Cynulliad Cenedlaethol Cymru

I call the National Assembly to order.

The first item on our agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Environment and Rural Affairs. Under Standing Order 12.58, I have received notification that the leader of the house, Jane Hutt, will answer questions today on behalf of the Cabinet Secretary. Question 1, Simon Thomas.

Mae Deddf Lles Anifeiliaid 2006, sydd wedi bod ar waith ers 10 mlynedd, yn cwmpasu lles pob anifail a gedwir. Mae’r codau ymarfer ar gyfer anifeiliaid anwes a da byw yn cael eu hadolygu, a bydd unrhyw godau newydd, gan gynnwys ar gyfer anifeiliaid egsotig, yn cael eu hystyried yn 2017-18.

Thank you for that response, Minister, but the problem with the current situation is that it allows people, for example, to keep monkeys in ordinary houses, and it also allows circuses with live exotic animals, and which perform with those animals, to visit Wales. We have been waiting for some months, if not a year or two, for the Government to take action in this area. So, can you give us an assurance that steps will now be taken by Government to deal with the health and welfare problems of exotic animals in Wales?

Diolch i Simon Thomas am ei gwestiwn. Mae swyddogion wedi cyfarfod â chynrychiolwyr o’r Gymdeithas Frenhinol er Atal Creulondeb i Anifeiliaid yng Nghymru i drafod y ddogfen friffio sy’n galw am waharddiad ar anifeiliaid anwes egsotig, a bydd rhagor o gyfarfodydd yn cael eu cynnal mewn perthynas â hynny. Rydym hefyd yn sôn am arddangosfeydd symudol o anifeiliaid, ac mae ymarfer cwmpasu ar waith o dan brosiect cyflawni’r bartneriaeth i gasglu gwybodaeth gan awdurdodau lleol ynglŷn ag arddangosfeydd symudol o anifeiliaid sy’n weithredol yn yr ardaloedd hynny ar hyn o bryd. A bydd canlyniadau’r ymarfer hwnnw’n cael eu cyflwyno cyn bo hir, y mis hwn, mewn gwirionedd. Mae swyddogion hefyd yn gweithio ar ymgynghoriad ar sefydlu cynllun trwyddedu neu gofrestru yng Nghymru, a bydd yn cael ei lansio cyn toriad yr haf.

Nid wyf wedi fy argyhoeddi o rinweddau cadw anifeiliaid egsotig fel anifeiliaid anwes, yn enwedig primatiaid, neu anifeiliaid sy’n gorfod bwyta anifeiliaid byw eraill er mwyn bwydo. Mae llawer o bobl yn methu gofalu am yr anifeiliaid hyn yn effeithiol, a naill ai’n eu gadael yn rhydd, sy’n achosi problemau, neu’n cael eu gwahardd yn y pen draw rhag cadw anifeiliaid anwes. A wnaiff y Gweinidog ystyried sefydlu grŵp gorchwyl a gorffen i ymchwilio’r syniad o greu cofrestr o bobl sydd wedi eu gwahardd rhag cadw anifeiliaid anwes?

Mae’n ddiddorol ac yn bwysig cofnodi hefyd fod cadw rhai rhywogaethau o anifeiliaid gwyllt yn cael ei reoli gan Ddeddf Anifeiliaid Gwyllt Peryglus 1976, ac mae’n ofynnol i berchnogion y rhywogaethau hyn gael eu trwyddedu gan eu hawdurdod lleol o dan y Ddeddf. Mae’r posibilrwydd o greu cofrestr cam-drin anifeiliaid yn cael ei ystyried, ond er mwyn sicrhau effeithiolrwydd ei bodolaeth fel ataliad naill ai i atal cam-drin pellach rhag digwydd, neu o ran atal camdrinwyr blaenorol rhag cadw anifeiliaid, bydd angen mecanweithiau ac ymagwedd asiantaethol glir ar draws y sectorau. Felly, mae swyddogion yn archwilio pa ymgysylltiad ag eraill fyddai ei angen, ac maent wedi nodi galwad yr RSPCA am sefydlu grŵp gorchwyl a gorffen.

Wel, fel y dywedoch, arweinydd y tŷ, nid yw hyn yn ymwneud ag anifeiliaid egsotig yn unig, ond mae bywyd gwyllt yn rhan o hyn hefyd, gan gynnwys ein bywyd gwyllt domestig sydd weithiau’n cael gofal gan bobl sy’n ymyrryd gyda’r bwriadau gorau, ond efallai nad yw’r wybodaeth orau ganddynt ynglŷn â lles. Gwn fod Llywodraeth Cymru wedi dechrau edrych ar hyn, ond tybed a oes unrhyw gynnydd wedi’i wneud ar reoleiddio llochesau bywyd gwyllt ac ysbytai bywyd gwyllt, a thybed a allwch roi unrhyw syniad a fyddwch yn edrych ar y cyrsiau sy’n cael eu cynnig i filfeddygon, neu ddatblygiad proffesiynol parhaus ar gyfer milfeddygon, mewn gwirionedd, i’w huwchsgilio fel eu bod yn meddu ar ystod ehangach o wybodaeth, nid yn unig am rywogaethau egsotig, ond am rywogaethau bywyd gwyllt domestig hefyd?

Dyna ychwanegiad arall at y pryderon a godwyd, yn enwedig mewn perthynas â lles anifeiliaid. Yn sicr, byddaf yn gofyn i Ysgrifennydd y Cabinet ymateb i chi, yn enwedig mewn perthynas â’r ysbytai bywyd gwyllt a’r lleoliadau eraill a ddisgrifiwyd gennych.

Mae menter ymchwil busnesau bach Llywodraeth Cymru, sy’n cefnogi prosiectau iechyd a maeth, yn ceisio datblygu prosiectau arloesol a fydd yn gwneud gwelliannau sylweddol i gyfansoddiad maethol bwyd a diod sydd ar gael i blant. Gall prosiectau gystadlu am gyfran o hyd at £1 filiwn ar gyfer y datblygiadau hyn.

Diolch am eich ateb, ac mae hyn yn newyddion da iawn, gan y gwyddom fod 40 y cant o blant Cymru yn ordew neu’n rhy drwm erbyn iddynt gyrraedd 11 oed, ac mae hwnnw’n gyflwr afiach iawn i blant fod ynddo ar oedran mor ifanc. Fe sonioch am yr £1 miliwn o gyllid gan Lywodraeth Cymru ac Innovate UK, ac y bydd ar gael i gwmnïau a sefydliadau ymchwil, i’w helpu i ddod o hyd i arloesedd o’r fath wrth gynhyrchu’r bwyd hwn. Ond a gaf fi ofyn, arweinydd y tŷ, sut y bydd arloeswyr bwyd yng Nghymru yn gwneud cais am yr arian hwnnw, a beth yw’r meini prawf y bydd angen eu bodloni er mwyn bod yn gymwys i gael yr arian hwnnw?

Wel, mae mynd i’r afael â gordewdra, fel y dywed Joyce Watson, yn flaenoriaeth allweddol—yn flaenoriaeth allweddol i Lywodraeth Cymru—ac mae cynorthwyo pobl i gael deiet iach a chytbwys yn hollbwysig yn hynny o beth. A’r mis diwethaf, bûm yn siarad ar ran Ysgrifennydd y Cabinet yn y digwyddiad Blas Cymru/Taste Wales. Hwnnw oedd y digwyddiad a’r gynhadledd fasnach genedlaethol a rhyngwladol gyntaf ar gyfer y diwydiant bwyd a diod. Ac yn y digwyddiad hwnnw, gwahoddwyd busnesau a sefydliadau ar draws y diwydiant i gyflwyno cynigion ar gyfer y datblygiad £1 miliwn hwn. Ac wrth gwrs, roedd hyn yn eu hannog i ddatblygu atebion arloesol i wella cyfansoddiad maethol prydau ysgol, er enghraifft, gan gadw costau’n isel.

Felly, gair neu ddau am y meini prawf. Rydym yn awgrymu y gallai atebion arloesol wella cyfansoddiad maethol bwyd a diod sydd ar gael i blant, lleihau cost bwyd a diod maethlon i deuluoedd, ysgolion ac awdurdodau lleol ledled Cymru, cynyddu’r amrywiaeth o fwyd a diod iach a maethlon sydd ar gael i blant ym mhob lleoliad, lleihau nifer y plant ac oedolion gordew yng Nghymru, a gwella iechyd a lles plant ac oedolion. A diben y fenter ymchwil busnesau bach hon yw cefnogi a galluogi ymatebion gan y diwydiant bwyd a diod i wynebu’r her hon.

Is the leader of the house aware of the report of the Mental Health Foundation, ‘Food for thought’, which looks at the link between nutrition and mental health? Now, I believe that the kind of strategy on obesity that we’re calling for through the public health Bill—.

Am I okay to continue? I will start again.

Thank you. No, please move on.

I believe that the kind of obesity strategy that we’re calling for through the public health Bill could promote mental health, as well as physical health. But, does the leader of the house believe that that should be a consideration as part of the Government’s food strategy, in addition to being part of strategies in the sphere of health?

Diolch yn fawr, Rhun ap Iorwerth. Fel y gwyddoch, ac rydych wedi tynnu sylw at y cysylltiadau hyn, o ran y dystiolaeth, mewn perthynas ag anghenion ac effeithiau iechyd meddwl. Fel y gwyddoch, yn ystod Cyfnod 2 y gwaith craffu ar Fil Iechyd y Cyhoedd (Cymru), cyflwynwyd gwelliannau i osod dyletswydd ar Weinidogion Cymru i baratoi a chyhoeddi strategaeth ordewdra genedlaethol. Ac er bod y gwelliannau hynny wedi’u gwrthod, ymrwymodd Gweinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol i roi rhagor o ystyriaeth i’r strategaeth ordewdra genedlaethol, gyda’r bwriad o gyflwyno gwelliannau yng Nghyfnod 3 mewn perthynas â’r mater hwn. Mae’n bwysig cydnabod hefyd fod Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 yn gosod dyletswydd ar gyrff cyhoeddus o ran lles, yn ogystal â phwysigrwydd asesiadau o’r effaith ar iechyd, er mwyn ystyried sut y gallwn sicrhau, yn systematig, fod penderfyniadau a chynlluniau’n cyfrannu at leihau gordewdra a chynyddu lefelau gweithgarwch corfforol.

Questions now from the party spokespeople. The Welsh Conservatives spokesperson, David Melding.

Diolch yn fawr, Llywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, ddoe, cyhoeddodd y Sefydliad Materion Cymreig eu hadroddiad ar ariannu prosiectau ynni adnewyddadwy yng Nghymru—yma yn y Neuadd, rwy’n falch o ddweud—ac roedd yn nodi’r anhawster i godi cyfalaf, neu’r anhawster penodol yng Nghymru. A hoffwn ofyn i chi a fydd Llywodraeth Cymru yn nodi argymhellion yr adroddiad hwn ac yn ymateb iddynt yn gadarnhaol.

Yn sicr, rydym yn croesawu cyfraniad y Sefydliad Materion Cymreig i drawsnewid system ynni Cymru. Rydym eisoes yn cyflawni mewn nifer o’r meysydd a gafodd sylw yn yr adroddiad, ac rydym yn edrych ymlaen at weithio gyda’r Sefydliad Materion Cymreig i ddatblygu eu syniadau ymhellach er budd Cymru.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae’r adroddiad yn annog Llywodraeth Cymru i ddefnyddio ei dulliau’n uchelgeisiol yn ei holl weithgaredd er mwyn datblygu strategaeth ynni cynaliadwy, ac er bod gan Lywodraeth y DU rôl i’w chwarae hefyd, i ganolbwyntio ar yr hyn y gall Llywodraeth Cymru ei wneud o ran ardrethi busnes, ond hefyd y sector cyhoeddus, sy’n brynwr ynni mawr, a bod angen i ni ddefnyddio ein dulliau mewn modd effeithiol iawn. A wnewch chi annog eich cyd-Aelodau yn y Cabinet i ystyried hyn mewn modd cyfannol?

Gwnawn, wrth gwrs, ac mae hwn yn fater traws-Lywodraethol. Rydym wedi dechrau archwilio opsiynau sy’n darparu rhagor o fynediad, er enghraifft, at gyllid cost isel ac atebion ecwiti, a defnyddio arian Llywodraeth Cymru i ysgogi unrhyw fuddsoddiad ariannol pellach er mwyn cael gwared ar y rhwystrau i gyfalaf a grybwyllwyd gennych yn gynharach. Er hynny, hoffwn ddweud, wrth gwrs, mai’r rhwystr mwyaf i ddefnydd pellach o ynni adnewyddadwy yw diffyg mecanwaith cymorth cyllid addas ar lefel y DU.

Rwyf wedi bod yn garedig gyda chi hyd yn hyn, ond nodaf eich sylw pryfoclyd. [Chwerthin.] Mewn ymgais i gyrraedd consensws, yn ôl yr adroddiad, er mwyn annog rhagor o gynlluniau sy’n eiddo i’r gymuned, mae angen inni ystyried rhagor o ddefnydd o fentrau cydweithredol er mwyn denu cyllid. Mae siarad mawr gan Lywodraeth Cymru yn y maes hwn ac mae’n cael llawer o gefnogaeth ar draws y Cynulliad yn hynny o beth, ond gobeithiaf y byddwch yn rhoi sylw brwdfrydig iawn i’r rhan honno o’r adroddiad, gan y gellid cael cryn dipyn o rymuso, ac mae defnyddio’r model hwnnw o ran ei allu cyffredinol i adfywio, ac nid ar gyfer ynni adnewyddadwy yn unig, yn ffordd allweddol o fynd i’r afael, efallai, â pheth o’r diffyg rydym wedi’i wynebu, yn draddodiadol, o ran denu cyllid.

Ie, ac wrth gwrs, David Melding, rydych yn cydnabod bod hynny’n mynd i’r cyfeiriad yr hoffai Llywodraeth Cymru inni fynd iddo, a byddwn yn edrych gyda diddordeb ar yr argymhellion sy’n ymwneud â’r model cydweithredol. Buddsoddwyd £35 miliwn gennym mewn prosiectau ynni erbyn diwedd y flwyddyn ariannol ddiwethaf, ac yn wir, buddsoddwyd £5 miliwn yn y gronfa ynni lleol, gan ddarparu benthyciadau uniongyrchol ar wahân ar gyfer rhai o’r prosiectau cymunedol sy’n wynebu’r perygl mwyaf. Felly, mae’n amlwg ei bod yn bwysig ystyried yr argymhelliad hwnnw wrth symud ymlaen.

UKIP spokesperson, Neil Hamilton.

Diolch, Llywydd. Rwy’n siŵr fod arweinydd y tŷ yn ymwybodol mai’r cur pen mwyaf i lawer o ffermwyr yng Nghymru ar hyn o bryd yw problem flinderus TB buchol. Mae hwn yn fater hanfodol bwysig yng nghyd-destun trafodaethau Brexit gan ei bod yn bosibl y gallai’r UE ddefnyddio’r sefyllfa TB yng Nghymru fel rhyw fath o gyfiawnhad dros wahardd allforio cig eidion a chigoedd eraill. Tybed, felly, a all roi unrhyw syniad inni pryd y bydd yr ystyriaeth bresennol o ganlyniad yr ymgynghoriad ar yr ymgynghoriad diwygiedig ar ddileu TB yn cael ei chyhoeddi.

Daeth yr ymgynghoriad ar y rhaglen i ddileu TB—y rhaglen ddiwygiedig—i ben ar 10 Ionawr. Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ystyried yr ymatebion ar hyn o bryd, ac rwy’n siŵr y bydd Neil Hamilton mor falch ag Ysgrifennydd y Cabinet o glywed ein bod wedi derbyn nifer sylweddol o sylwadau—993—a daeth nifer fawr ohonynt gan ffermwyr.

Yn wir. Fodd bynnag, tybed a allem gael unrhyw syniad faint o amser y mae’n debygol y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ei gymryd cyn y gall gyhoeddi’r cynigion a allai fod gan y Llywodraeth. Byddai’n ddefnyddiol cael rhywfaint o syniad ymlaen llaw ynglŷn â nifer o bethau cymharol annadleuol. Er enghraifft, mae llawer o ffermwyr yn bryderus y dylai unrhyw drefn brofi a fydd yn deillio o hyn fod yn ymarferol ac ystyried ffeithiau bywyd bod yn ffermwr da byw. Byddai cynnal profion ar adegau anghyfleus, megis yn ystod y cynhaeaf neu pan fo gwartheg yn lloia, yn anodd dros ben. Hefyd, mater arall y dylid ei gofio yw bod rhaglen resymoli sir, plwyf a daliad yn mynd rhagddi ar hyn o bryd, ac mae llawer o ffermwyr yn pryderu y bydd hyn yn cymhlethu sefyllfa sydd eisoes yn gymhleth iawn, os nad yw penderfyniadau Ysgrifennydd y Cabinet yn ystyried hynny.

