Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Prynhawn da a chroeso, bawb, i’r Cyfarfod Llawn. Yr eitem gyntaf y prynhawn yma fydd y cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi, Ynni a Chynllunio, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Joyce Watson.

Llefarwyr y pleidiau nawr i holi cwestiynau i’r Ysgrifennydd Cabinet. Llefarydd y Ceidwadwyr, Samuel Kurtz.

Llefarydd Plaid Cymru, Luke Fletcher.

Diolch, Llywydd. Hefyd, fe wnaf i fachu ar y cyfle i groesawu’r Ysgrifennydd Cabinet i’r rôl newydd, ac am amser i gymryd ymlaen portffolio’r economi, gyda’r holl heriau sydd yn bodoli.

Diolch am hynna.

Diolch yn fawr. Symud ymlaen o'r ysgol feddygol i'r angen am ysgol ddeintyddol, ac mae adroddiad annibynnol a gafodd ei lansio yr wythnos diwethaf yn gwneud yr achos dros leoli ysgol ddeintyddol newydd i Gymru ym Mangor. Mae’r adroddiad yn amlinellu’r achos economaidd yn ogystal â’r holl resymau eraill clir sydd yna dros sefydlu ysgol ddeintyddol ym Mangor. Mae’r adroddiad yn dod i’r casgliad ar dudalen 26:

'Mae achos economaidd cryf dros leoli ysgol ddeintyddol ym Mangor.'

Mae o’n mynd ymlaen i ddweud:

‘Byddai ysgol ddeintyddol ym Mangor yn adeiladu ymhellach ar fuddsoddiadau pellgyrhaeddol diweddar gan ehangu’r ddarpariaeth hyfforddiant ym maes iechyd a gofal. Gall clwstwr o’r fath greu cyfleoedd newydd i gyfoethogi profiadau hyfforddiant ac academaidd, a hefyd i arloesi a datblygu cyfleoedd busnes newydd yn y maes.’

Felly, a wnewch chi drafod canfyddiadau’r adroddiad yma efo Gweinidogion eraill ac Aelodau eraill o’r Cabinet er mwyn ystyried yr effaith y byddai ysgol ddeintyddol yn ei gael ar economi’r ardal? Diolch.

Yn olaf, cwestiwn 8—Luke Fletcher.

Diolch am yr ateb, Weinidog.

Diolch i'r Gweinidog, a diolch, hefyd, i'r Ysgrifennydd Cabinet am y sesiwn yna.

Yr eitem nesaf fydd y cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol. Mae'r cwestiwn cyntaf gan Carolyn Thomas.

I ddilyn ymlaen o gwestiwn Natasha—

Cwestiynau'r llefarwyr nawr. Llefarydd y Ceidwadwyr yn gyntaf, Sam Rowlands.

Llefarydd Plaid Cymru, Mabon ap Gwynfor. 

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Wel, dwi am groesawu’r Ysgrifennydd Cabinet i’w rôl newydd unwaith eto, ac rydyn ni i gyd yn dymuno’n dda iddo fo wrth iddo fo ymdrechu i fynd i’r afael â’r heriau anferthol sydd o fewn y sector iechyd.

Wrth gwrs, Llywydd, yr Ysgrifennydd Cabinet presennol ydy’r chweched aelod o’r grŵp Llafur i ddal y portffolio iechyd ac, yn wir, y trydydd eleni. Ond er y chwyrligwgan yma o apwyntiadau gweinidogol, yr un ydy’r record iechyd o hyd. Mae pob Gweinidog neu Ysgrifennydd Cabinet yn ei dro, neu yn ei thro, wedi sôn am leihau'r rhestrau aros, a dŷn ni wedi clywed hwnna eto y prynhawn yma. Ond, yn y pen draw, maen nhw’n gadael y swydd gyda’r un rhestrau aros yna wedi cynyddu. Beth ydych chi am wneud yn wahanol?

