Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Good afternoon and welcome to this afternoon’s Plenary meeting. The first item will be questions to the Cabinet Secretary for Transport and North Wales, and the first question is from Adam Price.

Rydym yn y broses o gaffael asiant cyflogaeth, a ddylai fod wedi'i chwblhau ym mis Ionawr 2025. Yna, bydd contractwr yn cael ei gaffael i gynllunio, cwblhau'r achos busnes, a drafftio gorchmynion o dan y Deddfau Priffyrdd perthnasol sydd eu hangen i alluogi'r gwelliannau arfaethedig. Ac rwy'n falch o nodi nad oes unrhyw oedi i'r rhaglen bresennol.

Cafwyd datganiad gan y Gweinidog newid hinsawdd, a oedd yn gyfrifol am y prosiect hwn ar y pryd—yn gynharach eleni, mewn gwirionedd, ym mis Chwefror 2024—ynglŷn ag amserlen garlam. Yn dilyn hynny, rhoddwyd gwybod i mi fod yr asiant cyflogaeth i’w benodi ym mis Awst eleni. Rydych chi newydd ddweud eu bod yn mynd i gael eu penodi ym mis Ionawr. Dyna bum mis o oedi. A fydd hynny'n cael effaith ganlyniadol ar gamau diweddarach datblygiad y prosiect? Cefais wybod y bydd y dyfarniad ymwneud cynnar gan gontractwr yn cael ei wneud ym mis Rhagfyr 2025, ac y caiff y gorchmynion drafft eu cyhoeddi ym mis Mai 2027. Byddai unrhyw oedi pellach yn destun cryn bryder, gan fod hwn eisoes yn brosiect sydd wedi bod ar y gweill ers wyth mlynedd bellach yn dilyn y penderfyniad gwreiddiol. Mewn gwirionedd, cawsom gwestiynau eraill ynglŷn â hyn pan oeddech chi yn y rôl weinidogol hon ddiwethaf. A allwch chi roi sicrwydd i ni na fydd unrhyw oedi pellach i’r prosiect hwn, ac y cedwir at y dyddiadau gwreiddiol yr wyf newydd eu rhannu â chi?

Wel, a gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn atodol, ac er bod ychydig o oedi yn elfen flaenorol y rhaglen, nid oes unrhyw oedi yn y rhaglen bresennol. Os caf amlinellu’r dyddiadau targed ar gyfer bwrw ymlaen â’r prosiect a’i gyflawni: yn dilyn penodi'r asiant cyflogaeth, bydd Llywodraeth Cymru yn caffael contract ymwneud cynnar gan gontractwr—ECI—yn ystod gaeaf 2026, ac yna bydd y gwaith o ddatblygu cynllun amlinellol pellach yn parhau yn 2026 fel y gellir drafftio a chyhoeddi gorchmynion drafft a’r datganiad amgylcheddol yn ystod gwanwyn 2027, fel yr amlinellodd yr Aelod.

Mae cysylltedd ffyrdd yn ne-ddwyrain Cymru yn adlewyrchu cymysgedd yr ardal o drefi, pentrefi a dinasoedd. Mae’r rhwydwaith wedi’i angori gan nifer o brif ffyrdd a thraffyrdd sy’n hwyluso symudiad o fewn y rhanbarth, gan gefnogi’r economi leol, yn ogystal â chysylltiadau â datblygiadau allweddol ac ardaloedd cyflogaeth yng nghanolbarth a gorllewin Cymru.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet, ac fel y gwyddoch yn dda, mae gan etholaeth Mynwy yn ne-ddwyrain Cymru rai o’r cefnffyrdd pwysicaf hynny: mae ganddi’r M4, yn amlwg, sy’n cysylltu Cymru â Llundain; yr A465 rhwng Castell-nedd a Henffordd; yr A40 rhwng Abergwaun a Llundain; ac yn amlwg, yr A48 sy'n rhedeg drwy Gas-gwent ac yn cysylltu Caerfyrddin â Chaerloyw. Felly, cefnffyrdd pwysig iawn. Ond mae’r A48 yn destun pryder penodol, gan ei fod yn fater sydd wedi codi droeon, yn sicr, yn fy mewnflwch i ac ym mewnflwch y Llywodraeth, rwy'n gwybod, yn enwedig o ran y tagfeydd sydd gennym ar gylchfan Highbeech, lle mae’r A48 yn cysylltu â’r A466. Daw llawer o draffig o swydd Gaerloyw a rhannau eraill o sir Fynwy ac mae'n ymestyn i lawr i'r M4 a’r M48, ac mae’n hunllef, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwyf wedi siarad â'r Llywodraeth dros sawl blwyddyn, ac mae cynlluniau wedi bod ar y gweill i wneud mwy a mwy i liniaru'r sefyllfa yno. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf i ofyn am unrhyw ddiweddariadau ar waith posibl i wella cylchfan Highbeech? Ac a gaf i ofyn, efallai, os ydych chi yn yr ardal, i chi gyfarfod â mi ac edrych ar rai o'r problemau difrifol iawn sydd gennym gyda thagfeydd yng Nghas-gwent?

Rwy'n fwy na pharod i gyfarfod â’r Aelod ar y safle i weld y tagfeydd yn yr ardal honno drosof fy hun. Mae ei ardal ef o Gymru yn debyg iawn i fy ardal i yn yr ystyr ei bod yn bwynt mynediad trawsffiniol allweddol i fodurwyr sy’n teithio i Loegr, yn ogystal â modurwyr sy’n teithio i mewn i Gymru. Ar gylchfan Highbeech yn benodol, rwyf wedi gofyn i Trafnidiaeth Cymru gwblhau astudiaethau arweiniad ar arfarnu trafnidiaeth Cymru 1 a 2 erbyn diwedd y flwyddyn ariannol hon. Bydd hynny wedyn yn arwain at gytuno ar becyn o fesurau a ffefrir ar gyfer y gylchfan, ac mae’n debygol o gynnwys newidiadau i’r rhwydwaith ffyrdd presennol ar y gylchfan yn ogystal â gwelliannau i drafnidiaeth gyhoeddus a theithio llesol. Nawr, pan fydd y pecyn o fesurau wedi’i nodi, byddwn yn gweithio gyda chyd-bwyllgor corfforedig de-ddwyrain Cymru ac yn ceisio cynnwys y cynigion yn y cynllun trafnidiaeth rhanbarthol, fel y gall geisio’r buddsoddiad sydd ei angen wedyn i gwblhau'r gwaith uwchraddio.

Ysgrifennydd y Cabinet, yn ardal Severnside yn fy etholaeth i, mae ymgyrchwyr, cynghorwyr lleol a Chyngor Sir Fynwy wedi ymgyrchu ers tro am ffordd gyswllt fer i gysylltu’r M48 â’r B4245, a fyddai hefyd yn cysylltu â chyffordd twnnel Hafren. Mae hon yn ardal sydd wedi gweld llawer iawn o dai'n cael eu hadeiladu dros sawl blwyddyn, ac nid yw'r seilwaith wedi dal i fyny â chyflymder y datblygiadau. Gwn eich bod yn gyfarwydd â’r mater, Ysgrifennydd y Cabinet. Pan ddowch i gyfarfod â Peter, tybed a wnewch chi gyfarfod hefyd ag ymgyrchwyr lleol a Chyngor Sir Fynwy i ystyried y materion sy'n codi gyda'r ffordd gyswllt bosibl honno ar hyn o bryd.

Yn sicr, rwy'n fwy na pharod i gyfarfod â hwy. Ond os caf roi rhywfaint o wybodaeth gefndirol am y darn penodol hwn o'r ffordd, mae dadansoddiad gan uned gyflawni Burns yn awgrymu y byddai ffordd gyswllt yn cynyddu traffig ar yr M4 tuag at Gasnewydd mewn gwirionedd, felly fe wnaethant ystyried yn ofalus iawn a ddylid bwrw ymlaen. Wedi dweud hynny, pe bai’r cyd-bwyllgor corfforedig yn penderfynu, ar ôl ystyried yr holl effeithiau ar y de-ddwyrain yn ei gyfanrwydd, ei fod yn dymuno darparu'r cyswllt fel blaenoriaeth, byddai Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, yn ailystyried yr achos dros wneud hynny. Ac mae hynny’n cynnwys y posibilrwydd o ailddosbarthu’r M48, os gellir dangos y byddai hynny'n arwain at fanteision ehangach i’r rhanbarth.

Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Natasha Asghar.

Diolch yn fawr, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, nid wyf yn aml yn crwydro’n rhy bell o fy rhanbarth yn ne-ddwyrain Cymru. Fodd bynnag, fe groesais y ffin yn ddiweddar a mynd i Rondda Cynon Taf, gan wisgo dillad gwaith. Gan wisgo fy het drafnidiaeth, cyfarfûm â Chymdeithas Twnnel y Rhondda, grŵp gwych y gwn fod fy nghyd-Aelod a'u Haelod Senedd lleol, Joel James, yn ei gefnogi. Mae llawer o bobl yn credu bod bywyd Aelod o'r Senedd yn foethus, ond ar ôl bod 1,000 o droedfeddi o dan y ddaear, cropian drwy lawer iawn o fwd, a dod yn ôl i'r wyneb yn edrych fel pe bawn wedi cael fy llusgo drwy glawdd wysg fy nghefn, rwy'n sicr yn anghytuno. Er gwaethaf yr olwg arnaf, roedd yn ymweliad gwirioneddol wych, ac mae gan y gymdeithas weledigaeth wych ar gyfer twnnel y Rhondda, a fydd, os caiff ei gwireddu, yn rhoi’r ardal ar y map. Mae'r grŵp yn gweithio i drawsnewid yr hen dirnod hanesyddol hwn yn dwnnel cerdded a beicio hiraf Ewrop, a fyddai'n ei wneud yn atyniad hollbwysig, gan ddenu pobl leol a thwristiaid o bell. Gallai'r fenter wirioneddol wych hon gael ei gwireddu gyda llai na £15 miliwn o gyllid. Ysgrifennydd y Cabinet, byddai’r grŵp yn falch iawn o gyfarfod â chi i rannu eu cynlluniau a'ch tywys i lawr y twnnel. Fodd bynnag, os nad ydych chi'n hoff o'r syniad o wisgo’ch welintons a cherdded drwy'r mwd, rwy’n siŵr y byddai'r gymdeithas yn gwerthfawrogi cyfarfod ar-lein neu rywle ar yr wyneb. Y naill ffordd neu’r llall, Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi gytuno i gyfarfod â’r gymdeithas, i ddarganfod mwy ac i archwilio pa gamau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i yrru'r cwch i'r dŵr? Diolch.

Buaswn wrth fy modd yn cyfarfod â'r gymdeithas eto; rwyf wedi cyfarfod â'r gymdeithas yn y gorffennol. Credaf fod yna rai Aelodau yn y Siambr nad ydynt wedi profi cynhesrwydd Cymdeithas Twnnel y Rhondda. Byddai’n bleser mawr cyfarfod â hwy eto i drafod y potensial iddo ddod yn atyniad y mae'n rhaid ei weld—ac yn wir, yn atyniad y mae’n rhaid ei wneud—a buaswn yn croesawu’r cyfle hefyd i fynd i’r twnnel fy hun, gan fod hwnnw'n brofiad nad wyf wedi'i gael eto.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Edrychaf ymlaen at weld eich profiad ar y cyfryngau cymdeithasol.

Ysgrifennydd y Cabinet, nodwyd yn ddiweddar fod mwy nag erioed o geir ceir trydan—ceir ail law, mewn gwirionedd—yn cael eu prynu, gyda mwy na 50,000 o geir yn newid dwylo rhwng mis Gorffennaf a mis Medi eleni. Fodd bynnag, rhybuddiwyd bod diffyg seilwaith gwefru yn achosi nerfusrwydd ymhlith modurwyr, ac y gallai hyn, yn wir, fod yn eu hatal rhag gwneud y newid. Fel y gwyddoch, rwyf wedi bod yn galw'n gyson am ddarparu rhagor o bwyntiau gwefru ledled Cymru, ac rwyf wedi dechrau edrych ar wledydd eraill ledled y byd i weld beth y maent hwy'n ei wneud. Un wlad sydd wedi dal fy llygad yw Sweden, gyda chynlluniau ar y gweill i adeiladu e-briffordd gyntaf y byd yn Stockholm. Nawr, nid wyf yn wirion—efallai fod y tebygolrwydd y bydd y Llywodraeth Lafur hon yn cyflwyno rhywbeth tebyg i hynny'n eithaf bach, o ystyried ei bod yn anodd iawn cael eich plaid i fuddsoddi yn ein ffyrdd presennol, heb sôn am adeiladu rhai newydd. Ond mae gwledydd eraill yn arwain y ffordd o ran pwyntiau gwefru cerbydau trydan, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae gan Norwy fwy na 34,000 o bwyntiau gwefru ledled y wlad, gyda'r nod o gyrraedd 500,000 erbyn 2030. Ac mae gan yr Iseldiroedd un o'r dwyseddau uchaf o orsafoedd gwefru cyhoeddus, gyda chymhareb o un orsaf i bob pum car trydan. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, flwyddyn ar ôl adroddiad y Senedd a ddywedai fod cynnydd Cymru ar gael mwy o gerbydau trydan ar y ffordd, ac rwy’n dyfynnu, yn 'embaras', buaswn yn ddiolchgar pe gallech daflu rhywfaint o oleuni, os gwelwch yn dda, ar yr hyn y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud i wella'r sefyllfa. A hoffwn wybod a ydych chi wedi bod yn edrych ar fentrau tebyg mewn gwledydd eraill fel rhyw fath o ysbrydoliaeth. Diolch.

Wel, a gaf i ddiolch i Natasha Asghar am ei chwestiwn a’i diddordeb yn y pwnc hwn? Mae'n bwnc y mae gennyf innau gryn ddiddordeb ynddo hefyd. Credaf mai rhan o'r her gyda'r seilwaith i gynnal cerbydau trydan yw'r gallu i ragweld i ba gyfeiriad y mae technoleg yn mynd. A chyda Toyota yn dweud yn ddiweddar eu bod wedi gallu datblygu batri cyflwr solet cell sych ar gyfer cerbydau, gallai hynny arwain at oblygiadau mawr o ran pellter teithio'r cerbydau. Fy nealltwriaeth i yw y gallai godi pellter teithio car trydan cyffredin i oddeutu 800 milltir, a fyddai’n drawsnewidiol o ran yr angen a’r gofyniad i wefru cerbydau trydan ar y rhwydwaith traffyrdd. Fodd bynnag, nid yw hynny'n ein hatal rhag canolbwyntio ar wefru gartref a chymorth ar gyfer gwefru gartref. Credaf fod Llywodraeth y DU eisoes yn cynnig cymorth—cymorth ariannol—i bobl sydd am osod gwefrydd cerbydau trydan gartref, ond rydym yn canolbwyntio ar sut y gallwn addasu’r ardaloedd trefol mwyaf dwys, yn enwedig strydoedd heb unrhyw leoedd parcio oddi ar y ffordd, ar gyfer nifer mawr iawn o gerbydau trydan, yn enwedig wrth inni gael gwared yn raddol ar geir newydd wedi'u pweru â pheiriant tanio mewnol. Felly, ar hynny rydym yn canolbwyntio fel polisi. Ond rydym hefyd yn annog y farchnad ei hun i ddatblygu atebion newydd ac arloesol i'r problemau gyda gwefru cerbydau trydan. Ac mae’r enghraifft y mae’r Aelod wedi tynnu sylw ati heddiw yn dilyn enghraifft arall y cyfeiriodd yr Aelod ati yn ystod ein sesiwn gwestiynau llafar ddiwethaf. Mae arloesi gwych i'w gael; mae angen ei harneisio, ac mae angen i ni ei gwneud yn ddeniadol yng Nghymru i fuddsoddi.

Ysgrifennydd y Cabinet, yr wythnos diwethaf cyhoeddodd Swyddfa'r Yswirwyr Moduron ddata a gasglwyd dros ddwy flynedd sy'n datgelu bod rhywun bob 20 munud, ar gyfartaledd, yn cael eu taro gan yrrwr heb yswiriant neu yrrwr taro a ffoi yn y DU. Maent hefyd wedi darganfod, hyd yma eleni, fod cerbydau 115,000 o yrwyr heb yswiriant wedi eu hatafaelu. Mae effeithiau erchyll, trawmatig a chorfforol anafiadau yn sgil y digwyddiadau hyn yn enfawr, ac yn aml yn fwy trallodus byth o ystyried bod cyflawnwyr y digwyddiadau hyn wedi ffoi a gadael y dioddefwyr ar eu pen eu hunain i brosesu’r hyn sydd newydd ddigwydd. Yn ogystal, mae'n bwysig nodi yr amcangyfrifir bod anafiadau a achosir gan yrwyr taro a ffoi yn costio bron i £2.5 biliwn y flwyddyn i'r economi mewn gwasanaethau brys, gofal meddygol, colli cynhyrchiant a'r gost ddynol. Felly, gyda hynny mewn golwg, Ysgrifennydd y Cabinet, hoffwn wybod beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi dioddefwyr digwyddiadau taro a ffoi a sut y mae'r Llywodraeth yn mynd i fod yn gweithio gyda rhanddeiliaid allweddol i atal y troseddau hyn yn y dyfodol. Diolch.

Mae’n gwestiwn amserol iawn, gan imi gyfarfod ddoe â Gweinidogion cyfatebol o’r gweinyddiaethau datganoledig a Llywodraeth y DU, ac roeddem yn cyfarfod yn rhannol i drafod gwaith diweddaraf tasglu yswiriant y DU. Ac mae rhan o’r gwaith hwnnw’n ystyried yr effaith y mae gyrwyr heb yswiriant yn ei chael nid yn unig ar bremiymau yswiriant, ond hefyd yr effaith ar yr heddlu, gwasanaethau brys ac ysbytai. Rwy'n fwy na pharod i roi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Aelodau am waith tasglu yswiriant y DU.

The Plaid Cymru spokesperson, Peredur Owen Griffiths. 

Diolch, Lywydd. Mae nod unrhyw rwydwaith trafnidiaeth, neu Ysgrifennydd trafnidiaeth o ran hynny, yn syml—mae a wnelo â sicrhau bod pobl yn cyrraedd ble bynnag y maent am fynd, pan fydd angen iddynt fod yno, gan ystyried cost, hygyrchedd a chynaliadwyedd ar yr un pryd. Mae pobl yn haeddu'r sicrwydd y bydd eu trên yn rhedeg ar amser, neu fan lleiaf, y bydd yn cyrraedd yr orsaf. Ond ar hyn o bryd, nid yw'r disgwyliadau sylfaenol hyn yn cael eu bodloni. Os ystyriwn deithiau trên yng Nghymru, er enghraifft, mae pobl yn ei chael hi'n anodd cyrraedd pen eu taith ar y trên. Mae data gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn dangos mai dim ond 50 y cant o bobl Cymru sy’n byw o fewn pellter cerdded o 30 munud i orsaf drenau, gan adael llawer yn ddibynnol ar eu ceir a rhwydwaith bysiau mwyfwy cyfyngedig. Yn ddiweddar, clywsom y bydd adeiladu’r orsaf HS2 newydd yn Lloegr yn ychwanegu 15 munud at sawl taith yn ne Cymru tan 2030. Mae hyn yn halen ar y briw, gan y gwyddom na fydd Cymru’n cael y biliynau sy’n ddyledus iddi o'r gwariant ar HS2 yn Lloegr, tra bo Llafur yng Nghymru yn gwrthod galw ar Keir Starmer i unioni’r anghyfiawnder hwn. Ac ar fater costau, canfu ymchwil gan y TUC fod prisiau tocynnau trên wedi cynyddu ar gyfradd ddwywaith yn uwch na chyflogau ers 2009. Mae hyn yn anghynaliadwy i’r teithiwr cyffredin. Felly, beth y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ei wneud o hyn? A fyddai’n cytuno â mi fod y rhwydwaith rheilffyrdd yn tangyflawni ac nad yw’n bodloni’r safonau sylfaenol a ddisgwylir gan rwydwaith trafnidiaeth, a beth y mae ef yn ei wneud yn ei gylch?

