Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
09/05/2018Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Ynni, Cynllunio a Materion Gwledig, a'r cwestiwn cyntaf gan Rhun ap Iorwerth.
And the first item on this afternoon's agenda is questions to the Cabinet Secretary for Energy, Planning and Rural Affairs, and the first question is from Rhun ap Iorwerth.
1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am sut y mae polisi cynllunio yn rhoi ystyriaeth i'r farchnad leol wrth ganiatáu datblygiadau tai? OAQ52146
1. Will the Cabinet Secretary make a statement on how planning policy considers the local market in permitting housing developments? OAQ52146
Diolch. Local planning authorities need to have a clear understanding of the factors influencing housing requirements in their area. Their latest local housing market assessment should form a key piece of their local development plans evidence base and cover the whole housing market by considering the requirement for both market and affordable housing.
Diolch. Mae angen i awdurdodau cynllunio lleol feddu ar ddealltwriaeth glir o’r ffactorau sy'n dylanwadu ar ofynion tai yn eu hardal. Dylai eu hasesiad diweddaraf o'r farchnad dai leol ffurfio rhan allweddol o'u sylfaen dystiolaeth ar gyfer cynlluniau datblygu lleol a chynnwys y farchnad dai gyfan drwy ystyried yr angen am dai'r farchnad agored a thai fforddiadwy.
Mi rydym ni'n wynebu prinder tai, ond, ar yr un pryd, mae rhannau o Gymru, yn cynnwys fy etholaeth i, lle mae cyfran sylweddol o dai yn ail gartrefi neu yn dai haf. Mae'r ffigwr yn un o bob 10 tŷ ar gyfer Ynys Môn i gyd, ac mae dros 40 y cant o'r tai yn Rhosneigr, er enghraifft, yn wag neu yn dai haf. Mi allaf eich cyfeirio chi at ddatblygiad tai diweddar, tai a fyddai'n cael ei disgrifio fel tai fforddiadwy, maen siŵr, lle mae cynghorydd lleol yn dweud wrthyf fi bod pump o'r chwech tŷ wedi cael eu gwerthu fel tai haf; dim ond un yn eiddo lle mae rhywun yn byw ynddo fo'n llawn amser. Fe ddangoswyd cyn dŷ cyngor i fi sydd bellach yn dŷ haf. Pa obaith mewn amgylchiadau felly sydd yna i'n pobl ifanc ni?
Yn St Ives yng Nghernyw, mi wnaed penderfyniad rai blynyddoedd yn ôl i gyflwyno system gynllunio i osod cyfyngiad ar werthiant tai newydd i bobl sy'n gallu profi mai hwnnw fydd eu prif gartref, ac mi wnaeth 83 y cant o bobl mewn refferendwm gefnogi'r newid hwnnw. Rŵan, mae yna fesurau o dan y cynlluniau datblygu lleol newydd i Wynedd a Môn sydd yn efelychu hynny, yn rhannol beth bynnag. Ond tra bod y premiwm ar y dreth trosglwyddiadau, neu'r dreth trafodiadau tir y dylwn i ddweud, ar ail gartrefi a'r lefel uwch o dreth cyngor yn ymdrechion i ymateb i'r pwysau yma ar y farchnad dai, pa mor bell ydych chi fel Gweinidog yn eiddgar i fynd i'n gweld ni'n ceisio creu system gynllunio sydd yn wirioneddol yn gwarchod buddiannau ein cymunedau ni er mwyn ateb gwir ofynion tai lleol?
We are facing a shortage of housing, but, simultaneously, there are parts of Wales, including my constituency, where a substantial number of homes are second homes or holiday homes. The figure is one in 10 of all homes on the whole of Anglesey, and over 40 per cent of the homes in Rhosneigr, for example, are vacant or are holiday homes. I can refer you to a recent development, which would have been described as affordable housing, where a local councillor tells me that five of the six homes have been sold as holiday homes; there’s only one that has a full-time resident. I was also shown a former council house that is now a holiday home. So, what hope is there in such circumstances for our young people?
In St Ives in Cornwall, a decision was taken some years ago to introduce a planning system to place restrictions on the sale of new homes to people who could prove that that would be their main residence, and 83 per cent of people in a referendum supported the change. Now, there are measures under the new local development plan for Gwynedd and Anglesey that emulate that partly, but, whilst the premium on the land transaction tax on second homes and the higher level of council tax represent efforts to respond to this pressure on the housing market, how far are you, as Minister, willing to go in order to see us try and create a planning system that truly protects the interests of our communities in order to meet the real housing needs on a local level?
That's not something I have considered in my discussions with my colleague the Cabinet Secretary for Finance around the LTT. I'm very aware of the Gwynedd and Anglesey LDP, which was obviously prepared in accordance with all the statutory procedures. It's something that I will certainly have a look at. You mentioned, I think, Cornwall, and I'd be very interested to have a look at what they've done.
Nid yw hynny'n rhywbeth rwyf wedi'i ystyried yn fy nhrafodaethau â fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, ynglŷn â'r dreth trafodiadau tir. Rwy'n ymwybodol iawn o gynllun datblygu lleol Gwynedd ac Ynys Môn, a luniwyd, yn amlwg, yn unol â'r holl weithdrefnau statudol. Mae'n rhywbeth y byddaf yn ei ystyried, yn sicr. Fe sonioch chi am Gernyw, rwy’n credu, a byddai gennyf gryn ddiddordeb mewn edrych ar yr hyn y maent wedi'i wneud.
In 2015, despite the fact that 79 per cent of local authorities in Wales resisted amendments to TAN 1, your Government pursued a policy that fundamentally skews the way in which housing land supply and availability is calculated from past build rates to a residual method. This is having a profound effect across Wales. In Aberconwy, for instance, what was an 8.5-year supply has now diminished to 3.1 years. Yet, there is no corresponding population or demographic change to support this. As a result, our planning officers and, indeed, our elected members, find it extremely difficult to meet the obligations of these targets, therein allowing free reign for developers to submit applications on sites outside of the LDP and happy then to go on to appeal with your planning inspectorate. This policy will destroy our communities and makes an absolute mockery of the years and expense that local authorities have put into providing this Government with their copy LDP. Will you accept the implications of this guidance that you have implemented, and will you please reverse this policy at the first opportunity as part of your revision of planning policy going forward?
Yn 2015, er gwaethaf y ffaith bod 79 y cant o awdurdodau lleol yng Nghymru wedi gwrthwynebu diwygiadau i TAN 1, bu i'ch Llywodraeth fwrw ymlaen â pholisi sy'n newid yn llwyr y dull o gyfrifo cyflenwad ac argaeledd tir ar gyfer tai o gyfraddau adeiladu blaenorol yn ôl dull gweddilliol. Mae hyn yn cael cryn effaith ledled Cymru. Yn Aberconwy, er enghraifft, mae'r hyn a fu gynt yn gyflenwad 8.5 mlynedd bellach wedi ei leihau i 3.1 blynedd. Serch hynny, nid oes unrhyw newid cyfatebol yn y boblogaeth neu newid demograffig i gefnogi hyn. O ganlyniad, mae ein swyddogion cynllunio, ac yn wir, ein haelodau etholedig, yn ei chael yn eithriadol o anodd cyflawni rhwymedigaethau'r targedau hyn, gan roi rhyddid llwyr i ddatblygwyr gyflwyno ceisiadau ar safleoedd y tu allan i'r cynllun datblygu lleol, ac maent yn hapus i fwrw ymlaen wedyn i apêl gyda'ch arolygiaeth gynllunio. Bydd y polisi hwn yn dinistrio ein cymunedau ac mae'n dwyn anfri ar y blynyddoedd a'r arian y mae awdurdodau lleol wedi eu rhoi i ddarparu cynllun datblygu lleol i'r Llywodraeth hon. A wnewch chi dderbyn goblygiadau'r canllawiau hyn rydych wedi'u cyhoeddi, ac a wnewch chi wrthdroi'r polisi hwn cyn gynted â phosibl fel rhan o'ch gwaith o ddiwygio'r polisi cynllunio wrth symud ymlaen?
The Member will be aware that I'm out to consultation on 'Planning Policy Wales' at the moment. It finishes a week on Friday, on the eighteenth. Aside of that, I have said that I will look at TAN 1, and I do expect to be making an announcement in the very near future. I hear your criticisms, and I've heard many criticisms of the methodology we use around TAN 1, but I'm still convinced that issues associated with non-delivery do lie in the plan-making process. So, I don't want to say anything today, but I am expecting advice from my officials, certainly this month, and I will be making an announcement.
Bydd yr Aelod yn ymwybodol fy mod yn ymgynghori ar 'Polisi Cynllunio Cymru' ar hyn o bryd. Fe ddaw i ben wythnos i ddydd Gwener, ar y 18fed. Ar wahân i hynny, rwyf wedi dweud y byddaf yn edrych ar TAN 1, ac rwy'n disgwyl y byddaf yn gwneud cyhoeddiad yn y dyfodol agos. Rwy'n clywed eich beirniadaeth, ac rwyf wedi clywed cryn dipyn o feirniadaeth o'r fethodoleg a ddefnyddiwn mewn perthynas â TAN 1, ond rwy'n dal i fod yn argyhoeddedig fod y problemau ynghylch diffyg cyflawni yn ymwneud â'r broses gynllunio. Felly, nid wyf am ddweud unrhyw beth heddiw, ond rwy'n disgwyl cyngor gan fy swyddogion, yn sicr y mis hwn, a byddaf yn gwneud cyhoeddiad.
2. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y camau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i wella ansawdd aer yng Ngorllewin De Cymru? OAQ52125
2. Will the Minister provide an update on the actions the Welsh Government is taking to improve air quality in South Wales West? OAQ52125
I recently announced a range of measures to improve our air quality, including the development of a clean air plan for Wales, which will define actions to reduce air pollution in Wales, and a consultation on a clean air zone framework for Wales, and a new air quality in Wales website.
Yn ddiweddar, cyhoeddais ystod o fesurau i wella ansawdd ein haer, gan gynnwys datblygu cynllun aer glân i Gymru, a fydd yn nodi camau i leihau llygredd aer yng Nghymru, ac ymgynghoriad ar fframwaith parthau aer glân i Gymru, a gwefan newydd ar gyfer ansawdd aer yng Nghymru.
Thank you, Minister. As you are no doubt aware, Port Talbot, in my region, is the most polluted town or city in the whole of the UK, with levels much higher than the next most polluted cities—nearly twice that of London. Unfortunately, one of the major sources of pollution is also the area's biggest employer. Minister, what can your Government do to ensure that the heavy industry we rely on for economic well-being does not put our health and well-being at risk?
Diolch, Weinidog. Fel y gwyddoch, mae'n siŵr, Port Talbot, yn fy rhanbarth i, yw'r dref neu ddinas fwyaf llygredig yn y DU, gyda lefelau uwch o lawer na'r dinasoedd mwyaf llygredig eraill—bron i ddwywaith cymaint â'r lefelau yn Llundain. Yn anffodus, un o brif achosion y llygredd yw cyflogwr mwyaf yr ardal. Weinidog, beth y gall eich Llywodraeth ei wneud i sicrhau nad yw'r diwydiant trwm y mae ein lles economaidd yn dibynnu arno yn peryglu ein hiechyd a'n lles?
I thank the Member for her question. Yes, Port Talbot did make the headlines last week, after the World Health Organization produced their findings. But, since publishing these findings, the WHO have actually reviewed the air pollution figures and accepted that a mistake has been made in the data it used, and it has apologised to Neath Port Talbot County Borough Council as well. And the WHO director of public health issued a statement apologising for the error, blaming an oversight, and immediate steps were taken by the WHO to rectify the figures on their website.
However, the Member does make very good points. We know that Port Talbot is an area—there's a combination of, or a mixture, of the industrial element and also nitrogen dioxide emissions from the M4. That's why, two weeks ago, we announced the measures we're bringing in to extend the 50 mph zone between junctions 41 and 42. But, you raised a really important point that it is a key employer not just to Port Talbot, but to the region as well. So, I announced in the statement two weeks ago that I will be updating the action plan for Port Talbot, for the steelworks, working with Tata, the council and National Resources Wales, to make sure that we take the steps necessary to tackle where those emissions are taking place, and make sure that we are in the best place to tackle them.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Do, bu Port Talbot yn y penawdau yr wythnos diwethaf, ar ôl i Sefydliad Iechyd y Byd gyhoeddi eu canfyddiadau. Ond ers cyhoeddi'r canfyddiadau hyn, mae Sefydliad Iechyd y Byd wedi adolygu'r ffigurau llygredd aer ac wedi derbyn bod y data a ddefnyddiwyd ganddynt yn cynnwys camgymeriad, ac maent wedi ymddiheuro i Gyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot hefyd. Cyhoeddodd cyfarwyddwr iechyd y cyhoedd Sefydliad Iechyd y Byd ddatganiad i ymddiheuro am y camgymeriad, gan feio amryfusedd, a chymerwyd camau gan Sefydliad Iechyd y Byd ar unwaith i gywiro'r ffigurau ar eu gwefan.
Fodd bynnag, mae'r Aelod yn gwneud pwyntiau da iawn. Gwyddom fod Port Talbot yn ardal—mae yno gyfuniad, neu gymysgedd, o'r elfen ddiwydiannol ac allyriadau nitrogen deuocsid o'r M4. Dyna pam, bythefnos yn ôl, y cyhoeddasom y mesurau rydym yn eu cyflwyno i ymestyn y parth 50 mya rhwng cyffyrdd 41 a 42. Ond fe godoch bwynt pwysig iawn ei fod yn gyflogwr allweddol nid yn unig i Bort Talbot, ond i'r rhanbarth hefyd. Felly, cyhoeddais yn y datganiad bythefnos yn ôl y byddaf yn diweddaru'r cynllun gweithredu ar gyfer Port Talbot, ar gyfer y gwaith dur, gan weithio gyda Tata, y cyngor a Cyfoeth Naturiol Cymru, i sicrhau ein bod yn cymryd y camau angenrheidiol i fynd i'r afael â ble mae'r allyriadau hynny'n digwydd ac i sicrhau ein bod yn y sefyllfa orau i fynd i'r afael â hwy.
Minister, in response to that, I very much appreciate that you corrected the WHO's recommendation and the fact they got it wrong. But it still indicates that Port Talbot is still one of the worst in the UK. We still have problems with air pollution and air quality; we've had it for many years and it's going to be ongoing. And Caroline Jones is quite right to point out that heavy industry has an impact upon it. But, clearly, Welsh Government has actions it can take. It can work with industry to look at how we can reduce the levels of emissions, but also you have NRW being able to undertake some tasks to ensure that it therefore meets its requirements. How are you going to ensure NRW actually does its job properly, to ensure that it does measure the levels and it does take action against anyone who is actually breaching those levels?
Weinidog, wrth ymateb i hynny, rwy'n derbyn eich bod wedi cywiro argymhelliad Sefydliad Iechyd y Byd a'r ffaith eu bod wedi gwneud camgymeriad. Ond mae'n dal i ddangos bod Port Talbot ymysg y gwaethaf yn y DU o hyd. Mae gennym broblemau gyda llygredd aer ac ansawdd aer o hyd; rydym wedi cael y problemau hynny ers blynyddoedd lawer ac maent yn mynd i fod yn broblemau parhaus. Ac mae Caroline Jones yn llygad ei lle yn nodi bod diwydiant trwm yn effeithio ar hyn. Ond yn amlwg, mae gan Lywodraeth Cymru gamau y gall eu cymryd. Gall weithio gyda'r diwydiant i ystyried sut y gallwn leihau lefelau'r allyriadau, ond gall Cyfoeth Naturiol Cymru hefyd ymgymryd â rhai tasgau er mwyn sicrhau eu bod felly yn cyflawni eu rhwymedigaethau. Sut y byddwch yn sicrhau bod Cyfoeth Naturiol Cymru yn gwneud eu gwaith yn iawn, er mwyn sicrhau eu bod yn mesur y lefelau ac yn rhoi camau ar waith yn erbyn unrhyw un sy'n torri'r lefelau hynny?
Can I thank the Member for his question? Absolutely right that Natural Resources Wales regulates the Port Talbot steelworks, in accordance with the permit issued under the environmental permitting regime. You'll be aware that that permit imposes conditions on the operator. But actually, in terms of looking, when we update the action plan, at how we can make sure we best monitor and enforce these requirements, I think one of the things going forward, in terms of recognising the role that it has in job creation, the economic value of the steelworks as well, is looking at actually how our economic action plan and the economic contract can actually work with employers in terms of reducing emissions and tackling that in a way that doesn't undermine the economic value of the contribution but actually helps the health and well-being of people living near to the steelworks.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn? Mae'n hollol iawn fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn rheoleiddio gwaith dur Port Talbot, yn unol â'r drwydded a roddwyd o dan y gyfundrefn drwyddedu amgylcheddol. Fe fyddwch yn ymwybodol fod y drwydded honno yn gosod amodau ar y gweithredwr. Ond mewn gwirionedd, o ran ystyried, pan fyddwn yn diweddaru'r cynllun gweithredu, sut y gallwn sicrhau ein bod yn monitro ac yn gorfodi'r gofynion hyn cystal ag y gallwn, credaf mai un o'r pethau yn y dyfodol, o ran cydnabod ei rôl mewn perthynas â chreu swyddi, a gwerth economaidd y gwaith dur hefyd, yw edrych ar sut y gall ein cynllun gweithredu economaidd a'r contract economaidd weithio gyda chyflogwyr o ran lleihau allyriadau a mynd i'r afael â hynny mewn ffordd nad yw'n tanseilio gwerth economaidd y cyfraniad ond sy'n cefnogi iechyd a lles pobl sy'n byw'n agos at y gwaith dur.
Well, you partly anticipated my question there, Cabinet Secretary, because one of the key projects of the Swansea bay city deal, of course, is the new steel science innovation centre, which is linked to Port Talbot and Tata. There's no need for me to repeat how much of an importance steel has, certainly in our local economy, but it's production, as you say, does remain connected, if you like, in the minds of people with the poor air quality there. So, have you had any early conversations with the Cabinet Secretary for the economy, or even actually with people within the city deal board, about what part they might be able to play in helping improve air quality, whilst of course maintaining and hopefully improving upon those thousands of jobs as we go into the journey into the next generation of steel production?
Wel, rydych wedi achub y blaen ar fy nghwestiwn i raddau, Ysgrifennydd y Cabinet, gan mai un o brosiectau allweddol bargen ddinesig bae Abertawe, wrth gwrs, yw'r ganolfan arloesi newydd ar gyfer gwyddoniaeth dur, sy'n gysylltiedig â Phort Talbot a Tata. Nid oes angen i mi ailadrodd pa mor bwysig yw dur, yn sicr yn ein heconomi leol, ond fel y dywedwch, mae'r broses o'i gynhyrchu yn parhau i fod yn gysylltiedig, os mynnwch, ag ansawdd aer gwael ym meddyliau pobl. Felly, a ydych wedi cael unrhyw sgyrsiau cynnar gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi, neu hyd yn oed gyda phobl ar fwrdd y fargen ddinesig, ynglŷn â pha ran y gallent ei chwarae yn cynorthwyo i wella ansawdd aer, gan gynnal a chynyddu, gobeithio, y miloedd o swyddi hynny wrth inni deithio tua'r genhedlaeth nesaf o gynhyrchiant dur?
The Member makes a really important point there, in terms of actually how this—and I've raised this before, in talking about how we tackle air quality—is a priority across Government, which is why I am working with the economy Secretary—sorry I can't get my words out—to look at actually how we use those levers at our disposal, to not only support the economic future, the sustainability of our steel sector, which we know is so important, not just in terms of Port Talbot, but the other sites across Wales as well, and in terms of the supply chain, but to make sure that it's not to the detriment of the health and well-being of people who work there and live in the vicinity as well. I think, actually, that's why we need to look at, like I said before, the whole suite of issues there in terms of transport emissions and the supply chain to the steelworks too, to make sure that, working with NRW, with the council and other stakeholders, we monitor and see where exceedance is taking place and what is the best possible way to intervene at an early stage to make sure that that doesn't happen.
Mae'r Aelod yn codi pwynt hynod bwysig o ran sut yn union y mae hyn—ac rwyf wedi crybwyll hyn eisoes, wrth sôn sut yr awn i'r afael ag ansawdd aer—yn flaenoriaeth ar draws y Llywodraeth, a dyna pam rwy'n gweithio gydag Ysgrifennydd yr economi—mae'n ddrwg gennyf, rwy'n baglu dros fy ngeiriau—i ystyried sut y defnyddiwn yr ysgogiadau sydd ar gael i ni, nid yn unig er mwyn cefnogi'r dyfodol economaidd, cynaliadwyedd ein sector dur, y gwyddom ei fod mor bwysig, nid yn unig o ran Port Talbot, ond y safleoedd eraill ledled Cymru hefyd, ac o ran y gadwyn gyflenwi, ond er mwyn sicrhau nad yw hynny'n niweidiol i iechyd a lles y bobl sy'n gweithio yno ac yn byw yn y cyffiniau hefyd. Credaf, mewn gwirionedd, mai dyna pam y mae angen inni edrych, fel y dywedais ynghynt, ar yr holl faterion yno mewn perthynas ag allyriadau trafnidiaeth a'r gadwyn gyflenwi i'r gwaith dur hefyd, er mwyn sicrhau, gan weithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru, gyda'r cyngor a rhanddeiliaid eraill, ein bod yn monitro ac yn gweld lle mae gormodiant yn digwydd a beth yw'r ffordd orau o ymyrryd yn gynnar i sicrhau nad yw hynny'n digwydd.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd UKIP, Neil Hamilton.
Questions now from the party spokespeople. The UKIP spokesperson, Neil Hamilton.
Diolch, Llywydd. Following the Cabinet Secretary's forward-looking statement yesterday about life after Brexit and an agricultural policy tailor-made for Wales, I'd like to ask her whether she will continue to be open minded on the question of introducing a ban on the live export of animals. I know she's said this in the past, but, if there were to be such a ban, it would not extend to Northern Ireland, because we can't have agricultural policy making trade more difficult with other parts of the United Kingdom.
In this context, I don't know whether she's seen the latest edition of Y Tir, the publication of the Farmers Union of Wales, which is headlined 'Live exports ban would be short-sighted in the context of other uncertainties around Brexit'. Only 140 tonnes by weight of animals were exported live from Wales, as I understand, last year. So, it's a small problem and therefore not likely to cause any great difficulty for farmers. But the fact that the trade is small is not in itself an argument against introducing such a ban if it proves to be justifiable in the context of all the other considerations that would have to be borne in mind, and therefore, it wouldn't, on that ground, be ruled out by the Welsh Government.
Diolch, Lywydd. Gan ddilyn datganiad blaengar Ysgrifennydd y Cabinet ddoe am fywyd ar ôl Brexit a pholisi amaethyddol wedi'i deilwra i Gymru, hoffwn ofyn iddi a fydd yn parhau i fod â meddwl agored mewn perthynas â chyflwyno gwaharddiad ar allforio anifeiliaid byw. Gwn ei bod wedi dweud hyn yn y gorffennol, ond pe ceid gwaharddiad o'r fath, ni fyddai'n ymestyn i Ogledd Iwerddon, gan na allwn gael polisi amaethyddol sy'n gwneud masnachu gyda rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig yn anoddach.
Yn y cyd-destun hwn, nid wyf yn gwybod a yw wedi gweld rhifyn diweddaraf Y Tir, cyhoeddiad Undeb Amaethwyr Cymru, sy'n dwyn y pennawd 'Live exports ban would be short-sighted in the context of other uncertainties around Brexit'. Y llynedd, gwerth 140 o dunelli yn unig o anifeiliaid byw a allforiwyd o Gymru, yn ôl yr hyn a ddeallaf. Felly, mae'n broblem fechan ac felly nid yw'n debygol o achosi anawsterau sylweddol i ffermwyr. Ond nid yw'r ffaith bod y fasnach yn fach yn ddadl yn erbyn cyflwyno gwaharddiad o'r fath os daw'n amlwg fod modd ei gyfiawnhau yng nghyd-destun yr holl ystyriaethau eraill y byddai'n rhaid eu cadw mewn cof, ac felly, ni fyddai, ar y sail honno, yn cael ei ddiystyru gan Lywodraeth Cymru.
Thank you for the question. Certainly, I would prefer animals to be slaughtered as close as practical to their point of production, and I consider a trade in meat and meat products to be preferable to long-distance transport to slaughter. It's something that I'm looking at, along with DEFRA, and I have seen the article. We'll have to get that balance, but, obviously, animal health and welfare is very important to us too.
Diolch am eich cwestiwn. Yn sicr, byddai'n well gennyf pe bai anifeiliaid yn cael eu lladd mor agos ag sy'n ymarferol at eu man cynhyrchu, ac yn fy marn i, mae masnachu cig a chynhyrchion cig yn well na chludo anifeiliaid yn bell i gael eu lladd. Mae'n rhywbeth rwy'n edrych arno, ar y cyd â DEFRA, ac rwyf wedi gweld yr erthygl. Bydd yn rhaid inni sicrhau'r cydbwysedd hwnnw, ond yn amlwg, mae iechyd a lles anifeiliaid yn bwysig iawn i ni hefyd.
Of course, the interests of producers have to be given due weight in this argument, but short of introducing an outright ban, there are things that we could do to improve the current legislative regime once we're no longer confined within the carapace of EU regulation. We could make alterations to the length of time permitted to be in transit for animals, we could make alterations to the frequency of rest stops, and we could also reduce the number of animals in transit. So, these are all options that might be a halfway house but which would certainly improve the current situation, and illustrate that a greater flexibility in agricultural policy is one of the benefits that Brexit brings.
Wrth gwrs, mae'n rhaid ystyried buddiannau'r cynhyrchwyr yn y ddadl hon, ond heb gyflwyno gwaharddiad llwyr, mae pethau y gallem eu gwneud i wella'r gyfundrefn ddeddfwriaethol bresennol pan na fyddwn wedi ein cyfyngu gan reoliadau'r UE. Gallem wneud newidiadau i faint o amser y caniateir i anifeiliaid gael eu cludo, gallem addasu pa mor aml y mae'n rhaid stopio am seibiant, a gallem hefyd leihau nifer yr anifeiliaid sy'n cael eu cludo. Felly, mae'r rhain yn opsiynau rhannol efallai, ond byddent yn sicr yn gwella'r sefyllfa bresennol, ac yn dangos bod mwy o hyblygrwydd o ran polisi amaethyddol yn un o fanteision Brexit.
Well, as you know, the UK Government did a call for evidence and we'll have a look at what the responses are. I would do nothing without consultation. So, we'd then go out to consultation. I think it's really important that, along with DEFRA, we're very fully engaged in all the next steps so that we can determine our position. I absolutely agree with you about flexibility; it is one of the big opportunities of Brexit to be able to have that very Welsh-specific policy.
Wel, fel y gwyddoch, cafwyd galwad am dystiolaeth gan Lywodraeth y DU a byddwn yn edrych ar yr ymatebion. Ni fuaswn yn gwneud unrhyw beth heb ymgynghori. Felly, byddem wedyn yn cynnal ymgynghoriad. Credaf ei bod yn wirioneddol bwysig, ynghyd â DEFRA, ein bod yn cymryd rhan lawn yn y camau nesaf fel y gallwn bennu ein safbwynt. Cytunaf yn llwyr â chi ynglŷn â hyblygrwydd; mae gallu cael polisi penodol iawn ar gyfer Cymru yn un o'r cyfleoedd mawr a ddaw yn sgil Brexit.
Thirdly, I'd like to ask whether the Cabinet Secretary will consider improving public awareness of the meat that members of the public consume by improving accurate labelling of products, clearly stating country of origin, rearing conditions and, most importantly, methods of slaughter, because although we must respect different religious views on ritual slaughter, the public at large often have no idea that they're eating halal meat, for example, and they may not wish to if they had a free choice. In fast-food chains, and so on, this is not currently pointed out, and whilst I believe there should be a freedom on the part of people of different religious persuasions to eat according to their religious tenets, nevertheless, public awareness could reduce public concern if it were to be increased in this way.
Yn drydydd, hoffwn ofyn a fydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ystyried gwella ymwybyddiaeth gyhoeddus o'r cig y mae aelodau o'r cyhoedd yn ei fwyta drwy wella'r broses o labelu cynhyrchion yn gywir, gan nodi gwlad tarddiad, amgylchiadau magu, ac yn anad dim, dulliau lladd, oherwydd er bod yn rhaid inni barchu gwahanol safbwyntiau crefyddol ar ladd yn unol â defodau crefyddol, nid oes gan y cyhoedd unrhyw syniad, yn aml, eu bod yn bwyta cig halal, er enghraifft, ac efallai na fyddent yn dymuno gwneud hynny pe bai ganddynt ddewis. Mewn cadwyni bwyd brys ac ati nid yw hyn yn cael ei nodi ar hyn o bryd, ac er y credaf y dylai fod gan bobl o wahanol gredoau crefyddol ryddid i fwyta yn ôl eu daliadau crefyddol, serch hynny gallai ymwybyddiaeth gyhoeddus leihau pryder y cyhoedd pe bai'n cael ei chynyddu yn y modd hwn.
I think the labelling of food is becoming increasingly important because I think people are becoming much more interested in the subjects that you referred to, and, again, it's a conversation and a discussion that we're having not just at official level, but also at ministerial level in our quadrilaterals, and, again, it's another opportunity with Brexit to make sure that we get that right. I'm very keen to have the Welsh dragon and brand Wales on any food that originates from Wales, so I think, again, there's a lot more that we can do. I think the public are becoming more aware, and certainly when you go to the agricultural shows, or to any food missions and fairs, people certainly want to be aware of what they are purchasing.
Credaf fod labelu bwyd yn dod yn fwyfwy pwysig gan y credaf fod gan bobl lawer mwy o ddiddordeb yn y pynciau y cyfeirioch chi atynt, ac unwaith eto, mae'n sgwrs ac yn drafodaeth a gawn nid yn unig ar lefel swyddogol, ond hefyd ar lefel weinidogol yn ein cyfarfodydd pedairochrog, ac unwaith eto, ceir cyfle arall gyda Brexit i sicrhau ein bod yn gwneud pethau'n iawn. Rwy'n awyddus iawn i weld y ddraig goch a brand Cymru ar unrhyw fwyd sy'n tarddu o Gymru, felly, unwaith eto, rwy'n credu bod llawer mwy y gallwn ei wneud. Credaf fod y cyhoedd yn dod yn fwy ymwybodol, ac yn sicr pan fyddwch yn mynychu'r sioeau amaethyddol, neu unrhyw ddigwyddiadau a ffeiriau bwyd, mae pobl yn sicr yn awyddus i fod yn ymwybodol o'r hyn y maent yn ei brynu.
Llefarydd Plaid Cymru, Simon Thomas.
Plaid Cymru spokesperson, Simon Thomas.
Diolch, Llywydd. May I ask the Minister—? I was part of the visit of the Climate Change, Energy and Rural Affairs Committee to Westminster last week, and had the opportunity to ask Michael Gove directly about the new environmental body that the UK Government has promised to establish to maintain EU and other environmental standards if we leave the EU. So, what discussions have you had with Michael Gove about this proposed body and what guarantees can you give the Assembly that it will uphold our high environmental standards here, including, of course, those passed recently in our own environment Act?
Diolch, Lywydd. A gaf fi ofyn i'r Gweinidog—? Roeddwn yn rhan o ymweliad y Pwyllgor Newid yn yr Hinsawdd, Ynni a Materion Gwledig â San Steffan yr wythnos diwethaf, a chefais gyfle i holi Michael Gove yn uniongyrchol ynglŷn â'r corff amgylcheddol newydd y mae Llywodraeth y DU wedi addo ei sefydlu i gynnal safonau amgylcheddol yr UE a safonau amgylcheddol eraill os ydym yn gadael yr UE. Felly, pa drafodaethau a gawsoch gyda Michael Gove ynglŷn â'r corff arfaethedig hwn a pha sicrwydd y gallwch ei roi i'r Cynulliad y bydd yn cynnal ein safonau amgylcheddol uchel yma, gan gynnwys, wrth gwrs, y rhai a basiwyd yn ddiweddar yn ein Deddf yr amgylchedd?
The Member makes a very important point in terms of upholding our strong environmental principles in Wales. This has been the subject of a number of deep dives and quadrilaterals amongst Ministers, the Cabinet Secretary and officials. We have repeatedly made the case for new institutional arrangements and agreed frameworks to ensure that the UK can function effectively after our exit from the EU.
I think the point that you make that's really important in terms of the framework is that we already have a number of legislative tools in place with our environment Act and also the well-being of future generations Act, which other administrations may not have at this point. So, we are working with Whitehall and the Scottish Government to identify where common agreed UK approaches will be useful and to explore how such frameworks would operate, and we will be considering the analysis carefully as part of this.
Mae'r Aelod yn codi pwynt pwysig iawn yn ymwneud â chynnal ein hegwyddorion amgylcheddol cryf yng Nghymru. Mae hyn wedi bod yn destun nifer o drafodaethau dwfn a chyfarfodydd pedairochrog rhwng Gweinidogion, Ysgrifennydd y Cabinet a swyddogion. Rydym wedi dadlau dro ar ôl tro dros drefniadau sefydliadol newydd a fframweithiau a gytunwyd er mwyn sicrhau y gall y DU weithredu'n effeithiol wedi inni adael yr UE.
Credaf mai'r pwynt a wnewch, sy'n bwysig iawn o ran y fframwaith, yw bod gennym eisoes nifer o offerynnau deddfwriaethol ar waith gyda'n Deddf yr amgylchedd a Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol nad oes gan y gweinyddiaethau eraill mohonynt ar hyn o bryd. Felly, rydym yn gweithio gyda Whitehall a Llywodraeth yr Alban i nodi lle bydd dulliau cyffredin a gytunwyd yn y DU yn ddefnyddiol ac i archwilio sut y byddai fframweithiau o'r fath yn gweithredu, a byddwn yn ystyried y dadansoddiad yn ofalus yn rhan o hyn.
I thank the Minister for what she's explained so far, but the difficulty is, of course, that the Welsh Government has signed away its rights to protect the Welsh environment in the inter-governmental deal. You talk of UK frameworks—[Interruption.] It's not this Assembly, it's not the Welsh Government, it's Michael Gove who will be deciding what EU regulations will be transferred or not in the UK framework, and the UK Parliament can change EU standards here in Wales whether we like it or not, whether we consent or not.
Diolch i'r Gweinidog am yr hyn y mae wedi'i esbonio hyd yma, ond y drafferth, wrth gwrs, yw bod Llywodraeth Cymru wedi ildio ei hawliau i ddiogelu amgylchedd Cymru yn y cytundeb rhynglywodraethol. Rydych yn sôn am fframweithiau'r DU—[Torri ar draws.] Nid y Cynulliad hwn, nid Llywodraeth Cymru, ond Michael Gove fydd yn penderfynu pa rai o reoliadau'r UE a gaiff eu trosglwyddo ai peidio yn fframwaith y DU, a gall Senedd y DU newid safonau'r UE yma yng Nghymru pa un a ydym yn hoffi hynny ai peidio, pa un a ydym yn cydsynio ai peidio.
You really don't understand it, do you?
Nid ydych yn ei ddeall o gwbl, ydych chi?
You don't understand it and you used to be an environment Minister, and you haven't a clue what's being done to Wales. Haven't a clue. So, let me ask the current Minister, rather than the previous one who made such a success of Natural Resources Wales, whether she is comfortable that Michael Gove has this power. What written assurances does she have that the UK Government will not use the EU withdrawal Bill to rewrite Welsh legislation on the environment?
Nid ydych chi'n ei ddeall ac roeddech yn arfer bod yn Weinidog yr amgylchedd, ac nid oes syniad gennych beth sy'n cael ei wneud i Gymru. Dim syniad. Felly, gadewch imi ofyn i'r Gweinidog presennol, yn hytrach na'r un blaenorol a wnaeth gymaint o lwyddiant o Cyfoeth Naturiol Cymru, a yw'n gyfforddus fod y grym hwn gan Michael Gove. Pa sicrwydd ysgrifenedig sydd ganddi na fydd Llywodraeth y DU yn defnyddio'r Bil ymadael â'r UE i ailysgrifennu deddfwriaeth Cymru ar yr amgylchedd?
I'm glad you've finished having an argument with the former Minister and have turned your question to me now. It will not surprise you to hear me say that I fundamentally disagree with the assertions you just made there. However, we do have a quadrilateral coming up on Monday, which the Cabinet Secretary and myself will be attending, and this is something that will be high on the agenda at that meeting.
Rwy'n falch eich bod wedi gorffen dadlau gyda'r cyn-Weinidog ac wedi troi eich cwestiwn ataf fi yn awr. Ni fydd yn syndod ichi fy nghlywed yn dweud fy mod yn anghytuno'n llwyr â'r haeriadau a wnaed gennych yn awr. Fodd bynnag, mae gennym gyfarfod pedairochrog ddydd Llun y bydd Ysgrifennydd y Cabinet a minnau yn ei fynychu, ac mae hyn yn rhywbeth a fydd yn uchel ar yr agenda yn y cyfarfod hwnnw.
What written assurances have you had?
Pa sicrwydd ysgrifenedig a gawsoch?
I didn't hear any mention of a written assurance. Today is Europe Day. We're still in the European Union and we still have this access to environmental justice while we remain in the European Union. I understand that the Minister and the Welsh Government don't agree with Plaid Cymru or other people's analysis—because it's not just Plaid Cymru saying this—I understand that. But I asked you what written assurances you had that this would not take place. That's what I'm asking for here. Because when we tried to change the continuity Bill with amendments to write in the European legislation into our own legislation, your leader of the house told us that both the future generations Act and the environment Act are
'part of the important overarching framework for environmental protection in Wales.'
So, now, the Institute for Government has recommended that any new environmental watchdog would be more robust if it was given a four-nation remit designed and owned jointly by the four nations, and, in turn, co-funded by the four legislatures rather than just the UK Parliament. So, I ask again: what assurances have you had from Michael Gove that the work of the new environmental body will not trespass on Welsh environmental legislation, and, in particular, that it will not interfere with the work of the future generations commissioner? And are you, indeed, seeking to co-own and co-fund this new environmental body?
Ni chlywais unrhyw sôn am sicrwydd ysgrifenedig. Mae heddiw yn Ddiwrnod Ewrop. Rydym yn dal i fod yn rhan o'r Undeb Ewropeaidd ac mae gennym fynediad at gyfiawnder amgylcheddol tra byddwn yn rhan o'r Undeb Ewropeaidd. Rwy'n deall nad yw'r Gweinidog a Llywodraeth Cymru yn cytuno â dadansoddiad Plaid Cymru neu bobl eraill—gan nad Plaid Cymru yn unig sy'n dweud hyn—rwy'n deall hynny. Ond gofynnais i chi pa sicrwydd ysgrifenedig a gawsoch na fyddai hyn yn digwydd. Dyna rwy'n gofyn amdano yma. Oherwydd pan geisiwyd newid y Bil parhad gyda gwelliannau i ysgrifennu'r ddeddfwriaeth Ewropeaidd yn ein deddfwriaeth ein hunain, dywedodd arweinydd y tŷ wrthym fod Deddf cenedlaethau'r dyfodol a Deddf yr amgylchedd yn
rhan o'r fframwaith cyffredinol pwysig ar gyfer diogelu'r amgylchedd yng Nghymru.
Felly, bellach, mae Sefydliad y Llywodraeth wedi argymell y byddai unrhyw gorff gwarchod amgylcheddol newydd yn fwy cadarn pe bai ganddo gylch gwaith pedair cenedl a gynlluniwyd gan ac sy'n eiddo i'r pedair gwlad ar y cyd, ac yn ei dro, byddai'n cael ei gyd-ariannu gan y pedair deddfwrfa yn hytrach na Senedd y DU yn unig. Felly, gofynnaf eto: pa sicrwydd rydych wedi'i gael gan Michael Gove na fydd gwaith y corff amgylcheddol newydd yn tresmasu ar ddeddfwriaeth amgylcheddol Cymru, ac yn benodol, na fydd yn ymyrryd â gwaith comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol? Ac a ydych chi, yn wir, yn ceisio cyd-berchen ar, a chyd-ariannu'r corff amgylcheddol newydd hwn?
Can I thank the Member for his final question? We have an inter-governmental agreement in place on this, and this is something that we will be further pressing the case on, in terms of protecting the legislation that we have in place and that we are proud to have led the way on and have in place in Wales, in our quadrilateral on Monday.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn olaf? Mae cytundeb rhynglywodraethol gennym ar waith ar hyn, ac mae hyn yn rhywbeth y byddwn yn ei bwysleisio ymhellach, o ran amddiffyn y ddeddfwriaeth sydd gennym ar waith ac rydym yn falch o fod wedi arwain y ffordd arni a'i rhoi ar waith yng Nghymru, yn ein cyfarfod pedairochrog ddydd Llun.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Paul Davies.
Conservative spokesperson, Paul Davies.
Diolch, Llywydd. Cabinet Secretary, last October, the Welsh Government announced its refreshed bovine tuberculosis eradication programme. Given that it's been seven months since that launch, can you provide an update on the progress made in making Wales a TB-free country and on the effectiveness of the Welsh Government's policy? Can you also tell us how many infected badgers have been removed since the start of the programme?
Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, fis Hydref diwethaf, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei diweddariad o'r rhaglen ar gyfer dileu twbercwlosis buchol. O gofio bod saith mis wedi bod ers ei lansio, a allwch roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cynnydd a wnaed yn sicrhau bod Cymru yn wlad heb TB ac effeithiolrwydd polisi Llywodraeth Cymru? A allwch ddweud wrthym hefyd faint o foch daear heintiedig sydd wedi cael eu difa ers dechrau'r rhaglen?
You'll remember, Paul Davies, that when I came to the Chamber regarding the refreshed TB eradication programme I said I would give an annual statement on progress, and I will be doing that at the appropriate time later this year. I can't give you the number of infected badgers that have been removed, but I can write to you on that matter.FootnoteLink
Byddwch yn cofio, Paul Davies, pan ddeuthum i'r Siambr mewn perthynas â'r diweddariad i'r rhaglen i ddileu TB, fy mod wedi dweud y byddwn yn rhoi datganiad blynyddol ar y cynnydd, a byddaf yn gwneud hynny ar yr adeg briodol yn ddiweddarach eleni. Ni allaf roi nifer y moch daear heintiedig sydd wedi cael eu difa i chi, ond gallaf ysgrifennu atoch ynglŷn â'r mater.FootnoteLink
When you first made that announcement back in October, one of the Welsh Government's longer term goals, according to the Wales TB eradication programme delivery plan, was the development of an informed purchasing scheme. At the time, you made it absolutely clear that this was something the Welsh Government was very keen to press ahead with. Therefore, can you confirm if this is still on the Welsh Government's agenda? If so, could you tell us exactly what work your officials have undertaken to develop a compulsory scheme and when that scheme is likely to be introduced?
Pan wnaethoch y cyhoeddiad hwnnw am y tro cyntaf ym mis Hydref, un o nodau Llywodraeth Cymru ar gyfer y tymor hwy, yn ôl cynllun cyflawni rhaglen dileu TB Cymru oedd datblygu cynllun prynu gwybodus. Ar y pryd, fe ddywedoch chi'n hollol glir fod hyn yn rhywbeth roedd Llywodraeth Cymru yn awyddus iawn i fwrw ymlaen ag ef. Felly, a allwch gadarnhau a yw hyn yn dal i fod ar agenda Llywodraeth Cymru? Os felly, a allech ddweud wrthym pa waith yn union y mae eich swyddogion wedi'i wneud ar ddatblygu cynllun gorfodol a pha bryd y mae'r cynllun hwnnw'n debygol o gael ei roi ar waith?
Yes, it is certainly something that we are bringing forward and that officials are working on. You'll be aware that I gave funding to ensure that we could bring in a voluntary scheme whilst we were working to have a compulsory scheme, and again, I will be able to inform Members on this when I do the annual statement.
Ydy, mae'n sicr yn rhywbeth rydym yn bwrw ymlaen ag ef ac y mae swyddogion yn gweithio arno. Fe fyddwch yn gwybod fy mod wedi darparu arian i sicrhau y gallem gyflwyno cynllun gwirfoddol wrth inni weithio tuag at gynllun gorfodol, ac unwaith eto, gallaf roi gwybodaeth i'r Aelodau am hyn pan fyddaf yn gwneud y datganiad blynyddol.
Now, as I'm sure you'll appreciate, the UK's departure from the European Union could present significant challenges for Wales's agricultural industry, and it's crucial that the Welsh Government is tackling bovine TB in Welsh cattle, given the implications that this could have on trading with other countries post Brexit. Therefore, can you tell us what discussions the Welsh Government has already had with its European counterparts regarding post-Brexit trade and can you provide cast-iron guarantees to cattle farmers today that their businesses will not be adversely affected, post Brexit, by the Welsh Government's approach to actually tackling bovine TB?
Nawr, fel y byddwch yn deall, rwy'n siŵr, gallai ymadawiad y DU â'r Undeb Ewropeaidd arwain at heriau sylweddol i ddiwydiant amaethyddol Cymru, ac mae'n hanfodol fod Llywodraeth Cymru yn mynd i'r afael â TB buchol yng ngwartheg Cymru, o gofio'r goblygiadau a allai ddeillio o hyn ar fasnachu gyda gwledydd eraill ar ôl Brexit. Felly, a allwch ddweud wrthym pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cael eisoes gyda'i llywodraethau Ewropeaidd cyfatebol ynghylch masnachu ar ôl Brexit ac a allwch roi sicrwydd pendant i ffermwyr gwartheg heddiw na fydd eu busnesau'n dioddef ar ôl Brexit yn sgil dull Llywodraeth Cymru o fynd i'r afael â TB buchol?
I can certainly give that assurance. Over the last few years, we've made real progress towards eradicating TB in Wales. You know the number of new incidents has fallen by over 40 per cent since it was at its peak back in 2009, and we now have 95 per cent of herds in Wales TB free. So, I don't want people to think this is something that's got worse; it really hasn't. We've made huge progress in eradicating TB.
Yn sicr, gallaf roi'r sicrwydd hwnnw. Dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, rydym wedi gwneud cynnydd gwirioneddol tuag at ddileu TB yng Nghymru. Gwyddoch fod nifer yr achosion newydd wedi gostwng dros 40 y cant ers ei anterth yn ôl yn 2009, a bellach mae 95 y cant o'n buchesi yng Nghymru heb TB. Felly, nid wyf am i bobl feddwl bod hyn yn rhywbeth sydd wedi gwaethygu; nid yw hynny'n wir. Rydym wedi gwneud cynnydd aruthrol mewn perthynas â dileu TB.
3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ddatblygu tir amaethyddol yng Ngorllewin De Cymru? OAQ52142
3. Will the Cabinet Secretary make a statement on the development of agricultural land in South Wales West? OAQ52142
Thank you. I am currently consulting on a revised version of 'Planning Policy Wales'. Consultation on this important national land-use policy document continues until 18 May. The revised version of 'Planning Policy Wales' continues to state that agricultural land of grades 1, 2 and 3a are the best and most versatile and should be conserved as a finite resources for the future.
Diolch. Rwy'n ymgynghori ar hyn o bryd ar fersiwn ddiwygiedig o 'Polisi Cynllunio Cymru'. Bydd yr ymgynghoriad ar y ddogfen bolisi bwysig hon ar ddefnydd tir cenedlaethol yn parhau tan 18 Mai. Mae'r fersiwn ddiwygiedig o 'Polisi Cynllunio Cymru' yn parhau i nodi mai tir amaethyddol gradd 1, 2 a 3a yw'r tir gorau a mwyaf amlbwrpas, ac y dylid ei warchod fel adnodd cyfyngedig ar gyfer y dyfodol.
Thank you very much. That's an interesting answer. You said in your statement yesterday that you want to see land managers kept on the land and that food production remains vital to the Welsh economy, but when I wrote to you asking for you to rule out adopting a Welsh version of Labour's proposed English sovereign land trust, which proposed granting powers to Government to compulsorily purchase agricultural land for housing at potentially reduced prices, you refused to rule that out. So, do you stand by your statement in that response that this land-grab proposal is a tool for the redistribution of land value, as you wrote in March, or will you now rule out those plans, bearing in mind your ambitions that you expressed in yesterday's statement?
Diolch yn fawr iawn. Mae hwnnw'n ateb diddorol. Fe ddywedoch yn eich datganiad ddoe eich bod yn awyddus i weld rheolwyr tir yn cael eu cadw ar y tir a bod cynhyrchu bwyd yn parhau i fod yn hanfodol i economi Cymru, ond pan ysgrifennais atoch yn gofyn i chi ddiystyru mabwysiadu fersiwn Gymreig o ymddiriedolaeth tir sofran arfaethedig y blaid Lafur yn Lloegr, a oedd yn cynnig rhoi pwerau i'r Llywodraeth allu prynu tir amaethyddol ar gyfer tai drwy orfodaeth am brisiau gostyngol o bosibl, fe wrthodoch chi ddiystyru hynny. Felly, a ydych yn glynu wrth eich datganiad yn yr ymateb hwnnw fod yr argymhelliad hwn i gipio tir yn arf ar gyfer ailddosbarthu gwerth tir, fel yr ysgrifenasoch ym mis Mawrth, neu a fyddwch bellach yn diystyru'r cynlluniau hynny, gan gofio'r uchelgeisiau a fynegwyd gennych yn y datganiad ddoe?
Well, I know I sent the Member a detailed response on this issue, and I don't have anything further to add to that. One of the things I have done—I launched it at the winter fair back in November—is our new agricultural maps, because I think it's very important that, when plans go before local authorities, they're aware of where the best agricultural land is. So I'm very pleased that those maps are now available—we're the only country in the UK that has them—to assist local authorities in that way.
Wel, gwn fy mod wedi anfon ymateb manwl at yr Aelod ar y mater hwn, ac nid oes gennyf unrhyw beth arall i'w ychwanegu at hynny. Un o'r pethau rwyf wedi eu gwneud—fe'i lansiwyd gennyf yn y ffair aeaf yn ôl ym mis Tachwedd—yw ein mapiau amaethyddol newydd, gan y credaf ei bod yn bwysig iawn, pan gaiff cynlluniau eu cyflwyno gerbron awdurdodau lleol, eu bod yn gwybod ble mae'r tir amaethyddol gorau. Felly rwy'n falch iawn fod y mapiau hynny ar gael bellach—ni yw'r unig wlad yn y DU sydd â'r mapiau hynny—i gynorthwyo awdurdodau lleol yn y ffordd honno.
4. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y cynnydd tuag at wneud dinas ranbarth Bae Abertawe yn ardal hunangynhaliol o ran ynni? OAQ52123
4. Will the Cabinet Secretary make a statement on progress towards making the Swansea Bay city region an energy self-sufficient area? OAQ52123
Thank you. Our green growth and local energy services have supported the public sector and community enterprises to develop energy efficiency and renewable energy schemes in the Swansea bay city region. I support this work and the valuable contribution it will provide to the aims of the city region deal.
Diolch. Mae ein twf gwyrdd a'n gwasanaethau ynni lleol wedi cynorthwyo'r sector cyhoeddus a mentrau cymunedol i ddatblygu cynlluniau effeithlonrwydd ynni ac ynni adnewyddadwy yn ninas-ranbarth bae Abertawe. Rwy'n cefnogi'r gwaith hwn a'r cyfraniad gwerthfawr y bydd yn ei wneud i nodau cytundeb y dinas-ranbarth.
Can I thank the Cabinet Secretary for her response? Last week I attended an event run by the Institute of Welsh Affairs regarding the harnessing of renewable energy in the Swansea bay city region. I want to stress again the importance of the tidal lagoon to the region, and ask what support the Welsh Government is giving to improving battery storage, because that really is the answer when we're generating electricity at times when there's not the need for it, and then we haven't got it available when there is the need for it. If we are going to get renewables to work, we need to ensure that both energy generated by the tidal lagoon, and, more specifically, energy generated by solar and by wind turbines, can be stored in such a way that it becomes available perhaps several months later when it's needed. But that needs improved battery technology. So, the question, again, is: what is the Welsh Government doing to support improved battery technology?
A gaf fi ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei hymateb? Yr wythnos diwethaf, mynychais ddigwyddiad a gynhaliwyd gan y Sefydliad Materion Cymreig ynghylch harneisio ynni adnewyddadwy yn ninas-ranbarth bae Abertawe. Hoffwn bwysleisio pwysigrwydd y morlyn llanw i'r rhanbarth unwaith eto, a gofyn pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei roi i wella capasiti storio batri, gan mai dyna'r ateb, mewn gwirionedd, pan fyddwn yn cynhyrchu trydan ar adegau pan nad oes ei angen, ac yna nid yw ar gael inni pan fo'i angen. Os ydym am gael ynni adnewyddadwy i weithio, mae angen inni sicrhau y gellir storio'r ynni a gynhyrchir gan y morlyn llanw, ac yn fwy penodol, y gellir storio'r ynni a gynhyrchir gan baneli solar a thyrbinau gwynt yn y fath fodd fel ei fod ar gael sawl mis yn ddiweddarach, efallai, pan fydd ei angen. Ond mae hynny'n galw am well technoleg batri. Felly, y cwestiwn, unwaith eto, yw: beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi gwell technoleg batri?
Thank you for that question. Obviously, as I have responsibility for planning and marine licensing, I can't comment on the specific project, but storage is a matter for the developer of any commercial energy project to consider. We know that we're going to need storage of all types to manage more distributed and decarbonised energy systems. Time shifting electricity to match generation with demand is also very important. We also know that battery technology is quite expensive, so we do expect to see a reduction in price in future, but obviously, looking at the cost of installing enough storage to provide a continuous electricity supply could add significantly to the capital cost of a project. I am aware of the event that you attended last week, and I'm looking forward very much to seeing the results of the other work packages that were discussed there, and the delivery plan.
Diolch am eich cwestiwn. Yn amlwg, gan fod gennyf gyfrifoldeb dros gynllunio a thrwyddedu morol, ni allaf wneud sylwadau ar y prosiect penodol, ond mae storio yn fater i ddatblygwyr unrhyw brosiect ynni masnachol ei ystyried. Gwyddom y bydd arnom angen dulliau storio o bob math i reoli systemau ynni mwy gwasgaredig a di-garbon. Bydd cyflenwad trydan sy'n newid gydag amser i baru cyfraddau cynhyrchu gyda'r galw hefyd yn bwysig iawn. Gwyddom hefyd fod technoleg batri yn eithaf drud, felly rydym yn disgwyl gweld gostyngiad yn y pris yn y dyfodol, ond yn amlwg, gallai edrych ar gost gosod digon o gapasiti storio i ddarparu cyflenwad trydan parhaus ychwanegu'n sylweddol at gost cyfalaf prosiect. Rwy'n ymwybodol o'r digwyddiad a fynychwyd gennych yr wythnos diwethaf, ac rwy'n edrych ymlaen yn fawr at weld canlyniadau'r pecynnau gwaith eraill a drafodwyd yno, a'r cynllun cyflawni.
Obviously, the delivery of the tidal lagoon is clearly an important element in this whole jigsaw, and we still want to see that. I suppose we won't even mind if the thing is called 'Prince of Wales tidal lagoon', as long as we get a tidal lagoon. By the way, equally important—[Interruption.] Equally important are the smaller energy projects, so in terms of ownership with the smaller energy projects, to what extent are you investigating the potential for Welsh Government and local authority ownership models for future projects? And do you agree that residents within the region should gain financially from the huge natural resource that exists in south-west Wales?
Yn amlwg, mae cyflawni'r morlyn llanw yn elfen bwysig o'r jig-so hwn, ac rydym am weld hynny'n digwydd o hyd. Mae'n debyg na fyddai ots gennym pe bai'r peth yn cael ei alw'n 'forlyn llanw Tywysog Cymru', hyd yn oed, cyn belled â'n bod yn cael morlyn llanw. Gyda llaw, yr un mor bwysig—[Torri ar draws.] Mae'r prosiectau ynni llai yr un mor bwysig, felly o ran perchnogaeth gyda'r prosiectau ynni llai, i ba raddau rydych yn ymchwilio i'r potensial ar gyfer modelau perchnogaeth Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol ar gyfer prosiectau yn y dyfodol? Ac a ydych yn cytuno y dylai trigolion y rhanbarth elwa'n ariannol o'r adnodd naturiol enfawr sy'n bodoli yn ne-orllewin Cymru?
Thank you. Dai Lloyd will know that the Welsh Government is very supportive, in principle, of the economic benefits of tidal lagoons, and the opportunities that I think we have for a growing, vibrant, marine industry. We are still awaiting a response from the UK Government. I think the last person to write from the Welsh Government was the First Minister, and we're still awaiting a response. I met with Claire Perry, the Minister of State in the Department for Business, Energy and Industrial Strategy, a couple of months ago, and pressed her also on the need to have a response as soon as possible.
I think you raise a really important point about smaller energy projects. Last week, I was in Pennal, and I visited a farm where there was a hydro scheme, and I think I mentioned it yesterday in my statement. It was one of the best projects I've seen, and I think it's really important that we do work with communities. We do have community energy projects, and you'll be aware the Welsh Government has put significant funding into these projects. I think, since I've been in post, for two years, we've had about 14 come to fruition.
Diolch. Bydd Dai Lloyd yn ymwybodol fod Llywodraeth Cymru yn gefnogol iawn, mewn egwyddor, i fuddiannau economaidd morlynnoedd llanw, a'r cyfleoedd y credaf sydd gennym i gael diwydiant morol bywiog sy'n tyfu. Rydym yn dal i ddisgwyl am ymateb gan Lywodraeth y DU. Credaf mai'r unigolyn diweddaraf o Lywodraeth Cymru i ysgrifennu oedd y Prif Weinidog, ac rydym yn dal i ddisgwyl am ymateb. Cyfarfûm â Claire Perry, y Gweinidog Gwladol yn yr Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol, ychydig fisoedd yn ôl, a phwysleisiais yr angen i gael ymateb cyn gynted â phosibl wrthi hi hefyd.
Credaf eich bod wedi codi pwynt pwysig iawn ynghylch prosiectau ynni llai. Yr wythnos diwethaf, bûm ym Mhennal, ac ymwelais â fferm lle roedd ganddynt gynllun ynni dŵr, a chredaf i mi sôn amdano ddoe yn fy natganiad. Roedd yn un o'r prosiectau gorau imi eu gweld, a chredaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gweithio gyda chymunedau. Mae gennym brosiectau ynni cymunedol, ac fe fyddwch yn gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi darparu cyllid sylweddol ar gyfer y prosiectau hyn. Ers i mi fod yn y swydd, ers dwy flynedd, rwy'n credu ein bod wedi gweld oddeutu 14 yn dwyn ffrwyth.
Well, I'm more than happy to call it the 'Lesley Griffiths lagoon', particularly in this year of 100 years since partial suffrage, as long as we get the thing. I just want to go back to Mike's question about batteries because, of course, a big, big chunk of the city deal is the 'houses as power stations' programme. Mike mentioned solar panels and wind turbines, but I don't think we can overlook, as well, things like ground heat pumps and air heat pumps, which actually can be quite easily retrofitted to properties in a way that, perhaps, some of the stuff that we've got at the moment can't.
I wonder if you can tell me whether programmes such as Nest and Arbed have actually contributed to a growth in the number of ground and air pumps, and whether—and we're talking about the 'homes as power stations' idea—they could be included a bit more visibly, perhaps, in the pitch for that. Thank you.
Wel, rwy'n fwy na pharod i'w alw'n 'forlyn Lesley Griffiths,' yn enwedig â hithau'n 100 mlynedd ers cael y bleidlais yn rhannol, cyn belled â'n bod yn cael y peth. Hoffwn ddychwelyd at gwestiwn Mike am fatris oherwydd, wrth gwrs, mae'r rhaglen 'cartrefi fel gorsafoedd pŵer' yn rhan fawr iawn o'r fargen ddinesig. Soniodd Mike am baneli solar a thyrbinau gwynt, ond ni chredaf y gallwn ddiystyru pethau fel pympiau gwres o'r ddaear a phympiau gwres o'r aer chwaith, gan ei bod yn eithaf hawdd eu hôl-osod mewn eiddo mewn ffordd nad yw, efallai, mor hawdd gyda'r pethau sydd gennym ar hyn o bryd.
Tybed a allwch ddweud wrthyf a yw rhaglenni fel Nyth ac Arbed wedi cyfrannu at dwf yn nifer y pympiau gwres o'r ddaear a'r pympiau aer, ac a ellid eu cynnwys—ac rydym yn sôn am y syniad o 'gartrefi fel gorsafoedd pŵer'—ychydig yn fwy amlwg, efallai, yn y cynnig ar gyfer hwnnw. Diolch.
Thank you, Suzy Davies. I'm sure my mother would agree with you on your first point.
I can't give you an exact number, but I'm happy to write to you.FootnoteLink You'll be aware that we're just procuring the next stage of Arbed, which has been very successful in improving energy efficiency in some of our worst homes. So, I’d be very happy to write on the issue of ground heat pumps and the number we’ve used.
Diolch, Suzy Davies. Rwy'n siŵr y byddai fy mam yn cytuno â chi o ran eich pwynt cyntaf.
Ni allaf roi'r union ffigur i chi, ond rwy'n fwy na pharod i ysgrifennu atoch.FootnoteLink Fe fyddwch yn gwybod ein bod wrthi'n caffael cam nesaf rhaglen Arbed, sydd wedi bod yn llwyddiannus iawn yn gwella effeithlonrwydd ynni yn rhai o'n cartrefi gwaethaf. Felly, buaswn yn fwy na pharod i ysgrifennu ynglŷn â phympiau gwres o'r ddaear a faint ohonynt rydym wedi eu defnyddio.
Tynnwyd cwestiwn 5 [OAQ52147] yn ôl. Felly, cwestiwn 6—Jane Hutt.
Question 5 is withdrawn. Question 6—Jane Hutt.
6. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am fuddsoddiad Llywodraeth Cymru mewn amddiffynfeydd arfordirol a chynlluniau lliniaru llifogydd ym Mro Morgannwg? OAQ52132
6. Will the Cabinet Secretary provide an update on Welsh Government investment in coastal defences and flood alleviation schemes in the Vale of Glamorgan? OAQ52132
Over the life of this Government, we have invested over £5.7 million in flood and coastal works in the Vale of Glamorgan. In addition, over £4.5 million has been allocated in this year's programme to complete works at Boverton and Coldbrook and progress the Llanmaes, Cadoxton and Corntown schemes.
Yn ystod oes y Llywodraeth hon, rydym wedi buddsoddi dros £5.7 miliwn mewn gwaith llifogydd ac arfordirol ym Mro Morgannwg. Yn ychwanegol, mae dros £4.5 miliwn wedi'i ddyrannu yn rhaglen eleni i gwblhau gwaith yn Nhrebefered a Coldbrook ac i fwrw ymlaen â chynlluniau Llanfaes, Tregatwg a Chorntwn.
Thank you, Minister. It is important to acknowledge the Welsh Government funding—substantial Welsh Government funding—for vital flood defences in Boverton and Llantwit Major. Following flooding of this community as recently as 2016, affecting homes and businesses, can you confirm the timelines for the urgent works to be carried out in Llanmaes village and Cadoxton in Barry, funded by the Welsh Government and managed by the Vale of Glamorgan Council?
Diolch, Weinidog. Mae'n bwysig cydnabod cyllid Llywodraeth Cymru—y cyllid sylweddol gan Lywodraeth Cymru—ar gyfer amddiffynfeydd hanfodol rhag llifogydd yn Nhrebefered a Llanilltud Fawr. Yn dilyn llifogydd yn y gymuned hon mor ddiweddar â 2016, gan effeithio ar gartrefi a busnesau, a allwch gadarnhau'r amserlenni ar gyfer cwblhau gwaith brys ym mhentref Llanfaes a Thregatwg yn y Barri, a ariennir gan Lywodraeth Cymru ac a reolir gan Gyngor Bro Morgannwg?
I thank the Member for her follow-up question. In terms of the Llanmaes flood alleviation scheme, design work is continuing and expected to be completed later this year, with construction to commence shortly after. Improvements to drainage in the village to increase capacity and a series of small flood storage areas above the village—. Property-level protection is offered to properties at risk, and nine have taken up this offer, and that will be installed shortly. A large flood storage area will also be constructed downstream of the village of Cadoxton. So, there are two schemes in Cadoxton: the tidal work scheme and the flood alleviation scheme. The tidal work scheme is expected to be complete by the end of the year, and in the flood alleviation scheme, Natural Resources Wales are currently investigating several options, which have been assessed to reduce flood risk to properties in the village of Dinas Powys both now and in the future. This could include upstream storage, natural flood management and the installation of floodwalls and relief culverts in the town. But I’m happy to write to the Member with further details if she so wishes.FootnoteLink
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn atodol. O ran cynllun lliniaru llifogydd Llanfaes, mae'r gwaith cynllunio yn mynd rhagddo a disgwylir iddo gael ei gwblhau yn ddiweddarach eleni, gyda'r gwaith adeiladu i gychwyn yn fuan wedi hynny. Mae gwelliannau i'r systemau draenio yn y pentref i gynyddu capasiti a chyfres o fannau cronni llifogydd bach uwchlaw'r pentref—. Cynigir amddiffynfeydd ar lefel eiddo i eiddo sydd mewn perygl, ac mae naw ohonynt wedi derbyn y cynnig hwn, a byddant yn cael eu gosod cyn bo hir. Bydd man cronni llifogydd mawr yn cael ei adeiladu i lawr yr afon o bentref Tregatwg. Felly, mae dau gynllun yn Nhregatwg: y cynllun gwaith llanw a'r cynllun lliniaru llifogydd. Disgwylir i'r cynllun gwaith llanw gael ei gwblhau erbyn diwedd y flwyddyn, ac o ran y cynllun lliniaru llifogydd, mae Cyfoeth Naturiol Cymru wrthi'n ystyried nifer o opsiynau yr aseswyd eu bod yn lleihau perygl llifogydd i eiddo ym mhentref Dinas Powys ar hyn o bryd ac yn y dyfodol. Gallai hyn gynnwys cronni i fyny'r afon, rheoli llifogydd yn naturiol a gosod muriau llifogydd a chwlfertau gollwng yn y dref. Ond rwy'n fwy na pharod i ysgrifennu at yr Aelod gyda rhagor o fanylion os yw'n dymuno.FootnoteLink
Minister, obviously bringing together flood alleviation schemes relies on agencies working very closely together—local authorities and NRW, in particular, who are, obviously, the advisers on many of these projects. You’ll be aware that staff surveys have indicated a certain amount of unrest in NRW. Since you've become Minister, what is your assessment of the ability of NRW to work with partners in the Vale of Glamorgan to develop flood alleviation schemes that meet the community's concerns that have been outstanding for some considerable time?
Weinidog, yn amlwg, mae dod â chynlluniau lliniaru llifogydd ynghyd yn dibynnu ar gydweithio agos iawn rhwng asiantaethau—awdurdodau lleol a Cyfoeth Naturiol Cymru, yn arbennig, sydd, yn amlwg, yn cynghori ar nifer o'r prosiectau hyn. Fe fyddwch yn gwybod bod arolygon staff wedi nodi rhywfaint o aflonyddwch yn Cyfoeth Naturiol Cymru. Ers i chi ddod yn Weinidog, beth yw eich asesiad o allu Cyfoeth Naturiol Cymru i weithio gyda phartneriaid ym Mro Morgannwg ar ddatblygu cynlluniau lliniaru llifogydd i leddfu pryderon sydd wedi bod gan y gymuned ers amser hir?
I thank the Member for his question. It would be inappropriate for me to comment on the staff survey; that’s a matter for NRW. We've had a new chief executive who has come into place recently, and I've had regular meetings with NRW. In terms of working with the local community and stakeholders, I have had meetings previously with NRW when we have discussed communication and the need to engage and work closely within communities and communicate, particularly on issues around flood risk, which can be quite a bit complicated, to get that message across, and on how things are evidenced and analysed. So, I encourage NRW to maintain that effective and ongoing engagement with the local community, and it's something that is an outstanding item in terms of my regular meetings with both the chief executive and the chair of NRW.
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Byddai'n amhriodol imi wneud sylwadau ar yr arolwg staff; mater i Cyfoeth Naturiol Cymru yw hwnnw. Rydym wedi cael prif weithredwr newydd yn ddiweddar, ac rwyf wedi cael cyfarfodydd rheolaidd gyda Cyfoeth Naturiol Cymru. O ran gweithio gyda'r gymuned leol a rhanddeiliaid, rwyf eisoes wedi cael cyfarfodydd gyda Cyfoeth Naturiol Cymru lle rydym wedi trafod cyfathrebu a'r angen i ymgysylltu a gweithio'n agos o fewn y cymunedau a chyfathrebu, yn enwedig mewn perthynas â materion perygl llifogydd, gan y gall hynny fod braidd yn gymhleth, er mwyn cyfleu'r neges honno, ac o ran sut y cesglir tystiolaeth a sut y caiff ei dadansoddi. Felly, rwy'n annog Cyfoeth Naturiol Cymru i barhau i ymgysylltu'n barhaus ac yn effeithiol gyda'r gymuned leol, ac mae'n rhywbeth sy'n parhau i fod ar yr agenda o ran fy nghyfarfodydd rheolaidd gyda'r prif weithredwr a chadeirydd Cyfoeth Naturiol Cymru.
7. Pa asesiad y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i wneud o sut y gall datblygiadau mewn deallusrwydd artiffisial helpu Cymru wledig? OAQ52114
7. What assessment has the Cabinet Secretary made of how developments in artificial intelligence can help rural Wales? OAQ52114
Thank you. Technological change, including artificial intelligence, can enable shared prosperity across Wales, building inclusive communities, and support our plans for regional economic development. The Welsh Government has recently launched a review into digital innovation, which will take a broad assessment of advancements in automation, robotics, artificial intelligence, the internet of things and big data.
Diolch. Gall newid technolegol, gan gynnwys deallusrwydd artiffisial, alluogi i ffyniant gael ei rannu ledled Cymru, gan adeiladu cymunedau cynhwysol, a chefnogi ein cynlluniau ar gyfer datblygu economaidd rhanbarthol. Yn ddiweddar, mae Llywodraeth Cymru wedi lansio adolygiad o arloesi digidol, a fydd yn cynnwys asesiad bras o ddatblygiadau mewn awtomatiaeth, roboteg, deallusrwydd artiffisial, y rhyngrwyd a data mawr.
Thank you very much. I'd be grateful if you could confirm whether precision agriculture would specifically fall within the remit of that review. The Assembly's economy committee this morning has been holding hearings on the subject, and has heard how precision agriculture is already helping improve productivity on farms, as well as reducing environmental impacts. We were told very clearly that data is now seen as an agricultural product. But the support available from the Welsh Government is fragmented and inflexible. Farming Connect, for example, can only be used to fund 10 soil tests, which isn't enough, and is only available to fund basic GPS. It's been some time now since the National Assembly voted to ask the Welsh Government to develop a strategy for precision agriculture, so that we see this not just as a farming issue, but as an issue for Wales's resilience, to create an industry—so, rather than importing the robots from China and the software from America and exporting our data, seeing how we can harness this for the good of Wales. I would be grateful if the Cabinet Secretary could outline a timeline of when we can expect that strategy to be developed.
Diolch yn fawr iawn. Buaswn yn ddiolchgar pe gallech gadarnhau a fyddai amaethyddiaeth fanwl wedi'i chynnwys yn benodol yng nghylch gorchwyl yr adolygiad hwnnw. Y bore yma, bu pwyllgor economi'r Cynulliad yn cynnal gwrandawiadau ar y pwnc, a chlywsant sut y mae amaethyddiaeth fanwl eisoes yn helpu i wella cynhyrchiant ar ffermydd, yn ogystal â lleihau effeithiau amgylcheddol. Dywedwyd wrthym yn glir fod data yn cael ei ystyried yn gynnyrch amaethyddol erbyn hyn. Ond mae'r cymorth sydd ar gael gan Lywodraeth Cymru yn dameidiog ac yn anhyblyg. Ni ellir ond defnyddio Cyswllt Ffermio, er enghraifft, i ariannu 10 prawf pridd, nad yw'n ddigon, ac nid yw ond ar gael i ariannu gweithgarwch System Leoli Fyd-eang sylfaenol. Mae peth amser bellach ers i'r Cynulliad Cenedlaethol bleidleisio i ofyn i Lywodraeth Cymru ddatblygu strategaeth ar gyfer amaethyddiaeth fanwl, fel y gallwn ystyried hyn nid yn unig fel mater ffermio, ond fel mater sy'n ymwneud â chydnerthedd Cymru, i greu diwydiant—felly, yn hytrach na mewnforio'r robotiaid o Tsieina a'r feddalwedd o America ac allforio ein data, gweld sut y gallwn harneisio hyn er lles Cymru. Buaswn yn ddiolchgar pe gallai Ysgrifennydd y Cabinet nodi amserlen o ran pryd y gallwn ddisgwyl i'r strategaeth honno gael ei datblygu.
I think it's really important that precision farming isn't considered in isolation. It does need to be part of a broader agriculture and land use strategy post Brexit, and it's certainly something that I want to see when I go out to consultation on the future of land management, following my statement yesterday. I think precision agriculture needs to be embedded in every aspect of farming, and that's through use of better genetics, targeting inputs use, and gathering and using data.
You will be aware that, across the Government, particularly in innovation and information and communications technology leads, we're working with academic institutions—and my colleague Julie James is leading on that—because we are looking at further work that's going to be relevant to precision agriculture. We're also promoting it, as you say, through Farming Connect initiatives, and that is another area that we can look at to expand the schemes that we have in it. I'm also looking at part funding of technology through the farm business grant. But, again, when we look at the funding that we have post Brexit, we can see if there are other schemes that we can bring forward also.
Credaf ei bod yn wirioneddol bwysig nad yw ffermio manwl yn cael ei ystyried ar ei ben ei hun. Mae angen iddo fod yn rhan o strategaeth amaethyddiaeth a defnydd tir ehangach ar ôl Brexit, ac mae'n sicr yn rhywbeth yr hoffwn ei weld pan fyddaf yn ymgynghori ar ddyfodol rheoli tir, yn dilyn fy natganiad ddoe. Credaf fod angen i amaethyddiaeth fanwl fod yn rhan annatod o bob agwedd ar ffermio, drwy ddefnyddio gwell geneteg, targedu'r defnydd o fewnbynnau, a chasglu a defnyddio data.
Ar draws y Llywodraeth, yn enwedig o ran arwain ar arloesi a thechnoleg gwybodaeth a chyfathrebu, fe fyddwch yn gwybod ein bod yn gweithio gyda sefydliadau academaidd—ac mae fy nghyd-Aelod Julie James yn arwain ar y gwaith hwnnw—gan ein bod yn edrych ar waith pellach a fydd yn berthnasol i amaethyddiaeth fanwl. Rydym hefyd yn ei hyrwyddo, fel y dywedwch, drwy fentrau Cyswllt Ffermio, ac mae hwnnw'n faes arall y gallwn edrych arno er mwyn ehangu'r cynlluniau sydd gennym ar waith yn rhan ohono. Rwyf hefyd yn ystyried ariannu technoleg yn rhannol drwy'r grant busnes i ffermydd. Ond unwaith eto, wrth inni edrych ar y cyllid a fydd gennym ar ôl Brexit, gallwn weld a oes cynlluniau eraill y gallwn eu rhoi ar waith hefyd.
Cabinet Secretary, in response to an individual Members' debate on this issue in November 2016, you said, and I quote:
'The Welsh Government is working closely with our stakeholders and delivery bodies to maximise agri-tech research income into Wales.'
In light of these comments, can you tell us how successful the Welsh Government has been to date, and can you also give us an indication of how much agri-tech research income Wales has received to date?
Ysgrifennydd y Cabinet, mewn ymateb i ddadl gan Aelodau unigol ar y mater hwn ym mis Tachwedd 2016, fe ddywedoch chi, a dyfynnaf:
'Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio'n agos gyda'n rhanddeiliaid a chyrff cyflenwi i ddenu cymaint ag y bo modd o incwm ymchwil amaeth-dechnoleg i Gymru.'
Yng ngoleuni'r sylwadau hyn, a allwch ddweud wrthym pa mor llwyddiannus y mae Llywodraeth Cymru wedi bod hyd yn hyn, ac a allwch roi syniad inni hefyd o faint o incwm ymchwil amaeth-dechnoleg y mae Cymru wedi'i gael hyd yn hyn?
I can't give the Member that figure at the present time, but, again, I would be very happy to write to you with that figure.FootnoteLink
Ni allaf roi'r ffigur hwnnw i'r Aelod ar hyn o bryd, ond unwaith eto, buaswn yn fwy na pharod i ysgrifennu atoch gyda'r ffigur hwnnw.FootnoteLink
8. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am weithredu Rheoliadau Lles Anifeiliaid (Bridio Cŵn) (Cymru) 2014? OAQ52135
8. Will the Cabinet Secretary make a statement on the implementation of the Animal Welfare (Breeding of Dogs) (Wales) Regulations 2014? OAQ52135
Thank you. The regulations introduce stricter criteria for licensed breeders and have helped enforce our commitment to ensuring high welfare standards. We work with local authorities to monitor implementation of the regulations, and last year completed a data capture exercise on the enforcement of the staff-to-job ratio element.
Diolch. Mae'r rheoliadau yn cyflwyno meini prawf llymach ar gyfer bridwyr trwyddedig ac wedi cynorthwyo i orfodi ein hymrwymiad i sicrhau safonau uchel o ran lles. Rydym yn gweithio gydag awdurdodau lleol i fonitro'r broses o weithredu'r rheoliadau, a chwblhawyd ymarfer cipio data gennym y llynedd ar orfodi elfen y gymhareb staff i swyddi.
Thank you. Concerns are raised with me very frequently about the extent to which brazen and discriminatory puppy breeding is still ongoing in Wales. The regulations provide a means for responsible breeders to be registered, and for prosecutions to be undertaken against those who do not comply and risk the welfare of the animals in their care. In the recent prosecution of a lady from the Vale of Glamorgan—she claimed to be selling a particular breed but was, in fact, acting as a front for puppy farming. Of course, social media is a very useful vehicle for this industry to flourish. In this instance, she was selling more than 100 puppies, having advertised 266. The general health and animal welfare problems experienced by these dogs and puppies is absolute cruelty, yet only 38 prosecutions took place across Wales in 2015-16 under the Animal Welfare Act 2006. Cabinet Secretary, what steps can you take to highlight this issue? More importantly, will you somehow look to ban this cruel and ruthless money making at the expense of these vulnerable animals?
Diolch. Mae pryderon yn cael eu dwyn i fy sylw'n aml iawn ynglŷn â faint o enghreifftiau haerllug a gwrthun o fridio cŵn sy'n dal i ddigwydd yng Nghymru. Mae'r rheoliadau'n darparu modd o gofrestru bridwyr cyfrifol, ac ar gyfer erlyn y rhai nad ydynt yn cydymffurfio ac sy'n peryglu lles yr anifeiliaid yn eu gofal. Mewn achos diweddar o erlyn menyw o Fro Morgannwg—roedd hi'n dweud ei bod yn gwerthu brîd penodol, ond mewn gwirionedd, roedd yn gweithredu fel ffrynt ar gyfer ffermio cŵn bach. Wrth gwrs, mae'r cyfryngau cymdeithasol yn gyfrwng defnyddiol iawn i'r diwydiant hwn allu ffynnu. Yn yr achos hwn, roedd yn gwerthu dros 100 o gŵn bach, ar ôl hysbysebu 266. Mae'r problemau iechyd a lles anifeiliaid cyffredinol a ddioddefir gan y cŵn a'r cŵn bach hyn yn greulon tu hwnt, ond serch hynny, 38 o erlyniadau yn unig a gafwyd ledled Cymru yn 2015-16 o dan Ddeddf Lles Anifeiliaid 2006. Ysgrifennydd y Cabinet, pa gamau y gallwch eu cymryd i dynnu sylw at y mater hwn? Yn bwysicach, a wnewch chi geisio gwahardd y ffordd greulon a didostur hon o wneud arian ar draul yr anifeiliaid agored i niwed hyn?
Thank you. This is an area where I'm working very closely with the RSPCA to ensure that the number of prosecutions is as high as possible when these cases are found. I am looking to bring forward a statement on animal welfare before the summer recess, so I will be able to say more on that issue then.
Diolch. Mae hwn yn faes lle rwy'n gweithio'n agos iawn gyda'r RSPCA i sicrhau bod nifer yr erlyniadau mor uchel â phosibl pan gaiff yr achosion hyn eu darganfod. Rwy'n bwriadu cyflwyno datganiad ar les anifeiliaid cyn toriad yr haf, felly gallaf ddweud mwy am y mater bryd hynny.
As has been exemplified by my colleague Simon Thomas earlier, the Welsh Government recently announced that it would allow Westminster powers to legislate in a number of areas returning from Brussels, one of which was certain powers relating to animal welfare. So, I was wondering whether you could clarify how you think that could impact upon planned legislation. I was wondering if you could plan speeding up any work that you're doing currently on animal abuse, cruelty and protection legislation, so that there is no uncertainty about what your capacity is in the future. Although I understand that the task and finish group on the animal abuse register is set to report in the coming months, I would not want it to be as long-winded as the constant delays to the wild animals in circuses. So, I would put an appeal out that we see progress on this before any legislative changes come about by other forces.
Fel yr amlygwyd gan fy nghyd-Aelod Simon Thomas yn gynharach, mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi'n ddiweddar y byddai'n caniatáu pwerau i San Steffan ddeddfu mewn nifer o feysydd sy'n dychwelyd o Frwsel, ac mae pwerau penodol sy'n ymwneud â lles anifeiliaid yn un ohonynt. Felly, tybed a allwch egluro sut y credwch y gallai hynny effeithio ar ddeddfwriaeth arfaethedig. Tybed a allwch geisio cyflymu unrhyw waith rydych yn ei wneud ar hyn o bryd ar gam-drin anifeiliaid, creulondeb a deddfwriaeth ddiogelu, fel nad oes unrhyw ansicrwydd ynglŷn â beth yw eich gallu yn y dyfodol. Er fy mod yn deall y bydd y grŵp gorchwyl a gorffen ar y gofrestr cam-drin anifeiliaid yn adrodd yn ystod y misoedd nesaf, ni fuaswn am i hynny fod mor hirwyntog â'r oedi cyson mewn perthynas ag anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau. Felly, buaswn yn apelio am weld cynnydd ar hyn cyn i unrhyw bŵer arall wneud newidiadau deddfwriaethol.
Thank you. As we don't agree with your view on the issue, it won't have any impact on legislation or policy. I think we tweeted one another around the animal abuse register, and it will be reporting to me in July.
Diolch. Gan nad ydym yn cytuno â'ch safbwynt ar y mater hwn, ni fydd yn cael unrhyw effaith ar ddeddfwriaeth neu bolisi. Credaf inni drydar ein gilydd mewn perthynas â'r gofrestr cam-drin anifeiliaid, a bydd yn cyflwyno adroddiad i mi ym mis Gorffennaf.
9. Pa ystyriaeth y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i rhoi i'r galw am asesiad o effaith amgylcheddol llosgydd biomas y Barri? OAQ52131
9. What consideration has been given by the Cabinet Secretary to the call for an environmental impact assessment for the Barry biomass incinerator? OAQ52131
I want to ensure our actions as a Government uphold our international obligations in respect of environmental impact assessments. Officials are giving careful consideration to compliance with the EIA directive, taking account of the representations of the developer and those of the Docks Incinerator Action Group and others.
Rwy'n awyddus i sicrhau bod ein gweithredoedd fel Llywodraeth yn cynnal ein rhwymedigaethau rhyngwladol mewn perthynas ag asesiadau effaith amgylcheddol. Mae swyddogion yn ystyried cydymffurfiaeth â chyfarwyddeb yr asesiadau effaith amgylcheddol yn ofalus, gan roi ystyriaeth i sylwadau'r datblygwr, Grŵp Gweithredu Llosgydd y Dociau ac eraill.
Thank you, Minister. You will be aware, of course, of the widespread public and political concern regarding the opening of the Barry incinerator, which had adverse impacts on the local population during its pre-commissioning phase. We also await the review of permitting by the future generations commissioner as well. It is important that we have a timeline on your decision, and would you agree with me that it's inappropriate that the company should be claiming that the biomass incinerator will be opening by the end of this year when we still haven't had your decision about the environmental impact assessment?
Diolch, Weinidog. Fe fyddwch yn gwybod, wrth gwrs, am y pryderon cyhoeddus a gwleidyddol cyffredinol ynglŷn ag agor llosgydd y Barri, sydd wedi cael effeithiau andwyol ar y boblogaeth leol yn ystod y cyfnod cyn ei gomisiynu. Rydym hefyd yn aros am yr adolygiad o'r broses drwyddedu gan gomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol. Mae'n bwysig fod gennym amserlen ar gyfer eich penderfyniad, ac a fyddech yn cytuno â mi ei bod yn amhriodol i'r cwmni honni y bydd y llosgydd biomas yn agor erbyn diwedd y flwyddyn pan nad ydym wedi cael penderfyniad gennych eto ynglŷn â'r asesiad o'r effaith amgylcheddol?
I thank the Member for her question. I know it's something that she's raised over a number of years, and regularly with me since coming into post. I fully understand the frustration of both the Member and the residents of Barry with the time it's taken to reach a final decision on whether an EIA is required for the Biomass UK No. 2 project. The time is unfortunately necessary as matters raised by interested parties are complex, and we need to be sure that the final decision complies with the law and ensures that the environment is properly protected.
Just to add in terms of—. Whilst I can comment on the intention of the developer to start operating the plant by the end of the year, enforcement is a matter for the local planning authority. But such matters could come before Welsh Ministers on appeal. Obviously, the Vale of Glamorgan planning department are aware that the Welsh Ministers are considering the potential need for an EIA in respect of the latest planning application, and have indicated to officials that they will not determine the application until a final decision is made.
Just briefly, you raised the future generations commissioner's look at the review of permitting, and I can say that the project's progressing well. There have been a number of meetings, both with Natural Resources Wales and Welsh Government officials, and I look forward to any recommendations about how we apply the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 to the development of complex and technical policy areas such as environmental permitting.
Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Gwn fod hyn yn rhywbeth y mae wedi'i godi dros nifer o flynyddoedd, ac yn rheolaidd gyda mi ers imi ddechrau yn y swydd. Rwy'n deall rhwystredigaeth yr Aelod a thrigolion Barri'n llawn ynghylch yr amser a gymerwyd i ddod i benderfyniad terfynol ynglŷn ag a oes angen asesiad o'r effaith amgylcheddol ar brosiect Biomass UK No. 2. Yn anffodus, mae'r amser hwnnw'n angenrheidiol gan fod y materion a godwyd gan bartïon â buddiant yn rhai cymhleth, ac mae angen inni fod yn sicr fod y penderfyniad terfynol yn cydymffurfio â'r gyfraith ac yn sicrhau bod yr amgylchedd yn cael ei ddiogelu'n briodol.
Yn ychwanegol o ran—. Er y gallaf roi sylwadau ar fwriad y datblygwr i ddechrau gweithredu erbyn diwedd y flwyddyn, mater i'r awdurdod cynllunio lleol yw gorfodi. Ond gallai materion o'r fath ddod gerbron Gweinidogion Cymru ar apêl. Yn amlwg, mae adran gynllunio Bro Morgannwg yn ymwybodol fod Gweinidogion Cymru yn ystyried yr angen posibl am asesiad o'r effaith amgylcheddol mewn perthynas â'r cais cynllunio diweddaraf, ac wedi dweud wrth swyddogion na fyddant yn ystyried y cais hyd nes y gwneir penderfyniad terfynol.
Yn fyr, fe sonioch fod comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol yn edrych ar yr adolygiad o drwyddedu, a gallaf ddweud bod y prosiect yn mynd rhagddo'n dda. Cafwyd nifer o gyfarfodydd, gyda Cyfoeth Naturiol Cymru a swyddogion Llywodraeth Cymru, ac edrychaf ymlaen at unrhyw argymhellion ynglŷn â sut y dylem ddefnyddio Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 i ddatblygu meysydd polisi cymhleth a thechnegol megis trwyddedu amgylcheddol.
