happens, contains a definition of childcare that includes non-school education and, crucially, and I quote again,
'any other supervised activity for a child'.
An administrative scheme is, of course, just that—some helpful guidance. It is not statutory, it is not scrutinised. The Assembly has no say on its contents, so it's not the place for a definition on which the whole purpose of a Bill, made by law in this Assembly, hinges. And it's purpose does hinge on it, and I'll explain why in a moment.
The Minister is confident in the definition of 'childcare', obviously. It's included in the administrative scheme because of that. And we as a legislature should not be content with it changing without thorough scrutiny. It is not appropriate to refuse to put the definition on the face of this Bill on the grounds of the need to be flexible about the definition of 'childcare'. That's what this Bill is actually about, so please put it on the face of the Bill if you're confident in it, or at least define it on the face of the Bill by reference to those two other pieces of legislation. It's hardly novel, if not in the spirit of the new, what can I call it, consolidation Bill, if the Counsel General will let me characterise it as that.
So, I've tabled this amendment because a definition of 'childcare' would undoubtedly improve the quality of the Bill. But in so doing, I recognise that this presents a huge headache for Welsh Government as regards the purpose of this Bill, namely to provide free childcare. If we adopt the definition, as the Minister is currently asking local authorities and providers to do via the administrative scheme, he's accepting that, quote, 'supervised activity'—providing lunch, going on visits, et cetera—are within the definition of 'childcare'. And childcare, under this Bill, is intended to be free. There can be no charge for anything that constitutes childcare. But at Stage 2 you made it clear, Minister, that you saw what you thought was childcare and these activities, these supervised activities, as different things. The offer, you said, is not
'30 hours of childcare plus everything else together',
explaining that that could make the scheme unaffordable—and I agree—but I'm looking at the 2010 Measure and the 2006 Act, and they say that such activities are part of childcare. And you say that childcare is free. So, this Bill needs to distinguish between activities that can be charged for and those that must not be charged for and must be free. By referring to these two pieces of legislation in your administrative scheme, you've already muddied the waters by permitting charging for supervised activities.
If this amendment were to be moved and passed, this definition would not facilitate your policy aim, yet you're relying on that very definition for your policy to be delivered. So, I hope you see my point: firstly, the definition in your administrative scheme needs to be changed so that it doesn't contain contradictory guidance; and secondly, as this shows, this Bill does nothing to tell us what is free and what will not be free—failing in one of its primary purposes.
So, I'm not going to be moving the amendment, because that would embed your mistake into law, but what I hope you will do before Stage 4 is come back to this Chamber and tell us how you will overcome that mistake and make it clear, in law that we can scrutinise, what exactly families can rely upon being free under the law and what not. Thank you.
Gelwir y Bil hwn yn Fil Cyllido Gofal Plant Cymru, a bydd y Gweinidog yn ymwybodol o'r gwelliannau a gyflwynwyd yn fy enw yng Nghyfnod 2 ac rydym wedi bod, wel, yn anhapus ynglŷn â'r ffaith bod gennym Fil caws Swistir arall eto wedi'i osod ger ein bron. Er fy mod yn ddiolchgar i chi am gyflwyno'r gwelliant yn y grŵp hwn, nid yw'n rhoi eich polisi o'ch maniffesto, a'r polisi o'n maniffesto ninnau yn wir, yn berffaith benodol ac amlwg ar wyneb y Bil. Felly yr hyn sydd gennym yw Bil sy'n dal i gynnwys elfennau ansicr, a dof atynt mewn grwpiau diweddarach yn ogystal.
Ond un o'r pethau canolog sy'n ansicr yw ystyr 'gofal plant'. Nid yw'r Bil yn ei ddiffinio yn unman, ac er eich bod yn dweud, Weinidog, y gall olygu gofal plant wedi'i reoleiddio, nid yw'n dweud hynny fel y cyfryw yn y Bil. Credaf y byddai'n eithaf hawdd, mewn gwirionedd, i bob un ohonom ddweud, 'Wel, fe wyddom beth a olygwch wrth 'ofal plant'. Nid oes angen diffiniad arnom', ond daeth yn amlwg iawn yng Nghyfnod 2 nad oedd hynny'n wir, ac nid oedd yn glir o gwbl a oedd yn cynnwys gweithgareddau megis darparu bwyd, mynd ar ymweliadau ac ati. Ceir anghysondeb llwyr ar hyn o bryd ynglŷn â sut y darperir y gweithgareddau hyn yn rhad ac am ddim gan ddarparwyr gofal plant yng Nghymru, neu'n wir pa un a fydd hynny'n digwydd hyd yn oed.
Weinidog, roeddech yn dadlau yng Nghyfnod 2 nad oes angen diffinio 'gofal plant' gan ei fod wedi'i gynnwys yn y cynllun gweinyddol sy'n dod gyda'r Bil, ac rydych newydd grybwyll hynny. At hynny, byddai ei roi ar wyneb y Bil yn llesteirio gallu Llywodraethau i addasu neu ddiweddaru'r hyn yr ystyriwn ei fod yn ofal plant dros amser. Rwyf am ddechrau gyda'r ail bwynt hwnnw.
Gofynnir i'r ddeddfwrfa hon basio Bil ar yr hyn y deallwn yw ystyr 'gofal plant' heddiw. Os ydych yn bwriadu newid ystyr cysyniad sydd mor sylfaenol i'r Bil hwn fel ei fod yn ymddangos yn ei enw, dylech ofyn i'r Cynulliad hwn gytuno i'r newidiadau hynny. Fan lleiaf, dylech geisio dod ag unrhyw newid gerbron y Siambr hon drwy'r weithdrefn gadarnhaol, oherwydd rydym yn pleidleisio i ganiatáu i chi wario arian trethdalwyr mewn ffordd benodol iawn, ac os ydych am newid hynny, rhaid i chi ddod i ofyn i'r lle hwn.
Ar y pwynt cyntaf, ynglŷn â'r angen am ddiffiniad ar wyneb y Bil, fel y dywedwch, mae'r cynllun gweinyddol yn cyfeirio at ddiffiniad o ofal plant fel, ac rwy'n dyfynnu,
'gofal neu weithgaredd arall o dan oruchwyliaeth ar gyfer plentyn y mae’n
ofynnol i’r darparwr gael ei gofrestru o dan Ran 2 o Fesur Plant a
Theuluoedd (Cymru) 2010 neu Ran 3 o Ddeddf Gofal Plant 2006 mewn
perthynas ag ef;'
Mae adran 18 o'r olaf, fel y mae'n digwydd, yn cynnwys diffiniad o ofal plant sy'n cynnwys addysg y tu allan i'r ysgol ac yn hollbwysig, ac rwy'n dyfynnu eto,
'unrhyw... weithgaredd arall o dan oruchwyliaeth ar gyfer plentyn'.
Nid yw cynllun gweinyddol yn ddim mwy na hynny, wrth gwrs—canllawiau defnyddiol. Nid yw'n statudol, nid yw'n ddarostyngedig i broses graffu. Nid oes gan y Cynulliad unrhyw ddylanwad ar ei gynnwys, felly nid dyna'r lle i gael diffiniad y mae holl ddiben y Bil, a wneir drwy gyfraith yn y Cynulliad hwn, yn ddibynnol arno. Ac mae ei ddiben yn dibynnu arno, ac fe egluraf pam mewn munud.
Mae'r Gweinidog yn hyderus ynglŷn â'r diffiniad o 'ofal plant', yn amlwg. Caiff ei gynnwys yn y cynllun gweinyddol oherwydd hynny. Ac fel deddfwrfa ni ddylem fod yn fodlon iddo newid heb graffu trylwyr. Nid yw'n briodol gwrthod rhoi'r diffiniad ar wyneb y Bil hwn ar sail yr angen i fod yn hyblyg ynglŷn â'r diffiniad o 'ofal plant'. Dyna yw hanfod y Bil hwn mewn gwirionedd, felly rhowch ef ar wyneb y Bil os ydych chi'n hyderus yn ei gylch, neu o leiaf rhowch ddiffiniad ohono ar wyneb y Bil drwy gyfeirio at y ddau ddarn arall o ddeddfwriaeth. Prin ei fod yn newydd, os nad yn ysbryd y Bil—beth y'i galwaf—y Bil cydgrynhoi, os gwnaiff y Cwnsler Cyffredinol adael i mi ei ddisgrifio felly.
Felly, rwyf wedi cyflwyno'r gwelliant hwn oherwydd y byddai diffiniad o 'ofal plant' yn ddi-os yn gwella ansawdd y Bil. Ond wrth wneud hynny, rwy'n cydnabod bod hyn yn creu cur pen mawr i Lywodraeth Cymru mewn perthynas â diben y Bil hwn, sef darparu gofal plant am ddim. Os ydym yn mabwysiadu'r diffiniad, fel y mae'r Gweinidog ar hyn o bryd yn gofyn i awdurdodau lleol a darparwyr ei wneud drwy'r cynllun gweinyddol, mae'n derbyn bod, ac rwy'n dyfynnu, 'gweithgaredd o dan oruchwyliaeth'—darparu cinio, mynd ar ymweliadau, ac ati—o fewn y diffiniad o 'ofal plant '. A bwriedir i ofal plant, o dan y Bil hwn, fod am ddim. Ni all fod tâl am unrhyw beth sy'n gyfystyr â gofal plant. Ond yng Nghyfnod 2 fe wnaethoch yn glir, Weinidog, eich bod yn gweld yr hyn a oedd yn eich barn chi yn ofal plant a'r gweithgareddau hyn, y gweithgareddau o dan oruchwyliaeth hyn, fel pethau gwahanol. Fe ddywedoch chi nad
30 awr o ofal plant ynghyd â phopeth arall gyda'i gilydd
oedd y cynnig, ac egluro y gallai hynny wneud y cynllun yn anfforddiadwy—ac rwy'n cytuno—ond rwy'n edrych ar Fesur 2010 a Deddf 2006, ac maent yn dweud bod gweithgareddau o'r fath yn rhan o ofal plant. Ac rydych yn dweud bod gofal plant yn rhad ac am ddim. Felly, mae angen i'r Bil hwn wahaniaethu rhwng gweithgareddau y gellir codi tâl amdanynt a'r rhai na ddylid codi tâl amdanynt ac sy'n rhaid eu cynnig am ddim. Drwy gyfeirio at y ddau ddarn o ddeddfwriaeth yn eich cynllun gweinyddol, rydych chi eisoes wedi cymylu'r dyfroedd drwy ganiatáu codi tâl am weithgareddau o dan oruchwyliaeth.
Pe bai'r gwelliant hwn yn cael ei gynnig a'i basio, ni fyddai'r diffiniad hwn yn hwyluso eich nod polisi, ac eto rydych yn dibynnu ar yr union ddiffiniad hwnnw i gyflawni eich polisi. Felly, rwy'n gobeithio y gwelwch fy mhwynt: yn gyntaf, mae angen newid y diffiniad yn eich cynllun gweinyddol fel nad yw'n cynnwys canllawiau anghyson; ac yn ail, fel y mae hyn yn ei ddangos, nid yw'r Bil yn gwneud dim i ddweud wrthym beth sydd am ddim a beth na fydd am ddim—gan fethu cyflawni un o'i brif ddibenion.
Felly, nid wyf am gynnig y gwelliant, oherwydd byddai hynny'n ymgorffori eich camgymeriad mewn cyfraith, ond rwy'n gobeithio y dowch yn ôl i'r Siambr hon cyn Cyfnod 4 a dweud wrthym sut y byddwch yn goresgyn y camgymeriad hwnnw ac yn ei gwneud yn glir, mewn cyfraith y gallwn ei chraffu, beth yn union y gall teuluoedd ddibynnu ar ei gael am ddim o dan y gyfraith neu fel arall. Diolch.
Y Gweinidog i ymateb i'r ddadl—Huw Irranca-Davies.
The Minister to reply to the debate—Huw Irranca-Davies.
Diolch, Llywydd. Thank you to Suzy and Janet for those comments and remarks and they rehearse some of the points that we covered in the meetings, but also at an earlier stage of this Bill as well.
I laid out in my opening remarks why I think what we have in front of us, particularly with amendment 4, gives the right balance between the clarity that we need on the face of the Bill and the duties, and the flexibility to flex the offer in future, which is something, I have to say, that committees have also wanted to see within this—the ability not to go back to primary legislation, but, actually, to revisit it in the way that the scheme operates, and that's an important part in deciding where we put some of the details of this.
But let me just reiterate: in order to give effect to the duty that we're proposing, we as Welsh Ministers, me or anybody else, will actually have to state the detail around the number of hours of childcare and the number of weeks of provision in the regulations made under section 1. And there's no disguising what this offer is: it's already out there being piloted in the early implementer authorities, in 14 local authorities at the moment, and all of them by the time we roll it out. So, it's pretty clear and the regulations will be subject to the affirmative procedure.
And on the question of childcare itself, well, as I said before—and we've covered this in committee—for the purposes of the offer, this is regulated childcare, regulated and inspected childcare that comes under the inspectorates—with Care Inspectorate Wales or with Ofsted—and I turn to those definitions that you mention of childcare in other pieces of legislation.
But in terms of issues such as where there are additional costs, whether it's transport or other costs, I know we'll turn to that in other amendments, and we've discussed them previously at Stage 2 and actually in committee as well, and we'll deal with those there. But we're very clear in the guidance that we've issued, related to transport and other costs, exactly what is allowed and what isn't allowed and what childcare is. To actually put a 'childcare' definition on the face of this Bill would put us in the situation where, if 'childcare' definitions elsewhere were to change, we would, by necessity, have to come back and revisit this in primary legislation.
Diolch, Lywydd. Diolch i Suzy a Janet am y sylwadau ac maent yn ailadrodd rhai o'r pwyntiau a drafodwyd yn y cyfarfodydd, ond hefyd mewn cyfnod cynharach o'r Bil yn ogystal.
Fe nodais yn fy sylwadau agoriadol pam y credaf fod yr hyn sydd gennym o'n blaenau, yn enwedig gyda gwelliant 4, yn rhoi'r cydbwysedd cywir rhwng yr eglurder sydd ei angen arnom ar wyneb y Bil a'r dyletswyddau, a'r hyblygrwydd i ymestyn y cynnig yn y dyfodol, sy'n rhywbeth yr oedd y pwyllgorau hefyd eisiau ei weld o fewn hyn, rhaid i mi ddweud—y gallu i beidio â mynd yn ôl at ddeddfwriaeth sylfaenol, ond i'w ailystyried yn y modd y mae'r cynllun yn gweithredu mewn gwirionedd, ac mae hynny'n rhan bwysig o benderfynu lle rydym yn gosod rhai o fanylion hyn.
Ond gadewch i mi ddweud eto: er mwyn gweithredu'r ddyletswydd yr ydym yn ei hargymell, byddwn ni fel Gweinidogion Cymru, fi fy hun neu unrhyw un arall, yn gorfod manylu ar nifer yr oriau o ofal plant a nifer yr wythnosau o ddarpariaeth yn y rheoliadau a wnaed o dan adran 1. Ac nid oes modd celu beth yw'r cynnig: mae eisoes ar waith yn cael ei dreialu yn yr awdurdodau sy'n weithredwyr cynnar, mewn 14 o awdurdodau lleol ar hyn o bryd, a phob un ohonynt erbyn yr adeg y byddwn yn ei gyflwyno'n gyffredinol. Felly, mae'n eithaf clir, a bydd y rheoliadau'n ddarostyngedig i'r weithdrefn gadarnhaol.
Ac ar gwestiwn gofal plant ei hun, wel, fel y dywedais o'r blaen—ac rydym wedi trafod hyn yn y pwyllgor—at ddibenion y cynnig, gofal plant wedi'i reoleiddio yw hwn, gofal plant wedi'i reoleiddio a'i arolygu o dan yr arolygiaethau—gan Arolygiaeth Gofal Cymru neu gan Ofsted—ac fe drof at y diffiniadau a grybwyllwch o ofal plant mewn deddfau eraill.
Ond o ran materion megis pan geir costau ychwanegol, boed yn gludiant neu gostau eraill, gwn y byddwn yn troi at hynny mewn gwelliannau eraill, ac rydym wedi eu trafod o'r blaen yng Nghyfnod 2 ac yn y pwyllgor yn ogystal, a byddwn yn ymdrin â'r rheini yno. Ond rydym yn glir iawn yn y canllawiau a ddosbarthwyd gennym, mewn perthynas â chludiant a chostau eraill, beth yn union a ganiateir a beth na chaiff ei ganiatáu a beth yw gofal plant. Byddai rhoi diffiniad o 'ofal plant' ar wyneb y Bil yn ein rhoi mewn sefyllfa lle byddem o reidrwydd yn gorfod dychwelyd i ailystyried hyn mewn deddfwriaeth sylfaenol pe bai diffiniadau o 'ofal plant' yn newid mewn mannau eraill.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
I will, indeed, yes.
Gwnaf, yn sicr.
Sorry, just for clarification. So, are you saying then that the definition of 'childcare' in the 2006 Act is incorrect?
Mae'n ddrwg gennyf, er eglurder yn unig. A ydych yn dweud felly fod y diffiniad o 'ofal plant' yn Neddf 2006 yn anghywir?
No, no, the definitions of 'childcare' are actually correct, and what flows from this currently-being-piloted childcare offer, that definition is the basis of the 'childcare' definition that we use. And it also then has guidance that is supplementary to this, which has been shared with the committee as well, which shows where there are any additional costs, for example, what the guidance says around those. But childcare is childcare, and it's very clearly understood and we don't need to redefine it on the front of this Bill.
So, look, in bringing forward amendment 4, we've provided greater clarity and certainty about the Government's commitment to meet its manifesto commitment, and I welcome the fact that you won't be pushing the other amendments related to that because we're trying to achieve the same thing here. And let's not forget that the Welsh Ministers will be required, as I say, to set out the detail of the offer in detail, in terms of the number of hours, how many weeks, et cetera, in regulation.
So, amendment 4, alongside the other Government amendment, which builds into the Bill, Suzy and Janet, a requirement to review the effectiveness of the legislation, means that this Government is fully committed not only to the manifesto commitment, but also to transparency about the effectiveness of this offer as well.
And one important point, Llywydd, just to reflect on at the outset of these Stage 3 proceedings, is that it is important to reflect again on the purpose of this legislation. Its purpose is to give the legislative mechanism we need to engage HM Revenue and Customs in administering the application and eligibility-checking process for the offer. It isn't about the offer per se, although I recognise that Members understandably have focused a great deal on the wider offer more broadly throughout the scrutiny stages, and we've been happy to address those issues. And as the responsible Minister, I've tried in every way possible to address those broader issues.
But, in respect of this set of amendments, I would urge Members in light of my comments to reject those other amendments—although if the Member is choosing not to push them, I think that would be excellent because we're trying to achieve the same aim here—and to support Government amendment 4 as the amendment that strikes that right balance between providing greater clarity and certainty, and giving this and future administrations discretion over how that duty is defined in the future.
Na, na, mae'r diffiniadau o 'ofal plant' yn gywir mewn gwirionedd, a'r hyn sy'n deillio o'r cynnig gofal plant sy'n cael ei dreialu ar hyn o bryd yw mai'r diffiniad hwnnw yw sail y diffiniad o 'ofal plant' a ddefnyddiwn. Ac mae canllawiau ynddo hefyd sy'n atodol i hyn, ac sydd wedi'i rannu gyda'r pwyllgor yn ogystal, sy'n dangos beth y mae'r canllawiau yn ei ddweud ynglŷn ag unrhyw gostau ychwanegol, er enghraifft. Ond gofal plant yw gofal plant, ac mae'n ddealladwy iawn ac nid oes angen inni ei ailddiffinio ar flaen y Bil hwn.
Felly, edrychwch, wrth gyflwyno gwelliant 4, rydym wedi darparu mwy o eglurder a sicrwydd ynglŷn ag ymrwymiad y Llywodraeth i gyflawni ei hymrwymiad maniffesto, ac rwy'n croesawu'r ffaith na fyddwch yn gwthio'r gwelliannau eraill sy'n ymwneud â hynny oherwydd rydym yn ceisio cyflawni'r un peth yma. A gadewch i ni beidio ag anghofio, fel rwy'n dweud, y bydd gofyn i Weinidogion Cymru nodi manylion y cynnig yn fanwl, o ran nifer yr oriau, faint o wythnosau, ac ati, mewn rheoliadau.
Felly, mae gwelliant 4, ochr yn ochr â gwelliant arall y Llywodraeth, sy'n ymgorffori gofyniad yn y Bil, Suzy a Janet, i adolygu effeithiolrwydd y ddeddfwriaeth, yn golygu bod y Llywodraeth hon wedi ymrwymo'n llwyr nid yn unig i ymrwymiad y maniffesto, ond hefyd i dryloywder ynghylch effeithiolrwydd y cynnig hwn yn ogystal.
Ac un pwynt pwysig i'w ystyried, Lywydd, ar ddechrau'r trafodion Cyfnod 3 hyn, yw ei bod yn bwysig myfyrio eto ar ddiben y ddeddfwriaeth hon. Ei diben yw rhoi'r mecanwaith deddfwriaethol sydd ei angen arnom i ymgysylltu â Chyllid a Thollau EM ar gyfer gweinyddu'r broses ymgeisio a gwirio cymhwysedd ar gyfer y cynnig. Nid yw'n ymwneud â'r cynnig fel y cyfryw, er fy mod yn cydnabod bod yr Aelodau, yn ddealladwy, wedi canolbwyntio llawer ar y cynnig ehangach yn fwy cyffredinol drwy gydol y cyfnodau craffu, ac rydym wedi bod yn hapus i fynd i'r afael â'r materion hynny. Ac fel y Gweinidog cyfrifol, rwyf wedi ceisio mynd i'r afael â'r materion ehangach hynny ym mhob ffordd bosibl.
Ond mewn perthynas â'r set hon o welliannau, buaswn yn annog yr Aelodau yng ngoleuni fy sylwadau i wrthod y gwelliannau eraill hynny—ond os yw'r Aelod yn dewis peidio â'u gwthio, credaf y byddai hynny'n ardderchog oherwydd rydym yn ceisio cyrraedd yr un nod yma—a chefnogi gwelliant 4 y Llywodraeth fel y gwelliant sy'n taro'r cydbwysedd cywir rhwng darparu gwell eglurder a sicrwydd, a rhoi disgresiwn i'r weinyddiaeth hon a gweinyddiaethau'r dyfodol o ran sut y diffinnir y ddyletswydd honno yn y dyfodol.
Gwelliant 4 yw'r prif welliant yng ngrŵp 1. Fel gwelliannau i welliant 4, caiff gwelliannau 4A a 4B eu gwaredu yn gyntaf. Janet Finch-Saunders, gwelliant 4A.
The lead amendment in group 1 is amendment 4, and as amendments to amendment 4, amendments 4A and 4B will be disposed of first. Janet Finch-Saunders, amendment 4A.
Cynigiwyd gwelliant 4A (Janet Finch-Saunders).
Amendment 4A (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 4A? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn felly i bleidlais electronig ar welliant 4A. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 4A be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll therefore proceed to an electronic vote on amendment 4A. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Therefore, amendment 4A is not agreed.
Gwelliant 4A: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 4A: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Janet Finch-Saunders, gwelliant 4B.
Janet Finch-Saunders, amendment 4B.
Cynigiwyd gwelliant 4B (Janet Finch-Saunders).
Amendment 4B (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 4B? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 4B.
The question is that amendment 4B be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Therefore, amendment 4B is not agreed.
Gwelliant 4B: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Ammendment 4B: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 4? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir gwelliant 4 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The question is that amendment 4 be agreed to. Does any Member object? Therefore, amendment 4 is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Sy'n dod â ni at yr ail grŵp. Mae'r grŵp yma o welliannau yn ymwneud â chymhwystra rhieni. Gwelliant 6 yw'r prif welliant. Galwaf ar Siân Gwenllian i gynnig y prif welliant ac i siarad am y gwelliant yma a'r gwelliannau eraill yn y grŵp. Siân Gwenllian.
That brings us to the second group. The next group of amendments relates to parental eligibility. Amendment 6 is the lead amendment in this group, and I call on Siân Gwenllian to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group. Siân Gwenllian.
Cynigiwyd gwelliant 6 (Siân Gwenllian).
Amendment 6 (Siân Gwenllian) moved.
Diolch, Llywydd. Hoffwn ei gwneud yn glir o'r cychwyn cyntaf y bydd Plaid Cymru yn pleidleisio yn erbyn y Bil Cyllido Gofal Plant (Cymru), a hynny ar y sail ein bod ni'n credu yn yr egwyddor o ofal plant am ddim. Mae hyn yn gyson efo'r hyn a wnaethom ni yn ystod Cyfnod 1. Ond yr ydym ni wedi cyflwyno gwelliannau er mwyn ceisio cryfhau y Bil yn y gobaith bod modd iddyn nhw gael eu derbyn, hyd yn oed mor hwyr yn y dydd â hyn.
Fe gyflwynwyd gwelliant 6 gan Blaid Cymru er mwyn ymestyn yr hawl i rieni mewn addysg neu hyfforddiant i ddod o dan y cynnig gofal plant, ac roedd gwelliannau 5, 9 a 10 yn dilyn o hynny. Mae'n gwelliant 8 ni yn ceisio sicrhau bod hawl i ofal am ddim i rieni sydd ddim yn gweithio hefyd yn dod o dan y Bil gofal plant. Rydym ni yn credu y dylid cynnig 30 awr yr wythnos o addysg gynnar neu ofal am ddim i bob plentyn rhwng tair a phedair oed, ac mi fyddai hynny'n sicrhau bod plant o bob cefndir yn cael y dechrau gorau mewn bywyd.
Rydym wedi gosod y gwelliannau yma er mwyn creu y newid pellgyrhaeddol sydd ei angen i'r cynllun gofal plant, yn unol â'n gweledigaeth ni, ac er mwyn rhoi'r cyfle i ni gyd bleidleisio dros ymestyn cynnwys y Bil yma. Efallai mai'r hyn sydd yn y Bil oedd ym maniffesto Llafur, ond roedd ein maniffesto ni ym Mhlaid Cymru yn mynd yn bellach, oherwydd bod ein ffocws ni ar fuddiannau pob plentyn, ac felly mae'n iawn ein bod ni'n dod â'r gwelliannau yma ger bron heddiw er mwyn anrhydeddu ein haddewidion maniffesto ni.
Ond hyd os nad ydych chi'n credu mai gofal plant am ddim i bawb ydy'r ffordd ymlaen, rydym yn cyflwyno gwelliant 6 er mwyn rhoi cyfle i chi fynegi'r farn y dylid cynnwys rhieni mewn addysg neu hyfforddiant yn y Bil. Mi fyddwn ni'n cefnogi gwelliant 11, er nad ydy o'n mynd mor bell ag yr hoffem ni, gan ein bod ni'n credu ei fod o'n dal i wella'r Bil.
Mae'n gwelliant 9 ni yn caniatáu cyfyngu'r Bil i rai sydd angen y ddarpariaeth am ddim, ac yn stopio'r rhai mwyaf cyfoethog rhag manteisio ar wasanaeth am ddim pan fod modd ganddyn nhw i dalu. Nid ydy hi’n deg, ac nid ydy hi’n gyfiawn, nad ydy’r cynnig gofal plant yma yn darparu ar gyfer plentyn lle nad yw ei rieni’n gweithio tra ei fod yn cynnig y ddarpariaeth i blentyn lle mae’r ddau riant yn gweithio ac yn ennill £100,000 y flwyddyn. Yn fy marn i, mae hynny’n wallus, mae yn anghyfiawn, ac mae o jest yn anghywir. Ac mi fyddai cynnig gofal plant Llywodraeth Cymru, fel y mae’n sefyll ar hyn o bryd, yn cynyddu’r bwlch cyrhaeddiad addysgol.
Yn ôl Coleg Brenhinol y Therapyddion Lleferydd ac Iaith, ar gyfartaledd, mae plant o 20 y cant tlotaf ein cymdeithas dros 17 mis ar ôl plentyn o’r grŵp incwm uchaf o ran datblygiad iaith pan yn dair oed. Nid ydy’r Bil yma yn mynd i’r afael â hynny, ac yn wir, mae perygl iddo waethygu’r sefyllfa, gan y bydd plant lle nad yw un neu ddau riant mewn gwaith yn colli allan. Mae’r comisiynydd plant yn ategu’r farn honno, ac yn dweud yn hollol glir y bydd plant sydd ddim mewn cyflogaeth yn mynd ar eu hôl hi o’u cymharu â’u cyfoedion—hynny yw, plant â rhieni sydd ddim mewn cyflogaeth.
Mae hi yn cefnogi polisi gofal am ddim i bob plentyn tair i bedair oed, ac yn dweud ymhellach fod tystiolaeth gref, os ydych yn buddsoddi mewn addysg blynyddoedd cynnar a gofal plant o ansawdd uchel, yna byddwch yn gwneud gwahaniaeth sylweddol i gyfleon bywyd y plant o’r cefndiroedd tlotaf. Os ydych chi’n cefnogi ein gwelliannau ni heddiw yma, mi fyddwch chi’n gwella’r ddeddfwriaeth ac yn creu’r newid pellgyrhaeddol i fywydau plant sydd wir angen cefnogaeth.
Oes, mae yna gynlluniau eraill ar gael, ac rwy’n siŵr y bydd y Gweinidog yn cyfeirio at Gymru’n Gweithio, cronfa ariannol wrth gefn addysg bellach, grant gofal plant addysg uwch, ac yn y blaen, ac yn y blaen. Ond, mae yna ddryswch. Nid ydy pobl yn gwybod eu bod nhw’n gymwys ar gyfer y cynlluniau yma. Nid oes yna ddim sicrwydd y bydd y cynlluniau yma’n parhau os yw'r ffynonellau cyllid yn sychu i fyny. Ac i ni, mae’n gwneud synnwyr llwyr i ddod â’r cyfan at ei gilydd mewn un cynllun syml lle mae pawb sydd yn gymwys, pawb sydd yn ffitio’r meini prawf, yn hollol glir beth ydy eu hawliau nhw, yn hytrach na rhyw ddryswch fel sydd yn digwydd ar hyn o bryd. Diolch.
Thank you, Llywydd. I would like to make it clear at the very outset that Plaid Cymru will be voting against the Childcare Funding (Wales) Bill on the basis that we believe in the principle of free childcare. This is consistent with our approach at Stage 1, but we have introduced amendments in order to seek to strengthen the Bill in the hope that they can be agreed, even so late in the day.
Amendment 6 was tabled by Plaid Cymru in order to extend the right to parents in education or training to be included in the childcare offer, and amendments 5, 9 and 10 are supplementary to that. Our amendment 8 seeks to ensure that the right to free childcare for parents not in work is also included in the childcare Bill. We believe that 30 hours a week of early years education or free childcare should be offered to all children between three and four years of age, and that would ensure that children from all backgrounds would have the best start in life.
We have tabled these amendments in order to generate the far-reaching change that is required to the childcare offer, in line with our own vision, and in order to provide us all with an opportunity to vote to extend the scope of this Bill. Perhaps what is contained within the Bill was in the Labour manifesto, but our manifesto as Plaid Cymru went further, because our focus was on the interests of all children. It's appropriate, therefore, that we bring these amendments forward today in order to honour our manifesto commitments.
But even if you don't believe that universal free childcare is the way forward, we move amendment 6 in order to give you the opportunity to express the opinion that parents in education or training should be included in the Bill. We will be supporting amendment 11, although it doesn't go as far as we would like to see, because we believe that it still strengthens the Bill.
Our amendment 9 allows the restriction of the Bill to those who need the free provision, and stops the better off, or the most well off from, from taking advantage of the free offer when they have the means to pay. It isn't fair and it isn't just that this childcare offer doesn't provide for a child whose parents are not in work, whilst making the provision for a child where both parents are working and are earning £100,000 a year. In my view, this is erroneous, it's unjust, and it is wrong. The Welsh Government's childcare offer, as it currently stands, would actually exacerbate the attainment gap.
According to the Royal College of Speech and Language Therapists, on average, children from the poorest 20 per cent of our society are over 17 months behind a child from the highest income group in terms of language development at three years of age. This Bill does not tackle that issue, and indeed it is at risk of exacerbating the situation, because children where one or two parents are not in work will lose out. The children's commissioner endorses and echoes that view and states quite clearly that children who are not in employment will fall behind as compared to their peers—that's the children of parents who are not in employment, of course.
She supports a universal childcare offer for all three- to four-year-olds and says further that there is strong evidence that, if you invest in early years education and quality childcare, then you will make a substantial difference to the life chances of children from the poorest backgrounds. If you support our amendments today, you will improve this legislation and create that far-reaching change that is truly needed in the lives of children who need support.
Yes, there are other schemes available, and I'm sure that the Minister will refer to Working Wales, the FE financial contingency fund, the higher education childcare grant, and so on and so forth, but there is confusion. People don't know that they qualify for these various schemes. There are no assurances that these schemes will remain in place if the funding sources dry up. And, for me, it makes sense to bring everything together in one simple proposal where everyone who fits into the criteria clearly knows what their rights are rather than having the confusion that we have here. Thank you.
Amendments 11 and 19 have been re-tabled from Stage 2, as we are also disappointed with the Minister's responses about the exclusion of parents who are taking up training for employment from accessing the offer. During Stage 1 of the Bill, there was strong opposition to the limitation of the Bill to working parents only, including concerns about the lack of an evidence base to limit the offer, as well as the exacerbation of achievement gaps and of it lacking in its potential to help prevent children in poverty from falling behind their peers early.
Now, although Plaid Cymru have tabled a very similar amendment, we believe that by limiting this offer to parents who are undertaking training for at least 16 hours a week for at least 10 weeks in an academic year means that Chwarae Teg's concerns about extending it to a universal offer actually run the risk of spreading the offer too thin, and we need to see that addressed. Limiting the hours and weeks would further reduce administrative burdens. The processing of courses that last only several days or weeks would increase the burden of applications. The 10-week rule also allows for courses that run to an academic term to be used. However, we do support Siân Gwenllian's amendment 10, as we would also want to define 'prescribed'.
The Minister's responses so far have just been to repeat the huge array of projects to help parents back into work. However, we remain of the belief that the Welsh Government's insistence on limiting some of these existing projects to parents' postcodes is concerning. While the Minister committed to bring a piece of work to committee on these programmes of support, this does not address the significant gap already present in the provision of free childcare. For example, Flying Start has been criticised by the Children, Young People and Education Committee this year because it misses nearly two-thirds of children who do live in poverty. And how many times do we speak up on behalf of our children in poverty here in this institution? But they are outside very limited Flying Start areas. The Parents, Childcare and Employment programme is also set to end in 2020. Therefore, it will not cover parents seeking help with childcare before the national programme for free childcare is in place.
So, it seems that whilst both the Cabinet Secretary for Education and the Minister have indicated their support for extending the offer, they are not supporting the opportunity to do so through this amendment. Moreover, the early implementer evaluation has noted that 60 per cent of the parents they interviewed said that the offer had provided them with more opportunities for in-work training and learning opportunities. We, therefore, believe that this aspiration should be extended to parents who are actively looking for work through education and training, and I ask all Members to support this amendment.
Temporary exemption periods—amendment 17—again, we've had to retable amendment 17 to highlight our concerns about the reliance of the Minister on the non-statutory administrative scheme to deliver this part of the offer. The amendment covers parents who temporarily drop out of the current eligibility through providing a grace period. We are concerned that despite the calls of the CYPE committee, NASUWT and Chwarae Teg to include this within the Bill, the Minister's responses during Stages 1 and 2 have not been strong enough. By again relegating this incredibly important area to the non-statutory administrative scheme, the National Assembly for Wales does not have the opportunity to debate and discuss how it can operate smoothly on a national basis.
Furthermore, in order to ensure that the pilot areas' provisions are smoothly rolled out on a national basis, parents should be made aware of the Welsh Government's intentions on the face of the Bill. So, Members, please support this amendment.
Finally, on amendment 22—this requires a definition of 'care' to be included within regulations made under section 1. As Suzy Davies will provide more detail about, it is concerning that the Welsh Government has left so much detail outside of the Bill's application, to the extent that some of its sections are rendered actually meaningless. Therefore, we recommend that, at the very least, 'care' is defined clearly within secondary legislation made under the Bill so we know who will benefit from the offer. Thank you.