Lywydd, rwy'n credu y gallwn siarad am beth amser, mae’n debyg, ar yr union bwnc hwn. Felly, yr hyn rwy'n awgrymu y byddaf yn ei wneud yw cyhoeddi datganiad ysgrifenedig ar berfformiad, ar y sefyllfa ddiweddaraf o ran cerbydau trên a refeniw tocynnau. Yn gryno, serch hynny, credaf fod yr Aelod yn gywir mai diben rhwydwaith trafnidiaeth yw symud pobl a nwyddau mor gyflym, mor effeithlon ac mor gynaliadwy â phosibl. Ond i ateb rhai o'r pwyntiau penodol iawn a godwyd gennych, yn gyntaf oll, nid ydym wedi ildio ar HS2. Mae gwahaniaeth mawr iawn rhwng cydweithredu a gwrthdaro. Rydym yn cydweithredu â Llywodraeth y DU i gael gwell bargen na’r cyllid canlyniadol o £320 miliwn i £350 miliwn y byddem yn ei dderbyn fel arall, a hynny drwy gydweithio drwy fwrdd rheilffyrdd Cymru i nodi’r llif o welliannau i seilwaith ledled Cymru. A lle rydym wedi gallu cyfeirio’r gwelliannau i’r seilwaith, er enghraifft yma yn y de-ddwyrain gyda’r metro, rydym yn gweld manteision enfawr o ran dibynadwyedd, sy’n well na’r cyffredin ar draws y rhwydwaith yn ei gyfanrwydd, ac o ran amlder, a chyflwyno trenau trydan newydd. Mae mwy i’w wneud ar draws rhwydwaith Trafnidiaeth Cymru o hyd wrth gwrs, ond o ran dibynadwyedd ar hyn o bryd, mae 76 y cant o drenau’n cyrraedd o fewn tri munud i’r amser a gynlluniwyd.

O ran cynyddu refeniw tocynnau, sy’n hollbwysig i sicrhau ei fod yn gynaliadwy, rwy’n falch o ddweud bod Trafnidiaeth Cymru wedi sicrhau cynnydd o £27 miliwn yn y refeniw gan deithwyr yn y flwyddyn ariannol hon. Maent wedi cyflawni ein targedau heriol ac wedi rhagori arnynt. Maent hefyd—a chredaf fod hyn yn wirioneddol bwysig o ran sicrhau bod gennym wasanaeth rheilffordd cynaliadwy—wedi sicrhau'r cynnydd mwyaf yn nifer y teithwyr ledled Prydain, gyda chynnydd o 27 y cant yn nifer y teithwyr eleni. Felly, o ran cyflawni ar gyfer teithwyr, mae dibynadwyedd wedi gwella, mae nifer y trenau sy'n cael eu canslo wedi lleihau, ac o ran y canlyniadau i deithwyr a'r trethdalwr, bydd y gwelliannau yno wrth inni geisio cynyddu refeniw tocynnau ymhellach, a lleihau lefel y cymhorthdal sydd ei angen drwy wneud hynny.

Thank you for that response. 

Rwy'n gwerthfawrogi'r ateb, ac rwy'n cytuno â chi ynglŷn â rhai rhannau ohono. Yn amlwg, byddem eisiau’r cyllid canlyniadol yn ogystal â’r buddsoddiad; nid yw'n fater o'r naill neu'r llall. Felly, dyna hynny.

Ond hoffwn droi i edrych ar Avanti West Coast yng ngogledd Cymru. Y llynedd, cafodd Avanti eu cyfarwyddo i ddatblygu cynllun gwella i fynd i’r afael â pherfformiad gwael ar lwybrau hanfodol ar draws arfordir y gogledd. Yn gynharach eleni, cafodd mwy nag 20 y cant o wasanaethau Avanti West Coast ar brif reilffordd y gogledd eu canslo ar y diwrnod, ac nid yw’r amserlen wedi dychwelyd i lefelau cyn COVID o hyd. Mae canslo trenau'n tarfu'n sylweddol ar gymudwyr ac yn niweidio'r economi. Mae’r llwybr yn chwarae rhan economaidd hanfodol, gan gysylltu porthladd Caergybi â gweddill rhwydwaith rheilffyrdd y DU. Mae hefyd yn gweithredu fel llwybr allweddol i fyfyrwyr sy'n teithio o bob rhan o'r DU i astudio ym Mhrifysgol Bangor yng ngogledd-orllewin Cymru. Serch hynny, mae'r llinell reilffordd hanfodol hon yn cael ei difetha gan y gweithredwr ac wedi bod yn aneffeithlon. Rwy’n deall y gallai Llywodraeth y DU fynd â'r fasnachfraint oddi ar Avanti yn gynt na'r disgwyl, a'i rhoi mewn perchnogaeth gyhoeddus o bosibl, os na allant gyflawni eu cynllun gwella a’u gwasanaethau. A all Ysgrifennydd y Cabinet esbonio pam fod gwasanaethau yn y gogledd mor wael, a beth a wnaeth ei adran i ddwyn Avanti i gyfrif?

Wel, rwy’n ddiolchgar iawn am y cyfle i gofnodi pa mor siomedig rwyf i gyda pherfformiad Avanti a faint rwy’n edrych ymlaen at weld Great British Railways yn cael ei sefydlu o dan Lywodraeth y DU i fod yn gyfrifol am y fasnachfraint honno unwaith eto. Oherwydd mae'r Aelod yn llygad ei le fod perfformiad wedi dirywio dros y blynyddoedd, ac nid perfformiad yn unig, ond mae nifer y gwasanaethau a gynigir gan Avanti West Coast wedi lleihau’n aruthrol, ac mae COVID wedi hen basio bellach, felly ni ellir defnyddio COVID fel esgus mwyach dros beidio ag adfer y gwasanaethau hynny.

Cyfarfûm yn ddiweddar â’r Ysgrifennydd trafnidiaeth, Louise Haigh. Buom yn trafod Avanti, buom yn trafod y broses o greu Great British Railways, ac yn hanfodol bwysig, y rhan y byddwn ni a'r Senedd yn ei chwarae nawr yn pennu gwasanaethau’r dyfodol, gan eu bod yn effeithio ar nifer enfawr o bobl sy’n teithio ar drenau, nid yn unig yn y gogledd, ond gyda CrossCountry yng Nghymru, a hefyd GWR. Felly, bydd gennym fwy o rôl, mwy o lais, wrth bennu'r gwasanaethau hynny yn y dyfodol, ac mae hynny o ganlyniad i ddwy Lywodraeth yn gweithio fel un, ac mae'r Aelod hefyd yn iawn i dynnu sylw at nifer y trenau rydym wedi'u gweld yn cael eu canslo gan Avanti yn ddiweddar. Mae'r ffigurau diweddaraf un yn dal i ddangos bod nifer y trenau sy'n cael eu canslo yn y ffigurau dwbl, ac nid yw hynny'n dderbyniol.

Nifer y trenau sy'n cael eu canslo yn y ffigurau dwbl—felly, mae gennych y wybodaeth honno. Daw â mi at gwestiwn sy'n nes at adref i mi, o bosibl, yn fy rhanbarth yn y de-ddwyrain, ac edrych ar berfformiad. Cysylltodd etholwyr rhwystredig â mi yn ddiweddar. Fel yr amlinellais heddiw, nid yw eu disgwyliadau sylfaenol gan y rhwydwaith rheilffyrdd yn cael eu bodloni. Mae eu teulu cyfan yn ceisio defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus, gan gynnwys gorsafoedd trenau lleol fel rhan o’u hymrwymiad ar y cyd i leihau eu hôl troed carbon a defnyddio dulliau teithio cynaliadwy. Fodd bynnag, maent yn dod yn fwyfwy rhwystredig gyda nifer y gwasanaethau cymudwyr allweddol o orsaf Tŷ-du sy'n cael eu canslo. O ystyried mai dim ond ddwywaith yr awr y mae’r gwasanaeth yn mynd drwy’r dref, gall canslo un gwasanaeth yn unig gael effaith enfawr ar eu gallu i gyrraedd y gwaith ar amser ai peidio. Gyda hyn mewn golwg, a allai Ysgrifennydd y Cabinet roi gwybod i ni faint o drenau uniongyrchol o Lynebwy i Gasnewydd sydd wedi'u canslo ers i'r gwasanaeth ddechrau, os yw'r manylion hynny gennych, neu a allech chi ysgrifennu ataf os nad ydynt? A pha effaith y mae hynny wedi'i chael ar economi Casnewydd, tagfeydd ar y ffyrdd lleol ac ar ddinasyddion, yn enwedig grwpiau a ymyleiddiwyd heb drafnidiaeth breifat at eu defnydd? Ac a wnewch chi ddweud wrthyf beth y mae 'da' yn ei olygu, a beth y byddech chi'n ei ddisgwyl fel cyfradd o drenau'n cael eu canslo, os o gwbl?

Wel, unwaith eto, a gaf i ddiolch i’r Aelod am ei gwestiwn? Cyfle arall i amlinellu’r llwyddiant rydym yn ei weld yma yng Nghymru lle mae gennym reolaeth dros wasanaethau, ac mae'n ymwneud â’r trenau newydd. Rydym wedi archebu gwerth £800 miliwn o drenau newydd ar gyfer y rhwydwaith, ac maent yn cyfrannu at y cynnydd y mae Trafnidiaeth Cymru yn ei nodi mewn dibynadwyedd a phrydlondeb. Ond er gwaethaf y gwerth £800 miliwn o drenau newydd, nid yw bron i hanner y munudau o oedi ar wasanaethau Trafnidiaeth Cymru yn ymwneud â’r trenau; mae 44 y cant o’r munudau o oedi yn ymwneud yn uniongyrchol â materion yn ymwneud â’r seilwaith, a dyna pam ei bod mor bwysig ein bod yn gweithio gyda Great British Railways a Llywodraeth y DU i gael y buddsoddiad sydd ei angen arnom yn ein seilwaith; ni fyddai cyllid canlyniadol o £320 miliwn i £350 miliwn yn ddigon i dalu amdano. Mae angen inni gael buddsoddiad sylweddol mewn gwelliannau, a dyna rydym yn ceisio cytuno arno yn fuan iawn.

Nawr, ar y cerbydau trên, mae'n rhaid imi ddweud hefyd fy mod wedi fy syfrdanu yr wythnos hon, pan ymunodd Vikki Howells â mi i weld y trên trydan cyntaf ar gyfer y metro yn cyrraedd, a chael gwybod mai’r tro olaf i drên newydd gael ei gyflwyno cyn i Trafnidiaeth Cymru wneud hynny—y tro diwethaf i Gymru weld trên newydd gyda'r gweithredwyr blaenorol oedd 1991. Rydym yn mynd i weld fflyd a oedd yn un o fflydoedd trên hynaf Prydain—yn wir, un o'r fflydoedd trên hynaf yn Ewrop—y gwnaethom ei hetifeddu gan Trenau Arriva Cymru yn 2018, fflyd o 270 o drenau—dyna faint y gwnaethom eu hetifeddu; un o’r fflydoedd hynaf—ac erbyn diwedd y flwyddyn nesaf, bydd gennym un o'r fflydoedd mwyaf newydd yn Ewrop, gyda nid 270 o drenau, ond 484, ac nid wyf yn ymwybodol o unrhyw le arall yn Ewrop sy’n gweld cynnydd mor gyflym, cynnydd sylweddol, yn nifer y cerbydau a'r gostyngiad yn oedran cyfartalog y trenau sy'n rhedeg ar eu rhwydweithiau. Mae’n rhywbeth y credaf y dylem fod yn falch ohono. Gwn fod llawer i'w wneud o hyd o ran dibynadwyedd, ond rwy'n credu bod ein huchelgais yn dechrau cael ei gwireddu.

Mae Llywodraeth Cymru yn adolygu data gan yr heddlu ar wrthdrawiadau a achosodd anafiadau personol fel mater o drefn i nodi safleoedd lle ceir clystyrau o wrthdrawiadau er mwyn llywio'r rhaglen cynlluniau diogelwch lleol, a’r maen prawf i ddynodi safle lle ceir clwstwr o wrthdrawiadau ar y rhwydwaith ffyrdd strategol yw pedwar gwrthdrawiad mewn tair blynedd o fewn 100m. Byddai'r gwaith hwn yn cynnwys cyffyrdd.

Thank you very much for the response.

Hoffwn godi cyffordd Pont-y-bat, mater yr ysgrifennais atoch yn ei gylch ar sawl achlysur. Mae cyffordd Pont-y-bat rhwng Llys-wen a Bronllys, ac yn 2021, nododd yr awdurdod cefnffyrdd gyffordd Pont-y-bat fel blaenoriaeth ar gyfer gwelliannau ar ôl 10 gwrthdrawiad mewn pum mlynedd. Fe wnaethant ddrafftio cynlluniau ar gyfer cylchfan bedair ffordd, ac eto, er bod y cynlluniau hyn yn barod i'w rhoi ar waith, mae pobl leol a’r cyngor cymuned yn dal i aros am asesiad arall fyth, sydd i’w ddiweddaru.

Powys sydd â'r gyfradd uchaf y pen o farwolaethau ac anafiadau difrifol ar y ffyrdd yng Nghymru, ac mae’r A470, y gwyddom ei bod yn ffordd hir iawn, ond sy’n cynnwys cyffordd Pont-y-bat, yn parhau i fod yn un o ffyrdd mwyaf peryglus Cymru. Ynghyd â’r ymrwymiadau eraill a wnaethoch i ymweld â llawer o gyffyrdd a ffyrdd yma yn y Siambr y prynhawn yma, tybed, ar eich ffordd, neu yn eich hofrennydd efallai, a allech chi alw heibio i gyffordd Pont-y-bat gyda mi i gyfarfod â thrigolion a’r cyngor cymuned i weld y safle a’r pryderon sydd gan bobl. Diolch yn fawr iawn.

Diolch yn fawr iawn, Jane Dodds. Ar gyfer y cofnod, a gaf i nodi nad oes gennyf yr un hofrennydd? Mae gennyf dri. [Chwerthin.] [Torri ar draws.] Yn sicr. Buaswn yn mwynhau ymweld â'r safle gyda’r Aelod, a chyfarfod ag arweinwyr cymunedol a thrigolion yr ardal. Rwy’n falch o ddweud ein bod wedi ymrwymo i gynnal astudiaeth, fel y gŵyr yr Aelod, ym Mhont-y-bat, yn unol â’r dull newydd, rhagweithiol o ymdrin â diogelwch ar y ffyrdd, y deuaf ato yn y man. Rydym yn gobeithio dechrau’r broses honno naill ai’n ddiweddarach yn y flwyddyn ariannol hon neu yn 2025-26. Felly, dyna yw ein targed.

Soniais am ein dull newydd, rhagweithiol. Yn y gorffennol, byddai data'n cael ei ddefnyddio gan ddefnyddio gwrthdrawiadau—gwrthdrawiadau a gofnodwyd yn unig. Rydym wedi newid i ddefnyddio data niwed personol ar wrthdrawiadau, gan ei fod yn adlewyrchu'n fwy cywir yr hyn sy'n digwydd gyda digwyddiadau a gofnodwyd, ac mae hefyd yn ein galluogi i nodi'r ardaloedd lle ceir y perygl mwyaf, gan gynnwys cyffyrdd. Felly, rydym yn mabwysiadu ymagwedd fwy deallus at gynllunio ac yn bod yn rhagweithiol o ran rhoi mesurau diogelwch ar y ffyrdd ar waith. Ond rwy'n fwy na pharod i ddod i weld y safle fy hun ac i gyfarfod â thrigolion.

Rydym yn darparu cymorth ariannol sylweddol i wasanaethau bysiau yn ne-orllewin Cymru, gan gynnwys gwasanaethau TrawsCymru a Fflecsi. Bydd y ddeddfwriaeth bysiau sydd ar y ffordd yn cyflwyno masnachfreinio i ganiatáu inni gefnogi’r diwydiant, ac i awdurdodau lleol allu darparu gwasanaethau bysiau gwell yn y rhanbarth.

Diolch. Ers ei gyflwyno dros 10 mlynedd yn ôl, mae’r grant cynnal gwasanaethau bysiau wedi aros yr un fath ar £25 miliwn. Pe bai wedi codi yn unol â'r mynegai prisiau defnyddwyr, byddai'n werth £34 miliwn heddiw. Yn ddiweddar, cyhoeddodd Cydffederasiwn Cludiant Teithwyr Cymru ymchwil sy’n dangos bod pob punt ychwanegol o fuddsoddiad mewn gwella gwasanaethau bysiau yn cynhyrchu bron i £5 o fudd i’r economi, a hefyd i’r amgylchedd a llesiant pobl. Felly, er fy mod yn falch o ddweud y bydd cymunedau yn fy rhanbarth ar flaen y gad yn y newid i fasnachfreinio gwasanaethau bysiau pan fydd y Llywodraeth yn cyflwyno'r Bil bysiau hirddisgwyliedig, mae'r rhwydwaith lleol yn parhau i wynebu heriau enfawr. Cymru yw’r unig wlad yn y DU bellach lle mae nifer y teithwyr yn dal yn is na chyn y pandemig, er gwaethaf y buddsoddiad brys i gynnal gwasanaethau a nodwyd gan y Prif Weinidog ddoe.

Felly, a gaf i ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet ystyried cynyddu'r cyllid ar gyfer gwasanaethau bysiau yn y gyllideb? Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd nawr i sicrhau bod nifer y teithwyr yn tyfu er mwyn sicrhau bod mwy o lwybrau'n gynaliadwy, cyn cyflwyno’r Bil bysiau? Ac a ydych chi'n ystyried ac yn asesu effaith cynlluniau yma a'r tu allan i Gymru ac yn dysgu ganddynt, fel cynllun trafnidiaeth am ddim Llywodraeth yr Alban i bobl ifanc, neu gynlluniau lleol fel yr un yn fy rhanbarth i, sef teithiau bws tymhorol am ddim gan Gyngor Abertawe? Diolch.

Diolch yn fawr iawn. Unwaith eto, mae’n gwestiwn amserol iawn, oherwydd yn y sgwrs a gefais gyda Gweinidogion y gweinyddiaethau eraill ddoe, fe wnaethom gytuno i rannu arferion arloesol a’u canlyniadau ac i rannu rhagor o wybodaeth ynglŷn â newid deddfwriaethol.

Nawr, fe atebaf rai o’r pwyntiau hynny, os caf, Lywydd. Yn gyntaf oll, ar y cyllid, rydym wedi dyrannu £0.25 biliwn ar gyfer gwasanaethau teithwyr ers COVID i gefnogi'r rhwydwaith, ac ar hyn o bryd, rydym yn gwario oddeutu £180 miliwn y flwyddyn ar deithio gan ddysgwyr. Felly, pan fyddwch yn ei gyfuno â'r rheilffyrdd, mae’r buddsoddiad cyhoeddus mewn trafnidiaeth gyhoeddus yn enfawr. Ac mae fy nghyd-Aelodau o'r Cabinet yn fy atgoffa’n rheolaidd o hynny pan fyddwn yn trafod cyllidebau. Ni fyddai’n briodol imi drafod na gwneud awgrymiadau heddiw ynglŷn â chyfeiriad trafodaethau cyllidebol o fewn y Llywodraeth, ond rwy'n gobeithio y gallwn gyflawni blaenoriaethau’r Llywodraeth a diogelu gwasanaethau bysiau wrth inni symud tuag at fasnachfreinio, a bydd hynny'n gwneud gwahaniaeth enfawr.