Gwneir datganiad ar y rhaglen ddiwygiedig i ddileu TB ddechrau mis Mai, ond credaf hefyd ei bod yn bwysig ac yn berthnasol nodi bod achosion newydd o TB buchol yng Nghymru ar y lefelau isaf ers 10 mlynedd. Mae cynnydd wedi’i wneud, gan nad oes TB bellach mewn dros 95 y cant o fuchesi Cymru.

Efallai nad yw hyn yn gysylltiedig â’r ymgynghoriad sy’n mynd rhagddo ar hyn o bryd, ond a gaf fi dynnu sylw at broblem gyda’r drefn brofi fel y mae ar hyn o bryd? Mae trefn atebolrwydd gaeth iawn ynghlwm wrth y broses o brofi gwartheg. Os nad ydych yn profi o fewn y cyfnod o 60 diwrnod, cewch ddirwy awtomatig, i bob pwrpas. Ond yn aml iawn, rydym yn gweld achosion—efallai fod arweinydd y tŷ wedi cael llythyrau ynglŷn ag achosion tebyg yn ei hetholaeth—lle y bu’n rhaid rhoi’r gorau i brawf gan fod gwartheg wedi cynhyrfu, neu droi’n ffyrnig hyd yn oed, a byddai parhau â’r profion wedi bod yn anniogel o ran iechyd a diogelwch. O dan yr amgylchiadau hynny, mae’n bosibl, neu’n debygol iawn yn wir, na ellir ailbrofi o fewn y cyfnod dynodedig a bydd y ffermwr felly’n cael cosbau awtomatig, er eu bod yn gosbau am rywbeth sydd y tu hwnt i’w reolaeth mewn gwirionedd. Felly, yr hyn rwy’n ei ofyn yw: a ellir darparu rhywfaint o hyblygrwydd yn y drefn brofi, fel na fydd ffermwyr yn cael eu cosbi neu fod y cosbau’n cael eu lliniaru os bydd digwyddiadau y tu hwnt i’w rheolaeth yn eu hatal rhag cydymffurfio?

Wel, mae’r rheolaethau a’r trefniadau profi yn rhan hanfodol o’r rhaglen i ddileu TB ac atal y clefyd rhag cael ei drosglwyddo, ond bellach, wrth gwrs, fel rhan o’r prosiect i ystyried y sefyllfa TB ar lefel fwy lleol, mae gennym epidemiolegydd TB penodedig a thîm o filfeddygon yn edrych ar y clefyd ledled y wlad ac yn gweithio ar y materion sy’n codi, wrth gwrs, o ran y rhai yr effeithir arnynt.

Plaid Cymru spokesperson, Simon Thomas.

Diolch, Llywydd. Arweinydd y tŷ, cytunodd y Cynulliad Cenedlaethol ddoe mai un ffordd y dylid ymateb i’r penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd yw drwy gyflwyno Bil parhad Cymru er mwyn cynnal cyfansoddiad Cymru a throi’r holl ddeddfwriaeth Ewropeaidd sy’n berthnasol i feysydd polisi datganoledig yn ddeddfau Cymreig. Mae’n wir ein bod wedi pleidleisio 9-6, sy’n debycach i sgôr rygbi na phleidlais y Cynulliad, ond serch hynny roedd yn fwyafrif. Beth yw barn y Llywodraeth bellach ar y cynnig hwn, ac a yw’r Llywodraeth yn cydnabod pwysigrwydd ymgorffori cyfraith amgylcheddol yr UE, yn enwedig, yng nghyfraith Cymru er mwyn diogelu iechyd y cyhoedd a’r economi yn ogystal â’r amgylchedd?

Wel, rwy’n falch o gael y cyfle i ddilyn ymlaen o’r ddadl honno, Simon Thomas, ac i ddweud ein bod wedi bod yn gwbl glir na fyddwn yn goddef i Whitehall fachu’r pwerau hynny, a’i bod yn annerbyniol i Lywodraeth y DU gymryd pwerau sy’n cael eu harfer gan yr UE ar hyn o bryd yn y meysydd datganoledig. Wrth gwrs, mae hyn yn hollbwysig i’r pwynt a wnaethoch ynglŷn ag amaethyddiaeth a’r amgylchedd.

Diolch i’r Gweinidog am y datganiad ac edrychaf ymlaen at weld cynigion cadarn iawn gan Lywodraeth Cymru i sicrhau bod hynny’n digwydd. Yn benodol, rwy’n awyddus i ni beidio â dibynnu ar Lywodraeth y DU i gynrychioli ein buddiannau yma yng Nghymru, a chan ystyried llygredd aer yn benodol fel maes, rydym eisoes yn clywed am fesurau eithafol—byddai rhai’n eu galw’n ‘fesurau eithafol’ ac eraill yn eu galw’n ‘fesurau angenrheidiol’—ar gyfer mynd i’r afael â llygredd aer. Mae Sadiq Khan, Maer Llundain, yn cyflwyno cyfradd uwch o dâl atal tagfeydd ar gyfer cerbydau llygredd uchel; mae’r Prif Weinidog wedi awgrymu cynllun sgrapio i sicrhau nad yw perchnogion ceir diesel yn dioddef o ganlyniad i gamgymeriad y Llywodraeth Lafur flaenorol yn hyrwyddo ceir diesel, i ddatgan buddiant. Felly, pa fewnbwn sydd gan Lywodraeth Cymru yn awr i sicrhau bod buddiannau pobl Cymru yn cael eu cynrychioli mewn perthynas ag iechyd y cyhoedd a chyfiawnder cymdeithasol yng nghynigion Llywodraeth y DU ar gynllun llygredd ar gyfer y DU gyfan, gan gofio bod llygredd aer yn arwain at 6,000 o farwolaethau cyn pryd yng Nghymru bob blwyddyn?

Rydym ni fel Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo’n gadarn i wella ansawdd aer ledled Cymru. Rydym yn cynorthwyo, ac yn darparu canllawiau i helpu awdurdodau lleol i gyflawni eu cyfrifoldebau, yn enwedig o ran adolygu ansawdd aer lleol, gydag asesiadau a monitro rheolaidd. Ond fe fyddwch yn gwybod, wrth gwrs, fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi cynnal ymgynghoriad cyhoeddus yng Nghymru ar sut y gellir gwella ansawdd aer a rheolaeth sŵn yn lleol, ac yn wir, cyhoeddodd Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad ysgrifenedig mewn ymateb i hynny ar 30 Mawrth. Mae’n rhaid bwrw ymlaen â’n camau nesaf a chyhoeddi canllawiau statudol newydd i awdurdodau lleol, canllawiau newydd i fyrddau iechyd lleol, a lansio, erbyn 24 Ebrill—ac mae hyn yn bwysig i’ch cwestiwn—ymgynghoriad ar y cyd â gweinyddiaethau eraill y DU ar gynllun ansawdd aer newydd i gydymffurfio â therfynau nitrogen deuocsid yr UE ar gyfer Cymru a gweddill y DU o fewn yr amser byrraf posibl.

Diolch am gyfeirio at yr ymgynghoriad hwnnw, sydd i fod i ddechrau ar 24 Ebrill. Rwy’n edrych ymlaen at weld sut y bydd hynny’n gweithio rhwng y gwahanol weinyddiaethau datganoledig. Fodd bynnag, gan ein bod yn sôn am allyriadau nitrogen ocsid, gwelwyd bod un llygrwr mawr iawn yma yng Nghymru—gosaf bŵer Aberddawan—eisoes yn tramgwyddo cyfraith yr UE gan allyrru dwbl yr ocsidau nitrogen gwenwynig a ganiateir rhwng 2008 a 2011. Rydym yn dal i aros am raglen i nodi sut y bydd allyriadau’n cael eu lleihau yn Aberddawan, a chyfrifoldeb yr awdurdod trwyddedu, Cyfoeth Naturiol Cymru, yw hynny.

Ar 8 Mawrth, cefais ymateb gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig i gwestiynau am Aberddawan, a ddywedai ei bod yn disgwyl cyfarfod â Cyfoeth Naturiol Cymru ar 15 Mawrth i drafod a fu cynnig priodol gan berchnogion Aberddawan i nodi sut y byddant yn lleihau’r allyriadau yn yr orsaf bŵer honno. Dywedodd hefyd y byddai’n fwy na pharod i ddarparu’r wybodaeth ddiweddaraf ar ôl y cyfarfod hwnnw. Rwy’n sylweddoli wrth gwrs nad yw’n gallu bod yma heddiw, ond a ydych chi, wrth ddirprwyo dros Ysgrifennydd y Cabinet, mewn sefyllfa ar hyn o bryd i roi gwybod i ni a’r cyhoedd yng Nghymru a oes rhaglen ar waith i leihau’r allyriadau niweidiol hyn yng ngorsaf bŵer Aberddawan?

Rwy’n falch o allu rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf ar ran Ysgrifennydd y Cabinet fod Cyfoeth Naturiol Cymru, ar 1 Ebrill, wedi cwblhau’r ymarfer i addasu trwydded amgylcheddol Aberddawan, ac wedi rhoi trwydded amgylcheddol newydd i Aberddawan. Mae’r drwydded newydd hon yn cynnwys terfyn is ar gyfer allyriadau nitrogen ocsid, yn unol â dyfarniad Llys Cyfiawnder yr UE. Mae’n rhaid i Aberddawan gydymffurfio yn awr â’r terfyn allyriadau nitrogen ocsid newydd. Bydd swyddogion yn parhau i fonitro’r sefyllfa. Mae unrhyw newidiadau i gyflenwadau glo a threfn weithredu Aberddawan, wrth gwrs, yn faterion masnachol ar gyfer RWE.

Mae ein rhaglen allweddol ar gyfer trechu tlodi tanwydd, Cartrefi Clyd Llywodraeth Cymru, yn cynnwys cynlluniau Nyth ac Arbed. Ers 2011, rydym wedi buddsoddi dros £217 miliwn er mwyn gwella effeithlonrwydd ynni dros 39,000 o gartrefi ledled Cymru. Roedd dros 9,000 o’r cartrefi hyn yng ngogledd Cymru.

Diolch. Mae’n mynd â mi yn ôl i ddegawd pan oeddem yn ceisio argyhoeddi eich cyd-Aelodau blaenorol yn Llywodraeth Cymru fod strategaeth tlodi tanwydd yn cynnwys effeithlonrwydd ynni ond mae’n fater o gyfiawnder cymdeithasol. Mae Age Cymru wedi dweud bod llawer o’r mecanweithiau a’r mesurau a oedd wedi’u cyfuno yn strategaeth tlodi tanwydd 2010 Llywodraeth Cymru wedi dyddio ac nad ydynt yn berthnasol mwyach, gan ddweud ei bod yn bryd i Lywodraeth Cymru adnewyddu ei strategaeth tlodi tanwydd.

Clywsom yng nghynhadledd drawsffiniol gogledd Cymru ar Ddiwrnod Ymwybyddiaeth Tlodi Tanwydd ym mis Chwefror ac yng nghynhadledd flynyddol Cymru ar dlodi tanwydd, er y dylid canmol buddsoddiad Llywodraeth Cymru mewn cynlluniau effeithlonrwydd ynni drwy ei rhaglen Cartrefi Clyd, fod angen newid sylweddol arnom o ran uchelgais a graddau’r adnoddau a glustnodwyd. Sut felly y bydd Llywodraeth Cymru yn ymgysylltu â Chynghrair Tlodi Tanwydd Cymru, gan eich bod eisoes yn cydweithio â’r rhan fwyaf o’i haelodau mewn gwahanol gyd-destunau, ynglŷn â’u datganiad fod gwir angen strategaeth tlodi tanwydd newydd arnom yng Nghymru?

Ers 2011, rydym wedi buddsoddi dros £217 miliwn yn rhaglen Cartrefi Clyd Llywodraeth Cymru er mwyn gwella dros 39,000 o gartrefi. Y pwynt pwysig yn hyn o beth, Mark Isherwood, yw bod gwella effeithlonrwydd ynni aelwydydd incwm isel, neu bobl sy’n byw yn ardaloedd mwyaf difreintiedig Cymru, yn creu nifer o fanteision. Mae’n helpu i atal a mynd i’r afael ag afiechyd, mae’n lleihau allyriadau carbon, mae’n creu swyddi ac ynni ac yn gwella cyrhaeddiad addysgol. Awgrymodd adroddiad diweddar gan Iechyd Cyhoeddus Cymru y gallai buddsoddi mewn inswleiddio a gwresogi, er mwyn mynd i’r afael â thai oer a llaith, gael effaith enfawr hefyd. Gwyddom mai’r ffordd fwyaf effeithiol o fynd i’r afael â thlodi tanwydd yn y tymor hir yw gwella effeithlonrwydd ynni cartrefi, ac rydym yn gwneud hynny’n effeithiol drwy raglen Cartrefi Clyd Llywodraeth Cymru.

Gofynnir i gartrefi yng Nghymru sy’n dioddef o dlodi tanwydd dalu o’u pocedi eu hunain ar hyn o bryd i roi cymhorthdal i ffermydd gwynt a pharciau solar fel bod tirfeddianwyr yn elwa—efallai nad yw £300 ar fil blynyddol yn swnio’n llawer i chi ar gyflog Ysgrifennydd y Cabinet, ond mae’n llawer iawn o arian i deulu incwm isel. Pryd ydych chi’n mynd i roi chwarae teg i aelwydydd tlawd a rhoi’r gorau i roi cymorthdaliadau i’r eliffantod gwyn hyn?

O ran ein rhaglen Cartrefi Clyd, y cynllun pwysicaf y dylech dynnu sylw eich etholwyr ar incwm isel ato yw’r cynllun Nyth, sydd wedi sicrhau arbedion amcangyfrifedig o dros £400 y cartref ar fil ynni cyfartalog. Gadewch i mi ddychwelyd at y cwestiwn ynglŷn â sut yr awn i’r afael â thlodi tanwydd. Mae’r data diweddaraf yn dangos bod tlodi tanwydd ym mhob cartref wedi gostwng o 29 y cant yn 2012 i 23 y cant yn 2016—gostyngiad o 6 y cant mewn pedair blynedd yn unig—ac rydym yn denu hyd at £24 miliwn o gyllid yr UE. Nawr, tybed a fyddwch yn ein cefnogi wrth inni geisio sicrhau ein bod yn cael cyllid yn lle’r cyllid hwnnw pan fyddwn yn gadael yr UE, gan ei bod yn gwbl glir fod cyllid yr UE hefyd wedi helpu i fynd i’r afael â thlodi tanwydd yng Nghymru.

Mae amaethyddiaeth yn ddiwydiant hanfodol i Gymru ac yn asgwrn cefn i economi ac amgylchedd gwledig Cymru. Rydym yn gweithio mewn partneriaeth â rhanddeiliaid i sicrhau bod y sector amaethyddol yn ffyniannus ac yn gadarn.

Diolch, arweinydd y tŷ. Mewn ateb i gwestiwn cynharach gan Neil Hamilton, fe ddywedoch nad oes TB mewn canran fawr o’r buchesi ar hyn o bryd. Nid yw hyn yn fawr o gysur i ffermwyr y cyfarfûm â hwy’n ddiweddar yn Llanddingad, ardal yn fy etholaeth â phroblem TB. Er bod yr ystadegau’n dangos gostyngiad dros amser yn nifer y buchesi yr effeithiwyd arnynt gan y clefyd, maent yn pryderu y gellid priodoli hyn i ostyngiad yn nifer y buchesi, a’r buchesi mwy o faint o ganlyniad i hynny, sydd yn ei dro yn celu gwir raddau’r broblem TB yng Nghymru. A wnaiff Llywodraeth Cymru ailystyried y ffordd y mae’r data’n cael ei gasglu er mwyn sicrhau ein bod yn cael darlun cywir o nifer yr anifeiliaid yr effeithir arnynt gan TB yng Nghymru, ac yna gallwn fwrw ymlaen â’r gwaith o fynd i’r afael â’r clefyd ofnadwy hwn sy’n effeithio ar fywyd gwyllt a da byw ledled Cymru?

