Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Good afternoon, and welcome, all, to this Plenary meeting. The first item on our agenda this afternoon is questions to the Minister for Finance and Local Government, and the first question this afternoon is from Siân Gwenllian.

Croesawaf y camau sy’n cael eu cymryd ledled Cymru i annog unigolion i ymgeisio am swyddi etholedig. Mae amrywiaeth yn sicrhau penderfyniadau gwell a mwy cynhwysol. Cyn etholiadau lleol 2027, mae'r gwaith i annog amrywiaeth yn cynnwys ymrwymiad y rhaglen lywodraethu i ymestyn y gronfa mynediad i swyddi etholedig.

Since the county council elections a year ago, around 35 per cent of councillors in Wales are women. In Arfon, we succeeded in increasing the number of women standing for Plaid Cymru by 21 per cent. This was the result of intentional work by some of us, a great many encouraging conversations, training, mentoring, and the support has continued over the past year for them since the election. But do you agree that we need statutory measures to create the genuine change across Wales's councils to reach a position of equality? And what work is ongoing to create that statutory change that is needed?

Mae ystod o waith yn mynd rhagddo ar hyn o bryd i geisio sicrhau bod gennym grŵp mwy amrywiol o bobl yn sefyll etholiadau, i gynghorau tref a chymuned, a chynghorau sir a chynghorau bwrdeistref sirol yn y dyfodol. Ac mae’r gwaith hwnnw'n cynnwys adolygu’r gronfa mynediad i swyddi etholedig, a fu’n llwyddiannus iawn yn cefnogi nifer o ymgeiswyr i ddod yn gynghorwyr tref a chymuned yn yr etholiadau diwethaf, ond yn edrych hefyd i weld sut y gellir ymestyn trefniadau rhannu swyddi, er enghraifft, i fwy o rolau o fewn cynghorau, i gydnabod pa mor bwysig yw hynny i ddod yn opsiwn mwy deniadol ar gyfer ystod ehangach o bobl. Gwyddom fod hynny’n arbennig o ddeniadol i fenywod a phobl a chanddynt gyfrifoldebau gofalu. Ac rydym hefyd wedi bod yn archwilio beth arall y gallwn ei wneud i ehangu mynediad at gyfarfodydd hybrid fel ffordd o weithio, sydd, unwaith eto, yn cefnogi grŵp mwy amrywiol o bobl. Ond o ran gwneud y pethau hynny'n statudol—mae'n debyg ein bod yn sôn am gwotâu rhywedd yma—credaf fod sgwrs i'w chael ynglŷn â hynny, ond nid yw'n un o'n cynigion allweddol ar hyn o bryd o ran diwygiadau, ond yn sicr, mae'n rhywbeth y dylem fod yn ei drafod. Rwy’n awyddus iawn i gael mwy o drafodaethau gyda Siân Gwenllian ynglŷn â'i syniadau yn y cyswllt hwnnw.

Rwyf wedi bod yn falch o gynnal a siarad yn nigwyddiadau Pŵer Cyfartal, Llais Cyfartal y Senedd yn 2022 a 2023, i ddathlu prosiect Pŵer Cyfartal, Llais Cyfartal, rhaglen fentora sy’n ceisio cynyddu amrywiaeth o gynrychiolaeth mewn bywyd cyhoeddus a gwleidyddol yng Nghymru. Partneriaeth yw Pŵer Cyfartal, Llais Cyfartal rhwng Rhwydwaith Cydraddoldeb Menywod Cymru, Stonewall Cymru, Anabledd Cymru, a Thîm Cymorth Lleiafrifoedd Ethnig ac Ieuenctid Cymru. Ac roeddwn yn falch o gymryd rhan hefyd yng nghyfarfod rhanbarthol gogledd Cymru o raglen Pŵer Cyfartal, Llais Cyfartal y mis diwethaf, yn swyddfa Autistic UK yn Llandudno, a chyfarfod a dod i wybod mwy am y rheini sy'n cael eu mentora yn y gogledd. Er mai menywod oedd y rhan fwyaf o’r rhai a fynychodd, roedd dynion a menywod hefyd yn nodi materion croestoriadol, gan gynnwys anabledd a rhywioldeb, a oedd yn cyfuno i greu rhwystrau iddynt. Pa gamau cadarnhaol y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd gyda phobl i fynd i’r afael â hyn, felly, er mwyn cynyddu amrywiaeth cynrychiolaeth ym mywyd cyhoeddus a gwleidyddol Cymru?

Hoffwn ddechrau, mewn gwirionedd, drwy ymuno â Mark Isherwood i gydnabod pwysigrwydd cynlluniau mentora. Rwyf wedi bod yn fentor fy hun yn un o’r cynlluniau, a chanfûm fod hynny yr un mor werthfawr i mi ag i’r unigolyn y bûm yn eu mentora, felly byddwn yn sicr yn annog pob un o'm cyd-Aelodau i edrych ar gyfleoedd i gefnogi’r mathau hynny o gynlluniau. Un o'r pethau y buom yn eu gwneud yw ceisio ehangu ein sylfaen dystiolaeth, gan edrych ar nodweddion gwarchodedig, a gwnaethom gynnal arolwg o farn aelodau'r cyhoedd ynglŷn â'u canfyddiadau o'u cynghorwyr lleol, ond wedyn, hefyd, ein harolygon o'r ymgeiswyr. Ac mae'r arolygon hynny'n dangos bod diffyg amrywiaeth difrifol, ac yn rhoi rhyw fath o fewnwelediad i ni, mewn gwirionedd, ynglŷn â beth yw'r rhwystrau o ran caniatáu i bobl â nodweddion gwarchodedig—yn aml, un neu fwy o'r nodweddion gwarchodedig hynny—gymryd rhan lawn mewn democratiaeth leol. Felly, gan adeiladu ar y gwaith ymchwil hwnnw, rydym wedi gallu cynnal amrywiaeth o weithdai, lle gwnaethom wahodd aelodau etholedig, a chynrychiolwyr o ystod o sefydliadau sy'n cynrychioli nodweddion amrywiol, gwarchodedig, i sôn mewn mwy o fanylder am y rhwystrau sy'n atal pobl rhag cymryd rhan mewn gwleidyddiaeth etholedig. A chredaf fod y gweithdai hynny wedi bod yn ddefnyddiol iawn. Daethant i ben yn ddiweddar, felly rydym yn edrych bellach ar yr holl bethau a ddysgwyd o'r gweithdai hynny, er mwyn ceisio ein helpu i nodi'r camau nesaf yn yr agenda bwysig hon.

Mae awdurdodau lleol yn awdurdodau claddedigaethau ac yn gyfrifol am eu mynwentydd a'u hamlosgfeydd eu hunain. Mater i awdurdodau cynllunio lleol yw nodi safleoedd addas ar gyfer amlosgfeydd newydd. Byddai cynigion ar gyfer amlosgfeydd newydd yn destun cyfraith cynllunio a chyfraith amgylcheddol.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Nid oes unrhyw amlosgfa ym Mhowys. Mae llawer o fy etholwyr yn gorfod teithio i Loegr, ac mae rhan helaeth o fy etholwyr yn gorfod teithio dros awr i’r amlosgfa agosaf. Felly, yn amlwg, nid yw hyn yn ddelfrydol i deuluoedd neu ffrindiau sy’n galaru, nac yn gynaliadwy iawn, yn wir. Mae’r rhan fwyaf o amlosgfeydd yng Nghymru, wrth gwrs, yn eiddo i awdurdodau lleol ac yn cael eu rheoli ganddynt, ond rwy’n awyddus i wybod sut y gall Llywodraeth Cymru gefnogi naill ai awdurdod lleol neu fusnes preifat i adeiladu a darparu gwasanaethau amlosgi yn fy etholaeth. Ac rwy’n gofyn y cwestiwn yng nghyd-destun y ffaith y gwnaed cais yn fy etholaeth i yng ngogledd Powys gan ddatblygwr preifat i adeiladu amlosgfa. Fe’i cefnogwyd gan yr awdurdod lleol mewn egwyddor, a thrwy’r broses gynllunio hefyd, ond fe’i gwrthodwyd gan Lywodraeth Cymru ar ôl galwad i mewn. Felly, yr hyn rwy'n awyddus iawn i'w ddeall gennych chi, Weinidog, yw sut y gallwch gefnogi, a sut y gall Llywodraeth Cymru gefnogi, naill ai awdurdod lleol neu ddatblygwr preifat i adeiladu amlosgfa a darparu'r gwasanaethau hynny yn fy etholaeth i, gan nad yw datblygwr preifat yn mynd i wneud hynny oni bai eu bod yn fodlon eu bod yn agored i gyn lleied o risg â phosibl a bod ganddynt gefnogaeth Llywodraeth Cymru. Felly, a wnewch chi roi cyngor i mi, efallai, ac i unrhyw ddatblygwr preifat sy'n awyddus i adeiladu amlosgfa yng ngogledd Powys, er mwyn cefnogi fy etholwyr?

Diolch i Russell George am godi’r mater hwn y prynhawn yma. Rwy'n ymwybodol o’r cais penodol y cyfeiria ato, a alwyd i mewn, ac a gafodd ei wrthod wedi hynny. Mae'r rhesymau am hynny wedi'u nodi yn y llythyr penderfyniad, a chan fod hawl gan yr ymgeisydd i herio’r penderfyniad yn yr Uchel Lys, ni ddywedaf fwy am y cais hwnnw heddiw. Ond rwy’n deall y cais mwy cyffredinol am wybodaeth, ac am wn i, y cyngor fyddai i’r busnes preifat sydd â diddordeb gael trafodaethau gyda’r awdurdod lleol yn y lle cyntaf, gan fod yr asesiad ar gyfer yr angen am amlosgfeydd yn cael ei arwain yn lleol, a bydd angen i awdurdodau cynllunio lleol ystyried amrywiaeth o ffactorau, megis amser gyrru, dalgylch y ddarpariaeth bresennol—mae Russell George wedi nodi rhai o’r heriau yn hynny o beth—capasiti’r ddarpariaeth bresennol, a phoblogaeth a demograffeg, ynghyd â datblygiadau tai a gynlluniwyd yn yr ardal. Ac yn amlwg, byddai'r awdurdod am ystyried safbwyntiau'r trigolion lleol hefyd. Mae canllawiau ar sefydlu amlosgfeydd, gan gynnwys bodloni’r gofynion o dan y ddeddfwriaeth, ar gael gan Ffederasiwn yr Awdurdodau Claddu ac Amlosgi, a gallai honno fod yn ffynhonnell arall o wybodaeth ddefnyddiol i’r unigolyn dan sylw, ac i Russell George.

Questions now from party spokespeople. The Conservative spokesperson, Sam Rowlands. 

Diolch, Lywydd, a phrynhawn da, Weinidog. Fel rwy’n siŵr y byddwch yn ei gofio, yn gynharach y mis hwn, ysgrifennais lythyr atoch ynghylch eithriadau i’r dreth gyngor, yn benodol mewn perthynas â’r rheoliadau 182 diwrnod ar gyfer busnesau llety hunanddarpar yng Nghymru. Yn y llythyr hwn, gofynnais am yr wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn â pha eithriadau a wneir mewn perthynas â’r rheoliadau hynny, ac roeddwn yn falch o gael eich ymateb yn dilyn y memorandwm esboniadol a gyhoeddwyd ar 6 Mawrth. Weinidog, fe fyddwch yn gwybod y bydd y rheoliadau newydd hyn, gydag eithriadau mor gyfyngedig, yn golygu y bydd llawer o fusnesau hirsefydlog dilys yng Nghymru bellach yn talu miloedd o bunnoedd mewn trethi nad oeddent yn arfer gorfod eu talu, neu na fu'n rhaid iddynt gynllunio ar eu cyfer, gyda rhywfaint o hynny'n ôl-weithredol, gan wneud rhai o'r busnesau hyn yn anhyfyw. Felly, Weinidog, beth yw eich asesiad o hyn?

Mae Llywodraeth Cymru wedi ceisio nodi safbwynt lle rydym yn cydnabod y pwysau ar fusnesau, ond hefyd yn credu y dylai perchnogion eiddo fod yn gwneud cyfraniad rhesymol i’r cymunedau y mae’r eiddo hynny wedi’u lleoli ynddynt. Rydym wedi cydnabod bod peth eiddo hunanddarpar wedi'i gyfyngu gan amodau cynllunio, sy’n ei atal rhag cael ei feddiannu'n barhaol fel prif breswylfa, ac yn y rheoliadau, a osodwyd gennym ar 6 Mawrth ac a ddaw i rym ar 1 Ebrill 2023, rydym yn cydnabod hynny o ran y meini prawf ar gyfer gosod ac uchafswm premiwm y dreth gyngor. Fodd bynnag, pan fo eithriadau statudol yn ddiffiniadwy mewn deddfwriaeth a lle byddent yn briodol yn yr holl amgylchiadau lle maent yn berthnasol, mae'n bwysig ein bod yn defnyddio hynny fel y fformat a’r sail ar gyfer gwneud ein penderfyniadau, gan fod yn credu bod amodau cynllunio yn bodloni’r gofynion hynny yn glir ac yn barhaol ac mae ganddynt eu sail ddeddfwriaethol eu hunain, a lle maent yn berthnasol, maent yn berthnasol mewn ffordd gyson. Felly, credaf fod honno'n sail briodol ar gyfer gwneud penderfyniadau. Gwn fod cyd-Aelodau wedi darparu rhestr hir o feysydd posibl eraill ar gyfer eithriadau, ac rydym wedi edrych ar bob un o’r rheini’n fanwl, ond credaf fod y rheoliadau fel y’u gosodwyd yn gosod ffordd rhesymol o symud ymlaen.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Fel rydych wedi'i amlinellu, mae'r prif eithriad a roddwyd ar waith mewn perthynas ag amodau cynllunio yn nodi mai dim ond fel llety gwyliau ac ati y gellir defnyddio eiddo. Ond rydych newydd nodi hefyd, yn eich ymateb, yr eithriadau eraill a geisiwyd gan y busnesau hyn yng Nghymru, ac yn benodol, roedd hyn yn cynnwys eithriad ar gyfer elusennau cofrestredig sy'n darparu seibiant i ofalwyr ac eiddo sy'n darparu ar gyfer pobl ag anghenion arbennig. Felly, yng ngoleuni hyn, Weinidog, a wnewch chi ailasesu premiymau'r dreth gyngor ac ystyried cyflwyno eithriad i’r rheini sy’n darparu gofal seibiant yng Nghymru?

Rydym wedi edrych ar yr achos a wnaed gennych chi a chan eraill o ran lle mae eiddo’n cael ei redeg gan elusen, a chredaf y bydd yr amgylchiadau’n dibynnu ar y sefyllfa benodol mewn perthynas â’r eiddo hwnnw. Bydd yr eithriad presennol neu'r eithriad newydd eisoes yn gymwys i rai, ac mewn achosion lle nad yw hynny'n wir, mae gan awdurdodau bwerau disgresiwn y gallant eu defnyddio. Gall natur llety elusennol amrywio, a byddai’n anodd diffinio categori penodol ar gyfer hyn, ond credaf fod yna achosion lle bydd awdurdodau lleol yn defnyddio'r canllawiau diwygiedig newydd y mae Llywodraeth Cymru yn eu darparu i’w helpu i wneud y penderfyniadau hynny, pan fyddant yn credu bod yna achos gwirioneddol dros eithrio eiddo unigol, neu grŵp o eiddo neu gategori o eiddo yn lleol.

Diolch am eich ymateb unwaith eto, Weinidog. Rwy’n siŵr mai chi fyddai’r cyntaf i gydnabod pwysigrwydd y busnesau llety hunanddarpar hyn yn cefnogi ein cymunedau, o ran y swyddi y maent yn eu creu ac yn eu cynnal a’r gwahaniaeth y maent yn ei wneud i’w cymunedau, ac rwy’n siŵr y byddech hefyd yn cydnabod ac yn derbyn rhywfaint o’u pryderon ynglŷn â'r rheoliadau 182 diwrnod hyn y maent yn eu hwynebu ar hyn o bryd, ac roedd nifer wedi gobeithio y byddai rhai eithriadau synhwyrol i’r premiymau, ond yn amlwg, nid yw hyn wedi digwydd, a chredaf fod angen ailadrodd hynny yma heddiw. Ond yng ngoleuni hyn, Weinidog, a wnewch chi ymrwymo heddiw i weithio'n agos gyda'r sector hynod bwysig hwn i sicrhau na fydd y busnesau dilys a gweithgar hyn yn cau, a fyddai o ganlyniad yn arwain at golli swyddi, ac felly'n effeithio ar ein cymunedau yma yng Nghymru?

Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio'n agos iawn gyda'r sector twristiaeth, ac rydym yn gwrando'n ofalus iawn ar y sylwadau a wnânt ar ran eu haelodau. Credaf y bydd Sam Rowlands yn cydnabod ein bod yn ceisio sicrhau cydbwysedd yma rhwng cefnogi’r diwydiant twristiaeth a chaniatáu iddo ffynnu a'i gefnogi i ffynnu, ond gan gydnabod hefyd ar yr un pryd fod yna fater pwysig yn codi o ran eiddo sy’n cael ei danddefnyddio, yn enwedig yn rhai o’n cymunedau mwy gwledig ac arfordirol, lle mae llawer iawn o dwristiaeth ond diffyg cyfleoedd i unigolion lleol rentu neu brynu cartrefi. Felly, credaf ein bod yn ceisio sicrhau cydbwysedd mewn sefyllfa eithaf heriol.

The Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd. 

