Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Good afternoon. We are ready to open our meeting this afternoon. The first item on the agenda is questions to the Minister for Economy, and the first question is from Rhun ap Iorwerth.

Iawn. Mae swyddogion yn gweithio'n agos gyda Chyngor Sir Ynys Môn a rhanddeiliaid eraill i fonitro a deall yr effaith economaidd ar dref Porthaethwy yn benodol, yn ogystal â'r ardaloedd cyfagos.

Thank you very much. I have kept in close contact—as close as possible—with businesses, and the whole community of course, since the decision was taken to close the bridge. They all want assurances that everything will be done to reopen the bridge as soon as possible. I would welcome any news from the Minister on that and the work to reopen early in the new year.

But, in terms of the impact on business, businesses are very consistent in what they tell me—they tell me that trade is down some 40 per cent, and more in some instances. People aren't going shopping or going for a cuppa in the way that they used to. So, can I first of all ask for financial support for them? We need to think how we can help them to get them through this period and the pressure, which is not of their own making, of course. But, of course, there is no reason for people to stay away. As much as this causes problems at certain times of the day, and as much as we need a third bridge to ensure the resilience of the crossing in the longer term, people can travel to Menai Bridge and to Beaumaris and so on, as they please. So, will the Minister, first of all, ensure that there is no sign saying 'Menai Bridge Closed' anywhere, and that 'Pont ar Gau' or 'Suspension Bridge Closed' are the signs? And will he look at starting a marketing campaign, perhaps through Visit Wales or other organisations, to encourage people to travel to Anglesey, to Menai Bridge, Beaumaris and so on, for leisure and shopping as they normally would?

Ie, credaf fod rhai o'r materion hynny'n faterion ar gyfer fy nghyd-Aelod, y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd, o ran yr arwyddion, ond credaf ei fod yn bwynt teg i egluro nad yw'r ynys ar gau—mae modd mynd yno, ac yn wir, mae busnesau ym Mhorthaethwy ar agor ac ar gael fel arfer. A byddwn yn dweud, yn y rhestr o lefydd ar yr ynys y mae wedi eu crybwyll, fy mod wedi bod ym mhob un ohonynt gyda fy nheulu ac wedi mwynhau bod yn rhan o'r economi leol pan wnaethom hynny.

Felly, ydw, rwy'n cydnabod bod materion gwirioneddol i ddeall yr hyn y gallwn ei wneud gydag asiantaethau eraill, gan gynnwys y cyngor, ac yn wir, cynrychiolwyr etholedig lleol, i ddeall yr hyn sy'n digwydd mewn gwirionedd, yn ogystal â bod yn wirioneddol gadarnhaol am y ffaith bod yr holl drefi a'r holl leoedd hynny yn hygyrch, ar agor ac ar gael, wrth inni wneud y gwaith hanfodol, o safbwynt diogelwch, ar y bont grog—hen, hen bont Telford—drwy sicrhau bod llwybr diogel a hawdd i bobl fynd ar yr ynys a dod oddi arni tan hynny.

Ac rydym yn ystyried y cais am gyllid—. Mae hynny ychydig yn fwy heriol. Rydym yn awyddus i weithio gyda rhanddeiliaid i ddeall yr hyn y gallwn ei wneud, ac yn wir, credaf fod y cyfarfod yn gynharach yr wythnos hon rhwng y Dirprwy Weinidog a rhanddeiliaid lleol wedi bod yn adeiladol—credaf ichi gymryd rhan ynddo—i geisio deall yr hyn sy’n digwydd o ran cynnydd yn ogystal â’r amgylchiadau uniongyrchol y mae busnesau eu hunain yn eu hwynebu.

Fel eraill, cefais innau fy synnu wrth i bont Menai gau'n sydyn, ac nid yw’n cymryd gwyddonydd roced i sylweddoli bod angen atgyweirio’r bont honno ymhell cyn i’r bont gau. Nawr, mae posibilrwydd y bydd y bont ar gau am hyd at bedwar mis. Mae’r ffaith ei bod wedi cau eisoes yn effeithio ar fy etholwyr lleol yn Aberconwy. Mae llawer yn gweithio yn y busnesau yno ac yn gweithio mewn amryw o fusnesau eraill ar Ynys Môn, ac mae gan lawer deuluoedd yno. Mae’r perchnogion busnesau rwy'n siarad â hwy, sy’n gweithio ar yr ynys, yn dweud bod yr ansicrwydd parhaus ynghylch statws y bont yn achosi gostyngiad enfawr yn eu refeniw, fel y mae Rhun wedi’i nodi’n ddigon clir. Felly, bydd cau'r bont yn effeithio ar bobl sy’n cymudo i’r gwaith a’r ysgol ac yn ergyd i gludwyr nwyddau a theuluoedd fel ei gilydd, gyda lleoedd yn Aberconwy bellach yn teimlo eu bod wedi’u torri i ffwrdd oddi wrth eu cymunedau cyfagos.

Agwedd arall ar hyn yw'r bont arall, gan y gwn y bu rhai problemau yno yr wythnos o’r blaen, lle cafwyd rhai pryderon ynglŷn ag a fyddai honno’n cael ei chau oherwydd tywydd stormus ac ati. Felly, sut y gallwch sicrhau hefyd fod unrhyw negeseuon gennych, y mae Rhun wedi gofyn amdanynt, yn cyrraedd etholaethau eraill yr effeithir arnynt hefyd fel eu bod yn gwybod bod busnesau'n dal i fod ar agor ar yr ynys? Ond hefyd, yn bwysicach fyth, pa mor fuan y gallwn agor y bont honno fel nad yw pobl sy’n teithio i’r gwaith yno yn y sefyllfa y maent ynddi ar hyn o bryd? Diolch.

Rwy'n credu bod dau gwestiwn yno. Credaf fod nifer o bwyntiau nad oeddent yn gwestiynau. Ond edrychwch, y gwir amdani yw fy mod, mewn ymateb i’r Aelod etholaeth, Rhun ap Iorwerth, wedi dweud yn glir ein bod yn gweithio gyda rhanddeiliaid lleol, gan gynnwys cynrychiolwyr etholedig, gan gynnwys y cyngor, gan gynnwys cynrychiolwyr busnesau y gwyddom eu bod yn cael eu heffeithio gan wahaniaeth yn nifer yr ymwelwyr. Rydym am gyfleu'r neges fod yr ynys yn agored ar gyfer busnes, a bod yn glir iawn am hynny, er fy mod yn cydnabod nad yw hynny ar gyfer yr ynys yn unig; mae ar gyfer pobl sy'n mynd ar ac oddi ar yr ynys ar gyfer busnes fel arfer. Felly, wrth gwrs, rydym am ystyried—.

A chredaf fod eich ail gwestiwn yn ymwneud â pha mor fuan y bydd y gwaith atgyweirio'n cael ei gwblhau, ac mae hwnnw’n fater y mae’r Dirprwy Weinidog yn ymgysylltu â rhanddeiliaid lleol yn ei gylch, i ddeall yr hyn y mae ein harbenigwyr yn ein cynghori yn ei gylch, ac yna gallwn weld pa mor gyflym y gallwn wneud a chwblhau'r atgyweiriadau. Mae'n fanteisiol i bob un ohonom fod y bont grog yn cael ei hatgyweirio, er mwyn iddi fod yn ddiogel i bawb sy’n ei defnyddio, a dyna’n sicr yw ein hamcan. Ond credaf mai mater i’r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd fydd rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf am hynny, yn hytrach na fy mod i'n ceisio ysgwyddo ystod o’i gyfrifoldebau. A chredaf ei fod yn bwriadu ymweld â'r ardal yn ystod yr wythnos nesaf. Felly, credaf y bydd hynny’n darparu mwy o fewnwelediad a mwy o welededd, rwy'n gobeithio, i'r camau rydym yn eu cymryd, a’r ffaith bod yr ynys yn sicr yn agored ar gyfer busnes.

Diolch am eich cwestiwn. Mae gan ogledd Cymru sylfaen weithgynhyrchu gref ac mae’n gartref i rai o’n cwmnïau mwyaf cynhyrchiol, yn enwedig yn y sector awyrofod ac amddiffyn. Rydym yn parhau i gefnogi’r busnesau hyn i greu swyddi medrus iawn o ansawdd uchel sy’n talu’n dda, ac mae hynny’n cynnwys y cynlluniau rydym yn eu harwain ar gyfer datblygu canolfan ymchwil technoleg uwch, mewn partneriaeth â’r Weinyddiaeth Amddiffyn.

A gaf fi ddiolch i’r Gweinidog am ei ateb? Byddwch wedi gweld y datganiad diweddar gan y Gweinidog Caffael Amddiffyn ynglŷn â safle’r Asiantaeth Electroneg a Chydrannau Amddiffyn yn Sealand, ac wrth gwrs, mae eich cynlluniau ar gyfer y ganolfan ymchwil technoleg uwch yn rhywbeth rwyf wedi sôn amdano sawl gwaith yn y Siambr hon. A gaf fi ofyn i chi am fanylion ynglŷn â sut y gall Llywodraeth Cymru gefnogi datblygiad sector ymchwil technoleg uwch, gyda chefnogaeth Llywodraeth y DU?

