Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
04/12/2018Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf i ni ar yr agenda y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog. Rwyf wedi cael gwybod, o dan Reol Sefydlog 12.58, y bydd arweinydd y tŷ, Julie James, yn ateb cwestiynau ar ran y Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Dai Lloyd.
The first item on this afternoon's agenda is questions to the First Minister. I have received notification, under Standing Order 12.58, that the leader of the house, Julie James, will answer questions today on behalf of the First Minister, and the first question is from Dai Lloyd.
1. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am welliannau i wasanaethau cymdeithasol pobl hŷn yng Nghymru? OAQ53040
1. Will the First Minister make a statement on improvements to older people's social services in Wales? OAQ53040
Older people with care and support needs deserve to have those needs fully met. That is why we have allocated an additional £10 million this winter to social services to drive service improvement and deliver better outcomes for older people across Wales.
Mae pobl hŷn ag anghenion gofal a chymorth yn haeddu i'r anghenion hynny gael eu diwallu'n llawn. Dyna pam yr ydym ni wedi dyrannu £10 miliwn yn ychwanegol y gaeaf hwn i'r gwasanaethau cymdeithasol i ysgogi gwelliant i wasanaethau a sicrhau gwell canlyniadau i bobl hŷn ledled Cymru.
Diolch yn fawr am yr ateb yna. Nawr, yn naturiol, mae mynd i'r afael ag unigrwydd ac unigedd yn un o amcanion datganedig eich Llywodraeth chi. Fodd bynnag, mae toriadau ariannol gan eich Llywodraeth i awdurdodau lleol yn golygu bod cynghorau ar draws Cymru yn ei chael hi'n fwyfwy anodd diogelu gwasanaethau rheng-flaen, fel gwasanaethau cymdeithasol pobl hŷn. Rydym ni'n clywed am gau canolfannau dydd, unigolion yn wynebu taliadau uwch am wasanaethau, gostyngiadau yn y ddarpariaeth pryd ar glud, a lleihad mewn gwasanaethau cyfeillio. Pryd fydd eich geiriau cynnes chi, felly, fel Llywodraeth ar fynd i'r afael ag unigrwydd yn trosglwyddo yn ymrwymiadau cadarn ar ffurf arian i'n llywodraeth leol?
Thank you very much for that response. Naturally, tackling loneliness and isolation is one of the stated goals of your Government. However, financial cuts made by your Government to local authority budgets mean that councils the length and breadth of Wales are finding it more and more difficult to safeguard front-line services, such as social services for older people. We hear about the closure of day centres, individuals facing higher payments for services, reductions in meals-on-wheels provision, and a reduction in befriending services. When will your warm words as a Government, therefore, on tackling loneliness become firm commitments in the form of funding for our local authorities?
The Member makes a very important point. And that is why, next year, local authorities' social care services will receive an additional £50 million—£20 million of that as part of the local government revenue support grant, and the remaining £30 million as a specific grant from the health and social services budget. Specifically, as well, we've looked at digital inclusion issues around older people, and we've announced a £6 million programme specifically to look at healthcare service needs to ensure that we do get better digital skills amongst older people, as there is definitely a role to play for digitally enabled citizenry in that regard.
Mae'r Aelod yn gwneud pwynt pwysig iawn. A dyna pam, y flwyddyn nesaf, y bydd gwasanaethau gofal cymdeithasol awdurdodau lleol yn cael £50 miliwn yn ychwanegol—£20 miliwn o hynny yn rhan o'r grant cymorth refeniw llywodraeth leol, a'r £30 miliwn arall fel grant penodol o'r gyllideb iechyd a gwasanaethau cymdeithasol. Yn benodol, hefyd, rydym ni wedi ystyried materion cynhwysiant digidol yn ymwneud â phobl hŷn, ac rydym ni wedi cyhoeddi rhaglen gwerth £6 miliwn i edrych yn benodol ar anghenion gwasanaeth gofal iechyd i sicrhau ein bod ni'n cael gwell sgiliau digidol ymhlith pobl hŷn, gan ei bod hi'n sicr bod swyddogaeth i'w chyflawni gan ddinasyddion sydd wedi'u galluogi'n ddigidol yn hynny o beth.
Leader of the house, concerns of recent reports from Betsi Cadwaladr health board that one of the key risks to the delivery of their winter resilience planning is the ability to secure a sufficient number of domiciliary care staff, particularly over the Christmas and new year period, to support the delivery of their own contingency plan are very worrying indeed. Now, we all appreciate the health and social care staff who work tirelessly to care for our nation and those who put their own family life on hold over the festive period to staff our services. However, considering that there are already workforce pressures in these areas, it is likely that the existing workforce will experience even greater pressure, which could have a direct impact on the quality of care people receive and on those delivering the care. Now, it is vital that services are staffed safely to support our vulnerable people at home and to reduce avoidable hospital admissions. What work are you doing, or your Government, exactly, with the Betsi Cadwaladr health board, and our local authorities, to ensure that there is resilience built in these areas to ensure services are safely staffed across the festive period and that we do not see anyone actually falling through the net at this particular time of year?
Arweinydd y tŷ, mae pryderon adroddiadau diweddar gan fwrdd iechyd Betsi Cadwaladr, mai un o'r risgiau allweddol i ddarpariaeth eu gwaith cynllunio i wrthsefyll pwysau'r gaeaf yw'r gallu i sicrhau nifer ddigonol o staff gofal cartref, yn enwedig dros gyfnod y Nadolig a'r flwyddyn newydd, i gynorthwyo darpariaeth eu cynllun wrth gefn eu hunain yn peri pryder mawr. Nawr, rydym ni i gyd yn gwerthfawrogi'r staff iechyd a gofal cymdeithasol sy'n gweithio'n ddiflino i ofalu am ein cenedl ac sy'n cefnu ar eu bywydau teuluol eu hunain dros gyfnod y Nadolig i staffio ein gwasanaethau. Fodd bynnag, o ystyried bod pwysau ar y gweithlu yn y meysydd hyn eisoes, mae'n debygol y bydd y gweithlu presennol yn dioddef mwy o bwysau fyth, a allai gael effaith uniongyrchol ar ansawdd y gofal y mae pobl yn ei gael ac ar y rhai sy'n darparu'r gofal. Nawr, mae'n hanfodol bod gwasanaethau yn cael eu staffio yn ddiogel i gynorthwyo ein pobl agored i niwed yn eu cartrefi ac i leihau derbyniadau i'r ysbyty y gellir eu hosgoi. Pa waith ydych chi'n ei wneud, neu eich Llywodraeth, yn union, gyda bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr, a'n hawdurdodau lleol, i sicrhau bod gallu'n cael ei ddatblygu yn y meysydd hyn i wrthsefyll pwysau i sicrhau bod gwasanaethau yn cael eu staffio'n ddiogel trwy gyfnod y Nadolig ac nad ydym ni'n gweld unrhyw un yn syrthio drwy'r rhwyd ar yr adeg benodol hon o'r flwyddyn?
As I just said, despite the austerity budget that we've had, in the ninth year of austerity so far, we have been able to put an additional £50 million in—£20 million through the local government revenue support grant, and the remaining £30 million as a specific grant from health and social services—in order to ensure the sort of resilience that the Member discusses. Also, the Cabinet Secretary recently made his statement on winter resilience in this regard, and we do work very hard indeed to make sure that, given the austerity that we've been suffering all this time, we have sufficient resource to put in. That's why we fund health and social care at a higher per capita rate than England does, for example, for exactly the reasons that she outlined.
Fel y dywedais, er gwaethaf y gyllideb cyni cyllidol yr ydym ni wedi ei chael, yn y nawfed flwyddyn o gyni cyllidol hyd yma, rydym ni wedi gallu cyfrannu £50 miliwn yn ychwanegol—£20 miliwn drwy'r grant cymorth refeniw llywodraeth leol, a'r £30 miliwn arall fel grant penodol gan y gwasanaethau iechyd a'r gwasanaethau cymdeithasol—i sicrhau'r math o allu i wrthsefyll pwysau y mae'r Aelod yn ei drafod. Hefyd, gwnaeth Ysgrifennydd y Cabinet ei ddatganiad yn ddiweddar ar wrthsefyll pwysau'r gaeaf yn hyn o beth, ac rydym ni'n gweithio'n galed iawn i wneud yn siŵr, o ystyried y cyni cyllidol yr ydym ni wedi bod yn ei ddioddef am yr holl gyfnod hwn, bod gennym ni adnoddau digonol i'w cyfrannu. Dyna pam yr ydym ni'n ariannu iechyd a gofal cymdeithasol ar gyfradd uwch y pen nag y mae Lloegr yn ei wneud, er enghraifft, am yr union resymau a amlinellwyd ganddi hi.
Leader of the house, last week, the Welsh Government announced an additional £15 million funding to help increase joint working between local authorities and health boards to support adults with care needs in their homes. Leader of the house, what difference will this additional money make to avoiding unnecessary hospital admissions, returning patients back to their homes, and to aid the quality of life for carers throughout Wales?
Arweinydd y tŷ, yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru £15 miliwn ychwanegol o gyllid i helpu i gynyddu cydweithio rhwng rhwng awdurdodau lleol a byrddau iechyd i gynorthwyo oedolion ag anghenion gofal yn eu cartrefi. Arweinydd y tŷ, pa wahaniaeth fydd yr arian ychwanegol hwn yn ei wneud i osgoi derbyniadau diangen i'r ysbyty, i ddychwelyd cleifion i'w cartrefi, ac i gynorthwyo ansawdd bywyd i ofalwyr ledled Cymru?
The Member is quite right; that's exactly what the additional money is for. Just to give you two examples, in Western Bay, a £5 million investment has supported a range of intermediate care services. So far this year, over 900 hospital admissions have been avoided and 10,000 bed days saved, resulting in over £1 million in cost avoidance. And, in Cwm Taf, for example, over £1.8 million to continue to develop the 'stay well at home' service. As a result of that service, emergency admissions for patients aged 61 and over has significantly reduced. Last year, for example, 13,000 bed days were avoided, which equates to £1.6 million in financial savings. You can see that the investment pays dividends all round, and that's why the Welsh Government is committed to that kind of dual care.
Mae'r Aelod yn llygad ei lle; dyna'n union y mae'r arian ychwanegol ar ei gyfer. Dim ond i roi dwy enghraifft i chi, ym Mae'r Gorllewin, mae buddsoddiad o £5 miliwn wedi cynorthwyo amrywiaeth o wasanaethau gofal canolraddol. Hyd yn hyn eleni, llwyddwyd i osgoi dros 900 o dderbyniadau i'r ysbyty ac arbedwyd 10,000 o ddiwrnodau gwely, gan arwain at osgoi costau o fwy nag £1 filiwn. Ac, yng Nghwm Taf, er enghraifft, dros £1.8 miliwn i barhau i ddatblygu'r gwasanaeth 'cadw'n iach gartref'. O ganlyniad i'r gwasanaeth hwnnw, mae derbyniadau brys ymhlith cleifion 61 oed a hŷn wedi lleihau'n sylweddol. Y llynedd, er enghraifft, llwyddwyd i osgoi 13,000 o ddiwrnodau gwely, sy'n cyfateb i £1.6 miliwn mewn arbedion ariannol. Gallwch weld bod y buddsoddiad yn talu ar ei ganfed i bawb, a dyna pam mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i'r math hwnnw o ofal deuol.
2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y rôl y gall tai gwarchod ei chwarae yn y dyfodol o ran darparu tai o ansawdd uchel i bobl hŷn? OAQ53061
2. Will the First Minister make a statement on the role that sheltered housing can play in the future provision of high-quality housing for older people? OAQ53061
Yes. Sheltered housing is a well-established housing model for older people in Wales. It's important that all accommodation continues to meet people's needs, demands and aspirations, and, to support this, we are making record investment in housing of £1.7 billion, including providing affordable homes specifically for older people.
Gwnaf. Mae tai gwarchod yn fodel tai sydd wedi'i hen sefydlu ar gyfer pobl hŷn yng Nghymru. Mae'n bwysig bod yr holl lety yn parhau i ddiwallu anghenion pobl a bodloni eu gofynion a'u dyheadau, ac, i gefnogi hyn, rydym ni'n gwneud y buddsoddiad mwyaf erioed mewn tai o £1.7 biliwn, gan gynnwys darparu cartrefi fforddiadwy ar gyfer pobl hŷn yn benodol.
Thank you, leader of the house. Bron Afon community housing are currently consulting on the closure of three sheltered housing complexes in my constituency—Glanwern House, Pen-y-Bryn, and the Beeches. As you can appreciate, this is causing a huge amount of anxiety for the residents in those complexes and is a particular worry in the run-up to Christmas. Would you agree with me that, although housing associations have a duty to plan for future housing need, their paramount duty is to their current tenants? And what steps will you take to ensure that the needs of the older people affected by this consultation will be properly protected?
Diolch, arweinydd y tŷ. Mae tai cymunedol Bron Afon wrthi'n ymgynghori ar hyn o bryd ar gau tair canolfan tai gwarchod yn fy etholaeth i—Tŷ Glanwern, Pen-y-Bryn, a'r Beeches. Fel y byddwch yn gallu gwerthfawrogi, mae hyn yn achosi llawer iawn o bryder i breswylwyr yn y canolfannau hynny ac mae'n bryder arbennig wrth i ni agosáu at y Nadolig. A fyddech chi'n cytuno â mi, er bod gan gymdeithasau tai ddyletswydd i gynllunio ar gyfer angen tai yn y dyfodol, bod eu dyletswydd pennaf i'w tenantiaid presennol? A pha gamau y byddwch chi'n eu cymryd i sicrhau y bydd anghenion y bobl hŷn sy'n cael eu heffeithio gan yr ymgynghoriad hwn yn cael eu diogelu'n briodol?
I understand the Member's concern. We do absolutely agree that tenant well-being and security is of paramount importance. I understand that that's your primary concern, as you've just said, and that was the reason for your meeting with Rebecca Evans, the Minister for Housing and Regeneration, about this issue last week. We are being assured by officials that the 73 potentially affected tenants are being kept at the heart of Bron Afon's process in consulting on the matter. I also am told that no final decision has yet been made by Bron Afon's board, but, if the preferred option of closure and redevelopment of the three sheltered schemes was to be opted for, for example, then a full tenant consultation would then continue to take place. I think the Member's absolutely right—we have to make sure that tenants are at the front and centre of any such consultation and that their needs continue to be robustly met throughout that process. We're advised that tenants will be rehoused within the local area, wherever possible, identifying suitable alternative accommodation, and so on, should that option go ahead, but I understand that no final decision has yet been made.
Rwy'n deall pryder yr Aelod. Rydym ni'n cytuno'n llwyr bod lles a diogelwch tenantiaid yn hollbwysig. Rwy'n deall mai dyna eich prif bryder, fel yr ydych chi newydd ei ddweud, a dyna oedd y rheswm am eich cyfarfod gyda Rebecca Evans, y Gweinidog Tai ac Adfywio, am y mater hwn yr wythnos diwethaf. Rydym ni'n cael ein sicrhau gan swyddogion bod 73 o denantiaid a allai gael eu heffeithio yn cael eu cadw'n ganolog i broses Bron Afon wrth ymgynghori ar y mater. Rwy'n cael fy hysbysu hefyd nad oes unrhyw benderfyniad terfynol wedi ei wneud hyd yn hyn gan fwrdd Bron Afon, ond, pe byddai'r dewis a ffefrir o gau ac ailddatblygu'r cynlluniau gwarchod yn cael ei ddewis, er enghraifft, yna byddai ymgynghoriad tenantiaid llawn yn parhau i gael ei gynnal wedyn. Rwy'n credu bod yr Aelod y llygad ei lle—mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr bod tenantiaid yn dod yn gyntaf a'u bod yn ganolog i unrhyw ymgynghoriad o'r fath a bod eu hanghenion yn parhau i gael eu diwallu mewn ffordd gadarn drwy gydol y broses honno. Rydym ni'n cael ein hysbysu y bydd tenantiaid yn cael eu hailgartrefu yn yr ardal leol, pan fo'n bosibl, gan ddod o hyd i lety arall addas, ac ati, pe byddai’r dewis hwnnw'n mynd rhagddo, ond deallaf nad oes penderfyniad terfynol wedi ei wneud hyd yn hyn.
Cabinet Secretary, can I commend the Welsh Government for commissioning the University of Sheffield and Sheffield Hallam University to look at housing needs of older people and other general care needs? They found that 18 local authorities in Wales expect an increase in the general housing needs of older people; 16 local authorities expected an increase in demand for extra-care housing for older people; 14 local authorities expected an increase in demand for age-designated housing; and then eight local authorities expect an increase in demand for sheltered housing for older people. What we need is really good, deep data and a coherent housing strategy for older people. So, I commend you for doing the research; now we need to really see some sort of action plan for the future.
Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf i ganmol Llywodraeth Cymru am gomisiynu Prifysgol Sheffield a Phrifysgol Sheffield Hallam i edrych ar anghenion tai pobl hŷn ac anghenion gofal cyffredinol eraill? Canfuwyd ganddynt bod 18 o awdurdodau lleol yng Nghymru yn disgwyl cynnydd i anghenion tai cyffredinol pobl hŷn; roedd 16 o awdurdodau lleol yn disgwyl cynnydd i'r galw am dai gofal ychwanegol ar gyfer pobl hŷn; roedd 14 awdurdod lleol yn disgwyl cynnydd i'r galw am dai oedran dynodedig; ac yna mae wyth awdurdod lleol yn disgwyl cynnydd i'r galw am dai gwarchod ar gyfer pobl hŷn. Yr hyn sydd wir ei angen arnom ni yw data da, trwyadl a strategaeth dai gydlynol ar gyfer pobl hŷn. Felly, rwy'n eich canmol am wneud y gwaith ymchwil; nawr mae wir angen i ni weld rhyw fath o gynllun gweithredu ar gyfer y dyfodol.
I don't disagree with the Member. Sheltered housing, as he says, is a well-established approach to older people's housing, but it is one of a suite of interventions and accommodations that are possible. One of the purposes of doing the research is to do just that. And, actually, more generally in the Government, we are looking across the piece at what our data sets are able to tell us in terms of using them for better service planning, and that is very much a part of the approach going forward.
Nid wyf i'n anghytuno â'r aelod. Mae tai gwarchod, fel y dywed, yn ddull sydd wedi'i hen sefydlu o ymdrin â thai ar gyfer pobl hŷn, ond mae'n un o gyfres o ymyraethau a llety sy'n bosibl. Un o ddibenion gwneud y gwaith ymchwil yw i wneud yn union hynny. Ac, mewn gwirionedd, yn fwy cyffredinol yn y Llywodraeth, rydym ni'n edrych yn gyffredinol ar yr hyn y gall ein cyfresi data ei ddweud wrthym ni o ran eu defnyddio ar gyfer cynllunio gwasanaethau yn well, ac mae hynny'n sicr yn rhan o'r ymagwedd wrth symud ymlaen.
Leader of the house, good-quality sheltered housing can play a vital role in ensuring older people remain independent and can help tackle loneliness and isolation. Providing good-quality sheltered housing can also help ensure that family homes become available as older people downsize. Recent studies have also found that utilising sensors in sheltered accommodation can help predict and avoid falls, reducing reliance on our NHS. So, leader of the house, what steps are your Government taking to ensure that we have sufficient sheltered housing to meet future demand and that such accommodation utilises the latest health technologies?
Arweinydd y tŷ, gall tai gwarchod o ansawdd da chwarae rhan hanfodol o ran sicrhau bod pobl hŷn yn aros yn annibynnol a gall helpu i fynd i'r afael ag unigrwydd ac arwahanrwydd. Gall darparu tai gwarchod o ansawdd da hefyd helpu i sicrhau bod cartrefi teuluol ar gael wrth i bobl hŷn symud i gartrefi llai. Mae astudiaethau diweddar hefyd wedi canfod y gall defnyddio synwyryddion mewn llety gwarchod helpu i ragweld ac osgoi codymau, gan leihau dibyniaeth ar ein GIG. Felly, arweinydd y tŷ, pa gamau mae eich Llywodraeth yn eu cymryd i sicrhau bod gennym ni ddigon o dai gwarchod i fodloni'r galw yn y dyfodol a bod llety o'r fath yn defnyddio'r technolegau iechyd diweddaraf?
The Member makes a series of good points there. Since 2002, with the support of £187 million, 43 extra-care schemes have been completed, providing over 2,000 homes for older people, where they can maintain their independence and avoid the need to move to residential care or admission to hospital. We're also investing £105 million capital in the integrated care fund to develop accommodation-led solutions to health and social care. That will support older people to remain living independently in their communities, and, every year, we invest £106 million to support local authorities and housing associations to improve the quality of the social housing stock in Wales through the Welsh quality housing standard.
In particular, though, the Member mentions technological advances that are of interest. We have a number of schemes around Wales, which I've had the privilege to go and see, using something called LoRaWAN technology, which allows you—obviously, with the tenant's permission—to collect data around things like whether the lights have been turned on or whether a kettle has been boiled and so on, and allows you to be alerted to the fact that the person's pattern of movement has changed and, therefore, somebody can call much more speedily than if you were just doing that as a routine check. So, I'm very impressed so far with some of the schemes that we've looked at, and we've been supporting them from our digital budgets, actually, in taking forward such innovative schemes. We're looking forward to being able to mainstream some of that technology in the very foreseeable future.
Mae'r Aelod yn gwneud cyfres o bwyntiau da yn y fan yna. Ers 2002, gyda chymorth £187 miliwn, cwblhawyd 43 o gynlluniau gofal ychwanegol, gan ddarparu dros 2,000 o gartrefi ar gyfer pobl hŷn, lle gallant gynnal eu hannibyniaeth ac osgoi'r angen i symud i ofal preswyl neu gael eu derbyn i'r ysbyty. Rydym ni hefyd yn buddsoddi £105 miliwn o gyfalaf yn y gronfa gofal integredig i ddatblygu atebion a arweinir gan lety i iechyd a gofal cymdeithasol. Bydd hynny'n cynorthwyo pobl hŷn i barhau i fyw'n annibynnol yn eu cymunedau, a, bob blwyddyn, rydym ni'n buddsoddi £106 miliwn i gynorthwyo awdurdodau lleol a chymdeithasau tai i wella ansawdd y stoc tai cymdeithasol yng Nghymru drwy safon ansawdd tai Cymru.
Yn benodol, fodd bynnag, mae'r Aelod yn sôn am ddatblygiadau technolegol sydd o ddiddordeb. Mae gennym ni nifer o gynlluniau ledled Cymru, yr wyf i wedi cael y fraint o fynd i'w gweld, gan ddefnyddio rhywbeth o'r enw technoleg LoRaWAN, sy'n caniatáu i chi gasglu data—gyda chaniatâd y tenant, yn amlwg—ar bethau fel pa un a yw'r goleuadau wedi cael eu troi ymlaen neu a yw tegell wedi ei ferwi ac ati, ac yn caniatáu i chi gael eich hysbysu am y ffaith fod patrwm symud yr unigolyn wedi newid ac, felly, gall rhywun alw yn gyflymach o lawer na phe byddech chi ddim ond yn gwneud hynny fel archwiliad mater o drefn. Felly, mae rhai o'r cynlluniau yr ydym ni wedi eu hystyried wedi gwneud cryn argraff arnaf i hyd yn hyn, ac rydym ni wedi bod yn eu cynorthwyo o'n cyllidebau digidol, a dweud y gwir, i fwrw ymlaen â chynlluniau arloesol o'r fath. Rydym ni'n edrych ymlaen at allu rhoi rhywfaint o'r dechnoleg honno yn y brif ffrwd yn y dyfodol agos iawn.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
Questions now from the party leaders. The Plaid Cymru leader, Adam Price.
Diolch, Llywydd. Leader of the house, a month ago, you told us that a meaningful and binding vote on the 14-mile M4 relief road would be taken here this week. Yet, hiding behind the inspectors' report, which your Government received in September, you remain paralysed by division among your backbenchers, by the opposition of the Future Generations Commissioner for Wales and by the First Minister's seeming inability or unwillingness to make this call. Doesn't this prevarication over the biggest investment decision your Government has ever had to make typify the gridlock at the heart of your Government?
Diolch, Llywydd. Arweinydd y tŷ, fis yn ôl, dywedasoch wrthym y byddai pleidlais ystyrlon a therfynol ar ffordd liniaru 14 milltir yr M4 yn cael ei chynnal yma yr wythnos hon. Ac eto, gan guddio y tu ôl i adroddiad yr arolygwyr, a dderbyniwyd gan eich Llywodraeth ym mis Medi, rydych chi'n dal i fod wedi eich parlysu gan raniadau ymhlith aelodau eich meinciau cefn, gan wrthwynebiad Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru a chan anallu neu amharodrwydd ymddangosiadol y Prif Weinidog i wneud y penderfyniad hwn. Onid yw'r oedi hwn ynghylch y penderfyniad buddsoddi mwyaf y bu'n rhaid i'ch Llywodraeth ei wneud erioed yn nodweddiadol o'r dagfa wrth wraidd eich Llywodraeth?
On the contrary, I think your question shows a complete lack of understanding of the seriousness of a quasi-judicial decision. Llywydd, I have outlined to this house the constitutional position on this matter several times. I'm more than happy to do it again. It is absolutely paramount that the legal advice received at the same time as the local inquiry is what any First Minister making that decision takes into account. That advice is not yet ready. It is important that the advice is prepared correctly. Speed is not of the essence; accuracy is of the essence. When that advice has been prepared, the First Minister will be able to take that preliminary decision on the traffic Orders and the acquisition of land Orders, and then, after that, we will be able to look at the affordability issues, and it will be at that point that a vote can take place in this place. This is not now going to happen under this particular administration, but I said only last week that I would be recommending to any successor of mine that that commitment should be honoured, and I've been assured by all three candidates that it will be.
I'r gwrthwyneb, rwy'n credu bod eich cwestiwn yn dangos diffyg dealltwriaeth llwyr o ddifrifoldeb penderfyniad lled-farnwrol. Llywydd, rwyf i wedi amlinellu i'r tŷ hwn y safbwynt cyfansoddiadol ar y mater hwn sawl gwaith. Rwy'n fwy na bodlon i wneud hynny eto. Mae'n hollbwysig mai'r cyngor cyfreithiol a dderbyniwyd ar yr un pryd â'r ymchwiliad lleol yw'r hyn y bydd unrhyw Brif Weinidog sy'n gwneud y penderfyniad hwnnw yn ei gymryd i ystyriaeth. Nid yw'r cyngor hwnnw'n barod eto. Mae'n bwysig bod y cyngor yn cael ei baratoi'n gywir. Nid yw cyflymder yn hollbwysig; mae cywirdeb yn hollbwysig. Pan fydd y cyngor hwnnw wedi ei baratoi, bydd y Prif Weinidog yn gallu gwneud y penderfyniad rhagarweiniol hwnnw am y Gorchmynion traffig a'r Gorchmynion caffael tir, ac yna, wedi hynny, byddwn yn gallu ystyried y materion fforddiadwyedd, ac ar yr adeg honno y gellir cynnal pleidlais yn y lle hwn. Nid yw hyn yn mynd i ddigwydd erbyn hyn o dan y weinyddiaeth benodol hon, ond dywedais ddim ond yr wythnos diwethaf y byddwn yn argymell i unrhyw olynydd i mi y dylid anrhydeddu'r ymrwymiad hwnnw, ac fe'm sicrhawyd gan bob un o'r tri ymgeisydd y bydd hynny'n digwydd.
Leader of the house, are you able to say now, if you feel comfortable, that the by-now £1.7 billion investment proposed for the relief road will largely benefit England? Let me quote you some statistics—they're contained in your own Government's wider economic impact assessment of the M4 corridor around Newport, published in 2016. It predicted that, by 2037, the relief road would have the biggest extra annual impact on GVA within Wales, as we might expect, in Newport and Monmouthshire—£12.3 million. However, for Somerset and south Gloucestershire, the impact was larger—£13.5 million. For Cardiff and the Vale it was only £1.3 million. Even for the Gwent Valleys it was only £1.3 million, and for the centre of the Valleys it was a paltry £0.8 million. Yet, for Bristol, it's £7 million—more than all of those put together. Are you proud that the biggest investment you will ever make, and for which Welsh taxpayers will be paying decades into the future for, by your own Government's admission, will benefit England more than Wales?
Arweinydd y tŷ, a ydych chi'n gallu dweud nawr, os ydych chi'n teimlo'n gyfforddus, y bydd y buddsoddiad gynigir o £1.7 biliwn erbyn hyn ar gyfer y ffordd liniaru o fudd i Loegr yn bennaf? Gadewch i mi ddyfynnu rhai ystadegau i chi—maen nhw wedi eu cynnwys yn asesiad effaith economaidd ehangach eich Llywodraeth eich hun o goridor yr M4 o amgylch Casnewydd, a gyhoeddwyd yn 2016. Rhagwelodd y byddai'r ffordd liniaru, erbyn 2037, yn cael yr effaith flynyddol ychwanegol fwyaf ar werth ychwanegol gros yng Nghymru, fel y byddem ni'n ei ddisgwyl, yng Nghasnewydd a Sir Fynwy—£12.3 miliwn. Fodd bynnag, ar gyfer Gwlad yr Haf a de Swydd Gaerloyw, roedd yr effaith yn fwy—£13.5 miliwn. Dim ond £1.3 miliwn ydoedd ar gyfer Caerdydd a'r Fro. Hyd yn oed i Gymoedd Gwent dim ond £1.3 miliwn ydoedd, ac ar gyfer y canol y Cymoedd y swm pitw oedd £0.8 miliwn. Ac eto, ar gyfer Bryste, mae'n £7 miliwn—mwy na phob un o'r rheini gyda'i gilydd. A ydych chi'n falch y bydd y buddsoddiad mwyaf y byddwch chi'n ei wneud byth, ac un y bydd trethdalwyr Cymru yn talu amdano ddegawdau i'r dyfodol, yn ôl cyfaddefiad eich Llywodraeth eich hun, yn fwy o fudd i Loegr nag i Gymru?
As I said, this is not the point in time at which the Assembly should make any of its opinions known on those or any other issues. There is a process that needs to be gone through. There is a very strict statutory process for what can be taken into account in making the Orders. I've outlined it, I think, ad nauseam, it's fair to say, Llywydd. I can do it again, if you want me to. This is not the time to discuss the issues that the Member raises. I don't know how I can make that any clearer.
Fel y dywedais, nid dyma'r adeg y dylai'r Cynulliad gyhoeddi unrhyw un o'i safbwyntiau ar y rhain nac unrhyw faterion eraill. Ceir proses y mae angen mynd drwyddi. Mae proses statudol lem iawn ar gyfer yr hyn y ceir ei gymryd i ystyriaeth wrth wneud y Gorchmynion. Rwyf i wedi ei amlinellu, rwy'n credu, hyd syrffed, mae'n deg i ddweud, Llywydd. Gallaf ei wneud eto, os ydych chi'n dymuno i mi wneud hynny. Nid dyma'r amser i drafod y materion y mae'r Aelod yn eu codi. Nid wyf i'n gwybod sut y gallaf i wneud hynny'n fwy eglur.
The decision you're referring to is a planning decision. I was asking you simply whether you think it's right that we are saddling future generations in Wales not just with a huge massive negative legacy in terms of the environment, but whether we should actually be using our own money to give a competitive advantage to the nation next door. Now, leader of the house, can I suggest a rather neat and exceedingly cheap solution to the whole problem? That's simply to partially close the junction 26 High Cross interchange next to the Brynglas tunnels. This would mean closing the eastbound slip road and the westbound exit slip road. At one stroke, it's estimated this would reduce the traffic through the tunnels by as much as 40 per cent. At the same time, we could use some of the money saved to help Newport become a less car-dependent city. Do you agree that an up-to-date study into this idea, and, indeed, complementary changes to the road network south of Newport, and, crucially, investment in our public transport network would be a good way out of the M4 impasse in which you are clearly stuck?
Mae'r penderfyniad yr ydych chi'n cyfeirio ato yn benderfyniad cynllunio. Y cwbl yr oeddwn i'n ei ofyn i chi oedd a ydych chi'n credu ei bod hi'n iawn ein bod ni nid yn unig yn rhoi'r baich o etifeddiaeth negyddol hollol enfawr ar genedlaethau'r dyfodol yng Nghymru o ran yr amgylchedd, ond pa un a ddylem ni wir fod yn defnyddio ein harian ein hunain i roi mantais gystadleuol i'r wlad drws nesaf. Nawr, arweinydd y tŷ, a gaf i awgrymu ateb eithaf taclus ac eithriadol o rad i'r holl broblem? Sef, yn syml, cau cyfnewidfa High Cross cyffordd 26 ger twnelau Bryn-glas. Byddai hyn yn golygu cau'r ffyrdd ymuno ac ymadael tua'r dwyrain a'r ffordd ymadael tua'r gorllewin. Mewn un cam, amcangyfrifir y byddai hyn yn lleihau'r traffig drwy'r twneli gan gymaint â 40 y cant. Ar yr un pryd, gallem ddefnyddio rhywfaint o'r arian sy'n cael ei arbed i helpu Casnewydd i ddod yn ddinas sy'n llai dibynnol ar geir. A ydych chi'n cytuno y byddai astudiaeth gyfredol o'r syniad hwn, ac, yn wir, newidiadau ategol i'r rhwydwaith ffyrdd i'r de o Gasnewydd, ac, yn hanfodol, buddsoddiad yn ein rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus yn ffordd dda allan o sefyllfa amhosibl yr M4 yr ydych chi'n amlwg yn sownd ynddi?
So, again, I don't think we are at an impasse. We're at a particular point in a decision-making process that is extremely complex. The Member's pointing out some of the complexities. I have not seen the report of the local planning inspector. That report needs to be accompanied by the appropriate advice. That needs to be taken by the appropriate decision maker, and, at that point, I'm sure that Members will be able to put forward a number of points. He's raised some of them today. There are points from across the Chamber, I'm sure, that will come forward in the debate at the appropriate time. Now is not the appropriate time.
Felly, unwaith eto, nid wyf i'n credu ein bod ni mewn sefyllfa amhosibl. Rydym ar bwynt penodol mewn proses o wneud penderfyniad sy'n gymhleth iawn. Mae'r Aelod yn tynnu sylw at rai o'r cymhlethdodau. Nid wyf i wedi gweld adroddiad yr arolygydd cynllunio lleol. Mae angen i'r adroddiad hwnnw gael ei ategu gan y cyngor priodol. Mae angen i'r penderfynwr priodol gymryd hwnnw i ystyriaeth, ac, ar yr adeg honno, rwy'n siŵr y bydd yr Aelodau yn gallu codi nifer o bwyntiau. Mae ef wedi codi rhai ohonyn nhw heddiw. Mae pwyntiau o bob rhan o'r Siambr, rwy'n siŵr, a fydd yn cael eu codi yn y ddadl ar yr adeg briodol. Nid nawr yw'r adeg briodol.
Arweinydd yr wrthblaid—Paul Davies.
Leader of the opposition—Paul Davies.
Diolch, Llywydd. Leader of the house, is Wales building enough homes?
Diolch, Llywydd. Arweinydd y tŷ, a yw Cymru yn adeiladu digon o gartrefi?
So, as you know, we have a large number of commitments on housing that the Government is extremely proud of. We've taken steps, for example, to prioritise social housing, support for the most vulnerable, and protecting our existing social stock. I, personally, am very proud that this is a Government that took steps to end the right to buy, ensuring we do not lose any more precious affordable housing in Wales. I come from a council estate in north Swansea that has largely turned from social housing into really very poor private sector housing. That is a step that I abhor, and which the Conservative Government foisted on Wales. I'm very proud we've been able to turn back that tide.
Felly, fel y gwyddoch, mae gennym ni nifer fawr o ymrwymiadau o ran tai y mae'r Llywodraeth yn hynod falch ohonynt. Rydym ni wedi cymryd camau, er enghraifft, i flaenoriaethu tai cymdeithasol, cymorth i'r rhai mwyaf agored i niwed a diogelu ein stoc gymdeithasol bresennol. Yn bersonol, rwy'n falch iawn bod hon yn Llywodraeth a gymerodd gamau i roi terfyn ar yr hawl i brynu, gan sicrhau nad ydym yn colli rhagor o dai fforddiadwy gwerthfawr yng Nghymru. Rwy'n dod o ystâd cyngor yng ngogledd Abertawe sydd wedi troi i raddau helaeth o fod yn dai cymdeithasol i dai sector preifat gwael iawn a dweud y gwir. Mae hwnnw'n gam sy'n wrthun i mi, ac a orfodwyd ar Gymru gan y Llywodraeth Geidwadol. Rwy'n falch iawn ein bod ni wedi gallu gwrthdroi'r llif hwnnw.
Well, clearly, Wales is not building enough homes, leader of the house. Let me remind you that your Government has been responsible for housing policies since 2006, yet what you have done so far is completely inadequate. The new housing completion rate consistently falls short of the targets set by the Welsh Government with just 6,000 homes being built in the last 12 months: 19 per cent fewer than the year before, as opposed to the target of 8,700. Now, according to Professor Holman, a leading expert on housing who your Government commissioned to look into this issue, Wales needs an additional 12,000 new homes per year between 2011 and 2031 to avoid people living in unsatisfactory housing.
Now, in 2015, the Federation of Master Builders argued that Wales needs 14,000 more homes a year to keep up with demand. Whatever projection you take, it is quite clear that the Welsh Government is falling very, very far behind anything like an adequate rate of house building. As a matter of fact, the last time any Government met the real demand for new homes in Wales was in the mid-1990s by a Conservative Government. You've been responsible for housing policy for the last 12 years. Do you agree that you are failing to build enough suitable homes to house our nation now and in the future?
Wel, yn amlwg, nid yw Cymru yn adeiladu digon o gartrefi, arweinydd y tŷ. Gadewch i mi eich atgoffa bod eich Llywodraeth wedi bod yn gyfrifol am bolisïau tai ers 2006, ac eto mae'r hyn yr ydych chi wedi ei wneud hyd yma yn gwbl annigonol. Mae'r cyfraddau cwblhau tai newydd yn methu'n gyson â chyrraedd y targedau a bennwyd gan Lywodraeth Cymru gyda dim ond 6,000 o gartrefi yn cael eu hadeiladu yn ystod y flwyddyn ddiwethaf: 19 y cant yn llai na'r flwyddyn flaenorol, yn hytrach na'r targed o 8,700. Nawr, yn ôl yr Athro Holman, arbenigwr blaenllaw ar dai a gomisiynwyd gan eich Llywodraeth chi i ymchwilio i'r mater hwn, mae Cymru angen 12,000 o gartrefi newydd ychwanegol bob blwyddyn rhwng 2011 a 2031 er mwyn osgoi sefyllfa lle mae pobl yn byw mewn tai anfoddhaol.
Nawr, yn 2015, dadleuodd Ffederasiwn y Meistr Adeiladwyr bod Cymru angen 14,000 yn fwy o gartrefi bob flwyddyn i gadw i fyny â'r galw. Pa bynnag amcanestyniad yr ydych chi'n ei gymryd, mae'n eithaf eglur bod Llywodraeth Cymru ymhell iawn, iawn y tu ôl i unrhyw beth tebyg i gyfradd ddigonol o ran adeiladu tai. A dweud y gwir, y tro diwethaf y gwnaeth unrhyw Lywodraeth fodloni'r galw gwirioneddol am gartrefi newydd yng Nghymru oedd canol y 1990au gan Lywodraeth Geidwadol. Rydych chi wedi bod yn gyfrifol am y polisi tai am y 12 mlynedd diwethaf. A ydych chi'n cytuno eich bod chi'n methu ag adeiladu digon o gartrefi addas i gartrefu ein cenedl nawr ac yn y dyfodol?
Well, I couldn't disagree with him more. We've committed to deliver 20,000 affordable homes during this term of Government, and we're confident this will be delivered in partnership with the housing sector. That investment includes our support for Help to Buy, through which our £460 million investment has thus far helped over 17,800 applicants to access home ownership. We recognise the potential of the small and medium-sized enterprise sector to build more if they have access to the finance needed, and, therefore, the Development Bank of Wales provides £70 million for SMEs through our property development fund and stalled sites fund.
I will say to him this: if you think that the solution to building more homes is to have a bonfire of development control regulations across Wales, then I could not disagree with you more, and it's very obvious, if you look at the evidence, that your Tory colleagues on local planning authorities also agree with me and not you.
Wel, ni allwn anghytuno mwy ag ef. Rydym ni wedi ymrwymo i ddarparu 20,000 o gartrefi fforddiadwy yn ystod y tymor Llywodraeth hwn, ac rydym ni'n ffyddiog y caiff hyn ei gyflawni mewn partneriaeth â'r sector tai. Mae'r buddsoddiad hwnnw yn cynnwys ein cefnogaeth i Cymorth i Brynu, a thrwy hynny mae ein buddsoddiad o £460 miliwn wedi helpu dros 17,800 o ymgeiswyr hyd yn hyn i gael mynediad at berchentyaeth. Rydym ni'n cydnabod potensial y sector mentrau bach a chanolig i adeiladu mwy os yw'r cyllid sydd ei angen ar gael iddynt, ac, felly, mae Banc Datblygu Cymru yn darparu £70 miliwn ar gyfer BBaChau drwy ein cronfa datblygu eiddo a'n cronfa safleoedd segur.
Dywedaf hyn wrtho: os ydych chi'n credu mai'r ateb i adeiladu mwy o gartrefi yw cael coelcerth o reoliadau rheoli datblygiad ledled Cymru, yna ni allwn anghytuno mwy â chi, ac mae'n amlwg iawn, os edrychwch chi ar y dystiolaeth, bod eich cyd-Aelodau Torïaidd ar awdurdodau cynllunio lleol hefyd yn cytuno â mi ac nid â chi.
Leader of the house, you're not just failing on home building; your anti-aspirational policy to scrap the right to buy has removed a vital rung from the property ladder for many families here in Wales. Even for first-time buyers, very few will actually benefit from your land transaction tax relief policy because the average house price in Wales now is higher than the £180,000 threshold. You have failed to bring into use Wales's 27,000 or more empty homes, 4,057 of which are social homes, and you are failing to unlock the potential of Wales's small and medium-sized construction firms, with just five companies in Wales building 80 per cent of our new homes. Now, yesterday, my colleague David Melding put forward an ambitious plan for home building here in Wales: to see 100,000 homes built over the next 10 years in Wales, to give the housing crisis the priority it needs by creating a Cabinet Secretary for housing and planning, and to scrap the land transaction tax for first-time buyers on properties up to £250,000. Leader of the house, will you now endorse these proposals and work with us to truly reignite house building and home ownership here in Wales?
Arweinydd y tŷ, nid yn unig yr ydych chi'n methu o ran adeiladu cartrefi; mae eich polisi gwrth-uchelgais i ddiddymu'r hawl i brynu wedi tynnu gris hanfodol o'r ysgol eiddo i lawer o deuluoedd yng Nghymru. Hyd yn oed i brynwyr tro cyntaf, ychydig iawn fydd yn elwa ar eich polisi rhyddhad treth trafodiadau tir mewn gwirionedd, gan fod y pris tŷ cyfartalog yng Nghymru yn uwch na'r trothwy o £180,000 erbyn hyn. Rydych chi wedi methu â dychwelwyd 27,000 neu fwy o gartrefi gwag Cymru, y mae 4,057 ohonynt yn gartrefi cymdeithasol, i ddefnydd, ac rydych chi'n methu â gwireddu potensial cwmnïau adeiladu bach a chanolig eu maint yng Nghymru, gan mai dim ond pum cwmni yng Nghymru sy'n adeiladu 80 y cant o'n cartrefi newydd. Nawr, ddoe, cyflwynodd fy nghyd-Aelod, David Melding, gynllun uchelgeisiol ar gyfer adeiladu cartrefi yma yng Nghymru: i weld 100,000 o gartrefi yn cael eu hadeiladu dros y 10 mlynedd nesaf yng Nghymru, i roi'r flaenoriaeth angenrheidiol i'r argyfwng tai trwy greu Ysgrifennydd y Cabinet dros dai a chynllunio, ac i gael gwared ar y dreth trafodiadau tir ar gyfer prynwyr tro cyntaf ar eiddo gwerth hyd at £250,000. Arweinydd y tŷ, a wnewch chi gymeradwyo'r cynigion hyn nawr a gweithio gyda ni i wir aildanio gwaith adeiladu tai a pherchentyaeth yma yng Nghymru?
I read with interest the proposals. They seem to me to—. The red tape that was mentioned therein is, of course, the precious protection for our green belts around our cities, and protection for our beautiful countryside. I do not think that scrapping planning and development control is the way forward. I do think, as I said, that maximising the number of homes that can be built through investment means access to decent finance, which your Government, at UK level, has singularly failed to be able to deliver through any of the means that it's tried.
I do also think that—. You didn't mention anything about social or affordable housing—no surprises there. I can tell you now that the large majority of people who have bought their own homes, certainly in the area that I come from—those homes are now in the hands of private rented landlords. That is not a route onto the housing ladder; that is a route down into poor-quality housing, which this Government has fought very hard to maintain throughout the sectors. I don't think you're on good grounds here, because a Government, at UK level, that failed to say that houses should be fit for human habitation is not a good look for any party.
Darllenais y cynigion gyda diddordeb. Maen ymddangos i mi eu bod—. Y biwrocratiaeth y cyfeiriwyd ato ynddynt, wrth gwrs, yw amddiffyniad gwerthfawr i'n lleiniau glas o amgylch ein dinasoedd, a diogelwch i'n cefn gwlad hardd. Nid wyf i'n credu mai diddymu rheolaeth gynllunio a datblygu yw'r ffordd ymlaen. Rwyf i yn credu, fel y dywedais, bod sicrhau'r nifer fwyaf bosibl o gartrefi y gellir eu hadeiladu trwy fuddsoddi yn golygu gallu cael gafael ar gyllid digonol, y mae eich Llywodraeth chi, ar lefel y DU, wedi methu'n lân i'w ddarparu drwy unrhyw un o'r dulliau y mae wedi rhoi cynnig arnynt.
Ac rwyf i hefyd yn credu—. Ni wnaethoch chi gyfeirio o gwbl at dai cymdeithasol na fforddiadwy—nid yw hynny'n syndod. Gallaf ddweud wrthych chi nawr bod mwyafrif helaeth y bobl sydd wedi prynu eu cartrefi eu hunain, yn sicr yn yr ardal yr wyf i'n dod ohoni—mae'r cartrefi hynny yn nwylo landlordiaid rhentu preifat erbyn hyn. Nid yw hwnnw'n llwybr i fynd ar yr ysgol dai; mae'n llwybr at i lawr i dai o ansawdd gwael, y mae'r Llywodraeth hon wedi ymladd yn galed iawn i'w cynnal ym mhob un o'r sectorau. Nid wyf i'n credu eich bod chi ar dir cadarn yn y fan yma, oherwydd nid yw Llywodraeth, ar lefel y DU, a fethodd â dweud y dylai tai fod yn addas i bobl fyw ynddyn nhw yn safbwynt da gan unrhyw blaid.
Arweinydd grŵp UKIP—Gareth Bennett.
Leader of the UKIP group—Gareth Bennett.
Diolch, Llywydd. A few weeks ago, I tasked the First Minister with some questions on the issue of working from home. I think it's a valid issue for us to be talking about here in the Assembly, because there is the ever-increasing problem of congested roads, which, of course, is part of what Adam was talking about earlier. So, we do have to look at ways of getting traffic off the roads. Now, you have a personal input into this, leader of the house, in your role overseeing the digital broadband roll-out across Wales, although, of course, you're here in a different capacity today—I understand that. But, thinking about those things, are you optimistic that your digital broadband roll-out could lead to much greater numbers of people being able to work from home in the near future?
Diolch, Llywydd. Ychydig wythnosau yn ôl, gofynnais rai cwestiynau i'r Prif Weinidog am y mater o weithio o gartref. Credaf ei fod yn bwnc dilys i ni fod yn siarad amdano yma yn y Cynulliad, oherwydd ceir y broblem sy'n cynyddu'n barhaus o dagfeydd ar ffyrdd, sydd, wrth gwrs, yn rhan o'r hyn yr oedd Adam yn sôn amdano yn gynharach. Felly, mae'n rhaid i ni edrych ar ffyrdd o gael traffig oddi ar y ffyrdd. Nawr, mae gennych chi gyfraniad personol at y mater hwn, arweinydd y tŷ, yn eich swyddogaeth o oruchwylio'r cyflwyniad band eang digidol ledled Cymru, er, wrth gwrs, eich bod chi yma mewn swyddogaeth wahanol heddiw—rwy'n deall hynny. Ond, gan ystyried y pethau hynny, a ydych chi'n obeithiol y gallai eich cyflwyniad band eang digidol arwain at niferoedd llawer mwy o bobl yn gallu gweithio o gartref yn y dyfodol agos?
Yes, absolutely. We've got superfast broadband to over 733,000 premises across Wales—that's broadband at over 24 Mbps for around 60,000 of those and over 30 Mbps for the vast majority. The average speed in that roll-out is around 80.5 of fibre to cabinet and up in the three hundreds for fibre to the premises. Wales now has the largest penetration of fibre-to-the-premises properties anywhere in western Europe. We have a good strategy for getting to the remaining properties, including our excellent community strategies, one of which has just won a pan-European award for the community effort that they put in, backed by the Welsh Government's ultrafast voucher scheme. So, the simple answer to his question is: yes, I'm very pleased that the broadband roll-out is happening.
It needs to be accompanied with rather more than just the infrastructure, though, and we follow it with a business exploitation programme, which has been hugely successful in getting SMEs to exploit the connectivity that we've provided to them. A recent report by a well-known university of ours shows SMEs very startlingly the difference in their bottom line if they take full advantage of that new access and if they don't, and we have a business exploitation programme specifically to allow that. We've also been pushing, via the Fair Work Commission, a series of twenty-first century working practices based on outputs and not hours worked, and those will all contribute to people being able to work more frequently from home.
There are a range of other measures that can be put in place to assist people to work from home. I think the Llywydd is going to be impatient with me if I start to enumerate them here, as it would take me about an hour.
Ydw, yn sicr. Rydym ni wedi cael band eang cyflym iawn i dros 733,000 o safleoedd ledled Cymru—mae hynny'n fand eang dros 24 Mbps i tua 60,000 o'r rheini a dros 30 Mbps i'r mwyafrif llethol. Y cyflymder cyfartalog yn y cyflwyniad hwnnw yw tua 80.5 o ffibr i'r cabinet ac oddeutu tri chant a rhywbeth ar gyfer ffibr i'r safle. Mae gan Gymru y treiddiad mwyaf o eiddo ffibr i'r safle yn unman yng ngorllewin Ewrop erbyn hyn. Mae gennym ni strategaeth dda ar gyfer cyrraedd y safleoedd sy'n weddill, gan gynnwys ein strategaethau cymunedol rhagorol, y mae un ohonynt newydd ennill gwobr pan-Ewropeaidd am yr ymdrech gymunedol a wnaed ganddi, gyda chefnogaeth cynllun talebau cyflym iawn Llywodraeth Cymru. Felly, yr ateb syml i'w gwestiwn yw: ydw, rwy'n falch iawn bod y cyflwyniad o fand eang yn digwydd.
Mae angen ei ategu gydag ychydig yn fwy na'r seilwaith yn unig, fodd bynnag, ac rydym ni'n ei ddilyn gyda rhaglen ymelwa busnes, sydd wedi bod yn hynod lwyddiannus o ran cael BBaChau i fanteisio ar y cysylltedd yr ydym ni wedi ei ddarparu iddyn nhw. Mae adroddiad diweddar gan un o'n prifysgolion adnabyddus yn dangos i BBaChau yn eglur dros ben y gwahaniaeth i'w gwaelodlin os byddant yn manteisio i'r eithaf ar y mynediad newydd hwnnw ac os na fyddant, ac mae gennym ni raglen ymelwa busnes yn benodol i ganiatáu hynny. Rydym ni hefyd wedi bod yn gwthio, drwy'r Comisiwn Gwaith Teg, cyfres o arferion gweithio unfed ganrif ar hugain yn seiliedig ar allbynnau ac nid oriau a weithiwyd, a bydd y rheini i gyd yn cyfrannu at bobl yn gallu gweithio'n amlach o gartref.
Mae amrywiaeth o fesurau eraill y gellir eu rhoi ar waith i helpu pobl i weithio o gartref. Rwy'n credu bod y Llywydd yn mynd i fod yn ddiamynedd â mi os dechreuaf eu hegluro yn y fan yma, gan y byddai'n cymryd rhyw awr i mi wneud hynny.
That sounds encouraging. I may give you another opportunity. Now, obviously, the point you made was, of course, not just infrastructure, so I was glad to hear about your business exploitation programme. Thinking specifically about the issue of getting companies to encourage more flexible working, and particularly working from home, are there ways in which you believe the Welsh Government could be offering incentives, such as financial incentives, for instance, to companies in Wales to encourage more working from home? Could the Government set targets for this and offer incentives to companies to reach those targets?
Mae hynny'n swnio'n galonogol. Efallai y gwnaf i roi cyfle arall i chi. Nawr, yn amlwg, nid seilwaith yn unig oedd y pwynt a wnaethoch, wrth gwrs, felly roeddwn i'n falch o glywed am eich rhaglen ymelwa busnes. O feddwl yn benodol am y mater o gael cwmnïau i annog gweithio mwy hyblyg, a gweithio o gartref yn benodol, a oes ffyrdd yr ydych chi'n credu y gallai Llywodraeth Cymru fod yn cynnig cymhellion, fel cymhellion ariannol, er enghraifft, i gwmnïau yng Nghymru i annog mwy o weithio o gartref? A allai'r Llywodraeth bennu targedau ar gyfer hyn a chynnig cymhellion i gwmnïau gyrraedd y targedau hynny?
Yes, we've explored all of those options for twenty-first century working as part of our economic action plan, underneath our 'Prosperity for All' overarching strategy. We're in close communication with a large number of our anchor and regionally important companies around different working practices. I have to say, I've seen some excellent examples of that around Wales, and we have some real flag wavers for that kind of practice. We also have a scheme for the Welsh Government of distributed offices and working from home. We've invested a considerable amount of money in modern IT kit to enable that, and I'm very pleased that in this we're a very serious role model.
Gallem, rydym ni wedi archwilio'r holl ddewisiadau hynny ar gyfer gweithio unfed ganrif ar hugain yn rhan o'n cynllun gweithredu economaidd, o dan ein strategaeth gyffredin 'Ffyniant i Bawb'. Rydym ni mewn cysylltiad agos â nifer fawr o'n cwmnïau angori a chwmnïau o bwys rhanbarthol ynghylch gwahanol arferion gwaith. Mae'n rhaid imi ddweud, rwyf i wedi gweld rhai enghreifftiau rhagorol o hynny ledled Cymru, ac rydym ni wedi cael arloeswyr gwirioneddol ar gyfer y math hwnnw o arfer. Mae gennym ni gynllun hefyd ar gyfer Llywodraeth Cymru o swyddfeydd wedi'u dosbarthu a gweithio o gartref. Rydym ni wedi buddsoddi swm sylweddol o arian mewn offer TG modern i alluogi hynny, ac rwy'n falch ein bod ni'n esiampl o ddifrif iawn yn hyn o beth.
Thank you for the details of that initiative. Now, another thing I know that you have been involved with in the past is travel plan co-ordinators, who were supposed to be working with employers across Wales to encourage sustainable travel, and they were supposed to be encouraging things like car sharing and video-conferencing as well as flexible working and working from home. I have struggled to find much information on these travel plan co-ordinators. There does seem to be a lack of information in the public domain on the success, or otherwise, of this scheme so far. So, could you do anything to enlighten us on this, either today or, failing that, perhaps on a date in the near future?
Diolch am fanylion y fenter honno. Nawr, peth arall yr wyf i'n gwybod eich bod chi wedi bod yn gysylltiedig ag ef yn y gorffennol yw cydgysylltwyr cynlluniau teithio, a oedd i fod i weithio gyda chyflogwyr ledled Cymru i annog teithio cynaliadwy, ac roedden nhw i fod i annog pethau fel rhannu ceir a fideo-gynadledda yn ogystal â gweithio hyblyg a gweithio o gartref. Rwyf i wedi cael trafferth i ddod o hyd i lawer o wybodaeth am y cydgysylltwyr cynlluniau teithio hyn. Mae'n ymddangos bod diffyg gwybodaeth yn y parth cyhoeddus am lwyddiant, neu fel arall, y cynllun hwn hyd yma. Felly, a allwch chi wneud unrhyw beth i'n goleuo ni ynghylch hyn, naill ai heddiw neu, os nad heddiw, efallai ar ddyddiad yn y dyfodol agos?
Yes, we're looking at regional co-ordinators across Wales to work with clusters of companies to make sure that we get the best economic impact for Welsh Government spending, and indeed for the spending that the companies themselves put in place, and that has a range of items associated with it, including, for example, for some tourist industries, sharing back-office functions, because it's clear that an HR function is very difficult to sustain in a lifestyle company. So, we've had extensive conversations around Wales with different clusters of companies about taking forward twenty-first century working practices. I'm happy to provide the Member with more—if he wants to write in and tell me exactly what he wants, I'm happy to provide him with more information, but there is a very large range of initiatives in place.
Gallaf, rydym ni'n edrych ar gydgysylltwyr rhanbarthol ledled Cymru i weithio gyda'r clystyrau o gwmnïau i wneud yn siŵr ein bod ni'n cael yr effaith economaidd orau bosibl ar gyfer gwariant Llywodraeth Cymru, ac yn wir ar gyfer y gwariant y mae'r cwmnïau eu hunain yn ei roi ar waith, a cheir amrywiaeth o eitemau yn gysylltiedig â hynny, gan gynnwys, er enghraifft, i rai diwydiannau twristiaeth, rhannu swyddogaethau swyddfa gefn, oherwydd mae'n eglur ei bod yn anodd iawn cynnal swyddogaeth adnoddau dynol mewn cwmni ffordd o fyw. Felly, rydym ni wedi cael sgyrsiau helaeth ledled Cymru gyda gwahanol glystyrau o gwmnïau am fwrw ymlaen ag arferion gweithio yr unfed ganrif ar hugain. Rwy'n hapus i roi mwy o wybodaeth i'r Aelod—os hoffai ysgrifennu i mewn a dweud wrthyf yn union beth mae ef ei eisiau, rwy'n hapus i roi rhagor o wybodaeth iddo, ond mae amrywiaeth fawr iawn o fentrau ar waith.
3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am yr amserlen ar gyfer gwneud penderfyniad ar ffordd liniaru'r M4? OAQ53033
3. Will the First Minister make a statement on the timetable for making a decision on the M4 relief road? OAQ53033
Yes. Consideration of the inquiry report is ongoing, to inform a decision as to whether to make the statutory Orders for the scheme. A final investment decision would follow on from any making of the statutory Orders.
Gwnaf. Mae ystyriaeth o'r adroddiad ymchwilio yn parhau, i hysbysu penderfyniad ynghylch pa un a ddylid gwneud y Gorchmynion statudol ar gyfer y cynllun. Byddai penderfyniad buddsoddi terfynol yn dilyn ymlaen o unrhyw gam i wneud y Gorchmynion statudol.
But consideration isn't ongoing by the First Minister. You refer to his following a strict statutory process, but where in that statutory process does it say that the inspector's report should be intercepted by lawyers and officials in Welsh Government, and withheld from the First Minister for a period, now, of two to three months? Doesn't that suggest there is something wrong with this process? The statute requires the First Minister to take the decision, and to do so on the basis of the inspector's report. Why has he not done so?
Ond nid yw ystyriaeth yn parhau gan y Prif Weinidog. Rydych chi'n cyfeirio at y ffaith ei fod yn dilyn proses statudol lem, ond ble yn y broses statudol honno y mae'n dweud y dylai adroddiad yr arolygydd gael ei godi gan gyfreithwyr a swyddogion yn Llywodraeth Cymru, a chael ei gadw'n ôl oddi wrth y Prif Weinidog am gyfnod, erbyn hyn, o ddau neu dri mis? Onid yw hynny'n awgrymu bod rhywbeth o'i le â'r broses hon? Mae'r statud yn ei gwneud yn ofynnol i'r Prif Weinidog wneud y penderfyniad, a gwneud hynny ar sail adroddiad yr arolygydd. Pam nad yw wedi gwneud hynny?
Because, as I have said ad nauseam in this Chamber, we are waiting on the legal advice to go with that, to ensure that we get that process accurate. Timing is not of the essence here; accuracy is. I really don't know how I can make this any clearer. I have repeated it until—. Well, I can't believe that anybody hasn't heard me saying it. So, there is a process we're in. We need the legal advice to go with the inspector's report. When that legal advice is correct and accurate to the satisfaction of the lawyers giving it, it will be put to the decision maker to take the decision, taking into account relevant considerations and not taking into account irrelevant decisions. I've said this—. I don't, Llywydd, know any other way of making it any plainer.
Oherwydd, fel yr wyf i wedi ei ddweud hyd syrffed yn y Siambr hon, rydym ni'n aros am y cyngor cyfreithiol i ategu hynny, i sicrhau ein bod ni'n cyflawni'r broses honno'n gywir. Nid yw amser yn hollbwysig yn y fan yma; cywirdeb sy'n bwysig. Nid wyf i wir yn gwybod sut y gallaf i wneud hyn yn fwy eglur. Rwyf i wedi ailadrodd tan—. Wel, ni allaf gredu nad oes neb sydd heb fy nghlywed i'n ei ddweud. Felly, ceir proses yr ydym ni ynddi. Mae angen y cyngor cyfreithiol arnom ni i fynd gydag adroddiad yr arolygydd. Pan fydd y cyngor cyfreithiol hwnnw yn iawn ac yn gywir er boddhad y cyfreithwyr sy'n ei roi, bydd yn cael ei gyflwyno i'r sawl sy'n gwneud y penderfyniad i wneud y penderfyniad, gan gymryd i ystyriaeth ystyriaethau perthnasol a heb gymryd penderfyniadau amherthnasol i ystyriaeth. Rwyf i wedi dweud hyn—. Wn i ddim, Llywydd, am unrhyw ffordd arall o'i wneud yn fwy eglur.
O ystyried eich bod chi'n teimlo nad oes lle gan y Llywodraeth ar hyn o bryd i wneud unrhyw sylw ynglŷn â'r oedi, a ydych chi'n gallu gwneud sylw ynglŷn ag unrhyw waith mae eich swyddogion chi yn gallu ei wneud y tu ôl i'r llenni, fel petai, tra mae yna oedi, er mwyn edrych ar atebion amgen?
Given the fact that you feel that the Government doesn't have a role in making any comment on the delay, can you make any comment on the work that your officials can do behind the scenes, as it were, whilst there is this delay, in order to look at alternative solutions?
Well, I don't think there is a delay; I think they are going through the process. When the process is completed—. The process is what it is. People can use all kinds of emotive language around it, but in the end, we're in a very quasi-judicial process. It inexorably takes its time to get there. I just do not know what else I can say to make that more plain.
Wel, nid wyf i'n credu bod oedi; rwy'n credu eu bod nhw'n mynd trwy'r broses. Pan fydd y broses wedi ei chwblhau—. Mae'r broses yr hyn yr yw hi. Gall pobl ddefnyddio pob math o iaith emosiynol yn ei chylch, ond yn y pen draw, rydym ni mewn proses led-farnwrol iawn. Mae'n anochel ei bod yn cymryd ei hamser i gyrraedd y diwedd. Nid wyf i'n gwybod beth arall y gallaf i ei ddweud i wneud hynny'n fwy eglur.
4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am adfywio canol tref Pontypridd? OAQ53051
4. Will the First Minister make a statement on the regeneration of Pontypridd town centre? OAQ53051
Yes. The First Minister recently visited Pontypridd and witnessed the significant progress being made in regenerating the town. These are important town centre schemes, which continue to benefit from Welsh Government support and investment.
Gwnaf. Ymwelodd y Prif Weinidog â Phontypridd yn ddiweddar gan weld y cynnydd sylweddol sy'n cael ei wneud o ran adfywio'r dref. Mae'r rhain yn gynlluniau canol tref pwysig, sy'n parhau i elwa ar gymorth a buddsoddiad Llywodraeth Cymru.
Well, thank you for that answer. Over the past few years, Welsh Government resources have enabled the Taff Vale precinct to be purchased, support for the business bid in Pontypridd town centre to allow the regeneration of businesses and give them a greater say in the operation of the town, the work with the European funding, the lido, the pedestrianisation, the bypass, and crucially, I think, the decision to move Transport for Wales in there—the town is now regenerating at a pace, and there are further plans for that regeneration. Now, it seems this is partly based on the actual partnership of Welsh Government, the local council and local representatives working together for regeneration. Bearing in mind the issue around the regeneration of our town centres, what lessons do you think there are that can be learned from the way in which Pontypridd is now regenerating and beginning to become a very vibrant, modern town with all sorts of new businesses and opportunities, for other towns in Wales?
Wel, diolch am yr ateb yna. Dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, mae adnoddau Llywodraeth Cymru wedi caniatáu i ganolfan siopa Bro Taf gael ei phrynu, cymorth ar gyfer y cais busnes yng nghanol tref Pontypridd i ganiatáu adfywiad busnesau a rhoi mwy o lais iddyn nhw o ran gweithrediad y dref, y gwaith gyda'r cyllid Ewropeaidd, y pwll nofio, y gwaith i greu parth cerddwyr, y ffordd osgoi, ac yn hollbwysig, rwy'n credu, y penderfyniad i symud Trafnidiaeth Cymru yno—mae'r dref yn adfywio'n gyflym erbyn hyn, a cheir rhagor o gynlluniau ar gyfer yr adfywio hwnnw. Nawr, mae'n ymddangos bod hyn yn rhannol seiliedig ar bartneriaeth wirioneddol Llywodraeth Cymru, y cyngor lleol a chynrychiolwyr lleol yn gweithio gyda'i gilydd ar gyfer adfywio. Gan gadw mewn cof y mater ynghylch adfywio canol ein trefi, pa wersi ydych chi'n ei gredu sydd yno, y gellir eu dysgu o'r ffordd y mae Pontypridd yn adfywio erbyn hyn ac yn dechrau dod yn dref fodern a bywiog iawn gyda phob math o fusnesau a chyfleoedd newydd, ar gyfer trefi eraill yng Nghymru?
Yes, I think it’s an excellent example. I had the privilege of being there when the first bulldozer arrived on site, with the Member himself, and we had one of those delightful photographs, Llywydd, where we're all wearing unsuitable personal protective equipment for the purposes of the photograph. The Member, I'm sure, looked lovely in it; it's not a good look for myself. [Laughter.] It’s been a phenomenal success since then. At that point in time there was an eyesore in the middle of the town, and it was a very poor-looking centre. But now, it’s completely different. I think that that's absolutely right.
And the Member's right to say that this is largely because we've had a targeted regeneration investment programme, which commenced earlier this year—a £100 million capital investment programme running for three years to support regionally prioritised regeneration projects such as this. Pontypridd is identified as a regional priority area, and officials are working very closely with the local authority on a number of projects. So, I think that collaborative approach is essential to understand the place, if you like, because one size certainly doesn't fit all, and you can see that in Pontypridd and other areas that have been successful.
I'm very fond myself of the BID initiative—Swansea was one of the first business improvement districts. It's been very successful in pulling small businesses together across the piece, and they're to be recommended for town centres that don't yet have them.
We've got a town centre loans fund of £27.595 million currently supporting town centre regeneration in 17 different areas of Wales. Rhondda Cynon Taf has got £1.8 million from the fund for the towns of Pontypridd and Aberdare. And we’re also supporting investment in public libraries via the museums, archives and libraries division’s capital programme. RCT got a transformation fund grant, for example, for the new Taff Vale library in Pontypridd.
What’s nice about that is that it’s a mixed development. So, you have some office buildings there, you've got some regeneration, you've got a nice feeling of buzz around the city, you've got some public services, you've got a nice feeling of life coming back into the town centre. So, I think the Member’s absolutely right: it is a very good project to show what can happen when you take into account the particular character with a place-based approach.
Ydy, rwy'n credu ei bod yn enghraifft ardderchog. Cefais y fraint o fod yno pan gyrhaeddodd y tarw dur cyntaf ar y safle, gyda'r Aelod ei hun, a chawsom ni un o'r ffotograffau hyfryd hynny, Llywydd, lle'r ydym ni i gyd yn gwisgo cyfarpar diogelu personol anaddas at ddibenion y llun. Roedd yr Aelod, rwy'n siŵr, yn edrych yn hyfryd ynddo; nid oeddwn i'n edrych yn dda iawn. [Chwerthin.] Bu'n llwyddiant ysgubol ers hynny. Bryd hynny, roedd canol y dref yn hyll, ac roedd yn ganolfan a oedd yn edrych yn wael iawn. Ond nawr, mae'n hollol wahanol. Rwy'n credu bod hynny'n gwbl gywir.
Ac mae'r Aelod yn iawn i ddweud bod hyn i raddau helaeth oherwydd ein bod ni wedi cael rhaglen buddsoddiad adfywio wedi'i dargedu, a ddechreuodd yn gynharach eleni—rhaglen buddsoddiad cyfalaf gwerth £100 miliwn yn para am dair blynedd i gynorthwyo prosiectau adfywio a flaenoriaethwyd yn rhanbarthol fel hwn. Nodir Pontypridd fel ardal o flaenoriaeth rhanbarthol, ac mae swyddogion yn gweithio'n agos iawn gyda'r awdurdod lleol ar nifer o brosiectau. Felly, rwy'n credu bod dull cydweithredol yn hanfodol i ddeall y lle, os mynnwch chi, oherwydd yn sicr nid yw'n fater o un ateb i bopeth, a gallwch weld hynny ym Mhontypridd ac ardaloedd eraill sydd wedi bod yn llwyddiannus.
Rwy'n hoff iawn fy hun o fenter AGB—Abertawe a oedd un o'r ardaloedd gwella busnes cyntaf. Mae wedi bod yn llwyddiannus iawn o ran dod â busnesau bach ynghyd yn gyffredinol, a dylid eu hargymell ar gyfer canol trefi lle nad ydyn nhw wedi eu sefydlu eto.
Mae gennym ni gronfa benthyciadau canol trefi gwerth £27.595 miliwn ar hyn o bryd yn cynorthwyo adfywiad canol trefi mewn 17 o wahanol ardaloedd o Gymru. Mae Rhondda Cynon Taf wedi cael £1.8 miliwn o'r gronfa ar gyfer trefi Pontypridd ac Aberdâr. Ac rydym ni hefyd yn cefnogi buddsoddiad mewn llyfrgelloedd cyhoeddus trwy raglen gyfalaf yr is-adran amgueddfeydd, archifau a llyfrgelloedd. Derbyniodd Rhondda Cynon Taf grant cronfa drawsnewid, er enghraifft, ar gyfer llyfrgell newydd Bro Taf ym Mhontypridd.
Yr hyn sy'n braf am hwnnw yw ei fod yn ddatblygiad cymysg. Felly, mae gennych chi rai adeiladau swyddfa yno, mae gennych chi rywfaint o adfywio, mae gennych chi deimlad braf o gyffro o gwmpas y ddinas, mae gennych chi rai gwasanaethau cyhoeddus, mae gennych chi deimlad braf o fywyd yn dychwelyd i ganol y dref. Felly, rwy'n credu bod yr Aelod yn llygad ei le: mae'n brosiect da iawn i ddangos yr hyn a all ddigwydd pan fyddwch chi'n cymryd y cymeriad penodol i ystyriaeth gyda dull sy'n seiliedig ar le.
Leader of the house, in the Chancellor’s recent budget, he made available £900 million to alleviate business rates in England. In Pontypridd and other town centres across my electoral region, business rates come up time and time again as being an obstacle to regenerate those high streets and give confidence to people to invest in them. The Chancellor’s initiative of £900 million will see businesses with a rateable value of up to £51,000 benefit from this money over two years. What assessment has the Government taken here of the consequentials that will flow from that announcement, and will it make that money available to businesses here in Wales to alleviate the burden of business rates that are so cumbersome on the development of town centres the length and breadth of South Wales Central?
Arweinydd y tŷ, yng nghyllideb ddiweddar y Canghellor, rhoddodd £900 miliwn ar gael i liniaru ardrethi busnes yn Lloegr. Ym Mhontypridd a chanol trefi eraill ar draws fy rhanbarth etholiadol i, mae ardrethi busnes yn cael eu crybwyll dro ar ôl tro fel rhwystr i adfywio'r strydoedd mawr hynny ac i roi hyder i bobl fuddsoddi ynddynt. Bydd menter £900 miliwn y Canghellor yn gweld busnesau â gwerth ardrethol o hyd at £51,000 yn elwa ar yr arian hwn dros ddwy flynedd. Pa asesiad mae'r Llywodraeth wedi ei gynnal yma o'r symiau canlyniadol a fydd yn deillio o'r cyhoeddiad hwnnw, ac a fydd yn rhoi'r arian hwnnw ar gael i fusnesau yma yng Nghymru i leddfu baich ardrethi busnes sydd yn gymaint o lyffethair i ddatblygiad canol trefi ar hyd a lled Canol De Cymru?
Well, we agree that business rates are one of the main levers that you can use as a Government to make sure that SMEs take their rightful place. We have a series of made-in-Wales schemes for that, which are very generous. And I don't think that one size fits all, so what we need to do is look in Wales, as I say, at a place-based approach, and we need to give local authorities the discretion to ensure that the rateable regime in their area fits the place that they're looking at. So, for example, what might be okay in the centre of Cardiff or Swansea will certainly not be okay in Taff Vale or Pontypridd, just to use two examples. And so, I'm very keen that we look to see what discretion we can have in the rates system in order to build the place-based approach that we know works.
Wel, rydym ni'n cytuno mai ardrethi busnes yw un o'r prif ysgogiadau y gallwch chi eu defnyddio fel Llywodraeth i wneud yn siŵr bod BBaChau yn cymryd eu lle haeddiannol. Mae gennym ni gyfres o gynlluniau a wnaed yng Nghymru ar gyfer hynny, sy'n hael iawn. Ac nid wyf i'n credu bod un ateb yn addas i bawb, felly yr hyn y mae angen i ni ei wneud yw edrych yng Nghymru, fel y dywedaf, ar ddull sy'n seiliedig ar le, ac mae angen i ni roi'r disgresiwn i awdurdodau lleol sicrhau bod y drefn ardrethol yn eu hardal yn cyd-fynd â'r lle y maen nhw'n ei ystyried. Felly, er enghraifft, bydd yr hyn a allai fod yn iawn yng nghanol Caerdydd neu Abertawe yn sicr ddim yn iawn ym Mro Taf neu ym Mhontypridd, dim ond i ddefnyddio dwy enghraifft. Ac felly, rwy'n awyddus iawn ein bod ni'n edrych i weld pa ddisgresiwn y gallwn ni ei gael yn y system ardrethi er mwyn creu'r dull seiliedig ar le yr ydym ni'n gwybod sy'n gweithio.
5. Pa asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud o lwyddiannau'r gwasanaeth iechyd yng Ngogledd Cymru ers 2009? OAQ53064
5. What assessment has the First Minister made of successes in the health service in North Wales since 2009? OAQ53064
The First Minister continually assesses the performance, successes and challenges of delivering health services across Wales. In north Wales, we've made significant investment to deliver improvements and we are clear on the further work needed to deliver services fit for the future.
Mae'r Prif Weinidog yn asesu perfformiad, llwyddiannau a heriau darparu gwasanaethau iechyd ledled Cymru yn barhaus. Yn y gogledd, rydym ni wedi gwneud buddsoddiad sylweddol i gyflawni gwelliannau ac rydym ni'n eglur ynghylch y gwaith pellach sydd ei angen i ddarparu gwasanaethau sy'n addas ar gyfer y dyfodol.
Wel, gobeithio eich bod chi’n glir ynglŷn â’r hyn sydd angen ei wneud, oherwydd mae’r gwasanaeth mewn mesurau arbennig, onid yw e, ers beth, ryw dair blynedd a hanner erbyn hyn, o dan reolaeth uniongyrchol yr Ysgrifennydd Cabinet. Yn y cyfnod yna, rŷm ni wedi gweld sgandal Tawel Fan a’r gwasanaethau iechyd meddwl yn y gogledd. Rŷm ni wedi gweld sgandal C. difficile, a nifer o bobl yn marw o’r cyflwr hwnnw yn ystod y cyfnod. Rŷm ni wedi gweld ysbytai cymunedol yn cau. Rŷm ni wedi gweld y gwasanaeth argyfwng ar ei luniau ar draws y gogledd. Rŷm ni wedi gweld argyfwng hefyd mewn gwasanaethau meddygon teulu, ac rŷm ni wedi gweld y Llywodraeth yn tindroi am rhy hir o lawer pan mae’n dod i hyfforddi rhagor o ddoctoriaid a nyrsys. Felly, gyda record fel yna, pam dylai pobl gogledd Cymru gael hyder yng ngallu’r Llywodraeth yma i gynllunio’r gwasanaeth y maen nhw'n ei haeddu?
Well, I hope that you are clear as to what needs to be done, because the service is in special measures, and has been for some three and a half years now, under the direct control of the Cabinet Secretary. In that time, we have seen the Tawel Fan scandal and mental health services in north Wales. We have seen the C. difficile scandal and a number of people dying from that condition during that period. We have seen community hospitals closing. We have seen A&E on its knees across north Wales. We have also seen a crisis in GP services, and we've seen the Government taking far too long when it comes to training more doctors and nurses. With a record like that, why should the people of north Wales have confidence in the ability of this Government to plan the service that they deserve?
Well, under special measures we've provided significant investment and support, which has resulted in progress being made in a number of areas, including maternity services being de-escalated as a special measure concern in February. There's been continued investment to ensure improved access and healthcare for people across north Wales. These include, for example, £17.9 million for the SuRNICC that was opened in September 2018, following a recommendation from the Royal College of Paediatricians and Child Health that there should be one centralised site for neonatal intensive care in north Wales, and, for example also, the emergency and urgent care department at Ysbyty Gwynedd has received £163 million for significant refurbishment work. There are a number of investments made across the piece, and we've continued to support Betsi Cadwaladr as it comes out of special measures. We've made sure that the investment is there, and we've supported the board in order to ensure that we support the board in providing for the health of its population and in providing care closer to home where at all possible.
Wel, o dan fesurau arbennig rydym ni wedi darparu buddsoddiad a chymorth sylweddol, sydd wedi arwain at gynnydd mewn nifer o feysydd, gan gynnwys dad-ddwysáu gwasanaethau mamolaeth fel pryder mesur arbennig ym mis Chwefror. Bu buddsoddiad parhaus i sicrhau gwell mynediad a gofal iechyd i bobl ar draws y gogledd. Mae'r rhain yn cynnwys, er enghraifft, £17.9 miliwn ar gyfer y SuRNICC a agorwyd ym mis Medi 2018, yn dilyn argymhelliad gan Goleg Brenhinol y Pediatregwyr ac Iechyd Plant y dylai fod un safle canolog ar gyfer gofal newyddenedigol dwys yn y gogledd, ac, er enghraifft hefyd, mae'r adran gofal brys ac argyfwng yn Ysbyty Gwynedd wedi cael £163 miliwn ar gyfer gwaith ailwampio sylweddol. Gwnaed nifer o fuddsoddiadau yn gyffredinol, ac rydym ni wedi parhau i gynorthwyo Betsi Cadwaladr wrth iddo ddod allan o fesurau arbennig. Rydym ni wedi gwneud yn siŵr bod y buddsoddiad yno, ac rydym ni wedi cynorthwyo'r bwrdd i sicrhau ein bod ni'n cynorthwyo'r bwrdd i ddarparu ar gyfer iechyd ei boblogaeth a darparu gofal yn nes at y cartref pan fo hynny'n bosibl.
Despite years of warnings by the North Wales Local Medical Committee, general practice in Wales received the lowest percentage share of the NHS budget of any part of the UK last year. That's the key reason why so many practices in north Wales have closed. How will you address that share of funding gap, as opposed to funding gap, and divert provision to deliver services, bringing people who require care and support and the people who provide support closer together, to provide social, emotional and medical care for people at the point of need, such as the Quay to Well-being co-operative led by Dr Anthony Downes in Connah's Quay, and the Community Care Collaborative community in trust company hub in Wrexham led by Dr Karen Sankey?
Er gwaethaf blynyddoedd o rybuddion gan Bwyllgor Meddygol Lleol Gogledd Cymru, cafodd ymarfer cyffredinol yng Nghymru y ganran isaf o gyllideb y GIG o unrhyw ran o'r DU y llynedd. Dyna'r rheswm allweddol pam mae cymaint o feddygfeydd yn y gogledd wedi cau. Sut ewch chi i'r afael â'r bwlch hwnnw yn y gyfran o gyllid, yn hytrach na'r bwlch cyllid, ac arallgyfeirio darpariaeth i ddarparu gwasanaethau, gan ddod â phobl sydd angen gofal a chymorth a phobl sy'n darparu cymorth yn nes at ei gilydd, i ddarparu gofal cymdeithasol, emosiynol a meddygol i bobl ar y pwynt o angen, fel menter gydweithredol Quay to Well-being a arweinir gan Dr Anthony Downes yng Nghei Connah, a'r ganolfan cwmni mewn ymddiriedolaeth y Community Care Collaborative yn Wrecsam a arweinir gan Dr Karen Sankey?
Yes, the Member's right: there are good things happening, and as I've said, I've read out a few of the good things that are happening. For example, over £14 million has been provided to develop integrated health and social care centres at Flint, Blaenau Ffestiniog and Tywyn—sorry, Tywyn Memorial Hospital; I should have put my glasses on, Llywydd—providing a range of integrated, co-located health, social care and third sector facilities.
All local authorities in north Wales have seen increases in life expectancy between 2001-03 and 2014-16. For example, the number of full-time equivalent staff directly employed by Betsi Cadwaladr university health board has increased by 5 per cent since 2008, and medical and dental consultants increased by 17.1 per cent. Nurses, midwives and health visitors increased by 3.9 per cent. The most recent statistics show that, at the end of September 2018, there were 6,291 patient pathways over 36 weeks, which is a decrease of 1,000 or 14 per cent compared to August 2018, and a decrease of 2,691 or 30 per cent compared to September 2017. So, we're headed in the right direction and the support is clearly making a significant difference.
Ie, mae'r Aelod yn iawn: mae pethau da yn digwydd, ac fel yr wyf i wedi ei ddweud, rwyf i wedi darllen yn uchel rai o'r pethau da sy'n digwydd. Er enghraifft, darparwyd dros £14 miliwn i ddatblygu canolfannau iechyd a gofal cymdeithasol integredig yn y Fflint, Blaenau Ffestiniog a Thywyn—mae'n ddrwg gen i, Ysbyty Coffa Tywyn; dylwn i fod wedi gwisgo fy sbectol, Llywydd—yn darparu amrywiaeth o gyfleusterau iechyd, gofal cymdeithasol a thrydydd sector integredig wedi'u cyd-leoli.
Bu cynnydd i ddisgwyliad oes ym mhob awdurdod lleol yn y gogledd rhwng 2001-03 a 2014-16. Er enghraifft, mae nifer y staff cyfwerth ag amser llawn a gyflogir yn uniongyrchol gan fwrdd iechyd prifysgol Betsi Cadwaladr wedi cynyddu gan 5 y cant ers 2008, a chynyddodd nifer y meddygon a'r deintyddion ymgynghorol gan 17.1 y cant. Cynyddodd nifer y nyrsys, bydwragedd ac ymwelwyr iechyd gan 3.9 y cant. Mae'r ystadegau diweddaraf yn dangos, ar ddiwedd mis Medi 2018, bod 6,291 o lwybrau cleifion dros 36 wythnos, sy'n ostyngiad o 1,000 neu 14 y cant o'i gymharu â mis Awst 2018, a gostyngiad o 2,691 neu 30 y cant o'i gymharu â mis Medi 2017. Felly, rydym ni'n symud i'r cyfeiriad cywir ac mae'r cymorth yn amlwg yn gwneud gwahaniaeth sylweddol.
6. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu sut y bydd y Comisiwn Gwaith Teg yn cyfrannu at gyfleoedd cyflogaeth gwell yng Nghymru? OAQ53028
6. Will the First Minister outline how the Fair Work Commission will contribute to enhanced employment opportunities in Wales? OAQ53028
Yes, the Fair Work Commission is currently testing the evidence about fair work in Wales. Its recommendations will inform our thinking about how best to take forward our ambition for Wales to be a fair work nation.
Gwnaf, mae'r Comisiwn Gwaith Teg wrthi'n profi'r dystiolaeth ynghylch gwaith teg yng Nghymru ar hyn o bryd. Bydd ei argymhellion yn hysbysu ein meddylfryd o ran y ffordd orau o fwrw ymlaen â'n huchelgais i Gymru fod yn genedl gwaith teg.
Thank you. The Bevan Foundation has described the gig economy in Wales as a triple rip-off that hurts workers, drives up the benefit bill and deprives the state of tax revenues. I know that good-quality work is a key aim within the Welsh Government's economic strategy, and in particular I welcome the establishment of the Fair Work Commission. How will the work of the commission contribute to tackling the most harmful effects of the gig economy?
Diolch. Mae Sefydliad Bevan wedi disgrifio'r economi "gig" yng Nghymru fel twyll triphlyg sy'n niweidio gweithwyr, yn cynyddu'r bil budd-daliadau ac yn amddifadu'r wladwriaeth o refeniw treth. Gwn fod gwaith o ansawdd da yn nod allweddol yn strategaeth economaidd Llywodraeth Cymru, ac rwy'n croesawu yn arbennig sefydliad y Comisiwn Gwaith Teg. Sut bydd gwaith y comisiwn yn cyfrannu at fynd i'r afael ag effeithiau mwyaf niweidiol yr economi "gig"?
Yes, the report is an excellent one. The commission has been engaging with a large number and wide range of organisations and individuals as part of its evidence gathering, including the Bevan Foundation that Vikki Howells has highlighted there. We recognise the pernicious effects of the inappropriate use of zero-hours contracts. For those who earn a living through the gig economy, the uncertainty, instability and insecurity under which they work can weigh heavily on their lives. There was a terrible report from the Equality and Human Rights Commission recently around what can happen to people's mental health when they suffer from pernicious debt, and the campaign—I hope everyone in the Chamber has seen, Llywydd—about being careful about the cost of Christmas and telling people where to go for debt advice if they get into some of those difficulties is a very important one as people approach a festival season in which they might struggle to have even the basic necessities of life.
We've asked the commission to very seriously consider all aspects of unfair work and the use of zero-hours contracts, in particular for those very real reasons that the inability to plan or bank on any particular income can have really serious consequences in terms of mental health and debt and anyone's ability to just live their lives as they wish to do. We've asked the commission to report its recommendations in the spring next year, and we expect those to shape our thinking about how we encourage and drive the fair work agenda right across Wales.
Ie, mae'r adroddiad yn un rhagorol. Mae'r comisiwn wedi bod yn ymgysylltu â nifer fawr ac amrywiaeth eang o sefydliadau ac unigolion yn rhan o'i waith casglu tystiolaeth, gan gynnwys Sefydliad Bevan y mae Vikki Howells wedi tynnu sylw ato yn y fan yna. Rydym ni'n cydnabod effeithiau niweidiol y defnydd amhriodol o gontractau dim oriau. I'r rhai sy'n ennill bywoliaeth drwy'r economi "gig", gall yr ansicrwydd, yr ansefydlogrwydd a'r diffyg diogelwch y maen nhw'n gweithio ar eu sail, greu pwysau trwm ar eu bywydau. Cafwyd adroddiad echrydus gan y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn ddiweddar ynghylch yr hyn a all ddigwydd i iechyd meddwl pobl pan eu bod yn dioddef gan ddyled niweidiol, ac mae'r ymgyrch—rwy'n gobeithio bod pawb yn y Siambr wedi gweld, Llywydd—am fod yn ofalus ynghylch cost y Nadolig a dweud wrth bobl ble i fynd am gyngor ar ddyled os byddant yn canfod eu hunain mewn rhai o'r anawsterau hynny, yn un pwysig iawn wrth bobl nesáu at dymor y Nadolig pryd y gallent gael trafferthion i gael hanfodion bywyd hyd yn oed.
Rydym ni wedi gofyn i'r comisiwn ystyried yn ddifrifol iawn pob agwedd ar waith annheg a'r defnydd o gontractau dim oriau, yn enwedig am y rhesymau gwirioneddol hynny y gall yr anallu i gynllunio neu ddibynnu ar unrhyw incwm penodol arwain at oblygiadau difrifol iawn o ran iechyd meddwl a dyled a gallu rhywun i fyw ei fywyd fel y mae'n dymuno ei wneud. Rydym ni wedi gofyn i'r comisiwn adrodd ei argymhellion yng ngwanwyn y flwyddyn nesaf, ac rydym ni'n disgwyl i'r rheini lywio ein syniadau ynghylch sut yr ydym ni'n annog ac yn hyrwyddo'r agenda gwaith teg ledled Cymru gyfan.
Leader of the house, I've just heard your answer, but can you outline what is the working relationship between the Fair Work Commission and the Welsh Government's economic contract and calls to action?
Arweinydd y tŷ, rwyf i newydd glywed eich ateb, ond a allwch chi amlinellu beth yw'r berthynas waith rhwng y Comisiwn Gwaith Teg a chontract economaidd a galwadau i weithredu Llywodraeth Cymru?
Yes. We've asked the Fair Work Commission to take into account all Government strategy in their work, but they're acting on their own. They're taking evidence at the moment. They're supported by a small secretariat from the Welsh Government, but we've asked them to look across the piece and to say how best that piece can meld together with our current set of priorities and strategies, and what we need to do in order to make that jigsaw best fit.
Gallaf. Rydym ni wedi gofyn i'r Comisiwn Gwaith Teg gymryd holl strategaethau'r Llywodraeth i ystyriaeth yn eu gwaith, ond maen nhw'n gweithredu ar eu pennau eu hunain. Maen nhw'n casglu tystiolaeth ar hyn o bryd. Maen nhw'n cael eu cynorthwyo gan ysgrifenyddiaeth fach o Lywodraeth Cymru, ond rydym ni wedi gofyn iddyn nhw ystyried y sefyllfa yn gyffredinol ac i ddweud sut orau y gellir cyfuno'r sefyllfa honno gyda'n cyfres bresennol o flaenoriaethau a strategaethau, a'r hyn y mae angen i ni ei wneud er mwyn gwneud i'r jig-so hwnnw ffitio orau.
7. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu'r camau sy'n cael eu cymryd i gefnogi datblygu economaidd yng Nghonwy? OAQ53063
7. Will the First Minister state what action he's taking to support economic development in Conwy? OAQ53063
Yes. Our 'Prosperity for All' national strategy and economic action plan set out the actions we are taking to support economic development across the whole of Wales.
Gwnaf. Mae ein strategaeth genedlaethol a'n cynllun gweithredu economaidd, 'Ffyniant i Bawb' yn nodi'r camau yr ydym ni'n eu cymryd i gynorthwyo datblygiad economaidd ar draws Cymru gyfan.
Thank you. Leader of the house, it is an extremely sad fact that our 100-year-old historic Conwy mussel industry is now on the brink of collapse. Your Government and its decision to enforce the provisions of the Sea Fish Licensing Order 1992, requiring all vessels used to have a costly licence as of 1 September 2017 without any phasing in and without any notice, has now effectively placed those without licences out of employment immediately. And in doing so, there's a huge threat to our mussel industry.
Currently now, there are only two gatherers left and that's now making sure that the purification plant is very close to closure. Putting this into context, there were around 30 vessels in the 1960s and we do have the best beds in Wales in Conwy. Conwy Town Council, thankfully, have decided to offer some financial support, and in a special Conwy County Borough Council meeting last month, the cabinet resolved to explore and support an application by the Conwy Mussels company for a several order.
Leader of the house, this fishery is managed by your Government and is a historic industry. Can you please state what support you will provide to this struggling industry and will you give assurances that if an application for a several order is made, it will not take three to five years? That would be too late; the industry will go. So, please, will you work with your Cabinet and your Government and please save this fishing industry and support that several order for Conwy?
Diolch. Arweinydd y Tŷ, mae'n ffaith drist ofnadwy bod ein diwydiant cregyn gleision 100 mlwydd oed hanesyddol yng Nghonwy ar fin chwalu erbyn hyn. Mae eich Llywodraeth chi a'i phenderfyniad i orfodi darpariaethau Gorchymyn Trwyddedu Pysgod Môr 1992, yn ei gwneud yn ofynnol i bob cwch a ddefnyddir feddu ar drwydded gostus o 1 Medi 2017 heb unrhyw gyflwyniad graddol ac heb unrhyw rybudd, i bob pwrpas wedi gwneud y rhai nad oes ganddynt drwyddedau yn ddi-waith ar unwaith. A thrwy wneud hynny, ceir bygythiad enfawr i'n diwydiant cregyn gleision.
Ar hyn o bryd nawr, dim ond dau o gasglwyr sydd ar ôl ac mae hynny'n gwneud yn siŵr erbyn hyn bod y gwaith puro yn agos iawn at gau. I roi hyn yn ei gyd-destun, roedd tua 30 o gychod yn y 1960au ac mae gennym ni'r gwelyau gorau yng Nghymru yng Nghonwy. Mae Cyngor Tref Conwy, diolch byth, wedi penderfynu cynnig rhywfaint o gymorth ariannol, ac mewn cyfarfod arbennig o Gyngor Bwrdeistref Sirol Conwy fis diwethaf, penderfynodd y cabinet archwilio a chynorthwyo cais gan gwmni Conwy Mussels am orchymyn pysgodfa unigol.
Arweinydd y tŷ, rheolir y bysgodfa hon gan eich Llywodraeth chi ac mae'n ddiwydiant hanesyddol. A allwch chi ddatgan, os gwelwch yn dda, pa gymorth y gwnewch chi ei ddarparu i'r diwydiant hwn sydd mewn trafferthion ac a wnewch chi roi sicrwydd os bydd cais am orchymyn pysgodfa unigol yn cael ei wneud, na fydd yn cymryd tair i bum mlynedd? Byddai hynny'n rhy hwyr; bydd y diwydiant yn diflannu. Felly, os gwelwch yn dda, a wnewch chi weithio gyda'ch Cabinet a'ch Llywodraeth ac achub y diwydiant pysgota hwn a chefnogi'r gorchymyn pysgodfa unigol hwnnw i Gonwy?
I'm not familiar with some of the statistics the Member has just set out, so if she wants to write in to the Cabinet Secretary, we'll make sure that you get a detailed answer to that.
Nid wyf i'n gyfarwydd â rhai o'r ystadegau y mae'r Aelod newydd eu cyflwyno, felly os hoffai ysgrifennu at Ysgrifennydd y Cabinet, byddwn ni'n gwneud yn siŵr eich bod chi'n cael ateb manwl i hynny.
8. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am berfformiad y GIG yng Nghymru yn ystod ei gyfnod yn ei swydd? OAQ53031
8. Will the First Minister make a statement on the performance of the Welsh NHS during his time in office? OAQ53031
Yes. We have focused on the NHS as a priority at a time of austerity impacting on public services. The Organisation for Economic Co-operation and Development report, 'Reviews of Health Care Quality: United Kingdom 2016', found quality at the heart of the Welsh health system and highlighted that we prioritise high-quality and patient-centred care.
Gwnaf. Rydym ni wedi canolbwyntio ar y GIG fel blaenoriaeth ar adeg o gyni cyllidol sy'n effeithio ar wasanaethau cyhoeddus. Canfuwyd ansawdd wrth wraidd system iechyd Cymru yn adroddiad y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd, 'Reviews of Health Care Quality: United Kingdom 2016', ac amlygwyd ein bod ni'n blaenoriaethu gofal o ansawdd uchel sy'n canolbwyntio ar y claf.
Leader of the house, many people will disagree with the statement that this particular Government has given sufficient priority to the national health service. Under the leadership of this particular First Minister, the number of individuals that are waiting longer than 36 weeks to receive treatment has increased from zero back in 2009 to 13,500. In that period, the four-hour target for emergency departments has never, ever been met, and the 12-hour target, the number of patients who are breaking that has increased by over 4,000 per cent.
This is not a record of which to be proud and, alongside that, the fact that this is a First Minister who has been the only First Minister or only leader of a Government anywhere in the UK to cut a health service budget is a lamentable performance. Can you, as the leader of the house, assure us that in the next First Minister's in-tray, there will be a note asking for investment in our NHS, not this sort of performance that we've seen in the past?
Arweinydd y tŷ, bydd llawer o bobl yn anghytuno â'r datganiad bod y Llywodraeth benodol hon wedi rhoi digon o flaenoriaeth i'r gwasanaeth iechyd gwladol. O dan arweiniad y Prif Weinidog penodol hwn, mae nifer yr unigolion sy'n aros yn hwy na 36 wythnos am driniaeth wedi cynyddu o ddim yn ôl yn 2009 i 13,500. Yn y cyfnod hwnnw, nid yw'r targed pedair awr ar gyfer adrannau achosion brys erioed, erioed wedi ei fodloni, ac o ran y targed 12 awr, mae nifer y cleifion sy'n mynd y tu hwnt i hwnnw wedi cynyddu gan dros 4,000 y cant.
Nid yw hwn yn hanes i fod yn falch ohono ac, ochr yn ochr â hynny, mae'r ffaith bod hwn yn Brif Weinidog sydd wedi bod yr unig Brif Weinidog neu'r unig arweinydd Llywodraeth mewn unrhyw le yn y DU i dorri cyllideb gwasanaeth iechyd yn berfformiad truenus. A allwch chi, fel arweinydd y tŷ, ein sicrhau y bydd nodyn ym mewnflwch y Prif Weinidog nesaf yn gofyn am fuddsoddiad yn ein GIG, nid y math hwn o berfformiad yr ydym ni wedi ei weld yn y gorffennol?
Well, I think that the Conservatives' ability to divorce their support for an austerity driven political choice at UK level from the effect on the budgets of the Welsh Government is absolutely extraordinary. Llywydd, in terms of our record on the NHS, we continue to see very high reported levels of satisfaction with the Welsh NHS. Our last fundamentals of care survey, for example, showed that 99 per cent of patients felt they were treated with dignity and respect, and 96 per cent were satisfied with the overall care they received. Ninety-three per cent of patients rated their overall care positively in the 2016 cancer patient experience survey, for example.
One of the most crucial outcomes when diagnosed with cancer is survival, and I for one am one of the people who have survived. I've just had my letter saying that I'm five years free of cancer. I'm extremely grateful to the doctors and nurses who worked with me, two of whom were not born in the United Kingdom, and I'm extremely grateful that they chose to come and live and work in Wales. I owe my continued survival to them. I'm pleased to note the continued improvements in one and five-year survival for all cancer patients in Wales. We're very proud of that, and rightly so.
We're leading the way internationally with the Welsh ambulance clinical response model. Ambulance services in England, Northern Ireland, Scotland, Australia and Canada have now replicated the clinical response model approach pioneered here in Wales. More people are starting the treatment they need within the target time. Over 86 per cent of patients have been waiting less than 26 weeks for treatment in September 2018—3.2 percentage points higher than in September 2017, for example. The number of patients waiting over 36 weeks on an RTT pathway was 31 per cent lower in September 2018, compared to September 2017, and 52 per cent lower than the high of August 2015. On its own measures, England is reporting its worst waiting time on record—18 weeks' performance in England in September 2018 was the worst on record.
Over the last three years, we've invested an additional £130 million, we've significantly cut waiting times across the country, we continue to lower our delayed transfers of care figures—they're lower than the historical levels ever seen in Wales—we've prioritised health spending to ensure the NHS in Wales and the wider care system have the resources necessary, while planning for a long-term and sustainable future. Investment in the NHS in Wales is at a record high. We spend more per head on health than England, with more staff than ever before providing high-quality healthcare across all parts of the NHS. Over the last year, more than 1 million patients attended accident and emergency departments across Wales. Despite pressures in October, eight out of 10 patients had been assessed, treated and discharged from A&E departments within four hours. The typical waiting time in October was two hours and 18 minutes from arrival until admission, transfer or discharge.
Llywydd, I think we have every right to be very proud both of our First Minister's record and of our record as a Welsh Labour Government here in the last nine years, and I look forward to the future Government with great pleasure.
Wel, rwy'n credu bod gallu'r Ceidwadwyr i ysgaru eu cefnogaeth i ddewis gwleidyddol wedi'i ysgogi gan gyni cyllidol ar lefel y DU oddi wrth yr effaith ar gyllidebau Llywodraeth Cymru yn gwbl ryfeddol. Llywydd, o ran ein hanes ar y GIG, rydym ni'n parhau i weld lefelau uchel iawn o foddhad gyda GIG Cymru yn cael eu hadrodd. Dangosodd ein harolwg hanfodion gofal diwethaf, er enghraifft, bod 99 y cant o gleifion yn teimlo eu bod yn cael eu trin gydag urddas a pharch, ac roedd 96 y cant yn fodlon â'r gofal cyffredinol yr oeddent yn ei gael. Roedd gan naw deg tri y cant o gleifion farn gadarnhaol ar eu gofal cyffredinol yn arolwg profiad cleifion canser 2016, er enghraifft.