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Weinidog, mae fformiwla Barnett, yn rhy aml o lawer, yn cael ei defnyddio fel rheswm eithaf cyfleus, byddai rhai’n dweud, i Lywodraeth Cymru ohirio rhoi polisïau trawsnewidiol ar waith. Mae’r achos diweddaraf o hyn, efallai, yn ymwneud â chyflogau’r sector cyhoeddus yma yng Nghymru. Oherwydd gwyddom, yn aml iawn, fod y diffyg gweithredu yn Lloegr yn golygu bod Gweinidogion Cymru yn eistedd ar eu dwylo—byddwn yn dychmygu y byddech yn dweud eich bod, 'yn gorfod eistedd ar eich dwylo'. A ydych chi'n cytuno bod cyllideb ddiweddar Llywodraeth y DU a’r ffiasgo parhaus ynghylch cyllid HS2, a bellach, y penderfyniad hyd yn oed yn fwy hurt ar ddim cyllid canlyniadol i Gymru yn sgil y gwaith Northern Powerhouse Rail, unwaith eto wedi tanlinellu’r hyn y mae Plaid Cymru wedi dadlau drosto ers tro—fod angen inni newid o'r trefniadau presennol i fformiwla ariannu sy’n seiliedig ar anghenion, a ddarperir drwy swyddfa gyllid teg annibynnol, a fyddai â rhwymedigaeth gyfreithiol i sicrhau cydbwysedd economaidd tecach ar draws gwledydd a rhanbarthau’r DU, ac wedi'i rhwymo'n gyfreithiol i sicrhau bod arian cyhoeddus yn arwain at ganlyniadau cyfartal ledled y Deyrnas Unedig?

Byddwn yn dweud bod fformiwla Barnett a’r fframwaith cyllidol y cytunwyd arno gan y Prif Weinidog pan oedd yn y rôl hon gyda Llywodraeth y DU yn darparu rhai manteision i Gymru o ran y ffaith bod fformiwla Barnett yn cydnabod angen cymharol. Credaf fod hynny'n bwysig, ac mae'n sicr yn rhywbeth na fyddem am ymbellhau oddi wrtho. Lle ceir heriau—fel y nodwyd gan y Prif Weinidog yng nghwestiynau’r Prif Weinidog ddoe—credaf mai Llywodraeth y DU yw’r barnwr a’r rheithgor ar ddefnyddio fformiwla Barnett. Credaf mai dyna lle mae rhai o’r heriau gwirioneddol hynny’n codi, er enghraifft, dosbarthu HS2 yn brosiect Cymru a Lloegr pan fo'n amlwg nad yw hynny'n wir. Mae dadansoddiad Trysorlys EF ei hun yn awgrymu y bydd yn arwain at anfantais i dde-orllewin Cymru. Credaf fod yr holl bethau hynny'n ein harwain at y pwynt lle credaf ei bod yn bwysig edrych yn fwy annibynnol ar fformiwla Barnett a sut y caiff ei defnyddio. Rwy'n credu bod y gwaith rydym wedi'i wneud ar gysylltiadau rhynglywodraethol yn bwysig hefyd. Pan fydd yn bryd inni brofi rhywfaint o hyn drwy’r mecanwaith anghydfodau, rwy'n credu y bydd yn foment bwysig inni gyflwyno’r dadleuon hynny’n gwbl glir i Lywodraeth y DU, gan ddefnyddio’r broses rydym wedi cytuno arni.

Nid wyf yn siŵr a fyddai unrhyw un ohonom wrth ein boddau'n gorfod rhedeg drwy’r prosesau hynny a dweud y gwir, gan fod arnaf ofn ein bod yn gwybod efallai beth allai’r canlyniad fod. Ond dyna ni; nid awn i sôn am hynny.

A dweud y gwir, roedd yn swnio braidd fel pe baech yn gwneud esgusodion dros Barnett yn gynharach yn eich ateb, ond drwy sicrhau mai angen cymharol yw'r peth pwysicaf un yn y trefniant, fe wyddom y byddem wedyn yn gallu cyfeirio mwy o arian cyhoeddus i fynd i'r afael â rhai o’r heriau economaidd-gymdeithasol ac amgylcheddol sy’n ein hwynebu yma yng Nghymru. Byddai anghenion sy’n deillio o’n demograffeg sy’n heneiddio, er enghraifft, yn trosi wedyn yn gyllid cynyddol ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol. Byddai cyfraddau cyflogaeth isel yn cymell mwy o wariant ar addysg a hyfforddiant. Byddai addasu i'r hinsawdd yn golygu y byddai angen cyllid wedyn ar gyfer mwy o fuddsoddiad mewn ynni gwyrdd. Heb ddiwygio o’r fath, bydd Cymru wedi'i chloi yn y cylch presennol lle rydym yn dibynnu ar Ganghellor y DU i wneud ymrwymiadau gwariant ar gyfer Lloegr cyn y gallwn weithredu wedyn yma yng Nghymru.

Pa ymrwymiad y gallwch chi ei roi, Weinidog, fel Gweinidog Llafur yma yng Nghymru, y byddai unrhyw Lywodraeth Lafur newydd yn y DU yn ailwampio setliad cyllid Cymru i sicrhau cydbwysedd economaidd tecach ar draws rhanbarthau a gwledydd y DU—rhywbeth, wrth gwrs, a fyddai'n eich grymuso’n ariannol fel Gweinidog cyllid Cymru i gyflawni ein blaenoriaethau yma yng Nghymru, yn hytrach, wrth gwrs, na gorfod aros, fel y mae'n rhaid inni wneud ar hyn o bryd, i Loegr weithredu cyn y gallwn wneud y buddsoddiad y mae cymaint o'i angen arnom yma yng Nghymru?

Rwy’n awyddus iawn i bwysleisio'r un ddadl i Lafur y DU ag y buom yn ei gwneud i Drysorlys EF o ran yr hyblygrwydd ariannol sydd ei angen ar Gymru. Nid yw ein pwerau benthyca yn addas i'r diben, mewn gwirionedd, yn yr ystyr fod gennym allu blynyddol mor gyfyngedig i fenthyca. Credaf fod angen mynd i’r afael â hynny, yn amlwg. Mae gwir angen mynd i’r afael â’r materion diwedd blwyddyn yn yr ystyr fod ein cyllideb yn aml yn newid yn hwyr iawn yn y flwyddyn a bod cyfyngiadau gwirioneddol ar gario drosodd, felly mae’n bosibl y gall hynny eich gorfodi i wneud penderfyniadau gwariant ar ddiwedd y flwyddyn sy'n wahanol i'r penderfyniadau y byddech yn eu gwneud, efallai, pe bai’r gallu gennych i gario’r cyllid hwnnw drosodd i’r flwyddyn ariannol nesaf. Unwaith eto, mae hwnnw'n beth syml y credaf y gallai Llywodraeth y DU ei wneud, a fyddai'n ddull synnwyr cyffredin o ymdrin â'r materion sy'n ein hwynebu. Yn amlwg, rydym yn cael cyfleoedd i gyflwyno sylwadau i Lywodraeth y DU. Ni chredaf y bydd yn gwneud cyhoeddiadau tameidiog. Fel y dywedodd Prif Weinidog Cymru ddoe, byddant yn amlwg yn ystyried llunio'r maniffesto ar gyfer yr etholiad nesaf. Yn sicr, ni chredaf mai dyma fyddai’r lle priodol imi wneud cyhoeddiadau ar ran Llafur y DU ynghylch yr hyn y byddent yn bwriadu ei wneud yn y dyfodol fel Llywodraeth y DU.

Mae awdurdodau lleol yn darparu eu gwasanaethau hanfodol drwy eu staff dawnus. Er bod pob awdurdod lleol yn gyfrifol am eu recriwtio eu hunain, mae Llywodraeth Cymru yn parhau i ddarparu cymorth drwy raglenni arweinyddiaeth Academi Wales gan gynnwys rhaglen graddedigion gwasanaeth cyhoeddus Cymru, cyfrifon dysgu personol a’n rhaglen brentisiaethau ehangach.

Diolch, Weinidog. Rwyf bob amser yn falch o weld y gwaith y mae fy nghyngor lleol, Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr, yn ei wneud i wella'r gymuned. Gyda chymhlethdodau Brexit yn achosi llwyth gwaith cynyddol, i'r gwaith o adfywio ein cymuned, i wrthsefyll yr argyfwng hinsawdd a natur, mae staff llywodraeth leol yn chwarae rhan hanfodol ym mywydau bob dydd pawb. Fodd bynnag, yn ôl ymchwil a wnaed gan yr Institute for Government, oedran cyfartalog gweision sifil ar draws y DU yw 44, ac er bod Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr wedi lansio cynllun graddedigion—y mae rhai aelodau ohono yn yr oriel yma heddiw—Weinidog, mae hon yn broblem wirioneddol. Felly, o ystyried y llwyth gwaith cynyddol i lywodraeth leol, pa waith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i annog pobl ifanc i lenwi swyddi gwag mewn llywodraeth leol, ac a wnaiff annog cynlluniau fel hyn ledled Cymru? Diolch.

Diolch yn fawr iawn am godi’r mater pwysig hwn y prynhawn yma. Rwy'n sicr yn ymuno â chi i gydnabod y rôl hanfodol y mae ein staff llywodraeth leol yn ei chwarae yn gwasanaethu eu cymunedau. Mae'n ddrwg iawn gennyf nad wyf yn gallu cyfarfod â graddedigion Pen-y-bont ar Ogwr yn bersonol y prynhawn yma, ond mae'n wych eu gweld yn y Senedd.

Credaf fod rhai pethau gwirioneddol bwysig y mae Pen-y-bont ar Ogwr yn eu gwneud gyda'r defnydd sylweddol o brentisiaethau. Gwn fod 144 ohonynt, ac mae hynny wedi bod yn arbennig o ddefnyddiol ym maes TGCh, gofal cymdeithasol a rheoli adeiladu. Mae’r rheini i gyd yn feysydd lle mae angen inni fod yn annog pobl ddawnus i ddilyn gyrfa mewn llywodraeth leol. Fel y mae Pen-y-bont ar Ogwr yn ei wneud, credaf fod angen i bob awdurdod lleol feddwl sut y gallwn hyrwyddo manteision gweithio yn y sector cyhoeddus. Yn ogystal â chael cyfle i wneud cyfraniad cryf i'ch ardal leol, ceir cyfleoedd gwych hefyd o fewn awdurdodau lleol i gamu ymlaen yn eich gyrfa. Yn fy marn i, gorau po fwyaf y gallwn ei wneud i ddechrau cael pobl ifanc yn yr ysgol a’r coleg i ddechrau meddwl am yrfaoedd mewn llywodraeth leol, oherwydd fel y dywedwch, mae yna gyfleoedd gwych i'w cael, ac mae’n swydd lle gallwch wneud gwahaniaeth enfawr.

Ceir llawer o bobl mewn cymunedau du, Asiaidd ac ethnig leiafrifol sydd ag ystod o sgiliau a fydd o fudd wrth ddarparu gwasanaethau awdurdodau lleol, megis sgiliau iaith a gwybodaeth helaeth am wahanol gymunedau diwylliannol. Weinidog, beth ddylai awdurdodau lleol ei wneud i wella cyfraddau cyflogaeth ymhlith y cymunedau hyn er mwyn adlewyrchu'r bobl y maent yn eu gwasanaethu yn well?

Credaf ei bod yn bwysig iawn fod awdurdodau lleol—a'r sector cyhoeddus yn fwy cyffredinol—yn manteisio ar gyfleoedd i geisio denu ystod lawer ehangach a mwy amrywiol o bobl i weithio yn eu sectorau. Gallant wneud hynny drwy, er enghraifft, sicrhau bod yr hysbysebion ar gyfer rolau yn cael eu gosod yn briodol mewn mannau lle mae pobl â nodweddion mwy amrywiol yn debygol o’u gweld, a dod o hyd i ffyrdd hefyd o wneud y broses gyfweld yn ffordd fwy croesawgar a chynhwysol o ddod o hyd i'ch staff newydd. Ac unwaith eto, rwy'n credu bod y cynlluniau mentora, y buom yn sôn amdanynt yn gynharach yng nghyd-destun rolau gwleidyddol, yn gyffrous a phwysig yng nghyd-destun y sector cyhoeddus hefyd. Dylai llawer mwy ddigwydd yn y gofod hwnnw, ond mae llawer y gallwn ei ddysgu o’r gwaith a wnawn ar wella amrywiaeth mewn democratiaeth, oherwydd mewn sawl ffordd, rwy'n credu mai dwy ochr i'r un geiniog ydynt.

Rydym yn gweithio'n agos gyda chydweithwyr. Bu partneriaeth pensiwn Cymru yn trafod datgarboneiddio pensiynau llywodraeth leol yng Nghyngor Partneriaeth Cymru ym mis Tachwedd. Yn dilyn eich cyfarfod gyda’r Prif Weinidog ym mis Ionawr, mae CLlLC wedi cytuno i gynnal digwyddiad ym mis Mai gydag arweinwyr a darparwyr pensiynau i drafod y camau nesaf.

Rwy’n ddiolchgar iawn i’r Gweinidog am gadarnhad o’r cyfarfod hwnnw a’r sesiwn gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. Bydd y Gweinidog yn gwybod bod Llywodraeth Cymru, yn 2021, wedi llunio’r cynllun ar gyfer datgarboneiddio ar draws y sector cyhoeddus yng Nghymru erbyn 2030, ac mae’n dangos yr hyn y gellir ei gyflawni os bydd y sector cyhoeddus yn cydweithio ar allyriadau hinsawdd. Mewn ysbryd cydweithredol ac yn ysbryd y sesiwn ddatgarboneiddio gyda CLlLC, tybed a yw’r Gweinidog yn cytuno â mi fod cyfle yma i lunio strategaeth newydd ar y cyd i ddatgarboneiddio cronfa bensiwn sector cyhoeddus Cymru erbyn 2030.

Rwy'n cytuno'n llwyr mai cydweithio i ymateb i’r argyfwng hinsawdd a natur yw’r unig ffordd y gallwn wneud y gwelliannau y mae’n rhaid eu gwneud. Mae gwir angen i’r system bensiwn gyfan ymateb i’r agenda hon. Mae’n wir, wrth gwrs, y gall awdurdodau pensiwn llywodraeth leol ddysgu oddi wrth ei gilydd ac ar draws y sector cyhoeddus yn fwy cyffredinol. Credaf y bydd y cyfarfod y gwn iddo gael ei gynnal, Jack, o ganlyniad i’r gwaith rydych chi wedi bod yn ei wneud yn bwysig ar gyfer rhannu’r wybodaeth honno.

Mae hefyd yn bwysig cydnabod bod perchnogion pensiynau eisoes wedi rhoi rhai camau ar waith i ddatgarboneiddio. Felly, mae'n bwysig cydnabod arferion da lle maent yn digwydd. Cyhoeddodd partneriaeth pensiwn llywodraeth leol Cymru fenter ddatgarboneiddio newydd ar draws £2.5 biliwn o’i buddsoddiadau ym mis Ebrill y llynedd. Ac unwaith eto, credaf fod cyfleoedd yno i archwilio’r arferion da hynny a gweld sut y gellir eu hehangu hyd yn oed ymhellach.

Rwy’n falch fod y pwnc hwn wedi’i godi'r prynhawn yma. Mae gennyf bryderon dybryd ynghylch datgarboneiddio cronfeydd pensiwn a sut y bydd hynny'n digwydd dros gyfnod parhaus o amser, gan fod llawer o bensiynau’r sector cyhoeddus yn dibynnu ar fuddsoddiadau mewn tanwydd ffosil. Os ydych yn chwilio am ddatganiad o ffaith, yn etholaeth yr Aelod dros Alun a Glannau Dyfrdwy ei hun, yn sir y Fflint, fe wnaethant fuddsoddi mewn ynni adnewyddadwy a thechnoleg lân yn ôl yn 2008 a 2009. Felly, fe welsoch enghraifft berffaith yn ei etholaeth ei hun o sut mae cyngor yn gallu gweithio’n rhagweithiol i ddatgarboneiddio’r pensiynau eu hunain heb fod y fframwaith deddfwriaethol o reidrwydd ar waith i gefnogi hynny.

Ond mae’r cwestiwn penodol yr hoffwn ei ofyn ynglŷn â hyn, Weinidog, yn ymwneud â’r gweithwyr ar y cyflogau isaf, y mae rhai ohonynt yn cyfrannu i gronfa bensiwn Clwyd, sy’n berthnasol i fy etholaeth yn sir Ddinbych. Mewn perthynas â gweithredu, sut olwg fyddai ar hynny o ran amddiffyn y gweithwyr ar y cyflogau isaf fel nad ydym yn creu tlodi ymhlith y gweithwyr ar y cyflogau isaf sydd wedi cyfrannu'n ymroddedig i gronfeydd pensiwn ar hyd eu gyrfa waith ac sydd am gael eu gwobrwyo pan fyddant yn penderfynu ymddeol? Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gefnogi’r gweithwyr ar y cyflogau isaf yn sir Ddinbych yn hynny o beth? Diolch.

Byddai’r rhain yn faterion i aelodau’r bwrdd pensiynau a’r gronfa bensiwn eu hystyried mewn gwirionedd, o ran y buddsoddiadau y mae’r gronfa’n eu gwneud. Ond wedi dweud hynny, credaf y gall buddsoddiadau pensiwn gwyrdd fod yn fuddsoddiadau da iawn o ystyried y ffordd y mae’r farchnad ynni bresennol yn symud tuag at ffordd wyrddach a mwy cynaliadwy o ddarparu ynni ar gyfer y dyfodol. Gwn y bydd pob un o’r pethau hyn yn bethau y mae rheolwyr cynlluniau pensiwn ac yn y blaen yn eu trafod gyda’r bwrdd pensiynau. Nid penderfyniadau i Lywodraeth Cymru yw'r penderfyniadau buddsoddi penodol hynny, ond penderfyniadau i’r byrddau pensiynau eu hunain.

Bellach, mae 20 o gontractau mentrau cyllid preifat hanesyddol yn weddill yng Nghymru. Yn 2019, dechreuodd y Prif Weinidog adolygiad o gontractau mentrau cyllid preifat, gan annog awdurdodau contractio i ail-drafod neu derfynu contractau mentrau cyllid preifat lle roedd achos gwerth am arian dros wneud hynny. Mae'r gwaith hwn yn mynd rhagddo.

