Cynulliad Cenedlaethol Cymru

I call Members to order.

The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question is from Steffan Lewis.

Fel Llywodraeth, rydym ni wedi ymrwymo i feithrin cadwyni cyflenwi ar draws Cymru. Mae’r dyfodol i gwmnïau cadwyn gyflenwi yng Nghymru yn ddisglair, ac mae cefnogi busnesau o bob maint yng Nghymru i fanteisio ar gyfleoedd buddsoddi mawr nawr ac yn y dyfodol yn flaenoriaeth allweddol.

Mae'r Sefydliad Siartredig Caffael a Chyflenwi yn ddiweddar wedi cwblhau arolwg helaeth o fusnesau yn y DU ac ar y cyfandir yn sgil refferendwm yr UE y llynedd, a chanfu bod bron i hanner y busnesau cyfandirol yn disgwyl lleihau eu defnydd o gyflenwyr y DU. Canfu'r arolwg hefyd fod 65 y cant o fusnesau’r DU wedi gweld eu cadwyni cyflenwi yn dod yn ddrutach o ganlyniad i’r bunt wannach, ac mae bron traean yn ail-drafod rhai contractau. Mae Llywodraeth Iwerddon, er, wrth gwrs, bod Iwerddon yn aros yn yr Undeb Ewropeaidd, wedi achub y blaen ar y risg bosibl i gadwyni cyflenwi o ganlyniad i Brexit. Tybed a fyddai'r Prif Weinidog yn cytuno i gynnull uwchgynhadledd o fusnesau cyflenwi Cymru, ac i ystyried ac archwilio’r posibilrwydd o sefydlu cynllun benthyciadau busnes i gefnogi cadwyni cyflenwi Cymru drwy'r ddwy flynedd nesaf o ansicrwydd mawr iddynt?

Wel, rwy'n meddwl mai’r peth cyntaf y mae'n rhaid i ni fod yn eglur amdano yw sut y gallai natur Brexit edrych. Nid ydym ni’n ddim callach ynghylch yr hyn y gallai hynny ei olygu. Mae ei blaid ef ac, yn wir, ni ein hunain fel Llywodraeth, wedi bod yn eglur iawn ei fod yn golygu mynediad llawn a dilyffethair at y farchnad sengl. Tan i ni gael syniad o beth fydd dyfodol busnesau Cymru, yna bydd yn anodd rhoi'r sicrwydd sydd ei angen iddyn nhw. Wedi dweud hynny, mae'n hynod bwysig ein bod ni’n gweithio gyda'n busnesau i wneud yn siŵr eu bod nhw’n gallu caffael cymaint o gontractau i Gymru, yn sicr, â phosibl, ac i bwyso ar Lywodraeth y DU na ddylai leihau gallu busnesau Cymru i gyflawni busnes yn Ewrop yn y dyfodol.

Ar 8 Ebrill, cynhaliais i a’m cydweithwyr, Dawn Bowden a Rhianon Passmore, uwchgynhadledd leol ein hunain i drafod cytundeb prifddinas-ranbarth Caerdydd, pryd y siaradodd Alun Davies yn dda iawn. [Torri ar draws.] Roedd cynrychiolwyr yr awdurdod lleol, cyflogwyr lleol—roedd yn fy heclo i yn y fan yna, yn fy atgoffa i’w grybwyll—darparwyr addysg bellach ac uwch a thrafnidiaeth yn bresennol yn y digwyddiad. Un o'r themâu allweddol i ddod allan o’r digwyddiad oedd pwysigrwydd rhannu cyfalaf cymdeithasol ar draws cadwyni cyflenwi lleol yng ngogledd y Cymoedd, lle mae cydweithio rhwng cwmnïau lleol yr un mor bwysig, os nad yn bwysicach na chystadleuaeth rhyngddynt. A fyddai'r Prif Weinidog, felly, yn cydnabod bod angen i gytundebau twf rhanbarthol dderbyn pwysigrwydd cyfalaf cymdeithasol, caffael lleol cryf a barn busnesau cynhenid ​​os yw'r cytundebau cyfalaf am fod yn llwyddiannus?

Rydym ni’n parhau i fod wedi ymrwymo i gyflawni cytundebau llwyddiannus i holl ranbarthau Cymru ac i fod yn bartner llawn yn eu datblygiad a’u darpariaeth, oherwydd, fel y mae’r Aelod wedi ei ddweud, mae cytundebau yn cynnig i Gymru, a rhanbarthau Cymru yn arbennig, cyfle i ddatgloi cyllid Trysorlys ychwanegol i gefnogi ymyraethau a all ddarparu twf economaidd cynaliadwy. Mae angen gwneud llawer o waith, wrth gwrs, er mwyn cael nid yn unig busnesau, ond busnesau ac awdurdodau lleol i weithio gyda'i gilydd, ond gwyddom mai hwnnw yw’r llwybr sy'n cynnig y canlyniad gorau i holl gymunedau Cymru.

Prif Weinidog, mae hanes Llywodraeth Cymru hyd yma o ran gweithio i sicrhau bod cwmnïau Cymru yn elwa cymaint â phosibl ar gaffael cyhoeddus a gyflwynwyd yng Nghymru yn wael, rwy’n credu. O ddechrau 2016, o'r 130 o gontractau caffael corfforaethol a ddyfarnwyd gan Lywodraeth Cymru ers 2011 ac a oedd yn werth mwy na £500,000, dim ond 53 y cant a ddyfarnwyd i fusnesau yng Nghymru. Ac nid oes dim yn amlygu mwy ar hyn na phrosiect ffordd Blaenau'r Cymoedd, a ddyfarnwyd, er ei fod yn brosiect cyfalaf wedi ei leoli yng nghalon Cymru, i gontractwr wedi ei leoli yn Lloegr. Felly, yn y dyfodol, beth allwch chi ei wneud i sicrhau bod cwmnïau Cymru yn elwa llawer mwy ar gontractau cyhoeddus a gynigir yng Nghymru er mwyn helpu i adeiladu’r gadwyn gyflenwi yma yng Nghymru?

Rydym ni wedi gweld cynnydd sylweddol i nifer y busnesau yng Nghymru sy'n ennill contractau sector cyhoeddus yng Nghymru. Mae'r ffigur wedi mynd o tua 37 y cant, os cofiaf, i dros hanner nawr, sy'n welliant mawr. Trwy fentrau fel y gronfa ddata gwybodaeth am gymwysterau cyflenwyr, er enghraifft, a'r fenter gaffael, rydym ni wedi sicrhau bod busnesau Cymru yn gallu cystadlu’n well am gontractau, ac yn enwedig yn gallu gweithio gyda'i gilydd gyda chwmnïau eraill er mwyn bod yn llwyddiannus o ran ennill y contractau hynny yn y lle cyntaf. Yn amlwg, bydd contractau penodol na allant gael eu darparu heblaw gan gwmnïau sydd â sgiliau arbenigol penodol, ond, serch hynny, rydym ni wedi gweld twf sylweddol i nifer y busnesau yng Nghymru sy'n llwyddiannus wrth wneud cais am gontractau sector cyhoeddus.

Wel, byddwn yn adolygu targedau ailgylchu yn rhan o'r adolygiad parhaus o strategaeth wastraff Cymru. Yn ogystal â gwerthuso ein perfformiad llwyddiannus yn erbyn targedau cyfredol, bydd hyn yn cynnwys ystyriaeth o dargedau i'w gosod y tu hwnt i 2025.

Diolch am yr ateb, Gweinidog, ond mae 'llwyddiannus' yn dod i hyn: bydd y Prif Weinidog yn ymwybodol fod ei Llywodraeth wedi gosod targed i awdurdodau lleol ailgylchu 58 y cant o wastraff erbyn 2016. Ym mis Ebrill, adroddwyd bod tri chyngor—Casnewydd, Blaenau Gwent a Thorfaen—i gyd wedi methu eu targed, ond y byddent yn osgoi cael eu dirwyo hefyd. A oes gan Lywodraeth Cymru gynlluniau i adolygu targedau ailgylchu yng Nghymru, ac, os ydynt yn mynd i gael eu cynyddu, pa gymhelliad fydd yna i gynghorau sy'n tanberfformio wella, o ystyried yr amharodrwydd i ddefnyddio dirwyon yng Nghymru?

Wel, rwy'n falch bod yr Aelod wedi nodi, bod y targed yn 58 y cant erbyn diwedd 2016. Mewn gwirionedd, fe wnaethom gyrraedd 60 y cant o ganlyniad i'r gwaith a wnaed. Y gwirionedd yw bod cymhelliad ariannol annatod i awdurdodau lleol ailgylchu mwy, gan y gallant gael mwy o arian am y cynhyrchion y maen nhw’n eu cynnig ar gyfer ailgylchu, ac nid oes rhaid iddyn nhw dalu cymaint o ran y dreth tirlenwi. Felly, mae’r awdurdodau lleol hynny nad ydynt yn cyrraedd y targedau a osodwyd, i bob pwrpas, yn costio mwy o arian i’w hunain, a dyna'r cymhelliad annatod o ran sicrhau ein bod ni’n gweld mwy o ailgylchu. A gaf i ddweud ein bod yn sicr ar y trywydd iawn i ragori ar y targed o 70 y cant yr ydym ni wedi ei osod ar gyfer y flwyddyn 2024-25.

Although I welcome the success in this area of recycling, it’s true to say that the main focus should now be on reducing waste in the first place. It’s particularly beneficial to bear in mind that every piece of plastic ever created is still in existence now, unless it’s been incinerated or burned. Therefore, isn’t it time to look at issues such as a deposit-return scheme, to see how we can reduce the use of plastic and polystyrene in our environment?

It is a problem—I agree with you there. I don’t believe this is something that will be resolved on a Welsh level because so many imports come from other countries where there are different regulations. So, for me, as to the way of ensuring that less waste is generated in the first place, that should be dealt with on a European level at least, but, really, on a global level, in order to ensure that producers in places like China, which export a great deal of their products to Europe, reduce the amount of plastic in their products in order to ensure that less plastic needs to be recycled in Wales.

Prif Weinidog, os ydym ni’n mynd i gael unrhyw obaith o gwbl o leihau faint o wastraff yr ydym ni’n ei anfon i safleoedd tirlenwi bob blwyddyn, dylid gwneud cynlluniau ailgylchu mor hawdd â phosibl i berchnogion tai allu ailgylchu. Yn anffodus, mae’n ymddangos bod awdurdodau lleol yn gweithredu i’r gwrthwyneb. Mae Pen-y-bont ar Ogwr, er enghraifft, wedi gwneud llanast llwyr o gyflwyno eu cynllun ailgylchu newydd, sydd, yng ngeiriau dirprwy arweinydd y cyngor, wedi achosi niwed i ewyllys da y trigolion. Mae'r sefyllfa mor wael erbyn hyn fel bod mwy na 40 o gynghorwyr wedi cymryd y cam digynsail o ysgrifennu at arweinydd y cyngor i gwyno. Prif Weinidog, heb ewyllys da trigolion, mae cynlluniau ailgylchu yn siŵr o fethu. Beth all eich Llywodraeth ei wneud i sicrhau bod awdurdodau lleol yn ei gwneud mor rhwydd â phosibl i'r trigolion ailgylchu?

Wel, fel rhywun sy'n byw ym Mhen-y-bont ar Ogwr, mae'n rhwydd, ac rwyf i’n sicr wedi ailgylchu yn y system newydd dros y pythefnos diwethaf heb unrhyw broblem o gwbl. Nid yw’n hynod wahanol i'r hen system, mewn gwirionedd. Cafwyd achosion lle nad yw sbwriel wedi cael ei gasglu fel y dylai, ac mae hynny'n rhywbeth yr wyf yn gwybod fod y cyngor wedi bod yn canolbwyntio arno. Ond mae’n rhaid i mi ddweud bod rhai o'r bobl sy'n cwyno yn bobl nad oeddent eisiau’r contract newydd yn y lle cyntaf, ac nad ydynt wedi eu hargyhoeddi bod y system bresennol yn rhywbeth sy'n werth chweil i’w wneud beth bynnag. Mater i gyngor Pen-y-bont ar Ogwr, wrth gwrs, yw ymdrin ag unrhyw broblemau sy'n codi, ond rwyf wedi fy sicrhau ganddyn nhw eu bod yn gwneud hynny.

Questions now from the party leaders. The leader of Plaid Cymru, Leanne Wood.

Diolch, Llywydd. Mae'r trafodaethau i’r DU ddod allan o'r Undeb Ewropeaidd wedi cychwyn erbyn hyn, ac mae pwysigrwydd y trafodaethau hynny i Gymru y tu hwnt i amheuaeth. Yn ystod chwarter cyntaf 2017, cynyddodd ein gwarged masnach gyda'r UE i £2.5 miliwn. Rwyf i o'r farn na wnaeth etholiad y DU bythefnos yn ôl roi mandad i adael y farchnad sengl. A ydych chi’n cytuno?

Ni wnaeth yr etholiad cyffredinol roi mandad ar gyfer Brexit caled, ac, fel y mae ei phlaid hi a fy mhlaid innau wedi cytuno, yr hyn sydd ei angen arnom yw mynediad llawn a dilyffethair at y farchnad sengl. Nid yw’r farn honno wedi newid ac ni fydd yn newid yn y dyfodol.

Prif Weinidog, yn ystod ymweliad ag Airbus ar Lannau Dyfrdwy, dywedodd y cwmni wrthyf mai eu dwy flaenoriaeth allweddol ar gyfer perthynas y DU gyda'r Undeb Ewropeaidd yn y dyfodol oedd, yn gyntaf, na ddylai fod unrhyw dariffau ar eu nwyddau a’u cydrannau, ac, yn ail, y dylent allu manteisio ar ryddid i symud gweithwyr medrus. Rydym wedi clywed rhybuddion yn ddiweddar gan Airbus y gallai methiant i fodloni’r blaenoriaethau hyn beryglu swyddi a buddsoddiad busnes. Byddech eisiau sicrhau’r ddwy flaenoriaeth hynny, yn unol â'n Papur Gwyn ar y cyd, ond, dywedasoch mewn cinio Cydffederasiwn Diwydiant Prydain ddydd Gwener, y byddai aelodaeth o’r farchnad sengl yn anghydnaws â chanlyniad refferendwm yr UE. A wnewch chi gynnig eglurder nawr? A ydych chi’n diystyru aelodaeth o Gymdeithas Masnach Rydd Ewrop ac a ydych chi’n diystyru bod yn rhan o'r Ardal Economaidd Ewropeaidd?

Hoffwn atgoffa arweinydd Plaid Cymru o’r hyn y mae hi eisoes wedi cytuno iddo yn rhan o'r Papur Gwyn. Ceir dealltwriaeth dda o’r sefyllfa. Ni allwch fod yn aelod o'r farchnad sengl heb fod yn aelod o'r UE. Gallwch gael mynediad at y farchnad sengl heb fod yn aelod o'r UE, fel y mae Norwy wedi ei ddangos ac fel y mae'r gwledydd EFTA wedi ei ddangos. Nid wyf yn diystyru aelodaeth o EFTA. Nid wyf yn diystyru aelodaeth o'r AEE, o ran hynny ychwaith, yn enwedig yn y byrdymor. Ond os ydych chi’n aelod o'r farchnad sengl, mae’n awgrymu bod gennych chi lais yn y rheolau y mae’r farchnad honno’n gweithredu’n unol â nhw. Mae pobl y DU wedi dweud nad ydynt eisiau bod yn rhan o'r UE ac, felly, nad ydynt eisiau cael llais yn y ffordd y mae'r farchnad yn gweithredu. Nid yw hynny'n golygu na allwn ni gael mynediad at y farchnad sengl.

Yr hyn sy'n bwysig i Airbus—a cheir dau fater i Airbus—yn gyntaf oll, yw eu bod nhw’n gallu gwerthu yn y farchnad sengl, nid yn unig heb rwystrau tariff, ond heb rwystrau di-dariff, neu rwystrau rheoliadol, hefyd, ac, yn ail, fisas gwaith. Bydd hi’n gwybod bod pobl sy'n teithio yn ôl ac ymlaen rhwng Toulouse, Filton a Brychdyn bob dydd i weithio, ac mae Airbus yn ofni y gallai fod angen fisas gwaith ar y bobl hynny, naill ai ar gyfer pob ymweliad, neu efallai am gyfnod o amser yn y dyfodol, ac ni all hynny fod yn beth da o ran sefyllfa Brychdyn yng nghyswllt ei ddyfodol. Mae angen i ni wneud yn siŵr nad oes angen fisas ar gyfer y gweithwyr hynny ac, yn ail, nad oes unrhyw dariffau, naill ai o ran rheoleiddio nac o ran arian, sy'n rhwystro mynediad llawn a dilyffethair Airbus at y farchnad sengl sy’n bodoli ar hyn o bryd.

Prif Weinidog, rydych chi’n gwbl anghyson yn hyn o beth. [Torri ar draws.] Mae ASau Llafur yn defnyddio'r term 'aelodaeth o’r farchnad sengl'. Mae Chuka Umunna wedi dweud nad yw mynediad at y farchnad sengl yn mynd yn ddigon pell. Mae eich Ysgrifennydd masnach yr wrthblaid, Barry Gardiner, wedi sôn am aelodaeth ddiwygiedig o'r farchnad sengl—aelodaeth. Nawr, ceir goblygiadau i Airbus o'r ddau safbwynt hyn pan ddaw i ryddid i symud, ac i’n diwydiannau eraill hefyd. Unwaith eto, rydym ni’n gweld llu o safbwyntiau ar hyn y tu mewn i'r Blaid Lafur a rhwng canghennau Cymru a'r DU. Prif Weinidog, nawr bod y trafodaethau ffurfiol wedi cychwyn, beth fyddwch chi’n ei wneud i sicrhau bod y cytundeb terfynol yn un sy'n gweithio i Gymru?

Byddaf yn gobeithio weithiau bod arweinydd Plaid Cymru yn gwrando ar fy ateb ac yna’n addasu'r cwestiwn y mae'n ei ofyn cyn iddi ei ofyn. Roedd hi'n fy nghyhuddo i o fod yn gwbl anghyson. Yn gyntaf, dywedodd wrthyf, 'Rydych chi wedi dweud nad ydych o blaid aelodaeth o'r UE', ac yna siaradodd am EFTA, sy’n sefydliad hollol wahanol, yn cynnwys tair gwlad: Norwy, Liechtenstein a Gwlad yr Iâ. Mae hi ei hun—mae ei phlaid eisoes wedi cytuno na allwch chi fod yn aelod o'r farchnad sengl heb fod yn aelod o'r UE. Dyna’r hyn a gytunwyd gennym ni, os yw hi’n cofio hynny. Mae hi'n fy nghyhuddo i o fod yn anghyson. Mae hi wedi anghofio hynny. Nid wyf i eisiau mynd i ddadl nad oes ei hangen rhwng dwy blaid sy’n cytuno ar yr un peth, sef ein bod ni eisiau gwneud yn siŵr bod gan fusnesau Cymru fynediad llawn a dilyffethair at y farchnad sengl. Os ydych chi’n aelod ohoni, mae gennych chi lais yn ei rheolau. Ni allwch gael llais yn ei rheolau oni bai eich bod chi yn yr UE, ac mae’r mater hwnnw wedi ei ddatrys. Yr hyn y mae angen i ni ei wneud yw gwneud yn siŵr ein bod ni’n cael y cytundeb gorau—mynediad llawn, dilyffethair at y farchnad sengl i fusnesau Cymru, fel y mae hi wedi cytuno iddo eisoes.

Rydym ni’n deall bod gwahaniaeth rhwng aelodaeth a mynediad, ond, cyn belled ag y mae busnesau Cymru yn y cwestiwn, rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod hwnnw'n wahaniaeth anweledig, ein bod ni’n edrych ar fodelau eraill fel yr AEE, fel EFTA, yn enwedig yn y cyfnod pontio—gan na fydd cytundeb erbyn mis Mawrth 2019. Mae pawb yn deall hynny’n ddoeth. Mae'n drueni mawr, yn hytrach na chyfrannu at y ddadl, ei bod hi’n anghofio’r hyn y mae ei phlaid ei hun wedi cytuno iddo eisoes.

Mae hynna’n rwtsh llwyr.

Nid oeddech chi yno. Faint o leisiau?

Leader of the opposition, Andrew R.T. Davies.

Rwy'n teimlo fel pe bawn i'n tarfu ar dipyn o ddadl deuluol yma, ac rydym ni’n gweld y glymblaid o anhrefn o flaen ein llygaid, credwch neu beidio. Pan—[Torri ar draws.] Gobeithio pan fyddwn ni’n cyrraedd eitem 4 ar yr agenda y prynhawn yma, y byddwch chi’n rhoi ychydig mwy o eglurder am y sefyllfa, Prif Weinidog, oherwydd os nad yw eich partneriaid yn ei deall, pa obaith sydd gan unrhyw arall o’i deall?