Minister, you are most probably aware that the Vale of Glamorgan Council at full council in February supported a motion proposed by Councillor Vincent Bailey to make sure that there was an environmental impact assessment undertaken. And I do declare an interest in that that councillor does work for me—[Laughter.]—just to put it on the record. But it is a statement of fact that parties from across the chamber in the Vale of Glamorgan Council voted for this action to be taken. You in previous questioning sessions have indicated that you are minded to have an environmental impact assessment. The constituency Member indicated that some timeline and understanding of when that decision might be taken would be greatly appreciated by all concerned in this matter. Can you at least give us a timeline that you are working to as a Minister to make that decision? I appreciate you have to take consultations and views on board from a broad spectrum of stakeholders here, but you must now, at this stage in the process, have an idea when you will be in a position to make that decision.
Weinidog, rydych yn gwybod, mae'n debyg, fod Cyngor Bro Morgannwg yn eu cyfarfod llawn ym mis Chwefror wedi cefnogi cynnig gan y Cynghorydd Vincent Bailey i sicrhau bod asesiad o'r effaith amgylcheddol yn cael ei gynnal. Ac rwy'n datgan buddiant gan fod y cynghorydd hwnnw'n gweithio i mi—[Chwerthin.]—i mi gael cofnodi hynny. Ond mae'n ffaith bod pleidiau o bob ochr i'r siambr yng Nghyngor Bro Morgannwg wedi pleidleisio dros gymryd y camau hyn. Rydych wedi nodi mewn sesiynau holi blaenorol eich bod yn awyddus i gael asesiad o'r effaith amgylcheddol. Nododd yr Aelod etholaethol y byddai pawb sydd ynghlwm wrth y mater hwn yn gwerthfawrogi amserlen a dealltwriaeth o ran pryd y gallai'r penderfyniad hwnnw gael ei wneud. A allwch ddweud wrthym, o leiaf, beth yw'r amserlen rydych yn gweithio iddi fel Gweinidog i wneud y penderfyniad hwnnw? Rwy'n sylweddoli bod yn rhaid ichi ystyried ymgynghoriadau a safbwyntiau ystod eang o randdeiliaid yn hyn o beth, ond mae'n rhaid bod syniad gennych bellach, ar y cam hwn yn y broses, pa bryd y byddwch mewn sefyllfa i wneud y penderfyniad.
I thank the Member for his contribution there. I'd refer back to what I said to the constituency Member in terms of time frame. I do understand why this is causing so much concern and frustration, both for representatives and for people in the local community. But we are actively currently considering the representation made, and we do not intend to set a deadline for the final decision on EIA to be made, because the decision requires careful and full consideration of all the issues to withstand legal challenge. The case raises complex issues about how the need for EIA to accompany applications to amend conditions, which are taking some time to work through. By taking this time to fully work through the issues, I believe we will be issuing clearer guidance on EIA procedures that will benefit all those working with the planning system. So, it's essential to ensure that the decision complies with the law, so that it is fair to the developer, but more importantly, ensures the environment and the local community are properly protected.
Diolch i'r Aelod am ei gyfraniad. Hoffwn gyfeirio'n ôl at yr hyn a ddywedais wrth yr Aelod etholaethol o ran yr amserlen. Rwy'n deall pam fod hyn yn peri cymaint o bryder a rhwystredigaeth, i gynrychiolwyr ac i bobl yn y gymuned leol. Ond ar hyn o bryd, rydym wrthi'n ystyried y sylwadau a wnaed, ac nid ydym yn bwriadu pennu terfyn amser ar gyfer gwneud penderfyniad terfynol ar asesiad o'r effaith amgylcheddol, gan fod angen ystyriaeth lawn a gofalus o'r holl faterion sy'n ymwneud â'r penderfyniad er mwyn gwrthsefyll heriau cyfreithiol. Mae'r achos yn codi materion cymhleth ynglŷn â'r modd y mae angen i'r asesiad o'r effaith amgylcheddol gyd-fynd â cheisiadau i ddiwygio amodau, ac mae'n cymryd peth amser i weithio drwyddynt. Drwy gymryd yr amser hwn i weithio drwy'r materion hyn, credaf y byddwn yn darparu canllawiau cliriach ar weithdrefnau asesiadau effaith amgylcheddol a fydd o fudd i bawb sy'n gweithio gyda'r system gynllunio. Felly, mae hyn yn hanfodol er mwyn sicrhau bod y penderfyniad yn cydymffurfio â'r gyfraith, fel ei fod yn deg â'r datblygwr, ond yn bwysicach, er mwyn sicrhau bod yr amgylchedd a'r gymuned leol yn cael eu diogelu'n briodol.
There are real lessons for all of Wales in what's happened in Barry. It is frankly astonishing that such a major project in such a built-up area with such potential health effects could have got a go-ahead, or got so far, without an environmental impact assessment being done. I'm grateful for the letter I received from you this morning around this, which, more or less, repeats what you've just told the Chamber. Well, that's fine, but what I do want to understand, because there are lots of concerns in other parts of Wales that are facing similar biomass plant applications at the moment, is if it does transpire that this whole process should have had environmental impact assessment work done a lot earlier, will you ensure that that is done, even though the process has gone a considerable way along the route? And bearing in mind here what does sometimes happen in planning terms, in that people can do retrospective planning applications or they can disallow what should have happened because they say things have gone too far, if it does turn out, under the EU directive—which we still have, of course—that this project, with all the additions and changes that have been done to it, should have been done under the directive that requires environmental impact assessments, will that happen regardless of the fact that the project has got, as Jane Hutt mentioned, to a stage where the developers are already giving dates for it to begin?
Mae gwersi amlwg i bob rhan o Gymru yn yr hyn sydd wedi digwydd yn y Barri. Mae'n syfrdanol, a dweud y gwir, fod prosiect mor fawr mewn ardal mor adeiledig gyda'r fath effeithiau posibl ar iechyd wedi cael sêl bendith, neu wedi cyrraedd mor bell, heb i asesiad o'r effaith amgylcheddol gael ei gynnal. Rwy'n ddiolchgar am y llythyr a gefais gennych y bore yma ynglŷn â hyn, sydd fwy neu lai yn ailadrodd yr hyn rydych newydd ei ddweud wrth y Siambr. Wel, mae hynny'n iawn, ond yr hyn rwyf am ei ddeall, gan fod llawer o bryderon mewn sawl man arall yng Nghymru sy'n wynebu ceisiadau am weithfeydd biomas tebyg ar hyn o bryd, yw hyn: os daw'n amlwg y dylai'r broses hon fod wedi cael asesiad o'r effaith amgylcheddol yn llawer cynt, a wnewch chi sicrhau y gwneir hynny, er bod y broses wedi teithio cryn bellter? Ac o gofio beth sy'n digwydd weithiau o ran cynllunio, a bod pobl yn gallu cyflwyno ceisiadau cynllunio ôl-weithredol neu'n gallu gwrthod yr hyn a ddylai fod wedi digwydd gan eu bod yn dweud bod pethau wedi mynd yn rhy bell, os daw'n amlwg o dan gyfarwyddeb yr UE—sy'n dal i fod gennym, wrth gwrs—y dylai'r prosiect hwn, gyda'r holl ychwanegiadau a'r newidiadau a wnaed iddo, fod wedi cael ei wneud o dan y gyfarwyddeb sy'n ei gwneud hi'n ofynnol i gynnal asesiadau effaith amgylcheddol, a fydd hynny'n digwydd er gwaethaf y ffaith bod y prosiect wedi cyrraedd cam lle mae'r datblygwr eisoes, fel y dywedodd Jane Hutt, yn nodi dyddiadau iddo gychwyn?
I thank the Member and I'm glad that you received the letter following your question in business questions in Plenary last week and I hope that helped update you on where we are.
As I said to the Member previously, I'm unable to comment on the intention of the developer to start operating the plant by the end of the year, but the Vale of Glamorgan planning department are aware that we are considering the need for an EIA in respect of the application and I've indicated to officials that they will not determine the application until a final decision is made. I'm well aware that a number of wider issues have been raised, not just within this instance, but in terms of how we operate EIA and environmental permitting. So, I am very keen to work closely with officials, with NRW and with the future generations commissioner to see how we can identify how we can apply in the future, particularly within the context of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, to these, what are often complex and technical policy areas and ensure that they meet our environmental obligations.
Diolch i'r Aelod ac rwy'n falch eich bod wedi derbyn y llythyr yn dilyn eich cwestiwn yn ystod y cwestiynau busnes yn y Cyfarfod Llawn yr wythnos diwethaf a gobeithio bod hwnnw wedi rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi o ran ein sefyllfa ar hyn o bryd.
Fel y dywedais wrth yr Aelod yn gynt, ni allaf wneud sylwadau ar fwriad y datblygwr i ddechrau gweithredu erbyn diwedd y flwyddyn, ond mae adran gynllunio Bro Morgannwg yn ymwybodol ein bod yn ystyried yr angen am asesiad o'r effaith amgylcheddol mewn perthynas â'r cais ac rwyf wedi nodi wrth swyddogion na fyddant yn gwneud penderfyniad ar y cais hyd nes y gwneir penderfyniad terfynol. Rwy'n ymwybodol iawn fod nifer o faterion ehangach wedi cael eu codi, nid mewn perthynas â'r achos hwn yn unig, ond o ran sut rydym yn gweithredu asesiadau effaith amgylcheddol a thrwyddedu amgylcheddol. Felly, rwy'n awyddus iawn i weithio'n agos gyda swyddogion, Cyfoeth Naturiol Cymru a chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol i weld sut y gallwn gymhwyso meysydd polisi sy'n aml yn gymhleth a thechnegol wrth wneud hynny yn y dyfodol, yn arbennig yng nghyd-destun Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, a sicrhau eu bod yn bodloni ein hymrwymiadau amgylcheddol.
Diolch i'r Gweinidog a'r Ysgrifennydd Cabinet.
Thank you, Minister and Cabinet Secretary.
Mae'r cwestiynau nesaf felly i Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus, a'r cwestiwn cyntaf gan Llyr Gruffydd.
The next questions are for the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services, and the first question is from Llyr Gruffydd.
1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am allanoli gwasanaethau yn y sector gyhoeddus? OAQ52116
1. Will the Cabinet Secretary make a statement on outsourcing services in the public sector? OAQ52116
Mae Llywodraeth Cymru yn credu mai’r ffordd orau o ddarparu gwasanaethau cyhoeddus yw trwy swyddogion cyhoeddus ymroddgar sy’n derbyn cefnogaeth ac yn cael eu talu’n deg am y gwaith hanfodol maen nhw’n ei wneud. Mae’r Llywodraeth yn cydnabod hefyd y rôl bwysig sydd gan y trydydd sector a busnesau o ran cefnogi’r gwaith o ddarparu gwasanaethau cyhoeddus mewn ffordd sy’n sicrhau’r canlyniadau gorau i ddinasyddion.
The Welsh Government believes public services are best delivered by engaged and supported public servants who are fairly paid for the essential work that they do. The Government also recognises the important role of the third sector and businesses in supporting public service delivery to secure the best outcomes for citizens.
Diolch i chi am eich ateb, oherwydd mae nifer cynyddol o awdurdodau lleol Cymru, wrth gwrs, wedi allanoli gwasanaethau i'r sector breifat—mae edrych ar y modd y mae gwasanaeth gorfodaeth amgylcheddol, er enghraifft, mewn sawl rhan o Gymru wedi cael ei allanoli yn un enghraifft. Kingdom yw'r cwmni amlycaf yn y gogledd, ac mae rhaglenni fel Panorama ac Y Byd ar Bedwar wedi amlygu sut mae targedau mewnol y cwmni yna yn gyrru eu hymdrech i greu'r elw mwyaf posibl ar gefn trigolion Cymru. Yn awr, o gofio bod y Prif Weinidog wedi dweud wrthym ni fan hyn ym mis Ionawr ei fod ef a'i Lywodraeth yn gwbl yn erbyn preifateiddio, a'ch bod chi eich hunan wedi sefyll lan yng nghynhadledd y Blaid Lafur rai misoedd yn ôl yn dweud nad oedd yna breifateiddio yng Nghymru, a ydych yn gyfforddus gyda'r twf rydym ni'n ei weld mewn darparwyr preifat o fewn y sector gyhoeddus ar draws Cymru? Ac, os nad ydych chi'n gyfforddus gyda hynny, yna beth ydych chi'n ei wneud i annog ac i gefnogi awdurdodau lleol i ddatblygu datrysiadau amgen?
Thank you for that response, because an increasing number of local authorities in Wales have outsourced services to the private sector—look at the way in which the environmental enforcement service has been outsourced in many parts of Wales. Kingdom is the most prominent company in north Wales, and programmes such as Panorama and Y Byd ar Bedwar have outlined how the internal targets of that company drive their efforts to generate the greatest possible profit at the expense of the residents of Wales. Now, bearing in mind that the First Minister told us here in January that he and his Government are entirely opposed to privatisation, and that you yourself have stood up in the Labour conference some months ago, saying that there was no privatisation in Wales, are you comfortable with the growth that we’re seeing in private providers within the public sector across Wales? And, if you’re not, then what are you doing to encourage and support local authorities to develop alternative solutions?
Llywydd, rydw i'n credu bod pawb yn falch iawn fod yr Aelod dros y gogledd yn cofio'r araith wnes i yn Brighton i gynhadledd y Blaid Lafur. Roeddwn i'n glir yno, ac fe wnaf fod yn glir fan hyn hefyd: y ffordd rydym ni'n darparu ein gwasanaethau fan hyn yw i sicrhau'r deal gorau i ddinasyddion, a hefyd, wrth gwrs, i'r gweithwyr cyhoeddus eu hunain. Mae'n fater i'r awdurdodau eu hunain sut maen nhw'n darparu gwasanaethau, ond buaswn i'n sicrhau bod—. Mae gennym ni y cod ymarfer ar faterion y gweithlu, y two-tier code, ac mae e'n ymwybodol fy mod i'n sicrhau bod swyddogion yn gwneud asesiad cenedlaethol ar draws Cymru bob blwyddyn i sicrhau bod hawliau gweithwyr cyhoeddus yn cael eu sicrhau. Rwy'n hapus iawn i gyhoeddi canlyniadau'r asesiadau yna os nad yw'r Aelod yn ymwybodol bod hynny'n digwydd.
Llywydd, I believe that everybody is very pleased that the Member for North Wales remembers the address I gave to the Labour Party conference in Brighton. I was clear there, and I will be clear here today, too, that the way we deliver our services here is by ensuring the best deal for citizens, and also, of course, for the public workers themselves. It is a matter for the authorities themselves how they set about delivering those services, but I would ensure that—. We have a code of practice on workforce matters, the two-tier code, and he is aware that the officials carry out a national assessment across Wales on an annual basis to ensure that public workers and their rights are protected. I’d be very happy to publish the outcome, the results of those assessments, if the Member is not aware of them.
I'd like to thank Llyr Gruffydd for raising this again in the Senedd, because I was actually one of the first constituencies that saw hundreds of my constituents, particularly the more elderly in our population, targeted in this way by these private enforcers. I'm not against outsourcing to the private sector where local authorities can actually make savings and the service delivery is of a high quality. However, in this instance, we have got severe problems. Ten thousand have taken to signing a social media page. There is a huge campaign against this. I know of MPs and other AMs across north Wales where this is a huge issue.
I take a problem, Cabinet Secretary, with your response. You keep saying it's up to each local authority how they do things. I know that in other parts of the United Kingdom, if there were such schemes in place that were penalising people in the way that this is happening, their national Governments would get involved and actually send some guidance across the line. I would ask you if you would be so kind as to write to local authorities and just point out, where they are outsourcing to the private sector, that you as the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services expect due diligence, transparency, financial probity and absolute accountability with those services that are provided. It is unfair if our residents, our visitors, our elderly, if they are being penalised in some way because local authorities are outsourcing simply because they can't make ends meet given your financial settlement.
Hoffwn ddiolch i Llyr Gruffydd am godi hyn unwaith eto yn y Senedd, gan mai fy etholaeth i oedd un o'r rhai cyntaf i weld cannoedd o fy etholwyr, yn enwedig yr henoed yn ein poblogaeth, yn cael eu targedu yn y ffordd hon gan y gorfodwyr preifat hyn. Nid wyf yn gwrthwynebu rhoi gwaith ar gontract allanol i'r sector preifat lle y gall awdurdodau lleol arbed arian a lle mae darpariaeth y gwasanaethau o safon uchel. Fodd bynnag, yn yr achos hwn, mae gennym broblemau difrifol. Mae 10,000 o bobl wedi llofnodi tudalen ar y cyfryngau cymdeithasol. Mae yna ymgyrch enfawr yn erbyn hyn. Gwn am ASau ac ACau eraill ledled gogledd Cymru sy'n ystyried hon yn broblem enfawr.
Mae gennyf broblem, Ysgrifennydd y Cabinet, gyda'ch ymateb. Rydych yn dweud dro ar ôl tro mai penderfyniad i bob awdurdod lleol yw sut y maent yn gwneud pethau. Mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, pe bai cynlluniau o'r fath ar waith sy'n cosbi pobl yn y fath fodd, gwn y byddai eu Llywodraethau cenedlaethol yn camu i mewn ac yn darparu rhywfaint o arweiniad. Hoffwn ofyn ichi a fyddech mor garedig ag ysgrifennu at awdurdodau lleol a nodi, lle maent yn rhoi gwaith ar gontract allanol i'r sector preifat, eich bod chi fel Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus yn disgwyl diwydrwydd dyladwy, tryloywder, gonestrwydd ariannol ac atebolrwydd llwyr gyda'r gwasanaethau hynny a ddarperir. Mae'n annheg os yw ein trigolion, ein hymwelwyr, ein henoed, os ydynt yn cael eu cosbi mewn rhyw ffordd am fod awdurdodau lleol yn rhoi gwaith ar gontract allanol gan na allant gadw deupen llinyn ynghyd o ystyried eich setliad ariannol.
Presiding Officer, the Member was doing quite well up until that last sentence. She represents a political party, of course, that is almost removing the rate support grant from all local authorities in England, and in the last seven years has seen the spending power of local authorities in England fall by 49 per cent. So, I suspect she's on very, very thin ice there. However, let us take her at her word. We all welcome a sinner that repents. I join her in welcoming the fact that wholesale privatisation is not the way for local or public services to be delivered. I'm glad she's come and joined us in supporting that.
But, let me say this, where there are issues with the delivery of services, they are rightly taken up by Members and others with the local authority concerned. It is not right or proper that we seek to sustain and support local democracy whilst at the same time seeking to instruct local authorities how they should be carrying out their duties and how they should be delivering those services. That's not the way that you strengthen and empower local authorities. The Conservatives put their case to the people of England last week, and I think in most cases they were roundly defeated.
Lywydd, roedd yr Aelod yn gwneud yn dda hyd nes y frawddeg olaf honno. Mae'n cynrychioli plaid wleidyddol, wrth gwrs, sydd fwy neu lai'n diddymu'r grant cynnal ardrethi i'r holl awdurdodau lleol yn Lloegr, ac sydd, dros y saith mlynedd diwethaf, wedi sicrhau bod grym gwario awdurdodau lleol yn Lloegr wedi gostwng 49 y cant. Felly, tybiaf ei bod ar dir peryglus tu hwnt. Fodd bynnag, gadewch inni gymryd yr hyn y mae'n ei ddweud. Mae pob un ohonom yn croesawu pechadur sy'n edifarhau. Ymunaf â hi i groesawu'r ffaith nad preifateiddio popeth yw'r ffordd orau o ddarparu gwasanaethau lleol neu gyhoeddus. Rwy'n falch ei bod wedi ymuno â ni i gefnogi hynny.
Ond gadewch imi ddweud hyn, lle y ceir problemau gyda darparu gwasanaethau, mae'n iawn i Aelodau ac eraill eu dwyn i sylw'r awdurdod lleol perthnasol. Nid yw'n iawn nac yn briodol ein bod yn ceisio cynnal a chefnogi democratiaeth leol, ac ar yr un pryd, yn ceisio dweud wrth awdurdodau lleol sut y dylent gyflawni eu dyletswyddau a sut y dylent ddarparu'r gwasanaethau hynny. Nid dyna'r ffordd i gryfhau a grymuso awdurdodau lleol. Dadleuodd y Ceidwadwyr eu hachos wrth bobl Lloegr yr wythnos diwethaf, ac yn y rhan fwyaf o achosion, rwy'n credu eu bod wedi cael eu trechu'n llwyr.
I share the concerns about outsourcing to the private sector, but would the Cabinet Secretary agree that there is sometimes a case for public services to be delivered in the voluntary sector? For example, in children's services, the voluntary sector is often able to get much closer to families than staff in the public services. So, would he agree that there is a case for some services to be outsourced to the voluntary sector?
Rhannaf y pryderon ynglŷn â rhoi gwaith ar gontract allanol i'r sector preifat, ond a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod achos i'w gael weithiau dros ddarparu gwasanaethau cyhoeddus yn y sector gwirfoddol? Er enghraifft, mewn gwasanaethau plant, yn aml iawn, gall y sector gwirfoddol ymwneud yn llawer agosach â theuluoedd na staff yn y gwasanaethau cyhoeddus. Felly, a fyddai'n cytuno bod achos i'w gael dros roi rhai gwasanaethau ar gontract allanol i'r sector gwirfoddol?
I will, very much so. I think the Member for Cardiff North is absolutely right in the basis of her question and the assumptions that she makes. I do welcome the different expertise that the voluntary sector can offer and the benefits that can be accrued from working in such an open way. I would also say to her that, as a member of the Co-operative Party myself, I would like to see co-operative solutions reviewed and delivered wherever that is possible as well. The key issue here is that public services should remain and should be delivered within the public ethos, with an ethos of public service, of high quality, and recognising and valuing the workforce that delivers those services. All of those matters are hugely important to all of us, and the democratic control of those services should underpin how we take forward different models of public service delivery.
Yn sicr. Credaf fod yr Aelod dros Ogledd Caerdydd yn llygad ei lle o ran sail ei chwestiwn a'i rhagdybiaethau. Croesawaf y gwahanol arbenigeddau y gall y sector gwirfoddol eu cynnig a'r manteision a all ddeillio o weithio mewn ffordd mor agored. Buaswn hefyd yn dweud wrthi, fel aelod o'r Blaid Gydweithredol fy hun, y buaswn yn hoff o weld atebion cydweithredol yn cael eu hadolygu a'u darparu lle bynnag y bo modd hefyd. Y mater allweddol yma yw y dylai gwasanaethau cyhoeddus barhau i gael eu darparu o fewn yr ethos cyhoeddus, gydag ethos o wasanaeth cyhoeddus o ansawdd uchel, a chydnabod a gwerthfawrogi'r gweithlu sy'n darparu'r gwasanaethau hynny. Mae'r holl faterion hynny'n hynod o bwysig i bob un ohonom, a dylai rheolaeth ddemocrataidd dros y gwasanaethau fod yn sail i'r modd y gallwn fwrw ymlaen â modelau gwahanol o ddarparu gwasanaethau cyhoeddus.
Tynnwyd cwestiwn 2 [OAQ52127] yn ôl. Felly, cwestiwn 3, David Rees.
Question 2 [OAQ52127] was withdrawn. Question 3, David Rees.
3. Sut y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn bwriadu asesu a gynhaliwyd trafodaethau ystyrlon ar bolisi cyfiawnder gyda Llywdoraeth y DU, yn dilyn y datganiad ysgrifenedig ar 6 Ebrill 2018? OAQ52140
3. How does the Cabinet Secretary intend to assess whether a meaningful discussion on justice policy has been held with the UK Government, following the written statement on 6 April 2018? OAQ52140
Presiding Officer, I have had some conversations with justice Ministers in the UK Government on their vision for justice services. I've also taken time to ask my officials to continue to have those conversations with officials in the Ministry of Justice.
Lywydd, rwyf wedi cael rhai sgyrsiau gyda Gweinidogion cyfiawnder yn Llywodraeth y DU ynglŷn â'u gweledigaeth ar gyfer gwasanaethau cyfiawnder. Rwyf hefyd wedi gofyn i fy swyddogion barhau i gael y sgyrsiau hynny gyda swyddogion yn y Weinyddiaeth Gyfiawnder.
I think I can thank the Cabinet Secretary for his answer. [Laughter.]
Cabinet Secretary, the residents of Aberavon welcomed the statement from the Welsh Government on 6 April, which stated the clear position that any new prison development, including that at Baglan Moors, was effectively put on hold until meaningful discussions take place. I also welcome the intent to seek a criminal justice system for Wales that works for Wales and Welsh citizens, particularly as we have seen a complete meltdown of the justice system and the penal system in England and across the UK totally.
However, being put on hold does not remove the possibility of the proposal returning and a prison being built on that land, as meaningful discussions could occur at any time—and, as you've already said, you've had some discussions. What my constituents seek is something that will give them reassurance for their future, and returns their confidence in the political system. All they want from the Welsh Government is a simple answer to a simple question: will the Welsh Government give assurances that the land at Baglan Moors will not be used for the development of a new prison, irrespective of the outcome of these meaningful discussions?
Rwy'n credu y gallaf ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb. [Chwerthin.]
Ysgrifennydd y Cabinet, mae trigolion Aberafan wedi croesawu'r datganiad gan Lywodraeth Cymru ar 6 Ebrill, a ddywedai'n glir fod unrhyw waith datblygu carchar newydd, gan gynnwys y gwaith ar Rosydd Baglan, wedi ei ohirio i bob pwrpas hyd nes y cynhelir trafodaethau ystyrlon. Croesawaf hefyd y bwriad i geisio sicrhau system cyfiawnder troseddol i Gymru sy'n gweithio ar gyfer Cymru a dinasyddion Cymru, yn enwedig gan fod y system gyfiawnder a'r system gosbi yn Lloegr a ledled y DU wedi mynd rhwng y cŵn a'r brain.
Fodd bynnag, nid yw'r ffaith eu bod wedi eu gohirio yn cael gwared ar y posibilrwydd y gallai'r cynnig ddychwelyd a bod carchar yn cael ei adeiladu ar y tir hwnnw, gan y gellid cynnal trafodaethau ystyrlon ar unrhyw adeg—ac fel rydych wedi'i ddweud eisoes, rydych wedi cael rhai trafodaethau. Yr hyn y mae fy etholwyr yn awyddus i'w gael yw rhywbeth a fydd yn rhoi sicrwydd iddynt ar gyfer y dyfodol, ac yn adfer eu hyder yn y system wleidyddol. Y cyfan y maent ei eisiau gan Lywodraeth Cymru yw ateb syml i gwestiwn syml: a wnaiff Llywodraeth Cymru roi sicrwydd na fydd y tir ar Rosydd Baglan yn cael ei ddefnyddio i ddatblygu carchar newydd, waeth beth fydd canlyniad y trafodaethau ystyrlon hyn?
The Member's written to me on these matters and I've replied to him. I am absolutely clear, and I hope I was clear when I met you to discuss these matters at the end of last month, that as far as this Government is concerned, we will not be giving consent for that land to be sold to construct a superprison on Baglan Moors. We've been very, very clear on that, and I repeat that clarity this afternoon. What I want to see is a wholly different approach to justice, and I hope that both the Secretary of State and Ministers in the Ministry of Justice in the United Kingdom Government will engage with us in a more meaningful way to ensure that we can have a holistic approach to the criminal justice system in Wales, where Governments can work together for the benefit of people in Wales, and we can move away from the current structures that are not fit for purpose. The settlement we have, in my view, for the devolution of criminal justice is not one that is either fit for purpose or works, or that delivers the criminal justice system that we wish to have in Wales.
Mae'r Aelod wedi ysgrifennu ataf ar y materion hyn ac rwyf wedi ei ateb. Rwy'n gwbl glir, a gobeithiaf fy mod wedi dweud wrthych yn glir pan gyfarfûm â chi i drafod y materion hyn ddiwedd y mis diwethaf, o ran y Llywodraeth hon, ni fyddwn yn rhoi caniatâd i'r tir hwnnw gael ei werthu i adeiladu carchar mawr ar Rosydd Baglan. Rydym wedi bod yn glir iawn ynglŷn â hynny, ac ailadroddaf yr eglurder hwnnw y prynhawn yma. Yr hyn rwyf am ei weld yw ymagwedd gwbl wahanol tuag at gyfiawnder, a gobeithiaf y bydd yr Ysgrifennydd Gwladol a Gweinidogion yn y Weinyddiaeth Gyfiawnder yn Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn ymgysylltu â ni mewn ffordd fwy ystyrlon i sicrhau y gallwn gael ymagwedd gyfannol tuag at y system cyfiawnder troseddol yng Nghymru, lle y gall Llywodraethau weithio gyda'i gilydd er budd pobl Cymru, a gallwn symud oddi wrth y strwythurau presennol nad ydynt yn addas at y diben. Nid yw'r setliad sydd gennym, yn fy marn i, ar gyfer datganoli cyfiawnder troseddol yn un sy'n addas at y diben nac yn un sy'n gweithio, nac yn un sy'n darparu'r system cyfiawnder troseddol yr hoffem ei chael yng Nghymru.
Thank you for the answers you've given. I just wanted to clarify whether you meant that Baglan Moors would be taken off any list that you do have. I think that's where the confusion lies. Regardless of meaningful discussion, can you just confirm for the record that even if, for example—not that I'd be happy with it—you did put up a list that would suggest that other areas of south Wales should be considered, that you would not then include Baglan Moors on that list? I understand you met with an AM, David Rees, and other councillors from Port Talbot, where you did say in that meeting, as I understand it, although I wasn't present to be able to quote from it, that you would therefore take Baglan Moors off that list. But in the subsequent letter to said councillor, you didn't put that into writing. So, if you weren't able to do it there, can you do it here today, just so we have clarity of purpose as to where we take the campaign, if nothing else?
Diolch am yr atebion a roddwyd gennych. Hoffwn eglurhad pa un a oeddech yn golygu y byddai Rhosydd Baglan yn cael ei dynnu oddi ar unrhyw restr sydd gennych. Credaf mai dyna sy'n peri'r dryswch. Heb ystyried y trafodaethau ystyrlon, a allwch gadarnhau ar gyfer y cofnod hyd yn oed pe baech, er enghraifft—nid y buaswn yn hapus â hyn—yn llunio rhestr a fyddai'n awgrymu y dylid ystyried ardaloedd eraill yn ne Cymru, na fyddech wedyn yn cynnwys Rhosydd Baglan ar y rhestr honno? Rwy'n deall eich bod wedi cyfarfod ag AC, David Rees, a chynghorwyr eraill o Bort Talbot, lle y dywedoch yn y cyfarfod hwnnw fel rwy'n deall, er nad oeddwn yn bresennol i allu dyfynnu ohono, y byddech chi felly yn tynnu Rhosydd Baglan oddi ar y rhestr honno. Ond yn y llythyr dilynol at y cynghorydd hwnnw, ni roesoch hynny ar bapur. Felly, os na lwyddoch i wneud hynny bryd hynny, a allwch chi wneud hynny yma heddiw, fel y gallwn fod yn glir ynglŷn â'n cyfeiriad gyda'r ymgyrch, os nad unrhyw beth arall?
I understand the point that the Member seeks to make and her wish for clarity. I'd hoped that I'd given that clarity. This Government will not be taking forward the development that has been proposed. Well, we haven't actually received a proposal from the Ministry of Justice on it, I'm aware of that, for Baglan Moors. We do not support the development of a superprison in Baglan Moors or anywhere else in south Wales, or north Wales, or mid Wales, or west Wales. What we want to see is a different sort of justice policy. I had anticipated some support from benches opposite for an approach to criminal justice that is rooted in locality, in family, in rehabilitation, in training, in support, in community. And I would have hoped that all politicians, whatever their colours in this Chamber, would support us in seeking to take forward such an approach to criminal justice policy.
Rwy'n deall y pwynt y mae'r Aelod yn ceisio'i wneud a'i dyhead am eglurder. Roeddwn wedi gobeithio fy mod wedi rhoi'r eglurder hwnnw. Ni fydd y Llywodraeth hon yn bwrw ymlaen â'r datblygiad a gynigiwyd. Wel, nid ydym wedi derbyn cynnig ar gyfer Rhosydd Baglan gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder, rwy'n ymwybodol o hynny. Nid ydym yn cefnogi datblygiad carchar mawr yn Rhosydd Baglan nac yn unman arall yn ne Cymru, neu ogledd Cymru, neu ganolbarth Cymru neu orllewin Cymru. Yr hyn rydym am ei weld yw math gwahanol o bolisi cyfiawnder. Roeddwn wedi rhagweld rhywfaint o gefnogaeth o'r meinciau gyferbyn i ymagwedd at gyfiawnder troseddol sydd wedi ei gwreiddio mewn lleoliaeth, mewn teulu, mewn adsefydlu, mewn hyfforddiant, mewn cefnogaeth, mewn cymuned. A buaswn wedi gobeithio y byddai pob gwleidydd, waeth beth fo'u lliwiau yn y Siambr hon, yn ein cefnogi wrth i ni fwrw ymlaen gydag ymagwedd o'r fath tuag at bolisi cyfiawnder troseddol.
Cabinet Secretary, you went around the whole of Wales saying that the Government, as currently constructed, certainly will not be giving permissions for any—well, you said superprisons, but I assume you're talking about any form of prisons. [Interruption.] That isn't the case? So, can you clarify exactly what permissions or what engagement you will have over what would be built in Wales? Because, as I understood your previous answer to the Member for Plaid Cymru, you indicated that you would not give permission for prisons across Wales. And you yourself talked of other regions in Wales other than Baglan. So, can you be crystal clear as to what the Welsh Government will and will not support when it comes to proposals around the new prisons estate?
Ysgrifennydd y Cabinet, aethoch o amgylch Cymru gyfan yn dweud i sicrwydd na fydd y Llywodraeth, fel y mae wedi'i llunio ar hyn o bryd, yn rhoi caniatâd ar gyfer unrhyw—wel, carchardai mawr oedd yr hyn a ddywedoch chi, ond rwy'n cymryd eich bod yn siarad am unrhyw fath o garchar. [Torri ar draws.] Onid yw hynny'n wir? Felly, a allwch egluro'n union pa ganiatâd neu ba ymgysylltiad a fydd gennych dros yr hyn a fyddai'n cael ei adeiladu yng Nghymru? Oherwydd, fel y deallais eich ateb blaenorol i Aelod Plaid Cymru, fe ddywedoch na fyddech yn rhoi caniatâd i unrhyw garchardai mewn unrhyw ran o Gymru. Ac fe sonioch chi eich hun am ranbarthau eraill yng Nghymru ac eithrio Baglan. Felly, a wnewch chi fod yn hollol glir ynglŷn â'r hyn y bydd Llywodraeth Cymru yn ei gefnogi a'r hyn na fydd yn ei gefnogi mewn perthynas â chynigion yn ymwneud â'r ystâd garchardai newydd?
We were very, very clear in my—[Interruption.] I have here—. I'm going to read—[Interruption.] I'm going to read—[Interruption.] I'm going to read—. I'm going to read the written statement I made in April. Let me say this: what I said then, and what I'll say again this afternoon, is that it is in the interests of neither the Welsh Government nor the people of Wales to see further prison development in Wales until we have a policy, a criminal justice policy, which is agreed with the Ministry of Justice. I am not going to stand here and say that we do not want to see any development of secure accommodation in this country. That is simply not the case. And it would be wrong for me to either say that this afternoon or to make any commitments on that, because what we want to see is the removal of prisons—[Interruption.] Well, perhaps the Member doesn't wish to listen; perhaps that's why she's confused. We do not want to see—[Interruption.] We do not want to see—[Interruption.] We do not want to see people in the old Victorian prisons. We want a development of the prison and the secure estate in Wales. We want to develop specific facilities for female offenders. We want specific facilities for youth offenders. We want to see an investment in rehabilitation. We want to see an investment in community support. We want to see investment in education. We want to see investment in how we rehabilitate young offenders. So, we want to see a great deal of investment in the secure estate in Wales. What we don't want to see are superprisons imposed upon this country without a holistic criminal justice policy that underpins our ambitions and our vision for this area of policy. And I contend that most people would want to see that as well.
Roeddem yn glir iawn yn fy—[Torri ar draws.] Mae gennyf yma—. Rwyf am ddarllen—[Torri ar draws.] Rwyf am ddarllen—[Torri ar draws.] Rwyf am ddarllen—. Rwyf am ddarllen y datganiad ysgrifenedig a wneuthum ym mis Ebrill. Gadewch i mi ddweud hyn: yr hyn a ddywedais bryd hynny, a'r hyn y byddaf yn ei ddweud unwaith eto y prynhawn yma, yw na fyddai datblygu rhagor o garchardai yng Nghymru er budd Llywodraeth Cymru na phobl Cymru hyd nes y bydd gennym bolisi, polisi cyfiawnder troseddol, wedi'i gytuno â'r Weinyddiaeth Gyfiawnder. Nid wyf am sefyll yma a dweud nad ydym am weld datblygu unrhyw lety diogel yn y wlad hon. Nid yw hynny'n wir. A byddai'n anghywir i mi ddweud hynny y prynhawn yma neu i wneud unrhyw ymrwymiadau ar hynny, oherwydd yr hyn rydym eisiau ei wneud yw cael gwared ar garchardai—[Torri ar draws.] Wel, efallai nad yw'r Aelod yn dymuno gwrando; efallai mai dyna pam y mae hi wedi drysu. Nid ydym eisiau gweld—[Torri ar draws.] Nid ydym eisiau gweld—[Torri ar draws.] Nid ydym eisiau gweld pobl mewn hen garchardai Fictoraidd. Rydym eisiau datblygu'r carchardai a'r ystâd ddiogeledd yng Nghymru. Rydym eisiau datblygu cyfleusterau penodol ar gyfer troseddwyr benywaidd. Rydym eisiau cyfleusterau penodol ar gyfer troseddwyr ifanc. Rydym eisiau gweld buddsoddi mewn adsefydlu. Rydym eisiau gweld buddsoddi mewn cymorth cymunedol. Rydym eisiau gweld buddsoddi mewn addysg. Rydym eisiau gweld buddsoddi yn y modd rydym yn adsefydlu troseddwyr ifanc. Felly, rydym eisiau gweld llawer iawn o fuddsoddiad yn yr ystâd ddiogeledd yng Nghymru. Yr hyn nad ydym eisiau ei weld yw carchardai mawr yn cael eu gorfodi ar y wlad hon heb bolisi cyfiawnder troseddol cyfannol sy'n sylfaen i'n huchelgeisiau a'n gweledigaeth ar gyfer y maes polisi hwn. Ac rwy'n dadlau y byddai'r rhan fwyaf o bobl eisiau gweld hynny yn ogystal.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Bethan Sayed.
Questions now from the party spokespeople. Plaid Cymru spokesperson, Bethan Sayed.
I'm tempted to go on this again, but, no, I won't; I'll just annoy people here. [Laughter.] It's now two years since the establishment of the Valleys taskforce to tackle poverty in the Valleys. Can you give us an example, a clear example, as to what one thing, as part of these discussions, has changed Government policy since this Valleys taskforce has come into being?
Rwy'n cael fy nhemtio i fynd ar drywydd hyn eto, ond, na, ni wnaf hynny; ni fyddaf ond yn cythruddo pobl yma. [Chwerthin.] Mae dwy flynedd wedi bod bellach ers sefydlu tasglu'r Cymoedd i fynd i'r afael â thlodi yn y Cymoedd. A allwch roi enghraifft i ni, enghraifft glir, o ran pa un peth, yn rhan o'r trafodaethau hyn, sydd wedi newid polisi'r Llywodraeth ers sefydlu tasglu'r Cymoedd?
I've made a series of announcements over the last year. I will be making a further announcement before the summer recess on the work that's been completed as part of the delivery plan we published in November last year. The Member asks for a single example. I would point to the seven strategic hub developments that we've announced across and throughout the Valleys region.
Rwyf wedi gwneud cyfres o gyhoeddiadau dros y flwyddyn ddiwethaf. Byddaf yn gwneud cyhoeddiad arall cyn toriad yr haf ar y gwaith sydd wedi'i gwblhau yn rhan o'r cynllun cyflawni a gyhoeddwyd gennym ym mis Tachwedd y llynedd. Mae'r Aelod yn gofyn am un enghraifft. Hoffwn dynnu sylw at ddatblygiad y saith hyb strategol rydym wedi'u cyhoeddi ledled rhanbarth y Cymoedd.
Thank you for that answer, but isn't the reality of the situation that this is another Welsh Government scheme to kick the can down the road so you don't have to deal with the consequences of your inaction on poverty and inequality? You have a smaller budget and no control over welfare, and this Government seems to have no willpower whatsoever to even try and get various devolution of welfare, despite a Labour-controlled Chair of the equalities committee saying that we should have some powers over the administration of welfare. A serious Government, with a real appetite for solving inequality and poverty, would jump at the chance to have some influence over welfare, but not this Welsh Government it seems. Isn't the truth that the Valleys taskforce has become another method for you to look at the issues and talk about the issues as opposed to delivering on these particular matters?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw, ond onid realiti'r sefyllfa yw bod hwn yn gynllun arall gan Lywodraeth Cymru i gicio'r can i lawr y ffordd fel nad oes rhaid i chi ymdrin â chanlyniadau eich diffyg gweithredu ar dlodi ac anghydraddoldeb? Mae gennych gyllideb lai ac nid oes gennych unrhyw reolaeth dros les, ac ymddengys nad oes gan y Llywodraeth hon unrhyw ewyllys o gwbl i hyd yn oed geisio cael elfennau amrywiol o les wedi'u datganoli, er bod Cadeirydd Llafur y pwyllgor cydraddoldeb yn dweud y dylai fod gennym rai pwerau dros weinyddu lles. Byddai Llywodraeth ddifrifol, gydag awydd go iawn i ddatrys problemau anghydraddoldeb a thlodi, yn llamu at y cyfle i gael rhywfaint o ddylanwad dros les, ond nid y Llywodraeth hon mae'n debyg. Onid yw'n wir fod tasglu'r Cymoedd wedi datblygu i fod yn ffordd arall i chi edrych ar y materion a siarad am y materion yn hytrach na chyflawni ar y materion penodol hyn?
I think many of us who represent Valleys seats would hope that Plaid Cymru would engage in this process rather than simply search for sound bites and press releases. Let me say this: in terms of the investment—[Interruption.] In terms of the investment—[Interruption.] In terms of the investment that we are making throughout the communities of the Valleys of south Wales, we have set out—. We have set out an ambitious programme for investment in the people and the communities of the Valleys of south Wales. We published a delivery plan, which has clear targets and objectives in it and timescales. We will be held to account by the people for the delivery of those ambitions. And let me say this finally to the Member for South Wales West: the plan that we published in November wasn't a plan that was written in Cardiff Bay or Cathays Park. It wasn't written by civil servants or even by Ministers. It was written by the people of the Valleys, in communities that we met, we discussed, we debated with week after week, month after month, throughout the time that we have been delivering in this way. And what we've done is to deliver a plan that isn't for the Valleys, but from the Valleys.
Credaf y byddai llawer ohonom sy'n cynrychioli seddi yn y Cymoedd yn gobeithio y byddai Plaid Cymru yn cymryd rhan yn y broses hon yn hytrach na chwilio am ddatganiadau bachog a datganiadau i'r wasg yn unig. Gadewch i mi ddweud hyn: o ran y buddsoddiad—[Torri ar draws.] O ran y buddsoddiad—[Torri ar draws.] O ran y buddsoddiad rydym yn ei wneud drwy holl gymunedau Cymoedd de Cymru, rydym wedi llunio—. Rydym wedi llunio rhaglen uchelgeisiol ar gyfer buddsoddi ym mhobl ac yng nghymunedau Cymoedd de Cymru. Rydym wedi cyhoeddi cynllun cyflawni, sy'n cynnwys targedau ac amcanion clir ynghyd ag amserlenni. Byddwn yn cael ein dwyn i gyfrif gan y bobl mewn perthynas â chyflawni'r uchelgeisiau hynny. Ac yn olaf, gadewch i mi ddweud hyn wrth yr Aelod dros Orllewin De Cymru: nid oedd y cynllun a gyhoeddwyd gennym ym mis Tachwedd yn gynllun a ysgrifennwyd ym Mae Caerdydd neu ym Mharc Cathays. Ni chafodd ei ysgrifennu gan weision sifil na chan Weinidogion hyd yn oed. Cafodd ei ysgrifennu gan bobl y Cymoedd, mewn cymunedau y buom yn cyfarfod, yn trafod ac yn dadlau â hwy, wythnos ar ôl wythnos, fis ar ôl mis, drwy gydol yr amser y buom yn cyflawni yn y modd hwn. A'r hyn rydym wedi'i wneud yw cyflwyno cynllun, nad yw ar gyfer y Cymoedd, ond sydd o'r Cymoedd.
Thank you for the answer, but let's take a look at the record for a few minutes, shall we? Communities First—scrapped, with no replacement scheme, so the budget can be funnelled into bottomless pits in the revenue support grant or go into other areas that are currently struggling for funding, such as health boards. The child poverty strategy—scrapped, so you can avoid having to take any responsibility for failing to achieve the goals. We've even seen school uniform grants scrapped and moved, which could seriously undermine the Supporting People grant. The Independent, in March, branded Wales 'poverty stricken', with 700,000 people in relative poverty. It is a scandal. This Government was criticised last year, again, by the Equality, Local Government and Communities Committee for rejecting poverty targets, as you said that poverty was for all departments. Yet we don't seem to have much action from individual departments on this issue. If poverty is an issue that crosses across all departments, then surely it needs a detailed and targeted strategy to tie all of these things together. The truth is that tackling poverty has dropped off this Government's agenda—there is no appetite to tackle the ingrained structural barriers that have entrenched poverty in many places, and you're instead hoping that taskforces and poorly funded third sector initiatives are enough to make it look like something is being done. This is not something to put into a press release, but something to be taken seriously. Considering the fundamental flaws of Communities First, I would have hoped that you would have learnt from that.
Diolch i chi am yr ateb, ond gadewch i ni edrych ar y dystiolaeth am ychydig funudau, gawn ni? Cymunedau yn Gyntaf—wedi'i ddiddymu, heb unrhyw gynllun newydd yn ei le, fel y gall y gyllideb gael ei harllwys i byllau diwaelod yn y grant cynnal refeniw neu i feysydd eraill sy'n cael trafferth dod o hyd i gyllid ar hyn o bryd, fel y byrddau iechyd. Y strategaeth tlodi plant—wedi'i diddymu, fel y gallwch osgoi gorfod ysgwyddo unrhyw gyfrifoldeb am fethu â chyrraedd y nodau. Rydym hyd yn oed wedi gweld grantiau ar gyfer gwisg ysgol yn cael eu diddymu a'u symud, rhywbeth a allai danseilio'r grant Cefnogi Pobl yn ddifrifol. Dywedodd The Independent, ym mis Mawrth, fod Cymru yn dioddef yn sgil tlodi, gyda 700,000 o bobl mewn tlodi cymharol. Mae'n sgandal. Cafodd y Llywodraeth hon ei beirniadu y llynedd, unwaith eto, gan y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol, am wrthod targedau tlodi, gan eich bod wedi dweud bod tlodi'n fater i bob adran. Eto i gyd, nid yw'n ymddangos bod llawer o weithredu'n digwydd mewn adrannau unigol ar y mater hwn. Os yw tlodi'n fater sy'n berthnasol i bob adran, mae angen strategaeth fanwl wedi'i thargedu i gysylltu'r holl bethau hyn. Y gwir amdani yw bod trechu tlodi wedi disgyn oddi ar agenda'r Llywodraeth hon—nid oes unrhyw awydd i fynd i'r afael â'r rhwystrau strwythurol cynhenid sydd wedi gwneud tlodi'n rhan annatod o fywyd mewn llawer o leoedd, ac yn hytrach rydych yn gobeithio bod tasgluoedd a mentrau trydydd sector heb eu hariannu'n ddigonol yn ddigon i wneud iddi ymddangos fel pe bai rhywbeth yn cael ei wneud. Nid rhywbeth i'w gynnwys mewn datganiad i'r wasg yw hwn, ond rhywbeth i fod o ddifrif yn ei gylch. O ystyried diffygion sylfaenol Cymunedau yn Gyntaf, buaswn wedi gobeithio y byddech wedi dysgu o hynny.
I would very gently suggest that the Member, rather than read pre-prepared questions, listens to my answers, and engages on that basis. My suggestion to—[Interruption.] My suggestion to the Member for South Wales West would be to read the delivery plan, read the commitments we've made, read the ambitions we've described, read the objectives we've set for ourselves, and then question us on whether we achieve those ambitions or not. You asked for a strategy—we published one last November; my suggestion to the Member is that she reads it.
Buaswn yn awgrymu'n dyner iawn fod yr Aelod, yn hytrach na darllen cwestiynau a baratowyd ymlaen llaw, yn gwrando ar fy atebion, ac yn ymgysylltu ar y sail honno. Fy awgrym i—[Torri ar draws.] Fy awgrym i'r Aelod dros Orllewin De Cymru fyddai iddi ddarllen y cynllun cyflawni, darllen yr ymrwymiadau rydym wedi'u gwneud, darllen yr uchelgeisiau rydym wedi'u disgrifio, darllen yr amcanion rydym wedi'u gosod i'n hunain, ac yna gofyn i ni a ydym yn cyflawni'r uchelgeisiau hynny ai peidio. Fe ofynnoch chi am strategaeth—cyhoeddwyd un gennym fis Tachwedd diwethaf; fy awgrym i'r Aelod yw y dylai ei darllen.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood.
The Conservative spokesperson, Mark Isherwood.
Diolch, Llywydd. Well, it's essential that the Welsh Government should be supporting voluntary sector providers delivering key front-line early intervention and prevention services, which I know you agree support thousands of lives and save millions for statutory services. But, equally, it's essential that, when the Welsh Government provide financial funding, due diligence is in place regarding financial and HR controls. Given your responsibility for the voluntary sector in Wales, and the fact that Mind Cymru received almost £1.6 million of Welsh Government funding over the last three years, what action have you taken since BBC Wales published last month claims from former workers at Mind Cymru of bullying, systemic bullying, often involving staff being isolated and undermined—a vicious circle of a drop in confidence had detrimental effects on performance, leading to further criticism; subtle bullying—it felt as if an employer was playing mind games; being made to feel isolated and worthless after reporting feeling stressed to an employer; and many more people from local Mind offices contacting BBC Wales since, reporting and echoing concerns about the culture that they claim was damaging and unsupportive?
Diolch, Lywydd. Wel, mae'n hanfodol y dylai Llywodraeth Cymru gefnogi darparwyr y sector gwirfoddol sy'n darparu gwasanaethau ymyrraeth ac atal cynnar rheng flaen allweddol, ac rwy'n gwybod eich bod yn cytuno eu bod yn cynnal miloedd o fywydau ac yn arbed miliynau i'r gwasanaethau statudol. Ond yn yr un modd, pan fydd Llywodraeth Cymru yn darparu cyllid ariannol, mae'n hanfodol fod diwydrwydd dyladwy ar waith mewn perthynas â rheolaethau ariannol ac adnoddau dynol. O ystyried eich cyfrifoldeb dros y sector gwirfoddol yng Nghymru, a'r ffaith bod Mind Cymru wedi derbyn bron i £1.6 miliwn o arian Llywodraeth Cymru dros y tair blynedd diwethaf, pa gamau rydych wedi'u cymryd ers i BBC Wales gyhoeddi honiadau fis diwethaf gan gyn-weithwyr Mind Cymru o fwlio, bwlio systemig, a oedd yn aml yn cynnwys staff yn cael eu hynysu a'u tanseilio—roedd cylch dieflig o golli hyder wedi cael effeithiau niweidiol ar berfformiad, gan arwain at feirniadaeth bellach; bwlio cyfrwys—roedd yn teimlo fel pe bai cyflogwr yn chwarae gemau meddyliol; cael eu gwneud i deimlo'n ynysig ac yn ddiwerth ar ôl adrodd wrth gyflogwr eu bod yn teimlo dan straen; ac mae llawer mwy o bobl o swyddfeydd Mind lleol wedi cysylltu â BBC Wales ers hynny, i adrodd ac adleisio pryderon am y diwylliant y maent yn honni ei fod yn niweidiol ac yn anghefnogol?
I did see those reports, and, like the Member for North Wales, I was very disturbed by what I read and what I saw. The issues are, of course, a matter for Mind Cymru to resolve, rather than for this Government. And if they're unable to resolve those matters, then clearly it would be a matter for the Charity Commission to take those matters up. The Welsh Government is not a regulator of charities in Wales.
Gwelais yr adroddiadau hynny, ac fel yr Aelod dros Ogledd Cymru, roedd yr hyn a ddarllenais ac a welais yn peri pryder mawr i mi. Wrth gwrs, materion i Mind Cymru eu datrys ydynt, yn hytrach na'r Llywodraeth hon. Ac os nad ydynt yn gallu datrys y materion hynny, yna yn amlwg byddai'n ddyletswydd ar y Comisiwn Elusennau i fynd i'r afael â'r materion hynny. Nid yw Llywodraeth Cymru yn rheoleiddio elusennau yng Nghymru.
Well, I fully appreciate that, but you'll be as aware as I am, from your time in this Assembly, of the number of occasions when Welsh Government has supported third sector bodies financially that have suffered similar allegations, and ultimately the Welsh Government has been held to account for its failure to intervene. Given the financial commitment that the Welsh Government is making, I hope you will confirm that you should at least be making some enquiries not only from the charity but from the alleged victims to establish what is actually happening with your money. Because I'm told that one of the triggers for the alleged bullying is when staff at Mind Cymru or local Mind offices across Wales talk publicly or talk to the likes of us about where the funding raised for Mind in Wales actually ends up. I'm told that of the £41.3 million going to national—that's UK—Mind to March 2017, only £1.2 million was directly spent on the network of 130 local Minds across England and Wales, delivering projects at the coalface in their communities, and that, having obtained moneys from grant providers like the Welsh Government and others in direct competition with local Minds, they're then top-slicing management fees, creating posts for people in offices and then only offering work to a handful of local Minds for not very much money when the local Minds that provide services are struggling for funding.
As I emphasise, and they've asked me to—or certain people have asked me to—emphasise, Mind Cymru is an office of UK Mind, and the money that's being raised in Wales from organisations like the Welsh Government—nearly £1.6 million over three years—is being used to compete with local Mind projects, such as peer support groups, putting the whole network at risk.
Wel, rwy'n deall hynny'n iawn, ond fe fyddwch yr un mor ymwybodol a minnau, o'ch amser yn y Cynulliad hwn, o'r nifer o achlysuron y mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi cefnogaeth ariannol i gyrff trydydd sector sydd wedi dioddef honiadau tebyg, ac mae Llywodraeth Cymru wedi cael ei dwyn i gyfrif yn y pen draw am ei methiant i ymyrryd. O ystyried yr ymrwymiad ariannol y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud, gobeithio y gallwch gadarnhau y dylech fod yn gwneud rhai ymholiadau o leiaf, nid yn unig mewn perthynas â'r elusen ond mewn perthynas â dioddefwyr honedig, i sefydlu beth sy'n digwydd gyda'ch arian mewn gwirionedd. Oherwydd rwyf wedi clywed mai un o'r pethau sy'n sbarduno'r bwlio honedig yw pan fo staff yn Mind Cymru neu swyddfeydd Mind lleol ar draws Cymru yn siarad yn gyhoeddus neu'n siarad gyda phobl fel ni ynglŷn â lle mae'r cyllid a godwyd ar gyfer Mind Cymru yn mynd mewn gwirionedd. Rwyf wedi clywed, o'r £41.3 miliwn a aeth i gangen genedlaethol Mind—cangen y DU—ym mis Mawrth 2017, £1.2 miliwn yn unig a wariwyd yn uniongyrchol ar y rhwydwaith o 130 o'r swyddfeydd Mind lleol ledled Cymru a Lloegr sy'n cyflawni prosiectau ar lawr gwlad yn eu cymunedau, a'u bod wedyn, ar ôl cael arian gan ddarparwyr grantiau fel Llywodraeth Cymru ac eraill mewn cystadleuaeth uniongyrchol â swyddfeydd Mind lleol, yn cymryd cyfran o'r ffioedd rheoli, gan greu swyddi ar gyfer pobl mewn swyddfeydd ac yna'n cynnig gwaith i lond llaw yn unig o swyddfeydd Mind lleol, a hynny am ychydig iawn o arian, tra bo'r swyddfeydd Mind lleol sy'n darparu gwasanaethau yn cael trafferth dod o hyd i gyllid.
Fel rwy'n pwysleisio, ac maent wedi gofyn i mi—neu mae rhai pobl wedi gofyn i mi—bwysleisio, un o swyddfeydd UK Mind yw Mind Cymru, ac mae'r arian sy'n cael ei godi yng Nghymru gan sefydliadau fel Llywodraeth Cymru—bron i £1.6 miliwn dros dair blynedd—yn cael ei ddefnyddio i gystadlu â phrosiectau Mind lleol, fel y grwpiau cefnogaeth gan gymheiriaid, gan roi'r rhwydwaith cyfan mewn perygl.
The Member's raised a number of different issues. Clearly, the delivery of those services is a matter for my colleague the Cabinet Secretary for health who is in his place and will have heard the questions and will have taken note of those matters. I will repeat to the Member that, although he raises some very serious issues and I don't wish in any way for him to believe that we don't take these matters very seriously, these are matters that are properly the responsibility of, in the first instance, the charity itself and then the regulator of that charity, the Charity Commission. If he has concerns about specific issues where public funding in Wales is being misspent or has been mis-allocated in any way, then clearly he should raise those matters with the Welsh Government and provide the supporting evidence for that. I'm sure, were he to do so, then the relevant Minister would be very interested in seeing that information.
Mae'r Aelod wedi codi nifer o faterion gwahanol. Yn amlwg, mater ar gyfer fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, yw'r modd y darparir y gwasanaethau hynny, ac mae yn ei le a bydd wedi clywed y cwestiynau ac wedi nodi'r materion hynny. Rwyf am ailadrodd wrth yr Aelod, er ei fod yn codi materion difrifol iawn ac er nad wyf eisiau iddo feddwl nad ydym o ddifrif ynglŷn â'r materion hyn, mae'n briodol mai'r elusen ei hun, yn y lle cyntaf, ac yna rheoleiddiwr yr elusen, y Comisiwn Elusennau, sy'n gyfrifol am y materion hyn. Os oes ganddo bryderon ynglŷn â materion penodol lle mae arian cyhoeddus yng Nghymru yn cael ei gamwario neu ei ddyrannu'n anghywir mewn unrhyw ffordd, yna yn amlwg dylai godi'r materion hynny gyda Llywodraeth Cymru a darparu'r dystiolaeth ategol i gefnogi hynny. Rwy'n siŵr, pe bai'n gwneud hynny, y byddai gan y Gweinidog perthnasol ddiddordeb mawr mewn gweld yr wybodaeth honno.
Well, clearly, I am using this opportunity to raise these matters with the Welsh Government. For confidentiality reasons, I can't disclose what further action might be taken and what information might be within that further action that I'm privy to. I am sharing the information I'm authorised to share at this point in time. Again, what action, given that you're responsible for the voluntary sector in Wales, do you take to ensure that moneys raised in Wales to support local charities actually stay in Wales for spending by those local charities? I'm told that people don't realise that all the local fundraising by Mind Cymru goes initially to their UK body, not to their local Minds, that the fundraising events advertised as raising money for Mind produce income that all goes to Mind national, which are unrestricted funds that Mind then decides how to spend, and they say they can't commit a direct benefit to local Minds in Wales. In fact, out of their total budget, last year's Mind expenditure on the network totalled just £4.3 million, or 20 per cent of their charitable expenditure. And, as I said at the beginning, only £1.2 million of that went directly to local Minds.
You are the Cabinet Secretary responsible for the voluntary sector. We have a brilliant network of 20 local Minds across Wales struggling to survive because the money being given for good reasons by people in Wales to support them is leaving Wales and only a fraction of it's coming back to deliver those services locally. Surely, Cabinet Secretary—and I hope you'll agree—this is a matter of concern for you as well as your wider Cabinet colleagues.
Wel, yn amlwg, rwy'n defnyddio'r cyfle hwn i godi'r materion hyn gyda Llywodraeth Cymru. Am resymau cyfrinachedd, ni allaf ddatgelu pa gamau gweithredu pellach y gellid eu cymryd na'r wybodaeth rwy'n ymwybodol ohoni a allai fod o fewn y camau gweithredu pellach hynny. Rwy'n rhannu'r wybodaeth y cefais fy awdurdodi i'w rhannu ar hyn o bryd. Unwaith eto, pa gamau, o ystyried mai chi sy'n gyfrifol am y sector gwirfoddol yng Nghymru, rydych yn eu cymryd i sicrhau bod arian a godir yng Nghymru i gefnogi elusennau lleol yn aros yng Nghymru mewn gwirionedd, ac yn cael ei wario gan yr elusennau lleol hynny? Rwyf wedi clywed nad yw pobl yn sylweddoli bod yr holl arian a godir yn lleol gan Mind Cymru yn mynd i'r corff DU i ddechrau, nid i'w swyddfeydd Mind lleol, a bod y digwyddiadau codi arian a hysbysebir fel rhai sy'n codi arian ar gyfer Mind yn cynhyrchu incwm sy'n mynd i gyd i Mind yn genedlaethol, arian anghyfyngedig y bydd Mind yn penderfynu wedyn sut i'w wario, ac maent yn dweud na allant addo budd uniongyrchol i swyddfeydd Mind lleol yng Nghymru. Yn wir, o'u cyllideb gyfan, £4.3 miliwn yn unig a wariodd Mind ar y rhwydwaith y llynedd, neu 20 y cant o'u gwariant elusennol. Ac fel y dywedais ar y dechrau, £1.2 miliwn yn unig o hwnnw a aeth yn uniongyrchol i swyddfeydd Mind lleol.
Chi yw Ysgrifennydd y Cabinet sy'n gyfrifol am y sector gwirfoddol. Mae gennym rwydwaith gwych o 20 swyddfa Mind lleol ledled Cymru yn brwydro i oroesi oherwydd bod yr arian y mae pobl Cymru am resymau da yn ei roi i'w cefnogi yn gadael Cymru, a chyfran fechan yn unig sy'n dychwelyd i ddarparu'r gwasanaethau hynny yn lleol. Yn sicr, Ysgrifennydd y Cabinet—ac rwy'n gobeithio y byddwch yn cytuno—mae hwn yn fater o bryder i chi yn ogystal â'ch cyd-Aelodau yn y Cabinet.
I'm grateful to the Member for raising these matters in the way that he has done. Can I say this to him? The way that Mind organises its business is a matter for that organisation, not a matter for this Government. Each funding stream will have a series of grant conditions attached to it, and I have no information available to me that Mind is not meeting the obligations that it has undertaken on behalf of Welsh Government. I will say, Presiding Officer, if the Member does have any issues that are causing him significant concern—he clearly does have—then it may be useful for him to put that in writing so that we can understand what those issues are and we can understand what action may potentially be taken in order to address those matters.
Rwy'n ddiolchgar i'r Aelod am godi'r materion hyn yn y ffordd y mae wedi'i wneud. A gaf fi ddweud hyn wrtho? Mater i Mind yw sut y mae'r sefydliad hwnnw'n trefnu ei fusnes, nid mater i'r Llywodraeth hon. Bydd gan bob ffrwd gyllido gyfres o amodau grant ynghlwm wrthi, ac nid oes gennyf unrhyw dystiolaeth wrth law sy'n profi nad yw Mind yn bodloni'r rhwymedigaethau y mae wedi ymrwymo iddynt ar ran Llywodraeth Cymru. Fe ddywedaf hyn, Lywydd, os oes gan yr Aelod unrhyw faterion sy'n peri pryder sylweddol iddo—mae'n amlwg bod ganddo—yna gallai fod yn werth iddo ysgrifennu ataf fel y gallwn ddeall beth yw'r materion hynny, ac fel y gallwn ddeall pa gamau posibl y gellid eu cymryd i fynd i'r afael â'r materion hynny.
Llefarydd UKIP, Gareth Bennett.
UKIP spokesperson, Gareth Bennett.
Diolch, Llywydd. Good afternoon, Minister. You made a statement last week on low-cost housing in Wales—low-cost home ownership, I should say, it was specifically—and we had an interesting discussion, I felt, after that and several issues were raised. One of them was the possibility that rents in the social housing sector in Wales are in some cases going up quicker than those in the private rented sector. So, I wondered if you saw that as a particular problem at the moment.
Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Weinidog. Gwnaethoch ddatganiad yr wythnos diwethaf ar dai cost isel yng Nghymru—perchentyaeth cost isel, dylwn ddweud, yn benodol—ac fe gawsom drafodaeth ddiddorol, roeddwn yn teimlo, yn dilyn hynny ac fe gafodd nifer o faterion eu codi. Un ohonynt oedd y posibilrwydd fod rhenti yn y sector tai cymdeithasol yng Nghymru, mewn rhai achosion, yn codi'n gyflymach na'r rheini yn y sector rhentu preifat. Felly, roeddwn yn meddwl tybed a ydych yn ystyried honno'n broblem arbennig ar hyn o bryd.
I thank you very much for that question, and I can confirm that rent within the social housing sector is one of those specific issues that we've asked the review of social housing to look into. As far as setting rent levels for next year is concerned, Welsh Government has asked Heriot-Watt University to undertake a piece of research in order to advise us, and I specifically asked the university to consider affordability amongst the work they're doing there and to hold round-tables of tenants in both north Wales and south Wales in order to get an understanding from social housing tenants as to the issues that they're facing with regard to affordability of rent.
Diolch yn fawr iawn i chi am y cwestiwn hwnnw, a gallaf gadarnhau bod rhenti yn y sector tai cymdeithasol yn un o'r materion penodol rydym wedi gofyn i'r adolygiad o dai cymdeithasol edrych arnynt. O ran pennu lefelau rhent ar gyfer y flwyddyn nesaf, mae Llywodraeth Cymru wedi gofyn i Brifysgol Heriot-Watt wneud gwaith ymchwil er mwyn ein cynghori, a gofynnais yn benodol i'r brifysgol ystyried fforddiadwyedd yn rhan o'r gwaith y maent yn ei wneud yno a chynnal cyfarfodydd bwrdd crwn gyda thenantiaid yng ngogledd a de Cymru er mwyn deall pa faterion sy'n wynebu tenantiaid tai cymdeithasol mewn perthynas â fforddiadwyedd rhenti.
Thanks for that answer. I think that's a good initiative, and particularly the consultation with the tenants, so I look forward to the outcome of that. Another issue that we did touch on last week—you actually raised an example of good practice that was going on with a particular housing association, Melin Homes in Newport, and you particularly cited the use of apprenticeships. Now, there have been concerns raised by the construction sector that not enough young people are being trained to go into house building and that does sometimes impede the progress of house building in Wales, as in the UK as a whole. Now, do you see that your department has a role in replicating the good practice of Melin Homes, particularly in terms of their use of apprenticeships across Wales?
Diolch am yr ateb hwnnw. Credaf fod honno'n fenter dda, ac yn arbennig yr ymgynghoriad â thenantiaid, felly edrychaf ymlaen at ganlyniad hynny. Mater arall a grybwyllwyd yr wythnos diwethaf—mewn gwirionedd, fe roesoch enghraifft o arfer da a oedd yn digwydd gyda chymdeithas dai benodol, Cartrefi Melin yng Nghasnewydd, a nodwyd y defnydd o brentisiaethau gennych yn arbennig. Nawr, mae'r sector adeiladu wedi codi pryderon nad oes digon o bobl ifanc yn cael eu hyfforddi i fod yn adeiladwyr tai a bod hynny weithiau yn atal cynnydd adeiladu tai yng Nghymru, fel yn y DU yn ei chyfanrwydd. Nawr, a ydych yn gweld bod gan eich adran rôl i'w chwarae yn ailadrodd arfer da Cartrefi Melin, yn enwedig o ran eu defnydd o brentisiaethau ledled Cymru?
I thank you for that question. We're very keen to replicate the success of Melin Homes and to provide RSLs with the opportunity in order to undertake the kind of work that Melin Homes has been doing. This is one of the reasons why passing our registered social landlords Bill yesterday in the Assembly was so important, because it does allow RSLs to continue their work, which isn't just about building homes, actually; it is about creating jobs and opportunities within communities as well. I was interested in the Federation of Small Businesses's recent research, which they circulated to Assembly Members, which demonstrated the kind of wages that young people can be earning if they do enter the construction sector and work within that sector, starting off as an apprentice potentially, and, actually, those kind of wages were really attractive, and I think that it would be quite an eye-opener for young people to consider the kinds of careers within construction. I'm also keen to see what we can do to support more young women to consider a career in construction, and this is something that the Welsh Government has been working on as part of its STEM subject work.
Diolch i chi am y cwestiwn hwnnw. Rydym yn awyddus iawn i ailadrodd llwyddiant Cartrefi Melin ac i roi'r cyfle i landlordiaid cymdeithasol cofrestredig ymgymryd â'r math o waith y mae Cartrefi Melin wedi bod yn ei wneud. Dyma un o'r rhesymau pam roedd pasio ein Bil landlordiaid cymdeithasol cofrestredig yn y Cynulliad ddoe mor bwysig, oherwydd mae'n caniatáu i landlordiaid cymdeithasol cofrestredig barhau â'u gwaith, sy'n ymwneud â mwy nag adeiladu cartrefi, mewn gwirionedd; mae'n ymwneud â chreu swyddi a chyfleoedd o fewn cymunedau yn ogystal. Roedd gennyf ddiddordeb yng ngwaith ymchwil diweddar y Ffederasiwn Busnesau Bach, a gafodd ei ddosbarthu i Aelodau'r Cynulliad, ac a ddangosai'r math o gyflogau y gall pobl ifanc eu hennill os ydynt yn gweithio o fewn y sector adeiladu, gan ddechrau fel prentis o bosibl, ac mewn gwirionedd, roedd cyflogau o'r fath yn ddeniadol iawn, a chredaf y byddai'n dipyn o agoriad llygad i bobl ifanc ystyried y mathau o yrfaoedd sydd i'w cael yn y diwydiant adeiladu. Rwyf hefyd yn awyddus i weld beth y gallwn ei wneud i gynorthwyo mwy o fenywod ifanc i ystyried gyrfa yn y diwydiant adeiladu, ac mae hwn yn rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio arno fel rhan o'i gwaith ar bynciau STEM.
Yes, I think it's correct that a lot of people can actually earn more money, potentially, by going into things like construction rather than, perhaps, going down the route of university education, because there is a limited financial advantage of having a degree today when so many people actually possess university degrees. So, given what you've just said—and I tend to agree with the general thrust of what you said—how far are you liaising with the education Minister, and also perhaps Eluned Morgan, the skills Minister, in co-ordinating an approach so that perhaps more youngsters are encouraged to go into things like construction going forward?
Ie, credaf ei bod yn gywir y gall llawer o bobl ennill mwy o arian o bosibl drwy gael gyrfa mewn meysydd fel adeiladu yn hytrach na dilyn llwybr addysg brifysgol, efallai, oherwydd mae'r fantais ariannol o gael gradd yn gyfyngedig y dyddiau hyn gan fod cynifer o bobl yn meddu ar radd prifysgol mewn gwirionedd. Felly, o ystyried yr hyn rydych newydd ei ddweud—ac rwy'n tueddu i gytuno â byrdwn cyffredinol yr hyn a ddywedoch chi—i ba raddau rydych yn cysylltu gyda'r Gweinidog addysg, ac Eluned Morgan hefyd, o bosibl, y Gweinidog sgiliau, i gydgysylltu dull o weithredu fel bod mwy o bobl ifanc yn cael eu hannog i gael gyrfa mewn meysydd fel adeiladu yn y dyfodol?
I thank you for that question. I would say that there is always value in learning and the experience of university, but we do need to be doing more to ensure that there is parity of esteem between academic and more practical skills as well. So, there's certainly work to do there in terms of perceptions about careers in construction and other areas, and I can confirm that I have been working closely with Eluned Morgan in her employability role in order to ensure that housing does provide a platform for young people to have the opportunity to enter the housing and construction industry, and actually do so in a way that offers them progression and good job opportunities and prospects for the future.
Diolch i chi am y cwestiwn hwnnw. Buaswn yn dweud bod gwerth mewn dysgu a phrofiad prifysgol bob amser, ond mae angen i ni wneud mwy i sicrhau bod parch cydradd rhwng sgiliau academaidd a sgiliau mwy ymarferol yn ogystal. Felly, yn sicr, mae mwy waith i'w wneud o ran canfyddiadau o yrfaoedd ym maes adeiladu a meysydd eraill, a gallaf gadarnhau fy mod wedi bod yn gweithio'n agos gydag Eluned Morgan yn ei rôl cyflogadwyedd er mwyn sicrhau bod tai'n darparu llwyfan i bobl ifanc gael cyfle i weithio yn y diwydiant tai ac adeiladu, a gwneud hynny mewn ffordd sy'n cynnig dilyniant a chyfleoedd a rhagolygon gwaith da ar gyfer y dyfodol.
4. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am adborth a gafwyd gan lywodraeth leol yn dilyn cyhoeddiad y papur gwyrdd, Cryfhau Llywodraeth Leol: Cyflawni dros ein Pobl? OAQ52115
4. Will the Cabinet Secretary make a statement on feedback received from local government following the publication of the Strengthening Local Government, Delivering for People green paper? OAQ52115
Local authorities clearly have their own views on the future of local government, and it is for their leaders to raise these in our ongoing discussions and debate, and through formal response to the Green Paper consultation on strengthening local government in Wales.
Mae'n amlwg fod gan awdurdodau lleol eu safbwyntiau eu hunain ar ddyfodol llywodraeth leol, a mater i'w harweinwyr yw codi'r safbwyntiau hyn yn ein trafodaethau a'n dadleuon parhaus, a thrwy ymateb ffurfiol i ymgynghoriad y Papur Gwyrdd ar gryfhau llywodraeth leol yng Nghymru.
Thank you, Cabinet Secretary. To say that local authorities clearly have their own views on this process is probably one of the biggest understatements I've heard in this Chamber to date. But I agree with you on that.
We recently held a debate that you participated in—many AMs did—on the proposals within the Green Paper, specifically the concerns surrounding the proposed mergers of local authorities. Have you had time to reconsider the proposals in the light of that debate and in the light of feedback received from local governments across Wales? And do you think it would be an opportune time to go back to the drawing board to come forward with proposals that local authorities themselves can have some buy-in to, maybe looking at the prospect of an ever closer local government union, stronger collaboration, and to put voluntary mergers back on the agenda, as some local authorities were looking forward to going down that line?
Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae dweud ei bod yn amlwg fod gan awdurdodau lleol eu safbwyntiau eu hunain ar y broses hon yn un o'r tanddatganiadau mwyaf rwyf wedi'u clywed yn y Siambr hon hyd yma. Ond rwy'n cytuno â chi ar hynny.
Yn ddiweddar, cynhaliwyd dadl y cymeroch chi ran ynddi—fel y gwnaeth llawer o ACau—ar y cynigion yn y Papur Gwyrdd, ac yn benodol y pryderon ynghylch y cynigion i uno awdurdodau lleol. A ydych wedi cael amser i ailystyried y cynigion yng ngoleuni'r ddadl honno ac yng ngoleuni'r adborth a gafwyd gan lywodraethau lleol ar draws Cymru? Ac a ydych yn credu y byddai'n adeg dda i fynd yn ôl i'r cychwyn a chyflwyno cynigion y gall awdurdodau lleol eu hunain eu cefnogi, gan edrych efallai ar y posibilrwydd o undeb agosach o fewn llywodraeth leol, cydweithrediad cryfach, a rhoi uno gwirfoddol yn ôl ar yr agenda, gan fod rhai awdurdodau lleol wedi edrych ymlaen at ddilyn y trywydd hwnnw?
To answer his final question, of course, option 1 was voluntary mergers. So, the Green Paper does clearly say that. And, certainly, I've said on many occasions that it is my point and purpose to seek agreement wherever that is possible rather than to impose.
I've outlined to this place and elsewhere a vision of a stronger, more empowered local government with greater powers and greater ability to shape the future of the communities that it seeks to represent. I do not wish to diminish local government in any way. My purpose is to strengthen local government, and the Government here has consistently over the last few years protected local government funding, has worked with local government in order to protect public service workers and to protect public services and the delivery of those services. What we seek to do is to seek a consensus, or to seek an agreement, on how we move forward to do that in the future.
I ateb ei gwestiwn olaf, wrth gwrs, uno gwirfoddol oedd opsiwn 1. Felly, mae'r Papur Gwyrdd yn dweud hynny'n glir. Ac yn sicr, rwyf wedi dweud ar sawl achlysur mai fy niben yw ceisio cytundeb lle bynnag y bo modd yn hytrach na gorfodi.
Rwyf wedi amlinellu gweledigaeth yn y lle hwn ac mewn mannau eraill, o lywodraeth leol gryfach, fwy grymus gyda mwy o bwerau a mwy o allu i ddylanwadu ar ddyfodol y cymunedau y mae'n ceisio eu cynrychioli. Nid wyf yn dymuno lleihau llywodraeth leol mewn unrhyw ffordd. Fy amcan yw cryfhau llywodraeth leol, ac mae'r Llywodraeth hon wedi diogelu cyllid llywodraeth leol yn gyson dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, wedi gweithio gyda llywodraeth leol er mwyn diogelu gweithwyr gwasanaethau cyhoeddus ac er mwyn diogelu gwasanaethau cyhoeddus a'r modd y darparir y gwasanaethau hynny. Yr hyn rydym yn ceisio ei wneud yw ceisio consensws, neu geisio cytundeb, ynglŷn â sut yr awn ati i wneud hynny yn y dyfodol.
Will the Cabinet Secretary join with me in congratulating Welsh local government on the way they have coped with reducing Welsh Government support year on year and the quality of provision that they are providing despite those reductions? And will he commit to working collaboratively with Welsh local government in the manner of his predecessor?
A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ymuno â mi i longyfarch llywodraeth leol Cymru ar y ffordd y maent wedi ymdopi â'r lleihad yn y cymorth gan Lywodraeth Cymru flwyddyn ar ôl blwyddyn ac ar ansawdd y ddarpariaeth y maent yn ei darparu er gwaethaf y toriadau hynny? Ac a wnaiff ymrwymo i gydweithio â llywodraeth leol Cymru yn yr un modd â'i ragflaenydd?
I would always seek to work in collaboration with local government, and I think the Welsh Government has an excellent record of doing so—let me say this. But I will also say that Welsh Government has protected local government from the worst excesses of an austerity approach taken across the border in England. I know that the Member for Swansea East takes a great interest in these matters, and he will be aware that no local authority in Wales has suffered the same level of cuts as has been seen across the border in England, and we need to recognise that. But, of course, we want to work with local authority leaders. But what I would like to be able to do is to work collaboratively to deliver the highest possible vision and not the lowest possible common denominator.
Buaswn bob amser yn ceisio cydweithredu â llywodraeth leol, ac rwy'n credu bod gan Lywodraeth Cymru hanes rhagorol o wneud hynny—gadewch i mi ddweud hyn. Ond rwyf hefyd am ddweud bod Llywodraeth Cymru wedi amddiffyn llywodraeth leol rhag elfennau gwaethaf y polisi cyni a fabwysiadwyd ar draws y ffin yn Lloegr. Gwn fod gan yr Aelod dros Ddwyrain Abertawe ddiddordeb mawr yn y materion hyn, a bydd yn ymwybodol nad oes unrhyw awdurdod lleol yng Nghymru wedi dioddef yr un lefel o doriadau ag a welwyd ar draws y ffin yn Lloegr, ac mae angen i ni gydnabod hynny. Ond wrth gwrs, rydym eisiau gweithio gydag arweinwyr awdurdodau lleol. Ond yr hyn y buaswn yn hoffi ei wneud yw gweithio'n gydweithredol er mwyn cyflawni'r weledigaeth orau bosibl ac nid y lefelau isaf sy'n ofynnol yn unig.
Will the Cabinet Secretary join me in praising the stalwart work of Welsh councils up and down the country, like Islwyn's own Caerphilly County Borough Council, who are continuing every day to provide strong public services in the face of dramatic cuts to their budgets, thanks to the UK Tory Government? Real cuts year on year to Wales since 2010. And with this in mind, what assurances will the Cabinet Secretary give so that the experienced voices of local government leaders, like Caerphilly's own council leader, Dave Poole, are listened to and respected in their management of service delivery, especially in such austere times, despite Welsh Government protection for local government? And will he continue to work with the leadership of the WLGA under its first ever woman, Debbie Wilcox, to continue to provide for Wales?
A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ymuno â mi i ganmol gwaith brwd cynghorau Cymru ar hyd a lled y wlad, fel Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili yn etholaeth Islwyn, sy'n parhau i ddarparu gwasanaethau cyhoeddus cryf bob dydd yn wyneb toriadau dramatig i'w cyllidebau, diolch i Lywodraeth Dorïaidd y DU? Toriadau real o un flwyddyn i'r llall i Gymru ers 2010. A chyda hyn mewn golwg, pa sicrwydd y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ei roi er mwyn sicrhau y bydd lleisiau profiadol arweinwyr llywodraeth leol, fel arweinydd Cyngor Caerffili, Dave Poole, yn cael eu clywed a'u parchu wrth iddynt reoli'r modd y caiff gwasanaethau eu darparu, yn enwedig mewn cyfnod mor anodd er gwaethaf amddiffyniad Llywodraeth Cymru i lywodraeth leol? Ac a wnaiff barhau i weithio gydag arweinwyr Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, sydd â menyw, Debbie Wilcox, wrth y llyw am y tro cyntaf, i barhau i ddarparu ar gyfer Cymru?
Absolutely. I met Debbie last week for a conversation about our vision of a future-empowered and strengthened local government, and I'm meeting her again tomorrow at the partnership council in order to continue those conversations.
I've also had some very positive, and enjoyable, can I say, conversations with Councillor Poole, the leader of Caerphilly. I think it's fair to say that he agrees with a great deal of our vision for the future and that he recognises that the current structures are not sustainable. I think most local authority leaders understand that the current structures we have of local government are simply not sustainable into the future, whatever the issues with the financial envelope available to us.
What I seek to do now is to pursue a conversation that is about how we will strengthen local government in the future. This whole Green Paper process and debate and the conversation that we're having isn't about diminishing and reducing the role of local government, but about strengthening the role of local government to be more powerful in the future than it has been in the past.
Yn sicr. Cyfarfûm â Debbie yr wythnos diwethaf am sgwrs ynglŷn â'n gweledigaeth o lywodraeth leol wedi'i grymuso a'i chryfhau yn y dyfodol, ac rwy'n cyfarfod â hi eto yfory yn y cyngor partneriaeth er mwyn parhau â'r sgyrsiau hynny.
Hefyd rwyf wedi cael sgyrsiau cadarnhaol iawn, a phleserus os caf ddweud, gyda'r Cynghorydd Poole, arweinydd Caerffili. Credaf ei bod yn deg dweud ei fod yn cytuno â llawer iawn o'n gweledigaeth ar gyfer y dyfodol a'i fod yn cydnabod nad yw'r strwythurau cyfredol yn gynaliadwy. Credaf fod y rhan fwyaf o arweinwyr awdurdodau lleol yn deall nad yw'r strwythurau cyfredol sydd gennym mewn llywodraeth leol yn gynaliadwy ar gyfer y dyfodol, beth bynnag am y problemau gyda'r amlen ariannol sydd ar gael i ni.
Yr hyn rwy'n ceisio ei wneud yn awr yw cynnal sgwrs ynglŷn â sut y byddwn yn cryfhau llywodraeth leol yn y dyfodol. Nid yw proses y Papur Gwyrdd a'r ddadl a'r sgwrs rydym yn ei chael yn ymwneud â thanseilio a lleihau rôl llywodraeth leol, ond yn hytrach, mae'n ymwneud â chryfhau rôl llywodraeth leol i fod yn fwy pwerus yn y dyfodol nag y bu yn y gorffennol.
5. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gyflawni nodau llesiant drwy wasanaethau cyhoeddus? OAQ52138
5. Will the Cabinet Secretary make a statement on the delivery of the wellbeing goals through public services? OAQ52138
Public bodies are currently preparing their first annual reports under the Act. These reports will set out how public bodies are meeting the objectives they have set, and I look forward to working with them to make further progress towards our shared well-being goals.
Ar hyn o bryd, mae cyrff cyhoeddus yn paratoi eu hadroddiadau blynyddol cyntaf o dan y Ddeddf. Bydd yr adroddiadau hyn yn nodi sut y mae cyrff cyhoeddus yn bodloni'r amcanion y maent wedi'u pennu, ac edrychaf ymlaen at weithio gyda hwy i wneud cynnydd pellach tuag at ein nodau llesiant cyffredin.
I thank the Cabinet Secretary for that answer, because delivering well-being in all our policies is clearly a major challenge that's going to be facing our public services. It's going to require a set of outcome measures for our public services that, in turn, will help to provide them with a clear focus on community well-being.
Public services, as you will appreciate, have a huge collective responsibility in terms of providing homes, in promoting mental health and well-being and in ensuring that the NHS continues to transform into a well-being service and not just an ill-health service. Do you agree, therefore, particularly in these times of austerity, that personal and community well-being has to be supported not just as an abstract notion, but as a key economic driver in our communities and that we should place much more emphasis on delivering a set of outcome measures for public services that provide them with a clear focus on community well-being that will improve people's lives now and into the future?
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ateb hwnnw, oherwydd mae sicrhau llesiant yn ein holl bolisïau yn amlwg yn her fawr a fydd yn wynebu ein gwasanaethau cyhoeddus. Bydd angen cyfres o fesurau canlyniadau ar gyfer ein gwasanaethau cyhoeddus a fydd, yn eu tro, yn eu helpu i roi ffocws clir ar lesiant cymunedol.
Fel y byddwch yn deall, mae gan wasanaethau cyhoeddus gyfrifoldeb cyfunol enfawr i ddarparu cartrefi, hyrwyddo iechyd meddwl a llesiant a sicrhau bod y GIG yn parhau i drawsnewid i fod yn wasanaeth llesiant yn hytrach na gwasanaeth afiechyd yn unig. A ydych yn cytuno, felly, yn arbennig yn y cyfnod hwn o gyni, fod yn rhaid cefnogi llesiant personol a chymunedol, nid yn unig fel syniad haniaethol ond fel ysgogiad economaidd allweddol yn ein cymunedau, ac y dylem roi llawer mwy o bwyslais ar gyflawni cyfres o fesurau canlyniadau ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus sy'n rhoi ffocws clir ar lesiant cymunedol a fydd yn gwella bywydau pobl yn awr ac yn y dyfodol?
Presiding Officer, can I say how much I agree with the premise of the question and the principles underpinning that question? I think, in many ways, public services are the bedrock of our civilisation. How we deal with people and how we provide services for, sometimes, the most vulnerable people in our communities speaks to us of who we are as a country and who we are as a people.
I absolutely agree and I agree with the imperatives underpinning the well-being of future generations Act to deliver a more holistic approach to understanding how we deliver improvements in our communities. I would like to see how we do bring together economic, social and environmental indicators to deliver a far richer view of how we understand our communities in the future, and I'm looking forward to seeing and reading the well-being goals and the well-being policies that are being developed at the moment, and how far local authorities and others are able to come in delivering on that vision and that ambition.
Lywydd, a gaf fi ddweud cymaint rwy'n cytuno â chynsail y cwestiwn a'r egwyddorion y mae'n seiliedig arnynt? Mewn sawl ffordd, credaf mai gwasanaethau cyhoeddus yw sylfaen ein gwareiddiad. Mae sut yr ymdriniwn â phobl a sut y darparwn wasanaethau ar gyfer, weithiau, y bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymunedau, yn dweud cyfrolau am bwy ydym fel gwlad a phwy ydym fel pobl.
Rwy'n cytuno'n llwyr, ac rwy'n cytuno â'r hanfodion sy'n sail i Ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol ar gyfer darparu dull mwy cyfannol o ddeall sut i sicrhau gwelliannau yn ein cymunedau. Hoffwn weld sut y gallwn ddod â dangosyddion economaidd, cymdeithasol ac amgylcheddol at ei gilydd i ddarparu darlun llawer mwy cyfoethog o sut y deallwn ein cymunedau yn y dyfodol, ac edrychaf ymlaen at weld a darllen y nodau llesiant a'r polisïau llesiant sy'n cael eu datblygu ar hyn o bryd, a pha mor bell y mae awdurdodau lleol ac eraill yn gallu dod tuag at gyflawni'r weledigaeth honno a'r uchelgais hwnnw.