Un o'r canlyniadau mwyaf tyngedfennol o gael diagnosis o ganser yw goroesi, ac rwyf i'n un o'r bobl sydd wedi goroesi. Rwyf i newydd gael fy llythyr yn dweud fy mod i'n rhydd o ganser ers pum mlynedd. Rwy'n hynod ddiolchgar i'r meddygon a'r nyrsys a weithiodd gyda mi, ac roedd dau ohonynt na chawsant eu geni yn y Deyrnas Unedig, ac rwy'n hynod ddiolchgar eu bod wedi dewis dod i fyw a gweithio yng Nghymru. Rwy'n ddyledus iddyn nhw am fy ngoroesiad parhaus. Rwy'n falch o nodi'r gwelliannau parhaus i oroesiad un a phum mlynedd i'r holl gleifion canser yng Nghymru. Rydym ni'n falch iawn o hynny, a hynny'n gwbl briodol.
Rydym ni'n arwain y ffordd yn rhyngwladol gyda model ymateb clinigol ambiwlansys Cymru. Mae gwasanaethau ambiwlans yn Lloegr, Gogledd Iwerddon, yr Alban, Awstralia a Canada wedi efelychu'r dull model ymateb clinigol a arloeswyd yma yng Nghymru erbyn hyn. Mae mwy o bobl yn dechrau'r driniaeth sydd ei hangen arnynt yn unol â'r amser targed. Mae dros 86 y cant o gleifion wedi bod yn aros llai na 26 wythnos am driniaeth ym mis Medi 2018—3.2 pwynt canran yn uwch nag ym mis Medi 2017, er enghraifft. Roedd nifer y cleifion a oedd yn aros am dros 36 wythnos ar lwybr atgyfeirio i driniaeth 31 y cant yn is ym mis Medi 2018, o'i gymharu â mis Medi 2017, a 52 y cant yn is na'r lefel uchaf ym mis Awst 2015. Ar sail ei mesurau ei hun, mae Lloegr yn adrodd ei hamser aros gwaethaf erioed—roedd perfformiad o 18 wythnos yn Lloegr ym mis Medi 2018 y gwaethaf erioed.
Dros y tair blynedd diwethaf, rydym ni wedi buddsoddi £130 miliwn yn ychwanegol, rydym ni wedi lleihau amseroedd aros yn sylweddol ar draws y wlad, rydym ni'n parhau i ostwng ein ffigurau oedi wrth drosglwyddo gofal—maen nhw'n is na'r lefelau hanesyddol a welwyd erioed yng Nghymru—rydym ni wedi blaenoriaethu gwariant ar iechyd i sicrhau bod gan y GIG yng Nghymru a'r system ofal ehangach yr adnoddau angenrheidiol, gan gynllunio ar gyfer dyfodol hirdymor a chynaliadwy. Mae buddsoddiad yn y GIG yng Nghymru yn uwch nag erioed. Rydym ni'n gwario mwy fesul pen ar iechyd nag yn Lloegr, gyda mwy o staff nag erioed o'r blaen yn darparu gofal iechyd o ansawdd uchel ar draws bob rhan o'r GIG. Yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, aeth mwy nag 1 filiwn o gleifion i adrannau damweiniau ac achosion brys ledled Cymru. Er gwaethaf pwysau ym mis Hydref, roedd wyth o bob 10 claf wedi cael eu hasesu, eu trin a'u rhyddhau o adrannau damweiniau ac achosion brys o fewn pedair awr. Dwy awr a 18 munud oedd yr amser aros nodweddiadol o gyrraedd i gael eu derbyn, eu trosglwyddo neu eu rhyddhau ym mis Hydref.
Llywydd, rwy'n credu bod gennym ni bob hawl i fod yn falch iawn o hanes ein Prif Weinidog ac o'n hanes fel Llywodraeth Lafur Cymru yma yn y naw mlynedd diwethaf, ac edrychaf ymlaen at Lywodraeth y dyfodol gyda phleser mawr.
With one health board in special measures and three health boards, including Abertawe Bro Morgannwg in my own region, in targeted intervention, the picture is not rosy, however. Despite talk of moving care into the community and of prudent healthcare over the past 10 years, do you not agree that your Government's workforce planning over the past 10 years has simply not been up to scratch?
Gydag un Bwrdd Iechyd mewn mesurau arbennig a thri Bwrdd Iechyd, gan gynnwys Abertawe Bro Morgannwg yn fy rhanbarth i, mewn ymyrraeth wedi'i dargedu, nid yw'r darlun yn fêl i gyd, fodd bynnag. Er gwaethaf siarad am symud gofal i'r gymuned a gofal iechyd darbodus dros y 10 mlynedd diwethaf, onid ydych chi'n cytuno nad yw cynllunio gweithlu eich Llywodraeth dros y 10 mlynedd diwethaf wedi cyrraedd y safon?
No, I don't agree with that at all. I think that there's been a strong focus on recruitment and planning. Llywydd, I won't test your patience by reading out statistics yet again, but the statistics are plain for all to see. We are clearly doing very well indeed We've done extremely well with the recruitment of doctors, for example, this year. The health Secretary has made many statements to that effect and answered questions to that effect in the house on many occasions.
Nac ydw, nid wyf i'n cytuno â hynny o gwbl. Rwy'n credu y bu pwyslais cryf ar recriwtio a chynllunio. Llywydd, wnaf i ddim trethu'ch amynedd drwy ddarllen ystadegau eto, ond mae'r ystadegau yn amlwg i bawb eu gweld. Rydym ni'n amlwg yn gwneud yn dda iawn yn wir. Fe wnaethom yn eithriadol o dda gyda recriwtio meddygon, er enghraifft, eleni. Mae'r Ysgrifennydd Iechyd wedi gwneud sawl datganiad i'r perwyl hwnnw ac wedi ateb cwestiynau i'r perwyl hwnnw yn y tŷ ar sawl achlysur.
9. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am ddyfodol llywodraeth leol yng Nghymru? OAQ53027
9. Will the First Minister provide an update on the future of local government in Wales? OAQ53027
Yes. The Cabinet Secretary for Local Government and Public Services set out the next steps for strengthening local government in his oral statement on 17 July.
Gwnaf. Amlinellodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus y camau nesaf ar gyfer cryfhau llywodraeth leol yn ei ddatganiad llafar ar 17 Gorffennaf.
Thank you for that answer. Leader of the house, in March, your Welsh Government proposed three options for the merger of local authorities. The Cabinet Secretary stated at the time that radical change is needed. Yet, he has failed to drive this forward due to pressure from the WLGA. Leader of the house, do you believe that radical change is needed, and if so, when?
Diolch am yr ateb hwnnw. Arweinydd y Tŷ, ym mis Mawrth, cynigiodd Llywodraeth Cymru dri dewis ar gyfer uno awdurdodau lleol. Dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet bryd hynny bod angen newid radical. Eto i gyd, mae wedi methu â bwrw ymlaen gyda hyn oherwydd pwysau gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. Arweinydd y Tŷ, a ydych chi'n credu bod angen newid radical, ac os felly, pryd?
I think it's clear that there's an appetite amongst local government to work well together and to collaborate. Members across the Chamber today have mentioned things where collaboration has worked extremely well. Unlike in England, we've protected local government in Wales from the worst of austerity imposed by the UK Government, and we've ensured that vital services can continue to be delivered. Our local authorities collaborate well together and should be very proud of their ability to withstand the onslaught of austerity.
Rwy'n credu ei bod hi'n amlwg bod awydd ymhlith Llywodraeth Leol i weithio'n dda gyda'i gilydd a chydweithredu. Mae Aelodau o bob rhan o'r Siambr heddiw wedi crybwyll pethau lle mae cydweithredu wedi gweithio'n hynod o dda. Yn wahanol i Loegr, rydym ni wedi amddiffyn llywodraeth leol yng Nghymru rhag y gwaethaf o'r cyni y mae Llywodraeth y DU yn ei orfodi, ac rydym wedi sicrhau y gellir parhau i ddarparu gwasanaethau hanfodol. Mae ein hawdurdodau lleol yn cydweithio'n dda gyda'i gilydd ac fe ddylen nhw fod yn falch iawn o'u gallu i wrthsefyll y cyni didrugaredd.
Diolch i arweinydd y tŷ.
Thank you, leader of the house.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Gareth Bennett, a gwelliannau 2 a 3 yn enw Rhun ap Iorwerth. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol.
The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Gareth Bennett, and amendments 2 and 3 in the name of Rhun ap Iorwerth. If amendment 1 is agreed, amendments 2 and 3 will be deselected.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r ddadl ar y cytundeb ymadael â'r Undeb Ewropeaidd a'r datganiad gwleidyddol. Rydw i'n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid i gyflwyno'r cynnig—Mark Drakeford.
The next item, therefore, is the debate on the European Union withdrawal agreement and political declaration. I call on the Cabinet Secretary for Finance to move the motion—Mark Drakeford.
Cynnig NDM6889 Julie James
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi’r Cytundeb Ymadael a’r Datganiad Gwleidyddol ar y berthynas rhwng y DU a’r UE yn y dyfodol y cytunwyd arnynt gan y Cyngor Ewropeaidd a Llywodraeth y DU, ond yn siomedig nad yw Cymru na’r Alban yn cael eu crybwyll yn unrhyw un o’r dogfennau.
2. Yn nodi’n benodol y trefniadau ar gyfer diogelu hawliau dinasyddion ac ar gyfer cyfnod pontio y mae Llywodraeth Cymru wedi dadlau’n gyson drosto ac a fyddai’n osgoi’r canlyniad trychinebus lle na cheir cytundeb ym mis Mawrth 2019.
3. Yn nodi y bydd gan y Cynulliad gyfle arall i drafod y Cytundeb Ymadael wrth iddo ystyried a fydd yn rhoi ei gydsyniad deddfwriaethol ai peidio i Fil y Cytundeb Ymadael y mae Llywodraeth y DU yn bwriadu ei gyflwyno.
4. Yn credu nad yw’r berthynas yn y dyfodol fel y’i rhagwelir gan y Datganiad Gwleidyddol yn bodloni’r model ar gyfer y berthynas rhwng y DU / EU yn y dyfodol a nodir yn Diogelu Dyfodol Cymru, sydd wedi cael ei gefnogi’n gyson gan y Cynulliad ac nad yw’n rhoi sicrwydd cadarn mewn perthynas â hawliau gweithwyr, hawliau dynol a deddfwriaeth yn ymwneud â chydraddoldeb yn y dyfodol.
5. Yn nodi bod llinellau coch Llywodraeth y DU wedi cyfyngu ar gwmpas y cytundeb dros dro y cytunwyd arno â’r UE ac yn credu y dylai Llywodraeth y DU ganolbwyntio’n hytrach ar ddiogelu perthynas hirdymor sy’n darparu fel bod modd cymryd rhan yn y farchnad sengl ac mewn undeb tollau, gan geisio ymestyn Erthygl 50 os bydd angen.
6. Yn credu y dylai Llywodraeth y DU ddatgan yn awr ei bwriad i negodi ar y sail honno ac os yw’n methu â gwneud hynny, dylid naill ai cynnal Etholiad Cyffredinol neu bleidlais gyhoeddus i benderfynu ar y telerau ar gyfer ymadawiad y DU, neu a ydy’n dymuno aros.
Motion NDM6889 Julie James
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Takes note of the Withdrawal Agreement and the Political Declaration on the future relationship between the UK and the EU agreed by the European Council and the UK Government, but regrets that neither Wales or Scotland are mentioned in either document.
2. Notes in particular the arrangements for the protection of citizens’ rights and for a transition period for which the Welsh Government has consistently argued and which would avoid the catastrophic outcome of ‘no deal’ in March 2019.
3. Notes that the Assembly will have a further opportunity to debate the Withdrawal Agreement as it considers whether or not to give its legislative consent to the Withdrawal Agreement Bill which the UK Government intends to bring forward.
4. Believes that the future relationship as envisaged by the Political Declaration falls short of the model for the UK / EU future relationship set out in Securing Wales’ Future, which has been consistently supported by the Assembly and fails to provide robust guarantees in respect of future workers’ rights, human rights and equalities legislation.
5. Notes that the UK Government’s red lines have constrained the scope of the provisional deal reached with the EU and believes that the UK Government should instead be focused on securing a long-term relationship which provides for participation in the single market and a customs union, seeking to extend the Article 50 period if needs be.
6. Believes that the UK Government should declare now its intention to negotiate on that basis and that if it fails to do so, there should be either a general election or a public vote to decide the terms on which the UK leaves, or whether it wishes to remain.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. Brexit is undoubtedly the most serious political challenge to face the United Kingdom since the creation of this Assembly and it is a challenge that has been turned into a full-blown crisis as a result of the inept and divisive way in which it has been managed by the current UK Government. The motion before the Assembly sets out the Welsh Government's position on the withdrawal agreement and political declaration, and why these do not deliver the sort of Brexit that can secure Wales's future.
Diolch yn fawr, Llywydd. Brexit yn sicr yw'r her wleidyddol fwyaf difrifol i wynebu'r Deyrnas Unedig ers creu'r Cynulliad hwn ac mae'n her sydd wedi troi'n argyfwng llwyr o ganlyniad i'r ffordd ddi-glem a chynhennus y mae Llywodraeth bresennol y DU wedi rheoli hynny. Mae'r cynnig gerbron y Cynulliad yn nodi safbwynt Llywodraeth Cymru ar y cytundeb ymadael a'r datganiad gwleidyddol, a pham nad yw'r rhain yn cyflawni'r math o Brexit a all sicrhau dyfodol Cymru.
For the avoidance of doubt, let me say right at the start that the deal that is before us is unacceptable to the Welsh Government, and one which we believe should be rejected. I hope that the National Assembly for Wales will agree that position, so that those who are ultimately responsible for passing a verdict on the two elements of the deal struck by the Prime Minister, the withdrawal agreement and the political declaration, are left in no doubt of the views of this Assembly.
Llywydd, the UK Parliament is about to embark on its five-day debate. Our discussions this afternoon have been deliberately timed to ensure that the Assembly's consideration is able to influence the meaningful vote in which that debate culminates. And this Assembly also needs to influence what happens if, as now seems inevitable, the House of Commons rejects the Prime Minister's deal. The final part of the Government motion before the Assembly points ahead and sets out the options we believe ought to be considered if that proves to the case.
Llywydd, I want to be clear at the start as well that the advice that the Welsh Government gave to the people of Wales in the run-up to the referendum of 2016 would be unchanged if we were asked to provide advice today. On the basis of all the economic evidence, Wales would be better off remaining within the European Union, and our prosperity is neither so deep-rooted nor so widely shared that we can readily volunteer for an act of economic self-harm. Yet, it remains the fact that Wales and the UK as a whole voted to leave the European Union. And, Llywydd, no matter how strongly we may feel as individuals on either side of the Brexit debate, that is not the focus of this afternoon's consideration. Rather, we are asked to come to our conclusion on the withdrawal agreement and the political declaration.
I begin with the withdrawal agreement, because it is very obviously the more developed of the two, and also the closer of the two to the position of the Welsh Government. Indeed, if I contrast the withdrawal agreement with the content of 'Securing Wales' Future', jointly agreed with Plaid Cymru in January of 2017, and the Prime Minister's Lancaster House speech of the same month, it is striking just how much closer the agreement comes to our position than that of Mrs May. It contains a set of protections for citizenship rights. It provides for a transition period, so essential to avoid a massive dislocation of our economy, and allows for it to be extended if needed. It contains a commitment to pay our bills. It offers regulatory alignment for goods and agricultural products. It even, buried in the depths of obfuscatory language, provides for a customs union. But, Llywydd, part of the reason why we are unable to support the withdrawal agreement this afternoon is because of that very obfuscation, because the agreement demonstrates that even at this very last moment, the Prime Minister remains unwilling to spell out the realities of our situation. Instead, she tours the television studios repeating mantras that convince nobody and, rather, succeed in persuading people of entirely opposing views that they are united at least in this—that they will not support the Prime Minister.
So, the failure of the withdrawal agreement is political as well as practical, but the practical flaws are real as well. Here are just three ways in which the withdrawal agreement fails to deliver an outcome that the Welsh Government could support. Firstly, in terms of so many of the level playing field issues, a technocratic description of things that really matter to Welsh citizens, such as environmental standards and workers' rights, the UK is committed only to non-regression—not, in other words, to keeping pace with evolving European standards. We believe strongly, and have consistently argued, that where the EU moves ahead in such matters, the United Kingdom should do so too. We cannot and will not support anything less.
Secondly, the agreement fails to deal with issues of the services sector, the largest part of our economy, and the one in which the UK has a clear surplus in trade with the EU. It continues to declare a separation of the services sector from goods, with no guarantees that the access to the EU single market will not be seriously restricted. The withdrawal agreement perpetuates an unworkable distinction between goods and services that will damage Welsh businesses, and we cannot support it.
And thirdly, and practically, Llywydd, the prospect of a regulatory border in the Irish sea, with unknown consequences for the economic relationships of Great Britain with the island of Ireland, remains a sticking point for us. Now, we accept the absolute priority of ensuring that a hard border does not return to the island of Ireland, but the backstop as it has been constructed remains worrying and potentially injurious to Wales.
Llywydd, our anxieties about the backstop issue could have been allayed entirely through the political declaration to which I now turn, because the political declaration could have contained a firm commitment from both the EU and the UK to the combination of a permanent customs union and full participation in the single market, which would ensure that we needed no new barriers between any part of the UK and the EU-27, the solution, of course, advanced in 'Securing Wales' Future'. Instead, the political declaration manifestly fails to contain robust commitments from both sides to develop a future relationship that will provide the greatest possible continuity of our economic links with the EU, compatible with no longer being part of its political construction. Rather, it is a cobbled together, back-of-an-envelope document that tries to pay lip service to some of the language used by the UK Government in its White Paper, while moving not a jot from the EU's insistence that you cannot be part in and part out of the single market.
The UK Government has had to admit that it was not able to persuade the EU to make commitments to frictionless trade, and that salutary fact means that it is inevitable that the political declaration leaves us exposed to a dramatic reduction in access to markets compared to that enjoyed by Welsh businesses today.
Er mwyn osgoi amheuaeth, gadewch imi ddweud ar y dechrau fod y cytundeb sydd ger ein bron yn annerbyniol i Lywodraeth Cymru, ac yn un y credwn y dylid ei wrthod. Rwy'n gobeithio y bydd Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn cytuno â'r sefyllfa honno, fel nad oes unrhyw amheuaeth ymysg y rhai sy'n gyfrifol yn y pen draw am ddyfarnu ar y ddwy elfen o'r cytundeb y mae Prif Weinidog y Deyrnas Unedig wedi dod iddo, y cytundeb ymadael a'r datganiad gwleidyddol, ynghylch barn y Cynulliad hwn.
Llywydd, mae Senedd y DU ar fin cychwyn ar ei dadl pum diwrnod. Amserwyd ein trafodaethau y prynhawn yma'n fwriadol i sicrhau bod ystyriaeth y Cynulliad yn gallu dylanwadu ar bleidlais ystyrlon a fydd yn terfynu'r ddadl honno. Hefyd, mae angen i'r Cynulliad hwn ddylanwadu ar yr hyn sy'n digwydd os bydd Tŷ'r Cyffredin, fel yr ymddengys yn anochel bellach, yn gwrthod cytundeb y Prif Weinidog. Mae rhan olaf cynnig y Llywodraeth sydd gerbron y Cynulliad yn edrych tua'r dyfodol ac yn rhestru'r dewisiadau y credwn ni y dylid eu hystyried os mai dyna fydd yn digwydd.
Llywydd, rwyf eisiau bod yn glir ar y dechrau hefyd y byddai'r cyngor a roddodd Llywodraeth Cymru i bobl Cymru yn y cyfnod cyn refferendwm 2016 yr un fath os gofynnwyd inni roi cyngor heddiw. Ar sail yr holl dystiolaeth economaidd, byddai Cymru yn well yn aros o fewn yr Undeb Ewropeaidd, ac nid yw ein ffyniant wedi ymwreiddio mor ddwfn nac wedi ei hannu mor eang fel y gallwn ni wirfoddoli i niweidio'n hunain yn economaidd. Eto i gyd, y ffaith yw bod Cymru a'r Deyrnas Unedig fel uned gyfan wedi pleidleisio i adael yr Undeb Ewropeaidd. A, Llywydd, ni waeth pa mor gryf yr ydym ni'n teimlo fel unigolion ar ddwy ochr y ddadl Brexit, nid hynny yw canolbwynt yr ystyriaeth y prynhawn yma. Yn hytrach, gofynnwyd inni ddod i'n casgliad ar y cytundeb ymadael a'r datganiad gwleidyddol.
Dechreuaf gyda'r cytundeb ymadael, oherwydd mae'n amlwg iawn mai dyma'r mwyaf datblygedig o'r ddwy elfen, a hefyd yr agosaf o'r ddwy at safbwynt Llywodraeth Cymru. Yn wir, os cyferbynnaf y cytundeb ymadael â chynnwys 'Diogelu Dyfodol Cymru', y cytunwyd arno ar y cyd â Phlaid Cymru ym mis Ionawr 2017, ac araith Lancaster House Prif Weinidog y Deyrnas Unedig yn yr un mis, mae'n drawiadol faint yn union yn nes yw'r cytundeb at ein safbwynt ni nag un Mrs May. Mae'n cynnwys cyfres o amddiffyniadau ar gyfer hawliau dinasyddiaeth. Mae'n darparu ar gyfer cyfnod pontio, sydd mor hanfodol er mwyn osgoi dryswch aruthrol i'n heconomi, ac yn caniatáu ar gyfer ymestyn y cyfnod hwnnw os oes angen. Mae'n cynnwys ymrwymiad i dalu'n biliau. Mae'n cynnig alinio rheoleiddio ar gyfer nwyddau a chynnyrch amaethyddol. Mae hyd yn oed, wedi ei gladdu yn nyfnderoedd yr iaith ddryslyd, yn darparu ar gyfer undeb tollau. Ond, Llywydd, rhan o'r rheswm pam na allwn ni gefnogi'r cytundeb ymadael y prynhawn yma yw oherwydd yr union ddryswch hwnnw, oherwydd bod y cytundeb yn dangos, hyd yn oed ar y funud olaf hon, fod Prif Weinidog y Deyrnas Unedig yn parhau'n amharod i egluro'n fanwl realiti ein sefyllfa. Yn hytrach, mae'n teithio o stiwdio deledu i stiwdio deledu yn ailadrodd mantras sy'n argyhoeddi neb ac, yn hytrach, yn llwyddo i berswadio pobl o safbwyntiau hollol gyferbyniol eu bod nhw yn unedig o leiaf yn hyn o beth—na wnân nhw gefnogi'r Prif Weinidog.
Felly, mae methiant y cytundeb ymadael yn wleidyddol yn ogystal ag yn ymarferol, ond mae gwendidau ymarferol gwirioneddol hefyd. Dyma dair ffordd yn unig y bydd y cytundeb ymadael yn methu â chyflawni canlyniad y gallai Llywodraeth Cymru ei gefnogi. Yn gyntaf, o ran cynifer o'r materion chwarae teg, disgrifiad technocratig o bethau sy'n wirioneddol bwysig i ddinasyddion Cymru, megis safonau amgylcheddol a hawliau gweithwyr, mae'r DU yn ymrwymedig dim ond i beidio â'u gwanhau—nid, mewn geiriau eraill, i geisio cael cyfatebiaeth i safonau esblygol Ewropeaidd. Rydym ni'n credu'n gryf, ac wedi dadlau'n gyson, os yw'r UE yn symud ymlaen mewn materion o'r fath, y dylai'r Deyrnas Unedig wneud hynny hefyd. Ni allwn ni ac ni fyddwn ni yn cefnogi unrhyw beth llai.
Yn ail, nid yw'r cytundeb yn ymdrin â materion y sector gwasanaethau, y rhan fwyaf o'n heconomi, a'r rhan y mae gan y DU warged clir mewn masnach gyda'r UE. Mae'n parhau i ddatgan bod y sector gwasanaethau ar wahân i nwyddau, gyda dim sicrwydd na fydd mynediad i farchnad sengl yr UE wedi ei gyfyngu'n ddifrifol. Mae'r cytundeb ymadael yn parhau i wahaniaethu mewn modd anymarferol rhwng nwyddau a gwasanaethau, a fydd yn niweidio busnesau Cymru, ac ni allwn ni ei gefnogi.
Ac yn drydydd, ac yn ymarferol, Llywydd, mae'r posibilrwydd o ffin ym Môr Iwerddon a fyddai'n cael ei rheoleiddio, gyda chanlyniadau anhysbys i berthynas economaidd Prydain Fawr gydag Ynys Iwerddon, yn parhau i fod yn faen tramgwydd i ni. Nawr, rydym ni'n derbyn y flaenoriaeth absoliwt o sicrhau nad yw ffin galed yn dychwelyd i Iwerddon, ond mae'r trefniadau wrth gefn, fel y maen nhw wedi eu llunio, yn parhau i beri pryder ac fe allan nhw fod yn niweidiol i Gymru.
Llywydd, gellid bod wedi lleddfu ein pryderon am y trefniadau wrth gefn yn gyfan gwbl drwy'r datganiad gwleidyddol y trof ato nawr. Gallai'r datganiad gwleidyddol fod wedi cynnwys ymrwymiad cadarn gan yr UE a'r DU i gael cyfuniad parhaol o undeb tollau a chyfranogiad llawn yn y farchnad sengl. Byddai hynny'n sicrhau na fyddai angen unrhyw rwystrau newydd rhwng unrhyw ran o'r DU a 27 aelod yr UE, sef yr ateb, wrth gwrs, a ddatblygwyd yn 'Diogelu Dyfodol Cymru'. Yn lle hynny, mae'r datganiad gwleidyddol yn amlwg yn methu â chynnwys ymrwymiadau cadarn o'r ddwy ochr i ddatblygu perthynas ar gyfer y dyfodol a fydd yn rhoi'r parhad mwyaf posibl i'n cysylltiadau economaidd gyda'r UE, yn gydnaws â pheidio â bod mwyach yn rhan o'i adeiladaeth wleidyddol. Yn hytrach, mae'n gybolfa o ddogfen a luniwyd ar gefn amlen sy'n ceisio efelychu peth o'r iaith a ddefnyddir gan Lywodraeth y DU yn ei Phapur Gwyn, ond heb symud rhithyn o safbwynt yr UE na ellwch chi gael troed i mewn a throed allan o'r farchnad sengl.
Mae Llywodraeth y DU wedi gorfod cyfaddef nad oedd yn gallu darbwyllo'r UE i wneud ymrwymiadau i fasnachu rhwydd, ac mae'r ffaith werthfawr honno'n golygu ei bod yn anochel bod y datganiad gwleidyddol yn ein gadael gyda llawer llai o fynediad i farchnadoedd o'i gymharu â'r hyn y mae busnesau Cymru yn ei fwynhau heddiw.
I'm grateful to the Cabinet Secretary. I understand that the Cabinet Secretary's favoured means out of the current impasse would be a vote of no confidence passing and a general election following. If that general election happens, will the Labour Party be committing to offering a people's vote?
Rwy'n ddiolchgar i Ysgrifennydd y Cabinet. Deallaf mai ffordd ddelfrydol Ysgrifennydd y Cabinet allan o'r cyfyngder presennol fyddai pleidlais o ddiffyg hyder ac etholiad cyffredinol ar ôl hynny. Os yw'r etholiad cyffredinol hwnnw'n digwydd, a fydd y Blaid Lafur yn ymrwymo i gynnig pleidlais i'r bobl?
Llywydd, I plan to return to that set of issues at the end of what I say, and I'll do my best to respond to some of the points the Member has made at that point in time—
Llywydd, rwy'n bwriadu dychwelyd at y gyfres honno o faterion ar ddiwedd yr hyn a ddywedaf, a byddaf yn gwneud fy ngorau i ymateb i rai o sylwadau'r Aelod bryd hynny—
Will the Cabinet Secretary—?
A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet—?
I've answered the question in—
Rwyf wedi ateb y cwestiwn yn—
It's up to you whether to take the intervention or not, Cabinet Secretary.
Fe gewch chi ddewis cymryd ymyriad ai peidio, Ysgrifennydd y Cabinet.
Llywydd, thank you very much. I heard the question the first time; I don't need to hear it a second. [Laughter.] What sort of security does that provide—[Interruption.] What sort of security does the political declaration provide to Welsh employers and Welsh workers, particularly those in industries reliant on just-in-time supply chains or whose business model is based on embedding services in their offer, that, at the end of the transition period, their investment and their jobs are safe.
The political declaration contains less than a page on mobility, Llywydd—that fundamentally important issue to Welsh businesses, public services and our universities. It confirms that the current UK Government has unilaterally decided to end the current freedom of movement rights, simultaneously hobbling vital access to skills for our businesses and public services, removing rights for British citizens to live and work in other parts of Europe and dealing a fatal blow to full and unfettered access to the single market.
Llywydd, if the withdrawal agreement has serious flaws, the political declaration would need to be rewritten wholesale if we as a Government were to consider supporting its approval. Instead, the motion we have put in front of the Assembly this afternoon responds carefully and clearly to the rapidly changing circumstances in which we find ourselves. The second amendment, tabled by Plaid Cymru, basically covers the same ground as our own. There is little in it with which we might take issue, and we will not oppose it this afternoon.
Let me turn now to what should happen, if, as we believe it should, the House of Commons votes down the Prime Minister's deal. First of all, we entirely reject the Prime Minister's view that it is her deal or no deal. In our view, there are at least three credible ways in which such a position can be resolved. Firstly, it is still not impossible that this or an alternative Government could negotiate a very different deal, one which meets Labour's six tests and the prospectus set out in 'Securing Wales' Future'. Then, like others, from Nicola Sturgeon to Arlene Foster, we would consider lending our support to a renegotiated deal, based clearly on full participation in the single market and a customs union. This is a form of Brexit known today, in the shorthand, as Norway plus, which would provide the long-term certainty our businesses and people need.
Secondly, Llywydd, there remains the prospect of a general election, as Adam Price said. A general election would give a new Government a clear mandate to renegotiate, to stage a second public vote, or, if today's opinion of the EU's advocate general is confirmed, to withdraw the article 50 notification.
And, thirdly, of course, there is a new public vote itself. I want to repeat the First Minister's clear assurance that this Government would campaign vigorously for such a vote, should there be neither a general election nor a renegotiation, and that such a vote must have the option of remaining within the European Union on the ballot paper. But, Llywydd, we cannot support the third amendment in front of the Assembly, which seems to demand a people's vote in any circumstances, and which implies that it is the only future possibility, when, plainly, it is not.
So, Llywydd, to conclude, I hope this National Assembly will send a clear message this afternoon that the deal that has been negotiated by the Prime Minister is unacceptable. It fails to meet the fundamental interests of Wales and the United Kingdom as a whole, and it should be rejected.
Llywydd, diolch yn fawr iawn. Clywais y cwestiwn y tro cyntaf; nid oes angen imi ei glywed yr ail waith. [Chwerthin.] Pa fath o sicrwydd y mae hynny yn ei roi—[Torri ar draws.] Pa fath o sicrwydd y mae datganiad gwleidyddol yn ei roi i gyflogwyr Cymru a gweithwyr Cymru, yn enwedig y rhai mewn diwydiannau sy'n ddibynnol ar gadwyni cyflenwi amser-benodol neu y mae eu model busnes yn seiliedig ar gynnwys gwasanaethau yn eu pecyn cynnig, bod, ar ddiwedd y cyfnod pontio, eu buddsoddiad a'u swyddi'n ddiogel.
Mae'r datganiad gwleidyddol yn cynnwys llai na thudalen am symudedd, Llywydd—y mater sylfaenol bwysig hwnnw i fusnesau a gwasanaethau cyhoeddus Cymru ac i'n prifysgolion. Mae'n cadarnhau bod Llywodraeth bresennol y DU wedi penderfynu o'i phen a'i phastwn ei hun i roi terfyn ar yr hawliau rhyddid i symud presennol, ac ar yr un pryd, gyfyngu ar fynediad hollbwysig i sgiliau ar gyfer ein busnesau a gwasanaethau cyhoeddus, dileu hawliau dinasyddion Prydeinig i fyw a gweithio mewn rhannau eraill o Ewrop, a rhoi ergyd farwol i sicrhau mynediad llawn a dilyffethair i'r farchnad sengl.
Llywydd, os oes gan y cytundeb ymadael ddiffygion difrifol, byddai angen ailysgrifennu'r datganiad gwleidyddol ar raddfa eang pe byddem ni fel Llywodraeth yn ystyried cefnogi ei gymeradwyo. Yn lle hynny, mae'r cynnig yr ydym ni wedi ei gyflwyno ger bron y Cynulliad y prynhawn yma yn ymateb yn ofalus ac yn glir i'r amgylchiadau bythol gyfnewidiol yr ydym ni ynddyn nhw. Mae'r ail welliant, a gyflwynwyd gan Blaid Cymru, yn y bôn yn ymdrin â'r un agweddau â'n rhai ni. Prin yw'r agweddau ynddo y buasem yn wrthwynebus iddyn nhw, ac ni fyddwn yn ei wrthwynebu y prynhawn yma.
Gadewch imi droi yn awr at yr hyn a ddylai ddigwydd, os bydd Tŷ'r Cyffredin, fel y credwn y dylai, yn pleidleisio i wrthwynebu cytundeb y Prif Weinidog. Yn gyntaf oll, rydym ni'n gwrthod yn gyfan gwbl safbwynt y Prif Weinidog bod yn rhaid derbyn ei chytundeb hi neu beidio â chael un o gwbl. Yn ein barn ni, mae yna o leiaf dair ffordd gredadwy o ddatrys y sefyllfa. Yn gyntaf, nid yw'n amhosib o hyd y gallai'r Llywodraeth hon neu un arall negodi cytundeb gwahanol iawn, un sy'n bodloni chwe phrawf Llafur a'r manylion a amlinellir yn 'Diogelu Dyfodol Cymru'. Yna, fel pobl eraill, o Nicola Sturgeon i Arlene Foster, byddem yn ystyried cefnogi cytundeb newydd, wedi ei seilio'n amlwg ar gymryd rhan lawn yn y farchnad sengl ac undeb tollau. Gelwir y math hwn o Brexit heddiw wrth y term llaw-fer Norway plus, a fyddai'n rhoi'r sicrwydd hirdymor sydd ei angen ar ein busnesau a'n pobl.
Yn ail, Llywydd, erys y posibilrwydd o etholiad cyffredinol, fel y dywedodd Adam Price. Byddai etholiad cyffredinol yn rhoi mandad clir i Lywodraeth newydd ailnegodi, i gynnal ail bleidlais gyhoeddus neu, os cadarnheir barn eiriolwr cyffredinol yr UE heddiw, i ddiddymu hysbysiad Erthygl 50.
Ac, yn drydydd, wrth gwrs, dyna'r bleidlais gyhoeddus newydd ei hun. Rwyf eisiau ailadrodd sicrwydd clir Prif Weinidog Cymru y byddai'r Llywodraeth hon yn ymgyrchu'n frwd am bleidlais o'r fath, os na fydd etholiad cyffredinol nac ailnegodi, a bod yn rhaid i bleidlais o'r fath gael y dewis o aros o fewn yr Undeb Ewropeaidd ar y papur pleidleisio. Ond, Llywydd, ni allwn ni gefnogi'r trydydd gwelliant sydd gerbron y Cynulliad, yr ymddengys ei fod yn galw am bleidlais y bobl dan unrhyw amgylchiadau, ac sy'n awgrymu mai dyna'r unig bosibilrwydd ar gyfer y dyfodol, pan nad yw hynny'n wir, yn amlwg.
Felly, Llywydd, i gloi, rwy'n gobeithio y bydd y Cynulliad Cenedlaethol hwn yn anfon neges glir y prynhawn yma fod y cytundeb a negodwyd gan Brif Weinidog y Deyrnas Unedig yn annerbyniol. Mae'n methu â bodloni buddiannau sylfaenol Cymru a'r Deyrnas Unedig yn ei chyfanrwydd, a dylid ei wrthod.
Rwyf wedi dethol y tri gwelliant i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol. Galwaf Neil Hamilton i gynnig gwelliant 1 a gyflwynwyd yn enw Gareth Bennett. Neil Hamilton.
I have selected the three amendments to the motion. If amendment 1 is agreed, amendments 2 and 3 will be deselected. I call on Neil Hamilton to move amendment 1, tabled in the name of Gareth Bennett. Neil Hamilton.
Gwelliant 1—Gareth Bennett
Dileu popeth a rhoi yn ei le:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn cydnabod bod pobl wedi pleidleisio drwy fwyafrif ar 23 Mehefin 2016 heb unrhyw amwysedd, neu gyfyngiad, i adael yr UE, ac yn credu y dylai Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru anrhydeddu ysbryd a llythyren y penderfyniad hwnnw.
2. Yn credu bod Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru wedi rhwystro dymuniadau y 17.4 miliwn o bobl a bleidleisiodd i ymadael.
3. Yn credu bod cytundeb ymadael drafft Llywodraeth y DU yn ildiad, sy'n negyddu canlyniad y refferendwm yn sylweddol, gan gadw'r DU yn undeb tollau'r UE am gyfnod amhenodol ac, i bob pwrpas, yn y farchnad sengl, gan ein hamddifadu o unrhyw lais ffurfiol neu bleidlais ym mhenderfyniadau'r UE.
4. Yn galw ar y DU a Llywodraeth Cymru i gofleidio adfer sofraniaeth genedlaethol Prydain y tu allan i'r UE a'r cyfleoedd byd-eang i fasnachu â gweddill y byd.
Amendment 1—Gareth Bennett
Delete all and replace with:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Recognises that the people voted by a majority on 23 June 2016 without any equivocation, or qualification, to leave the EU, and believes that the UK and Welsh Governments should honour both the spirit and the letter of that decision.
2. Believes that both the UK and Welsh Governments have frustrated the wishes of the 17.4 million people who voted leave.
3. Believes that the UK Government’s draft Withdrawal Agreement is a capitulation, which substantially negates the referendum result, by keeping the UK indefinitely in the EU customs union and, effectively, in the single market, whilst depriving us of any formal voice or vote in EU decisions.
4. Calls upon the UK and Welsh Governments to embrace the restoration of Britain's national sovereignty outside the EU and the global opportunities for trade with the rest of the world.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
Diolch, Llywydd. I agree, but from a completely different perspective, with much of what the Cabinet Secretary has just said. But we need to understand that the background to this is the result of the referendum that was held two and a half years ago. And, without any kind of qualification, the people voted to leave the EU. They didn't vote to give the UK Government a mandate to negotiate, nor, indeed, to bring back to them the terms of the results of that negotiation. What this agreement does not do is deliver on that vote. In fact, it is, in political terms, a national humiliation, a capitulation, which has given the EU everything, and, actually, given the UK nothing. It doesn't take back control of our laws, take back control of our money, or take back control of our borders. As I've said previously, there is no rational explanation to what Theresa May has achieved, except some kind of deliberate sabotage strategy on her part, whereby, in the two years allowed under article 50 to negotiate a deal with the EU, we do absolutely nothing to prepare for the failure of those negotiations, the result of which is we now have a dog's breakfast of an agreement, so-called, with the EU, and a gun placed at our head, saying 'Take it or leave it.' And the 'take it' proposal basically means that we don't leave the EU in anything other than a formal sense.
Everything that the EU wanted out of these negotiations it's got in the withdrawal agreement, which is legally binding. Everything that the UK might want is in the political declaration, which is not. And the transition period that has been agreed, under article 32, keeps us in the EU for an indefinite period, because article 32 says, in effect, that this agreement shall terminate in the year 20XX. So, there's no means by which we can extricate ourselves from this agreement without the EU's approval. It leaves us with no voice, no vote, and no veto in the EU. Theresa May has achieved what I think anybody would have thought at the start of this process was the impossible of producing an outcome that is even worse than staying in the EU itself. It consigns the United Kingdom to a period of purgatory, when we will have to try and expiate our anti-federalist sins at the EU's behest, whilst actually achieving nothing in practical terms from leaving the EU. This negotiation has been completely bungled, and the best outcome now that we can expect is that, on 29 March next year, I hope that this agreement will be rejected by the House of Commons and we leave the European Union, not without a deal, but on the same terms on which we deal with the rest of the world—the World Trade Organization's terms.
Diolch, Llywydd. Rwy'n cytuno, ond o safbwynt cwbl wahanol, â llawer o'r hyn y mae Ysgrifennydd y Cabinet newydd ei ddweud. Ond mae angen inni ddeall mai'r cefndir i hyn yw canlyniad y refferendwm a gynhaliwyd ddwy flynedd a hanner yn ôl. Heb unrhyw fath o amod, pleidleisiodd y bobl i adael yr UE. Wnaethon nhw ddim pleidleisio i roi mandad negodi i Lywodraeth y DU nac, yn wir, i gyflwyno canlyniadau'r trafodaethau hynny ger eu bron. Yr hyn nad yw'r cytundeb hwn yn ei wneud yw anrhydeddu'r bleidlais honno. Yn wir, mewn termau gwleidyddol, mae'n destun cywilydd cenedlaethol, yn ymostyngiad, sydd wedi rhoi popeth i'r Undeb Ewropeaidd, ac mewn gwirionedd, wedi rhoi dim byd i'r Deyrnas Unedig. Nid yw'n adfer rheolaeth o'n cyfreithiau, yn adfer rheolaeth o'n harian, nac yn adfer rheolaeth o'n ffiniau. Fel rwyf wedi dweud o'r blaen, nid oes unrhyw eglurhad rhesymegol i'r hyn y mae Theresa May wedi ei gyflawni, ac eithrio rhyw fath bwriadol o strategaeth ar ei rhan i danseilio hyn i gyd. Yn y ddwy flynedd a ganiatawyd dan Erthygl 50 i drafod cytundeb gyda'r UE, nid ydym wedi gwneud affliw o ddim i baratoi ar gyfer methiant y trafodaethau hynny. Canlyniad hynny yw bod gennym ni bellach ryw gybolfa o gytundeb, fel y'i gelwir, gyda'r UE, a dryll ar ein pen, yn dweud 'Hwn, neu dim byd.' Ac mae'r 'hwn' yn y bôn yn golygu nad ydym ni'n gadael yr UE mewn unrhyw fodd heblaw am yn ffurfiol.
Mae'r UE wedi cael popeth yr oedd yn ei ddymuno o'r trafodaethau hyn yn y cytundeb ymadael, sy'n rhwymol yn gyfreithiol. Mae popeth a allai fod ar y DU ei eisiau yn y datganiad gwleidyddol, nad yw'n rhwymol. Ac mae'r cyfnod pontio y cytunwyd arno, dan erthygl 32, yn ein cadw yn yr UE am gyfnod amhenodol, oherwydd dywed erthygl 32, yn y bôn, y bydd y cytundeb hwn yn dod i ben yn y flwyddyn 20XX . Felly, does dim ffordd y gallwn ni ryddhau ein hunain o'r cytundeb hwn heb gymeradwyaeth yr UE. Mae'n ein gadael â dim llais, dim pleidlais a dim feto yn yr UE. Mae Theresa May wedi cyflawni'r hyn y byddai unrhyw un wedi credu ar ddechrau'r broses hon oedd yn amhosib, sef cael canlyniad hyd yn oed yn waeth nag aros yn yr UE ei hun. Mae'n traddodi'r Deyrnas Unedig i gyfnod o burdan, pan fydd yn rhaid inni geisio gwneud iawn am ein pechodau gwrth-ffederal ar orchymyn yr UE, gan gyflawni dim byd yn ymarferol o adael yr UE. Mae'r negodi hwn wedi bod yn draed moch llwyr, a'r canlyniad gorau y gallwn ni ei ddisgwyl yn awr yw y caiff y cytundeb hwn, ar 29 Mawrth y flwyddyn nesaf, ei wrthod gan Dŷ'r Cyffredin ac y byddwn ni'n gadael yr Undeb Ewropeaidd, nid heb gytundeb, ond ar yr un telerau ag yr ydym ni'n ymdrin â gweddill y byd—telerau Sefydliad Masnach y Byd.
Once the protocol to this agreement is in force, it is quite clear that the UK cannot leave except by a joint decision of the UK and the EU. And why would the EU want to put us in a position where we can leave at that point? Because they will have locked us into a permanent arrangement with them, whereby they have free access to our markets—and, of course, the reciprocal is that we have free access to theirs, but the imbalance in trade is £95 billion a year in the EU's favour—but, on the other hand, we give up our right to negotiate trade agreements with the rest of the world, which is one of the great advantages of Brexit in the first place. Eighty-five per cent of the global economy is outside the European Union, and it's the rest of the world that is growing, whilst the EU is sclerotic. And with another euro crisis in prospect in the course of the next year or so, then the problems of the European economy are going to become even greater. All that the European Union has agreed to in these negotiations is to use its best endeavours to negotiate a permanent trade agreement with us. But why would they want to do so?
The transition agreement provides that any permanent trade arrangement that we have with the EU shall be based upon the existing single customs territory, so that, even if we were able to arrange a deal with the EU, that would in itself preclude us from doing deals with the rest of the world, because an essential element in any free trade agreement is that it provides for free trade between goods that are made, produced, in the two contracting parties' countries. And then there are rules of origin rules to apply to avoid third party countries getting around trade agreements by routing their goods through a territory that they are entering without the normal restrictions, if there isn't one. So, the consequence will be that, as article 24 of the GATT agreement requires rules of origin arrangements, where information is collected about the origin of the goods that are passing through, then we won't be able to satisfy any other country in the world about the origins of the goods that we are selling to them. And that undermines the very principle upon which free trade agreements are based.
So, if there's a dispute that arises about the meaning of the agreements that the Government proposes, how is that going to be decided? Well, there's going to be an arbitration panel that is set up, but, under article 174 of the withdrawal agreement, the disputes are ultimately settled not by the arbitration panel itself, but by the European Court of Justice. And the consequence of that is, in effect, that the control of our laws will continue to be at the behest of the European Court of Justice. Carl Baudenbacher, who was the president of the court of justice to the European Free Trade Association, EFTA, says that this is not a real arbitration tribunal—behind it, the ECJ decides everything. And this is taken from the Ukraine agreement. It's absolutely unbelievable that a country like the UK, which was the first country to accept independent courts, would subject itself to this.
So, this is vassalage in its true sense, whereby we have to take the rules and regulations that are decided by the European Union and we just have to abide by them. We have no voice or vote in how they are made—[Interruption.] I didn't argue—[Interruption.] No, no, I said—I argued for a free and independent sovereign Britain, whereby our own elected representatives, like we are in this place, should make our laws, and we don't just become rule takers via the EU, which is not only able to direct the terms upon which we trade with them, but also the rules under which we trade with the rest of the world. That is the reverse of Brexit—that is the reverse of what the people voted for in June 2016.
When we went into the common market back in 1973, it was presented as purely a trade deal. It was not presented as part of a journey to a federal centralised European superstate, which is the journey that we are still on. Angela Merkel was talking only two weeks ago about a European army, and that's, of course, a very dangerous prospect indeed, and there is significant opposition within the federalists to NATO as an institution. They want to become a big player themselves on the world stage. That is something that could never be acceptable in my view to the United Kingdom Government, but, ultimately, we would have no control over it.
If we are to deliver on the result of the Brexit referendum, we are going to have to face now a prospect that is more difficult than we could have imagined two years ago, and indeed much more difficult than was absolutely necessary. Theresa May has abjectly failed to play the good cards that were in her hand, which are of, course, the massive trade deficit that we have with the EU, the £10 billion a year that we have contributed net to the EU budget for the last 40 years, and our ability to negotiate trade deals with the rest of the world. If she were a bridge player, then she's deliberately chosen to be the dummy in these negotiations, laying out her cards on the table for others to see, whilst the EU has played its cards close to its chest. What she has done in this trade agreement is not to throw out the baby with the bath water, but actually to throw out the baby and keep the bath water.
Unwaith y bydd protocol y cytundeb hwn mewn grym, mae'n eithaf amlwg na all y DU adael ac eithrio drwy benderfyniad ar y cyd gan y DU a'r UE. A pham fyddai'r UE eisiau ein rhoi mewn sefyllfa lle y gallem ni adael bryd hynny? Oherwydd byddan nhw wedi ein clymu i drefniant parhaol gyda nhw, lle mae ganddyn nhw fynediad am ddim i'n marchnadoedd ni— ac, wrth gwrs, yn gyfnewid, mae gennym ni fynediad am ddim i'w marchnadoedd nhw, ond mae'r anghydbwysedd mewn masnach yn £95 biliwn y flwyddyn o blaid yr UE—ond, ar y llaw arall, byddwn yn ildio ein hawl i negodi cytundebau masnach â gweddill y byd, sef un o fanteision mawr Brexit yn y lle cyntaf. Mae wyth deg pump y cant o'r economi fyd-eang y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd, a gweddill y byd sy'n tyfu, tra bod yr UE yn aros yn ei hunfan. A chydag argyfwng arall i'r ewro yn yr arfaeth yn ystod y flwyddyn neu ddwy nesaf, yna bydd problemau economi Ewrop hyd yn oed yn fwy. Y cyfan y mae'r Undeb Ewropeaidd wedi cytuno iddo yn y trafodaethau hyn yw gwneud ei gorau glas i negodi cytundeb masnach parhaol gyda ni. Ond pam fyddai hi eisiau gwneud hynny?
Amod o'r cytundeb pontio yw bod unrhyw drefniant masnach parhaol sydd gennym ni gyda'r UE yn seiliedig ar diriogaeth bresennol yr undeb tollau sengl. Felly, hyd yn oed pe gallem drefnu bargen â'r UE, byddai hynny ynddo'i hun yn ein hatal rhag llunio cytundebau â gweddill y byd, oherwydd elfen hanfodol o unrhyw gytundeb masnach rydd yw ei bod yn darparu ar gyfer masnach rydd rhwng nwyddau sy'n cael eu gwneud, neu eu cynhyrchu, yng ngwledydd y ddau endid sy'n llunio'r cytundeb. Ac wedyn mae yna reolau tarddiad sy'n berthnasol fel na all trydydd partïon osgoi telerau cytundebau masnach drwy gaffael eu nwyddau drwy diriogaeth y maen nhw'n mynd i mewn iddo heb y cyfyngiadau arferol, os nad oes un. Mae Erthygl 24 o'r cytundeb GATT yn ei gwneud yn ofynnol cael rheolau trefniadau tarddiad, lle cesglir gwybodaeth am darddiad y nwyddau sy'n tramwyo trwy diriogaeth. Felly o ganlyniad, ni fyddwn yn gallu bodloni unrhyw wlad arall yn y byd o ran tarddiad y nwyddau yr ydym ni'n eu gwerthu iddyn nhw. Ac mae hynny'n tanseilio'r union egwyddor y mae cytundebau masnach rydd yn seiliedig arni.
Felly, os oes anghydfod ynglŷn ag ystyr y cytundebau y mae'r Llywodraeth yn eu cynnig, sut mae modd penderfynu ar hynny? Wel, bydd panel cymrodeddu yn cael ei sefydlu, ond, dan erthygl 174 y cytundeb ymadael, caiff anghydfod ei ddatrys yn y pen draw nid gan y panel cymrodeddu ei hun, ond gan Lys Cyfiawnder Ewrop. A chanlyniad hynny, mewn gwirionedd, yw y bydd rheolaeth ein cyfreithiau yn parhau i fod yn seiliedig ar fympwy Llys Cyfiawnder Ewrop. Dywed Carl Baudenbacher, a oedd yn Llywydd Llys Cyfiawnder Cymdeithas Masnach Rydd Ewrop, EFTA, nad tribiwnlys cymrodeddu gwirioneddol yw hwn—y tu ôl iddo, mae Llys Cyfiawnder Ewrop yn penderfynu popeth. Ac mae hyn yn deillio o gytundeb yr Wcráin. Mae'n anghredadwy y byddai gwlad fel y DU, sef y wlad gyntaf i dderbyn llysoedd annibynnol, yn darostwng ei hun i hyn.
Felly, dyma wladwriaeth gaeth yng ngwir ystyr y gair, lle mae'n rhaid inni dderbyn y rheolau a'r rheoliadau y penderfynir arnyn nhw gan yr Undeb Ewropeaidd, ac mae'n rhaid i ni ufuddhau iddyn nhw. Nid oes gennym lais na phleidlais yn y ffordd y maent yn cael eu gwneud—[Torri ar draws.] Wnes i ddim dadlau—[Torri ar draws.] Na, na, dywedais—dadleuais o blaid Prydain sofran ac annibynnol, lle dylai ein cynrychiolwyr etholedig ein hunain lunio ein cyfreithiau, fel y gwnawn ni yn y fan hon, ac nad ydym ond yn derbyn rheolau drwy'r UE, sydd nid yn unig yn gallu cyfarwyddo ein telerau masnachu â nhw, ond hefyd ein rheolau masnachu â gweddill y byd. Mae hynny'n groes i Brexit—mae hynny'n groes i'r hyn y pleidleisiodd pobl o'i blaid ym mis Mehefin 2016.
Pan ymunwyd â'r farchnad gyffredin ym 1973, fe'i cyflwynwyd fel dim byd amgenach na bargen fasnach. Ni chafodd ei chyflwyno fel rhan o daith tuag at archwladwriaeth Ewropeaidd ganolog, ffederal, sef y daith yr ydym ni arni o hyd. Roedd Angela Merkel yn sôn dim ond bythefnos yn ôl am fyddin Ewropeaidd, ac mae hynny, wrth gwrs, yn bosibilrwydd peryglus iawn yn wir, ac mae gwrthwynebiad sylweddol ymysg y ffederalwyr i NATO fel sefydliad. Maen nhw eisiau bod yn un o brif gymeriadau llwyfan y byd. Mae hynny'n rhywbeth na allai fod yn dderbyniol, yn fy marn i, i Lywodraeth y Deyrnas Unedig byth, ond, yn y pen draw, ni fyddai gennym ni unrhyw reolaeth dros hynny.
Os ydym yn mynd i anrhydeddu canlyniad refferendwm Brexit, rydym yn mynd i orfod wynebu posibilrwydd yn awr sy'n fwy anodd nag y gallem fod wedi ei ddychmygu dwy flynedd yn ôl, ac yn wir, yn llawer mwy anodd nag yr oedd ei angen. Mae Theresa May wedi methu'n llwyr â manteisio ar y cyfleoedd euraid a oedd ganddi, sef, wrth gwrs, y diffyg masnach enfawr sydd gennym ni â'r UE, y £10 biliwn net y flwyddyn yr ydym ni wedi ei gyfrannu i gyllideb yr UE dros y 40 mlynedd diwethaf, a'n gallu i negodi cytundebau masnach â gweddill y byd. Pe byddai hi'n chwarae bridge, yna dewisodd chwarae'r dymi yn fwriadol yn y trafodaethau hyn, gan roi ei chardiau ar y bwrdd i eraill eu gweld, tra bod yr UE wedi chwarae'n ofalus. Yr hyn a wnaeth hi yn y cytundeb masnach hwn yw nid lluchio'r babi gyda'r brych, ond mewn gwirionedd lluchio'r babi a chadw'r brych.
Galwaf ar Steffan Lewis i gynnig gwelliannau 2 a 3 a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Steffan Lewis.
I call on Steffan Lewis to move amendments 2 and 3 tabled in the name of Rhun ap iorwerth. Steffan Lewis.
Gwelliant 2—Rhun ap Iorwerth
Dileu pwyntiau 1-5 a rhoi yn eu lle:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn gwrthod y cytundeb ymadael a'r datganiad gwleidyddol am y berthynas rhwng y DU a'r UE yn y dyfodol a gytunwyd gan y Cyngor Ewropeaidd a Llywodraeth y DU.
Yn credu nad yw'r berthynas yn y dyfodol fel y’i rhagwelir gan y datganiad gwleidyddol yn mynd mor bell â’r model ar gyfer perthynas rhwng y DU a’r UE yn y dyfodol a nodwyd yn 'Diogelu Dyfodol Cymru', sy'n darparu gwarantau cadarn mewn perthynas â hawliau gweithwyr, hawliau dynol, deddfwriaeth cydraddoldeb a hawliau dinasyddion.
Yn nodi bod dadansoddiad economaidd hirdymor Llywodraeth y DU yn rhagweld y bydd economi'r DU yn gwaethygu 3.9 y cant dros 15 mlynedd o dan y cytundeb ymadael a’r datganiad gwleidyddol presennol.
Yn galw ar Lywodraeth y DU i geisio aelodaeth y DU o’r farchnad sengl Ewropeaidd a'r undeb tollau.
Yn galw am estyniad i’r broses ar gyfer erthygl 50.
Gwelliant 3—Rhun ap Iorwerth
Dileu pwynt 6 a rhoi yn ei le:
Yn galw am bleidlais y bobl ar y cytundeb terfynol rhwng y DU a'r UE, gan gynnwys opsiwn i'r DU barhau i fod yn aelod-wladwriaeth o'r Undeb Ewropeaidd.
Amendment 2—Rhun ap Iorwerth
Delete points 1 to 5 and replace with:
To propose that the National Assembly for Wales:
Rejects the Withdrawal Agreement and the Political Declaration on the future relationship between the UK and EU agreed by the European Council and the UK Government.
Believes that the future relationship as envisaged by the Political Declaration falls short of the model for the UK – EU future relationship set out in Securing Wales’ Future, which provides robust guarantees in respect of workers’ rights, human rights, equalities legislation and citizens’ rights.
Notes that the UK Government’s long-term economic analysis projects the UK economy will be worse off by 3.9 per cent over 15 years under the current Withdrawal Agreement and Political Declaration.
Calls on the UK Government to seek UK membership of both the European Single Market and Customs Union.
Calls for an extension to the Article 50 process.
Amendment 3—Rhun ap Iorwerth
Delete point 6 and replace with:
Calls for a people’s vote on the final agreement between the UK and EU, including an option for the UK to remain a member state of the European Union.
Cynigiwyd gwelliannau 2 a 3.
Amendments 2 and 3 moved.
Diolch, Llywydd. I only wish that the Cabinet Secretary's rhetoric in his opening remarks were reflected in the motion, because Plaid Cymru had hoped today to be in a position where it could support a Government motion on the withdrawal agreement and the political declaration. But I'm disappointed therefore that the consensus between our two parties from the time of the publication of 'Securing Wales' Future' has not endured. 'Securing Wales' Future' set out Wales's terms and conditions, if you like, in terms of what a future withdrawal agreement would have to contain to be acceptable and, of course, it sets out in great detail a vision for a future relationship between Wales, the UK and the European Union. It called for continued participation in the EU single market and customs union and robust guarantees in respect of workers' rights, human rights, equalities legislation and citizens' rights. Theresa May's deal falls far short of these in every respect.
I'm especially disappointed though that the Government motion, as presented, does little more than note recent developments, rather than suggest a particular view that the Assembly should take on those developments themselves. The motion makes three statements: that the withdrawal agreement and political declaration exist; that a transition period forms a part of the deal and that this will prevent a 'no deal' scenario; and that the Assembly will, in future, decide on whether to give our final consent to the withdrawal agreement Bill. But the Government's claims that the transition period prevents a 'no deal' scenario are simply inaccurate; it's not true. What avoids a 'no deal' scenario is a deal or remaining in the European Union. I wonder was the motion meant to say that the transition period avoids a cliff-edge exit, which, of course, would be true. But can the Cabinet Secretary please clarify what the Government's thinking is on this point, because it's not clear to me, anyway?
The Government is also incorrect to note that there will be for certain another opportunity further down the line for the Assembly to vote on the withdrawal agreement. Whether or not there is an LCM depends on the nature of the withdrawal agreement Bill. So, there's nothing to say for certain that this won't be our one and only opportunity today, this afternoon, to vote and to take a firm view one way or another on the withdrawal agreement, and that is why I urge Members today to do more than simply note the existence of the withdrawal agreement and to say flatly that this National Assembly rejects it. Otherwise, Wales risks becoming the only legislature in the whole of the UK to offer implicit support to the withdrawal agreement, even though, as the Welsh Government motion explicitly points out, Wales is not mentioned once in the 585-page document. The Welsh Government motion then goes on to state that the political declaration falls short of the model future relationship set out in 'Securing Wales' Future'.
Although it's not clear, it appears to me from the wording that the Government would be willing, under some circumstances, to consent to the withdrawal agreement if changes are made to the political declaration, but, again, that didn't seem to tally with what the Cabinet Secretary said in his opening statements. So, can he clarify whether, again, I've misread the motion or whether there's been a change of view, or what exactly the position is? Are there circumstances where the withdrawal agreement would have the support of this Government, provided the political declaration is changed? There is no change as far as Plaid Cymru is concerned that can be made to the political declaration that would make the withdrawal agreement any more acceptable. The withdrawal agreement is what it is. It takes Wales out of the single market, it takes Wales out of the customs union, it takes Wales out of EU programmes, it doesn't guarantee workers' rights, and it has the potential to be hugely damaging to the Welsh economy.
Llywydd, Plaid Cymru's first amendment replaces the observance of facts—or perceived facts—and in their place provides for this Assembly an opportunity to take a clear position if it chooses to do so. It rejects both the political declaration and the withdrawal agreement because they fail to deliver on the commitments set out in 'Securing Wales' Future'. It also calls on the UK Government to seek membership of the EU single market and EU customs union, and it calls for the extension of article 50. Article 50 could be extended in order to negotiate a different Brexit arrangement whereby we stay in both the single market and customs union permanently, and if we were to do this, there would be no need to have a transition period where we'd be outside of the EU, needing to negotiate a new, long-term relationship from the outside.
I know that UK Labour's stance on the single market and customs union membership is that we should leave them both and negotiate a new deal, which, of course, is also the position of the Conservative party. So, I understand that some Members may be unable to support our first amendment on that basis, but I hope Members will seriously consider supporting our separate, second amendment, which replaces point 6 of the Government motion. Point 6 of the Government's motion calls for a general election or a public vote, while our amendment simply says that there should be a people's vote that should include the option to remain on the ballot paper. Last week, John McDonnell said that securing a general election would be very difficult, and I agree with him. It's impractical, and it wouldn't deliver a different outcome for people in Wales or across the United Kingdom because both the leading parties in that general election would be campaigning for UK withdrawal from the single market. So, we would still have the parliamentary impasse in Westminster that we have under this shoddy Government now. There is now growing support across the political divide for a people's vote, and much of that is because Parliament simply cannot sort this out. Only a fresh referendum can end the political impasse. So, I'm genuinely hoping an amendment for a people's vote will command a cross-party majority here today.
Llywydd, now and then, as parliamentarians, we are asked to search our consciences before casting votes on truly historic events and decisions. My conscience tells me that the deal on offer is so potentially damaging to the communities we're elected to represent that neither the withdrawal agreement nor the political declaration deserve the support of this Parliament, and that they should not simply be noted but that they should be rejected by this Parliament. I honestly believe that allowing the people to decide the way forward from here is democratically sound and also essential if the political gridlock is to end in Westminster. So, I ask Members to support Plaid Cymru's amendments so that our Parliament actually expresses a position on these fundamental matters and so that we can also clearly endorse the people's right to a final say. Diolch yn fawr.
Diolch, Llywydd. Mae'n drueni mawr nad yw rhethreg Ysgrifennydd y Cabinet yn ei sylwadau agoriadol i'w gweld yn y cynnig, gan fod Plaid Cymru wedi gobeithio heddiw bod mewn sefyllfa lle y gallai gefnogi cynnig y Llywodraeth ynglŷn â'r cytundeb ymadael a'r datganiad gwleidyddol. Ond rwy'n siomedig felly nad yw'r consensws rhwng ein dwy blaid o adeg cyhoeddi 'Diogelu Dyfodol Cymru' wedi parhau. Roedd 'Diogelu Dyfodol Cymru' yn nodi telerau ac amodau Cymru, os mynnwch chi, o ran beth fyddai'n rhaid i gytundeb ymadael ei gynnwys er mwyn bod yn dderbyniol ac, wrth gwrs, mae'n egluro'n fanwl iawn y weledigaeth ar gyfer perthynas rhwng Cymru, y DU a'r Undeb Ewropeaidd yn y dyfodol. Roedd yn galw am barhau i fod yn rhan o farchnad sengl ac undeb tollau'r UE ac am sicrwydd cadarn o ran hawliau gweithwyr, hawliau dynol, deddfwriaeth cydraddoldeb a hawliau dinasyddion, ac mae cytundeb Theresa May ymhell o gyflawni'r rhain ym mhob ffordd.
Rwy'n arbennig o siomedig fodd bynnag nad yw cynnig y Llywodraeth, fel y'i cyflwynwyd, yn gwneud fawr mwy na nodi datblygiadau diweddar, yn hytrach nag awgrymu safbwynt penodol y dylai'r Cynulliad ei arddel ynglŷn â'r datblygiadau hynny eu hunain. Mae'r cynnig yn gwneud tri datganiad: bod y cytundeb ymadael a'r datganiad gwleidyddol yn bodoli; bod cyfnod pontio yn ffurfio rhan o'r cytundeb ac y bydd hyn yn atal sefyllfa o 'ddim cytundeb'; ac y bydd y Cynulliad, yn y dyfodol, yn penderfynu a ddylem ni roi ein cydsyniad terfynol i Fil y cytundeb ymadael. Ond mae honiadau'r Llywodraeth bod y cyfnod pontio yn atal sefyllfa o 'ddim cytundeb' yn anghywir; dyw e ddim yn wir. Yr hyn sy'n osgoi sefyllfa o 'ddim cytundeb' yw cytundeb neu aros yn yr Undeb Ewropeaidd. Tybed a oedd y cynnig i fod i ddweud bod y cyfnod pontio yn osgoi gadael heb unrhyw drefniadau, a fyddai, wrth gwrs, yn wir. Ond a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet cystal ag egluro beth yw meddylfryd y Llywodraeth ynglŷn â'r sylw hwn, oherwydd nid yw'n glir i mi, beth bynnag?
Mae'r Llywodraeth hefyd yn anghywir i nodi y bydd cyfle arall yn sicr ymhellach yn y dyfodol i'r Cynulliad bleidleisio ar y cytundeb ymadael. Mae Memorandwm Cydsyniad Deddfwriaethol yn dibynnu ar natur Bil y Cytundeb Ymadael. Felly, nid oes dim i ddweud yn sicr nad hwn fydd ein hunig gyfle heddiw, y prynhawn yma, i bleidleisio ac i ddod i farn bendant un ffordd neu'r llall ar y cytundeb ymadael. A dyna pam fy mod i'n annog yr Aelodau heddiw i wneud mwy na dim ond nodi bodolaeth y cytundeb ymadael ac i ddweud yn blwmp ac yn blaen fod y Cynulliad Cenedlaethol yn ei wrthod. Fel arall, mae Cymru mewn peryg o fod yr unig ddeddfwrfa yn y DU gyfan i gynnig cymorth digwestiwn i'r cytundeb ymadael, er, fel y cyfeiria cynnig Llywodraeth Cymru ato'n benodol, nad oes sôn am Gymru unwaith yn y ddogfen 585 tudalen. Mae cynnig Llywodraeth Cymru wedyn yn mynd ymlaen i ddweud nad yw'r datganiad gwleidyddol yn cyflawni'r model perthynas ar gyfer y dyfodol sy'n cael ei ddisgrifio yn 'Diogelu Dyfodol Cymru'.
Er nad yw'n glir, mae'n ymddangos i mi o'r geiriad y byddai'r Llywodraeth yn fodlon, mewn rhai amgylchiadau, i gydsynio i'r cytundeb ymadael os gwneir newidiadau i'r datganiad gwleidyddol. Ond, unwaith eto, nid ymddengys bod hynny'n cyd-fynd â'r hyn a ddywedodd Ysgrifennydd y Cabinet yn ei ddatganiadau agoriadol. Felly, a all egluro a wyf i, unwaith eto, wedi camddarllen y cynnig ynteu a fu newid barn, neu beth yn union yw'r sefyllfa? A oes amgylchiadau lle byddai'r cytundeb ymadael yn cael cymorth y Llywodraeth hon, ar yr amod y caiff y datganiad gwleidyddol ei newid? Barn Plaid Cymru yw nad oes unrhyw newid y gellir ei wneud i'r datganiad gwleidyddol a fyddai'n gwneud y cytundeb ymadael yn fwy derbyniol. Dyna'n union yw'r cytundeb ymadael. Mae'n tynnu Cymru o'r farchnad sengl, yn tynnu Cymru o'r undeb tollau, yn tynnu Cymru o raglenni'r UE, nid yw'n gwarantu hawliau gweithwyr, ac mae'n bosib iddo fod yn niweidiol iawn i economi Cymru.
Llywydd, mae gwelliant cyntaf Plaid Cymru yn disodli'r rhestr ffeithiau—neu ffeithiau tybiedig—ac yn eu lle yn rhoi cyfle i'r Cynulliad hwn fabwysiadu safbwynt clir os yw'n dewis gwneud hynny. Mae'n gwrthod y datganiad gwleidyddol a'r cytundeb ymadael oherwydd nad ydyn nhw'n cyflawni'r ymrwymiadau a nodir yn 'Diogelu Dyfodol Cymru'. Mae hefyd yn galw ar Lywodraeth y DU i geisio aelodaeth o farchnad sengl yr UE ac undeb tollau'r UE, ac mae'n galw am estyniad i Erthygl 50. Gellid ymestyn Erthygl 50 er mwyn negodi trefniant Brexit gwahanol lle byddwn yn aros yn y farchnad sengl a'r undeb tollau yn barhaol. Pe byddem yn gwneud hynny, ni fyddai angen cael cyfnod pontio lle byddem ni y tu allan i'r UE, yn gorfod negodi cydberthynas hirdymor newydd o'r tu allan.
Rwy'n gwybod mai safbwynt Llafur y DU ynglŷn ag aelodaeth o'r farchnad sengl a'r undeb tollau yw y dylem ni adael y ddau ohonyn nhw a negodi bargen newydd, a dyna, wrth gwrs, yw safbwynt y Blaid Geidwadol hefyd. Felly, rwy'n deall efallai na fydd rhai Aelodau yn gallu cefnogi ein gwelliant cyntaf ar y sail honno. Ond rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau o ddifrif yn ystyried cefnogi ein hail welliant, sy'n un ar wahân, sy'n disodli pwynt 6 cynnig y Llywodraeth. Mae pwynt 6 cynnig y Llywodraeth yn galw am etholiad cyffredinol neu bleidlais gyhoeddus, tra bod ein gwelliant ni yn dweud yn syml y dylid cael pleidlais y bobl a ddylai gynnwys y dewis i aros ar y papur pleidleisio. Yr wythnos diwethaf, dywedodd John McDonnell y byddai sicrhau etholiad cyffredinol yn anodd iawn, ac rwy'n cytuno ag ef. Mae'n anymarferol, ac ni fyddai'n rhoi canlyniad gwahanol i bobl yng Nghymru na ledled y Deyrnas Unedig oherwydd byddai'r ddwy blaid fwyaf blaenllaw yn yr etholiad cyffredinol hwnnw yn ymgyrchu i dynnu'r Deyrnas Unedig o'r farchnad sengl. Felly, byddai gennym ni'r un cyfyngder seneddol yn San Steffan ag sydd gennym ni dan y Llywodraeth dila hon yn awr. Erbyn hyn mae cefnogaeth gynyddol ym mhob plaid i gael pleidlais y bobl, ac mae llawer o hynny oherwydd yn syml na all y Senedd roi trefn ar hyn. Dim ond refferendwm o'r newydd all roi terfyn ar y cyfyngder gwleidyddol. Felly, rwy'n wirioneddol obeithio y bydd gwelliant i gael pleidlais y bobl yn cael mwyafrif trawsbleidiol yma heddiw.
Llywydd, yn awr ac yn y man, fel seneddwyr, gofynnir inni wrando ar ein cydwybod cyn bwrw pleidlais ar ddigwyddiadau a phenderfyniadau gwirioneddol hanesyddol. Mae fy nghydwybod i yn dweud wrthyf fod y cytundeb sy'n cael ei gynnig mor niweidiol i'r cymunedau y'n hetholwyd i'w cynrychioli fel nad yw'r cytundeb ymadael na'r datganiad gwleidyddol yn haeddu cefnogaeth y Senedd hon, ac na ddylid eu nodi ond eu gwrthod gan y Senedd hon. Rwy'n credu o ddifrif bod caniatáu i bobl benderfynu ar y ffordd ymlaen o'r fan hon yn ddemocrataidd gadarn a hefyd yn hanfodol er mwyn datrys yr anghytundeb gwleidyddol yn San Steffan. Felly, rwy'n gofyn i'r Aelodau gefnogi gwelliannau Plaid Cymru fel bod ein Senedd mewn gwirionedd yn mynegi safbwynt ar y materion sylfaenol hyn, ac fel y gallwn ni hefyd gymeradwyo'n glir hawl y bobl i gael y gair olaf. Diolch yn fawr.
Llywydd, the referendum on leaving the European Union saw passionate arguments and strongly held opinions on both sides. The decision to remain or leave saw families, communities, political parties, this Chamber and, indeed, the country sharing opposing views. Forty seven and a half per cent of the electorate voted to remain while 52.5 per cent voted to leave. And each individual will have had different reasons for voting the way they did. Healing these divisions and building a brighter future for Wales and the United Kingdom family will not be easy. Reaching an outcome in negotiations that has the approval of 27 EU countries and which satisfies the conflicting demands of the 33 million voters who took part in the referendum is surely nigh on impossible. But Theresa May's job is not about satisfying both sides—leavers and remainers; it's about honouring the result of the referendum and securing the best possible deal for Wales and the UK as we embark on a new future outside the European Union.
I believe the deal negotiated by the UK Government will honour the referendum result. It will bring back control over our borders and end free movement. It returns sovereignty to the parliaments of the United Kingdom. Iit will protect jobs, enable the UK to secure a free-trade deal with the EU and enable the UK to strike trade deals with countries around the world. It will enable the Governments of the UK to properly invest in our public services in the future as we will no longer be sending significant contributions to the EU. We will be able to continue to maintain close co-operation with our EU neighbours on the fight against crime and terrorism. And it is a deal that not only protects the integrity of the UK, but strengthens it with eventually more powers being transferred to the devolved governments, including here in Wales.
Now, like all negotiations, it is a compromise, so I appreciate that it will not at the same time satisfy hard-line Brexiteers and staunch remainers. But I believe it is a deal that those who respect the referendum result can unite around. As a compromise, the deal may not be perfect, but surely it is better than the alternatives of no deal or no Brexit at all. If we fail to secure a deal with the EU—
Llywydd, yn y refferendwm ar adael yr Undeb Ewropeaidd fe welwyd dadleuon angerddol a barn gref ar y ddwy ochr. Fe wnaeth y penderfyniad i aros arwain at safbwyntiau cyferbyniol mewn teuluoedd, cymunedau, pleidiau gwleidyddol, y Siambr hon ac, yn wir, y wlad. Pleidleisiodd pedwar deg saith a hanner y cant o'r etholwyr i aros tra pleidleisiodd 52.5 y cant i adael. A bydd pob unigolyn wedi bod â rhesymau gwahanol dros bleidleisio y ffordd a wnaeth. Ni fydd gwella'r rhaniadau hyn ac adeiladu dyfodol mwy disglair i Gymru a theulu'r Deyrnas Unedig yn hawdd. Mae dod i ganlyniad yn y trafodaethau hynny sy'n cael cymeradwyaeth 27 gwlad yr UE ac sy'n bodloni gofynion cyferbyniol y 33 miliwn o bleidleiswyr a gymerodd ran yn y refferendwm bron yn amhosib yn sicr. Ond nid swydd Theresa May yw bodloni'r ddwy ochr—y rhai a oedd eisiau gadael a'r rhai a oedd eisiau aros; mae'n ymwneud ag anrhydeddu canlyniad y refferendwm a sicrhau'r cytundeb gorau posib i Gymru a'r DU wrth inni gychwyn ar ddyfodol newydd y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd.
Rwy'n credu y bydd y cytundeb a negodwyd gan Lywodraeth y DU yn anrhydeddu canlyniad y refferendwm. Bydd yn ailgyflwyno rheolaeth dros ein ffiniau ac yn rhoi terfyn ar y rhyddid i symud. Bydd yn dychwelyd sofraniaeth i Senedd y Deyrnas Unedig. Bydd yn amddiffyn swyddi, yn galluogi'r DU i sicrhau cytundeb masnach rydd gyda'r UE ac yn galluogi'r DU i lunio cytundebau masnach â gwledydd ledled y byd. Bydd yn galluogi Llywodraethau'r DU i fuddsoddi'n briodol yn ein gwasanaethau cyhoeddus yn y dyfodol gan na fyddwn ni bellach yn anfon cyfraniadau sylweddol at yr UE. Byddwn yn gallu parhau i gydweithio'n agos â'n cymdogion yn yr UE yn y frwydr yn erbyn troseddu a therfysgaeth. Ac mae'n gytundeb sy'n diogelu nid yn unig urddas y DU, ond sy'n ei gryfhau gyda mwy o bwerau yn y pen draw yn cael eu trosglwyddo i'r llywodraethau datganoledig, gan gynnwys yma yng Nghymru.
Nawr, fel pob trafodaeth, mae'n gyfaddawd. Felly rwy'n sylweddoli na fydd ar yr un pryd yn bodloni'r Brecsitwyr caled a'r arhoswyr selog. Ond rwy'n credu ei fod yn gytundeb a all uno'r bobl hynny sy'n parchu canlyniad y refferendwm. Fel cyfaddawd, efallai nad yw'r cytundeb yn berffaith, ond yn sicr mae'n well na'r dewisiadau eraill o ddim cytundeb neu ddim Brexit o gwbl. Os na lwyddwn ni i sicrhau cytundeb gyda'r UE—
Will the Member give way?
A wnaiff yr Aelod ildio?
In a minute. If we fail to secure a deal with the EU, we will crash out in March 2019, threatening chaos for our economy. Business leaders have already warned that the biggest barrier to economic growth right now is uncertainty due to Brexit. A 'no deal' scenario would only exacerbate that uncertainty, threatening investment, jobs and the household income of hard-working families. And it wouldn't be big business that would suffer most, it would be small and medium-sized businesses, the suppliers for larger firms, small manufacturers that export goods with skilled workers on average earnings; their jobs could be put at risk.
Holyhead is the UK's second busiest roll-on, roll-off freight port in the UK, and a 'no deal' could risk the free flow of traffic through the UK's airports and ports, including Holyhead, Fishguard and Pembroke Dock.
I give way to the leader of Plaid Cymru.
Mewn munud. Os methwn ni â sicrhau cytundeb â'r UE, byddwn yn gadael heb gytundeb ym mis Mawrth 2019, gan fygwth anhrefn i'n heconomi. Mae arweinwyr busnes eisoes wedi rhybuddio mai'r rhwystr mwyaf i dwf economaidd ar hyn o bryd yw ansicrwydd oherwydd Brexit. Byddai sefyllfa o 'ddim cytundeb' yn gwneud dim ond gwaethygu'r ansicrwydd, sy'n bygwth buddsoddiad, swyddi ac incwm teuluoedd sy'n gweithio'n galed. Ac nid busnesau mawr fyddai'n dioddef fwyaf, ond busnesau bach a chanolig, cyflenwyr cwmnïau mwy o faint, gweithgynhyrchwyr bach sy'n allforio nwyddau gyda gweithwyr medrus ar enillion cyfartalog; gellid peryglu eu swyddi.
Caergybi yw'r porthladd cludo nwyddau ail prysuraf yn y DU, gyda cherbydau'n gallu gyrru ar ac oddi ar longau yn rhwydd, ac fe allai 'dim cytundeb' beryglu llif rhwydd y traffig drwy feysydd awyr a phorthladdoedd y DU, gan gynnwys Caergybi, Abergwaun a Doc Penfro.
Ildiaf i arweinydd Plaid Cymru.
I'm very grateful to him. Is it his view that Wales will be better off, compared to the current position, remaining in the European Union if the Government's deal carries the day?
Rwy'n ddiolchgar iawn iddo. Ai ei farn ef yw y bydd Cymru'n well ei byd, o'i gymharu â'r sefyllfa bresennol, pe bai'n aros yn yr Undeb Ewropeaidd os yw cytundeb y Llywodraeth yn ennill y dydd?
It's important that we honour the referendum result, and I think that this deal will respect— [Interruption.] Llywydd, this deal will respect the referendum result, and, at the same time, it will enable our businesses to continue trading with the EU.
Now, the Welsh economy is more dependent than other parts of the UK on exports to the EU. These businesses need certainty to plan for the future. Farmers too need certainty on the future of their industry once we leave the EU. John Davies, NFU Cymru president, when he met the Prime Minister at the Royal Welsh Winter Fair, said this:
'I commended the fact that the deal she has agreed is as close as possible to the free and frictionless trade conditions for agricultural and food products that we have been lobbying for over the past couple of years.'
Indeed, Glyn Roberts, president of the FUW has also said, and I quote:
'The Withdrawal agreement agreed by the Cabinet and the EU contains almost 600 pages of details regarding what would happen during a 21 month period, and those pages contain many important assurances for agriculture and other industries.'
It is therefore clear that the farming unions welcome this deal as a step forward in protecting our agricultural industry.
The other alternative to this deal is no Brexit at all. Senior representatives of the EU have made it abundantly clear that this is the deal on the table and that no other agreement will be negotiated between now and the end of March next year. This is what—
Mae'n bwysig ein bod ni'n anrhydeddu canlyniad y refferendwm, ac rwy'n credu y bydd y cytundeb hwn yn parchu—[Torri ar draws.] Llywydd, bydd y cytundeb hwn yn parchu canlyniad y refferendwm, ac, ar yr un pryd, bydd yn caniatáu i'n busnesau barhau i fasnachu gyda'r UE.
Nawr, mae economi Cymru yn fwy dibynnol na rhannau eraill o'r DU ar allforion i'r Undeb Ewropeaidd. Mae angen sicrwydd ar y busnesau hyn er mwyn cynllunio ar gyfer y dyfodol. Mae angen sicrwydd ar y ffermwyr hefyd ar gyfer dyfodol eu diwydiant wedi inni adael yr UE. Dywedodd John Davies, Llywydd NFU Cymru, pan gyfarfu â Phrif Weinidog y Deyrnas Uned yn y Ffair Aeaf,
ei fod yn cymeradwyo'r ffaith fod y cytundeb y mae hi wedi dod iddo mor agos â phosib at yr amodau masnach rydd a di-rwystr ar gyfer cynnyrch bwyd ac amaethyddol y buon nhw'n lobïo ar eu cyfer dros y ddwy flynedd ddiwethaf.
Yn wir, mae Glyn Roberts, Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru, wedi dweud hefyd
fod y cytundeb ymadael y cytunodd y Cabinet a'r UE arno yn cynnwys bron 600 o dudalennau o fanylion yr hyn fyddai'n digwydd yn ystod cyfnod o 21 mis, a bod y tudalennau hynny yn cynnwys sawl gwarant bwysig ar gyfer amaethyddiaeth a diwydiannau eraill.
Felly, mae'n amlwg bod yr undebau ffermio yn croesawu'r cytundeb hwn fel cam ymlaen i amddiffyn ein diwydiant amaethyddol.
Y dewis amgen i'r cytundeb hwn yw dim Brexit o gwbl. Mae uwch gynrychiolwyr yr Undeb Ewropeaidd wedi ei gwneud hi'n gwbl glir mai hwn yw'r cytundeb sy'n cael ei gynnig ac na chaiff unrhyw gytundeb arall ei negodi rhwng nawr a diwedd mis Mawrth y flwyddyn nesaf. Dyma beth —
Will you take an intervention?
A wnewch chi gymryd ymyriad?
No, I'm not.
Na wnaf.
Didn't think you would.
Doeddwn i ddim yn credu y byddech yn fodlon.
This is what the EU has said time and time again, and Brexit was, in many ways, a vote against the political establishment in Westminster and Cardiff Bay as much as in Brussels. For the establishment to respond to that vote by completely ignoring the will of the people would be a dangerous act, and, as we get closer to 29 March 2019, the clock is ticking and this is the only deal on the table.
Dyma beth mae'r UE wedi dweud dro ar ôl tro, ac roedd Brexit, mewn sawl ffordd, yn bleidlais yn erbyn y sefydliad gwleidyddol yn San Steffan a Bae Caerdydd cymaint ag ym Mrwsel. Byddai hi'n weithred beryglus iawn i'r sefydliad hwnnw ymateb i'r bleidlais honno gan anwybyddu ewyllys y bobl yn llwyr, ac, wrth inni ddynesu at 29 Mawrth 2019, mae'r cloc yn tician a dyma'r unig gytundeb sydd ar gynnig.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
No, I will not.
The only two alternatives: either gamble with the jobs of the people we represent or ignore their decision to leave.
Llywydd, this motion from the Welsh Government tells you all you need to know. You only really need to read the last five words:
'whether it wishes to remain'.
Wales was asked on 23 June 2016 whether it wishes to remain and the verdict of the people of Wales was clear. On a turnout of almost 72 per cent, at nearly double the turnout of past Assembly elections, over 850,000 Welsh voters voted to leave—the biggest popular vote for anything in over 20 years. Seventeen of the 22 Welsh council areas voted to leave and, apart from Members representing Cardiff and the Vale of Glamorgan, every Labour Assembly Member represents a constituency or region that voted to leave. Over half the Plaid Cymru group represents an area that voted to leave. For our Liberal Democrat Member, Powys voted to leave. Yet, today, it seems to me that these Members are trying to undermine democracy by seeking—[Interruption.]
Na wnaf, wna i ddim.
Yr unig ddau ddewis: naill ai gamblo gyda swyddi'r bobl yr ydym ni'n eu cynrychioli neu anwybyddu eu penderfyniad i adael.
Llywydd, mae'r cynnig hwn gan Lywodraeth Cymru yn dweud wrthych chi bopeth y mae angen i chi ei wybod. Does dim ond rhaid i chi ddarllen y pum gair olaf:
pa un a yw'n dymuno aros.
Gofynnwyd i Gymru ar 23 Mehefin 2016 pa un a yw'n dymuno aros ac roedd dyfarniad pobl Cymru yn glir. Gyda bron iawn i 72 y cant yn pleidleisio, bron ddwywaith y nifer a bleidleisiodd yn etholiadau diwethaf y Cynulliad, pleidleisiodd dros 850,000 o bleidleiswyr Cymru i adael—y bleidlais boblogaidd fwyaf ar gyfer unrhyw beth mewn dros 20 mlynedd. Pleidleisiodd dau ar bymtheg o 22 o ardaloedd cyngor Cymru i adael ac, ar wahân i Aelodau sy'n cynrychioli Caerdydd a Bro Morgannwg, mae pob Aelod Cynulliad Llafur yn cynrychioli etholaeth neu ranbarth a bleidleisiodd i adael. Mae dros hanner y grŵp Plaid Cymru yn cynrychioli ardal sydd wedi pleidleisio i adael. O ran ein haelod o'r Democratiaid Rhyddfrydol, pleidleisiodd Powys i adael. Eto, heddiw, ymddengys i mi fod yr Aelodau hyn yn ceisio tanseilio democratiaeth drwy geisio—[Torri ar draws.]
I can't hear the leader of the opposition.
Ni allaf glywed arweinydd yr wrthblaid.
You're not missing much.
Nid ydych chi'n colli llawer.
I want to hear the leader of the opposition.
Rwyf eisiau clywed arweinydd yr wrthblaid.
Thank you, Llywydd. The mandate for Brexit amongst the electorate is only surpassed by the Welsh popular vote for Tony Blair and New Labour in 1997. Of course, Members will not be surprised that I was extremely disappointed by that election result in 1997, but I respected the mandate of over 800,000 voters in Wales and certainly I did not call for that election to be re-run because I disagreed with the result. The irony, of course, is that Brexit has a greater legitimacy and a bigger mandate from the public than this Welsh Government, which, it seems to me, is trying to overturn it. Many 'leave' voters were motivated by a sense that they were being governed in part by a failing, distant, out-of-touch organisation that wasn't listening to them. Does that sound familiar to this Welsh Government? To seek another referendum to overturn the result of the first would not only take us back to square one, but would betray the 17 million who voted to leave. It would ignore the will of voters in Blaenau Gwwent, Bridgend, Carmarthenshire, Rhondda, Wrexham, Newport and Swansea. And, if a new referendum overturns the first, then should we have a best of three or even a best of five to make sure?
The Welsh Government's motion also says that it should instead be focused on securing a long-term relationship that provides for participation in the single market and a customs union. But, of course, the Welsh Government knows full well that negotiating our future relationship with the EU will take place after March next year and extending the article 50 period would harm our economy, bringing greater uncertainty and leaving businesses and employers in limbo.
To seek a general election now would be political self-indulgence at a time when our country needs its leadership to secure our country's future relationship with the rest of the world. Instead of trying to undermine the referendum result, the Welsh Government should be working with the UK Government to secure the best possible deal for Welsh farmers, to exploit potential investment and keep Wales at the forefront of research and development and to maximise the opportunities for Welsh businesses to help make Wales a more prosperous country.
Llywydd, the Brexit referendum was undoubtedly divisive. If this division and uncertainty goes on unchecked, it threatens our economy and public services; it risks distracting us from the bread-and-butter issues of public services that matter to the people whom we represent. The people have spoken—the people of Wales voted to leave. It is time now for politicians to unite on that instruction, to honour the result of the referendum, to bring back powers from Brussels to Westminster and to Cardiff, and to deliver on the promise and the potential of Brexit. We need to bring an end to the division and uncertainty, and we need to carve out a new, brighter future for Wales and for the United Kingdom.
Diolch, Llywydd. Yr unig beth sydd wedi bod yn fwy poblogaidd na'r mandad ar gyfer Brexit ymhlith yr etholwyr yw pleidlais boblogaidd Cymru dros Tony Blair a Llafur newydd yn 1997. Wrth gwrs, ni fydd Aelodau yn synnu fy mod i'n siomedig iawn gyda chanlyniad yr etholiad hwnnw yn 1997, ond roeddwn i'n parchu mandad dros 800,000 o bleidleiswyr yng Nghymru ac yn sicr nid oeddwn i'n galw am ail-gynnal yr etholiad hwnnw oherwydd fy mod i'n anghytuno â'r canlyniad. Yr eironi, wrth gwrs, yw bod gan Brexit fwy o ddilysrwydd a mwy o fandad gan y cyhoedd na'r Llywodraeth Cymru hon, sydd, mae'n ymddangos i mi, yn ceisio ei wyrdroi. Ysbrydolwyd llawer o'r rhai a bleidleisiodd i adael gan ymdeimlad eu bod yn cael eu rheoli yn rhannol gan sefydliad methedig, pell, di-ddeall nad oedd yn gwrando arnyn nhw. A yw hynny'n swnio'n gyfarwydd i'r Llywodraeth hon yng Nghymru? Byddai gofyn am refferendwm arall i wrthdroi'r canlyniad cyntaf nid yn unig yn mynd â ni'n ôl i'r sefyllfa yr oeddem ni ynddi ar y cychwyn, ond byddai'n bradychu'r 17 miliwn a bleidleisiodd i adael. Byddai'n anwybyddu ewyllys pleidleiswyr ym Mlaenau Gwent, Pen-y-bont ar Ogwr, Sir Gaerfyrddin, y Rhondda, Wrecsam, Casnewydd ac Abertawe. Ac, os yw'r refferendwm newydd yn gwrthdroi'r cyntaf, yna a ddylem ni gael y gorau o dri neu hyd yn oed gorau o bump i wneud yn siŵr?
Mae cynnig Llywodraeth Cymru hefyd yn dweud y dylid canolbwyntio yn hytrach ar sicrhau perthynas hirdymor sy'n rhoi cyfle i fod yn rhan o'r farchnad sengl ac undeb tollau. Ond, wrth gwrs, mae Llywodraeth Cymru'n gwybod yn iawn y bydd negodi ein perthynas yn y dyfodol gyda'r UE yn digwydd ar ôl mis Mawrth y flwyddyn nesaf ac y byddai ymestyn cyfnod erthygl 50 yn niweidio ein heconomi, gan ddod â mwy o ansicrwydd a gadael busnesau a chyflogwyr yn nhir neb.
Byddai ceisio cael etholiad cyffredinol yn awr yn hunanfaldod gwleidyddol ar adeg pan fo'n gwlad angen i'w harweinyddiaeth sicrhau perthynas ein gwlad yn y dyfodol gyda gweddill y byd. Yn hytrach na cheisio tanseilio canlyniad y refferendwm, dylai Llywodraeth Cymru weithio gyda Llywodraeth y DU i sicrhau'r cytundeb gorau posibl i ffermwyr Cymru, i fanteisio ar fuddsoddiad posibl a sicrhau bod Cymru ar flaen y gad o ran ymchwil a datblygu ac i fanteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd sydd ar gael i fusnesau Cymru i helpu i wneud Cymru yn wlad fwy ffyniannus.
Llywydd, roedd refferendwm Brexit yn ddi-os yn gynhennus. Os bydd yr anghydfod a'r ansicrwydd yma'n parhau heb wneud dim i'w unioni, mae'n bygwth ein heconomi a'n gwasanaethau cyhoeddus; mae perygl iddo dynnu ein sylw oddi ar y materion bara menyn o wasanaethau cyhoeddus sydd o bwys i'r bobl yr ydym ni'n eu cynrychioli. Mae'r bobl wedi llefaru—pleidleisiodd pobl Cymru i adael. Mae'n amser bellach i wleidyddion uno ar y cyfarwyddyd hwnnw, i anrhydeddu canlyniad y refferendwm, i ddod â phwerau yn ôl o Frwsel i San Steffan ac i Gaerdydd, ac i gyflawni addewid a photensial Brexit. Mae angen i ni roi terfyn ar yr anghydfod a'r ansicrwydd, ac mae angen i ni greu dyfodol newydd, mwy disglair i Gymru ac i'r Deyrnas Unedig.
Can I be clear at the outset that I will be voting in favour of amendment 3 in the name of Rhun ap Iorwerth, and have received dispensation from the Labour group to do so?
Llywydd, I will not be voting to endorse in any way Mrs May's Brexit. Like many in this Chamber, I represent some of the poorest people in Britain, and I won't vote for anything that makes them poorer, and that is what all of us know this or any other Brexit will do. It is an individual choice for every one of us, but at heart, it is a fundamentally moral decision. I don't think anyone here, even people I disagree with about so many things, came into politics and public life to make people worse off. But if we vote to endorse Brexit, that is exactly what we will be doing. Some Members may disagree. That is their right, and I respect them far more than anyone who says we have to vote for Brexit because of the previous referendum. No vote removes our moral culpability, and we should remember that and be brave—now more than ever.
Llywydd, the debate on Brexit has been dominated by false choices, false choices that are too often exposed when it is too late to do anything about the falsehood on which they are founded: falsehoods like, 'We should vote for Brexit to bring £350 million a week to the NHS'; falsehoods like the claim that staying in the EU would put our borders on the edge of Syria and Iraq; falsehoods like the idea that we held all the cards in the negotiations, and that getting a good deal would be the easiest thing ever. All of those were empty claims made by people who should have, and in many cases did know better. Today, we have another one, that we have to back the Prime Minister's deal, or else we are staring into the abyss of a 'no deal' Brexit. So, let me make it clear: if the choice ever was between Mrs May's Brexit and a 'no deal' Brexit, that moment has passed. The choice today is between whatever sort of miserable Brexit deal the UK Government, UKIP, the European research group ragtag and bobtail managed to unite behind, and, instead, staying as full members of the European Union: full members with all our rights; full members with a say, a vote and a veto; full members with the influence that a country like the United Kingdom can and should have, rather than being reduced to somewhere that has to beg for crumbs from Donald Trump's table. A people's vote is the way to settle this, and I believe it will come. Like a boulder that has been rolling down a great distance from the mountaintop, we still cannot see it, but now everyone can hear its rumble.
A gaf i fod yn glir o'r cychwyn cyntaf y byddaf yn pleidleisio o blaid gwelliant 3 yn enw Rhun ap Iorwerth, a bod y grŵp Llafur wedi fy ymryddhau i wneud hynny?
Llywydd, ni fyddaf yn pleidleisio i gymeradwyo Brexit Mrs May mewn unrhyw fodd. Fel llawer yn y Siambr hon, rwy'n cynrychioli rhai o'r bobl dlotaf ym Mhrydain, a wna i ddim pleidleisio dros unrhyw beth sy'n eu gwneud yn dlotach, a dyna mae pob un ohonom ni'n ei wybod y bydd y Brexit yma neu unrhyw un arall yn ei wneud. Mae'n ddewis unigol i bob un ohonom ni, ond yn y bôn, mae'n benderfyniad moesol sylfaenol. Nid wyf yn credu bod unrhyw un yma, hyd yn oed y bobl yr wyf yn anghytuno â nhw am gymaint o bethau, wedi penderfynu bod yn rhan o wleidyddiaeth a bywyd cyhoeddus i wneud pobl yn waeth eu byd. Ond os byddwn ni'n pleidleisio i gymeradwyo Brexit, dyna'n union beth y byddwn ni'n ei wneud. Efallai y bydd rhai Aelodau yn anghytuno. Dyna'u hawl, ac rwy'n eu parchu nhw yn llawer mwy nag unrhyw un sy'n dweud bod yn rhaid inni bleidleisio dros Brexit oherwydd y refferendwm blaenorol. Nid oes unrhyw bleidlais yn dileu ein cyfrifoldeb moesol, ac fe ddylem ni gofio hynny a bod yn ddewr—nawr yn fwy nag erioed.
Llywydd, roedd y ddadl ynglŷn â Brexit yn llawn dewisiadau ffug, dewisiadau ffug sy'n amlach na pheidio yn dod i olau dydd pan ei bod hi'n rhy hwyr i wneud unrhyw beth am yr anwiredd y maen nhw'n seiliedig arno: anwireddau fel, 'fe ddylem ni bleidleisio dros Brexit i roi £350 miliwn yr wythnos i'r GIG; anwiredd fel yr honiad y byddai aros yn yr UE yn rhoi ein ffiniau ar gyrion Syria ac Irac; anwireddau fel y syniad bod ganddom ni'r llaw uchaf yn y negodiadau, ac y byddai cael cytundeb da y peth hawddaf yn y byd. Roedd pob un o'r rhai hynny yn honiadau gwag a wnaed gan bobl a ddylai, ac mewn llawer o achosion a oedd yn gwybod yn well. Heddiw, mae gennym ni un arall, bod yn rhaid inni dderbyn cytundeb y Prif Weinidog, neu fel arall rydym ni'n syllu dros y dibyn ar Brexit 'dim cytundeb'. Felly, gadewch imi ei gwneud hi'n glir: os oedd y dewis erioed rhwng Brexit Mrs May a Brexit 'dim cytundeb', mae'r adeg honno wedi mynd heibio. Y dewis heddiw yw rhwng pa bynnag fath o gytundeb Brexit truenus y mae ciwed Llywodraeth y DU, UKIP, a'r grŵp ymchwil Ewropeaidd wedi penderfynu uno y tu ôl iddo, ac, yn hytrach, aros yn aelodau llawn o'r Undeb Ewropeaidd: aelodau llawn gyda'n holl hawliau; aelodau llawn gyda llais, pleidlais a feto; aelodau llawn gyda dylanwad y gall ac y dylai gwlad fel y Deyrnas Unedig ei gael, yn hytrach na chael ein darostwng i rywle lle mae angen erfyn am friwsion o fwrdd Donald Trump. Pleidlais y bobl yw'r ffordd i ddatrys hyn, ac rwy'n credu y daw hynny. Fel carreg fawr sydd wedi bod yn rholio i lawr gryn bellter o ben y mynydd, rydym ni'n dal heb fod yn gallu ei weld, ond erbyn hyn gall bawb glywed ei sŵn.
Would the Member care to remind the Assembly how her constituency voted?
A hoffai'r Aelod atgoffa'r Cynulliad sut y pleidleisiodd ei hetholaeth hi?
Yes. I'm absolutely well aware of that, but I'm also well aware that democracy is not a finite thing that freezes in time, and my constituents are worried about the future that is facing them with this deal.
As a patriot, never afraid to be both Welsh and British, and intensely proud of both, I will be arguing in the campaign to come for the only option that is right for our people, whether in the Valleys of Gwent, the terraces of Cardiff or the farms of Ceredigion—to stay. To stay as a great country that is not afraid of its place in the world, to stay proud of our values of internationalism and openness, to stay true to our sense of self as a place where people matter more than ideology ever will. That is my Wales, my United Kingdom, and that is what I will be defending with my vote. I urge everyone in this Chamber to join together to make a stand with the people against this Brexit mess.
Ie. Rwy'n gwbl ymwybodol o hynny, ond rwyf hefyd yn ymwybodol iawn nad yw democratiaeth yn rhywbeth cyfyngedig sy'n rhewi mewn amser, ac mae fy etholwyr yn poeni am y dyfodol sy'n eu hwynebu gyda'r cytundeb hwn.
Fel gwladgarwr, na fu ofn arnaf erioed bod yn Gymraes ac yn Brydeinwraig, ac sy'n eithriadol o falch o'r ddau, byddaf yn dadlau yn yr ymgyrch sydd ar ddod ar gyfer yr unig ddewis sy'n iawn ar gyfer ein pobl, boed yng Nghymoedd Gwent, rhesi tai Caerdydd neu ffermydd Ceredigion—i aros. I aros yn wlad nerthol nad yw'n ofni ei lle yn y byd, i aros yn falch o'n gwerthoedd o ryngwladoldeb a bod yn agored, i aros yn driw i'n hymdeimlad o'n hunan fel man lle mae pobl yn bwysicach nag y bydd ideoleg fyth. Hynny yw fy Nghymru i, fy Nheyrnas Unedig i, a dyna beth fyddaf i yn ei amddiffyn gyda fy mhleidlais. Rwy'n annog pawb yn y Siambr hon i ymuno â'i gilydd i wneud safiad gyda'r bobl yn erbyn y llanast hwn o Brexit.