Ond hoffwn ddeall beth yw safbwynt Llywodraeth Cymru o ran y targedau ar gyfer canlyniadau arholiadau PISA yn 2021, oherwydd dywedodd eich ysgrifennydd addysg, yng nghyfarfod y pwyllgor plant a phobl ifanc ddydd Iau diwethaf, nad y targed a osodwyd gan y Llywodraeth flaenorol a’ch Gweinidog—Gweinidog Llafur, Huw Lewis—o gael sgôr o 500 yn y tri chategori oedd ei tharged hi. A allwch chi roi rhywfaint o eglurder i ni o beth yw targed Llywodraeth Cymru ar gyfer canlyniadau PISA 2021?

Cyflawni 500 yn 2021 yw targed Llywodraeth Cymru o hyd. Roedd Ysgrifennydd y Cabinet yn gywir yn yr ystyr nad hi osododd y targed, gan nad oedd hi'n Weinidog ar y pryd, ond mae hi'n rhan o'r Llywodraeth sy'n cadw at y targed hwnnw. Ond cofiwch, un dangosydd diagnostig yw’r targed ymhlith llawer o rai eraill, fel perfformiad TGAU, cau'r bwlch cyrhaeddiad, categoreiddio ysgolion ac arolygiadau Estyn.

Mae hynna'n gerydd, er tegwch, Prif Weinidog, i’ch Ysgrifennydd Cabinet. Naill ai mae gennych chi darged y mae'r adran a'r Ysgrifennydd Cabinet yn gweithio’n unol ag ef, ac y mae'r system addysg yma yng Nghymru yn gweithio yn unol ag ef—ac rydym ni’n croesawu'r targed, gan ei fod yn rhoi cyfeiriad teithio—ond mae'n ffaith, ddwywaith nawr, bod targed wedi cael ei ddiarddel gan Ysgrifenyddion Cabinet olynol ar addysg yma yn eich Llywodraeth: yn amlwg, targed Leighton Andrews o fod yn yr 20 uchaf erbyn 2015, ac yna ddydd Iau, cafodd y targed o gael 500 yn y tri chategori erbyn 2021 ei wadu gan Ysgrifennydd y Cabinet. Felly, a allwch chi ddweud wrthyf sut, yn y Llywodraeth ddi-drefn hon, y gall addysgwyr, rhieni a disgyblion fod ag unrhyw hyder y byddwn yn gweld y Llywodraeth hon yn cyrraedd y targed hwnnw erbyn 2021 ac yn cyflawni’r gwelliannau yr ydym ni eisiau eu gweld ym maes addysg?

Mae’r targed yn dal i fodoli. Byddwn yn parhau i fuddsoddi mewn addysg. Ni fydd gennym ni ysgolion gramadeg yng Nghymru, ac ni fyddwn ychwaith yn lleihau gwariant ar addysg, fel y mae ei blaid ef wedi ei argymell ers blynyddoedd lawer.

Ai dyna’r cwbl? Ai dyna’r ateb—eich ateb llawn? Mae gennych chi chi yn dweud un peth—bod targed yn bodoli—ac mae gennych chi’r Ysgrifennydd Cabinet yn cadarnhau o flaen pwyllgor craffu y Cynulliad hwn nad dyna ei tharged hi. Pwy sy'n cymryd cyfrifoldeb am addysg yma yng Nghymru? A yw'n unrhyw syndod ei fod yn gymaint o draed moch o dan eich arweinyddiaeth chi? Unwaith eto, gofynnaf i chi: a wnewch chi ymrwymo i fap ffordd o sut y bydd y system addysg yma yng Nghymru yn cyrraedd eich targed yn 2021, neu uchelgais yr Ysgrifennydd Cabinet ar gyfer ble mae hi eisiau i addysg fod? Ni allwch chi gael dau darged, Prif Weinidog.

Gadewch i mi ei ddweud am y trydydd tro: sicrhau 500 yn 2021 yw targed Llywodraeth Cymru o hyd. Roedd Ysgrifennydd y Cabinet yn gwneud datganiad o ffaith nad hi oedd y Gweinidog ar yr adeg y gosodwyd y targed, ond y targed yw targed y Llywodraeth.

Mae'n sôn am glymblaid o anhrefn a thraed moch. Gwelaf fod Ruth Davidson, ei gydweithiwr yn yr Alban, yn cael mynd i gyfarfodydd Cabinet y Deyrnas Unedig; mae ef wedi ei wahardd. Mae ef wedi ei wahardd. Faint o gywilydd all un dyn ei gymryd? Fe’i disodlwyd yn nadleuon yr arweinwyr yn yr etholiad. Faint o gywilydd all un dyn ei gymryd? Gadawodd i Theresa May, a ddaeth i lansiad maniffesto’r Ceidwadwyr Cymreig, ei wthio o’r neilltu, ei wahardd rhag dod i’r lansiad, cyn gwneud araith a drodd yr etholiad o’n plaid ni, sathru arno’n llwyr. Felly, diolch yn fawr iawn am hynny. Pan fyddwn ni’n clywed yr ymadrodd 'traed moch', ni allwn dderbyn unrhyw wersi gan yr arbenigwyr sy'n eistedd ar y meinciau gyferbyn.

Leader of the UKIP group, Neil Hamilton.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Rwy'n siŵr bod y Prif Weinidog, fel minnau, yn edrych gydag eiddigedd at yr Unoliaethwyr Democrataidd yng Ngogledd Iwerddon yn defnyddio eu grym yn Nhŷ'r Cyffredin i wasgu’r cytundeb gorau posibl er budd pobl Gogledd Iwerddon. Ac yn hytrach nag ymladd y rhyfel diwethaf eto, fel y mae’n ymddangos bod arweinydd Plaid Cymru yn benderfynol o’i wneud, oni fyddai'n well i aelodau Plaid Cymru yn Nhŷ'r Cyffredin ddefnyddio eu sefyllfa ganolog i gael y cytundeb gorau posibl i Gymru trwy gynyddu maint ein grant bloc neu unrhyw un o'r pethau niferus yr ydym ni eu heisiau, a fyddai'n gwella bywydau pobl Cymru?

Ni fyddwn yn cynghori unrhyw blaid i wasgu arian, fel y dywedodd arweinydd UKIP, ond mae'n iawn dweud bod yn rhaid i Lywodraeth y DU wrando. Nid oes ganddi fandad ar gyfer y math o Brexit yr oedd yn dymuno ei gael. Methodd â chyflawni hynny yn yr etholiad, a nawr yw'r amser iddyn nhw wrando ar leisiau call fel y gellir cael Brexit synhwyrol sy'n gweithio i bobl Cymru, i bobl Prydain, ac i fusnesau a swyddi yn arbennig.

Wel, rwy'n siŵr y byddwn yn archwilio’r pwynt hwn ymhellach yn ddiweddarach y prynhawn yma yn y datganiad ar bapur y Llywodraeth ar Brexit.

Hoffwn symud ymlaen i fater arall. O ganlyniad i'r tân ofnadwy yn Kensington a’r colli bywyd ofnadwy a ddioddefwyd yno, onid yw hi braidd yn annymunol i arweinydd yr wrthblaid, Jeremy Corbyn, geisio defnyddio’r mater hwn fel arf i ysgogi pobl i feddiannu eiddo preifat er mwyn cartrefu’r rheini a ddifeddiannwyd? Mae'n sefyllfa beryglus iawn i wleidyddion mewn swyddogaethau o gyfrifoldeb ddefnyddio pethau o'r fath. Rydym ni’n gwybod bod rhai aelodau pwysig o'r Blaid Lafur sy'n credu bod gwrthryfel yn arf gwleidyddol derbyniol. Mae John McDonnell wedi dweud sawl gwaith mai dim ond un dewis yw democratiaeth seneddol, ac mae’r llinellau piced a'r strydoedd yw’r mannau lle gellir ymladd y brwydrau gwleidyddol go iawn. Felly, a yw'r Prif Weinidog yn cytuno â mi y byddai'n hynod anffodus pe byddai’r Blaid Lafur yn parhau â'r math hwn o rethreg?

Rwy'n ofni bod arweinydd UKIP yn dangos diffyg trugaredd llwyr, mae’n rhaid i mi ddweud. Mae pobl wedi marw yma. Mae pobl wedi marw. Aeth Jeremy Corbyn, fel AS dros yr ardal leol, i ymweld â phobl. Aeth i gysuro llawer o bobl a oedd yn etholwyr iddo, a mynegodd ddicter llawer a oedd yn teimlo, ar y pryd, nad oeddent yn cael digon o gymorth, pa un a oedd hynny gan lywodraeth leol neu Lywodraeth ganolog. Nid wyf yn gwneud unrhyw sylw ar hynny gan fy mod i’n meddwl, yr wythnos hon, ei bod hi’n hynod bwysig canolbwyntio ar y ffaith fod pobl wedi marw, a chanolbwyntio ar y ffaith ei bod yn hynod bwysig ein bod ni’n dysgu gwersi o'r hyn a ddigwyddodd, er mwyn gwneud yn siŵr bod nad yw’n digwydd eto. Dyna neges yr wythnos hon, nid pwynt gwleidyddol hawdd y mae e’n ceisio ei sgorio.

Wel, mae'n bell iawn o fod yn bwynt gwleidyddol hawdd. Roeddwn i’n dyfynnu o un o'n papurau newydd cenedlaethol—[Torri ar draws.]—lle cafwyd y pennawd

Gadewch i ddioddefwyr y tân atafaelu cartrefi gwag, meddai Corbyn.

Ef yw'r un a ddywedodd hynny. Nid oes gennyf i unrhyw wrthwynebiad, yn amlwg, i Jeremy Corbyn fynegi barn pobl, yn enwedig barn ei etholwyr. Rydym ni i gyd yn gwneud hynny. Ond yn y sefyllfaoedd hynod emosiynol hyn, mae’n beryglus iawn i rethreg o'r math hwnnw gael ei ddefnyddio pan ddylid dymuno cael sobrwydd o ran y ffordd yr ydym ni’n mynegi ein hunain. Mae ceisio elwa’n wleidyddol ar hyn yn y ffordd honno, rwy’n meddwl, yn annymunol dros ben.

Mae'n iawn, yn wir, i ddweud bod angen sobrwydd. Mae'n drueni na ddilynodd ei gyngor ei hun, mae’n rhaid i mi ddweud. Mae'n dyfynnu o bapur newydd cenedlaethol. Wel, fel y gwyddom, mae’r papurau bob amser yn gywir am bopeth, ac mae ganddo brofiad blaenorol o bethau o'r fath. Mae wedi camfarnu’n ddifrifol teimladau ein cenedl yng Nghymru a'r DU y prynhawn yma, rwy’n credu. Mae wedi camfarnu’n ddifrifol teimladau’r Siambr hon, rwy’n credu, ac mae’n rhaid iddo fyfyrio, fel rhywun sydd wedi bod mewn gwleidyddiaeth ers blynyddoedd lawer, ar y sylwadau y mae wedi eu gwneud, a myfyrio pa un a yw’r sylwadau y mae wedi eu gwneud mewn gwirionedd yn adlewyrchu'r trugaredd yr ydym ni’n ei rannu yn y Siambr hon, oherwydd nid wyf yn credu eu bod nhw.

The Year of Legends 2017 provides an opportunity for us to build on the essential role of tourism in Pembrokeshire, and the Welsh Government tourism strategy sets out our priorities for all of Wales.

The Welsh Government has earmarked this year as the Year of Legends, and certainly Pembrokeshire has its fair share of cultural history, which includes assets such as St David’s cathedral and Castell Henllys et cetera. It’s extremely important that every part of Wales receives a fair share of funding in order to celebrate the Year of Legends. So, can you tell us how you, as a Government, have supported every part of Wales and ensured that every part of Wales is treated equitably? For example, how much support have you given to Pembrokeshire in the light of this particular initiative?

Well, first of all, in terms of the tourism fund for 2017, funding has been provided for a pollinator trail at Dr Beynon’s Bug Farm; funding has been given to TYF Group Ltd for the SUP Kids Wales project; and funding has been allocated to Seren Collection in relation to the Welsh roots project in the Narberth area. More broadly, there’s been funding for the wildlife trusts in terms of their projects, and of course other projects in Pembrokeshire. We’re also very supportive of the bid by St David’s in terms of the UK city of culture in 2021. We’re very supportive of that bid, as we are supportive of the Swansea bid. It’s true to say that the response to the St David’s bid has been very positive indeed.

I saw that the town of Pembroke had erected a new statue for Henry VII, in an attempt to attract tourism and to reflect the close relationship of that family with Pembroke. Today, I have hosted an exhibition in the Assembly of another statue that it is hoped will be established in Pembrokeshire—a statue of Chelsea Manning, another character that was raised and educated in Pembrokeshire, and that has had a great influence on the world in which we live at present.

Can the First Minister tell us what the Government are doing to promote public art generally and empathy with public art as part of tourism, reflecting all our history as a nation? Can the Government look at the intention to erect a statue to Chelsea Manning in order to support her in Pembrokeshire?

Well, we receive a number of applications in terms of supporting the erection of statues across Wales and it’s important that any statue has sufficient local support so that that project can move forward. We do understand, of course, how important the visual arts are in terms of conveying a message to people, and that was true of the exhibition at Caernarfon castle, ‘The Weeping Window’, which conveyed very powerfully the impact of the first world war not only on local communities, but also on those who were killed in battle.

Ymwelais innau hefyd ag arddangosfa’r cerflun arfaethedig o Chelsea Manning. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno â mi y byddai cerflun o Chelsea Manning, y mae’n rhaid ei bod yn un o feibion a merched ​​enwocaf Hwlffordd, wir yn cynyddu twristiaeth yn Sir Benfro?

Materion yw’r rhain, yn y pen draw, i’r cynghorau cymuned a thref, ac i’r awdurdod lleol, benderfynu a fyddent yn dymuno rhoi cefnogaeth i'r cerflun hwn, neu unrhyw un arall.

Mae 'Symud Cymru Ymlaen' yn cynnwys amrywiaeth o gamau gweithredu i wella iechyd a llesiant pobl hŷn, gan ganolbwyntio ar ymyraethau amserol a gwaith partneriaeth effeithiol. Er enghraifft, rydym ni’n buddsoddi mewn mentrau i bobl hŷn gadw eu hannibyniaeth ac aros yn eu cartrefi drwy'r gronfa gofal integredig.

Diolch i chi am yr ateb yna, Prif Weinidog, ond un o'r pethau na wnaethoch chi sôn amdanynt oedd yr arwahanrwydd cynyddol a wynebwyd gan lawer o bobl hŷn yng Nghymru. Amcangyfrifir bod tua 75,000 o bobl hŷn ar draws y wlad yn unig iawn, a gall yr unigrwydd hwnnw gael yr un math o effaith ag ysmygu 15 sigarét y dydd ar iechyd pobl. Tybed a wnewch chi ymuno â mi i gefnogi ymgyrch Age Cymru ar unigrwydd, ‘Ni ddylai neb fod heb neb'. Pa waith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gynorthwyo pobl fel Gill Stafford, o Abergele yn fy etholaeth i, sy’n wraig weddw, yn gofalu am ei mab anabl, ac a ddywedodd wrth Age Cymru ei bod yn mynd ar y bws dim ond er mwyn cael mynd allan a siarad â rhywun a chael sgwrs? Pa gamau ydych chi’n eu cymryd i gynorthwyo pobl fel Gill a llawer o bobl eraill sy'n wynebu’r math hwnnw o arwahanrwydd ac unigrwydd?

Rydym ni’n ceisio gweithio gyda'r holl sefydliadau trydydd sector sy'n gwneud cymaint o waith i helpu pobl hŷn. Mae’r Aelod yn iawn i ddweud bod arwahanrwydd ac unigrwydd yn broblem arbennig, yn enwedig yn y dyddiau hyn pan fo teuluoedd wedi symud i ffwrdd, ac mae’n cael effaith andwyol nid yn unig ar iechyd meddwl pobl, ond, mae'n ymddangos, ar eu hiechyd corfforol hefyd. Rydym ni eisiau gweithio gydag Age Cymru. Rwy’n cymeradwyo’r hyn y mae Age Cymru yn ei wneud i sicrhau bod arwahanrwydd, yn gyntaf, yn cael ei gydnabod fel problem, ac, yn ail, bod atebion yn cael eu canfod i'r broblem honno.

Un o'r pethau y gallwn ni ei wneud i wella bywydau pobl hŷn yw sicrhau bod ein strategaeth dementia yn uchelgeisiol ac wir yn newid bywydau. Fel y gwyddoch, mae Ysgrifennydd y Cabinet wrthi’n ystyried y nifer fawr iawn o ymatebion y mae'r Llywodraeth wedi eu cael ar hyn, ond rwy’n credu bod hwn yn sicr yn fater i'r Llywodraeth gyfan, yn enwedig gan fy mod i’n credu y bydd angen adnoddau ychwanegol arno er mwyn ei roi ar waith yn effeithiol. Pa sicrwydd allwch chi ei roi y bydd hyn yn flaenoriaeth i chi, a phan fydd gennym ni’r strategaeth ddementia derfynol, y bydd mor weddnewidiol ag yr ydym ni oll eisiau ei weld?

Rydym ni wedi ymrwymo, wrth gwrs, i wneud Cymru yn wlad ystyriol o ddementia, ac wrth gwrs i gyhoeddi'r cynllun gweithredu strategol cenedlaethol cyntaf ar ddementia i Gymru. Bydd yn cael ei gyhoeddi yn ddiweddarach eleni. Bydd yn nodi’r camau allweddol ynghyd â mesurau uchelgeisiol i gael eu cyflwyno gan Lywodraeth Cymru a phartneriaid allanol i gynorthwyo pobl a effeithir gan ddementia, ac, wrth gwrs, bydd angen, yn rhan o'r cynllun hwnnw, darparu'r adnoddau sy’n ofynnol i'w alluogi i lwyddo.

Prif Weinidog, mae llawer o'n pobl hŷn yn cael eu targedu ac yn dioddef wrth ddwylo sgamwyr, sy'n manteisio ar y ffaith eu bod yn agored i niwed i’w twyllo o’u cynilion bywyd. Cynorthwyais etholwr a oedd yn cael ei dargedu yn ddiweddar, ac mae'n rhaid i mi ddweud bod y cymorth gan Heddlu De Cymru yn rhagorol. Yn anffodus, nid yw pawb yn cael y cymorth hwn. Beth arall all Llywodraeth Cymru ei wneud i amddiffyn ac addysgu pobl hŷn am y sgamiau, a sut i osgoi dioddef wrth ddwylo’r sgamwyr hyn?

Mae ardaloedd dim galw diwahoddiad yn rhan ohono, ond, wrth gwrs, ni allant, yn naturiol, effeithio ar sgamiau sy'n dod i'r amlwg ar-lein neu dros y ffôn. Rwyf i wedi gweld awdurdodau lleol—mae Pen-y-bont ar Ogwr yn un enghraifft—sy'n cynnal ymgyrchoedd llwyddiannus iawn trwy eu hadrannau safonau masnach i hysbysu pobl am sut y gall sgamiau edrych, a gallant fod yn effeithiol iawn, ac roedd yr ymgyrch honno’n effeithiol iawn. Gwelais hynny fy hun ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Nawr, mae'n bwysig bod awdurdodau lleol yn dysgu oddi wrth ei gilydd i weld beth allant ei wneud i amddiffyn pobl rhag sgamiau na ellir eu canfod, trwy ddulliau fel ardaloedd dim galw diwahoddiad.

Bydd yn parhau i gael ei gryfhau.

Cryno dros ben, diolch. Prif Weinidog, efallai eich bod chi’n ymwybodol bod Prif Weinidog Gogledd Iwerddon o blaid diddymu tollau teithwyr awyr i helpu teithwyr awyr i gefnogi twf, swyddi a thorri costau busnesau. O ystyried bod Llywodraeth yr Alban bellach wedi defnyddio ei phŵer datganoledig newydd a chyflwyno ei Bil Treth Ymadael (Yr Alban), i ddisodli’r doll teithwyr awyr, ac wedi ymrwymo i’w leihau o 2018, beth ydych chi'n mynd i'w wneud i sicrhau bod y doll teithwyr awyr yn cael ei datganoli, ac ar ôl iddi gael ei datganoli, beth fyddwch chi’n ei wneud â hi?