One of the well-being goals is to create a healthier Wales. According to Diabetes UK Cymru, Wales faces a diabetes epidemic whilst the latest National Child Measurement Programme's annual report shows that more than a quarter of children in Wales are overweight or obese. Will the Cabinet Secretary comment on the role of public services in tackling obesity and diabetes, thereby helping to achieve the goal of a healthier Wales in the future? Thank you.
Un o'r nodau llesiant yw creu Cymru iachach. Yn ôl Diabetes UK Cymru, mae Cymru'n wynebu epidemig diabetes tra bod adroddiad blynyddol diweddaraf y Rhaglen Mesur Plant Cenedlaethol yn dangos bod mwy na chwarter y plant yng Nghymru dros eu pwysau neu'n ordew. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet wneud sylwadau ar rôl gwasanaethau cyhoeddus wrth fynd i'r afael â gordewdra a diabetes, gan helpu i gyrraedd y nod o sicrhau Cymru iachach yn y dyfodol? Diolch.
I do believe that we have a collective responsibility to improve the health of our communities. Members will, I hope, be delighted to hear that I've just signed up to a daily mile in a school in my own community, addressing some of these issues—it might take me more than a day to complete it, but it's certainly my ambition. I believe that we do have a collective responsibility to address these issues.
And, let me say this: speaking, perhaps, as a Member for Blaenau Gwent, when I first stood for election in the constituency, I felt that the economy was the beginning and the end of the issues facing us as a community. If I was standing for the first time again, I would focus on public health and focus on some of the real public health challenges that we have in the community that I represent and in many communities across Wales. I think addressing those fundamental issues of public health is a key determinant of whether the national well-being goals, indicators and milestones are a success in reality for our communities.
Credaf fod gennym oll gyfrifoldeb i wella iechyd ein cymunedau. Rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau'n falch iawn o glywed fy mod wedi ymrwymo i ddigwyddiad milltir ddyddiol mewn ysgol yn fy nghymuned sy'n mynd i'r afael â rhai o'r materion hyn—efallai y bydd yn cymryd mwy na diwrnod i mi ei gwblhau, ond yn sicr dyna fy uchelgais. Credaf fod gennym oll gyfrifoldeb i fynd i'r afael â'r materion hyn.
A gadewch i mi ddweud hyn: gan siarad, efallai, fel Aelod dros Flaenau Gwent, pan ymladdais fy etholiad cyntaf yn yr etholaeth, teimlwn mai'r economi oedd dechrau a diwedd y materion a oedd yn ein hwynebu fel cymuned. Pe bawn yn sefyll am y tro cyntaf unwaith eto, buaswn yn canolbwyntio ar iechyd y cyhoedd ac yn canolbwyntio ar rai o'r heriau iechyd cyhoeddus go iawn sydd gennym yn y gymuned rwy'n ei chynrychioli ac mewn llawer o gymunedau ledled Cymru. Credaf fod mynd i'r afael â'r materion sylfaenol hynny sy'n ymwneud â iechyd y cyhoedd yn benderfynydd allweddol i ddangos a yw'r nodau, y dangosyddion a'r cerrig milltir llesiant cenedlaethol yn llwyddiant go iawn ar gyfer ein cymunedau.
A chithau hefyd yn gorff cyhoeddus, wrth gwrs, o dan Ddeddf llesiant cenedlaethau’r dyfodol, ac, o dan ddyletswyddau'r Ddeddf yma, er mwyn cyrraedd y nodau llesiant, mae’n rhaid i chi ymwneud â’ch ffwythiannau mewn ffordd sy’n hyrwyddo datblygiad cynaliadwy ym mhob agwedd. Mae hynny wedi’i ymgorffori yn y Ddeddf a hefyd yn Neddf Cymru, sydd wedi’i newid gan y Ddeddf. Nawr, nid ydym ni'n cytuno ar effaith y Bil tynnu allan o’r Undeb Ewropeaidd a’r cytundeb rhynglywodraethol, ond mae’n rhaid ichi gytuno fframweithiau dros y Deyrnas Gyfunol o dan y cytundeb yna—rŷm ni’n gallu cytuno ar hynny, mae’n siŵr gen i. Felly, a fedrwch chi esbonio sut y byddwch chi’n sicrhau bod datblygu cynaliadwy yn cael ei gadw a'i grisialu mewn unrhyw fframweithiau dros y Deyrnas Gyfunol, gan fod hwnnw nawr bellach yn rhan o'r gwaith yr ydych chi'n cytuno ei wneud gyda Llywodraeth San Steffan? Yn benodol, a fydd gyda ni fel Cynulliad yr hawl i bleidleisio ar gynnwys y fframweithiau hyn wrth ichi negodi hynny er lles y nodau llesiant?
You yourself are a public body under the well-being of future generations Act, and, under the duties of this Act, in order to achieve the well-being goals, you have to deal with your functions in a way that promotes sustainable development in all aspects. That’s incorporated into the Act and also in the Wales Act, as amended by the former Act. Now, we may not agree on the impact of the European Union withdrawal Bill and the inter-governmental agreement, but, under that particular agreement, you have to come to an agreement on frameworks across the UK—I’m sure we can agree on that. Therefore, can you explain how you will ensure that sustainable development is retained in any frameworks across the UK, as that is now part of the work that you agree to do with the Westminster Government? Specifically, will we as an Assembly have the right to vote on the content of these frameworks as you proceed to negotiate them in respect of the well-being goals?
Mae cyfraniadau Gweinidogion Cymru ym mhob un o'r trafodaethau rydym ni'n eu cael gyda Gweinidogion y Deyrnas Unedig wastad yn seiliedig ar approach polisi'r Llywodraeth yma. Mae hynny ei hun wedi ei greiddio yn egwyddorion y Ddeddf rydych chi wedi ei disgrifio. Felly, mae pob un rhan o'n polisïau ni a'r ffyrdd gwahanol y byddwn ni'n gwireddu ein huchelgeisiau dros ein gwlad yn rhan o, ac yn ffynnu o, yr un commitment i'r Ddeddf ac i'r egwyddorion sy'n rhan ohoni. Felly, mi fydd Gweinidogion Cymru ym mhob un achos, nid jest tra ein bod ni'n delio â'r Deyrnas Unedig, ond pob un cyfle rydym ni'n ei gael, yn gwireddu ein gweledigaeth a sicrhau bod hyn yn rhan hanfodol ohoni hi.
The contributions of Welsh Ministers to each one of the discussions that we have with the United Kingdom Ministers are always based on the policy approach of this Government. That in itself is rooted in the principles of the Act that you have described. And so, every part of our policies and the various approaches through which we will realise our ambitions for our country will be part of, and derived from, the same commitment to the Act and the principles underpinning that. So, Welsh Ministers in every case, not solely when dealing with the United Kingdom, but at every opportunity, will realise our vision and ensure that that is an integral part of it.
6. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i geisio datganoli gweinyddu lles? OAQ52145
6. What plans does the Welsh Government have to seek the devolution of welfare administration? OAQ52145
The Welsh Government does not support the devolution of welfare benefits or their administration to Wales. As a matter of principle, we should all be entitled to an equal claim from our welfare state. The needs of citizens within the UK, wherever they live, should be equally met.
Nid yw Llywodraeth Cymru yn cefnogi camau i ddatganoli budd-daliadau lles na'u gweinyddiaeth i Gymru. Fel mater o egwyddor, dylai pob un ohonom allu hawlio'n gyfartal gan ein gwladwriaeth les. Dylid diwallu anghenion holl ddinasyddion y DU yn gyfartal ble bynnag y maent yn byw.
At the same time as the Department for Work and Pensions is closing local offices, universal credit is taking hold in Wales. By 2022, 400,000 households in Wales will rely on universal credit. This Labour Government has previously, and again today, shunned the opportunity to devolve welfare administration, and you have claimed that it would be too costly. The £266 million figure quoted by Ministers as the cost of devolving welfare is grossly misleading, because that figure is based on costs paid to the Scottish Government by Westminster to administer all new powers given to them under the Scotland Act 2016, not just welfare. So, let's be clear: cost is not a barrier here. We have heard this afternoon how your Government is claiming to be mitigating the worst effects of austerity, but you're not. Will the Minister therefore finally join Plaid Cymru in calling for the devolution of welfare administration so that we can actually mitigate some of the worst effects of Westminster's cruel welfare policies?
Ar yr un pryd ag y mae'r Adran Gwaith a Phensiynau yn cau swyddfeydd lleol, mae credyd cynhwysol yn magu gwraidd yng Nghymru. Erbyn 2022, bydd 400,000 o gartrefi yng Nghymru yn dibynnu ar gredyd cynhwysol. Yn y gorffennol, ac eto heddiw, mae'r Llywodraeth Lafur hon wedi gwrthod y cyfle i ddatganoli gweinyddu lles, ac rydych wedi honni y byddai'n rhy gostus. Mae'r ffigur o £266 miliwn a ddyfynnwyd gan Weinidogion fel cost datganoli lles yn gwbl gamarweiniol, oherwydd mae'r ffigur hwnnw'n seiliedig ar gostau a dalwyd i Lywodraeth yr Alban gan San Steffan i weinyddu'r holl bwerau newydd a roddwyd iddynt o dan Ddeddf yr Alban 2016, nid lles yn unig. Felly, gadewch i ni fod yn glir: nid yw'r gost yn rhwystr yma. Rydym wedi clywed y prynhawn yma sut y mae eich Llywodraeth yn honni ei bod yn lliniaru effeithiau gwaethaf cyni, ond nid yw hynny'n wir. Yn olaf, felly, a wnaiff y Gweinidog ymuno â Phlaid Cymru i alw am ddatganoli gweinyddu lles fel y gallwn liniaru rhai o effeithiau gwaethaf polisïau lles creulon San Steffan?
Well, I think this speaks, really, to a fundamental disagreement between ourselves and between our parties about the place of Wales within the UK, because this is, of course, a United Kingdom that allows us to pool the risks and to share the benefits. And it is the case that the approach to the devolution of welfare benefits in Scotland has transferred that risk associated with the demand of welfare benefits to Scotland, and the risk there demonstrates that benefit requirements within Scotland are moving faster than they are in England. So, for Wales, this would provide us with a very significant risk. And the costs, I'm afraid, for administrating the welfare system would take away resources from the delivery of front-line services. Those figures are correct. For Scotland, it's £66 million for administration and a one-off payment of £200 million for the implementation of all of those newly devolved welfare powers—[Interruption.] But it's not, because they're all related to welfare powers, and those resources really should be spent on the front line.
Actually, let's be clear about what the Scottish Government is doing: the Scottish Government does not administer payments for universal credit. They're administered by the Department for Work and Pensions. The Scotland Act 2016 does give powers to the Scottish Government to offer flexible options for claimants, and these include the direct payment of housing cost elements to social landlords and payments twice a month after that first payment has been made. None of these things are not available to people on universal credit in Wales. What we're doing is trying to ensure that these opportunities are offered proactively to people in receipt of universal credit.
Wel, rwy'n credu bod hyn yn dangos anghytundeb sylfaenol, mewn gwirionedd, rhyngom ni ein hunain a rhwng ein pleidiau mewn perthynas â lle Cymru yn y DU, oherwydd mae hon, wrth gwrs, yn Deyrnas Unedig sy'n caniatáu i ni gyfuno'r risgiau a rhannu'r manteision. Ac mae'n wir bod y dull o ddatganoli budd-daliadau lles yn yr Alban wedi trosglwyddo'r risg sy'n gysylltiedig â'r galw am fudd-daliadau lles i'r Alban, ac mae'r risg yno'n dangos bod gofynion budd-daliadau yn yr Alban yn symud yn gyflymach nag y maent yn ei wneud yn Lloegr. Felly, i Gymru, byddai hyn yn peri risg sylweddol iawn i ni. Ac mae arnaf ofn y byddai costau gweinyddu'r system les yn mynd ag adnoddau oddi ar ddarpariaeth gwasanaethau rheng flaen. Mae'r ffigurau hynny'n gywir. O ran yr Alban, mae'n £66 miliwn am weinyddu a thaliad untro o £200 miliwn am weithredu'r holl bwerau lles sydd newydd eu datganoli—[Torri ar draws.] Ond nid ydyw, oherwydd maent oll yn gysylltiedig â phwerau lles, ac yn bendant, dylai'r adnoddau hynny gael eu defnyddio ar y rheng flaen.
Mewn gwirionedd, gadewch i ni fod yn glir ynglŷn â'r hyn y mae Llywodraeth yr Alban yn ei wneud: nid yw Llywodraeth yr Alban yn gweinyddu taliadau ar gyfer credyd cynhwysol. Cânt eu gweinyddu gan yr Adran Gwaith a Phensiynau. Mae Deddf yr Alban 2016 yn rhoi pwerau i Lywodraeth yr Alban gynnig opsiynau hyblyg i hawlwyr, ac mae'r rhain yn cynnwys talu am elfennau costau tai yn uniongyrchol i landlordiaid cymdeithasol a thaliadau ddwywaith y mis ar ôl y taliad cyntaf hwnnw. Mae'r holl bethau hyn ar gael i bobl sydd ar y credyd cynhwysol yng Nghymru. Yr hyn a wnawn yw ceisio sicrhau bod y cyfleoedd hyn yn cael eu cynnig mewn ffordd ragweithiol i bobl sy'n cael credyd cynhwysol.
7. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am waith Llywodraeth Cymru i ddiogelu gwasanaethau swyddfa bost yn Arfon? OAQ52136
7. Will the Cabinet Secretary make a statement on the Welsh Government's work to safeguard post office services in Arfon? OAQ52136
Mae swyddfeydd post yn darparu mynediad at amryw o wasanaethau pwysig sydd eu hangen ar ein cymunedau. Fodd bynnag, nid yw materion yn ymwneud â swyddfeydd post wedi eu datganoli.
Post offices provide access to a range of important services our communities need. However, matters relating to post offices are not devolved.
Fe gaewyd y swyddfa bost ym Mangor Uchaf yn ddirybudd ychydig wythnosau yn ôl, gan olygu bod busnesau, myfyrwyr a thrigolion lleol yn gorfod dibynnu ar wasanaeth symudol mewn maes parcio sydd ond ar gael am awr yr wythnos. Mae hwnnw yn gyfan gwbl annerbyniol. Mae'n hanfodol bod gan y swyddfa bost ym Mangor Uchaf gartref parhaol i'r dyfodol. Rwy'n derbyn nad ydy o yn fater wedi'i ddatganoli, ond mae yna ddyletswydd ar y Llywodraeth yma i sicrhau bod Swyddfa'r Post yn cyflenwi gwasanaethau priodol i ddinasyddion ar draws Cymru. Rydw i'n siŵr eich bod chi'n cytuno efo hynny.
The post office in Upper Bangor was closed without warning a few weeks ago, meaning that businesses, students and local residents had to rely on a mobile service in a car park, which is only available for an hour a week. That is entirely unacceptable. It is crucial that the post office in Upper Bangor has a permanent home in the future. I accept that it’s not a devolved matter, but there is a duty on the Government here to ensure that the Post Office does provide appropriate services to citizens across Wales. I’m sure you’d agree with that.
Rydw i'n ymwybodol o'r sefyllfa ym Mangor Uchaf, ac rydw i'n gallu dweud wrth yr Aelod dros Arfon bod hwn yn fater sydd yn cael ei ddelio ag ef. Ar hyn o bryd, mae Swyddfa'r Post yn delio gyda fe. Mae'n fater cytundebol; nid wyf i'n gallu dweud mwy na hynny. Rydw i'n ymwybodol bod yna wasanaethau amgen ar gael, ac nad yw hynny'n ddigonol ar gyfer anghenion y gymuned, oherwydd dim ond gwasanaeth symudol am un awr ar ddydd Mercher sydd yno. Ond, rydym ni wedi siarad gyda Swyddfa'r Post, ac rydym ni yn deall nad yw Swyddfa'r Post yn gallu cymryd unrhyw gamau ychwanegol nes bod yr ymchwiliad presennol wedi'i gwblhau.
I am aware of the situation in Upper Bangor, and I can tell the Member for Arfon that this is a matter that is being dealt with currently. The Post Office is at present dealing with it. It's a contractual matter; I cannot say more than that. I am aware that alternative services have been made available, but that they are not adequate for the needs of the community, as it’s only a mobile service available for one hour on Wednesday. However, we have spoken to the Post Office, and we do understand that the Post Office cannot take any further action until the current investigation is completed.
Tynnwyd cwestiwn 8 [OAQ52148] yn ôl. Yn olaf, felly, cwestiwn 9—Paul Davies.
Question 8 [OAQ52148] has been withdrawn. Finally, therefore, question 9—Paul Davies.
9. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am ddiwygio llywodraeth leol yng ngorllewin Cymru? OAQ52113
9. Will the Cabinet Secretary make a statement on local government reform in west Wales? OAQ52113
Fe wnes i osod ein gweledigaeth ar gyfer cryfhau llywodraeth leol mewn datganiad llafar ar 20 Fawrth, yn y Papur Gwyrdd sydd wedi’i gyhoeddi i ymgynghori arno fe, a hefyd yn ystod y ddadl ar 25 Ebrill.
I set out our vision for strengthening local government in an oral statement on 20 March, in the Green Paper published for consultation, and during the debate on 25 April.
Cabinet Secretary, you will know full well that I'm against merging Pembrokeshire back into an old Dyfed model, given that I believe it will take the 'local' away from local government. I listened very carefully to your earlier answers on this matter, and as part of your Government's consultation plans, I do sincerely hope that you are engaging with councillors, not just local authority leaders, given the enormous impact your proposals would have on their communities. Can you therefore provide an update on the specific discussions you have had with councillors affected by the west Wales proposals? And what further engagement are you planning to ensure that, as a Government, you are truly talking to the people that will be affected by these proposals?
Ysgrifennydd y Cabinet, fe fyddwch yn gwybod yn iawn fy mod yn gwrthwynebu'r cynigion i uno sir Benfro a dychwelyd i hen fodel Dyfed, oherwydd credaf y bydd yn cael gwared ar yr elfen 'leol' o lywodraeth leol. Gwrandewais yn ofalus iawn ar eich atebion cynharach ar y mater hwn, ac fel rhan o gynlluniau ymgynghori eich Llywodraeth, rwy'n gobeithio'n fawr eich bod yn ymgysylltu â chynghorwyr, nid arweinwyr awdurdodau lleol yn unig, o ystyried yr effaith aruthrol y byddai eich cynigion yn ei chael ar eu cymunedau. Felly, a allwch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf am drafodaethau penodol rydych wedi'u cael gyda chynghorwyr yr effeithir arnynt gan y cynigion ar gyfer gorllewin Cymru? A pha ymgysylltiad pellach rydych yn bwriadu ei gael er mwyn sicrhau eich bod o ddifrif, fel Llywodraeth, yn siarad â'r bobl a fydd yn cael eu heffeithio gan y cynigion hyn?
I'm very happy to provide all Members with a review, if you like, or an analysis of all our engagement during this process, when this process is complete. I'm very happy to provide Members with that information, but I will go further than perhaps the Member asking the question. I believe this is a matter for us as a country, as a people, and as communities. I do not believe that it is simply a matter for either council leaders or councillors. I believe it's a matter for all of us as a community, in order to have these conversations and to have a debate about how we want to see our services structured and taken forward. So, yes, we will be talking to councillors as well as council leaders, but we will also be talking to people throughout the community across the whole of our country.
Rwy'n hapus iawn i ddarparu adolygiad, os hoffech, neu ddadansoddiad o'n hymgysylltiad yn ystod y broses hon, i bob Aelod pan fydd y broses wedi'i chwblhau. Rwy'n hapus iawn i rannu'r wybodaeth honno â'r Aelodau, ond rwyf am fynd gam ymhellach, efallai, na'r Aelod sy'n gofyn y cwestiwn. Credaf fod hwn yn fater i ni fel gwlad, fel pobl ac fel cymunedau. Nid wyf yn credu mai mater ar gyfer arweinwyr cyngor neu gynghorwyr yn unig ydyw. Credaf ei fod yn fater i bob un ohonom fel cymuned, er mwyn cael y sgyrsiau hyn a chael dadl ynglŷn â sut rydym eisiau strwythuro a datblygu ein gwasanaethau. Felly, byddwn, fe fyddwn yn siarad â chynghorwyr yn ogystal ag arweinwyr cynghorau, ond byddwn hefyd yn siarad â phobl o bob rhan o'r gymuned ledled ein gwlad.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.
Thank you, Cabinet Secretary.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau amserol: dau gwestiwn, a'r cyntaf ohonyn nhw gan Suzy Davies.
The next item is the topical questions. There are two, and the first is from Suzy Davies.
1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad yn dilyn penderfyniad Virgin Media i gau ei ganolfan alwadau yn Abertawe gan arwain at golli dros 700 o swyddi? 166
1. Will the Cabinet Secretary make a statement following Virgin Media's decision to close its call centre in Swansea resulting in the loss of over 700 jobs? 166
I issued an update on this matter to Members on Friday. This is deeply disappointing news, and my sympathies go to those who are affected by the company's decision. I've asked my officials to establish a taskforce to ensure the best possible outcome for the workers affected by this corporate decision.
Cyhoeddais ddiweddariad ar y mater hwn i'r Aelodau ddydd Gwener. Mae hwn yn newyddion siomedig iawn, ac rwy'n cydymdeimlo â'r rheini yr effeithiwyd arnynt gan benderfyniad y cwmni. Rwyf wedi gofyn i fy swyddogion sefydlu tasglu er mwyn sicrhau'r canlyniad gorau posibl ar gyfer y gweithwyr yr effeithiwyd arnynt gan y penderfyniad corfforaethol hwn.
Thank you for your answer and, of course, for your letter. I think we were all pleased to see that. As you know, Virgin Media has announced plans to completely exit its Swansea site, which is pretty serious; we are talking about the best part of 800 jobs here, after all. But the reason for that is that they're merging from eight sites down to four sites. Of course, two of those sites are in the Philippines and India, so the offers for relocation to these places are pretty laughable. Even those to Glasgow and Manchester are a bit ambitious, shall we say.
I just wanted to ask you—. I've got three or four questions here. The first one is: I'm not particularly clear what support Welsh Government has offered to Virgin Media in the past. I know there were injections, shall we say, into the local economy in 2013 and 2015, but I'd be grateful if you could clarify whether there was any direct Welsh Government support and whether any of that is recoverable, bearing in mind that it's 2018 now. They haven't been there as long as perhaps you might have wanted them to be.
Obviously, you'll have heard the news that some staff found out about this happening through the press. I’d be very keen to know when you, yourself, found out. I know that Dai Lloyd mentioned yesterday that when this happened with Tesco in Cardiff, the Welsh Government didn’t know about it. So, that would help, particularly as, in the past, we've been very keen to hear from you, with both Tata and Ford, what kind of conversations you’ve had.
I see, from your letter, mention of a taskforce, and you’ve just repeated it, but I’m not clear whether you or perhaps even the First Minister have spoken directly to management. If either of you have, I’d be particularly keen to hear what they say, bearing in mind—. I’m just going to quote them here, with your indulgence, Presiding Officer. It says, specifically about the Swansea call centre—and these are Virgin Media's own words here:
'Solving problems like Sherlock, our 850 legends are so good at fault management and technical support that Swansea is Virgin Media’s official centre of excellence for those areas. We’re not the only ones who reckon it’s great. Swansea has won a whole heap of awards, including Welsh Contact Centre of the Year 2012. We’re gonna need a bigger display cabinet.'
So, my obvious question is: why isn’t one of these four hubs in Swansea? And I hope you’ve asked that question. If you haven’t, I'd like you to ask it pretty quickly.
Then, finally, I think we all will welcome First Priority's indication that they will be offering some jobs to those who are losing their spaces at Virgin Media. With the taskforce, who do you think the key stakeholders are likely to be? I don’t know if you’ve made a decision yet. Because bearing in mind—and I don’t know this for certain myself, obviously—the likely age profile and experience of the people working in their media centre, it's not going to be particularly clear to me who those key stakeholders would be. So, if you can give us any steer on that, I’d be very grateful—and particularly if you're able to give us any steer, as well, on any specific new attempts you’re making to promote investment into the area and perhaps secure a suitable employer for the site. I appreciate you’ve not had long to do that. Thank you.
Diolch i chi am eich ateb ac am eich llythyr, wrth gwrs. Credaf fod pob un ohonom yn falch o weld hwnnw. Fel y gwyddoch, mae Virgin Media wedi cyhoeddi cynlluniau i gau ei safle yn Abertawe, sy'n eithaf difrifol; rydym yn sôn am bron i 800 o swyddi yma, wedi'r cyfan. Ond y rheswm am hynny yw eu bod yn uno safleoedd, o wyth safle i bedwar safle. Wrth gwrs, mae dau o'r safleoedd hynny yn y Pilipinas ac yn India, felly mae'r cynigion i adleoli i'r lleoedd hyn yn eithaf chwerthinllyd. Mae hyd yn oed y cynigion i symud i Glasgow a Manceinion braidd yn uchelgeisiol, gawn ni ddweud.
Roeddwn eisiau gofyn i chi—. Mae gennyf dri neu bedwar o gwestiynau yma. Y cyntaf yw: nid wyf yn hollol glir pa gefnogaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i gynnig i Virgin Media yn y gorffennol. Gwn fod chwistrelliadau, gawn ni ddweud, wedi bod i'r economi leol yn 2013 ac yn 2015, ond buaswn yn ddiolchgar pe gallech egluro a oedd unrhyw gefnogaeth uniongyrchol gan Lywodraeth Cymru ac a oes unrhyw gyfran o hwnnw sy'n adferadwy, o gofio ei bod yn 2018 yn awr. Nid ydynt wedi bod yno mor hir ag y byddech wedi'i ddymuno.
Yn amlwg, byddwch wedi clywed y newyddion fod rhai aelodau o staff wedi clywed am hyn drwy'r wasg. Buaswn yn awyddus iawn i wybod pryd y cawsoch chi eich hun wybod. Gwn fod Dai Lloyd wedi sôn ddoe nad oedd Llywodraeth Cymru yn gwybod am y peth pan ddigwyddodd hyn gyda Tesco yng Nghaerdydd. Felly, byddai hynny'n helpu, yn enwedig gan ein bod wedi bod yn awyddus iawn i glywed gennych yn y gorffennol, yn achos Tata a Ford, pa fath o sgyrsiau a gawsoch.
Gwelaf, o'ch llythyr, eich bod yn crybwyll tasglu, ac rydych newydd ei ailadrodd yn awr, ond nid wyf yn glir a ydych chi, neu'r Prif Weinidog hyd yn oed, o bosibl, wedi siarad yn uniongyrchol â'r rheolwyr. Os oes un ohonoch chi wedi gwneud hynny, buaswn yn arbennig o awyddus i glywed yr hyn y maent yn ei ddweud, gan gadw mewn cof—. Rwyf am eu dyfynnu yma, gyda'ch caniatâd, Lywydd. Mae'n dweud, am y ganolfan alwadau yn Abertawe yn benodol—a geiriau Virgin Media yw'r rhain:
Gan ddatrys problemau fel Sherlock, mae ein 850 arwr yn gwneud gwaith mor dda o reoli diffygion a rhoi cymorth technegol fel mai Abertawe yw canolfan ragoriaeth swyddogol Virgin Media ar gyfer y meysydd hynny. Nid ni yw'r unig rai sy'n credu ei bod yn wych. Mae Abertawe wedi ennill tomen o wobrau, gan gynnwys Canolfan Gyswllt y Flwyddyn Cymru yn 2012. Byddwn angen cwpwrdd arddangos mwy o faint.
Felly, fy nghwestiwn amlwg yw: pam nad oes un o'r pedair canolfan yn Abertawe? Ac rwy'n gobeithio eich bod wedi gofyn y cwestiwn hwnnw. Os nad ydych, hoffwn i chi ei ofyn yn weddol gyflym.
Felly, yn olaf, credaf y bydd pob un ohonom yn croesawu datganiad First Priority y byddant yn cynnig rhai swyddi i'r rhai sy'n colli eu swyddi yn Virgin Media. Gyda'r tasglu, pwy fydd y rhanddeiliaid allweddol yn debygol o fod yn eich barn chi? Ni wn a ydych wedi gwneud penderfyniad eto. Oherwydd, o gofio—ac nid wyf yn gwybod hyn i sicrwydd, yn amlwg—proffil oedran tebygol a phrofiad y bobl sy'n gweithio yn eu canolfan gyfryngau, nid yw'n arbennig o glir i mi pwy fyddai'r rhanddeiliaid allweddol hynny. Felly, os gallwch roi unrhyw awgrym i ni ynglŷn â hynny, buaswn yn ddiolchgar iawn—ac yn enwedig os gallwch roi unrhyw awgrym i ni hefyd ynglŷn ag unrhyw ymdrechion penodol newydd i hyrwyddo buddsoddiad yn yr ardal ac o bosibl, sicrhau cyflogwr addas ar gyfer y safle. Rwy'n sylweddoli nad ydych wedi cael llawer o amser i wneud hynny. Diolch.
Can I thank Suzy Davies for her questions, and can I thank Members across the Chamber for their keen concern regarding this dreadful news for very loyal and dedicated workers? All of our efforts within Government, and with stakeholders, now turn to supporting the award-winning workforce employed at the site who face a period of uncertainty over their future employment. I think we should also say—and Suzy Davies has alluded to it—that the decision by Virgin Media in no way reflects on the workforce, with their excellence in delivering customer services of the highest order, long recognised and regularly held up as best practice. Indeed, as Suzy Davies has said, it's award-winning best practice. It does appear as though Virgin Media have reached a decision based on the lowest cost options for consolidation.
Our assessment of future job trends within this particular sector is such that we believe that Wales is well placed to retain a significant proportion of people employed in contact centres. It's the lowest level of operations that will face the greatest threat from automation and artificial intelligence generally. Those lowest levels of operations have already been offshored outside of Britain. So, it could well be, in the future, that we see a return of employment opportunities to the higher levels of operations at tier 1 and tier 2, and Wales is actually well placed to capture a good chunk of that work.
Meanwhile, what we need to do, and what we have immediately begun, is assess employment opportunities in other established businesses and to assess what the pipeline of opportunities—the pipeline of inward investment—means for the existing workforce. There is already a significant interest in the workforce at Virgin Media by other businesses in the area, including Virgin Atlantic, who may be part of the same Virgin group but operate in an autonomous way. There are other businesses within the contact centre sector who are keen to look at employing and taking on those who will be affected by this decision, unless the decision is reversed.
The Welsh Contact Centre Forum, like us, were notified on the day of the announcement, and I’m also aware of employees learning about the announcement through the media, which I believe is unacceptable. It's not fair and it's not right, and I'd like Virgin Media to reflect on the way that some of their employees were notified about the decision.
We are liaising with the company. I am also, as the Member has outlined, putting together a taskforce that will include Careers Wales, the Welsh Contact Centre Forum, the Department for Work and Pensions, Public Health Wales, trades unions and also Welsh Government officials. I'm hoping that Virgin Media will also form part of that taskforce. The work of the taskforce will replicate what we did with regard to Tesco last year. Members will be pleased to know that the vast majority of people who were affected by that particular decision were helped into work elsewhere within the local economy. We hope the same will happen to Virgin Media staff. We are, indeed, very confident that there will be significant opportunities for the people who today face uncertainty. We are determined to work for them and with them to ensure that they have every opportunity to get work secured as soon as possible.
The human cost to this, of course, can be considerable, and for that reason Public Health Wales will be part of the taskforce, offering signposting services to employees who may face anxiety, depression or other mental health issues—to the right support. I'm also keen to ensure that any opportunity for relocation available to staff is taken up if they so wish. However, it must be said that we expect very few employees to relocate to Manchester or Scotland, and we do not anticipate seeing any employees relocating to Manila. I will endeavour to update Members on a regular basis on the progress that we are making in regard to this particular announcement. As I say, I am confident that the vast majority of people who wish to remain in employment will be able to be supported into alternative jobs within the local area, given the immediate interest that we have been able to ascertain in the days following the announcement.
A gaf fi ddiolch i Suzy Davies am ei chwestiynau, ac a gaf fi ddiolch i'r Aelodau ar draws y Siambr am eu pryderon dwys mewn perthynas â'r newyddion ofnadwy hwn i weithwyr ffyddlon ac ymroddedig iawn? Mae ein holl ymdrechion o fewn y Llywodraeth, a chyda rhanddeiliaid, yn troi yn awr at gefnogi'r gweithlu hwn a gyflogir ar y safle, sydd wedi ennill gwobrau ac sy'n wynebu cyfnod o ansicrwydd ynglŷn â'u gwaith yn y dyfodol. Credaf hefyd y dylem ddweud—ac mae Suzy Davies wedi crybwyll hyn—nad yw penderfyniad Virgin Media yn adlewyrchiad o'r gweithlu mewn unrhyw ffordd, ac mae eu rhagoriaeth yn darparu gwasanaethau cwsmeriaid o'r radd flaenaf wedi cael ei chydnabod ers tro a'i chanmol yn rheolaidd fel arfer gorau. Yn wir, fel y dywedodd Suzy Davies, mae'n arfer gorau sydd wedi ennill gwobrau. Ymddengys bod Virgin Media wedi dod i benderfyniad yn seiliedig ar yr opsiynau rhataf ar gyfer cyfuno.
Mae ein hasesiad o'r tueddiadau swyddi yn y sector penodol hwn yn y dyfodol yn dangos ein bod yn credu bod Cymru mewn sefyllfa dda i gadw cyfran sylweddol o'r bobl a gyflogir mewn canolfannau cyswllt. Y lefel isaf o weithrediadau a fydd yn wynebu'r bygythiad mwyaf o awtomeiddio a deallusrwydd artiffisial yn gyffredinol. Mae'r lefelau isaf hyn o weithrediadau eisoes wedi cael eu hallforio y tu allan i Brydain. Felly, mae'n bosibl y gallem, yn y dyfodol, weld cyfleoedd cyflogaeth yn dychwelyd i'r lefelau uwch o weithrediadau ar haen 1 a haen 2, ac mae Cymru mewn sefyllfa dda, mewn gwirionedd, i gipio cyfran dda o'r gwaith hwnnw.
Yn y cyfamser, yr hyn sydd angen i ni ei wneud, a'r hyn rydym wedi bwrw ati i'w wneud yn syth, yw asesu'r cyfleoedd cyflogaeth mewn busnesau sefydledig eraill ac asesu beth y mae'r cyfleoedd arfaethedig—y mewnfuddsoddiad arfaethedig—yn ei olygu ar gyfer y gweithlu cyfredol. Mae gan fusnesau eraill yn yr ardal ddiddordeb sylweddol yng ngweithlu Virgin Media eisoes, gan gynnwys Virgin Atlantic, sy'n rhan o'r un grŵp Virgin ond maent yn gweithredu mewn ffordd annibynnol. Mae yna fusnesau eraill yn y sector canolfannau cyswllt sy'n awyddus i gyflogi a rhoi swyddi i'r rhai yr effeithir arnynt gan y penderfyniad hwn, oni bai fod y penderfyniad yn cael ei wrthdroi.
Hysbyswyd Fforwm Canolfannau Cyswllt Cymru, fel ninnau, ar ddiwrnod y cyhoeddiad, ac rwyf hefyd yn ymwybodol fod cyflogeion wedi clywed am y cyhoeddiad drwy'r cyfryngau, a chredaf fod hynny'n annerbyniol. Nid yw'n deg ac nid yw'n iawn, a hoffwn i Virgin Media ystyried y ffordd y cafodd rhai o'u gweithwyr wybod am y penderfyniad.
Rydym yn cysylltu gyda'r cwmni. Rwyf hefyd, fel yr amlinellodd yr Aelod, yn sefydlu tasglu a fydd yn cynnwys Gyrfa Cymru, Fforwm Canolfannau Cyswllt Cymru, yr Adran Gwaith a Phensiynau, Iechyd Cyhoeddus Cymru, undebau llafur yn ogystal â swyddogion Llywodraeth Cymru. Rwy'n gobeithio y bydd Virgin Media yn rhan o'r tasglu hwnnw hefyd. Bydd gwaith y tasglu'n atgynhyrchu'r hyn a wnaethom gyda Tesco y llynedd. Bydd yr Aelodau'n falch o wybod bod y mwyafrif helaeth o bobl yr effeithiwyd arnynt gan y penderfyniad hwnnw wedi cael cymorth i ddod o hyd i waith mewn mannau eraill o fewn yr economi leol. Rydym yn gobeithio y bydd yr un peth yn digwydd i staff Virgin Media. Yn wir, rydym yn hyderus iawn y bydd yna gyfleoedd sylweddol ar gyfer y bobl sy'n wynebu ansicrwydd heddiw. Rydym yn benderfynol o weithio ar eu rhan a chyda hwy i sicrhau eu bod yn cael pob cyfle i ddod o hyd i waith cyn gynted â phosibl.
Gall cost ddynol hyn fod yn sylweddol, wrth gwrs, ac am y rheswm hwnnw, bydd Iechyd Cyhoeddus Cymru yn rhan o'r tasglu, yn cynnig gwasanaethau cyfeirio i gyflogeion a allai ddioddef gorbryder, iselder neu broblemau iechyd meddwl eraill—i'w cyfeirio at y cymorth priodol. Rwyf hefyd yn awyddus i sicrhau bod staff yn bachu ar unrhyw gyfle i adleoli sydd ar gael iddynt os ydynt yn dymuno gwneud hynny. Fodd bynnag, mae'n rhaid dweud nad ydym yn disgwyl i lawer o weithwyr adleoli i Fanceinion neu'r Alban, ac nid ydym yn rhagweld y bydd unrhyw weithwyr yn symud i Manila. Byddaf yn ymdrechu'n rheolaidd i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am y cynnydd rydym yn ei wneud mewn perthynas â'r cyhoeddiad hwn. Fel rwy'n dweud, rwy'n hyderus y bydd y mwyafrif helaeth o bobl sy'n dymuno aros mewn gwaith yn gallu cael cymorth i ddod o hyd i swyddi eraill yn yr ardal leol, o ystyried y diddordeb uniongyrchol rydym wedi gallu ei weld yn y dyddiau ar ôl y cyhoeddiad.
As someone who was made redundant by British Steel in the 1980s, I have huge sympathy and huge empathy with those who have been affected, many of whom are my constituents, and some of whom I actually know and will meet over the next week or so. I thank the Cabinet Secretary for the action that he has taken. I don't think that we could ask for any more. I'm very pleased about the taskforce, and I hope that all those people who are currently there and who wish to continue in employment will be able to do so. But we will lose 800 job opportunities in the Swansea area. We're not that well off for jobs that losing 800 job opportunities will not have an effect on the local economy. So, what is the Welsh Government able to do in order to try and bring more employment into the area?
One of the reasons that has been given—I don't know whether officially or unofficially—is that Manchester has such good connections to London, including the expected high speed 2 line, and we can't even get electrification to Swansea. Will the Cabinet Secretary continue to press the Government in Westminster on the importance of electrification to Swansea? It's the signal that it sends out and, as I have said on more than one occasion, it's the importance of saying, 'This is somewhere worth going to, worth creating employment in, because we put electrification there.' Of course, the converse is also true.
Fel rhywun a gafodd ei ddiswyddo gan British Steel yn yr 1980au, mae gennyf gydymdeimlad ac empathi enfawr â'r rhai yr effeithiwyd arnynt, ac mae llawer ohonynt yn etholwyr i mi a rhai ohonynt yn bobl rwy'n eu hadnabod ac y byddaf yn cyfarfod â hwy dros yr wythnos nesaf mewn gwirionedd. Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am y camau y mae wedi'u cymryd. Nid wyf yn credu y gallem ofyn am ragor. Rwy'n falch iawn ynglŷn â'r tasglu, a gobeithiaf y bydd yr holl bobl sydd yno ar hyn o bryd ac sy'n dymuno parhau i weithio yn gallu gwneud hynny. Ond byddwn yn colli 800 o gyfleoedd swyddi yn ardal Abertawe. Nid oes gennym gymaint o swyddi fel na fydd colli 800 o swyddi'n cael effaith ar yr economi leol. Felly, beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i geisio dod â mwy o swyddi i mewn i'r ardal?
Un o'r rhesymau a roddwyd—yn swyddogol neu'n answyddogol, nid wyf yn gwybod—yw bod gan Fanceinion gysylltiadau mor dda â Llundain, gan gynnwys y rheilffordd high speed 2 a ddisgwylir, ac nid ydym yn gallu sicrhau trydaneiddio i Abertawe hyd yn oed. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet barhau i bwyso ar y Llywodraeth yn San Steffan ynglŷn â phwysigrwydd trydaneiddio i Abertawe? Mae'n ymwneud â'r neges y mae'n ei anfon ac fel rwyf wedi'i ddweud ar fwy nag un achlysur, mae'n ymwneud â phwysigrwydd dweud, 'Dyma le sy'n werth mynd iddo, sy'n werth creu gwaith ynddo, oherwydd rydym wedi trydaneiddio yno.' Wrth gwrs, mae'r gwrthwyneb hefyd yn wir.
Well, the Member is absolutely right that good connectivity, principally with London, given the size of the economy of London, particularly with regard to financial and professional services, creative industries and the services sector as a whole—. It's essential that we are better connected to that particular city. Many investors identify a two-hour time limit in terms of where they wish to invest. It is particularly the case, for example, within the creative industries. So, upgrading the south Wales main line between Cardiff and Swansea, following the cancellation of the electrification of that particular piece of infrastructure, is absolutely vital, and we expect that work to be carried out at pace, as I said yesterday.
I can assure the Member, as I said to Suzy Davies, that all options for alternative employment are being explored at the moment. I can't go into any details regarding the companies that have already expressed an interest in taking on people who will be affected by this announcement, but we are aware of at least five to date—major companies that are looking at taking on significant numbers. I've already identified Virgin Atlantic, and I wouldn't wish to go into any detail about the other companies. But in addition to this, we are also looking at bringing forward a number of investment opportunities. There is a very strong pipeline of investments in the regulated contact centre sector, and many of these opportunities are due to be landed in the Swansea area.
Wel, mae'r Aelod yn hollol iawn fod cysylltedd da, yn bennaf â Llundain, o ystyried maint economi Llundain, yn arbennig mewn perthynas â gwasanaethau ariannol a phroffesiynol, diwydiannau creadigol a'r sector gwasanaethau yn ei gyfanrwydd—. Mae'n hanfodol fod gennym gysylltiad gwell â'r ddinas arbennig honno. Mae llawer o fuddsoddwyr yn nodi terfyn amser o ddwy awr o ran lle maent yn dymuno buddsoddi. Mae'n arbennig o wir, er enghraifft, yn y diwydiannau creadigol. Felly, mae uwchraddio prif linell rheilffordd de Cymru rhwng Caerdydd ac Abertawe, yn dilyn canslo'r gwaith o drydaneiddio'r darn arbennig hwnnw o seilwaith, yn gwbl hanfodol, a disgwyliwn i'r gwaith hwnnw gael ei wneud ar fyrder, fel y dywedais ddoe.
Gallaf sicrhau'r Aelod, fel y dywedais wrth Suzy Davies, fod pob opsiwn ar gyfer cyflogaeth amgen yn cael eu harchwilio ar hyn o bryd. Ni allaf roi unrhyw fanylion mewn perthynas â chwmnïau sydd eisoes wedi mynegi diddordeb mewn cyflogi'r bobl yr effeithir arnynt gan y cyhoeddiad hwn, ond rydym yn ymwybodol o bump, o leiaf, hyd yma—cwmnïau mawr sy'n ystyried cyflogi niferoedd sylweddol o bobl. Rwyf eisoes wedi nodi Virgin Atlantic, ac ni fuaswn yn dymuno rhoi unrhyw fanylion am y cwmnïau eraill. Ond yn ogystal â hyn, rydym hefyd yn ystyried cyflwyno nifer o gyfleoedd buddsoddi. Mae yna nifer o fuddsoddiadau yn yr arfaeth yn y sector canolfannau cyswllt a reoleiddir, a disgwylir y bydd llawer o'r cyfleoedd hyn yn glanio yn ardal Abertawe.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
It's fair to say it's been a huge, devastating blow to Swansea—772 jobs, or 800 in round figures, lost, and a knock-on effect on dozens of families locally. My first question is: where can we signpost individual workers who are getting in touch with us as Assembly Members expecting us to have some details to hand with regard to what they do know? I'd be grateful for some practical advice like that to start off with, and I'd be grateful, Cabinet Secretary, for assistance in directing these people, who are in a distressed state now, to the right sort of advice.
I won't rehearse the arguments that others have brought forward, but in terms of proactivity from Welsh Government in these situations, we're aware, obviously, that large amounts of the Welsh economy are based on call centres—call centres largely run by large private businesses. I was just wondering how, as Welsh Government, you are developing relationships with those same big businesses so that there's some sort of empathy, or some sort of working behind the scenes, before we have these huge announcements that, all of a sudden, 800 jobs are going and nobody knows about it—least of all you to know about it. You discovered it the same time that the rest of us did, or as some of our workers did in Swansea—they discovered it from the media.
I would hope there would be some proactivity behind the scenes. It's not without warning. We had the Tesco call centre losing 1,000 jobs from Cardiff last year. We all discovered it at the same time, when it was announced in the media. We were asking then: what about some proactivity? What's the role of Government here in supporting people, or at least working things out before the large balloon goes up and then we have to sort it out there and then? So, in terms of just some more detail on how you're developing those relationships with these large private companies so that we can do something proactively to help our people—. And in terms of alternative jobs, I would press again that we do need alternative jobs, as Mike Hedges has alluded to, in the Swansea area in particular. We've talked a lot about the tidal lagoon, but it's desperately, seriously required now— quality jobs in Swansea bay because we are losing jobs like this all of the time. Diolch yn fawr.
Mae'n deg dweud ei bod wedi bod yn ergyd enfawr, ddinistriol i Abertawe—772 o swyddi, neu 800 mewn ffigurau crwn, wedi'u colli, ac effaith ganlyniadol ar ddwsinau o deuluoedd yn lleol. Fy nghwestiwn cyntaf yw: lle y gallwn gyfeirio gweithwyr unigol sy'n cysylltu â ni fel Aelodau Cynulliad gan ddisgwyl i ni fod â rhywfaint o fanylion wrth law o ran beth y maent yn ei wybod? Buaswn yn ddiolchgar am gyngor ymarferol felly i ddechrau, a buaswn yn ddiolchgar, Ysgrifennydd y Cabinet, am gymorth gyda chyfeirio'r bobl hyn, sy'n gofidio yn awr, at y math cywir o gyngor.
Ni wnaf ailadrodd y dadleuon y mae'r Aelodau eraill wedi'u cyflwyno, ond o ran camau rhagweithiol gan Lywodraeth Cymru yn y sefyllfaoedd hyn, rydym yn ymwybodol, wrth gwrs, fod darnau mawr o economi Cymru yn seiliedig ar ganolfannau galwadau—caiff canolfannau galwadau eu cynnal gan fusnesau preifat mawr i raddau helaeth. Roeddwn yn meddwl tybed sut rydych chi, fel Llywodraeth Cymru, yn datblygu cysylltiadau â'r busnesau mawr hynny fel bod rhyw fath o empathi, neu ryw fath o weithio y tu ôl i'r llenni, cyn ein bod yn cael y cyhoeddiadau mawr hyn fod 800 o swyddi yn sydyn yn cael eu colli a neb yn gwybod am y peth—heb i chi o bawb wybod am y peth. Fe gawsoch wybod yr un pryd â'r gweddill ohonom, neu'r un pryd â rhai o'n gweithwyr yn Abertawe—cawsant wybod gan y cyfryngau.
Buaswn yn gobeithio bod rhywfaint o gamau rhagweithiol yn cael eu cymryd y tu ôl i'r llenni. Cawsom ein rhybuddio. Gwelsom ganolfan alwadau Tesco yn colli 1,000 o swyddi yng Nghaerdydd y llynedd. Cafodd pawb ohonom wybod am hynny ar yr un pryd, pan gyhoeddwyd y newyddion yn y cyfryngau. Roeddem yn gofyn bryd hynny: beth am rywfaint o gamau rhagweithiol? Beth yw rôl y Llywodraeth mewn perthynas â chefnogi pobl, neu o leiaf ddatrys pethau cyn ei bod yn rhy hwyr a'n bod yn gorfod rhoi trefn ar y cyfan yn y fan a'r lle? Felly, o ran ychydig mwy o fanylion ynglŷn â sut rydych yn datblygu'r cysylltiadau hynny gyda'r cwmnïau preifat mawr hyn fel y gallwn wneud rhywbeth rhagweithiol i helpu ein pobl—. Ac o ran swyddi eraill, buaswn yn pwysleisio unwaith eto ein bod angen swyddi eraill, fel y crybwyllodd Mike Hedges, yn ardal Abertawe yn benodol. Rydym wedi siarad llawer am y morlyn llanw, ond mae gwirioneddol angen hwnnw yn awr—swyddi o ansawdd ym mae Abertawe oherwydd rydym yn colli swyddi fel hyn drwy'r amser. Diolch yn fawr.
Dai Lloyd is right to point to the Swansea bay tidal lagoon as a project that could offer, and should be offering, high-quality jobs. The whole point of the economic action plan is to drive up the creation of higher quality, better-paid, more secure employment opportunities. And I think the announcement by Virgin Media demonstrates why we (a) need to supercharge the industries of the future, but also make sure that existing employers within Wales are futureproofed. That's why we've commenced work, the study, on digitisation and automation within the Welsh economy. It's why one of the calls to action concerns futureproofing of businesses, and so we're absolutely determined to make sure that existing jobs are retained, that businesses are futureproofed for the change that is inevitable and will come within the next decade, but also that we're focusing new job creation in those areas of economic activity that are sustainable in the long term.
I think Dai raises the important question of relations, not just between Government and some businesses, but also between trade unions and some businesses, and also stakeholder groups and some businesses. The fact that this particular business is non-unionised and that the Welsh Contact Centre Forum were not made aware of the decision demonstrates that this was a decision that the business reached and wished to keep for sensitive commercial reasons within its own ranks until the point at which the media were informed. But as I said in response to Suzy Davies, I do not think that that's a fair way to treat their own employees.
There are 772 people who have demonstrated great loyalty to the business. Two hundred and twenty are subcontracted to Sitel. Now, I wouldn't wish to raise hopes too high at this stage, but I've asked my officials to explore the potential of Sitel to remain in Swansea. We are hoping that Virgin Media will be supportive of this and will perhaps continue with the existing accommodation, as an interim offer would be particularly helpful in trying to secure as many of those jobs as possible. Notwithstanding this, we will be offering signposting services, primarily to the DWP and Careers Wales—they're certainly the two agencies that I would suggest the Member refers his constituents to in the first instance. But I am also hopeful that Virgin Media will allow on-site workshops to take place involving those partners who will form the taskforce. It's what Tesco allowed on-site when they made the decision last year and it made a huge difference in terms of making sure that people could segue from employment in Tesco to another job, and it also made a very significant difference in minimising the emotional damage of redundancies. So, I'm hopeful that Virgin Media will accept the request from us to allow taskforce partners to go on-site and to offer those people who are going to be affected by this decision valuable workshops in how to get into employment and how to make sure that their well-being is safeguarded in the interim period.
Mae Dai Lloyd yn iawn i gyfeirio at forlyn llanw bae Abertawe fel prosiect a allai gynnig, ac a ddylai gynnig, swyddi o ansawdd uchel. Holl bwynt y cynllun gweithredu economaidd yw creu mwy o gyfleoedd cyflogaeth mwy diogel, o ansawdd gwell, sy'n talu'n well. A chredaf fod cyhoeddiad Virgin Media yn dangos pam fod angen i ni (a) sbarduno diwydiannau'r dyfodol, ond sicrhau hefyd ein bod yn diogelu'r cyflogwyr presennol yng Nghymru ar gyfer y dyfodol. Dyna pam rydym wedi dechrau gwaith, astudiaeth, ar ddigido ac awtomeiddio yn economi Cymru. Dyna pam fod un o'r galwadau i weithredu'n ymwneud â diogelu busnesau ar gyfer y dyfodol, ac felly rydym yn gwbl benderfynol o sicrhau bod swyddi presennol yn cael eu cadw, fod busnesau'n cael eu diogelu ar gyfer y dyfodol, yn barod am y newid anochel a ddaw o fewn y degawd nesaf, ond hefyd ein bod yn canolbwyntio ar greu swyddi newydd mewn meysydd gweithgarwch economaidd sy'n gynaliadwy yn y tymor hir.
Credaf fod Dai yn codi cwestiwn pwysig ynglŷn â chysylltiadau, nid yn unig rhwng y Llywodraeth a busnesau, ond hefyd rhwng undebau llafur a busnesau, a hefyd grwpiau rhanddeiliaid a busnesau. Mae'r ffaith bod y busnes penodol hwn heb undeb a bod Fforwm Canolfannau Cyswllt Cymru heb gael gwybod am y penderfyniad yn dangos bod hwn yn benderfyniad y dymunai'r busnes ei gadw iddynt eu hunain am resymau masnachol sensitif hyd nes y cafodd y cyfryngau eu hysbysu. Ond fel y dywedais mewn ymateb i Suzy Davies, nid wyf yn credu bod honno'n ffordd deg i drin eu gweithwyr eu hunain.
Mae yna 772 o bobl sydd wedi dangos teyrngarwch mawr i'r busnes. Mae 220 wedi'u hisgontractio i Sitel. Nawr, ni fuaswn yn dymuno codi gobeithion ormod ar hyn o bryd, ond rwyf wedi gofyn i fy swyddogion edrych ar y potensial i Sitel aros yn Abertawe. Rydym yn gobeithio y bydd Virgin Media yn cefnogi hyn ac y bydd yn parhau gyda'r trefniadau presennol, efallai, gan y byddai cynnig interim yn arbennig o ddefnyddiol wrth geisio sicrhau cynifer o'r swyddi hynny ag y bo modd. Er hynny, byddwn yn cynnig gwasanaethau cyfeirio, i'r Adran Gwaith a Phensiynau a Gyrfa Cymru yn bennaf—yn sicr, dyna'r ddwy asiantaeth y buaswn yn awgrymu y dylai'r Aelod gyfeirio ei etholwyr atynt yn y lle cyntaf. Ond rwyf hefyd yn obeithiol y bydd Virgin Media yn caniatáu i weithdai gael eu cynnal ar y safle, gan gynnwys y partneriaid a fydd yn ffurfio'r tasglu. Caniatawyd hynny ar y safle gan Tesco pan wnaethant y penderfyniad y llynedd, ac fe wnaeth wahaniaeth enfawr o ran sicrhau bod pobl yn gallu dod o hyd i swydd arall yn dilyn eu gwaith yn Tesco, ac roedd hefyd yn gwneud gwahaniaeth sylweddol iawn o ran lleihau'r niwed emosiynol o ganlyniad i ddiswyddiadau. Felly, rwy'n obeithiol y bydd Virgin Media yn derbyn ein cais i ganiatáu i bartneriaid y tasglu fynd ar y safle a chynnig gweithdai gwerthfawr i'r bobl yr effeithir arnynt gan y penderfyniad hwn ar sut i ddod o hyd i waith a sut i wneud yn siŵr fod eu lles yn cael ei ddiogelu yn y cyfamser.
Cabinet Secretary, I make no apology for repeating a lot of the things that have already been said, but as these 800 people are within my region, it's important to emphasise that my thoughts are with these people who've lost their jobs and wanting to know exactly what we are trying to do and what we are going to do to find alternative employment for these people. Swansea has become something of a specialist in the call-centre sector, and everything must be done to enhance its position by providing a skilled workforce, a low tax environment and world-class infrastructure, and possibly the tidal lagoon, as has already been said by Dai Lloyd. So, Cabinet Secretary, what more can be done than has already been said to make Swansea an attractive place for entrepreneurs and large businesses alike? Thank you.
Ysgrifennydd y Cabinet, nid wyf am ymddiheuro am ailadrodd llawer o'r pethau sydd eisoes wedi cael eu dweud, ond gan fod yr 800 o bobl hyn yn fy rhanbarth i, mae'n bwysig pwysleisio fy mod yn cydymdeimlo â'r bobl hyn sydd wedi colli eu swyddi ac sydd eisiau gwybod yn union beth rydym yn ceisio ei wneud a beth rydym yn bwriadu ei wneud i ddod o hyd i waith arall ar eu cyfer. Mae Abertawe wedi datblygu i fod yn rhyw fath o arbenigwr yn y sector canolfannau galwadau, ac mae'n rhaid gwneud popeth i wella'r statws hwn drwy ddarparu gweithlu medrus, amgylchedd treth isel a seilwaith o'r radd flaenaf, ac o bosibl, y morlyn llanw, fel y mae Dai Lloyd eisoes wedi dweud. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, beth arall y gellir ei wneud y tu hwnt i'r hyn sydd eisoes wedi'i ddweud i sicrhau bod Abertawe yn fan deniadol ar gyfer entrepreneuriaid a busnesau mawr fel ei gilydd? Diolch.
Can I thank the Member for her questions? Swansea has a fantastic future ahead of it. The progress that's been made locally in ensuring that it's a more attractive place in which to live, in which to learn and in which to invest should be admired by all. Indeed, I think Swansea sets the template for many other towns, cities and regions in Wales and the UK when it comes to place building and ensuring that the quality of place is at the centre of any economic development strategy.
In terms of what else we can do, I'm absolutely determined that employment opportunities existing elsewhere, or which are going to be created elsewhere, are brought to those people who are affected by this decision within house, so that we can not only offer within Virgin Media employment workshops, but also ensure that we are taking information about alternative employment into the workplace, so that people don't have to scramble around searching for jobs, worrying whether they're going to be able to make ends meet when Virgin Media finally close their doors. So, again, I would call on Virgin Media to accept our request for those workshops and for those stakeholders that will form the taskforce to be able to have access to their premises.
A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei chwestiynau? Mae gan Abertawe ddyfodol gwych o'i blaen. Dylai pawb edmygu'r cynnydd a wnaed yn lleol ar sicrhau ei fod yn lle mwy deniadol i fyw ynddo, i ddysgu ynddo ac i fuddsoddi ynddo. Yn wir, credaf fod Abertawe yn gosod esiampl i lawer o drefi, dinasoedd a rhanbarthau eraill yng Nghymru ac yn y DU mewn perthynas ag adeiladu lle a sicrhau bod ansawdd lle wrth wraidd unrhyw strategaeth datblygu economaidd.
O ran beth arall y gallwn ei wneud, rwy'n gwbl benderfynol o sicrhau y bydd cyfleoedd cyflogaeth sy'n bodoli mewn mannau eraill, neu a fydd yn cael eu creu mewn mannau eraill, yn cael eu cynnig yn fewnol i'r bobl yr effeithiwyd arnynt gan y penderfyniad hwn, fel y gallwn eu cynnig nid yn unig mewn gweithdai cyflogaeth Virgin Media, ond sicrhau hefyd ein bod yn mynd â gwybodaeth am waith arall i'r gweithle, fel nad oes rhaid i bobl ruthro o gwmpas yn chwilio am swyddi, a phoeni a fyddant yn gallu cael deupen llinyn ynghyd pan fydd Virgin Media yn cau eu drysau am y tro olaf. Felly, unwaith eto, buaswn yn galw ar Virgin Media i dderbyn ein cais i gynnal y gweithdai hynny ac i'r rhanddeiliaid a fydd yn ffurfio'r tasglu allu mynd ar eu safle.
Thank you very much, Cabinet Secretary.
The second topical question this afternoon is by Hefin David and it's to be answered by the Minister for Housing and Regeneration. Hefin David.
Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet.
Mae'r ail gwestiwn amserol y prynhawn yma gan Hefin David a bydd yn cael ei ateb gan y Gweinidog Tai ac Adfywio. Hefin David.
2. Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU am y cynnig arfaethedig i ganoli swyddi presennol yr Adran Gwaith a Phensiynau yn ystâd ddiwydiannol Trefforest? 169
2. What discussions has the Welsh Government had with the UK Government regarding the proposed centralisation of existing Department of Work and Pensions jobs at Treforest industrial estate? 169
Thank you. The leader of the house, as the Welsh Government lead Minister for Better Jobs Closer to Home, has made repeated representations to the UK Government, and in particular the Minister for employment, both in writing and in person, setting out the Welsh Government's serious concerns about this proposal.
Diolch. Mae arweinydd y tŷ, fel Gweinidog arweiniol Llywodraeth Cymru ar gyfer Swyddi Gwell yn Nes at Adref, wedi cyflwyno nifer o sylwadau i Lywodraeth y DU, ac yn benodol i'r Gweinidog cyflogaeth, yn ysgrifenedig ac ar lafar, yn nodi pryderon difrifol Llywodraeth Cymru ynglŷn â'r cynnig hwn.
I'm grateful for that, and I'll stand with my colleagues—Julie Morgan, Lynne Neagle, John Griffiths, Jayne Bryant and Dawn Bowden—who have raised concerns about the impact in their constituencies, and I also thank the work of the Public and Commercial Services Union who have worked very hard in ensuring that we have full knowledge of what is going on here. There was a letter from the Department for Work and Pensions, which was not as full in its explanation as we might like it to be. In Caerphilly, we've got 225 staff who are employed at the Caerphilly benefits centre. A number of my constituents work at other DWP sites in my colleagues' constituencies, and I'm quite sure that other Members will want to raise concerns—those I've not mentioned today. The closure of the DWP office on Castle Street in particular will have a detrimental effect on employment and footfall in Caerphilly town centre. It will take jobs away from an area close to residential premises, close to shops, at a time when we're boosting the Caerphilly town centre. This flies in the face of a very positive announcement today about tourism at Caerphilly castle, and no consideration has been given to the impact on how residents in Caerphilly will reach this site by car.
In the letter from the Department for Work and Pensions, they said that they want to maximise the retention of DWP colleagues—maximise retention of colleagues. It's clear, therefore, that they're actually anticipating losing some people who will not be able to get to the new location. So, we're actually going to see some new recruits at this new location, but they will categorically not be new jobs. It will make it much harder for people in Caerphilly to get there, and therefore, it is something of a misleading statement to even suggest that any of these would be new jobs.
Those that don't agree to the new premises will have to travel to work, as I've said, by car, and congestion in the Caerphilly basin is already a problem. I'd be very concerned to see issues added to that. It also flies in the face of our own stated ambition to bring better jobs closer to home, and what particularly concerned me was that the DWP letter talked about working with the 'Our Valleys, Our Future' strategy. It categorically does not do that. In fact, it does completely the opposite to that. And I was struck by the fact that the first letter I received from the DWP, from the UK Government, was addressed to David Hefin AM, which suggests that they know very little about the workings of this Assembly, and adds further outrage to the fact that they try to tie this announcement to a strategy that they likely know nothing about.
What can the Welsh Government therefore do to ensure that well-paid sustainable jobs remain in our Valleys towns, but, also, to dig deeper into what is really going on here, and the issues that I'm sure my colleagues would want to raise as part of this question?
Diolch am hynny, ac fe ymunaf â fy nghyd-Aelodau—Julie Morgan, Lynne Neagle, John Griffiths, Jayne Bryant a Dawn Bowden—sydd wedi mynegi pryderon am yr effaith yn eu hetholaethau, a diolch hefyd i Undeb y Gwasanaethau Cyhoeddus a Masnachol sydd wedi gweithio'n galed iawn i sicrhau bod gennym y wybodaeth lawn ynglŷn â'r hyn sy'n digwydd yma. Cafwyd llythyr oddi wrth yr Adran Gwaith a Phensiynau, ac nid oedd ei esboniad mor llawn ag y byddem wedi hoffi iddo fod. Yng Nghaerffili, mae gennym 225 aelod o staff a gyflogir yn nghanolfan budd-daliadau Caerffili. Mae nifer o fy etholwyr yn gweithio ar safleoedd eraill yr Adran Gwaith a Phensiynau yn etholaethau fy nghyd-Aelodau, ac rwy'n weddol siŵr y bydd yr Aelodau eraill yn dymuno mynegi pryderon—rhai nad wyf wedi'u crybwyll heddiw. Bydd cau swyddfa'r Adran Gwaith a Phensiynau ar Stryd y Castell yn enwedig yn effeithio'n andwyol ar gyflogaeth a nifer yr ymwelwyr â chanol tref Caerffili. Bydd yn mynd â swyddi o ardal sy'n agos at fannau preswyl, yn agos at siopau, ar adeg pan ydym yn ceisio rhoi hwb i ganol tref Caerffili. Mae hyn yn mynd yn gwbl groes i gyhoeddiad cadarnhaol iawn heddiw am dwristiaeth yng nghastell Caerffili, ac ni roddwyd unrhyw ystyriaeth i sut y bydd trigolion yng Nghaerffili yn cyrraedd y safle hwn mewn car.
Yn y llythyr gan yr Adran Gwaith a Phensiynau, roeddent yn dweud eu bod eisiau cadw cynifer â phosibl o gydweithwyr Adran Gwaith a Phensiynau—cadw cynifer â phosibl o gydweithwyr. Mae'n amlwg, felly, eu bod yn rhagweld y byddant yn colli rhai pobl na fydd yn gallu cyrraedd y lleoliad newydd. Felly, byddwn yn gweld gweithwyr newydd yn cael eu recriwtio yn y lleoliad newydd, ond yn bendant ni fyddant yn swyddi newydd. Bydd yn ei gwneud yn llawer mwy anodd i bobl o Gaerffili gyrraedd yno, ac felly, mae'n ddatganiad camarweiniol i hyd yn oed awgrymu y byddai unrhyw un o'r rhain yn swyddi newydd.
Bydd yn rhaid i'r rheini nad ydynt yn cytuno â chael safle newydd deithio i'r gwaith, fel y dywedais, mewn car, ac mae tagfeydd ym masn Caerffili eisoes yn broblem. Buaswn yn bryderus iawn i weld problemau'n cael eu hychwanegu at hynny. Hefyd, mae'n mynd yn groes i'n huchelgais ein hunain i sicrhau swyddi gwell yn nes at adref, a'r hyn a oedd yn peri pryder i mi yn arbennig oedd bod llythyr yr Adran Gwaith a Phensiynau yn siarad am weithio gyda strategaeth 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol'. Yn bendant nid yw'n gwneud hynny. Mewn gwirionedd, mae'n gwneud y gwrthwyneb llwyr i hynny. A chefais fy nharo gan y ffaith bod y llythyr cyntaf a gefais gan yr Adran Gwaith a Phensiynau, gan Lywodraeth y DU, wedi'i gyfeirio at David Hefin AC, sy'n awgrymu nad ydynt yn gwybod fawr ddim am waith y Cynulliad hwn, gan ei gwneud yn fwy gwarthus byth eu bod yn ceisio clymu'r cyhoeddiad hwn wrth strategaeth nad ydynt, yn ôl pob tebyg, yn gwybod dim amdani.
Felly, beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau y bydd swyddi cynaliadwy sy'n talu'n dda yn aros yn ein trefi yn y Cymoedd, ond hefyd, i balu'n ddyfnach i'r hyn sy'n digwydd yma mewn gwirionedd, a'r materion y credaf yn siŵr y byddai fy nghyd-Aelodau eisiau eu codi yn rhan o'r cwestiwn hwn?
I thank you for those questions and I couldn't agree more about the importance of having these kinds of jobs in our town centres, in terms of footfall in town centres and ensuring that we do have vibrant town centres. So, this news has come as a great disappointment. I completely agree with your comments about Better Jobs Closer to Home, and it's actually something that Julie James brought to the attention of the DWP in one of her earlier letters, where she says,
'These decisions go completely against the Welsh Government's policy for Better Jobs Closer to Home and will impact on some of our most deprived communities. We're working cross-Government to support people into employment in these areas and we also provide strategic investment to attract good jobs with clear career pathways for employees in our most disadvantaged areas. Therefore, the relocation of the DWP staff based in Cwmbran and the other offices earmarked for closure is a significant shift of good jobs in direct contradiction to this policy.'
So, Welsh Government is completely in accord with your assessment of the situation, in terms of it being very much opposed to what we are trying to achieve for the Valleys.
You're quite right, David Hefin, that the Tories just don't understand the Valleys, and for this reason Julie James actually got a map of the Valleys out in order to demonstrate to Damian Hinds in a meeting that transport in the south Wales Valleys isn't perhaps as straightforward as you'd imagine it would be. But these arguments about how difficult it is for staff to be able to get the Treforest site just clearly didn't ring true to him, so they didn't have any impact on the decision that was made.
In terms of any potential job losses, I would just give the Welsh Government's commitment that we would work proactively with individuals through our ReAct programme, and other programmes, in order to support people into new employment, but clearly this isn't where we would like to be.
Diolch ichi am y cwestiynau hynny ac rwy'n cytuno'n llwyr â chi ynglŷn â phwysigrwydd cael y mathau hyn o swyddi yng nghanol ein trefi, o ran nifer y bobl sy'n dod i ganol trefi a sicrhau bod gennym ganol trefi bywiog. Felly, mae'r newyddion hwn yn siom fawr. Cytunaf yn llwyr â'ch sylwadau ynglŷn â Swyddi Gwell yn Nes at Adref, ac mewn gwirionedd mae'n rhywbeth y gwnaeth Julie James ei ddwyn i sylw yr Adran Gwaith a Phensiynau yn un o'i llythyrau cynharach, lle y dywed,
Mae'r penderfyniadau hyn yn mynd yn gwbl groes i bolisi Llywodraeth Cymru ar gyfer Swyddi Gwell yn Nes at Adref a byddant yn effeithio ar rai o'n cymunedau mwyaf difreintiedig. Rydym yn gweithio ar draws y Llywodraeth i gynorthwyo pobl i gael gwaith yn yr ardaloedd hyn ac rydym hefyd yn darparu buddsoddiad strategol i ddenu swyddi da gyda llwybrau gyrfaol clir i weithwyr yn ein hardaloedd mwyaf difreintiedig. Felly, mae adleoli staff yr Adran Gwaith a Phensiynau yng Nghwmbrân a swyddfeydd eraill sydd wedi'u clustnodi ar gyfer cau yn symud llawer o swyddi da yn gwbl groes i'r polisi hwn.
Felly, mae Llywodraeth Cymru yn cytuno'n llwyr â'ch asesiad o'r sefyllfa, o ran ei fod yn gwrthwynebu'n fawr yr hyn y ceisiwn ei gyflawni ar gyfer y Cymoedd.
Rydych yn gywir, David Hefin, nad yw'r Torïaid yn deall y Cymoedd o gwbl, ac am y rheswm hwn tynnodd Julie James fap o'r Cymoedd allan er mwyn dangos i Damian Hinds mewn cyfarfod nad yw trafnidiaeth yng Nghymoedd de Cymru mor syml ag y byddech yn dychmygu. Ond roedd hi'n amlwg nad oedd y dadleuon hyn ynglŷn â pha mor anodd yw hi i staff allu cyrraedd safle Trefforest yn ei argyhoeddi, felly ni chawsant unrhyw effaith ar y penderfyniad a wnaed.
O ran unrhyw golledion swyddi posibl, buaswn yn rhoi ymrwymiad Llywodraeth Cymru y byddem yn gweithio'n rhagweithiol gydag unigolion drwy ein rhaglen ReAct, a rhaglenni eraill, er mwyn cynorthwyo pobl i gael gwaith newydd, ond yn amlwg nid dyma ble yr hoffem fod.
I would like to reinforce, Minister, that it does seem as if the UK Government is seeking political cover for the decision that they've made by trying to explain it, at least partly, in terms of aligning with Welsh Government policy on the location of jobs and relocation of jobs to the Valleys, because, as well as Better Jobs, Closer to Home moving in the opposite direction to that alleged rationale, we also have, of course, Welsh Government policy to regenerate town and city centres. In Newport, for example, some 370 jobs are located in Sovereign House in the city centre, in the benefits office, which would be relocated. So, that would then go against a policy of trying to find use for these city centre premises, and also take spend out of the local economy. So, it would be entirely opposed to a major strand of Welsh Government policy, and have a major impact on that local Newport city centre economy.
Hoffwn ategu, Weinidog, ei bod hi'n ymddangos fel pe bai Llywodraeth y DU yn chwilio am amddiffyniad gwleidyddol am y penderfyniad a wnaethant drwy geisio ei egluro, yn rhannol o leiaf, yn nhermau cyd-fynd â pholisi Llywodraeth Cymru ar leoliad swyddi ac adleoli swyddi i'r Cymoedd, oherwydd, yn ogystal â Swyddi Gwell yn Nes at Adref yn symud i'r cyfeiriad croes i'r sail resymegol honedig honno, mae gennym hefyd, wrth gwrs, bolisi Llywodraeth Cymru i adfywio canol trefi a dinasoedd. Yng Nghasnewydd, er enghraifft, lleolir tua 370 o swyddi yn Sovereign House yng nghanol y ddinas, yn y swyddfa budd-daliadau a fyddai'n cael ei hadleoli. Felly, byddai hynny wedyn yn mynd yn groes i bolisi o geisio dod o hyd i ddefnydd ar gyfer y safleoedd canol dinas hyn, a hefyd yn mynd â gwariant allan o'r economi leol. Felly, byddai'n gwbl groes i elfen bwysig o bolisi Llywodraeth Cymru, ac yn effeithio'n fawr ar economi canol dinas Casnewydd.
Thank you very much, and, again, completely agree that we need people living and working in our town centres to ensure that they are very much vibrant places. So, again, I completely agree with those comments and concerns that you have raised, about the impact that losing so many jobs from a town centre location could have on the ability of small businesses, for example, in the area to remain sustainable.
It also flies in the face of our Valleys taskforce working. Because, again, Julie James said to Damian Hinds that the DWP offices are in some of our most deprived communities in Wales. The Welsh Government established a ministerial taskforce in September 2016 to work with communities in the south Wales Valleys over the course of this Assembly term, with a focus on creating good-quality jobs in the Valleys, and the skills people need to access those jobs has been identified as an early priority. And she was extremely clear in saying,
'The action that you are proposing undermines this policy approach in Wales, which is about ensuring a share of the growth seen south of the M4 corridor is brought into the Valleys, and I urge you to reconsider your proposals to safeguard the jobs in these communities.'
So, your assessment that the UK Government is trying to seek some kind of cover behind Welsh Government policy is again correct, whereas we've been very clear with them throughout that what they're suggesting actually flies in the face of Welsh Government policy.
Diolch yn fawr iawn, ac unwaith eto, rwy'n cytuno'n llwyr fod angen inni gael pobl i fyw a gweithio yng nghanol ein trefi i sicrhau eu bod yn lleoedd bywiog iawn. Felly, unwaith eto, cytunaf yn llwyr â'r sylwadau hynny a'r pryderon a fynegwyd gennych, am yr effaith y gallai colli cynifer o swyddi o leoliad canol tref ei chael ar allu busnesau bach, er enghraifft, yn yr ardal i aros yn gynaliadwy.
Mae hefyd yn groes i'n gwaith gyda thasglu'r Cymoedd. Oherwydd, unwaith eto, dywedodd Julie James wrth Damian Hinds fod swyddfeydd yr Adran Gwaith a Phensiynau yn rhai o'n cymunedau mwyaf difreintiedig yng Nghymru. Sefydlodd Llywodraeth Cymru dasglu gweinidogol ym mis Medi 2016 i weithio gyda chymunedau yng Nghymoedd de Cymru dros dymor y Cynulliad hwn, gyda ffocws ar greu swyddi o ansawdd da yn y Cymoedd, ac mae'r sgiliau sydd eu hangen ar bobl i allu cael y swyddi hynny wedi'u nodi fel blaenoriaeth gynnar. Ac roedd hi'n glir iawn pan ddywedodd,
Mae'r camau yr ydych yn eu hargymell yn tanseilio'r dull polisi hwn yng Nghymru, sy'n ymwneud â sicrhau bod rhan o'r twf a welwyd i'r de o goridor yr M4 yn cael ei dwyn i mewn i'r Cymoedd, ac fe'ch anogaf i ailystyried eich argymhellion i ddiogelu swyddi yn y cymunedau hyn.
Felly, mae eich asesiad fod Llywodraeth y DU yn ceisio cuddio y tu ôl i bolisi Llywodraeth Cymru yn gywir unwaith eto, ond rydym wedi bod yn glir iawn gyda hwy drwy'r cyfan fod yr hyn y maent yn ei awgrymu mewn gwirionedd yn mynd yn groes i bolisi Llywodraeth Cymru.
Minister, the decision to open a new base for the Department for Work and Pensions at Treforest has been welcomed by the Labour leader of Rhondda Cynon Taf County Borough Council, coming as it does after announcements that Transport for Wales, Health Education and Improvement Wales, and the new Welsh Revenue Authority will all have their headquarters situated there—more likely the more employment and more traffic and more everything, development will go in that area, which is welcome news.
Will the First Minister welcome the department's assurance that it will look at alternative roles for those who currently work in Cardiff, Newport, Merthyr Tydfil, Cwmbran and Caerphilly who are unable to relocate to Treforest? And will she undertake to discuss with her colleagues measures to alleviate any potential job losses, such as public transport, to soften the impact on those communities, particularly in and around the south-east Valleys? Thank you.
Weinidog, mae'r penderfyniad i agor canolfan newydd ar gyfer yr Adran Gwaith a Phensiynau yn Nhrefforest wedi cael ei groesawu gan arweinydd Llafur Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf, yn dod fel y mae wedi cyhoeddiadau y bydd pencadlysoedd Trafnidiaeth Cymru, Addysg a Gwella Iechyd Cymru, ac Awdurdod Cyllid Cymru oll yn cael eu lleoli yno—yn fwy tebygol, po fwyaf o gyflogaeth y mwyaf o draffig a'r mwyaf o bopeth, datblygiad a fydd yn mynd i'r ardal honno, sy'n newyddion da.
A wnaiff y Prif Weinidog groesawu sicrwydd yr adran y bydd yn edrych ar rolau eraill ar gyfer y rhai sy'n gweithio ar hyn o bryd yng Nghaerdydd, Casnewydd, Merthyr Tudful, Cwmbrân a Chaerffili nad ydynt yn gallu adleoli i Trefforest? A wnaiff hi ymgymryd i drafod camau gyda'i chyd-Aelodau i liniaru unrhyw golledion swyddi posibl, megis trafnidiaeth gyhoeddus, er mwyn lleddfu'r effaith ar y cymunedau hynny, yn enwedig yng Nghymoedd y de-ddwyrain a'r cylch? Diolch.
I think that finding alternative roles for people who have found that their jobs have been moved to a place that is just completely impractical for them to get to would be the very least that a responsible employer could offer. There are going to be certain transport challenges, no doubt, in terms of people getting to the new site in Treforest, which is one of the reasons why Julie James was so clear in terms of providing the map to the UK Government Minister. We have had some confirmation, just in the past week, about the fact that the Secretary of State for Work and Pensions says that the DWP will offer support with travel costs for a period of three years, for costs over and above existing costs. But, again, that is very little comfort for people who are facing their jobs being moved to somewhere that is beyond their own networks, and where they perhaps will be finding that their caring commitments will be interfered with, and so on.
Credaf mai'r peth lleiaf y gallai cyflogwr cyfrifol ei gynnig fyddai dod o hyd i swyddi eraill ar gyfer pobl sydd wedi canfod bod eu swyddi wedi'u symud i le sy'n gwbl anymarferol iddynt fynd iddo. Bydd yn rhaid wynebu rhai heriau trafnidiaeth, heb amheuaeth, o ran sicrhau bod pobl yn gallu cyrraedd y safle newydd yn Nhrefforest, a dyna un o'r rhesymau pam yr oedd Julie James mor glir ynglŷn â darparu'r map i Weinidog Llywodraeth y DU. Rydym wedi cael peth cadarnhad, yn yr wythnos diwethaf yn unig, o'r ffaith bod yr Ysgrifennydd Gwladol dros Waith a Phensiynau yn dweud y bydd yr Adran Gwaith a Phensiynau yn cynnig cymorth gyda chostau teithio am gyfnod o dair blynedd, ar gyfer costau ychwanegol at y costau presennol. Ond unwaith eto, ychydig iawn o gysur y mae hynny'n ei gynnig i bobl sy'n wynebu eu swyddi'n cael eu symud i rywle y tu hwnt i'w rhwydweithiau eu hunain, a lle y gwelant amharu ar eu hymrwymiadau gofalu ac ati.
I think the DWP's intentions for this relocation have been well known for some time, but it was due to a leak that we knew about the proposed site—it's only now just been confirmed. It's clear that, under this proposal, in my constituency alone, we're going to be losing more than 250—260 jobs, in fact—from Merthyr, to Treforest. And I'd reiterate exactly what Hefin and John have already said about that. Because, although most of these jobs are not being lost to the organisation, they are being relocated, and the towns that they are being relocated from will be hit economically, without any shadow of a doubt. You cannot take 260 jobs out of a town like Merthyr and expect there to be no impact at all.
Even though relocation is being offered to staff, for many, that's not going to be an option, because of the additional travelling times and costs involved in the move, and the difficulties that that's going to present for those with caring responsibilities, for example. And I've already had representations from constituents, saying that they're not going to be able to move for those reasons. And, indeed, the DWP themselves have identified to the Public and Commercial Services Union that at least 600 of those staff are going to be what they call 'outside mobility'; in other words, those are the ones that are not going to be able to be redeployed—600 staff are not going to be able to be redeployed. So, we would obviously be interested to know what's going to happen to them.
Like Hefin, I was also astounded to see the letter from the DWP to AMs whose constituencies are affected—they did get my name right, at least—saying that the move supports 'Our Valleys, Our Future', and that these would be bringing jobs to the Valleys. I've written back to the DWP to advise them—
Credaf fod bwriadau'r Adran Gwaith a Phensiynau ar gyfer yr adleoli hwn wedi bod yn hysbys ers peth amser, ond ni fyddem yn gwybod am y safle arfaethedig oni bai bod y wybodaeth wedi'i datgelu heb ganiatâd—yn awr y mae'n cael ei gadarnhau. Mae'n amlwg, o dan y cynnig hwn, yn fy etholaeth i yn unig, y byddwn yn colli mwy na 250—260 o swyddi, yn wir—o Ferthyr, i Drefforest. A hoffwn ailadrodd yn union yr hyn y mae Hefin a John eisoes wedi'i ddweud am hynny. Oherwydd, er nad yw'r rhan fwyaf o'r swyddi hyn yn cael eu colli i'r sefydliad, maent yn cael eu hadleoli, a bydd y trefi y maent yn cael eu hadleoli ohonynt yn cael eu niweidio'n economaidd heb rithyn o amheuaeth. Ni allwch dynnu 260 o swyddi o dref fel Merthyr a disgwyl na fydd unrhyw effaith o gwbl.
Er bod staff yn cael cynnig adleoli, i lawer ni fydd yn opsiwn, oherwydd yr amserau teithio ychwanegol a'r costau sydd ynghlwm wrth symud, a'r anawsterau y mae'n mynd i'w hachosi i rai â chyfrifoldebau gofalu, er enghraifft. Ac mae etholwyr eisoes wedi sôn wrthyf nad ydynt yn mynd i allu symud am y rhesymau hynny. Ac yn wir, mae'r Adran Gwaith a Phensiynau eu hunain wedi nodi wrth Undeb y Gwasanaethau Cyhoeddus a Masnachol fod o leiaf 600 o'r staff hynny yn mynd i fod 'y tu hwnt i symudedd' fel y maent yn ei alw; mewn geiriau eraill, dyna'r rhai na fydd modd eu hadleoli—ceir 600 o staff na fydd modd eu hadleoli. Felly, yn amlwg byddai gennym ddiddordeb mewn gwybod beth fydd yn digwydd iddynt hwy.
Fel Hefin, synnais innau hefyd weld y llythyr oddi wrth yr Adran Gwaith a Phensiynau at Aelodau'r Cynulliad yr effeithir ar eu hetholaethau—fe gawsant fy enw'n gywir, o leiaf—yn dweud bod y symudiad yn cefnogi 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol', ac y byddai'r rhain yn dod â swyddi i'r Cymoedd. Rwyf wedi ysgrifennu'n ôl at yr Adran Gwaith a Phensiynau i ddweud wrthynt—
Can you come to a question, please?
A wnewch chi ddod at gwestiwn, os gwelwch yn dda?
—what our strategy actually needs, so that they know that it's not relocating existing jobs, but it is actually putting them in more accessible places.
The questions I wanted to ask were, firstly, whether the DWP has actually discussed with Welsh Government the plans for the relocation, which appear to be predicated on a private finance initiative project, or PFI-funded project, which, as we know, in the long term is going to be a huge drain on the public purse. And finally, if you could just repeat—. I think you were talking earlier on about some of the methods of assistance that might be available—the ReAct programme, and so on. What can be used for those people—those 600 people—who clearly are going to be displaced and not relocated as a result of this move?
—beth sydd ei angen ar ein strategaeth mewn gwirionedd, fel eu bod yn gwybod nad mater o adleoli swyddi sydd eisoes yn bodoli ydyw, ond eu rhoi mewn lleoedd mwy hygyrch mewn gwirionedd.
Y cwestiynau yr oeddwn am eu gofyn oedd, yn gyntaf, a yw'r Adran Gwaith a Phensiynau mewn gwirionedd wedi trafod y cynlluniau ar gyfer adleoli gyda Llywodraeth Cymru, cynlluniau sydd i'w gweld fel pe baent yn seiliedig ar brosiect menter cyllid preifat, neu brosiect a ariennir gan PFI, sydd, fel y gwyddom, yn y tymor hir yn mynd i fod yn faich enfawr ar bwrs y wlad. Ac yn olaf, os gallech ailadrodd—. Credaf eich bod wedi sôn yn gynharach am rai o'r dulliau cymorth a allai fod ar gael—y rhaglen ReAct, ac ati. Beth y gellir ei ddefnyddio ar gyfer y bobl hynny—y 600 o bobl—sy'n amlwg yn mynd i gael eu dadleoli ac nid eu hadleoli o ganlyniad i'r symud?
Thank you for those questions and, actually, one of the deep ironies of this is the fact that some of the places where jobs will be moving from are actually strategic hubs within our Valleys taskforce. So, it is just a completely nonsensical argument that the UK Government is in any way trying to support what we're trying to achieve for our Valleys communities.
You're right as well that the news first surfaced as a leak. Welsh Government had no notice of it, so the leader of the house was very clear that she was extremely disappointed that the UK Government didn't consult with the Welsh Government to seek alternative solutions prior to making decisions. And at every point she's been very clear that she's keen that her officials work with the UK Government to explore alternative solutions, including, for example, co-location where feasible with the Welsh Government. But, again, these offers to help and work collaboratively have not been taken up.
The transport issues are very real in terms of people being able to move from your community to Treforest to take up their job. We've just had the statement on the decision of Virgin to close their Swansea plant, and offer some people jobs in Manila. Well, Treforest might as well be Manila for some people who are in this situation, because it's just completely unfeasible.
I know that Julie James has offered to have some discussions looking at things like community transport options, and so on, but again these are just small efforts that we can make to try and make the situation better. But, at every stage, we have opposed this move.
Diolch ichi am y cwestiynau hynny ac mewn gwirionedd, eironi mawr yn hyn yw'r ffaith bod rhai o'r lleoedd y bydd swyddi'n symud ohonynt yn ganolfannau strategol mewn gwirionedd yn nhasglu'r Cymoedd. Felly, mae'n ddadl gwbl hurt fod Llywodraeth y DU mewn unrhyw ffordd yn ceisio cefnogi'r hyn yr ydym yn ceisio ei gyflawni ar gyfer cymunedau'r Cymoedd.
Rydych chi'n gywir hefyd fod y newyddion wedi dod yn amlwg yn gyntaf ar ôl cael ei ddatgelu heb ganiatâd. Ni chafodd Llywodraeth Cymru unrhyw rybudd yn ei gylch, felly roedd arweinydd y tŷ yn glir iawn ei bod yn hynod o siomedig nad ymgynghorodd Llywodraeth y DU â Llywodraeth Cymru i geisio atebion amgen cyn gwneud penderfyniadau. Ac ar bob pwynt mae hi wedi bod yn glir iawn ei bod yn awyddus i'w swyddogion weithio gyda Llywodraeth y DU i edrych ar atebion amgen, gan gynnwys, er enghraifft, cydleoli lle bo hynny'n ymarferol gyda Llywodraeth Cymru. Ond unwaith eto, ni chafodd y cynigion hyn i helpu ac i weithio ar y cyd mo'u derbyn.