Ie, wel, rwy’n siŵr y byddai Nick Ramsay wedi bod yn falch hefyd o glywed am y nifer sylweddol o sylwadau i’r ymgynghoriad, yn enwedig gan ffermwyr, a ffermwyr yn eich etholaeth chi, rwy’n siŵr.

Os caf ddweud ychydig yn rhagor, efallai, ynglŷn â’r prosiect sy’n mynd rhagddo, gan gynnwys yr epidemiolegydd TB a’r tîm o filfeddygon sy’n edrych ar glefydau ledled y wlad, oherwydd efallai eich bod yn ymwybodol ein bod wedi nodi ardaloedd yng Nghymru sy’n perthyn i dri chategori yn seiliedig ar lefel y clefyd ym mhob ardal—uchel, canolig ac isel—er mwyn inni allu cael dull wedi’i dargedu’n well o fynd i’r afael â’r clefyd mewn gwahanol ardaloedd. Mae’r ymagwedd fwy rhanbarthol honno yn ein galluogi i osod mesurau rheoli gwahanol mewn ardaloedd gwahanol, yn dibynnu ar y sefyllfa o ran y clefyd a’r risg yn yr ardaloedd hynny, sy’n ddechrau, wrth gwrs, o ran mynd i’r afael â rhai o’r materion hynny. Ac fel y gwyddoch, mae’n rhaid i ni edrych ar—. Pan fydd y mesurau rydym yn ymgynghori arnynt yn cael eu rhoi ar waith, gallai’r ardal TB isel fod yn ardal gyntaf Cymru heb TB, ac un o’r manteision cyntaf, wrth gwrs, i’r teuluoedd yn yr ardaloedd TB isel fyddai cael gwared ar yr angen am brofion cyn symud. Felly, mae yna, wyddoch chi—. Credaf y dylid aros am ymateb Ysgrifennydd y Cabinet, gan y gallai llawer o’r pwyntiau hynny gael eu hateb.

The UK Government’s proposed great repeal Bill threatens to undo the constitutional settlement of Wales entirely, including Welsh Government powers over issues that are devolved, such as agriculture. Following the vote yesterday in this place on the debate on triggering article 50, the road ahead is clear for an EU continuation Bill for Wales. Do you agree that a continuation Bill is necessary in order to ensure that the Welsh Government will have the powers to develop the agricultural sector in Wales, as can happen at the moment under our current devolved settlement? Do you also agree that a continuation Bill would prevent the Tories in Westminster from undertaking a power grab from our national Parliament?

Wel, rwy’n falch fy mod wedi cael cyfle i ateb Simon Thomas yn gynharach ein bod yn hollol glir: ni fyddwn yn gadael i Whitehall fachu’r pwerau hynny. Teimlaf hefyd ein bod, rhyngom, yn ‘Diogelu Dyfodol Cymru’, wedi cyflwyno ymagwedd glir ac ymarferol iawn tuag at ddatblygu unrhyw fframweithiau ar gyfer y DU gyfan, er enghraifft, a allai fod yn angenrheidiol mewn perthynas â’r meysydd datganoledig. Rydym wedi dweud, a chredaf fod y Prif Weinidog wedi dweud ddoe, mai ein dewis delfrydol fyddai Bil diddymu ar gyfer y DU sy’n cydnabod yn briodol ac yn diogelu’r setliad datganoli. Byddwn yn dadlau hyn yn gryf mewn trafodaethau dwyochrog â Llywodraeth y DU ac yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion, ond rydym hefyd wedi bod yn ystyried y mater: fe wnaethom ymatal ar eich gwelliant ddoe ac rydym yn parhau i’w ystyried mewn perthynas â’r cynnig ar y Bil parhad.

Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig wedi cyfarfod gyda Severn Trent Water, wedi iddynt gaffael Dŵr Dyffryn Dyfrdwy, i drafod disgwyliadau Llywodraeth Cymru o ran y drwydded newydd, sicrwydd swyddi, biliau cwsmeriaid, a sut y bydd y broses yn mynd rhagddi gan fod y broses gaffael wedi’i chwblhau bellach.

Thank you for that response, because previously, of course, the Cabinet Secretary refused to respond, perhaps because she was concerned that she would be involved with some future decision on the future of the water industry. You referred to jobs—can I ask you what assurances she’s received in her negotiations that the level of jobs that were once in Dee Valley Water will be maintained in the new arrangements?

Mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi cyfarfod â Severn Trent Water ddwywaith, a chofiaf ei bod wedi adrodd ar hyn er mwyn pwysleisio’r angen am gyfnod pontio rhwydd sydd o fudd i Gymru, gan ein bod yn ymwybodol o ansicrwydd y rhai yr effeithir arnynt o ganlyniad i gaffael Dŵr Dyffryn Dyfrdwy. Mae wedi cyfarfod â hwy i drafod sut y dylid cysoni polisi Llywodraeth Cymru â’r diwydiant dŵr, ond hefyd er mwyn ystyried y goblygiadau o ran sut i ddiogelu’r gweithlu lleol, swyddi lleol, y gymuned a’r cwsmeriaid.

Arweinydd y tŷ, mae etholwr wedi tynnu fy sylw at ddifrod i eiddo yn ardal Llandinam yn fy etholaeth y credant iddo gael ei achosi gan weithgarwch echdynnu Severn Trent yn yr ardal. A gaf fi ofyn i chi pa rôl sydd gan Cyfoeth Naturiol Cymru yn sicrhau bod Severn Trent yn derbyn cyfrifoldeb am eu gweithredoedd ac yn sicrhau nad yw’r gweithgareddau y maent yn eu cyflawni yn effeithio ar yr amgylchedd?

A gaf fi ofyn hefyd, o ystyried yr adroddiadau a gefais gan nifer o wahanol berchnogion eiddo ynglŷn â suddiant sylweddol mewn caeau, craciau mewn eiddo ac ymsuddiant eiddo, pe bawn yn rhoi’r wybodaeth berthnasol i chi neu Ysgrifennydd y Cabinet, a fyddech yn ymrwymo i drafod y mater gyda Cyfoeth Naturiol Cymru?

Credaf fod yr enghraifft honno—. Mae angen pob enghraifft ar Ysgrifennydd y Cabinet, ei swyddogion a Cyfoeth Naturiol Cymru, gan gynnwys yr un a grybwyllwyd gennych y prynhawn yma. Mae’n bwysig nodi bod Severn Trent wedi bod yn aelodau gweithgar o fforwm dŵr Cymru ers iddo gael ei sefydlu, ac maent yn ymgysylltu’n rheolaidd, drwy’r fforwm, gyda Llywodraeth Cymru, ac yn wir, gyda’r rheoleiddwyr.

Mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod bod allforio anifeiliaid byw i gael eu lladd yn peri pryder. Mae gennym ddeddfwriaeth ar waith i ddiogelu lles anifeiliaid wrth eu cludo a byddai’n well gennym pe bai anifeiliaid yn cael eu lladd yn agos at eu man cynhyrchu, ac rydym yn ystyried bod masnachu cig yn well na chludo anifeiliaid yn bell.

Mae’n drueni na chlywais gynnig clir neu gefnogaeth i wahardd allforio byw yn eich sylwadau, arweinydd y tŷ. Mae miloedd o anifeiliaid byw yn cael eu hallforio i’r Undeb Ewropeaidd a thu hwnt, weithiau i wledydd lle y mae safonau lles anifeiliaid yn isel iawn, os ydynt yn bodoli o gwbl. Nodaf hefyd fod eich Llywodraeth wedi dewis peidio â’i gwneud yn orfodol i ladd-dai osod systemau teledu cylch cyfyng er mwyn sicrhau cydymffurfiaeth â safonau lles. Sut y gallwch honni bod lles anifeiliaid yng Nghymru yn ddiogel yn nwylo Llafur os yw elw’n golygu mwy i chi na lles, gan y tybiaf mai hynny sydd wrth wraidd eich ateb?

Mae Llywodraeth Cymru’n—. Os ydych yn awyddus i’r Llywodraeth wrando arnoch, credaf y dylech wrando ar yr atebion a roddir i chi, yn ogystal ag edrych ar y gyfraith. Fel y dywedais, byddai’n well gan Lywodraeth Cymru pe bai anifeiliaid yn cael eu lladd mor agos ag sy’n ymarferol bosibl at eu man cynhyrchu, ac fel y dywedais, rydym yn ystyried bod masnachu cig a chynnyrch cig yn well na chludo anifeiliaid yn bell i gael eu lladd, ond mae’r fasnach allforio byw, fodd bynnag, yn fasnach gyfreithlon. Nawr, sut rydym yn mynd i’r afael â hynny? Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig wedi cytuno ar strwythur partneriaeth newydd rhwng Llywodraeth Cymru a phenaethiaid safonau masnach, gyda chamau gorfodi mwy effeithiol ar gyfer materion allweddol yn ymwneud ag iechyd a lles anifeiliaid, gan gynnwys eu lles wrth gael eu cludo.

Arweinydd y tŷ, yn amlwg, fel y dywedoch, mae allforio anifeiliaid byw o dan amodau penodol iawn ac amddiffyniadau iechyd anifeiliaid llym yn arfer cyfreithlon, ond un peth a fyddai’n gymorth wrth ychwanegu gwerth at dda byw yma yng Nghymru fyddai sicrhau bod gennym sector prosesu cadarn iawn. Mae gallu’r sector gwartheg, er enghraifft, yn gyfyngedig iawn ac mae wedi ei grynhoi mewn ychydig iawn o ddwylo. Yn benodol, rydym eisoes wedi gweld diswyddiadau ar y safle mawr ym Merthyr Tudful. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi’i wneud o gryfder y sector prosesu yma yng Nghymru, a sut y gallai gefnogi’r gymuned amaethyddol, o bosibl, drwy ychwanegu gwerth at dda byw yma yng Nghymru, yn hytrach na gorfod allforio’r cynnyrch sylfaenol er mwyn i eraill ychwanegu gwerth ato?

Mae hwnnw’n gwestiwn defnyddiol, oherwydd credaf ei fod yn ategu fy mhwynt ynglŷn â’r hyn y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ei wneud o ran sefydlu’r strwythur partneriaeth newydd hwnnw gyda’r rhai sy’n gyfrifol am gamau gorfodi effeithiol, sef penaethiaid y safonau masnach. Ac i gydnabod hefyd fod yr Asiantaeth Iechyd Anifeiliaid a Phlanhigion yn cynnal archwiliadau ar sail risg o dda byw y bwriedir eu hallforio yn eu man cychwyn, a bod awdurdodau lleol yn cynnal archwiliadau o dan Orchymyn Lles Anifeiliaid (Cludo) (Cymru) 2007, a’u bod yn gyfrifol, fel y dywedais, am orfodi ac erlyn lle y nodir tramgwydd—ond yn amlwg, mae cryfhau’r broses yn hanfodol er mwyn mynd i’r afael â’r mater hwn.

Mae’n amlwg fod angen i Lywodraeth y DU roi ymrwymiad hirdymor i sicrhau cyllid yn lle’r cyllid hanfodol sy’n dod o’r UE i Gymru ar hyn o bryd. Fodd bynnag, rydym yn gweithio gyda rhanddeiliaid ar senarios ôl-Brexit posibl, ac mae ein hymgysylltiad â’r trafodaethau o amgylch y bwrdd yn rhan hanfodol o’r gwaith hwn.

Rwy’n siŵr y bydd arweinydd y tŷ’n ymwybodol fod hwn yn fater pwysig sy’n ymwneud â diogelu’r cyflenwad bwyd, a bod angen i unrhyw Lywodraeth allu sicrhau bod pawb yn gallu cael mynediad at fwyd ffres a naturiol. Mae llawer o faterion yn codi yn hyn o beth, nid yn unig y milltiroedd bwyd a allai fod yn angenrheidiol er mwyn cyflenwi bwyd pe bai ein diwydiant amaethyddol yn methu—lles dinasyddion, a fyddai’n cael effaith enfawr ar gyllidebau’r GIG. Felly, tybed beth yn benodol sy’n cael ei wneud i sicrhau cydnerthedd cymunedau gwledig o ystyried y ffaith fod y rhan fwyaf o ffermwyr yn dibynnu ar y taliadau sylfaenol presennol am hyd at 80 y cant o’u hincwm.

Diolch i Jenny Rathbone am ei chwestiwn, oherwydd mae’n bwysig, mae diogelu’r cyflenwad bwyd yn bwysig i ni yng Nghymru, a chredaf fy mod wedi crybwyll bod trafodaethau o gwmpas y bwrdd yn ymgysylltiad allweddol—rhanddeiliaid allweddol yn gweithio gyda’i gilydd i gyflwyno cynnig i’r cynllun datblygu gwledig fel rhan o’r cynllun datblygu cadwyni cyflenwi a chydweithio, a fydd yn adeiladu, er enghraifft, ar waith pwysig iawn Garddwriaeth Cymru. Credaf fod cydnabod y gall cyfleoedd i arallgyfeirio ganiatáu i aelodau ychwanegol o’r teulu ymgymryd â’r busnes ffermio, gan roi mwy o ddiogelwch i ddyfodol busnesau teuluol, a ddaw, wrth gwrs, yn sgil yr ymagwedd honno—. Ond credaf ei bod yn bwysig cydnabod bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi rhoi hwb i gymunedau gwledig gyda’r hwb o £223 miliwn o ran cyfleoedd ar gyfer y rhaglen datblygu gwledig, a fydd yn gymorth i fynd i’r afael â’r materion hynny.

Ymagwedd Plaid Cymru tuag at adael yr Undeb Ewropeaidd yw sicrhau nad oes neb yng Nghymru yn waeth eu byd nag yr oeddent o’r blaen. Nawr, gallai’r diwydiant amaethyddol fod yn un o’r meysydd sy’n colli fwyaf mewn unrhyw setliad ôl-Brexit. Yn 2014-15, taliadau uniongyrchol o gyllid yr UE oedd 81 y cant ar gyfartaledd o’r elw net ar gyfer pob math o fferm yng Nghymru. Mae Llywodraeth y DU wedi cadarnhau y bydd cyllid ar gyfer amaethyddiaeth yn parhau ar ei lefel bresennol tan 2020, ac wedi hynny, ni fydd gan ffermwyr yng Nghymru unrhyw sicrwydd y daw arian yn lle cymorthdaliadau ffermio’r UE. Cred Plaid Cymru y dylai Llywodraeth y DU roi’r un lefel o gyllid i’r sector amaethyddol ar ôl inni adael yr UE ag sy’n cael ei ddarparu ar hyn o bryd o dan y polisi amaethyddol cyffredin, ac fel yr addawyd gan y bobl a fu’n ymgyrchu dros adael yr Undeb Ewropeaidd. Mae’n rhaid darparu cyllid yn y dyfodol drwy’r grant bloc, ac mae’n rhaid i Lywodraeth Cymru ymrwymo i ddefnyddio’r arian hwn i gefnogi amaethyddiaeth a’r economi wledig. A all Ysgrifennydd Cabinet roi sicrwydd, yn ogystal â chynrychioli buddiannau ffermwyr Cymru mor gadarn â phosibl mewn trafodaethau â’i chymheiriaid cyfatebol yn San Steffan, fod yr adran wedi dechrau gweithio ar gynllun cynhwysfawr sy’n cwmpasu’r gwahanol bosibiliadau cyllido i sicrhau bod gennym ddyfodol diogel i ffermio yng Nghymru?

Diolch i Leanne Wood am ei chwestiwn, gan ei fod yn mynd â ni’n ôl at bwyntiau pwysig sydd wedi cael eu trafod dros y dyddiau a’r wythnosau diwethaf. Yn wir, mae’r Prif Weinidog hefyd wedi mynegi ei bryderon ein bod yn dal i fod heb gael unrhyw ymrwymiad hirdymor gan Lywodraeth y DU i sicrhau cyllid yn lle’r cyllid hanfodol sy’n dod i Gymru ar hyn o bryd o’r Undeb Ewropeaidd. A gaf fi ddweud hefyd ei bod yn braf gweld Paul Davies, ysgrifennydd yr wrthblaid dros amaethyddiaeth ar ran y Ceidwadwyr, yn ymladd i sicrhau’r fargen orau ar gyfer ffermio yn sgil Brexit? Felly, gallwn weithio gyda’n gilydd ar hyn.

Ond mewn perthynas â phwyntiau arweinydd Plaid Cymru, ac fel y mynegwyd yn gadarn yn ein Papur Gwyn, mae’n bwysig iawn ein bod nid yn unig yn ymladd am sicrwydd ynglŷn â’r cyllid a fydd yn dilyn 2020, ond ein bod hefyd yn gweithio, fel y dywedais, i sicrhau bod gennym ragolygon ar gyfer ein sector amaethyddiaeth yng Nghymru yn y dyfodol. Rydym yn derbyn llawer iawn o gefnogaeth yn hynny o beth, a chredaf fod undebau ffermio a rhanddeiliaid eraill wedi cydnabod hynny’n glir iawn.