Diolch. Mae hynny'n ddefnyddiol iawn. Mae dau o'r achosion rydych wedi'u nodi ym mwrdeistref Caerffili. Mae un yn gyfan gwbl o fewn fy etholaeth i, Ysgol Lewis Pengam, ac mae gan y llall gampws yn fy etholaeth i, sef Ysgol Gyfun Cwm Rhymni, ac mae naw mlynedd ar ôl ar y contractau mentrau cyllid preifat 30 mlynedd gwreiddiol. Nid wyf yn credu y byddem wedi cael yr ysgolion hebddynt, ac maent yn ysgolion penigamp, ond mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili yn credu y gellid sicrhau manteision allweddol pe bai’r contract, sy’n ymwneud â darparu gwaith cynnal a chadw adeiladau, glanhau, arlwyo a gwasanaethau cynnal a chadw tiroedd yn cael ei derfynu'n gynnar, a disgwylir iddo gael ei drafod yng nghyfarfod llawn y cyngor ar 19 Ebrill. Felly, cyn hynny, roeddwn am ofyn i'r Gweinidog: pa gymorth y gall Llywodraeth Cymru ei ddarparu i Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, pe baent yn penderfynu terfynu'r contract menter cyllid preifat hwnnw'n gynnar?

Wel, mae'r awdurdodau'n parhau i adolygu eu contractau i benderfynu ar werth am arian, ac nid yw awdurdodau contractio sy'n cynnal adolygiadau i ail-drafod neu i derfynu contract angen cymeradwyaeth Llywodraeth Cymru i ail-drafod na therfynu'r contract hwnnw. Ond mae Llywodraeth Cymru yn adolygu'r achos busnes, gan ein bod yn darparu rhywfaint o gost cymorth refeniw ar gyfer mentrau cyllid preifat. Ystyrir y ffrwd hon o gyllid fel rhan o'r achos gwerth am arian ar gyfer pwrs y wlad yn gyffredinol. Felly, yn achos Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, maent wedi cyflwyno achos busnes yn cynnig terfynu eu contract menter cyllid preifat yn wirfoddol ar gyfer y ddwy ysgol, fel y disgrifiwyd gennych, ac rwyf wedi cymeradwyo parhau â rhywfaint o gymorth refeniw ar gyfer gweddill cyfnod y byddai'r contract wedi bod yn weithredol pe bai'r fenter cyllid preifat yn parhau. Mater i Gaerffili nawr wrth gwrs yw gwneud y penderfyniad a yw'n dymuno terfynu'n wirfoddol ai peidio.

Weinidog, fel y gwyddoch, mae'r defnydd o fentrau cyllid preifat wedi bod yn ddadleuol a dweud y lleiaf. Fe fyddwch yn gwybod bod llawer o gynghorau wedi'u dal yng ngafael cynlluniau mentrau cyllid preifat gwenwynig, ac fel y gwyddom, Weinidog, yn ôl y cyfrif diwethaf, credaf fod 23 o brosiectau menter cyllid preifat gyda gwerth cyfalaf o £701 miliwn wedi'u noddi gan Lywodraeth Cymru, a bod pum prosiect wedi'u noddi gan Lywodraeth y DU. Weinidog, bydd yna adegau pan fydd mynediad at gyfalaf preifat yn hanfodol. Fodd bynnag, yn aml, gwerth gwael am arian a gynigir ganddynt ac maent yn creu baich o ddyled i sawl cenhedlaeth i ddod. Roeddwn i'n meddwl tybed pa wersi mae Llywodraeth Cymru wedi'u dysgu o brofiad o fentrau cyllid preifat. Pa waith mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gynyddu tryloywder a sicrhau bod trethdalwyr yn cael y gwerth gorau am arian wrth ymgysylltu â'r sector preifat?

Wel, fe ddywedaf fod Llywodraethau olynol yng Nghymru wedi osgoi peryglon contractau mentrau cyllid preifat yn gyson, ac o ganlyniad i'n dull o weithredu, mae'r rhwymedigaethau sy'n gysylltiedig â'r math hwn o gynllun yng Nghymru yn llai o lawer nag mewn rhannau eraill o'r DU. Er enghraifft, tua £40 y pen yw cost cynlluniau mentrau cyllid preifat yng Nghymru ar gyfartaledd, ac mae hynny oddeutu un rhan o bump o'r gost y pen drwy'r DU gyfan.

Yng Nghymru, rydym wedi ceisio datblygu math gwahanol o fodel, sef ein model buddsoddi cydfuddiannol wrth gwrs. Mae'n wahanol i'r mentrau cyllid preifat traddodiadol mewn nifer o ffyrdd. Er enghraifft, mae'n sicrhau bod rhaid i'r busnesau sy'n rhan o'r cynllun helpu Llywodraeth Cymru i gyflawni amcanion Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015; byddant angen darparu manteision cymunedol ymestynnol iawn, a cheir rhwymedïau am fethu cyflawni; bydd angen iddynt ymrwymo i god cyflogaeth moesegol Llywodraeth Cymru, a hefyd adeiladu gyda chynaliadwyedd hirdymor ac effeithlonrwydd amgylcheddol mewn cof hefyd.

Felly, rwy'n credu ein bod ni wedi gweld rhai enghreifftiau da iawn—yn ystod adeiladu'r A465, er enghraifft, lle gwelsom lawer o swyddi lleol newydd yn cael eu creu, llawer o gyflogaeth i bobl sydd wedi profi diweithdra hirdymor, neu sydd heb fod mewn gwaith, addysg neu hyfforddiant, er enghraifft, ac wrth gwrs, cafodd nifer o fentrau cymunedol eu cefnogi drwy'r rhaglen mentrau cymunedol a sefydlwyd yn rhan o hynny hefyd. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig cydnabod ein bod wedi datblygu'r model buddsoddi cydfuddiannol, ond mae'n wahanol iawn i gynlluniau menter preifat traddodiadol.

Mae Gweinidog yr Economi, gan weithio gyda'r Gweinidog Materion Gwledig a Gogledd Cymru, yn ymgysylltu ar draws y Llywodraeth ac yn gweithio mewn partneriaeth â chyngor Ynys Môn drwy dasglu 2 Sisters. Mae ein ffocws cyfunol hyd yma wedi bod ar gefnogi gweithwyr yr effeithir arnynt a'r gymuned yn Llangefni a thu hwnt.

Thank you for that response. There does need to be a response in terms of additional funding on many levels. This is a huge blow to us on Anglesey. I, of course, am in contact with many of those who are losing their jobs as they face an uncertain future, and I am asking for an assurance today that the Minister will look favourably at any applications for support for workers and their families, both directly and by creating employment and training opportunities and so on too.

In terms of the county council, work is currently ongoing to identify the areas that will place most demand on them. They're looking at well-being and social needs, housing, the resilience of families, and so on and so forth. And the great concern at this point is that it won't be apparent what the impact will be until after the plant closes. So can I ask, once again today, the Government to work very closely with the community. and the council particularly, to secure sufficient funding to face the challenges that arise?

Hoffwn ddechrau drwy dawelu meddwl Rhun ap Iorwerth fod Gweinidog yr Economi yn gweithio'n agos iawn wir gyda'r cyngor ar y mater hwn, ac mae'r tasglu hefyd yn parhau i gyfarfod yn rheolaidd i sefydlu ffordd ymlaen a hefyd i ddeall y goblygiadau ehangach y mae'r Aelod wedi cyfeirio atynt. Mae Gweinidog yr Economi wedi cymeradwyo cyllid ychwanegol drwy raglen Cymunedau am Waith a Mwy Llywodraeth Cymru i Gyngor Sir Ynys Môn a Chyngor Gwynedd yn 2023-24 i ehangu gallu eu timau Cymunedau am Waith lleol, i gefnogi'r rhai sydd wedi colli eu gwaith o ganlyniad i gau'r ffatri yn Llangefni. Ac mae'r ddau dîm eisoes ar y safle, ochr yn ochr â Gyrfa Cymru a Chanolfan Byd Gwaith, i sicrhau bod staff 2 Sisters yn cael yr ystod lawn o gefnogaeth sydd ei angen arnynt i ddod o hyd i waith arall.

Gyda'r broses o gau'r ffatri wedi dechrau ar y cam nesaf erbyn hyn, mae ystyriaeth yn cael ei rhoi i opsiynau ar gyfer y safle yn y dyfodol, sy'n parhau gyda'i berchennog. Ochr yn ochr â'r awdurdod lleol, rydym yn ymgysylltu â hwy i sicrhau bod y safle pwysig a blaenllaw hwn yn gallu darparu cyfleoedd cyflogaeth lleol unwaith eto cyn gynted â phosibl. Hyd y gwn i, ni ddaeth cais i law am gyllid ar gyfer y safle hyd yma i Weinidog yr Economi, ac o ystyried bod ffocws y tasglu hyd yn hyn wedi bod ar yr unigolion yr effeithiwyd arnynt, ni wnaed cais ychwanegol am arian gan y cyngor ar hyn o bryd. Ond rwy'n derbyn ei bod yn ddyddiau cynnar o ran deall effaith lawn y cau.

A gaf fi gefnogi Rhun ap Iorwerth yn ei alwad am ddarparu'r cymorth priodol i'r awdurdod lleol yn Ynys Môn? Nodais yn eich ymateb yno, Weinidog, eich bod wedi nodi'n briodol yr amcan pwysig o ddarparu cefnogaeth i weithwyr safle 2 Sisters a hefyd i ail-sefydlu'r safle ar gyfer ei ddefnyddio rywbryd yn y dyfodol. Nodais hefyd, tua'r diwedd yno, eich bod wedi dweud nad oeddech wedi gweld unrhyw geisiadau pellach am gymorth gan yr awdurdod lleol. Ond tybed a wnewch chi ehangu ar unrhyw fathau eraill o gefnogaeth y gofynnwyd amdanynt gennych, a ydych chi wedi gweld y rheini, a beth allai'r opsiynau fod ar gyfer cefnogi'r gymuned o lefydd eraill, nid gan yr awdurdod lleol yn unig.

Cafodd y cais am gymorth ychwanegol, er enghraifft yr arian ychwanegol sydd wedi mynd drwy Cymunedau am Waith, ei wneud i Weinidog yr Economi. Felly, nid wyf wedi cael unrhyw geisiadau penodol am gyllid ychwanegol. Ond rwy'n gwybod bod cyfarfod wedi'i gynnal ar 15 Mawrth rhwng cyngor Môn, Swyddfa Cymru, Llywodraeth Cymru ac Amber Holdings sy'n berchen ar y safle, a bod y cyfarfod hwnnw wedi sicrhau cytundeb i ymgysylltu â rhanddeiliaid i gytuno ar ddefnydd o'r safle yn y dyfodol yn unol ag anghenion lleol, a hefyd i ymwneud â busnesau lleol i benderfynu ar y math o eiddo sydd ei angen yn y farchnad bresennol. Ac unwaith eto, byddai honno'n drafodaeth dan arweiniad Gweinidog yr Economi. Ond roeddwn i'n meddwl y gallai rhannu hynny fod o ddiddordeb i gyd-Aelodau y prynhawn yma hefyd.

Materion i bob awdurdod lleol a'u haelodau etholedig yw'r cyfrifoldeb dros bennu cyllideb flynyddol y cyngor, a phenderfyniadau am dreth gyngor yn rhan o hynny.

Diolch am yr ymateb hwnnw, Weinidog. Rwy'n cydnabod mai aelodau awdurdodau lleol eu hunain sy'n gyfrifol am osod y dreth gyngor, ond fel y gwyddoch yng Nghonwy, mae trigolion lleol yno'n wynebu cynnydd aruthrol o 9.9 y cant yn eu biliau treth gyngor eleni, sef y cynnydd mwyaf yng Nghymru, ac un o'r mwyaf yng Nghymru a Lloegr gyfan. Ni fyddai cynnydd o'r fath yn cael ei ganiatáu pe bai'r awdurdod lleol hwnnw wedi cael yr un cyfle i gael cap wedi'i osod gennych chi yn rhan o'ch cyfrifoldeb fel Gweinidog llywodraeth leol. Ac wrth gwrs, yn Lloegr, ni allai trigolion yno sy'n wynebu cynnydd gormodol yn y dreth gyngor fod wedi gorfod eu hwynebu heb bleidlais 'ie' mewn refferendwm. A gaf fi ofyn i chi ystyried cyflwyno deddfwriaeth debyg yma yng Nghymru, fel bod modd i bobl, pan fydd pethau'n mynd o chwith gyda chynnydd sylweddol fel hyn ar adeg pan fo costau byw'n pwyso, gael cyfle i ddweud eu barn am eu treth gyngor yn lleol?

Nid yw Llywodraeth Cymru'n bwriadu cyflwyno unrhyw ddeddfwriaeth o'r fath, oherwydd credwn y byddai capio cyllideb awdurdod yn llyffethair difrifol ar gyfrifoldebau'r aelodau a etholir yn lleol. Rydym yn darparu hyblygrwydd i awdurdodau lleol, wrth gwrs, wrth osod eu cyllidebau a phenderfynu ar eu lefelau treth gyngor, ac mae hynny'n caniatáu iddynt ymateb i flaenoriaethau a phwysau lleol. Credwn fod honno'n nodwedd bwysig o ddemocratiaeth leol ac yn galluogi awdurdodau i fod yn atebol i'w trigolion. Yn amlwg, mae'r refferenda lleol hynny yn Lloegr yn gostus. Yn hytrach, rydym yn sianelu ein cyllid i reng flaen llywodraeth leol drwy'r setliad llywodraeth leol fel bod gan yr awdurdodau hyblygrwydd pellach i ddyrannu'r cyllid yn ôl eu blaenoriaethau lleol.

Roedd cefnogi gwasanaethau cyhoeddus hanfodol drwy'r amseroedd caled hyn yn flaenoriaeth allweddol yng nghyllideb 2023-24. Rwyf wedi darparu £227 miliwn ychwanegol ar gyfer llywodraeth leol, gan gynnwys cyllid ar gyfer ysgolion a gofal cymdeithasol, ochr yn ochr ag ymyriadau cymorth costau byw eraill a ariennir yn uniongyrchol, gan gynnwys £18.8 miliwn ar gyfer y gronfa cymorth dewisol.

Diolch, Weinidog. Roeddwn yn falch iawn o weld y byddai'r gyllideb ar gyfer y gronfa cymorth dewisol yn cynyddu bron £19 miliwn, ac y byddai gwerth arian parod y taliadau'n codi 11 y cant yn unol â chwyddiant. Mae'r newyddion wedi cael croeso cynnes iawn gan Sefydliad Bevan, er enghraifft, gan ein bod yn gwybod bod y gronfa cymorth dewisol yn cael ei defnyddio gan gynghorau fel achubiaeth i deuluoedd sy'n wynebu argyfwng. Gyda'n prif awdurdodau ar y rheng flaen yn ystod yr argyfwng costau byw, sut arall mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi cynghorau fel eu bod hwythau yn eu tro yn gallu cefnogi eu cymunedau lleol?

Mae Llywodraeth Cymru'n gweld mai'r peth pwysicaf y gallwn ei wneud i helpu awdurdodau lleol i gefnogi eu cymunedau drwy'r cyfnod anodd hwn yw darparu cymaint o gefnogaeth ag y gallwn drwy'r grant cymorth refeniw. Mae ein setliad ar gyfer 2023-24 yn gynnydd o £227 miliwn i'r dyraniadau dangosol a gyhoeddwyd yn y gyllideb ddiwethaf. Mae hynny, yn rhannol, yn deillio o'r ffaith ein bod wedi darparu mwy na'r cyllid canlyniadol a gawsom ar gyfer addysg a gofal cymdeithasol yn y datganiad blaenorol gan Lywodraeth y DU. Ac o ganlyniad i'r ymarfer ail-flaenoriaethu a gyflawnwyd gennym ar draws y Llywodraeth, llwyddwyd i ddarparu'r setliad mwy hael hwnnw. Rydym yn credu mai blaenoriaethu llywodraeth leol a sicrhau'r setliad gorau posibl yw'r ffordd orau o helpu awdurdodau lleol i helpu eu cymunedau lleol.

Question 9 [OQ59298] has been withdrawn, and Jayne Bryant isn't here to ask question 10 [OQ59321], so we'll move on to question 11 from Mike Hedges.

Ers ei chyflwyno yn 2009, mae'r rhaglen buddsoddi i arbed wedi cefnogi tua 200 o brosiectau gyda gwerth cyfanredol o oddeutu £200 miliwn. Yn fwyaf diweddar, mae wedi darparu cyllid ar gyfer tri phrosiect newydd, gan ein helpu i gyflawni ein hymrwymiad yn y rhaglen lywodraethu mewn perthynas â phlant sy'n derbyn gofal. 

A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am yr ymateb hwnnw? Rwy'n gwybod, ar un adeg, ei fod yn cael ei ddefnyddio gan Cyfoeth Naturiol Cymru i lenwi bylchau oherwydd cost yr uno. Ond yn gyffredinol, rwy'n credu bod buddsoddi i arbed yn beth da iawn, ac mae'n gyfle i helpu'r sector cyhoeddus yng Nghymru a chael cymaint ag y gallwn am yr hyn a wariwn. Y cwestiwn sydd gennyf yw hwn: sut mae sicrhau bod yr hyn sy'n gweithio ac sy'n cael ei weld yn gweithio mewn un lle yn cael ei rannu a'i ddilyn gan rannau eraill o'r sector cyhoeddus yng Nghymru, fel y gallwn i gyd elwa yn hytrach na chael rhai llwyddiannau achlysurol yn unig yn lle cael llwyddiannau ar draws y sector cyfan?