Mae'r problemau trafnidiaeth yn real iawn o ran gallu pobl i symud o'ch cymuned i Drefforest i wneud eu gwaith. Rydym newydd gael y datganiad ar benderfyniad Virgin i gau eu ffatri yn Abertawe, a chynnig swyddi i bobl yn Manila. Wel, waeth i Drefforest fod yn Manila i rai pobl sydd yn y sefyllfa hon, oherwydd mae'n hollol anymarferol.
Gwn fod Julie James wedi cynnig cynnal trafodaethau i edrych ar bethau fel opsiynau trafnidiaeth cymunedol ac ati, ond eto ymdrechion bach iawn yw'r rhain y gallwn eu gwneud i geisio gwneud y sefyllfa'n well. Ond ar bob cam, rydym wedi gwrthwynebu'r symud.
I'd like to thank Hefin David for raising this today and, as has been said, there's no doubt that this goes against the Welsh Government's plans for jobs closer to home. It will mean relocating 365 jobs from the heart of Newport, which will have a knock-on effect on the local economy and the footfall in the city centre. The staff at Sovereign House deserve better, and so do all the staff in other offices that are closing down in Wales.
The jobs moving to Treforest are not new jobs. This decision seems to have been drawn up by the UK Government with no understanding at all of the staff that they currently employ's commuting times, or the geography of Wales. Adding at least an extra hour each way on travel by train from Newport could put a huge pressure on parents and grandparents, and people with caring responsibilities. For those travelling by car, I understand that the planning application in Treforest only has 450 parking spaces, which seems totally inadequate for the 1,700 people who will work there.
The UK Government have also failed to recognise the extra financial burden these workers will face because of further travel, although I hear what you've said today about it for a temporary time. But there's no doubt in my mind that this is a betrayal of all the experienced and loyal workforce in Newport. Is the Minister aware of any equality impact assessment by the UK Government, and what more can the Welsh Government do to support the workers and families who will bear the brunt of this terrible decision?
Hoffwn ddiolch i Hefin David am godi'r mater hwn ac fel y dywedwyd, nid oes unrhyw amheuaeth fod hyn yn mynd yn groes i gynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer swyddi yn nes at adref. Bydd yn golygu adleoli 365 o swyddi o galon Casnewydd, a bydd effaith ganlyniadol ar yr economi leol ac ar nifer yr ymwelwyr â chanol y ddinas. Mae'r staff yn Sovereign House yn haeddu gwell, fel y mae'r holl staff mewn swyddfeydd eraill sy'n cau yng Nghymru.
Nid yw'r swyddi sy'n symud i Drefforest yn swyddi newydd. Mae'n ymddangos bod y penderfyniad hwn wedi ei wneud gan Lywodraeth y DU heb unrhyw ddealltwriaeth o gwbl o amseroedd cymudo'r staff y maent yn eu cyflogi ar hyn o bryd, nac o ddaearyddiaeth Cymru. Gallai ychwanegu o leiaf awr ychwanegol bob ffordd ar deithio ar y trên o Gasnewydd roi pwysau enfawr ar rieni a neiniau a theidiau, a phobl â chyfrifoldebau gofalu. I rai sy'n teithio mewn car, rwy'n deall mai lle parcio i 450 o geir yn unig sydd yn y cais cynllunio yn Nhrefforest, sydd i'w weld yn gwbl annigonol i'r 1,700 o bobl a fydd yn gweithio yno.
Mae Llywodraeth y DU hefyd wedi methu â chydnabod y baich ariannol ychwanegol y bydd y gweithwyr hyn yn ei wynebu oherwydd y teithio pellach, er fy mod yn clywed yr hyn rydych wedi'i ddweud heddiw mai am gyfnod dros dro y bydd hynny. Ond nid oes amheuaeth gennyf fod hyn yn bradychu'r gweithlu profiadol a ffyddlon yng Nghasnewydd. A yw'r Gweinidog yn ymwybodol o unrhyw asesiad effaith ar gydraddoldeb gan Lywodraeth y DU, a beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i gefnogi'r gweithwyr a'r teuluoedd a fydd yn dwyn baich y penderfyniad ofnadwy hwn?
I thank you for that question. I'm not aware of any equality impact assessment that has been undertaken by the UK Government, but I'm sure that this is something that the leader of the house will be pursuing with them now that the news has finally become formal regarding the proposed closures and the move of jobs. I just give you a guarantee that we'll work across Government to see what more we can do to support the communities that have been affected and particularly the individuals for whom moving to Treforest just isn't going to be a viable option.
Diolch ichi am y cwestiwn. Nid wyf yn ymwybodol o unrhyw asesiad effaith ar gydraddoldeb a gynhaliwyd gan Lywodraeth y DU, ond rwy'n siŵr fod hyn yn rhywbeth y bydd arweinydd y tŷ yn mynd ar ei drywydd gyda hwy gan fod y newyddion yn ffurfiol bellach ynglŷn â'r cau arfaethedig a symud swyddi. Rwy'n rhoi sicrwydd i chi y byddwn yn gweithio ar draws y Llywodraeth i weld beth yn fwy y gallwn ei wneud i gefnogi'r cymunedau yr effeithiwyd arnynt ac yn enwedig yr unigolion nad yw symud i Drefforest yn mynd i fod yn opsiwn ymarferol iddynt.
Seven hundred and fourteen staff are affected from the Gabalfa site in my constituency of Cardiff North, and there are a high number of those staff who do have disabilities and do have caring responsibilities, so there is huge concern about how they're actually going to cope with this move. Can the Minister find out why a consultation hasn't already started with the staff? Because, as we know, this has been mooted for some time, and the staff do need maximum preparation for this move, so I'd be grateful if she could undertake to ask why this consultation hasn't already started with my constituents and all the other 1,700 people who are suffering in this way.
The other issue, of course, is the loss of expertise. I understand from talking to the PCS union that the staff are already under stress in terms of dealing with the welfare benefits changes that they are undertaking. So, what can we do to ensure that we do retain the expertise, because we are bound to lose a lot of people when this move takes place? And could she confirm that, in the costings from the DWP, all the costs of this move have been fully taken into account? Because there's going to be voluntary redundancy costs, potential compulsory redundancy costs, recruitment of replacement staff, new staff training costs, benefits costs for anyone who cannot find alternative work, and then, also, the impact on the local communities of losing those jobs in those areas, because it's going to have a huge impact on those areas.
It just seems an absolutely crazy policy to move jobs from places that are already struggling and suffering, and really to say that it's to be in line with the Valleys taskforce I think is absolutely disgraceful. So, I'd be grateful if the Minister could take up these issues and also the issue that Dawn raised about is this building being built by a PFI contract.
Effeithir ar 714 o staff o safle Gabalfa yn fy etholaeth i, Gogledd Caerdydd, a cheir nifer fawr o'r rheini sydd ag anableddau ac sydd â chyfrifoldebau gofalu, felly mae pryder aruthrol ynglŷn â sut y maent yn mynd i ymdopi â'r symud. A all y Gweinidog ganfod pam nad oes ymgynghoriad eisoes wedi dechrau gyda'r staff? Oherwydd, fel y gwyddom, crybwyllwyd hyn ers peth amser, ac mae angen cymaint o amser â phosibl ar y staff i baratoi ar gyfer y symud, felly buaswn yn ddiolchgar pe gallai ofyn pam nad yw'r ymgynghoriad hwn eisoes wedi dechrau gyda fy etholwyr a'r 1,700 o bobl eraill sy'n dioddef yn y modd hwn.
Y mater arall, wrth gwrs, yw colli arbenigedd. Deallaf o siarad ag Undeb y Gwasanaethau Cyhoeddus a Masnachol fod y staff eisoes o dan straen o ran ymdopi â'r newidiadau i fudd-daliadau lles y maent yn eu gwneud. Felly, beth y gallwn ei wneud i sicrhau ein bod yn cadw'r arbenigedd, oherwydd byddwn yn sicr o golli llawer o bobl pan fydd y symud hwn yn digwydd? Ac a allai gadarnhau, yn y ffigurau a gafodd gan yr Adran Gwaith a Phensiynau fod holl gostau'r symud hwn wedi cael eu hystyried? Oherwydd bydd yna gostau diswyddo gwirfoddol, costau diswyddo gorfodol posibl, recriwtio staff newydd, costau hyfforddi staff newydd, costau budd-daliadau i unrhyw un sy'n methu dod o hyd i waith arall, a'r effaith hefyd ar gymunedau lleol yn sgil colli'r swyddi yn yr ardaloedd hyn, oherwydd bydd yn cael effaith enfawr ar yr ardaloedd hynny.
Mae'n ymddangos yn bolisi hollol wallgof i symud swyddi o leoedd sydd eisoes yn ei chael hi'n anodd ac yn dioddef, ac mae dweud ei fod yn mynd i gyd-fynd â thasglu'r Cymoedd, credaf fod hynny'n gwbl warthus. Felly, buaswn yn ddiolchgar pe gallai'r Gweinidog ymdrin â'r materion hyn a hefyd y mater a grybwyllodd Dawn ynglŷn ag a yw'r adeilad yn cael ei adeiladu drwy gontract PFI.
Thank you very much for those questions. I will certainly give you an undertaking to explore, alongside the issue of the impact assessment that Jayne Bryant mentioned, the other impact assessments that you have suggested and also the costs of the move. Certainly, I'll work with Julie James in order to get the kind of information that we now require, and either I or Julie will write to Members with the result of those investigations.
I agree that it's completely unfair of the UK Government to be keeping the staff in the dark about this and also to give them essentially a period now, looking towards 2021, of uncertainty. I think it's not the UK Government's intention to start consulting with staff until much closer to the time. I also understand that they're looking towards a phased movement, but, again, once we have more detail and more information about this, I'd be more than happy to share it with Members.
There is one aspect that will be interesting to Julie Morgan particularly, and this is in correspondence last week from Esther McVey, the Secretary of State for Work and Pensions, to the First Minister. She states that there will be capacity for 100 DWP staff to relocate to the Government hub that is currently being constructed in Cardiff, in Central Square. So, that might be of particular interest to Julie.
Diolch yn fawr iawn ichi am y cwestiynau hynny. Yn sicr fe roddaf ymrwymiad i chi y byddaf yn archwilio, ochr yn ochr â'r asesiad effaith a grybwyllodd Jayne Bryant, yr asesiadau effaith eraill a awgrymwyd gennych, a hefyd costau'r symud. Yn sicr, byddwn yn gweithio gyda Julie James er mwyn cael y math o wybodaeth sydd ei hangen arnom bellach, a byddaf i neu Julie yn ysgrifennu at yr Aelodau ynglŷn â chanlyniad yr ymchwiliadau hynny.
Cytunaf ei bod yn gwbl annheg fod Llywodraeth y DU yn cadw staff yn y tywyllwch ynglŷn â hyn ac yn rhoi cyfnod o ansicrwydd iddynt, yn y bôn, rhwng nawr a 2021. Nid wyf yn credu ei bod yn fwriad gan Lywodraeth y DU i ddechrau ymgynghori â staff tan yn llawer agosach at yr amser. Deallaf hefyd eu bod yn edrych ar symud fesul cam, ond unwaith eto, pan fydd gennym fwy o fanylion a mwy o wybodaeth am hyn, byddwn yn fwy na pharod i'w rannu gyda'r Aelodau.
Ceir un agwedd a fydd yn ddiddorol i Julie Morgan yn enwedig, a hynny mewn gohebiaeth yr wythnos diwethaf gan Esther McVey, yr Ysgrifennydd Gwladol dros Waith a Phensiynau i Brif Weinidog Cymru. Mae'n dweud y bydd capasiti i 100 o staff yr Adran Gwaith a Phensiynau adleoli i ganolfan y Llywodraeth sy'n cael ei hadeiladu ar hyn o bryd yng Nghaerdydd, yn y Sgwâr Canolog. Felly, gallai hynny fod o ddiddordeb arbennig i Julie.
Thank you very much, Minister. Thank you.
Diolch yn fawr iawn, Weinidog. Diolch.
Item 4 is 90-second statements, and the first this week is from Vikki Howells.
Eitem 4 yw'r datganiadau 90 eiliad, a daw'r cyntaf yr wythnos hon gan Vikki Howells.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Saturday 5 May marked the start of the 2018 Dystonia Awareness Week. Dystonia affects all ages. It is a very painful, debilitating and disabling disorder. Faulty signals from the brain will cause muscles to spasm and pull on the body incorrectly. The body is forced into twisting, repetitive movements or abnormal postures. It may affect one part of the body or, indeed, multiple areas. In the overwhelming number of cases, there is no cure for dystonia—rather, it is a lifetime condition that must be managed. Dystonia is the third most common neurological condition in Wales. However, it still lacks awareness among the general public and even among some medical professionals. Dystonia Awareness Week aims to change this. The Dystonia Society have arranged for a number of events and activities around their theme, 'Go green and be seen'. The cross-party group on neurological conditions, chaired by Mark Isherwood, has played an excellent role in ensuring the voices of people affected by dystonia are heard here. I also want to thank the health Secretary, Vaughan Gething, for meeting with people with dystonia in my constituency office in Aberdare, and also for acting on a meeting held with the south Wales support group of the Dystonia Society. Since being elected, I have met many people who live with dystonia and still have incredibly full lives. I pay tribute to their courage and their fortitude.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Dydd Sadwrn 5 Mai oedd dechrau Wythnos Ymwybyddiaeth Dystonia 2018. Mae Dystonia yn effeithio ar bob oed. Mae'n anhwylder poenus a gwanychol iawn sy'n anablu. Bydd signalau diffygiol o'r ymennydd yn peri i'r cyhyrau wingo a thynnu'n anghywir ar y corff. Caiff y corff ei orfodi i droi, i wneud symudiadau ailadroddus neu ystumiau annormal. Gall effeithio ar un rhan o'r corff neu yn wir, ar fwy nag un rhan. Yn y mwyafrif llethol o achosion, nid oes modd gwella dystonia—yn hytrach, mae'n gyflwr gydol oes sy'n rhaid ei reoli. Dystonia yw'r cyflwr niwrolegol mwyaf cyffredin ond dau yng Nghymru. Fodd bynnag, ychydig o ymwybyddiaeth ohono a geir ymhlith y cyhoedd a hyd yn oed ymhlith rhai gweithwyr proffesiynol meddygol. Nod Wythnos Ymwybyddiaeth Dystonia yw newid hyn. Mae'r Gymdeithas Ddystonia wedi trefnu nifer o ddigwyddiadau a gweithgareddau ar eu thema, 'Go green and be seen'. Mae'r grŵp trawsbleidiol ar gyflyrau niwrolegol, dan gadeiryddiaeth Mark Isherwood, wedi chwarae rôl ragorol yn sicrhau bod lleisiau pobl yr effeithir arnynt gan ddystonia yn cael eu clywed yma. Hefyd, rwyf am ddiolch i'r Ysgrifennydd iechyd, Vaughan Gething, am gyfarfod â phobl â dystonia yn fy swyddfa etholaeth yn Aberdâr, a hefyd am weithredu ar gyfarfod a gynhaliwyd gyda grŵp cymorth de Cymru o'r Gymdeithas Ddystonia. Ers cael fy ethol, rwyf wedi cyfarfod â llawer o bobl sy'n byw gyda dystonia ac sy'n dal i fyw bywydau llawn iawn. Rwy'n talu teyrnged i'w dewrder a'u cadernid.
Thank you very much. Jayne Bryant.
Diolch yn fawr iawn. Jayne Bryant.
The sixtieth anniversary of the Life Peerages Act 1958 was commemorated last week. One of those instrumental in campaigning for equality in both Houses of Parliament was Margaret Mackworth, Lady Rhondda. A suffragette and a lifelong campaigner for equality of women, she died in 1958, months after the Life Peerages Act was passed, and five years before the Peerage Act 1963 allowed women like herself to sit in the House of Lords. Raised in Newport, she took over as secretary of the local branch of the Women's Social and Political Union—the suffragettes—in 1908. A plaque now marks where she set off a home-made bomb in a post box in 1913, which she was sent to prison for. Although the post box is still standing today, she certainly made her point. During the first world war, she was appointed chief controller of women's recruitment at the Ministry of National Service. After the war, she founded the Time and Tide paper with its all-female board. Against the odds, she gained respect in the male-dominated world of business and became the first female president of the Institute of Directors. Lady Rhondda was a pioneer: she described women's suffrage as 'a draught of fresh air' and gained the nickname 'the Persistent Peeress' in her quest for equality. As her biographer, Angela John, says, in many different ways, and over decades, Lady Rhondda sought to turn the tide of public opinion in twentieth-century Britain. For that, we all owe her a debt of gratitude.
Cafodd trigeinmlwyddiant Deddf Arglwyddiaeth am Oes 1958 ei goffáu yr wythnos diwethaf. Un o'r rhai allweddol a ymgyrchai dros gydraddoldeb yn y Senedd oedd Margaret Mackworth, Arglwyddes Rhondda. Roedd yn swffragét ac yn ymgyrchydd dros gydraddoldeb menywod ar hyd ei hoes, a bu farw yn 1958, fisoedd ar ôl pasio'r Ddeddf Arglwyddiaeth am Oes, a phum mlynedd cyn i Ddeddf Arglwyddiaeth 1963 ganiatáu i fenywod fel hi eistedd yn Nhŷ'r Arglwyddi. Fe'i magwyd yng Nghasnewydd, a daeth yn Ysgrifennydd y gangen leol o Undeb Gymdeithasol a Gwleidyddol y Menywod—y swffragetiaid—yn 1908. Bellach, mae plac yn dynodi lle y bu iddi ffrwydro bom mewn blwch post ym 1913, gweithred y cafodd ei hel i'r carchar amdani. Er bod y blwch post yn dal i sefyll heddiw, fe wnaeth ei phwynt. Yn ystod y rhyfel byd cyntaf, fe'i penodwyd yn brif reolwr recriwtio menywod yn y Weinyddiaeth Gwasanaeth Cenedlaethol. Ar ôl y rhyfel, sefydlodd bapur Time and Tide gyda'i fwrdd o aelodau benywaidd yn unig. Yn groes i'r disgwyl, enillodd barch mewn byd busnes wedi'i ddominyddu gan ddynion a daeth yn llywydd benywaidd cyntaf Sefydliad y Cyfarwyddwyr. Roedd Arglwyddes Rhondda yn arloeswr: disgrifiodd y bleidlais i fenywod fel 'chwa o awyr iach' a chafodd y llysenw 'Persistent Peeress' yn ei hymdrech i sicrhau cydraddoldeb. Fel y dywed ei bywgraffydd, Angela John, mewn llawer o ffyrdd gwahanol, a dros y degawdau, ceisiodd Arglwyddes Rhondda droi llanw'r farn gyhoeddus ym Mhrydain yn yr ugeinfed ganrif. Am hynny, mae arnom ddiolch mawr iddi.
Thank you.
Diolch.
Yr eitem nesaf yw dadl ar adroddiad Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau, prentisiaethau yng Nghymru, a galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig—Russell George.
The next item is the debate on the Economy, Infrastructure and Skills Committee report on apprenticeships in Wales. I call on the Chair of the committee to move the motion—Russell George.
Cynnig NDM6716 Russell George
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn nodi adroddiad Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau ar Brentisiaethau yng Nghymru, a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 14 Chwefror 2018.
Motion NDM6716 Russell George
The National Assembly for Wales:
Notes the Economy, Infrastructure and Skills Committee’s report into Apprenticeships in Wales which was laid in the Table Office on 14 February 2018.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Deputy Presiding Officer. I move the motion. Over the last 15 months or so, the Economy, Infrastructure and Skills Committee has been somewhat obsessed with apprenticeships. In addition to the report we're debating today, we've also reported on the introduction of the UK Government's apprenticeship levy, and just last month we scrutinised the Minister again, assessing the impact of that levy one year on. We have dedicated so much of the committee's time to apprenticeships because we think they are important. Apprenticeships matter: they offer a great way for people to earn as they learn and for employers to invest in the skills their businesses need. Whilst we've badged this piece of work an 'inquiry into apprenticeships', the terms of reference were fairly wide-ranging and allowed us to look at issues including careers advice and aspects of vocational training in general. I'm sure today's debate will be equally wide-ranging.
In my contribution today, I do want to focus on the key appeal that the committee has issued. In our evidence, we heard from providers, apprentices and young people who hadn't gone down that route, and we heard a number of times that economic barriers—the cost of travel, the cost of buying a suit for an interview, et cetera—can prevent young people from taking up opportunities, and our response to this was to question the Government on what they can do, and we made two recommendations in that regard. Our recommendation 6 was that the Welsh Government should create a competitive hardship fund for apprentices on the lowest pay levels, or create other concessions, such as concessionary bus or rail cards, as exist for other students.
Our recommendation 7 was that the Welsh Government should establish a universal grant to cover living costs for all apprentices, as is due to be available for Welsh university students from 2018-19. At the heart of this debate, I think, at the heart of this question, is fairness. And I think there's probably widespread agreement across this Chamber that we consider academic and vocational learning equal—that there is parity between the two routes. But what we haven't yet achieved is parity of support for students going down both routes. So, I think there is a strong and compelling moral case for the Welsh Government to apply similar levels of support to apprentices as would be available to their peers in full-time higher education.
In adverts to promote its new package of measures for university students, the Welsh Government has declared it to be the most generous student support package in the UK and level of support that young people heading off to university can expect. I'll say it again: the most generous support package in the UK. So, today, I want to use this opportunity in this debate to call for Wales's apprentices to have an equally generous support package.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n gwneud y cynnig. Dros y 15 mis diwethaf, fwy neu lai, mae Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau wedi bod ag obsesiwn braidd gyda phrentisiaethau. Yn ychwanegol at yr adroddiad rydym yn ei drafod heddiw, rydym hefyd wedi adrodd ar gyflwyno ardoll prentisiaethau Llywodraeth y DU, ac yn y mis diwethaf yn unig buom yn craffu ar waith y Gweinidog eto, gan asesu effaith yr ardoll honno un flwyddyn ers ei chychwyn. Rydym wedi neilltuo llawer o amser y pwyllgor ar brentisiaethau am ein bod yn credu eu bod yn bwysig. Mae prentisiaethau'n bwysig: maent yn cynnig ffordd wych i bobl ennill cyflog wrth iddynt ddysgu ac i gyflogwyr fuddsoddi yn y sgiliau y mae eu busnesau eu hangen. Er ein bod wedi galw'r gwaith hwn yn 'ymchwiliad i brentisiaethau', roedd y cylch gorchwyl yn weddol eang ac yn caniatáu inni edrych ar faterion sy'n codi gan gynnwys cyngor ar yrfaoedd ac agweddau ar hyfforddiant galwedigaethol yn gyffredinol. Rwy'n siŵr y bydd y ddadl heddiw yr un mor bellgyrhaeddol.
Yn fy nghyfraniad heddiw, hoffwn ganolbwyntio ar yr apêl allweddol y mae'r pwyllgor wedi'i chyhoeddi. Yn ein tystiolaeth, clywsom gan ddarparwyr, prentisiaid a phobl ifanc nad oedd wedi dilyn y llwybr hwnnw, a chlywsom nifer o weithiau fod rhwystrau economaidd—cost teithio, y gost o brynu siwt ar gyfer cyfweliad, ac ati—yn gallu atal pobl ifanc rhag manteisio ar gyfleoedd, a'n hymateb ni i hyn oedd holi'r Llywodraeth beth y gallant ei wneud, a gwnaethom ddau argymhelliad yn hynny o beth. Ein hargymhelliad 6 oedd y dylai Llywodraeth Cymru greu cronfa galedi gystadleuol ar gyfer prentisiaid ar y lefelau cyflog isaf, neu greu consesiynau eraill, megis cardiau bws neu reilffyrdd rhatach, fel sy'n bodoli ar gyfer myfyrwyr eraill.
Ein hargymhelliad 7 oedd y dylai Llywodraeth Cymru sefydlu grant cyffredinol ar gyfer costau byw i bob prentis, fel sydd i fod ar gael ar gyfer myfyrwyr prifysgol yng Nghymru o 2018-19. Wrth wraidd y ddadl hon, rwy'n credu, wrth wraidd y cwestiwn hwn, y mae tegwch. A chredaf y ceir cytundeb cyffredinol ar draws y Siambr hon ein bod yn ystyried dysgu academaidd a galwedigaethol yn gyfartal—y ceir cydraddoldeb rhwng y ddau lwybr. Ond yr hyn nad ydym wedi'i gyflawni eto yw cydraddoldeb o ran cymorth i'r myfyrwyr sy'n dilyn y ddau lwybr. Felly, credaf fod yna achos moesol cryf a grymus dros weld Llywodraeth Cymru yn cynnig lefelau tebyg o gymorth i brentisiaid ag a fyddai ar gael i'w cyfoedion mewn addysg uwch amser llawn.
Mewn hysbysebion i hybu ei phecyn newydd o fesurau ar gyfer myfyrwyr prifysgol, mae Llywodraeth Cymru wedi datgan mai dyma'r pecyn cymorth mwyaf hael i fyfyrwyr yn y DU a'r lefel o gymorth y gall pobl ifanc sy'n mynd i'r brifysgol ei ddisgwyl. Rwy'n mynd i'w ddweud eto: y pecyn cymorth mwyaf hael yn y DU. Felly, heddiw, rwyf am ddefnyddio'r cyfle hwn yn y ddadl i alw am becyn cymorth yr un mor hael ar gyfer prentisiaid Cymru.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yes.
Gwnaf.
Thank you. I think this parity point is particularly important, and I'm thinking of young adult carers who, at the moment, have financial disincentives for not going into higher education or, indeed, apprenticeships. When Welsh Government is listening and thinking how to respond to this report, would you agree with me that they should be considering ways to help young adult carers into apprenticeships, but also make it easier for businesses to take on young adult carers with a slightly less consistent ability to attend?
Diolch. Credaf fod y pwynt ynglŷn â chydraddoldeb yn arbennig o bwysig, ac rwy'n meddwl am ofalwyr sy'n oedolion ifanc sydd, ar hyn o bryd, yn wynebu rhwystrau ariannol sy'n eu datgymell rhag camu ymlaen i addysg uwch, neu i brentisiaethau, yn wir. Pan fydd Llywodraeth Cymru yn gwrando ac yn meddwl sut i ymateb i'r adroddiad hwn, a gytunwch y dylai ystyried ffyrdd o helpu oedolion ifanc sy'n ofalwyr i gychwyn prentisiaethau, a'i gwneud yn haws hefyd i fusnesau gyflogi oedolion ifanc gyda gallu ychydig yn llai cyson i fynychu?
Thank you, Suzy. I don't think we had that precise evidence in the inquiry, but I think what you said is in line with the committee's thinking as well, and I suppose very much it feeds into our recommendations 6 and 7, which, I was about to go on to say, the Government has accepted, actually, in principle, pending the completion of ongoing consultation. I think I'm accepting of that; I accept that point as a sensible step. But I do trust that any delay will be short and that action will follow swiftly.
Providing parity of support, I think, is important in itself, but it also reinforces the message that both routes are equally important and valid. That message is an important one, as one of our findings was that perceptions of apprenticeships can lag behind the reality in the minds of parents and teachers. As a committee, we felt that there was more that the Welsh Government could do to support employers in raising awareness among a wider range of young people of the benefits of apprenticeships. The Government has rejected this recommendation on the grounds that it already provides extensive information. But I do have to say that's a shame, as it was clear to us that, whatever information is available, it hasn't reached everyone who needs it, and many young people still feel their teachers and parents aren't giving enough support and encouragement to vocational routes.
The Welsh Government's latest figures show a 60/40 gender split among all apprentices, with women in the majority. But, on digging further, there remains a stubborn gender difference in particular sectors. So, the committee recommended that there should be no let-up in the support to tackling the wider prejudices and conventions regarding gender and careers and that the widest opportunity is available to all. I'm pleased that the Welsh Government has accepted this recommendation.
The Welsh Government also accepted our call for more action to be put to the under-representation of disabled people. Written evidence from Remploy highlighted that only 2.7 per cent of learners in work-based learning provision, and 1.3 per cent of apprenticeships in Wales, are disabled. This compares to 9 per cent in England. So, I do look forward to some progress being made in that area.
Both in this inquiry and in our recent review of the apprenticeship levy, there was a growing concern that Wales has fallen behind England in the roll-out of degree apprenticeships. There are around 10,000 degree apprenticeships in England this academic year, compared to none in Wales. So, the committee recommended that the Welsh Government sets a deadline for the teaching of degree apprenticeships, but that has been rejected. The Minister has said that the money is available and that it is up to universities, as autonomous bodies, to determine when they start. But who is at fault is not really of concern to me or the committee; the issue is a growing perception in Wales that Wales is lagging behind. I would urge the Minister for skills and, indeed, the Cabinet Secretary for Education to bring their influence to bear so that Wales picks up the pace when it comes to degree apprenticeships.
Our final recommendation was that Estyn should consider how best to include in its inspections the availability and quality of careers advice on vocational courses and training, including apprenticeships in schools. While Estyn do look at careers advice, it's not often a priority area, and we wanted to move it up the agenda. Schoolteachers—most of them—who themselves followed an academic pathway will naturally think that that route is suitable for other young people. And the funding regime, of course, is also all about retaining young people in a school's own sixth form, because of the positive impact that that has on school funding. So, there's a built-in incentive there to showcase that route.
So, Deputy Presiding Officer, at the very least, I hope that this debate and the publicity around it will encourage young people and the teachers and parents they lean on for advice to look at apprenticeships as a positive life option and the opportunities that they offer. I look forward to the debate this afternoon.
Diolch i chi, Suzy. Nid wyf yn meddwl ein bod wedi cael yr union dystiolaeth honno yn yr ymchwiliad, ond credaf fod yr hyn a ddywedoch yn cyd-fynd â meddwl y pwyllgor hefyd, ac mae'n debyg ei fod yn bwydo i mewn i argymhellion 6 a 7 yn dda iawn, ac roeddwn am fwrw ymlaen i ddweud bod y Llywodraeth wedi'u derbyn mewn egwyddor, mewn gwirionedd, wrth aros i'r ymgynghoriad sydd ar y gweill ddod i ben. Rwy'n credu fy mod yn derbyn hynny; rwy'n derbyn y pwynt fel cam synhwyrol. Ond rwy'n hyderus y bydd unrhyw oedi yn fyr ac y bydd camau gweithredu'n dilyn yn gyflym.
Mae darparu cydraddoldeb o ran cymorth yn bwysig ynddo'i hun yn fy marn i, ond mae hefyd yn atgyfnerthu'r neges fod y ddau lwybr yr un mor bwysig a dilys. Mae'r neges honno yn un bwysig, gan mai un o'n darganfyddiadau oedd y gall canfyddiadau o brentisiaethau lusgo ar ôl y realiti ym meddyliau rhieni ac athrawon. Fel pwyllgor, teimlem fod mwy y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud i gynorthwyo cyflogwyr i godi ymwybyddiaeth ymysg amrywiaeth ehangach o bobl ifanc o fanteision prentisiaethau. Mae'r Llywodraeth wedi gwrthod yr argymhelliad hwn ar y sail ei bod eisoes yn darparu gwybodaeth helaeth. Ond rhaid imi ddweud bod hynny'n drueni, gan ei bod yn amlwg i ni, pa wybodaeth bynnag sydd ar gael, nad yw wedi cyrraedd pawb sydd ei hangen, ac mae llawer o bobl ifanc yn dal i deimlo nad yw eu hathrawon a'u rhieni yn rhoi digon o gefnogaeth ac anogaeth i lwybrau galwedigaethol.
Dengys ffigurau diweddaraf Llywodraeth Cymru raniad 60/40 rhwng y rhywiau o'r holl brentisiaid, gyda menywod yn y mwyafrif. Ond wrth balu'n ddyfnach, erys gwahaniaeth ystyfnig rhwng y rhywiau mewn sectorau penodol. Felly, argymhellodd y pwyllgor na ddylid llaesu dwylo o ran y cymorth a roddir i fynd i'r afael â rhagfarnau a chonfensiynau ehangach ynglŷn â rhyw a gyrfaoedd, a bod y cyfle ehangaf ar gael i bawb. Rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn yr argymhelliad hwn.
Hefyd, derbyniodd Llywodraeth Cymru ein galwad am fwy o weithredu ynglŷn â diffyg cynrychiolaeth pobl anabl. Amlygodd tystiolaeth ysgrifenedig gan Remploy mai 2.7 y cant yn unig o ddysgwyr mewn darpariaeth ddysgu seiliedig ar waith, ac 1.3 y cant yn unig o brentisiaid yng Nghymru sy'n anabl. Mae hyn yn cymharu â 9 y cant yn Lloegr. Felly, rwy'n edrych ymlaen at weld peth cynnydd yn cael ei wneud o ran hynny.
Yn yr ymchwiliad hwn ac yn ein hadolygiad diweddar o'r ardoll brentisiaethau, roedd yna bryder cynyddol fod Cymru yn llusgo y tu ôl i Loegr mewn perthynas â chyflwyno'r radd-brentisiaeth. Ceir oddeutu 10,000 o radd-brentisiaethau yn Lloegr y flwyddyn academaidd hon, o'i gymharu â dim un yng Nghymru. Felly, argymhellodd y pwyllgor y dylai Llywodraeth Cymru osod terfyn amser ar gyfer addysgu gradd-brentisiaethau, ond gwrthodwyd hynny. Mae'r Gweinidog wedi dweud bod yr arian ar gael ac mai mater i brifysgolion, fel cyrff annibynnol, yw penderfynu pa bryd y byddant yn dechrau. Ond nid pwy sydd ar fai sy'n fy mhoeni i a'r pwyllgor mewn gwirionedd; y broblem yw fod yna ganfyddiad cynyddol yng Nghymru fod Cymru ar ei hôl hi. Buaswn yn annog y Gweinidog sgiliau ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg yn wir, i ddefnyddio eu dylanwad fel bod Cymru'n cyflymu'r broses mewn perthynas â gradd-brentisiaethau.
Ein hargymhelliad olaf oedd y dylai Estyn ystyried sut y mae mynd ati yn y ffordd orau i gynnwys yn ei arolygiadau argaeledd ac ansawdd cyngor gyrfaoedd ar gyrsiau galwedigaethol a hyfforddiant, gan gynnwys prentisiaethau mewn ysgolion. Er bod Estyn yn edrych ar gyngor gyrfaoedd, nid yw'n aml yn faes blaenoriaeth, ac roeddem am ei symud yn uwch ar yr agenda. Bydd athrawon ysgol—y rhan fwyaf ohonynt—sydd wedi dilyn llwybr academaidd eu hunain yn naturiol yn meddwl bod y llwybr hwnnw'n addas i bobl ifanc eraill. Ac mae'r drefn ariannu, wrth gwrs, yn ymwneud â chadw pobl ifanc yn chweched dosbarth yr ysgol ei hun oherwydd yr effaith gadarnhaol a gaiff hynny ar ariannu ysgolion. Felly, mae yna gymhelliant parod yno i ffafrio'r llwybr hwnnw.
Felly, Ddirprwy Lywydd, rwy'n gobeithio fan lleiaf y bydd y ddadl hon a'r cyhoeddusrwydd o'i hamgylch yn annog pobl ifanc, a'r athrawon a'r rhieni y maent yn pwyso arnynt am gyngor, i edrych ar brentisiaethau a'r cyfleoedd y byddant yn eu cynnig fel opsiwn cadarnhaol mewn bywyd. Edrychaf ymlaen at y ddadl y prynhawn yma.
Can I thank the committee for their very detailed report on the work that they did from their inquiry? I want to take the opportunity to talk more widely about apprenticeships, before making some comments that I think are probably relevant to recommendations 6 and 7 around apprentice pay.
It's clear to me that well-structured training can deliver the skilled workforces that we require, and that remains vital to the future health of the economy in communities across Wales, especially for improving opportunities in our Valleys communities. Apprenticeship opportunities are key for many local economies and I know the value of them in Merthyr Tydfil and Rhymney. Companies like General Dynamics Land Systems UK in Pentrebach have a strong and successful record on apprenticeships, working closely with Merthyr college to deliver the skills that are needed in order to deliver its cutting-edge Ajax family of vehicles to the British army. In south Wales, General Dynamics Land Systems UK currently delivers two four-year apprenticeships in mechanical manufacturing and engineering technical support. Its current 12 apprentices—a number that is growing year on year—will receive an NVQ level 3 and higher national certificate in their fields, and the company is also branching out to provide apprenticeships in non-engineering fields such as quality and facilities. This shows a clear commitment from the company to the constituency, to its employees, and, particularly, to young people, and that is the good news about apprenticeships.
In contrast, however, the apprenticeship pay survey 2016, which was undertaken by the UK Department for Business, Energy and Industrial Strategy, points to a number of issues that should concern us, and this links directly with recommendations 6 and 7 around pay levels and the cost of living for apprentices. I was particularly interested in the data around compliance with the national minimum wage and the national living wage. While acknowledging methodology issues and changes in the rates applicable, the survey identifies that, in 14 per cent of cases in Wales, apprentices at levels 2 and 3 were paid below the appropriate minimum wage or national living wage, and that has to be a worry. Furthermore, the survey highlighted that the proportion of apprentices with non-compliant pay increased among those aged 19 to 20 in the second year of their apprenticeship—a further cause for worry.
Of course, the responsibility to make sure that apprentices are treated fairly rests with the employer, but businesses clearly need to understand those responsibilities. Research from the Learning and Work Institute Cymru found that a fifth of employers hadn't heard about the apprentice minimum wage and that more than 40 per cent didn't know that off-the-job training needed to be paid. But, most importantly for me, the survey highlights the importance of the UK Government ensuring compliance with such important legislation, and while I'm supportive of the proposals for additional support to apprentices that are set out in the report, we must look to the UK Government to more rigorously uphold the minimum wage and the living wage as that, in turn, secures fairness for everyone, including apprentices.
Usefully, the Learning and Work Institute recommended action in three crucial areas: firstly, around raising employer awareness so that all employers are aware of the rules; secondly, clear information setting out minimum wage entitlements at the start of an apprenticeship and more responsibility on training providers to ensure that this happens; and thirdly, better enforcement and support for apprentices when there is a problem. I would add here that I think there is also a responsibility on trade unions to prioritise organising and support for apprentices.
Because we all know that apprenticeships can be an exciting pathway to a successful job and career, and we also know that this Welsh Government is committed to a fair work agenda. So, I hope that the Minister would agree that a new fair work commission should take a look at the findings of the survey that I've been quoting from and that it should also be looked at when implementing the new economic contract. I hope that Welsh Government consider how, going forward, the research can also help to further shape our apprenticeship programme in Wales to ensure that those taking up apprenticeships are fairly treated. Finally, I hope that the Minister will be able to write to the UK Government pressing the case for more rigorous enforcement of apprenticeship wages. These are hard-fought-for rights that no Government should allow to be flouted on their watch.
A gaf fi ddiolch i'r pwyllgor am ei adroddiad manwl iawn ar y gwaith a wnaethant o'u hymchwiliad? Rwyf am fanteisio ar y cyfle i siarad yn fwy eang ynglŷn â phrentisiaethau, cyn gwneud rhai sylwadau y credaf eu bod, mae'n debyg, yn berthnasol i argymhellion 6 a 7 ynglŷn â chyflog prentisiaid.
Mae'n amlwg i mi y gall hyfforddiant wedi'i strwythuro'n dda sicrhau'r gweithluoedd medrus sydd eu hangen arnom, ac sy'n parhau i fod yn hanfodol i iechyd yr economi mewn cymunedau ledled Cymru yn y dyfodol, yn enwedig ar gyfer gwella cyfleoedd yn ein cymunedau yn y Cymoedd. Mae cyfleoedd prentisiaeth yn allweddol ar gyfer llawer o economïau lleol, a gwn eu gwerth ym Merthyr Tudful a Rhymni. Mae gan gwmnïau fel General Dynamics Land Systems UK ym Mhentre-bach hanes cryf a llwyddiannus mewn perthynas â phrentisiaethau, gan weithio'n agos gyda choleg Merthyr i ddarparu'r sgiliau sydd eu hangen er mwyn darparu eu teulu Ajax arloesol o gerbydau i fyddin Prydain. Yn ne Cymru, mae General Dynamics Land Systems UK ar hyn o bryd yn darparu dwy brentisiaeth bedair blynedd mewn gweithgynhyrchu mecanyddol a chymorth technegol peirianyddol. Bydd eu 12 o brentisiaid presennol—nifer sy'n tyfu o flwyddyn i flwyddyn—yn cael tystysgrif genedlaethol NVQ lefel 3 ac uwch yn eu meysydd, ac mae'r cwmni hefyd yn ehangu i ddarparu prentisiaethau mewn meysydd heblaw peirianneg megis ansawdd a chyfleusterau. Mae hyn yn dangos ymrwymiad clir gan y cwmni i'r etholaeth, i'w weithwyr, ac yn arbennig, i bobl ifanc, a dyna'r newyddion da am brentisiaethau.
Mewn cyferbyniad, fodd bynnag, mae arolwg cyflogau prentisiaethau 2016, a wnaed gan Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol y DU, yn cyfeirio at nifer o faterion a ddylai fod o bwys i ni, ac mae hyn yn cysylltu'n uniongyrchol ag argymhellion 6 a 7 ynghylch lefelau cyflog a chostau byw ar gyfer prentisiaid. Roedd gennyf ddiddordeb arbennig yn y data ynghylch cydymffurfio â'r isafswm cyflog cenedlaethol a'r cyflog byw cenedlaethol. Er ei fod yn cydnabod materion sy'n codi o fethodoleg a newidiadau yn y cyfraddau sy'n gymwys, mae'r arolwg yn nodi bod prentisiaid ar lefel 2 a 3, mewn 14 y cant o achosion yng Nghymru, yn cael llai na'r isafswm cyflog priodol neu'r cyflog byw cenedlaethol, ac mae'n rhaid bod hynny'n peri pryder. Yn ogystal, amlygodd yr arolwg fod cyfran y prentisiaid nad yw eu cyflogau'n cydymffurfio yn cynyddu ymhlith rhai rhwng 19 a 20 oed yn ail flwyddyn eu prentisiaeth—achos pryder pellach.
Wrth gwrs, y cyflogwr sy'n gyfrifol am wneud yn siŵr fod prentisiaid yn cael eu trin yn deg, ond mae'n amlwg fod angen i fusnesau ddeall y cyfrifoldebau hynny. Canfu ymchwil gan Sefydliad Dysgu a Gwaith Cymru fod un o bob pump cyflogwr heb glywed am yr isafswm cyflog i brentisiaid ac nid oedd dros 40 y cant yn gwybod bod angen talu am hyfforddiant i ffwrdd o'r gwaith. Ond yn bwysicaf i mi, mae'r arolwg yn amlygu pa mor bwysig yw hi fod Llywodraeth y DU yn sicrhau cydymffurfiaeth â deddfwriaeth bwysig o'r fath, ac er fy mod yn cefnogi'r cynigion am gymorth ychwanegol i brentisiaid a nodwyd yn yr adroddiad, rhaid inni ddisgwyl i Lywodraeth y DU gynnal yr isafswm cyflog a'r cyflog byw yn gadarn gan fod hynny, yn ei dro, yn sicrhau tegwch i bawb, gan gynnwys prentisiaid.
Yn ddefnyddiol, argymhellodd y Sefydliad Dysgu a Gwaith gamau gweithredu mewn tri maes allweddol: yn gyntaf, ynghylch codi ymwybyddiaeth cyflogwyr fel bod yr holl gyflogwyr yn ymwybodol o'r rheolau; yn ail, gwybodaeth glir yn nodi hawliau i isafswm cyflog ar ddechrau prentisiaeth a mwy o gyfrifoldeb ar ddarparwyr hyfforddiant i sicrhau bod hyn yn digwydd; ac yn drydydd, gwell gorfodaeth a chymorth ar gyfer prentisiaid pan fo problem. Buaswn yn ychwanegu yma fy mod yn credu hefyd fod yna gyfrifoldeb ar undebau llafur i roi blaenoriaeth i drefnu a rhoi cymorth i brentisiaid.
Oherwydd mae pawb ohonom yn gwybod y gall prentisiaethau fod yn llwybr cyffrous i yrfa a swydd lwyddiannus, a gwyddom hefyd fod Llywodraeth Cymru yn ymrwymedig i agenda gwaith teg. Felly, gobeithio y byddai'r Gweinidog yn cytuno y dylai comisiwn gwaith teg newydd edrych ar ganfyddiadau'r arolwg y bûm yn dyfynnu ohono ac y dylid edrych arno hefyd wrth weithredu'r contract economaidd newydd. Rwy'n gobeithio bod Llywodraeth Cymru yn ystyried sut, wrth symud ymlaen, y gall yr ymchwil helpu hefyd i roi mwy o siâp i'n rhaglen brentisiaeth yng Nghymru er mwyn sicrhau bod y rhai sy'n ymgymryd â phrentisiaethau yn cael eu trin yn deg. Yn olaf, gobeithio y bydd y Gweinidog yn gallu ysgrifennu at Lywodraeth y DU i bwyso am orfodi cyflogau prentisiaid yn fwy cadarn. Mae'r rhain yn hawliau yr ymladdwyd yn galed i'w cael ac ni ddylai unrhyw Lywodraeth ganiatáu iddynt gael eu diystyru o dan ei gwyliadwriaeth.
Our inquiry into apprenticeships in Wales exposed concerns that the number of disabled apprentices in Wales is far below the rate achieved in England, that economic barriers are preventing young people from taking up opportunities, that a stubborn gender segregation remained and that a lack of providers may be preventing young people from undertaking apprenticeships through the medium of Welsh.
In accepting our recommendation on gender and careers, the Welsh Government noted that although 60 per cent of learners pursuing an apprenticeship were female, this—quote—
'masks gender disparity in some sectors.'
In accepting our recommendation that they should produce a clear, disabled-person-specific action plan to address the under-representation of disabled people in apprenticeships, after 19 years in power, the Welsh Government said that they are—quote—
'committed to improving our approach'.
They state that they have been working with Remploy to match those who are participating in the Work Choice programme into apprenticeship opportunities and have introduced a case worker approach with the aid of designated Remploy apprenticeship co-ordinators. Well, last month, I visited Remploy Wrexham to discuss the launch of the UK Government employment support programme, Work and Health Programme Wales, and to sit in on a training session with customers. The Welsh Government must therefore provide assurance that its new employability programme adds to rather than replicates this, and this should be included in the annual progress report on implementation of its employability plan, which it pledges to provide to the committee in response to our recommendation 11.
In stating that it is in the process of setting up an inclusive apprenticeship working group comprising of representatives from disability organisations across Wales, which—quote—
'will produce an Apprenticeships Disability Action Plan',
we'll need assurance that it will act on the explanation by Disability Arts Cymru that the difference between disability equality training and disability awareness training is that disability awareness training is often led by non-disabled people who are professionals in the medical or caring professions. This training has a medical focus, it informs participants about disabled people's impairments and ways of overcoming disability, whereas disability equality training is always led by trainers who are disabled people. The focus is on disabled and non-disabled people working together to overcome the disabling barriers in society. This training has a holistic focus, recognising that removing the physical, financial and attitudinal barriers will create a more inclusive, accessible society. That is core. That is key.
In rejecting our recommendation that they should provide more support to employers in raising awareness among a wider range of young people of the benefits of apprenticeships, the Welsh Government then provides a list of the information it already provides. However, this neither addresses the written evidence from Remploy, highlighting that only 2.7 per cent of learners in work-based learning provision and 1.3 per cent of apprentices in Wales are disabled, compared to 9 per cent in England, nor Remploy's suggestion that one of the reasons for this is a lack of awareness of apprenticeships by parents, employers and learners.
The young people we met at the Prince's Trust detailed the financial barriers that prevent young people from taking up apprenticeships. In only accepting in principle that it should create a competitive hardship fund for apprenticeships on the lowest pay levels, or create other concessions such as concessionary bus or rail cards, as exist for other students, the Welsh Government states that this would need to be considered—quote—
'against the outcome of the Discounted Bus Travel for Young Persons in Wales consultation.'
However, this closed four months ago. While the Welsh Government states that it responds to most consultations in 12 weeks, ITV Wales reported on Monday that the Welsh Government has failed to respond to nearly a third of its consultations launched since the election two years ago. Let's hope this is not another one. And although it states that subsidising travel costs is likely to be classified as a UK taxable benefit, NUS Wales point out that local authorities in Sheffield, Liverpool and the west midlands have already introduced similar plans.
Their acceptance in principle only of our recommendation that they should provide the committee with an annual update covering all protected characteristics and access from low-income communities is not acceptable. The committee is clear that apprentices in Wales are not yet fully representative of the wider society they're drawn from. Reform's recent report on the apprenticeship programme in England concluded that if the necessary changes they describe were made, then apprentices, taxpayers and employers across the country stand to benefit for many years to come.
Datgelodd ein hymchwiliad i brentisiaethau yng Nghymru bryderon fod nifer y prentisiaid anabl yng Nghymru yn llawer is na'r gyfradd yn Lloegr, fod rhwystrau economaidd yn atal pobl ifanc rhag manteisio ar gyfleoedd, fod gwahaniaeth rhwng y rhywiau'n parhau ac y gallai prinder darparwyr atal pobl ifanc rhag dilyn prentisiaethau drwy gyfrwng y Gymraeg.
Wrth dderbyn ein hargymhelliad ar rywedd a gyrfaoedd, nododd Llywodraeth Cymru, er bod 60 y cant o ddysgwyr sydd ar brentisiaeth yn fenywod, mae hyn—ac rwy'n dyfynnu—
'yn cuddio’r gwahaniaeth rhwng y rhywiau sy’n bodoli mewn rhai sectorau.'
Wrth dderbyn ein hargymhelliad y dylai lunio cynllun gweithredu clir sy'n benodol ar gyfer pobl anabl i fynd i'r afael â'r diffyg cynrychiolaeth o bobl anabl mewn prentisiaethau, ar ôl 19 mlynedd mewn grym, dywedodd Llywodraeth Cymru eu bod—ac rwy'n dyfynnu—
'wedi ymrwymo i wella ein dull gweithredu'.
Dywedant eu bod wedi gweithio gyda Remploy i baru rhai sy'n cymryd rhan yn rhaglen Dewis Gwaith â chyfleoedd prentisiaeth ac wedi cyflwyno dull gweithiwr achos gyda chymorth cydlynwyr prentisiaeth penodedig Remploy. Wel, y mis diwethaf, ymwelais â Remploy Wrecsam i drafod lansio rhaglen cymorth cyflogaeth Llywodraeth y DU, Rhaglen Gwaith ac Iechyd Cymru, ac i wrando ar sesiwn hyfforddi gyda chwsmeriaid. Rhaid i Lywodraeth Cymru ddarparu sicrwydd felly fod ei rhaglen gyflogadwyedd newydd yn ychwanegu at, yn hytrach nag ailadrodd hyn, a dylid ei gynnwys yn yr adroddiad cynnydd blynyddol ar weithrediad ei gynllun cyflogadwyedd y mae'n addo ei ddarparu i'r pwyllgor mewn ymateb i'n hargymhelliad 11.
Wrth ddatgan ei bod yn broses o sefydlu gweithgor prentisiaeth gynhwysol sy'n cynnwys cynrychiolwyr o sefydliadau anabledd ledled Cymru, a fydd—ac rwy'n dyfynnu—
'yn cynhyrchu Cynllun Gweithredu Anabledd Prentisiaethau',
byddwn angen sicrwydd y bydd yn gweithredu ar yr esboniad gan Celfyddydau Anabledd Cymru mai'r gwahaniaeth rhwng hyfforddiant ymwybyddiaeth o anabledd a hyfforddiant cydraddoldeb anabledd yw bod hyfforddiant ymwybyddiaeth o anabledd yn aml yn cael ei arwain gan bobl nad ydynt yn anabl sy'n weithwyr proffesiynol yn y proffesiynau meddygol neu ofalu. Mae ffocws meddygol i'r hyfforddiant hwn, mae'n rhoi gwybodaeth i'r cyfranogwyr am namau pobl anabl a ffyrdd o oresgyn anabledd, tra bod hyfforddiant cydraddoldeb anabledd bob amser yn cael ei arwain gan hyfforddwyr sy'n bobl anabl. Mae'r ffocws ar bobl anabl a phobl nad ydynt yn anabl yn gweithio gyda'i gilydd i oresgyn y rhwystrau sy'n anablu yn y gymdeithas. Mae ffocws holistig i'r hyfforddiant hwn, gan gydnabod y bydd cael gwared ar y rhwystrau corfforol, ariannol ac ymagweddol yn creu cymdeithas fwy cynhwysol a hygyrch. Mae hynny'n greiddiol. Mae'n allweddol.
Wrth wrthod ein hargymhelliad y dylai roi mwy o gymorth i gyflogwyr i godi ymwybyddiaeth ymhlith ystod ehangach o bobl ifanc o fanteision prentisiaethau, mae Llywodraeth Cymru yn darparu rhestr o'r wybodaeth y mae eisoes yn ei darparu. Fodd bynnag, nid yw hyn yn ateb y dystiolaeth ysgrifenedig gan Remploy, sy'n nodi mai 2.7 y cant yn unig o ddysgwyr mewn darpariaeth dysgu seiliedig ar waith a 1.3 y cant o brentisiaid yng Nghymru sy'n anabl, o'i gymharu â 9 y cant yn Lloegr, nac awgrym Remploy mai un o'r rhesymau am hyn yw diffyg ymwybyddiaeth o brentisiaethau ymhlith rhieni, cyflogwyr a dysgwyr.
Roedd y bobl ifanc y cyfarfuom â hwy yn Ymddiriedolaeth y Tywysog yn manylu ar y rhwystrau ariannol sy'n atal pobl ifanc rhag manteisio ar brentisiaethau. Wrth dderbyn mewn egwyddor yn unig y dylai greu cronfa galedi gystadleuol ar gyfer prentisiaid sydd ar y lefelau cyflog isaf neu greu consesiynau eraill megis cardiau bws neu reilffyrdd rhatach, fel sydd ar gael i fyfyrwyr eraill, mae Llywodraeth Cymru yn nodi y byddai angen ystyried hyn—ac rwy'n dyfynnu—
'yn erbyn canlyniad yr ymgynghoriad i Deithiau bws rhatach i bobl ifanc yng Nghymru.'
Fodd bynnag, daeth yr ymgynghoriad i ben bedwar mis yn ôl. Er bod Llywodraeth Cymru yn datgan ei bod yn ymateb i'r rhan fwyaf o ymgynghoriadau mewn 12 wythnos, dywedodd ITV Wales ddydd Llun fod Llywodraeth Cymru wedi methu ymateb i bron i draean o'i hymgynghoriadau a lansiwyd ers yr etholiad ddwy flynedd yn ôl. Gadewch inni obeithio nad yw hwn yn un arall. Ac er ei bod yn dweud bod rhoi cymhorthdal tuag at gostau teithio yn debygol o gael ei gategoreiddio fel budd trethadwy yn y DU, mae Undeb Cenedlaethol Myfyrwyr Cymru yn nodi bod awdurdodau lleol yn Sheffield, Lerpwl a Gorllewin Canolbarth Lloegr eisoes wedi cyflwyno cynlluniau tebyg.
Nid yw'n dderbyniol mai mewn egwyddor yn unig y derbyniwyd ein hargymhelliad y dylent ddarparu diweddariadau blynyddol i'r pwyllgor sy'n cwmpasu pob nodwedd warchodedig a mynediad gan gymunedau incwm isel. Mae'r pwyllgor yn glir nad yw prentisiaid yng Nghymru yn gwbl gynrychioliadol eto o'r gymdeithas ehangach y dônt ohoni. Daeth adroddiad diweddar Reform ar y rhaglen brentisiaethau yn Lloegr i'r casgliad y bydd prentisiaid, trethdalwyr a chyflogwyr ar draws y wlad yn elwa am flynyddoedd i ddod pe bai'r newidiadau a ddisgrifiant yn cael eu gwneud.
Can you wind up, please?
A wnewch chi ddirwyn i ben, os gwelwch yn dda?
It is noted that there has not been an equivalent progress report on the apprenticeship programme in Wales.
Nodwyd na fu adroddiad cynnydd cyfatebol ar y rhaglen brentisiaethau yng Nghymru.
I'd like to thank the Members of the Economy, Infrastructure and Skills Committee for producing this report—thank you—on apprenticeships in Wales. It is clear that qualitative apprenticeships play an essential role in our economic success, as well as in building a stronger, fairer and more equal Wales. I'm proud of the Welsh Government's commitment to create 100,000 apprenticeships by the time of the next Assembly elections. These are qualitative apprenticeships, meaningful and targeted, as identified by the OECD interest in our wider economic action plan. There is much for us to be proud of, but of course this report identifies there is more that can be done.
I am glad that the Welsh Government has accepted the report's recommendation to do more to tackle gender prejudice and wider access to apprenticeships. As has been said, although 60 per cent of those pursuing an apprenticeship are female, they are too often guided towards lower-paid sectors and, despite many educational initiatives, are noticeably absent from STEM subjects. It is vital that we tackle such gender disparities if we are to build a fairer and more equal Wales, and so I very much welcome the Welsh Government's platform of wider initiatives on STEM and its response pledging to do more to get women into these priority sectors, including the clear expectation on progression pathways needed to close the gender pay gap, and the fair work commission agenda.
Indeed, just this morning, the Equality, Local Government and Communities Committee was hearing about the role of apprenticeships in tackling the gender pay gap through getting more women into predominantly male employment sectors such as engineering. It is right, and it is an expectation in Wales, that employers and apprentice providers adhere to the equality toolkit, which includes modules on gender identity, stereotyping and unconscious bias. This importance attached to ending the inequality and the gender pay gap is critical to the Welsh Government's calls for action, the economic action plan, and the economic contract, which the OECD and the World Economic Forum are exemplifying in Wales.
I also welcome the report's recommendation to do more to tackle the under-representation of disabled people in apprenticeships. The establishment of an inclusive apprenticeships working group, which will publish an apprenticeships disability action plan, is also a welcome development, and it is vital that we reduce the barriers currently preventing disabled people from accessing apprenticeships.
In an era of enforced austerity from the UK Tory Government, some barriers to accessing apprenticeships are also very much financial, including the report’s finding that transport to and from training or learning centres takes up to 20 per cent of apprentices' wages. Again, it is right that the Welsh Government has accepted in principle the committee’s recommendation to create a hardship fund for the apprentices on the lowest pay, or create other concessionary travel rates. I understand consultations are currently being reviewed on these issues, and that there are concerns that concessions to apprenticeships could amount to a taxable benefit. As such, I would like to ask if the Welsh Government has yet spoken to local authorities in Liverpool, Sheffield and the west midlands who have introduced similar schemes.
So, to conclude, I wish to commend the stance that Wales has taken in the provision of qualitative and targeted apprenticeships in Wales, and will continue to enhance them, I believe, for the future workforce and the future productivity of a fair Wales.
Hoffwn ddiolch i aelodau'r Pwyllgor Economi, Seilwaith a Sgiliau am gynhyrchu'r adroddiad hwn—diolch ichi—ar brentisiaethau yng Nghymru. Mae'n amlwg fod prentisiaethau ansoddol yn chwarae rôl hanfodol yn ein llwyddiant economaidd, yn ogystal ag adeiladu Cymru gryfach, decach a mwy cyfartal. Rwy'n falch o ymrwymiad Llywodraeth Cymru i greu 100,000 o brentisiaethau erbyn etholiadau nesaf y Cynulliad. Mae'r rhain yn brentisiaethau ansoddol, ystyrlon ac wedi'u targedu, fel y nododd diddordeb y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn ein cynllun gweithredu economaidd ehangach. Mae llawer i ni fod yn falch ohono, ond wrth gwrs mae'r adroddiad hwn yn nodi fod yna fwy y gellir ei wneud.
Rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn argymhelliad yr adroddiad i wneud mwy i fynd i'r afael â rhagfarn ar sail rhyw a mynediad ehangach at brentisiaethau. Fel y dywedwyd eisoes, er bod 60 y cant o'r rhai sy'n mynd ar drywydd prentisiaeth yn fenywod, yn rhy aml cânt eu tywys tuag at sectorau lle mae'r cyflogau'n is ac er gwaethaf llawer o fentrau addysgol, mae'r niferoedd sy'n dilyn pynciau STEM yn amlwg yn is. Mae'n hanfodol ein bod yn mynd i'r afael â gwahaniaethau o'r fath rhwng y rhywiau os ydym am greu Cymru decach a mwy cyfartal, ac felly rwy'n croesawu platfform Llywodraeth Cymru o fentrau ehangach ar gyfer STEM a'i hymateb yn addo gwneud mwy i ddenu menywod i'r sectorau blaenoriaethol hyn , gan gynnwys y disgwyliad clir ynghylch y llwybrau cynnydd sydd eu hangen i gau'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau, ac agenda'r comisiwn gwaith teg.
Yn wir, y bore yma, roedd y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol yn clywed am rôl prentisiaethau yn mynd i'r afael â'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau drwy annog mwy o fenywod i mewn i sectorau cyflogaeth gwrywaidd yn bennaf fel peirianneg. Mae'n iawn, ac mae disgwyl yng Nghymru i gyflogwyr a darparwyr prentisiaethau lynu at y pecyn cydraddoldeb, sy'n cynnwys modiwlau ar hunaniaeth o ran rhywedd, stereoteipio a rhagfarn anymwybodol. Mae'r pwysigrwydd a roddir i roi terfyn ar anghydraddoldeb a'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau yn allweddol i alwadau Llywodraeth Cymru am weithredu, y cynllun gweithredu economaidd, a'r contract economaidd, y mae'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd a Fforwm Economaidd y Byd yn tynnu sylw atynt yng Nghymru.
Rwyf hefyd yn croesawu argymhelliad yr adroddiad i wneud mwy i fynd i'r afael â diffyg cynrychiolaeth pobl anabl mewn prentisiaethau. Mae sefydlu gweithgor prentisiaeth gynhwysol a fydd yn cyhoeddi cynllun gweithredu anabledd prentisiaethau hefyd yn ddatblygiad i'w groesawu, ac mae'n hanfodol ein bod yn lleihau'r rhwystrau sydd ar hyn o bryd yn atal pobl anabl rhag cael mynediad at brentisiaethau.
Mewn cyfnod o gyni a orfodwyd gan Lywodraeth Dorïaidd y DU, mae rhai o'r rhwystrau i gael mynediad at brentisiaethau yn ariannol, gan gynnwys casgliad yr adroddiad fod trafnidiaeth i ac o ganolfannau hyfforddiant neu ddysgu yn mynd â hyd at 20 y cant o gyflogau prentisiaid. Unwaith eto, mae'n iawn fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn mewn egwyddor argymhelliad y pwyllgor i greu cronfa galedi ar gyfer prentisiaid ar y cyflogau isaf, neu greu cyfraddau teithio rhatach eraill. Rwy'n deall bod ymgynghoriadau yn cael eu hadolygu ar y materion hyn ar hyn o bryd, a bod yna bryderon y gallai consesiynau i brentisiaethau fod yn gyfystyr â budd-daliad trethadwy. Fel y cyfryw, hoffwn ofyn a yw Llywodraeth Cymru wedi siarad eto ag awdurdodau lleol yn Lerpwl, Sheffield a gorllewin canolbarth Lloegr sydd wedi cyflwyno cynlluniau tebyg.
Felly, i gloi, hoffwn ganmol y safiad y mae Cymru wedi'i wneud mewn perthynas â darparu prentisiaethau ansoddol ac wedi'u targedu yng Nghymru, ac y credaf y bydd yn parhau i'w gwella er mwyn dyfodol y gweithlu a chynhyrchiant Cymru deg yn y dyfodol.
Rydw i am edrych ar dri maes yn benodol—gan edrych ymlaen at glywed sylwadau’r Gweinidog ar y tri maes yma—gan ddechrau efo argymhelliad 1, sydd yn ymwneud â rhagfarn ar sail rhywedd. Yn anffodus, wrth gwrs, nid ydy rhai o’r casgliadau yn yr adroddiad yma yn rhai newydd i ni, ac yn sicr, yn hydref 2012, fe gododd y Pwyllgor Menter a Busnes y pwysigrwydd o fynd i’r afael â rhagfarn ar sail rhywedd er mwyn ehangu mynediad. Fe dderbyniwyd argymhelliad y dylai Llywodraeth Cymru nodi a monitro’r gwahaniaethau rhwng y rhywiau mewn prentisiaethau, y rhesymau am y gwahaniaethau hynny, ac archwilio’r posibilrwydd o bennu targedau ar gyfer gwella’r gyfradd recriwtio ar gyfer prentisiaid benywaidd yn y sectorau â blaenoriaeth o safbwynt economaidd.
Fe dderbyniwyd hefyd, nôl yn 2012, yr argymhelliad y dylid darparu hyfforddiant cydraddoldeb rhywiol ar gyfer cynghorwyr gyrfaoedd a gweithwyr addysgu proffesiynol i gywiro unrhyw stereoteipio yn y cyngor y maen nhw’n ei roi i bobl ifanc. Ond y tristwch ydy, wrth gwrs, dros bum mlynedd ers cyhoeddi yr adroddiad hwnnw a derbyn yr argymhellion hynny, dim ond 1.6 y cant o brentisiaid adeiladu a 3.1 y cant o brentisiaid peirianneg sydd yn fenywod, o’u cymharu â 96 y cant o brentisiaid gofal plant, dysgu a datblygu a 91 y cant o brentisiaid trin gwallt yn ferched. Felly, mae hyn yn codi cwestiynau ynglŷn â’r camau sydd wedi’u cymryd gan eich Llywodraeth chi dros y pum mlynedd diwethaf i fynd i’r afael â hyn, ac mae o hefyd yn codi cwestiwn ynglŷn ag a fyddwch chi wir yn gweithredu ar yr argymhellion sydd wedi cael eu nodi gan y pwyllgor.
Mi wnaethom ni drafod y bore yma, yn y pwyllgor cydraddoldeb, y rôl y gall y contract economaidd gael wrth ei ddefnyddio er mwyn ceisio dileu rhai o’r stereoteipiau yma, ac er, efallai, nad ydy’r pwyllgor wedi edrych ar y mater yma, tybed beth ydy eich sylwadau chi. A oes modd defnyddio’r contract yma yn y maes prentisiaethau hefyd er mwyn ceisio dileu’r stereoteipio ar sail rhywedd?
Yn ail, rydw i'n edrych ar agwedd y Gymraeg a phrentisiaethau drwy gyfrwng y Gymraeg. Unwaith eto, nid ydy’r bwlch yn y galw tebygol am brentisiaethau drwy gyfrwng y Gymraeg a’r gallu i gwrdd â hwnnw—. Nid ydy hynny’n annisgwyl ychwaith. Mae nifer y prentisiaethau sy’n cael eu cynnal drwy’r Gymraeg wedi bod yn eithriadol o isel ers blynyddoedd. Yn 2014-15, dim ond 0.3 y cant, neu 140 prentisiaeth, a oedd yn cael eu cwblhau yn y Gymraeg allan o ymhell dros 48,000 o brentisiaethau. Ymateb Llywodraeth Cymru i feirniadaeth am y sefyllfa hon oedd newid y ffordd y mae’r ystadegau yn cael eu cyflwyno, gan gyhoeddi ffigwr ar gyfer nifer y prentisiaethau â rhywfaint o ddysgu dwyieithog—ac mi allai hynny olygu cyn lleied â chyflwyno un adnodd dysgu dwyieithog i’r myfyrwyr. Mae'n hollol amlwg bod yn rhaid inni fynd i’r afael â’r sefyllfa yma er mwyn cyrraedd 1 filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, a hefyd i lenwi bylchau sgiliau mewn meysydd megis gofal cymdeithasol, lle mae angen siaradwyr Cymraeg i ddarparu gwasanaeth i siaradwyr Cymraeg.
Mae’r penderfyniad i ymestyn cyfrifoldebau’r coleg Cymraeg i gynnwys colegau addysg bellach a’r sector dysgu yn y gweithle i’w groesawu, ond mae angen cyllideb ddigonol ar gyfer gwneud y gwaith ac er mwyn cynyddu'r gyfran o brentisiaethau sy'n cael eu cyflawni drwy gyfrwng y Gymraeg.
Yn olaf, yn sydyn: er nad ydy'r pwyllgor yn crybwyll yr ardoll brentisiaethau o safbwynt yr heddlu—maddeuwch imi am grwydro i mewn i'r maes yna—mae o'n destun consérn achos un flwyddyn ar ôl i'r ardoll brentisiaethau gael ei chyflwyno, mae'n dal yn aneglur pwy sydd â chyfrifoldeb dros yr ardoll. Mae fy nghyfaill Aelod Seneddol Dwyfor Meirionnydd, Liz Saville Roberts, wedi derbyn gwybodaeth groes—gwybodaeth gennych chi ei fod o'n fater wedi'i gadw yn ôl yn y Deyrnas Gyfunol, a gwybodaeth gan y Gweinidog heddlu hefyd, sy'n dweud nad ydyn nhw'n gyfrifol am hyfforddi'r heddlu. Felly, nid oes yna neb yn cymryd y cyfrifoldeb dros hyfforddi'r heddlu, ac nid oes neb yn cymryd y cyfrifoldeb dros y prentisiaethau, a fyddai'n fuddiol iawn, wrth gwrs, yn y maes yma. Felly, buaswn i'n hoffi defnyddio'r cyfle jest i ofyn i Lywodraeth Cymru egluro beth sy'n digwydd efo prentisiaethau'r heddlu a'r ardoll ar gyfer hynny. Diolch.
I want to look at three particular areas—and I'm looking forward to hear the Minister’s comments on these three areas—starting with recommendation 1, relating to prejudice on the grounds of gender. Of course, unfortunately, some of the conclusions in the report aren't new to us, and certainly, in autumn of 2012, the Enterprise and Business Committee raised the importance of tackling these issues in order to expand access. A recommendation was accepted that the Welsh Government should monitor differences between genders in apprenticeships, the reasons for those differences, and to consider the possibility of setting targets for improving recruitment rates for women in apprenticeships in the priority sectors for the economy.
Accepted also, back in 2012, was the recommendation that training should be provided on gender equality for professionals in the field of careers and educating to correct any stereotyping in the advice that they give to young people. But, unfortunately, of course, over five years after publishing that report and accepting those recommendations, only 1.6 per cent of construction apprenticeships and 3.1 per cent of engineering apprenticeships are held by women, as opposed to 96 per cent of childcare and teaching and development apprenticeships and 91 per cent of hairdressing apprenticeships that are held by women. So, this does raise questions about the steps that have been taken by your Government over the past five years to get to grips with this issue, and it raises a question also about whether you will be genuinely taking action on the recommendations that have been made by this committee.
We discussed this morning, in the equality committee, the role that the economic contract can play in being used to try to get rid of some of these stereotypes. Even though this committee hasn’t considered this issue, I wonder what your comments would be. Could this contract be used with regard to apprenticeships as well to try to tackle some of the stereotypes on the basis of gender?
Secondly, I want to look at the aspect of the Welsh language and apprenticeships through the medium of the Welsh language. Again, the gap in the likely demand for apprenticeships through the medium of Welsh and the ability to meet that demand—. That isn’t unexpected either. The number of apprenticeships offered through the medium of Welsh has been extremely low for years. In 2014-15, only 0.3 per cent, or 140 apprenticeships, were completed through the medium of Welsh, out of well over 48,000 apprenticeships. The Welsh Government’s response to criticism of the situation was to change the way that the statistics are gathered, by publishing a figure for the number of apprenticeships with some element of bilingual teaching—and that could mean as little as introducing one bilingual resource to the students. Clearly, we need to get to grips with the situation in order to reach 1 million Welsh speakers by 2050, and also to fill the gaps in skills in areas such as social care, where there is a need for Welsh speakers to provide services for Welsh speakers.
The decision to extend the responsibilities of the coleg Cymraeg to include further education colleges and workplace learning is to be welcomed, but we need a sufficient budget for that work and in order to increase the proportion of apprenticeships that are completed through the medium of Welsh.
Finally, and very quickly: even though the committee doesn't mention the apprenticeships levy from the point of view of the police—please forgive me for wandering into this field—it is a cause for concern because a year after the apprenticeships levy was introduced, it's still unclear who has the responsibility for the levy. My colleague the Member of Parliament for Dwyfor Meirionnydd, Liz Saville Roberts, has received contradictory information—information from you that it's a matter that is reserved on a UK level, and information from the Minister for police also, which states that they're not responsible for police training. So, nobody's taking responsibility for training police, and nobody's taking responsibility for the apprenticeships, which would be very beneficial, of course, in this area. So, I would like to use this opportunity just to ask the Welsh Government to explain what's happening with apprenticeships for the police and the levy in that regard. Thank you.
I'm delighted to have this opportunity to speak in this debate today. I want to take this opportunity to thank the committee and all its members for this very important report. Despite not being a member of this committee, Members will know that I take a great interest in apprenticeships, having been an apprentice myself before entering the Assembly. With that in mind, I could spend great time today speaking about this issue, but in the interests of time, I want to focus my contribution on three main issues: one, apprentice trainers; two, automation; and, finally, emotional intelligence.
At age 17, at the start of the fourth Assembly—for Members who are interested—I started my apprenticeship at a local firm on Deeside industrial estate. That apprenticeship gave me the opportunity to work, learn and earn, and I am delighted that the Welsh Government has a commitment to creating a minimum of 100,000 high-quality apprenticeships in Wales over this Assembly term. With that said, I hope the Government looks seriously at the issue of trainers. We know that once an apprentice has served his or her time, it takes a few years to get the relevant experience as a fully served and skilled tradesperson. I want to take this point now to pay tribute to John Steele, who recently retired from my workplace—the workplace where I was fortunate to do my apprenticeship. He was my mentor, my friend, and his retirement raises so many serious questions about how we ensure firms across Wales have the people with relevant experiences and skills to train the next generation of apprentices.
Automation is another big issue that will impact on the type of apprenticeships that we will need in the future. Members will be aware of the recent statistics that were recently raised on this matter. They revealed that the proportion of jobs at risk of automation by the early 2030s in Wales varies from 26 per cent to over 36 per cent. My constituency in Alyn and Deeside was highlighted as the constituency that had the highest percentage of jobs at risk through automation, with 36 per cent. Now, I agree completely with the future generations of Wales commissioner when she says that, instead of asking what automation will take away from us, we should be asking how automation can help us improve our public services and the well-being of our lives and communities. We should be embracing automation as a huge economic opportunity, but at the same time ensure that we have a strategy for dealing with the risks of these technologies.
At this point now, it is important to recognise and highlight the importance of emotional intelligence. Now, we've all been here and we've all been there: you're ordering tickets to an event online, you're almost done, but that annoying screen pops up and makes you type some blurry letters and some numbers, right at the end, into a box. Now, this is a step, as most people know, to ensure that you are just a person buying a ticket to your favourite concert or football match, and you are not a computer programme deployed to grab a bunch of seats. Now, it's that level of emotional intelligence that will ensure the next generation of workers does not lose out as a result of automation. We urgently need to identify those who are most likely to be hardest hit by automation, and to develop targeted measures to help those people. That must include financial and psychological support, as well as the upskilling of the workforce.
Finally, in closing, I welcome the publication of this report and look forward to working with Members from across the Chamber as well as the Welsh Government in ensuring that we have high-skilled, well-paid, quality apprenticeships for our future generations in Wales. Diolch.
Rwy'n falch iawn o gael y cyfle hwn i siarad yn y ddadl hon heddiw. Hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i ddiolch i'r pwyllgor a'i holl aelodau am yr adroddiad pwysig hwn. Er nad wyf yn aelod o'r pwyllgor hwn, bydd yr Aelodau'n gwybod fod gennyf ddiddordeb mawr mewn prentisiaethau, ar ôl bod yn brentis fy hun cyn dod i'r Cynulliad. Gyda hynny mewn golwg, gallwn dreulio amser hir heddiw yn siarad am y mater hwn, ond oherwydd prinder amser, rwyf am ganolbwyntio fy nghyfraniad ar dri phrif fater: un, hyfforddwyr prentisiaid; dau, awtomatiaeth; ac yn olaf, deallusrwydd emosiynol.
Yn 17 oed, ar ddechrau'r pedwerydd Cynulliad—i'r Aelodau sydd â diddordeb—dechreuais fy mhrentisiaeth mewn cwmni lleol ar ystâd ddiwydiannol Glannau Dyfrdwy. Rhoddodd y brentisiaeth honno gyfle imi weithio, dysgu ac ennill cyflog, ac rwy'n falch fod gan Lywodraeth Cymru ymrwymiad i greu o leiaf 100,000 o brentisiaethau o safon uchel yng Nghymru yn ystod y tymor Cynulliad hwn. Wedi dweud hynny, gobeithio y bydd y Llywodraeth yn edrych o ddifrif ar fater hyfforddwyr. Pan fydd prentis wedi gwneud ei amser, gwyddom ei bod hi'n cymryd ychydig flynyddoedd i gael y profiad perthnasol fel crefftwr medrus sy'n darparu gwasanaeth llawn. Rwyf am gymryd y cyfle hwn i dalu teyrnged i John Steele, a ymddeolodd o fy ngweithle'n ddiweddar—y gweithle lle'r oeddwn yn ffodus i wneud fy mhrentisiaeth. Ef oedd fy mentor, fy ffrind, ac mae ei ymddeoliad yn codi cymaint o gwestiynau pwysig ynglŷn â sut y gallwn sicrhau bod gan gwmnïau ledled Cymru bobl â sgiliau a phrofiadau perthnasol i allu hyfforddi'r genhedlaeth nesaf o brentisiaid.
Mae awtomatiaeth yn fater mawr arall a fydd yn effeithio ar y math o brentisiaethau y bydd eu hangen arnom yn y dyfodol. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol o'r ystadegau diweddar a welwyd yn ddiweddar ar y mater hwn. Roeddent yn datgelu y bydd cyfran y swyddi sydd mewn perygl yn sgil awtomeiddio erbyn y 2030au cynnar yng Nghymru yn amrywio o 26 y cant i dros 36 y cant. Tynnwyd sylw at fy etholaeth i yn Alun a Glannau Dyfrdwy fel yr etholaeth lle roedd y ganran uchaf o swyddi mewn perygl yn sgil awtomeiddio, ar 36 y cant. Nawr, rwy'n cytuno'n llwyr â chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol yng Nghymru pan ddywed, yn hytrach na gofyn beth fydd awtomatiaeth yn ei ddwyn oddi wrthym, y dylem fod yn gofyn sut y gall awtomatiaeth ein helpu i wella ein gwasanaethau cyhoeddus a llesiant ein bywydau a'n cymunedau. Dylem groesawu awtomatiaeth fel cyfle economaidd enfawr, a sicrhau ar yr un pryd fod gennym strategaeth ar gyfer ymdrin â risgiau'r technolegau hyn.
Ar y pwynt hwn yn awr, mae'n bwysig cydnabod a thynnu sylw at bwysigrwydd deallusrwydd emosiynol. Nawr, rydym oll wedi bod yno: rydych yn archebu tocynnau i ddigwyddiad ar-lein, rydych chi bron â gorffen, ond mae'r sgrin ddiflas honno'n dod i'r golwg a gwneud i chi deipio llythrennau a rhifau niwlog, ar y diwedd un, mewn blwch. Nawr, cam yw hwn, fel y mae'r rhan fwyaf o bobl yn gwybod, i sicrhau mai person yn prynu tocyn i'ch hoff gyngerdd neu gêm bêl-droed ydych chi, ac nad rhaglen gyfrifiadurol a ddefnyddir i fachu llwyth o seddi. Nawr, y lefel honno o ddeallusrwydd emosiynol a fydd yn sicrhau nad yw'r genhedlaeth nesaf o weithwyr yn waeth eu byd o ganlyniad i awtomeiddio. Mae arnom angen canfod pwy sy'n fwyaf tebygol o gael eu taro galetaf gan awtomatiaeth, a datblygu camau wedi'u targedu i helpu'r bobl hynny. Rhaid i hynny gynnwys cymorth ariannol a seicolegol, yn ogystal â gwella sgiliau'r gweithlu.
Yn olaf, i gloi, rwy'n croesawu cyhoeddi'r adroddiad hwn ac edrychaf ymlaen at weithio gydag Aelodau ar draws y Siambr yn ogystal â Llywodraeth Cymru i sicrhau bod gennym brentisiaethau medrus o safon uchel, ac sy'n talu'n dda, ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol yng Nghymru. Diolch.
We welcome the Welsh Government's generally good response to our report, though of course we are disappointed that it chose to reject some of our recommendations. The Enterprise, Innovation and Skills Committee's inquiry into apprenticeship delivery in Wales showed that there is now a consensus across both industry and the education sectors that apprenticeships have, for far too long, been a neglected element of our skills enhancement process. We are of course now reaping the results of this neglect in the emergence of a dearth of suitably qualified personnel required at all levels in both our business and public sectors. It is gratifying to note, however, that the education providers, both at further education and higher education levels, are now embracing this vital part of our economic base, and there really does appear to be a sea-change emphasis on making qualifications more applicable to business needs.
In order to alleviate this imbalance between the needs of the business and public sector and a suitably skilled workforce, there must be a greater emphasis on work-based skills enhancement, and an expansion of technical facilities in our colleges that are more aligned to the needs of the workplace. The evidence the committee gathered does suggest there is a strong apprenticeship base in Wales, but there are glaring deficiencies in some areas, particularly with regard to apprenticeships for the disabled, which figures show are much worse in Wales than in England. This must be an area of high priority for all those involved in the delivery of apprenticeships. We also found that Welsh-language based apprenticeships are not adequately provided for, where it appears that there is a distinct lack of suitably qualified teaching staff in Welsh-language apprenticeship frameworks.
One vitally important area where our inquiry has indicated deficiencies was in the provision of adequate information and pathways in our schools with regard to apprenticeship opportunities. It is now incumbent on all agencies, schools, colleagues and FE establishments to promote the pathways to vocational skills as an alternative to academic qualifications. Allied to this must be a greater involvement of business with the educational sector. Our inquiry did indicate the Welsh Government is putting policies in place to address these issues.
In order to ensure that we had the relevant numbers taking the apprenticeship route, it is absolutely vital that all agencies involved embark on a strategy to ensure that there is an equality of esteem between vocational and academic achievement. However, as the National Union of Students point out, there can be no equality of esteem between vocational and academic qualifications without equality of funding. This must be addressed as a priority by the Welsh Government.
In conclusion, the partnership between education and business is crucial to make sure we have the correct skills base to drive the Welsh economy forward in the twenty-first century.
Rydym yn croesawu ymateb da Llywodraeth Cymru ar y cyfan i'n hadroddiad, er ein bod yn siomedig wrth gwrs ei bod wedi dewis gwrthod rhai o'n hargymhellion. Roedd ymchwiliad y Pwyllgor Menter, Arloesedd a Sgiliau i'r modd y darparwn brentisiaethau yng Nghymru yn dangos bod consensws bellach ar draws y sector diwydiant a'r sector addysg fod prentisiaethau, ers llawer gormod o amser, wedi bod yn elfen a esgeuluswyd o'n proses wella sgiliau. Wrth gwrs, rydym bellach yn wynebu canlyniadau'r esgeulustod yn y prinder o weithwyr â chymwysterau addas sydd eu hangen ar bob lefel yn ein sector busnes a'r sector cyhoeddus. Mae'n braf nodi, fodd bynnag, fod darparwyr addysg, ar lefel addysg bellach ac addysg uwch, bellach yn croesawu'r rhan hanfodol hon o'n sylfaen economaidd, ac mewn gwirionedd mae'n ymddangos bod newid pwyslais mawr ar sicrhau bod cymwysterau'n fwy perthnasol i anghenion busnes.
Er mwyn lliniaru'r anghydbwysedd hwn rhwng anghenion busnes a'r sector cyhoeddus a gweithlu medrus addas, rhaid cael mwy o bwyslais ar wella sgiliau seiliedig ar waith, ac ehangu'r cyfleusterau technegol yn ein colegau fel eu bod yn cyd-fynd yn well ag anghenion y gweithle. Mae'r dystiolaeth a gasglodd y pwyllgor yn awgrymu bod yna sylfaen gref o brentisiaethau yng Nghymru, ond ceir diffygion amlwg mewn rhai meysydd, yn enwedig o ran prentisiaethau ar gyfer pobl anabl, sy'n dangos ffigurau gwaeth o lawer yng Nghymru nag yn Lloegr. Rhaid i hwn fod yn faes blaenoriaeth uchel i bawb sy'n ymwneud â darparu prentisiaethau. Gwelsom hefyd na cheir darpariaeth ddigonol o brentisiaethau iaith Gymraeg, lle yr ymddengys bod prinder staff addysgu â'r cymwysterau addas yn y fframweithiau prentisiaethau cyfrwng Cymraeg.
Un maes hanfodol bwysig lle y nodwyd diffygion gan ein hymchwiliad oedd y ddarpariaeth o wybodaeth a llwybrau digonol yn ein hysgolion mewn perthynas â chyfleoedd prentisiaeth. Bellach, mae'n ddyletswydd ar yr holl asiantaethau, ysgolion, cydweithwyr a sefydliadau addysg bellach i hyrwyddo'r llwybrau i sgiliau galwedigaethol fel dewis amgen yn lle cymwysterau academaidd. Yn gysylltiedig â hyn rhaid sicrhau mwy o ymwneud rhwng busnesau a'r sector addysgol. Nododd ein hymchwiliad fod Llywodraeth Cymru yn rhoi polisïau ar waith i fynd i'r afael â'r materion hyn.
Er mwyn sicrhau bod gennym y niferoedd perthnasol yn dilyn llwybr prentisiaeth, mae'n gwbl hanfodol fod yr holl asiantaethau cysylltiedig yn cychwyn ar strategaeth i sicrhau bod parch cydradd rhwng cyflawniad galwedigaethol ac academaidd. Fodd bynnag, fel y mae Undeb Cenedlaethol y Myfyrwyr yn nodi, ni ellir sicrhau parch cydradd rhwng cymwysterau galwedigaethol ac academaidd heb gyllid cydradd. Rhaid i Lywodraeth Cymru roi sylw i hyn fel mater o flaenoriaeth.
I gloi, mae'r bartneriaeth rhwng addysg a busnes yn hanfodol i sicrhau bod gennym y sylfaen sgiliau gywir i yrru economi Cymru yn ei blaen yn yr unfed ganrif ar hugain.
I'll keep my contribution short, given that we're so pressed for time. I wanted to make the case for higher level apprenticeships and the fact that development of degree apprenticeships in Wales is at level 6. I think there are universities that are ready to provide degree-level apprenticeships at Master's level. I think that's a significant way forward that will, certainly from the evidence in England, suggest that degree-level apprenticeships will be taken up in STEM subjects by women who want to study those subjects, as well as amongst learners from areas of traditionally low participation in higher education. Therefore, a Master's progression is quite important.
I'm pleased that the Welsh Government has accepted recommendations 9 and 10 regarding the need for clarity and security when it comes to the funding of degree apprenticeships. But I also think—. I'm concerned about the rejection of recommendation 12, which says that the universities are autonomously responsible for the design and delivery of their courses, but I would like an opportunity to scrutinise, in this Chamber or in committee, the roll-out of degree apprenticeships across Wales. I fear that if it is just left only to universities, they will do a good job, but the democratic accountability may well be missing. So, I think that's quite important.
I'd also like to pick up on a point made by Siân Gwenllian. I spoke to my predecessor yesterday, Jeff Cuthbert, my predecessor as an Assembly Member for Caerphilly—I'd say to the Chamber I've no plans to ever become a police and crime commissioner, but he is currently the police and crime commissioner for my region—and he raised that concern about the £2.8 million in apprenticeship levy that goes to the UK and the police service is unable to draw on it. It's a massively significant issue that doesn't happen in England and it is a controversial one. It is bizarre that the Treasury then expects the Welsh Government to fund vocational training in the police force and, therefore, I would urge the Minister and the Government to raise this with their counterparts in the UK. And, with that, I think I will draw my comments short, perhaps to give someone else the time to contribute.