Ar nifer y teithwyr, mae’r darlun yn amrywio’n eithaf sylweddol ledled Cymru, ac er bod teithwyr sy’n talu am docynnau wedi cynyddu yn ôl i lefelau cyn COVID, yr hyn y mae'r data yn ei ddangos yw mai teithwyr tocynnau teithio consesiynol sydd heb gael eu denu'n ôl, ac rwy'n credu ei bod yn werth archwilio hynny ymhellach. Rwy'n ystyried gweithio gyda grwpiau amrywiol i ddeall beth sy'n datgymell neu'n atal pobl â thocynnau teithio consesiynol rhag ailddechrau defnyddio'r rhwydwaith bysiau. Ac rwy'n credu bod rôl allweddol i'r comisiynydd pobl hŷn yn hyn o beth.

Ysgrifennydd y Cabinet, un o'r rhwystrau mwyaf i fabwysiadu bysiau yn ehangach fel dewis arall yn lle'r car yw'r amrywio mawr yng nghost defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus yng Nghymru. Fodd bynnag, dros y ffin yn Lloegr, fe geir cap o £2, er y bydd hyn yn dod yn £3 yn y flwyddyn newydd. Sut y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod gennym rwydwaith fforddiadwy, dibynadwy wrth symud ymlaen?

Wel, a gaf i ddiolch i Altaf Hussain am ei gwestiwn? Mae'n gwneud pwynt hanfodol bwysig fod yn rhaid i deithio ar fysiau fod yn fforddiadwy i'r cyhoedd sy'n teithio. A lle nododd yr Aelod yn flaenorol y budd economaidd mawr sydd i fuddsoddi mewn gwasanaethau bysiau, i mi, y budd mewn gwirionedd yw'r hwb i gyfiawnder cymdeithasol a mynediad at gyfleoedd, yn enwedig i'r rhai ar y cyflogau isaf a'r rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas. Dyna, i mi, y gwerth mwyaf buddsoddi mewn gwasanaethau bysiau.

Nawr, o ran dysgu o fannau eraill a sut y gallem adlewyrchu rhaglenni o'r fath, rydym yn ystyried rhaglenni amrywiol ledled y DU wrth gwrs, gan gynnwys rhaglen sydd i ddod yn weithredol yn fuan yn Rhondda Cynon Taf, er mai un dros dro yw hi, sef un pris yn ystod mis Rhagfyr. Yr hyn sy'n sicr yw mai dibynadwyedd a phrydlondeb gwasanaethau sy'n chwyddo nifer y defnyddwyr, a hefyd y graddau y mae gennych rwydwaith gweithredol ar draws rhanbarth gweithredol, os mynnwch—rhanbarth teithio i'r gwaith. Yn y pen draw, ein huchelgais ni, drwy fasnachfreinio, yw creu un amserlen, un rhwydwaith ac un tocyn ar gyfer pob trafnidiaeth gyhoeddus, a bydd hynny'n cynnwys trefn brisiau teithio sy'n deg a thryloyw.

Mae trenau trydan bellach yn gweithredu ar reilffyrdd craidd y Cymoedd am y tro cyntaf erioed. Mae hon yn foment hanesyddol ac yn garreg filltir arwyddocaol tuag at gyflawni metro de Cymru. Mae'r diolch am hynny i'n buddsoddiad o dros £1 biliwn i drawsnewid y rhwydwaith yn wasanaeth 'cyrraedd a mynd'.

Diolch am eich ymateb. Yr wythnos hon, rydym wedi gweld cyswllt metro newydd Porthcawl yn agor fel rhan o gynlluniau metro de Cymru. Yn ddiweddar, mynychais gyfarfod o Fforwm Shout Porthcawl—cyfarfod i drigolion Porthcawl, lle cafodd materion eu codi, a gwn eich bod wedi derbyn nifer o wahoddiadau heddiw, ond rydych chi hefyd wedi cael gwahoddiad, felly mae croeso i chi ddod draw. Codwyd dau fater am yr orsaf fysiau newydd. Yn gyntaf oll, mae pedwar llwybr yn mynd o'r orsaf fysiau ar hyn o bryd, ond gan edrych ar un fel enghraifft, mae'r un sy'n dod yma i Fae Caerdydd yn cymryd bron i ddwy awr, ac nid oes toiled wedi'i gynnwys yn yr orsaf fysiau gyswllt metro newydd ym Mhorthcawl, ac mae'n ymddangos bod pobl yn lleol yn meddwl y gallai hynny fod yn gamgymeriad braidd yn y cynllun metro. Yn ail, fe'i sefydlwyd—ac rwy'n dyfynnu—er mwyn gwella cysylltiadau trafnidiaeth gyhoeddus ar draws de-ddwyrain Cymru. Nawr, fe fyddwch chi'n ymwybodol o'r ddaearyddiaeth yma; rydym ar y pwynt mwyaf gorllewinol, os mynnwch, o dde-ddwyrain Cymru, prifddinas-ranbarth Caerdydd ac mae trigolion yn poeni nad yw'r orsaf fysiau newydd hon, y cynllun newydd hwn, yn cydamseru â theithiau a allai fynd i'r gorllewin yn y dyfodol, yn enwedig gan fod cynllun metro bae Abertawe wedi datblygu llawer mwy nag un de Cymru. Felly, sut y byddwch chi'n sicrhau bod prosiectau fel hyn sy'n disgyn rhwng rhanbarthau daearyddol fel petai, yn gwasanaethu buddiannau'r poblogaethau sy'n byw ar y ddwy ochr i'r rhwystrau hyn ac nad ydynt ond yn hunangynhwysol yn yr un rhanbarth hwnnw'n unig?

Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Mae'n gwneud pwynt pwysig iawn fod yn rhaid cynllunio gwasanaethau'n drawsffiniol. Mae gennym y cynllun trafnidiaeth rhanbarthol yn cael ei ddatblygu ar gyfer de-orllewin Cymru, a'r cynllun trafnidiaeth rhanbarthol yn cael ei ddatblygu ar gyfer de-ddwyrain Cymru, ond mae rôl hanfodol yn cael ei chwarae gan Trafnidiaeth Cymru i sicrhau eu bod yn rhyngweithio â'i gilydd.

Nawr, yn dilyn y ddeddfwriaeth a gyflwynir gennym ym mis Mawrth y flwyddyn nesaf, bydd cyfnod dwys o gynllunio, ac fe fydd hwnnw'n edrych ar rwydweithiau rhanbarthol—parthau, os mynnwch—ar gyfer gwasanaethau bysiau. Bydd de-orllewin Cymru yn mynd yn gyntaf gyda'r masnachfreinio, a byddwn yn gallu sicrhau, gyda'r gwasanaethau masnachfraint a ddaw yn ne-ddwyrain Cymru, eu bod wedi'u cynllunio a'u hintegreiddio'n llawn gyda chymorth Trafnidiaeth Cymru. Rwy'n gwybod y bydd hi'n daith a fydd yn cymryd rhai blynyddoedd, ond fe fydd hi'n daith werth chweil. Ac ni ellir gorbwysleisio faint o waith fydd ei angen, ond mae'n waith yr ydym yn benderfynol o symud ymlaen ag ef.

Rydym yn parhau i ddarparu cyllid hanfodol i awdurdodau lleol i gefnogi gwasanaethau bysiau lleol ledled Cymru, gan gydnabod y rôl hanfodol y mae'r gwasanaethau hyn yn ei chwarae ar draws ein cymunedau. Rydym hefyd yn parhau i adeiladu ar ein rhwydwaith TrawsCymru presennol drwy welliannau pellach a chyflwyno llwybrau newydd.

Diolch. Wrth ymateb i fy nghyd-Aelod, Gweinidog trafnidiaeth yr wrthblaid Natasha Asghar, ar fater gwasanaethau bysiau ddoe, dywedodd y Prif Weinidog fod yn rhaid i'r Gweinidog cyllid weithredu'n unol â'i blaenoriaethau, a bod Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda Trafnidiaeth Cymru ac awdurdodau lleol i gynllunio a gweithredu rhwydweithiau bysiau. Cyfeiriwyd eisoes at ymchwil annibynnol gan y Cydffederasiwn Cludiant Teithwyr, a ganfu y byddai pob £1 o fuddsoddiad ychwanegol a gwella gwasanaethau bysiau yn cynhyrchu £4.55 o fudd economaidd pellach. 

O ystyried cost uchel masnachfreinio bysiau fel y gwelwyd ym Manceinion, a oedd yn cynnwys ardoll treth gyngor, sut y bwriadwch chi wneud y mwyaf o'r buddion hyn felly, pa waith penodol rydych chi'n ei wneud gydag awdurdodau lleol yng ngogledd Cymru ac mewn mannau eraill i nodi cyfleoedd ar gyfer cynlluniau blaenoriaeth i fysiau a darparu buddsoddiad cyfalaf i'w cyflawni, a sut y bwriadwch chi gefnogi'r diwydiant i lywio'r heriau cyllido ychwanegol a grëir gan gost ychwanegol yswiriant gwladol, yn dilyn cyllideb Llywodraeth y DU, yr amcangyfrifwyd y bydd yn £800 i £1,000 am bob gweithiwr?

Wel, mae yna amryw o gwestiynau'n cael eu codi gan yr Aelod. Rwy'n mynd i ailadrodd eto, serch hynny, y ffaith bwysig ein bod wedi buddsoddi £250 miliwn mewn gwasanaethau bysiau ers COVID. Mae hwnnw'n swm enfawr o arian sydd wedi cynnal rhwydwaith sydd mor hanfodol i bobl ledled Cymru, a hynny ar ben yr arian a fuddsoddwyd gennym mewn teithio gan ddysgwyr hefyd. Ni allaf orbwysleisio pwysigrwydd y Bil bysiau i ddarparu cyfrwng i ni allu sicrhau bod gennym system drafnidiaeth gyhoeddus integredig genedlaethol sy'n ymateb i anghenion pobl. Byddwn yn gweithio gyda'r sector, nid yn unig yn ystod y broses o fasnachfreinio, ond rhwng nawr a'r pwynt pan fydd masnachfreinio'n dechrau, i gynnwys cymaint o arloesedd, syniadau a chreadigrwydd i ddatrys problemau heddiw, ond hefyd i groesawu cyfleoedd yfory. Ac fe gododd yr Aelod ffaith allweddol unwaith eto y bydd mwy na £4.50—rwy'n credu ei fod yn £4.65 i gyd—yn cael ei gronni gan yr economi y maent yn eu gwasanaethu am bob £1 a fuddsoddir mewn gwasanaethau bysiau. Ond unwaith eto, rwy'n pwysleisio mai fy mlaenoriaeth i yw hybu cyfiawnder cymdeithasol o ran darparu bysiau lleol, a sicrhau, boed eich bod chi'n ddysgwr, yn gyflogedig, yn chwilio am waith, ar drywydd gwasanaethau neu gyfleoedd hamdden, ac yn enwedig os ydych chi'n agored i niwed, fod gennych chi fws yn dod yn rheolaidd ac ar amser, a dyna rydym yn ymdrechu i'w gyflawni trwy ddeddfwriaeth.

Gwnaf. Ehangodd Trafnidiaeth Cymru ei barth taliadau cosb ddydd Llun 18 Tachwedd. Mae'r parth taliadau cosb bellach yn cynnwys gwasanaethau prif reilffordd gogledd Cymru i'r dwyrain o Landudno, rhai gwasanaethau rheilffordd y Cambrian, yn ogystal â gwasanaethau i Lerpwl a Manceinion.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Rydym wedi siarad sawl gwaith yn y gorffennol am ehangu parth taliadau cosb Trafnidiaeth Cymru a'r problemau y mae'n eu hachosi i deithwyr, yn enwedig mewn perthynas â chardiau teithio rhatach. Fodd bynnag, nid yw'r broblem wedi'i chywiro yn hollol, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae arwyddion wedi eu gosod ar gyffordd twnnel Hafren yn rhybuddio pobl eu bod yn wynebu'r risg o gael dirwy os ydynt yn mynd ar y trên heb docyn. Ar yr arwyddion mae'n dweud, os na allwch chi brynu tocyn ar-lein a bod swyddfa'r orsaf ar gau, fod rhaid i chi gael tocyn 'addewid i dalu' o beiriant y platfform. Eto i gyd, er gwaethaf yr arwyddion hyn yn yr orsaf honno nid oes unrhyw opsiwn ar y peiriannau i gael tocyn 'addewid i dalu', gan adael teithwyr mewn sefyllfa braidd yn ansicr. Mae teithwyr yn wynebu'r posibilrwydd o gael dirwy oherwydd y methiant hwn. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi roi cyfarwyddyd i Trafnidiaeth Cymru edrych ar hyn ar frys i gywiro'r mater cyn gynted â phosibl? Diolch.

Byddaf yn sicr o wneud, oherwydd nid wyf yn gyfarwydd â'r arwyddion hynny a'r ffaith amdani yw, os na allwch brynu tocyn cyn i chi fynd ar y trên, mae disgresiwn yno i'r casglwyr tocynnau a'r swyddogion gorfodi beidio â chodi tâl cosb. Yn wir, mae pob casglwr tocynnau'n gallu gwerthu tocynnau ar y trên nid yn unig i bobl sy'n defnyddio taliadau di-arian, ond hefyd i bobl sy'n defnyddio arian parod. Cododd Mencap yr union fater hwn dros y penwythnos, felly rwy'n falch o allu sicrhau'r Aelodau y bydd modd defnyddio arian parod.

Holl bwynt y taliadau cosb yw mynd i'r afael â'r rhai sy'n osgoi talu am docynnau yn fwriadol. Lle bynnag y bo modd, nid ydym yn mynd ar drywydd erlyniadau am nad ydym am roi pobl yn y system cyfiawnder troseddol a chreu risg y bydd gan bobl euogfarnau troseddol. Yn hytrach, rydym yn defnyddio taliadau cosb, sy'n ffordd lawer mwy cymesur o ymdrin â theithwyr heb docynnau. Rydym wedi amcangyfrif bod cost osgoi talu am docynnau, sef pobl sy'n osgoi talu am docynnau'n fwriadol, oddeutu £10 miliwn bob blwyddyn i Trafnidiaeth Cymru. Mae'n swm sylweddol o arian. Mae'n swm sylweddol o arian trethdalwyr y gellid ei wario fel arall ar wasanaethau gwell, mwy o wasanaethau neu ar wasanaethau cyhoeddus eraill, felly rydym am sicrhau bod y system yn gweithredu'n deg ac yn gymesur, a'n bod yn adennill unrhyw arian sy'n cael ei gadw'n ôl yn fwriadol. Rwy'n croesawu'n fawr yr adolygiad gan y Swyddfa Ffyrdd a Rheilffyrdd o fesurau diogelu refeniw ledled y DU. Fe'i cyhoeddwyd gan yr Ysgrifennydd Gwladol dros Drafnidiaeth. Rydym yn awyddus iawn i gyfrannu at yr adolygiad hwnnw, oherwydd credaf fod yn rhaid cael chwarae teg a chysondeb ledled y DU, gan fod gwahanol weithredwyr yn mabwysiadu gwahanol fesurau yn ôl disgresiwn. Mae angen unioni hynny ac rwy'n edrych ymlaen at gyfrannu at yr adolygiad hwnnw.

Mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi cerdded, olwyno a beicio yng Ngogledd Caerdydd drwy ddarparu cyllid ar gyfer gwelliannau seilwaith, cynlluniau cymunedol a chynlluniau ysgolion. Drwy feithrin hyder drwy seilwaith mwy diogel a rhaglenni cynhwysol, ein nod yw darparu manteision hirdymor i gymunedau, gan annog teithiau llesol bob dydd i bawb.

Thank you for that response.

Yn ôl Dinas Feicio Caerdydd, Llwybr Taf yw'r llwybr beicio prysuraf yn y ddinas i gymudwyr a beicio hamdden. Mae'n llwybr gwych i bobl ei deithio, gyda llwybr yn rhedeg wrth ochr yr afon ac wedi'i orchuddio gan goed y rhan fwyaf o'r ffordd, ac yn mynd trwy fy etholaeth i yng Ngogledd Caerdydd. Rhoddwyd sylw i faterion diogelwch cerddwyr, a chynigiwyd gwelliannau hefyd ar gyfer rhan o'r llwybr ym Mharc Hailey, gan sicrhau diogelwch y ffyngau capiau cwyr yn y parc, yr wyf yn hyrwyddwr rhywogaethau iddynt. Mae'n rhaid inni sicrhau bod ein rhwydwaith teithio llesol yn hygyrch i bawb: i feicwyr, i gerddwyr, i bobl anabl. Felly, beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i wella Llwybr Taf yng Nghaerdydd a llwybrau eraill ledled y ddinas?

Mae Julie Morgan yn ffodus iawn fod Llwybr Taf yn rhedeg drwy ei hetholaeth. Mae'n llwybr gwych, mae'n hynod boblogaidd i bobl o bob oed, ac rwyf innau'n mwynhau Llwybr Taf fel llwybr rhedeg. Rwy'n credu ei bod yn deg dweud bod gormod o leoedd, serch hynny, lle mae'r llwybr yn rhy gul i ddarparu ar gyfer pob defnyddiwr yn gyfforddus, ac rwy'n arbennig o bryderus ynghylch dinasyddion dall a rhannol ddall. Gwn fod yr Aelod wedi fy ngwahodd i gyfarfod â Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol Pobl Ddall, ac rwy'n hapus i wneud hynny, i drafod y llwybrau sy'n rhy gul, nid yn unig ar Lwybr Taf, ond mewn mannau eraill hefyd, lle ceir defnydd trwm gan feicwyr a cherddwyr.

Rydym wedi darparu cyllid i Gyngor Caerdydd dros nifer o flynyddoedd i wella rhannau o Lwybr Taf neu i adeiladu llwybrau cyfagos hefyd, i leddfu'r pwysau mewn lleoliadau lle ceir tagfeydd. Er enghraifft, mae'r buddsoddiad diweddar yn cynnwys adeiladu mynediad ramp i'r llwybr o Rodfa'r Gorllewin, lle nad oedd ond grisiau serth iawn o'r blaen, ac mae Cyngor Caerdydd wrthi'n adolygu eu cynlluniau gwreiddiol ar gyfer Llwybr Taf trwy Barc Hailey hefyd ac yn gweithio ar gynigion diwygiedig i'w cyflwyno ar gyfer cyllid. Byddwn ni, a chydweithwyr yn Trafnidiaeth Cymru, yn cefnogi'r awdurdod i sicrhau bod y cynigion yn diwallu anghenion pob defnyddiwr.

Finally, question 9, Russell George.

Gwnaf, wrth gwrs. Yn gyffredinol, yn 2024, mae gwasanaethau Trafnidiaeth Cymru wedi bod yn fwy dibynadwy na gweithredwyr eraill yng Nghymru. Rhoddodd TrC gynllun ar waith yr wythnos diwethaf ar gyfer gwasanaethau ar reilffordd y Cambrian, mewn ymateb i sefyllfa'r fflyd bresennol. Bydd hyn yn darparu cysondeb ac eglurder i gwsmeriaid, yn ogystal â gwell dibynadwyedd.

Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Nawr, mae'r Llywodraeth, yn briodol felly, yn annog pobl i ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus wrth gwrs, ond nid yw pobl yn mynd i ddefnyddio gwasanaeth trên os na allant gael sedd. Efallai y byddant yn fodlon gwneud hynny ar daith fer, ond nid ar daith hir. Ac nid ydynt yn mynd i wneud hynny pan fydd trenau'n orlawn, a hynny'n digwydd yn rheolaidd. Cafwyd ymrwymiad ar ôl ymrwymiad i sicrhau cerbydau ychwanegol ar reilffordd y Cambrian ers sawl blwyddyn, ac mae'r ymrwymiadau hynny wedi eu torri'n gyson. Rwy'n cael gohebiaeth yn wythnosol am y gwasanaeth gwael ar reilffordd y Cambrian Trafnidiaeth Cymru, er gwaethaf yr hyn a ddywedwch chi.