Gwnaeth Prifysgol Caerdydd waith gyda ni i geisio cael trafodaethau ledled y sector cyhoeddus lle defnyddiwyd y rhaglen buddsoddi i arbed, ac mae wedi'i defnyddio ledled Cymru mewn ystod o ffyrdd i ddeall beth oedd y rhwystrau i weithredu ac ehangu'r prosiectau da hynny a'r dysgu ledled Cymru fel y gellid gwneud y mathau hyn o ymyriadau heb fod angen y cyllid buddsoddi i arbed. Felly, rydym yn dal i ystyried y gwersi o hynny mewn gwirionedd, ac roedd yn ymwneud i raddau helaeth â sicrhau bod yna gyfleoedd i gydweithio a rhannu'r wybodaeth honno. Ond ar hyn o bryd rydym yn archwilio ac yn ystyried sut fydd y gronfa'n gweithredu yn y dyfodol, pa weithgareddau y dylai ganolbwyntio arnynt, a rhan o hynny fydd ystyried y gwersi am y rhwystrau i ehangu arferion da.

Thank you very much to the Minister.

The next item, therefore, is the questions to the Minister for Rural Affairs and North Wales, and Trefnydd, and the first question today is from Janet Finch-Saunders.

Rwy'n cael trafodaethau rheolaidd gyda Gweinidog yr Economi am amrywiaeth o faterion yn ymwneud â gogledd Cymru, gan gynnwys bargen twf y gogledd. Yn is-bwyllgor diwethaf y Cabinet ar gyfer gogledd Cymru, rhoddodd Gweinidog yr Economi ddiweddariad economaidd ar gyfer y rhanbarth, gan gynnwys cynnydd y fargen twf.

Diolch. Rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno fod bargen twf y gogledd, a wnaed yn bosibl drwy gyllid gan Lywodraeth y DU, yn gyfle gwych ar gyfer buddsoddi a swyddi yng ngogledd Cymru. Gobeithio hefyd y byddwch yn cytuno y dylid annog busnesau lleol i wneud popeth yn eu gallu i wneud cais am gyllid yn rhan o'r fargen hon. Mae hyn yn cynnwys ein sector gwledig ac amaethyddol, sydd hefyd yn chwarae rôl yr un mor bwysig yn ysgogi twf economaidd. Mae Hedd Vaughan-Evans, pennaeth gweithrediadau Uchelgais Gogledd Cymru yn esbonio, 'Rydym eisiau clywed gan fusnesau a sefydliadau a all fodloni ein meini prawf cyllido a gweithio gyda ni i sicrhau'r manteision i'r rhanbarth o'r fargen twf. Mae ein gwefan yn cynnwys yr holl wybodaeth berthnasol am gyllid a sut i ymgeisio.'

Nawr, y dyddiad cau ar gyfer cyflwyno ceisiadau yw 27 Mawrth 2023, ond nid oes gan lawer o fusnesau gwledig yr un faint o amser ac adnoddau ar gael i'w roi tuag at ddatblygu'r ceisiadau hyn, ac maent yn achosion busnes braidd yn gymhleth, sy'n hawdd i fusnesau llawer mwy o faint eu gwneud. Felly, beth allwch chi ei wneud, fel y Gweinidog, i gynyddu ymwybyddiaeth ymhlith busnesau gwledig o'r cyfleoedd ariannu hyn, a pha help sy'n cael ei ddarparu i fusnesau gwledig llai o faint i wneud y broses ymgeisio mor hawdd â phosibl? Diolch.

Rwy'n credu ei bod yn amlwg yn bwysig iawn fod y broses ymgeisio mor syml ac mor hawdd â phosibl, fel y dywedwch. Roeddwn yn ymwybodol fod y cyfnod ymgeisio ar gyfer cyfanswm o £30 miliwn i brosiectau newydd y fargen twf wedi agor ar 13 Chwefror am chwe wythnos, sy'n mynd â ni hyd at 27 Mawrth, rwy'n credu. Ac rwy'n gwybod bod gan Uchelgais Gogledd Cymru ddiddordeb arbennig mewn prosiectau trawsnewidiol sydd â buddsoddiad yn barod ac sy'n ategu amcanion y rhaglen ar gyfer bwyd-amaeth a thwristiaeth, ynghyd ag ynni carbon isel yn ogystal, a thir ac eiddo. Rwy'n credu bod y broses yn gadarn iawn, rwy'n credu ei bod yn deg iawn ac mae'n dryloyw iawn; rwy'n credu bod hynny'n hynod o bwysig. Rwy'n deall yr hyn a ddywedwch am yr amserlen, ond rwy'n credu bod y broses yn bwysig i'w gael yn iawn. Yn amlwg, Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru, nid Llywodraeth Cymru, sydd â'r cyfrifoldeb dros gyflawni'r cytundeb twf, ond rwy'n gwybod bod fy swyddogion yn cael cyfarfodydd â'r bwrdd, a byddaf yn bendant yn sicrhau bod y pwynt rydych chi'n ei wneud am yr amserlen fer i fusnesau bach yn cael ei godi.

Just a few minutes ago I was asking the Minister for finance for support for Anglesey as a result of the closure of the 2 Sisters Food Group works. Additional funding that is becoming available now through the growth deal could be a way to provide support to the food sector in Anglesey as well. I'm eager to see whether that funding could be delivered to provide the food park that I've been pushing for for several years, and whether, against the clock, we can put together a bid for establishing a food village on Anglesey. The demand is there, Coleg Menai say that they are ready to support that, working with their food technology centre, and the development that's going to be happening in Glynllifon too, which includes a food element. It would be good to have the Minister's support in principle to proceed with those plans, and any support that she and her officials could provide. But also I would appreciate a pledge that she will do everything that she can do to ensure, as a result of the closure of 2 Sisters, that the growth of food employment in Anglesey is a priority. 

Diolch. Yn amlwg, rydym wedi cyfarfod o'r blaen ynglŷn â'ch cais am barc bwyd. Rwy'n ymweld â'r ganolfan technoleg bwyd yn Llangefni mewn gwirionedd—yn ystod toriad y Pasg, rwy'n credu—felly byddaf yn sicr yn gweld lle rydym arni mewn perthynas â hynny. 

O ran 2 Sisters, fel y dywedodd y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol, rwy'n gweithio'n agos iawn gyda Gweinidog yr Economi. Rwy'n meddwl mai—. Yn anffodus, rwy'n credu y gallem weld beth oedd i ddod pan gyhoeddwyd yr ymgynghoriad, ond mae'n bwysig iawn ein bod yn gwneud popeth a allwn. Efallai eich bod yn ymwybodol fod y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol wedi ymweld yn ddiweddar, ac fel y dywedaf, rwy'n ymweld â'r ganolfan dechnoleg ac ardaloedd eraill yn Llangefni yn ystod toriad y Pasg, felly byddaf yn sicr yn hapus i gael trafodaethau pellach gyda chi ynglŷn â hynny. 

Weinidog, un o'r prosiectau allweddol ym margen twf gogledd Cymru yw cefnogi'r gwaith yn y ganolfan brosesu signalau digidol ym Mhrifysgol Bangor, lle maent yn datblygu technoleg y genhedlaeth nesaf mewn cysylltedd digidol. Lywydd, ar y pwynt hwn fe wnaf ddatgan buddiant fel aelod di-dâl o fwrdd y prosiect yn y ganolfan brosesu signalau digidol. Weinidog, fe fyddwch yn gwybod fy mod am weld gogledd Cymru yn dod yn arloeswr byd-eang ym maes technoleg ddigidol, ac i wneud hyn, mae angen cydweithio da gan Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU, yn ogystal â phartneriaid academaidd a diwydiannol. Weinidog, a wnewch chi roi diweddariad i'r Siambr heddiw ar y sgyrsiau mae swyddogion Llywodraeth Cymru, yn eich adran chi ac adran Gweinidog yr Economi, wedi'u cael gyda swyddogion cyfatebol yn Llywodraeth y DU am bwysigrwydd buddsoddi mewn prosiectau digidol yng ngogledd Cymru?  

Diolch. Felly, hwn mewn gwirionedd oedd y prosiect cyntaf i gael ei gyflawni o dan gytundeb twf y gogledd, fel y gwyddoch, felly rwy'n credu ei fod yn dangos yn glir y gwahaniaeth y gall buddsoddiad y fargen ei wneud yn yr ardal. Ac yn sicr, rwy'n rhannu eich uchelgais i weld gogledd Cymru—a phob rhan o Gymru mewn gwirionedd—yn dod yn arloeswr byd-eang ym maes technoleg ddigidol, ac rwy'n hapus iawn i hyrwyddo'r uchelgais hwnnw mewn unrhyw ymwneud rhyngof a Llywodraeth y DU. Ond rwy'n gwybod bod Gweinidog yr Economi, sy'n amlwg yn arwain ar hyn—. Cafwyd cyfarfod rhyngddo a Gweinidogion y DU a oedd yn canolbwyntio ar gysylltedd digidol, yn enwedig mewn perthynas â'r modd y mae Llywodraeth y DU yn darparu'r Prosiect Gigabit yng Nghymru. Felly, mae'r Gweinidog wedi gofyn am i'w swyddogion gael yr wybodaeth ddiweddaraf ar hynny. 

Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i sicrhau mynediad i bawb at fannau gwyrdd yn agos at eu cartrefi. Rydym yn darparu hyn drwy raglenni, gan gynnwys Lleoedd Lleol ar gyfer Natur, cyfleusterau cymunedol, cynllun cymunedau y dreth gwarediadau tirlenwi a grantiau gwella mynediad. Mae dros 1,400 o fannau gwyrdd wedi'u creu gan Lleoedd Lleol ar gyfer Natur yn unig.

Diolch. Weinidog, bron i dair blynedd yn ôl, fe wnaethoch sefydlu grŵp gorchwyl a gorffen adferiad gwyrdd dan arweiniad cadeirydd Cyfoeth Naturiol Cymru. Yn eu hadroddiad i chi, un o'u prif argymhellion oedd ail-ddychmygu ardaloedd trefol a mannau gwyrdd, gan greu mannau ar gyfer natur wrth gynllunio tirweddau trefol. Ceir llawer o enghreifftiau erchyll o ddatblygiad trefol heb fawr o feddwl am fannau gwyrdd ar gyfer hamdden a llesiant. Pa gamau penodol fyddwch chi'n eu cymryd yn ystod tymor y Senedd hon i fynd i'r afael â hyn yn eich polisïau cynllunio a datblygu? Mae pobl eisiau llefydd i fyw a mannau gwyrdd i'w mwynhau, ac nid dim ond adeiladau i eistedd ynddynt. 

Diolch. Rydym yn datblygu sawl prosiect yn ystod tymor y Llywodraeth hon. Soniais am un neu ddau ohonynt yn fy ateb agoriadol i chi; yn sicr, mae Llefydd Lleol ar gyfer Natur wedi bod yn hynod lwyddiannus, ac mae wedi cael derbyniad da iawn gan ein hetholwyr ledled Cymru. Ac rydym yn parhau i gefnogi ac ehangu gwaith gwerthfawr y rhaglen benodol honno, ac yn adeiladu ar ei llwyddiant. Rydym wedi dyrannu tua £10 miliwn i bob un o'r 22 awdurdod lleol a'r tri pharc cenedlaethol; mae £1.4 miliwn—rwy'n gwybod fod gennych ddiddordeb arbennig ym Mhen-y-bont ar Ogwr—wedi'i ddyrannu i brosiectau yn ardaloedd awdurdodau lleol Pen-y-bont ar Ogwr, Rhondda Cynon Taf, Abertawe a Chastell-nedd Port Talbot i gefnogi'r gwaith o wella natur mannau gwyrdd cymunedol yma yng Nghymru. Mae yna gynlluniau eraill, yn amlwg—rwy'n siŵr eich bod yn ymwybodol iawn o'r rhaglen cyfleusterau cymunedol—ac rwy'n credu mai'r hyn sy'n bwysig iawn yw bod cymunedau eu hunain yn perchnogi mannau gwyrdd.

Rwy'n cymeradwyo eich uchelgais yn llwyr, a hefyd uchelgais CNC, i ail-ddychmygu gofodau trefol. Mewn cyfnod lle mae iechyd meddwl pobl yn eithaf bregus, mae hyn yn bwysig iawn. Yn fy mhrofiad i, nid fandaliaid lleol yw'r broblem, ond pobl sy'n gweithredu ar gontractau torri gwair sydd, yn y bôn, yn torri coed a blodau y mae pobl wedi'u plannu i wneud i'w hardal eu hunain edrych yn brafiach. Tybed sut mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu sicrhau bod pawb yn ymgysylltu â hyn, â phwysigrwydd ail-ddychmygu ein mannau gwyrdd trefol. Nid oes angen inni chwistrellu chwynladdwyr i ladd chwyn oherwydd mae hefyd yn lladd planhigion ac yn ychwanegu at y broblem ffosfforws. Felly, sut rydych chi'n meddwl y gallech chi sicrhau bod gennym ddull partneriaeth cyflawn mewn ardaloedd trefol gyda'n cymunedau a chyda'r holl wasanaethau sy'n cael eu darparu, fel ein bod i gyd yn teithio i'r un cyfeiriad ar hyn?

Diolch. Rwy'n credu eich bod yn codi pwynt pwysig iawn, ac fe fyddwch yn ymwybodol o rai o'r ymgyrchoedd a gyflwynwyd gennym fel Llywodraeth. Felly, un ohonynt yw—. Mae Carolyn Thomas, ein cyd-Aelod, wedi bod yn gweithio i ddatblygu a hyrwyddo ymgyrch 'Iddyn Nhw', sy'n ymwneud â helpu cymunedau lleol i ddeall pwysigrwydd ymylon ffyrdd a mannau gwyrdd ar gyfer bywyd gwyllt, er enghraifft, yn ogystal â phlannu blodau gwyllt hefyd, yn amlwg. Felly, mae yna amrywiaeth o gynlluniau'n cael eu cyflwyno gennym. Mae gennym y cynllun 'Natur Wyllt', sydd wedi bod yn llwyddiannus iawn hefyd yn fy marn i.

Weinidog, fel y dywedwch, mae grwpiau cymunedol yn gwneud gwaith da iawn yn gwyrddu ein cymunedau lleol, ac mae hyn yn hanfodol, onid yw, wrth fynd i'r afael â heriau newid hinsawdd, cysylltu pobl yn agosach â natur, a chael cefnogaeth boblogaidd i'r newid sydd ei angen arnom os ydym yn mynd i ymateb o ddifrif i heriau amgylcheddol y dyfodol? Rwy'n credu bod un enghraifft o hynny i'w gweld yn ardal Maendy yn Nwyrain Casnewydd. Ddydd Sadwrn, bydd y Prif Weinidog yn dod draw i agor safle Triongl, sy'n ymwneud â gwyrddu'r gymuned leol—mae yna gaffi cymunedol, mae yna le perfformio; mae gwaith da dros ben wedi'i wneud. Felly, Weinidog, a fyddwch chi'n parhau i edrych ar sut y gallwch chi gefnogi'r grwpiau cymunedol hyn ledled Cymru, gyda chasglu sbwriel, gyda phlannu, a chyda'u gweithgarwch gwyrdd?

Ie, diolch, ac yn sicr mae'n swnio'n brosiect gwych ym Maendy ac os yw'r Prif Weinidog yn mynychu ddydd Sadwrn, rwy'n siŵr y bydd y digwyddiad yn llwyddiannus iawn. Ond rwy'n meddwl ei bod hi'n bwysig iawn eich bod chi'n gweithio gyda chymunedau ynglŷn â'r hyn y maent ei eisiau yn eu mannau agored a'u mannau gwyrdd, oherwydd wedyn rwy'n meddwl y cânt eu gwerthfawrogi fwy, a chânt eu parchu fwy hefyd. Felly, yn sicr, drwy weithio'n agos gyda fy nghyd-Aelod, y Gweinidog Newid Hinsawdd, byddwn yn bendant yn edrych ar beth arall y gallwn ei wneud ledled Cymru.

Questions now from party spokespeople. Conservative spokesperson, Darren Millar.

Diolch, Lywydd. Fel Gweinidog gogledd Cymru, a wnewch chi ddweud wrthym sut mae Llywodraeth Cymru'n sicrhau y bydd pobl ar draws rhanbarth y gogledd yn elwa o'r arian ychwanegol a gafodd ei gyhoeddi yng nghyllideb y Canghellor ar gyfer twf yr wythnos diwethaf?

Yn amlwg, bydd y penderfyniadau hynny'n cael eu gwneud ar draws y Cabinet, gyda'r Gweinidog cyllid. Fe fyddwch yn ymwybodol na chawsom gymaint o arian ag yr oeddem wedi'i obeithio efallai, ond mae'r penderfyniadau hynny'n cael eu gwneud ar sail drawslywodraethol. Yn amlwg, fel y Gweinidog sy'n gyfrifol am ogledd Cymru, byddaf yn sicrhau bod y gogledd yn parhau i gael ei chyfran deg.

Wel, mae arnaf ofn na roddodd yr ateb hwnnw lawer iawn o obaith i mi, Weinidog. Fel y gwyddoch, mae £180 miliwn ychwanegol yn dod i Gymru, a hynny ar ben—ar ben—y £600 miliwn a gyhoeddwyd yn natganiad yr hydref y llynedd. Felly, dyna £780 miliwn, £0.75 biliwn ychwanegol, sydd gennych i'w wario yn y flwyddyn ariannol 2023-24. Ac mae gennym sefyllfa lle mae Llywodraeth y DU yn benderfynol o fuddsoddi ym mhob rhan o'r Deyrnas Unedig, gan godi'r gwastad ym mhob cwr o'r wlad. Hoffwn pe bai gennym Lywodraeth Cymru sy'n benderfynol o godi'r gwastad ledled Cymru, oherwydd, yn anffodus, nid yw gogledd Cymru'n cael ei gyfran deg a chaiff ei adael ar ôl yn gyson.

Nawr, gwyddom nad oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw gynlluniau ar hyn o bryd i fuddsoddi'r arian ychwanegol er mwyn ymestyn y cynnig gofal plant am ddim i bob plentyn dan dair oed. Felly, a gaf fi ofyn i chi eto: beth ydych chi'n dadlau drosto yn y trafodaethau a gewch gyda chyd-Weinidogion o ran buddsoddi yng ngogledd Cymru? Rhowch eich rhestr siopa i mi.