Fe gadwaf fy nghyfraniad yn fyr, o ystyried ein bod yn brin o amser. Roeddwn am wneud achos dros brentisiaethau lefel uwch a'r ffaith bod datblygu gradd-brentisiaethau yng Nghymru ar lefel 6. Credaf fod yna brifysgolion sy'n barod i gynnig prentisiaethau gradd ar lefel Meistr. Credaf fod honno'n ffordd arwyddocaol ymlaen sy'n awgrymu, o'r dystiolaeth yn Lloegr yn sicr, y bydd prentisiaethau lefel gradd yn cael eu dilyn mewn pynciau STEM gan fenywod sydd am astudio'r pynciau hynny, yn ogystal ag ymhlith dysgwyr o ardaloedd lle mae lefelau cyfranogiad mewn addysg uwch yn isel yn draddodiadol. Felly, mae dilyniant i lefel Meistr yn bwysig iawn.
Rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn argymhellion 9 a 10 ynghylch yr angen am eglurder a sicrwydd o ran ariannu gradd-brentisiaethau. Ond credaf hefyd—. Rwy'n bryderus ynghylch gwrthod argymhelliad 12, sy'n dweud mai'r prifysgolion sy'n gyfrifol am gynllunio a darparu eu cyrsiau, ond hoffwn gael cyfle i graffu, yn y Siambr hon neu yn y pwyllgor, y modd y caiff gradd-brentisiaethau eu cyflwyno ledled Cymru. Os caiff ei adael i'r prifysgolion ar eu pen eu hunain, mae arnaf ofn y byddant yn gwneud gwaith da ond gallent fod yn brin o atebolrwydd democrataidd. Felly, rwy'n credu bod hynny'n eithaf pwysig.
Hefyd, hoffwn fynd ar drywydd pwynt a wnaeth Siân Gwenllian. Siaradais â fy rhagflaenydd ddoe, Jeff Cuthbert, fy rhagflaenydd fel Aelod Cynulliad dros Gaerffili—hoffwn ddweud wrth y Siambr nad oes gennyf unrhyw gynlluniau i fynd yn gomisiynydd heddlu a throseddu, ond ef yw'r comisiynydd heddlu a throseddu ar gyfer fy rhanbarth i ar hyn o bryd—a nododd y pryder ynglŷn â'r £2.8 miliwn o ardoll brentisiaethau sy'n mynd i'r DU ac na all gwasanaeth yr heddlu elwa arno. Mae'n fater hynod o bwysig nad yw'n digwydd yn Lloegr, ac mae'n un dadleuol. Mae'n hurt fod y Trysorlys wedyn yn disgwyl i Lywodraeth Cymru ariannu hyfforddiant galwedigaethol yn yr heddlu ac felly, carwn annog y Gweinidog a'r Llywodraeth i godi hyn gyda'u cymheiriaid yn y DU. A chyda hynny, rwy'n credu y dof â fy sylwadau i ben, er mwyn rhoi amser i rywun arall gyfrannu o bosibl.
I welcome the committee report, which addresses issues regarding one of the greatest challenges facing the Welsh Government: how to address the skill gap in Wales. The British Chamber of Commerce's quarterly economic survey for the final quarter of 2017 indicates that skill shortages are reaching critical levels. Firms in the services and manufacturing sectors report difficulties in recruitment. They claim that the survey results emphasise the need to kick-start the economy by addressing the barriers to growth, in particular the growing skills gap that is hindering the ability of companies to find the workers that they need to develop. Commenting on results, the director general of the British Chamber of Commerce said:
'Labour and skills shortages are set to be the biggest potential drag anchor on business in 2018, since ultimately it is people that make businesses work.'
Having skills can greatly add to a worker's potential earning in Wales because skilled workers are in such short supply here. I am concerned that the Welsh Government is failing to promote the benefits that apprenticeships can bring to students at early stages. Career information in schools about apprenticeships is vital if we are to increase the supply of trained workers that our economy desperately needs. The committee notes issues with the quality and availability of careers advice, including the lack of trained careers advisers, and the lack of knowledge of apprenticeships and vocational training among school staff. Schools also exhibit a tendency of encouraging pupils towards the study of A-levels. Further education and work-based learning organisations need greater access to schools to broaden the range of advice that young people receive about their future prospects. By doing so, I am confident that this will go some way to tackling the worrying gender imbalance and under-representation of disabled people that we currently see in apprenticeships in Wales.
Having encouraged young people to take up an apprenticeship, we must now look at the level of support we provide them with. There is substantial evidence that financial barriers, such as transport costs, are discouraging and, in some cases, preventing young people from taking up apprenticeships. The committee calls on Welsh Government to create a competitive hardship fund for apprentices on the lowest pay level or to create other concessions, such as concessionary bus or rail cards as already exist for some students in other parts of the United Kingdom. In October last year, the Welsh Conservatives pledged to give free bus travel and a third off the cost of rail tickets to all 16 to 24-year-olds in Wales. Last month, Jeremy Corbyn announced plans to give under-25s in England free bus travel. So, it would be ironic indeed if we in Wales, the only nation in the United Kingdom where Labour is in power, denied our young people the support they need to access the skills needed to build our future economy.
I would like to say a few words about digital skills in Wales also. Nearly half of all small businesses in Wales lack the business digital skills that could help them to improve productivity and save costs. One of the barriers holding Welsh firms back from doing more online is a lack of staff with digital skills. Deputy Presiding Officer, I believe the recommendation in this report represents a potential major step forward in boosting the number of apprenticeships and providing Wales with the skilled workforce that is needed now and in the future.
In Wales, Deputy Presiding Officer, I have learned to fly, and I know people 20 years ago used to go for vocational training to get their pilot licence. I'm pretty sure a number of world airlines must be employing those pilots, those who are actually not doing other things—they became pilots and serve their nations. If the Conservatives come into power, there are a couple of areas we shall certainly do: gender, age and NEETs—not in education, training or employment. These people, we'll make sure they will learn for their full potential in life according to their aptitude test. We must have some sort of system in the education department to make sure that our children grow and achieve their full potential in life, according to their aptitude and ability in life, no matter whether able, disabled, man, woman, young or old. They will all be equal in the eyes of the Conservative Party. Thank you.
Croesawaf adroddiad y pwyllgor, sy'n ymdrin â materion yn ymwneud ag un o'r heriau mwyaf sy'n wynebu Llywodraeth Cymru: sut i fynd i'r afael â'r bwlch sgiliau yng Nghymru. Mae arolwg economaidd chwarterol Siambr Fasnach Prydain ar gyfer chwarter terfynol 2017 yn dangos bod prinder sgiliau yn cyrraedd lefelau critigol. Mae cwmnïau yn y sector gweithgynhyrchu a'r sector gwasanaethau yn nodi anawsterau recriwtio. Maent yn honni bod canlyniadau'r arolwg yn pwysleisio'r angen i roi hwb i'r economi drwy fynd i'r afael â rhwystrau i dwf, yn arbennig y bwlch sgiliau cynyddol sy'n llesteirio gallu cwmnïau i ddod o hyd i'r gweithwyr sydd eu hangen arnynt i ddatblygu. Wrth wneud sylwadau ar y canlyniadau, dywedodd cyfarwyddwr cyffredinol Siambr Fasnach Prydain:
Prinder sgiliau a llafur fydd y llyffethair mwyaf i fusnes yn 2018, gan mai pobl sy'n gwneud i fusnesau weithio yn y bôn.
Mae meddu ar sgiliau yn gallu ychwanegu'n fawr at botensial ennill cyflog y gweithwyr yng Nghymru oherwydd bod gweithwyr medrus mor brin yma. Rwy'n pryderu bod Llywodraeth Cymru yn methu hyrwyddo'r manteision y gall prentisiaethau eu cynnig i fyfyrwyr ar gamau cynnar. Mae gwybodaeth gyrfaoedd mewn ysgolion am brentisiaethau yn hanfodol os ydym yn mynd i gynyddu'r cyflenwad o weithwyr hyfforddedig fel sydd eu hangen yn daer ar ein heconomi. Mae'r pwyllgor yn nodi problemau gydag ansawdd ac argaeledd cyngor gyrfaoedd, gan gynnwys diffyg cynghorwyr gyrfaoedd hyfforddedig, a diffyg gwybodaeth am brentisiaethau a hyfforddiant galwedigaethol ymhlith staff ysgol. Mae ysgolion hefyd yn arddangos tueddiad i annog disgyblion i astudio pynciau i Safon Uwch. Mae angen i sefydliadau addysg bellach a dysgu seiliedig ar waith gael gwell mynediad at ysgolion er mwyn ehangu'r ystod o gyngor a gaiff pobl ifanc am eu rhagolygon ar gyfer y dyfodol. Drwy wneud hynny, rwy'n hyderus y bydd hyn yn mynd beth o'r ffordd i fynd i'r afael â'r lefelau sy'n peri pryder o anghydbwysedd rhwng y rhywiau a diffyg cynrychiolaeth pobl anabl a welwn mewn prentisiaethau yng Nghymru ar hyn o bryd.
Ar ôl annog pobl ifanc i wneud prentisiaethau, rhaid inni edrych yn awr ar lefel y cymorth a ddarparwn iddynt. Ceir tystiolaeth sylweddol fod rhwystrau ariannol, megis costau trafnidiaeth, yn datgymell ac mewn rhai achosion, yn atal pobl ifanc rhag manteisio ar brentisiaethau. Mae'r pwyllgor yn galw ar Lywodraeth Cymru i greu cronfa galedi gystadleuol ar gyfer prentisiaid ar y cyflogau isaf neu greu consesiynau eraill, megis cardiau bws neu reilffyrdd rhatach fel sydd eisoes yn bodoli i rai myfyrwyr mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Ym mis Hydref y llynedd, addawodd y Ceidwadwyr Cymreig roi teithio am ddim ar y bysiau a thraean oddi ar bris tocynnau trên i bob person rhwng 16 a 24 oed yng Nghymru. Y mis diwethaf, cyhoeddodd Jeremy Corbyn gynlluniau i roi teithio am ddim ar fysiau i bobl dan 25 oed yn Lloegr. Felly, byddai'n eironig yn wir pe baem ni yng Nghymru, yr unig wlad yn y Deyrnas Unedig lle mae Llafur mewn grym, yn gwadu'r cymorth sydd ei angen ar ein pobl ifanc i gael mynediad at y sgiliau sydd eu hangen i adeiladu ein heconomi yn y dyfodol.
Hoffwn ddweud ychydig eiriau am sgiliau digidol yng Nghymru hefyd. Mae bron i hanner yr holl fusnesau bach yng Nghymru yn brin o'r sgiliau busnes digidol a allai eu helpu i wella cynhyrchiant ac arbed costau. Un o'r rhwystrau sy'n dal cwmnïau yng Nghymru yn ôl rhag gwneud mwy ar-lein yw prinder staff sydd â sgiliau digidol. Ddirprwy Lywydd, credaf fod yr argymhelliad yn yr adroddiad hwn yn gam mawr posibl ymlaen i roi hwb i nifer y prentisiaethau a darparu'r gweithlu medrus sydd ei angen ar Gymru yn awr ac yn y dyfodol.
Yng Nghymru, Ddirprwy Lywydd, rwyf wedi dysgu hedfan, a gwn fod pobl 20 mlynedd yn ôl yn arfer mynd am hyfforddiant galwedigaethol i gael eu trwydded hedfan. Rwy'n eithaf sicr fod yn rhaid bod nifer o gwmnïau awyrennau'r byd yn cyflogi'r peilotiaid hynny, y rhai nad ydynt yn gwneud pethau eraill—daethant yn beilotiaid ac maent yn gwasanaethu eu gwledydd. Pe bai'r Ceidwadwyr yn dod i rym, mae un neu ddau o feysydd y byddwn yn sicr o'u gwneud: rhywedd, oedran a NEET—ddim mewn addysg, hyfforddiant na chyflogaeth. Fe wnawn yn siŵr y bydd y bobl hyn yn dysgu ar gyfer cyflawni eu potensial llawn mewn bywyd yn ôl eu doniau. Rhaid inni gael rhyw fath o system yn yr adran addysg i wneud yn siŵr fod ein plant yn tyfu ac yn cyflawni eu potensial llawn mewn bywyd, yn ôl eu dawn a'u gallu mewn bywyd, ni waeth a ydynt yn bobl anabl neu heb fod yn anabl, yn ddynion neu'n fenywod, yn ifanc neu'n hen. Byddant i gyd yn gyfartal yng ngolwg y Blaid Geidwadol. Diolch.
As a member of the committee, I was very pleased to take part in this inquiry, and I'll keep my contribution short and focus on a few recommendations. Firstly, recommendation 6, which calls for a competitive hardship fund for apprentices, and also for the extension of concessions such as travel schemes to apprentices too. That, I feel, links in with recommendation 7, which calls for the establishment of a universal grant to cover living costs for all apprentices.
I think they cover different aspects of a single challenge, and that is ensuring parity between apprentices and students, between the vocational and the academic. The evidence that we took from witnesses on this was very clear. The Construction Industry Training Board, the south west and mid Wales regional skills partnership and the Federation of Small Businesses all agreed that much more work needed to be done in this area. The FSB noted that support for university students was predicated on equivalency with the living wage, but that that is currently not the case for apprenticeship funding.
Clearly, financial hardships are a barrier preventing people from more disadvantaged backgrounds from taking up apprenticeships. So, there is a need to make provision so that economic barriers are not the sole factor dissuading potential applicants. Moreover, there is the need, as others have said, to promote parity of esteem between study in higher education and apprenticeships. Countries like Germany do this so well and if we could have that shift in this country, it would be a wonderful thing.
I know that the Welsh Government has accepted both of these recommendations in principle and that work is ongoing. I look forward to future updates from Ministers so we can ensure that our apprentices do get a fair deal and do get parity of esteem.
I'd like to finally briefly consider recommendation 3. This sets out our finding that more support should be provided to employers so that they can raise awareness about the benefits of apprenticeships amongst a wider cross-section of young people. I feel personally it's unfortunate that the Welsh Government has rejected this recommendation. I note the range of mechanisms by which they currently make available information on the benefits of apprenticeships and the various engagement devices outlined in the Welsh Government’s response to recommendation 14 too.
However, from my background in secondary education, I know that far too often our young people are really not fully aware of the range of apprenticeships that are out there, or the benefits that they can bring to their career development. Often, responsibility for conveying this message falls onto teachers. With so many pressures already on the school timetable, it is not always possible for teachers to gain the expertise they need to understand and therefore adequately promote the benefits of modern apprenticeships. Employers who take on apprentices, who may be former apprentices themselves, are surely better placed to champion the opportunities in this career path; to explain the benefits and challenges inherent in choosing a non-university pathway; and also to note the possibilities of success in that area too, just like our colleague Jack Sargeant. So, I would hope that more work could be done in this area. Thank you.
Fel aelod o'r pwyllgor, roeddwn yn falch iawn o gymryd rhan yn yr ymchwiliad hwn, ac fe gadwaf fy nghyfraniad yn fyr a chanolbwyntio ar ychydig o argymhellion. Yn gyntaf, argymhelliad 6, sy'n galw am gronfa galedi gystadleuol ar gyfer prentisiaid, a hefyd am ymestyn consesiynau megis cynlluniau teithio i brentisiaid hefyd. Mae hynny, rwy'n teimlo, yn cysylltu ag argymhelliad 7, sy'n galw am sefydlu grant cyffredinol i dalu am gostau byw ar gyfer pob prentis.
Credaf eu bod yn ymdrin â gwahanol agweddau ar yr un her, sef sicrhau cydraddoldeb rhwng prentisiaid a myfyrwyr, rhwng y galwedigaethol a'r academaidd. Roedd y dystiolaeth a gawsom gan dystion ar hyn yn glir iawn. Roedd Bwrdd Hyfforddiant y Diwydiant Adeiladu, partneriaeth sgiliau rhanbarthol de-orllewin a chanolbarth Cymru a'r Ffederasiwn Busnesau Bach oll yn cytuno bod angen gwneud llawer mwy o waith yn y maes hwn. Nododd y Ffederasiwn Busnesau Bach fod cymorth i fyfyrwyr prifysgol yn seiliedig ar sicrhau ei bod yn gyfwerth â'r cyflog byw, ond nid yw hynny'n wir am gyllid ar gyfer prentisiaethau.
Yn amlwg, mae caledi ariannol yn rhwystr sy'n atal pobl o gefndiroedd mwy difreintiedig rhag manteisio ar brentisiaethau. Felly, mae angen darparu er mwyn sicrhau nad rhwystrau economaidd yw'r unig ffactor sy'n datgymell ymgeiswyr posibl. Ar ben hynny, fel y dywedodd eraill, mae angen hyrwyddo parch cydradd rhwng astudiaethau addysg uwch a phrentisiaethau. Mae gwledydd fel yr Almaen yn gwneud hyn mor dda a phe gallem gael y newid hwnnw yn y wlad hon, byddai'n beth gwych.
Gwn fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn y ddau argymhelliad mewn egwyddor a bod gwaith yn mynd rhagddo. Edrychaf ymlaen at gael y newyddion diweddaraf gan Weinidogion yn y dyfodol fel y gallwn sicrhau bod ein prentisiaid yn cael bargen deg ac yn cael parch cydradd.
Hoffwn gloi yn fyr drwy ystyried argymhelliad 3. Mae'n nodi ein canfyddiad y dylid darparu mwy o gymorth i gyflogwyr fel y gallant godi ymwybyddiaeth ynglŷn â manteision prentisiaethau ymysg trawstoriad ehangach o bobl ifanc. Yn bersonol, teimlaf ei bod yn anffodus fod Llywodraeth Cymru wedi gwrthod yr argymhelliad hwn. Nodaf yr amrywiaeth o fecanweithiau y maent ar hyn o bryd yn eu defnyddio i sicrhau bod gwybodaeth ar gael am fanteision prentisiaethau a'r amryw o ddyfeisiau ymgysylltu a amlinellir yn ymateb Llywodraeth Cymru i argymhelliad 14 hefyd.
Fodd bynnag, o fy nghefndir mewn addysg uwchradd, gwn yn rhy aml o lawer nad yw ein pobl ifanc yn llwyr ymwybodol o'r ystod o brentisiaethau sydd ar gael mewn gwirionedd, neu'r manteision y gallant eu cynnig er mwyn datblygu eu gyrfa. Yn aml, mae'r cyfrifoldeb am gyfleu'r neges hon ar athrawon. Gyda chymaint o bwysau eisoes ar amserlen yr ysgol, nid yw bob amser yn bosibl i athrawon ennill yr arbenigedd sydd ei angen arnynt i ddeall manteision prentisiaethau modern, ac felly i'w hyrwyddo'n ddigonol. Does bosibl nad yw cyflogwyr sy'n cyflogi prentisiaid, a allai fod yn gyn-brentisiaid eu hunain, mewn sefyllfa well i hyrwyddo'r cyfleoedd yn y llwybr gyrfa hwn; i esbonio'r manteision a'r heriau sy'n gynhenid wrth ddewis llwybr nad yw'n arwain at brifysgol; a hefyd i nodi posibiliadau llwyddiant yn y maes hwnnw hefyd, fel ein cyd-Aelod Jack Sargeant. Felly, buaswn yn gobeithio y gellid gwneud mwy o waith yn y maes hwn. Diolch.
Thank you. And finally, Joyce Watson.
Diolch. Ac yn olaf, Joyce Watson.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I want to focus on help that is available to the Government and the people that you already work with in breaking down some of the perceptions of what an apprentice looks like, and what an apprenticeship is. The Institution of Civil Engineers do have a fabulous school programme that involves building a bridge, and they take it around schools and give students a real opportunity for hands-on. The Construction Industry Training Board also have similar schemes.
What I found and what came out of our evidence gathering, following on from what Vikki said, was that where people were located in an area where apprenticeships were fairly evident, like in a local industry, whether that was energy or aerospace or anything else, they were fully aware, their parents were fully aware, and they were engaged with the opportunities of apprenticeships. But, the further that you moved out from such geographic locations, the less awareness there was, so that puts the onus firmly and squarely on others helping to lift and encourage and promote the apprenticeships within those communities.
There is real innovation that is happening in existing opportunities. For example, there's huge innovation that's going on in the construction industry that's not fully understood, and it's not fully understood by the people who are trying to help the pupils understand those opportunities. And if it was, I think we could remove the gender gap within that industry virtually overnight. So, my ask of you, Minister, is this: to try and engage with those people who are not currently within schools, with the industries themselves, and feed back to those people who ought to be giving career advice about the innovation and the possibilities within the apprenticeship structure that is currently available, but is quickly changing.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwyf am ganolbwyntio ar y cymorth sydd ar gael i'r Llywodraeth a'r bobl rydych eisoes yn gweithio gyda hwy i chwalu rhai o'r canfyddiadau ynglŷn â sut beth yw prentis, a sut beth yw prentisiaeth. Mae gan Sefydliad y Peirianwyr Sifil raglen ysgol wych sy'n cynnwys adeiladu pont, ac maent yn mynd â hi o gwmpas yr ysgolion i roi cyfle go iawn i fyfyrwyr wneud pethau ymarferol. Mae gan Fwrdd Hyfforddi'r Diwydiant Adeiladu gynlluniau tebyg hefyd.
Yr hyn a ddaeth yn amlwg imi o'r dystiolaeth a gasglwyd gennym, i ddilyn yr hyn a ddywedodd Vikki, oedd bod pobl mewn ardaloedd lle roedd prentisiaethau'n weddol amlwg, megis mewn diwydiant lleol, boed yn waith ynni neu awyrofod neu unrhyw beth arall, yn gwbl ymwybodol, roedd eu rhieni'n gwbl ymwybodol, ac roeddent yn cymryd rhan yn y cyfleoedd roedd prentisiaethau'n eu cynnig. Ond po bellaf y byddech yn symud o leoliadau daearyddol o'r fath, y lleiaf o ymwybyddiaeth a geid, felly mae hynny'n rhoi'r cyfrifoldeb yn gadarn ar eraill i helpu i godi ac annog a hyrwyddo prentisiaethau yn y cymunedau hynny.
Mae arloesi gwirioneddol yn digwydd mewn cyfleoedd sy'n bodoli eisoes. Er enghraifft, mae yna arloesi anferth yn digwydd yn y diwydiant adeiladu nad yw wedi ei ddeall yn llawn, ac nid yw wedi ei ddeall yn llawn gan y bobl sy'n ceisio helpu disgyblion i ddeall y cyfleoedd hynny. A phe bai wedi ei ddeall yn llawn, credaf y gallem ddileu'r bwlch rhwng y rhywiau yn y diwydiant hwnnw dros nos bron. Felly, yr hyn rwy'n ei ofyn i chi, Weinidog, yw hyn: i geisio ymgysylltu â'r bobl nad ydynt ar hyn o bryd o fewn yr ysgolion, gyda'r diwydiannau eu hunain, ac adrodd yn ôl wrth y bobl a ddylai fod yn rhoi cyngor gyrfaoedd am yr arloesedd a'r posibiliadau o fewn y strwythur prentisiaethau sydd ar gael ar hyn o bryd, ond sy'n newid yn gyflym.
Galwaf ar Weinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes, Eluned Morgan.
I call the Minister for Welsh Language and Lifelong Learning, Eluned Morgan.
Diolch yn fawr a diolch am y drafodaeth prynhawn yma. A gaf i ddiolch yn arbennig i Russell a'r pwyllgor am eu hargymhellion? Fe fyddwch yn ymwybodol ein bod ni wedi derbyn y mwyafrif helaeth o'r argymhellion, a hoffwn i jest drafod rhai o'r rheini nawr.
Thank you very much and thank you for the debate this afternoon. May I give particular thanks to Russell and the committee for their recommendations? You will be aware that we have accepted the vast majority of those recommendations, and I'd like to discuss a few of them now.
Our work in Wales and apprenticeship programmes, you will be aware I'm sure, are trying to reshape the skills landscape in order, as Mohammad Asghar set out, to change the fact that we need to meet the challenges of the new economy. Members will be aware that it is one of our flagship programmes in the Welsh Government. We've got a target of 100,000 high-quality new apprenticeships, and that's aimed at generating growth and investment. I'm delighted to report that we are hitting that target; we're on target to meet that projection.
We are seeing a growth in the number of apprenticeships here in Wales, whilst seeing what's happened in England because of the introduction of the apprenticeship levy—a levy that was introduced with no consultation with the Welsh Government at all. What we've seen there is a drop of 40 per cent in apprenticeship numbers, according to the Reform think tank in England. So, we're doing much better than they're doing in England, but let me make it clear that we're not just interested in numbers, and I think this is the mistake that England has made.
We won't dilute and demote that apprenticeship brand here in Wales, because what you've got in England are baristas serving coffee who've been given apprenticeships, or people being given the title of an apprentice when they're paid extremely low wages with the prospect that, if they're lucky, they might get a job in the gig economy. That's not the kind of thing that we are aspiring to here in Wales. So, our interest is in modernising the apprenticeships to meet the changing needs of the economy and raising the quality and relevance of apprenticeships.
Ein gwaith yng Nghymru a rhaglenni prentisiaeth, fel y gwyddoch rwy'n siŵr, yw ceisio ail-lunio'r dirwedd sgiliau er mwyn newid y ffaith, fel y nododd Mohammad Asghar, fod angen inni ateb heriau'r economi newydd. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol ei bod yn un o'n rhaglenni blaenllaw yn Llywodraeth Cymru. Mae gennym darged o 100,000 o brentisiaethau newydd o safon uchel, a nod hynny yw cynhyrchu twf a buddsoddiad. Rwy'n falch iawn o ddweud ein bod yn cyrraedd y targed hwnnw; rydym ar y trywydd iawn i gyrraedd yr amcanestyniad hwnnw.
Rydym yn gweld twf yn nifer y prentisiaethau yma yng Nghymru, tra'n gweld beth sydd wedi digwydd yn Lloegr oherwydd cyflwyno'r ardoll brentisiaethau—ardoll a gyflwynwyd heb ymgynghori gyda Llywodraeth Cymru o gwbl. Yr hyn a welsom yno yw gostyngiad o 40 y cant yn nifer y prentisiaethau, yn ôl y felin drafod Reform yn Lloegr. Felly, rydym yn gwneud yn llawer gwell nag y maent yn ei wneud yn Lloegr, ond gadewch imi ei gwneud yn glir nad diddordeb mewn niferoedd yn unig sydd gennym, ac rwy'n credu mai dyna'r camgymeriad a wnaeth Lloegr.
Ni fyddwn yn gwanhau ac yn israddio brand prentisiaeth yma yng Nghymru, gan mai'r hyn sydd gennych yn Lloegr yw baristas yn gweini coffi sydd wedi cael prentisiaethau, neu bobl yn cael y teitl prentis pan fyddant ar gyflogau isel iawn gyda'r posibilrwydd, os ydynt yn ffodus, o gael swydd yn yr economi gig o bosibl. Nid dyna'r math o beth rydym yn anelu ato yma yng Nghymru. Felly, ein diddordeb yw moderneiddio prentisiaethau i ddiwallu anghenion sy'n newid yn yr economi a gwella ansawdd a pherthnasedd prentisiaethau.
Mark Isherwood a gododd—
Mark Isherwood rose—
Mark, yes.
Mark, ie.
You refer, as I did in my conclusion, to the Reform report, and, of course, that spared no blushes for the UK Government, but it also made a series of proposed changes, and it said that the UK Government's approach was, in principle, the right approach and that, if these changes were implemented, it would set things right for years to come. Why won't the Welsh Government therefore consider the findings of that report in the context of the cross-border provision in Wales, which is so critical for so many thousands of young learners?
Rydych yn cyfeirio, fel y gwneuthum wrth gloi, at adroddiad Reform, ac wrth gwrs, roedd hwnnw'n llawdrwm ar Lywodraeth y DU, ond hefyd gwnaeth gyfres o newidiadau arfaethedig, a dywedodd mai dull Llywodraeth y DU, mewn egwyddor, yw'r dull cywir a phe bai'r newidiadau hyn yn cael eu rhoi ar waith, byddai'n gwneud pethau'n iawn am flynyddoedd i ddod. Pam felly na wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried canfyddiadau'r adroddiad hwnnw yng nghyd-destun y ddarpariaeth drawsffiniol yng Nghymru, sydd mor hanfodol i gynifer o filoedd o ddysgwyr ifanc?
There's a whole host of reasons why we are not going to follow the English example. A 40 per cent drop is one of the reasons, but also we're absolutely focused on quality so I'm not going to take any lessons from England on this.
I think that one of the biggest challenges facing us in Wales today is in-work poverty, and the fact is that 40 per cent of the people who use food banks in Wales are in work. So, the problem that many people face, particularly those with low qualifications, is that low-paid work is not providing a stepping stone to those higher paid jobs and people are being trapped in low pay.
Dawn, I'm very aware of the fact that there are lots of issues in relation to low pay around this area. We in the Welsh Government are keeping a very close eye on compliance in relation to the minimum wage, and I think it's a good point that you make that we should make sure that the fair work commission addresses this issue, and I'll make a commitment to write to the fair work commission to address this issue once it's established.
We think, as a Government, that it's our responsibility to help people to break out of that cycle of low skills and low pay and to support people into higher level apprenticeships and to help people onto that ladder of opportunity. What we know is that the challenges of the future will be different from those of the past, and I'd like to agree wholeheartedly with Jack Sargeant when he says that what we need is a different response in an age of new technology and automation that's going to change the nature of the workplace. And that's why we are focused on expanding the number of higher level apprenticeships and why we've got this situation now where we've convened an expert panel to look at how automation and digital will impact on the economy in future. But I take the point—and I'm not happy with the point—that, at the moment, as Vikki Howells has suggested, we haven't reached a stage where we do have parity of esteem between academic and vocational qualifications. I think it's really important that we keep our focus on that.
There is a UK Government review in terms of post-18 education, and we will await the report of that expert panel. And at that point I think it's important that we do then review in particular the hardship fund that we are interested in looking at and the discounted travel for young people. So, those things are absolutely firmly on our agenda.
Our goal is to double the number of higher apprenticeships with a focus on STEM and to create that new generation of professionals who are going to drive innovative practice, create new products and raise productivity levels. I think that Joyce is absolutely right: there's a lot we've done already in relation to raising awareness. Civil engineers, they're doing a great job going into schools, as she's suggested. But I think that probably Vikki has a point that we could do more in relation to teaching the teachers about apprenticeships.
We've also developed these new routes to apprenticeships through introducing these degree apprenticeships, from this September. As you've heard, we're working with the Higher Education Funding Council for Wales to develop those degree apprenticeships. We want to get this right, so we're not chasing numbers and we're not chasing date targets. I actually think that it's probably too early for us to look at a Master's at this level. Let's get the degree apprenticeships right before we go on to Master's.
Let me be clear in relation to apprenticeships also that we are committed to driving inclusivity, equality and diversity. And, on the issue of gender parity, we've instructed apprenticeship providers to give extra support and mentoring to tackle gender stereotyping, for example, through encouraging more women to enter the construction profession. We've also been working with the Equality and Human Rights Commission to promote—
Mae llu o resymau pam nad ydym yn mynd i ddilyn esiampl Lloegr. Mae 40 y cant o ostyngiad yn un o'r rhesymau, ond hefyd rydym yn canolbwyntio'n llwyr ar ansawdd felly nid wyf yn bwriadu dysgu unrhyw wersi gan Loegr ar hyn.
Credaf mai un o'r heriau mwyaf sy'n ein hwynebu yng Nghymru heddiw yw tlodi mewn gwaith, ac mae'n ffaith bod 40 y cant o'r bobl sy'n defnyddio banciau bwyd yng Nghymru mewn gwaith. Felly, y broblem sy'n wynebu llawer o bobl, yn enwedig y rhai sydd heb lawer o gymwysterau, yw nad yw gwaith am dâl isel yn darparu cam tuag at swyddi ar gyflogau uwch ac mae pobl yn cael eu caethiwo ar gyflogau isel.
Dawn, rwy'n ymwybodol iawn o'r ffaith bod llawer o broblemau yn y maes hwn mewn perthynas â chyflogau isel. Yn Llywodraeth Cymru, rydym yn cadw llygad agos iawn ar gydymffurfiaeth mewn perthynas â'r isafswm cyflog, ac mae'n bwynt da y dylem sicrhau bod y comisiwn gwaith teg yn rhoi sylw i'r mater hwn, ac rwy'n ymrwymo i ysgrifennu at y comisiwn gwaith teg i fynd i'r afael â'r mater hwn pan gaiff ei sefydlu.
Rydym yn credu, fel Llywodraeth, mai ein cyfrifoldeb ni yw helpu pobl i dorri allan o'r cylch o sgiliau isel a chyflogau isel a chynorthwyo pobl i gael prentisiaethau lefel uwch ac i helpu pobl ar yr ysgol o gyfleoedd. Yr hyn a wyddom yw y bydd heriau'r dyfodol yn wahanol i rai'r gorffennol, a hoffwn gytuno'n llwyr â Jack Sargeant pan ddywed mai'r hyn sydd ei angen arnom yw ymateb gwahanol mewn oes o dechnoleg newydd ac awtomeiddio sy'n mynd i newid natur y gweithle. A dyna pam rydym yn canolbwyntio ar ehangu nifer y prentisiaethau lefel uwch a pham rydym mewn sefyllfa yn awr lle rydym wedi cynnull panel o arbenigwyr i edrych ar sut y bydd awtomatiaeth a thechnoleg ddigidol yn effeithio ar yr economi yn y dyfodol. Ond rwy'n derbyn y pwynt—ac nid wyf yn fodlon gyda'r pwynt—nad ydym, ar hyn o bryd, fel yr awgrymodd Vikki Howells, wedi cyrraedd cam lle mae gennym barch cydradd rhwng cymwysterau academaidd a chymwysterau galwedigaethol. Mae'n bwysig iawn ein bod yn cadw ein ffocws ar hynny yn fy marn i.
Ceir adolygiad gan Lywodraeth y DU o addysg ôl-18, a byddwn yn aros am adroddiad y panel arbenigol hwnnw. Ac ar y pwynt hwnnw, credaf ei bod yn bwysig ein bod yn adolygu wedyn, yn benodol, y gronfa galedi y mae gennym ddiddordeb mewn edrych arni a theithio am brisiau gostyngol i bobl ifanc. Felly, mae'r pethau hynny'n gwbl bendant ar ein hagenda.
Ein nod yw dyblu nifer y prentisiaethau uwch gyda ffocws ar STEM a chreu cenhedlaeth newydd o weithwyr proffesiynol sy'n mynd i ysgogi gwaith arloesol, creu cynnyrch newydd a chodi lefelau cynhyrchiant. Credaf fod Joyce yn llygad ei lle: mae yna lawer rydym wedi'i wneud eisoes mewn perthynas â chodi ymwybyddiaeth. Peirianwyr sifil, maent yn gwneud gwaith gwych yn mynd i mewn i ysgolion, fel yr awgrymodd. Ond credaf fod gan Vikki bwynt y gallem wneud mwy, yn ôl pob tebyg, mewn perthynas ag addysgu athrawon am brentisiaethau.
Rydym hefyd wedi datblygu llwybrau newydd i brentisiaethau drwy gyflwyno'r gradd-brentisiaethau o fis Medi ymlaen. Fel y clywsoch, rydym yn gweithio gyda Chyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru i ddatblygu'r gradd-brentisiaethau hynny. Rydym am gael hyn yn iawn, felly nid ydym yn rhoi gormod o bwyslais ar niferoedd ac nid ydym yn rhoi gormod o bwyslais ar dargedu dyddiadau. Credaf mewn gwirionedd ei bod hi'n rhy gynnar yn ôl pob tebyg i ni edrych ar radd Meistr ar y lefel hon. Gadewch i ni gael y radd-brentisiaeth yn iawn cyn inni symud ymlaen at y radd Meistr.
Gadewch imi fod yn glir mewn perthynas â phrentisiaethau hefyd ein bod wedi ymrwymo i hyrwyddo cynwysoldeb, cydraddoldeb ac amrywiaeth. Ac ar fater cydraddoldeb rhwng y rhywiau, rydym wedi cyfarwyddo darparwyr prentisiaethau i roi cymorth ychwanegol a mentora i fynd i'r afael â stereoteipio ar sail rhyw, er enghraifft drwy annog mwy o fenywod i ymuno â'r proffesiwn adeiladu. Buom hefyd yn gweithio gyda'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol i hybu—
Will the Minister take an intervention?
A wnaiff y Gweinidog dderbyn ymyriad?
Yes, if you'd like.
Iawn, os hoffech chi.
Thank you. I was listening to Siân Gwenllian's comments earlier, and she mentioned the Economy and Business Committee report from 2012. I might be one of the few people who still have a copy of it up in my wardrobe upstairs, and recommendations 16 and 17 are not word for word exactly, but say exactly what you've just said, Minister:
'Provide gender equality training for careers advisers and teaching professionals to redress any stereotyping in the advice they give.'
That was six years ago, actually, now, Siân. Clearly, we're still looking at dealing with those problems. Can you tell us what you're going to do to make sure that in six years' time we're not still facing the same problem?
Diolch. Roeddwn yn gwrando ar sylwadau Siân Gwenllian yn gynharach, a soniodd am adroddiad y Pwyllgor Economi a Busnes yn 2012. Efallai mai fi yw un o'r ychydig bobl sy'n dal i feddu ar gopi ohono yn fy wardrob i fyny'r grisiau, ac nid yw argymhellion 16 ac 17 yn union yr un fath air am air, ond maent yn dweud yr hyn rydych chi newydd ei ddweud yn union, Weinidog:
Darparu hyfforddiant cydraddoldeb rhwng y rhywiau ar gyfer cynghorwyr gyrfaoedd ac addysgwyr i gywiro unrhyw stereoteipio yn y cyngor a roddant.
Roedd hynny chwe blynedd yn ôl bellach, mewn gwirionedd, Siân. Yn amlwg, rydym yn dal i ymdrin â'r problemau hynny. A allwch ddweud wrthym beth rydych yn mynd i'w wneud i sicrhau nad ydym yn dal i wynebu'r un broblem ymhen chwe blynedd arall?
Well, we've got a whole suite of measures where we are promoting, trying to get women into these areas. This is not an easy task—this is not easy. If anyone's got any good ideas, then let us know, because it is a very, very difficult task. What we have introduced is these 'have a go' days. Sometimes, these are specifically targeted at women to try and make sure that they have a go at welding and trying these professions that perhaps they won't have thought of going into. So, we're doing our best; we're encouraging it. I'm trying my best with my own daughter, but you can go so far, and, at the end of the day, I think we've got to make this fun for them and introduce them really early, which is why STEM has got to start in school. You've got to start at a very, very young age and that's what is happening through our education system as well.
We're reviewing the recruitment practices for apprenticeships specifically in the engineering sector. So, I think that is something that we need to focus on; it's these sectors where we have to focus. Siân Gwenllian, just to make it clear that
Wel, mae gennym gyfres gyfan o fesurau lle rydym yn hyrwyddo, yn ceisio cael menywod i mewn i'r meysydd hyn. Nid yw hon yn dasg hawdd—nid yw hyn yn hawdd. Os oes gan unrhyw un unrhyw syniadau da, gadewch inni wybod, am ei bod yn dasg anodd iawn. Rydym wedi cyflwyno dyddiau 'rhoi cynnig arni'. Weithiau, mae'r rhain wedi'u targedu'n benodol at fenywod i geisio gwneud yn siŵr eu bod yn rhoi cynnig ar weldio a'r proffesiynau nad ydynt o bosibl wedi ystyried rhoi cynnig arnynt. Felly, rydym yn gwneud ein gorau; rydym yn ei annog. Rwy'n gwneud fy ngorau gyda fy merch fy hun, ond gallwch fynd cyn belled, ac yn y pen draw, rwy'n meddwl bod yn rhaid inni wneud hyn yn hwyl iddynt a'u cyflwyno'n gynnar iawn, a dyna pam y mae'n rhaid i STEM ddechrau yn yr ysgol. Rhaid i chi ddechrau ar oedran ifanc iawn a dyma sy'n digwydd drwy ein system addysg yn ogystal.
Rydym yn adolygu'r arferion recriwtio ar gyfer prentisiaethau yn benodol yn y sector peirianneg. Felly, credaf fod hynny'n rhywbeth y mae angen inni ganolbwyntio arno; ar y sectorau hyn y mae angen inni ganolbwyntio. Siân Gwenllian, i'w gwneud yn glir
mae pob swyddog gyrfaoedd wedi'i hyfforddi mewn cydraddoldeb. Felly, rydym ni yn gwneud ein gorau i sicrhau bod pobl yn ymwybodol, pan fyddan nhw'n rhoi syniad o beth sydd ar gael—eu bod nhw'n ymwybodol bod yn rhaid iddyn nhw drial denu merched i hynny.
every careers officer is trained in equality. So, we are doing our best to ensure that people are aware, when they are giving young people an idea of what’s available—that they are aware that they have to try and attract women to those apprenticeships.
On disability, I think it's fair to say that the participation of disabled people in apprenticeships needs an improvement, and I'm glad that Mark Isherwood has drawn attention to the work we're doing with Remploy. We've also facilitated workshops between apprenticeship providers and regional Remploy offices, and we've ensured that there's a dedicated equality and diversity champion who is working with providers, making those connections with local communities, and I'm pleased to say that the majority of apprenticeship providers have signed up to the Time to Change Wales pledge, which is a public declaration that they want to tackle mental health stigma and discrimination. But let me be clear to David Rowlands that this is a priority area for the Welsh Government. We know that we've got work to do in relation to disability and apprenticeships in particular. We've developed a toolkit, and we've provided bespoke training to that provider network.
I take on board the points made by Mark on the disability training, that, actually, sometimes that is most effectively delivered by disabled people—
Ar anabledd, mae'n deg dweud bod lefelau cyfranogiad pobl anabl mewn prentisiaethau angen eu gwella, ac rwy'n falch fod Mark Isherwood wedi tynnu sylw at y gwaith rydym yn ei wneud gyda Remploy. Hefyd, rydym wedi hwyluso gweithdai rhwng darparwyr prentisiaethau a swyddfeydd rhanbarthol Remploy, ac rydym wedi sicrhau bod yna swyddog hyrwyddo cydraddoldeb ac amrywiaeth yn gweithio gyda darparwyr, yn creu cysylltiadau â chymunedau lleol, ac rwy'n falch o ddweud bod y rhan fwyaf o ddarparwyr prentisiaethau wedi ymrwymo i adduned Amser i Newid Cymru, sef datganiad cyhoeddus eu bod am fynd i'r afael â stigma iechyd meddwl a gwahaniaethu. Ond gadewch i mi ddweud yn glir wrth David Rowlands fod hwn yn faes blaenoriaeth i Lywodraeth Cymru. Gwyddom fod gennym waith i'w wneud mewn perthynas â phrentisiaethau ac anabledd yn benodol. Rydym wedi datblygu pecyn cymorth, ac rydym wedi darparu hyfforddiant pwrpasol i'r rhwydwaith darparwyr hwnnw.
Rwy'n derbyn y pwyntiau a wnaeth Mark ar hyfforddiant anabledd, a'r ffaith weithiau mai pobl anabl sy'n gallu ei ddarparu yn y ffordd fwyaf effeithiol mewn gwirionedd—
Can I ask the Minister to wind her comments up to a close, please?
A gaf fi ofyn i'r Gweinidog ddirwyn ei sylwadau i ben, os gwelwch yn dda?
Absolutely.
Yn bendant.
Jest ychydig o eiriau ar yr iaith Gymraeg: a gaf i ddweud ei bod hi'n bosibl i astudio unrhyw brentisiaeth drwy gyfrwng y Gymraeg lle mae'r galw? Rydw i eisiau gwneud hyn yn glir: bod prentisiaid yn gallu astudio yn yr iaith o'u dewis eu hunain, ond y ffaith yw mai ychydig iawn o bobl sy'n dewis gwneud prentisiaeth jest drwy gyfrwng y Gymraeg. Mae eithaf lot nawr yn ei gwneud hi yn ddwyieithog, ond dewis y prentisiaid yw hynny. Felly, mae lot o bobl sydd ddim gyda'r hyder, efallai, y byddem ni'n gobeithio i'w gwneud hi'n unswydd drwy gyfrwng y Gymraeg.
Just a few words on the Welsh language: may I say that it is possible to take any apprenticeship through the medium of Welsh where there is demand? I want to make it clear that apprentices can study in the language of their choice, but the fact is that very few people choose to undertake their apprenticeship solely through the medium of Welsh. There are quite a few now who are doing it bilingually, but it’s the choice of the apprentices. So, there are many people who perhaps don’t have the confidence that we would hope to study solely through the medium of Welsh.
Can I just make a couple of points on—?
A gaf fi wneud ychydig o bwyntiau am—?
No, no. Sorry. You're way out of time, Minister. I do apologise. If there is one urgent, final sentence that you have to say, you can say a final sentence to round the debate off.
Na chewch. Mae'n flin gennyf. Mae eich amser wedi hen ddod i ben, Weinidog. Mae'n ddrwg gennyf. Os oes un frawddeg bwysig derfynol sydd gennych i'w dweud, gallwch ddweud brawddeg olaf i orffen y ddadl.
Well, just to thank—. I just want to thank the committee for their interest in this, because it is a really important area for us and I'd like to ask you to keep us on our toes in this regard. Diolch yn fawr.
Wel, dim ond i ddiolch i—. Hoffwn ddiolch i'r pwyllgor am eu diddordeb yn hyn, oherwydd mae'n faes pwysig iawn i ni a hoffwn ofyn i chi ein cadw ar flaenau ein traed yn hyn o beth. Diolch yn fawr.
Diolch. Galwaf ar Russell George i ymateb i'r ddadl.
Thank you. I call on Russell George to reply to the debate.
Thank you, Deputy Presiding Officer. Dawn Bowden, can I thank you for your contribution in regard to the issue you raised about raising awareness—employee awareness? I think that's quite correct. You raised some issues that we didn't look at in our inquiry but I think are completely relevant to today's debate. I certainly think that there are some areas that you raised in your contribution that the committee could pick up. And your points in regard to pay rates not meeting minimum requirements—the Minister has already committed to looking at that herself, but I think those are also areas that the committee should perhaps do some work on as well.
Diolch ichi, Ddirprwy Lywydd. Dawn Bowden, a gaf fi ddiolch i chi am eich cyfraniad ar y mater a godwyd gennych ynglŷn â chodi ymwybyddiaeth—ymwybyddiaeth gweithwyr? Credaf fod hynny'n berffaith gywir. Fe godoch chi rai materion nad oeddem wedi edrych arnynt yn ein hymchwiliad, ond credaf eu bod yn gwbl berthnasol i'r ddadl heddiw. Credaf yn sicr eich bod wedi rhoi sylw i rai meysydd yn eich cyfraniad y gallai'r pwyllgor fynd ar eu trywydd. A'ch pwyntiau mewn perthynas â chyfraddau cyflog nad ydynt yn cyrraedd y lleiafswm gofynnol—mae'r Gweinidog eisoes wedi ymrwymo i edrych ar hynny ei hun, ond credaf hefyd fod yna rai meysydd y dylai'r pwyllgor wneud rhywfaint o waith arnynt hefyd o bosibl.
Mark Isherwood used his contribution to highlight, in large part, evidence that we've received from Remploy in regard to apprentices and in regard to disabled people. This is an area where we need to see some real progress being made; the Minister's acknowledged that and accepted that recommendation in that regard as well.
Joyce Watson, Rhianon Passmore and Siân Gwenllian also raised issues around gender, disabled people, Welsh speaking, and I should say that, as a committee, we did decide not to ask for specific targets in this regard; we didn't want to create a tick-box culture. We did have some discussion around that, and we are keen for those regular updates. But I think as we come back as a committee to look at this work again, and we will do, then I suppose if we feel that progress isn't being made in those areas, it might be a case where the committee are minded to look at recommending specific targets in those areas.
Jack Sargeant, you should join our committee. We've just started a piece of work on automation this morning—a real fascinating session this morning, and I agree with all the points you made in that regard. And, of course, you talked about your own experience as an apprentice yourself—so, so much in common with what our committee's looking at. You'd be very welcome to join our committee, but that would mean I'd have to choose one Member on your side to leave, and I wouldn't be able to do that either.
David Rowlands and Mohammad Asghar—I'll just say Oscar; I'll just call you Oscar—were also pointing out the requirements for independent career advice and getting the correct balance for the Welsh economy, and also highlighting our recommendations for equivalent support to be made, of course, between apprentices and that also available to students.
If I could thank Vikki Howells, of course, for raising the issues of awareness of encouraging younger people, I suppose, and bringing your own experience as a teacher yourself—of course, I'm disappointed, like yourself, that the Government didn't accept recommendation 3 in this regard.
Thank you, Nick Ramsay, for your intervention as well and for rooting through your wardrobe this afternoon to pull out an old committee paper. I think it's important that we do look at our previous committees' work and not let them gather dust; I'm certainly a big believer in that.
Can I thank my colleagues on the committee for their work and their contribution, and also Members who have left our committee now? Two Members have now joined the Government since we started this piece of work.
I particularly wanted to thank BT and the Prince's Trust for hosting the committee and showcasing us the work of their apprentices and young people respectively—that was a very valuable meeting for us, and we thank you for that—and also the other organisations who also submitted evidence to the committee's inquiry. So, today's debate, I think, has showcased the passion that Members have in our committee but also from Members not sitting on our committee as well. It's encouraging that a lot of Members who took part in today's debate are not members of the committee, and that's the way I think it should be; that should be the norm.
And I do appreciate the Minister's enthusiasm as well in regard to apprenticeships; I can certainly agree and see that. So, I can say to the Minister the committee won't be leaving apprenticeships behind after this debate, you'll be pleased to know. We'll be publishing our thoughts on the first year of the levy later this term, and this is an issue that Hefin David and Siân Gwenllian also mentioned. So, I'm pleased to say that some of the issues around policing that were mentioned in today's debate will be addressed then as well. But I can say to the Minister we'll certainly be keeping up the pressure on the Government in regard to the support for apprenticeships and support packages for apprentices equivalent to those that are available to students as well.
Defnyddiodd Mark Isherwood ei gyfraniad i dynnu sylw, i raddau helaeth, at dystiolaeth a gawsom gan Remploy mewn perthynas â phrentisiaid a phobl anabl. Mae hwn yn faes lle mae angen inni weld cynnydd gwirioneddol yn cael ei wneud; mae'r Gweinidog wedi cydnabod hynny ac wedi derbyn yr argymhelliad yn y cyswllt hwnnw yn ogystal.
Crybwyllodd Joyce Watson, Rhianon Passmore a Siân Gwenllian faterion yn ymwneud â rhywedd, pobl anabl, siarad Cymraeg, a dylwn ddweud, fel pwyllgor, ein bod wedi penderfynu peidio â gofyn am dargedau penodol yn hyn o beth; nid oeddem eisiau creu diwylliant ticio blychau. Cawsom rywfaint o drafodaeth ynglŷn â hynny, ac rydym yn awyddus i gael y diweddariadau rheolaidd hynny. Ond wrth inni ddod yn ôl fel pwyllgor i edrych eto ar y gwaith hwn, a byddwn yn gwneud hynny, os byddwn yn teimlo nad oes cynnydd yn cael ei wneud yn y meysydd hynny, efallai y gallai'r pwyllgor ystyried argymell targedau penodol ar eu cyfer.
Jack Sargeant, dylech ymuno â'n pwyllgor. Rydym newydd ddechrau gwaith ar awtomatiaeth y bore yma—cawsom sesiwn hynod ddiddorol y bore yma, ac rwy'n cytuno gyda'r holl bwyntiau a wnaethoch yn hynny o beth. Ac wrth gwrs, fe sonioch am eich profiad fel prentis eich hun—felly, cymaint yn gyffredin â'r hyn y mae ein pwyllgor yn edrych arno. Byddai croeso mawr i chi ymuno â'n pwyllgor, ond byddai hynny'n golygu y buaswn yn gorfod dewis un Aelod ar eich ochr chi i adael, ac ni allwn wneud hynny ychwaith.
Roedd David Rowlands a Mohammad Asghar—fe ddywedaf Oscar; fe wnaf eich galw chi'n Oscar—hefyd yn nodi'r gofynion ar gyfer cyngor gyrfaoedd annibynnol a sicrhau'r cydbwysedd cywir ar gyfer economi Cymru, ac yn tynnu sylw hefyd at ein hargymhellion ar gyfer sicrhau cymorth i brentisiaid, wrth gwrs, sy'n cyfateb i'r hyn sydd ar gael i fyfyrwyr.
Os caf ddiolch i Vikki Howells, wrth gwrs, am godi'r materion yn ymwneud ag ymwybyddiaeth i annog pobl iau, mae'n debyg, a'ch profiad eich hun fel athro—wrth gwrs, rwy'n siomedig, fel chi, na dderbyniodd y Llywodraeth argymhelliad 3 yn hyn o beth.
Diolch, Nick Ramsay, am eich ymyriad yn ogystal ag am fynd drwy eich wardrob y prynhawn yma i dynnu hen bapur pwyllgor allan ohono. Mae'n bwysig ein bod yn edrych ar waith ein pwyllgorau blaenorol ac nad ydym yn gadael iddynt hel llwch; rwy'n gredwr mawr yn hynny.
Hoffwn ddiolch i fy nghyd-Aelodau ar y pwyllgor am eu gwaith a'u cyfraniad, ac i'r Aelodau sydd wedi gadael ein pwyllgor bellach? Mae dau Aelod wedi ymuno â'r Llywodraeth ers i ni ddechrau'r gwaith hwn.
Roeddwn eisiau diolch yn arbennig i BT ac Ymddiriedolaeth y Tywysog am wahodd y pwyllgor i arddangosiad o waith eu prentisiaid a'u pobl ifanc—roedd hwnnw'n gyfarfod gwerthfawr iawn i ni, ac rydym yn diolch ichi am hynny—ac i'r sefydliadau eraill a gyflwynodd dystiolaeth i ymchwiliad y pwyllgor. Felly, credaf fod y ddadl heddiw wedi arddangos brwdfrydedd aelodau ein pwyllgor ond hefyd, brwdfrydedd yr Aelodau nad ydynt yn aelodau o'n pwyllgor yn ogystal. Mae'n galonogol nodi bod llawer o'r Aelodau a gymerodd ran yn y ddadl heddiw heb fod yn aelodau o'r pwyllgor, a dyna'r ffordd y credaf y dylai fod; dylai hynny fod yn norm.
Ac rwy'n gwerthfawrogi brwdfrydedd y Gweinidog hefyd mewn perthynas â phrentisiaethau; gallaf yn sicr gytuno a gweld hynny. Felly, gallaf ddweud wrth y Gweinidog y byddwch yn falch o wybod na fydd y pwyllgor yn gadael prentisiaethau ar ei hôl hi ar ôl y ddadl hon. Byddwn yn cyhoeddi ein barn ar flwyddyn gyntaf yr ardoll yn ddiweddarach yn ystod y tymor hwn, ac mae hwn yn fater a grybwyllwyd gan Hefin David a Siân Gwenllian. Felly, rwy'n falch o ddweud y caiff rhai o'r materion sy'n ymwneud â phlismona a grybwyllwyd yn y ddadl heddiw eu trafod bryd hynny hefyd. Ond gallaf ddweud wrth y Gweinidog y byddwn yn sicr yn dal ati i roi pwysau ar y Llywodraeth o ran y gefnogaeth i brentisiaethau a'r pecynnau cymorth i brentisiaid sy'n cyfateb i'r rhai sydd ar gael i fyfyrwyr yn ogystal.
Y cwestiwn yw: a ddylid nodi adroddiad y pwyllgor? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The proposal is to note the committee's report. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Julie James, a gwelliannau 2 a 3 yn enw Rhun ap Iorwerth.
The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Julie James, and amendments 2 and 3 in the name of Rhun ap Iorwerth.
Yr eitem nesaf yw dadl y Ceidwadwyr Cymreig ar dreth trafodiadau tir ar dir masnachol. Galwaf ar Mark Reckless i wneud y cynnig—Mark Reckless.
The next item is the Welsh Conservatives' debate on land transaction tax on commercial land. I call on Mark Reckless to move the motion—Mark Reckless.
Cynnig NDM6719 Paul Davies
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi bod y gyfradd newydd o chwech y cant ar gyfer treth trafodiadau tir ar drafodiadau tir masnachol dros £1 miliwn yn sylweddol uwch na'r cyfraddau cyfatebol ar gyfer trafodiadau o'r fath yn Lloegr (pump y cant) a'r Alban (4.5 y cant).
2. Yn nodi bod Llywodraeth Cymru wedi cwblhau'r broses oddeutu £12 miliwn i brynu safle gorsaf bysiau Caerdydd ar 29 Mawrth 2018, gan felly osgoi ei chyfundrefn dreth trafodiadau tir ei hun gan dri diwrnod a sicrhau bod y trafodiad wedi digwydd o dan dreth dir y dreth stamp Llywodraeth y DU.
3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru, yn sgil sylwadau gan y sector, i ailystyried y gyfradd newydd o chwech y cant ar gyfer y dreth trafodiadau tir newydd ar drafodion tir masnachol dros £1 miliwn a fydd yn cael effaith andwyol ar ddatblygu economaidd yng Nghymru.
Motion NDM6719 Paul Davies
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes that the new six per cent rate of land transaction tax (LTT) on commercial land transactions above £1 million is significantly higher than the equivalent rates for such transactions in England (five per cent) and Scotland (4.5 per cent).
2. Notes the Welsh Government’s completion on its circa £12 million purchase of the Cardiff bus station site on 29 March 2018, thus avoiding its own LTT regime by three days and ensuring the transaction took place under the UK Government’s stamp duty land tax.
3. Calls on the Welsh Government, in light of sector representation, to reconsider the new six per cent LTT rate on commercial land transactions above £1 million which will have a detrimental impact on economic development in Wales.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I move the motion in the name of Paul Davies AM. I will address the amendments first.
We're happy to support Plaid's amendment 2, reflecting the devolution of powers agreed between the Assembly and the Conservative-led Government at Westminster. We also support Plaid's amendment 3. With our new tax powers, we need good scrutiny over how they are used and any impact on the economy. A review of property taxation is appropriate, given the number of taxes that we now have affecting property. This should now be expedited, because we want to give urgent consideration to Labour's 6 per cent supertax on significant commercial transactions. We'll be able to compare the impact of their 6 per cent supertax—a fifth higher than the 5 per cent under stamp duty land tax—and the lower 4.5 per cent rate set in Scotland. This, industry leaders say, has made Scottish commercial property more competitive, which is evident in the increasing demand the market has experienced. Devolution allows us to assess evidence from across the UK and to reconsider mistaken policy. We must take that opportunity.
Turning to the Government amendment, which we'll be opposing in light of its dismissive 'delete all', I will address its two parts. The Welsh Government is correct to say that no Assembly Member voted against the setting of these tax bands, but as the Minister is well aware and will recall from our debates on the Finance Committee and attempts from myself and Nick Ramsay to put those rates onto the face of the Bill, the reason is because, against our entreaties, those tax bands were introduced by regulation, which we have no power to amend. It was a take-it-or-leave-it decision and our concern relates to this 6 per cent supertax on significant commercial transactions, not to the land transaction tax regime as a whole.
The second half of the Government's amendment relates to the purchase of the Cardiff bus station site just a few days before the switch from SDLT to LTT. I'm glad that the Welsh Government is now clearer about its position, however it's still not clear why it made no announcement about its end-of-March purchase of the bus station site until 18 April, or why Ken Skates gave me such an opaque answer in writing on 11 April. Perhaps I shouldn't give Ken too hard a time about his written answers at the beginning of April—he was, after all, representing us at the Commonwealth Games on the Gold Coast and our athletes were very successful under his encouraging eye. The one consistency through the Government's response to our questions is that it has not gained any tax advantage. Can it then clarify what was the motivation for rushing the Cardiff bus station deal through before the end of March? Was it so that the capital spend counted against the 2017-18 budget rather than this year's?
Of course, the reality is that Welsh Government does enjoy a tax advantage when dealing in property. It benefits from Crown exemption. So, it doesn't pay SDLT or LTT, unlike the private sector. As a property investor, it is unaffected by whether the rate is 5 per cent or 6 per cent—[Interruption.] Was that an intervention over there?
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n gwneud y cynnig yn enw Paul Davies AC. Fe gyfeiriaf at y gwelliannau yn gyntaf.
Rydym yn hapus i gefnogi gwelliant 2 Plaid Cymru, sy'n adlewyrchu datganoli pwerau a gytunwyd rhwng y Cynulliad a'r Llywodraeth dan arweiniad y Ceidwadwyr yn San Steffan. Rydym hefyd yn cefnogi gwelliant 3 Plaid Cymru. Gyda'n pwerau treth newydd, mae angen inni graffu'n dda ar sut y'u defnyddir ac unrhyw effaith ar yr economi. Mae adolygiad o drethiant eiddo yn briodol, o ystyried nifer y trethi sydd gennym bellach sy'n effeithio ar eiddo. Dylid cyflymu hyn yn awr gan ein bod am roi ystyriaeth frys i uwch dreth 6 y cant y Blaid Lafur ar drafodiadau masnachol sylweddol. Byddwn yn gallu cymharu effaith eu huwch dreth 6 y cant—un rhan o bump yn uwch na'r 5 y cant o dan dreth dir y dreth stamp—a'r gyfradd 4.5 y cant is yn yr Alban. Yn ôl arweinwyr diwydiant, mae hyn wedi gwneud eiddo masnachol yr Alban yn fwy cystadleuol, sy'n amlwg o'r galw cynyddol a brofodd y farchnad. Mae datganoli yn caniatáu inni asesu tystiolaeth o bob rhan o'r DU ac i ailystyried polisi anghywir. Rhaid inni fanteisio ar y cyfle hwnnw.
Gan droi at welliant y Llywodraeth y byddwn yn ei wrthwynebu oherwydd ei gymal 'dileu popeth' diystyriol, fe gyfeiriaf at ei ddwy ran. Mae Llywodraeth Cymru yn gywir i ddweud nad oes unrhyw Aelod Cynulliad wedi pleidleisio yn erbyn gosod y bandiau treth hyn, ond fel y bydd y Gweinidog yn ymwybodol iawn ac yn cofio o'n dadleuon ar y Pwyllgor Cyllid, ac ymdrechion gennyf fi a Nick Ramsay i roi'r cyfraddau hynny ar wyneb y Bil, y rheswm am hynny yw bod y bandiau treth, yn groes i'n deisyfiadau, wedi'u cyflwyno drwy reoliadau, ac nid oes gennym bŵer i'w diwygio. Roedd yn benderfyniad i'w gymryd neu ei adael a'r hyn rydym yn pryderu yn ei gylch yw'r uwch dreth o 6 y cant ar drafodiadau masnachol sylweddol, nid cyfundrefn y dreth trafodiadau tir yn ei chyfanrwydd.
Mae ail hanner gwelliant y Llywodraeth yn ymwneud â phrynu safle gorsaf fysiau Caerdydd ychydig ddyddiau'n unig cyn y newid o dreth dir y dreth stamp i dreth trafodiadau tir. Rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru bellach yn gliriach ynglŷn â'i sefyllfa, ond mae'n dal yn aneglur ynglŷn â pham na wnaeth unrhyw gyhoeddiad am brynu safle'r orsaf fysiau ddiwedd mis Mawrth tan 18 Ebrill, na pham y rhoddodd Ken Skates ateb mor niwlog i mi yn ysgrifenedig ar 11 Ebrill. Efallai na ddylwn roi amser rhy galed i Ken am ei atebion ysgrifenedig ar ddechrau mis Ebrill—wedi'r cyfan, roedd yn ein cynrychioli yng Ngemau'r Gymanwlad ar yr Arfordir Aur lle bu ein hathletwyr yn llwyddiannus iawn o dan ei anogaeth. Yr un peth sydd i'w weld yn gyson drwy ymateb y Llywodraeth i'n cwestiynau yw nad yw wedi ennill unrhyw fantais o ran trethiant. A all egluro felly beth oedd y cymhelliad i frysio cytundeb gorsaf fysiau Caerdydd drwodd cyn diwedd mis Mawrth? Ai er mwyn i'r gwariant cyfalaf gyfrif yn erbyn cyllideb 2017-18 yn hytrach na chyllideb y flwyddyn hon y gwnaed hynny?
Wrth gwrs, y gwir amdani yw bod Llywodraeth Cymru yn mwynhau mantais dreth wrth ymdrin ag eiddo. Mae'n elwa o esemptiad y Goron. Felly, nid yw'n talu treth dir y dreth stamp na threth trafodiadau tir, yn wahanol i'r sector preifat. Fel buddsoddwr mewn eiddo, ni chaiff ei heffeithio pa un a yw'r gyfradd yn 5 y cant neu'n 6 y cant—[Torri ar draws.] Ai ymyriad oedd hwnnw?
No, no. Carry on.
Na, na. Parhewch.
Jenny Rathbone a gododd—
Jenny Rathbone rose—
Ah, excellent.
A, rhagorol.
I think we're fully aware of the Crown exemption, but I can't understand, therefore, why you aren't happily accepting the Government's amendment, seeing as, clearly, as they have Crown exemption, they would never be needing to pay the land transaction tax. It's a complete non sequitur.
Credaf ein bod yn llwyr ymwybodol o esemptiad y Goron, ond ni allaf ddeall, felly, pam nad ydych yn hapus i dderbyn gwelliant y Llywodraeth, oherwydd yn amlwg, gan fod ganddynt esemptiad y Goron, ni fyddai byth angen iddynt orfod talu'r dreth trafodiadau tir. Mae'n non sequitur llwyr.
Well, the reason we're opposing the amendment is that it starts with 'delete all' with reference to our motion. We also have some concerns about how Welsh Government is treated compared to local authorities and potentially some other bodies, and the potential differences between LTT and SDLT and the centralising effects we think that may unhelpfully have on partnerships.
I previously criticised Welsh Government for its lack of joined-up approach to office development and employment growth, particularly in the constituency of the AM who's just spoken, Cardiff Central. One Cabinet Secretary, Ken Skates, promotes an enterprise zone, yet another, Mark Drakeford, subjects it to punitive taxes. Industry leaders say they're already seeing reducing asset valuations and investors who will no longer consider Wales as a direct consequence of this policy decision. How are we to reconcile what Ken Skates describes as his business-friendly approach with the Cabinet Secretary for Finance's new supertax? The property industry tells us that private investor interest will significantly subside with the LTT increase and will result in Welsh property being less competitive than the other UK nations and regions. Investors will be concerned that, having raised tax once, this could happen again. Having the Corbyn-backing Minister who raised the tax move to the top job may not mollify such fears. The BBC reported on 28 March how Welsh Government may sidestep private investors being unwilling to pay its rising tax burden. According to the BBC, for Central Square, the Welsh Government will buy the offices on the site, so punitive taxation then begets nationalisation. Jeremy Corbyn will be delighted.
While Welsh Government has a Crown exemption from both SDLT and LTT, my advice from the Assembly legal team via the Research Service is that local authorities may be less generously treated by LTT. If they jointly purchase property with Welsh Government, LTT may be payable, while some purchases that HMRC may have exempted from SDLT could be liable for LTT. The safer option for local authorities on regeneration may now be to defer to a Welsh Government lead, relying on Welsh Government's Crown exemption to assemble land for what should be locally driven schemes. I've spoken about the Cardiff bus station, but the implications may be wider, as Suzy Davies will address for the Swansea region.
Finally, I'm extremely concerned that the Cabinet Secretary may have made a serious error in January in his Welsh tax policy report at paragraphs 60 to 61. He admits that higher LTT
'will reduce both prices and the number of non-residential transactions',
but then says,
'The size of these effects is estimated using the OBR’s behavioural effects',
applying SDLT elasticities. Basing his forecast on such UK-wide calculations wholly ignores the likely substitution effect away from the relatively small Welsh economy. While it is hard for UK investors to escape higher SDLT, they can avoid LTT much more easily, simply by investing in Bristol or Birmingham or Reading, instead of in Cardiff or Swansea. I fear the Cabinet Secretary's decision making and budget have failed to take account of that.
Today, we debate LTT and the punitive 6 per cent rate that Welsh Government has set for higher-value commercial property. Cabinet Secretary, is this how it will be with income tax too?
Wel, y rheswm rydym yn gwrthwynebu'r gwelliant yw ei fod yn dechrau gyda 'dileu popeth' gan gyfeirio at ein cynnig. Hefyd, mae gennym rai pryderon ynglŷn â sut y mae Llywodraeth Cymru yn cael ei thrin o gymharu ag awdurdodau lleol a chyrff eraill o bosibl, a'r gwahaniaethau posibl rhwng treth trafodiadau tir a threth dir y dreth stamp a'r effeithiau canoli y credwn y gallai hynny eu cael ar bartneriaethau.
Beirniadais Lywodraeth Cymru o'r blaen am ei diffyg dull cydgysylltiedig o weithredu mewn perthynas â datblygu swyddfeydd a thwf cyflogaeth, yn enwedig yn etholaeth yr Aelod sydd newydd siarad, Canol Caerdydd. Mae un Ysgrifennydd Cabinet, Ken Skates, yn hyrwyddo ardal fenter, ac eto mae un arall, Mark Drakeford, yn ei gwneud yn ddarostyngedig i drethi cosbol. Mae arweinwyr diwydiant yn dweud eu bod eisoes yn gweld prisiadau asedau'n gostwng a buddsoddwyr na fyddant mwyach yn ystyried Cymru o ganlyniad uniongyrchol i'r penderfyniad polisi hwn. Sut y mae cysoni'r hyn y mae Ken Skates yn ei ddisgrifio fel ei ddull o weithredu sy'n gyfeillgar i fusnes ag uwch dreth newydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid? Mae'r diwydiant eiddo'n dweud wrthym y bydd diddordeb buddsoddwyr preifat yn edwino'n sylweddol gyda'r codiad yn y dreth trafodiadau tir a bydd yn arwain at wneud eiddo Cymru yn llai cystadleuol na gwledydd a rhanbarthau eraill y DU. Bydd buddsoddwyr yn bryderus y gallai hyn ddigwydd eto wedi i'r dreth godi unwaith. Efallai na fydd symud y Gweinidog a gefnogir gan Corbyn, y Gweinidog a gododd y dreth, i'r brif swydd yn lleddfu ofnau o'r fath. Adroddodd y BBC ar 28 Mawrth sut y gallai Llywodraeth Cymru ochrgamu o gwmpas buddsoddwyr preifat sy'n amharod i dalu ei baich treth cynyddol. Yn ôl y BBC, ar gyfer y Sgwâr Canolog, bydd Llywodraeth Cymru yn prynu'r swyddfeydd ar y safle, felly mae trethiant cosbol yn arwain at wladoli. Bydd Jeremy Corbyn wrth ei fodd.
Er bod gan Lywodraeth Cymru esemptiad y Goron rhag treth dir y dreth stamp a'r dreth trafodiadau tir, y cyngor a gefais gan dîm cyfreithiol y Cynulliad drwy'r Gwasanaeth Ymchwil yw y gallai awdurdodau lleol gael eu trin yn llai hael gan y dreth trafodiadau tir. Os byddant yn prynu eiddo ar y cyd â Llywodraeth Cymru, gallai treth trafodiadau tir fod yn daladwy, ond gallai rhai pryniannau y gallai Cyllid a Thollau EM fod wedi'u heithrio rhag treth dir y dreth stamp fod yn ddarostyngedig i'r dreth trafodiadau tir. Efallai mai'r opsiwn mwy diogel i awdurdodau lleol mewn perthynas ag adfywio bellach fyddai ymostwng i arweiniad Llywodraeth Cymru, a dibynnu ar esemptiad y Goron i Lywodraeth Cymru grynhoi tir ar gyfer yr hyn a ddylai fod yn gynlluniau a ysgogir yn lleol. Rwyf wedi siarad am orsaf fysiau Caerdydd, ond gallai'r goblygiadau fod yn ehangach fel y bydd Suzy Davies yn ei drafod ar gyfer rhanbarth Abertawe.
Yn olaf, rwy'n pryderu'n fawr y gallai Ysgrifennydd y Cabinet fod wedi gwneud camgymeriad difrifol ym mis Ionawr yn ei adroddiad ar bolisi treth Cymru ym mharagraffau 60 a 61. Mae'n cyfaddef y bydd treth trafodiadau tir uwch
yn gostwng prisiau a nifer y trafodiadau amhreswyl,
ond mae'n dweud wedyn,
Amcangyfrifir maint yr effeithiau hyn gan ddefnyddio effeithiau ymddygiadol y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol,
gan ddefnyddio hyblygrwydd treth dir y dreth stamp. Mae seilio ei ragolwg ar gyfrifiadau ledled y DU i gyd yn anwybyddu'n llwyr yr effaith newidiol debygol oddi wrth economi gymharol fach Cymru. Er ei bod yn anodd i fuddsoddwyr y DU ddianc rhag treth dir y dreth stamp sy'n uwch, gallant osgoi treth trafodiadau tir yn llawer haws drwy fuddsoddi ym Mryste neu Birmingham neu Reading, yn hytrach nag yng Nghaerdydd neu yn Abertawe. Rwy'n ofni bod penderfyniadau a chyllideb Ysgrifennydd y Cabinet wedi methu ystyried hynny.
Heddiw, rydym yn trafod y dreth trafodiadau tir a'r gyfradd gosbol o 6 y cant a bennwyd gan Lywodraeth Cymru ar gyfer eiddo masnachol gwerth uwch. Ysgrifennydd y Cabinet, ai dyma sut y bydd pethau gyda'r dreth incwm hefyd?
Rwyf wedi dethol y tri gwelliant i'r cynnig. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid i gynnig yn ffurfiol welliant 1.
I have selected the three amendments to the motion, and I call on the Cabinet Secretary for Finance to move formally amendment 1.
Gwelliant 1. Julie James
Dileu popeth a rhoi yn ei le:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn nodi:
a) Y cymeradwywyd y cyfraddau a’r bandiau ar gyfer y dreth trafodiadau tir gan y Cynulliad Cenedlaethol ar 30 Ionawr 2018, na wnaeth unrhyw un o Aelodau’r Cynulliad bleidleisio yn eu herbyn, ac y daeth y cyfraddau a’r bandiau yn weithredol ar 1 Ebrill 2018.
b) Nad oedd treth dir y dreth stamp yn daladwy wrth brynu gorsaf fysiau Caerdydd ac y byddai’r gwerthiant wedi’i eithrio rhag y dreth trafodiadau tir pe bai wedi’i gwblhau o dan y gyfundrefn honno.
Amendment 1. Julie James
Delete all and replace with:
To propose that the National Assembly for Wales:
Notes that:
a) The rates and bands for land transaction tax were approved by the National Assembly on 30 January 2018, with no Assembly Members voting against, and that the rates and bands came into effect on 1 April 2018.
b) The purchase of Cardiff bus station was not liable for any stamp duty land tax and would have been exempt from land transaction tax if the sale was completed under that regime.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
Yn ffurfiol.
Formally.
Diolch. Galwaf ar Simon Thomas i gynnig gwelliannau 2 a 3.
Thank you. I call on Simon Thomas to move amendments 2 and 3.
Gwelliant 2. Rhun ap Iorwerth
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn croesawu pwerau newydd sydd gan y Cynulliad i newid cyfraddau trethi yn ôl galw economaidd, cymdeithasol ac amgylcheddol Cymru.
Gwelliant 3. Rhun ap Iorwerth
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyflymu ei gwaith i adolygu'r holl drethi sy'n gysylltiedig ag eiddo.
Amendment 2. Rhun ap Iorwerth
Add as new point at end of motion:
Welcomes the Assembly's new powers to vary tax rates according to Wales's economic, social and environmental needs.
Amendment 3. Rhun ap Iorwerth
Add as new point at end of motion:
Calls on the Welsh Government to expedite its work to review all property-related taxes.
Cynigiwyd gwelliannau 2 a 3.
Amendments 2 and 3 moved.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Rwy'n cynnig gwelliannau 2 a 3 yn enw Plaid Cymru. A jest i fod yn glir, er fy mod i'n Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, rydw i'n siarad heddiw ar ran Plaid Cymru ac yn absenoldeb, wrth gwrs, aelod arall Plaid Cymru o'r pwyllgor, sef Steffan Lewis.
Mae'n dda gen i siarad ar y mater yma. Rydw i'n falch ein bod ni'n cael trafodaeth ar y dreth ddatganoledig gyntaf. Dyma'r drafodaeth gyntaf, y dreth gyntaf—rydym ni'n gwneud pethau am y tro cyntaf. Ac rydym ni'n cael Aelod yn siarad dros y Blaid Geidwadol am y tro cyntaf sydd ddim yn aelod o'r Blaid Geidwadol, so mae hynny'n dro cyntaf hefyd, ac nid ydw i'n siŵr pa mor gysurus y gwnaed hynny, o edrych ar wynebau rhai o'i gyd-aelodau o'r grŵp. Ond beth bynnag, mae e wedi agor y drafodaeth.
Nid yw Plaid Cymru yn cytuno—. Wel, a gawn ni ei ddweud e fel hyn? Nid ydym ni o'r un farn â Mark Reckless wrth gyflwyno'r cynnig yma. Mae'n bwysig, rydw i'n meddwl, ein bod ni'n gweld a yw'r gwahaniaeth mewn trethi rhwng Cymru a Lloegr—sydd wedi'i amlinellu, ac wedi'i gymeradwyo, fel mae gwelliant y Blaid Lafur ei hun yn ei ddweud, gyda chefnogaeth pawb yn y Senedd hon—yn mynd i weithio. Achos er bod yna gyfradd uwch ar gyfer eiddo dros £1 miliwn, mae yna gyfradd is, neu heb gyfradd o gwbl, ar gyfer rhai enghreifftiau o eiddo masnachol yng Nghymru, wrth gwrs. Mae'n rhaid i ni, o leiaf, gadael blwyddyn i weld a ydy'r polisi yma yn mynd i weithio, a ydy e'n mynd i annog datblygiad yn yr economi sylfaenol—rhywbeth mae Plaid Cymru wedi bod yn gofyn amdano fe—ac a ydy e'n wir yn mynd i arwain at ddatblygiad diddorol, yn enwedig yng nghanolfannau ein trefi ni.
Rydw i'n gweld bod aelod arall o'r Pwyllgor Cyllid eisiau ymateb.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. I move amendments 2 and 3 in the name of Plaid Cymru. And, just for the sake of clarity, although I am Chair of the Finance Committee, I’m speaking today on behalf of Plaid Cymru in the absence of another Plaid Cymru member of the committee, namely Steffan Lewis.
I’m pleased to contribute on this issue, and I’m pleased that we are having a discussion on the first devolved tax. This is the first debate on the first tax—we are doing things anew. And we have a Member speaking on behalf of the Conservative Party for the first time who is not a member of the Conservative Party, so that’s a first, too. I’m not quite sure how comfortable that is for his fellow members, looking at their faces, however, he has opened the debate.
Plaid Cymru doesn’t agree—. Well let’s put it in these terms: we’re not of the same view as Mark Reckless on this motion. I think it’s important that we see whether the differentials in taxation between Wales and England—which have been outlined and have been approved, as the Labour Party’s amendment states, with unanimous support in this Parliament—is going to work. Because, although there is a higher rate for properties over £1 million, there is a lower rate, or no rate at all, in fact, for some categories of commercial property in Wales. We must at least see if this policy will work over a period of 12 months, whether it will encourage development in the foundational economy—which is something that Plaid Cymru has been seeking—and, indeed, whether it is going to lead to interesting developments, particularly in our town centres.
I see that another member of the Finance Committee wants to intervene.
Diolch, Simon. Would you not agree that if all we do is copy everything that's done in England in terms of rates, we might as well not have taxation devolved?
Diolch, Simon. Oni fyddech yn cytuno, os mai'r cyfan a wnawn yw copïo popeth a wneir yn Lloegr o ran cyfraddau, waeth i ni beidio â chael trethi wedi'u datganoli?
Wel, ie, mae hynny'n bwynt hollol deg, a dyna pam rŷm ni wedi gofyn am ddatganoli rhai o'r trethi yma, a dyna pam mae gwelliant Plaid Cymru yn sôn yn benodol am gyfraddau treth yn mynd law yn llaw gydag effeithiau economaidd, amgylcheddol a chymdeithasol, achos mae mwy i bolisi trethu na beth yw'r gyfradd ar gyfer eiddo penodol. Yr effaith rŷch chi'n moyn i'r trethi yma ei gyrru sydd yn bwysig, ac mae ein gwelliant ni, wrth gwrs, yn crisialu nodau Ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol, yn y ffordd rydym ni wedi'i osod e allan.
So, er nad ydym yn cefnogi'r hyn sydd gan y Torïaid i ddweud heddiw, a'n bod ni am, wrth gwrs, i bobl gefnogi ein gwelliannau ni, rydym ni hefyd yn cydnabod ei fod yn briodol iawn i drafod, hyd yn oed yn fuan iawn, beth yw pwrpas polisi trethu a sut mae'n mynd i gael effaith economaidd a masnachol. Yn hynny o beth, mae Plaid Cymru wedi rhoi gwelliant i lawr sy'n sôn yn benodol am waith ehangach polisi trethu ac eiddo yng Nghymru. Rŷm ni wedi cyflwyno treth trafodiadau tir newydd, ond y trethi busnes, wrth gwrs, yw'r prif drethi y mae pobl yn eu talu. O flwyddyn i flwyddyn, dyna'r brif dreth sy'n cael effaith ar ddiwydiant a masnach yng Nghymru, a dyna'r un lle mae polisi treth y Llywodraeth wedi datgan eu bod nhw eisiau edrych i mewn i hyn, i weld a oes yna bosibiliadau o wella trethi busnes yng Nghymru. Mae ein gwelliant ni yn gofyn i gyflymu'r broses yma, achos rydw i yn meddwl, ac mae Plaid Cymru o'r farn, fod yna enghreifftiau yn fan hyn o lle y gallwn ni wella er lles yr economi leol.
Fe wnaf i jest ddewis un maes fel enghraifft o hyn—ac rydw i'n datgan diddordeb yn fan hyn, achos rydw i'n gadeirydd ar y grŵp trawsbleidiol ar dafarndai a chwrw. Ond mae tafarndai, os edrychwch chi ar effaith trethi busnes ar dafarndai—sut mae hynny wedi digwydd, y diwygio'r llynedd a wnaeth arwain at nifer o dafarndai a gwestai yn gweld cynnydd uchel iawn—ar hyn o bryd, mae tafarndai yng Nghymru yn talu bron 3 y cant o'r holl drethi busnes yng Nghymru, ond maen nhw ond yn 0.5 y cant o'r nifer o fusnesau yng Nghymru. Mae yna mismatch llwyr rhwng y nifer o fusnesau sy'n dafarndai a faint o dreth busnes maen nhw'n ei hysgwyddo. Maen nhw'n talu rhywbeth fel £0.5 biliwn, oherwydd hynny, yn fwy nag y bydden nhw pe bydden nhw'n cael eu trethu yn yr un modd â busnesau eraill. Mae hi hefyd yn cael ei rhagweld y bydd trethi busnes ar dafarndai yng Nghymru yn cynyddu rhyw 18 y cant erbyn 2021-22.
Nawr, nid gofyn ydw i i hynny gael ei newid yn llwyr, ond i ni ddechrau symud at system o drethi busnes sydd yn cydnabod—fel mae'r gwelliant yn ei wneud—pwysigrwydd cymdeithasol ac economaidd unrhyw bolisi treth, a hefyd y posibiliadau yn fan hyn o sicrhau bod naill ai tafarndai, neu fusnesau yng nghanol trefi, hefyd yn gweld bod eu trethi yn cael eu seilio ar drosiant ac elw yn hytrach na phresenoldeb lle a thir yn unig. Rydw i'n credu bod y materion yma yn werth eu trafod, felly rydw i'n croesawu'r ffaith bod gennym ni drafodaeth o'r fath, ac rydw i'n edrych ymlaen at glywed barn nifer o Aelodau eraill ar hyn, achos un peth sydd yn sicr gyda dyfodiad treth incwm yn cael ei datganoli yw y bydd hwn yn fwy o bwnc llosg fyth yn ystod y misoedd a'r blynyddoedd i ddod.
Well, yes, that’s an entirely valid point, and that is why we asked for the devolution of some of these taxes, and that is why Plaid Cymru’s amendment specifically mentions tax rates going hand in hand with economic, environmental and social impacts, because there is more to taxation policy than the rate for specific properties. It’s the impact that you want these taxes to drive. That’s what the important thing is, and our amendment encapsulate the aims of the well-being of future generations Act in the way that we have set it out.
So, although we don’t support what the Conservatives have to say today, and we want everybody to support our amendments, of course, I also recognise that it is appropriate that we discuss even the purpose of taxation policy and how it will impact in terms of the economy and trade. In that sense, Plaid Cymru has tabled an amendment that specifically mentions the broader work in terms of taxation policy and properties in Wales. We have introduced a land transaction tax, but business rates is the main tax paid by people year on year. That is the main tax that has an impact on trade and industry in Wales, and that is where the Government’s taxation policy has stated that they want to look at this area, to see whether there are possibilities in terms of improving business rates in Wales. Our amendment asks for this process to be hastened, because I do believe, and Plaid Cymru is of the view, that there are examples here where we could make improvements for the benefit of our local economies.
I will just select a single area as an example of this—and I declare an interest here, because I am chair of the cross-party group on pubs and beer. But pubs, if you look at the impact of business rates on pubs—how that has happened in the reform that happened last year, which led to a number of pubs and hotels seeing great increases in business rates—at the moment, pubs pay almost 3 per cent of all business rates in Wales, but they are only 0.5 per cent of the number of businesses in Wales. So, there is a total mismatch between the number of businesses in this sector and how much rates they pay. They pay some £0.5 billion more than they would do if they were taxed in the same way as other businesses. It’s also anticipated that business rates on pubs in Wales will increase by some 18 per cent by 2021-22.
Now, I’m not asking for that to be entirely changed, but for us to start to move to a system of business rates that acknowledges—as the amendment does—the social and economic value of any tax policy and the possibilities here of ensuring that either pubs or town centre businesses do see that their taxes are based on turnover and profit, rather than on the location and the land only. I think all of these issues are worthy of discussion, so I welcome the fact that we are having such a discussion today, and I look forward to hearing the views of many other Members on this issue. Because one thing that’s certain with the onset of the devolution of income tax is that this will become more of a contentious issue over the months and years to come.
I welcome the opportunity to engage in the debate today, and I commend the opener for the comments that he made in setting the scene as to the way Wales faces the new environment, the new era of tax rates, and the competitive edge—or not, as the case may be—that Wales finds itself in with the rates that the Government sets. It is quite right and proper that the Government does set the rates. We live in a democracy, and based on the evidence that they have, and the demands on their public services and protecting the public revenues, that’s obviously what the Finance Minister's role is all about, as he highlighted in his letter to me on 21 March. We don’t dispute that whatsoever. The point we are making in today’s debate is that, actually, the level of taxation that the Minister's chosen to set has put Wales at a competitive disadvantage, and that’s not the Conservatives who are making that point, that is the industry itself making that point from virtually every leading commercial surveyor who, I know, have obviously lobbied the finance Secretary on this particular issue.
It is an important consideration, when you look at the economic benefits that Wales has benefited from over the last 10 years, for projects in the superleague of projects that have been in excess of £50 million, such as the Swansea University bay campus, Cardiff Waterside development, 2 Central Square, Government property units at Central Square, Friars Walk in Newport, the Aston Martin development, and Bridgend designer outlet village. All, I would suggest, are key projects that have helped stimulate and develop economic opportunities here in Wales, and all with tags of £50 million and above in investment. When you go to the commercial sector and you seek that level investment, it’s not unreasonable that the sector looks at the yield that they will get from the money it is investing. We, in Wales, face a very competitive environment to try and bring those developers over this side of the water to make those key decisions and key investments. And especially now, with the development of local democracy in England, such as the mayor in Bristol, the mayors in Birmingham, Liverpool and Manchester, there is a particular focus in their mayoral mandates to develop an exciting and dynamic environment for investment and investment opportunities. Because, obviously, when they come before the electorate in their four-yearly cycle, that is one of the areas that they will be marked against as to whether they've given their particular area a competitive edge. What we’re seeing here in Wales is the sector clearly highlighting that they do believe that the rate of tax that the Minister has set, via the Welsh Government’s tax-raising powers, will put Wales—. And that’s not politicians saying that, that’s the sector themselves saying that, and it's important to listen to the experts in the field who ultimately are dealing with the big investment funds and the pension funds when they’re looking to attract that level of investment into Wales.