Mae gwelliannau 11 ac 19 wedi'u hailgyflwyno o Gyfnod 2 gan ein bod hefyd yn siomedig ynglŷn ag ymateb y Gweinidog ynghylch hepgor rhieni sy'n ymgymryd â hyfforddiant ar gyfer cyflogaeth rhag manteisio ar y cynnig. Yn ystod Cyfnod 1 y Bil, roedd gwrthwynebiad cryf i'r ffordd roedd y Bil yn gyfyngedig i rieni sy'n gweithio yn unig, gan gynnwys pryderon ynglŷn â diffyg sylfaen dystiolaeth dros gyfyngu'r cynnig, yn ogystal â'r ffaith bod bylchau cyrhaeddiad yn gwaethygu ac nad oes digon o botensial i helpu i rwystro plant sy'n byw mewn tlodi rhag llithro ar ôl eu cyfoedion yn gynnar.
Nawr, er bod Plaid Cymru wedi cyflwyno gwelliant tebyg iawn, credwn fod cyfyngu'r cynnig i rieni sy'n ymgymryd â hyfforddiant am o leiaf 16 awr yr wythnos am o leiaf 10 wythnos mewn blwyddyn academaidd yn golygu bod pryderon Chwarae Teg ynglŷn â'i ymestyn i fod yn gynnig cyffredinol yn creu risg o ledaenu'r cynnig yn rhy denau, ac mae angen inni sicrhau nad yw hynny'n digwydd. Byddai cyfyngu ar yr oriau a'r wythnosau'n lleihau beichiau gweinyddol ymhellach. Byddai prosesu cyrsiau nad ydynt yn para mwy na rhai dyddiau neu wythnosau'n cynyddu'r baich ceisiadau. Mae'r rheol 10 wythnos yn caniatáu ar gyfer cyrsiau sy'n rhedeg dros dymor academaidd. Fodd bynnag, rydym yn cefnogi gwelliant 10 Siân Gwenllian, gan y byddem ninnau hefyd eisiau diffinio 'a ragnodir'.
Nid yw ymatebion y Gweinidog hyd yma ond wedi ailadrodd yr amrywiaeth enfawr o brosiectau a geir i helpu rhieni i ddychwelyd i'r gwaith. Fodd bynnag, rydym yn dal i gredu bod y ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn mynnu cyfyngu rhai o'r prosiectau hyn sydd eisoes yn bodoli yn ôl codau post rhieni yn peri pryder. Er bod y Gweinidog yn ymrwymo i ddod â gwaith i'r pwyllgor ar y rhaglenni cymorth hyn, nid yw hynny'n mynd i'r afael â'r bwlch sylweddol sydd eisoes yn bodoli yn y ddarpariaeth o ofal plant am ddim. Er enghraifft, mae Dechrau'n Deg wedi cael ei feirniadu gan y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg eleni am ei fod yn methu cyrraedd bron i ddwy ran o dair o'r plant sy'n byw mewn tlodi. A sawl gwaith y byddwn yn codi llais ar ran ein plant sy'n byw mewn tlodi yma yn y sefydliad hwn? Ond maent y tu allan i ardaloedd cyfyngedig iawn Dechrau'n Deg. Mae'r rhaglen Rhieni, Gofal Plant a Chyflogaeth i'w dirwyn i ben yn 2020 hefyd. Felly, ni fydd yn cynnwys rhieni sy'n chwilio am gymorth gyda gofal plant cyn i'r rhaglen genedlaethol gofal plant ddod yn weithredol.
Felly, er bod Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg a'r Gweinidog wedi nodi eu cefnogaeth i ymestyn y cynnig, nid ydynt yn cefnogi'r cyfle i wneud hynny drwy'r gwelliant hwn. At hynny, mae'r gwerthusiad o'r gweithredwyr cynnar wedi nodi bod 60 y cant o rieni a gafodd eu cyfweld wedi dweud bod y cynnig wedi rhoi mwy o gyfleoedd hyfforddiant mewn gwaith a chyfleoedd dysgu iddynt. Rydym yn credu, felly, y dylid ymestyn y dyhead hwn i rieni sydd wrthi'n weithredol yn chwilio am waith drwy addysg a hyfforddiant, a gofynnaf i'r holl Aelodau gefnogi'r gwelliant hwn.
Cyfnodau esemptio dros dro—gwelliant 17—unwaith eto, rydym wedi gorfod ailgyflwyno gwelliant 17 i dynnu sylw at ein pryderon ynghylch dibyniaeth y Gweinidog ar y cynllun gweinyddol anstatudol i gyflawni'r rhan hon o'r cynnig. Mae'r gwelliant yn cynnwys rhieni sy'n colli'r cymhwysedd presennol dros dro drwy ddarparu cyfnod o ras. Er gwaethaf galwadau'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, NASUWT a Chwarae Teg i gynnwys hyn yn y Bil, rydym yn pryderu nad yw ymatebion y Gweinidog yn ystod Cyfnodau 1 a 2 wedi bod yn ddigon cryf. Drwy israddio'r maes hynod bwysig hwn i'r cynllun gweinyddol anstatudol unwaith eto, nid oes cyfle i Gynulliad Cenedlaethol Cymru ddadlau a thrafod sut y gall weithredu'n ddidrafferth ar sail genedlaethol.
At hynny, er mwyn sicrhau bod darpariaethau'r ardaloedd peilot yn cael eu cyflwyno'n llyfn ar sail genedlaethol, dylai rhieni gael gwybod am fwriadau Llywodraeth Cymru ar wyneb y Bil. Felly, Aelodau, cefnogwch y gwelliant hwn.
Yn olaf, ar welliant 22—mae hwn yn galw am gynnwys diffiniad o 'ofal' yn y rheoliadau a wnaed o dan adran 1. Fel y bydd Suzy Davies yn ei ddangos wrth ddarparu mwy o fanylion yn ei gylch, mae'n bryder fod Llywodraeth Cymru wedi gadael cymaint o fanylion allan o gymhwysiad y Bil, i'r graddau bod rhai o'r adrannau'n mynd yn ddiystyr mewn gwirionedd. Felly, rydym yn argymell, fan lleiaf, fod 'gofal' yn cael ei ddiffinio'n glir yn yr is-ddeddfwriaeth a wneir o dan y Bil er mwyn inni wybod pwy fydd yn elwa o'r cynnig. Diolch.
The Bill, of course, is aimed at getting parents of children of non-specified age into work or keeping them in work by introducing a non-specified period of funded childcare, and, naturally, it needs to be clear what constitutes a 'parent', which it does successfully in section 1(7)(a) by reference to parental responsibility as defined in the Children Act 1989, and then less successfully at 1(7)(b) by including, I quote,
'any individual who has care of the child'.
Now, what is 'care of a child'? I mean, however, in my view, incoherent the Government's definition of 'childcare' might be, 'care' clearly means something else here, as parents are the ones who benefit from others supplying childcare. Now, it doesn't include corporate parenting, as it refers to an individual having care of the child. Does it mean a foster parent, official or unofficial? What does an individual have to do to prove that they have care of the child? I think this subsection is pretty meaningless as it is, and this amendment allows the Minister a way to give it meaning, although I still think it should have been clear on the face of the Bill.
If he intends not to recommend support for this amendment, I just ask you, Minister, to explain how you intend to remedy this weakness, bearing in mind there's nothing in the Bill at the moment that obliges you to bring forward regulation in order to clarify the position. I don't think your simple assurance will be satisfactory, unless it's backed by a commitment and a timetable to fix this problem. When will you bring forward a regulation? Because I don't think an explanation of 'flexibility' is going to work on this one either, because we will all want to know who can claim that they exercise care. Thank you.
Wrth gwrs, nod y Bil yw cael rhieni plant o oedran amhenodol i mewn i waith neu eu cadw yn y gwaith drwy gyflwyno cyfnod amhenodol o ofal plant wedi'i gyllido, ac yn naturiol, mae angen iddo fod yn glir beth a olygir wrth 'rhiant', ac mae'n llwyddo i wneud hynny yn adran 1(7)(a) drwy gyfeirio at gyfrifoldeb rhiant fel y'i diffinnir yn Neddf Plant 1989, ac yna'n llai llwyddiannus yn 1(7)(b) drwy gynnwys, ac rwy'n dyfynnu,
'unrhyw unigolyn a chanddo ofal am y plentyn'.
Nawr, beth yw 'gofal am y plentyn'? Hynny yw, yn fy marn i, ni waeth pa mor anghydlynol yw diffiniad y Llywodraeth o 'ofal plant', mae'n amlwg fod 'gofal' yn golygu rhywbeth arall yma, gan mai rhieni yw'r rhai sy'n elwa o fod eraill yn darparu gofal plant. Nawr, nid yw'n cynnwys rhianta corfforaethol, gan ei fod yn cyfeirio at unigolyn a chanddo ofal am y plentyn. A yw'n golygu rhiant maeth, swyddogol neu answyddogol? Beth sy'n rhaid i unigolyn ei wneud i brofi bod ganddo ofal am y plentyn? Credaf fod yr is-adran hon yn eithaf diystyr fel y mae, ac mae'r gwelliant hwn yn caniatáu i'r Gweinidog gael ffordd o roi ystyr iddi, er fy mod yn dal i gredu y dylai fod wedi bod yn glir ar wyneb y Bil.
Os yw'n bwriadu peidio ag argymell cefnogi'r gwelliant hwn, rwy'n gofyn i chi, Weinidog, i egluro sut y bwriadwch unioni'r gwendid hwn, o gofio nad oes dim yn y Bil ar hyn o bryd sy'n ei gwneud yn ofynnol i chi gyflwyno rheoliad er mwyn egluro'r sefyllfa. Nid wyf yn meddwl y bydd sicrwydd syml gennych chi'n foddhaol, oni bai ei fod yn cael ei ategu gan ymrwymiad ac amserlen ar gyfer datrys y broblem. Pa bryd fyddwch chi'n cyflwyno rheoliad? Oherwydd nid wyf yn credu bod esboniad o 'hyblygrwydd' yn mynd i weithio mewn perthynas â hyn ychwaith, oherwydd bydd pawb ohonom eisiau gwybod pwy all honni eu bod yn arfer gofal. Diolch.
Galwaf ar y Gweinidog.
I call on the Minister.
Diolch eto, Llywydd. Thank you very much.
First of all, let me just begin by saying this childcare offer is very clear on what it's doing. I think some of the discussion here is what is set out on the face of the Bill in primary legislation and what is set out in regulations or in schemes of operation and so on. This Bill is actually very narrow. Just to repeat it: it's the mechanism that sets up the operation of the HMRC to discuss eligibility of parents to apply for the childcare offer. However, I would simply say—and in response to Siân's ambitions for what a childcare offer may look like, what an early years offer might be—there are always discussions around where we go in the future, but I would simply say: for want of the perfect, do not throw out what is the very good. Because the early implementer responses—the year 1 response to this—showed how successful this has been and how well it's been regarded, and the fact that it's putting £200 to £250 in households, some of whom are on the lowest wages as well—so this is working, it's effective. But I understand the aspirations to do more in future and so on, and many of us have articulated those aspirations for what we do in future, but this childcare offer is very clear, the Bill is very narrow. However, some of this discussion is around what's on the face of the Bill and so on. Let me just turn to this: the majority of the amendments in this group, particularly amendments 6, 11, 8 and 5 and consequential amendments 19 and 10, relate to the eligibility criteria for the offer and are closely aligned with some of the responsible committee’s recommendations about opening up the scope of the offer to parents in training and education. Now, we debated this at quite some length at Stage 2 proceedings, and very recently, in fact, I wrote to the Chair and members of the Children, Young People and Education Committee outlining the various schemes available to parents that are outside of the parameters of this offer.
So, let me just briefly remind all Members of that. There are a range of other programmes already in place to provide support to other categories of parent. This includes the parents, childcare and employment programme—PaCE—Flying Start, work-based learning support for non-employed learners, the financial contingency fund for individuals attending further education, and the childcare grant to students in higher education. PaCE is £13.5 million of Welsh Government and European social fund project funding. It targets its services to economically inactive parents right across Wales who consider childcare to be the main barrier for them accessing training or employment opportunities. And since July, it's worked with over 3,400 parents and it's helped 1,100 of those into work. Five hundred and ninety parents have received financial support through PaCE for their children to access registered childcare. This has enabled those parents to undertake training, work experience, volunteering, and to increase confidence and employability skills, which have improved their chances of moving into employment—[Interruption.]. I will in a moment, Siân. It has also paid over £400,000 in childcare costs, not only supporting parents to prepare for work, but helping them make the transition into employment for the first few weeks, and, as I outlined in the letter, discussions are ongoing with the Welsh European Funding Office regarding extending the PaCE project beyond 2020. And the evaluation findings we have as part of this childcare offer will form part of that consideration. Siân.
Diolch eto, Lywydd. Diolch yn fawr iawn.
Yn gyntaf, gadewch imi ddechrau drwy ddweud bod y cynnig gofal plant hwn yn glir iawn ynglŷn â beth y mae'n ei wneud. Credaf mai peth o'r drafodaeth yma yw'r hyn a nodir ar wyneb y Bil mewn deddfwriaeth sylfaenol a'r hyn a nodir mewn rheoliadau neu mewn cynlluniau gweithredu ac ati. Mae'r Bil hwn yn gul iawn mewn gwirionedd. Os caf ailadrodd: dyma'r mecanwaith sy'n sefydlu gweithgarwch CThEM i drafod cymhwysedd rhieni i geisio am y cynnig gofal plant. Fodd bynnag, buaswn yn dweud hyn—ac mewn ymateb i uchelgeisiau Siân ar gyfer yr hyn y gallai cynnig gofal plant fod, beth y gallai cynnig ar gyfer y blynyddoedd cynnar fod—mae yna bob amser drafodaethau ynglŷn â ble yr awn yn y dyfodol, ond buaswn yn dweud hyn: peidiwch â chael gwared ar yr hyn sy'n dda iawn yn yr ysfa am berffeithrwydd. Oherwydd dangosodd ymatebion y gweithredwyr cynnar—yr ymateb blwyddyn 1 i hyn—pa mor llwyddiannus y bu a pha mor dda y bu'r ymateb iddo, a'r ffaith ei fod yn rhoi £200 i £250 i aelwydydd, gyda rhai ohonynt ar y cyflogau isaf hefyd—felly mae hwn yn gweithio, mae'n effeithiol. Ond rwy'n deall y dyheadau i wneud mwy yn y dyfodol ac ati, ac mae llawer ohonom wedi mynegi'r dyheadau hynny ar gyfer yr hyn a wnawn yn y dyfodol, ond mae'r cynnig gofal plant hwn yn glir iawn, mae'r Bil yn gul iawn. Fodd bynnag, mae peth o'r drafodaeth hon yn ymwneud â'r hyn sydd ar wyneb y Bil ac yn y blaen. Gadewch imi droi at hyn: mae'r rhan fwyaf o'r gwelliannau yn y grŵp hwn, yn enwedig gwelliannau 6, 11, 8 a 5 a gwelliannau canlyniadol 19 a 10, yn ymwneud â'r meini prawf cymhwysedd ar gyfer y cynnig ac maent yn cyd-fynd yn agos â rhai o argymhellion y pwyllgor cyfrifol ynglŷn ag ehangu cwmpas y cynnig i gynnwys rhieni mewn addysg a hyfforddiant. Nawr, fe drafodwyd hyn yn eithaf helaeth yn nhrafodion Cyfnod 2, ac yn ddiweddar iawn mewn gwirionedd, ysgrifennais at Gadeirydd ac aelodau'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yn amlinellu'r cynlluniau amrywiol sydd ar gael i rieni sydd y tu allan i baramedrau'r cynnig hwn.
Felly, gadewch imi atgoffa'r holl Aelodau am hynny'n fyr. Ceir amryw o raglenni eraill sydd eisoes ar waith i ddarparu cymorth i gategorïau eraill o rieni. Mae hyn yn cynnwys y rhaglen rhieni, gofal plant a chyflogaeth—PaCE—Dechrau'n Deg, cymorth ar gyfer dysgu seiliedig ar waith ar gyfer dysgwyr nad ydynt yn gyflogedig, y gronfa ariannol wrth gefn ar gyfer unigolion sy'n mynychu addysg bellach, a'r grant gofal plant i fyfyrwyr mewn addysg uwch. Mae PaCE yn darparu £13.5 miliwn o arian prosiect Llywodraeth Cymru a chronfa gymdeithasol Ewrop. Mae'n targedu ei wasanaethau tuag at rieni anweithgar yn economaidd ledled Cymru sy'n ystyried mai gofal plant yw'r prif rwystr rhag gallu cael mynediad at gyfleoedd hyfforddiant neu gyflogaeth. Ac ers mis Gorffennaf, mae wedi gweithio gyda dros 3,400 o rieni ac mae wedi helpu 1,100 o'r rheini i gael gwaith. Mae 590 o rieni wedi cael cymorth ariannol drwy PaCE er mwyn i'w plant gael mynediad at ofal plant cofrestredig. Mae hyn wedi galluogi'r rhieni hynny i ymgymryd â hyfforddiant, profiad gwaith, gwirfoddoli, a chynyddu hyder a sgiliau cyflogadwyedd, sydd wedi gwella eu gobaith o gael gwaith—[Torri ar draws.]. Gwnaf mewn munud, Siân. Mae hefyd wedi talu dros £400,000 mewn costau gofal plant, ac wedi cynorthwyo rhieni i baratoi ar gyfer gwaith yn ogystal â'u helpu i bontio i gyflogaeth am yr ychydig wythnosau cyntaf, ac fel yr amlinellais yn y llythyr, mae'r trafodaethau'n parhau gyda Swyddfa Cyllid Ewropeaidd Cymru ynglŷn ag ymestyn y prosiect PaCE wedi 2020. A bydd canfyddiadau'r gwerthusiad sydd gennym fel rhan o'r cynnig gofal plant hwn yn ffurfio rhan o'r ystyriaeth honno. Siân.
Rydw i jest eisiau gwybod faint o'r cynlluniau yma sydd yn rhai statudol a faint sy'n ddibynnol ar ffynonellau ariannol tymor byr?
I just want to know how many of these schemes are statutory and how many are reliant on short-term funding sources?
Well, I just mentioned in terms of PaCE, we've gone actually beyond where we might be reasonably expected to go, because we're actually looking at extending now beyond 2020, beyond the current tranche of funding, and we're actively engaged in that. But that, of course, is not the only one. We also have Flying Start, for example, that provides quality childcare to parents of eligible two and three-year-olds for two and a half hours a day, five days a week for 39 weeks. And there is work ongoing within Government to look at, beyond the 10 per cent that we actually modified this year to extend on the flexibility with Flying Start, what we can do beyond that as well. So, those discussions are ongoing.
The financial contingency fund provides help to students in further education who need help with childcare costs. In 2016-17, 901 awards were made to student parents in FE to help with childcare costs, amounting to £2.7 million, and there are others that I laid out in the letter as well. But we will need to keep this provision firmly in our sights to make sure that it is in place alongside this offer, not as part of this offer.
So, whilst I'm very sympathetic to all the challenges that all parents, whatever their circumstances, face in accessing affordable childcare when they need it, I have said all along that this offer—this offer—is specifically targeted at the working parents of three and four-year-old children.
Now, the purpose of amendment 9 is to ensure the inclusion of the upper earnings cap within the regulations, detailing the conditions parents must meet to be considered eligible for the offer. I shall not be supporting this amendment, because this amendment makes no difference in terms of practical effect from what we have in the Bill already, and I don't, therefore, consider it necessary. The upper earnings threshold is a fundamental part of the eligibility criteria and, as such, details of the cap will have to be specified in regulations under section 1—this is rehearsing the same debate we had before—in order for the eligibility checks to be made. And in response to the actual cap, we can in future, Siân, actually amend the cap if we wanted to, but there are genuine questions here on the commitment to roll this offer out by 2020 in full across Wales, and the demand that there is to do that, I have to say, as well.
Aligning this with the current HMRC offer that is currently there makes us able to deliver it with less risk on time, in cost, and to get it up and running. In future, we can indeed, based on the evaluation findings, come back and look at this again, and if we decide as Assembly Members that we want to drop it to 80 or 60—and by the way, we've done some of this initial analysis and scoping and there are issues of cost-benefit analysis, how much it would cost to do that, and how much you save by doing it—let me just remind you, as I've said before in committee, over 60 per cent of those who are receiving this childcare in its early implementer phases are below the median wage. This is not leading to the sort of abuse that we've heard talked about of the system, where people are living in their swimming pool mansions and so on and are using this. It is people who are on low earnings who are accessing this, and it's helping them actually extend their hours in work and so on.
Now, the purpose of amendment 17 is to ensure the inclusion of details regarding temporary exemption periods within the regulations under section 1(2). A temporary exemption period is that period of time a person would continue to benefit from the offer despite falling out of eligibility. Now, I provided a note and I've spoken with the committee on this before as well. I provided a note to the responsible committee during Stage 1. I've had further discussions with Suzy and Janet on this, and I'm disappointed I haven't been able to assure them, despite the fact that we have that period already in place with the offer that deals with that very issue. I still think that the administrative scheme is the best place for administrative matters such as this. That isn't to say I don't want Assembly Members to have any say on these issues, and I've actually offered to bring the scheme forward to the CYPE committee in the spring so we can discuss it further. So, on this basis, we will not be supporting amendment 17.
Amendment 22 seeks to define what's meant by 'care' in regulations. We've just touched on this. We debated this at Stage 2, and, as I said at the time, I don't see what's to be gained by defining under regulations under this Bill what's meant by 'care'. Subordinate legislation under section 1 will detail very clearly the conditions a parent or a partner of a parent will need to meet in order to qualify for funding under this offer—and this covers parents and guardians who are acting in loco parentis such as kinship carers or foster carers.
I would urge Assembly Members not to support amendments 6, 11, 8, 19 and 10, which are around widening the scope of this Bill to include parents in training and education. It's absolutely right that we have that in place, but it's outwith this offer. In addition to writing to the responsible committee about the range of schemes I've described already in place to support different categories of parents, I have also asked my officials to look at how best we can draw all of this together and improve the communication around it so that it is clearer to people, whatever their circumstances, what help they can access to support their childcare needs. So, I won't be supporting amendment 9, as it is, we deem, unnecessary.
I think that concludes, Llywydd. Diolch yn fawr.
Wel, soniais mewn perthynas â PaCE ein bod wedi mynd y tu hwnt i lle y gellid disgwyl yn rhesymol inni fynd mewn gwirionedd gan ein bod yn edrych ar ymestyn y tu hwnt i 2020 bellach, y tu hwnt i'r gyfran bresennol o arian, ac rydym wrthi'n gweithio ar hynny. Ond nid dyna'r unig un wrth gwrs. Mae gennym Dechrau'n Deg hefyd, er enghraifft, sy'n darparu gofal plant o ansawdd i rieni plant cymwys dwy a thair oed am ddwy awr a hanner y dydd, bum niwrnod yr wythnos am 39 wythnos. Ac mae gwaith yn mynd rhagddo yn y Llywodraeth ar ystyried beth y gallwn ei wneud ymhellach na hynny hefyd, y tu hwnt i'r 10 y cant a addaswyd gennym eleni er mwyn ymestyn hyblygrwydd Dechrau'n Deg. Felly, mae'r trafodaethau hynny'n parhau.
Mae'r gronfa ariannol wrth gefn yn darparu cymorth i fyfyrwyr mewn addysg bellach sydd angen help gyda chostau gofal plant. Yn 2016-17, dyfarnwyd cyfanswm o £2.7 miliwn i 901 o fyfyrwyr addysg bellach sy'n rhieni i helpu gyda chostau gofal plant, a cheir eraill a nodais yn y llythyr yn ogystal. Ond bydd angen inni gadw'r ddarpariaeth hon yn gadarn yn ein golygon er mwyn gwneud yn siŵr ei bod ar waith ochr yn ochr â'r cynnig hwn, nid yn rhan o'r cynnig hwn.
Felly, er fy mod yn cydymdeimlo'n fawr â'r holl heriau y mae pob rhiant, beth bynnag fo'u hamgylchiadau, yn eu hwynebu wrth ddod o hyd i ofal plant fforddiadwy pan fo'i angen arnynt, rwyf wedi dweud o'r cychwyn fod y cynnig—y cynnig hwn—wedi'i dargedu'n benodol ar gyfer plant tair a phedair oed rhieni sy'n gweithio.
Nawr, pwrpas gwelliant 9 yw sicrhau bod yr uchafswm enillion wedi'i gynnwys yn y rheoliadau, gan fanylu ar yr amodau sy'n rhaid i rieni eu bodloni er mwyn cael eu hystyried yn gymwys ar gyfer y cynnig. Ni fyddaf yn cefnogi'r gwelliant hwn, am nad yw'r gwelliant yn wahanol o ran ei effaith ymarferol i'r hyn sydd yn y Bil eisoes, ac felly, nid wyf yn ystyried bod ei angen. Mae'r uchafswm enillion yn rhan sylfaenol o'r meini prawf cymhwysedd ac fel y cyfryw, bydd yn rhaid pennu manylion y cap mewn rheoliadau o dan adran 1—mae hyn yn ailadrodd yr un drafodaeth a gawsom o'r blaen—er mwyn gallu gwneud y gwiriadau cymhwysedd. Ac mewn ymateb i'r cap ei hun, yn y dyfodol, Siân, gallwn newid y cap pe baem yn dymuno gwneud hynny, ond ceir cwestiynau dilys yma ynglŷn â'r ymrwymiad i gyflwyno'r cynnig hwn yn llawn ledled Cymru erbyn 2020, a'r galw sydd am wneud hynny hefyd.
Mae cysoni hyn â'r cynnig presennol CThEM sydd yno ar hyn o bryd yn ein galluogi i'w gyflawni gyda llai o risg o ran amser, y gost, ac i'w gael yn weithredol. Yn y dyfodol, gallwn ddychwelyd yn wir, ar sail canfyddiadau'r gwerthusiad, i edrych ar hyn eto, ac os penderfynwn fel Aelodau Cynulliad ein bod am ei ostwng i 80 neu 60—a gyda llaw, rydym wedi gwneud rhywfaint o'r dadansoddi a'r cwmpasu cychwynnol ac mae materion yn codi o ran dadansoddiad cost a budd, faint y byddai'n ei gostio i wneud hynny, a faint y byddech yn ei arbed drwy wneud hynny—gadewch i mi eich atgoffa, fel y dywedais o'r blaen yn y pwyllgor, mae dros 60 y cant o'r rhai sydd yn derbyn y gofal plant hwn yn ei gyfnodau gweithredu cynnar yn cael llai na'r cyflog canolrifol. Nid yw hyn yn arwain at y math o gamddefnydd y clywsom sôn amdano mewn perthynas â'r system, lle mae pobl yn byw yn eu plastai gyda'u pyllau nofio ac ati ac yn defnyddio hwn. Pobl sy'n ennill cyflogau bach sy'n gwneud defnydd ohono, ac mae'n eu helpu i gynyddu eu horiau gwaith ac ati.
Nawr, pwrpas gwelliant 17, yw sicrhau bod manylion ynghylch cyfnodau esemptio dros dro yn cael eu cynnwys yn y rheoliadau o dan adran 1(2). Cyfnod esemptio dros dro yw'r cyfnod o amser y byddai person yn parhau i elwa ar y cynnig er ei fod wedi peidio â bod yn gymwys. Nawr, rwyf wedi darparu nodyn ac rwyf wedi siarad gyda'r pwyllgor ynglŷn â hyn o'r blaen hefyd. Rwyf wedi darparu nodyn i'r pwyllgor cyfrifol yn ystod Cyfnod 1. Cefais drafodaethau pellach gyda Suzy a Janet ar hyn, ac rwy'n siomedig nad fu modd i mi dawelu eu meddyliau, er bod y cyfnod hwnnw gennym ar waith eisoes gyda'r cynnig sy'n ymdrin â'r union fater hwnnw. Rwy'n dal i gredu mai'r cynllun gweinyddol yw'r lle gorau ar gyfer materion gweinyddol fel hwn. Nid yw hynny'n golygu nad wyf am i Aelodau'r Cynulliad gael unrhyw lais yn y materion hyn, ac rwyf wedi cynnig dod â'r cynllun gerbron y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yn y gwanwyn er mwyn inni allu ei drafod ymhellach mewn gwirionedd. Felly, ar y sail hon, ni fyddwn yn cefnogi gwelliant 17.
Mae gwelliant 22 yn ceisio diffinio beth a olygir wrth 'ofal' yn y rheoliadau. Rydym newydd grybwyll hyn. Cafodd ei drafod yng Nghyfnod 2, ac fel y dywedais ar y pryd, nid wyf yn gweld beth sydd i'w ennill drwy ddiffinio beth yw ystyr 'gofal' o dan reoliadau o dan y Bil hwn. Bydd is-ddeddfwriaeth o dan adran 1 yn manylu'n glir iawn ar yr amodau y bydd yn rhaid i riant neu bartner rhiant eu bodloni er mwyn bod yn gymwys i gael cyllid o dan y cynnig hwn—ac mae'n cynnwys rhieni a gwarcheidwaid sy'n gweithredu in loco parentis megis gofalwyr sy'n berthnasau neu ofalwyr maeth.
Buaswn yn annog Aelodau'r Cynulliad i beidio â chefnogi gwelliannau 6, 11, 8, 19 a 10, sy'n ymwneud ag ehangu cwmpas y Bil i gynnwys rhieni mewn addysg a hyfforddiant. Mae'n hollol iawn fod gennym hynny ar waith, ond mae tu allan i gwmpas y cynnig hwn. Yn ogystal ag ysgrifennu at y pwyllgor cyfrifol am yr ystod o gynlluniau a ddisgrifiais sydd eisoes ar waith i gefnogi categorïau gwahanol o rieni, rwyf wedi gofyn i fy swyddogion edrych hefyd ar y ffordd orau o dynnu hyn i gyd at ei gilydd a gwella cyfathrebu yn ei gylch er mwyn iddi fod yn gliriach i bobl, beth bynnag fo'u hamgylchiadau, pa gymorth y gallant fanteisio arno i gynorthwyo gyda'u hanghenion gofal plant. Felly, ni fyddaf yn cefnogi gwelliant 9, gan ei fod yn ddiangen yn ein barn ni.
Rwy'n credu mai dyna'r cyfan, Lywydd. Diolch yn fawr.
Siân Gwenllian i ymateb i'r ddadl.
Siân Gwenllian to reply to the debate.
Jest yn ffurfiol i fynd ar ôl y pwynt ynglŷn â'r holl gynlluniau eraill yma—mae'r rhain yn creu'r dryswch rhyfeddaf i bobl, nid ydy pobl yn gwybod amdanyn nhw, ac, i mi, mi fyddai o'n gwneud synnwyr cyffredin i ddod â'r cwbl at ei gilydd fel bod pawb sydd efo plant o oed tair a phedair oed yn gallu cael yr hawl, wedyn, i gael gofal am ddim.
Just to formally pursue the point about all of these other programmes—these create huge confusion for people, people aren’t aware of them, and, for me, it would make common sense to bring everything together so that everyone who has children of the ages of three or four does have that right, then, to free childcare.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 6? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid wyth, neb yn ymatal, 35 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 6.
The question is that amendment 6 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We’ll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour eight, no abstentions, 35 against. Therefore, amendment 6 is not agreed.
Gwelliant 6: O blaid: 8, Yn erbyn: 35, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Gwelliant 11. Janet Finch-Saunders—gwelliant 11?
Amendment 11. Janet Finch-Saunders—amendment 11?
Cynigiwyd gwelliant 11 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 11 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 11? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 11.
The question is that amendment 11 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We’ll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Amendment 11 is therefore not agreed.
Gwelliant 11: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 11: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y grŵp nesaf o welliannau yw'r grŵp ar ddarpariaeth gofal plant Cymraeg. Gwelliant 7 yw'r prif welliant a'r unig welliant yn y grŵp. Rydw i'n galw ar Siân Gwenllian i gynnig ei gwelliant ac i siarad iddo. Siân Gwenllian.
The next group of amendments is the group relating to Welsh language childcare provision. Amendment 7 is the lead and only amendment in this group, and I call on Siân Gwenllian to move and speak to the amendment. Siân Gwenllian.
Cynigiwyd gwelliant 7 (Siân Gwenllian).
Amendment 7 (Siân Gwenllian) moved.
Diolch yn fawr. Mae gwelliant 7 Plaid Cymru yn ymwneud â sicrhau bod y Gweinidog yn rhoi sylw dyledus i'r iaith Gymraeg ym maes gofal plant. Mae cychwyn ar addysg Gymraeg, neu ofal plant cyfrwng Cymraeg, o oedran cynnar, yn hanfodol er mwyn cyrraedd at y miliwn o siaradwyr, ac, yn wir, mae'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, ym mis Gorffennaf eleni, wedi cadarnhau hynny, ac mae argymhelliad 37 gan y pwyllgor yn gofyn i'r strategaeth miliwn o siaradwyr a'r Bil gofal plant gael eu hintegreddio.
Rydw i yn falch bod y Llywodraeth wedi ystyried y darn yma o waith gan Gomisiynydd y Gymraeg ar ddarpariaeth gofal plant ac addysg blynyddoedd cynnar cyfrwng Cymraeg, a gafodd ei gyhoeddi flwyddyn yn ôl, a bod yna ychydig o gynnydd wedi cael ei wneud. Mi wnaeth yr adroddiad yma ganfod mai Saesneg yw prif iaith 77 y cant o ddarparwyr gofal plant, efo 13 y cant yn Gymraeg, a 10 y cant yn ddwyieithog. Mi ddywedodd yr adroddiad yma nad oedd cynlluniau pendant na chadarn ynglŷn â sut i integreiddio'r cynllun 30 awr a gweledigaeth 2050. Ac oes, mae yna rywfaint o gynnydd wedi bod, ac oes, mae yna, diolch i bwysau gan Blaid Cymru, arian wedi cael ei glustnodi ar gyfer 40 o brosiectau newydd drwy'r Mudiad Meithrin, ond 40 o brosiectau ar draws Cymru—nid yw hynny ddim yn llawer. Ac, yn sicr, nid yw'n mynd i fod yn gwneud y daith tuag at y miliwn o siaradwyr. Rhyw gynnydd bach iawn ydy hynny. Felly, rydw i yn gwybod bod gan y Gweinidog gydymdeimlad â'r hyn rydw i yn ei ddweud, ac mi fyddaf i'n gwrando'n astud ar ei sylwadau fo rŵan, ac yn gweld yn union beth mae o'n fodlon ei roi ar y record. Diolch.
Thank you very much. Amendment 7, in the name of Plaid Cymru, relates to ensuring that the Minister has due regard to the Welsh language in childcare. Beginning with Welsh-medium education, or Welsh-medium childcare, from an early age is crucial if we are to reach the target of a million Welsh speakers, and, indeed, the Children, Young People and Education Committee, in July of this year, have confirmed that, and recommendation 37 made by the committee asked for the million Welsh speakers strategy and the childcare Bill to be integrated.
I am pleased that the Government has considered this piece of work by the Welsh Language Commissioner on the provision of childcare and early years education through the medium of Welsh, which was published a year ago, and that there has been some progress made. This report found that English is the main language of 77 per cent of childcare providers, with 13 per cent through the medium of Welsh, and 10 per cent bilingual. This report stated that there weren’t specific or robust plans in place as to how to integrate the 30-hour offer and the Cymraeg 2050 vision. And, yes, there has been some progress, and, yes, thanks to pressure from Plaid Cymru, some funding has been allocated for 40 new projects through Mudiad Meithrin, but that’s just 40 projects across Wales—that isn’t much. And it certainly isn’t going to take us on that journey towards a million Welsh speakers. It’s very slight progress. So, I do know that the Minister has some sympathy with what I am saying, and I will listen very carefully to his comments now, and we’ll see exactly what he’s willing to put on the record. Thank you.
Y Gweinidog i siarad—Huw Irranca-Davies.
The Minister to speak—Huw Irranca-Davies.
Diolch, Llywydd, a diolch, Siân, hefyd. Can I just thank you for the constructive discussions that I've had with you, and also with Llyr as well, previously on this issue? And we do indeed have a great deal of sympathy with the spirit of the amendments that have been moved and we welcome, actually, the opportunity to put on record some of the things that we can do to achieve exactly that, and Members—if they're content to bear with me, because I think it's important to lay out the scope of where we can go with this.