You know, I'm quite amazed by the way in which the leader of the Conservative Party is now dressing the clothes of his party up in the banners of the people, you know. This party that at almost every stage since the reform Act of the nineteenth century voted against the extension of the vote is now apparently—. They voted against the extension of suffrage to women, and indeed to adult men in 1918. Now, they are claiming they are the people's party. Well, I say the people certainly are not convinced by that any jot. Look, when the Chartists marched in favour of democracy, what was their sixth demand, the one that’s never been met? It was for an annual Parliament. Because, they said, the people have the right to change their mind. To quote the economist John Maynard Keynes, when he was asked about changing his mind:
‘When the facts change, I change my mind. What do you do…?’
The people can see laid bare the economic and social consequences that are going to come from your policy if your Government is allowed to prevail. And I for one, and others in this place, will not allow that to happen. And this is the call to this place now, isn’t it? We were discussing moments ago, in the excellent speech by Lynne Neagle, the call for us to make a stand, you know? Parliaments are about binaries. We have to plant our flag and decide where we are. At this point, one of the greatest decisions, one of the most significant decisions that is going to be made in these islands, that will cast its shadow for decades, calls for us to be clear and unequivocal. It calls for us to make a stand for the people, and for them not to have this kind of economic dislocation thrust down their throats. What we’re asking for is for democracy, is for the people to make the decision, because none of them voted—[Interruption.] None of them voted for this policy that your Government are now proposing.
I give way to the Member.
Wyddoch chi, mae'n syndod i mi sut mae arweinydd y Blaid Geidwadol bellach yn gwisgo dillad ei blaid ym maneri y bobl, wyddoch chi. Mae'r blaid hon sydd bron bob amser ers y Ddeddf ddiwygio yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg wedi pleidleisio yn erbyn ymestyn y bleidlais yn awr, mae'n debyg—. Fe wnaethon nhw bleidleisio yn erbyn ymestyn y bleidlais i fenywod, ac yn wir i bob oedolyn gwrywaidd yn 1918. Nawr, maen nhw'n hawlio mai nhw yw plaid y bobl. Wel, fe ddywedaf i hyn, nad yw'r bobl wedi'u darbwyllo ronyn gan hynny. Edrychwch, pan roedd y Siartwyr yn gorymdeithio o blaid democratiaeth, beth oedd y chweched peth yr oedden nhw'n ei fynnu, yr un nad yw byth wedi ei wireddu? Y peth yna oedd Senedd flynyddol. Oherwydd, roedden nhw'n dweud, bod gan y bobl yr hawl i newid eu meddwl. I ddyfynnu'r economegydd John Maynard Keynes, pan ofynnwyd iddo ynglŷn â newid ei feddwl:
Pan fydd y ffeithiau'n newid, rwy'n newid fy meddwl. Beth ydych chi'n ei wneud...?
Gall pobl weld yn glir y canlyniadau economaidd a chymdeithasol y bydd eich polisi yn esgor arnyn nhw os caniateir i'ch Llywodraeth gario'r dydd. Ac nid wyf i, nac eraill yn y lle hwn, yn mynd i ganiatáu i hynny ddigwydd. A dyma'r alwad i'r lle hwn bellach, ynte? Roeddem ni'n trafod eiliadau yn ôl, yn araith ardderchog Lynne Neagle, yr alwad i ni wneud safiad, wyddoch chi? Mae Seneddau yn ymwneud â safbwyntiau. Mae'n rhaid inni osod ein baner a phenderfynu ble'r ydym ni. Ar yr adeg hon, mae un o'r penderfyniadau mwyaf, un o'r penderfyniadau mwyaf sylweddol a gaiff ei wneud yn yr ynysoedd hyn, a fydd yn bwrw ei gysgod am ddegawdau, yn galw am inni fod yn glir ac yn ddiamwys. Mae'n galw am inni wneud safiad dros y bobl, ac am iddyn nhw beidio â chael y math hwn o ddryswch economaidd wedi ei wthio i lawr eu corn gyddfau. Yr hyn yr ydym ni'n gofyn amdano yw democratiaeth, i bobl wneud y penderfyniad, gan na wnaeth yr un ohonyn nhw bleidleisio—[Torri ar draws.] Ni wnaeth yr un ohonyn nhw bleidleisio dros y polisi hwn y mae eich Llywodraeth yn awr yn ei gynnig.
Ildiaf i'r Aelod.
The people voted to leave the European Union. The Member does not agree with what the people voted, so he's trying to reverse it, and unlike the Chartists, who expected the annual Parliament to be installed before they were overturned, he wants to ignore what the people decided.
Pleidleisiodd y bobl i adael yr Undeb Ewropeaidd. Nid yw'r Aelod yn cytuno â sut y pleidleisiodd y bobl, felly mae'n ceisio ei wyrdroi, ac yn wahanol i'r Siartwyr, a oedd yn disgwyl i'r Senedd flynyddol gael ei sefydlu cyn iddyn nhw gael eu trechu, mae eisiau anwybyddu'r hyn a benderfynodd y bobl.
I'm asking for the opposite of that. I’m asking for the people to cast their judgment on a policy that was never put before them, because there wasn’t even a scintilla of information put in front of them in terms of what you’re actually proposing. And what about those 16 and 17-year-olds then that didn’t have the vote, upon whom this decision will cast a greater future, because it’s their future that we're talking about? Don’t they have a right to vote? Aren’t they people as well? And will you deprive them of the opportunity to make their voice heard on the greatest decision that their generation has faced?
Now, I turn—[Interruption.] I will give way to the Member.
Rwy'n gofyn am y gwrthwyneb i hynny. Rwy'n gofyn i'r bobl fwrw eu barn ar bolisi na chafodd erioed ei roi ger eu bron, oherwydd nad oedd hyd yn oed y mymryn lleiaf o wybodaeth ar gael iddyn nhw o ran beth yr ydych chi'n ei gynnig mewn gwirionedd. A beth am y bobl 16 a 17 mlwydd oed nad oedd pleidlais ganddyn nhw bryd hynny, y bydd y penderfyniad hwn yn effeithio'n fwy ar eu dyfodol, oherwydd eu dyfodol nhw yr ydym ni'n sôn amdano? Onid oes ganddyn nhw'r hawl i bleidleisio? Onid ydyn nhw'n bobl hefyd? Ac a wnewch chi eu hamddifadu nhw o'r cyfle i gael gwrandawiad i'w llais ar y penderfyniad mwyaf y mae eu cenhedlaeth nhw yn ei wynebu?
Trof yn awr—[Torri ar draws.] Ildiaf i'r Aelod.
The Member is making an eloquent case for having a second referendum, but was he in favour of the first referendum? And if we have a second referendum, why shouldn't we have a third, a fourth, a fifth, et cetera on an annual basis?
Mae'r Aelod yn cyflwyno dadl huawdl dros gael ail refferendwm, ond a oedd ef o blaid y refferendwm cyntaf? Ac os ydym ni'n cynnal ail refferendwm, pam na ddylem ni gael trydydd, pedwerydd, pumed, ac ati yn flynyddol?
Well, look, you know, I’ve always been of the view that this should have been a two-stage process. I called, within, I think, 36 hours, for a second referendum. So, I have been consistent about this, because it always should have been a two-stage process, because it was always going to be the case that the actual realities—not the unicorns of an impossible, undeliverable Brexit of fantasy, but the actual Brexit proposal, that would never have been laid out in the first referendum. It wasn’t a whole host of different possibilities. Now we have a definite proposal, or whatever emerges from the mess that is Westminster at the moment; that should then be put to the people. You yourself are against this deal as well. Surely, the way out of the impasse is to go back to the people and ask for their final say.
I appeal to Members on the Labour benches. We need clarity at this moment. The problem with the Government’s position is, to quote Jeremy Corbyn,
‘This is a vague menu of options, not a plan for the future.’
It’s commentary, not actually a policy. It’s not enough to say, ‘Well, if not a general election, if not a renegotiation, then maybe a public vote.’ That’s not what this moment is calling for. The Government needs to rise to the level of events. We have a historic opportunity. It is in our hands. It's not enough to say ‘either/or’. And I appeal to Labour Members on the backbenches, because, obviously, there’s not much hope; the Government’s position has been set in stone, unfortunately.
We tried, by the way, to get a cross-party agreement. I’ve been trying at Westminster. That kind of approach is what will lay the foundations for success, if we work together. That hasn’t been possible here, and that’s a great source of sadness. In the Scottish Parliament, the Scottish Government took a different approach. They went to the opposition parties, and they managed to create a cross-party coalition around this issue, including the Liberal Democrats, the Labour Party and the Greens. That’s the kind of approach that we need. That’s the kind of approach we’re trying to build at Westminster: a coalition against chaos. Unfortunately, we have a motion here that pleases no-one, and unfortunately we're not able to support the motion as it currently stands. But there is an opportunity here for Labour Members to back—the opportunity, the historic opportunity, to pull the emergency cord on the train that is hurtling and taking us over a cliff edge. Let's work together, demand a people's vote, stand up together and prove this Parliament's worth.
Wel, edrychwch, wyddoch chi, rwyf erioed wedi bod o'r farn y dylai hyn fod wedi bod yn broses dau gam. Galwais, o fewn, rwy'n credu, 36 awr, am ail refferendwm. Felly, rwyf wedi bod yn gyson ynglŷn â hyn, oherwydd dylai fod erioed wedi bod yn broses dau gam, oherwydd yr achos o hyd oedd bod y realiti gwirioneddol—nid ungyrn Brexit amhosibl, anymarferol, ffantasïol, ond y cynnig Brexit gwirioneddol, na fyddid byth wedi ei gyflwyno yn y refferendwm cyntaf. Nid oedd yn llu o wahanol bosibiliadau. Bellach mae gennym ni gynnig pendant, neu beth bynnag a ddaw o'r llanast sydd yn San Steffan ar hyn o bryd; dylid cyflwyno hynny wedyn i'r bobl. Rydych chi eich hun yn gwrthwynebu'r cytundeb hwn hefyd. Siawns mai'r ffordd o ddatrys y sefyllfa amhosibl hon yw mynd yn ôl at y bobl a gofyn am eu barn derfynol.
Apeliaf at yr Aelodau ar y meinciau Llafur. Mae angen eglurder arnom ni ar hyn o bryd. Y broblem gyda safbwynt y Llywodraeth yw, fel y dywedodd Jeremy Corbyn:
rhestr amwys o ddewisiadau yw hyn, nid cynllun ar gyfer y dyfodol.
Sylwebaeth yw hyn, nid polisi mewn gwirionedd. Nid yw'n ddigon i ddweud, 'Wel, os nad etholiad cyffredinol, os nad ailnegodi, yna efallai pleidlais gyhoeddus.' Nid dyna sydd ei angen ar yr adeg hon. Mae angen i'r Llywodraeth ymateb i'r hyn sy'n digwydd. Mae gennym ni gyfle hanesyddol. Mae yn ein dwylo ni. Nid yw'n ddigon dweud 'naill ai/neu'. Ac apeliaf ar yr Aelodau Llafur ar y meinciau cefn, oherwydd, yn amlwg, nid oes llawer o obaith; mae safbwynt y Llywodraeth yn derfynol, yn anffodus.
Rydym ni wedi ceisio, gyda llaw,cael cytundeb trawsbleidiol. Rwyf i wedi bod yn ceisio yn San Steffan. Bydd mynd ati yn y modd hwnnw yn gosod y sylfeini ar gyfer llwyddiant, os gweithiwn ni gyda'n gilydd. Ni fu hynny'n bosibl yma, ac mae hynny'n dristwch mawr. Yn Senedd yr Alban, aeth Llywodraeth yr Alban ati mewn ffordd wahanol. Fe aethon nhw at y gwrthbleidiau, ac fe wnaethon nhw lwyddo i greu cynghrair trawsbleidiol ynghylch y mater hwn, gan gynnwys y Democratiaid Rhyddfrydol, y Blaid Lafur a'r Gwyrddion. Dyna'r math o weithredu sydd ei angen arnom ni. Dyna'r math o weithredu yr ydym ni'n ceisio ei adeiladu yn San Steffan: cynghrair yn erbyn anhrefn. Yn anffodus, mae gennym ni gynnig nad yw'n plesio neb, ac yn anffodus ni allwn gefnogi'r cynnig fel y mae ar hyn o bryd. Ond mae cyfle yma i Aelodau Llafur gefnogi—y cyfle, cyfle hanesyddol, i dynnu’r cortyn argyfwng ar y trên sy'n rhuthro ac yn ein harwain ni dros ymyl y dibyn. Gadewch inni weithio gyda'n gilydd, mynnu pleidlais i'r bobl, sefyll gyda'n gilydd a phrofi gwerth y Senedd hon.
I do believe the PM's deal is a good one, and it reflects the situation produced by the referendum result, which was 52 per cent in favour of leave, 48 per cent for remain. It's a nuanced position we now find ourselves in: an ongoing relationship with Europe, but also removal from its political structures. I think that is a fair reflection of where we are as a people at the moment.
Above all things, the danger of a disorderly Brexit is removed. This is an important achievement, and it's to the credit of the UK Government and the EU that it's been produced. The business sector has welcomed the agreement and the political declaration. Dow Silicones UK wrote to me this week—I think they wrote to all Members. Many of us would have visited their plant in Barry; it employs 553 people. I quote from their letter:
‘The Government's publication of the long-term economic analysis of leaving the European Union rightly identifies the chemical sector as one of those most at risk of no deal.’
It goes on,
‘We recognise that the Withdrawal Agreement and the Political Declaration are not perfect. However, if secured they do ensure some much needed certainty through the transition period, enabling our business to plan investment decisions with a greater degree of confidence than has been the case for the past two and a half years. During that transition our industry will also work with the Government to help achieve the most appropriate future relationship with the EU.’
I think it's about time we had someone reading from the business sector what they think, and we should reflect very carefully on that.
If Mrs May's deal is rejected then two possibilities obviously come to the fore: a 'no deal' Brexit, greatly feared by business, as I've just referred to, or a second referendum that might cause deep damage to our democratic culture. It seems to me that a second referendum is not a reasonable course of action unless there is an overwhelming and visible demand for it, and whatever the likes of Adam Price think, there just isn't at the moment. Secondly, an expectation exists for a decisive outcome, and that means 60 plus per cent one way or the other, and that certainly doesn't exist at the moment. There seems to be hardly any movement from where we were two years ago.
Otherwise, I believe the most democratic thing for remainers like me is to accept Brexit, allow it an opportunity to reach a final agreement, and then start the work to rejoin the EU, because I do believe that is definitely in our long-term interests. It is essential to think strategically and for the long term. The project I've outlined, of remove and then return, will probably take a generation, just as our current plight has taken a generation to develop. We have to win over the leavers. That's the most essential thing for those that want us to have a future in the EU to achieve, and we're not going to do that by rubbing their noses in it and saying they got it wrong last time and we'd better have another vote until they realise what is good for them. We have to inspire them with a new vision for the EU, and the EU needs to reform itself as well. Let's not forget the importance of that type of democratic renewal. Are we all blind to the protests that are occurring in all sorts of European states at the moment? Come on. Let us read the signs of our times, because they are shouting very loud at us, and in the UK we also need to refresh our democratic culture.
I think probably this has been the most shocking part of the whole Brexit experience, to suddenly realise what a lot of our citizens think of us all in all the established political parties. We clearly need to be fairer to citizens for all sorts of reasons. The social contract developed after the second world war is weaker and, in parts, has broken down. We need to come up with a new version of that to win over all our citizens and to make them feel that they have a genuine place in our national life and prosperity.
We need to be fairer to the home nations of the union. This will be one of the biggest tests of Brexit—how we have inter-governmental relations within the UK and deal with those pressures. The situation in Scotland, where they voted so firmly to remain, ought to be a dire warning to all unionists who want to see the United Kingdom hold together. That is something that we as Conservatives need to remember—we are also a unionist party—and the various options that face us should be measured by how they affect the whole union as well as how they may affect various versions of purity on a particular policy.
We need a closer connection between citizens and politicians—that's clearly important throughout the western democratic world, but it's really pressing on us now. If we overturn Brexit by a small majority, we will be more deeply divided than we are today. Why? Well, unlike remainers today, leavers would lose all hope and confidence that the UK's political system can ever deliver their wishes on this most foundational issue. As least us remainers have a chance to return to this matter and work for an attempt to re-join the EU in the future.
Even that attempt to overturn the referendum result will shake the confidence many have in our democratic culture. I do warn Labour Members that you risk an axial shift away from you in the Valleys if you go back to them—and I found Lynne's comments very powerful. But just look at the Liberal Party between 1918 and 1923 to see what can happen and how quickly it can happen. In many western democracies those who are most deprived vote for centre-right parties. They always have in great numbers in the Irish Republic. Look what's happened in Ohio, Pennsylvania, the states of the south. How many Democrats are elected for West Virginia at the moment? This is the sort of thing that you could be facing.
And I say to fellow Conservatives who are not going to support Mrs May's deal that we would risk losing support on the right if we force through another referendum. And we would probably see some form of strident English nationalism develop that would eat away at much of our core vote as well.
Rwyf i yn credu bod cytundeb Prif Weinidog y Deyrnas Unedig yn un da, ac mae'n adlewyrchu'r sefyllfa a grewyd gan ganlyniad y refferendwm, sef 52 y cant o blaid gadael, 48 y cant o blaid aros. Mae'r sefyllfa yr ydym ni ynddi ar hyn o bryd yn un â mymryn o wahaniaeth iddi: perthynas barhaus gydag Ewrop, ond wedi ymadael hefyd â'i strwythurau gwleidyddol. Rwy'n credu bod hynny'n adlewyrchiad teg o ble'r ydym ni fel pobl ar hyn o bryd.
Yn anad dim, caiff y perygl o Brexit afreolus ei ddileu. Mae hyn yn gyflawniad pwysig, ac mae'n glod i Lywodraeth y DU a'r UE y cyflawnwyd hynny. Mae'r sector busnes wedi croesawu'r cytundeb a'r datganiad gwleidyddol. Ysgrifennodd Dow Silicones UK ataf yr wythnos hon—rwy'n credu eu bod nhw wedi ysgrifennu at yr holl Aelodau. Byddai llawer ohonom ni wedi ymweld â'u gwaith yn y Barri; mae'n cyflogi 553 o bobl. Dyfynnaf o'u llythyr:
Mae cyhoeddiad y Llywodraeth o'r dadansoddiad economaidd hirdymor o adael yr Undeb Ewropeaidd yn nodi yn gwbl briodol y sector cemegol fel un o'r rhai sydd fwyaf mewn perygl os na cheir cytundeb.
Aiff ymlaen i ddweud:
Rydym yn cydnabod nad yw'r Cytundeb Ymadael na'r Datganiad Gwleidyddol yn berffaith. Fodd bynnag, os cawn nhw eu sicrhau, maen nhw yn sicrhau peth o'r pendantrwydd angenrheidiol sydd wir ei angen drwy'r cyfnod pontio, gan alluogi ein busnes i gynllunio penderfyniadau buddsoddi gyda mwy o hyder na fu'n wir dros y ddwy flynedd a hanner diwethaf. Yn ystod y cyfnod pontio hwnnw bydd ein diwydiant hefyd yn gweithio gyda'r Llywodraeth i helpu i sicrhau'r berthynas fwyaf priodol gyda'r UE yn y dyfodol.
Rwy'n credu ei bod hi'n hen bryd bod gennym ni rywun yn darllen o'r sector busnes beth yw eu barn, ac fe ddylem ni ystyried hynny yn ofalus iawn.
Os gwrthodir cytundeb Mrs May mae dau bosibilrwydd yn amlwg yn dod i'r fei: Brexit 'dim cytundeb', y mae busnesau yn ei ofni'n fawr, fel yr wyf i newydd gyfeirio ato, neu ail refferendwm a allai achosi difrod mawr i'n diwylliant democrataidd. Ymddengys i mi nad yw ail refferendwm yn ffordd resymol o weithredu oni bai bod galw aruthrol a gweladwy am hynny, a beth bynnag y mae Adam Price a'i debyg yn ei gredu, nid yw hynny'n wir ar hyn o bryd. Yn ail, mae disgwyliad ar gyfer canlyniad pendant, ac mae hynny'n golygu mwy na 60 y cant un ffordd neu'r llall, ac nid yw hynny yn sicr yn bodoli ar hyn o bryd. Ymddengys na fu fawr ddim newid o'r sefyllfa yr oeddem ni ynddi ddwy flynedd yn ôl.
Fel arall, rwy'n credu mai'r peth mwyaf democrataidd i bobl fel fi oedd eisiau aros i'w wneud yw derbyn Brexit, rhoi cyfle iddo ddod i gytundeb terfynol, ac wedyn dechrau'r gwaith i ailymuno â'r UE, oherwydd rwyf yn credu bod hynny yn bendant er budd tymor hir inni. Mae'n hanfodol meddwl yn strategol ar gyfer y tymor hir. Bydd y prosiect yr wyf i wedi ei amlinellu, o ymadael ac yna dychwelyd, mae'n debyg yn cymryd cenhedlaeth, yn union fel mae ein helynt presennol wedi cymryd cenhedlaeth i ddatblygu. Mae'n rhaid inni ennill calonau'r rhai sydd o blaid gadael. Dyna'r peth mwyaf hanfodol i'r rhai sydd eisiau inni gael dyfodol yn yr UE ei gyflawni, ac nid ydym ni'n mynd i wneud hynny drwy geisio eu dilorni a dweud eu bod nhw wedi gwneud camgymeriad y tro diwethaf ac y byddai'n well inni gael pleidlais arall tan iddyn nhw sylweddoli beth sy'n llesol iddyn nhw. Mae'n rhaid inni eu hysbrydoli â gweledigaeth newydd ar gyfer yr UE, ac mae angen i'r UE ddiwygio ei hun hefyd. Gadewch inni beidio ag anghofio pwysigrwydd y math hwnnw o adnewyddu democrataidd. A ydym ni'n gwbl ddall i'r protestiadau sy'n digwydd mewn gwladwriaethau Ewropeaidd o bob math ar hyn o bryd? Dewch ymlaen. Gadewch i ni ddarllen arwyddion ein hamseroedd, oherwydd maen nhw'n gweiddi'n uchel iawn arnom ni, ac yn y DU mae arnom ni hefyd angen adnewyddu ein diwylliant democrataidd.
Rwy'n credu, mwy na thebyg, mai dyma oedd rhan fwyaf syfrdanol yr holl brofiad Brexit, i sylweddoli'n sydyn beth mae llawer o'n dinasyddion yn ei feddwl ohonom ni i gyd ym mhob un o'r pleidiau gwleidyddol sefydledig. Mae'n amlwg bod angen inni fod yn decach gyda dinasyddion am bob math o resymau. Mae'r contract cymdeithasol a ddatblygwyd ar ôl yr ail ryfel byd yn wannach ac, mewn mannau, mae wedi dadfeilio. Mae angen inni feddwl am fersiwn newydd o hynny i ennill teyrngarwch pob un o'n dinasyddion a gwneud iddyn nhw deimlo bod ganddyn nhw le gwirioneddol yn ein bywyd a'n ffyniant cenedlaethol.
Mae angen inni fod yn decach â gwledydd cartref yr Undeb. Bydd hyn yn un o brofion mwyaf Brexit—sut ydym ni'n cynnal cysylltiadau rhynglywodraethol yn y DU ac ymdrin â'r pwysau hynny. Dylai'r sefyllfa yn yr Alban, lle gwnaethon nhw bleidleisio mor gadarn i aros, fod yn rhybudd cadarn i'r holl unoliaethwyr sydd eisiau gweld y Deyrnas Unedig yn parhau gyda'i gilydd. Mae hynny'n rhywbeth y mae angen i ni'r Ceidwadwyr ei gofio—rydym ninnau hefyd yn blaid unoliaethol—a dylid mesur y dewisiadau amrywiol sy'n ein hwynebu yn unol â sut y maen nhw'n effeithio ar yr Undeb cyfan yn ogystal â sut y gallan nhw effeithio ar amrywiol fersiynau o ba mor bur yw polisi penodol.
Mae angen cysylltiad agosach rhwng dinasyddion a gwleidyddion—mae hynny'n amlwg yn bwysig ledled y byd democrataidd gorllewinol, ond mae'n wirioneddol pwyso arnom ni bellach. Os ydym ni'n gwyrdroi Brexit drwy fwyafrif bach, byddwn yn fwy rhanedig fyth nag yr ydym ni heddiw. Pam? Wel, yn wahanol i'r bobl sydd eisiau aros heddiw, byddai'r rhai sydd eisiau gadael yn colli pob gobaith a ffydd y gall system wleidyddol y DU wireddu eu dymuniadau hyd yn oed ar y mater mwyaf sylfaenol hwn. O leiaf mae gennym ni sydd eisiau aros y cyfle i ddychwelyd at y mater hwn a gweithio ar gyfer ymgais i ailymuno â'r UE yn y dyfodol.
Bydd hyd yn oed yr ymgais honno i wrthdroi canlyniad y refferendwm yn sigo'r ffydd sydd gan lawer yn ein diwylliant democrataidd. Rwyf yn rhybuddio Aelodau Llafur eich bod mewn perygl o weld pobl yn cefnu'n llwyr arnoch chi yn y Cymoedd os ewch yn ôl atyn nhw—ac roedd sylwadau Lynne yn rymus iawn. Ond edrychwch ar y Blaid Ryddfrydol rhwng 1918 a 1923 i weld beth all ddigwydd a pha mor gyflym y gall ddigwydd. Mewn llawer o wledydd democrataidd gorllewinol mae'r rhai sydd fwyaf difreintiedig yn pleidleisio dros bleidiau canol-dde. Maen nhw wastad wedi gwneud hynny mewn niferoedd mawr yng Ngweriniaeth Iwerddon. Edrychwch beth sydd wedi digwydd yn Ohio, Pennsylvania, taleithiau'r de. Faint o Ddemocratiaid sydd wedi eu hethol dros Orllewin Virginia ar hyn o bryd? Dyma'r math o beth a allai eich wynebu.
A dywedaf wrth fy nghyd-Geidwadwyr nad ydyn nhw'n mynd i gefnogi cytundeb Mrs May y byddem ni mewn perygl o golli cefnogaeth ar y dde os byddwn ni'n gorfodi refferendwm arall. Ac mae'n debyg y byddem ni'n gweld rhyw fath o genedlaetholdeb Seisnig croch yn datblygu a fyddai'n tanseilio llawer o'n pleidlais graidd hefyd.
Will the Member take an intervention?
A wnaiff yr Aelod dderbyn ymyriad?
I'm reaching the end, but I will take the—.
Rwyf yn dod at y diwedd, ond rwy'n fodlon derbyn yr—.
Very simply, would he agree that you don't beat the far right by pandering to it?
Yn syml iawn, a yw'n cytuno nad ydych chi'n curo'r dde eithafol drwy ei foddio?
Well, as a liberal Conservative, I think that's been the mission of my life so far, so I certainly do agree with you. But I know that in a democracy, you've got to be able to accept a decision that you profoundly, bitterly disagree with—that's what a democracy is all about. It's not about just having it easy all the time or losing for five years then your party gets back in—it alternates. It means, sometimes, you have to accept a decision that you profoundly disagree with. It's as simple as that.
We had a vote. We knew the rules of the referendum. I believe they were quite flawed, but they had near unanimous support across all political parties, including the Liberal Democrats. Now is the time to accept the reality of our departure from the EU, however difficult it is for those of us who see Europe as so essential to our national prosperity. We need to move on, then we can get back in.
Wel, fel Ceidwadwr Rhyddfrydol, rwy'n credu mai dyna fu cenhadaeth fy mywyd hyd yn hyn, felly yn sicr rwyf i yn cytuno â chi. Ond fe wn i mewn democratiaeth, bod yn rhaid i chi dderbyn penderfyniad yr ydych yn wirioneddol anghytuno ag ef gyda chwerwder—dyna yw ystyr democratiaeth. Nid yw'n ymwneud â'i chael hi'n hawdd bob amser neu golli am bum mlynedd ac yna eich plaid chi'n mynd yn ôl i mewn—mae'n digwydd bob yn ail. Mae'n golygu, weithiau, bod yn rhaid i chi dderbyn penderfyniad yr ydych yn llwyr anghytuno ag ef. Mae mor syml â hynny.
Cawsom bleidlais. Rydym ni'n gwybod rheolau'r refferendwm. Rwy'n credu eu bod nhw'n ddiffygiol iawn, ond cawson nhw gefnogaeth unfrydol bron ar draws pob plaid wleidyddol, gan gynnwys y Democratiaid Rhyddfrydol. Nawr yw'r amser i dderbyn y realiti ein bod yn gadael yr UE, pa mor anodd bynnag yw hynny i'r rhai ohonom ni sy'n gweld Ewrop mor hanfodol i'n ffyniant cenedlaethol. Mae angen inni symud ymlaen, ac yna gallwn fynd yn ôl i mewn.
I'm pleased to take part in this debate as a member of the External Affairs and Additional Legislation Committee for the past year and chair of the women in Europe network Wales. And you'll be aware of our committee's work preparing for Brexit, including the report published last week on the preparedness of the healthcare and medicines sector in Wales. Access to medicines is causing particular anxiety. Our report raised key issues of concern including the continuous supply of medicines, arrangements for reciprocal healthcare, and alarming prospects relating to the health and social care workforce after Brexit. This is just one example of independent evidence that we've taken revealing the concerns about the adverse impacts of Brexit. And as we recommended in the report, we need to maintain continued regulatory co-operation between the EU and the UK in terms of access to medicines and clinical research after Brexit. Would this be delivered by the withdrawal agreement? Patients and healthcare professionals need to know.
Cabinet Secretary, you've spoken about the economic impacts of all Brexit scenarios, as has HM Treasury and the Bank of England, making it quite clear that all Brexit scenarios involve self-inflicted economic damage with a 'no deal' being a lot more damaging than others. As Mark Carney has said, any form of Brexit is guaranteed to make the country poorer. I also received a letter, like David, from that major company in Barry with a large workforce, pointing to the sheer volume of activity—quoting from them—in terms of exports and imports, complexity of supply chains and multiple border crossings, with any disruption impacting on the potential for future trade and investment. I'm a strong backer of the 'Securing Wales' Future' Welsh Government White Paper, which makes it clear that we need full and unfettered access to the single market and participation in the customs union to protect companies like this one in my constituency. It's not clear that the withdrawal agreement would deliver this.
The Cabinet Secretary knows that I'm particularly concerned about the impact of the withdrawal agreement on equality and human rights. As the First Minister said in his written statement on 27 November, maintaining social and environmental protections, including workers' rights, has been one of the Welsh Government's six priorities, laid out in 'Securing Wales' Future'. In his statement last week, the First Minister pointed to the failure to commit the UK to progressive alignment rather than just non-regressive arrangements with EU standards and rights, as the Cabinet Secretary has said this afternoon, in terms of the environment and labour market. Non-regression obligations are not good enough. I know the Welsh Government believes strongly that the UK should commit to a dynamic relationship, to progress and not stand still, rather than simple non-regression when it comes to equalities and human rights. So, I fully support point 4 of the Welsh Government motion on the withdrawal agreement, which
'fails to provide robust guarantees in respect of future workers' rights, human rights and equalities legislation.'
In the summer, I brought together a group of equality and women's organisations to discuss the impact of Brexit on women in Wales. It's been widely supported as an informal network for women who want their voices to be heard in decision making around Brexit. That's why I continue to focus on equality impacts in the external affairs committee.
Finally, Llywydd, our constituents do want to know where we stand today on Brexit. They know I voted to remain. I'm ready for a general election if the vote fails next week, and I'm also ready for a second referendum. It would be the biggest test of our political lives, but we would fail the people we represent if we don't stand up for them and with them now. I do agree with David Melding that this is about a new vision that we would have to share and discuss with people on the doorstep, but I do believe that point 6 of the Welsh Government motion does encompass this.
Like other AMs, I've received a number of messages over the past few days, and many have raised their deep concerns about the future Brexit will bring, calling for a second referendum. A deeply worried constituent wrote that she was alarmed at the position of the country, with a divided UK Government and industry and the whole of society in a state of uncertainty. Another, an 87-year-old grandmother was profoundly alarmed at the prospect of the catastrophic future that Brexit will bring. Llywydd, the current agreement doesn't meet the six priorities of 'Securing Wales' Future'; it doesn't go far enough and I oppose it. The UK Government should embrace the future relationship with the EU as we laid out in 'Securing Wales' Future'. We must take responsibility in this Senedd as events unfold to play our part to safeguard Wales, our economy and our people.
Rwy'n falch o gymryd rhan yn y ddadl hon fel aelod o'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol am y flwyddyn ddiwethaf a Chadeirydd Rhwydwaith Menywod yn Ewrop (Cymru). Ac fe fyddwch yn ymwybodol o waith ein pwyllgor yn paratoi ar gyfer Brexit, gan gynnwys yr adroddiad a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf am barodrwydd y sector gofal iechyd a meddyginiaethau yng Nghymru. Mae cael gafael ar feddyginiaethau yn peri pryder penodol. Cododd ein hadroddiad bryderon penodol yn cynnwys y cyflenwad parhaus o feddyginiaethau, trefniadau ar gyfer gofal iechyd cyfatebol, a rhagolygon brawychus yn ymwneud â'r gweithlu iechyd a gofal cymdeithasol ar ôl Brexit. Dim ond un enghraifft yn unig yw hon o dystiolaeth annibynnol yr ydym wedi ei chymryd i ddatgelu pryderon ynghylch effeithiau andwyol Brexit. Ac fel yr argymhellwyd gennym ni yn yr adroddiad, mae angen inni gynnal rheoleiddio cydweithredol parhaus rhwng yr UE a'r DU o ran cael gafael ar feddyginiaethau ac ymchwil clinigol ar ôl Brexit. A fyddai hyn yn cael ei gyflawni drwy'r cytundeb ymadael? Mae angen i gleifion a gweithwyr gofal iechyd proffesiynol gael gwybod.
Ysgrifennydd y Cabinet, rydych chi wedi siarad am effeithiau economaidd pob sefyllfa Brexit yn union fel y mae Trysorlys ei Mawrhydi a Banc Lloegr, gan ei gwneud hi'n gwbl glir bod pob sefyllfa Brexit yn cynnwys niwed economaidd a achosir gennym ni ein hunain gyda 'dim cytundeb' yn llawer mwy niweidiol nag eraill. Fel y dywedodd Mark Carney, mae unrhyw fath o Brexit yn sicr o wneud y wlad yn dlotach. Hefyd, cefais lythyr, fel y cafodd David, oddi wrth y cwmni mawr hwnnw yn y Barri sydd â gweithlu mawr, yn tynnu sylw at y gweithgarwch enfawr—i'w dyfynnu nhw—o ran allforion a mewnforion, cymhlethdod y cadwyni cyflenwi a chroesfannau ffiniau niferus, gydag unrhyw darfu yn effeithio ar y potensial ar gyfer buddsoddiad a masnach yn y dyfodol. Rwy'n gefnogwr brwd o Bapur Gwyn Llywodraeth Cymru 'Diogelu Dyfodol Cymru', sy'n ei gwneud yn glir bod angen inni gael mynediad llawn a dilyffethair i'r farchnad sengl a chyfranogiad yn yr undeb tollau er mwyn amddiffyn cwmnïau fel hyn yn fy etholaeth i. Nid yw'n glir y byddai'r cytundeb ymadael yn sicrhau hyn.
Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn gwybod fy mod i'n arbennig o bryderus ynghylch effaith y cytundeb ymadael ar gydraddoldeb a hawliau dynol. Fel y dywedodd y Prif Weinidog yn ei ddatganiad ysgrifenedig ar 27 Tachwedd, bu cynnal amddiffyniadau cymdeithasol ac amgylcheddol, gan gynnwys hawliau gweithwyr, yn un o chwe blaenoriaeth Llywodraeth Cymru, a nodir yn 'Diogelu Dyfodol Cymru'. Yn ei ddatganiad yr wythnos diwethaf, cyfeirioddd y Prif Weinidog at y methiant i ymrwymo'r DU i gyfochri blaengar yn hytrach na threfniadau di-atchweliadol gyda safonau'r UE a hawliau, fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet y prynhawn yma, o ran yr amgylchedd a'r farchnad lafur. Nid yw rhwymedigaethau di-atchweliad yn ddigon da. Rwy'n gwybod bod Llywodraeth Cymru yn credu'n gryf y dylai'r DU ymrwymo i berthynas ddeinamig, i gamu ymlaen ac nid sefyll yn yr unfan, yn hytrach na di-atchweliad o safbwynt cydraddoldeb a hawliau dynol. Felly, rwy'n llwyr gefnogi pwynt 4 cynnig Llywodraeth Cymru ar y cytundeb ymadael, sy'n:
methu â darparu sicrwydd cadarn o ran hawliau gweithwyr yn y dyfodol, hawliau dynol a deddfwriaethau cydraddoldebau.
Yn yr haf, deuthum â grŵp o sefydliadau cydraddoldeb a mudiadau menywod ynghyd i drafod effaith Brexit ar fenywod yng Nghymru. Cafodd gefnogaeth eang fel rhwydwaith anffurfiol i fenywod sy'n awyddus i'w lleisiau gael eu clywed pan fo penderfyniadau'n cael eu gwneud ynghylch Brexit. Dyna pam yr wyf i'n parhau i ganolbwyntio ar effeithiau ar gydraddoldeb yn y pwyllgor materion allanol.
Yn olaf, Llywydd, mae ein hetholwyr ni eisiau gwybod beth yw ein safbwynt ni heddiw ynglŷn â Brexit. Maen nhw'n gwybod fy mod i wedi pleidleisio i aros. Rwyf i'n barod am etholiad cyffredinol os bydd y bleidlais yn cael ei cholli yr wythnos nesaf, ac rwyf i hefyd yn barod am ail refferendwm. Dyna fyddai prawf mwyaf ein bywydau gwleidyddol, ond fe fyddai'r bobl yr ydym yn eu cynrychioli yn cael cam pe na byddem ni'n sefyll drostynt a gyda nhw nawr. Rwyf i yn cytuno â David Melding bod hyn yn ymwneud â gweledigaeth newydd y byddai'n rhaid i ni ei rhannu a'i thrafod â phobl ar garreg y drws, ond rwyf i yn credu bod pwynt 6 cynnig Llywodraeth Cymru yn cwmpasu hyn.
Yn yr un modd ag Aelodau eraill y Cynulliad, rwyf innau wedi cael nifer o negeseuon yn ystod y dyddiau diwethaf, ac mae llawer wedi codi pryderon mawr ynghylch y dyfodol y bydd Brexit yn ei greu ac yn galw am ail refferendwm. Ysgrifennodd etholwr a oedd yn poeni'n fawr i ddweud ei bod wedi dychryn oherwydd sefyllfa'r wlad, gyda Llywodraeth y DU wedi'i rhannu a diwydiant a'r gymdeithas gyfan yn ansicr iawn. Roedd un arall, mam-gu 87 oed wedi dychryn yn ofnadwy wrth feddwl am y dyfodol trychinebus y bydd Brexit yn debygol o'i olygu. Llywydd, nid yw'r cytundeb presennol yn bodloni chwe blaenoriaeth 'Diogelu Dyfodol Cymru'; Nid yw'n mynd yn ddigon pell ac rwyf yn ei wrthwynebu. Dylai Llywodraeth y DU gofleidio'r berthynas gyda'r UE yn y dyfodol fel sy'n cael ei nodi yn 'Diogelu Dyfodol Cymru'. Mae'n rhaid inni gymryd cyfrifoldeb yn y Senedd hon wrth i bethau ddatblygu, i chwarae ein rhan i ddiogelu Cymru, ein heconomi a'n pobl.
At this crucial time in our history, we all here have a duty to show leadership. From my point of view, and on these benches, that means to reject Theresa May's withdrawal agreement; it means to extend article 50; it means to stay in the single market; it means to stay in the customs union; and it means to push for a people's vote, including the option of remaining in the European Union. That's what the Plaid Cymru amendments are about and I exhort you all to vote for those, because what a mess we're in.
Two years since the Brexit referendum, now the reality of what Brexit actually means is starting to become clearer. Brexit means Brexit—or breakfast, notably, at one time. But, actually, Brexit means the economy taking a big hit. Brexit means businesses under pressure. Brexit means the future of key international business in Wales is in huge doubt. Brexit means prices on the high street are increasing. Brexit means stockpiling goods, stockpiling medicines. Brexit means, 'What future for farming in Wales?' Brexit means universities losing research funding. Brexit means students cannot access Erasmus+, Horizon 2020 and other innovative European learning. That's what Brexit means.
And, in addition, the leave campaign is under investigation for potential illegality of funding, constituting electoral fraud. The proposed deal is worse than being in the European Union. 'No deal' is worse than being in the European Union. There are no sunlit Brexit uplands. People were lied to in 2016. There is no scenario where the economy is going to get better. There is no—[Interruption.]
Ar yr adeg dyngedfennol hon yn ein hanes, mae gennym ni ddyletswydd i ddangos arweiniad. O'm safbwynt i, ac ar y meinciau hyn, mae hynny'n golygu gwrthod cytundeb ymadael Theresa May; mae'n golygu ymestyn Erthygl 50; mae'n golygu aros yn y farchnad sengl; mae'n golygu aros yn yr undeb tollau; ac mae'n golygu gwthio am bleidlais y bobl, gan gynnwys y dewis i aros yn yr Undeb Ewropeaidd. Dyna beth yw gwelliannau Plaid Cymru ac rwy'n eich annog chi i gyd i bleidleisio o'u plaid, oherwydd y llanastr yr ydym ni ynddo.
Dwy flynedd ers y refferendwm Brexit, bellach mae realiti yr hyn y mae Brexit yn ei olygu mewn gwirionedd yn dechrau dod yn gliriach. Mae Brexit yn golygu Brexit—neu frecwast, yn gofiadwy, ar un adeg. Ond, mewn gwirionedd, mae Brexit yn golygu y bydd yr economi'n cael ergyd fawr. Mae Brexit yn golygu busnesau o dan bwysau. Mae Brexit yn golygu bod dyfodol busnes rhyngwladol allweddol yng Nghymru yn amheus iawn. Mae Brexit yn golygu bod prisiau ar y stryd fawr yn codi. Mae Brexit yn golygu storio nwyddau, storio meddyginiaethau. Mae Brexit yn golygu, 'Pa ddyfodol sydd i ffermio yng Nghymru?' Mae Brexit yn golygu bod prifysgolion yn colli arian ymchwil. Mae Brexit yn golygu na all myfyrwyr fod yn rhan o Erasmus +, Horizon 2020 a dysgu arloesol Ewropeaidd tebyg. Dyna mae Brexit yn ei olygu.
A hefyd, mae'r ymgyrch ymadael yn destun ymchwiliad ynghylch cyllido anghyfreithlon posibl, a allai fod yn dwyll etholiadol. Mae'r cytundeb arfaethedig yn waeth na bod yn yr Undeb Ewropeaidd. Mae 'Dim cytundeb' yn waeth na bod yn yr Undeb Ewropeaidd. Nid oes unrhyw ucheldiroedd Brexit heulog. Dywedwyd celwydd wrth y bobl yn 2016. Nid oes sefyllfa lle bydd yr economi yn gwella. Nid oes unrhyw — [Torri ar draws.]
You were saying people were lied to in 2016. What about the lies that took us into Europe? Are they nothing to them? We would never surrender our parliamentary sovereignty. We would keep full rights over all our fishing. We would never be asked to go into a single currency. There would be the supremacy of British courts. They are the lies that took us into Europe, David, and I fell for them because I voted for a free trading agreement with the European Union. It's morphed into something entirely different to that. We were never told that that was what was going to happen. So, who's told the lies? Not the people trying to get people to come out of Europe; it was those who told the lies to get us into Europe.
Roeddech yn dweud bod celwydd wedi ei ddweud wrth bobl yn 2016. Beth am y celwyddau a aeth â ni i Ewrop? A ydyn nhw'n ddim byd iddyn nhw? Ni fyddem ni byth yn ildio ein sofraniaeth seneddol. Byddem ni'n cadw'r hawliau llawn dros ein pysgota i gyd. Ni fyddai gofyn inni ymuno â'r arian sengl. Byddai llysoedd Prydain yn cael yr oruchafiaeth. Dyma'r celwyddau a aeth â ni i Ewrop, David, a chefais fy nhwyllo ganddyn nhw oherwydd fe bleidleisiais i o blaid cytundeb masnach rydd gyda'r Undeb Ewropeaidd. Mae wedi newid i rywbeth hollol wahanol i hynny. Ni ddywedwyd wrthym ni erioed mai dyna oedd yn mynd i ddigwydd. Felly, pwy sydd wedi dweud y celwyddau? Nid y bobl sy'n ceisio cael pobl i ddod allan o Ewrop; ond y rhai hynny a ddywedodd gelwyddau er mwyn mynd â ni i mewn i Ewrop.
I can remember a big red bus: £350 million a week for the NHS. That is one massive lie, admitted to by Nigel Farage on the day of the vote. What shocking campaigning. David Cameron will go down as one of the UK's worst Prime Ministers ever. Mind you, it's a crowded field. [Laughter.] There is no deal that is better than the one we currently have as members of the European Union. Labour's vote of no confidence and trigger of a general election is also a completely irrelevant distraction as well, as Labour are equally divided on Europe.
In this Chamber two weeks ago, in trumpeting ditching what I still call the continuity Act, and conceding powers by way of a non-statutory inter-governmental agreement, Labour here said they had full trust and respect in the Westminster Government, and said Wales was trusted and respected too, despite all evidence to the contrary, and the Cabinet Secretary's own experience in being sidelined. Now, if the bad deal from Theresa May is rejected, Labour want a vote of no confidence in a Government that, only two weeks ago, they had full trust and confidence in, with Wales's fledgling powers gleefully conceded without a second thought.
So, we face a choice between a bad deal, a 'no deal' or a pointless general election. The people spoke in 2016—yes, they did. The people were lied to in 2016. The people deserve a second chance to vote when the full gravity of the mess that the UK has got itself into has become crystal clear to everybody. And it is obvious that it is beyond the wit of politics to sort this mess out. Vote for a people's vote, and the option—[Interruption.] Mandy, so polite.
Gallaf gofio bws mawr coch: £350 miliwn yr wythnos ar gyfer y GIG. Dyna un celwydd enfawr, a chyfaddefodd Nigel Farage hynny ar ddiwrnod y bleidlais. Am ymgyrchu cywilyddus. Bydd David Cameron yn cael ei nodi fel un o Brif Weinidogion gwaethaf y DU erioed. Cofiwch chi, mae'n faes llawn iawn. [Chwerthin.] Nid oes cytundeb sy'n well na'r un sydd gennym ni ar hyn o bryd fel aelodau o'r Undeb Ewropeaidd. Mae pleidlais Llafur o ddiffyg hyder a sbarduno etholiad cyffredinol yn rhywbeth cwbl amherthnasol i dynnu sylw hefyd, gan fod Llafur yr yn mor rhanedig ynghylch Ewrop.
Yn y Siambr hon bythefnos yn ôl, wrth gyhoeddi cael gwared â'r hyn yr wyf i'n dal i'w galw'n Ddeddf dilyniant, ac ildio pwerau drwy gyfrwng cytundeb rhynglywodraethol anstatudol, dywedodd Llafur yn y fan yma eu bod yn ymddiried yn llwyr yn llywodraeth San Steffan ac yn ei pharchu, gan ddweud hefyd y ceir parch tuag at Gymru a'u bod yn ymddiried yng Nghymru, er gwaethaf yr holl dystiolaeth i'r gwrthwyneb, a phrofiad Ysgrifennydd y Cabinet ei hun wrth gael ei gwthio i'r cyrion. Nawr, os gwrthodir cytundeb gwael Theresa May, bydd Llafur eisiau pleidlais o ddiffyg hyder mewn Llywodraeth, yr oedden nhw, dim ond pythefnos yn ôl, yn ymddiried yn llwyr ynddi hi ac yn ei pharchu, gyda phwerau ifanc Cymru yn cael eu hildio yn hapus heb feddwl ddwywaith.
Felly, rydym ni'n wynebu dewis rhwng cytundeb gwael, 'dim cytundeb' neu etholiad cyffredinol dibwrpas. Siaradodd y bobl yn 2016—do, fe wnaethant. Dywedwyd celwydd wrth y bobl yn 2016. Mae pobl yn haeddu ail gyfle i bleidleisio pan ddaw difrifoldeb llawn y llanastr y mae'r DU wedi ei greu i'w hunan wedi dod yn gwbl glir i bawb. Ac mae'n amlwg ei fod y tu hwnt i grebwyll gwleidyddiaeth i ddatrys y llanastr hwn. Pleidleisiwch dros bleidlais y bobl, a'r dewis—[Torri ar draws.] Mandy, mor gwrtais.
A lot of you ask for a people's vote when you know Wales voted to leave. How can you go for a second vote—a people's vote—when the first vote has not been implemented yet? Secondly, if you did get a second referendum—a people's vote—and it produced Wales voting leave again, would you honour that result?
Mae llawer ohonoch chi'n gofyn am bleidlais y bobl er eich bod yn gwybod bod pobl Cymru wedi pleidleisio dros adael. Sut gallwch chi fynd am ail bleidlais—pleidlais y bobl—pan nad yw'r bleidlais gyntaf wedi'i gweithredu eto? Yn ail, pe byddech chi'n cael ail refferendwm—pleidlais y bobl—gyda Chymru'n pleidleisio dros adael unwaith eto, a fyddech chi'n anrhydeddu'r canlyniad hwnnw?
The facts have become clear. We honour results. David Melding was saying we've stood in elections, some of us, we've lost in elections—I've lost more elections than I've won. Of course, I respect the result and no wittering on about what a sad failure I am—I just get up, dust myself down, and stand again—much like David Melding would do, no doubt. But in terms of a people's vote, the facts have changed. The facts, in fact, have become clear. People were lied to. They deserve to have a vote on the facts as now presented, and the fact that Westminster cannot sort this out. There is not a better deal in leaving. It is obvious that any deal from Westminster is worse than being a member of the European Union. So, that's why I exhort people to vote for a people's vote and the option of remaining in the European Union. Diolch yn fawr.
Mae'r ffeithiau wedi dod yn glir. Rydym ni'n anrhydeddu canlyniadau. Roedd David Melding yn dweud ein bod wedi sefyll mewn etholiadau, rhai ohonom ni, wedi colli mewn etholiadau—rwyf i wedi colli mwy o etholiadau nac yr wyf i wedi eu hennill. Wrth gwrs, rwy'n parchu'r canlyniad heb gwyno a dweud fy mod yn fethiant trist—rwy'n codi, cael gwared â'r llwch, a sefyll eto—yn debyg i'r hyn y byddai David Melding yn ei wneud, heb amheuaeth. Ond o ran pleidlais y bobl, mae'r ffeithiau wedi newid. Mae'r ffeithiau, mewn gwirionedd, wedi dod yn glir. Dywedwyd celwydd wrth y bobl. Maen nhw'n haeddu cael pleidlais ar y ffeithiau fel y cânt eu cyflwyno nawr, a'r ffaith na all San Steffan ddatrys hyn. Nid oes cytundeb gwell wrth adael. Mae'n amlwg bod unrhyw gytundeb a geir gan San Steffan yn waeth na bod yn aelod o'r Undeb Ewropeaidd. Felly, dyna pam yr wyf i'n annog pobl i bleidleisio dros bleidlais y bobl a'r dewis i aros yn yr Undeb Ewropeaidd. Diolch yn fawr.
The Prime Minister has the horrendous task of reconciling many conflicting opinions and priorities, whilst also seeking to honour the referendum result, deliver a new comprehensive, bold and ambitious free trade agreement, protect people's jobs and security, and maintain the integrity of our United Kingdom. As the UK international trade Secretary said this summer, there had to be compromises, but Brexit had been backed by 17.4 million, and legislation implementing that decision had been approved by MPs. It is regrettable that some on both sides of the debate are now promoting worse-case scenarios only, rather than reflecting upon the potential of the withdrawal agreement to deliver the referendum result and take back control of our borders, laws, money and bilateral trade, whilst also delivering a mutually beneficial future relationship with the EU.
Almost two years ago, Brexiteers and remainers on the Assembly External Affairs and Additional Legislation Committee united in calling for a post-exit transition period after having taken detailed evidence. Quoting Mr Drakeford himself, our January 2017 report said:
'There must be no cliff edge to UK membership of the EU. The complexity of Article 50 negotiations means they will inevitably focus on how the UK will extricate itself from current arrangements. Future relationships with the EU and the rest of the world will have to be developed and agreed over a far longer period. Transitional arrangements which remain as close as possible to the existing position will provide the most stable platform for future negotiations',
exactly as this agreement does.
Our August 2017 report included: the Road Haulage Association told us that transitional arrangements may be necessary to ensure supply chain efficiency for the UK and EU; the Freight Transport Association drew a comparison with the phased way in which the tariffs were harmonised when the UK entered the European Economic Community, and argued that a similar phased process may need to be agreed for Brexit. In a similar vein, the Road Haulage Association warned that the absence of transitional arrangements, or an outcome that results in no deal, could have serious negative consequences for Welsh ports. So, negotiations have followed a staged process that was known and understood and agreed from the outset, but some choose to misrepresent this as time wasted.
Future negotiations have to fit into the political clock, with EU elections in 2019. And even when the detailed future relationship is then agreed, time will be needed to put the new trade and customs arrangements in place. Last December, the European Council agreed that sufficient progress had been achieved in phase 1 of the Brexit negotiations. On that basis, they adopted draft guidelines to move to the second phase of negotiations, where both parties started discussions on a transition period and the framework for the future relationship. The UK and the EU agreed the transition period that will lead to the orderly withdrawal of the UK in March. In May, UK Ministers accepted that once the future relationship with the EU has then been agreed, there would have to be an extended period of customs union membership for the whole of the UK, while technology was developed to monitor the border between Ireland and Northern Ireland without imposing more permanent structures.
Some are therefore choosing to use what was agreed and accepted seven and eight months ago as an excuse for opposing the withdrawal agreement now. The legal text is clear: that both parties want to avoid the use of the backstop and that article 50 cannot establish a permanent relationship. And the EU themselves have made it very clear that they do not want a post-Brexit UK to remain in extended customs union and single market membership. However, we now see the grotesque chaos of Labour MPs in north Wales saying that they will vote against the withdrawal agreement because the UK would remain subject to EU rules for a period beyond our membership, when, from the outset, Welsh Labour's joint Brexit White Paper with Plaid Cymru called for the UK to remain subject to these rules forever. So, even within Wales, the Labour Party seems unable to sing from the same song sheet.
Wales voted to leave the European Union, not the United Kingdom, yet Plaid Cymru tries to keep Wales in the EU, and drag it out of the UK, despite the UK being Wales's biggest single market, by many, many multiples. Plaid Cymru complains that Wales is not mentioned in the withdrawal agreement, but neither is Scotland, and nor, except in the Bank of England, England either. The only EU referendums to be rerun are those treaty referendums in both Denmark and Ireland, which went against the EU. They severely damaged public confidence, they severely damaged the reputation of the EU. We don't want to see that sort of activity repeated here. UK funding to the EU is double the funding it receives back. This will in future be retained in the UK, and we all recognise that Wales should then receive the same quantum of funding as now.
As Paul Davies said, when the NFU Cymru president met the Prime Minister at last week's Royal Welsh Show's winter fair, he said:
'During this positive meeting, I commended the fact that the deal she has agreed is as close as possible to the free and frictionless trade conditions for agricultural and food products that we have been lobbying for over the past couple of years.'
And the UK can also negotiate trade agreements with third countries, ready for implementation after the transition period. At the G20 summit last week, the Prime Minister discussed trade with a number of countries—with Japan looking forward to being able to discuss the UK's possible membership of the comprehensive and progressive agreement for a trans-Pacific partnership. No small players there.
So, instead of rejecting this deal, creating uncertainty and damaging jobs and investment, let us be big enough to build towards an outward-looking Wales, within a global UK, by acknowledging the arguments made by Paul Davies, and recognising that this is a compromise for us all. I was a leaver, David was a remainer, but we recognise that, without compromise, the whole of the United Kingdom—Wales, not least of all—will be severely damaged. Thank you.
Mae gan y Prif Weinidog y dasg erchyll o gymodi llawer o wahaniaeth barn a blaenoriaethau, ac ar yr un pryd ceisio anrhydeddu canlyniad y refferendwm, cyflwyno cytundeb masnach rydd cynhwysfawr, beiddgar ac uchelgeisiol newydd, diogelu swyddi a diogelwch pobl, a chynnal uniondeb ein Teyrnas Unedig. Fel y dywedodd yr Ysgrifennydd dros fasnach ryngwladol yr haf hwn, roedd yn rhaid cyfaddawdu, ond roedd Brexit wedi'i gefnogi gan 17.4 miliwn, a chafodd deddfwriaeth i weithredu'r penderfyniad hwnnw ei chymeradwyo gan Aelodau Seneddol. Mae'n destun gofid bod rhai ar ddwy ochr y ddadl nawr yn hybu sefyllfaoedd sefyllfa waethaf yn unig, yn hytrach na myfyrio ynghylch potensial y cytundeb ymadael i gyflawni canlyniad y refferendwm ac unwaith eto ein galluogi ni i reoli ein ffiniau, ein cyfreithiau, ein harian a masnach ddwyochrog, gan gyflawni hefyd berthynas gyda'r UE a fydd yn fuddiol i'r naill ochr a'r llall yn y dyfodol.
Bron i ddwy flynedd yn ôl, fe wnaeth y rhai o blaid ac yn erbyn Brexit ar Bwyllgor Deddfwriaeth Ychwanegol a Materion Allanol y Cynulliad uno i alw am gyfnod pontio ar ôl Brexit ar ôl casglu tystiolaeth fanwl. Gan ddyfynnu Mr Drakeford ei hun, roedd ein hadroddiad ym mis Ionawr 2017 yn datgan
na ddylid bod ochr dibyn yn rhan o aelodaeth y DU o'r UE. Mae cymhlethdod negodiadau Erthygl 50 yn golygu y byddant yn anochel yn canolbwyntio ar sut y bydd y DU yn rhyddhau ei hun o'r trefniadau presennol. Bydd yn rhaid datblygu cysylltiadau gyda'r Undeb Ewropeaidd a gweddill y byd yn y dyfodol a'u cytuno dros gyfnod llawer hwy. Trefniadau pontio sydd yn parhau mor agos â phosibl at y sefyllfa bresennol fydd yn darparu'r platfform mwyaf sefydlog ar gyfer negodi yn y dyfodol
yn union fel y mae'r cytundeb hwn yn ei wneud.
Roedd ein hadroddiad ym mis Awst 2017 yn cynnwys; dywedodd y Gymdeithas Cludo Nwyddau ar y ffyrdd wrthym ni efallai y byddai trefniadau pontio yn angenrheidiol er mwyn sicrhau effeithlonrwydd y gadwyn gyflenwi ar gyfer y DU a'r UE; tynnodd y Sefydliad Trafnidiaeth Cludo Nwyddau gymhariaeth â'r dull fesul cam i gysoni tariffau pan ymunodd y DU â'r Gymuned Economaidd Ewropeaidd, ac roedd yn dadlau efallai y byddai angen cytuno ar broses fesul cam tebyg ar gyfer Brexit. Yn yr un modd, rhybuddiodd y Gymdeithas Cludo Nwyddau ar y ffyrdd y gallai diffyg trefniadau pontio, neu ganlyniad sy'n arwain at ddim cytundeb, gael canlyniadau negyddol difrifol i borthladdoedd Cymru. Felly, mae negodiadau wedi dilyn proses fesul cam a oedd yn hysbys ac wedi ei deall ac wedi ei chytuno o'r cychwyn cyntaf, ond mae rhai yn dewis camddarlunio hyn fel gwastraffu amser.
Mae'n rhaid i negodiadau yn y dyfodol ddilyn y cloc gwleidyddol, gydag etholiadau'r UE yn 2019. A hyd yn oed pan fydd perthynas fanwl y dyfodol wedi ei chymeradwyo, bydd angen amser i sefydlu trefniadau tollau a masnach newydd. Fis Rhagfyr diwethaf, cytunodd y Cyngor Ewropeaidd bod cynnydd digonol wedi'i gyflawni yn ystod cam 1 negodiadau Brexit. Ar sail hynny, mabwysiadwyd y canllawiau drafft i symud i ail gam y negodiadau, pan ddechreuodd y ddau barti drafodaethau ar gyfnod pontio a'r fframwaith ar gyfer y berthynas yn y dyfodol. Cytunodd y DU a'r UE ar y cyfnod pontio a fydd yn arwain at y DU yn ymadael yn drefnus ym mis Mawrth. Ym mis Mai, derbyniodd Gweinidogion y DU pan y cytunir ar y berthynas â'r UE yn y dyfodol, yna fe fyddai'n rhaid cael cyfnod estynedig o aelodaeth o'r undeb tollau ar gyfer y DU gyfan tra bo technoleg yn cael ei datblygu i fonitro'r ffin rhwng Iwerddon a Gogledd Iwerddon heb osod adeiledd mwy parhaol.
Mae rhai felly yn dewis defnyddio'r hyn a gytunwyd ac a dderbyniwyd saith ac wyth mis yn ôl fel esgus dros wrthwynebu'r cytundeb ymadael nawr. Mae'r testun cyfreithiol yn glir: bod y ddau barti eisiau osgoi defnyddio'r ôl-stop ac na all Erthygl 50 sefydlu perthynas barhaol. Ac mae'r UE ei hun wedi ei gwneud hi'n glir iawn nad yw eisiau i'r DU ar ôl Brexit aros yn yr undeb tollau estynedig a bod yn aelod o'r farchnad sengl. Fodd bynnag, fe welwn nawr anhrefn gwrthun ymhlith ASau Llafur yn y gogledd wrth iddyn nhw ddatgan y byddan nhw'n pleidleisio yn erbyn y cytundeb ymadael oherwydd y byddai'r DU yn parhau i fod yn ddarostyngedig i reolau'r UE am gyfnod y tu hwnt i'n haelodaeth, pan, o'r cychwyn, galwodd Papur Gwyn Brexit Llafur Cymru ar y cyd â Phlaid Cymru i'r DU barhau'n atebol i'r rheolau hyn am byth. Felly, hyd yn oed yng Nghymru, mae'n ymddangos na all y Blaid Lafur ganu o'r un llyfr emynau.
Pleidleisiodd Cymru dros adael yr Undeb Ewropeaidd, nid y Deyrnas Unedig, ond eto mae Plaid Cymru yn ceisio cadw Cymru yn yr UE, a'i llusgo allan o'r DU, er gwaethaf y ffaith mai'r DU yw marchnad sengl fwyaf Cymru o bell ffordd. Mae Plaid Cymru'n cwyno nad yw Cymru yn cael ei chrybwyll yn y cytundeb ymadael, ond nid yw'r Alban ychwaith, na Lloegr ac eithrio Banc Lloegr. Yr unig refferenda yn yr UE i'w cynnal am yr ail dro yw'r refferenda cytuniad yn Nenmarc ac Iwerddon, a aeth yn erbyn yr UE. Fe niweidwyd hyder y cyhoedd, difethwyd enw da'r UE. Nid ydym ni eisiau gweld y math hwnnw o weithgarwch yn cael ei ailadrodd yma. Mae'r arian a roddir i'r UE gan y DU ddwywaith yr arian y mae'n ei gael yn ôl. Bydd hyn yn cael ei gadw yn y DU yn y dyfodol, ac rydym ni i gyd yn cydnabod y dylai Cymru gael yr un cwantwm o gyllid ag y mae'n ei gael nawr.
Fel y dywedodd Paul Davies, pan gyfarfu â Llywydd NFU Cymru â'r Prif Weinidog yr wythnos diwethaf yn ffair aeaf y Sioe Frenhinol:
Yn ystod y cyfarfod cadarnhaol hwn, cymeradwyais y ffaith bod y cytundeb y mae hi wedi cytuno arno mor agos â phosibl at yr amodau masnach rydd a llyfn ar gyfer amaeth a chynnyrch bwyd y buom ni'n lobïo yn eu cylch dros y ddwy flynedd diwethaf.
A gall y DU hefyd negodi cytundebau masnach â thrydydd gwledydd, yn barod i'w gweithredu ar ôl y cyfnod pontio. Yn uwchgynhadledd y G20 yr wythnos diwethaf, trafododd y Prif Weinidog â nifer o wledydd—gyda Japan yn edrych ymlaen at drafod aelodaeth posibl y DU o'r cytundeb cynhwysfawr a blaengar ar gyfer partneriaeth traws-Gefnfor Tawel. Dim chwaraewyr bach yn y fan honno.
Felly, yn hytrach na gwrthod y cytundeb hwn, a chreu ansicrwydd a pheryglu swyddi a buddsoddiad, gadewch inni fod yn ddigon mawr i gamu tuag at Gymru sy'n edrych allan, yn y DU fyd-eang, drwy gydnabod y dadleuon a gyflwynwyd gan Paul Davies, a chydnabod bod hyn yn gyfaddawd i bob un ohonom. Roeddwn i o blaid gadael, roeddd David o blaid aros, ond rydym ni'n cydnabod, heb gyfaddawdu, y bydd y Deyrnas Unedig gyfan—yn enwedig Cymru—yn cael ei niweidio'n enbyd. Diolch.
This afternoon, I'll put my contribution into two parts, and the first part will be based upon my role as Chair of the External Affairs and Additional Legislation Committee. And I'm pleased that we've already had comments from Jane Hutt and Mark Isherwood, reflecting upon some of the work we've done since we were established, following the 2016 referendum, with the purpose of considering the implications for Wales of leaving the European Union. Since that time, we've attempted to consider the implications across a wide range of sectors, and where we've considered it necessary, we've sought to influence the Brexit process, both in London and in Brussels, having the Welsh voice heard as much as possible. And I will try and consider this bit of my contribution balanced as much as possible, reflecting the committee's work.
We've spent two and a half years gathering this evidence—we haven't just done this over a short period of time—so we were able to respond quickly to the withdrawal agreement, and the political declaration, and the analysis of that, and we came across seven broad areas. And we've published a report, which I hope Members have had a chance to look at. Seven areas: economy and trade with the EU; ports and transport; agriculture, food and fisheries; energy and environment; healthcare; equality and human rights; institutional arrangements—all critical to the future of Wales. And we also, in that short space of time, managed to get the expertise of an external adviser—Dr Tobias Lock from Edinburgh Law School—who provided a legal analysis of the withdrawal agreement and its implications. That's why that paper is so important for you to read—it is not our view, it is an external's view, without any bias whatsoever, and it is crucial to this debate. I also want to put on record, Llywydd, the excellent work of the Assembly Commission staff, in turning around, in such a short space of time, the work that we've been able to read. Because you've had 10 days since the publication of the draft agreement and draft political declaration, and this work has been produced by the staff, and it's tremendous work. So, please, I think they should be credited for that work.
Llywydd, referring to the seven areas of policy, our analysis suggests that, in the short-term at least, the agreement will offer some much-needed stability for the Welsh economy—it's been reflected in some of the comments—due to the arrangements of the transition period, which we've all accepted and acknowledged. However, Mark Isherwodd also highlighted the timescales that are facing us during that transition period—European Parliament re-elections, a new Commission to be appointed, and if we want an extension—to be done by 1 July. So, the reality is you won't start negotiations until around about October, and you have to, by 1 July, come to a situation on an FTA of whether you want to extend the transition period or not. Everyone knows that you will not get an agreement in 10 months. So, the reality is we will be either seeking an extension or going into the backstop. That's the truth. Now, we'll have to accept that, and whereas Neil Hamilton marked 'XX', we all know it's 2020 or 2022—those are the dates we've been quoted. So, those are the dates that we've been quoted, and those are the dates that we know, because it says one or two years, and it says 2020. We will continue to operate under existing laws. So, businesses do have that reassurance. They will work as they are today. We can offer the Welsh economy a far less disruptive outcome than if the UK had failed to reach any form of agreement. However, let's not forget something else: during that transition period, we've lost all our formal routes of influence over EU law and our democratic representation in the EU. Our MEPs will be gone. We'll no longer have control over any of these aspects. We'll have lost our position on the Committee of the Regions, we'll have lost our position on other committees—we are losing our influence.
Y prynhawn yma, fe roddaf i fy nghyfraniad mewn dwy ran, a bydd y rhan gyntaf yn seiliedig ar fy swyddogaeth fel Cadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth Ychwanegol a Materion Allanol. Ac rwyf yn falch ein bod ni eisoes wedi cael sylwadau gan Jane Hutt a Mark Isherwood, yn myfyrio ynghylch rhywfaint o'r gwaith yr ydym ni wedi ei wneud ers inni gael ein sefydlu, yn dilyn refferendwm 2016, gyda'r bwriad o ystyried y goblygiadau i Gymru ar ôl gadael yr UE. Ers hynny, rydym ni wedi ceisio ystyried y goblygiadau ar draws ystod eang o sectorau, a phan yr oeddem yn ystyried ei fod yn angenrheidiol, fe wnaethom ni geisio dylanwadu ar y broses Brexit, yn Llundain ac ym Mrwsel, a sicrhau bod llais Cymru yn cael ei glywed cymaint â phosibl. A cheisiaf gyflwyno'r rhan hon o'm cyfraniad mor gytbwys â phosibl, gan adlewyrchu gwaith y pwyllgor.
Rydym ni wedi treulio dwy flynedd a hanner yn casglu'r dystiolaeth hon—ni wnaethom ni hyn dros gyfnod byr yn unig—felly roeddem ni'n gallu ymateb yn gyflym i'r cytundeb ymadael, a'r datganiad gwleidyddol, a'r dadansoddiad o hynny, a daethom ar draws saith maes eang. Ac rydym ni wedi cyhoeddi adroddiad, yr wyf yn gobeithio bod Aelodau wedi cael cyfle i'w astudio. Saith maes: economi a masnach yr UE; porthladdoedd a thrafnidiaeth; amaethyddiaeth, bwyd a physgodfeydd; ynni a'r amgylchedd; gofal iechyd; cydraddoldeb a hawliau dynol; trefniadau sefydliadol—i gyd yn hanfodol i ddyfodol Cymru. Ac fe lwyddom ni hefyd, yn y cyfnod byr hwnnw, i gael arbenigedd ymgynghorydd allanol—Dr Tobias Lock o Ysgol y Gyfraith Caeredin—a ddarparodd ddadansoddiad cyfreithiol o'r cytundeb ymadael a'i oblygiadau. Dyna pam y mae hi'n bwysig eich bod chi’n darllen y papur hwnnw—nid ein barn ni sydd ynddo, mae'n farn allanol, heb unrhyw ragfarn o gwbl, ac mae'n hollbwysig i'r ddadl hon. Hoffwn i hefyd gofnodi, Llywydd, waith rhagorol staff Comisiwn y Cynulliad, yn paratoi, mewn cyfnod byr, y gwaith yr ydym ni wedi llwyddo i'w ddarllen. Oherwydd rydych chi wedi cael 10 diwrnod ers cyhoeddi'r cytundeb drafft a'r datganiad gwleidyddol drafft, a chafodd y gwaith hwn ei lunio gan y staff, ac mae'n waith aruthrol. Felly, os gwelwch yn dda, rwy'n credu y dylid eu cydnabod am y gwaith hwnnw.
Llywydd, gan gyfeirio at y saith maes polisi, mae ein dadansoddiad yn awgrymu, yn y tymor byr o leiaf, y bydd y cytundeb yn cynnig sefydlogrwydd mawr ei angen ar gyfer economi Cymru—adlewyrchwyd hynny mewn rhai o'r sylwadau—oherwydd trefniadau'r cyfnod pontio yr ydym ni i gyd wedi eu derbyn a'u cydnabod. Fodd bynnag, amlygodd Mark Isherwodd hefyd yr amserlenni sy'n ein hwynebu yn ystod y cyfnod pontio hwnnw—ail-etholiadau Senedd Ewrop, Comisiwn newydd i'w benodi, ac os ydym ni eisiau estyniad—i'w wneud erbyn 1 Gorffennaf. Felly, y realiti yw na fyddwch chi'n dechrau trafodaethau tan tua mis Hydref, ac y mae'n rhaid ichi, erbyn 1 Gorffennaf, benderfynu ynghylch y Cytundeb Masnach Rydd sef pa un a ydych chi eisiau ymestyn y cyfnod pontio ai peidio. Mae pawb yn gwybod na chewch chi gytundeb mewn 10 mis. Felly, y realiti yw y byddwn ni naill ai'n ceisio cael estyniad neu fynd i'r ôl-stop. Dyna'r gwirionedd. Nawr, bydd yn rhaid inni dderbyn hynny, er y nododd Neil Hamilton 'XX', fe ŵyr pob un ohonom ni mai 2020 neu 2022 ydyw—dyna'r dyddiadau a ddyfynnwyd i ni. Felly, dyna'r dyddiadau a ddyfynnwyd i ni, dyna'r dyddiadau y gwyddom amdanyn nhw, oherwydd y mae'n dweud blwyddyn neu ddwy, ac mae'n dweud 2020. Byddwn yn parhau i weithredu o dan y deddfau presennol. Felly, mae gan fusnesau y sicrwydd hwnnw. Byddan nhw'n gweithio fel y maen nhw heddiw. Gallwn gynnig canlyniad llawer llai cythryblus i economi Cymru na'r canlyniad pe byddai'r DU wedi methu â chyrraedd unrhyw fath o gytundeb. Fodd bynnag, gadewch inni beidio ag anghofio rhywbeth arall: yn ystod y cyfnod pontio hwnnw, rydym ni wedi colli ein holl lwybrau ffurfiol o ddylanwad dros gyfraith yr UE a'n cynrychiolaeth ddemocrataidd yn yr UE. Bydd ein ASEau wedi mynd. Ni fydd gennym reolaeth dros unrhyw un o'r agweddau hyn bellach. Byddwn ni wedi colli ein lle ar Bwyllgor y Rhanbarthau, byddwn ni wedi colli ein lle ar bwyllgorau eraill—rydym ni'n colli ein dylanwad.
And the backstop—let's not forget the backstop coming to force, and that's part of the agreement, to prevent a hard border. We all don't want a hard border between the Republic of Ireland and Northern Ireland, but it will possibly, and probably, come in if we can't get an agreement by 1 January 2021, and then it looks less good for Wales, because then we will probably have a regulatory alignment down the Irish sea and we'll have to address that. We've always highlighted the issues on ports and freight movement as a consequence of that. And the asymmetry of the devolution settlements will also become more pronounced raising questions about the power dynamics between the nations of the UK when it comes to managing the UK common market. By the way, we've had no reference to the UK common market post Brexit either, so where will our position be? They've just focused on the political declaration of the EU. So, what is the political declaration for the future of the UK and the nations within that?
So, moving on to the political declaration, it's clear the Government aspires to a position where we will be outside the single market and customs union but no certainty. You're talking about certainty for 2020, for the transition period—there is no certainty post 2020. We do not know where we will be, we do not know whether the cliff edge will actually occur on 31 December 2020, or not. It's just disastrous.
Llywydd, I did say I wanted to put my backbencher's position on this, because I think it's important that I have an opportunity to speak, not just as a Chair, but as a Member of this Assembly. And my remaining contribution will be in that position. I respect the loyalty of Paul Davies, Mark Isherwood and David Melding to their party. But we are in a position of debating a poor deal because this Tory UK Government cannot agree on what it actually wants to achieve. It started with the term 'Brexit means Brexit'. Anyone yet worked it out? [Laughter.] I haven't. And it ends up with the shambolic position of 'Brexit means staying in the customs union with no voice'. That's where we are—a total failure after two years of abysmal negotiating.
Now, the Cabinet Secretary has actually voiced already the strong reflection on the withdrawal agreement, so I won't repeat that. But on the political declaration, it's also clear that this has actually been an afterthought. Mark Isherwood said they were in a position back in December last year to start talking about the future, because they'd already agreed certain parts. May came, they were in an able position. It's an afterthought, it is not a future relationship with the EU. The initial six pages were a wish list. It's been beefed up in a week to 26 pages, and it doesn't give us any confidence that it will secure the economy or the future of businesses in Wales.
The Cabinet Secretary also highlighted the weaknesses to have equivalence in workers' rights—I use the word 'equivalence', because the UK Government here likes the word 'equivalence' a lot—equality legislation and human rights. It's not there, just 'no regression'. That's what is says. It doesn't say, 'We will keep pace with what's going on with our colleagues in Europe.'
Llywydd, I think it's important, since we have a deal on the table, to reflect upon one thing: the PM has embarked on a charm offensive. She's going around the country trying to persuade the public to convince her rebellious MPs to support it. Well, if she wants the public to support it, she should go to the public. Simple as that. She should go to the public and ask the public whether they agree with this deal or not. Now, is that a people's vote? Is that a public vote? Go to the public. Is it a general election? Go to the public. Now, I actually acknowledge the wording of amendment 3 by Plaid Cymru, but whilst that will delete point 6 of the Government's motion I think it offers the same principle: go to the public one way or another—a general election or people's vote. That's what it offers. And that's what we want to do.
A'r ôl-stop—gadewch inni beidio ag anghofio'r ôl-stop yn dod i rym, ac mae hynny'n rhan o'r cytundeb, i osgoi ffin galed. Nid oes unrhyw un ohonom ni eisiau ffin galed rhwng Gweriniaeth Iwerddon a Gogledd Iwerddon, ond bydd o bosibl, a mwy na thebyg, yn dod os na allwn i gael cytundeb erbyn 1 Ionawr 2021, ac yna mae'n edrych yn waeth ar Gymru, oherwydd fe fydd gennym ni gyfochri rheoleiddiol i lawr Môr Iwerddon a bydd yn rhaid inni ymdrin â hynny. Rydym ni bob amser wedi amlygu materion ynghylch porthladdoedd a symud nwyddau o ganlyniad i hynny. A bydd anghymesuredd y setliadau datganoli hefyd yn dod yn fwy amlwg gan godi cwestiynau ynghylch dynameg y pŵer rhwng cenhedloedd y DU o safbwynt rheoli marchnad gyffredin y DU. Gyda llaw, nid ydym ni wedi cael unrhyw gyfeiriad at farchnad gyffredin y DU ar ôl Brexit ychwaith, felly beth fydd ein sefyllfa ni? Maen nhw wedi canolbwyntio ar ddatganiad gwleidyddol yr UE yn unig. Felly, beth yw'r datganiad gwleidyddol ynghylch dyfodol y DU a'r gwledydd yn y DU?
Felly, gan symud ymlaen at y datganiad gwleidyddol, mae'n glir bod y Llywodraeth yn dyheu am sefyllfa pryd y byddwn ni y tu allan i'r farchnad sengl a'r undeb tollau, ond heb sicrwydd. Rydych chi'n sôn am sicrwydd ar gyfer 2020, ar gyfer y cyfnod pontio—nid oes sicrwydd ar ôl 2020. Nid ydym yn gwybod beth fydd y sefyllfa, nid ydym yn gwybod a fydd ochr y dibyn yn ein hwynebu ar 31 Rhagfyr 2020, ai peidio. Mae'n drychinebus.
Llywydd, fe ddywedais i fy mod i eisiau rhoi fy safbwynt meinciau cefn ynghylch hyn, oherwydd ei bod hi'n bwysig i mi gael y cyfle i siarad, nid yn unig yn rhinwedd fy swyddogaeth fel Cadeirydd, ond fel aelod o'r Cynulliad hwn. A bydd gweddill fy nghyfraniad o'r safbwynt hwnnw. Rwy'n parchu teyrngarwch Paul Davies, Mark Isherwood a David Melding i'w plaid. Ond rydym ni mewn sefyllfa o drafod cytundeb gwael oherwydd na all Llywodraeth Dorïaidd y DU hon gytuno ar yr hyn y mae hi eisiau ei gyflawni. Dechreuwyd gyda'r term 'Mae Brexit yn golygu Brexit'. Oes rhywun wedi canfod ystyr hyn? [Chwerthin.] Nid wyf i wedi llwyddo. Ac mae'n diweddu gyda'r sefyllfa drychinebus 'Mae Brexit yn golygu aros mewn undeb tollau heb lais'. Dyna'r sefyllfa—methiant llwyr ar ôl dwy flynedd o negodi trychinebus.
Nawr, mae Ysgrifennydd y Cabinet mewn gwirionedd wedi mynegi eisoes y myfyrdod cryf ar y cytundeb ymadael, felly ni fyddaf yn ailadrodd hynny. Ond o ran y datganiad gwleidyddol, mae hefyd yn amlwg mai ôl-ystyriaeth mewn gwirionedd yw hwn. Dywedodd Mark Isherwood eu bod mewn sefyllfa ym mis Rhagfyr y llynedd i ddechrau siarad am y dyfodol, oherwydd eu bod nhw wedi cytuno ar rai rhannau eisoes. Daeth mis Mai i'n rhan, roedden nhw mewn sefyllfa o allu. Ôl-ystyriaeth, yw hyn, nid perthynas â'r UE ar gyfer y dyfodol. Rhestr o ddymuniadau oedd y chwe thudalen cychwynnol. Mewn wythnos cafodd ei chwyddo i 26 o dudalennau ac nid yw'n rhoi unrhyw ffydd i ni y bydd yn sicrhau'r economi na dyfodol busnesau yng Nghymru.
Hefyd, amlygodd Ysgrifennydd y Cabinet y gwendidau o gael cyfwerthedd mewn hawliau gweithwyr—defnyddiaf y gair 'cyfwerthedd', oherwydd bod Llywodraeth y DU yn hoffi'r gair 'cyfwerthedd' yn fawr—deddfwriaeth cydraddoldeb a hawliau dynol. Nid ydyn nhw yno, dim ond 'dim atchweliad'. Dyna beth y mae'n ei ddweud. Nid yw'n dweud, 'byddwn yn mynd bob yn gam gyda'n cydweithwyr yn Ewrop.'
Llywydd, rwy'n credu ei bod yn bwysig, gan fod gennym ni gytundeb ar y bwrdd, i fyfyrio ynghylch un peth: mae Prif Weinidog y DU wedi cychwyn ymdrech i'n swyno ni. Mae hi'n mynd o amgylch y wlad yn ceisio darbwyllo'r cyhoedd i argyhoeddi ei ASau gwrthryfelgar hi i'w gefnogi. Wel, os yw hi eisiau i'r cyhoedd ei gefnogi, dylai fynd at y cyhoedd. Mor syml â hynny. Dylai fynd at y cyhoedd a gofyn i'r cyhoedd a ydyn nhw'n cytuno â'r cytundeb hwn ai peidio. Nawr ai pleidlais y bobl yw hynny? Ai pleidlais gyhoeddus yw hynny? Ewch at y cyhoedd. Ai etholiad cyffredinol yw hynny? Ewch at y cyhoedd. Nawr, rwyf mewn gwirionedd yn cydnabod geiriad gwelliant 3 Plaid Cymru, ond er y byddai hwnnw'n dileu pwynt 6 cynnig y Llywodraeth rwy'n credu ei fod yn cynnig yr un egwyddor: ewch at y cyhoedd y naill ffordd neu'r llall—etholiad cyffredinol neu bleidlais y bobl. Dyna'r hyn mae'n ei gynnig. A dyna beth yr ydym ni eisiau ei wneud.
Will the Member give way?
A wnaiff yr Aelod ildio?
Of course, I was waiting for it. Yes, of course I will.
Wrth gwrs, roeddwn yn aros amdano. Gwnaf, wrth gwrs y gwnaf.
I respect the seriousness with which the Member is approaching this issue, but would he not accept that the reason we're having this debate is that we want to send the message to that other Parliament, which, in a matter of days, will be voting on a series of subject-specific amendments? The amendment that will be laid down will not say 'either/or'—either a general election or a people's vote. There will be an amendment just on the people's vote, and it's not clear, based on the Government's motion, what position this Parliament is taking, unless it supports Plaid Cymru's amendment.
Rwy'n parchu'r ffaith fod yr Aelod yn ymdrin â'r mater hwn o ddifrif, ond oni fyddai'n derbyn mai'r rheswm pam yr ydym ni'n cael y ddadl hon yw ein bod eisiau anfon neges at y Senedd arall honno, a fydd, mewn mater o ddyddiau, yn pleidleisio ar gyfres o welliannau ar bynciau penodol? Ni fydd y gwelliant a gyflwynir yn dweud 'naill ai/neu'—naill ai etholiad cyffredinol neu bleidlais y bobl. Bydd gwelliant ar bleidlais y bobl yn unig, ac nid yw'n glir, yn seiliedig ar gynnig y Llywodraeth, beth fydd safbwynt y Senedd hon, oni bai ei bod yn cefnogi gwelliant Plaid Cymru.
I accept the point he's trying to make—you know, do you want to make a specific point or do you want to actually say, 'Well, actually, there are options available to get a public perception on this', and I think point 6 makes those options available. However, I am going to share colleagues' view that I doubt very much whether the Prime Minister will accept any of the options, because she knows that she will lose that as well.
Llywydd, I'll finish by saying this: the deal is shoddy; it fails to protect the Welsh economy; it will see a decline in our economy of 3.9 per cent—even the UK Government's figures say that—and that's if we do not consider the impact upon Wales being worse because of our manufacturing and cultural sectors; and it does not give long-term assurance to businesses or our citizens. We must leave all our MPs who will be making that vote clear that we do not accept this deal.
Rwy'n derbyn y pwynt y mae'n ceisio ei wneud—wyddoch chi, a ydych chi eisiau gwneud pwynt penodol neu a ydych chi eisiau dweud mewn gwirionedd, 'Wel, mewn gwirionedd, mae dewisiadau i gael safbwynt y cyhoedd ar hyn', ac rwy'n credu bod pwynt 6 yn cynnig y dewisiadau hynny? Fodd bynnag, rwyf yn mynd i rannu barn fy nghyd-Aelodau sef fy mod yn amau'n fawr a fydd y Prif Weinidog yn derbyn unrhyw un o'r dewisiadau, oherwydd ei bod hi'n gwybod y bydd hi'n colli hynny hefyd.
Llywydd, fe hoffwn orffen drwy ddweud hyn: mae'r cytundeb yn wael; mae'n methu â diogelu economi Cymru; bydd yn creu dirywiad o 3.9 y cant yn ein heconomi—mae hyd yn oed ffigurau Llywodraeth y DU yn dweud hynny—a hynny heb inni ystyried y bydd yr effaith ar Gymru yn waeth oherwydd ein sectorau gweithgynhyrchu a diwylliannol; ac nid yw'n rhoi sicrwydd hirdymor i fusnesau nac i'n dinasyddion. Mae'n rhaid i'n Haelodau Seneddol a fydd yn pleidleisio, fod yn glir nad ydym ni'n derbyn y cytundeb hwn.
Mae'n bleser gen i siarad heddiw ar welliannau Plaid Cymru ac o blaid gwelliannau Plaid Cymru, wrth gwrs, a hynny ar ran etholaeth Arfon, un o'r etholaethau a oedd mwyaf cadarn ei chefnogaeth dros aros yn yr Undeb Ewropeaidd, gyda dros 60 y cant wedi pleidleisio i aros. Yn ôl arolwg barn diweddar, mi fyddai 71 y cant o bobl Arfon, erbyn hyn, yn bwrw pleidlais dros aros petai pleidlais arall—a'r unig ffordd allan o'r llanast yma ydy pleidlais arall, pleidlais y bobl. Nid oes yna ddim pwrpas cael etholiad cyffredinol. Ni fyddai Jeremy Corbyn yn ymgyrchu dros aros yn y farchnad sengl. Felly, mwy o lanast, mwy o ansicrwydd fyddai'n dilyn petai o'n ennill. Felly, da chi—chi ar feinciau Llafur sy'n gwybod hynny yn eich calonnau—cefnogwch gwelliant 3 Plaid Cymru. Dyna pam yr ydym ni wedi ei gyflwyno fo yma heddiw yma.
Mae pobl Arfon wedi dod i'r casgliad mai aros yn y farchnad sengl a'r undeb dollau yw'r ateb gorau o bell ffordd i bawb sydd yn byw yno. Felly, ar eu rhan nhw y prynhawn yma, rydw i yn datgan fy mod yn gwrthod cytundeb ymadael Theresa May. Mae'r ddadl economaidd yn glir. Mae sedd Arfon yn rhan o ranbarth gorllewin Cymru a'r Cymoedd. Mae cynnych domestig gros yn isel, ac o'r herwydd mae'n derbyn arian o'r Undeb Ewropeaidd—yn debyg i dde Sbaen, Portiwgal a chyn-wledydd comiwnyddol Ewrop. Mae Arfon hefyd yn derbyn arian INTERREG er mwyn hyrwyddo cysylltiadau efo Gweriniaeth Iwerddon, ac mae yna gryn bryder yn lleol am y diffyg manylder syfrdanol ynglŷn â beth a ddaw yn lle'r ffynonellau ariannol yna i'r dyfodol.
Mae Prifysgol Bangor ac Ysbyty Gwynedd yn etholaeth Arfon, ac mae gan y ddau sefydliad nifer sylweddol o staff sydd o wledydd eraill yr Undeb Ewropeaidd, a myfyrwyr hefyd ym Mangor, wrth gwrs, yn y brifysgol. Un o gyflogwyr sector preifat mwyaf Arfon yw cwmni Almaeneg sy'n gweithio ym maes technoleg feddygol. Mae Arfon yn ganolfan cynhyrchu rhaglenni teledu sy'n cydweithio â darlledwyr eraill yr Undeb Ewropeaidd. Ac Arfon yw un o'r ardaloedd lle mae'r iaith Gymraeg gryfaf, gydag 85 y cant o bobl ifanc wedi cael budd o ddarpariaeth addysgol ddwyieithog. Mae siarad dwy, tair, pedair iaith yn normal yn yr Undeb Ewropeaidd, ar lefel swyddogol, cymdeithasol a diwylliannol, sy'n rhoi hyder inni y bydd y Gymraeg yn goroesi o fewn y cyd-destun Ewropeaidd. Y tu allan i'r undeb honno, mae'r dyfodol yn llai gobeithiol. Dyna, yn rhannol, sy'n esbonio'r gefnogaeth sylweddol sydd yn Arfon dros aros. Mae cynnal hawliau pobl, a chynnal deddfwriaeth cydraddoldeb, yn allweddol i hynny hefyd.
Dyma droi at ail rhan fy sylwadau y prynhawn yma. Mae'n fraint i mi gael cydweithio ag Aelod Seneddol Arfon, Hywel Williams, sy'n rhan o dîm gweithgar a hynod effeithiol Plaid Cymru yn Llundain. Mae Cymru'n lwcus o'r pedwar sy'n brwydro dros ein gwlad yng nghoridorau grym Llundain. Mae Hywel wedi cymryd rhan lawn yn y drafodaeth ar Brexit, wedi cyflwyno nifer o welliannau i Fil ymadael yr Undeb Ewropeaidd, ac wedi cyfrannu'n eiddgar fel aelod o'r pwyllgor dethol ar ymadael â'r Undeb Ewropeaidd. Mae o, a Phlaid Cymru, wedi bod yn gyfan gwbl gyson yn erbyn tynnu allan cyn y refferendwm ac o blaid aros yn y farchnad sengl a'r undeb dollau, a dyna pam yr aeth Hywel, gydag eraill, i gymryd rhan mewn achos yn y Llys Ewropeaidd yn ddiweddar.
Heddiw, fe ddaeth cadarnhad dros yr hyn y mae Plaid Cymru wedi bod yn ei ddadlau: mae uwch-gynghorydd y Llys Ewropeaidd dros Gyfiawnder wedi dweud heddiw ei fod o'r farn y gall y Deyrnas Unedig ddiddymu erthygl 50 ac aros yn yr Undeb Ewropeaidd heb yr angen am ganiatâd gweddill gwledydd yr undeb, ac mae hyn yn groes i'r hyn y mae Mrs May wedi bod yn ei ddweud. Mae hyn, yn fy marn i, yn newid y gêm yn sylweddol, ac yn galluogi'r Llywodraeth—nid Senedd San Steffan—i ddiddymu'r broses os ydyn nhw am osgoi Brexit heb ddêl, neu os bydd pleidlais y bobl yn dangos bod y farn gyhoeddus wedi newid ers 2016. Mae disgwyl cadarnhad o hyn yn y Llys Ewropeaidd cyn y Nadolig, a coeliwch chi fi, fe all hyn fod o arwyddocâd sylweddol i fy etholwyr i yn Arfon, i bobl Cymru, ac i ddyfodol y genedl. Felly, heddiw, rydw i yn gofyn i chi ymuno â ni yn y meinciau hyn i anfon neges hollol eglur o'r Senedd genedlaethol yma. Felly, rydw i'n gofyn i chi gefnogi gwelliannau Plaid Cymru.
It is a pleasure to speak today to the Plaid Cymru amendments and in favour of those amendments, of course, and I do so on behalf of the Arfon constituency, one of the constituencies that was most robust in its support for remaining within the European Union, with over 60 per cent having voted to remain. And, according to a recent opinion poll, 71 per cent of the people of Arfon would now vote to remain, should there be a second vote—and the only way out of this mess is a second vote, a people's vote. There is no purpose in having a general election. Jeremy Corbyn would not campaign to remain in the single market. Therefore, you would have more confusion, more uncertainty, if he were to win a general election. So, I urge you on the Labour benches who know that in your own hearts—do support amendment 3 in the name of Plaid Cymru. That's why we have tabled it here today.
The people of Arfon have come to the conclusion that remaining in the single market and customs union is the best possible solution for everyone living there. Therefore, on their behalf this afternoon, I state that I am rejecting the Theresa May withdrawal agreement. The economic argument is clear. The Arfon constituency is part of west Wales and the Valleys, and gross domestic product is low, and as a result it receives funding from the European Union—similar to southern Spain, Portugal and the former communist states within Europe. Arfon also receives INTERREG funding to promote connections with the Republic of Ireland, and there is some concern locally about the lack of detail, the shocking lack of detail, as to what will replace those funding sources for the future.
Bangor University and Ysbyty Gwynedd are in the Arfon constituency, and both institutions have a high number of staff from other EU nations, as well as students at Bangor University, of course. One of the largest private sector employers in Arfon is a German company working in medical technologies. Arfon is a tv production centre that works with other broadcasters within the European Union, and Arfon is one of the areas where the Welsh language is strongest, with 85 per cent of young people having benefited from bilingual education provision. Speaking two, three, four languages is normal within the European Union at an official, social and cultural level, which gives us confidence that the Welsh language will survive within that European context. Outwith that union, the future is less hopeful. That partially explains the substantial support in Arfon for remaining within the EU. Sustaining people's rights and equality legislation is crucial to that too.
Turning now to the second part of my comments this afternoon, it's a privilege for me to work with the MP for Arfon, Hywel Williams, who is part of an active and very effective Plaid Cymru team in London. Wales is fortunate in the four who are battling for our nation in the corridors of power in London. Hywel has taken a full part in the discussion on Brexit, has introduced numerous amendments to the EU withdrawal Bill, and has contributed eagerly as a member of the EU withdrawal select committee. He and Plaid Cymru have been entirely consistent in opposing withdrawal before the referendum, and we are in favour of remaining within the single market and the customs union. That is why Hywel, along with others, took part in a case in the European Court recently.
Today, there was confirmation of what Plaid Cymru has been arguing. The senior adviser of the European Court of Justice has stated today that he is of the view that the UK could abolish article 50 and remain within the European Union without the need for the consent of the other nations of the union. This is contrary to what Mrs May has been saying. This, in my view, is a game changer, and enables the Government—not the Westminster Parliament—to scrap the process if they want to avoid a 'no deal' Brexit, or if a people's vote demonstrates that public opinion has shifted since 2016. We're expecting confirmation of this decision in the European Court of Justice before Christmas and, believe you me, this could be of huge significance for my constituents in Arfon, for the people of Wales, and for the future of our nation. So, today, I do urge you to join us on these benches in sending an unambiguous message from our national Senedd, and I therefore ask you to support the Plaid Cymru amendments.
The Cabinet Secretary opened this debate by saying we were voting before the House of Commons, that he wanted to influence MPs, that Welsh Government believes the House of Commons should vote down the withdrawal agreement, and he concluded by saying he hopes this National Assembly will send a clear message that the withdrawal agreement is unacceptable and should be rejected. Inspiring words, but they aren't reflected in his motion, and Steffan Lewis drew attention to this, and I must admit I'm equally perplexed. I just don't understand what you, Cabinet Secretary, or your team of Welsh Ministers or—aside from sort of venting their fury with the electorate for not agreeing with them—what backbenchers on the Labour side want to achieve through this motion today. It merely takes note of the withdrawal agreement. It notes a couple of particular, less controversial parts of it; it then notes that we'll have a further opportunity to debate the withdrawal agreement, apparently, when we're to give legislative consent to the withdrawal agreement Bill, yet the Cabinet Secretary then goes on to say that it's inevitable that the House of Commons is going to vote down the withdrawal agreement, and I think we all know in this debate, which makes it slightly surreal, that the House of Commons is going to vote down this withdrawal agreement and is going to do so by a very substantial majority.
So, what next? It seems that, for the Labour Party, and I think for Welsh Government, there is a sort of gamble that, by voting against the withdrawal agreement—at least in the House of Commons, while we merely take note of it here—that will somehow lead to a general election or to a so-called people's vote, notwithstanding that we've had a people's vote that they don't want to implement. What I don't see is how that's going to happen. John McDonnell says that there's not going to be a general election and that isn't going to work, and then how are they going to get this so-called people's vote? You need legislation for a referendum, and legislation needs (a) Government time and (b) a money motion, which only the Government can put down. So, how, given that they're not going to get this general election, are they then going to get this so-called people's vote? And I don't know the answer to that. It may be that Jeremy Corbyn is happy to take that gamble, because he is content to leave the European Union without a deal. That may well be.
Agorodd Ysgrifennydd y Cabinet y ddadl hon drwy ddweud ein bod ni'n pleidleisio cyn Tŷ’r Cyffredin, ei fod eisiau dylanwadu ar ASau, bod Llywodraeth Cymru yn credu y dylai Tŷ'r Cyffredin bleidleisio yn erbyn y cytundeb ymadael, a gorffennodd drwy ddweud ei fod yn gobeithio y bydd y Cynulliad Cenedlaethol hwn yn anfon neges glir bod y cytundeb ymadael yn annerbyniol ac y dylid ei wrthod. Geiriau sy'n ysbrydoli, ond nid ydyn nhw'n cael eu hadlewyrchu yn ei gynnig, ac fe dynnodd Steffan Lewis sylw at hyn, ac mae'n rhaid imi gyfaddef fy mod innau yn yr un benbleth hefyd. Nid wyf yn deall o gwbl beth, Ysgrifennydd y Cabinet, ydych chi, na eich tîm o Weinidogion Cymru na—heblaw bwrw eu llid at yr etholwyr am beidio â chytuno â nhw—y mae Aelodau meinciau cefn ar ochr Llafur eisiau ei gyflawni drwy'r cynnig hwn heddiw. Mae'n nodi'r cytundeb ymadael a dyna'i gyd. Mae'n nodi un neu ddwy ran benodol, llai dadleuol ohono; yna mae'n nodi y bydd gennym ni gyfle pellach i drafod y cytundeb ymadael, mae'n debyg, pan fyddwn ni'n rhoi cydsyniad deddfwriaethol i'r Bil cytundeb ymadael, ac eto mae'r Ysgrifennydd Cabinet yn mynd ymlaen i ddweud ei bod hi'n anochel y bydd Tŷ'r Cyffredin yn pleidleisio yn erbyn y cytundeb ymadael, ac rwy'n credu y gŵyr pob un ohonom ni yn y ddadl hon, sy'n ei gwneud hi'n swrrealaidd braidd, bod Tŷ'r Cyffredin yn mynd i bleidleisio yn erbyn y cytundeb ymadael hwn ac yn mynd i wneud hynny gyda mwyafrif sylweddol iawn.
Felly, beth nesaf? Mae'n ymddangos, o ran y Blaid Lafur, ac rwy'n credu, o ran Llywodraeth Cymru, bod elfen o gambl yma, oherwydd drwy bleidleisio yn erbyn y cytundeb ymadael—o leiaf yn Nhŷ’r Cyffredin, tra byddwn ni ddim ond yn ei nodi yma—y bydd hynny, rywsut yn arwain at etholiad cyffredinol neu at bleidlais y bobl, fel y'i gelwir, er gwaethaf y ffaith ein bod ni wedi cael pleidlais y bobl nad ydyn nhw eisiau ei gweithredu. Yr hyn na allaf i ei weld yw sut y mae hynny'n mynd i ddigwydd. Dywed John McDonnell na fydd etholiad cyffredinol ac nid yw hynny'n mynd i weithio, ac yna sut maen nhw'n mynd i gael y bleidlais y bobl hon fel y'i gelwir? Mae angen deddfwriaeth ar gyfer refferendwm, ac mae ar y ddeddfwriaeth angen a) amser y Llywodraeth a (b) cynnig arian, y mae'n rhaid i'r Llywodraeth a neb arall ei gynnig. Felly, sut, o gofio nad ydyn nhw'n mynd i gael yr etholiad cyffredinol hwn, y byddan nhw wedyn yn cael y bleidlais y bobl hon fel y'i gelwir? Ac nid wyf i'n gwybod yr ateb i hynny. Mae'n bosibl bod Jeremy Corbyn yn hapus i gymryd y gambl honno, oherwydd ei fod ef yn fodlon gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb. Efallai fod hynny'n wir.
I first met Jeremy Corbyn in the 'no' lobby; we were one of 13 MPs voting against the establishment of the European External Action Service, and I met him on numerous occasions thereafter on various EU matters where we were of the same view. I hope he still is of the same view, because I think, once this withdrawal agreement is voted down in the Commons, I don't accept that the alternative is no deal. Yes, there will be WTO trade rules, but I wouldn't put an overemphasis on that; I accept they don't fully allow for frictionless trade, and there are some problems and issues with them, but a hard border in Northern Ireland is not one of them. But what there will be is a series of sectoral deals to mitigate particular issues that arise and to smooth our exit from the European Union in the interests of both sides. They may not be called withdrawal agreements, it's not clear that they can pass the vote in the House of Commons, but there will be agreements of some sort, and we will, I trust, then leave the European Union.