Credaf fod hon yn enghraifft dda o faes lle mae Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn gallu gwneud pethau'n adeiladol gyda'i gilydd. Rydym yn cymryd yr awenau ar amrywiaeth o'r meysydd datblygu, gyda'r safle ei hun, gyda pheth o'r buddsoddiad a wnaethom i'w gael yn barod. Mae angen inni weithio ar sut olwg fydd ar y bartneriaeth ddatblygu yn y dyfodol. Ond gwyddom y bydd cyfleoedd yn hyn o beth, gan fod datganiad diweddar y Gweinidog Chalk yn ailgadarnhau cynlluniau i fwrw ymlaen â'r datblygiad hwn, ac mae pwynt ynghylch sgiliau yn y rhanbarth ehangach, cyflogwyr pwysig a'r diddordeb a fydd ganddynt yn y cynnyrch, ond hefyd rydym eisoes wedi penodi ymgynghorwyr technegol i fwrw ymlaen â'r materion hynny fesul cam, ac maent yn gwneud cynnydd ar y gwaith o uwchgynllunio'r safle a ffefrir. Ac rydym wedi cwblhau rownd arall o ymgysylltu manwl â diwydiant, sydd, unwaith eto, yn rhoi mwy o fewnwelediad i ni er mwyn helpu i lywio cynllun yr adeilad a'r swyddi a fydd yn cael eu cyflawni ynddo ac o'i amgylch, ac nid yn unig y ganolfan wrth gwrs, ond yr effaith a gaiff ar yr economi ehangach.

Fel Jack Sargeant, rwy'n croesawu'r datblygiadau hyn yn y gogledd-ddwyrain yn fawr iawn, ac rwy'n teimlo'n gryf y dylem wneud llawer mwy yng Nghymru i geisio denu cymaint o gyfleoedd caffael â phosibl ar gyfer y sector amddiffyn i’n cenedl. Pa gamau rydych yn eu cymryd, ar y cyd â Llywodraeth y DU, i geisio sicrhau bod busnesau Cymru'n cael cyfran well o’r gwariant ar amddiffyn a chaffael sy'n digwydd ar lefel Llywodraeth y DU ar hyn o bryd?

Wel, mae hynny'n dibynnu ar y dewisiadau y mae Gweinidogion y DU yn eu gwneud, wrth gwrs, o ran y penderfyniadau a wnânt, ond mae hefyd yn tanlinellu pam fod y datblygiad hwn yn bwysig, ac mae'n ei gwneud yn ofynnol inni weithio mewn partneriaeth ar draws ystod o feysydd. Ac rydym yn dweud yn glir iawn, yn ein sgyrsiau rheolaidd â chwmnïau yn y sector amddiffyn ehangach, ond hefyd â swyddogion gweinidogol yn Llywodraeth y DU, ein bod am weld gwariant caffael yn arwain at elw lleol. Wrth gwrs, mae'n wybodaeth gyhoeddus fod diddordeb mewn hofrenyddion hefyd o ran caffael yn y dyfodol. Felly, mae gennym gryn ddiddordeb mewn cefnogi nid yn unig y cwmnïau mwyaf ond y gadwyn gyflenwi ehangach i sicrhau cymaint o swyddi â phosibl. A dyna pam y mae ein cyfrifoldebau ym maes sgiliau, i sicrhau bod y gweithlu cywir yno, yn rhan allweddol o hynny. Ond credaf fod gennym gynnig da iawn, nid yn unig yn y gogledd-ddwyrain, ond ledled y wlad, ac rwy’n sicr yn awyddus inni gael cyfran dda o wariant caffael yn y dyfodol, a’r swyddi da a ddaw yn sgil hynny.

Questions now from the party spokespeople. The questions today are to the Deputy Minister for Arts and Sport, with questions first of all from the Conservative spokesperson, Tom Giffard. 

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Prynhawn da, Ddirprwy Weinidog. Yr wythnos diwethaf, dywedodd y Gweinidog Newid Hinsawdd wrth y Senedd na fyddai swyddogion Llywodraeth Cymru yn gwneud y daith 2,500 milltir i Sharm el-Sheikh ar gyfer cynhadledd COP27 mewn ymdrech i gyfyngu eu milltiroedd awyr. A wnewch chi gadarnhau faint o filltiroedd awyr a deithiwyd gennych ar eich taith ddiweddar i Seland Newydd?

Ni allaf ddweud wrthych faint yn union o filltiroedd awyr ydyw, ond credaf fod Seland Newydd oddeutu 12,000 o filltiroedd i ffwrdd, onid ydyw?

Ddim yn ddrwg. [Chwerthin.] Cyfanswm y daith yno ac yn ôl yw 22,000 o filltiroedd.

Dyna ni; mae hynny'n iawn.

Mae'n gwneud imi feddwl, fodd bynnag, tybed beth a ddysgoch chi drwy fynd ar y daith, a'r hyn na allech fod wedi'i ddysgu ar Zoom pe baech wedi dilyn rhesymeg eich Gweinidog newid hinsawdd. Neu ai dim ond enghraifft arall yw hyn o'r brolio rhinweddau rhagrithiol rydym wedi dod i arfer ag ef gan Lywodraeth Lafur Cymru? Serch hynny, un peth y gobeithiaf y byddwch wedi’i weld yno yw bod 47 y cant o fechgyn a 51 y cant o ferched yn Seland Newydd yn cymryd rhan mewn chwaraeon allgwricwlar, o gymharu â 43 y cant o fechgyn a 36 y cant yn unig o ferched yma, yn ôl arolwg chwaraeon ysgol Cymru a gynhaliwyd yn ddiweddar, ac mae’r ffigur hwnnw’n un sy’n gostwng hefyd o gymharu â’r blynyddoedd a fu. Felly, beth yn eich barn chi y mae Seland Newydd yn ei wneud yn iawn yno ac y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud yn anghywir yma?

Ni fyddwn yn disgrifio'r sefyllfa yn y ffordd honno, Tom. Yr hyn y byddwn yn ei ddweud, yn sicr—os caf ateb eich pwynt cyntaf yn gyntaf—yw bod mynd i Seland Newydd yn brofiad gwerthfawr iawn, ac rwyf wedi cwblhau adroddiad eithaf manwl ar yr hyn a wneuthum pan oeddwn yno. Credaf ei bod yn hynod bwysig cefnogi tîm y menywod pan oeddent allan yno, ar ôl sicrhau eu lle yng nghwpan y byd, a chwarae ar lwyfan rhyngwladol, ac roedd yn bwysig ein bod yn gwneud hynny. Rydym yn cefnogi tîm y dynion pan fônt yn chwarae yng nghwpan y byd, ac mae’n gwbl briodol ein bod yn cefnogi tîm y menywod yn yr un ffordd.

Ond nid er mwyn gwylio'r rygbi yn unig y buom allan yno. Aethom allan yno i ymgysylltu â nifer o sefydliadau ynghylch cyfranogi mewn chwaraeon, yn enwedig ymhlith menywod, ond cyfranogiad ehangach hefyd. A phan gynhaliodd y pwyllgor diwylliant ymchwiliad diweddar i gyfranogiad mewn chwaraeon—pwyllgor rydych yn aelod ohono, a bydd yr adroddiad hwnnw'n dod i lawr y Senedd cyn bo hir—roedd un o'r sefydliadau neu un o'r cynlluniau a grybwyllwyd yn yr ymchwiliad hwnnw, yn dod o Seland Newydd, sef Active Me. A manteisiais ar y cyfle i gyfarfod ag Active Me pan oeddwn yno, gan fod y gwaith a wnânt yn ymwneud â chyfranogiad a gweithgarwch corfforol, ac mae ganddynt gynllun yno sy'n cael ei ariannu ar fath o sail deirochrog rhwng meysydd iechyd ac addysg a Sport New Zealand ac ati. Ac er bod hwnnw'n gynllun llwyddiannus iawn, a'i fod wedi cyflawni'r math o ystadegau rydych yn sôn amdanynt, nid yw mor wahanol â hynny i beth o'r gwaith rydym eisoes yn ei wneud. Ond yr hyn rwyf wedi’i wneud, a’r hyn rwy’n bwriadu ei wneud, yw cael sgyrsiau pellach gyda Chwaraeon Cymru i weld beth arall y gallwn ei ddysgu o brosiect Active Me, a gweld sut y gellir datblygu hynny, fel y gallwn sicrhau gweithgarwch a chyfranogiad llawer mwy cydlynus, yn enwedig ymhlith plant.

Diolch. Fe sonioch chi nad yw'r cynllun mor wahanol â hynny, ond fel rwyf eisoes wedi'i ddangos, credaf fod y canlyniadau'n eithaf gwahanol rhwng Seland Newydd a Chymru. Mae'n ddiddorol ichi sôn hefyd am deithiau tramor. Nid ydym wedi clywed gan y Dirprwy Weinidog ers i Lywodraeth Cymru benderfynu peidio â’ch anfon i gêm Cymru yn erbyn Iran yr wythnos nesaf yng nghwpan y byd yn Qatar. Yn gyntaf, roeddem yn meddwl eich bod yn mynd, ac yna dywedwyd wrthym na fyddech yn mynd oherwydd y tramgwyddo hawliau dynol a'r protestiadau parhaus yn Iran. Ond o ystyried ein bod yn gwybod bod hawliau dynol yn cael eu tramgwyddo bob dydd yn Qatar, does bosibl nad yw'r Llywodraeth yn tynnu llinell yma drwy ddweud nad yw tramgwyddo hawliau dynol yn Iran yn iawn, ond fod gwneud hynny yn Qatar yn iawn. Sylwaf hefyd fod eich bós, Gweinidog yr economi, wedi dweud ddoe y byddai Gweinidogion yno yn mynychu er mwyn, ac rwy'n dyfynnu, 'cyflwyno ein gwerthoedd.' Felly, os yw hyn yn ymwneud â'n gwrthwynebwyr yn hytrach na'r wlad sy'n cynnal y gystadleuaeth, fel y mae ymagwedd Llywodraeth Cymru yn ei awgrymu yn ôl pob golwg, a wnewch chi ddweud wrthyf pa un o'n gwrthwynebwyr eraill yng ngrŵp Cymru—Lloegr neu UDA—y byddwch yn cyflwyno ein gwerthoedd iddynt?