Wel, rwy’n credu, os edrychwch chi ar y rhestrau aros hiraf o dan fy rhagflaenydd i, y Prif Weinidog, rŷn ni wedi gweld cynnydd sylweddol iawn dros y ddwy flynedd diwethaf, gyda chynnydd wrth gyrraedd y nod, gyda rhyw 67 y cant yn llai ar y rhestrau hwy nag oedd gyda ni ddwy flynedd yn ôl. Rydym ni wedi gweld dros y tri, pedwar mis diwethaf ein bod ni wedi colli’r cynnydd hwnnw. Felly, beth mae hynny’n dangos yw bod angen cynnydd cynaliadwy i’r dyfodol.

Felly, mae llawer o bethau yn y system yn barod i fynd i’r afael â hyn. Y peth cyntaf yw ffyrdd newydd, ffyrdd arloesol, o fynd i’r afael â rhai o’r heriau. Felly, rydym ni’n edrych ar beth yn fwy gallwn ni ei wneud i sicrhau bod defnydd o operating theatres yn fwy effeithiol, sut allwn ni greu clinigau er mwyn i lawdriniaethau llai cymhleth gael eu gwneud yn gyflymach, heb orfod aros dros nos, pa ddefnydd pellach gallwn ni ei wneud o AI, er enghraifft. Felly, mae enghreifftiau o arloesi yn y system yn barod. Beth rwyf i eisiau ei weld yw bod mwy a mwy o hynny yn digwydd. Rwyf wedi sôn yn barod am ba mor bwysig yw hi ein bod ni’n dysgu o lwyddiannau o fewn y system yn gyflymach, ein bod ni’n gallu gweld lle mae’r llwyddiannau a’u rhannu nhw, eu lledaenu nhw'n gynt nag yr ydym ni wedi llwyddo ei wneud yn y gorffennol.

Rydym ni hefyd wedi gweld—beth mae’r Prif Weinidog wedi bod yn dweud dros yr wythnosau diwethaf—cymaint o flaenoriaeth yw lleihau rhestrau aros nawr. Felly, mae hynny’n golygu bod ailflaenoriaethu o fewn y Llywodraeth yn dod yn sgil hynny. Ond, wrth wraidd yr holl waith yma, rwy’n credu, mae cydweithio gwell o fewn y gwasanaeth iechyd a rhwng y gwasanaeth iechyd ac, er enghraifft, cynghorau lleol, ond partneriaid eraill hefyd.

Mae’r problemau yn y gwasanaeth iechyd wedi bod, wrth gwrs, yn wybyddus ers blynyddoedd, gyda rhybuddion wedi cael eu rhoi o brinder meddygon teulu a phrinder nyrsys ac eraill yn y gweithlu ers degawd a mwy. Mae’r diffyg gweithredu ar y rhybuddion yn effeithio, felly, yn uniongyrchol ar les ac iechyd pobl bob dydd heddiw.

Ystyriwch hanes Rhythwyn Evans o ardal Tregaron. Bedair blynedd yn ôl, ar ôl cael ei ysbrydoli gan Gapten Tom, fe gododd Rhythwyn £50,000 yn ystod y pandemig i fwrdd iechyd Hywel Dda trwy gerdded o amgylch ei fyngalo. Rŵan, mae Rhythwyn yn derbyn gofal mewn gwely yn ysbyty Tregaron, ar yr union amser pan fo’r bwrdd yn ystyried cau y gwelyau yno. Mae hyn yn dilyn cau ward Dyfi yn Nhywyn, cau unedau mân anafiadau Llandrindod, Aberhonddu a Prince Philip yn Llanelli dros nos, ac wrth gwrs yn ystyried cau uned plant Bronglais, oll oherwydd diffyg nyrsys ac anallu staffio, ac yn gwbl groes i’ch rhethreg chi o ddarparu gofal yn agosach i adref. Felly, beth yn wahanol ydych chi am wneud i sicrhau bod gyda ni y gweithlu angenrheidiol mewn lle er mwyn sicrhau bod y cleifion yma yn derbyn gofal yn eu cymuned?