Nid yw Prif Weinidog Gogledd Iwerddon yn ei swydd, ar hyn o bryd—yn fuan gobeithio—ond does bosib nad yw’n gwybod bod hyn yn rhywbeth yr ydym ni wedi dadlau hyd at syrffed iddo gael ei ddatganoli. Nid oes unrhyw reswm pam y dylai gael ei ddatganoli yng Ngogledd Iwerddon, ei ddatganoli yn yr Alban, ond peidio â chael ei ddatganoli yng Nghymru. Beth fyddem ni'n ei wneud ag ef? Byddem ni’n sicr yn ystyried lleihau neu gael gwared arno ar gyfer teithiau hir, oherwydd gwyddom fod Maes Awyr Caerdydd mewn sefyllfa arbennig o dda ar gyfer teithiau teithwyr pell. Ond mae Llywodraeth y DU wedi gwrthod yn llwyr ei ddatganoli i ni, er gwaethaf y ffaith ei fod wedi ei ddatganoli i'r Alban. Nid oes unrhyw reswm am hyn, nid oes unrhyw sail resymegol i hyn, nid oes unrhyw degwch yn hyn, ac, yn sicr, mae'n rhywbeth nad yw'r Ceidwadwyr yn y Siambr hon wedi bod yn arbennig o groch amdano yn ystod yr ychydig wythnosau neu fisoedd diwethaf.

A datblygiad cadarnhaol pellach, Prif Weinidog, o ddatganoli yw'r hawl i benderfynu sut y cynhelir ein hetholiadau ein hunain yma yng Nghymru. Ac yn ystod yr etholiad cyffredinol ychydig wythnosau yn ôl, gwelsom gynnydd sylweddol yn nifer y bobl ifanc a gofrestrodd i bleidleisio a nifer digynsail o bleidleisiau gan y grŵp hwnnw yn ôl pob golwg. Ac os ydym yn credu’r doethinebwyr, bu hyn o fudd i Lafur mewn sawl rhan o'r DU, fel y gwelsom gyda'r canlyniadau anhygoel mewn mannau fel Kensington a Canterbury, a hyd yn oed Gogledd Caerdydd, gyda phobl ifanc yn gwneud safiad yn erbyn Brexit caled a chyni cyllidol. A ydych chi’n cytuno â mi, Prif Weinidog, bod yr ymgysylltiad hwn gan bobl ifanc, yn y broses wleidyddol, i'w groesawu yn fawr ac yn cefnogi dadleuon dros ymestyn yr oed pleidleisio i 16 pan fyddwn yn cael y dewis i wneud hynny yma yng Nghymru?

Rwyf i’n bersonol o blaid ymestyn yr oed pleidleisio i 16. Ac rwy’n methu â gweld pam, os yw'n dda i’r Alban mewn un refferendwm, na all felly fod yn berthnasol ar draws pob etholiad, a bod yn blaen. Nid oes unrhyw resymeg dros ei wneud ar gyfer un bleidlais, ond nid mewn eraill. Ers nifer o flynyddoedd yn y Siambr hon, mae gwleidyddion o bob plaid wedi pendroni am sut y gallwn ni gael mwy o bobl ifanc i gymryd rhan mewn gwleidyddiaeth, gan ofni nad ydynt yn pleidleisio. Gwelsom lawer ohonynt yn pleidleisio’n llu yn yr etholiad cyffredinol, ar lefelau nad oeddwn i wedi eu gweld o'r blaen, yn enwedig yn y bore. Roedd yn amlwg dros ben yn fy ngorsaf bleidleisio leol i. Rwy’n sicr eisiau gweld y duedd honno’n parhau, gan ei bod yn hynod bwysig nad yw pleidleisio yn cael ei ystyried yn rhywbeth yr ydych chi’n ei wneud pan fyddwch chi’n cyrraedd canol oed.

Prif Weinidog, rwy'n falch o fynegi fy mod i o blaid datganoli toll teithwyr awyr i'r Cynulliad hwn. Mae'n ddrwg gen i os nad ydych chi wedi clywed ein galwadau ynghylch hynny yn ystod yr wythnosau a'r misoedd diwethaf, ond, yn sicr, dyna ein safbwynt.

Roedd Nathan Gill, yn ei gwestiwn, yn iawn i gyfeirio at ddatganoli treth fel y datblygiad mawr nesaf i ddatganoli yng Nghymru—yn wir, yn rhannau datganoledig y DU hefyd. Mae’r dyddiad pan fydd treth stamp y DU a threth tirlenwi yn cael eu disodli gan drethi yng Nghymru yn prysur agosáu, ym mis Ebrill 2018 ac yna gyda threth incwm yn rhannol yn 2019.

Prif Weinidog, mae atebolrwydd cynyddol wedi bod yn un o'r dadleuon allweddol o blaid datganoli treth, ond mae hyn yn dibynnu ar ymwybyddiaeth y cyhoedd o bwy sydd â’r cyfrifoldeb hwnnw. A ydych chi’n cytuno â mi bod diffyg ymwybyddiaeth ymhlith rhannau helaeth o etholwyr Cymru allan yna, yn sicr y bobl yr wyf i’n siarad â nhw, ac nad yw hynny'n beth da yn y tymor canolig a'r hirdymor ar gyfer yr atebolrwydd hwnnw? Felly, a wnewch chi gytuno i edrych ar ffyrdd y gallwn ni gael ymgyrch codi ymwybyddiaeth gyflym dros y misoedd a'r blynyddoedd i ddod, wrth i drethi gael eu datganoli i Gymru, fel y gall pobl yng Nghymru ddeall yn llawn pa drethi sy’n cael eu codi yma, beth sy'n cael ei wa—godi yn y DU a sut y gallwn ni symud ymlaen gyda'n gilydd?

Gallwn ddweud yn ddireidus ei fod wedi defnyddio’r gair 'gwastraffu' yn y DU, ond roedd yn golygu 'codi', rwy'n gwybod hynny. Mae'n gwneud pwynt da. Hynny yw, mae'n hynod bwysig bod pobl yn deall yr hyn sy'n digwydd yma a bydd cynllun cyfathrebu ar waith i hysbysu pobl am yr hyn sy'n mynd i ddigwydd y flwyddyn nesaf ac yn wir yn y flwyddyn ganlynol. Mae'n hynod bwysig bod hynny’n cael ei wneud, nid yn unig drwy’r cyfryngau traddodiadol ychwaith. Gwelsom yn yr etholiad cyffredinol bod cyfryngau fel Facebook yn ôl pob tebyg yn fwy grymus na'r papurau newydd tabloid am y tro cyntaf erioed. Felly, bydd amrywiaeth eang o gyfryngau yn cael eu defnyddio i gyfleu’r neges.

Mae bwrdd iechyd addysgu Powys a bwrdd iechyd prifysgol Hywel Dda wedi ymrwymo i ddarparu gofal canser o’r ansawdd gorau a phrydlon i'w poblogaethau yn eu priod leoedd.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna. A wnaiff ef ymuno â mi i longyfarch Elly Neville sy’n naw mlwydd oed ac sydd wedi codi £109,500 i gynorthwyo gwaith ar ward 10 yn ysbyty Llwynhelyg, lle cafodd ei thad driniaeth ar gyfer canser? Er fy mod i’n cydnabod bod Llywodraeth Cymru wedi bod yn gwneud llawer iawn i geisio lleihau amseroedd aros mewn ysbytai am driniaeth canser, rydym ni’n dal i fethu'r targed 62 diwrnod o gryn dipyn, ac mae hynny’n creu problemau anochel, fel fy etholwr arall y mae ei wraig yn brwydro canser am yr ail dro ac y mae ei chais am driniaeth wedi cael ei wrthod am yr ail dro gan y GIG yng Nghymru a chan arbenigwyr yn Llundain ac sydd wedi mynd i gael ei thrin yn breifat, ac yn hytrach na chael dim gobaith, fel a ddigwyddodd â’r GIG yng Nghymru, mae wedi cael y wybodaeth nawr bod modd trin ei chanser.

Gwn fod hon yn broblem anochel gydag adnoddau cyfyngedig, ond os gallwn ni ddarparu'r adnoddau sydd eu hangen i drin pob achos trist o'r fath, nid ydym ni byth yn mynd i gael ein hwynebu gan y penderfyniadau anodd hyn yn y lle cyntaf, sy’n mynd i fod o fantais i bawb. Felly, a all y Prif Weinidog roi cipolwg i’r dyfodol i ni efallai o ran yr hyn y mae'n gobeithio y bydd ei Lywodraeth yn gallu ei gyflawni o ran lleihau’r amseroedd aros hyn a phenderfyniadau triniaeth ar gyfer canser yn ystod blynyddoedd nesaf y Cynulliad hwn?

Tri pheth: yn gyntaf oll, ym Mhowys, er enghraifft, mae'r perfformiad yn erbyn y llwybr 62 diwrnod wedi bod yn 100 y cant ar bum achlysur yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Yn Hywel Dda, gwelwyd mwy na 90 y cant o gleifion ar y llwybr 62 diwrnod yn unol â’r targed—mae wedi bod oddeutu 90 y cant ar chwe achlysur yn ystod y flwyddyn ddiwethaf.

O ran achos ei etholwr, mae'n anodd iawn i mi wneud sylwadau heb wybod mwy amdano. Mae croeso iddo, wrth gwrs, ysgrifennu ar ran ei etholwr os yw'n teimlo bod hynny'n briodol. Rwyf wedi cyfarfod Elly, felly rwy'n gwybod pa mor frwdfrydig ac egnïol yw hi, ac mae hi'n glod mawr i’w rhieni ac yn wir i Sir Benfro ac i Gymru.

Prif Weinidog, mae radiwm-223 yn offeryn hanfodol wrth ymladd canser y brostad cam 4. Mae wedi ei gymeradwyo gan y Sefydliad Cenedlaethol dros Iechyd a Rhagoriaeth Gofal ac wedi cael ei gyflwyno, rwy’n meddwl drwy'r gronfa triniaeth newydd, hyd yn hyn yn y gogledd. Fodd bynnag, ceir llaesu dwylo gwirioneddol yma yn y de. Nid yw ysbyty Felindre na Singleton yn barod i gynnig hyn eto. Mae'n feddyginiaeth niwclear, felly mae’n gofyn am baratoadau penodol. Fodd bynnag, dywedir wrthyf, pan ac os bydd Felindre yn gallu ei gynnig, y bydd ar gael wedyn i bobl yn y de-ddwyrain, ond ni fydd yn gallu derbyn cleifion a fydd yn dod o’r canolbarth a’r gorllewin. Wrth gwrs, rwy'n bryderus iawn am hynny, oherwydd mae nifer sylweddol o’m hetholwyr hefyd yn dioddef o ganser y brostad. Ar hyn o bryd, mae’n rhaid i bawb yn y de fynd i Fryste i gael y driniaeth hon—nid yw honno’n achub bywyd, ond mae'n ymestyn bywyd, ac os mai eich bywyd chi yw hwnnw, rwy'n siŵr bod hynny y tu hwnt i fod yn bwysig.

A wnewch chi adolygu hyn os gwelwch yn dda, Prif Weinidog? A wnewch chi ystyried sut y mae’r gogledd wedi llwyddo i gyflwyno’r ffrwd hynod hanfodol hon o feddygaeth, pam nad yw'n digwydd yn y de, yr hyn y gallwn ei wneud i wneud yn siŵr bod Felindre a/neu Singleton yn cael y cyfle i’w gynnig, a phan fydd yma yn y de ei fod yn cael ei gynnig yn deg i bob un etholwr yng Nghymru, ni waeth ble mae’n byw?

Ni fydd unrhyw gwestiwn o bobl yn peidio â chael cynnig triniaeth mewn un rhan o Gymru os yw ar gael mewn rhannau eraill o Gymru drwy’r gronfa driniaeth newydd. Dyna y bwriedir i’r gronfa gael gwared arno—y loteri cod post. Mae’r gwaith o gyflwyno’r gronfa yn mynd rhagddo yn dda, ond nid yw mor gyson ag yr wyf yn dymuno iddo fod ar hyn o bryd. Rhoddwyd cyfarwyddiadau gan Ysgrifennydd y Cabinet i'r byrddau iechyd ei fod yn disgwyl i'r sefyllfa fod yn gyson, yn sicr erbyn diwedd yr haf, ac yna byddwn ar y pwynt lle bydd y loteri cod post wedi cael ei ddileu yn gyfan gwbl. Mae ar y ffordd i hynny digwydd nawr, ond dywedwyd wrth y byrddau iechyd yn eglur iawn bod hyn yn rhywbeth y bydd y Llywodraeth yn sicrhau ei fod yn cael ei wneud.

Cafodd ei chyhoeddi yn 2013, yn dilyn ymgynghoriad cyhoeddus eang. Fe wnaeth Cymru yn fabwysiadwr cynnar o ddull arbenigo clyfar yr UE o arloesi, a chyfeirir ati’n rheolaidd gan Gyngor Cynghorol annibynnol Cymru ar Arloesi.

Diolch yn fawr, Prif Weinidog. Mae'r tarfu ar y farchnad sy'n cyd-fynd â’r hyn a elwir yn eang y pedwerydd chwyldro diwydiannol yn rhoi cyfle i ni ail-ddychmygu economi Cymru a’i gwneud yn fwy cydnerth i'r heriau sy'n cael eu rhyddhau gan rymoedd byd-eang. Mae angen diweddaru strategaeth gyfredol Arloesedd Cymru ac mae angen mwy o uchelgais arni yn wyneb hyn. A wnaiff y Prif Weinidog gytuno i gynnal adolygiad sylfaenol ar ble y ceir cyfleoedd yn y dyfodol, gan edrych yn benodol ar farchnadoedd sy'n dod i'r amlwg ac nid y rhai presennol yn unig, ac edrych y tu hwnt i fuddsoddi mewn seilwaith a chanolbwyntio ar ffyrdd mwy anniriaethol o hybu twf yn y maes hollbwysig hwn?

Mae adolygiadau rheolaidd yn bwysig, gan ein bod ni’n gwybod bod technoleg yn newid mor gyflym fel y gall pethau symud ymlaen yn gyflym iawn. Rydym ni’n sôn am arloesedd 4.0—ni fyddai neb wedi gwybod am hynny yn 2012, er enghraifft, felly mae e'n iawn fod angen cael adolygiadau. Mae e'n iawn fod angen i ni edrych ar ffyrdd newydd o greu swyddi. Mae’n rhaid i mi ddweud bod y seilwaith yn bwysig, er bod yn rhaid i ni ddiffinio seilwaith yn y ffordd ehangaf bosibl, ac mae hynny'n golygu, er enghraifft, cynnwys, fel yr wyf wedi ei wneud bob amser, band eang mewn seilwaith—mae honno’n ffordd o sicrhau y gall swyddi aros, er enghraifft, mewn cymunedau gwledig, lle byddent wedi diflannu fel arall. Yn sicr, fel Llywodraeth, rydym ni wedi ymrwymo i adolygu Arloesedd Cymru yn rheolaidd i wneud yn siŵr bod y cynllun mor gyfredol ag y gall fod.

A wnaiff y Prif Weinidog ailystyried sut y mae strategaeth Arloesedd Cymru yn cefnogi clwstwr digidol yn y de-ddwyrain, ac, yn arbennig, adolygu beth arall y gellid ei wneud i gefnogi ymchwil a datblygu trawsffiniol, o ystyried pwysigrwydd cynyddol economi Bryste ym maes technoleg ddigidol?

Wel, mae clystyrau yn tueddu i ymddangos yn yr ardaloedd hynny lle ceir sgiliau i'w cefnogi eisoes, a hefyd lle mae busnesau sy'n bodoli yn yr ardal honno eisoes. Nid yw hynny’n golygu, wrth gwrs, na ellir eu creu mewn mannau eraill, ond maen nhw’n fwy anodd eu creu mewn ardaloedd lle nad yw’r sgiliau hynny ar gael i’r un graddau. Er hynny, byddem eisiau sicrhau bod y clystyrau sy'n cael eu creu yn gynaliadwy—eu bod nhw’n arbenigol—ac, wrth gwrs, byddem yn hyrwyddo gweithio trawsffiniol. Yn wir, byddem yn hyrwyddo gweithio ar draws Ewrop ac ar draws y byd, oherwydd yn y ffordd honno, wrth gwrs, gallwn fanteisio ar y gwaith ymchwil gorau a’r cyngor gorau hefyd wrth i ni geisio datblygu economi Cymru.

Two reports have been in Ministers’ hands for almost a year now, from Professor Kevin Morgan and others suggesting the creation of a national innovation body for Wales, similar to what the Scandinavian nations have. I understand that the suggestion being made now is that innovation should be given as a responsibility to the new tertiary education body. The risk with that is that the higher education dimension gets its proper place, but at the expense of the kind of broader economic issues that Lee Waters referred to.

We have to ensure that there is balance. We know that skills in the higher education sector are extremely important, particularly with, for example, Wylfa Newydd. Further education is also important in order for people to have the skills—practical skills—in order for them to secure jobs. We do understand that that balance is important, and, of course, this will be part of the way in which we consider this ultimately.

Mae'r cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol, a gyhoeddwyd yn 2015, yn nodi buddsoddiad ar gyfer trafnidiaeth a seilwaith a gwasanaethau ar gyfer 2015-20 ar draws pob rhan o Gymru.

Prif Weinidog, mae nifer o etholwyr wedi cysylltu â mi’n ddiweddar am annigonolrwydd cysylltiadau cludiant cyhoeddus rhwng Cwm Cynon a Chaerdydd ar y Sul, gydag, er enghraifft, gwasanaethau anaml yn ei gwneud hi’n anodd iddyn nhw gael mynediad at gyfleoedd cyflogaeth, yn y brifddinas a dim ond ymhellach i lawr Cwm Cynon ei hun. O dan metro de Cymru, neu unrhyw fasnachfraint reilffyrdd ddiwygiedig yn y dyfodol, sut gallwn ni wneud yn siŵr nad yw hyn yn wir a bod cyfleoedd priodol ar gael i ddefnyddio cludiant cyhoeddus ar y Sul?

Mae'n hynod bwysig ein bod ni’n dechrau meddwl am y Sul fel diwrnod nad yw'n union fel unrhyw ddiwrnod arall, wrth gwrs, ond tebyg o ran patrymau gwaith pobl. Nid ydym yn wlad Sabathyddol mwyach ac mae pobl yn teithio ar y Sul, ac, yn aml iawn, nid yw'r rhwydweithiau cludiant cyhoeddus yn adlewyrchu hynny. Mae'n rhywbeth y byddwn yn myfyrio arno yn rhan o'r trafodaethau masnachfraint. Mae'n hynod bwysig bod pobl yn gallu teithio i'r gwaith ar y Sul, gan fod llawer o bobl yn gweithio erbyn hyn, yn enwedig yn y sector manwerthu, ar y Sul. Felly, mae hyn yn rhywbeth y byddwn yn ei ystyried yn rhan o'r broses o gyflwyno’r metro ac yn rhan o'r fasnachfraint.

Prif Weinidog, mae amlder a dibynadwyedd gwasanaethau yn hanfodol, ac o ran gwasanaethau Arriva, rwyf i wir yn meddwl bod angen i ni weld gwelliant sylweddol i arferion fel canslo gwasanaethau neu derfynu gwasanaeth hanner ffordd i fyny'r cwm. Os ydych chi eisiau mynd i Aberdâr, mae'n stopio yn Aberpennar ac mae'n rhaid i chi ddod oddi ar y trên ac aros am y trên nesaf. Mae'r rhain yn brofion pwysig iawn o wasanaeth, ac nid wyf yn credu bod y math hwnnw o wasanaeth yn dderbyniol.

Mae'n hynod bwysig bod pobl yn gallu teithio ar wasanaeth dibynadwy ac yn gyfforddus. Ceir llawer o achlysuron lle mae Aelodau wedi tynnu sylw at fethiant yn y gwasanaeth hwnnw dros y blynyddoedd. O'r flwyddyn nesaf, wrth gwrs, cyfrifoldeb Llywodraeth Cymru fydd hyn, ac rydym ni’n derbyn hynny. Dylai gyfrif ei hun yn ffodus nad oedd yn Llundain ddoe, lle y teithiais yn ôl ac ymlaen ar drên Great Western lle nad oedd unrhyw aerdymheru o gwbl. Pe byddwn i wedi mynd â phlanhigyn rwber gyda mi, byddai wedi ffynnu mewn tymheredd a oedd yn y 30au canol—canradd, hynny yw—ar y trên ei hun. Roedd hynny’n gwbl annerbyniol gan Great Western. Mae'n gwbl annerbyniol i unrhyw gwmni trenau weithredu yn y modd hwnnw. Dyna pam mae mor bwysig gyda'r masnachfreintiau newydd, wrth iddynt gael eu neilltuo, ein bod ni’n ystyried nid yn unig amlder, ond ein bod ni hefyd yn ystyried y cyfforddusrwydd y mae teithwyr yn ei brofi pan eu bod ar y trenau, er mwyn gwneud yn siŵr bod mwy o bobl yn defnyddio'r trenau.

Thank you, First Minister.

The next item on our agenda is the business statement and announcement, and I call on the leader of the house, Jane Hutt.