Now, I think in some areas of this withdrawal agreement—and I don't want to take a different approach from the relatively consensual debate we've had at least on these benches so far, and I have huge respect for the position articulated by David Melding, who spoke with great passion in favour of the European Union, but understands that, when you have a referendum, and when you promise to implement the result, when the vast majority of MPs, including the vast majority of Labour MPs, voted to trigger article 50, and neither that motion nor the referendum itself said, 'subject to there being a particular deal that we later like with the European Union', then what you have to do is you have to implement that result. It's all very well to say, 'You have another election', but, before you have another election, the people who are elected at that election go to the legislature and legislate for a term; the result of the election is thus respected. The result of this referendum was to leave, and we need to leave. I would prefer it was with a deal; I would prefer it was with a better deal than this one. But, in some areas, this deal delivers on things that at least some 'leave' voters wanted: broadly, on freedom of movement—it does provide for the end of freedom of movement—and also, after the transition period, which, unfortunately, might be extended, it would then provide for at least less money, and probably not great sums of money, continuing to go to the European Union. So, in that sense, there are some positives, but, for me, the negatives are overriding, and they are, first and foremost, that we can't get out of it. At least with the European Union, there is article 50. With this, we cannot get out of it without the agreement of some other body, and I do not think that, as a sovereign United Kingdom, we should be putting ourselves in that position.
And also in terms of trade. Now, there was some debate in the referendum as to whether we should leave the single market, and I think the 'leave' campaigners were clear that we should, and particularly Michael Gove. There was not the same debate about the customs union, because it was taken as a given we were leaving the customs union—the customs union was the founding project of the European Union. The arguments for the customs union are much weaker than the arguments around the single market. We pay much more in customs duty than other EU countries because we import more from outside, and, broadly, those customs duties hurt the poor, both in other countries who can't sell to us as well, and here because the poor, proportionately, spend more of their income on the goods to which the tariffs are applied. If we stay in a customs union, as proposed in this withdrawal agreement, and certainly within the backstop, then the European Union will decide our trade policy without our having any say in it. They will be able to use our UK market and go to third countries and say, 'Hey, give us a reduction in your tariffs for EU exporters, and, if you do, as a bonus, we'll give you access to the UK market on better terms.' Yet, in return, those markets will not have to open up their countries to UK exporters. It is that unfairness that just makes no sense. It is a hugely unattractive thing to do, and I'm just perplexed that Labour Members in the House of Commons, or potentially here, do not seem to understand that.
The single market versus the customs union—people here may take a different view, but, in Westminster, perhaps they just don't like the sound of it being a market and they like the sound of it being a union. But, actually, if you think about it, from first principles, the idea of being in a customs union, where you have absolutely no power there and can be used by others in their trade negotiations, is a deeply unattractive one. It is what we're offered in the backstop and we can't get out of it without someone else's agreement. So, for those reasons, I oppose this withdrawal agreement, but I welcome the tone of the debate we have had on the Conservative benches, and because, for reasons I don't entirely understand, the Welsh Government say it's terribly important to send a message that we're against the withdrawal agreement, while not actually offering us an opportunity in the motion to do that, I look forward to opposing their motion, as well as the amendments.
Cyfarfûm â Jeremy Corbyn am y tro cyntaf yn y lobi 'na'; roeddem ymysg yr 13 AS a oedd yn pleidleisio yn erbyn sefydlu'r Gwasanaeth Gweithredu Allanol Ewropeaidd, a chyfarfûm ag ef ar sawl achlysur wedi hynny ar amryw o faterion yr UE lle'r oeddem o'r un farn. Gobeithio ei fod yn dal i fod o'r un farn, oherwydd yn fy marn i, pan bleidleisir yn erbyn y cytundeb ymadael hwn yn Nhŷ'r Cyffredin, nid wyf yn derbyn mai'r dewis arall yw dim cytundeb. Bydd, fe fydd rheolau masnachu Sefydliad Masnach y Byd, ond ni fyddwn yn rhoi pwyslais gormodol ar hynny; rwy'n derbyn nad ydyn nhw'n caniatáu masnach ddidrafferth yn llawn, a bod rhai problemau a materion yn ymwneud â nhw, ond nid yw ffin galed yng Ngogledd Iwerddon yn un ohonyn nhw. Ond yr hyn a gawn fydd cyfres o gytundebau sectoraidd i liniaru materion penodol sy'n codi ac i wneud ein hymadawiad o'r Undeb Ewropeaidd yn ddidrafferth er budd y ddwy ochr. Efallai na fyddan nhw'n cael eu galw'n gytundebau ymadael, nid yw'n glir a allan nhw basio'r bleidlais yn Nhŷ'r Cyffredin, ond bydd yna gytundebau o ryw fath, a byddwn, rwy'n hyderus, wedyn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd.
Nawr, mewn rhai meysydd o'r cytundeb ymadael hwn—dydw i ddim eisiau defnyddio dull gwahanol i'r ddadl gymharol gydsyniol yr ydym wedi ei chael, o leiaf ar y meinciau hyn hyd yma, ac mae gennyf barch mawr at y safbwynt a fynegwyd gan David Melding, a siaradodd yn angerddol o blaid yr Undeb Ewropeaidd. Ond mae'n deall, pan gewch refferendwm a phan fyddwch yn addo gweithredu'r canlyniad, pan bleidleisiodd y rhan fwyaf o ASau, gan gynnwys y rhan fwyaf o ASau Llafur, i sbarduno erthygl 50, ac nad oedd y cynnig hwnnw na'r refferendwm ei hun yn dweud, 'yn amodol ar fodolaeth cytundeb penodol y byddwn yn ei hoffi yn ddiweddarach gyda'r Undeb Ewropeaidd', yna yr hyn y mae'n rhaid ichi ei wneud yw gweithredu'r canlyniad hwnnw. Mae'n iawn dweud, 'Mae gennych etholiad arall', ond, cyn cynnal etholiad arall, mae pobl sy'n cael eu hethol yn yr etholiad hwnnw yn mynd i'r ddeddfwrfa ac yn deddfu am dymor; felly mae canlyniad yr etholiad yn cael ei barchu. Canlyniad y refferendwm hwn oedd gadael, ac mae angen inni adael. Byddai'n well gennyf pe byddem yn gadael gyda chytundeb; byddai'n well gennyf pe byddai hynny gyda chytundeb gwell na'r un hwn. Ond, mewn rhai meysydd, mae'r cytundeb o ran rhyddid i symud—mae'n darparu ar gyfer rhoi terfyn ar y rhyddid i symud—a hefyd, ar ôl y cyfnod pontio, a allai, yn anffodus, gael ei ymestyn, byddai'n darparu wedyn ar gyfer llai o arian, o leiaf, ac nid symiau mawr o arian mae'n debyg, yn parhau i fynd at yr Undeb Ewropeaidd. Felly, yn yr ystyr honno, mae rhai pethau cadarnhaol. Ond, i mi, mae'r pethau negyddol yn trechu, sef yn bennaf, na fedrwn ni ei adael. O leiaf gyda'r Undeb Ewropeaidd, ceir erthygl 50. Gyda hyn, ni allwn ei adael heb gytundeb rhyw gorff arall, ac nid wyf yn credu, fel Teyrnas Unedig sofran, y dylem ni fod yn rhoi ein hunain yn y sefyllfa honno.
A hefyd o ran masnach. Nawr, roedd rhywfaint o ddadlau yn y refferendwm ynghylch a ddylem adael y farchnad sengl, a chredaf fod yr ymgyrchwyr 'gadael' yn glir y dylem, ac yn enwedig Michael Gove. Ni chafwyd yr un ddadl am yr undeb tollau, oherwydd cymerwyd yn ganiataol y byddem yn gadael yr undeb tollau—yr undeb tollau oedd prosiect sylfaenol yr Undeb Ewropeaidd. Mae'r dadleuon o blaid yr undeb tollau yn wannach o lawer na'r dadleuon ynghylch y farchnad sengl. Rydym yn talu llawer mwy mewn tollau tramor na gwledydd eraill yr UE oherwydd ein bod yn mewnforio mwy o'r tu allan, ac, yn fras, mae'r tollau tramor hyn yn niweidio pobl dlawd, mewn gwledydd eraill na allant werthu i ni ychwaith, ac yma oherwydd bod y bobl dlawd, fel cyfran, yn gwario mwy o'u hincwm ar y nwyddau y codir y tariffau arnynt. Os ydym yn aros mewn undeb tollau, fel y cynigir yn y cytundeb ymadael hwn, ac yn sicr gyda'r ôl-stop, yna bydd yr Undeb Ewropeaidd yn penderfynu ar ein polisi masnach heb inni gael unrhyw lais ynddo. Byddant yn gallu defnyddio ein marchnad yn y DU a mynd at drydedd wlad a dweud, 'Hei, rhowch ostyngiad inni ar eich tariffau ar gyfer allforwyr yr UE, ac, os gwnewch chi, fel bonws, fe rown ni fynediad i chi i farchnad y DU ar delerau gwell.' Eto, yn gyfnewid, ni fydd yn rhaid i'r marchnadoedd hynny agor eu gwledydd i allforwyr yn y DU. Nid yw'r annhegwch hwnnw yn gwneud unrhyw synnwyr. Mae'n beth hynod anneniadol i'w wneud, ac rwyf mewn penbleth ei bod yn ymddangos nad yw Aelodau Llafur yn Nhŷ'r Cyffredin, nac o bosibl yn y fan hon, yn deall hynny.
Y farchnad sengl yn erbyn yr undeb tollau—efallai y bydd gan bobl yn y fan hon farn wahanol, ond yn San Steffan, efallai nad ydyn nhw'n hoffi'r syniad ei bod yn farchnad, ac y byddai'n well ganddyn nhw pe byddai'n undeb. Ond, mewn gwirionedd, os feddyliwch chi am y peth, o egwyddorion cyntaf, mae'r syniad o fod mewn undeb tollau, lle nad oes gennych chi unrhyw bŵer ac y gellir ei ddefnyddio gan eraill yn eu negodi masnach, yn un hynod anneniadol. Dyna beth a gynigir inni yn yr ôl-stop ac ni allwn ei adael heb gytundeb rhywun arall. Felly, am y rhesymau hynny, rwy'n gwrthwynebu'r cytundeb ymadael hwn, ond croesawaf dôn y ddadl a gawsom ar y meinciau Ceidwadol. Ac am resymau nad wyf yn eu llwyr ddeall, mae Llywodraeth Cymru yn dweud ei bod yn hynod o bwysig inni anfon neges ein bod yn erbyn y cytundeb ymadael heb, yn wir, roi'r cyfle inni yn y cynnig i wneud hynny. Edrychaf ymlaen at wrthwynebu eu cynnig, yn ogystal â'r gwelliannau.
It is right that this Chamber represents the very passionate and strongly held views of the people we represent. They deserve no less, but they also deserve far more, as we approach the most pivotal point for our citizens and our economy.
The deal negotiated by Theresa May is bad for Britain, it is bad for Wales and it is bad for Islwyn. It is often repeated these days that contemporary politics is so unpredictable, well, let me give the Chamber two facts that are clear. The Welsh public are fed up with Brexit and the way that the UK Tory Government have ineptly handled the matter, from Cameron to Boris and to May. The majority of Members of Parliament from across all sides of the Palace of Westminster oppose Theresa May's Brexit plans. So, how did the UK Tory Government end up with a deal that pleases no-one and nobody? It is not often that I quote Tory politicians in this place, and I'm sure Mark Isherwood AM will forgive me if I get shouty, but I must accurately quote Michael Heseltine, who is the boy from Swansea who became, as you know, the Tory UK Deputy Prime Minister, interviewed on the Sunday Politics Wales show this weekend. When asked what advice he would give the strong and stable Prime Minister, he stated
You can't expect to change your mind on the most important issue of peacetime politics in my lifetime and have credibility talking about unifying the country.
Michael Heseltine, the man who brought down Thatcher, goes to the the heart of the matter, I think.
Do you remember Theresa May's contribution, as Home Secretary, to the 2016 Brexit referendum, because I, frankly, don't? We know that Theresa May was nominally campaigning for 'remain', and I suppose we know from the 2017 general election that the Prime Minister is, even if she has had her chips, no natural campaigner, so, is it any wonder we are where we are with May in charge? Even after Cameron and Osborne's rapid nosedives from their listing ship, I do almost feel sorry for her, but I don't.
In contrast, the Labour Party have been clear throughout the negotiations that the deal must meet our test for a jobs-first Brexit. Jeremy Corbyn and Keir Starmer actually have been very, very clear that any deal would have to include a permanent customs union, with the UK having a say over future trade agreements, a strong single market deal and guarantees on workers' rights and consumer and environmental protections.
I, as a democrat, respect the decision of the people in 2016, and that is why I have supported the process of negotiation with the European Union. However, I will not stand idle and allow the people of Islwyn to suffer further economically, through the Tories in England, who have a Victorian utopian fantasy of creating a low-tax, low-regulation economy, even after the last crash, ably supported by Osborne's Mansion House speech. For the working class people I represent, I know what that type of economy means—misery as the rich get richer and the poor get poorer, as they continue to give tax breaks to the rich and prosecute and persecute the poor. Ask the UN.
So, the message from the communities of Islwyn is loud and clear to the Prime Minister, 'If the House of Commons votes down your so-called deal on 11 December, do the honourable thing: dissolve Parliament and call a general election.' Michael Heseltine summed it up succinctly when asked what practical advice he would offer the Prime Minister, and I quote,
You have to move over, it's all over.
And I support the motion proposed by Julie James AM. Diolch.
Mae'n iawn bod y Siambr hon yn cynrychioli barn gref ac angerddol iawn y bobl yr ydym yn eu cynrychioli. Dydyn nhw ddim yn haeddu dim llai, ond maen nhw hefyd yn haeddu llawer mwy, wrth inni nesáu at y cyfnod mwyaf allweddol i'n dinasyddion a'n heconomi.
Mae'r cytundeb a negodwyd gan Theresa May yn ddrwg i Brydain, mae'n ddrwg i Gymru ac mae'n ddrwg i Islwyn. Caiff ei ailadrodd yn aml y dyddiau hyn fod gwleidyddiaeth gyfoes mor anrhagweladwy, wel, gadewch imi roi dwy ffaith i'r Siambr sydd yn glir. Mae'r cyhoedd yng Nghymru wedi blino'n lân ar Brexit a'r ffordd y mae Llywodraeth Dorïaidd y DU wedi trin y mater yn anfedrus, o Cameron i Boris ac i May. Mae'r rhan fwyaf o'r Aelodau Seneddol o bob ochr i Balas San Steffan yn gwrthwynebu cynlluniau Brexit Theresa May. Felly, sut yn y pen draw y cafodd Llywodraeth Dorïaidd y DU gytundeb sy'n plesio neb o gwbl? Nid yn aml y byddaf yn dyfynnu gwleidyddion Torïaidd yn y lle hwn, ac rwy'n siŵr y bydd Mark Isherwood yn maddau imi os dechreuaf weiddi, ond mae'n rhaid imi ddyfynnu Michael Heseltine yn gywir, sef y bachgen o Abertawe a ddaeth, fel y gwyddoch chi, yn Ddirprwy Brif Weinidog Torïaidd y DU, a gafodd ei gyfweld ar raglen Sunday Politics Wales dros y penwythnos. Pan ofynnwyd iddo pa gyngor fyddai'n ei roi i'r Prif Weinidog cryf a sefydlog, dywedodd
Allwch chi ddim disgwyl newid eich meddwl ynglŷn â’r mater pwysicaf yng ngwleidyddiaeth adeg heddwch yn ystod fy mywyd a chadw hygrededd wrth sôn am ddod â’r wlad at ei gilydd.
Mae Michael Heseltine, y dyn a ddymchwelodd Thatcher, yn mynd at wraidd y mater, yn fy marn i.
A ydych chi'n cofio cyfraniad Theresa May, fel Ysgrifennydd Cartref, i refferendwm Brexit 2016, oherwydd, â bod yn onest, dydw i ddim? Gwyddom fod Theresa May, mewn enw, wedi ymgyrchu o blaid 'aros', ac mae'n debyg y gwyddom o etholiad cyffredinol 2017 nad yw'r Prif Weinidog, hyd yn oed ar ei gorau, yn ymgyrchydd naturiol, felly, does dim syndod ein bod ni yn y sefyllfa hon â May wrth y llyw? Hyd yn oed ar ôl ymadawiadau cyflym Cameron ac Osborne o'r trafferthion, rwyf bron yn teimlo trueni drosti, ond dydw i ddim.
Mewn cyferbyniad, mae'r Blaid Lafur wedi bod yn glir drwy gydol y negodiadau bod yn rhaid i'r cytundeb fodloni ein prawf ar gyfer Brexit swyddi yn gyntaf. Mae Jeremy Corbyn a Keir Starmer, mewn gwirionedd, wedi bod yn glir iawn, iawn y byddai'n rhaid i unrhyw gytundeb gynnwys undeb tollau parhaol, a'r DU yn cael dweud ei dweud ynghylch cytundebau masnach yn y dyfodol, cytundeb marchnad sengl cryf a gwarantau ar hawliau gweithwyr a mesurau diogelu ar gyfer defnyddwyr a'r amgylchedd.
Fel democrat, rwyf i'n parchu penderfyniad y bobl yn 2016, a dyna pam yr wyf wedi cefnogi'r broses negodi gyda'r Undeb Ewropeaidd. Fodd bynnag, ni wnaf sefyll yn segur a chaniatáu i bobl Islwyn ddioddef rhagor yn economaidd, oherwydd y Torïaid yn Lloegr, sydd â ffantasi iwtopaidd Fictoraidd o greu economi treth isel heb lawer o reoleiddio, hyd yn oed ar ôl y cwymp diwethaf, a gefnogwyd yn fedrus gan araith Mansion House Osborne. Ar gyfer y bobl dosbarth gweithiol yr wyf i'n eu cynrychioli, gwn pa fath o economi y mae hynny'n ei olygu—trallod wrth i'r bobl gyfoethog fynd yn gyfoethocach a'r tlawd fynd yn dlotach, wrth iddyn nhw barhau i roi manteision treth i bobl gyfoethog ac erlyn ac erlid y tlawd. Gofynnwch i'r Cenhedloedd Unedig.
Felly, mae'r neges oddi wrth gymunedau Islwyn yn groch ac yn glir i'r Prif Weinidog, 'Os bydd Tŷ'r Cyffredin yn trechu eich cytundeb honedig yn y bleidlais ar 11 Rhagfyr, gwnewch y peth anrhydeddus: diddymwch Senedd y DU a galw etholiad cyffredinol.' Crisialwyd hyn gan Michael Heseltine pan ofynnwyd iddo pa gyngor ymarferol y byddai'n ei gynnig i'r Prif Weinidog, a dyfynnaf,
Mae'n rhaid ichi symud o'r neilltu, mae'r cyfan drosodd.
A chefnogaf y cynnig a gynigiwyd gan Julie James AC. Diolch.
Thanks to the Minister for bringing us today's debate on Brexit. Thanks also to David Melding, who I thought made many pertinent points—he often does. Now, if I can look first at the wording of the Government's motion, it states that the Welsh Government
'regrets that neither Wales or Scotland are mentioned'
in either the withdrawal agreement or the political declaration on the future relationship between the UK and the EU. End quote. Now, why do Wales and Scotland need to be mentioned? They are both regions of the UK. The vote was a vote of the UK as a whole, and, as we know, the UK voted to leave. Whatever we think—[Interruption.] Whatever we think about the proposed Brexit deal, surely we can agree that it is the UK that is the nation state that is rightfully negotiated with in these circumstances. Foreign policy is not a devolved matter. In constitutional terms, therefore, Brexit is nothing to do with Wales or Scotland. In any event, if the Government really wants to—[Interruption.] No, I won't. If the Government really wants to push this point, then it is faced by the rather large, inconvenient fact that Wales voted to leave—the same as the UK as a whole did.
The Government motion then talks about citizens' rights, by which what is largely meant is EU citizens' rights. I would pose the following question: is the UK Government running the UK for the benefit of British citizens or for the benefit of non-British EU citizens? Obviously, the rights of the British people are paramount here. The rights of foreigners are well down the list, and the vote to leave was itself, in part, a declaration of that very fact by the British people.
Now, can I look at the issue of workers' rights? By leaving the EU without a deal, and at the same time ending the free movement of cheap labour from the EU into the UK, you would actually strike the biggest blow in favour of workers' rights in Wales for 30 years. So, you would expect Labour to be in favour of that, but no; Welsh Labour want to allow big business to continue to flood the job market with imported cheap labour from the EU. The overall effect of this is to push down wages, to lower working conditions, and to disincentivise industry from investing in workers' training and development. This would increase productivity, because the real problem of British industry lies in the productivity gap, which could be at least partially addressed by ending the free movement of people. But, of course, the Welsh Labour Government have wedded themselves to big business and to cheap foreign labour, and still Welsh Labour—or should I call them 'cheap Labour'?—has the audacity to talk in this useless motion today about workers' rights. Message to the cheap Labour Party from the Welsh working class: get real.
A final phrase from Labour's motion:
'either a general election or a public vote'.
A general election fought on what basis? What did the UK Labour manifesto say last time we had a general election? It was in favour of respecting the referendum result and leaving the European Union. Has the UK Labour Party policy changed since then? Well, who can say? Of course, the tragicomical element in all this is that we have a First Minister here—although he's not here today—who berates the leavers for having no plan, and he suggests that he does, but his own party leader in Westminster, Jeremy Corbyn, has a policy position on Brexit that nobody even understands. What is Corbyn's position? Has it changed? Nobody knows. What an absolute joke Labour is on Brexit.
Now, what do Plaid say in their amendments? Well, they explicitly call for a people's vote—that strange phrase, 'the people's vote'. What does it mean? What do they think we had in 2016—a monkeys' vote? What's the point of having another people's vote—so called—if you aren't going to take a blind bit of notice of what happened in the first one? So, can we just take Plaid's amendments and put them where they belong, which is also in the bin? [Interruption.] No. What motivates Plaid here is their own sectarian—[Interruption.] All right, Mark, go on.
Diolch i'r Gweinidog am gyflwyno'r ddadl hon inni heddiw ar Brexit. Diolch hefyd i David Melding, a wnaeth lawer o bwyntiau perthnasol, yn fy marn i—mae'n gwneud hynny'n aml. Nawr, os gallaf edrych yn gyntaf ar eiriad cynnig y Llywodraeth, mae'n nodi bod Llywodraeth Cymru
'yn siomedig nad yw Cymru na’r Alban yn cael eu crybwyll'
yn y cytundeb ymadael na'r datganiad gwleidyddol ar y berthynas rhwng y DU a'r UE yn y dyfodol. Diwedd y dyfyniad. Nawr, pam mae angen i Gymru a'r Alban gael eu crybwyll? Maen nhw'n ranbarthau o'r DU. Roedd y bleidlais yn bleidlais i'r DU yn ei chyfanrwydd, ac, fel y gwyddom, pleidleisiodd y DU i adael. Beth bynnag yw ein barn ni—[Torri ar draws.] Beth bynnag yw ein barn ni am y cytundeb Brexit arfaethedig, siawns y gallwn ni gytuno mai'r DU yw'r genedl-wladwriaeth sy'n negodi'n briodol dan yr amgylchiadau hyn. Nid yw polisi tramor yn fater datganoledig. Mewn termau cyfansoddiadol, felly, dydy Brexit yn ddim i'w wneud â Chymru na'r Alban. A beth bynnag, os yw'r Llywodraeth mewn gwirionedd yn dymuno—[Torri ar draws.] Na, wna'i ddim. Os yw'r Llywodraeth mewn gwirionedd yn dymuno pwysleisio'r pwynt hwn, yna mae'n wynebu ffaith eithaf mawr ac anghyfleus bod Cymru wedi pleidleisio i adael—fel y gwnaeth y DU yn ei chyfanrwydd.
Mae cynnig y Llywodraeth wedyn yn sôn am hawliau dinasyddion, sef hawliau dinasyddion yr UE, i raddau helaeth. Byddwn yn gofyn y cwestiwn canlynol: a yw Llywodraeth y DU yn rhedeg y DU er budd dinasyddion Prydain neu er budd dinasyddion yr UE nad ydynt yn Brydeinwyr? Yn amlwg, mae hawliau pobl Prydain yn hollbwysig yma. Mae hawliau tramorwyr ym mhell i lawr y rhestr, ac roedd y bleidlais i adael ei hun, yn rhannol, yn ddatganiad o'r ffaith honno gan bobl Prydain.
Nawr, a gaf i edrych ar fater hawliau gweithwyr? Drwy adael yr UE heb gytundeb, ac ar yr un pryd dod a symudiad rhydd o lafur rhad o'r UE i'r DU i ben, byddech chi mewn gwirionedd yn cael yr effaith fwyaf o blaid hawliau gweithwyr yng Nghymru ers 30 mlynedd. Felly, fe fyddech chi'n disgwyl i'r Blaid Lafur fod o blaid hynny, ond na; mae Llafur Cymru yn dymuno caniatáu i fusnesau mawr barhau i lenwi'r farchnad swyddi â llafur rhad wedi'i fewnforio o'r UE. Effaith gyffredinol hyn yw gwthio cyflogau i lawr, gostwng amodau gweithio, ac atal diwydiant rhag buddsoddi yn hyfforddiant a datblygiad gweithwyr. Byddai hyn yn cynyddu cynhyrchiant, oherwydd problem go iawn diwydiant Prydain yw'r bwlch cynhyrchiant, y gellid rhoi sylw rhannol o leiaf iddo drwy roi terfyn ar symudiad rhydd pobl. Ond, wrth gwrs, mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi ymrwymo ei hun i fusnesau mawr ac i lafur rhad o dramor, ac yn dal, mae gan Llafur Cymru—neu a ddylwn i eu galw yn 'llafur rhad'?—yr hyfdra i siarad yn y cynnig di-werth hwn heddiw am hawliau gweithwyr. Dyma neges i'r Blaid Lafur rhad gan dosbarth gweithiol Cymru: calliwch.
Ymadrodd olaf o gynnig y Blaid Lafur:
'naill ai cynnal Etholiad Cyffredinol neu bleidlais gyhoeddus'.
Etholiad cyffredinol wedi'i brwydro ar ba sail? Beth ddywedodd maniffesto Llafur y DU y tro diwethaf y cawsom etholiad cyffredinol? Roedd o blaid parchu canlyniad y refferendwm a gadael yr Undeb Ewropeaidd. A yw polisi Plaid Lafur y DU wedi newid ers hynny? Wel, pwy all ddweud? Wrth gwrs, yr elfen drasigomedi yn hyn i gyd yw bod gennym Brif Weinidog yn y fan yma—er nad yw e' yma heddiw—sy'n dweud y drefn wrth y rhai sy'n dymuno gadael am beidio â bod ag unrhyw gynllun, ac mae'n awgrymu bod ganddo ef un, ond mae gan ei arweinydd ei Blaid ei hun yn San Steffan, Jeremy Corbyn, safbwynt polisi ar Brexit nad yw neb yn ei ddeall, hyd yn oed. Beth yw safbwynt Corbyn? A yw wedi newid? Ni ŵyr neb. Mae Llafur yn jôc llwyr ar Brexit.
Nawr, beth y mae Plaid yn ei ddweud yn eu gwelliannau? Wel, maen nhw'n galw yn benodol am bleidlais i'r bobl—yr ymadrodd rhyfedd hwnnw, 'pleidlais y bobl'. Beth mae'n ei olygu? Beth maen nhw'n meddwl y cawsom ni yn 2016 —pleidlais i fwncïod? Beth yw'r pwynt o gael pleidlais arall i'r bobl—fel ei gelwir—os nad ydych chi'n mynd i gymryd unrhyw sylw o'r hyn a ddigwyddodd yn yr un cyntaf? Felly, a gawn ni gymryd gwelliannau Plaid Cymru a'u rhoi nhw lle y maen nhw'n perthyn, sef yn y bin hefyd? [Torri ar draws.] Na. Beth sy'n cymell Plaid yn y fan yma yw eu hamcanion sectyddol eu hunain—[Torri ar draws.] Iawn, Mark, ewch chi.
I wonder if he might also just address his own amendment, which says that the UK will effectively stay in the single market. Isn't it actually Northern Ireland that that would happen to? And he then says that the UK Government has frustrated Brexit. Actually, to date, we're to leave on 29 March, and I hope and believe that will still happen, and doesn't he agree with that?
Tybed a oes modd iddo hefyd ymdrin â'i welliant ei hun, sy'n dweud y bydd y DU yn aros yn y farchnad sengl, i bob pwrpas. Onid i Ogledd Iwerddon y byddai hynny, mewn gwirionedd, yn digwydd? Ac yna mae'n dweud bod Llywodraeth y DU wedi amharu ar Brexit. Mewn gwirionedd, hyd yn hyn, rydym yn mynd i adael ar 29 Mawrth, ac rwy'n gobeithio ac yn credu y bydd hynny'n dal i ddigwydd, ac onid yw e'n cytuno â hynny?
Thank you, Mark, and thanks for your contribution earlier, but I find it difficult to agree that the Government is preparing to leave when we don't any longer have a leave date. We have 29 December 20XX—we have no leave date at all now. We're in an even worse position than when we started. [Interruption.] I'm sorry, no, you've had your chance now, thank you.
Can we just take—? I've done that bit; I've lost my place now. What motivates Plaid here is their own sectarian objectives. Plaid want Welsh independence—[Interruption.] I was using your joke from two weeks ago. Plaid want Welsh independence within the comfort blanket of the EU. So the UK leaving the EU does nothing to help their cause. There is no point in Labour and Plaid Cymru calling for another referendum, because they don't want to respect the result of the first one. Paul Davies was right on this point. The people of the UK have spoken. The people of Wales have already spoken. Today, both Labour and Plaid Cymru are showing their utter contempt for democracy, and their contempt for the intelligence of the British people. Diolch yn fawr iawn.
Diolch ichi, Mark, a diolch am eich cyfraniad yn gynharach. Ond rwy'n ei chael yn anodd cytuno bod y Llywodraeth yn paratoi i adael pan nad oes gennym ni ddyddiad gadael bellach. Mae gennym ni 29 Rhagfyr 20XX—nid oes gennym ni ddyddiad gadael o gwbl bellach. Rydym mewn sefyllfa hyd yn oed yn waeth nag yr oeddem pan ddechreuasom. [Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf, na, rydych wedi cael eich cyfle nawr, diolch.
A allwn ni gymryd—? Rwyf wedi gwneud y darn hwnnw; rwyf wedi colli fy lle nawr. Yr hyn sy'n cymell Plaid yma yw eu hamcanion sectyddol eu hunain. Mae Plaid eisiau annibyniaeth i Gymru—[Torri ar draws.] Roeddwn i'n defnyddio eich jôc chi o bythefnos yn ôl. Mae Plaid eisiau annibyniaeth i Gymru o fewn blanced gysur yr UE. Felly nid yw'r DU yn gadael yr UE yn gwneud dim i helpu eu hachos nhw. Does dim pwynt i Lafur a Phlaid Cymru alw am refferendwm arall, oherwydd dydyn nhw ddim eisiau parchu canlyniad yr un cyntaf. Roedd Paul Davies yn iawn ar y pwynt hwn. Mae pobl y DU wedi siarad. Mae pobl Cymru eisoes wedi siarad. Heddiw, mae Llafur a Phlaid Cymru yn dangos eu dirmyg llwyr tuag at ddemocratiaeth, a'u dirmyg tuag at ddeallusrwydd pobl Prydain. Diolch yn fawr iawn.
Mae Caergybi yn agosach at Ddulyn nag ydy o at Lerpwl. Dim ond rhyw hanner milltir sydd ynddi hi, ond yn nhermau masnach mae'n llawer pwysicach, wrth gwrs. Mi ges i fy magu yna ac roeddwn i'n teimlo yr oeddwn i'n cael fy magu mewn frontier Ewropeaidd. Rydw i'n cofio picio draw i Dún Laoghaire am gyrri ar nos Sadwrn, a phenwythnosau lu draw yn Nulyn. Ond gymaint o hwyl ag oedd y cyswllt yna, wrth gwrs, mae'r manteision o gael y cyswllt agos yna yn rhedeg yn llawer dyfnach na'r nosweithiau hynny draw yn yr ynys werdd.
Mae'r hyn yr ydym ni'n ei drafod heddiw—y cytundeb ymadael yma—yn wahanol iawn, iawn i'r hyn a gafodd ei addo nôl yn 2016. Mae'r ffaith ein bod ni wedi cyrraedd y pwynt yma rŵan yn dangos i fi'r camgymeriad, os ydych chi am fod yn garedig, neu'r twyll, fel y byddwn i yn ei weld o, o beidio â bod wedi cynnig cynllun i bobl cyn y refferendwm, oherwydd rŵan yr ydym ni'n darganfod y gwirionedd o geisio tynnu ein hunain oddi wrth berthynas sydd wedi gweithio mor ffafriol inni drwy gydol fy mywyd i. Rydw i'n Ewropead balch, wastad wedi bod, oherwydd fel cenedlaetholwr a rhyngwladolwr Cymreig, rydw i eisiau i Gymru fod yn rhan o rwydweithiau ehangach. Felly, rydw i'n hapus iawn i gadarnhau'r hyn a oedd Gareth Bennett yn ei ddweud: mae gwledydd bach, annibynnol fel Cymru yn elwa o fod yn rhan o rwydweithiau rhyngwladol, ac rydw i eisiau i Gymru annibynnol fod yn rhan o rwydweithiau Prydeinig ac Ewropeaidd yn y dyfodol ar gyfer fy mhlant i a'u plant nhw.
Nid rhyw rwydweithiau haniaethol ydy'r rhain. Maen nhw'n rhwydweithiau go iawn sy'n cael effaith go iawn. Rydw i wedi crybwyll Caergybi yn barod. Nid oes dim angen i fi sôn am bwysigrwydd y porthladd hwnnw yng nghyd-destun economi Ynys Môn, ond wrth gwrs mae yn groesiad cwbl, cwbl hanfodol o ran y berthynas rhwng Prydain a'r Undeb Ewropeaidd: yr ail borthladd roll-on, roll-off prysuraf yn ynysoedd Prydain, yn ail i Dover, ac mae'r traffig masnach drwy Gaergybi wedi cynyddu 694 y cant ers i'r farchnad sengl Ewropeaidd gael ei chreu. Mae symudedd rhwydd masnach drwy Gaergybi yn gwbl hanfodol i iechyd economaidd y porthladd a'r dref honno, ac nid oes angen inni ddychmygu'r effaith a fyddai ymadawiad caled o'r Undeb Ewropeaidd yn ei gael. Wrth gwrs, nid oes gennym ni ddim sicrwydd dan yr hyn sy'n cael ei gynnig yn y cytundeb ar hyn o bryd. Oes, mae yna sôn am gytundeb backstop, a fydd yna ddim llawer o newid am y tro, ac yn y blaen. Ond nid ydw i'n fodlon cymryd y risg efo'r math yna o ansicrwydd. Rydym ni'n gwybod y byddai ffin galed yn niweidiol iawn, ond yn barod rydym ni'n gwybod bod yna ferries go iawn—nid syniadau, nid bygythiadau, ond ferries go iawn—yn cael eu hadeiladu i wneud y croesiad yn uniongyrchol o Gaergybi i gyfandir Ewrop.
Gadewch imi droi at amaethyddiaeth, mor bwysig i Fôn yn economaidd, yn gymdeithasol, yn ddiwylliannol, yn ieithyddol. Rydym ni eisoes yn gweld effaith Brexit cyn inni adael, a hynny yn ffurf yr ymgynghoriad 'Brexit a'n tir', sy'n paratoi'r ffordd at gael gwared â thaliadau uniongyrchol i ffermydd teuluol, i ffermydd yn gyffredinol. Wedyn, mae bygythiad i farchnadoedd ein ffermwyr ni, sy'n dal yn gwbl ansicr. Ydynt, mae'r undebau amaethyddol yn dweud efallai bod y cytundeb yma yn well na dim cytundeb, a'r ansicrwydd llwyr y byddai hynny yn cynrychioli, ond mae yna le, wrth gwrs, i stopio'r holl broses, a dyna'r unig beth a allai gynnig rhyw fath o sicrwydd i ffermwyr.
Wedyn mae'r holl naratif Brexit. Nid dim ond tanseilio Ewrop ydy'r nod yn fan hyn—nid oes gennyf ddim amheuaeth am hynny—ond Prydeineiddio a dad-Gymreigio. Mi welsom ni beth ddigwyddodd yn y Sioe Frenhinol: bwyd Cymru'n cael ei frandio fel bwyd Prydeinig. Yr wythnos yma mi welais i luniau o gig oen Cymreig yn cael ei werthu efo label jac yr undeb yn archfarchnad Morrisons—rhywbeth na fyddai wedi cael ei wneud o'r blaen. Mae prif weithredwr Hybu Cig Cymru wedi cyfeirio at astudiaeth sy'n dangos bod y brand Cymreig yn llawer mwy effeithiol ac yn gryfach brand na'r brand Prydeinig wrth werthu i farchnadoedd Ffrainc, marchnadoedd fel yr Almaen hefyd, a'r Eidal rydw i'n credu.
Ac nid dim ond cig rydw i'n sôn amdano yn y fan hyn. Mae 97 y cant o'r cregyn gleision o'r Fenai yn mynd i farchnadoedd Undeb Ewropeaidd ac maen nhw'n gorfod cyrraedd o fewn oriau aur o fod wedi cael eu tynnu o'r môr. Dyna'r bygythiad iddyn nhw. A halen: mae Halen Môn—halen gorau'r byd heb amheuaeth—yn falch iawn o fod yn gynnyrch Cymreig ac Ewropeaidd ac wedi manteisio yn helaeth o gael statws Ewropeaidd gwarchodedig.
Mae yna gymaint mwy y gallwn i gyfeirio ato o ran perthynas Môn â’r Undeb Ewropeaidd. SEACAMS, yr adran o Brifysgol Bangor sy'n arloeswyr ym maes technoleg yn ymwneud â’r môr, sy’n cyfrannu llawer at faes ynni môr ac wedi manteisio'n fawr iawn ar arian Ewropeaidd. Orbital, cwmni arall o'r Alban yr wythnos yma'n arwyddo cytundeb efo parth ynni Morlais, ac Orbital wedi derbyn arian sylweddol o dan gynllun Horizon 2020 yr Undeb Ewropeaidd.
Mi wnaf i dynnu at y terfyn—mae'r cloc yn mynd. Pobl ifanc Môn ydy'r garfan arall rydw i'n bryderus yn eu cylch nhw. Y cyfleon sy'n cael eu cau: cyfleon mewn addysg; cyfleon i weithio. Mae'r ymfalchïo yma mewn cau symudedd rhydd o bobl unwaith ac am byth yn rhywbeth sydd yn wrthun i fi fel tad i dri o blant, sy'n gweld y byd fel eu hiard gefn ac yn gweld y cyfleon sy'n dod o fod yn rhan o'r Undeb Ewropeaidd. Ac a ydych chi'n gwybod beth? Mae pobl ifanc yn deall. Rydym ni'n gwybod bod cymaint o bobl ifanc—cymaint â 70 y cant neu fwy o'r rhai rhwng 18 a 24—wedi pleidleisio i aros yn Undeb Ewropeaidd. Ac rydym ni'n fodlon aberthu eu dyfodol nhw yn enw rhyw fath o ddemocratiaeth perverse, sy'n ymwrthod â rhoi pleidlais unwaith eto i bobl.
Mae yna ddau reswm pam rydw i'n cefnogi rhoi pleidlais i bobl eto: un, onid ydy hi'n werth gwneud penderfyniad ar sail tystiolaeth go iawn, ac felly edrych ar beth yn union ydy rhwystr adael yr Undeb Ewropeaidd? A dau: onid ydy hi'n bwysig bod democratiaeth yn rhywbeth sydd mor gyfoes â phosibl? Dyna pam y mae etholiadau'n cael eu cynnal bob ychydig o flynyddoedd, oherwydd mae pobl yn newid eu meddyliau. A'r rheswm maen nhw'n colli ffydd mewn un blaid wleidyddol neu mewn syniad o bosibl, ydy oherwydd eu bod nhw'n gweld tystiolaeth ac yn newid eu meddwl. Mae'r dystiolaeth wedi newid. Mae'r dystiolaeth yn glir o'n blaenau ni. Gadewch i ni fesur yn gyfoes a dangos ein bod ni fel Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn ddifrifol ynglŷn â democratiaeth heddiw—nid democratiaeth yn seiliedig ar gelwydd ychydig o flynyddoedd yn ôl.
Holyhead is closer to Dublin than it is to Liverpool. There's only half a mile or so in it, but in terms of trade, it's far more important, of course, and when I grew up, I felt that I grew up in a European frontier. I remember popping over to Dún Laoghaire for a curry on a Saturday night, and many weekends spent in Dublin. That was so much fun but, of course, the advantages of having that close link run far deeper than those evenings I spent on the emerald isle.
Now, what we're discussing today, this withdrawal agreement, is very different to what was promised back in 2016, and the fact that we have arrived at this point now shows to me the mistake—if you want to be kind—or the fraud, as I would see it, of not having proposed a plan for people before the referendum, because now we're discovering the reality of trying to withdraw from a relationship that has worked so favourably for us throughout my life. Now, I'm a proud European. I always have been because, as a nationalist and an internationalist from Wales, I want Wales to be part of wider networks. So, I'm happy to confirm what Gareth Bennett said: small, independent nations such as Wales do benefit from being part of international networks. I want an independent Wales to be part of British and European networks in future, for my children and for their children.
They're not intangible networks. They're genuine, real networks that do have a real impact. I've mentioned Holyhead already. I don't have to talk about the importance of that port in the context of the economy of Anglesey but, of course, it is a vital crossing in terms of the relationship between Britain and the European Union: the second busiest roll-on, roll-off port in the British isles, second to Dover. The trade traffic through Holyhead has increased by 694 per cent since the single European market was created. Now, easy movement throughout Holyhead is vital to the economic health of the port and that town, and we don’t have to imagine the impact that a hard withdrawal from the European Union would have. We have no certainty under what is being proposed in the agreement at present. Yes, there's mention made of a backstop agreement, and that there will be no change for now and so forth, but I'm not happy to take a risk with that kind of uncertainty. We know that a hard border would be very damaging, but we know that there are ferries—not ideas and threats—but ferries that are being built to make that direct crossing from Holyhead to the European continent.
If I can turn to agriculture, it's so important to Anglesey economically, socially, culturally and linguistically. We already see the impact of Brexit before we withdraw in the 'Brexit and our land' consultation, which does lay the foundation for eradicating direct payments to family farms, and to farms in general. And, there's the threat to markets used by our farmers. The farming unions say that, perhaps, yes, this agreement is better than no agreement at all, and the total uncertainty that that would cause. But, there is room to halt this entire process, and that's the only thing that can provide some certainty for farmers.
Then, there's the whole Brexit narrative. Undermining Europe is not the only aim here—I have no doubt about that—but making Wales more British and less Welsh. We saw it in the Royal Welsh Show, with Welsh food being branded as British food. This week, I saw pictures of lamb from Wales being sold in Morrisons with the union jack stamped on it—that's not something that's happened before. The chief executive of Hybu Cig Cymru has referred to a study that shows that the Welsh brand is a far more effective and stronger brand than the British brand when selling to markets such as France and Germany, and Italy as well, I think.
And, it's not just meat that I'm talking about here. Ninety-seven per cent of mussels from the Menai straits go to EU markets, and they have to arrive within that golden hour of being harvested. That's the threat to them. And salt: Halen Môn—the best salt in the world, without a doubt—is very proud of being a Welsh and European product, and has benefited significantly from having that European protected status.
There's so much more that we could refer to in terms of Anglesey's relationship with the EU. SEACAMS, the department at Bangor University that innovates in the field of technology with regard to the sea, which has contributed much on marine energy, has benefited greatly from European funding. Orbital, a company from Scotland, has this week signed an agreement with the Morlais energy park, and Orbital has received funding from the European Union's Horizon 2020.
I will draw this to a conclusion—time is against me. Young people in Anglesey are the cohort that I'm concerned about. The opportunities that are lost to them: the opportunities in education; opportunities to work. This pride in shutting off the free movement of people once and for all is something that is alien to me as a father of three children, who sees the world as their oyster and sees the opportunities in that regard. And do you know what? Young people understand. We know that as many as 70 per cent of young people, if not more, between 18 and 24 voted to remain in the European Union. We are sacrificing their futures in the name of some kind of perverse democracy that rejects giving people a second vote.
There are two reasons why I give my support to a people's vote: one, isn't it a worth making a decision on the basis of genuine evidence, and therefore looking at what the barriers are? Secondly, isn't it important that democracy is something that is as contemporary as possible? That's why elections are held every few years, because people do change their minds. The reason that people lose faith in one idea, one party, is that they see new evidence and they change their minds. The evidence has changed. The evidence is clear to us. Let us take a contemporary vote and show that we, as the National Assembly for Wales, are serious about democracy here today—not democracy based on the lies of a few years ago.
I rise to speak with a dispensation from members of my group in recognition of my consistent call for a People's Vote, and I will, therefore, be supporting amendment 3.
And what I want to say here is—. I'm going to quote a politician that I would normally be loath to quote, and that politician talked about the known unknowns and the unknown unknowns. And that, I think, is where we are today with this whole Brexit scenario. We have more unknown unknowns than ever before. And we all know that the next few days and weeks are critical, but the legal, the political, and the constitutional permutations are all unknown. So, I think it's incumbent upon politicians to make known their views and their intentions and to be honest about what they believe is best for Britain and best for Wales. And that is why I will be supporting amendment 3. I will call for a people's vote on the final agreement between the UK and the EU, including an option for the UK to remain a member state of the European Union. I will also be supporting that on behalf of the young people who never had a chance to vote because they weren't yet of voting age, yet they expressed their view and their wish for their futures to become secure without that power.
Rwy'n codi i siarad gyda chysyniad aelodau fy ngrŵp i gydnabod fy ngalwad cyson am Bleidlais y Bobl, a byddaf, felly, yn cefnogi gwelliant 3.
A'r hyn yr wyf i eisiau ei ddweud yn y fan yma yw—. Rwy'n mynd i ddyfynnu gwleidydd y byddwn fel arfer yn gyndyn o'i ddyfynnu, ac mae'r gwleidydd hwnnw wedi sôn am y pethau anhysbys sy'n hysbys a'r pethau hysbys sy'n anhysbys. A, dyna, yn fy marn i, yw'r sefyllfa yr ydym ni ynddi heddiw o ran yr holl sefyllfa Brexit hon. Mae gennym ni fwy o bethau anhysbys sy'n anhysbys nag erioed o'r blaen. A gŵyr pob un ohonom ni fod yr ychydig ddyddiau a'r wythnosau nesaf yn hollbwysig, ond mae'r dewisiadau cyfreithiol, gwleidyddol, a chyfansoddiadol yn gwbl anhysbys. Felly, credaf ei bod yn ddyletswydd ar wleidyddion i leisio eu barn a'u bwriad ac i fod yn onest am yr hyn sydd orau ar gyfer Prydain ac sydd orau ar gyfer Cymru, yn eu barn nhw. A dyna pam y byddaf yn cefnogi gwelliant 3. Byddaf yn galw am bleidlais y bobl ar y cytundeb terfynol rhwng y DU a'r UE, gan gynnwys dewis i'r DU aros yn aelod-wladwriaeth o'r Undeb Ewropeaidd. Byddaf hefyd yn cefnogi hynny ar ran y bobl ifanc na chafodd gyfle o gwbl i bleidleisio oherwydd nad oedden nhw yn ddigon hen i bleidleisio eto, ond fe wnaethon nhw fynegi eu barn a'u dymuniad i'w dyfodol fod yn ddiogel heb y grym hwnnw.
I think and I understand full well and do respect the vote that was returned, but let's be absolutely clear about the vote that was returned. First of all, we had a referendum, and this was supposed to be the referendum that was brought about by a party to actually quell and finally put to bed their internal argument about being members of the European Union. So confident was the then Prime Minister that he was going to get a vote to remain in the European Union, he actually didn't bother to do any work whatsoever to promote that idea. When he finally woke up, it was too late. When he lost the biggest gamble that this country has ever had, he left. He left the country to its own devices. And when the lies that are now coming out persuaded people to vote to leave, exactly the same happened the other side. Farage has left the country. Where did he go? Germany. That's where he's gone.
So, let's be clear about what's happened here. Let's be clear about what people really thought they were voting for—and those buses. We've all seen the lies emblazoned on those buses. None of them will be delivered. None of them will be delivered. So, when we know what it is that people have really voted for, when we know what that is, then let's go back to the people if you've got such confidence—I can hear you shouting over there. If you've got such confidence that people are going to support what the reality is, then give them a chance to do that. Because that is what people do. [Interruption.] No, I will not give way. I've heard enough from you, because you were part of that process that led us to where we are today.
We're all going to be better off, are we? You tell that to the young people who might not be able to take part in knowledge exchange for the future, to learn what is out there beyond the boundaries of the UK. You take that to the people that I was talking to who are very proud—and Wales is extremely proud of being a leading partner in the innovation in medicines. You tell that to the doctors who were pleading with me when I was at an event the other day that we don't throw all that away. You tell that to the workers whose rights were not given to them in this country. I don't know how many of you actually understand that part-time workers had no entitlement whatsoever to paid holiday pay—I don't know how many of you know that—but I know one thing: my mother knew it, until she managed to get that when the Labour Government decided to implement that change here. So, you need to wake up when you're talking about the rights. You need to wake up when you think about the consequences.
And what about human rights? We hear it from the side over there, 'Don't let them have rights', but I'll tell you one thing now, when you remove rights from people, you remove your own rights, and you don't know what rights you need until you need them. You don't know what protection you need until you're in that position. I am a little bit fed up also of hearing about removing human rights as though you can somehow allow them for some people and not for others. I hear it all the time. If anybody really believes that there aren't gaps between the current status that we have now and the bill of rights, what I suggest is that they mind the gap, because I'm really concerned that people are going to fall through that.
So, I clearly want to put it back to the people. I want them to have an opportunity, so that when they fully understand what this is going to mean to them—not the lies and the innuendos that we've heard, but the real choice of what they will be letting themselves in for—then I think that we can all get on and move forward, and at least give people a real chance to say, 'Now we know what we voted for, now we've made our choice.'
Rwy'n credu ac yn deall yn iawn ac yn parchu'r bleidlais a gafwyd, ond gadewch inni fod yn gwbl glir ynghylch y bleidlais a gafwyd. Yn gyntaf, cawsom refferendwm, a hwn oedd y refferendwm a oedd i fod, ac a sefydlwyd gan blaid, i ddatrys a rhoi terfyn ar ei dadl fewnol ynghylch bod yn aelodau o'r Undeb Ewropeaidd. Roedd y Prif Weinidog ar y pryd mor ffyddiog ei fod yn mynd i gael y bleidlais i aros yn yr Undeb Ewropeaidd, mewn gwirionedd, fel na wnaeth drafferthu i wneud unrhyw waith o gwbl i hyrwyddo'r syniad hwnnw. Pan ddeffrodd o'r diwedd, roedd hi'n rhy hwyr. Pan gollodd ef y gambl fwyaf a gafodd y wlad hon erioed, fe adawodd. Gadawodd y wlad i edrych ar ôl ei hun. A phan wnaeth y celwyddau sydd bellach yn dod i'r amlwg ddarbwyllo pobl i bleidleisio i adael, digwyddodd yn union yr un peth ar yr ochr arall. Mae Farage wedi gadael y wlad. I ble yr aeth ef? Yr Almaen. Dyna ble y mae wedi mynd.
Felly, gadewch inni fod yn glir ynghylch beth sydd wedi digwydd yn y fan yma. Gadewch i ni fod yn glir ynghylch beth yr oedd pobl yn ei gredu yr oeddent, mewn gwirionedd, yn pleidleisio drosto—a'r bysiau hynny. Rydym ni i gyd wedi gweld y celwyddau yn addurno'r bysiau hynny. Ni fydd dim ohonyn nhw'n cael eu cyflawni. Ni fydd dim ohonyn nhw'n cael eu cyflawni. Felly, pan fyddwn ni'n gwybod beth y mae pobl wedi pleidleisio o'i blaid mewn gwirionedd, pan fyddwn ni'n gwybod beth yw hynny, yna beth am fynd yn ôl at y bobl, os oes gennych chi gymaint o ffydd—gallaf eich clywed chi'n gweiddi draw yn y fan yna. Os oes gennych chi gymaint o ffydd bod pobl yn mynd i gefnogi'r realiti, yna rhowch gyfle iddyn nhw wneud hynny. Oherwydd dyna beth y mae pobl yn ei wneud. [Torri ar draws.] Na wnaf, ni wnaf ildio. Rwyf wedi clywed digon gennych chi, oherwydd roeddech chi'n rhan o'r broses honno sydd wedi ein harwain ni i'r sefyllfa yr ydym ni ynddi heddiw.
Rydyn ni i gyd yn mynd i fod yn well ein byd, ydym ni? Dywedwch chi hynny wrth y bobl ifanc na fydd o bosibl yn cael cymryd rhan mewn cyfnewid gwybodaeth ar gyfer y dyfodol, i ddysgu beth sydd ar gael allan yno y tu hwnt i ffiniau y DU. Ewch â hynny at y bobl yr oeddwn i'n siarad â nhw sydd yn falch iawn—ac mae Cymru yn hynod o falch o fod yn bartner blaenllaw yn y gwaith o arloesi ym maes meddyginiaethau. Dywedwch chi hynny wrth y meddygon a oedd yn erfyn arnaf pan yr oeddwn mewn digwyddiad y dydd o'r blaen, nad ydym yn taflu hynny i gyd i ffwrdd. Dywedwch hynny wrth y gweithwyr na roddwyd eu hawliau iddynt yn y wlad hon. Nid wyf i'n gwybod faint ohonoch chi sy'n deall mewn gwirionedd nad oedd gan weithwyr rhan-amser unrhyw hawliau o gwbl i dâl gwyliau—wn i ddim faint ohonoch chi sy'n gwybod hynny—ond rwy'n gwybod un peth: roedd fy mam yn gwybod hynny, hyd nes iddi lwyddo i'w gael pan benderfynodd y Llywodraeth Lafur weithredu'r newid hwnnw yma. Felly, mae angen i chi ddeffro pan eich bod chi'n sôn am yr hawliau. Mae'n rhaid ichi ddeffro pan fyddwch chi'n meddwl am y canlyniadau.
A beth am hawliau dynol? Rydym ni'n ei glywed o'r ochr draw yn y fan yna, 'Peidiwch â gadael iddyn nhw gael hawliau', ond fe ddywedaf i un peth wrthych chi nawr, pan fyddwch chi'n tynnu hawliau oddi ar bobl, rydych chi'n tynnu eich hawliau eich hun, a dydych chi ddim yn gwybod pa hawliau sydd eu hangen arnoch chi hyd nes y byddwch chi eu hangen. Dydych chi ddim yn gwybod pa amddiffyniad sydd ei angen arnoch chi tan eich bod yn y sefyllfa honno. Rwyf wedi alaru braidd hefyd o glywed am ddileu hawliau dynol fel pe byddech chi'n gallu eu caniatáu i rai pobl rywsut ac nid i bobl eraill. Rwy'n clywed hynny drwy'r amser. Os oes unrhyw un yn credu mewn gwirionedd nad oes bylchau rhwng y statws presennol sydd gennym ni nawr a'r bil hawliau, rwy'n awgrymu eu bod nhw'n wyliadwrus o'r bwlch, oherwydd rwy'n bryderus iawn bod pobl yn mynd i ddisgyn drwyddo.
Felly, rwy'n amlwg yn dymuno ei roi yn ôl i'r bobl. Rwyf eisiau iddyn nhw gael cyfle, fel eu bod yn deall yn llwyr beth fydd hyn yn ei olygu iddyn nhw—nid y celwyddau a'r ensyniadau yr ydym ni wedi eu clywed, ond y gwir ddewis o'r hyn y maen nhw'n gadael eu hunain yn agored iddo—rwy'n credu y gallwn ni i gyd gytuno a symud ymlaen wedyn, ac o leiaf rhoi cyfle gwirioneddol i bobl ddweud, 'Nawr ein bod ni'n gwybod beth y gwnaethom ni bleidleisio drosto, rydym ni bellach wedi gwneud ein dewis.'
After listening to so many good speeches, I don't think I will have much to say, but the fact is, I will say a few things.
When the first election happened—devolution for this Chamber in 1997—there was only a 6,721 majority and we are here, and the majority for the UK to leave Europe was 1,269,501. So, actually, there was a clear majority for people to leave Europe. There is no quarrel. I met a lot of people before May 2016, and met so many constituents, including from farming communities. I can't explain in this Chamber the language they used when I went to Raglan market to meet so many farmers, and there were so many that were anti-Europe. I met so many teachers, so many doctors, so many taxi drivers, so many shopkeepers—there's a long list, Presiding Officer. They were, actually, totally against Europe. I do not know why, but I can blame one or two people—one on that side of the Chamber and the other is our media.
You've probably forgotten what happened on the BBC and ITV, the channels that people watched, saw and agreed upon. We are not talking about those areas where people were guided in a different direction. Brexit means that in that referendum in 2016, people voted to bring our EU membership to an end and to create a new role for our country in the world. We need to deliver Brexit now that respects the decision of the British people; a Brexit that takes back control of our own borders, our law and our money; and a Brexit that sets us on course for a better future outside the EU as a globally trading nation in charge of our own destiny, seizing the opportunity of trade with some of the fastest growing and most dynamic economies across the world. Don't underestimate Great Britain. We were before 1973, without Europe, a great Britain, and we have the name. There are more than 200 countries around the globe, and 27—[Interruption.] Mike, go on.
Ar ôl gwrando ar gynifer o areithiau da, nid wyf yn credu y bydd gen i lawer i'w ddweud, ond y ffaith yw, rwyf am ddweud ychydig o bethau.
Pan ddigwyddodd yr etholiad cyntaf—datganoli ar gyfer y Siambr hon yn 1997—dim ond 6,721 oedd y mwyafrif ac rydym ni yma, ac roedd y mwyafrif o blaid y DU yn gadael Ewrop yn 1,269,501. Felly, mewn gwirionedd, roedd mwyafrif clir i bobl adael Ewrop. Does dim dadl. Cyfarfûm â llawer o bobl cyn mis Mai 2016, a chyfarfûm â llawer o etholwyr, gan gynnwys rhai o gymunedau ffermio. Ni allaf esbonio yn y Siambr hon yr iaith a ddefnyddiwyd ganddyn nhw pan euthum i farchnad Rhaglan i gwrdd â chymaint o ffermwyr, ac roedd cynifer ohonyn nhw yn wrth-Ewrop. Cyfarfûm â llawer o athrawon, llawer o feddygon, llawer o yrwyr tacsi, llawer o siopwyr—mae yna restr hir, Llywydd. Roedden nhw, mewn gwirionedd, yn llwyr yn erbyn Ewrop. Wn i ddim pam, ond gallaf roi'r bai ar un neu ddau o bobl—un ohonyn nhw ar yr ochr yna i'r Siambr a'r llall yw ein cyfryngau.
Mae'n debyg eich bod wedi anghofio beth ddigwyddodd ar y BBC ac ITV, y sianelau yr oedd pobl yn eu gwylio, yn eu gweld ac yn cytuno â nhw. Nid ydym ni'n sôn am yr ardaloedd hynny lle yr arweiniwyd pobl i gyfeiriad gwahanol. Mae Brexit yn golygu bod pobl yn y refferendwm hwnnw yn 2016 wedi pleidleisio i ddod â'n haelodaeth o'r UE i ben a chreu swyddogaeth newydd ar gyfer ein gwlad yn y byd. Mae angen inni gyflawni Brexit yn awr sy'n parchu penderfyniad pobl Prydain; Brexit sy'n golygu ein bod unwaith eto yn rheoli ein ffiniau ein hunain, ein cyfraith a'n harian; a Brexit sy'n ein gosod ar lwybr tuag at gwell dyfodol y tu allan i'r UE fel gwlad sy'n masnachu'n fyd-eang sy'n gyfrifol am ein tynged ein hunain, gan fanteisio ar y cyfle i fasnachu â rhai o'r economïau sy'n tyfu gyflymaf a'r rhai mwyaf dynamig ledled y byd. Peidiwch â diystyru Prydain Fawr. Roeddem ni cyn 1973, heb Ewrop, yn Brydain fawr, ac mae gennym yr enw. Mae mwy na 200 o wledydd ledled y byd, a 27—[Torri ar draws.] Mike, ewch ymlaen.
If things were so good in 1973, why did Prime Ministers in 1959 and 1973 all attempt to join the European Union?
Os oedd pethau mor dda yn 1973, pam wnaeth y Prif Weinidogion yn 1959 a 1973 i gyd geisio ymuno â'r Undeb Ewropeaidd?
Mike, you forgot the swinging 1960s. You probably didn't enjoy the time when Great Britain was actually in the lead in everything, and they were leading the world in all walks of life. [Interruption.] Wait a minute. We will control, after Brexit, Presiding Officer, we will control our own borders and free movement, once and for all. That isn't Brexit. We protect our jobs in this country, whether in Wales, Ireland, Northern Ireland, Scotland or England. We will control all of it. We will no longer send vast—. Money has been mentioned—£300 million a week will be stopped. And we'll probably use that money for our social services here, or the different areas. Our Government will use it, and we will be able to trade freely around the world with TWA. The thing is: Europeans are only 27 countries, not 200 countries. So, remember: we will be growing bigger. [Interruption.]
Mike, fe wnaethoch chi anghofio'r 1960au cyffrous. Mae'n debyg na wnaethoch chi fwynhau'r adeg pan oedd Prydain Fawr mewn gwirionedd yn arwain ar bopeth, ac roedden nhw'n arwain y byd ym mhob agwedd ar fywyd. [Torri ar draws.] Arhoswch funud. Byddwn ni'n rheoli, ar ôl Brexit, Llywydd, byddwn ni'n rheoli ein ffiniau ein hunain a'r rhyddid i symud, unwaith ac am byth. Nid Brexit yw hynny. Rydym ni'n diogelu ein swyddi yn y wlad hon, boed hynny yng Nghymru, Iwerddon, Gogledd Iwerddon, yr Alban neu yn Lloegr. Byddwn ni'n rheoli popeth. Ni fyddwn bellach yn anfon symiau enfawr—. Soniwyd am arian—bydd £300 miliwn yr wythnos yn cael ei atal. A byddwn ni mwy na thebyg yn defnyddio'r arian hwnnw ar gyfer ein gwasanaethau cymdeithasol yn y fan yma, neu feysydd eraill. Bydd ein Llywodraeth yn ei ddefnyddio, a byddwn ni'n gallu masnachu'n rhydd o gwmpas y byd gyda TWA. Y peth yw: dim ond 27 o wledydd sydd yn Ewrop, nid 200 o wledydd. Felly, cofiwch: byddwn ni'n tyfu'n fwy. [Torri ar draws.]
Dawn Bowden.
Dawn Bowden.
Thank you, Llywydd. Can I—
Diolch ichi, Lywydd. A gaf i—
I've just given way.
Rwyf newydd ildio.
Oh, I'm sorry. I'm sorry. I thought that was your flourish and your finish. I am sorry, Mohammad Asghar. Giving way to Steffan Lewis.
O mae'n ddrwg gen i. Mae'n ddrwg gen i. Roeddwn i'n meddwl mai dyna oedd eich a'ch diweddglo. Mae'n ddrwg gen i, Mohammad Asghar. Ildio i Steffan Lewis.
Thank you, Llywydd. I think we were all getting rather excited that maybe the Member had reached his climax at that point. It certainly looked like that from where I was sitting. [Laughter.] The Member has just said that the UK will be free to trade with the rest of the world. At the moment, I keep hearing Brexiteers on the radio telling me that our biggest trading nation is the United States of America. How on earth does being in the European Union prevent us from trading with the rest of the world?
Diolch, Llywydd. Rwy'n credu ein bod ni i gyd braidd yn gynhyrfus bod yr Aelod wedi cyrraedd ei uchafbwynt ar y pwynt hwnnw. Roedd yn sicr yn edrych felly o'r lle yr oeddwn i'n eistedd. [Chwerthin.] Mae'r Aelod newydd ddweud y bydd y DU yn rhydd i fasnachu â gweddill y byd. Ar hyn o bryd, rwy'n dal i glywed pobl sy'n cefnogi Brexit ar y radio yn dweud wrthyf mai ein gwlad fasnachu fwyaf yw'r Unol Daleithiau. Sut ar y ddaear y mae bod yn yr Undeb Ewropeaidd yn ein rhwystro rhag masnachu gyda gweddill y byd?
Listen: wait till Brexit on 29 March next year. We will be trading with China and other nations—Japan and others, Brazil. Don't forget—you're talking about Welsh lamb. We have the best commodities—Welsh water, even, we can sell to Arabs. You forget these areas. Look—[Interruption.] Go on.
Gwrandewch: arhoswch tan Brexit ar 29 Mawrth y flwyddyn nesaf. Byddwn ni'n masnachu gyda Tsieina a gwledydd eraill—Japan ac eraill, Brasil. Peidiwch ag anghofio—rydych chi'n sôn am gig oen Cymru. Mae gennym ni'r nwyddau gorau—dŵr Cymru, hyd yn oed, y gallwn ni ei werthu i Arabiaid. Rydych chi'n anghofio'r meysydd hyn. Edrychwch—[Torri ar draws.] Ewch ymlaen.
As a journalist, I once accompanied a former First Minister on a trade mission to China, because Welsh businesses are already doing business with countries the length and breadth of the world, as well as being part of a single totally open and transparent market of over 0.5 billion people.
Fel newyddiadurwr, euthum unwaith gyda chyn-Brif Weinidog ar daith fasnach i Tsieina, oherwydd bod busnesau Cymru eisoes yn gwneud busnes â gwledydd ar hyd a lled y byd, yn ogystal â bod yn rhan o farchnad sengl gwbl agored a thryloyw o dros 0.5 biliwn o bobl.
I'm glad to know that, but when I went there 10 years ago, I and Plaid Cymru leader at that time, Ieuan—ask him—do you know what the Chinese told us? 'What is Wales? Where is Wales?' I'm glad this Chamber has promoted our part of the world. London has promoted Wales, and now we are—. And don't forget there is over a billion population there, and we are like a little village for them, and the trading they will do with the United Kingdom, not Wales alone. Remember this. And Wales has an opportunity—don't forget that. We will keep ourselves safe—[Interruption.] We will be safe against crime and terrorism, don't forget, after this Brexit. People are staying in France and everywhere, crossing all of Europe to come into this country. Why? Because—[Interruption.] No, no, no, no. Because there are people like you—'Come over, do nothing, and we'll still pay you.' That is not the right way to do things. All the right people must come in. The people must come the right way here. And also the referendum means—in our language we say—[Interruption.] In our language—I'll translate in a minute: Zaban-e-khalk ko nikara khuda samjho. It means, in Indian: 'When people speak, it's the word of God.' So, remember this: when people decided Brexit, you must, must agree it—. We are all here as elected Members because, whether we won it by one vote or 1,000 votes, you are elected. You must respect Brexit. There is no way out.
And listen—[Interruption.] And listen to what your leader is saying. He—Mr Corbyn—[Interruption.] Mr Corbyn—he himself—do you know what he said? He's not acting in the interest of Brexit. He said he was opposed to the deal before he even read it. That is your leader. And also Jeremy Corbyn promised to respect the country's decision to leave, but has now opened the door to rerunning the referendum, which will take all of us back to square one. So, there is uncertainty and also uncertainty and division if we listen to Jeremy Corbyn. That is, Presiding Officer—. Our Prime Minister is actually—I wish her long life, and everything—she's virtually as equal to or better than Joan of Arc. She will be doing a better job for the United Kingdom, and she's doing it, and you're forgetting it.
We have achieved a deal. We have achieved a deal with the European Union to deliver the referendum, a deal the nation can unite behind. One Parliament should be back. Also, we will control our own everything—every political area and businesses the British will control. The economy—I'll come to this. We have delivered—[Interruption.] We have delivered a commitment to provide appropriate analysis to Parliament through robust objective assessment how exiting the EU may affect the economy of the UK sector by nation and region in the long run. This analysis shows that our deal is the best deal available for jobs, our economy, while allowing us to honour the referendum and realise the opportunity of Brexit.
Presiding Officer, our unemployment, our wages, our—[Interruption.]
Rwy'n falch o wybod hynny, ond pan euthum i yno 10 mlynedd yn ôl, fi ac arweinydd Plaid Cymru ar y pryd, Ieuan—gofynnwch iddo—ydych chi'n gwybod beth ddywedodd y Tsieiniaid wrthym ni? 'Beth yw Cymru? Ble mae Cymru?' Rwy'n falch bod y Siambr hon wedi hyrwyddo ein rhan ni o'r byd. Mae Llundain wedi hyrwyddo Cymru, ac rydym ni yn awr—. A pheidiwch ag anghofio bod dros biliwn o boblogaeth yno, ac rydym ni fel pentref bach iddyn nhw, a bydd y masnachu a wnânt hwy gyda'r Deyrnas Unedig, nid Cymru yn unig. Cofiwch hyn. Ac mae gan Gymru gyfle—peidiwch ag anghofio hynny. Byddwn ni'n cadw ein hunain yn ddiogel—[Torri ar draws.] Byddwn ni'n ddiogel yn erbyn troseddu a therfysgaeth, peidiwch ag anghofio, ar ôl y Brexit hwn. Mae pobl yn aros yn Ffrainc ac ym mhob man, yn croesi Ewrop gyfan i ddod i'r wlad hon. Pam? Oherwydd—[Torri ar draws.] Na, na, na, na. Oherwydd bod pobl fel chi—'Dewch yma, peidiwch â gwneud dim, a byddwn ni'n dal i'ch talu chi.' Nid dyna'r ffordd iawn o wneud pethau. Mae'n rhaid i'r bobl iawn ddod i mewn. Mae'n rhaid i bobl ddod yma yn y ffordd iawn. A hefyd mae'r refferendwm yn golygu—yn ein hiaith ni rydym yn dweud—[Torri ar draws.] Yn ein hiaith ni—fe wnaf gyfieithu mewn munud: Zaban-e-khalk ko nikara khuda samjho. Mae'n golygu, yn iaith India: 'Pan fydd pobl yn siarad, gair Duw yw hwnnw.' Felly, cofiwch hyn: pan benderfynodd pobl ar Brexit, mae'n rhaid, rhaid i chi gytuno iddo—. Rydym ni i gyd yma fel Aelodau etholedig, oherwydd pa un a wnaethom ni ei ennill drwy un bleidlais neu 1,000 o bleidleisiau, rydych chi wedi'ch ethol. Mae'n rhaid i chi barchu Brexit. Nid oes unrhyw ffordd allan.
A gwrandewch—[Torri ar draws.] A gwrandewch ar yr hyn y mae eich arweinydd yn ei ddweud. Ef—Mr Corbyn—[Torri ar draws.] Mr Corbyn—ef ei hun—a ydych chi'n gwybod beth ddywedodd ef? Nid yw'n gweithredu er budd Brexit. Dywedodd ei fod yn gwrthwynebu'r cytundeb cyn iddo hyd yn oed ei ddarllen. Dyna eich arweinydd. A hefyd addawodd Jeremy Corbyn y byddai'n parchu penderfyniad y wlad i adael, ond mae bellach wedi agor y drws i ail-gynnal y refferendwm, a fydd yn mynd â phob un ohonom ni yn ôl i'r sefyllfa wreiddiol. Felly, mae ansicrwydd a hefyd ansicrwydd a rhaniad os gwrandawn ni ar Jeremy Corbyn. Hynny yw, Llywydd—. Mae ein Prif Weinidog, mewn gwirionedd—rwy'n dymuno hir oes iddi, a phopeth—mae hi bron cystal neu'n well na Jeanne D'Arc. Bydd hi'n gwneud gwaith gwell ar ran y Deyrnas Unedig, ac mae hi yn ei wneud, ac rydych chi'n anghofio hynny.
Rydym ni wedi llwyddo i gael cytundeb. Rydym ni wedi llwyddo i gael cytundeb gyda'r Undeb Ewropeaidd i gyflawni'r refferendwm, cytundeb y gall y wlad uno y tu ôl iddo. Dylai un Senedd fod yn ôl. Hefyd, byddwn yn rheoli popeth ein hunain—pob maes gwleidyddol a busnesau y bydd Prydain yn eu rheoli. Yr economi—byddaf yn dod at hyn. Rydym ni wedi cyflawni—[Torri ar draws.] Rydym ni wedi cyflawni ymrwymiad i ddarparu dadansoddiad priodol i'r Senedd drwy asesiad gwrthrychol cadarn ynghylch sut y gallai ymadael â'r UE effeithio ar economi sector y DU fesul gwlad a rhanbarth yn yr hirdymor. Dengys y dadansoddiad hwn mai ein cytundeb ni yw'r cytundeb gorau sydd ar gael ar gyfer swyddi, ein heconomi, ac mae'n caniatáu i ni anrhydeddu'r refferendwm a gwireddu cyfle Brexit.
Llywydd, ein diweithdra, ein cyflogau, ein—[Torri ar draws.]
No. The Member is already out of time. He's not taking an intervention.
Na. mae amser yr Aelod eisoes wedi dod i ben. Nid yw'n derbyn ymyriad.
Basically—. I'm on the last few lines now. This economy is going to grow. Brexit is only the answer. What Theresa May has put in black and white—please read. That is in the interest of the nation and the interest of our next generation. This people's vote I think is a nonsense and a non-starter, because we already had one, so there is no need for that to be had and to endorse another one. It would never end. So, I'd be grateful if you—. We will, anyway, be opposing this whole lot, but thank you very much for listening.
Yn y bôn—. Rwyf ar yr ychydig linellau olaf nawr. Mae'r economi hon yn mynd i dyfu. Brexit yw'r unig ateb. Yr hyn y mae Theresa May wedi'i roi ar ddu a gwyn—darllenwch ef os gwelwch yn dda. Mae hynny er budd y genedl ac er budd ein cenhedlaeth nesaf. Mae'r bleidlais y bobl hon, rwy'n credu, yn lol ac na fydd yn digwydd, oherwydd ein bod ni eisoes wedi cael un, felly does dim angen cynnal a chymeradwyo un arall. Ni fyddai terfyn ar hynny. Felly, byddwn yn ddiolchgar os gwnewch chi—. Byddwn ni, beth bynnag, yn gwrthwynebu'r rhain i gyd, ond diolch yn fawr iawn am wrando.
Well, thank you, Llywydd, and after that speech, I'm going to change my vote. [Laughter.]
Anyway, can I be clear from the start? This current deal—it fails us, it simply isn't good enough. It's unclear, it risks our safety and security, and it puts our economy at risk. Now, I spent many years as a negotiator, and in that time, I've seen lots of so-called 'final offers', but I always found that when Members say that the final deal's not good enough, you go back and you talk some more, and we end up getting a final deal, don't we? So, that's what you do. Now, I also know that people will be saying, 'Well, time's running out', and 'Where are we going to get this time to go back and speak some more?', because I also don't believe that a 'no deal' is any kind of realistic option, and the clock is ticking. So, where is the time going to come from? Well, in this Chamber, some months ago, I did ask whether it was time to pause the clock. I felt it was necessary then. I feel it even more now. And the legal advice—which I think Siân Gwenllian touched on earlier—that the UK Government now appears to have indicates that there's no impediment to seeking this. So, we should do that, and we should allow more time for those discussions to continue because Brexit is unchartered waters for everyone, including the EU-27, and the issues at stake are just too big to be rushed. So, before we set out to sea, let's at least try and be agreed on the map that's going to guide us to this new destination.
Now, Llywydd, I've always thought that our position in the EU was something to be proud of—our ability to influence and shape the market and the policies of the great continent of Europe. We had standing and we had respect. We are now being consigned to the status of bystander and observer. Now, I've always been—as others have said—proudly European. I'm a remainer. I'm proud to say that I campaigned vigorously for us to stay in the European Union because, as a socialist, for me, being part of the EU met my aspirations of active collectivism, pooling resources, working together, avoiding isolationism, and it's also why I am committed to a United Kingdom, because I believe that we are always stronger together.
But having heard Neil Hamilton's contribution earlier and the wringing of his hands about where we are and the poor deal that we have in front of us being worse than actually staying in, I can't help but reflect on what brought us here, and I'm going to repeat some of the things that Joyce Watson has said. What brought us here were the political divisions over Europe that have been the Achilles heel of the Conservative Party for more than 40 years. That internal division led David Cameron to putting the interests of the Tory party above the greater interests of this nation. It forced him to promise a referendum that we didn't need, to appease the hardline Eurosceptics in the Tory party. It was that Tory self-interest that brought us to where we are now. [Interruption.] No. He has to live with that for the rest of his life, and as Dai Lloyd quite rightly said, David Cameron, as a result of this, will, without doubt, go down in history as the worst Prime Minister of our time: the man who put the political interest of his own party before the future economic, social and political interests of an entire nation. Shame on him, and shame on the Conservative Party for allowing it to happen.
But despite all of my reservations, anger and sadness at what brought us here, I have sought to respect the outcome of this referendum, and even though I recall Nigel Farrage saying that if the vote had been 52 to 48 the other way around it was not over. Well, I'm telling you, comrades: this is not over. I had hoped beyond hope that the UK would be able to negotiate a deal that helps to avoid the disaster that I currently feel beyond any doubt is coming our way. But this withdrawal agreement is not such a deal. We've heard this before I know, but it's worth repeating—there are companies in my constituency that share my fears. Companies who have trading arrangements deeply embedded with the EU, companies already disrupted by the uncertainty of Brexit, companies dependent on tariff-free trade for their future business and retaining jobs in the local economy. They are not encouraged by anything that we have seen, and I genuinely fear that if we get this wrong, this will be the greatest act of self-harm that any nation has ever inflicted on itself. And it's our children who will have to live with the consequences of that, and it's the poorest in our society who will pay the biggest price for it. And as an elected representative, I can't vote for that outcome. As an elected representative, the easiest thing for me to do is to vote for the populist option. The hardest thing to do is to vote for the right option.
Llywydd, for a moment, let me also reflect on an issue that's also always been very close to my heart, and that's workers' rights—workers' rights that we have established through the European Union over many years; workers' rights, underpinned by European legislation, embodying that fine principle of an injury to one is an injury to all, which has mitigated some of the worst excesses of Tory attacks on workers' rights in this country. And no, Gareth Bennett, it is not EU migrant workers who drive down wages, it's unscrupulous employers, and it's our failure to deal with that that has been a national disgrace. So, I've read with interest the information about labour standards in the withdrawal agreement, and guess what? It's inadequate in that regard too. It does not provide the certainty that is required to avoid what can best be described as a race to the bottom. Clearly, many will base their fears for the future around the loss of access to the single market, and that, without doubt, is a huge consideration in this debate, and one that concerns me greatly, too, for all the reasons I've already mentioned. But I have equal fears about losing our place amongst the social policies of the EU, for, surely, our aim is that economic stability and social progress are linked together. And I'm just going to quote from one trade union legal firm that might be familiar to one or two people in this Chamber, and they've said:
'It is therefore abundantly clear that the commitments on non-regression of labour standards and compliance with International Labour Organisation and European Social Charter obligations will be ineffective'.
So, there's no reassurance in this agreement around so many aspects of our lives that we rely on for our future prosperity and security, and there's a deafening silence in the political declaration about protecting workers' rights. For me, that does not meet the test set either within the withdrawal agreement or the political declaration. So, our role today is clear: do we, as a National Assembly for Wales, give our agreement to the current withdrawal plan? And my answer is 'no'. Now that we know the extent of this folly, people must have the opportunity to vote again and decide whether the deal on the table is now really what they voted for. And I have to say, Paul, contrary to what you were saying earlier on, all of the indications now are that Wales no longer supports Brexit because now they know what it means—now they know what is actually on the table, they have changed their minds.
I hope that that's going to be done through a general election because I don't just want us to change direction on the EU, I want us to change direction on a whole host of domestic policies. The Government motion contains that vital call for a general election, and that's why it will receive my support and why I can't support the limitations of the Plaid amendment. But, somehow, after the last catastrophic election miscalculation for the Tories, I don't think that they're going to be making that same mistake again, and I don't believe that these particular turkeys will vote for an early Christmas. But the people must have their say, so if the Tories run away from another general election, then there must be a public vote that decides our future. Thank you.
Wel, diolch ichi, Llywydd, ac ar ôl yr araith honno, rwy'n mynd i newid fy mhleidlais. [Chwerthin.]
Beth bynnag, a gaf i fod yn glir o'r cychwyn? Mae'r cytundeb presennol hwn—mae'n siomedig iawn, nid yw'n ddigon da. Mae'n aneglur, mae'n peryglu ein diogelwch a'n sicrwydd ni, ac mae'n rhoi ein heconomi mewn perygl. Nawr, treuliais lawer o flynyddoedd yn negodwr, ac yn yr amser hwnnw, rwyf wedi gweld llawer o 'gynigion terfynol' fel y'i gelwir nhw, ond roeddwn i bob amser yn canfod pan fo Aelodau'n dweud nad yw'r cytundeb terfynol yn ddigon da, rydych chi'n mynd yn ôl ac yn trafod ychydig mwy, ac yn y pen draw rydym ni'n cael cytundeb terfynol, onid ydym ni? Felly, dyna rydych chi'n ei wneud. Nawr, rwy'n gwybod hefyd y bydd pobl yn dweud, 'Wel, mae amser yn brin', ac 'O le gawn ni'r amser hwn i fynd yn ôl i drafod eto?', oherwydd dydw i ddim ychwaith yn credu bod 'dim cytundeb' yn unrhyw fath o ddewis realistig, ac mae'r cloc yn tician. Felly, o ble daw'r amser? Wel, yn y Siambr hon, rai misoedd yn ôl, gofynais a oedd hi'n bryd oedi'r cloc. Roeddwn i'n grediniol bod hynny'n angenrheidiol bryd hynny. Ac rwyf hyd yn oed yn fwy crediniol o hynny'n awr. Ac mae'r cyngor cyfreithiol—y credaf i Siân Gwenllian ei grybwyll yn gynharach—yr ymddengys fod gan Lywodraeth y DU bellach, yn dangos nad oes dim i rwystro gofyn am hyn. Felly, dylem ni wneud hynny, a dylem ni ganiatáu mwy o amser i'r trafodaethau hynny barhau oherwydd mae Brexit yn faes newydd i bawb, gan gynnwys 27 gwlad yr UE, ac mae'r materion sydd yn y fantol yn rhy fawr i'w rhuthro. Felly, cyn inni gychwyn ar y daith, gadewch i ni o leiaf geisio cytuno ar y map sy'n mynd i'n harwain i'r gyrchfan newydd hon.
Nawr, Llywydd, rwyf wedi credu erioed fod ein sefyllfa yn yr UE yn rhywbeth i fod yn falch ohono—ein gallu i lywio a dylanwadu ar y farchnad a pholisïau cyfandir mawr Ewrop. Roedd gennym ni statws ac roedd gennym ni barch. Rydym ni bellach yn cael ein diraddio i statws sylwebydd ac arsylwr. Nawr, rwyf wastad wedi bod—fel y dywedodd pobl eraill—yn falch o fod yn Ewropeaidd. Rwyf eisiau aros yn yr UE. Rwy'n falch o ddweud fy mod i wedi ymgyrchu'n frwd i ni aros yn yr Undeb Ewropeaidd oherwydd, fel sosialydd, i mi, roedd bod yn rhan o'r UE yn bodloni fy nyheadau o gyfunoliaeth egnïol, rhannu adnoddau, gweithio gyda'n gilydd, osgoi ynysiaeth, a hefyd dyna pam yr wyf yn ymrwymedig i Deyrnas Unedig, oherwydd rwy'n credu ein bod ni bob amser yn gryfach gyda'n gilydd.
Ond wedi clywed cyfraniad Neil Hamilton yn gynharach a'r achwyn am ein sefyllfa a bod y cytundeb gwael sydd gennym ni o'n blaenau yn waeth nag aros, ni allaf ond myfyrio ar yr hyn a ddaeth â ni i'r sefyllfa hon, ac rwy'n mynd i ailadrodd rhai o'r pethau a dywedodd Joyce Watson. Yr hyn a ddaeth â ni i'r sefyllfa hon oedd y rhaniadau gwleidyddol ledled Ewrop sydd wedi bod yn wendid i'r Blaid Geidwadol am fwy na 40 mlynedd. Gwnaeth y rhaniad mewnol hwnnw arwain David Cameron i roi buddiannau'r Blaid Dorïaidd uwchlaw buddiannau ehangach y genedl hon. Gorfodwyd ef i addo refferendwm nad oedd ei angen arnom ni, i dawelu'r Ewroamheuwyr digyfaddawd yn y Blaid Dorïaidd. Hunan-les y Torïaid a ddaeth â ni i'r sefyllfa hon yr ydym ynddi yn awr. [Torri ar draws. Na. Mae'n rhaid iddo fyw gyda hynny am weddill ei oes, ac fel y dywedodd Dai Lloyd yn hollol gywir, bydd David Cameron, o ganlyniad i hyn, heb amheuaeth, yn cael ei gofnodi mewn hanes fel Prif Weinidog gwaethaf ein hoes: y dyn a roddodd fuddiannau gwleidyddol ei blaid ei hun cyn buddiannau economaidd, cymdeithasol a gwleidyddol y genedl gyfan. Cywilydd arno, a chywilydd ar y Blaid Geidwadol am ganiatáu i hynny ddigwydd.
Ond er gwaethaf fy holl amheuon, dicter a thristwch o ran yr hyn sydd wedi ein harwain i'r sefyllfa hon, rwyf wedi ceisio parchu canlyniad y refferendwm hwn, ac er fy mod i'n cofio Nigel Farage yn dweud pe byddai'r bleidlais wedi bod 52 i 48 i'r gwrthwyneb, nid dyna fyddai diwedd pethau. Wel, rwy'n dweud wrthych chi, gymrodyr: nid dyma ddiwedd pethau. Roeddwn i wedi gobeithio y tu hwnt i bob gobaith y byddai'r DU wedi gallu negodi cytundeb sy'n helpu i osgoi'r trychineb yr wyf i o'r farn ar hyn o bryd, heb unrhyw amheuaeth, sy'n dod i'n cyfeiriad. Ond nid yw'r cytundeb ymadael hwn yn gytundeb o'r fath. Rydym ni wedi clywed hyn o'r blaen, rwy'n gwybod, ond mae'n werth ei ailadrodd—mae cwmnïau yn fy etholaeth i sy'n rhannu fy ofnau. Cwmnïau sydd â threfniadau masnachu sydd wedi'u hymwreiddio'n ddwfn gyda'r UE, cwmnïau y mae ansicrwydd Brexit eisoes yn amharu arnyn nhw, cwmnïau sy'n dibynnu ar fasnach di-dariff ar gyfer eu busnes yn y dyfodol a chadw swyddi yn yr economi leol. Nid ydyn nhw'n cael eu calonogi gan unrhyw beth yr ydym ni wedi'i weld, ac rwy'n wirioneddol ofni os gwnawn ni hyn yn anghywir, mai hon fydd y weithred fwyaf o hunan-niwed y mae unrhyw genedl erioed wedi'i hachosi i'w hun. A'n plant ni fydd yn gorfod byw gyda chanlyniadau hynny, a'r bobl dlotaf yn ein cymdeithas fydd yn talu'r pris mwyaf amdano. Ac fel cynrychiolydd etholedig, ni allaf bleidleisio dros y canlyniad hwnnw. Fel cynrychiolydd etholedig, y peth hawsaf i mi ei wneud yw pleidleisio o blaid y dewis poblyddol. Y peth anoddaf i'w wneud yw pleidleisio o blaid y dewis cywir.
Llywydd, am eiliad, gadewch imi fyfyrio hefyd ar fater sydd bob amser wedi bod yn agos at fy nghalon, sef hawliau gweithwyr—hawliau gweithwyr sydd wedi'u sefydlu gennym ni drwy'r Undeb Ewropeaidd dros flynyddoedd lawer; hawliau gweithwyr, yn seiliedig ar ddeddfwriaeth Ewropeaidd, sy'n ymgorffori'r egwyddor ardderchog honno bod anaf i un yn anaf i bawb, sydd wedi lliniaru rhai o eithafion gwaethaf ymosodiadau'r Torïaid ar hawliau gweithwyr yn y wlad hon. A na, Gareth Bennett, nid gweithwyr mudol yr UE sy'n gostwng cyflogau, cyflogwyr diegwyddor sy'n gwneud hynny, ac mae ein methiant ni i ymdrin â hynny wedi bod yn warth cenedlaethol. Felly, rwyf wedi darllen gyda diddordeb yr wybodaeth am safonau llafur yn y cytundeb ymadael, a wyddoch chi beth? Mae'n annigonol yn hynny o beth hefyd. Nid yw'n rhoi'r sicrwydd sydd ei angen i osgoi yr hyn y gellid ei ddisgrifio ar ei orau fel ras i'r gwaelod. Yn amlwg, bydd llawer yn seilio eu hofnau ar gyfer y dyfodol ar golli mynediad at y farchnad sengl, ac, heb amheuaeth, mae hynny'n ystyriaeth enfawr yn y ddadl hon, ac yn un sy'n peri pryder mawr i mi, hefyd, am y rhesymau yr wyf wedi sôn amdanyn nhw eisoes. Ond rwyf yr un mor bryderus ynglŷn â cholli ein lle ymysg polisïau cymdeithasol yr UE, oherwydd, siawns mai ein nod yw bod sefydlogrwydd economaidd a chynnydd cymdeithasol yn gysylltiedig â'i gilydd. Ac rwy'n mynd i ddyfynnu un cwmni cyfreithiol undeb llafur a allai fod yn gyfarwydd i un neu ddau o bobl yn y Siambr hon, ac maen nhw wedi dweud ei bod hi'n gwbl glir, felly,
y bydd yr ymrwymiadau o ran sicrhau nad oes llacio ar safonau llafur ac o ran cydymffurfio â rhwymedigaethau Siarter Cymdeithasol Ewrop a Sefydliad Llafur Rhyngwladol yn aneffeithiol.
Felly, nid oes unrhyw sicrwydd yn y cytundeb hwn ynglŷn â chymaint o agweddau ar ein bywydau yr ydym ni'n dibynnu arnyn nhw ar gyfer ein ffyniant a'n diogelwch yn y dyfodol, ac mae distawrwydd byddarol yn y datganiad gwleidyddol am amddiffyn hawliau gweithwyr. I mi, nid yw hynny'n bodloni'r prawf a osodwyd naill ai yn y cytundeb ymadael na'r datganiad gwleidyddol. Felly, mae ein swyddogaeth ni heddiw yn glir: a ydym ni, fel Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn rhoi ein cydsyniad i'r cynllun ymadael presennol? A fy ateb i yw 'nac ydym'. Nawr ein bod yn gwybod maint y ffolineb hwn, mae'n rhaid i bobl gael y cyfle i bleidleisio eto ac i benderfynu ai'r cytundeb a gynigir nawr yw'r hyn y gwnaethon nhw bleidleisio o'i blaid, mewn gwirionedd. Ac mae'n rhaid imi ddweud, Paul, yn groes i'r hyn yr oeddech chi'n ei ddweud yn gynharach, mae'r holl arwyddion nawr yn awgrymu nad yw pobl Cymru bellach yn cefnogi Brexit oherwydd eu bod bellach yn gwybod beth y mae'n ei olygu—nawr eu bod nhw'n gwybod yn union beth sydd ar gynnig, maen nhw wedi newid eu meddwl.
Gobeithio y caiff hynny ei wneud drwy etholiad cyffredinol oherwydd dydw i ddim eisiau inni newid cyfeiriad ar yr UE yn unig, rwyf eisiau inni newid cyfeiriad ar lu o bolisïau cartref. Mae cynnig y Llywodraeth yn cynnwys yr alwad hollbwysig honno am etholiad cyffredinol, a dyna pam y bydd yn cael fy nghefnogaeth i a dyna pam na allaf gefnogi cyfyngiadau gwelliant Plaid Cymru. Ond, rywsut, ar ôl y camgyfrifiad trychinebus ar adeg yr etholiad diwethaf i'r Torïaid, dydw i ddim yn meddwl y byddan nhw'n gwneud yr un camgymeriad eto, a dydw i ddim yn credu y bydd y tyrcwn penodol hyn yn pleidleisio dros Nadolig cynnar. Ond mae'n rhaid i bobl gael dweud eu dweud, felly os bydd y Torïaid yn rhedeg i ffwrdd o etholiad cyffredinol arall, yna mae'n rhaid cynnal pleidlais gyhoeddus sy'n penderfynu ein dyfodol. Diolch.
Ysgrifennydd y Cabinet i ymateb i'r ddadl. Mark Drakeford.
Cabinet Secretary to reply to the debate. Mark Drakeford.
Diolch yn fawr, Llywydd. A gaf fi ddweud gair o ddiolch i bob un o’r Aelodau sydd wedi cyfrannu at y ddadl ac i ymddiheuro achos nid oes digon o amser gyda fi i ymateb i bob un? Beth rydw i'n mynd i'w wneud yw trio tynnu rhai o'r themâu mas o'r ddadl, sydd wedi bod yn eang, yn ddifrifol ac, fel rŷm ni wedi clywed, yn fywiog hefyd.
Thank you very much, Llywydd. May I thank every Member who has contributed to this debate and to apologise because I don't have enough time to reply to every point that was made? What I'm going to try to do is draw some themes out of the debate, which has been broad-ranging, serious and, as we've heard, very vibrant and lively too.
Llywydd, there are five themes that I would like to just draw out of the debate this afternoon before turning to what individual parties have said. Can I begin by picking up a point that Paul Davies made very early on in the debate and to which Rhun ap Iorwerth and Joyce Watson both returned? It is a very serious point, which is about the divisiveness of the debate and the intergenerational tensions that it has thrown up in our country and the obligation that any one of us in public life ought to feel about healing those divides and using language and an approach to this debate that has a chance of healing, rather than dividing, the divisive fissures that this whole business has opened up.
A second theme that I think you can hear in everything that has been said this afternoon is that of complexity—how quickly the promises that we were told in the beginning of how easy it all would be have evaporated, as, every time you explore the process of separating from a relationship in which we have a 40-year stake, the complexity of doing that. And that's been a theme in many contributions this afternoon.
Certainly, in a third theme, a whole series of Members, and, not unexpectedly, members of the External Affairs and Additional Legislation Committee—in particular Jane Hutt and Dai Rees, its Chair—have pointed to the seriousness of what is at stake in this whole debate and the deal that we're asked to pass a judgment on: the flow of medicines into the United Kingdom, the impact on supply chains, on prospects of economic growth, the impact on equalities—whether that be for workers' rights, as Dawn Bowden said, or the impact on women, as Jane Hutt pointed to—on ports, on energy, on environment, on our standing, our security and our respect in the world. All of those matters are at stake in this debate.
And there's a wider context to it beyond our direct membership and the deal, which Siân Gwenllian pointed to—our membership of INTERREG, our membership of Creative Europe, those other networks from which we have gained so much and contributed to so much as a nation during our time in the European Union—and, beyond the European Union, the point that David Rees and David Melding both made about the future of the United Kingdom itself beyond the European Union as well. These are profoundly important matters, and this wide-ranging debate has touched on them all. But, in the end, Llywydd, what we are voting on is an expression of the views of this National Assembly in advance of a meaningful debate in the House of Commons on the deal that Mrs May has struck, the withdrawal agreement and the political declaration.
Neil Hamilton said that, for UKIP, there would be a rejection of the deal for very different reasons from all the others that have been aired across the Chamber. For the Conservatives, I heard Paul Davies do his best, I thought, to set out the case for Mrs May's deal. I began to wonder why he hadn't put down an amendment so that his party could vote for that position, but, of course, I soon realised why not: because, with Paul having said that this was a compromise around which we can all unite, I heard David Melding say that he would fight for a generation to overturn it and Mark Reckless point to the inevitability of its defeat. So, I suppose we know why there was no Conservative amendment to the motion.
The two points on which I thought Paul Davies's argument were weakest was when he tried to say to us that this was a binary choice between Mrs May's deal or no deal at all. He couldn't even answer Adam Price's simple question of whether leaving the European Union would leave Wales better off. And I seriously say that the argument we've heard in the Chamber that to ask for a second consideration of this most serious issue is somehow to undermine democracy—it is the weakest argument of all. the weakest argument of all. I'm with Dai Lloyd on this. I've spent a lifetime voting for causes on which I've been defeated. Does that mean that I say, 'Well, in that case, democracy has made its decision and I can never speak up for that cause again'? Well, of course I don't, because, if you are really a democrat, then you understand that arguments are always there to be had and to be had again.
Llywydd, mae yna bum thema yr hoffwn i ganolbwyntio arnyn nhw yn nadl y prynhawn yma cyn troi at yr hyn a ddywedodd y pleidiau unigol. A gaf i ddechrau drwy gyfeirio at y sylw a wnaeth Paul Davies yn gynnar iawn yn y ddadl ac yr ymatebodd Rhun ap Iorwerth a Joyce Watson ill dau iddo? Mae'n bwynt pwysig iawn, sydd yn ymwneud â pha mor gynhennus mae'r ddadl a'r tensiynau rhwng y cenedlaethau y mae wedi esgor arnyn nhw a'r rhwymedigaeth y dylai unrhyw un ohonom ni sy'n rhan o fywyd cyhoeddus ein gwlad ei deimlo o ran iachau'r rhaniadau hynny a mynd i'r afael â'r ddadl hon gydag iaith ac ymagwedd sy'n gyfle i iachau, yn hytrach na gwaethygu'r holltau cynhennus y mae'r holl fater hwn wedi eu hagor.
Ail thema y credaf y gallwch chi ei chlywed ym mhopeth a ddywedwyd y prynhawn yma yw cymhlethdod—pa mor gyflym y diflannodd yr addewidion a roddwyd inni ar y dechrau ynglŷn â pha mor hawdd y byddai hyn i gyd, oherwydd, bob tro y byddwch chi'n ymchwilio i'r broses o wahanu oddi wrth berthynas y buom ni'n rhan ohoni am 40 mlynedd, y cymhlethdod o wneud hynny. Ac mae hynny wedi bod yn thema mewn sawl cyfraniad y prynhawn yma.
Yn sicr, mewn trydedd thema, fe wnaeth llawer iawn o Aelodau, ac nid yn annisgwyl, aelodau'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol—yn enwedig Jane Hutt a Dai Rees, ei Gadeirydd—dynnu sylw at ddifrifoldeb yr hyn sydd yn y fantol yn yr holl drafodaeth hon a'r cytundeb y gofynnir inni ddod i farn arno: llif meddyginiaethau i'r Deyrnas Unedig, yr effaith ar gadwyni cyflenwi, ar y rhagolygon ar gyfer twf economaidd, yr effaith ar gydraddoldeb—boed hynny o ran hawliau gweithwyr, fel y dywedodd Dawn Bowden, neu effaith ar fenywod, fel y cyfeiriodd Jane Hutt ato—ar borthladdoedd, ar ynni, ar yr amgylchedd, ar ein safle, ein diogelwch a'n parch yn y byd. Mae'r materion hynny i gyd yn y fantol yn y ddadl hon.
Ac mae cyd-destun ehangach iddo y tu hwnt i'n haelodaeth uniongyrchol a'r cytundeb, y cyfeiriodd Siân Gwenllian ato—ein haelodaeth o INTERREG, ein haelodaeth o Ewrop Greadigol, y rhwydweithiau eraill hynny yr ydym ni wedi elwa cymaint arnyn nhw ac wedi cyfrannu cymaint atyn nhw fel gwlad yn ystod ein hamser yn yr Undeb Ewropeaidd—ac, y tu hwnt i'r Undeb Ewropeaidd, y pwynt a wnaeth David Rees a David Melding ill dau ynglŷn â dyfodol y Deyrnas Unedig ei hun y tu hwnt i'r Undeb Ewropeaidd hefyd. Mae'r rhain yn faterion hynod bwysig, ac mae'r ddadl eang hon wedi cyfeirio at bob un ohonyn nhw. Ond, yn y pen draw, Llywydd, yr hyn yr ydym ni'n pleidleisio arno yw mynegiant o farn y Cynulliad Cenedlaethol hwn cyn trafodaeth ystyrlon yn Nhŷ'r Cyffredin ar y cytundeb y mae Mrs May wedi ei gytuno, y cytundeb ymadael a'r datganiad gwleidyddol.
Dywedodd Neil Hamilton, o ran UKIP, y byddai'r cytundeb yn cael ei wrthod am resymau gwahanol iawn i'r holl rai eraill sydd wedi'u gwyntyllu yn y Siambr. Ar ran y Ceidwadwyr, clywais Paul Davies yn gwneud ei orau, yn fy marn i, i gyflwyno'r achos dros gytundeb Mrs May. Dechreuais feddwl tybed pam nad oedd wedi cyflwyno gwelliant fel y gallai ei blaid bleidleisio dros y sefyllfa honno, ond, wrth gwrs, sylweddolais yn fuan pam na wnaeth hynny: oherwydd, gan fod Paul wedi dweud bod hyn yn gyfaddawd y gallwn ni i gyd uno ynglŷn ag ef, clywais David Melding yn dweud y byddai'n brwydro am genhedlaeth i'w wyrdroi a Mark Reckless yn cyfeirio at y ffaith ei bod hi'n anochel y cai ei wrthod. Felly, mae'n debyg ein bod ni'n gwybod pam nad oedd unrhyw welliant i'r cynnig gan y Ceidwadwyr.
