Y Cyfarfod Llawn

Plenary

07/05/2024

Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.

Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair. 

1. Cwestiynau i'r Prif Weinidog

Prynhawn da a chroeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Yr eitem gyntaf fydd y cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Delyth Jewell. 

Cymorth i Famau Newydd a Menywod Beichiog

1. Pa gymorth sydd ar gael i famau newydd a menywod beichiog yng Nghymru? OQ61074

Diolch am y cwestiwn. 

Mae gan bob mam feichiog yng Nghymru fydwraig benodol i ddarparu cymorth yn ystod beichiogrwydd a'r cyfnod ôl-enedigol. Gyda'i gilydd, dylen nhw ddatblygu pecyn gofal wedi'i unigoli, yn cwmpasu'r fam a'r babi. Bydd atgyfeiriadau i wasanaethau arbenigol yn cael eu gwneud i fynd i'r afael ag unrhyw anghenion corfforol a seicolegol ychwanegol.

Diolch am hynna. 

Prif Weinidog, mae colli babi yn effeithio ar lawer mwy o famau a thadau nag yr ydym ni'n ei sylweddoli. Mae teuluoedd yn colli eu babanod ar wahanol gamau o feichiogrwydd, ac nid yw pawb yn teimlo eu bod nhw'n gallu siarad am eu galar. Os bydd babi yn cael ei golli cyn 24 wythnos, nid oes yn rhaid iddo gael ei gofrestru'n swyddogol hyd yn oed, a gall hynny atal rhieni rhag galaru. Mae Llywodraeth y DU wedi dechrau cynllun tystysgrif colli babanod yn ddiweddar, ar gyfer rhieni y mae eu babanod yn eu gadael nhw cyn 24 wythnos. Mae'n dystysgrif wirfoddol—does neb yn cael ei orfodi i'w chael—ond mae'n gallu helpu rhieni i ddod i delerau â'u colled, oherwydd mae taer angen cefnogaeth i fenywod a oedd yn famau i fabanod na chafodd eu geni. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru, os gwelwch yn dda, i gynnig tystysgrifau tebyg i'r rhai sydd ar gael dros y ffin, fel atgof i rieni bod eu babanod wedi bodoli ac y'u carwyd?

Rwy'n credu ei fod yn bwynt pwysig iawn y mae'r Aelod yn ei godi am golled gynnar a sut y gallwn ni, wedyn, gefnogi pobl yn well. Rydym ni wedi cael llawer o ddadleuon yn y Siambr hon dros y blynyddoedd am golli babanod, am gydnabod ei fod yn realiti, ac yna beth arall y gallwn ni ei wneud i gefnogi rhieni i allu ymdopi â'u colled. Nid wyf i wedi cael sgwrs benodol am hyn gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, na'r Gweinidog dros y blynyddoedd cynnar, ond rwy'n hapus iawn i wneud hynny, i ddeall yr hyn y gallem ni ei wneud. Os yw'n helpu pobl i allu cydnabod, ac, yna, ceisio symud ymlaen gyda'r golled yn gynnar, yna byddwn yn hapus iawn i ni feddwl o ddifrif am sut y gallem ni wneud hynny mewn ffordd gyson ledled y wlad.

A gaf i ddiolch i Delyth am godi'r mater hwn? Rai blynyddoedd yn ôl, fe wnes i eni babi 24 wythnos oed, ac roedd yn fabi. Ac eto, es i mewn a dod yn ôl heb ddim, ac rwyf i yn teimlo, pan fyddwch chi wedi cario babi am 24 wythnos, ei fod yn amser hir; nid yw'n bell. Ond y newyddion da heddiw, o ganlyniad i ddatblygiadau meddygol, yw bod y siawns i fabanod cynamserol oroesi wedi cynyddu'n sylweddol yn ystod y 10 mlynedd diwethaf. Gyda hyn, fodd bynnag, daw pwysau ychwanegol ar y cymarebau staffio newyddenedigol ar gyfer y gofal cofleidiol sydd ei angen ar fabanod cynamserol. Mae gan Loegr dimau cofleidiol ar gyfer teuluoedd sy'n cynnwys therapyddion lleferydd ac iaith, a all, yn bwysig iawn, helpu gyda bwydo ar y fron, bwydo potel ac, yn bwysig, gweithrediad llyncu. Mae pedwar o'n saith bwrdd iechyd yn methu â bodloni safonau Cymdeithas Meddygaeth Amenedigol Prydain ar gyfer darpariaethau therapi lleferydd ac iaith. Mae cyfathrebu cynnar â mamau yn hanfodol, felly mae'r angen am nifer digonol o therapyddion lleferydd ac iaith yn y gweithlu yn hanfodol. Felly, pa gamau ydych chi'n eu cymryd, Prif Weinidog, i sicrhau bod Cymru yn cadw i fyny â recriwtio'r gweithwyr gofal iechyd proffesiynol arbenigol iawn hyn, fel bod ein babanod ac, yn wir, eu mamau, yn cael y dechrau gorau mewn bywyd gyda'i gilydd? Diolch.

Mae rhoi'r dechrau gorau mewn bywyd i'n plant yn un o'r agweddau allweddol yr wyf i eisiau i'n Llywodraeth ganolbwyntio arnyn nhw. Dyna pam rwyf i wedi ailadrodd y pwyslais ar y 1,000 diwrnod cyntaf ym mywyd plentyn, pa un a yw'n fabi cynamserol sy'n cael ei eni ac yn goroesi, a sut mae'n cael ei gefnogi, ai peidio. Ac, a dweud y gwir, rydym ni'n gwybod nad heriau yn unig sydd, ond cyfleoedd gwirioneddol o ran sut rydym ni'n cefnogi rhieni yn well drwy'r cyfnod hwnnw. 

Ceir y pwynt yr ydych chi'n ei wneud am staff arbenigol, ac mae'r ffordd yr ydym ni'n comisiynu hynny yn broses agored lle rydym ni'n gofyn am gyngor gan grwpiau unigol, ond hefyd gan fyrddau iechyd yn ogystal i geisio deall yr hyn y mae angen i ni ei wneud. Ac rwy'n falch eich bod chi wedi cydnabod yr adnoddau ffisegol ychwanegol sydd eu hangen yn aml i gefnogi teuluoedd yn y sefyllfa yr ydych chi wedi ei hamlinellu. Mae'n hanes o lwyddiant meddygol gwirioneddol, ond, a dweud y gwir, mae angen i ni wneud yn siŵr wedyn bod iechyd cymdeithasol ac emosiynol y plentyn hwnnw a'i deulu yn cael ei ystyried. Ac rwy'n credu mai un o'r pethau y gallwn ni wir ei gael yn iawn nid yn unig o safbwynt y staff, ond o ran sut rydym ni'n cefnogi rhieni, oherwydd, mewn gwirionedd, fel rhiant, chi yw'r dylanwad pwysicaf ar fywyd eich plentyn. Ac, weithiau, gall hynny gael ei ystyried yn gyfrifoldeb—ac mae'n gyfrifoldeb wrth gwrs—ond mae hefyd yn gyfle gwirioneddol i gefnogi'r rhiant hwnnw i fod y rhiant gorau y gall fod, i edrych ar yr holl gryfderau y mae'n eu cynnig, ac i weld beth y gall ei wneud i'w blentyn. Ac mae rhywbeth mor syml â siarad â'ch babi neu ganu i'ch babi yn rhan mor enfawr a phwysig o'i ddatblygiad o nifer o safbwyntiau. Mae hynny'n rhywbeth y gallwn ni gynorthwyo pobl i'w wneud, a dyna pam, yn dilyn fy amser mewn nifer o swyddi gweinidogol—o fynd i'r afael â thlodi i fod yn Weinidog iechyd, a thu hwnt—yr wyf i'n cymryd o ddifrif yr hyn y gallwn ni ei wneud i fuddsoddi mewn bydwreigiaeth ac mewn ymwelwyr iechyd, i wneud yn siŵr ein bod ni'n parhau ar y daith honno. Diolchaf i'r Aelod am ei chwestiwn a ofynnwyd yn dda a'r pwyntiau yr wyf i eisiau eu cymryd o ddifrif y mae hi wedi eu codi.

13:35

Nid yw magu plant yn dod gyda chyfarwyddiadau, rwy'n cytuno, ond hoffwn ganolbwyntio ar y gefnogaeth yr ydym ni'n ei rhoi i fenywod cyn yr enedigaeth, oherwydd mae'n syfrdanol bod 40 y cant o'r holl enedigaethau bellach yn gorffen gyda thoriadau Cesaraidd gan nad yw menywod yn cael digon o gefnogaeth a gan fod pobl bron yn cael cynnig cymell y geni yn awtomatig ar ôl 39 wythnos, sy'n ffordd a allai fod yn drychinebus o gael rhaeadr o ymyrraeth. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu eu cymryd i fynd i'r afael â'r cynnydd gwirioneddol sylweddol hwn i enedigaethau Cesaraidd, nid yn unig yng Nghymru, ond ledled y DU, fel bod pobl yn cael eu cynorthwyo i roi genedigaeth yn y ffordd normal? Yn amlwg, toriad Cesaraidd yw'r peth y mae'n rhaid iddyn nhw ei gael os yw bywyd y babi mewn perygl, ond, mewn ffyrdd eraill, mae angen cynorthwyo menywod i gael genedigaeth normal, sef y dechrau gorau yn y llwybr bywyd hwnnw. Felly, tybed a allech chi ddweud wrthym ni sut y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i newid yr ystadegau niweidiol iawn hyn.

Ceir nifer o ffactorau o fewn hynny. Mewn rhai byrddau iechyd yng Nghymru, mae cyfraddau genedigaethau Cesaraidd i fyny i 40 y cant; mewn eraill, dydyn nhw ddim. Pan edrychais ar y ffigurau wrth baratoi ar gyfer y cwestiwn hwn, rwy'n credu mai ein dealltwriaeth ni yw bod 35 y cant o enedigaethau toriad Cesaraidd yng Nghymru. Mae hynny wedi codi, yn sylweddol, dros y degawd diwethaf a mwy. Rwy'n cydnabod mai'r her yma yw sut rydym ni'n adlewyrchu'r realiti bod y newid i nifer y toriadau Cesaraidd yn cael ei ysgogi gan nifer o wahanol ffactorau. Mae rhan ohono'n cael ei ysgogi gan y ffaith bod pobl yn dewis cael teuluoedd yn ddiweddarach mewn bywyd, mae mwy o gymhlethdod yn y ffordd yr ydych chi'n cefnogi pobl trwy feichiogrwydd llwyddiannus, ac mae rhai pobl yn gwneud dewis gweithredol ynghylch toriadau Cesaraidd, ac yna, wrth gwrs, ceir y toriadau Cesaraidd brys y cyfeiriodd yr Aelod atyn nhw hefyd. Mae bod eisiau lleihau toriadau Cesaraidd yn ddiogel yn ymwneud â sut rydych chi'n cynorthwyo pobl i wneud dewisiadau—dewisiadau, yn ddelfrydol, cyn iddyn nhw feichiogi, dewisiadau yn ystod eu beichiogrwydd, ac ar adeg rhoi genedigaeth.

Nawr, mae fy mab ychydig yn hŷn, ond rwy'n cofio'n eglur llawer o'r sgyrsiau a gawsom ni fel rhieni a oedd yn disgwyl babi, ac am y ffaith bod ein barn wedi newid drwy'r cyfnod hwnnw, ond cawsom ein cynorthwyo i wneud dewisiadau gan ein bydwraig ac, yn wir, wedi hynny yn nyddiau cynnar iawn, er yr holl lawenydd sydd gennych chi, mewn gwirionedd—. Nid yw plentyn yn dod gyda llawlyfr. Felly, rydym ni'n edrych ar yr hyn y gallwn ni ei wneud i gynorthwyo rhieni. Mae hynny'n rhan o'r gwaith yr ydym ni'n ei wneud yn y fframwaith mamolaeth a newyddenedigol sy'n cael ei ddatblygu, am sut rydych chi'n cefnogi menywod yn gadarnhaol i wneud dewisiadau, i ddeall effaith iechyd y dewisiadau y maen nhw'n eu gwneud drostyn nhw eu hunain ac i'w babi, ond i wneud hynny mewn ffordd sydd, eto, yn seiliedig ar gryfderau'r hyn y bydd rhieni yn gallu ac eisiau ei ddarparu ar gyfer eu babi, yn hytrach na cheisio cyfeirio pobl i lawr un llwybr neu'r llall. Rydym ni'n canfod bod hynny mewn gwirionedd yn arwain at ganlyniadau niweidiol, ond dewis cytbwys yw lle'r ydym ni eisiau helpu pobl i'w gyrraedd, ac rwy'n credu y bydd hynny'n dda i famau ac, yn wir, i'w plant.

Prosiect Pont Llannerch

2. A wnaiff y Prif Weinidog roi diweddariad am brosiect pont Llannerch rhwng Trefnant a Thremeirchion? OQ61053

Diolch am y cwestiwn. Rydym ni wedi dyfarnu £750,000 i Gyngor Sir Ddinbych eleni i barhau i weithio tuag at bont newydd sy'n cysylltu cymunedau Trefnant a Thremeirchion.

Diolch yn fawr iawn. Cafodd pont Llannerch ei dinistrio yn ystod storm Christoph yn 2021, a, mwy na thair blynedd yn ddiweddarach, dydyn ni ddim agosach at gael pont newydd, yn anffodus. Mae cymunedau Trefnant a Thremeirchion dal wedi'u datgysylltu, a gyrwyr yn cael eu hanfon ar ddargyfeiriadau maith dim ond i yrru i'r pentref nesaf. Mae hyn yn golygu biliau tanwydd mwy i yrwyr, mwy o lygredd, dylwn ychwanegu, hefyd, a llai o fasnach i fusnesau lleol, gyda'r ffordd sydd bellach ar gau yn briffordd bwysig i yrwyr sy'n gadael yr A55 ac yn teithio tua'r de i Ddinbych. Cyngor Sir Ddinbych sy'n gyfrifol am y ffordd, ond eich Llywodraeth chi sy'n gyfrifol am y cyllid, ac rydym ni wedi gweld amharodrwydd cyson gan Lywodraeth Cymru i gymeradwyo cyllid ar gyfer pont newydd. Nawr, nid wyf yn gofyn i chi adeiladu pont Hafren yma, Prif Weinidog; rwy'n gofyn am bont gefngrwm, wledig, fach sy'n hanfodol i fusnesau a thrigolion. Bydd llawer o drigolion hefyd wedi'u cythruddo gan y ffaith bod Cyngor Sir Ddinbych sy'n cael ei redeg gan Lafur newydd gymryd benthyciad o £10 miliwn i adeiladu cyfleuster archif newydd ar gyfer dogfennau'r cyngor, arian a allai fod wedi cael ei wario yn disodli pont Llannerch, â rhywfaint o newid yn weddill, dylwn ychwanegu. Felly, a all y Prif Weinidog gadarnhau i mi y bydd yn adolygu'r cynlluniau ar gyfer pont Llannerch ac yn gweithio gyda Chyngor Sir Ddinbych i ddod o hyd i'r arian i ailgysylltu'r cymunedau hyn o'r diwedd ar ôl tair blynedd? Ac mae'n werth sôn, Prif Weinidog—

13:40

Na, nid yw'n werth sôn nawr. Mae'n 20 eiliad dros yr amser. Felly, rydych chi wedi gofyn eich cwestiwn. Diolch.

Diolch am y cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru bellach wedi dyfarnu dros £1.1 miliwn i Gyngor Sir Ddinbych i helpu tuag at y prosiect i ddeall y dyluniad y mae angen bwrw ymlaen ag ef i ddisodli'r bont. Ac rwy'n cydnabod ei fod yn destun pryder ac anghyfleustra gwirioneddol i gymunedau, a'r tarfu ar drafnidiaeth breifat a chyhoeddus, a thrafnidiaeth ysgol, ac, yn wir, llwybrau teithio llesol rhwng cymunedau. Mae hwn yn brosiect cymhleth. Bydd angen i'r bont newydd fod yn gydnerth yn erbyn stormydd yn y dyfodol—wrth gwrs, fe gwympodd yn dilyn storm flaenorol ag enw —a hefyd nad yw'r gwaith adeiladu yn effeithio ar gyflenwadau dŵr lleol. Fy nealltwriaeth i yw bod y cyngor yn bwriadu cwblhau'r gwaith dylunio manwl erbyn gwanwyn 2025, ac yna bydd gennym ni sefyllfa o ran deall nid yn unig sut mae'r gwaith dylunio yn edrych, ond wedyn y cyllid ar ei gyfer yn y dyfodol. Mae'n rhan o'r rheswm pam mae ein gallu i gynorthwyo cynghorau gyda phrosiectau cyfalaf yn fater mor fawr i ni, a'r ddealltwriaeth gychwynnol oedd y gallai'r prosiect hwn gostio oddeutu £8 miliwn. Erbyn i ni gyrraedd hynny, mae'n bosibl y bydd y costau wedi codi. Felly, mae cost gyfalaf wirioneddol a sylweddol. Ac i fod yn deg ag arweinyddiaeth Cyngor Sir Ddinbych, mae'r mater hwn yn un y maen nhw wedi ei etifeddu, ac ni allen nhw o bosibl ymdrin ag ef drwy'r llwybr yr ydych chi'n ei awgrymu y gellid bod wedi ei ddilyn, gyda phrosiect cyfalaf amgen, y maen nhw'n ymgymryd â chyllid benthyciad ar ei gyfer. Byddwn yn onest gyda'r Siambr ac, yn wir, gyda'r cyngor am ein gallu i'w cynorthwyo ar y prosiect cyfalaf pwysig hwn, unwaith y bydd y gwaith dylunio manwl hwnnw wedi ei wneud.

Mae pont Llannerch, y mae Cyngor Sir Ddinbych yn gyfrifol amdani o dan y rhwydwaith lleol, yn darparu cyswllt hanfodol i'r cymunedau y mae'n eu gwasanaethu. Ac rwy'n falch bod Llywodraeth Cymru, drwy'r gronfa ffyrdd cydnerth, wedi darparu dros £1 filiwn hyd yma tuag at ddatblygu cynllun i ddisodli'r bont. Mae'n ein hatgoffa o'r effaith y mae'r newid hinsawdd yn ei chael ar draws y rhwydwaith ffyrdd strategol, gan gynnwys y rhwydwaith lleol, a dweud y gwir, yng Nghymru, ac y bydd angen i ni flaenoriaethu adnewyddu a chynnal a chadw ein priffyrdd presennol i ymateb i'r her honno, yn y dyfodol. Ond, a ydych chi'n cytuno â mi, Prif Weinidog, bod hyn yn cael ei wneud yn llawer anoddach diolch i gyni cyllidol Torïaidd a'r effaith hirdymor y mae hynny wedi ei chael ar gyllid cyfalaf a refeniw yng Nghymru, i Lywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol sydd wedi bod mewn trafferthion mawr dros y 14 mlynedd diwethaf o gyni cyllidol? Diolch.

Diolch am y cwestiwn, ac am yr atgoffâd ymarferol a ffeithiol am y realiti bod ein cyllidebau yn sylweddol llai, o'u cymharu â 14 mlynedd yn ôl, ond hefyd y pwynt pwysig ynghylch y ffaith y byddai'n llawer gwell gennym ni gynnal ein seilwaith trafnidiaeth trwy ei gynnal a'i gadw a'i reoli'n dda. Dyna wnaeth adolygiad Lugg geisio ein helpu ni i'w wneud, i ddeall yr hyn y gallem ni ei wneud i wella ei gydnerthedd. Cyfeiriodd yr Aelod at y newid hinsawdd, ac mae'n fater gwirioneddol i'r ffyrdd a'r seilwaith sydd gennym ni eisoes, i wneud yn siŵr eu bod nhw'n gallu gwrthsefyll newidiadau yn yr hinsawdd nawr ac yn y dyfodol.

Mae gennym ni gronfa ffyrdd cydnerth sy'n helpu i ddarparu cyllid i awdurdodau lleol. Ond rydym ni'n gwybod mai rhan o'n her yw bod gallu'r gronfa honno i ymateb i'r heriau sy'n ein hwynebu yn cael ei niweidio'n sylweddol gan y realiti bod ein cyllidebau cyfalaf wedi cael eu lleihau mor sylweddol. A dweud y gwir, rydym ni wedi gwneud hyd yn oed yn waeth o ran cyllid cyfalaf yn yr ychydig rowndiau cyllideb diwethaf gan Lywodraeth y DU na refeniw, a dyna'r her fawr yr ydym ni'n ei hwynebu. Ac mae hwnnw'n fater ffeithiol na all Ceidwadwyr yn y Siambr hon a'r tu allan ddianc rhagddo. Hoffwn gael bargen well o ran cyfalaf, yn ogystal â refeniw, ar gyfer yr holl bethau y gallem ni eu gwneud i ymateb i'n her newid hinsawdd ac, ar yr un pryd, cynnal y seilwaith hanfodol sy'n cysylltu cymunedau yng Nghymru.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Arweinwyr y Pleidiau

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr, Andrew R.T. Davies.  

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, yn y wasg heddiw, ceir sôn am iMessage a anfonwyd gennych chi. I'r rhai nad ydyn nhw wedi gweld y neges hon, mae'n dweud:

'Rwy'n dileu'r negeseuon yn y grŵp hwn. Gellir eu dal mewn cais rhyddid gwybodaeth ac rwy'n credu ein bod i gyd yn y lle iawn ar y dewis sy'n cael ei wneud.'

Dyna oedd y neges. Grŵp iMessage gweinidogol oedd hwn. A wnaethoch chi ysgrifennu'r neges honno a'i hanfon?

13:45

Mae'r neges a gyhoeddwyd heddiw yn neges gennyf i heb gyd-destun y drafodaeth. Rwyf i wedi gofyn i'r sgrinlun ar ei ffurf lawn gael ei rannu gyda'r ymchwiliad fel y gellir gweld y cyd-destun. Nodaf fod yr Aelod wedi ysgrifennu at yr ymchwiliad cyhoeddus ar y mater hwn.

A fyddech chi'n cytuno â mi, Prif Weinidog, os yw'r neges hon yn gywir, a'i bod yn nodi bod awdur y neges yn ceisio osgoi Deddf Rhyddid Gwybodaeth 2000, oherwydd mae'n cyfeirio at yr wybodaeth yn y cyd-destun ehangach yn cael ei chynnwys o bosibl o dan y Ddeddf Rhyddid Gwybodaeth, y byddai'n torri'r gyfraith honno ac unrhyw ymrwymiadau yr oedd wedi bod yn eu gwneud i ymchwiliadau cyhoeddus, neu yn wir i'r Senedd, am y gallu i gael mynediad at negeseuon?

Na, rwy'n credu bod hynny'n gamddarlleniad o ofynion y Ddeddf. Yn fy natganiad tyst i'r ymchwiliad cyhoeddus—rwy'n credu mai paragraff 24 ymlaen ydyw—nodais yn fanwl iawn, yn onest ac yn llawn, sut mae negeseuon wedi cael eu cadw a'u storio i sicrhau bod cofnod cywir o'r holl ddewisiadau a wnaed gennyf i a Gweinidogion eraill wedi cael ei nodi a'i ddarparu i'r ymchwiliad. Mae'r sgrinlun yr ydych chi'n cyfeirio ato yn dod mewn gwirionedd o sgwrs rhwng Gweinidogion sy'n ymwneud â chyfarfod grŵp Llafur ym mis Awst 2020. Nid yw'n ymwneud â phenderfyniadau a nodwyd. Mae'n ymwneud mewn gwirionedd â'r ffordd yr ydym ni'n disgrifio'r hyn yr ydym ni'n ei wneud. Ond, fel y dywedais, rwyf i wedi nodi'n fanwl yn fy natganiad tyst i'r ymchwiliad, ym mharagraff 24 ymlaen, sut mae'r negeseuon hynny wedi cael eu storio a'r ymdrechion yr wyf i wedi eu gwneud i sicrhau bod rhestr lawn o'r holl negeseuon sydd ar gael yn cael eu darparu i'r ymchwiliad.

Felly, dim ond fel fy mod i'n glir yn fy meddwl, roedd hyn yn cyfeirio at gyfarfod grŵp Llafur, ac mae'r dewisiadau y cyfeirir atyn nhw yn y neges benodol honno yn ymwneud â dewisiadau mewnol o fewn y grŵp Llafur neu'r Blaid Lafur a dydyn nhw ddim yn ymwneud â pholisi Llywodraeth Cymru, er ei fod mewn iMessage gweinidogol—nid grŵp WhatsApp, iMessage—a'ch bod chi, rwy'n meddwl, wedi cadarnhau heddiw mai chi ysgrifennodd y neges sydd wedi cael ei chyhoeddi. A allech chi gadarnhau mai chi wnaeth anfon y neges benodol yr wyf i'n sôn amdani ac, er eich bod chi wedi gofyn am ddealltwriaeth ehangach o'r gyfres o negeseuon cyn ac ar ôl, nad ydych chi'n anghytuno mai chi oedd awdur y neges benodol hon?

Rwy'n eglur iawn mai fi anfonodd y neges yr ydych chi'n cyfeirio ati. Rwyf i hefyd yn eglur iawn bod cyd-destun y sgwrs yn ymwneud yn llwyr â chyfarfod grŵp y Blaid Lafur ac nad yw'n ymwneud â gwneud penderfyniadau yn ymwneud â'r pandemig. Mae'n ymwneud â sylwadau y mae cydweithwyr yn eu gwneud i'w gilydd ac am ei gilydd. Mae'n ymwneud â sicrhau nad ydym ni'n darparu pethau a allai achosi embaras, ond nid y pethau hynny sy'n effeithio ar unrhyw wybodaeth am wneud penderfyniadau yn ystod y pandemig.

Rydym ni'n parhau i ddychwelyd yma at y ffaith ein bod ni eisiau i'n Prif Weinidogion fod yn onest, yn dryloyw ac â chrebwyll da, ac mae'r rhagofynion hynny'n cael eu tanseilio ar hyn o bryd. Yn gyntaf, cafwyd y rhodd o £200,000 gan lygrydd a gafwyd yn euog, nawr mae'n fater o ddileu negeseuon yn ystod y pandemig. Mae ymgyrchwyr teuluoedd sydd wedi dioddef profedigaeth COVID yn dweud eu bod nhw'n gandryll. Yn ei dystiolaeth i'r ymchwiliad COVID, dywedodd y Prif Weinidog:

'Roeddwn i'n deall ein bod ni wedi cadw a chynnal yr holl wybodaeth y dylem ni fod wedi ei chadw, ac y byddai  ar gael i'r Ymchwiliad hwn.'

Ond rydym ni'n gwybod bellach ei fod wedi dweud wrth Weinidogion ei fod yn dileu negeseuon gan y gallen nhw gael eu cynnwys o dan y Ddeddf Rhyddid Gwybodaeth. Efallai y gall y Prif Weinidog ddweud a oedd hynny ar ddyfais Senedd neu ar ddyfais Llywodraeth Cymru. Nid wyf i'n siŵr pa drosedd o dan Ddeddf Ymchwiliadau 2005 y mae'n credu y gallai fod yn euog ohoni yma—y drosedd o ystumio neu newid tystiolaeth a gynhyrchwyd neu a ddarparwyd i'r ymchwiliad COVID, neu atal tystiolaeth rhag cael ei chynhyrchu neu ei darparu i'r panel. Ond o ystyried y sefyllfa yn ei chyfanrwydd, a yw'r Prif Weinidog yn deall pam mae pobl yn gofyn heddiw a wnaeth dyngu anudon wrth roi'r dystiolaeth honno o dan lw?

Wel, mae hwnna'n gyhuddiad rhyfeddol i'w wneud, yn absenoldeb cyd-destun neu ffeithiau ynghylch yr hyn a oedd yn digwydd ar y pryd. Mae'r neges unigol yn ymwneud â thrafodaeth o fewn y grŵp Llafur ynglŷn â sut mae pobl yn siarad â'i gilydd a ddim yn siarad â'i gilydd. Yn y bôn, mae'n apêl i bobl ystyried yr hyn sydd ganddyn nhw i'w ddweud. Fel y byddwch chi'n cofio, cefais brofiad anodd yn ystod rhywfaint ohono, yn ystod y pandemig. Mae hyn yn ymwneud mewn gwirionedd â sut rydym ni'n siarad â'n gilydd ac am ein gilydd, nid am yr wybodaeth a ddarparwyd, ac rwy'n gwrthod yn llwyr yr awgrym nad wyf i wedi bod yn onest gyda'r ymchwiliad COVID. Mae'n bwysig i mi fod gan yr ymchwiliad hwnnw gofnod llawn o'r hyn a wnaethom ni a pham. Rwyf i wedi rhoi tystiolaeth yn helaeth ar hyn, yn ysgrifenedig ac yn bersonol, ac rwy'n disgwyl gwneud hynny eto. A byddwn yn gofyn i'r Aelod ailystyried ei gyhuddiad fy mod i wedi tyngu anudon. Mae hynny'n fater difrifol ac nid yn un y credaf y dylai ei wneud ar chwarae bach.

13:50

Mae yn fater difrifol iawn, yn wir. Rydym ni'n hercio o un sgandal i'r nesaf, ac nid yw'n unrhyw ffordd o lywodraethu. A

'po fwyaf y cloddiwch, y lleiaf y gwnewch chi ei ddarganfod'—

dyna oedd amddiffyniad Hefin David o'r Prif Weinidog yr wythnos diwethaf. Mae pob llwybr i gywiro'r Cofnod yn agored, rwy'n siŵr. Mae'r twll yn parhau i fynd yn ddyfnach. Roedd y rhoddion yn ddigon drwg, ond mae hyn ar lefel newydd yn llwyr. 'Ni wnaed unrhyw benderfyniadau yn ystod pandemig COVID drwy sianeli negeseuon anffurfiol'—dyna a ddywedwyd wrthym ni. Ond beth ydym ni i fod i'w feddwl yma? Negeseuon anffurfiol rhwng Gweinidogion yn cyfeirio at ddewis yn cael ei wneud, yn ceisio osgoi cwestiynau rhyddid gwybodaeth. O ddarllen rhwng y llinellau, tua'r adeg honno oedd y penderfyniadau ynghylch caniatáu i athrawon amcangyfrif graddau. 

Dywedodd Lee Waters yn ei araith huawdl yr wythnos diwethaf mai gwneud y peth iawn yw'r peth anoddaf, ond anaml y byddwch chi'n ei ddifaru yn y pen draw. Rwyf i wedi ysgrifennu at gadeirydd ymchwiliad COVID y DU, yn gofyn i'r Prif Weinidog gael ei alw yn ôl. Maen nhw'n ystyried a ddylid gwneud hynny, ond a wnaiff y Prif Weinidog ei hun wneud y peth iawn a gofyn, ei hun, i gael ei alw yn ôl?

Rwy'n credu eich bod chi'n cymryd sawl cam dros faterion i gyrraedd ateb yr hoffech chi ei gael, yn hytrach na lle mae'r dystiolaeth yn arwain. Rwy'n hollol ddigynnwrf ynghylch y sgrinlun a'i gyd-destun yn cael ei weld gan yr ymchwiliad. Rwyf i eisoes wedi gofyn i'r sgrinlun llawn, heb ei olygu gael ei rannu gyda'r ymchwiliad COVID. Os byddan nhw eisiau fy holi am y peth, ni fyddaf yn cael unrhyw anhawster o gwbl yn ymddangos ger eu bron a chael y sgwrs. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig ein bod ni'n canolbwyntio ar yr hyn a wnaethom a pham, a'r wybodaeth lawn a rannwyd gyda'r ymchwiliad ynghylch pam y gwnaethom ni benderfyniadau yn ystod y cyfnod eithriadol hwnnw. Mae mis Awst 2020 bron i bedair blynedd yn ôl, ond mae'r dewisiadau y bu'n rhaid i ni eu gwneud a'r pwysau a oedd arnom ni yn dal i effeithio arnaf i'n rheolaidd. Rwyf i wedi bod, a byddaf yn parhau i fod, yn hollol onest a thryloyw gyda'r ymchwiliad am yr hyn a wnes i a pham a'r dewisiadau y gwnes i helpu i'w gwneud i geisio cadw ein gwlad yn ddiogel.

Ar y diwrnod hwn o bob diwrnod, 25 mlynedd ers yr etholiadau datganoledig cyntaf, rydym ni eisiau i bobl Cymru fod â ffydd mewn arweinwyr gwleidyddol. Yn anffodus, mae'r Senedd, ar bob mainc, dylwn ddweud, yn colli ffydd yng ngallu'r Prif Weinidog hwn i arwain heb bethau i dynnu'r sylw. Ar ôl saith wythnos diben ei arweinyddiaeth yw goroesi. Ond nid yw pobl yn derbyn y dull 'dim i'w weld yma' o ymdrin â'r rhodd enfawr. Dydyn ni dal ddim yn gwybod a fydd y Blaid Lafur yn cadw unrhyw arian dros ben o hynny. A nawr mae gennym ni'r negeseuon COVID a ddilëwyd ac ymgais i osgoi cais Rhyddid Gwybodaeth. 