Wel, rwy'n credu ei bod yn gwbl glir pam fod Llywodraeth Cymru yn mynychu Cwpan y Byd FIFA. Credaf fod pob un ohonom yn derbyn, ac wedi dweud ar sawl achlysur, y byddai'n well gennym beidio â bod yn Qatar am yr holl resymau y soniwyd amdanynt eisoes. Mewn gwirionedd, mae ateb y cwestiwn hwn yn un o’r rhesymau hynny, oherwydd yr hyn yr hoffwn ganolbwyntio arno yw’r ffaith y bydd gennym dîm pêl-droed cenedlaethol yn chwarae ar lwyfan y byd am y tro cyntaf ers 64 mlynedd, ac ar hynny y dylem fod yn canolbwyntio. Ac yn anffodus, mae'r ffaith bod y gystadleuaeth hon yn Qatar yn golygu ein bod yn canolbwyntio ar rai o'r pethau eraill. Mae hynny'n siomedig, gan y credaf ein bod—. Beth bynnag, mae hynny'n siomedig. Ond rwy’n deall pam fod pobl yn gwneud hynny, gan fod gennyf fi, fel sydd gan Weinidog yr Economi a'r Prif Weinidog, bryderon tebyg ynghylch ein presenoldeb yn Qatar.

Ond mae’r Prif Weinidog a Gweinidog yr Economi wedi dweud yn glir iawn ein bod yn mynychu’r ddwy gêm hynny’n benodol gan mai rheini yw'r ddwy gêm a’r ddwy wlad lle gallwn gael y budd economaidd mwyaf ohonynt yn ein perthynas â hwy, boed hynny mewn masnach, boed hynny yn y gwerthoedd a'r amcanion tebyg sydd gennym. Credaf fod yn rhaid ichi wneud penderfyniad gwybodus ynglŷn â'r pethau hynny, a dyna oedd y penderfyniad a wnaeth Llywodraeth Cymru, a dyna'r rhesymau pam ein bod yn mynd i'r gemau hynny. Rydym wedi dweud yn barod, ac rydych wedi clywed Gweinidog yr Economi a’r Prif Weinidog yn dweud hyn ar sawl achlysur, y bydd rhaglen o weithgareddau hefyd a fydd yn cynnwys hyrwyddo diwylliant a chelfyddydau Cymru a'r iaith Gymraeg yn y gwledydd hynny hefyd, ac mae'n gwbl briodol fod Llywodraeth Cymru yn gwneud hynny.

Plaid Cymru spokesperson, Heledd Fychan.

Thank you, Llywydd. On 8 September this year, 2,000 artists and arts workers were selected for the basic income for the arts pilot scheme in Ireland. Each artist or practitioner will receive €325 per week for three years as part of a research project that will collect data from participants to assess the impact of the scheme on their creative output and their well-being, with the aim of rolling it out to all artists as a permanent intervention. The scheme aims to show how Ireland values the arts and artistic practices. As you will be aware, the Welsh Government launched its basic income pilot scheme for care leavers in summer this year, an excellent pilot project that I hope will deliver all of the expected benefits. I wonder therefore whether the Deputy Minister has considered a similar programme for our culture sector to the one launched in Ireland, and, if not, is this something that she and her officials would be willing to give serious consideration to, bearing in mind how the culture, arts and heritage sectors have been hit by both the pandemic and now the cost-of-living crisis?

Diolch am eich cwestiwn, Heledd Fychan, a chredaf ei fod yn bwynt teg iawn. Fel y dywedwch, yn gwbl briodol, mae gennym gynllun peilot incwm sylfaenol yng Nghymru, ac mae angen inni ei werthuso. Credaf y bydd y gwerthusiad hwnnw wedyn yn llywio lle rydym yn mynd â’r cynllun hwnnw ymhellach, y tu hwnt i’r cynllun peilot. Fe fyddwch yn ymwybodol, drwy’r pandemig, fod gennym gynllun cymorth ar gyfer gweithwyr llawrydd yn benodol nad oedd ar gael yn Lloegr, ac roedd gennym gytundeb ar gyfer trefniant gweithio mewn partneriaeth i weithwyr llawrydd gydag awdurdodau lleol. Felly, rydym yn ymwybodol iawn o natur ansefydlog gwaith llawrydd, yn enwedig yn y sector celfyddydau a chreadigol, felly fe wnaethom geisio eu hamddiffyn. Yn sicr iawn ni fyddwn yn diystyru'r hyn rydych yn ei ddweud wrthyf heddiw, ond ni allaf warantu unrhyw beth i chi, oherwydd yn amlwg, mae angen inni werthuso'r cynllun peilot incwm sylfaenol hwnnw cyn y gallwn wneud unrhyw benderfyniadau ynghylch hynny yn y dyfodol.

Thank you, Deputy Minister. That is very encouraging to hear. The current inflationary crisis is not only impacting individuals and households in the form of the cost-of-living crisis, but also many businesses, particularly those in the culture sector, who are experiencing a cost-of-business crisis. For example, Betsan Moses, the chief executive of the National Eisteddfod, warned that the festival had faced challenges this year as a result of Brexit, making importing goods more complicated and costly, and the festival is also facing increasing inflationary pressures. Similarly, the chairman of S4C, Rhodri Williams, has warned about soaring inflation hitting the channel's budget and that this will inevitably have a detrimental effect on the amount of content that can be commissioned from suppliers. Bearing this in mind, what discussions have taken place regarding safeguarding the future of the National Eisteddfod in the face of spiralling costs as a result of Brexit and inflation? And similarly, as S4C celebrates its fortieth birthday this year, what discussions are taking place to protect the tv production sector, particularly Welsh-language programming, here in Wales?

Iawn. Felly, nifer o bwyntiau yno. Yn amlwg, yr hyn y byddwn yn ei ddweud—ac nid wyf am sôn am yr Eisteddfod Genedlaethol yn benodol, gan fod pob un o'n sefydliadau a'n cyrff diwylliannol yn profi materion tebyg iawn ac rwy'n cael trafodaethau rheolaidd gyda phob un ohonynt. Mewn gwirionedd, mae rhan o’r trafodaethau hynny'n rhan o’r trafodaethau rwy'n eu cael gyda’ch cyd-Aelodau Siân Gwenllian a Cefin Campbell yn y cytundeb cydweithio ynghylch sut y mae sefydliadau fel y llyfrgell genedlaethol, er enghraifft, a'r amgueddfa genedlaethol, yn diwallu rhywfaint o'r pwysau chwyddiant y maent yn ei wynebu gyda chostau tanwydd ac ati. Felly, rydym yn ymwybodol iawn o'r effaith y mae hyn yn ei chael ar draws y sector, ac rydym yn gwneud yr hyn a allwn i gefnogi'r sefydliadau hynny, yn ariannol lle gallwn, ac rydym wedi gwneud rhywbeth yn ddiweddar gyda'r amgueddfa genedlaethol a'r llyfrgell genedlaethol. Lle na allwn fforddio rhoi cymorth ariannol uniongyrchol yn y meysydd hynny, rydym yn cael sgyrsiau â’r cyrff hynny ynghylch sut y gallant liniaru yn erbyn rhai o’r costau hynny. Rwyf hefyd yn cyfarfod â'r sianeli teledu a chynhyrchwyr ffilm ynglŷn â'r effaith arnynt hwythau hefyd, ac mae'r rheini'n drafodaethau tebyg ym mhob maes.

Yr hyn na allaf sefyll yma a’i ddweud yw bod Llywodraeth Cymru yn gallu talu’r holl gostau cynyddol hynny. Fe fyddwch yn ymwybodol fod pob Gweinidog yn y Llywodraeth hon ar hyn o bryd yn gorfod edrych ar eu cyllidebau a’r hyn y gallwn ei wneud i greu arbedion yn ein cyllidebau, gan fod pwysau chwyddiant ar ein cyllideb yn ein taro ninnau hefyd. Felly, mae hyn yn ymwneud â dealltwriaeth o'r sefyllfa. Mae'n golygu deialog barhaus gyda'r sefydliadau hynny ynglŷn â'r sefyllfaoedd y maent yn eu hwynebu, a bydd gennym lawer gwell syniad ar ôl cyllideb y DU yfory ynghylch pa gymorth pellach, os o gwbl, a mesurau y gallwn eu rhoi ar waith i helpu'r holl sefydliadau sydd wedi'u cynnwys yn fy mhortffolio.