Diolch, Llywydd. Ceir sawl newid i fusnes yr wythnos hon. Mae'r Pwyllgor Busnes wedi cytuno i drefnu cynnig i neilltuo Cadeiryddion pwyllgorau i grwpiau gwleidyddol yn syth ar ôl y datganiad busnes. Bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant yn gwneud datganiad wedyn ar ddiogelwch rhag tân yng Nghymru, y camau sy'n cael eu cymryd yn dilyn tân Tŵr Grenfell. Wedi hynny, bydd y Prif Weinidog yn gwneud datganiad ar 'Brexit a Datganoli: Sicrhau Dyfodol Cymru'. Mae'r Pwyllgor Busnes hefyd wedi trefnu dau gynnig yfory i geisio cytundeb y Cynulliad ar weithdrefnau cyllid wedi’u diweddaru a phrotocol cyllideb newydd. Mae'r busnes ar gyfer y tair wythnos nesaf fel y’i dangosir ar y datganiad a chyhoeddiad busnes, a welir yn y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

Prynhawn da, arweinydd y tŷ. A gaf i ofyn i chi ymbil ar Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd a gwasanaethau cymdeithasol i ddod â'r datganiad yn ôl i'r Siambr ar nyrsys ysgol a ohiriwyd bythefnos yn ôl? Mae nyrsys ysgol yn chwarae rhan bwysig yn ysgolion Cymru, nid dim ond o ran ymdrin â mân anafiadau, ond hefyd drwy gynnig cyngor bugeiliol a gwybodaeth iechyd gyffredinol. Roedd nifer o weithwyr proffesiynol yn awyddus i ddarganfod cynnwys y datganiad hwn ac felly hefyd llawer o Aelodau'r Cynulliad. Mae'n fater hollbwysig. Rydym ni’n gwybod sut mae llawer o'n pobl ifanc yn dioddef â phroblemau iechyd meddwl, yn dioddef a materion fel gordewdra, a byddai gallu deall yn eglur sut y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i gefnogi swyddogaeth nyrsys ysgol o ddefnydd i bob un ohonom ni. Byddai'n well gennyf i hwn, os gwelwch yn dda, arweinydd y tŷ, fod yn ddatganiad llafar os yn bosibl, gan fy mod i’r credu fod hwn yn fater sy’n llwyr haeddu dadl.

Diolch yn fawr iawn, Angela Burns. Wrth gwrs, mae cydnabyddiaeth a chymeradwyaeth wedi ei rannu ar draws y Siambr hon, rwy’n credu, o’r swyddogaeth a'r cyfraniad y mae nyrsys ysgol yn ei wneud ledled Cymru ar bob lefel, o ran atal, ac iechyd a llesiant ein plant a'n pobl ifanc. Yn sicr, gwn y bydd cyfle i ddechrau, rwy'n siŵr, gyda chwestiynau yfory i Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon, ond yn amlwg mae hyn yn rhywbeth y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ei ystyried o ran cyfleoedd pellach.

Cynhaliais ddigwyddiad gofalwyr ifanc yn y Senedd ddydd Sadwrn, lle’r oedd presenoldeb da, yn bennaf o blith gofalwyr ifanc o bob rhan o Gaerdydd. Gwn eu bod nhw wedi dweud wrthyf yno eich bod chi’n gweithio ar system cerdyn fel y gall gofalwyr ifanc nodi mewn ysgolion neu mewn lleoliadau cymdeithasol eu bod yn ofalwr, fel y gallant gael triniaeth sy'n sensitif i'r hyn sydd ei angen arnynt. Ond, soniodd bron pob un o'r gofalwyr ifanc y siaradais â nhw am y ffaith os oes angen iddyn nhw gasglu presgripsiwn a’u bod nhw’n iau nag 16 oed, mewn sefyllfa frys—. Un o'r merched a oedd yno, mae ei thad yn seicotig ac roedd angen iddo gael meddyginiaeth ar frys, ond gwrthodwyd iddi gael y feddyginiaeth gan ei bod yn iau nag 16 oed. Dywedodd llawer ohonynt wrthyf eu bod yn teimlo nad oeddent yn cael eu parchu gan nad oeddent yn cael casglu’r feddyginiaeth. Nid oedden nhw eisiau ei defnyddio am unrhyw reswm arall, ac eithrio ei rhoi i'w hanwyliaid. Rwyf eisiau i Lywodraeth Cymru ystyried hyn a dod â datganiad yn ôl, i edrych a oes ffyrdd o fod yn fwy hyblyg ar gyfer y gofalwyr ifanc hynny sydd angen gwneud hyn am resymau gwirioneddol, ac i geisio cyfathrebu â nhw ynghylch yr hyn yr ydych chi'n ei wneud fel Llywodraeth, yn gyffredinol, dros ofalwyr ifanc yng Nghymru.

Mae Bethan Jenkins yn dod â phwynt pwysig iawn i'r Cynulliad y prynhawn yma o ran, rwy'n siŵr, pob un ohonom ni’n ymgysylltu ac yn cydnabod swyddogaeth gofalwyr wrth i ni edrych ar Wythnos y Gofalwyr. Ond, yn benodol, rydych chi’n canolbwyntio ar ofalwyr ifanc ac, wrth gwrs, mae eu hanghenion nhw’n gudd mor aml ac nid ydynt yn cael eu deall oni bai ein bod ni’n cael yr ymgysylltiad, nid yn unig ymgysylltiad gweithredol ysgolion—. Ac, yn wir, rydym ni eisoes wedi myfyrio ar swyddogaeth nyrsys ysgol, sydd yn berthnasol iawn, rwy’n meddwl, hefyd i’r pwynt yr ydych chi’n ei wneud yn enwedig o ran y cyfrifoldebau sydd gan y gofalwyr ifanc. Felly, mae hynny'n sicr yn rhywbeth y byddaf yn ei drafod gydag Ysgrifennydd y Cabinet a’r Gweinidog priodol o ran rhoi ystyriaeth i’r pwyntiau hynny.

Mae pobl wedi cael eu harswydo gan dân Tŵr Grenfell a methiant Llywodraeth leol a chanolog i sicrhau bod rheolaeth adeiladu ar waith. Roeddwn i’n meddwl tybed a allai'r Llywodraeth wneud datganiad ar sut y gallem ni adfer pwerau llywodraeth leol i allu archwilio pob adeilad newydd yn effeithiol, a rhai wedi’u hailwampio yn wir, er mwyn sicrhau eu bod yn addas i bobl fyw ynddynt, gan fod awdurdodau lleol wedi colli’r adnoddau a'r arbenigedd yn llwyr. Ac rwy’n arbennig o bryderus y gall contractwyr benodi eu harolygwyr adeiladu eu hunain o restr gymeradwy erbyn hyn, gan fod hynny’n amlwg yn agor cyfleoedd enfawr i anonestrwydd, a cheir llawer o achosion, mae gen i ofn, yr wyf i wedi clywed amdanynt yng Nghaerdydd lle nad yw adeiladau’n bodloni’r safon a hysbysebwyd ar eu cyfer.

Wel, yn amlwg, mae Jenny Rathbone yn codi pwynt pwysig iawn, y gwn y bydd yr Ysgrifennydd Cabinet nid yn unig yn rhoi sylw iddynt, ond bydd cwestiynau pellach yn ei ddatganiad o ran, nid yn unig camau sy’n cael eu cymryd yn dilyn tân trasig Tŵr Grenfell, ond hefyd o ran yr adolygiadau y bydd yn rhaid eu cynnal ac, yn wir, cwmpas yr ymchwiliad cyhoeddus, sy'n cael ei lansio. Ond mae'n bwysig eich bod chi wedi codi'r pwynt heddiw.

Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd, Llesiant a Chwaraeon ar sefydlu tîm criced Cymru? Mae'n stori tylwyth teg a ddigwyddodd y penwythnos diwethaf. Ddydd Sul, enillodd dîm criced Pacistan, a oedd y tîm criced yn y safle isaf yn y byd, gwpan y byd ac roedd cryn dalentau. Daeth y bechgyn o ran anghysbell o'r wlad; nid oedd neb wedi clywed amdanyn nhw; doedden nhw ddim yn gyfarwydd â daear nac amodau Prydain na’r tywydd neu beth bynnag oedd hi. Ond collasant y gêm gyntaf ac wedyn fe wnaethon nhw guro India, De Affrica a phrif wledydd eraill y byd. Fe wnaethon nhw ennill y gystadleuaeth. Rwy’n meddwl os yw’r Alban, Iwerddon a gwledydd eraill yn cymryd rhan yn Twenty20 yr ICC a Chwpan Criced y Byd yr ICC, pam na allwn ni, Cymru? Rwy’n credu bod yr amser wedi dod i Gymru gael ei thîm criced ei hun i gystadlu ar lwyfan y byd. Mae angen i ni ehangu'r llwybr i chwaraewyr Cymru chwarae criced rhyngwladol. Yn fy marn i, byddai chwaraewyr o Gymru yn camu ar y maes i chwarae criced rhyngwladol dros Gymru o’r budd pennaf i’r gamp yng Nghymru. A gawn ni ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet ar y mater hwn, os gwelwch yn dda?

Wel, rwy’n meddwl bod gan Mohammad Asghar gryn dipyn o gefnogaeth ar draws y Siambr hon i ddatganiad ar griced i Gymru, felly byddaf yn gweld beth y gallaf i ei wneud gydag Ysgrifennydd y Cabinet.

Roedd hi’n Sul y Tadau ddydd Sul. Byddai miloedd o blant ledled Cymru wedi cael eu hatal rhag gweld eu tadau. A allech chi roi datganiad gan y Llywodraeth ar yr hyn y mae'r Llywodraeth yn ei wneud i alluogi’r ddau riant i gael gweld eu plant, gan y dylai rhywbeth wir fod yn cael ei wneud?

Gwn fod Mark Isherwood wedi siarad yn rymus iawn yr wythnos diwethaf am swyddogaeth tadau. Roedd hynny cyn Sul y Tadau, ac rydych chi’n codi pwynt pwysig, wrth gwrs, Neil McEvoy, ond mae hyn yn rhywbeth sydd yn amlwg iawn o fewn fframwaith ein system gyfiawnder, yn ogystal â pholisïau rhianta cadarnhaol.

A gaf i groesawu'r newid busnes i roi sylw i fater sydd heb ei ddatrys sef cadeiryddiaeth CCERA? Rydym ni wedi gwneud yn dda iawn, ac rwy’n canmol yr Aelodau sydd wedi cylchdroi drwy'r gadeiryddiaeth, ar ôl colli'r Cadeirydd am gyfnod byr, ond fel y mae unrhyw un yn gwybod pan fyddwch chi heb Gadeirydd am gyfnod hir, mae angen i chi orffwys eich coesau yn y pen draw. Bydd yn dda cael rhywun yn y prif safle yno.

Felly, fel un o grŵp bach ond wedi ei ffurfio’n berffaith o Aelodau Cynulliad Plaid Lafur a Chydweithredol Cymru, a bellach, yn amlwg, mae’r nifer fwyaf erioed o Aelodau Plaid Lafur a Chydweithredol y DU yn Senedd y DU wedi ymuno â ni, rydym ni’n awyddus i ddathlu Pythefnos y Mentrau Cydweithredol, sy'n arddangos y mudiad sy’n tyfu o fentrau cydweithredol ledled y DU ac, yn wir, ledled y byd. Felly, pa ffordd well i nodi hynny nag i ofyn am ddadl yma yn y Senedd, lle gallwn dynnu sylw at swyddogaeth economi gydweithredol y DU? Dadl a fyddai'n ein galluogi i drafod dewis amgen gwirioneddol sydd i’w ganfod yn yr economi gydweithredol, sydd bellach werth £35.7 biliwn yn y DU, gyda thros 226,000 o weithwyr mewn dros 6,000 o fentrau cydweithredol, yn cynnwys tai, trafnidiaeth, ffermwyr, cynhyrchwyr bwyd, gofal iechyd, gofal cymdeithasol, ynni adnewyddadwy a manwerthu, o fentrau cymunedol i fusnesau gwerth miliynau o bunnoedd. Byddai'n gyfle da i glywed bod ffordd wahanol, amgen a llwyddiannus o gyflawni busnes, lle mae’r cwsmeriaid a'r gweithiwr yn cael eu gwerthfawrogi, nid dim ond y fantolen a'r cyfranddalwyr.

Mae Huw Irranca-Davies yn tynnu sylw at y canlyniad da iawn o’r etholiad cyffredinol, sydd wedi golygu bod gennym ni fwy o Aelodau Seneddol Llafur a Chydweithredol Cymru, yn ymuno, wrth gwrs, ag Aelodau Plaid Lafur a Chydweithredol Cymru yma. Mae hwn yn bwynt pwysig iawn, nad yw'n cael ei rannu gan Lafur Cymru yn unig; gwn fod ysbryd cryf yn y Cynulliad hwn, nid yn unig o ran y Blaid Lafur, ond gyda chydweithwyr ym Mhlaid Cymru a'r Ceidwadwyr Cymreig, er nad wyf yn siŵr am y blaid yna draw yn y fan yna. Ond rwy'n credu bod y pwyntiau yr ydych chi’n eu gwneud yn bwysig iawn. Byddai’r cyfraniad o ran yr economi a’r cyfle i drafod hynny, rwy’n meddwl, i’w groesawu’n fawr, ac rwy’n gobeithio y byddai hynny’n cael ei groesawu ar draws bob rhan o’r Siambr hon. Felly, rwy’n meddwl y dylem ni gyflwyno dadl yn unol â hynny felly.

Arweinydd y tŷ, a gawn ni ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg yng ngoleuni'r sylwadau gan y Prif Weinidog sy’n ymddangos o fod yn nodi eu bod wedi ailgyflwyno’r targed PISA ar gyfer 2021, ar ôl ei honiad yng nghyfarfod y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg ddydd Iau diwethaf? Rwy’n credu ei bod hi’n hanfodol bwysig bod pawb sydd â diddordeb mewn addysg yn gwybod pwy sy'n rhedeg addysg yma yng Nghymru. Ai Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg sy’n gyfrifol, ynteu’r Prif Weinidog yn diystyru Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg gan bennu nodau ac amcanion ar gyfer yr adran ac, yn wir, y system addysg yma yng Nghymru? Oherwydd rydym ni i gyd eisiau gweld gwelliant yn ein system addysg, ac rydym ni i gyd eisiau gweld cysondeb yn y gwelliant hwnnw, ond roedd yr hyn a welsom y prynhawn yma yn ddiffyg cysylltiad llwyr rhwng Ysgrifennydd y Cabinet a phennaeth y Llywodraeth, y Prif Weinidog. Felly, a gawn ni ddatganiad i egluro yn union pwy sy'n rhedeg y system addysg yma yng Nghymru?

Rwy'n credu bod y Prif Weinidog wedi gwneud y sefyllfa’n gwbl eglur y prynhawn yma ac, a dweud y gwir, cawsoch dri chyfle i ofyn y cwestiwn ac ymatebodd, unwaith eto, i gadarnhau ei safbwynt. Sicrhau 500 yn 2021 yw targed Llywodraeth Cymru o hyd. Ac, wrth gwrs, rwy’n credu ei bod hi’n bwysig i ddweud mai un dangosydd diagnostig yn unig yw’r targed ymhlith llawer o rai eraill, fel perfformiad TGAU a chau'r bwlch cyrhaeddiad, categoreiddio ysgolion ac arolygiadau Estyn. Ond fe wnaeth y Prif Weinidog y sefyllfa yn hollol eglur.

Thank you, leader of the house.

The next item is a motion to allocate committee Chairs to political groups, and I call on the leader of the house to move the motion formally—Jane Hutt.

Yn ffurfiol.

Diolch, Llywydd. Rwyf eisiau rhoi ar gofnod y prynhawn yma fy siom enfawr o ran y newidiadau sy'n digwydd o ran ail-neilltuo Cadeiryddiaeth pwyllgorau yn dilyn penderfyniad Mark Reckless i adael grŵp UKIP ac ymuno â grŵp Ceidwadwyr Cymru. Nawr, mae'r Llywydd [Torri ar draws.] Nawr, fe wnaeth y Llywydd hi’n gwbl glir— [Torri ar draws.] Fe wnaeth y Llywydd ei phenderfyniad yn gwbl glir bod Mark Reckless yn wir yn aelod o grŵp Ceidwadwyr Cymru, ac mae hynny'n golygu bod nifer aelodau'r wrthblaid yn 12 erbyn hyn ar gyfer grŵp y Ceidwadwyr Cymreig, 11 ar gyfer Plaid Cymru, a phump ar gyfer UKIP. Fy marn i yw y dylai'r Cynulliad gydnabod a pharchu penderfyniad y Llywydd, ac, yn wir, penderfyniad yr Aelod i ymuno â grŵp gwleidyddol arall. Ac, felly, dylid neilltuo tri Chadeirydd pwyllgor i’r grŵp Ceidwadwyr Cymreig a dau Gadeirydd pwyllgor i Blaid Cymru, ac nid fel arall. Fodd bynnag, daeth yn amlwg yn y Pwyllgor Busnes y bore yma nad oedd y pleidiau gwleidyddol eraill yn y lle hwn yn rhannu fy marn i. Mae'n annerbyniol ac yn achos pryder a dweud y gwir bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn bwriadu gweithredu yn y modd hwn. Rydym ni ar yr ochr hon i'r Siambr yn gwrthwynebu'r cynnig hwn fel mater o egwyddor, o gofio bod y newid arbennig hwn yn digwydd heb roi ystyriaeth briodol i gydbwysedd gwleidyddol cyfan y Cynulliad hwn. Yn wir, mae Rheol Sefydlog 17.2R yn nodi yn gwbl glir, ac rwyf yn dyfynnu:

‘Pan fydd swydd cadeirydd yn dod yn wag:

(i) rhaid i’r Pwyllgor Busnes ystyried effaith y swydd wag honno ar gydbwysedd cadeiryddion y pwyllgorau o ran y grwpiau gwleidyddol’.

Felly, mae'n amlwg bod y penderfyniad i ganiatáu i Blaid Cymru barhau â thri Chadeirydd pwyllgor o’i gymharu â’n dau ni yn torri’r Rheol Sefydlog honno. Nid yw'n iawn bod gan wrthblaid yn y sefydliad hwn sydd â llai o aelodau erbyn hyn, fwy o gadeiryddion pwyllgor, a gallai hyn gael goblygiadau difrifol ar gyfer y sefydliad hwn yn y dyfodol. Mae hyn yn anfon neges nad oes gwahaniaeth faint o Aelodau sydd gan eich grŵp chi yn y lle hwn, y cyfan sy'n bwysig yw eich gallu i daro bargen heb ystyried unrhyw gydbwysedd gwleidyddol. Os caiff y cynnig hwn ei dderbyn—[Torri ar draws.] Os caiff y cynnig hwn ei dderbyn heb roi ystyriaeth briodol i'r cydbwysedd gwleidyddol cyfan, yna mae’n amlwg erbyn hyn nad yw dwy ran o dair o'r Cynulliad bellach yn—

Rwyf eisiau i'r safbwyntiau gael eu clywed. Paul Davies. Mae hynny'n golygu byddwch yn dawel, yn y bôn.

Diolch, Llywydd. Os caiff y cynnig hwn ei dderbyn heb roi ystyriaeth briodol i'r cydbwysedd gwleidyddol cyfan, yna mae hi wedi dod yn amlwg bod dwy ran o dair o'r Cynulliad nad ydynt bellach yn cefnogi Cynulliad cytbwys sy'n adlewyrchu cydbwysedd gwleidyddol ei Aelodau. Felly, i gloi, Llywydd, rwyf yn credu bod hwn yn ddiwrnod trist iawn yn wir i’r Cynulliad Cenedlaethol a'i weithrediadau. Rwy'n mawr obeithio y bydd Llywodraethau a rheolwyr busnes yn y dyfodol yn penderfynu adlewyrchu cydbwysedd gwleidyddol y sefydliad hwn wrth gydlynu busnes y Cynulliad, fel y gall pobl Cymru fod yn gwbl ffyddiog bod y Cynulliad yn gweithio mewn modd agored, tryloyw, a democrataidd.

Yfory, mae cynnig gan Blaid Cymru sy’n cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn mynnu cael ei gydnabod fel senedd genedlaethol Cymru—ac eithrio, mae’n ymddangos, o ran mabwysiadu ymagwedd gyson tuag at Reolau Sefydlog, yn enwedig pan eu bod yn anghyfleus—[Torri ar draws.] Yn enwedig pan eu bod yn anghyfleus i Blaid Cymru—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf?

Iawn, iawn—

A’i dyna yw’r ymyriad?

[Yn parhau.]—ymdawelwch. Dim ond newydd ddechrau ar ei araith y mae’r Aelod. Ewch ymlaen, Mark Reckless.