Na. Byddaf yn trafod hynny gyda fy nghyd-Aelodau yn y Cabinet, nid gydag Aelod o'r wrthblaid yma yn y Siambr. Fe welwch, os edrychwch, fod gogledd Cymru yn sicr yn cael cyfran deg, a byddwch wedi clywed y Prif Weinidog yn dweud dro ar ôl tro ddoe ein bod eisoes yn darparu llawer o'r cyfleusterau gofal plant a'r gofal a'r ddarpariaeth y mae Llywodraeth y DU ond yn siarad amdanynt ac yn gohirio gweithredu arnynt. Yn amlwg nid ydynt yn hyderus y byddant yno ar ôl yr etholiad cyffredinol nesaf, a dyna pam eu bod wedi dweud y byddant yn ei wneud yn 2025. Ac mewn perthynas â chodi'r gwastad, edrychwch ar draws y gogledd i weld faint o geisiadau aflwyddiannus a gafwyd i'r gronfa ffyniant bro. Felly, peidiwch â siarad am Lywodraeth y DU a'r gronfa ffyniant bro mewn perthynas â gogledd Cymru.

Beth am edrych ar y dystiolaeth? Gadewch inni edrych ar drafnidiaeth—gadewch inni edrych ar drafnidiaeth: rydych yn buddsoddi £800 miliwn mewn system metro yn ne Cymru; a £50 miliwn pitw ar gyfer metro gogledd Cymru. Beth am gael golwg ar y maes awyr rydych yn buddsoddi £250 miliwn ynddo, yn ne Cymru; hyd yn hyn—hyd yn hyn—nid yw gogledd Cymru wedi cael dim. Yr adolygiad ffyrdd: fe wnaethoch ganslo prosiectau ledled rhanbarth gogledd Cymru, ac yn dal ati i adeiladu ffordd ddeuol newydd sbon yn y de. Mae'r dystiolaeth yn siarad drosti ei hun, Weinidog. A'r hyn y mae pobl y gogledd yn ei ddisgwyl gan Weinidog gogledd Cymru yw rhywun sy'n fodlon brwydro am fuddsoddiad, datrys yr argyfwng ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, datrys yr argyfwng ym maes deintyddiaeth y GIG, helpu pobl i gael troed ar yr ysgol dai, rhewi eu trethi cyngor, lle maent yn cynyddu y tu hwnt i gyfraddau afresymol, a chyflwyno'r cynlluniau gwella ffyrdd y mae pobl eisiau eu gweld. Dyma'r math o flaenoriaethau y byddwn yn disgwyl eu gweld ar eich rhestr siopa. Felly, a wnewch chi eu mabwysiadu?

Felly, fel rydych wedi'i ddweud eich hun, cawsom £180 miliwn ychwanegol. Roeddwn yn ceisio adio'r holl arian y credwch y dylid ei wario yng ngogledd Cymru yn fy mhen, a chredwch fi, mae'r cyfanswm yn llawer mwy na £180 miliwn. Rydym yn cael £1 filiwn o gyllid cyfalaf y flwyddyn nesaf—[Torri ar draws.]—£1 filiwn. Os edrychwch—[Torri ar draws.] A ydych chi eisiau gwrando?

Gadewch i'r Gweinidog ateb y cwestiynau, os gwelwch yn dda.

Rydych yn gwybod cystal â minnau faint o arian fyddai ei angen i godi ein hystad yn Betsi Cadwaladr i'r safon rydym i gyd ei heisiau. Nid wyf yn gwybod amdanoch chi, ond rwy'n defnyddio'r GIG, ac rwy'n cael gofal iechyd rhagorol gan Betsi Cadwaladr. Os ydych chi'n defnyddio gofal iechyd preifat, eich dewis chi yw hynny. [Torri ar draws.]

Plaid Cymru spokesperson, Mabon ap Gwynfor.

Thank you very much, Llywydd. Welsh wool is a sustainable product, it's multipurpose, and it's environmentally beneficial. There's increasing demand for eco-friendly produce, and Welsh wool is perfect for this end. As the Minister knows, Welsh farmers have an unswerving commitment to secure sustainable farming, and, of course, Welsh wool could play an important role as the sector tries to live up to its ambitious environmental commitment. But despite these positives, international wool prices have come under pressures, as high energy prices lead to loss of business, and buyers' confidence falling, which, in turn, cause problems for the providers of core materials such as wool. Will the Minister therefore commit to doing everything she can to assist the sector, and for the Government to show leadership, including by using procurement powers, noting the need to use Welsh wool in Government projects, such as using Welsh wool carpets in building and transport schemes? For example, how much Welsh wool is used in Transport for Wales vehicles? Thank you very much.

Diolch. Rwy'n credu eich bod yn codi pwynt pwysig iawn, ac rwy'n sicr wedi ymrwymo i wneud popeth a allaf. Rwy'n credu fy mod yn cyfarfod yn flynyddol, mae'n debyg, gyda phrif weithredwr cyngor Gwlân Prydain, a byddaf yn cyfarfod â hwy eto yn ystod yr wythnosau nesaf, rwy'n credu. Ac yn sicr, mae'n dda iawn clywed eu syniadau ar gyfer defnyddio gwlân. Felly, er enghraifft, un o'r syniadau a godwyd gyda mi oedd y gellid ei ddefnyddio i insiwleiddio, ond mewn gwirionedd, pan siaradwch â chyngor Gwlân Prydain, roeddent yn dweud nad yw hynny'n ddefnydd gorau ohono. Ond y pwynt a wnaethoch ynglŷn â thrafnidiaeth—felly, mewn seddi ar drafnidiaeth—yn sicr cefais drafodaethau gyda'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd, gan ein bod yn caffael y trenau newydd, i weld faint o wlân y gellid ei ddefnyddio ar gyfer y seddi. Yn amlwg, cefais drafodaethau gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd hefyd, ac mae hi'n awyddus iawn i ddefnyddio mwy o wlân. Felly, byddaf yn sicr yn parhau â'r sgyrsiau hynny, a byddaf yn hapus iawn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelod.

Thank you very much to the Minister for that response. I want to move on now, if I may, to forestry. Around 15 per cent of Wales is covered with forestry of different sorts—around 316,000 hectares here. The trees are different, with various different species and different kinds of cover, individual trees, small woodlands or large forests. But the one thing that is common is that managed woodland does better than unmanaged woodland. Whether that management is for construction timber or fibre, biodiversity or habitats, flood management or leisure, you will need a timber permit in order to ensure that the woodland is managed at some point or another. 

The new agriculture Bill, as it currently stands, is going to significantly change the licensing system in this area. I would therefore invite the Minister to set out her vision for woodland and forest management in Wales. 

Diolch. Rydych yn llygad eich lle, mae rhan o'r Bil amaethyddol—ac yn amlwg, mae gennym Gyfnod 2 yfory—yn cynnwys pwerau newydd i ganiatáu i amodau amgylcheddol gael eu hychwanegu at drwyddedau torri coed, ac i ddiwygio, atal neu ddirymu unrhyw drwyddedau sydd eisoes wedi'u caniatáu. Mae'n rhaid imi edrych yn ofalus iawn ar yr elfen goedwigaeth, fel sy'n aml yn digwydd pan fyddwch yn dechrau deddfwriaeth. Wrth ichi fynd drwy'r gwahanol gyfnodau, efallai y bydd angen ichi edrych ar ddarparu mwy o eglurder yn y ddeddfwriaeth wrth symud ymlaen. Ac yn sicr byddaf yn ceisio cael darpariaeth fanylach yng Nghyfnod 3.

Mae blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer lles anifeiliaid wedi'u nodi yng nghynllun lles anifeiliaid Cymru. Mae'r cynllun yn cynnwys amserlen ar gyfer cyflawni camau allweddol pedwar ymrwymiad lles anifeiliaid ein rhaglen lywodraethu, ochr yn ochr â'n gwaith arfaethedig arall.

Diolch, Weinidog. Mae bron i ddwy flynedd wedi bod ers i ni gyflwyno rheoliadau cyfraith Lucy, sef y gwaharddiad ar werthu cathod a chŵn gan drydydd partïon yma yng Nghymru. Roedd hwn yn gam mor bwysig ymlaen o ran lles anifeiliaid domestig. Felly, hoffwn ofyn: sut mae Llywodraeth Cymru'n gweithio i fonitro'r rheoliadau hynny, ac i sicrhau bod eu darpariaethau'n cael eu gorfodi, a sut mae'n cynnwys hyn yn ei gwaith ehangach ar les anifeiliaid?

Diolch. Rwy'n ymwybodol, yn amlwg, fod cyfraith Lucy yn cyrraedd pen-blwydd pwysig fis nesaf, ac roedd Lucy, y tarfgi yr enwyd y ddeddfwriaeth ar ei hôl, yn dod o fferm yma yng Nghymru. Ond nid yw'r ddeddfwriaeth honno ond yn berthnasol i Loegr. Fel y gwyddoch, mae ein deddfwriaeth ni, sef Rheoliadau Lles Anifeiliaid (Trwyddedu Gweithgareddau sy’n Ymwneud ag Anifeiliaid) (Cymru) 2021, yn mynd gam ymhellach, ac rwy'n gobeithio bod hynny'n dangos ac yn adlewyrchu fy ymrwymiad cryf i les cŵn—pob anifail yma yng Nghymru mewn gwirionedd—ac mae fy swyddogion yn monitro'r rheoliadau hynny'n ofalus iawn. 

Rwy'n derbyn, wrth gwrs, nad yw'r rheoliadau hynny'n mynd i'r afael â'r holl broblemau sydd gennym yn gysylltiedig â masnachu cŵn bach, a dyna pam ein bod yn cyflwyno mesurau pellach. Wrth inni edrych ar y ddeddfwriaeth honno, ac wrth inni ei monitro, rydym yn edrych ar fesurau eraill i'w cyflwyno er mwyn sicrhau bod gennym safonau lles uchel ar gyfer ein bridwyr cŵn yma yng Nghymru. 

Weinidog, fel y byddwch yn gwybod, mae prynu anifeiliaid domestig fel anifeiliaid anwes ar-lein yn beryglus iawn, ac yn anffodus, nid oes llawer o fesurau diogelu ar waith a all atal prynwyr rhag prynu, yn ddiarwybod iddynt, anifeiliaid sydd wedi eu bridio mewn ffermydd cŵn bach, a'u cadw mewn amodau erchyll. Yn ogystal, ceir problem gyda chŵn peryglus, sydd â hanes hysbys o ymosod ar bobl, yn cael eu hysbysebu a'u gwerthu ar-lein, sydd wedi arwain, yn drasig, at ymosodiadau erchyll, ac angheuol mewn rhai achosion. 

Weinidog, ffaith arall drist yw bod rhai cŵn yn cael eu hysbysebu fel rhai sydd 'am ddim i gartref da', ac mae'n bosibl y bydd y cŵn hyn, sy'n cael eu rhoi i bobl sydd i'w gweld yn bobl dda, yn mynd i ddwylo ymladdwyr cŵn anghyfreithlon, sy'n defnyddio'r cŵn hyn a gafwyd am ddim fel abwyd i hyfforddi cŵn ymladd. Rwy'n credu—ac rwy'n siŵr y bydd pob Aelod yma yn cytuno â mi—na allwn barhau fel hyn a chaniatáu i anifeiliaid sy'n cael eu cam-drin gael eu masnachu mor hawdd. Mae angen mesurau llawer llymach arnom mewn perthynas â gwerthu a hysbysebu ar-lein.

Yn ystod ein toriad ym mis Ebrill, bydd Justice for Reggie, elusen a sefydlwyd i ymgyrchu dros reoliadau llawer llymach ar gyfer gwerthu ar-lein a bridio anifeiliaid domestig, yn cynnal eu Hwythnos Ymwybyddiaeth o Werthu Anifeiliaid Anwes Ar-lein. A chyda hyn mewn golwg, Weinidog—ac rwy'n ymwybodol o'ch sylwadau i fy nghyd-Aelod Vikki—pa ymrwymiadau y mae Llywodraeth Cymru yn eu gwneud i dynhau'r rheoliadau mewn perthynas â unigolion a busnesau sy'n gwerthu anifeiliaid domestig ar-lein yng Nghymru? Diolch. 

Diolch. Wel, fel y dywedais wrth Vikki Howells, mae ein deddfwriaeth yn mynd gam ymhellach na'r ddeddfwriaeth yn Lloegr. Er hynny, rwy'n credu eich bod yn codi pwynt pwysig iawn, oherwydd rydym yn gwybod, yn anffodus, fod pobl yn dal i brynu eu hanifeiliaid anwes ar-lein, ac mae ein deddfwriaeth yn golygu na ddylai rhywun brynu anifail anwes yn unman heblaw lle cafodd yr anifail anwes hwnnw ei fridio. Felly, mae'n rhywbeth rydym yn parhau i'w fonitro ac rydym yn gwneud popeth a allwn o fewn y pwerau sydd gennym. Rwyf hefyd yn galw ar Lywodraeth y DU i gryfhau ei deddfwriaeth mewn perthynas â chŵn, yn enwedig cŵn peryglus, oherwydd nid wyf yn credu ei bod yn addas i'r diben, ond nid ydynt wedi bod yn hapus i wneud hynny hyd yma. 

Rydym yn cydnabod y gostyngiad pryderus mewn peillwyr. Nod ein cynllun gweithredu ar gyfer pryfed peillio, y cyntaf o'i fath yn y byd, yw darparu cynefinoedd amrywiol, cysylltiedig gyda llawer o flodau er mwyn sicrhau poblogaethau iach o beillwyr. Yng Ngwent, mae Natur Wyllt yn newid y ffordd y caiff ymylon ffyrdd a pharciau eu cynnal a'u cadw er mwyn sicrhau eu bod o fudd i beillwyr.

Diolch. Weinidog, gofynnais pa gamau sy'n cael eu cymryd i ddiogelu ein peillwyr hollbwysig oherwydd ymddangosiad bygythiad newydd, ac rwy'n siŵr eich bod yn ymwybodol ohono, sef cacynen Asia. Mae'r rhywogaeth oresgynnol hon yn ysglyfaethu gwenyn mêl brodorol ac o ganlyniad, mae'n achosi pryder difrifol, gan fod nifer o achosion wedi'u cofnodi yn ne Lloegr. Gydag adroddiadau'n cofnodi dirywiad amcangyfrifedig o 23 y cant yn niferoedd gwenyn mêl yng Nghymru, mae angen inni fod yn wyliadwrus o'r bygythiad newydd hwn. Mae Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig wedi dweud ei bod yn gwbl hanfodol fod unrhyw un sy'n gweld cacynen Asia yn rhoi gwybod cyn gynted â phosibl er mwyn gallu gweithredu'n gyflym. Weinidog, rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno ei bod yn hanfodol fod Llywodraeth Cymru yn cydweithio'n agos â Llywodraeth y DU i fynd i'r afael â'r bygythiad hwn. A wnewch chi amlinellu pa gamau y mae eich Llywodraeth yn eu cymryd i atal y bygythiad hwn rhag gwaethygu?

Yn sicr, rydym yn gweithio'n agos iawn gyda DEFRA. Nid wyf yn ymwybodol fod unrhyw un wedi gweld cacynen Asia yng Nghymru, ac nid wyf yn ymwybodol fod unrhyw un wedi gweld un yn Lloegr ers cryn dipyn o amser mewn gwirionedd—yn sicr, nid eleni. Ond pan fo rhywun yn gweld un, yn amlwg mae ein swyddogion yn gweithio'n agos iawn ac maent yn mynd i'r afael â'r mater yn gyflym iawn hefyd, ac nid yw'n rhywbeth rydym eisiau ei weld yng Nghymru. Nid yw'n rhywbeth rwy'n ei drafod yn aml gyda DEFRA, ond fel rwy'n dweud mae swyddogion yn gweithio'n agos iawn i sicrhau, os oes rhywun yn gweld un, fod camau gweithredu'n cael eu cymryd.

Diolch. Fel y nodwyd yn fanwl yn y ddadl ar 8 Mawrth, byddaf yn lansio ymgynghoriad cyhoeddus ar rasio milgwn yn ddiweddarach eleni. Bydd yr ymgynghoriad yn casglu tystiolaeth ar fanteision ac effeithiau deddfu a gwahardd rasio milgwn yng Nghymru.

O sgyrsiau preifat a chyhoeddus, bydd y Gweinidog yn gwybod fy mod yn llwyr gefnogi ymgynghoriad Llywodraeth Cymru. Yng nghyfarfod Pwyllgor yr Economi, Masnach, a Materion Gwledig yr wythnos diwethaf, gofynnais i chi am ymrwymiad, pe bai'r ymgynghoriad sydd ar y ffordd gan Lywodraeth Cymru yn argymell unrhyw beth sy'n achosi cyfyngu ar rasio milgwn yng Nghymru, y byddai stadiwm milgwn Valley yn fy etholaeth yn Ystrad Mynach yn cael ei ystyried, ac y byddech yn cael sgyrsiau gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd ar sut fyddai llifogydd, o ganlyniad i'r penderfyniad i gau'r trac, yn cael eu lliniaru. Rydym yn poeni am ganlyniad llifogydd yno, pe bai hynny'n digwydd. Felly, a fyddech chi'n barod i gael y sgyrsiau hynny gyda'ch cyd-Weinidogion a nodi cymorth posibl gan Lywodraeth Cymru drwy Cyfoeth Naturiol Cymru, ac wrth i bethau fynd rhagddynt, i gyfarfod â mi, ar y safle o bosibl, i drafod rhai o'r pryderon sydd gennyf ar ran y bobl sy'n byw yn Ystrad Mynach? 