The starting point is we absolutely agree that increasing the availability of Welsh-medium childcare in the round is vital if we're going to achieve our ambition of Cymraeg 2050, and we need to find a way to make this happen. Now, the amendment that you have is slightly different in the drafting from the earlier amendment that was tabled at Stage 2, and the focus has moved slightly from placing the duty on the Welsh Ministers to meet the Welsh language needs of children accessing the offer to ensuring that the importance of the Welsh language is considered in the provision of childcare under subsection 1 of the Bill. Now, this is helpful in getting us to debate this now, but, actually, the amendment is, in its drafting, slightly ambiguous in terms of its purpose and its effect, and I'll come to that in a moment. It's not ideal as an amendment, but I think you've put it there in order to get to this debate and I welcome it.
I fully support the objective, and that's why I appreciated the opportunity to discuss these issues with Siân and Llyr. Now, I would suggest, however, that the best way of achieving these objectives is to actually bring some additional energy and focus to the mechanisms that we have in place rather than by creating a new duty in this Bill. Now, we've already got duties on local authorities in terms of the planning and the delivery of provision across the early years. Under the Childcare Act 2006, local authorities must—and I repeat must—have regard to the needs of parents for childcare involving the Welsh language in ensuring the sufficiency of childcare provision in their areas.
I'm going through some of the things that are in place before I move on. Under the School Standards and Organisation (Wales) Act 2013, local authorities are required to set out, in their Welsh in education strategic plans, the WESPs, how they'll improve both the planning of provision for and the standards of Welsh-medium education in their area. But, again, we know the reality is that there isn't enough Welsh-medium capacity and this is why, as a Government, we are actually now investing, as we speak, in the expansion of the Welsh-medium childcare sector, in Welsh language training for the childcare sector, and, importantly, in greater data collection and analysis around the demand for and the capacity to provide more Welsh-medium childcare.
Now, through the early implementation of this offer, we are testing further where the gaps exist and, from this, where we can look to work with the sector and with partner and umbrella organisations—not just one, but all of them—to build the capacity of this market. We will continue to monitor parent intention to access and, actually, take up Welsh-medium provision, and we'll consider this, by the way, in year 2 of the independent evaluation. Part of this is based on the feedback that we've had from committee members and from the discussions that we've had.
Now, in the meantime, back in September, the Minister for Welsh Language and Lifelong Learning announced £46 million, allocated from the Welsh-medium capital grant and childcare offer capital grant—the two of them—to support the growth in Welsh-medium education. Now, actually pulling those together and encouraging local providers and local authorities to access them in that joined-up way shows that cross-Government approach we need to deliver the objectives that we have for the Welsh language. Now, this grant on its own will support some 41 projects across 16 local authorities. It'll create just short of 3,000 school and childcare places for Welsh-medium learners, and that's what we want—that smooth pathway all the way through there.
Now, back in the summer, I also announced, in light of discussions we were having, a £60 million capital grant programme across the years of 2018 to 2021. A key aim of this programme is to support the expansion of Welsh-medium provision in line with the Cymraeg 2050 strategy.
As a Government—you mentioned, Siân, Mudiad Meithrin—we've also awarded Mudiad Meithrin an extra £1 million a year over the next two years to help establish new settings in areas where there is a lack of Welsh-medium provision, to fill in some of those gaps. The first group of the new settings are due to open during this academic year, and we've committed to increasing the number of Welsh-medium nursery groups by 150 over the next decade. And as we discussed, by the way, at our recent meeting, it is really encouraging to see increasing numbers of local authorities bringing together, now, different strands of funding and doing some joined-up thinking of their own on how they actually enhance and expand early years childcare and education in a joined-up way. We would encourage that as a Government in the way that we put our funding together, and put our incentives together.
But, in addition, there is an advisory board currently looking at WESPs, and it's been considering how to strengthen the links between the planning of Welsh-medium childcare provision and statutory education, using the data derived from the childcare sufficiency assessments. I’ll be keen to see to what effect this data can be used to strengthen Welsh-medium provision. Specifically, we believe there is scope to do more to establish a clear link between a local authority’s childcare sufficiency assessment and how that information is used to plan for Welsh-medium early education.
It is important—I put on record—that local authorities view the growth of the Welsh language through a long-term lens, starting with the very youngest children. I will explore further with the Minister for Welsh Language and Lifelong Learning how we can encourage local authorities to more actively respond to what their assessments are telling them about gaps and supply issues in their area in respect of the Welsh language.
Now, amendment 7, if passed—and this is where the ambiguity and the narrowness of it causes problems—would only relate to childcare provision under this offer: that is, childcare for the qualifying children of working parents, as described by the offer. It wouldn't be relevant to childcare provision more broadly, and that's a flaw in the amendment. I know it's not an intentional flaw, but it actually narrows what we should be aiming to do with Welsh-medium childcare. I would argue that looking at the connections that can be made between existing assessments of sufficiency and plans for the future provides a much more strategic way forward that is broader but also deeper as well.
And, on that basis, with those remarks, I would urge Siân and fellow Assembly Members to work with us in identifying and using the most powerful levers I've described, not only to support the spirit behind this amendment, which has an element of ambiguity around it, but actually deliver our shared ambition for the Welsh language as we go forward. I hope those remarks are reassuring to you, Siân, in our openness to continue to work on this, to look at what we are evaluating from the roll-out, and to use all the levers at our disposal in the way that we look at the join-up between Welsh-medium education and childcare, and the way that we use WESPs and the way that we use funding streams to actually drive local partners and local authorities to enhance and expand Welsh-medium childcare.
Diolch, Lywydd, a diolch hefyd i Siân. A gaf fi ddiolch ichi am y trafodaethau adeiladol a gefais gyda chi ar y mater hwn yn flaenorol, a hefyd gyda Llyr? Ac yn sicr mae gennym lawer o gydymdeimlad ag ysbryd y gwelliannau a gynigiwyd ac rydym yn croesawu'r cyfle i gofnodi rhai o'r pethau y gallwn eu gwneud i gyflawni'n union hynny, ac os yw'r Aelodau'n fodlon bod yn amyneddgar, oherwydd rwy'n credu ei bod hi'n bwysig amlinellu lle y gallwn fynd â hyn.
Y man cychwyn yw ein bod yn cytuno'n llwyr fod cynyddu argaeledd gofal plant drwy gyfrwng y Gymraeg yn gyffredinol yn hanfodol os ydym am gyflawni ein huchelgais ar gyfer Cymraeg 2050, ac mae angen inni ddod o hyd i ffordd o wneud i hyn ddigwydd. Nawr, mae'r gwelliant sydd gennych ychydig yn wahanol o ran y modd y mae wedi ei ddrafftio i'r gwelliant cynharach a gyflwynwyd yng Nghyfnod 2, ac mae'r ffocws wedi symud ychydig o osod dyletswydd ar Weinidogion Cymru i ddiwallu anghenion iaith Gymraeg y plant sy'n manteisio ar y cynnig i sicrhau bod pwysigrwydd y Gymraeg yn cael ei ystyried wrth ddarparu gofal plant o dan is-adran 1 y Bil. Nawr, mae hyn yn ddefnyddiol o ran ein cael i drafod hyn yn awr, ond mewn gwirionedd, mae'r gwelliant, o ran y modd y cafodd ei ddrafftio, ychydig yn amwys o ran ei ddiben a'i effaith, ac fe ddof at hynny mewn eiliad. Nid yw'n ddelfrydol fel gwelliant, ond credaf eich bod wedi ei roi yno er mwyn cael y ddadl hon ac rwy'n ei groesawu.
Rwy'n cefnogi'r amcan yn llwyr, a dyna pam y gwerthfawrogais y cyfle i drafod y materion hyn gyda Siân a Llyr. Nawr, buaswn yn awgrymu, fodd bynnag, mai'r ffordd orau o gyflawni'r amcanion hyn yw dod â rhywfaint o egni a ffocws ychwanegol i'r mecanweithiau sydd gennym ar waith yn hytrach na thrwy greu dyletswydd newydd yn y Bil hwn. Nawr, mae gennym ddyletswyddau ar awdurdodau lleol eisoes o ran cynllunio a chyflenwi darpariaeth ar draws y blynyddoedd cynnar. O dan Ddeddf Gofal Plant 2006, rhaid i awdurdodau lleol—ac rwy'n ailadrodd rhaid—roi sylw i anghenion rhieni am ofal plant sy'n ymwneud â'r Gymraeg er mwyn sicrhau bod digon o ddarpariaeth gofal plant yn eu hardaloedd.
Rwy'n mynd drwy rai o'r pethau sydd ar waith cyn symud ymlaen. O dan y Ddeddf Safonau a Threfniadaeth Ysgolion (Cymru) 2013, mae'n ofynnol i awdurdodau lleol nodi, yn eu cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg sut y byddant yn gwella cynlluniau'r ddarpariaeth a safonau addysg cyfrwng Cymraeg yn eu hardal. Ond unwaith eto, rydym yn gwybod mai'r gwir amdani yw nad oes digon o gapasiti cyfrwng Cymraeg a dyna pam yr ydym ni fel Llywodraeth yn buddsoddi yn awr, wrth inni siarad, mewn cynlluniau i ehangu'r sector gofal plant drwy gyfrwng y Gymraeg, mewn hyfforddiant yn y Gymraeg ar gyfer y sector gofal plant, ac yn bwysig, mewn mwy o gasglu a dadansoddi data ar y galw am fwy o ofal plant drwy gyfrwng y Gymraeg a'r capasiti i'w ddarparu.
Nawr, drwy weithredu'r cynnig hwn yn gynnar, rydym yn profi ymhellach lle y ceir bylchau, ac o hyn, lle y gallwn geisio gweithio gyda'r sector ac â sefydliadau partner ac ymbarél—nid un yn unig, ond pob un ohonynt—i gynyddu'r capasiti hwn yn y farchnad. Byddwn yn parhau i fonitro bwriad rhiant i ddefnyddio a manteisio ar ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg, a byddwn yn ystyried hyn, gyda llaw, ym mlwyddyn 2 y gwerthusiad annibynnol. Mae rhan o hyn yn seiliedig ar yr adborth a gawsom gan aelodau'r pwyllgor ac o'r trafodaethau a gawsom.
Nawr, yn y cyfamser, yn ôl ym mis Medi, cyhoeddodd Gweinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes fod £46 miliwn wedi'i ddyrannu o'r grant cyfalaf addysg cyfrwng Cymraeg a grant cyfalaf y cynnig gofal plant—y ddau ohonynt—i gefnogi twf addysg cyfrwng Cymraeg. Nawr, mae tynnu'r rheini at ei gilydd ac annog darparwyr lleol ac awdurdodau lleol i wneud defnydd ohonynt yn y ffordd gydgysylltiedig honno'n dangos yr ymagwedd draws-Lywodraethol sydd ei hangen arnom er mwyn cyflawni'r amcanion sydd gennym ar gyfer y Gymraeg. Nawr, bydd y grant hwn ar ei ben ei hun yn cefnogi tua 41 o brosiectau mewn 16 o awdurdodau lleol. Bydd yn creu bron i 3,000 o leoedd ysgol a gofal plant ar gyfer dysgwyr cyfrwng Cymraeg, a dyna rydym ei eisiau—llwybr llyfn yr holl ffordd drwodd.
Nawr, yn ôl yn yr haf hefyd, yng ngoleuni trafodaethau yr oeddem yn eu cael, cyhoeddais raglen gyfalaf gwerth £60 miliwn dros y blynyddoedd rhwng 2018 a 2021. Un o nodau allweddol y rhaglen hon yw cefnogi cynlluniau i ehangu'r ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg yn unol â strategaeth Cymraeg 2050.
Fel Llywodraeth—fe sonioch chi, Siân, am y Mudiad Meithrin—rydym hefyd wedi dyfarnu £1 filiwn y flwyddyn yn ychwanegol i'r Mudiad Meithrin dros y ddwy flynedd nesaf i helpu i sefydlu lleoliadau newydd mewn ardaloedd lle mae'r ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg yn brin, er mwyn llenwi rhai o'r bylchau hynny. Mae'r grŵp cyntaf o leoliadau newydd yn agor yn ystod y flwyddyn academaidd hon, ac rydym wedi ymrwymo i gynnydd o 150 yn nifer y grwpiau meithrin cyfrwng Cymraeg dros y degawd nesaf. Ac fel y trafodwyd, gyda llaw, yn ein cyfarfod diweddar, mae'n galonogol iawn gweld niferoedd gynyddol o awdurdodau lleol yn dod ag elfennau gwahanol o gyllid at ei gilydd yn awr ac yn meddwl yn gydgysylltiedig drostynt eu hunain sut y gallant wella ac ehangu gofal plant ac addysg y blynyddoedd cynnar mewn ffordd gydgysylltiedig. Byddem yn annog hynny fel Llywodraeth yn y ffordd y trefnwn ein cyllid a'n cynlluniau.
Ond hefyd, mae bwrdd cynghori ar hyn o bryd yn edrych ar gynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg, ac mae wedi bod yn ystyried sut i gryfhau'r cysylltiadau rhwng cynllunio darpariaeth gofal plant cyfrwng Cymraeg ac addysg statudol drwy ddefnyddio'r data sy'n deillio o'r asesiadau digonolrwydd gofal plant. Byddaf yn awyddus i weld sut y gellir defnyddio'r data hwn yn effeithiol i gryfhau'r ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg. Yn benodol, credwn fod lle i wneud mwy i sefydlu cyswllt clir rhwng asesiad digonolrwydd gofal plant yr awdurdod lleol a sut y defnyddir y wybodaeth honno i gynllunio ar gyfer addysg gynnar cyfrwng Cymraeg.
Mae'n bwysig—hoffwn gofnodi hyn—fod awdurdodau lleol yn gweld twf yr iaith Gymraeg drwy lens hirdymor, gan ddechrau gyda'r plant ieuengaf. Byddaf yn ystyried ymhellach gyda Gweinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes sut y gallwn annog awdurdodau lleol i ymateb yn fwy gweithredol i'r hyn y mae eu hasesiadau'n ei ddweud wrthynt ynglŷn â bylchau a phroblemau gyda'r ddarpariaeth yn eu hardaloedd o ran y Gymraeg.
Nawr, pe bai gwelliant 7 yn cael ei basio—a dyma lle mae ei amwysedd a'i gulni'n achosi problemau—ni fyddai ond yn ymwneud â'r ddarpariaeth gofal plant o dan y cynnig hwn: hynny yw, gofal plant ar gyfer plant cymwys rhieni sy'n gweithio, fel y disgrifir yn y cynnig. Ni fyddai'n berthnasol i ddarpariaeth gofal plant yn fwy cyffredinol, ac mae hynny'n wendid yn y gwelliant. Gwn nad yw'n wendid bwriadol, ond mae'n culhau'r hyn y dylem anelu i'w wneud gyda gofal plant cyfrwng Cymraeg. Buaswn yn dadlau bod edrych ar y cysylltiadau y gellir eu gwneud rhwng asesiadau digonolrwydd presennol a chynlluniau ar gyfer y dyfodol yn darparu ffordd lawer mwy strategol ymlaen sy'n ehangach ond hefyd yn ddyfnach.
Ac ar y sail honno, a chyda'r sylwadau hynny, buaswn yn annog Siân a chyd-Aelodau'r Cynulliad i weithio gyda ni i nodi a defnyddio'r dulliau mwyaf pwerus a ddisgrifiais yma, nid yn unig i gefnogi ysbryd y gwelliant hwn, sydd ag elfen o amwysedd yn ei gylch, ond i wireddu ein huchelgais gyffredin ar gyfer y Gymraeg wrth inni symud ymlaen. Rwy'n gobeithio bod y sylwadau hynny'n tawelu eich meddwl, Siân, yn ein hawydd i fod yn agored i barhau i weithio ar hyn, i edrych ar beth yr ydym yn ei werthuso wrth gyflwyno'r cynllun, ac i ddefnyddio'r holl ddulliau sydd ar gael inni yn y ffordd yr edrychwn ar y cydgysylltiad rhwng addysg a gofal plant cyfrwng Cymraeg, a'r ffordd y defnyddiwn y cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg a'r ffordd y defnyddiwn ffrydiau cyllido i gymell partneriaid lleol ac awdurdodau lleol i wella ac ehangu gofal plant cyfrwng Cymraeg mewn gwirionedd.
Siân Gwenllian i ymateb.
Siân Gwenllian to reply to the debate.
Dim diolch.
No, thank you.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 7? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Torri ar draws.]
The question is that amendment 7 be agreed to. Does any Member object? [Interruption.]
Object. I think, if I understood that speech correctly, you were objecting.
Gwrthwynebiad. Os deellais yr araith honno'n iawn, roeddech yn gwrthwynebu.
Yes. [Laughter.]
Oeddwn. [Chwerthin.]
Symudwn felly i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau’r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 7.
We'll therefore proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Therefore, amendment 7 is not agreed.
Gwelliant 7: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Ammendment 7: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Grŵp 4 yw’r grŵp nesaf o welliannau, sy’n ymwneud â chludo rhwng darparwyr. Gwelliant 12 yw’r prif welliant, yr unig welliant. Rydw i’n galw ar Janet Finch-Saunders i gynnig y gwelliant—Janet Finch-Saunders.
Group 4 is the next group of amendments, which relates to transportation between providers. Amendment 12 is the lead and only amendment in this group, and I call on Janet Finch-Saunders to move and speak to the amendment—Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 12 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 12 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Presiding Officer. Amendment 12 has been re-tabled from Stage 2. It is imperative that Ministers are under an obligation to deliver the childcare offer free from potential barriers. During Stage 1, the Children, Young People and Education Committee was made aware of concerns by a number of organisations about moving children between sites that provide the offer and sites that provide early years education. Both Estyn and the Welsh Local Government Association have realised that it is important to investigate the transportation of children, with some partnership working being undertaken in parts of Wales. Yet Estyn have admitted that they were not observing the movement of children from one site to another, and the Minister's evidence at Stage 1 clearly showed a patchy picture of transport for children across Wales. Either parents were organising their own handovers or some childcare providers were simply finding ways to link up with different settings.
The Minister himself also noted that there should be a focus in future on increasing co-location and collaboration in maintained and non-maintained settings. At Stage 2, he confirmed this position by maintaining that he wanted to increase significantly the proportion of childcare delivered in co-located premises, yet refused the amendment on the basis that placing a duty on Welsh Ministers was not necessary to tackle the issue. It is welcome that the Minister has confirmed additional research questions on the evaluation of year 2 of the pilot schemes to further examine the matter, as well as promised to consider transportation with the evaluation of national roll-out of the offer. However, we believe that this does not go far enough, especially due to the recommendation outlined in the first year's evaluation—specifically, the evaluation of year 1 recommends that further consideration needs to be given to the alignment between the provision of childcare and the delivery of foundation phase nurseries. This could include transport to and from settings. It is further recommended that closer working relationships may be required between foundation phase nurseries and childcare providers who are delivering the offer.
As such, it is important that Welsh Ministers are under a duty to oversee these recommendations so as to prevent further barriers for parents to access the childcare offer. Therefore, we ask the Assembly to support this motion.
Diolch, Lywydd. Mae gwelliant 12 wedi cael ei ailgyflwyno o Gyfnod 2. Mae'n hanfodol fod Gweinidogion o dan rwymedigaeth i ddarparu'r cynnig gofal plant yn rhydd o rwystrau posibl. Yn ystod Cyfnod 1, daeth y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yn ymwybodol o bryderon nifer o sefydliadau ynglŷn â symud plant rhwng safleoedd sy'n darparu'r cynnig a safleoedd sy'n darparu addysg y blynyddoedd cynnar. Mae Estyn a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi sylweddoli ei bod hi'n bwysig ymchwilio i drefniadau cludo plant, a gwneud peth gwaith mewn partneriaeth mewn rhannau o Gymru. Eto, mae Estyn wedi cyfaddef nad oeddent yn arsylwi ar symud plant o un safle i'r llall, a dangosodd tystiolaeth y Gweinidog yng Nghyfnod 1 ddarlun tameidiog ledled Cymru mewn perthynas â chludo plant. Naill ai bod rhieni'n gwneud trefniadau i gludo plant eu hunain neu roedd rhai darparwyr gofal plant yn dod o hyd i ffyrdd o gysylltu â lleoliadau gwahanol.
Hefyd nododd y Gweinidog ei hun y dylid canolbwyntio yn y dyfodol ar gynyddu cydleoli a chydweithio mewn lleoliadau a gynhelir a lleoliadau nas cynhelir. Yng Nghyfnod 2, cadarnhaodd ei safbwynt drwy honni ei fod am gynyddu'n sylweddol y gyfran o ofal plant a ddarperir mewn safleoedd wedi'u cydleoli, ac eto gwrthododd y gwelliant ar y sail nad oedd angen gosod dyletswydd ar Weinidogion Cymru er mwyn mynd i'r afael â'r mater. Mae'n braf fod y Gweinidog wedi cadarnhau cwestiynau ymchwil ychwanegol ar werthuso blwyddyn 2 y cynlluniau peilot er mwyn archwilio'r mater ymhellach, yn ogystal ag addo ystyried cludiant gyda'r gwerthusiad cenedlaethol o'r gwaith ar gyflwyno'r cynnig. Fodd bynnag, credwn nad yw hyn yn mynd yn ddigon pell, yn enwedig oherwydd yr argymhelliad a amlinellir yng ngwerthusiad y flwyddyn gyntaf—yn benodol, mae gwerthusiad blwyddyn 1 yn argymell bod angen ystyried ymhellach yr aliniad rhwng darparu gofal plant a darparu meithrinfeydd cyfnod sylfaen. Gallai hyn gynnwys cludiant i ac o leoliadau. Argymhellir hefyd y gallai fod angen perthynas waith agosach rhwng meithrinfeydd cyfnod sylfaen a darparwyr gofal plant sy'n darparu'r cynnig.
Fel y cyfryw, mae'n bwysig fod dyletswydd ar Weinidogion Cymru i oruchwylio'r argymhellion hyn er mwyn atal rhwystrau pellach i rieni rhag gallu manteisio ar y cynnig gofal plant. Felly, gofynnwn i'r Cynulliad gefnogi'r cynnig hwn.
Y Gweinidog, Huw Irranca-Davies.
The Minister, Huw Irranca-Davies.
Diolch, Llywydd. Just in opening, I think it is important to remind ourselves that this isn't something new; it's not arising as a result of the offer. It's not uncommon now—and I, as a parent—to receive education and childcare in different places and to make arrangements in terms of transport. The need to transport children is not something that arises in every setting, however, or in every part of Wales. But it is a feature of the services provided in some locations, and, in part, it's arisen as a result of the history of the sector and market pressure. Childcare providers are sometimes responding to what parents are asking for. It's important to remember that sometimes parents may want or need to use more than one provider for different parts of the offer or different parts of childcare. Think of parents who work, for example, late or early shifts, or even on weekends. So, it is important that we are committed to ensuring that there is still sufficient flexibility within both the sector and in the offer to accommodate their needs as well.
But look, let me make it clear that I've said all along that I will take steps wherever I can to ensure that this offer is as seamless as possible—I repeat that today—for the benefit of parents and for children. Now, as I said during Stage 2, I don't think that placing a duty on the Welsh Ministers to minimise the impact of transporting children between providers on the face of the Bill is the way to tackle this issue. It often arises as a result of those local or specific family circumstances, which are outside the remit and the power of Government. But, at the request of Members, I've asked my officials to add research questions that cover specifically the issue of transportation to the independent evaluation of year 2, and I hope—. Janet, I can see you nodding there. I hope you'll welcome that. And I'll consider this again as part of the review of the national roll-out as well.
The evaluation of year 2 of early implementation will include in-depth interviews and an online census survey of parents and providers, and we'll ask parents whether they have issues accessing the offer that relate to either transport or wraparound care, and we'll ask parents whether they perceive any transport or wraparound care their child receives to be having a positive or negative effect, and I would say—because I've visited a lot of these settings, some of them where they're co-located, some where they are moving between—and, for some of the parents, it is exactly what they want. So, we shouldn't be trying to stamp out diversity. But I think having more co-location provides a much more seamless offer. Now, providers in the survey will also be asked about demand for provision, including transport and wraparound care, any challenges they might have in providing this, and their perception of whether this has a positive or negative impact on the children in their care.
Now, as I said, I fully appreciate this situation has arisen not out of the blue. It's been there for years. It's, in part, because of the way we historically approach education and childcare, and because, in some parts of Wales, early education can only be accessed in specific settings. Now, this is something that I and the Cabinet Secretary for Education have discussed and we're keen to address.
So, we issued revised guidance to local authorities in September, making it clear that we want to see more flexibility in the delivery arrangements for early education. If we allow more childcare providers to offer this, this should increase the options for single-site provision, which is exactly, I think, what you're trying to achieve here, as I am. And, alongside this, in July, I announced a £60 million capital grant programme spread over the three years until 2021, and one of the primary purposes of this funding is to facilitate and support the co-location of early education and childcare provision wherever possible. This is in line with our 'Prosperity for All' commitment to introduce a new model of community learning centres, providing extended services with childcare, parenting support, family learning, community access to facilities built around the school day. It's where we're heading. And I'll be able to share more information with the committee about the outcome of that grant programme early in the new year.
Through guidance, the sharing of good practice, and using the financial levers we have at our disposal with things like the capital fund, we're encouraging local authorities and providers to think innovatively about how they might be able to deliver the offer. There are many good models out there. In fact, I've offered to members of the committee to identify those for them and even to arrange for them to go out and see them. Now, in light of those comments that I've made to monitor the impact of transporting children as part of the evaluation of year 2, of a more strategic approach to reducing the need for transportation between settings, to greater co-location, more innovative solutions, we will not be supporting amendment 12, and I would ask other Members to do the same.
Diolch, Lywydd. Wrth agor, credaf ei bod hi'n bwysig atgoffa ein hunain nad yw hyn yn rhywbeth newydd; nid yw'n codi o ganlyniad i'r cynnig. Nid yw'n anghyffredin bellach—ac rwyf fi'n ei wneud, fel rhiant—i gael addysg a gofal plant mewn gwahanol leoedd ac i wneud trefniadau o ran cludiant. Nid yw'r angen i gludo plant yn rhywbeth sy'n codi ym mhob lleoliad, fodd bynnag, neu ym mhob rhan o Gymru. Ond mae'n nodwedd o'r gwasanaethau a ddarperir mewn rhai lleoliadau, ac yn rhannol, mae'n codi o ganlyniad i hanes y sector a phwysau'r farchnad. Mae darparwyr gofal plant weithiau'n ymateb i'r hyn y mae rhieni'n gofyn amdano. Mae'n bwysig cofio efallai y bydd rhieni weithiau eisiau neu angen defnyddio mwy nag un darparwr ar gyfer gwahanol rannau o'r cynnig neu rannau gwahanol o ofal plant. Meddyliwch am rieni sy'n gweithio, er enghraifft, shifftiau hwyr neu gynnar, neu hyd yn oed ar benwythnosau. Felly, mae'n bwysig inni ymrwymo i sicrhau bod digon o hyblygrwydd yn y sector ac yn y cynnig i ddiwallu eu hanghenion hwythau hefyd.
Ond edrychwch, gadewch imi ei gwneud yn glir fy mod wedi dweud ar hyd yr amser y byddaf yn rhoi camau ar waith lle bynnag y gallaf i sicrhau bod y cynnig hwn mor ddi-dor â phosibl—rwy'n dweud hynny eto heddiw—er budd rhieni a phlant. Nawr, fel y dywedais yn ystod Cyfnod 2, nid wyf yn meddwl mai gosod dyletswydd ar Weinidogion Cymru i leihau effaith cludo plant rhwng darparwyr ar wyneb y Bil yw'r ffordd i fynd i'r afael â'r mater hwn. Mae'n aml yn codi o ganlyniad i amgylchiadau teuluol penodol neu amgylchiadau lleol, sydd y tu allan i gylch gwaith a phŵer y Llywodraeth. Ond ar gais yr Aelodau, rwyf wedi gofyn i fy swyddogion ychwanegu cwestiynau ymchwil sy'n ymwneud yn benodol â chludiant at y gwerthusiad annibynnol o flwyddyn 2, ac rwy'n gobeithio—. Janet, gallaf eich gweld yn nodio eich pen. Rwy'n gobeithio y byddwch yn croesawu hynny. A byddaf yn ystyried hyn eto fel rhan o'r adolygiad o'r broses o gyflwyno'r cynllun yn genedlaethol yn ogystal.
Bydd gwerthuso blwyddyn 2 o weithrediad cynnar y cynllun yn cynnwys cyfweliadau manwl ac arolwg cyfrifiad ar-lein o rieni a darparwyr, a byddwn yn gofyn i rieni a ydynt yn cael problemau o ran manteisio ar y cynnig sy'n ymwneud â chludiant neu ofal cofleidiol, a byddwn yn gofyn i rieni a ydynt yn teimlo bod unrhyw gludiant neu ofal cofleidiol y mae eu plentyn yn ei gael yn effeithio'n gadarnhaol neu'n negyddol, a buaswn yn dweud—oherwydd rwyf wedi ymweld â llawer o'r lleoliadau hyn, fod rhai ohonynt lle y cânt eu cydleoli, neu lle maent yn symud rhwng lleoliadau—ac i rai o'r rhieni, dyma'n union y maent ei eisiau. Felly, ni ddylem geisio cael gwared ar amrywiaeth. Ond credaf fod cael mwy o gydleoli yn darparu cynnig llawer mwy di-dor. Nawr, gofynnir i ddarparwyr yn yr arolwg hefyd ynglŷn â'r galw am ddarpariaeth, gan gynnwys cludiant a gofal cofleidiol, unrhyw heriau a allai fod ganddynt mewn perthynas â darparu hyn, a'u canfyddiad ynglŷn ag a yw hyn wedi cael effaith gadarnhaol neu negyddol ar y plant yn eu gofal.
Nawr, fel y dywedais, rwy'n llawn sylweddoli nad yw'r sefyllfa hon wedi codi dros nos. Mae wedi bod yno ers blynyddoedd. Yn rhannol, mae'n deillio o'n hymagwedd tuag at addysg a gofal plant yn hanesyddol, ac oherwydd nad yw addysg gynnar ond ar gael mewn lleoliadau penodol mewn rhai rhannau o Gymru. Nawr, mae hyn yn rhywbeth y mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg a minnau wedi'i drafod ac yn awyddus iawn i fynd i'r afael ag ef.
Felly, dosbarthwyd canllawiau diwygiedig i awdurdodau lleol ym mis Medi, yn dweud yn glir yr hoffem weld mwy o hyblygrwydd yn y trefniadau darparu addysg gynnar. Os caniatawn i ragor o ddarparwyr gofal plant gynnig hyn, dylai gynyddu'r dewisiadau ar gyfer darpariaeth un safle, sef yn union yr hyn rydych chi'n ceisio ei gyflawni yma, fel finnau. Ac ochr yn ochr â hyn, ym mis Gorffennaf, cyhoeddais £60 miliwn ar gyfer rhaglen grant cyfalaf dros y tair blynedd hyd at 2021, ac un o brif ddibenion y cyllid hwn yw hwyluso a chefnogi cydleoli'r ddarpariaeth addysg gynnar a gofal plant lle bynnag y bo modd. Mae hyn yn unol â'n hymrwymiad yn 'Ffyniant i Bawb' i gyflwyno model newydd o ganolfannau dysgu cymunedol, i ddarparu gwasanaethau estynedig gyda gofal plant, cymorth rhianta, dysgu fel teulu, mynediad cymunedol at gyfleusterau wedi'i adeiladu o gwmpas y diwrnod ysgol. I'r cyfeiriad hwnnw yr ydym yn teithio. A byddaf yn gallu rhannu mwy o wybodaeth gyda'r pwyllgor am ganlyniad y rhaglen grant honno yn gynnar yn y flwyddyn newydd.
Drwy ganllawiau, rhannu arferion da, a defnyddio'r ysgogiadau ariannol sydd gennym at ein defnydd gyda phethau fel y gronfa gyfalaf, rydym yn annog awdurdodau lleol a darparwyr i feddwl yn arloesol ynglŷn â sut y gallent ddarparu'r cynnig. Ceir llawer o fodelau da. Yn wir, rwyf wedi cynnig i aelodau'r pwyllgor fy mod yn nodi'r rheini iddynt a hyd yn oed trefnu iddynt i fynd i'w gweld. Nawr, yng ngoleuni'r sylwadau hynny a wneuthum ar fonitro effaith cludo plant fel rhan o'r gwaith o werthuso blwyddyn 2, ymagwedd fwy strategol tuag at leihau'r angen am gludiant rhwng lleoliadau, i fwy o gydleoli, atebion mwy arloesol, ni fyddwn yn cefnogi gwelliant 12, a gofynnaf i'r Aelodau eraill wneud yr un peth.
Janet Finch-Saunders to respond.
Janet Finch-Saunders i ymateb.
Diolch, Llywydd. I seriously do welcome the fact that you are warming to the idea that co-location and, sort of, better transportation are the way forward, but if I could just ask, as part of the research you say you're going to be carrying out, for you to look at the Equality, Local Government and Communities Committee evidence that was taken from a number of mothers returning to work after maternity. They were very loud and clear that they were finding it a struggle now—those who could actually take up the childcare scheme—they were finding it very difficult to move between providers. So, I think there is a problem that exists there, and I would just, again, reiterate the concerns we've raised and ask that you do, in fact, show some willingness on your part and support us now on this amendment.
Diolch, Lywydd. Rwy'n croesawu'n fawr y ffaith eich bod yn cynhesu at y syniad mai cydleoli ac i ryw raddau, mai cludiant gwell yw'r ffordd ymlaen, ond fel rhan o'r ymchwil y dywedwch eich bod yn mynd i'w gyflawni, a gaf fi ofyn i chi edrych ar dystiolaeth y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol a gasglwyd gan nifer o famau'n dychwelyd i'r gwaith ar ôl cyfnod mamolaeth. Roeddent yn glir iawn eu barn eu bod yn ei chael hi'n anodd bellach—y rhai a allai fanteisio ar y cynllun gofal plant mewn gwirionedd—roeddent yn ei chael hi'n anodd iawn symud rhwng darparwyr. Felly, credaf fod yna broblem gyda hynny, a hoffwn ailadrodd y pryderon rydym wedi'u lleisio a gofyn i chi ddangos rhywfaint o barodrwydd mewn gwirionedd i'n cefnogi yn awr ar y gwelliant hwn.
Y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 12. A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symud i bleidlais electronig, felly. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 17, neb yn ymatal, 26 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 12.
The question is that amendment 12 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 17, no abstentions, 26 against. Therefore, amendment 12 is not agreed.
Gwelliant 12: O blaid: 17, Yn erbyn: 26, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Ammendment 12: For: 17, Against: 26, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y grŵp nesaf yw grŵp 5. Mae'r grŵp yma o welliannau'n ymwneud â ffioedd ychwanegol a chyfraddau talu. Gwelliant 13 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Rydw i'n galw ar Janet Finch-Saunders i gynnig y prif welliant ac i siarad iddo ac i'r gwelliannau eraill yn y grŵp. Janet Finch-Saunders.
The next group is group 5, and this group of amendments relates to additional charges and rates of payment. The lead amendment in this group is amendment 13, and I call on Janet Finch-Saunders to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group—Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 13 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 13 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Llywydd. During Stage 2 of the Bill's proceedings, we highlighted the inconsistencies between the Welsh Government's aim for the Bill to reduce barriers to employment through the childcare offer and the technical nature of the Bill. Nowhere is this more evident than the additional charges for snacks and consumables, which we believe will still present an added barrier for parents, particularly those on low incomes, to fully access the offer. Ultimately, this actually contradicts the primary aims of the Bill, as outlined within the explanatory memorandum, so we have re-tabled amendments 13 and 21. I again note that the Welsh Government guidelines within the pilot areas allow childcare providers to charge fees to parents of up to £37.50 per week, amounting to £7.50 per day, based on the cost of three meals a day. So, for parents who take up the full offer, this would mean finding an extra £1,800 a year. Not only do Welsh employees have the lowest take-home pay in the UK, but those in receipt of benefits eligible for free school meals do have extremely low incomes, meaning this is simply unaffordable.