Mae'r cynnig, Llywydd, yr ydych wedi ei roi gerbron yn cynnig y dylem weithredu yn unol â Rheolau Sefydlog 17.2R a 17.2A, ond beth am Reol Sefydlog 17.2B? Mae honno’n datgan:

‘Wrth gyflwyno cynnig o dan Reol Sefydlog 17.2A, rhaid i'r Pwyllgor Busnes roi sylw i’r angen i sicrhau bod cydbwysedd y cadeiryddion ar draws y pwyllgorau yn adlewyrchu'r grwpiau gwleidyddol y mae'r Aelodau yn perthyn iddynt.’

Os caiff y cynnig hwn ei dderbyn heddiw, ni fydd hynny'n wir. Mae gan y grŵp hwn 12 o aelodau, mae gan y grŵp yna 11 o aelodau. Eto i gyd mae ganddyn nhw ddau Gadeirydd, ac mae gennym ni dri. Mae hynny’n amlwg yn torri Rheol Sefydlog 17.2.

Mae gennym hefyd Bwyllgor Busnes a ddylai fod yn gwneud penderfyniad ar y cynnig hwn, ac eto onid y gwirionedd yw bod y cyfarfod hwnnw o’r Pwyllgor Busnes wedi ei atal er mwyn i gynrychiolwyr Plaid Cymru a Llafur allu mynd allan o’r ystafell a chytuno â’i gilydd ar yr hyn y dylai'r cynnig fod, ac yna bod y penderfyniad hwnnw wedi ei fabwysiadu gan y Pwyllgor Busnes? Dylem gymhwyso ein Rheolau Sefydlog, dylem eu cymhwyso'n gyson, ac os mai’r gwirionedd yw y bydd Plaid Cymru a Llafur yn cafflo bargen—nid rhwng ei gilydd, yn unol â’u busnes priodol eu hunain, sut bynnag a phryd bynnag y maent yn dymuno, ond yn unol â Rheolau Sefydlog y Cynulliad hwn, a thorri’r rheini heb roi unrhyw ystyriaeth i’r hyn y mae rheolau’r sefydliad hwn yn ei ddweud, yna sut y gallwch chi gyflwyno’r cynnig hwnnw yfory, gan honni y dylem ni gael ein hystyried fel senedd genedlaethol Cymru, pan eich bod yn ymddwyn yn y fath fodd?

Nid oes unrhyw siaradwyr eraill ar gyfer y cynnig hwn. A, chyn i mi symud ymlaen i ofyn am bleidlais ar hyn, mae angen i mi ddweud bod, yn ystod ein trafodaethau ers i swydd y Cadeirydd ddod yn wag ar 6 Ebrill—. Yn ystod ein trafodaethau yn y Pwyllgor Busnes, mae darpariaethau perthnasol y Rheolau Sefydlog, ein Rheolau Sefydlog ni, wedi eu gwneud—sicrhawyd bod holl aelodau'r Pwyllgor Busnes yn ymwybodol o'r darpariaethau hynny. Ac rwyf wedi annog yr Aelodau i ddod i gytundeb cyn gynted ag y bo modd ynghylch sut y dylai'r swydd wag gael ei llenwi. Ar ôl nifer o drafodaethau yn y pwyllgor, dros gyfnod o wythnosau—ac, rwy'n siŵr, y tu allan i'r pwyllgor hefyd—mae’r cynnig sydd ger eich bron y prynhawn yma yn cynrychioli’r cynnig sydd â’r gefnogaeth drawsbleidiol fwyaf.

The proposal, therefore, is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting on this motion until voting time.

The next item on our agenda is the statement by the Cabinet Secretary for Communities and Children on fire safety in Wales, and the steps being taken following the Grenfell Tower fire. I call on the Cabinet Secretary to make a statement—Carl Sargeant.

Diolch i chi, Llywydd. Mae pawb, wrth gwrs, wedi dychryn o achos y tân trychinebus yn Nhŵr Grenfell yng ngorllewin Llundain yr wythnos diwethaf. Ar ran Llywodraeth Cymru ac, rwy'n siŵr, bawb yn y Cynulliad, hoffwn i estyn fy nghydymdeimlad dwysaf â’r rhai a gafodd eu heffeithio ganddo.

Mae pawb yn awyddus i ddeall yr hyn a ddigwyddodd a sut i'w atal rhag digwydd eto. Mae hyn yr un mor wir yng Nghymru ag unrhyw le arall, ac rwy'n benderfynol o sicrhau ein bod yn dysgu'r gwersi ac yn gweithredu arnyn nhw. Byddwn yn mynd i’r afael â hyn yn drylwyr ac yn gynhwysfawr. Fodd bynnag, mae rhai o'r gwersi hynny eisoes yn weddol glir. Adeiladwyd adeiladau fel Tŵr Grenfell fel bod modd cadw tân mewn un fflat unigol ac felly ei ddiffodd cyn iddo ymledu. Mae hyn yn nodwedd ddiogelwch hanfodol ar gyfer trigolion sy’n byw mewn adeiladau uchel. Methiant trychinebus hyn yn Nhŵr Grenfell oedd i gyfrif am y canlyniad trychinebus. Er bod yn rhaid i ni aros am ganfyddiadau'r ymchwiliad tân, mae'n ymddangos mai achos uniongyrchol y methiant hwnnw o bosib oedd y cladin hylosg a ddefnyddiwyd y tu allan i'r adeilad. Unwaith i’r tân ledaenu i'r cladin, nid oedd llawer y gallai brigâd dân Llundain ei wneud i’w reoli.

Rydym ni felly wedi cwblhau rownd gyntaf o drafodaethau brys gyda phob landlord cymdeithasol preswyl yng Nghymru. Rhyngddyn nhw, maen nhw’n berchen ar 36 bloc o fflatiau saith llawr neu uwch. Mae landlordiaid cymdeithasol wedi dweud wrthym ni nad yw’n ymddangos bod unrhyw un ohonynt yn cynnwys y math o gladin a ddefnyddiwyd yn Nhŵr Grenfell. Mae systemau chwistrellu wedi eu hôl-osod mewn saith bloc yng Nghymru ac, wrth gwrs, pan gaiff unrhyw flociau preswyl aml-lawr uchel newydd neu rai wedi’u haddasu eu datblygu yma, o dan y newidiadau a gyflwynwyd fel rhan o'r Mesur Diogelwch Tân Domestig (Cymru) 2011, byddai angen iddyn nhw gynnwys systemau chwistrellu. Cafodd y gofynion eu cyflwyno ar gyfer fflatiau a thai ar 1 Ionawr 2016.

Bydd gosod systemau chwistrellu mewn tai newydd ac yn rhan o raglenni adnewyddu, fel y gwnaed eisoes gan rai cynghorau a chymdeithasau tai yng Nghymru, yn gwneud llawer i leihau’r risg o farwolaeth ac anafiadau o ganlyniad i dân. Rwy'n gobeithio bod hyn yn rhoi rhywfaint o sicrwydd uniongyrchol i drigolion yr adeiladau hynny. Nid hynny, fodd bynnag, yw diwedd y mater, ac yn sicr nid oes rheswm i fod yn hunanfodlon. Nid un achos yn unig sydd i dân neu unrhyw drychineb arall ar y raddfa hon. Mae’n debyg y bu cadwyn gyfan o fethiannau a arweiniodd at ddigwyddiadau yr wythnos diwethaf. Gall y rhain fod wedi cynnwys sut cafodd yr adeilad ei ddylunio a’i adnewyddu, achos uniongyrchol y tân, sut y rhoddwyd gwybod am y tân a hygyrchedd y safle i ddiffoddwyr tân.

Mae angen dadansoddi a deall hynny i gyd os ydym ym mynd i atal trychinebau tebyg yn y dyfodol, boed hynny mewn tyrrau uchel o fflatiau cymdeithasol neu yn wir mewn adeiladau eraill. Rydym felly yn sefydlu grŵp arbenigol, a fydd yn cynnwys cynrychiolwyr o'r sector tai cymdeithasol a’r sector tân dan gadeiryddiaeth fy mhrif gynghorydd tân ac achub. Bydd yn archwilio pob un o'r gwersi sy’n deillio o drychineb Tŵr Grenfell ac yn eu cymhwyso i Gymru. Bydd hefyd yn ystyried pa mor barod yr ydym ni i fynd i’r afael â digwyddiad o'r fath os yw'n digwydd. Rydym wedi dangos yn glir fod gennym ni’r gallu i weithredu cynlluniau wrth gefn, yn fwyaf diweddar yn rownd derfynol Cynghrair y Pencampwyr. Ond byddai ymateb i drychineb ar raddfa Tŵr Grenfell yn fater hollol wahanol. Felly, unwaith eto, mae angen i ni wneud yn siŵr y gallwn wneud hynny, a bod gwersi’n cael eu dysgu o'r digwyddiadau yn Llundain.

Ar yr un pryd, rwyf i a’m swyddogion yn trafod yn rheolaidd â swyddogion cyfatebol yn Lloegr a'r Alban i sicrhau ein bod yn cyfuno gwybodaeth ac yn rhannu’r hyn yr ydym ni’n ei ddysgu. Nid yw’r broses hon ond megis dechrau, a bydd yn cymryd peth amser cyn y daw’r gwir llawn am yr hyn a ddigwyddodd yn Nhŵr Grenfell yn hysbys. Fodd bynnag, mae fy nghydweithwyr a minnau yn gwbl ymrwymedig i weithredu ar y canfyddiadau, gan wneud popeth y gallwn ni yn y cyfamser i gadw pobl Cymru yn ddiogel rhag tân. Llywydd, byddaf yn gwneud datganiad pellach i'r Cynulliad wrth i'r gwaith fynd rhagddo.

Llywydd, a gaf i ymuno ag Ysgrifennydd y Cabinet i estyn ein cydymdeimlad dwysaf â phawb sydd wedi colli anwyliaid ac i ddweud bod y dioddefwyr yn ein meddyliau a'n gweddïau ar hyn o bryd? Roedd tân Tŵr Grenfell yn wirioneddol ofnadwy ac mae'n rhaid iddo arwain at adolygiad cynhwysfawr o reoliadau diogelwch tân. A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am wneud datganiad mor brydlon? Rwy'n gwbl grediniol mai dyna oedd y ffordd briodol o symud ymlaen. Hoffwn i godi ambell beth sydd angen craffu arnyn nhw yn fy nhyb i, a bydd Ysgrifennydd y Cabinet, mae’n siŵr, yn gwneud hynny naill ai y prynhawn yma neu yn sgil yr amrywiol ymholiadau sydd bellach ar y gweill.

Deallaf gan Gartrefi Cymunedol Cymru fod systemau chwistrellu wedi eu gosod yn hanner blociau tŵr eu haelodau a adeiladwyd yn y 1960au. Mae hyn yn golygu, felly, nad oes system o’r fath yn yr hanner arall. Ond rwy’n sylwi, o'r wybodaeth a gefais i o Gaerdydd, fod systemau chwistrellu weithiau mewn llithrennau sbwriel ac nid mewn mannau eraill. Felly, rwy’n credu bod angen edrych ar hyn. Efallai bod chwistrellwyr mewn adeiladau, ond mae angen i ni fod yn sicr eu bod nhw hefyd ble mae angen iddyn nhw fod yn yr adeiladau hynny.

A gaf i gyfeirio at gladin ac inswleiddio? Mae angen sicrwydd arnom y bydd unrhyw gladin yn gallu gwrthsefyll tân. Rydym yn amlwg yn ceisio symud tuag at ddefnyddio cladin ar gyfer cynifer o adeiladau ag y bo modd i gwrdd â gofynion ynni newydd. Ond rwy'n siŵr bod llawer o bobl wedi synnu mai nam yn y deunydd cladin neu sut roedd y cladin wedi’i osod oedd yr achos o bwys yn y drasiedi hon. Rwy'n siŵr y bydd hynny yn sioc ac yn syndod i lawer o bobl. Felly, rwy’n credu bod angen cynnal archwiliad ar unwaith o’r deunyddiau hyn a sut maen nhw wedi eu gosod.

Gwn ein bod wedi cael gwybod gan gyngor Caerdydd a Chartrefi Cymunedol Cymru ac ati bod deunyddiau inswleiddio o ansawdd uchel wedi cael eu defnyddio yn gyffredinol, megis Rockwool. Ond eto i gyd, mae’r mater o’u gosod nhw ac mae angen i ni wybod nad yw deunyddiau annigonol yn bresennol rhywle yn ein stoc tai.

A gaf i droi at gynllunio? Roeddwn yn falch o glywed bod Ysgrifennydd y Cabinet yn mynd i edrych ar y modd y mae awdurdodau lleol yn datblygu a chynllunio. Mae'n amlwg bod angen i’w cynlluniau brys fod yn gadarn. Rwy'n credu ein bod ni i gyd wedi dilyn y newyddion a chlywed y feirniadaeth am ddiffygion yr ymateb cychwynnol. Mae rhai o'r methiannau, rwy’n credu, wedi digwydd oherwydd na chynlluniwyd yn llawn ar gyfer trychineb ar y fath raddfa. Gallwn ni ddeall, mae'n debyg, mewn rhai ffyrdd, nad yw pobl yn awyddus i wneud y paratoadau hyn, ond, wrth gwrs, mae’n rhan o ddyletswydd yr awdurdodau dinesig i fod yn barod am bosibiliadau ofnadwy fel hyn. Ac rwy’n credu ei bod hi’n bwysig iawn cynnwys preswylwyr a gwirfoddolwyr yn y ffordd y mae'r gymuned a'r awdurdodau yn ymateb.

Trof yn awr yn fyr at reoli adeiladu. Unwaith eto, rwy’n gobeithio y bydd y grŵp arbenigol sydd wedi ei sefydlu—ac rwy’n croesawu hyn, gan fy mod yn credu, unwaith eto, ei fod yn beth priodol i'w wneud—yn gallu edrych ar reolaethau a safonau adeiladu. Mae'r rhain yn safonau gofynnol ac mae angen eu hadolygu a'u diweddaru'n rheolaidd. Mae'n bwysig iawn gwybod, o ran y deunyddiau a sut y cânt eu gosod, sut mae rheoliadau adeiladu yn gweithredu'n effeithiol. Mae rheoliadau adeiladu yn system sy'n seiliedig ar gydymffurfiaeth ac nid ar arolygu—pwynt y cyfeiriwyd ato'n gynharach. Rwy'n credu, unwaith eto, bod angen sicrwydd arnom ni fod hyn yn ddigonol. Mae rhoi’r cyfrifoldeb ar y rhai sy'n ymgymryd â'r gwaith neu'r adeilad am y tro cyntaf yn creu gwendid yn y system os nad oes, o leiaf drwy ddewis a dethol, beth gobaith o arolygiad fel y gallwn fod yn sicr y caiff cydymffurfio ei weld fel system sy'n gallu gweithio’n gyffredinol.

Rwy’n croesawu'r datganiad pellach y mae am ei wneud, ac a gaf i eich annog i roi’r datganiad ar lafar? Diolch.

Diolch i'r Aelod am ei gwestiynau a'r sgyrsiau y cawsom ni y tu allan i’r Cyfarfod Llawn. Yn gyntaf oll, o ran y chwistrellwyr a’u gosod a pha mor briodol ydyn nhw. Fel mae’r Aelod yn gwybod, fe gyflwynom ni Fesur ar gyfer adeiladau newydd ac ôl-osod chwistrellwyr mewn adeiladau hŷn. Gosodwyd chwistrellwyr eisoes mewn rhai o'r blociau aml-lawr. Bydd hynny'n rhan o'r ymchwiliad gan y tîm a'r prif swyddog tân, i weld beth yw hyd a lled y ddarpariaeth honno, yn enwedig yn y bloc aml-lawr ar hyn o bryd. Rwy’n credu, yr hyn yr wyf i'n gobeithio gallu ei wneud yw rhaglen asesu mewn dwy ran. Felly, lle mae gennym ni risg fawr yn achos blociau aml-lawr o fflatiau fel y bloc tŵr yn Llundain, rydym yn mynd i gynnal ymchwiliad cyflym iawn i’r rheini, ac yna symud ymlaen i adeiladau eraill lle mae peth risg hefyd, ond lle mae’r peryg yn llai.

O ran cladin, mae arwyddion cynnar, fel y dywedais yn gynharach, yn dangos nad yw cladin tebyg i hwnnw a ddefnyddiwyd yn fflatiau Tŵr Grenfell wedi ei osod ar unrhyw adeilad. Fodd bynnag, oherwydd pryderon ac i roi sicrwydd ychwanegol, bydd y rhain i gyd yn cael eu harolygu ac rwyf hefyd wedi cyfarwyddo fy nhîm—credaf mai dim ond 18 o samplau sydd eu hangen—bod 18 o samplau yn cael eu tynnu a'u profi gan yr asiantaethau priodol i roi sicrwydd i ni o hynny. Mae arolygu ac ansawdd yn brosesau pwysig o ran rhoi hyder i drigolion.

Nid wyf yn credu bod y systemau sydd ar waith yn yr un cyflwr â’r rhai mewn rhai awdurdodau yn Lloegr. Rwy’n credu ein bod ni ar flaen y gad, ond nid ydym yn hunanfodlon. Rwy'n credu bod gennym ni lai o stoc, ac felly gallwn ni reoli hynny mewn ffordd wahanol. Ond mae'r landlordiaid cymdeithasol cofrestredig ac awdurdodau lleol yn awyddus iawn i sicrhau eu bod yn rhoi adborth ar hynny.

O ran rheoliadau adeiladu, mae Lesley Griffiths a minnau yn rhannu’r gwaith hwn. Lesley Griffiths sy’n rheoli rheoliadau adeiladu, ond rydym ni’n cydweithio'n agos iawn o ran gwneud yn siŵr bod rheoliadau adeiladu a thystysgrifau diogelwch yn briodol, a byddwn yn edrych ar hynny yn rhan o'r adolygiad. Bydd y prif swyddog tân yn adrodd ar hynny. Byddaf, fel y dywedais yn y datganiad, yn gwneud datganiad manwl pellach ar ôl i ni gael rhywfaint mwy o wybodaeth gan Lywodraeth y DU.

Hoffwn i hefyd estyn fy nghydymdeimlad â’r rhai a gollodd eu bywydau yn yr amgylchiadau trasig. Hoffwn i hefyd ganmol y gwirfoddolwyr o Gymru a oedd yn y cyfryngau heddiw ac sydd wedi mynd i helpu’r rheini yn Grenfell, a hoffwn i annog hynny. Pan allwn weld bod trasiedi ddynol mewn gwlad arall, yna fe ddylem ni geisio helpu eraill. Dyna fy marn i. Ond mae hefyd yn neges i bawb ohonom fod angen i ni fod yn rhagweithiol yn y materion hyn, ac na ddylem ni fod yn adweithiol gyda materion fel diogelwch. Mae'n bwysig ein bod ar flaen yr agenda wleidyddol yn hyn o beth.

Mae llawer o fy sylwadau neu gwestiynau mewn cysylltiad â'ch ymgynghoriad ar y ddogfen 'Diweddariad ynglŷn â Rheoliadau Adeiladu – Dogfennau Cymeradwy A, B ac C' ers y llynedd. Mae Rhan B yn ymwneud â diogelwch tân yn benodol. Yn yr ymgynghoriad hwnnw, nodwyd bod yr ymgynghoriad arfaethedig yn cynnig, ac rwy’n dyfynnu, yr un newidiadau a wnaed gan yr Adran Cymunedau a Llywodraeth Leol yn Lloegr. Nododd yr asesiad effaith yn Lloegr fanteision sylweddol. Un o’r rhain oedd llai o gostau i ddatblygu ac i weithgynhyrchwyr, ynghyd ag effeithlonrwydd ynni ac arbedion carbon. Nawr, a allwch chi ddweud wrthyf i eich bod yn hollol fodlon nad yw'r arbedion hyn yn cyfaddawdu diogelwch yn Lloegr ac na fydden nhw’n peryglu diogelwch yma yng Nghymru? Rydym ni’n gwybod, weithiau, bod y costau yn ymddangos yn bwysicach na phethau eraill, ac, yn yr achos hwn, fel y gwyddom ni o'r achlysur hwn, ni ddylai ddod o flaen diogelwch.

Mae'r adrannau sy'n ymwneud â goleuadau yn nodi bod peth problemau, gan fod rhai mathau o oleuadau yn fwy tebygol o achosi tân, ac eto yn fwy effeithlon o ran ynni, ac rwy’n dyfynnu:

'Mae hyn yn creu gwrthdaro cynyddol rhwng y darpariaethau ar gyfer diogelwch tân a’r rhai ar gyfer effeithlonrwydd ynni.'

A all Ysgrifennydd y Cabinet egluro'r rheoliadau ac unrhyw gynlluniau yn ymwneud â gosod goleuadau diogelwch yn benodol? Yn yr ymgynghoriad penodol hwn, hefyd, ymatebodd y Llywodraeth gan ddweud ei bod yn aros am ganlyniadau o brosiect y Comisiwn Ewropeaidd ynghylch rheoleiddio mwg a nwyon gwenwynig cyn gwneud unrhyw ddiwygiadau ynglŷn â rheoleiddio hyn. A yw eich safbwynt wedi newid bellach ar y mater penodol hwnnw?