Wel, mae mwy o bobl yn gyflogedig gan y gwasanaeth iechyd nawr nag erioed. Mae'r ffigurau meddyg teulu yn gyson, ar ôl cynnydd sylweddol. Mae heriau recriwtio mewn mannau yn y gwasanaeth iechyd a gofal, fel sy'n wir ar draws y Deyrnas Gyfunol. Mae'r gwaith rŷn ni wedi bod yn ei wneud i recriwtio yn cael llwyddiannau. Mae gyda ni fwy o lefydd ar gyfer hyfforddi nyrsys eleni nag a gafodd eu llenwi llynedd. Dyw popeth ddim yn iawn. Dwi wedi cydnabod bod anghenion penodol. Ond mae gwaith gyda ni sydd yn dangos llwyddiant. Dyw e ddim wedi cyrraedd yr hyn rŷn ni eisiau ei weld ac mae heriau yn y system. Ond mae'n glir o'r drafodaeth rŷn ni wedi'i chael yn barod heddiw beth yw ein hymrwymiad ni fel Llywodraeth i sicrhau ein bod ni'n hyfforddi mwy o feddygon, hyfforddi mwy o nyrsys, recriwtio mwy o ddeintyddion a phobl broffesiynol eraill. Mae gwaith i'w wneud, ond mae cynlluniau gyda ni ar y gweill ar gyfer pob un o'r pethau hynny. 

Diolch yn fawr, Gweinidog. Yn ôl conffederasiwn y gwasanaeth iechyd, mae cyfraddau hunanladdiad mewn ardaloedd difreintiedig yng Nghymru rhwng dwy a thair gwaith yn uwch nag mewn ardaloedd breintiedig. Mae 61 y cant o oedolion Cymru yn dweud bod eu sefyllfa ariannol nhw yn cael effaith andwyol ar eu hiechyd meddwl. Yn syml, mae tlodi yn dinistrio bywydau, mae tlodi yn effeithio ar iechyd, mae tlodi yn lladd. Sut mae Llywodraeth Cymru yn mynd i daclo tlodi, sy'n effeithio ar iechyd cynifer yn ein gwlad ni ac yn arwain at nifer yn cymryd eu bywydau? Diolch yn fawr. 

Mae gofal sylfaenol yn ardal Caergybi wedi dioddef yn fawr ar ôl y pandemig, ac yn ystod y pandemig, achos mae hi yn mynd i fod yn bum mlynedd, o fewn ychydig ddyddiau rŵan, ers cwymp meddygfeydd Longford Road a Cambria—y bwrdd iechyd yn gorfod cymryd drosodd y ddau a ffurfio un feddygfa newydd. Ond mi wnaethom ni'r achos bryd hynny am yr angen am feddygfa newydd amlddisgyblaethol yng Nghaergybi, ac mewn egwyddor mi enillon ni'r ddadl honno'n gynnar iawn. Ond mae wedi cymryd tan rŵan, bum mlynedd ymlaen, i'r achos amlinellol strategol fynd o flaen bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr, a dwi'n falch iawn ei fod o'n mynd o flaen y bwrdd iechyd yfory. Dwi'n hyderus y byddan nhw'n rhoi sêl bendith i'r rhan honno o'r cynllun. Dwi'n apelio, felly, ar yr Ysgrifennydd Cabinet i beidio ag oedi, i roi arwydd clir iawn bod y Llywodraeth yn barod i roi'r gefnogaeth ariannol i sicrhau bod hwn yn gallu mynd i'r camau nesaf, er mwyn gallu cael ei ddelifro yn gyflym, achos dydy pobl Caergybi a'r ardal yn haeddu dim llai.

Rwy'n gwybod bod Hwb Iechyd Cybi wedi cael llwyddiant yn recriwtio meddygon teulu yn ddiweddar—mae hynny, wrth gwrs, i'w groesawu'n fawr iawn. Mae'r sefyllfa'n gallu bod yn heriol iawn, onid yw e, pan fo gapiau'n codi sydd yn anodd eu llenwi, ac mor bwysig yw hynny. Felly, gwnawn ni aros i weld beth ddaw allan o gyfarfodydd bwrdd Betsi Cadwaladr, sydd yn digwydd yn hwyrach yr wythnos hon.