Fe ddywedodd un etholwr wrthyf yr wythnos diwethaf ei fod wedi mynd ar y trên dau gerbyd, ac fe aeth i mewn i un, roedd anhawster gyda chael teithiwr anabl ar y trên oherwydd ei fod yn orlawn, ac roedd teithwyr yn sefyll yn yr eiliau. Roedd hynny, wrth gwrs, yn gwneud y daith yn anodd iawn o'r Drenewydd i'r Amwythig, sy'n anghyfforddus iawn, a phan wnaethant aros yn y Trallwng, fe wasgodd mwy fyth o bobl i mewn i'r trên ac wrth gwrs, mae'n gofyn y cwestiwn, 'Beth fyddai'n digwydd pe bai damwain?', fel y gwelwyd yn Nhalerddig yr wythnos o'r blaen.

Byddai'n wych cael gwasanaeth lle gallai pobl fynd i doiled glân, a chael lle ar gyfer pramiau a chadeiriau coetshis cadair a beiciau, ac ati, a Wi-Fi, a chael trol fwyd sy'n dod ar hyd y trên yn rheolaidd. Mae arnaf ofn nad yw'r pethau hyn yn gyffredin ar reilffordd y Cambrian. Ond y peth mwyaf sylfaenol oll yw cael sedd. Felly, a gaf i ofyn pryd y byddwn ni mewn sefyllfa pan allaf roi'r gorau i sefyll yn y Siambr hon i ofyn am wasanaeth da i bobl ar reilffordd y Cambrian?

A gaf i ddiolch i Russell George am ei gwestiwn a'r cyfle i rannu gyda'r Aelodau y wybodaeth ddiweddaraf am y defnydd o drenau newydd ar reilffordd y Cambrian? Wrth gwrs, mae trenau newydd sbon yn gweithredu mewn sawl ardal ledled Cymru a'r flwyddyn nesaf byddwn yn eu gweld yn cael eu cyflwyno ar reilffordd y Cambrian. Ac rwy'n credu bod yr Aelod yn gwneud pwynt pwysig iawn ynglŷn â lle a chapasiti. Hyd yn hyn, rydym wedi darparu 223 o drenau newydd, ac mae 365 o gerbydau mewn defnydd ar hyn o bryd—dyna gynnydd o 35 y cant yn nifer y cerbydau a etifeddwyd gennym. Ond mae'n dal i fod tua 120 yn llai na chyfanswm y fflyd a welwn y flwyddyn nesaf, gan ddarparu llawer mwy o gapasiti a llawer mwy o seddi ledled Cymru, gan gynnwys mewn ardaloedd a wasanaethir gan reilffordd y Cambrian, llwybrau y mae pobl yn etholaeth Russell George yn dibynnu arnynt.

I thank the Cabinet Secretary.

The next item will be the second set of questions this afternoon, the questions to the Cabinet Secretary for Social Justice. The first question is from Peredur Owen Griffiths.

Thank you very much for your question.

Rhwng 2022 a 2025, rydym wedi darparu cymorth gwerth bron i £5 biliwn i gefnogi pobl yng Nghymru, gan gynnwys pobl hŷn yn Nwyrain De Cymru, trwy raglenni i leddfu pwysau ariannol, helpu i fanteisio i'r eithaf ar incwm a chadw arian ym mhocedi dinasyddion Cymru.

Thank you for that response.

Yn debyg iawn i'r ddadl am gyllid HS2, roedd cytundeb ar un adeg rhwng Plaid Cymru a Llafur fod menywod a anwyd yn y 1950au wedi cael eu twyllo o'r ymddeoliad roeddent wedi cynllunio ar ei gyfer. Cafodd menywod a oedd wedi cyfrifo eu pot pensiwn yn ofalus gam yn sgil polisi'r Torïaid i gydraddoli pensiwn y wladwriaeth yn gynamserol. Mae hyn wedi golygu bod miloedd o fenywod bellach yn treulio blynyddoedd eu hymddeoliad mewn tlodi heb unrhyw fai arnynt hwy.

Gan fod Llafur mewn sefyllfa bellach i wneud rhywbeth am y peth, ar ôl ennill yr etholiad cyffredinol diwethaf, yn union fel HS2, nid ydym wedi gweld na chlywed unrhyw beth eto. Roedd cyfle i unioni pethau yng nghyllideb ddiweddar San Steffan, ond collwyd y cyfle hwnnw. Er mwyn gwneud y peth iawn i fenywod a anwyd yn y 1950au, pa bwysau rydych chi'n ei roi ar eich cymheiriaid yn San Steffan i wireddu'r holl addewidion a wnaethoch pan oeddech chi'n wrthblaid? A wnewch chi hefyd ailadrodd eich ymrwymiad i gael cyfiawnder i'r menywod hyn?

Wel, diolch, ac rwy'n ddiolchgar am y cwestiwn hwnnw, Peredur. Mae'n agos iawn at lawer ohonom yn y Siambr hon, yr ymgyrch dros y menywod hyn, menywod y 1950au. Cafwyd llawer o ymgyrchoedd gwahanol: WASPI—. Mae gan bob un ohonom fenywod yn ein hetholaethau a menywod yn y Siambr hon yr effeithir arnynt gan hyn, ac rydym wedi bod yn gyson yn ein cefnogaeth i'r menywod hynny ac i geisio cyfiawnder ar eu rhan. Felly, mae hyn yn rhywbeth lle byddaf yn mynd ar drywydd hyn, nid yn unig gyda Llywodraeth y DU, gyda'r Gweinidog pensiynau, ond byddaf hefyd yn pwyso a mesur eto gyda'r rhai sy'n arwain yr ymgyrch beth yr hoffent hwy i ni ei wneud. Hynny yw, fe wyddoch fod rhywfaint o gynnydd wedi bod, a buaswn yn dweud bod Stephen Timms, a oedd gynt yn Gadeirydd y pwyllgor dethol, wedi bod yn gadarn ac yn adeiladol iawn gyda hyn. Mae'n aelod o Lywodraeth newydd y DU bellach. Felly, fe af â hyn yn ôl a rhannu'r ymatebion gyda'r Siambr, gyda chyd-Aelodau.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n siŵr eich bod wedi gweld ystadegau diweddaraf yr Adran Gwaith a Phensiynau yn tynnu sylw at ba mor drychinebus oedd y penderfyniad i gael gwared ar daliadau tanwydd y gaeaf i bensiynwyr. Mae'n ymddangos y bydd 50,000 o bensiynwyr ychwanegol yn cael eu gwthio i dlodi y flwyddyn nesaf, a 50,000 arall erbyn 2030. Nawr,fe wyddom fod Llafur yr Alban wedi bod yn ddigon doeth i fynd yn erbyn eu harweinwyr yn San Steffan ac addo adfer y taliad yn yr Alban, tra bod yr Aelodau a'r Gweinidogion yma yn parhau i amddiffyn y penderfyniad echrydus. Ysgrifennydd y Cabinet, gyda hynny mewn golwg, faint o bensiynwyr yng Nghymru sy'n mynd i orfod cael eu gwthio i dlodi cyn i'r Llywodraeth gondemnio'r polisi dinistriol hwn?

Wel, rydym yn parhau i gefnogi pawb sydd mewn perygl o ddisgyn i dlodi tanwydd. Mae'n bwysig ein bod yn defnyddio'r holl ddulliau sydd gennym i wneud hynny, gan wneud y mwyaf o'r dulliau hynny, parhau i fuddsoddi yn ein taleb tanwydd a'n cynlluniau cymorth dewisol i helpu pobl gyda chostau tanwydd, cael mwy o arian i mewn i bocedi pobl, manteisio i'r eithaf ar incwm, sicrhau bod pobl yn gallu ac yn dal i wneud cais. Mae ganddynt amser o hyd i gael credyd pensiwn er mwyn cael mynediad at daliad tanwydd y gaeaf. Mewn gwirionedd, mewn cyfarfod â Chomisiynydd Pobl Hŷn Cymru yn ddiweddar, cytunwyd bod angen inni barhau i ddod at ein gilydd i annog pobl hŷn i hawlio credyd pensiwn erbyn y dyddiad cau ym mis Rhagfyr.

Ond rwy'n credu ei bod hi'n bwysig dweud wrth ein cyd-Aelodau mai un dull Cymreig sydd gennym yw'r gronfa cymorth dewisol. Rhwng mis Mai 2023 a 30 Ebrill 2024, gwnaed mwy na 70,000 o ddyfarniadau i bobl hŷn mewn argyfwng o'r gronfa cymorth dewisol. Hefyd, dull arall sydd gennym yw ein cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor, sy'n darparu cymorth ariannol hanfodol i bron i 260,000 o aelwydydd, ac mae bron i 102,000 o bensiynwyr yn cael cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor, gyda dros 76,000 heb fod yn talu unrhyw dreth gyngor o gwbl.

Felly, rwy'n credu ei bod hefyd yn bwysig, gan weithio gyda Llywodraeth y DU, i gydnabod eu bod, yn rhan o'u hymgyrch i ehangu'r nifer sy'n cael credyd pensiwn, yn ysgrifennu at 6,600 o aelwydydd Cymru yn uniongyrchol—yr Adran Gwaith a Phensiynau—yng Nghymru, y nodwyd eu bod yn gymwys i gael credyd pensiwn, oherwydd fel y gwyddoch, mae'r nifer sy'n manteisio ar y credyd pensiwn yn siomedig o isel, Peter Fox. Felly, mae'r cartrefi hynny'n cael eu gwahodd yn uniongyrchol i hawlio credyd pensiwn. Ac wrth gwrs, rydym wedi gweld ymyrraeth awdurdodau fel Castell-nedd Port Talbot, gyda Policy in Practice yn dangos y gallwn fynd at bensiynwyr yn uniongyrchol drwy weithio gydag awdurdodau lleol, ac y gall pobl fanteisio ar hyn drwy'r ymgyrch 'Hawliwch yr hyn sy'n ddyledus i chi'.

Rwy'n credu hefyd ei bod hi'n bwysig iawn cydnabod y £30 miliwn a fuddsoddir gennym eleni yn ein cynllun Nyth Cartrefi Clyd, oherwydd dyna sydd angen i ni ei wneud: sicrhau bod pobl yn byw mewn cartrefi sy'n gynnes. Mae hynny'n ein helpu i fynd i'r afael â thlodi tanwydd i berchnogion cartrefi ac aelwydydd sy'n rhentu gan landlordiaid preifat, ac mae cyngor arbenigol am ddim ar ynni sydd mor bwysig ar gael drwy'r rhaglen honno, drwy linell gymorth Nyth.

Diolch yn fawr, Luke Fletcher. Rydym yn gweithio'n agos gyda Llywodraeth y DU i gefnogi pobl yng ngharchar, cynorthwyo gyda'u hadsefydlu, a sicrhau eu bod yn cael eu cefnogi wrth gael eu rhyddhau. A thrwy gydweithio â'n hawdurdodau lleol a'n partneriaid yn y trydydd sector, rydym yn sicrhau bod y gwasanaethau cyhoeddus perthnasol ar gael i'r rhai sy'n gadael carchar.

Thank you for that response, Cabinet Secretary.

Rwy'n ofni bod y realiti ar lawr gwlad yn wahanol iawn i'r hyn a nodwyd yn eich ateb. Mae effaith cynllun rhyddhau cynnar Llywodraeth y DU yn cael ei deimlo'n ddifrifol yn fy rhanbarth, yn enwedig ym Mhen-y-bont ar Ogwr lle mae gennym garchar y Parc. Mae llawer o'r bobl sy'n cael eu rhyddhau ar hyn o bryd yn cael eu rhyddhau heb fawr o rybudd neu ar fyr rybudd, heb fawr o gefnogaeth; rhai yn oriau mân y bore; rhai yn cael cyfarfodydd wedi'u trefnu ar eu cyfer, ond heb fod yn cael eu rhyddhau mewn pryd wedyn iddynt fynychu'r cyfarfodydd hynny mewn gwirionedd; a rhai heb ddim mwy na'r crysau ar eu cefnau i'w henw.

Mae Rebecca Lloyd, prif swyddog gweithredol canolfan allgymorth gymunedol y ganolfan adnoddau oedolion ym Mhen-y-bont ar Ogwr, wedi cysylltu â fy swyddfa sawl gwaith ynghylch effaith y cynllun. Mae hi wedi dweud wrthym ei bod hi'n gweld, yn rheolaidd, ac rwy'n dyfynnu, 'Pobl yn cerdded o'r carchar allan ar y stryd, ac yna mae pobl yn aildroseddu'n fwriadol i ddychwelyd i ddiogelwch cymharol y carchar.' Mae'r bobl hyn bellach yn wynebu'r gaeaf, sy'n mynd i ymwneud â goroesi. Mae llawer ohonynt yn yr ardal yn dibynnu ar wasanaethau fel un Rebecca pan fo awdurdodau lleol yn cael trafferth dod o hyd i le iddynt fyw. Felly, sut y mae Llywodraeth Cymru yn ymgysylltu â'r sefydliadau hyn ar lawr gwlad ac yn eu cefnogi, a pha waith sydd ar y gweill gyda Llywodraeth y DU i ddod o hyd i ateb mwy parhaol, oherwydd mae'r trefniant presennol yn gorfodi pobl i ddioddef?

Well, thank you very much for your question.

Fe gofiwch, ar 12 Gorffennaf, yn fuan ar ôl yr etholiad cyffredinol, fod yr Arglwydd Ganghellor, Shabana Mahmood, wedi gwneud araith yn esbonio, pe bai carchardai'n rhedeg allan o lefydd, y byddai llysoedd yn cael eu gorfodi i oedi cyn anfon troseddwyr i'r carchar a byddai'r heddlu'n methu arestio troseddwyr peryglus. Ac mae'n argyfwng a grëwyd gan Lywodraeth flaenorol y DU, ac rwy'n siŵr y byddech chi'n cytuno ac yn cydnabod yr argyfwng hwnnw.

Ymateb tymor byr yw hwn, ond yn amlwg, mae angen diwygio radical, hirdymor ar ein system gyfiawnder. Ond rwy'n credu mai'r hyn sy'n bwysig wrth edrych ar y cynllun rhyddhau cynnar yw ei fod yn gam pendant a gymerwyd gan y Llywodraeth i fynd i'r afael â phroblemau capasiti mewn carchardai. Rydym wedi cymryd rhan yn y broses. Nid yw wedi'i ddatganoli wrth gwrs, ond rydym wedi bod yn rhan o'r broses, a chawsom ein cynrychioli yn y tasglu a oruchwyliai'r dull gweithredu, a'n cynrychioli ar fwrdd gweithredu Cymru dan arweiniad Gwasanaeth Carchardai a Phrawf EF yng Nghymru. Yn bwysig, a dyma'r mater sy'n codi gyda'r hyn sy'n digwydd pan gewch eich rhyddhau, fel y disgrifioch chi, mae swyddogion tai yn ymwneud â'n hawdurdodau lleol, gan weithio'n agos gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder, Gwasanaeth Carchardai a Phrawf EF a'r gwasanaeth prawf.

Felly, yn amlwg, mae'n rhaid iddo ymwneud â gwersi a ddysgwyd o'r gyfran gyntaf. Rhyddhawyd y gyfran gyntaf ar 10 Medi. Mae'r adborth wedi dangos bod cysylltiadau rhwng gweithwyr prawf, swyddogion tai ac arweinwyr iechyd wedi gweithio'n effeithiol. Ond fe gefais gyfarfod â'r Gweinidog Alex Davies-Jones cyn y rhyddhau cynnar, a byddaf yn cyfarfod â hi eto'n fuan, ac yn bwydo'n ôl i Wasanaeth Carchardai a Phrawf EF. Felly, mae'n bwysig eich bod wedi rhannu'r pwyntiau hynny gyda mi heddiw.

Diolch i fy nghyd-Aelod am godi'r mater pwysig hwn. Ysgrifennydd y Cabinet, yn anffodus, mae'r gyfradd aildroseddu'n parhau'n ystyfnig o uchel, yn enwedig ymhlith menywod. Un o'r prif resymau pam y mae llawer yn aildroseddu yw oherwydd diffyg cefnogaeth, fel tai a chymorth iechyd meddwl. Mewn cyfweliad diweddar ar Sky News, yn tynnu sylw at fater digartrefedd ym Mhen-y-bont ar Ogwr, soniodd un o'r rhai a gafodd eu cyfweld am y tebygolrwydd o aildroseddu er mwyn cael gwely cynnes dros y gaeaf. Ysgrifennydd y Cabinet, a ydych chi'n cytuno bod hon yn sefyllfa drist? Ac a wnewch chi amlinellu'r camau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod y rhai sy'n gadael carchar yn cael llety a'r holl gefnogaeth angenrheidiol?

Diolch, Altaf Hussain, ac unwaith eto, cwestiwn hynod bwysig yn dilyn cwestiwn Luke Fletcher. Mae gennym gyllideb cymorth ac atal digartrefedd. Rydym yn darparu dros £267,000 i gefnogi darpariaeth lety i bobl sy'n gadael carchar, ac mae hyn yn cynnwys £90,000 i gydariannu chwe chydlynydd llwybrau llety, a hynny mewn cydweithrediad â Gwasanaeth Carchardai a Phrawf Ei Fawrhydi ledled Cymru. Mae gennym wasanaeth Cyswllt Carchardai Cymru yng ngogledd Cymru hefyd—cymorth hanfodol a ddarperir i bobl sy'n gadael carchar a lleihau'r risg o ddigartrefedd ac aildroseddu.

Ar fater tai ac ailsefydlu troseddwyr—ac mae hyn yn gweithio'n agos iawn ar yr ymyl garw fel y'i galwn rhwng cyfrifoldebau datganoledig a chyfrifoldebau heb eu datganoli—mae gennym wasanaeth llety cymunedol haen 3. Mae wedi'i gyflwyno ar draws 12 awdurdod lleol yng Nghymru. Mae'n cynnig hyd at 84 noson o lety dros dro i bobl a fyddai fel arall mewn perygl o fod yn ddigartref ar ôl cael eu rhyddhau o'r carchar. Hyd yn hyn, mae 165 o leoedd gwely wedi'u creu. Ac fel y dywedais, mae gennym gydlynwyr llwybrau llety ledled Cymru. 

Yn bwysig hefyd, rydym wedi dysgu gwersi o'r gweithgor llety i rai sy'n gadael carchar. Ac mae Shelter Cymru wedi cael ei ariannu eleni i ddarparu cyngor a chymorth tai a digartrefedd i fenywod ac unigolion trawsryweddol yng ngharchar EF Eastwood Park. Mae hyn yn digwydd drwy gyfuniad o bresenoldeb corfforol rheolaidd a gweithio o bell yng ngharchar EF Eastwood Park. Felly, yr hyn sy'n bwysig yw'r ffordd yr ymatebwn ar ein cyfrifoldebau, gan weithio mewn partneriaeth gyda Llywodraeth y DU, a bod y cyllid yn cael ei ryddhau.

Ond hoffwn ddweud—ac fe wneuthum ymateb i Luke Fletcher ar y pwynt hwn yn gynharach—fod yr Arglwydd Ganghellor wedi gorfod cymryd camau pendant oherwydd y problemau capasiti hirsefydlog mewn carchardai o ganlyniad i fethiannau'r Llywodraeth flaenorol, mae arnaf ofn, Altaf. Y cynllun rhyddhau cynnar cynaliadwy yr oeddem yn sôn amdano yn gynharach yw hwn. Ond mae angen diwygio'r system gyfiawnder yn radical ac yn hirdymor. Mae ein gweledigaeth ar gyfer cyfiawnder yn seiliedig ar ddull ataliol, ystyriol o drawma, sydd hefyd yn mynd i'r afael ag achosion sylfaenol troseddu, gan atal troseddu rhag digwydd yn y lle cyntaf a chadw pobl allan o'r carchar.