Fel y soniwyd yn gynharach, mae Cymru wedi arwain y ffordd o ran darparu system chwistrellu i ryw raddau, ac fe wn i fod Ann Jones yn haeddu clod am hynny. Rydym ni’n gwybod, fel y mae David Melding wedi dweud, bod awdurdodau tai yn gosod systemau chwistrellu mewn sawl ardal, ac mae Cartrefi Cymunedol Cymru wedi ein diweddaru. Ond mae hyn yn dal heb ddigwydd mewn llawer lle ac mae angen i ni wneud yn siŵr bod hyn yn digwydd. Felly, oes gennych chi unrhyw gynlluniau i gryfhau rheoliadau ynghylch gosod chwistrellwyr, ac a ydych chi wedi cael unrhyw drafodaethau ynghylch sicrhau mwy o arian er mwyn gwneud hynny mewn adeiladau hŷn?

Fe wnaethoch chi ddod i’r pwyllgor cymunedau fis Medi diwethaf ac fe holon ni chi yno, ac fe ofynnais i chi’n benodol am reoliadau diogelwch o ran tanau oherwydd peiriannau neu ddyfeisiau, oherwydd bu cynnydd mewn tanau o’r fath. Nodwyd hefyd y bu Electrical Safety First yn eich lobïo ers peth amser ynghylch hyn. Fe wnaethoch chi awgrymu i'r pwyllgor nad oeddech chi’n gweld bod angen deddfwriaeth oherwydd bod rhai agweddau wedi'u cynnwys yn flaenorol fel rhan o'r Mesur Tai ehangach. Fel rhagbaratoad—ac fel y soniais ar ddechrau’r datganiad hwn —i geisio bod yn rhagweithiol, a fyddwch chi nawr yn ymrwymo i edrych ar sut o bosib mae angen newid diogelwch trydanol a'r peryglon sy'n gysylltiedig â thanau yn ymwneud â pheiriannau neu ddyfeisiau, neu a oes unrhyw beth y gallwch chi ei wneud o ran gwell rheoleiddio?

Nodaf y bydd ymchwiliad yn Llundain, wrth gwrs, a byddai gennyf ddiddordeb gwybod, pan sefydlir rhychwant yr ymchwiliad hwnnw, sut y byddwch chi’n cyfrannu at yr ymchwiliad o safbwynt Cymru. Nodaf hefyd fod yr Alban wedi sefydlu ei adolygiad ei hun. Pam y gwnaethoch chi ddewis grŵp arbenigol yn hytrach na chynnal adolygiad cynhwysfawr yng Nghymru. Deallaf y byddant yn ceisio gwneud hynny mewn ffordd wahanol, ond allwch chi fy sicrhau i ynghylch pam nad ydych chi wedi penderfynu gwneud adolygiad yn ei hawl ei hun ac o ran ei hun, a sut y bydd y grŵp arbenigol hwn yn ystyried y materion mewn perthynas â'r ymgynghoriad hwn? Oherwydd, yn bersonol, wn i ddim beth sydd wedi digwydd i lawer o'r materion a godwyd yn yr ymgynghoriad ar y diweddariad ynghylch rheoliadau adeiladu, ac nid wyf yn meddwl y gallwn ni nawr orffwys ar ein rhwyfau. Mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr bod hyn yn dod yn flaenoriaeth wleidyddol, efallai mewn amgylchiadau trasig, ie, ond fe all hynny atal unrhyw beth fel hyn rhag digwydd byth eto, a gwneud yn siŵr yn ogystal, bod tenantiaid yn teimlo eu bod yn cael gwrandawiad teg. Oherwydd rwy’n credu, o wylio'r newyddion, mai dyna oedd un o’r pryderon ymddangosiadol mwyaf—roedd tenantiaid wedi codi pryderon. Mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr bod gennym ni fodd i alluogi tenantiaid i deimlo y gallan nhw wneud y cwynion hynny heb deimlo y byddan nhw’n cael eu collfarnu mewn unrhyw ffordd. Maen nhw ond yn codi’r pryderon hynny er eu diogelwch eu hunain ac er diogelwch eu cymdogion.

Wrth gwrs, ac rwy’n diolch i'r Aelod am ei chwestiynau adeiladol. O ran y cwestiynau manwl ar y rheoliadau adeiladu yn benodol, dyna faes Lesley Griffiths. Beth wna’ i yw gofyn i'r Gweinidog ysgrifennu atoch chi, ond rhoi copi o'r ymatebion hynny yn y llyfrgell ar gyfer Aelodau hefyd.

O ran tân a chymhwyso tân, roedd yr hyn a ddigwyddodd yn Nhŵr Grenfell yn drasig. Ni wyddom ni eto sut y dechreuodd y tân yno, ond yr hyn yr ydym ni yn ei wybod yw bod tanau yng Nghymru wedi gostwng dros 50 y cant ers datganoli'r gwasanaeth tân. Felly, mae tanau’n digwydd yn llai aml yma, er gwaethaf y digwyddiadau trasig yno. Mae angen i ni ddysgu gwersi o hynny, a pha un ai a oedd hynny oherwydd offer neu rywbeth arall, mae’n rhaid i ni barhau i aros i weld beth yn union achosodd y tân a beth barodd i'r tân ledu mor sydyn yn strwythur yr adeilad.

Rwy'n awyddus iawn i sicrhau bod preswylwyr yn cael lleisio barn ar ansawdd eu stoc dai a'u perthynas â Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig ac awdurdodau lleol, a byddaf yn sicrhau bod hyn yn parhau. Rwy'n credu bod gennym ni, unwaith eto, berthynas wahanol iawn—beth sy’n digwydd yng Nghymru a beth sy'n digwydd yn Lloegr.

O ran y gyfundrefn archwilio y gofynnais i fy mhrif swyddog tân a’r tîm i edrych arni, mae hwn yn waith penodol iawn ar y blociau fflatiau saith llawr neu uwch. Ar hyn o bryd, mae 31 o ohonyn nhw, felly bydd modd cwblhau’r gwaith yn gyflym iawn. Siaradais â'r Gweinidog tai yn San Steffan brynhawn dydd Sadwrn, ac fe siaradais i â Gweinidog yr Alban bore ddoe, ac rydym ni’n cydweithio ar ddarn o waith ynglŷn â sut y gallwn ni rannu’r wybodaeth hon. Nid wyf yn credu ei bod yn gwneud unrhyw synnwyr i ni wneud tri darn o waith ar wahân. Mae’r gwaith rydw i wedi cychwyn arno yn ymwneud â'n stoc arbennig ni. Bydd felly yn cyfrannu at yr egwyddor gyffredinol o'r hyn yr ydym yn cydweithio i’w gyflawni, ond byddaf yn hysbysu’r Aelodau o’r hyn sy’n digwydd.

Diolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad heddiw. Oedd, roedd hon yn drychineb fawr. Fe hoffwn i hefyd estyn fy nghydymdeimlad. Fel y dywedwch chi, y peth pwysicaf yw ein bod yn dysgu gwersi oddi wrthi ac yn sicrhau nad yw dim byd fel hynny yn digwydd yng Nghymru yn y dyfodol. Rwy'n meddwl bod y ffordd y gwnaethoch chi sefydlu’r grŵp arbenigol mor gyflym i'w groesawu. Mae sawl sylw wedi eu gwneud. Gwnaeth Bethan bwynt dilys iawn bod yna dystiolaeth i’r grŵp tenantiaid yn Llundain rybuddio am dân yn flaenorol, felly roeddwn yn meddwl tybed a oedd unrhyw ffordd, efallai, o reoleiddio'r trefniadau lle mae grwpiau tenantiaid yn rhyngweithio gyda'u landlordiaid, cymdeithasau tai neu awdurdodau lleol. Tybed beth oedd eich barn am hynny.

Mae’n ymddangos bod anghysondebau ynghylch darparu systemau chwistrellu mewn blociau hŷn. Yn ôl pob golwg, mae gan Abertawe a Sir y Fflint systemau chwistrellu eisoes, ond does gan Caerdydd ddim. Felly, dydw i ddim yn siŵr pam fod gwahaniaeth, ond efallai bod angen mynd i'r afael â hynny.

Agwedd arall oedd llety myfyrwyr, oherwydd mae neuaddau preswyl mawr i fyfyrwyr wedi eu hadeiladu yn ddiweddar yng Nghaerdydd, ac mae'n debyg yn Abertawe a Chasnewydd hefyd. Wn i ddim a fyddai unrhyw un ohonyn nhw’n cael eu cyfrif yn y categori blociau aml-lawr neu a oes angen edrych ar y ddarpariaeth sydd ganddyn nhw yn yr adeiladau hynny.

Wn i ddim a yw Jenny Rathbone yn siarad yn yr un yma, felly fe ddychwelaf at y pwynt a wnaeth yn gynharach, oedd yn bwynt penodol iawn am adfer grymoedd llywodraeth leol mewn perthynas ag arolygiadau adeiladu. Rwy’n gwybod y gallai hynny fod ychydig y tu hwnt i'ch cylch gwaith, ond os oes gennych unrhyw syniadau ynglŷn â hynny, buaswn yn eu croesawu. Diolch.

Diolch. Bydd yr Aelod yn gwybod ein bod eisoes yn ariannu grwpiau cyfranogi tenantiaid i adrodd yn ôl i’r Llywodraeth a hefyd i awdurdodau lleol a landlordiaid cymdeithasol cofrestredig ynglŷn â sut mae hynny’n gweithio. Eisoes, mae Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig yn gweithio'n agos iawn gyda'u grwpiau, yn annibynnol ar y grwpiau cyfranogiad tenantiaid, yn ychwanegol at hynny.

Natur y cynllun chwistrellu—mae’r Mesur Chwistrellu a gyflwynon ni yn y Cynulliad yn 2011 wedi effeithio ar rai adeiladau. Yr hyn fydd angen ei wneud gyda’r adeiladau y soniodd yr Aelod amdanyn nhw yw ôl-osod, ac nid yw hyn yn rhan o’r Mesur. Fodd bynnag, mae hyn yn rhywbeth yr wyf wedi gofyn i'r arolygydd tân edrych arno’n benodol.

Gwrandewais yn ofalus ar bwyntiau Jenny ynghylch yr arolygwyr annibynnol, ac ar eich cyfraniad chi hefyd. Nid oes gennyf unrhyw dystiolaeth i awgrymu bod yr arolygwyr annibynnol yn gweithredu'n amhriodol yn eu trefn arolygu. Os oes gan yr Aelod unrhyw dystiolaeth o hynny, byddai gennyf ddiddordeb mawr yn y manylion hynny, ond rwyf wedi nodi'r sylwadau a byddaf yn gofyn i fy nhîm edrych ar hynny yn benodol.

A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad heddiw a rhoi ar gofnod hefyd fy nghydymdeimlad dros y rheini a gollodd eu bywydau yr wythnos diwethaf? Rwy'n ddiolchgar iawn i Tai Cymunedol Bron Afon am gyfarfod â mi yn brydlon iawn yr wythnos diwethaf i drafod goblygiadau’r trasiedi ofnadwy hwn i Dorfaen. Fel y byddwch yn ymwybodol, Ysgrifennydd y Cabinet, mae gennym ni dri bloc aml-lawr yn Nhorfaen, a, diolch byth, mae systemau chwistrellu wedi eu hôl-osod ym mhob un ohonyn nhw. Fodd bynnag, mae’r gymuned yn dal yn bryderus, ac rwy’n cael ar ddeall gan Bron Afon y caiff y chwistrellwyr eu profi bob chwe mis ar hyn o bryd, felly byddai gen i ddiddordeb gwybod a oes unrhyw farn yn y Llywodraeth ynghylch a yw profi’r chwistrellwyr hynny bob chwe mis yn ddigonol, neu a yw'n debygol y bydd unrhyw arweiniad pellach yn cael ei roi.

Yn yr un modd, caiff yr ymarferion tân yn y blociau aml-lawr hefyd eu cynnal bob chwe mis, a byddai gen i ddiddordeb gwybod eich barn am amseroldeb hynny. Fel y gwyddoch chi, mae’n siŵr, mae pobl yn bryderus iawn, ac mae llawer o etholwyr wedi cysylltu â mi yn poeni’n arw ar ôl digwyddiadau’r wythnos diwethaf, ac mae llawer ohonyn nhw’n byw mewn tyrrau llai yn Nhorfaen—dim un â system chwistrellu ond pob un â chladin allanol wedi ei osod. Felly, byddai gen i ddiddordeb clywed eich sylwadau, yn enwedig ynglŷn â pha mor gyflym y gallwch chi weithredu i dawelu meddwl y cyhoedd, drwy arolygu a mesurau eraill, ynghylch diogelwch rhai o’r tyrau llai. Ond mae hefyd yn fy nharo i bod gan ddarparwyr tai—ac yn Nhorfaen mae’r holl stoc dai wedi ei throsglwyddo—swyddogaeth hollbwysig i'w chwarae yn awr i sicrhau bod y cyhoedd yn dawel eu meddwl a bod cyfathrebu yn glir iawn. Mae Bron Afon wedi cyhoeddi taflen 'cwestiynau cyffredin' fer iawn ond yn sicr nid yw'n ateb pob cwestiwn rwyf wedi gofyn iddyn nhw. Byddwn yn bersonol yn hoffi gweld mwy o wybodaeth fanwl, nid yn unig i denantiaid, ond hefyd i lesddeiliaid a thrigolion eraill yr effeithir arnyn nhw. Felly, byddai gen i ddiddordeb gwybod pa ganllawiau yr ydych chi’n eu rhoi i ddarparwyr tai ynglŷn â sut y dylid cyfathrebu, gan nad wyf yn credu y dylai hynny olygu dim byd ond darn o bapur. Mae angen iddo fod wyneb yn wyneb, mae angen defnyddio’r cyfryngau cymdeithasol, a’r holl amrywiaeth o ddulliau sydd ar gael. Diolch.

Diolch i'r Aelod am ei chwestiynau a'r sgyrsiau gawsom ni, hefyd, ynghylch hyn. O ran profi larymau a systemau chwistrellu bob chwe mis, mae'n rhaid i ni fod ychydig yn ofalus nad ydym ni’n gwneud i’r system brofi fynd yn hollol wallgof. Roedd yr hyn a ddigwyddodd yn Llundain yn drasig, ac mae'n rhaid i ni ddysgu am y digwyddiadau a arweiniodd at y broses honno. Mae'n amlwg bod rhai methiannau sylfaenol ynghylch sut y gwariwyd peth o’r arian yno, boed hynny yn gysylltiedig â’r cladin neu â’r materion gweithredol yn yr adeilad ei hun. Fy ngwaith i, a gwaith Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig ac awdurdodau lleol, yw rhoi hyder i bobl sy'n byw mewn blociau tŵr neu mewn adeiladau eraill yng Nghymru eu bod mor ddiogel ag y gallan nhw fod gyda’r systemau rydym ni’n eu gweithredu, ac rwy’n credu bod y rheol profi chwe mis yn briodol lle mae pethau yn eu lle i sicrhau bod diogelwch yn parhau.

O ran y tyrau llai, y rheswm pam rydym ni wedi dewis y seithfed llawr ac uwch yw oherwydd na all llwyfannau awyr yr awdurdodau tân gyrraedd unrhyw beth y tu hwnt i hynny, tra bod yr holl adeiladau y crybwyllodd yr Aelod yn hygyrch i’r gwasanaeth tân, a gobeithiaf y bydd hynny’n rhoi hyder i'ch trigolion ac etholwyr. O ran y lagin a ddefnyddiwyd gennym ni a materion yn ymwneud â Safon Ansawdd Tai Cymru, does a wnelo hyn ddim yn unig â materion amgylcheddol; mae hyn yn ymwneud â sicrhau bod mewnolion ac allanolion cragen yr adeilad yn cael eu huwchraddio. Felly, does a wnelo hyn ddim yn unig â chadwraeth ynni, ond mewn gwirionedd mae'n ateb gwell i bobl o ran byw yn y tai hynny, ac nid ydym yn ymwybodol fod y math o ddeunydd a gâi ei ddefnyddio yn Llundain yn cael ei ddefnyddio unrhyw le yn y prosesau hynny yng Nghymru. Felly, rwy’n gobeithio y gallwn ni roi hyder i’ch etholwyr chi a holl etholwyr Cymru fod yr amodau sydd gennym ni, â'r rheoliadau sydd yn eu lle, yn amgylchedd diogel iddyn nhw fyw ynddo.

Y peth cyntaf yr hoffwn ei wneud yw estyn fy nghydymdeimlad i bawb sydd wedi eu heffeithio gan hyn, ond hefyd fy niolch, ochr yn ochr â phawb arall, i'r rhai a helpodd i achub yr unigolion hynny a'r cymorth roeson nhw ar ôl hynny. Nid wyf am ailadrodd rhai o'r sylwadau sydd wedi eu dweud, ond rwy’n credu bod un datganiad amlwg iawn y mae'n rhaid ei wneud yma heddiw, a hynny yw nad oes yr un person yn y DU wedi marw erioed mewn adeilad lle mae chwistrellwyr tân wedi eu gosod. Ac mi fyddaf yn gadael sylwadau pellach ar hynny gyda fy nghyd-Aelod Ann Jones, a fydd, gobeithio, yn cymryd rhan yn y ddadl yn nes ymlaen.

Fe hoffwn i ddwyn eich sylw at rai o'r materion nad ydyn nhw wedi'u crybwyll yma yn y Siambr y bore yma: y mater ynghylch grisiau mewn blociau aml-lawr neu dai amlfeddiant, a ph’un ai a ydych chi’n credu, pan fyddwn yn symud ymlaen i edrych ar yr adeg pan gaiff caniatâd cynllunio ei roi, bod yn rhaid iddyn nhw gael rhywfaint o risiau lluosog, fel bod gwahanol ffyrdd o fynd i mewn ac allan, fel y gwelwyd tystiolaeth y byddai hyn mae’n debyg yn gam cadarnhaol ymlaen gan yr arbenigwyr a alwyd i’r sefyllfa ofnadwy yma. Byddwn hefyd yn gofyn bod safon y deunyddiau sy'n cael eu defnyddio yn cael eu harchwilio o ddifrif, gan fod peth anghytuno am hynny ar hyn o bryd. Mae'n amlwg, beth bynnag yw’r anghydfod, fod safon y deunyddiau o bosib mewn gwirionedd yn cydymffurfio â'r canllawiau presennol a ddefnyddiwyd, ond mae'n ymddangos yn bosib nad oedd y canllawiau presennol yn ddigon llym.

Y peth arall y byddwn yn gofyn i chi ei ystyried, Ysgrifennydd y Cabinet: rydym ni i gyd yn gwybod bod asiantaethau gosod yn chwarae rhan bwysig pan fo pobl yn chwilio am le i fyw yn y ddinas, boed hynny'n fyfyrwyr neu yn bobl eraill. Fe hoffwn i awgrymu bod asiantau gosod hefyd yn sicrhau rhai tystysgrifau diogelwch tân gan y landlordiaid tai amlbreswyl fel y gall y bobl hynny sy’n symud i’r tai hynny deimlo o leiaf yn hyderus bod yr archwiliadau hynny wedi eu gwneud.

Diolch i'r Aelod am ei sylwadau. Nid wyf yn credu fod heddiw, yn sicr, yn ddiwrnod i drafod gwleidyddiaeth systemau chwistrellu. Fe wnaethom ni yng Nghymru benderfyniad ymwybodol i gyflwyno deddfwriaeth ynglŷn â systemau chwistrellu, a bydd hyn gobeithio yn cael effaith gadarnhaol o ran y berthynas mae'r Aelod yn cyfeirio ati. Yr hyn mae'n rhaid i ni ei gofio yw bod yr adeiladau hyn—yn enwedig yng nghyffiniau Tŵr Grenfell a rhai o'r adeiladau aml-lawr hŷn a mwy o faint—wedi eu codi cyn 1976, ac mae'r rheoliadau adeiladu o gyfnod cyn 1974. Rydym ni wedi symud ymhell iawn yn y broses honno yn awr, at gynigion modern. Ond yr hyn mae'n rhaid i ni ei sicrhau yw, pan fo’r adeiladau hynny’n cael eu haddasu, eu bod yn cydymffurfio â safonau modern, ac felly mae ansawdd y gwaith ar yr adeiladau hynny yn hollbwysig er mwyn sicrhau ein bod yn cael hynny’n gywir. Fel y dywedais i yn gynharach, byddaf yn gofyn i'r prif swyddog tân am adroddiad llawn ar yr adeiladau hyn, yna byddwn yn symud ymlaen at y cam nesaf o ran yr hyn sy'n digwydd gydag adeiladau eraill lle mae’r peryglon yn llai, er nad yn absennol. Rwy'n credu bod yn rhaid mynd ati mewn dau gam yn hynny o beth, ochr yn ochr â'r rheoliadau adeiladu a thystysgrifau diogelwch tân. Fy nealltwriaeth i yw y caiff tystysgrifau tân cyfredol eu hystyried dim ond ar gyfer elfennau mewnol adeilad. Felly, ni fyddai elfen cladin adeilad yn cael ei ystyried yn hynny. Efallai bod hynny yn rhywbeth y dylem ni roi sylw iddo wrth i ni symud ymlaen hefyd.