Diolch, Lywydd. Yn ystod Cyfnod 2 o drafodion y Bil, gwnaethom dynnu sylw at anghysondebau rhwng nod Llywodraeth Cymru ar gyfer y Bil i leihau rhwystrau i gyflogaeth drwy'r cynnig gofal plant a natur dechnegol y Bil. Gwelir hyn ar ei fwyaf amlwg yn y taliadau ychwanegol am fyrbrydau a nwyddau traul, y credwn y byddant yn dal i fod yn rhwystr ychwanegol i rieni, yn enwedig rhieni ar incwm isel, rhag gallu manteisio'n llawn ar y cynnig. Yn y pen draw, mae hyn mewn gwirionedd yn mynd yn groes i brif amcanion y Bil, fel y cânt eu hamlinellu yn y memorandwm esboniadol, felly rydym wedi ailgyflwyno gwelliannau 13 a 21. Nodaf unwaith eto fod canllawiau Llywodraeth Cymru yn yr ardaloedd peilot yn caniatáu i ddarparwyr gofal plant godi taliadau ar rieni o hyd at £37.50 yr wythnos, sef cyfanswm o £7.50 y diwrnod, yn seiliedig ar gost tri phryd bwyd y dydd. Felly, i rieni sy'n manteisio ar y cynnig llawn, byddai hyn yn golygu dod o hyd i £1,800 ychwanegol y flwyddyn. Gweithwyr Cymru sy'n cael y cyflogau isaf yn y DU, a hefyd incwm eithriadol o fach sydd gan y rhai sy'n cael budd-daliadau ac sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim, sy'n golygu bod hyn yn anfforddiadwy.
Despite the Minister's assurance at Stage 3 that, in reality, parents who take up the offer would, weekly, receive 15 to 20 hours of childcare, meaning a maximum additional charge of £13.25 per week, this still adds up to £636 per year. Therefore, we still support the position of Care Inspectorate Wales, which noted that additional charges could make the offer unaffordable for some families who are on low incomes.
We've also heard emerging evidence that, in one pilot area, some childcare providers had started to charge parents when they had not done so previously. The Welsh Government's own evaluation of the offer has shown that 15 per cent of childcare providers interviewed had introduced additional charges as a result of this offer. Worse still is that some childcare providers whose fee was higher than the £4.50 per hour provided by the offer have even introduced additional charges to make up for a shortfall in revenue.
Now, obviously, we welcome the Minister's responses at Stages 2 and 3, which stated that guidance on additional charges would be revised to strengthen the Welsh Government's position ahead of national roll-out. It is also significant that the draft administrative scheme includes references to new guidelines for local authorities on additional charges, and we note the Welsh Government's efforts in warning providers not to charge top-up fees for three to four-year-olds, with the threat of removal from the offer if this is breached. However, we still remain concerned that the definition of 'childcare' so heavily relied upon by the Minister within the draft administrative scheme, which has been ably described in more detail by my colleague Suzy Davies AM, actually includes supervised activities. Charges for these, we argue, should therefore be paid for under the offer. Furthermore, the first evaluation for early implementers has clearly shown that providers who have introduced additional fees are actually unaware that applying charges in this way is not part of the Welsh Government guidance. The evaluation also notes that, in some cases, the additional charges actually replace some of the affordability barriers that the offer aims to remove.
Whilst the draft administrative scheme mentions that additional charges may not be imposed for the provision of funded childcare, the ancillary charges are still present, meaning that there is a way for childcare providers to make up the difference. Nor are the guidelines provided, meaning that the National Assembly for Wales is currently unable to assess whether this could be prevented from happening. Therefore, I urge all Members here today to vote in favour of this amendment. Not only would you be being fair to parents on low incomes who are striving to cover childcare costs, but it would help to eliminate some of the barriers to employment that have, sadly, been incidentally caused by the offer.
Now, amendment 33 requests that the Welsh Government publish and monitor information relating to additional fees, including snacks. As explained under amendment 13, charges for extra provisions can prevent some parents from taking up the offer and having to find up to £1,800 a year should they be charged full price for 30 hours a week, 48 weeks per year. However—and this will be a running theme throughout the majority of these amendments I have tabled—all of the Minister's assurances here are unable to be scrutinised or debated upon at a later stage by the National Assembly for Wales due to the fact that they are being left out of this Bill. We are re-tabling this amendment, as, by refusing it at Stage 2 on the basis of creating additional burdens on providers and local authorities, the Minister contradicted his own assertions at Stage 1. Moreover, the inclusion of guidelines on additional charges within the draft administrative scheme, as well as the fact that the Minister has said that he would take action if top-up fees are charged for three to four-year-olds by removing childcare providers from delivering the offer, suggests that monitoring of potential barriers will take place. Therefore, data collection has to be used to underpin this.
The early indications from the Welsh Government's own evaluation is that some childcare providers have admitted to charging additional fees since the offer was introduced, and we believe firmly that, as such, a duty to publish information is very necessary to ensure that a robust review is undertaken. Therefore, the Minister must provide this institution with the opportunity to see the data the Welsh Government will inevitably collect on additional charges, rather than simply relegating it to a possibility under the administrative scheme's operation. And I urge Members, again, to vote with your conscience and vote accordingly.
Amendment 32 requires the Welsh Government to publish and monitor the hourly rates paid for childcare and the foundation phase elements of the offer. As currently enacted, the Welsh Government's 30-hour-a-week childcare offer is maintained on a dual stream—the foundation phase nursery early years education and the childcare offer—with at least 10 hours a week to be funded by early years provision through local government revenue support grants. Now, we heard during Stage 1 that a dual setting can create unintended consequences, such as transportation between the provider offering childcare and early years education.
However, of particular concern is that there is a huge difference between the hourly rates paid for non-maintained early years education and the rates the Welsh Government is intending to pay for the childcare offer, with the offer providing substantially more than what is paid to early years education and foundation phase nurseries. The offer grants providers with £4.50 per hour for childcare, which is much higher than the £1.49 to £3.50 per hour estimated by Cwlwm and the WLGA to be offered to early years providers. Therefore, it is clear that these variations could have a negative impact on early years education by crowding out providers. This has been borne out in the pilot stages by the evaluation. Such variations could have a negative impact on early years education—something that was actually admitted to by the Minister at Stage 1. So, through such disparity in payment, the WLGA also stated to the Children, Young People and Education Committee that concerns had already been raised in pilot areas that early years education could become crowded out because of the childcare element of this offer.
I have re-tabled this amendment as the Minister's assertion that it would be too onerous on Welsh Ministers does not outweigh the importance of scrutinising the impact of the offer on early years and foundation phase provision. We are also aware of the Cabinet Secretary for Education's promise at Stage 1, but we are looking closely at the possible impact on foundation phase provision, including structural and financial issues that might impact on effective delivery and the quality of provision. The publishing of hourly rates, we still contend, is an important part of this evaluation. Thank you.
Er gwaethaf sicrwydd gan y Gweinidog yng Nghyfnod 3 y byddai rhieni sy'n manteisio ar y cynnig yn cael 15 i 20 awr yr wythnos o ofal plant mewn gwirionedd, gan olygu uchafswm tâl ychwanegol o £13.25 yr wythnos, mae hyn yn dal i fod yn £636 y flwyddyn. Felly, rydym yn parhau i gefnogi safbwynt Arolygiaeth Gofal Cymru, a nododd y gallai taliadau ychwanegol wneud y cynnig yn anfforddiadwy i rai teuluoedd ar incwm isel.
Rydym hefyd wedi clywed tystiolaeth sy'n dod i'r amlwg mewn un ardal beilot fod rhai darparwyr gofal plant wedi dechrau codi tâl ar rieni pan nad oeddent wedi gwneud hynny'n flaenorol. Mae gwerthusiad Llywodraeth Cymru ei hun o'r cynnig wedi dangos bod 15 y cant o ddarparwyr gofal plant a gafodd eu cyfweld wedi cyflwyno taliadau ychwanegol o ganlyniad i'r cynnig hwn. Yn waeth byth roedd rhai darparwyr gofal plant yr oedd eu taliadau'n uwch na'r £4.50 yr awr a ddarperir gan y cynnig wedi cyflwyno taliadau ychwanegol i wrthbwyso diffyg yn y refeniw.
Nawr, yn amlwg, rydym yn croesawu ymatebion y Gweinidog yng Nghyfnodau 2 a 3 a nododd y byddai'r canllawiau ar daliadau ychwanegol yn cael eu diwygio i gryfhau safbwynt Llywodraeth Cymru cyn cyflwyno'r cynllun yn genedlaethol. Mae hefyd yn arwyddocaol fod y cynllun gweinyddol drafft yn cynnwys cyfeiriadau at ganllawiau newydd i awdurdodau lleol ar ffioedd ychwanegol, a nodwn ymdrechion Llywodraeth Cymru i rybuddio darparwyr i beidio â chodi ffioedd ychwanegol ar gyfer plant tair i bedair oed, gyda'r bygythiad o gael eu gwahardd o'r cynnig am fethiant i gydymffurfio. Fodd bynnag, rydym yn parhau'n bryderus fod y diffiniad o 'ofal plant' y mae'r Gweinidog yn pwyso cymaint arno yn y cynllun gweinyddol drafft, a ddisgrifiwyd yn fedrus mewn mwy o fanylder gan fy nghyd-Aelod, Suzy Davies AC, yn cynnwys gweithgareddau o dan oruchwyliaeth mewn gwirionedd. Rydym yn dadlau felly y dylai taliadau a godir am y rhain gael eu talu'n rhan o'r cynnig. At hynny, mae'r gwerthusiad cyntaf ar gyfer gweithredwyr cynnar wedi dangos yn glir nad yw darparwyr sydd wedi cyflwyno taliadau ychwanegol yn gwybod nad yw gosod taliadau yn y modd hwn yn rhan o ganllawiau Llywodraeth Cymru. Mae'r gwerthusiad hefyd yn nodi, mewn rhai achosion, fod y taliadau ychwanegol mewn gwirionedd yn cymryd lle rhai o'r rhwystrau i fforddiadwyedd y mae'r cynnig yn anelu i'w dileu.
Er bod y cynllun gweinyddol drafft yn sôn na chaniateir gosod taliadau ychwanegol ar gyfer darparu gofal plant a gyllidir, mae'r taliadau atodol yn dal yn bresennol, sy'n golygu bod modd i ddarparwyr gofal plant adennill y gwahaniaeth. Ac ni ddarparir y canllawiau, sy'n golygu nad yw Cynulliad Cenedlaethol Cymru ar hyn o bryd yn gallu asesu a fyddai modd atal hyn rhag digwydd. Felly, rwy'n annog yr holl Aelodau yma heddiw i bleidleisio o blaid y gwelliant hwn. Nid yn unig y byddech yn bod yn deg wrth rieni ar incwm isel sy'n ymdrechu i dalu costau gofal plant, ond byddai o gymorth i ddileu rhai o'r rhwystrau i gyflogaeth a achosir gan y cynnig, yn anffodus.
Nawr, mae gwelliant 33 yn gofyn i Lywodraeth Cymru gyhoeddi a monitro gwybodaeth sy'n ymwneud â thaliadau ychwanegol, gan gynnwys byrbrydau. Fel yr eglurwyd o dan welliant 13, gall taliadau am ddarpariaethau ychwanegol atal rhai rhieni rhag manteisio ar y cynnig a gorfod dod o hyd i hyd at £1,800 y flwyddyn pe bai gofyn iddynt dalu pris llawn am 30 awr yr wythnos, 48 wythnos y flwyddyn. Fodd bynnag—a bydd hon yn thema sy'n rhedeg drwy'r rhan fwyaf o'r gwelliannau a gyflwynais—nid oes modd i Gynulliad Cenedlaethol Cymru graffu ar, neu ddadlau ynglŷn ag unrhyw sicrwydd a roddir gan y Gweinidog yma ar gam diweddarach yn sgil y ffaith eu bod yn cael eu hepgor o'r Bil hwn. Rydym yn ailgyflwyno'r gwelliant hwn, am fod y Gweinidog, drwy ei wrthod yng Nghyfnod 2 ar sail creu baich ychwanegol ar awdurdodau lleol a darparwyr, wedi gwrthddweud ei haeriadau ei hun yng Nghyfnod 1. Yn ogystal, mae cynnwys canllawiau ar daliadau ychwanegol mewn cynllun gweinyddol drafft, yn ogystal â'r ffaith bod y Gweinidog wedi dweud y byddai'n rhoi camau ar waith os codir taliadau ychwanegol ar gyfer plant tair i bedair oed drwy wahardd darparwyr gofal plant rhag cael darparu'r cynnig, yn awgrymu y bydd rhwystrau posibl yn cael eu monitro. Felly, rhaid defnyddio trefniadau i gasglu data er mwyn ategu hyn.
Mae'r arwyddion cynnar o werthusaid Llywodraeth Cymru ei hun yn dangos bod rhai darparwyr gofal plant wedi cyfaddef eu bod yn codi taliadau ychwanegol ers i'r cynnig gael ei gyflwyno, a chredwn yn gryf, fel y cyfryw, fod gwir angen dyletswydd i gyhoeddi gwybodaeth er mwyn sicrhau y cynhelir adolygiad cadarn. Felly, rhaid i'r Gweinidog roi cyfle i'r sefydliad hwn weld y data y bydd Llywodraeth Cymru yn anochel yn ei gasglu ar daliadau ychwanegol, yn hytrach na'i israddio'n bosibilrwydd o dan weithrediad y cynllun gweinyddol. Ac rwy'n annog yr Aelodau eto i bleidleisio gyda'ch cydwybod a phleidleisio'n unol â hynny.
Mae gwelliant 32 yn ei gwneud yn ofynnol i Lywodraeth Cymru gyhoeddi a monitro'r cyfraddau fesul awr a delir am ofal plant ac elfennau cyfnod sylfaen y cynnig. Fel y caiff ei weithredu ar hyn o bryd, caiff cynnig gofal plant 30 awr yr wythnos Llywodraeth Cymru ei gynnal ar ffrwd ddeuol—addysg feithrin cyfnod sylfaen y blynyddoedd cynnar a'r cynnig gofal plant—gydag o leiaf 10 awr yr wythnos i'w ariannu gan ddarpariaeth y blynyddoedd cynnar drwy grantiau cymorth refeniw llywodraeth leol. Nawr, clywsom yn ystod Cyfnod 1 y gall lleoliad deuol greu canlyniadau anfwriadol, megis cludiant rhwng y darparwr sy'n cynnig gofal plant ac addysg y blynyddoedd cynnar.
Fodd bynnag, testun pryder arbennig yw nad oes gwahaniaeth enfawr rhwng y cyfraddau fesul awr a delir am addysg y blynyddoedd cynnar nas cynhelir a'r cyfraddau y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu eu talu am y cynnig gofal plant, gyda'r cynnig yn darparu cryn dipyn yn fwy nag a delir tuag at addysg y blynyddoedd cynnar a meithrinfeydd y cyfnod sylfaen. Mae'r cynnig yn rhoi £4.50 yr awr i ddarparwyr am ofal plant, sy'n llawer uwch na'r £1.49 i £3.50 yr awr y mae Cwlwm a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn amcangyfrif ei fod yn cael ei gynnig i ddarparwyr y blynyddoedd cynnar. Felly, mae'n amlwg y gallai'r amrywiadau hyn effeithio'n negyddol ar addysg y blynyddoedd cynnar drwy wthio darparwyr allan. Mae'r gwerthusiad wedi gweld hyn yn digwydd yn y camau peilot. Gallai amrywiadau o'r fath effeithio'n negyddol ar addysg y blynyddoedd cynnar—rhywbeth a gyfaddefodd y Gweinidog yng Nghyfnod 1 mewn gwirionedd. Felly, drwy wahaniaeth o'r fath yn y taliadau, nododd y CLlLC hefyd wrth y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg fod pryderon eisoes wedi'u mynegi mewn ardaloedd peilot y gallai addysg y blynyddoedd cynnar gael ei gwthio allan oherwydd elfen gofal plant y cynnig hwn.
Rwyf wedi ailgyflwyno'r gwelliant hwn fel nad yw haeriad y Gweinidog y byddai'n rhy feichus ar Weinidogion Cymru yn gorbwyso pwysigrwydd craffu ar effaith y cynnig ar ddarpariaeth y blynyddoedd cynnar a'r cyfnod sylfaen. Rydym yn ymwybodol hefyd o addewid Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg yng Nghyfnod 1, ond rydym yn edrych yn ofalus ar yr effaith bosibl ar ddarpariaeth y cyfnod sylfaen, gan gynnwys materion strwythurol ac ariannol a allai effeithio ar gyflawniad effeithiol ac ansawdd y ddarpariaeth. Rydym yn dal i ddadlau bod cyhoeddi cyfraddau fesul awr yn rhan bwysig o'r gwerthusiad hwn. Diolch.
Y Gweinidog i gyfrannu—Huw Irranca-Davies.
The Minister to contribute—Huw Irranca-Davies.
Diolch, Llywydd. Let me say some important things at the outset. First of all, in terms of the £4.50 an hour rate, the majority of providers considered when we got to this rate that that would be an appropriate and adequate hourly rate. In fact, the first year has actually shown that that is considered by providers an appropriate rate to provide childcare and as commercially viable.
Now, we have looked at the option of funding providers at a higher rate to cover some of the additional charges, but let's be frank here, we immediately run into problems and questions about, within the funding envelope, either limiting the offer to fewer parents or to less time—there is a choice to be made. It's been our intention, in designing the offer, to create a childcare offer that offers as much childcare as possible to as many parents as possible within the funding envelope available, and if I could shake that money tree and get the £800 million that we were short over the last decade, then maybe we'd have more to spend on this, and we could do even more again, and we could deal with the earlier suggestions by Siân Gwenllian, and so on. We could do all those things, but we haven't got it.
Diolch, Lywydd. Gadewch imi ddweud rhai pethau pwysig ar y cychwyn. Yn gyntaf oll, o ran y gyfradd o £4.50 yr awr, roedd y rhan fwyaf o'r darparwyr yn ystyried honno'n gyfradd yr awr ddigonol a phriodol pan ddaethom at hyn. Mewn gwirionedd, mae'r flwyddyn gyntaf wedi dangos bod darparwyr yn ei hystyried yn gyfradd briodol ar gyfer darparu gofal plant ac un sy'n fasnachol hyfyw.
Nawr, rydym wedi edrych ar yr opsiwn o ariannu darparwyr ar gyfradd uwch i wneud iawn am rai o'r taliadau ychwanegol, ond gadewch inni fod yn onest yma, rydym yn wynebu problemau a chwestiynau ar unwaith, o fewn yr amlen gyllido, sydd naill ai'n cyfyngu'r cynnig i lai o rieni neu i lai o amser—dyna'r dewis sydd i'w wneud. Ein bwriad, wrth lunio'r cynnig, oedd creu cynnig gofal plant sy'n cynnig cymaint o ofal plant ag y bo modd i gymaint o rieni ag y bo modd o fewn yr amlen gyllido sydd ar gael, a phe bawn i'n gallu ysgwyd y goeden arian a chael yr £800 miliwn y dylem fod wedi'i gael dros y degawd diwethaf, efallai y byddai gennym fwy i'w wario ar hyn, a gallem wneud mwy eto hyd yn oed, a gallem ymdrin â'r awgrymiadau cynharach gan Siân Gwenllian, ac ati. Gallem wneud y pethau hynny, ond nid oes gennym arian o'r fath.
So, we note that a number of these amendments, or similar ones, were tabled during Stage 2. Amendment 13 and consequential amendment 21 relate to excluding the parents of children who could potentially be eligible for free school meals from paying additional charges. I think we already have sufficient measures in place to safeguard parents against being unreasonably charged, and I would say this is very different from what is happening within the England offer. So, we've issued very clear guidance to providers about additional charges, which Janet referred to. We've published guidance to local authorities as well on what the upper charging limit should be. This will help ensure that any charges being made are within a reasonable range, and it's very different to that position in England, where there's no upper limit.
We will publish revised guidance to strengthen our position, learning from the early implementing period on additional charges ahead of national roll-out of the offer. So, we will learn, we will discuss it with the committee, with the Assembly, learning from the findings of the evaluation. Here, in our offers, providers must take account—must take account—of our guidelines on additional charges. We've said, for example, that parents must have the option of providing a packed meal rather than pay for a meal provided by the provider, and bear in mind some providers do not provide food or do not cook food on their premises, and so on. It varies from provider to provider.
Parents should also be able to opt their child out of paid-for off-site activities and participation in such activities. They cannot be compelled to take part and charged for it. Providers have also been told very clearly that they are not to charge parents any hourly top-up fees for three and four-year-olds who are accessing the services under the terms of offer. This is very different and much clearer in the guidance than in England. If a provider is found to be in breach of this agreement and is charging hourly top-up rates, we will take action. They could ultimately be removed from delivering the childcare offer. And we've also said to providers, Janet, that they should not be treating parents who are receiving childcare under this offer any differently from other parents accessing their services. Providers should not charge parents who access this offer more for any additional elements than they charge parents who are not accessing the offer.
Now, I should say as well we should be careful now not to jump to conclusions at this very early stage in the offer's implementation. In reality, the number of hours of childcare from which a child will be benefiting under the offer is likely to range between 15 and 20 hours per week. In the worst-case scenario, where a child is benefiting from the full 20 hours of childcare per week, a parent should not be required to pay more than £15 per week in additional charges if providers are operating in line with the guidance from Welsh Government. It's likely to be much less, actually, and that's what we're hearing. That's what the first-year evaluation suggested—the majority of providers are not making charges at all there. Now, bear in mind this stands against parents who are telling us first hand, face to face, that they are saving because of the government-funded nature of this childcare—£200 to £250 a week they are better off because of the government-funded childcare.
Now, we will of course keep the issue of additional charges under review—regular review. But, from an evaluation of the early implementation, we know it's only a small percentage of providers who are charging for extras. If we listen to the sector itself—for example, what Cwlwm said in the response to the Stage 1 recommendation—we should not be telling providers what they can and cannot do in terms of additional charges. So, there is a fine balance to be struck here. Our guidance is very strong and explicit, but saying to them 'no charges', well, that has implications, and they wouldn't go with that.
Now, in response to amendment 32, I can give assurances we will be publishing the hourly rate paid to providers in the administrative scheme, so we have every intention of being open and transparent about that. Amendment 33 would require the Welsh Ministers to publish an annual report on the additional fees charged to parents under the offer. Now, look, I've said I'm keen to monitor additional charges as we move forward, and I think this is something we can test sufficiently through our evaluation exercises. In this regard, I'd be very reluctant to support an amendment that places onerous, bureaucratic requirements on the Welsh Ministers where there is no benefit to the people that we serve within this offer. To produce annual reports on additional charges, for example, would be heavily reliant on third sector and third parties to provide the information to inform the reports, putting the bureaucracy on them as well as us, and we'd have no way of guaranteeing the accuracy or the reliability of the data.
So, I'm not prepared to support this group of amendments, on the basis that we are already taking all necessary action—very different from the England offer—to manage and monitor the issue of additional charges. We're already planning to publish the hourly rate in the administrative scheme. The evaluation of the first year of implementation has recommended further guidance to providers to ensure a consistent approach to charging for additional hours across all childcare settings, and this is something we'll do. And we'll also be reviewing our charging structure for the offer before full roll-out in 2020. So, on that basis, we may have a point of disagreement here, but I would urge Members therefore to resist this group of amendments.
Felly, nodwn fod nifer o'r gwelliannau hyn, neu rai tebyg, wedi'u cyflwyno yn ystod Cyfnod 2. Mae gwelliant 13 a gwelliant canlyniadol 21 yn ymwneud ag eithrio rhieni plant a allai fod yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim rhag talu taliadau ychwanegol. Credaf fod gennym fesurau digonol ar waith eisoes i ddiogelu rhieni rhag taliadau afresymol, a buaswn yn dweud bod hynny'n wahanol iawn i'r hyn sy'n digwydd gyda'r cynnig yn Lloegr. Felly, rydym wedi cyhoeddi canllawiau clir iawn i ddarparwyr ynglŷn â thaliadau ychwanegol, y cyfeiriodd Janet atynt. Rydym wedi cyhoeddi canllawiau i awdurdodau lleol yn ogystal ynglŷn â beth ddylai'r uchafswm fod ar gyfer taliadau. Bydd hyn yn helpu i sicrhau bod unrhyw daliadau a wneir o fewn ystod resymol, ac mae'n wahanol iawn i'r sefyllfa yn Lloegr, lle na cheir uchafswm.
Byddwn yn cyhoeddi canllawiau diwygiedig i gryfhau ein safbwynt, gan ddysgu o'r cyfnod gweithredu cynnar mewn perthynas â thaliadau ychwanegol cyn cyflwyno'r cynnig yn genedlaethol. Felly, byddwn yn dysgu, byddwn yn ei drafod gyda'r pwyllgor, gyda'r Cynulliad, gan ddysgu o ganfyddiadau'r gwerthusiad. Yma, yn ein cynigion, rhaid i'r darparwyr ystyried—rhaid iddynt ystyried—ein canllawiau ar godi tâl ychwanegol. Rydym wedi dweud, er enghraifft, fod yn rhaid i rieni gael yr opsiwn i ddarparu bocs bwyd yn hytrach na thalu am bryd o fwyd a ddarperir gan y darparwr, a chofiwch nad yw rhai darparwyr yn darparu bwyd nac yn coginio bwyd ar eu safle, ac ati. Mae'n amrywio o ddarparwr i ddarparwr.
Hefyd, dylai rhieni gael dewis peidio â thalu i'w plentyn gymryd rhan mewn gweithgareddau ar y safle y codir tâl amdanynt na chymryd rhan mewn gweithgareddau o'r fath. Ni ellir eu gorfodi i gymryd rhan a gorfod talu am hynny. Dywedwyd wrth y darparwyr yn eglur iawn nad ydynt i godi unrhyw dâl ychwanegol yr awr ar rieni plant tair a pedair oed sy'n defnyddio'r gwasanaethau o dan delerau'r cynnig. Mae hyn yn wahanol iawn ac yn llawer mwy eglur yn y canllawiau nag yn Lloegr. Os gwelir bod darparwr yn torri'r cytundeb hwn ac yn codi cyfraddau ychwanegol yr awr, byddwn yn gweithredu. Gallent gael eu gwahardd yn y pen draw rhag darparu'r cynnig gofal plant. Ac rydym wedi dweud wrth ddarparwyr hefyd, Janet, na ddylent drin rhieni sy'n cael gofal plant o dan y cynnig hwn yn wahanol mewn unrhyw fodd i rieni eraill sy'n defnyddio'u gwasanaethau. Ni ddylai darparwyr godi mwy o dâl ar rieni sy'n manteisio ar y cynnig hwn am unrhyw elfennau ychwanegol nag y maent yn ei godi ar rieni nad ydynt yn manteisio ar y cynnig.
Nawr, dylwn ddweud hefyd y dylem fod yn ofalus yn awr rhag neidio i gasgliadau ar y cam cynnar iawn hwn o weithredu'r cynnig. Mewn gwirionedd, mae nifer yr oriau o ofal plant y bydd plentyn yn elwa ohonynt o dan y cynnig yn debygol o amrywio rhwng 15 ac 20 awr yr wythnos. Yn y sefyllfa waethaf, lle mae plentyn yn elwa o'r 20 awr lawn o ofal plant bob wythnos, ni ddylai fod gofyn i riant dalu mwy na £15 yr wythnos o daliadau ychwanegol os yw darparwyr yn gweithredu'n unol ag arweiniad Llywodraeth Cymru. Mae'n debygol o fod yn llawer llai mewn gwirionedd, a dyna rydym yn ei glywed. Dyna'r hyn a awgrymodd y gwerthusiad ar gyfer y flwyddyn gyntaf—nid yw'r rhan fwyaf o ddarparwyr yn codi taliadau o gwbl. Nawr, cofiwch fod hyn yn groes i'r rhieni sy'n dweud hyn wrthym yn uniongyrchol, wyneb yn wyneb, eu bod yn arbed arian oherwydd natur y gofal plant hwn a ariennir gan y Llywodraeth—eu bod £200 i £250 yr wythnos ar eu hennill oherwydd y gofal plant a ariennir gan y Llywodraeth.
Nawr, byddwn yn cadw taliadau ychwanegol dan adolygiad wrth gwrs—adolygiad rheolaidd. Ond o'r gwerthusiad o weithredwyr cynnar y cynnig, gwyddom mai canran fach o ddarparwyr yn unig sy'n codi tâl am bethau ychwanegol. Pe baem yn gwrando ar y sector ei hun—er enghraifft, yr hyn a ddywedodd Cwlwm mewn ymateb i'r argymhelliad Cyfnod 1—ni ddylem fod yn dweud wrth ddarparwyr beth y gallant ac na allant ei wneud mewn perthynas â thaliadau ychwanegol. Felly, rhaid sicrhau cydbwysedd. Mae ein canllawiau'n gryf ac yn eglur iawn, ond mae dweud 'dim taliadau' wrthynt, wel, mae goblygiadau i hynny, ac ni fyddent yn cytuno i hynny.
Nawr, mewn ymateb i welliant 32, gallaf roi sicrwydd y byddwn yn cyhoeddi'r gyfradd yr awr a delir i ddarparwyr yn y cynllun gweinyddol, felly mae gennym bob bwriad o fod yn agored ac yn dryloyw ynglŷn â hynny. Byddai gwelliant 33 yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru gyhoeddi adroddiad blynyddol ar y taliadau ychwanegol a godir ar rieni o dan y cynnig. Nawr, edrychwch, rwyf wedi dweud fy mod yn awyddus i fonitro taliadau ychwanegol wrth inni symud ymlaen, a chredaf fod hyn yn rhywbeth y gallwn ei brofi'n ddigonol drwy ein hymarferion gwerthuso. Yn hyn o beth, buaswn yn amharod iawn i gefnogi gwelliant sy'n gosod gofynion biwrocrataidd a beichus ar Weinidogion Cymru lle nad oes unrhyw fudd i'r bobl a wasanaethir gennym drwy'r cynnig hwn. Byddai cynhyrchu adroddiadau blynyddol ar daliadau ychwanegol, er enghraifft, yn dibynnu'n drwm ar y trydydd sector a thrydydd partïon i ddarparu'r wybodaeth ar gyfer yr adroddiadau, gan roi baich biwrocrataidd ar eu hysgwyddau hwy yn ogystal â ninnau, ac ni fyddai gennym unrhyw ffordd o warantu pa mor gywir na pha mor ddibynadwy fyddai'r data.
Felly, nid wyf yn barod i gefnogi'r grŵp hwn o welliannau, ar y sail ein bod yn gwneud popeth sy'n angenrheidiol eisoes—yn wahanol iawn i'r cynnig yn Lloegr—er mwyn rheoli a monitro taliadau ychwanegol. Rydym eisoes yn bwriadu cyhoeddi'r gyfradd yr awr yn y cynllun gweinyddol. Mae'r gwerthusiad o'r flwyddyn gyntaf o weithredu wedi argymell canllawiau pellach i ddarparwyr er mwyn sicrhau dull cyson o godi tâl am oriau ychwanegol ar draws pob lleoliad gofal plant, ac mae hyn yn rhywbeth y byddwn yn ei wneud. A byddwn hefyd yn adolygu ein strwythur codi tâl ar gyfer y cynnig cyn ei gyflwyno'n llawn yn 2020. Felly, ar y sail honno, efallai ein bod yn anghytuno ar hyn, ond buaswn yn annog yr Aelodau felly i wrthod y grŵp hwn o welliannau.
Janet Finch-Saunders to respond.
Janet Finch-Saunders i ymateb.
Diolch, Llywydd. Move to the vote, please.
Diolch, Lywydd. Symudwch i bleidlais, os gwelwch yn dda.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 13? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 13.
The question is that amendment 13 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Therefore, amendment 13 is not agreed.
Gwelliant 13: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 13: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Siân Gwenllian, gwelliant 8, yn ffurfiol?
Siân Gwenllian, amendment 8, formally?
Cynigiwyd gwelliant 8 (Siân Gwenllian).
Amendment 8 (Siân Gwenllian) moved.
Ie, yn ffurfiol.
Yes, formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 8? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Agorwn y bleidlais, felly. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 8.
The question is that amendment 8 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll open the vote, therefore. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Therefore, amendment 8 is not agreed.
Gwelliant 8: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 6, ac mae'r grŵp yma yn ymwneud â phlant cymhwysol. Gwelliant 14 yw'r prif welliant. Rwy'n galw ar Janet Finch-Saunders i gynnig y prif welliant, i siarad iddo, ac i'r gwelliannau eraill yn y grŵp. Janet Finch-Saunders.
The next group of amendments is group 6, which relates to qualifying children. Amendment 14 is the lead amendment in this group, and I call on Janet Finch-Saunders to move and speak to the lead amendment, and the other amendments in the group. Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 14 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 14 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Llywydd.
Amendments 14 and 18, brought forward from Stage 2, place the age of the qualifying child on the face of the Bill, and allows Ministers to change that age at a later date through regulation. While the explanatory memorandum and the draft administrative scheme clearly outline that three- and four-year-old children would be entitled to free childcare, the Bill declines to place the age of the child clearly within its provisions, instead leaving it to secondary legislation.
While we understand the Minister's point of view on flexibility, we believe it is still necessary for the Bill itself to be open and transparent about its application. We recognise that the Minister tabled an amendment at Stage 2 to say that funding will only be available to those under compulsory school age, and has clearly included the age within the draft administrative scheme. However, this brings us no further forward to a transparent piece of legislation, as it is again left to secondary legislation or non-statutory guidance.
Therefore, amendment 18 is somewhat of a compromise to the Minister's wishes for future flexibility, allowing Welsh Ministers to change the age should evidence show that younger children need to access the offer. For example, evidence from the Equality, Local Government and Communities Committee inquiry into parenting and employment highlights the need for the childcare offer to be extended to nought to two-year-olds, to ensure higher employment rates. They also found that the biggest barriers to employment were to parents who are seeking work soon after their first child is born. Although there are concerns about Henry VIII powers, this places the current aim clearly on the face of the Bill, while providing Welsh Ministers some flexibility to change the age at a later date, should evidence show further extension of the offer is needed.
Turning to amendment 15, my colleague Suzy Davies AM has ably outlined why we had to table these at Stage 2, and this sets out the reasoning why we will do so again at Stage 3. Essentially, this is about what actions the Welsh Government must take so that the Bill can even function, and, if they are not, would simply leave the Bill as an empty vessel. There are duties here that Welsh Ministers must undertake to make the Bill work. As a result, we call on the Welsh Government to accept this amendment in the true spirit in which this was intended.
As to amendment 16, this is intended to ensure that whatever the eligibility requirements asked for by Welsh Government to apply for the offer are underpinned by giving parents information. Essentially, it's about helping eligible parents for the offer to understand themselves what a qualifying child is. It is concerning that the Welsh Government is intending to set out regulations informing groups of people about their eligibility for a certain offer or grant without providing clear information as to what they need to bring along to evidence their claim. Thank you.
Diolch, Lywydd.
Mae gwelliannau 14 a 18, a ddygwyd ymlaen o Gyfnod 2, yn gosod oed y plentyn cymwys ar wyneb y Bil, ac yn caniatáu i Weinidogion newid yr oed yn ddiweddarach drwy reoliad. Er bod y memorandwm esboniadol a'r cynllun gweinyddol drafft yn amlinellu'n glir y byddai plant tair a phedair oed â hawl i gael gofal plant am ddim, nid yw'r Bil yn gosod oed y plentyn yn amlwg yn ei ddarpariaethau, ac yn lle hynny yn ei adael i is-ddeddfwriaeth.
Er ein bod yn deall safbwynt y Gweinidog ynglŷn â hyblygrwydd, credwn fod angen o hyd i'r Bil ei hun fod yn agored ac yn dryloyw ynghylch y modd y caiff ei gymhwyso. Rydym yn cydnabod fod y Gweinidog wedi cyflwyno gwelliant yng Nghyfnod 2 i ddweud na fydd cyllid ond ar gael i'r rhai o dan oedran ysgol gorfodol yn unig, ac mae wedi cynnwys yr oed yn amlwg yn y cynllun gweinyddol drafft. Fodd bynnag, nid yw hyn yn ein symud gam ymhellach ymlaen at ddarn tryloyw o ddeddfwriaeth, gan ei fod yn cael ei adael unwaith eto i is-ddeddfwriaeth neu ganllawiau anstatudol.
Felly, mae gwelliant 18 yn gyfaddawd o fath i ddymuniadau'r Gweinidog i weld hyblygrwydd yn y dyfodol, gan alluogi Gweinidogion Cymru i newid yr oed pe bai tystiolaeth yn dangos bod angen i blant iau allu manteisio ar y cynnig. Er enghraifft, mae tystiolaeth o ymchwiliad y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol i rianta a chyflogaeth yn tynnu sylw at yr angen i ymestyn y cynnig gofal plant i gynnwys plant rhwng dim a dwy oed, er mwyn sicrhau cyfraddau cyflogaeth uwch. Canfu hefyd fod y rhwystrau mwyaf i gyflogaeth yn digwydd i rieni sy'n chwilio am waith yn fuan ar ôl geni eu plentyn cyntaf. Er bod pryderon ynghylch pwerau Harri VIII, mae hyn yn gosod y nod presennol yn amlwg ar wyneb y Bil, gan ddarparu rhywfaint o hyblygrwydd i Weinidogion Cymru allu newid yr oedran yn nes ymlaen, pe bai'r dystiolaeth yn dangos bod angen ymestyn y cynnig ymhellach.