Diolch i arweinydd y tŷ am y sylwadau caredig iawn hynny. Nawr, mae cymorthdaliadau ffermio, wrth gwrs, yn hanfodol i gefnogi ffermwyr, ac yn hanfodol i gynaliadwyedd y diwydiant amaeth. A dylwn ddatgan buddiant, Llywydd, gan fod fy rhieni yng nghyfraith yn rhedeg fferm laeth. Nawr, o ystyried pwysigrwydd y taliadau hyn, a allwch ddweud wrthym felly pa ymchwil penodol y mae Llywodraeth Cymru wedi’i gyflawni ers canlyniad y refferendwm ynglŷn â lefelau presennol y cymorthdaliadau i ffermwyr ledled Cymru?

Wel, mae eglurder ynglŷn â threfniadau ariannu yn y dyfodol yn fater allweddol sydd wedi cael ei godi yn y cyfarfodydd trafod a’r gweithdai Brexit, a ddechreuodd yn syth ar ôl canlyniad y refferendwm. O ran cydnerthedd ar gyfer y cyfnod pontio ar ôl gadael yr UE, credaf fod hyn yn hanfodol i ffermwyr, cynhyrchwyr bwyd, tirfeddianwyr a phawb sy’n byw yn ein cymunedau. Y cynlluniau rydym yn eu hystyried, wrth gwrs, yw’r grantiau busnes i ffermydd, Glastir Uwch, y cynllun buddsoddi mewn busnesau bwyd, datblygu cadwyni cyflenwi a chydweithio, Glastir – Creu Coetir, a’r gronfa datblygu cymunedau gwledig. Dyna pam, hefyd, o ran cydnerthedd a’r cyfnod pontio hwn, fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi ymrwymo’r elfen UE sy’n weddill yn y gronfa datblygu gwledig yn llwyr. Ond rydym angen mwy na’r warant, a dyna ble rwyf yn eich herio chi yn awr, y Ceidwadwyr Cymreig ac Ysgrifennydd amaethyddiaeth yr wrthblaid, i sicrhau bod eich llais, yn ogystal â’n llais ninnau, yn cael ei glywed yn glir iawn, a bod y llais hwnnw’n cael ei glywed yn glir iawn yn Llywodraeth y DU a’n bod yn sicrhau’r ymrwymiadau hynny ar gyfer ein ffermwyr yng Nghymru.

Gall defnyddio cerbydau’n anghyfreithlon ac yn anghyfrifol oddi ar y ffyrdd gael effaith niweidiol ar yr amgylchedd naturiol, yn ogystal ag ar fwynhad a diogelwch defnyddwyr eraill, rheolwyr tir, a chymunedau lleol yng Nghymru.

Iawn. Diolch am eich ateb ac am gydnabod y broblem. A oes unrhyw beth—? Gan fod y broblem i’w gweld yn gwaethygu mewn rhai ardaloedd, a oes unrhyw gamau y gallai Llywodraeth Cymru eu cymryd i helpu i fynd i’r afael â hyn?

Arweiniodd ymgyrch ar y cyd rhwng Cyfoeth Naturiol Cymru a Heddlu De Cymru ym mis Tachwedd at ddal 22 o feicwyr modur yn rhan o’r ymgyrch mewn mannau ledled Cymru lle y gwyddys bod hyn yn digwydd yn aml. Mae’r heddlu’n cydweithio’n agos â Cyfoeth Naturiol Cymru i dargedu pobl sy’n defnyddio beiciau sgramblo yn anghyfreithlon ar dir sy’n agored i’r cyhoedd.

And, finally, question 9, Rhun ap Iorwerth.

Mae Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 yn nodi targed cyfreithiol i leihau allyriadau 80 y cant fan lleiaf erbyn 2050. Ar hyn o bryd, rydym yn datblygu rheoliadau i sefydlu targedau interim a chyllidebau carbon cychwynnol a fydd yn gymorth i ysgogi’r newid i economi carbon isel.

Thank you. I believe that there’s real scope to create an international image for Wales as a nation that is truly promoting electric cars and vehicles, and one area where I believe the Welsh Government can encourage this is through a strategy to exchange the current fleet of public vehicles to one that is zero emissions—from council vans to health board vans to public transport, even. The British navy has just announced an investment in a fleet of electric vans and the charging infrastructure required to support that. It’s only 48 vehicles initially, but it is a start. I intend to resubmit a legislative proposal to this end, and I hope we’ll have an opportunity to discuss this. But does the leader of the house agree with me that there is scope for the Welsh Government to be innovative here in terms of driving this change towards zero-emissions vehicles?

Wel, credaf fod hwn yn gynnig deddfwriaethol diddorol iawn, ac efallai y bydd yn cael ei atgyfodi mewn dadl maes o law. Hoffwn roi ymateb cadarnhaol iawn ar y cam hwn i’r hyn rydych yn ei gynnig, ac edrych yn benodol ar sut y mae eraill wedi cyflawni hyn—eraill yn y sector cyhoeddus, yn enwedig—nid ledled y DU yn unig, ond y tu hwnt hefyd.

Thank you, leader of the house.

The next item on our agenda is questions to the Cabinet Secretary for Communities and Children, and the first question is from Rhun ap Iorwerth.

Diolch i’r Aelod dros Ynys Môn am ei gwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gynorthwyo pobl i fyw’n annibynnol ac yn ddiogel yn eu cartrefi eu hunain. Cefnogir yr ymrwymiad gan gyllid ar gyfer offer ac addasiadau lle y bo’n briodol.

At a recent meeting with Action on Hearing Loss, I heard a story about a deaf woman who had a sign on her front door saying, ‘I’m sorry but as I can’t hear the bell I am keeping the door open, so do come in’. Now, clearly that’s not acceptable. What she needed, of course, was assistance in getting the necessary technology to inform her when someone was at the door, to keep her safe. The charity notes that the expenditure on equipment to support people who have lost their hearing has more than halved over the four years up to 2014-15 and there is a huge difference in what’s spent from one area to another. As this is within your portfolio, do you agree that we need a strategy to try to ensure, in future, that funding is provided to those people who need it, to help people such as this woman who are at risk because of a lack on investment in the necessary equipment?

Credaf ei bod yn amherthnasol o ble y daw’r ffrwd gyllido, boed hynny drwy wasanaethau cymdeithasol neu drwy’r grant cyfleusterau i’r anabl neu fel arall yn y portffolio hwn. Credaf ei bod yn wirioneddol bwysig inni ganolbwyntio ar yr unigolyn a’u hanghenion, ac os hoffai’r Aelod ysgrifennu ataf yn benodol ynglŷn â hyn, mae’n rhywbeth y byddwn yn fwy na pharod i fynd ar ei drywydd ar ei ran.

A gaf fi ddatgan buddiant, gan fod fy chwaer yn hollol fyddar? A gaf fi ategu’r pwynt a wnaeth Rhun ap Iorwerth? I rywun sy’n fyddar, mae golau’n cyflawni’r un swyddogaeth ag y mae sain yn ei chyflawni i’r rhai ohonom sy’n gallu clywed. Beth sy’n cael ei wneud i sicrhau bod gan bobl fyddar larymau tân sy’n fflachio golau—gan na fydd larwm tân sain o unrhyw ddefnydd iddynt o gwbl—a chan ategu’r hyn a ddywedodd Rhun ap Iorwerth, clychau drysau sy’n fflachio golau fel y gallant bwyso ar gloch y drws ac mae’n fflachio yn y tŷ? Oherwydd, unwaith eto, nid yw sain yn gwneud unrhyw wahaniaeth, ac rwy’n cytuno’n llwyr â Rhun ap Iorwerth na ddylai pobl adael drws eu tai ar agor am na allant glywed pobl yn curo arno.

Mae’r rhain yn gyfleoedd technolegol syml iawn a gallwn eu cyflwyno ledled Cymru. Cyhoeddwyd fframwaith gweithredu iechyd a gwasanaethau cymdeithasol integredig newydd ym mis Chwefror ar gyfer pobl sy’n fyddar neu sy’n colli eu clyw, gan adeiladu ar ein buddsoddiad parhaus mewn offer a thechnolegau cynorthwyol. Mae fy nghyd-Aelod Rebecca Evans, y Gweinidog gwasanaethau cymdeithasol, wedi ymateb ar gyfer y gronfa gofal integredig. Mae’n rhywbeth rwyf wedi ei nodi mewn perthynas â’r sylwadau a wnaed gan Aelodau heddiw.

Rwyf am ddatgan bod aelodau agos o’r teulu wedi gwneud addasiadau i’w cartrefi gan ddefnyddio arian yr awdurdod lleol, ac mae hynny wedi eu galluogi i fyw’n annibynnol ac wedi lleihau costau am wasanaethau statudol, mewn gwirionedd. Yng nghyd-destun y toriadau y mae rhai awdurdodau lleol wedi eu gwneud i’r gyllideb ar gyfer offer i bobl fyddar, gyda rhai yn nodi eu bod yn rhoi’r gorau i ariannu offer er ei fod yn arbed arian i’r gwasanaethau statudol mewn gwirionedd, pa ganllawiau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cyhoeddi, neu’n mynd i’w cyhoeddi i awdurdodau lleol ynglŷn â pha addasiadau neu offer y dylid eu darparu fel gofyniad sylfaenol?

Mae canllawiau eisoes wedi mynd at yr awdurdodau. Byddaf yn cael sgwrs gyda fy nghyd-Aelod, y Gweinidog, ynglŷn â’r mater penodol hwn. Mae’r Llywodraeth yn awyddus iawn i ni symud tuag at atal ac ymyrryd yn gynnar, gan fod hynny’n atal problemau, fel y nododd yr Aelod, megis effeithiau iechyd hirdymor a symud pobl i mewn i eiddo a addaswyd, na fyddai’n angenrheidiol, mewn gwirionedd, pe baem yn gwneud rhywfaint o ymyriadau bychain yn gynnar. Gallai arbed llawer o arian i’r gwasanaethau yn y tymor hir. Byddaf yn cael sgwrs gyda fy nghyd-Aelod.

Question 2 [OAQ(5)0138(CC)] is withdrawn.

Diolch i’r Aelod dros Orllewin Casnewydd am ei chwestiwn. Rydym wedi cwblhau asesiad cynhwysfawr o effaith diwygiadau lles Llywodraeth y DU, gan gynnwys credyd cynhwysol. Mae’r asesiad hwn yn cwmpasu ystod o effeithiau, gan gynnwys nifer yr aelwydydd yr effeithir arnynt, effeithiau ar gymelliadau incwm a gwaith ac effeithiau ehangach sy’n gysylltiedig ag un taliad misol i aelwydydd a delir yn uniongyrchol i’r hawlwyr.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae gan gredyd cynhwysol oblygiadau enfawr i deuluoedd ledled Cymru, gan ei fod gwthio mwy o blant i mewn i dlodi ac yn taro rhai rhwng 18 a 21 oed yn galed. Yn ddiweddar, cynhaliais ddigwyddiad i lansio’r ymchwil arloesol gan Brifysgol Metropolitan Caerdydd mewn partneriaeth â Cartrefi Cymunedol Cymru a Sefydliad Oak ar oblygiadau’r credyd cynhwysol. Cyflawnwyd yr ymchwil gan denantiaid, a dyma’r gwaith ymchwil cyntaf o’i fath yng Nghymru. Tynnodd un o’r canfyddiadau sylw at yr ohebiaeth ysgrifenedig gymhleth a llawn jargon gan adrannau’r Llywodraeth a chymdeithasau tai, sy’n aml yn gallu bod yn anodd ei darllen a’i deall. Pa gamau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i sicrhau bod cymdeithasau tai, awdurdodau lleol ac eraill yn egluro pethau’n ddealladwy ac yn eglur i’w tenantiaid bob amser?

Diolch i’r Aelod am gwestiwn difrifol iawn. Fel y cyfryw, ni fydd unigolion sengl rhwng 18 a 21 oed sydd heb blant yn gymwys i gael cymorth gyda’u costau tai pan ddaw credyd cynhwysol i rym, o 1 Ebrill ymlaen—yr wythnos hon. Ceir sawl eithriad, gan gynnwys pobl sy’n anabl neu bobl nad ydynt yn gallu byw gartref gyda’u rhieni. Effeithir ar oddeutu 1,000 o bobl yng Nghymru, ond nid yw hyn yn cynnwys y nifer helaeth o eithriadau a allai fod yn ymgeisio. Dyma weithredu diwygiadau credyd mewn modd llym iawn. Nid ydym yn cefnogi hyn; mae’n ymyriad gan Lywodraeth y DU. Rydym yn bryderus iawn y bydd nifer y bobl ifanc sy’n cael eu dadleoli yn ein cymunedau yn cynyddu drwy hyn, ac rwyf wedi gofyn i fy nhîm edrych ar hyn ar fyrder.

Ysgrifennydd y Cabinet, canfu un o astudiaethau’r Adran Gwaith a Phensiynau fod y bobl sydd ar gredyd cynhwysol 8 y cant yn fwy tebygol o ddod o hyd i swydd o fewn 270 diwrnod na’r bobl a oedd wedi hawlio lwfans ceisio gwaith. Felly, mae rhai agweddau ar y cynllun newydd hwn sy’n bendant yn gweithio. Gobeithio y byddwch cystal â chydnabod hynny.

Ystadegau, ystadegau, ystadegau. Yr hyn sy’n fy mhoeni yw beth sy’n digwydd ar lawr gwlad yn ein cymunedau, pan fyddwch chi a minnau’n derbyn llu o lythyrau gan bobl sy’n cael trafferth gyda chredyd cynhwysol a diwygio credyd. Fe’i cyflwynwyd gyntaf yn Sir y Fflint yn fy etholaeth i, felly rwyf wedi gweld cynnydd yn y pwysau yno. Ond ni allaf weld unrhyw un yn yr ystafell hon, waeth beth fo’u gwleidyddiaeth—. Mae’r ffaith y bydd pobl rhwng 18 a 21 oed bellach yn colli unrhyw hawl i fudd-dal tai—beth sy’n digwydd i’r bobl ifanc hynny? Ble y gallant gael atebion tai? Bydd pobl yn cael eu rhoi ar y strydoedd. Mae mil o bobl ifanc yng Nghymru yn gorfod wynebu pethau na ddylai fod yn digwydd i bobl ifanc iawn yn ein cymunedau.

Rwy’n falch iawn o glywed eich geiriau cryfion ynglŷn â pha mor ofnadwy, mewn gwirionedd, yw’r hyn y mae Llywodraeth y DU yn ceisio’i wneud i bobl rhwng 18 a 21 oed, ac fel y gwyddoch, mae llawer o sefydliadau sy’n cefnogi pobl ifanc yn gandryll ac yn ymgyrchu yn erbyn hyn. Croesawaf yr hyn a ddywedoch ynglŷn â siarad â’ch swyddogion, ond a wnewch chi, gan weithio ar draws y Llywodraeth, gyflwyno sylwadau mor rymus â phosibl i Lywodraeth y DU i ddweud wrthynt eu bod wedi gwneud camgymeriad yn hyn o beth, ac y bydd hyn yn arwain at ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc, a gofyn iddynt ailfeddwl?

Yn wir, ac mae’r Aelod, fel nifer o bobl eraill, yn iawn i grybwyll y mater hwn. Rwyf eisoes wedi cyfarfod â Shelter Cymru y bore yma ynglŷn â’r mater hwn. Mae’n peri cryn bryder i ni, ac rydym yn edrych ar ymatebion cyflym iawn i broblem bosibl digartrefedd ymhlith pobl ifanc. Ni allwn ganiatáu i bobl ifanc gael eu rhoi ar strydoedd Cymru. Mae’n gwbl anghywir ar ran Llywodraeth y DU.

Questions now from the party spokespeople. Plaid Cymru spokesperson, Bethan Jenkins.