Diolch. Rydym yn croesawu ymrwymiad Rolls-Royce i adweithyddion modiwlar bach. Mae Cwmni Egino yn agnostig o ran technoleg ar hyn o bryd ac mae'n cynnal ymarfer ymgysylltu â'r farchnad gyda nifer o ddarparwyr technoleg, gan gynnwys Rolls-Royce, i nodi'r dechnoleg adweithyddion modiwlar bach a ffefrir ar gyfer safle Trawsfynydd.

I thank the Minister for that response, but I want the Minister to explain what exactly the purpose of Cwmni Egino is now, given this development. Previously, the Minister for Economy and the First Minister have talked of other plans for Trawsfynydd, such as nuclear medicine. Egino itself, in its discussions with me, has made it clear that they have an open mind and are looking at different options, and that Rolls-Royce wasn't a priority for them. There is time and public money being provided to Egino and continues to be invested in its work. But it has become clear that Egino is a bit-part player, and that the Nuclear Decommissioning Authority is making the decisions. Rather than having Egino focusing on developing old and failed technologies like nuclear, wouldn't it be better to invest in the excellent workforce doing excellent decommissioning work, led by the skilled leadership of Angharad Rayner and her team, and to develop Trawsfynydd as a good practice centre in decommissioning and develop a prosperous decommissioning industry that we can export to the rest of the world?

Ni chredaf fod y ddau beth ar wahân neu'n annibynnol ar ei gilydd. Mae Cwmni Egino yn gweithio gyda’r Awdurdod Datgomisiynu Niwclear ar ddatgomisiynu, ac mae llawer iawn o waith yn mynd rhagddo, a chredwn y bydd y gwaith sy’n digwydd yno yn esiampl i safleoedd eraill ledled y byd ar gyfer datgomisiynu safleoedd niwclear. Ni chredaf fod hynny’n rhwystro cenhedlaeth newydd o dechnoleg niwclear ar safle ehangach Trawsfynydd, a chredaf ei bod yn bwysig tacluso ac egluro’r cyhoeddiad diweddar gan Rolls-Royce.

Maent wedi nodi pedwar safle sy'n berchen i'r Awdurdod Datgomisiynu Niwclear, ac mae dau ohonynt, Wylfa a Thrawsfynydd, yng Nghymru. Ond nid yw hynny’n golygu eu bod wedi dod i gytundeb gyda’r Awdurdod Datgomisiynu Niwclear i’w technoleg gael ei defnyddio ar y safleoedd hynny, ac ar gyfer Trawsfynydd yn benodol, mae gan Gwmni Egino gytundeb eisoes gyda’r Awdurdod Datgomisiynu Niwclear ynghylch edrych ar opsiynau ar gyfer y safle, felly nid yw Rolls-Royce yn gallu osgoi hynny. Mae angen iddynt barhau i ymgysylltu â Chwmni Egino a'r ymarfer y maent yn ei gynnal. Efallai mai Rolls-Royce fydd yr opsiwn a ffefrir, ond nid yw hynny wedi'i warantu. Dyna pam fod eu hymarfer ymgysylltu â'r farchnad parhaus yn bwysig, a deall y dechnoleg, ac yn hollbwysig, gellid lleoli adweithydd modiwlar bach yn Nhrawsfynydd o hyd, ynghyd â neu ochr yn ochr â'r cyfleoedd sy'n bodoli ar gyfer ymchwil wyddonol a chynhyrchu radioisotopau i'w defnyddio yn ein system iechyd a gofal, a'r cyfleoedd i allforio.

Felly, rwy'n gobeithio bod hynny'n helpu i egluro, gan fy mod yn deall, fel arall, y gellid darllen y datganiad i’r wasg gan Rolls-Royce yn y ffordd y mae’r Aelod yn awgrymu, ond nid yw’n adlewyrchu realiti’r safle, ac mae Cwmni Egino yn sicr yn addas at y diben ac yn awyddus i ymgysylltu ar ddyfodol y safle hwnnw i sicrhau'r budd mwyaf posibl.

Diolch i Mabon ap Gwynfor am gyflwyno'r cwestiwn pwysig ond amserol hwn heddiw, gan imi gadeirio cyfarfod bwrdd crwn yr wythnos diwethaf ar ynni niwclear yng Nghymru, gyda chynrychiolwyr o Rolls-Royce, ynghyd â Bechtel ac Ymchwil ac Arloesi yn y DU. Ac rwy’n argyhoeddedig nid yn unig fod ynni niwclear yn gyfle i ddod â swyddi a buddsoddiad i mewn i ogledd Cymru—ac fe sonioch chi ychydig funudau yn ôl, Weinidog, am y cyfleoedd mewn lleoedd fel Glannau Dyfrdwy i weithgynhyrchu a gweithgynhyrchu uwch yn benodol—ond mae hefyd yn gwbl angenrheidiol er mwyn ategu ynni adnewyddadwy i ddarparu cyflenwad sylfaenol o ynni ar gyfer y wlad, ac yn enwedig pan nad yw'r cynlluniau ynni adnewyddadwy hynny, megis ynni gwynt ac ynni solar, yn gallu gweithredu ar 100 y cant oherwydd y tywydd.

Rwyf hefyd yn argyhoeddedig fod gogledd Cymru yn lle gwych i weld y buddsoddiad hwn, oherwydd y cyfleusterau sydd gennym yno, oherwydd y gweithlu sydd gennym yno sy'n meddu ar y sgiliau, oherwydd y safleoedd sydd gennym eisoes, fel y dywedoch chi, yn Nhrawsfynydd ac yn Wylfa hefyd, a hefyd y gadwyn gyflenwi i wneud ynni niwclear yn llwyddiant yn y rhanbarth. Felly, rwy’n argyhoeddedig ynghylch y rhannau hynny, Weinidog, a tybed beth yw eich asesiad o fanteision ynni niwclear yng Nghymru a pha drafodaethau rydych yn eu cael gyda’r ffigurau blaenllaw yn y sector niwclear i sicrhau y gallwn ddenu’r buddsoddiad hwnnw a chefnogi ynni carbon niwtral yn y dyfodol hefyd?

Rwy’n cydnabod bod safbwyntiau gwahanol i'w cael yn y maes hwn. Rwy’n glir iawn, o'm safbwynt i a safbwynt y Llywodraeth, fod datblygiadau niwclear yn rhan o’r cymysgedd ynni ar gyfer y dyfodol, ynghyd â’r cyfleoedd sylweddol sydd gennym ledled Cymru ar gyfer cynhyrchu ynni, gan gynnwys ar y môr yn ogystal ag ar y tir wrth gwrs. Mae yna her ynghylch y cyflenwad sylfaen o ynni, ond mae gennym ddiddordeb hefyd yn yr hyn y bydd dyfodol technoleg storio ynni mewn batris yn ei olygu, i wneud defnydd gwell fyth o'n ffynonellau ynni adnewyddadwy. Ac wrth gwrs, rydych wedi fy nghlywed i a'r Gweinidog Newid Hinsawdd yn siarad droeon nid yn unig am ddatgarboneiddio'r ffordd rydym yn cynhyrchu ac yn defnyddio ynni ond am y cyfleoedd economaidd a ddaw yn sgil hynny a pha mor bell i fyny'r gadwyn gwerth y gallwn gael cadwyn gyflenwi Cymru, sy’n un o’r pethau y mae gennyf fwyaf o ddiddordeb ynddynt, a’r pwynt am y budd economaidd ehangach gyda’r sgiliau y byddai eu hangen.

Mae Rolls-Royce yn rhywun sy'n meddu ar dechnoleg gyfredol brofedig, a rhan o’u cynnig yw eu bod yn dweud bod hynny’n golygu y gallent gynhyrchu ynni'n gyflym ac yn fwy sydyn na datblygiadau niwclear mwy o faint. Mae eraill â diddordeb yn y maes, a dyma’r ymarfer y mae Cwmni Egino yn ei gynnal, i ddeall y gwahanol dechnolegau sydd ar gael, yn hytrach na bodloni ar un o’r datrysiadau technolegol hynny yn unig. Ac wrth gwrs, bydd maint a graddfa unrhyw ddatblygiad ynni yn gwneud gwahaniaeth i ba mor gyflym y caiff ei ddefnyddio a hefyd o ran gwneud penderfyniadau. Ac mae angen i ni weld eglurder gan Lywodraeth y DU hefyd ynghylch y model ariannu yn y dyfodol ar gyfer prosiectau niwclear mawr. Mae'n un o anfanteision diymwad y newid cyson, i fod mor gwrtais ag y gallaf, mewn Gweinidogion: mae'n golygu nad oes gennym safbwynt sefydlog. Mae angen hynny arnom ar gyfer dyfodol datblygu yn y maes hwn.

Felly, mae'n ymwneud â chydbwysedd yn ein cymysgedd ynni yn y dyfodol, ac wrth gwrs, o ran datblygiadau niwclear newydd o unrhyw faint, mae'n rhaid ei bod yn gwneud synnwyr mai safleoedd sydd eisoes wedi bod yn gyfleusterau niwclear yw'r opsiynau a ffefrir. Ac nid yn unig fod gennym gymunedau sydd wedi arfer â hwy i raddau, ond mae gennym gyfle hefyd i ailgysylltu â chadwyni cyflenwi ehangach a phobl sy'n dymuno gweithio yn y diwydiant. Felly, rwy’n parhau i fod yn optimistaidd ynglŷn â’r potensial, ac rwy'n edrych am eglurder ar lefel y DU, a byddwn yn sicr yn chwarae ein rhan i sicrhau ein bod yn gweld y budd economaidd yn ogystal â gostyngiad mewn carbon yn y ffordd y caiff yr ynni hwnnw ei gynhyrchu.