Ysgrifennydd y Cabinet, cefais fy nghalonogi’n fawr wrth weld bod James Timpson wedi ei benodi'n Weinidog Gwladol dros Garchardai, y Gwasanaeth Prawf a Lleihau Aildroseddu gan Lywodraeth y DU. Yn ei fusnesau ei hun, mae wedi dangos esiampl drwy gyflogi cyn-garcharorion, sydd mor bwysig iddynt. Mae’n rhoi’r cyfle iddynt ailadeiladu eu bywydau er eu lles eu hunain a’u teuluoedd, mae’n lleihau aildroseddu, ac mae’n bolisi effeithiol a gwerth chweil. Ysgrifennydd y Cabinet, tybed a allech chi weithio gyda busnesau yng Nghymru i roi hyder iddynt ddilyn y trywydd hwn. Dengys ystadegau fod 90 y cant o gyflogwyr sydd wedi cyflogi cyn-garcharorion yn fodlon iawn â pherfformiad y staff hynny, ac mae'n werth chweil i gymdeithas yn gyffredinol, fel y gwyddom.

Diolch, John Griffiths, am ategu'r pwyntiau a wneuthum ynghylch sut y gallwn gadw pobl allan o’r carchar gyda dull ataliol, ond hefyd y rheini sydd yn y carchar, i ymyrryd a darparu cefnogaeth er mwyn atal aildroseddu. Roeddwn yn falch iawn o gyfarfod â’r Arglwydd Timpson, Gweinidog Gwladol Llywodraeth y DU dros Garchardai, y Gwasanaeth Prawf a Lleihau Aildroseddu. Dyna ei deitl—ni fu teitl felly erioed, yn sicr nid gyda'r Llywodraeth flaenorol. Buom yn trafod y blaenoriaethau a rennir gennym, ac fe fyddwch yn ymwybodol ei fod wedi sôn yn glir iawn—yn gyhoeddus—am y ffaith nad yw’n credu y dylai pawb fod yn y carchar, yn enwedig menywod, ond hefyd fod angen inni edrych ar y cyfleoedd atal.

Mae’n bwysig fod carcharorion yn cael mynediad at wasanaeth cyngor ac arweiniad Cymru’n Gweithio, eu bod yn cael cyngor cyflogadwyedd a gyrfaoedd diduedd. Mae gennym gynghorwyr Cymru’n Gweithio sy’n gweithredu fel pwynt atgyfeirio i Lywodraeth Cymru, i raglenni cymorth cyflogadwyedd a sgiliau. Mae dysgu a datblygu sgiliau yn faes sydd wedi’i ddatganoli, felly ni sy’n gyfrifol. Mae’n bwysig, y neges a roddwch i fusnesau, gan fod hyn yn rhywbeth, hefyd, gyda’r gwasanaeth prawf, lle gallwn weithio i sicrhau, fel y digwyddodd flynyddoedd lawer yn ôl—yn anffodus, cafodd ei atal pan breifateiddiwyd y gwasanaeth prawf gan y Llywodraeth flaenorol—. Ond bydd y profiad hwnnw, yn enwedig i bobl ar brawf, sy'n gadael y carchar, a sicrhau eu bod yn cael y cymorth—felly, gweithio'n uniongyrchol gyda charchardai a charcharorion i ddarparu sgiliau a chyflogaeth ystyrlon pan gânt eu rhyddhau—yn amlwg yn helpu i atal aildroseddu.

Thank you to Luke Fletcher for this important question. It's so easy for us to forget about prisoners. Trefnydd, I don't quite agree with your analysis that the early release programme has led to this problem. Perhaps it's brought the problem to the fore, but it's an old problem. The lack of support in prison, and then after release from prison, is a problem that goes back decades, and, indeed, is a problem that the previous Labour Government were involved with. There was a huge increase in the prison population under the Tony Blair and Gordon Brown administrations.

One key way of ensuring that people don't reoffend is that they get the right support in prison, that they get the mental health and the physical health support within the prison. The cost of health expenditure in public prisons in Wales is £7.1 million, but the block grant is £2.5 million, and this has remained static since 2004, without taking into account inflation or the increase in the prison population. It is crucial in terms of rehabilitation and reducing risk that people have the right access to the treatment and medicines that they need. I saw that when I was a criminal barrister—I saw that clients weren't getting the medicines and support that they needed.

This issue, in terms of the shortage in the block grant, has been raised a number of times by Dr Rob Jones and even by the Health and Social Care Committee here. So, has the Trefnydd spoken to the UK Government about increasing the block grant? Because the gap we have at the moment is simply not sustainable. Thank you.

Thank you for your question.

Mae'n bwysig ein bod hefyd yn gweld yr hyn rydym yn gyfrifol amdano fel Llywodraeth Cymru a'r hyn y mae Llywodraeth y DU yn gyfrifol amdano, a sut rydym yn cydweithio. Fe wnaethoch godi pwyntiau pwysig iawn. O ran iechyd troseddwyr a darpariaeth iechyd meddwl, mae gennym gytundeb partneriaeth ar gyfer iechyd mewn carchardai yng Nghymru. Mae’n gytundeb rhwng Llywodraeth Cymru, Gwasanaeth Carchardai a Phrawf EF, y byrddau iechyd ac Iechyd Cyhoeddus Cymru. Fe'i cadeirir ar y cyd, unwaith eto, fel llawer a wnawn, ar draws y ddwy Lywodraeth. Ond credaf ei bod yn bwysig imi ddyfynnu o'r flaenoriaeth yn y cytundeb:

'dylai'r carchar fod yn lle i'r unigolyn gael cyfle i newid cyfeiriad ei fywyd.'

Mae'n ymrwymo i'r

'nod a rennir o sicrhau bod y rheini sydd yn y carchar yn cael byw mewn amgylchedd sy'n hyrwyddo iechyd a llesiant, lle mae mynediad at wasanaethau iechyd o safon gyfatebol i'r gwasanaethau sydd ar gael yn y gymuned'.

Yn wir, yn ddiweddar hefyd rydym wedi cyhoeddi polisi 'Gwell Dysgu, Gwell Cyfleoedd: darparu cyfleoedd dysgu a sgiliau mewn carchardai'. Felly, mae gennym y polisïau, mae gennym y bartneriaeth, mae gennym y cydweithredu, ac mae gennym y dyhead, dan arweiniad cadarn yr Arglwydd Timpson, i fynd i'r afael â'r materion hyn, mewn partneriaeth â Llywodraeth y DU a Gwasanaeth Carchardai a Phrawf EF. Edrychaf ymlaen at gyfarfod â Dr Rob Jones o Ganolfan Llywodraethiant Cymru yn yr ychydig wythnosau nesaf, gyda chydweithwyr o Wasanaeth Carchardai a Phrawf EF, i edrych yn arbennig ar ei ffeil ffeithiau hynod bwysig ar garchardai a dedfrydu yng Nghymru, a’r un a ddiweddarwyd yn fwy diweddar ar gyfer 2024.

Questions now from the party spokespeople. Conservative spokesperson, Joel James.

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, mae cymunedau Cymru yn dod yn fwyfwy amrywiol ac yn wynebu llawer o heriau, oherwydd mudo economaidd, amddifadedd, tlodi, gwahaniaethau rhwng cenedlaethau, a'r cynnydd mewn troseddau casineb a bygythiad eithafiaeth, sy'n destun pryder. Mae cydlyniant cymunedol yn hanfodol, felly, i helpu i leihau problemau posibl a helpu i ddatrys problemau cyn iddynt godi. Fel y gwyddoch yn iawn, mae cydberthynas uniongyrchol hefyd rhwng cydlyniant cymunedol a safbwynt unigolyn ynglŷn ag a all ddylanwadu ar benderfyniadau lleol ai peidio. Mae lefelau uwch o gydlyniant cymunedol yn cael eu nodi gan bobl sy’n teimlo eu bod yn deall gwleidyddiaeth leol, er enghraifft, lle mae ganddynt ddealltwriaeth dda o’r gwaith a wneir gan eu cynghorwyr lleol, a lle mae perthynas waith agos rhwng swyddogion etholedig a’u cymuned. Mae’r data diweddaraf a gyhoeddwyd gan yr arolwg cenedlaethol wedi datgelu mai dim ond oddeutu 30 y cant o bobl yng Nghymru sy’n teimlo eu bod yn gallu dylanwadu ar benderfyniadau ar lefel leol. Gwyddom hefyd fod difaterwch cynyddol tuag at bleidleisio yn gyffredinol, gyda’r nifer sy’n pleidleisio, ar y cyfan, yn gostwng ym mhob etholiad o'r bron. Gyda hyn mewn golwg, Ysgrifennydd y Cabinet, ac at ddibenion gwella cydlyniant cymunedol, pa fentrau cyfredol sydd gennych i wella a hybu diddordeb mewn gwleidyddiaeth leol a gwaith cynrychiolwyr a etholir yn lleol? Diolch.

Diolch yn fawr iawn am eich cwestiwn diddorol a dwys, Joel James. Nid wyf yn siŵr a wnaethoch chi gyfrannu ddoe at y datganiad a wnaed ar y mater hwn gan Jayne Bryant, ar y ffyrdd rydym yn ceisio gwella democratiaeth leol a gwella ymgysylltiad y cyhoedd â democratiaeth leol, a democratiaeth yn gyffredinol. Rwy'n cydnabod eich pwyntiau allweddol am gydlyniant cymunedol, a’n bod am geisio cael cenedl sy’n arddel gobaith nid casineb; dyna ein hymgyrch yng Nghymru. Cawsom ymgyrch wedi’i thargedu Mae Casineb yn Brifo Cymru yn gynharach eleni, a gwyddoch ein bod wedi cael yr ystadegau troseddau casineb yn fwyaf diweddar, a oedd yn peri pryder oherwydd y cynnydd, er enghraifft, mewn troseddau casineb crefyddol yng Nghymru.

Rydym yn ceisio mynd i'r afael â hyn yn fy mhortffolio mewn llawer o ffyrdd. Rwy'n falch iawn ein bod wedi cael cyfle go iawn gyda chyflwyno Deddf Etholiadau a Chyrff Etholedig (Cymru) 2024—gallaf weld y cyn-Gwnsler Cyffredinol yn ymuno â ni yn rhithiol; fe aeth â hyn drwodd ym mis Gorffennaf—lle rydym yn mynd i gael cyfle, fel y dywedwyd ddoe, i fwy o bobl gael eu cofrestru, o ran cofrestru gorfodol, i annog mwy o bobl i ymgysylltu ac i bleidleisio. Credaf hefyd fod gan bob un ohonom gyfrifoldeb fel pleidiau gwleidyddol, onid oes, i annog ein pobl ifanc, ac yn enwedig ein pobl ifanc 16 a 17 oed, i fanteisio ar y system bleidleisio.

Un pwynt yr hoffwn ei wneud yw bod gennym gyfle, ac rwy'n gobeithio y gwnewch chi ymateb i’r canllawiau drafft a arweiniais o ganlyniad i’r ddeddfwriaeth honno—adran 32—i bleidiau gwleidyddol ddatblygu strategaethau amrywiaeth a chynhwysiant, yn ogystal â chymryd cyfrifoldeb am gyflawni ar y data a niferoedd y bobl amrywiol yr hoffem eu cael mewn swyddi etholedig, a hefyd i ystyried llwybr gwirfoddol tuag at gwotâu rhywedd. Un ran yn unig o fy nghyfrifoldeb yw hynny i geisio sicrhau bod y lle hwn yn gallu adlewyrchu Cymru wrth redeg Cymru.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Dangoswyd bod gwirfoddoli yn agwedd ar ryngweithio cymdeithasol sydd â manteision cadarnhaol profedig o safbwynt iechyd ac o safbwynt llesiant. Yn ychwanegol at hynny, ceir yr hyn a elwir yn gylch rhinweddol rhwng gwirfoddoli a chydlyniant cymdeithasol, lle mae cyfrannu at fudd y gymuned yn darparu ymdeimlad o undod a chysylltiad â phobl eraill a’u hardal. Nid yn unig ei fod yn helpu pobl i ddod i adnabod eraill yn y gymuned, ond mae ymchwil wedi dangos ei fod hefyd yn helpu i gynyddu ymdeimlad o ymddiriedaeth, balchder yn y lle rydych chi'n byw ynddo, a chysylltiad rhwng pobl o gefndiroedd gwahanol, gan adeiladu gwytnwch cyffredinol o fewn y gymuned yn wyneb ymraniadau posibl a chyfnodau heriol. Felly, mae annog gwirfoddoli o fudd enfawr i gymunedau.

Gwyddom fod heriau gyda recriwtio a chadw gwirfoddolwyr, a chredaf fod hyn yn deillio o’r ymdeimlad cyfeiliornus fod gwirfoddoli, er ei fod yn dechrau fel parodrwydd i helpu ac i gymryd rhan, yn aml yn dod yn faich, yn enwedig baich gweinyddol. Ysgrifennydd y Cabinet, pa gynlluniau a roddwyd ar waith gennych i hyrwyddo manteision gwirfoddoli i gymunedau, a pha gamau y gellid eu cymryd yn eich barn chi i leihau beichiau gweinyddol ar wirfoddolwyr? Diolch.

Diolch yn fawr. Cwestiwn pwysig iawn, ac un o fy nghyfrifoldebau allweddol hefyd i gefnogi’r trydydd sector, a seilwaith y trydydd sector, sydd mewn gwirionedd yn sail i’r holl gynlluniau i annog gwirfoddoli yng Nghymru. Rwy’n falch iawn o fod wedi gweithio gyda’r sector gwirfoddol, a chyngor partneriaeth y trydydd sector, i gefnogi ein gwirfoddolwyr.

Roedd yn ddiddorol yn ystod y pandemig faint o bobl a ddechreuodd wirfoddoli mewn sawl ffordd. Daeth pobl a oedd ar ffyrlo i wirfoddoli. Ond ar ôl y pandemig, gyda phobl yn ceisio dychwelyd i'r gwaith ac at eu cymunedau a'u teuluoedd ar ôl cyfnod cythryblus iawn, ac yna’r argyfwng costau byw, aeth pethau'n anodd iawn ar y sector gwirfoddoli. Felly, mae bellach yn fater o gefnogi gwirfoddolwyr i ddychwelyd i'r rolau pwysig y maent yn eu chwarae yn ein sefydliadau. Felly, mewn gwirionedd, mae'n gysylltiedig â'ch cwestiwn cyntaf, oherwydd onid dyma anadl einioes Cymru, ymgysylltiad dinesig, cydlyniant cymunedol, a chredaf fod pob un ohonom yn cyfarfod â gwirfoddolwyr yn ein hetholaethau ac ym mhopeth a wnawn. Credaf fod y gwirfoddoli a welwn, y gallwn ei gefnogi wedyn drwy sicrhau bod y cyllid ar gael ar gyfer y seilwaith gwirfoddoli, yn y sector gwirfoddol ar lefel awdurdod lleol, a'i fod yn cael ei gefnogi.

Nawr, credaf fod rhywbeth yn ystod yr wythnos hon, fel Wythnos y Rhuban Gwyn, ac yn yr 16 diwrnod nesaf o weithredu—. Mae llawer o wirfoddolwyr yn ymwneud â mynd i’r afael â thrais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, ac rwy’n canmol y gwaith a wnânt. A hoffwn ganmol yr holl waith sy'n mynd rhagddo ar hyn o bryd yn ein cymunedau i gefnogi ein canolfannau clyd. Ac yn ddiweddar, ymwelais â chanolfan yn Nhrelái yng Nghaerdydd, lle roedd gwasanaethau statudol yn cael eu rhedeg, ond hefyd roedd gwirfoddolwyr yno yn gweithio ac yn ennill profiad. Ac wrth gwrs, mae hynny'n un o fanteision allweddol gwirfoddoli, i bob oed—ennill profiad—a all helpu pobl yn aml i symud ymlaen, nid yn unig gyda'u hiechyd a'u lles, ond i swyddi a chyflogaeth.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Fel y gwyddoch, mae tuedd amlwg tuag at fwy o gydlyniant cymunedol ac amddifadedd mewn ardal. Un o'r rhesymau pam yw bod pobl yn teimlo'n fwy diogel yn eu cartrefi ac yn fwy diogel wrth deithio a cherdded o gwmpas eu hardal. Mae tystiolaeth yn dangos bod 72 y cant o bobl sy’n byw yn yr ardaloedd lleiaf difreintiedig yn teimlo’n ddiogel ym mhob sefyllfa, o gymharu â dim ond 54 y cant o bobl sy’n byw yn yr ardaloedd mwyaf difreintiedig. Yn anffodus, un o’r rhesymau eraill yw bod mwy o densiynau cymunedol mewn ardaloedd mwy difreintiedig, a all arwain, fel y gwelsom eleni, at ymddygiad gwrthgymdeithasol mewn mannau cyhoeddus, troseddau casineb, bygythiadau, aflonyddu ac yn y blaen, ac mae hyn yn cynyddu pryder ac ofn yn y gymuned, yn enwedig rhwng gwahanol genedlaethau. Mae hefyd yn aml yn arwain at chwalfa yn y berthynas â'r heddlu ac awdurdodau lleol, oherwydd diffyg ymddiriedaeth mewn pobl mewn awdurdod. Er mwyn mynd i’r afael â hyn, dengys ymchwil fod cymunedau a chanddynt lawer o weithgareddau ar gyfer pobl iau, lleoedd iddynt fynd a chael profiadau gwerth chweil, a lle gallant gael cymorth gan fentoriaid cymunedol, yn tueddu i weld llai o achosion o ymddygiad gwrthgymdeithasol. Gyda hyn mewn golwg, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wella nifer ac amrywiaeth y gweithgareddau ar gyfer pobl iau mewn cymunedau difreintiedig? Diolch.

Diolch am eich cwestiwn, Joel. Credaf fod llawer ohonom yn y Siambr hon wedi cefnogi, dros y blynyddoedd ac mewn Llywodraeth—a bellach, yn ffodus, yn gallu ei adfer—ein gwasanaeth ieuenctid gwych, y gwasanaethau ieuenctid y mae llawer ohonom, yn ôl pob tebyg, wedi eu mwynhau ein hunain hefyd fel pobl ifanc, ac yn wir, yn ein hetholaethau. Ond mae'n hanfodol bwysig ein bod yn gallu ailadeiladu'r gwasanaethau ieuenctid hynny mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol a'r trydydd sector yn yr ardaloedd mwyaf difreintiedig, ac mae hynny'n rhywbeth lle gallaf weld bod y buddsoddiad a wnawn yn ein gwasanaethau ieuenctid gydag awdurdodau lleol yn hollbwysig. Nawr, ar 28 Tachwedd, yr wythnos nesaf, mae gennym Rwydwaith Cymunedau Mwy Diogel Cymru gyda phartneriaethau Cymunedau Mwy Diogel lleol. A'r wythnos nesaf, byddant yn arddangos gwaith partneriaeth rhagorol, llwyddiannau ym maes diogelwch cymunedol, a fydd yn cynnwys y ffyrdd y maent yn gweithio gyda phobl ifanc, partneriaethau sy'n dangos mentora a chefnogaeth gan gymheiriaid, cynnal ymgyrchoedd gwybodaeth i'r cyhoedd, a gweithio'n agos gyda chymunedau hefyd. Ac a gaf i ddiolch i’n hysgolion am arwain ar hyn, a’n gwasanaethau cymorth cymunedol a theuluol, sy’n gwneud cymaint o wahaniaeth yn estyn allan at bobl ifanc yn y cymunedau hyn?

The Plaid Cymru spokesperson, Sioned Wiiliams.  