Nawr, ar y pumed pen-blwydd ar hugain hwn, gadewch i mi ofyn hyn: a yw'r Prif Weinidog yn credu bod ei weithredoedd o ran y rhodd, o ran y negeseuon a ddilëwyd a phwy a ŵyr beth ddaw nesaf wrth i bobl barhau i gloddio, wedi gwella neu waethygu enw da'r Senedd hon, Llywodraeth Cymru a swyddogaeth y Prif Weinidog?

Rwy'n falch iawn o fod yn Brif Weinidog Cymru. Rwy'n falch iawn o fod yma yn y Senedd hon, wedi fy ethol yn uniongyrchol gan fy etholwyr i'w gwasanaethu nhw ac i wasanaethu fy ngwlad. Rwy'n falch iawn o'r dewisiadau anodd a wnaethom drwy'r pandemig i geisio cadw ein gwlad yn ddiogel. Dywedaf eto: rwyf i wedi darparu'r holl wybodaeth sydd ar gael i mi. Nid wyf i wedi dileu gwybodaeth drwy neges destun na WhatsApp i geisio osgoi craffu. Ac rwy'n gobeithio, pan fydd gan yr Aelod ddarlun llawnach o ddigwyddiadau, y bydd yn tynnu'n ôl y cyhuddiad atgas y mae wedi ei wneud. Nid yw'n fawr o glod i'r Aelod mewn gwirionedd.

O ran fy arweinyddiaeth o'r Llywodraeth, rwy'n canolbwyntio'n llwyr ar yr hyn yr ydym ni wedi ei wneud yn ystod y 25 mlynedd diwethaf, yr hyn y gallem ni, ac rwy'n credu y dylem ni ei wneud yn y blynyddoedd sydd o'n blaenau. Dyna pam mae'r Llywodraeth rwy'n ei harwain yn canolbwyntio ar y 1,000 diwrnod cyntaf ym mywyd plentyn; dyna pam y bydd pwyslais o'r newydd ar yr hyn y gallwn ni ei wneud i wella canlyniadau addysgol i'n plant a'n pobl ifanc; dyna pam rydym ni'n gweithio ar ffyniant gwyrdd i'r wlad, a ddylai arwain nid yn unig at gyflawni ein rhwymedigaethau hinsawdd, ond mewn gwirionedd sut rydym ni'n creu swyddi da i'w lleoli yma yng Nghymru yn y dyfodol, a'r heriau yr ydym ni'n mynd i'r afael â nhw: yr heriau yr ydym ni'n gwybod sydd gennym ni, er enghraifft, i wneud yn siŵr bod gennym ni'r gwasanaeth iechyd yr ydym ni'n ei haeddu â staff sy'n cael eu talu'n dda ac mewn gwaith; yr heriau sydd gennym ni o ran cael cynllun ffermio cynaliadwy sy'n bodloni ein rhwymedigaethau hinsawdd ac yn cynorthwyo ffermwyr i ddarparu bwydydd a diodydd cynaliadwy o ansawdd uchel. Dyna'r hyn y bydd fy Llywodraeth yn parhau i ganolbwyntio arno. Bydd yr Aelod yn gwneud ei ddewisiadau ei hun.

13:55
Diogelu Gwleidyddion

3. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn helpu i ddiogelu gwleidyddion yng Nghymru rhag ymosodiadau corfforol a llafar posibl? OQ61073

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Mae ymddygiad ymosodol yn fygythiad gwirioneddol i'n democratiaeth ac yn annerbyniol. Mae'n rhaid i ni dynnu sylw at bob ymddygiad annerbyniol a sicrhau dim goddefgarwch i fwlio ac aflonyddu ar bob ffurf. Rydym ni'n gweithio gyda phartneriaid i fynd i'r afael â cham-drin ac i annog mwy o bobl i'n gwleidyddiaeth, i adlewyrchu'r wlad yr ydym ni heddiw yn well.

Diolch, Prif Weinidog. Fel y byddwch chi'n gwybod, bu sawl enghraifft ddiweddar o wleidyddion yng Nghymru yn dioddef cam-drin llafar gan y cyhoedd, ag awch sy'n cynyddu'n barhaus. Fel y gwelsom ni i gyd ar y newyddion, ymosododd protestwyr ar y Gwir Anrhydeddus Syr Jacob Rees-Mogg wrth iddo fynd i ddigwyddiad myfyrwyr Prifysgol Caerdydd, a bu'n rhaid ei hebrwng i gerbyd diogelwch gan ddim llai nag wyth o warchodwyr diogelwch. Dioddefodd Natasha Asghar ei hunain fygythiadau tebyg pan aeth i ddigwyddiad arall ym Mhrifysgol Caerdydd, ac rwy'n siŵr ein bod ni i gyd wedi gweld y fideo o fyfyrwyr yn curo'r drws yn ystod ei haraith.

Er fy mod i wedi cyfeirio at ddwy enghraifft yn ymwneud â gwleidyddion Ceidwadol, dioddefir y cam-drin hwn ar draws y pleidiau ac mae'n effeithio ar bob un ohonom ni. Yn anffodus, gall arwain at ganlyniadau brawychus, fel yr ydym ni wedi ei weld gyda llofruddiaethau trasig Jo Cox a David Amess. Rwyf i wedi siarad yma yn y Siambr yn y gorffennol am sut mae angen i ni fod yn ofalus o'r iaith yr ydym ni'n ei defnyddio, ac er ein bod ni i gyd yn cytuno bod protestio cyfreithlon yn hawl sylfaenol, ni allwn ac ni ddylem fyth dderbyn aflonyddu a bygythiadau. Gyda hyn mewn golwg, ac o ystyried y digwyddiadau yr wyf i newydd eu crybwyll, pa gamau penodol y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod gan wleidyddion gefnogaeth a diogelwch digonol wrth fynychu digwyddiadau ac ymrwymiadau cyhoeddus? Diolch.

Felly, rwy'n credu bod y cwestiwn hwn yn croesi drosodd o'r hyn y mae'r Llywodraeth yn gyfrifol amdano, a hefyd heriau i'r Senedd a'r Comisiwn fel sefydliad, a'n perthynas, yn wir, â phartneriaid eraill o ran ein diogelwch—wrth gwrs, nid yw plismona wedi'i ddatganoli ar hyn o bryd. Fodd bynnag, mae'n werth myfyrio'n ôl ar y ddau achos y cyfeiriodd yr Aelod atyn nhw. Gwn fod Natasha Asghar wedi cael ysgytwad gan y ffordd y dewisodd rhai pobl ymddwyn pan aeth i Brifysgol Caerdydd. Rwy'n deall hynny. Rwyf i wedi bod mewn sefyllfaoedd fy hun lle mae'r sŵn a grëwyd gan bobl a rhai o'r pethau a ddywedir yn ei gwneud hi'n hynod anghyfforddus i chi. Yr her—[Torri ar draws.] Nid wyf i'n ceisio diystyru'r digwyddiad. Yr her, gyda'r sŵn a'r cam-drin sy'n dod gydag ef, yw ei fod yn effeithio ar yr hyn y gallwch chi ei wneud o ran cyflwyno eich safbwynt ar ddyfodol y wlad neu'r gymuned. Dywedodd Jacob Rees-Mogg a dweud y gwir nad oedd ganddo broblem gyda'r hyn a ddigwyddodd ym Mhrifysgol Caerdydd. Wrth gwrs, mae gennym ni aelodau yn y Llywodraeth yn fwy diweddar lle mae hyn wedi digwydd yma. Cafodd Julie James a Huw Irranca-Davies eu dal yn adeilad y Pierhead tra roedd protest weithredol, a allai fod—. Gallai niwed corfforol wedi digwydd pe bai'r ddau Weinidog wedi mynd allan ac wedi cael eu hwynebu gan y dorf. Mark Drakeford, wrth gwrs, mewn coleg addysg bellach—torrwyd clwydi a gwnaed rhywfaint o ddifrod yn flaenorol. Ceir pwynt am brotestio derbyniol a lle mae'n croesi drosodd.

Rwy'n credu y gallwn ni ac y dylem ni gael dadl gadarn ac anghytundeb rhwng pleidiau, am ddyfodol ein cymunedau a'n gwlad. Mae'n gwbl bosibl gwneud hynny heb groesi drosodd i ymddygiad camdriniol. Mae honno'n safon yr wyf i'n disgwyl i bobl yn fy mhlaid ei bodloni. Dyna hoffwn i ei weld yn y wlad ehangach yn y dadleuon yr ydym ni'n eu cael. Mae gen i ofn bod cyfryngau cymdeithasol yn ysgogi gwir annymunoldeb mewn bywyd go iawn o'r safbwynt hwn hefyd, ac mae hynny'n digwydd i wleidyddion ym mhob plaid. Mae'n waeth i fenywod, yn waeth fyth i fenywod du neu frown, ac yn waeth i bobl dduon hefyd. Rydym ni'n gwybod bod grwpiau lleiafrifol eraill yn cael eu targedu mewn ffordd sydd, yn fy marn i, wedi gwaethygu yn hytrach na gwella yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Felly, rwy'n credu bod gan sefydliadau cyfryngau cymdeithasol gyfrifoldeb. Mae gan sefydliadau cyfryngau prif ffrwd gyfrifoldeb yn y ffordd y maen nhw'n adrodd. Ac mae gan bob un ohonom ni gyfrifoldeb o ran sut yr ydym ni'n barod i ymddwyn a'r hyn yr ydym ni'n barod i'w hyrwyddo, a natur y ddadl sydd gennym ni. Rwy'n gobeithio y bydd yr Aelod yn gweld bod y ffordd yr wyf i'n ymddwyn fy hun yn gadarn, ond mae'n rhywbeth nad yw'n croesi drosodd i feysydd cam-drin nad wyf i'n credu sy'n rhan dderbyniol o wleidyddiaeth ddemocrataidd.

Mae Senedd Gweriniaeth Iwerddon, yr Oireachtas, wedi bod yn cynnal ymchwiliad i mewn i'r maes yma o ddiogelwch Aelodau etholedig a’r aflonyddu ar-lein ac yn y blaen, ac mae’r tasglu fu wrthi ar fin cyhoeddi eu hadroddiad, ac un o’r prif argymhellion fydd sefydlu uned monitro cyfryngau cymdeithasol yn bwrpasol, yn adnabod achosion unigol o aflonyddu annerbyniol a chyfeirio hynny at yr heddlu a hefyd at rwydweithiau cyfryngau cymdeithasol ac yn rhoi cefnogaeth a chyngor i’r Aelodau etholedig dan sylw, fydd ar gyfartaledd—fel rŷch chi'n dweud, Brif Weinidog—yn fwy tebyg o fod yn fenywod, yn aelodau o leiafrifoedd ethnig, pobl LGBTQ+ ac yn y blaen. Oni ddylem ni yng Nghymru efelychu esiampl Iwerddon yn hynny o beth?

14:00

Bydd gen i ddiddordeb mawr yng ngwaith y grŵp mae'r Aelod yn adrodd amdano—yr adroddiad ac unrhyw argymhellion y maen nhw'n eu darparu. Mae'n werth nodi ein bod ni'n gwneud rhywfaint o waith sy'n edrych ar fynd i'r afael â cham-drin mewn gwleidyddiaeth, yn enwedig yn yr hyn yr ydym ni'n ei wneud gyda llywodraeth leol. Fel Aelodau rhanbarthol neu etholaethol, mae gennym ni gysylltiad uniongyrchol â nifer o'n cymunedau. Mae gan gynghorwyr lleol o unrhyw a phob plaid lwybr mwy uniongyrchol fyth, lle mae eu hetholwyr bron bob amser yn byw o fewn pellter eithaf byr i le maen nhw ac y maen nhw'n weladwy, ac rwy'n poeni bod rhai pobl yn cael eu gyrru allan o wleidyddiaeth leol oherwydd cynnydd mewn cam-drin. Mae'r gwaith a gychwynnodd Rebecca Evans yn cael ei barhau gan Julie James fel Ysgrifennydd y Cabinet dros Dai, Llywodraeth Leol a Chynllunio. Bydd yn cyfarfod â Sefydliad Jo Cox i archwilio lle ceir mwy y gallwn ni ei wneud gyda'n gilydd, oherwydd rwy'n pryderu'n fawr am y gwaith arolygu a wnaed yn y maes hwn. 

Felly, rwy'n awyddus nad oes syniad bod monopoli ar syniadau da i ymdrin â her cymdeithas gyfan. Byddwn i gyd yn well ein byd os gall ein gwleidyddiaeth fod yn fwy cwrtais yn y ffordd yr ydym ni'n anghytuno â'n gilydd. Mae'n rhan bwysig o ddadl ddemocrataidd ein bod ni'n gallu anghytuno heb fod yn annymunol, ac rwy'n credu bod hynny wedi cael ei golli'n raddol, a fy mhryder i yw na fydd pobl dda, barchus yn cymryd cam ymlaen i fod eisiau cynrychioli eu cymuned gan y byddan nhw'n gweld y pris y mae pobl eraill wedi ei dalu, a bydd hynny'n ein gadael ni i gyd yn dlotach.

Ynni Gwyrdd

4. A wnaiff y Prif Weinidog roi diweddariad am ymrwymiad Llywodraeth Cymru i gynhyrchu ynni gwyrdd? OQ61066

Gwnaf. Mae gennym ni ymrwymiad i fodloni'r hyn sy'n cyfateb i 100 y cant o'n defnydd blynyddol o drydan o ffynonellau adnewyddadwy erbyn 2035. Rydym ni'n gweithio gyda rhanddeiliaid ar symleiddio cydsynio, arwain ar gynlluniau ynni a'r grid, a gweithredu i sicrhau bod ein heconomi a'n cymunedau yn elwa ar y cyfleoedd hyn.

Diolch, Prif Weinidog. Roedd penderfyniad Llywodraeth y DU i wrthod terfynell ynni gwyrdd newydd porthladd Aberdaugleddau yn Noc Penfro fis diwethaf yn siom enfawr. Mae porthladd Aberdaugleddau yn rhan hanfodol o seilwaith y DU, gan ddod ag 20 y cant o ynni'r DU i mewn, ac roedd buddsoddi yn y prosiect gwynt arnofiol ar y môr ym mhorthladd Aberdaugleddau yn gyfle gwych i ddod â swyddi a manteision cymdeithasol i orllewin Cymru a thu hwnt. Rhoddodd Llywodraeth Cymru £1 filiwn ar gael i gefnogi sector newydd gwynt arnofiol ar y môr pan gyflwynodd y porthladd ei gais am gyfran o'r gronfa'r DU gwerth £160 miliwn. Prif Weinidog, a yw Llywodraeth Cymru yn dal i fod wedi ymrwymo i fuddsoddi yn y dechnoleg hon, er gwaethaf anallu'r Llywodraeth Dorïaidd yn San Steffan i gefnogi prosiect mor wych?

Wel, cefais fy synnu'n fawr—yn ogystal â'm siomi i'r pwynt o fod yn ddig—gan y ffaith na chafodd porthladd Aberdaugleddau gefnogaeth gan gronfa buddsoddi mewn porthladdoedd y cynllun buddsoddi mewn gweithgynhyrchu gwynt arnofiol ar y môr, a'r her yn hyn yw, os na allwch chi ddarparu rhywfaint o'r buddsoddiad hwnnw mewn porthladdoedd, ni fyddwch chi'n gweld y cyfleoedd datblygu economaidd sy'n dod ochr yn ochr ag ef. Mae'n bosibl darparu cenhedlaeth newydd o lwyfannau arnofiol ar y môr heb weld y rheini'n cael eu hadeiladu a'u darparu yma yng Nghymru. Efallai fod hynny yn newyddion gwych i borthladdoedd yn Ffrainc ac yn yr Iseldiroedd; newyddion ofnadwy i economi Cymru ac economi'r DU. Mae hefyd yn dychwelyd at y sgyrsiau y mae Ysgrifennydd yr economi ac ynni yn eu cael ynghylch dyfodol cynhyrchu dur hefyd, oherwydd ar hyn o bryd byddech chi'n disgwyl y bydd marchnad fawr ar gyfer dur wrth gynhyrchu a manteisio ar y cyfle hwnnw. Dyna pam rydym ni eisiau gweld proffil buddsoddi cydgysylltiedig, yn buddsoddi yn nyfodol dur fel ased sofran, yn buddsoddi yn y cyfleoedd datblygu economaidd o amgylch ein porthladdoedd. Dyna pam rwy'n falch bod gan Lywodraeth Lafur newydd yn y DU addewid eglur eisoes o ran buddsoddiad gwerth £1.6 biliwn mewn porthladdoedd. Mae hynny 10 gwaith yn fwy na chronfa Llywodraeth y DU. Rwy'n gobeithio y bydd pobl o bob plaid yn parhau i wneud y ddadl dros fuddsoddi yn ein porthladdoedd a'r hyn y gall hynny ei wneud i ddatgloi manteision economaidd y newid i'r ffordd yr ydym ni'n cynhyrchu pŵer sy'n anochel. Byddwn naill ai'n ennill y ras honno ac yn ennill y swyddi, y swyddi da ar sail hirdymor, sy'n dod gyda hi, neu bydd rhannau eraill o'r byd yn elwa ar ein methiant i weithredu ar draws y DU.

14:05

Nid wyf i'n rhannu pesimistiaeth Aelod Llafur eich meinciau cefn, Prif Weinidog, a gwelsom hyn yr wythnos diwethaf pan ymwelais ag ymgynghoriad RWE ar eu prosiect hydrogen gwyrdd newydd, y maen nhw'n bwriadu ei adeiladu ar eu tir ym Mhenfro. Nawr, fel y mae'r enw'n ei awgrymu, maen nhw'n bwriadu cynhyrchu hydrogen gan ddefnyddio ynni adnewyddadwy o'r grid, cyfle gwych nid yn unig i ddatgarboneiddio diwydiant cyfagos, ond hefyd i ddod â swyddi o ansawdd da i'r porthladd yn sir Benfro hefyd. Rwyf i wedi dweud ers tro bod angen edrych ar ardal clwstwr diwydiannol de Cymru nid yn unig fel clwstwr diwydiannol, ond fel ardal ar gyfer twf economaidd a sgiliau ac addysgol hefyd. Felly, pa ystyriaeth bellach ydych chi a'ch Llywodraeth wedi ei rhoi i ddatblygu dadansoddiad sgiliau ehangach o'r sgiliau sydd eu hangen yn y dyfodol, nid yn unig yn sir Benfro, ond ar hyd ardal clwstwr diwydiannol gyfan de Cymru hefyd? Diolch, Llywydd.

Wel, fe wnaf i ddechrau gyda rhai o'r pwyntiau o gytundeb. Rydym ni'n gweld cyfle gwirioneddol i gynhyrchu ynni adnewyddadwy a'r cyfleoedd economaidd a ddaw yn sgil hynny. Mae hydrogen gwyrdd yn rhan o hynny, ac rydym ni'n falch o'r gwaith sydd wedi cael ei wneud gan amrywiaeth o randdeiliaid, gan gynnwys Llywodraeth Cymru, gydag RWE ac eraill, i wireddu hynny. Roedd yn rhan o'r sgyrsiau a gefais fel Gweinidog yr economi pan ymwelais â'r Almaen. Mae'n rhan allweddol o'r hyn yr ydym ni'n bwriadu ei wneud trwy ddod â'r economi ac ynni ynghyd yn fwriadol yn y portffolio a arweinir gan yr Ysgrifennydd Cabinet, Jeremy Miles. Mae hwn yn gyfle mawr i Gymru, ac yn un yr wyf i'n benderfynol y byddwn ni'n manteisio arno.

Yr her, fodd bynnag, yw er y dylem ni, wrth gwrs, fuddsoddi yn sgiliau'r dyfodol, mae angen rhywfaint o sicrwydd arnom ni ynglŷn â hynny, o ran y cynllun ar gyfer yr hyn a all ddigwydd, ac, yn wir, y cynllun ar gyfer yr hyn a fydd yn digwydd gyda chymhwysedd sgiliau, a pheidio â chael cystadleuaeth ymosodol ar bwy sydd mewn gwirionedd yn deall natur y sgiliau sydd eu hangen, ac yna'r cyfrifoldebau sydd wedi'u datganoli'n amlwg ers chwarter canrif ddim yn cael eu goddiweddyd gan Lywodraeth y DU sy'n elyniaethus i'r hyn yr ydym ni eisiau ei wneud, a'r arian sy'n dod ochr yn ochr â'r pwerau hynny. Ond sicrwydd y buddsoddiad yw pam mae cwestiwn Joyce Watson mor bwysig, ac rwy'n synnu nad yw'r Aelod wedi mynegi rhywfaint o siom am fethiant porthladd Aberdaugleddau i sicrhau buddsoddiad. Mae'n eithriad mawr o'r hyn y bu gan yr Aelod i'w ddweud. Gallai a dylai porthladd Aberdaugleddau fod wedi cael buddsoddiad. A dweud y gwir, mae'r cyfle porthladd rhydd sy'n bodoli o amgylch y môr Celtaidd yn cynnwys dau borthladd: porthladd Aberdaugleddau ac, yn wir, Port Talbot ei hun. Mae peidio â buddsoddi yn y ddau borthladd hynny yn gamgymeriad strategol difrifol, ac, os yw'r Aelod yn anghytuno â mi, dylai gael sgwrs arall gyda rhanddeiliaid yn y maes hwn, fel y gwnes i yn ddiweddar yng Ngholeg Sir Benfro mewn cyfarfod bord gron a gefais, lle roedd siom amlwg ynghylch y methiant i gydnabod yr ased strategol y mae porthladd Aberdaugleddau yn ei gynrychioli a'r cyfle ar gyfer dyfodol ein heconomi. Rwy'n gobeithio y bydd hyd yn oed y Llywodraeth hon yn ailystyried ei safbwynt a pheidio ag aros i Lywodraeth arall sy'n dod i mewn unioni'r hyn y maen nhw wedi ei wneud o'i le. Rwy'n gobeithio y bydd Aelodau ar draws y Siambr yn cefnogi achos porthladd Aberdaugleddau ac yn dadlau'r achos hwnnw i'r Llywodraeth bresennol i unioni'r camgymeriad y maen nhw wedi ei wneud trwy fethu â buddsoddi yn y porthladd hwn.

Ceiswyr Lloches a Ffoaduriaid

5. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith bosibl Deddf Diogelwch Rwanda (Lloches a Mewnfudo) 2024 ar geiswyr lloches a ffoaduriaid yng Nghymru? OQ61062

Diolch am y cwestiwn. Er nad yw polisi mudo wedi'i ddatganoli, bydd Deddf Diogelwch Rwanda yn cael effaith niweidiol ar bobl sy'n ceisio noddfa yma yng Nghymru. Mae'r Ddeddf yn tanseilio ein polisi cenedl noddfa, bydd yn ysgogi gweithio anghyfreithlon a chamfanteisio, gan arwain heb amheuaeth at fwy o gaethwasiaeth fodern, ac yn atal sgiliau y mae mawr eu hangen rhag cyrraedd ein heconomi.

Diolch am yr ymateb.

'Desperate.' Mae'n air Saesneg sy'n berthnasol, mae gen i ofn, i'r Llywodraeth Geidwadol, oer, dideimlad, amcanus. Maen nhw mewn angen taer i ddod o hyd i bleidleisiau i sicrhau eu bod nhw'n apelio i bobl drwy atal y cychod bach, ac eto mae'r bobl yn y cychod bach hynny yn wirioneddol anobeithiol. Maen nhw'n bobl anobeithiol iawn, y dylem ni fod yn eu diogelu. Nhw yw ein pobl fwyaf agored i niwed; mae llawer o'r rheini yn blant. Ac rydym ni'n clywed straeon trist eisoes am bobl yma yng Nghymru yn cael eu codi a'u rhoi yn y ddalfa. Ac mae pobl eraill yn ofni; rydym ni wedi clywed, yn anffodus, sôn am hunanladdiad, nad yw pobl eisiau wynebu hynny. Mae plant, hyd yn oed, yn cael eu hystyried ar gyfer y symudiad hwn i Rwanda. Mae'n gwbl annerbyniol ac rwy'n siŵr—. Mae'n rhaid i mi ddweud y byddwn i'n gobeithio na fyddai hyd yn oed fy nghyd-Aelodau draw ar feinciau'r Ceidwadwyr eisiau i hyn ddigwydd i'n ffoaduriaid a'n ceiswyr lloches mwyaf agored i niwed yma yng Nghymru. Felly, hoffwn ofyn i chi, Prif Weinidog, beth—[Torri ar draws.] Hoffwn ofyn i chi, Prif Weinidog, pa sgyrsiau ydych chi wedi eu cael gyda Llywodraeth y DU i ddangos y dull tosturiol a gofalgar—[Torri ar draws.]—i ddangos yr agwedd dosturiol a gofalgar honno tuag at ein pobl fwyaf agored i niwed gan ddefnyddio'r Ddeddf benodol hon a herio Llywodraeth y DU. Diolch yn fawr iawn.

14:10

Diolch am y cwestiwn a'r ffordd ddigynnwrf y'i gofynnwyd, er gwaethaf rhywfaint o'r heclo annifyr, yn fy marn i, o rannau eraill o'r Siambr. O ran cynllun Rwanda, nid yw'n rhywbeth y mae hyd yn oed asesiad Llywodraeth y DU ei hun yn dweud y bydd yn gweithio i ddatrys y broblem. Bydd yn costio llawer o arian; Bydd yn darparu pwynt cyhoeddus iawn o ymraniad ac anghytuno. Rydym ni'n dychwelyd at rai o'r pwyntiau y cyfeiriodd Joel James atyn nhw yn ei gwestiwn ynglŷn â sut yr ydym ni'n tynnu rhywfaint o'r gwres allan o'n gwleidyddiaeth. Rwy'n credu bod hwn yn gynllun sydd â'r bwriad o greu mwy o raniadau, mae gen i ofn. Nid yw canolfannau cadw yn bodoli yng Nghymru. Fodd bynnag, rydym ni'n ymwybodol bod symudiadau yn digwydd. Mae'r her yn hynny o beth yn mynd i ddau bwynt, rwy'n credu. Y cyntaf yw a ydych chi'n cytuno bod hwn yn gynllun trugarog, i anfon pobl i Rwanda, os gwnaiff yr awyrennau fyth adael, rhan o'r byd nad ydyn nhw erioed wedi bod iddo, gyda'r holl heriau y ceir dealltwriaeth dda ohonyn nhw am Lywodraeth Rwanda a'i gwlad. Yr ail, fodd bynnag, yw a yw hwn yn mynd i fod yn ddull effeithiol, oherwydd, os ydych chi'n gwybod y gallai eich cyfarfod rheolaidd mewn cyfleuster Swyddfa Gartref olygu na fyddwch chi'n gadael yr adeilad hwnnw ac y byddwch chi'n cael eich cludo i ganolfan gadw, bydd pobl a fydd yn gwneud y dewis i guddio—mae'r bobl hynny eisoes yn agored i niwed ac yn llawer mwy tebygol o ddioddef camfanteisio.

Rwy'n credu mai dull trugarog sy'n edrych ar le mae llwybrau diogel, sy'n edrych ar sut rydym ni'n cyflawni ein rhwymedigaethau ac nad yw'n tanseilio'r dull yr ydym ni wedi ei fabwysiadu i fod eisiau bod yn genedl noddfa yw'r dull cywir. Rwy'n obeithiol y bydd darpar Lywodraeth y DU yn diddymu Deddf Rwanda, gan fy mod i'n credu ei bod yn eithriadol o ddrud ac yn anymarferol, a byddwn yn glynu wrth y gwerthoedd sydd gennym ni yma wrth geisio cynorthwyo pobl ac eisiau cael system fewnfudo a lloches effeithiol yma yng Nghymru a'r DU ehangach.

Prif Weinidog, mae cynllun Rwanda Llywodraeth y DU yn bwriadu atal mudo anghyfreithlon, gan roi atalfa ar waith i atal pobl rhag dod i mewn i'r Deyrnas Unedig yn anghyfreithlon ac amddiffyn y bobl fwyaf agored i niwed sy'n ffoi rhag erledigaeth gan gangiau troseddol ffiaidd. Mae Llywodraeth Cymru wedi cefnogi plant ar eu pen eu hunain sy'n ceisio lloches trwy ddyrannu £2.57 miliwn ar gyfer 67 o blant drwy'r cynllun treialu incwm sylfaenol cyffredinol i bobl sy'n gadael gofal. Yng ngoleuni hyn, Prif Weinidog, a allech chi os gwelwch yn dda—[Torri ar draws.]

Rwy'n credu y dylech chi wrando ar eich Prif Weinidog ynghylch parchu pobl.

Yng ngoleuni hyn, a allech chi ymhelaethu os gwelwch yn dda ar y mesurau penodol y mae Llywodraeth Cymru wedi eu rhoi ar waith i ddiogelu'r plant hynny rhag pob math o gamfanteisio, gan gynnwys y rhai gan gangiau troseddol? Oherwydd yr hyn y gallem ni ei weld o'r cynllun hwn yw ffordd i'r gangiau troseddol hynny gael gafael ar arian a chamfanteisio ar y bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas. Nid yw hynny'n rhywbeth yr wyf i eisiau ei weld; nid yw'n rhywbeth y mae fy ngrŵp eisiau ei weld. Ond mae angen i Lywodraeth Cymru gymryd y mater hwn o ddifrif, oherwydd mae hyn yn rhywbeth a allai wir ddigwydd i blant agored i niwed.

Mae'r Aelod yn gwneud cysylltiad rhwng ymfudwyr anghyfreithlon a chynllun Rwanda a'r cynllun treialu i bobl sy'n gadael gofal ar incwm sylfaenol cyffredinol, ac rwy'n credu bod yr ymgais i wneud hynny yn wirioneddol warthus—yn wirioneddol warthus. Nid wyf i'n credu y bydd cynllun Rwanda yn effeithiol. Mae hyd yn oed y Swyddfa Gartref yn cydnabod mai dim ond tua 1 y cant o'r bobl sy'n ceisio lloches yn y DU y gallan nhw eu symud trwy gynllun Rwanda. Mae hwnnw'n fater cwbl ar wahân, fodd bynnag, i'r cynllun treialu incwm sylfaenol cyffredinol ar gyfer pobl sy'n gadael gofal. Plant sy'n ceisio lloches yw'r rhain, rhai o'r bobl fwyaf agored i niwed yn ein gwlad gyfan. Mae'r cynllun treialu incwm sylfaenol cyffredinol yn ymwneud â sut y gallwch chi gefnogi pobl yn well i wneud dewisiadau, i wneud yn siŵr nad ydyn nhw'n cael eu gadael yn agored i niwed, i wneud yn siŵr nad ydyn nhw'n cael eu pardduo gan leisiau yn ein gwleidyddiaeth nad oes ganddyn nhw ddiddordeb yn y ffeithiau.

A dweud y gwir, mae'r ffaith bod niferoedd sylweddol wedi manteisio ar y cynllun—. Roedd sesiwn graffu'r Prif Weinidog ddefnyddiol ac adeiladol iawn, rwy'n credu, ar bobl sy'n gadael gofal a'r hyn yr ydym ni'n ei wneud, a'r her genedlaethol sydd gennym ni o hyd i wneud yn siŵr bod gan bobl sy'n gadael ein system ofal well dyfodol o ganlyniad iddi. Nid ydym ni'n gwneud digon eto i ddarparu'r dyfodol hwnnw y mae'r plant a'r bobl ifanc hynny yn ei haeddu. Dyna pam rydym ni wedi ymrwymo i raglen ddiwygio a dyna pam mae'r cynllun treialu pobl sy'n gadael gofal yn rhan ohoni. Rwy'n falch iawn ein bod ni, fel Llywodraeth, wedi dewis gwneud hynny.

Mae hyn yn ymwneud â gwella canlyniadau i'n plant mwyaf agored i niwed, a byddwn yn gofyn i James Evans, yr wyf i'n credu mewn gwirionedd sydd eisiau gweld canlyniadau gwell i bobl agored i niwed sy'n gadael gofal yn ein cymdeithas, i feddwl eto am y cysylltiad a wnaeth ac i fyfyrio ar hynny, a meddwl, pan fydd yn cyfarfod pobl sy'n gadael gofal nesaf, pan fydd yn siarad am y cynllun treialu incwm sylfaenol nesaf, pa un a yw'n barod i edrych ar y rhan well o bwy ydyw ac y mae eisiau ei fod, ac i beidio â gwneud cysylltiad mor warthus eto, ac i feddwl am sut rydym ni'n cynorthwyo'n well y bobl sy'n rhan o'n gwlad i fod yn rhan lwyddiannus o'n dyfodol.