Ysgrifennydd y Cabinet, diolch i chi am eich datganiad heddiw, ac am ba mor gyflym y gwnaethoch chi ddod ag ef ymlaen. Mae ein meddyliau a'n gweddïau, wrth gwrs, gyda dioddefwyr y tân ofnadwy a losgodd Dŵr Grenfell yng ngorllewin Llundain yr wythnos diwethaf, a gyda’u teuluoedd. Roedd y delweddau yn wirioneddol erchyll a byddant gyda llawer o bobl am weddill eu bywydau. Mae angen i ni sicrhau nad oes unrhyw beth tebyg yn digwydd yn unrhyw le yn y DU eto.

Rwy'n falch eich bod wedi cael trafodaethau gyda landlordiaid cymdeithasol. Fe wnaethoch chi ddweud yn gynharach nad yw cladin o'r math a ddefnyddiwyd ar Dŵr Grenfell a'r cladin sy'n dod yn gynyddol fwy tebygol iddo achosi i’r tân ledaenu mor gyflym wedi cael ei osod ar adeiladau yng Nghymru. Rwy’n meddwl eich bod yn iawn yn dweud hynny. Fodd bynnag, mae angen i ni fod yn gwbl glir fod y cladin sydd wedi ei ddefnyddio mor ddiogel ag y gall fod. Ydych chi’n hyderus, o’ch trafodaethau—ac rwy’n gwerthfawrogi ei bod hi’n ddyddiau cynnar—bod y mathau eraill o gladin a ddefnyddiwyd yn briodol? A gaf i ategu galwad David Melding am archwiliad o'r deunyddiau sydd wedi cael eu defnyddio? Oherwydd ni fyddai llawer o ddeunyddiau o bosib mor ddrwg neu mor fflamadwy â'r rheini sydd yn Nhŵr Grenfell, ond bydd gan ddeunyddiau eu lefel o fflamadwyedd. Felly, mae angen i ni fod yn sicr y bydd y deunyddiau hynny, mewn unrhyw sefyllfa o dân a gwres, mor ddiogel ag y bo modd ac na fyddant yn lledu tân yn yr un ffordd a ddigwyddodd yr wythnos diwethaf.

Yn ail, nid dim ond y deunyddiau eu hunain a oedd ar fai. Unwaith eto, mae'n edrych yn gynyddol wir bod a wnelo hynny â’r ffordd y’u gosodwyd nhw ar yr adeilad: ar fframwaith, a chyda bwlch rhwng deunydd a ffasâd yr adeilad gwreiddiol. Yn y sefyllfa honno, gall y bwlch sydd wedi ei greu arwain at greu effaith twndis—simnai. Mae'n ymddangos fel bod y tân mewn gwirionedd wedi lledaenu i fyny y tu ôl i'r cladin ar ôl iddo losgi drwyddo, ac yna cyrraedd lefelau uchaf yr adeilad. Felly, mae o’n fwy na dim ond y cladin; mae o ynglŷn â’r ffordd mae'n cael ei osod hefyd. Felly, allwch chi sicrhau bod unrhyw archwiliad yn edrych ar y ffordd mae cladin wedi ei osod ar adeiladau yng Nghymru?

A gaf i yn olaf alw am adolygiad? Rwy'n credu i Bethan Jenkins—ac Aelodau eraill—alw am adolygiad o'r rheoliadau adeiladu yng Nghymru. Nid dweud yr wyf i fod yna unrhyw beth o'i le ar y rheoliadau sydd gennym ni, ond rwy'n credu bod hon yn sefyllfa sy'n symud yn gyflym ac y byddwn yn croesawu unrhyw wersi y gellir eu dysgu o drasiedi yr wythnos diwethaf, a'r newidiadau y gellir eu gweithredu yma er mwyn sicrhau nad yw hynny'n digwydd eto. Fel y dywedodd Lynne Neagle, mae angen ar hyn o bryd—ac rydym yn gwerthfawrogi'r ffaith bod mwy o chwistrellwyr wedi eu gosod mewn adeiladau yng Nghymru nag sy’n wir am y math yma o adeiladau, yn sicr, yn Llundain ac yn Lloegr—ond mae angen rhoi sicrwydd i bobl sy'n byw yn y fflatiau hynny, a gyda landlordiaid cymdeithasol, eu bod yn byw mewn diogelwch. Yn olaf, mae angen i ni edrych ar y canllawiau hefyd. Credaf, yn achos yr wythnos diwethaf, y dywedwyd wrth bobl am aros yn eu cartrefi. Mae’n bosib nad hynny oedd y cyngor cywir. Fe wn i bod gennym ni systemau chwistrellu yma, sy'n gwneud y sefyllfa'n wahanol, ond allwch chi edrych ar y canllawiau fel y gall pobl fod yn gwbl hyderus eu bod yn gwneud y peth iawn os a phan fydd trasiedïau fel hyn yn digwydd?

Diolch. Fel y nodais yn gynharach, rwy’n cytuno gyda'r Aelod mewn perthynas â gwneuthuriad cyfansoddiad y deunyddiau, ac rwyf wedi gofyn am gymryd samplau o bob un o'r adeiladau lle mae deunydd ynysu—adeiladau aml-lawr—ar gyfer eu harolygu. Byddant yn cael eu profi, beth bynnag y gwyddom ni am y cynnyrch yn barod, er y gwyddom ni nad y system a ddefnyddiwyd yn Llundain yw’r un yn ein gwasanaethau ni. Serch hynny, er mwyn rhoi hyder i bobl yng Nghymru, rwy’n credu y dylem ni wneud hynny o leiaf.

O ran y rheoliadau adeiladu, byddwn o blaid bod yn gryfach mewn rhai achosion o ran datblygu ein rheoliadau adeiladu. Maen nhw wedi cael eu hadolygu'n ddiweddar, ond rwy'n siŵr y caiff y Gweinidog a minnau sgyrsiau pellach ynglŷn â sut y gall fod angen i ni eu cryfhau nhw yn dilyn adolygiad o'r arolygiaeth gwasanaeth tân.

O ran systemau chwistrellu, mae'r aelodau hefyd yn iawn i godi'r mater hwn. Bydd yr Aelod yn gwybod y cefais i fy meirniadu'n llym am gyflwyno mwy o fiwrocratiaeth i'r system ac am gyflwyno mwy o gostau i'r system, gan adeiladwyr a phobl eraill â diddordeb. Doeddwn i ddim yn difaru bryd hynny a dydw i ddim yn difaru nawr—dyma'r union reswm pam bod angen i ni sicrhau bod gennym ni adeiladau diogel i bobl, a systemau chwistrellu yw'r ateb. Gobeithio y bydd rhannau eraill o'r wlad yn ystyried hynny hefyd.

O ran y canllawiau a gyhoeddwyd, rydym ni’n hyderus y bydd y canllawiau a gyhoeddwyd gan Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig ac awdurdodau lleol yn briodol lle mae’r fframwaith adeiladu yn gweithredu'n briodol. Yr hyn a welsom ni yn Nhŵr Grenfell, lle y dywedwyd wrth drigolion am aros yn eu fflatiau, oedd y byddai hynny wedi bod yn iawn petai’r drysau tân yn gweithio'n iawn, neu’r drysau tân wedi eu gosod yn gywir. Mae llawer iawn o fanylion i ddod o'r ymchwiliad i Dŵr Grenfell, ond mae ein canllawiau ac arferion yn cael eu hadolygu a byddwn yn ystyried hynny wrth inni symud ymlaen.

Fel Aelodau eraill, fe hoffwn i estyn fy nghydymdeimlad at bawb sydd wedi eu heffeithio gan y digwyddiadau trasig hyn. Rwyf hefyd am gofnodi fy niolch i gydweithwyr o'r gwasanaethau brys ac yn arbennig fy hen gydweithwyr, yn ddiffoddwyr tân a staff yr ystafell reoli. Bydd llawer ohonyn nhw’n dychwelyd i leoliad y drychineb am rai dyddiau, ac am gryn amser, sy'n ail-ddeffro’r holl faterion y mae llawer ohonyn nhw wedi eu hwynebu.

Diolch, Weinidog, i'r Prif Weinidog, ac i chi—ac rydych chi wedi cyfeirio at hyn—ynghyd â chydweithwyr yn y Siambr hon, rhoddodd Cymru ddeddfwriaeth mewn grym oedd yn ei gwneud hi’n ofynnol gosod chwistrellwyr ym mhob cartref newydd a gâi ei adeiladu, ac ni oedd y wlad gyntaf i wneud hynny. Ar ôl wynebu gwrthwynebiad o bob cyfeiriad, rwy’n dal yn teimlo bod yr hyn a wnaethom ni yn iawn, ac rwy’n sefyll wrth yr hyn a wnaethom, ac rwy’n sefyll ysgwydd wrth ysgwydd gyda chi a'r Prif Weinidog ynglŷn â’r penderfyniad dewr iawn hwnnw a wnaethoch chi. Rwy'n credu y bydd hynny yn gwasanaethu ein cymunedau yn dda yn y dyfodol, ac os mai dyna beth ydym ni fel gwleidyddion—dyna beth yw ein gwaith; diogelu ein cymunedau.

Nawr, bu llawer o alw am ôl-osod systemau chwistrellu, ac mae peth ymchwil da ar gael. Soniodd Lynne Neagle fod Bron Afon wedi ôl-osod chwistrellwyr yn eu hadeiladau uchel, ond mae yna hefyd ddarn arall o ymchwil yn Callow Mount yn Sheffield, sydd angen trafodaeth yn ei gylch ymysg pobl sydd yn edrych ar ôl-osod. Fel y gwnaethoch chi ddweud wrth fy nghydweithwraig Joyce Watson, nid heddiw yw'r diwrnod i siarad am gyflwyno systemau chwistrellu, ond fe ddaw y dydd pan y dylem ni fod yn gwthio am fwy o systemau chwistrellu, i ail-weithredu’r ddeddfwriaeth, a’i gweithredu mewn mannau eraill. Pan ddaw’r dydd hwnnw, Weinidog, wnewch chi ymuno â mi i wneud popeth yn ein gallu i ddangos y gall rhannau eraill o'r DU, ac yn wir gwledydd eraill yn y byd, ddysgu oddi wrth y penderfyniadau dewr a wnaethoch chi yn Llywodraeth Cymru wrth weithredu deddfwriaeth chwistrellu?

Diolch i Ann Jones am ei chyfraniad unwaith eto, a, llongyfarchiadau, mae’n debyg—derbyniodd yr Aelod wobr yr wythnos diwethaf, gwobr ryngwladol, yn seiliedig ar y ddeddfwriaeth y gofynnodd hi amdani mewn dadl Aelodau unigol. Fel cyn-ddiffoddwr tân, welais i erioed dân mor ffyrnig â hwnnw a welais i yn nhân Tŵr Grenfell. Aeth rhywbeth mawr o’i le yn y lle hwnnw, ac rwy’n talu teyrnged i'r gwasanaethau brys a'r gwirfoddolwyr a’r aelodau o'r teulu a geisiodd achub unigolion yn y gymuned honno. Mae’n siŵr ei fod yn ddigwyddiad trasig a fydd yn bwrw cysgod dros y cymunedau hynny am flynyddoedd lawer i ddod.

Rwy'n credu bod yr Aelod yn iawn i godi'r mater o bwysigrwydd y ddeddfwriaeth, y cam dewr rwy'n credu i ni ei gymryd o ran y lobïo a gawsom ni o ganlyniad i’r cyflwyniad. Ond rydw i, yn yr un modd â’r Aelod, yn meddwl ein bod hi’n iawn gwneud hynny bryd hynny, ac rydym ni’n iawn i barhau â'r rhaglen honno yn y dyfodol.

And finally, Jeremy Miles.

A gaf i hefyd gydymdeimlo â’r rhai a gollodd eu bywydau ac a gollodd eu cartrefi yn Nhŵr Grenfell, sy’n enghraifft o'r hyn sy'n digwydd pan fydd cymdeithas yn methu ag amddiffyn y mwyaf di-rym yn y man lle y dylen nhw deimlo fwyaf diogel? Mae'r rhan fwyaf o'r cwestiynau sydd gen i wedi eu hateb. Mae gen i ddau gwestiwn ar ôl. Yn gyntaf, pa drefniadau fydd ar waith rhwng Llywodraeth Cymru ac ymholiad Llywodraeth y DU i sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn cael mynediad amserol i dystiolaeth a roddwyd i'r ymchwiliad hwnnw, fel bod modd dysgu gwersi wrth iddyn nhw godi? Yn ail, pan ganfyddir pwy oedd ar fai yn y gadwyn a achosodd hyn, pa gamau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i ganfod a yw’r partïon hynny wedi bod yn rhan o unrhyw gaffael cyhoeddus yng Nghymru?

Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Siaradais â Gweinidog y DU, fel y dywedais, ar brynhawn Sadwrn, ac â Gweinidog yr Alban ddoe. Rydym ni wedi dechrau trafod beth fydd natur yr adolygiad a sut y bydd y cyswllt rhwng y tair Llywodraeth yn edrych ar hynny, a byddaf yn parhau i hysbysu'r Cynulliad am y manylion hynny wrth i’r rheini ddod i law. O ran cwestiwn olaf yr Aelod, mae ychydig yn gynamserol oherwydd nid ydym ni wedi cael yr adolygiad hyd yn hyn, ac rwy’n hwyrfrydig i gynnig cyngor ynghylch hynny, ond byddwn yn edrych ar hynny yn ofalus iawn, yn dibynnu ar unrhyw dystiolaeth a gawn ni.

Thank you, Cabinet Secretary.

The next item on our agenda is the statement by the First Minister on Brexit and devolution: securing Wales’s future. And I call on the First Minister to make his statement—Carwyn Jones.

Diolch, Llywydd. Gall pawb, fwy neu lai, gytuno bod gadael yr Undeb Ewropeaidd yn gam o bwys enfawr i Gymru a'r DU yn ei chyfanrwydd, ac mewn amrywiaeth eang o ffyrdd. Mae'r UE y byddwn yn ei gadael yn llawer mwy o faint, a mwy cymhleth, na'r Farchnad Gyffredin, y gwnaethom ymuno â hi flynyddoedd yn ôl, a dyna’n union pam y mae gadael yn gam hyd yn oed yn fwy nag oedd ymuno. Felly, mae yna nifer o heriau. Maent wedi dod i’r golwg yn gliriach ers canlyniad yr etholiad cyffredinol, ac mae hyn, yn fy marn i, yn ei gwneud yn anochel y bydd yn rhaid i Lywodraeth y DU ail-lunio yn radical ei hymagwedd at y mater mwyaf hanfodol hwn, ac, os caf ddweud, symud yn agosach at y safbwynt cytbwys a chydlynol a nodwyd ym mhapur gwyn ar y cyd Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru, ‘Diogelu Dyfodol Cymru’.

Wrth gwrs, rwy’n croesawu'r ffaith bod y cyfarfod cyntaf rhwng Llywodraeth y DU a'r Comisiwn Ewropeaidd ddoe wedi mynd yn dda, ond dim ond y cam cyntaf yw hwn ar daith hir a chymhleth. Bydd yr Aelodau yn glir, i Lywodraeth Cymru, mai sicrhau swyddi a ffyniant economaidd ein cenedl sydd ar frig ein hagenda ar gyfer Brexit. Nid yw hynny wedi newid ac ni fydd yn newid. Ond heddiw hoffwn ganolbwyntio ar oblygiadau gadael yr UE i ddatganoli, ac i lywodraethu'r DU yn y dyfodol.

Llywydd, yn gyntaf oll, gan gydnabod canlyniad refferendwm y llynedd, dewch inni hefyd ein hatgoffa ein hunain bod datganoli ei hun wedi digwydd o ganlyniad i ddau refferendwm yma yn 1997 ac eto yn 2011: yn yr ail o'r rhain, pleidleisiodd dwy ran o dair o bleidleiswyr o blaid pwerau dros ddeddfwriaeth sylfaenol i’r Cynulliad.

Rwy’n gobeithio y gallwn gytuno ar draws y Siambr hon bod datganoli, fel y'i cymeradwywyd yn y refferenda hynny, yn cynrychioli ewyllys cadarn pobl Cymru ac nad yw'n rhywbeth i Lywodraeth y DU ei drin yn ysgafn, ddim mwy nag y gallai anwybyddu canlyniad refferendwm yr UE. Rydym yn gwrthod yn bendant honiad Llywodraeth y DU yn y Papur Gwyn a gyhoeddwyd ganddi cyn yr etholiad bod datganoli mewn unrhyw ystyr yn dibynnu ar aelodaeth y DU o'r UE. I'r gwrthwyneb, mae'r galw am ddatganoli yn uchelgais a fynegwyd yn rhydd gan bobl Cymru a dim ond nodwedd ymarferol o'n trefniadau oedd y ffaith ein bod yn aelod o'r UE ar yr adeg pan ddechreuodd datganoli, yn yr ystyr honno. Y dasg nawr, felly, yw cydnabod grym y gwahanol refferenda drwy ddod o hyd i drefniadau newydd ar gyfer llywodraethu'r DU sy'n rhoi effaith ymarferol i Brexit gan ystyried yn llawn bod datganoli’n barhaol yng nghyfansoddiad y DU.

Mae'r ddogfen ger ein bron heddiw, 'Brexit a Datganoli', yn adeiladu ar syniadau a gyflwynwyd gennym gyntaf yn ‘Diogelu Dyfodol Cymru’, a gyhoeddwyd ar y cyd gyda Phlaid Cymru yn ôl ym mis Ionawr, a hon yw'r gyntaf mewn cyfres a fydd yn archwilio materion allweddol sy'n codi o Brexit. Mae yna lawer i’w ystyried a’i drafod a dyna pam yr ydym yn anelu at ysgogi trafodaeth yma yn y Cynulliad a thu hwnt.

Bydd gadael yr UE yn creu heriau llywodraethu newydd yma. Nid ydym yn gwybod yn sicr eto pa mor bell, os o gwbl, y byddwn yn parhau i gysoni rhwydweithiau rheoleiddiol y DU â rhai'r UE ar ôl Brexit, nac a fyddwn yn parhau i fod mewn undeb tollau gyda'r UE. Ond mae'n sicr y bydd angen cydlynu polisïau, sydd wedi digwydd cyn hyn ym Mrwsel, yn y wlad hon, o leiaf i ryw raddau.

Rydym yn hapus i gydnabod, er enghraifft, yr angen, wrth arfer ein pwerau ni, i weithio gyda'r gweinyddiaethau eraill i ddatblygu fframweithiau sy’n rhwymo ledled y DU mewn nifer o feysydd sydd wedi'u datganoli i atal ffrithiant rhag mynd i mewn i’n marchnad fewnol ni yn y DU. Ni fyddai pedair cyfundrefn iechyd anifeiliaid hollol wahanol ac anghydnaws, er enghraifft, yn amlwg o fudd i neb. Yn yr un modd, bydd gennym ddiddordeb clir Cymreig yn rhai o gymwyseddau’r DU.

Felly, bydd angen ffyrdd newydd a gwell i’r gwahanol Lywodraethau weithio gyda'i gilydd. Ond, yn syml, nid yw peirianwaith ymgynghorol presennol Cydbwyllgor y Gweinidogion yn addas i’r dasg newydd mewn llaw. Y ffordd iawn o reoli'r busnes hwn yw ag offer rhynglywodraethol newydd ac wedi’u hadnewyddu. Mae'n rhaid i'r pedair Llywodraeth eistedd i drafod a chytuno ar fframweithiau’r DU sy’n rhwymo mewn meysydd datganoledig lle mae angen y rhain, neu yn y tymor byr mae angen i bob un gytuno, o'n gwirfodd, i beidio â gwneud dim newidiadau i'r fframweithiau presennol sy'n deillio o’r UE, os dyna sydd ei angen.

Dylai'r un offer hwyluso trafodaeth a chytundeb ar bolisïau heb eu datganoli y bydd gennym ddiddordeb amlwg ynddynt, fel cymorth gwladwriaethol ac, yn enwedig os ydym y tu allan i undeb tollau gyda'r UE, masnach ryngwladol. Mae ein papur yn cynnig cyngor Gweinidogion ar gyfer y DU, mewn modd tebyg i fersiwn yr UE. Os yw'n bosibl i 28 o lywodraethau wneud penderfyniadau mewn meysydd cyffredin, yn sicr dylai fod yn bosibl i'r pedair Llywodraeth yma yn y DU wneud hynny.