Mae yna lawer o bryderon am y cynllun yma, a dwi'n grediniol bod yna well ffordd ymlaen na'r hyn sydd dan sylw. Mae'n ymddangos nad ydy dau wely am fod yn ddigon o ran ateb y galw. Mae yna ystadegau o 2018 yn dangos bod mamau wedi peidio mynd i unedau allan o ardal oherwydd pellter teithio a chael eu gwahanu o'u teuluoedd, ac wrth gwrs mae angen cefnogaeth cyfrwng Cymraeg. Mae oedi'n digwydd rŵan ar y cynllun Caer, sy'n rhoi cyfle i ni adlewyrchu, dwi'n credu, ar wir anghenion mamau a gwir anghenion teuluoedd yn y gogledd sydd angen cefnogaeth. Mae hyn yn cynnwys edrych ar y dystiolaeth, wrth gwrs, onid ydy? Ond dwi wedi holi a holi, ac mae'r modelu rydych chi'n sôn amdano fo a wnaed yn flaenorol, dydy hwnnw ddim wedi gweld golau dydd; dydw i ddim wedi'i weld o, a dwi wedi bod yn tyrchu'n hir iawn. Felly, a fedrwch chi gael gafael ar y modelu yma i'w rannu fo efo ni, ac a fedrwn ni gael sgwrs bellach ar sail dystiolaeth glir ynglŷn â'r cynllun? Diolch.

I met the chair of the health board this week and discussed the health board's achievements, including the 80 per cent reduction in the number of patient pathways waiting over two years since March 2022, the improvements in mental health performance, and challenges related to fragile services, primary care and financial balance.

Diolch i'r Gweinidog.

Yr eitem nesaf fyddai eitem 3, ond does dim cwestiynau amserol heddiw. 

Eitem 4, felly, yw'r datganiadau 90 eiliad. Mae'r datganiad cyntaf y prynhawn yma gan Julie Morgan. 

Mae hanes Cymru, yr iaith Gymraeg a'n diwylliant yn eu holl amrywiaeth yn ganolog i'w cynyrchiadau, o sioeau ysgol i deithiau cenedlaethol.

Y cynnig nesaf, o dan eitem 5, yw'r cynnig i ddiwygio Rheolau Sefydlog ar gydsyniad mewn perthynas â Biliau Senedd y DU. Dwi'n galw ar aelod o'r Pwyllgor Busnes i wneud y cynnig yn ffurfiol. Darren Millar.

Mae'r cynnig wedi'i wneud yn ffurfiol, felly y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes, ac felly mae'r cynnig wedi ei dderbyn.

Eitem 6 sydd nesaf, dadl ar adroddiad y Pwyllgor Safonau Ymddygiad, 'Y Pedwerydd adroddiad ar ddeg i’r Chweched Senedd o dan Reol Sefydlog 22.9'. Dwi'n galw ar aelod o'r pwyllgor i wneud y cynnig. Peredur Owen Griffiths.

Diolch, Llywydd. Fel aelod o'r Pwyllgor Safonau Ymddygiad, cynigiaf y cynnig yn ffurfiol.

Bu'r pwyllgor yn ystyried adroddiad y comisiynydd safonau mewn perthynas â chŵyn a wnaed yn erbyn Natasha Asghar AS ynghylch trydariad a oedd yn defnyddio iaith amwys ac anghywir wrth ddisgrifio y terfyn cyflymder 20 mya. Ystyriodd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad adroddiad y comisiynydd yn ofalus, ac mae ein hadroddiad yn nodi barn y pwyllgor ynghylch y gosb sy'n briodol yn yr achos hwn. Mae'r ffeithiau sy'n gysylltiedig â'r gŵyn a'r rhesymau dros argymhelliad y pwyllgor wedi eu nodi'n llawn yn adroddiad y pwyllgor.

Hoffwn achub ar y cyfle hwn i atgoffa Aelodau pa mor bwysig yw talu sylw manwl i argymhellion y pwyllgor hwn a chanfyddiadau'r comisiynydd safonau fel y maent yn ymwneud â dehongli'r cod ymddygiad a'r safonau a ddisgwylir gan Aelodau yn fwy cyffredinol.

Hoffwn hefyd atgoffa Aelodau am eu cyfrifoldeb personol wrth ystyried unrhyw fuddiannau posib cyn cymryd rhan ym musnes y pwyllgorau. Mae'n ddyletswydd ar Aelodau i ddatgan unrhyw fuddiannau perthnasol ac i esgusodi eu hunain o'r trafodon lle bo angen. Mae'r cynnig a gyflwynwyd yn gwahodd y Senedd i gymeradwyo argymhelliad y pwyllgor. Diolch yn fawr.