Y ddau bwynt yr oedd dadl Paul Davies ar ei gwannaf, yn fy marn i, oedd wrth iddo geisio dweud fod hyn yn ddewis rhwng dau beth, sef cytundeb Mrs May neu ddim cytundeb o gwbl. Ni allai hyd yn oed ateb cwestiwn syml Adam Price o ba un a fyddai gadael yr Undeb Ewropeaidd yn golygu y byddai Cymru yn well ei byd. Ac rwy'n dweud o ddifrif mai'r ddadl yr ydym ni wedi ei chlywed yn y Siambr bod gofyn am ailystyried y mater difrifol iawn hwn rywsut yn tanseilio democratiaeth—dyna'r ddadl wannaf ohonyn nhw i gyd. Rwy'n cytuno â Dai Lloyd ar hyn. Rwyf wedi treulio oes yn pleidleisio dros achosion lle cefais fy nhrechu. A yw hynny'n golygu fy mod i'n dweud, 'Wel, felly, mae democratiaeth wedi gwneud ei benderfyniad ac ni allaf leisio fy marn byth eto dros yr achos yna'? Wel, wrth gwrs nad ydw i, oherwydd, os ydych chi mewn gwirionedd yn ddemocrat, yna rydych chi'n deall bod y dadleuon yno bob amser i'w dadlau ac i'w dadlau drachefn.
Will the Secretary give way on this point? Isn't the real issue that we haven't implemented the result, and did he not listen to David Melding and what he said? However strongly you back 'remain' or the EU, first of all you have to actually do what the referendum said, which is leave.
A wnaiff yr Ysgrifennydd ildio ar y pwynt hwn? Onid gwirionedd y mater yw nad ydym ni wedi gweithredu'r canlyniad, ac oni wnaeth ef wrando ar David Melding a'r hyn a ddywedodd ef? Pa bynnag mor gryf yr ydych chi o blaid 'aros' neu'r UE, yn gyntaf oll, mae'n rhaid ichi wneud yr hyn a ddywedodd y refferendwm, sef gadael.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Well, I did listen very carefully to what David Melding said, of course, and he made a very important point, that, as a democrat, you have to sometimes accept decisions with which you profoundly disagree. But I've never seen it as a rule, Llywydd, that says that you have to wait for a generation in which to fight that good fight a second time, and I don't agree—I absolutely do not agree—with the argument that says that you have to implement a disaster before you can attempt to avert it. If you believe, if you believe—. And of course people have different views, but, if you believe seriously that this will be a disaster for our country, then of course you're not going to say, 'Let's have the disaster first and then we'll argue against it.' Of course you are going to try to avoid the disaster in the first place, and, in many ways, that is what divides parts of the Conservative Party here this afternoon from Plaid Cymru and the Labour Party here. I thought Plaid Cymru had to strain quite hard, Dirprwy Lywydd, to find differences between what we say in our motion and what they have said in the debate. We agree on the fundamentals here, and I say again we are at our most powerful and influential as an institution when we send the most united message we can.
Here is clarity for you. This is what our motion is intended to convey. I said it in opening the debate—that I hope that this National Assembly will send a clear message this afternoon that the deal that has been put forward is unacceptable. That's clear for you, I hope. It is unacceptable. It fails to meet the fundamental interests of Wales and the UK as a whole and it should be defeated. We have an opportunity this afternoon to send exactly that message to the UK Government. I hope that we will do our best to take it together.
Wel, fe wnes i wrando'n ofalus ar yr hyn a ddywedodd David Melding, wrth gwrs, ac fe wnaeth ef bwynt pwysig iawn, sef, fel democrat, bod yn rhaid i chi dderbyn penderfyniadau yr ydych chi'n anghytuno'n llwyr â nhw weithiau. Ond nid wyf i erioed wedi gweld rheol, Llywydd, sy'n dweud bod yn rhaid i chi aros am genhedlaeth cyn ymladd y frwydr dda honno eilwaith, ac nid wyf yn cytuno—nid wyf yn cytuno o gwbl—â dadl sy'n dweud bod yn rhaid i chi weithredu trychineb cyn y gallwch chi geisio ei osgoi. Os ydych chi'n credu, os ydych chi'n credu—. Ac wrth gwrs mae gan bobl ddaliadau gwahanol, ond, os ydych chi'n credu o ddifrif y bydd hyn yn drychineb i'n gwlad, yna wrth gwrs, nid ydych chi'n mynd i ddweud, 'Gadewch inni gael y trychineb yn gyntaf ac yna byddwn yn dadlau yn ei erbyn. 'Wrth gwrs eich bod chi'n mynd i geisio osgoi'r trychineb yn y lle cyntaf, ac, mewn sawl ffordd, dyna beth sy'n gwahanu rhannau o'r Blaid Geidwadol yma y prynhawn yma oddi wrth Blaid Cymru a'r Blaid Lafur. Roeddwn i'n meddwl bod yn rhaid i Blaid Cymru ymdrechu'n eithaf caled, Dirprwy Lywydd, i ddod o hyd i wahaniaethau rhwng yr hyn yr ydym ni'n ei ddweud yn ein cynnig ni a'r hyn y maen nhw wedi ei ddweud yn y ddadl. Rydym ni'n cytuno ar yr hanfodion yn y fan yma, ac fe ddywedaf eto mai wrth anfon y neges fwyaf unedig ag y gallwn y byddwn fwyaf pwerus a dylanwadol fel sefydliad.
Dyma eglurder i chi. Dyma'r hyn y mae ein cynnig yn bwriadu ei gyfleu. Dywedais hynny wrth agor y ddadl—fy mod i'n gobeithio y bydd y Cynulliad Cenedlaethol hwn yn anfon neges glir y prynhawn yma bod y cynnig a gyflwynwyd yn annerbyniol. Mae hynny'n glir i chi, rwyf yn gobeithio. Mae'n annerbyniol. Mae'n methu â bodloni buddiannau sylfaenol Cymru a'r DU yn ei chyfanrwydd a dylid ei wrthod. Mae gennym ni gyfle y prynhawn yma i anfon yr union neges honno i Lywodraeth y DU. Gobeithiaf y byddwn yn gwneud ein gorau i'w hanfon hi gyda'n gilydd.
Thank you. The proposal is to agree amendment 1. Does any Member object? [Objection.] Therefore we defer voting under this item until voting time.
Diolch. Y cynnig yw derbyn gwelliant 1. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly byddwn yn gohirio pleidleisio o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
We now move on to item 3 on the agenda, which is the business statement and announcement, and I call on the leader of the house, Julie James.
Nawr, rydym yn symud ymlaen at eitem 3 ar yr agenda, sef y datganiad a'r cyhoeddiad busnes, a galwaf ar arweinydd y tŷ, Julie James.
Thank you, Deputy Presiding Officer. There are no changes to this week's business. Draft business for the next three weeks is set out in the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Nid oes unrhyw newidiadau i fusnes yr wythnos hon. Nodir y busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf yn y datganiad a'r cyhoeddiad busnes y gellir eu gweld ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.
Leader of the house, could I seek two statements, or clarification at the very least? The first one is a letter received from the First Minister in relation to the environmental impact assessment that was promised on the Barry incinerator by the Minister for Environment back in February of this year. I received this letter on 21 November from the First Minister, and he says in this letter that the decision will be made by the end of November 2018. That decision has not been forthcoming. When I looked at the calendar, the date of the end of November was Friday of last week. I've had numerous residents contact me wondering why there's no decision in the public domain at the moment. So, in the first instance, could I have clarification whether the decision has been taken? And, in the second instance, could I understand when that decision will be relayed to Members and to constituents? I'll happily share the letter with the Minister, because I see she's indicating that she's had no sight of this letter, but this letter was sent to me by the First Minister on 21 November, which is only two weeks ago, and he was quite categorical that, at the end of November, that would be in the public domain—that decision would be made. So, some clarification on that would be gratefully received.
The second point I would like to understand is the interaction between senior civil servants and special advisers within the Welsh Government. Last week, at the inquest that was held in north Wales, there was a point of evidence given that the head of the Cabinet division took instruction from the senior special adviser—Jo Kiernan, at the time—to look at Carl Sargeant's diaries. I have that here as well, and it's part of the record that was in the inquest. It was my understanding that special advisers were not in the position to instruct civil servants to undertake work on their behalf, and that civil servants worked exclusively to Ministers or Cabinet Secretaries. Could I seek a point of clarification as to exactly what role special advisers have in instructing civil servants to undertake specific pieces of work? Because I do believe that's a breach of the civil service code.
Arweinydd y tŷ, a gaf i ofyn am ddau ddatganiad, neu eglurhad o leiaf? Y cyntaf yw llythyr gan y Prif Weinidog ynghylch asesiad o'r effaith amgylcheddol a addawyd ar gyfer llosgydd y Barri gan Weinidog yr Amgylchedd ym mis Chwefror eleni. Cefais y llythyr hwn gan y Prif Weinidog ar 21 Tachwedd, ac mae'n dweud yn y llythyr hwn y bydd y penderfyniad yn cael ei wneud erbyn diwedd mis Tachwedd 2018. Nid yw’r penderfyniad hwnnw wedi ei wneud. Pan edrychais i ar y calendr, dyddiad diwedd mis Tachwedd oedd dydd Gwener yr wythnos diwethaf. Mae nifer o drigolion wedi cysylltu â mi sy’n meddwl tybed pam nad oes penderfyniad wedi ei wneud yn gyhoeddus ar hyn o bryd. Felly, yn y lle cyntaf, a gaf i eglurhad o ba un a yw’r penderfyniad wedi ei wneud? Ac, yn ail, a gaf i wybod pryd y bydd y penderfyniad hwnnw yn cael ei drosglwyddo i’r Aelodau ac i'r etholwyr? Rwy'n hapus i rannu'r llythyr gyda'r Gweinidog, gan fy mod i’n ei gweld hi’n rhoi arwydd nad yw hi wedi gweld y llythyr hwn, ond anfonwyd y llythyr hwn i mi gan y Prif Weinidog ar 21 Tachwedd, sef dim ond pythefnos yn ôl, ac roedd ef yn eithaf pendant, erbyn diwedd mis Tachwedd, y byddai hynny’n gyhoeddus—y byddai’r penderfyniad hwnnw wedi ei wneud. Felly, byddwn yn ddiolchgar pe cawn i rywfaint o eglurhad.
Yr ail bwynt yr hoffwn ei ddeall yw’r rhyngweithio rhwng uwch weision sifil a chynghorwyr arbennig o fewn Llywodraeth Cymru. Yr wythnos diwethaf, yn y cwest a gynhaliwyd yn y gogledd, rhoddwyd pwynt tystiolaeth bod pennaeth adran y Cabinet wedi cymryd cyfarwyddiadau gan yr uwch-gynghorydd arbennig—Jo Kiernan, ar y pryd—i edrych ar ddyddiaduron Carl Sargeant. Mae hynny gennyf i yn y fan yma hefyd, ac mae'n rhan o'r cofnod a oedd yn y cwest. Roeddwn i ar ddeall nad oedd cynghorwyr arbennig mewn sefyllfa i gyfarwyddo gweision sifil i wneud gwaith ar eu rhan, ac mai i Weinidogion neu Ysgrifenyddion y Cabinet yn unig y mae gweision sifil yn gweithio. A gaf i ofyn am bwynt o eglurhad ynghylch yr union swyddogaeth sydd gan gynghorwyr arbennig wrth gyfarwyddo gweision sifil i ymgymryd â darnau penodol o waith? Oherwydd rwyf i yn credu bod hynny’n torri cod y gwasanaeth sifil.
On the first one, the Minister's indicating to me that the decision hasn't been taken, and that she's proposing to take it as soon as possible. I'm sure it was said to you in good faith; it turns out not to have been accurate. As soon as the Minister knows when she'll take the decision, I'll make sure that that information is conveyed as rapidly as possible.
On the second one, Deputy Presiding Officer, I have no intention whatsoever of commenting on any of the processes going on at the inquest, since it's adjourned and not completed.
Ar yr un cyntaf, mae'r Gweinidog yn dangos i mi nad yw'r penderfyniad wedi ei wneud, ac mae hi'n bwriadu ei wneud cyn gynted â phosibl. Rwyf yn siŵr bod hynny wedi ei ddweud wrthych yn ddidwyll; mae'n digwydd bod nad oedd hynny'n gywir. Cyn gynted ag y bydd y Gweinidog yn gwneud y penderfyniad, fe wnaf i'n siŵr y bydd yr wybodaeth honno yn cael ei chyfleu mor gyflym â phosibl.
Ar yr ail un, Dirprwy Lywydd, nid oes gennyf unrhyw fwriad o roi sylwadau ar unrhyw un o'r prosesau sy'n digwydd yn y cwest, gan ei fod wedi ei ohirio a heb ei gwblhau.
Arweinydd y tŷ, byddwch chi'n ymwybodol bod—.
Leader of the house, you'll be aware—.
Sorry, I got tangled up.
Mae'n ddrwg gen i, roeddwn i mewn dryswch.
Byddwch chi'n ymwybodol bod Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus yr wythnos diwethaf wedi cyhoeddi datganiad ysgrifenedig ar rôl cynghorau cymuned a thref yng Nghymru yn y dyfodol. Yn amlwg, wrth ystyried darpariaeth llywodraeth leol ac unrhyw ddiwygiadau yng Nghymru, mae'r sector yma, y lefel agosaf o ddemocratiaeth i'r bobl, yn allweddol. Byddai llawer yn dadlau bod y sector wedi cael ei anwybyddu dros yr 20 mlynedd gyntaf o ddatganoli yng Nghymru, gyda braidd dim ffocws a braidd dim newid. Nawr, mae'r panel adolygu annibynnol wedi cynnig set o argymhellion, rhai ohonynt, o bosib, yn bellgyrhaeddol, yn enwedig o ran pwerau, ymgysylltu ac atebolrwydd. Rydw i'n credu bod angen trafodaeth bellach arnynt yn y lle yma. Gyda hynny mewn golwg, a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet dros lywodraeth leol, felly, ddatganiad llafar ar y mater, a fyddai'n rhoi amser inni drafod ac i ddatblygu'r ffordd ymlaen?
You'll be aware that the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services last week published a written statement on the role of town and community councils in Wales in future. Clearly, when considering local government provision and any reforms in Wales, this sector, which is the level of government closest to the people, is vital. Many would argue that the sector has been ignored over the first 20 years of devolution in Wales, with scant focus given to it and scant changes made in it. Now, the independent review panel has proposed a set of recommendations, some of which are potentially far reaching, particularly with regard to powers, engagement and accountability. I believe that we need a further debate on these proposals in this place. With that in mind, would the Cabinet Secretary for local government make an oral statement on this issue, which would allow us time to discuss and develop a way forward?
Thank you for that. I think that will be part of any piece of legislation that goes forward on local government, and is not going to be the subject of a separate oral statement.
Diolch ichi am hynna. Credaf y bydd hynny yn rhan o unrhyw ddarn o ddeddfwriaeth a fydd yn mynd rhagddo ar lywodraeth leol, ac ni fydd yn destun datganiad llafar ar wahân.
It's an unfortunate reality that over the past near-decade of UK austerity, a shrink in local government budgets has resulted in a cutback to non-statutory services provided by councils across the UK. I therefore would like to request a statement from the Welsh Government on the status and health of music support services across Wales. As Members will be aware, this is an issue very close to my heart, and I do not envy the tough choices that our councils are forced to make, but I do firmly believe that access to music should be a right for our youth, not just a privilege for those who can afford it, and it is right that Wales considers as a national priority the development of a national strategy or plan in funding music support services. Therefore, I would request a statement that also includes an assessment of schools that are currently unable to access music support services and on the equality of access for our very poorest students to access music performance education in Wales.
Mae'n wirionedd anffodus, yn ystod bron i ddegawd o gyni yn y DU, fod toriadau i gyllidebau llywodraeth leol wedi arwain at doriadau i wasanaethau anstatudol a ddarperir gan gynghorau ledled y DU. Hoffwn ofyn, felly, am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar statws ac iechyd gwasanaethau cymorth cerddoriaeth ledled Cymru. Fel y bydd yr Aelodau yn ymwybodol, mae hwn yn fater sy'n agos iawn at fy nghalon, ac nid wyf yn eiddigeddus o'r dewisiadau anodd y mae'n rhaid i'n cynghorau eu gwneud, ond credaf yn gryf y dylai cael mynediad at gerddoriaeth fod yn hawl i'n pobl ifanc, nid braint i'r rhai sy'n gallu ei fforddio yn unig, ac mae'n iawn fod Cymru'n ystyried datblygu strategaeth genedlaethol neu gynllun cyllido gwasanaethau cefnogi cerddoriaeth fel blaenoriaeth genedlaethol. Rwyf yn gofyn, felly, am ddatganiad sy'n cynnwys asesiad o'r ysgolion sy'n methu â chael gafael ar wasanaethau cymorth cerddoriaeth ar hyn o bryd ac ar gydraddoldeb mynediad at addysg perfformio cerddoriaeth ar gyfer ein myfyrwyr tlotaf yng Nghymru.
I commend the Member for her constant passionate support for music services in Wales. She will know that we share the ambition to provide high-quality universal access to music education for learners in Wales. She said in her remarks that she knows that local government has a direct responsibility for this, not the Welsh Government. I know she's aware that the Culture, Welsh Language and Communications Committee inquiry on funding for and access to music education, 'Hitting the Right Note', set out 16 recommendations focused on improving music service provision across Wales. We're currently taking forward work to address the recommendations made in the report, 'Hitting the Right Note'. That includes undertaking work to identify and assess options for delivery of music services and to ensure any future plan is sustainable. Officials have met with key stakeholders very recently and are currently evaluating the feedback to plan the next steps.
We recognise current pressures facing music services, as she's acknowledged, and the need to take action as soon as possible. That's why the Cabinet Secretary for Education has made additional funding of £3 million over 2018-19 and 2019-20 available for music provision across Wales. The grant for this year is due to be released, and that announcement will be made very shortly.
Rwyf yn cymeradwyo'r Aelod am ei chefnogaeth angerddol barhaus i wasanaethau cerddoriaeth yng Nghymru. Bydd hi'n gwybod ein bod ni'n rhannu'r uchelgais o ddarparu addysg gerddorol o safon uchel i bob dysgwr yng Nghymru. Mae hi wedi dweud yn ei sylwadau ei bod hi'n gwybod mai gan lywodraeth leol y mae'r cyfrifoldeb uniongyrchol am hyn, ac nid gan Lywodraeth Cymru. Gwn ei bod hi'n ymwybodol bod ymchwiliad 'Taro'r Tant' y Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu ar gyllid ar gyfer mynediad at addysg gerddorol wedi nodi 16 o argymhellion sy'n canolbwyntio ar wella darpariaeth gwasanaeth cerddoriaeth ledled Cymru. Ar hyn o bryd, rydym ni'n symud ymlaen â gwaith i fynd i'r afael ag argymhellion a wnaed yn adroddiad 'Taro'r Tant'. Mae hynny'n cynnwys gwneud gwaith i nodi ac asesu dewisiadau ar gyfer darparu gwasanaethau cerddoriaeth a sicrhau bod unrhyw gynllun yn y dyfodol yn gynaliadwy. Mae swyddogion wedi cwrdd â rhanddeiliaid allweddol yn ddiweddar iawn ac maen nhw'n gwerthuso'r sylwadau ar hyn o bryd er mwyn cynllunio'r camau nesaf.
Rydym yn cydnabod y pwysau presennol sy'n wynebu gwasanaethau cerddoriaeth, fel y mae hi wedi ei gydnabod, ac angenrheidrwydd cymryd camau mor fuan â phosibl. Dyna pam mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg wedi rhoi cyllid ychwanegol o £3 miliwn ar gael ar gyfer darpariaeth cerddoriaeth ledled Cymru ar gyfer 2018-19 a 2019-20. Mae'r grant ar gyfer eleni ar fin cael ei ryddhau, a bydd cyhoeddiad yn cael ei wneud yn fuan iawn.
May I ask for a statement, leader of the house, from the Welsh Government on what it is doing to promote the use of electric vehicles by public sector bodies? Last week the Economy, Infrastructure and Skills Committee heard complaints that Welsh Ministers had not given clear signals on that issue, and that leadership was desperately needed. The view is reinforced when you consider that all 72 vehicles owned by the Welsh Government, including 12 ministerial cars, all use diesel. The committee was told targets needed to be set by Welsh Government for public bodies to adopt electric vehicles to cut emissions. Please can we have a statement on this important issue?
A gaf i ofyn, arweinydd y tŷ, am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar yr hyn y mae'n ei wneud i hyrwyddo'r defnydd o gerbydau trydan gan gyrff y sector cyhoeddus? Yr wythnos diwethaf, clywodd y Pwyllgor Economi, Seilwaith a Sgiliau gwynion nad oedd Gweinidogion Cymru wedi rhoi arwyddion clir ar y mater hwnnw, a bod angen taer am arweinyddiaeth. Caiff y farn honno ei hatgyfnerthu pan eich bod yn ystyried bod pob un o’r 72 o gerbydau sy’n eiddo i Lywodraeth Cymru, gan gynnwys 12 o geir gweinidogol, i gyd yn defnyddio diesel. Dywedwyd wrth y pwyllgor bod angen i Lywodraeth Cymru bennu targedau i gyrff cyhoeddus fabwysiadu cerbydau trydan i dorri allyriadau. A gawn ni ddatganiad ar y mater pwysig hwn os gwelwch yn dda?
Yes. The Welsh Government has been looking very carefully at accessibility for electric and hybrid cars in Wales, including across the public estate. We are already investing £2 million in electronic vehicle charging points to supplement existing capacity, but the Member will know that there are issues around range and sustainability for electric vehicles.
We are looking to invest further in the electric vehicle charging network. It's not helped by the fact that there is no common standard as yet for electric cars and their charging arrangements. It would be very helpful, were we to stay in the European Union, for example, to have a European-wide ability to solve that problem, Clearly, investing in the wrong network would result in a wasted investment. So, we are looking carefully to see what the best way forward for that is. The Member makes a fair point, but I think we're not yet at the point where the technology supports his argument.
Ie. Mae Llywodraeth Cymru wedi bod edrych yn ofalus iawn ar hygyrchedd ceir trydan a hybrid yng Nghymru, gan gynnwys ar draws yr ystâd gyhoeddus. Rydym eisoes yn buddsoddi £2 filiwn ar fannau gwefru cerbydau trydan i ychwanegu at y gallu presennol, ond bydd yr Aelod yn gwybod bod problemau ynghylch cyrhaeddiad a chynaliadwyedd cerbydau trydan.
Rydym yn bwriadu buddsoddi ymhellach yn y rhwydwaith gwefru cerbydau trydan. Nid yw'r ffaith nad oes safon gyffredin ar gyfer ceir trydan a'u trefniadau gwefru hyd yn hyn yn helpu. Pe byddem ni'n aros yn yr Undeb Ewropeaidd, er enghraifft, byddai bod â'r gallu i ddatrys y broblem honno ledled Ewrop wedi bod yn ddefnyddiol iawn. Yn amlwg, byddai buddsoddi yn y rhwydwaith anghywir yn arwain at wastraff buddsoddiad. Felly, rydym yn edrych yn ofalus i weld beth yw'r ffordd orau ymlaen ar gyfer hynny. Mae'r Aelod yn gwneud pwynt teg, ond nid wyf yn credu ein bod ni wedi cyrraedd y pwynt lle mae'r dechnoleg yn cefnogi ei ddadl.
I heard what you said to Andrew R.T. Davies earlier, but, of course, last week, we did have the inquest into the death of Carl Sergeant and it was well publicised for good reason. We heard details—some of them hard to hear—regarding the events leading up to Carl's tragic and too early death. Given the strong public interest in this case and the clear question marks that have been raised again recently, will your Government now, finally, publish the report from the leak inquiry in full, as we have requested previously, so that we can assess it and we can know exactly what that particular inquiry said?
My second request is—we know that the Welsh Government has committed to Healthcare Inspectorate Wales investigating the Kris Wade scandal here in Wales. Healthcare Inspectorate Wales has been conducting a report over the last year into what happened, talking to key stakeholders. They did promise that this would be able to be released before the end of this term. But what I wanted to raise here today was to ensure that we get access to that report before the end of term, by which I mean by Tuesday or Wednesday next week, so that we can actually scrutinise the health Secretary, instead of him putting something out on a Friday. I don't doubt that he may have reasons to do so, but we would want to have access to that report before the end of term so that we can scrutinise him here because of the severity of the situation. What I don't want is an opportunity missed for Assembly Members to be able to hold the Welsh Government and Healthcare Inspectorate Wales to account by virtue of not having had access to that report. So, that's my request to the Welsh Government.
Fe glywais yr hyn a ddywedasoch chi wrth Andrew R.T. Davies yn gynharach, ond, wrth gwrs, yr wythnos diwethaf, roedd gennym y cwest i farwolaeth Carl Sergeant ac roedd hwnnw wedi cael cryn gyhoeddusrwydd am resymau dilys. Clywsom fanylion—roedd rhai ohonynt yn anodd eu clywed—ynghylch y digwyddiadau a arweiniodd at farwolaeth drasig Carl a ddigwyddodd yn rhy gynnar. O ystyried y diddordeb cyhoeddus cryf yn yr achos hwn a marciau cwestiwn clir sydd wedi eu codi unwaith eto yn ddiweddar, a wnaiff eich Llywodraeth gyhoeddi yn awr, o’r diwedd, adroddiad yr ymchwiliad datgelu yn llawn, fel yr ydym wedi gofyn amdano o'r blaen, fel y gallwn ei asesu ac y gallwn wybod yn union yr hyn yr oedd yr ymchwiliad penodol hwnnw wedi ei ddweud?
Fy ail gais yw—rydym yn gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i ymchwiliad Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru i sgandal Kris Wade yma yng Nghymru. Mae Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru wedi bod yn cynnal adroddiad yn ystod y flwyddyn ddiwethaf i'r hyn a ddigwyddodd, gan siarad â rhanddeiliaid allweddol. Fe wnaethon nhw addo y gellid rhyddhau hwn cyn diwedd y tymor hwn. Ond yr hyn yr oeddwn yn bwriadu ei godi yma heddiw oedd sicrhau ein bod ni’n gallu cael gweld yr adroddiad hwnnw cyn diwedd y tymor, ac wrth hynny rwyf yn golygu dydd Mawrth neu ddydd Mercher yr wythnos nesaf, fel y gallwn graffu ar yr Ysgrifennydd dros iechyd, yn hytrach na'i fod ef yn rhoi rhywbeth allan ar ddydd Gwener. Nid wyf yn amau efallai fod ganddo resymau dros wneud hynny, ond rydym yn dymuno cael gweld yr adroddiad hwnnw cyn diwedd y tymor fel y gallwn graffu arno ef yma oherwydd difrifoldeb y sefyllfa. Yr hyn nad wyf yn dymuno ei weld yw Aelodau’r Cynulliad yn colli cyfle i allu dwyn Llywodraeth Cymru ac Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru i gyfrif oherwydd nad oeddent wedi cael gweld yr adroddiad hwnnw. Felly, dyna fy nghais i Lywodraeth Cymru.
Well, I'm not willing to comment on the inquest, other than to say that everybody in the Assembly and its estate has been affected by the issues raised. Carl was a good friend and colleague of all of us, and we all share the sorrow and the opening wounds from the inquest, but I'm not going to comment on any of the processes there, since the inquest stands adjourned and is not yet complete, nor on any of the other peripheral points until the inquest reaches its proper legal conclusion.
On the other matter, the Welsh Government welcomes scrutiny of that sort. I'm afraid I don't know, Deputy Presiding Officer, whether that report can be released in the very short timescale now available to us. If it can, I will make sure that it is. If not, then there will be opportunities to question whoever the Cabinet Secretary for health is in the next term about any content of the report, should it be released over the Christmas period.
Wel, nid wyf yn barod i wneud sylwadau ar y cwest, heblaw i ddweud bod pawb yn y Cynulliad a'i ystâd wedi ei effeithio gan y materion a godwyd. Roedd Carl yn gydweithiwr ac yn ffrind da i bob un ohonom, ac rydym ni i gyd yn rhannu'r tristwch a'r clwyfau sy'n cael eu hailagor o'r cwest, ond nid wyf yn mynd i roi sylwadau ar unrhyw un o'r prosesau yn y fan yna, gan fod y cwest wedi ei ohirio ar hyn o bryd ac nid yw wedi ei gwblhau eto, nac unrhyw un o'r pwyntiau ymylol eraill nes bydd y cwest wedi cyrraedd ei derfyn cyfreithiol priodol.
Ar y mater arall, mae Llywodraeth Cymru yn croesawu gwaith craffu o'r math hwnnw. Yn anffodus, Dirprwy Lywydd, nid wyf yn gwybod a oes modd rhyddhau'r adroddiad hwnnw o fewn yr amserlen fer iawn sydd ar gael inni bellach. Os oes modd, byddaf yn sicrhau bod hynny'n digwydd. Os nad oes modd, yna bydd cyfleoedd i gwestiynu pwy bynnag fydd Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd y tymor nesaf ynghylch unrhyw beth sydd wedi ei gynnwys yn yr adroddiad, os caiff ei ryddhau dros gyfnod y Nadolig.
I would like to make two requests for Welsh Government statements. The first is one that the leader of the house is quite used to me asking about, but I make no apologies for continuing to do so because it's hugely important to my and her constituents, and that is an update on Virgin Media job losses and the Welsh Government support for those who are losing their jobs, and it's getting very close now to the time when everybody will be losing their jobs.
The second is a Welsh Government statement on the Planning Inspectorate, including planning inspectors giving permission for houses in multiple occupation against the wishes of the council and local people. I'm sure that's something that the leader of the house knows a great deal about. And if I say Brynmill, well, St Thomas and Port Tennant have now become the new Brynmill. As you know, I do not believe that there's a role for the planning inspector in a democracy. Councils should decide, and an unhappy applicant should go to judicial review. Someone coming in who knows nothing about the area, making decisions that have catastrophic affects upon the lives of individuals, I think, is anti-democratic, and it certainly causes huge problems in my area and, as I know in the past, it has in yours.
Hoffwn wneud dau gais am ddatganiadau Llywodraeth Cymru. Mae'r cyntaf yn un y mae arweinydd y tŷ wedi hen arfer fy nghlywed i'n gofyn amdano, ond nid wyf yn ymddiheuro am barhau i wneud hynny gan ei fod yn hynod o bwysig i'm hetholwyr i a'i rhai hithau, a hynny yw diweddariad ar golledion swyddi Virgin Media a chefnogaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer y rhai sy'n colli eu swyddi, ac rydym yn dod yn agos iawn at yr amser pan fydd pawb yn colli eu swyddi.
Yr ail yw datganiad Llywodraeth Cymru ar yr Arolygiaeth Gynllunio, gan gynnwys arolygwyr cynllunio sy'n rhoi caniatâd i amlfeddiannu tai sy'n mynd yn groes i ddymuniadau'r cyngor a'r bobl leol. Rwyf yn siŵr bod hynny'n rhywbeth y mae arweinydd y tŷ yn gwybod llawer amdano. Ac os dywedaf Brynmill, wel, tenantiaid St Thomas a Port yw tenantiaid newydd Brynmill bellach. Fel y gwyddoch, nid wyf yn credu bod swyddogaeth ar gyfer arolygydd cynllunio mewn democratiaeth. Y cynghorau ddylai benderfynu, a dylai ymgeisydd sy'n anhapus fynd i adolygiad barnwrol. Credaf fod cael rhywun nad yw'n gwybod dim am yr ardal i ddod i mewn i wneud penderfyniadau yn cael effaith drychinebus ar fywydau unigolion; mae'n wrth-ddemocrataidd, ac yn sicr, mae'n achosi problemau enfawr yn fy ardal i, ac fel y gwn, yn y gorffennol, yn eich ardal chithau.
Indeed, yes. On that one, obviously, we don't have any direct control over the Planning Inspectorate, which is a separate organisation to the Welsh Government acting on its behalf. However, we do, from time to time, issue guidance and policy documents around understanding the issues, and I've had conversations with the Cabinet Secretary about whether, for university towns, it's beneficial to do that. I certainly share his concern in that regard and the enforceability of any density policy that any local authority would want to put up and what effect that might have on subsequent appeals.
In terms of Virgin Media, the first tranche of redundant staff left the company in November, as I know he's well aware. There are two phases planned for next year as well. Our placement support team has taken on responsibility for providing staff with onsite access to key partners of the taskforce, including Careers Wales, the Department for Work and Pensions and local employers. The Welsh contact centre forum is a key partner in our taskforce and has arranged job fairs in October at the Virgin Media site and brought recruiting employers to the site as well as providing careers advice for those staff seeking alternative employment. It's too early for me to provide specific details of those who have been successful in securing alternative employment as a result of the job fairs, but we are holding further job fairs to coincide with the additional tranches of staff leaving the company next year. So, our involvement continues in order to make sure that all of the staff who are affected by this have the best possible outcome.
Ie, wir. O ran yr un yna, yn amlwg, nid oes gennym unrhyw reolaeth uniongyrchol dros yr Arolygiaeth Gynllunio, sy'n sefydliad ar wahân i Lywodraeth Cymru sy'n gweithredu ar ei rhan. Fodd bynnag, fe fyddwn ni, o bryd i'w gilydd, yn cyhoeddi canllawiau a dogfennau polisi ar ddeall y materion, ac rwyf i wedi cael sgyrsiau gydag Ysgrifennydd y Cabinet ynghylch pa un a yw hi'n fuddiol gwneud hynny ar gyfer trefi prifysgol. Rwyf yn sicr yn rhannu ei bryder ynghylch hynny gan gynnwys gorfodi unrhyw bolisi dwysedd y byddai unrhyw awdurdod lleol yn bwriadu ei sefydlu a'r effaith y byddai hynny'n ei gael ar apeliadau dilynol.
O ran Virgin Media, gadawodd y grŵp cyntaf o staff a oedd yn cael eu diswyddo y cwmni fis Tachwedd, fyl y gwn y mae'n gwybod yn iawn. Mae dau gyfnod wedi eu cynllunio ar gyfer y flwyddyn nesaf hefyd. Mae ein tîm cymorth lleoli wedi cymryd y cyfrifoldeb o ddarparu staff â mynediad i bartneriaid allweddol y tasglu ar y safle, gan gynnwys Gyrfa Cymru, yr Adran Gwaith a Phensiynau a chyflogwyr lleol. Mae fforwm canolfannau cyswllt Cymru yn bartner allweddol yn ein tasglu a drefnodd ffeiriau swyddi ar y safle Virgin Media fis Hydref; daeth hyn â chyflogwyr sy'n recriwtio i'r safle yn ogystal â darparu cyngor gyrfaol ar gyfer yr aelodau staff hynny sy'n chwilio am waith arall. Mae'n rhy gynnar i mi roi manylion penodol am y rhai sydd wedi sicrhau cyflogaeth arall yn llwyddiannus o ganlyniad i'r ffeiriau swyddi, ond rydym yn cynnal ffeiriau swyddi eraill i gyd-fynd â'r grwpiau staff ychwanegol a fydd yn gadael y cwmni y flwyddyn nesaf. Felly, mae ein cyfraniad yn parhau er mwyn gwneud yn siŵr bod pob aelod o'r staff sy'n cael ei effeithio gan hyn yn cael y canlyniad gorau posibl.
Leader of the house, can I ask for a statement from the Welsh Government Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs on woodland and forestry management in Wales? As I understand it, felling licences can be issued in Wales but cannot be refused on wildlife protection grounds. I understand that that is also the situation in England. In Scotland, they've recently changed the law so that considerations in respect of wildlife can be considered prior to felling licences being issued. Of course, this is adding to the protections of a variety of species, including the red squirrel, which I'm the species champion for. So, I wonder if we could have a statement on whether the Welsh Government has any plans to improve protections for wildlife in that regard.
Can I also ask for clarification from either the Counsel General or an appropriate Government Minister in respect of the extent of legal indemnity for Ministers and indeed former Ministers of the Welsh Government? I've had some recent questions that have emerged in my inbox in recent days regarding the extent of legal indemnity that is afforded to Ministers. I would be very grateful for a statement clarifying the situation, and particularly whether that indemnity applies to former Ministers. Thank you.
Arweinydd y tŷ, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig Llywodraeth Cymru ar reoli coetiroedd a choedwigoedd yng Nghymru? Fel yr wyf yn deall, gall trwyddedau cwympo coed gael eu dosbarthu yng Nghymru ond ni ellir eu gwrthod nhw ar sail amddiffyn bywyd gwyllt. Rwyf ar ddeall mai dyna yw'r sefyllfa yn Lloegr hefyd. Yn yr Alban, maen nhw wedi newid y gyfraith yn ddiweddar fel y gellir ystyried materion bywyd gwyllt cyn rhyddhau trwyddedau torri coed. Wrth gwrs, mae hyn yn ychwanegu at amddiffyn amrywiaeth o rywogaethau, gan gynnwys y wiwer goch, yr wyf i'n hyrwyddwr ar gyfer y rhywogaeth. Felly, tybed a gawn ni ddatganiad ynghylch pa un a oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw gynlluniau i wella mesurau diogelu bywyd gwyllt yn y cyswllt hwnnw.
A gaf i ofyn hefyd am eglurhad naill ai gan y Cwnsler Cyffredinol neu gan Weinidog Llywodraethol priodol mewn cysylltiad â graddau indemniad cyfreithiol ar gyfer Gweinidogion ac yn wir cyn Weinidogion Llywodraeth Cymru? Rwyf wedi cael cwestiynau diweddar sydd wedi ymddangos yn fy mewnflwch yn ystod y dyddiau diwethaf ynglŷn â graddau'r indemniad cyfreithiol a roddir i Weinidogion. Byddwn yn ddiolchgar iawn petawn yn cael datganiad i egluro'r sefyllfa, yn enwedig pa un a yw'r indemniad hwnnw yn berthnasol i gyn Weinidogion. Diolch.
On that last one, I think you need to write in with the details of that. Legal indemnity is a very wide-ranging piece and has lots of different, very specific ramifications, so we would need to understand the exact circumstances in which you're making the inquiry. So, if you want to write in to the Counsel General, we'll make sure that that gets an appropriate response.
In terms of the woodland wildlife protection, Darren Millar makes a very good point. I don't actually know what the situation is at the moment. I will take that up with the Cabinet Secretary and come back to him.
Ar yr un diwethaf yna, rwyf yn credu bod angen i chi ysgrifennu ataf gyda'r manylion am hynny. Mae indemniad cyfreithiol yn destun eang iawn gyda llawer o oblygiadau gwahanol, penodol iawn, felly byddai angen inni ddeall yr union amgylchiadau yr ydych yn gwneud ymholiadau amdanynt. Felly, os ydych yn dymuno ysgrifennu at y Cwnsler Cyffredinol, byddwn yn gwneud yn siŵr bod hynny yn cael ymateb priodol.
O ran amddiffyn bywyd gwyllt coetiroedd, mae Darren Millar yn gwneud pwynt da iawn. Nid wyf yn gwybod beth yw'r sefyllfa ar hyn o bryd. Byddaf yn codi hynny gydag Ysgrifennydd y Cabinet ac yn dod yn ôl ato.
I'd like to pick up on the issue of mental health, which is something that the leader of the house will rightly know that I've raised on many occasions since being elected earlier this year. Last month, business leaders across the UK urged the UK Government to make provision for mental health first aiders mandatory in the workplace. I completely agree with campaigner Natasha Devon, behind the letter to the UK Government when she says employers have a duty of care to staff. She quite rightly highlights that success will also ensure that all employees everywhere can access a trained member of staff to receive initial support and guidance if they are dealing with mental health issues at work.
So, firstly, is this something the Welsh Government would consider for workplaces in Wales? And secondly, there has also been a lot of attention recently in the media on the role of the wider community in tackling the epidemic of mental ill health and the prevention of suicide. An example of this is the Cornwall-based Wave Project charity, and they provide surf therapy to young people suffering with mental health illness. A little closer to home, I recently was able to experience and visit Hounds the Barbershop with my colleague Jayne Bryant in Newport, and, just like that shop, my own barber Sam—from Sam's barbershop in Flintshire—is a brilliant example of a barber who helps those suffering with mental ill health, like myself. So, I praise people like Sam in Flintshire and Paul in Newport, those people have taken it upon themselves to provide pastoral care to those in need or simply those who are feeling blue, and, again, for reinforcing that message that it is okay not to be okay.
Finally, the second statement that I would like to know, is: would the leader of the house join me in paying tribute to those people and every single person out there who aren't counsellors, but believe that they are in a fantastic position of trust to look after others and one another throughout their difficulties in their daily lives?
Hoffwn fynd ar drywydd y mater iechyd meddwl, sy'n rhywbeth y bydd arweinydd y tŷ yn gwybod yn iawn fy mod wedi ei godi ar sawl achlysur ers imi gael fy ethol yn gynharach eleni. Y mis diwethaf, fe wnaeth arweinwyr busnes ledled y DU annog Llywodraeth y DU i wneud darpariaethau fel bod swyddogion cymorth cyntaf iechyd meddwl yn orfodol yn y gweithle. Rwyf yn cytuno’n llwyr â’r ymgyrchydd Natasha Devon, y tu ôl i’r llythyr i Lywodraeth y DU pan ddywed hi fod gan gyflogwyr ddyletswydd i ofalu am staff. Yn gwbl briodol, mae hi’n pwysleisio y bydd llwyddiant hefyd yn sicrhau y bydd pob gweithiwr ym mhob man yn gallu cael gafael ar aelod o staff hyfforddedig er mwyn cael cymorth cychwynnol ac arweiniad os ydyn nhw’n ymdrin â materion iechyd meddwl yn y gweithle.
Felly, yn gyntaf, a yw hyn yn rhywbeth y byddai Llywodraeth Cymru yn ei ystyried ar gyfer gweithleoedd yng Nghymru? Ac yn ail, bu llawer o sylw yn y cyfryngau yn ddiweddar hefyd ar swyddogaeth y gymuned ehangach o ran mynd i'r afael a'r epidemig o afiechyd meddwl ac atal hunanladdiad. Enghraifft o hyn yw elusen prosiect Wave yng Nghernyw, ac maen nhw’n darparu therapi syrffio i bobl ifanc sy'n dioddef oherwydd salwch iechyd meddwl. Ychydig yn nes adref, llwyddais i gael y profiad ac ymweld â Hounds the Barbershop gyda fy nghyd-Aelod Jayne Bryant yng Nghasnewydd yn ddiweddar, ac, yn union fel y siop honno, mae fy marbwr i, Sam—o Sam’s Barbershop yn Sir y Fflint—yn enghraifft wych o farbwr sy'n helpu’r rheiny sy'n dioddef afiechyd meddwl, fel y fi. Felly, rwyf yn canmol pobl fel Sam yn Sir y Fflint a Paul yng Nghasnewydd, mae’r bobl hynny yn cymryd cyfrifoldeb eu hunain i ddarparu gofal bugeiliol i'r rhai sydd mewn angen neu'r rhai sy'n teimlo'n isel, ac, unwaith eto, am atgyfnerthu'r neges honno ei bod hi’n iawn i beidio â bod yn iawn.
Yn olaf, yr ail ddatganiad yr hoffwn ei wybod, yw: a wnaiff arweinydd y tŷ ymuno â mi i dalu teyrnged i'r bobl hynny a phob un person allan yna nad ydyn nhw'n gwnselwyr, ond sy’n credu eu bod nhw mewn sefyllfa wych i ofalu am bobl eraill ac am ei gilydd drwy eu hanawsterau yn eu bywydau bob dydd?
Jack Sargeant, as usual, makes a series of very good points. It does take a whole community to ensure that people feel supported enough within it, and we all know that having somebody to listen to us, whether they're a trained counsellor or not, can be very, very helpful in terms of our just general feeling of well-being and, obviously, mental health.
We have reconfimed our commitment to providing mental health, generally, by positioning it as one of the six priority areas in the national strategy, 'Prosperity for All', and we take every opportunity to raise awareness of mental health issues, even when they might seem at first to be tangenital. So, Members will have heard me, for example, talking about the This Is Me campaign, which is anti gender stereotyping. Unfortunately, sometimes, it's thought to be aimed at women but, actually, of course, it's aimed across the piece, because we know that men suffer very badly from having gender stereotyping, feeling that they have to live out the role of breadwinner or family support, or whatever, and they can find it very difficult when that isn't working well for them. So, I absolutely agree with Jack Sargeant that we need to have a holistic and whole-society approach to this, and it's something, Deputy Presiding Officer, that we all need to take account of in our everyday interactions with another, to make sure that we also listen to what other people are saying to us.
Mae Jack Sargeant, fel arfer, yn gwneud cyfres o bwyntiau da iawn. Mae hi'n cymryd cymuned gyfan i sicrhau bod pobl yn teimlo eu bod nhw'n cael eu cefnogi ddigon ynddi, a gwyddom i gyd bod cael rhywun i wrando arnom ni, pa un a ydyn nhw'n gwnselwyr hyfforddedig ai peidio, fod yn ddefnyddiol iawn o ran teimlad o les cyffredinol ac, yn amlwg, iechyd meddwl.
Rydym wedi ailgadarnhau ein hymrwymiad i ddarparu iechyd meddwl, yn gyffredinol, gan ei leoli fel un o chwe maes blaenoriaeth y strategaeth genedlaethol, 'Ffyniant i Bawb', ac rydym yn achub ar bob cyfle i godi ymwybyddiaeth o faterion iechyd meddwl, hyd yn oed pan maen nhw'n ymddangos yn ffiniol ar y dechrau. Felly, bydd Aelodau wedi fy nghlywed i, er enghraifft, yn sôn am yr ymgyrch Dyma Fi, sy'n gwrthwynebu stereoteipio ar sail rhyw. Yn anffodus, weithiau, mae pobl yn meddwl ei fod ar gyfer menywod ond, mewn gwirionedd, wrth gwrs, mae ei nod yn gyffredinol, gan ein bod ni'n gwybod bod dynion yn dioddef yn wael iawn o stereoteipio ar sail rhyw, gan deimlo bod rhaid iddyn nhw gyflawni swyddogaeth enillydd cyflog neu gefn y teulu, neu beth bynnag, ac maen nhw'n ei chael hi'n anodd iawn pan nad yw hynny'n gweithio'n dda iddyn nhw. Felly, rwyf yn cytuno'n llwyr â Jack Sargeant bod angen i ni gael dull cyfannol a chymdeithas gyfan i ymdrin â hyn, ac mae'n rhywbeth, Dirprwy Lywydd, y mae angen i ni i gyd ei ystyried yn ein rhyngweithiadau dyddiol â phobl eraill, sef gwneud yn siŵr ein bod ni hefyd yn gwrando ar yr hyn y mae pobl eraill yn ei ddweud wrthym ni.
Leader of the house, hopefully, you will have seen some of the current campaign work being undertaken by Housing Women Cymru to highlight the need for the end of sex for rent. As we know, any arrangement involving sex for rent is illegal—no grey areas. We now know that that's been confirmed. Can I thank the housing Minister for her statement on the support for the campaign that was issued yesterday? But in light of the campaign, can I please ask that the Government bring forward a statement in the new year to update the Assembly regarding their actions on this issue, including any discussions with the Advertising Standards Authority, the police, the housing sector and other devolved Governments?
Arweinydd y tŷ, rwyf yn gobeithio y byddwch wedi gweld rhywfaint o'r gwaith ymgyrch presennol sy'n cael ei wneud gan Housing Women Cymru i dynnu sylw at yr angen i roi diwedd ar ddefnyddio rhyw i dalu rhent. Fel y gwyddom, mae unrhyw drefniant sy'n cynnwys rhyw ar gyfer talu rhent yn anghyfreithlon—heb unrhyw feysydd annelwig. Gwyddom bellach bod hynny wedi ei gadarnhau. A gaf i ddiolch i'r Gweinidog Tai am ei datganiad ynglŷn â chefnogaeth ar gyfer yr ymgyrch a gyhoeddwyd ddoe? Ond yn sgil yr ymgyrch, a gaf i ofyn i'r Llywodraeth gyflwyno datganiad yn y flwyddyn newydd i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad ynghylch eu camau gweithredu ar y mater hwn, gan gynnwys unrhyw drafodaethau gyda'r Awdurdod Safonau Hysbysebu, yr heddlu, y sector tai a'r Llywodraethau datganoledig eraill?
Yes, I couldn't concur more with the campaign. I thought the housing Minister endorsed it in a very clear statement. Somebody asking for sex instead of rent is not a landlord—they are a criminal. It could not be any more straightforward than that. And, of course, we share yours and many other people's concern that vulnerable people are put into this position, driven there by some of the debt issues that I discussed earlier. And in the run-up to Christmas, people are particularly vulnerable to that. I think it is very important to send that very clear message: any landlord who thinks that that's okay is fooling themselves. It is not okay. It is a criminal act, and I think we cannot be any clearer than that.
I know that we're working very hard to make sure that any advertisements are picked up, although that's not devolved to us. I know the housing Minister has this concern very much at the heart, and we certainly will be taking forward a range of measures to see what we can do to stamp out this really absolutely vile practice.
Ie, allwn i ddim cytuno'n fwy gyda'r ymgyrch. Roeddwn yn meddwl bod y Gweinidog tai wedi ei gymeradwyo mewn datganiad clir iawn. Nid landlord yw rhywun yn gofyn am ryw yn hytrach na rhent—troseddwr yw hwnnw. Ni allai fod yn symlach na hynny. Ac, wrth gwrs, rydym yn rhannu eich pryder chi a phryder llawer o bobl eraill bod pobl sy'n agored i niwed yn cael eu rhoi yn y sefyllfa hon, wedi eu sbarduno gan rai o'r materion dyled a drafodais yn gynharach. Ac wrth nesáu at y Nadolig, mae pobl yn arbennig o agored i hynny. Credaf ei bod hi'n bwysig iawn anfon y neges glir iawn honno: bod unrhyw landlord sy'n credu bod hynny'n iawn yn twyllo ei hun. Nid yw'n iawn. Mae'n weithred droseddol, ac nid wyf i'n credu y gallwn ni fod yn gliriach na hynny.
Gwn ein bod ni'n gweithio'n galed iawn i wneud yn siŵr ein bod yn sylwi ar unrhyw hysbysebion, er nad yw hynny wedi ei ddatganoli inni. Gwn fod y pryder hwn yn agos iawn at galon y Gweinidog tai, a byddwn yn sicr yn symud amrywiaeth o fesurau ymlaen i weld beth y gallwn ei wneud i ddileu'r arfer cwbl gywilyddus hwn.
Leader of the Chamber, I'm asking for a Government statement to support Safia Saleh and her family. Safia was unlawlfully abducted as a child, and is trying to get back to Wales. I know her mother, Jackie Saleh, would be very grateful for a statement. The public has been really generous in supporting the Crowdfunder to buy flights for the family, but the one roadblock is bureaucracy. Safia is a UK citizen, she has a birth certificate, but she does not have a UK passport, and nobody seems able to help with this. The Home Office is not devolved, but communities are devolved. The distress caused by a Welsh girl from Ely stuck abroad is a matter for everybody in this Assembly. Will the Welsh Government speak up for Safia and her family in here now, but also outside, making representations in the corridors of power? Safia Saleh needs a passport to get here, and she's fully entitled to one, so how can you help?
Arweinydd y Siambr, rwyf yn gofyn am ddatganiad gan y Llywodraeth i gefnogi Safia Saleh a'i theulu. Cipiwyd Safia yn anghyfreithlon pan oedd hi'n blentyn, ac mae hi'n ceisio dychwelyd i Gymru. Gwn y byddai ei mam, Jackie Saleh, yn ddiolchgar iawn am ddatganiad. Mae'r cyhoedd wedi bod yn hael iawn wrth gefnogi Crowdfunder i brynu tocynnau ar gyfer y teulu, ond yr un rhwystr yw biwrocratiaeth. Mae Safia yn ddinesydd y DU, mae ganddi dystysgrif geni, ond nid oes ganddi basbort Prydeinig, ac nid yw'n ymddangos bod neb yn gallu helpu gyda hyn. Nid yw'r Swyddfa Gartref wedi ei datganoli, ond mae cymunedau wedi eu datganoli. Mae'r trallod a achosir gan ferch Gymreig o Drelái sy'n gorfod aros dramor yn fater i bawb yn y Cynulliad hwn. A wnaiff Llywodraeth Cymru godi llais dros Safia a'i theulu yn awr yn y fan yma, ond hefyd y tu allan, gan gyflwyno ei hachos ger bron y coridorau grym? Mae angen pasbort ar Safia Saleh i ddod yma, ac mae ganddi berffaith hawl i gael un, felly sut y gallwch chi helpu?
I'm very happy to say that the Welsh Government supports family reunification where at all possible in all of the circumstances where families are divided. It's amongst the worst and most pernicious effects of some of our more draconian immigration rules. If Neil McEvoy wants to write to me with the details and the contact details of the family, I'm very happy to make representations to the immigration Minister on behalf of the family.
Rwyf yn hapus iawn i ddweud bod Llywodraeth Cymru yn cefnogi ailuno ym mhob un o'r amgylchiadau pan fo teulu'n cael ei wahanu, os yw hynny'n bosibl. Mae hyn ymhlith yr effeithiau gwaethaf a'r mwyaf niweidiol o rai o'n rheolau mewnfudo llymaf. Os yw Neil McEvoy yn dymuno ysgrifennu ataf gyda'r manylion a manylion cyswllt y teulu, byddaf yn hapus iawn i roi sylwadau i'r Gweinidog mewnfudo ar ran y teulu.
Thank you. And finally, Caroline Jones.
Diolch i chi. Ac yn olaf, Caroline Jones.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Leader of the house, could I ask that the Cabinet Secretary for Education makes an oral statement to the Siambr regarding your Government's plans to tackle bullying? I am aware that the Welsh Government is consulting on draft guidance on bullying, but I would question whether guidance is sufficient, and I am not the only one. The coroner in the Bradley John inquest has queried whether we need a specific law on bullying. We have seen such terrible incidents of bullying in recent weeks, such as the Syrian refugee waterboarded by school bullies or the incidents of racist bullying at a Cardiff primary school, which shocked Estyn inspectors.
In my own region, I'm currently dealing with a constituent who was knocked unconscious by school bullies. He is only 11, and he is now away from school and has ADHD. His mother has informed me that he does not sense any danger and he thinks that everyone is his friend. This little boy was beaten unconscious for reasons unknown, which causes anguish to all concerned, particularly his family. Thank you.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Arweinydd y Tŷ, a gaf i Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg wneud datganiad llafar i'r Siambr ynghylch cynlluniau eich Llywodraeth i fynd i'r afael â bwlio? Rwy'n ymwybodol bod Llywodraeth Cymru yn ymgynghori ar ganllawiau drafft ar fwlio, ond rwyf i'n tybio na fydd canllawiau yn ddigonol, ac nid fi yw'r unig un. Mae'r crwner yng nghwest Bradley John wedi cwestiynu a oes angen cyfraith benodol arnom ar fwlio. Rydym wedi gweld achosion ofnadwy iawn o fwlio yn ystod yr wythnosau diwethaf, fel y ffoadur Syriaidd yn cael ei arteithio â dŵr gan fwlis yn yr ysgol neu'r achosion o fwlio hiliol mewn ysgolion cynradd yng Nghaerdydd, a oedd yn frawychus yng ngolwg arolygwyr o Estyn.
Yn fy rhanbarth i, rwyf ar hyn o bryd yn ymdrin ag etholwr a gafodd ei guro'n anymwybodol gan fwlis ysgol. Dim ond 11 oed yw ef, ac nid yw'n mynychu'r ysgol nawr ac mae ganddo Anhwylder Diffyg Canolbwyntio a Gorfywiogrwydd. Mae ei fam wedi rhoi gwybod imi nad oes ganddo unrhyw synnwyr o berygl a'i fod yn meddwl bod pawb yn ffrind iddo. Cafodd y bachgen bach hwn ei guro'n anymwybodol am resymau anhysbys, sy'n achos gofid i bawb dan sylw, yn enwedig ei deulu. Diolch.
Yes. The Cabinet Secretary is very, very firm that bullying is not to be tolerated, of any sort, in our schools, but we are particularly concerned about racist bullying, especially with the rise of hate crimes across the UK. Actually, we've got a group called EAST working very hard on a set of guidelines for schools, and we're currently looking at putting a new project into schools exactly on that point. As soon those proposals are fit to be shared with Members then I or my successor in the equalities portfolio will bring forward a statement saying what we're doing.
Gwnaf. Mae Ysgrifennydd y Cabinet o'r farn yn gadarn iawn na ddylid goddef bwlio, o unrhyw fath, yn ein hysgolion, ond rydym yn arbennig o bryderus ynglŷn â bwlio hiliol, yn enwedig yn sgil y cynnydd mewn troseddau casineb ledled y DU. Mewn gwirionedd, mae gennym grŵp o'r enw EAST yn gweithio'n galed iawn ar set o ganllawiau ar gyfer ysgolion, ac rydym yn ystyried rhoi prosiect newydd ar waith mewn ysgolion ar yr union bwnc hwnnw ar hyn o bryd. Cyn gynted ag y bydd y cynigion hynny'n addas i'w rhannu gyda'r Aelodau, yna fe fyddaf i neu fy olynydd yn y portffolio cydraddoldebau yn dod â datganiad ger bron i fynegi'r hyn yr ydym ni'n ei wneud.
Thank you very much, leader of the house.
Diolch yn fawr iawn i chi, Arweinydd y Tŷ.
Item 4 on the agenda is a statement by the Counsel General on the Legislation (Wales) Bill, and I call on the Counsel General, Jeremy Miles.
Eitem 4 ar yr agenda yw datganiad gan y Cwnsler Cyffredinol ar y Bil Deddfwriaeth (Cymru), ac rwy'n galw ar y Cwnsler Cyffredinol, Jeremy Miles.
Diolch Dirprwy Lywydd. Mae'n bleser mawr i mi gyflwyno'r Bil Deddfwriaeth (Cymru) i'r Cynulliad Cenedlaethol i'w ystyried. Mae hon yn foment arwyddocaol iawn yn natblygiad ein deddfwrfa oherwydd, am y tro cyntaf, rŷm ni'n cyflwyno deddfwriaeth sydd yn ymwneud â'r gyfraith ei hun.
Diben y Bil yw gwneud cyfraith Cymru yn fwy hygyrch, yn gliriach ac yn haws ei defnyddio. Mae natur y Bil yn golygu taw fi fel y Cwnsler Cyffredinol sy'n ei gyflwyno—rhywbeth sydd heb ddigwydd erioed o'r blaen. Mae hon yn adeg amserol, felly, inni dalu teyrnged i ddau o'm rhagflaenwyr, Theodore Huckle CF a Mick Antoniw AC, a oedd ill dau wedi chwarae rhan bwysig yn natblygiad y Bil. Hoffwn ddiolch hefyd i eraill sydd wedi cyfrannu at y broses hyd yma, boed hynny drwy ymateb i ddau ymgynghoriad yr ydym ni wedi'u cynnal fel Llywodraeth, neu drwy gyfrannu at waith blaenorol Comisiwn y Gyfraith. Mae adroddiad Comisiwn y Gyfraith ar 'Ffurf a Hygyrchedd y Gyfraith sy'n Gymwys yng Nghymru' yn darparu rhesymeg ar gyfer un rhan o'r Bil. Unwaith eto, rwy'n ddiolchgar iawn iddyn nhw am eu gwaith.
Mae Rhan 1 o'r Bil yn arloesol. Mae'n ceisio gosod seilwaith a fydd yn ymrwymo Llywodraethau'r dyfodol i gadw hygyrchedd y gyfraith o dan adolygiad, ac i gymryd camau i'w gwneud yn fwy hygyrch. Mae pryderon wedi'u codi ers blynyddoedd lawer am gymhlethdod y gyfraith yn y Deyrnas Unedig ac anrhefn ein llyfr statud blêr a helaeth. Mae llawer o'r cymhlethdod yn deillio o'r doreth o ddeddfwriaeth sydd wedi'i gwneud dros y degawdau diwethaf yn y Deyrnas Unedig. Mae hyn yn golygu bod y llyfr statud bellach yn afreolus. Mae hyn, yn ei dro, yn golygu bod y rhan honno o'r llyfr statud a etifeddwyd gennym yn anhygyrch yn yr un modd, ac efallai hyd yn oed yn fwy anhygyrch gan fod Deddfau Senedd San Steffan yn cael eu diwygio'n rheolaidd er mwyn gwneud darpariaethau gwahanol ar gyfer Cymru a Lloegr. Mae'r broblem hon yn dod yn fwy amlwg pan ystyriwn y cyd-destun ehangach o setliad datganoli cymhleth a di-resymeg, y trefniant anomalaidd o rannu awdurdodaeth gyfreithiol Lloegr, ac ein cyfrifoldeb i ddeddfu yn ein dwy iaith.
Y nod tymor hir yw creu llyfr statud trefnus i Gymru sy'n categoreiddio'r gyfraith mewn i godau ar bynciau penodol, a hyn yn hytrach na dim ond cyfeirio at y dyddiad pan gwnaethpwyd y ddeddfwriaeth. Mae'r Bil, felly, yn gosod dyletswyddau ar y Llywodraeth gan fod maint a natur y dasg yn golygu bod yn rhaid ymrwymo i'r gwaith yn systematig a dros y tymor hir. Mae hyn yn golygu bod yn rhaid i gyd-grynhoi'r gyfraith a'r gwaith arall sy'n gysylltiedig â gwneud y gyfraith yn fwy hygyrch fod yn un o flaenoriaethau pob llywodraeth.
Bydd cyrraedd y nod o lyfr statud sydd wedi'i godeiddio yn cymryd cenhedlaeth a mwy. Felly, cyn dechrau ar ein taith, rhaid i ni ddeall beth yw diben y siwrnai. O ganlyniad, hefyd heddiw rydym yn cyhoeddi tacsonomeg drafft ar gyfer codau cyfreithiol Cymru, a hyn er mwyn arddangos sut all y llyfr statud edrych yn y dyfodol. Er taw dogfen weithio yw hon, rwy'n gobeithio, serch hynny, y bydd yn rhoi cipolwg defnyddiol o'n syniadau cychwynnol.
Byddwn hefyd yn gweithio gyda'r archifau cenedlaethol i wella'r ffordd y cyhoeddir deddfwriaeth bresennol, yn bennaf drwy drefnu'r hyn sydd gyda ni eisoes drwy gyfeirio at ei faes pwnc. Bydd hyn yn helpu i baratoi'r ffordd ar gyfer y broses o gyd-grynhoi sydd ei hangen, yn ogystal â bod yn gymorth i ddefnyddwyr deddfwriaeth yn y cyfamser. Ar ôl ei gwblhau, bydd y gwasanaeth hwn ar gael drwy wefan Cyfraith Cymru, gwefan a fydd yn cael ei wella fel rhan arall o'r gwaith o wneud y gyfraith yn fwy hygyrch.
Thank you, Deputy Presiding Officer. It's a great pleasure to be introducing the Legislation (Wales) Bill for the National Assembly for Wales’s consideration. This is a significant moment in the evolution of our legislature because, for the first time, we are introducing legislation that relates to the law itself.
The purpose of the Bill is to make Welsh law more accessible, more clear and more straightforward to use. The nature of the Bill is such that I as Counsel General am introducing it—something that has not happened before. This is an opportune moment, therefore, for me to pay tribute to two of my predecessors, Theodore Huckle QC and Mick Antoniw AM, who both played an important part in the development of the Bill. I would also like to thank the many others who have contributed to the process so far, by responding to the two consultations that we have held as a Government or by making submissions to the Law Commission. The Law Commission’s report, 'Form and Accessibility of the Law Applicable in Wales', provides the rationale for one part of the Bill and, again, I am grateful to them for their work.
Part 1 of the Bill is novel. It seeks to put in place a system that will commit future Governments to keep the accessibility of the law under review and to take action to make it more accessible. Concerns have been raised for many years about the complexity of the law in the United Kingdom and the disorganised state of our vast and sprawling statute book. Much of the complexity derives from the proliferation of legislation made over recent decades within the UK. As a result, the UK statute book is now vast and unmanageable. This in turn means that that part of the statute book that we have inherited is equally inaccessible, perhaps even more so given that Acts of the UK Parliament are being regularly amended to make different provisions for Wales and for England. This problem becomes even more acute set against the wider context of a highly complex and incoherent devolution settlement, the unorthodox arrangement under which Wales and England share a legal jurisdiction, and our responsibility to make laws in both of our languages.
The long-term aim is to create a well-organised Welsh statute book that will categorise the law by codes on specific subjects, rather than simply by reference to when acts and statutory instruments are made. The Bill, therefore, places duties on Government because the scale and nature of the task is such that this must be done systematically and over the long term. This means that the consolidation of the law and the other related initiatives in making the law more accessible have to be a priority for all governments.
Reaching the goal of a fully codified statute book will take a generation and more. So, before starting that journey, we must understand the purpose of the journey. As a result, also, today, we are publishing a draft taxonomy for codes of Welsh law, and this is to illustrate how the statute book may look in future. Although this is a working document, I nonetheless hope that it will provide Members with a helpful insight into our initial thinking.
We will also be working with the national archives to improve the way existing legislation is published, most notably by organising what we already have by reference to its subject area. This will help pave the way for the consolidation process that is required, while being a useful tool for the users of legislation in the meantime. Once complete, this service will be available through the Law Wales website, a website that we will be improved as another part of the work of making the law more accessible.
While Part 1 of the Bill is innovative, Part 2 of the Bill follows a long tradition established by the UK Parliament in the nineteenth century when it first passed an interpretation Act. Statutory interpretation is the process of determining the meaning and effect of legislation and how it operates. This can be a complex process, so Acts prescribing rules on how laws are to be interpreted are now a typical feature of legal jurisdictions across the common law world. Their purpose, essentially, is to shorten and simplify legislation and promote consistency in its language, form and operation. In the UK, there are currently three acts of this nature: one for the United Kingdom, one for Scotland and one for Northern Ireland. Welsh legislation is currently subject to the UK Act, something that we intend to change by making this bespoke provision for Wales.
The proposals in the Bill have been subject to a policy consultation exercise and the publication of a draft Bill. Introduction of the Bill, however, now marks the beginning of the most important part of the scrutiny process, and I'm anxious to hear the views of Members and to listen to any concerns that you may have. Like any other Bill, it is, of course, subject to change, and I have no doubt that it could be improved.
One particular issue that I would like Members’ views on is whether, and how, to make specific provision about the process for interpreting legislation that is made bilingually. At present, section 156(1) of the Government of Wales Act 2006 provides that the English language and Welsh language texts of legislation have equal standing. This may be sufficient, subject perhaps to restating that provision in this Bill, but it's an important issue that needs further analysis and thought. It's an issue that was aired in consultation, but I hope that the responsible committee will feel able to consider this issue carefully.
Finally, it's important to bear in mind that this Bill forms only one part of a wider initiative. Although it is intended to underpin much of our future activity, Part 1 of the Bill will not of itself deliver the reform that we desire. That depends on the detailed and painstaking work of consolidating the law; rationalising it into a structure of codes. We will in future, therefore, start to see the production of Bills designed not to reform the law, but to bring order to it by remaking existing legislation afresh for Wales in a modern, bilingual and accessible form. Once enacted, these laws will then need protection from any future political desire to make law that does not fit structurally within the new established codes. While, clearly, there is no desire to impinge upon the content and effect of the law, and the instinct to reform the law, we have a collective responsibility to constrain how that is done so that the impact upon the accessibility of the statute book is always taken into account.
The wider initiative also involves us, both the Welsh legislature and Government, taking more responsibility for our laws. It involves accelerating the process of developing a body of bilingual Welsh law, a body of law that is identified as such rather than being intertwined with laws that have effect also outside Wales. This Bill, as well as facilitating that process, will contain rules about how that law works and how it is to be interpreted. Regardless of where we end up in relation to the question of a legal jurisdiction for Wales, the Bill will, I hope, form an important part of our legal infrastructure in Wales for many years to come.
Er bod rhan 1 o'r Bil yn arloesol, mae rhan 2 o'r Bil yn dilyn yr hen draddodiad a sefydlwyd gan Senedd y DU yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg pan gafodd Deddf ddehongli ei phasio am y tro cyntaf. Dehongliad statudol yw'r broses o benderfynu ar ystyr ac effaith deddfwriaeth a sut mae hi'n gweithredu. Gall hon fod yn broses gymhleth, felly mae Deddfau i ragnodi rheolau ar sut y caiff cyfreithiau eu dehongli yn nodweddiadol o awdurdodaethau cyfreithiol ledled byd y gyfraith gyffredin. Eu diben, yn y bôn, yw byrhau a symleiddio deddfwriaeth a hyrwyddo cysondeb o ran iaith, ei ffurf a'i gweithrediad. Yn y DU, ceir tair deddf o'r math hwn ar hyn o bryd: un ar gyfer y Deyrnas Unedig, un ar gyfer yr Alban ac un ar gyfer Gogledd Iwerddon. Mae deddfwriaeth Cymru yn ddarostyngedig i Ddeddf y DU ar hyn o bryd, sydd yn rhywbeth yr ydym yn bwriadu ei newid drwy lunio'r ddarpariaeth bwrpasol hon ar gyfer Cymru.
Mae'r cynigion yn y Bil wedi bod yn ddarostyngedig i ymarferiad o ymgynghori ar bolisi a chyhoeddiad Bil drafft. Mae cyflwyniad y Bil, serch hynny, yn nodi dechrau'r rhan bwysicaf nawr o'r broses graffu, ac rwy'n awyddus iawn i glywed barn yr Aelodau a gwrando ar unrhyw bryderon a allai fod gennych chi. Fel unrhyw Fil arall, wrth gwrs, fe allai hwn newid, ac nid oes unrhyw amheuaeth gennyf i y gellid ei gaboli.
Un mater yr hoffwn gael barn yr Aelodau arno'n benodol yw hyn – a oes angen, a sut mae gwneud darpariaeth benodol o ran y broses ar gyfer dehongli deddfwriaeth sy'n cael ei llunio'n ddwyieithog. Ar hyn o bryd, mae adran 156(1) o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 yn darparu ar gyfer statws cyfartal i destunau o ddeddfwriaeth yn Gymraeg ac yn Saesneg. Fe allai hyn fod yn ddigonol, yn amodol efallai ar ailddatganiad o'r ddarpariaeth honno yn y Bil hwn, ond mae'n fater pwysig sy'n teilyngu dadansoddiad a myfyrdod ymhellach. Mae'n fater a gafodd ei wyntyllu yn yr ymgynghoriad, ond rwy'n gobeithio y bydd y pwyllgor sy'n gyfrifol yn teimlo y gall ystyried y mater hwn yn ofalus.
Yn olaf, mae'n bwysig cadw mewn cof mai ffurfio dim ond un rhan o fenter ehangach a wna'r Bil hwn. Er y bwriedir iddi fod yn sail i lawer o'n gweithgarwch i'r dyfodol, ni fydd rhan 1 y Bil ynddi ei hun yn cyflawni'r diwygiadau yr ydym yn eu dymuno. Bydd hynny'n dibynnu ar y gwaith manwl a gofalus o atgyfnerthu'r gyfraith; a'i rhesymoli yn strwythur o godau. Byddwn yn y dyfodol, felly, yn dechrau gweld Biliau'n cael eu cynllunio nid i ddiwygio'r gyfraith, ond i ddod â threfn iddi drwy ail-lunio deddfwriaeth sy'n bodoli eisoes ar ei newydd wedd i Gymru ar ffurf fodern, ddwyieithog a hygyrch. Pan ddônt i rym, bydd angen amddiffyn y cyfreithiau hyn wedyn rhag unrhyw awydd gwleidyddol yn y dyfodol i lunio cyfraith nad yw'n ffitio'n strwythurol o fewn y codau newydd sydd wedi eu sefydlu. Er, yn amlwg, nad oes unrhyw awydd i dresmasu ar gynnwys nac ar effaith y gyfraith, nac ar y reddf i ddiwygio'r gyfraith, mae gennym gyfrifoldeb ar y cyd i orfodi gweithrediad hynny fel y rhoddir ystyriaeth bob amser i'r effaith ar hygyrchedd y llyfr statud.
Mae'r fenter ehangach yn golygu ein bod ni hefyd, yn neddfwrfa Cymru a'i Llywodraeth, yn cymryd mwy o gyfrifoldeb am ein cyfreithiau. Mae'n golygu cyflymu'r broses o ddatblygu corff o gyfraith ddwyieithog i Gymru, corff o gyfraith a gaiff ei nodi fel hynny yn hytrach na bod wedi ei gydblethu â deddfau sy'n weithredol y tu allan i Gymru hefyd. Bydd y Bil hwn, yn ogystal â hwyluso'r broses honno, yn cynnwys rheolau ar sut y gweithredir y gyfraith honno a sut y caiff ei dehongli. Nid oes gwahaniaeth ymhle y byddwn ni yn y pen draw o ran cwestiwn awdurdodaeth gyfreithiol i Gymru, bydd y Bil, rwy'n gobeithio, yn rhan bwysig o'n seilwaith cyfreithiol yng Nghymru am flynyddoedd lawer i ddod.
Thank you, Counsel General, for this statement, and also the comments towards the end there that this Bill will stand alone, regardless of political differences of view about jurisdiction and so forth, so that we don't get sidetracked by that during the course of the passage of this Bill. Also, I hope you won't mind, but I'm not in a position to answer the very question you've asked us as Assembly Members, about what advice we can offer you on how to restate bilingual legislation, but once this has been through the committee stages, I'm sure we will be able to assist you on that.
Yes, you're quite right to say that the UK statute book is vast and unmanageable, and I agree with you, and it's why I, and other Assembly Members in the past, have been very keen on Welsh law that consolidates, even if we haven't had our way on a number of these occasions—I'm thinking of park homes and the Historic Environment (Wales) Act 2016. But we've also failed in the past as well to persuade Welsh Government to reference other statutes within its own Bills, where such references are necessary to understand those Bills. So, for example, a definition can be included in a Welsh Bill by referring to its existence in a different Bill. In fact, we've got a situation arising tomorrow with the Childcare Funding (Wales) Bill where that's a possibility of solving a problem.
So, I'll start with a question of definitions, if I may, both of codification and even consolidation, because to me, codification means the embodiment in statute of common law that's been created through judicial decisions. But it seems to me to mean something else in this context, a little bit more along the Roman law lines of, quite sensibly, filing law under subject headings, if you like. So, do you agree with Bangor law group that the Bill should—that's not Bangalore, that's Bangor law—that the Bill should contain a definition of codification and consolidation just to avoid the kind of uncertainty that I've already fallen foul of?
I absolutely support the remaking, or the restating as well, of existing law in modern bilingual and accessible form. This does mean restating existing law, interpreted under older legislation of 1978, I think it is, is it? And, of course, it's not the intention of this Bill to affect or undermine anything and the way it's already interpreted. So, how can you reassure us that if we're going to be—excuse me for characterising like this—but if we're going to be cutting and pasting from other laws and putting it into our own law, how can we be sure that the meaning and understanding will not be lost or changed as a result of coming into our bespoke Welsh law, which I welcome? Because words and phrases could have acquired different meanings over time, and if you've got two interpretation Acts sitting side by side, I'm sure it's an issue that you've already identified and thought about, particularly as our new Acts would probably be taking precedence in those circumstances. And then, conversely, if it's not going to be cut and paste, how can we be sure that the original meaning and original interpretation will be successfully recreated in any new Welsh statutes using the new Welsh interpretation Act?
You say in your statement that Part 2 of the Bill is about shortening and simplifying the law, and, of course, I see the argument for that: it promotes accessability, and we should use modern language where it doesn't confuse. I think this is your chance, for example, to clarify the meaning of the word 'may' in modern drafting. You do refer to it in part of the draft, but not this specific problem. But do you also accept that the word 'simplification' has got more than one meaning and that we must be cautious about balancing the easier to understand with the potential problems of lack of precision? How do you expect to manage that?
The Learned Society of Wales in evidence told us that the duty for Welsh Government to keep Welsh law under review is not clearly prescribed in the draft Bill. It doesn't say what Welsh Government must actually do to keep that under review, and it also has a question about what 'codification' means. It says—and I'm quoting here—that it is not and should not be the purpose of legislation to signal good intentions. I would like that statement on T-shirts, posters, mouse mats, screensavers and on the foreheads of your beloved—anywhere, really, that the Cabinet Secretaries in this place might see it, because this is your chance, Counsel General, to improve the quality of our statutes as well as their accessibility. So, will you be using this opportunity to ensure that Welsh Government moves away from a routine choice of Swiss cheese Bills that express policy intention, but require a significant cadre of regulations, subject to much less scrutiny, of course, in order to make them function as legal instruments, and ensure that accessibility includes the concept of clarity about what affected parties are supposed to do in order to comply with various laws? I was very glad, of course, to see the provision on sunset clauses in the draft Bill, which helps accommodate that.
Two more questions, Presiding Officer. Your closing comments on the structure of codes: what exactly did you mean by
'these laws will then need protection from any future political desire to make law that does not fit structurally within the new established codes'
and
'we have a collective responsibility to constrain'—
and you did say 'constrain'—
'how that is done'?
I appreciate that it's about impact on accessibility, but that really does need further explanation, because no Government should be seeking to constrain the legislature. For me, it's completely foreseeable that statutes we make in the future might cross your taxonomy lines and fit under more than one heading, so I just want confirmation that any opposition amendments brought forward to future Welsh Government Bills will not be rejected on the grounds that they're outside of a particular taxonomy heading.
Finally, any statute is out of date the day it's made—we're all familiar with that—so what are your thoughts on how we need to deal with what used to be the old Noter-up—but I think it's now LexisNexis and Lawtel—updates, for any changes that are made to legislation, even affected by this Bill? How will they be fitted into your series of codes, if that makes sense? Thank you.
Diolch i chi, Cwnsler Cyffredinol, am y datganiad hwn, a hefyd am y sylwadau tuag at y diwedd ynghylch y ffaith na fydd y Bil hwn yn sefyll ar ei ben ei hun, heb ystyriaeth i wahaniaethau gwleidyddol o ran awdurdodaeth ac ati, fel na fyddwn yn mynd ar ôl yr ysgyfarnog honno yn ystod hynt y Bil hwn. Hefyd, rwy'n gobeithio na fydd ots gennych chi, ond nid wyf i mewn sefyllfa i ateb yr union gwestiwn yr ydych chi wedi ei ofyn i ni fel Aelodau Cynulliad, ynglŷn ag unrhyw gyngor y gallwn ei gynnig i chi o ran sut i ailddatgan deddfwriaeth yn ddwyieithog. Ond pan fydd hyn wedi bod drwy gamau pwyllgor, rwy'n siŵr y byddwn yn gallu bod o gymorth i chi yn hynny o beth.
Ydych, rydych chi'n hollol iawn i ddweud bod llyfr statud y DU yn anferthol ac yn anhylaw, ac rwy'n cytuno â chi, a dyna pam yr wyf i, ac Aelodau Cynulliad eraill yn y gorffennol, wedi bod yn awyddus iawn i gael cyfraith yng Nghymru sy'n cydgrynhoi, hyd yn oed os na chawsom ein ffordd ar sawl achlysuron—rwy'n meddwl am gartrefi mewn parciau a Deddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) 2016. Ond rydym wedi methu darbwyllo Llywodraeth Cymru yn y gorffennol hefyd i gyfeirio at statudau eraill o fewn ei Biliau ei hun, lle mae cyfeiriadau o'r fath yn angenrheidiol i ddeall y Biliau hynny. Felly, er enghraifft, gellir cynnwys diffiniad mewn Bil yng Nghymru drwy gyfeirio at ei fodolaeth mewn gwahanol Fil. Mewn gwirionedd, mae gennym sefyllfa sy'n codi yfory gyda'r Bil Cyllid Gofal Plant (Cymru) lle mae honno'n ffordd bosibl o ddatrys problem.
Felly, os caf i, rwyf am ddechrau gyda chwestiwn o ddiffiniadau, o godeiddio a hyd yn oed o gydgrynhoi, oherwydd i mi, ystyr codeiddio yw ymgorffori cyfraith gyffredin mewn statud a luniwyd drwy benderfyniadau barnwrol. Ond mae'n ymddangos i mi ei fod yn golygu rhywbeth arall yn y cyd-destun hwn, ychydig yn fwy tebyg i'r gyfraith Rufeinig, sy'n synhwyrol iawn, yn trefnu'r gyfraith o dan benawdau fesul pwnc, os mynnwch chi. Felly, a ydych yn cytuno gyda grŵp cyfraith Bangor y dylai'r Bil—nid 'Bangalore', ond 'Bangor law'—y dylai'r Bil gynnwys diffiniad o godeiddio a chydgrynhoi yn benodol i osgoi'r math o ansicrwydd yr wyf i wedi cael fy mwrw iddo eisoes?
Rwy'n llwyr gefnogi'r ail-wneud, neu'r ailddatgan hefyd, o'r gyfraith bresennol ar ffurf hygyrch gyfoes a dwyieithog. Mae hyn yn golygu ailddatgan y gyfraith bresennol, gan ei dehongli o dan ddeddfwriaeth hŷn o 1978, rwy'n credu, onid e? Ac, wrth gwrs, nid bwriad y Bil hwn yw cael effaith ar neu danseilio unrhyw beth, na'r ffordd y caiff ei ddehongli eisoes. Felly, sut allwch chi ein sicrhau ni pe bawn yn—esgusodwch fi am bortreadu fel hyn—ond pe bawn yn torri a gludo o gyfreithiau eraill ac yn rhoi hynny yn ein cyfraith ein hunain, sut allwn ni fod yn siŵr na fydd yr ystyr na'r ddealltwriaeth yn cael eu colli neu'n newid o ganlyniad i'w cynnwys yn ein cyfraith bwrpasol ar gyfer Cymru, yr wyf i'n ei chroesawu? Oherwydd gallai'r geiriau a'r ymadroddion newid eu hystyr dros gyfnod o amser, ac os oes gennych chi ddwy Ddeddf ddehongli yn sefyll ochr yn ochr â'i gilydd, rwy'n siŵr ei fod yn fater yr ydych wedi ei nodi a'i ystyried eisoes, yn arbennig felly gan y bydd ein deddfau newydd yn cymryd y flaenoriaeth yn yr amgylchiadau hynny, mae'n debyg. Ac yna, i'r gwrthwyneb, os na fydd yn fater o dorri a gludo, sut allwn ni fod yn sicr y bydd yr ystyr wreiddiol a'r dehongliad gwreiddiol yn cael eu hail-greu'n llwyddiannus mewn unrhyw statudau newydd i Gymru gan ddefnyddio'r Ddeddf ddehongli newydd i Gymru?
Rydych chi'n dweud yn eich datganiad mai diben Rhan 2 o'r Bil yw byrhau a symleiddio'r gyfraith, ac, wrth gwrs, rwy'n deall y ddadl dros hynny: mae'n hybu hygyrchedd, ac fe ddylem ni ddefnyddio iaith gyfoes pan nad yw hynny'n peri dryswch. Credaf mai hwn fydd eich cyfle chi, er enghraifft, i egluro ystyr y gair 'gall' mewn drafftio cyfoes. Rydych chi'n cyfeirio at hyn mewn rhan o'r drafft, ond nid y broblem benodol hon. Ond rydych chi'n derbyn hefyd fod gan y gair 'symleiddio' fwy nag un ystyr a bod yn rhaid inni fod yn ofalus o ran cydbwyso'r hyn sy'n haws i'w ddeall â'r problemau posibl sy'n codi yn sgil diffyg bod yn fanwl gywir? Sut ydych chi'n disgwyl rheoli hynny?
Dywedodd Cymdeithas Ddysgedig Cymru wrthym ni yn eu tystiolaeth nad yw'r ddyletswydd sydd gan Lywodraeth Cymru i gadw cyfraith Cymru dan adolygiad wedi cael ei diffinio'n amlwg yn y Bil drafft. Nid yw'n mynegi'r hyn sy'n rhaid i Lywodraeth Cymru ei wneud i barhau i'w hadolygu, ac mae cwestiwn hefyd o ran ystyr 'codeiddio'. Mae'n dweud—ac rwy'n dyfynnu nawr—nad diben y ddeddfwriaeth yw dangos bwriadau da ac nid felly y dylai fod. Hoffwn weld y datganiad hwnnw ar grysau-t, a phosteri, a matiau llygoden, ac arbedwyr sgrîn ac ar dalcen eich anwylyd—unrhyw le, mewn gwirionedd, y gallai Ysgrifenyddion y Cabinet yn y lle hwn ei weld. Oherwydd dyma eich cyfle chi, Cwnsler Cyffredinol, i wella ansawdd ein statudau yn ogystal â'u hygyrchedd. Felly, a fyddwch chi'n defnyddio'r cyfle hwn i sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn symud oddi wrth y dewis arferol o Filiau tyllog sy'n mynegi bwriadau polisi, ond sydd yn gofyn am gnewyllyn sylweddol o reoliadau, yn ddarostyngedig i lawer llai o graffu, wrth gwrs, ar gyfer eu gwneud yn weithredol fel offerynnau cyfreithiol? Ac a fyddwch yn sicrhau bod hygyrchedd yn cynnwys y cysyniad o eglurder ynghylch yr hyn y dylai'r partïon a gaiff eu heffeithio ei wneud i gydymffurfio â deddfau amrywiol? Roeddwn yn falch iawn, wrth gwrs, o weld y ddarpariaeth ar gymalau machlud yn y Bil drafft, sy'n helpu i ddarparu ar gyfer hynny.
Dau gwestiwn arall, Llywydd. Eich sylwadau i gloi ar strwythur codau: beth yn hollol yr ydych yn ei olygu pan ddywedwch
bydd angen amddiffyn y cyfreithiau hyn wedyn rhag unrhyw awydd gwleidyddol yn y dyfodol i lunio cyfraith nad yw'n ffitio'n strwythurol o fewn y codau newydd sydd wedi eu sefydlu
ac
mae gennym ni gyfrifoldeb ar y cyd i orfodi—
ac fe wnaethoch chi ddweud 'gorfodi'—
gweithrediad hynny?
Rwy'n deall ei fod yn ymwneud ag effaith ar hygyrchedd, ond mae gwir angen am eglurhad pellach, oherwydd ni ddylai unrhyw Lywodraeth geisio gorfodi'r ddeddfwrfa. I mi, mae'n gwbl ragweladwy y gallai'r statudau a luniwn yn y dyfodol groesi ffiniau eich tacsonomeg a ffitio dan fwy nag un pennawd. Felly rwy'n awyddus i gael cadarnhad na fydd unrhyw welliannau a gaiff eu cyflwyno i'r dyfodol i Filiau Llywodraeth Cymru gan y gwrthbleidiau yn cael eu gwrthod ar y sail eu bod nhw y tu allan i bennawd tacsonomeg penodol.
Yn olaf, bydd unrhyw statud wedi dyddio ar y diwrnod y caiff ei llunio—rydym i gyd yn gyfarwydd â hynny—felly beth yw eich barn ar sut y dylem ymdrin â'r hyn a arferai fod yn ddiweddariadau Noter-up—ond rwy'n credu mai LexisNexis a Lawtel ydyn nhw erbyn hyn—ar gyfer unrhyw newidiadau a wneir i ddeddfwriaeth, yr effeithir arnynt gan y Bil hwn? Sut fydden nhw'n ffitio yn eich cyfres chi o godau, os yw hynny'n gwneud synnwyr? Diolch.
I thank the Member for a wide-ranging number of questions there. I hope I manage to respond to most if not all of them. On the question of the definition of codification and consolidation, the basic point of the legislation is to secure more accessible law, and I think one of the key principles there is to allow definitions to have their dictionary definitions as far as that is possible. So, I think, in the context of consolidation, my view is that that is probably well enough understood. On the question of codification, the Member mentioned the codification of common law as being the kind of paradigm that she might have in mind. We're not, generally speaking, talking about codifying the common law here. There might be, at the margins, some examples of where statute has taken on a particular meaning very well established in common law, but that is absolutely not the intention here. This is a question of codifying statute law.
She mentioned the taxonomy, which is a sort of work-in-progress document at this point just to give a snapshot of what those subject headings could look like, but the basic point of a code within any of those headings would be to consolidate the primary legislation and then to publish that, together with consolidated secondary legislation and soft law and guidance within each particular subject heading. So, the code, if you like, doesn't have a separate legal identity in law; it is the culmination of a process of consolidation and co-publishing, if I can put it like that.
The point that she made at the end is very important, and I'll take that opportunity that she has provided to clarify what I'm intending there. The act of codifying is the first stage. It's a big task in itself, but, clearly, if a code is to maintain its value, it needs to be maintained as a code, so that when when legislation is brought forward to amend a particular subject area, the expectation would be that that would happen within the code. Now, ultimately, that is a question for the Standing Orders of the Assembly, and work is under way in relation to that. And to go back to the point of definition, there will need to be some clarification within the Standing Orders of what sort of legislation goes through any consolidation provision here in the Assembly. Essentially, that's a matter for Assembly process, really, rather than anything above and beyond that, but I think it's really essential for us to have in mind the fact that codifying is the first step, and maintaining the code is where the value accrues over time.
Rwy'n diolch i'r Aelod am yr ystod eang o gwestiynau. Rwy'n gobeithio y byddaf yn llwyddo i ateb y rhan fwyaf, os nad pob yr un ohonyn nhw. Ar y cwestiwn ynglŷn â diffiniadau codeiddio a chydgrynhoi, diben y ddeddfwriaeth yn ei hanfod yw sicrhau cyfraith sy'n fwy hygyrch, a chredaf mai un o'r egwyddorion allweddol yma yw caniatáu i ddiffiniadau gael eu diffiniadau o'r geiriadur hyd y bo modd. Felly, rwy'n credu, yng nghyd-destun cydgrynhoi, mai fy marn i yw, fwy na thebyg, fod hynny'n ddigon dealladwy. Ar gwestiwn codeiddio, soniodd yr Aelod mai codeiddio'r gyfraith gyffredin yw'r math o batrwm sydd ganddi yn ei meddwl o bosib. Nid ydym ni, yn gyffredinol, yn sôn am godeiddio'r gyfraith gyffredin yn y fan hon. Efallai y bydd, ar yr ymylon, rai enghreifftiau lle bydd statud wedi cymryd ystyr penodol sydd wedi ei sefydlu'n gadarn yn y gyfraith gyffredin, ond nid dyma'r bwriad yn y fan hon o gwbl. Mae'n fater o godeiddio cyfraith statud.
Soniodd am y dacsonomeg, sy'n rhyw fath o ddogfen ar waith ar hyn o bryd i roi rhyw gipolwg o sut beth fyddai'r penawdau pynciau hynny. Ond diben sylfaenol cod o fewn unrhyw un o'r penawdau hynny fyddai cydgrynhoi'r ddeddfwriaeth sylfaenol ac wedyn cyhoeddi hynny, ynghyd ag is-ddeddfwriaeth wedi'i chydgrynhoi a chyfraith feddal a chanllawiau o fewn pob pennawd pwnc neilltuol. Felly, os hoffech chi, nid oes gan y cod unrhyw hunaniaeth gyfreithiol ar ei ben ei hun yn ôl y gyfraith; penllanw proses ydyw o gydgrynhoi a chydgyhoeddi, pe caf ei rhoi hi felly.
Mae'r pwynt a wnaeth hi ar y diwedd yn un pwysig iawn, a byddaf yn achub ar y cyfle a roddodd i egluro'r hyn yr wyf yn ei fwriadu yn hyn o beth. Y weithred o godeiddio yw'r cam cyntaf. Mae honno'n dasg enfawr ynddi ei hun, ond, yn amlwg, os yw cod yn mynd i gadw ei werth, mae angen iddo gael ei gadw fel cod. Felly pan gyflwynir deddfwriaeth i ddiwygio'r maes ar bwnc arbennig, y disgwyliad fyddai y byddai hynny'n digwydd o fewn y cod. Nawr, yn y pen draw, mae hwn yn gwestiwn ar gyfer Rheolau Sefydlog y Cynulliad, ac mae gwaith yn mynd rhagddo ynglŷn â hynny. I fynd yn ôl at fater y diffiniad, bydd angen cael rhywfaint o eglurhad o fewn y Rheolau Sefydlog o ran pa fath o ddeddfwriaeth fydd yn mynd trwy unrhyw ddarpariaeth gydgrynhoi yma yn y Cynulliad. Yn y bôn, mae hynny'n fater ar gyfer gwaith y Cynulliad, mewn gwirionedd, yn hytrach nag unrhyw beth y tu hwnt i hynny. Ond credaf ei bod yn hanfodol inni gadw'r ffaith mewn cof mai'r cam cyntaf yw'r codeiddio, a thrwy gynnal y cod y cyrhaeddwn y man lle bydd y gwerth yn cronni gydag amser.
You mentioned the interrelationship between the 1978 Act and what is proposed in this Bill. The cutting and pasting that you referred to is not something that we are proposing. I hope we will be able to secure a point in time for the second part of the Bill to become law that is easy to remember, so that Members and users of legislation in the future will know clearly that Assembly Acts passed after that date are subject to the new interpretation provisions, and ones passed before that date are subject to the 1978 Interpretation Act. So, it should be very clear which of the two Acts applies. I think that's important from an accessibility point of view.
She talked about the learned society's points in relation to the duty to keep Welsh law and the accessibility of it under review. There are two duties, of course, in this Bill, and the interrelationship between the two is the important thing. There's a broad duty on the Counsel General to keep Welsh law under review, and that will provide opportunities to embed that in the process of developing legislation, developing policy within the Government as legislation is being brought forward. But then the second duty, which has a much broader application, applies both to the Counsel General and to Welsh Ministers, and that's where the meat of the duty lies in bringing forward a programme in each Assembly term to take specific steps to consolidate, codify, and make law more accessible. So, I hope that the interrelationship of those two duties together will provide the meat on the bones, if I can use that term.
She spoke about legislation being more than good intentions. That's absolutely what this Bill has at its heart. She will know there is existing activity around consolidating law, which happens, if I can use the term, on a piecemeal basis, really, and the point of the duties in this Bill is to move from a piecemeal set of arrangements into one that imposes a duty that brings with it, obviously, an obligation to meet that duty and to attract resources in order to be able to make that a reality. So, the whole point of the Bill is to move beyond good intentions into something concrete and dynamic, which builds up its own momentum over successive Assemblies.
The last point she made is important as well, in relation to how the activity and the product envisaged by this Bill relates to the availability of commercial publishers' services at the moment. The truth of the matter is that the users of Welsh legislation passed in this place and statutory instruments by Welsh Ministers will be disappointed if they go online to look for a current, comprehensive, up-to-date, consolidated, bilingual version of the Acts that we pass and the statutory instruments that Ministers bring into law. The position, despite significant effort, is nowhere near where it needs to be, and I'm in discussions with the National Archives about how that can be improved and what we can do as a Government to deploy, in particular, Welsh language resource to move that forward, and we will, I think, be taking on more responsibility for some of the publication of the product of this institution. The other proposal that is under way at the moment—and I mentioned this when I launched the consultation, as you may recall—is inspired by the DefraLex plans in the UK Government, which are being rolled out in Northern Ireland as well, which is to co-locate statutes and law and SIs when they're published, rather than to publish them by date, which is in some ways a very unhelpful way to publish legislation. To do it in subject headings I think is much more intuitive and I hope to have something to say about that at some future point.
Roeddech chi'n sôn am y gydberthynas rhwng Deddf 1978 a'r hyn a gynigir yn y Bil hwn. Nid yw'r torri a gludo yr oeddech chi'n cyfeirio ato yn rhywbeth yr ydym ni'n ei gynnig. Rwy'n gobeithio y gallwn neilltuo amser penodol er mwyn i ail ran y Bil ddod yn gyfraith sy'n hawdd ei chofio, fel y bydd yr Aelodau a defnyddwyr y ddeddfwriaeth yn y dyfodol yn gwybod yn bendant fod Deddfau'r Cynulliad a basiwyd ar ôl y dyddiad hwnnw yn ddarostyngedig i'r ddarpariaeth ddehongli newydd, a'r rhai a basiwyd cyn y dyddiad hwnnw yn ddarostyngedig i Ddeddf Dehongli 1978. Felly, dylai fod yn eglur iawn pa un o'r ddwy Ddeddf sy'n gymwys. Rwy'n credu bod hynny'n bwysig o ran hygyrchedd.
Siaradodd am bwyntiau'r Gymdeithas Ddysgedig o ran dyletswydd i adolygu cyfraith Cymru a'i hygyrchedd dan adolygiad. Ceir dwy ddyletswydd, wrth gwrs, yn y Bil hwn, a'r rhyngberthynas rhwng y ddwy yw'r peth pwysig. Mae dyletswydd fras ar y Cwnsler Cyffredinol i gadw cyfraith Cymru dan adolygiad, a bydd hynny'n rhoi cyfleoedd i gynnwys hynny yn y broses o ddatblygu deddfwriaeth, a datblygu polisi o fewn y Llywodraeth wrth i ddeddfwriaeth gael ei dwyn ymlaen. Ond yna mae'r ail ddyletswydd, sydd â mynegiant ehangach o lawer, yn gymwys i'r Cwnsler Cyffredinol ac i Weinidogion Cymru fel ei gilydd. A dyna'r man lle ceir sylwedd y ddyletswydd o ran cyflwyno rhaglen yn ystod pob tymor Cynulliad i gymryd camau penodol i gydgrynhoi, codeiddio, a gwneud cyfraith yn fwy hygyrch. Felly, rwy'n gobeithio y bydd rhyngberthynas y ddwy ddyletswydd hynny gyda'i gilydd yn rhoi cig ar yr esgyrn, os caf i ddefnyddio'r ymadrodd hwnnw.
Siaradodd am ddeddfwriaeth fel rhywbeth sy'n fwy na bwriadau da yn unig. Dyna'n sicr sydd wrth galon y Bil hwn. Bydd hi'n gwybod bod gweithgarwch yn digwydd ar hyn o bryd i gydgrynhoi'r gyfraith, sy'n digwydd, os caf ddefnyddio'r ymadrodd, o dipyn i beth, mewn gwirionedd, a diben y dyletswyddau yn y Bil hwn yw symud o set dameidiog o drefniadau i un sy'n rhoi dyletswydd sy'n dod â rhwymedigaeth yn ei sgil i fodloni'r ddyletswydd honno a denu adnoddau er mwyn gallu gwireddu hynny. Felly, holl ddiben y Bil yw symud y tu hwnt i fwriadau da i rywbeth diriaethol a deinamig, sy'n codi ei fomentwm ei hunan dros Gynulliadau olynol.
Mae'r pwynt olaf a wnaeth hi yn bwysig hefyd, mewn cysylltiad â sut mae'r gweithgaredd a'r cynnyrch a ragwelir gan y Bil hwn yn ymwneud ag argaeledd gwasanaethau cyhoeddwyr masnachol ar hyn o bryd. Y gwir amdani yw y bydd defnyddwyr y ddeddfwriaeth i Gymru sy'n cael ei phasio yn y lle hwn ac offerynnau statudol gan Weinidogion Cymru yn cael eu siomi pe baent yn mynd ar-lein i chwilio am fersiwn cyfredol, cynhwysfawr, mwyaf diweddar, cyfunol, dwyieithog o'r Deddfau hynny yr ydym yn eu pasio a'r offerynnau statudol y mae Gweinidogion yn eu llunio mewn cyfraith. Nid yw'r sefyllfa, er gwaethaf ymdrech fawr, wedi dod yn agos at y fan y mae angen iddi fod, ac rwy'n trafod gyda'r Archifau Cenedlaethol ar hyn o bryd sut y gellir gwella hynny a'r hyn y gallwn ei wneud fel Llywodraeth i ddefnyddio adnoddau yn yr iaith Gymraeg, yn arbennig, i fwrw ymlaen â hynny, a byddwn, rwy'n credu, yn cymryd mwy o gyfrifoldeb dros rywfaint o gyhoeddi cynnyrch y sefydliad hwn. Y cynnig arall sydd ar y gweill ar hyn o bryd—a soniais am hyn pan wnes i lansio'r ymgynghoriad, fel y cofiwch efallai—fe gaiff ei ysbrydoli gan gynlluniau DefraLex yn Llywodraeth y DU, sy'n cael eu cyflwyno yng Ngogledd Iwerddon hefyd, sef cydleoli statudau a chyfraith ac offerynnau statudol pan fyddan nhw'n cael eu cyhoeddi, yn hytrach na'u cyhoeddi yn ôl y dyddiad, sydd mewn rhai ffyrdd yn ddull ffwdanus iawn o gyhoeddi deddfwriaeth. Mae gwneud hynny yn ôl penawdau'r pynciau, yn fy marn i, yn ddull llawer mwy naturiol ac rwy'n gobeithio y bydd gennyf rywbeth i'w ddweud am hynny rywbryd yn y dyfodol.