14:15

Hoffwn ddiolch i Jane Dodds am godi'r cwestiwn pwysig yma. Y gwir amdani yw bod dyhead Cymru i fod yn genedl noddfa yn cael ei danseilio'n llwyr gan y ffaith nad oes gennym y grym i'w wireddu'n llawn. Mae Cymru nawr yn rhan o weithredu cynllun sy'n torri cyfraith ryngwladol ac yn tanseilio hawliau dynol. Mae Cyngor Ffoaduriaid Cymru yn dweud y bydd y cynllun yn arwain at risg uwch o drawma ac ecsploetio pobl sy'n ceisio noddfa.

Mi oeddwn i'n falch o'ch clywed chi'n dweud y byddai Llywodraeth Lafur yn y dyfodol yn San Steffan yn diddymu'r Ddeddf, ond pa sgyrsiau sy'n digwydd rhwng eich Llywodraeth chi a'r Llywodraeth arfaethedig yna ar allu Cymru i estyn croeso i'n brodyr a'n chwiorydd ni, pan fo nhw'n sôn am greu returns and enforcement unit o 1,000 o swyddogion? Dyna sy'n mynd i fod yn ganolog i'w cynlluniau nhw. Ac yn ôl yr hyn a glywais i yn Nhŷ'r Cyffredin yr wythnos diwethaf, byddan nhw'n sicrhau mwy o hediadau yn hedfan i wledydd eraill.

Brif Weinidog, ai, fel y dywedodd yr Aelod Seneddol Llafur dros Aberafan yn San Steffan, ar sail diffyg fforddiadwyedd a diffyg ymarferoldeb yn unig y mae Llafur yn gwrthwynebu cynllun Rwanda, neu ydych chi'n credu bod angen creu llwybrau diogel a chyfreithlon i Gymru, a chroeso a chefnogaeth yma i bawb sy'n ceisio noddfa?

Gyda pharch, dydw i ddim yn cytuno â disgrifiad yr Aelod o'r hyn y mae'r Aelod Seneddol dros Aberafan wedi'i ddweud, a'n safbwynt ni o ran nodi bod y cynllun yn ddrud iawn ac yn anymarferol. Byddwch chi hefyd yn ymwybodol ei fod wedi bod â llawer i'w ddweud am chwalu model economaidd smyglwyr pobl—sut y gallwn ni wneud hynny ac, yn wir, sut y gallwn ni gael llwybrau diogel a chyfreithlon. Oherwydd mae Asiantaeth Ffoaduriaid y Cenhedloedd Unedig—nid Llywodraeth Cymru, ond Asiantaeth Ffoaduriaid y Cenhedloedd Unedig—wedi disgrifio dull presennol Llywodraeth y DU fel un sy'n gyfystyr â gwaharddiad effeithiol ar loches. Nid dyna lle y dylen ni fod, fel cenedl wâr. Rwy'n hyderus y gallwn ni wneud yr hyn y mae angen i ni ei wneud i gael system loches effeithiol a fydd yn cynnwys asesu a oes rhesymau da dros hawliadau lloches pobl, ac os nad oes, yna mae'n rhaid bod gennych chi'r gallu i ddychwelyd pobl i wahanol wledydd.

Fodd bynnag, mae'n rhaid i chi hefyd fod yn dosturiol ac yn barchus o fewn hynny. Rwy'n hyderus y bydd Llywodraeth newydd ar lefel y DU yn diddymu'r ddeddfwriaeth bresennol yr wyf i'n ei hystyried yn ffiaidd ar lefel bersonol, ond sydd hefyd yn anymarferol ac na fydd yn cyflawni yn erbyn yr honiadau sy'n cael eu gwneud ar ei chyfer. Rwyf eisiau dull polisi rhesymegol a chall ar hyn, ac rwy'n credu mai dyna fyddwn ni'n ei gael ar ôl etholiad cyffredinol nesaf y DU.

Adfywio Canol Trefi

6. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r gwaith o adfywio canol trefi yn etholaeth Caerffili? OQ61047

Diolch am y cwestiwn. Ers mis Ionawr 2020, mae Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi £36 miliwn o gyllid Trawsnewid Trefi mewn prosiectau i gefnogi adfywio canol tref Caerffili. Mae'r buddsoddiad hwn wedi cael ei ysgogi gan y gwaith o ddatblygu cynllun creu lleoedd gweledigaeth Caerffili 2035, a ariannwyd gan Lywodraeth Cymru.

14:20

Mae'n dda iawn gweld bod y Prif Weinidog yn gwybod y diweddaraf am yr hyn sy'n digwydd yng Nghaerffili. Rydyn ni wedi gweld arweinyddiaeth y dirprwy arweinydd, y Cynghorydd James Pritchard, yn arbennig, ac rydyn ni wedi gweld digwyddiadau ar draws bwrdeistref Caerffili. Cafodd Bargod ddigwyddiad hynod lwyddiannus y llynedd, ac yn wir, roedd yn ymddangos bod pobl o bob rhan o'r de-ddwyrain yn dod i'w weld. Mae gan ganol ein trefi lawer i'w gynnig o hyd. Mae gennym ni hefyd farchnad Ffos Caerffili, sydd wedi cael ei hagor yn dilyn, rwy'n credu, £2.69 miliwn o gefnogaeth gan Lywodraeth Cymru. Yn rhyfedd iawn, cafodd ei bychanu gan gynghorwyr Plaid Cymru; wn i ddim pam. Gobeithio y byddan nhw'n newid eu meddwl nawr eu bod nhw wedi gweld ei bod yn llwyddiant mor ysgubol. Mae'n amlwg mai'r bartneriaeth hon rhwng Llywodraeth Cymru, llywodraeth leol a busnesau yw'r ffordd ymlaen i ddatblygu'r economi sylfaenol a chysylltiadau trafnidiaeth. A wnaiff ymrwymo y bydd y dull gweithredu sydd wedi digwydd yng Nghaerffili yn digwydd mewn trefi eraill yn fy etholaeth i a ledled Cymru?

Mae'n enghraifft dda iawn, Ffos Caerffili, o'r hyn yr ydyn ni eisiau gwneud mwy ohono; i feddwl am sut y bydd ein gallu ni i adfywio canol trefi yn denu pobl i mewn iddyn nhw mewn ffordd sy'n gynaliadwy ac mae pobl wir yn ei gwerthfawrogi hefyd. Felly, mae'r gwaith yn nhref Caerffili ei hun yn rhan o'r dull yr wyf i eisiau ei gymryd, nid yn unig mewn trefi eraill yn ei etholaeth, ond ar sail llawer ehangach. Rwy'n gweld yr Aelod dros Flaenau Gwent wrth ei ymyl a all fod eisiau i ddull tebyg gael ei gymryd yn ei etholaeth ef. Rwy'n credu ei bod yn bwysig edrych ar yr hyn sydd wedi gweithio a pham, ac mae'n ymwneud â'r bartneriaeth rhwng awdurdodau lleol a'r Llywodraeth o ran deall eu rôl wrth nodi gweledigaeth strategol a sut y gallwn ni eu cefnogi nhw. Bydd dull mwy rhesymegol o ran ffynonellau ariannu yn ein helpu ni i wneud hynny, ac rwy'n gobeithio y bydd pobl yn gweld bod llawer o bethau da i'ch denu chi i sir Caerffili a'r dref ei hun. Rwyf hefyd yn falch, o ran hynny, o'r buddsoddiad yr ydyn ni'n ei wneud yn y castell hefyd—magned mawr i dynnu pobl i mewn i'r dref. Er, wrth gwrs, mae rhai pobl yn gadael Caerffili, ond dydyn nhw byth yn anghofio o ble maen nhw wedi dod yn wreiddiol. Mae'n wych gweld rhai o fy etholwyr i yn yr oriel heddiw hefyd.

Perfformiad Trafnidiaeth Cymru

7. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am berfformiad Trafnidiaeth Cymru? OQ61077

Gwnaf. Mae perfformiad Trafnidiaeth Cymru wedi gwella'n ddramatig yn ystod y misoedd diwethaf. Mae ein buddsoddiad o £800 miliwn mewn trenau newydd ledled Cymru yn golygu bod ein gwasanaethau'n fwy dibynadwy, ac mae canlyniadau perfformiad Trafnidiaeth Cymru wedi bod yn well na phob gweithredwr rheilffordd arall yng Nghymru yn ystod 2024—ffaith yr wyf yn siŵr y bydd yr Aelod eisiau ei chroesawu.

Diolch yn fawr iawn, Prif Weinidog. Mae'n rhaid i mi ddweud bod yna ystumio gwych yn y fan honno, os clywais i hynny erioed. Yn amlwg, dydy eich sylwadau ddim yn cyd-fynd â barn ddamniol y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Seilwaith. Nid fy ngeiriau i yw'r rhai sy'n mynd i ddod allan o fy ngheg, rhai'r pwyllgor ydyn nhw. Mae ei adroddiad ar wasanaethau rheilffyrdd a pherfformiad Trafnidiaeth Cymru wir yn creu darlun gwahanol iawn, iawn. Mae perfformiad Trafnidiaeth Cymru wedi'i nodweddu gan gyfraddau canslo gwasanaethau uchel a sgoriau boddhad isel gan deithwyr. Dydy paentio'r darlun am fis ddim yn ddigon da, Prif Weinidog. Nid fy ngeiriau i yw'r rhain, unwaith eto barn y pwyllgor ydyw. Daeth y pwyllgor i'r un casgliad â llawer ar draws y wlad hefyd, sef nad yw perfformiad Trafnidiaeth Cymru yn ddigon da. Mae llawer yn yr adroddiad i gnoi cil arno, ond fe dynnodd sylw hefyd at achosion o etholwyr yn cael eu gadael ar blatfformau gwag, weithiau hyd yn oed yng nghanol y nos, ac wedi'u gadael i ddod o hyd i'w ffordd eu hunain adref. Nid yw'n syndod bod yr adroddiad hefyd yn nodi darpariaeth reilffordd annigonol pan fydd digwyddiadau mawr yn cael eu cynnal.

Yng ngoleuni'r hyn yr wyf i newydd ei ddweud, Prif Weinidog, a ydych chi'n cytuno â mi, fel y mae pethau'n sefyll, nad yw preswylwyr yn cael y gwasanaeth rheilffordd y maen nhw'n ei haeddu? A pha gamau y bydd eich Llywodraeth yn eu cymryd nawr i sicrhau bod gwelliannau'n cael eu gwneud, a'u gwneud yn ddiffuant? Diolch.

Rwy'n cytuno bod yna ormod o lawer o deithwyr ar wasanaethau rheilffordd yng Nghymru nad ydyn nhw'n cael y gwasanaeth y maen nhw'n ei haeddu. Nid yw pobl sy'n cael trafferth ar wasanaethau Great Western Railway yn cael y gwasanaeth y maen nhw'n ei haeddu—cyfran llawer uwch o drenau yn cael eu canslo ac, yn wir, yn rhedeg yn hwyr na gwasanaethau Trafnidiaeth Cymru. Nid yw teithwyr Avanti West Coast yn cael y gwasanaeth y maen nhw'n ei haeddu—cyfran llawer, llawer uwch o drenau yn cael eu canslo ac yn rhedeg yn hwyr o gymharu â Trafnidiaeth Cymru.

Rwy'n falch o'r daith tuag at wella sy'n cael ei chadarnhau yn y ffigurau ar gyfer mis Mawrth ac, yn wir, ar gyfer mis Ebrill, sy'n dangos bod Trafnidiaeth Cymru yn mynd i'r cyfeiriad cywir o ran gwella gwasanaethau yng Nghymru, gyda bron i 84 y cant o drenau yn cyrraedd o fewn tair munud i'r amser a drefnwyd. Byddai'n dda gennyf pe byddai'r Aelod yn cael yr wybodaeth ddiweddaraf am yr hyn sy'n digwydd a pheidio â chwilio am adroddiadau sy'n disgrifio'r gorffennol, yr ydyn ni'n cydnabod yr oedd angen ei wella, mewn cyferbyniad uniongyrchol â'r masnachfreintiau hynny y mae Llywodraeth y DU yn gyfrifol amdanynt. Mae'n mater o ffaith, nid barn, mai Trafnidiaeth Cymru yw'r fasnachfraint sy'n perfformio orau yma yng Nghymru, ac rwy'n falch o ddweud hynny.

14:25
Perfformiad Avanti West Coast

8. Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gydag Avanti West Coast ynghylch eu perfformiad yn y gogledd? OQ61045

Mae gwasanaethau Avanti West Coast yn darparu cysylltiadau hanfodol ar draws y gogledd i ogledd-orllewin Lloegr, canolbarth Lloegr a Llundain. Rwy'n bryderus iawn am eu dibynadwyedd gwael. Mae swyddogion Llywodraeth Cymru yn cyfarfod ag Avanti yn rheolaidd, ac mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Ogledd Cymru a Thrafnidiaeth wedi gofyn am gyfarfod brys gyda'i reolwr gyfarwyddwr.

Rwy'n ddiolchgar i'r Prif Weinidog am ei ateb. Mae perfformiad gwael trenau Avanti yn y gogledd yn peri pryder mawr, fel y mae'r Prif Weinidog yn ei ddweud. Ym mis Mawrth eleni, cafodd 21 y cant o wasanaethau eu canslo. Rydw i, yr Aelod Seneddol lleol Mark Tami, a defnyddwyr trenau yn y gogledd wedi cael llond bol ar weithredwr sy'n ymddangos fel pe na bai'n gallu datrys pethau. Prif Weinidog, a wnewch chi ddefnyddio eich swydd, yn ogystal â swydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Ogledd Cymru a Thrafnidiaeth, i bwysleisio i Avanti pa mor annerbyniol yw'r sefyllfa hon i drigolion yn y gogledd? Ac a ydych chi'n cytuno bod esiampl Avanti yn tanlinellu ymhellach bwyntiau Llafur y DU bod angen newid ar lefel y DU? Diolch.

Ydw, rwy'n hapus i nodi y byddaf, wrth gwrs, yn cefnogi Ysgrifennydd y Cabinet dros Ogledd Cymru a Thrafnidiaeth yn llawn wrth edrych i weld gwelliant brys ym mherfformiad Avanti West Coast. Mae mwy nag un o bob pump o'i wasanaethau yn cael eu canslo. I'r gwrthwyneb, dim ond 2.4 y cant o wasanaethau Trafnidiaeth Cymru a gafodd eu canslo yn yr un cyfnod.

Nawr, mae hynny'n ffaith nad oes modd ei hanwybyddu, a bydd yr Aelod a'i etholwyr, rwy'n ofni, yn ddarostyngedig i'r perfformiad gwael iawn hwnnw gan Avanti West Coast. Mae'n ymddangos bod Avanti yn poeni mwy am wella ei wasanaethau i Fanceinion ac i Lerpwl nag ydyw i Landudno, Bangor a Chaergybi, ac mewn gwirionedd prin fod Adran Drafnidiaeth Llywodraeth y DU yn sôn am ochr y fasnachfraint yng Nghymru.

Rwyf eisiau gweld gwelliant gwirioneddol yn cael ei wneud, buddsoddiad gwirioneddol yn cael ei wneud. Rwyf eisiau gweld buddsoddiad gwirioneddol yn cael ei wneud gan Network Rail yn ogystal â'r fasnachfraint ei hun. Rwy'n credu bod newid yn ddymunol yn ogystal ag yn anochel. Rwy'n gobeithio y gall pobl edrych ar y buddsoddiad sylweddol yr ydyn ni wedi'i wneud yn Trafnidiaeth Cymru a chydnabod ei fod yn llwyddiant gwirioneddol erbyn hyn i deithwyr ym mhob rhan o Gymru. Mae'n gofyn am gynllun hirdymor a buddsoddiad hirdymor i gyflawni gwelliant gwirioneddol, fel yr ydyn ni eisoes yn ei weld o ran gwasanaethau Trafnidiaeth Cymru ledled Cymru.

2. Datganiad a Chyhoeddiad Busnes

Yr eitem nesaf fydd y cyhoeddiad busnes, a dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y datganiad hynny. Jane Hutt.

Diolch, Llywydd. Yr unig newid i fusnes yr wythnos yma yw'r cynnig i atal Rheolau Sefydlog er mwyn i ni gael dadl ar gynigion cydsyniad deddfwriaethol y Bil Dioddefwyr a Charcharorion. Mae busnes drafft y tair wythnos nesaf wedi'i nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busness, sydd ar gael i Aelodau yn electronig. 

Trefnydd, a gaf i alw am ddatganiad gan yr Ysgrifennydd Cabinet sy'n gyfrifol am iechyd i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am wasanaeth GIG Cymru i Gyn-filwyr? Gwyddom fod cyn-filwyr yn gwerthfawrogi'r gwasanaeth hwn yn fawr, ac yn y grŵp trawsbleidiol ar y lluoedd arfog, yr wythnos diwethaf, cawsom yr wybodaeth ddiweddaraf ar y gwasanaeth gan Neil Kitchener sef, wrth gwrs, y clinigydd arweiniol. Un o'r heriau y mae'r gwasanaeth hwnnw yn eu hwynebu, yn ôl pob golwg, yw bod diffyg cymorth mentora cymheiriaid ar gael nawr yng Nghymru, ac mae'n dipyn o loteri cod post o ran a yw'r mentoriaid cymheiriaid hynny wedi'u hymgorffori yn GIG Cymru i Gyn-filwyr. Rwy'n teimlo, ac roedd y grŵp trawsbleidiol yn teimlo, ei bod yn bwysig iawn sicrhau bod y mentoriaid cymheiriaid hynny wedi'u hymgorffori yn y GIG yng Nghymru, ym mhob un bwrdd iechyd. Byddai hynny'n costio tua £0.5 miliwn y flwyddyn. Rwy'n gwybod bod arian yn dynn, ond mae hwn yn fuddsoddiad gwerth chweil oherwydd, wrth gwrs, rydyn ni'n gwybod bod cyn-filwyr sy'n dioddef o bethau fel anhwylder straen wedi trawma yn cael effaith sylweddol ar wasanaethau cyhoeddus a gallan nhw wneud defnydd sylweddol o wasanaethau cyhoeddus mewn ffyrdd eraill.

Ac yn ail, a gaf i hefyd alw am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd ar y gost sylweddol o osod pobl â phroblemau iechyd meddwl y tu allan i Gymru? Gwyddom fod Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, dim ond yn ystod tri mis cyntaf eleni, wedi gwario dros £3.5 miliwn yn anfon pobl o'r gogledd i gael gofal mewn rhannau eraill o'r wlad. Cysylltodd etholwr â mi yn ôl ym mis Chwefror, y cafodd aelod o'i deulu wely iechyd meddwl yn Durham am nad oedd capasiti yn y gogledd. Yn amlwg, mae hynny'n annerbyniol. Mae angen i ni sicrhau bod pobl yn cael eu trin mor agos i'w cartref â phosibl. Rwy'n derbyn bod gwasanaethau arbenigol, weithiau, y gallai fod angen i bobl gael mynediad atyn nhw, ond roedd hwn yn wely iechyd meddwl cyffredinol i glaf mewnol, a dylai hwnnw fod wedi bod ar gael yn y gogledd. Rwy'n bryderus iawn nad oes capasiti yn ein GIG, yn enwedig ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, i allu gofalu am bobl yn y rhanbarth. Felly, a gawn ni ddatganiad ar hynny hefyd? Diolch. 

14:30

Diolch yn fawr, Darren Millar. Mae'r rhain yn ddau gwestiwn pwysig iawn i Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol, ond i Weinidogion hefyd. O ran yr wybodaeth ddiweddaraf a roesoch am wasanaethau i gyn-filwyr, rwy'n credu y gallwn ni i gyd fod yn falch iawn o'r gwasanaeth sy'n cael ei gyflwyno—gwnaethoch chi glywed yr adroddiad hwnnw—ac ymrwymiad y bwrdd iechyd iddo, yn aml mewn partneriaeth â llywodraeth leol. Oherwydd rydyn ni'n gwybod bod yna groesi o ran iechyd a lles. Dyna lle, mewn gwirionedd, mae cysylltiad clir â'r cwestiwn nesaf hefyd, oherwydd mae'r gefnogaeth i fentoriaid cymheiriaid yn bwysig. Rydyn ni'n gwybod ei fod ar gael, ond, wrth gwrs, mae'n rhaid i hyn ymwneud â sut mae modd cael y gorau o hyn. Hoffwn sôn—ac rwy'n siŵr y byddwch chi'n ymwybodol—am y nifer o fudiadau gwirfoddol sy'n chwarae eu rhan yn hyn, nid dim ond y Lleng Brydeinig Frenhinol. Yn fy etholaeth i mae Woody's Lodge, er enghraifft, ac mae e' hefyd yn y gogledd. Ond, yn amlwg, bydd yr Ysgrifennydd Cabinet a Gweinidogion yn ystyried hyn.

Rwy'n credu—ac rwy'n siŵr y byddwch chi'n cydnabod—o ran ein Gweinidog Iechyd Meddwl a'r Blynyddoedd Cynnar, bod iechyd meddwl yn un o'n prif flaenoriaethau. Oes, mae pwysau ar wasanaethau, ond mae'n cael ei gydnabod bod hwn yn fater sy'n cael sylw, yn wir, ar gyfer pob cenhedlaeth, ac i fyrddau iechyd gymryd hyn fel blaenoriaeth. Mae'n bwysig cydnabod mesurau perfformiad iechyd meddwl. Rwy'n edrych ar y ganran ar gyfer gwasanaethau cymorth iechyd meddwl sylfaenol lleol, ac mae'n bwysig gweld bod ymyriadau therapiwtig yn dechrau digwydd canran yn uwch na misoedd blaenorol o ran nifer y dyddiau y mae'n rhaid aros am hynny. A hefyd, canran y cleifion sy'n cael gofal iechyd meddwl eilaidd ac sydd â chynllun gofal a thriniaeth dilys—o ran y ganran, rydyn ni'n cydnabod bod hynny'n flaenoriaeth. Ond, yn amlwg, mae hyn yn rhywbeth y bydd y Gweinidog Iechyd Meddwl a'r Blynyddoedd Cynnar yn adrodd arno.

Trefnydd, hoffwn ofyn am ddatganiad gan yr Ysgrifennydd Cabinet dros Ddiwylliant a Chyfiawnder Cymdeithasol ar ddyfodol Opera Cenedlaethol Cymru. Mi ddaw hyn yn sgil cyhoeddi llythyr a ysgrifennwyd gan y gantores Elizabeth Atherton, ac a arwyddwyd gan dros 170 o bobl, sy'n honni bod y gostyngiad o 35 y cant yn yr arian gan Gyngor Celfyddydau Lloegr ac 11.8 y cant gan Gyngor Celfyddydau Cymru yn ddinistriol i'r genedl. Mae'r llythyr yn gofyn i Lywodraeth Cymru gwrdd â chynrychiolwyr y WNO a'r Ysgrifennydd diwylliant yn Lloegr i drafod sut mae modd cadw'r cytundeb ariannu trawsffiniol a rhoi pecyn ariannol brys i'r ddau sefydliad. A gaf i ofyn am ddatganiad yn ymateb i hyn? Pa gamau mae'r Llywodraeth am eu cymryd i ymateb?

Diolch yn fawr. Rwy'n credu, Heledd Fychan, ein bod ni i gyd yn cydnabod y pwysau a'r anawsterau. Yn wir, rydyn ni'n gwybod o ble mae'r pwysau a'r anawsterau hynny'n dod, o ran ein setliad ariannol echrydus gan Lywodraeth y DU ar ôl 14 mlynedd o gyni. Rwyf hefyd yn cydnabod y gwaith gwych y mae Opera Cenedlaethol Cymru yn ei wneud. Rwy'n credu bod rhai ohonon ni, efallai, wedi bod i weld rhai o'r perfformiadau ysbrydoledig mwy diweddar, fel Death in Venice, oedd hefyd yn rhywbeth lle'r oedd yr awditoriwm dan ei sang—nid yn unig yma yng Nghymru, ond mewn mannau eraill. Mae hwn yn gwestiwn pwysig ac rwy'n gwybod bod yr Ysgrifennydd diwylliant yn cyfarfod â nhw. Oherwydd eu bod nhw'n perfformio y tu allan i Gymru hefyd, yn Lloegr, mae'n bwysig iawn bod cydnabyddiaeth o ble mae cyllid cynghorau celfyddydau—nid yn unig yma, ond yn Lloegr—yn dod.

Trefnydd, cafwyd adroddiadau bod Llywodraeth Cymru wedi bod yn destun hac sylweddol gan weithredydd twyllodrus, fel y'i gelwir, yn ystod yr wythnosau diwethaf. A allwch chi gadarnhau neu gyhoeddi pa wybodaeth sydd wedi'i pheryglu a pha gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau na fydd rhywbeth fel hyn yn digwydd eto?

Yn ail, cafwyd adroddiadau bod dau garcharor arall wedi marw dros nos yng ngharchar y Parc yn fy etholaeth i ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Roedd y dynion yn 19 oed a 73 oed, ac mae hyn yn golygu bod cyfanswm o naw marwolaeth sydyn wedi bod yng ngharchar y Parc yn ystod y tri mis diwethaf. Mae pob un o'r carcharorion, yn dechnegol, yn etholwr i mi, ac mae disgwyl i mi gwrdd â llywodraethwr y carchar yn fuan i drafod y saith marwolaeth flaenorol, ond mae wir yn teimlo bod rhywbeth mawr o'i le. Felly, rwy'n gofyn a all Ysgrifennydd y Cabinet dros Ddiwylliant a Chyfiawnder Cymdeithasol roi'r wybodaeth ddiweddaraf am unrhyw drafodaethau y mae hi wedi'u cael gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder, sydd wedi gwrthod yn gyson i wneud sylw ar yr argyfwng a chamu i mewn ar reolaeth G4S. Mae hyn wir yn teimlo fel ei fod yn mynd allan o reolaeth. Diolch.

14:35

Diolch, Sarah Murphy. Diolch am dynnu sylw at y digwyddiad seiberddiogelwch difrifol hwnnw. A dweud y gwir, rwy'n credu mai ar 22 Ebrill y digwyddodd hynny. Felly, i dawelu meddwl yr Aelod a'i chyd-Aelodau ac Aelodau'r Senedd bod Llywodraeth Cymru wedi gweithio'n gyflym gyda Chanolfan Seiberddiogelwch Genedlaethol y DU. Wrth gwrs, ymgysylltiad trawslywodraethol yw hwn, gyda thimau fforensig yn ymchwilio i'r digwyddiad. Mae'r ymchwiliadau hynny wedi'u cwblhau, ac, yn annibynnol, maen nhw wedi cadarnhau nad oes unrhyw dystiolaeth bod gwybodaeth sy'n cael ei chadw ar ein rhwydwaith wedi'i pheryglu. Ond, yn amlwg, mae gwendid byd-eang wedi'i ddatgelu yma. Rydyn ni'n cymryd hyn o ddifrif ac rydyn ni'n adolygu ein rheolaethau seiberddiogelwch i benderfynu a oes angen mesurau amddiffynnol ychwanegol.

O ran y marwolaethau yng ngharchar y Parc, mae'n drist, onid yw e, i glywed, unwaith eto, am y marwolaethau—trist iawn—yng ngharchar y Parc. Mae'n drasig i'w teuluoedd ac i'r oedolion hynny—maen nhw'n ddynion ifanc, yn yr achos hwn. Wrth gwrs, rydych chi'n cydnabod mai Llywodraeth y DU sy'n gyfrifol am redeg y carchardai ac nad yw wedi'i ddatganoli i Gymru, ond rydyn ni'n gweithio'n agos iawn gyda Gwasanaeth Carchardai a Phrawf EF ac yn rhyngwynebu â charchardai mewn meysydd datganoledig fel iechyd a gofal cymdeithasol, lle mae gennym ni gyfrifoldebau. Hoffwn sicrhau Sarah Murphy bod Llywodraeth Cymru, Iechyd Cyhoeddus Cymru a Gwasanaeth Carchardai a Phrawf EF yng Nghymru wedi cyfarfod i drafod y marwolaethau trasig, ac mae cyfres o gamau gweithredu y cytunwyd arnynt yn cael eu cyflwyno i helpu i liniaru'r risg o niwed yn y dyfodol. Ond, wrth gwrs, mae hyn yn rhywbeth lle, yn fy rôl flaenorol, fe wnes i ymweld â charchar y Parc, ac rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Ddiwylliant a Chyfiawnder Cymdeithasol ei hun yn cynnal ymweliad o'r fath, i sicrhau bod y rhyngwynebu hynny'n digwydd, ac y gallwn ni hefyd ddwyn y rhai sy'n rhedeg y gwasanaethau hynny fel yr un yng ngharchar y Parc i gyfrif.

Rwy'n galw am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar gymorth i fenywod a merched sydd ag awtistiaeth ac anhwylder diffyg canolbwyntio a gorfywiogrwydd. Gwnaeth adroddiad Ffederasiwn Cenedlaethol Sefydliadau'r Merched, 'Understanding the Experiences of Autistic and ADHD Women', a gyhoeddwyd ym mis Mawrth, sy'n cynnwys profiadau bywyd menywod niwroamrywiol, ddarganfod, er enghraifft, bod 90 y cant o'r rhai a wnaeth ymateb i'r arolwg wedi mynegi diffyg ymwybyddiaeth o fenywod a merched awtistig mewn lleoliadau gofal iechyd, a bod 75 y cant yn teimlo nad oes digon o gymorth ar gael i unigolion awtistig a'u teuluoedd. Mae'r elusen KIM Inspire, sydd wedi'i lleoli yn y gogledd, hefyd wedi cyhoeddi canfyddiadau ei phrosiect ymchwil chwe mis yn 2023, 'Supporting neurodivergent girls and young women across north-east Wales'. Roedd y rhain yn cynnwys bod symptomau awtistiaeth ac anhwylder diffyg canolbwyntio a gorfywiogrwydd mewn merched a menywod ifanc yn parhau i gael eu hanwybyddu gan wasanaethau statudol, bod rhieni yn cael eu beio'n aml, a bod diffyg cydnabyddiaeth a chymorth priodol yn arwain at lefelau uchel o ofid, hunan-barch isel ac ymddygiadau hunan-niweidio. Mae'r ddau adroddiad eisiau gweld camau gan y rhai sy'n gwneud penderfyniadau i wella'r broses o wneud diagnosis i fenywod a merched, i sicrhau bod mwy o gymorth ar gael ar ôl diagnosis, ac i helpu i chwalu'r stigma a'r rhagfarn y mae gormod o fenywod awtistig a menywod ag anhwylder diffyg canolbwyntio a gorfywiogrwydd yn parhau i'w hwynebu. Rwy'n galw am ddatganiad llafar yn amser Llywodraeth Cymru ar y mater hanfodol bwysig hwn yn unol â hynny.

14:40

Diolch yn fawr. Diolch am dynnu sylw at hyn, a hefyd am gydnabod rôl Ffederasiwn Cenedlaethol Sefydliadau'r Merched a'r gwaith ymgyrchu y maen nhw'n ei wneud ar ran menywod a'r sylw sydd wedi'i roi yn yr adroddiad hwn i anghenion menywod awtistig a menywod sydd â diagnosis o anhwylder diffyg canolbwyntio a gorfywiogrwydd a'r anghenion sydd ganddyn nhw fel menywod niwroamrywiol yn ein cymuned. Mae hefyd yn ddefnyddiol iawn clywed yr adborth hwnnw gan eich elusen yn y gogledd. Rwy'n gwybod y bydd y Gweinidog yn ystyried hyn. Byddaf yn tynnu hyn at ei sylw o ran yr ymateb, sy'n gorfod bod yn ymateb cyson ar draws Cymru. Ond mae'n amlwg, yng nghyd-destun y ffyrdd yr ydyn ni'n cefnogi ac yn ymateb i anghenion pobl niwroamrywiol o bob cenhedlaeth a rhywedd yng Nghymru. 

A gaf i ofyn am ddatganiad ar lawr y Siambr yma, os gwelwch yn dda, gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd am gynlluniau'r Llywodraeth i fynd i'r afael â'r pwysau anferthol sydd ar adrannau brys yn ein hysbytai ni? Heddiw, rydyn ni wedi clywed fod bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr wedi datgan rhybudd coch. Dwi newydd ddarllen fod Cwm Taf Bro Morgannwg wedi datgan rhybudd hefyd ynghylch pwysau yn yr adrannau brys yn yr ysbytai yn fanna. Fis yn ôl, fe gyhoeddodd Ysbyty Treforys rybudd du hefyd. Rydyn ni wedi clywed am y rhybuddion yma yn gyson yn ystod y gaeaf ar adegau o bwysau anferthol y gaeaf, ond maen nhw'n dod yn bethau amlycach ar adegau tu allan i'r gaeaf erbyn hyn. Dwi eisiau rhoi ar y record, gyda llaw, fy niolch i i adran frys Glan Clwyd yn dilyn eu gofal am fy mab yn ddiweddar. Maen nhw yn gwneud gwaith rhagorol, ond maen nhw o dan bwysau aruthrol. Felly, a gawn ni ddiweddariad, os gwelwch yn dda, gan yr Ysgrifennydd Cabinet ynghylch pa gamau sy'n cael eu cymryd er mwyn mynd i'r afael â'r argyfyngau yma?