Y Cadeirydd—. Dim y Cadeirydd, sori, aelod o'r pwyllgor i ymateb i'r ddadl.

Diolch yn fawr. Roeddwn i'n poeni yn fanna fod gen i job newydd. Mae'r Cadeirydd, wrth gwrs yn y Siambr.

Hoffwn i ddiolch i Natasha am ei sylwadau ac rwy'n nodi ei sylwadau hi. Mae'r adroddiad yn glir ac wedi ei gyflwyno gydag argymhellion trawsbleidiol, felly, dwi'n galw ar y Senedd i dderbyn yr argymhelliad hwnnw. Diolch yn fawr.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu?

Felly, mae'r adroddiad wedi ei dderbyn yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Eitem 7 yw'r ddadl gan y Ceidwadwyr Cymreig, a chredwch neu beidio, mae hon ar derfynau cyflymder 20 mya. Felly y ddadl i'w chyflwyno gan Natasha Asghar. Natasha Asghar.

Rwyf wedi dethol y ddau welliant i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliant 2 yn cael ei ddad-ddethol. Dwi'n galw ar Peredur Owen Griffiths i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Heledd Fychan.

Diolch, Llywydd. Dwi'n cynnig y gwelliant.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros drafnidiaeth i gynnig yn ffurfiol gwelliant 2. Ken Skates.  

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Drafnidiaeth a Gogledd Cymru, Ken Skates.

Galwaf ar Peter Fox i ymateb i'r ddadl.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly gohiriaf y bleidlais ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Eitem 8 heddiw yw dadl Plaid Cymru ar flaenoriaethau Llywodraeth Cymru. Galwaf ar Rhun ap Iorwerth i wneud y cynnig.

Diolch o galon, Ddirprwy Lywydd. Mae'r ddadl yma wedi cael ei chyflwyno gan Blaid Cymru am reswm syml, i bwysleisio wrth Lywodraeth Cymru nad ydy sefydlu blaenoriaethau a dweud wrthym ni fod ganddyn nhw flaenoriaethau yn ddigon ynddo fo'i hun heb fod yna strategaeth sydd yn gallu sicrhau gweithredu, neu o leiaf rhoi gobaith i ni o weld gweithredu.

Mi gawsom ni haf o wrando gan y Prif Weinidog, a'r cyfaddefiad, dwi'n cymryd, fod eu rhagflaenwyr hi ddim wedi bod yn gwrando, ac mi ddaeth y Prif Weinidog yn ôl i'r Senedd yr wythnos diwethaf a chyhoeddi, i bob pwrpas, yr hyn sydd yn eithaf amlwg i bawb, sef bod pobl Cymru yn anhapus efo rhestrau aros hir sy'n tyfu yn fisol yn yr NHS, bod canlyniadau addysg yn mynd am yn ôl, a bod yr economi yn tanberfformio. Lle fuodd Llywodraethau wedi eu harwain gan Lafur am 25 mlynedd?

Mae yna'r ymdeimlad cynyddol yma bod yna fethiant gan y Llywodraeth yma i sylweddoli'r angen am gynlluniau a pholisïau i drawsnewid mewn meysydd polisi allweddol. Mae'r problemau yn ddigon amlwg i bawb: 20 y cant o boblogaeth Cymru yn disgwyl am driniaeth; diwydiannau allweddol yn crebachu; dur, fel rydyn ni'n gwybod, wedi cael ergyd mor enfawr; economi Cymru yn parhau i lusgo tu ôl i wledydd eraill y Deyrnas Unedig; y canlyniadau PISA diweddaraf yn dangos dirywiad pellach yn ein safonau addysg; prifysgolion Cymru yn ei chael hi'n fwy a mwy anodd cael dau ben llinyn ynghyd. Mae'r rhain yn faterion rydyn ni angen gweld atebion a chynigion am atebion newydd ar eu cyfer nhw. Ond mae'n bryderus, o ystyried hynny, ei bod hi wedi cymryd cyfnod o wrando dros gyfnod yr haf i'r Llywodraeth dderbyn ac i ddygymod efo'r gwir, sy'n amlwg i bobl Cymru, ac mae'n gwneud i rywun feddwl os ydyn nhw wedi bod yn talu sylw o gwbl i bryderon pobl Cymru—pryderon rydyn ni, wrth gwrs, wedi bod yn eu lleisio dro ar ôl tro, dros y blynyddoedd.