Diolch. Wel, fel y dywedais yr wythnos diwethaf yn ystod y sesiwn graffu yn y pwyllgor, rwy'n hapus iawn i siarad â'r Gweinidog Newid Hinsawdd, ac rwy'n siŵr y byddai hi'n hapus iawn i siarad â chi hefyd, pe bai unrhyw newidiadau i ddefnydd tir yn y dyfodol yn debygol o waethygu risg llifogydd i unrhyw gartrefi neu fusnesau sy'n bodoli eisoes yn eich etholaeth. Rwy'n credu y gallai fod ychydig yn gynamserol ar hyn o bryd, ond rwy'n siŵr, maes o law, pe bai'n angenrheidiol, byddai'n hapus i wneud hynny hefyd. Rwy'n credu bod llawer o ystyriaethau gwahanol ar waith yma. Nid wyf am achub y blaen ar unrhyw ganlyniad i'r ymgynghoriad na dyfodol y trac rasio.

Weinidog, mae trac rasio Valley yn fy etholaeth wedi nodi'n glir y bydd yn gwneud cais am drwydded Bwrdd Milgwn Prydain. Nawr, efallai eich bod eisiau gwahardd rasio milgwn, efallai ddim, ond dyma'r broblem. Rydym i gyd eisiau safon uwch o les anifeiliaid, ond rhaid gofyn y cwestiwn: sut y gallwn weithio gyda'r diwydiant wrth symud ymlaen? Mae gan Fwrdd Milgwn Prydain nifer o ofynion llym o ran lles anifeiliaid, gan gynnwys monitro milgwn o'r adeg pan fyddant yn gŵn bach, i'r adeg pan fyddant yn cael eu cludo i rasys, i'r adeg ar ôl iddynt orffen rasio. Rwy'n falch iawn o glywed am y miliynau o bunnoedd y mae Bwrdd Milgwn Prydain wedi'u darparu i elusennau lles anifeiliaid er mwyn sicrhau bod milgwn sydd wedi gorffen rasio yn cael eu gosod mewn cartrefi cariadus.

Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol o ddeddfwriaeth wael ym maes lles anifeiliaid, felly ni fydd yn syndod i chi fod bwlch mawr arall yng nghyfraith lles anifeiliaid Cymru. Yn y bôn, nid ydym wedi mabwysiadu Rheoliadau Lles Milgwn Rasio 2010. Nawr, mae'r rheoliadau hyn yn helpu awdurdodau lleol i ddiddymu neu atal trwyddedau rasio milgwn, ac maent hefyd yn nodi'r amodau ar gyfer anghymhwyso trwyddedau. Ar ben hynny, er mwyn cael trwydded, rhaid i filfeddyg fod yn bresennol cyn a thrwy gydol y ras, rhaid i amodau cytiau fod o safon uchel, mae'n ofynnol i osod microsglodion mewn cŵn, yn ogystal â chadw cofnodion am filgwn sy'n cymryd rhan mewn rasys a chofnodi anafiadau. Rwy'n credu y byddai'n gam hawdd iawn i Lywodraeth Cymru fabwysiadu a gweithredu'r rheoliadau hyn yma yng Nghymru. Felly, Weinidog, a ydych chi'n barod i weithio gyda Bwrdd Milgwn Prydain i sicrhau bod lles anifeiliaid yn brif flaenoriaeth, neu, yn anffodus, a fydd hon yn sefyllfa, i bob pwrpas, lle bydd gennym forthwyl i dorri cneuen yn y maes sensitif hwn wrth symud ymlaen?

Wel, fel rwy'n dweud, nid wyf am achub y blaen ar yr ymgynghoriad y byddaf yn ei lansio yn ddiweddarach eleni. Rwyf wedi cyfarfod â chynrychiolwyr o Fwrdd Milgwn Prydain. Rwyf wedi cyfarfod â sefydliadau lles eraill, ac rwyf wedi cyfarfod â pherchennog stadiwm Valley i drafod materion lles a chynlluniau ar gyfer safle Valley. Fel y dywedwch, nid yw'r safle ar hyn o bryd yn cyrraedd safonau Bwrdd Milgwn Prydain. 

Rwy'n falch fy mod wedi dilyn fy nghyd-Aelod Natasha Asghar oherwydd rwyf eisiau ei gwneud yn glir fy mod innau hefyd wedi cyfarfod â Bwrdd Milgwn Prydain. Gadewch imi ddweud dau beth wrthych y mae Bwrdd Milgwn Prydain wedi cadarnhau iddynt eu gwneud, ac nid wyf yn credu y byddech yn eu hystyried yn safonau lles anifeiliaid uchel. Yn gyntaf, ar drac Bwrdd Milgwn Prydain yn Harlow y llynedd, gwyddom fod milgwn wedi cael eu rasio mewn tymheredd o 32 gradd canradd, pan oedd yr RSPCA wedi dweud wrth berchnogion anifeiliaid anwes domestig gadw eu cŵn dan do. Ac eto roedd rasio milgwn yn parhau ar drac Bwrdd Milgwn Prydain.

Yr ail broblem yw nad yw Bwrdd Milgwn Prydain ond yn cynnig bond ailgartrefu i'r cartrefi cŵn nad ydynt yn gwneud sylw ar rasio milgwn. Felly, maent yn cyfyngu eu cyllid i gartrefi cŵn—ac rwy'n eu galw'n gartrefi cŵn. Nid canolfannau ailgartrefu mohonynt. Rhaid iddynt fynd oddi yno i gartref. Mae 67 y cant o'r cartrefi o dan Fwrdd Milgwn Prydain—. Mae'n ddrwg gennyf, nid yw Bwrdd Milgwn Prydain ond yn ailgartrefu 67 y cant o'u cŵn drwy gartrefi cŵn. Felly, mewn gwirionedd, mae gan Fwrdd Milgwn Prydain lawer o gwestiynau i'w hateb, a byddwn wrth fy modd yn cael sgwrs gyda chi, Natasha. Ond fy mhwynt i yw—

Rwy'n credu bod y Gweinidog yn cael ei anwybyddu'n llwyr yn y drafodaeth hon. [Chwerthin.]

Rwy'n gwybod. Mae'n ddrwg gennyf. Ni allwn ymwrthod, Lywydd.

Na, rwy'n gwrando'n astud.

Os gallech chi ganolbwyntio ar eich cwestiwn nawr.

Fy mhwynt i chi, Weinidog, yw: gan droi'n ôl at drac rasio Valley, y mae Hefin wedi tynnu sylw ato, rwy'n deall—ac rwy'n gobeithio y byddech chi'n cytuno â hyn—pe bai rasio milgwn yn cael ei wahardd ar drac rasio Valley, ni fyddem ond yn edrych ar gyfnod o 9-12 mis lle byddai angen symud cŵn oddi yno i gael eu hailgartrefu. Felly, ni fyddai'r cau posibl—ac rwy'n gwybod na allwch chi wneud sylw ar y gwaharddiad—yn cael effaith hirdymor ar y cŵn o'r cartref hwnnw. Rwy'n gwybod na allwch wneud sylw ar y mater, ond rwy'n siŵr y byddech yn ystyried hynny.

Diolch. Wel, fel rwy'n dweud, ni allaf achub y blaen ar unrhyw ymgynghoriad, ond yn sicr, o'r trafodaethau a gefais—. Soniais yn fy ateb i Natasha Asghar fy mod wedi cyfarfod â chynrychiolwyr nifer o sefydliadau lles ar ystod o faterion. Yn amlwg, mae cartrefu cŵn yn rhywbeth y mae gennyf ddiddordeb arbennig ynddo. Yn amlwg, nid yw 9-12 mis yn llawer iawn o amser. Rwy'n ddiolchgar iawn am yr holl waith y mae ein sefydliadau lles anifeiliaid yn ei wneud yng Nghymru.

Nid wyf wedi cael unrhyw drafodaethau penodol gyda'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ynglŷn ag uned mamau a babanod i bobl Arfon. Wrth gwrs, rwy'n ymwybodol o'r cynlluniau i wella mynediad at ddarpariaeth arbenigol uned mamau a babanod i'r bobl sy'n byw yng ngogledd Cymru.

According to a recent statement by the local health board, they are working with NHS England to provide a unit in Chester, with two beds in that unit for mothers from all parts of the north. I understand that it is in the Countess of Chester Hospital that this unit will be based. Could you confirm that?

In a report that was published last year by the Care Quality Commission, it was noted that maternity services at the Countess of Chester Hospital were inadequate, and that a lack of staff and equipment were problems that needed attention, as well as problems in terms of leadership at the particular trust. Do you think that establishing two beds over the border in England for mothers who would need to travel a long distance, and in a hospital that has a poor track record in terms of maternity care, is a wise and sensible plan in your view as Minister for north Wales?

Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn fod yna fynediad i'r babanod hyn at y gofal gorau sydd ar gael, a fy nealltwriaeth i yw bod Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru wedi cynnal asesiad o'r galw yn y gogledd ac wedi dod i'r casgliad fod angen ariannu dau wely mewn uned mamau a babanod, ac o fewn eu cynlluniau, daethant i'r casgliad mai'r dull mwyaf priodol o ddarparu hyn oedd drwy weithio ar y cyd â Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr a GIG Lloegr er mwyn datblygu cynlluniau ar gyfer yr uned a rennir.

A gaf fi groesawu'r cwestiwn gan Siân Gwenllian a rhoi clod iddi hefyd am ei dyfalbarhad ar y mater hynod bwysig hwn i bobl y gogledd? Hoffwn ehangu ar y cwestiwn a ofynnwyd eisoes, Weinidog, fel Gweinidog gogledd Cymru ac fel Aelod yn y rhanbarth hefyd wrth gwrs, tybed pa sicrwydd y gallwch ei roi y bydd anghenion penodol pobl gogledd Cymru, boed yn ymwneud ag iaith neu'n ymwneud â'r pellter y mae'n rhaid ei deithio i gael mynediad at y gwasanaethau hyn, yn enwedig o ystyried breuder posibl y bobl sydd angen cael mynediad at y gwasanaethau hyn—. Tybed pa sicrwydd y gallwch chi ei roi y bydd y ddarpariaeth arfaethedig yn addas ar gyfer pobl gogledd Cymru.

Mae'n hanfodol fod y ddarpariaeth arfaethedig yn cyd-fynd â'r hyn y byddem ei eisiau ar gyfer ein hetholwyr ar draws gogledd Cymru. Fy nealltwriaeth i o'r gwaith a gyflawnodd Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru yw mai dyma'r ffordd orau o gynnig darpariaeth. Rwy'n cytuno â'r hyn rydych yn ei ddweud am yr iaith; mae'n bwysig iawn fod hynny'n rhan o'r ystyriaeth. Ond rwy'n credu bod rhaid i ni fod yn bragmatig iawn yma a dweud na allwn gael unedau mamau a babanod ym mhob ysbyty, yn anffodus. Nid oes gennym gapasiti na gallu i wneud hynny. Yr hyn rwyf ei eisiau i fy etholwyr, gan eich bod wedi gofyn i mi'n benodol, ac fel Gweinidog gogledd Cymru, yw i'n babanod gael y mynediad gorau yn y ffordd orau sy'n bosibl, ac rwy'n credu mai'r ffordd o sicrhau hynny yw drwy gael uned arbenigol.

Diolch. Mae disgwyl i brosiect Down to Earth, sy'n cael ei ariannu drwy'r rhaglen datblygu gwledig, gyflwyno'r cais terfynol ym mis Mehefin 2023. Mae gofyn i'r prosiect benodi asesydd annibynnol i adrodd ar yr effaith a'r canlyniadau a gyflawnwyd, a fydd yn cael eu hasesu cyn i'r hawliad terfynol gael ei dalu a chyn i'r prosiect ddod i ben.

Thank you very much, Trefnydd. A number of constituents in the Whitchurch area of Cardiff have contacted me on the Down to Earth project. What they want to know and what I also want to know too is whether the Minister can explain why rural development funding is being used to build on one of the green sites in the north of the capital city, and how an urban area such as our capital qualifies for funding from the rural development programme. Thank you very much.

Fe fyddwch yn ymwybodol fod meini prawf llym iawn o gwmpas yr arian hwn. Mae'r prosiect Down to Earth yn cael ei ariannu drwy gydweithrediad cynlluniau LEADER a rhaglen datblygu gwledig yr UE, ac yn sicr mae'n gallu gwneud hynny. Rydych yn ymwybodol iawn, rwy'n siŵr, o'r hyn y bydd y prosiect yn gweithio arno—dau gynllun penodol. Mae prosiectau'r rhaglen datblygu gwledig yn ddarostyngedig i amodau arbennig, ac fel y dywedais, bydd hyn yn cael ei asesu. Mae'n rhaid iddo gael ei asesu gan asesydd allanol annibynnol o fewn chwe mis i ddyddiad cychwyn y prosiect. Nid oes unrhyw bryderon wedi cael eu dwyn i fy sylw. Os oes gennych unrhyw beth yr hoffech ei godi gyda mi, ysgrifennwch ataf os gwelwch yn dda.

Weinidog, mae sicrhau bod gwariant y rhaglen datblygu gwledig yn cael ei ddyrannu a'i ddarparu'n effeithiol yn allweddol i sicrhau ei fod yn cynnig gwerth am arian, gan gefnogi datblygiad cymunedau gwledig ar yr un pryd. Yng nghyfarfod diweddaraf y Pwyllgor Economi, Masnach a Materion Gwledig, fe ddywedoch chi na fyddwch chi'n sefydlu bwrdd cynghori ar ddatblygu gwledig mwyach i gynghori ar gynnwys a darpariaeth y rhaglen cymorth gwledig ddomestig. Rwyf am bwysleisio pwysigrwydd trefniadau adrodd ar gyfer cyllid datblygu gwledig newydd i sicrhau tryloywder ac atebolrwydd er mwyn sicrhau monitro effeithiol, yn enwedig o gofio adroddiad damniol Archwilydd Cyffredinol Cymru fod cyllid y rhaglen datblygu gwledig wedi'i ddyrannu gan Lywodraeth Cymru drwy daliadau uniongyrchol heb unrhyw gystadleuaeth. Felly, pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i gyhoeddi'r ymrwymiadau, dyraniadau cyllidebol, a'r mesurau arfaethedig, a gwariant ar gyfer pob un o'r blynyddoedd ariannol yn y cyfnod pontio? Diolch.

Wel, cafodd yr adroddiad y cyfeiriwch ato ei gyflawni flynyddoedd lawer yn ôl, ac rydym yn sicr wedi dysgu gwersi, ac nid oes unrhyw feirniadaeth wedi bod ers hynny, a gallaf eich sicrhau y bydd hynny'n cael ei roi ar waith. Y rheswm pam y dywedais nad wyf am sefydlu bwrdd mwyach yw oherwydd nad ydym yn ceisio disodli'r rhaglen datblygu gwledig yn y ffordd y mae'n gweithredu ar hyn o bryd, ac rydym yn canolbwyntio'n helaeth ar gyflwyno'r cynllun ffermio cynaliadwy.

Mae ein cynllun lles anifeiliaid i Gymru yn manylu ar sut y byddwn yn cyflawni ymrwymiadau ein rhaglen lywodraethu. Rydym yn bwriadu cynnal adolygiad o Reoliadau Lles Anifeiliaid (Bridio Cŵn) (Cymru) 2014 a bydd hynny'n cynnwys ystyriaeth i ehangu'r cwmpas i gynnwys cathod.

Bendigedig. Yn ddiweddar, cyfarfu fy nghyd-Aelod, Huw Irranca-Davies, yr Aelod o'r Senedd dros Ogwr, a minnau â Cats Protection yn eu canolfan fabwysiadu ym Mhen-y-bont ar Ogwr i drafod y gwaith a wnânt ar wella lles cathod yng Nghymru a ledled y DU. Yn ôl adroddiad diweddaraf Cats Protection sef 'Cats and Their Stats', mae perchnogaeth cathod pedigri yng Nghymru ar gynnydd, gyda 25 y cant o'r cathod a gafodd eu prynu y llynedd yn fridiau pedigri. Er y gall llawer o fridiau cathod pedigri fyw bywydau iach, mae na rai bridiau eithafol gyda diffygion geni genetig sy'n gallu arwain at fywyd poenus iawn i'r gath. Er enghraifft, bydd cathod sydd â wynebau gwastad iawn, fel cathod Persia, yn cael trafferth gyda phroblemau anadlu drwy gydol eu bywydau, neu gathod Scottish Fold, y mae eu gwerthiant bellach wedi'i wahardd yn yr Alban, sy'n dioddef o ddiffygion cartilag difrifol. Yn wahanol i gŵn, nid yw bridio cathod yn cael ei reoleiddio ar hyn o bryd, felly a oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw fwriad yn y cyfamser i reoleiddio cathod yn yr un modd ag y mae'n rheoleiddio cŵn yng Nghymru? Diolch.

Diolch. Wel, fel y soniais, bydd yr adolygiad o'r rheoliadau bridio cŵn yn cael ei ehangu i weld a oes unrhyw rywogaethau eraill—ac yn sicr byddai cathod yn rhan o hynny—a fyddai'n elwa o gael eu cynnwys yn y rheoliadau, oherwydd rwy'n credu ein bod wedi'i weld gyda chŵn, onid ydym? Fe gyfeirioch chi at y bridiau eithafol, ac yn anffodus, fel y dywedwch, rydym yn ei weld gyda chathod hefyd. Roeddwn yn ymwybodol o'ch ymweliad; fe welais eich lluniau ar y cyfryngau cymdeithasol. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud i wella lles cathod yng Nghymru.