Diolch yn fawr, Mabon ap Gwynfor. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn eich bod chi wedi gorffen trwy ddiolch i'r bobl hynny sydd ar y rheng flaen o ran darparu'r gofal brys hwnnw. O edrych ar ffigurau mis Mawrth, yn amlwg, mae ein system dan straen enfawr. Mae'r GIG yn ymdrin â thua 2 filiwn o gysylltiadau bob mis. Nid yw dim o hynny'n cynnwys yr holl gysylltiadau drwy 111 neu'r holl gysylltiadau ag aelodau o staff iechyd meddwl, mamolaeth a diagnostig bob wythnos. Ond o ran adrannau brys, mae'n bwysig nodi, ym mis Mawrth 2024, bod 2,962 o bobl wedi mynychu'r adrannau hyn yn ddyddiol ar gyfartaledd, i fyny 74, ond cafodd 67.5 y cant o bobl eu gweld, eu trin a'u rhyddhau o fewn pedair awr, a'r amser canolrif yn yr adran oedd dwy awr a 47 munud. Felly, yn amlwg, rydyn ni'n sicrhau ein bod ni'n monitro hyn, ond mae'n rhaid cydnabod y cynnydd rydym yn ei weld yn y pwysau ar ein hadrannau brys o ran y ffyrdd yr ydym yn ymateb iddo. Ond, wrth gwrs, mae hyn yn rhywbeth y bydd yr Ysgrifennydd Cabinet yn ei ystyried wrth edrych ar y ffigurau hyn. 

Hoffwn ofyn am ddatganiad ar yr hyn y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i hyrwyddo pleidleisio mewn etholiadau ledled y DU, yn enwedig ymhlith pobl ifancach yma yng Nghymru. Fel yr ydym ni i gyd yn gwybod, etholiadau Comisiynwyr yr Heddlu a Throseddu, yr wythnos diwethaf, oedd y tro cyntaf yng Nghymru pan oedd yn rhaid i bleidleiswyr ddangos prawf adnabod er mwyn pleidleisio. Roedd rhestr o bethau y gallai pobl hŷn eu cyflwyno i ddangos pwy oeddent: pàs bws, cerdyn Oyster 60+, Senior SmartPass—pob un yn fath derbyniol o brawf adnabod. Ond fe ddaeth pobl ifancach ataf yn fy etholaeth i ddweud eu bod yn teimlo wedi'u difreinio ac nad oedden nhw'n cael eu hystyried yn flaenoriaeth, oherwydd doedd dim unrhyw fathau penodol o ddogfennau adnabod y gallen nhw eu dangos, fel cerdyn rheilffordd i berson ifanc neu gerdyn adnabod myfyriwr, efallai. Felly, tybed a allwn ni gael datganiad ynghylch pa syniadau sydd gan Lywodraeth Cymru ar gyfer gwella a gwneud i bobl ifancach deimlo ein bod ni eisiau eu gweld nhw'n pleidleisio, sy'n rhywbeth yr ydym wedi'i ddangos, wrth gwrs, yn ein deddfwriaeth yma wrth gyflwyno pleidleisiau i bobl ifanc 16 ac 17 oed mewn etholiadau lleol ac etholiadau'r Senedd. 

Diolch yn fawr iawn, Julie Morgan, am y cwestiwn pwysig iawn hwnnw a'r adborth yr oeddech chi'n ei gael, ac rwy'n siŵr yr oedd llawer ohonon ni ar draws y Siambr yn ei gael, yn enwedig ar y diwrnod pleidleisio. Rwy'n falch bod y Cwnsler Cyffredinol yma i glywed am y mater hwn, gan mai etholiadau Comisiynwyr yr Heddlu a Throseddu ddydd Iau diwethaf oedd y cyntaf yng Nghymru lle'r oedd angen i bleidleiswyr ddangos prawf adnabod. Rydyn ni'n credu, fel y gwnaethon ni ei ddweud fel Llywodraeth Cymru, ac rwy'n credu bod hyn yn cael ei rannu gyda'n cyd-Aelodau ar draws y Siambr—dydyn ni ddim yn gwybod ar yr ochr honno—bod y gofyniad i ddangos prawf adnabod i bleidleisio yn niweidiol i ddemocratiaeth. Mae'r gofyniad i ddangos prawf adnabod i bleidleisio yn niweidiol i ddemocratiaeth. Mae'n creu mwy o rwystrau, mae'n creu dryswch, cymhlethdod, ac o ran y math o brofion adnabod a oedd yn cael eu cyflwyno, roedd pobl yn gofyn drwy'r amser. Dydy e ddim yn cryfhau democratiaeth Cymru; mae'n ei gwneud hi'n anoddach i bobl bleidleisio. Roedd hyn yn hollol groes i'n penderfyniad i estyn y bleidlais i bobl ifanc 16 ac 17 oed a dinasyddion tramor cymwys, a'n fframwaith clir ar gyfer diwygio etholiadol. A dweud y gwir, mae hyn yn ennill enw da ledled y DU, rwy'n credu, Cwnsler Cyffredinol, o ran ein hagenda o foderneiddio ac annog cyfranogiad. Felly, gadewch i ni edrych ar y Bil Etholiadau a Chyrff Etholedig (Cymru) sydd gerbron y Senedd. Dyma'r cam nesaf yn ein hymrwymiad i foderneiddio a diwygio etholiadau Cymru, gwella hygyrchedd, sicrhau bod pobl yn gallu ymgysylltu â system etholiadol sy'n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain, ac edrych yn benodol, fel y gwn y mae'r Gweinidog sy'n gyfrifol am y Bil wedi bod yn ei wneud, ar gymunedau sydd heb gynrychiolaeth ddigonol i'w hannog i gyfranogi, gan gynnwys trwy grant ymgysylltu democrataidd.

14:45

Trefnydd, hoffwn ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol ynghylch mynediad at wasanaethau meddygon teulu. Fel yr adroddwyd eisoes, mae'r partner meddyg teulu ym Meddygfa Dewi Sant yn fy etholaeth i wedi dychwelyd y contract ar gyfer y feddygfa i'r bwrdd iechyd, ac mae hynny wrth gwrs yn bryder enfawr i gleifion. Yn fy marn i, dylai'r bwrdd iechyd fod wedi cynllunio ar gyfer hyn a dysgu gwersi o'r hyn sydd wedi digwydd mewn mannau eraill fel Solfach, er enghraifft. Felly, mae'n bwysig nawr bod y bwrdd iechyd yn sicrhau bod datrysiad hirdymor ar waith fel bod pobl leol yn gallu cael mynediad at feddyg teulu yn eu cymuned. Wrth gwrs, mae gan Lywodraeth Cymru ddyletswydd i sicrhau bod pobl yn gallu cael mynediad at wasanaethau gofal sylfaenol yn eu cymunedau lleol. Felly, byddwn i'n ddiolchgar pe gallen ni gael datganiad ar fynediad at wasanaethau gofal sylfaenol sy'n dweud wrthyn ni beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod pobl yn gallu cael mynediad at feddyg teulu yn eu hardal leol.

Diolch am y cwestiwn pwysig hwnnw, Paul Davies. O edrych yn benodol ar rai o'r materion yn eich ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda o ran gwasanaethau meddygol cyffredinol, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn gweld—. Yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, rwy'n gwybod bod y wasg wedi rhoi rhywfaint o sylw i nifer bach o bractisau a symudodd i gau rhai o'r practisau. Ond, ym mis Chwefror, fe lwyddodd y bwrdd iechyd i benodi partneriaeth meddygon teulu newydd i gymryd drosodd y contract i ddarparu'r gwasanaethau gofal sylfaenol hynny i gleifion yn Cross Hands a'r Tymbl. Mae'n rhaid i chi groesawu, ac mae'n ardal ehangach, bartneriaeth Aman Tawe, tîm amlddisgyblaethol profiadol sydd â record dda.

A gaf i fanteisio ar y cyfle, Llywydd, ar yr adeg hon, i ddweud ein bod ni'n dathlu 25 mlynedd o ddatganoli heddiw? Un o'r pethau cyntaf wnaethon ni—ac rwy'n credu efallai y bydd cyd-Aelodau 1999 yn cofio—ac a oedd mewn gwirionedd yn fenter drawsbleidiol, oedd datblygu menter gofal llygaid Cymru, lle'r oeddem wedi gallu sefydlu bod optometryddion yn gallu cyfeirio pobl yn uniongyrchol at ofal eilaidd. Rwy'n gwybod y bydd y cyn Brif Weinidog yn cofio hyn hefyd. Mae wedi bod yn drawsnewidiol. Dyma'r hyn sydd angen i ni ei wneud pan fyddwn ni'n siarad am wasanaethau gofal sylfaenol. Mae angen i ni siarad am atal, mae angen i ni weld rolau'r holl weithwyr iechyd proffesiynol eraill hyn. Mewn gwirionedd, mae yn y contract newydd ar gyfer optometryddion erbyn hyn, fel bod hyn yn llai o bwysau ar ofal sylfaenol. Mae optometryddion ar ein strydoedd mawr yn gallu cyfeirio pobl yn uniongyrchol at ofal eilaidd. Dim ond un enghraifft yw honno a fydd, rwy'n siŵr, yn lleddfu'r pwysau ar wasanaethau gofal sylfaenol mewn ardaloedd gwledig.

Allaf i ofyn i'r Trefnydd am ddatganiad ysgrifenedig neu lafar ar y cynllun cymunedol yn Nhrelái yng Ngorllewin Caerdydd?

Llywydd, mae'n flwyddyn i'r mis hwn ers i ddau ddyn ifanc golli eu bywydau ar ystad Trelái mewn amgylchiadau a achosodd gymaint o bryder i'r gymuned leol. Un o'r pethau positif a ddigwyddodd oedd nawdd gan Lywodraeth Cymru ar gyfer cynllun dan arweiniad y gymuned i wella gwasanaethau, yn enwedig i bobl ifanc ar yr ystad. Erbyn hyn, mae'r cynllun hwnnw yn y camau olaf o gael ei lunio ac mae disgwyl iddo gael ei gyhoeddi. Rwy'n credu y byddai'n helpu'r boblogaeth leol, Llywydd, pe bai Llywodraeth Cymru yn gallu tynnu ynghyd mewn un datganiad y gefnogaeth sydd wedi cael ei chynnig wrth lunio'r cynllun hwnnw gan Lywodraeth Cymru ac y gallai edrych ymlaen at roi'r syniadau a'r blaenoriaethau hynny sydd wedi cael eu cynhyrchu gan y gymuned ar waith.

14:50

Diolch yn fawr, Mark Drakeford. Mae hi wedi bod yn fraint cyd-gadeirio grŵp cyfeirio gweinidogol cymunedol allanol. Fe wnes i gyd-gadeirio'r grŵp, a gafodd ei sefydlu yn dilyn y digwyddiad trasig y llynedd. Fe wnes i ei gyd-gadeirio gyda Huw Thomas, arweinydd Cyngor Caerdydd. Ond, y peth pwysicaf am gynllun cymunedol Trelái a Chaerau sydd ar ddod yw ei fod wedi cael ei ddatblygu gan y gymuned. Fel y dywedoch, cafodd Gweithredu yng Nghaerau a Threlái ei apwyntio'r llynedd i gydgysylltu'r gwaith o ddatblygu'r cynllun, ac mae wedi gweithio'n agos gyda sefydliadau lleol, y grŵp llywio lleol, gan ymgysylltu'n eang â thrigolion o bob oed. Ac edrychaf ymlaen at fynychu digwyddiad yr wythnos nesaf a chroesawu lansiad y cynllun.

Ond, yr hyn sy'n hanfodol bwysig yn fy marn i—ac yn amlwg, rydych chi, fel Aelod Senedd Gorllewin Caerdydd wedi dylanwadu ar hyn, ac fel y cyn Brif Weinidog—yw bod y cynllun cymunedol wedi'i wreiddio'n ddwfn yn anghenion a dyheadau pobl Trelái a Chaerau. Nid ein cynllun ni yw e; eu cynllun nhw yw e, ac wedi'i ariannu ar y cyd gan Lywodraeth Cymru, Cyngor Caerdydd a Chomisiynydd Heddlu a Throseddu De Cymru. Ac, wrth gwrs, bydd y gymuned, gyda Chyngor Caerdydd, yn mynd ati i roi'r cynllun ar waith nawr, gyda chefnogaeth amrywiaeth eang o bartneriaid, gan gynnwys Llywodraeth Cymru. Ond, rwy'n credu y byddai'n briodol iawn, wedyn, bod datganiad yn cael ei wneud—bod datganiad gan Lywodraeth Cymru yn cael ei wneud ar y cynllun a'r ffordd ymlaen. Diolch.

Hoffwn i ofyn am ddatganiad, os gwelwch yn dda, gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig ar lygredd yn Afon Gwy. Mae datblygiadau eithaf sylweddol wedi bod yn ystod yr wythnos diwethaf gan grŵp sydd wedi gwneud cais am statws ymdrochi ar gyfer rhan o Afon Gwy, sydd wedi'i wrthod gan Lywodraeth Cymru. Mae cryn dipyn o eironi gan mai'r rheswm ei fod wedi cael ei wrthod yw er mwyn gwarchod bioamrywiaeth a'r ardal rhag gormod, efallai, o bobl, ac eto mae'r dŵr yn dal i fod wedi'i lygru'n sylweddol, ac mae pobl fel minnau'n dal i nofio ynddo. Felly, tybed a oes cyfle i ddod â phobl ynghyd i drafod y materion yn Afon Gwy a'r cais am statws ymdrochi, ac i weld a allwn ni symud ymlaen i wneud y dyfroedd yn lanach nid yn unig i mi ond i ymdrochwyr eraill sy'n mentro i'r afon. Diolch yn fawr iawn.

Diolch yn fawr, Jane Dodds. Rwy'n credu eich bod chi'n cyfeirio fwy na thebyg at y rhan o'r Afon Gwy o'r enw 'the Warren', lle, wrth gwrs, fel y dywedoch, mae'n her anodd, onid yw e, fel safle o ddiddordeb gwyddonol arbennig, ardal gadwraeth arbennig, ac mae'n rhaid i effeithiau nofio, canŵio, cerdded gael eu hasesu, a rhaid i ganiatâd ar eu cyfer gael ei roi gan Cyfoeth Naturiol Cymru. Felly, fy nealltwriaeth i yw nad yw wedi'i dynodi'n ddŵr ymdrochi yn y tymor ymdrochi hwn, ond bydd yn cael ei hystyried ar gyfer ei dynodi yn y dyfodol. Ond, rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig eisiau ymateb i'ch awgrym, eich cynnig y byddai modd dod â phobl ynghyd i ystyried yr anghenion rhyngweithiol hyn yn y rhan arbennig honno o Gymru, yr ydych chi'n ei thrysori ac rydyn ni'n ei thrysori, wrth gwrs, fel safle o ddiddordeb gwyddonol arbennig ond hefyd safle lle mae nofio, yn enwedig, yn cael ei fwynhau a'i werthfawrogi.

Rwy'n galw am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar yr amserlenni disgwyliedig ar gyfer ymateb i geisiadau rhyddid gwybodaeth sy'n cael eu cyflwyno i Lywodraeth Cymru. Rwyf wedi cael nifer o ddarnau o waith achos yn ddiweddar lle mae'n ymddangos nad yw'r amserlen 20 diwrnod sydd wedi'i nodi mewn deddfwriaeth i ymateb i geisiadau rhyddid gwybodaeth gan aelodau o'r cyhoedd wedi cael ei dilyn. Un enghraifft o'r fath yw gan un o'm hetholwyr a gyflwynodd gais rhyddid gwybodaeth bron i ddau fis yn ôl o ran seilwaith ffermydd gwynt, a chamau gweithredu'r Gweinidog ar yr ymgynghoriad â'r cyhoedd. Gofynnodd y cais rhyddid gwybodaeth i rannu'r hyn yr oedd y Gweinidog neu unrhyw un arall o Lywodraeth Cymru wedi'i wneud ers 2020 i ddeall yr hyn sydd gan bobl yn eu meddyliau fel effaith seilwaith ffermydd gwynt sy'n dderbyniol neu'n annerbyniol. A dim ond un enghraifft yw hon lle nad yw'n ymddangos bod ymateb wedi'i roi, ond mae'n rhan o thema ehangach o oedi o ran ceisiadau rhyddid gwybodaeth a all ddechrau cwestiynu'r tryloywder. Felly, byddwn i'n gwerthfawrogi datganiad sy'n nodi'r disgwyliadau o ran yr amserlenni hyn y dylem ni ac aelodau'r cyhoedd eu disgwyl.

14:55

Rydyn ni'n gweithredu'n unol ag amserlenni deddfwriaeth rhyddid gwybodaeth. Wrth gwrs, mae hyn yn rhywbeth lle rydym yn cael llawer o geisiadau o ran rhyddid gwybodaeth, ond o ran ein hymatebion, maen nhw'n amserol, ac os oes unrhyw beth y gallaf adrodd yn ôl arno ar feysydd penodol, yna mae croeso i chi godi hynny gyda'r Ysgrifennydd Cabinet dan sylw.

Trefnydd, mae rhagoriaeth yn weithgaredd celfyddydol allweddol sy'n seiliedig ar sgiliau, p'un a yw hynny'n ddawns, cerddoriaeth neu gelf weledol. A wnaiff yr Ysgrifennydd Cabinet gyflwyno datganiad i'r Senedd ar gyflwyno strategaeth ddiwylliannol Cymru a'r amserlen ar gyfer gwerthuso neu adolygu? Ac yn olaf, hoffwn i alw, fel cadeirydd grŵp trawsbleidiol y Senedd ar gyfer cerddoriaeth, am ddatganiad llawn i'r lle hwn ynghylch y sefyllfa dyngedfennol sy'n wynebu cyflogwr celfyddydau mwyaf Cymru, Opera Cenedlaethol Cymru, un o'i hallforion gorau, ar ôl i gyllid cenedlaethol gael ei dynnu'n ôl a'r cynllun trosfwaol ar gyfer ei oroesiad.

A gawn ni ddiolch i Rhianon Passmore am hyrwyddo'r celfyddydau—hyrwyddo'r celfyddydau mewn ysgolion, hyrwyddo'r celfyddydau yn y gymuned, hyrwyddo'r celfyddydau gwych yr ydyn ni wedi bod yn eu cydnabod yn gynharach y prynhawn yma hefyd o ran ein hopera, ein cerddorfeydd, a phopeth yr ydych chi wedi ymgysylltu ag ef? Yn sicr, rwy'n gwybod bod Ysgrifennydd y Cabinet dros Ddiwylliant a Chyfiawnder Cymdeithasol yma yn y Siambr. Rwyf eisoes wedi dweud bod cyfarfodydd yn mynd rhagddynt yn y cyfnod arbennig o anodd a heriol hwn, yn enwedig i rai o'r sefydliadau hynny sy'n rhai o hoff sefydliadau Cymru. Felly, diolch yn fawr iawn.

Diolch yn fawr, Rhianon, unwaith eto.  

Arweinydd y tŷ, a yw'n bosibl cael datganiad gan y Gweinidog iechyd o ran y chwe rhybudd coch sydd wedi'u datgan gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr a Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg ynghylch pwysau ar wasanaethau damweiniau ac achosion brys? Rwy'n sylweddoli bod pwysau'n ddwys ar draws y Deyrnas Unedig mewn adrannau damweiniau ac achosion brys, ond mae cael dau fwrdd iechyd mawr yn datgan rhybuddion coch ar draws eu holl safleoedd damweiniau ac achosion brys yn eithaf digynsail—o fy nghof personol i, beth bynnag. Felly, a gawn ni ddatganiad gan y Gweinidog iechyd ynglŷn â'r hyn y mae'r Llywodraeth yn ei wneud i gefnogi'r byrddau iechyd hynny i ymdrin â'r pwysau hyn yr ydyn ni fel arfer yn eu cysylltu â misoedd y gaeaf, ond sy'n amlwg yn rhedeg drwy fisoedd yr haf hefyd erbyn hyn, oherwydd, yn amlwg, dydyn ni ddim eisiau bod pobl yn cael eu hatal rhag mynd i adrannau damweiniau ac achosion brys, ond mae'n iawn bod pobl yn mynd i'r lleoliad cywir i ofyn am yr help sydd ei angen arnyn nhw. Ond, drwy gyhoeddi'r rhybuddion hyn, er eu bod yn rhoi gwybodaeth i'r cyhoedd y mae'r adrannau damweiniau ac achosion brys yn eu gwasanaethu, dylen nhw ddim atal pobl rhag mynd yno os oes angen cymorth yr adran honno arnyn nhw.

Diolch am ofyn y cwestiynau hynny. Yn amlwg, fe wnes i ymateb i gwestiwn yn gynharach gan Mabon ap Gwynfor, ac fe siaradais bryd hynny am y pwysau cynyddol yr ydych chi wedi'u cydnabod. Nawr, dim ond i ddweud yr hyn yr ydyn ni'n ei ddisgwyl o ran ymateb cleifion mewn adrannau brys, rydyn ni'n disgwyl i bob claf sy'n mynychu adrannau brys yng Nghymru gael ei frysbennu gan glinigydd cyn gynted â phosibl—mae'n debyg bod llawer ohonon ni wedi cael y profiad hwnnw o'r brysbennu cyflym iawn hwnnw sy'n digwydd—i asesu cyflwr y claf, sicrhau ei fod yn cael ei flaenoriaethu, ei drin yn nhrefn ei flaenoriaeth glinigol, er mwyn darparu'r profiad gorau posibl i'r claf i'r graddau y mae hynny'n bosibl. Mae'r brysbennu hwnnw'n hollbwysig o ran yr hyn sy'n digwydd nesaf o ran diagnosis a chymorth.

Ond rydyn ni hefyd yn disgwyl—ac mae hyn gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol—i fyrddau iechyd adnewyddu'r ffocws ar leihau arosiadau hir mewn adrannau, yn enwedig ar gyfer pobl eiddil a phobl hŷn, ac rydyn ni wedi rhoi bron i £3 miliwn i bob bwrdd iechyd i'w helpu i gyflawni eu chwe nod lleol ar gyfer rhaglenni gofal brys a gofal mewn argyfwng.

Diolch, Llywydd. Hoffwn ofyn am ddau ddatganiad. Rydyn ni wedi cael gaeaf gwlyb iawn, y mae pawb yn gwybod. Mae llawer o gemau pêl-droed wedi cael eu gohirio neu rhoddwyd y gorau iddyn nhw oherwydd y tywydd. Gwnaeth rhai timau yn Abertawe chwarae pedair gêm gynghrair rhwng dechrau Tachwedd a diwedd Chwefror, sy'n cyfateb i un y mis. Gan nad yw'r tywydd yn y blynyddoedd i ddod yn debygol o fod yn well, pa gynnydd sy'n cael ei wneud wrth osod caeau artiffisial 3G a 4G?

Hoffwn hefyd gael datganiad ar ddatblygiad SA1, sy'n enghraifft ardderchog o ddefnydd cymysg, gan gynnwys tai, wedi'i angori gan Brifysgol Cymru Y Drindod Dewi Sant. Menter ar y cyd rhwng Cyngor Abertawe ac Asiantaeth Datblygu Cymru ydoedd i ddechrau. Hoffwn i'r datganiad gynnwys yr wybodaeth ddiweddaraf am drosglwyddo cyfrifoldeb am ffyrdd a mannau cyhoeddus i Gyngor Abertawe, a'r wybodaeth ddiweddaraf am sicrhau diogelwch Altamar a South Quay.

15:00

Diolch yn fawr, Mike Hedges. Ac, ydy, mae hi wedi bod yn aeaf gwlyb iawn, a'r effaith a gafodd hynny ar gemau pêl-droed ar gaeau—y rhoddwyd y gorau iddyn nhw, fel rydych chi'n dweud, oherwydd y tywydd. Ond dim ond i adrodd, ar gyfer y cofnod, mae tua 350 o gaeau artiffisial yng Nghymru, yn ôl y cyfrif diweddaraf, ac, wrth gwrs, maen nhw'n amrywio yn fawr iawn o ran eu maint, o gaeau 3G llawn i gaeau lawer llai, ac mae'r rhain yn cael eu hariannu o ffynonellau amrywiol: mae gennym ni gyllideb gyfalaf £8 miliwn i Chwaraeon Cymru, a chyllideb addysg ar gyfer buddsoddi mewn cyfleusterau ysgolion, a'r rhaglen cyfleusterau cymunedol. A dim ond i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi, dros y tair blynedd diwethaf, mae Chwaraeon Cymru wedi buddsoddi mewn 28 cae artiffisial, gyda 12 ohonyn nhw'n newydd a 16 wedi eu huwchraddio ledled Cymru. Felly, rwy'n credu, nawr, fod Chwaraeon Cymru yn cynnal archwiliad o bob cae artiffisial yng Nghymru ac yn bwriadu gweithio gyda Llywodraeth Cymru ar fapio pob cae artiffisial. Ond yn Abertawe, mae'r Parc 3G Underhill newydd yn y Mwmbwls—Chwaraeon Cymru, £250,000, drwy'r gronfa cydweithio caeau—ond mae gosod wyneb newydd ar y cae tyweirch artiffisial hoci presennol, yng nghanolfan chwaraeon Elba yn Nhregŵyr, yn cael cyllid hefyd.

Mae eich ail gwestiwn chi'n bwysig hefyd, oherwydd mae cynnydd da, fel roeddech chi'n dweud, yn parhau yn SA1: cyfraddau uchel o ddiddordeb ymhlith datblygwyr a meddianwyr. Ond fe allaf i sicrhau'r Aelod bod disgwyl i chwarter Matrics Arloesi Prifysgol Cymru Y Drindod Dewi Sant gael ei gwblhau ym mis Mehefin. Mae Tai Arfordirol a thai Pobl yn dechrau adeiladu ar dri chynllun datblygu tai fforddiadwy newydd. Ond mae'r pwynt hanfodol yr ydych chi'n ei godi yw ynglŷn â mabwysiadu. Felly, fe dderbyniwyd tystysgrifau mabwysiadu priffyrdd rhan 1 gan ddinas a sir Abertawe, ac mae ein swyddogion ni'n gweithio gyda'r cyngor i ddatblygu'r wybodaeth sydd ei hangen arnyn nhw i gyhoeddi tystysgrifau rhan 2, a fydd yn caniatáu i fabwysiad y ffyrdd fynd rhagddo.

3. Datganiad gan y Prif Weinidog: Y Senedd yn 25

Yr eitem nesaf, felly, fydd y datganiad gan y Prif Weinidog ar y Senedd yn 25 oed. Y Prif Weinidog, felly, i wneud y datganiad yma—Vaughan Gething.

Diolch, Llywydd. Am y chwarter canrif diwethaf, bu ein cenedl ni ar daith datganoli hanesyddol.

Mae ein gwlad wedi bod ar daith datganoli hanesyddol.

Mae hwnnw'n rhywbeth yr ydym ni'n falch ohono, ond ni allem fyth ei gymryd yn ganiataol. Rhwng 1997 a heddiw, fe welsom ni refferendwm arall a ddaeth â phwerau deddfu i Gymru a chefnogaeth gyhoeddus barhaus i'n Senedd. Ymhell o fod yn siop siarad fel roedd llawer yn ei ofni, mae datganoli wedi cyflwyno gwleidyddiaeth flaengar ac wedi helpu i feithrin Cymru hyderus, fodern ac sy'n edrych tuag allan. Pa ochr bynnag yr oedd pobl arni yn y refferendwm, a beth bynnag fyddo eich barn am bolisïau Llywodraeth Cymru, mae datganoli yn perthyn i'r holl bleidiau yn y Siambr hon a holl bobl Cymru heddiw.

Nid yw'r llwybr i Senedd sy'n deddfu'n llawn wedi bod yn llyfn, ond ar adegau o argyfwng, mae pobl Cymru wedi edrych atom ni yma yn y Siambr hon i arwain a gwasanaethu. Nid yw'r dewisiadau yr ydym ni'n eu gwneud—ac yn parhau i orfod eu gwneud—wedi bod yn hawdd, ond mae datganoli wedi sicrhau eu bod nhw wedi bod yn ddewisiadau a gafodd eu gwreiddio yng ngwerthoedd cyfiawnder cymdeithasol, undod a thegwch a'i fod yn destun etholiadau rheolaidd i'n cyflogwyr ni, sef pobl Cymru.

Rwy'n gwybod hefyd ein bod ni i gyd yn sefyll ar ysgwyddau'r rhai a ddaeth o'n blaenau ni. Yn Brif Weinidog, rwy'n gwybod am y ddyled sydd gennyf i'r rhai a fu yn y swydd o'm blaen i. Rwyf i bob amser yn gwerthfawrogi'r cyngor o hyd amrywiol a chefnogaeth Alun, Carwyn a Mark, ond fe hoffwn i roi teyrnged arbennig i Rhodri Morgan am arwain ein cenedl yn y degawd hollbwysig cyntaf. Roedd ei arweinyddiaeth feddylgar, dawel ac ystyriol ef yn hanfodol yn y blynyddoedd cynnar hynny. Fe newidiodd ef sut yr oedd pobl yn teimlo am ddatganoli ac am Gymru. Ar lefel bersonol, roedd hi'n golygu llawer iawn i mi fod Rhodri wedi cymryd yr amser i fy ffonio yn syth ar ôl fy newis i yn 2009 ar gyfer sedd De Caerdydd a Phenarth. I'r rhai ohonoch chi nad ydych wedi myfyrio ar hanes gwleidyddiaeth Llafur yng Nghaerdydd, nid yw Gorllewin Caerdydd a De Caerdydd wedi bod yn ffrindiau mynwesol bob amser. Roedd y ffaith fod Rhodri wedi cymryd yr amser i'm ffonio i'n mynegi rhywbeth am y dyn ei hun: gweithred fechan a oedd yn adlewyrchu ei arddull ef o arwain a'i ymrwymiad i godi eraill ar eu traed a'i optimistiaeth ar gyfer dyfodol datganoli. Mae'r sefydliad hwn mewn cymaint o ddyled iddo ef na ellir mo'i thalu fyth, ac fe wn i fod llawer o bobl, nid yn unig yn y Siambr hon, yn meddwl amdano ef heddiw.

Wrth gwrs, mae rhai yn y Siambr hon heddiw sydd wedi bod yno o'r dechrau ym 1999. Rydych chi, wrth gwrs, wedi gweld datganoli yn aeddfedu ac esblygu yn uniongyrchol, nid yn unig yn y Siambr hon ond yn y Siambr ddadlau flaenorol yr wyf i'n ei chofio yn dda iawn. Yn bersonol, mae'n rhaid i mi ddweud, rwy'n falch na chefais i brofiad uniongyrchol o Orchymyn cymhwysedd deddfwriaethol o'i ddechrau i'w ddiwedd, ac ni fu rhaid i mi sbecian, o'r tu ôl i biler yn yr hen Siambr ddadlau yn Nhŷ Hywel, fel roedd yn rhaid i rai Aelodau ei wneud.

Nid oedd llwyddiant datganoli yng Nghymru yn anochel. Mae hi wedi bod yn broses o dwf a newid, a luniodd y Senedd yn raddol i fod yn gorff fel rydym ni'n ei adnabod heddiw. Fe'i cynhaliwyd hi gan wasanaeth cyhoeddus parhaus gan wleidyddion etholedig ar bob ochr a gwaith caled ein gweision sifil a staff y Comisiwn, yn wir.

Wrth gwrs, fe gawsom ni ein naddu gan yr heriau y gwnaethom eu hwynebu. Fe welsom ni gwymp ariannol 2008 a'r blynyddoedd maith o ddirwasgiad a chynni a ddilynodd hynny. Fe wnaethom ni wynebu Brexit, y pandemig a'r argyfyngau hinsawdd a natur cynyddol y mae'n rhaid i ni barhau i weithio arnyn nhw. Ond dyna, wrth gwrs, yw ystyr llywodraeth: nid ydym ni yma i fynd ar hyd y ffordd hawdd; yn aml nid yw honno ar gael i ni. Rydym ni yma i wneud Cymru yn genedl well yn wyneb pob her a wynebwn ni.

Fe gefais i fy ethol i'r Cynulliad fel gelwid ef ar y pryd am y tro cyntaf yn 2011, ond fe ymunais i â'r daith ddatganoli lawer ynghynt na hynny. Fe wnes i arwain ymgyrch Students Say Yes yn 1997, pan, mae'n rhaid i mi atgoffa fy mab, oeddwn i'n wirioneddol ifanc a phrin oedd fy ngwallt wedi britho. Nid yw ef yn coelio hynny bob amser. Roeddwn i yno yng Ngwesty'r Parc ar y noson honno y daeth canlyniad y refferendwm, pan oedd llawer ohonom ni wedi meddwl ein bod wedi colli cyn i sir Gaerfyrddin ddod drwodd i gyflawni er mwyn y wlad. Mae hi wedi bod yn fraint i mi—

mae hi’n fraint—

—i wasanaethu yn AC, AS erbyn hyn, yn Ddirprwy Weinidog, Gweinidog Cabinet, a Phrif Weinidog.