That point with regard to clarity is very important, I think, from the Minister. I also noted the statement by Rolls-Royce with regard to Trawsfynydd and Wylfa too. I happen to be excited about the renewable schemes, marine schemes, off Anglesey, and I also think that SMR nuclear technology is more suited to Ynys Môn than large-scale nuclear schemes. I tried to get a Wylfa newydd scheme that would meet the needs and the concerns, of course, on Anglesey. But the truth is of course that, because of the failure of the UK Government to deliver Wylfa newydd, we are back at square one, aren't we? Does the Minister agree with me that the uncertainty from the Conservative Government in London has caused economic damage and community damage, in a way, by leading people to go in one direction and then pulling the rug from under them?

Ni ellir gwadu bod y methiant i sicrhau llwyddiant opsiwn blaenorol Wylfa gyda Hitachi wedi creu her. Mae yna fudd economaidd wedi'i golli, oherwydd fel arall, byddem wedi gweld gweithgarwch sylweddol yn digwydd eisoes. Mae'r bobl a wnaeth fanteisio ar y cyfle hyfforddi sgiliau ar y sail y byddai'r datblygiad hwn yn digwydd mewn gwaith o hyd, ond nid yw'r bobl hynny i gyd yn lleol. Rwyf wedi cyfarfod â rhai pobl yn lleol, mewn gwirionedd, sydd wedi aros ac sydd wedi cael gwaith mewn sectorau gwahanol, ond rwy'n credu y byddem wedi gweld llawer mwy o gyfleoedd gyda mwy fyth o bobl yn cael eu hyfforddi, yn cael y sgiliau hynny a chael cyfle i weithio. Heb os, mae yna golled economaidd wedi bod, ond rwy'n credu eich bod yn iawn i dynnu sylw at y ffaith bod cerdded rhan o'r ffordd i fyny'r bryn ac yna dod yn ôl i lawr eto yn golygu bod mynydd ychwanegol i'w ddringo mewn perthynas ag ymddiriedaeth, y bydd pobl yn credu y bydd yn digwydd mewn gwirionedd, ac nid ar yr ynys yn unig ond ar draws gogledd Cymru. Mae rhai o'r sgyrsiau a gefais gyda'r Aelod dros Alun a Glannau Dyfrdwy yn ymwneud â phobl a fyddai wedi bod â diddordeb ar draws rhanbarth gogledd Cymru i gael gwaith yno. Felly, os bydd cynnig yn y dyfodol o ba bynnag faint a graddfa, boed yn Wylfa neu yn Nhrawsfynydd, mae'n bwysig fod Llywodraeth y DU yn rhoi sicrwydd ynglŷn â beth fydd yn digwydd a phryd y bydd penderfyniadau'n cael eu gwneud ac y bydd y rheini'n cael eu cyflawni. Felly, mae'r model ariannu ar gyfer ynni niwclear yn bwysig iawn i wneud yn siŵr fod gan fuddsoddwyr a chymunedau opsiynau a chyfleoedd i ymgysylltu ar sail lle ceir dealltwriaeth lawer cliriach. Ac yna wrth gwrs, Llywodraeth sy'n barod i weithredu er mwyn cyflawni'r penderfyniadau y mae'n eu gwneud. Rwy'n cydnabod y pwyntiau mae'r Aelod yn eu gwneud, ac rwy'n cydymdeimlo'n fawr â hwy.

Mae Llywodraeth y DU wedi rhoi pwysau aruthrol ar awdurdodau lleol ar draws pob rhan o Gymru i geisio sicrhau bod cynllun sydd wedi mynd o chwith oherwydd oedi, cyllid annigonol a therfynau amser amhosibl, yn llwyddo. Rwyf wedi codi'r materion hyn dro ar ôl tro gydag nifer o Weinidogion olynol y DU a byddaf yn parhau i wneud hynny.

Thank you very much. It's good to hear that, because as we know, this announcement was made at the beginning of the year, and not only does this new budget undermine the devolution settlement, but it also breaks Brexit promises of not a penny less. The £585 million available to Wales over three years is short as compared to the figure of £375 million available previously through the European structural funds. Local authorities, as you know, have worked very hard within a very tight timescale to present these bids, and the psychodrama that we've seen play out over the last few weeks—three Prime Ministers and four Chancellors in a matter of weeks—has slowed down the process, of course, and authorities are still waiting to hear whether their applications have been successful. So, I'm pleased to hear that you have been putting pressure on, but can we have an assurance that you will continue to urge the Westminster Government to release this funding, which is so badly needed in our local authorities across Wales?

Byddaf yn parhau i bwyso am hyn gyda phwy bynnag yw'r Gweinidogion diweddaraf sydd â chyfrifoldeb am hyn. Efallai y bydd dychweliad Michael Gove i'r adran ffyniant bro yn golygu na fydd oedi sylweddol mewn perthynas â hynny, ond roedd llywodraeth leol i fod cael atebion gan Lywodraeth y DU o fewn tri mis i gyflwyno eu cynlluniau. Ond mewn gwirionedd, nid y tri mis diwethaf yn unig ydyw, oherwydd nid yw'r gymeradwyaeth honno wedi'i rhoi; mae'n waeth byth mewn gwirionedd, oherwydd er gwaethaf y ffaith i'r gronfa ffyniant gyffredin gael ei chyhoeddi gyntaf yn 2017, nid yw'r gronfa wedi dod yn weithredol eto: nid oes ceiniog o gyllid, nid oes un geiniog o gyllid o'r gronfa ffyniant gyffredin wedi cyrraedd Cymru, lle byddai rhaglenni ariannu newydd yr UE wedi dechrau bron i ddwy flynedd yn ôl, a byddai arian eisoes yn llifo i fframwaith amlflwyddyn lle na fyddai gennych derfynau amser artiffisial ar gyfer gwariant o fewn blynyddoedd ariannol a fyddai bron yn sicr yn golygu y byddai arian yn cael ei wario'n wael ar ddiwedd un flwyddyn ariannol, ac os na, ni fyddai'n cael ei wario o gwbl a byddai'n cael ei ddychwelyd i Drysorlys y DU. Ni fyddai unrhyw frigdorri ar gyfer Lluosi; unwaith eto, trosedd ddybryd arall yn erbyn cyfrifoldebau datganoledig. Yr her yw: a yw Llywodraeth y DU yn barod i gyflawni'r addewidion y mae wedi eu gwneud; y rhai a wnaeth pan dorrodd ei haddewidion maniffesto; y rhai sy'n golygu ein bod ni dros £1 biliwn yn waeth ein byd? Rwy'n mawr obeithio y cawn rywfaint o eglurder ynghylch yr arian sy'n dod fel bod penderfyniadau'n cael eu gwneud, ond yn fwy na hynny, fel bod Llywodraeth y DU yn manteisio ar y cyfle i droi ei chefn ar y rheolau gwallgof y mae wedi'u gosod a fydd yn gwarantu gwariant gwael, ac rwy'n credu y bydd yn sicr yn golygu y bydd arian yn mynd yn ôl i'r Trysorlys, ac yn sicr nid dyna oedd yr hyn a elwir yn 'ffyniant bro' i fod i'w gyflawni.

Rwy'n ddiolchgar i Cefin Campbell am gyflwyno'r cwestiwn hwn, yn benodol mewn perthynas ag arwyddocâd cysylltiadau rhynglywodraethol cryf rhwng Llywodraeth y DU, Llywodraeth Cymru a llywodraeth leol wrth gwrs. Weinidog, ar bwnc trafodaethau rhynglywodraethol, rwy'n siŵr y byddwch chi a'ch cyd-Aelodau yn ymwybodol o'r cais trawsnewidiol ar gyfer y porthladd rhydd Celtaidd. Os caiff ei ddewis, bydd statws porthladd rhydd yn ne-orllewin Cymru yn cyflymu buddsoddiad mawr yn economi carbon isel Cymru ac yn cynnig llwyfan datblygu sylweddol ar gyfer diwydiannau gwyrdd newydd. Nid yn unig y bydd y weledigaeth hon yn sicrhau bod ffynonellau ynni Cymru a'r DU wedi'u diogelu, bydd yn rhyddhau manteision economaidd gwynt ar y môr arnofiol, cynhyrchu hydrogen a dal carbon, gan gynhyrchu miloedd o swyddi newydd medrus iawn o safon uchel. O ystyried bod y rhain yn elfennau hollbwysig er mwyn sefydlu economi Gymreig wydn wedi'i datgarboneiddio ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain, a gaf fi ofyn a yw'r Gweinidog yn rhannu fy angerdd am borthladd rhydd yn y môr Celtaidd, a'r manteision a ddaw yn sgil hynny? Diolch.

Roedd y drafodaeth ar borthladdoedd rhydd yn anodd, ond daeth i ben y pen draw mewn cytundeb rhwng Llywodraeth Cymru, gyda'n cyfrifoldebau, a Llywodraeth y DU. Mae'n fodel lle ceir cyfrifoldebau penderfynu ar y cyd rhwng penderfynyddion cyfartal, a'r peth da am hynny yw ei fod wedi symud ymlaen o sefyllfa anffodus ac anghynhyrchiol iawn lle mae pobl yn gweiddi ac yn dweud, 'Bai Llywodraeth Cymru yw'r ffaith nad yw hyn wedi digwydd.' Pan oeddem yn cael trafodaethau go iawn rhwng Gweinidogion sy'n gwneud penderfyniadau, roeddem yn gallu dod i gytundeb y gallai pawb fyw gydag ef, ac mae hynny'n cynnwys materion datganoledig ynglŷn â bod gwaith teg yn rhan o'r fframwaith, ac mae hynny'n wahanol iawn i'r gronfa ffyniant gyffredin.