Felly, i ddod â ni nôl yn fan hyn at fwriad gwreiddiol y ddadl, beth ydy pwrpas cael blaenoriaethau amwys heb unrhyw ymdrech i gynnig llwybr i ni ar gyfer cyflawni? Y gwir ydy bod geiriau gwag a diffyg cyfeiriad y Llywodraeth Lafur yma yn y Senedd, fel gwelsom ni gan ddatganiad y Prif Weinidog yr wythnos diwethaf, wedi ein harwain ni i ryw fath o dir neb, onid ydy, mewn cymaint o feysydd sydd o bwysigrwydd enfawr i bobl Cymru. Drwy gefnogi'r cynnig yma, mi allai'r Llywodraeth ddangos eu bod nhw yn gallu derbyn eu bod nhw ar y trywydd anghywir mewn nifer o feysydd allweddol, achos mae'n amlwg ein bod ni, a bod ganddyn nhw hefyd yr ystwythder i newid cyfeiriad, er cyn lleied o amser sydd ganddyn nhw ar ôl yn y Senedd yma i wneud hynny. Gadewch inni ddechrau heddiw. Os nad ydy'r Llywodraeth yn gallu gwneud hynny a phrofi bod y syniadau ganddyn nhw, yr uchelgais, y tân yn eu boliau i wneud y mwyaf o beth sydd gan ddatganoli i’w gynnig, mae’n hen bryd iddyn nhw gamu i’r naill ochr ar gyfer y rheini sydd yn barod i wneud hynny.

Rwyf wedi dethol y tri gwelliant i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol. Galwaf ar y Darpar Gwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Cyflawni i gynnig yn ffurfiol welliant 1.

Galwaf ar Mark Isherwood i gynnig gwelliannau 2 a 3, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar.

Mae'n siomedig, onid ydy, ein bod ni wedi cael datganiad yr wythnos diwethaf gan Brif Weinidog oedd yn honni gwrando sydd ddim yn gallu bod yma ar ddadl ynglŷn â’r blaenoriaethau hynny. Fawr o wrando, ddywedwn i. Ers blynyddoedd bellach, mae Llywodraeth Cymru wedi dweud nad yw Cymru na’r Senedd hon yn derbyn y cyllid y dylem fod yn ei dderbyn gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig. Mi ydyn ni, wrth gwrs, yn cytuno efo hynny fel plaid ac wedi galw dro ar ôl tro ar Lywodraeth y Deyrnas Unedig i ddarparu cyllid teg i Gymru. Hyd at yr etholiad cyffredinol eleni, roedd yn ymddangos ei bod hi’n flaenoriaeth gan y Llywodraeth hon i sicrhau cyllid teg i Gymru. Yn wir, faint o weithiau clywson ni a phobl Cymru gan y Blaid Lafur yng Nghymru pa mor wahanol fyddai pethau unwaith roedd yna Lywodraeth Llafur yma ac yn San Steffan? Mi ddechreuodd hynna newid yn ystod yr etholiad, heb os.

Pan fo’n dod at iechyd, yr unig gysondeb yr ydym ni wedi’i weld o’r Llywodraeth yma ydy ei methiant llwyr i gyrraedd unrhyw dargedau a thorri addewidion. Mae’r Llywodraeth wedi bod yn wych yn generadu penawdau ynghylch cael gwared ar restrau aros dwy flynedd a blwyddyn o hyd. Mae pobl yn darllen y penawdau yna ac yn gwbl gegrwth tra’n aros blynyddoedd am driniaeth.

Mae’r ymdrechion i wella ar y cyfraddau trychinebus o ddiagnosis a thriniaeth ganser wedi methu yn llwyr. Yn y cyfamser, mae adroddiad diwethaf gan Archwilio Cymru yn dangos bod pob awdurdod iechyd yn torri’r ddyletswydd i fantoli’r gyllideb ac, yn wir, fod y rhelyw wedi methu â gwneud hynny dros y tair blynedd diwethaf.