Ac edrychwch ar yr hyn y gwnaethom ni ei gyflawni gyda'n gilydd yn ystod 25 mlynedd cyntaf datganoli. Mae'r Senedd wedi arwain y ffordd ar gynaliadwyedd. Roedd Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 yn un o'r rhai cyntaf yn y byd, fel roedd Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013, ac roeddem ni'n arwain y DU wrth godi tâl am fagiau siopa. Yn arwyddocaol, mae Cymru yn arwain y byd o ran ailgylchu diolch i'r ddeddfwriaeth a luniwyd yma, cyllid ar gyfer gwella gwasanaethau ailgylchu, ac annog mwy o ailgylchu, ac ystod o fesurau eraill, gan gynnwys hyrwyddo economi gylchol. Mae hi'n ffaith bod pobl yng Nghymru erbyn hyn yn disgwyl gweld ailgylchu pan fyddan nhw'n symud i rannau eraill o'r byd, a hyd yn oed dros Glawdd Offa, ac yn synnu yn gyson at y ffaith ein bod ni ymhellach ar y blaen ar ystod o fesurau syml.

Yn y Llywodraeth, rydym ni wedi blaenoriaethu ein plant a'u dyfodol nhw. Rydym ni wedi ymgorffori Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn, wedi diddymu'r hawl i beri niwed i blant i'w disgyblu, gwneud y ffyrdd yn fwy diogel i blant trwy ostwng cyflymderau mewn ardaloedd adeiledig, a gwella diogelwch teithio dysgwyr. Rydym ni wedi sefydlu ac yn cyflwyno Cwricwlwm newydd i Gymru, ac rydym ni wedi gwneud y buddsoddiad mwyaf i adeiladu ysgolion yng Nghymru ers y 1960au. Erbyn eleni, bydd pob plentyn ysgol gynradd yng Nghymru yn gallu cael prydau ysgol yn rhad ac am ddim, gan ddileu'r gwarth ynghylch eu hawlio o'r diwedd. Ac mae Dechrau'n Deg, ein cynllun ni, mewn cyferbyniad â gostyngiadau yn Sure Start yn Lloegr, yn parhau i gynyddu; mae'n cynnig cymorth ychwanegol yn ein hardaloedd mwyaf difreintiedig ac yn darparu gofal plant o safon a ariennir yn llawn i fwy o blant dyflwydd oed bob blwyddyn. 

Mae ein treftadaeth diwydiant trwm yn cael ei adlewyrchu yn iechyd ein dinasyddion. Mae datganoli wedi golygu y gallem ni gymryd camau radical i helpu, gan gynnwys presgripsiynau am ddim yn gyffredinol, Deddf Trawsblannu Dynol (Cymru) 2013, a deddfwriaeth i sicrhau'r lefelau staffio lleiaf ar gyfer nyrsys—deddfwriaeth a ddatblygwyd gan Aelod o'r meinciau cefn a Gweinidog a oedd wedi ymrwymo i gyflawni newid.

Roedd datganoli yn golygu ein bod wedi gallu cymryd mesurau iechyd cyhoeddus yn ystod y pandemig a gafodd eu teilwra i anghenion pobl Cymru, wrth weithio gyda chenhedloedd eraill y DU ar fesurau eraill, fel y rhaglen frechu. Mae'n achos balchder i bob un ohonom, rwy'n credu, mai rhaglen frechu Cymru oedd y rhaglen gyflymaf ledled y DU. Mae datganoli wedi golygu ein bod ni wedi gallu gwrthsefyll dull grymoedd y farchnad o ymdrin â gwasanaethau cyhoeddus a ffafriwyd gan Lywodraeth y DU, yn enwedig yn ein GIG ac ym myd addysg.

O ran swyddi, rydym ni wedi buddsoddi gydag uchelgais ac mewn partneriaeth â busnesau. Nawr, mae cryfderau newydd a chyffrous yn rhan gadarn o frand Cymru. O ffrwydrad y diwydiant teledu a ffilm, i ddod yn arweinydd byd-eang ym maes lled-ddargludyddion ac ynni adnewyddadwy, mae yna gyfleoedd cyffrous yr ydym ni wedi helpu i'w creu, ac fe fyddwn ni'n parhau i'w cefnogi. Ac fe fyddwn ni'n parhau i gefnogi dur Cymru a'r gweithwyr rhagorol sy'n ei wneud. Rwy'n edrych ymlaen at gael trafodaethau gydag undebau a Tata, yma yng Nghymru ac ym Mumbai yn ddiweddarach yr wythnos hon.

Nid oes cymaint o gyhoeddusrwydd wedi bod i'r ffaith ein bod ni, yn yr oes ddatganoli, wedi gwrthdroi'r bwlch diweithdra rhwng Cymru a chyfartaledd y DU. Roedd Cymru un tro ar gyfradd uwch na'r DU, ond erbyn hyn mae diweithdra yng Nghymru yn llawer mwy tebygol o fod yn is na'r cyfartaledd hwnnw—newid sylweddol diolch i bolisi a buddsoddiad parhaus ar sail penderfyniadau a gafodd eu gwneud yma.

Gan weithio gyda busnesau, rydym ni wedi sefydlu gwasanaeth, cyllid a chyngor pwrpasol yn seiliedig ar anghenion ein heconomi hefyd. Mae Busnes Cymru a Banc Datblygu Cymru yn sefydliadau economaidd uchel eu parch sy'n cefnogi twf swyddi a busnesau Cymru. Roedden nhw'n hanfodol hefyd wrth ymateb i'r pandemig, a dim ond oherwydd datganoli y maen nhw'n bodoli.

Rydym ni wedi cymryd camau sylweddol yn y Senedd i hyrwyddo buddiannau pobl Cymru a dod â mwy o gyfiawnder a chydraddoldeb i'n cymunedau. Rydym ni wedi llunio cyfreithiau ynglŷn â thai ar gyfer hyrwyddo cartrefi o ansawdd gwell a thenantiaethau mwy diogel. Cafodd Deddf Amaethyddiaeth (Cymru) 2023 a Deddf Undebau Llafur (Cymru) 2017 eu llunio ar sail yr effaith y mae gwaith yn ei chael ar lesiant yr unigolyn.

Rydym ni wedi hyrwyddo hanes a threftadaeth loyw Cymru, ein diwylliant ni a'n hiaith. Rydym ni'n genedl sy'n falch o'n dwyieithrwydd; rydym wedi gweld cynnydd mewn addysg cyfrwng Cymraeg, ynghyd â gwersi Cymraeg am ddim i bobl ifanc 16-25 oed. Mae ein Senedd ni wedi atgyfodi'r Gymraeg yn iaith fyw i gyfraith a Llywodraeth.

Gan gydnabod ein cyfrifoldebau cyllidol newydd, crëwyd y ddeddfwriaeth dreth gyntaf yng Nghymru am 800 mlynedd gyda'r dreth trafodiadau tir a'r dreth gwarediadau tirlenwi. Datganoli a wnaeth sefydlu Awdurdod Cyllid Cymru yn bosibl, sef adran anweinidogol gyntaf Cymru. Maen nhw wedi datblygu dull neilltuol o gasglu a rheoli ein trethi datganoledig sy'n uchel ei barch y tu mewn a'r tu allan i Gymru.

Wrth i ni wneud y pethau hyn i gyd, a chymaint mwy, mae gennym ni ffordd unigryw i Gymru o wleidydda. Yr hyn sy'n wahanol yn y lle hwn, yn amlach na pheidio, yw'r dull o geisio datrys gwahaniaethau gwleidyddol. Rydym ni'n ceisio dod o hyd i gonsensws ac yn barod i gyfaddawdu er budd y bobl yr ydym ni'n eu gwasanaethu nhw, sef dinasyddion Cymru.

Mae 25 mlynedd wedi bod ac, wrth gwrs, rydym ni yma o hyd. Ond y cwestiwn mawr i mi nawr yw: beth nesaf? Mae adroddiad y Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru yn alwad i amgyffred breuder datganoli fel y gwyddom ni amdano. Mae hwnnw'n tynnu sylw at y colledion o ran cyfleoedd oherwydd gwneud dim i wella democratiaeth ac ymgysylltiad dinesig yng Nghymru. Mae heriau gwirioneddol iawn o'n blaenau ni, ac ni allwn fyth â bod yn hunanfodlon ynghylch ein gallu i gyflawni mwy er mwyn Cymru. Mae dyfodol gwell i Gymru yn gofyn i ni weithredu a pharhau â thaith datganoli.

Yn ôl ym 1997 nid oeddwn i'n credu y gallwn i ddod yn Brif Weinidog y corff yr ymgyrchais dros ei sefydlu. Nid oes gennyf i unrhyw syniad pwy allai fod yn sefyll yn y lle hwn yn Brif Weinidog ymhen 25 mlynedd, ond fe wn i'n sicr y bydd yna rywun, ac mae hynny oherwydd ymdrechion llawer yn y Siambr hon, ein rhagflaenwyr ni, ac wrth gwrs oherwydd cefnogaeth ddyfnach a chryfach pobl Cymru i'n democratiaeth ni. Mae hynny, yn y pen draw, yn tystiolaethu i lwyddiant datganoli yma yng Nghymru.

Dyna lwyddiant datganoli yng Nghymru.

15:15

Rwy'n diolch i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad ef brynhawn heddiw. Mae ei sylwadau ef am Rhodri Morgan, er tegwch, yn fy atgoffa i o'r amser pan oeddwn yma yn Aelod am y tro cyntaf yn 2007, a'r gallu a oedd gan Rhodri Morgan i droi'r ddadl ac ennill cefnogaeth y Siambr, ond gan ddefnyddio'r cyfatebiaethau o fyd chwaraeon yr oedd ef mor enwog amdanyn nhw. Rwy'n cofio un gyfatebiaeth yn dda, nad oedd hi o fyd chwaraeon ond o'r Siambr flaenorol, o sut roedd yn edrych ar Helen Mary gyda'r golofn ar ganol y Siambr, ac nid oedd ef yn siŵr ai gyda 'Helen' neu gyda 'Mary' yr oedd yn siarad, fe gyfeiriodd ef at hynny. Dyna'r seilwaith yr oedd y Cynulliad cyntaf yn ymdrin ag ef yn ôl ym 1999 pan ddaeth i fodolaeth.

A minnau heb fod yn ymhél â gwleidyddiaeth bryd hynny, rwy'n gallu cofio dod i mewn ar fater cefn gwlad gydag Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr ac eistedd yn un o'r ystafelloedd pwyllgor, ac yn y dyddiau hynny roedd pobl yn arfer dod i fyny i weld trafodion y pwyllgor ac roedd cynulleidfa yno i gymryd rhan yn y cyfarfod hwnnw. Roedd hi'n peri penbleth i mi sut allai Gweinidogion eistedd ar y pwyllgorau hynny, ac yn y pen draw, y ffordd y gellid dod i ddealltwriaeth, ar ôl bod yn rhywun a oedd wedi bod yn gwylio'r ffordd yr oedd San Steffan yn ymgymryd â'i gwleidyddiaeth. Ac rwy'n gwerthfawrogi bod y sefydliad hwn, dros y 25 mlynedd diwethaf, wedi ceisio ymbellhau yn fwriadol o ran y ffordd y mae'n gwneud ei fusnes, ac yn briodol felly, oherwydd mae'n sefydliad ar wahân. Ond, wedi dweud hynny, o 2007, pan ddaeth y newidiadau i rym a daeth y wleidyddiaeth wirioneddol i fodolaeth o'r gwahaniaeth rhwng y Llywodraeth a'r ddeddfwrfa, ac fe symudodd y ddadl ymlaen o ddifrif ynglŷn â pharhad, fe fyddwn i'n awgrymu, y Senedd hon, oherwydd ein bod ni'n Senedd nawr, gydag, fel rydym ni i gyd yn ei ddeall, awdurdodau deddfwriaethol, â gallu i godi trethi a gweithredol llawn, ac, yn benodol, y ffordd y drafftiodd comisiwn Silk ddwy Ddeddf Gymreig a drosglwyddodd lawer iawn o gyfrifoldebau newydd i'r Senedd mewn gwirionedd a thrwy estyniad, i Lywodraeth Cymru, a'r Prif Weinidog a'r Dirprwy Brif Weinidog bryd hynny yn dod i wneud datganiad ar Ddydd Gŵyl Dewi i fyny'r grisiau ynghylch y trosglwyddiad cyfrifoldeb hwnnw. Yn fy ffordd fechan fy hun, roeddwn i'n falch iawn o fod â rhan weithredol yn hynny, gyda'r trafodaethau gyda holl arweinwyr eraill y pleidiau ar y pryd, wrth ddod i gytundeb. Nid oeddem ni'n gallu dod i gytundeb ar rywfaint o hynny, ond mewn gwirionedd fe drawsnewidiodd allu'r Senedd hon i weithredu er budd pobl Cymru.

Ac rwy'n anelu at rai pobl yn fy mhlaid i fy hunan ac ar adain dde gwleidyddiaeth Cymru pan fyddan nhw'n dadlau y dylid cael gwared ar Senedd Cymru. A yw pobl yn dweud o ddifrif y dylai gwlad, yn yr unfed ganrif ar hugain, mewn Teyrnas Unedig lle mae gennych chi Senedd yn yr Alban, Cynulliad yng Ngogledd Iwerddon ac etholiadau maer ledled Lloegr—y dylai Cymru ddiddymu ei Senedd hi? Nid wyf i'n cytuno â hynny, ac fe fyddaf i'n dadlau bob amser ag unrhyw un sy'n dweud y dylai Cymru roi ei Senedd heibio a mynd yn ôl at batrwm o Lywodraeth o'r 1950au, y 1960au. Nid dyna'r Gymru gyfoes yr ydym ni'n awyddus i'w gweld. Ond rwy'n anghytuno hefyd â'r llwybr y mae pobl yn ei argymell sef fod hwn yn llwybr anochel tuag at Gymru annibynnol ar y Deyrnas Unedig. Mewn gwirionedd, fe ddylai'r Senedd a'r Llywodraeth ganolbwyntio yn ddi-baid ar y pwerau sydd ganddi a'r ffordd y gall wella bywydau i bobl. Roedd datganiad y Prif Weinidog yn nodedig oherwydd absenoldeb y tri bwystfil mawr sydd yn yr ystafell—yr economi, iechyd ac addysg—yn arbennig pan edrychwch chi ar ddyheadau Llywodraethau Llafur blaenorol a Llywodraethau'r Senedd ynghylch gwella'r safleoedd Rhaglen Ryngwladol Asesu Myfyrwyr, er enghraifft, sy'n ein meincnodi ni'n rhyngwladol. Nawr, nid oes gan y Llywodraeth bresennol hon unrhyw nodau i anelu atyn nhw. Roedd y ffigurau gwerth ychwanegol gros a bennodd Rhodri Morgan, pan oedd ef yn Brif Weinidog, yn ceisio cyrraedd cyfartaledd y DU dros gyfnod o amser—nid oes nodau ar gyfer hynny erbyn hyn, ac yn anffodus dros y 25 mlynedd nid ydym wedi llwyddo i gau'r bwlch hwnnw. Ac o ran iechyd, yn anffodus, mae gennym ni rai o'r rhestrau aros hwyaf mewn unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig, gyda chymaint o bobl ar restr aros—600,000 o bobl—a 752,000 o driniaethau y mae pobl yn disgwyl amdanyn nhw yn GIG Cymru. Ac roeddwn i'n sylwi nad oedd hynny'n cael ei gynnwys yn yr allbwn i'r cyfryngau cymdeithasol gan y Llywodraeth y bore yma.

Mae'r Prif Weinidog yn gywir i dynnu sylw at y mannau hynny, o ran cyfraddau ailgylchu, er enghraifft, y bu'r Llywodraeth yn llwyddiannus, ac o ran ceisio gwneud gwelliannau yng ngwead y Gymru yr ydym ni mor falch ohoni. Ond mae hi'n ffaith, yn anffodus, o ran tlodi—tlodi enbyd, tlodi plant—fod Llywodraeth Cymru wedi methu yn ôl ei nodau hi ei hun, ac mewn gwirionedd wedi diddymu'r nodau hynny i ddileu tlodi plant erbyn 2020. Ac rwy'n gwybod beth fydd yr ymateb a ddaw yn ei ôl: ar Lywodraeth y DU y mae'r bai am y cwbl. Ond y gwir amdani yw mai chi sydd wedi bod â'r pwerau, yr ysgogiadau a'r gallu i wneud rhai gwelliannau gwirioneddol o ran y problemau dyrys hynny, ac, yn eich Llywodraeth, rydych chi wedi methu â gwneud hynny.

Ond rwy'n obeithiol am y dyfodol, ynglŷn â'r hyn y gall y Senedd hon ei gyflawni yn ystod y 25 mlynedd nesaf. Rwy'n un, fel dywedais i, a oedd wedi ymddieithrio oddi wrth y broses wleidyddol yn ôl ym 1997, ac mewn gwirionedd nid oedd gennyf i lawer o ddiddordeb yn y refferendwm hwnnw nac yn ffurfio Cynulliad Cymru fel gelwid ef. Mae'n rhaid i mi ddweud mai un o eiliadau mwyaf balch fy oes oedd pan gerddais i mewn i'r Siambr hon i dyngu llw o'm teyrngarwch. Nid oeddwn i wedi gweld y llun gwydr 'Calon Cymru' ar ganol y llawr ar y pryd. Ac roedd Claire Clancy, clerc y Senedd, ar yr ochr arall iddo, ac wrth i mi ddod i mewn drwy'r drws hwnnw fe gerddais i'n syth ar ei draws. A phob dydd y byddaf i'n edrych arno rwy'n meddwl tybed a achoswyd rhai o'r craciau hynny yn y mosaig gan globyn o darw Cymreig yn cerdded arno. [Chwerthin.] Nid wyf i'n meddwl mai myfi sy'n gyfrifol; rwy'n credu mai treigl amser a wnaeth hynny. Ond rwy'n gallu cofio wyneb Claire Clancy fan draw, mewn arswyd llwyr.

Roeddwn i'n meddwl y byddwn i'n cloi ar bwynt personol fel hwnnw, ond mae llawer o waith i'w wneud eto a'r gwaith mwyaf yw ennyn diddordeb pobl Cymru yn yr hyn y gallwn ni ei wneud yn y Senedd a'r hyn y gallwch chi ei wneud yn y Llywodraeth, ac os caf i orffen ar hyn, Prif Weinidog, nid yw'r niferoedd sy'n pleidleisio yn etholiadau Senedd Cymru a seneddol yn bodloni unrhyw un ohonom ni. Mae angen i ni sicrhau ein bod ni'n ymgysylltu yn llawn ag etholwyr Cymru fel eu bod nhw'n gwybod mai'r Senedd hon i Gymru yw'r Senedd a all wneud y gwahaniaeth hwnnw, ac rwy'n gobeithio, ni waeth beth fyddo ein gwleidyddiaeth ni, ar feinciau'r cenedlaetholwyr, ar feinciau Llafur neu'r meinciau Ceidwadol, y gallwn ni gytuno ar un peth: y bydd dilysrwydd y Senedd hon yn cynyddu yn y blynyddoedd i ddod os gallwn ddenu cyfran uwch o'r etholwyr i bleidleisio yn etholiadau'r Senedd.

15:20

Rwy'n diolch i'r Aelod am ei sylwadau. Efallai fod rhai cwestiynau ynddyn nhw. Yr hyn yr wyf i am geisio ei wneud yw ymdrin â'r pwyntiau lle ceir anghytundeb yn gyntaf, a cheisio gorffen ar bwyntiau lle mae cytundeb.

O ran yr anghytuno, fe soniais i am ystod eang o feysydd, gan gynnwys yr economi, iechyd ac addysg, ac ystod y camau y gwnaethom ni eu cymryd, camau na fyddem ni wedi gallu eu cymryd nhw oni bai am ddatganoli. Mae mwy i'w ddweud eto am y sefyllfa wirioneddol o ran yr hyn sydd wedi digwydd i'n cyllidebau a chanlyniadau ein gwasanaethau cyhoeddus allweddol fel iechyd ac addysg. Mae cysylltiad diamheuol ac annatod rhwng ein hadnoddau ni a'r hyn y gallwn ni ei gyflawni, ynghyd â galw cynyddol. Fe glywch chi, er enghraifft, gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg am ei blaenoriaethau, ac fe allwch chi ddisgwyl clywed manylu di-baid ar ein dull ni o godi safonau a phwysigrwydd allweddol addysg ym mywyd y genedl, yn ogystal â phlentyn neu unigolyn ifanc, ac mae hynny'n mynd law yn llaw â'r pwyslais yr wyf i'n awyddus i'w roi ar y 1,000 diwrnod cyntaf ym mywyd unrhyw blentyn. Felly, fe allwch chi ddisgwyl clywed mwy am hynny yn y dyfodol. Nid ydych chi'n gallu mynd drwy restr yn nhrefn y wyddor o bob maes unigol mewn un datganiad, ac rwy'n credu fy mod i wedi trethu amynedd pawb gyda hyd y datganiad fel mae hi.

O ran yr economi, y sefyllfa ddiamheuol yw nid yn unig y ffaith i mi grybwyll Banc Datblygu Cymru a Busnes Cymru—creadigaethau penodol i Gymru sydd wedi helpu i gefnogi busnesau o bob lliw a llun ar draws ein heconomi—ond mae yna heriau i ni o ran ein perfformiad economaidd. Rydym ni'n dymuno gweld cynnydd pellach o ran cynhyrchiant. Mae hynny'n golygu buddsoddi yn sgiliau'r gweithlu. Rydym ni'n dymuno gweld cynnydd pellach o ran cael pobl i mewn i waith a pheidio â bod yn economaidd anweithgar. Problemau sydd wedi ymwreiddio yn ddwfn yw'r rhain yn aml. Rwy'n credu y gallai rhan o'r daith ar gyfer datganoli yn y dyfodol fod o ran sut y gallwn ni gymryd mwy o reolaeth ar weinyddu budd-daliadau, ar gyfer cydgysylltu yn briodol â'r hyn y gallwn ni ei wneud â'r ffordd y mae'r Adran Gwaith a Phensiynau a'r Ganolfan Byd Gwaith yn gweithio ar hyn o bryd. Rwyf i o'r farn y byddai hwnnw'n ddiwygiad a fyddai'n achosi newidiadau ymarferol, gwirioneddol adeiladol er mwyn cefnogi pobl i fyd gwaith yn well, i fod ag urddas ennill incwm, ac, yn hollbwysig, incwm y gall pobl fyw arno.

Mae hynny'n dod â mi at eich pwynt chi ynglŷn â thlodi plant: erbyn hyn, yn fwy nag erioed o'r blaen, gall plant fod yn tyfu i fyny mewn tlodi tra bod oedolyn ar eu haelwyd yn gweithio. Mae hynny oherwydd nad yw ein heconomi ni wedi cadw i fyny ar draws y DU, ac fe welwn ni adroddiad arall eto yn ystod y dyddiau diwethaf ynglŷn â'r ffaith bod economi'r DU yn debygol o fod â'r gyfradd arafaf o dwf o blith unrhyw un o'r cenhedloedd mwyaf datblygedig yn y byd; mae honno'n her aruthrol i ni, yn ogystal ag i weddill y DU—. Ar ben hynny, fe gafodd dewisiadau eu gwneud yn fwriadol ynghylch budd-daliadau i deuluoedd â phlant. Mae pob asesiad annibynnol wedi dangos bod y dewisiadau hynny'n gyrru mwy o blant i dlodi. Nid dadl yw honno; mae honno'n ffaith. Honno yw'r sefyllfa wirioneddol sy'n deillio o'r dewisiadau a wnaeth Llywodraeth y DU. Wrth gwrs, fe fyddwn ni'n anghytuno ynghylch a oedd y rhain yn bethau cymwys i'w gwneud, a oedden nhw'n cyflawni eu diben ai peidio, a beth mewn gwirionedd oedd eu pwrpas nhw yn y pen draw. Mae hynny'n rhan o wleidydda, ac, yn y lle hwn, rydym ni wedi dod i arfer â dadlau ynglŷn â dewisiadau a wneir mewn rhannau eraill o'r DU sy'n effeithio yn uniongyrchol ar ein cyfrifoldeb, yn ogystal ag ar sut yr ydym ni'n ymdrin â hwnnw ein hunain.

Ac mae hynny, os hoffech chi, yn dod â fi yn ôl at, rwy'n gobeithio, ragor o bwyntiau sy'n achosi ychydig o anghytundeb, ond rwy'n gobeithio y bydd yma rywfaint o gytundeb hefyd. Rwy'n gwybod bod yr Aelod yn dweud nad yw ef eisiau gweld rhagor o bwerau ar gyfer y lle hwn. Sylw ganddo ef yw hwnnw, yn fy marn i, ar y ffaith nad yw'n cefnogi'r Llywodraeth bresennol a etholwyd gan bobl Cymru. Mae ganddo berffaith hawl i'r farn honno. Dyna yw hanfod democratiaeth. Rwyf i o'r farn nad yw ein taith ni wedi dod i ben. Fel dywedais i ynglŷn â gweinyddu budd-daliadau, rwy'n credu bod mwy o ffordd i fynd eto. Fe hoffwn i weld mwy o bwerau dros Ystad y Goron. Fe hoffwn i weld cytundeb amgen ynglŷn â dyfodol y rheilffyrdd. Ond mae'n rhaid i hynny ddod gyda chyllid. Nid oes gennyf i ddiddordeb o gwbl mewn trosglwyddo cyfrifoldebau heb adnoddau i wneud hynny, ac fe welsom ni hynny yng nghynllun y dreth gyngor, pryd cafodd budd-daliadau'r dreth gyngor eu datganoli i Gymru gyda thoriad o 10 y cant yn y gyllideb. Dyna'r union beth na ddylai fod yn digwydd gyda datganoli. Rwy'n credu, ynghylch y pwerau yr ydym ni'n eu hymarfer yn y fan hon, y dylai Aelodau allu ein dwyn ni i gyfrif yn briodol. Rwy'n edrych ymlaen at weld y daith ddatganoli yn adennill rhan o'r tir a gollwyd i ni gyda dychweliad y cyllid a'r pwerau o Ewrop a fyddai'n cael eu hymarfer yn gyson yn y lle hwn ers bron i chwarter canrif hyd nes y gwnaeth Llywodraeth y DU ddewis eu dwyn nhw oddi arnom ni.

O ran y cytundeb, serch hynny, fe fyddwn yn parhau i anghytuno, fel dylem ni—gwahanol bleidiau a gwahanol draddodiadau. Efallai y bydd adegau y byddwn ni'n canfod peth cytundeb, ond, o ran y sefydliad hwn, ni ddylech chi fod â'r ymagwedd os ydych chi'n anghytuno â Llywodraeth y dydd, os nad ydych chi'n hoffi'r ffaith bod Llafur Cymru wedi bod yn rhan o weinyddu'r Llywodraeth drwy gydol y 25 mlynedd hynny, heb fwyafrif un waith, yn gorfod gweithio gyda phobl mewn pleidiau eraill bob amser i basio cyllidebau a deddfwriaeth—. Ni ddylech chi alw am ddiddymu'r sefydliad, nid os ydych chi'n caru democratiaeth. Mae dau refferendwm wedi creu'r lle hwn fel y mae heddiw a mwy na hynny. Ni fyddech chi'n ceisio diddymu Tŷ'r Cyffredin na Thŷ'r Arglwyddi os nad oeddech chi'n cytuno â'r ffordd yr oedd Liz Truss yn rhedeg y wlad. Yr alwad, i'r rhai a oedd yn anghytuno â'r hyn yr oedd hi am ei wneud, neu'r Prif Weinidog presennol, neu'r un o'u blaenau nhw, oedd i gael etholiad, ar gyfer gofyn i'r bobl benderfynu mewn etholiad. Dyna'r wyf i'n ei gredu y dylem ei wneud pan fyddwn ni'n anghytuno: dwyn ein gilydd i gyfrif, nid tanseilio'r sefydliad, ond gadael i'r bobl yr ydym ni'n freintiedig i'w gwasanaethu ddewis rhwng y gwahaniaethau sydd rhyngom.

At hynny, rwyf i'n cytuno â'r Aelod am yr angen i ni wneud mwy o ran pleidleisio. Fe hoffwn i weld llawer mwy o bobl yn gwneud dewisiadau ynghylch pwy sy'n eistedd yn y lle hwn ac, yn arbennig, fel rwy'n gobeithio y byddwn ni'n cytuno yfory y bydd mwy o bobl gennym ni'n eistedd yn y lle hwn, gan wneud dewisiadau ar ran pobl Cymru. Rwy'n credu y bydd hynny'n grymuso ein democratiaeth ni, fel gwna arweinydd grŵp y Ceidwadwyr Cymreig yn wir, pan fydd mwy o bobl yn cymryd rhan yn ein hetholiadau. Rwy'n awyddus i ystyried sut yr ydym ni'n gwneud hynny a sut y cawn ni gytundeb ar sut y byddwn ni'n gwneud hynny. Rwy'n gobeithio, ynglŷn â'r diwygiadau y bydd y Cwnsler Cyffredinol yn eu cyflwyno i'r lle hwn yn y dyfodol, pan fyddwn ni'n edrych ar sut rydym ni'n cofrestru pobl, sut rydym ni'n ei gwneud hi'n haws pleidleisio, y byddwn ni mewn gwirionedd yn dod o hyd i ffordd o wneud hynny. Ein gwaith ni yw perswadio pobl i gefnogi rhyw blaid, ond fe hoffwn i weld mwy o bobl yn cyfranogi, oherwydd fel arall rhywun arall fydd yn dewis ar eich cyfer chi, a pheidiwch â synnu os bydd hynny'n golygu nad yw'r dewisiadau hynny'n cyfateb â'ch buddiannau chi na'r weledigaeth sydd gennych chi i'r genedl.

Yn olaf, rwyf wir yn croesawu'r hyn oedd gan yr Aelod i'w ddweud am sefydlogrwydd ein Senedd. Yn ei blaid ef fe geir nifer o bobl a gafodd eu hethol i'r lle hwn gyntaf a oedd wedi ymgyrchu yn frwd yn erbyn ei greu ac a oedd yn blaen tu hwnt wrth fynegi'r ffaith eu bod yn dymuno iddo ddiflannu. Rwyf i o'r farn fod hynny wedi bod yn newid adeiladol i'r sefydliad cyfan sef i'r Ceidwadwyr Cymreig ddod i safbwynt gwahanol iawn erbyn hyn. Ystyr hyn yw'r frwydr ddemocrataidd barhaus am gael bod yn y lle hwn neu fod â rhywun arall ynddo, ac mae hynny'n ymwneud â sefydlogrwydd ein Senedd a'n Llywodraeth, a'r sawl y mae'r bobl yn ei ddewis i ymgymryd â'r fraint o arwain a chynrychioli'r genedl.

15:30

Diolch i'r Prif Weinidog am y datganiad heddiw. Roeddwn i am ddechrau drwy ddweud bod gan bob un ohonom ni yn fan hyn ein hatgofion am eni'r Cynulliad Cenedlaethol, tan i fi gofio mai dim ond tair oed oedd Luke Fletcher pan agorodd y Senedd yma ei drysau am y tro cyntaf. Ond mae'r ffaith bod rhywun a oedd yn blentyn ifanc iawn—yn fabi bron, bryd hynny—rŵan yn Aelod yn ein Senedd genedlaethol yn dweud cyfrolau, onid ydy, am ba mor bell rydyn ni wedi dod, a gymaint o flynyddoedd sydd wedi pasio, ac yn gwneud i'r Llywydd, dwi'n siŵr, deimlo'n hen iawn yn eistedd yn y fan yna. [Chwerthin.] Ond mae gen i fy atgofion, yn sicr. Mi oeddwn i yma ar y diwrnod cyntaf un yn 1999, nid fel Aelod o'r Senedd—a braint fy mywyd ydy cael bod yma yn Aelod o'n Senedd—ond yma fel newyddiadurwr ac fel gohebydd newyddion oeddwn i. Fel Cymro, mi oeddwn i mor falch ein bod ni wedi cymryd y cam cyntaf hwnnw, ond, yn broffesiynol, mi oedd hi'n gyfnod o gael dalen lân o'n blaenau ni, a dyna oedd gan y sefydliad ei hun hefyd: dalen lân, neu gynfas gwag i adeiladu dyfodol cenedl arno fo.