Ar eich pwynt penodol a'ch cwestiwn ynghylch cais penodol ar gyfer y rhaglen porthladdoedd rhydd, rwy'n siŵr y bydd yr Aelod yn deall na allaf roi unrhyw fath o arwydd o gefnogaeth iddo, oherwydd fi fydd y Gweinidog a fydd yn penderfynu o safbwynt Llywodraeth Cymru, ac nid wyf am ragfarnu fy mhenderfyniad, oherwydd rwy'n ymwybodol fod ceisiadau eraill yn cael eu gwneud, ac rwy'n edrych ymlaen at weld manylion y rheini.

Rydym yn defnyddio ein hysgogiadau a'n dylanwad i hyrwyddo gwaith teg ar draws ein heconomi, ond dim ond Llywodraeth y DU sydd â'r pwerau i wella hawliau gweithwyr statudol a'u gorfodaeth. Er hynny, rydym yn codi'r materion hyn yn gyson gyda Llywodraeth y DU.

Diolch, Weinidog. Pan oeddwn yn cerdded at y trên neithiwr, ar ôl i'r Senedd orffen, roeddwn yn ymwybodol iawn fod rhai o'r llwybrau cerdded ychydig yn unig, ac roedd yn dywyll, a phenderfynais ddilyn trywydd ychydig yn hwy, gan fentro colli trên, am y byddai'n teimlo'n fwy diogel gyda mwy o bobl o gwmpas. Mae arolwg cenedlaethol Cymru wedi darganfod nad yw menywod yn teimlo mor ddiogel â dynion pan fo'n dywyll. Mae 50% o ddynion yn teimlo'n ddiogel iawn, o'i gymharu â dim ond 23 y cant o fenywod. Pan fyddwn yn siarad am hawliau menywod sy'n gweithio yn economi'r nos a phan fyddwn yn sôn am eu grymuso, hoffwn ofyn sut y gallwn fynd i'r afael â'r broblem hon. Rydym eisiau i fwy o bobl ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus i deithio i'r gwaith, ond mae cerdded i ac o orsafoedd trenau a gorsafoedd bysiau yn gallu teimlo fel pe baech yn cymryd risg, yn enwedig yn hwyr yn y nos. Felly, a gaf fi ofyn i chi, Weinidog, beth fyddwch chi'n ei wneud i ystyried hyn, i helpu i sicrhau bod mwy o fenywod, sy'n gweithio yn y nos ac sy'n gorfod teithio yn y tywyllwch, yn teimlo'n ddiogel wrth deithio i ac o'r gwaith? 

Rwy'n deall bod yna broblemau go iawn ynghylch a yw pobl yn teimlo'n ddiogel pan nad yw ardaloedd wedi'u goleuo'n dda. Rwy'n deall bod hwnnw'n bryder penodol i fenywod ac a ydynt yn teimlo'n ddiogel neu beidio, yn enwedig os ydynt yn teimlo eu bod yn cael eu dilyn neu fod rhywun yn agosach atynt nag y dylent fod, ac nid yw'n ymwneud â chydnabod y mater yn unig, mae'n ymwneud â'r hyn sy'n cael ei wneud amdano, a'r her o weithio gyda phartneriaid eraill. Mae'n ymwneud â busnesau, rhanddeiliaid eraill, mae hefyd yn ymwneud â sgwrsio gydag awdurdodau lleol am rai o'r cyfrifoldebau sydd ganddynt hwy, a sgwrsio gyda fy nghyd-Aelod sy'n gyfrifol am drafnidiaeth yma am y fframwaith trafnidiaeth a'r cyfleusterau rydym eu heisiau. Rwy'n credu ei fod yn gwestiwn teg i'w godi, yn enwedig ar yr adeg hon o'r flwyddyn, a byddaf yn sicr yn edrych ymlaen at sgwrs, nid yn unig rhwng fy swyddogion, ond gyda chyd-Aelodau yn y weinidogaeth drafnidiaeth dan arweiniad y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd a chydweithwyr y tu allan i'r Llywodraeth.

Weinidog, gall economi'r nos fod yn gyflogaeth fregus weithiau, ond mae'n hanfodol i'n diwylliant, ein cymunedau a'r economi. Mae'r gweithwyr hyn wedi wynebu'r gwaethaf o gyfyngiadau symud y pandemig, felly mae'n hanfodol eu bod yn cael cefnogaeth i gael eu cefnau atynt. Pa asesiad, os o gwbl, y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o effaith y pwysau costau byw ar economi'r nos yng Nghymru?

Mae'r pwysau costau byw yn sylweddol ar draws economi'r nos a'r economi ymwelwyr, lletygarwch yn ehangach; mae unrhyw faes lle ceir gwariant dewisol o dan bwysau. Y pwysau o'r busnesau hynny a'u costau eu hunain ydyw wrth gwrs, felly y costau ynni a'r chwyddiant a welsom yn codi eto heddiw i dros 11 y cant, ac mae'n waeth na hynny mewn rhai sectorau wrth gwrs. Mae chwyddiant bwyd wedi cynyddu hyd yn oed ymhellach. Felly, mae honno'n her i gostau busnesau yn ogystal ag ynni, ac fel y dywedaf, pan fyddwch yn dibynnu ar bobl i wario gwariant dewisol ar bethau heblaw hanfodion, ni ddylai synnu pobl fod yna bwysau gwirioneddol yn y sector hwn a bod nifer o fusnesau eisoes yn lleihau eu dyddiau agor, eu horiau agor neu'r ddau.

Mae'n amlwg i mi fod rhai busnesau'n pryderu efallai na fyddant yn goroesi hyd ddiwedd y flwyddyn, heb sôn am y flwyddyn newydd. Dyna pam y mae'r penderfyniadau a fydd yn cael eu gwneud yfory mor bwysig mewn sawl ffordd, nid yn unig mewn perthynas ag ariannu gwasanaethau cyhoeddus, ond beth y mae hyn yn ei olygu i bobl, i'w pocedi ac i fusnesau sy'n dibynnu arnynt i allu mynd allan a gwario. Felly, nid wyf yn hyderus am y dyfodol, rwy'n wirioneddol bryderus, a dyna pam rwy'n chwilio nid yn unig am y dewisiadau sydd i'w gwneud ond natur hirdymor y rheini a'r gefnogaeth y gellir ei darparu, a sut y gall Llywodraeth Cymru adolygu'r ysgogiadau sydd gennym yn ymarferol pan fydd y Canghellor wedi gwneud ei benderfyniadau yfory.

Rwy'n nodi ystod o gamau gweithredu o fewn y cynllun cyflogadwyedd a sgiliau i sicrhau cymaint o degwch ag sy'n bosibl a chael gwared ar anghydraddoldeb. Mae hyn yn cynnwys gwella canlyniadau'r farchnad lafur i fenywod.

Thank you, Minister. Women from all parts of Wales marched recently to ensure changes in working practices that create a disadvantage for mothers. And the Minister will be aware of the new report by Chwarae Teg, which demonstrates that the gender pay gap continues to be high, at 11.3 per cent this year. At almost 30 per cent, the gap is widest in Neath Port Talbot, in the region that I represent—an increase of 9.1 per cent since last year. Men earn more than women in 15 local authority areas in Wales. The gender pay gap for full-time employees has increased in Wales from 4.9 per cent to 6.1 per cent. As you've mentioned, mention of the closure of multiple wage gaps is made in the Government's employability and skills scheme. So, can the Minister outline what actions are in place to close the gender pay gap, because things clearly aren't going in the right direction at the moment? And what is the Minister doing to ensure that the current strategy to close the gender pay gap takes into account the disproportionate impact of the cost-of-living crisis on working women? Thank you.

Rwy'n aml yn cofio am fy amser cyn imi ddod i'r Senedd, a'r grwpiau o bobl roeddwn yn eu cynrychioli, gan gynnwys llawer o fenywod mewn hawliadau cyflog cyfartal, a deall bod yna anghydraddoldebau o ran canlyniadau cyflog hyd yn oed mewn gweithleoedd cyfundrefnol, ac mae rhai o'r rheini'n strwythurol ac yn ymwneud â gwahaniaethu o fewn y system gyflogau. Ac yna mae gennych her ehangach, wrth gwrs, fod gweithwyr rhan-amser yn dal i gael llai o gyflog na gweithwyr amser llawn, ac mae nifer anghymesur o weithwyr rhan-amser yn fenywod. Felly, rwy'n cydnabod bod yna ystod gyfan o strwythurau.