Cyfarfûm yn ddiweddar â ‘The Big Issue’ a gwerthwyr stryd yng Nghaerdydd, ac fel gwleidyddion a dinasyddion, gallwn wneud mwy i helpu pobl sy’n cysgu ar y stryd, megis hyrwyddo’r cynllun StreetLink, sy’n caniatáu i unrhyw un ffonio neu anfon rhybudd ar-lein yn nodi lleoliad unrhyw un a welant yn cysgu ar y stryd, fel y gall awdurdodau ddod o hyd iddynt a chynnig y gefnogaeth honno iddynt. Mae twf cynlluniau fel hyn, fodd bynnag, yn dangos bod nifer y bobl sy’n cysgu ar y stryd yng Nghymru wedi codi’n sylweddol, ac mae Shelter Cymru wedi cofnodi cynnydd o 63 y cant yn nifer y bobl sydd angen eu gwasanaeth, a chredaf y dylem geisio deall a mynd i’r afael â hyn. Rwyf am geisio dysgu am y profiadau hynny fy hun, felly cytunais, pan oeddwn yno—. Nid wyf yn gwybod sut y gwnaethant lwyddo i ddylanwadu arnaf, ond dywedais y byddwn yn dod yn un o werthwyr stryd ‘The Big Issue’ er mwyn i mi weld sawl copi y gallwn ei werthu, mewn cystadleuaeth â rhai o werthwyr eraill ‘The Big Issue’. A thybed os hoffech ymuno â mi rhyw ddiwrnod, Ysgrifennydd y Cabinet—unrhyw le yng Nghymru; nid oes rhaid gwneud hyn yng Nghaerdydd, yn ysbryd ein hymagwedd Cymru gyfan—i ddod i werthu ‘The Big Issue’ gyda mi, i weld sut y maent yn gweithredu, ac i weld sut y maent yn gwneud bywoliaeth ar y strydoedd.

Wel, efallai y bydd hyn yn syndod i’r Aelod, ond byddwn yn fwy na pharod i ymuno â’r Aelod yng Nghaerdydd neu ble bynnag, i ddod gyda chi. Credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn deall profiadau’r bobl sy’n gweithio neu sydd allan ar y strydoedd. Ychydig nosweithiau yn ôl, efallai y bydd yr Aelod yn falch o glywed fy mod wedi treulio 10 munud yn eistedd yn ‘Chippy Alley’ yng Nghaerdydd, yn siarad â pherson ifanc a oedd yn ddigartref. Cawsom sgyrsiau llwm iawn, ynglŷn â dylanwad yr hyn sy’n digwydd i’w bywyd, a pha mor agored yw hi i niwed. Rwy’n fwy na pharod i ddod gyda chi i siarad â phobl yn y cymunedau yn yr ardal rydych yn ei chynrychioli, hefyd.

Diolch yn fawr iawn, ac edrychaf ymlaen at weithio dan gudd a gweld faint a werthwn a faint y gallwn—. Wel, beth am gael cystadleuaeth? Cawn weld. Ond i ddychwelyd at y mater difrifol dan sylw, mae ffyrdd eraill, wrth gwrs, y gallwch chi a’ch Llywodraeth helpu i ddatrys y broblem benodol hon, yn hytrach na gwerthu ‘The Big Issue’. Mae gosod dyletswyddau ar awdurdodau lleol i atal digartrefedd wedi gwella’r sefyllfa, ond nid yw wedi atal y cynnydd yn nifer y bobl sy’n cysgu ar y stryd. Yn eich barn chi, a yw’n bryd diweddaru eich strategaeth ddigartrefedd i gynnwys dull cenedlaethol o fynd i’r afael â chysgu ar y stryd, a dod â phobl oddi ar y stryd ac i mewn i lety, felly os oes pethau eraill—megis problemau iechyd meddwl—gellir mynd i’r afael â hwy, gallwn wneud yn siŵr o hynny, a gwneud yn siŵr nad oes tuedd gynyddol o bobl yn cysgu ar y stryd yng Nghymru?

Pan gyflwynwyd y ddeddfwriaeth ar ddigartrefedd, cawsom ymateb gwych o ran lleihad yn y niferoedd, ac rwy’n talu teyrnged i’r awdurdodau lleol sydd wedi bod yn ymwneud â hynny. Siaradais gyda Shelter Cymru y bore yma, ac roeddent yn hapus iawn ynglŷn â pha mor gyflym y digwyddodd y llwyddiant hwn, ond rwyf hefyd yn cydnabod y ffaith fod ymyriadau eraill wedi digwydd yma sydd wedi creu dynamig gwahanol o ddigartrefedd a phobl sy’n cysgu ar y stryd. Os cerddwch drwy’r dinasoedd yn awr, fe welwch garfan iau o unigolion yno. Bydd gweithredu toriadau i’r budd-dal tai ar gyfer pobl rhwng 18 a 21 oed yr wythnos hon yn cynyddu hynny. Felly, mae rhywfaint o waith i’w wneud, a chyfarfûm â’r Prif Weinidog ddoe hefyd i siarad am ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc a’r ffaith fod yn rhaid i ni weithio ar fyrder i edrych ar sut y gallwn sicrhau ymyrraeth uniongyrchol, a allai gynnwys gweithio o’r ffordd anhraddodiadol rydym yn darparu cefnogaeth. Ond rwyf eisoes wedi ymweld â rhai ardaloedd lle y ceir ymyriadau dyfeisgar i gynorthwyo pobl ac atebion tai hefyd, ac mae hynny o ddiddordeb mawr i mi.

Rwy’n sicr yn cytuno â’r cwestiynau yn gynharach ynglŷn â’r cap tai. Credaf ei fod yn fom sy’n tician ac yn rhywbeth y dylem fod yn ymgyrchu yn ei erbyn. Ond un o’r nifer o broblemau y mae pobl yn eu hwynebu pan gânt eu gorfodi i gysgu ar y stryd yw nad ydynt, ar hyn o bryd, yn cael eu hystyried yn bobl ag angen blaenoriaethol. Yn y gorffennol, rydych wedi gwrthod dirwyn angen blaenoriaethol i ben, ac wedi amddiffyn y penderfyniad hwnnw. Rydych wedi datgan, ac rwy’n dyfynnu:

‘bod yn rhaid sicrhau’r cydbwysedd cywir rhwng hawliau’r ymgeisydd a’r dyletswyddau a’r beichiau a roddwn ar awdurdodau lleol.’

Ond fel y gwyddoch, dengys yr holl ymchwil fod digartrefedd ei hun yn arwain at fwy o gost i wasanaethau cyhoeddus nag y mae atal digartrefedd yn y lle cyntaf. Mae hyd yn oed taleithiau ceidwadol yr Unol Daleithiau wedi deall hyn, ac yma yn y DU, mae Crisis wedi modelu effaith ariannol digartrefedd ac wedi nodi, ym mhob senario, fod yr arbedion i’r gwasanaethau cyhoeddus yn gorbwyso cost atal digartrefedd drwy gymhareb o 3:1 dros un flwyddyn yn unig. Ac ar gyfer ambell i senario lle rydych yn ystyried costau ychwanegol, megis arestio dro ar ôl tro a’r defnydd o wasanaethau iechyd meddwl a’u cyfleusterau, gallai’r arbedion fod mor uchel ag 20:1. Felly, a wnewch chi dderbyn y byddai dirwyn angen blaenoriaethol i ben a mabwysiadu polisi tai yn gyntaf yn arbed arian cyhoeddus yn y tymor hir, a chytuno i ailystyried y mater hwn ar fyrder?

Fel y dywedais yn gynharach, pan gyflwynwyd y ddeddfwriaeth hon gennym, credaf ein bod ar bwynt mewn amser pan oeddem yn credu mai dyna oedd y peth iawn i’w wneud. Rydym wedi gweld yr ymyriadau hynny’n bod yn gadarnhaol iawn. Credaf ei bod yn bryd adnewyddu’r polisi yn awr a chynnal adolygiad o’r hyn rydym yn ei wneud o ran ymyrraeth. Mae’r dystiolaeth ar ein strydoedd. Rydym yn gallu gweld pobl sy’n ddigartref a phobl yn cysgu ar y stryd, ac felly, mae’n amlwg fod rhywbeth o’i le rhwng y ddeddfwriaeth a’i gweithrediad. Rwy’n fwy na pharod i edrych ar hynny, ac i gyfarfod â Shelter yn ogystal, cyfarfûm â Crisis ddoe hefyd. Felly, rwyf wedi cyfarfod â llu o sefydliadau sy’n ymdrin â digartrefedd, gan fy mod o’r farn y dylai hon fod yn flaenoriaeth i’r Llywodraeth.

Welsh Conservative spokesperson, Mark Isherwood.

Diolch, Llywydd. Rwyf eisoes wedi tynnu eich sylw at adroddiad ‘Valuing Places’ gan yr Young Foundation, a ariannwyd gan Lywodraeth Cymru, ac sy’n seiliedig ar waith ymchwil mewn tair ardal, gan gynnwys eich tref enedigol eich hun, ac roeddent yn dweud y dylai’r broses o sefydlu rhwydweithiau lleol fod yn flaenoriaeth. Yn eich rhagair i gynllun gweithredu gwybodaeth a chyngor Llywodraeth Cymru, dywedwch fod rôl bwysig i wasanaethau cynghori cryf ac integredig ei chwarae yn hyrwyddo’r lles a’r ffyniant sy’n hanfodol i greu cymunedau cryf, ac wrth gwrs, mae hynny’n gwbl gywir. Yn seiliedig ar argymhellion y Rhwydwaith Cynghori Cenedlaethol, mae eich cynllun yn nodi y bydd rhwydweithiau lleol a rhanbarthol yn brif gyfranwyr yng nghyhoeddiad Llywodraeth Cymru o’i dadansoddiad annibynnol o anghenion cyngor a’r rhwydwaith cyngor cenedlaethol, er bod y cyntaf wedi cael ei gyhoeddi ym mis Mawrth 2017 a’r ail weithgor wedi’i sefydlu yn 2017-18. Sut, felly, y byddwch yn darparu ar gyfer hyn gan fod eich cynllun hefyd yn dweud na fydd cydweithio ac annog datblygu rhwydweithiau lleol rhanbarthol yn digwydd tan 2018?

Wel, rydym eisoes wedi dechrau ymgysylltu â chymunedau mewn perthynas â’n gweledigaeth ar gyfer y tymor hwy ar y ffordd o gael cymunedau cryf. Mae fy nhîm wedi bod yn siarad â holl glystyrau Cymunedau yn Gyntaf a’u rheolwyr tîm, a chydag awdurdodau lleol. Rydym eisoes wedi dechrau gweithio gyda rhai sefydliadau ar barthau Rhoi Plant yn Gyntaf, ac rydym yn ystyried hynny er mwyn sicrhau ein bod yn cael adborth gan y gymuned, yn hytrach na’n uniongyrchol gan sefydliadau fel ni ein hunain. Felly, er bod y cynigion yn awgrymu 2018 o ran yr amserlen, mewn gwirionedd rydym wedi dechrau’r broses honno eisoes.

Iawn. Wel, un o’r sefydliadau lleol rwyf wedi eu cyfeirio atoch, sy’n darparu gwasanaeth o’r radd flaenaf a ddatblygwyd ar sail ryngwladol, yw Cwmni Buddiannau Cymunedol Datblygu Ieuenctid Eagle House, sy’n gweithio yn Eryri ac wedi’u lleoli ar Ynys Môn, a’u rhaglen ar gyfer cyflawnwyr ifanc, sy’n helpu i fynd i’r afael â throseddu drwy gefnogi pobl ifanc ymlaen llaw. Maent wedi cyflawni dau gontract llwyddiannus gyda chanolfannau gwaith, ac yn parhau i ddarparu ar eu cyfer ledled gogledd Cymru. Mae awdurdodau addysg lleol ledled gogledd Cymru wedi cysylltu â hwy hefyd i ddarparu cyrsiau preswyl ar ddatblygu ymddygiad i ysgolion, ond maent yn dal i frwydro i gael gwynt dan adain eu gwaith gyda throseddwyr cyson a lleihau’r troseddu, hyd yn oed gyda chefnogaeth uned rheoli troseddwyr yr heddlu a’r gwasanaeth prawf, ac maent yn awyddus i gael cyfarfod gyda chi. Nawr, rwy’n gwerthfawrogi eich ymateb, pan ddywedoch eich bod yn darparu cyllid uniongyrchol i’r timau troseddau ieuenctid drwy’r awdurdodau lleol, ac mai eu cyfrifoldeb hwy yw comisiynu’r gwasanaeth hwnnw’n uniongyrchol gan Eagle House. Ond gofynnaf i chi eto: a wnewch chi ymgysylltu’n uniongyrchol â hwy i weld â’ch llygaid eich hun pa mor effeithiol yw’r math hwn o ymyrraeth rhwydwaith lleol? A gwn na allwch orfodi awdurdodau lleol, ond yn sicr, gallwch dynnu eu sylw at arferion da y gallent fod eisiau eu hystyried. A wnewch chi hynny?

Wel, byddwn yn gobeithio bod awdurdodau lleol yn gallu sicrhau ymyrraeth a chefnogaeth ar gyfer busnesau sy’n gallu dangos eu bod yn cael effaith gadarnhaol. Bûm yn ymweld â Sir y Fflint, sy’n gweithio gyda’r Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid ar raglen reoli achosion uwch, sy’n cael effaith enfawr ar leihau cyfraddau aildroseddu mewn ardal â nifer uchel o droseddwyr cyson. Rydym wedi cael cryn lwyddiant yno. Rwy’n siŵr y bydd fy nhîm wedi clywed eich cwestiwn, ac y byddant yn siarad â’r Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid yn unol â hynny i weld a allant gyfarfod â sefydliad Eagle House, fel y dywedoch, rwy’n credu.

Eagle House, ie. Diolch. Dylwn bwysleisio eu bod yn gwmni, ond maent yn sefydliad nad yw’n gwneud elw ac yn sefydliad buddiannau cymunedol.

Mae fy nghwestiwn olaf yn ymwneud â’r Gwasanaeth Dinasyddion Cenedlaethol sy’n gweithredu yn Lloegr ac yng Ngogledd Iwerddon, ac sy’n gwella datblygiad personol pobl ifanc, eu profiadau bywyd a’r cryfderau y mae cyflogwyr yn chwilio amdanynt mewn pobl ifanc. Mae 300,000 o bobl ifanc wedi cymryd rhan yn y rhaglen ledled Lloegr a Gogledd Iwerddon, gyda chanlyniadau rhagorol. Fe ysgrifenoch at yr AS dros Ddyffryn Clwyd, Dr James Davies, yn tynnu sylw at y ffaith fod Llywodraeth Cymru yn cael £60 miliwn o arian canlyniadol i gynnwys rhedeg Gwasanaeth Dinasyddion Cenedlaethol, fod prosiect peilot blaenorol wedi bod yn gadarnhaol mewn rhai ffyrdd, a’ch bod yn ymrwymo i weithio gyda Gweinidog Llywodraeth y DU i weld beth y gellid ei ddatblygu, yn seiliedig ar y Gwasanaeth Dinasyddion Cenedlaethol a chynlluniau sy’n bodoli eisoes yng Nghymru. A wnewch chi roi diweddariad inni ynglŷn â ble y mae Llywodraeth Cymru arni yn hynny o beth?

Rydym yn parhau i drafod gyda Llywodraeth y DU. Rwyf wedi cael sawl sgwrs, a sawl dadl, gyda Gweinidogion Llywodraeth y DU ynglŷn â’r mater hwn, ynglŷn ag egwyddorion cynllun o’r fath yng Nghymru. Nawr, rydym eisoes yn gweithredu cynllun gwirfoddoli, a sawl math arall o gefnogaeth, ar gyfer pobl ifanc yng Nghymru. A fy nghwestiwn i Weinidog y DU oedd sut y byddai hyn yn ychwanegu gwerth at ein cyfraniad eisoes. Beth fydd hynny’n ei ychwanegu? Roedd y Gweinidog yn gadarnhaol. Dywedodd y byddai’n ceisio mynd i’r afael â rhai o’r materion ariannol. Hyd yn hyn, nid yw wedi llwyddo i sicrhau unrhyw gyllid ychwanegol ar ein cyfer. Ond mae fy nhîm yn gohebu; gwelais nodyn yr wythnos hon yn sgil ymyriadau rhwng y ddwy adran.

UKIP spokesperson, Gareth Bennett.

Diolch, Llywydd. Roeddwn am ofyn rhai cwestiynau i chi heddiw, Gweinidog, ynglŷn â thai, ac yn benodol, ynglŷn ag ymwneud Llywodraeth Cymru yn y broses o ysgogi’r cyflenwad tai. Gwn fod ymdrechion wedi’u gwneud i gynyddu’r defnydd o dir cyhoeddus ar gyfer y cyflenwad tai. A wnewch chi roi’r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â’r ymdrechion hyn, a hefyd ar weithgarwch tasglu’r cyflenwad tai, a sefydlwyd yn 2013?