Llywydd, dydy pethau ddim wastad yn disgyn yn dwt mewn gwleidyddiaeth, ond mae yna rywbeth symbolaidd a phwerus iawn yn y ffaith ein bod ni'n dathlu'r chwarter canrif yn yr un wythnos ag yr ydym ni'n pleidleisio ar gynllun i gryfhau'r Senedd yma ar gyfer y chwarter canrif nesaf a thu hwnt. Felly, ydyn, rydym ni yn dathlu, ond efallai ei bod hi'n fwy cywir i ddweud mai pwyso a mesur ac adlewyrchu ydyn ni ar y chwarter canrif cyntaf yma. Beth wnaeth datganoli ynddo'i hun oedd cynnig llwybr newydd i ni, creu potensial, os liciwch chi, creu cyfleoedd i Gymru wneud pethau'n wahanol, ac i wneud pethau yn well mewn cymaint o ffyrdd. Ac rydyn ni wedi gwneud pethau yn well. Mae llawer wedi'i gyflawni drwy gydweithio, ac mi oedd hynny'n rhan fawr o beth oedd y wleidyddiaeth yma yn ei chynnig i ni. A dwi'n cynnwys pob un yn y Siambr—pob un o'r pleidiau—yn y cydweithio yna mewn gwahanol ffyrdd, a dwi'n croesawu'n fawr y sylwadau gan arweinydd y Ceidwadwyr—sylwadau positif—ynglŷn â dyfodol datganoli a phwysigrwydd cael ein Senedd genedlaethol.

Ond os ydyn ni am greu democratiaeth gryfach, fwy atebol, fwy effeithiol ar gyfer y dyfodol, mae'n rhaid cydnabod y cyfleoedd sydd wedi'u colli hefyd, ac rydyn ni'n eu gweld nhw yn y meysydd hynny rydyn ni'n dal y Llywodraeth Lafur i gyfrif arnyn nhw bob wythnos yma: yr argyfwng yn y gwasanaeth iechyd; diffyg dychymyg economaidd wrth geisio adfywio ein hardaloedd ôl-ddiwydiannol; y cwymp mewn safonau yn ein hysgolion; a'r tlodi plant sydd yn dal mor amlwg i'w weld ym mhob cwr o'n gwlad.

Fe ddylem ni ddathlu, rwy'n credu, y pum mlynedd ar hugain hwn gyda newid gêr, newid o ran y craffu a alluogir gan ddeddfwriaeth ar gyfer diwygio y byddwn ni'n pleidleisio arni yfory, ond newid gêr llywodraethol hefyd. Mae arnom angen Llywodraeth sydd, yn hytrach na bod yn ymateb i argyfyngau, yn symud tuag at ragor o arloesi yn y ddarpariaeth o wasanaethau cyhoeddus, ar gyfer llunio economi arbennig a chydnerth, lle mae datganoli yn glustog wirioneddol rhag y blaenwyntoedd o San Steffan a thu hwnt, ac ar gyfer cynyddu ein gallu ni yn y sefydliad hwn.

Mae Plaid Cymru wedi mynegi ein gweledigaeth ar gyfer y ffordd ymlaen yn eglur: fe ddylai comisiwn cenedlaethol sefydlog fod â chyfrifoldeb am weithredu ac adeiladu ar waith argymhellion y comisiwn annibynnol diweddar, gan annog cyfranogiad y cyhoedd gymaint â phosibl wrth hyrwyddo prosesau i weithredu newid cyfansoddiadol. Mae gan Lywodraeth Cymru ei hun ddyletswydd i baratoi ac arwain ar brosesau pellach ar gyfer newid cyfansoddiadol, a pheidio â chydymffurfio â chonfensiwn Gordon Brown, nac unrhyw gorff arall yn San Steffan sy'n cael ei ddyfeisio gyda'r bwriad o dawelu'r gwledydd Celtaidd, fe ddylwn ddweud, ond yn hytrach i dorri llwybr arbennig i Gymru. Ac rwy'n annog y Llywodraeth bresennol i wneud felly. 

Bum mlynedd ar hugain ers llunio'r Senedd, mae hi'n cael ei dychmygu o'r newydd nawr. Ac mae'r cyfrifoldeb ar y Prif Weinidog erbyn hyn i sicrhau bod uchelgeisiau ei Lywodraeth ef yn bodloni uchelgeisiau pobl Cymru ar gyfer y chwarter canrif nesaf a thu hwnt. Fel nododd Canolfan Llywodraethiant Cymru'r wythnos hon, mae'r holl ddata sydd ar gael yn dangos symudiad y mwyafrif tuag at ddyhead am ragor o bwerau, ac mae'r gefnogaeth i annibyniaeth wedi cynyddu yn agos hyd at deirgwaith ers 1999.

Rŵan, er bod dealltwriaeth o'r lle yma a'i waith o wedi cynyddu, ac, efo hynny, y gefnogaeth o blaid mwy o bwerau i Gymru, mae'n rhaid gochel rhag meddwl nad oes angen parhau i wrthsefyll y grymoedd hynny a fyddai am weld ein Senedd yn diflannu'n gyfan gwbl. A dwi'n falch o glywed undod yma yn y Siambr ar hynny heddiw. Yn hytrach, gadewch i ni wneud yn siŵr bod y 25 mlynedd nesaf yn canolbwyntio ar brofi gwir werth datganoli, drwy fynd i'r afael â'r heriau hynny—yr heriau economaidd, iechyd, addysg, tlodi plant—ac ar gryfhau ein democratiaeth mewn modd sy'n gweithio dros holl bobl Cymru.

15:35

Nid oeddwn i'n gallu canfod llawer o gwestiynau yn y cyfraniad, ond rwyf i am ymateb i ddau bwynt sy'n werth eu hystyried yn fy marn i. Mae'r cyntaf yn dychwelyd at un o'r pwyntiau gafodd ei wneud gan arweinydd grŵp y Ceidwadwyr Cymreig, a hwnnw oedd lle'r oedd anghytundebau ynglŷn â pherfformiad gwasanaethau cyhoeddus a'r economi. Ac fe ddylech chi, wrth gwrs, ddisgwyl i'r rhain fod yn cael eu trafod yn Siambr ein Senedd genedlaethol, ac y gallai anghytundeb fod ynghylch pa mor llwyddiannus y bu'r Llywodraeth gyda'r dulliau gweithredu sydd ar gael i ni, ac a ddylai fod dulliau amgen ar gael i ni ai peidio. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig er hynny i fyfyrio ar y ffaith, yn flaenorol, mai Ysgrifennydd Gwladol Cymru a dau neu dri Gweinidog a fyddai'n ymgymryd â'r swyddogaethau hynny i gyd. Ac rwy'n credu nad oedd gan y cyfle i ddadlau, trafod a mynegi gwahaniaethau, neu gynigion, yn wir,  ar gyfer dewisiadau amgen, os ydym ni'n cytuno â nhw neu beidio ar du'r Llywodraeth, y gallu i ganolbwyntio yn llwyr, yn wahanol i'r hyn sydd gennym ni nawr. Dyna yw rhan o'r rheswm pam roeddwn i'n falch o ymgyrchu dros ddatganoli pan oeddwn i'n fyfyriwr, ar gyfer dymuno rhagor o gyfle i hynny ddigwydd.

Ac mae hynny'n arwain at yr ail bwynt ynglŷn â—. Rwy'n credu bod datganoli wir wedi rhoi llwyfan gwirioneddol ar gyfer mwy o hyder a sylw i Gymru ar lwyfan llawer ehangach. Yn ei gyfraniad ef, roedd arweinydd Plaid Cymru yn awgrymu y gellid dyfeisio rhywbeth yn natblygiad datganoli i geisio cadw'r cenhedloedd Celtaidd yn dawel. Ystyr datganoli oedd rhoi llwyfan mwy i genhedloedd Celtaidd, ar gyfer bod â hyder yn y ddemocratiaeth yr oeddem ni'n ei llunio, a'r gallu i wneud yn well er mwyn ein pobl a'n gwlad. Dyna pam roeddwn i'n cefnogi datganoli, pam y gwnes i ymgyrchu dros hynny, pam rwy'n falch o fod yma yn y Siambr hon. Ymhell o fod yn cadw cenhedloedd Celtaidd yn dawel, mae datganoli wedi cynnig llwyfan mwy i ni yng Nghymru, yn y DU, a'r byd yn fwy eang.

Rydych chi'n gweld hynny yn y ffordd y mae Cymru yn cael ei gweld a'i thrafod. Bob tro y mae newid yn digwydd yn y Llywodraeth hon nawr, rydych chi'n disgwyl y bydd sylw yn cael ei roi, nid yn unig yng Nghymru, ond mewn rhannau eraill o'r byd hefyd. Mae hwnnw'n gryfder sy'n cael ei gydnabod mewn rhannau eraill o'r byd. Ac ni ddylai hynny fod yn ein synnu ni, oherwydd, mewn gwirionedd, mae cenhedloedd eraill yn y byd, cenedl-wladwriaethau, yn cydnabod rhannu pŵer ar wahanol lefelau. Mewn rhai, mae cyrff cenedlaethol sy'n ymarfer y pŵer hwnnw—mae cenedl Gwlad y Basg yn Sbaen yn wahanol i rannau eraill o Sbaen. Ond maen nhw'n cydnabod bod cyfrifoldebau gwahanol gan wahanol lefelau o lywodraeth. Yn yr Almaen, y taleithiau yn America neu Ganada, fe geir gwahanol lefelau lle mae gwahanol ddewisiadau yn cael eu gwneud.

Rwyf i o'r farn nad yw ein taith ni wedi dod i ben. Rwy'n credu bod gan ddatganoli fwy o ffordd i fynd eto. Ac fe fyddaf i'n falch o barhau i ddadlau dros hynny, ac yn fwy balch o glywed llais Cymru yn dal ati i gryfhau, yng Nghymru, yn y DU, a'r byd yn fwy eang, lle maen nhw'n sylwi arnom eisoes. Ac rwy'n credu bod llawer mwy i ni ei wneud i sicrhau parch, buddsoddiad a phartneriaeth ar gyfer ein dyfodol.

Mae hi'n fraint fawr, ar ran Democratiaid Rhyddfrydol Cymru, i allu gwneud datganiad byr iawn ar yr achlysur hynod bwysig hwn. Trwy gydol 25 mlynedd y Senedd, mae Democratiaid Rhyddfrydol Cymru wedi bod â chynrychiolaeth yma, ac mae hi'n bwysig ein bod yn sôn am y rhai yr ydym ni wedi eu colli: dau was ffyddlon ac ymroddedig iawn i Ddemocratiaid Rhyddfrydol Cymru, sef Mick Bates ac Aled Roberts. Ac rwy'n siŵr ein bod ni i gyd yn cofio'r rhain ac yn diolch amdanyn nhw.

Rwyf i wedi cysylltu â Kirsty Williams hefyd, a oedd yn nosbarth 1999, ar gyfer cael rhai o'i syniadau hi am yr hyn y dylwn ei ddweud. Fe ddywedodd hi mai cyfnod o gyffro a gobaith mawr oedd hwnnw, a'i bod hi'n falch o fod yn arweinydd benywaidd cyntaf plaid yn y Senedd, a'i bod hi'n mwynhau cwestiynau'r Prif Weinidog, 'Er hynny, pan fyddai'r esgid ar y droed arall, fe fyddai hi'n dda gennyf i pe byddwn i wedi bod ychydig yn fwy caredig.' Rydym ni'n cofio mai Kirsty yw'r unig Aelod o'r Senedd sydd wedi bod yn llwyddiannus, hyd yn hyn, o ran dwyn Bil Aelod preifat drwy'r Senedd, sef Deddf Lefelau Staff Nyrsio (Cymru) 2016. Cyflawniad gwych arall gan y Senedd. Dim ond tair blynedd yr ydw i wedi bod yma, ond rwy'n falch o fod yn rhan o'r Senedd hon, yn rhan o Senedd sydd wedi pasio'r Ddeddf aer glân, y Ddeddf amaethyddol newydd, ac rydym ni ar fin pasio Bil diwygio'r Senedd, a fydd yn chwyldroi ein democratiaeth (er nad cystal ag y gallai).

Rwy'n dymuno gorffen, os caf i, ar nodyn personol iawn. Roedd fy mam—y mae llawer ohonoch chi, efallai, wedi clywed hyn o'r blaen—yn rhan o'r grŵp o randdeiliaid a helpodd i ddatblygu'r Cynulliad, fel y gelwid ef. Nid oedd hi'n wleidydd o gwbl, cynhyrfwraig yn y gymuned oedd hi. A dyna'r hyn, rwy'n credu, y dylem ni fod yn dychwelyd ato: gwrando ar y cynhyrfwyr cymunedol hynny, a sicrhau ein bod yn cynnwys pawb ledled Cymru, o ardaloedd cefn gwlad a threfol, o ogledd, canolbarth neu dde'r wlad hon, beth bynnag fo ein cefndiroedd, beth bynnag fo ein ffydd, beth bynnag fo ein cred. Mae gennym gyfle anhygoel i barhau â gweddnewid Cymru, i'w gwneud yn fwy radical, blaengar, rhyfeddol ac ysbrydoledig, ond mae angen i ni fynd yn ôl at wrando ar aelodau ein cymunedau. Peidiwn ag ymatal gormod dros y 25 mlynedd nesaf. Diolch yn fawr iawn, Llywydd.  

15:40

Wel, diolch yn fawr iawn am y cyfraniad gan Jane Dodds, a diolch, yn wir, i grŵp cynghori'r Cynulliad Cenedlaethol, yn y dyddiau gynt, am greu sefydliad democrataidd ac am ddeall yr hyn y gallem ni ei wneud gyda dalen lân, sef y pwynt a wnaeth Rhun ap Iorwerth. Ac rwy'n credu ein bod ni wedi llunio llawer o bethau yr ydym ni'n gallu dweud eu bod nhw wedi rhagori rhywfaint ar sefydliadau democrataidd eraill yn y DU. Mae pobl yn siarad yn aml am draddodiadau Tŷ'r Cyffredin a Thŷ'r Arglwyddi. Mae'n rhaid i mi ddweud, er cymaint gwychder hynny, rwyf i o'r farn nad yw rhai ohonyn nhw'n gwneud unrhyw synnwyr ac ni ddylen nhw fodoli mwyach. Rwy'n gobeithio, yn ystod ein 25 mlynedd cyntaf, nid dim ond wedi gallu dysgu am yr hyn y gallem ni ei wella eto'r ydym ni, ond yn ein 25 mlynedd nesaf, ni fyddwn ni'n galw ar ein traddodiadau ac yn dweud 'Dyma'r ffordd y gwnaethom ni'r pethau hyn erioed', pe byddem ni'n gallu gwneud yn well o ran y ffordd yr ydym ni'n rhedeg ein busnes ac yn gwasanaethu ein cymunedau.

Fe ddylwn i ddweud, roeddwn i'n adnabod Mick Bates pan oedd ef yn ymchwilydd. Roeddwn i'n adnabod Aled Roberts. Fe ddylwn i addef fod y Cwnsler Cyffredinol a minnau, pan gafodd Aled Roberts ei ethol, ein bod ni wedi ceisio dadlau na ddylai ef fod yma. Roedd y Gorchymyn anghymhwyso yn ddadl ddiddorol ar y pryd, ac eto, mewn gwirionedd, pan ddeuthum yn gyfarwydd ag Aled, pan oedd yn Aelod yma, roedd gen i barch mawr ato. Nid oeddwn i'n cytuno ag ef bob amser, ond roeddwn i o'r farn ei fod yn alluog iawn, ac yn rhywun yr oeddech chi nid yn unig yn gallu cynnal sgwrs ag ef, ond, mewn gwirionedd, roeddech chi'n gallu siarad yn gyfrinachol ag ef, gyda hyder na fyddai hynny'n mynd ymhellach, ac rwy'n gobeithio bod hynny'n rhywbeth i bob un ni ohonom fyfyrio arno o ran y ffordd yr ydym ni'n gwneud ein busnes. Mae angen i ni allu ymddiried yn ein gilydd, a rhannu yn gyfrinachol, a gwneud dewisiadau gwell wedyn. Ac rwy'n gobeithio y byddai hynny hefyd yn rhan o'ch pwynt chi ynglŷn â pheidio â bod yn awyddus i roi gwahanol rannau o'r wlad yn erbyn ei gilydd. Mae llawer gormod o raniadau yn ein byd fel y gwelwn ef, ac rwy'n credu y gallwn ni fod yn esiampl arhosol o sut wedd sydd ar wleidyddiaeth amgen.

Rwy'n awyddus i ni fynd ati i fod yn Llywodraeth sy'n gwrando. Ni fydd pawb yn cytuno â'r holl ddewisiadau a wnawn ni, ond mae hynny'n dod o fod mewn Llywodraeth, sy'n rhywbeth a ddysgodd Kirsty trwy brofiad uniongyrchol, ac roedd hithau'n dweud yr union beth hwn. Rwy'n ei chofio hi'n dweud, 'Rwyf i wir yn dymuno nad oeddwn i wedi bod mor gas wrth bawb arall pan oeddwn i'n eistedd yno.' Ond roeddwn i o'r farn fod Kirsty yn gyd-Weinidog da iawn yn y Llywodraeth, ac rwy'n gobeithio ei bod hi'n cadw yn iawn. Fe ddylwn i nodi gyda gofal, er fy mod i'n falch o sôn am y ddeddfwriaeth staff nyrsio yn fy nghyfraniad agoriadol, y byddaf i'n cael trafferthion sylweddol am weddill fy nyddiau pe byddwn i'n anghofio nodi bod rhywun o'r enw Ann Jones wedi helpu hefyd wrth basio deddfwriaeth ar systemau chwistrellu ar gyfer diogelwch tai. Ac unwaith eto, mae honno'n rhan o'n taith ni: darn bychan o ddeddfwriaeth sydd, yn fy marn i, wedi gwneud gwahaniaeth enfawr. 

Diolch i chi, Prif Weinidog, am y datganiad pwysig hwn heddiw. Wrth i ni edrych yn ôl dros y 25 mlynedd diwethaf, fe ddylai fod yn destun balchder i bob un ohonom fod ein Senedd ni nid yn unig wedi parhau, ond wedi aeddfedu yn ystod y cyfnod hwnnw. Nid yw hi wedi bod yn daith hawdd bob amser, ond rydym ni i gyd yn ddyledus i'r Aelodau hynny a ddaeth o'n blaenau ni ac a weithiodd mor galed i sefydlu'r Senedd hyderus, sy'n edrych tuag allan yr ydym ni'n eistedd ynddi hi heddiw.

Mae hi'n anrhydedd i mi gadeirio grŵp Llafur Cymru a gallu nodi bod grwpiau Llafur olynol o Gymru wedi ceisio gwneud cyfiawnder â'n hymrwymiadau cynnar i roi llais i Gymru a gweithio yn galed er mwyn Cymru. Boed hynny am mai hi yw'r Senedd gyntaf i ddatgan argyfwng hinsawdd a deddfu ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol neu am ein system eithrio ni ar gyfer rhoi organau neu am benodi comisiynydd plant cyntaf y DU, mae'r camau y gwnaethom ni eu cymryd yn y Siambr hon wedi arwain y ffordd yn y DU a'r byd yn fwy eang. A ydych chi'n cytuno â mi, Prif Weinidog, wrth i ni edrych ymlaen at 25 mlynedd nesaf y Senedd, y dylem ni fod â hyder yn y daith honno wrth nodi ein cynlluniau i feithrin dyfodol cadarn i Gymru?

15:45

Diolch. Rwy'n credu, o ystyried y rhestr o'r holl bethau rydyn ni wedi'u gwneud, mae'n bleser myfyrio bod y rheini'n bethau rydyn ni i gyd wedi'u gwneud. Fel y dywedais i, nid yw fy mhlaid i erioed wedi cael mwyafrif. Dydym ni erioed wedi bod mewn sefyllfa, ar ein pen ein hunain, i wneud dewisiadau ar sail unigol; rydyn ni bob amser wedi gorfod gweithio gyda phobl eraill.

Cymerwch, er enghraifft, y ddeddfwriaeth rhoi organau, cyflwyno system optio allan feddal. Dechreuodd pan mai Lesley Griffiths oedd y Gweinidog iechyd. Gwnaed gwaith rhwng pleidiau, ac roedd yn gyfnod heriol, mewn gwirionedd. Roedd gwahanol randdeiliaid yn pryderu am y ddeddfwriaeth—y byddai'n dileu'r rhodd o fywyd yr oedd rhoi organau yn ei gynrychioli. Mewn gwirionedd, buom yn gweithio gyda'n gilydd ar ddwyn perswâd, gweithio ar ddadleuon, ac yna bod â system a allai fod yn ymarferol hefyd. Fe wnes i gadeirio rhywfaint o ddiwedd y pwyllgor pan ddaeth drwodd. Mark Drakeford oedd y Gweinidog iechyd pan gafodd ei basio yn y diwedd. Yna, fel y Gweinidog iechyd, roeddwn i'n goruchwylio'r broses o weithredu'r system honno. Gallwn ni fod yn hyderus, gyda'r ddeddfwriaeth honno, bod bywydau mwy o bobl wedi eu hachub o ganlyniad. Mae hefyd wedi ein helpu gyda'r sgwrs am ddiwedd bywyd rhywun ac am y ffaith eu bod yn dal i allu helpu'r byw mewn ffordd wahanol. Rwyf i yn sicr yn cofio yn fy nhŷ i ei fod wedi arwain at sgwrs am yr hyn yr oeddem ni am ei wneud, i sicrhau ein bod yn gwybod dymuniadau ein gilydd a'u bod yn cael eu cofnodi, ac i gefnogi pobl i wneud y dewis hwnnw.

Mae'n rhan o, fel y dywedodd Vikki Howells, nid yn unig bod y sefydliad hwn wedi goroesi, ond wedi aeddfedu. Mae myfyrdod personol yma, wrth gwrs, oherwydd rwyf i yn 25 adio 25 fy hun, ac rwy'n gwybod, yn eich 25 mlynedd cyntaf o fywyd, eich bod yn caffael llawer iawn o wybodaeth am bwy ydych chi a'r byd o'ch cwmpas. Ond gallaf yn sicr ddweud, wrth edrych yn ôl ar fy safbwynt presennol, fy mod wedi dysgu mwy fyth yn ystod y 25 mlynedd nesaf am y dewisiadau y gallwn i eu gwneud a pham. Rwy'n gobeithio y bydd y lle hwn, mewn 25 mlynedd arall, yn myfyrio nid yn unig ar yr hyn a wnaethom yn ystod ein 25 mlynedd gyntaf ond am y ffaith ein bod wedi gwneud hyd yn oed mwy i wneud Cymru yn lle gwell. Bydd y dadleuon yn fywiog ac ar adegau'n anodd, ond yn dal i gael eu cynnal yma yn ein Senedd genedlaethol, ar gyfer dyfodol y gallwn ni i gyd fod yn falch ohono.

Roeddwn i'n gwybod na ddylwn i fod wedi ateb y cwestiwn hwnnw y bore yma ynglŷn â pha mor hen oeddwn i pan ddigwyddodd etholiadau cyntaf y Senedd. Mae wedi dwyn fy natgeliad mawreddog. [Chwerthin.]

Mae pwynt pwysig wedi cael ei wneud yn y fan yna. I fy nghenhedlaeth i, does dim byd radical am y lle yma—rydyn ni wedi tyfu lan gyda fe. Dydyn ni erioed wedi gwybod byd cyn y Senedd. Trips ysgol i'r Senedd ac nid San Steffan oedd y norm, ac mae hi dal i fod y norm heddiw i nifer o blant yng Nghymru.

Mae'r ffaith mai dyma yw'r achos, y ffaith mai dyma yw'r realiti, yn golygu bod breuddwydion cymaint wedi cael eu gwireddu, i raddau. Byddwn yn talu teyrnged i bawb a ddaeth o'n blaenau, y rhai hynny a ymgyrchodd yn 1979 a 1999 i gael y lle yma. Ond, wrth gwrs, 25 mlynedd yn ddiweddarach, lle ydyn ni? Does dim gwadu bod gennym Senedd sydd wedi'i thanbweru'n aruthrol. Er bod diwygio'r Senedd yn gam tuag at rymuso'r lle hwn, mae angen i ni fynd ymhellach. Rydyn ni wedi cael ein llwyddiannau wedi'u rhestru, rydyn ni wedi gweld y llwyddiannau hynny wedi'u rhestru—byddwn i hefyd yn ychwanegu, gyda llaw, cadw'r lwfans cynhaliaeth addysg i'r rhestr honno, rhywbeth y gwnes i elwa ohono pan ges i fy magu—ond mae gennym ni broblemau o hyd gyda thlodi, mae gennym ni broblemau gyda'r economi o hyd. Yr addewid i fy nghenhedlaeth i oedd Llywodraeth a fyddai'n cyflawni ar wella pethau. Felly, mae'n rhaid i hynny fod y 25 mlynedd nesaf, onid yw e, Prif Weinidog? Cyflawni pethau nid yn unig ar gyfer fy nghenhedlaeth i, ond y cenedlaethau wedyn. Felly, ie, wrth gwrs, gadewch i ni ddathlu heddiw, ond hefyd gadewch i ni edrych ymlaen at ble rydyn ni'n mynd o'r fan hon. Wedi'r cyfan, proses ydyw, un y gobeithiaf y bydd yn arwain un diwrnod at Gymru ddewr sy'n gwneud penderfyniadau'n annibynnol.

Diolch am y sylwadau. Rwy'n credu ei bod yn ddefnyddiol iawn cael fy atgoffa bod grŵp cynyddol o ddinasyddion yn ein gwlad sydd ond erioed wedi gwybod y Senedd yn rhan o'r ffordd y mae dewisiadau'n cael eu gwneud. Rwyf wedi gwneud sylw am hyn o'r blaen: nid oes rhaid i ni ddad-ddysgu'r ffordd y gwnaed pethau o'r blaen, ond dim ond gwybod sut rydym yn gwneud dewisiadau nawr. Rwy'n gobeithio y bydd hynny'n arwain at fwy o ymgysylltiad a mwy o lais a dewis yn yr hyn y mae'r Senedd hon yn ei wneud. Rwy'n credu bod hynny'n gryfder. Rwy'n nodi nad yw'r Cwnsler Cyffredinol yma, ac mae'n debyg bod hynny'n beth da, oherwydd Mick Antoniw oedd llywydd UCM Cymru yn 1979 ac mae yna adegau rwy'n credu sy'n diflasu pobl eraill, pan fydd Mick a minnau'n cyfnewid straeon am yr hyn a ddigwyddodd pan oeddem ni yn lywyddion myfyrwyr. Fi oedd llywydd UCM Cymru yn 1997, pan enillom ni'r refferendwm i greu'r lle yma. Ond dyna'r pwynt am hanes yn symud ymlaen. Ac ar eich pwynt ynghylch cenedlaethau'r dyfodol, mae hynny'n ymwneud â phob un ohonom yn y cenedlaethau yn y dyfodol: pobl sydd wedi gweld creu'r Senedd yn ystod eu hoes fel oedolion, pobl sydd yma ac yn gobeithio ymddeol yng Nghymru, yn dod i ddiwedd eu bywyd gwaith neu sydd eisoes wedi ymddeol ac yn meddwl am yr hyn y bydd y Senedd yn ei wneud ar eu cyfer nhw, ar gyfer eu teuluoedd a'u dyfodol, yn ogystal â'r bobl hynny sydd eto i'w geni yr ydym yn gwneud dewisiadau ar eu cyfer heddiw. 

Rwy'n gwybod y bydd yna feirniadaeth ddilys bob amser, fel y dywedais i, o'r hyn y mae'r Llywodraeth wedi'i wneud, ond rwy'n credu bod gennym lawer i fod yn falch ohono, nid yn unig yn y ddeddfwriaeth ond yn y dewisiadau y mae Llywodraethau olynol wedi'u gwneud i wneud Cymru yn lle gwell. Ni fyddaf byth yn cymryd cam yn ôl wrth amddiffyn a hyrwyddo'r hyn yr ydym wedi dewis ei wneud. Rwyf am i ni allu gwneud mwy. Yn y Llywodraeth, go brin eich bod byth yn gwneud dewis perffaith, oherwydd allwch chi ddim gwario'r arian a threulio'r amser ar un maes o fywyd yn y Llywodraeth na allwch chi ei wario a'i dreulio yn rhywle arall. Mae bob amser yn ymwneud â'r blaenoriaethau sydd gennym, ond maen nhw'n flaenoriaethau y mae'n rhaid i ni eu dychwelyd at bobl yng Nghymru i adnewyddu ein mandad ac i adnewyddu ymddiriedaeth. Ac mae hynny, rwy'n credu, yn beth gwerthfawr iawn yr ydym ni wedi llwyddo i'w greu mewn datganoli ac i ddiogelu ar gyfer ein dyfodol. Rwy'n edrych ymlaen at weld a yw pobl eisiau cymryd y cam hwnnw ar y daith ddatganoli, neu'n wir y pwynt olaf rwy'n deall bod Aelodau Plaid Cymru eisiau ei weld, ac mae honno'n ddadl y bydd pobl yn ei phenderfynu yma yng Nghymru yn y pen draw. 

15:50

Mae'n fraint cael bod yn un o'r pedwar Aelod presennol a oedd yn Aelodau o'r Cynulliad ar y pryd yn ôl yn 1999, gyda chi, wrth gwrs, Llywydd, Jane Hutt a Lynne Neagle. Gallaf dystio yn sicr i gyfyngiadau'r Siambr ddadlau wreiddiol, lle roedd gennym ni bileri yn wir yn y ffordd, ac roedd gennym Aelodau yn ceisio ymyrryd ar Aelodau eraill mewn dadl ond heb gael eu gweld a methu â gweld yr Aelodau eraill hynny. Ac, ie, dim ond rhywfaint o is-ddeddfwriaeth weddol ddiflas y gwnaethon ni ddelio ag ef.

Llywydd, ychydig flynyddoedd ar ôl datganoli, ychydig flynyddoedd ar ôl 1999, roeddwn i yng Nghaeredin, yn teithio i Senedd yr Alban mewn tacsi, a manteisiais ar y cyfle i ofyn i'r gyrrwr tacsi beth oedd ei farn ar ddatganoli hyd at yr adeg honno yn yr Alban. Ar y pryd, roedd y cyfryngau yno yn llawn straeon am gost gynyddol adeilad newydd Senedd yr Alban, felly roeddwn i wir yn disgwyl rhyw fath o baldaruo tebyg i Rab C. Nesbitt, os ydw i'n onest. Ond yr hyn a ddywedodd wrthyf mewn gwirionedd oedd, 'O, mae'n llawer rhy gynnar i mi roi barn ystyriol. Dewch yn ôl a gofynnwch i mi ymhen tua 20 mlynedd', a wnaeth fy synnu ychydig. Ond dyma ni nawr, dros 20 mlynedd ers hynny, ac yma yng Nghymru, os ydym ni'n wynebu'r cwestiwn hwnnw, mae lle sylweddol i wella bob amser, ond gallwn ni ddweud ein bod wedi creu, rydym wedi sefydlu, rydym wedi adeiladu datganoli dros y cyfnod hwnnw o amser, ac rydym bellach yn Senedd, yn Senedd i Gymru. Rwy'n meddwl am yr holl genedlaethau hynny yn yr ymgyrch honno dros senedd i Gymru, a ymgyrchodd mor angerddol a chryf, ac yn myfyrio ar yr hyn y byddent yn ei wneud ohoni, llawer ohonyn nhw nad ydynt gyda ni bellach, i weld pa mor bell yr ydym wedi dod. Ac rydyn ni yma heddiw, yn yr adeilad hwn, yn gallu ymdrin â llawer iawn o gyfrifoldeb yn ein gwlad dros ein pobl ein hunain. Ac mae hynny'n wir yn rhywbeth, onid ydyw?

Rwy'n credu hefyd y dylem sôn am Ron Davies. Mae wastad yn cael ei gyfeirio ato, onid yw e, fel un o benseiri datganoli, ac yn wir mae e. Roedd Luke yn sôn amdano fel proses, ac rydym bob amser yn cofio'r ymadrodd enwog hwnnw amdano ei fod yn broses, nid yn ddigwyddiad. Yn y goleuni hwnnw, Prif Weinidog, rwy'n credu ein bod yn edrych ymlaen yn awr at drefniadau cyfansoddiadol newydd, efallai, y gallem eu cyrraedd cyn bo hir—bwrw ymlaen â deddfwriaeth diwygio'r Senedd i ategu ein democratiaeth ymhellach, ein democratiaeth werthfawr sy'n dal yn eithaf newydd ac ifanc yma yng Nghymru. Ond hefyd, ar lefel y DU, sut y gallem edrych ar drefniadau cyfansoddiadol newydd, gan gydnabod y realiti datganoledig newydd, yr ydym hefyd wedi cyfeirio ato yma heddiw, ledled y DU. Fel rhan o hynny, mae angen i ni ymwreiddio a datblygu ymhellach ein democratiaeth newydd hyfryd, fendigedig yma yng Nghymru i sicrhau y bydd cenedlaethau'r dyfodol yn mwynhau ffrwyth y datblygiadau hyn a'r holl waith caled sydd wedi'u cyflawni. Rwy'n siŵr, Prif Weinidog, y byddech chi eisiau chwarae rhan yn y ddadl honno am y trefniadau cyfansoddiadol newydd hynny y mae gwir eu hangen arnom yn fy marn i, gan gydnabod realiti newydd y DU ddatganoledig.