Gan droi at welliant 15, amlinellodd fy nghyd-Aelod Suzy Davies AC yn fedrus pam y bu'n rhaid inni gyflwyno hyn yng Nghyfnod 2, ac mae'n nodi'r rhesymeg pam y byddwn yn gwneud hynny eto yng Nghyfnod 3. Yn y bôn, mae hyn yn ymwneud â pha gamau y mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru eu cymryd er mwyn i'r Bil allu gweithredu hyd yn oed, ac os nad yw hynny'n digwydd, byddai'n gwneud y Bil yn llestr gwag. Ceir dyletswyddau yma sy'n rhaid i Weinidogion Cymru eu cyflawni er mwyn gwneud i'r Bil weithio. O ganlyniad, galwn ar Lywodraeth Cymru i dderbyn y gwelliant hwn yn yr ysbryd y'i bwriadwyd.
O ran gwelliant 16, nod hwn yw sicrhau bod unrhyw ofynion cymhwysedd y bydd Llywodraeth Cymru yn gofyn amdanynt er mwyn ymgeisio am y cynnig yn cael eu hategu drwy roi gwybodaeth i rieni. Yn y bôn, mae'n ymwneud â helpu rhieni sy'n gymwys ar gyfer y cynnig i ddeall drostynt eu hunain beth yw plentyn sy'n gymwys. Mae'n peri gofid fod Llywodraeth Cymru yn bwriadu pennu rheoliadau'n hysbysu grwpiau o bobl am eu cymhwysedd ar gyfer cynnig neu grant penodol heb ddarparu gwybodaeth glir ynglŷn â beth sydd angen iddynt ei ddangos yn dystiolaeth ar gyfer eu cais. Diolch i chi.
Members, amendment 15 simply introduces a duty on Ministers to introduce those regulations to define the age of children whose parents can then rely on this legislation. Despite the very welcome duty embodied in amendment 4, which actually commits Ministers to funding the childcare offer, the likely fall of our amendment 22 means that we are no nearer certainty on which parents will be eligible because we don't know what 'care' means, and now, because we don't know what 'qualifying children' actually are. So, Welsh Government, of course, we know they can introduce the regulations to make this clear, but there is no obligation on them to do so. And for this Bill to be actually operable, functional, we need to have that age range, and so, we must have those regulations. So, if we don't have the regulations, the Bill remains inchoate and unenforcebale.
Amendment 16 also improves the subsection that helps us understand what a 'qualifying child' means. Section 1(7)(d) refers to a child who is the subject of a declaration made by virtue of, as yet, non-existent regulations. And I think it could be possible on a generous interpretation actually for that subsection to function without regulations, but I really wouldn't want to put money on it. So, if they are to be made, I think that they must include—. If they are to be made, the Bill already says they 'may' include a range of requirements to be met by a person making such a declaration. The amendment here simply says that if regulations are introduced, placing such conditions on a person making a declaration, then they must also set out what that person needs to produce or prove, or say, to show that they have actually met those conditions. I don't suggest what you might want to introduce by way of evidence, but, basically, I don't think you should be placing legal requirements on people unless you're clear how they can comply with those requirements. That's all this says. The amendment protects parents or others from potential uncertainty about how this Bill affects them. Thank you.
Aelodau, nid yw gwelliant 15 ond yn cyflwyno dyletswydd ar Weinidogion i gyflwyno'r rheoliadau hynny er mwyn diffinio oed y plant y gall eu rhieni wedyn ddibynnu ar y ddeddfwriaeth hon. Er gwaethaf y ddyletswydd sydd i'w chroesawu'n fawr yng ngwelliant 4, sydd mewn gwirionedd yn rhwymo Gweinidogion i ariannu'r cynnig gofal plant, mae methiant tebygol ein gwelliant 22 yn golygu nad ydym fymryn yn agosach at gael sicrwydd pa rieni fydd yn gymwys gan nad ydym yn gwybod beth yw ystyr 'gofal', ac yn awr, oherwydd nad ydym yn gwybod beth yw ystyr 'plant cymwys'. Felly, Lywodraeth Cymru, wrth gwrs ein bod yn gwybod y gallant gyflwyno'r rheoliadau i egluro hyn, ond nid oes unrhyw reidrwydd arnynt i wneud hynny. Ac er mwyn gallu gweithredu'r Bil hwn mewn gwirionedd, ei wneud yn weithredol, mae angen inni gael yr ystod oedran, ac felly, rhaid inni gael y rheoliadau hynny. Felly, os nad oes gennym y rheoliadau, mae'r Bil yn parhau i fod yn anaeddfed a heb fodd o'i orfodi.
Mae gwelliant 16 hefyd yn gwella'r is-adran sy'n ein helpu i ddeall ystyr 'plentyn cymwys'. Mae adran 1(7)(d) yn cyfeirio at blentyn sy'n destun datganiad a wnaed yn rhinwedd rheoliadau nad ydynt yn bodoli eto. A chredaf y gallai fod yn bosibl drwy ddehongliad hael, i'r is-adran honno weithredu heb y rheoliadau, ond ni fuaswn am roi arian ar hynny. Felly, os ydynt yn mynd i gael eu gwneud, credaf fod yn rhaid iddynt gynnwys—. Os ydynt yn mynd i gael eu gwneud, mae'r Bil eisoes yn dweud y 'gallent' gynnwys amrywiaeth o ofynion i'w bodloni gan berson sy'n gwneud datganiad o'r fath. Nid yw'r gwelliant ond yn dweud yma, os cyflwynir rheoliadau, gan osod amodau ar berson sy'n gwneud datganiad, yna rhaid iddynt nodi hefyd beth sydd angen i'r person hwnnw ei gynhyrchu neu ei brofi, neu ei ddweud, i ddangos eu bod wedi bodloni'r amodau hynny mewn gwirionedd. Nid wyf yn awgrymu beth y gallech fod eisiau ei gyflwyno fel tystiolaeth, ond yn y bôn, nid wyf yn credu y dylech osod gofynion cyfreithiol ar bobl oni bai eich bod yn glir ynglŷn â sut y gallant gydymffurfio â'r gofynion hynny. Dyna'r cyfan y mae hwn yn ei ddweud. Mae'r gwelliant yn diogelu rhieni neu eraill rhag ansicrwydd posibl ynglŷn â sut y mae'r Bil hwn yn effeithio arnynt. Diolch i chi.
Y Gweinidog i gyfrannu.
The Minister to contribute.
Diolch, Llywydd. Can I welcome the welcome we've just had for my Stage 2 amendment, even though it doesn't appear to go quite far enough? Can I also welcome the fact that we got to group 6, before Henry VIII powers were mentioned within this Chamber? [Laughter.] Now, Government amendments were passed at Stage 2, placing more details about eligible children on the face of the Bill. These made it clear that eligible children must be below statutory school age, but provided the Welsh Ministers with the flexibility to set that specific age range within regulations. Now, the Children, Young People and Education Committee made it very clear in our discussions that it doesn't wish to close down the debate about the age of qualifying children. The Bill, I would argue, as drafted, gives us that flexibility to vary the age of qualifying children in future, should the evidence tell us that that is what we need to do, making amendments 14, 15 and 18 unnecessary and, in that way, unhelpful. But, furthermore, I'd argue that the Bill as drafted provides Welsh Ministers with the power to specify in regulations the type of information a person making a declaration may need to provide. There is, therefore, no need to pass amendment 16 to allow for this to happen.
Now, the Stage 2 amendment was passed and the Bill, as—
Diolch, Lywydd. A gaf fi groesawu'r croeso a gawsom yn awr i fy ngwelliant Cyfnod 2, er nad yw'n ymddangos ei fod yn mynd yn ddigon pell? A gaf fi hefyd groesawu'r ffaith ein bod wedi cyrraedd grŵp 6 cyn i bwerau Harri VIII gael eu crybwyll yn y Siambr? [Chwerthin.] Nawr, pasiwyd gwelliannau'r Llywodraeth yng Nghyfnod 2, gan roi mwy o fanylion am blant cymwys ar wyneb y Bil. Roedd y rhain yn ei gwneud yn glir fod yn rhaid i blant cymwys fod o dan oed ysgol statudol, ond roeddent yn darparu hyblygrwydd i Weinidogion Cymru bennu'r ystod oedran hwnnw yn y rheoliadau. Nawr, roedd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yn ei gwneud yn glir iawn yn ein trafodaethau nad yw'n dymuno cau'r ddadl ynglŷn ag oedran plant cymwys. Buaswn yn dadlau bod y Bil fel y'i drafftiwyd yn rhoi'r hyblygrwydd inni amrywio oedran plant cymwys yn y dyfodol, pe bai'r dystiolaeth yn dweud wrthym mai dyna sydd angen inni ei wneud, gan wneud gwelliannau 14, 15 a 18 yn ddiangen ac yn y modd hwnnw, yn ddi-fudd. Ond ar ben hynny, buaswn yn dadlau bod y Bil fel y'i drafftiwyd yn rhoi pŵer i Weinidogion Cymru bennu mewn rheoliadau y math o wybodaeth y gallai fod angen i berson sy'n gwneud datganiad ei darparu. Felly, nid oes angen pasio gwelliant 16 i ganiatáu i hyn ddigwydd.
Nawr, pasiwyd gwelliant Cyfnod 2 ac mae'r Bil, fel—
Will you give way?
A wnewch chi ildio?
Indeed. I will give way.
Yn sicr. Fe ildiaf.
Sorry, before we move on—thank you, Minister—the whole point is that if these regulations need to be introduced, the power isn't strong enough; you should have a duty. That's all that my amendments 15 and 16 were about.
Mae'n ddrwg gennyf, cyn inni symud ymlaen—diolch ichi, Weinidog—yr holl bwynt yw, os oes angen cyflwyno'r rheoliadau hyn, nid yw'r pŵer yn ddigon cryf; dylai fod gennych ddyletswydd. Dyna oedd holl ddiben fy ngwelliannau 15 ac 16.
I fully understand, but my argument, Suzy, is that they're not actually necessary, because we've made clear the commitment to actually bring this forward, and there's no doubt about that. But if I can just briefly turn to the amendment that we passed at Stage 2 deliberations, and the Bill as drafted, both now require that an eligible child be below statutory school age. It allows the Welsh Ministers, provides the ability for Welsh Ministers, to set by regulations that age range. It allows us also to specify by regulations the type of information that parents should supply when making a declaration about a child's eligibility. Now, I accept this is not the same as specifying exactly what information a person must supply, but being very specific about the nature of information to be supplied in regulations could indeed fetter HMRC in terms of what they can accept as proof of eligibility. And HMRC—it isn't an accident that we're using them, because they're delivering the very similar offer across the border. So, saying to HMRC, 'Well, if things change, we're going to have to come back to our legislation and change it', that seems the wrong balance.
Now, I don't see what is added by these amendments, which seek to both specify a child must be three years of age to access the offer but provide the Welsh Ministers with the power to change that age, and require Welsh Ministers to include details of the information to be provided in support of a declaration in regulations. So, I just don't see that they are necessary beyond what we're already doing and what we've committed to do. And on that basis, although I welcome the welcome you had for the amendment that we brought forward in Stage 2, I would urge Members to reject these amendments—14, 15, 16 and 18.
Rwy'n deall yn llwyr, ond fy nadl, Suzy, yw nad ydynt yn angenrheidiol mewn gwirionedd, oherwydd rydym wedi gwneud ein hymrwymiad i gyflwyno hyn yn glir, ac nid oes unrhyw amheuaeth am hynny. Ond os caf droi'n fyr at y gwelliant a basiwyd gennym yn ystod trafodaethau Cyfnod 2, a'r Bil fel y'i drafftiwyd, mae'r ddau bellach yn ei gwneud hi'n ofynnol i blentyn cymwys fod dan oedran ysgol statudol. Mae'n caniatáu i Weinidogion Cymru, yn rhoi'r gallu i Weinidogion Cymru bennu'r ystod oedran hon drwy reoliadau. Mae'n caniatáu inni bennu hefyd, drwy reoliadau, y math o wybodaeth y dylai rhieni ei darparu pan fyddant yn gwneud datganiad am gymhwysedd plentyn. Nawr, rwy'n derbyn nad yw hyn yr un fath â phennu'n union pa wybodaeth y mae'n rhaid i berson ei darparu, ond gallai bod yn benodol iawn ynglŷn â natur y wybodaeth sydd i'w darparu mewn rheoliadau lyffetheirio CThEM o ran beth y gallant ei dderbyn fel prawf o gymhwysedd. A CThEM—nid damwain yw hi ein bod yn eu defnyddio hwy, oherwydd maent yn darparu'r cynnig tebyg iawn ar draws y ffin. Felly, mae dweud wrth CThEM, 'Wel, os yw pethau'n newid, bydd yn rhaid inni ddychwelyd at ei ein deddfwriaeth a'i newid', mae hynny'n ymddangos fel y cydbwysedd anghywir.
Nawr, nid wyf yn gweld beth y mae'r gwelliannau hyn yn ei ychwanegu, gwelliannau sy'n ceisio pennu bod yn rhaid i blentyn fod yn dair oed i allu manteisio ar y cynnig ond yn rhoi pŵer i Weinidogion Cymru newid yr oedran hwnnw, a'i gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru gynnwys manylion y wybodaeth sydd i'w darparu i gefnogi datganiad yn y rheoliadau. Felly, nid wyf yn gweld eu bod yn angenrheidiol y tu hwnt i'r hyn rydym eisoes yn ei wneud a beth rydym wedi ymrwymo i'w wneud. Ac ar y sail honno, er fy mod yn croesawu eich croeso i'r gwelliant a gyflwynwyd gennym yng Nghyfnod 2, buaswn yn annog yr Aelodau i wrthod y gwelliannau hyn—14, 15, 16 a 18.
Janet Finch-Saunders to respond.
Janet Finch-Saunders i ymateb.
Let's move to the vote.
Gadewch i ni symud at y bleidlais.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 14? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais, felly. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, yn erbyn 30. Gwrthodwyd gwelliant 14.
The question is that amendment 14 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 13, no abstentions, 30 against. Therefore, amendment 14 is not agreed.
Gwelliant 14: O blaid: 13, Yn erbyn: 30, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 14: For: 13, Against: 30, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Janet Finch-Saunders, gwelliant 15.
Janet Finch-Saunders, amendment 15.
Cynigiwyd gwelliant 15 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 15 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 15? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 30 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 15.
The question is that amendment 15 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 13, no abstentions, 30 against. Therefore, amendment 15 is not agreed.
Gwelliant 15: O blaid: 13, Yn erbyn: 30, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 15: For: 13, Against: 30, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 9, Siân Gwenllian.
Amendment 9, Siân Gwenllian.
Cynigiwyd gwelliant 9 (Siân Gwenllian).
Amendment 9 (Siân Gwenllian) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 9? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid wyth, neb yn ymatal, 35 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 9.
The question is that amendment 9 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour eight, no abstentions, 35 against. Therefore, amendment 9 is not agreed.
Gwelliant 9: O blaid: 8, Yn erbyn: 35, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Gwelliant 16, Janet Finch-Saunders.
Amendment 16, Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 16 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 16 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 16? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais electronig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 30 yn erbyn. Gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 16 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 13, no abstentions, 30 against. Therefore, amendment 16 is not agreed.
Gwelliant 16: O blaid: 13, Yn erbyn: 30, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 16: For: 13, Against: 30, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 17, Janet Finch-Saunders.
Amendment 17, Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 17 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 17 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 17? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 17.
The question is that amendment 17 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Therefore, amendment 17 is not agreed.
Gwelliant 17: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 17: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 18, Janet Finch-Saunders.
Amendment 18, Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 18 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 18 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 18? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais felly. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 30 yn erbyn. Ac felly gwrthodwyd gwelliant 18.
The question is that amendment 18 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to an electronic vote. Open the vote. Close the vote. In favour 13, no abstentions, 30 against. Therefore, amendment 18 is not agreed.
Gwelliant 18: O blaid: 13, Yn erbyn: 30, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 18: For: 13, Against: 30, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 19 sydd nesaf. Janet Finch-Saunders.
Amendment 19, Janet Finch-Saunders.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Ni chynigiwyd gwelliant 19 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 19 (Janet Finch-Saunders) not moved.
Gwelliant 19 heb ei gynnig. Felly, rydym yn cyrraedd gwelliant 20. Janet Finch-Saunders.
Amendment 19 is therefore not moved. We reach amendment 20. Janet Finch-Saunders.
Not moved.
Heb ei gynnig.
Also not moved.
Eto heb ei gynnig.
Ni chynigiwyd gwelliant 20 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 20 (Janet Finch-Saunders) not moved.
Gwelliant 21, Janet Finch-Saunders.
Amendment 21, Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 21 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 21 (Janet Finch-Saunders) moved.
Move.
Rwy'n cynnig.
No?
Na?
Move.
Rwy'n cynnig.
Moved?
Wedi'i gynnig?
Yes, sorry—moved. [Laughter.]
Ie, mae'n ddrwg gennyf—wedi'i gynnig. [Chwerthin.]
Amendment 21 is moved.
Mae gwelliant 21 wedi'i gynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 21? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 21.
The question is that amendment 21 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Therefore, amendment 21 is not agreed.
Gwelliant 21: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 21: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Siân Gwenllian, gwelliant 10.
Siân Gwenllian, amendment 10.
Cynigiwyd gwelliant 10 (Siân Gwenllian, gyda chefnogaeth Janet Finch-Saunders).
Amendment 10 (Siân Gwenllian, supported by Janet Finch-Saunders) moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 10? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 17, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 10 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 17, no abstentions, 25 against. Therefore, amendment 10 is not agreed.
Gwelliant 10: O blaid: 17, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 10: For: 17, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 7, ac mae'r grŵp yma yn ymwneud â rheoliadau a wneir gan Weinidogion Cymru. Gwelliant 1 yw'r prif welliant, ac rwy'n galw ar y Gweinidog i gynnig y prif welliant, ac i siarad i'r gwelliant hwnnw a'r gwelliant arall yn y grŵp. Huw Irranca-Davies.
The next group of amendments is group 7, which relates to regulations to be made by Welsh Ministers. Amendment 1 is the lead amendment in this group, and I call on the Minister to move and speak to the lead amendment and the other amendment in the group. Huw Irranca-Davies.
Cynigiwyd gwelliant 1 (Huw Irranca-Davies).
Amendment 1 (Huw Irranca-Davies) moved.
Diolch, Llywydd. Famous last words, but I hope these amendments will be uncontroversial. They are two technical amendments. Their purpose is simply to make it clear that regulations under section 1 and section 10 of the Bill are regulations made by the Welsh Ministers.
Diolch, Lywydd. Geiriau olaf enwog, ond gobeithio na fydd y gwelliannau hyn yn rhai dadleuol. Dau welliant technegol ydynt. Eu diben yn syml yw ei gwneud yn glir fod rheoliadau o dan adran 1 ac adran 10 y Bil yn rheoliadau a wneir gan Weinidogion Cymru.
Nid oes neb i siarad ar y gwelliannau yma. Rwy'n cymryd bod y Gweinidog ddim eisiau ymateb. Felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Felly derbynnir gwelliant 1.
There are no other speakers on these amendments. I take it that the Minister doesn't wish to reply. So, the question is that amendment 1 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 1 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Gwelliant 22.
Amendment 22.
Amendment 22, Janet Finch-Saunders.
Gwelliant 22, Janet Finch-Saunders.
Following on from—. Thank you, Presiding Officer.
Gan ddilyn ymlaen o—. Diolch i chi, Lywydd.
Is it moved? You've already spoken to the amendment.
A yw wedi'i gynnig? Rydych wedi siarad am y gwelliant eisoes.
Cynigiwyd gwelliant 22 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 22 (Janet Finch-Saunders) moved.
Move.
Rwy'n cynnig.
It is moved.
Mae wedi'i gynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 22? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid, 17, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 22.
The question is that amendment 22 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour, 17, no abstentions, 25 against. Therefore, amendment 22 is not agreed.
Gwelliant 22: O blaid: 17, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 22: For: 17, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 8 ac y mae'r grŵp yma yn ymwneud ag offerynnau statudol a newidiadau i weithdrefnau. Gwelliant 23 yw'r brif welliant a'r unig welliant, ac rwy'n galw ar Janet Finch-Saunders i gynnig y gwelliant.
The next group of amendments is group 8 and this group relates to statutory instruments and changes to procedures. Amendment 23 is the lead and the only amendment in this group, and I call on Janet Finch-Saunders to move and speak to the amendment.
Cynigiwyd gwelliant 23 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 23 (Janet Finch-Saunders) moved.
Thank you, Presiding Officer. Following on from Llyr Gruffydd's amendment in Stage 2 of the Bill, we believe that the superaffirmative procedure for the Bill should still be followed, hence the reason why amendment 23 has been tabled.
During the investigations of the Constitutional and Legislative Affairs Committee at Stage 1, it was clear that there are serious concerns about the nature of the Bill and the reliance of the Minister on future regulations to provide flexibility. We find that these concerns have been carried forward to both Stage 2 and Stage 3 of the Bill. Quite clearly, the Minister does not intend to routinely consult on the draft regulations, which include important policy directions, such as the offer itself and where it will be directed. Due to the dependence of the Bill on subordinate legislation, through regulations, it is critical that the National Assembly for Wales, and associated stakeholders, are provided with an opportunity to properly scrutinise legislation in this place.
Both the Children, Young People and Education Committee and CLA committee were in favour of superaffirmative regulations, should less detail be published on the face of the Bill. Therefore, we believe that this should be an inherent part of regulation-making powers, at least from the very beginning of the Bill's application. Thank you.
Diolch i chi, Lywydd. Ar ôl gwelliant Llyr Gruffydd yng Nghyfnod 2 y Bil, credwn y dylai'r weithdrefn uwchgadarnhaol ar gyfer y Bil barhau i gael ei dilyn, a dyna'r rheswm dros gyflwyno gwelliant 23.
Yn ystod ymchwiliadau'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yng Nghyfnod 1, roedd hi'n amlwg fod yna bryderon difrifol ynghylch natur y Bil a dibyniaeth y Gweinidog ar reoliadau yn y dyfodol i ddarparu hyblygrwydd. Rydym yn ystyried bod y pryderon hyn wedi cael eu dwyn ymlaen i Gyfnod 2 a Chyfnod 3 y Bil. Yn amlwg iawn, nid yw'r Gweinidog yn bwriadu ymgynghori fel mater o drefn ar y rheoliadau drafft, sy'n cynnwys cyfeiriadau polisi pwysig, megis y cynnig ei hun, a lle y caiff ei gyfeirio. Oherwydd dibyniaeth y Bil ar is-ddeddfwriaeth, drwy reoliadau, mae'n hanfodol fod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, a rhanddeiliaid cysylltiedig, yn cael cyfle i graffu ar ddeddfwriaeth yn briodol yn y lle hwn.
Roedd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg a'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol o blaid y rheoliadau uwchgadarnhaol, pe bai llai o fanylion yn cael eu cyhoeddi ar wyneb y Bil. Felly, credwn y dylai hyn fod yn rhan annatod o bwerau gwneud rheoliadau, o leiaf o'r camau cyntaf un o weithrediad y Bil. Diolch.
Y Gweinidog, Huw Irranca-Davies.
The Minister, Huw Irranca-Davies.
Diolch, Llywydd, a diolch, Janet.
Thank you, Llywydd, and thank you, Janet.
From the very start, we've been entirely open about the eligibility criteria for this offer. They've been shared with the committee as part of the explanatory memorandum for the Bill. They are out there now and they provide the basis for, indeed, the live, early implementation of the offer. They're not hidden—they're very transparent. The detailed eligibility criteria for the offer will be set out in subordinate legislation, under the powers in section 1 of the Bill, and will be subject to the affirmative procedure, which I think is proportionate, given the engagement that we have already undertaken and which is ongoing.
So, how have we been open and engaging? I'll list some of the ways. The Welsh Government has made significant efforts to engage with parents and providers and local authorities about the offer. We're continually evaluating and ensuring that lessons learnt from early implementation pilot areas continue to influence and shape and inform aspects of the longer term policy. Indeed, the findings of the first year of implementation was published on 22 November. We've also heard directly from thousands of parents since we launched our #TalkChildcare campaign. And parents are telling us that finding affordable, available and accessible childcare is one of the biggest challenges facing families in Wales. They're also telling us that juggling work and the logistics of early education and childcare is far from easy, as we've heard.
We've also undertaken an extensive engagement process with childcare providers and the umbrella organisations that represent the sector. We are also in the early years of phase 2 of our #TalkChildcare campaign, which will focus on engaging with providers. We are also working with our early implementer local authorities, as they begin to deliver the offer, and they're fully engaged with local authorities who are yet to come on board.
So, I'm not convinced that we need to consult on subordinate legislation under section 1, given that we've placed more detail on the face of the Bill about what we mean by an 'eligible child', addressing one of the Constitutional and Legislative Affairs Committee's fundamental concerns.
We are already into early implementation of the live offer. This is, in effect, a national consultation on, and a test of, the offer. We aren't embarking on something completely new and unknown here. We are taking reasonable steps to evaluate the offer, there is ongoing and constructive engagement with key stakeholders through our stakeholder reference groups, and we have also listened to what Members have been saying about the need for a review clause in the Bill.
Government amendment 2, which will be debated as part of a later group, group 12, proposes we build into the Bill a requirement to pause and review the effectiveness of the legislation. But can I remind Members again that this is a narrow technical Bill to facilitate the application and eligibility checking process?The regulations that will be made under section 1 of the Bill will detail the eligibility criteria, which will then form the basis for the eligibility checking system.
So, the procedure we are proposing for making these regulations, we would argue, is entirely proportionate, and I would urge fellow Members to join me in not supporting these amendments if they are pushed—this amendment, sorry.
O'r cychwyn cyntaf, fe fuom yn gwbl agored am y meini prawf cymhwysedd ar gyfer y cynnig hwn. Cawsant eu rhannu gyda'r pwyllgor fel rhan o'r memorandwm esboniadol ar gyfer y Bil. Maent allan yno yn awr ac maent yn gosod y sylfaen yn wir ar gyfer gweithredu'r cynnig byw yn gynnar. Nid ydynt wedi'u cuddio—maent yn dryloyw iawn. Bydd y meini prawf cymhwysedd manwl ar gyfer y cynnig yn cael eu pennu mewn is-ddeddfwriaeth, o dan y pwerau yn adran 1 o'r Bil, a bydd yn ddarostyngedig i'r weithdrefn gadarnhaol, a chredaf fod hynny'n gymesur, o ystyried yr ymgysylltiad a gawsom eisoes ac sy'n parhau.
Felly, sut rydym wedi bod yn agored ac wedi ymgysylltu? Fe restraf rhai o'r ffyrdd. Mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud ymdrechion sylweddol i ymgysylltu â rhieni a darparwyr ac awdurdodau lleol ynglŷn â'r cynnig. Rydym yn gwerthuso'n barhaus ac yn sicrhau bod gwersi a ddysgwyd o'r ardaloedd peilot ar gyfer gweithredu cynnar yn parhau i ddylanwadu a llunio a llywio agweddau ar y polisi mwy hirdymor. Yn wir, cyhoeddwyd canfyddiadau'r flwyddyn gyntaf o weithredu ar 22 Tachwedd. Rydym wedi clywed yn uniongyrchol hefyd gan filoedd o rieni ers i ni lansio ein hymgyrch #TrafodGofalPlant. Ac mae rhieni'n dweud wrthym bod dod o hyd i ofal plant sydd ar gael yn hygyrch ac yn fforddiadwy yn un o'r heriau mwyaf sy'n wynebu teuluoedd yng Nghymru. Maent hefyd yn dweud wrthym fod jyglo gwaith a logisteg addysg gynnar a gofal plant yn bell o fod yn hawdd, fel rydym wedi clywed.
Hefyd, rydym wedi cynnal proses ymgysylltu helaeth â darparwyr gofal plant a sefydliadau ymbarél sy'n cynrychioli'r sector. Rydym hefyd ym mlynyddoedd cynnar cam 2 ein hymgyrch #TrafodGofalPlant, a fydd yn canolbwyntio ar ymgysylltu â darparwyr. Rydym hefyd yn gweithio gyda'n hawdurdodau lleol sy'n weithredwyr cynnar, wrth iddynt ddechrau darparu'r cynnig, ac maent yn ymwneud yn llawn ag awdurdodau lleol sydd eto i ddechrau darparu'r cynnig.
Felly, nid wyf yn argyhoeddedig fod angen inni ymgynghori ar is-ddeddfwriaeth o dan adran 1, o ystyried ein bod wedi rhoi mwy o fanylion ar wyneb y Bil ynglŷn â beth a olygwn wrth 'plentyn cymwys', gan fynd i'r afael ag un o bryderon sylfaenol y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol.
Rydym eisoes ar gamau cynnar gweithredu'r cynnig byw. Ymgynghoriad cenedlaethol yw hwn i bob pwrpas, a phrawf o'r cynnig. Nid ydym yn dechrau ar rywbeth hollol newydd a dieithr yma. Rydym yn rhoi camau rhesymol ar waith i werthuso'r cynnig, ceir ymgysylltiad parhaus ac adeiladol â rhanddeiliaid allweddol drwy ein grwpiau cyfeirio rhanddeiliaid, ac rydym hefyd wedi gwrando ar yr hyn y mae Aelodau wedi bod yn ei ddweud am yr angen am gymal adolygu yn y Bil.
Mae gwelliant 2 y Llywodraeth, a gaiff ei drafod yn rhan o grŵp diweddarach, grŵp 12, yn argymell ein bod yn ymgorffori gofyniad yn y Bil i oedi ac adolygu effeithiolrwydd y ddeddfwriaeth. Ond a gaf fi atgoffa'r Aelodau unwaith eto mai Bil technegol cul i hwyluso'r broses ymgeisio a gwirio cymhwysedd yw hwn? Bydd y rheoliadau a wneir o dan adran 1 y Bil yn manylu ar y meini prawf cymhwysedd, a fydd wedyn yn sail ar gyfer y system gwirio cymhwysedd.
Felly, byddem yn dadlau bod y weithdrefn a argymhellir gennym ar gyfer gwneud y rheoliadau hyn yn gwbl gymesur, a buaswn yn annog cyd-Aelodau i ymuno â mi a pheidio â chefnogi'r gwelliannau hyn os cânt eu gwthio—y gwelliant hwn, mae'n ddrwg gennyf.
Janet Finch-Saunders to respond.
Janet Finch-Saunders i ymateb.
I will therefore move to the vote.
Symudaf at y bleidlais felly.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 23? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 23.
The question is that amendment 23 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Therefore, amendment 23 is not agreed.
Gwelliant 23: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 23: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 9. Mae'r grŵp yma o welliannau yn ymwneud â chategorïau o ddarparwyr gofal plant a gyllidir. Gwelliant 24 yw'r prif welliant. Rwy'n galw ar Janet Finch-Saunders i gynnig y gwelliant ac i siarad am y gwelliant arall yn y grŵp. Janet Finch-Saunders.
The next group of amendments is group 9, and this group relates to categories of providers of funded childcare. Amendment 24 is the lead amendment in this group, and I call on Janet Finch-Saunders to move and speak to the lead amendment and the other amendment in the group. Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 24 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 24 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Llywydd. We have re-tabled amendments 24 and 25 from Stage 2 because, while we recognise that the Minister has listened to the committee and stakeholders and included relatives registered as childminders within both regulations and the draft administrative scheme, this is again left to secondary legislation and a non-statutory scheme to determine. As has been made clear within Stage 2, this is not just about the types of provider listed but the registration process.
We agree that childminders should be subject to registration, and we have heard the Minister's reassurance about both schools and grandparents, yet this misses the fundamental point about the current registration process for being a childcare provider. Grandparents are still unable to register with Care Inspectorate Wales if they only look after their own relatives. I have to say, Minister, that when we've met with you, you yourself have said that the ones not taking up the offer have sometimes been those where grandparents look after their children. As PACEY Cymru, the Professional Association for Childcare and Early Years, noted at Stage 1, this leaves out a vast swathe of people who also care for their relatives, leading to concerns about the sustainability of the childcare sector, especially within our rural areas.
This ties in somewhat with our continued concerns about workforce planning, which will be dealt with under amendment 34. The Minister pointed out at Stage 2 that there is no stipulation for relatives to care for other children under the offer. However, this isn't made clear either on the face of the Bill or within the draft administrative scheme. Likewise, the exemption for schools under the Child Minding and Day Care Exceptions (Wales) Order 2010 has the side-effect of preventing the Minister's aim of wraparound care, as schools would have to work in partnership with a registered childminder to provide the childcare element or create a separate legal entity for representatives to register. While we received assurances at Stage 2 and Stage 3 that these will be reviewed, this needs to be made clear during the legislative process. That's why we're here today. The Children, Young People and Education Committee is also still waiting for the results of the call for evidence to review the Child Minding and Day Care Exceptions (Wales) Order 2010, which could ease the registration of both relatives and schools as childcare providers.
It is deeply disappointing that the Minister has issued a call for evidence during the latter stages of the Bill's progress, meaning that we as Assembly Members do not have the ability to scrutinise this evidence before the Bill is passed. This is surely where the processes of the Bill are lacking. We are debating a framework Bill, which the Minister claims is merely technical, but essentially it's delivering part of the childcare offer through HMRC. The Bill was at Stage 1 six months into testing the pilot areas; at Stage 2 before a call for evidence on childcare registration; and at Stage 3 before the first evaluation of early implementers of the offer was published. It does very much feel as though we are going back to this Bill in a year's time when the next evaluation report is published, and the year after, when the national roll-out has begun. That, surely, is not just putting the cart before the horse, but a whole caravan. Pr—. Right. Thank you. I nearly said 'Presiding Officer' then. [Laughter.]
Diolch, Lywydd. Rydym wedi ailgyflwyno gwelliannau 24 a 25 o Gyfnod 2 oherwydd, er ein bod yn cydnabod bod y Gweinidog wedi gwrando ar y pwyllgor a'r rhanddeiliaid ac wedi cynnwys perthnasau a gofrestrwyd yn warchodwyr plant o fewn y cynllun gweinyddol drafft a'r rheoliadau, mae hyn eto'n cael ei adael i is-ddeddfwriaeth a chynllun anstatudol ei benderfynu. Fel y gwnaethpwyd yn glir yng Nghyfnod 2, mae hyn yn ymwneud nid yn unig â'r mathau o ddarparwyr a gofrestrir, ond â'r broses gofrestru hefyd.
Rydym yn cytuno y dylai gwarchodwyr plant gael eu cofrestru, a chlywsom y Gweinidog yn rhoi sicrwydd ynglŷn ag ysgolion a neiniau a theidiau, ond mae hyn yn methu'r pwynt sylfaenol ynglŷn â'r broses gofrestru bresennol ar gyfer bod yn ddarparwr gofal plant. Nid yw neiniau a theidiau'n cael cofrestru gydag Arolygiaeth Gofal Cymru os mai edrych ar ôl eu perthnasau eu hunain yn unig a wnânt. Rhaid imi ddweud, Weinidog, pan gawsom gyfarfod â chi, fe ddywedoch chi eich hun mai'r rhai nad ydynt yn manteisio ar y cynnig weithiau yw neiniau a theidiau sy'n edrych ar ôl eu plant. Fel y nododd PACEY Cymru, y Gymdeithas Broffesiynol ar gyfer Gofal Plant a'r Blynyddoedd Cynnar, yng Nghyfnod 1, caiff amrywiaeth helaeth o bobl sydd hefyd yn gofalu am eu perthnasau eu hepgor drwy hyn, gan arwain at bryderon ynghylch cynaliadwyedd y sector gofal plant, yn enwedig yn ein hardaloedd gwledig.