Nid ymgais i gynyddu pwerau'r Llywodraeth neu'r Cynulliad hwn yw hyn. Unwaith eto, roedd Papur Gwyn Llywodraeth flaenorol y DU yn rhoi argraff gwbl gamarweiniol o’r gwaith o ddatblygu fframweithiau ar lefel yr UE sy'n berthnasol i bolisïau datganoledig, megis y polisi amaethyddol cyffredin neu bolisïau amgylcheddol, mai Llywodraeth y DU yn unig oedd yn penderfynu ar safbwynt y DU. Yn syml, nid yw hynny’n wir.

I'r gwrthwyneb, mae’n ofynnol i Lywodraeth y DU, yn unol â’r memorandwm dealltwriaeth a ddiweddarwyd ac a gadarnhawyd gan y Siambr hon yn 2013, ymgynghori â'r gweinyddiaethau datganoledig a datblygu safbwynt y DU sy'n adlewyrchu cytundeb rhwng y pedair gweinyddiaeth. Byddai'n eironig, yn y DU lle’r ydym, fel y nodwyd, wedi cymryd rheolaeth yn ôl gan Frwsel, pe bai gan y sefydliadau datganoledig lai, nid mwy, o ddylanwad dros y fframweithiau yr ydym yn gweithredu ynddynt.

Os yw Llywodraeth y DU yn agored i ddatblygu offer sy'n galluogi'r pedair Llywodraeth i fwrw ymlaen â busnes cyffredin mewn ffordd gydweithredol, bydd Llywodraeth Cymru yn bartner parod iddynt. Ond dewch imi fod yn glir, os nad ydynt yn gwneud hynny, os ydynt yn dymuno gosod fframweithiau neu ddeddfu yn San Steffan i roi cyfyngiadau newydd ar bwerau a chymhwysedd y Cynulliad hwn, byddwn yn eu gwrthwynebu bob cam o'r ffordd, gan ddefnyddio'r holl offer sydd ar gael i ni. Fel yr wyf wedi’i ysgrifennu at y Prif Weinidog, does dim angen y frwydr hon arni nawr, o bob adeg.

Dewch imi ailadrodd: hoffem weld deddfwriaeth yn San Steffan, boed hynny y Bil diddymu mawr neu gywerth, sy’n llwyddo i gyflawni nodau Llywodraeth y DU—darparu parhad a sicrwydd deddfwriaethol a sicrhau, ar y diwrnod cyntaf ar ôl inni adael yr UE, bod ein hamgylchedd rheoleiddio yn union yr un fath ag un yr UE. Dyna ein huchelgais cyntaf.

Ond mae angen deddfwriaeth o’r fath arnom, i barchu datganoli ac i sbarduno'r cydweithio yr ydym yn gobeithio y bydd yn hwyluso dyfodol adeiladol ar y cyd. Os bydd yn methu â gwneud hyn, os bydd yn sathru ar ddatganoli, yna, wrth gwrs, bydd yn rhaid inni ymateb yn rymus ac yn negyddol, ac rydym eisoes yn y broses o ddatblygu ein hopsiynau ar gyfer y posibilrwydd hwn. Un o brif gyfrifoldebau Llywodraeth Cymru, ac yn wir y Cynulliad hwn, yw cynnal y setliad datganoli y pleidleisiodd ein pobl amdano. Gobeithio y caiff y neges honno ei chlywed yn glir a’i nodi yn Whitehall.

Rydym hefyd yn meddwl mai dyma’r amser iawn i gael confensiwn am ddyfodol y Deyrnas Unedig. Mae'n syniad yr wyf wedi’i ganfasio ad nauseam o’r blaen, fel y mae pobl eraill, ond mae'n fater mwy brys yn awr. Mae gadael yr UE yn gam mawr sy'n mynnu ymateb mawr gartref. Mae'n naturiol yn y sefyllfa hon i feddwl o'r newydd am y math o wlad a’r math o undeb yr hoffem fod yn y tymor hir. Dylai'r confensiwn gynnwys pob llais, pob plaid wleidyddol, cymdeithas sifil a phob rhan o'r DU. Ac fel yr wyf wedi’i ddweud sawl gwaith, mae gan Lywodraeth Cymru ddigon o syniadau ond dim monopoli arnynt.

Dewch imi fod yn glir, felly, Llywydd: rwy'n gadarnhaol am ein hundeb. Rwyf am i'r DU fod yn llewyrchus, yn ddeinamig ac wedi’i llywodraethu’n dda. Rwy’n dymuno i'r perthnasoedd rhynglywodraethol rhwng y pedair gweinyddiaeth hyrwyddo'r egni y dylai ein hundeb ei ddangos. Wrth weithredu yn enw pleidleiswyr Cymru, rydym yn haeddu rhywbeth mwy na pherthynas drafodaethol amharod sy’n seiliedig ar y mymryn lleiaf o ymgynghori dail ffigys. Mae angen i bob gweinyddiaeth barchu cyfreithlondeb gwleidyddol a mandad y lleill wrth gychwyn y ddadl hon. Drwy drafod a chydweithredu, gall syniadau da ddatblygu'n syniadau gwell, ac mae pawb yn ennill. Mae Teyrnas Unedig effeithiol yn helpu pawb ac nid yw’n brifo neb.

Mae'n wir dweud, Llywydd, bod y DU yn parhau i fod yn rhanedig iawn. Y ffordd o wella’r rhaniadau hynny yw drwy barch a gweithio drwy broblemau gyda'n gilydd—ceisio gweld safbwynt pobl eraill. Cyfrinachedd, diffyg ymgynghori, gosod dictadau o'r canol—wnaiff y rhain ddim byd i adeiladu'r DU aeddfed, ddeinamig, amlweddog sy'n wynebu tuag allan y gallwn fod. Bwriad y papur yr ydym wedi’i gyhoeddi yw cyfrannu at y syniadau sydd eu hangen nawr i ymateb i'r her honno, ac fe'i cymeradwyaf i'r Cynulliad.

Brif Weinidog, diolch am eich datganiad, ac, yn wir, diolch am olwg gynnar ar y datganiad hwnnw a ddarparwyd i’r pleidiau cyn inni ddechrau’r Cyfarfod Llawn heddiw. Sylwais eich bod chi, yn y paragraff olaf, wedi sôn am 'gyfrinachedd, diffyg ymgynghori, gosod dictadau o'r canol'. Mae'n rhaid imi ddweud, yn eistedd ar yr ochr hon i'r Siambr, fy mod bron yn teimlo fel dweud wrthych, Brif Weinidog, 'Edrychwch yn y drych ac yno fe welwch y disgrifiad hwnnw'. Oherwydd, yn sicr, pan ddaw i gael trafodaethau dros y 12 mis diwethaf am y materion pwysig hyn, dydych chi ddim wedi ymestyn ar draws y rhaniad gwleidyddol yn y Siambr hon. Fel yr wyf wedi’i ddweud sawl gwaith o'r blaen, mae’r Siambr hon wir yn gweithredu er ei pennaf les pan y gellir cyrraedd y consensws gwleidyddol hwnnw. Rwyf wedi dweud wrth ymateb i nifer o ddatganiadau a roesoch yn ystod y 12 mis diwethaf, ac mewn dadleuon yn y Siambr hon, ein bod yn barod i ymgysylltu'n gadarnhaol yn y trafodaethau hynny.

Os caf i enwi cyn-Brif Weinidog Cymru, Rhodri Morgan, rwy’n gwybod yn iawn bod y consensws hwnnw wedi bodoli mewn Cynulliadau blaenorol ynghyd â’r ewyllys gwleidyddol i ymgysylltu ar draws y rhaniad gwleidyddol pan oedd ef yn Brif Weinidog, o amgylch Deddf Llywodraeth Cymru 2006 ac o amgylch y newidiadau cyfansoddiadol a oedd yn digwydd yn y Cynulliad yn ei ddyddiau cynnar. Rwy’n tynnu eich sylw eto at y cynnig a wneir ichi ymestyn ar draws y rhaniad gwleidyddol a chael y drafodaeth honno, oherwydd mae’r datganiad hwn heddiw i’w weld ychydig yn rhagrithiol, a chithau wedi cymryd camau sy’n atgyfnerthu'r polareiddio yr ydych yn honni i ffieiddio wrtho mewn gwleidyddiaeth, os ydych wir yn awyddus i geisio cyrraedd consensws ar rai o'r materion pwysig hyn y mae angen eu datrys ledled y Deyrnas Unedig gyfan.

Rydym ni i gyd yn awyddus i wneud yn siŵr, pan ddown allan o'r trafodaethau Brexit, bod y fargen a gawn yn fargen sy'n atgyfnerthu'r cysylltiadau sy'n gwneud ein hundeb mor wych—undeb y Deyrnas Unedig—ond ei bod yn undeb sy'n addas at yr unfed ganrif ar hugain ac nid un sy'n edrych yn ôl ar ffordd y gallai'r ynysoedd hyn fod wedi cael eu llywodraethu yn y 1950au a'r 1960au. Rwy’n barod, fel y mae fy ngrŵp a fy mhlaid, i sicrhau bod hynny'n digwydd. Yn y pen draw, byddwn yn llwyddo os ydym yn gweithio gyda'n gilydd yn hynny o beth.

Byddwn hefyd yn gofyn i'r Prif Weinidog gadarnhau beth yn union yw’r cytundeb rhwng Plaid Cymru a'r Llywodraeth Lafur, oherwydd fel y gwelsom yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog, mae’n amlwg bod yna wahaniaeth. Os na allwch gael y man cychwyn sylfaenol syml hwnnw’n iawn, pa hygrededd, pa bwysau, y gellir ei roi i'r Papur Gwyn a'r ddogfen yn benodol yr ydych wedi’i chyflwyno? Gall hynny fod yn sail i drafodaeth—a bod yn deg, roedd yna gytundeb yno, ond i unrhyw un a welodd y drafodaeth yma yn ystod y cwestiynau i'r Prif Weinidog roedd yn ddryslyd, a dweud y lleiaf, ei bod yn ymddangos bod gagendor o’r fath wedi agor rhwng dwy blaid a roddodd eu llofnod ar ddogfen yr ydych chi, yn y datganiad hwn, yn cyfeirio ato’n gyson fel sail y safbwynt negodi.

Felly, a allech chi ddefnyddio eich ymateb imi heddiw i roi eglurder llwyr ynghylch ble yn union y mae’r cytundeb hwnnw a beth yw’r ddealltwriaeth, o'ch safbwynt chi, ynglŷn â’r hyn y bydd y cytundeb hwnnw’n ei ddarparu o amgylch y farchnad sengl a mynediad i'r farchnad sengl?

Byddwn hefyd yn hoff iawn o gael deall pa ran o'r araith Lancaster House, a roddwyd gan Brif Weinidog y DU, y mae’r Prif Weinidog yn anghytuno â hi. Roedd hi'n cymeradwyo 12 egwyddor, sef yr egwyddorion trafod a ddechreuwyd ddoe yn y trafodaethau, ac ar yr ochr hon i'r tŷ, rydym ni’n credu bod y rheini’n 12 egwyddor y mae angen eu dwyn ymlaen yn y trafodaethau a fydd yn amlwg yn rhoi’r sail sydd ei hangen ar y trafodaethau hynny i gynnig llwybr cadarn inni i ddatblygu’r cytundeb yr hoffem ei weld ar ddiwedd y ddwy flynedd. Ac rwy’n sylwi yn y datganiad hwn i gyd—. A bod yn deg, rydych chi’n cyfeirio at eich dogfen eich hun, ond does bosib na ddylai'r ddogfen gyfeirio rhywfaint at linellau negodi allweddol Llywodraeth y DU. Ac mae’r 12 egwyddor hynny’n hanfodol i’r trafodaethau wrth iddynt fynd rhagddynt.

Rwy’n cymeradwyo’n llwyr yr hyn a ddywedwch am Gydbwyllgor y Gweinidogion, ac rwyf wedi dweud hyn o'r blaen nad yw'n sefydliad—. Nid fy mod i erioed wedi eistedd ar y pwyllgor hwnnw, ond, er tegwch, wrth arsylwi o bell, ac arsylwi cyfeiriadau a wnaethpwyd gan wleidyddion o bob plaid, mae’n amlwg nad yw’n addas at ei ddiben, ac nid yw'n gyfrwng sydd wir yn gallu ymdrin â'r gwaith datrys anghydfodau a'r trafodaethau a fydd yn dilyn ar ôl Brexit a'r cytundeb. Ac rwy’n credu bod arnom angen mwy o gydlyniad wrth ddatblygu fframwaith mwy cadarn i’r gweinyddiaethau datganoledig a Llywodraeth y DU weithio drwyddo. A byddwn yn ddiolchgar i gael deall a yw'r Prif Weinidog yn gweld unrhyw olau a chynnydd ar hyd y ffordd i sicrhau bod gennym—a byddaf yn ei alw’n Gydbwyllgor y Gweinidogion yn y fan hon oherwydd dyna beth y byddwn yn deall ydyw—gorff olynydd i gyflawni'r canlyniad yr hoffem ei weld, unwaith y bydd y trafodaethau Brexit wedi dod i ben.

Rwy’n cytuno’n llwyr â'r Prif Weinidog bod gan y wlad hon ddyfodol cadarnhaol, ond mae'n dibynnu ar wleidyddion yn ymateb i'r her ac yn cymryd y cyfleoedd sydd o'n blaenau. Ac ar yr ochr hon i'r Siambr, yn sicr byddwn yn ymateb i'r her, ac yn cymryd y cyfle sydd yno. Ac, unwaith eto, rwy’n ailadrodd y pwynt fy mod yn gobeithio y gwnaiff gwleidyddion eraill, o ba bynnag liw gwleidyddol, wneud yn union yr un fath.

A gaf i ddiolch i arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig am ei sylwadau? A gaf i ddweud wrtho: gwrandewais ar yr hyn a ddywedodd am geisio cyrraedd safbwynt cyffredin, ond byddai'n sicr yn fy helpu i pe bawn i’n deall beth yw ei safbwynt ar rai o'r agweddau mwyaf sylfaenol? Rwy’n gwybod ei fod yn rhywun a oedd yn credu y dylai'r DU adael yr Undeb Ewropeaidd. Mae hynny yno i bawb ei weld. Ond a yw'n credu y dylem gadw mynediad llawn a dilyffethair i’r farchnad sengl? A yw'n gwrthod unrhyw syniad o rwystrau â thariff neu heb dariff? A yw'n derbyn bod angen efallai i addasu rhyddid i symud, ond nid ei atal yn gyfan gwbl? Beth yw ei farn am y ffin rhwng y gogledd a'r de yn Iwerddon? Beth yw ei farn, yna, am y ffin forol rhwng Cymru ac Iwerddon a sut y byddai hynny’n gweithredu? Beth yw ei farn am i’r DU fod oddi mewn i'r undeb tollau neu’r tu allan? Os yw y tu allan i'r undeb tollau, ni all y ffin honno â’r DU ac Iwerddon weithredu fel ffin ddi-dor. A yw'n credu y dylai’r trefniadau trosiannol, ac fe fydd eu hangen, olygu y dylem ystyried aelodaeth o’r Ardal Economaidd Ewropeaidd, neu aelodaeth o ardal masnach rydd Ewrop yn y tymor byr? Nid wyf wedi ei glywed yn mynegi barn am ddim un o’r cwestiynau hyn. Rwy'n ei wahodd i wneud hynny, ond yr hyn yr wyf yn ei wybod yw ei fod am adael yr Undeb Ewropeaidd ac mae hynny'n glir. Yr hyn nad wyf yn ei wybod yw beth, ar hyn o bryd, y mae'n disgwyl ei weld yn ei le.

O ran y Papur Gwyn, y Papur Gwyn yw’r papur ar y cyd rhyngom ni a Phlaid Cymru o hyd. Gofynnodd yn benodol, 'Ble mae'r anghytundeb?' Yn gyntaf oll, tôn. Roedd yr hyn a welsom gan Brif Weinidog y DU cyn yr etholiad yn dôn genedlaetholgar. Ni allaf ei disgrifio mewn unrhyw ffordd arall. Y math o dôn a welsom gan bobl a ddywedodd wrthym y byddai'r UE yn disgyn wrth ein traed er mwyn cael bargen. Roedd hynny'n anghywir ac rydym yn gweld hynny nawr. Gwrthododd y pleidleiswyr y dôn honno, ac nawr mae'n amser ei newid. Yn gyntaf, nid wyf yn credu bod dim bargen yn well na bargen wael. Rwy’n meddwl bod hynny’n hurt. Dim bargen yw’r fargen waethaf. Ac nid wyf yn credu, os nad oes cyfnod pontio, bod hynny’n rhywbeth na ddylem ei ofni. Ni allaf ddeall pam mae’r angen dybryd hwn i ddisgyn oddi ar ymyl clogwyn pan fo pont ar gael inni gerdded drosti, sef aelodaeth o’r AEE neu aelodaeth o EFTA.

Nid wyf yn cytuno â’i syniad hi bod yn rhaid i ryddid i symud ddod i ben yn gyfan gwbl. Unwaith eto, ni allwch reoli eich ffiniau heb gau’r ffin â Gweriniaeth Iwerddon. Does dim ffordd arall o wneud hynny. Ac mae hynny'n rhywbeth nad yw pobl wedi’i ddeall eto. Nid wyf yn cytuno felly â’i safbwynt hi ar hynny. Nid wyf yn cytuno â hi, rywsut, na fyddai'r DU yn ddarostyngedig i unrhyw fath o lys y tu allan i'r DU. Wrth gwrs y byddai. Hyd yn oed pan oedd y DU mewn sefyllfa i lofnodi cytundeb masnach rydd gyda gwlad arall neu floc masnachu arall, byddai angen llys o hyd i feirniadu anghydfodau a fyddai’n codi o'r cytundeb masnach rydd; mae'n siŵr o ddigwydd. A byddai hynny'n golygu cael llys, o leiaf, pe bai cytundeb masnach rydd ar ryw adeg â'r UE—llys sy'n cynnwys o bosibl barnwyr Llys Cyfiawnder Ewrop a barnwyr o’r DU, a fyddai'n gyfystyr â llys masnach. Does dim dianc rhag hynny. Os ydych am gael cytundeb masnach rydd, mae’n rhaid ichi dderbyn y bydd gan bobl eraill hefyd farn am sut y mae’r cytundeb masnach rydd hwnnw’n gweithredu mewn gwirionedd.

Nid wyf yn gwybod beth yw safbwynt y DU erbyn hyn, a dweud y gwir. Ni fu dim ymgysylltu â'r gweinyddiaethau datganoledig. Rydym yn gwybod na all fod yr un fath ag yr oedd cyn yr etholiad. Rydym yn gwybod mai safbwynt y DU oedd ei bod yn dymuno i fater y DU yn gadael yr UE, a pherthynas y DU â'r UE yn y dyfodol, i gael eu trin yn gyfochrog. Safbwynt yr UE oedd y dylai fod yn ddilyniannol. Rydym yn clywed nawr mai safbwynt yr UE sydd wedi ennill y dydd—bydd y trafod yn ddilyniannol. Felly, mae’r tir hwnnw eisoes wedi’i ildio. Yr hyn a oedd yn ôl pob tebyg yn mynd i arwain at ffrae fwyaf yr haf, i ddyfynnu David Davis, nid yw hynny'n mynd i ddigwydd.

Rwy’n croesawu’r hyn a ddywedodd am y Cydbwyllgor Gweinidogion, a'r ffaith nad yw bellach yn addas at ei ddiben. Ond mae mater sylfaenol arall yma yr wyf yn credu y bydd y Bil diddymu mawr yn ceisio ymdrin ag ef, ac mewn ffordd sy'n negyddol. Sef, os bydd pwerau mewn meysydd datganoledig yn dychwelyd o Frwsel, ni fyddant byth yn cyrraedd Whitehall, byddant yn dod yn syth yma. Roedd y Bil diddymu mawr, rydym yn credu—wel, yn sicr, cyn yr etholiad—yn mynd i geisio newid y setliad datganoli, heb gyfeirio at bobl Cymru, i atal hynny rhag digwydd. Mae honno'n egwyddor gyfansoddiadol sylfaenol. Ac ni allem dderbyn unrhyw sefyllfa a fyddai'n diystyru’r farn a fynegwyd yn glir gan bobl Cymru yn 2011. Byddai'n llawer mwy synhwyrol pe baem yn dweud yn syml, 'Iawn, mae’r pwerau hynny’n mynd i'r gweinyddiaethau datganoledig, ond dewch inni gytuno i beidio â gwneud dim byd â nhw, hyd nes y gallwn roi fframwaith cyffredin ar waith.' Y dewis arall yw sefydlu’r fframwaith cyffredin hwnnw, ac mae hynny'n rhywbeth na allem gytuno ag ef, oherwydd byddai hynny'n gwrthdroi rhan o'r se