Diolch, Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, roeddech chi a mi a phawb a oedd yma nos Lun yn dyst i'r wylnos bwerus a gynhaliwyd yng ngolau cannwyll yma yn y Senedd i gefnogi Diwrnod Rhyngwladol Diddymu Trais yn erbyn Menywod ac ymgyrch y Rhuban Gwyn. Mae bob amser yn dorcalonnus clywed goroeswyr yn tystio i effaith y trais ofnadwy y maent wedi'i ddioddef dan law dynion. Ond clywsom hefyd sut y mae goroeswyr yn dod o hyd i oleuni yn y tywyllwch hwnnw, a gwyddom mai gwasanaethau cymorth arbenigol yw’r llwybr at y goleuni hwnnw yn aml. Mae'r adroddiad sydd ar y ffordd gan Cymorth i Fenywod Cymru ar gyflwr y sector, a gaiff ei gyhoeddi ar 10 Rhagfyr, ac y cefais copi ymlaen llaw ohono fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar drais yn erbyn menywod a phlant, yn tynnu sylw at broblem barhaus cyllid byrdymor yn y sector trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol yng Nghymru, gyda’r rhan fwyaf o grantiau’n para 12 mis yn unig, ac wrth gwrs, mae hyn yn cael effaith andwyol ar recriwtio, cadw staff a’r gallu i ddarparu cymorth sy'n ystyriol o drawma. Ac mae mater yr angen am wasanaethau a ariennir yn gynaliadwy hefyd yn cael ei amlygu yn adroddiad blynyddol y cynghorwyr cenedlaethol, a gyhoeddir yr wythnos hon. Felly, a yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cydnabod bod angen inni weld modelau ariannu hirdymor cynaliadwy i sicrhau y gall gwasanaethau gynllunio'n effeithiol a darparu cymorth di-dor i oroeswyr? Ac a ydych chi wedi gwerthuso pa oblygiadau sydd ynghlwm wrth benderfyniad Llywodraeth y DU i gynyddu cyfraniadau yswiriant gwladol i sefydliadau'r trydydd sector sy'n cefnogi goroeswyr yng Nghymru?

Thank you very much for your very important question.

Mae'n wirioneddol bwysig fod gennych—. Diolch am ofyn y cwestiwn hwn yr wythnos hon, gan ei fod mor berthnasol i’r hyn y gwnaethom ei rannu ddydd Llun ac rydym yn parhau i’w rannu, nid yn unig drwy’r 16 diwrnod hyn o weithredu, ond drwy gydol y flwyddyn, ac yn fy nghyfrifoldeb i fel Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyfiawnder Cymdeithasol.

Mae’n hanfodol ein bod yn buddsoddi yn y gwasanaethau arbenigol hyn, gan fuddsoddi mewn gwasanaethau trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, gan fod hynny'n allweddol i’n hymrwymiad yn Neddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015. Felly, rydym yn gweithio gyda darparwyr arbenigol y sector i adolygu trefniadau ariannu ar gyfer trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol. Rwy'n edmygu ein cynghorwyr cenedlaethol yn fawr, ynghyd â’r rôl y maent yn ei chwarae. Mae Yasmin Khan wedi bod yn cadeirio ffrwd waith ariannu cynaliadwy ar gyfer ein strategaeth partneriaeth trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol. Hynny yw, mae'n gymhleth, fel y gwyddoch—yr ystod o ffrydiau ariannu sydd ar waith. Mae'r comisiynwyr heddlu a throseddu wedi bod yn ariannu llawer o gynlluniau rhagorol, gan gynnwys cynlluniau cyflawnwyr. Clywsom am y rheini ddydd Llun yn y digwyddiad a gadeiriwyd gan Joyce Watson a Ffederasiwn Cenedlaethol Sefydliadau'r Merched. Rydym yn edrych ar sut y gallwn gael cyllid teg ac effeithiol a chyson ar gyfer y gwasanaethau arbenigol hynny yng Nghymru. Ond gan edrych ar y rhaglen gyfalaf, er enghraifft, roedd yn £2.2 miliwn y llynedd. Mae wedi cael ei chynnal ar y lefel honno am eleni. Mae’r prosiectau cyfalaf hynny’n wirioneddol bwysig i’r gwasanaethau hynny, ac rydym wedi rhoi cyllid uniongyrchol i nifer o sefydliadau, nid yn unig Cymorth i Fenywod Cymru, ond BAWSO, Llwybrau Newydd, Cymru Ddiogelach, Hafan Cymru, Bae’r Gorllewin, Calan DVS, Adferiad. Rydym yn ariannu ledled Cymru.

Nawr, rwyf am ddweud yn gyflym fy mod wedi cyfarfod ag Alex Davies-Jones, sef Is-ysgrifennydd Seneddol y Weinyddiaeth Gyfiawnder wrth gwrs, a buom yn siarad am y ffaith bod—. Unwaith eto, yn ôl i'r ymyl garw. Pwy sy'n ariannu beth? Mae arnom angen cysondeb rhwng y ffrydiau a ddaw gan Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru. Ac wrth gwrs, gyda'r trydydd sector, rydym yn asesu effaith y codiadau yswiriant gwladol, o safbwynt cyfrifoldebau cyflogwyr. Credaf ei bod yn bwysig ein bod yn gweithio gyda'r trydydd sector yn gyffredinol. Mae gennym drydydd sector cadarn iawn, sy'n gweithio gyda chyngor partneriaeth y trydydd sector, a gadeirir gennyf i. Rydym wrthi'n ymgysylltu—yn gyffredinol gyda'r trydydd sector—â'n partneriaid yn y trydydd sector, yn unol â'r cod ymarfer ar gyfer ariannu'r trydydd sector, i asesu eu hanghenion cyllidebol yn dilyn cyllideb yr hydref Llywodraeth y DU.

Mae'r amser ar gyfer y set hon o gwestiynau gweinidogol bron â dod i ben, ac nid ydym ond ar ail gwestiwn yr ail lefarydd. Felly, os caf ofyn am atebion gweinidogol byrrach, os gwelwch yn dda. Gall cwestiynau fod cyhyd ag yr amserwyd ar eu cyfer. Efallai fod angen inni fyfyrio nawr ar amseru atebion gweinidogol. Rwy'n gwybod mai dyma hoff bwnc y Dirprwy Lywydd, ac mae ar fin dod i’r gadair. Felly, cadwch at eich amser, os gwelwch yn dda, bawb, ac efallai y bydd angen inni amseru pawb yn y dyfodol.

But, Sioned now. 

Fe wnaeth yr wylnos ein helpu i gofio’r menywod sydd wedi colli eu bywydau oherwydd trais gan ddynion. Ddoe, fe ofynnoch chi i bob un ohonom ailymrwymo i gydnabod y dylai menywod deimlo'n ddiogel yn gyhoeddus—yn ddiogel i fynd allan, yn ddiogel i gerdded ar y stryd. Mae stelcio'n aml yn dechrau gyda mân ymddygiadau obsesiynol, ond gall waethygu'n aflonyddu a thrais angheuol hyd yn oed. Mae'n un o ragfynegyddion pennaf benywladdiad. Yn ôl arolwg troseddu diweddaraf Cymru a Lloegr, mae un o bob pump o fenywod wedi cael eu stelcio, ac mae menywod du hefyd yn fwy tebygol o gael eu stelcio. Ond mae cyfraddau euogfarnau yn dal yn frawychus o isel, gyda dim ond 1.7 y cant o achosion yn arwain at euogfarn. Dywed ymgyrchwyr fel Ymddiriedolaeth Suzy Lamplugh fod angen inni gydnabod stelcio fel bygythiad penodol a mater brys, ac y dylid cael ymateb penodol a phriodol iddo, dull rhagweithiol sy’n targedu stelcio'n uniongyrchol, sy'n ymyrryd yn gynnar ac sy'n cefnogi dioddefwyr. Felly, a yw Llywodraeth Cymru wedi archwilio'r posibilrwydd o gyflwyno cynllun ar gyfer mynd i'r afael â stelcio i ategu'r strategaeth trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol? A pha gamau a gymerir gennych i sicrhau bod gweithwyr proffesiynol yn y sector cyhoeddus, megis y rheini ym maes gofal iechyd, yn cael hyfforddiant arbenigol annibynnol ar ymdrin ag achosion o stelcio? Diolch.

Diolch. Wel, mae gennym ein Deddf trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, ac wrth gwrs, mae honno'n cynnwys pob agwedd ar drais rhywiol ac aflonyddu. Felly, mae gennym ffrwd waith yn ein strategaeth ar fynd i’r afael â thrais mewn mannau cyhoeddus. Ac yn sicr, byddaf yn datblygu opsiynau ar gyfer strategaeth stelcio o'r math hwnnw.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae'r rhan fwyaf o fenywod yn y system cyfiawnder troseddol yn ddioddefwyr trais, cam-drin domestig a thrais rhywiol. Mae bron i 60 y cant o fenywod sy'n troseddu wedi dioddef cam-drin domestig. Mae’r system cyfiawnder troseddol yn gwneud cam â menywod Cymru, fel yr amlygwyd unwaith eto gan ymchwil Dr Rob Jones yn ei adroddiad diweddaraf. Mae glasbrint cyfiawnder i fenywod Llywodraeth Cymru i fod i gynnig agwedd newydd at droseddu gan fenywod, ond yn hytrach na gweld gostyngiad yn nifer y menywod sy'n troseddu yng Nghymru, rydym ar y trywydd iawn i weld cynnydd, yn ôl ymchwil Dr Jones. Pan ofynnodd Canolfan Llywodraethiant Cymru am wybodaeth, er enghraifft, ynglŷn â faint o fenywod o Gymru yn y carchar sy’n feichiog neu’n famau i blant o dan 18 oed, gwrthododd y Weinyddiaeth Gyfiawnder ryddhau’r data hwnnw, er y gwyddom fod gwahanu menywod oddi wrth eu plant yn aml yn cael ei nodi fel un o’r agweddau mwyaf trallodus ar garchariad, gydag effeithiau dwys ar iechyd meddwl. Mae adroddiad Dr Jones yn nodi'n glir nad yw'r sefyllfa'n gwella i garcharorion benywaidd Cymru, ac mae'n tanlinellu'r angen am ddata ar gyfer Cymru yn unig. Felly, sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu nodi a mynd i'r afael â'r heriau sy'n cael effaith ddifrifol ar y ffordd y caiff menywod Cymru eu trin gan y system cyfiawnder troseddol? Ac a allech chi roi’r wybodaeth ddiweddaraf am y cynnydd tuag at sefydlu’r ganolfan breswyl i fenywod yn Abertawe?

Diolch, Sioned Williams. Rwy’n cyfarfod â Dr Rob Jones yn fuan, ac nid Dr Rob Jones yn unig, ond Gwasanaeth Carchardai a Phrawf EF hefyd, i edrych ar sut y gallwn sicrhau bod gennym fynediad priodol at ddata wedi’i ddadgyfuno. Mae parodrwydd a chydsyniad clir bellach â Llywodraeth newydd y DU i sicrhau ein bod yn goresgyn hynny, o ran y sefyllfa lle mae gwaith Canolfan Llywodraethiant Cymru wedi tynnu sylw at bwysigrwydd y data wedi'i ddadgyfuno, ac mae angen inni dynnu sylw at wneud hynny’n hygyrch, i sicrhau bod y system gyfiawnder yn gweithio yng Nghymru. Mae gennym ein glasbrint cyfiawnder i fenywod wrth gwrs, a hefyd, aeth fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a’r Gymraeg i gyfarfod yn ddiweddar ar gyfiawnder a chyfiawnder menywod, lle rwy'n gwybod bod fy nghyd-Aelod wedi gofyn ynglŷn â'r ganolfan breswyl i fenywod. Fe'i cadeiriwyd gan yr Arglwydd Ganghellor, sy'n frwdfrydig iawn dros ganolfannau preswyl i fenywod. Gennym ni y mae'r unig gynllun peilot yng Nghymru a Lloegr, ac rwy'n pwyso amdano. Mae gennym y safle; nawr, mae angen ei agor.

Diolch, Buffy Williams. Fis diwethaf roeddwn yn falch o gadarnhau cyllid o £1.5 miliwn eleni ar gyfer mannau diogel a chynnes yn y gymuned o dan y teitl Canolfannau Clyd—Agored i Bawb. Byddwn yn parhau i weithio gydag awdurdodau lleol i hyrwyddo ein hymdrechion ar y cyd i helpu yn ein cymunedau dros fisoedd y gaeaf.

Hoffwn ddatgan diddordeb, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n dal i fod yn ymddiriedolwr yng Nghanolfan Pentre. Rwy'n gwybod y gwahaniaeth y mae'r cyllid canolfannau clyd yn ei wneud i redeg y ganolfan o ddydd i ddydd. Mae'n golygu y gallwn barhau i ddarparu ein gwasanaethau sefydledig yn ogystal â sesiynau gwasanaeth ychwanegol, ond gallwn gadw ein drysau ar agor am fwy o amser a chefnogi mwy o breswylwyr. Rwy'n gwybod bod arian canolfannau clyd yn y gorffennol wedi cefnogi grwpiau cymunedol fel canolfannau Pont-y-gwaith a Waun Wen, cwmnïau budd cymunedol fel Manage Money Wales a Mothers Matter, ac eglwysi fel Capel y Bedyddwyr Bethany yn Ynys-hir a Seion ym Maerdy, mewn ffyrdd tebyg. Ond un o'r heriau mwyaf o'r blaen oedd cyfathrebu â phreswylwyr. Felly, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau cyfathrebu clir a hygyrchedd canolfannau clyd y gaeaf hwn?

Diolch yn fawr, Buffy Williams, ac a gaf i dalu teyrnged i'ch gwaith? Rydych chi'n ymddiriedolwr, ac rwyf wedi bod yng Nghanolfan Pentre ac mae'n darparu gwasanaeth mor wych i'ch cymuned leol. Yn ddiweddar, ysgrifennais at holl Aelodau'r Senedd a'r Aelodau Seneddol i dynnu sylw at y cyllid newydd ar gyfer canolfannau clyd. Hynny yw, mae'n ddiddorol, o ran Rhondda Cynon Taf, y bydd yn derbyn £124,170 eleni o'r rhaglen canolfannau clyd a gyhoeddais. Ond eisoes, mae Rhondda Cynon Taf hefyd wedi bod yn darparu cyllid ei hun dros y ddwy flynedd ddiwethaf i grwpiau a sefydliadau lleol i redeg canolfannau croeso yn y gaeaf, felly mae hynny'n mynd i gael ei gefnogi gan ein cyllid newydd gan Lywodraeth Cymru.

Ysgrifennydd y Cabinet, heb os, bydd y cymorth ychwanegol rydych chi wedi'i ddarparu ar gyfer y cynllun canolfannau clyd yn gwneud gwahaniaeth i gymunedau, ac yn enwedig rhai ynysig y gaeaf hwn. Rwy'n credu y gallwn i gyd gytuno bod unrhyw fenter sy'n helpu i ddod â chymunedau at ei gilydd yn un sy'n werth buddsoddi ynddi. Sut rydych chi'n gweld y cynllun canolfannau clyd yn ehangu yn y tymor hir? O ystyried bod y fenter hon yn fwyaf tebygol o gael ei defnyddio gan yr henoed a'r rhai sy'n agored i niwed, a ydych chi'n gweld potensial i ganolfannau clyd gysylltu â gwasanaethau iechyd sylfaenol eraill, gan eu defnyddio fel cyfle i wneud archwiliadau iechyd rheolaidd, er enghraifft? Os felly, beth sydd angen ei roi ar waith i wneud i hyn ddigwydd? Diolch.

Diolch, Joel James. Mae llawer o ganolfannau clyd eisoes wedi'u sefydlu, felly fe soniaf am un yr ymwelais â hi, yn Nhrelái, ac mae gan Gaerdydd ganolfannau ym mhob rhan o'r gymuned. Maent yn dda iawn ar gyfer cyfeirio at wasanaethau eraill, ac wrth gwrs, mae hynny'n cynnwys iechyd a llesiant, ond yn bwysicaf oll i bob grŵp oedran sy'n defnyddio canolfannau clyd, yn enwedig pobl hŷn, fe fydd yn gyfle i leihau ynysu, i gyfarfod â phobl eraill, i gael lluniaeth a chael eu cyfeirio at wasanaethau cynghori pwysig, er enghraifft cyngor ar gael credyd pensiwn, a mynediad at fudd-daliadau eraill hefyd, fel y gronfa cymorth dewisol a chynllun gostyngiadau'r dreth gyngor.

Mae croeso mawr i gyllid Llywodraeth Cymru ar gyfer canolfannau clyd eleni yn Wrecsam, lle bydd ein llyfrgelloedd, unwaith eto, yn cymryd rhan yn y fenter. Maent yn darparu mannau diogel, cysurus, ac fel y dywedoch chi, maent yn lle i gyfarfod â phobl hefyd. Er iddynt dynnu sylw at eu pwysigrwydd, ychydig wythnosau yn ôl, wrth hyrwyddo canolfannau clyd, mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam bellach yn ymgynghori ar ddyfodol ein llyfrgelloedd, gan ddweud bod angen iddo arbed £185,000. Er fy mod yn deall bod yna bwysau ariannol wrth gwrs, mae'r effaith y mae'r swm cymharol fach hwn o arian yn ei wneud yn sylweddol. Rwy'n gwybod y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi fod llyfrgelloedd yn chwarae rhan hanfodol yn ein cymunedau—mae'n bwysig iawn fod pobl Wrecsam yn ymateb i'r ymgynghoriad—ond a wnaiff hi barhau i weithio gyda'r awdurdod lleol i wneud iddynt sylweddoli nad ar gyfer cyfleusterau llyfrgell yn unig y mae llyfrgelloedd yno, ond bod ganddynt fanteision ychwanegol fel canolfannau clyd hefyd? Diolch.

Diolch yn fawr, Lesley Griffiths. Wel, mae'r canolfannau cymunedol yr ymwelais â hwy sydd wedi'u lleoli mewn llyfrgelloedd—pan fyddwch chi'n siarad â staff y llyfrgell, maent yn dweud bod y defnydd o'r llyfrgell ac adnoddau'r llyfrgell, y llyfrgelloedd plant, bob amser wedi cynyddu o ganlyniad i fod yn rhan o rywbeth ehangach. Mae Wrecsam, yn y rownd ariannu hon, yn cael £64,470 tuag at ganolfannau clyd, swm a ddylai ei alluogi i edrych yn greadigol ar y ffyrdd y gall ddatblygu ei lyfrgelloedd cymunedol. Ond hefyd, mae'n rhaid imi ddweud, ar draws Cymru, mae awdurdodau lleol wedi llwyddo i gadw eu llyfrgelloedd cymunedol i fynd mewn amryw o ffyrdd, trwy redeg y gwasanaethau'n uniongyrchol a thrwy drosglwyddo rhai asedau i grwpiau cymunedol neu gynghorau cymuned a thref. Ond mae'n amlwg fod yn rhaid i bobl ymateb, ac rwy'n gobeithio y byddant yn ymateb i'r ymgynghoriad hwn, ond mae'n amlwg fod rôl y llyfrgell gymunedol yn llawer mwy na'i rôl draddodiadol yn unig a gall fod yn hanfodol i leihau ynysu ac i alluogi pobl i gael mynediad at wasanaethau eraill.

Thank you very much. I had a very productive meeting with the Minister for energy consumers last month. The UK Government have important levers to help alleviate fuel poverty, and I welcome the opportunity to work with them on an open basis to share policies to better protect Welsh households.