Credaf ein bod wedi cael cryn lwyddiant yn darparu mwy o gartrefi i gymunedau ledled Cymru. Fe wnaethom ragori ar ein targed yn nhymor diwethaf y Llywodraeth, gyda thros 11,000, gan weithio mewn partneriaeth â’r sector tai. Eleni, rydym newydd arwyddo compact rhwng y sector tai ac awdurdodau lleol. Bydd ein cynigion i ddirwyn yr hawl i brynu i ben yn gymorth i sicrhau bod y buddsoddiad a wneir gan y sefydliadau hyn yn cynllunio ar gyfer y tymor hir, gyda rhagor o gyflenwad—20,000 yn rhagor o unedau dros dymor y Llywodraeth hon, gyda chefnogaeth garedig iawn y Gweinidog cyllid.

Ie, diolch am eich ateb, Gweinidog. Gwn fod gennych Fil ar y gweill i ddiogelu’r stoc dai cymdeithasol, fel rydych chi’n ei weld, a dyna yw eich dull o weithredu. Ond rwy’n edrych ar y pen arall heddiw—cynyddu’r cyflenwad gwirioneddol, ac rydych wedi fy ngoleuo ynglŷn â’r ymdrechion rydych yn eu gwneud. Nawr, man posibl arall lle y gellid gwella hyn yw drwy ryddhau safleoedd tir llwyd. A yw eich adran yn ymwneud â’r maes hwn, ac a oes unrhyw gynlluniau ar waith i helpu gyda’r broses o ryddhau safleoedd tir llwyd, megis llunio adroddiadau tocsicoleg?

Wel, ceir dau faes gwahanol. Mae fy nhîm eisoes yn cynnal trafodaethau gyda Ken Skates a’i adran i edrych ar ba dir sy’n eiddo i ni fel Llywodraeth. Rydym hefyd yn trafod â’r portffolio iechyd i weld, unwaith eto, a oes unrhyw botensial ar gyfer defnyddio tir a gosod stoc yno. Rydym newydd lansio rhaglen arloesi gwerth £20 miliwn ar gyfer cynlluniau tai. Nid yw arloesedd yn brin yng Nghymru, ac mae llawer o gynlluniau ar waith i edrych ar y defnydd tir, ac nid ein defnydd ni yn unig, ond landlordiaid cymdeithasol cofrestredig ac eraill, i’w ddefnyddio fel catalydd ar gyfer twf.

Felly, dros y 12 mis nesaf, credaf y bydd Cymru’n lle cyffrous i gyflawni busnes ym maes tai. Ac mae’r hyn rydym yn ceisio’i wneud yn rhywbeth newydd. Os ydych yn gwneud yr un peth, fe gewch yr un peth. Rydym yn edrych ar arloesi a gwneud rhywbeth gwahanol. Ac mae pethau fel y credyd cynhwysol a mynd i’r afael â phroblemau rhai rhwng 18 a 21 oed y buom yn eu trafod yn gynharach, yn bethau y bydd yn rhaid inni fynd i’r afael â hwy a’u lliniaru gyda’n hatebion tai yma yng Nghymru.

Ie, rwy’n cydnabod bod problemau yn hynny o beth. Os arhoswn gyda’r cyflenwad tai, fel rydych wedi bod yn ei ddweud, maes arall yw dod â thai gwag i mewn i’r cyflenwad tai. Gwn eich bod wedi cael rhywfaint o lwyddiant gyda’r cynllun Troi Tai’n Gartrefi. Mae’r ffigurau diweddaraf a welais yn dangos bod oddeutu 23,000 o dai gwag yng Nghymru ar hyn o bryd. Eich ffigur chi yw hwnnw, gyda llaw. Felly, a yw’n debygol y bydd cynllun Troi Tai’n Gartrefi y Llywodraeth yn rhyddhau llawer o’r adeiladau gwag hyn ac yn helpu i’w troi’n eiddo preswyl?

Mae dwy ran, unwaith eto, lle y byddant yn parhau â’r rhaglen honno—llwyddiannus iawn—ond mae rhagor i’w wneud o hyd. Unwaith eto, yn hytrach nag adeiladu eiddo newydd drwy’r amser, credaf mai’r hyn y gallem ei wneud yw ymyrryd a defnyddio eiddo hŷn, os oes modd inni sicrhau eu bod yn effeithlon o ran ynni ac yn addas i gael eu defnyddio fel llety. Rwyf wedi gofyn i fy nhîm edrych ar hyn mewn perthynas ag ymyrraeth uniongyrchol yn ymwneud â chartrefi gwag yn ein cymunedau.

Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn. Ar hyn o bryd rydym yn datblygu cynigion ar gyfer raglen adfywio cyfalaf newydd. Bydd yn ategu buddsoddiadau strategol eraill sydd eisoes ar y gweill ac yn adeiladu ar lwyddiant cynlluniau cynharach.

Diolch yn fawr am eich ateb. Mae’n amlwg fod stryd fawr Abertawe yn borth allweddol i’r ddinas ar gyfer ymwelwyr wrth iddynt ddod ar y trên a chyrraedd gorsaf stryd fawr Abertawe—mae’r cliw yn yr enw. Maent wedi elwa ar gyllid Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid dros y blynyddoedd diwethaf, ond nid yw pob adeilad ar y stryd fawr mewn cyflwr gwych. Mae Theatr y Palas yn adeilad rhestredig gradd II sydd wedi bod yn wag ers blynyddoedd ac yn dadfeilio. Mae pobl wedi bod yn aros ers blynyddoedd lawer am ryw arwydd o weithredu. A gaf fi ofyn i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, pa gamau rydych yn eu cymryd ar y cyd â Dinas a Sir Abertawe i geisio datrys y sefyllfa rwystredig hon?

Rwy’n credu bod Cyngor Dinas Abertawe wedi gwneud gwaith gwych yn y ffordd y maent yn dechrau adfywio eu cymuned, ac mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi £11.76 miliwn i gyngor Abertawe fel rhan o’r bartneriaeth. Hyd at 2017, bydd cyfanswm o oddeutu £69 miliwn i gyd o fuddsoddiad cyhoeddus a phreifat yn mynd i’r gymuned honno, ac rydym yn gweld gwahaniaeth mewn gwirionedd yn ymddangosiad y stryd fawr. Rwy’n gwybod ble mae’r orsaf drenau oherwydd, pan fyddwch yn dod allan o’r orsaf drenau ac yn troi i’r dde, mae fy mhlac ar ochr y wal, pan agorais y lle yn rhan o Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid, felly rwy’n gyfarwydd â’r ardal.

Yr hyn sy’n bwysig yma yw bod gennym ymyrraeth gymunedol, yn edrych ar yr hyn sy’n dda i’r gymuned a sut y gallwn wneud yn siŵr fod y cyfranogiad hwnnw’n parhau, ond da iawn, Cyngor Abertawe.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid, fel prosiectau ym Mhort Talbot, wedi adfywio rhannau o fy nhref, ac rydych wedi gweld rhywfaint o’r gwaith yn ardal y Parc Gwyrdd drosoch eich hun. Mae’r rhain wedi bod yn weledigaeth atyniadol i’r bobl leol ac i fuddsoddwyr yn y dyfodol. Byddai’r cyhoeddiad a wnaed gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder bythefnos yn ôl ynglŷn â lleoli carchar newydd ym Maglan, sy’n llai na milltir i ffwrdd o’r prosiectau adfywio hyn sydd wedi’u targedu, yn gallu—ac rwy’n dweud ‘gallu’—gwrthdroi effaith gadarnhaol y prosiectau hyn. Deallaf fod y tir sydd dan ystyriaeth gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder yn eiddo i Lywodraeth Cymru. Pan fydd y Weinyddiaeth Gyfiawnder yn gofyn a fyddai’n gwerthu’r tir, a fydd Llywodraeth Cymru yn dweud, ‘Na’ ac yn cadw ei ffocws ar adfywio wedi’i dargedu ym Mhort Talbot?

Diolch i’r Aelod am gydnabod y buddsoddiad rydym wedi’i wneud yn ei etholaeth, ac rwyf wedi bod o gwmpas gydag ef ar rai o’r ymweliadau hynny. Unwaith eto, mae honno’n ardal arall sydd wedi cael ei thrawsnewid yn ddramatig gan fuddsoddiad y Llywodraeth.

Mater i’r Weinyddiaeth Gyfiawnder yw’r carchar. Mae’r system gynllunio mor briodol ag ydyw ar gyfer unrhyw system arall, boed yn garchar neu’n siop stryd fawr. Mae’r tir yn agored i gynigion gan unrhyw sefydliad, ac os yw’r Weinyddiaeth Gyfiawnder yn dymuno dilyn y trywydd hwnnw, mater iddynt hwy fydd hynny a byddwn yn ei drin yn unol â hynny o dan y telerau ac amodau cynllunio.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n gyfarwydd â ‘buddleia towers’ hefyd ac ni allaf ddweud bod ymyrraeth cyngor Abertawe yn y fan honno wedi creu argraff hynod o fawr arnaf. Ond mae’r fargen ddinesig yn newyddion gwell i Abertawe. Yn anffodus efallai, nid yw’n mynd i’r afael â’r seilwaith traddodiadol neu fetro, gan ganolbwyntio yn hytrach ar briffyrdd digidol yn sbardun i arloesi ac adfywio. O ganlyniad, tybed a allai Llywodraeth Cymru, ar lefel strategol, fynd ati i archwilio sut i wella ansawdd aer Abertawe, gan ei archwilio o fewn cynllun trafnidiaeth rhanbarthol sy’n gydnaws ag amcanion y fargen ddinesig. A fyddai Llywodraeth Cymru yn edrych ar hyn fel nad yw syniadau fel trenau un gledren a thramiau a thacsis trydan a bysiau LPG yn diflannu o’ch golwg yn syml am nad oes neb yn gallu cytuno ai’r portffolio trafnidiaeth, y portffolio adfywio neu’r portffolio cymunedau sydd â’r cyfrifoldeb am hyn?

Mae gennym Lywodraeth gydgysylltiedig iawn ac mae gennym gymuned gydgysylltiedig iawn o ran ein hymyriadau ag awdurdodau lleol hefyd. Rwy’n credu bod bargen ddinesig bae Abertawe yn wych ar gyfer yr ardal ac unwaith eto, bydd yn ymwneud ag atebion trafnidiaeth integredig a chyfleoedd cyflogaeth. Mae’r cysyniad metro yn egwyddor o sut y gellir cydgysylltu cymunedau, hyd yn oed os nad ydynt yn cael eu heffeithio’n uniongyrchol gan y metro. Ac yna ceir yr amod masnachfraint newydd: sut rydym yn gwneud yn siŵr ein bod yn cynllunio ar gyfer bysiau neu dramiau, neu sut olwg bynnag fydd ar hynny yn y dyfodol? Rwy’n siŵr y bydd gan fargen ddinesig Bae Abertawe y weledigaeth honno wrth i ni symud ymlaen. Mae ganddi dîm gwych o gwmpas y ddarpariaeth honno, gyda’r holl awdurdodau yn ymrwymo i hynny. Rwy’n gobeithio y bydd yn mynd o nerth i nerth ar ôl mis Mai.

Mae Llywodraeth Cymru wedi comisiynu prosiect Teithio Ymlaen yn Tros Gynnal Plant i ddarparu gwasanaeth cyngor ac eiriolaeth newydd ar gyfer Cymru gyfan. Bydd y gwasanaeth hwn yn rhoi cymorth i gymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr i ddeall eu hawliau yn well, i gael cyngor a chymorth eiriolaeth o ansawdd da, ac i fynd i’r afael ag anghydraddoldebau a threchu gwahaniaethu.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ateb ac a gaf fi ddiolch yn arbennig iddo am ei swyddogion a fynychodd gyfarfod â mi ar y safle Sipsiwn yn Kingsmoor ger Cilgeti ddydd Gwener. Hoffwn ddiolch hefyd i Ruby Price a’n croesawodd ni i’w chartref am awr neu ddwy lle y buom yn trafod Tros Gynnal Plant, prosiect Teithio Ymlaen ac anghenion eraill i gefnogi safleoedd Sipsiwn a Theithwyr yn Sir Benfro. A gaf fi ofyn dau gwestiwn penodol sy’n deillio o hynny? Un o’r pethau a oedd yn glir o’r drafodaeth honno oedd bod cymunedau Sipsiwn a Theithwyr yn meithrin ymddiriedaeth yn y rhai sy’n gallu siarad ar eu rhan, neu ymyrryd neu weithio gyda hwy, ac mae’r prosiect Undod wedi gwneud llawer i gyflawni hynny yn Sir Benfro. Sut y gallwn gyflawni a sicrhau bod yr hyn a ddysgwyd yn y prosiect Undod, a’r sgiliau sydd wedi cael eu datblygu gydag unigolion yno, yn cael eu trosglwyddo mewn rhyw ffordd i brosiect newydd Teithio Ymlaen, Tros Gynnal Plant hefyd, fel nad oes hyder yn cael ei golli? Oherwydd, fel y bydd yn gwybod, ym maes datblygu cymunedol, gall gymryd dwy neu dair blynedd i ailfeithrin hyder os ydych yn ei golli ar y cam hwnnw.

Mae’r ail gwestiwn yn ymwneud â’r cyfleusterau yn Kingsmoor yn benodol. Deallaf fod Cyngor Sir Penfro yn ystyried cael cais cynllunio a dod at Lywodraeth Cymru am gyllid cyfalaf i ehangu’r safle hwnnw. Rwy’n gobeithio y bydd ef yn gweithio gyda Sir Benfro, neu ei swyddogion o leiaf, er mwyn sicrhau bod y bobl ar y safle hwnnw’n cael tegwch a’r cyfle gorau posibl i wneud cais drwy Sir Benfro am yr arian a allai fod ar gael gan Lywodraeth Cymru.

Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn. Rwy’n ymwybodol o’r prosiect Undod ac rwy’n ddiolchgar iddo am gydnabod fy swyddog. Dywedais y byddai’n dod gyda chi ac fe wnaeth, ac rwy’n falch ei fod wedi bod yn gyfarfod llwyddiannus. Rwyf innau hefyd yn awyddus i rannu arferion da a’r cydlyniant cymunedol sy’n cael ei ddatblygu drwy raglen fel hon. Mae’n drueni dweud, er bod y Loteri Fawr yn dod i ben yn y tymor hir, roedd yr awdurdod lleol yn ymwybodol fod y rhaglen honno’n dod i ben a byddent wedi gallu cyflwyno cais i Lywodraeth Cymru i barhau â gwaith da y prosiect Undod, ond methodd wneud hynny, sy’n anffodus. O ran y gwariant cyfalaf y mae’r Aelod yn cyfeirio ato, nid wyf yn ymwybodol fod cais ar y ffordd, ond wrth gwrs rwyf wedi clywed sylwadau’r Aelod.

A gaf fi ychwanegu fy llais at sylwadau Simon Thomas am y prosiect Undod? Roedd yn brosiect ardderchog yn wir ac fe weithiodd i helpu i ddod â Sipsiwn a Theithwyr ifanc yma i’r Senedd ar gyfer y grŵp trawsbleidiol ar Sipsiwn a Theithwyr. Maent yn ansicr sut y byddant yn gallu dod yn y dyfodol. Felly, a gaf fi ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet a yw’n gallu meddwl am rywbeth a fyddai’n gallu cymryd lle’r prosiect Undod i roi cymorth i alluogi’r bobl ifanc i ddod yma i weld ble mae eu democratiaeth?

Wrth gwrs. Mae Julie Morgan wedi bod yn hyrwyddo hawliau’r gymuned Sipsiwn/Teithwyr ers amser hir. Mae Llywodraeth Cymru wedi ariannu gwasanaeth cyngor ac eiriolaeth Teithio Ymlaen, sy’n gweithredu o 1 Ebrill hyd at fis Mawrth 2020. Bydd y staff sy’n cyflwyno’r rhaglen yn gyfarwydd i lawer o aelodau o gymunedau canolbarth a gorllewin Cymru, a dylai hynny gefnogi effeithiolrwydd y gwasanaeth. Byddaf yn rhoi ystyriaeth bellach i hynny. Rwyf hefyd wedi cyfarfod â’r gymuned iau yma yn y Cynulliad, ac roedd yn gyfle gwych, llawn gweledigaeth i ddeall beth yw’r effeithiau ar y gymuned hon. Byddaf yn rhoi ystyriaeth bellach i hynny.