Again, what is really concerning is that, when the finance Secretary focuses on the evidence from the Bangor University report, 'Independent Scrutiny and Assurance of Devolved Tax Forecasts for Wales', which he commissioned, the sector indicate quite clearly—and I read from the letter that they sent to the Minister—that they had no consultation with the sector whatsoever when it came to the formation of this report. Now, again, I appreciate, in the letter that the Minister sent to me in March, that he says that the Bangor Business School's report was about the level of forecast of tax revenues—it wasn’t exactly about the policy. But, surely, you need to be linking the policy with the forecast, because if you get the policy wrong, then whatever you're forecasting potentially could go wrong as well, and the revenues you expect could deplete the public purse. As we've seen in Scotland, where they’ve gone for a lower rate of tax, there’s been a considerable uplift in the level of taxation that’s come into Scottish public services—I think in the region of £13.5 million—because they chose to set their land transaction tax rate at 4.5 per cent to give themselves that competitive advantage over other parts of the United Kingdom.
Croesawaf y cyfle i gymryd rhan yn y ddadl heddiw, ac rwy'n canmol y sawl a'i hagorodd am y sylwadau a wnaeth yn gosod y cefndir ynglŷn â'r ffordd y mae Cymru'n wynebu'r amgylchedd newydd, cyfnod newydd o gyfraddau treth, a'r fantais gystadleuol—neu fel arall, fel y bo'n berthnasol—y mae Cymru ynddo gyda'r cyfraddau y mae'r Llywodraeth yn eu gosod. Mae'n hollol iawn a phriodol i'r Llywodraeth osod y cyfraddau. Rydym yn byw mewn democratiaeth, ac yn seiliedig ar y dystiolaeth sydd ganddynt, a'r galwadau am eu gwasanaethau cyhoeddus a diogelu refeniw cyhoeddus, dyna'n amlwg yw rôl y Gweinidog Cyllid, fel yr amlygodd yn ei lythyr ataf ar 21 Mawrth. Nid ydym yn anghytuno â hynny o gwbl. Y pwynt yr ydym yn ei wneud yn y ddadl heddiw mewn gwirionedd yw bod lefel y trethiant y mae'r Gweinidog wedi dewis ei gosod wedi rhoi Cymru dan anfantais gystadleuol, ac nid y Ceidwadwyr sy'n gwneud y pwynt hwnnw, y diwydiant ei hun sy'n gwneud y pwynt hwnnw gan bron bob syrfëwr masnachol blaenllaw sydd, yn amlwg, wedi bod yn lobïo'r Ysgrifennydd Cyllid ar y mater penodol hwn.
Pan edrychwch ar y manteision economaidd y mae Cymru wedi elwa ohonynt dros y 10 mlynedd diwethaf, mae'n ystyriaeth bwysig i brosiectau yn yr uwch gynghrair o brosiectau dros £50 miliwn, megis campws y bae Prifysgol Abertawe, datblygiad Waterside Caerdydd, 2 Sgwâr Canolog, unedau eiddo'r Llywodraeth yn y Sgwâr Canolog, Friars Walk yng Nghasnewydd, datblygiad Aston Martin, a phentref manwerthu Pen-y-bont ar Ogwr. Buaswn yn awgrymu bod y rhain oll yn brosiectau allweddol sydd wedi helpu i ysgogi a datblygu cyfleoedd economaidd yma yng Nghymru, a'r cyfan â thagiau o £50 miliwn a mwy o fuddsoddiad. Pan ewch i'r sector masnachol i edrych am y lefel honno o fuddsoddiad, nid yw'n afresymol fod y sector yn edrych ar y cynnyrch a gaiff o'r arian y mae'n ei fuddsoddi. Yng Nghymru, rydym yn wynebu amgylchedd cystadleuol iawn i geisio dod â'r datblygwyr hyn draw yr ochr hon i'r dŵr i wneud y penderfyniadau allweddol a'r buddsoddiadau allweddol hynny. Ac yn enwedig nawr, gyda datblygiad democratiaeth leol yn Lloegr, megis y maer ym Mryste, meiri yn Birmingham, Lerpwl a Manceinion, mae yna ffocws penodol yn eu mandadau fel meiri ar ddatblygu amgylchedd cyffrous a deinamig ar gyfer buddsoddi a chyfleoedd i fuddsoddi. Oherwydd, yn amlwg, pan fyddant yn dod gerbron yr etholwyr yn eu cylch pedair blynedd, dyna un o'r meysydd y cânt eu marcio yn eu herbyn i weld a ydynt wedi rhoi mantais gystadleuol i'w cyfryw ardaloedd. Yr hyn a welwn yma yng Nghymru yw'r sector yn amlwg yn dangos nad ydynt yn credu y bydd y gyfradd dreth a bennwyd gan y Gweinidog, drwy bwerau codi treth Llywodraeth Cymru, yn rhoi Cymru—. Ac nid gwleidyddion sy'n dweud hynny, y sector eu hunain sy'n dweud hynny, ac mae'n bwysig gwrando ar yr arbenigwyr yn y maes sydd, yn y pen draw, yn ymdrin â'r cronfeydd buddsoddi mawr a'r cronfeydd pensiwn pan fyddant yn ceisio denu'r lefel honno o fuddsoddiad i Gymru.
Unwaith eto, pan fo'r Ysgrifennydd Cyllid yn canolbwyntio ar y dystiolaeth o adroddiad Prifysgol Bangor, 'Gwaith Craffu Annibynnol ar Ragolygon Refeniw Trethi Datganoledig ar gyfer Cymru' a gomisiynwyd ganddo, yr hyn sy'n destun pryder gwirioneddol yw bod y sector yn dangos yn glir iawn—a darllenais o'r llythyr a anfonasant at y Gweinidog—nad oeddent wedi ymgynghori gyda'r sector o gwbl ar lunio'r adroddiad hwn. Nawr, unwaith eto, rwy'n sylweddoli, yn y llythyr yr anfonodd y Gweinidog ataf ym mis Mawrth, ei fod yn dweud mai ymwneud â lefel y rhagolwg o refeniw trethi oedd adroddiad Ysgol Fusnes Bangor—nid y polisi fel y cyfryw. Ond yn sicr, mae angen i chi gysylltu'r polisi â'r rhagolwg, oherwydd os yw'r polisi'n anghywir, gallai beth bynnag rydych yn ei ragweld fynd o chwith yn ogystal, a gallai'r refeniw yr ydych yn ei ddisgwyl leihau'r pwrs cyhoeddus. Fel y gwelsom yn yr Alban, lle maent wedi mynd am gyfradd is o dreth, bu cynnydd sylweddol yn lefel y dreth a ddaeth i'r gwasanaethau cyhoeddus yn yr Alban—credaf ei fod oddeutu £13.5 miliwn—oherwydd eu bod wedi dewis gosod eu cyfradd dreth trafodiadau tir ar 4.5 y cant er mwyn rhoi mantais gystadleuol iddynt eu hunain dros rannau eraill o'r Deyrnas Unedig.
Would the Member give way?
A wnaiff yr Aelod ildio?
Yes.
Gwnaf.
I understand the point he’s making, but does he accept that all that's been described here is exactly the same as what happens with the UK Government producing its policy, which then is worked on by the Office for Budget Responsibility in terms of forecasting, and therefore that is the way that policy drives the forecast? That doesn’t say that either Bangor or the OBR is responsible for the policy in turn. So, we really need to understand—because Scotland is ahead of us—whether this actually drives change in Wales. His remarks are premature, to say the least.
Deallaf y pwynt y mae'n ei wneud, ond a yw'n derbyn bod popeth a ddisgrifiwyd yma yn union yr un fath â'r hyn sy'n digwydd gyda Llywodraeth y DU yn cynhyrchu ei pholisi, gyda'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn gweithio arno wedyn i lunio rhagamcanion, ac felly, dyna'r ffordd y mae polisi'n ysgogi'r rhagamcanion? Nid yw hynny'n golygu bod Bangor neu'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn gyfrifol am y polisi yn ei dro. Felly, mae gwir angen inni ddeall—oherwydd mae'r Alban ar y blaen inni—pa un a yw hyn mewn gwirionedd yn ysgogi newid yng Nghymru. Mae ei sylwadau'n rhy gynnar, a dweud y lleiaf.
Well, what I would say is: the evidence that's emerging from the Scottish situation shows that the lower the rate of tax—and I believe this, as a Conservative, anyway: that a low-rate tax economy actually generates more revenue overall because you stimulate individuals to go out, work hard and generate more wealth. [Interruption.] I’ll take another intervention if you can point to a high-tax economy that contradicts that argument.
Wel, hoffwn ddweud hyn: dengys y dystiolaeth sy'n deillio o'r sefyllfa yn yr Alban fod y gyfradd is o dreth—ac rwy'n credu hyn fel Ceidwadwr beth bynnag: fod economi treth ar gyfradd isel yn cynhyrchu mwy o refeniw yn gyffredinol oherwydd eich bod yn ysgogi unigolion i fynd allan, i weithio'n galed a chreu mwy o gyfoeth. [Torri ar draws.] Fe gymeraf ymyriad arall os gallwch gyfeirio at economi treth uchel sy'n gwrth-ddweud y ddadl honno.
I wasn’t going to get completely diverted down that track. I was merely going to point out that he’s asking for a low-tax economy. This tax rate we've talked about in Wales, which we all approved, has no tax for a higher band of commercial properties. So, maybe we'll see the growth there.
Nid oeddwn yn mynd i gael fy nargyfeirio'n llwyr ar hyd y llwybr hwnnw. Roeddwn am nodi'n unig ei fod yn gofyn am economi treth isel. Nid oes gan y gyfradd dreth hon rydym wedi bod yn siarad amdani yng Nghymru, ac a gymeradwywyd gan bawb ohonom, dreth ar gyfer band uwch o eiddo masnachol. Felly, efallai y gwelwn dwf yno.
From the evidence that is emerging—and I appreciate we need to see that evidence emerge, but it wouldn’t be right if we, as politicians, weren't responding to the concerns that have been flagged to us—the professionals in the field that are trying to attract this investment in are already pointing to a downturn in the commercial sector. They are pointing to making it more difficult to bring investment—[Interruption.] Well, it's not four weeks, because the notes that were sent out to the investment funds were already asking for write-downs on investments, Minister, as you well know from the representations you've received. This Act was coming in, so investment funds were having to write down their investments above 1 per cent. If you've invested in a £50 million project, that's £0.5 million hit straight away. If you're in competition with Bristol, Birmingham, Manchester or Liverpool, which are right on the border with us, and you're that investment fund manager, you will put that money into any one of those four other destinations, because when you're looking at your yield, when you're looking at your return, that is a higher rate of return for the money you're investing. So, I do call on the Minister to reflect on the representations he's received to date, reflect on the debate this afternoon, and actually make Wales that competitive economy we want to see, which creates quality jobs and lifts take-home pay, which successive Labour Governments in this institution have failed to achieve in the first 20 years of devolution.
O'r dystiolaeth sy'n dod i'r amlwg—ac rwy'n derbyn bod angen inni weld y dystiolaeth honno'n dod i'r amlwg, ond ni fyddai'n iawn os nad ydym fel gwleidyddion yn ymateb i bryderon a ddygwyd i'n sylw—mae'r gweithwyr proffesiynol yn y maes sy'n ceisio denu'r mewnfuddsoddiad eisoes yn nodi dirywiad yn y sector masnachol. Maent yn nodi ei fod yn ei gwneud hi'n anos denu buddsoddiad—[Torri ar draws.] Wel, nid pedair wythnos ydyw, oherwydd roedd y nodiadau a anfonwyd at y cronfeydd buddsoddi eisoes yn gofyn am ostwng buddsoddiadau, Weinidog, fel y gwyddoch yn iawn o'r sylwadau a gawsoch. Roedd y Ddeddf hon yn dod, felly roedd y cronfeydd buddsoddi yn gorfod gostwng eu buddsoddiadau dros 1 y cant. Os ydych wedi buddsoddi mewn prosiect £50 miliwn, dyna ergyd o £0.5 miliwn yn syth. Os ydych yn cystadlu â Bryste, Birmingham, Manceinion neu Lerpwl, sydd ar y ffin â ni, ac mai chi yw rheolwr y gronfa fuddsoddi honno, byddwch yn rhoi'r arian i unrhyw un o'r pedwar cyrchfan arall, oherwydd pan fyddwch yn edrych ar eich cynnyrch, pan fyddwch yn edrych ar eich elw, mae'n gyfradd uwch o elw am yr arian a fuddsoddwch. Felly, galwaf ar y Gweinidog i ystyried y sylwadau a gafodd hyd yn hyn, i ystyried y ddadl y prynhawn yma, a gwneud Cymru yn economi gystadleuol fel yr hoffem iddi fod, economi sy'n creu swyddi o ansawdd ac yn codi cyflogau, rhywbeth y mae Llywodraethau Llafur olynol yn y sefydliad hwn wedi methu ei gyflawni dros yr 20 mlynedd gyntaf o ddatganoli.
Well, I'm sympathetic to what the Conservatives are proposing here in the first part of their motion, but I'm also sympathetic with the Government, except for the 'delete all', and we are going to support the Plaid Cymru amendments as well. I supported the devolution of tax-raising powers to Wales because I believe in tax competition between the various parts of the United Kingdom. I think this will be healthy for the whole United Kingdom economy, as Mark Reckless pointed out in his speech at the beginning of this debate.
Property taxes, as they've developed in the UK over hundreds of years, are very bad taxes indeed because the overall effect of them is to gum up the works of the economy—to make the use of capital more and more inflexible. We've seen this to a growingly dramatic extent in the domestic housing market. I reflect that when I first bought a house back in 1984, the rate of stamp duty then was 1 per cent, so it didn't matter. Nobody was deterred from buying houses at that sort of rate, even when it was doubled to 2 per cent shortly after that. But now that the rates of stamp duty are dramatically higher, this has had a most unfortunate effect, I believe, upon the whole of the property market in the United Kingdom—less so in Wales, of course, because as the poorest part of the United Kingdom, property prices here are so much lower.
I did support, and do support, the Government over the land transaction rates generally. I think that what the finance Secretary has produced is a better overall system than what we have across the border in England, which is a good thing. But I do think that if we want to grow the Welsh economy, it is absolutely essential that, if we are to fund improvements in public services, we must make Wales a magnet for business. We don't do that by having higher taxes on business in Wales than in the rest of the United Kingdom. Even though the difference may be very small—. You, know, 1 per cent is not the end of the world by any means, and certainly, if you're thinking of locating here, the effect of the tax is likely to be replicated in a reduction in the price of the land or the buildings to start with. But the problem with these land taxes is that they freeze the ownership or occupation of property because the tax is borne on those who move. Taxes on movement are very bad things for the economy generally. So, UKIP's view is that Wales should position itself within the United Kingdom as a kind of tax haven, and I hope that—. I had hoped that when these powers—and I hope new tax powers—are devolved to Wales, we would be able to use them to lower tax rates rather than to increase them, because to have a high tax rate in Wales is likely to be wholly counterproductive.
Our property taxes are a complete mess in the United Kingdom: council tax, business rates, stamp duty, the land transaction tax here in Wales, the restrictions that were introduced by George Osborne on buy to let. All these things have had dramatic impacts upon the housing system, gumming it up, at a time when we need more houses. The whole quantitative easing exercise has trickled into values of shares and real property. One of the main reasons why there's been such a boom in house and land prices in the south-east of England is the vast quantitative easing programme that the Conservative Government embarked upon. That has made the local economy in the south-east of England that much more difficult—not that we're too worried about that here, but there is a kind of trickle-down effect from there, out into the other reaches of the United Kingdom as well.
So, it's a principle upon which I want to make my speech today, rather than the arcana of the Cardiff bus station and the other elements of the Conservative motion: it is to encourage the Welsh Government to use the freedoms that it has as a result of devolution to show an example to the rest of the United Kingdom—in fact, to steal a march on the rest of the United Kingdom, to make Wales into a more attractive place for businesses to locate and to operate, and to attract also high-rate taxpayers from England into Wales to help increase our tax base, and hence the tax take, as in the 1980s the Lawson tax reforms were able both to see a reduction in tax rates but also a dramatic rise in tax revenue.
Wel, rwy'n cydymdeimlo â'r hyn y mae'r Ceidwadwyr yn ei gynnig yma yn y rhan gyntaf o'u cynnig, ond rwyf hefyd yn cydymdeimlo â'r Llywodraeth, heblaw am y cymal 'dileu popeth', a byddwn yn cefnogi gwelliannau Plaid Cymru hefyd. Cefnogais ddatganoli pwerau trethu i Gymru am fy mod yn credu mewn cystadleuaeth dreth rhwng gwahanol rannau o'r Deyrnas Unedig. Credaf y bydd hyn yn iach ar gyfer economi'r Deyrnas Unedig gyfan, fel y nododd Mark Reckless yn ei araith ar ddechrau'r ddadl hon.
Mae trethi eiddo, fel y maent wedi datblygu yn y DU dros gannoedd o flynyddoedd, yn drethi drwg iawn yn wir oherwydd mai eu heffaith gyffredinol yw llesteirio gwaith yr economi—gwneud y defnydd o gyfalaf yn fwy a mwy anhyblyg. Rydym wedi gweld hyn yn digwydd i raddau cynyddol ddramatig yn y farchnad dai ddomestig. Rwy'n cofio, pan brynais dŷ gyntaf yn ôl ym 1984, roedd cyfradd y dreth stamp ar y pryd yn 1 y cant, felly nid oedd o bwys. Ni châi neb ei ddatgymell rhag prynu tai ar gyfradd o'r fath, hyd yn oed pan gafodd ei ddyblu i 2 y cant yn fuan ar ôl hynny. Ond gan fod cyfraddau'r dreth stamp yn sylweddol uwch bellach, mae hyn wedi cael effaith anffodus iawn yn fy marn i ar holl farchnad eiddo'r Deyrnas Unedig—llai felly yng Nghymru, wrth gwrs, oherwydd bod prisiau eiddo yma yn llawer is am mai dyma'r rhan dlotaf o'r Deyrnas Unedig.
Roeddwn yn cefnogi, ac rwy'n cefnogi, y Llywodraeth ynglŷn â'r cyfraddau trafodiadau tir yn gyffredinol. Credaf fod yr hyn y mae'r Ysgrifennydd Cyllid wedi'i gynhyrchu yn system well yn gyffredinol na'r hyn sydd gennym ar draws y ffin yn Lloegr, sy'n beth da. Ond os ydym am dyfu economi Cymru, rwy'n credu ei bod hi'n gwbl hanfodol, os ydym yn mynd i ariannu gwelliannau i wasanaethau cyhoeddus, inni wneud Cymru'n fagned ar gyfer busnes. Nid ydym yn gwneud hynny drwy gael trethi uwch ar fusnesau yng Nghymru nag yng ngweddill y Deyrnas Unedig. Er y gallai'r gwahaniaeth fod yn fach iawn—. Wyddoch chi, nid yw 1 y cant yn ddiwedd y byd o bell ffordd, ac yn sicr, os ydych yn ystyried lleoli yma, mae'n debyg y caiff effaith y dreth ei hadlewyrchu ym mhris is y tir neu'r adeiladau i gychwyn. Ond y broblem gyda'r trethi tir hyn yw eu bod yn rhewi perchnogaeth neu feddiant ar eiddo gan mai'r rhai sy'n symud sy'n ysgwyddo'r dreth. Mae trethi ar symud yn bethau drwg iawn i'r economi yn gyffredinol. Felly, barn UKIP yw y dylai Cymru werthu ei hun o fewn y Deyrnas Unedig fel math o hafan dreth, a gobeithio—. Roeddwn wedi gobeithio pan gâi'r pwerau hyn—a phwerau treth newydd gobeithio—eu datganoli i Gymru, y byddem yn gallu eu defnyddio i ostwng cyfraddau treth yn hytrach na'u codi, oherwydd mae cael cyfradd dreth uchel yng Nghymru yn debygol o fod yn gwbl wrthgynhyrchiol.
Mae ein trethi eiddo yn llanastr llwyr yn y Deyrnas Unedig: treth gyngor, ardrethi busnes, y dreth stamp, y dreth trafodiadau tir yma yng Nghymru, y cyfyngiadau a gyflwynwyd gan George Osborne ar brynu i osod. Mae'r holl bethau hyn wedi cael effaith ddramatig ar y system dai, gan ei llesteirio ar adeg pan fo arnom angen mwy o dai. Mae'r holl ymarfer esmwytho meintiol wedi diferu i lawr i werthoedd cyfranddaliadau ac eiddo. Un o'r prif resymau pam y bu cyfnod mor ffyniannus mewn prisiau tai a thir yn ne-ddwyrain Lloegr yw'r rhaglen esmwytho meintiol helaeth a roddwyd ar waith gan y Llywodraeth Geidwadol. Mae hynny wedi gwneud yr economi leol yn ne-ddwyrain Lloegr yn llawer mwy anodd—nid ein bod yn poeni gormod am honno yma, ond ceir rhyw fath o effaith o'r brig i lawr o'r fan honno, allan i rannau eraill o'r Deyrnas Unedig hefyd.
Felly, rwyf am seilio fy araith heddiw ar egwyddor yn hytrach na dirgelion gorsaf fysiau Caerdydd ac elfennau eraill o gynnig y Ceidwadwyr, a hynny er mwyn annog Llywodraeth Cymru i ddefnyddio'r rhyddid sydd ganddi o ganlyniad i ddatganoli i ddangos esiampl i weddill y Deyrnas Unedig—yn wir, i achub y blaen ar weddill y Deyrnas Unedig, er mwyn gwneud Cymru yn lle mwy deniadol i fusnesau leoli ynddo ac i weithredu, ac i ddenu trethdalwyr cyfradd uchel o Loegr i Gymru hefyd er mwyn helpu i gynyddu ein sylfaen dreth, a derbyniadau treth yn sgil hynny, fel y gallodd diwygiadau treth Lawson yn y 1980au sicrhau gostyngiad yn y cyfraddau treth yn ogystal â chynnydd dramatig yn y refeniw treth.
Cabinet Secretary, I wanted to speak in this debate primarily because of my concerns regarding the Swansea bay city deal, but I think I would like to start with an observation, if I may. We're quite used now to Welsh Government using framework legislation to cover the fact that it hasn't quite got some of the evidence to support a particular policy objective. There are certain decisions on processes that need to be observed to meet compliance, or particular figures that get referred to regulation, for example. Even though they are not framework pieces of legislation, I think both this Act and the minimum alcohol unit price Bill, actually, are affected by the same problem, and that is that original legislative impetus comes from an academic study that extrapolates results from a UK-wide study base, then they receive a sort of general policy wave-off by the interested parties, but in terms of detail, the views of those with the real-life experience of what might and might not work don't seem to count for an awful lot.
Just to address Simon Thomas's point, I think it's a good example, this one: adjusting rates to benefit buyers at the cheaper end of the residential market, which I'm sure we all supported—I haven't seen that Government has really considered that by creating disadvantage at the job-creating higher end of commercial rates, there will be a drop in new job opportunities for those buyers of the houses who need the work to sustain their mortgages on their new homes.
So, Cabinet Secretary, I think maybe we might have been a little overwhelmed to be swayed by your reassurances at the time we supported this Act, and I think I'd like you to look again at those points—Andrew Davies referred to a lot of them—referred to in the property agents' submission of 16 February. I suppose the cynical would say that they're worried about their own turnovers, to a certain degree, but I think you should be worried about why they're worried about that. Because if, as they say, they've had no consultation with or understanding with the Government, and there's been no understanding of the commercial property industry, then I think that's why the policy aims of this Act are running into trouble pretty quickly.
The direct effects of the 6 per cent rate are calculable. They're not just academically forecastable. They can be looked at as real-time maths, and these companies that Andrew referred to are already seeing reported reductions in capital values on commercial property in Wales. As we heard, investor sentiment is being affected to the advantage of the big regional centres in England and Scotland, but at the very point, that 2015, 2017 mark, when Cardiff in particular was starting to break through the perception that Wales was a less attractive place to invest—. And, of course, you already threw a cowpat onto Wales's path to prosperity by introducing the highest business rate multiplier in Britain at this crucial time. So, I don't really know why you thought this tax hike at the same time would help.
Now, £1 million is not a huge sum of money for commercial purchase. About 80 per cent of commercial land sales, even here in Wales where it tends to be cheaper, are over that, and presumably that's why you thought that this would be a profitable area to levy a super tax, although I understand actually the tax take isn't going to be particularly higher. Of course, I draw attention to Swansea University bay campus. The land there cost over £87 million and I'm sure there would have been some pretty fierce negotiation over that purchase figure had there been, at that point, an exposure to an additional, effectively, 20 per cent hike in the tax that they were paying. So, you can see why I am keen to understand from you what consultation you undertook directly with the Swansea bay city deal shadow board and with any of the industry representatives who have expressed an interest in being one of the necessary private sector partners.
Firstly, there’s that question, which Mark Reckless mentioned, of whether local authorities have the HMRC exemption from this purchase tax that Governments do. The city deal executive board is of course all about local authorities. Then, secondly, there’s a question for me about whether the Tatas and the GSKs of this world, who don’t have to come to Swansea bay, after all, might not just be attracted to invest in other UK city deal areas where they would pay less.
These are big figures we're talking about: the Swansea waterfront digital district is worth £168.2 million, and that's including 100,000 square feet of office space; the homes as power stations project is £517.1 million; and the life science and well-being village is just under £200 million. The £1 million threshold is of very little significance here, but investors will be paying 20 per cent more tax than they would be in England and over 30 per cent more than they would in Scotland, and boy will they notice the difference on figures of that magnitude. The price per hectare or per square foot may be cheaper than central London, but you misunderstand the commercial property sector if you think that’s the only factor it takes into account.
So, just to go back to evidence for a second, did you discuss the effects of the 6 per cent with the city deal interested parties, specifically the economy Secretary, who was interested? And how did you take that into account before throwing this second cowpat onto the path to prosperity in my region? Thank you.
Ysgrifennydd y Cabinet, roeddwn am siarad yn y ddadl hon yn bennaf oherwydd fy mhryderon ynglŷn â bargen ddinesig bae Abertawe, ond credaf y buaswn yn hoffi dechrau gyda sylw, os caf. Rydym wedi arfer bellach â Llywodraeth Cymru yn defnyddio deddfwriaeth fframwaith i guddio'r ffaith nad oes ganddi beth o'r dystiolaeth i gefnogi amcan polisi penodol. Mae yna benderfyniadau penodol ar brosesau sydd angen eu dilyn er mwyn sicrhau cydymffurfiaeth, neu ffigurau penodol a gaiff eu cyfeirio at y rheoliadau, er enghraifft. Er nad ydynt yn ddarnau o ddeddfwriaeth fframwaith, credaf fod y Ddeddf hon, a'r Bil isafbris am alcohol mewn gwirionedd, yn dioddef o'r un broblem, sef bod yr ysgogiad deddfwriaethol gwreiddiol yn deillio o astudiaeth academaidd sy'n allosod canlyniadau o sylfaen astudiaeth ar gyfer y DU gyfan, ac yna caiff ei basio fel polisi cyffredinol gan y partïon sydd â diddordeb, ond o ran y manylion, nid yw barn y rhai sydd â phrofiad go iawn o'r hyn a allai ac na allai weithio i'w weld yn cyfrif fawr ddim.
I roi sylw i bwynt Simon Thomas, credaf ei bod yn enghraifft dda: addasu cyfraddau er budd prynwyr ar ben rhatach y farchnad breswyl, ac rwy'n siŵr ein bod i gyd yn cefnogi hynny—nid wyf wedi gweld bod y Llywodraeth wedi ystyried o ddifrif, drwy greu anfantais ar ben uwch, pen creu swyddi y cyfraddau masnachol, y bydd gostyngiad yn nifer y cyfleoedd gwaith newydd i brynwyr tai sydd angen y gwaith i gynnal y morgeisi ar eu cartrefi newydd.
Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, credaf efallai ein bod wedi cael ein gorlwytho braidd drwy gael ein dylanwadu gan eich sicrwydd ar yr adeg y cefnogwyd y Ddeddf hon gennym, ac rwy'n credu y buaswn yn hoffi ichi edrych eto ar y pwyntiau—cyfeiriodd Andrew Davies at lawer ohonynt—y cyfeirir atynt yng nghyflwyniad yr asiantau eiddo ar 16 Chwefror. Tybiaf y byddai pobl sinigaidd yn dweud eu bod yn poeni am eu trosiant eu hunain i ryw raddau, ond credaf y dylech boeni pam eu bod yn poeni am hynny. Oherwydd, os nad yw'r Llywodraeth, fel y dywedant, wedi ymgynghori â hwy, na chael unrhyw ddealltwriaeth ganddynt, nac unrhyw ddealltwriaeth o'r diwydiant eiddo masnachol, rwy'n meddwl mai dyna pam y mae nodau polisi'r Ddeddf hon yn mynd i wynebu trafferthion yn go fuan.
Mae effeithiau uniongyrchol y gyfradd o 6 y cant yn fesuradwy, ac nid yn rhagweladwy yn yr ystyr academaidd yn unig. Gellir edrych arnynt fel mathemateg amser real, ac eisoes mae'r cwmnïau y cyfeiriodd Andrew atynt yn gweld gostyngiadau a gofnodwyd mewn gwerthoedd cyfalaf ar eiddo masnachol yng Nghymru. Fel y clywsom, mae teimladau buddsoddwyr yn cael eu heffeithio er mantais y canolfannau rhanbarthol mawr yn Lloegr a'r Alban, ond ar yr union adeg, y pwynt hwnnw yn 2015, 2017, pan oedd Caerdydd yn arbennig yn dechrau chwalu'r canfyddiad fod Cymru'n fan llai deniadol i fuddsoddi ynddo—. Ac wrth gwrs, fe dafloch chi ddom da ar lwybr Cymru i ffyniant eisoes drwy gyflwyno'r lluosydd ardrethi busnes uchaf ym Mhrydain ar yr adeg dyngedfennol hon. Felly, nid oes gennyf syniad pam eich bod yn meddwl y byddai codi'r dreth yn y ffordd hon ar yr un pryd yn helpu.
Nawr, nid yw £1 miliwn yn swm enfawr o arian am bryniant masnachol. Mae oddeutu 80 y cant o werthiannau tir masnachol, hyd yn oed yma yng Nghymru lle mae'n tueddu i fod yn rhatach, yn uwch na hynny, ac yn ôl pob tebyg, dyna pam y credech y byddai'n faes proffidiol i godi uwch dreth ynddo, er y deallaf nad yw'r derbyniadau treth mewn gwirionedd yn mynd i fod lawer iawn yn uwch. Wrth gwrs, tynnaf sylw at gampws y bae Prifysgol Abertawe. Roedd y tir yno yn costio dros £87 miliwn ac rwy'n siŵr y byddai negodi go ffyrnig wedi bod dros y ffigur pryniant hwnnw pe bai wedi bod yn agored i godiad ychwanegol o 20 y cant, i bob pwrpas, yn y dreth yr oeddent yn ei thalu. Felly, gallwch weld pam rwy'n awyddus i ddeall pa ymgynghori a wnaed gennych yn uniongyrchol gyda bwrdd cysgodol bargen ddinesig bae Abertawe a chydag unrhyw rai o gynrychiolwyr y diwydiant a fynegodd ddiddordeb mewn bod yn un o'r partneriaid sector preifat angenrheidiol.
Yn gyntaf, dyna'r cwestiwn hwnnw a nododd Mark Reckless ynglŷn ag a oes gan awdurdodau lleol esemptiad Cyllid a Thollau EM rhag y dreth hon ar bryniant fel sydd gan Lywodraethau. Mae bwrdd gweithredol y fargen ddinesig yn ymwneud yn llwyr ag awdurdodau lleol wrth gwrs. Yna, yn ail, mae yna gwestiwn i mi ynglŷn ag a allai Tatas a GSKs y byd hwn, nad oes yn rhaid iddynt ddod i fae Abertawe wedi'r cyfan, gael eu denu i fuddsoddi yn ardaloedd bargeinion dinesig eraill y DU lle byddent yn talu llai.
Rydym yn sôn am ffigurau mawr: mae ardal ddigidol glannau Abertawe yn werth £168.2 miliwn, ac mae hynny'n cynnwys 100,000 troedfedd sgwâr o ofod swyddfa; mae'r prosiect cartrefi fel gorsafoedd pŵer yn £517.1 miliwn; ac mae'r pentref gwyddorau bywyd a lles ychydig o dan £200 miliwn. Ychydig iawn o arwyddocâd sydd i'r trothwy £1 filiwn yma, ond bydd buddsoddwyr yn talu 20 y cant yn fwy o dreth nag y byddent yn Lloegr a dros 30 y cant yn fwy nag y byddent yn yr Alban, a mawredd, fe fyddant yn sylwi ar y gwahaniaeth mewn ffigurau mor fawr â hynny. Efallai y bydd y pris fesul hectar neu fesul troedfedd sgwâr yn rhatach na chanol Llundain, ond rydych yn camddeall y sector eiddo masnachol os ydych yn meddwl mai dyna'r unig ffactor y mae'n ei ystyried.
Felly, i fynd yn ôl at dystiolaeth am eiliad, a wnaethoch chi drafod effeithiau'r 6 y cant gyda phartïon sydd â diddordeb yn y fargen ddinesig, ac Ysgrifennydd yr economi yn benodol? A sut y gwnaethoch chi ystyried hynny cyn taflu'r ail dalp o ddom da ar y llwybr i ffyniant yn fy rhanbarth? Diolch.
Perhaps I will start by making a defence of taxation. Taxation exists to pay for public services. Too many people seem to believe that we can have the same quality of public services as Scandinavia but have a taxation system that is more like that of the USA. When you look at the cost of private education and private healthcare, it puts into perspective the value for money we get from our taxation system. It is not by random chance or serendipity that those countries with the highest tax levels have the best public services and those with the lowest tax levels the poorest. It is because taxation is necessary to raise the money to pay for the public services we all need—things like roads, the safety of food and the health service, which we talk about a lot here.
Quality public services, be they health, education or infrastructure, come at a substantial cost to the public purse and the only way of paying for them is via taxation. Taxation can be on income, profit, consumption, expenditure, or value of land and property, or a combination of all of them. But, you need the taxation to get the money in.
Efallai y gallaf ddechrau drwy geisio amddiffyn trethiant. Mae trethiant yn bodoli i dalu am wasanaethau cyhoeddus. Ymddengys bod gormod o bobl yn credu y gallwn gael gwasanaethau cyhoeddus o'r un ansawdd â Sgandinafia yn ogystal â chael system drethiant sy'n fwy tebyg i un yr UDA. Pan edrychwch ar gost addysg breifat a gofal iechyd preifat, mae'n rhoi persbectif i'r gwerth am arian a gawn o'n system drethiant. Nid damwain neu serendipedd sy'n esbonio pam fod gan y gwledydd sydd â'r lefelau treth uchaf y gwasanaethau cyhoeddus gorau a pham fod gan y rhai sydd â'r lefelau treth isaf y gwasanaethau cyhoeddus salaf. Oherwydd bod angen trethiant i godi arian i dalu am y gwasanaethau cyhoeddus sydd eu hangen ar bawb ohonom—pethau fel ffyrdd, diogelwch bwyd a'r gwasanaeth iechyd, y siaradwn lawer amdanynt yma.
Mae ansawdd gwasanaethau cyhoeddus, boed yn iechyd, addysg neu seilwaith, yn costio'n sylweddol i'r pwrs cyhoeddus a'r unig ffordd o dalu amdanynt yw drwy drethu. Gellir trethu incwm, elw, treuliant, gwariant, neu werth tir ac eiddo, neu gyfuniad o bob un ohonynt. Ond mae angen ichi drethu er mwyn cael yr arian.
Will the Member give way?
A wnaiff yr Aelod ildio?
Certainly, I was waiting for it.
Yn sicr, roeddwn yn ei ddisgwyl.
Can he explain how he will get this taxation by raising this rate from 5 per cent to 6 per cent when the people investing have the opportunity to not pay it at all by going to Reading or Bristol or Birmingham instead?
A all egluro sut y bydd yn cael y dreth hon drwy godi'r gyfradd o 5 y cant i 6 y cant pan fo'r bobl sy'n buddsoddi yn cael cyfle i beidio â'i thalu o gwbl drwy fynd i Reading neu Fryste neu Birmingham yn lle hynny?
I wish you'd waited for the next page. What I'll say is this: taxation is our membership fee for belonging to a civilised society. I think perhaps you need to remember that.
For multinational corporations, corporation tax is an optional payment whose value can be reduced by things such as intra-company charges, paying for intellectual property rights, transferring charges for goods and services, or making the point of sale outside Britain.
What people don't like about land transaction tax and what people don't like about property taxes is that you've got to pay them. You cannot avoid it. These are the difficult-to-avoid taxes. The difficult-to-avoid taxes are the ones that are always under attack and criticism because you can't get out of them.
Taxation can be either progressive or regressive. You either get those with the most money to pay a higher amount, or you get those with the least money to pay proportionally the most.
Turning to land transaction tax, making land transaction tax more progressive is something I very much welcome. Can I give a worked example on a different value? If a parcel of land is worth a £1 million with zero tax then a tax rate of 100 per cent, its cost will not be £2 million; its cost will still be £1 million, but 50 per cent will be tax and 50 per cent will go to the owner. So, the owner of the land is the only person to lose out, not the purchaser. One of the problems we have is the belief that there is an absolute value of land. So, taxation will be on top of that value—[Interruption.] Can I just finish this bit, Andrew? I'm going to call you in because I've mentioned you.
So, taxation will be on top of that value, rather than part of it. Just see how the price of agricultural land increases when it has planning permission for housing. There is no absolute value. What are you paying in the Vale of Glamorgan for agricultural land? Is it £20,000 or £30,000—
Hoffwn pe baech wedi aros am y dudalen nesaf. Hoffwn ddweud hyn: trethiant yw ein tâl aelodaeth am berthyn i gymdeithas wâr. Credaf efallai fod angen ichi gofio hynny.
I gorfforaethau amlwladol, mae'r dreth gorfforaeth yn daliad dewisol y gellir lleihau ei gwerth drwy bethau fel taliadau o fewn y cwmni, talu am hawliau eiddo deallusol, trosglwyddo taliadau am nwyddau a gwasanaethau, neu sicrhau bod y man gwerthu y tu allan i Brydain.
Yr hyn nad yw pobl yn ei hoffi am y dreth trafodiadau tir a'r hyn nad yw pobl yn ei hoffi ynglŷn â threthi ar eiddo yw bod yn rhaid i chi eu talu. Ni ellir eu hosgoi. Mae'r rhain yn drethi anodd i'w hosgoi. Y trethi anodd i'w hosgoi bob amser yw'r rhai a gaiff eu beirniadu am na allwch beidio â'u talu.
Gall trethi effeithio'n waeth ar y bobl gyfoethocaf neu ar y bobl dlotaf. Naill ai rydych chi'n cael y rhai sydd â'r mwyaf o arian i dalu swm uwch, neu rydych yn cael y rhai gyda'r lleiaf o arian i dalu'r gyfran fwyaf.
Gan droi at y dreth trafodiadau tir, mae sicrhau bod y dreth trafodiadau tir yn effeithio'n waeth ar y bobl gyfoethocaf yn rhywbeth rwy'n ei groesawu. A gaf fi roi enghraifft wedi'i weithio ar werth gwahanol? Os yw un parsel o dir yn werth £1 filiwn heb unrhyw dreth ac yna ar gyfradd dreth o 100 y cant, ni fydd ei gost yn £2 filiwn; bydd ei gost yn £1 filiwn o hyd, ond bydd 50 y cant yn dreth a bydd 50 y cant yn mynd i'r perchennog. Felly, perchennog y tir yw'r unig berson ar ei golled, nid y prynwr. Un o'r problemau sydd gennym yw'r gred fod yna werth absoliwt i dir.
Felly, bydd trethi'n dod ar ben y gwerth hwnnw—[Torri ar draws.] A gaf fi orffen y darn hwn, Andrew? Rwy'n mynd i'ch galw oherwydd rwyf newydd eich crybwyll. Felly, bydd trethi'n dod ar ben y gwerth, yn hytrach na'n rhan ohono. Edrychwch sut y mae pris tir amaethyddol yn codi pan geir caniatâd cynllunio ar gyfer tai. Nid oes unrhyw werth absoliwt. Faint ydych chi'n ei dalu ym Mro Morgannwg am dir amaethyddol? A yw'n £20,000 neu'n £30,000—
I'll sell you some now.
Fe werthaf beth i chi nawr.
—for good planning permission land? Is it £1 million an acre in Cowbridge and the Vale? That's the difference—I'm coming to the end of this sentence—that's the difference. So, if that land had absolute value, you'd never put it out to auction, because you'd know what its value was and people would have to pay that. Thank you.
—am dir caniatâd cynllunio da? Ai £1 filiwn yr erw yn y Bont-faen a'r Fro? Dyna'r gwahaniaeth—rwy'n dod at ddiwedd y frawddeg hon—dyna'r gwahaniaeth. Felly, pe bai gwerth absoliwt i'r tir hwnnw ni fyddech byth yn cynnal arwerthiant arno, oherwydd byddech yn gwybod beth fyddai ei werth a byddai'n rhaid i bobl dalu hynny. Diolch.
I am grateful, Mike, that you've taken the intervention, and you've thrown several figures out there. But, you have to have a market to create those figures, and if you put punitive measures in place as a Government, you kill the market, so you kill the value, so you lose the tax revenue. Don't you recognise that? People don't have to come to Wales to invest. They've got other opportunities if other environments are more favourable to those investments, as the Scottish model shows.
Diolch i chi, Mike, am gymryd yr ymyriad, ac rydych wedi rhoi nifer o ffigurau yno. Ond mae'n rhaid i chi gael marchnad i greu'r ffigurau hynny, ac os ydych yn rhoi mesurau llym ar waith fel Llywodraeth, rydych yn lladd y farchnad, felly rydych yn lladd y gwerth, ac yn sgil hynny'n colli'r refeniw treth. Onid ydych yn cydnabod hynny? Nid oes raid i bobl ddod i Gymru i fuddsoddi. Mae ganddynt gyfleoedd eraill os oes amgylcheddau eraill yn fwy ffafriol i'r buddsoddiadau hynny, fel y dengys model yr Alban.
I think the point I was making was the land. The land price will not increase. The money people will pay for the land will not increase. What will happen to that share of that market price is that more of it will go into taxation, and less of it will go into large profits for the owner. I think that's the difference. I believe that people shouldn't have this bit of serendipity or, 'I'm very lucky, I've got this bit of land, it's worth £1 million, if nobody collects tax on it, I get £1 million in my back pocket.' I think that we should get higher taxation on it, and I agree entirely with what the Cabinet Secretary has done.
If land transaction tax above £1 million is reduced—from listening to others earlier, they'd abolish it altogether—who pays to make up this shortfall? Do we wish to raise it from those—? [Interruption.] Or do the Welsh Conservatives want to reduce public expenditure? I congratulate the finance Minister and Government on making land transaction tax more progressive. You don't know what people—. The rate is a very minor part when land is exchanged; it's who wants to buy it, why they want to buy it and what's available. With planning permission on 10 acres of land in the Vale of Glamorgan, it wouldn't matter if you were paying 50 or 100 per cent taxation, people would want to sell it and people would want to buy it.
Credaf mai'r pwynt yr oeddwn yn ei wneud oedd y tir. Ni fydd pris y tir yn codi. Ni fydd yr arian y mae pobl yn ei dalu am y tir yn codi. Yr hyn fydd yn digwydd i'r gyfran honno o bris y farchnad yw y bydd mwy ohono'n mynd ar drethiant, a llai ohono'n mynd yn elw mawr i'r perchennog. Rwy'n credu mai dyna'r gwahaniaeth. Credaf na ddylai pobl gael serendipedd o'r fath, neu'r 'Rwy'n ffodus iawn, mae gennyf y darn hwn o dir, ac os nad oes neb yn casglu treth arno, bydd gennyf £1 filiwn yn fy mhoced ôl.' Credaf y dylem gael trethiant uwch arno, ac rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn a wnaeth Ysgrifennydd y Cabinet.
Os gostyngir y dreth trafodiadau tir ar dir sy'n werth mwy nag £1 filiwn—o wrando ar eraill yn gynharach, byddent yn ei ddiddymu'n llwyr—pwy sy'n talu am y diffyg? A ydym yn dymuno ei godi gan y bobl—? [Torri ar draws.] Neu a yw'r Ceidwadwyr Cymreig am leihau gwariant cyhoeddus? Rwy'n llongyfarch y Gweinidog cyllid a'r Llywodraeth ar wneud y dreth trafodiadau tir yn un sy'n effeithio mwy ar y bobl gefnog. Nid ydych yn gwybod pa bobl—. Rhan fach iawn yw'r gyfradd pan fydd tir yn cael ei gyfnewid; mae'n fater o bwy sydd am ei brynu, pam y maent am ei brynu a beth sydd ar gael. Gyda chaniatâd cynllunio ar 10 erw o dir ym Mro Morgannwg, ni fyddai ots pe baech yn talu trethiant ar 50 neu 100 y cant, byddai pobl yn dymuno ei werthu a byddai pobl yn dymuno ei brynu.
Thank you. David Melding.
Diolch. David Melding.
Thank you, Deputy Presiding Officer, it's always a pleasure to follow Mike Hedges, and how brave he was to approach this issue from a philosophical point of view. He seemed to be arguing that land tax was both essential and imaginary at one stage, but perhaps I didn't really follow his logic terribly well. The rest of his peroration was on the purpose and wonder of tax, and I've read the motion carefully, and I can't see anything in it that says we should be in a no-tax environment. Obviously, tax is an important part of establishing any civic form of life, and as Conservatives we recognise that. But it's getting the best value and ensuring that the tax regime does not inhibit optimum enterprise, and that's what this debate is about this afternoon. And it's quite proper that we scrutinise the Cabinet Secretary for the choices he has made and where the tax burden should fall.
I think it's best to look at the big picture. We now have, with a fairly radical form of devolution in the United Kingdom, which I do support, the potential to introduce a level of economic competition that we can, to some extent, control. Until now, we've really been dominated very much by the economic pattern of London and the south-east of England, which sets some pretty firm norms in terms of taxation and broader economic policy, but with devolution we can now make more of these choices ourselves. And we should look at how we compare with the other jurisdictions in the United Kingdom; that is the rational thing to do. By looking at the big picture, isn't it better for us to say, 'Come to Wales, we're the most business-friendly location in the United Kingdom'?
My colleague Suzy Davies talked about rental markets in London, and no-one disputes that commercial properties are a lot more expensive in London, but our competitor for the economic activity that is being pushed out of London and the south-east is Manchester, it's Newcastle, it's Liverpool, and those are the areas that we will now see some of the investors fleeing to, where they may have come to Wales. And I do think this point has to be addressed very seriously. It's not a good message to say, 'Come to Wales and you'll certainly pay more in terms of land transaction tax than you would in Scotland or England'.
My economic vision for Wales is that we use the resources that are in the other parts of the United Kingdom as well. I'm a firm believer that it will work to the benefit of London and the south-east if more economic activity comes to the other parts of the United Kingdom, and this was a big part of the shift we saw in public policy after 2010 and the election of a Conservative-led Government. We do need to rebalance the economy of the United Kingdom as a whole. We should see London as a resource. I think we should have a bigger presence in London. I was always rather critical of my own party's view of our commercial embassy, or whatever we call it now, in London. It seemed to me that it should have been rather grander and more conspicuous and more ambitious in going out there and using London as a way of attracting business, not only that which is being pushed out of London, but also the investors that come to London to make an investment from abroad into the British economy.
Can I just offer the Minister, because I see him shaking under the assault of our criticism—? [Laughter.] I greatly admire the Cabinet Secretary, and I wish him well in his future ambitions as—. I want to offer him—[Interruption.] I want to offer him—[Interruption.] I want to offer him—[Interruption.] I want to offer him a bit of a way out—
Diolch, Ddirprwy Lywydd, mae bob amser yn bleser cael dilyn Mike Hedges, ac roedd mor ddewr yn trafod y mater o safbwynt athronyddol. Roedd i'w weld fel pe bai'n dadlau bod y dreth ar dir yn hanfodol ac yn ddychmygol ar un pryd, ond efallai na lwyddais i ddilyn ei resymeg yn arbennig o dda. Roedd gweddill ei berorasiwn ar ddiben a rhyfeddod trethiant, ac rwyf wedi darllen y cynnig yn ofalus, ac ni allaf weld unrhyw beth ynddo sy'n dweud y dylem fod mewn amgylchedd heb unrhyw drethi o gwbl. Yn amlwg, mae treth yn rhan bwysig o sefydlu unrhyw ffurf ar fywyd dinesig, ac fel Ceidwadwyr rydym yn cydnabod hynny. Ond mae'n ymwneud â chael y gwerth gorau a sicrhau nad yw'r gyfundrefn dreth yn llesteirio'r fenter orau sy'n bosibl, ac am hynny y mae'r ddadl y prynhawn yma. Ac mae'n hollol briodol ein bod yn craffu ar y dewisiadau a wnaeth Ysgrifennydd y Cabinet a lle y dylai'r baich treth fod.
Rwy'n meddwl ei bod hi'n well edrych ar y darlun mawr. Bellach, gyda ffurf gymharol radical o ddatganoli yn y Deyrnas Unedig, rhywbeth rwy'n ei gefnogi, mae gennym botensial i gyflwyno lefel o gystadleuaeth economaidd y gallwn ei rheoli i ryw raddau. Hyd yn hyn, rydym wedi cael ein dominyddu'n helaeth gan batrwm economaidd Llundain a de-ddwyrain Lloegr, sy'n pennu normau go gadarn o ran trethiant a pholisi economaidd ehangach, ond gyda datganoli gallwn bellach wneud mwy o'r dewisiadau hyn ein hunain. A dylem ystyried sut y cymharwn ag awdurdodaethau eraill yn y Deyrnas Unedig; dyna'r peth rhesymegol i'w wneud. O edrych ar y darlun cyfan, onid yw'n well inni ddweud, 'Dewch i Gymru, dyma'r lleoliad mwyaf ystyriol o fusnesau yn y Deyrnas Unedig'?
Siaradodd fy nghyd-Aelod Suzy Davies am farchnadoedd rhentu yn Llundain, ac nid oes neb un anghytuno bod eiddo masnachol yn ddrutach o lawer yn Llundain, ond ein cystadleuwyr am y gweithgarwch economaidd sy'n cael ei wthio allan o Lundain a de-ddwyrain Lloegr yw Manceinion, Newcastle, Lerpwl, a dyna'r ardaloedd y byddwn bellach yn gweld buddsoddwyr yn dianc iddynt, lle y gallent fod wedi dod i Gymru. Ac rwy'n credu bod angen rhoi ystyriaeth ddifrifol i'r pwynt hwn. Nid yw'n neges dda i ddweud, 'Dewch i Gymru a byddwch yn sicr yn talu mwy o dreth trafodiadau tir nag y byddech yn yr Alban neu yn Lloegr'.
Fy ngweledigaeth economaidd ar gyfer Cymru yw inni ddefnyddio'r adnoddau sydd mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig yn ogystal. Rwy'n credu'n gryf y bydd yn gweithio er budd Llundain a de-ddwyrain Lloegr os daw mwy o weithgaredd economaidd i rannau eraill o'r Deyrnas Unedig, ac roedd hyn yn rhan fawr o'r symud a welsom mewn polisi cyhoeddus ar ôl 2010 ac ethol Llywodraeth dan arweiniad y Ceidwadwyr. Mae angen inni ailgydbwyso economi'r Deyrnas Unedig yn ei chyfanrwydd. Dylem weld Llundain fel adnodd. Dylai fod gennym fwy o bresenoldeb yn Llundain. Roeddwn bob amser yn feirniadol braidd o safbwynt fy mhlaid ynglŷn â'n llysgenhadaeth fasnachol, neu beth bynnag y'i gelwir gennym bellach, yn Llundain. Ymddangosai i mi y dylai fod wedi bod yn fwy mawreddog ac amlwg ac uchelgeisiol wrth fynd allan a defnyddio Llundain fel ffordd o ddenu busnes, nid yn unig yr hyn sy'n cael ei wthio allan o Lundain, ond y buddsoddwyr sy'n dod i Lundain i fuddsoddi yn economi Prydain o dramor hefyd.
A gaf fi gynnig i'r Gweinidog, oherwydd fe'i gwelaf yn ysgwyd o dan lach ein beirniadaeth—? [Chwerthin.] Rwy'n edmygu Ysgrifennydd y Cabinet yn fawr, ac yn dymuno'n dda iddo yn ei uchelgais ar gyfer y dyfodol fel—. Rwyf am gynnig—[Torri ar draws.] Rwyf am gynnig—[Torri ar draws.] Rwyf am gynnig—[Torri ar draws.] Rwyf am gynnig rhyw damaid o ffordd allan iddo—
Your future ambition is to move on. So, that's your future ambition.
Eich uchelgais chi ar gyfer y dyfodol yw symud ymlaen. Felly, dyna yw eich uchelgais chi ar gyfer y dyfodol.
I think that perhaps one thing we should look at is reducing the tax burden on commercial investment by rewarding environmentally sensitive building techniques and practices and how they're going to use the building and other facilities they may have there that will be environmentally sustainable. Perhaps you could offer a few incentives there to mitigate the unfortunate decision you've made in this case.
Credaf mai un peth y dylem edrych arno efallai yw lleihau baich y dreth ar fuddsoddiad masnachol drwy wobrwyo arferion a thechnegau adeiladu amgylcheddol sensitif a sut y maent yn mynd i ddefnyddio'r adeilad a chyfleusterau eraill a allai fod ganddynt yno a fydd yn gynaliadwy yn amgylcheddol. Efallai y gallech gynnig cymhellion yn hynny o beth i liniaru'r penderfyniad anffodus rydych wedi'i wneud yn yr achos hwn.
It's very fortunate, is it not, that the Tories are not in charge of Welsh Government finances? I just wanted to pick up on this fundamental mistake that the Conservatives have made in the second part of their motion, because it indicates that they have simply no grasp of the status of the Welsh Government or the purposes of the taxes that they are now so deriding. It's just lamentable really that you've been unable to check the accuracy of your own assertions before you submitted the motion.
There can be no sensible suggestion of the Welsh Government seeking to avoid land transaction tax because the tax implications of both the stamp duty land tax and land transaction tax are exactly the same: nil. There is no tax liable where a purchase is made by the Crown, and that includes Welsh Ministers. So, I think to suggest that Welsh Ministers were trying to engage in the deliberate act of tax avoidance only months after we, the Assembly, considered legislation in which anti-avoidance rules formed a prominent part of the debate is pretty desperate.
The exemption is clear on the face of the legislation. In Schedule 3 to the Act, entitled 'Transactions Exempt From Charge', under 'Acquisitions by the Crown', it states that paragraph 2 lists Government bodies that are exempt. This is consistent with the exact same rules of the stamp duty tax that preceded the land transaction tax.
Mae'n ffodus iawn, onid yw, nad y Torïaid sy'n gyfrifol am gyllid Llywodraeth Cymru? Roeddwn am nodi'r camgymeriad sylfaenol hwn a wnaeth y Ceidwadwyr yn ail ran eu cynnig, oherwydd mae'n dangos nad oes ganddynt unrhyw ddealltwriaeth o statws Llywodraeth Cymru na dibenion y trethi y maent yn eu dibrisio i'r fath raddau. Mae'n druenus yn wir eich bod wedi methu gwirio cywirdeb eich honiadau eich hunain cyn ichi gyflwyno'r cynnig.
Ni all fod unrhyw awgrym synhwyrol fod Llywodraeth Cymru wedi ceisio osgoi'r dreth trafodiadau tir oherwydd mae goblygiadau treth dir y dreth stamp a'r dreth trafodiadau tir yn union yr un fath: dim. Nid oes unrhyw dreth yn daladwy lle y gwneir pryniant gan y Goron, ac mae hynny'n cynnwys Gweinidogion Cymru. Felly, credaf fod awgrymu bod Gweinidogion Cymru yn ceisio cymryd rhan mewn gweithred fwriadol i osgoi treth fisoedd yn unig ar ôl i ni, y Cynulliad, ystyried deddfwriaeth lle'r oedd rheolau i atal osgoi talu trethi yn rhan amlwg o'r ddadl, yn crafu'r gwaelod braidd.
Mae'r esemptiad yn glir ar wyneb y ddeddfwriaeth. Yn Atodlen 3 i'r Ddeddf, dan y teitl 'Trafodion sy'n esempt rhag codi treth arnynt', o dan 'Caffaeliadau gan y Goron', mae'n dweud bod paragraff 2 yn rhestru cyrff Llywodraeth sy'n esempt. Mae hyn yn gyson â'r un rheolau'n union â threth dir y dreth stamp a ragflaenodd y dreth trafodiadau tir.
Will the Member give way?
A wnaiff yr Aelod ildio?
Not at the moment.
It's really disappointing that, after the passage of the Act, we are still having to clarify the purpose of the legislation in this way, particularly in response to a motion that proposes that this Government would engage in tax avoidance. As Mike Hedges has already made abundantly clear, that's absolutely not what is being spoken about, and instead we are looking at ways in which we can fund the ongoing wealth of our country. So—
Ddim ar hyn o bryd.
Mae'n wirioneddol siomedig, ar ôl pasio'r Ddeddf, ein bod yn dal i orfod egluro diben y ddeddfwriaeth yn y modd hwn, yn enwedig mewn ymateb i gynnig sy'n awgrymu y byddai'r Llywodraeth yn mynd ati i osgoi talu trethi. Fel y mae Mike Hedges eisoes wedi'i gyfleu'n gwbl glir, yn sicr ddigon nid siarad am hynny yr ydym, ac yn hytrach, rydym yn edrych ar ffyrdd y gallwn ariannu cyfoeth parhaus ein gwlad. Felly—
Will the Member give way?
A wnaiff yr Aelod ildio?
I'll give way now, yes.
Fe ildiaf yn awr, gwnaf.
But is it not the case that, by stepping in and buying this site, the Welsh Government, which doesn't pay tax because of its Crown exemption, is avoiding tax that would be paid potentially by another of its partners? The guidance on the LTT says that if it's bought jointly with another public authority not so exempt, e.g. a local authority, the exemption won't apply, and then later the Welsh Government says it's going to be buying the offices. So, instead of the private sector, who may not want to pay the 6 per cent, Welsh Government, it says here, will buy the offices on the site, stepping in to avoid the tax.
Ond onid yw'n wir, drwy gamu i mewn a phrynu'r safle hwn, fod Llywodraeth Cymru, nad yw'n talu treth oherwydd esemptiad y Goron, yn osgoi treth a fyddai'n cael ei thalu o bosibl gan un arall o'i phartneriaid? Dywed y canllawiau ar y dreth trafodiadau tir os caiff y tir ei brynu ar y cyd ag awdurdod cyhoeddus arall nad yw'n esempt yn y fath fodd, e.e. awdurdod lleol, ni fydd yr esemptiad yn gymwys, ac yna, yn ddiweddarach mae Llywodraeth Cymru yn dweud ei bod hi'n mynd i fod yn prynu'r swyddfeydd. Felly, yn hytrach na'r sector preifat, nad ydynt am dalu'r 6 y cant o bosibl, mae'n dweud yma y bydd Llywodraeth Cymru yn prynu'r swyddfeydd ar y safle, gan gamu i mewn i osgoi'r dreth.
I've spent 10 years waiting to get a new bus station for Cardiff, and I'm absolutely delighted that the Welsh Government has stepped in to build the bus station, because, for reasons that I have yet to fully understand, the money that we should have been receiving from section 106 from all the other commercial transactions that have been taking place on Central Square, which, by the way, was where the old bus station was—. I don't understand completely why there wasn't sufficient money from all these commercial transactions to pay for the bus station, but, clearly, that was not sufficient and that is why the Welsh Government has stepped in.
I think that the fact that they bought the land on 29 March is for a completely different reason, which seems to have passed you by, which is that it was the end of the financial year, and it is well known that Governments, like local authorities, like many other organisations, wish to get money out of the door at the end of the financial year in order to account for it in that year rather than possibly seeing the money going on to something else.
So, I'm absolutely delighted that the Welsh Government has bought this piece of land, and, in due course, I have no doubt the buildings above the bus station, once they've got planning permission, will no doubt reap rewards back into the Welsh economy as soon we've got purchasers for it. This is a temporary measure to ensure that we get on with the bus station that's so crucial to having the integrated transport system our capital city needs.
So, I think the message from this section of your motion is deplorable and is completely contrary to what we are trying to achieve. My message would be, picking up on what David Melding says, that I think it's clear that we do not want people to come to Wales if they simply want to speculate on the value of land, nor do we want people to come to Wales if they want to clean up dirty money, which, sadly, London is awash with. I think that the land transaction tax is a very fair way of raising money on what is a restricted resource, which is, namely, land.
Rwyf wedi treulio 10 mlynedd yn aros i gael gorsaf fysiau newydd ar gyfer Caerdydd, ac rwyf wrth fy modd fod Llywodraeth Cymru wedi camu i mewn i adeiladu'r orsaf fysiau, oherwydd, am resymau nad wyf wedi eu deall yn llawn eto, mae'r arian y dylem fod yn ei dderbyn o dan adran 106 o'r holl drafodiadau masnachol eraill sydd wedi bod yn digwydd yn y Sgwâr Canolog, sef lle'r oedd yr hen orsaf fysiau, gyda llaw—. Nid wyf yn deall yn iawn pam nad oedd digon o arian o'r holl drafodiadau masnachol hyn i dalu am yr orsaf fysiau, ond yn amlwg, nid oedd yn ddigonol a dyna pam y mae Llywodraeth Cymru wedi camu i'r adwy.
Credaf fod y ffaith eu bod wedi prynu tir ar 29 Mawrth yn deillio o reswm hollol wahanol, sydd i'w weld wedi ei fethu gennych, sef ei bod yn ddiwedd y flwyddyn ariannol, ac mae'n hysbys iawn fod Llywodraethau, fel awdurdodau lleol, fel llawer o sefydliadau eraill, yn dymuno cael arian allan drwy'r drws ar ddiwedd y flwyddyn ariannol er mwyn rhoi cyfrif amdano yn y flwyddyn honno yn hytrach na gweld yr arian yn mynd ymlaen at rywbeth arall.
Felly, rwy'n falch iawn fod Llywodraeth Cymru wedi prynu'r darn hwn o dir, a maes o law, nid oes gennyf amheuaeth y bydd yr adeiladau uwchben yr orsaf fysiau, wedi iddynt gael caniatâd cynllunio, yn dwyn ffrwyth i economi Cymru cyn gynted ag y cawn brynwyr ar eu cyfer. Mesur dros dro yw hwn i sicrhau ein bod yn bwrw ymlaen â'r orsaf fysiau sydd mor hanfodol i gael y system drafnidiaeth integredig sydd ei hangen ar ein prifddinas.
Felly, credaf fod y neges yn y rhan hon o'ch cynnig yn warthus ac yn gwbl groes i'r hyn y ceisiwn ei gyflawni. I ddilyn yr hyn a ddywedodd David Melding, credaf mai fy neges fyddai ei bod hi'n amlwg nad ydym am i bobl ddod i Gymru i wneud hap-gynigion ar werth y tir yn unig, ac nid ydym am i bobl ddod i Gymru os ydynt am lanhau'r arian budr y mae Llundain yn nofio ynddo, yn anffodus. Credaf fod y dreth trafodiadau tir yn ffordd deg iawn o godi arian ar adnodd cyfyngedig, sef tir.
Thank you.
Diolch.
Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, Mark Drakeford.
I call on the Cabinet Secretary for Finance, Mark Drakeford.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Last month was an important milestone in our devolution journey, with devolved taxes successfully going live on 1 April and now in operation fully for five weeks. The WRA have now received the first returns and have begun to collect important tax revenue, marking the culmination of work to bring about the devolution of these taxes.
Dirprwy Lywydd, I listened carefully to the speech that introduced today's motion. The mover comes to us from the darker side of planet Thatcher, relying on his nineteenth century copy of the Encyclopaedia Britannica, upon which all his contributions rely: 'For Wales, see England'. It is his only contribution to the debate: 'if we don't do what is done across the border, it must be worse in Wales.'
Let me directly address the second part of the motion and, to take up the points that Jenny Rathbone was making, I have the motion in front of me: it unambiguously accuses the Welsh Government of tax avoidance. That is a very serious accusation, and no amount of—[Interruption.] No. I've heard enough. [Interruption.] I beg your pardon. It very directly suggests that the Welsh Government acted to avoid its own LTT regime, and no amount of obfuscation by the Member who introduced the debate will take away the strength of that accusation, and that is a very serious accusation, which he ought not to have made. The experiment that Simon Thomas pointed to, in having your motions introduced by someone who's not a Member of your own party in this case, is not one that I imagine you will be quick to repeat.
Let me be clear, Llywydd: as Jenny Rathbone said, under both SDLT and LTT, there is no tax liability where a purchase is made by the Crown, including Welsh Ministers. That's there on the face of the legislation. Someone who would purport to come amongst us with a grasp of detail would have done better to have made sure that he had grasped that point before he persuaded others to put down the motion in that way.
Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Roedd y mis diwethaf yn garreg filltir bwysig yn ein taith ddatganoli, gyda threthi datganoledig yn mynd yn fyw yn llwyddiannus ar 1 Ebrill ac yn awr yn weithredol ers pum wythnos lawn. Mae Awdurdod Cyllid Cymru bellach wedi derbyn yr enillion cyntaf ac wedi dechrau casglu refeniw treth pwysig, gan nodi diwedd y gwaith i sicrhau bod y trethi hyn yn cael eu datganoli.
Ddirprwy Lywydd, gwrandewais yn ofalus ar yr araith a gyflwynodd y cynnig heddiw. Daw'r cynigydd atom o ochr dywyllach planed Thatcher, gan ddibynnu ar ei gopi o'r Encyclopaedia Britannica o'r bedwaredd ganrif ar bymtheg y dibynna ei holl gyfraniadau arno: 'Am Gymru, gweler Lloegr'. Dyna'i unig gyfraniad i'r ddadl: os nad ydym yn gwneud yr hyn a wneir ar draws y ffin, rhaid ei fod yn waeth yng Nghymru.'
Gadewch imi fynd i'r afael yn uniongyrchol ag ail ran y cynnig, ac er mwyn ystyried y pwyntiau roedd Jenny Rathbone yn eu gwneud, mae gennyf y cynnig o fy mlaen: mae'n ddiamwys yn cyhuddo Llywodraeth Cymru o osgoi treth. Mae hwnnw'n gyhuddiad difrifol iawn, ac nid oes unrhyw—[Torri ar draws.] Na. Rwyf wedi clywed digon. [Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf. Mae'n awgrymu'n uniongyrchol fod Llywodraeth Cymru wedi gweithredu i osgoi ei chyfundrefn dreth trafodiadau tir ei hun, ac nid oes unrhyw fwydro gan yr Aelod a gyflwynodd y ddadl yn mynd i ddileu cryfder y cyhuddiad hwnnw, ac mae'n gyhuddiad difrifol iawn na ddylai fod wedi'i wneud. Nid wyf yn credu bod yr arbrawf y soniodd Simon Thomas amdano o gael eich cynigion wedi'u cyflwyno gan rywun nad yw'n Aelod o'ch plaid eich hun yn yr achos hwn yn un y dychmygaf y byddwch eisiau ei ailadrodd ar fyrder.
Gadewch imi fod yn glir, Lywydd: fel y dywedodd Jenny Rathbone, dan dreth dir y dreth stamp a'r dreth trafodiadau tir, nid oes unrhyw atebolrwydd treth pan wneir pryniant gan y Goron, gan gynnwys Gweinidogion Cymru. Mae hynny yno ar wyneb y ddeddfwriaeth. Byddai wedi bod yn well pe bai rhywun sy'n honni ei fod yn deall y manylion wedi sicrhau ei fod yn deall y pwynt hwnnw cyn perswadio eraill i ysgrifennu'r cynnig yn y ffordd honno.
Will the Minister give way? The purchase of this site, I understand, on 28 March, and then the granting of the 999-year lease on 29 March, took place under the SDLT regime. If it had taken place three days later, Ministers would not have avoided their own regime. I have raised very serious points about what happens to local authorities, what happens to other public sector bodies, why the Government is then coming in to look to buy the offices on this site, avoiding tax that the private sector would have to pay. Is it because of this 6 per cent rate, which means fewer private sector people will want to buy offices in Wales?
A wnaiff y Gweinidog ildio? Rwy'n deall bod prynu'r safle hwn ar 28 Mawrth, a rhoi'r brydles 999 mlynedd ar 29 Mawrth, wedi digwydd o dan drefn treth dir y dreth stamp. Pe bai wedi digwydd dri diwrnod yn ddiweddarach, ni fyddai Gweinidogion wedi osgoi eu cyfundrefn eu hunain. Rwyf wedi codi pwyntiau difrifol iawn ynglŷn â beth sy'n digwydd i awdurdodau lleol, beth sy'n digwydd i gyrff sector cyhoeddus eraill, pam y mae'r Llywodraeth yn dod i mewn wedyn gyda bwriad i brynu'r swyddfeydd ar y safle hwn, gan osgoi treth y byddai'r sector preifat wedi gorfod ei thalu. Ai oherwydd y gyfradd hon o 6 y cant, sy'n golygu y bydd llai o bobl yn y sector preifat am brynu swyddfeydd yng Nghymru?
Had those been the points that the Member wished to concentrate on in this debate, he could have put them in the motion; he didn't. Instead, he put something else in on which he has been found out, and no amount of standing up here and spraying a set of other accusations around the room will detract from the point that his motion is defective; he knows it is, he's been found out in doing so. And the accusation is a serious one. Let's be clear about this: if it were true that a Welsh Government had deliberately set out to avoid tax, that is not—
Pe bai'r Aelod wedi dymuno canolbwyntio ar y pwyntiau hynny yn y ddadl hon, gallai fod wedi eu rhoi yn y cynnig; ni wnaeth hynny. Yn lle hynny, rhoddodd rywbeth arall i mewn ac mae wedi cael ei ddal yn gwneud hynny, ac ni fydd codi ar ei draed a chwistrellu cyfres o gyhuddiadau eraill o amgylch yr ystafell yn tynnu sylw oddi ar y ffaith bod ei gynnig yn ddiffygiol; mae'n gwybod ei fod, mae wedi cael ei ddal yn gwneud hynny. Ac mae'r cyhuddiad yn un difrifol. Gadewch inni fod yn glir am hyn: pe bai'n wir fod Llywodraeth Cymru wedi mynd ati'n fwriadol i osgoi treth, nid yw hynny—
I didn't say that. We didn't say that.
Ni ddywedais hynny. Ni wnaethom ddweud hynny.
Well, you should read your own motion. You should read your own motion and you should be more careful next time you put it down so that you don't suggest things that, if they were true, would be very serious—but you now spend the whole of the debate trying to persuade us that that isn't what you meant in the first place. It clearly is; you've been found out and we will vote against the motion for that and many other reasons.
Let me turn to the issue of LTT rates. Llywydd, we only debated them in January of this year. In the context of UK Government austerity, my approach to setting tax rates was guided by the principle that there should be no less funding available for Welsh public services as a result of tax devolution.
Wales now has the lowest starting rate of tax for businesses anywhere in the UK, as Simon Thomas pointed out. Six thousand non-residential transactions in Wales will now pay either no tax or less tax than they would have before these changes were introduced. Fewer than 300 will pay the 6 per cent rate. Neil Hamilton said that the purpose of our tax regime should be to grow the economy, and I agree with him there. I don't probably agree with his strategy for doing so, but he made an important point about the general state of property taxation and the need for us to take a more rational view of it all. Within that rational view, the fact that 90 per cent of businesses in Wales will now be advantaged by our tax regime seems to me, as it seemed to the Bangor Business School, to be a course of action that will lead to more activity in the non-residential property market than would otherwise have been the case.
Non-residential transactions incur a range of costs and LTT will be one of them. The tax change for the highest-priced transactions represents a less than 1 per cent increase in the overall cost of the transaction, and that 6 per cent rate is a marginal rate, in any case, so it only applies to the price paid over £1 million.
The rates were the result of careful consideration of Welsh priorities and circumstances, with analysis of the potential effects taken by the Welsh Government and independently assured by the Bangor Business School.
Wel, dylech ddarllen eich cynnig eich hun. Dylech ddarllen eich cynnig eich hun a dylech fod yn fwy gofalus y tro nesaf y byddwch yn ei ysgrifennu fel nad ydych yn awgrymu pethau a fyddai'n ddifrifol iawn pe baent yn wir—ond rydych yn treulio'r ddadl gyfan yn awr yn ceisio ein darbwyllo nad dyna oeddech chi'n ei olygu yn y lle cyntaf. Mae'n amlwg mai dyna oeddech chi'n ei awgrymu; rydych wedi cael eich dal a byddwn yn pleidleisio yn erbyn y cynnig am y rheswm hwnnw ac am lawer o resymau eraill.
Gadewch imi droi at gyfraddau'r dreth trafodiadau tir. Lywydd, cawsom drafodaeth amdanynt ym mis Ionawr eleni. Yng nghyd-destun cyni Llywodraeth y DU, cafodd fy ymagwedd tuag at bennu cyfraddau'r dreth ei llywio gan yr egwyddor na ddylai fod llai o arian ar gael ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru o ganlyniad i ddatganoli treth.
Bellach, gan Gymru y mae'r gyfradd gychwynnol isaf o dreth ar gyfer busnesau o gymharu ag unman arall yn y DU, fel y nododd Simon Thomas. Bydd chwe mil o drafodiadau amhreswyl yng Nghymru bellach yn cael peidio â thalu unrhyw dreth neu'n talu llai o dreth nag y byddent cyn cyflwyno'r newidiadau hyn. Bydd llai na 300 yn talu'r gyfradd o 6 y cant. Dywedodd Neil Hamilton mai tyfu'r economi ddylai fod yn ddiben i'n cyfundrefn dreth, ac rwy'n cytuno ag ef. Mae'n debyg nad wyf yn cytuno â'i strategaeth ar gyfer gwneud hynny, ond gwnaeth bwynt pwysig am gyflwr cyffredinol trethiant eiddo a'r angen inni fabwysiadu safbwynt mwy rhesymegol ynglŷn â hyn oll. O fewn y farn resymegol honno, mae'r ffaith y bydd ein cyfundrefn dreth o fantais i 90 y cant o fusnesau yng Nghymru bellach yn ymddangos i mi, fel yr ymddangosai i Ysgol Fusnes Bangor, yn ffordd o weithredu a fydd yn arwain at fwy o weithgarwch yn y farchnad eiddo amhreswyl nag a fyddai wedi digwydd fel arall.
Mae trafodiadau amhreswyl yn denu amryw o gostau a bydd y dreth trafodiadau tir yn un ohonynt. Mae'r newid yn y dreth ar gyfer y trafodiadau uchaf eu pris yn llai nag 1 y cant o gynnydd yng nghost gyffredinol y trafodiad, ac mae'r gyfradd honno o 6 y cant yn gyfradd ymylol beth bynnag gan nad yw ond yn berthnasol i'r pris a delir dros £1 filiwn.
Roedd y cyfraddau'n deillio o ystyriaeth ofalus ynglŷn â blaenoriaethau ac amgylchiadau Cymru, gyda dadansoddiad o effeithiau posibl gan Lywodraeth Cymru ynghyd â sicrwydd annibynnol gan Ysgol Fusnes Bangor.
Would you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Of course.
Wrth gwrs.
I'm grateful to the Cabinet Secretary for taking an intervention. Do you recognise, though, that whilst the percentage terms of number of deals is relatively small, this is the most mobile sector of the market, which can invest that money elsewhere, and, in the letter that you received from the industry itself, it says:
'As industry experts, we are already seeing reducing asset valuations and investors who no longer consider Wales as a direct consequence of this policy.'
Do you recognise those concerns, Cabinet Secretary?
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am dderbyn ymyriad. A ydych yn cydnabod, fodd bynnag, er bod canran y nifer o gytundebau yn gymharol fach, dyma'r sector mwyaf symudol yn y farchnad, a gall fuddsoddi'r arian hwnnw mewn mannau eraill, ac yn y llythyr a gawsoch gan y diwydiant ei hun, mae'n dweud:
Fel arbenigwyr diwydiant, rydym eisoes yn gweld gostyngiad ym mhrisiadau asedau a buddsoddwyr nad ydynt yn ystyried Cymru mwyach o ganlyniad uniongyrchol i'r polisi hwn.
A ydych yn cydnabod y pryderon hynny, Ysgrifennydd y Cabinet?
Well, Dirprwy Lywydd, of course I have heard the representations made by some in the development sector. Both I and my officials separately have met with those who have concerns, and that engagement will continue. Andrew R.T. Davies, in his original contribution, set out their concerns very fairly and of course I will listen and continue to listen to them. No doubt the UK Government, his Government, in 2016, in its budget, when it raised the top rate of tax for non-domestic transactions by 25 per cent—not the 20 per cent horror that Mark Reckless mentioned in opening, but by 25 per cent—a Conservative Chancellor doing that, then he relied on what his budget document said to him, that these changes ensure that businesses purchasing the highest value freeholds and leases make a larger contribution while delivering a tax cut for those purchasers, often smaller businesses, who purchase less expensive properties; exactly the analysis that we carried out here in Wales.
The Conservative Chancellor's budget document, when he raised the top rate of property taxation by 25 per cent in that budget, said that this measure was not expected to have any significant macroeconomic impacts. When these things are done by a Conservative Chancellor, it is a matter of standing up and cheering. When they're done by a Welsh Government here in Wales, the whole of the world is about to fall in on their shoulders.
I also heard, Dirprwy Lywydd, from the business sector, that, in developing LTT, businesses stressed the importance of stability and certainty. To consider changing the rates after only one month of operation, with no further evidence about the effect of these rates, would be premature and would create instability and uncertainty, which, itself, would be potentially damaging to the economy in Wales. So, what I will do is what I have said repeatedly in this Chamber: we will now look at the actual evidence, not the speculative evidence, not the things that are said in advance about what the effect might be; we will see the actual evidence from transactions and give that evidence very careful consideration. As a result of amendments promoted by our colleague Steffan Lewis during the passage of the Bill, there is a legislative requirement to secure an independent review of LTT in the future. In the meantime, consideration of the emerging evidence will be part of every budget cycle, and, for a newly commenced tax, that is particularly important.
Wel, Ddirprwy Lywydd, wrth gwrs fy mod wedi clywed y sylwadau a wnaed gan rai yn y sector datblygu. Rwyf fi, a fy swyddogion ar wahân, wedi cyfarfod â'r rhai sydd â phryderon, a bydd yr ymgysylltiad hwnnw'n parhau. Nododd Andrew R.T. Davies eu pryderon yn deg iawn yn ei gyfraniad gwreiddiol ac wrth gwrs y byddaf yn gwrando ac yn parhau i wrando arnynt. Nid oes amheuaeth fod Llywodraeth y DU, ei Lywodraeth ef, yn 2016, yn ei chyllideb, pan gododd y gyfradd uchaf o dreth ar drafodiadau annomestig 25 y cant—nid yr 20 y cant arswydus y soniodd Mark Reckless amdano wrth agor, ond 25 y cant—Canghellor Ceidwadol yn gwneud hynny, ac yna roedd yn dibynnu ar yr hyn y dywedai dogfen y gyllideb wrtho, fod y newidiadau hyn yn sicrhau bod busnesau sy'n prynu'r rhydd-ddaliadau a'r prydlesi uchaf eu gwerth yn gwneud cyfraniad mwy gan sicrhau toriad yn y dreth i'r prynwyr, sef busnesau llai yn aml, sy'n prynu eiddo llai drud; yr un dadansoddiad yn union ag a wnaethom yma yng Nghymru.
Dywedai dogfen gyllideb y Canghellor Ceidwadol, pan gododd gyfradd uchaf y dreth ar eiddo 25 y cant yn y gyllideb honno, nad oedd disgwyl i'r cam hwn gael unrhyw effeithiau macroeconomaidd sylweddol. Pan wneir y pethau hyn gan Ganghellor Ceidwadol, maent yn codi ar eu traed a chymeradwyo. Pan gânt eu gwneud gan Lywodraeth Cymru yma yng Nghymru, mae'r byd i gyd ar fin disgyn ar eu hysgwyddau.
Clywais hefyd, Ddirprwy Lywydd, o'r sector busnes, fod busnesau, pan gafodd y dreth trafodiadau tir ei datblygu, wedi pwysleisio pwysigrwydd sefydlogrwydd a sicrwydd. Byddai ystyried newid y cyfraddau ar ôl mis o weithredu'n unig, heb ragor o dystiolaeth am effaith y cyfraddau hyn, yn gynamserol ac yn creu ansefydlogrwydd ac ansicrwydd a allai fod, ynddo'i hun, yn niweidiol i'r economi yng Nghymru. Felly, yr hyn a wnaf yw'r hyn a ddywedais dro ar ôl tro yn y Siambr hon: byddwn yn edrych ar y dystiolaeth go iawn, nid y dystiolaeth ddyfaliadol, nid y pethau sy'n cael eu dweud ymlaen llaw ynglŷn â'r hyn y gallai'r effaith fod; byddwn yn gweld y dystiolaeth go iawn o drafodiadau ac yn rhoi ystyriaeth ofalus iawn i'r dystiolaeth honno. O ganlyniad i'r gwelliannau a hyrwyddwyd gan ein cyd-Aelod Steffan Lewis yn ystod hynt y Bil, ceir gofyniad deddfwriaethol i sicrhau adolygiad annibynnol o'r dreth trafodiadau tir yn y dyfodol. Yn y cyfamser, bydd ystyriaeth o'r dystiolaeth sy'n dod i'r amlwg yn rhan o bob cylch cyllidebol, ac mae hynny'n arbennig o bwysig ar gyfer treth sydd newydd ei dechrau.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Llywydd, the Government will oppose the Conservative motion today. We're pleased to support the Plaid Cymru amendments. We are already committed to keeping under review all of the taxes for which we have responsibility. We will seek to do that at the earliest practical opportunity and, most importantly of all, we will do it on the basis of the actual evidence, which only experience itself can provide.
Lywydd, bydd y Llywodraeth yn gwrthwynebu cynnig y Ceidwadwyr heddiw. Rydym yn falch o gefnogi gwelliannau Plaid Cymru. Rydym eisoes yn ymrwymedig i gadw'r holl drethi y mae gennym gyfrifoldeb drostynt dan adolygiad. Byddwn yn ceisio gwneud hynny ar y cyfle ymarferol cyntaf ac yn bwysicaf oll, byddwn yn gwneud hynny ar sail y dystiolaeth go iawn na all ond profiad yn unig ei darparu.
Galwaf ar Nick Ramsay i ymateb i'r ddadl.
I call on Nick Ramsay to reply to the debate.
Diolch, Llywydd. Well, we may well have emerged, on this side, from the dark side of planet Thatcher, but this afternoon we've well and truly landed on planet Corbyn, haven't we? Can I thank everyone who contributed to this afternoon's debate? There are many of you; I'll try and mention as many of you as I can, but it may be difficult to include everyone.
As the Cabinet Secretary has reminded us in the past and again reminded us today, phase 1 of tax devolution is over; the next stage is implementation and the all-important monitoring. Mark Reckless, in opening, highlighted the need to listen to the sector, to listen to businesses and their concerns and to then respond to those. And we are concerned, on this side of the Chamber at least, that the higher 6 per cent rate on commercial transactions over £1 million will harm businesses. It's not only us who're saying that; it's also the sector. Businesses are telling us that, our post bags are telling us that; I'm sure that AMs in other parties are also getting the same concerns. Maybe it's not in their interest to listen—[Interruption.]—one minute—to those in the same way, but, certainly, it is disingenuous to say that those concerns are not being made. Mike Hedges.
Diolch, Lywydd. Wel, efallai'n wir ein bod, ar yr ochr hon, wedi dod o ochr dywyll planed Thatcher, ond y prynhawn yma rydym wedi glanio'n bendant iawn ar blaned Corbyn, onid ydym? A gaf fi ddiolch i bawb a gyfrannodd at y ddadl y prynhawn yma? Mae yna lawer ohonoch; fe geisiaf sôn am gynifer ohonoch ag y gallaf, ond gallai fod yn anodd cynnwys pawb.
Fel y cawsom ein hatgoffa gan Ysgrifennydd y Cabinet yn y gorffennol ac unwaith eto heddiw, mae cyfnod 1 o ddatganoli trethi ar ben; y cyfnod nesaf fydd gweithredu a'r monitro hollbwysig. Wrth agor, amlygodd Mark Reckless yr angen i wrando ar y sector, i wrando ar fusnesau a'u pryderon ac ymateb i hynny wedyn. Ac rydym yn pryderu, ar yr ochr hon i'r Siambr o leiaf, y bydd y gyfradd uwch o 6 y cant ar drafodiadau masnachol dros £1 filiwn yn niweidio busnesau. Nid ni yn unig sy'n dweud hynny; mae'r sector yn dweud hynny hefyd. Mae busnesau'n dweud hynny wrthym, mae ein bagiau post yn dweud hynny wrthym; rwy'n siŵr fod yr un pryderon gan ACau yn y pleidiau eraill hefyd. Efallai nad yw o fudd iddynt wrando—[Torri ar draws.]—un funud—ar y rheini yn yr un modd, ond yn sicr, nid yw'n onest i ddweud nad yw'r pryderon hynny'n cael eu lleisio. Mike Hedges.
Can you give me an example of a sector asking to pay more tax?
A allwch roi enghraifft i mi o sector sy'n gofyn am gael talu mwy o dreth?
Well, that's a typical Mike Hedges comment, isn't it? So, basically, you're not denying that you've also had concerns from the sector about a higher rate.
Wel, dyna sylw nodweddiadol o Mike Hedges, onid e? Felly, yn y bôn, nid ydych yn gwadu eich bod chi hefyd wedi clywed pryderon o'r sector ynglŷn â chyfradd uwch.
But all sectors ask to pay less tax.
Ond mae pob sector yn gofyn am gael talu llai o dreth.
Yes, okay. I'll touch on it when I come to your comments later. I've lost my place now.
And, yes, my former colleague on the Finance Committee will remember his drive and our drive to get the rates on the face of the Bill, because even back then—. I understand that there were concerns from some of the civil servants to do that, and from the Government to do that, but, at that time, we thought that that was a way to provide clarity to the sector, to reassure the sector, that this difficult time of a change in—I hate to use the word—regime, which has caused so much unpleasantness here this afternoon, but in that change from the UK tax regime to the new Welsh tax regime, we thought that there was a merit in having a certain sort of stability at that point. That was the point that we were trying to make.
Iawn. Fe soniaf am hynny pan ddof at eich sylwadau yn nes ymlaen. Rwyf wedi colli fy lle nawr.
A, ie, bydd fy nghyn gyd-aelod o'r Pwyllgor Cyllid yn cofio ei ymgyrch a'n hymgyrch ni i gael y cyfraddau ar wyneb y Bil, oherwydd hyd yn oed bryd hynny—. Rwy'n deall bod pryderon gan rai o'r gweision sifil ynglŷn â gwneud hynny, a chan y Llywodraeth ynglŷn â gwneud hynny, ond ar y pryd, roeddem yn meddwl bod honno'n ffordd o ddarparu eglurder ar gyfer y sector, o dawelu meddwl y sector, fod yr adeg anodd hon o newid—mae'n gas gennyf ddefnyddio'r gair—cyfundrefn, sydd wedi achosi cymaint o annifyrrwch yma y prynhawn yma, ond yn y newid hwnnw o gyfundrefn dreth y DU i gyfundrefn dreth newydd Cymru, roeddem yn tybio bod yna rinwedd mewn cael rhyw fath o sefydlogrwydd ar yr adeg honno. Dyna oedd y pwynt yr oeddem yn ceisio ei wneud.