Nododd y Prif Weinidog yr wythnos diwethaf fod codi safonau mewn addysg yn flaenoriaeth iddi. Ond, mewn gwirionedd, doedd dim angen iddi deithio o gwmpas Cymru na bod yn rhyw fath o Mystic Meg i ddod i’r casgliad hwnnw. Ac, ar ôl degawdau o fethiannau yn y maes hwn gan Lywodraeth Lafur yng Nghymru, un ar ôl y llall, dylai hyn fod wedi bod yn amlwg beth bynnag.

Brynhawn yma, dwi eisiau mynd ar ôl canlyniadau PISA 2022 a methiant llwyr y Llywodraeth o ran cyrraedd eu targedau recriwtio ar gyfer athrawon yng Nghymru, sydd ill dau yn tanlinellu'r heriau sylweddol sy'n wynebu'r sector addysg yma yng Nghymru. Fe welodd Cymru, fel rŷn ni wedi clywed droeon yn y Siambr, yn 2022, y canlyniadau PISA gwaethaf erioed, gan syrthio'n is na gwledydd eraill y Deyrnas Gyfunol ac yn is na'r cyfartaledd rhyngwladol. A dweud y gwir, mae ein perfformiad mewn mathemateg, gwyddoniaeth a darllen wedi bod yn gostwng ers 2018, ac ar gyflymder fwy nag yng ngwledydd eraill y Deyrnas Gyfunol. Mae adroddiad yr IFS yn ddiweddar yn rhoi dadansoddiad cynhwysfawr inni o ganlyniadau PISA yng Nghymru, sy'n dangos na ellir priodoli'r sgoriau is hyn i lefelau tlodi uwch yn unig. Yn wir, mae plant difreintiedig yn Lloegr yn sgorio tua 30 pwynt yn uwch ar gyfartaledd na'u cymheiriaid yma yng Nghymru. Yn Lloegr, mae plant difreintiedig naill ai'n uwch neu'n debyg i'r cyfartaledd ar gyfer pob plentyn yng Nghymru, waeth beth yw eu cefndir cymdeithasol. Ac mae'n drist nodi bod y perfformiad isaf i ddisgyblion difreintiedig ar draws holl wledydd y Deyrnas Gyfunol bron yn gyfan gwbl yma yng Nghymru.

Mae'n werth nodi hefyd fod gwariant fesul disgybl yn debyg yng Nghymru a Lloegr, sy'n dangos nad buddsoddiad ariannol yn unig yw'r prif achos. Mae hyn yn dangos yn glir fod Llywodraeth Cymru yn dinistrio cyfleoedd bywyd cymaint o'n pobl ifainc ni. Mae'r gostyngiad mewn safonau addysg yn amlwg yn fater mae'r Llywodraeth wedi gwybod amdano ers blynyddoedd lawer, a dyma ni, ar ôl gweld dirywiad pellach, yn gorfod gofyn y cwestiwn: a oes gyda chi, fel Llywodraeth, ateb i'r heriau sy’n wynebu addysg yng Nghymru? A oes gyda chi strategaeth i fynd i'r afael â nhw? Mae'n amlwg, o graffu ar eich record ddiweddar, eich bod chi wedi methu'r prawf.

Felly, Dirprwy Lywydd, yn absenoldeb targedau a cherrig milltir clir ar wella canlyniadau PISA a chyrraedd targedau recriwtio athrawon, mae'n hanfodol ein bod ni'n cael, wrth Lywodraeth Cymru, gynllun gweithredu gyda thargedau clir, gyda cherrig milltir penodol, gydag amserlen gyraeddadwy, hefyd, achos mae disgyblion a rhieni yng Nghymru yn haeddu llawer, llawer gwell na hyn. Ac os nad yw Llywodraeth Cymru yn barod i ddelifro, fe alla i addo i chi hyn: bydd Plaid Cymru, yn 2026, yn barod i wella safonau a lefelau cyrhaeddiad ein plant ni yng Nghymru.