Thank you, Cabinet Secretary. I volunteer at a foodbank in the Swansea valley and one woman who regularly attends the foodbank had asked for help because she had seen her energy bills shoot up recently and was struggling to cope. She was eligible for support under the ECO4 scheme, which is funded by the UK Government, and she received solar panels, insulation work and had a new heating system. But now, even though she can prove that her bills have risen since the work undertaken as part of this scheme was completed, and needs to discuss what could be the cause of these increases, those who did the work are not available to help her. I'm hopeful that National Energy Action Cymru will be able to assist her, but my constituent’s plight raises the question, Cabinet Secretary, as to what discussions you are having with the UK Government to ensure that vulnerable people who have to plan every penny that they spend aren’t left in crisis, rather than in a better position in terms of their costs by fuel poverty prevention schemes. Are you confident that the Welsh Government’s plans offer a sufficient level of protection and advice after these energy efficiency measures are installed in people’s homes?

Diolch yn fawr, Sioned Williams. Rwy'n cydnabod y gwaith a wnewch yn y grŵp trawsbleidiol ar dlodi tanwydd, ac rwy'n siŵr y bydd y materion hyn yn cael eu codi maes o law. Fel y dywedais, cyfarfûm â'r Gweinidog defnyddwyr ynni fis diwethaf—Miatta Fahnbulleh AS—a buom yn siarad am y ffyrdd y gall Llywodraeth y DU weithio gyda ni fel Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael â thlodi tanwydd. Ond rwyf wedi bod yn bryderus iawn am yr effaith—ac mae'n glir iawn—yr effaith andwyol y mae codi'r cap prisiau gan Ofgem ym mis Hydref wedi'i chael. Yn wir, byddaf yn mynd yn ôl at y Gweinidog i godi'r mater hwn am gynllun ECO4, nad yw wedi'i ddatganoli i Gymru, ac rwyf wedi crybwyll y cynllun Cartrefi Clyd, y £30 miliwn sy'n cael ei roi ar waith eleni.

Rwy'n credu ei bod yn bwysig fy mod hefyd wedi cyfarfod â chyflenwyr ynni. Gwnaeth Sefydliad Bevan adroddiad da iawn yn ddiweddar a oedd yn annog pobl i fynd at eu cyflenwyr ynni, oherwydd gallant helpu gyda biliau ynni, ond hefyd, yn gyson, ac rwyf wedi codi hyn gyda'r Gweinidog, rwyf wedi bod yn gofyn am dariff cymdeithasol, a fyddai'n helpu cwsmeriaid yn fy marn i.

A gaf i ddweud yn olaf fy mod yn gobeithio y bydd cyd-Aelodau yma wedi ymweld â'r Sefydliad Banc Tanwydd a oedd yma ddoe yn y Senedd, sefydliad sy'n estyn allan at filoedd o bobl yng Nghymru? Mewn gwirionedd, fe all pob un ohonoch chi fod yn asiantau cyfeirio ar gyfer y Sefydliad Banc Tanwydd. Cyhoeddais £70,000 arall i gefnogi gwaith y Sefydliad Banc Tanwydd.FootnoteLink Fe fydd hwnnw'n helpu pobl sydd â mesuryddion rhagdalu yn fwyaf arbennig, ond pobl oddi ar y grid hefyd.

Question 5 [OQ61890] has been withdrawn. So, question 6, Janet Finch-Saunders.

Diolch yn fawr, Janet Finch-Saunders. Rydym wedi ymrwymo i weithio mewn partneriaeth i leihau troseddu ac ymddygiad gwrthgymdeithasol yng ngogledd Cymru. Er bod plismona'n fater a gadwyd yn ôl ar hyn o bryd, rydym yn gweithio'n agos gyda chymheiriaid yn y maes plismona a rhanddeiliaid cyfiawnder troseddol eraill i ymgysylltu â chymunedau a chefnogi diogelwch pobl ledled Cymru.

Diolch, Weinidog. Fel aelod blaenorol o gabinet Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy ar gyfer diogelu'r cyhoedd a diogelwch cymunedol, rai blynyddoedd yn ôl bellach, roedd yn arfer bod gennym fesurau lle byddai Gwasanaeth Erlyn y Goron a'r bobl cyfiawnder ieuenctid a'r heddlu yn gallu dod at ei gilydd i atal ymddygiad gwrthgymdeithasol cyffredinol. Mae'n rhaid imi ddweud, yn ddiweddar, rwyf wedi bod yn bryderus iawn pan ddaw preswylwyr ataf i sôn am bobl ifanc fferal a rhai o'r problemau ymddygiad gwrthgymdeithasol a diogelwch cymunedol. Rydym newydd gael llochesi newydd gwych ar hyd y promenâd yn Llandudno, tua £25,000 yr un, ac mae 17 o ffenestri wedi'u chwalu. Yn ddiweddar, cafodd tân ei ddechrau yn Stryd Mostyn, ac ymladd. Nid yw'n edrych yn dda mewn tref braf sydd eisiau denu twristiaid.

Nawr, y broblem fawr a gefais gyda materion fel hyn—

Mae angen ichi ofyn, Janet, os gwelwch chi'n dda.

Nid yw Gwasanaeth Erlyn y Goron na'r llysoedd yn fodlon rhoi dedfrydau o garchar, na gwneud unrhyw beth, mewn gwirionedd, i gadw trefn ar y bobl ifanc hyn. Pan fyddent yn cysylltu â'r rhieni, byddai'r rhieni'n dweud, 'Wel, nid oes unrhyw beth y gallaf i ei wneud. Nid fy nghyfrifoldeb i ydyw.' Wel, roeddwn i'n meddwl, mae £160 miliwn wedi'i roi i mewn yn y gyllideb hon, ond sut rydych chi'n gweithio gydag awdurdodau lleol, Gwasanaeth Erlyn y Goron a chyfiawnder ieuenctid i sicrhau, lle mae gennych ddiwylliant gangiau'n cychwyn, ei fod yn cael ei atal ar unwaith cyn iddo ddatblygu ac nad yw pobl yn byw mewn ofn rhag pobl ifanc 11 oed, pobl ifanc 13 oed a phobl ifanc 15 oed sydd â gangiau'n eu cefnogi? Mae'n annerbyniol yn yr oes sydd ohoni. Diolch.

Diolch. Rwy'n ymwybodol eich bod wedi cyfarfod â Heddlu Gogledd Cymru yn ddiweddar, i godi'r materion hyn sy'n peri pryder. Mae'n rhaid imi ddweud bod rhai ohonom wedi mwynhau ein penwythnos yn Llandudno—diolch yn fawr iawn—y penwythnos diwethaf, ac roedd i'w gweld yn gymuned glos a chyfeillgar iawn. Fy nealltwriaeth i, wrth gwrs, yw bod yn rhaid inni fynd i'r afael ag ymddygiad gwrthgymdeithasol, ond mae'n ymwneud ag estyn allan, a buom yn siarad yn gynharach am bwysigrwydd y gwasanaeth ieuenctid yn dargyfeirio pobl ifanc oddi wrth y math hwn o ymddygiad, gan eu galluogi i gael mynediad at wasanaethau sy'n diwallu eu hanghenion. Ac rwy'n deall bod—. Ac o fy nglasbrint cyfiawnder ieuenctid, fe wyddom y gallwn gadw pobl ifanc allan o'r system cyfiawnder troseddol os ydym yn ymyrryd yn briodol. Mae gan ysgolion ran i'w chwarae yn hyn, ac mae cryn dipyn o grantiau wedi bod ar gael i asiantaethau partner lleol, sydd wedi bod o fudd i bobl ifanc. Felly, rwy'n credu bod hyn yn rhywbeth lle mae cyfiawnder ieuenctid a gwaith ieuenctid yn gweithio'n agos gyda'i gilydd ac ymgysylltiad cymunedol hefyd.

I orffen, rwyf am sôn yn gyflym am y ffaith bod yna rwydwaith yn bodoli, Rhwydwaith Cymunedau Mwy Diogel Cymru; maent yn arddangos enghreifftiau da o weithio mewn partneriaeth, a fydd yn cynnwys gweithio gyda phobl ifanc drwy gyfiawnder ieuenctid, ac mae'n ddull partneriaeth pendant iawn, a byddant yn cyhoeddi eu dyfarniadau yr wythnos nesaf. Byddaf yn chwilio'n benodol am ffyrdd y gallwn ddysgu ynglŷn â sicrhau ein bod yn gallu dargyfeirio pobl ifanc oddi wrth ymddygiad gwrthgymdeithasol a'r system cyfiawnder troseddol.

Diolch, Julie Morgan. Rwyf wedi cyfarfod â Gweinidog y DU dros ddioddefwyr yn y Weinyddiaeth Gyfiawnder, Alex Davies-Jones, sy'n awyddus i ymgysylltu a dysgu o'n gwaith yng Nghymru, a Gweinidog y DU dros ddioddefwyr yn y Swyddfa Gartref, Jess Phillips, sydd wedi dangos ymrwymiad hirsefydlog i fynd i'r afael â thrais yn erbyn menywod.

Thank you for that response.

Ddydd Llun byddwn yn nodi Diwrnod Rhyngwladol Diddymu Trais yn erbyn Menywod y Cenhedloedd Unedig, neu Ddiwrnod y Rhuban Gwyn, ac roeddwn yn falch o fynychu'r digwyddiad a'r wylnos yr wythnos hon, a gynhaliwyd gan Joyce Watson, a byddaf yn cynnal fy ngwylnos fy hun, fel y gwnaf bob blwyddyn, yng Ngogledd Caerdydd.

Bron bob wythnos, clywn stori arall am fenyw arall sydd wedi cael ei lladd drwy drais neu sydd wedi dioddef trais. Yn gynharach eleni, llofruddiwyd un o fy etholwyr a daeth yn un o'r 71 o fenywod hyd yma eleni sydd wedi colli eu bywydau yn sgil trais gan ddynion yn y DU. Mae'n ymddangos ein bod mewn epidemig, ac mae'n rhaid iddo ddod i ben. Thema Diwrnod y Rhuban Gwyn eleni yw 'mae'n dechrau gyda dynion'. Mae'n rhaid i ddynion ddod yn gynghreiriaid i ni a chodi llais yn erbyn yr ymddygiad ofnadwy hwn. Beth arall y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu ei wneud i atal trais yn erbyn menywod a merched yng Nghymru?

Diolch yn fawr, Julie Morgan. Diolch unwaith eto am ein hatgoffa am y 71 o fenywod sydd wedi colli eu bywydau—y dioddefwyr sydd wedi colli eu bywydau o ganlyniad i drais gan ddynion. Mae'n rhaid iddo ddechrau gyda dynion. A gaf i ddweud pa mor drawiadol oedd cael dynion o bob rhan o'r Siambr yn siarad yn yr wylnos—cyfraniadau trawsbleidiol—a llysgenhadon y Rhuban Gwyn? Ddoe, cyfarfûm â 140 o weision sifil a oedd yn llysgenhadon y Rhuban Gwyn. Llywodraeth Cymru yw'r unig Lywodraeth yn y DU sydd wedi'i hachredu ar gyfer llysgenhadon y Rhuban Gwyn mewn gwirionedd.

Ond yn gyflym iawn, rwy'n credu bod yn rhaid inni edrych ar y ffyrdd rydym yn ceisio mynd i'r afael â'r diwylliant o drais yn erbyn menywod. Mae'n rhaid inni fynd i'r afael â chasineb at fenywod ac aflonyddu rhywiol. Mae gennym ymgyrch 'Iawn' effeithiol iawn, sy'n edrych ar sut y gallwn ganolbwyntio ar ymddygiadau a niwed sy'n gysylltiedig ag aflonyddu rhywiol cyhoeddus. Mae'n ymwneud â dynion yn ymgysylltu â'i gilydd, ac mae'n gwneud gwahaniaeth i'r ffordd y maent yn gweld menywod a'u perthynas â menywod. Ond hefyd, wrth gwrs, mae'n rhaid iddo fynd yn ôl at addysg a'n cwricwlwm newydd arloesol yn dechrau yn dair oed, cwricwlwm y gwyddom ei fod yn galluogi plant i ddysgu am berthnasoedd iach a llawn parch.

Mae ystod eang o ffrydiau ariannu a chynlluniau ar waith ar draws Llywodraeth Cymru i gefnogi pensiynwyr yn Nwyrain De Cymru. Mae enghreifftiau'n cynnwys buddsoddi yn y gronfa integreiddio ranbarthol, cyllid ar gyfer canolfannau clyd, a gweithredu i gynyddu'r nifer sy'n manteisio ar gredyd pensiwn, dod â cham-drin i ben a chreu cymunedau oed-gyfeillgar.

Ysgrifennydd y Cabinet, bydd penderfyniad ffiaidd Llafur i ddileu taliadau tanwydd y gaeaf yn taro tua 540,000 o bensiynwyr ledled Cymru, gan gynnwys bron i 100,000 yn fy rhanbarth i yn Nwyrain De Cymru yn unig. Unwaith eto, mae'r Llywodraeth Lafur hon wedi siomi pobl Cymru, yn enwedig ein pensiynwyr, drwy beidio â gwneud y peth iawn yn foesol a chodi llais yn erbyn yr ymosodiad creulon hwn.

Yr wythnos diwethaf, roedd y Prif Weinidog yn ymffrostio bod y Llywodraeth wedi buddsoddi £1.5 miliwn mewn canolfannau clyd ledled y wlad i gadw trigolion yn gynnes y gaeaf hwn. Mae'n feirniadaeth ddamniol o Lafur fod y mathau hyn o ganolfannau hyd yn oed yn cael eu sefydlu yn 2024. Gwrthododd y Prif Weinidog ddweud a oedd hi'n falch o benderfyniad ei Llywodraeth i dynnu taliadau tanwydd y gaeaf yn ôl—cam a fydd yn arwain at 4,000 o farwolaethau cynamserol yma yn y DU. Ond o'm rhan i, dangosodd ei diffyg geiriau ei bod hi, yn nyfnder ei chalon, yn gwybod bod y polisi hwn yn gamgymeriad difrifol iawn. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a wnewch chi sefyll dros Gymru, pan nad oes unrhyw un o'ch cyd-Aelodau'n gwneud hynny, a chyfaddef bod y toriad hwn yn gamgymeriad difrifol, ac ymladd yn galed i'w adfer er budd pob preswylydd sydd ei angen yma yng Nghymru?

Wel, rwyf wedi ateb llawer o gwestiynau y prynhawn yma, ac rwyf wedi cofnodi'n glir y ffyrdd rydym yn mynd i'r afael â hyn gyda'r dulliau sydd gennym, gan gefnogi pobl hŷn mewn sawl ffordd wahanol trwy ein cynlluniau. Ond mae'n rhaid imi ddweud: pam rydym ni yn y sefyllfa hon? Pam rydym ni yn y sefyllfa hon? Rydym ni yn y sefyllfa hon oherwydd y twll du gwerth £22 biliwn a adawodd eich Llywodraeth. Felly, mae'n rhaid inni ddod o hyd i ffyrdd—. Llywodraeth y DU, wrth gwrs—eu polisi hwy ydyw. Mae'n rhaid inni ddod o hyd i ffyrdd y gallwn nid yn unig ailadeiladu ein heconomi ond yn bwysicaf oll, ailadeiladu ein gwasanaethau cyhoeddus, sydd mor bwysig i bobl hŷn.

And, finally, question 9. Mick Antoniw.

Diolch yn fawr, Mick Antoniw. Fel fy nghyd-Aelodau, rwyf wedi cael amrywiaeth o sgyrsiau gyda Llywodraeth y DU, gan gynnwys ynghylch eu hymrwymiadau maniffesto i archwilio datganoli cyfiawnder ieuenctid a'r gwasanaeth prawf. 

Diolch am yr ateb hwnnw. Wrth gwrs, mae ein system gyfiawnder ar ymyl y dibyn ar ôl 14 mlynedd o bolisi trychinebus y Llywodraeth Dorïaidd. Ysgrifennydd y Cabinet, fe wnaed cryn waith gan Lywodraeth Cymru i baratoi ar gyfer datganoli cyfiawnder ieuenctid a'r gwasanaeth prawf. Swyddogaethau datganoledig yw'r prif elfennau ar gyfer gwneud y meysydd hynny'n llwyddiannus. Mae Llywodraeth y DU wedi cytuno i archwilio datganoli'r meysydd hyn. O gofio faint o waith sydd wedi'i wneud, a ydych chi'n cytuno â mi nawr fod yr amser ar ben ar gyfer archwilio pellach, ac mae angen inni fwrw ati i ddatganoli cyfiawnder ieuenctid a'r gwasanaeth prawf er mwyn sicrhau gwell cyfiawnder i'r rhai y mae'r gwasanaethau hynny'n effeithio arnynt?

Diolch am y cwestiwn hwn, ac wrth gwrs, diolch i chi am y gwaith a ddechreuasom gyda'n gilydd ar y mater pan oeddech chi'n Gwnsler Cyffredinol a Gweinidog y Cyfansoddiad. A gaf i ddiolch i bawb sydd wedi ymgysylltu â ni ar y daith hon yn barod, a'r cynnydd a wnaed gennym ar gyflwyno'r achos—nid yn unig ar wneud yr achos mewn gwirionedd, ond ar baratoi—ar gyfer datganoli cyfiawnder ieuenctid a'r gwasanaeth prawf? Rwy'n credu mai dyna lle roeddem yn meddwl y byddem ni nawr, ac rydym yn falch iawn ei fod ym maniffesto Llywodraeth y DU. Felly, byddaf yn gweithio'n agos gyda'r Dirprwy Brif Weinidog a'r Cwnsler Cyffredinol wrth inni fwrw ymlaen â thrafodaethau gyda Llywodraeth y DU ar eu hymrwymiad maniffesto i ddatganoli cyfiawnder ieuenctid a'r gwasanaeth prawf.

I thank the Trefnydd.

Questions now to the Senedd Commission. The first question will come from Gareth Davies and be answered by Hefin David.

Darpariaeth cyllideb y Comisiwn ar gyfer costau diwygio'r Senedd ar gyfer 2023-24 oedd £571,000. Yn y flwyddyn gyfredol, 2024-25, y gyllideb yw £2.1 miliwn. Ac mae cyllideb ddrafft y Comisiwn ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf, 2025-26, yn cynnwys darpariaeth o £6.5 miliwn ar gyfer diwygio'r Senedd, ond mae hynny, wrth gwrs, yn ddarostyngedig i bleidlais yn y Siambr hon yn ddiweddarach y prynhawn yma. Mae costau diwygio'r Senedd yn cynnwys darpariaeth i staff newydd baratoi ar gyfer y seithfed Senedd, cynnydd i gyllidebau nad ydynt yn gyllidebau staff a chyllid ar gyfer aildrefnu'r Siambr, a swyddogion Aelodau ychwanegol yn Nhŷ Hywel. Wrth gwrs, bydd pwysau costau pellach ar gyfer y blynyddoedd i ddod, ond mae'r rhain yn dal i fod yn amcangyfrifon ac yn amcanestyniadau sydd eto i'w mireinio'n fanwl a'u hymgorffori mewn cyllideb flynyddol, a fydd eto'n destun craffu gan y Pwyllgor Cyllid ac i'w benderfynu gan y Senedd hon yn ei chyfanrwydd.

Diolch am yr ymateb cynhwysfawr hwnnw, Gomisiynydd. Mae cyllideb Comisiwn y Senedd 2025-26 yn gyfanswm cynnydd o bron i 17 y cant ar gyllideb 2024-25, ond nid yw'r gyllideb yn ystyried yr arian ychwanegol sydd ei angen i staffio swyddfeydd 36 Aelod ychwanegol. Yn wahanol i Lafur, Plaid Cymru a Reform UK, mae'r Ceidwadwyr Cymreig yn gwrthwynebu ehangu'r Senedd, ac un rheswm yw'r pris o £120 miliwn am Senedd ddatganoledig fwy ar adeg pan fo Llywodraethau Llafur Cymru a'r DU yn gwneud toriadau gwariant ac yn codi trethi. Felly, mae'n peri pryder i mi nad yw costau manylach diwygio'r Senedd wedi'u cyhoeddi i ystyried costau staffio Aelodau newydd.