Simon Thomas—well, I was more than happy, actually, to let my former colleague on the Finance Committee shine by opening this debate. I'm happy to encourage and support other Assembly Members—[Interruption.] I'm always more than happy to have the last word, as well, which I've got today. [Laughter.] I agree wholeheartedly with the concerns, actually, that you raised about pubs, and you're right that they don't pay traditional business rates. I think we're all aware of that, and that should certainly be looked at. I know they're looking at that in England, and it's probably been long overlooked across the United Kingdom as a whole, and we're now seeing the problems that are happening to pubs because of that. So, that was a good point that you made.
Andrew R.T. Davies, you reeled off—I didn't have time to write them down—a long list of projects in Wales and Cardiff that, let's face it, have received considerable investment and are receiving considerable investment. And Andrew said that small variations in tax policy compared with across the border could have a disproportionate effect—a perfectly reasonable point to make. Yes, there may be cases where, because of the changes in this policy and other tax policies, there are people who are paying less tax—that is to be welcomed—but you also have to look at those people and those businesses that will end up paying more. They might be a small number, but if it's a disproportionately high amount that they are paying and if they are the investors in the economy at that level of economic development, then that is a concern.
But I do understand—and we discussed this at length in committee—the Welsh Government's position that this is still early days. Of course it is. Nonetheless, Cabinet Secretary, warning signs should always be heeded. As Neil Hamilton said—well, Neil Hamilton supported the motion. You supported the Government amendment, which deletes the motion. You didn't support the 'delete' bit, to be fair. You support Plaid Cymru's amendments as well. I think you're generally happy with this debate today, so I don't think you really mind which way this debate goes, and I think you've won anyway there, Neil. I think you found considerable amusement as well at different points today. But I agree with you that tax competition is not necessarily a bad thing. As a former Conservative, of course, you would say that, and, of course, as a Welsh Conservative myself, I agree with that as well. However, as a Welsh Assembly Member, I think it is a bad thing if that tax competition happens to be detrimental to Wales and positive for England. Of course, that was always the danger that we were facing. Yes, tax devolution is very good for increasing accountability, and it's very good for us here having the levers of power that are necessary to improve our economy. But the flipside of that, which has to be watched, has to be monitored, is to make sure that that doesn't end up with our economy being on a poorer footing.
You mentioned quantitative easing. It wasn't just the UK Conservative Government, of course; it was the UK Labour Government that initially introduced the concept of quantitative easing into the British economy. I do think, actually, if you say you don't want quantitative easing, then the cuts would probably have been deeper. So, I think, at that time, it was a tool that was a valuable one for a Government to look at using. Of course, there was the feared effect of higher inflation that hasn't fed through, certainly yet, into the system, but I think that, at that point in time, clearly, we did go through difficult times. But I think you have to recognise it was the Labour Government that introduced that concept. So, something clearly had gone wrong with the economy to require that.
Now, as economists are well known for saying, predictions are normally always wrong. We took that evidence on Finance Committee. That doesn't mean that they're not useful. In fact, they are very useful, so long as you recognise that there can be inaccuracy in them and that you're prepared to revise those predictions.
I've got to mention Mike Hedges before I close, who quoted—I was looking for the quote—Oliver Wendell Holmes Jr, 1904:
'Taxes are the price we pay for a civilized society.'
Of course, I think we all agree with that. Nobody here would say that we don't want to pay tax. I would, however, say that, of course, it's not just the raising of the tax that is important; it's the way that that tax is spent that is all important, as well. As the Welsh Government has more powers, more tax powers at its disposal, then it becomes increasingly important that the Welsh Government does prove that it can spend that money as efficiently as possible.
David Melding, you spoke about the rebalancing of the UK economy, using London as a resource but making sure we strike out on our own and develop the Welsh economy as best as possible—and that is what tax devolution is all about. You said, Cabinet Secretary, that you were prepared to monitor, to evaluate, and to make changes if you think that the policies that are in place relating to tax rises are wrong. Well, we're receiving a lot of concerns from businesses that they feel they are wrong. I would urge you to keep this situation under review and to make sure that the Welsh Government does act to change any tax policies that do prove to be uncompetitive to our economy in the future.
Simon Thomas—wel, roeddwn yn fwy na pharod, mewn gwirionedd, i adael i fy nghyn gyd-Aelod ar y Pwyllgor Cyllid i ddisgleirio drwy agor y ddadl. Rwy'n hapus i annog a chynorthwyo Aelodau Cynulliad eraill—[Torri ar draws.] Rwyf bob amser yn fwy na pharod i gael y gair olaf, yn ogystal, ac rwyf yn ei gael heddiw. [Chwerthin.] Cytunaf i'r carn â'r pryderon, mewn gwirionedd, y sonioch chi amdanynt ynglŷn â thafarndai, ac rydych yn gywir nad ydynt yn talu ardrethi busnes traddodiadol. Credaf ein bod i gyd yn ymwybodol o hynny, ac yn sicr dylid edrych ar hynny. Gwn eu bod yn edrych ar hynny yn Lloegr, ac mae'n debyg ei fod wedi'i anwybyddu ers amser hir ledled y Deyrnas Unedig, ac rydym bellach yn gweld y problemau sy'n digwydd i dafarndai oherwydd hynny. Felly, roedd hwnnw'n bwynt da a wnaethoch.
Andrew R.T. Davies, fe wnaethoch nodi—ni chefais amser i'w hysgrifennu—rhestr hir o brosiectau yng Nghymru a Chaerdydd sydd, gadewch inni wynebu'r gwir, wedi cael buddsoddiad sylweddol ac sy'n cael buddsoddiad sylweddol. A dywedodd Andrew y gallai amrywiadau bach yn y polisi treth o'i gymharu â dros y ffin gael effaith anghymesur—pwynt cwbl resymol i'w wneud. Efallai y gallai fod achosion lle y ceir pobl sy'n talu llai o dreth oherwydd y newidiadau yn y polisi hwn a'r polisïau treth eraill—mae hynny i'w groesawu—ond rhaid ichi edrych hefyd ar y bobl a'r busnesau a fydd yn gorfod talu mwy. Efallai fod eu nifer yn fach, ond os ydynt yn gorfod talu swm anghymesur o uchel ac os ydynt yn fuddsoddwyr yn yr economi ar y lefel honno o ddatblygu economaidd, mae hynny'n destun pryder.
Ond rwy'n deall—a buom yn trafod hyn yn helaeth yn y pwyllgor—safbwynt Llywodraeth Cymru ei bod yn ddyddiau cynnar. Wrth gwrs ei bod. Serch hynny, Ysgrifennydd y Cabinet, dylid rhoi sylw i arwyddion rhybudd bob amser. Fel y dywedodd Neil Hamilton—wel, roedd Neil Hamilton yn cefnogi'r cynnig. Roeddech yn cefnogi gwelliant y Llywodraeth, sy'n dileu'r cynnig. Nid oeddech yn cefnogi'r rhan 'dileu', a bod yn deg. Rydych yn cefnogi gwelliannau Plaid Cymru yn ogystal. Credaf eich bod yn fodlon at ei gilydd â'r ddadl hon heddiw, felly nid wyf yn credu bod llawer o ots gennych pa ffordd yr aiff y ddadl hon, a chredaf eich bod wedi ennill beth bynnag o ran hynny, Neil. Credaf eich bod wedi cael eich difyrru ar wahanol adegau heddiw. Ond rwy'n cytuno â chi nad yw cystadleuaeth dreth yn beth drwg o reidrwydd. Fel cyn Geidwadwr, wrth gwrs, fe fyddech chi'n dweud hynny, ac wrth gwrs, fel Ceidwadwr Cymreig fy hun, rwy'n cytuno â hynny. Fodd bynnag, fel Aelod o Gynulliad Cymru, credaf ei fod yn beth drwg os yw cystadleuaeth dreth yn digwydd bod yn andwyol i Gymru a chadarnhaol i Loegr. Wrth gwrs, dyna oedd y perygl roeddem yn ei wynebu bob amser. Ydy, mae datganoli treth yn dda ar gyfer cynyddu atebolrwydd, ac mae'n dda iawn i ni yma gael yr awenau grym sydd eu hangen i wella ein heconomi. Ond ochr arall hynny, sy'n rhaid ei wylio, sy'n rhaid ei fonitro, yw gwneud yn siŵr nad yw'n arwain at osod ein heconomi ar sylfaen lai cadarn.
Fe sonioch am esmwytho meintiol. Nid Llywodraeth Geidwadol y DU yn unig ydoedd, wrth gwrs; Llywodraeth Lafur y DU a gyflwynodd y cysyniad o esmwytho meintiol yn wreiddiol i economi Prydain. Mewn gwirionedd, os ydych yn dweud nad ydych eisiau esmwytho meintiol, mae'n debyg y byddai'r toriadau wedi bod yn ddyfnach. Felly, ar yr adeg honno, roedd yn arf gwerthfawr i Lywodraeth ystyried ei ddefnyddio. Wrth gwrs, roedd yna ofn effaith chwyddiant uwch nad yw wedi bwydo drwodd i'r system eto yn sicr, ond ar yr adeg honno, yn amlwg, aethom drwy gyfnod anodd. Ond credaf fod yn rhaid i chi gydnabod mai Llywodraeth Lafur a gyflwynodd y cysyniad hwnnw. Felly, mae'n amlwg fod rhywbeth wedi mynd o'i le gyda'r economi i wneud hynny'n ofynnol.
Nawr, fel y mae economegwyr yn enwog am ei ddweud, mae rhagfynegiadau fel rheol bob amser yn anghywir. Cawsom y dystiolaeth honno yn y Pwyllgor Cyllid. Nid yw hynny'n golygu nad ydynt yn ddefnyddiol. Mewn gwirionedd, maent yn ddefnyddiol iawn, cyn belled â'ch bod yn cydnabod y gallent gynnwys gwallau o'u mewn a'ch bod yn barod i adolygu'r rhagfynegiadau hynny.
Cyn gorffen, rhaid i mi sôn am Mike Hedges, a ddyfynnodd—euthum i chwilio am y dyfyniad—Oliver Wendell Holmes Jr, 1904:
Trethi yw'r pris a dalwn am gymdeithas wâr.
Wrth gwrs, rwy'n credu ein bod i gyd yn cytuno â hynny. Ni fyddai neb yma'n dweud nad ydym am dalu treth. Buaswn yn deud, fodd bynnag wrth gwrs, nad codi treth ynddo'i hun yn unig sy'n bwysig; mae'r ffordd y caiff y dreth ei gwario yn hollbwysig hefyd. Wrth i Lywodraeth Cymru gael mwy o bwerau, a mwy o bwerau codi treth at ei defnydd, daw'n fwyfwy pwysig iddi brofi y gall wario'r arian mor effeithlon â phosibl.
David Melding, fe siaradoch chi am ailgydbwyso economi'r DU, gan ddefnyddio Llundain fel adnodd ond gan wneud yn siŵr ein bod yn bwrw iddi ein hunain i ddatblygu economi Cymru gystal ag y bo modd—a dyna yw hanfod datganoli treth. Fe ddywedoch chi, Ysgrifennydd y Cabinet, eich bod yn barod i fonitro, gwerthuso a gwneud newidiadau os ydych yn credu bod y polisïau sydd ar waith mewn perthynas â chodiadau treth yn anghywir. Wel, rydym yn clywed llawer o bryderon gan fusnesau eu bod yn teimlo eu bod yn anghywir. Rwy'n eich annog i gadw'r sefyllfa hon dan arolwg ac i wneud yn siŵr fod Llywodraeth Cymru yn gweithredu i newid unrhyw bolisïau treth sy'n profi'n anghystadleuol i'n heconomi yn y dyfodol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriaf y bleidlais ar yr eitem tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion without amendment. Does any Member object? [Objection.] I will therefore defer voting under this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Paul Davies, gwelliant 2 yn enw Julie James, a gwelliant 3 yn enw Rhun ap Iorwerth. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol. Os derbynnir gwelliant 2, caiff gwelliant 3 ei ddad-ddethol.
The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Paul Davies, amendment 2 in the name of Julie James, and amendment 3 in the name of Rhun ap Iorwerth. If amendment 1 is agreed, amendments 2 and 3 will be deselected. If amendment 2 is agreed, amendment 3 will be deselected.
Mae hynny'n dod â ni at yr eitem nesaf, sef dadl Plaid Annibyniaeth y Deyrnas Unedig ar isafbris am alcohol, ac rydw i'n galw ar Neil Hamilton i wneud y cynnig.
That brings us to the next item, with is the United Kingdom Independence Party debate on a minimum price for alcohol, and I call on Neil Hamilton to move the motion.
Cynnig NDM6718 Neil Hamilton
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi'r problemau a achosir gan ddefnyddio alcohol mewn ffordd niweidiol a'r effaith difrodol y caiff camddefnyddio sylweddau ar deuluoedd a chymunedau.
2. Yn credu:
a) y bydd cynnig Llywodraeth Cymru ar gyfer isafbris uned o alcohol yn cael effaith ariannol andwyol ar y bobl dlotaf mewn cymdeithas; a
b) na fydd y gwerth arfaethedig o thua 50 ceiniog yr uned alcoholig yn llwyddo i wneud unrhyw newid sylweddol i faint o alcohol y mae'r rhai sy'n yfed llawer o alcohol yn gyson yn ei yfed.
3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i roi'r gorau i Fil Iechyd y Cyhoedd (Isafbris am Alcohol) (Cymru) a gwneud mwy i fynd i'r afael â chamddefnyddio alcohol heb orfod troi at isafbris fesul uned.
Motion NDM6718 Neil Hamilton
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes the problems caused by the harmful consumption of alcohol and the damaging impact that substance misuse has on families and communities.
2. Believes that:
a) the Welsh Government proposal for minimum unit pricing of alcohol will have a detrimental financial impact on the poorest people in society; and
b) the suggested value of around 50 pence per alcoholic unit will fail to make any substantial change to the quantity of alcohol consumed by those who habitually drink alcohol in large quantities.
3. Calls on the Welsh Government to abandon the Public Health (Minimum Price for Alcohol) (Wales) Bill and do more to tackle alcohol misuse without resorting to minimum unit pricing.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Llywydd, and I beg to move the motion standing in my name on the agenda. We move from a tax to something that is akin to a tax: the Government's proposal to impose a minimum price for alcohol. Our motion makes two basic points, that a minimum price will have a disproportionate effect upon those at the lower end of the income scale—the poorest people in society—and that it won't actually achieve its stated objective, because the people with the biggest problem with alcohol, of course, are the ones who are least likely to be affected by changes in price. They are addicted to alcohol, and people with an addiction are driven by demons inside, which are not generally susceptible to alteration by changing the price of whatever it is that they consume. Indeed, in the case of controlled drugs, of course, they're not available for sale at all. They're banned and it's a criminal offence to use them, but we have massive drug problems in this country, and in the 1920s, when the United States did the same for alcohol—attempted to prohibit it by law—that created a massive series of social problems and the growth of crime but without actually dealing with the problems of alcoholism itself.
I'd like to start by asking how big a problem we actually have with alcohol in Wales. I was interested to read a report by Alcohol Concern that said that, since 2005, the overall amount of alcohol consumed in the UK—unfortunately, I couldn't find figures for Wales—and the proportion of people reporting drinking, and the amount that drinkers report consuming, have all fallen, and this trend is especially pronounced amongst younger drinkers. On the other hand, 77 per cent of the highest earners report drinking in the previous week, compared to 45 per cent of the lowest earners and, of course, the highest earners are the ones who are least likely to respond to changes in price at the lower end of the alcohol market, whereas the 45 per cent of lowest earners are the ones who are going to be targeted by the proposed changes.
So, this proposal is introduced at a time when drinking is being moderated by the overwhelming majority of people, and the number of people who actually have a real problem, and create other problems for us in society, is either remaining static or diminishing as well. What's proposed here is going to be a general imposition upon the population at large to try to deal with the problems created by a very small number. So, it's the very opposite of targeted intervention, which is what would be required in order to solve the social problems, which the Government wishes to do.
Now, international comparisons are always dangerous, because different societies are very, very different in their history and social composition, and human behaviour differs between countries as well. When the health Secretary came to the Finance Committee to give evidence to us, I asked him if he had any statistics that produce the evidence for any correlation between the price of alcohol and the number of health-related diseases or other medical conditions that were found in those countries, and he said that he wasn't interested in statistics; they were of no value. Well, I think that there is some value in looking at the experience of other countries. You, in the usual arrogant way, dismissed a point that I was trying to make seriously. But I think there is some value in looking at international comparisons to see whether there is any relationship between the price of alcohol and the effects upon health. I've again found it very difficult to discover the statistics that I wanted, but I have found statistics for alcohol-related deaths as a percentage of total mortality. For England and Wales in the period 2006 to 2009, alcohol-related deaths as a percentage of total mortality amounted to 2.3 per cent. Now, that compares with 9.8 per cent in Finland, 3.2 per cent in Sweden, 6.5 per cent in Denmark, all of whom have much, much higher prices for alcohol than we have in the United Kingdom. Countries like Spain and Italy have much, much lower prices of alcohol and there isn’t a great deal of difference between their rates of alcohol-related mortality and ours.
Diolch ichi, Lywydd, ac rwy'n gwneud y cynnig a gyflwynwyd yn fy enw i ar yr agenda. Symudwn oddi wrth dreth at rywbeth sy'n debyg i dreth: bwriad y Llywodraeth i osod isafbris am alcohol. Mae ein cynnig yn gwneud dau bwynt sylfaenol, y bydd isafbris yn effeithio'n anghymesur ar y rhai ar ben isaf y raddfa incwm—y bobl dlotaf mewn cymdeithas—ac na fydd mewn gwirionedd yn cyflawni'r amcan sydd wedi ei ddatgan ar ei gyfer, oherwydd y bobl sydd â'r broblem fwyaf gydag alcohol, wrth gwrs, yw'r rhai sydd leiaf tebygol o gael eu heffeithio gan newidiadau yn y pris. Maent yn gaeth i alcohol, a chaiff pobl sy'n gaeth eu gyrru gan y drwg oddi mewn, nad yw fel arfer yn agored i newid drwy newid pris beth bynnag y maent yn ei ddefnyddio. Yn wir, yn achos cyffuriau a reolir, wrth gwrs, nid ydynt ar gael i'w gwerthu o gwbl. Maent wedi eu gwahardd ac mae'n drosedd i'w defnyddio, ond mae gennym broblemau cyffuriau enfawr yn y wlad hon, ac yn y 1920au, pan wnaeth yr Unol Daleithiau yr un fath yn achos alcohol—ceisio ei wahardd drwy gyfraith—creodd hynny gyfres anferth o broblemau cymdeithasol a chynnydd mewn troseddau heb fynd i'r afael â phroblemau alcoholiaeth ei hun mewn gwirionedd.
Hoffwn ddechrau drwy ofyn faint o broblem sydd gennym gydag alcohol yng Nghymru mewn gwirionedd. Roedd yn ddiddorol darllen adroddiad gan Alcohol Concern a ddywedai, ers 2005, fod cyfanswm cyffredinol yr alcohol a yfwyd yn y DU—yn anffodus, ni allwn ddod o hyd i ffigurau ar gyfer Cymru—a chyfran y bobl sy'n dweud eu bod yn yfed, a'r swm y mae yfwyr yn dweud eu bod yn ei yfed wedi gostwng, ac mae'r duedd hon yn amlwg iawn ymhlith yfwyr iau. Ar y llaw arall, nododd 77 y cant o'r rhai sy'n ennill fwyaf eu bod wedi yfed yn ystod yr wythnos flaenorol, o gymharu â 45 y cant o'r rhai sy'n ennill leiaf ac wrth gwrs, y rhai sy'n ennill fwyaf yw'r rhai sydd leiaf tebygol o ymateb i newidiadau yn y pris ar ben isaf y farchnad alcohol, ond y 45 y cant o'r rhai sy'n ennill leiaf yw'r rhai sy'n mynd i gael eu targedu gan y newidiadau arfaethedig.
Felly, caiff y cynnig hwn ei gyflwyno ar adeg pan fo yfed yn cael ei gymedroli gan y mwyafrif llethol o bobl, ac mae nifer y bobl sydd â phroblem go iawn mewn gwirionedd ac sy'n creu problemau eraill i ni yn y gymdeithas, naill ai'n aros yn yr unfan neu'n gostwng yn ogystal. Mae'r hyn a gynigir yma yn mynd i osod rhwystr cyffredinol ar y boblogaeth i gyd er mwyn ceisio ymdrin â'r problemau a achoswyd gan nifer fach iawn. Felly, mae'n gwbl groes i ymyriad wedi'i dargedu, sef yr hyn y byddai ei angen er mwyn datrys y problemau cymdeithasol, fel y mae'r Llywodraeth yn dymuno ei wneud.
Nawr, mae cymariaethau rhyngwladol bob amser yn beryglus, oherwydd mae cymdeithasau gwahanol yn wahanol iawn o ran eu hanes a'u cyfansoddiad cymdeithasol, ac mae ymddygiad dynol yn gwahaniaethu rhwng gwledydd yn ogystal. Pan ddaeth yr Ysgrifennydd iechyd i'r Pwyllgor Cyllid i roi tystiolaeth i ni, gofynnais iddo a oedd ganddo unrhyw ystadegau sy'n cynhyrchu'r dystiolaeth ar gyfer unrhyw gydberthynas rhwng pris alcohol a nifer y clefydau sy'n ymwneud ag iechyd neu gyflyrau meddygol eraill a welwyd yn y gwledydd hynny, a dywedodd nad oedd ganddo ddiddordeb mewn ystadegau; nid oeddent o unrhyw werth. Wel, credaf fod rhywfaint o werth mewn edrych ar brofiad gwledydd eraill. Fe wnaethoch chi, yn y modd trahaus arferol, wrthod pwynt yr oeddwn yn ceisio bod o ddifrif yn ei gylch. Ond credaf fod gwerth mewn edrych ar gymariaethau rhyngwladol i weld a oes unrhyw berthynas rhwng pris alcohol ac effeithiau ar iechyd. Unwaith eto, rwyf wedi'i chael hi'n anodd iawn dod o hyd i'r ystadegau yr oeddwn eu heisiau, ond rwyf wedi canfod ystadegau ar gyfer nifer y marwolaethau sy'n gysylltiedig ag alcohol fel canran o gyfanswm y marwolaethau. Ar gyfer Cymru a Lloegr yn y cyfnod rhwng 2006 a 2009, roedd y marwolaethau a oedd yn gysylltiedig ag alcohol fel canran o gyfanswm y marwolaethau yn 2.3 y cant. Nawr, mae hynny'n cymharu â 9.8 y cant yn y Ffindir, 3.2 y cant yn Sweden, 6.5 y cant yn Nenmarc, ac mae pob un ohonynt yn codi prisiau llawer iawn uwch am alcohol nag a wnawn ni yn y Deyrnas Unedig. Mae gwledydd fel Sbaen a'r Eidal yn codi prisiau is o lawer am alcohol ac nid oes llawer iawn o wahaniaeth rhwng eu cyfraddau marwolaethau sy'n gysylltiedig ag alcohol a'n cyfraddau ni.
Will the Member give way?
A wnaiff yr Aelod ildio?
Yes.
Gwnaf.
You said at the beginning of this speech that this was akin to a tax. Isn’t the big difference with Scandinavia that, there, it is a tax, and at least the revenues can be used to support high-quality public services? Here, the money raised would just go as higher profits to the private companies who produce them and sell them.
Fe ddywedoch ar ddechrau'r araith hon fod hyn yn debyg i dreth. Onid y gwahaniaeth mawr o gymharu â Sgandinafia yw ei bod hi'n dreth yno, ac o leiaf fe ellir defnyddio'r refeniw i gefnogi gwasanaethau cyhoeddus o ansawdd uchel? Yma, byddai'r arian a godir ond yn creu elw uwch i'r cwmnïau preifat sy'n eu cynhyrchu a'u gwerthu.
The Member is absolutely correct. That's another deficiency of the proposal. There is no direct connection between the sums of money that will be raised and what the Government can spend on trying to target help to those who really need it. Even those who have an occasional drink problem, they're not going to be affected by this very much. The hospital admissions, which always rise at the weekends, where they're related to alcohol as a result of binge drinking on a Friday or a Saturday, those are very unlikely to be altered by the imposition of a minimum price for alcohol. What we should be doing here is looking at where the problem exists and a microsolution to that difficulty.
So, this is a very badly designed proposal, and it is a sledgehammer to miss a nut, actually. That's what is proposed here. At 50p per minimum unit, if that’s what eventually emerges, it’s very unlikely to have any impact upon more than a small number of people. Of course, demand for alcohol is not price inelastic any more than cigarette smoking was not affected by increases in the taxation on tobacco. In order to make any significant inroad upon the problem that the Government adduces as the justification for this proposal, it would have to be a very, very much higher increase than the one that has been suggested. It would be a brave Government indeed that sought to impose a minimum price of, say, £1 per unit on alcohol. I think that would receive a resounding raspberry from the voters.
But I object to this proposal because it is particularly targeted at those on lower incomes. Like many of these proposals—like the sugar tax in England is going to affect those at the lower end of the income scale as well—these are all impositions upon people who are having a struggle anyway to make ends meet in life, and it's going to make it very much more difficult for very little, if any, improvement in public health or a diminution of the other social problems that excessive consumption of alcohol brings about, which we all know about.
So, it’s actually, in many ways, an irrational tax that’s proposed—if I can call it a tax for these purposes. Like many of the taxes that we’ve got in this country, it's very, very badly designed. We’ve just had a debate about property taxes, which are very badly designed. Here we're deliberately creating another one, rather than inheriting it from our predecessors, as a mass of confusion and counter-productive activity.
So, this is not the time when we should be trying to make these impositions upon people who can least afford to deal with them. If we are going to introduce new taxes, they ought to conform to the general canons of taxation, which is that they be well designed, properly targeted and raise reasonable amounts of revenue, or design to achieve in practice the social objectives that they're supposed to, and this proposal will achieve none of those.
As Mark Reckless pointed out, the principal beneficiaries of this will be the supermarkets and the shareholders of supermarkets, to the extent that, at the borders, there will be leakage across the border into England. It's not going to be a big problem, generally speaking, but it might well be in north-east Wales, or indeed in south-east Wales as well. Then that's going to be a problem for local traders in those areas. This is something that has been, I think, very badly thought out, and it cannot be administered in a way that will produce the answer to what is accepted as a significant social and health problem. So, I'm afraid it will fail at all levels.
Mae'r Aelod yn hollol gywir. Dyna ddiffyg arall y cynnig. Nid oes unrhyw gysylltiad uniongyrchol rhwng y symiau o arian a godir a'r hyn y gallai'r Llywodraeth ei wario ar geisio targedu cymorth i'r rhai sydd ei wir angen. Hyd yn oed y rhai sydd â phroblem yfed achlysurol, nid ydynt yn mynd i gael eu heffeithio lawer iawn gan hyn. Y niferoedd sy'n cael eu derbyn i'r ysbyty, sydd bob amser yn codi ar y penwythnosau, lle maent yn gysylltiedig ag alcohol o ganlyniad i oryfed ar ddydd Gwener neu ddydd Sadwrn, mae'r rheini'n annhebygol iawn o gael eu newid drwy osod isafbris am alcohol. Yr hyn y dylem ei wneud yma yw edrych i weld ble mae'r broblem yn bodoli a datrys yr anhawster hwnnw'n benodol.
Felly, mae hwn yn gynnig sydd wedi'i gynllunio'n wael iawn, ac mae'n defnyddio gordd i dorri cneuen mewn gwirionedd. Dyna a gynigir yma. Ar isafbris 50c fesul uned, os mai dyna a ddaw yn y pen draw, mae'n annhebygol iawn o gael unrhyw effaith ar fwy na nifer fach o bobl. Wrth gwrs, nid yw'r galw am alcohol yn cael ei ddylanwadu gan bris fwy nag yr effeithiwyd ar ysmygu sigaréts gan gynnydd yn y dreth ar dybaco. Er mwyn gwneud unrhyw effaith sylweddol ar y broblem y mae'r Llywodraeth yn ei chyflwyno fel cyfiawnhad dros y cynnig hwn, byddai'n rhaid iddo fod yn gynnydd llawer iawn uwch na'r un a awgrymwyd. Llywodraeth ddewr iawn yn wir a fyddai'n ceisio gosod isafbris o £1, dyweder, fesul uned am alcohol. Credaf y byddai'n amhoblogaidd tu hwnt ymhlith y pleidleiswyr.
Ond rwy'n gwrthwynebu'r cynnig hwn oherwydd ei fod wedi'i dargedu'n benodol tuag at bobl ar incwm is. Fel llawer o'r cynigion hyn—fel y mae'r dreth ar siwgr yn Lloegr yn mynd i effeithio ar y rhai ar ben isaf y raddfa incwm—mae'r rhain oll yn feichiau ar bobl sy'n ei chael hi'n anodd beth bynnag i gael deupen llinyn ynghyd mewn bywyd, ac mae'n mynd i'w gwneud yn llawer iawn anoddach er mwyn sicrhau ychydig iawn o welliant, os o gwbl, i iechyd y cyhoedd, neu lai o'r problemau cymdeithasol eraill y gwyddom oll amdanynt sy'n cael eu creu drwy yfed gormod o alcohol.
Felly, mewn gwirionedd, mewn sawl ffordd, mae'r dreth arfaethedig yn afresymol—os gellir ei galw'n dreth at y dibenion hyn. Fel llawer o'r trethi sydd gennym yn y wlad hon, mae wedi'i chynllunio'n wael iawn. Rydym newydd gael dadl ynglŷn â threthi ar eiddo a gynlluniwyd yn wael iawn. Yma rydym yn mynd ati'n fwriadol i greu un arall, yn hytrach na'n bod yn ei hetifeddu gan ein rhagflaenwyr, fel llwyth o ddryswch a gweithgarwch gwrthgynhyrchiol.
Felly, nid dyma'r adeg inni geisio rhoi'r beichiau hyn ar bobl na allant eu fforddio. Os ydym yn mynd i gyflwyno trethi newydd, dylent gydymffurfio â chanonau cyffredinol trethiant, sef eu bod wedi'u cynllunio'n dda, yn targedu'n briodol ac yn codi symiau rhesymol o refeniw, neu wedi eu cynllunio i gyflawni'n ymarferol yr amcanion cymdeithasol y maent i fod i'w cyflawni, ac ni fydd y cynnig hwn yn cyflawni'r un o'r rhain.
Fel y nododd Mark Reckless, y rhai a fydd yn elwa fwyaf o hyn fydd yr archfarchnadoedd a chyfranddalwyr archfarchnadoedd, i'r graddau y bydd pobl yn croesi'r ffin i Loegr. Nid yw'n mynd i fod yn broblem fawr, a siarad yn gyffredinol, ond yn sicr, fe allai fod yng ngogledd-ddwyrain Cymru, neu yn ne-ddwyrain Cymru yn ogystal. Wedyn mae honno'n mynd i fod yn broblem i fasnachwyr lleol yn yr ardaloedd hynny. Nid yw hyn wedi cael ei ystyried yn dda o gwbl yn fy marn i, ac mae'n rhywbeth na ellir ei weinyddu mewn ffordd a fydd yn cynnig ateb i'r hyn y derbynnir ei bod yn broblem iechyd a chymdeithasol sylweddol. Felly, mae arnaf ofn y bydd yn methu ar bob lefel.
Rwyf wedi dethol y tri gwelliant i’r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol. Os derbynnir gwelliant 2, caiff gwelliant 3 ei ddad-ddethol. Galwaf ar Suzy Davies i gynnig gwelliant 1 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies.
I have selected the three amendments to the motion. If amendment 1 is agreed, amendments 2 and 3 will be deselected. If amendment 2 is agreed, amendment 3 will be deselected. I call on Suzy Davies to move amendment 1 tabled in the name of Paul Davies.
Gwelliant 1. Paul Davies
Dileu popeth ar ôl pwynt 1 a rhoi yn ei le:
Yn cefnogi egwyddorion cyffredinol Bil Iechyd y Cyhoedd (Isafbris am Alcohol) (Cymru).
Yn gresynu at yr effaith niweidiol y gall y Bil ei chael ar gyllidebau aelwydydd sydd ar incwm isel ac y gall arwain at droi at sylweddau anghyfreithlon yn lle alcohol.
Yn cefnogi diwygio'r Bil, fel yr argymhellwyd gan y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon, er mwyn paratoi adroddiad gwerthuso sy'n cyfeirio at effeithiau isafbris drwy gyfeirio at grŵp oedran, rhyw a statws economaidd-gymdeithasol, y defnydd o gyffuriau eraill yn lle alcohol, trais yn y cartref, effaith ar wasanaethau cymorth a'r effaith ar fanwerthwyr alcohol.
Amendment 1. Paul Davies
Delete all after point 1 and replace with:
Supports the general principles of the Public Health (Minimum Price for Alcohol) (Wales) Bill.
Regrets the adverse impact that the Bill may have on the budgets of households on low incomes and that it may lead to the substitution of alcohol for illicit substances.
Supports amending the Bill, as recommended by the Health, Social Care and Sport Committee, in order to produce an evaluation report that makes reference to the impacts of minimum pricing by reference to age group, gender and socio-economic status, substitution behaviour, domestic violence, impact on support services and the impact on alcohol retailers.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. I have to say that I’m a little bit baffled by this debate, because I'm not entirely sure what we'll hear today that the Cabinet Secretary hasn't heard before, including some of those issues where actually we have some sympathy with UKIP. The general principles of the legislation have already been debated in this Assembly. Evidence has been taken by the health committee, on which the UKIP spokesperson sits, of course, and where some of the points put out in the motion were rehearsed and reflected in the Stage 1 report. At Stage 2, our own amendment for a 50p starting point was voted down, and it's highly unlikely to rise again, I suspect. So, I think that point (c) of the motion is actually meaningless. The place to have made a meaningful contribution to this particular point would have been at Stage 2, whereas UKIP’s blanket abstention meant a failure to engage with an important step of primary legislation, which, after all, is a privilege that is only afforded to 60 of us in the whole of Wales.
Our amendment, which I now move, reflects our shared concern about the possible impact on low-income households, but our amendment also sets out a separate concern about the likelihood of substitution by individuals who are dependent on, or at risk of dependency on, alcohol. As I said at Stage 2, I don't think this Bill is fully cooked either, insofar as the full suite of evidence is not there yet, and too much is being deferred to regulation. But, the way to deal with that, with a Bill that clearly has numbers supporting it, is to try and amend the Bill, which is what we will be doing at Stage 3. That's why, in this debate, I will give due notice to the Cabinet Secretary that we will be revisiting the issue of the evaluation report. As I say, I think Stage 3 is the best place to rehearse that. It arises from a Stage 1 recommendation, which was signed up to by Labour members of the committee and only defeated at Stage 2 by the imposition of the Government whip and the abstention of UKIP.
Once this Act is passed, it becomes a creature of the Assembly, not the Government, and so it is right that the Assembly decides what information it needs to decide whether this Act survives the sunset date. The information we think we will need on behalf of our constituents, and indeed the Assembly, in order to assess the success or failure of minimum unit pricing in five or so years, is listed here in the amendment. The Government is not restricted to that list, but it is these criteria that must be included in the evaluation report. Otherwise, it will be no evaluation at all. In short, just let’s avoid a row in five years' time if we get an evaluation report that doesn’t refer to these impacts. Thank you.
Diolch yn fawr, Lywydd. Rhaid imi ddweud bod y ddadl hon yn ddirgelwch i mi braidd, oherwydd nid wyf yn hollol siŵr beth y byddwn yn ei glywed heddiw nad yw Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i glywed o'r blaen, gan gynnwys rhai o'r materion lle mae gennym rywfaint o gydymdeimlad ag UKIP mewn gwirionedd. Mae egwyddorion cyffredinol y ddeddfwriaeth eisoes wedi'u trafod yn y Cynulliad hwn. Cymerwyd tystiolaeth gan y pwyllgor iechyd y mae'r llefarydd UKIP yn aelod ohono, wrth gwrs, a lle y trafodwyd rhai o'r pwyntiau a nodwyd yn y cynnig a'u hadlewyrchu yn yr adroddiad Cyfnod 1. Yng Nghyfnod 2, cafodd ein gwelliant ni am fan cychwyn ar 50c ei wrthod, ac mae'n annhebygol iawn o godi eto, rwy'n tybio. Felly, credaf fod pwynt (c) y cynnig yn ddiystyr mewn gwirionedd. Y lle i fod wedi gwneud cyfraniad ystyrlon i'r pwynt penodol hwn fyddai yng Nghyfnod 2, ond golygodd y ffaith bod UKIP i gyd wedi ymatal eu bod wedi methu cymryd rhan ar gam pwysig o'r ddeddfwriaeth sylfaenol, sydd, wedi'r cyfan, yn fraint a roddir i 60 yn unig ohonom drwy Gymru gyfan.
Mae ein gwelliant, a gynigiaf yn awr, yn adlewyrchu'r pryder a rannwn ynghylch yr effaith bosibl ar aelwydydd incwm isel, ond hefyd mae ein gwelliant yn nodi pryder arall ynglŷn â'r tebygolrwydd y gall arwain unigolion sy'n ddibynnol ar alcohol, neu sydd mewn perygl o ddibyniaeth ar alcohol at fathau eraill o gaethiwed. Fel y dywedais yng Nghyfnod 2, nid wyf yn meddwl bod y Bil hwn wedi bod ym mhen draw'r ffwrn ychwaith, yn yr ystyr nad yw'r ystod lawn o dystiolaeth yno eto, ac mae gormod yn ddibynnol ar reoliadau. Ond y ffordd o ymdrin â hynny, gyda Bil sy'n amlwg yn ennyn cefnogaeth nifer o bobl, yw ceisio diwygio'r Bil, sef yr hyn y byddwn yn ei wneud yng Nghyfnod 3. Dyna pam, yn y ddadl hon, y byddaf yn rhoi rhybudd priodol i Ysgrifennydd y Cabinet y byddwn yn ailedrych ar fater yr adroddiad gwerthuso. Fel y dywedaf, rwy'n credu mai Cyfnod 3 yw'r lle gorau i wneud hynny. Mae'n codi o argymhelliad Cyfnod 1 a gefnogwyd gan aelodau Llafur y pwyllgor a'r unig beth a'i trechodd yng Nghyfnod 2 oedd chwip y Llywodraeth a'r ffaith bod UKIP wedi ymatal.
Pan gaiff y Ddeddf hon ei phasio, daw'n greadur y Cynulliad, nid y Llywodraeth, ac felly mae'n briodol mai'r Cynulliad sy'n penderfynu pa wybodaeth sydd ei hangen arno i benderfynu a yw'r Ddeddf hon yn goroesi'r dyddiad machlud. Rhestrir y wybodaeth y credwn y byddwn ei hangen ar ran ein hetholwyr, ac yn wir y Cynulliad, er mwyn asesu llwyddiant neu fethiant isafbris fesul uned ymhen pum mlynedd, yma yn y gwelliant. Nid yw'r Llywodraeth wedi'i chyfyngu i'r rhestr honno, ond rhaid cynnwys y meini prawf hyn yn yr adroddiad gwerthuso. Fel arall, ni fydd yn werthusiad o gwbl. Yn fyr, gadewch i ni osgoi ffrae ymhen pum mlynedd os cawn adroddiad gwerthuso nad yw'n cyfeirio at yr effeithiau hyn. Diolch.
Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i gynnig yn ffurfiol welliant 2 a gyflwynwyd yn enw Julie James.
I call on the Cabinet Secretary for Health and Social Services to formally move amendment 2, tabled in the name of Julie James.
Gwelliant 2. Julie James
Dileu popeth ar ôl pwynt 1 a rhoi yn ei le:
Yn nodi Bil Iechyd y Cyhoedd (Isafbris am Alcohol) (Cymru) y mae’r Cynulliad Cenedlaethol yn craffu arno ar hyn o bryd.
Yn nodi bod yr isafbris uned arfaethedig am alcohol yn un o blith sawl mesur gan Lywodraeth Cymru i fynd i’r afael â’r niwed sy’n gysylltiedig â defnydd peryglus a niweidiol o alcohol yng Nghymru.
Yn nodi’r pecyn gwerth £50 miliwn o gymorth ar gyfer pobl sydd â phroblemau alcohol a defnyddio sylweddau yng Nghymru bob blwyddyn.
Amendment 2. Julie James
Delete all after point 1 and replace with:
Notes the Public Health (Minimum Price for Alcohol) (Wales) Bill which is currently being scrutinised by the National Assembly.
Notes a proposed minimum unit price for alcohol is only one of the Welsh Government’s measures to tackle the harms associated with harmful and hazardous alcohol use in Wales.
Notes the £50m package of support for people with alcohol and substance use problems in Wales every year.
Cynigiwyd gwelliant 2.
Amendment 2 moved.
Formally, Llywydd.
Yn ffurfiol, Lywydd.
Galwaf ar Rhun ap Iorwerth i gynnig gwelliant 3 a gyflwynwyd yn ei enw.
I call on Rhun ap Iorwerth to move amendment 3 tabled in his name.
Gwelliant 3. Rhun ap Iorwerth
Dileu popeth ar ôl pwynt 1 a rhoi yn ei le:
Yn nodi bod angen i fesurau iechyd y cyhoedd gael cefnogaeth y cyhoedd i fod yn llwyddiannus ac, er mwyn cyflawni hyn, bod angen pennu isafbris ar lefel a ategir gan ymchwil cadarn a all ddangos yr effaith y bydd yn ei chael ar iechyd y cyhoedd, ac yn cydnabod yr angen i osgoi cael effaith anghymesur ar yfwyr cymedrol ar incwm is.
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i gynnal ymgyrch gyfathrebu eang i gyd-fynd â'r ddeddfwriaeth sy'n esbonio nodau a diben y ddeddfwriaeth, gan gynnwys camau y gall yfwyr cymedrol eu cymryd i leihau'r effaith ariannol ar eu hunain, er enghraifft drwy leihau faint o alcohol y maent yn ei yfed yn gyffredinol neu ddewis diodydd gyda chynnwys alcohol is; byddai'r ddau yn arwain at fanteision iechyd.
Yn cydnabod manteision isafbris alcohol fesul uned ar gyfer tafarndai.
Amendment 3. Rhun ap Iorwerth
Delete all after point 1 and replace with:
Notes that public health measures require the support of the public to be successful and that, to achieve this, the minimum price needs to be a set a level that is underpinned by robust research that can demonstrate the public health impacts, and recognises the need to avoid disproportionately affecting moderate drinkers on lower incomes.
Calls on the Welsh Government to accompany the legislation with an extensive communications campaign that explains the aims and purpose of the legislation, including steps moderate drinkers can take to minimise the financial impact on themselves, for example through reducing consumption overall or choosing drinks with lower alcohol content; both of which would bring health benefits.
Recognises the potential benefits of minimum unit alcohol pricing for pubs.
Cynigiwyd gwelliant 3.
Amendment 3 moved.
Diolch, Llywydd, ac rwy'n cynnig y gwelliant yn ffurfiol. Rwy'n falch o gael cymryd rhan yn y ddadl yma achos rwy'n meddwl ei bod yn gyfle inni egluro rhai o'r egwyddorion sydd wrth wraidd yr hyn yr ydym yn ei drafod. Roeddwn yn darllen erthygl ddifyr yn gynharach heddiw am y berthynas rhwng pris tybaco yn America ac arferion ysmygu'r boblogaeth. Roedd yn mynd â ni yn ôl i'r 1880au, pan wnaeth dulliau cynhyrchu newydd sigaréts gan yr American Tobacco Company eu galluogi nhw i gorneli'r farchnad. Mae'n mynd â ni wedyn drwodd i'r 1960au a'r adroddiadau meddygol cyntaf am beryglon smocio a'r cynnydd ddaeth mewn trethi wedyn. Nid yw casgliad yr adroddiad yn synnu dim arnom ni:
Thank you, Llywydd, and I formally move the amendment. I’m pleased to participate in this debate, because I do think it’s an opportunity for us to explain some of the principles at the heart of what we are discussing. I was reading an interesting article earlier today on the relationship between the price of tobacco in the US and smoking habits and on the population there. It takes us back to the 1880s, when production methods for the American Tobacco Company enabled them to corner the market. It then takes us through to the 1960s and the first medical reports on the dangers of smoking and the increasing taxation that came as a result of that. The conclusion of the report is no surprise at all:
'Pricing and price related promotions are among the most important marketing tools employed by tobacco companies. Future tobacco control efforts that aim to raise prices and limit price related marketing efforts are likely to be important in achieving reductions in tobacco use'.
Roedd prisio a hyrwyddiadau sy'n gysylltiedig â phris ymhlith yr arfau marchnata pwysicaf a gâi eu defnyddio gan gwmnïau tybaco. Mae ymdrechion i reoli tybaco yn y dyfodol sy'n anelu i godi prisiau a chyfyngu ar ymdrechion marchnata sy'n gysylltiedig â phris yn debygol o fod yn bwysig i sicrhau lleihad yn y defnydd o dybaco. '.
Y rheswm nad ydy'r casgliad yna ddim yn ein synnu ni ydy ein bod yn gwybod yn reddfol erbyn hyn bod ysmygu tybaco yn ddrwg ichi, a bod cynyddu'r pris yn amlwg yn arf defnyddiol yn y sialens o drio cael mwy o bobl i roi'r gorau i smocio. Beth sydd gennym ni yn fan hyn mewn difri ydy dechrau'r drafodaeth go iawn ar sut y gallwn ni ddefnyddio pris, defnyddio cymhellion ariannol, i drio dylanwadu ar faint o alcohol mae pobl yn ei yfed. Mae yna wahaniaethau rhwng alcohol a thybaco. Nid ydw i'n ymwybodol, er enghraifft, bod yna ffasiwn beth ag ysmygu cymedrol a all fod yn dderbyniol o ran lefel ei risg i iechyd. Rydym ni yn derbyn y gall rhywun yfed yn gymedrol ac yn ofalus, ac mae eisiau cadw hynny mewn golwg. Ond y pwynt sylfaenol yn fan hyn ydy: mae yfed gormod o alcohol yn ddrwg i chi. Nid yn unig mae o'n ddrwg i'ch iechyd chi yn bersonol, mae'n niweidiol i gymdeithas. Mae'n gallu effeithio yn ddifrifol iawn ar blentyndod, yn straen ar wasanaethau cyhoeddus, ac yn gallu gwaethygu tlodi. Ac mae'n rhaid i fi ddweud roeddwn i'n synnu clywed Neil Hamilton yn wfftio'r syniad yma bod alcohol rhywsut yn niweidiol i'n cymdeithas ni, achos mae o, a beth sydd gennym ni fan hyn ydy ymdrech i fynd i'r afael â hynny.
Mi ddylai fod pob un ohonom ni yn credu bod trio cael pobl i yfed llai yn beth da. Ac yn dilyn ymlaen o hynny, rydw i'n cytuno, fel efo tybaco, efo'r egwyddor o drio defnyddio cymhellion ariannol i gael pobl i ystyried yfed llai, ac i feddwl, hefyd, am alcohol mewn ffordd wahanol—am alcohol fel rhywbeth sy'n gallu bod yn niweidiol. Rydw i'n cytuno efo Neil Hamilton a Mark Reckless yn hyn o beth: rydw i'n digwydd meddwl mai trwy drethiant y dylai hynny ddigwydd. Mi fuasai hynny'n caniatáu i'r arian, fel rydym ni wedi clywed, fyddai'n cael ei godi i gael ei gasglu gan ein Trysorlys ni yng Nghymru a'i wario ar daclo goryfed a'i sgil-effeithiau. Ond ni allwn ni wneud hynny, achos nid yw'r pwerau gennym ni yng Nghymru i wneud hynny. Felly, mae'r syniad o osod isafbris i uned o alcohol yn ddull arall—un amherffaith, efallai, ond un dull posibl, un arf posibl—i geisio amrywio prisiau gwahanol fathau o ddiodydd alcoholig er mwyn annog yfed mwy cymedrol a llai niweidiol.
Mae yna Fil o'n blaenau ni, ac mae yna sawl elfen o'r Bil yna yr ydw i'n dymuno eu gweld yn cael eu cryfhau cyn y gallaf i fod yn gyfforddus ein bod ni'n mynd o'i gwmpas yn y ffordd iawn. Rydw i'n cytuno efo'r cynnig sy'n codi peryg y gallai aelwydydd incwm isel gael eu taro. Rydw i'n gofyn am sicrwydd drwy welliannau am y ffordd mae lefel yr isafbris yn cael ei osod—50c ydy'r ffigur sy'n cael ei drafod fwyaf. Nid ydw i'n arbenigwr, ond rydw i'n teimlo o bosibl nad yw hynny cweit yn iawn. Efallai ei fod o fymryn yn uchel. Felly, rydw i'n cyflwyno gwelliannu i fynnu mwy o ddata, mwy o fodelu, ac rydw i'n meddwl bod cyfle hefyd i weld sut mae hyn yn gweithio yn yr Alban, wrth i ni osod y pris yma. Rydym ni angen y dystiolaeth orau posibl. Rydw i hefyd eisiau gweld gwell cyfathrebu o gwmpas y Bil, ac ymrwymiad i addysgu pobl ar sut i osgoi gorfod talu mwy am alcohol—er enghraifft, drwy yfed diodydd efo cynnwys is o alcohol. Rydw i'n meddwl bod hynny yn sgil-effaith dda. Efo unrhyw fater iechyd y cyhoedd, mae angen perswadio pobl pam bod camau'n cael eu cymryd, ac nid ydy hwn yn wahanol.
Felly, rydym ni'n canolbwyntio llawer o'n gwelliannau ni ar yr elfen dystiolaeth a'r elfen gyfathrebu, yr elfen werthuso, er mwyn dod â phobl efo ni. Dyna lle rydw i'n sefyll. Beth mae'r cynnig yn enw Neil Hamilton—i gloi—yn ceisio'i wneud ydy lladd y drafodaeth a ninnau yn dal wrthi'n mynd drwy broses ddeddfwriaethol. Mae yna enillion mawr o gael hyn yn iawn. Mi fyddai ei gael yn anghywir yn dal ymdrechion iechyd cyhoeddus eraill yn ôl yn y dyfodol, o bosibl. Felly, gadewch i ni ganolbwyntio ar drio gweld os oes modd cael Bil a Deddf gryfach drwy weithio yn adeiladol.
The reason that conclusion doesn’t surprise us is that we know instinctively now that smoking tobacco is bad for your health and that an increase in the price is clearly a useful tool in the challenge of encouraging more people to give up tobacco. What we have here, if truth be told, is the beginning of a real debate on how we can use price and financial incentives to influence how much alcohol people drink. There are differences between alcohol and tobacco. I’m not aware that there is such a thing as moderate smoking that can be acceptable in terms of the level of risk to health. We do accept that someone can drink moderately and carefully, and we need to keep that in mind, but the fundamental point here is that drinking too much alcohol is bad for your health. Not only is it bad for your health personally, it’s also damaging to society. It can have serious impacts on children, it’s a strain on public services, and it can have an impact on poverty. And I have to say that I was surprised to hear Neil Hamilton rejecting this idea that alcohol is damaging to our society, because it is, and what we have here is an attempt to tackle that.
Now, each and every one of us should believe that trying to encourage people to drink less is a positive thing. And following on from that, I agree, as with the case with tobacco, with the principle of trying to use financial incentives in order to encourage people to consider drinking less, and also to think about alcohol in a different way, to think about alcohol as something that can be harmful. Now, I do agree with Neil Hamilton and Mark Reckless in as much as I do believe that it’s through taxation that that should happen. That would allow the funds that would be generated to be gathered by our own Treasury here in Wales and spent on tackling the abuse of alcohol and its impacts. But we can’t do that, because we don’t have the powers here in Wales to do so. So, the concept of a minimum alcohol price per unit is another approach—an imperfect approach, perhaps, but a possible tool—to try and vary prices of various kinds of alcoholic drinks in order to encourage moderate drinking and less harmful drinking.
We have a Bill, and there are many elements of that Bill that I want to see strengthened before I can be comfortable that we are going about this in the right way. I agree with the motion, which raises the risk that low-income households could be hit by this. I am asking for assurances through amendments about the way in which the minimum alcohol price will be set—50p is the figure that’s been discussed most. I’m no expert, but I feel that that possibly isn’t quite right; it’s a little high perhaps. So, I am introducing amendments to insist on more data, more modelling, and I think there’s also an opportunity to see how this works in Scotland, as the price is set there. So, we need the best possible evidence. I also want to see better communication around the Bill and a commitment to educate people on how to avoid paying more for alcohol, for example by drinking alcohol that has a lower alcohol content, and I think that that would be a positive side-effect. With any public health issue, we need to persuade people as to why these steps are being taken, and this is no different in that sense.
So, we are focusing many of our amendments on the elements of evidence and communication, and on the evaluation elements, in order to bring people with us. That’s where I stand on this. What the motion in the name of Neil Hamilton attempts to do is to shut down the debate as we are still going through the legislative process. There are major gains if we get this right. Getting it wrong would hold public health efforts back in future, perhaps. So, let’s focus on trying to see whether we can achieve a Bill and then an Act that is stronger by working constructively.
I think it's important to state that we in UKIP do acknowledge that there are individuals who do abuse alcohol, and alcohol abuse can—[Interruption.] Alcohol abuse can have a devastating effect both on individuals and on their families. It is not that we aren't concerned by this issue. We are. We are simply questioning whether minimum unit pricing, or MUP, will work as a means of effectively combatting alcohol abuse. Our considered conclusion is that is won't.
Now, we know that the Welsh Government doesn't simply do things without research. Yes, they have their research. They have sourced research from the University of Sheffield, for instance, which estimates that a minimum unit price of 50p a unit would save the Welsh economy £882 million over a 20-year period. That works out at about £40 million a year, which sounds like an appreciable saving. This is due to reductions in the fields of crime, illness and workplace absence. The problem is that the methodology behind this report has been criticised by other academics and think tanks.
For instance, the Centre for Economics and Business Research have come up with an alternative appraisal of the MUP plan, which includes a critique of Sheffield university's work, particularly focusing on alcohol demand elasticity—that is, the willingness of problem drinkers to pay more money to get their fix of alcohol. The CEBR felt that the Sheffield study didn't properly distinguish between different types of drinker and different types of drinking behaviours. In other words, it didn't take enough account of the readiness of problem drinkers to pay more money to get their fix, or that problem drinkers tend to exhibit behaviours that are different to average behaviour.
We have to accept that we are dealing here with people who have an addiction, people who have an illness, so they will not always act in rational ways. Addicts will often tend to carry on getting hold of the substance that they are addicted to, even if the price goes up.
Mae'n bwysig nodi ein bod ni yn UKIP yn cydnabod bod yna unigolion sy'n cam-drin alcohol, a gall camddefnyddio alcohol—[Torri ar draws.] Gall cam-drin alcohol effeithio'n ddinistriol ar unigolion ac ar eu teuluoedd. Mae'r mater hwn yn peri pryder i ni. Ond rydym yn cwestiynu a fydd gosod isafbris fesul uned yn gweithio fel ffordd o drechu'r camddefnydd o alcohol i bob pwrpas. Ein casgliad ystyriol yw na fydd yn gwneud hynny.
Nawr, fe wyddom nad yw Llywodraeth Cymru yn gwneud pethau heb ymchwil. Oes, mae ganddynt eu hymchwil. Maent wedi cael ymchwil gan Brifysgol Sheffield, er enghraifft, sy'n amcangyfrif y byddai isafbris o 50c yr uned yn arbed £882 miliwn i economi Cymru dros gyfnod o 20 mlynedd. Mae hynny'n golygu tua £40 miliwn y flwyddyn, sy'n swnio fel arbediad sylweddol. Deillia hyn o leihad mewn troseddu, salwch ac absenoldeb o'r gweithle. Y broblem yw bod y fethodoleg sy'n sail i'r adroddiad hwn wedi ei beirniadu gan academyddion a melinau trafod eraill.
Er enghraifft, mae'r Ganolfan Ymchwil Economeg a Busnes wedi llunio arfarniad amgen o'r cynllun isafbris uned, sy'n cynnwys beirniadaeth o waith prifysgol Sheffield, gan ganolbwyntio'n arbennig ar hyblygrwydd y galw am alcohol—hynny yw, parodrwydd pobl sydd â phroblem yfed i dalu mwy o arian i gael eu dos o alcohol. Teimlai'r Ganolfan Ymchwil Economeg a Busnes nad oedd astudiaeth Sheffield yn gwahaniaethu'n briodol rhwng gwahanol fathau o yfwyr a gwahanol fathau o ymddygiad yfed. Mewn geiriau eraill, ni roddodd ddigon o sylw i barodrwydd pobl sydd â phroblem yfed i dalu mwy o arian i gael eu dos, neu fod pobl sydd â phroblem yfed yn tueddu i arddangos patrymau ymddygiad sy'n wahanol i'r ymddygiad cyffredin.
Rhaid inni dderbyn ein bod yn ymdrin yma â phobl sy'n gaeth, pobl sydd â salwch, felly ni fyddant bob amser yn gweithredu mewn ffordd resymegol. Yn aml, bydd pobl sy'n gaeth yn tueddu i barhau i gael gafael ar y sylweddau y maent yn gaeth iddynt, hyd yn oed os yw'r pris yn codi.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yes.
Gwnaf.
Do you understand that this piece of legislation isn't really aimed at getting alcoholics to stop drinking? Alcoholics will, you're quite right, seek alcohol out in any way they can. Efforts need to be made—more efforts—from Government to help alcoholics come off alcohol, but we are talking here about hazardous drinkers, who can be persuaded through price incentives to perhaps behave in a different way.
A ydych yn deall nad yw'r darn hwn o ddeddfwriaeth wedi'i anelu go iawn at gael alcoholigion i roi'r gorau i yfed? Rydych yn llygad eich lle, bydd alcoholigion yn dod o hyd i alcohol mewn unrhyw ffordd y gallant wneud hynny. Rhaid i'r Llywodraeth wneud ymdrech—mwy o ymdrech—i helpu alcoholigion i roi'r gorau i alcohol, ond rydym yn sôn yma am rai sy'n yfed i raddau peryglus, pobl y gellir eu darbwyllo drwy gymhellion pris i ymddwyn mewn ffordd wahanol o bosibl.
Yes, I appreciate that you're making a distinction between alcoholics and hazardous drinkers, and such a distinction does exist, but all the same we don't believe that this legislation will even effectively tackle the problem of hazardous drinkers.
To go back to what I was saying, an alcoholic may simply spend more of his or her money on alcohol after MUP and spend less on basic essentials, such as heating, food, utility bills and rent. Raising the price of alcohol could therefore be the tipping point that ends up tipping an alcoholic over into homelessness. In the case of an alcoholic who also has a family, it could plausibly lead to the entire family being evicted.
Richard Edwards, chief executive of the Cardiff-based homeless charity the Huggard centre, is one of those who has major concerns over the MUP plan. I quote:
'Raising pricing alone, for legal drugs such as alcohol, may simply change one addiction for another and condemn people to a more entrenched and desperate life on the streets'.
End quote. There is the very real threat that hardened alcoholics will turn away from alcohol and get involved with much worse substances such as spice, which is already prevalent on the streets of Wales's major towns and cities. There is also the prospect that alcoholics could turn to crime to raise funds for their habits. Crime levels could actually go up, rather than down as the Welsh Government's evidence has asserted.
There has been an argument that pubs will actually benefit from the introduction of MUP. Well, let's have a look at that. Pubs have, it's true, complained for some years that they are unfairly treated by the tax system compared to supermarkets, which are able to undercut them on alcohol products. This is due to different rates of VAT being charged. Unfortunately, this tax disparity won't be addressed by the introduction of MUP. CAMRA, which has previously supported MUP, have since 2013 opposed it and recently their head of communications said:
'CAMRA does not support minimum unit pricing because we believe it penalises moderate and responsible drinkers while doing little to support those who have issues with alcohol abuse.'
Another who opposes the scheme is Tim Martin the boss of Wetherspoon, who has called MUP a red herring and says that what is really needed is a cut in VAT on beer sold in pubs. So, if the Welsh Government really wanted to improve the position of pubs, which wasn't actually their objective in any case with this Bill, they should instead lobby the UK Government for a reduction on VAT on alcohol sold in pubs.
Another body that has performed a u-turn of sorts is the UK Government. Having previously been in favour of introducing MUP, the Westminster Government has now decided that they will carefully monitor what happens in Scotland first, before they implement any similar scheme in England. But the Welsh Government has decided to do it differently and plough on with its own plans regardless. I think that they now need to take a step back and think again about this legislation. Diolch yn fawr iawn.
Ie, rwy'n sylweddoli eich bod yn gwahaniaethu rhwng alcoholigion a rhai sy'n yfed i raddau peryglus, ac mae gwahaniaeth o'r fath yn bodoli, ond er hynny ni chredwn y bydd y ddeddfwriaeth yn ymdrin yn effeithiol â phroblem yfed peryglus hyd yn oed.
I fynd yn ôl at yr hyn roeddwn yn ei ddweud, efallai y bydd alcoholig ond yn gwario mwy o'i arian ar alcohol ar ôl gosod isafbris uned ac yn gwario llai ar hanfodion sylfaenol, megis gwres, bwyd, biliau cyfleustodau a rhent. Felly, efallai mai codi pris alcohol fydd y pwynt tyngedfennol yn y pen draw sy'n peri i alcoholig gael ei wneud yn ddigartref. Yn achos alcoholig sydd hefyd â theulu, gallai arwain at droi'r teulu cyfan allan.
Mae Richard Edwards, prif weithredwr elusen canolfan Huggard yng Nghaerdydd i'r digartref yn un o'r rhai sydd wedi lleisio pryderon mawr ynglŷn â'r cynllun isafbris uned. Rwy'n dyfynnu:
Ni fydd codi prisiau yn unig am gyffuriau cyfreithlon fel alcohol ond yn newid un math o gaethiwed am un arall o bosibl ac yn condemnio pobl i fywyd mwyfwy anobeithiol ac anodd dod ohono ar y strydoedd.
Diwedd y dyfyniad. Ceir bygythiad go iawn y bydd alcoholigion yn troi oddi wrth alcohol at sylweddau llawer gwaeth fel 'spice', sydd eisoes yn gyffredin ar strydoedd trefi mawr a dinasoedd Cymru. Ceir hefyd y posibilrwydd y gallai alcoholigion droi at droseddu i godi arian i fwydo eu harferion. Mewn gwirionedd gallai lefelau trosedd godi yn hytrach na gostwng fel y mae tystiolaeth Llywodraeth Cymru wedi honni.
Lleisiwyd dadl y byddai tafarndai'n elwa o gyflwyno isafbris uned. Wel, gadewch i ni gael golwg ar hynny. Mae tafarndai, mae'n wir, wedi bod yn cwyno ers rhai blynyddoedd eu bod yn cael eu trin yn annheg gan y system dreth o gymharu ag archfarchnadoedd, sy'n gallu codi pris is am gynhyrchion alcohol. Mae hyn oherwydd cyfraddau gwahanol o TAW a godir. Yn anffodus, ni fydd cyflwyno isafbris uned yn mynd i'r afael â'r gwahaniaeth treth hwn. Mae CAMRA, sydd wedi cefnogi isafbris uned yn y gorffennol, wedi ei wrthwynebu ers 2013 ac yn ddiweddar dywedodd eu pennaeth cyfathrebu:
Nid yw CAMRA yn cefnogi isafbris fesul uned oherwydd credwn ei fod yn cosbi yfwyr cymedrol a chyfrifol heb wneud fawr ddim i gynorthwyo'r rhai sydd â phroblemau camddefnyddio alcohol.
Un arall sy'n gwrthwynebu'r cynllun yw Tim Martin, pennaeth Wetherspoon, sydd wedi galw isafbris fesul uned yn gyfeiliornad ac mae'n dweud mai'r hyn sydd ei angen mewn gwirionedd yw gostyngiad yn y TAW ar y cwrw a werthir mewn tafarndai. Felly, pe bai Llywodraeth Cymru o ddifrif eisiau gwella sefyllfa tafarndai, rhywbeth nad oedd yn amcan ganddynt beth bynnag gyda'r Bil hwn, dylent lobïo Llywodraeth y DU yn lle hynny i ostwng y TAW ar alcohol a werthir mewn tafarndai.
Corff arall sydd wedi gwneud tro pedol o fath yw Llywodraeth y DU. Ar ôl bod o blaid cyflwyno isafbris fesul uned yn flaenorol, mae Llywodraeth San Steffan bellach wedi penderfynu y byddant yn monitro'n ofalus beth sy'n digwydd yn yr Alban yn gyntaf, cyn iddynt weithredu unrhyw gynllun tebyg yn Lloegr. Ond mae Llywodraeth Cymru wedi penderfynu gwneud pethau'n wahanol a bwrw ymlaen â'i chynlluniau ei hun beth bynnag. Rwy'n credu bod angen iddynt gymryd cam yn ôl a meddwl eto ynglŷn â'r ddeddfwriaeth hon. Diolch yn fawr iawn.
I very much support the Welsh Government's policy of introducing a minimum unit price for alcohol, and thankfully I'm not alone in that, given that so many organisations with expertise in the field in terms of how you reduce harm from alcohol also support this policy. Many health organisations, for, I guess, fairly obvious reasons—obvious to most of us, anyway—also support this policy, and indeed the consultation on the draft Bill a couple of years back showed very strong public support as well. So, I think we start from a pretty secure base in terms of an understanding of the need for this policy as part of an overall strategy and package of measures to reduce harm from alcohol abuse here in Wales. Of course, it is just that—it's one part of an overall policy and strategy, and I do believe that it would play a significant role within that overall suite of measures.
I think all of us would be familiar with the harm that alcohol does cause, or alcohol abuse causes. It's very clear in terms of its toll of ill health, the effect that that has on the economy in terms of days lost from work, the problems in terms of crime and violent crime, some of that around binge drinking, which is a terrible blight still on many of our town and city centres, and also, of course, harm to families and marital breakdown. So, the harm is very, very significant indeed, and we do need to bring a wide range of measures forward to deal with that harm and, as I've said, minimum unit pricing for alcohol, I believe, is significant within that overall package.
Cancer Research UK, Llywydd, are one of the organisations supporting this proposed policy, and they're clear that alcohol is the third-biggest preventable risk factor in terms of cancer incidence, and that this particular policy would be a very effective tool in reducing that toll of ill health and harm in terms of cancer. We have the research from the University of Sheffield commissioned by Welsh Government, which others have referred to. Personally, I find that research strong and convincing. It talks about a policy of 50p as the minimum price leading to some 1,300 fewer hospital admissions in Wales and over 65 fewer deaths on an annual basis. Importantly, I think, in terms of some of the criticism that's levelled at the policy, the greatest benefit would be to people living in poverty. We know that 37 per cent of alcohol sold in Wales is sold at less than that 50p unit price, and that heavier drinkers are more likely to pay less than 50p. I think when you look at those sorts of factors it does suggest that, first of all, it will have a significant impact, and, secondly, that it will have a proportionately greater health benefit to people in the poorer communities—
Rwy'n cefnogi polisi Llywodraeth Cymru o gyflwyno isafbris fesul uned am alcohol, a diolch byth, nid fi yw'r unig un sy'n meddwl hynny, gan fod cymaint o sefydliadau sydd ag arbenigedd yn y maes o ran sut y mae lleihau niwed alcohol hefyd yn cefnogi'r polisi hwn. Mae llawer o sefydliadau iechyd, am resymau gweddol amlwg, rwy'n tybio—amlwg i'r rhan fwyaf ohonom, beth bynnag—hefyd yn cefnogi'r polisi hwn, ac yn wir dangosai'r ymgynghoriad ar y Bil drafft rai blynyddoedd yn ôl fod yna gefnogaeth gref iawn ymhlith y cyhoedd yn ogystal. Felly, credaf ein bod yn dechrau o sylfaen eithaf diogel o ran dealltwriaeth o'r angen am y polisi hwn fel rhan o strategaeth gyffredinol a phecyn o fesurau i leihau niwed yn sgil camddefnyddio alcohol yma yng Nghymru. Wrth gwrs, dyna'n union ydyw—un rhan o bolisi a strategaeth gyffredinol, ac rwy'n credu y byddai'n chwarae rhan sylweddol o fewn y gyfres gyffredinol honno o fesurau.
Rwy'n credu y byddai pob un ohonom yn gyfarwydd â'r niwed y mae alcohol yn ei achosi, neu'r niwed y mae camddefnyddio alcohol yn ei achosi. Mae'n glir iawn o ran ei effaith ar ffurf afiechyd, effaith hynny ar yr economi mewn dyddiau a gollwyd o'r gwaith, y problemau mewn perthynas â throseddau a throseddu treisgar, a pheth o hwnnw'n codi o oryfed mewn pyliau, sy'n bla ynghanol llawer o'n trefi a'n dinasoedd, a hefyd, wrth gwrs, y niwed i deuluoedd a chwalu priodasau. Felly, mae'r niwed yn sylweddol iawn yn wir, ac mae angen inni gyflwyno ystod eang o fesurau i fynd i'r afael â'r niwed hwnnw ac fel y dywedais, credaf fod isafbris uned am alcohol yn rhan bwysig o'r pecyn cyffredinol hwnnw.
Mae Ymchwil Canser y DU, Lywydd, yn un o'r sefydliadau sy'n cefnogi'r polisi arfaethedig hwn, ac maent yn glir mai alcohol yw'r ffactor risg ataliadwy mwyaf ond dau mewn perthynas â nifer yr achosion o ganser, ac y byddai'r polisi penodol hwn yn offeryn effeithiol iawn i leihau'r afiechyd a'r niwed yng nghyd-destun canser. Mae gennym yr ymchwil gan Brifysgol Sheffield a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru y cyfeiriodd eraill ato. Yn bersonol, credaf fod y gwaith ymchwil hwnnw'n gryf ac yn argyhoeddiadol. Mae'n sôn am bolisi o osod 50c fel isafbris gan arwain at dderbyn 1,300 yn llai o bobl i ysbytai yng Nghymru a dros 65 yn llai o farwolaethau bob blwyddyn. Yn bwysicach na hynny, rwy'n credu, o ran peth o'r feirniadaeth a anelwyd at y polisi, byddai'r fantais fwyaf i bobl sy'n byw mewn tlodi. Gwyddom fod 37 y cant o'r alcohol a werthir yng Nghymru yn cael ei werthu am lai na'r pris hwnnw o 50c yr uned, a bod yfwyr trymach yn fwy tebygol o dalu llai na 50c. Pan edrychwch ar y mathau hynny o ffactorau mae'n awgrymu, yn gyntaf oll, y bydd yn cael effaith sylweddol, ac yn ail, y bydd, o ran cyfran, o fwy o fudd i iechyd pobl yn y cymunedau tlotaf—
Will the Member give way?
A wnaiff yr Aelod ildio?
—certainly—given the drink patterns that we're familiar with.
I give way to Simon Thomas.
—yn sicr— o ystyried y patrymau yfed rydym yn gyfarwydd â hwy.
Ildiaf i Simon Thomas.
Thank you. He'll be aware that I broadly support this Bill and what the Government is trying to achieve, but I think it is important to put on the record that what he's just quoted to us is modelling, not evidence. We can't use evidence because we haven't got anything like this. Scotland's just begun its journey, but we haven't got that.
The modelling he has set out is important, but what really needs to happen, does he not agree, is that when we do come to decide the eventual price, that modelling and all the evidence are also debated thoroughly and fully here in this Chamber—that we don't just pass a framework Bill and then let the Government get on with it? We need to be part of this all the way through.
Diolch. Fe fydd yn ymwybodol fy mod yn gyffredinol yn cefnogi'r Bil hwn a'r hyn y mae'r Llywodraeth yn ceisio'i gyflawni, ond credaf ei bod hi'n bwysig cofnodi mai modelu yw'r hyn y mae newydd ei ddyfynnu i ni, nid tystiolaeth. Ni allwn ddefnyddio tystiolaeth am nad oes gennym unrhyw beth fel hyn. Mae'r Alban newydd ddechrau ar ei thaith, ond nid oes gennym hynny.
Mae'r modelu y mae wedi'i nodi yn bwysig, ond yr hyn y mae gwir angen iddo ddigwydd, onid yw'n cytuno, yw bod y modelu a'r holl dystiolaeth yn cael eu dadlau'n drylwyr ac yn llawn yma yn y Siambr pan fyddwn yn gwneud penderfyniad ar y pris terfynol—nad ydym ond yn pasio Bil fframwaith ac yna'n gadael i'r Llywodraeth fwrw rhagddi? Mae angen inni fod yn rhan o hyn ar bob cam o'r ffordd.
I very much accept that there needs to be a continuing debate about all aspects of the proposed legislation, including the minimum unit price. But I do very much believe that, given the scale of the harm that alcohol causes, and indeed the health inequalities that are involved, there is a real responsibility here on Welsh Government to act. This is, in some respects, a fairly courageous policy, but it is a matter of Welsh Government understanding the scale of the harm, the responsibility that it gives to Government in Wales, and then taking forward a policy on that basis. And I very much commend Welsh Government for having the courage to propose this policy and to act in this way.
Rwy'n derbyn yn llwyr fod angen trafodaeth barhaus ynghylch pob agwedd ar y ddeddfwriaeth arfaethedig, gan gynnwys yr isafbris fesul uned. Ond rwy'n credu'n gryf iawn, o ystyried maint y niwed y mae alcohol yn ei achosi, ac yn wir yr anghydraddoldebau iechyd sydd ynghlwm â'r mater, fod cyfrifoldeb gwirioneddol yma ar Lywodraeth Cymru i weithredu. Mae hwn, i ryw raddau, yn bolisi gweddol ddewr, ond mae'n fater o Lywodraeth Cymru yn deall graddau'r niwed, y cyfrifoldeb y mae'n ei roi i Lywodraeth yng Nghymru, a datblygu polisi ar y sail honno wedyn. Ac rwy'n cymeradwyo Llywodraeth Cymru yn fawr am fod yn ddigon dewr i gynnig y polisi ac i weithredu yn y modd hwn.
Alcohol is a major risk factor for cancer, as we've just heard. In fact, it's a class 1 carcinogen, and it's the third biggest preventable risk factor for cancer and is linked to causing at least seven types of cancer from its corrosive effects: mouth and lip cancer; tongue, pharynx and laryngeal cancer; oesophageal cancer, all the way down; as well as being associated with liver cancer and bowel cancer; as well as breast cancer.
Now, the minimum price for alcohol legislation targets the heaviest drinkers at risk of the biggest harm. It targets heavy drinkers. Harmful and hazardous drinkers, that is, who are not alcoholic. The alcoholic is not being targeted here, and cannot be targeted. As we've heard, the alcoholic carries on drinking. But the harmful and hazardous drinker who is not addicted will stop when the price gets too much. Because a major review of the evidence for minimum alcohol pricing, which looked at over 100 systematic reviews and meta-analyses—meta-analyses are reviews of reviews—shows that increasing the price of alcohol is associated with falls in both alcohol consumption and in alcohol-related harm. Alcohol-related harm is the huge increase in liver transplantation for alcohol disease that we've seen in recent years. Alcohol-related harm is domestic violence and abuse, especially at times of 6 Nations rugby matches and international football matches—anything that's associated with heavy drinking. Alcohol-related harm is assaults and falls, is crime, is attendances at accident and emergency departments. On some nights of the week in Wales, over 90 per cent of the patients in an A&E department have drunk too much alcohol—over 90 per cent of attendances, any night of the week, usually on weekends—contributing to packed accident and emergency departments, and the abuse, assault and vilification of medical, nursing and portering staff in those A&E departments.
So, the minimum price for alcohol in this legislation is computed from a formula, as has been ascertained: the volume of alcohol x the strength of the alcohol x the minimum unit price for alcohol. So, it's not just all about the minimum unit price. A Saskatchewan study from Canada showed that increasing the minimum unit price by 10 per cent there led to an 8.43 per cent fall in alcohol consumption. The Swiss Government wrote to the health committee making similar points. Countless medical reviews over decades have concluded that if you make alcohol more expensive and more difficult to get hold of, then people drink less. Back in the 1960s and 1970s, alcohol was relatively more expensive than it is today, and also more difficult to get hold of, due to restricted opening times and sales. The night-time economy of liberalised opening hours and cheap, loss-leading booze had not been invented back then.
In the medical world, this issue, I've got to say, is an absolute no-brainer. Doctors overwhelmingly support legislation that targets cheap booze and makes alcohol more expensive. Minimum alcohol pricing targets hazardous and harmful drinking of alcohol that falls foul of that formula, in that it's high-volume big bottles, high-strength, and cheap—as little as 18p per unit. Strong, white cider forms 25 per cent of the alcohol intake for harmful and hazardous drinkers in all except the most affluent socioeconomic groups—25 per cent of the alcohol intake is the very cheap, strong, high-volume stuff that will be affected by this legislation, putting up the price of a bottle of white cider from around £3 up to about £11. Therefore, minimum alcohol pricing has the potential to do the greatest amount of good in health terms, and also to the poorer sections of society who already have other adverse health indicators. And, as John Griffiths said, it reduces health inequalities.
Now, I know we'll have accusations of the nanny state—doctors always face that: 'This is the nanny state. What do the experts know?' 'There's no enjoyment left', some of my patients tell me when we were debating the smoking ban. 'There's no enjoyment left, doc. You'll ban sex next.' Well, no, we're talking about alcohol today. But we have been here before with the smoking ban. Big tobacco didn't want the smoking ban. Big alcohol doesn't want minimum unit alcohol pricing. There is a corollary. And I'm not saying, in closing, that minimum alcohol pricing will cure the problem of alcohol misuse, but it's part of a raft of measures that we must engage in to decrease the toll that alcohol exacts of Welsh society today. Diolch.
Mae alcohol yn ffactor risg mawr ar gyfer canser, fel rydym newydd glywed. Yn wir, mae'n garsinogen dosbarth 1, a'r ffactor risg ataliadwy mwyaf ond dau ar gyfer canser ac mae'n gysylltiedig ag achosi o leiaf saith math o ganser oherwydd ei effeithiau cyrydol: canser y geg a'r wefusau; canser y tafod, y ffaryncs a chanser laryngaidd; canser oesoffagaidd, yr holl ffordd i lawr; yn ogystal â bod yn gysylltiedig â chanser yr iau a chanser y coluddyn; a chanser y fron hefyd.
Nawr, mae'r ddeddfwriaeth ar isafbris alcohol yn targedu'r yfwyr trymaf sy'n wynebu perygl o'r niwed mwyaf. Mae'n targedu yfwyr trwm. Yfwyr sy'n yfed i lefelau niweidiol a pheryglus, hynny yw, nad ydynt yn alcoholig. Nid yw'r alcoholig yn cael ei dargedu yma, ac ni ellir eu targedu. Fel y clywsom, mae'r alcoholig yn dal ati i yfed. Ond bydd pobl sy'n yfed ar lefel niweidiol a pheryglus nad ydynt yn gaeth yn rhoi'r gorau iddi pan fydd y pris yn rhy uchel. Oherwydd mae adolygiad pwysig o'r dystiolaeth ar isafbris am alcohol, a edrychodd ar dros 100 o adolygiadau systematig a metaddadansoddiadau—sef adolygiadau o adolygiadau—yn dangos bod cynyddu pris alcohol yn gysylltiedig â gostyngiadau yn lefel yr alcohol a yfir a'r niwed sy'n gysylltiedig ag alcohol. Niwed sy'n gysylltiedig ag alcohol yw'r cynnydd enfawr yn nifer y trawsblaniadau afu yn sgil clefyd alcohol a welsom yn y blynyddoedd diwethaf. Niwed sy'n gysylltiedig ag alcohol yw'r trais a'r cam-drin domestig sy'n digwydd, yn enwedig adeg gemau rygbi'r 6 Gwlad a gemau pêl-droed rhyngwladol—unrhyw beth sy'n gysylltiedig ag yfed trwm. Niwed sy'n gysylltiedig ag alcohol yw ymosodiadau a chwympiadau, yw troseddu, yw nifer o'r rhai sy'n mynychu adrannau damweiniau ac achosion brys. Ar rai nosweithiau yr wythnos yng Nghymru, mae dros 90 y cant o'r cleifion mewn adrannau damweiniau ac achosion brys wedi yfed gormod o alcohol—dros 90 y cant o'r achosion, unrhyw noson yr wythnos, fel arfer ar benwythnosau—gan gyfrannu at adrannau damweiniau ac achosion brys gorlawn, a cham-drin, ymosod a difrïo staff meddygol, staff nyrsio a staff porthora yr adrannau hynny.
Felly, cyfrifir yr isafbris am alcohol yn y ddeddfwriaeth hon o fformiwla, fel y canfuwyd: faint o alcohol x cryfder yr alcohol x isafbris fesul uned am alcohol. Felly, nid yw'n ymwneud yn llwyr ag isafbris fesul uned. Dangosodd astudiaeth o Saskatchewan yng Nghanada fod cynnydd o 10 y cant yn yr isafbris uned yno wedi arwain at ostyngiad o 8.43 y cant yn yr alcohol a yfir. Ysgrifennodd Llywodraeth y Swistir at y pwyllgor iechyd yn gwneud pwyntiau tebyg. Mae adolygiadau meddygol di-rif dros ddegawdau wedi dod i'r casgliad fod gwneud alcohol yn fwy costus ac yn anos cael gafael arno yn arwain at bobl yn yfed llai. Yn ôl yn y 1960au a'r 1970au, roedd alcohol yn ddrutach nag ydyw heddiw o gymharu, a hefyd yn anos cael gafael arno oherwydd amseroedd agor a gwerthiant cyfyngedig. Nid oedd economi nos oriau agor llai llym ac alcohol rhad a werthir islaw'r gost wedi'u dyfeisio bryd hynny.
Yn y byd meddygol, mae'n rhaid imi ddweud nad oes unrhyw ddadl o gwbl ynglŷn â'r mater hwn. Mae meddygon yn llwyr gefnogi deddfwriaeth sy'n targedu alcohol rhad ac yn gwneud alcohol yn ddrutach. Mae isafbris am alcohol yn targedu yfed alcohol i raddau peryglus a niweidiol sy'n mynd yn groes i'r fformiwla honno, yn yr ystyr ei fod yn gryf iawn ac yn cael ei werthu mewn poteli mawr a rhad—cyn lleied â 18c am uned. Seidr gwyn cryf yw 25 y cant o'r alcohol a yfir gan rai sy'n yfed i raddau peryglus a niweidiol ac eithrio ymhlith y grwpiau economaidd-gymdeithasol mwyaf cyfoethog—25 y cant o'r alcohol a yfir yw'r stwff cryf a rhad iawn a gaiff ei effeithio gan y ddeddfwriaeth hon, gan godi pris potel o seidr gwyn o oddeutu £3 i oddeutu £11. Felly, mae potensial gan isafbris am alcohol i wneud cymaint â phosibl o les mewn perthynas ag iechyd, a hefyd i'r rhannau tlotaf o gymdeithas sydd eisoes â dangosyddion iechyd andwyol eraill. Ac fel y dywedodd John Griffiths, mae'n lleihau anghydraddoldebau iechyd.
Nawr, rwy'n gwybod y cawn ein cyhuddo o fod yn wladwriaeth faldodus—mae meddygon yn wynebu hynny bob amser: 'Mae'n wladwriaeth faldodus. Beth y mae'r arbenigwyr yn ei wybod?' 'Nid oes unrhyw fwynhad ar ôl', meddai rhai o fy nghleifion wrthyf pan oeddem yn trafod y gwaharddiad ar ysmygu. 'Nid oes mwynhad ar ôl, Doctor. Fe fyddwch yn gwahardd rhyw gyda hyn.' Wel, na, sôn am alcohol rydym ni heddiw. Ond rydym wedi bod yma o'r blaen gyda'r gwaharddiad ar ysmygu. Nid oedd y cwmnïau tybaco mawr eisiau'r gwaharddiad ar ysmygu. Nid yw'r cwmnïau alcohol mawr eisiau isafbris am alcohol. Mae yna gysylltiad. Ac nid wyf yn dweud, wrth gloi, fod isafbris am alcohol yn gwella problem camddefnyddio alcohol yn llwyr, ond mae'n rhan o gyfres o fesurau sy'n rhaid inni eu defnyddio i leihau'r niwed y mae alcohol yn ei wneud i gymdeithas Cymru heddiw. Diolch.
As we've heard, minimum pricing won't cut the intake of alcohol amongst problem drinkers. I think if—listening to what Dr Dai said then—basically, people will just choose shorts, which may even cause further problems.
I'm going to support the motion, and the reason I'm supporting it more than anything else—it's more of a cultural thing, which we find in this Assembly, because I find that we have a Labour Government whose AMs genuinely feel they know best for everyone, and as a result we see a restriction in choice across the board. You seek to restrict just who people can vote for at council elections. You seem to think that you have the ability to tell people how to bring their children up. And now you want to control how people drink. I feel there's a certain arrogance in that, and I simply—. [Interruption.] Well, I'll throw the question open here. I've been around the bars in Cardiff Bay, so come on, is there anyone here who doesn't drink too much on occasion? The issue here is, it's another—. I'll give way, Rhun, if you wish to interrupt. I'll give way.
Fel rydym wedi clywed, ni fydd isafbris yn torri lefel yr alcohol a yfir gan yfwyr sydd â phroblem yfed. O wrando ar yr hyn a ddywedodd Dr Dai yn awr, yn y bôn, bydd pobl yn dewis siorts, a gallai hynny achosi problemau pellach hyd yn oed.
Rwy'n mynd i gefnogi'r cynnig, a'r rheswm pam rwy'n ei gefnogi yn fwy nag unrhyw beth arall—mae'n fwy o beth diwylliannol, a welwn yn y Cynulliad hwn, oherwydd credaf fod gennym Lywodraeth Lafur y mae ei Haelodau Cynulliad yn teimlo'n wirioneddol mai hwy sy'n gwybod orau i bawb, ac o ganlyniad rydym yn gweld cyfyngu ar ddewis yn gyffredinol. Rydych yn ceisio cyfyngu ar bwy y gall pobl bleidleisio drostynt mewn etholiadau cyngor. Ymddengys eich bod yn credu y cewch ddweud wrth bobl sut i fagu eu plant. Ac yn awr rydych am reoli sut y mae pobl yn yfed. Teimlaf fod yna haerllugrwydd yn hynny, ac yn syml—. [Torri ar draws.] Wel, fe ofynnaf y cwestiwn yn agored yma. Rwyf wedi bod o gwmpas y bariau ym Mae Caerdydd, felly dewch, a oes unrhyw un yma nad yw'n yfed gormod ar brydiau? Mae'r broblem yma yn rhywbeth arall—. Fe ildiaf, Rhun, os ydych am ymyrryd. Fe ildiaf.
I'm just making the point that I don't drink when I'm down in the Assembly, so, you know—.
Rwy'n gwneud y pwynt nad wyf yn yfed pan fyddaf i lawr yn y Cynulliad, felly, wyddoch chi—.
Okay, thank you very much. But the point I'm making is, outside of working hours, I think we all know that people in this Chamber do drink too much. [Interruption.] It's a fact—with respect, it's a fact of life. It's a cultural thing. Is anyone here seriously saying that, on occasion, they don't drink too much? Be honest. Really? Okay. I'll remember that next Christmas.
I'll move on because what I see this as, more than anything else, is a tax on those with the lower incomes. Minister, chatting away there—I'm saying, if you want to listen, the Cabinet Secretary for health, what this is is a tax on the low paid. It's another Labour tax, and I certainly won't be supporting it.
Iawn, diolch yn fawr iawn. Ond y pwynt rwy'n ei wneud, y tu allan i oriau gwaith, credaf ein bod i gyd yn gwybod fod pobl yn y Siambr hon yn yfed gormod. [Torri ar draws.] Mae'n ffaith—gyda phob parch, mae'n un o ffeithiau bywyd. Mae'n beth diwylliannol. A oes unrhyw un yma o ddifrif yn dweud, ar adegau, nad ydynt yn yfed gormod o alcohol? Byddwch yn onest. O ddifrif? O'r gorau. Fe gofiaf hynny Nadolig nesaf.
Fe symudaf ymlaen oherwydd rwy'n gweld hyn fel treth ar rai sydd ar incwm is yn fwy na dim. Weinidog, wrth i chi sgwrsio yn y fan honno—rwy'n dweud, os ydych am wrando, Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, treth ar y rhai ar gyflogau is yw hon. Treth arall gan Lafur, ac yn sicr ni fyddaf yn ei chefnogi.
Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Vaughan Gething.
I call on the Secretary for Health and Social Services, Vaughan Gething.
Diolch yn fawr, Llywydd. I welcome the opportunity to respond to the issues raised in today's debate. We will be voting against the motion tabled by UKIP. We believe that this Bill will help to make a real difference in reducing hazardous and harmful levels of alcohol and drinking, and the harms this causes to communities across Wales.
The Public Health (Minimum Price for Alcohol) (Wales) Bill was introduced into this National Assembly on 23 October last year. It is already, as Suzy Davies has noted, the subject of a detailed and rigorous scrutiny process, as is the case with all legislation. Scrutiny will continue as the Bill progresses through Stage 3. I do not believe that today's grandstanding from UKIP and their fellow travellers should be allowed to torpedo this Assembly's scrutiny of this important piece of public health legislation.
There is a strong policy rationale for introducing a minimum price for alcohol in Wales. A commitment to legislate in this area has featured in the last two Plaid Cymru manifestos—that not just the Plaid Cymru group stood on, of course—and I'm grateful to both Rhun ap Iorwerth and Dai Lloyd for their sensible and constructive speeches, in particular the case made by Dai Lloyd for the harm caused by alcohol on the imperative to act. It is also, of course, a long-standing commitment of this Government. It is backed by international evidence that confirms that the price of alcohol does matter. And as we heard the Chair of the health committee refer to evidence submitted, the Federal Office of Public Health in Switzerland, who did respond to the Stage 1 evidence, highlighted the impacts of a decrease in the cost of spirits led to a direct and almost immediate increase in consumption. There is an undeniable relationship between the price of alcohol and the amount that we drink, and there is also, of course, as we heard from Dai Lloyd and John Griffiths, a strong relationship between the amount that someone drinks and the harm that they experience. This Bill is a part of helping to reduce those harms. And I do accept that the evidence base for introducing this legislation is based on the modelled impacts, but the evidence is as comprehensive and persuasive as it can be, and I do have confidence in the analysis undertaken by the University of Sheffield. It is the same evidence base that the Scottish Parliament acted on to introduce their legislation on a minimum unit price.
We have, of course, consulted twice on the introduction of a minimum unit price for alcohol—once in 2014, as part of a public health White Paper, and once in 2015, as part of a draft Bill, when I was the then Deputy Minister for health—and both times the Welsh Government’s intention to bring forward this public health measure has been well received. That was also the case at the end of last year with the evidence provided during Stage 1 scrutiny of this Bill. As I have said on a number of occasions during the scrutiny of the Bill, we will also consult again on the proposed level of a minimum unit price, should this Assembly pass the Bill.
The health committee heard powerful evidence from both service providers and from experts within the field of public health. There has been considerable support from stakeholders in England, not just doctors but a range of other stakeholders, and they hope, as do I, that the UK Government will finally follow the example being set here in Wales and in Scotland. This legislation takes a sensible and targeted approach to a very real and evident problem in Wales today.
Like so many other western countries, here in Wales we have a problem with cheap, strong, readily available alcohol. We see the effects of harmful drinking every day in our NHS, in our workplaces, in communities, and in families. Published research this year shows that hazardous and harmful drinkers in Wales make up 28 per cent of the drinking population, but they consumed three quarters of all alcohol. In 2015-16 alone, there were 54,000 hospital admissions in Wales attributed to alcohol. Direct healthcare costs attributed to alcohol amount to an estimated £159 million a year. When Neil Hamilton read out figures and statistics about the harm caused, I'll repeat again what I said from my seat: over 500 people die every year because of alcohol. There is a powerful reason to act, and every one—every one—of those deaths was preventable. I have never said, though, that this legislation will be a panacea—far from it—but it will be one more way to help us to tackle and prevent alcohol-related harm. We already invest almost £50 million a year to support people with substance misuse issues. Almost half of this funding goes directly to the seven area planning boards, who commission substance misuse services for their region, and a further £18 million is ring-fenced for substance misuse services within health boards.
During Stage 1 and Stage 2 of the passage of this Bill, a number of issues have been raised and debated, particularly in relation to the impacts of this legislation on particular groups within society, on the importance of providing services to those who need help and support, and the importance of considering the impacts of a minimum unit price on moderate drinkers and low-income households. The evidence that we do have from the modelling undertaken by the University of Sheffield shows that moderate drinkers will be largely unaffected by the introduction of a minimum unit price. Moderate drinkers typically do not drink large amounts of alcohol, and are less likely to drink cheap, high-strength alcohol.
We do expect there will be an impact on people in low-income households who drink at hazardous and harmful levels. This is, of course, the area where we expect the largest health gains to be made. People with the least resources who drink at harmful levels are much more likely to experience alcohol-related illness, requiring long-term and significant healthcare. They are also much more likely to die from their drinking. The most recent figures show that people in our least well-off communities are nearly three times as likely to die from alcohol as people in our most advantaged communities.
Diolch yn fawr, Lywydd. Rwy'n croesawu'r cyfle i ymateb i'r materion a godwyd yn y ddadl heddiw. Byddwn yn pleidleisio yn erbyn y cynnig a gyflwynwyd gan UKIP. Credwn y bydd y Bil hwn yn helpu i wneud gwahaniaeth go iawn yn lleihau lefelau peryglus a niweidiol o alcohol ac yfed, a'r niwed y mae hyn yn ei achosi i gymunedau ledled Cymru.
Cyflwynwyd Bil Iechyd y Cyhoedd (Isafbris am Alcohol) (Cymru) i'r Cynulliad Cenedlaethol hwn ar 23 Hydref y llynedd. Mae eisoes, fel y nododd Suzy Davies, yn destun proses graffu drylwyr a manwl, fel sy'n digwydd gyda phob deddfwriaeth. Bydd craffu'n parhau wrth i'r Bil fynd drwy Gyfnod 3. Nid wyf yn credu y dylid caniatáu i siarad gorchestol gan UKIP a'u cyd-deithwyr heddiw ddifetha'r craffu y mae'r Cynulliad hwn yn ei wneud ar y ddeddfwriaeth iechyd y cyhoedd bwysig hon.
Ceir sail resymegol gref i bolisi o gyflwyno isafbris am alcohol yng Nghymru. Mae ymrwymiad i ddeddfu yn y maes hwn wedi bod yn nodwedd o'r ddwy faniffesto ddiwethaf gan Blaid Cymru—er nad y grŵp Plaid Cymru yn unig a oedd yn ymrwymo i'r polisi hwnnw wrth gwrs—ac rwy'n ddiolchgar i Rhun ap Iorwerth a Dai Lloyd am eu hareithiau synhwyrol ac adeiladol, yn enwedig yr achos a wnaeth Dai Lloyd pam y mae'r niwed a achosir gan alcohol yn creu rheidrwydd i weithredu. Mae'n ymrwymiad hirsefydlog gan y Llywodraeth hon hefyd wrth gwrs. Fe'i cefnogir gan dystiolaeth ryngwladol sy'n cadarnhau bod pris alcohol yn bwysig. Ac fel y clywsom Gadeirydd y pwyllgor iechyd yn cyfeirio at y dystiolaeth a gyflwynwyd, disgrifiodd Swyddfa Ffederal Iechyd y Cyhoedd yn y Swistir, a ymatebodd i dystiolaeth Cyfnod 1, effeithiau gostyngiad yng nghost gwirodydd a arweiniodd yn syth bron at yfed mwy ohonynt. Ceir perthynas ddiymwad rhwng pris alcohol a faint a yfwn, a cheir perthynas gref hefyd, wrth gwrs, fel y clywsom gan Dai Lloyd a John Griffiths, rhwng faint y mae rhywun yn ei yfed a'r niwed y maent yn ei brofi. Mae'r Bil hwn yn helpu i leihau'r niwed hwnnw. Ac rwy'n derbyn bod y sylfaen dystiolaeth ar gyfer cyflwyno'r ddeddfwriaeth hon yn seiliedig ar yr effeithiau a fodelwyd, ond mae'r dystiolaeth mor gynhwysfawr a darbwyllol ag y gall fod, ac mae gennyf ffydd yn y dadansoddiad a wnaed gan Brifysgol Sheffield. Dyna'r un sylfaen dystiolaeth ag y gweithredodd Senedd yr Alban arni i gyflwyno eu deddfwriaeth hwy ar isafbris fesul uned.
Wrth gwrs, rydym wedi ymgynghori ddwywaith ar gyflwyno isafbris fesul uned am alcohol—unwaith yn 2014, fel rhan o Bapur Gwyn iechyd cyhoeddus ac unwaith yn 2015, fel rhan o Fil drafft, pan oeddwn yn Ddirprwy Weinidog Iechyd ar y pryd—ac ar y ddau achlysur mae bwriad Llywodraeth Cymru i gyflwyno'r mesur iechyd cyhoeddus hwn wedi cael cefnogaeth dda. Roedd hynny'n wir hefyd ar ddiwedd y llynedd gyda'r dystiolaeth a ddarparwyd yn ystod gwaith craffu Cyfnod 1 y Bil hwn. Fel y dywedais ar sawl achlysur yn ystod y gwaith o graffu ar y Bil, byddwn hefyd yn ymgynghori eto ar lefel arfaethedig yr isafbris uned, os yw'r Cynulliad hwn yn pasio'r Bil.
Clywodd y pwyllgor iechyd dystiolaeth rymus gan ddarparwyr gwasanaethau a chan arbenigwyr ym maes iechyd y cyhoedd. Cafwyd cefnogaeth sylweddol gan randdeiliaid yn Lloegr, nid meddygon yn unig ond amrywiaeth o randdeiliaid eraill, ac maent yn gobeithio, fel finnau, y bydd Llywodraeth y DU o'r diwedd yn dilyn yr esiampl sy'n cael ei gosod yma yng Nghymru ac yn yr Alban. Mae'r ddeddfwriaeth hon yn ddull synhwyrol o weithredu sy'n targedu problem real ac amlwg iawn yng Nghymru heddiw.
Fel cymaint o wledydd gorllewinol eraill, yma yng Nghymru mae gennym broblem gydag alcohol rhad, cryf, sydd ar gael yn rhwydd. Rydym yn gweld effeithiau niweidiol yfed bob dydd yn ein GIG, yn ein gweithleoedd, mewn cymunedau ac mewn teuluoedd. Dengys ymchwil a gyhoeddwyd eleni mai pobl sy'n yfed i raddau niweidiol a pheryglus yng Nghymru yw 28 y cant o'r boblogaeth sy'n yfed, ond roeddent yn yfed tri chwarter yr holl alcohol a yfir. Yn 2015-16 yn unig, cafodd 54,000 o dderbyniadau i'r ysbyty yng Nghymru eu priodoli i alcohol. Priodolwyd costau gofal iechyd uniongyrchol o £159 miliwn amcanyfrifedig y flwyddyn i alcohol. Pan ddarllenodd Neil Hamilton ffigurau ac ystadegau ynglŷn â'r niwed a achosir, fe wnaf ailadrodd eto yr hyn a ddywedais o fy sedd: mae dros 500 o bobl yn marw bob blwyddyn oherwydd alcohol. Dyna reswm grymus dros weithredu, ac roedd pob un—pob un—o'r marwolaethau hynny'n ataliadwy. Ni ddywedais erioed, er hynny, y bydd y ddeddfwriaeth hon yn ateb i bopeth—dim o gwbl—ond bydd yn un ffordd arall i'n helpu i fynd i'r afael â niwed sy'n gysylltiedig ag alcohol a'i atal. Rydym eisoes yn buddsoddi bron £50 miliwn y flwyddyn ar gefnogi pobl â phroblemau camddefnyddio sylweddau. Mae bron i hanner yr arian hwn yn mynd yn uniongyrchol i saith ardal y byrddau cynllunio, sy'n comisiynu gwasanaethau camddefnyddio sylweddau ar gyfer eu rhanbarthau, a chaiff £18 miliwn arall ei glustnodi ar gyfer gwasanaethau camddefnyddio sylweddau yn byrddau iechyd.
Yn ystod Cyfnod 1 a Chyfnod 2 y Bil hwn, mae nifer o faterion wedi'u codi a'u trafod, yn enwedig mewn perthynas ag effeithiau'r ddeddfwriaeth hon ar grwpiau penodol yn y gymdeithas, ar bwysigrwydd darparu gwasanaethau i'r rheini sydd angen help a chymorth, a phwysigrwydd ystyried effeithiau isafbris uned ar yfwyr cymedrol ac aelwydydd incwm isel. Dengys y dystiolaeth sydd gennym o'r modelu a wnaed gan Brifysgol Sheffield na fydd fawr o effaith at ei gilydd ar yfwyr cymedrol o gyflwyno isafbris uned. Nid yw yfwyr cymedrol fel arfer yn yfed llawer o alcohol, ac maent yn llai tebygol o yfed alcohol rhad a chryf.
Rydym yn disgwyl y bydd yn effeithio ar bobl mewn cartrefi incwm isel sy'n yfed i raddau peryglus a niweidiol. Dyma lle y disgwyliwn i'r enillion mwyaf i iechyd gael eu gwneud wrth gwrs. Mae'r bobl sydd â'r lleiaf o adnoddau ac sy'n yfed i raddau niweidiol yn llawer mwy tebygol o brofi salwch sy'n gysylltiedig ag alcohol, ac o fod angen gofal iechyd hirdymor a sylweddol. Maent hefyd yn llawer mwy tebygol o farw o ganlyniad i'w hyfed. Mae'r ffigurau diweddaraf yn dangos bod pobl yn ein cymunedau lleiaf cefnog bron dair gwaith yn fwy tebygol o farw o ganlyniad i alcohol na phobl yn ein cymunedau mwyaf breintiedig.
Will the Minister give way?
A wnaiff y Gweinidog ildio?
Yes.
Gwnaf.
I'm grateful. He will be aware that, if we are able through this Bill and other measures to reduce the amount of strong alcohol that people are taking and move people into more—if I can put it in a roundabout way—healthy ways of drinking, we will have succeeded in reducing the harm that comes from alcohol. The Bill is one way of doing that. Another way, of course, is to have more low-alcohol drinks being sold, lower alcohol drinks, particularly beers and ciders and so forth. That takes us into the UK Government's and particularly the Advertising Standards Authority's rules, which, at the moment, stop us promoting, if you like, better ways of drinking or alternative ways at least for people to be more aware of that. Is that something that he is encouraging the UK Government to have a discussion on, to go hand in hand with this legislation?
Diolch. Fe fydd yn gwybod, os gallwn, drwy'r Bil hwn a chamau eraill, leihau faint o alcohol cryf y mae pobl yn ei yfed a symud pobl—os gallaf ei roi mewn ffordd gwmpasog—at ffyrdd iach o yfed, byddwn wedi llwyddo i leihau'r niwed a ddaw o yfed alcohol. Mae'r Bil yn un ffordd o wneud hynny. Ffordd arall, wrth gwrs, yw sicrhau bod mwy o ddiodydd alcohol isel yn cael eu gwerthu, diodydd alcohol is, yn enwedig cwrw a seidr ac ati. Mae hynny'n mynd â ni at reolau Llywodraeth y DU a'r Awdurdod Safonau Hysbysebu yn enwedig, sydd, ar hyn o bryd, yn ein hatal rhag hyrwyddo, os mynnwch, ffyrdd gwell o yfed neu ffyrdd amgen o leiaf i bobl fod yn fwy ymwybodol o hynny. A yw hynny'n rhywbeth y mae'n annog Llywodraeth y DU i gael trafodaeth yn ei gylch, i fynd law yn llaw â'r ddeddfwriaeth hon?
Yes. We've already written to the Advertising Standards Authority about a range of matters, and officials do continue to have a dialogue, not just about this Bill but about a wider suite of measures to try and change individual behaviour, but also within the alcohol industry itself, because it's actually not that long ago that most beers, lagers and ciders sold in pubs were significantly less strong than they are now. They're about 20 per cent stronger on a regular basis now in every pub that we drink in. And referring to the figures on health inequalities, we should not simply stand by and ignore that level of health inequality that already exists.
Last Thursday, we completed Stage 2 proceedings on this Bill, and I have listened carefully to the debates that we have had so far, and I do plan to work with Members in other parties over the coming weeks to see where we can work together to address some of the issues raised, particularly around the need to promote awareness of the legislation and post-legislative scrutiny. Members will, of course, have a further opportunity to debate the Bill at Stage 3 and a final vote at Stage 4.
Minimum pricing for alcohol is not a silver bullet. It is part of our wider approach to reduce alcohol consumption and to promote a healthier relationship with alcohol. We should use all levers available to us to support people in Wales to develop that healthier relationship with alcohol and end the sad reality that far too many people die from drink.
Minimum pricing is both novel and groundbreaking, and it can, of course, divide opinion. That is exactly why we have included sunset and review provisions in the Bill, and they have been widely endorsed and I'm sure, as Suzy Davies indicated, we'll continue to debate them throughout Stage 3. I look forward to Stage 3, Llywydd, and hopefully Stage 4, and the continued scrutiny of this significant piece of public health legislation.
Ydy. Rydym eisoes wedi ysgrifennu at yr Awdurdod Safonau Hysbysebu am amrywiaeth o faterion, ac mae swyddogion yn parhau i gael deialog, nid yn unig ynglŷn â'r Bil hwn ond ynglŷn â chyfres ehangach o gamau i geisio newid ymddygiad unigolion, ond hefyd o fewn y diwydiant alcohol ei hun, oherwydd mewn gwirionedd nid oes cymaint â hynny o amser er pan oedd y rhan fwyaf o'r cwrw, y lager a'r seidr a werthid mewn tafarnau gryn dipyn yn llai cryf nag y maent yn awr. Maent oddeutu 20 y cant yn gryfach yn rheolaidd bellach ym mhob tafarn y byddwn yn yfed ynddi. Ac i gyfeirio at y ffigurau ar anghydraddoldebau iechyd, ni ddylem adael i hynny ddigwydd ac anwybyddu'r lefel honno o anghydraddoldeb iechyd sydd eisoes yn bodoli.
Ddydd Iau diwethaf, fe gwblhawyd trafodion Cyfnod 2 ar y Bil hwn, a gwrandewais yn ofalus ar y dadleuon a gawsom hyd yma, ac rwy'n bwriadu gweithio gydag Aelodau yn y pleidiau eraill dros yr wythnosau nesaf i weld lle y gallwn weithio gyda'n gilydd i fynd i'r afael â rhai o'r materion sy'n codi, yn enwedig ar yr angen i hyrwyddo ymwybyddiaeth o'r ddeddfwriaeth a gwaith craffu ar ôl deddfu. Bydd yr Aelodau, wrth gwrs, yn cael cyfle pellach i drafod y Bil yng Nghyfnod 3 a phleidlais derfynol yng Nghyfnod 4.
Nid yw isafbris am alcohol yn ateb i bob dim. Mae'n rhan o'n dull ehangach i gyfyngu ar faint o alcohol a yfir ac i hyrwyddo perthynas iachach ag alcohol. Dylem ddefnyddio'r holl ddulliau sydd ar gael i ni i gynorthwyo pobl yng Nghymru i ddatblygu'r berthynas iach honno ag alcohol a rhoi diwedd ar y realiti trist fod llawer gormod o bobl yn marw oherwydd eu bod yn yfed gormod.
Mae gosod isafbris yn ateb newydd ac arloesol, ac wrth gwrs, mae'r farn yn ei gylch yn gallu bod yn rhanedig. Dyna'n union pam ein bod wedi cynnwys darpariaethau machlud ac adolygu yn y Bil, ac maent wedi cael eu cymeradwyo'n eang ac rwy'n siŵr, fel y nododd Suzy Davies, y byddwn yn parhau i ddadlau yn eu cylch drwy gydol Cyfnod 3. Edrychaf ymlaen at Gyfnod 3, Lywydd, a Chyfnod 4 gobeithio, a pharhau i graffu ar y ddeddfwriaeth iechyd y cyhoedd arwyddocaol hon.
Galwaf ar Neil Hamilton i ymateb i’r ddadl.
I call Neil Hamilton to reply to the debate.
Diolch yn fawr, Llywydd. Well, it's been an interesting debate and I'm grateful to everybody who took part, especially the two Members who supported the motion—my colleague Gareth Bennett and Neil McEvoy on the other side of the Chamber. I think that Neil McEvoy did make an important point that we in this house are legislating for others, and there is a general attitude, I think, that we know best and we know what's best for the masses. That's true of all what we might call 'nanny state' innovations of this kind. We can apply the same logic, of course, to other unhealthy practices, like eating too much fatty food or fast food. We could apply the same argument to participation in dangerous sports and all sorts of other activities as well that could produce harm to individuals and a cost to society, but in a free society I think we should be very slow to use legislative powers in order to do that.
I do have a great deal of sympathy with the Plaid amendments. Apart from 'delete all', we can support them. Of course it's sensible that we should have proper evaluation of the effects of this legislation and have the best possible data that is available before it is finally put on the statute book—a point that was made by Rhun ap Iorwerth and Simon Thomas, and very sensible points they are. Modelling will only take you so far, because it's a case of garbage in and garbage out. And in the case of studies mentioned by Dai Lloyd like the Saskatchewan study, the situation in Canada is very different because they have a state alcohol monopoly and the state has powers of control over the access to alcohol in a way that it doesn't have here. So, these international comparisons do have to be treated with a certain degree of circumspection.
Rhun ap Iorwerth hinted in his contribution that, as far as Plaid Cymru is concerned, this 50p minimum unit price that has been suggested is too low and we need to think about having a much higher figure than that—
Diolch yn fawr, Lywydd. Wel, mae hi wedi bod yn ddadl ddiddorol ac rwy'n ddiolchgar i bawb a gymerodd ran, yn enwedig y ddau Aelod a gefnogodd y cynnig—fy nghyd-Aelod Gareth Bennett a Neil McEvoy ar yr ochr arall i'r Siambr. Rwy'n credu bod Neil McEvoy wedi gwneud pwynt pwysig ein bod yn y tŷ hwn yn deddfu ar ran pobl eraill, a cheir agwedd gyffredinol, rwy'n credu, mai ni sy'n gwybod orau a ni sy'n gwybod beth sydd orau i'r bobl. Mae hynny'n wir am bob dim y gallem ei alw'n gynlluniau 'gwladwriaeth faldodus' o'r fath. Gallwn gymhwyso'r un rhesymeg, wrth gwrs, i arferion afiach eraill, megis bwyta gormod o fwyd brasterog neu fwyd cyflym. Gellid cymhwyso'r un ddadl i gymryd rhan mewn chwaraeon peryglus a phob math o weithgareddau eraill yn ogystal a allai greu niwed i unigolion a chost i gymdeithas, ond mewn cymdeithas rydd rwy'n credu y dylem fod yn araf iawn i ddefnyddio pwerau deddfwriaethol er mwyn gwneud hynny.
Mae gennyf lawer iawn o gydymdeimlad â gwelliannau Plaid Cymru. Ar wahân i'r cymal 'dileu popeth', gallwn eu cefnogi. Wrth gwrs, mae'n synhwyrol inni gael gwerthusiad priodol o effeithiau'r ddeddfwriaeth hon a'r data gorau posibl sydd ar gael cyn ei roi ar y llyfr statud yn y pen draw—pwynt a wnaed gan Rhun ap Iorwerth a Simon Thomas, ac maent yn bwyntiau synhwyrol iawn. Ni fydd modelu ond yn mynd â chi hyd at ryw bwynt, gan ei fod yn achos o sothach i mewn a sothach allan. Ac yn achos yr astudiaethau a grybwyllwyd gan Dai Lloyd megis astudiaeth Saskatchewan, mae'r sefyllfa yng Nghanada'n wahanol iawn oherwydd mae ganddynt fonopoli gwladwriaethol ar alcohol ac mae gan y wladwriaeth bwerau i reoli mynediad at alcohol mewn ffordd nad oes ganddi yma. Felly, rhaid arfer rhyw gymaint o bwyll wrth wneud y cymariaethau rhyngwladol hyn.
Awgrymodd Rhun ap Iorwerth yn ei gyfraniad, o ran Plaid Cymru, fod yr isafbris o 50c fesul uned a awgrymwyd yn rhy isel ac mae angen inni feddwl am gael pris llawer uwch na hynny—
Will you take an intervention? I said the complete opposite, actually.
A wnewch chi dderbyn ymyriad? Dywedais y gwrthwyneb yn llwyr, mewn gwirionedd.
I misunderstood in that case, but that was what I thought was the gravamen of your remarks.
Nobody's arguing that demand can't be influenced by price, and therefore the higher the tax, at certain levels, there's bound to be an impact on demand. But the key question is: who is going to be most affected by the increase in the price? Is it going to be people who are moderate drinkers or only occasional drinkers or those who have a greater dependence on alcohol? I'm not talking just about alcoholics here, I'm talking about people for whom alcohol matters more in their daily lives as a form of amusement, entertainment, enjoyment—call it what you will—than others. It seems to be vanishingly implausible that, at a level of 50p per unit price minimum, there's going to be any substantial inroad to the number of people who are described as hazardous drinkers.
The official definition of 'binge drinking', let me say, is somebody who is a male and drinks eight units per day, which is the equivalent of five glasses of wine. So, if you have five glasses of wine in one session, I'm afraid you are a binge drinker according to the official statisticians, and these are the figures that the Government relies on. So, when we're talking about hazardous drinking, we have to recognise that this is a very subjective term. I don't, personally, believe that drinking five glasses of wine exposes me, in reality, to any hazards at all. I probably drink that most days, actually—I'll happily admit—and it doesn't make me any less coherent or worth listening to. Perhaps, in fact, it makes me more worth listening to.
John Griffiths described, in the course of his speech, some of the ill effects of alcohol, the same as Dai Lloyd, who spoke eloquently about the medical aspects of excessive alcohol consumption, but that really isn't the issue here. The issue is whether this legislation is well enough targeted and going to be effective to produce the results that they would like to see. I think, what we're dealing with here are cultural problems more than economic problems, and attitudes towards alcohol and the speed at which you consume it are very important in the mix of argument here. I see no reason why the general public, for whom alcohol is not a problem—they don't create problems for society generally—should have to pay more for their enjoyment in order to have a very, very moderate or minor impact upon the statistics.
Fe gamddeallais felly, ond dyna y credais oedd hanfod eich sylwadau.
Nid oes neb yn dadlau na all y pris ddylanwadu ar y galw, ac felly po uchaf y dreth, ar rai lefelau, mae'n sicr y bydd yna effaith ar y galw. Ond y cwestiwn allweddol yw: pwy yr effeithir arnynt fwyaf gan y cynnydd yn y pris? Ai pobl sy'n yfwyr cymedrol neu yfwyr achlysurol yn unig neu rai sydd â mwy o ddibyniaeth ar alcohol? Nid wyf yn sôn am alcoholigion yn unig yma, rwy'n sôn am bobl y mae alcohol yn golygu mwy yn eu bywydau bob dydd fel math o ddifyrrwch, adloniant, mwynhad—gallwch ei alw'n beth bynnag a fynnwch—nag eraill. Mae'n ymddangos bron yn anghredadwy fod lefel o 50c o isafbris fesul uned yn mynd i arwain at unrhyw welliant sylweddol yn nifer y bobl sy'n cael eu disgrifio fel rhai sy'n yfed i raddau peryglus.
Y diffiniad swyddogol o 'oryfed', gadewch imi ddweud, yw rhywun sy'n ddyn ac yn yfed wyth uned y dydd, sy'n cyfateb i bum gwydraid o win. Felly, os ydych yn cael pum gwydraid o win mewn un sesiwn, mae arnaf ofn eich bod yn goryfed yn ôl yr ystadegwyr swyddogol, a dyma'r ffigurau y mae'r Llywodraeth yn dibynnu arnynt. Felly, pan fyddwn yn sôn am yfed peryglus, rhaid inni gydnabod bod hwn yn derm goddrychol iawn. Yn bersonol, nid wyf yn credu bod yfed pum gwydraid o win, mewn gwirionedd, yn fy rhoi mewn unrhyw berygl o gwbl. Mae'n debyg fy mod yn yfed hynny y rhan fwyaf o ddiwrnodau, mewn gwirionedd—rwy'n fodlon cyfaddef—ac nid yw'n fy ngwneud yn llai dealladwy neu'n llai o werth gwrando arnaf. Efallai, mewn gwirionedd, ei fod yn fy ngwneud yn fwy o werth gwrando arnaf.
Yn ystod ei araith, disgrifiodd John Griffiths rai o effeithiau gwael alcohol, fel y gwnaeth Dai Lloyd a siaradodd yn huawdl am agweddau meddygol yfed gormod o alcohol, ond nid dyna yw'r broblem yma. Y broblem yw a yw'r ddeddfwriaeth hon wedi ei thargedu'n ddigon da ac yn mynd i lwyddo i gynhyrchu'r canlyniadau y byddent yn hoffi eu gweld. Rwy'n credu mai'r hyn rydym yn ymdrin ag ef yma yw problemau diwylliannol yn fwy na phroblemau economaidd, ac mae agweddau tuag at alcohol a pha mor gyflym yr ydych yn ei yfed yn bwysig iawn yng nghymysgedd y ddadl yma. Nid wyf yn gweld unrhyw reswm pam y dylai'r cyhoedd yn gyffredinol, nad yw alcohol yn broblem iddynt—nid ydynt yn creu problemau i gymdeithas yn gyffredinol—orfod talu mwy am eu mwynhad er mwyn cael effaith gymedrol iawn neu fach ar yr ystadegau.
Rhun ap Iorwerth a gododd—
Rhun ap Iorwerth rose—
Do I have time to give way, Llywydd? I'm happy to. I think not. I would like to have given way, but I'm afraid I can't.
Suzy Davies asked me why we're having this debate again, when we've already had a general debate on the Bill. But, there is a need, I think, to continue to argue the general case for this Bill, even though there will be other opportunities in the passage of the legislation. This is our motion. It expresses what we think are the main points and if it were to pass, then it would, of course, kibosh the Bill. It isn't going to pass, I recognise that, but nevertheless, the arguments that I've made today, I think, are worth repeating. And with that, I encourage as many Members as possible to join us.
A oes gennyf amser i ildio, Lywydd? Rwy'n hapus i wneud. Nid wyf yn credu. Buaswn wedi hoffi ildio, ond yn anffodus, ni allaf wneud hynny.
Gofynnodd Suzy Davies imi pam ein bod yn cael y ddadl hon eto, a ninnau eisoes wedi cael dadl gyffredinol ar y Bil. Ond rwy'n credu bod angen parhau i ddadlau'r achos cyffredinol dros y Bil hwn, er y bydd cyfleoedd eraill yn ystod hynt y ddeddfwriaeth. Ein cynnig ni yw hwn. Mae'n mynegi beth y credwn yw'r prif bwyntiau a phe bai'n pasio, byddai'n rhoi diwedd ar y Bil wrth gwrs. Nid yw'n mynd i basio, rwy'n cydnabod hynny, ond serch hynny, credaf fod y dadleuon a wneuthum heddiw yn werth eu hailadrodd. A chyda hynny, rwy'n annog cymaint o'r Aelodau â phosibl i ymuno â ni.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion without amendment. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting under this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Dyma ni'n cyrraedd y cyfnod pleidleisio. Oni bai fod tri Aelod yn dymuno imi ganu'r gloch, rydw i'n symud yn syth i'r bleidlais. Ac felly, mae'r bleidlais gyntaf ar ddadl y Ceidwadwyr Cymreig ar y treth trafodiadau tir ar dir masnachol. Rydw i'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 14, dau yn ymatal, 33 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y cynnig.
We now reach voting time. Unless three Members wish for the bell to be rung, I will proceed directly to the vote. The first vote is on the Welsh Conservatives' debate on the land transaction tax on commercial land. I call for a vote on the motion tabled in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. In favour 14, two abstentions, 33 against. Therefore, the motion is not agreed.
NDM6719 - Dadl y Ceidwadwyr Cymreig: Cynnig heb ei ddiwygio: O blaid: 14, Yn erbyn: 33, Ymatal: 2
Gwrthodwyd y cynnig
NDM6719 - Welsh Conservatives debate: Motion without amendment: For: 14, Against: 33, Abstain: 2
Motion has been rejected
Gwelliant 1. Galwaf am bleidlais ar welliant 1 a gyflwynwyd yn enw Julie James. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 25, 12 yn ymatal, 12 yn erbyn. Felly, derbyniwyd gwelliant 1.
Amendment 1. I call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Julie James. Open the vote. Close the vote. In favour 25, 12 abstentions, 12 against. Therefore, amendment 1 is agreed.
NDM6719 - Dadl y Ceidwadwyr Cymreig: Gwelliant 1: O blaid: 25, Yn erbyn: 12, Ymatal: 12
Derbyniwyd y gwelliant
NDM6719 - Welsh Conservatives debate: Amendment 1: For: 25, Against: 12, Abstain: 12
Amendment has been agreed
Gwelliant 2. Galwaf am bleidlais ar welliant 2, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 49, neb yn ymatal nag yn erbyn. Mae gwelliant 2 yn cael ei dderbyn.
Amendment 2. I call for a vote on amendment 2, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. In favour 49, no abstentions, none against. Therefore amendment 2 is agreed.
NDM6719 - Dadl y Ceidwadwyr Cymreig: Gwelliant 2: O blaid: 49, Yn erbyn: 0, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
NDM6719 - Welsh Conservatives debate: Amendment 2: For: 49, Against: 0, Abstain: 0
Amendment has been agreed
Gwelliant 3. Galwaf am bleidlais ar welliant 3, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 49, neb yn ymatal nag yn erbyn. Derbyniwyd gwelliant 3.
Amendment 3. I call for a vote on amendment 3, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. In favour 49, no absentions, none against. Therefore, amendment 3 is agreed.
NDM6719 - Dadl y Ceidwadwyr Cymreig: Gwelliant 3: O blaid: 49, Yn erbyn: 0, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
NDM6719 - Welsh Conservatives debate: Amendment 3: For: 49, Against: 0, Abstain: 0
Amendment has been agreed
Galwaf am bleidlais, felly, ar y cynnig wedi'i ddiwygio.
I now call for a vote on the motion as amended.
Cynnig NDM6719 fel y'i diwygiwyd:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn nodi:
a) Y cymeradwywyd y cyfraddau a’r bandiau ar gyfer y dreth trafodiadau tir gan y Cynulliad Cenedlaethol ar 30 Ionawr 2018, na wnaeth unrhyw un o Aelodau’r Cynulliad bleidleisio yn eu herbyn, ac y daeth y cyfraddau a’r bandiau yn weithredol ar 1 Ebrill 2018.
b) Nad oedd treth dir y dreth stamp yn daladwy wrth brynu gorsaf fysiau Caerdydd ac y byddai’r gwerthiant wedi’i eithrio rhag y dreth trafodiadau tir pe bai wedi’i gwblhau o dan y gyfundrefn honno.
Yn croesawu pwerau newydd sydd gan y Cynulliad i newid cyfraddau trethi yn ôl galw economaidd, cymdeithasol ac amgylcheddol Cymru.
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyflymu ei gwaith i adolygu'r holl drethi sy'n gysylltiedig ag eiddo.
Motion NDM6719 as amended:
To propose that the National Assembly for Wales:
Notes that:
a) The rates and bands for land transaction tax were approved by the National Assembly on 30 January 2018, with no Assembly Members voting against, and that the rates and bands came into effect on 1 April 2018.
b) The purchase of Cardiff bus station was not liable for any stamp duty land tax and would have been exempt from land transaction tax if the sale was completed under that regime.
Welcomes the Assembly's new powers to vary tax rates according to Wales's economic, social and environmental needs.
Calls on the Welsh Government to expedite its work to review all property-related taxes.
Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 37, neb yn ymatal, 12 yn erbyn. Felly, derbyniwyd y cynnig wedi'i ddiwygio.
Open the vote. Close the vote. In favour 37, no absentions, 12 against. Therefore the motion as amended is agreed.
NDM6719 - Dadl y Ceidwadwyr Cymreig: Cynnig fel y'i diwygiwyd: O blaid: 37, Yn erbyn: 12, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig fel y'i diwygiwyd
NDM6719 - Welsh Conservatives debate: Motion as amended: For: 37, Against: 12, Abstain: 0
Motion as amended has been agreed
Mae'r bleidlais nesaf ar ddadl UKIP ar isafbris am alcohol. Rydw i'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Neil Hamilton. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid pump, neb yn ymatal, 44 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y cynnig.
The next vote is on the UKIP debate on a minimum price for alcohol. I call for a vote on the motion tabled in the name of Neil Hamilton. Open the vote. Close the vote. In favour five, no absentions, 44 against. Therefore the motion is not agreed.
NDM6718 - Dadl Plaid Annibyniaeth y Deyrnas Unedig: Cynnig heb ei ddiwygio: O blaid: 5, Yn erbyn: 44, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y cynnig
NDM6718 - United Kingdom Independence Party debate: Motion without amendment: For: 5, Against: 44, Abstain: 0
Motion has been rejected
Gwelliant 1. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol. Galwaf am bleidlais ar welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 11, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 1 yn cael ei wrthod.
Amendment 1. If amendment 1 is agreed, amendments 2 and 3 will be deselected. I call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. In favour 11, no absentions, 38 against. Therefore, amendment 1 is not agreed.
NDM6718 - Dadl Plaid Annibyniaeth y Deyrnas Unedig: Gwelliant 1: O blaid: 11, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM6718 - United Kingdom Independence Party debate: Amendment 1: For: 11, Against: 38, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 2, ac os derbynnir gwelliant 2, caiff gwelliant 3 ei ddad-ddethol. Galwaf am bleidlais ar welliant 2, a gyflwynwyd yn enw Julie James. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 34, neb yn ymatal, 15 yn erbyn. Ac felly derbyniwyd gwelliant 2.
Amendment 2, and, if amendment 2 is agreed, amendment 3 will be deselected. I call for a vote on amendment 2, tabled in the name of Julie James. Open the vote. Close the vote. In favour 34, no absentions, 15 against. Therefore, amendment 2 is agreed.
NDM6718 - Dadl Plaid Annibyniaeth y Deyrnas Unedig: Gwelliant 2: O blaid: 34, Yn erbyn: 15, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
NDM6718 - United Kingdom Independence Party debate: Amendment 2: For: 34, Against: 15, Abstain: 0
Amendment has been agreed
Cafodd gwelliant 3 ei ddad-ddethol.
Amendment 3 deselected.
Gwelliant 3 wedi'i ddad-ddethol, ac felly galwaf nawr am bleidlais ar y cynnig wedi'i ddiwygio.
Amendment 3 is deselected, and so I now call for a vote on the motion as amended.
Cynnig NDM6718 fel y'i diwygiwyd:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi'r problemau a achosir gan ddefnyddio alcohol mewn ffordd niweidiol a'r effaith difrodol y caiff camddefnyddio sylweddau ar deuluoedd a chymunedau.
2. Yn nodi Bil Iechyd y Cyhoedd (Isafbris am Alcohol) (Cymru) y mae’r Cynulliad Cenedlaethol yn craffu arno ar hyn o bryd.
3. Yn nodi bod yr isafbris uned arfaethedig am alcohol yn un o blith sawl mesur gan Lywodraeth Cymru i fynd i’r afael â’r niwed sy’n gysylltiedig â defnydd peryglus a niweidiol o alcohol yng Nghymru.
4. Yn nodi’r pecyn gwerth £50 miliwn o gymorth ar gyfer pobl sydd â phroblemau alcohol a defnyddio sylweddau yng Nghymru bob blwyddyn.
Motion NDM6718 as amended:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes the problems caused by the harmful consumption of alcohol and the damaging impact that substance misuse has on families and communities.
2. Notes the Public Health (Minimum Price for Alcohol) (Wales) Bill which is currently being scrutinised by the National Assembly.
3. Notes a proposed minimum unit price for alcohol is only one of the Welsh Government’s measures to tackle the harms associated with harmful and hazardous alcohol use in Wales.
4. Notes the £50m package of support for people with alcohol and substance use problems in Wales every year.
Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 36, wyth yn ymatal, pump yn erbyn. Felly, derbyniwyd y cynnig wedi'i ddiwygio.
Open the vote. Close the vote. In favour 36, eight absentions, five against. Therefore, the motion as amended is agreed.
NDM6718 - Dadl Plaid Annibyniaeth y Deyrnas Unedig: Cynnig fel y'i diwygiwyd: O blaid: 36, Yn erbyn: 5, Ymatal: 8
Derbyniwyd y cynnig fel y'i diwygiwyd
NDM6718 - United Kingdom Independence Party debate: Motion as amended: For: 36, Against: 5, Abstain: 8
Motion as amended has been agreed
Os gwnaiff pawb adael y Siambr yn dawel ac yn gyflym; mae un eitem o fusnes i'w chwblhau eto, a'r ddadl fer yw honno.
If those leaving the Chamber would please do so quietly and quickly; we have one item of business to complete, and that is the short debate.
Mae'r ddadl fer yn cael ei chynnig gan David Melding, tai yn Cymoedd—treftadaeth y mae gwerth buddsoddi ynddi. Ac rydw i'n galw ar David Melding.
The short debate is proposed by David Melding, Valleys housing—a heritage worth investing in. And I call on David Melding.
Diolch yn fawr, Llywydd.
Thank you, Llywydd.
Tawelwch. Tawelwch yn y Siambr, plis. David Melding.
Silence. Silence in the Chamber, please. David Melding.
History, geography and the rapid expansion of extractive industries, especially coal, have combined to produce a unique built environment in Wales, and I'm pleased to introduce this debate this evening. I'm also pleased to allow Hefin David and Suzy Davies to have a minute of my time.
The terraced housing of the industrial period is present in other parts of the UK, but not in the concentration found in the Glamorgan and Gwent Valleys in particular. It was the product of the rapid urbanisation that accompanied the discovery of the south Wales coalfield. South Wales was the Kuwait of coal, according to one historian, and the coalfield produced just the sort of coal that the nineteenth century required: anthracite for heating; steam coal for locomotion. These were the central parts of the industrial revolution.
In 1851, only 951 people lived in the Rhondda Valleys. By 1881, the figure was 55,000, and, by 1921, 167,000—more than Cardiganshire, Merionethshire and Montgomeryshire combined. Of course, the population growth experienced in the south Wales Valleys drew on rural migration, allowing many Welsh men and women to stay in Wales, if not in their county of birth, instead of, for instance, crossing the Atlantic. And this vast wave of economic migrants had to be housed. There developed, in response to the beautiful, even sublime, geography of the Valleys, something unique. I mean, of course, the ribbon pattern along soaring mountainsides that still today is a powerful and evocative image of Wales, matched only perhaps by the fortress castles of north Wales.
Mae hanes, daearyddiaeth ac ehangu cyflym diwydiannau echdynnol, yn enwedig glo, wedi cyfuno i lunio amgylchedd adeiledig unigryw yng Nghymru, ac rwy'n falch o gyflwyno'r ddadl hon heno. Rwyf hefyd yn falch o ganiatáu i Hefin David a Suzy Davies gael munud o fy amser.
Mae tai teras o'r cyfnod diwydiannol yn bresennol mewn rhannau eraill o'r DU, ond nid mewn crynodiadau o'r maint a welir ym Morgannwg a Chymoedd Gwent yn benodol. Mae'n gynnyrch y trefoli cyflym a ddaeth gyda darganfod maes glo de Cymru. De Cymru oedd Kuwait glo, yn ôl un hanesydd, a chynhyrchai'r maes glo yn union y math o lo yr oedd ei angen yn ystod y bedwaredd ganrif ar bymtheg: glo caled ar gyfer gwresogi; glo stêm ar gyfer symudedd. Roedd y rhain yn rhannau canolog o'r chwyldro diwydiannol.
Yn 1851, nid oedd ond 951 o bobl yn byw yng Nghymoedd y Rhondda. Erbyn 1881, roedd y ffigur yn 55,000, ac erbyn 1921, roedd yn 167,000—mwy na Cheredigion, sir Feirionnydd a sir Drefaldwyn gyda'i gilydd. Wrth gwrs, roedd y twf yn y boblogaeth a welwyd yng Nghymoedd de Cymru yn dibynnu ar fudo gwledig, a ganiataodd i lawer o Gymry aros yng Nghymru, os nad yn sir eu geni, yn hytrach na chroesi Môr yr Iwerydd er enghraifft. Ac roedd yn rhaid rhoi to uwchben y don enfawr hon o ymfudwyr economaidd. Datblygodd rhywbeth unigryw mewn ymateb i ddaearyddiaeth hardd, aruchel hyd yn oed, y Cymoedd. Yr hyn a olygaf, wrth gwrs, yw'r patrwm rhuban ar hyd ochrau'r mynyddoedd sy'n dal i fod hyd heddiw yn ddelwedd bwerus ac atgofus o Gymru, na cheir dim sy'n cyfateb iddynt heblaw cestyll gogledd Cymru o bosibl.
Daeth y Dirprwy Lywydd i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer took the Chair.
Terraced housing combined to make a unique succession of urban communities, villages almost, that contrasted sharply to nucleated urban development elsewhere. About 40 per cent of homes in Wales are terraces, and this will still amount to 28 per cent of our housing stock by 2050. This inheritance should be enthusiastically celebrated, rather than seen as an incubus or hangover from the industrial age. As the architect Andrew Sutton has written,
'the geography of the valleys' terrace housing clinging to the hillside meant that Wales never had the same density of back-to-back slums as there were in some English cities, and so they've remained desirable places to live with strong community spirit.... Indeed, if you were starting with a blank sheet and looking at ways to build on the steep slopes of south Wales, even today you probably couldn't come up with an idea better suited than the terraced house.'
End quote. There is much more than utility in favour of traditional Valleys housing, however. According to the architect Peter Ireland, and quoted in The Guardian:
'The most sustainable thing we can do is to not build new stuff.... I often say to a client, everything is an asset until we prove it otherwise.'
While I have not found any estimates for embedded carbon in terraced houses, it has been estimated that an old flour mill in Sydney saved 21,000 tonnes of carbon dioxide by avoiding demolition to become 47 studio flats, equivalent to keeping 5,000 cars off the road for a year. The Green Building Council of Australia encourages this approach on reuse and retrofitting. It is developing a building retrofit toolkit to improve energy efficiency, resilience and sustainability. The Welsh Government could usefully calculate the embedded carbon in the pre-1919 housing stock. We also need to restore the once commonplace skills and knowledge base necessary for the correct repair and maintenance of traditional buildings, such as the Valleys terraces.
While we inevitably think of coal when talking about Valleys housing, there is, in fact, a deeper heritage. The iron towns of the Heads of the Valleys, most notably Merthyr, set the trend for terraced housing. By the beginning of the nineteenth century, Merthyr had become the largest town in Wales, and by 1851 its population of 46,000 was twice that of Swansea and two and a half times that of Cardiff. The surviving houses of this period are every bit as important architecturally as the Royal Crescent in Bath, and I really do believe that. Chapel Row, Georgetown—you're now seeing some of these images on the montage—Coedcae Court, for example, again in Merthyr, roughly date from 1830.
Even more remarkable is the survival of Butetown in Rhymney, again built in the early 1800s and described by John Newman in his magisterial volume, Glamorgan, in the Buildings of Wales series, as
'reminiscent of James Adam's Lowther Village, Westmoreland'.
Its simple and classic details are outstanding.
It is apposite that, as we debate this unique heritage of Valleys housing, the Design Commission for Wales has today published a report on Merthyr, and I do encourage everyone to have a look at this. Based on the revival of Cyfarthfa castle and the estate east and west of the Taff, it sees this as an anchor project for a Valleys regional park. In time, this could become an extension of the World Heritage Site at Blaenavon. This is just the sort of vision that we need, and it would combine perfectly with the reassessment of the value of Valleys housing to the image and contemporary culture of Wales. I congratulate Geraint Talfan Davies and his team for developing this exciting project.
The Welsh Government does share much of this ambition, and the work of the Valleys taskforce is promising. Certainly, its work to improve skills could be an excellent way to enable retrofitting schemes to be expanded, and many more traditional terraced homes to become energy efficient. Likewise, helping to ensure that the south Wales metro provides excellent public transport services to our Valleys communities is another way to see their revival.
And we should not forget that industrial activity brought similar housing to communities in north Wales. On the montage is a photo of Nant Gwrtheyrn, which many Members will know as an innovative Welsh language and heritage centre. The village was built to serve the local quarry and was eventually closed in world war two. The cottages fell into disrepair and ruin before being restored with great skill and sensitivity more recently. And it's a wonderful example of what can be done with what seemed to be hopeless and derelict terracing.
Finally, let me finish with an eccentric example, but it also contains, I think, a warning. The Valleys have a rich heritage, and perhaps this is no better demonstrated than in the round houses of Glyntaff, Pontypridd, built by the truly astonishing Dr William Price as part of his development of a druidic museum. The museum itself, unfortunately, which was a larger round house, was demolished in 1950, and it is a reminder of the care we need to take to cherish this architecture and inheritance.
To conclude, it is time for us to appreciate the full value of the built environment developed in the nineteenth century. Much of it was humble, vernacular architecture, but always with the dignity that comes from the development of strong communities. The terraced housing in particular has stood the test of time and has served many generations. It is adaptable and sustainable because of its embedded carbon. Not only is it a heritage worth investing in, it is also a vital part of what makes Wales special and distinctive. Nearly all of the heavy industry that stimulated this, the greatest programme of building in our history, has gone. The houses, however, remain; let's celebrate this rich inheritance.
Cyfunodd tai teras i wneud cyfres unigryw o gymunedau trefol, pentrefi bron, a wrthgyferbynnai'n amlwg â datblygiadau trefol cnewyllol mewn mannau eraill. Mae oddeutu 40 y cant o gartrefi Cymru yn dai teras, a bydd yn dal i fod yn 28 y cant o'n stoc dai erbyn 2050. Dylid dathlu'r etifeddiaeth hon yn frwd, yn hytrach na'i gweld fel baich neu rywbeth sydd wedi goroesi o'r oes ddiwydiannol. Fel yr ysgrifennodd y pensaer Andrew Sutton,
golygai daearyddiaeth tai teras y Cymoedd a lynai at ochr y bryn na chafodd Cymru erioed yr un dwysedd o slymiau cefn wrth gefn ag a welwyd mewn rhai dinasoedd yn Lloegr, ac felly maent wedi parhau'n llefydd dymunol i fyw ynddynt gydag ysbryd cymunedol cryf... Yn wir, pe baech yn dechrau â thudalen wag ac yn edrych ar ffyrdd o adeiladu ar lethrau serth de Cymru, hyd yn oed heddiw mae'n debyg na allech feddwl am syniad mwy addas na'r tŷ teras.
Diwedd y dyfyniad. Mae yna lawer mwy na defnyddioldeb yn perthyn i dai traddodiadol y Cymoedd, fodd bynnag. Yn ôl y pensaer Peter Ireland, a ddyfynnwyd yn The Guardian:
Y peth mwyaf cynaliadwy y gallwn ei wneud yw peidio ag adeiladu stwff newydd... Rwy'n aml yn dweud wrth gleient fod popeth yn ased hyd nes y profwn fel arall.
Er nad wyf wedi canfod unrhyw amcangyfrifon o garbon corfforedig mewn tai teras, amcangyfrifwyd bod hen felin flawd yn Sydney wedi arbed 21,000 tunnell o garbon deuocsid drwy osgoi cael ei dymchwel i ddod yn 47 o fflatiau stiwdio, sy'n cyfateb i gadw 5,000 o geir oddi ar y ffordd am flwyddyn. Mae Cyngor Adeiladu Gwyrdd Awstralia yn annog y dull hwn o ailddefnyddio ac ôl-osod. Mae'n datblygu pecyn cymorth ôl-osod adeiladau i wella effeithlonrwydd ynni, gwydnwch a chynaliadwyedd. Gallai Llywodraeth Cymru gyfrifo'r carbon corfforedig yn y stoc dai cyn 1919. Hefyd, mae angen inni adfer y sgiliau a oedd unwaith yn gyffredin a'r sylfaen wybodaeth angenrheidiol ar gyfer cynnal a chadw adeiladau traddodiadol, megis terasau'r Cymoedd, yn y modd cywir.
Er ein bod yn anochel yn meddwl am lo wrth sôn am dai'r Cymoedd, mae yna dreftadaeth ddyfnach mewn gwirionedd. Dechreuodd trefi haearn Blaenau'r Cymoedd, Merthyr yn fwyaf nodedig, y duedd o adeiladu tai teras. Erbyn dechrau'r bedwaredd ganrif ar bymtheg, roedd Merthyr wedi dod yn dref fwyaf Cymru, ac erbyn 1851 roedd ei phoblogaeth o 46,000 ddwywaith cymaint ag un Abertawe a ddwywaith a hanner maint poblogaeth Caerdydd. Mae'r tai sydd wedi goroesi o'r cyfnod hwn lawn mor bwysig yn bensaernïol â'r Royal Crecscent yng Nghaerfaddon, ac rwy'n credu hynny o ddifrif. Mae Chapel Row, Georgetown—fe welwch rai o'r lluniau hyn yn y montage—Coedcae Court, er enghraifft, eto ym Merthyr, yn dyddio o 1830 yn fras.
Mae goroesiad Bute Town yn Rhymni hyd yn oed yn fwy rhyfeddol, man a adeiladwyd eto yn yr 1800au cynnar ac a ddisgrifiwyd gan John Newman yn ei gyfrol feistrolgar, Glamorgan, yn y gyfres Buildings of Wales, fel
man sy'n galw i gof Lowther Village gan James Adam yn Westmoreland.
Mae manylion syml a chlasurol y lle yn rhagorol.
Mae'n briodol, wrth inni drafod treftadaeth unigryw tai'r Cymoedd, fod Comisiwn Dylunio Cymru wedi cyhoeddi adroddiad ar Ferthyr Tudful heddiw, ac rwy'n annog pawb i edrych arno. Yn seiliedig ar adfywiad castell Cyfarthfa a'r ystâd i'r dwyrain ac i'r gorllewin o Afon Taf, mae'n gweld hwn fel prosiect angori ar gyfer parc rhanbarthol y Cymoedd. Gydag amser, gallai ddod yn estyniad i Safle Treftadaeth y Byd ym Mlaenafon. Dyma'n union y math o weledigaeth sydd ei hangen arnom, a byddai'n cyfuno'n berffaith ag ailasesiad o werth tai'r Cymoedd i ddelwedd a diwylliant cyfoes Cymru. Llongyfarchiadau i Geraint Talfan Davies a'i dîm am ddatblygu'r prosiect cyffrous hwn.
Mae Llywodraeth Cymru yn rhannu llawer o'r uchelgais hwn, ac mae gwaith tasglu'r Cymoedd yn addawol. Yn sicr, gallai ei waith ar wella sgiliau fod yn ffordd ardderchog o alluogi cynlluniau ôl-osod i ehangu, ac i lawer o dai teras mwy traddodiadol allu dod i wneud defnydd effeithlon o ynni. Yn yr un modd, mae helpu i sicrhau bod metro de Cymru yn darparu gwasanaethau trafnidiaeth gyhoeddus rhagorol i'n cymunedau yn y Cymoedd yn ffordd arall o sicrhau eu hadfywiad.
Ac ni ddylem anghofio bod gweithgarwch diwydiannol wedi dod â thai tebyg i gymunedau yng ngogledd Cymru. Ar y montage fe welwch lun o Nant Gwrtheyrn, y bydd llawer o'r Aelodau yn ei hadnabod fel canolfan iaith a threftadaeth arloesol. Adeiladwyd y pentref i wasanaethu'r chwarel leol ac yn y pen draw cafodd ei gau yn ystod yr ail ryfel byd. Dadfeiliodd y bythynnod yn adfeilion cyn cael eu hadfer yn fedrus a sensitif iawn yn fwy diweddar. Ac mae'n enghraifft wych o'r hyn y gellir ei wneud gyda'r hyn sy'n ymddangos yn rhesi anobeithiol a diffaith o dai teras.
Yn olaf, gadewch imi orffen gydag enghraifft ecsentrig, ond mae hefyd yn cynnwys rhybudd, rwy'n credu. Mae gan y Cymoedd dreftadaeth gyfoethog, ac efallai na cheir enghraifft well o hyn na thai crwn Glyntaf, Pontypridd, a adeiladwyd gan y Dr William Price rhyfeddol yn rhan o'i ddatblygiad ar gyfer amgueddfa dderwyddon. Yn anffodus, dymchwelwyd yr amgueddfa ei hun, sef tŷ crwn mwy o faint, yn 1950, ac mae'n ein hatgoffa o'r gofal sydd angen inni ei roi i drysori'r bensaernïaeth a'r etifeddiaeth hon.
I gloi, mae'n bryd inni sylweddoli gwerth llawn yr amgylchedd adeiledig a ddatblygwyd yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Pensaernïaeth ostyngedig, gynhenid oedd llawer ohoni, ond roedd hi bob amser yn meddu ar yr urddas a ddaw o ddatblygiad cymunedau cryf. Mae'r tai teras yn arbennig wedi gwrthsefyll prawf amser ac wedi gwasanaethu sawl cenhedlaeth. Maent yn hyblyg a chynaliadwy oherwydd eu carbon corfforedig. Nid yn unig y mae'n dreftadaeth sy'n werth buddsoddi ynddi, mae hefyd yn rhan hanfodol o'r hyn sy'n gwneud Cymru'n arbennig ac yn unigryw. Mae bron bob un o'r diwydiannau trwm a ysgogodd hyn, y rhaglen adeiladu fwyaf yn ein hanes, wedi mynd. Fodd bynnag, erys y tai; gadewch inni ddathlu'r etifeddiaeth gyfoethog hon.
I had no idea what I was going to say until I'd heard what David Melding had to say. And what a wonderful, evocative and living picture that you've presented of my home community. I went to school in Heolddu in Bargoed and would walk up the side of the mountain to the school at the top of the mountain and see these wonderful terraced houses. I've talked about Bargoed, but also Penpedairheol, the village I grew up in, Gilfach, and also Senghenydd and Abertridwr also have these wonderful houses. I worry about Senghenydd and Abertridwr particularly, as being tucked away, away from the main area of work. My dream would be to see people travelling north again to work, whereas now they travel south. I want to see that economic regeneration you talk about, which is why the Valleys taskforce is so important. And also I have to add a critique a little of the Welsh Government strategy of a five-year housing land supply at all costs, settling the demand side without considering enough need. And the area that you talked about, David Melding, is that area of need. That's where we need to build houses, where we need to see our small firms growing and building houses, so that we can break this cartel that the big four housing companies have. And I think that is why we find it difficult to deliver the kind of housing that you're talking about now. I want to see that, and more power to you, and what a lovely speech.
Nid oedd gennyf syniad beth oeddwn yn mynd i'w ddweud hyd nes i mi glywed yr hyn a oedd gan David Melding i'w ddweud. Ac am ddarlun gwych, atgofus a byw a gyflwynwyd gennych o'r gymuned sy'n gartref i mi. Euthum i'r ysgol yn Heol-ddu ym Margoed a byddwn yn cerdded ar hyd ochr y mynydd i'r ysgol ar ben y mynydd ac yn gweld y tai teras hyfryd hyn. Rwyf wedi sôn am Fargoed, ond hefyd am Benpedairheol, y pentref lle y cefais fy magu a Gilfach, ac mae'r tai gwych hyn gan Senghennydd ac Abertridwr hefyd. Rwy'n poeni am Senghennydd ac Abertridwr yn arbennig, gan eu bod yn swatio, i ffwrdd o'r prif fannau gwaith. Fy mreuddwyd fyddai gweld pobl yn teithio tua'r gogledd unwaith eto i weithio, ond bellach maent yn teithio tua'r de. Rwyf am weld yr adfywio economaidd y siaradwch amdano, a dyna pam y mae tasglu'r Cymoedd mor bwysig. Hefyd, rhaid i mi ychwanegu beirniadaeth fach o strategaeth Llywodraeth Cymru o gyflenwi tir ar gyfer tai bob pum mlynedd ar bob cyfrif, gan setlo ochr y galw heb ystyried angen digonol. A'r ardal y sonioch chi amdani David Melding, yw'r ardal honno o angen. Dyna ble y mae angen inni adeiladu tai, ble y mae angen inni weld ein cwmnïau bach yn tyfu ac yn adeiladu tai, fel y gallwn dorri'r cartél sydd gan y pedwar cwmni tai mawr. A dyna pam ein bod yn ei chael hi'n anodd darparu'r math o dai y soniwch amdanynt yn awr. Rwyf am weld hynny, a phob llwyddiant i chi, ac am araith hyfryd.
I just echo everything that you've just said there; it was a pleasure to listen to that, David. Actually, your comments about the crescent in Bath I particularly liked, and it made me look at—I remember seeing it on Facebook actually and I just managed to find it as Hefin was speaking—Crescent Street in Merthyr Vale. It's a crescent full of the type of houses you've been talking about, and every single one of them—I can see the picture here—has been closed down; all the windows are closed up and they're going to be demolished, basically, and I think that's one of the saddest pictures I've seen in a long time. The reason I wanted to speak to you today is because some of these houses, or these types of houses, I think could be saved using Help to Buy in Wales. I think you said that we don't really need to build new stuff all the time. Help to Buy would not only bring some of these houses back into use, particularly for first-time buyers, of course, but it would be targeting small and medium-sized builders and building enterprises rather than the big six, who, of course, are benefiting mainly from Help to Buy as it currently stands. Thank you very much.
Rwyf am ategu popeth a ddywedoch yn awr; roedd yn bleser gwrando ar hynny, David. Mewn gwirionedd, roeddwn yn arbennig o hoff o'ch sylwadau am y cilgant yng Nghaerfaddon, a gwnaeth i mi ystyried—cofiaf i mi ei weld ar Facebook mewn gwirionedd a llwyddais i ddod o hyd iddo fel yr oedd Hefin yn siarad—Crescent Street yn Ynysowen. Mae'n gilgant llawn o'r math o dai rydych wedi bod yn siarad amdanynt, a phob un ohonynt—gallaf weld y darlun yma—wedi cau; mae'r ffenestri i gyd wedi'u bordio ac maent yn mynd i gael eu dymchwel, yn y bôn, a chredaf ei fod yn un o'r lluniau tristaf a welais ers amser maith. Y rheswm yr oeddwn eisiau siarad â chi heddiw yw fy mod yn credu y gellid achub rhai o'r tai hyn, neu'r mathau hyn o dai, drwy ddefnyddio Cymorth i Brynu yng Nghymru. Rwy'n credu eich bod wedi dweud nad oes angen inni adeiladu pethau newydd drwy'r amser mewn gwirionedd. Byddai Cymorth i Brynu nid yn unig yn dod â rhai o'r tai hyn yn ôl i ddefnydd, yn enwedig ar gyfer prynwyr tro cyntaf, wrth gwrs, ond byddai'n targedu adeiladwyr bach a chanolig a mentrau adeiladu yn hytrach na'r chwe chwmni mawr, sydd, wrth gwrs, yn elwa'n bennaf o Cymorth i Brynu fel y mae ar hyn o bryd. Diolch yn fawr iawn.
Thank you. Can I now call on the Minister for Housing and Regeneration to reply to the debate? Rebecca Evans.
Diolch. A gaf fi alw yn awr ar y Gweinidog Tai ac Adfywio i ymateb i'r ddadl? Rebecca Evans.
Thank you very much. I do welcome this debate, and it was indeed a real pleasure to listen to. And I do wholeheartedly agree with you that Valleys housing is a heritage worth investing in and to be enthusiastically celebrated, as David Melding said.
Diolch yn fawr iawn. Rwy'n croesawu'r ddadl hon, ac roedd yn bleser gwirioneddol gwrando arni. Ac rwy'n cytuno'n llwyr â chi fod tai'r Cymoedd yn dreftadaeth sy'n werth buddsoddi ynddi a'i dathlu'n frwd, fel y dywedodd David Melding.
Our Valleys housing is an important legacy, one which we as a Government will continue to protect and enhance. It has its own special character, one that comes from the distinctive pattern of settlement, as David Melding described in his speech, and the architectural design of the houses themselves. Valleys houses are an important part of our heritage and a testament to the rich social and cultural history of our Valleys communities. This isn't to say that Valleys housing has not been without its problems. As we've heard, the industrial revolution resulted in the Valleys experiencing significant population growth, and low-quality housing was often hurriedly erected and of poor quality. The Beveridge report, the founding document of the modern welfare state, recognised poor housing as being detrimental to health. Aneurin Bevan acted on the report's recommendations, making new house building and upgrading of existing stock a key priority in securing improvements in the health of the population.
This link between the quality of a home and a person's health is as important today as it was then, and this is why we're working across portfolios to integrate services and drive the efficient use of limited resources. We're using initiatives such as the integrated care fund to improve the links between health, housing and social care. When housing is properly considered and integrated with social care, it can have significant benefits to people and the NHS by preventing unnecessary admissions and supporting reductions in delayed transfers of care.
I recently saw for myself the positive impacts our partners can have in promoting health and well-being amongst their tenants in the Valleys when I visited Strive and Thrive in Rhondda. The project provides opportunities for Rhondda housing association tenants, as well as other local people, to participate in a wide range of activities, from walking football to canoeing. The people I met told me how this had increased their self-confidence and their self-esteem, and had provided them with a support network that they just didn't have before. Through the provision of these types of services, we can increase people's health, well-being and social aspirations, and these services also harness a sense of belonging within local communities.
As I've said, we recognise Valleys housing as an important part of our heritage, and this is why we continue to invest heavily in the existing housing stock. All social rented homes must meet the Welsh housing quality standard by December 2020. We provide £108 million of capital funding every year to local authorities and housing associations, to help fund these improvement works. The importance of this investment, which we've made over a long period, cannot be overstated, ensuring some of the poorest people in Wales have safe, warm and secure homes.
We know that parts of the Valleys have a number of challenges, and we're committed to addressing those challenges. By promoting economic regeneration with activities focused at the areas most in need, we can have a major impact. Our targeted regeneration investment programme, which is worth up to £100 million across Wales over three years, will be one important tool. I have seen for myself the difference our regeneration investment can make. Last year, I visited Lansbury Park in Caerphilly, where Welsh Government Vibrant and Viable Places funding funded energy efficiency work that were being undertaken on social and private homes. This investment means that the people living there will spend less heating their homes, easing pressure on what are sometimes very tight budgets. The investment also improved the visual look of the homes, giving people a chance to feel a greater sense of pride about the place where they live.
As a Government, we are increasing the scale and rate of residential energy efficiency retrofit of homes. We are investing £104 million in the Warm Homes programme for the period of 2017-21. This will enable us to improve up to 25,000 homes for people on a low income or living in the most deprived areas of Wales, including the Valleys. Where properties do become empty, they can become a real blight on the local landscape. So, we are working with partners to get them back into use and providing a home. Our Houses into Homes revolving fund continues to support local authorities to provide loans to property owners to refurbish empty buildings as homes for sale or rent, and it's investing over £10 million in the Valleys.
Through the Valleys taskforce, we're working on another initiative with Rhondda Housing Association and RCT council. There are a number of properties in the northern villages of the county that are currently empty. There's no demand for general need social housing in this area. However, local people want to live in these villages and aspire to home ownership but often cannot afford a deposit or mortgage. So, we are working on a shared equity scheme to bring these properties back into use and enable local people to buy their own home within their community—very much something that Suzy Davies was describing in her contribution.
As we continue to protect and enhance the housing stock in our Valleys communities, it's important that we continue to build new housing where it is needed. New homes within existing settlements, or new larger developments, can lead to communities growing and thriving. I'm working with Cabinet colleagues to bring forward Welsh Government-owned land sites for housing development in the Valleys, as I recognise the role that our assets can play in delivering more homes and strengthening existing communities.
To support our ambitious 20,000 affordable homes target, we are investing in a range of tenures and a range of schemes to address the varied housing needs across Wales. Last year alone, we invested £52 million through the social housing grant programme across the Valleys, and I have seen for myself—
Mae tai ein Cymoedd yn etifeddiaeth bwysig, ac yn un y byddwn ni fel Llywodraeth yn parhau i'w diogelu a'i gwella. Mae ganddi ei chymeriad arbennig ei hun, un sy'n dod o batrwm nodedig yr aneddiad, fel y disgrifiodd David Melding yn ei araith, a dyluniad pensaernïol y tai eu hunain. Mae tai'r Cymoedd yn rhan bwysig o'n treftadaeth ac yn dyst i hanes cymdeithasol a diwylliannol cyfoethog ein cymunedau yn y Cymoedd. Nid yw hynny'n dweud nad yw tai'r Cymoedd wedi wynebu eu problemau. Fel y clywsom, arweiniodd y chwyldro diwydiannol at dwf sylweddol ym mhoblogaeth y Cymoedd, ac yn aml adeiladwyd tai o ansawdd isel ar frys. Cydnabu adroddiad Beveridge, y ddogfen a sefydlodd y wladwriaeth les fodern, fod tai gwael yn niweidiol i iechyd. Gweithredodd Aneurin Bevan ar argymhellion yr adroddiad, gan wneud adeiladu tai newydd ac uwchraddio'r stoc a fodolai'n barod yn flaenoriaeth allweddol er mwyn sicrhau gwelliannau i iechyd y boblogaeth.
Mae'r cysylltiad hwn rhwng ansawdd y cartref ac iechyd yr unigolyn lawn mor bwysig heddiw ag a oedd ar y pryd, a dyma pam yr ydym yn gweithio ar draws portffolios i integreiddio gwasanaethau a hybu defnydd effeithlon o adnoddau cyfyngedig. Rydym yn defnyddio mentrau fel y gronfa gofal integredig i wella'r cysylltiadau rhwng iechyd, tai a gofal cymdeithasol. Pan fo'r maes tai'n cael ei ystyried yn briodol a'i integreiddio â gofal cymdeithasol, gall arwain at fanteision sylweddol i bobl ac i'r GIG drwy atal derbyniadau diangen a chefnogi lleihad yn y lefelau oedi wrth drosglwyddo gofal.
Yn ddiweddar gwelais â fy llygaid fy hun yr effeithiau cadarnhaol y gall ein partneriaid eu cael yn hyrwyddo iechyd a lles ymhlith eu tenantiaid yn y Cymoedd pan ymwelais â phrosiect Strive and Thrive yn y Rhondda. Mae'r prosiect yn darparu cyfleoedd i denantiaid cymdeithasau tai yn y Rhondda, yn ogystal â phobl leol eraill, gymryd rhan mewn ystod eang o weithgareddau, o bêl-droed dan gerdded i ganŵio. Dywedodd y bobl y cyfarfûm â hwy sut roedd hyn wedi cynyddu eu hunanhyder a'u hunan-barch, ac wedi rhoi rhwydwaith cymorth iddynt nad oedd ganddynt cyn hynny. Drwy ddarparu'r mathau hyn o wasanaethau, gallwn gynyddu iechyd, lles a dyheadau cymdeithasol pobl, ac mae'r gwasanaethau hyn hefyd yn harneisio ymdeimlad o berthyn o fewn cymunedau lleol.
Fel y dywedais, rydym yn cydnabod tai'r Cymoedd fel rhan bwysig o'n treftadaeth, a dyna pam yr ydym yn parhau i fuddsoddi'n helaeth yn y stoc tai bresennol. Rhaid i'r holl gartrefi rhent cymdeithasol fodloni'r safon ansawdd tai erbyn 2020 Rhagfyr Cymru. Rydym yn darparu £108 miliwn o arian cyfalaf bob blwyddyn i awdurdodau lleol a chymdeithasau tai, i helpu i ariannu'r gwaith gwella hwn. Ni ellir gorbwysleisio pwysigrwydd y buddsoddiad hwn a wnaethom dros gyfnod hir er mwyn sicrhau bod rhai o'r bobl dlotaf yng Nghymru yn cael cartrefi cynnes a diogel.
Gwyddom fod nifer o heriau'n wynebu rhannau o'r Cymoedd ac rydym yn ymrwymedig i fynd i'r afael â'r heriau hynny. Drwy hyrwyddo adfywio economaidd gyda gweithgareddau sy'n canolbwyntio ar yr ardaloedd sydd fwyaf mewn angen, gallwn gael effaith fawr. Bydd ein rhaglen fuddsoddi mewn adfywio sydd wedi'i thargedu, ac sy'n werth hyd at £100 miliwn ar draws Cymru dros dair blynedd, yn un arf pwysig. Gwelais drosof fy hun y gwahaniaeth y gall ein buddsoddiad mewn adfywio ei wneud. Y llynedd, ymwelais â Pharc Lansbury yng Nghaerffili, lle yr ariannodd cyllid Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid Llywodraeth Cymru waith ar effeithlonrwydd ynni a oedd yn cael ei wneud ar gartrefi cymdeithasol a phreifat. Golyga'r buddsoddiad hwn y bydd y bobl sy'n byw yno'n gwario llai ar wresogi eu cartrefi, gan leddfu'r pwysau ar gyllidebau sydd weithiau'n dynn iawn. Roedd y buddsoddiad hefyd yn gwella edrychiad gweledol y cartrefi, gan roi cyfle i bobl deimlo mwy o falchder ynglŷn â lle maent yn byw.
Fel Llywodraeth, rydym yn cynyddu maint a chyfraddau ôl-osod cartrefi preswyl at ddibenion effeithlonrwydd ynni. Rydym yn buddsoddi £104 miliwn yn y rhaglen Cartrefi Clyd ar gyfer y cyfnod 2017-21. Bydd hyn yn ein galluogi i wella hyd at 25,000 o gartrefi i bobl ar incwm isel neu sy'n byw yn ardaloedd mwyaf difreintiedig Cymru, gan gynnwys y Cymoedd. Lle bydd eiddo'n dod yn wag, gallant fod yn falltod go iawn ar y dirwedd leol. Felly, rydym yn gweithio gyda phartneriaid i'w cael yn ôl i ddefnydd a darparu cartrefi. Mae ein cronfa gylchol Troi Tai'n Gartrefi yn parhau i gynorthwyo awdurdodau lleol i ddarparu benthyciadau i berchnogion eiddo ailwampio adeiladau gwag yn gartrefi i'w gwerthu neu eu rhentu, ac mae'n buddsoddi dros £10 miliwn yn y Cymoedd.
Drwy dasglu'r Cymoedd, rydym yn gweithio ar fenter arall gyda Chymdeithas Tai Rhondda a chyngor Rhondda Cynon Taf. Ceir nifer o adeiladu ym mhentrefi gogleddol y sir sy'n wag ar hyn o bryd. Nid oes galw am dai cymdeithasol at angen cyffredinol yn yr ardal hon. Fodd bynnag, mae pobl leol eisiau byw yn y pentrefi hyn ac eisiau bod yn berchen ar eu cartref ond yn aml ni allant fforddio blaendal neu forgais. Felly, rydym yn gweithio ar gynllun rhannu ecwiti i ddod â'r adeiladu hyn yn ôl i ddefnydd a galluogi pobl leol i brynu eu cartref eu hunain yn eu cymuned—rhywbeth yr oedd Suzy Davies yn ei ddisgrifio yn ei chyfraniad.
Wrth i ni barhau i warchod a gwella'r stoc dai yn ein cymunedau yn y Cymoedd, mae'n bwysig ein bod yn parhau i adeiladu tai newydd pan fo angen. Gall cartrefi newydd o fewn aneddiadau sy'n bodoli eisoes, neu ddatblygiadau newydd mwy o faint, arwain at gymunedau'n tyfu ac yn ffynnu. Rwy'n gweithio gyda chydweithwyr yn y Cabinet i gyflwyno safleoedd tir sy'n eiddo i Lywodraeth Cymru ar gyfer datblygu tai yn y Cymoedd, gan fy mod yn cydnabod y rôl y gall ein hasedau ei chwarae yn darparu mwy o gartrefi a chryfhau cymunedau sydd eisoes yn bodoli.
I gefnogi ein targed uchelgeisiol o 20,000 o gartrefi fforddiadwy, rydym yn buddsoddi mewn amrywiaeth o ddeiliadaethau ac ystod o gynlluniau i fynd i'r afael ag anghenion tai amrywiol ledled Cymru. Y flwyddyn ddiwethaf yn unig, buddsoddwyd £52 miliwn gennym drwy'r rhaglen grant tai cymdeithasol ledled y Cymoedd, ac rwyf wedi gweld drosof fy hun—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yes, of course.
Gwnaf, wrth gwrs.
I commend the initiatives that the Minister has highlighted in her speech, but something that Hefin David touched on is a key missing link in the house-building toolbox, and that's the ability for small and medium-sized builders to actually get on the market and start building houses. I heard what you said about making Welsh Government land available, but there is a stranglehold by the big companies. So, what, in conjunction with making that land available, will the Welsh Government be doing to help small and medium-sized builders—local firms—have that ability to build those homes?
Rwy'n cymeradwyo'r mentrau y mae'r Gweinidog wedi tynnu sylw atynt yn ei haraith, ond mae rhywbeth a grybwyllodd Hefin David yn ddolen goll allweddol yn y blwch offer adeiladu tai, sef y gallu i adeiladwyr bach a chanolig eu maint gael troed yn y farchnad a chychwyn adeiladu tai. Clywais yr hyn a ddywedoch am ryddhau tir Llywodraeth Cymru, ond mae gan y cwmnïau mawr afael haearnaidd. Felly, yn ogystal â rhyddhau'r tir, beth fydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud i helpu adeiladwyr bach a chanolig eu maint—cwmnïau lleol—i gael y gallu i adeiladu'r cartrefi hynny?
I completely agree that it is important that we encourage—well, more than encourage—we create the climate for SMEs to be able to build homes, which is one of the reasons we increased our property development fund under the Wales development bank from £10 million to £30 million. This fund is for SMEs to be able to access finance when they might not be able to access it from other sources in order to enable them to build homes within our communities. That fund is a recycled fund, so, over the course of this scheme, it will allow up to £270 million of investment through SMEs in house building, which I think is really important. But, again, it is often about finding those plots of land that we are able to give up for social housing, or other housing, depending on the local need, which is why I'm working with Welsh Government colleagues to identify those plots of land. We also have an exciting self-build plot shop scheme, which we are developing with RCT to see what we can do particularly in the Rhondda to use those empty plots within communities for SMEs particularly, or for people who would like to build their own properties to be able to do so.
So, on a visit to the former Bargoed fire station site recently, I did visit some new social rented flats and a supported housing scheme that was helping people to regain or develop their confidence to be able to live independently. Alongside this investment in social housing, we're also allocating significant resources to assist people wanting to purchase a home through Help to Buy—Wales, Rent to Own—Wales and Shared Ownership—Wales. In addition, we continue to support potential innovative solutions, or innovative approaches, to our housing challenges, such as the Co-operative Housing in Wales project, which has led directly to co-operative housing models being developed in the Valleys, including in Gellideg in Merthyr Tydfil and Rhydyfelin in RCT. Through our Innovative Housing Programme, we are keen to look at different ways of doing things, building homes that are fit for the future. Some of the excellent schemes funded last year include an extra-care scheme, providing 40 homes using factory-built units in Aberdare, as well as eight homes in Aberkenfig, using a modular system manufactured in the Wernick factory just 10 miles from the construction site. I'm also keen to explore new ideas. For example, we are working closely with Valleys authorities in developing new and innovative ideas for self- and custom-built homes. These ideas include using public land assets, planning and financing, and I hope to make a more detailed statement on this in the autumn.
Looking forward, I want to set even more stretching targets in future, both in the Valleys and right across Wales, in terms of house building, and I also want the Welsh Government to continue to create a climate that drives innovation and improvements in terms of design, quality and energy efficiency. This is why I have commissioned the review of affordable housing supply. That review is going to need to balance the growing need for affordable homes against a backdrop of continuing pressures on the public expenditure available to support house building.
The Valleys taskforce is continuing its work to focus resources on bringing about real change for the south Wales Valleys, and housing is a really integral part of this work. Following a period of talking and listening to people who live in Valleys communities, we published the delivery plan in November, and this consists of actions and programmes across Welsh Government and includes actions relating to housing development and improving town centres. As part of this, a project commissioned by the Joseph Rowntree Foundation is seeking to gather information about the housing difficulties faced by low-income households in the Valleys and to provide recommendations for future improvements. I very much look forward to shortly receiving that final report and considering any subsequent actions as a result.
So, Valleys housing is clearly a heritage worth investing in, and we're doing just that. We must protect and cherish this past heritage as well as looking to the future. The Cardiff city deal has made housing a focus across the region, which offers real opportunity for a more strategic approach and targeted use of resources. The south Wales metro is a huge opportunity to link more communities to economic hubs and help sustain and invigorate Valleys communities. We will make sure that we make the most of these opportunities to enhance the future of Valleys communities.
So, to conclude, we're taking decisive action to maintain and improve our Valleys housing stock for current and future generations. We're also supporting wide-ranging and innovative programmes to increase the housing supply in the Valleys and across Wales. An investment in housing is an investment in our Valleys communities, and our record shows that we do invest in these communities, and we will continue to do so.
Rwy'n cytuno'n llwyr ei bod yn bwysig inni annog—wel, mwy nag annog—ein bod yn creu hinsawdd i fusnesau bach a chanolig allu adeiladu cartrefi, a dyna un o'r rhesymau dros gynyddu ein cronfa datblygu eiddo o dan fanc datblygu Cymru o £10 miliwn i £30 miliwn. Pwrpas y gronfa hon yw galluogi busnesau bach a chanolig i gael gafael ar gyllid pan na allant ei gael o ffynonellau eraill o bosibl, er mwyn iddynt allu adeiladu cartrefi yn ein cymunedau. Cronfa wedi'i hailgylchu yw honno, felly, dros y cynllun hwn, bydd yn caniatáu hyd at £270 miliwn o fuddsoddiad drwy fusnesau bach a chanolig ar gyfer adeiladu tai, a chredaf fod hynny'n bwysig iawn. Ond unwaith eto, mae'n aml yn ymwneud â dod o hyd i'r darnau o dir y gallwn eu rhyddhau ar gyfer tai cymdeithasol, neu dai eraill, yn dibynnu ar yr angen lleol, a dyna pam rwy'n gweithio gyda chydweithwyr yn Llywodraeth Cymru i nodi'r darnau hynny o dir. Hefyd, mae gennym gynllun cyffrous siopa am blot hunanadeiladu yr ydym yn ei ddatblygu gyda Rhondda Cynon Taf i weld beth y gallwn ei wneud yn enwedig yn y Rhondda er mwyn defnyddio'r plotiau gwag mewn cymunedau ar gyfer busnesau bach a chanolig yn arbennig, neu fel bod pobl a hoffai adeiladu eu heiddo eu hunain yn gallu gwneud hynny.
Felly, ar ymweliad â safle hen orsaf dân Bargoed yn ddiweddar, ymwelais â fflatiau rhent cymdeithasol newydd a chynllun tai â chymorth a oedd yn helpu pobl i adennill neu ddatblygu eu hyder i allu byw'n annibynnol. Ochr yn ochr â'r buddsoddiad hwn mewn tai cymdeithasol, rydym hefyd yn dyrannu adnoddau sylweddol ar gyfer helpu pobl sydd am brynu cartref drwy Help i Brynu Cymru, Rhentu i Brynu Cymru a Rhanberchenogaeth Cymru. Yn ogystal, rydym yn parhau i gefnogi atebion arloesol posibl, neu ddulliau arloesol o fynd i'r afael â'n heriau ym maes tai, megis y prosiect Tai Cydweithredol yng Nghymru sydd wedi arwain yn uniongyrchol at ddatblygu modelau tai cydweithredol yn y Cymoedd, gan gynnwys yng Ngelli-deg ym Merthyr Tudful a Rhydyfelin yn Rhondda Cynon Taf. Drwy ein Rhaglen Tai Arloesol, rydym yn awyddus i edrych ar ffyrdd gwahanol o wneud pethau, gan adeiladu cartrefi sy'n addas ar gyfer y dyfodol. Mae rhai o'r cynlluniau rhagorol a ariannwyd y llynedd yn cynnwys cynllun gofal ychwanegol, darparu 40 o gartrefi gan ddefnyddio unedau wedi'u hadeiladu mewn ffatri yn Aberdâr, yn ogystal ag wyth cartref yn Abercynffig, gan ddefnyddio system fodwlar a weithgynhyrchwyd yn ffatri Wernick 10 milltir yn unig o'r safle adeiladu. Rwyf hefyd yn awyddus i archwilio syniadau newydd. Er enghraifft, rydym yn gweithio'n agos gydag awdurdodau'r Cymoedd i ddatblygu syniadau newydd ac arloesol ar gyfer cartrefi hunanadeiladu ac wedi'u teilwra'n arbennig. Mae'r syniadau hyn yn cynnwys defnyddio asedau tir cyhoeddus, cynllunio ac ariannu, ac rwy'n gobeithio gwneud datganiad mwy manwl ar hyn yn yr hydref.
Gan edrych ymlaen, rwyf am osod targedau mwy ymestynnol byth yn y dyfodol, yn y Cymoedd ac ar draws Cymru, o ran adeiladu tai, ac rwyf hefyd eisiau i Lywodraeth Cymru barhau i greu hinsawdd sy'n ysgogi arloesedd a gwelliannau o ran dylunio, ansawdd ac effeithlonrwydd ynni. Dyna pam y comisiynais yr adolygiad o'r cyflenwad tai fforddiadwy. Bydd angen i'r adolygiad hwnnw sicrhau cydbwysedd rhwng yr angen cynyddol am dai fforddiadwy yng nghyd-destun pwysau parhaus ar y gwariant cyhoeddus sydd ar gael i gefnogi adeiladu tai.
Mae tasglu'r Cymoedd yn parhau ei waith yn canolbwyntio adnoddau ar greu newid go iawn ar gyfer Cymoedd de Cymru, ac mae tai yn rhan ganolog o'r gwaith hwn. Yn dilyn cyfnod o siarad a gwrando ar bobl sy'n byw yng nghymunedau'r Cymoedd, cyhoeddwyd y cynllun cyflawni gennym ym mis Tachwedd, ac mae'n cynnwys camau gweithredu a rhaglenni ar draws Llywodraeth Cymru a chamau gweithredu'n ymwneud â datblygiadau tai a gwella canol trefi. Yn rhan o hyn, mae prosiect a gomisiynwyd gan Sefydliad Joseph Rowntree yn ceisio casglu gwybodaeth am anawsterau a wynebir gan aelwydydd incwm isel mewn perthynas â thai yn y Cymoedd a darparu argymhellion ar gyfer gwelliannau yn y dyfodol. Rwy'n edrych ymlaen yn fawr iawn at dderbyn yr adroddiad terfynol cyn bo hir ac ystyried unrhyw gamau gweithredu dilynol o ganlyniad.
Felly, mae tai yn y Cymoedd yn amlwg yn dreftadaeth sy'n werth buddsoddi ynddi, ac rydym yn gwneud hynny. Rhaid inni ddiogelu a thrysori'r etifeddiaeth hon o'r gorffennol yn ogystal ag edrych i'r dyfodol. Mae bargen ddinesig Caerdydd wedi gwneud tai yn ffocws ar draws y rhanbarth, sy'n cynnig cyfle go iawn ar gyfer dull mwy strategol a defnydd wedi'i dargedu o adnoddau. Mae metro de Cymru yn gyfle enfawr i gysylltu mwy o gymunedau â chanolfannau economaidd a helpu i gynnal a bywiogi cymunedau'r Cymoedd. Byddwn yn sicrhau ein bod yn gwneud y mwyaf o'r cyfleoedd hyn i wella dyfodol cymunedau'r Cymoedd.
Felly, i gloi, rydym yn rhoi camau pendant ar waith i gynnal a gwella stoc dai ein Cymoedd ar gyfer cenedlaethau heddiw a chenedlaethau'r dyfodol. Rydym hefyd yn cefnogi rhaglenni pellgyrhaeddol ac arloesol er mwyn cynyddu'r cyflenwad o dai yn y Cymoedd a ledled Cymru. Mae buddsoddi mewn tai yn fuddsoddiad yng nghymunedau ein Cymoedd, ac mae ein record yn dangos ein bod yn buddsoddi yn y cymunedau hyn, ac y byddwn yn parhau i wneud hynny.
Thank you very much. That brings today's proceedings to a close.
Diolch yn fawr iawn. Daw hynny â thrafodion heddiw i ben.
Daeth y cyfarfod i ben am 19:26.
The meeting ended at 19:26.