Fel perchennog cathod fy hun, rwy'n falch iawn fod Sarah Murphy wedi cyflwyno'r cwestiwn hwn, ac fe groesewais y ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno cyfraith Lucy 18 mis yn ôl i geisio gwahardd gwerthiant cathod a chŵn o dan chwe mis oed gan drydydd partïon. Ar ôl darllen eich memorandwm esboniadol i Reoliadau Lles Anifeiliaid (Trwyddedu Gweithgareddau sy'n Ymwneud ag Anifeiliaid) (Cymru) 2021—teitl bachog—roedd yn ddiddorol gweld eich bod wedi dweud bod y rheoliadau wedi'u drafftio fel cam cyntaf i sicrhau bod lles cŵn bach a chathod bach yng Nghymru sy'n cael eu bridio a'u gwerthu i drydydd partïon ar hyn o bryd yn cael ei wella'n sylweddol. Fodd bynnag, fel y byddwch yn ymwybodol, Weinidog, mae bridwyr cathod a chŵn yn ddarostyngedig i gynllun trwyddedu sy'n cael ei orfodi drwy awdurdodau lleol. Nodaf hefyd eich bod wedi darparu canllawiau statudol i awdurdodau lleol ar y rheoliadau ochr yn ochr â chreu system Cymru gyfan ar gyfer hyfforddi swyddogion gorfodi awdurdodau lleol. Felly, faint o waith rydych wedi'i wneud ar asesu effeithiolrwydd cyfraith Lucy yng Nghymru, ac i ba raddau y mae swyddogion gorfodi a thrwyddedu yn ei chymhwyso ar lefel awdurdod lleol, a beth yw'r cam nesaf i amddiffyn lles cathod?

Diolch. Yn amlwg, ni chlywodd yr Aelod fy ateb i Vikki Howells—ni wnaethom gyflwyno cyfraith Lucy yma yng Nghymru; deddfwriaeth Lloegr yn unig yw honno. Aethom y tu hwnt i hynny; fe wnaethom gyflwyno Rheoliadau Lles Anifeiliaid (Trwyddedu Gweithgareddau sy'n Ymwneud ag Anifeiliaid) (Cymru) 2021, ac fel y dywedais, maent yn mynd ymhellach na chyfraith Lucy.

Mae'r pwynt rydych yn ei wneud ynglŷn â phrosiect gorfodi yr awdurdodau lleol yn un perthnasol iawn yn fy marn i. Yr hyn a wnaethom fel Llywodraeth oedd neilltuo cyllid ar gyfer prosiect tair blynedd i sicrhau bod gan arolygwyr ein hawdurdodau lleol yr holl offer angenrheidiol i allu cynnal ymweliadau â safleoedd bridio cŵn a sicrhau eu bod yn gwybod yn iawn am beth y chwilient a sicrhau y gallent fwrw ymlaen â'r newidiadau sylweddol. Ac yn sicr mae'r prosiect wedi cael cryn dipyn o gydnabyddiaeth, ac rwyf newydd ymestyn y prosiect am dair blynedd arall.

Finally, question 9, Llyr Gruffydd.

Mae cymorth datblygu gwledig yn y dyfodol yn canolbwyntio ar gyflawni ymrwymiadau craidd ein rhaglen lywodraethu. Rwyf eisoes wedi cyhoeddi pecyn cymorth drwy fy nghynlluniau buddsoddi gwledig, sy'n werth dros £200 miliwn, i gefnogi'r economi wledig a'n hamgylchedd naturiol. 

Thank you very much for that. The question that I'm asking here is who is driving that work of reviving the economy. What is the focal point that draws together what feels like a plethora of bodies and projects and programmes and strategies into one strategic, co-ordinated package. Where's the wider strategy and who is responsible for that? In the past, the Development Board for Rural Wales would have filled some of that vacuum that I feel exists. The question I want to ask is whether you think that the time has come for us to look at creating some kind of entity or some kind of medium that will be responsible for driving that agenda forward, because at the moment it just feels like a series of disconnected programmes that don't pull in the same direction.

Ni chredaf eu bod yn ddigyswllt o gwbl. Gyda’r cynlluniau buddsoddi gwledig, rwyf wedi bod yn awyddus iawn i’n rhanddeiliaid weithio’n agos iawn gyda ni, a’u bod yn dweud wrthym beth maent ei eisiau. Er enghraifft, credaf fod gennym dri chynllun a oedd yn ymwneud yn benodol â garddwriaeth, gan mai dyna'r hyn y dywedwyd wrthyf roedd pobl ei eisiau. Wrth gwrs, gallwch ddweud yn ôl nifer y cynigion a gewch gyda chynlluniau penodol pa mor boblogaidd ydynt ac a oes angen ichi roi rhagor o arian tuag at hynny. Fel y dywedais yn fy ateb i Sam Kurtz, nid oes gennym fwrdd datblygu gwledig mwyach. Roedd yn rhywbeth roeddwn wedi’i ystyried, ond mae fy ffocws bellach ar gyflwyno’r cynllun ffermio cynaliadwy a’r newid i’r cynllun ffermio cynaliadwy yn 2025.

Thank you, Minister.

The next item will be the topical questions. There is one question this afternoon, to be answered by the Deputy Minister for Climate Change. The question will be asked by Jack Sargeant. 

Diolch am eich cwestiwn. Dylai Llywodraeth y DU gategoreiddio Northern Powerhouse Rail fel prosiect i Loegr yn unig, gyda Chymru’n cael cyfran sy'n cyfateb i'r boblogaeth o’r cyllid hwn. Byddai’n gwbl annerbyniol pe bai Llywodraeth y DU yn trin y cyllid ar gyfer y prosiect hwn yn yr un modd ag y mae’n trin cyllid ar gyfer HS2.

Rwy’n ddiolchgar i’r Dirprwy Weinidog am ei ateb, ac rwy’n cytuno â’r hyn a ddywedodd. Fel pe na bai’n ddigon drwg eisoes i Gymru fod Cymru wedi cael ei hamddifadu o'r £5 biliwn o gyllid canlyniadol y mae gennym hawl iddo yn sgil HS2, awgrymir bellach fod Torïaid y DU yn ein hamddifadu o £1 biliwn o gyllid canlyniadol pellach yn sgil rhaglen Northern Powerhouse Rail, gan ei labelu'n brosiect Cymru a Lloegr. Dyna i chi £6 biliwn o bunnoedd sy'n ddyledus i ni bellach. Lywydd, nid wyf yn siŵr a hoffai Aelodau o’r wrthblaid yma yn y Senedd ddarparu map i Brif Weinidog y DU, gan ei bod yn amlwg nad yw’r Torïaid yn San Steffan hyd yn oed yn deall ble mae Cymru, heb sôn am ddeall anghenion pobl Cymru. Weinidog, a ydych yn cytuno â mi ei bod yn bryd cael gwared ar y Llywodraeth Dorïaidd ddiffygiol hon, mae’n bryd cael etholiad cyffredinol yn y DU, ac mae’n bryd ethol Llywodraeth Lafur ar gyfer y DU, a fydd yn gweithio ar y cyd â Llywodraeth Lafur Cymru i ddarparu’r cyllid seilwaith sydd ei angen arnom ac sy'n ddyledus i ni?

Diolch. Rwy’n cytuno â’r dadansoddiad, yn amlwg. I’r rhai sy’n gwrando sydd heb mor gyfarwydd â fy nghyd-Aelodau ynghylch y ffordd y mae hyn yn gweithio, pan gyhoeddir prosiect mewn maes sydd wedi'i ddatganoli'n llwyr yn Lloegr, byddem yn disgwyl cael cyfran sy'n cyfateb i'r boblogaeth o’r cyllid hwnnw. Felly, pan gyhoeddir prosiect gwerth £100 biliwn fel HS2, byddem yn disgwyl cael cyfran o 5 y cant o hynny, sef oddeutu £5 biliwn, pe bai ond yn gymwys yn Lloegr. Os caiff ei gategoreiddio fel prosiect sydd o fudd i Gymru a Lloegr, ni fyddwn yn cael unrhyw gyllid. Mae'r Trysorlys yn ymestyn pob hygrededd drwy ddweud bod HS2 o fudd i Gymru, er nad oes ganddo un filltir o drac yng Nghymru ac y mae ei achos busnes ei hun yn dangos ei fod yn mynd â channoedd o filiynau allan o economi de Cymru. Mae'n amlwg nad yw hynny'n wir, ac yn sicr, ar ôl torri'r cysylltiad â Crewe, mae unrhyw achos tila a oedd ganddynt wedi dymchwel. Mae'n ddiarhebol. Fel y dywedodd y Prif Weinidog ddoe, mae’r ffaith y gall y Trysorlys, yn fympwyol, ar chwiw, benderfynu sut y caiff y cyllid hwn ei ddyrannu yn dangos bod y ffordd rydym yn ymdrin â chyllid o fewn y setliad datganoli yn amlwg ddiffygiol.

Cafwyd awgrymiadau y bydd prosiect Northern Powerhouse Rail yn cael ei gategoreiddio yn yr un modd. Nid yw hynny’n gwbl glir eto. Mae dau opsiwn ar gael i Lywodraeth y DU: gallent ei gategoreiddio fel prosiect Northern Powerhouse Rail, ac os felly, byddem yn disgwyl cael cyfran Barnett am ei fod yn gynllun i Loegr yn unig; neu gallent ei ddosbarthu fel prosiect Network Rail, a fyddai y tu hwnt i'r cyllid canlyniadol Barnett ac ni fyddem yn cael ceiniog. Nid ydym wedi gallu sefydlu pa un o’r rhain sy’n mynd i ddigwydd. Ond mae'r ffaith ei fod yn niwlog ac yn aneglur ynddi ei hun yn rhan o'r broblem. Cyfarfûm â’r rheoleiddiwr y bore yma, Swyddfa'r Rheilffyrdd a'r Ffyrdd, ac mae’n amlwg ym mhob rhan o’r setliad rheilffyrdd fod y penderfyniadau’n cael eu gwneud drwy ganolbwyntio ar Loegr, a ninnau wedyn yn cael y briwsion o’r penderfyniad hwnnw. Nid yw ein hanghenion na’n dyheadau na’n targedau i newid dulliau teithio'n cael eu hystyried pan wneir penderfyniadau ar wariant rheilffyrdd ledled y DU. Felly, dyma enghraifft arall eto o system ddiffygiol y mae angen ei diwygio. Ac os yw'r Trysorlys yn ddigon ffôl i wneud yr un peth gyda phrosiect Northern Powerhouse Rail ag y maent wedi'i wneud gyda phrosiect HS2, byddant yn parhau i wanhau'r achos dros Deyrnas Unedig sy'n rhannu, oherwydd yn amlwg, nid ydynt yn rhannu, ac mae cyfle ganddynt i unioni'r sefyllfa nawr.

Ar yr ochr hon i'r meinciau, ein dealltwriaeth ni yw nad oes penderfyniad wedi'i wneud eto ynghylch categoreiddio Northern Powerhouse Rail yn brosiect Cymru a Lloegr. Mae cwestiwn amserol heddiw'n cyfeirio at y rheilffyrdd, ond mae'r stori fwyaf ynglŷn â rheilffyrdd yn y newyddion heddiw yn ymwneud â chyhoeddiad Trafnidiaeth Cymru y bydd yn rhaid i gymudwyr sy’n teithio rhwng Pontypridd a Threherbert yn Rhondda Cynon Taf ddefnyddio gwasanaeth bws yn lle trenau o ddiwedd mis Ebrill tan ddechrau 2024. Bydd hyn yn achosi problemau enfawr i bobl sy'n ceisio byw eu bywydau bob dydd a chyrraedd y gwaith. Mae hyn oll yn digwydd tra bo Llywodraeth Cymru yn ceisio dod â cheir oddi ar y ffordd gyda'r adolygiad ffyrdd ac yn torri cymorth i fysiau. [Torri ar draws.] Mae ganddo bwynt. Wrth gwrs ein bod yn cefnogi gwelliannau i'r seilwaith rheilffyrdd, ond hoffwn ofyn i chi heddiw, Weinidog, pam y gwnaed y cyhoeddiad hwn ar fyr rybudd—[Torri ar draws.]

A all y rheini ar y meinciau cefn roi cyfle i'r siaradwr? Ni allaf ei chlywed. Rwy'n siŵr y bydd y siaradwr yn sicrhau y bydd yn canolbwyntio ar Northern Powerhouse Rail.

Diolch. Hoffwn ofyn i chi heddiw, Weinidog, pam y gwnaed y cyhoeddiad hwn ar fyr rybudd, a pha asesiad rydych chi a Trafnidiaeth Cymru wedi’i wneud o’r tarfu a’r anghyfleustra y bydd hyn yn ei achosi? Rydych yn sôn am y berthynas rhwng San Steffan, ond hoffwn wybod beth yn union rydych chi'n ei wneud i adeiladu’r berthynas â San Steffan os ydych am weld newid. Ni allwch feio San Steffan am bopeth, Weinidog. Rydych yn mynd i orfod gwneud rhywbeth eich hun i geisio sicrhau bod anghenion pobl Cymru yn cael eu cyfleu i'n swyddogion cyfatebol yn San Steffan hefyd.

Ddirprwy Lywydd, mae hwnnw'n ymateb gwael. Cyfarfûm â’r Ysgrifennydd Gwladol dros Drafnidiaeth yn ystod yr wythnosau diwethaf, a dweud y gwir, ac rwyf wedi ymrwymo i berthynas adeiladol ag ef, fel y mae ein swyddogion. Nid oes a wnelo hyn ag adeiladu perthynas adeiladol â San Steffan. Mae a wnelo â’r DU yn cydnabod anghenion Cymru ac anghenion seilwaith Cymru. Roeddwn yn credu bod ei phlaid wedi newid ei meddwl a’u bod yn ein cefnogi mewn achos trawsbleidiol i sicrhau cyllid i Gymru yn sgil HS2. Yn anffodus, mae Natasha Asghar fel pe bai’n methu peidio ceisio sgorio pwyntiau pitw yn hytrach na chanolbwyntio ar y darlun mawr.

Ar y pwynt y gwrthodwyd ei chwestiwn amserol yn ei gylch ond y mae hi wedi ceisio'i ofyn beth bynnag, ar y penderfyniad i gau’r rheilffordd ar gyfer uwchraddio’r metro, mae hon yn enghraifft o fuddsoddiad gan Lywodraeth Lafur Cymru o seilwaith modern o'n cyllid ni ein hunain i greu system fetro fodern ar gyfer Caerdydd a’r Cymoedd. Mae’n mynd i olygu newid seilwaith trawsnewidiol ar ben uchaf y Cymoedd, a fydd, er mawr anghyfleustra i’r cwsmeriaid, yn golygu cau dros dro, er mwyn darparu gwasanaeth llawer gwell. Os oes ganddi gyngor peirianyddol ar sut y gallwn drawsnewid rheilffordd yn llwyr gan ei chadw ar agor ar yr un pryd, rwy’n glustiau i gyd.

Thank you, Jack, for asking this question.

Roeddem yn gwybod nad oedd gan Lywodraeth y DU gwmpawd moesol, ond ymddengys bod yr ychydig ddyddiau diwethaf yn awgrymu nad ydynt hyd yn oed yn berchen ar gwmpawd. Nid ydynt yn talu sylw i ffiniau moesegol; mae'r un peth yn wir, ymddengys, am wirioneddau daearyddol hefyd. Ni ellir categoreiddio Northern Powerhouse Rail fel prosiect i Gymru a Lloegr. Byddai'n ychwanegu sarhad ar anaf ariannol ffiasgo HS2. Byddai’n costio £1 biliwn amcangyfrifedig i Gymru, fel y clywsom, yn ychwanegol at y siec o £5 biliwn sy’n ddyledus i ni yn sgil HS2. Ni fydd Cymru’n elwa o’r prosiectau hyn; celwydd yw awgrymu fel arall. A gaf fi ofyn i chi, Weinidog—ac rwy'n derbyn yr hyn rydych eisoes wedi'i ddweud yma—pa sgyrsiau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael hyd yma gyda Llywodraeth y DU ynghylch y posibilrwydd o gategoreiddio'r prosiect hwn yn brosiect Cymru a Lloegr? Ac os nad ydynt yn barod i ymateb, a fyddech cystal â'u hatgoffa, os gwelwch yn dda, lle mae ffiniau Cymru yn dechrau ac yn gorffen?

Diolch. Fel y soniais, rydym wedi bod mewn cysylltiad â’r Trysorlys, sy’n dweud wrthym fod hyn yn rhan o’r cynllun rheilffyrdd integredig a gyhoeddwyd ym mis Tachwedd 2021. Mae’n parhau i fod yn aneglur a fydd hwnnw’n cael ei weinyddu drwy Network Rail neu brosiect Northern Powerhouse Rail. Fel y soniais, mae'r canlyniadau i ni yn dibynnu ar y diffiniad mympwyol hwnnw, nad ydynt yn teimlo bod angen ei egluro nac ymhelaethu arno. Credaf fod hynny’n rhan o’r broblem sydd gennym; nid oes gennym system ddatganoli cyllidol ac eglurder a thryloywder ynglŷn â sut y gwneir penderfyniadau sy’n effeithio ar y DU. Fel y mae’r Prif Weinidog wedi'i nodi dro ar ôl tro, dylai Trysorlys y DU fod ar gyfer y DU, ond mewn gwirionedd, mae’n cael ei drin gan y Llywodraeth yn Llundain fel Trysorlys i Loegr, ac mae’n rhaid inni fodloni ar hynny. Mae'n amlwg nad yw'n sefyllfa gynaliadwy nac yn un y gellir ei hamddiffyn. Rwy'n drist iawn nad yw'r Ceidwadwyr yng Nghymru yn gweld hynny, a'u bod yn hytrach, yn ceisio amddiffyn yr anamddiffynadwy unwaith eto.

Finally, Alun Davies.