Diolch am y cwestiwn. Mae awdurdodau lleol wedi ymrwymo i ddarparu 1,000 o gartrefi cyngor newydd o dan ein cytundeb tai newydd gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a Chartrefi Cymunedol Cymru.

Diolch i chi am yr ateb hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn y cyfnod rhwng 1945 a 1979—cyfnod democrataidd-gymdeithasol hanes Prydain—cafodd nifer fawr o dai cyngor eu hadeiladu. Pan oedd yn cael ei llywodraethu gan y gwleidyddion adain chwith adnabyddus hynny, Winston Churchill, Harold MacMillan a Stanley Baldwin, adeiladodd Prydain filiynau o dai cyngor a fflatiau. Yn y cyfnod ers hynny nid oes fawr o dai wedi cael eu hadeiladu ac mae’r nifer wirioneddol wedi gostwng oherwydd yr hawl i brynu. A wnaiff y Gweinidog ymuno â mi i longyfarch cyngor Abertawe ar fynd ati i adeiladu tai cyngor yn Ffordd Milford a Gellifedw yn Abertawe?

Ddwywaith mewn diwrnod, Mike Hedges. Llongyfarchiadau i Abertawe. Mae’n wych gweld yr awdurdod lleol yn adeiladu tai cyngor newydd. Yn wir, yn fy awdurdod fy hun yn Sir y Fflint hefyd, gyda Hannah Blythyn, mae gennym dai cyngor llwyddiannus a phobl yn byw ynddynt eisoes. Rydym bellach yn dechrau gweld y budd o ddod allan o system gymhorthdal ​​y cyfrif refeniw tai gyda chartrefi cyngor newydd yn cael eu hadeiladu. Rwy’n falch fod Abertawe ac awdurdodau eraill yn defnyddio eu gweledigaeth i sicrhau ein bod yn gallu gwneud buddsoddiad hirdymor yn y stoc tai cymdeithasol sydd eu hangen ar gyfer y dyfodol.

Plaid Cymru supports all efforts to increase the social housing stock too and, of course, Carmarthenshire has been a council that’s been in the vanguard in this area. One restriction that could impact on the ability to build more social housing is the decision of the Office for National Statistics to re-allocate housing associations as public bodies, thereby restricting the availability of funding for the future. So, can you give us an update on what the Government is doing in order to resolve this problem?

Rydym mewn trafodaethau gyda’r cymdeithasau tai ynglŷn â sut y byddwn yn rheoli’r broses hon. Rwy’n hyderus y gallwn ddatrys y mater naill ai drwy ddeddfwriaeth neu fel arall.

Ddwywaith i Suzy Davies hefyd, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae cynllun datblygu lleol Cyngor Abertawe eisoes wedi cael ei ohirio, ac mae dyddiad newydd mis Mawrth wedi mynd heibio ac nid ydym fymryn yn agosach at fod yn hollol siŵr sut y mae’r weledigaeth hon a grybwyllwyd gennych yn edrych, a’r arloesedd y gall y cyngor ei gynnig i’w gynllun i ddod ag eiddo rhent newydd i’r stoc dai. Nawr, rwyf wedi crybwyll y pwynt sawl gwaith—wrthych chi, fel y mae’n digwydd—felly rwy’n teimlo bod gennyf hawl i ofyn yn awr: pa gynnydd y mae Llywodraeth Cymru wedi’i wneud yn siarad â’r sector tai amlfeddiannaeth ynglŷn â throi capasiti dros ben yn gartrefi newydd hirdymor? Ac a gaf fi ofyn, felly, pa gyngor y mae Llywodraeth Cymru wedi’i roi i gynghorau ynglŷn â chaffael eiddo sydd wedi’i leoli’n ganolog eu hunain er mwyn dod ag ef i mewn i stoc tai cymdeithasol y cynghorau yn ychwanegol at adeiladau newydd?

Wel, rwy’n credu bod hyn, o gwestiwn cynharach, yn ymwneud â pha atebion tai sy’n addas ar gyfer y dyfodol a beth yw eu hanghenion. Nid oes gennyf broblem gyda defnyddio tai amlfeddiannaeth os ydynt yn addas ar gyfer atebion tai newydd. Ymwelais ag Abertawe, gyda Julie James a Mike Hedges mewn gwirionedd, i edrych ar y ddarpariaeth tai amlfeddiannaeth. Suzy, byddai croeso wedi bod i chi, ond nid oeddwn yn gwybod a oedd lle gennych yn eich dyddiadur. Y ffaith amdani yw, yr hyn sy’n rhaid i ni ei wneud yw bod yn arloesol ac edrych ar yr holl opsiynau i Gymru. Rwy’n credu bod y sector tai amlfeddiannaeth—. Oherwydd bod mwy o adeiladau llety myfyrwyr wedi cael eu datblygu ar ffurf bloc, mae tai amlfeddiannaeth bellach yn symud allan o’r system honno; felly, mae cyfle i ni eu defnyddio.

Mae ein cynnig gofal plant yn anelu at ddarparu 30 awr o addysg a gofal plant wedi’i ariannu gan y Llywodraeth am hyd at 48 wythnos y flwyddyn i rieni plant tair a phedair oed. Byddwn yn dechrau treialu’r cynnig mewn ardaloedd penodol mewn saith awdurdod lleol o fis Medi eleni ymlaen.

Rwy’n ymwybodol iawn o’r cynlluniau peilot, a hoffwn ddiolch i’r Llywodraeth am wneud y datganiad am y rheini’n ddiweddar iawn, ond rwy’n bryderus—yn bryderus iawn yn wir—ynghylch sylwadau’r Gymdeithas Genedlaethol Meithrinfeydd Dydd yr wythnos hon ynglŷn â gallu’r sector preifat sydd eisiau gweithio gyda’r Llywodraeth, fel y gwyddoch, i gyflawni’r ymrwymiad hollbwysig hwn. Rwy’n pryderu am allu’r sector i fodloni’r gofynion hynny, a’r ffaith nad oes unrhyw gynllun ar hyn o bryd rhwng y sector preifat a’r Llywodraeth i gynyddu’r gallu hwnnw dros y blynyddoedd nesaf fel y gallwch gyflawni’r ymrwymiad heriol hwn. Pa waith rydych chi’n ei wneud y tu ôl i’r llenni er mwyn gwneud yn siŵr fod y gallu gennych i gyflawni’r addewid pwysig hwn?

Wel, fe ddarllenais innau hefyd eich datganiad i’r wasg, a darllenais y sylwadau yn y papur newydd. Mae’r sylw’n dweud,

Efallai na fydd y cynllun i gynnig 30 awr o ofal plant am ddim yn bosibl

ac nid yw hynny’n golygu nad yw’n bosibl. Y ffaith yw bod y Gymdeithas Genedlaethol Meithrinfeydd Dydd yn rhan o’r gweithgor sy’n bwrw ymlaen â’r cynllun hwn. Cefais fy synnu hefyd eu bod yn gwneud sylwadau yn y cyfryngau yn hytrach na dod i siarad gyda ni.

A gaf fi ddweud bod y gweithgor yn gweithio’n dda? Nid y sector preifat yw’r unig opsiwn ar gyfer cyflwyno’r model hwn, ac felly mae gennym lawer o opsiynau wrth symud ymlaen. Bydd y cynlluniau peilot yn rhoi gwell syniad o’r ddarpariaeth i ni, ond rwy’n hyderus y byddwn yn gallu cyflawni’r rhaglen gofal plant fwyaf cynhwysfawr yn y DU gan y Llywodraeth hon erbyn diwedd y tymor llywodraeth hwn.

Bydd ymrwymiad Llywodraeth Cymru i ymestyn yr hawl i ofal plant am ddim o reidrwydd yn arwain at gynnydd yn nifer y darparwyr gofal plant ledled Cymru. Mae hyn yn creu cyfle i ni ystyried yr effeithiau cymunedol cadarnhaol a allai ddeillio o’r cynnydd mewn cyflogaeth yn y sector hwn. Pa ystyriaeth y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi’i roi i ymgorffori egwyddorion yr economi sylfaenol yn y cynnig i ddarparu gofal plant a chynyddu’r galw ar ddarparwyr i gynnig atebion cymdeithasol er budd pellach i gymunedau?

Mae hwn yn gwestiwn mawr mewn perthynas â’r agenda gofal plant ychwanegol, a gwneud yn siŵr nad yw hyn yn ymwneud yn unig â gofal plant a rhoi plant mewn warysau mewn rhyw ffordd neu’i gilydd, ond yn hytrach ei fod yn ymwneud ag adeiladu economi a’r cyfle i’r sector gofal plant dyfu, ond hefyd materion sy’n ymwneud â chaffael, prosesu bwyd, dosbarthiad manwerthu, cludiant—yr holl bethau sy’n rhan o’r gwaith penodol hwn. Mae’n rhywbeth rwy’n gweithio gyda fy nghyd-Aelodau Cabinet arno, ac yn wir y sector, a dyna pam y synnais hyd yn oed yn fwy pan ddarllenais y sylwadau yn y papurau newydd yr wythnos hon.

Wrth gwrs, mae ansawdd yr un mor bwysig â maint, ac rydym yn gwybod bod llithro ar ôl yn gynnar, yn arbennig o ran datblygiad gwybyddol, yn gallu effeithio ar blant am amser hir, yn enwedig yn ddiweddarach yn eu plentyndod, ac yn wir yn ddiweddarach mewn bywyd. Rwyf wedi pwyso arnoch o’r blaen ynglŷn â’r cynllun ar gyfer y gweithlu blynyddoedd cynnar, gofal plant a chwarae, ac fe ddywedoch y byddai ar gael yn y gwanwyn. Wel, dyma ni, ac roeddwn yn meddwl tybed a allech roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni ynglŷn â phryd rydym yn debygol o’i weld, ac a yw ar fin cael ei gyhoeddi mewn gwirionedd?

Mae’r cynllun gwaith hwnnw’n cael ei ddatblygu gennym ni, a chan y comisiynwyr hefyd. Rydym wedi gofyn iddynt ddod i siarad â ni ynglŷn â chynlluniau ar gyfer y dyfodol. Nid yw ond yn iawn ein bod yn gwneud hynny yn fy marn i.

Ni ddylem beidio â chydnabod y bydd hon yn her enfawr i’r sector yn ei gyfanrwydd—gwneud yn siŵr fod gennym y gallu yn y system i ymdopi â’r holl bobl ifanc hyn sy’n dod drwyddi. Rwy’n cytuno—o ran y rhaglen gofal plant gyfan y buom yn ei chyflwyno, y ddau faes sydd wedi bod yn fwyaf amlwg yw ansawdd a hyblygrwydd, ac mae’n eang iawn yn y cyd-destun hwnnw, ond rydym yn gweithio tuag at hynny. Bydd y broses o gyflwyno yn cychwyn ym mis Medi, ond byddaf yn rhoi ateb mwy pendant i’r Aelod pan fydd gennyf ragor o fanylion y gallaf eu rhoi iddo.

Diolch i’r Aelod am ei chwestiwn. Mae fy swyddogion yn cyfarfod yn rheolaidd â chymheiriaid yng Ngogledd Iwerddon, yr Alban a Lloegr i drafod hawliau plant a gweithrediad Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau’r Plentyn. Mae’r trafodaethau hyn yn cynnwys bwrw ymlaen yn llawn ag argymhellion 2016 a wnaed gan Bwyllgor y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau’r Plentyn.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am yr ymateb hwnnw. A yw’n ymwybodol o’r arolwg a gomisiynwyd gan Gomisiynydd Plant a Phobl Ifanc Gogledd Iwerddon a oedd yn dangos bod 63 y cant o bobl yng Ngogledd Iwerddon bellach yn cefnogi gwarchod plant yn gyfreithiol rhag taro, smacio, ac unrhyw fath o ymosodiad yn wir? A yw hefyd yn ymwybodol fod yr Aelod o Senedd yr Alban, John Finnie, i fod i gyflwyno Bil Aelod yn Senedd yr Alban yn ystod yr wythnosau nesaf i ddiddymu’r amddiffyniad o ymosodiad cyfiawnadwy mewn perthynas â chosbi plant yn gorfforol yn yr Alban? A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno ei bod yn ddefnyddiol iawn i ni yng Nghymru, ac i Lywodraeth Cymru, edrych ar yr hyn sy’n digwydd mewn gwledydd eraill mewn perthynas â chosbi plant yn gorfforol a’n cynlluniau arfaethedig ein hunain?

Yn wir, ac mae’r Aelod yn iawn i dynnu sylw at hyn. Mae hyrwyddo rhianta cadarnhaol yng Nghymru yn hollbwysig, ac mae dysgu gan wledydd eraill yn rhan o’n dull gweithredu, ond mae’n rhaid i ni gydnabod bod atebion a gyflwynwyd gan wledydd eraill yn seiliedig ar eu hawdurdodaethau cyfreithiol penodol eu hunain. Bydd unrhyw ddeddfwriaeth y byddwn yn bwrw ymlaen â hi’n cael ei theilwra ar gyfer Cymru, ond gall yr Aelod fod yn sicr y byddwn yn cyflwyno’r ddeddfwriaeth hon.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwy’n credu ei bod yn bwysig iawn yn y maes hwn fod ein disgwyliadau a’n huchelgeisiau’n codi’n gyson, ac mae hynny’n beth da. Wrth gwrs, rydym wedi cyfrannu comisiynydd plant a’r strategaeth chwarae gyntaf, ac er tegwch i’r Llywodraeth yn y fan hon, rydym wedi mabwysiadu’r cyfnod sylfaen. Ond mae angen i ni edrych ar awdurdodaethau eraill yn ogystal i wneud yn siŵr ein bod o ddifrif yn parhau i fod ar flaen y gad.

Rwy’n cytuno â’r Aelod. Mae rhan o fy nhîm a rhai aelodau o fecanweithiau cymorth y Llywodraeth wedi bod ar daith i’r Unol Daleithiau yr wythnos diwethaf i weld ymyriadau’n edrych ar brofiadau niweidiol yn ystod plentyndod. Gwn fod cyd-Aelodau eraill wedi bod ar draws y byd hefyd, yn edrych ar ymyriadau sy’n gadarnhaol iawn ar gyfer ein pobl ifanc. Ni ddylem gilio rhag mabwysiadu’r polisïau hynny. Mae’n drueni nad oes rhywbeth yn nes at gartref, yn Lloegr, a allai gael effeithiau cadarnhaol yma yng Nghymru.

Rwyf wedi cyhoeddi cyfnod pontio o 12 mis ar gyfer Cymunedau yn Gyntaf i liniaru rhai o effeithiau’r penderfyniad. Mae canllawiau pontio a strategaeth wedi cael eu cyhoeddi i roi cefnogaeth lawn i’r cyrff cyflawni arweiniol sydd ar hyn o bryd yn cyflwyno cynlluniau pontio amlinellol.

Bydd Ysgrifennydd y Cabinet wedi derbyn llythyr gan gynghorydd bwrdeistref sirol Caerffili, Ken James, yr aelod cabinet dros adfywio. Hoffwn dynnu ei sylw at y datganiad hwn gan y Cynghorydd James sy’n dweud bod cyngor Caerffili, fel y corff arweiniol, yn cael trafferth cyflawni eu cynllun manwl oherwydd ein bod bellach yn y cyfnod cyn yr etholiad, sy’n golygu na allant gadw at eu prosesau ffurfiol ar gyfer ymgynghori a gwneud penderfyniadau er mwyn datblygu a chytuno eu cynigion. Felly, a fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno i rywfaint o hyblygrwydd ar gyfer cyrff arweiniol wrth iddynt gyflwyno eu cynlluniau manwl?

Fel bob amser, gan fod yr Aelod wedi dwyn y mater i fy sylw, yn ogystal â Dawn Bowden a’i gyd-Aelodau eraill, mae gennyf ddiddordeb mawr yn eich barn ar hyn a sut y gallwn sicrhau pontio llyfnach i’r bobl a gyflogir yn y cymunedau ar lawr gwlad. Mae gennyf ddiddordeb mawr mewn gwneud yn siŵr fod fy nhîm yn gweithio’n agos gyda Chaerffili a chymdeithasau eraill, ac rwyf wedi gofyn iddynt gael sgwrs gyda hwy yn uniongyrchol i wneud yn siŵr ein bod yn gallu dod o hyd i ffordd drwy’r cynnig hwn.