Mae hyn yn cysylltu i ryw raddau â'n pryderon parhaus ynghylch cynllunio'r gweithlu, a bydd hynny'n cael sylw o dan welliant 34. Nododd y Gweinidog yng Nghyfnod 2 nad oes unrhyw amod fod yn rhaid i berthnasau ofalu am blant eraill o dan y cynnig. Fodd bynnag, nid yw hyn yn cael ei wneud yn glir ar wyneb y Bil nac o fewn y cynllun gweinyddol drafft. Yn yr un modd, un o sgil-effeithiau'r esemptiad ar gyfer ysgolion o dan y Gorchymyn Eithriadau Gwarchod Plant a Gofal Dydd (Cymru) 2010 yw bod hynny'n atal nod y Gweinidog o ofal cofleidiol, gan y byddai'n rhaid i ysgolion weithio mewn partneriaeth gyda gwarchodwr plant cofrestredig i ddarparu'r elfen gofal plant neu greu endid cyfreithiol ar wahân i gynrychiolwyr gofrestru. Er inni gael sicrwydd yng Nghyfnod 2 a Chyfnod 3 y caiff y rhain eu hadolygu, mae angen gwneud hyn yn glir yn ystod y broses ddeddfwriaethol. Dyna pam rydym ni yma heddiw. Mae'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg hefyd yn dal i aros am ganlyniadau'r alwad am dystiolaeth i adolygu Gorchymyn Eithriadau Gwarchod Plant a Gofal Dydd (Cymru) 2010, a allai leddfu'r broses o gofrestru perthnasau ac ysgolion fel darparwyr gofal plant.
Mae'n hynod o siomedig fod y Gweinidog wedi cyhoeddi galwad am dystiolaeth yn ystod y camau olaf o daith y Bil, sy'n golygu na allwn ni fel Aelodau Cynulliad graffu ar y dystiolaeth hon cyn y caiff y Bil ei basio. Dyma lle mae prosesau'r Bil yn ddiffygiol. Rydym yn trafod Bil fframwaith, ac mae'r Gweinidog yn honni mai mater technegol yn unig ydyw, ond yn ei hanfod mae'n cyflawni rhan o'r cynnig gofal plant drwy CThEM. Roedd y Bil yng Nghyfnod 1 chwe mis ar ôl dechrau treialu'r ardaloedd peilot; yng Nghyfnod 2 cyn yr alwad am dystiolaeth ar gofrestru gofal plant; ac yng Nghyfnod 3 cyn cyhoeddi'r gwerthusiad cyntaf o weithredwyr cynnar y cynnig. Mae'n sicr yn teimlo fel pe baem yn mynd yn ôl at y Bil hwn ymhen blwyddyn pan gyhoeddir yr adroddiad gwerthuso nesaf, a'r flwyddyn ar ôl hynny, pan fydd wedi dechrau cael ei gyflwyno'n genedlaethol. Nid rhoi'r cert o flaen y ceffyl yn unig yw hynny, ond carafán cyfan. Lyw—. Iawn. Diolch. Bu bron i mi ddweud 'Llywydd'. [Chwerthin.]
Y Gweinidog i gyfrannu i'r ddadl—Huw Irranca-Davies.
The Minister to contribute to the debate—Huw Irranca-Davies.
Diolch Llywydd. I understood what you meant—I got it.
One of the benefits of doing a piloted roll-out, where we've moved from seven to 14 and we'll move upwards in terms of local authorities, is that we learn as we go and we evolve and we modify the scheme. But the question here is what is put on the face of primary legislation. I understand, because it's a running challenge with this, but this is a narrow technical Bill to allow HMRC to deliver the childcare offer, and the rest will be described in regulations or in the operational scheme and so on and the administrative scheme. The administrative scheme, as I've said, I've made clear I will bring in front of the committee and I will be happy to have it reviewed and to discuss and analyse it. But, look, we've been very, very clear from the start about who can provide childcare under the terms of this offer. Only registered providers can deliver this childcare offer. These providers are regulated and they're inspected—that, for us, is important as a measure of quality and standards. It provides us with the assurance that the funding used for the childcare offer is being spent on childcare that meets a number of requirements.
Now, providers who sign up to things such as voluntary approval schemes, which are very, very welcome, such as the one run for nannies by Care Inspectorate Wales—they're very useful schemes, they really are, but they're not registered, they're not inspected, and therefore they cannot deliver this offer. We have, however—to clarify—already flexed the rules, learnt from the first year of early implementer, to ensure that childminders can be funded through the offer to care for children who are also relatives. We heard from the committee, we had direct face-to-face conversations with grandparents out there who were saying, 'Well, I am actually a registered childminder, I'd like to do this.' We talked about this internally, we came in front of the committee and discussed it, and we changed what we're doing on the basis of learning live on the ground.
But we do realise that the existing legislation has some prohibitions around this arrangement in the wider context, and it's for this reason that I've already committed to reviewing that aspect of existing legislation, so that we can look at who can provide. But the benefit of pilots is that I will keep coming back to the Assembly and saying, 'We've now learnt this—do you think it's a good idea that we flex it again before the full roll-out?' Now, it's important to keep that in mind. Childminding and day care are already defined in other pieces of legislation. Replicating this within this context is unnecessary—I've said that already. It raises the risk that those definitions could actually fall out of sync in the future, resulting in confusion or having to revisit primary legislation.
Just to be clear, as well, we really do appreciate as a Government—I do, crikey, as a parent as well who has had three children—the contribution that many grandparents make in caring for their grandchildren. But my nonno and nonna would not have been able to access this childcare offer as providers, because they weren't registered with CIW; they were not inspected. I love them dearly, and they provided brilliant childcare, but they wouldn't have been able to access the scheme and it's the right thing. So, that's where the clarity lies.
Now, I can't see what would be gained from these regulation-making powers in amendments 24 and 25, which would only, in effect, be stating and defining categories of providers already stated and defined in other legislation. So, on that basis, whilst I understand where you're coming from on this, we can't support these amendments.
Diolch Lywydd. Roeddwn yn deall beth oeddech chi'n ei feddwl—roeddwn yn deall.
Un o'r manteision o dreialu'r cynnig, lle rydym wedi symud o saith i 14, a byddwn yn symud i fyny o ran nifer yr awdurdodau lleol, yw ein bod yn dysgu wrth inni fynd ac rydym yn datblygu ac yn addasu'r cynllun. Ond y cwestiwn yma yw beth i'w roi ar wyneb y ddeddfwriaeth sylfaenol. Rwy'n deall, oherwydd mae'n her barhaol gyda hyn, ond mae hwn yn Fil technegol cul i ganiatáu i CThEM gyflawni'r cynnig gofal plant, a bydd y gweddill yn cael ei ddisgrifio yn y rheoliadau neu yn y cynllun gweithredol ac yn y blaen a'r cynllun gweinyddol. Rwyf wedi dweud yn glir y byddaf yn dod â'r cynllun gweinyddol gerbron y pwyllgor a byddaf yn hapus i'w gael wedi'i adolygu a'i drafod a'i ddadansoddi. Ond edrychwch, rydym wedi bod yn glir iawn o'r cychwyn ynglŷn â phwy all ddarparu gofal plant o dan delerau'r cynnig hwn. Darparwyr cofrestredig yn unig a gaiff ddarparu'r cynnig gofal plant hwn. Rheoleiddir y darparwyr hyn a chânt eu harolygu—i ni, mae hynny'n bwysig fel mesur o ansawdd a safonau. Mae'n rhoi sicrwydd i ni fod yr arian a ddefnyddir ar gyfer y cynnig gofal plant yn cael ei wario ar ofal plant sy'n bodloni nifer o ofynion.
Nawr, bydd darparwyr sy'n ymrwymo i bethau fel cynlluniau cymeradwyo gwirfoddol, sydd i'w croesawu'n fawr iawn, fel yr un a weithredir ar gyfer nanis gan Arolygiaeth Gofal Cymru—maent yn gynlluniau defnyddiol iawn wir, ond nid ydynt wedi'u cofrestru, ni chânt eu harolygu, ac felly ni chânt ddarparu'r cynnig hwn. Fodd bynnag—i egluro—rydym wedi ystwytho'r rheolau, wedi dysgu o flwyddyn gyntaf y cynllun gweithredydd cynnar, er mwyn sicrhau y gellir ariannu gwarchodwyr plant drwy'r cynnig i ofalu am blant sydd hefyd yn berthnasau. Clywsom gan y pwyllgor, cawsom sgyrsiau uniongyrchol wyneb yn wyneb â neiniau a theidiau a oedd yn dweud, 'Wel, rwy'n warchodwr plant cofrestredig mewn gwirionedd, hoffwn wneud hyn.' Rydym wedi siarad am hyn yn fewnol, daethom gerbron y pwyllgor a'i drafod, ac rydym wedi newid yr hyn rydym yn ei wneud ar sail dysgu'n fyw ar lawr gwlad.
Ond rydym yn sylweddoli bod y ddeddfwriaeth bresennol yn cynnwys rhai gwaharddiadau mewn perthynas â'r trefniant hwn yn y cyd-destun ehangach, ac am y rheswm hwn rwyf eisoes wedi ymrwymo i adolygu'r agwedd honno ar y ddeddfwriaeth bresennol, fel y gallwn edrych ar bwy a all ddarparu. Ond mantais y cynlluniau peilot yw y byddaf yn parhau i ddychwelyd at y Cynulliad a dweud, 'Rydym wedi dysgu hyn bellach—a ydych yn credu ei bod hi'n syniad da i ni ei addasu eto cyn ei gyflwyno'n llawn?' Nawr, mae'n bwysig cadw hynny mewn cof. Diffiniwyd gwarchod plant a gofal dydd eisoes mewn darnau eraill o ddeddfwriaeth. Nid oes angen ei ailadrodd yn y cyd-destun hwn—rwyf wedi dweud hynny eisoes. Mae'n creu risg y gallai'r diffiniadau hynny dyfu'n fwyfwy anghyson yn y dyfodol, gan arwain at ddryswch neu orfod ailedrych ar ddeddfwriaeth sylfaenol.
I fod yn glir hefyd, fel Llywodraeth rydym yn gwerthfawrogi'n fawr—mawredd, fel rhiant sydd wedi cael tri o blant, rwy'n sicr yn gwerthfawrogi cyfraniad llawer o neiniau a theidiau drwy ofalu am eu hwyrion a'u hwyresau. Ond ni fyddai fy nonno a fy nonna wedi gallu manteisio ar y cynnig gofal plant hwn fel darparwyr am nad oeddent wedi'u cofrestru gydag Arolygiaeth Gofal Cymru; ni chawsant eu harchwilio. Rwy'n eu caru'n fawr, ac roeddent yn darparu gofal plant gwych, ond ni fyddent wedi gallu manteisio ar y cynllun ac mae hynny'n iawn. Felly, dyna lle mae'r eglurder.
Nawr, ni allaf weld beth fyddai i'w ennill o'r pwerau hyn i wneud rheoliadau yng ngwelliannau 24 a 25, ac i bob pwrpas ni fyddent ond yn datgan ac yn diffinio categorïau o ddarparwyr sydd eisoes wedi'u datgan a'u diffinio mewn deddfwriaeth arall. Felly, ar y sail honno, er fy mod yn deall eich rhesymau, ni allwn gefnogi'r gwelliannau hyn.
Janet Finch-Saunders to respond.
Janet Finch-Saunders i ymateb.
Thank you. I am particularly disappointed in this one and I'll tell you why. Within my own constituency, and I'm sure it's replicated across Wales, we have many living in our rural, isolated communities who actually have Welsh grandparents who teach their children and provide childcare now, today, through the medium of Welsh. I know for a fact that they will not be able to access that and I see the aims for the Welsh language of the Welsh Government, and I really, really just cannot comprehend how you cannot support this amendment.
Diolch. Rwy'n arbennig o siomedig ynglŷn â hyn ac fe ddywedaf wrthych pam. Yn fy etholaeth i, ac rwy'n sicr fod hyn yn wir ledled Cymru, mae gennym lawer o bobl yn byw yn ein cymunedau gwledig, ynysig sydd â neiniau a theidiau sy'n Gymry sy'n addysgu eu plant ac yn darparu gofal plant yn awr, heddiw, drwy gyfrwng y Gymraeg. Mae'n ffaith na fyddant yn gallu manteisio ar hynny ac rwy'n gweld amcanion Llywodraeth Cymru ar gyfer y Gymraeg, ac ni allaf ddeall o gwbl sut na allwch gefnogi'r gwelliant hwn.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 24? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn at bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid, 18, neb yn ymatal, 24 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 24.
The question is that amendment 24 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 24 against. Amendment 24 is not agreed.
Gwelliant 24: O blaid: 18, Yn erbyn: 24, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Ammendment 24: For: 18, Against: 24, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y gwelliant nesaf yw gwelliant 25. Janet Finch-Saunders.
The next amendment is amendment 25. Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 25 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 25 (Janet Finch-Saunders) moved.
Move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 25? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 25.
The question is that amendment 25 be agreed. Is there any objection? [Objection.] We will move to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Amendment 25 is not agreed.
Gwelliant 25: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Ammendment 25: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 10. Mae'r grŵp yma yn ymwneud â threfniadau gweinyddol ar gyfer darparu gofal plant a gyllidir. Gwelliant 26 yw'r prif welliant. Rydw i'n galw ar Janet Finch-Saunders i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r gwelliant yma a'r gwelliannau eraill. Janet Finch-Saunders.
The next group of amendments is group 10. This group relates to administrative arrangements for the provision of funded childcare. The lead amendment is amendment 26. I call on Janet Finch-Saunders to move the lead amendment and to speak to it and the other amendments. Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 26 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 26 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Llywydd. We have retabled amendment 26 as this is to help clarify who will be responsible for delivering the childcare offer at the point of national roll-out. The Bill is currently silent on whether it will be the Welsh Government at a central level or our local authorities. While the Bill's regulatory impact assessment mentions that, without the need for legislation, the implementation model delivered by local authorities at the pilot stage could be rolled out nationally. The explanatory memorandum states legislation is needed to create one national application and an eligibility checking system avoiding any differences. Furthermore, the Welsh Government has indicated that its preferred option is to use HMRC as a vehicle to receive and check applications. At Stage 2, I felt that the Minister's response slightly missed the point of this amendment. The Minister noted that there was no gain in restating a duty that local authorities already have, and stated that this existing duty was broader, as it included duties for disabled children and the Welsh language. Whilst I do recognise that, the Bill is still silent about who is responsible for delivering the offer at the national roll-out stage. As a result, the Minister must provide clarity on this matter, as the Bill is meant to be the mechanism by which applications to the childcare offer will be assessed. Currently, HMRC will be responsible for that side of delivering the offer. Therefore, the Minister must confirm whether the Welsh Government or local authorities are to be held ultimately responsible for the administration of this offer.
I also cannot stress enough how concerned we are that the vast majority of the childcare offer will be left to the administrative scheme and is not on the face of the Bill. To do so excludes key details, including ages, hours of the offer, how parents can access the childcare offer, and conditions that providers need to meet. Of grave concern is that the administrative scheme outlined by the Minister will have no legal status and no scrutiny procedure for the National Assembly for Wales.
Both retabled amendments, 27 and 28, cover conditions providers must meet—amendment 28—and how they are to be funded—amendment 27—which are currently left to be determined under the administrative scheme. Some stakeholders who gave evidence to the CYPE committee expressed concern about who would be able to provide the childcare, how payments will be made, and at what hourly rate. The Welsh Local Government Association stated it was necessary to ensure that the roles of local authorities and HMRC are clearly defined in determining post-eligibility arrangements for childcare, so the practical applications of the Bill and the childcare offer are not affected specifically. It was raised that, in England, inconsistencies actually arose after HMRC had checked the eligibility criteria.
Contradictory evidence has been given by the Minister and his officials during Stage 1. While the Minister has asserted that the payment system would be developed separately to the eligibility checking system in the Bill, his own officials stated that Welsh Government would have to work out when local authorities need to know information about eligibility to make their decisions on place allocation for early years education. This suggests that eligibility and post-eligibility arrangements are already being linked. During every stage of this Bill the Minister has repeatedly said that he wants flexibility. However, this need for flexibility, by putting much of the offer's eligibility criteria under the administrative scheme, comes at the cost of fundamental scrutiny powers of the National Assembly for Wales.
Therefore, it is again welcome that some concessions have been made, but placing the administrative scheme before the CYPE committee in the spring does not mean the same scrutiny processes will be undertaken as it would if it was placed on the face of the Bill. Therefore, more clarity is needed for post-eligibility arrangements to ensure that the new childcare system will operate smoothly. It is clear from the evidence the CYPE committee heard that arranging to pay childcare providers is just as important as ensuring that the application system for the offer is correctly administered. So, I therefore ask Members to support this amendment. Diolch.
Diolch, Lywydd. Rydym wedi ailgyflwyno gwelliant 26 fel hyn i helpu i egluro pwy fydd yn gyfrifol am ddarparu'r cynnig gofal plant ar adeg ei gyflwyno'n genedlaethol. Nid yw'r Bil yn dweud dim ar hyn o bryd pa un ai Llywodraeth Cymru ar lefel ganolog neu ein hawdurdodau lleol a fydd yn gwneud hynny. Er bod asesiad effaith rheoleiddiol y Bil yn sôn am hynny, heb yr angen am ddeddfwriaeth, gellid cyflwyno'r model gweithredu a gyflawnir gan awdurdodau lleol ar y cam treialu ar lefel genedlaethol. Mae'r memorandwm esboniadol yn nodi bod angen deddfwriaeth i greu un system genedlaethol ar gyfer ymgeisio a gwirio cymhwysedd sy'n osgoi unrhyw wahaniaethau. At hynny, mae Llywodraeth Cymru wedi dweud mai'r opsiwn y mae'n ei ffafrio yw defnyddio CThEM fel cyfrwng i dderbyn a gwirio ceisiadau. Yng Nghyfnod 2, roeddwn yn teimlo bod ymateb y Gweinidog wedi methu pwynt y gwelliant hwn i raddau. Nododd y Gweinidog nad oedd unrhyw beth i'w ennill drwy ailddatgan dyletswydd sydd gan yr awdurdodau lleol eisoes, a dywedodd fod y ddyletswydd hon sy'n bodoli eisoes yn ehangach, gan ei bod yn cynnwys dyletswyddau ar gyfer plant anabl a'r Gymraeg. Er fy mod yn sylweddoli hynny, nid yw'r Bil yn dweud dim ynglŷn â phwy sy'n gyfrifol am gyflawni'r cynnig ar y cam cyflwyno cenedlaethol. O ganlyniad, rhaid i'r Gweinidog ddarparu eglurder ar y mater hwn, gan mai'r Bil yw'r mecanwaith i fod ar gyfer asesu ceisiadau am y cynnig gofal plant. Ar hyn o bryd, bydd CThEM yn gyfrifol am yr ochr honno o ddarparu'r cynnig. Felly, rhaid i'r Gweinidog gadarnhau ai Llywodraeth Cymru neu awdurdodau lleol sydd i'w dwyn i gyfrif yn y pen draw am weinyddu'r cynnig hwn.
Hefyd ni allaf bwysleisio digon pa mor bryderus yr ydym y bydd mwyafrif llethol y cynnig gofal plant yn cael ei adael i'r cynllun gweinyddol a heb fod ar wyneb y Bil. Mae gwneud hynny'n hepgor manylion allweddol, gan gynnwys oedrannau, oriau'r cynnig, sut y gall rhieni fanteisio ar y cynnig gofal plant, a'r amodau sydd angen i ddarparwyr eu bodloni. Mae'n destun pryder mawr na fydd gan y cynllun gweinyddol a amlinellir gan y Gweinidog unrhyw statws cyfreithiol, nac unrhyw weithdrefn graffu ar gyfer Cynulliad Cenedlaethol Cymru.
Mae'r ddau welliant a ailgyflwynwyd, sef gwelliannau 27 a 28, yn ymwneud ag amodau sy'n rhaid i ddarparwyr eu bodloni—gwelliant 28—a sut y maent i gael eu hariannu—gwelliant 27—materion sy'n cael eu gadael ar hyn o bryd i'w penderfynu o dan y cynllun gweinyddol. Mynegodd rhai rhanddeiliaid a roddodd dystiolaeth i'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg eu pryder ynglŷn â phwy fyddai'n gallu darparu'r gofal plant, sut y gwneir taliadau, ac ar ba gyfradd yr awr. Dywedodd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru fod angen sicrhau bod rolau awdurdodau lleol a CThEM wedi eu diffinio'n glir ar gyfer penderfynu ar drefniadau ôl-gymhwysedd ar gyfer gofal plant, felly nid yw gweithrediad ymarferol y Bil a'r cynnig gofal plant wedi'u heffeithio'n benodol. Nodwyd bod anghysondebau wedi codi yn Lloegr wedi i CThEM archwilio'r meini prawf cymhwysedd mewn gwirionedd.
Rhoddwyd tystiolaeth a oedd yn gwrthddweud ei hun gan y Gweinidog a'i swyddogion yn ystod Cyfnod 1. Er bod y Gweinidog wedi honni y byddai'r system dalu'n cael ei datblygu ar wahân i'r system wirio cymhwysedd yn y Bil, dywedodd ei swyddogion y byddai'n rhaid i Lywodraeth Cymru ganfod pa bryd y bydd angen i awdurdodau lleol gael gwybodaeth am gymhwysedd er mwyn gwneud eu penderfyniadau ar ddyrannu lleoedd ar gyfer addysg y blynyddoedd cynnar. Mae hyn yn awgrymu bod trefniadau cymhwysedd ac ôl-gymhwysedd eisoes yn cael eu cysylltu. Yn ystod pob cam o'r Bil hwn mae'r Gweinidog wedi dweud dro ar ôl tro ei fod eisiau hyblygrwydd. Fodd bynnag, drwy roi llawer o feini prawf cymhwysedd y cynnig o dan y cynllun gweinyddol, daw'r angen hwn am hyblygrwydd ar draul pwerau craffu sylfaenol Cynulliad Cenedlaethol Cymru.
Felly, unwaith eto mae'n galondid fod rhai consesiynau wedi'u gwneud, ond nid yw gosod y cynllun gweinyddol gerbron y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yn y gwanwyn yn golygu y bydd yr un prosesau craffu yn cael eu cyflawni ag a fyddai pe baent yn cael eu gosod ar wyneb y Bil. Felly, mae angen mwy o eglurder ar gyfer trefniadau ôl-gymhwysedd er mwyn sicrhau y bydd y system gofal plant newydd yn gweithredu'n llyfn. Mae'n amlwg o'r dystiolaeth a glywodd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg fod trefnu i dalu darparwyr gofal plant lawn mor bwysig â sicrhau y gweinyddir y system ymgeisio ar gyfer y cynnig yn gywir. Felly, gofynnaf i'r Aelodau gefnogi'r gwelliant hwn. Diolch.
Y Gweinidog i gyfrannu—Huw Irranca-Davies.
The Minister to contribute—Huw Irranca-Davies.
Thank you, Llywydd. I think that helps explain something for me. I think we genuinely have a misunderstanding. What this Bill is about is the checking of eligibility and the application, through the mechanism of HMRC, of eligibility for parents to access the childcare offer. What you were talking about, Janet, then was the aspect of actually delivering the offer. I will be back in front of Assembly Members—well, if I'm still in this post—some time in the future when we come to the full roll-out to do what local authorities have asked us to do, which is then to put in place the structure of how we actually co-ordinate delivery across the whole of Wales. It's separate.
So, let me just turn to the amendments here. You rightly restate what I've said previously in terms of amendment 26—I don't see what's to be gained by restating a duty that local authorities already have in respect of ensuring sufficient childcare is available within their areas. The existing duty, as you said, is also broader than what is proposed, as it requires local authorities to have regard to the need for childcare suitable for disabled children, and for childcare using the Welsh language.
Amendment 27 seems to be seeking to bring within the scope of subordinate legislation much of the operational detail we're planning to include in the administrative scheme. We're going to learn, we're going to continue to learn, from experience with this offer, and the administrative scheme is exactly the mechanism that gives us the important flexibility to adjust and review those administrative, operational, front-end arrangements as we go. The administrative scheme is not some excuse to hide issues from Assembly Members. I've already brought it forward in framework form to share with Members, and I would genuinely welcome further scrutiny of the scheme in the spring.
In terms of amendment 28, I'd like to reiterate what I've said previously about the need for providers to be registered and inspected to take part in the offer. We've always been clear about that and our reasons for this.
And simply to refer to the remarks you made in closing a moment ago on the previous bunch of amendments: if there are relatives, grandparents and others out there who want to actually make use of this scheme—including in provision for their own children as well as others, because I've seen some very good provision of people operating in houses with six children, two of which are maybe their own grandchildren and so on—they can do that. They just need to register as well. And there are grandparents who do that, I have to say.
Now, I think we should also keep in mind that there are already a suite of standards that childcare providers are required to comply with. They're fully detailed in our national minimum standards, and they were only revised, in fact, in April 2016.
So, on this basis, with those explanations, I hope that's explained why we can't support amendments 26, 27 or 28.
Diolch ichi, Lywydd. Credaf fod hynny'n helpu i egluro rhywbeth i mi. Credaf o ddifrif fod gennym gamddealltwriaeth. Yr hyn y mae'r Bil hwn yn ei wneud yw gwirio cymhwysedd rhieni, drwy fecanwaith CThEM, i fanteisio ar y cynnig gofal plant. Yr hyn roeddech chi'n sôn amdano yno, Janet, oedd yr agwedd o ddarparu'r cynnig mewn gwirionedd. Byddaf yn ôl o flaen Aelodau'r Cynulliad—wel, os wyf yn dal i fod yn y swydd hon—rywbryd yn y dyfodol pan fyddwn yn cyflwyno'r hyn y mae awdurdodau lleol wedi gofyn inni ei wneud, sef gosod strwythur y ffordd yr ydym yn cydgysylltu'r ddarpariaeth ar draws Cymru gyfan mewn gwirionedd. Mae hynny'n rhywbeth ar wahân.
Felly, gadewch imi droi at y gwelliannau. Rydych yn gywir yn ailddatgan yr hyn a ddywedais o'r blaen mewn perthynas â diwygio gwelliant 26—nid wyf yn gweld beth sydd i'w ennill o ailddatgan dyletswydd sydd gan awdurdodau lleol eisoes mewn perthynas â sicrhau bod digon o ofal plant ar gael yn eu hardaloedd. Mae'r ddyletswydd bresennol, fel y dywedasoch, yn ehangach hefyd na'r hyn a gynigir, gan ei bod yn ei gwneud hi'n ofynnol i awdurdodau lleol roi sylw i'r angen am ofal plant sy'n addas ar gyfer plant anabl, ac ar gyfer gofal plant sy'n defnyddio'r Gymraeg.
Mae'n ymddangos bod gwelliant 27 yn ceisio dwyn llawer o'r manylion gweithredol rydym yn bwriadu eu cynnwys yn y cynllun gweinyddol o fewn cwmpas is-ddeddfwriaeth. Rydym yn mynd i ddysgu, rydym yn mynd i barhau i ddysgu o brofiad gyda'r cynnig hwn, a'r cynllun gweinyddol yw'r union fecanwaith sy'n rhoi hyblygrwydd pwysig inni allu addasu ac adolygu'r trefniadau gweinyddol, gweithredol, rheng flaen hynny wrth i ni fwrw ymlaen. Nid rhyw fath o esgus yw'r cynllun gweinyddol i guddio problemau rhag Aelodau'r Cynulliad. Rwyf eisoes wedi'i gyflwyno ar ffurf fframwaith i'w rannu gydag Aelodau, a buaswn o ddifrif yn croesawu craffu pellach ar y cynllun yn y gwanwyn.
O ran gwelliant 28, hoffwn ailadrodd yr hyn a ddywedais o'r blaen am yr angen i gofrestru ac arolygu darparwyr er mwyn iddynt allu cymryd rhan yn y cynnig. Rydym bob amser wedi bod yn glir ynglŷn â'n rhesymau dros wneud hyn.
Ac os caf gyfeirio at y sylwadau a wnaethoch wrth orffen eiliad yn ôl ar y set flaenorol o welliannau: os oes perthnasau, neiniau a theidiau ac eraill allan yno sydd eisiau gwneud defnydd o'r cynllun hwn mewn gwirionedd—gan gynnwys darparu ar gyfer eu plant eu hunain yn ogystal ag eraill, oherwydd rwyf wedi gweld darpariaeth dda iawn gan bobl sy'n gweithredu mewn tai gyda chwech o blant, dau ohonynt efallai'n wyrion iddynt hwy ac ati—fe allant wneud hynny. Mae angen iddynt hwy gofrestru hefyd, dyna i gyd. Ac mae yna neiniau a theidiau sy'n gwneud hynny, rhaid imi ddweud.
Nawr, rwy'n credu y dylem gadw mewn cof hefyd fod yna eisoes gyfres o safonau y mae'n ofynnol i ddarparwyr gofal plant gydymffurfio â hwy. Cânt eu rhestru'n fanwl yn ein safonau gofynnol cenedlaethol, a chawsant eu hadolygu ym mis Ebrill 2016.
Felly, ar y sail hon, gyda'r esboniadau hynny, rwy'n gobeithio bod hynny wedi egluro pam na allwn gefnogi gwelliannau 26, 27 na 28.
Janet Finch-Saunders to respond.
Janet Finch-Saunders i ymateb.
I'll therefore move to the vote, please.
Fe symudaf at y bleidlais felly, os gwelwch yn dda.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 26? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 26.
The question is that amendment 26 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Therefore, amendment 26 is not agreed.
Gwelliant 26: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 26: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 27—Janet Finch-Saunders.
Amendment 27—Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 27 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 27 (Janet Finch-Saunders) moved.
Move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 27? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 27.
The question is that amendment 27 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Therefore, amendment 27 is not agreed.
Gwelliant 27: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 27: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 28—Janet Finch-Saunders.
Amendment 28—Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 28 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 28 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 28? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 28.
The question is that amendment 28 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] We'll proceed to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Therefore, amendment 28 is not agreed.
Gwelliant 28: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 28: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 11, ac mae'r grŵp yma yn ymwneud ag adolygu penderfyniadau ac apelau i'r tribiwnlys haen gyntaf. Gwelliant 29 yw'r prif a'r unig welliant yn y grŵp, ac rydw i'n galw ar Janet Finch-Saunders i gynnig y gwelliant ac i siarad iddo. Janet Finch-Saunders.
The next group of amendments is group 11, and this group relates to reviews of determinations and appeals to the first-tier tribunal. Amendment 29 is the lead and only amendment in this group, and I call on Janet Finch-Saunders to move and speak to the amendment. Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 29 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 29 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Llywydd. As with amendment 15, amendment 29 highlights the actions that Welsh Government must take in order to prevent the Bill from causing unintended consequences—this time providing a duty to provide reviews of determinations and appeals to the first-tier tribunal. Again, my colleague Suzy Davies AM will highlight what importance this has from a constitutional perspective and the differences between 'must' and 'may'. We can all agree that Welsh Ministers should and would be bound by their duties if this amendment is passed. Therefore, Ministers must allow the right of appeal from the very beginning of the Bill, as this amendment would allow, rather than potentially kick this decision into the long grass. Thank you.
Diolch, Lywydd. Fel gyda gwelliant 15, mae gwelliant 29 yn amlygu'r camau gweithredu sy'n rhaid i Lywodraeth Cymru eu cymryd er mwyn atal y Bil rhag achosi canlyniadau anfwriadol—gan ddarparu dyletswydd y tro hwn i adolygu penderfyniadau ac apelau i'r tribiwnlys haen gyntaf. Unwaith eto, bydd fy nghyd-Aelod, Suzy Davies AC yn nodi pwysigrwydd hyn o safbwynt cyfansoddiadol a'r gwahaniaethau rhwng 'rhaid' a 'gall'. Gall pawb ohonom gytuno y dylai ac y byddai Gweinidogion Cymru wedi'u rhwymo gan eu dyletswyddau pe bai'r gwelliant hwn yn cael ei basio. Felly, rhaid i Weinidogion ganiatáu hawl i apelio o gychwyn cyntaf y Bil, fel y byddai'r gwelliant hwn yn ei ganiatáu, yn hytrach na gwthio'r penderfyniad hwn i'r naill ochr o bosibl. Diolch.
Yes, thank you, Janet. Subsection 1 of section 6 of the Bill gives Ministers the power to make provision for reviews or for appeals to the first-tier tribunal against determinations as to eligibility for funding under the Bill. And I would say that this Bill needs to include a right of appeal, not merely permit Ministers to consider some time, when they have a moment, to include one. As a legislature, I don't think we've always thought about what our constituents might do when faced with a wrong decision—a miscarriage of justice, if you like, however minor. Too often, we leave them with something like judicial review as their only meaningful recourse for remedy, and that's not satisfactory. And in the absence of a thought-out appeals process on the face of this Bill, I really think we must oblige Welsh Government to bring forward the regulations to fill in that hole. Minister, you may think that there's not a significant difference between powers and duties in some cases, but actually placing a duty on you to bring forward an appeals process through regulation is a huge message to our constituents that you really worry about what happens to them if something goes wrong as a result of this Bill. And for that reason—it's one of the reasons I put my own backbench Bill into the ballot; I know it didn't get drawn, but—. What happens to our constituents when things go wrong really matters, and I would really like you to consider this amendment seriously, because I think it does add value to the Bill.
Ie, diolch i chi, Janet. Mae is-adran 1 o adran 6 y Bil yn rhoi pŵer i Weinidogion wneud darpariaeth ar gyfer adolygiadau neu apelau i'r tribiwnlys haen gyntaf yn erbyn penderfyniadau ynghylch cymhwysedd i gael cyllid o dan y Bil. A buaswn yn dweud bod angen i'r Bil hwn gynnwys hawl i apelio, nid yn unig caniatáu i Weinidogion ystyried cynnwys un pan fydd ganddynt amser i wneud hynny. Fel deddfwrfa, nid wyf yn credu ein bod bob amser wedi meddwl beth y gallai ein hetholwyr ei wneud pe baent yn wynebu penderfyniad anghywir—camweinyddu cyfiawnder, os mynnwch, waeth pa mor fach. Yn rhy aml, rydym yn eu gadael gyda rhywbeth fel adolygiad barnwrol fel eu hunig lwybr ystyrlon ar gyfer ceisio iawn, ac nid yw hynny'n foddhaol. Ac yn absenoldeb proses apelio ystyrlon ar wyneb y Bil hwn, rwy'n credu'n gryf fod yn rhaid i ni orfodi Llywodraeth Cymru i gyflwyno'r rheoliadau i lenwi'r twll hwnnw. Weinidog, efallai eich bod yn meddwl nad oes gwahaniaeth arwyddocaol rhwng pwerau a dyletswyddau mewn rhai achosion, ond mewn gwirionedd mae gosod dyletswydd arnoch i gyflwyno proses apelio drwy reoleiddio yn neges enfawr i'n hetholwyr eich bod yn poeni mewn gwirionedd beth fydd yn digwydd iddynt os aiff rhywbeth o'i le o ganlyniad i'r Bil hwn. Ac am y rheswm hwnnw—mae'n un o'r rhesymau y rhoddais fy Mil meinciau cefn fy hun i bleidlais; gwn na chafodd ei ddewis, ond—. Mae'r hyn sy'n digwydd i'n hetholwyr pan fydd pethau'n mynd o chwith yn wirioneddol bwysig, a hoffwn i chi ystyried y gwelliant hwn o ddifrif, oherwydd credaf ei fod yn ychwanegu gwerth i'r Bil.
Y Gweindog i gyfrannu. Huw Irranca-Davies.
The Minister to contribute. Huw Irranca-Davies.
Diolch, Llywydd. I can assure Members and constituents that there will be a process for reviewing decisions made in respect of a person's eligibility for the offer, and that we will be seeking to be open and transparent on how a person can challenge a decision made about their eligibility. In fact, there is a proceeding that already exists in respect of the offer in England, and if HMRC, if we take this Bill through, becomes the delivery agent for the application and eligibility checking system for the Welsh offer, we will seek to ensure that people here in Wales can follow exactly the same route, including the appeal to the first-tier tribunal.
Diolch, Lywydd. Gallaf sicrhau'r Aelodau ac etholwyr y bydd proses ar gyfer adolygu penderfyniadau'n cael ei gwneud mewn perthynas â chymhwysedd person i fanteisio ar y cynnig, ac y byddwn yn ceisio bod yn agored ac yn dryloyw ynglŷn â sut y gall unigolyn herio penderfyniad a wnaed ynglŷn â'u cymhwysedd. Yn wir, ceir achos sydd eisoes yn mynd rhagddo mewn perthynas â'r cynnig yn Lloegr, ac os caiff y Bil ei basio, a bod CThEM yn dod yn gyfrwng darparu'r system ymgeisio a gwirio cymhwysedd ar gyfer y cynnig yng Nghymru, byddwn yn ceisio sicrhau bod pobl yma yng Nghymru yn gallu dilyn yr un llwybr yn union, gan gynnwys apelio i'r tribiwnlys haen gyntaf.