In my final opportunity to question the previous First Minister, I asked him whether the Labour Welsh Government would be calling on its newly elected sister Labour Government in Westminster to abolish the benefits cap and the two-child limit. When I did so, the chaos within Labour in Wales meant that Wales was left without a Minister with responsibility for child poverty. I referred to a report by Loughborough University that demonstrated that more than 65,000 children in Wales are directly impacted by this policy. But all we saw from the former First Minister was him repeating Keir Starmer's stance that economic growth was crucial in terms of how we should tackle child poverty.

Well, of course, economic growth is crucial to generating additional wealth, but growth does not necessarily lead to socioeconomic fairness. And growth, of course, also takes time, whilst one in three children in Wales are living in poverty and there are no statutory targets on child poverty. And now Wales has another First Minister. I called on Eluned Morgan, when she was elected, to put tackling child poverty at the top of the agenda and to ensure that her first step was to restore the target for eradicating child poverty.

Mae'n rhaid ichi orffen, os gwelwch yn dda.

Galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Cyflawni, Julie James.

A galwaf ar Rhun ap Iorwerth i ymateb i'r ddadl.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd, a diolch i bob un sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl yma heddiw yma, ac i'r Gweinidog am ymateb. Mae siaradwr ar ôl siaradwr wedi mynd â ni, dwi'n meddwl, drwy’r dystiolaeth eithaf clir sy'n disgrifio’r diffyg cynllun, y diffyg cyfeiriad, gan y Llywodraeth, ac, fel y dywedais i yn gynharach, apêl ydy'r cynnig yma ar Weinidogion Llafur i gydnabod yr angen am gynllun a'r angen am newid cyfeiriad. Mae llefarwyr ar y meinciau yma wedi gallu manylu ar y gwahanol feysydd polisi. Rydym ni'n wynebu heriau gwirioneddol sydd yn mynnu ymateb brys, ac, er bod pobl Cymru yn ysu am newid—dwi'n siŵr o hynny—ac yn tyfu yn eu rhwystredigaeth wrth i amser fynd yn ei flaen, gwell hwyr na hwyrach, felly gadewch i ni weld beth ydy'r cynlluniau.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly gohiriaf y bleidlais ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

A daw hynny â ni at y cyfnod pleidleisio. Oni bai bod tri Aelod yn dymuno i mi ganu'r gloch, symudaf yn syth i'r cyfnod pleidleisio. Felly, mae'r bleidlais gyntaf ar eitem 7, dadl y Ceidwadwyr Cymreig. Galwaf am bleidlais ar y cynnig heb ei ddiwygio, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Os gwrthodir y cynnig, byddwn yn pleidleisio ar y gwelliannau a gyflwynwyd i'r cynnig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 14, neb yn ymatal, 37 yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi ei wrthod.

Galwaf am bleidlais ar welliant 1 nawr, a gyflwynwyd yn enw Heledd Fychan. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 10, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 1 wedi ei wrthod.

Galwaf nawr am bleidlais ar welliant 2, a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 27, neb yn ymatal, 24 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 2 wedi ei dderbyn.

Galwaf nawr am bleidlais ar y cynnig wedi'i ddiwygio.

Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 27, neb yn ymatal, 24 yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi ei ddiwygio wedi ei dderbyn.

Byddwn nawr yn pleidleisio ar eitem 8, dadl Plaid Cymru. Galwaf am bleidlais ar y cynnig heb ei ddiwygio, a gyflwynwyd yn enw Heledd Fychan. Os gwrthodir y cynnig, byddwn yn pleidleisio ar y gwelliannau a gyflwynwyd i'r cynnig. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 10, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi ei wrthod.

Galwaf am bleidlais nawr ar welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 27, neb yn ymatal, 24 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 1 wedi ei dderbyn a gwelliannau 2 a 3 wedi eu dad-ddethol. 

Felly, galwaf yn awr am bleidlais ar y cynnig wedi ei ddiwygio. 

Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 27, neb yn ymatal, 24 yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi ei ddiwygio wedi ei dderbyn.

Symudaf yn awr i'r ddadl fer a galwaf ar Hannah Blythyn i siarad am y pwnc a ddewiswyd ganddi. Hannah.

Galwaf ar yr Ysgrifennydd Cabinet dros yr Economi, Ynni a Chynllunio i ymateb i'r ddadl—Rebecca Evans.

Diolch, bawb. Daw hynny â thrafodion heddiw i ben.