A allaf i groesawu a chefnogi'r cyfeiriad yr ydym ni'n mynd iddo fo yn fan hyn, wrth i'r Cwnsler Cyffredinol gyflwyno'r datganiad yma heddiw ar y Bil Deddfwriaeth (Cymru)? Wrth gwrs, y bwriad yn y pen draw ydy cryfhau'r ddeddfwrfa yn fan hyn i Gymru. Wrth gwrs, rydym ni wedi bod yn fan hyn o'r blaen fel cenedl. Rydym ni'n cofio Deddfau Hywel Dda nôl yn y gorffennol. Mae David Melding wastad yn fy atgoffa i—rydw i'n credu yr oedd o gwmpas ar y pryd, yn troedio'r ddaear yma rownd y flwyddyn 950—wrth gwrs y cawsom ni Ddeddfau arloesol y pryd hynny, ac, wrth gwrs, hawliau i fenywod am y tro cyntaf, tua 1,000 o flynyddoedd cyn i'r hawliau hynny yn ymddangos mewn unrhyw ddeddfwrfa arall. Felly, mae gyda ni hanes o greu deddfwriaeth arloesol, a dyma beth sydd gyda ni yn fan hyn, i fod yn deg i chi yn fan hyn. Wrth gwrs, mae yna sawl her, a bydd yr heriau hynny yn dod yn amlwg wrth inni graffu ar hyn i gyd rŵan yng Nghyfnod 1 yn y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol. Ac, wrth gwrs, mae rhan o'r dystiolaeth wedi cyrraedd eisoes i'r pwyllgor, a dyna beth yr oedd Suzy yn ei ddyfynnu.
Ond, wrth gwrs, mae yna her—gan anghofio am Hywel Dda am funud fach nawr—yr her y dyddiau yma ydy bod yna rai Deddfau Lloegr a Chymru, ac wrth gwrs mae yna Ddeddfau newydd rŵan, Cymru yn unig, ac wrth gwrs y ffaith bod yna ddwy iaith. Rydych chi wedi amlinellu'r her yn fan hyn—mae unrhyw beth sydd i fod i ymddangos yma yng Nghymru i fod yn y Gymraeg yn ogystal â'r Saesneg, ac weithiau rydym ni'n cael yr heriau yna yn amlwg yn y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, pan nad yw pethau'n ymddangos yn y Gymraeg sydd yn dod o San Steffan wedyn. Buaswn i'n gobeithio bod y math hwn o ddeddfwriaeth yn ei gwneud hi'n glir, os ydy hyd yn oed San Steffan yn deddfu ar ein rhan ni, fod yna ddisgwyl i'r ddeddfwriaeth hynny fod yn y Gymraeg yn ogystal â bod yn y Saesneg. Wrth gwrs, rydym ni yn wlad ddwyieithog wedi'r cwbl.
Wedi dweud hynny, mae'r pwynt nesaf sydd gyda fi ynglŷn â dehongli. Yn naturiol, rydw i'n croesawu'r trefniant newydd yma, o ran eich bod yn dweud y bydd y Deddfau yn cael eu rhestru—wel, eu codeiddio—fesul maes pwnc. Rydw i'n credu bod hynny'n gam cadarnhaol ymlaen ac yn gwneud synnwyr. Yn y mater o ddehongli, yn enwedig pan mae yna ddwy iaith wahanol, fe fyddwch chi'n deall nad ydy pob iaith yn union gyfieithiad o unrhyw iaith arall, ac felly mae yna her, nid jest o ran y geiriau yr ydym ni yn eu defnyddio, ond weithiau fod y synnwyr ychydig bach yn wahanol yn y Saesneg o gymharu â'r Gymraeg. Rydw i'n deall beth rydych chi'n dweud—bod y Gymraeg a'r Saesneg yn gyfartal—ond os ydym ni'n gallu meddwl bod y synnwyr ychydig bach yn wahanol yn Saesneg o gymharu â'r Gymraeg, pa iaith wedyn sy'n cael y flaenoriaeth os ydych chi'n dod i benderfyniad? Rydw i'n gwybod efallai ei fod o'n swnio fel pwynt bach astrus, ond mae o'n bwysig pan ydych chi'n dod i'r mater o ddehongli mewn llys barn, yn enwedig achos, fel rydych chi'n ymwybodol, fod yna erwau filoedd o filltiroedd sgwâr yng Nghymru sydd efo pobl yn siarad Cymraeg fel eu hiaith gyntaf, ac felly mi fuasent yn dyfynnu'r gwahanol drefniannau yma yn y Gymraeg. Wrth gwrs, rydych chi'n ymwybodol, ac rydych chi wedi amlinellu, fod yr holl waith codeiddio yn golygu gwaith aruthrol yn aildrefnu sut mae Deddfau yn digwydd. Mae'n golygu gwaith aruthrol tu ôl i'r llenni i wireddu hynny, ac wedyn mae yna oblygiadau ynglŷn â staff ac ati, ac rydw i'n gobeithio y bydd y Cwnsler Cyffredinol yn edrych ar hynny.
Wedyn, dau bwynt i orffen: wrth gwrs, rydym ni o dan drefniant llywodraethiant cyfreithiol Lloegr a Chymru ar hyn o bryd—y jurisdiction yna, felly—llywodraethiant cyfreithiol. Ac, wrth gwrs, yn edrych ymlaen, nid ydy hynny, fel rydych chi wedi crybwyll, ac wedi crybwyll o'r blaen, yn fath o drefniant llywodraethiant sy'n gwneud dim synnwyr o gwbl rŵan, gan ein bod ni'n datblygu corff o Ddeddfau unigol yn fan hyn yng Nghymru, ond eto rydym ni o dan lywodraethiant Lloegr a Chymru. Sut ydych chi'n gweld y dyhead yma i gael llywodraethiant cyfreithiol i Gymru'n unig yn mynd ymlaen? Achos os nad ydym ni'n cymryd y camau breision yn fan hyn i wireddu'r dyhead yna, byddwn ni'n parhau efo'r un un hen drefniant llywodraethiant cyfreithiol sydd ohoni, sef wastad Lloegr a Chymru.
Y cwestiwn olaf ydy: yn nhermau hygyrchedd, ac wrth gwrs gyda nifer cynyddol o bobl rŵan, achos toriadau ariannol, yn gorfod cynrychioli eu hunain mewn llys barn, mae beth yr ydych chi'n dweud ynglŷn â bod hygyrchedd i'r Deddfau yn allweddol bwysig, achos rydych chi'n sôn am y dyn yn y stryd rŵan yn gallu deall ble i ffeindio pethau a beth mae'r geiriau yna yn eu golygu. Felly, pa gamau ymarferol ydych chi'n eu cymryd, yn lle jest bod hyn yn mynd i fod yn rhyw fath o drafodaeth uchel-ael rhwng gwahanol gyfreithwyr ac ati? I'r dyn yn y stryd, neu yng nghaeau ein gwlad, pa fath o wahaniaeth, yn ymarferol, ar lawr gwlad, mae cynyddu hygyrchedd yn mynd i'w wneud? Hynny yw, sut ydych chi'n mynd i sicrhau bod yna well hygyrchedd i'n pobl ni o ran cael gafael yn Neddfau ein gwlad?
May I welcome the direction that we're travelling in here, as the Counsel General presents this statement today on the Legislation (Wales) Bill? Of course, the intention is to strengthen the legislature here for Wales. Of course, we have been in this place before as a nation. We remember Hywel Dda's laws, of course, in the past. David Melding always reminds me—I think he was around at the time, in the year 950—that of course we had innovative laws at that time, and rights for women for the first time, around 1,000 years before rights appeared in any other legislation. So, we do have a history of creating innovative legislation, and that's what we have here today, to be fair to you. Of course, there are several challenges, and those challenges will become clear as we scrutinise all of this during Stage 1 at the Constitutional and Legislative Affairs Committee. We will be looking at this, and part of the evidence has already reached us at the committee, and that's what Suzy quoted from.
But, of course, there is a challenge—we'll forget about Hywel Dda for now—the challenge now is that there are some Wales and England laws, and there are new Wales-only laws, and of course the fact that there are two languages. You outlined the challenge here—anything that is meant to appear in Wales is meant to be in Welsh and in English, and sometimes we have those challenges appearing before us in the Constitutional and Legislative Affairs Committee when things that emanate from Westminster don't appear in the Welsh language. So, I would hope that this legislation would make it clear that, if Westminster legislates on our behalf, there's an expectation for that legislation to be in Welsh and English, because, of course, we are a bilingual nation.
Having said that, the next point that I have is about interpretation. Naturally, I welcome this new arrangement—that you say that the legislation will be codified according to subject area. I think that that's a positive step forward and makes sense. But in this issue of interpretation, particularly in two different languages, you will understand that not all languages are an exact translation of another language, and so there's a challenge, not just in terms of the words that will be used, but in that the sense can be slightly different in English as compared to Welsh. I understand what you say—that the Welsh and English languages are equal—but if we can imagine that the sense is slightly different in English as compared to Welsh, then what language is given priority when you come to a decision? I know it perhaps seems like a difficult point, and an esoteric one, but it is important when you come to interpretation in a law court, particularly because, as you'll be aware,there are several thousand square miles of Wales where people speak Welsh as a first language, and so they would quote this different arrangement in the Welsh language. But you are aware, and you've outlined, that the work of codification means a great deal of work in reorganising how legislation is presented. It means a great deal of work behind the scenes to achieve that, and, of course, there are implications then in terms of staff and resources and so on, and I very much hope that the Counsel General will look at that particular issue.
Then, two points to conclude: of course, we are under the auspices of the Wales and England legal jurisdiction at present, but that, of course, looking to the future, as you mentioned, and as you've mentioned before, jurisdiction arrangement makes no sense at all now, given that we are developing an individual corpus of law here in Wales, and yet we're under the jurisdiction of a Wales and England arrangement. So, how do you see this aspiration of seeing a Wales-only jurisdiction proceeding. Because if we don't take major steps forward to achieve that aspiration, we'll continue with the same arrangement that we have at present, which is always that of England and Wales.
The final question is in terms of accessibility. Of course, with an increasing number of people, because of financial cuts, having to represent themselves in law courts, what you say about access to legislation is vitally important, because you're talking about the person on the street being able to understand where to find things and what the wording means. So, what practical steps are you taking, rather than this just being a highbrow discussion between different lawyers? For the person on the street, or the layperson, what kind of practical difference, on the ground, is increasing accessibility going to make? That is, how are you going to ensure that there is better accessibility for our people with regard to accessing our legislation?
Diolch i Dai Lloyd am y cwestiynau hynny. Ar y cwestiwn cyntaf, ynglŷn â'r iaith, mae'r mesurau sydd yn y Bil yn gallu cael impact positif ar y defnydd o'r Gymraeg yn ein cyfreithiau'n gyffredinol. Hynny yw, wrth godeiddio, mae ailddatgan y gyfraith sydd ohoni eisoes fel cyfraith Cymru. A gan fod cymaint o hynny erbyn hyn yn dal yn y Saesneg yn unig, mae'r ffaith o ailddatgan yn y ddwy iaith yn creu corpws o gyfraith yn y Gymraeg ac yn y Saesneg ar yr un pryd, felly bydd y weithred honno ei hun yn gatalyst ar gyfer y defnydd o'r Gymraeg yn y gyfraith. Ond y cwestiwn roedd e'n ei bwysleisio ynglŷn â'r pwynt bach astrus y gwnaeth e gyfeirio ati, a dweud y gwir, mae'n bwynt gwbl ganolog i hyn: hynny yw, sut ydych chi’n dehongli mewn dwy iaith, pan fo'r ddwy iaith yn awdurdodol yn yr un ffordd? Mae'r sialens hon yn sialens sydd ddim yn benodol i Gymru, wrth gwrs. Mae hynny'n wir hefyd mewn llefydd fel Canada, yr Undeb Ewropeaidd ac ati. Felly, mae amryw o gonfensiynau ynglŷn â sut mae hyn yn gweithio.
Yng ngwaith Comisiwn y Gyfraith, mae pennod lawn ar y testun hwn, os oes gan yr Aelod ddiddordeb mewn edrych arni. Ond dyna'r union fath o drafodaeth rwy'n gobeithio ei chael gyda'r pwyllgor ynglŷn â sut i sicrhau a oes angen gwneud mwy na jest derbyn yr hyn sydd yn y deddfau datganoli ynglŷn â hyn ar hyn o bryd—a oes angen cymryd camau pellach? Felly, mae gyda fi ddiddordeb mewn trafod hynny ymhellach gyda'r pwyllgor. Gwnaeth e gyfeirio at bwysigrwydd adnoddau. Wel, yn amlwg, rwy'n cytuno gydag ef am hynny. A'r pwynt o gael cyfrifoldeb yn y Mesur, yn y Ddeddf, yw sicrhau bod yr adnoddau hynny yn haws i'w canfod yn y dyfodol a bod yr adnoddau yna ar gael dros y tymor hir, sy'n hanfodol, wrth gwrs, i allu gwireddu uchelgais y Bil.
O ran awdurdodaeth ar wahân i Gymru, wel, mae honno yn un o'r pethau y mae'r Comisiwn Cyfiawnder yn edrych arnynt ar hyn o bryd. Bydd yr Aelod yn ymwybodol o'r dystiolaeth mae Llywodraeth Cymru wedi'i chynnig i'r comisiwn. Rwyf eisiau pwysleisio bod y mesurau sydd yn y Bil hwn yn gwestiwn annibynnol o'r cwestiwn hwnnw. Mi wnes i gyfeirio at hynny yn fy araith ar y dechrau, er mae'r ffaith eich bod chi'n datgan cyfraith Gymreig yn berthnasol i'r ddadl ehangach ynglŷn â hynny, wrth gwrs.
Ac, yn olaf, gwnaeth e sôn am hygyrchedd. Wel, hygyrchedd sydd wrth wraidd yr holl beth sydd gan y Bil yma mewn golwg, ac mae'r Bil, mewn ffordd, yn gwestiwn o gyfiawnder cymdeithasol ynghyd ag atebolrwydd democrataidd. Rwy'n gwybod, o drafod gyda gwasanaethau cyngor, er enghraifft—gwasanaethau sy'n darparu cyngor i aelodau’r cyhoedd—eu bod yn gweld eglurder a hygyrchedd y gyfraith yn ased yn y tymor hir ar gyfer y gwaith pwysig y maen nhw'n ei wneud. A maes o law, bydd tasg o'n blaenau ni o sut i gyfathrebu hynny i'r cyhoedd. Ond, gobeithio, wrth edrych ar y dacsonomeg drafft, bod honno'n awgrymu'r math o hygyrchedd sydd gyda ni mewn golwg yn y tymor hir.
Thank you to Dai Lloyd for those questions. On the first question, on language, the proposals in the Bill could have a positive impact on the use of the Welsh language more generally in our law. That is, through codifying, it restates existing law as Welsh law. And as so much of that is still available in English only, the fact that it will be restated in both languages does create a corpus of law in both Welsh and in English, and that act in itself will therefore be a catalyst for the use of the Welsh language in law. But the question that he emphasised on that very complex point that he referred to, well, it's a centrally important aspect of this: how do you interpret in two languages, when both have the same authority? This is a challenge that isn't unique to Wales, of course. It's also true in Canada, within the European Union, and so on and so forth. So, there are a number of conventions as to how this could work.
In the Law Commission work, there is a full chapter on this topic, if the Member would like to read it. But that's exactly the kind of discussion that I hope to have with the committee as to how we ensure whether more needs to be done than just to accept what is currently in devolution law in this regard—do we need to take further steps? So, I will be interested to discuss that further with the committee. He referred to the importance of resources. Well, clearly, I agree with him on that point. The point in having responsibility through this Bill is to ensure that that accessibility is there for the future and that those resources are available in the long term, which is essential in order to deliver the objectives of the Bill.
In terms of a separate jurisdiction for Wales, well, that is one of the things that the Justice Commission is looking at at the moment. The Member will be aware of the evidence provided by the Welsh Government to that commission. I want to emphasise that the proposals in this Bill are separate to the issue of jurisdiction. I referred to that in my opening remarks, although the fact that you are restating Welsh law is relevant to the broader discussion on that topic, of course.
Then, finally, he mentioned accessibility. Well, accessibility is central to what this Bill has in mind, and the Bill, in a way, is an issue of social justice as well as democratic accountability. I know, having discussions with advice services, for example—those services that provide advice to the public, that is—that they see the accessibility and clarity of law being an asset in the long term for the important work that they do. Ultimately, we will have a task in terms of how we communicate that to the public. But, I do hope, in looking at the draft taxonomy, that that suggests the kind of accessibility that we have in mind in the longer term.
Thank you very much, Counsel General.
Item 5, the Carbon Accounting (Wales) Regulations 2018, and then the Climate Change (Carbon Budgets) (Wales) Regulations 2018, the Climate Change (Interim Emissions Targets) (Wales) Regulations 2018, the Climate Change (International Aviation and International Shipping) (Wales) Regulations 2018 and the Climate Change (Net Welsh Emissions Account Credit Limit) (Wales) Regulations of 2018. Unless Members object—. Unless any Member objects, I propose, in accordance with Standing Order 12.24, that the following five motions I've just read out will be grouped for debate. Good.
Diolch yn fawr iawn, Cwnsler Cyffredinol.
Eitem 5, Rheoliadau Cyfrifyddu Carbon (Cymru) 2018, ac yna Reoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Cyllidebau Carbon) (Cymru) 2018, Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Targedau Allyriadau Dros Dro) (Cymru) 2018, Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Hedfan Rhyngwladol a Llongau Rhyngwladol) (Cymru) 2018 a Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Terfyn Credyd Cyfrif Allyriadau Net Cymru) (Cymru) 2018. Oni bai bod aelod yn gwrthwynebu—. Oni bai bod unrhyw Aelod yn gwrthwynebu, rwy'n cynnig, yn unol â Rheol Sefydlog 12.24, y bydd y pum cynnig canlynol yr wyf newydd eu darllen yn cael eu grwpio ar gyfer y ddadl. Iawn.
Therefore, I call on the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs to move the motions. Lesley Griffiths.
Felly, galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig i gynnig y cynigion. Lesley Griffiths.
Cynnig NDM6888 Julie James
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Cyfrifyddu Carbon (Cymru) 2018 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 06 Tachwedd 2018.
Cynnig NDM6885 Julie James
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Cyllidebau Carbon) (Cymru) 2018 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 6 Tachwedd 2018.
Cynnig NDM6884 Julie James
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Targedau Allyriadau Interim) (Cymru) 2018 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 6 Tachwedd 2018.
Cynnig NDM6886 Julie James
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o’r Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Hedfan Rhyngwladol a Morgludiant Rhyngwladol) (Cymru) 2018 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 6 Tachwedd 2018.
Cynnig NDM6887 Julie James
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Terfyn Credyd Cyfrif Allyriadau Net Cymru) (Cymru) 2018 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 06 Tachwedd 2018.
Motion NDM6888 Julie James
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft Carbon Accounting (Wales) Regulations 2018 are made in accordance with the draft laid in the Table Office on 06 November 2018.
Motion NDM6885 Julie James
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft Climate Change (Carbon Budgets) (Wales) Regulations 2018 are made in accordance with the draft laid in the Table Office on 6 November 2018.
Motion NDM6884 Julie James
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft Climate Change (Interim Emissions Targets) (Wales) Regulations 2018 are made in accordance with the draft laid in the Table Office on 6 November 2018.
Motion NDM6886 Julie James
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft Climate Change (International Aviation and International Shipping) (Wales) Regulations 2018 are made in accordance with the draft laid in the Table Office on 6 November 2018.
Motion NDM6887 Julie James
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft Climate Change (Net Welsh Emissions Account Credit Limit) (Wales) Regulations 2018 are made in accordance with the draft laid in the Table Office on 06 November 2018.
Cynigiwyd y cynigion.
Motions moved.
Thank you, Deputy Presiding Officer. Climate change is one of the greatest global challenges we face. The regulations that have been laid before the Assembly for consideration today are the climate change Wales regulations 2018. They are a set of five regulations that establish an emissions reduction framework and trajectory towards the 2050 target contained in the Environment (Wales) Act 2016. These regulations are being introduced under powers contained in the Act and they show the world we are playing our part in this global challenge.
The Act established the Committee on Climate Change as our independent advisory body, and, in developing these regulations, we've obtained and accepted advice from the committee. In preparing its advice, the committee ran two calls for evidence and we hosted joint events attended by stakeholders from many different sectors, including industry, business, the public sector, third sector, academia and civil society. I'm grateful to the committee and stakeholders for their contribution to these regulations.
The interim emissions targets regulations create targets for 2020 at 27 per cent, 2030 at 45 per cent, and 2040 at 67 per cent. The carbon budgets regulations set our first two carbon budgets for 2016 to 2020 at an average of 23 per cent reduction, and 2021 to 2025 at an average of 33 per cent reduction. Taken together, the targets and budgets map out our decarbonisation pathway towards 2050. Due to the make-up of our communities, our trajectory is different from others. The key is to ensure we transition to a low-carbon economy and society at the right scale and rate to ensure we can maximise the benefits to Wales.
In terms of our accounting framework, we've decided to take a different approach from the UK Government and we'll be accounting for all emissions in Wales with no complicated reporting process, as we believe it's the most transparent way. The international aviation and shipping regulations include the Welsh share of these emissions in the net Welsh emissions account. The carbon accounting regulations define what type of carbon unit or offset credit may be used in the net Welsh emissions account and how they will be administered. We've gone for those that are considered robust and recognised by international reporting guidelines.
Whilst our focus is on our domestic action, the credit limit regulations place a limit on how many carbon units or offset credits may be used to meet the first carbon budget. As recognised by the Committee on Climate Change, Wales's emissions are vulnerable to yearly changes due to the dominance of our industrial sector. The 10 per cent limit provides sufficient flexibility. Deputy Presiding Officer, I commend these regulations to the National Assembly.
Diolch ichi, Dirprwy Lywydd. Newid yn yr hinsawdd yw un o'r heriau byd-eang mwyaf sy'n ein hwynebu. Y rheoliadau a roddwyd gerbron y Cynulliad i'w hystyried heddiw yw rheoliadau newid yn yr hinsawdd Cymru 2018. Maent yn set o bum rheoliad a fydd yn sefydlu'r fframwaith lleihau allyriadau a'r llwybr tuag at darged 2050 a gynhwysir yn Neddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016. Cyflwynir y rheoliadau hyn dan bwerau a gynhwysir yn y Ddeddf ac maent yn dangos i'r byd ein bod yn chwarae ein rhan yn yr her fyd-eang hon.
Sefydlodd y Ddeddf y Pwyllgor ar Newid yn yr Hinsawdd fel ein corff cynghori annibynnol, ac, wrth ddatblygu'r rheoliadau hyn, rydym wedi cael ac wedi derbyn cyngor gan y pwyllgor. Wrth baratoi ei gyngor, cynhaliodd y Pwyllgor ddwy alwad am dystiolaeth a chynhaliwyd digwyddiadau ar y cyd a fynychwyd gan y rhanddeiliaid o nifer o wahanol sectorau, gan gynnwys diwydiant, busnes, y sector cyhoeddus, y trydydd sector, sefydliadau academaidd a chymdeithas sifil. Rwy'n ddiolchgar i'r Pwyllgor a rhanddeiliaid am eu cyfraniad i'r rheoliadau hyn.
Mae'r rheoliadau targedau allyriadau dros dro yn creu targedau ar gyfer 2020 o 27 y cant, 2030 ar 45 y cant, a 2040 ar 67 y cant. Pennodd y rheoliadau cyllidebau carbon ein dwy gyllideb garbon gyntaf ar gyfer 2016 i 2020 ar gyfartaledd o 23 y cant o ostyngiad, a 2021 i 2025 ar gyfartaledd o 33 y cant o ostyngiad. Gyda'i gilydd, mae'r targedau a'r cyllidebau yn mapio ein llwybr datgarboneiddio tuag at 2050. Oherwydd cyfansoddiad ein cymunedau, mae ein llwybr yn wahanol i eraill. Yr allwedd yw sicrhau ein bod yn trawsnewid i economi a chymdeithas garbon isel ar y raddfa a'r gyfradd gywir i sicrhau y gallwn fanteisio i'r eithaf ar y buddion i Gymru.
O ran ein fframwaith cyfrifyddu, rydym wedi penderfynu mabwysiadu dull gwahanol i Lywodraeth y DU a byddwn yn cyfrifo ein holl allyriadau yng Nghymru heb unrhyw broses adrodd gymhleth, gan y credwn mai dyma'r ffordd fwyaf tryloyw. Mae'r rheoliadau awyrennau a llongau rhyngwladol yn cynnwys cyfran Cymru o'r allyriadau hyn yng nghyfrif allyriadau net Cymru. Mae'r rheoliadau cyfrifyddu carbon yn diffinio pa fath o uned garbon neu gredyd gwrthbwyso y gellir eu defnyddio yng nghyfrif allyriadau net Cymru a sut y cânt eu gweinyddu. Rydym wedi mynd am y rhai a ystyrir yn gadarn ac a gydnabyddir gan ganllawiau adrodd rhyngwladol.
Er bod ein ffocws ar ein gweithredu domestig, mae'r rheoliadau terfyn credyd yn gosod terfyn ar faint o unedau carbon neu gredydau gwrthbwyso y gellir eu defnyddio i ddiwallu'r gyllideb garbon gyntaf. Fel y cydnabyddir gan y Pwyllgor ar Newid yn yr Hinsawdd, mae allyriadau Cymru yn agored i newidiadau blynyddol oherwydd goruchafiaeth ein sector diwydiannol. Mae'r terfyn o 10 y cant yn darparu digon o hyblygrwydd. Dirprwy Lywydd, cymeradwyaf y rheoliadau hyn i'r Cynulliad Cenedlaethol.
Thank you. Can I call the Chair of the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee, Mike Hedges?
Diolch. A gaf i alw ar Gadeirydd y Pwyllgor ar Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Materion Gwledig, Mike Hedges?
Thank you, Deputy Lywydd. These are very significant regulations. They are the first regulations to arise from the Environment (Wales) Act, which the Assembly passed back in 2016. As such, the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee felt it was important that we should look at them in depth to ensure that the requirements and the spirit of the environment Act are being taken forward. The committee has published its report on the regulations, which has been laid and is accessible via today's Plenary agenda. Our report contains seven recommendations for the Welsh Government, and I look forward to receiving a response in due course.
The environment Act placed a requirement on the Welsh Ministers to deliver emissions reductions of at least 80 per cent by 2050. The regulations we are considering today are significant because they put in place the pathway to the 2050 emissions target. Within these regulations, there is a new framework for how we tackle emissions levels in Wales. They introduce a concept of five-year carbon budgets, which will, in turn, contribute to achieving 10-year interim targets. They will all be supported by delivery plans, which will set out in detail the actions the Welsh Government will take. All of this will, we hope, help the Welsh Government to reach the 2050 target.
In the time available, I will focus on three aspects of the committee's report: the 2050 target and whether it is challenging enough, the complexities around devolved and non-devolved emissions, and the Welsh Government's first delivery plan.
The 2050 target: we need to look at the Paris agreement and the recent report from the Intergovernmental Panel on Climate Change. Its aim is to hold the increase in global temperature to well below 2 degrees centigrade above pre-industrial levels and to pursue efforts to limit it to 1.5 degrees. The Welsh Government target of an 80 per cent reduction by 2050 will not be enough to meet the 2 degree aim. If we continue on this trajectory, Wales will not meet the aims of the Paris agreement. As a committee, we were very disappointed by this. However, we were pleased to hear from the Cabinet Secretary that she is prepared to rethink. We have an underlying concern in relation to the Welsh Government's approach to setting its 2050 target. Why has the Welsh Government set a target that won't be enough to meet the aims of the Paris agreement? We know that we need to act urgently, we know we need to demonstrate leadership, and we know that we need to be ambitious. Why set a target that does none of these things? In 2015, Welsh emissions had fallen by 19 per cent below 1990 levels; across the UK as a whole, they had fallen by 27 per cent. We have not made good enough progress on this agenda, but we must not lose ground from now on.
The second area I want to cover is the question of emissions in devolved and non-devolved areas. The Welsh Government decided to include all Welsh emissions in their targets. However, the risk of counting all emissions means that it'll be much less easy to identify the Welsh Government's progress in devolved areas. It could be that we're making progress because the Welsh Government has done a lot, and we were held back by the UK, or the other way round. So, I think it really is important that we do ensure that what the Welsh Government is achieving we can actually see, rather than an overall what is being achieved. To address this, we have recommended that Welsh Government should ask the UK Committee on Climate Change to include in its report on progress a breakdown of the emissions reductions according to those policies that are devolved and those that are not.
The third area I want to cover is the Welsh Government's first delivery plan. For each carbon budget, the Welsh Government publishes a delivery plan that explains how it'll meet the carbon budget. We have yet to see the first delivery plan, but we have been told by the Cabinet Secretary that it'll be published in March. The delivery plan will be informed by a recent Welsh Government consultation, 'Achieving our low-carbon pathway to 2030'. The committee has heard serious concerns from stakeholders about this consultation—that it was underdeveloped, there was a lack of detail, and there was an overall lack of ambition. The Welsh Government has told us that this was an early-stage consultation, but, given that the delivery plan will be published three months from now, we're concerned that there will not be sufficient time to turn the results of that consultation into an effective plan. We have recommended that the delivery plan should be accompanied by a comprehensive assessment of the cost and anticipated impact of each intervention. I am pleased to say that the Welsh Government has given a commitment that this will happen.
Conclusions—in conclusion, these regulations are a welcome step forward following the passage of the environment Act by the Assembly in 2016. The regulations will provide a pathway to meeting the Welsh Government's 2050 target, but that's all—it's a framework. We will still need effective and ambitious policies to reduce emissions and improve our public health. This is arguably the greatest challenge this and future Welsh Governments will face. They will need to rise to meet these challenges if we are going to fulfil obligations and duties to the rest of the world.
Diolch ichi, Dirprwy Lywydd. Mae'r rhain yn rheoliadau pwysig iawn. Dyma'r rheoliadau cyntaf i godi o Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru), a basiwyd gan y Cynulliad yn 2016. Fel y cyfryw, roedd y Pwyllgor ar Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Materion Gwledig yn teimlo ei bod yn bwysig edrych arnynt yn fanwl i sicrhau bod gofynion ac ysbryd Deddf yr amgylchedd yn cael eu symud ymlaen. Mae'r Pwyllgor wedi cyhoeddi ei adroddiad ar y rheoliadau, sydd wedi'i osod ac sy'n hygyrch drwy agenda'r Cyfarfod Llawn heddiw. Mae ein hadroddiad yn cynnwys saith o argymhellion i Lywodraeth Cymru, ac edrychaf ymlaen at gael ymateb maes o law.
Roedd Deddf yr amgylchedd yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru gyflawni gostyngiadau o 80 y cant o leiaf mewn allyriadau erbyn 2050. Mae'r rheoliadau yr ydym yn eu hystyried heddiw yn bwysig oherwydd eu bod yn gosod y llwybr tuag at y targed allyriadau erbyn 2050. O fewn y Rheoliadau hyn, ceir fframwaith newydd ar gyfer sut i fynd i'r afael â lefelau allyriadau yng Nghymru. Maent yn cyflwyno cysyniad o gyllidebau carbon pum mlynedd, a fyddant, yn eu tro, yn cyfrannu at gyflawni'r targedau interim 10 mlynedd. Byddant i gyd yn cael eu cefnogi gan gynlluniau cyflawni, a fydd yn nodi'n fanwl y camau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd. Bydd, hyn oll, gobeithio, yn helpu Llywodraeth Cymru i gyrraedd targed 2050.
Yn yr amser sydd ar gael, byddaf yn canolbwyntio ar dair agwedd ar adroddiad y Pwyllgor: targed 2050 ac a yw'n ddigon heriol, y cymhlethdodau ynghylch allyriadau datganoledig a heb eu datganoli, a chynllun cyflawni cyntaf Llywodraeth Cymru.
Targed 2050: mae angen inni edrych ar gytundeb Paris ac adroddiad diweddar gan y Panel Rhynglywodraethol ar y Newid yn yr Hinsawdd. Ei nod yw cynnal y cynnydd mewn tymheredd byd-eang i fod yn is na 2 radd ganradd dros lefelau cyn-ddiwydiannol ac ymdrechu i'w gyfyngu i 1.5 gradd. Ni fydd targed Llywodraeth Cymru, sef gostyngiad o 80 y cant erbyn 2050, yn ddigon i gyrraedd y nod o radd 2. Os byddwn yn parhau ar y llwybr hwn, ni fydd Cymru yn cyrraedd nodau cytundeb Paris. Fel pwyllgor, roeddem yn siomedig iawn gan hyn. Fodd bynnag, roeddem yn falch o glywed gan Ysgrifennydd y Cabinet ei bod yn barod i ailystyried. Mae gennym bryder sylfaenol am ddull gweithredu Llywodraeth Cymru o bennu ei tharged ar gyfer 2050. Pam mae Llywodraeth Cymru wedi pennu targed na fydd yn ddigon i fodloni amcanion cytundeb Paris? Gwyddom fod angen inni weithredu ar frys, gwyddom fod angen inni ddangos arweinyddiaeth, a gwyddom fod angen inni fod yn uchelgeisiol. Pam gosod targed sy'n gwneud dim un o'r rhain? Yn 2015, roedd allyriadau yng Nghymru wedi gostwng 19 y cant islaw lefelau 1990; ar draws y DU yn ei chyfanrwydd, roedd gostyngiad o 27 y cant. Nid ydym wedi gwneud cynnydd digon da ar yr agenda hon, ond rhaid inni beidio â cholli tir o hyn ymlaen.
Yr ail faes yr wyf am ymdrin ag ef yw'r mater o allyriadau mewn meysydd datganoledig a heb eu datganoli. Penderfynodd Llywodraeth Cymru gynnwys yr holl allyriadau yng Nghymru yn ei thargedau. Fodd bynnag, mae'r risg o gyfrif yr holl allyriadau yn golygu na fydd yn hawdd iawn nodi cynnydd Llywodraeth Cymru mewn meysydd datganoledig. Mae'n bosib ein bod yn gwneud cynnydd oherwydd mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud llawer, a chawsom ein dal yn ôl gan y DU, neu'r ffordd arall. Credaf felly, ei bod yn wirioneddol bwysig ein bod yn sicrhau y gallwn weld yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei gyflawni mewn gwirionedd, yn hytrach na'r hyn sy'n cael ei gyflawni'n gyffredinol. I fynd i'r afael â hyn, rydym wedi argymell y dylai Llywodraeth Cymru ofyn i Bwyllgor y DU ar y Newid yn yr Hinsawdd gynnwys yn ei adroddiad ar y cynnydd ddadansoddiad o leihau allyriadau yn ôl y polisïau datganoledig hynny a'r rhai sydd heb eu datganoli.
Y trydydd maes yr wyf am ymdrin ag ef yw cynllun cyflawni cyntaf Llywodraeth Cymru. Ar gyfer pob cyllideb garbon, mae Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi cynllun cyflawni sy'n esbonio sut y bydd yn bodloni'r gyllideb garbon. Rydym yn dal heb weld y cynllun cyflawni cyntaf, ond dywedwyd wrthym gan Ysgrifennydd y Cabinet y bydd yn cael ei gyhoeddi ym mis Mawrth. Bydd y cynllun cyflawni yn seiliedig ar ymgynghoriad diweddar gan Lywodraeth Cymru, 'Cyflawni ein llwybr carbon isel hyd at 2030'. Mae'r Pwyllgor wedi clywed pryderon difrifol gan randdeiliaid am yr ymgynghoriad hwn—nad oedd wedi'i ddatblygu'n ddigonol, roedd diffyg manylion, ac roedd diffyg uchelgais gyffredinol. Mae Llywodraeth Cymru wedi dweud wrthym mai ymgynghoriad cynnar oedd hwn, ond, gan y bydd y cynllun cyflawni yn cael ei gyhoeddi ymhen tri mis, rydym yn bryderus na fydd digon o amser i droi canlyniadau'r ymgynghoriad hwnnw yn gynllun effeithiol. Rydym wedi argymell y dylai'r cynllun cyflawni gyd-fynd ag asesiad cynhwysfawr o gost ac effaith disgwyliedig pob ymyriad. Rwy'n falch o ddweud bod Llywodraeth Cymru wedi rhoi ymrwymiad y bydd hyn yn digwydd.
Casgliadau—i gloi, mae'r rheoliadau hyn yn gam ymlaen sydd i'w groesawu yn dilyn hynt Deddf yr amgylchedd gan y Cynulliad yn 2016. Bydd y rheoliadau yn darparu llwybr i gyrraedd targed 2050 Llywodraeth Cymru, ond dyna i gyd—fframwaith ydyw. Bydd angen polisïau effeithiol ac uchelgeisiol o hyd i leihau allyriadau ac i wella ein hiechyd cyhoeddus. Gellir dadlau mai hon yw'r her fwyaf y bydd y Llywodraeth Cymru bresennol a Llywodraethau'r dyfodol yn ei hwynebu. Bydd angen iddynt ymateb i'r heriau hyn os ydym i gyflawni'r rhwymedigaethau a'r dyletswyddau i weddill y byd.
Obviously, the Welsh Conservatives will be supporting the regulations that are laid before the Assembly this afternoon. If you look at the comments of David Attenborough yesterday at the climate conference that is being held by the United Nations in Poland—. And it most probably is appropriate to focus maybe on the climate conferences that have periodically happened, because the First Minister next week will be standing down, and one of the first acts that he undertook when he took over as First Minister was to go to Copenhagen with the then environment Secretary, Jane Davidson. We've seen various degrees of failure and success at international conferences. I think Copenhagen was regarded as a failure; Paris was regarded as a success. And I think we all wait to see what the outcomes in Poland will be over the coming days to see whether we move any further forward to meeting what is a moral obligation on countries such as Wales, the United Kingdom, especially in the developed world, to actually put new technology to best use and reduce our carbon usage, especially when you look at the prophecies that, potentially, by the middle part of this century, could have dramatic implications for people in low-lying areas not just in Europe but across the globe, and the disappearance of countries.
And this report that the climate change committee has put together I wholly endorse, in particular the way the Chairman of the committee brought forward its conclusions. It is worth noting that, obviously, the report does identify the Welsh Government potentially missing its 2020 target and, very often, it's easy maybe to set some of these targets that are very much in the future, thinking that there'll be someone else who'll have to deliver that. It is a fact that we all need to put our shoulder to the wheel from an opposition perspective, and put pressure on Government to be ambitious in the way it wants to meet these targets, but also to work with businesses and work with communities and individuals to make sure that we all play our part and people do not feel as we've seen in France now, where environmental action has provoked mass unrest because people have not been taken along with the proposals that the Government in France has delivered.
And so we will continue our position of monitoring this. We will continue our position of support where that support can help advance the cause of environmental improvement in Wales. But the round-table discussion, I think, last week that the committee held was a good sounding board for many of the organisations that came in, and if we can map out a route that shows that this is actually a profitable and beneficial way for business to engage in adopting new technology to reduce their carbon output, and, in particular, as individuals focus on what their output is as individuals, collectively we can make a big difference. But my word of caution is: when you look at what has gone on in France over the last couple of days, we need to take people with us when we're bringing forward these measures, rather than just some sort of academic exercise that plays out on paper but which in reality is very, very difficult to deliver. And I do look forward, as the Welsh Conservatives look forward, to looking at and scrutinising the delivery plan that, obviously, the Cabinet Secretary has committed to bringing forward in March of next year, because that would be a critical pathway to making sure that what is in the regulations that we are discussing today and the report that we have put forward as a committee can and will be delivered.
Yn amlwg, bydd y Ceidwadwyr Cymreig yn cefnogi'r rheoliadau a gyflwynir gerbron y Cynulliad y prynhawn yma. Os edrychwch ar sylwadau David Attenborough ddoe yn y gynhadledd hinsawdd a gynhelir gan y Cenhedloedd Unedig yng Ngwlad Pwyl—. Ac mae'n fwy na thebyg yn briodol canolbwyntio efallai ar y cynadleddau hinsawdd sydd wedi digwydd o dro i dro. Yr wythnos nesaf bydd y Prif Weinidog yn rhoi'r gorau i'w ddyletswyddau, ac un o'r pethau cyntaf a gyflawnodd wrth gymryd yr awenau fel Prif Weinidog oedd mynd i Copenhagen gydag Ysgrifennydd yr amgylchedd ar y pryd, Jane Davidson. Rydym wedi gweld graddau amrywiol o fethiant a llwyddiant mewn cynadleddau rhyngwladol. Credaf fod Copenhagen yn cael ei ystyried yn fethiant; ystyriwyd Paris yn llwyddiant. A chredaf ein bod i gyd yn aros i weld beth fydd y canlyniadau yng Ngwlad Pwyl dros y dyddiau nesaf i weld a ydym yn symud rywfaint ymhellach ymlaen i fodloni'r hyn sy'n ddyletswydd foesol ar wledydd fel Cymru, y Deyrnas Unedig, yn enwedig yn y byd datblygedig, i wneud y defnydd gorau o dechnoleg newydd a lleihau ein defnydd o garbon, yn enwedig pan edrychwch ar broffwydoliaethau a allent, o bosibl, erbyn canol y ganrif hon, gael goblygiadau dramatig i bobl mewn ardaloedd tir isel nid yn unig yn Ewrop ond ar draws y byd, a gwledydd yn diflannu.
Ategaf yn llwyr yr adroddiad hwn y mae'r pwyllgor ar newid hinsawdd wedi'i grynhoi, yn enwedig y ffordd y cyflwynodd Cadeirydd y pwyllgor ei gasgliadau. Mae'n werth nodi, yn amlwg, fod yr adroddiad yn dweud y gallai Llywodraeth Cymru fethu â chyrraedd ei tharged 2020. Ac, yn aml iawn, mae'n hawdd pennu rhai o'r targedau hyn sydd ymhell yn y dyfodol, gan feddwl y bydd rhywun arall yn eu cyflawni. Mae'n ffaith bod angen inni i gyd wneud pob ymdrech o safbwynt y gwrthbleidiau, a rhoi pwysau ar y Llywodraeth i fod yn uchelgeisiol yn y ffordd y mae'n dymuno cyrraedd y targedau hyn. Ond hefyd mae angen inni weithio gyda busnesau a gweithio gyda chymunedau ac unigolion i wneud yn siŵr ein bod i gyd yn chwarae ein rhan ac nad yw pobl yn teimlo fel y gwelir yn Ffrainc nawr, lle mae gweithredu amgylcheddol wedi ennyn aflonyddwch torfol oherwydd nad yw'r bobl wedi gallu cefnogi'r cynigion a gyflawnwyd gan Lywodraeth Ffrainc.
Felly byddwn yn parhau i fonitro hyn. Byddwn yn parhau i roi cymorth lle gall y cymorth hwnnw helpu i hyrwyddo achos gwelliant amgylcheddol yng Nghymru. Ond credaf fod y drafodaeth o amgylch y bwrdd yr wythnos diwethaf a gynhaliwyd gan y Pwyllgor yn seinfwrdd da ar gyfer llawer o'r sefydliadau a ddaeth i mewn. Ac os gallwn lunio llwybr sy'n dangos bod hon mewn gwirionedd yn ffordd broffidiol a buddiol i fusnesau fabwysiadu technoleg newydd i leihau eu cynnyrch carbon, ac, yn benodol, i unigolion ganolbwyntio ar beth yw eu cynnyrch fel unigolion, gyda'n gilydd gallwn wneud gwahaniaeth mawr. Ond mae gennyf air o rybudd: pan edrychwch ar yr hyn sydd wedi digwydd yn Ffrainc dros yr ychydig ddyddiau diwethaf, mae angen inni gynnwys y bobl gyda ni wrth gyflwyno'r mesurau hyn, yn hytrach na chael rhyw fath o ymarfer academaidd sy'n digwydd ar bapur ond sydd mewn realiti yn anodd iawn, iawn ei gyflawni. Ac rwy'n edrych ymlaen, fel y mae'r Ceidwadwyr Cymreig yn edrych ymlaen, i ystyried a chraffu ar y cynllun cyflawni, y mae Ysgrifennydd y Cabinet, yn amlwg, wedi ymrwymo i'w gyflwyno ym mis Mawrth y flwyddyn nesa. Byddai hwnnw'n llwybr critigol i wneud yn siŵr y gallwn ac y byddwn yn cyflawni'r hyn sydd yn y rheoliadau yr ydym yn eu trafod heddiw a'r adroddiad a gyflwynwyd gennym fel Pwyllgor.
Rydw i eisiau mynd yn ôl i 2016 pan basiwyd y Ddeddf amgylchedd, wrth gwrs, o le ddaeth yr angen am y rheoliadau yma. Mae’n rhaid dweud roedd y targed hirdymor o dorri allyriadau 80 y cant erbyn 2050 wedi dyddio bryd hynny, pan basiwyd y Ddeddf amgylchedd yn 2016, oherwydd y sail oedd Deddf hinsawdd y Deyrnas Unedig sydd newydd ddathlu ei degfed pen-blwydd, ac ni fu unrhyw ymchwil newydd gogyfer y ddeddfwriaeth yma yng Nghymru yn 2016. Mi gydnabuwyd hynny ar y pryd, ac rwy’n gwybod oherwydd mi wnes i gynnig gwelliannau fel llefarydd Plaid Cymru a oedd yn craffu ar y Bil yma, er mwyn ceisio cryfhau'r targedau a newid y dyddiad hwnnw, er mwyn adlewyrchu'r brys a’r angen i weithredu'n gynt, fel sydd nawr wedi dod yn amlwg eto yn adroddiad diweddaraf yr IPCC. Felly, o ganlyniad, mae’r cyllidebau carbon, y llwybr tuag at 2050 a’r targedau ar gyfer 2020, 2030 a 2040, i gyd ar y trywydd anghywir. Mae’r ffaith bod y targed ar gyfer 2020 wedi gostwng o 40 y cant i 27 y cant yn dangos diffyg gweithredu, efallai, yn hynny o beth, ac yn dangos pam mae angen edrych ar hyn eto.
Nawr, mae’r Ddeddf yn dweud bod cyfrifoldeb ar y Llywodraeth i gyflwyno rheoliadau sydd wedi ystyried cytundebau rhyngwladol, fel Paris wrth gwrs, a’r dystiolaeth wyddonol ddiweddaraf, yn ogystal â’n dyletswyddau i fod yn genedl sy’n gyfrifol yn rhyngwladol—sy’n dod o dan un o nodau Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015. Nid oes dim un o’r rhain wedi’u hystyried yn drwyadl yng nghyngor ac argymhellion Pwyllgor Newid Hinsawdd y Deyrnas Unedig. Ond, eto, mae Llywodraeth Cymru wedi derbyn yr argymhellion annigonol yma yn llwyr.
Nawr, mae adroddiad yr IPCC ym mis Hydref yn rhybudd clir mai dim ond 12 mlynedd sydd gyda ni i osgoi newid hinsawdd trychinebus. Ond y targed sy’n cael ei gynnig fan hyn ar gyfer cyfraniad Cymru mewn 12 mlynedd, erbyn 2030, yw 45 y cant o doriad yn unig. Mi ddylai’r llwybr tuag at ddad-garboneiddio fod ar trajectory gwahanol, yn fwy serth—hynny yw, bod toriadau mwy yn digwydd yn fwy buan ac nid mor raddol ag y mae’r Llywodraeth yn ei fwriadu. Oes, mae yna gost i wneud hynny, ac rwy’n gwerthfawrogi hynny ac mae angen bod yn sensitif i hynny, ond mi fydd y gost o orfod gwneud mwy yn y dyfodol yn llawer uwch.
Wrth gwrs, fe wnaed y gwaith paratoi ar gyfer y rheoliadau yma cyn gweld adroddiad yr IPCC, ac yn sgil hyn mae angen, yn fy marn i, ymrwymiad clir gan y Llywodraeth y byddan nhw’n cyflwyno rheoliadau wedi’u diweddaru yn dilyn nid yn unig cyngor sydd wedi’i gomisiynu gan Bwyllgor Newid Hinsawdd y Deyrnas Unedig, ond hefyd yn dilyn asesiad o beth yw cyfran deg Cymru i’r byd, gan gofio, wrth gwrs, ein cyfrifoldeb rhyngwladol a’n cyfraniad hanesyddol at newid hinsawdd fel un o’r gwledydd cyntaf i ddiwydiannu. Rydw i felly yn gofyn i’r Ysgrifennydd Cabinet yn y ddadl yma heddiw i gadarnhau y cawn ni ymrwymiad sicr y bydd y Llywodraeth yn diweddaru’r targedau yma y flwyddyn nesaf, yng ngoleuni'r wybodaeth ddiweddaraf sydd ar gael.
Rydw i eisiau cyffwrdd hefyd ar y broses. Mae’r broses a’r diffyg cyfle sydd wedi bod i graffu go iawn ar y cynigion yma yn rhywbeth sy’n annerbyniol yn fy marn i. Nid oes dim ymgynghori wedi bod ar y rheoliadau penodol yma a dim cyfle i’r pwyllgor newid hinsawdd i fod yn rhan o’u datblygiad nhw. Ugain diwrnod rydym ni wedi’u cael o dan Reolau Sefydlog i edrych ar y rhain—20 diwrnod i edrych ar dargedau a fydd gyda ni am bron 40 mlynedd, neu 30 mlynedd beth bynnag. Mi ddylai fod yna reoliadau drafft wedi’u gosod er mwyn i ni gael y drafodaeth ystyrlon yna. Ond yr hyn sydd yn digwydd i bob pwrpas yw bod y Llywodraeth yn gorfodi’r Cynulliad yma i dderbyn y rheoliadau fel ag y maen nhw gan fod yn rhaid eu pasio nhw yn ôl y Ddeddf cyn diwedd y flwyddyn, a’u pasio nhw hefyd cyn gweld y cynllun cyflawni dad-garboneiddio na fydd ar gael, fel rŷm ni wedi clywed, tan fis Mawrth. Ond mae disgwyl i ni benderfynu bod y targedau yma’n addas heb fod wedi deall sut y mae’r Llywodraeth yn bwriadu gweithredu i’w cyflawni nhw. Mae yna eironi hefyd, rydw i'n meddwl, bod y Llywodraeth yn dod atom ni i ofyn inni basio'r rheoliadau yma ar yr union ddydd yr oedd yna gannoedd o bobl ar risiau'r Cynulliad yn protestio yn erbyn y difrod amgylcheddol a'r effaith o safbwynt allyriadau carbon y bydd y M4 newydd yn ei gael o gwmpas Casnewydd.
I gloi, felly, mae Plaid Cymru yn barod, ond o dan brotest, i bleidleisio o blaid y rheoliadau yma er mwyn osgoi sefyllfa lle mae'r Llywodraeth yn torri Deddf yr amgylchedd, ond dim ond ar sail ymrwymiad clir gan yr Ysgrifennydd Cabinet y bydd yna dargedau mwy uchelgeisiol yn cael eu mabwysiadu o fewn y flwyddyn.
I want to return to 2016, when the environment Act was passed, from where the need for these regulations emanated. Now, I have to say that the long-term target of cutting emissions by 80 per cent by 2050 was dated at that point when the environment Act was passed in 2016, because the basis was the UK Climate Change Act, which has just celebrated its tenth birthday, and there was no new research for this legislation in Wales in 2016. And that was acknowledged at the time, and I know because I proposed amendments as the Plaid Cymru spokesperson scrutinising this Bill in order to strengthen the targets and to change that date in order to reflect the urgency and the need for swifter action, as has now become even more apparent in the latest report by the IPCC. So, as a result, the carbon budgets and the pathway to 2050 and the targets for 2020, 2030 and 2040 are all on the wrong track. The fact that the target for 2020 has reduced from 40 per cent to 27 per cent demonstrates a lack of action and also demonstrates why we need to look at this anew.
Now, the Act says, of course, that there is a responsibility on Government to introduce regulations that have considered international agreements such as Paris, of course, and the latest scientific evidence as well as our duties to be a nation that is responsible on an international level, which comes under one of the goals of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015. Not one of these has been taken fully into account in the advice and recommendations of the UK Committee on Climate Change, but, again, the Welsh Government has accepted these inadequate recommendations in their entirety.
Now, the IPCC report in the autumn is a clear warning that we have just 12 years to avoid disastrous climate change, but the targets proposed here for Wales's contribution in 12 years, by 2030, is just a 45 per cent cut in emissions. The route towards decarbonisation should be on a different trajectory—there should be greater cuts happening sooner, not the gradual approach that the Government is taking. Yes, there is a cost to that, and I appreciate that and we need to be sensitive to that, but the cost of having to do more in future will be far higher.
Of course, the preparatory work for these regulations was done before the publication of the IPCC report, and in light of this we need a clear commitment from the Government that they will introduce updated regulations not only following the advice commissioned by the UK Committee on Climate Change but also following an assessment of what Wales's fair share is on a global level, bearing in mind our international responsibilities and our historic contribution to climate change as one of the first nations to industrialise. I'm therefore asking the Cabinet Secretary in this debate today to confirm that we will have a clear commitment that the Government will update these targets next year in light of the latest information available.
I also want to touch on the process. The process and the lack of opportunity that there has been for real scrutiny of these proposals is something that is unacceptable, in my view. There's been no consultation on these specific regulations and no opportunity for the climate change committee to be part of their development. We've had 20 days under Standing Orders to look at these—just 20 days to look at targets that will be in place for almost 40 years, or certainly 30 years. There should have been draft regulations laid so that we could have that meaningful debate. But what's happening, to all intents and purposes, is that the Government is forcing this Assembly to accept these regulations as they are because they do have to be passed, according to the legislation, before the end of the year, and to pass them before we have seen the decarbonisation delivery plan, which won't be available until March, as we've heard. But we're expected to decide that these targets are appropriate without having fully understood how the Government intends to deliver the targets and to achieve them. There's an irony that the Government is asking us to pass these regulations on the very day when hundreds of people were on the steps of the Senedd protesting against the environmental damage and the carbon emission impact that the new M4 will have in the Newport area.
To conclude, therefore, Plaid Cymru is willing under protest to vote in favour of these regulations in order to avoid a situation where the Government is in contravention of the environment Act, but only on the basis of a clear commitment by the Cabinet Secretary that there will be more ambitious targets adopted within 12 months.
I agree with a lot of what Llyr is saying, that we, to some extent, are being bounced into this, and I think, in the light of David Attenborough's powerful speech, as already mentioned by Andrew R.T. Davies, what he said in Katowice really does force all of us to look deep into what we ought to be doing and what we're not actually delivering on. Because we've just had a discussion about Brexit and the importance of that to future generations. That's as nothing compared with this debate. There simply will be no world for our children and grandchildren to inherit unless we change our ways. As Attenborough said in Katowice,
'the collapse of our civilisations if we don't take action, and the extinction of much of the natural world, is on the horizon.'
These are really strong words, and whilst I agree that we have to take people with us, it is not encouraging to see the populist position taken by the Chancellor of the Exchequer in failing year after year to raise the climate change levy on the fuel duty in order to reflect the amount of pollution that's involved in driving.
So, do these regulations deliver on the commitments we entered into in Paris in 2015? Probably not, but they're a step in the right direction. We're told by the experts that we're currently on target for a disastrous 3 per cent warming. Therefore it is beholden on the industrialised world, which has benefited from all this consumption of the world's resources, to do more than the less developed countries in the world.
I note that the UK Committee on Climate Change observed that progress remains a long way short of the Welsh Government's existing target to reduce emissions to a level of 40 per cent below the 1990 levels by 2020, in two years' time. I think we need to really seriously look at the status of Aberthaw, the coal-fired power station, because it presented 51 per cent of Welsh power emissions and 14 per cent of total Welsh emissions in 2015. So, therefore there has to be a win from that. That seems to me an easy win. Of course we have to ensure that we have alternative ways of generating electricity, but clearly coal is not it. It's no use to say, as they have done in Poland, 'Oh, that's what people's jobs rely on'. We have to change the jobs and use technology to get people doing different things. So, I would suggest to the Government that we need to close Aberthaw much sooner than 2025, and that would start to get us back on track, because we're clearly not where we need to be.
I want to see an immediate revision of Part L of the building regulations. Relating back to what Andrew R.T. Davies said on taking people with us, we're never going to take the mass house builders with us. They're always going to want to go on producing the same old, same old not-energy-efficient housing until we instruct them not to, and that is the role of government—to ensure that people are delivering using the world's resources in the most effective way. We know that there is already the technology available to ensure that we have zero-carbon housing, and that is what people want and need, because, at the moment, they're spending far too much of their hard-earned money on trying to heat their homes in constructions that are inadequate.
Although agriculture emissions have fallen by 15 per cent since 1990, they have risen slightly since 2009 and we need to do something about that, too. It isn't just the size of the land-use sink having decreased because more land is being built on, but it's also a reduction in tree planting. Also, we need to start looking at what food we're eating and how we're producing it. If we have intensive factory farming, it produces far more carbon emissions than if we have less intensive farming. All these things need to be looked at.
I congratulate the Cabinet Secretary on being honest in admitting that, when a climate change analyst challenged the Government, the look on every Cabinet Secretary and Minister’s face was one of absolute terror. It's not just the Government's job; it's the job of all of us to change our ways, but the Government must lead the way, and I suggest that we need to work towards 100 per cent by 2050 and, hopefully, we'll come back with some more challenging targets, because I don't think these are challenging enough.
Cytunaf â llawer o'r hyn y mae Llŷr yn ei ddweud, ein bod i ryw raddau yn cael ein gwthio i wneud hyn. Ac rwy'n credu, yng ngoleuni araith bwerus David Attenborough, fel y crybwyllwyd eisoes gan Andrew R.T. Davies, mae'r hyn a ddywedodd yn Katowice mewn gwirionedd yn gorfodi pob un ohonom i ystyried yn fanwl yr hyn y dylem fod yn ei wneud a'r hyn nad ydym mewn gwirionedd yn ei gyflawni. Rydym newydd gael trafodaeth am Brexit a phwysigrwydd hynny i genedlaethau'r dyfodol. Nid yw hynny'n ddim byd o'i gymharu â'r ddadl hon. Oni newidiwn ein ffyrdd, ni fydd byd i'n plant a'n hwyrion ei etifeddu. Fel y dywedodd Attenborough yn Katowice,
mae cwymp ein gwareiddiadau a difodiant llawer o'r byd naturiol ar y gorwel os nad ydym yn gweithredu.
Mae'r rhain yn eiriau cryf iawn, ac er fy mod yn cytuno bod yn rhaid inni gynnwys y bobl, nid yw'n galonogol gweld safbwynt boblyddol Canghellor y Trysorlys yn methu flwyddyn ar ôl blwyddyn â chodi ardoll newid hinsawdd ar y dreth ar danwydd er mwyn adlewyrchu faint o lygredd a achosir gan yrru.
Felly, a yw'r rheoliadau hyn yn cyflawni'r ymrwymiadau a wnaed gennym ym Mharis yn 2015? Mae'n debyg nad ydynt, ond maen nhw'n gam i'r cyfeiriad cywir. Dywedir wrthym gan yr arbenigwyr ein bod ar hyn o bryd yn anelu at gynhesu trychinebus o 3 y cant. Felly mae'n ddyletswydd ar y byd diwydiannol, sydd wedi elwa ar yr holl ddefnydd hwn o adnoddau'r byd, i wneud mwy na gwledydd llai datblygedig yn y byd.
Nodaf fod Pwyllgor y DU ar Newid yn yr Hinsawdd wedi gweld bod cynnydd yn parhau i fod ymhell o gyrraedd targed presennol Llywodraeth Cymru i leihau allyriadau ar lefel o 40 y cant islaw lefelau 1990 erbyn 2020, ymhen dwy flynedd. Credaf fod angen inni edrych o ddifrif ar statws Aberddawan, yr orsaf bŵer glo, oherwydd cyflwynodd 51 y cant o allyriadau pŵer Cymru a 14 y cant o gyfanswm allyriadau Cymru yn 2015. Felly, rhaid bod buddugoliaeth o hynny. Ymddengys i mi yn fuddugoliaeth hawdd. Wrth gwrs mae'n rhaid inni sicrhau bod gennym ffyrdd amgen o gynhyrchu trydan, ond yn amlwg nid glo yw hynny. Does dim diben dweud, fel y maent wedi'i wneud yng Ngwlad Pwyl, 'O, dyna beth mae swyddi pobl yn dibynnu arno'. Rhaid inni newid y swyddi a defnyddio technoleg i gael pobl i wneud pethau gwahanol. Felly, byddwn yn awgrymu i'r Llywodraeth bod angen inni gau Aberddawan ymhell cyn 2025, a byddai hynny'n ein cael yn ôl ar y trywydd iawn, oherwydd mae'n glir nad ydym yn y lle mae angen inni fod.
Hoffwn weld adolygiad ar unwaith o Ran L o'r rheoliadau adeiladu. Gan gyfeirio'n ôl at yr hyn a ddywedodd Andrew R.T. Davies ynglŷn â chynnwys y bobl, dydyn ni byth yn mynd i allu cynnwys yr adeiladwyr tai torfol gyda ni. Maen nhw bob amser yn mynd i fod eisiau parhau i gynhyrchu'r un hen dai nad ydynt yn effeithlon o ran ynni nes inni ddweud wrthynt am beidio, a dyna swyddogaeth y Llywodraeth—sicrhau bod pobl yn cyflawni drwy ddefnyddio adnoddau'r byd yn y ffordd fwyaf effeithiol. Gwyddom eisoes fod y dechnoleg ar gael i sicrhau bod gennym dai di-garbon, a dyna'r hyn sydd ei eisiau a'i angen ar bobl, oherwydd, ar hyn o bryd maen nhw'n gwario llawer gormod o'u harian haeddiannol ar geisio gwresogi eu cartrefi mewn adeiladau sy'n annigonol.
Mae allyriadau amaethyddiaeth wedi gostwng 15 y cant ers 1990, ond maent wedi cynyddu ychydig ers 2009 ac mae angen inni wneud rhywbeth am hynny, hefyd. Nid yw'n ymwneud yn unig â'r ffaith bod dalfeydd defnydd tir wedi gostwng gan fod mwy o adeiladu'n digwydd ar y tir, ond hefyd mae llai o blannu coed yn digwydd. Mae angen inni ddechrau edrych ar y bwyd yr ydym yn ei fwyta a sut yr ydym yn ei gynhyrchu. Os oes gennym ffermio ffatri dwys, mae'n cynhyrchu llawer mwy o allyriadau carbon na phe bai gennym ffermio llai dwys. Mae angen edrych ar y pethau hyn.
Rwy'n llongyfarch Ysgrifennydd y Cabinet am fod yn onest a chyfaddef, pan heriwyd y Llywodraeth gan ddadansoddwr newid hinsawdd, fod yr olwg ar wyneb pob Ysgrifennydd Cabinet a Gweinidog yn un o arswyd llwyr. Nid gwaith y Llywodraeth yn unig yw hyn; gwaith pob un ohonom yw newid ein ffyrdd. Ond rhaid i'r Llywodraeth arwain y ffordd, ac awgrymaf fod angen inni weithio tuag at 100 y cant erbyn 2050, ac y byddwn, gobeithio, yn dod yn ôl gyda rhai targedau mwy heriol, oherwydd ni chredaf fod y rhain yn ddigon heriol.
While setting tough emissions targets sounds very laudable, the unfortunate reality is that UK carbon emissions are dwarfed by those emanating from countries like Germany, France, Australia, the United States and, of course, China. Action to reduce global emissions can only effectively be taken at a global level and must involve binding legislation severely restricting the polluting impact of these large-scale polluter nations.
Reference has been made earlier to the 2008 UK climate change Act. The total cost of this legislation across the UK as a whole is estimated to be an eye-watering £720 billion over the next 40 years. UKIP would scrap these climate change laws, because every British household is effectively paying over £300 a year to cut carbon emissions, which is unrealistic as an objective in any event. They're also—
Er bod pennu targedau allyriadau anodd yn swnio'n ganmoladwy iawn, y gwir anffodus yw bod allyriadau carbon y DU yn cael eu boddi gan y rhai sy'n deillio o wledydd fel yr Almaen, Ffrainc, Awstralia, yr Unol Daleithiau ac, wrth gwrs, Tsieina. Dim ond ar lefel fyd-eang y gellir cymryd camau i leihau allyriadau byd-eang yn effeithiol a rhaid iddynt gynnwys deddfwriaeth rwymol sy'n cyfyngu'n llym ar effaith lygrol y gwledydd hyn sy'n llygru ar raddfa fawr.
Cyfeiriwyd yn gynharach at Ddeddf newid hinsawdd y DU 2008 Amcangyfrifir bod cyfanswm cost y ddeddfwriaeth hon ar draws y DU yn ei chyfanrwydd yn gyfanswm anhygoel o £720 biliwn dros y 40 mlynedd nesaf. Byddai UKIP yn dileu'r cyfreithiau newid hinsawdd hyn, oherwydd mae pob aelwyd ym Mhrydain mewn gwirionedd yn talu dros £300 y flwyddyn i dorri allyriadau carbon, sy'n afrealistig fel amcan mewn unrhyw achos. Maen nhw hefyd yn—
Llyr Grufydd a gododd—
Llyr Gruffydd rose—
No, I've nearly come to the end, but thank you.
They're also effectively a regressive tax, which will hit the poor hardest, so we won't be supporting the Government's motions today.
Na, rwyf bron â dod i ben, ond diolch ichi.
Maen nhw hefyd mewn gwirionedd yn dreth atchweliadol, a fydd yn taro'r tlawd galetaf, felly ni fyddwn yn cefnogi cynigion y Llywodraeth heddiw.
Thank you, Can I now call the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs to reply to the debate?
Diolch i chi, a gaf i alw nawr ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig i ymateb i'r ddadl?
Thank you, Deputy Presiding Officer. I'd like to thank Members for their contributions to this debate. The intergovernmenal panel on climate change recently reported that current rates of warming could see the global average temperature rise hit 1.5 degrees centigrade as soon as 2030. Following that report, I did write to Members to highlight our joint request for advice from the committee on climate change regarding how the Paris agreement and the evidence in the IPCC report may affect our long-term emissions reduction targets. However, I think what really came out very clearly from the report was the need for urgent action now. The regulations set the framework for action to reduce greenhouse gas emissions, and we've already achieved reduction in emissions from waste, from buildings and from industry, but, of course, I absolutely accept that more needs to be done.
In March, we will publish our plan for the first carbon budget to get us to the 2020 target. We'll set out the action that we'll take, but also, importantly, what we expect others such as the UK Government to take, especially given that nearly 60 per cent of our emissions are outside our control. We know that our emissions profile is significantly different from the UK as a whole because of our past and this makes our emissions more volatile. The decarbonisation pathway established by these regulations is the best balance between ambition and achievability.
If I could just turn to particular points raised by Members today, the people of Wales need access to good-quality jobs that are resilient for a changing economy. The people of Wales also deserve to live in a clean and healthy environment, and it's about getting the balance right. I think Andrew R.T. Davies made a very important point about taking people with us and also about us all playing our part. Jenny Rathbone said, when I chaired the first ministerial group on decarbonisation—I'm not sure the word 'terror' was used, but absolutely, everybody realised, right across Government, that we all have to play our part.
Mike Hedges, as Chair of the committee, raised some very important points. I know, Mike, you think that the targets may not be ambitious enough. I have to say that an 80 per cent target by 2050 isn't within the scope of these regulations today, but the framework we have doesn't stop us going even further. The CCC did suggest an 80 per cent reduction for the UK implies a 76 per cent reduction in Wales. So, by adopting the 2050 target of at least 80 per cent, I think we're arguably making a proportionally greater contribution to the Paris agreement than the UK as a whole. But of course, we need to keep those under review.
Llyr mentioned that it's hard to agree targets and budgets before seeing the plan. Right across the UK, that is the usual process. You do set the target or the carbon budget first, and then publish a plan to meet the budget. You raised the point about revisiting the targets. I can't revisit the target for the 2020 budget because that would be going against due process of the Act because it wouldn't give us sufficient time to have the robust analysis that we would need to underpin our decision, but I absolutely commit to revisiting the target for the second budget and certainly when we're setting our third carbon budget, which will be at the end of the first carbon budget in 2020. I think we'll then be able to get some really appropriate, detailed analysis, and that again would link with wider UK pathways.
Mike Hedges also raised the question about not sharing the low-carbon delivery plan, but I did agree to share it with the committee a few days before we publish it next March. We're working to very challenging timescales in terms of finalising both the statutory framework and the first low-carbon delivery plan.
Andrew R.T. Davies raised the issue of—obviously, the Conference of the Parties is happening at the moment. I chose to go to the San Francisco global climate action summit in September, but officials are there representing Wales. I've certainly visited COP and I know other Ministers and predecessors before me have visited and it's certainly very good to share best practice, and I think, as a region, we really do punch above our weight and people are very interested to hear what we're doing to reduce our emissions.
Presiding Officer, the regulations demonstrate to people and businesses in Wales that the National Assembly and the Welsh Government accept climate change is a serious, dangerous problem and one that we simply cannot ignore. The regulations provide certainty and clarity and show international markets Wales is open to low-carbon business. They demonstrate to people and to governments around the world we are determined to play our part in tackling this global crisis, and I think they show the people of Wales we are committed to improving their social, environmental, economic and cultural well-being. But, ultimately, they demonstrate to young people and our future generations we value their lives and livelihoods as much as our own. Diolch.
Diolch ichi, Dirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau i'r ddadl. Nododd y panel rhynglywodraethol ar newid yn yr hinsawdd yn ddiweddar y gallai cyfraddau cynhesu presennol weld y cynnydd mewn tymheredd byd-eang cyfartalog yn taro 1.5 gradd ganradd mor fuan â 2030. Yn dilyn yr adroddiad hwnnw, ysgrifennais at yr Aelodau i dynnu sylw at ein cais ar y cyd i gael cyngor gan y pwyllgor ar newid hinsawdd ynglŷn â sut y gall cytundeb Paris a'r dystiolaeth yn adroddiad yr IPCC effeithio ar ein targedau lleihau allyriadau hirdymor. Fodd bynnag, credaf mai'r hyn a ddaeth yn glir iawn o'r adroddiad oedd yr angen am gamau gweithredu brys nawr. Mae'r rheoliadau yn gosod y fframwaith ar gyfer camau gweithredu i leihau allyriadau nwyon tŷ gwydr, ac eisoes rydym wedi cyflawni lleihad yn yr allyriadau o wastraff, o adeiladau ac o ddiwydiant, ond, wrth gwrs, derbyniaf yn llwyr fod angen gwneud mwy.
Ym mis Mawrth, byddwn yn cyhoeddi ein cynllun ar gyfer y gyllideb garbon gyntaf i ni gyrraedd targed 2020. Byddwn yn nodi'r camau y byddwn yn eu cymryd, ond hefyd, yn bwysig, yr hyn y bydd disgwyl i eraill megis Llywodraeth y DU eu cymryd, yn enwedig o gofio bod bron 60 y cant o allyriadau y tu allan i'n rheolaeth ni. Rydym yn gwybod bod ein proffil allyriadau yn wahanol iawn i'r DU yn ei chyfanrwydd oherwydd ein gorffennol ac mae hyn yn gwneud ein hallyriadau yn fwy ansefydlog. Y llwybr datgarboneiddio a sefydlwyd gan y rheoliadau hyn yw'r cydbwysedd gorau rhwng uchelgais a bod yn gyraeddadwy.
Os caf i droi at y pwyntiau penodol a godwyd gan yr Aelodau heddiw, mae angen swyddi o ansawdd da ar bobl Cymru sy'n gydnerth ar gyfer economi sy'n newid. Hefyd mae pobl Cymru yn haeddu byw mewn amgylchedd glân ac iach, ac mae'n ymwneud â sicrhau'r cydbwysedd cywir. Credaf fod Andrew R.T. Davies wedi gwneud pwynt pwysig iawn ynglŷn â chynnwys y bobl a hefyd am inni oll chwarae ein rhan. Dywedodd Jenny Rathbone, pan oeddwn yn cadeirio'r grŵp gweinidogol cyntaf ar ddatgarboneiddio—nid wyf yn siŵr a ddefnyddiwyd y gair 'arswyd', ond roedd pawb yn sylweddoli, ar draws y Llywodraeth, fod yn rhaid inni i gyd chwarae ein rhan.
Cododd Mike Hedges, fel Cadeirydd y Pwyllgor, rai pwyntiau pwysig iawn. Rwy'n gwybod, Mike, eich bod yn credu nad yw'r targedau efallai yn ddigon uchelgeisiol. Rhaid imi ddweud nad yw targed o 80 y cant erbyn 2050 o fewn cwmpas y rheoliadau hyn heddiw, ond nid yw'r fframwaith sydd gennym yn ein hatal rhag mynd ymhellach eto. Awgrymodd y CCC fod gostyngiad o 80 y cant ar gyfer y DU yn awgrymu gostyngiad o 76 y cant yng Nghymru. Felly, drwy fabwysiadu targed 2050 o 80 y cant o leiaf, credaf y gellid dadlau ein bod yn gwneud mwy o gyfraniad yn gymesurol at gytundeb Paris na'r DU yn ei chyfanrwydd. Ond wrth gwrs, mae angen inni barhau i adolygu hyn.
Soniodd Llyr ei bod yn anodd cytuno ar dargedau a chyllidebau cyn gweld y cynllun. Ar draws y DU, dyna'r broses arferol. Rydych yn pennu'r targed neu'r gyllideb garbon yn gyntaf, ac wedyn yn cyhoeddi cynllun i ddiwallu'r gyllideb. Codasoch y pwynt ynghylch ailedrych ar y targedau. Ni allaf ailedrych ar y targed ar gyfer cyllideb 2020 oherwydd byddai hynny'n mynd erbyn proses briodol y Ddeddf oherwydd na fyddai'n rhoi digon o amser inni gael y dadansoddiad cadarn angenrheidiol i fod yn sail i'n penderfyniad. Ond ymrwymaf yn llwyr i edrych eto ar y targed ar gyfer ail gyllideb ac yn sicr pan fyddwn yn pennu ein trydedd gyllideb garbon, a fydd ar ddiwedd y gyllideb garbon gyntaf yn 2020. Credaf y byddwn wedyn yn gallu cael rhywfaint o ddadansoddiad gwir briodol a manwl, a byddai hynny unwaith eto yn cysylltu â llwybrau ehangach y DU.
Roedd Mike Hedges hefyd yn codi'r cwestiwn ynghylch peidio â rhannu cynllun cyflenwi carbon isel, ond cytunais i'w rannu gyda'r Pwyllgor ychydig ddyddiau cyn ei gyhoeddi fis Mawrth nesaf. Rydym yn gweithio i amserlenni heriol iawn o ran llunio fersiwn derfynol o'r fframwaith statudol a'r cynllun cyflenwi carbon isel cyntaf.
Cododd Andrew R.T. Davies y mater—yn amlwg, mae Confensiwn y Pleidiau yn digwydd ar hyn o bryd. Dewisais fynd i uwchgynhadledd gweithredu ar hinsawdd fyd-eang San Francisco ym mis Medi, ond mae swyddogion yno yn cynrychioli Cymru. Rwyf yn sicr wedi ymweld â Chonfensiwn y Pleidiau a gwn fod Gweinidogion a rhagflaenwyr eraill cyn fi wedi ymweld ac yn sicr mae'n dda iawn rhannu arfer gorau,. Credaf, fel rhanbarth, ein bod yn gwneud yn well na'r disgwyl ac mae gan bobl ddiddordeb mawr mewn clywed am yr hyn yr ydym ni'n ei wneud i leihau ein hallyriadau.
Llywydd, mae'r rheoliadau yn dangos i bobl a busnesau yng Nghymru bod y Cynulliad Cenedlaethol a Llywodraeth Cymru yn derbyn fod newid hinsawdd yn broblem ddifrifol, yn beryglus ac yn un na allwn ei hanwybyddu. Mae'r rheoliadau yn rhoi sicrwydd ac eglurder ac yn dangos i farchnadoedd rhyngwladol fod Cymru yn agored i fusnes carbon isel. Maent yn dangos i bobl ac i lywodraethau ledled y byd ein bod yn benderfynol o chwarae ein rhan i fynd i'r afael â'r argyfwng byd-eang hwn, a chredaf y byddant yn dangos i bobl Cymru ein bod wedi ymrwymo i wella eu lles cymdeithasol, amgylcheddol, economaidd a diwylliannol. Ond, yn y pen draw, maent yn dangos i bobl ifanc a chenedlaethau'r dyfodol ein bod yn gwerthfawrogi eu bywydau a'u bywoliaeth cymaint â'n rhai ni ein hunain. Diolch.
Thank you. The proposal is to agree the motion under item 5, does any Member object? [Objection.] Okay, we defer voting on this item until voting time.
Diolch. Y cynnig yw cytuno ar y cynnig dan eitem 5, a oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Iawn, byddwn yn gohirio'r pleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
The proposal is to agree the motion under item 6, does any Member object? [Objection.] I defer voting under this item until voting time.
Y cynnig yw cytuno ar y cynnig dan eitem 6, a oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y pleidleisio dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
The proposal is to agree the motion under item 7, does any Member object? [Objection.] I defer voting under this item until voting time.
Y cynnig yw cytuno ar y cynnig dan eitem 7, a oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y pleidleisio dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
The proposal is to agree the motion under item 8, does any Member object? [Objection.] Therefore, I defer voting under this item until voting time.
Y cynnig yw cytuno ar y cynnig dan eitem 8, a oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriaf y pleidleisio dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
The proposal is to agree the motion under item 9, does any Member object? [Objection.] I defer voting under this item until voting time.
Y cynnig yw cytuno ar y cynnig dan eitem 9, a oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y pleidleisio dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Detholwyd y gwelliant canlynol: gwelliant 1 yn enw Darren Millar.
The following amendment has been selected: amendment 1 in the name of Darren Millar.
Item 10 on the agenda today is the debate on the draft budget, and I call on the Cabinet Secretary for Finance to move the motion—Mark Drakeford.
Eitem 10 ar yr agenda heddiw yw'r ddadl ar y gyllideb ddrafft, a galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid i gynnig y cynnig—Mark Drakeford.
Cynnig NDM6883 Julie James
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 20.12:
Yn nodi'r Gyllideb Ddrafft ar gyfer blwyddyn ariannol 2019-20 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid ar 2 a 23 Hydref 2018.
Motion NDM6883 Julie James
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 20.12:
Notes the Draft Budget for the financial year 2019-20 laid in the Table Office by the Cabinet Secretary for Finance on 2 and 23 October 2018.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd, a diolch am y cyfle i agor y ddadl hon ar gyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer, and thank you for the opportunity to open this debate on the Welsh Government's draft budget.
The debate takes place in accordance with the protocol agreed by the National Assembly last year. This is the second time we will have followed this procedure, ensuring that our budget process reflects our new fiscal responsibilities. My aim is to cover three main areas this afternoon. Firstly, I will set out some of the inescapable context in which today's draft budget was developed. Secondly, I hope to set out a series of changes that I intend to make to the draft budget published on 2 October. These changes will be reflected in the final budget, which will be laid on 18 December. Where there are changes to plans for the current year, these will be reflected in the second supplementary budget for 2018-19. The changes to plans are largely the result of the scrutiny process that has followed since the draft budget was first laid. I'd like to thank the Finance Committee and the other Assembly committees for their work in scrutinising the draft budget and for the reports and recommendations that provide the foundation for today's debate. Dirprwy Lywydd, my third intention will be to provide a first response to that scrutiny process, focusing in particular on the report of the Finance Committee published last week.
Mae'r ddadl yn digwydd yn unol â phrotocol y cytunwyd arni gan y Cynulliad Cenedlaethol y llynedd. Dyma'r ail dro y byddwn wedi dilyn y weithdrefn hon, gan sicrhau bod proses y gyllideb yn adlewyrchu ein cyfrifoldebau cyllidol newydd. Fy nod yw ymdrin â thri phrif faes y prynhawn yma. Yn gyntaf, byddaf yn nodi rhywfaint o'r cyd-destun anochel y datblygwyd cyllideb ddrafft heddiw oddi mewn iddo. Yn ail, rwy'n gobeithio nodi cyfres o newidiadau y bwriadaf eu gwneud i'r gyllideb ddrafft a gyhoeddwyd ar 2 Hydref. Bydd y newidiadau hyn yn cael eu hadlewyrchu yn y gyllideb derfynol, a fydd yn cael ei gosod ar 18 Rhagfyr. Lle mae newidiadau i gynlluniau ar gyfer y flwyddyn gyfredol, adlewyrchir hynny yn yr ail gyllideb atodol ar gyfer 2018-19. Mae'r newidiadau i gynlluniau yn bennaf o ganlyniad i'r broses graffu sydd wedi dilyn ers i'r gyllideb ddrafft gael ei gosod yn gyntaf. Hoffwn ddiolch i'r Pwyllgor Cyllid a phwyllgorau eraill y Cynulliad am eu gwaith wrth graffu ar y gyllideb ddrafft ac am adroddiadau ac argymhellion sy'n darparu sylfaen ar gyfer y ddadl heddiw. Dirprwy Lywydd, fy nhrydydd bwriad fydd darparu ymateb cyntaf i'r broses graffu honno, gan ganolbwyntio'n benodol ar adroddiad y Pwyllgor Cyllid a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf.
To begin, then, with context, this budget marks another milestone in our devolution journey. For the first time, the budget contains revenues raised directly from the Welsh rates of income tax. Members will be aware that, in line with my party’s manifesto, it is not my intention to raise income tax levels in Wales next year. As well as Welsh rates of income tax, the budget reflects the income expected from land transaction tax and landfill disposal tax. Altogether, more than £2 billion-worth of the revenue used next year to support Welsh public services will be raised as a result of decisions made here in the National Assembly for Wales.
Dirprwy Lywydd, the budget takes place against the twin assaults of austerity and Brexit. As Members will know from the debate we held earlier this afternoon, it is this Government’s view that any form of Brexit will leave people in Wales worse off than if membership of the European Union had continued. In a catastrophic 'no deal' Brexit, our economy might shrink by up to 10 per cent. The short and long-term implications for the Welsh budget and the funding available for public services in such a situation would be profound. That assault would be all the more damaging because it would come on top of the damage done by eight years of austerity.
Members know the facts, but members of the official opposition particularly need to hear them again. If our budget had simply retained its 2010 value, if we were not a penny better off in real terms, the budget in front of you today would have £850 million more to invest in front-line services. If spending on public services had just kept pace with the growth in the economy since 2010, not taking any greater share than David Cameron and George Osborne inherited, then this afternoon, you would be debating a budget with an extra £4 billion to attend to the urgent needs of Wales. If today’s UK Government had managed to match the longer term trend in public spending, a longer term trend sustained in Governments led by Harold Macmillan, Edward Heath, Margaret Thatcher, John Major, then our budget would be some £6 billion larger than it actually is today. Instead, Dirprwy Lywydd, we have a Chancellor in Philip Hammond who said in his budget on 29 October that austerity was over, and then shamefully left the very worst-off managing on breadline benefits, with their incomes frozen or declining for the third year in succession. A Chancellor who said that his was a budget to unleash investment to drive future prosperity, and then gave this Assembly just £2.6 million extra capital to address every unmet investment need we have the next year. This is the inescapable context in which today’s budget has been crafted, and nobody should forget it, even if, like the annual appearance of Scrooge at Christmas, we see the dusting down of the annual Conservative amendment to the budget, which once again we will oppose.
Dirprwy Lywydd, I turn to the second main part of what I want to put on record this afternoon: the changes I plan to see reflected in the final budget, to be published later this month. At the start of October, both the First Minister and I made it clear that if any further resources became available to us over the autumn, then further funding for local government would be a key priority. I’m grateful to the Welsh Local Government Association for the detailed and constructive discussions since October, and for the result we were able to reach. The package of additional funding measures for local government next year reaches a total of £141.5 million. That includes a settlement that is at least cash-flat in revenue terms for local government again next year—the third year in a row, Dirprwy Lywydd, in which we have been able to protect Welsh local government from cash cuts.
Once again, I will find the money centrally for for a funding floor to be set now at no lower than -0.5 per cent so no local authority in Wales faces reductions above that level. And we will be able to boost the capital funding available to local authorities in Wales by a further £100 million over three years, over and above the additions to capital investment that I was able to announce in the budget on 2 October.
I ddechrau, felly, â’r cyd-destun, mae'r gyllideb hon yn garreg filltir arall ar ein taith ddatganoli. Am y tro cyntaf, mae'r gyllideb yn cynnwys refeniw a godir yn uniongyrchol o gyfraddau treth incwm Cymru. Bydd yr Aelodau’n gwybod, yn unol â maniffesto fy mhlaid, nad wyf i'n bwriadu cynyddu treth incwm yng Nghymru y flwyddyn nesaf. Yn ogystal â chyfraddau treth incwm Cymru, mae'r gyllideb yn adlewyrchu’r incwm a ddisgwylir o dreth trafodiadau tir a'r dreth gwarediadau tirlenwi. At ei gilydd, bydd gwerth dros £2 biliwn o’r refeniw a ddefnyddir y flwyddyn nesaf i gefnogi gwasanaethau cyhoeddus Cymru yn cael ei godi o ganlyniad i benderfyniadau a wneir yma yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru.
Dirprwy Lywydd, mae’r gyllideb yn digwydd yn erbyn ymosodiadau deuol cyni cyllidol a Brexit. Fel y mae'r Aelodau'n ei wybod o'r ddadl a gynhaliwyd gennym yn gynharach y prynhawn yma, barn y Llywodraeth hon yw y bydd unrhyw fath o Brexit yn gadael pobl yng Nghymru yn waeth eu byd na phe bai aelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd wedi parhau. Mewn Brexit 'dim cytundeb' trychinebus, gallai ein heconomi grebachu hyd at 10 y cant. Byddai’r goblygiadau byrdymor a hirdymor i gyllideb Cymru a'r cyllid sydd ar gael i wasanaethau cyhoeddus mewn sefyllfa o'r fath yn ddifrifol. Byddai’r ymosodiad hwnnw’n fwy niweidiol byth gan y byddai'n dod ar ben y niwed a wnaed gan wyth mlynedd o gyni cyllidol.
Mae’r Aelodau’n gwybod y ffeithiau, ond mae angen i aelodau’r wrthblaid swyddogol yn arbennig eu clywed eto. Pe bai ein cyllideb wedi cadw ei gwerth o 2010, pe na baem ni wedi cael ceiniog yn fwy mewn termau real, byddai gan y gyllideb sydd ger eich bron heddiw £850 miliwn yn fwy i’w fuddsoddi mewn gwasanaethau rheng flaen. Pe bai gwariant ar wasanaethau cyhoeddus ddim ond wedi cadw i fyny â'r twf yn yr economi ers 2010, heb gymryd cyfran fwy na’r hyn a etifeddodd David Cameron a George Osborne, yna y prynhawn yma, byddech chi'n trafod cyllideb â £4 biliwn ychwanegol i’w wario ar anghenion brys Cymru. Pe bai Llywodraeth y DU heddiw wedi llwyddo i gynnal y duedd tymor hwy mewn gwariant cyhoeddus, tuedd tymor hwy a gynhaliwyd gan lywodraethau o dan arweiniad Harold Macmillan, Edward Heath, Margaret Thatcher, John Major, yna byddai ein cyllideb tua £6 biliwn yn fwy nag ydyw mewn gwirionedd heddiw. Yn hytrach, Dirprwy Lywydd, mae gennym ni Ganghellor, Philip Hammond, a ddywedodd yn ei gyllideb ar 29 Hydref bod cyni cyllidol ar ben, cyn gadael, yn gywilyddus, y bobl fwyaf anghenus yn ymdopi ar fudd-daliadau tlodi, gyda’u hincwm wedi’i rewi neu'n gostwng am y drydedd flwyddyn yn olynol. Canghellor a ddywedodd y bod ei gyllideb yn un a fyddai'n rhyddhau buddsoddiad i ysgogi ffyniant yn y dyfodol, ac a roddodd £2.6 miliwn yn unig o gyfalaf ychwanegol i’r Cynulliad hwn wedyn i roi sylw i'r holl anghenion buddsoddi heb eu diwallu sydd gennym ni y flwyddyn nesaf. Dyma'r cyd-destun diosgoi y lluniwyd cyllideb heddiw ynddo, ac ni ddylai neb anghofio hynny, hyd yn oed os byddwn ni'n gweld, fel ymddangosiad blynyddol Scrooge adeg y Nadolig, y Ceidwadwyr yn tynnu’r llwch oddi ar eu gwelliant blynyddol i’r gyllideb, y byddwn ni'n ei wrthwynebu unwaith eto.
Dirprwy Lywydd, rwy’n troi at ail brif ran yr hyn yr wyf i eisiau ei roi ar gofnod y prynhawn yma: y newidiadau yr wyf i'n bwriadu eu gweld yn cael eu hadlewyrchu yn y gyllideb derfynol, i'w chyhoeddi yn ddiweddarach y mis yma. Ddechrau mis Hydref, fe'i gwnaed yn eglur gan y Prif Weinidog a minnau, pe bai unrhyw adnoddau pellach ar gael i ni dros yr hydref, y byddai cyllid pellach i lywodraeth leol yn flaenoriaeth allweddol. Rwy’n ddiolchgar i Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru am y trafodaethau manwl ac adeiladol ers mis Hydref, ac am y canlyniad y llwyddwyd i'w sicrhau gennym. Mae’r pecyn o fesurau ariannu ychwanegol ar gyfer llywodraeth leol y flwyddyn nesaf yn cyrraedd cyfanswm o £141.5 miliwn. Mae hynny'n cynnwys setliad sydd o leiaf yn wastad o ran arian yn nhermau refeniw ar gyfer llywodraeth leol unwaith eto y flwyddyn nesaf—y drydedd flwyddyn yn olynol, Dirprwy Lywydd, pan rydym ni wedi gallu amddiffyn llywodraeth leol Cymru rhag toriadau arian parod.
Unwaith eto, byddaf yn dod o hyd i’r arian yn ganolog i bennu cyllid gwaelodol nawr na fydd yn is na -0.5 y cant, fel na fydd unrhyw awdurdod lleol yng Nghymru yn wynebu gostyngiadau uwchben y lefel honno. A byddwn yn gallu rhoi hwb o £100 miliwn arall dros dair blynedd i’r cyllid cyfalaf sydd ar gael i awdurdodau lleol yng Nghymru, yn ychwanegol at yr ychwanegiadau at fuddsoddiad cyfalaf y llwyddais i'w cyhoeddi yn y gyllideb ar 2 Hydref.
Dirprwy Lywydd, I know that Members across the Chamber are interested in support for rates paid by small businesses. Three quarters of businesses already receive help with these costs from the taxpayer here in Wales. In his budget on 29 October, the Chancellor of the Exchequer announced that he intended to introduce a scheme of high street relief, a scheme, of course, that we have had in place in Wales for the last two years. The introduction of a scheme in England, however, brings with it a funding consequential for this National Assembly. I confirmed to the Finance Committee last week that I intended to apply the full £26 million consequential to support businesses in Wales next year.
Today, Dirprwy Lywydd, I can go further to inform Members that I intend to use the bulk of that money to provide an expanded and more generous development of the existing Welsh scheme, retaining the basic parameters, which I agreed at the outset with the then finance spokesperson of Plaid Cymru. I expect to be in a position to announce the full details of the scheme very soon. And, Dirprwy Lywydd, because I recognise that any national scheme may leave some anomalies at a local level, I also intend to increase the funding to local authorities further to boost their ability to respond to particular needs of ratepayers in their localities through the discretionary rate relief scheme that local authorities operate in every part of Wales.
Finally, Dirprwy Lywydd, in this part of what I have say, to note a further element in the agreement we have with Plaid Cymru in this second year of the two-year budget agreement we reached on a package of measures last year, where we have mutual policy interests. The draft budget of 2 October contained an additional £2.7 million to upgrade both Urdd camps at Glan-llyn and Llangrannog.
Today, I can let Members know that I intend to double the amount of capital funding set aside in next year's budget to take forward the results of feasibility studies agreed between our two parties, from £5 million to £10 million. I do so because of the progress made in producing those studies. The culture Minister last week updated the Assembly about the feasibility studies for a new contemporary art gallery for Wales and a new football museum. The feasibility study for a national archive for Wales will be available by spring next year. Both our parties want that work to be able to be taken forward and this significant additional capital, which I announce this afternoon, will help to make that happen.
Finally, Dirprwy Lywydd, to the third part of what I'm going to say in this part of the debate and, particularly, to provide a preliminary response to the recommendations of the Finance Committee. I will, of course, provide a formal written response to the committee in advance of the vote on the final budget in January next year. This afternoon, I wanted to say immediately that I accept the first of the recommendations of the Finance Committee's report that we retain the current practice of a two-stage budget process for next year. I intend, additionally, to follow the committee's advice in relation to Her Majesty's Revenue and Customs and the Office for Budget Responsibility, and will be pleased to provide the committee with any renewed memorandum of understanding in relation to independent tax forecasting as the committee's report suggests.
Dirprwy Lywydd, much attention has been given during the scrutiny process across Assembly committees to preventative spend. I hope the definition of prevention, arrived at in consultation with third sector bodies, Public Health Wales, the fire service and others, has helped in this year's round, and I look forward to further refinements of it in discussions with committees and others. It is certainly not intended to be the last word on this matter, and I'm confident that the scrutiny process will allow us to take that definition further. The future generations commissioner has taken a particular interest in prevention, alongside other aspects of the budget, and I thank her and her team for the advice provided on the application of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 to the budget-making process, and therefore to the Finance Committee for their recognition of the additional steps taken this year to bring about the cultural change necessary within the Welsh Government to embed the Act in all we do.
Llywydd, the final recommendation of the committee returns me to where I began this debate this afternoon, by noting the need for budgetary flexibility in response to Brexit, and of course I agree with that recommendation. The next few weeks could see decisions made that will have a deep and lasting impact on the resources available to this National Assembly to discharge the responsibilities devolved to Wales. That uncertainty has hung over the whole of the budget process this year, even as we in the Government remain committed to doing everything that we can to help our public services meet the very real challenges of today, while acting to improve the prospects for Welsh citizens in the future. That's what this budget does, and I ask Members to support it this afternoon.
Dirprwy Lywydd, rwy’n gwybod bod gan Aelodau ar draws y Siambr ddiddordeb mewn cymorth ar gyfer ardrethi a delir gan fusnesau bach. Mae tri chwarter o fusnesau eisoes yn derbyn cymorth gyda'r costau hyn gan y trethdalwr yma yng Nghymru. Yn ei gyllideb ar 29 Hydref, cyhoeddodd Canghellor y Trysorlys ei fod yn bwriadu cyflwyno cynllun rhyddhad ar gyfer y stryd fawr, cynllun, wrth gwrs, sydd wedi bod ar waith gennym ni yng Nghymru dros y ddwy flynedd ddiwethaf. Fodd bynnag, mae cyflwyno cynllun yn Lloegr yn arwain at swm canlyniadol i’r Cynulliad Cenedlaethol hwn. Cadarnheais i'r Pwyllgor Cyllid yr wythnos diwethaf fy mod i'n bwriadu defnyddio’r swm canlyniadol llawn o £26 miliwn i gynorthwyo busnesau yng Nghymru y flwyddyn nesaf.
Heddiw, Dirprwy Lywydd, gallaf fynd ymhellach i hysbysu'r Aelodau fy mod i'n bwriadu defnyddio’r rhan fwyaf o'r arian hwnnw i ddarparu datblygiad estynedig a mwy hael o gynllun presennol Cymru, gan gadw’r paramedrau sylfaenol, y cytunais arnynt ar y cychwyn gyda llefarydd cyllid Plaid Cymru ar y pryd. Rwy’n disgwyl bod mewn sefyllfa i gyhoeddi manylion llawn y cynllun yn fuan iawn. A, Dirprwy Lywydd, gan fy mod i'n cydnabod y gall unrhyw gynllun cenedlaethol adael rhai anomaleddau ar lefel leol, rwyf i hefyd yn bwriadu cynyddu’r cyllid i awdurdodau lleol ymhellach i hybu eu gallu i ymateb i anghenion penodol trethdalwyr yn eu hardaloedd drwy gyfrwng y cynllun rhyddhad ardrethi dewisol y mae awdurdodau lleol yn ei weithredu ym mhob rhan o Gymru.
Yn olaf, Dirprwy Lywydd, yn y rhan hon o'r hyn sydd gennyf i’w ddweud, i nodi elfen arall yn y cytundeb sydd gennym ni gyda Phlaid Cymru yn yr ail flwyddyn hon o’r cytundeb cyllideb dwy flynedd a sicrhawyd gennym ar becyn o fesurau y llynedd, lle'r ydym ni'n rhannu buddiannau polisi. Roedd cyllideb ddrafft 2 Hydref yn cynnwys £2.7 miliwn yn ychwanegol i uwchraddio dau wersyll yr Urdd yng Nglan-llyn a Llangrannog.
Heddiw, gallaf hysbysu'r Aelodau fy mod i'n bwriadu dyblu faint o gyllid cyfalaf sy'n cael ei neilltuo yng nghyllideb y flwyddyn nesaf i fwrw ymlaen â chanlyniadau astudiaethau dichonoldeb y cytunwyd arnynt rhwng ein dwy blaid, o £5 miliwn i £10 miliwn. Rwy’n gwneud hynny oherwydd y cynnydd a wnaed o ran llunio'r astudiaethau hynny. Yr wythnos diwethaf, rhoddodd y Gweinidog diwylliant y wybodaeth ddiweddaraf i'r Cynulliad am yr astudiaethau dichonoldeb ar gyfer oriel celfyddyd gyfoes newydd i Gymru ac amgueddfa bêl-droed newydd. Bydd yr astudiaeth ddichonoldeb ar gyfer archif genedlaethol i Gymru ar gael erbyn y gwanwyn y flwyddyn nesaf. Mae ein dwy blaid eisiau i’r gwaith hwnnw allu cael ei wneud a bydd y cyfalaf ychwanegol sylweddol hwn, yr wyf i'n ei gyhoeddi y prynhawn yma, yn helpu i sicrhau bod hynny'n digwydd.
Yn olaf, Dirprwy Lywydd, i drydedd ran yr hyn yr wyf i'n mynd i’w ddweud yn y rhan hon o'r ddadl ac, yn benodol, i ddarparu ymateb rhagarweiniol i argymhellion y Pwyllgor Cyllid. Byddaf, wrth gwrs, yn darparu ymateb ysgrifenedig ffurfiol i'r pwyllgor cyn y bleidlais ar y gyllideb derfynol ym mis Ionawr y flwyddyn nesaf. Y prynhawn yma, roeddwn i eisiau dweud ar unwaith fy mod i'n derbyn y cyntaf o argymhellion adroddiad y Pwyllgor Cyllid y dylem ni gadw'r arfer presennol o broses gyllideb dau gam ar gyfer y flwyddyn nesaf. Rwy’n bwriadu, hefyd, dilyn cyngor y pwyllgor o ran Cyllid a Thollau ei Mawrhydi a’r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, a byddaf yn falch o roi i'r pwyllgor unrhyw femorandwm cyd-ddealltwriaeth newydd o ran rhagolygon treth annibynnol fel y mae adroddiad y pwyllgor yn ei awgrymu.
Dirprwy Lywydd, rhoddwyd llawer o sylw yn ystod y broses graffu ar draws pwyllgorau’r Cynulliad i wariant ataliol. Rwy’n gobeithio bod y diffiniad o atal, y cytunwyd arno mewn ymgynghoriad â chyrff trydydd sector, Iechyd Cyhoeddus Cymru, y gwasanaeth tân ac eraill, wedi helpu yn rownd eleni, ac rwy’n edrych ymlaen at fireinio pellach arno mewn trafodaethau â’r pwyllgorau ac eraill. Yn sicr ni fwriedir mai dyma fydd y gair olaf ar y mater hwn, ac rwy’n hyderus y bydd y broses graffu yn caniatáu i ni fynd â’r diffiniad hwnnw ymhellach. Mae comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol wedi cymryd diddordeb arbennig mewn atal, ochr yn ochr ag agweddau eraill ar y gyllideb, a diolchaf iddi hi a'i thîm am y cyngor a ddarparwyd ar gymhwysiad Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 i'r broses llunio cyllideb, ac felly i'r Pwyllgor Cyllid am eu cydnabyddiaeth o'r camau ychwanegol a gymerwyd eleni i wneud y newid diwylliannol angenrheidiol o fewn Llywodraeth Cymru i ymgorffori’r Ddeddf ym mhopeth a wnawn.
Llywydd, mae argymhelliad olaf y pwyllgor yn fy nychwelyd i le y dechreuais i'r ddadl hon y prynhawn yma, gan nodi'r angen am hyblygrwydd cyllidebol mewn ymateb i Brexit, ac wrth gwrs rwy’n cytuno â’r argymhelliad hwnnw. Gallai penderfyniadau a wneir yn yr ychydig wythnosau nesaf gael effaith ddwys a pharhaol ar yr adnoddau sydd ar gael i'r Cynulliad Cenedlaethol hwn i gyflawni'r cyfrifoldebau sydd wedi'u datganoli i Gymru. Mae'r ansicrwydd hwnnw wedi bod yn gwmwl dros holl broses y gyllideb eleni, hyd yn oed wrth i ni yn y Llywodraeth barhau i ymroi i wneud popeth a allwn i helpu ein gwasanaethau cyhoeddus ymateb i heriau gwirioneddol y presennol, gan gymryd camau i wella'r rhagolygon i ddinasyddion Cymru yn y dyfodol. Dyna mae’r gyllideb hon yn ei wneud, a gofynnaf i’r Aelodau ei chefnogi y prynhawn yma.
Thank you. I call on the Chair of the Finance Committee, Llyr Gruffydd.
Diolch. Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Llyr Gruffydd.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd.
Mi fydd Aelodau'n gwybod, wrth gwrs, fy mod i wedi cael fy mhenodi'n Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid yn gynharach y tymor yma, ac felly mae hwn wedi bod yn brofiad newydd i fi, ac mae craffu ar y gyllideb ddrafft wedi bod yn gyflwyniad diddorol iawn, gawn ni ddweud, i waith y Pwyllgor Cyllid.