Thank you for taking the intervention there, Minister. I'm grateful for that assurance. If you can give us some kind of steer—. Oh, can I ask you for another reassurance, then, that this would be one of the first sets of regulations you bring forward, provided HMRC are happy with what you intend to do?
Diolch ichi am dderbyn yr ymyriad, Weinidog. Rwy'n ddiolchgar am y sicrwydd hwnnw. Os gallwch roi rhyw fath o arweiniad—. O, a gaf fi ofyn i chi roi sicrwydd arall, felly, mai dyma fyddai un o'r setiau cyntaf o reoliadau y byddwch yn eu cyflwyno, cyn belled â bod CThEM yn hapus gyda'r hyn y bwriadwch ei wneud?
Yes, and we'd be keen to do that. And those discussions with HMRC have already been ongoing, that we would mirror these mechanisms that they have with the appeal to the first-tier tribunal. And I'm happy to go back to officials and seek to ensure that this is amongst the first tranche that we bring forward, if that is of some assurance.
Now, the intention of the amendment that's been put forward by Janet would appear to me to restrict somewhat the flexibility by which the Welsh Ministers would have to use their regulation-making powers in the Bill. Now, I'm not convinced that this wise. By inserting the word 'must' here in the Bill, we're binding Welsh Ministers to having to make provision in regulation for an appeals process to the first-tier tribunal, despite what I just outlined, that, if we take this Bill through, it will be there in the HMRC mechanism. So, I'm content with the current drafting, which means the Welsh Ministers will have these regulation-making powers, but their options in how these appeals are handled in future are kept more open. So, for the reasons I've stated, we can't support amendment 29, and I'd hope that other Members are also persuaded of the benefits of proceeding the way we suggest with this Bill, and not inserting what is such a restrictive amendment onto the face of the Bill.
Ie, a byddem yn awyddus i wneud hynny. Ac eisoes mae'r trafodaethau hynny gyda CThEM wedi bod yn mynd rhagddynt, y byddem yn adlewyrchu'r mecanweithiau hyn sydd ganddynt gyda'r apêl i'r tribiwnlys haen gyntaf. Ac rwy'n hapus i fynd yn ôl at swyddogion a cheisio sicrhau bod hyn ymhlith y garfan gyntaf a gyflwynwn, os yw hynny'n rhoi peth sicrwydd.
Nawr, ymddengys i mi mai bwriad y gwelliant a gyflwynwyd gan Janet yw cyfyngu rhywfaint ar yr hyblygrwydd a fyddai gan Weinidogion Cymru i ddefnyddio eu pwerau gwneud rheoliadau yn y Bil. Nawr, nid wyf yn argyhoeddedig fod hyn yn ddoeth. Drwy fewnosod y gair 'rhaid' yma yn y Bil, rydym yn rhwymo Gweinidogion Cymru i orfod darparu yn y rheoliadau ar gyfer proses apelio i'r tribiwnlys haen gyntaf, er gwaethaf yr hyn a amlinellais yn awr, sef y bydd yno ym mecanwaith CThEM os caiff y Bil hwn ei basio. Felly, rwy'n fodlon ar y drafft presennol, sy'n golygu y bydd gan Weinidogion Cymru y pwerau hyn i wneud rheoliadau, ond mae eu hopsiynau o ran sut y caiff yr apelau hyn eu trin yn y dyfodol yn cael eu cadw'n fwy agored. Felly, am y rhesymau a nodais, ni allwn gefnogi gwelliant 29, a buaswn yn gobeithio bod yr Aelodau eraill hefyd wedi eu darbwyllo ynglŷn â manteision bwrw ymlaen yn y ffordd a awgrymwn gyda'r Bil hwn, heb fewnosod gwelliant mor gaeth ar wyneb y Bil.
Janet Finch-Saunders to respond.
Janet Finch-Saunders i ymateb.
I believe that my colleague Suzy Davies has made the relevant points, and I therefore ask that we move to the vote.
Credaf fod fy nghyd-Aelod Suzy Davies wedi gwneud y pwyntiau perthnasol, ac felly gofynnaf am gael symud i bleidlais.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 29? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais, felly. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 29.
The question is that amendment 29 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We move to a vote, therefore. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Amendment 29 is therefore not agreed.
Gwelliant 29: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 29: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 12, ac mae'r grŵp yma o welliannau yn ymwneud â'r adolygiad ac adroddiadau ar effaith y Ddeddf a darpariaeth fachlud. Gwelliant 30 yw'r prif welliant yn y grŵp, ac rydw i'n galw ar Janet Finch-Saunders i gynnig y prif welliant, i siarad iddo ac i'r gwelliannau eraill yn y grŵp. Janet Finch-Saunders.
The next group of amendments is group 12, and this group relates to review and reports on the effect of the Act and sunset provision. Amendment 30 is the lead amendment in the group, and I call on Janet Finch-Saunders to move the lead amendment and to speak to it and the other amendments in the group. Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 30 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 30 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Llywydd. I speak to amendments 30, 2A, 2B, 2C, 2D, 2E and 35. Although these seem a bit like diving into a pick-and-mix of review amendments, all of them are very important, and the main point we wish to raise is that nowhere in the Minister's amendment 2 does it say 'independent', or 'to lay before the National Assembly for Wales'. At the very least, we would have expected that any report should be both independent and available for the National Assembly, as the legislature, to scrutinise.
Turning to amendment 30, this is a complete alternative to the Minister's amendment. As I outlined in Stage 2, the split between the Minister's claims of the technicality of the Bill, as opposed to the very broad policy position within the explanatory memorandum and the draft administration scheme, is stark. By agreeing to scant detail on the face of this Bill, the National Assembly for Wales would be allowing the powers of the Executive to increase, whilst at the same time, indeed, limiting its own. The Minister throughout Stages 1 and 2 emphasised that the detail of the offer should be left to secondary legislation to allow for flexibility. However, subordinate legislation could change both the offer and the policy intent completely without the National Assembly for Wales using its function as a legislature to scrutinise it in depth. The first evaluation of the offer was also published less than two weeks ago, more than seven months after this Bill was introduced by the Welsh Government. It therefore seems to support the Constitutional and Legislative Affairs Committee's observations that the Welsh Government is legislating for the childcare offer before the conclusion of the pilot programmes and the appraisal of the policy's effectiveness.
As to amendments 2A, 2B, 2C, 2D and 2E, these amendments seek to improve upon the Minister's own ideas about reviewing the Bill. The concerns we have around the transparency of the Bill and previous Welsh Government legislation are borne out through the seven powers provided to Welsh Government to make secondary legislation, contained within just 13 sections of the Bill. The National Assembly for Wales cannot have just 40 days to vote through unamendable subordinate legislation without meaningful consultation.
Throughout Stages 1 and 2, the Minister has sought to assure the Children, Young People and Education Committee that key concerns surrounding transportation between childcare settings, workforce planning, and the charging of additional fees, would be investigated, and the draft administrative scheme also makes some concessions on the details of the offer. We therefore welcome some of the concessions and assurances the Minister has made in these areas. For example, we are pleased that the Minister has committed to add research questions to the evaluation of year 2 of early implementation of the offer on transportation, as well as adding both the offer and additional charges to the draft administrative scheme. Yet there is still no inclusion of the National Assembly for Wales within the process of evaluating the offer and its effects. Listed before us within amendment 2C are just a few of the areas the Minister has refused to consider placing on the face of this Bill, and has instead either dropped, made promises about, or relegated to the non-statutory administrative scheme. It is also of note that the Welsh Government's own evaluation of early implementation of the childcare offer, published just two weeks ago, recommended that further research is needed, over a longer period of time, in order to provide conclusive evidence on impact.
We therefore contend that this amendment provides a framework for the National Assembly for Wales to also scrutinise the impact of both the Bill and the childcare offer. As a result, while the list within this amendment is not exhaustive, it serves to show that the wishes of the Assembly are respected, rather than downgraded, when the Welsh Government undertakes its review of the Bill. Moreover, the fact that the Minister has only promised to bring a copy of the draft administrative scheme before the CYPE committee in spring, but nothing else, should be a warning that this will not be laid before the Assembly. Moreover, we do not agree with the Minister's assertion that a five-year period will give the Assembly enough time to review the offer. The national roll-out will begin in 2020, therefore the Assembly should have been able to assess its adequacy from the start. Therefore, we hope that amendments 2A, 2D and 2E will be passed.
Finally, as Suzy Davies will also attest, under amendment 35, there is an option for the Bill to sunset, by allowing the Assembly to determine whether it has carried out its main duty as a mechanism to provide the childcare offer. As my colleague has noted in Stage 2 of the Bill, review clauses don't include the option of concluding whether a piece of legislation has failed to deliver on policy intention. First, a sunset clause will allow for the Act to be stopped if regulations on its functions are not introduced, and, secondly, it allows for the Act to be sunset if it does not achieve its policy intentions. Given the necessity of both, it is clear that such an amendment should be accepted in the case of a skeleton Bill, as that is what we have here. Thank you.
Diolch, Lywydd. Siaradaf am welliannau 30, 2A, 2B, 2C, 2D, 2E a 35. Er bod y rhain yn ymddangos ychydig fel plymio i gymysgedd o welliannau adolygu, mae pob un ohonynt yn bwysig iawn, a'r prif bwynt yr hoffem ei godi yn nad yw'n dweud 'annibynnol' yn unman yng ngwelliant 2 y Gweinidog, na 'gosod gerbron Cynulliad Cenedlaethol Cymru'. Fan lleiaf, byddem wedi disgwyl y dylai unrhyw adroddiad fod yn annibynnol ac ar gael i'r Cynulliad Cenedlaethol, fel y ddeddfwrfa, i'w graffu.
Gan droi at welliant 30, dyma welliant hollol wahanol i un y Gweinidog. Fel yr amlinellais yng Nghyfnod 2, mae'r hollt rhwng honiadau'r Gweinidog ynghylch natur dechnegol y Bil, o'i gymharu â'r safbwynt polisi eang iawn o fewn y memorandwm esboniadol a'r cynllun gweinyddol drafft, yn amlwg iawn. Drwy gytuno i beidio â rhoi fawr o fanylion ar wyneb y Bil, byddai Cynulliad Cenedlaethol Cymru'n caniatáu i bwerau'r Weithrediaeth gynyddu, ac ar yr un pryd yn cyfyngu ar ei phwerau ei hun yn wir. Pwysleisiodd y Gweinidog drwy Gyfnodau 1 a 2 y dylid gadael manylion y cynnig i is-ddeddfwriaeth er mwyn caniatáu ar gyfer hyblygrwydd. Fodd bynnag, gallai is-ddeddfwriaeth newid y cynnig a'r bwriad polisi'n llwyr heb i Gynulliad Cenedlaethol Cymru ddefnyddio'i swyddogaeth fel deddfwrfa i graffu arno'n fanwl. Hefyd cyhoeddwyd y gwerthusiad cyntaf o'r cynnig lai na phythefnos yn ôl, fwy na saith mis ar ôl cyflwyno'r Bil gan Lywodraeth Cymru. Mae'n ymddangos felly ei fod yn cefnogi arsylwadau'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol a bod Llywodraeth Cymru yn deddfu ar gyfer y cynnig gofal plant cyn diwedd y rhaglenni peilot a gwerthuso effeithiolrwydd y polisi.
O ran gwelliannau 2A, 2B, 2C, 2D a 2E, mae'r gwelliannau hyn yn ceisio gwella syniadau'r Gweinidog ei hun ynglŷn ag adolygu'r Bil. Caiff y pryderon sydd gennym ynghylch tryloywder y Bil a deddfwriaeth flaenorol Llywodraeth Cymru eu cadarnhau gan y saith pŵer a roddwyd i Lywodraeth Cymru i wneud is-ddeddfwriaeth, sydd wedi'u cynnwys mewn 13 o adrannau'r Bil yn unig. Rhaid i Gynulliad Cenedlaethol Cymru gael mwy na 40 diwrnod i bleidleisio ar is-ddeddfwriaeth na ellir ei diwygio heb ymgynghori ystyrlon.
Drwy gydol Cyfnod 1 a 2, mae'r Gweinidog wedi ceisio rhoi sicrwydd i'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg fod pryderon allweddol ynglŷn â chludo rhwng lleoliadau gofal plant, cynllunio'r gweithlu, a chodi taliadau ychwanegol, yn cael eu hymchwilio, ac mae'r cynllun gweinyddol drafft hefyd yn gwneud rhai consesiynau ar fanylion y cynnig. Rydym felly'n croesawu rhai o'r consesiynau a'r sicrwydd gan y Gweinidog yn y meysydd hyn. Er enghraifft, rydym yn falch fod y Gweinidog wedi ymrwymo i ychwanegu cwestiynau ymchwil at y gwerthusiad o flwyddyn 2 gweithredwyr cynnar y cynnig o ran cludiant, yn ogystal ag ychwanegu'r cynnig a thaliadau ychwanegol i'r cynllun gweinyddol drafft. Eto i gyd nid yw Cynulliad Cenedlaethol Cymru wedi'i gynnwys yn y broses o werthuso'r cynnig a'i effeithiau. Wedi'u rhestru o'n blaenau yng ngwelliant 2C ceir rhai'n unig o'r meysydd y mae'r Gweinidog wedi gwrthod ystyried eu gosod ar wyneb y Bil, ac yn lle hynny mae naill ai wedi eu diystyru, wedi gwneud addewidion yn eu cylch, neu wedi eu hisraddio i'r cynllun gweinyddol anstatudol. Mae'n werth nodi hefyd fod gwerthusiad Llywodraeth Cymru ei hun o weithredwyr cynnar y cynnig gofal plant, a gyhoeddwyd bythefnos yn ôl, wedi argymell bod angen ymchwil pellach dros gyfnod hwy o amser, er mwyn darparu tystiolaeth bendant ynglŷn ag effaith.
Felly rydym yn dadlau bod y gwelliant hwn yn darparu fframwaith ar gyfer Cynulliad Cenedlaethol Cymru i graffu hefyd ar effaith y Bil a'r cynnig gofal plant. O ganlyniad, er nad yw'r rhestr yn y gwelliant hwn yn hollgynhwysol, mae'n dangos bod dymuniadau'r Cynulliad yn cael eu parchu, yn hytrach na'u hisraddio, pan fydd Llywodraeth Cymru yn cynnal ei hadolygiad o'r Bil. Yn ogystal, dylai'r ffaith bod y Gweinidog ond wedi addo dod â chopi o'r cynllun gweinyddol drafft, a dim arall, gerbron y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg yn y gwanwyn, fod yn rhybudd na chaiff ei osod gerbron y Cynulliad. Ar ben hynny, nid ydym yn cytuno â honiad y Gweinidog y bydd cyfnod o bum mlynedd yn rhoi digon o amser i'r Cynulliad adolygu'r cynnig. Bydd cyflwyno'r cynnig yn genedlaethol yn dechrau yn 2020, felly dylai'r Cynulliad fod wedi gallu asesu ei ddigonolrwydd o'r dechrau. Felly, gobeithiwn y caiff gwelliannau 2A a 2D 2E eu pasio.
Yn olaf, fel y bydd Suzy Davies hefyd yn tystio, o dan welliant 35, ceir opsiwn ar gyfer darpariaeth fachlud ar gyfer y Bil, drwy ganiatáu i'r Cynulliad benderfynu a yw wedi cyflawni ei brif ddyletswydd fel mecanwaith i ddarparu'r cynnig gofal plant. Fel y nododd fy nghyd-Aelod yng Nghyfnod 2 y Bil, nid yw cymalau adolygu'n cynnwys opsiwn i benderfynu a yw deddfwriaeth wedi methu cyflawni bwriad polisi. Yn gyntaf, bydd cymal machlud yn caniatáu ar gyfer dirwyn y Ddeddf i ben os na chyflwynir rheoliadau ar ei swyddogaethau, ac yn ail, mae'n caniatáu i'r Ddeddf fachlud os nad yw'n cyflawni ei bwriadau polisi. O ystyried yr angen am y ddau, mae'n amlwg y dylid derbyn gwelliant o'r fath yn achos sgerbwd o Fil fel sydd gennym yma. Diolch.
Y Gweinidog, Huw Irranca-Davies.
The Minister, Huw Irranca-Davies.
Diolch, Llywydd, and can I just begin—
Diolch, Lywydd, a gaf fi ddechrau—
Oh, I'm sorry, Minister. I should have called Suzy Davies.
O, mae'n ddrwg gennyf, Weinidog. Dylwn fod wedi galw Suzy Davies.
Thank you very much, Llywydd. Amendment 35, we haven't covered it, so diolch i chi'ch dau. Can I just begin by saying that I was very grateful to you, Minister, for engaging with us on the question of the review? I think this was really, really important. I think core to the confidence in any review is this Parliament's ability, though, to help design it—to get answers to the questions that we think will satisfy our constituents' interests as well as providing better legislation, if you like.
I think Janet Finch-Saunders's amendments contain, as she said, an inexhaustive list of sensible and very relevant criteria, which is what I'd expect all Members here to think of as relevant and would expect to be included in any review. Of course, that list can be expanded, but simply reinforces that point that we, as Assembly Members, need to be satisfied that the review is robust enough, rather than just the Welsh Government. So, I hope you'll be open to extensions to, or inclusions in, that list as we go forward.
Now, amendment 35—Janet, very kindly, referred to this Bill as a skeleton Bill. You know my view: that it's got more holes in it than Steptoe's vests, and it's going to need really, really patching up with a list of regulations, which, of course, may or may not be effective for this to function as a statute. I was pleased to see in the Draft Legislation (Wales) Bill that the Counsel General acknowledges the merits of sunset clauses in subordinate legislation, and you, in fact, Minister, as previous Chair of CLAC, acknowledged the merit of sunset clauses in primary legislation, and I agree with you both. So, this duty to review—I think you said, Minister, 'pause and review'—newly introduced to the Bill doesn't include an option to conclude that it's failed on policy intention. And the inclusion of the sunset clause now simply allows for this legislation to be scrapped, if regulations either prove insufficient to perfect the functionality of the Bill or allows it to be scrapped if a review reveals that it's failing to achieve any of its policy intentions and would continue to fail to do so.
Now, I know you've been worried about HMRC, but the easy way to solve that problem is to bring forward the regulations to fill in the holes, because we don't want ineffective law hanging around in our due-to-be-codified system. So, this amendment simply gives this Parliament the right to get rid of it without waiting for Government to make that decision. It is very much—am I allowed to say the word 'backstop', Llywydd, in this Chamber? It's been a great worry at the moment. But that's what I'm looking at it as. [Interruption.] Yes. It's kind of somebody standing behind the wicket to make sure that you do bring forward these regulations, particularly as you're not very keen on the superaffirmative procedure, by which we are to do that. So, I recommend this to Assembly Members.
Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Gwelliant 35, nid ydym wedi ymdrin ag ef, felly diolch i chi'ch dau. A gaf fi ddechrau drwy ddweud fy mod yn ddiolchgar iawn i chi, Weinidog, am ymgysylltu â ni ar gwestiwn yr adolygiad? Credaf fod hwn yn wirioneddol bwysig. Credaf mai'r hyn sy'n ganolog i hyder mewn unrhyw adolygiad, fodd bynnag, yw gallu'r Senedd hon i helpu i'w lunio—i gael atebion i'r cwestiynau y credwn y byddant yn bodloni diddordeb ein hetholwyr yn ogystal â darparu gwell deddfwriaeth, os mynnwch.
Credaf fod gwelliannau Janet Finch-Saunders, fel y dywedodd, yn cynnwys rhestr nad yw'n hollgynhwysol o feini prawf synhwyrol a pherthnasol iawn, a buaswn yn disgwyl i'r holl Aelodau yma feddwl eu bod yn berthnasol ac yn disgwyl iddynt gael eu cynnwys mewn unrhyw adolygiad. Wrth gwrs, gellir ehangu'r rhestr honno, ond mae'n atgyfnerthu'r pwynt fod angen i ni, fel Aelodau Cynulliad, yn hytrach na Llywodraeth Cymru yn unig, fod yn fodlon fod yr adolygiad yn ddigon cadarn. Felly, rwy'n gobeithio y byddwch yn agored i ymestyn, neu i gynnwys pethau yn y rhestr honno wrth inni fynd ymlaen.
Nawr, gwelliant 35—cyfeiriodd Janet, yn garedig iawn, at y Bil hwn fel sgerbwd o Fil. Fe wyddoch fy marn i: fod mwy o dyllau ynddo nag yn festiau Steptoe, ac mae'n mynd i fod angen ei drwsio â rhestr o reoliadau a allai fod yn effeithiol, neu beidio, er mwyn iddo weithredu fel statud. Roeddwn yn falch o weld yn y Bil Deddfwriaeth (Cymru) Drafft fod y Cwnsler Cyffredinol wedi cydnabod rhinweddau cymalau machlud mewn is-ddeddfwriaeth, ac rydych chi, mewn gwirionedd, Weinidog, fel Cadeirydd blaenorol y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, wedi cydnabod rhinwedd cymalau machlud mewn deddfwriaeth sylfaenol, ac rwy'n cytuno gyda'r ddau ohonoch. Felly, nid yw'r ddyletswydd hon i adolygu—credaf ichi ddweud 'oedi ac adolygu', Weinidog—a gyflwynwyd o'r newydd i'r Bil yn cynnwys opsiwn i benderfynu ei fod wedi methu o ran bwriad polisi. Ac nid yw cynnwys y cymal machlud ond yn caniatáu'n syml i'r ddeddfwriaeth hon gael ei dileu, os yw rheoliadau naill ai'n annigonol ar gyfer perffeithio gweithrediad y Bil yn ymarferol neu'n caniatáu iddo gael ei ddileu os bydd adolygiad yn dangos ei fod yn methu cyflawni unrhyw un o'i fwriadau polisi ac y byddai'n parhau i fethu gwneud hynny.
Nawr, gwn eich bod wedi bod yn poeni ynglŷn â CThEM, ond y ffordd hawdd o ddatrys y broblem honno yw cyflwyno'r rheoliadau i lenwi'r tyllau, oherwydd nid ydym eisiau deddf aneffeithiol yn loetran yn ein system sydd ar fin cael ei chodeiddio. Felly, mae'r gwelliant hwn yn rhoi hawl i'r Senedd gael gwared arno heb aros i'r Llywodraeth wneud y penderfyniad hwnnw. Mae'n debyg iawn i—a gaf fi ddweud 'ôl-stop' yn y Siambr hon, Lywydd? Mae'n peri pryder mawr ar hyn o bryd. Ond dyna fel rwy'n ei weld. [Torri ar draws.] Ie. Mae fel pe bai rhywun yn sefyll y tu ôl i'r wiced i wneud yn siŵr eich bod yn cyflwyno'r rheoliadau hyn, yn enwedig gan nad ydych chi'n hoff iawn o'r weithdrefn uwchgadarnhaol ar gyfer gwneud hynny. Felly, rwy'n argymell hyn i Aelodau'r Cynulliad.
Y Gweinidog.
The Minister.
Diolch. Suzy, thank you very much. I'm happy to be tested on this and put some remarks on record as well, and thanks for your engagement in trying to take some of this forward in my own amendment here as well.
Can I just acknowledge the welcome that you gave to the way we've already learnt and flexed some aspects of the administrative scheme very openly—said what we're doing, why we're doing it? We have brought, as I said, the framework forward already. I repeat it again, as the Chair is sitting right next to me—really happy to come in front of the committee in the spring and be tested on that administrative scheme, what more we are learning, and to do that on a regular basis, quite frankly.
But, look, we set out clearly in the regulatory impact assessment for the Bill our intention to review the extent to which the legislation will have achieved its objectives a few years down the line, and we will, of course, be doing that in line with good practice, and I'll give you some detail now. But I do think it's important that we leave sufficient time for the offer and the new system to have become really fully embedded before we conduct that thorough root and branch review. And it is important that parents and providers in the sector also have that time to adjust so that we're able to get a real picture of the way things are working across Wales. Now, it's this balance that my amendment, amendment 2 is attempting to strike. So, it may help Members—all Members—if I set out the timetable for review as I see it.
So, subject to the passing of this legislation, we anticipate these powers being commenced during 2019 to enable the necessary work to build and test the national application and eligibility checking system, with a view to rolling out the new system fully in 2020. We want to ensure that the new application and eligibility checking system is up and running for the full three years to enable that full, comprehensive review, which covers the period then between 2020 and 2023. After the end of that testing period, it is only reasonable that we allow reasonable time for the findings to be properly considered, properly analysed and for a review report to be written in the light of that. So, for a programme of this size, this complexity, this could take some time. So, we've allowed up to—up to—a further year, giving us the five-year period that is in our amendment. Now, if we can do it sooner, we will, but this time frame allows for the best possible thorough review of the system. It's for this reason that I don't support the other amendments here.
Members also will be mindful of the fact that we've committed to independent evaluation of our programme of early implementation. I'll turn to the wider full review as well. The report on the first year of early implementation was published last month. A report on the second year will be available next October. So, it's not a case of there being no evaluation and waiting for that full evaluation.
As for the detail that Janet would like to see specified on the face of the Bill about what the review will cover, I've already conceded, as has been mentioned, on some issues, including the transportation issue. I met with the Assembly Members, and we'll now be looking at that as part of the evaluation of the second year of early implementation. And on charges, I've also said that we'll keep this under review, and I set out our plans in relation as well to workforce planning. Now, I'd be very cautious about trying, however, to arrive at a definitive list of aims for the review of the full offer right now, because this is still evolving—there will be other things that people will want to see in there—before we've completed particularly the early implementation and seen the findings on the points that Members have already queried.
Now, I can also confirm that this review, the major review, will not be undertaken in-house and that we will appoint an external independent evaluation company. I'm keen to give them the broadest remit possible and not to fetter them, and as a consequence I won't be, I can't be, supporting their amendments 2B or 2E.
Now, amendment 35 is the sunset provision, attempting to insert that provision into the Bill. As I said at Stage 2, I'm not convinced of the need for such a provision in the Bill. I have concerns that a sunset provision would send the wrong signal to providers, to local authorities and to parents out there about our commitment as a Government to this offer, so I won't be supporting this amendment. But, I commend the Government's amendment 2 and urge Members to support this amendment, which puts in place that full and thorough review after a suitable and appropriate period.
Diolch. Suzy, diolch yn fawr iawn. Rwy'n hapus i gael fy mhrofi ar hyn ac i gofnodi rhai sylwadau yn ogystal, a diolch am eich ymroddiad i geisio symud rhywfaint o hyn yn ei flaen yn fy ngwelliant fy hun yma hefyd.
A gaf fi gydnabod y croeso a roesoch i'r ffordd rydym eisoes wedi dysgu o, ac wedi ystwytho rhai agweddau ar y cynllun gweinyddol yn agored iawn—wedi dweud beth rydym yn ei wneud, pam rydym yn ei wneud? Rydym wedi cyflwyno'r fframwaith eisoes fel y dywedais. Dywedaf hynny eto, gan fod y Cadeirydd yn eistedd wrth fy ymyl—yn hapus iawn i ddod gerbron y pwyllgor yn y gwanwyn a chael fy mhrofi ar y cynllun gweinyddol, beth arall rydym yn ei ddysgu, ac i wneud hynny'n rheolaidd, a dweud y gwir.
Ond edrychwch, rydym yn nodi'n glir yn yr asesiad effaith rheoleiddiol ar gyfer y Bil ein bwriad i adolygu i ba raddau y bydd y ddeddfwriaeth wedi cyflawni ei hamcanion rai blynyddoedd yn y dyfodol, ac wrth gwrs byddwn yn gwneud hynny'n unol ag arferion da, ac fe roddaf rywfaint o fanylion i chi yn awr. Ond credaf ei bod hi'n bwysig ein bod yn gadael digon o amser i'r cynnig a'r system newydd wreiddio'n llawn cyn inni gynnal yr adolygiad gwraidd a brig trylwyr hwnnw. Ac mae'n bwysig fod rhieni a darparwyr yn y sector hefyd yn cael yr amser hwnnw i addasu fel y gallwn gael darlun go iawn o'r ffordd y mae pethau'n gweithio ledled Cymru. Nawr, y cydbwysedd hwn y mae fy ngwelliant, gwelliant 2, yn ceisio ei sicrhau. Felly, efallai y gall helpu Aelodau—yr holl Aelodau—pe bawn yn nodi'r amserlen ar gyfer adolygu fel rwy'n ei gweld.
Felly, yn amodol ar basio'r ddeddfwriaeth hon, rydym yn rhagweld y bydd y pwerau hyn yn cychwyn yn ystod 2019 er mwyn galluogi'r gwaith angenrheidiol o adeiladu a phrofi'r system genedlaethol ar gyfer ymgeisio a gwirio cymhwysedd, gyda'r bwriad o gyflwyno'r system newydd yn llawn yn 2020. Rydym am sicrhau bod y system ymgeisio a gwirio cymhwysedd newydd yn weithredol ar gyfer y tair blynedd lawn er mwyn hwyluso'r adolygiad llawn, cynhwysfawr hwnnw, ar gyfer y cyfnod rhwng 2020 a 2023. Ar ôl diwedd y cyfnod profi hwnnw, mae'n rhesymol ein bod yn caniatáu amser rhesymol i ystyried y canfyddiadau'n briodol, a'u dadansoddi'n gywir ac i ysgrifennu adroddiad yr adolygiad yng ngoleuni hynny. Felly, ar gyfer rhaglen o'r maint hwn, y cymhlethdod hwn, gallai hyn gymryd peth amser. Felly, rydym wedi caniatáu hyd at—hyd at—flwyddyn arall, gan roi'r cyfnod o bum mlynedd sydd yn ein gwelliant i ni. Nawr, os gallwn ei wneud yn gynt, fe wnawn hynny, ond mae'r amserlen hon yn caniatáu ar gyfer yr adolygiad gorau a mwyaf trylwyr o'r system. Am y rheswm hwn nid wyf yn cefnogi'r gwelliannau eraill yma.
Hefyd, bydd yr Aelodau'n ymwybodol o'r ffaith ein bod wedi ymrwymo i werthusiad annibynnol o'n rhaglen gweithredwyr cynnar. Fe drof at yr adolygiad llawn ehangach yn ogystal. Cyhoeddwyd yr adroddiad ar flwyddyn gyntaf y gweithredwyr cynnar fis diwethaf. Bydd adroddiad ar yr ail flwyddyn ar gael fis Hydref nesaf. Felly, nid yw'n fater o beidio â chael gwerthusiad ac aros am y gwerthusiad llawn.
O ran y manylion y byddai Janet yn hoffi eu gweld ar wyneb y Bil ynglŷn â beth fydd yr adolygiad yn ei gynnwys, rwyf eisoes wedi ildio ar rai materion, fel y crybwyllwyd, gan gynnwys mater cludiant. Cyfarfûm â'r Aelodau Cynulliad, ac yn awr byddwn yn edrych ar hynny fel rhan o'r gwerthusiad o ail flwyddyn y gweithredwyr cynnar. Ac ar y taliadau, rwyf wedi dweud hefyd y byddwn yn cadw hyn dan arolwg, a nodais ein cynlluniau mewn perthynas â chynllunio'r gweithlu yn ogystal. Nawr, buaswn yn ofalus iawn ynglŷn â cheisio creu rhestr derfynol o nodau ar gyfer yr adolygiad llawn ar hyn o bryd, oherwydd mae hyn yn dal i esblygu—bydd pobl eisiau gweld pethau eraill arni—cyn inni orffen y gweithredu cynnar yn enwedig a gweld y canfyddiadau ar y pwyntiau y mae'r Aelodau eisoes wedi holi yn eu cylch.
Nawr, gallaf gadarnhau hefyd na fydd yr adolygiad hwn, yr adolygiad mawr, yn cael ei gyflawni'n fewnol ac y byddwn yn penodi cwmni gwerthuso annibynnol allanol. Rwy'n awyddus i roi'r cylch gorchwyl ehangaf posibl iddynt a pheidio â'u llyffetheirio, ac o ganlyniad ni fyddaf, ni allaf, gefnogi eu gwelliannau 2B na 2E.
Nawr, gwelliant 35 yw'r ddarpariaeth fachlud, sy'n ceisio mewnosod y ddarpariaeth honno yn y Bil. Fel y dywedais yng Nghyfnod 2, nid wyf yn argyhoeddedig o'r angen am ddarpariaeth o'r fath yn y Bil. Mae gennyf bryderon y byddai darpariaeth fachlud yn cyfleu'r neges anghywir i ddarparwyr, i awdurdodau lleol ac i rieni allan yno ynglŷn â'n hymrwymiad fel Llywodraeth i'r cynnig hwn, felly ni fyddaf yn cefnogi'r gwelliant hwn. Ond rwy'n cymeradwyo gwelliant 2 y Llywodraeth ac yn annog yr Aelodau i gefnogi'r gwelliant hwn, sy'n rhoi'r adolygiad llawn a thrylwyr hwnnw ar waith ar ôl cyfnod addas a phriodol.
Janet Finch-Saunders to respond.
Janet Finch-Saunders i ymateb.
I move my amendment.
Rwy'n cynnig fy ngwelliant.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 30? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlas. Cau'r y bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 30.
The proposal is to agree amendment 30. Does any Member object? [Objection.] We'll move to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Therefore, amendment 30 is not agreed.
Gwelliant 30: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 30: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Fel gwelliannau i welliant 2, bydd gwelliannau 2A i 2E yn cael eu gwaredu yn gyntaf yn unol â'r rhestr welliannau. Gweinidog, a ydych chi'n dymuno cynnig gwelliant 2?
As amendments to amendment 2, amendments 2A to 2E will be disposed of first in accordance with the marshalled list. Minister, do you wish to move amendment 2?
Cynigiwyd gwelliant 2 (Huw Irranca-Davies).
Amendment 2 (Huw Irranca-Davies) moved.
Move formally.
Rwy'n cynnig yn ffurfiol.
Janet Finch-Saunders to move—
Janet Finch-Saunders i gynnig—
—gwelliant 2A.
—amendment 2A.
Cynigiwyd gwelliant 2A (Janet Finch-Saunders).
Amendment 2A (Janet Finch-Saunders) moved.
Move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2A? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 2A.
The question is that amendment 2A be agreed. Does any Member object? [Objection.] We'll move to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Therefore, amendment 2A is not agreed.
Gwelliant 2A: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 2A: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 2B, Janet Finch-Saunders.
Amendment 2B, Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 2B (Janet Finch-Saunders).
Amendment 2B (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2B? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 2B.
The question is that amendment 2B be agreed. Does any Member object? [Objection.] We'll move to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Therefore, amendment 2B is not agreed.
Gwelliant 2B: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 2B: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 2C, Janet Finch-Saunders.
Amendment 2C, Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 2C (Janet Finch-Saunders).
Amendment 2C (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2C? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 2C.
The question is that amendment 2C be agreed. Does any Member object? [Objection.] We will move to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Therefore, amendment 2C is not agreed.
Gwelliant 2C: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 2C: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 2D, Janet Finch-Saunders.
Amendment 2D, Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 2D (Janet Finch-Saunders).
Amendment 2D (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2D? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 2D.
The question is that amendment 2D be agreed. Does any Member object? [Objection.] We'll move to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Therefore, amendment 2D is not agreed.
Gwelliant 2D: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 2D: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 2E, Janet Finch-Saunders.
Amendment 2E, Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 2E (Janet Finch-Saunders).
Amendment 2E (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2E? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 2E.
The question is that amendment 2E be agreed. Does any Member object? [Objection.] We'll move to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Therefore, amendment 2E is not agreed.
Gwelliant 2E: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 2E: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 2 fel y'i diwygiwyd. Wel, na, ni ddiwygiwyd gwelliant 2. Mae wedi'i symud. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 32, neb yn ymatal, 11 yn erbyn. Derbyniwyd gwelliant 2.
Amendment 2, as amended. No, it has not been amended. It has been moved. The question is that amendment 2 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We'll move to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 32, no abstentions, 11 against. Therefore, amendment 2 is agreed.
Gwelliant 2: O blaid: 32, Yn erbyn: 11, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 13 ac mae'r grŵp yma'n ymwneud â'r ddyletswydd i hyrwyddo ymwybyddiaeth. Gwelliant 31 yw'r prif welliant a'r unig welliant ac rydw i'n galw ar Janet Finch-Saunders i gynnig y gwelliant. Janet Finch-Saunders.