Adolygwyd cost diwygio'r Senedd hefyd, gan gynyddu £1.2 miliwn ers yr amcanestyniadau blaenorol, sy'n ychwanegu at ein pryder y byddai'r wir gost yn llawer uwch o hyd. Nid yw'r gyllideb ychwaith wedi gwneud targedau ar gyfer arbedion posibl a nodwyd mewn cyllidebau blaenorol. Felly, a allai'r Comisiwn amlinellu beth fydd gwir gost diwygio'r Senedd, gan ystyried popeth, ac a yw'r Comisiwn wedi bod yn ddiwyd wrth nodi ffyrdd posibl o leihau ergyd ariannol diwygio'r Senedd i'r pwrs cyhoeddus? Diolch.

Wel, roedd yna gryn dipyn o gwestiynau yno; fe ddewisaf y rhai sy'n berthnasol i'r Comisiwn. Yn gyntaf oll, credaf ei bod yn bwysig nodi bod y penderfyniad i ddiwygio'r Senedd yn benderfyniad i'r Senedd gyfan, a chafodd ei basio gan fwyafrif o ddwy ran o dair, ac rwy'n credu bod angen cyfeirio unrhyw gwynion ynghylch yr holl beth at Weinidogion, sydd yno i benderfynu, yn hytrach na Chomisiynwyr, sydd yma i wasanaethu yn unig.

Y peth arall yr hoffwn ei ddweud—[Torri ar draws.] Y peth arall yr hoffwn ei ddweud yw ei fod yn sôn am gynnydd o £1.2 miliwn ar y costau a ragwelwyd. Mewn gwirionedd, roedd hwnnw'n gynnydd o £1.2 miliwn ar y costau cyfalaf, ond mae costau staffio wedi gostwng, felly dim ond cynnydd o £400,000 ar gostau blaenorol ydyw. Ac mewn gwirionedd, os caiff y gyllideb sydd gerbron y Senedd ei phasio yn ddiweddarach heddiw, a'n bod yn cytuno bod costau staffio'n cyfateb i gostau staffio Llywodraeth Cymru, gallech ddadlau y byddai'r dyfarniadau cyflog wedi'u haddasu yn arwain at ostyngiad yng nghostau diwygio'r Senedd o'r asesiad effaith rheoleiddiol yn flaenorol. Felly, o ystyried yr egwyddorion y gallem gytuno arnynt yn nes ymlaen, rydym yn gweld costau'n disgyn mewn gwirionedd. Mae'n ddadl y bûm yn amharod i'w defnyddio, oherwydd rwy'n credu ei fod yn dibynnu ar y Senedd yn trafod ac yn pasio'r gyllideb.

Ond o ystyried cost o £120 miliwn, nid wyf yn gwybod o ble y daw hynny, gan mai dim ond yn flynyddol y gall Comisiwn y Senedd basio cyllideb. Nid ydym yn cario arian wrth gefn. Gallwn basio cyllideb, a gallwn gynhyrchu cyllideb ar sail flynyddol yn unig, gydag amcanestyniad ar gyfer y ddwy flynedd ganlynol. Ond mae hynny'n amodol iawn ar gytundeb y Senedd, a gellir ei atal ar unrhyw adeg gyda phleidlais y Senedd, a fydd yn digwydd y prynhawn yma. Felly, rwy'n credu y byddai'n ffôl iawn ceisio amcangyfrif costau i'r dyfodol y tu hwnt i'r ddwy flynedd nesaf. A byddwn yn cyrraedd sefyllfa sefydlog yn y seithfed Senedd, ond wrth gwrs, ni all un Senedd rwymo'r nesaf, felly materion i'r seithfed Senedd fydd y rheini.

The second question will be answered by Joyce Watson and will be asked by Julie Morgan.

Diolch am y cwestiwn, Julie. Mae cwestiynau'r Prif Weinidog yn cael eu dehongli yn Iaith Arwyddion Prydain bob wythnos ar brynhawn Mawrth, yn fuan ar ôl yr eitem, a'u lanlwytho ar y nos Fawrth. Darperir dehongliad byw ar gyfer y trafodion yn y Cyfarfod Llawn a'r pwyllgorau mewn ymateb i gynnwys y trafodion hynny neu pan ofynnir amdanynt. Mae enghreifftiau diweddar yn y Cyfarfod Llawn yn cynnwys dadl Aelodau gan Mark Isherwood a dadl y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol ar anghydraddoldebau iechyd meddwl. Nid yw'n bosibl isdeitlo trafodion ar hyn o bryd gyda'n seilwaith darlledu presennol. Fodd bynnag, mae swyddogion y Comisiwn eisoes wedi dechrau'r broses o newid hyn, gan ddefnyddio'r feddalwedd AI ddiweddaraf. Bwriad y Comisiwn yw dechrau defnyddio technoleg a fydd yn caniatáu isdeitlo sesiynau'r Cyfarfod Llawn a adleolir i Siambr Hywel o fis Mai 2025.

Thank you for that response.

Joyce, rwy'n gwybod eich bod yn ymwybodol fy mod wedi codi'r anawsterau hyn yn y Siambr o'r blaen ac mae nifer o bobl fyddar neu bobl ag amhariad ar y clyw wedi cysylltu â mi ers yr adeg honno, yn etholwyr ac o bob cwr o Gymru, i ddweud cymaint y teimlant wedi'u hallgáu o drafodion y Senedd am nad oes isdeitlau ar gael ar gyfer yr holl drafodion, ac rwy'n falch o'ch clywed yn dweud heddiw eich bod am geisio gwneud rhywbeth am hynny. Ond mae un etholwr wedi nodi nad oes isdeitlau ar gael ar recordiadau o'r trafodion hyd yn oed, gan ei adael i fynd drwy oriau o destun er mwyn dod o hyd i'r ddadl neu'r datganiad y mae'n chwilio amdano.

Rwyf hefyd yn siomedig nad oes gan y Senedd ddefnydd rheolaidd o ddehonglwr. Dysgais yn ddiweddar mai cyfrifoldeb yr Aelod o'r Senedd yw ceisio dod o hyd i ddehonglwr os ydynt yn cyfarfod ag etholwr byddar, ac nad yw'r Comisiwn yn chwarae unrhyw ran yn helpu gyda hyn. Felly, rwy'n teimlo bod pethau y gellir eu gwneud, ac rwy'n falch o glywed beth sy'n cael ei wneud, ond rwy'n credu bod yn rhaid inni wneud ymdrech lawer mwy i sicrhau bod y trafodion ar gael. Rwy'n gwybod y gallai rhai trafodion fod ar gael yn hygyrch, ond mae angen i'r cyfan fod felly, fel nad oes rhaid i rywun baratoi a gofyn cyn gwneud rhywbeth. Felly, tybed a ydych chi wedi gallu edrych ar unrhyw ffyrdd rhyngwladol o wneud trafodion yn hygyrch i bobl fyddar a phobl ag amhariad ar y clyw. Rwy'n gwybod bod Senedd yr Alban wedi gwneud llawer iawn yn y maes hwn ac roeddwn i'n meddwl tybed a allech chi edrych ar hynny.

Unwaith eto, gwn eich bod yn malio, a bod eraill yn malio'n angerddol am hyn, a gwn ein bod wedi ymrwymo i ddarparu profiad cyfartal i bawb. Gwn hefyd fy mod i a'r Llywydd yn hapus i gyfarfod â chi i drafod rhai o'r materion a nodwyd heddiw ymhellach.

Ond mae prosiect aml-flwyddyn i osod systemau darlledu a seilwaith newydd sbon ar y gweill, ac rydym yn gobeithio y bydd yn gyflawn ymhen dwy flynedd, ond ar gamau cynyddol. Bydd yn cyflawni gwelliannau hygyrchedd sylweddol, a dyna'r prif ysgogiad ar gyfer y gwaith. Fel rhan o'r prosiect hwnnw rydym yn cynnig prynu a gosod offer gyda nodweddion sy'n caniatáu i ddata gael ei amlyncu, ei drosi a'i arddangos fel isdeitlau, a bwriad y Comisiwn, os yw'r cyllid yn caniatáu, yw dechrau defnyddio'r seilwaith darlledu newydd ar gyfer sesiynau'r Cyfarfod Llawn a adleolir yn 2025, ac yna, wedi hynny, ei gyflwyno ar draws ystafelloedd pwyllgor ac yn y Siambr newydd.

Byddwn yn profi galluoedd isdeitlo a chapsiynau yn drylwyr ar y system ddarlledu newydd pan fyddant wedi'u gosod a'u comisiynu, a gobeithiwn adrodd ar gynnydd ar ddechrau toriad yr haf yn 2025. Ac fel rhan o'r profion hynny, byddwn yn ymchwilio i'r defnydd o offer awtomataidd llais i destun a gynhyrchir gan AI a'r modd o'u hintegreiddio i'r system.

Rydym hefyd yn bwriadu cynnal prosiect yn ystod 2025 i gymryd lle'r gwasanaeth Senedd.tv presennol. Yn rhan o'r gofynion ar gyfer y gwasanaeth newydd, byddwn yn chwilio am welliannau hygyrchedd, gan gynnwys chwaraewr fideo datblygedig sy'n gallu arddangos isdeitlau a chapsiynau. Diolch.

The third question will be answered by the Llywydd. Joel James.

There is an internal protocol in place to decide on illumination. There are two categories to the protocol. The first is to illuminate the building on five annual days that are usually marked by wider Senedd Commission activity. Those five days are: Holocaust Memorial Day, St David's Day, International Women's Day, International Day Against Homophobia, Biphobia and Transphobia, and International Day of Persons with Disabilities. The Senedd is also plunged into darkness each year to mark Earth Hour.

The second category in the protocol is for one-off events of national significance. These would be occasions that are either unexpected or do not happen every year, when a significant event is being celebrated or commemorated.

My office receives a large number of requests to illuminate the Senedd in support of charities, campaigns and good causes. Unfortunately, it is impractical to accommodate all such requests. For example, we have received 12 requests since September. Every day, every week marks some good cause, occasionally more than one.

As Llywydd, the protocol that I have mentioned and that I implement on illumination is only known internally at the moment within my office. I think I need to make that protocol public and I will be doing so as a result of this question, so thank you for asking it.

Diolch, Lywydd. Ac rwy’n ddiolchgar eich bod chi, yn gynharach eleni, wedi caniatáu i bosteri ymwybyddiaeth canser y coluddyn gael eu gosod yn y Senedd, a gwn fod pobl wedi gwerthfawrogi a chroesawu'r cam hwn. Fodd bynnag, roeddwn yn siomedig na fu modd inni oleuo'r Senedd i gydnabod Diwrnod Ymwybyddiaeth Ostomi, sy’n digwydd ar ddydd Sadwrn cyntaf pob mis Hydref.

O'r trafodaethau a gefais gyda'ch swyddfa ac o'ch ymateb heddiw, rwyf wedi deall mai'r rheswm pam nad oedd modd goleuo'r Senedd oedd oherwydd pryderon, pe bai hynny'n digwydd ar gyfer un diwrnod ymwybyddiaeth, y byddai'n gosod cynsail ar gyfer pob diwrnod ymwybyddiaeth, na fyddai'n bosibl, ac rwy'n deall y ddadl honno. Fodd bynnag, rwy'n dal i feddwl ei bod yn siomedig ein bod yn colli cyfle gwych i ymgysylltu ag elusennau a sefydliadau, i ymgysylltu â'r gwaith a wnânt, ac yn y pen draw, i godi ymwybyddiaeth o'u hachosion.

Fe sonioch chi eich bod yn bwriadu cyhoeddi eich gweithdrefn fewnol, a chroesawaf hynny’n llwyr, ond tybed a oes lle i ehangu’r weithdrefn honno i gysylltu â’r elusennau a’r sefydliadau hyn, gan y byddai’n dda dangos wedyn fod y Senedd yn llwyr gefnogi’r gwaith a wnânt. Diolch.

Diolch am y cwestiwn atodol, ac rwy’n gwerthfawrogi eich dealltwriaeth o’r materion rydych wedi’u hwynebu ac y mae Aelodau eraill wedi’u hwynebu wrth wneud cais i oleuo’r Senedd er mwyn cefnogi achos da, a'r cais hwnnw'n cael ei wrthod gyda’r protocol cyfredol.

I roi blas i chi o rai o’r ceisiadau ychwanegol a wnaed i oleuo dros y pump neu chwe blynedd diwethaf a mwy, maent wedi cynnwys: tîm pêl-droed Cymru ym mhencampwriaeth yr Ewros; croesawu Geraint Thomas adref fel enillydd y Tour de France; clapio i'r gofalwyr yn ystod cyfyngiadau symud COVID-19; canmlwyddiant yr Urdd. Nid oes llawer o geisiadau wedi cael eu derbyn. Ac fel y dywedais, y sefyllfa sy’n ein hwynebu yw ein bod weithiau’n cael sawl cais a cheisiadau mynych am wahanol ddyddiau neu wythnosau er mwyn tynnu sylw at achosion elusennol ac achosion da. Soniais am y 12 rydym wedi'u cael ers diwedd mis Medi—un gennych chi, wrth gwrs, ar Ddiwrnod Ymwybyddiaeth Ostomi. Mae Wythnos Rhoi Organau, ymwybyddiaeth lewcodystroffi, ymwybyddiaeth colli babanod, ac eraill, oll wedi'u cyflwyno fel ceisiadau gan Aelodau.

Fel cam nesaf nawr, yn dilyn eich cwestiwn—cwestiwn rwy'n ei groesawu’n fawr, fel y dywedais, er mwyn rhoi cyfle inni fyfyrio ar hyn—wedi imi gyhoeddi’r protocol ar fewnrwyd y Senedd, rwy'n credu y gallai fod yn ddefnyddiol i unrhyw Aelod feddwl am unrhyw syniadau a allai fod gennych, i ystyried a yw’r protocol yn bodloni eich dyhead ar gyfer sut y defnyddir ystad y Senedd i dynnu sylw at waith da yng Nghymru, ond wrth gwrs, gan ddeall y llu o geisiadau a allai lifo i'r Senedd, ac na all fod yn amryliw bob dydd o'r wythnos. Felly, mae'n bwysig cael y cydbwysedd yn iawn. Rydych chi wedi herio’r cydbwysedd hwnnw, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig gwneud hynny, ac fe ddown o hyd i ffordd ymlaen sy’n adlewyrchu barn y mwyafrif yn y Senedd ar gyfer y ffordd ymlaen. Felly, diolch.

Question 4 [OQ61906] has been withdrawn, and also question 5 [OQ61892] has been withdrawn. Therefore, I thank the Commissioners.

Item 4 today is the topical questions. The first question is from Janet Finch-Saunders.

Diolch, Janet. Mae Cymru yn ail yn y byd am ailgylchu, sy’n golygu bod ein perfformiad ailgylchu eisoes yn gymaradwy â chynlluniau dychwelyd ernes rhyngwladol. Gan fod ein hawdurdodau lleol eisoes yn ailgylchu ar lefel y byddai cynllun dychwelyd ernes cul ailgylchu yn unig yn ei chyflawni, mae'n hanfodol fod y cynllun yng Nghymru yn gweddu i'n huchelgeisiau, gan gynnwys ar gyfer ailddefnyddio.

O, mae'n ddrwg gennyf, roeddwn yn disgwyl ateb hirach—mae'n ddrwg gennyf. [Chwerthin.] Ar y nodyn hwnnw, serch hynny, mae'n rhaid imi ddweud, ac mae'n rhaid rhoi clod lle mae'n ddyledus, Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy—ac mae'n mynd yn ôl i'r adeg pan oedd Sam Rowlands, fy nghyd-Aelod ar y chwith i mi, yn arweinydd hefyd—mae gennym gyfraddau ailgylchu gwych yng Nghonwy, ac mae Cymru ei hun yn chwarae ei rhan gydag ailgylchu, ac mae’n rhaid inni gydnabod hynny. Fodd bynnag, os ewch i ddigwyddiad glanhau traeth, a gweithio gyda sefydliadau fel y Gymdeithas Cadwraeth Forol, mae llawer mwy i'w wneud o hyd. Mae llawer o boteli ac ati i'w gweld ar draethau o hyd pan fyddwch yn glanhau traeth. Mae’r rhain wedyn yn cael eu llyncu gan lawer o’n mamaliaid morol, ac mae’n rhaid inni beidio ag anghofio bod gennym argyfwng adfer byd natur yma.

Felly, i mi, deuthum â chynnig deddfwriaethol i'r Senedd—oddeutu tair blynedd yn ôl, rwy'n credu; bedair blynedd yn ôl—ar gyfer cynllun dychwelyd ernes a Bil lleihau gwastraff. Cafodd gefnogaeth drawsbleidiol. Nawr, rwyf wedi dweud o'r blaen mai un peth cyflwyno'r rhain, sicrhau cefnogaeth i'r cynigion hyn, ond wedyn, mae'n rhaid rhoi hynny mewn polisi. Ond roedd y cynllun dychwelyd ernes yn rhywbeth yr oedd llawer o bobl yn edrych ymlaen ato. Rwy’n deall y materion sy'n codi gyda gwydr, ond nid wyf yn cytuno â hwy. Ond i fod wedi atal hyn yn llwyr, credaf eich bod—

Rydych chi wedi colli'ch potel.

Ydych, rydych wedi colli'ch—. A wyddoch chi beth—

Rydych chi'n gofyn cwestiwn ar bwnc amserol. Cyfeiriwch ef at Ysgrifennydd y Cabinet ac nid eich cyd-Aelodau, a gofynnwch y cwestiwn, os gwelwch yn dda.

Mae'n ddrwg gennyf, Janet.

Na, mae'n iawn. Felly, diolch i'ch gweithredoedd nawr, fel y mae UKHospitality Cymru wedi'i nodi, mae cynllun dychwelyd ernes bellach yn edrych ymhellach i ffwrdd nag erioed. Mae'n symptom go iawn o'r angen i ddiwygio Senedd Cymru, y bydd wedi cymryd dros ddegawd o drafod i gyflwyno cynllun dychwelyd ernes yng Nghymru.

Felly, Weinidog, beth yw eich dyddiad targed ar gyfer cyflwyno'r cynllun Cymru yn unig? Dau, rydych chi wedi rhoi’r bai yn gyhoeddus ar Lywodraeth flaenorol y DU a Deddf Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig 2020—fe ddefnyddioch chi honno fel esgus—ond eto, nid ydych yn cytuno y gallai eich plaid, sydd bellach mewn grym yn Llywodraeth y DU, newid y Ddeddf. Cwestiwn arall: roeddwn yn cefnogi cynnwys gwydr ar un adeg, ond rwyf wedi gwrando—. Dywed y Prif Weinidog ei bod hi'n gwrando, ond fe wrandewais i, ac rwy'n cytuno â’r ffordd ymlaen sy’n cael ei dilyn yn y tair gwlad arall. Felly, pa asesiad a wnaethoch—

Rydych chi wedi colli'ch potel.

Ysgrifennydd y Cabinet, gadewch i'r cwestiwn gael ei ofyn—

Dywedwch chi wrtho.

Ymddiheuriadau.

Gadewch i’r cwestiwn gael ei ofyn, ac rwy’n siŵr fod yr Aelod yn dod at y cwestiwn olaf yn ei chwestiynau.

Rwyf wedi fy synnu. Rwy'n syfrdan.

Pa asesiad a wnaethoch chi o’r effaith y mae hyn yn mynd i’w chael nawr, bod heb gynllun dychwelyd ernes? Pa asesiad a wnaethoch, cyn tynnu allan, o gost eich penderfyniad i dorri'ch cwys eich hun i Lywodraeth Cymru, ac yn bwysicach, i’n busnesau yng Nghymru? Diolch, Ddirprwy Llywydd.