Wrth gwrs, mi newidiwyd y ffordd y mae'r gyllideb ddrafft yn cael ei chraffu arni y llynedd, a dyma'r ail dro i'r Pwyllgor Cyllid gynnal gwaith craffu ar lefel uwch a strategol, gan edrych ar gynlluniau cyffredinol o ran gwariant a chodi refeniw. Fel rhan o'n gwaith craffu, fe wnaethon ni ystyried amseriad y gyllideb ddrafft, fel rŷm ni wedi clywed yn sylwadau agoriadol yr Ysgrifennydd Cabinet. Mae'r pwyllgor yn cydnabod y gallai cyhoeddi cyllideb ddrafft Cymru cyn cyllideb y Deyrnas Unedig achosi anawsterau. Unwaith y mae cyllideb y Deyrnas Unedig yn cael ei chyhoeddi, gall arwain at newidiadau yn y dyraniadau rhwng y gyllideb ddrafft a'r gyllideb derfynol, ac at fwy o newidiadau yn ystod y flwyddyn—in-year changes. Fodd bynnag, fe gytunwyd bod yr arfer presennol o gyhoeddi'r gyllideb ddrafft yng Nghymru cyn datganiad yr hydref gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig yn well er mwyn osgoi oedi yn y gwaith craffu. Rwy'n falch bod yr Ysgrifennydd Cabinet yn derbyn ein hargymhelliad ni, ond wrth gwrs mi fyddwn ni yn parhau i adolygu'r trefniadau wrth fynd yn ein blaenau.
Mae ein hadroddiad ni yn gwneud cyfres o argymhellion, a byddaf yn ymdrin yn fyr â rhai o'r rhai amlycaf yn fy nghyfraniad i'r ddadl yma y prynhawn yma. Dyma, wrth gwrs, y gyllideb ddrafft gyntaf ar ôl cyflwyno cyfraddau treth incwm Cymru, sy'n foment gyffrous a moment hanesyddol i ddatganoli. Fe glywon ni gan Gyllid a Thollau Ei Mawrhydi am y gwaith sy'n cael ei wneud i sicrhau y byddan nhw'n barod erbyn 1 Ebrill, ac ar y cyfan, mae'n ymddangos bod y gwaith ar amser ac yn symud ymlaen yn dda. Erbyn hyn, dylai pawb sydd yma heddiw fod wedi derbyn llythyr yn rhoi gwybod iddyn nhw am eu statws fel trethdalwyr Cymreig, ond rŷm ni yn cydnabod ar yr un pryd, wrth gwrs, fod gan Gymru ffin ddeinamig, gyda thua 100,000 o bobl yn mudo yn ôl ac ymlaen bob blwyddyn. Felly, bydd monitro trethdalwr Cymru yn effeithiol yn hanfodol, ac rŷm ni'n argymell bod Llywodraeth Cymru yn monitro'r cynnydd sy'n cael ei wneud yn y broses yna o nodi trethdalwyr Cymreig wrth inni fynd yn ein blaenau. Mi gafodd y pwyllgor sicrwydd gan Ysgrifennydd y Cabinet fod Llywodraeth Cymru yn talu am y gwaith yma, a'i fod e'n glir ynghylch y gwasanaeth a ddisgwylir gan Gyllid a Thollau Ei Mawrhydi.
Roedd y pwnc o ragweld—'forecast-io'—refeniw treth yn y dyfodol hefyd yn peri pryder i'r pwyllgor. Yn yr Alban, wrth gwrs, rŷm ni wedi clywed sut roedd y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, yr OBR, a Chomisiwn Cyllidol yr Alban wedi goramcangyfrif yr incwm o £700 miliwn a £500 miliwn, yn y drefn honno. Mi ofynnwyd i'r OBR a allai hyn ddigwydd yng Nghymru, ac fe ddywedwyd y bydd mwy yn cael ei ddysgu pan fydd y wybodaeth o'r arolwg cyntaf o incwm personol ar gael, tra dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet wrthym ni fod y rhesymau dros y goramcangyfrif yn yr Alban yn parhau yn anhysbys.
Thank you, Dirprwy Lywydd.
Members will know, of course, that I was appointed Chair of the Finance Committee earlier this year, so this has been a new experience for me, and scrutiny of the draft budget has been a fascinating introduction, one could say, to the work of the Finance Committee.
Of course, the way that the draft budget is scrutinised was changed last year, and this is the second time that the Finance Committee has undertaken a more high-level, strategic scrutiny, looking at overarching spending and revenue-raising plans. As part of our scrutiny, we considered the timing of the draft budget, as we've already heard in the opening remarks of the Cabinet Secretary. The committee recognises that publishing the Welsh draft budget before the UK budget can cause difficulties. Once the UK budget is published, this can result in allocation changes between the draft and the final budgets, and more in-year funding changes. However, we agreed that the current practice of publishing the Welsh draft budget prior to the UK autumn statement is preferable to delaying scrutiny. I'm pleased that the Cabinet Secretary accepts our recommendation but, of course, we will continue to review the arrangements as we go forward.
Our report makes a series of recommendations, and I'll briefly cover some of the more prominent ones in my contribution to this debate this afternoon. This is the first draft budget after the introduction of the Welsh rate of income tax, which is an exciting and historic moment in devolution. We heard from Her Majesty's Revenue and Customs about the work being done to ensure they are ready for 1 April and, in the main, it seems that work is on target and is progressing well. Everyone here today should by now have received a letter informing them of their Welsh taxpayer status, but we do recognise at the same time that Wales has a dynamic border, with around 100,000 people migrating back and forth each year. So, effectively monitoring Welsh taxpayers is going to be crucial, and we recommend that the Welsh Government clearly monitors progress in that process of identification of Welsh taxpayers as we make progress. The Cabinet Secretary assured the committee that this work was being paid for, and as such he was clear about his expectations of the service expected of HMRC.
The subject of forecasting future tax revenues was also an area of concern for the committee. In Scotland, we heard that there was an overestimation by the Office for Budget Responsibility, the OBR, and the Scottish Fiscal Commission of £700 million and £500 million respectively. We asked the OBR whether this could happen in Wales, and it was said that more will be learnt when the first survey of personal income is available, whilst the Cabinet Secretary told us the reasons for the overestimation in Scotland are still unknown.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Er ein bod ni wedi cael sicrwydd gan yr Ysgrifennydd y Cabinet ei fod yn gweithio gyda'i gymheiriaid yn yr Alban i ddysgu o'r hyn sydd wedi digwydd yno, ac er ein bod yn cydnabod bod y fframwaith cyllidol yn darparu amddiffyniad i ni yn y flwyddyn gyntaf, mae angen i'r gwaith yma gael ei wneud yn iawn ac yn dda, neu, wrth gwrs, mi fydd goblygiadau difrifol amlwg i ni yng Nghymru o'i beidio â'i gael yn iawn.
Y llynedd, fe ddywedodd yr OBR wrth y pwyllgor fod amseriad cyllideb Cymru yng nghyswllt datganiad yr hydref Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn 'heriol'. Wel, bydd yr OBR nawr yn rhoi amcan ffurfiol o refeniw treth yng Nghymru, ac mae'r pwyllgor yn cydnabod y manteision o gael yr OBR i wneud hyn, ond rŷm ni yn parhau ychydig yn bryderus. Rŷm ni'n credu ei bod yn hollbwysig bod y gwaith o nodi trethdalwyr ac o gynnal rhagolygon treth yn cael ei wneud yn drylwyr i Gymru, ac rŷm ni wedi argymell bod Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod yr holl waith a wneir gan yr OBR a Chyllid a Thollau Ei Mawrhydi yn cael yr un flaenoriaeth â'r gwaith maen nhw'n ei wneud yng nghyd-destun y Deyrnas Unedig.
Y llynedd, craffodd y Pwyllgor Cyllid ar y rhagolygon treth, ac mi wnaed argymhellion mewn perthynas â darparu data penodol i Gymru. Fe gawsom ni dystiolaeth eto eleni ynghylch y mater yma. Er bod y pwyllgor yn cydnabod bod goblygiadau o ran adnoddau i lunio data ychwanegol, wrth i'r amser fynd heibio, rŷm ni yn credu bod cael gwell data penodol i Gymru yn hanfodol er mwyn bod yn sail gref i benderfyniadau ar bolisi treth ac i ragolygon treth Cymru.
Wrth ystyried y gyllideb ddrafft hon a'r blaenoriaethu sy'n cael eu hamlinellu ynddi, mi roedd y pwyllgor yn ymwybodol, wrth gwrs, fel rŷm ni wedi clywed yn y sylwadau agoriadol, fod y gyllideb wedi cael ei llunio yng nghyd-destun 10 mlynedd o gyfyngiadau ar wariant cyhoeddus, gyda phwysau amlwg o gyfeiriad y gwasanaeth iechyd, sy'n galw'n barhaus am ragor o adnoddau. Fodd bynnag, mae'r pwyllgor hefyd yn cydnabod yr effaith sy'n dod o flaenoriaethu'r prif grŵp gwariant—y MEG—iechyd yn barhaus dros bortffolios eraill. Fe awgrymodd Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru y dylid ond dyrannu rhagor o arian i'r maes iechyd ar yr amod mai ar gyfer gweithgareddau ataliol roedd hynny, a bod arian yn cael ei wario mewn partneriaeth â rhanddeiliaid eraill. Mae'r pwyllgor yn credu bod yr awgrym hwn yn un defnyddiol, ac rŷm ni wedi argymell bod Llywodraeth Cymru yn ystyried hyn.
Fe roddodd comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol dystiolaeth ynghylch y cysylltiadau yn y gyllideb ddrafft â Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 hefyd, wrth gwrs. Roedd y comisiynydd o'r farn bod cynnydd yn cael ei wneud ond bod angen rhagor o newid er mwyn sicrhau bod y Ddeddf yn rhan annatod o ddiwylliant Llywodraeth Cymru. Rŷm ni wedi argymell y dylai Llywodraeth Cymru ymgysylltu mor llawn â phosibl â'r comisiynydd i greu'r newid diwylliannol yma rŷm ni am ei weld, a'r newid diwylliannol y gwnaeth yr Ysgrifennydd Cabinet gyfeirio ato yn gynharach.
Fe arweiniodd adborth gan randdeiliaid, a'r pryderon niferus a fynegodd pwyllgorau'r Cynulliad ynghylch ansawdd asesiadau effaith, at fabwysiadu dull trawsbynciol newydd o graffu ar y gyllideb eleni. Fe gyfarfu'r Pwyllgor Cyllid, y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, a'r Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau ar y cyd yn ystod y cylch cyllideb hwn er mwyn craffu ar ddull Llywodraeth Cymru o asesu effaith ei chyllideb ar blant, ar genedlaethau'r dyfodol ac ar gydraddoldeb. Mae'r tri phwyllgor wedi cytuno i ystyried y dystiolaeth a gasglwyd yn y sesiwn benodol honno, ac i adrodd ar y cyd yn y flwyddyn newydd, gyda'r bwriad, wrth gwrs, o ddylanwadu, gobeithio, ar gyllidebau yn y dyfodol.
Eleni, fe gafodd y gwaith o graffu ar y gyllideb ei osod yn erbyn diffiniad hirddisgwyliedig o wariant ataliol, fel y clywsom ni gynnau, ac fe glywsom fod y diffiniad yma wedi'i lunio mewn partneriaeth â rhanddeiliaid. Fodd bynnag, ni welsom dystiolaeth helaeth bod dyraniadau'n cael eu hystyried yn sgil y diffiniad, ac mae'n ymddangos bod penderfyniadau gwariant yn dal, yn rhy aml o lawer, yn cael eu gwneud ar eu pennau eu hunain.
Mae'r pwyllgor o'r farn bod gwariant ataliol effeithiol yn gofyn am ddull integredig, ac y bydd yn cymryd amser i gynnwys gwariant ataliol o fewn proses y gyllideb. Rŷm ni'n derbyn hynny. Rŷm ni hefyd yn cydnabod y bydd y diffiniad o wariant ataliol yn cael ei ddiweddaru yng ngoleuni profiad, ac mae'r pwyllgor yn edrych ymlaen at weld gwelliannau yn y modd y mae'r dyraniadau yn y gyllideb yn cysylltu â'r diffiniad o wariant ataliol mewn cyllidebau yn y dyfodol.
Nawr, fe glywodd y pwyllgor dystiolaeth gadarnhaol ynghylch y cynllun gweithredu ar yr economi. Fodd bynnag, nododd tystiolaeth hefyd ei bod yn anodd nodi gwariant ar feysydd penodol o fewn tablau'r gyllideb, a'i bod yn anodd alinio polisïau o fewn y gyllideb. Mae'r pwyllgor o'r farn y dylai'r gyllideb fod yn fwy eglur, felly, gan sicrhau mwy o dryloywder i alluogi rhanddeiliad i briodoli buddsoddiad yn y cynllun gweithredu ar yr economi i'r tablau yn y gyllideb. Byddai'r pwyllgor hefyd yn hoffi gweld ystyriaeth bellach i sut y gellir blaenoriaethu'r gwaith o fynd i'r afael ag anghydraddoldeb rhanbarthol ledled Cymru wrth wneud penderfyniadau mewn perthynas â buddsoddi mewn seilwaith.
Cyhoeddodd Ysgrifennydd y Cabinet y byddai'r cyllid canlyniadol a fydd yn deillio o gynllun rhyddhad ardrethi busnes y Deyrnas Unedig yn cael ei ddefnyddio ar gyfer cynllun rhyddhad ardrethi Cymru. Ac rŷm ni wedi clywed ychydig mwy o fanylion yn fan hyn y prynhawn yma, ac mi fyddwn ni'n edrych ymlaen, wrth gwrs, i gael y manylion yna yn llawn, maes o law.
Roedd yr ansicrwydd parhaus o amgylch Brexit yn golygu, wrth gwrs, ei bod hi'n anodd craffu'n effeithiol ar gynlluniau penodol y Llywodraeth i ymateb i Brexit. Roedd y dystiolaeth a gawsom ni yn dangos pryder nid yn unig am gynlluniau cyllido ond ynghylch materion ehangach, megis trefniadau gofal iechyd a sefydlogrwydd economaidd, ac rŷm ni yn gobeithio y bydd y Llywodraeth yn ystyried y materion yma. Nawr, mi ddywedodd Ysgrifennydd y Cabinet fod angen hyblygrwydd i ymateb i Brexit, ac mi gefnogodd y pwyllgor y dull yma. Fodd bynnag, byddem ni hefyd yn awyddus i weld manylion ynghylch ymateb Llywodraeth Cymru i Brexit yn y gyllideb atodol gyntaf y flwyddyn nesaf, wrth gwrs.
Eleni, mi fu'r pwyllgor yn elwa o gyngor arbenigol Dr Ed Poole o Ganolfan Llywodraethiant Cymru. Ac yn ddiddorol, fe roddodd Dr Poole hefyd dystiolaeth i'r pwyllgor ar y gyllideb ddrafft. Nawr, mae hon yn rôl ddeuol eithaf anarferol, ond i fi, mae hyn yn dangos hefyd, wrth gwrs, fod angen inni ehangu argaeledd arbenigwyr cyllid ledled Cymru. Wrth i ddatganoli cyllidol ddatblygu, mae angen inni sicrhau bod gennym ni gymdeithas ddinesig sy'n barod i gymryd rhan yn y broses ac, wrth gwrs, sy'n abl i wneud hynny.
I gloi, felly, mi hoffwn i ddiolch i bawb a gyfrannodd yn ystod pob cam o'r broses graffu yma: aelodau'r pwyllgor wrth gwrs, y clercod a'r tîm ymchwil, a hefyd y rhai a ddaeth i'r digwyddiad rhanddeiliad, ac i'r rhai a gyflwynodd dystiolaeth ffurfiol. Rŷm ni'n ddiolchgar iawn am waith ein holl randdeiliaid wrth ein helpu ni i lunio ein canfyddiadau, ac rydw i'n edrych ymlaen at glywed ymhellach, neu weld ymhellach, ymateb ffurfiol Llywodraeth Cymru i'n hadroddiad ni pan ddaw'r amser. Diolch.
Whilst we were reassured that the Cabinet Secretary is working with his Scottish counterpart to learn from what's happened in Scotland, and although we recognise that the fiscal framework provides protection for us in the first year, this work needs to be done correctly and done well, or there will be serious implications for us in Wales from not getting this right.
Last year, the OBR told the committee that the timing of the Welsh budget in relation to the UK autumn statement is 'challenging'. Well, the OBR will now be formally forecasting Welsh tax revenue, and the committee recognises the benefit of this being undertaken by the OBR, but we remain slightly concerned. We believe it is vital that taxpayer identification and forecasting is undertaken thoroughly for Wales, and we have recommended that the Welsh Government ensures that all work undertaken by the OBR and HMRC is given the same priority as the work they undertake in a UK context.
Last year, the Finance Committee scrutinised tax forecasts, and made recommendations in relation to the provision of Welsh specific data. We received evidence again this year raising this issue. Whilst the committee recognises that there are resource implications to creating additional data, we believe that, as time passes, improved Welsh specific data is crucial to informing both Welsh tax policy decision making and Welsh tax forecasting.
When considering this draft budget and the prioritisations given, the committee were mindful that this budget, as we've already heard in the opening statement, has been produced in the context of 10 years of constrained public finances, with evident pressure from an ever-demanding health service. However, the committee also recognises the impact of the continual prioritisation of the health main expenditure group—the MEG—over other portfolios. The Future Generations Commissioner for Wales suggested that additional allocations to health should only be made with the proviso that they are for preventative activities, and that funding is spent in partnership with other stakeholders. The committee does believe that there is merit in this suggestion, and we have recommended that the Welsh Government give this consideration.
The future generations commissioner gave evidence on the links in the draft budget with the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015. The commissioner felt that progress was being made, but that there is still change needed to ensure that the Act is embedded in the culture of the Welsh Government. We have recommended that the Welsh Government should engage as fully as possible with the commissioner to create this cultural change that we want to see, and the cultural change that the Cabinet Secretary referred to earlier on.
Stakeholder feedback and repeated concerns voiced by Assembly committees about the quality of impact assessments led to a new cross-cutting approach to this year’s budget scrutiny. The Finance Committee, the Children, Young People and Education Committee and the Equality, Local Government and Communities Committee met jointly during this budget round to scrutinise the Welsh Government's approach to assessing the impact of its budget on children, on future generations and on equalities. The three committees have agreed to consider the evidence gathered in this specific session, and to report jointly in the new year, with a view to influencing, hopefully, future budgets.
This year, the work of budget scrutiny was set against a long-awaited definition of preventative spend, as we heard earlier, and we heard that this definition was created in partnership with stakeholders. However, we didn’t see extensive evidence that allocations were being considered in light of the definition, and it appears that spending decisions are too often being made in isolation.
The committee does believe that effective preventative spending requires an integrated approach, and time will be required to embed prevention into the budget process. We accept that. We also recognise that the definition of preventative spend will be updated in light of experience, and the committee looks forward to seeing improvements in how the budget allocations link up with the definition of preventative spend in future budgets.
The committee heard positive evidence with regard to the economic action plan. However, evidence also identified that it was difficult to identify spending on specific areas within the budget tables and that it’s difficult to align policies within the budget. The committee believes that the budget should be more explicit, ensuring increased transparency to enable stakeholders to track investments in the economic action plan to the budget tables. The committee would also like to see further consideration being given to how tackling regional inequality across Wales can be prioritised in decision making in relation to infrastructure investment.
The Cabinet Secretary announced that the consequential from the UK business rates relief scheme would be used for the Welsh rate relief scheme. And we’ve heard a few additional details on that this afternoon and we look forward to having greater detail in due course.
The continued uncertainty around Brexit meant, of course, that it was difficult to effectively scrutinise specific plans by the Welsh Government to respond to Brexit. The evidence we did receive showed concern not just on funding plans, but with regard to wider issues, such as healthcare arrangements and economic stability. We hope that these issues will be considered by the Welsh Government. The Cabinet Secretary said that flexibility was needed to respond to Brexit and the committee supported this approach. However, we would also be keen to see details as to how the Welsh Government responds to Brexit in the first supplementary budget next year, of course.
This year, the committee benefited from the expert advice of Dr Ed Poole from the Wales Governance Centre. Interestingly, Dr Poole also gave evidence to the committee on the draft budget. This is a rather unusual dual role, but for me this shows that we need to broaden the availability of finance experts across Wales. As fiscal devolution progresses, we need to ensure that we have a civic society that is fully willing and able to engage in that process.
To conclude, I would like to thank everyone who contributed to all stages of the scrutiny process: committee members of course, the research team, the clerking team, and also those who attended the stakeholder event or provided formal evidence. We are extremely grateful for the work of all of our stakeholders in helping us to shape our findings, and I look forward to seeing or hearing the Government’s formal response to our report. Thank you.
Rwyf wedi dethol y gwelliant i'r cynnig a galwaf ar Darren Millar i gyflwyno'r gwelliant. Darren Millar.
I have selected the amendment to the motion and I call on Darren Millar to move that amendment. Darren Millar.
Gwelliant 1—Darren Millar
Dileu popeth a rhoi yn ei le:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn credu nad yw Cyllideb Ddrafft Llywodraeth Cymru ar gyfer 2019-20 yn diwallu anghenion pobl Cymru.
Amendment 1—Darren Millar
Delete all and replace with:
To propose that the National Assembly for Wales:
Does not believe that the Welsh Government's Draft Budget 2019-20 meets the needs of the Welsh people.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
Diolch, Llywydd, and can I move the amendment, which is tabled in my name?
The Cabinet Secretary started his speech with a reference to the context around this budget and the context in which he has had to set it. He referred a great deal to austerity and the challenges that the UK Government has had to face, and, as a result, the Welsh Government has had to face as a result of the pressure on public finances, but he didn't mention at any time the fact that the reason that we were having to cope with austerity in recent years has been as a result of the disastrous state of public finances that were left by Gordon Brown and Alistair Darling during the Labour Government's time in office.
Now, let me give you a little bit more detail on the context in which this budget has been set, because whilst you have heard that austerity is continuing, nothing could actually be further from the truth. The Welsh Government has a budget in excess of £16 billion next year. It's a record-breaking budget, the largest budget the Welsh Government has ever received, and actually the budget will have increased over the period of the spending review, over and above inflation, between 2015 and 2020.
This year is the biggest budget in the history of devolution, and the current funding arrangements between the Welsh Government and the UK Government mean that for every single pound spent on a devolved area in England, Wales receives £1.20 to spend here. On top of that, the recent spending decisions announced by the Chancellor in his autumn budget mean that the Welsh Government's revenue budget is going to increase by £550 million—that's over £0.5 billion by 2021. And in addition to that extra cash, the UK Government is scrapping the Severn bridge tolls, expected to give £100 million a year boost to the Welsh economy every year. It’s already committed to supporting the development of a mid Wales growth deal, and it has pledged, unlike the Welsh Government, £120 million for a north Wales growth deal, and I think that it’s about time you put your hand in your pocket to put some money on the table too.
So, you've got a rising budget from Westminster and you've got new flexibility in terms of the taxation powers that have been devolved by the UK Conservative Government and that, I believe, is the context in which you are setting your budget and I believe it gives you an opportunity—[Interruption.]—to do things differently. I'll happily take an intervention.
Diolch, Llywydd, ac a gaf i gynnig y gwelliant, a gyflwynwyd yn fy enw i?
Dechreuodd Ysgrifennydd y Cabinet ei araith drwy gyfeirio at gyd-destun y gyllideb hon a’r cyd-destun y bu'n rhaid iddo ei llunio ynddo. Cyfeiriodd lawer at gyni cyllidol a'r heriau y bu'n rhaid i Lywodraeth y DU eu hwynebu, ac, o ganlyniad, y bu'n rhaid i Lywodraeth Cymru eu hwynebu o ganlyniad i'r pwysau ar gyllid cyhoeddus, ond ni chyfeiriodd ar unrhyw adeg at y ffaith mai’r rheswm pam roeddem ni’n gorfod ymdopi â chyni cyllidol yn y blynyddoedd diwethaf oedd o ganlyniad i gyflwr trychinebus cyllid cyhoeddus a adawyd gan Gordon Brown ac Alistair Darling yn ystod cyfnod y Llywodraeth Lafur.
Nawr, gadewch i mi roi ychydig mwy o fanylion i chi am y cyd-destun y lluniwyd y gyllideb hon ynddo, oherwydd er eich bod chi wedi clywed bod cyni cyllidol yn parhau, ni allai dim fod yn bellach o'r gwirionedd. Mae gan Lywodraeth Cymru gyllideb o dros £16 biliwn y flwyddyn nesaf. Dyna’r gyllideb fwyaf erioed, y gyllideb fwyaf y mae Llywodraeth Cymru erioed wedi ei derbyn, ac mewn gwirionedd bydd y gyllideb wedi cynyddu dros gyfnod yr adolygiad o wariant, uwchlaw chwyddiant, rhwng 2015 a 2020.
Eleni yw'r gyllideb fwyaf yn hanes datganoli, ac mae'r trefniadau ariannu presennol rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn golygu bod Cymru yn cael £1.20 i’w wario yma ar gyfer pob punt sy'n cael ei gwario ar faes datganoledig yn Lloegr. Ar ben hynny, mae’r penderfyniadau gwariant diweddar a gyhoeddwyd gan y Canghellor yn ei gyllideb hydref yn golygu bod cyllideb refeniw Llywodraeth Cymru yn mynd i gynyddu £550 miliwn—dros £0.5 biliwn erbyn 2021. Ac yn ogystal â’r arian ychwanegol hwnnw, mae Llywodraeth y DU yn diddymu tollau pontydd Hafren, a disgwylir i hynny roi hwb o £100 miliwn y flwyddyn i economi Cymru bob blwyddyn. Mae eisoes wedi ymrwymo i gefnogi datblygiad bargen twf y canolbarth, ac mae wedi addo, yn wahanol i Lywodraeth Cymru, £120 miliwn ar gyfer bargen twf y gogledd, ac rwy’n meddwl ei bod hi'n hen bryd i chi roi eich llaw yn eich poced i roi rhywfaint o arian ar y bwrdd hefyd.
Felly, mae gennych chi gyllideb sy'n cynyddu gan San Steffan ac mae gennych chi hyblygrwydd newydd o ran y pwerau trethu a ddatganolwyd gan Lywodraeth Geidwadol y DU a dyna, rwy’n credu, yw’r cyd-destun yr ydych chi'n llunio eich cyllideb ynddo ac rwy’n credu ei fod yn rhoi cyfle i chi—[Torri ar draws.]—i wneud pethau'n wahanol. Rwy’n hapus i dderbyn ymyriad.
Do you accept or believe that the budget now is not 5 per cent lower than it was in 2010-11? Do you not agree with that?
A ydych chi'n derbyn neu’n credu nad yw’r gyllideb nawr 5 y cant yn is nag ydoedd yn 2010-11? Onid ydych chi’n cytuno â hynny?
I agree that this is the largest budget ever received by a Welsh Government.
Rwy’n cytuno mai hon yw’r gyllideb fwyaf a dderbyniwyd gan Lywodraeth Cymru erioed.
That's not answering my question—
Nid yw hynny'n ateb fy nghwestiwn—
That is the situation.
Now, from April, as we've already heard, the Welsh Government will have new tax levers—more tax levers than ever before in order to generate some wealth for the Welsh economy, but instead of seizing the opportunity that those tax levers represent, to give our economy a shot in the arm, the Welsh Government has succumbed to the traditional Labour temptation of tax and spend. Let’s take the new 6 per cent supertax, for example, which you impose on commercial land sales of over £1 million—a move that the Welsh chartered surveyors labelled as, and I quote, ‘crazy’. They warned, and I quote, that it would make Wales a less commercially attractive place to invest and would damage the economy. That’s the sort of punitive tax-and-spend ideology that you’d expect from a party that has, time and time again, absolutely trashed our public finances. This budget could have helped to address those concerns and helped to attract more businesses to relocate into Wales, but it hasn’t, because instead, Cabinet Secretary, you’ve ignored them. This is not the sort of twenty-first century socialism that you claim to represent; it’s the sort of socialism that stifles opportunity, holds Wales back and strangles the life chances of the next generation.
And what about these other tax levers at your disposal? The Confederation of British Industry has rightly warned you about raising Welsh income tax, saying that it should be last resort and not a first response. And I’m very pleased to see that, in your budget, there are no proposals at present to increase Welsh income taxes. But, of course, what you didn’t guarantee was that they’re not going to rise in the future—you’ve only mentioned the next financial year.
You’re a member of a party that committed itself in a manifesto before the 2016 Assembly elections that you were not going to increase income tax. Will you give us personally that commitment here again today from you, Cabinet Secretary? We’ve only got a small proportion of the UK’s higher and additional rate taxpayers and I think it’s extremely likely that these highly mobile individuals would be relocating from Wales, resulting in a loss of revenue for the Welsh coffers and also resulting in investment from those individuals going elsewhere. And it’s true, of course, of other taxes too.
I’m very pleased to hear that you’ve had a belated conversion to the need to do something extra on business rates, because, as we know, at present, we have the least attractive business rate regime in the United Kingdom, as a result of the current situation with the multiplier.
I’m looking forward—you’ve shown us a bit of leg in terms of your plans to use the £26 million consequential that you’ve received from the UK Government to support the situation with business rates, but you haven’t given us more detail about that, and I’d like to hear more detail in your response to the debate today.
You see, we Conservatives know that when you support businesses, you’re actually helping to stimulate the whole economy and you’re helping to support public services because it’s private businesses that create the wealth, that pay the taxes, that employ people who also pay their taxes, and it’s those taxes that pay for the public services that we enjoy in Wales, and the staff who work in them.
So, this budget is a let-down in many respects, not least for Welsh businesses. It’s also a let-down, of course, for first-time buyers. It does very little to accelerate house building, the house building that we need and was referred to during First Minister’s questions today. It doesn’t do a great deal extra in terms of helping people to get their foot on the housing ladder either. And you could have taken further steps to support people through extensions of the allowance in terms of the land transaction tax in order to help people onto the housing ladder. But you haven't. You haven't. It's another missed opportunity.
Turning to the NHS, we've welcomed the additional investment that your Government has put into the national health service, but I have to say that it's a little bit too little too late. Let's not forget that Wales has the accolade of having the only Government ever anywhere in the United Kingdom that has ever cut a national health service budget. And the legacy of your savage cuts in a previous administration to the NHS budget live on with us today, because as a result of those cuts—[Interruption.] You were talking about how budgets change over a period if they keep pace with inflation. Well, let me tell you, if you hadn't cut the national health service budget in the year that you cut that budget, with the support of Plaid Cymru I might add, the national health service budget—if you had kept pace with the spending increases in England—would be £1 billion healthier today in Wales than is currently the case. Because the truth is that, over the past six years, the budget has risen more than twice as fast in terms of the health service in England than it has done in Wales, and it's very clear—[Interruption.] It's very clear—these are facts. You don't like the facts—[Interruption.] You don't like the facts—[Interruption.] You don't like the facts, but that is the truth. It's very clear that it's this Conservative Party that are championing the national health service, not the Labour Party here in Wales. I'll happily take the intervention.
Dyna'r sefyllfa.
Nawr, o fis Ebrill, fel rydym ni wedi ei glywed eisoes, bydd gan Lywodraeth Cymru ysgogiadau treth newydd—mwy o ysgogiadau treth nag erioed o'r blaen i gynhyrchu rhywfaint o gyfoeth i economi Cymru, ond yn hytrach na bachu ar y cyfle y mae’r ysgogiadau treth hynny’n ei gynrychioli, i roi hwb i’n heconomi, mae Llywodraeth Cymru wedi ildio i demtasiwn draddodiadol Llafur o drethu a gwario. Gadewch i ni gymryd yr ardreth newydd o 6 y cant, er enghraifft, yr ydych chi’n ei gorfodi ar werthiannau tir masnachol gwerth dros £1 filiwn—cam y dywedodd syrfewyr siartredig Cymru oedd, ac rwy’n dyfynnu, yn 'wallgof'. Rhybuddiwyd gannddynt, ac rwy’n dyfynnu, y byddai'n gwneud Cymru yn lle llai deniadol yn fasnachol i fuddsoddi ynddo ac y byddai’n niweidio'r economi. Dyna'r math o ideoleg trethu a gwario gosbol y byddech chi'n ei disgwyl gan blaid sydd, dro ar ôl tro, wedi gwneud llanastr llwyr o'n cyllid cyhoeddus. Gallai'r gyllideb hon fod wedi helpu i ddatrys y pryderon hynny a helpu i ddenu mwy o fusnesau i adleoli i Gymru, ond nid yw wedi gwneud hynny; oherwydd yn hytrach, Ysgrifennydd y Cabinet, rydych chi wedi eu hanwybyddu nhw. Nid dyma'r math o sosialaeth unfed ganrif ar hugain yr ydych chi'n honni eich bod yn ei gynrychioli; dyma'r math o sosialaeth sy’n atal cyfleoedd, yn dal Cymru yn ôl ac yn tagu cyfleoedd bywyd y genhedlaeth nesaf.
A beth am yr ysgogiadau treth eraill hyn sydd ar gael i chi? Mae Cydffederasiwn Diwydiant Prydain wedi eich rhybuddio, yn gwbl briodol, am godi treth incwm Cymru, gan ddweud y ddylai fod yn ddewis olaf ac nid ymateb cyntaf. Ac rwy’n falch iawn o weld, yn eich cyllideb, nad oes unrhyw gynigion ar hyn o bryd i gynyddu trethi incwm Cymru. Ond, wrth gwrs, yr hyn na wnaethoch chi roi sicrwydd yn ei gylch yw na fyddant yn cynyddu yn y dyfodol—dim ond am y flwyddyn ariannol nesaf yr ydych chi wedi sôn.
Rydych chi'n aelod o blaid a ymrwymodd ei hun mewn maniffesto cyn etholiadau Cynulliad 2016 nad oeddech chi'n mynd i gynyddu treth incwm. A wnewch chi roi'r ymrwymiad hwnnw i ni yn bersonol yma eto heddiw, Ysgrifennydd y Cabinet? Dim ond cyfran fach o drethdalwyr cyfradd uwch ac ychwanegol y DU sydd gennym ni ac rwy’n meddwl ei bod hi'n hynod debygol y byddai’r unigolion hynod symudol hyn yn adleoli o Gymru, gan arwain at golli refeniw i goffrau Cymru a chan arwain hefyd at fuddsoddiad gan yr unigolion hynny yn mynd i fannau eraill. Ac mae’n wir, wrth gwrs, am drethi eraill hefyd.
Rwy’n falch iawn o glywed eich bod chi wedi cael sgwrs, o’r diwedd, am yr angen i wneud rhywbeth ychwanegol am ardrethi busnes, oherwydd, fel y gwyddom, ar hyn o bryd, mae gennym ni'r gyfundrefn ardrethi busnes leiaf deniadol yn y Deyrnas Unedig, o ganlyniad i'r sefyllfa bresennol gyda’r lluosydd.
Rwy’n edrych ymlaen—rydych chi wedi dangos tipyn o goes i ni o ran eich cynlluniau i ddefnyddio swm canlyniadol o £26 miliwn yr ydych chi wedi ei gael gan Lywodraeth y DU i gynorthwyo'r sefyllfa gydag ardrethi busnes, ond nid ydych chi wedi rhoi mwy o fanylion i ni am hynny, a hoffwn glywed rhagor o fanylion yn eich ymateb i'r ddadl heddiw.
Welwch chi, rydym ni’r Ceidwadwyr yn gwybod pan fyddwch chi'n cynorthwyo busnesau, rydych chi mewn gwirionedd yn helpu i ysgogi’r holl economi ac yn helpu i gynorthwyo gwasanaethau cyhoeddus gan mai busnesau preifat sy'n creu’r cyfoeth, sy’n talu’r trethi, sy’n cyflogi pobl sydd hefyd yn talu eu trethi, a’r trethi hynny sy’n talu am y gwasanaethau cyhoeddus yr ydym ni'n eu mwynhau yng Nghymru, a’r staff sy'n gweithio ynddynt.
Felly, mae'r gyllideb hon yn siom mewn sawl ffordd, yn enwedig i fusnesau Cymru. Mae hefyd yn siom, wrth gwrs, i brynwyr tro cyntaf. Prin iawn y mae'n ei wneud i gyflymu'r gwaith o adeiladu tai, y gwaith adeiladu tai sydd ei angen arnom ni ac y cyfeiriwyd ato yn ystod cwestiynau i'r Prif Weinidog heddiw. Nid yw'n gwneud llawer iawn yn fwy o ran helpu pobl i gael eu troed ar yr ysgol dai chwaith. A gallech chi fod wedi cymryd camau pellach i gynorthwyo pobl drwy estyniadau i’r lwfans o ran y dreth trafodiadau tir er mwyn helpu pobl i ymuno â'r ysgol dai. Ond wnaethoch chi ddim. Wnaethoch chi ddim. Mae'n gyfle arall a gollwyd.
I droi at y GIG, rydym ni wedi croesawu’r buddsoddiad ychwanegol y mae eich Llywodraeth wedi ei wneud yn y gwasanaeth iechyd gwladol, ond mae’n rhaid i mi ddweud ei fod yn rhy ychydig yn rhy hwyr braidd. Gadewch i ni beidio ag anghofio bod gan Gymru yr anrhydedd o fod â'r unig Lywodraeth erioed yn unrhyw le yn y Deyrnas Unedig sydd wedi torri cyllideb gwasanaeth iechyd gwladol. Ac mae etifeddiaeth eich toriadau llym mewn gweinyddiaeth flaenorol i gyllideb y GIG yn fyw gyda ni heddiw, oherwydd o ganlyniad i'r toriadau hynny—[Torri ar draws.] Roeddech chi’n sôn am sut y mae cyllidebau yn newid dros gyfnod os byddant yn cyd-fynd â chwyddiant. Wel, gadewch i mi ddweud wrthych chi, pe na baech chi wedi torri cyllideb y gwasanaeth iechyd gwladol yn y flwyddyn y gwnaethoch chi dorri’r gyllideb honno, gyda chefnogaeth Plaid Cymru dylwn ychwanegu, byddai cyllideb y gwasanaeth iechyd gwladol—pe baech chi wedi cadw i fyny â’r cynnydd mewn gwariant yn Lloegr—£1 biliwn yn iachach heddiw yng Nghymru nag y mae ar hyn o bryd. Oherwydd y gwir yw, dros y chwe blynedd diwethaf, bod y gyllideb wedi cynyddu fwy na dwywaith mor gyflym o ran y gwasanaeth iechyd yn Lloegr ag y mae wedi ei wneud yng Nghymru, ac mae'n eglur iawn—[Torri ar draws.] Mae'n eglur iawn—ffeithiau yw’r rhain. Nid ydych chi'n hoffi'r ffeithiau—[Torri ar draws.] Nid ydych chi'n hoffi'r ffeithiau—[Torri ar draws.] Nid ydych chi'n hoffi'r ffeithiau, ond dyna'r gwir. Mae'n eglur iawn mai’r Blaid Geidwadol hon sy’n hyrwyddo’r gwasanaeth iechyd gwladol, nid y Blaid Lafur yma yng Nghymru. Byddaf yn hapus i dderbyn yr ymyriad.
I just want to say: do you regret the votes you made last week and the week before when you were asking for more money for further education and more money for local government, which could only have come out of the health service?
Hoffwn i ddweud: a ydych chi'n gresynu’r pleidleisiau a wnaethoch yr wythnos diwethaf a'r wythnos cynt pan roeddech chi'n gofyn am fwy o arian ar gyfer addysg bellach a mwy o arian ar gyfer llywodraeth leol, er mai dim ond o'r gwasanaeth iechyd y gallai hwnnw fod wedi dod?
We are happy to champion the needs of our national health service and to campaign for more cash. You might like to defend cutting the national health service budget. I don't.
Now, I was pleased to hear your references to the need to take a look at the way that we invest in preventative spend, because we do know that it's not just about funding for the national health service, it's also funding for those services that prevent people from needing to access the national health service as well. And I'm pleased that you've listened to the calls of the future generations commissioner to take that situation more seriously, because we know that our councils in particular are facing significant additional pressures. They've got changing demography in their areas, and there's increasing demand for social care. Yet we're still seeing you cut cash. You're talking about a flat budget. The reality is that many local authorities are seeing their budgets significantly decrease as a result—[Interruption.]—as a result of your budget.
And those cuts are also hitting our schools. School funding in Wales, as we already know, according to the National Association of Schoolmasters/Union of Women Teachers, is £678 per pupil per year lower than over the border in England, and that's in spite of you getting—[Interruption.]—an extra 20 per cent on top of every pound—[Interruption.]—that's spent over there. Don't argue with me. Argue with the NASUWT—[Interruption.] The Welsh Government's decisions to cut things like the education improvement grant this year and next year are only going to widen that gap.
Now, this is a budget, which you've presented to this house, that delivers real-term cuts yet again in the education budget, with schools set to receive £12 million less next year than in the current financial year. We already know that 40 per cent of schools are already operating with a budget deficit, and that looks only likely to rise. Is it any wonder that Estyn have concluded today that half of our secondary schools have shortcomings? Is it any wonder, when schools are facing that sort of pressure? And this is from a Government whose First Minister pledged to increase investment in our schools when he became First Minister back in 2009. The reality is that all he's done is cut, cut and cut in terms of their budget. In fact, we've had real-term cuts of almost 8 per cent in the gross budget expenditure for education from 2010-11 to date. What an absolute travesty.
I could say more, but the clock is ticking—[Interruption.]
Rydym ni'n hapus i hyrwyddo anghenion ein gwasanaeth iechyd gwladol ac i ymgyrchu am fwy o arian. Efallai eich bod chi’n hoffi amddiffyn torri cyllideb y gwasanaeth iechyd gwladol. Dydw i ddim.
Nawr, roeddwn i'n falch o glywed eich cyfeiriadau at yr angen i gymryd golwg ar y ffordd yr ydym ni'n buddsoddi mewn gwariant ataliol, oherwydd rydym ni'n gwybod nad dim ond mater o gyllid ar gyfer y gwasanaeth iechyd gwladol yw hyn, mae hefyd yn ymwneud â chyllid i’r gwasanaethau hynny sy'n atal pobl rhag gorfod defnyddio’r gwasanaeth iechyd gwladol hefyd. Ac rwy’n falch eich bod chi wedi gwrando ar alwadau comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol i roi ystyriaeth fwy difrifol i'r sefyllfa honno, oherwydd rydym ni'n gwybod bod ein cynghorau yn arbennig yn wynebu pwysau ychwanegol sylweddol. Mae’r ddemograffeg yn eu hardaloedd yn newid, a cheir mwy o alw am ofal cymdeithasol. Ac eto rydym ni'n dal i’ch gweld chi’n torri arian. Rydych chi'n sôn am gyllideb wastad. Y gwir yw bod cyllidebau llawer o awdurdodau lleol yn lleihau’n sylweddol o ganlyniad—[Torri ar draws.]—o ganlyniad i’ch cyllideb.
Ac mae’r toriadau hynny hefyd yn effeithio ar ein hysgolion. Mae cyllid i ysgolion yng Nghymru, fel y gwyddom eisoes, yn ôl Cymdeithas Genedlaethol yr Ysgolfeistri/Undeb yr Athrawesau, £678 y disgybl y flwyddyn yn is na dros y ffin yn Lloegr, ac mae hynny er eich bod chi'n cael—[Torri ar draws.]—20 y cant yn ychwanegol ar ben bob punt—[Torri ar draws.]—sy'n cael ei gwario yno. Peidiwch â dadlau gyda mi. Dadleuwch gyda Chymdeithas Genedlaethol yr Ysgolfeistri ac Undeb yr Athrawesau—[Torri ar draws.] Mae penderfyniadau Llywodraeth Cymru i dorri pethau fel y grant gwella addysg eleni a'r flwyddyn nesaf yn siŵr o ehangu'r bwlch hwnnw.
Nawr, mae hon yn gyllideb, yr ydych chi wedi ei chyflwyno i'r tŷ hwn, sy'n gwneud toriadau mewn termau real unwaith eto i'r gyllideb addysg, a bydd ysgolion yn derbyn £12 miliwn yn llai y flwyddyn nesaf nag yn y flwyddyn ariannol bresennol. Rydym ni eisoes yn gwybod bod 40 y cant o ysgolion eisoes yn gweithredu gyda diffyg yn y gyllideb, ac mae’n edrych yn debygol mai dim ond cynyddu wnaiff y ffigur hwnnw. A yw’n unrhyw syndod bod Estyn wedi dod i'r casgliad heddiw bod gan hanner ein hysgolion uwchradd ddiffygion? A yw'n unrhyw syndod, pan fo ysgolion yn wynebu pwysau o'r fath? Ac mae hyn yn dod gan Lywodraeth yr addawodd ei Phrif Weinidog i gynyddu buddsoddiad yn ein hysgolion pan ddaeth yn Brif Weinidog yn ôl yn 2009. Y gwir yw mai’r oll y mae wedi ei wneud yw torri, torri a thorri o ran eu cyllideb. Yn wir, rydym ni wedi cael toriadau termau real o bron i 8 y cant i'r gwariant cyllidebol gros ar gyfer addysg o 2010-11 hyd yma. Sefyllfa gwbl warthus.
Gallwn ddweud mwy, ond mae'r cloc yn tician—[Torri ar draws.]
No. You do need to bring your comments to a close.
Na. Mae angen i chi ddirwyn eich sylwadau i ben.
Frankly, as has been the case in previous years, the detail of the budget is so opaque and difficult to unpick and drill down into that it's very difficult to know what other horrors lie beneath the surface.
So, in conclusion, this budget represents a missed opportunity for Wales. We have record levels of funding, rising budgets coming to the Welsh Labour Government, and they could have taken the opportunity to back businesses, to invest in the next generation and to do more to support those in need. But instead we've got a budget before us that is going to stifle businesses, which is cutting funding for our schools and failing to invest in the preventative services that vulnerable people need. It's a budget from a Government that, after 20 years, has run out of steam and run out of ideas. We'll be voting against it and we hope others will too.
A dweud y gwir, fel sydd wedi digwydd mewn blynyddoedd blaenorol, mae manylion y gyllideb mor annelwig ac anodd eu datod a’u dadansoddi ei bod hi’n anodd iawn gwybod pa erchyllterau eraill sydd o dan yr wyneb.
Felly, i gloi, mae'r gyllideb hon yn gyfle a gollwyd i Gymru. Mae gennym ni'r lefelau uchaf erioed o gyllid, cynnydd i'r cyllidebau sy’n dod i Lywodraeth Lafur Cymru, a gallent fod wedi manteisio ar y cyfle i gefnogi busnesau, i fuddsoddi yn y genhedlaeth nesaf ac i wneud mwy i gynorthwyo'r rhai sydd mewn angen. Ond yn lle hynny, mae gennym ni gyllideb ger ein bron sy’n mynd i rwystro busnesau, sy’n torri cyllid i'n hysgolion ac sy’n methu â buddsoddi yn y gwasanaethau ataliol sydd eu hangen ar bobl agored i niwed. Mae'n gyllideb gan Lywodraeth sydd, ar ôl 20 mlynedd, wedi rhedeg allan o stêm a rhedeg allan o syniadau. Byddwn yn pleidleisio yn ei herbyn, ac rydym ni'n gobeithio y bydd eraill yn gwneud hynny hefyd.
This is an austerity budget. Twice over, all of us can see the impact of the Tory UK Government's austerity agenda, which has depleted the overall spending power of Welsh Government significantly, and no Darren Millar smoke and mirrors will hide the reality of that callous Tory Government at Westminster. But the double whammy in this budget, of course, is the fact that Labour has made political decisions here that deepen the effect of long-term UK Government cuts, especially in the context of local government budget allocations. And this in the context of an increase, actually, in the overall budget for next year.
Now, yes, there's been a tweak since the publishing of the first draft budget, with the allocation of new UK budget consequentials that does slightly loosen the stranglehold on Welsh councils, but it's still a stranglehold, nonetheless, and this budget was an opportunity to put a fresh injection of resource into local services that could have knock-on benefits for public services more widely, and I regret that that opportunity hasn't been taken.
Of course, this Government commands a majority, now, so our powers, as opposition parties, are limited. That's the reality; we're collectively not in a position to vote it down, and the way we vote on these benches has no bearing, sadly, on the overall ability of the Government to pass its budget. We're bound, with a budget agreement that is nearing its end, to abstain today, but as much as we consider a budget agreement to be something to be taken very seriously indeed, I must say that we are under intense pressure, including from Labour colleagues of the finance Minister, to vote against. But my hope is that, in the spirit of the positive dialogue that there has been between the finance Minister and me and my predecessors, as Plaid Cymru finance spokespeople—and I do thank him for the mature and constructive manner in which discussions have taken place—he does give further thought between now and the publication of the final budget to giving local government a break. We can't continue with the real-term cuts that have a direct impact on education spending and on social services, leading to damaging indirect impacts on health budgets. Your room for manoeuvre is limited—I understand that—but what that means is that the manoeuvring you do do has to be with pinpoint accuracy, and, unfortunately, local services are taking a hard knock, as it stands.
Mae hon yn gyllideb gyni. Ddwywaith, gall pob un ohonom ni weld effaith agenda cyni cyllidol Llywodraeth Dorïaidd y DU, sydd wedi lleihau grym gwario cyffredinol Llywodraeth Cymru yn sylweddol, ac ni wnaiff dim o fwg a drychau Darren Millar guddio realiti’r Llywodraeth Dorïaidd ddidrugaredd honno yn San Steffan. Ond yr ergyd ddwbl yn y gyllideb hon, wrth gwrs, yw’r ffaith bod Llafur wedi gwneud penderfyniadau gwleidyddol yma sy'n dyfnhau effaith toriadau hirdymor Llywodraeth y DU, yn enwedig yng nghyd-destun dyraniadau cyllideb llywodraeth leol. A hyn yng nghyd-destun cynnydd, a dweud y gwir, i gyfanswm y gyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf.
Nawr, do, bu newid bach ers cyhoeddi’r gyllideb ddrafft gyntaf, gyda dyraniad symiau canlyniadol newydd o gyllideb y DU sy’n llacio rhyw fymryn ar y gafael haearnaidd ar gynghorau Cymru, ond mae'n dal i fod yn afael haearnaidd, serch hynny, ac roedd y gyllideb hon yn gyfle i roi adnoddau o'r newydd i wasanaethau lleol a allai arwain at fanteision i wasanaethau cyhoeddus yn ehangach, ac rwy’n gresynu na fanteisiwyd ar y cyfle hwnnw.
Wrth gwrs, mae gan y Llywodraeth hon fwyafrif, nawr, felly mae ein pwerau ni, fel gwrthbleidiau, yn gyfyngedig. Dyna'r gwir amdani; nid ydym ni mewn sefyllfa yn gyfunol i bleidleisio yn ei herbyn, ac nid yw’r ffordd yr ydym ni’n pleidleisio ar y meinciau hyn yn effeithio, yn anffodus, ar allu cyffredinol y Llywodraeth i basio ei chyllideb. Rydym wedi ein rhwymo, â chytundeb cyllideb sydd ar fin dod i ben, i ymatal heddiw, ond er ein bod ni o’r farn bod cytundeb cyllideb yn rhywbeth difrifol iawn yn wir, mae'n rhaid i mi ddweud ein bod ni o dan bwysau sylweddol, gan gynnwys gan gyd-Aelodau Llafur y Gweinidog cyllid, i bleidleisio yn erbyn. Ond fy ngobaith yw, yn ysbryd y ddeialog gadarnhaol a gafwyd rhwng y Gweinidog cyllid a mi a'm rhagflaenwyr, fel llefarwyr cyllid Plaid Cymru—a diolchaf iddo am y ffordd aeddfed ac adeiladol y mae trafodaethau wedi cael eu cynnal—y bydd yn rhoi ystyriaeth bellach rhwng nawr a chyhoeddi'r gyllideb derfynol i roi cyfle i lywodraeth leol. Ni allwn barhau â’r toriadau termau real sy'n effeithio'n uniongyrchol ar wariant ar addysg ac ar wasanaethau cymdeithasol, gan arwain at effeithiau anuniongyrchol niweidiol ar gyllidebau iechyd. Nid oes gennych chi lawer o hyblygrwydd—rwy’n deall hynny—ond mae hynny’n golygu yw bod yn rhaid i unrhyw hyblygrwydd sydd gennych chi gael ei ddefnyddio yn fanwl gywir, ac, yn anffodus, mae gwasanaethau lleol yn cael ergyd galed, fel y mae pethau.
Nid dim ond Aelodau Plaid Cymru sydd wedi bod yn datgan pryder am fethiant y Llywodraeth i gydnabod y pwysau ar lywodraeth leol. Mi glywsom ni Barbara Jones, dirprwy arweinydd cyngor Caerffili, yn ddiweddar yn dweud na allwn ni bellach roi’r bai i gyd ar y Llywodraeth Dorïaidd yn Llundain. Mae'n ei brifo i ddweud, fel sosialydd pybyr, nad yw Llywodraeth Cymru wedi bod yn deg â nhw. Dyna’r farn ar draws llywodraeth leol yng Nghymru. Nid mater o gwyno ac nid mater o wneud gofynion afresymol ydy hyn gan gynghorwyr. Ni allwn ni eu diystyru nhw, fel y gwnaeth yr Ysgrifennydd Cabinet dros lywodraeth leol, yn cymharu cynghorwyr i Oliver Twist. Nid ydy hynny’n dderbyniol. Gofalu am eu hetholwyr, am bobl ar hyd a lled Cymru, y mae ein cynghorwyr ni ledled y wlad. Mater ydy hyn o sylweddoli goblygiadau go iawn ein gallu ni i ddarparu gwasanaethau sylfaenol i’n cymunedau. A llymder Llafur, fel rydw i'n ei egluro, ydy hyn y tro yma.
Ond mae’r gyllideb yma hefyd rydw i'n meddwl yn adlewyrchu’r problemau ehangach yn y Llywodraeth a’i methiant i feddwl a gweithredu’n holistaidd pan mae’n dod at benderfyniadau cyllideb a methu â gweithredu’n ddigon ataliol. Mae torri arian o wasanaethau ataliol hanfodol llywodraeth leol wrth gwrs yn mynd i gynyddu’r pwysau ar ein gwasanaeth iechyd ni. Rydym ni’n gweld hyn yn ymateb coleg brenhinol y meddygon teulu i’r gyllideb hefyd, sy’n nodi’r pwysau aruthrol sydd ar wasanaethau gofal sylfaenol, wedyn, oherwydd diffyg cynllunio hirdymor a diffyg buddsoddiad mewn gwasanaethau ataliol. Mae angen newid y ffordd rydym ni’n cynllunio cyllidebau ar draws pob maes a sut maen nhw’n dod at ei gilydd. Mae angen mwy o uchelgais, golwg hirdymor a chydweithio rhwng gwahanol lefelau o lywodraeth a gwasanaethau cyhoeddus. Ac mae angen hefyd yn sicr—mi fyddwn ni’n dymuno y gallwn ni gefnogi hynny—lawer mwy o ffocws drwy'r gyllideb ar daclo tlodi. Mi ddywedodd Victoria Winckler o'r Bevan Foundation wrth y Pwyllgor Cyllid ei bod hi'n methu â gweld strategaeth wrth-dlodi wedi ei gwreiddio yn ddigon dwfn yn y gyllideb yma. Yn ei geiriau hi:
It’s not just Plaid Cymru Members who have been expressing concerns about the Government’s failure to recognise the pressures on local government. We heard Barbara Jones, the deputy leader of Caerphilly council, saying recently that we can’t now place all of the blame on the Conservative Government in London. It hurts her to say, as a staunch socialist, that the Welsh Government hasn’t treated them fairly. That’s the view across local government in Wales. It’s not a matter of complaining or of making unreasonable demands by councillors. We can’t discount them, as the Cabinet Secretary for local government did, comparing councillors to Oliver Twist. That is not acceptable. They are caring for their constituents, for people the length and breadth of Wales—that’s what our councillors are doing across the nation. This is a matter of realising the real implications of our ability to provide fundamental services within our communities. And, as I’m explaining, this is Labour’s austerity this time.
But this budget also reflects broader problems within Government and its failure to think and to act holistically when it comes to budgetary decisions, and a failure to take preventative steps now. Cutting funds from crucial preventative services provided by local government is of course going to increase the pressure on our health service. We see this in the response of the Royal College of General Practitioners to the budget too, which notes the huge pressures on primary care services, therefore, because of a lack of long-term planning and a lack of investment in preventative services. We need to change the way in which we plan budgets across all areas and how they come together. We need greater ambition, we need a longer term view and more collaboration between the various levels of government and public services. And we certainly need—and I would want to support this—far more focus across the budget on tackling poverty. Victoria Winckler from the Bevan Foundation told the Finance Committee that she couldn’t see an anti-poverty strategy that was sufficiently rooted within this budget. In her words:
'It needs to be embedded in the priorities and embedded in the focus.'
'Mae angen iddo gael ei ymgorffori yn y blaenoriaethau a'i ymgorffori yn y pwyslais.'
Dydy o ddim, meddai hi.
Addysg bellach, wedyn—bythefnos yn ôl, mi bleidleisiodd y Senedd o blaid cynyddu'r arian sydd ar gael i addysg bellach. Mae angen i'r Llywodraeth barchu ewyllys y Senedd mewn penderfyniadau fel hyn. Dyna oedd fy neges i at yr Ysgrifennydd Cabinet mewn llythyr yn dilyn y bleidlais honno. Rydw i wedi derbyn ymateb ddoe yn nodi bod arian ychwanegol tuag at gyflogau yn benodol ond nid wyf i'n credu bod hynny'n ddigon nac yn adlewyrchu ysbryd y bleidlais yna bythefnos yn ôl. Felly, mi hoffwn i ofyn iddo fo, felly: beth ydy bwriad y Llywodraeth i weithredu yn glir ar y bleidlais honno a faint o arian ychwanegol all addysg bellach ei ddisgwyl?
Mae yna gytundeb wedi bod gennym ni—mae cytundeb ddwy flynedd ar hyn o bryd, a hwn ydy'r tro olaf y bydd Plaid Cymru yn cydweithio â'r Llywodraeth ar gyllideb yn y Cynulliad yma, rydw i'n siŵr, felly mi hoffwn i fachu ar y cyfle yma i adlewyrchu dipyn ar y cytundebau hynny. Rydym ni'n falch iawn o'r hyn yr ydym ni wedi'i gyflawni drwy'r cytundebau—£0.5 biliwn o ymrwymiadau ariannol tuag at ein blaenoriaethau o'n maniffesto ni yn 2016, mwy nag y mae unrhyw wrthblaid yn y Cynulliad erioed wedi ei sicrhau. Mae'n cynnwys £40 miliwn yn ychwanegol ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl. Mae'n golygu bod addysg feddygol yn cael ei chyflwyno ym Mangor o'r flwyddyn nesaf. Mae yna fwy o gefnogaeth i fusnesau Cymru baratoi ar gyfer Brexit. Mae yna arian sylweddol i wersylloedd yr Urdd, diolch i gytundeb Plaid Cymru hefyd. Ac rydw i'n falch o glywed cadarnhad y prynhawn yma o ragor o arian cyfalaf i ddatblygu cynlluniau am amgueddfa bêl-droed ac oriel gelf fodern, a oedd yn destun astudiaethau dichonoldeb drwy ein cytundeb ar y gyllideb. Dyma ydy delifro fel gwrthblaid, dyna ydy bod yn gyfrifol, dyna ydy ystyr gweithio mewn ffordd aeddfed er mwyn sicrhau gwelliannau i fywydau pobl bob dydd—y bobl yr ydym ni yn eu cynrychioli. Ond, fel rydw i'n ei ddweud, cyllideb Llafur ydy hi, a Llafur fydd yn penderfynu a ydy'n cael ei phasio fel ag y mae ai peidio erbyn hyn.
Rydym ni'n symud i gyfnod newydd rŵan, wrth gwrs, yn ein hanes fel cenedl, yn hanes datganoli. Mae datganoli pwerau trethi, yn hollol gywir, yn mynd i arwain at fwy o sgriwtini a sgriwtini mwy manwl o'n prosesau a'r penderfyniadau cyllidol sy'n cael eu cymryd gan Lywodraeth Cymru. Nid corff gwariant yn unig ydy'r Llywodraeth bellach, ac mi ydym ni'n esblygu i gyfnod lle bydd y balans o dderbyniadau i goffrau Cymru yn cael ei gydbwyso a'i gyd-sgriwtineiddio, os liciwch chi, ochr yn ochr â'r penderfyniadau gwario. Fel yna y mae hi i fod, ond mae'n golygu cyfrifoldeb dwys iawn ar ysgwyddau'r Ysgrifennydd cyllid, a dyna pam fod cael y cydbwysedd yn iawn a chael y blaenoriaethau’n iawn mor bwysig, a dyna pam y siom am y setliad llywodraeth leol drafft yn benodol, a pham yr apêl am ail ystyried, hyd yn oed ar yr unfed awr ar ddeg.
Mae yna rai trethi wrth gwrs wedi cael eu datganoli yn barod. Mae'n deg i ddweud, rydw i'n meddwl, am ein gwaith ni yn y Pwyllgor Cyllid, ei bod hi i raddau helaeth yn gynnar i asesu'r effaith y mae'r trethi newydd hynny yn ei chael ar ein pŵer gwario ni a phŵer gwariant Llywodraeth Cymru ar y penderfyniadau y mae angen i Lywodraeth Cymru eu cymryd. Mi fydd cymryd cyfrifoldeb, wrth gwrs, am gyfran y cyfraddau treth incwm yn gam allweddol a sylweddol pellach ymlaen. Mae o'n gam rydw i a'm phlaid wedi ei gefnogi yn hir. Mae yna elfennau o risg, wrth gwrs, fel y mae'r Alban wedi'i brofi yn ddiweddar, ond nid oes gen i amheuaeth y bydd y cymhelliad yno rŵan i'r Lywodraeth arloesi a chodi'r bar o ran targedau perfformiad economaidd, codi'r bar o ran yr hyn y mae'r Llywodraeth yn ceisio ei gyflawni drwy ei gyllideb. Mae hefyd yn glir nad y Llywodraeth Lafur fydd y rhai i ddelifro yr uchelgais angenrheidiol honno.
It isn’t, according to her.
Further education—a fortnight ago, the Senedd voted in favour of increasing the funding available to further education. The Government needs to respect the views of the Senedd in this decision. That was my message to the Cabinet Secretary in a letter following that vote. I’ve received a response yesterday noting that additional funding for salaries is available, but I don’t think that that is sufficient, and neither does it reflect the spirit of the vote taken here a fortnight ago, so I would ask him, therefore: what is the Government’s intention in terms of taking clear action on that vote, and how much additional funds can FE expect?
There has been an agreement in place—there was a two-year agreement, and this will be the last time that Plaid Cymru will collaborate with the Government in this Assembly, I’m sure, so I would like to take this opportunity to reflect on those agreements. We’re very proud of what we have delivered through those budgetary agreements—£0.5 billion in financial commitments for priorities from our 2016 manifesto, more than any opposition party in the Assembly has ever delivered. It includes an additional £40 million for mental health services. It does mean that medical education will be introduced in Bangor from next year on. There is greater support for Welsh businesses in preparing for Brexit. There’s significant funding for the Urdd camps, thanks to the agreement with Plaid Cymru. And I’m pleased to hear confirmation this afternoon of additional capital funding to develop proposals for a contemporary art gallery and football museum, which were the result of a feasibility study that came about as a result of our budgetary agreement. This is what delivering as an opposition party looks like. That is what it means to be responsible and to work in a mature manner in order to secure improvements to people’s lives—those people who we represent. But, as I said, this is Labour’s budget, and it’s Labour who will decide whether it is passed as it is or not.
We’re moving to a new period now in our history as a nation—in the history of devolution too. The devolution of taxation powers is entirely right and will lead to greater scrutiny, more detailed scrutiny, of our processes and the budgetary decisions taken by the Welsh Government. The Government is not only a spending body now and we are evolving to a period where that balance of receipts into the Welsh coffers will be balanced and jointly scrutinised alongside the expenditure decisions, and that’s how it should be. But it does mean a very real responsibility on the Cabinet Secretary for Finance, and that’s why getting that balance and ensuring that the priorities are right is so important. And that’s why we’re so disappointed with the draft local government settlement specifically, and why we’re asking for a reconsideration of that, even at this eleventh hour.
Some taxes have already been devolved, and it’s fair to say from our work as the Finance Committee that, to a great extent, it is too early to assess the impact that those new taxes are having on the expenditure of the Welsh Government and the decision that the Welsh Government needs to take. Now, taking responsibility for a percentage of income tax will be a key and substantial step forward, and it is a step that I and my party have supported in the long term. There are elements of risk, of course, as Scotland has experienced recently, but I have no doubt that the incentive will be there now for the Government to innovate and to raise the bar in terms of economic performance targets, to raise the bar in terms of what the Government is seeking to deliver through its budget. It’s also clear that it’s not the Labour Government that will deliver the necessary ambition for us.
Thanks to the Finance Minister for bringing today's budget debate. Of course, we agree with some aspects of the Government's draft budget. The news we had—. Mark Drakeford said today that the full amount from the consequential of the UK Government's high-street relief scheme—the full amount will be spent in Wales. That's welcome news. Although, as Darren Millar added in his contribution, we will need more detail on that.
The agreement with Plaid—Mark Drakeford again made this point, which was just referenced by Rhun. There are the feasibility studies into two interesting and promising projects—the national football museum and the modern art gallery. Of course, we could well support those schemes; they sound highly promising. Again, we'll have a look at the detail as we go forward.
Onto broader points, we are now moving more and more into a situation where health spending is swallowing up approaching half the Welsh Government budget. Of course, health is the major spending area and one that is surrounded by a large degree of public concern. The problem is that health spending is inflating at a greater level than overall Government spending, which, obviously, can't carry on forever; it's not sustainable. So, at some point, we do have to be cognisant of points that have been made by the future generations commissioner in the past, now supported by many others from various political parties, and move to more effective preventative spending, which will save us money in the long run. It's good that there is now an agreed definition of what actually comprises preventative spending, but, of course, this is still a complex issue. We've heard that the definition is liable to change. The whole situation does need to be monitored, and we hope that the long-term issue will now start to be at least addressed. But we are going to want to see a cross-cutting approach from the Welsh Government and we will need to closely monitor this going forward to see if the preventative spending principle is being adhered to in future years.
Overall, we see good things in it, as I said, although there seems to be a lot of pessimism. Mark Drakeford said that the budget had been set beneath the twin shadows of austerity and Brexit. I don't want to get too much into those areas because they're always given a lot of leverage by other parties and we've had the Brexit debate today already. Darren Millar referred to horrors lying beneath the surface. Surely, it can't be as bad as all that—maybe we do have to slightly lighten up.
Overall, we oppose the Government's draft budget and we do support the Conservative amendment. Diolch yn fawr iawn.
Diolch i'r Gweinidog Cyllid am gyflwyno'r ddadl am y gyllideb heddiw. Wrth gwrs, rydym ni'n cytuno â rhai agweddau ar gyllideb ddrafft y Llywodraeth. Mae’r newyddion a gawsom—. Dywedodd Mark Drakeford heddiw y bydd y swm llawn o’r cyllid canlyniadol o gynllun rhyddhad y stryd fawr Llywodraeth y DU—y bydd y swm llawn yn cael ei wario yng Nghymru. Mae hynny'n newyddion i'w groesawu. Er, fel yr ychwanegodd Darren Millar yn ei gyfraniad, bydd angen mwy o fanylion arnom ni am hynny.
Y cytundeb gyda Plaid—unwaith eto, gwnaeth Mark Drakeford y pwynt hwn, y mae Rhun newydd gyfeirio ato. Ceir astudiaethau dichonoldeb ar ddau brosiect diddorol ac addawol—yr amgueddfa bêl-droed genedlaethol a’r oriel celfyddyd fodern. Wrth gwrs, mae’n ddigon posibl y gallem ni gefnogi’r cynlluniau hynny; maen nhw'n swnio’n hynod addawol. Unwaith eto, byddwn yn cymryd golwg ar y manylion wrth i ni symud ymlaen.
Ymlaen at bwyntiau ehangach, rydym ni'n symud mwy a mwy erbyn hyn i sefyllfa lle mae gwariant ar iechyd yn llyncu bron i hanner cyllideb Llywodraeth Cymru. Wrth gwrs, iechyd yw’r prif faes gwariant ac mae’n un sy’n destun graddau helaeth o bryder cyhoeddus. Y broblem yw bod gwariant ar iechyd yn chwyddo ar lefel uwch na gwariant cyffredinol y Llywodraeth, ac yn amlwg, ni all hynny barhau am byth; nid yw’n gynaliadwy. Felly, ar ryw adeg, mae’n rhaid i ni fod yn ymwybodol o'r pwyntiau a wnaed gan gomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol yn y gorffennol, a gefnogir erbyn hyn gan lawer o bobl eraill o wahanol bleidiau gwleidyddol, a throi at wariant ataliol mwy effeithiol, a fydd yn arbed arian i ni yn yr hirdymor. Mae'n beth da bod diffiniad a gytunir erbyn hyn o beth yw gwariant ataliol mewn gwirionedd, ond, wrth gwrs, mae hwn yn dal i fod yn fater cymhleth. Rydym ni wedi clywed bod y diffiniad yn agored i newid. Mae angen monitro’r holl sefyllfa, ac rydym ni'n gobeithio y bydd y mater hirdymor yn dechrau cael sylw nawr o leiaf. Ond rydym ni'n mynd i fod eisiau gweld dull trawsbynciol gan Lywodraeth Cymru a bydd angen i ni fonitro hyn yn ofalus yn y dyfodol i weld a oes cydymffurfiad â'r egwyddor gwariant ataliol ym mlynyddoedd y dyfodol.
Yn gyffredinol, rydym ni'n gweld pethau da ynddi, fel y dywedais, er ei bod yn ymddangos bod llawer o besimistiaeth. Dywedodd Mark Drakeford bod y gyllideb wedi cael ei llunio o dan ddau gysgod cyni cyllidol a Brexit. Byddai’n well gen i beidio â sôn gormod am y meysydd hynny gan eu bod nhw bob amser yn cael llawer o sylw gan bleidiau eraill ac rydym ni wedi cael dadl Brexit eisoes heddiw. Cyfeiriodd Darren Millar at erchyllterau o dan yr wyneb. Does bosibl bod pethau mor ddrwg â hynny—efallai fod rhaid i ni sirioli rywfaint.
Yn gyffredinol, rydym ni'n gwrthwynebu cyllideb ddrafft y Llywodraeth ac yn cefnogi gwelliant y Ceidwadwyr. Diolch yn fawr iawn.
In preparing my Christmas message to my constituents this week, I was pleased to report on the uplift to local government announced by the Cabinet Secretary on 20 November, which came as welcome news to Welsh local authorities, securing an additional package of £141.5 million in revenue and capital over the next three years. And the uplift to the draft budget secures these additional allocations of funding where they're most needed, where our public services are delivered in local government, despite the deep and unnecessary cuts to our budget by the UK Government over the past eight years, and the loss of £850 million for our public services as a result, with our budget 5 per cent lower in real terms. So, no wonder I welcomed a letter in my local paper The Barry Gem from a constituent in Barry with a headline to the council leader to stop denying political reality. My constituent had read a letter from the leader of the Conservative-controlled Vale of Glamorgan Council asking for more financial help from the Welsh Government. My constituent wrote, 'Is Councillor Thomas aware of which political party he's a member of and from where the financial starvation of local services is ultimately directed?'
Austerity's reckoning has been made clear by the UN rapporteur on extreme poverty and human rights, Professor Philip Alston, laying bare the facts of the past nine years of cuts and austerity. He said:
'Damage is being done to the fabric of British society, to the sense of community…soon there will be nowhere for people in the lower-income groups to go.'
He cited the disappearance of sport centres, recreation spaces, public land, libraries and youth clubs. We welcomed Professor Alston to Wales and we accept his finding. It is the Welsh Government and local authorities that have had to mitigate against austerity.
In 2010, after the so-called emergency budget—that first budget of that coalition Government, when I was finance Minister—we were told to make cuts to revenue and capital. We refused to make those cuts. I recall speaking about providing a shield against those cuts. We didn't know that eight years on we would be still in that position, with even tougher choices to make to maintain and strengthen that shield. This week, we have yet more evidence of the adverse impact of austerity from the Joseph Rowntree Foundation, which found that a third of children in a typical classroom of 30 are now living in poverty, as more working parents cannot make ends meet. So, I also welcome the vital commitment in this draft budget to double the pupil deprivation grant, to fund free school meals for 3,000 more pupils, £200 million for the council tax benefit scheme, scrapped in England, to mitigate against the cuts, to tackle poverty. And I welcome the measures taken by the Cabinet Secretary to secure fairer funding via the fiscal framework, and the use of our Welsh reserve and your ongoing commitment to our Welsh NHS. You've used all the tools and levers at your disposal.
Now, I visited Cowbridge High Street on Small Business Saturday—Cowbridge was the rising star in the recent Great British High Street Awards—and told the chamber of trade chair, Kate Thomas, that £26 million for additional business rates relief was being allocated by the Welsh Government on top of the Wales-only targeted rates relief and transitional relief announced last year. And I do look forward to discussing with her the announcement you've made this afternoon, Cabinet Secretary, about expanding that targeted, bespoke Wales rates relief scheme for high streets. But I also praise Kate for her role in the high street as a community pharmacy, providing vital services to the local population of all means and circumstances. I took the opportunity on Saturday, as I do today, to praise the Welsh Government for keeping our free prescriptions, free breakfasts, free bus passes, helping to meet everyone's needs and reduce the inequality gap widening in the UK, but being addressed here in Wales.
So, Cabinet Secretary, I'll back the draft budget and thank you for exercising your political will and determination to mitigate, provide a shield and use our new tax powers effectively and responsibly. And can I use the opportunity today to highlight a study by the University of Cambridge, which shows that austerity cuts are twice as deep in England as in the rest of Britain? The Cambridge study found that devolved powers have allowed Scottish and Welsh Governments to mitigate the harshest cuts experienced in parts of England where there is multiple deprivation. Maybe it's time for us to remember the line from the 1999 Catatonia song 'International Velvet', where Cerys Matthews sang, 'Every day when I wake up I thank the Lord I'm Welsh.' She said at the time:
'Hopefully by now people realise that Wales is brimmed full of talent and we're great people with massive brains.'
So, we need to continue our vigilance to protect our public services, to tackle poverty, and do what we can with our powers, our political will, and our brains, to continue to make that a reality. That's what I believe this draft budget will achieve.
Wrth baratoi fy neges Nadolig i'm hetholwyr yr wythnos yma, roeddwn i'n falch o sôn am y cynnydd i lywodraeth leol a gyhoeddwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet ar 20 Tachwedd, a ddaeth fel newyddion da i awdurdodau lleol Cymru, gan sicrhau pecyn ychwanegol o £141.5 miliwn mewn refeniw a chyfalaf dros y tair blynedd nesaf. Ac mae’r cynnydd i'r gyllideb ddrafft yn sicrhau’r dyraniadau ychwanegol hyn o gyllid lle mae eu hangen fwyaf, lle y darperir ein gwasanaethau cyhoeddus mewn llywodraeth leol, er gwaethaf y toriadau dwfn a diangen i'n cyllideb gan Lywodraeth y DU dros yr wyth mlynedd diwethaf, a'r golled o £850 miliwn i’n gwasanaethau cyhoeddus o ganlyniad, gyda'n cyllideb 5 y cant yn is mewn termau real. Felly, does ryfedd fy mod i wedi croesawu llythyr yn fy mhapur lleol The Barry Gem gan etholwr yn y Barri gyda phennawd i arweinydd y cyngor roi’r gorau i wadu realiti gwleidyddol. Roedd fy etholwr wedi darllen llythyr gan arweinydd Cyngor Bro Morgannwg, sydd o dan reolaeth y Ceidwadwyr, yn gofyn am fwy o gymorth ariannol gan Lywodraeth Cymru. Ysgrifennodd fy etholwr, 'A yw’r Cynghorydd Thomas yn gwybod pa blaid wleidyddol y mae'n aelod ohoni ac o ble y mae amddifadu ariannol gwasanaethau lleol yn cael ei gyfeirio yn y pen draw?'
Gwnaed canlyniadau cyni cyllidol yn eglur gan adroddwr y Cenhedloedd Unedig ar dlodi eithafol a hawliau dynol, yr Athro Philip Alston, gan nodi ffeithiau moel y naw mlynedd ddiwethaf o doriadau a chyni. Meddai:
Mae niwed yn cael ei wneud i adeiladwaith cymdeithas Prydain, i’r ymdeimlad o gymuned...ni fydd unlle i bobl yn y grwpiau incwm is fynd cyn bo hir.
Cyfeiriodd at ddiflaniad canolfannau chwaraeon, mannau hamdden, tir cyhoeddus, llyfrgelloedd a chlybiau ieuenctid. Croesawyd yr Athro Alston i Gymru gennym ac rydym ni'n derbyn ei ganfyddiad. Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol sydd wedi gorfod lliniaru rhag cyni.
Yn 2010, ar ôl y gyllideb frys, fel y'i galwyd—cyllideb gyntaf honno y Llywodraeth glymblaid honno, pan roeddwn i'n Weinidog cyllid—fe'n cyfeiriwyd i wneud toriadau i refeniw a chyfalaf. Gwnaethom wrthod gwneud y toriadau hynny. Rwy’n cofio siarad am ddarparu amddiffyniad rhag y toriadau hynny. Doedden ni ddim yn gwybod y byddem ni dal yn y sefyllfa honno wyth mlynedd yn ddiweddarach, ac yn wynebu dewisiadau anoddach byth i gynnal a chryfhau’r amddiffyniad hwnnw. Yr wythnos yma, mae gennym ni fwy o dystiolaeth eto o effaith andwyol cyni cyllidol gan Sefydliad Joseph Rowntree, a ganfu fod un rhan o dair o blant mewn ystafell ddosbarth arferol o 30 yn byw mewn tlodi erbyn hyn, gan na all mwy o rieni gael deupen llinyn ynghyd. Felly, rwyf i hefyd yn croesawu’r ymrwymiad hanfodol yn y gyllideb ddrafft hon i ddyblu’r grant amddifadedd disgyblion i ariannu prydau ysgol am ddim i 3,000 yn fwy o ddisgyblion, £200 miliwn ar gyfer cynllun budd-dal y dreth gyngor, a ddiddymwyd yn Lloegr, i liniaru rhag y toriadau, i drechu tlodi. Ac rwy’n croesawu'r camau a gymerwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet i sicrhau cyllid tecach drwy'r fframwaith cyllidol, a'r defnydd o'n cronfa wrth gefn yng Nghymru a’ch ymrwymiad parhaus i'n GIG Cymru. Rydych chi wedi defnyddio'r holl arfau ac ysgogiadau sydd ar gael i chi.
Nawr, ymwelais â Stryd Fawr y Bont-faen ar Ddydd Sadwrn Busnesau Bach—y Bont-faen oedd y seren newydd yng Ngwobrau Stryd Fawr Prydain yn ddiweddar—a dywedais wrth gadeirydd y siambr fasnach, Kate Thomas, bod Llywodraeth Cymru yn dyrannu £26 miliwn ar gyfer rhyddhad ardrethi busnes ychwanegol yn ogystal â'r rhyddhad ardrethi wedi'i dargedu ar gyfer Cymru yn unig a’r rhyddhad trosiannol a gyhoeddwyd y llynedd. Ac rwy’n edrych ymlaen at drafod gyda hi y cyhoeddiad yr ydych chi wedi ei wneud y prynhawn yma, Ysgrifennydd y Cabinet, ynghylch ehangu’r cynllun rhyddhad ardrethi pwrpasol hwnnw wedi'i dargedu yng Nghymru ar gyfer strydoedd mawr. Ond rwyf i hefyd yn canmol Kate am ei gwaith ar y stryd fawr fel fferyllfa gymunedol, gan ddarparu gwasanaethau hanfodol i'r boblogaeth leol o bob modd a phob amgylchiad. Cymerais y cyfle ddydd Sadwrn, fel yr wyf i heddiw, i ganmol Llywodraeth Cymru am gadw ein presgripsiynau am ddim, ein brecwastau am ddim, ein tocynnau bws am ddim, gan helpu i ddiwallu anghenion pawb a lleihau'r bwlch anghydraddoldeb sy’n ehangu yn y DU, ond sy’n cael sylw yma yng Nghymru.
Felly, Ysgrifennydd Cabinet, byddaf yn cefnogi’r gyllideb ddrafft a diolchaf i chi am arfer eich ewyllys a'ch penderfyniad gwleidyddol i liniaru, darparu amddiffyniad a defnyddio ein pwerau trethu newydd yn effeithiol ac yn gyfrifol. Ac a gaf i fanteisio ar y cyfle heddiw i dynnu sylw at astudiaeth gan Brifysgol Caergrawnt, sy'n dangos bod toriadau cyni ddwywaith mor ddwfn yn Lloegr ag yng ngweddill Prydain? Canfu astudiaeth Caergrawnt fod pwerau datganoledig wedi caniatáu i Lywodraethau Cymru a’r Alban liniaru'r toriadau llymaf a ddioddefwyd mewn rhannau o Loegr lle ceir amddifadedd lluosog. Efallai ei bod hi'n bryd i ni gofio’r llinell o gân Catatonia yn 1999 'International Velvet', lle canodd Cerys Matthews, 'Every day when I wake up I thank the Lord I'm Welsh.' Dywedodd ar y pryd:
Gobeithio erbyn hyn bod pobl yn sylweddoli bod Cymru yn llawn talent a’n bod ni’n bobl wych ag ymenyddiau enfawr.
Felly, mae angen i ni barhau ein gwyliadwraeth i amddiffyn ein gwasanaethau cyhoeddus, i drechu tlodi, ac i wneud yr hyn a allwn gyda’n pwerau, ein hewyllys gwleidyddol a’n hymenyddiau, i barhau i wneud hynny'n realiti. Dyna yr wyf i'n ei gredu y bydd y gyllideb ddrafft hon yn ei gyflawni.
I want to speak about housing, and I think it's a fairly sobering experience to look at the record going back over the last 20 or 25 years. I don't want to make a particularly partisan speech. I want us to look at how we can forge a new consensus, and, happily, we have a lot of flexibility in improving the planning system, adapting some of our spending, but a lot of what we need to do could come through the cap being lifted on local authorities' borrowing powers and other flexibilities that we'll have. It is very much a capital approach that we need to take, as well as ensuring that we have a more efficient planning system.
And I also think that, after this afternoon's debate on Brexit, it's appropriate for us to look at something that really goes to the heart of the foundational economy. House building is something surely that can unite us all in terms of its economic worth, the social good that is promoted, the skills that we need to develop for our young people, giving really good jobs and opportunities. And much of the economic activity it generates does stay in local communities.
Can I first of all say that, should the Cabinet Secretary win the election, the result of which will be announced shortly—? It has taken nine months to get this far, but I think, over the next day or two, we will actually hear the result. But I know that, should he win and accede to the important and high office of First Minister, he would create a Cabinet post of housing Secretary. And I warmly welcome this, because I believe that is really important. And can I urge that it's housing and planning, because I think it's highly dysfunctional at the moment, the way those portfolios are divided? So, that would be a start; there's no doubt about it. That would send a very powerful signal to all our stakeholders out there.
But I do believe that it requires all parties to see the importance anew of housing. After the war, housing and health marched together, really, as the two great social causes. And I think that's the type of priority we need to see housing acquire again, and we will start to rebuild some of the trust, I think, that the younger generation need to have in their political system, because, at the moment, there are key areas where it's not serving them well.
Let me just go through the figures. I must say that the record in England has not been great either; I think that has to be conceded. We've had a real problem in the United Kingdom since the 1990s and the number of homes we are building compared to our historical trend. We are now barely building 6,000 homes a year; a historical trend of between 10,000 and 12,000 in Wales since the second world war. So, we are barely half our historical trend. That's historical trend; that's not what we need to build at the moment. We need to go beyond historical trend, at least for a sustained period, one could argue. The Welsh Government has the evidence. It commissioned an excellent report from the late Professor Holmans, and I think it needs to act on the data that that report produced. The UK Government has had a change of heart, I think, in the type of ambition we need for housing. I don't know whether they've had an equivalent work to that produced by Professor Holmans, but they have set new and more ambitious targets for house building in the 2020s, and that's what I think we should match or even exceed.
I think the challenge of building 100,000 new homes between 2021 and 2031 would be an appropriate and ambitious target for us, in what is likely to be the first Brexit decade. I think it will send also a powerful message to our key partners, the private sector, housing associations and local authorities. We need very flexible working—local authorities to use their borrowing powers, and to work with the private sector and independent sector through housing associations. I think some local councils will start to build at greater scale council houses. I have no problem with that; I think we just need the homes. And it may be that some councils will develop particular specialities and be able to do that for key areas. But I think our key partners in the social sector will be housing associations, and I'd like to see them get even more flexibility, longer term budgets, so they can plan effectively and also drive up through this social building standards, the design quality and create new eco-friendly modular homes. In the 1950s and 1960s, the great improvements in house building were often set by the standards in the social sector, and that's the type of thing that we can see the private sector then emulate, particularly with low-carbon homes, I think.
We need to see a revitalised small and medium-sized enterprise sector and a skills base, working through further education authorities, to allow that. We cannot increase from 6,000 to the 12,000, 13,000, 14,000 that we will need in the next 20 years or so quickly. That's why I think a 10-year target of 100,000 is realistic. It will give us time to, first, recover to historical trend and then, if necessary, go further. And I can say this: if the First Minister makes that sort of pledge—or the new First Minister makes that sort of pledge—I think they will find warm endorsement around this Chamber. It's the sort of pledge we need to give the people of Wales.
Rwyf eisiau sôn am dai, a chredaf ei bod yn brofiad eithaf sobreiddiol i edrych ar yr hanes yn mynd yn ôl dros yr 20 neu 25 mlynedd diwethaf. Nid wyf eisiau gwneud araith arbennig o bleidiol. Rwyf eisiau inni ystyried sut y gallwn ni feithrin consensws newydd, ac, yn ffodus, mae gennym ni lawer o hyblygrwydd wrth wella'r system gynllunio, addasu rhywfaint o'n gwariant, ond gallai llawer o'r hyn y mae angen inni ei wneud ddod drwy'r cap sy'n cael ei godi ar bwerau benthyca awdurdodau lleol a dulliau hyblyg eraill y bydd gennym. Dull cyfalaf, yn sicr, y mae angen inni ei ddefnyddio, yn ogystal â sicrhau bod gennym ni system gynllunio fwy effeithlon.
A chredaf hefyd, ar ôl y ddadl y prynhawn yma ar Brexit, ei bod yn briodol inni edrych ar rywbeth sy'n mynd at wraidd yr economi sylfaenol, mewn gwirionedd. Mae adeiladu tai yn rhywbeth a all ein huno ni i gyd, siawns, o ran ei werth cymdeithasol, y daioni economaidd a hybir, y sgiliau y mae angen inni eu datblygu ar gyfer ein pobl ifanc, gan roi cyfleoedd a swyddi da iawn. Ac mae llawer o'r gweithgarwch economaidd y mae'n ei gynhyrchu yn aros mewn cymunedau lleol.
A gaf i ddweud yn gyntaf oll, pe byddai Ysgrifennydd y Cabinet yn ennill yr etholiad, a gaiff ei gyhoeddi cyn bo hir—? Mae wedi cymryd naw mis i gyrraedd mor bell â hyn, ond rwy'n meddwl, dros y diwrnod neu ddau nesaf, byddwn ni mewn gwirionedd yn clywed y canlyniad. Ond gwn, pe byddai'n ennill ac yn esgyn i swydd bwysig ac uchel y Prif Weinidog, y byddai'n creu swydd Cabinet ar gyfer Ysgrifennydd tai. A chroesawaf hyn, oherwydd credaf fod hynny'n wirioneddol bwysig. Ac a gaf i annog bod hon yn swydd tai a chynllunio, oherwydd credaf fod hynny'n gamweithredol iawn ar hyn o bryd, y ffordd y mae'r portffolios hynny wedi'u rhannu? Felly, byddai hynny'n fan cychwyn; nid oes amheuaeth am hynny. Byddai hynny'n anfon arwydd pwerus iawn i bob un o'n rhanddeiliaid allan yn fan yna.
Ond rwy'n credu bod angen i bob plaid weld pwysigrwydd tai o'r newydd. Ar ôl y rhyfel, roedd tai ac iechyd yn cyd-fynd â'i gilydd, mewn gwirionedd, fel y ddau achos cymdeithasol mawr. A dyna'r math o flaenoriaeth y mae angen inni weld tai yn ei gael unwaith eto, a byddwn yn dechrau ailddatblygu rhywfaint o'r ffydd, rwy'n credu, sydd ei angen ar y genhedlaeth iau yn eu system wleidyddol, oherwydd, ar hyn o bryd, mae meysydd allweddol lle nad yw'n eu gwasanaethu'n dda.
Gadewch imi fynd drwy'r ffigurau. Mae'n rhaid imi ddweud nad yw'r hanes yn Lloegr wedi bod yn wych ychwaith; rwy'n credu bod yn rhaid cyfaddef hynny. Mae problem go iawn wedi bod gennym ni yn y Deyrnas Unedig ers y 1990au ynghylch nifer y cartrefi yr ydym yn eu hadeiladu o gymharu â'n tuedd hanesyddol. Nid ydym ni bellach ond yn adeiladu rhyw 6,000 o gartrefi'r flwyddyn; roedd tuedd hanesyddol o rhwng 10,000 a 12,000 yng Nghymru ers yr ail ryfel byd. Felly, rydym ni'n adeiladu prin hanner ein tuedd hanesyddol. Tuedd hanesyddol yw honno; nid dyna y mae angen i ni ei adeiladu ar hyn o bryd. Mae angen inni fynd y tu hwnt i'r duedd hanesyddol, o leiaf am gyfnod sylweddol, y mae modd dadlau. Mae gan Lywodraeth Cymru'r dystiolaeth. Comisiynodd adroddiad rhagorol gan y diweddar Athro Holmans, ac rwy'n credu bod angen iddi weithredu ar y data y cynhyrchodd yr adroddiad hwnnw. Mae Llywodraeth y DU wedi newid ei meddwl, rwy'n credu, o ran y math o uchelgais sydd ei angen arnom ni ar gyfer tai. Dydw i ddim yn gwybod a yw wedi derbyn gwaith sy'n cyfateb i'r hyn a gyhoeddwyd gan yr Athro Holmans, ond maen nhw wedi gosod targedau newydd a mwy uchelgeisiol ar gyfer adeiladu tai yn y 2020au, ac rwy'n credu y dylem ni adeiladu nifer cyfatebol neu hyd yn oed mwy na hynny.
Credaf y byddai'r her o adeiladu 100,000 o gartrefi newydd rhwng 2021 a 2031 yn darged priodol ac uchelgeisiol i ni, yn yr hyn sy'n debygol o fod yn ddegawd cyntaf Brexit. Credaf y bydd hynny'n anfon neges bwerus hefyd i'n partneriaid allweddol, y sector preifat, cymdeithasau tai ac awdurdodau lleol. Mae angen gweithio hyblyg iawn arnom—awdurdodau lleol i ddefnyddio eu pwerau benthyca, ac i weithio gyda'r sector preifat a'r sector annibynnol drwy gymdeithasau tai. Credaf y bydd rhai cynghorau lleol yn dechrau adeiladu tai cyngor ar raddfa fwy. Nid yw hyn yn broblem imi; credaf fod angen y cartrefi arnom ni. Ac mae'n bosibl y bydd rhai cynghorau yn datblygu arbenigeddau penodol ac yn gallu gwneud hynny ar gyfer meysydd allweddol. Ond credaf mai ein partneriaid allweddol yn y sector cymdeithasol fydd cymdeithasau tai, a hoffwn eu gweld yn cael hyd yn oed mwy o hyblygrwydd, cyllidebau tymor hwy, fel y gallant gynllunio'n effeithiol a hefyd codi'r safonau adeiladu cymdeithasol, ansawdd dylunio, a chreu cartrefi modiwlaidd newydd eco-gyfeillgar. Yn y 1950au a'r 1960au, roedd y gwelliannau mawr ym maes adeiladu tai yn aml wedi'u pennu gan y safonau yn y sector cymdeithasol, a dyna'r math o beth y gallwn ni weld y sector preifat wedyn yn ei efelychu, yn enwedig o ran cartrefi carbon isel, rwy'n credu.
Mae angen inni weld y sector busnesau bach a chanolig yn cael ei adfywio a sylfaen sgiliau, gan weithio drwy awdurdodau addysg bellach, i ganiatáu hynny. Ni allwn gynyddu o 6,000 i'r 12,000, 13,000, 14,000 y bydd eu hangen arnom yn yr 20 mlynedd nesaf yn gyflym. Dyna pam rwy'n credu bod targed 10 mlynedd o 100,000 yn realistig. Bydd yn rhoi amser inni, yn gyntaf, i adennill y duedd hanesyddol, ac yna, os oes angen, mynd ymhellach. A gaf i ddweud hyn: os yw'r Prif Weinidog yn gwneud y math hwnnw o addewid—neu'r Prif Weinidog newydd yn gwneud y math hwnnw o addewid—credaf y bydd yn cael cymeradwyaeth gynnes o amgylch y Siambr hon. Dyna'r math o addewid y mae angen inni ei roi i bobl Cymru.
I intend to make some general comments on the budget, followed by more detailed ones as Chair of the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee. On the budget, this is set against continuing austerity. We should, as the Cabinet Secretary said, be receiving at least £800 million more. But to the Conservatives at Westminster, austerity is not an economic policy, it's an ideology—a twin-track approach of cuts and privatisation. We currently have a situation where Jeremy Corbyn has more in common with the post-war Governments of Churchill, Eden and Macmillan than Theresa May does. On revenue raising, income from income tax has first-year protection, and we will see how the income relates to the predicted, as Llyr Gruffydd discussed earlier.
We again see an increase in the health budget as a percentage of the Welsh budget. This cannot continue indefinitely, if only because, at some stage, it will reach 100 per cent of the Welsh budget. Also, the share of the health that budget primary care gets is a cause for concern—when we say 'health', we mean hospitals, and that cannot be the way to make for a healthier nation. For good health, you need good-quality housing, a good diet and exercise, to not smoke and not consume large quantities of alcohol. We desperately need to do more on health improvement and lifestyle—one of the things that Communities First used to do before it was closed down.
Local government has had real-terms reductions again. The budget for local government has improved from the draft budget, which I welcome. There is a promise of any teacher pension money received going to local government to fund the increase in pension costs. Again, I think everybody has to welcome that. It does not help that Ministers, instead of supporting basic services in local government, use additional funding for add-ons—nice add-ons; there's nothing wrong with them—but the basic service needs to come first. There is also money in budgets, such as economy and transportation, that can be used to support local government.
Turning to the budget relating to climate change, environment and rural affairs, this year, the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee scrutinised the draft budgets of the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs and the Cabinet Secretary for Economy and Transport. Earlier this year, the Welsh Government decided to add a sixth priority to its national strategy, 'Prosperity for All'. The new, sixth priority is decarbonisation. This is something that the committee welcomes, and we were eager to see the changes in the approach to the draft budget resulting from this change in priorities. However, we have found little evidence of how the inclusion of decarbonisation as the sixth priority has informed decisions about the budget allocation this year.
The Cabinet Secretary has published proposals to replace current systems of financial support for agriculture with two distinct schemes: the economic resilience scheme and the public goods scheme. The Cabinet Secretary has said that she wants to start the transition to these new schemes in 2021. We think this is a huge undertaking and we were interested in the allocations in the draft budget to prepare for this change. We were surprised, however, to see that there are no additional allocations in the budget to prepare—no additional funding for piloting or modelling and no additional funding for advisory services for the many thousands of farmers who will be affected. We were not reassured that preparations could be made adequately within existing budgets. This is an area where we have made several recommendations.
In terms of the Cabinet Secretary for Economy and Transport’s budget, I would like to focus on the economy futures fund and how it links with decarbonisation. Our main concern was the monitoring arrangements surrounding some parts of the fund. In principle, we welcome the fact that businesses seeking investment as part of the economic contract must demonstrate progress in reducing their carbon footprint. We believe that there should be a clear, demonstrable commitment that the business in question has a serious focus on reducing its carbon footprint. This would most likely require more than just a series of conversations. We have also recommended that the Cabinet Secretary should keep under review the operation of the decarbonisation call to action, with a view to encouraging more businesses to make use of the funding to reduce their carbon footprint.
I'd like to reply to some comments. I agree with David Melding that we need to build more houses. Building more houses is very simple: allow councils to borrow to build council houses against the value of the existing housing stock. It would mean a change in the policy of the Treasury, but it would allow a huge-scale building of council houses. Some of us who were brought up in council houses in the 1960s are well aware of the huge number of estates and large number of houses built across Wales at that time. That, I think, was really important, but we need to allow councils to build again, and that can only be done by changing the Treasury's rules.
Rwy'n bwriadu gwneud rhai sylwadau cyffredinol ar y gyllideb, yna rhai mwy manwl fel Cadeirydd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig. Ar y gyllideb, mae hon wedi'i phennu mewn sefyllfa o gyni parhaus. Dylem ni, fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet, fod yn cael o leiaf £800 miliwn yn fwy. Ond i'r Ceidwadwyr yn San Steffan, nid yw cyni yn bolisi economaidd, mae'n ideoleg—ymagwedd ddeublyg o doriadau a phreifateiddio. Ar hyn o bryd, mae gennym ni sefyllfa lle mae gan Jeremy Corbyn fwy yn gyffredin â llywodraethau ar ôl y rhyfel Churchill, Eden a Macmillan nag sydd gan Theresa May. Ar godi refeniw, mae incwm o dreth incwm yn cael ei ddiogelu yn y flwyddyn gyntaf, a byddwn yn gweld sut y mae'r incwm yn gysylltiedig â'r hyn a ragwelir, fel y trafododd Llyr Gruffydd yn gynharach.
Unwaith eto, rydym ni'n gweld cynnydd yn y gyllideb iechyd fel canran o gyllideb Cymru. Ni all hyn barhau am gyfnod amhenodol, os yw hynny dim ond oherwydd, ar ryw adeg, y bydd yn cyrraedd 100 y cant o gyllideb Cymru. Hefyd, mae'r gyfran o'r iechyd y mae'r gyllideb gofal sylfaenol yn ei chael yn peri pryder—pan yr ydym yn dweud 'iechyd', rydym yn golygu ysbytai, ac ni all hynny fod yn ffordd o wneud cenedl yn iachach. Ar gyfer iechyd da, mae angen tai o ansawdd da, deiet da ac ymarfer corff, peidio ysmygu a pheidio ag yfed llawer iawn o alcohol. Mae gwir angen inni wneud mwy ynghylch gwella iechyd a ffordd o fyw—un o'r pethau yr oedd Cymunedau yn Gyntaf yn arfer ei wneud cyn ei gau.
Mae Llywodraeth Leol wedi cael gostyngiadau termau real unwaith eto. Mae'r gyllideb ar gyfer Llywodraeth Leol wedi gwella ers y gyllideb ddrafft, a chroesawaf hynny. Mae addewid y bydd unrhyw arian pensiwn athrawon a dderbynnir yn mynd i lywodraeth leol i ariannu'r cynnydd mewn costau pensiwn. Unwaith eto, credaf fod yn rhaid i bawb groesawu hynny. Nid yw'n helpu bod Gweinidogion, yn hytrach na chefnogi gwasanaethau sylfaenol mewn llywodraeth leol, yn defnyddio cyllid ychwanegol ar gyfer ychwanegion—ychwanegion braf; nid oes dim o'i le â nhw—ond mae angen i'r gwasanaeth sylfaenol gael blaenoriaeth. Hefyd, ceir arian yn y cyllidebau, megis economi a thrafnidiaeth, y gellir ei ddefnyddio i gefnogi llywodraeth leol.
Gan droi at y gyllideb sy'n ymwneud â newid yn yr hinsawdd, yr amgylchedd a materion gwledig, eleni, bu'r Pwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Materion Gwledig yn craffu ar gyllidebau drafft Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig ac Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth. Yn gynharach eleni, penderfynodd Llywodraeth Cymru ychwanegu chweched flaenoriaeth at ei strategaeth genedlaethol, 'Ffyniant i bawb'. Y chweched flaenoriaeth newydd yw datgarboneiddio. Mae hyn yn rhywbeth y mae'r pwyllgor yn ei groesawu, ac roeddem yn awyddus i weld y newidiadau yn y dull o ymdrin â'r gyllideb ddrafft o ganlyniad i'r newid hwn mewn blaenoriaethau. Fodd bynnag, nid ydym ni wedi canfod llawer o dystiolaeth o sut y mae cynnwys datgarboneiddio fel chweched flaenoriaeth wedi llywio penderfyniadau ynghylch dyrannu'r gyllideb eleni.
Mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi cyhoeddi cynigion i ddisodli systemau presennol o gymorth ariannol ar gyfer amaethyddiaeth â dau gynllun gwahanol: y cynllun cadernid economaidd a'r cynllun nwyddau cyhoeddus. Mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi dweud ei bod hi eisiau dechrau'r cyfnod pontio i'r cynlluniau newydd hyn yn 2021. Credwn fod hon yn fenter enfawr ac roedd gennym ni ddiddordeb yn y dyraniadau yn y gyllideb ddrafft i baratoi ar gyfer y newid hwn. Cawsom ein synnu, fodd bynnag, i weld nad oes dim dyraniadau ychwanegol yn y gyllideb i baratoi—dim arian ychwanegol ar gyfer treialu neu fodelu a dim arian ychwanegol ar gyfer gwasanaethau cynghori ar gyfer y miloedd o ffermwyr y bydd y newidiadau yn effeithio arnyn nhw. Ni chawsom sicrwydd y gellid gwneud y paratoadau yn ddigonol o fewn y cyllidebau presennol. Mae hwn yn faes lle'r ydym wedi gwneud nifer o argymhellion.