The next group of amendments is group 13, which relates to the duty to promote awareness. The lead amendment in this group is amendment 31 and it's the only amendment, and I call on Janet Finch-Saunders to move the amendment. Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 31 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 31 (Janet Finch-Saunders) moved.
Thank you. Diolch, Llywydd. Amendment 31 places a duty on Welsh Government to promote awareness of the childcare offer and eligibility in Wales. The dual-stream nature of the offer is evident, split into the foundation phase, nursery, early years education, administered by local authorities for at least 10 hours per week, and the childcare offered—
Diolch. Diolch, Lywydd. Mae gwelliant 31 yn gosod dyletswydd ar Lywodraeth Cymru i hyrwyddo ymwybyddiaeth o'r cynnig gofal plant a chymhwysedd yng Nghymru. Mae natur ddwy ffrwd y cynnig yn amlwg, gyda'r hollt rhwng y cyfnod sylfaen, y feithrinfa, addysg y blynyddoedd cynnar, wedi'i weinyddu gan yr awdurdodau lleol am o leiaf 10 awr yr wythnos, ac mae'r gofal plant a gynigir—
You've got the wrong one.
Mae'r un anghywir gennych chi.
I'm on the wrong one. I do apologise.
Next one. No. 13, yes, I was on the right one. Right.
In evidence to the committee, the WLGA stated that local authorities remained responsible for administering systems for early years education, meaning parents would have to apply separately to their local authority and HMRC to access the full 30 hours. However, it has been noted by childcare providers as well as Estyn that this could cause widespread confusion among parents.
At a national level, HMRC's representative confirmed that there was no reason at all why the correspondence couldn't include what a parent is eligible for, and alluded to the fact that the childcare choices could be updated to include Welsh data.
We recognise the Minister's admission that there would be potential for confusion arising as a consequence of the Bill, but had mentioned that the Welsh Government had funded a family information service within each local authority in the pilot areas in order to give clear signposting between the two systems. He further noted that a communications strategy was being tested within the pilot areas to signpost parents on the offer as well as additional support such as tax credits. As such, it is important that Welsh Government continue with their efforts to inform parents of the offer and provide alternatives if they are not fully eligible.
This amendment covers the Minister's commitment and will simplify the offer for parents so that no further barriers are placed before them during application. Furthermore, local authorities already have systems in place to signpost parents to the foundation phase childcare offer, enabling a smooth transition towards a national system. Furthermore, the evaluation of early implementers has recommended that promotion and awareness raising should be considered. The evaluation also noted that more and clearer information is needed to help parents of qualifying children to work out the cost of childcare. As a result, we believe that a duty on the Welsh Government to provide information will help to continue funding for local authorities in this respect as well as to co-ordinate information services at the point of national roll-out. Thank you.
Rwyf ar yr un anghywir. Mae'n ddrwg gennyf.
Yr un nesaf. Rhif 13, ie, roeddwn ar yr un cywir. Iawn.
Mewn tystiolaeth i'r pwyllgor, dywedodd CLlLC fod awdurdodau lleol yn parhau i fod yn gyfrifol am weinyddu systemau ar gyfer addysg y blynyddoedd cynnar, sy'n golygu y byddai rhieni'n gorfod gwneud cais ar wahân i'w hawdurdod lleol a CThEM i allu manteisio ar y 30 awr llawn. Fodd bynnag, nodwyd gan ddarparwyr gofal plant yn ogystal ag Estyn y gallai hyn achosi dryswch mawr ymhlith rhieni.
Ar lefel genedlaethol, cadarnhaodd cynrychiolydd CThEM nad oedd unrhyw reswm o gwbl pam na allai'r ohebiaeth gynnwys yr hyn y byddai rhiant yn gymwys i'w gael, a chyfeiriodd at y ffaith y gellid diweddaru dewisiadau gofal plant i gynnwys data ar gyfer Cymru.
Rydym yn cydnabod cyfaddefiad y Gweinidog y gallai'r Bil arwain at ddryswch, ond roedd wedi sôn fod Llywodraeth Cymru wedi ariannu gwasanaeth gwybodaeth i deuluoedd ym mhob awdurdod lleol yn yr ardaloedd peilot er mwyn gallu cyfeirio'n glir rhwng y ddwy system. Nododd ymhellach fod strategaeth gyfathrebu yn cael ei phrofi yn yr ardaloedd peilot i gyfeirio rhieni mewn perthynas â'r cynnig, yn ogystal â chymorth ychwanegol megis chredydau treth. Fel y cyfryw, mae'n bwysig fod Llywodraeth Cymru yn parhau â'i hymdrechion i hysbysu rhieni ynglŷn â'r cynnig ac yn darparu dewisiadau amgen os nad ydynt yn gwbl gymwys.
Mae'r gwelliant yn cwmpasu ymrwymiad y Gweinidog a bydd yn symleiddio'r cynnig i rieni fel na osodir unrhyw rwystrau pellach yn eu ffordd wrth iddynt ymgeisio. At hynny, mae gan awdurdodau lleol systemau ar waith eisoes i gyfeirio rhieni at gynnig gofal plant y cyfnod sylfaen, gan alluogi pontio esmwyth tuag at system genedlaethol. Ymhellach, mae gwerthusiad o'r gweithredwyr cynnar wedi argymell y dylid ystyried hyrwyddo a chodi ymwybyddiaeth. Nododd y gwerthusiad hefyd fod angen mwy o wybodaeth gliriach i helpu rhieni plant sy'n gymwys gyfrif cost gofal plant. O ganlyniad, credwn y bydd dyletswydd ar Lywodraeth Cymru i ddarparu'r wybodaeth hon yn helpu i barhau cyllid ar gyfer awdurdodau lleol yn hyn o beth yn ogystal â chydlynu gwasanaethau gwybodaeth ar adeg cyflwyno'r cynnig yn genedlaethol. Diolch.
Gweinidog.
Minister.
I am indeed aware that there have been a range of communication challenges for local authorities, parents and providers in relation to the offer to date, and I've considered carefully the findings of the evaluation report on the first year of early implementation, covering many of these points.
So, we will be launching a national communications campaign regarding the offer ahead of it being available nationally in 2020. Alongside this, as Janet has referred to, we'll continue to work with the family information service to ensure that details about both this offer, and also other, wider childcare support, are available to parents as needed.
Each local authority has a family information service, which acts as the first point of contact for advice and information on local services for families and carers. It is, of course, also important to make sure parents have access to information about childcare at the point when they make decisions about jobs and careers. So, we've been working with the Department for Work and Pensions to ensure that employment advisers have that information, as well as with our own Welsh Government-funded employability programmes. So, given that all of this work is already under way and that we have a service dedicated to providing families with advice on their childcare choices, I don't see that we need to add additional duties in this regard by way of this Bill, so we won't be supporting this amendment.
Rwy'n ymwybodol yn wir fod amrywiaeth o heriau cyfathrebu wedi wynebu awdurdodau lleol, rhieni a darparwyr o ran y cynnig hyd yma, ac rwyf wedi ystyried canfyddiadau'r adroddiad gwerthuso ar gyfer blwyddyn gyntaf y gweithredwyr cynnar, sy'n cynnwys llawer o'r pwyntiau hyn, yn ofalus iawn.
Felly, byddwn yn lansio ymgyrch gyfathrebu genedlaethol ar y cynnig cyn ei fod ar gael yn genedlaethol yn 2020. Ochr yn ochr â hyn, fel y mae Janet wedi dweud, byddwn yn parhau i weithio gyda'r gwasanaeth gwybodaeth i deuluoedd i sicrhau bod manylion am y cynnig, a chymorth gofal plant ehangach arall, ar gael i rieni yn ôl yr angen.
Mae gwasanaeth gwybodaeth i deuluoedd, sy'n gweithredu fel y pwynt cyswllt cyntaf ar gyfer cyngor a gwybodaeth am wasanaethau lleol ar gyfer teuluoedd a gofalwyr gan bob awdurdod lleol. Wrth gwrs, mae'n bwysig sicrhau hefyd fod gan rieni fynediad at wybodaeth am ofal plant ar y pwynt pan fyddant yn gwneud penderfyniadau ynghylch swyddi a gyrfaoedd. Felly, buom yn gweithio gyda'r Adran Gwaith a Phensiynau i sicrhau bod y wybodaeth honno gan gynghorwyr cyflogaeth, yn ogystal â'n rhaglenni cyflogadwyedd ein hunain a ariennir gan Lywodraeth Cymru. Felly, o ystyried bod yr holl waith hwn eisoes ar y gweill a bod gennym wasanaeth pwrpasol ar gyfer rhoi cyngor i deuluoedd ar eu dewisiadau gofal plant, nid wyf yn gweld bod angen inni ychwanegu dyletswyddau ychwanegol yn hyn o beth drwy gyfrwng y Bil hwn, felly ni fyddwn yn cefnogi'r gwelliant hwn.
Janet Finch-Saunders to respond.
Janet Finch-Saunders i ymateb.
I would like to proceed to the vote.
Hoffwn symud ymlaen at y bleidlais.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 31? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid, 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 31.
The question is that amendment 31 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We will move to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Therefore, amendment 31 is not agreed.
Gwelliant 31: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 31: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 32, Janet Finch-Saunders.
Amendment 32, Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 32 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 32 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 32? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 32.
The question is that amendment 32 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We will move to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Therefore, amendment 32 is not agreed.
Gwelliant 32: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 32: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 33, Janet Finch-Saunders.
Amendment 33, Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 33 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 33 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 33? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd y gwelliant.
The question is that amendment 33 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We will move to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Therefore, the amendment is not agreed.
Gwelliant 33: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 33: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 14 ac mae'r gwelliannau yma'n ymwneud â chynllunio'r gweithlu. Gwelliant 34 yw'r prif a'r unig welliant yn y grŵp ac rydw i'n galw ar Janet Finch-Saunders i gynnig y gwelliant. Janet Finch-Saunders.
The next group of amendments is group 14 and these amendments relate to workforce planning. Amendment 34 is the lead and only amendment in this group, and I call on Janet Finch-Saunders to move the amendment. Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 34 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 34 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Llywydd. We are retaining amendment 34, as the Minister's responses on workforce planning throughout Stages 1 and 2 have simply not been satisfactory enough. This amendment ensures Ministers are under a duty to examine the capacity of the childcare workforce so enough childcare is available for parents to take up the offer.
It is essential that capacity is scrutinised as evidence has highlighted that, particularly during pinch-points, during academic years, especially during school holidays, there have been problems. Furthermore, Cwlwm—the umbrella body for five childcare providers in Wales—noted that there was a lack of qualified staff, difficulties in staff retention due to low wages and insufficient hours, a lack of registrable venues and availability of school and community buildings to hold childcare services.
Worryingly, there are deficits within certain areas of the childcare sector, including providers who can provide childcare through the medium of Welsh and staff who are trained to provide childcare for children with additional learning needs. National Deaf Children's Society Cymru has called on the Welsh Government to consider skill sets of the childcare workforce in relation to children with ALN.
Furthermore, the recent re-evaluation of the offer's pilot area showed low usage rates of the Welsh Government's special educational needs budget for early implementer local authorities. Local authorities highlight uncertainty among local authorities about how to allocate this budget and this could be used to train the childcare providers. Social Care Wales also estimates that 21,000 additional full-time equivalent places would be needed to meet demand, if the anticipated number of parents take up the offer, and 2,637 extra workers would be needed nationally by the full roll-out in 2020. As there is not present capacity to provide this, to meet a potential shortfall, a 700 per cent increase would be needed in the number of childcare apprenticeship recruitments and completions over two years. Additionally, the recent evaluation on the early implementers of the childcare offer has noted that, while few providers have concerns about capacity, to accommodate the current demand, many note that they were already operating at full or near full capacity. And others did not wish to expand as this would adversely affect the character of their childcare setting. It is also concerning to see that one third of childcare providers in the pilot areas now do not have the capacity to expand should demand increase.
So, there again, not only does this contradict the Minister's assertions at Stage 2 that early implementer authorities were not showing strains within the system, it makes a review of workforce capacity even more necessary. While the Minister is promising more robust reviews of workforce planning in years two and three of implementing the offer, this still leaves out the Assembly's functions to scrutinise whether the childcare workforce does have capacity to deliver this offer. Thank you.
Diolch, Lywydd. Rydym yn cadw gwelliant 34, gan nad yw ymatebion y Gweinidog ar gynllunio'r gweithlu drwy gydol Cyfnod 1 a 2 wedi bod yn ddigon boddhaol. Mae'r gwelliant hwn yn sicrhau bod dyletswydd ar Weinidogion i archwilio gallu'r gweithlu gofal plant fel bod digon o ofal plant ar gael i rieni allu manteisio ar y cynnig.
Mae'n hanfodol ein bod yn gallu craffu ar gapasiti gan fod tystiolaeth wedi dangos bod problemau wedi codi, yn enwedig ar adegau penodol, yn ystod blynyddoedd academaidd, yn enwedig yn ystod gwyliau'r ysgol. At hynny, mae Cwlwm—y corff ymbarél ar gyfer pump o ddarparwyr gofal plant yng Nghymru—wedi nodi prinder staff cymwysedig, anawsterau o ran cadw staff oherwydd cyflogau isel ac oriau annigonol, diffyg lleoliadau cofrestradwy ac argaeledd adeiladau ysgol a chymunedol i gynnal gwasanaethau gofal plant.
Yn anffodus, ceir diffygion mewn rhai meysydd o'r sector gofal plant, gan gynnwys darparwyr sy'n gallu darparu gofal plant drwy gyfrwng y Gymraeg a staff sydd wedi'u hyfforddi i ddarparu gofal plant ar gyfer plant ag anghenion dysgu ychwanegol. Mae Cymdeithas Genedlaethol i Blant Byddar Cymru wedi galw ar Lywodraeth Cymru i ystyried setiau sgiliau'r gweithlu gofal plant mewn perthynas â phlant ag anghenion dysgu ychwanegol.
Ar ben hynny, dangosodd ailwerthusiad diweddar o ardal beilot y cynnig gyfraddau isel o ddefnydd ar gyllideb anghenion addysgol arbennig Llywodraeth Cymru ar gyfer awdurdodau lleol sy'n weithredwyr cynnar. Mae awdurdodau lleol yn tynnu sylw at ansicrwydd ymysg awdurdodau lleol ynglŷn â sut i ddyrannu'r gyllideb hon, a gellid ei defnyddio i hyfforddi'r darparwyr gofal plant. Mae Gofal Cymdeithasol Cymru hefyd yn amcangyfrif y byddai angen 21,000 o leoedd ychwanegol cyfwerth ag amser llawn i ateb y galw, os yw'r nifer ddisgwyliedig o rieni'n manteisio ar y cynnig, a byddai angen 2,637 o weithwyr ychwanegol yn genedlaethol erbyn i'r cynnig gael ei gyflwyno'n llawn yn 2020. Gan nad oes capasiti ar hyn o bryd i ddarparu hyn, er mwyn mynd i'r afael â'r prinder posibl, byddai angen cynnydd o 700 y cant yn nifer y prentisiaethau gofal plant a gaiff eu recriwtio a'u cwblhau dros ddwy flynedd. Yn ogystal, mae'r gwerthusiad diweddar o weithredwyr cynnar y cynnig gofal plant wedi nodi, er nad oes llawer o ddarparwyr yn pryderu ynglŷn â chapasiti, er mwyn diwallu'r galw presennol, mae llawer yn nodi eu bod eisoes yn gweithredu ar gapasiti llawn neu bron yn llawn. Ac nid oedd eraill am ehangu gan y byddai hynny'n effeithio'n andwyol ar gymeriad eu lleoliad gofal plant. Testun pryder arall yw'r ffaith nad oes gan un rhan o dair o'r darparwyr gofal plant yn yr ardaloedd peilot gapasiti i ehangu ar hyn o bryd pe bai'r galw'n cynyddu.
Felly, yma eto, nid yn unig fod hyn yn gwrthddweud honiadau'r Gweinidog yng Nghyfnod 2 nad oedd awdurdodau sy'n weithredwyr cynnar yn dangos straen o fewn y system, mae'n gwneud adolygiad o gapasiti'r gweithlu hyd yn oed yn fwy angenrheidiol. Er bod y Gweinidog yn addo adolygiadau mwy trylwyr o gynlluniau ar gyfer y gweithlu yn mlynyddoedd dau a thri o weithredu'r cynnig, mae hynny'n dal i hepgor swyddogaethau'r Cynulliad i graffu ar gapasiti'r gweithlu gofal plant i ddarparu'r cynnig hwn. Diolch i chi.
Y Gweinidog.
The Minister.
Can I begin by just refreshing Members' knowledge and recollection of the significant contribution that we're actually already making as a Government through the 10-year workforce plan published last year in terms of building exactly what the Member has requested, which is that additional capacity and capability across the childcare and play sector? That 10-year plan aims to professionalise the sector, create a highly skilled workforce capable of offering high-quality, flexible, affordable childcare. And in terms of investment in the skills and quality of the workforce, there is indeed a new suite of childcare qualifications being developed, ready for introduction in the later part of 2019, alongside the roll-out of the childcare offer. The apprenticeship programme, which provides part of this, will support providers and their workforce to access these qualifications.
But we've also been working already on new ways to encourage real diversity in the workforce. So, in partnership, for example, with the NDNA—the National Day Nurseries Association—we've run the Childcare Works project. I've seen it first-hand myself. It targets those who are currently economically inactive but who have the right skills and personal attributes to work with our young children. It has produced a number of successful outcomes, including job creation, and we're considering now going ahead with the second phase.
But I do also recognise the financial challenges the sector faces, and that's why we're prioritising investment into the sector. It's targeted at business support measures as well as skills, and it will help the sector to build its own capacity and capability, and one of the key drivers for this will be indeed the exemption of business rates for all registered day nurseries from next April. This exception will be for a period of three years, alongside the roll-out, supporting existing providers to become more established and to support new start-ups in local areas as we continue to roll out the childcare offer and roll out the expansion of the workforce.
But we do have to remember that the sector is a mixed economy; it's made up of private and third sector organisations, as well as some in the public sector. And the job creation, therefore, within the sector is dependent on a number of factors, and not all are within the gift of Welsh Ministers to influence or control.
But we will continue to monitor how these plans can be improved, to best support the sector to be able to take full advantage of this exciting childcare offer commitment. So, in light of the current and the planned activity by this Government to support and develop the workforce across what must be said is a very diverse sector, we will not be supporting the amendment.
A gaf fi ddechrau drwy adnewyddu gwybodaeth yr Aelodau a'u hatgoffa am y cyfraniad sylweddol rydym eisoes yn ei wneud fel Llywodraeth drwy'r cynllun 10 mlynedd ar gyfer y gweithlu a gyhoeddwyd y llynedd o ran datblygu yn union yr hyn y mae'r Aelod wedi gofyn amdano, sef capasiti a gallu ychwanegol ar draws y sector gofal plant a'r sector chwarae? Nod y cynllun 10 mlynedd yw proffesiynoli'r sector, creu gweithlu medrus a all gynnig gofal plant hyblyg, fforddiadwy o ansawdd uchel. Ac o ran buddsoddi yn sgiliau ac ansawdd y gweithlu, mae cyfres newydd o gymwysterau gofal plant yn cael ei datblygu'n barod ar gyfer cyflwyno'r cynnig yn ail hanner 2019, ochr yn ochr â chyflwyno'r cynnig gofal plant. Bydd y rhaglen brentisiaethau, sy'n darparu rhan o hyn, yn cynorthwyo darparwyr a'u gweithlu i gael mynediad at y cymwysterau hyn.
Ond eisoes hefyd rydym wedi bod yn gweithio ar ffyrdd newydd o annog amrywiaeth go iawn yn y gweithlu. Felly, mewn partneriaeth, er enghraifft, â'r NDNA—Cymdeithas Genedlaethol y Meithrinfeydd Dydd—rydym wedi bod yn gweithredu'r prosiect Gwaith Gofal Plant. Rwyf wedi ei weld drosof fy hun. Mae'n targedu rhai sy'n economaidd anweithgar ar hyn o bryd ond sydd â'r sgiliau cywir a'r priodoleddau personol i weithio gyda'n plant ifanc. Mae wedi cynhyrchu nifer o ganlyniadau llwyddiannus, gan gynnwys creu swyddi, ac rydym bellach yn ystyried bwrw ymlaen â'r ail gam.
Ond rwyf hefyd yn cydnabod yr heriau ariannol y mae'r sector yn eu hwynebu, a dyna pam rydym yn blaenoriaethu buddsoddiad yn y sector. Mae wedi ei dargedu at fesurau cymorth busnes yn ogystal â sgiliau, a bydd yn helpu'r sector i adeiladu ei gapasiti a'i allu ei hun, ac un o'r sbardunau allweddol ar gyfer hyn fydd eithrio'r holl feithrinfeydd dydd cofrestredig rhag gorfod talu ardrethi busnes o fis Ebrill nesaf. Bydd yr eithrio'n digwydd am gyfnod o dair blynedd, ochr yn ochr â chyflwyno'r cynnig, a bydd yn cynorthwyo darparwyr presennol i ddod yn fwy sefydledig ac i gefnogi busnesau newydd mewn ardaloedd lleol wrth i ni barhau i gyflwyno'r cynnig gofal plant ac ehangu'r gweithlu.
Ond rhaid inni gofio bod y sector yn economi gymysg; mae'n cynnwys sefydliadau sector preifat a'r trydydd sector, yn ogystal â rhai yn y sector cyhoeddus. Ac mae creu swyddi, felly, yn y sector yn ddibynnol ar nifer o ffactorau ac nid yw pob un yn bethau y gall Gweinidogion Cymru ddylanwadu arnynt neu eu rheoli.
Ond byddwn yn parhau i fonitro sut y gellir gwella'r cynlluniau hyn, er mwyn cefnogi'r sector yn y ffordd orau i allu cymryd mantais lawn o'r ymrwymiad cyffrous hwn i gynnig gofal plant. Felly, yng ngoleuni'r gweithgaredd presennol ac arfaethedig gan y Llywodraeth hon i gefnogi a datblygu'r gweithlu ar draws sector sydd, mae'n rhaid dweud, yn amrywiol iawn, ni fyddwn yn cefnogi'r gwelliant.
Janet Finch-Saunders to respond.
Janet Finch-Saunders i ymateb.
I'd like to proceed to the vote, Llywydd.
Hoffwn symud ymlaen at y bleidlais, Lywydd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 34? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 34.
The question is that amendment 34 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We'll move to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour, 18, no abstentions, 25 against. Amendment 34 is not agreed.
Gwelliant 34: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 34: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 35, Janet Finch-Saunders.
Amendment 35, Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 35 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 35 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 35? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 35.
The question is that amendment 35 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We move to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour, 18, no abstentions, 25 against. Amendment 35 is not agreed.
Gwelliant 35: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 35: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 3, Gweinidog.
Amendment 3, Minister.
Cynigiwyd gwelliant 3 (Huw Irranca-Davies).
Amendment 3 (Huw Irranca-Davies) moved.
I move formally.
Rwy'n cynnig yn ffurfiol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 3? A oes unrhyw wrthwynebiad? Derbyniwyd gwelliant 3, felly.
The question is that amendment 3 be agreed. Does any Member object? Amendment 3 is therefore agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Grŵp 15 yw'r grŵp nesaf, a'r grŵp olaf, ac mae'r gwelliannau yma yn ymwneud â chychwyn. Gwelliant 36 yw'r prif welliant, a'r unig welliant, ac rwy'n galw ar Janet Finch-Saunders is gyflwyno'r gwelliant ac i siarad iddo. Janet Finch-Saunders.
The next group is group 15, which is the final group, and these amendments relate to commencement. The lead and only amendment in this group is amendment 36, and I call on Janet Finch-Saunders to move the amendment and to speak to it. Janet Finch-Saunders.
Cynigiwyd gwelliant 36 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 36 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Llywydd. Amendment 36 has been retabled on a matter of principle. At Stage 2, my colleague Suzy Davies AM was very clear to the Minister that there should be a power for the Assembly to halt the actions of the Welsh Government momentarily if we believe that it has acted outside of its powers. Section 12(3)(b) of the Bill allows the Welsh Government to make a number of provisions in connection with the Bill's coming into force, and this amendment gives the Assembly that very same opportunity—for the Welsh Government to explain their actions if questions are asked. Thank you.
Diolch, Lywydd. Mae gwelliant 36 wedi cael ei ailgyflwyno fel mater o egwyddor. Yng Nghyfnod 2, dywedodd fy nghyd-Aelod, Suzy Davies AC, yn glir iawn wrth y Gweinidog y dylai fod pŵer gan y Cynulliad i atal gweithredu gan Lywodraeth Cymru dros dro os credwn ei bod wedi gweithredu y tu allan i'w phwerau. Mae adran 12(3)(b) o'r Bil yn caniatáu i Lywodraeth Cymru wneud nifer o ddarpariaethau mewn perthynas â'r Bil yn dod i rym, ac mae'r gwelliant hwn yn rhoi'r un cyfle'n union i'r Cynulliad—i Lywodraeth Cymru egluro ei gweithredoedd os gofynnir cwestiynau. Diolch.
We're at the end of the debate here, so I'm not going to keep you long. But this is a perfect time to welcome back old friends, isn't it? Amendment 42 is one of those old friends. It's about commencement Orders. We routinely bring this [Interruption.] Yes, we do, and for good reason, Cabinet Secretary, because this is something the Government needs to pay attention to, because it can often forget that this Assembly is the legislature, not them, and if we want the opportunity to scrutinise any Welsh Government actions undertaken by virtue of statute, then we can. If we think that Welsh Ministers may have overstepped the mark—I'm not saying they will have, but if we think they may have—perhaps ultra vires, then we should be able to, as Janet said, halt their actions momentarily just for us to check. That's what this amendment would allow us to do, because the section allows Welsh Government to make a range of provisions in connection with the Bill's coming into force—transitory, transitional or saving provisions; I could sing along if it's easier. These are pretty standard wordings. [Interruption.] No, I'm not Peter Lilley.
I accept that this is standard wording, but they could actually mean anything, couldn't they? So, in Stage 2, the Minister said that the making of commencement Orders is not normally subject to any procedure and that the Welsh Government's position has always been clear that commencement Orders do not need to be subject to any procedure. Well, they're not normally attached to this because Welsh Government keeps knocking us back with the help of the backbenches. But, actually, it's not the Government's view that's important here; it's actually the legislature's view—a point that we do make repeatedly and is pushed back by Government in a way that I now think is probably inappropriate.
So, if the Government's going to keep stopping us introducing this one, I think it's time for me to ask Labour backbenchers to do something quite radical here. It's been a week when parliaments have been asserting themselves against governments, so why not take this opportunity to take a tiny stand and join a tiny revolution by supporting this amendment and effecting this tiny defeat on Welsh Government, which just, as a serious point, is reinforcing the role of this Welsh Parliament vis-à-vis Welsh Government. Thank you.
Rydym ar ddiwedd y ddadl yma, felly nid wyf am eich cadw'n hir. Ond mae hon yn adeg berffaith i groesawu hen ffrindiau yn ôl, onid yw? Mae gwelliant 42 yn un o'r hen ffrindiau hynny. Mae'n ymwneud â Gorchmynion cychwyn. Rydym yn rheolaidd yn dod â hyn—[Torri ar draws.] Ydym, ac am reswm da, Ysgrifennydd y Cabinet, oherwydd mae'n rhywbeth y mae angen i'r Llywodraeth roi sylw iddo, oherwydd yn aml gall anghofio mai'r Cynulliad hwn yw'r ddeddfwrfa, nid y Llywodraeth, ac os ydym am gael cyfle i graffu ar unrhyw weithgarwch gan Lywodraeth Cymru a gyflawnwyd yn rhinwedd statud, cawn wneud hynny. Os credwn efallai fod Gweinidogion Cymru wedi mynd yn rhy bell—nid wyf yn dweud y byddant, ond os ydym yn meddwl efallai eu bod wedi gwneud hynny—efallai y tu hwnt i'w hawdurdod, dylem allu atal eu gweithredoedd dros dro inni allu gweld, fel y dywedodd Janet. Dyna fyddai'r gwelliant hwn yn caniatáu inni ei wneud, oherwydd mae'r adran yn caniatáu i Lywodraeth Cymru wneud amrywiaeth o ddarpariaethau mewn perthynas â'r Bil yn dod i rym—darpariaethau darfodol, trosiannol neu arbed; gallwn eu canu os yw'n haws. Mae'r geiriad yn eithaf safonol. [Torri ar draws.] Na, nid Peter Lilley wyf fi.
Rwy'n derbyn mai dyma'r geiriad safonol, ond gallent olygu unrhyw beth mewn gwirionedd, oni allent? Felly, yng Nghyfnod 2, dywedodd y Gweinidog nad yw gwneud Gorchmynion cychwyn fel arfer yn ddarostyngedig i unrhyw weithdrefn a bod safbwynt Llywodraeth Cymru bob amser wedi bod yn glir nad oes angen i Orchmynion cychwyn fod yn ddarostyngedig i unrhyw weithdrefn. Wel, nid ydynt fel rheol wedi'u cysylltu wrth hyn gan fod Llywodraeth Cymru yn ein taro'n ôl o hyd gyda help y meinciau cefn. Ond mewn gwirionedd, nid barn y Llywodraeth sy'n bwysig yma, ond barn y ddeddfwrfa mewn gwirionedd—pwynt yr ydym yn ei wneud dro ar ôl tro a chaiff ei wthio'n ôl gan y Llywodraeth mewn ffordd y credaf bellach ei bod yn amhriodol yn ôl pob tebyg.
Felly, os yw'r Llywodraeth yn mynd i ddal ati i'n hatal rhag cyflwyno'r un yma, rwy'n credu ei bod hi'n bryd i mi ofyn i'r Aelodau Llafur ar y meinciau cefn wneud rhywbeth eithaf radical yma. Bu'n wythnos pan fo seneddau wedi bod yn sefyll yn gadarn yn erbyn llywodraethau, felly pam na fanteisiwch chi ar y cyfle i wneud safiad bach ac ymuno â chwyldro bach drwy gefnogi'r gwelliant hwn a gwireddu'r fuddugoliaeth fach hon yn erbyn Llywodraeth Cymru, sydd, ac mae hwn yn bwynt difrifol, yn atgyfnerthu rôl y Senedd Cymru hon vis-à-vis Llywodraeth Cymru. Diolch.
Y Gweinidog.
Minister.
Diolch, Llywydd. Can I urge colleagues on these benches and across them, 'Let's keep those rebellions happening in Westminster and not here'? [Interruption.] Even though it's late in the day.
And can I just thank, with this final amendment, those who have moved amendments and applied good scrutiny to this stage of the Bill? This issue, indeed, did come up during Stages 1 and 2. In fact, it was this exact amendment, so my response may be entirely foreseeable. The making of commencement Orders is not normally subject to any procedure as they bring into force matters that the National Assembly has already approved. The Welsh Government's position on this issue has already been clarified. I see no reason, therefore, to deviate from the current convention in relation to commencement Orders.
Diolch, Lywydd. A gaf fi annog cyd-Aelodau ar y meinciau hyn ac ar eu traws, 'Gadewch inni gadw'r gwrthryfeloedd hynny i ddigwydd yn San Steffan ac nid yma'? [Torri ar draws.] Er ei bod yn hwyr yn y dydd.
A gaf fi ddiolch, gyda'r gwelliant olaf hwn, i'r rhai sydd wedi cynnig gwelliannau ac wedi craffu'n dda ar y cam hwn o daith y Bil? Yn wir, cododd y mater hwn yn ystod Cyfnodau 1 a 2. Yr union welliant hwn ydoedd yn wir, felly efallai y bydd fy ymateb yn gwbl rhagweladwy. Nid yw gwneud Gorchmynion cychwyn fel arfer yn ddarostyngedig i unrhyw weithdrefn gan eu bod yn dod â materion i rym y mae'r Cynulliad Cenedlaethol wedi'u cymeradwyo eisoes. Mae safbwynt Llywodraeth Cymru ar y mater hwn wedi'i egluro eisoes. Ni welaf reswm, felly, i wyro oddi wrth y confensiwn presennol mewn perthynas â Gorchmynion cychwyn.
Thank you very much, Minister—I appreciate your kindness on this one. Yes, it is about an Order that's bringing forward something the Assembly's agreed, but we need to make sure you're doing it properly, and that's the tiny little bit of extra scrutiny that we were asking for here. I'm almost sure that, in 100 per cent of occasions, there will be no problems, but you never know, and that is what we as parliamentarians need to keep an eye on.
Diolch yn fawr iawn, Weinidog—rwy'n gwerthfawrogi eich caredigrwydd ar hyn. Ydy, mae'n ymwneud â Gorchymyn sy'n cyflwyno rhywbeth y mae'r Cynulliad wedi'i gytuno, ond mae angen inni wneud yn siŵr eich bod yn ei wneud yn gywir, a dyna'r tamaid bach o waith craffu ychwanegol yr oeddem yn gofyn amdano yma. Rwyf bron yn sicr, 100 gwaith allan o gant, na fydd problemau, ond ni wyddoch, a dyna sydd angen inni fel seneddwyr gadw llygad arno.
Thank you, Suzy. I think we have now jointly exhausted the forbearance of all our colleagues. I shall not be supporting this amendment.
Diolch i chi, Suzy. Rwy'n credu bellach ein bod ar y cyd wedi dihysbyddu amynedd ein cyd-Aelodau. Ni fyddaf yn cefnogi'r gwelliant hwn.
Janet Finch-Saunders i ymateb.
Janet Finch-Saunders to respond.
It's time for my final speech now. We'll move to the vote, but, before I do so, I'd like to thank you, Llywydd, and the Minister, and all colleagues for your patience and graciousness during our amendments. We've tabled these with the best of intentions because we firmly believe that we want our children across Wales to be able to access this offer and, more importantly, we want to see our parents being able to get back into work, to get back into education and to get back into training. So, we have done our best to scrutinise this, and I'd like to obviously thank my colleague Suzy Davies for her work on this also. Diolch yn fawr.
Mae'n bryd i mi wneud fy araith derfynol yn awr. Fe symudwn i bleidlais, ond cyn i mi wneud hynny, hoffwn ddiolch i chi, Lywydd, ac i'r Gweinidog, a'r holl gyd-Aelodau am eich amynedd a'ch haelioni yn ystod ein gwelliannau. Rydym wedi cyflwyno'r rhain gyda'r bwriadau gorau oherwydd ein bod yn credu'n gryf ein bod eisiau i'n plant ledled Cymru allu manteisio ar y cynnig hwn ac yn bwysicach, rydym am weld ein rhieni'n gallu dychwelyd i'r gwaith, dychwelyd i addysg a dychwelyd i hyfforddiant. Felly, rydym wedi gwneud ein gorau i graffu ar hyn, a hoffwn ddiolch wrth gwrs i fy nghyd-Aelod Suzy Davies am ei gwaith ar hyn hefyd. Diolch yn fawr.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 36? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i'r bleidlais felly. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 18, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 36.
The question is that amendment 36 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We'll move to a vote, therefore. Open the vote. Close the vote. In favour 18, no abstentions, 25 against. Amendment 36 is not agreed.
Gwelliant 36: O blaid: 18, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 36: For: 18, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y gwelliant olaf felly i bleidleisio arno yw gwelliant 5. Siân Gwenllian.
The final amendment is amendment 5. Siân Gwenllian.
Cynigiwyd gwelliant 5 (Siân Gwenllian).
Amendment 5 (Siân Gwenllian) moved.
Mae'n bleser gen i i symud hwn yn ffurfiol.
It's a pleasure to formally move this amendment.
Y cwestiwn felly: a ddylid derbyn gwelliant 5? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Symudwn i bleidlais ar y gwelliant yma. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 17, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 5.
The question is that amendment 5 be agreed. Does any Member object? [Objection.] We'll move to a vote on this amendment. Open the vote. Close the vote. In favour 17, no abstentions, 25 against. Therefore, amendment 5 is not agreed.
Gwelliant 5: O blaid: 17, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Dyna ni, felly, yn dod at ddiwedd ein hystyriaeth o'r Cyfnod 3 o'r Bil Cyllido Gofal Plant (Cymru). Rwy'n datgan y bernir pob adran o'r Bil wedi eu derbyn. Daw hynny â thrafodion heddiw i ben.
We have reached the end of our Stage 3 consideration of the Childcare Funding (Wales) Bill. I declare that all sections of the Bill are deemed agreed. That brings today's proceedings to a close.
Barnwyd y cytunwyd ar bob adran o’r Bil.
All sections of the Bill deemed agreed.
Daeth y cyfarfod i ben am 19:36.
The meeting ended at 19:36.