15:55

Diolch i'r Aelod am ei sylwadau ac rwy'n cydnabod un o'r pedwar gwreiddiol sydd yn dal gyda ni ac sydd wedi siarad yn y ddadl. Rwy'n credu, pan ystyriwch chi ble'r oeddem ni a pha mor agos oedd hi, roedd llawer o bobl nad oedd yn hyderus y byddem ni yma ymhen 25 mlynedd, heb sôn am mewn adeilad newydd, mewn sefydliad y byddwn ni, rwy'n credu, yn pleidleisio dros ei ehangu yfory. Mae hynny ynddo'i hun yn stori lwyddiant. Yr her yw, nid yn unig ein bod wedi dyfnhau a chryfhau ymlyniad pobl yng Nghymru â datganoli, ond lle gwelwn broses gyda phwynt terfyn, y gwahanol ddigwyddiadau ar hyd y ffordd a sut y dylai hynny edrych.

Fel y dywedais i, rwy'n credu bod mwy i'w wneud ar daith datganoli ac rwyf eisoes wedi nodi nifer o feysydd lle rwy'n credu y dylem ni rannu pŵer yn wahanol. Dylem gymryd hyder o'r ffaith bod ganddyn nhw wladwriaethau llwyddiannus mewn rhannau eraill o'r byd, gyda dealltwriaeth glir o rannu pŵer rhwng gwahanol lefelau o lywodraeth. Yma ym Mhrydain, mae gennym genhedloedd o fewn y wladwriaeth. Felly, roedd cael datganoli yng Nghymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon yn naturiol yn fy marn i. Rwyf wir yn meddwl bod y ddadl ar faeri yn Lloegr yn dda i ni hefyd; rwy'n credu ei bod yn rhesymegol anghydnaws dadlau y gall meiri gael pwerau na all senedd genedlaethol lwyddiannus a llywodraeth genedlaethol eu cael. Rwy'n credu bod hynny'n cryfhau ein llais yn y ddadl y dylem ei gael. 

Ac i mi, rwy'n anghytuno ag Aelodau Plaid Cymru ar ble dylai'r pwynt terfyn fod. Rwy'n meddwl bod datganoli wedi bod yn dda i Gymru a hefyd yn dda i Brydain. Rwy'n credu y bydd gennym system lywodraethu wedi'i moderneiddio a fydd yn cryfhau pwy ydym ni yng Nghymru, yr holl bethau yr ydym ni yn falch ohonynt, a'r nerth yr wyf am i ni barhau i dynnu arno o'r teulu ehangach o genhedloedd sydd gennym. Ac rwy'n credu mai yn y lle hwn y byddwn ni'n parhau i gyflwyno'r achos hwnnw ar gyfer y dyfodol.

Prif Weinidog, fe wnaethoch chi sôn am rai o'r llwyddiannau pwysig yr ydym wedi'u cael yn ystod y 25 mlynedd diwethaf, ac i mi, ffefryn personol yn sicr yw prydau ysgol am ddim cyffredinol. Ond fe wnaethoch chi a siaradwyr eraill hefyd gyfeirio at feysydd lle gallech chi ddweud ein bod wedi tangyflawni hyd yn hyn. Yn enwedig wrth feddwl am ddyfodol ac iechyd ein democratiaeth, rwy'n credu bod y methiant i gyflawni mwy na 50 y cant o ran y nifer sy'n pleidleisio yn unrhyw un o'r etholiadau ers creu'r sefydliad yn broblem y mae'n rhaid i ni ei datrys, onid ydyw? Oherwydd po hiraf y bydd hynny'n parhau, po fwyaf y bydd yn erydu dilysrwydd ond hefyd effeithiolrwydd y sefydliad hwn.

Un o'r atebion i hyn sydd â'r dystiolaeth orau, rwy'n credu—ac, yn wir, nid fi yw'r unig un, gan y gwnaeth eich rhagflaenydd yr union bwynt hwn y bore yma—pan edrychwn ni o gwmpas y byd, fyddai i Gymru ymuno â'r nifer fawr o wledydd hynny sydd â system yn seiliedig ar y ddyletswydd ddinesig gyffredinol i bleidleisio—pleidleisio gorfodol. Dychmygwch fynd o ddemocratiaeth â chyfranogiad is na 50 y cant i ddemocratiaeth â chyfranogiad o 90 y cant a mwy a'r effaith y byddai hynny'n ei chael. Rydych chi wedi cefnogi hyn o'r blaen. Ai dyna yw eich barn o hyd, Prif Weinidog? Nawr eich bod yn Brif Weinidog, pa gamau ymarferol y gallwn ni eu cymryd wrth droi hyn o syniad, cynnig, yn gynllun gweithredu ymarferol ar gyfer etholiad 2030—arwain dadl yn gyntaf oll, comisiynu'r ymchwil wrthrychol a dechrau'r llwybr tuag at ddod yn ddemocratiaeth fwy cyffredinol?

Diolch i'r Aelod am y sylw a'r cwestiwn. Rwy'n anghytuno â'r ffordd y gwnaeth e lunio'r dechrau. Nid wyf yn credu bod y nifer a bleidleisiodd yma yn tanseilio dilysrwydd y sefydliad. Rwy'n credu os ydych chi'n edrych, er enghraifft, ar awdurdodau lleol, sydd â niferoedd pleidleiswyr isel iawn yn aml, does neb yn dweud na all y cyngor gyflawni ei swyddogaethau wrth wneud dewisiadau eithaf sylweddol ar ran y boblogaeth maen nhw'n ei gwasanaethu. A phan edrychwn ni ar sefydliadau mwy newydd fel maer Llundain, er gwaethaf holl sylw'r cyfryngau ledled y DU i faer Llundain, mewn gwirionedd, roedd y nifer a bleidleisiodd ychydig dros 40 y cant yn yr etholiad diwethaf. Felly, nid wyf yn credu bod gennych gysylltiad uniongyrchol rhwng dilysrwydd a nifer y bobl a bleidleisiodd, ond rwy'n credu y byddai'n cryfhau ein hachos a'r dewisiadau a wnawn pe bai mwy o'n pobl yn gwneud dewis gweithredol mewn etholiad. 

Cyfeiriodd yr Aelod yn garedig at y ffaith fy mod wedi mynd ar gof a chadw yn y gorffennol yn dweud fy mod i, yn bersonol, yn cefnogi pleidleisio gorfodol. Rwy'n credu ei bod yn ddyletswydd ddinesig y dylai pob un ohonom ei chyflawni, cyn belled ag mai'r cafeat yw y gall unrhyw bleidleisiwr gael blwch lle maen nhw'n dewis pleidleisio dros 'dim o'r ymgeiswyr uchod'. Rwy'n siarad yn bersonol, yn hytrach na fel pennaeth y Llywodraeth—rwy'n gwybod fy mod yn ateb hwn fel y Prif Weinidog—ond mae hynny oherwydd bod gan bobl eraill safbwyntiau gwahanol. Does gennym ni ddim safbwynt penodol o fewn Llywodraeth Cymru. Ond rwyf wedi cwrdd â dirprwyaeth o Blaid Lafur Awstralia yn ddiweddar. Nid wyf yn credu bod Awstraliaid yn teimlo'n llai rhydd, nac yn llai abl i fod â barn ar unrhyw agwedd ar fywyd yn eu gwlad, oherwydd bod ganddynt rwymedigaeth ddinesig ofynnol i bleidleisio mewn etholiadau.

Yr her yw, os ydych chi eisiau eu cyrraedd nhw, sut rydych chi'n newid y diwylliant, ennill dadl nad yw, rywsut, y llywodraeth yn rheoli agweddau ar eich bywyd lle nad oes ganddi hawl i fod yno, a sut rydych chi'n perswadio pobl, 'Rwy'n credu bod yna bobl sy'n werth pleidleisio drostynt', fel unigolion neu fel pleidiau gwleidyddol. Rwy'n credu bod y ffordd tuag at gyrraedd yno, mewn gwirionedd, ynglŷn â'r diwygiadau y byddwn yn eu cymryd o fewn y pwerau sydd gennym, gyda'r ddeddfwriaeth y cyfeiriais ati yn gynharach y mae'r Cwnsler Cyffredinol yn ei chyflwyno. Bydd diwygiadau yn hynny ynglŷn â chofrestru pleidleiswyr yn awtomatig. Rwy'n credu y bydd hynny'n gryfder sylweddol; bydd yn golygu bod gallu pobl i bleidleisio yno ac yn cael ei ddiogelu. Bydd hefyd, rwy'n credu, yn newid peth o'n dealltwriaeth o boblogaethau mewn gwahanol rannau o'r wlad—yn rhoi mwy o gywirdeb i ni o ran lle mae pobl. Efallai y bydd hyd yn oed yn ein helpu gyda maint yr etholaethau yng Nghymru a thu hwnt. Ac os yw hynny'n llwyddiannus, fel gyda chymaint o'r hyn yr ydym eisoes wedi'i wneud yn ystod 25 mlynedd gyntaf datganoli, rwy'n credu y bydd rhannau eraill o'r DU yn edrych ar yr hyn yr ydym wedi'i wneud ac yn ein copïo.

Nid creu'r sefydliad yn unig yw'r arbrawf mewn democratiaeth—edrych ar yr arloesedd yr ydym wedi'i dreialu a'i ddangos a all fod yn llwyddiannus. Ac nid yw rhannau eraill o'r DU bob amser yn gwbl glir eu bod yn dilyn model a grëwyd yng Nghymru pan fyddant yn gwneud hynny, ond maen nhw'n aml yn dilyn yr hyn yr ydym ni wedi'i wneud yma. Rwy'n credu ei bod yn rhan o'r daith honno i feddwl am y cynlluniau treialu sydd gennym ac am sut rydym yn cynyddu'r nifer sy'n pleidleisio ac ymgysylltu, nid yn unig ar adeg yr etholiad.

Hoffwn ystyried a yw ein pwerau yn caniatáu i ni dreialu pleidleisio gorfodol ai peidio, ac yna, wrth gwrs, y cwestiwn gwleidyddol sy'n dod yn ôl i pam mae gennym y lle hwn: yw pleidleisio gorfodol o fewn 20 blaenoriaeth uchaf unrhyw Lywodraeth Cymru i weithredu ar ac i ddeddfu ar eu cyfer, gyda nifer y Biliau sydd gennym, neu a oes pethau eraill mae llawer mwy o angen i ni dreulio ein cyfalaf gwleidyddol cyfyngedig a'n hamser ar gyflawni?

Mae gennym raglen ddeddfwriaethol enfawr o fewn tymor y Senedd hon. Ni fyddwn yn pasio 20 Deddf unigol y Senedd. Felly, mae meddwl am ble a sut y byddai hyn yn flaenoriaeth yn bwysig i ni, ac ar gyfer y dyfodol, ond rwy'n edrych ymlaen at y diwygiadau yr ydym yn mynd i'w cymryd, rwy'n credu, yn y lle hwn, ac rwy'n gobeithio ar sail drawsbleidiol, i ehangu'r Senedd, newid y ffordd y gall pobl gofrestru ac, o fewn y pwerau sydd gennym ar hyn o bryd, sut y gallant bleidleisio, ac yna mae'n bosibl y byddwn yn dychwelyd at y pwynt ar bleidleisio gorfodol yn y dyfodol.

16:00

Mae 25 mlynedd yn sicr yn rhywbeth i'w nodi, a dwi'n siŵr ein bod ni i gyd yn adlewyrchu ar y polisïau dŷn ni'n credu sydd wedi gwneud gwahaniaeth. I fi, un o'r pethau dwi heb glywed yn cael ei sôn amdano fo eto ydy mynediad am ddim i amgueddfeydd. Cymru oedd y wlad gyntaf ar yr ynysoedd hyn i gyflwyno hynny, wyth mis cyn Lloegr, diolch i Jenny Randerson, ar y pryd, fel y Gweinidog. Mi fuodd o'n llwyddiant ysgubol; o fewn blwyddyn, cynnydd o 88 y cant yn nifer y rhai sydd yn cael mynediad i'n casgliadau cenedlaethol ni, gan fynd o 764,599 i 1.4 miliwn—anhygoel—ac mae'r ffigur yna wedi parhau i gynyddu.

Felly, a gaf i ofyn, Brif Weinidog, am eich adlewyrchiadau chi, efallai, ar y polisi hwn a'i bwysigrwydd o ers 2001? Hefyd, ydych chi'n ymrwymo i barhad y polisi hwn, cyn belled ag y mae yna Lywodraeth Lafur, ac, yn sicr, efo chi fel Prif Weinidog? Hoffwn hefyd—cwestiwn dwi'n ei gael yn aml gan bobl ifanc sy'n dod i'r Senedd hon ydy: pam dŷn ni wastad yn beio San Steffan am bethau ac yn dweud bod gennym ni ddim y pwerau? Pam dŷn ni ddim yn mynnu mwy o bwerau yma i Gymru? Felly, a gaf i hefyd eich adlewyrchiadau chi o ran pa bwerau pellach hoffech chi weld y Senedd hon yn eu cael dros y 25 mlynedd nesaf yma?

16:05

Ar lwybr mynediad am ddim i amgueddfeydd, rwy'n cofio'n dda 1997 a 2001, pan oeddwn i'n wirioneddol ifanc—rwy'n meddwl am Chris Smith, a oedd yn Ysgrifennydd Gwladol y DU bryd hynny, a chyflwyno'r polisi a'r cyllid ar ei gyfer a ddaeth, ac rwy'n falch bod Cymru wedi dewis cymryd y cam hwnnw hefyd. Roedd yn ddewis y gwnaethom ni—dyna un o'r pwyntiau yma. Dim ond oherwydd bod amcan polisi mewn rhan wahanol o'r DU, nid yw'n golygu bod yn rhaid i ni ddilyn. Gwneir y dewis yma gan y Llywodraeth hon a gan yr Aelodau sy'n ein dwyn i gyfrif. Ac rwy'n credu ei fod wedi bod yn bolisi llwyddiannus ar y cyfan. Yr her, serch hynny, rwy'n credu, yw nad yw'n ymwneud yn unig â pha un a ydych chi'n rhoi mynediad i amgueddfeydd am ddim, ond ynghylch a yw mynediad ymarferol yn cael ei wneud ar sail sy'n wirioneddol deg. Rwy'n meddwl nid yn unig am fy etholaeth i, ond cymunedau eraill sy'n agos yma, yn agos at ble mae asedau sylweddol o fewn ein fframwaith amgueddfeydd cenedlaethol, ac a yw pobl yn defnyddio'r mynediad hwnnw mewn gwirionedd; a yw cymunedau na allen nhw fforddio talu am fynediad o'r blaen yn ymarferol yn manteisio ar y cyfle—mae hynny'n gwestiwn ehangach am yr hyn a wnawn. Mae'n ymwneud â thrafnidiaeth, mae hefyd yn ymwneud â'r estyn allan rhagweithiol y mae'r amgueddfeydd cenedlaethol wedi'i wneud yn y gorffennol diweddar. Ond pan gyflwynwyd y polisi gyntaf, rwy'n credu ein bod yn myfyrio nad oeddent yn gwneud cymaint ag y byddem yn disgwyl iddynt ei wneud nawr er mwyn sicrhau bod y drysau'n wirioneddol agored a hygyrch. Mae hynny'n ymwneud â gweithio gydag ysgolion; mae'n ymwneud â'u cenhadaeth i esbonio beth maen nhw'n ei greu a'i gadw ar gyfer y genedl, am ein hanes, ond hefyd am bwy ydym ni heddiw hefyd. Rwy'n credu eu bod wedi bod yn llawer mwy arloesol yn hanner olaf y 25 mlynedd diwethaf nag yn yr hanner cyntaf, ac mae hynny'n ymwneud ag ymarfer dysgu. Oherwydd bod gennych chi sefydliad cenedlaethol yma y ceir craffu arno—mae hynny, rwy'n credu, wedi effeithio'n gadarnhaol ar y ffordd y maen nhw'n gwneud eu gwaith, ac yn syml, nid wyf yn credu y byddai hynny wedi digwydd heb ddatganoli a chreu'r lle hwn. Rwy'n sicr wedi ymrwymo i'r polisi, cyn belled â bod gennym yr adnoddau i barhau i wneud hynny. Mae cost yr ydym yn ei fuddsoddi yn y polisi hwnnw bob blwyddyn, a phob blwyddyn mae ein dewisiadau wedi mynd yn anoddach ac yn galetach dros y 14 mlynedd diwethaf.

Nodaf fod ystod o sêr y byd cerddorol wedi ysgrifennu—wel, yn ehangach, y celfyddydau, nid cerddoriaeth yn unig—yn mynegi pryder am ddyfodol Opera Cenedlaethol Cymru, er enghraifft. Dylwn i ddweud fy mod i'n hoffi opera—dwi'n mwynhau ei gweld, dwi'n gwrando arni pan dwi'n gweithio gartref. Ond rydym wedi gwneud dewisiadau ynghylch sut i gydbwyso ein cyllideb. Ac os ydym am roi mwy o arian i mewn i hynny, neu unrhyw sefydliad arall yn y maes diwylliannol, bydd Lesley Griffiths yn dadlau dros hynny, a bydd hi'n gwybod bod yn rhaid i ni ddod o hyd i'r arian hwnnw o rywle arall. Felly, ein her ni bob amser yw sut rydyn ni'n diogelu'r pwynt am angen ac eisiau. Mae hanfodion yr hyn sydd gennym, ynghyd â'r pethau hynny yr ydym yn credu a fydd yn gwneud bywyd yn werth ei fyw a'r profiad i'w fwynhau yr ydych am i bobl eraill gael mynediad ato a'i rannu hefyd, a dyna'r dewis yr ydym yn ei wneud yn gyson yma yn y Llywodraeth. Rwy'n gobeithio y bydd gennym setliad gwahanol ar bwerau ac arian yn y dyfodol, er mwyn ein galluogi i wneud dewisiadau gwahanol ynghylch ailagor mwy o fynediad a buddsoddi yn ein sefydliadau diwylliannol ac ystod eang o feysydd eraill o fywyd cyhoeddus.

O ran dyfodol datganoli a'r pwerau sydd gennym, rwy'n credu fy mod eisoes wedi nodi nifer o feysydd. Dychweliad y pwerau Ewropeaidd blaenorol yr ydym yn eu harfer yr ydym yn eu defnyddio i ariannu ystod eang o raglenni sgiliau, buddsoddi yn ein sector twristiaeth ac ystod eang o feysydd eraill a thu hwnt—rwyf am i'r rheini ddychwelyd i'r man lle y dylen nhw fod wedi bod erioed, ac am bron i chwarter canrif. Hoffwn weld mwy o bwerau ar Ystad y Goron. Hoffwn weld datganoli gweinyddu budd-daliadau. Mae yna sgwrs lawer ehangach i ni ei chael am sut mae hynny'n edrych. Bydd dadl am ran o hynny mewn etholiad cyffredinol yn y DU. Byddwn yn parhau i drafod hynny yma yn y sefydliad hwn, ac i roi ein barn wahanol i bobl Cymru ym mhob un o etholiadau'r Senedd y credaf y bydd pobl yn cymryd rhan ynddynt, ac rwy'n gobeithio mewn mwy o niferoedd yn y dyfodol.

Diolch, Llywydd. Rwy'n gwerthfawrogi eich bod wedi rhoi munud i mi yn y datganiad hwn y prynhawn yma. Er nad ydw i mor ifanc â Luke Fletcher, o'n i'n saith ym 1999, felly dwi'n cofio ychydig am y delweddau graenog ar BBC News ac S4C o'r Cynulliad cyntaf—ddim cweit mewn du a gwyn. [Chwerthin.] Ddim yn hollol mewn du a gwyn, ond rwy'n cofio'r delweddau hynny, ac roedd yn rhywbeth y cefais fy magu ag ef ac roedd yn ymdeimlad o falchder aruthrol i mi. Diolch i Jack Sargeant, a dweud y gwir—ei fod wedi rhoi dyraniad i mi.

Roedd fy rhieni—fy mam a'm tad—yn yr oriel gyhoeddus ar gyfer agoriad brenhinol y Senedd yn dilyn ein hetholiad, ac roedd ymdeimlad aruthrol o falchder. Wrth ddod i mewn i hyn o'r tu allan mae yna bethau y byddwn i'n eu newid, yn anochel—byddwn i'n cael gwared â'r cyfrifiaduron hyn o'r Siambr hon, byddwn yn newid yr amseroedd rydyn ni'n eistedd yn y Siambr hon. Mae yna bethau y byddwn i'n eu gwneud yn wahanol, ond i'r rhai sy'n beirniadu'r lle hwn oherwydd polisïau'r Llywodraeth, y rhai sy'n beirniadu y Llywodraeth yn gywir, y rhai sy'n ein beirniadu fel gwrthbleidiau, a'r ffordd yr ydym yn dwyn y Llywodraeth i gyfrif—maen nhw'n ein beirniadu ni'n briodol. Ond peidiwch â beirniadu'r sefydliad. A byddaf yn defnyddio pob anadl yn fy nghorff i amddiffyn yr hawl i Gymru gael Senedd yma yng Nghaerdydd. Rwy'n credu ei bod yn holl bwysig bod gennym gyfle i edrych ar ein gilydd lygad i lygad ar draws y Siambr i ddadlau dros y polisïau hynny a welwn ar gyfer dyfodol Cymru. Rwy'n credu bod hynny'n hynod o bwysig.

Ond yr hyn fyddwn i'n ei ddweud hefyd, yr unig ffordd y gallwn ni fynd ati i newid, a gweithredu'r newid cywir rydyn ni'n credu ynddo, yw mynd allan a phleidleisio. Felly, byddwn i wir yn annog y beirniaid hynny sy'n beirniadu'r Llywodraeth hon, neu'n ein beirniadu fel gwrthwynebwyr—ewch allan a phleidleisio. Eich hawl ddemocrataidd chi yw mynd allan a phleidleisio, ac mae mor bwysig, a byddwn i'n pledio gyda nhw: peidiwch â beirniadu—pleidleisiwch.

16:10

Wel, does dim llawer i anghytuno ag ef yno. Dylwn i nodi'n dyner wrth yr Aelod ei fod yn swnio'n debyg iawn i'r Aelod dros Flaenau Gwent pan fo'n sôn am rai o'r newidiadau yn y lle hwn. Efallai nad dyna yr hoffai aelodau ei gymdeithas ei glywed pan fydd yn dychwelyd at ei gydweithwyr Ceidwadol yn y gorllewin.

Roeddwn i'n meddwl ei fod ychydig yn llym i siarad am ddelweddau graenog o 1999. [Chwerthin.] Efallai nad oedd teledu diffiniad uchel bryd hynny, ond roedd ar ôl yr oes ddu-a-gwyn, felly roedd lliw modern a phopeth ar y pryd. [Chwerthin.]  

Ond ar eich pwynt chi ynglŷn â dyfodol y sefydliad, ac ymgysylltu â phobl, rwy'n credu ei fod yn gadarnhaol iawn bod y pwynt wedi'i wneud gan bobl ar draws y sbectrwm gwleidyddol. Rwyf am i bobl bleidleisio, i gymryd rhan, i ddeall y dewisiadau rydyn ni'n eu gwneud ar eu rhan—i gymryd rhan, gan gynnwys os yw hynny'n golygu anghytuno â mi a chefnogi gwahanol bobl. Po gryfaf yw'r nifer a bleidleisiodd, y cryfaf yw'r ddemocratiaeth, ac rwy'n credu y gallwn ni adeiladu dyfodol lle gallwn ddwyn perswâd ar fwy o bobl i gymryd rhan yn y ffordd y gwneir y penderfyniadau hyn. Pwy bynnag y maen nhw'n dewis eu cefnogi, byddai'n well gen i pe bai pobl yn gwneud dewis ynglŷn â phwy ddylai hynny fod, ac ar hynny o leiaf gallwn ni gytuno. Rwy'n sicr yn croesawu'r cyfraniadau cadarnhaol gan y ddau siaradwr Ceidwadol heddiw am greu'r lle hwn ac am ei ddyfodol. Mae hynny'n gam pendant ymlaen mewn 25 mlynedd, ac yn un y dylai pob un ohonom ei gydnabod a'i ddathlu.

Diolch i'r Prif Weinidog.

Ar y datganiad hwn rwy'n rhoi'r gair olaf i mi fy hun. Bum mlynedd ar hugain yn ôl i heddiw cefais fy ethol i'r Cynulliad cyntaf hwnnw—un o'r pedwar arall sydd ar ôl o'r dosbarth '99 y sonnir amdano yn aml, ac atgoffir y pedwar ohonom yn boenus o'n hoedrannau gan Luke Fletchers a Samuel Kurtzes y byd hwn heddiw. Rwy'n cofio parcio fy nghar ar y diwrnod cyntaf hwnnw, 25 mlynedd yn ôl, ar y darn yma o dir—tir diffaith bryd hynny—sydd bellach yn safle ein Senedd. Rwy'n ei gofio'n dda oherwydd fy mod mor gyffrous fe wnes i yrru fy nghar ar yn ôl i gar Aelod arall. [Chwerthin.] Car Democrat Rhyddfrydol oedd e. Ac ar y maes parcio hwnnw fe wnaethom adeiladu Senedd yr unfed ganrif ar hugain, Senedd fwy modern a hyblyg na'r mwyafrif o Seneddau eraill, gyda chydbwysedd tecach o ddynion a menywod yn wleidyddion na'r mwyafrif o Seneddau. Y Senedd gyntaf yn y byd, yn 2003, i fod yn berffaith gytbwys rhwng y rhywiau. Rydym yn gweithio yn nwy iaith swyddogol Cymru ac, fel pob Senedd, rydym yn cael rhai pethau'n gywir a rhai pethau'n anghywir, a phan fyddwn ni’n cael pethau'n anghywir, dydy pobl Cymru ddim yn cilio rhag dweud hynny wrthym, mewn protest, mewn deiseb ac yn bersonol.  

Ac ers 1999, mae'r gwleidyddion wedi mynd a dod, pob un yn cyfrannu yn ei ffordd ei hun, pob un yn diflannu yn ei dro. Er hynny, nid Senedd y gwleidyddion yw hon, nid Senedd Samuel Kurtz na Delyth Jewell, nid hyd yn oed Senedd Jane Hutt yw hon. Senedd y bobl yw hon. Nid y 60 o bobl sydd yma heddiw na’r 96 o bobl fydd yma yfory. Pobl Cymru biau’r Senedd yma, ac fel pob Senedd yn y byd, mae rhai yn cefnogi’r hyn mae’r Senedd yn ei wneud, rhai yn anwybyddu, rhai yn protestio a rhai yn cyfranogi.

Mae’n dda ein bod ni yma o hyd, ydy, ond consensws gwleidyddol y Siambr yma heddiw yw ein bod ni yma am byth. Mae llai nag awr ers inni gychwyn trafod yr eitem yma ar y pum mlynedd ar hugain diwethaf o fywyd y Senedd yma; mae awr yn fwy na digon i'w neilltuo ar edrych yn ôl. Cael ein hethol a wnaethom ni i edrych ymlaen, a chynllunio i’r dyfodol ydyn ni am y pum mlynedd ar hugain nesaf, a’r ganrif nesaf.

16:15
4. Datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig: Blaenoriaethau ar gyfer newid hinsawdd a materion gwledig

Felly, without further ado, ymlaen i'r eitem nesaf o fusnes, a datganiad yw hwnnw gan Ysgrifennydd y Cabinet ar flaenoriaethau ar gyfer newid hinsawdd a materion gwledig—Huw Irranca-Davies. 

Diolch, Llywydd; diolch yn fawr. Heddiw, rwy'n falch iawn o amlinellu rhai blaenoriaethau allweddol yn fy mhortffolio. Byddaf yn gwneud datganiad llafar pellach ar 14 Mai a fydd yn canolbwyntio ar ddyfodol ffermio yng Nghymru. Byddaf hefyd yn rhoi diweddariadau amserol ar faterion pwysig eraill nad ydynt yn y datganiad heddiw yn y dyfodol. 

Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.

Mae'r portffolio hwn yn ymwneud â heriau a rennir ac am faterion sy'n bwysig i bobl nawr ac sydd hefyd yn hanfodol i genedlaethau'r dyfodol. Mae hyn yn golygu ymateb i'r argyfyngau hinsawdd a natur, sicrhau rheolaeth gynaliadwy ar adnoddau naturiol a sicrhau dyfodol cynaliadwy i amaethyddiaeth Cymru, i goedwigaeth a physgodfeydd a'r cymunedau gwledig y mae'r sectorau hyn yn eu cefnogi. Dim ond trwy weithio gyda'n gilydd y gallwn wneud cynnydd ar y materion hyn—ffordd Gymreig o wneud pethau, pryd rydym yn gwrando, rydym yn ystyried tystiolaeth ac yna awn ymlaen fesul cam i chwarae ein rhan. Mae cyfleoedd hefyd i ddatblygu sgiliau, ar gyfer swyddi gwyrdd a chreu dyfodol economaidd gynaliadwy a theg i Gymru.

Nawr, mae yna lawer o feysydd lle mae cytundeb. Rwyf am adeiladu o ble mae gennym gonsensws a gweithio trwy'r heriau mwy cymhleth gyda'n gilydd. Byddwn yn gwneud cynnydd lle mae pawb yn chwarae eu rhan. Enghraifft amlwg yw ein dull o fynd i'r afael â newid hinsawdd. Mae ein hymrwymiad i sero net yn ddiwyro ac rydym yn datblygu dull newydd o addasu i newid hinsawdd. Mae'r ymateb i'r ddau wedi'i ymgorffori ar draws y Cabinet cyfan. Ym mhob sector allyriadau mawr, mae Ysgrifennydd perthnasol y Cabinet yn ysgogi'r camau sydd eu hangen i gyflawni'r gyllideb garbon bresennol ac i bennu'r camau sydd eu hangen i gyflawni cyllideb garbon 3, tuag at sero net erbyn 2050. Ac, yn hollbwysig—yn hollbwysig—cyflawni'r rhain mewn ffordd sy'n deg.

O fewn fy mhortffolio fy hun, mae lleihau allyriadau o'r sector gwastraff wedi gweld cynnydd cryf. Mae hyn yn deillio o weledigaeth glir, buddsoddiad parhaus, ynghyd â fframwaith rheoleiddio cadarn a phartneriaeth gref. Bydd ein rheoliadau ailgylchu yn y gweithle yn sbarduno cynnydd pellach ac yn creu ailgylchu o ansawdd uchel i ategu ein huchelgeisiau economi gylchol. Gyda thair gwlad arall y DU, cyhoeddais gam nesaf y cynllun cyfrifoldeb cynhyrchwyr estynedig a chynnydd ar gynllun dychwelyd ernes. Mae'r rhain yn fentrau pwysig i'r economi a'r amgylchedd, sy'n cael eu datblygu mewn partneriaeth. Rwyf wedi ymrwymo i weithio'n gadarnhaol gyda Llywodraethau eraill, fel yr adlewyrchwyd hefyd yn fy nghyhoeddiad diweddar am waharddiadau ar fêps untro a weips gwlyb sy'n cynnwys plastig, ond byddwn yn mynd ymhellach ac yn gyflymach lle y gallwn.

Mae rheoli ein hadnoddau naturiol yn gynaliadwy yn allweddol i wella cydnerthedd ein hecosystemau. Mae'n galonogol bod ein rhaglen gweithredu mawndir genedlaethol wedi adfer 3,000 hectar ers 2020. Mae adfer yr ecosystemau gwerthfawr hyn yn helpu i greu cynefin cyfoethog, storio dŵr a sicrhau storfeydd carbon hanfodol, ac mae'n creu swyddi medrus iawn.

Mae ein rhaglen Rhwydweithiau Natur wedi buddsoddi dros £30 miliwn dros y ddwy flynedd diwethaf, ac mae rownd arall ar y gweill. Mae gan goed rôl hanfodol i'w chwarae wrth gloi carbon o'r atmosffer, cynhyrchu adnoddau pren adnewyddadwy, darparu cynefinoedd a lloches i gnydau a da byw. Wrth gwrs, mae ein huchelgais ar gyfer plannu coed ac atafaelu carbon yn faes lle mae'n hanfodol datblygu amcanion ar y cyd â'r ffermwyr a'r rheolwyr tir.

Rwy'n ddiolchgar i bawb a ymatebodd i'r ymgynghoriad ar y Papur Gwyn ar y targedau llywodraethu amgylcheddol a bioamrywiaeth. Mae sicrhau bod egwyddorion amgylcheddol yn cael eu hymgorffori yng Nghymru a bod gennym fframwaith clir ar gyfer llywodraethu amgylcheddol a bioamrywiaeth yn flaenoriaeth allweddol.