Mae gan y Llywodraeth rôl i wneud rhywbeth yn ei gylch. Mae rhywfaint o hynny'n ymwneud ag arwain, a bod yn glir am y ffaith bod hon yn broblem ac yna nodi rhai o'r pethau y byddwn yn eu gwneud, o ran yr ymyrraeth rydym am ei gwneud yn y farchnad lafur a chael mwy o bobl i fod yn weithgar yn economaidd, ond hefyd drwy arfogi'r bobl hynny i gael mynediad at waith cyflogedig gwell. Dyna yw pwrpas yr hyfforddiant sgiliau, ond mae rhai o'r pwyntiau y mae Julie Morgan wedi bod yn eu hamlinellu am y cynnig gofal plant ac ehangu hwnnw'n bwysig hefyd, i roi mynediad ymarferol i bobl at gyfleoedd gwaith cyflogedig ac i sicrhau bod gofal plant yn fforddiadwy. Felly, mae angen ystod eang o wahanol fesurau i drawsnewid ac i fynd i'r afael â bylchau cyflog yn iawn, a gweithredu cyson i drawsnewid strwythurau sefydliadol, polisi a chanlyniadau.  

Mae angen i'r sector preifat chwarae eu rhan hefyd. Nid oes gennym yr holl gyfrifoldebau cyfreithiol yn y maes hwn, ond fel y dywedaf, rwy'n credu bod y rôl arweiniol sydd gennym yn wirioneddol bwysig, a dyna pam ein bod yn proffilio pobl sy'n gwneud y peth iawn wrth wobrwyo eu gweithlu a chydnabod y ffaith y dylai pawb gael eu talu'n deg. Mae hefyd, felly, yn ymwneud â'r ffaith nad yw gwaith teg yn rhywbeth sy'n ymwneud â chynrychiolaeth a sefydliadau undebau llafur yn unig. Mae'n ymwneud â'r holl bethau hyn a'r mathau o gwmnïau rydym am weithio gyda hwy, ac mae'n rhan o'r hyn rydym yn ei ddisgwyl gan bobl sydd eisiau cymorth o'r pwrs cyhoeddus yma yng Nghymru.

Diolch i fy nghyd-Aelod am ofyn y cwestiwn hwn. Cafodd y pandemig effaith sylweddol ar lesiant economaidd menywod. Rydym yn gwybod bod menywod yn tueddu i ennill llai ar gyfartaledd, fod ganddynt lai o gynilion, eu bod yn gweithio mwy yn yr economi anffurfiol ac yn ffurfio'r rhan fwyaf o aelwydydd un rhiant. Os ydym am ailffocysu ein sylw ar y canlyniadau i fenywod mewn gwaith, sut mae eich strategaeth yn adlewyrchu'r hyn a ddysgwyd o'r pandemig, a dynnodd sylw at heriau a risgiau sylweddol?

Rwy'n credu, mewn gwirionedd, fod y pandemig wedi gwneud pethau'n anos. Rwy'n credu ei fod wedi gwthio llawer o grwpiau teuluol a chymunedol yn ôl lle roedd menywod yn ymgymryd â mwy o rôl gofalu a llai o'r rôl gweithgarwch economaidd. Mae hynny wedi mynd â ni'n ôl. Yn fy nheulu fy hun, bu'n rhaid i ni wynebu heriau go iawn ar y pryd gydag addysgu gartref, ond roedd yn rhan o fy ngwaith i wneud rhywfaint o hynny hefyd. Ni allwn ddweud, 'Mae fy swydd i'n bwysicach na swydd fy ngwraig, felly mae angen iddi hi ofalu am ein mab.' Mae e'n fab i minnau hefyd. Ac felly, mewn gwirionedd, mae'n ymwneud â sut rydym yn rhannu'r cyfrifoldebau hynny, ond rwy'n cydnabod bod y sefyllfa ehangach wedi ei gwneud hi'n anos.

Rwy'n credu mai dyma un o'r pwyntiau a wnaeth Sioned Williams ynghylch cydnabod rhai o'r heriau mewn perthynas ag effaith wahaniaethol yr argyfwng costau byw yn ogystal â'r pandemig. A'n her go iawn yw deall beth yw'r naratif a beth yw'r broblem, hefyd beth yw'r ysgogiadau sydd ar gael i ni. Heb os, bydd y newidiadau a gaiff eu gwneud yfory yn cael effaith. Oherwydd y realiti anochel, os ydych am weld symud yn ôl mewn perthynas â budd termau real y cymorth a roddir i deuluoedd drwy'r system dreth a budd-daliadau, yw y bydd yn gwneud hyn yn anos a bydd yn fynydd mwy i'w ddringo. Felly, bydd arweinyddiaeth, ond hefyd dewisiadau, a phwy rydym yn gweithio gyda hwy, yn rhannau hanfodol o wireddu hyn, yn hytrach na'i fod yn rhywbeth rydym ond yn siarad amdano'n unig a dweud ein bod i gyd wedi ymrwymo iddo mewn egwyddor.

Rwy'n cael sgyrsiau rheolaidd gyda fy nghyfaill a fy nghyd-Aelod y Gweinidog Newid Hinsawdd. Rydym yn llwyr sylweddoli manteision economaidd prosiectau ynni môr arfaethedig yng ngogledd Cymru; mae hyn yn arwyddocaol i Gymru gyfan. Fy nghyfrifoldeb i yw sicrhau ein bod yn ceisio gwneud y mwyaf o'r cyfleoedd hyn i Gymru, gan gynnwys cyfleoedd yn y môr Celtaidd.

Diolch am eich ymateb, Weinidog. Fel y gwyddoch, mae gennyf ddiddordeb bob amser mewn deall manteision economaidd cynhyrchu ynni ar y môr, yn enwedig ar gyfer fy ardal yng ngogledd Cymru. Rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno â mi, Weinidog, fod yna gyfleoedd gwych mewn perthynas ag ynni llanw, nid yn unig i gefnogi ein hinsawdd, ond hefyd i ddod â chyfleoedd gwaith uniongyrchol a buddsoddiad newydd i'n cymunedau lleol. Yr wythnos hon, cefais gyfarfod defnyddiol iawn gyda TPGen24, y mae ei dechnoleg yn defnyddio system sy'n seiliedig ar forlyn llanw sy'n harneisio ac yn defnyddio pŵer aruthrol ein hamrediad llanw i gynhyrchu ynni gwyrdd. Rwy'n deall eu bod nhw ac eraill wedi ymgysylltu â her morlyn llanw Llywodraeth Cymru, sydd, wrth gwrs, yn rhan o'ch rhaglen lywodraethu, ac rwy'n canmol ei huchelgais i gefnogi syniadau i wneud Cymru'n ganolfan fyd-eang i dechnoleg llanw sy'n datblygu. Weinidog, o gofio eu hymwneud â'r her honno ac ymwneud sefydliadau eraill â hi, pa drafodaethau rydych yn eu cael gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd ynglŷn â hynt yr her morlyn llanw, a beth yw eich safbwynt ar gyfleoedd ynni llanw mewn perthynas â'r economi yma yng Nghymru?

Rwy'n credu bod gan ynni llanw gyfleoedd sylweddol i Gymru. Unwaith eto, nid yw'n ymwneud yn unig â chynhyrchu pŵer, ond mae'n faes lle mae technoleg newydd a math newydd o weithgarwch economaidd yn cael ei ddatblygu, ac rwyf eisiau gweld Cymru ar flaen y gad yn hynny o beth. Wrth gwrs, rydym eisoes wedi buddsoddi £59 miliwn o hen gronfeydd strwythurol i helpu i fwrw ymlaen â materion yn y maes hwn. Mae yna fwy nag un prosiect. Fe fyddwch yn ymwybodol o Morlais hefyd, a'r gwaith rydym wedi'i wneud gyda hwy. Ein her ni yw sut i fwrw ymlaen â'r her ynni llanw, ac yna deall sut i symud ymlaen o fod yn arddangoswr i ddefnydd masnachol, a'r ysgogiadau sydd ar gael i ni i wneud hynny o fewn y cymysgedd ynni ehangach y mae gennym gyfle i fanteisio'n briodol arno er budd economaidd sylweddol. Nid ar draws gogledd Cymru'n unig y bydd hynny'n digwydd wrth gwrs, bydd cyfleoedd ynni llanw o gwmpas gweddill ein harfordir hefyd. Byddaf fi neu'r Gweinidog newid hinsawdd yn darparu diweddariad mwy pwrpasol maes o law pan fyddwn mewn sefyllfa i wneud hynny.

And finally, question 8, Peter Fox.

Lansiwyd ein gweledigaeth gyffredin ar gyfer manwerthu ym mis Mehefin, ac roedd yn nodi dechrau sgwrs ehangach a dyfnach gyda'r sector. Mae fforwm manwerthu Cymru, sy'n cynnwys partneriaid o fyd busnes ac undebau llafur—ac rwy'n siŵr bod yr Aelod ac eraill wedi cael cyfle i weld un o'r partneriaid hynny, Undeb Gweithwyr Siopau, Dosbarthu a Gwaith Perthynol, yn lansiad eu hymgyrch Rhyddid rhag Ofn—wedi bod yn cydweithio ar gynllun cyflawni o gamau blaenoriaeth ar gyfer y sector. Mae'r cynllun yn agosáu at ei gamau olaf ac fe fydd yn cael ei gyhoeddi ar ôl ei gwblhau wrth gwrs.

Diolch yn fawr iawn am hynny, Weinidog. Ni ellir gorbwysleisio pwysigrwydd sector manwerthu Cymru. Rydym yn gwybod bod dros 110,000 o bobl yn cael eu cyflogi'n uniongyrchol gan y diwydiant. Yn ddiweddar, cyfarfûm â phrif weithredwyr busnesau mawr yn y sector manwerthu, a mynegodd pob un ohonynt eu pryderon difrifol am y ffaith bod manylion hanfodol ar goll o weledigaeth strategol gyffredin Llywodraeth Cymru.