O ran cyllideb Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth, hoffwn ganolbwyntio ar gronfa dyfodol yr economi a sut y mae'n gysylltiedig â datgarboneiddio. Ein prif bryder oedd y trefniadau monitro sy'n gysylltiedig â rhai rhannau o'r gronfa. Mewn egwyddor, rydym ni'n croesawu'r ffaith bod yn rhaid i fusnesau sy'n ceisio buddsoddiad yn rhan o'r contract economaidd ddangos eu cynnydd o ran lleihau eu hôl troed carbon. Credwn y dylai fod ymrwymiad clir, amlwg bod gan y busnes dan sylw bwyslais difrifol ar leihau ei ôl troed carbon. Mae'n debygol iawn y bydd angen mwy na dim ond cyfres o sgyrsiau ar hyn. Rydym ni hefyd wedi argymell y dylai Ysgrifennydd y Cabinet barhau i adolygu gweithrediad yr alwad i ddatgarboneiddio, gyda'r nod o annog mwy o fusnesau i wneud defnydd o'r cyllid i leihau eu hôl troed carbon.
Hoffwn ymateb i rai sylwadau. Rwy'n cytuno â David Melding fod angen inni adeiladu mwy o dai. Mae adeiladu mwy o dai yn syml iawn: caniatewch i gynghorau fenthyca arian i adeiladu tai cyngor yn erbyn gwerth y stoc tai presennol. Byddai'n golygu newid ym mholisi'r Trysorlys, ond byddai'n caniatáu adeiladu tai cyngor ar raddfa enfawr. Mae rhai ohonom ni a fagwyd mewn tai cyngor yn y 1960au yn ymwybodol iawn o'r nifer enfawr o ystadau a'r nifer fawr o dai a adeiladwyd ledled Cymru ar y pryd. Roedd hynny, rwy'n credu, yn bwysig iawn, ond mae angen inni ganiatáu i gynghorau adeiladu unwaith eto, a dim ond trwy newid rheolau'r Trysorlys y gellir gwneud hynny.
And those rules are being changed; the borrowing cap is going to be lifted.
Ac mae'r rheolau hynny yn cael eu newid; mae'r terfyn benthyca am gael ei godi.
But the Treasury rules on borrowing have not been fully lifted so that you can borrow against the total value of the stock. If what David Melding is saying that, I can tell you we'd have large-scale building of housing taking place in Wales now. There's been a raising of the cap, but not a removal of it. But we can perhaps discuss this in another place.
The other thing I was going to say is that I congratulate Darren Millar's view that Gordon Brown had complete power over the whole of the world's economy. He caused the recession in Spain, he caused the recession in Greece; he caused one in Iceland and he caused one in the whole of North America. The countries that avoided the big problems were Norway, Sweden and Finland, and what did they have? They had a socialist government, working on behalf of the people.
Ond nid yw rheolau'r Trysorlys ar fenthyca wedi'u codi'n llawn fel y gallwch chi fenthyg yn erbyn gwerth cyfan y stoc. Os dyna'r hyn y mae David Melding yn ei ddweud, gallaf ddweud wrthych y byddai tai yn cael eu hadeiladu ar raddfa fawr yng Nghymru nawr. Mae'r cap wedi'i godi ond nid yw wedi'i ddileu. Ond efallai gallwn ni drafod hyn mewn man arall.
Y peth arall yr oeddwn i am ei ddweud yw yr hoffwn i longyfarch barn Darren Millar bod gan Gordon Brown bŵer llwyr dros economi gyfan y byd. Fe achosodd y dirwasgiad yn Sbaen, fe achosodd y dirwasgiad yng Ngwlad Groeg; achosodd un yng Ngwlad yr Iâ, ac achosodd un yng Ngogledd America gyfan. Y gwledydd a lwyddodd i osgoi'r problemau mawr oedd Norwy, Sweden a'r Ffindir, a beth oedd ganddyn nhw? Roedd ganddyn nhw lywodraeth sosialaidd, yn gweithio ar ran y bobl.
Mae'n bleser i gymryd rhan yn y ddadl bwysig yma ar y gyllideb, fel Cadeirydd y pwyllgor iechyd. Ac wrth gwrs, gyda chyllideb iechyd a gofal o ryw £9 biliwn, mae cryn her gan aelodau'r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon i graffu ar holl fanylion y gyllideb fawr yna. Ac felly, mi wnaf i olrhain ychydig bach o'r broses o gasglu tystiolaeth a'r craffu yna. Ym mis Gorffennaf eleni, buom yn craffu ar ymateb Llywodraeth Cymru i'r adolygiad seneddol 'Cymru Iachach', cynllun Llywodraeth Cymru ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol. Wedyn, ym mis Medi, cawsom dystiolaeth ysgrifenedig gan bob bwrdd iechyd, Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a Chymdeithas Cyfarwyddwyr Gwasanaethau Cymdeithasol Cymru, i ychwanegu at y doreth o dystiolaeth. A wedyn, ym mis Tachwedd, buom yn craffu ar waith Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, y Gweinidog Plant, Pobl Hŷn a Gofal Cymdeithasol a'r Gweinidog Diwylliant, Twristiaeth a Chwaraeon. Prif themâu: newid trawsnewidiol. Mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi bod yn glir bod yn rhaid i drawsnewid gwasanaethau ddod yn weithgaredd prif ffrwd ar gyfer sefydliadau iechyd a gofal cymdeithasol ac mai cyllid craidd y sefydliadau hyn fydd yn cael ei ddefnyddio i wneud y newidiadau perthnasol.
It's a pleasure to take part on this important debate on the draft budget, as Chair of the health committee. And, of course, with the health and social care of around £ 9 billion, there is a huge challenge facing the members of the committee to scrutinise all the details of that major budget. So, I will go through some of the process of scrutinising and gathering evidence. In July, we scrutinised the Welsh Government’s response to the parliamentary review, ‘A Healthier Wales’, which is the Welsh Government’s plan for health and social care. In September, we received written evidence from all health boards, the Welsh Local Government Association and the Association of Directors of Social Services in Wales, to add to the whole host of evidence that we’d already received. Then, in November, we scrutinised the Cabinet Secretary for Health and Social Services, the Minister for Children, Older People and Social Care and the Minister for Culture, Tourism and Sport. As to the main themes, transformative change was one of them. The Cabinet Secretary has been clear that service transformation must become a mainstream activity for health and social care organisations and that these organisations’ core funding will be used to deliver the relevant changes.
Mae gennym bryderon dwfn o ran a fydd y gwasanaeth iechyd a'r gwasanaethau gofal cymdeithasol yn gallu cyflawni hyn o ystyried y pwysau o ran galw a chostau a nodwyd a methiant parhaus mwyafrif y byrddau iechyd i fantoli'r cyfrifon. Rydym ni'n croesawu'r £100 miliwn sydd ar gael drwy'r gronfa trawsnewid ar gyfer y prosiectau braenaru, ond rydym ni wedi gofyn am sicrwydd y bydd y defnydd o'r gronfa hon a'i heffaith yn cael eu monitro’n effeithiol, yn enwedig o ran defnyddio'r gronfa i gefnogi prosiectau sy'n wirioneddol drawsnewidiol ac mae'n bosibl eu cynyddu mewn maint, a bod ceisiadau iechyd meddwl ac iechyd corfforol yn cael yr un ystyriaeth. Mae gennym bryder difrifol ynghylch lefel y cyllid ar gyfer gofal sylfaenol. O ystyried y ffocws polisi ar symud gofal allan o ysbytai, byddem wedi disgwyl gweld cynnydd sylweddol yn lefel y gwariant ar ofal sylfaenol, ac mae'r dystiolaeth a ddaeth i law yn dangos nad yw hyn yn digwydd. Credwn fod hyn yn dangos yr heriau sy'n wynebu byrddau iechyd wrth drawsnewid gwasanaethau, o ystyried y pwysau parhaus y maent yn ei wynebu yn y sector acíwt. O gofio mai'r bwriad a nodwyd yn 'Cymru Iachach' yw cynnig gwasanaethau ym maes gofal iechyd sylfaenol a chymunedol, rydym ni'n bryderus iawn na fydd yr arian arfaethedig ar gyfer gofal sylfaenol yn ddigonol i gefnogi'r amcan hwn.
Gan droi at y sefyllfa ariannol y bwrdd iechyd, fel rhan o graffu ar y gyllideb y llynedd, gwnaethom geisio archwilio'n fanwl sefyllfa ariannol y byrddau iechyd lleol yng Nghymru. Ar y pryd, gwnaethom nodi ein siom nad oedd holl gyrff y gwasanaeth iechyd wedi llwyr wireddu uchelgeisiau Deddf Cyllid y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Cymru) 2014, a bod pedwar o'r saith o fyrddau iechyd lleol wedi adrodd diffyg yn o leiaf un o'r tair blynedd blaenorol. Achos penodol o bryder oedd bod Betsi Cadwaladr a Hywel Dda wedi adrodd diffyg ym mhob un o'r blynyddoedd o 2014-15 i 2016-17.
Nodwn fod cynnydd wedi'i wneud gan fyrddau iechyd penodol. Fodd bynnag, cawsom ein siomi gan fethiant parhaus nifer o fyrddau iechyd i reoli eu cyllidebau, ac rydym ni am geisio deall y rhesymau y tu ôl i'r anawsterau parhaol mewn rhai byrddau iechyd. Credwn ei bod yn hynod bwysig deall i ba raddau y gallai hyn fod o ganlyniad i faterion rheoli ar lefel bwrdd iechyd unigol, neu i ba raddau y mae eu dyraniadau cyllid yn gyfrifol am hyn.
Wrth droi at iechyd meddwl, mae cynigion manwl cyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru ar gyfer 2019-20 yn pwysleisio mai iechyd meddwl yw'r maes unigol mwyaf o wariant gan y gwasanaeth iechyd. Bydd Llywodraeth Cymru yn gwario £675 miliwn ar wasanaethau iechyd meddwl yn 2019-20, ac mae £20 miliwn ychwanegol yn cael ei ddarparu yn y gyllideb ddrafft hon ar gyfer gwasanaethau iechyd meddwl fel rhan o'r cytundeb ar y cyllid dros ddwy flynedd rhwng Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru. Gwyddom fod byrddau iechyd eisoes yn gwario mwy ar iechyd meddwl na'r dyraniad a neilltuwyd. Fodd bynnag, rydym ni'n ymwybodol o'r galw cynyddol am wasanaethau iechyd meddwl, ac rydym wedi ein hargyhoeddi gan awgrym conffederasiwn gwasanaeth iechyd Cymru y gall lefel y galw wasanaethau iechyd meddwl fod yn sylweddol uwch na'r lefelau gwariant presennol.
Gan droi at y gweithlu iechyd yn fyr, er bod systemau a gwasanaethau yn cynnig ffocws ar gyfer newid, y gweithlu yw'r ased mwyaf wrth roi gofal a gwneud y newidiadau sydd eu hangen. Fe wnaethom godi pryderon efo Ysgrifennydd y Cabinet ynghylch lefelau absenoldeb oherwydd salwch yn y gweithlu iechyd, yn enwedig o fewn y gwasanaeth ambiwlans. Hefyd, gwnaethom ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet a oedd e'n cydnabod gwahaniaethau o ran amodau gwaith a chyflog, a diffyg parch cydradd at staff gofal cymdeithasol a staff gofal iechyd. Credwn fod anghysondeb amlwg rhwng gweithwyr gofal iechyd a gweithwyr yn y sector gofal cymdeithasol, fel y mae rhanddeiliaid wedi dweud wrthym yn rheolaidd, ac mae hyn yn rhwystr sylweddol rhag cydlynu gwasanaethau yn llwyddiannus.
Rydym ni yn yr eiliadau olaf.
We have deep concerns around whether the NHS and social care services will be able to achieve this, given the demand and cost pressures identified and the continuing failure of the majority of health boards to break even. We welcome the £100 million being made available through the transformation fund for pathfinder projects, but we have sought assurance that the use and impact of this fund will be effectively monitored, particularly in terms of it being used to support projects that are genuinely transformative and scalable, and that mental health is given parity with physical health. We have serious concern about the level of funding for primary care. Given the policy focus on shifting care out of hospitals, we would have expected to see a significant increase in the level of spend on primary care, but the evidence that we have seen shows that this is not happening. We believe that this illustrates the challenges facing health boards in achieving service transformation given the ongoing pressures that they face in the acute sector, for example. Given that the direction of travel for services, as set out in ‘A Healthier Wales’ is towards delivery of services to be undertaken in primary and community healthcare, we are very concerned that the proposed funding for primary care will not be sufficient to support this objective.
Turning to the financial position of the health board, as part of last year’s budget scrutiny, we sought to examine in detail the financial position of LHBs in Wales. We reported our disappointment at the time that the ambitions of the National Health Service Finance (Wales) Act 2014 had not been fully realised by all NHS bodies and that four of the seven LHBs reported a deficit in at least one of the preceding three years. A particular concern was that Betsi Cadwaladr and Hywel Dda both reported a deficit in each of the years between 2014-15 and 2016-17.
We note that progress has been made by particular health boards. However, we are disappointed by the continuing inability of a number of health boards to manage their finances and we seek to understand the reasons behind the enduring difficulties in some health boards. We believe it is of crucial importance to understand the extent to which this may be due to management issues at individual health board level, or how much may be due to their funding allocations.
Turning to mental health, the Welsh Government’s detailed draft budget proposals for 2019-20 highlight that mental health is the largest single area of NHS expenditure. The Welsh Government will spend £675 million on mental health services in 2019-20, and an extra £20 million is being provided in this draft budget for mental health services as part of the Welsh Government’s two-year budget agreement with Plaid Cymru. We know that health boards are already spending more on mental health than the ring-fenced allocation. However, we are mindful of the growing demand for mental health services and we’re persuaded by the Welsh NHS Confederation’s suggestion that the level of need for mental health services may be significantly greater than the current levels of spend.
Turning to the health workforce briefly, while systems and services provide a focus for change, it is the workforce that represents the largest asset in delivering care and in delivering the changes needed. We raised concerns with the Cabinet Secretary about the levels of sickness absence within the health workforce, particularly within the ambulance service. We also asked the Cabinet Secretary whether he recognised the disparity in terms of working conditions and pay, and a lack of parity of esteem between social care and healthcare staff. We believe that there's clear disparity between health care and social care sector workers, as has been raised regularly with us by stakeholders, and this is a significant barrier to successful service integration.
We are in the closing seconds.
Ydych.
Yes, you are.
Ond yn amlwg ddim yn yr eiliadau olaf yn ôl y sgript hael yma sydd gan y clercod. [Chwerthin.]
But not according to this generous script that the clerks have provided for me. [Laughter.]
Darllenwch yn gyflymach, felly, Dr Dai Lloyd.
So, do read more quickly, Dr Dai Lloyd.
Diolch yn fawr, Llywydd, am eich amynedd.
Jest i roi gair am ofal cymdeithasol. Yn 2017-18, roedd 23 y cant o wariant refeniw gros gan awdurdodau lleol yng Nghymru yn mynd tuag at wasanaethau cymdeithasol. Dyma'r ail fwyaf o’r meysydd gwariant gan awdurdodau lleol ar ôl addysg. Yn ôl datganiad ar 9 Hydref, nododd Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus fod setliad llywodraeth leol ar gyfer 2019-20 yn cynnwys £20 miliwn ychwanegol i leddfu pwysau ar wasanaethau cymdeithasol. Mae £30 miliwn ychwanegol y tu hwnt i'r setliad llywodraeth leol hefyd ar gael ar gyfer gofal cymdeithasol i fynd i'r afael â materion cynaliadwyedd, gan gynnwys pwysau—
Thank you very much, Llywydd, for your patience.
So, just to briefly mention social care. In 2017-18, 23 per cent of local authority gross revenue expenditure in Wales was on social services, and this is the second largest area of local authority expenditure after education. In a statement on 9 October, the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services detailed that the local government settlement for 2019-20 includes a further £20 million to ease pressures on social services. An additional £30 million outside the local government settlement is also being made available for social care to address sustainability issues, including pressures—
Reit. Nid yw'r darllen cweit yn ddigon cyflym, ac felly, fe fydd rhaid i'r Aelod ddod â'i sylwadau i ben.
The reading isn't quite swift enough, so the Member will have to draw his comments to a close.
Maen nhw'n dod i ben nawr, achos gwnawn ni anghofio am y gwariant digon pitw wir ar chwaraeon, o ddim ond £22 miliwn y flwyddyn.
Mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn cyfrifo bod gwasanaethau cymdeithasol yn wynebu bwlch cyllid o £67 miliwn unwaith i'r £50 miliwn ychwanegol gael ei ystyried heb unrhyw gynnydd yn y dreth gyngor. Mae hynny yn fater o bryder. Diolch am eich amynedd, Llywydd.
I am coming to a close now. We’ll forget the meagre expenditure of £22 million on sport.
The Welsh Local Government Association calculates that there is a £67 million funding gap for social services, once this additional £50 million is taken into account without any council tax increases. That is a matter of concern. Thank you for your patience, Llywydd.
I am speaking today on behalf of the Children, Young People and Education Committee. Budget allocations are one of the most important ways the Welsh Government can evidence its stated commitments to policy areas and population groups. Allocations made to support our children and young people are no exception. One of our jobs as a committee is to scrutinise the priority the Welsh Government attaches to funding services for our children and young people. This is not a one-off annual exercise for us. We seek to build financial scrutiny into all our work throughout the year. We do this to make sure we are as clear as we can be about how much money is being given to support our children and young people, for what purpose, and whether it delivers value for money.
It is no secret that, as a committee, we have some concerns about how money is allocated for children and young people in Wales. We recognise that funding for children and young people cuts across numerous policy areas and portfolios. We understand the challenges this can present when outlining a draft budget. Nevertheless, we believe significant work remains to be done if the information presented by Welsh Government is to be as transparent as it needs to be to enable this legislature to hold Welsh Ministers to account for their decisions.
On this basis, we were very pleased to engage in a new innovation this year. As the Chair of Finance Committee has already said, we met concurrently with members of both the Finance and Equality, Local Government and Communities Committees to scrutinise the Government’s strategic integrated impact assessment. We intend to report jointly on our findings in the new year, to help inform the budget next year, so I won't pre-empt that.
However, at this stage, I will flag that our committee believes firmly that being able to demonstrate how children’s rights have shaped policy and financial decisions from their inception is key. Despite our best efforts in recent years, we remain disappointed that we have not observed more tangible progress in this regard.
I’ll turn now to some detailed areas of scrutiny, starting with our thoughts on education. We welcome the Welsh Government’s reversal of its original intention to cut education resource spending in 2019-20. We further welcome the more recent announcement that additional funding will be given to local authorities to meet the cost pressures of implementing school teachers’ pay. However, we would welcome more detailed information about this additional money, and would seek reassurance from Welsh Government that it is confident that the final budget will be sufficient to fund our schools sufficiently.
In terms of funding for further and higher education, much of the narrative in this area has been shaped by the recent Diamond and Reid reviews. The delivery of the recommendations of both of these flagship reviews relies heavily on the realisation of the so-called 'Diamond dividend'. In 2016, we were told that Diamond would deliver a future dividend for the sector. This year, we heard simply that the sector will not be disadvantaged. While we recognise the Cabinet Secretary’s description of the dividend as a'moveable feast', this apparent change in tone was of concern to us. As a result, we believe projections ought to be made available for scrutiny. We also believe adequate resource ought to be made available in the final budget to enable the Higher Education Funding Council for Wales to fully fund its strategic priorities and begin funding the recommendations of the Reid review. After all, research and innovation are afforded a fundamental place in 'Prosperity for All', and require adequate funding if they are to become realistic prospects for our further and higher education sectors.
Turning now to health, social care and children’s services, it will not surprise this Chamber to hear that the emotional and mental health of our children and young people is a key priority for us. Our 'Mind over matter' report presented the evidence underpinning our calls for adequate resources in this area. While we welcome the steps taken recently by the Welsh Government to begin implementing our recommendations, we were concerned to learn that much-needed ring-fenced funding to deliver transformation in specialist child and adolescent mental health Services will be transferred to the all-age mental health ring fence. We believe this funding should be protected for CAMHS until support reaches the levels required and outcomes for children and young people have demonstrably improved.
Finally, Llywydd, I’ll turn to looked-after children, who are some of our most vulnerable young people. We repeat the calls made in our report on targeted funding to improve educational outcomes to ensure that the pupil development grant is funded sufficiently to support both adopted and looked-after children adequately. We also seek assurances from the Welsh Government that the funding available to Children and Family Court Advisory and Support Service is sufficient to deliver its important work. Thank you.
Rwyf yn siarad heddiw ar ran y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg. Dyraniadau cyllideb yw un o'r ffyrdd pwysicaf i Lywodraeth Cymru ddangos ei hymrwymiadau datganedig i feysydd polisi a grwpiau poblogaeth. Nid yw dyraniadau a wnaed i gefnogi ein plant a'n pobl ifanc yn eithriad. Un o'n swyddi fel pwyllgor yw craffu ar y flaenoriaeth y mae Llywodraeth Cymru yn ei rhoi i ariannu gwasanaethau ar gyfer ein plant a'n pobl ifanc. Nid yw hyn yn ddigwyddiad unwaith y flwyddyn i ni. Rydym yn ceisio cyflwyno craffu ariannol i'n holl waith drwy gydol y flwyddyn. Rydym ni'n gwneud hyn i sicrhau ein bod ni mor glir ag y gallwn ni fod ynghylch faint o arian a roddir i gefnogi ein plant a'n pobl ifanc, at ba ddiben, ac a yw'n cyflawni gwerth am arian.
Nid yw'n gyfrinach, fod gennym ni yn y pwyllgor, rai pryderon ynghylch sut y dyrennir arian ar gyfer plant a phobl ifanc yng Nghymru. Rydym ni'n cydnabod bod cyllid ar gyfer plant a phobl ifanc yn croesi ffiniau nifer o feysydd polisi a phortffolios. Rydym ni'n deall yr heriau y gall hyn eu cyflwyno wrth amlinellu cyllideb ddrafft. Rydym ni'n credu, serch hynny, bod llawer o waith eto i'w wneud os yw'r wybodaeth a gyflwynir gan Lywodraeth Cymru am fod mor dryloyw ag y mae angen iddi fod i alluogi'r ddeddfwrfa hon i ddwyn Gweinidogion Cymru i gyfrif am eu penderfyniadau.
Ar y sail hon, roeddem ni'n falch iawn o gymryd rhan mewn gwaith arloesi newydd eleni. Fel y dywedodd Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid eisoes, fe wnaethom ni gyfarfod ar yr un pryd gydag aelodau o'r Pwyllgor Cyllid a Chydraddoldeb, a'r Pwyllgor Llywodraeth Leol a Chymunedau i graffu ar asesiad effaith integredig strategol y Llywodraeth. Bwriadwn gyflwyno adroddiad ar y cyd ar ein canfyddiadau yn y flwyddyn newydd, i helpu i lywio'r gyllideb y flwyddyn nesaf, felly ni wnaf sôn am hynny nawr.
Fodd bynnag, ar hyn o bryd, rwyf am dynnu sylw at y ffaith bod ein pwyllgor yn credu'n gadarn bod y gallu i ddangos sut y mae hawliau plant yn llunio polisi a phenderfyniadau ariannol o'r cychwyn cyntaf yn allweddol. Er gwaethaf ein hymdrechion gorau yn y blynyddoedd diwethaf, rydym ni'n dal yn siomedig na welsom ni gynnydd mwy pendant yn y cyswllt hwn.
Fe drof yn awr at rai meysydd manwl o graffu, gan ddechrau gyda'n meddyliau ynghylch addysg. Rydym ni'n croesawu bod Llywodraeth Cymru wedi gwyrdroi ei bwriad gwreiddiol i dorri gwariant ar adnoddau addysg yn 2019-20. Rydym ni hefyd yn croesawu'r cyhoeddiad mwy diweddar y bydd arian ychwanegol yn cael ei roi i awdurdodau lleol i leddfu pwysau'r gost o weithredu tâl athrawon ysgol. Fodd bynnag, fe fyddem ni'n croesawu gwybodaeth fwy manwl am yr arian ychwanegol hwn, ac rydym ni'n ceisio sicrwydd gan Lywodraeth Cymru ei bod hi'n ffyddiog y bydd y gyllideb derfynol yn ddigonol i ariannu ein hysgolion yn ddigonol.
O ran cyllid ar gyfer addysg bellach ac addysg uwch, cafodd llawer o'r naratif yn y maes hwn ei lunio gan adolygiadau diweddar Diamond a Reid. Mae cyflawni argymhellion y ddau adolygiad blaenllaw hyn yn dibynnu'n helaeth ar wireddu 'difidend Diamond' fel y'i gelwir. Yn 2016, dywedwyd wrthym y byddai Diamond yn sicrhau difidend yn y dyfodol ar gyfer y sector. Eleni, fe glywsom ni na fydd y sector dan anfantais a dyna'r cwbl. Er ein bod yn cydnabod disgrifiad Ysgrifennydd y Cabinet o'r difidend fel 'gwledd symudol', roedd y newid tiwn yn peri pryder i ni. O ganlyniad, rydym ni'n credu y dylai amcanestyniadau fod ar gael ar gyfer craffu. Rydym ni'n credu hefyd y dylai adnoddau digonol fod ar gael yn y gyllideb derfynol er mwyn galluogi Cyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru i ariannu ei flaenoriaethau strategol yn llawn a dechrau ariannu argymhellion adolygiad Reid. Wedi'r cyfan, mae gan ymchwil ac arloesi le sylfaenol yn 'Ffyniant i Bawb', ac maen nhw angen cyllid digonol os ydyn nhw am ddod yn ddisgwyliadau realistig ar gyfer ein sectorau addysg bellach ac uwch.
Gan droi nawr at iechyd, gofal cymdeithasol a gwasanaethau i blant, ni fydd yn syndod i'r Siambr hon glywed bod iechyd meddwl ac emosiynol ein plant a phobl ifanc yn flaenoriaeth allweddol i ni. Cyflwynodd ein hadroddiad 'Cadernid Meddwl' y dystiolaeth sy'n sail i'n galwadau am adnoddau digonol yn y maes hwn. Er ein bod ni'n croesawu'r camau a gymerwyd yn ddiweddar gan Lywodraeth Cymru i ddechrau gweithredu ein hargymhellion, roeddem ni'n bryderus o glywed bod cyllid wedi'i glustnodi sydd yn fawr ei angen i gyflawni gweddnewidiad yn y gwasanaethau iechyd meddwl arbenigol i blant a phobl ifanc, yn mynd i gael ei drosglwyddo i'r cyllid wedi'i glustnodi ar gyfer iechyd meddwl pob oedran. Rydym ni'n credu y dylid diogelu'r cyllid hwn ar gyfer CAMHS tan fod cymorth yn cyrraedd y lefelau gofynnol a bod canlyniadau ar gyfer plant a phobl ifanc yn amlwg wedi gwella.
Yn olaf, Llywydd, fe drof i at blant sy'n derbyn gofal, sy'n rhai o'n pobl ifanc mwyaf agored i niwed. Rydym ni'n ailadrodd y galwadau a wnaed yn ein hadroddiad ar gyllid wedi'i dargedu i wella canlyniadau addysgol i sicrhau bod y grant datblygu disgyblion yn cael ei ariannu'n ddigonol i gefnogi plant wedi'u mabwysiadu a phlant sy'n derbyn gofal yn ddigonol. Rydym ni hefyd yn ceisio sicrwydd gan Lywodraeth Cymru bod y cyllid sydd ar gael i'r Gwasanaeth Cynghori a Chynorthwyo Llys i Blant a Theuluoedd yn ddigonol i gyflawni ei waith pwysig. Diolch.
In my remarks today, I am speaking on behalf of the Welsh Conservative group. In my remarks, I would like to focus on the impact of the Welsh Government's budget in regard to support for businesses and on transport matters as well. Despite what the Cabinet Secretary for Finance said in his opening statement, large investments in this year's budget are only, of course, made possible by additional funding allocated by the UK Government, which makes it all the more disappointing, I think, that the Welsh Government have inflicted real-terms cuts on business support and infrastructure in Wales, which I'll come on to.
The Welsh Government's budget does seem to contradict the strategy for supporting the economy of Wales. We have an economic action plan but no detail on how this budget supports that plan, and no detail on how the budget supports SMEs or will grow employment in Wales. Business rates have been mentioned by Darren Millar and Gareth Bennett. Business rate relief remains the poorest offer in any part of the UK, so I do look forward to the detail that I hope the Cabinet Secretary will be able to bring to clarify how that is going to be rectified.
I am particularly concerned that Business Wales and business innovation have had their revenue funding cut by 41 per cent and 30 per cent, respectively. That's according to the budget as published. We on these benches believe that SMEs in Wales require support to obtain investment capital and advice on how to grow their businesses. The SME sector, I think, will be right to be disappointed that revenue funding for two key SME support bodies has been cut so dramatically. In addition to the 18 per cent real-terms cut in the revenue funding for business development will be a further decrease in confidence that SMEs have in the Welsh Government's commitment to supporting small enterprises in Wales.
Presiding Officer, Wales is also consistently failing to diversify its exports market. Now, that's been something that I have relayed a couple of times in this Chamber, but it was also mentioned by Paul Davies in the earlier debate today. This will have a damaging effect, I think, when you look at export, trade and inward investment being cut in real terms as well by 1.5 per cent by this budget. Following Brexit, the need for Wales to have a diverse set of destinations for its exports is going to be more important than ever before. So, Wales should be positioning itself to take advantage of trade opportunities post Brexit and, within this context, the Welsh Government's cuts to this component of the budget do seem short-sighted to me.
And despite the UK Government's announcement of £120 million for a north Wales growth deal, which Darren Millar talked about, and a commitment to support a mid Wales growth deal, I am concerned that the draft budget has a real-terms cut of 1.6 per cent for funding for city and growth deals. And I hope the Cabinet Secretary will be able to comment on that.
The elephant in the room in regards to the transport budget is, of course, the M4 relief road. That decision will have profound implications for future budgets across a range of portfolios, and this hasn't been covered at all in the draft budget, and I don't recall that the Cabinet Secretary for Finance mentioned it in his opening comments at all, which is very telling. But this is the biggest infrastructure project that we will have seen by the Welsh Government and yet no mention today at all.
Wales's economic development continues to be hampered by an ineffective public transport system. Reducing the funding available for the development of a national transport infrastructure will therefore only worsen this situation. I note that the smartcards have been cut by 1.6 per cent and road safety by another 1.6 per cent.
So, in conclusion, Presiding Officer, I'm afraid to say that the Welsh Government has laid a budget that is a major disappointment to us on this side of the Chamber on creating the right economic conditions to drive forward prosperity and productivity across Wales and build the infrastructure that is fit for the future.
Yn fy sylwadau heddiw, rwyf yn siarad ar ran grŵp y Ceidwadwyr Cymreig. Yn fy sylwadau, hoffwn ganolbwyntio ar effaith cyllideb Llywodraeth Cymru o ran cefnogaeth ar gyfer busnesau ac ar faterion trafnidiaeth hefyd. Er gwaethaf yr hyn a ddywedodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn ei ddatganiad agoriadol, ni fyddai buddsoddiadau mawr yng nghyllideb eleni, wrth gwrs, yn bosibl heb arian ychwanegol a ddyrannwyd gan Lywodraeth y DU, sy'n gwneud y ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno toriadau mewn termau real ar gymorth busnes a seilwaith yng Nghymru hyd yn oed yn fwy siomedig, a byddaf yn dod at hynny yn y man.
Mae'n ymddangos bod cyllideb Llywodraeth Cymru'n gwrth-ddweud y strategaeth ar gyfer cefnogi economi Cymru. Mae gennym ni gynllun gweithredu economaidd ond dim manylion ynghylch sut y mae'r gyllideb hon yn cefnogi'r cynllun hwnnw, a dim manylion ynghylch sut y mae'r gyllideb yn cefnogi busnesau bach a chanolig neu'n tyfu cyflogaeth yng Nghymru. Cafodd ardrethi busnes eu crybwyll gan Darren Millar a Gareth Bennett. Mae rhyddhad ardrethi busnes yn parhau i fod y cynnig gwaethaf mewn unrhyw ran o'r DU, felly rwyf yn edrych ymlaen at y manylion yr wyf yn gobeithio y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn gallu eu cyflwyno i egluro sut y gellir unioni hyn.
Rwy'n pryderu'n arbennig bod cyllid refeniw Busnes Cymru ac arloesedd busnes wedi eu gostwng 41 y cant a 30 y cant, yn y drefn honno. Mae hynny yn ôl y gyllideb a gyhoeddwyd. Rydym ni ar y meinciau hyn yn credu bod angen cymorth ar y BBaCh yng Nghymru i gael cyngor ar sut i dyfu eu busnesau a chael buddsoddiad cyfalaf. Bydd y sector BBaCH, yn briodol yn fy marn i, yn iawn i fod yn siomedig fod cyllid refeniw ar gyfer dau gorff cefnogi BBaCH allweddol wedi'i dorri mor sylweddol. Yn ogystal â'r toriad o 18 y cant mewn termau real yn y cyllid refeniw ar gyfer datblygu busnes, bydd y ffydd sydd gan fusnesau bach a chanolig yn ymrwymiad Llywodraeth Cymru i gefnogi busnesau bach yng Nghymru yn dirywio ymhellach.
Llywydd, mae Cymru hefyd yn methu'n gyson ag arallgyfeirio ei marchnad allforion. Nawr, mae hynny'n neges yr wyf wedi ei mynegi fwy nag unwaith yn y Siambr hon, ond cafodd hyn ei grybwyll hefyd gan Paul Davies yn y ddadl yn gynharach heddiw. Bydd hyn yn cael effaith niweidiol, rwy'n credu, pan ystyriwch chi fod allforio, masnach a mewnfuddsoddi yn cael eu cwtogi mewn termau real yn ogystal â thoriad o 1.5 y cant gan y gyllideb hon. Yn dilyn Brexit, bydd yr angen i Gymru gael cyfres amrywiol o gyrchfannau ar gyfer allforio yn bwysicach nag erioed o'r blaen. Felly, dylai Cymru fod mewn sefyllfa i fanteisio ar gyfleoedd masnach ar ôl Brexit ac, o fewn y cyd-destun hwn, mae toriadau Llywodraeth Cymru i gydran hon o'r gyllideb yn ymddangos yn annoeth i mi.
Ac er gwaethaf cyhoeddiad Llywodraeth y DU o £120 miliwn ar gyfer bargen twf yn y gogledd, y soniodd Darren Millar amdani, ac ymrwymiad i gefnogi bargen twf yn y canolbarth, rwy'n pryderu bod y gyllideb ddrafft ar gyfer bargeinion dinesig a thwf wedi gostwng 1.6 y cant mewn termau real. A gobeithio y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn gallu rhoi sylwadau ynghylch hynny.
Y broblem amlwg sydd wedi’i hanwybyddu o ran y gyllideb drafnidiaeth, wrth gwrs, yw ffordd liniaru'r M4. Bydd y penderfyniad hwnnw yn creu goblygiadau difrifol ar gyfer cyllidebau yn y dyfodol ar draws amrywiaeth o bortffolios, ac nid yw wedi cael sylw o gwbl yn y gyllideb ddrafft, ac nid wyf i'n credu bod Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid wedi sôn am hyn o gwbl yn ei sylwadau agoriadol, sy'n dweud llawer. Ond hwn yw'r prosiect seilwaith mwyaf y byddwn ni wedi'i weld gan Lywodraeth Cymru ac eto dim sôn amdano heddiw o gwbl.
Mae datblygu economaidd yng Nghymru yn parhau i gael ei lesteirio gan system drafnidiaeth gyhoeddus aneffeithiol. Bydd lleihau'r cyllid sydd ar gael ar gyfer datblygu seilwaith trafnidiaeth cenedlaethol yn gwneud dim ond gwaethygu'r sefyllfa. Rwy'n nodi bod toriad o 1.6 y cant i gardiau call a thoriad o 1.6 y cant i ddiogelwch ar y ffyrdd.
Felly, i gloi, Llywydd, mae'n ddrwg gennyf ddweud bod Llywodraeth Cymru wedi gosod cyllideb sy'n siom fawr i ni ar yr ochr hon i'r Siambr i greu'r amodau economaidd cywir i hybu ffyniant a chynhyrchiant ledled Cymru ac adeiladu'r seilwaith sy'n addas ar gyfer y dyfodol.
Rydw i hefyd yn siarad fel Cadeirydd pwyllgor yma heddiw—Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu.
Thank you. I also speak today as a committee Chair, Chair of the Culture, Welsh Language and Communications Committee.
The resource budgets in these areas amount to £120 million, while the capital budgets total around £19.5 million. Broadly, resource budgets have remained flat, while there has been some increase in capital provision, although overall amounts are relatively small. Clearly, these sums are not as great as those covered by some Assembly committees. Nevertheless, these are significant amounts of public funding and are equally as important.
In relation to support for the arts, this includes funding for the Arts Council of Wales, the museum and the national library, and this funding falls overall by around 2 per cent to £65.9 million, while capital funding increases by £5 million to £10.5 million. This includes £5 million from the budget agreement with Plaid Cymru to take forward the feasibility studies for a contemporary art gallery and a football museum in north Wales, which has already been mentioned today. And in this area the committee is not convinced that the well-being goals required by the well-being of future generations Act are being properly reflected in remit letters to the main bodies funded, and has asked for further information.
The committee was also concerned that the capital investment in the national museum should be shared across Wales and has asked for more information on how capital funding in this area is geographically spread. On the new contemporary art gallery and future football museum, we await the Minister's preferred options so that investment can begin early in the new year.
Support for the historic environment includes funding for Cadw, the National Botanic Garden of Wales and the Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments of Wales, where revenue is flat at £13.1 million, while capital funding increases to £6.2 million. Last year, we were told that the Welsh Government had stopped providing grants to owners of listed buildings and monuments, and used this money for capital improvements to the income-generating parts of Cadw's estate instead. The hope was that, this year, more funding could be provided for owners of listed buildings. However, whether this has happened remains unclear, and the committee would like to see greater clarity on this issue, including the extent to which grants will be available, and the steps that will be taken to communicate this policy.
With regard to media and publishing, support for the media and publishing is funded through the Welsh Books Council, the resource and capital funding for which remain flat at £3.6 million and £300,000 respectively. In the Welsh Government's budget agreement with Plaid Cymru last year, £100,000 was allocated for two years for start-up grants for hyperlocal news. The Welsh Government has now commissioned additional research on where funding for hyperlocal journalism would have the most impact and value, and we would really like to receive information as to where that's going soon because we are getting questions from the sector as to how they can actually apply for that funding.
Cyfanswm y cyllidebau adnoddau yn y meysydd hyn yw £120 miliwn, ac mae cyfanswm y cyllidebau cyfalaf oddeutu £19.5 miliwn. Yn fras, mae cyllidebau adnoddau wedi aros yn wastad, tra bu rhywfaint o gynnydd yn y ddarpariaeth gyfalaf, er bod cyfanswm y symiau yn gymharol fach. Yn amlwg, nid yw'r symiau hyn mor fawr â'r rhai sy'n cael eu cwmpasu gan rai o bwyllgorau'r Cynulliad. Serch hynny, mae'r rhain yn symiau sylweddol o arian cyhoeddus ac maen nhw yr un mor bwysig.
O ran cymorth ar gyfer y celfyddydau, mae hyn yn cynnwys cyllid ar gyfer Cyngor Celfyddydau Cymru, yr Amgueddfa a'r Llyfrgell Genedlaethol, ac mae'r cyllid hwn yn gostwng tua 2 y cant i £65.9 miliwn, tra bo cyllid cyfalaf yn cynyddu gan £5 miliwn i £10.5 miliwn. Mae hyn yn cynnwys £5 miliwn o'r cytundeb cyllideb â Phlaid Cymru i ddatblygu'r astudiaethau dichonoldeb ar gyfer oriel gelf gyfoes ac amgueddfa bêl-droed yn y gogledd, sydd eisoes wedi'i grybwyll heddiw. Ac yn y maes hwn, nid yw'r Pwyllgor wedi'i argyhoeddi bod nodau llesiant sy'n ofynnol dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) yn cael eu hadlewyrchu yn briodol yn y llythyrau cylch gwaith i'r prif gyrff sy'n cael eu hariannu, ac mae wedi gofyn am ragor o wybodaeth.
Roedd y Pwyllgor hefyd yn pryderu y dylai'r buddsoddiad cyfalaf yn yr Amgueddfa Genedlaethol gael ei rannu ledled Cymru ac mae wedi gofyn am fwy o wybodaeth ynghylch sut y mae cyllid cyfalaf y maes hwn yn cael ei rannu'n ddaearyddol. O ran yr oriel gelf gyfoes newydd a'r amgueddfa bêl-droed yn y dyfodol, rydym ni'n aros am y dewisiadau a ffefrir gan y Gweinidog er mwyn i fuddsoddi ddechrau yn gynnar yn y flwyddyn newydd.
Mae'r cymorth ar gyfer yr amgylchedd hanesyddol yn cynnwys cyllid ar gyfer Cadw, Gardd Fotaneg Genedlaethol Cymru a'r Comisiwn Brenhinol ar Henebion Cymru, lle mae refeniw yn wastad ar £13.1 miliwn, tra bo cyllid cyfalaf yn cynyddu i £6.2 miliwn. Y llynedd, dywedwyd wrthym fod Llywodraeth Cymru wedi rhoi'r gorau i ddarparu grantiau i berchnogion adeiladau rhestredig a henebion, gan, yn hytrach, defnyddio'r arian hwn ar gyfer gwelliannau cyfalaf i rannau cynhyrchu incwm ystâd Cadw. Y gobaith eleni oedd, y gellid darparu mwy o arian i berchnogion adeiladau rhestredig. Fodd bynnag, nid yw'n eglur o hyd os yw hyn wedi digwydd, a hoffai'r pwyllgor weld mwy o eglurder ynghylch y mater hwn, gan gynnwys i ba raddau y bydd grantiau ar gael, a'r camau a gymerir i drosglwyddo gwybodaeth am y polisi hwn.
O ran y cyfryngau a chyhoeddi, mae cymorth ar gyfer y cyfryngau a chyhoeddi yn cael ei ariannu drwy Gyngor Llyfrau Cymru, ac mae'r cyllid adnoddau a'r cyllid cyfalaf ar ei gyfer yn aros yn wastad ar £3.6 miliwn a £300,000 yn y drefn honno. Yng nghytundeb cyllideb Llywodraeth Cymru â Phlaid Cymru y llynedd, dyrannwyd £100,000 dros ddwy flynedd ar gyfer grantiau cychwyn ar gyfer newyddion hyperleol. Mae Llywodraeth Cymru bellach wedi comisiynu ymchwil ychwanegol i ganfod ble byddai cyllid ar gyfer newyddiaduraeth hyperleol yn cael yr effaith fwyaf ac yn rhoi'r gwerth mwyaf, ac mewn gwirionedd, fe fyddem ni wir yn hoffi cael gwybodaeth yn fuan ynghylch ble mae hwnnw'n mynd gan ein bod yn cael cwestiynau oddi wrth y sector ynghylch sut y gallan nhw wneud cais mewn gwirionedd am yr arian hwnnw.
O ran symud at y Gymraeg, nododd y pwyllgor nad yw’r cyllid cyffredinol ar gyfer y Gymraeg yn y prif grŵp gwariant addysg wedi newid, gyda £38.3 miliwn wedi ei ddyrannu yn y gyllideb ddrafft. Mae’r pwyllgor yn deall y cyfyngiadau presennol ar y gyllideb, fodd bynnag, rydym ni’n pryderu os bydd lefel y gyllideb yn aros yr un fath,na fydd modd gwneud digon o gynnydd tuag at darged Llywodraeth Cymru, sef 1 miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. Yn benodol, rydym ni'n pryderu nad yw targedau Llywodraeth Cymru ar gyfer cynyddu darpariaeth addysg Gymraeg y blynyddoedd cynnar yn ddigon uchelgeisiol i helpu i gyrraedd y targed cyffredinol erbyn 2050.
O ran cyllid i Gomisiynydd y Gymraeg, mae'r ffordd y mae dyraniad y gyllideb i Gomisiynydd y Gymraeg yn cael ei gyflwyno yn anfoddhaol, yn ein barn ni. Nid oedd yn glir a oedd arian ychwanegol wedi'i ddyrannu ar gyfer y broses o drosglwyddo'r awenau i'r comisiynydd newydd sy'n cael ei benodi. Yn yr un modd, hoffai'r pwyllgor gael ymrwymiadau mwy cadarn y bydd Llywodraeth Cymru yn ysgwyddo unrhyw gostau sy'n codi o weithgarwch tribiwnlys na all y comisiynydd eu talu o gronfeydd wrth gefn. Roedd y broses o gytuno ar gynigion y gyllideb â'r comisiynydd hefyd yn bell o fod yn glir, ac rydym wedi gofyn am fanylion y negeseuon rhwng y Gweinidog, y swyddogion a'r comisiynydd. Yn benodol, hoffai'r pwyllgor wybod amseriad a natur diwygiadau'r comisiynydd i'w chyllideb.
Roedd y pwyllgor hefyd yn pryderu y gallai Bil newydd arfaethedig y Gymraeg fod yn rhwystro agweddau ar drefniadau safonau'r Gymraeg. Dyma pam yr hoffem gael ymrwymiad llawer mwy cadarn gan Lywodraeth Cymru ynghylch pryd y caiff Bil y Gymraeg ei gyflwyno, fel na fydd sefydliadau masnachol, megis cyfleustodau cyhoeddus, yn defnyddio diffyg safonau'r Gymraeg fel esgus i leihau neu ohirio eu darpariaeth Gymraeg.
Llywydd, rydym wedi mynd yn weddol glou drwy'r holl sgrwtini yn y fan hyn. Mae yna fwy o bethau, yn siŵr, sydd wedi dwyn golwg y pwyllgor, ond rydw i'n credu ei bod hi'n bwysig i ni roi beth oedd y pwyllgor wedi gwneud ger bron y Senedd. Er bod lot o bobl ddim, efallai, yn gweld gwerth diwylliant a'r celfyddydau ym myd y gyllideb, mae'n bwysig, bwysig iawn fod hynny yn cael ei flaenoriaethu, er mwyn sicrhau bod y pethau hynny sydd yn rhan annatod o'n cenedl ni yno yn parhau i'r dyfodol, ac yn cael eu cefnogi gan Lywodraeth Cymru.
In terms of the Welsh language, the committee noted that overall funding for the Welsh language within the education MEG has remained flat, with £38.3 million allocated within the draft budget. The committee understands the current constraints on funding, however, we are concerned that a cash-flat budget will not allow sufficient progress toward the Welsh Government’s target of 1 million Welsh speakers by 2050. Specifically, we are concerned that the Welsh Government’s targets for increasing Welsh-medium early years education provision may not be sufficiently ambitious to help achieve the overall target by 2050.
In terms of funding for the Welsh Language Commissioner, the way that the budget allocation for the Welsh Language Commissioner is presented is unsatisfactory, in our view. It wasn't clear whether additional funding had been allocated to cover the handover to the new commissioner being appointed. Similarly, the committee would like firmer undertakings that any costs arising from tribunal activities that the commissioner cannot meet from reserves will be underwritten by the Welsh Government. The process by which budget proposals were agreed with the commissioner was also far from clear, and we have asked for details of the communications between the Minister, officials and the commissioner. In particular, the committee would like to understand the timing and nature of the commissioner’s revisions to her budget.
The committee was also concerned that the proposed new Welsh language Bill may be paralysing aspects of the Welsh language standards arrangements. For this reason, we would like a much firmer commitment from the Welsh Government as to when a Welsh language Bill will be introduced, so that commercial organisations, such as public utilities, do not use the lack of Welsh language standards as an excuse to diminish or stall their Welsh language provision.
Llywydd, we have gone relatively swiftly through all of the scrutiny work that we've undertaken. There are many other things that have caught the committee's eye, but I think it was important for us to present what the committee had done to the Senedd. Even though perhaps not everybody sees the value of the arts and culture with regard to the budget, it is extremely important that that is prioritised to ensure that those things that are inextricably linked to our nation are there and continue to the future, and are supported by the Welsh Government.
I speak as Chair of the Equality, Local Government and Communities Committee, and as we've already heard, it was very pleasing for three committees—my committee; Lynne Neagle's Children, Young People and Education Committee; and Llyr's Finance Committee—to meet jointly and concurrently to look at the Welsh Government's approach to single, integrated impact assessments. It was a valuable exercise, Llywydd, and it enabled us to draw on scrutiny from across the knowledge and experience of the three committees, and hopefully the publication of our joint findings in the new year will help inform the preparation of the Government's next budget in 2019 and beyond. I hope it will be the first of many examples of committees coming together to scrutinise issues that cut across committee portfolios.
Much of our general budget scrutiny, Llywydd, was focused on the local government main expenditure group. That is the second largest MEG after the health MEG, and has been the focus of a great deal of interest both inside and outside the Chamber. The Welsh Local Government Association were clear in their evidence that after a prolonged period of austerity, further funding cuts would now be biting more visibly into statutory services such as schools and social services, and one of the particular challenges for the budget would be the increased workforce costs as the public sector pay freeze is removed. So, we welcome the additional money from Welsh Government to help fund the increase in teachers' pay, but we remain unclear as to whether the additional £15 million being split across the current financial year and next year will be sufficient to cover the full extent of the increase.
As the Cabinet Secretary stated after we had taken our evidence, the Welsh Government announced additional funding to local authorities. We were pleased to see the Welsh Government respond to calls from local authorities to raise the funding floor and to increase funding to provide a cash-flat settlement. But while this additional money is welcomed, we recognise this still means a reduction in funding in real terms, and both local authorities and the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services acknowledge the importance of service transformation, to put services on a more sustainable footing in this prolonged period of austerity. We believe it is important that local authorities are supported to help deliver these new ways of working that hopefully will protect important and valued services.
Llywydd, we also welcome the new definition of prevention in this year's budget round, but it was unclear from the evidence we heard as to how this definition had informed budget allocations. We hope this will be clearer in future budget rounds.
Moving on to housing, we are pleased that, following the evaluation of the pathfinder projects, the Government decided not to merge the housing-related grants into one single grant alongside other early intervention moneys. We note that this decision takes account of the concerns raised by stakeholders.
We also welcome the additional £10 million being made available in this budget round to tackle youth homelessness, but we are concerned that the draft budget only proposes allocations for 2019-20 financial year, and not subsequent budgets. We believe that, in order to eradicate youth homelessness, there needs to be a clear budgetary commitment for future years that, as a minimum, matches the levels of funding in this budget. Llywydd, diolch yn fawr.
Rwy'n siarad fel Cadeirydd y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, ac fel yr ydym wedi clywed eisoes, yr oedd yn dda iawn i dri phwyllgor—fy mhwyllgor i; Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg Lynne Neagle; a Phwyllgor Cyllid Llyr—gyfarfod ar y cyd ac ar yr un pryd i edrych ar ddull Llywodraeth Cymru o weithredu asesiadau effaith unigol ac integredig. Yr oedd yn ymarfer gwerthfawr, Llywydd, ac fe'i galluogodd inni dynnu ar waith craffu o wybodaeth a phrofiad y tri phwyllgor, a gobeithio y bydd cyhoeddiad ein canfyddiadau ar y cyd yn y flwyddyn newydd yn helpu i lywio paratoadau cyllideb nesaf y Llywodraeth yn 2019 a thu hwnt. Rwy'n gobeithio y bydd y cyntaf o lawer o enghreifftiau o bwyllgorau yn dod ynghyd i graffu ar faterion sy'n croesi ffiniau portffolios pwyllgorau.
Roedd llawer o'n gwaith craffu cyffredinol ar y gyllideb, Llywydd, yn canolbwyntio ar brif grŵp gwariant llywodraeth leol. Hwnnw yw'r prif grŵp gwariant mwyaf heblaw am brif grŵp gwariant iechyd, a bu'n bwyslais llawer iawn o ddiddordeb y tu mewn a'r tu allan i'r Siambr. Roedd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn eglur yn ei thystiolaeth ar ôl cyfnod maith o gyni, y byddai rhagor o doriadau cyllid yn effeithio'n fwy amlwg ar wasanaethau statudol megis ysgolion a gwasanaethau cymdeithasol, ac un o'r heriau penodol ar gyfer y gyllideb fyddai'r costau gweithlu cynyddol yn sgil dileu'r rhewi ar gyflogau'r sector cyhoeddus. Felly, rydym ni'n croesawu'r arian ychwanegol gan Lywodraeth Cymru i helpu i dalu'r cynnydd mewn cyflogau athrawon, ond rydym yn dal i fod yn aneglur a fydd y £15 miliwn ychwanegol sy'n cael ei rannu yn y flwyddyn ariannol gyfredol a'r flwyddyn nesaf yn ddigon ar gyfer y cynnydd llawn.
Fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet ar ôl inni ddangos ein tystiolaeth, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru gyllid ychwanegol i awdurdodau lleol. Roeddem ni'n falch o weld Llywodraeth Cymru yn ymateb i alwadau gan awdurdodau lleol i godi'r cyllid gwaelodol ac i gynyddu'r cyllid i ddarparu setliad sefydlog arian parod. Ond er y croesewir yr arian ychwanegol hwn, rydym yn cydnabod bod hyn yn dal i fod yn ostyngiad mewn cyllid mewn termau real, ac mae awdurdodau lleol ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus yn cydnabod pwysigrwydd trawsnewid gwasanaeth, i roi gwasanaethau ar sylfaen fwy cynaliadwy yn y cyfnod hir hwn o gyni. Rydym ni'n credu ei bod yn bwysig bod awdurdodau lleol yn cael eu cefnogi i helpu i gyflwyno'r ffyrdd newydd hyn o weithio a fydd, gobeithio, yn diogelu gwasanaethau pwysig a gwerthfawr.
Llywydd, rydym ni'n croesawu hefyd y diffiniad newydd o atal yng nghylch cyllideb eleni, ond nid oedd yn glir o'r dystiolaeth a glywsom ynglŷn â sut yr oedd y diffiniad hwn wedi llywio dyraniadau'r gyllideb. Rydym yn gobeithio y bydd hyn yn gliriach mewn cylchoedd cyllideb yn y dyfodol.
Wrth symud ymlaen at dai, rydym yn falch, yn dilyn y gwerthusiad o'r prosiectau braenaru, bod y Llywodraeth wedi penderfynu peidio ag uno'r grantiau sy'n gysylltiedig â thai yn un grant ochr yn ochr ag arian ymyrryd yn gynnar arall. Rydym yn nodi bod y penderfyniad hwn yn ystyried y pryderon a godwyd gan randdeiliaid.
Rydym ni hefyd yn croesawu'r £10 miliwn ychwanegol a fydd ar gael yn y gyllideb hon i fynd i'r afael â digartrefedd ymhlith pobl ifanc, ond rydym yn pryderu bod y gyllideb ddrafft yn cynnig dyraniadau ar gyfer y flwyddyn ariannol 2019-20 yn unig, ac nid mewn cyllidebau dilynol. Rydym ni o'r farn, er mwyn dileu digartrefedd ymhlith pobl ifanc, bod angen ymrwymiad cyllidebol amlwg ar gyfer blynyddoedd y dyfodol, o leiaf, sy'n cyfateb i'r lefelau cyllid yn y gyllideb hon. Llywydd, diolch yn fawr.
I don't believe this budget meets the needs of Wales. This is another budget with a Government just moving money around. This is also a Government content—and in fact, a Labour Party in Wales content—to leave the major decisions made about Wales to politicians elected in England in the Westminster Parliament.
What we then have here is a Labour Government using Westminster, and in particular Conservative politicians, almost like a get out of jail card in the blame game, because you guys don't want the power, you don't want the responsibility to actually change Wales, yet you're content to blame the Conservatives in Westminster.
I'll declare an interest here now as a county councillor, because I really feel that local government is treated badly—badly by this Government in Wales. There's huge pressure on councils. Real cuts. Real youth centres closing, real jobs being lost. I apologise to Labour AMs looking at their mobile phones and not listening to this debate. Perhaps, Llywydd, we could have a little bit more politeness in this Chamber.
Nid wyf i'n credu bod y gyllideb hon yn diwallu anghenion Cymru. Dyma gyllideb arall lle mae'r Llywodraeth yn gwneud dim mwy na symud arian o gwmpas. Mae hon hefyd yn Llywodraeth sy'n fodlon—ac yn wir, Plaid Lafur Cymru sy'n fodlon—gadael y penderfyniadau mawr am Gymru i wleidyddion etholedig yn Lloegr yn Senedd San Steffan.
Yr hyn sydd gennym ni yma yw Llywodraeth Lafur sy'n defnyddio San Steffan, a gwleidyddion Ceidwadol yn arbennig, bron fel cerdyn gadael y carchar i fwrw bai, oherwydd nid ydych chi bobl eisiau'r pŵer, nid ydych chi eisiau'r cyfrifoldeb o newid Cymru mewn gwirionedd, ac eto rydych chi'n fodlon rhoi'r bai ar y Ceidwadwyr yn San Steffan.
Byddaf yn datgan buddiant yma yn awr fel cynghorydd sir, oherwydd rwyf i'n wirioneddol o'r farn bod llywodraeth leol yn cael ei thrin yn wael—yn wael gan y Llywodraeth hon yng Nghymru. Mae pwysau enfawr ar gynghorau. Toriadau gwirioneddol. Canolfannau ieuenctid gwirioneddol yn cau, swyddi gwirioneddol yn cael eu colli. Rwy'n ymddiheuro i'r Aelodau Cynulliad Llafur sy'n edrych ar eu ffonau symudol yn lle gwrando ar y ddadl hon. Efallai, Llywydd, y gallem ni gael ychydig mwy o gwrteisi yn y Siambr hon.
And attendance. [Laughter.]
A phresenoldeb. [Chwerthin.]
Absolutely. There is huge pressure, as I said, on local government. Real people losing real jobs, and what do we have here?
Yn hollol. Mae pwysau enfawr, fel y dywedais i, ar lywodraeth leol. Pobl wirioneddol yn colli swyddi gwirioneddol, a beth sydd gennym ni yn y fan yma?
An Assembly Member: Grandstanding. [Laughter.]
Aelod Cynulliad: Brolio. [Chwerthin.]
What do we really have, Cabinet Secretary? We have Labour largesse. We have huge amounts of money, some smart comments, but huge amounts of money lost to the public purse. The Lisvane land deal, £39 million; the Circuit of Wales, £10 million; two small shops in Pontypridd, £1 million lost by this Labour Government. Money is thrown at projects that don't even happen. They don't happen. How much money has been spent on the black route? Arup alone, between 2010 and 2015, earned £7.5 million. It's incredible.
Beth sydd gennym ni mewn gwirionedd, Ysgrifennydd y Cabinet? Mae gennym ni haelioni Llafur. Mae gennym ni symiau enfawr o arian, rhai sylwadau craff, ond symiau enfawr o arian wedi'u colli i'r pwrs cyhoeddus. Bargen tir Llys-faen, £39 miliwn; Cylchdaith Cymru, £10 miliwn; dwy siop fach ym Mhontypridd, £1 miliwn wedi'i golli gan y Llywodraeth Lafur hon. Arian sydd wedi'i daflu at brosiectau heb eu bod nhw hyd yn oed yn digwydd. Nid ydyn nhw'n digwydd. Faint o arian sydd wedi'i wario ar y llwybr du? Enillodd Arup ei hun, rhwng 2010 a 2015, £7.5 miliwn. Mae hynny'n anghredadwy.
Mae'n anhygoel.
It's incredible.
The bedroom tax. Wales is the only devolved nation where the most vulnerable have to pay bedroom tax. The SNP in Scotland got rid of it. In the north of Ireland they don't pay bedroom tax. And it's shameful. And I say to the Cabinet Secretary: where is your twenty-first century socialism when you allow such an awful tax to be paid by people in Wales? Why don't you abolish bedroom tax in Wales? You could do that by not making bad political decisions that cost everybody so much money. It's costing fortunes.
I just want to put one idea into the mix, and that's the idea of devolving power to local government to bring in a bed tax levy for tourists. If you're a tourist in this city, for example, and you're paying £150 a night, as many do, for a bed, for a room in a hotel, then just £1 or £2 is really not going to make a great deal of difference. And I say to the AMs to my right there—politically to my right, just over there, by the way, the Labour lot—a levy of £2 in Cardiff would raise £4 million—£4 million a year. And what we have here is a Government that has power, and I would tell you to use it and enable local government to raise revenue. One thing that could be done then is the abolition of the bedroom tax.
Overall, this is a really tired budget from a very tired Government. I'll be voting against.
Y dreth ystafell wely. Cymru yw'r unig genedl ddatganoledig lle mae'n rhaid i'r rhai mwyaf agored i niwed dalu'r dreth ystafell wely. Cafodd yr SNP yn yr Alban wared arno. Yng Ngogledd Iwerddon nid ydyn nhw'n talu'r dreth ystafell wely. Ac mae'n gywilyddus. Ac rwy'n dweud wrth Ysgrifennydd y Cabinet: ble mae eich sosialaeth yr unfed ganrif ar hugain pan fyddwch yn caniatáu i bobl Cymru dalu treth mor ofnadwy? Pam nad ydych chi'n diddymu'r dreth ystafell wely yng Nghymru? Gallech chi wneud hynny drwy beidio â gwneud penderfyniadau gwleidyddol gwael sy'n costio cymaint o arian i bawb. Mae'n costio ffortiwn.
Hoffwn i ychwanegu un syniad at y cymysgedd, sef y syniad o ddatganoli pŵer i lywodraeth leol i gyflwyno ardoll treth gwely ar gyfer twristiaid. Os ydych chi'n ymwelydd â'r ddinas hon, er enghraifft, ac rydych chi'n talu £150 y noson, fel y mae llawer yn ei wneud, am wely, am ystafell mewn gwesty, nid fydd £1 neu £2 yn gwneud gwahaniaeth mawr mewn gwirionedd. Ac rwy'n dweud wrth Aelodau'r Cynulliad i'r dde ohonof i—yn wleidyddol i'r dde ohonof i, yn fan yna, gyda llaw, y bobl Lafur—byddai ardoll o £2 yng Nghaerdydd yn codi £4 miliwn—£4 miliwn y flwyddyn. A'r hyn sydd gennym ni wedyn yw Llywodraeth â phŵer, a byddwn i'n dweud wrthych i'w ddefnyddio ac i alluogi llywodraeth leol i godi refeniw. Un peth y gellid ei wneud wedyn yw dileu'r dreth ystafell wely.
Yn gyffredinol, mae hon yn gyllideb luddedig mewn gwirionedd gan Lywodraeth luddedig iawn. Byddaf i'n pleidleisio yn ei herbyn.
Finally, Rhianon Passmore.
Yn olaf, Rhianon Passmore.
Diolch, Llywydd. This year's Welsh Government draft budget marks an incredibly important step in the devolution process. This is the first year that revenue raised from new Welsh rates of income tax will be included in the Welsh budget, following their introduction in April 2019. However, this momentous step in the devolution process is occurring against the backdrop of the bleakest austerity in Government. Labour has done and will continue to do all that it can do to protect Wales from the worst impacts of these cuts, protecting front-line services. This includes the Supporting People budget, council tax reduction schemes, nurse training bursaries, Flying Start and much more in the face of Brexit and the withdrawal of European funds to Wales. This draft budget is no exception.
Despite the severe pressures on the Welsh Government, it is still delivering more than £500 million extra for our health service, £50 million more for social care, £15 million for schools and £12.5 million to help tackle child poverty. But it is right to underscore how very difficult even the protected budgets of local authorities are, thanks to the UK cuts to Wales, and I will continue to welcome consequentials and prioritisation to local government and their front-line services delivery. Nonetheless, the investment of this Welsh Government is continuing to deliver for the needs of the Welsh people, even though we need further fairer funding to Wales, and I will continue to call for this. I believe that my friend, the Cabinet Secretary for Finance, has done remarkable work to deliver such vital support across our public services in such trying circumstances.
For the Conservatives, it is indeed a bit rich to sit in this Chamber and demand more for our public services, whilst their friends in Westminster inflict cuts to our budgets in Wales. It is extraordinary. It does flabbergast me that, week after week, they ask us to do more with far less, and that is hypocrisy in the extreme that does not dry up. The Tories appear to have divorced themselves amicably from their own political choice to support the so-called austerity that their colleagues are making in Westminster, and which they bypass, ignore and glance away from here in Wales.
But I want to focus on the positive investment for Wales that this budget delivers, as well as the extra funding that I've already mentioned. I would like to particularly welcome the £7 million invested in the Valleys regional park. This will provide a vital boost to tourism, attracting more visitors to the south Wales Valleys that we are so proud of, including sites like Cwmcarn forest drive in my own constituency.
To conclude, Llywydd, this budget provides much needed support to our public services, and as we celebrate the seventieth anniversary of our NHS, whose creation the Tories opposed, I believe that Nye Bevan would be proud that in Wales we are investing in it here and now. What makes this more remarkable is that we are achieving this investment despite the fact that the Welsh Government's budget will remain 5 per cent lower in 2019-20 than it was in 2010-11, equivalent to £850 million—vastly less to spend across our public services in real terms.
And despite the Chancellor's insistence, against all evidence, that austerity is over, I will not ever take lectures or lessons from the Tories on our budget while they continue to underfund our public services and our Welsh Government budget. And as they look the other way and as we govern with less, and as they at the same time find £1,000 million to bung to Northern Ireland whilst ignoring the citizens of Wales, I do commend the work of the finance Secretary to deliver a budget that strives in the very hardest of circumstances to meet the needs of all the people of Wales. It is time that the Tories stepped up to the plate and delivered to Wales what they have delivered to Northern Ireland. I live in hope, and I hope for a general election. Thank you.
Diolch, Llywydd. Mae cyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru eleni yn gam hynod o bwysig yn y broses ddatganoli. Dyma'r flwyddyn gyntaf y bydd refeniw a godir o gyfraddau treth incwm newydd Cymru yn cael ei gynnwys yng nghyllideb Cymru, ar ôl cyflwyno'r trethi hynny ym mis Ebrill 2019. Fodd bynnag, mae'r cam pwysig hwn yn y broses ddatganoli yn digwydd yng nghyd-destun y cyni tywyllaf mewn Llywodraeth. Mae Llafur wedi gwneud pob dim yn ei gallu i amddiffyn Cymru rhag effeithiau gwaethaf y toriadau hyn, trwy ddiogelu gwasanaethau rheng flaen, a bydd yn parhau i wneud hyn. Mae hyn yn cynnwys y gyllideb Cefnogi Pobl, cynlluniau gostyngiadau'r dreth gyngor, bwrsarïau hyfforddi nyrsys, Dechrau'n Deg a llawer mwy yn wyneb Brexit a thynnu cyllid Ewropeaidd o Gymru. Nid yw'r gyllideb ddrafft hon yn eithriad.
Er gwaethaf y pwysau difrifol ar Lywodraeth Cymru, mae'n parhau i gyflenwi mwy na £500 miliwn yn ychwanegol ar gyfer ein gwasanaeth iechyd, £50 miliwn yn fwy ar gyfer gofal cymdeithasol, £15 miliwn ar gyfer ysgolion a £12.5 miliwn i helpu i fynd i'r afael â thlodi plant. Ond mae hi'n briodol pwysleisio pa mor anodd yn wir yw cyllidebau gwarchodedig yr awdurdodau lleol hyd yn oed, o ganlyniad i doriadau y DU i Gymru, a byddaf i'n parhau i groesawu symiau canlyniadol a blaenoriaethu llywodraeth leol a darpariaeth eu gwasanaethau rheng flaen. Serch hynny, mae buddsoddiad y Llywodraeth hon sydd gennym ni yng Nghymru yn parhau i ddiwallu anghenion pobl Cymru, er bod angen rhagor o gyllid tecach i Gymru arnom ni, a byddaf i'n parhau i alw am hyn. Rwy'n credu bod fy nghyfaill, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, wedi gwneud gwaith rhyfeddol i ddarparu cymorth mor hanfodol ledled ein gwasanaethau cyhoeddus dan amgylchiadau mor anodd.
O ran y Ceidwadwyr, yn wir maen nhw'n rhai da am eistedd yn y Siambr hon a mynnu mwy ar gyfer ein gwasanaethau cyhoeddus, wrth i'w cyfeillion yn San Steffan orfodi toriadau ar ein cyllidebau yng Nghymru. Mae'n rhyfeddol. Mae yn fy syfrdanu i, o un wythnos i'r llall, maen nhw'n gofyn i ni wneud mwy gyda llawer llai, a rhagrith eithriadol yw hynny nad oes terfyn arno. Ymddengys fod y Torïaid wedi ymbellhau'n gwrtais o'u dewis gwleidyddol nhw eu hunain i gefnogi'r cyni honedig y mae eu cydweithwyr yn San Steffan yn ei wneud, ac y maen nhw'n ei osgoi, yn ei anwybyddu ac yn troi eu llygaid oddi arno yma yng Nghymru.
Ond rwy'n dymuno canolbwyntio ar y buddsoddiad cadarnhaol i Gymru y mae'r gyllideb hon yn ei ddarparu, yn ogystal â'r cyllid ychwanegol rwyf i wedi'i grybwyll eisoes. Hoffwn i groesawu'n arbennig y £7 miliwn a fuddsoddwyd ym Mharc Rhanbarthol y Cymoedd. Bydd hyn yn rhoi hwb hollbwysig i dwristiaeth, yn denu mwy o ymwelwyr i Gymoedd y de yr ydym ni mor falch ohonyn nhw, gan gynnwys safleoedd fel Coedwig Cwmcarn yn fy etholaeth i fy hun.
I gloi, Llywydd, mae'r gyllideb hon yn darparu cymorth y mae ei dirfawr angen ar gyfer ein gwasanaethau cyhoeddus, ac wrth i ni ddathlu pen-blwydd ein GIG yn saith deg mlwydd oed, y gwrthwynebodd y Torïaid ei greu, rwy'n credu y byddai Nye Bevan yn falch ein bod ni yng Nghymru yn buddsoddi ynddo yn y fan yma'n awr. Yr hyn sy'n gwneud hyn fwy rhyfeddol yw ein bod yn cyflawni'r buddsoddiad hwn er gwaethaf y ffaith y bydd cyllideb Llywodraeth Cymru yn parhau i fod 5 y cant yn llai yn 2019-20 nag yr oedd yn 2010-11, sy'n cyfateb i £850 miliwn—llawer iawn llai i'w wario ar ein holl wasanaethau cyhoeddus mewn termau real.
Ac er gwaethaf honiad y Canghellor, yn groes i'r holl dystiolaeth, fod cyni wedi dod i ben, ni fyddaf i byth yn derbyn darlithoedd neu wersi gan y Torïaid ar ein cyllideb wrth iddyn nhw barhau i dangyllido ein gwasanaethau cyhoeddus a'n cyllideb ar gyfer Llywodraeth Cymru. Ac wrth iddyn nhw droi eu pen ac wrth i ni lywodraethu â llai, ac wrth iddyn nhw ar yr un pryd ddod o hyd i £1,000 miliwn i'w daflu i Ogledd Iwerddon gan anwybyddu dinasyddion Cymru, rwyf yn cymeradwyo gwaith yr Ysgrifennydd dros gyllid i ddarparu cyllideb sy'n ymdrechu o dan yr amgylchiadau anoddaf i ddiwallu anghenion holl bobl Cymru. Mae'n bryd i'r Torïaid gamu i'r adwy a darparu i Gymru yr hyn y maen nhw wedi'i ddarparu i Ogledd Iwerddon. Rwy'n byw mewn gobaith, ac yn gobeithio am etholiad cyffredinol. Diolch.
Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid i ymateb i'r ddadl.
The Cabinet Secretary for Finance to reply to the debate.
Diolch yn fawr, Llywydd. Can I begin by thanking particularly the Chairs of the Assembly committees for taking part in the debate this afternoon.
It’s a really important moment in the scrutiny of the budget that we get to hear from all our committees, in the way that Bethan Sayed said—a moment to focus on those parts of the budget that don’t often get talked about here on the floor of the Assembly, but which are very important indeed in the wider life of Wales.
I’m going to mention four issues that I think came up repeatedly in what the Chairs had to say. First of all, anxiety about pay, which I share. The policy of the Welsh Government, Llywydd, has been this: whenever we get money from the UK Government to match pay settlements that they have agreed, we pass that immediately on to the organisations responsible for paying that. That’s certainly been true of teachers’ pay, augmented by a further £7.5 million this year and next from our money to make sure that local authorities are able to discharge their responsibilities in that area, and that is exactly what we expect that money to do.
John Griffiths mentioned pensions in his contribution, and of all the things that we’ve mentioned this afternoon, Llywydd, that is my greatest anxiety as your finance Minister. The UK Government has changed the rules as far as pension contributions are concerned, and it will mean that public services here in Wales will have a very large bill that they have to pay over and above anything that they were planning for or were able to influence. The UK Government says that it is providing funding to cover those costs, but we are yet to see how much of that will come to Wales, and we are yet to see the extent to which that funding will meet the bills that we have to pay. Now, I say again this afternoon that the Welsh Government will act simply as a postbox in those circumstances. Any money that we get will go directly to the health service, to local authorities for teachers pensions, to the fire service, to further education, and so on. But if the UK Government does not cover the costs that it has engendered, then I have to tell Members around this Chamber: there is no sum of money set aside in our budget that we will be able to go to to bail out the UK Government in that situation. Indeed, as I explained to the Finance Committee when giving evidence there, next year I will only make our budget balance by taking money out of the Welsh reserve. I’m able to do that because of the careful management that we have made of reserves. But in order to go on doing all the things we want to do, to the extent that we are able, we rely on spending over and above the money that we have on a year-in, year-out basis, and there is nowhere else to go if we are landed with a pension bill for which we have no responsibility and have not been able to make provision.
A third theme in what the Chairs of committees have said is on prevention. I’m grateful to what Members have said about the usefulness of the definition and I agree with what has been said about making sure that we now go on to refine the definition and to make greater use of it in drawing spending down the hierarchy that the definition provides, so that we spend more, in the end, on primary prevention than we do today.
I’m very pleased to hear what the Chair said about joint committee meetings. The leader of the house and I both attended such a meeting, which was scrutinising equality matters in the budget, and I look forward to receiving the outcome of that work.
Llywydd, can I say, in as gentle a way as I can, that everybody in my world wants to talk to me about cross-cutting budgets; everybody is quite keen to make sure that their own budget is protected. I detected quite a bit of that in what Chairs of committees had to say again. It’s understandable—Chairs of committees are responsible for an area, they are passionately committed to that area, and everybody can see that there is more that we could do, but you only get cross-cutting budgets if everybody is willing to give up a bit of what they have in their hands to be able to carry out that wider work.
Diolch yn fawr, Llywydd. A gaf i ddechrau trwy ddiolch yn arbennig i Gadeiryddion pwyllgorau'r Cynulliad am gymryd rhan yn y ddadl y prynhawn yma.
Mae'n gam pwysig iawn wrth graffu ar y gyllideb ein bod yn clywed gan ein holl bwyllgorau, fel y dywedodd Bethan Sayed—cyfle i ganolbwyntio ar y rhannau hynny o'r gyllideb nad ydyn nhw'n cael llawer o sylw yn aml yma ar lawr y Cynulliad, ond sy'n wirioneddol bwysig iawn ym mywyd ehangach Cymru.
Rwyf am sôn am bedwar mater a gafodd eu crybwyll, rwy'n credu, dro ar ôl tro yn yr hyn a ddywedodd y Cadeiryddion. Yn gyntaf, pryder am gyflogau, rwy'n ei rannu. Polisi Llywodraeth Cymru, Llywydd, fu hyn: pryd bynnag gawn ni arian gan Lywodraeth y DU i gyfateb i setliadau cyflog y maen nhw wedi eu cytuno, rydym ni'n ei drosglwyddo ar unwaith i'r sefydliadau sy'n gyfrifol am dalu hynny. Yn sicr bu hynny'n wir am gyflogau athrawon, wedi'i ategu eleni a'r flwyddyn nesaf gan £7.5 miliwn ychwanegol o'n harian ni i wneud yn siŵr bod awdurdodau lleol yn gallu cyflawni eu cyfrifoldebau yn y maes hwnnw, a dyna'n union beth yr ydym ni'n disgwyl i'r arian hwnnw ei wneud.
Soniodd John Griffiths am bensiynau yn ei gyfraniad ef, ac o'r holl bethau yr ydym ni wedi'u crybwyll y prynhawn yma, Llywydd, dyna fy mhryder mwyaf fel eich Gweinidog Cyllid. Mae Llywodraeth y DU wedi newid y rheolau o ran cyfraniadau pensiwn, a bydd hynny'n golygu y bydd gwasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru yn cael bil mawr iawn y bydd yn rhaid iddyn nhw ei dalu yn ychwanegol at unrhyw beth yr oedden nhw'n cynllunio ar ei gyfer, neu wedi gallu dylanwadu arno. Mae Llywodraeth y DU yn dweud ei bod yn darparu arian i dalu'r costau hynny, ond nid ydym ni wedi gweld eto faint o hynny fydd yn dod i Gymru, ac nid ydym ni wedi gweld eto faint o'r biliau hynny sydd gennym ni i'w talu y bydd y cyllid hwnnw yn eu hariannu. Nawr, rwy'n dweud unwaith eto y prynhawn yma y bydd Llywodraeth Cymru yn gweithredu fel blwch postio yn unig o dan yr amgylchiadau hynny. Bydd unrhyw arian a gawn ni yn mynd yn uniongyrchol i'r gwasanaeth iechyd, i awdurdodau lleol ar gyfer pensiynau athrawon, i'r gwasanaeth tân, i addysg bellach, ac ati. Ond os na fydd Llywodraeth y DU yn talu'r costau hynny y mae wedi'u creu, yna mae'n rhaid imi ddweud wrth yr Aelodau yn y Siambr hon: nid oes unrhyw swm o arian wedi'i neilltuo yn ein cyllideb y byddwn yn gallu ei ddefnyddio i achub croen Llywodraeth y DU yn y sefyllfa honno. Yn wir, fel yr eglurais i'r Pwyllgor Cyllid wrth roi tystiolaeth yno, byddaf i'n mantoli'r gyllideb flwyddyn nesaf dim ond trwy ddefnyddio arian o gronfa wrth gefn Cymru. Rwy'n gallu gwneud hynny oherwydd ein bod ni wedi rheoli'r cronfeydd wrth gefn yn ofalus. Ond er mwyn parhau i wneud pob dim yr ydym ni'n dymuno ei wneud, i'r graddau y gallwn ni, rydym yn dibynnu ar wario mwy o arian nag sydd gennym ni flwyddyn ar ôl blwyddyn, ac nid oes unman arall i fynd os cawn ni fil am bensiynau nad oes gennym ni unrhyw gyfrifoldeb drostyn nhw a heb allu gwneud darpariaeth.
Trydedd thema y mae Cadeiryddion y pwyllgorau wedi sôn amdani yw atal. Rwy'n ddiolchgar am yr hyn y mae'r Aelodau wedi'i ddweud am ddefnyddioldeb y diffiniad ac rwy'n cytuno â'r hyn sydd wedi'i ddweud am wneud yn siŵr ein bod ni nawr yn symud ymlaen i fireinio'r diffiniad a'i ddefnyddio yn fwy wrth dynnu gwariant i lawr yr hierarchaeth y mae'r diffiniad yn ei darparu, er mwyn i ni wario mwy, yn y pen draw, ar drefniadau atal sylfaenol nag yr ydym ni'n ei wneud heddiw.
Rwy'n falch iawn o glywed yr hyn a ddywedodd y Cadeirydd am gyfarfodydd pwyllgor ar y cyd. Mae arweinydd y tŷ a minnau wedi bod i gyfarfod o'r fath, a oedd yn craffu ar faterion cydraddoldeb yn y gyllideb, ac rwy'n edrych ymlaen at dderbyn canlyniad y gwaith hwnnw.
Llywydd, a gaf i ddweud, mewn ffordd mor hynaws ag y gallaf, fod pawb yn fy myd i yn dymuno siarad â mi ynghylch cyllidebau trawsbynciol; mae pawb yn eithaf awyddus i wneud yn siŵr bod eu cyllideb eu hunain wedi ei hamddiffyn. Synhwyrais eithaf tipyn o hynny yn yr hyn yr oedd Cadeiryddion y pwyllgorau yn ei ddweud unwaith eto. Mae'n ddealladwy—mae Cadeiryddion pwyllgorau yn gyfrifol am faes, maen nhw wedi ymrwymo'n angerddol i'r maes hwnnw, a gall pawb weld bod mwy y gallem ei wneud, ond yr unig ffordd o gael cyllidebau trawsbynciol yw os bydd pawb yn fodlon rhoi ychydig o'r hyn sydd ganddyn nhw i allu gwneud y gwaith ehangach hwnnw.
A gaf i droi at beth ddywedodd Llyr Huws Gruffydd fel Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid? Roedd e'n cyfeirio at yr anawsterau yn ein proses ni pan mae cyllideb Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn torri ar draws y broses o graffu ar ein cyllideb ni yma yn y Cynulliad. Ond fel mae'r pwyllgor wedi awgrymu ac rydym ni i gyd wedi cytuno, mae'n well inni ddelio gyda'r anawsterau yna a rhoi'r wythnosau rydym ni'n gallu eu rhoi i'r pwyllgorau i wneud y gwaith craffu pwysig yma. Diolch i Llyr am beth y dywedodd e am y gwaith ar hyn o bryd rydym ni wedi'i wneud i baratoi am dalu treth incwm yma yng Nghymru fel trethdalwyr Cymreig. Wrth gwrs, mae'r broses yn heriol, fel y dywedodd yr OBR wrth y pwyllgor, ond rydym ni'n gwneud ein gorau glas i baratoi'r tir am y cyfrifoldebau newydd yma yng Nghrymu.
If I could just turn to the comment made by Llyr Huws Gruffydd, as Chair of the Finance Committee. He referred to the difficulties in our process when the UK budget cuts across the scrutiny process of our own budget here in the Assembly. But as the committee has suggested and we’ve all agreed, it is better for us to deal with those difficulties and to provide the weeks that we are able to provide so that the committees can carry out that important scrutiny work. I thank Llyr for his comments on the work that we have done in preparation for income tax in Wales as Welsh taxpayers. Of course, the process is challenging, as the Office for Budget Responsibility told the committee, but we are doing our level best to prepare the ground for these new responsibilities here in Wales.
Let me turn, if I could, Llywydd, to what the spokespeople of individual parties said. I'm grateful to Rhun ap Iorwerth for the work that we continue to do together on the deal that was struck between the Labour Party and Plaid Cymru. I'm glad to be able to make some further investments on that joint agenda today. Llyr focused on local government, and other speakers did too. I think I would describe £140 million more for local government as a bit more than a tweak in their budget, although I recognise, of course, that there are very real pressures in our local authorities in the ninth year of sustained austerity.
Jane Hutt pointed to the Cambridge university work that said, on the day that my colleague Alun Davies laid the provisional settlement, that we have taken a very different approach here in Wales in looking to protect local government from the worst of the impacts of austerity.
I should turn to what Darren Millar said. I'm afraid it was a contribution riven with contributions that were wide of the factual mark. I provided figures—[Interruption.] I provided figures to his colleague Nick Ramsay—as in, bring back Nick Ramsay—that showed that, in real terms, our budget in 2010-11 was £17,169 million and our budget in real terms next year will be £16,357 million. That's why I said in my opening remarks that the budget available to this budget is £850 million less than it would have been if our budget had simply kept the—
Gadewch i mi droi, os caf i, Llywydd, at yr hyn y mae llefarwyr pleidiau unigol wedi'i ddweud. Rwy'n ddiolchgar i Rhun ap Iorwerth am y gwaith yr ydym yn parhau i'w wneud ar y cyd ar y cytundeb a wnaed rhwng y Blaid Lafur a Phlaid Cymru. Rwy'n falch o allu gwneud rhagor o fuddsoddiadau ar y cyd-agenda honno heddiw. Canolbwyntiodd Llyr ar lywodraeth leol, a siaradwyr eraill hefyd. Rwy'n credu y byddwn i'n disgrifio £140 miliwn yn ychwanegol ar gyfer Llywodraeth Leol fel ychydig yn fwy na newid bach i'w cyllideb, er fy mod i'n cydnabod, wrth gwrs, bod pwysau gwirioneddol iawn yn ein hawdurdodau lleol yn y nawfed flwyddyn o gyni parhaus.
Cyfeiriodd Jane Hutt at waith Prifysgol Caergrawnt a ddywedodd, ar y diwrnod y cyflwynodd fy nghyd-Aelod Alun Davies y setliad dros dro, ein bod ni wedi defnyddio dull gwahanol iawn yma yng Nghymru o geisio amddiffyn llywodraeth leol rhag effeithiau gwaethaf cyni.
Dylwn i droi at yr hyn a ddywedodd Darren Millar. Yn anffodus, roedd y cyfraniad yn llawn cyfraniadau a oedd ymhell o'r ffeithiau. Rhoddais ffigurau—[Torri ar draws.] Rhoddais ffigurau i'w gyd-Aelod Nick Ramsay—hynny yw, dewch â Nick Ramsay yn ôl—a oedd yn dangos, mewn termau real, mai £17,169 miliwn oedd ein cyllideb yn 2010-11, a £16,357 miliwn fydd ein cyllideb mewn termau real y flwyddyn nesaf. Dyna pam y dywedais i yn fy sylwadau agoriadol fod y gyllideb sydd ar gael i'r gyllideb hon £850 miliwn yn llai nag y byddai wedi bod pe bai ein cyllideb wedi cadw'r—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yes.
Gwnaf.
Do you accept that it is the largest budget in cash terms that your Government has ever had to spend ever in the history of devolution?
A ydych chi'n derbyn mai hon yw'r gyllideb fwyaf mewn termau arian parod y mae eich Llywodraeth wedi'i chael i'w gwario erioed yn hanes datganoli?
Darren, just as the budget for local government is the largest ever in cash terms, just as the budget for the health service is the largest ever in cash terms, just as the budget for housing is the largest ever in cash terms—every one of which you told me was a cut in real terms. So, you know and Members around the Chamber know that in real terms our budget is less than it was a decade ago, despite all the extra needs that we know are there in Wales.
Any Member of this Assembly, Llywydd, is entitled to ask for more money to be spent on any area, but in a time when all our money is committed, those calls only hold real authority when someone is willing to say where that money would be taken from, because there is nowhere uncommitted to go. So, when Darren said to me that we hadn't done enough for business rates, we hadn't done enough for first-time buyers, we hadn't done enough for health, we hadn't done enough for local government, we hadn't done enough for FE—and this is before his colleagues told me I hadn't done enough for housing, I hadn't done enough for transport, and I hadn't done enough for infrastructure—where do they think that the money is to come from for all those things that they would like us to do? Well, I can tell you that it will come from the next Labour Government at the UK level, and then we'll have the budget of the sort that we will be able to use to attend to the needs of Wales.
Llywydd, this is a draft budget that meets the needs of the people of Wales. It's a draft budget that provides a real alternative to the harmful and self-defeating policy of austerity. It's a draft budget that provides stability in the face of the uncertainty surrounding Brexit. It is a budget that underscores our aim to create a Wales that is prosperous, healthy, ambitious and united. It's a budget that I hope the Assembly will endorse this afternoon, and I comment the budget motion to you.
Darren, yn union fel y mae'r gyllideb ar gyfer llywodraeth leol y fwyaf erioed mewn termau arian parod, yn union fel y mae'r gyllideb ar gyfer y gwasanaeth iechyd y fwyaf erioed mewn termau arian parod, yn union fel y mae'r gyllideb ar gyfer tai y fwyaf erioed mewn termau arian parod—pob un y gwnaethoch chi ddweud wrthyf i eu bod wedi'u torri mewn termau real. Felly, rydych chi'n gwybod, ac mae'r Aelodau o amgylch y Siambr yn gwybod bod ein cyllideb, mewn termau real, yn llai nag yr oedd ddegawd yn ôl, er gwaethaf yr holl anghenion ychwanegol yr ydym ni'n gwybod sydd yng Nghymru.
Mae gan unrhyw Aelod o'r Cynulliad hwn, Llywydd, yr hawl i ofyn am wario mwy o arian ar unrhyw faes, ond ar adeg pan fo'n holl arian wedi'i ymrwymo, does dim awdurdod gwirioneddol gan y ceisiadau hynny oni bai pan fo rhywun yn fodlon dweud o ble y byddai'r arian hwnnw'n dod, oherwydd nid oes unrhyw arian heb ei ymrwymo i'w ddefnyddio. Felly, pan ddywedodd Darren wrthyf i nad oeddem ni wedi gwneud digon ar gyfer ardrethi busnes, nad oeddem ni wedi gwneud digon ar gyfer prynwyr tai tro cyntaf, nad oeddem ni wedi gwneud digon ar gyfer iechyd, nad oeddem ni wedi gwneud digon ar gyfer llywodraeth leol, nad oeddem ni wedi gwneud digon ar gyfer addysg bellach—ac mae hynny cyn i'w gyd-Aelodau ddweud nad oeddwn i wedi gwneud digon ar gyfer tai, nad oeddwn i wedi gwneud digon ar gyfer trafnidiaeth, ac nad oeddwn i wedi gwneud digon ar gyfer seilwaith—o ble maen nhw'n credu y mae'r arian yn dod ar gyfer yr holl bethau hynny y bydden nhw'n hoffi i ni eu gwneud? Wel, gallaf i ddweud wrthych chi y bydd yn dod gan y Llywodraeth Lafur nesaf yn y DU, ac wedyn bydd gennym ni gyllideb o'r fath y byddwn yn gallu ei defnyddio i roi sylw i anghenion Cymru.
Llywydd, cyllideb ddrafft yw hon sy'n diwallu anghenion pobl Cymru. Mae'n gyllideb ddrafft sy'n rhoi dewis amgen gwirioneddol i'r polisi cyni niweidiol sy'n trechu ei fwriad ei hun. Mae'n gyllideb ddrafft sy'n rhoi sefydlogrwydd yn wyneb yr ansicrwydd ynghylch Brexit. Mae'n gyllideb sy'n pwysleisio ein nod o greu Cymru ffyniannus, iach, uchelgeisiol ac unedig. Mae'n gyllideb rwy'n gobeithio y bydd y Cynulliad yn ei chymeradwyo y prynhawn yma, ac rwy'n cyflwyno cynnig y gyllideb i chi.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais, felly, tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree amendment 1. Does any Member object? [Objection.] I will therefore defer voting until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Oni bai fod tri Aelod yn dymuno imi ganu'r gloch, fe awn yn syth i'r cyfnod pleidleisio. Mae'r bleidlais gyntaf ar y ddadl ar y cytundeb ymadael â'r Undeb Ewropeaidd a'r datganiad gwleidyddol. Mae'r bleidlais gyntaf ar welliant 1. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol. Rydw i'n galw, felly, am bleidlais ar welliant 1 a gyflwynwyd yn enw Gareth Bennett. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid pump, un yn ymatal, 44 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd gwelliant 1.
Unless three Members wish for the bell to be rung, we will move immediately to voting time. The first vote is on the debate on the EU withdrawal agreement and political declaration. The first vote is on amendment 1. If amendment 1 is agreed, amendments 2 and 3 will be deselected. I call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Gareth Bennett. Open the vote. Close the vote. In favour five, one abstention, 44 against. Therefore, amendment 1 is not agreed.
NDM6889 - Gwelliant 1: O blaid: 5, Yn erbyn: 44, Ymatal: 1
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM6889 - Amendment 1: For: 5, Against: 44, Abstain: 1
Amendment has been rejected
Yr ail bleidlais yw gwelliant 2. Galwaf am bleidlais ar welliant 2 a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 34, neb yn ymatal, 16 yn erbyn. Derbyniwyd gwelliant 2.
The second vote is on amendment 2. I call for a vote on amendment 2 tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. In favour 34, no abstentions, 16 against. Therefore, amendment 2 is agreed.
NDM6889 - Gwelliant 2: O blaid: 34, Yn erbyn: 16, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
NDM6889 - Amendment 2: For: 34, Against: 16, Abstain: 0
Amendment has been agreed
Yr bleidlais nesaf yw gwelliant 3. Galwaf am bleidlais ar welliant 3 a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 11, neb yn ymatal, 39 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 3.
The next vote is on amendment 3. I call for a vote on amendment 3 tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. In favour 11, no abstentions, 39 against. Therefore, amendment 3 is not agreed.
NDM6889 - Gwelliant 3: O blaid: 11, Yn erbyn: 39, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM6889 - Amendment 3: For: 11, Against: 39, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Galwaf am bleidlais felly ar y cynnig wedi'i ddiwygio, a gyflwynwyd yn enw Julie James.
I call for a vote, therefore, on the motion tabled in the name of Julie James, as amended.
Cynnig NDM6889 fel y’i diwygiwyd
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn gwrthod y cytundeb ymadael a'r datganiad gwleidyddol am y berthynas rhwng y DU a'r UE yn y dyfodol a gytunwyd gan y Cyngor Ewropeaidd a Llywodraeth y DU.
2. Yn credu nad yw'r berthynas yn y dyfodol fel y’i rhagwelir gan y datganiad gwleidyddol yn mynd mor bell â’r model ar gyfer perthynas rhwng y DU a’r UE yn y dyfodol a nodwyd yn ‘Diogelu Dyfodol Cymru’, sy'n darparu gwarantau cadarn mewn perthynas â hawliau gweithwyr, hawliau dynol, deddfwriaeth cydraddoldeb a hawliau dinasyddion.
3. Yn nodi bod dadansoddiad economaidd hirdymor Llywodraeth y DU yn rhagweld y bydd economi'r DU yn gwaethygu 3.9 y cant dros 15 mlynedd o dan y cytundeb ymadael a’r datganiad gwleidyddol presennol.
4. Yn galw ar Lywodraeth y DU i geisio aelodaeth y DU o’r farchnad sengl Ewropeaidd a'r undeb tollau.
5. Yn galw am estyniad i’r broses ar gyfer erthygl 50.
6. Yn credu y dylai Llywodraeth y DU ddatgan yn awr ei bwriad i negodi ar y sail honno ac os yw’n methu â gwneud hynny, dylid naill ai cynnal Etholiad Cyffredinol neu bleidlais gyhoeddus i benderfynu ar y telerau ar gyfer ymadawiad y DU, neu a ydy’n dymuno aros.
Motion NDM6889 as amended
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Rejects the Withdrawal Agreement and the Political Declaration on the future relationship between the UK and EU agreed by the European Council and the UK Government.
2. Believes that the future relationship as envisaged by the Political Declaration falls short of the model for the UK – EU future relationship set out in Securing Wales’ Future, which provides robust guarantees in respect of workers’ rights, human rights, equalities legislation and citizens’ rights.
3. Notes that the UK Government’s long-term economic analysis projects the UK economy will be worse off by 3.9 per cent over 15 years under the current Withdrawal Agreement and Political Declaration.
4. Calls on the UK Government to seek UK membership of both the European Single Market and Customs Union.
5. Calls for an extension to the Article 50 process.
6. Believes that the UK Government should declare now its intention to negotiate on that basis and that if it fails to do so, there should be either a general election or a public vote to decide the terms on which the UK leaves, or whether it wishes to remain.
Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 34, neb yn ymatal, 16 yn erbyn. Felly, derbyniwyd y cynnig wedi'i ddiwygio.
Open the vote. Close the vote. In favour 34, no abstentions, 16 against. Therefore, the motion as amended is agreed.
NDM6889 - Cynnig fel y'i diwygiwyd: O blaid: 34, Yn erbyn: 16, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig fel y'i diwygiwyd
NDM6889 - Motion as amended: For: 34, Against: 16, Abstain: 0
Motion as amended has been agreed
Yr eitem nesaf i bleidleisio arni yw Rheoliadau Cyfrifyddu Carbon (Cymru) 2018, sef eitem 5. Rydw i'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Julie James. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 46, neb yn ymatal, pedwar yn erbyn. Derbyniwyd y cynnig.
The next vote is on the Carbon Accounting (Wales) Regulations 2018—that's item 5. I call for a vote on the motion tabled in the name of Julie James. Open the vote. Close the vote. In favour 46, no abstentions, four against. Therefore, the motion is agreed.
Rheoliadau Cyfrifyddu Carbon (Cymru) 2018: O blaid: 46, Yn erbyn: 4, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
The Carbon Accounting (Wales) Regulations 2018: For: 46, Against: 4, Abstain: 0
Motion has been agreed
Yr eitem nesaf yw eitem 6: y Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Cyllidebau Carbon) (Cymru) 2018. Galwaf am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Julie James. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 46, neb yn ymatal, pedwar yn erbyn. Derbyniwyd y cynnig.
The next vote is item 6: the Climate Change (Carbon Budgets) (Wales) Regulations 2018. I call for a vote on the motion tabled in the name of Julie James. Open the vote. Close the vote. In favour 46, no abstentions, four against. Therefore, the motion is agreed.
Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Cyllidebau Carbon) (Cymru) 2018: O blaid: 46, Yn erbyn: 4, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
The Climate Change (Carbon Budgets) (Wales) Regulations 2018: For: 46, Against: 4, Abstain: 0
Motion has been agreed
Eitem 7 yw'r eitem nesaf: y Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Targedau Allyriadau Interim) (Cymru) 2018. Galwaf am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Julie James. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 46, neb yn ymatal, pedwar yn erbyn. Derbyniwyd y cynnig.
Item 7 is the next item: the Climate Change (Interim Emissions Targets) (Wales) Regulations 2018. I call for a vote on the motion tabled in the name of Julie James. Open the vote. Close the vote. In favour 46, no abstentions, four against. Therefore, the motion is agreed.
Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Targedau Allyriadau Interim) (Cymru) 2018: O blaid: 46, Yn erbyn: 4, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
The Climate Change (Interim Emissions Targets) (Wales) Regulations 2018: For: 46, Against: 4, Abstain: 0
Motion has been agreed
Yr eitem nesaf yw eitem 8: y Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Hedfan Rhyngwladol a Llongau Morgludiant) (Cymru) 2018. Rydw i'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Julie James. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 46, neb yn ymatal, pedwar yn erbyn. Derbyniwyd y cynnig.
The next item is item 8: the Climate Change (International Aviation and International Shipping) (Wales) Regulations 2018. I call for a vote on the motion tabled in the name of Julie James. Open the vote. Close the vote. In favour 46, no abstentions, four against. Therefore, the motion is agreed.
Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Hedfan Rhyngwladol a Llongau Morgludiant) (Cymru) 2018: O blaid: 46, Yn erbyn: 4, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
The Climate Change (International Aviation and International Shipping) (Wales) Regulations 2018: For: 46, Against: 4, Abstain: 0
Motion has been agreed
Yr eitem nesaf yw eitem 9: y Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Terfyn Credyd Cyfrif Allyriadau Cymru Net) (Cymru) 2018. Rydw i'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Julie James. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 46, neb yn ymatal, pedwar yn erbyn. Derbyniwyd y cynnig.
The next item is item 9: the Climate Change (Net Welsh Emissions Account Credit Limit) (Wales) Regulations 2018. I call for a vote on the motion tabled in the name of Julie James. Open the vote. Close the vote. In favour 46, no abstentions, four against. Therefore, the motion is agreed.
Rheoliadau Newid yn yr Hinsawdd (Terfyn Credyd Cyfrif Allyriadau Cymru Net) (Cymru) 2018: O blaid: 46, Yn erbyn: 4, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
The Climate Change (Net Welsh Emissions Account Credit Limit) (Wales) Regulations 2018: For: 46, Against: 4, Abstain: 0
Motion has been agreed
Felly, y bleidlais nesaf yw ar ddadl y gyllideb drafft 2019-20. Mae'r bleidlais gyntaf ar welliant 1. Galwaf am bleidlais ar welliant 1, a gyflwynwyd gan Darren Millar. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 16, un yn ymatal, 33 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 1.
The next vote is on the draft budget 2019-20 debate. And the first vote is on amendment 1. I call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Darren Millar. Open the vote. Close the vote. In favour 16, one abstention, 33 against. Therefore, amendment 1 is not agreed.
NDM6883 - Gwelliant 1: O blaid: 16, Yn erbyn: 33, Ymatal: 1
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM6883 - Amendment 1: For: 16, Against: 33, Abstain: 1
Amendment has been rejected
Y bleidlais nesaf ar y cynnig fel y'i ddiwygiwyd—heb ei ddiwygio—ac felly—. Pleidlais ar y cynnig heb ei ddiwygio, a gyflwynwyd yn enw Julie James. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 27, saith yn ymatal, 16 yn erbyn. Ac felly derbyniwyd y cynnig.
The next vote is on the motion as amended—without amendment—and therefore—. We will vote on the unamended motion, tabled in the name of Julie James. Open the vote. Close the vote. In favour 27, seven abstentions, 16 against. And, therefore, the motion is agreed.
NDM6883 - Cynnig: O blaid: 27, Yn erbyn: 16, Ymatal: 7
Derbyniwyd y cynnig
A dyna ddiwedd ar ein trafodion am y dydd.
And that brings today's proceedings to a close.
Daeth y cyfarfod i ben am 20:16.
The meeting ended at 20:16.