Mae gwaith pwysig hefyd i'w wneud wrth weithredu deddfwriaeth yr ydym eisoes wedi'i gwneud—er enghraifft, wrth fynd i'r afael â llygredd aer. Gan weithio ar draws y Llywodraeth, byddaf yn blaenoriaethu gweithredu ein cynllun aer glân a'r Ddeddf aer glân. Rwy'n edrych ymlaen at gadeirio'r uwchgynhadledd ansawdd afonydd nesaf ym mis Gorffennaf. Mae gwella ansawdd dŵr ac ecosystemau dŵr o ddiddordeb hirsefydlog i mi. Ymunais â chadeiryddion Ofwat a Cyfoeth Naturiol Cymru ddechrau mis Mai a gwelais waith ar y gweill i wella Afon Teifi, gan gynnwys gwaith i fynd i'r afael â llygredd mwyngloddiau metel. Ar draws Cymru, rydym bellach wedi buddsoddi £15 miliwn ers 2020, a gyda £5 miliwn arall wedi'i gynllunio ar gyfer 2024-25.

Mae gan ffermio, wrth gwrs, rôl bwysig i'w chwarae wrth wella ansawdd dŵr. Dyluniwyd y rheoliadau llygredd amaethyddol i fynd i'r afael ag achosion o lygredd amaethyddol yng Nghymru, i gyfrannu at ganlyniadau ar gyfer newid hinsawdd, bioamrywiaeth ac iechyd a llesiant pobl. Felly, mae'r adolygiad pedair blynedd o'r rheoliadau bellach ar y gweill. Rwyf eisiau clywed gan ffermwyr a rhanddeiliaid eraill am ymarferoldeb y rheoliadau a sut y gellir eu gwella. Dim ond un enghraifft yw'r rheoliadau hyn o'r ffordd y mae llinynnau'r portffolio hwn yn dod at ei gilydd.

Ffermio yw hanfod cymunedau gwledig Cymru. Rwyf am weld dyfodol llwyddiannus i ffermio yng Nghymru: cynhyrchu bwyd yn gynaliadwy, gofalu am ein hamgylchedd a chefnogi ein cymunedau gwledig. Bydd cenedlaethau'r dyfodol yn ffermio mewn amodau llawer mwy heriol, yn enwedig oherwydd effeithiau newid hinsawdd. Bydd y cynllun ffermio cynaliadwy yn rhoi cymorth i ffermwyr gyflawni'r amcanion hyn. Mae'n hanfodol bwysig ein bod yn cael hyn yn iawn trwy weithio mewn partneriaeth â'n ffermwyr a'n rhanddeiliaid. Byddaf yn dweud mwy am y camau nesaf ynghylch y cynllun yr wythnos nesaf, yn dilyn dadansoddiad o'r ymgynghoriad.

Roeddwn i eisiau cydnabod y rôl bwysig mae anifeiliaid yn ei chwarae ym mywyd Cymru. Mae sicrhau lles ac iechyd anifeiliaid da yn golygu bod pawb ar ei ennill ac mae'n flaenoriaeth i mi. Mae'n bosibl nad yw'r risgiau o glefydau heintus erioed wedi bod yn fwy, felly bwriad mabwysiadu dull un iechyd yw sicrhau llesiant ac iechyd pobl, anifeiliaid a'r amgylchedd y maent yn ei rannu. Wrth gwrs, nid yw pob clefyd anifail yn hawdd ei reoli, ac mae twbercwlosis buchol yn her yr ydym i gyd yn ei hwynebu. Byddwn yn dyblu ymdrechion i gael gwared ar y clefyd o fuchesi Cymru, i leddfu'r dioddefaint y mae'n ei achosi i ffermwyr a'u teuluoedd, a'r costau sylweddol a wynebir yn ei sgil.

Mewn cysylltiad â physgodfeydd a dyframaethu, mae ein pwyslais yn parhau i fod ar reoli cynaliadwy, gan ganolbwyntio ar gynlluniau rheoli pysgodfeydd a mesurau rheoli addasol, a'u cyflawni, wedi'u hategu gan wyddoniaeth a thystiolaeth a'u datblygu gyda rhanddeiliaid. Byddaf yn gwneud datganiad pellach yn amlinellu fy mlaenoriaethau ar gyfer y sector yn ystod y misoedd nesaf. Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd.

16:20

Hoffwn ddiolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am gopi ymlaen llaw o'ch datganiad y prynhawn yma. Hoffwn eich croesawu i'ch swydd yn ffurfiol; dydw i ddim yn meddwl fy mod i wedi cael y cyfle i wneud hynny hyd yn hyn.

Roedd eich datganiad heddiw yn canolbwyntio llawer ar gydweithredu a chonsensws ac, er bod cydweithredu yn cael ei bwysleisio, sut y bydd Llywodraeth Cymru yn mynd i'r afael â gwrthdaro buddiannau posibl rhwng rhanddeiliaid yn y sector? Rydych chi a minnau wedi siarad am y gynghrair fawr hon o ddod â phobl at ei gilydd, ond sut mae hynny'n mynd i drosi i weithredoedd pendant a fydd mewn gwirionedd yn bwydo i mewn i'r broses o wneud penderfyniadau, a sut ydych chi'n bwriadu dod â'r bobl hynny at ei gilydd mewn gwirionedd, oherwydd eu bod yn siarad o safbwyntiau cwbl groes i'w gilydd o ran yr hyn y maen nhw'n disgwyl i bolisi'r Llywodraeth fod?

Fe wnaethoch chi hefyd grybwyll, trwy gydol y datganiad, effeithiolrwydd a mesuriad. Fe wnaethoch chi dynnu sylw at gynnydd mewn rhai meysydd, fel y prosiectau adfer mawndir. Ond sut mae llwyddiant y mentrau hynny, ac eraill fel y rhaglen Rhwydweithiau Natur, yn mynd i gael eu mesur yn y tymor hir? Oherwydd gwelir symiau enfawr o arian cyhoeddus yn cael eu buddsoddi ynddynt, felly rwy'n credu ei bod yn hanfodol bwysig i ni, fel Senedd yma, ein bod mewn gwirionedd yn gwybod sut rydych chi'n mynd i fesur hynny a beth fydd canlyniadau'r prosiectau hynny.

Fe wnaethoch chi sôn, yn gywir, am y cynllun ffermio cynaliadwy a ffermio yn gyffredinol, a'r holl ddadlau ynghylch hynny ar hyn o bryd, a gwn eich bod i fod i wneud datganiad ehangach ar Wythnos Ffermio'r Byd, sef yr wythnos nesaf, ar y pedwerydd ar ddeg, ynghylch hyn. Fe wnaethoch chi bwysleisio yn y datganiad eich bod eisiau diwydiant ffermio llwyddiannus yng Nghymru, a dyna rydw i eisiau ei weld, dyna rydych chi eisiau ei weld, ac rwy'n siŵr bod pawb o gwmpas y Siambr hon eisiau i hynny ddigwydd, ond dim ond pan fyddwch chi'n cydweithio â ffermwyr y gall hynny ddigwydd a gweithio gyda nhw mewn gwirionedd. Oherwydd, ar hyn o bryd, mae ffermwyr yn teimlo bod y Llywodraeth yn gwneud pethau iddyn nhw ac mewn gwirionedd ddim yn eu hannog i newid, felly rwy'n credu, rhywbeth gennych chi, Ysgrifennydd Cabinet—rwy'n credu y bydd croeso i'r byrddau crwn rydych chi wedi'u crybwyll, hefyd, mewn datganiad blaenorol. Ond mae'n rhaid i'r holl fentrau hyn fod â dannedd ac mae'n rhaid i ganlyniadau mesuradwy ddod yn eu sgil, ac nad dim ond siopau siarad y mae'r Llywodraeth yn eu sefydlu ydyn nhw.

TB buchol, yr oeddech chi'n sôn amdano—yr hyn yr hoffwn ei wybod yw: pa gynnydd y mae'r Llywodraeth wedi'i wneud ynglŷn â chaniatáu i wartheg cyflo aros yn fyw ar y fferm os ydyn nhw wedi cael diagnosis o TB? Oherwydd rwy'n credu bod hwnnw'n bwynt pwysig iawn y mae angen i ni fynd i'r afael ag ef ac ymhelaethu arno, oherwydd nid wyf yn credu bod unrhyw un yma eisiau gweld gwartheg cyflo yn cael eu saethu ar ffermydd ac yna gwartheg yn boddi yn eu mamau. Nid wyf yn credu bod hynny'n rhywbeth yr ydym eisiau ei weld, nid yw'n rhywbeth y mae'r diwydiant yn hoffi ei weld, felly rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y mae angen i'r Llywodraeth roi'r wybodaeth ddiweddaraf yn ei gylch i ni.

Fe wnaethoch chi siarad am bysgodfeydd a dyframaethu. Mae gennyf ddiddordeb mewn gwybod sut y bydd Llywodraeth Cymru yn mynd i'r afael â heriau posibl sy'n gysylltiedig â newid hinsawdd yn y sector hwn a'i effaith ar y stociau pysgod ar draws dyfroedd Cymru, oherwydd mae pawb, fel y dywedais i, eisiau gweld diwydiant pysgota ffyniannus yma yng Nghymru, ond mae heriau amgylcheddol yn gwneud hynny'n fwy a mwy anodd. Ond mae gennych chi gynlluniau hefyd yr oeddech chi'n eu hamlinellu. Tybed a allwch chi ymhelaethu ar y cynlluniau hynny er mwyn gweld sut mae rhanddeiliaid o'r diwydiant pysgota yn rhan o hynny a sut rydych chi'n monitro cynnydd ac yn addasu'r cynlluniau rheoli pysgodfeydd i'r holl newidiadau sy'n digwydd ar draws y sector hwnnw.

Fe wnaethoch chi symud ymlaen at rywbeth rydw i wedi siarad â chi cryn dipyn amdano yn ddiweddar, am y rheoliadau ailgylchu yn y gweithle. Ni all neb wadu bod busnesau ledled Cymru eisiau ailgylchu; mae pawb eisiau gwneud hynny. Rwy'n mwynhau ailgylchu; rwyf eisiau sicrhau bod pawb yn ailgylchu. Ond mae'n rhaid ei wneud mewn ffordd sy'n cefnogi busnesau, a chyflwynwyd y rheoliadau hyn yn rhy gyflym, heb ymgynghori â'r diwydiant. Rwy'n gwybod y byddwch yn dweud mewn ymateb, 'Mae hon wedi bod yn sgwrs dros 25 mlynedd', ond rwyf wedi siarad â gweithredwyr gwastraff ledled Cymru nad ydynt yn gwybod beth i'w wneud. Mae cwmnïau allan yna, tafarndai, lletygarwch, nad ydynt wedi cael y biniau eto i gydymffurfio â'r rheoliadau hyn. Felly, rwy'n credu y byddai'n ddiddorol gwybod pa waith arall rydych chi'n ei wneud ynghylch hynny, oherwydd nid wyf yn credu mewn gwirionedd ein bod wedi cyrraedd y lle y mae angen i ni fod i alluogi busnesau i wneud yr ailgylchu y mae angen iddynt ei wneud.

Fe wnaethoch chi sôn am ansawdd afonydd, ac, fel y dywedais, mae hynny eto yn fater enfawr sy'n wynebu llawer o bobl, yn enwedig fy etholwyr. Mae'n rhaid fy mod yn cael tua 40 neu 50 o negeseuon e-bost y dydd yn fy mewnflwch ynghylch Afon Gwy ac Afon Wysg, ac rwy'n siŵr bod Aelodau rhanbarthol sy'n ymwneud â fy rhan i o'r byd yn cael y rheini hefyd. Felly, rwyf eisiau gwybod am yr uwchgynhadledd ansawdd afonydd a sut y bydd honno'n mynd i'r afael â rhai o'r problemau a gawsom, oherwydd rydym wedi cael uwchgynhadledd ar ôl uwchgynhadledd ar ôl uwchgynhadledd ond ymddengys nad oes dim yn digwydd, Gweinidog. Rydyn ni wedi sôn am symiau o arian a fydd yn mynd i mewn i'w helpu, ond nid wyf mewn gwirionedd yn gweld beth mae hynny'n ei gyflawni ar lawr gwlad, felly byddai'n ddiddorol iawn clywed gennych chi am beth yw eich cynlluniau o ran sut y gellir addasu hyn. Sut allwn ni wella ansawdd afonydd yma yng Nghymru fel bod gan yr uwchgynhadledd hon rywfaint o ddannedd ac mewn gwirionedd yn dangos sut y gallwn wella ansawdd afonydd yng Nghymru? Ac o ran y parthau perygl nitradau a'r rheoliadau llygredd amaethyddol, sut ydych chi'n mesur y rheini, a sut ydyn ni mewn gwirionedd yn sicrhau eu bod yn gwella ansawdd dŵr ledled Cymru? Oherwydd mae'n iawn i roi'r pethau hyn i mewn, ond, os nad ydyn nhw'n gwneud gwahaniaeth, sut mae'r Llywodraeth yn mynd i addasu a newid y pethau hyn i sicrhau eu bod yn gweithio mewn gwirionedd?

O ran lles anifeiliaid, amlygodd y datganiad fod lles anifeiliaid yn golygu bod pawb ar ei ennill, anifeiliaid a bodau dynol. Rwy'n hoff o anifeiliaid fy hun; mae gen i gŵn a  phob math o anifeiliaid anwes a oedd gennyf dros y blynyddoedd, felly ni welwch neb sy'n caru anifeiliaid yn fwy na fi, ond yr hyn sydd gen i ddiddordeb ynddo yw: a allwch chi ymhelaethu ar unrhyw fentrau neu bolisïau penodol sydd wedi'u cynllunio gan Lywodraeth Cymru i wella safonau lles anifeiliaid yng Nghymru y tu hwnt i'r mesurau presennol sydd ar waith ar hyn o bryd?

Yn olaf—i symud ymlaen, gan fy mod yn trethu amynedd y Dirprwy Lywydd—yn olaf, o ran targedau sero net, rydych chi'n dweud bod cyfresi newydd o gynlluniau ar gyrraedd, ond a allwch chi esbonio sut mae'r rhain yn mynd i fod yn wahanol i strategaethau blaenorol y Llywodraeth? Oherwydd rwy'n credu mai'r unig ffordd y gallwch gyflawni ymrwymiadau sero net a newid hinsawdd yw cydweithio ag eraill. Cydweithio â rheolwyr tir, cydweithio â ffermwyr a'r diwydiant er mwyn dod â phawb ynghyd i gyflawni'r hyn y mae'r Llywodraeth eisiau ei gyflawni, oherwydd, os ydych chi'n gwahanu pawb, does neb yn cyd-dynnu i'r cyfeiriad cywir, felly byddai gen i ddiddordeb mawr mewn clywed eich barn ar hynny. Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd.

16:25

Efallai fy mod i wedi colli un neu ddau, ond rwy'n siŵr y bydd James yn dweud wrthyf. Fe wnes i ysgrifennu ychydig i lawr.

Byddaf yn gryno iawn. James, yn gyntaf oll, diolch yn fawr iawn am y croeso i'r swydd hon. Mae'n bortffolio cyffrous, llawer o heriau, ond mewn gwirionedd mae'n gwneud i mi wenu wrth imi godi yn y bore. Mae'n bortffolio gwych, sy'n cwmpasu popeth a wnawn yma.

Un o'r themâu a godwyd gennych yn eich materion oedd sut ydych chi'n ymdrin â gwahaniaethau barn rhanddeiliaid. Wel, rydych chi'n cwrdd â nhw mewn gwirionedd ac yn trafod gyda nhw ac rydych chi'n nodi'r dystiolaeth, ac yna rydych chi'n cydnabod y bydd adegau, James, pan fydd pwynt gwahanol o hyd ar ddiwedd y trafodaethau hynny pryd y bydd rhaid i ni wneud penderfyniad wedyn, ond dyna fy swyddogaeth i yma. Ond fy ymrwymiad yw—. Ac er bod datganiad i ddod yr wythnos nesaf yn benodol ar ffermio, rwyf eisoes wedi cyhoeddi y bydd bwrdd crwn dan arweiniad gweinidogion lle gellir cynyddu pethau ar gyfer y penderfyniadau caled hynny. Ond rwy'n credu ei fod yn ymwneud â llawer o wrando, ymgysylltu ac edrych ar y dystiolaeth, ac mae hynny'n cynnwys holl feysydd y portffolio. Roeddech chi'n sôn am safbwyntiau hollol groes i'w gilydd. Nid wyf yn argyhoeddedig bod yna rai. Mae hwnnw'n un arwydd. Mae gennym gytundeb enfawr mewn gwirionedd. Ni allwn barhau i gyfyngu pobl i safbwyntiau gwahanol. Mewn gwirionedd, cyffredinrwydd yr hyn yr ydym yn cytuno arno yw'r peth pwysig. Yna, mae angen gweithio allan sut ydyn ni'n ymdrin â'r meysydd hynny lle mae anghytundeb mewn gwahanol feysydd.

Gadewch imi grybwyll adfer mawn. Mae rhywfaint o waith da iawn eisoes ar lwyddiant y prosiect adfer mawn ar gael yn gyhoeddus, ac rydym yn symud yn gyflym ar hynny yng Nghymru. Rydym yn rhoi llawer o arian i mewn iddo, ond mae'n sicrhau llwyddiant. Byddwn yn awgrymu'n gryf i James ac i unrhyw un, os nad ydych wedi cael y cyfle, ewch allan i ymweld â nhw. Rwyf wedi bod allan yn ystod yr wythnosau diwethaf i ddwy o'r rheiny. Rwy'n bwriadu mynd i fwy ohonynt. Mae'n llwyddiant ysgubol, ac mae'n creu swyddi, fel y soniais yn fy natganiad agoriadol.

Fe wnaethoch chi sôn am TB a lladd ar y fferm. Y grŵp cynghori technegol, y cyfarfûm ag ef pan gawsant eu cyfarfod cyntaf, ychydig wythnosau yn ôl, yn fuan iawn ar ôl imi ddechrau ar fy mhortffolio, un o'r pethau cyntaf y maent yn edrych arno yw lladd ar y fferm. Nid wyf wedi gweld yr adborth o hwnnw hyd yn hyn. Bydd y panel dan arweiniad arbenigwyr yn ei gyfeirio at y bwrdd partneriaeth ac, yn anochel, bydd yn dod ataf i hefyd. Ond rwy'n edrych ymlaen at hynny. Rydw i hefyd yn edrych ymlaen, James, i ble arall maen nhw'n mynd o ran edrych ar faterion TB yn gyffredinol.

O ran newid hinsawdd a physgodfeydd, a wnaethoch chi grybwyll, yn fyr iawn. Rydym eisoes wedi llunio'r cynigion ynghylch draenogiaid y môr a chregyn y brenin. Mae gennym ni fath gwahanol o bysgodfeydd yng Nghymru o'u cymharu â'r rhai o amgylch gweddill y DU. Rwy'n dweud hynny fel cyn-Weinidog pysgodfeydd y DU. Mae'n hollol wahanol. Ond mae yna gyfleoedd go iawn. Felly, o ran draenogiaid y môr a chregyn y brenin, rydym eisoes wedi cynhyrchu cynllun. I ddod cyn bo hir mae rhai ar gregyn moch, cocos, crancod a chimychiaid ac ati. Ac unwaith eto, roeddwn yn falch o gwrdd â'r rhai sy'n ymwneud â physgodfeydd yn Abertawe a gorllewin Cymru yn ystod yr wythnosau diwethaf.

Ailgylchu yn y gweithle. Wel, y ddadl yma, mewn gwirionedd, yw ei fod wedi dwyn ffrwyth ers 10 mlynedd. Rydym eisoes wedi cyflawni ailgylchu domestig. Ailgylchu yn y gweithle oedd yr un rhesymegol nesaf. Rydym wedi rhoi llawer iawn o gefnogaeth, cyngor, arfer gorau ar waith. Bydd, fe fydd rhai anawsterau ynddo, ond unwaith eto, nid yw Cymru'n ei wneud er ei fwyn ei hun; rydyn ni'n dweud, os ydyn ni o ddifrif ynghylch mynd i'r afael â sbwriel a hefyd ein bod ni o ddifrif ynghylch bod yn ddi-garbon, dyma beth rydyn ni'n ei wneud. Rydyn ni'n bwrw ymlaen pan fyddwn ni'n barod, rydyn ni'n mynd ychydig ymhellach ac yn gyflymach, ond rydyn ni'n gweithio gyda phobl i'w cefnogi nhw.

Mowredd, rydych chi wedi cynnwys llawer. Uwchgynadleddau ansawdd afonydd, mae'r un nesaf ym mis Gorffennaf. Byddaf yn ei chadeirio. Rwy'n edrych ymlaen ato. A natur yr uwchgynadleddau ansawdd afonydd hynny yw eich bod mewn gwirionedd yn dod â phawb at ei gilydd i ddweud, 'Sut y gallwch chi i gyd gyflawni mwy a chyrraedd yr hyn yr ydym eisiau ei weld, sef bod ag afonydd dihalog?' A dyna'r dull gweithredu y byddwn yn ei fabwysiadu.

Sero net. Rydyn ni wedi dweud, 'Dyma'r degawd o gyflawni, cyrraedd lle mae angen i ni fod erbyn 2025, erbyn 2030.' Mae'r rhain yn gamau mawr, ac mae hynny'n golygu bod yn rhaid i ni fwrw ymlaen. Ni allwn gerdded yn ôl oddi wrtho mewn unrhyw sector o gwbl. Dirprwy Lywydd, rydych chi'n edrych yn wirioneddol—.

Rydych hefyd wedi ymdrin ag agweddau ar les anifeiliaid. Dim ond i ddweud ein bod wedi lansio ymgynghoriad 12 wythnos ar drwyddedu lles anifeiliaid. Mae hyn yn cyd-fynd â'n syniad o ddatblygu model cenedlaethol i wella rheoleiddio lles anifeiliaid. Daeth yr ymgynghoriad i ben ar 1 Mawrth. Cawsom dros 11,000 o ymatebion, ond rwy'n edrych ymlaen at gyflwyno rhywfaint o newyddion ar hynny, ar gefn hynny pan fyddwn wedi ei ddadansoddi.

Rwy'n credu efallai fy mod i wedi hepgor rhywbeth, ond roedd yna lawer iawn o bethau yr oeddech chi wedi'u crybwyll, James. Fe wnaf drafod gyda chi eto os oes rhywbeth ar goll.

16:30

Diolch am eich datganiad. Rwy’n edrych ymlaen at weithio gyda chi yn y maes pwysig hwn.

Yn gyntaf oll, a fyddech chi’n cytuno bod yn rhaid i ni bwysleisio brys a gosod mas llinellau clir, cadarn o ran pryd bydd y ddeddfwriaeth sydd yn dod mewn yn eich portffolio chi yn dod i mewn? Rwy’n edrych ymlaen yn arw at weld y Bil diogelwch tomennu glo a'r Bil ar lywodraethu amgylcheddol a bioamrywiaeth. Ydych chi’n cytuno taw nid materion gweinyddol ydy'r rhain yn unig? Maent hefyd yn offerynnau hanfodol fydd yn ein helpu ni i ddiogelu ein hamgylchedd a sicrhau datblygu cynaliadwy. Felly, rhaid trin eu cyflwyniad fel mater o frys. Felly, sut byddech chi’n sicrhau'r brys hwnnw?

Ar ben hynny, buaswn i’n hoffi deall mwy am y newidiadau strwythurol yn y portffolios gweinidogol. Er bod y Gweinidog Newid Hinsawdd blaenorol wedi goruchwylio sbectrwm eang o gyfrifoldebau, gan gynnwys tai, cynllunio, trafnidiaeth ac ynni, mae ailddosbarthu wedi digwydd yn y cyfrifoldebau. Mae hynny, efallai, yn codi rhai cwestiynau ynglŷn â sut byddwch chi, fel Ysgrifennydd Cabinet newydd, yn canfod eich rôl. Dwi'n cymryd bydd cydweithredu trawsadrannol yn hollbwysig wrth fynd i'r afael â newid hinsawdd yn effeithiol—pob un o'r meysydd sydd oddi tano fe, felly. Felly, sut byddwch chi yn gweithio gydag adrannau eraill i sicrhau bod cydlynu yn gweithredu mewn ffordd effeithiol?

Rhywbeth rŷn ni wedi cytuno arno yn y gorffennol ydy pa mor hanfodol ydy cael buy-in gan y cyhoedd am yr angen inni gyrraedd net zero. Mae rhai mentrau diweddar—fel rŷn ni wedi clywed yn barod—fel y cynllun ffermio cynaliadwy, wedi profi'n gynhennus ac mae yna densiynau yna. Ac yn fwy cyffredinol, i ffwrdd o'r maes hwnnw, mae rhai actorion, efallai o gyfeiriad San Steffan yn arbennig, yn ceisio cynhyrfu pobl yn erbyn y syniad o net zero, beth bynnag. Sut ydych chi'n bwriadu mynd i'r afael â'r tensiynau sy'n bodoli, y rhai sydd yn ddealladwy, er enghraifft, yn y maes ffermio, ond hefyd yr amheuaeth sydd yn fwy cyffredinol gan bobl, i wneud yn siŵr bod pobl yng Nghymru yn teimlo bod penderfyniadau yn cael eu gwneud ar y cyd â nhw, yn lle eu bod nhw'n cael eu gorfodi? Achos mae hwnna'n rhywbeth lle, os ydyn ni ddim yn cael buy-in, mae e'n mynd i wneud popeth cymaint yn anoddach. Sut byddwch chi'n gweithio i berswadio'r rhai sydd yn fwy amheus am nid yn unig difrifoldeb y sefyllfa, ond pa mor bosibl ydy hi y gallem ni i gyd wneud gwahaniaeth, fod pwrpas ac urgency i beth sydd yn digwydd a'r cynlluniau sydd yna?

Ac at hynny, gallwn ni ddim anwybyddu'r mater o ddatganoli a rheolaeth dros adnoddau hanfodol. Mae datganoli Ystad y Goron yn llawn i Gymru a phwerau dros grid Cymru yn bwysig i'n galluogi ni i gyrraedd net zero. Yn yr un modd, bydd cael pwerau dros ynni heb derfyn uchaf o 350 MW yn bwysig. Sut byddwch chi'n gweithio gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros ynni i sicrhau bod y pwerau hyn yn cael eu datganoli?

Felly, rwy'n dymuno'n dda i chi yn y rôl hon. Mae Cymru a'i phobl—. Maen nhw angen i chi lwyddo, felly mewn pa bynnag ffyrdd y bydd hi'n bosib inni gydweithio yn y maes hollbwysig hwn, byddaf i'n gobeithio y gallem ni wneud, a byddaf i'n croesawu hynny. Diolch yn fawr.

16:35

Diolch yn fawr iawn, Delyth. Rwyf wedi mwynhau gweithio gyda chi yn barod, ac rwy'n edrych ymlaen at barhau i weithio gyda chi a chyd-Aelodau eraill o amgylch y Siambr wrth i ni symud ymlaen, oherwydd pan fyddaf yn siarad am bartneriaeth, rwy'n golygu hynny, ar draws pawb yn y Siambr hon, gan gynnwys ledled Cymru hefyd.

Fe wnaethoch chi sôn am frys rhai o'r tasgau sydd o'n blaenau, ac yn enwedig rhai o'r deddfwriaethau yr ydym yn aros yn frwd amdanynt. Nid yw'r Bil diogelwch tomenni glo yn fy mhortffolio i, ond mae'n flaenoriaeth. Bydd fy nghyd-Ysgrifennydd yn cyflwyno hwnnw. Ac yn sicr, y llywodraethu amgylcheddol a'r bioamrywiaeth—ie. Yr wythnos diwethaf, rwy'n credu, dywedodd y Prif Weinidog ar lawr y Senedd, cymaint y mae'n disgwyl cyflwyno hynny a chyflawni hynny. Bydd yn rhaid i ni, wrth gyflwyno hwnnw, ei gael yn iawn hefyd, ond rwyf wedi fy mhlesio gan faint y gefnogaeth sydd ar gael yn y gymdeithas ddinesig ar gyfer hyn. Un o fanteision bod ychydig y tu ôl i'r lleill wrth gyflwyno yw y gallwn ddysgu o'r diffygion mewn mannau eraill, a gallwn sefydlu Bil sydd wir yn darparu corff llywodraethu amgylcheddol sydd â dannedd go iawn ac effeithiolrwydd gwirioneddol, ond hefyd lle mae'r targedau bioamrywiaeth bellach yn cyd-fynd â thargedau y Cenhedloedd Unedig yr aeth fy rhagflaenydd Julie James, allan i'r COP i edrych arnyn nhw, ac y gallwn ar ôl gadael yr UE, ymgorffori'r egwyddorion amgylcheddol hynny'n gryf iawn. Rydym wedi bod yn gweithio ar hyn ers peth amser, felly rydym yn edrych ymlaen at hynny.

Fe wnaethoch chi sôn am y newidiadau, yn strwythurol, o fewn y Llywodraeth, ac i lawer o bobl y tu allan, byddan nhw'n meddwl, 'Wel, beth yw hyn i gyd?' ond mae'n hanfodol. Yn flaenorol, roedd gennym y Weinyddiaeth newid hinsawdd fawr honno, a oedd yn iawn yn ei chyfnod, mae'n rhaid i mi ddweud, hefyd, ac roedd yn rhywbeth yr oedd Senedd Ieuenctid y DU yn ei gefnogi'n gryf—gadewch i ni gael Gweinyddiaeth sydd wir yn gwthio hyn yn galed, yn sgil wynebu'r argyfyngau natur a hinsawdd a oedd gennym, ac rydym yn parhau i'w wynebu hefyd. Ond y dull yr ydym wedi'i fabwysiadu nawr yw ein bod yn ymgorffori hynny ym mhob un portffolio. Felly, mae'r cyllidebau carbon yno; p'un a yw'n drafnidiaeth, p'un a yw'n llywodraeth leol, p'un a yw'n dai, bydd angen i bob agwedd gyflawni hyn. A brys hyn yw'r union beth a welwn yn yr ail gyllideb garbon dynn iawn, a'r angen i fynd hyd yn oed ymhellach ac yn galetach ar y drydedd gyllideb garbon.

Ond mae'n dod yn ôl at y pwynt hwn eto. Mae'n ymwneud â gofyn i bawb rannu'r gwaith yn deg—nid un neu'r llall, ond pawb—ac mae hynny'n mynd i fod yn heriol. Felly, rydych chi'n iawn i ofyn, 'Wel sut ydyn ni'n cael y cyhoedd i'n cefnogi ni?' Yn gyntaf oll, mae'n rhaid i ni fod yn onest am yr heriau sydd o'n blaenau a dweud wrth bawb, 'Sut allwn ni wneud hyn gyda'n gilydd?' Mae'n rhaid i ni ddadlau hynny nid yn unig o ran cyfiawnder hinsawdd a'r argyfwng hinsawdd, ond cyfiawnder cymdeithasol mewn gwirionedd hefyd, oherwydd gallwn weld y manteision ar anfanteision: manteision gweithredu, er ei fod weithiau'n gofyn am benderfyniadau anodd, ond anfanteision peidio â gweithredu. Felly, p'un a yw hynny, er enghraifft, yn y ffordd yr ydym yn datblygu dyfodol cynhyrchu amaethyddol yng Nghymru, i wneud yn siŵr bod gan hwnnw fwy o gydnerthedd i wynebu heriau'r dyfodol, yr heriau yr ydym yn eu gweld yn awr, sef tywydd gwlyb yn amlach, yn fwy estynedig a'r effaith a gaiff hynny, neu a ydyn nhw'n bethau fel, er enghraifft, y flwyddyn nesaf, rydym yn deall, yn Lloegr lle mae ganddynt y dreth tirlenwi, mae cynnydd o 20 y cant yn Lloegr. Wel, dyna'n union pam rydyn ni'n ceisio gwneud yr hyn rydyn ni'n ei wneud o ran rheoliadau'r gweithle a chynlluniau ailgylchu eraill, er mwyn osgoi'r pwysau hynny sy'n dod ar ein busnesau hefyd. Felly, rwy'n credu ei fod yn ymwneud ag edrych ar y pontio teg hwnnw ar gyfer pawb, a dyna pam rydyn ni mor bendant, boed hynny ynghylch dur, a chael pontio teg a dadlau dros ddyfodol gwahanol i hwnnw, neu boed hynny ynghylch ffermio a phopeth rhyngddynt.

Ac yn olaf, roeddech chi'n sôn am ddatganoli pwerau ar ynni ymhellach, ar ystadau'r Goron; agweddau fel hyn, rhai hanfodol ar gyfer y dyfodol. Mae gennym safbwyntiau clir iawn yma, ac rydym yn edrych ymlaen, mae'n rhaid i mi ddweud, at ddadlau'r safbwyntiau hynny yn gydamserol â Llywodraeth y DU yn y dyfodol hefyd, i ddweud mewn gwirionedd mai rhan o'r dull partneriaeth hwn yw aeddfedrwydd Llywodraethau sy'n dweud, 'Dyma'ch pwerau chi. Ewch ymlaen, defnyddiwch nhw. Gwnewch beth fedrwch chi', nid yn unig i godi Cymru, ond mewn gwirionedd i godi'r DU hefyd.

16:40