Rwy’n ddiolchgar, Ddirprwy Lywydd. Eironi aruthrol safbwynt y Ceidwadwyr ar hyn, wrth gwrs, yw mai’r rheswm pam fod rheilffordd y Rhondda yn cael ei chau yw am ei bod yn ddarn o seilwaith o'r bedwaredd ganrif ar bymtheg y mae angen ei newid yn yr unfed ganrif ar hugain. Ers canrif, nid yw’r rheilffordd honno wedi cael y buddsoddiad sydd ei angen arni. Os rhywbeth, mae’n gondemniad o bolisi Llywodraeth y DU mewn perthynas â Chymru. Mae'r ffaith bod y rheilffordd wedi'i chau yn ymateb i'r ffordd y caiff y materion hyn eu trin ar hyn o bryd. Mae’r Gweinidog yn llygad ei le yn ei ddadansoddiad a’i ddull o weithredu. [Torri ar draws.] Rwy'n croesawu tröedigaeth yr Aelod dros Orllewin Clwyd i’r materion hyn hefyd. Fe'i croesawn yn fawr. Rwy'n gobeithio y bydd yn fwy perswadiol gydag aelodau ei blaid yn Llundain nag y bu gyda’i gyd-Aelodau ar y meinciau cefn. Edrychwn ymlaen at weld hynny.

Ond a gaf fi ofyn i chi, Weinidog, wrth fwrw ymlaen â hyn—? Oherwydd gallwn ailadrodd y dadleuon. Mae pob un ohonom yn deall y dadleuon. Mae Llywodraeth anonest y DU yn rhoi ei dwylo ym mhocedi pobl Cymru er mwyn ariannu prosiectau hoff eu Gweinidogion eu hunain a’u gerddi cefn eu hunain. Nid dyma'r ffordd i lywodraethu'r wlad. A wnaiff y Gweinidog geisio mynd â’r mater drwy’r weithdrefn anghydfodau yn y trefniadau rhynglywodraethol i sicrhau bod hyn yn digwydd yn gyhoeddus fel y gall Gweinidogion y DU gyfiawnhau pam fod Cymru bellach yn rhan o Swydd Efrog, a chyfiawnhau pam nad yw Cymru'n cael y buddsoddiad sydd ei angen arni? A gallwn weld a yw'r weithdrefn anghydfodau hon yn gweithio er budd Cymru, neu a yw wedi'i gogwyddo er budd prosiectau hoff yn Lloegr.

Credaf fod cyfle i Lywodraeth y DU bwyso a mesur y dadleuon yma. Yn sicr, mae rôl i'r ASau Ceidwadol a etholwyd yng Nghymru gyflwyno'r achos yn y Trysorlys er mwyn sicrhau nad yw'r byddardod yn parhau. Oherwydd, yn ôl yr hyn a ddeallaf, nid ymddengys bod y penderfyniad wedi'i wneud yn derfynol. Os ydyw, yna'n sicr, nid ydynt yn dweud wrthym. Ond gadewch inni gymryd eu gair nad oes penderfyniad terfynol wedi'i wneud eto. Dyma gyfle i unioni'r sefyllfa, i beidio ag ailadrodd camgymeriadau HS2, ac i sicrhau ein bod yn cael cyllid canlyniadol Barnett ar gyfer y buddsoddiad rhwng dinasoedd a threfi yng ngogledd Lloegr. Ni all unrhyw un ddadlau o ddifrif fod hyn o unrhyw fudd i Gymru. Mae’r penderfyniad i atal HS2 hyd at Crewe yn dirymu safbwynt Ysgrifennydd Gwladol Cymru, sy’n dadlau bod HS2 o fudd i Gymru oherwydd y cysylltedd rhwng gogledd Cymru a Crewe. Nid yw hwnnw bellach yn safbwynt y gellir ei ddadlau'n gredadwy, ac nid oes dadl gredadwy i amddiffyn yr adroddiadau eu bod yn mynd i wneud yr un camgymeriad ddwywaith. Dyma gyfle i ASau Ceidwadol Cymru ddangos eu bod yn poeni am fuddiannau Cymru, i sicrhau nad yw’r Trysorlys yn ailadrodd eu camgymeriad.

Rwyf wedi derbyn cais munud olaf i ofyn cwestiwn atodol ar y cwestiwn amserol. Darren Millar.

Mae gennych gefnogaeth lwyr ar y meinciau hyn i gyllid canlyniadol ddod i Gymru yn sgil prosiect HS2 a phrosiect Northern Powerhouse. Dyna ein safbwynt ni, ac mae hynny’n glir iawn. A gaf fi ofyn beth a wnewch chi i sicrhau cyfran deg o fuddsoddiad ledled Cymru, ac nid yn y de yn unig, o'ch cyllideb drafnidiaeth? Cawsom drafodaeth yn gynharach yn y Siambr am y ffaith bod £800 miliwn yn cael ei wario yn y de ar fetro de Cymru o gymharu â £50 miliwn yn y gogledd. Gwyddom eich bod yn gwario ffortiwn ar ffordd Blaenau’r Cymoedd, yn gwbl briodol, gan fod angen gwneud, ac eto, rydych yn gohirio ac yn dileu prosiectau yn y gogledd. Pryd y cawn ni y cyllid canlyniadol y mae cymaint o'i angen arnom yn y gogledd?

Rwy'n derbyn bod Darren Millar wedi ymrwymo i’w naratif ymrannol o geisio gosod gwahanol rannau o Gymru yn erbyn ei gilydd. Mae arnaf ofn nad yw'r ffeithiau'n cefnogi ei safbwynt. Rydym yn gwario buddsoddiad sy'n cyfateb yn fras i gyfrannau poblogaeth ledled Cymru. Fe wnaethom ddadansoddiad o hyn rai blynyddoedd yn ôl, a chanfod bod y gogledd yn cael cyfran deg.

O ran yr adolygiad ffyrdd, gŵyr hefyd fod cynlluniau wedi eu haddasu neu eu gohirio ledled Cymru, ac mae’n anghofio sôn am y ffaith bod prosiect yr M4 yn y de wedi’i ganslo cyn i’r adolygiad ffyrdd ddechrau. Gwn na fydd hynny'n ei atal rhag canu ei gân, gan ei fod yn credu ei bod yn swnio'n dda i'w etholwyr, ond mae arnaf ofn nad yw'n seiliedig ar realiti. Mae ganddo gyfle i ymgysylltu, fel y credaf ei fod wedi dechrau gwneud, â chomisiwn Burns ar gyfer y gogledd, a fydd yn nodi rhaglen waith a rhaglen fuddsoddi y bydd angen iddi ddod gan Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ar y cyd i sicrhau bod gan ogledd Cymru system drafnidiaeth gyhoeddus fodern sydd cystal â’r gorau yn y wlad. Rhaid i hynny ddod gan y ddwy Lywodraeth, ac rwy'n gobeithio y bydd yn cefnogi hynny hefyd.

Thank you, Deputy Minister.

Item 4 is the 90-second statements, and the first statement this afternoon is from Luke Fletcher.

'Un Fodrwy i'w rheoli nhw i gyd / Un Fodrwy i ddod o hyd iddyn nhw / Un Fodrwy i ddod â nhw ynghyd ac yn y tywyllwch yn eu rhwymo / Yn Nhir Mordor lle mae'r Cysgodion yn gorwedd.'

Ddirprwy Lywydd, er nad wyf wedi darllen yr adnod lawn, bydd adnod y Fodrwy yn cael ei darllen gan lawer o bobl, nid yn unig yng Nghymru ond ledled y byd ddydd Sadwrn wrth i bobl ddathlu Diwrnod Darllen Tolkien. Pam 25 Mawrth? Dyma'r dyddiad a ddewiswyd ar gyfer dinistrio'r fodrwy, gan gwblhau taith Frodo. Mae Diwrnod Darllen Tolkien wedi’i drefnu gan Gymdeithas Tolkien ers 2003 fel ffordd o ddathlu a hyrwyddo bywyd a gwaith J.R.R. Tolkien drwy ddarllen hoff ddarnau.

Roedd gan Tolkien ddealltwriaeth ddofn a chariad at y Gymraeg, a chwaraeodd yr iaith ran allweddol yn dylanwadu ar enwau pobl a lleoedd yn y canol-fyd. Un o'r enghreifftiau mwyaf adnabyddus o ddylanwad yr iaith, gellir dadlau, oedd ar un o ieithoedd yr Ellyllon, Sindarin, yn arbennig ei system rifo ramadegol a'i threigladau.

Dywedodd Tolkien,

'Cyfansoddwyd enwau pobl a lleoedd yn y stori hon yn bennaf ar batrymau a fodelwyd yn fwriadol ar rai'r Gymraeg…. Efallai fod yr elfen hon yn y chwedl wedi rhoi mwy o bleser i fwy o ddarllenwyr nag unrhyw beth arall ynddi.'

Felly, boed ein bod yn teithio o Bag End i Erebor neu o Hobbiton i Mordor a'r Cracks of Doom—

—this Saturday, we should remember our language's influence on some of the world's most famous stories.

Rwyf am gloi drwy rannu fy hoff ddarn. Daw ar ôl i Gandalf a Frodo ddod o hyd i'r fodrwy.

'"Well gen i na fyddai'n rhaid iddo ddigwydd yn fy amser i," meddai Frodo. "A finnau," meddai Gandalf, "a phawb sy'n byw i weld y fath adegau. Ond nid yw iddyn nhw ei benderfynu. Y cyfan sydd gennym ni i'w benderfynu yw beth i wneud gyda'r amser a roddwyd i ni."'

And second this afternoon, Altaf Hussain.

Diolch, Ddirprwy Lywydd.

Ddoe oedd Diwrnod Syndrom Down y Byd, diwrnod a ddewiswyd i dynnu sylw at yr heriau y mae pobl sy'n byw gyda syndrom Down yn dal i'w hwynebu. Dewiswyd yr unfed ar hugain o Fawrth yn benodol i ddangos pa mor unigryw yw trisomedd yr unfed cromosom ar hugain, sy'n achosi syndrom Down.

Mae Diwrnod Syndrom Down y Byd yn codi ymwybyddiaeth fyd-eang, ac wedi'i gydnabod yn swyddogol gan y Cenhedloedd Unedig am yr 11 mlynedd diwethaf i dynnu sylw at y ffaith bod pobl â syndrom Down, ledled y byd, yn cael eu trin yn wael; gwrthodir addysg o safon iddynt; gwrthodir gofal iechyd da iddynt; nid ydynt yn cael cyfle i weithio ac i ennill eu harian eu hunain; nid ydynt yn cael gwneud penderfyniadau am eu bywydau eu hunain; nid yw eu lleisiau'n cael eu clywed.

Rydym yn gwneud cynnydd yma yn y DU, ond nid yw lleisiau’r oddeutu 42,000 o bobl sy’n byw gyda syndrom Down yng Nghymru a Lloegr yn cael eu clywed yn ddigon uchel. Thema ymwybyddiaeth eleni yw 'gyda ni, nid ar ein cyfer'. Mae Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Pobl ag Anableddau yn galw am gyfranogiad llawn ac effeithiol i bobl ag anableddau, ond mae llawer o sefydliadau yn eithrio pobl â syndrom Down rhag cymryd rhan yn eu gwaith. Maent yn gwneud penderfyniadau ar eu cyfer, nid gyda hwy. Yma yng Nghymru, rwy'n gobeithio y gallwn wneud yn well. Diolch yn fawr.

Thank you.

Item 5 is next, a Member debate under Standing Order 11.21: prepayment meters and energy advice services. I call on Jack Sargeant to move the motion.

Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd.

Mae’r cynnig hwn yn benllanw misoedd o ymgyrchu. Ers yr hydref y llynedd, rwyf wedi bod yn galw am waharddiad ar osod mesuryddion rhagdalu gorfodol. Roedd hyn am fod cwsmeriaid ar fesuryddion rhagdalu yn cael eu gorfodi i dalu mwy am eu trydan, ond hefyd oherwydd y dystiolaeth gynyddol drwy gydol y flwyddyn fod pobl yn cael eu gorfodi i newid i fesuryddion rhagdalu ar raddfa ddigynsail.

Yn hwyr y llynedd, ysgrifennodd y newyddiadurwr a'r ymgyrchydd, Dean Kirby, o bapur newydd The i stori yn disgrifio eistedd mewn llys lle cyhoeddwyd bron i 400 o warantau i osod mesuryddion rhagdalu gorfodol mewn llai na thri munud—400 o warantau mewn llai na thri munud. Ddirprwy Lywydd, yn sydyn, roedd popeth yn gwneud synnwyr: cafodd mesuryddion 600,000 o bobl eu newid y llynedd yn unig, gyda dim ond 72 o'r gwarantau hyn yn cael eu gwrthod, a'r cynnydd o fis i fis yn nifer y bobl a oedd cael eu gorfodi i newid. Datgelodd stori Dean y rheswm y tu ôl i'r niferoedd hyn. Nid oedd unrhyw archwiliadau o gwbl yn cael eu cynnal i weld a oedd unrhyw un o'r bobl hyn yn agored i niwed. Fel yr eglurodd Dean, ni ddarllenwyd eu henwau hyd yn oed ar y diwrnod hwnnw yn y llys.

Ddirprwy Lywydd, gadewch inni fod yn glir ynghylch yr hyn sydd i fod i ddigwydd: dylai cyflenwyr ynni roi cyfle i unrhyw un sy'n ystyried eu hunain yn agored i niwed wrthod mesurydd rhagdalu. Yn lle hynny, roedd Ofgem yn caniatáu i'r cyflenwyr ynni eu hunain ddiffinio’r hyn yw unigolyn agored i niwed, a manteisiwyd ar hyn gyda chanlyniadau trychinebus. Roedd Llywodraeth y DU ac Ofgem yn cysgu wrth y llyw, ac er bod yr ystadegau rwyf wedi’u nodi eisoes wedi'u gwneud yn gyhoeddus, ni wnaethant unrhyw beth. Nid nes i The Times ddatgelu asiantau a oedd yn gweithio ar ran Nwy Prydain yn torri'r rheolau ar gamera y gwnaeth y rheolydd, Ofgem, gyfaddef unrhyw gamweddau. Dylai unrhyw reoleiddiwr a welodd y cynnydd aruthrol hwn yn nifer y gwarantau a gyhoeddwyd y llynedd, gan gynnwys dros 20,000 ohonynt mewn un llys yn Abertawe, fod wedi gweithredu. Ac mae hyd yn oed y moratoriwm presennol ar osod mesuryddion rhagdalu yn digwydd yn wirfoddol, yn syml oherwydd y fideos Nwy Prydain hynny.

Nawr, Ddirprwy Lywydd, nodaf alwad genedlaethol ddiweddar Ofgem am dystiolaeth ar fesuryddion rhagdalu, ond mae'n rhaid imi ddweud fy mod yn rhannu pryder gwirioneddol ynglŷn ag a fydd y rheini sydd eisoes wedi cael cymaint o gam gan y rheoleiddiwr yn ymgysylltu â'r broses honno. Ym mis Chwefror, lansiais fy arolwg fy hun i gasglu tystiolaeth, ac roedd hyn oherwydd, ar y pryd, dywedodd Ofgem wrthyf yn y cyfarfod a gefais gyda hwy nad oedd unrhyw dystiolaeth i'w chael o gamweddau y tu allan i Nwy Prydain, er bod yr ystadegau’n profi fel arall. Ac roedd yr ymatebion a gefais, Ddirprwy Lywydd, yn fy adroddiad, 'A National Scandal: The true cost of pre-pay meters' yn anodd iawn i'w darllen. Maent yn darlunio'n glir pa mor anodd yw bywyd ar fesurydd rhagdalu i gynifer o deuluoedd. Dywedodd un ymateb, a dyfynnaf,

'Mae fy ngŵr yn gyn-filwr yn y fyddin gyda fferau wedi'u hadlunio, anhwylder straen wedi trawma a llawer mwy o broblemau iechyd'.

Aethant ymlaen i ychwanegu,

'Ar un achlysur, roeddwn yn teimlo cymaint o gywilydd yn gorfod ffonio i ofyn a allent roi credyd ar fy mesuryddion, y gwnaethant ei gymryd yn ôl cyn gynted ag yr oedd gennyf arian i'w roi ar y mesuryddion, gan fy rhoi yn ôl yn y man cychwyn yn y bôn. Ni wneuthum eu ffonio wedyn, ac yn lle hynny, bu'n rhaid imi wneud heb'.

Ddirprwy Lywydd, ym Mhrydain yn yr unfed ganrif ar hugain, sut rydym yn gwneud y fath gam â'r rheini sydd wedi gwasanaethu yn ein lluoedd arfog i'r fath raddau nes eu bod yn cael eu gadael yn y tywyllwch ac yn yr oerfel yn eu cartrefi eu hunain? Mae'r gŵr hwn yn arwr rhyfel. Peryglodd ei fywyd dros bob un ohonom, ac eto, yn ei awr gyfyng, mae'r system wedi gwneud cam mawr ag ef.

Cafodd mesurydd pâr arall, ill dau'n derbyn taliadau annibyniaeth personol, a chanddynt dri o blant ifanc, ei newid gan eu cwmni ynni ym mis Ionawr. Roeddent yn dweud hyn,

'Roeddem yn teimlo ein bod wedi cael ein bwlio i gael mesurydd rhagdalu gan eu bod wedi rhoi llawer o ddyled i ni allan o unman na allem fforddio'i thalu. Ar hyn o bryd, rydym yn talu £10 y dydd am drydan yn unig, ac rydym yn ei chael hi'n anodd yn ariannol'.

Mae eu sefyllfa, Ddirprwy Lywydd, mor anodd bellach fel eu bod wedi cael eu gorfodi i fenthyg arian gan deulu i ychwanegu at eu mesurydd. Yn drist iawn, mynegodd nifer o ymatebwyr eraill eu bod hwythau hefyd wedi gorfod benthyca arian er mwyn cadw'r golau ymlaen. Mae’r effaith y mae mesuryddion rhagdalu yn ei chael ar iechyd y rheini sy’n cael eu gorfodi i fyw gyda hwy mor syfrdanol o glir yn yr adroddiad hwn. Gosodwyd mesurydd rhagdalu gorfodol yng nghartref un unigolyn sydd ag arthritis difrifol ddiwedd y llynedd. Esboniodd unigolyn arall sut maent yn rhedeg allan o gredyd yn rheolaidd ar eu mesurydd nwy, a bod y cyfnodau estynedig o oerfel wedi gwaethygu eu hasthma yn sylweddol.