Ysgrifennydd y Cabinet, yn eich datganiad ar 14 Chwefror ar eich dull newydd o adeiladu cymunedau cryf, fe gyhoeddoch grant newydd o £12 miliwn y flwyddyn i gefnogi’r rhai sy’n byw i ffwrdd oddi wrth y farchnad lafur. A allai Ysgrifennydd y Cabinet ddarparu mwy o fanylion am y cynllun hwn, pryd y bydd yn cael ei lansio, at bwy y bydd yn cael ei anelu, pa amcanion sydd wedi’u pennu, a sut y byddant yn cael eu cyflawni? Diolch.

Wel, nid yw’r rhain yn gynlluniau newydd. Nid oedd Esgyn a Cymunedau am Waith a’r rhaglen Rhieni, Gofal Plant a Chyflogaeth ar gael ym mhob un o’r clystyrau. Rydym yn gwneud yn siŵr y bydd Esgyn a Cymunedau am Waith ar gael ym mhob un o 52 clwstwr blaenorol Cymunedau yn Gyntaf, gan fuddsoddi £12 miliwn, fel y dywedodd yr Aelod, er mwyn mynd â phobl sy’n anodd iawn eu cyrraedd i mewn i’r farchnad waith. Nid yw hynny bob amser yn ymwneud â rhaglen gyflogadwyedd, ond efallai â meithrin hyder neu fel arall, â rhoi hyder i bobl symud at y cynllun hwnnw. Rwyf hefyd yn siarad â Julie James ynglŷn â’i llwybr cyflogadwyedd i wneud yn siŵr fod y rhaglenni penodol iawn hyn mewn cymunedau yn ychwanegu gwerth at ymyrraeth hirdymor dysgu gydol oes. Felly, rwy’n fwy na pharod i ysgrifennu at yr Aelod gyda manylion y cynlluniau hyn, ond nid ydynt yn newydd; nid ydym ond yn cynyddu’r gallu o fewn y sector.

Thank you, Cabinet Secretary.

The next item on our agenda is the 90-second statements. Ann Jones.

Diolch, Lywydd. Mewn awr yn unig, bydd tîm pêl-droed menywod Cymru yn cerdded ar y cae i chwarae gêm gyfeillgar yn erbyn Gogledd Iwerddon. Fel rhan o’r garfan honno, Jess Fishlock fydd y bêl-droedwraig gyntaf o Gymru i gael 100 o gapiau, sy’n nodi carreg filltir hynod gofiadwy i’r chwaraewraig canol cae dalentog. Nid oes yr un chwaraewr, dyn neu fenyw, erioed wedi chwarae cant o gemau dros Gymru, ac rwy’n siŵr y bydd yn achlysur arbennig iddi, ac yn un, rwy’n credu, y dylem ei gydnabod yma yn y Cynulliad.

Chwaraeodd Jess ei gêm gyntaf dros Gymru yn erbyn y Swistir yn ôl yn 2006. Ar ôl troi’n 30 yn ddiweddar, nid oes gan Jess unrhyw gynlluniau i ddod â’i gyrfa ryngwladol i ben, ac mae ganddi uchelgais danllyd o hyd i gynrychioli ei gwlad yn rowndiau terfynol pencampwriaeth fawr. Rwy’n siŵr y bydd y tîm yn gwneud eu gorau dros Jess heddiw ac y bydd Jess yn chwarae ei rhan, ac rwy’n gobeithio y gall wireddu ei huchelgais i arwain tîm pêl-droed menywod Cymru i mewn i bencampwriaeth fawr. Rwy’n siŵr ein bod yn dymuno’n dda iddi ar y gamp ryfeddol hon. Diolch.

Simon Thomas.

Thank you, Llywydd. Henry Richard was born in Tregaron on 3 April in 1812. He was an Independent minister and was a prominent figure in the Welsh Liberal movement. In 1868, he was elected Member of Parliament for the constituency of Merthyr and he served there for 20 years. The constituency, at that time, included the town of my birth, Aberdare.

Henry Richard is mainly remembered as a promoter of the cause of peace and arbitration and as secretary of the peace society for 40 years. His main success was working to ensure a declaration in the Paris treaty, which brought the Crimean war to an end, declaring for the first time internationally that arbitration was available instead of war. He was therefore called the apostle of peace.

There is now a statue in his memory on the square in Tregaron, and a new, all-age school is named after him in the area. This is his statement on the statue:

I have always been mindful of three things:—not to forget the language of my country; and the people and cause of my country; and to neglect no opportunity of defending the character and promoting the interests of my country. My hope for the abatement of the war system lies in permanent conviction of the people, rather than the policies of cabinets or the discussions of parliaments.’

We should bear this in mind in our own Senedd today.

Neil McEvoy.

Diolch, Lywydd. Mae tair mil a hanner o bobl bellach wedi llofnodi’r ddeiseb i’r Cynulliad hwn yn galw arnom i ddiogelu lleoliadau cerddoriaeth fyw yng Nghymru. Dechreuwyd y ddeiseb honno gan yr arweinydd a’r cyfansoddwr, Richard Vaughan. Y broblem yw bod dau gynnig i ddatblygu yn stryd cerddoriaeth fyw enwocaf Cymru, Stryd Womanby, ac mae’r datblygiadau yn fygythiad i’r lleoliadau cerddoriaeth oherwydd y deddfau cynllunio gwan sydd gennym yng Nghymru. Yn Lloegr, mae ganddynt egwyddor o asiant dros newid, sy’n golygu bod angen i ddatblygiadau newydd addasu i leoliadau cerddoriaeth fyw sy’n bodoli eisoes ac nid y ffordd arall. Mae’n amser i ni feddwl am yr hyn y gallwn ei wneud, ac mae angen i bobl o bob plaid wleidyddol fynd ati i amddiffyn lleoliadau cerddoriaeth fyw yng Nghymru. Dylai’r cynigion ar gyfer Stryd Womanby gael eu gwrthod oni bai bod gwarantau cadarn na fydd y safleoedd cerddoriaeth fyw presennol yn cael eu heffeithio. Mae angen i’n Senedd wrando ar y miloedd o bobl sydd wedi rhoi amser i arwyddo’r ddeiseb, oherwydd mae angen newid yn y gyfraith gynllunio, ac rwy’n galw ar bawb sy’n bresennol i sicrhau ein bod yn newid y gyfraith yma yng Nghymru ac yn amddiffyn ein lleoliadau cerddoriaeth fyw. Diolch.

The next item on our agenda is the motion to amend Standing Order 12 in relation to topical questions. I call on a member of the Business Committee to move the motion—Paul Davies.

Formally.

The proposal is to agree the motion. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.

The next item on our agenda is the debate on a Member’s legislative proposal, and I call on Simon Thomas to move the motion.

Diolch i chi, Lywydd. Rwyf am gynnig bod y Cynulliad yn nodi’r cynnig ar gyfer Bil lleihau gwastraff yng Nghymru, a diben y ddeddfwriaeth arfaethedig fyddai lleihau gwastraff, ac mewn dwy ffordd arbennig: mynd i’r afael â’r angen am gynllun dychwelyd blaendal yng Nghymru a mynd i’r afael â’r angen naill ai i wahardd, neu gael ardoll ar ddeunydd pacio polystyren yng Nghymru.

Y cyd-destun ar gyfer y cynnig hwn yw bod angen lleihau gwastraff pellach os ydym am gyrraedd targed Llywodraeth Cymru i leihau gwastraff 70 y cant erbyn 2025, ac i fod yn ddiwastraff erbyn 2050, mae angen cyflymu’r newid yn sylweddol. Byddai Plaid Cymru hefyd yn hoffi symud y targed diwastraff ymlaen i 2030 ac fel y nodwyd eisoes gan Lywodraeth Cymru, gall Cymru, ac fe ddylai Cymru, fod y wlad orau yn Ewrop am ailgylchu. Rydym yn bedwerydd, i fod yn deg, ond gallwn wneud hyd yn oed yn well.

Mae cyfradd ailgylchu Cymru wedi dyblu dros y degawd diwethaf, o ychydig o dan 30 y cant yn 2006-07 i dros 60 y cant yn 2015-16. Fodd bynnag, nid yw pawb yn ailgylchu, ac mae yna awdurdodau lleol hefyd sydd ar ei hôl hi’n sylweddol o ran cyflymder y newid. Ni lwyddodd Casnewydd, Torfaen, na Blaenau Gwent i gyrraedd targed presennol Llywodraeth Cymru o 58 y cant yn 2015 na 2016. Credaf, felly, y bydd cynllun dychwelyd blaendal, lle y mae cwsmeriaid yn talu tâl ychwanegol bychan am ganiau a photeli sy’n cael ei ad-dalu pan fyddant yn eu dychwelyd yn wag, yn cymell pobl nad ydynt eisoes yn ailgylchu ac yn wir, yn cyflwyno elfen o arbed adnoddau i’n heconomi. Dylai’r cynllun hwn fod ar gael ar gyfer caniau a photeli plastig yn ogystal â rhai metel a gwydr. Yn ogystal â chynyddu cyfraddau casglu, mae cynlluniau blaendal yn cynnig deunyddiau o safon uwch y gellir eu hail-lenwi neu eu hailgylchu. Gallai cynlluniau blaendal arbed arian i awdurdodau lleol hefyd yn y tymor hir drwy leihau gwastraff y cartref sydd angen ei reoli, a lleihau’r angen am gyfleusterau didoli a gwaredu, megis llosgyddion a thirlenwi, a lleihau’r angen i lanhau strydoedd.

Mae’n bryder arbennig fod yr amgylchedd morol o amgylch Cymru yn dirywio’n fawr iawn o ganlyniad i’r holl blastig yn ein hamgylchedd. Mae gan y Gymdeithas Cadwraeth Forol ddeiseb ger bron y Cynulliad ar hyn o bryd ac mae’n cefnogi taith ar long hwyliau o’r enw Sea Dragon o amgylch arfordir Prydain ym mis Awst, a fydd yn galw yng Nghaerdydd rywbryd ym mis Awst, a phwrpas Sea Dragon yw casglu data ar blastig yn ein hamgylchedd morol. Dyma wyddoniaeth y dinesydd ar ei gorau, mewn cydgysylltiad â phrifysgolion. Ac mae unrhyw un ohonom—

A gaf fi—[Anghlywadwy.]

Ie, yn wir, fe wnaf.

Fel hyrwyddwr rhywogaethau ar ran y morlo llwyd, byddai pob un o’r 43 o ffrindiau newydd sydd gennyf bellach ym Mhen Pyrod yn sicr yn cefnogi cynnig o’r fath.

Rwy’n siŵr y byddent, ond carwn ddweud wrth Dai Lloyd nad ydynt yn ffrindiau iddo o reidrwydd, oherwydd credaf eu bod yn teithio pellter hir, ac maent yn llawn cymaint o ffrindiau Gwyddelig a Llydewig ag o ffrindiau Cymreig yn ôl pob tebyg. Ond mae’n dangos bod yr amgylchedd morol yno i gael ei ddiogelu. Ac os oes unrhyw un wedi mynd ati i lanhau traeth—ac efallai y byddai Dai Lloyd eisiau ystyried glanhau traeth—rwy’n credu y byddant yn gwybod faint o ddarnau o blastig a photeli gwag sy’n cael eu codi ar yr adeg honno.

Nawr, cynllun dychwelyd blaendal yr Almaen yw’r un mwyaf llwyddiannus yn y byd. Mae hwnnw wedi bod ar waith ers 2003. Caiff tâl o 25 sent ewro ei ychwanegu at bob cynhwysydd diod ar wahân i laeth a sudd ffrwythau a llysiau. O ganlyniad, mae 98.5 y cant o boteli y gellir eu hail-lenwi yn cael eu dychwelyd gan ddefnyddwyr, a dyma’r pwynt: mae ansawdd y deunydd a adferir yn ddigon da i sicrhau y bydd hen botel yn dod yn botel newydd. Felly, er ein bod yn llwyddo i ailgylchu ar hyn o bryd, mantais cynllun dychwelyd blaendal yw arbed adnoddau yn ogystal, a llai o wastraff. Mae hyn hefyd wedi helpu i gael gwared ar 1 biliwn i 2 biliwn o gynwysyddion untro o finiau a strydoedd yr Almaen.

Mae hefyd yn duedd sy’n tyfu’n gynyddol. Nid oeddwn eisiau dod â sbwriel i mewn i’r Siambr, Dirprwy Lywydd, a bu’n rhaid i mi baratoi hyn neithiwr—fy hun, yn bersonol—ond os ydych yn prynu cwrw ffasiynol neu gwrw hipster y dyddiau hyn, fe welwch ei fod yn aml yn rhoi ad-daliad o 10 sent i unrhyw wladwriaeth neu diriogaeth—mae hyn ar gyfer gwerthiant rhyngwladol yn Awstralia a’r Unol Daleithiau. Felly, mae’n duedd sy’n digwydd eisoes—nid oes ond angen i ni ddilyn y tuedd hwnnw a mynd gyda’r llif fel petai.

Fodd bynnag, ni ellir ailgylchu popeth, ac i fod yn ddiwastraff—neu i ailddefnyddio, yn wir—bydd angen i ni, yn y pen draw, sicrhau bod yr holl ddeunydd pacio a ddefnyddir yng Nghymru yn ailgylchadwy. Un o brif achosion sbwriel, mewn gwirionedd, yw deunydd pacio polystyren nad yw’n ailgylchadwy ac na ellir ei ailddefnyddio, gan ei fod yn aml yn cael ei ddefnyddio ar gyfer pacio bwyd, wrth gwrs. Er y gellid defnyddio deunyddiau eraill sy’n ecogyfeillgar, mae llawer o gaffis, siopau, a sefydliadau bwyd brys yn defnyddio deunydd pacio polystyren ar gyfer diodydd a chludfwyd am ei fod yn rhatach. Dangosodd ffigurau gan Sefydliad Bevan fod cyfanwerthwr ar-lein yn cynnig 500 o flychau byrgyrs polystyren mawr am £21.12, tra bod 500 o flychau byrgyrs biobydradwy yn cael eu gwerthu am £44.48.

Felly, nid oes llawer o gymhelliant ar hyn o bryd i fanwerthwyr ddefnyddio dulliau amgen ecogyfeillgar, sy’n cynnwys cynwysyddion biobydradwy, cynwysyddion y gellir eu hail-lenwi, a hyd yn oed cynwysyddion bwytadwy, sydd bellach yn bosibl. Efallai na fydd yn bosibl nac yn angenrheidiol inni ddilyn nifer o daleithiau a dinasoedd yn yr Unol Daleithiau a gwahardd deunydd pacio polystyren yng Nghymru, er fy mod yn cael fy nhemtio’n bersonol i feddwl ar hyd y llinellau hynny, ond gallwn edrych yn agosach at gartref ar ein cynllun llwyddiannus i godi tâl am fagiau siopa untro a gyflwynwyd gan Lywodraeth Cymru ym mis Hydref 2011. Yn ôl arolwg a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru ac a gyhoeddwyd ym mis Mawrth 2016, rhwng cyflwyno’r tâl o 5c yn 2011 a 2014, gwelwyd 70 y cant amcangyfrifedig o ostyngiad yn y defnydd o fagiau siopa untro yng Nghymru. Felly, gallai’r manwerthwr dalu tâl tebyg am gynwysyddion bwyd a diod polystyren neu gellid ei drosglwyddo i’r defnyddiwr ac arwain at ostyngiad tebyg yn y defnydd ohonynt.

Pan ddaeth Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol i’r Pwyllgor Cyllid yng Nghasnewydd yr wythnos diwethaf—credaf mai’r wythnos diwethaf oedd hi, neu gallai fod wedi bod yr wythnos cynt; ni allaf gofio yn union pryd yn awr—mae’n ddiddorol iawn ei fod wedi sôn am ddefnyddio’r pwerau newydd yn Neddf Cymru 2017 i gyflwyno trethi arloesol. Ac wrth gwrs, un o’r argymhellion gan Sefydliad Bevan ac eraill yw tâl polystyren yng Nghymru, fel treth yr un mor arloesol.

Felly, mae llawer o randdeiliaid, o’r sectorau morol ac amgylcheddol i bobl fel Sefydliad Bevan, yn galw am dreth ar bolystyren i leihau ei ddefnydd, neu hyd yn oed i roi diwedd ar ei ddefnydd drwy ddefnyddio dewisiadau eraill sy’n fwy ecogyfeillgar. Rwy’n credu y gallai deddfwriaeth o’r fath fynd i’r afael â’r mater a helpu’n aruthrol i leihau gwastraff yng Nghymru, ond yn bwysicach, gallai ein rhoi ar flaen y gad yng nghyd-destun y meddylfryd Ewropeaidd.

Diolch yn fawr iawn. Jenny Rathbone.