Mae cadw a recriwtio staff yn broblemau enfawr sy'n wynebu'r diwydiant, fel y maent wedi'i ddweud wrthyf, ond eto nid yw strategaeth y Llywodraeth yn amlinellu camau pendant i oresgyn y rhwystr hwnnw. Mae'r prif weithredwyr hefyd yn honni y byddai rhewi ardrethi busnes fis Ebrill nesaf, cam nad yw Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo iddo eto, yn rhoi hwb i'w groesawu, yn yr un modd ag y byddai addasiad i'r lluosydd. Os na fydd y pethau hyn yn digwydd, maent yn rhybuddio y bydd Cymru hyd yn oed yn llai cystadleuol.

Mae busnesau wedi dweud wrthyf eu bod yn daer angen sefydlogrwydd a sicrwydd. Weinidog, a ydych yn cydnabod eu pryderon, ac a wnewch chi bopeth yn eich gallu i edrych ar ardrethi busnes, gan gynnwys y lluosydd, sy'n golygu bod gwneud busnes yma yn ddrutach nag unrhyw le arall yn y DU ar hyn o bryd? Y pethau hyn fydd yn penderfynu dyfodol y busnesau hyn yn y pen draw. 

Diolch am y cwestiwn. Yn sicr rwy'n cydnabod yr heriau sylweddol sy'n bodoli o fewn y sector. Yn ddiweddar, roeddwn gyda'r Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol yn y digwyddiad ymgynghori ar y cynllun manwl. Unwaith eto, mae'r undeb llafur blaenllaw, Undeb Gweithwyr Siopau, Dosbarthu a Gwaith Perthynol, ynghyd â chydweithwyr eraill a Chonsortiwm Manwerthu Cymru, y byddwch chi'n gyfarwydd â hwy—eich cyn ddirprwy arweinydd, Sara Jones—yn cynrychioli'r sector ac yn dod â'r sector at ei gilydd.

Maent yn codi amryw o faterion. Maent yn sicr yn chwilio am sefydlogrwydd a sicrwydd gan y Llywodraeth, ac maent yn ei gael, oherwydd rydym wedi bod yn gweithio ochr yn ochr â hwy i ddatblygu'r weledigaeth, ac rydym yn gweithio ochr yn ochr â hwy i gyflwyno cynllun. Byddwn yn ei gyhoeddi wedyn, ac mae'n ddigon posibl y byddwn yn ymrwymo i wneud pethau o ganlyniad i hynny. Dyna'r gwaith rydym yn ei wneud ar hyn o bryd.

Rwy'n cydnabod yr her ynghylch cadw a recriwtio pobl. Mewn gwirionedd rydym wedi bod yn bositif iawn am fod eisiau pobl ac annog pobl i ddilyn gyrfa yn y sector. Ac mewn gwirionedd, dylai'r weledigaeth a'r cynllun cyflawni helpu i adeiladu ar hynny. Mae hyn yn ymwneud â mwy na chyflogaeth dymhorol yn unig. Mae gyrfa go iawn i'w chael yn y sectorau hyn hefyd. Felly, nid yw'r ymgynghoriad ar y cynllun cyflawni wedi dod i ben. Byddwn yn sicr yn ystyried y safbwyntiau rydym wedi'u clywed yn ddiweddar.

Codwyd y pwynt ynglŷn â chyfraddau yno hefyd, ond byddwn yn atgoffa'r Aelod yn garedig, o ystyried nad yw yfory wedi bod eto, nad yw'r amlen ariannol y mae'n rhaid i ni weithredu ynddi yn glir i ni eto. Mae ein hymrwymiad ar ardrethi busnes yn para hyd at ddiwedd y flwyddyn ariannol hon, ond mae angen inni ddeall beth a ddaw yfory; a fydd yn cynyddu ein gallu i wneud mwy, neu a fydd yn gwneud yr her yn anos fyth, fel y bydd yn gwybod mewn ffordd ymarferol iawn o'i gyfnod yn arwain awdurdod lleol a gorfod gwneud y dewisiadau anodd neu ymarferol hyn.

I thank the Minister.

The next item, therefore, is the questions to the Minister for Health and Social Services, and the first question comes from Huw Irranca-Davies. 

Mae'r gwasanaeth Ysbyty i Gartref Iachach ym Mhen-y-bont ar Ogwr wedi cefnogi canlyniadau positif ar gyfer defnyddwyr y gwasanaeth. Mae wedi helpu i leihau nifer y dyddiau gwely a ddefnyddir yn Ysbyty Tywysoges Cymru drwy gefnogi rhyddhau amserol, ac mae wedi cefnogi pobl sy'n agored i niwed i gynyddu eu hincwm i'r eithaf drwy fynediad at fudd-daliadau perthnasol.

Weinidog, rwy'n croesawu'r ymateb cadarnhaol hwnnw. Mynychodd Sarah Murphy a minnau ddigwyddiad dathlu fis diwethaf i nodi'r ffaith bod 10,000 o bobl wedi cael eu hatgyfeirio at y llwybr hwnnw o Ysbyty Tywysoges Cymru, drwy Ofal a Thrwsio Pen-y-bont ar Ogwr. Mae'n wasanaeth cofleidiol i'r unigolyn, sy'n sicrhau bod yr addasiadau cartref yn cael eu gwneud, fod y nyrsio a gofal clinigol arall—ond hefyd cefnogaeth arall, gan gynnwys pethau fel asesiad budd-daliadau—yn cael eu gwneud pan fydd yr unigolyn yn mynd adref. Mae'n torri tir newydd. Mae wedi gosod y safon, rhaid imi ddweud, i wasanaethau ysbytai ac ymddiriedolaethau eraill a phartneriaethau ledled Cymru.

Tybed a wnewch chi ymuno â mi i longyfarch yr holl bobl hynny, fel Meinir Woodgate, y rheolwr gwasanaeth; pobl fel Rena; pobl fel Christine Beadsworth, gweithiwr achos o'r ysbyty i'r cartref, a phawb sy'n cyfrannu at y bartneriaeth lwyddiannus? A wnewch chi roi gwybod pa sicrwydd y gallwn ei roi y bydd y mathau hyn o bartneriaethau yn parhau i atgyfeirio, nid 10,000 o bobl yn unig, ond 20,000 a 30,000 a 100,000 o bobl drwy Gymru benbaladr?

Diolch yn fawr, a diolch am eich diddordeb yn y rhaglen wirioneddol bwysig hon. Oherwydd ein bod yng nghanol argyfwng costau byw, dyma'r adeg pan fo angen inni roi ein breichiau o amgylch pobl a allai fod o dan lawer o bwysau. Mae gennym gyfle yn y gwasanaeth iechyd i wneud i bob cyswllt gyfrif, ac mae hynny'n rhan o'r hyn rydym yn ei wneud yma gyda'r rhaglen arbennig hon. Mae'n eithaf rhyfeddol, rwy'n credu, os edrychwch chi ar y gwasanaeth—rwy'n credu bod 628 o hawliadau budd-dal llwyddiannus wedi bod ers mis Ebrill 2021 gyda chyfartaledd o £3,800 y flwyddyn o incwm ychwanegol i bob claf. Mae hynny'n drawsnewidiol i'r teuluoedd hyn. Mae'n swm enfawr o arian, ac mae ganddynt hawl iddo. Felly, rhaid inni sicrhau bod pobl yn deall bod y gwasanaeth hwn ar gael.

Mae llawer o wasanaethau eraill ar gael. Rwy'n gwybod bod Jane Hutt wedi bod yn hyrwyddo gwasanaethau rydym yn eu hyrwyddo gyda Cyngor ar Bopeth a'r lleill i gyd, ond mae hwnnw'n incwm cyffredinol o £2,391,000. Mae hynny'n enfawr. Mae hwnnw'n arian sy'n mynd i'w pocedi hwy, ond hefyd i gymunedau lleol ar ôl hynny. Felly, hoffwn ddiolch iddynt am hynny. Yng Nghwm Taf Morgannwg yn arbennig, rydym wedi gweld 217 o gleifion yn cael eu cefnogi. Mae'n rhyfeddol. Ac mae'n ymwneud â mwy nag asesu budd-daliadau'n unig, fel y dywedwch, mae'n ymwneud ag addasu a phopeth. Felly, hoffwn ymuno â chi i ddiolch i Meinir, Rena a'r lleill am eu gwaith, ac rwyf wedi ei gwneud yn glir y byddwn yn siomedig pe bai'r gwasanaethau a'r prosiectau llwyddiannus hyn yn cael eu datgomisiynu. Mae pawb ohonom dan bwysau aruthrol ar hyn o bryd. Mae pawb yn deall y pwysau, ond yn amlwg mae hwn yn faes lle mae gan y bobl hyn hawl i'r cymorth hwn, ac mae angen inni roi ychydig o help llaw iddynt gyrraedd yno. 

Weinidog, rydym yn gwybod bod ysbytai'n ei chael hi'n anodd rheoli eu capasiti gwelyau, gyda gormod o bobl sy'n ddigon iach yn feddygol i'w rhyddhau ond nid yw'n bosibl gwneud hynny am amryw o resymau. Mae'r cynllun o'r ysbyty i'r cartref ym Mhen-y-bont ar Ogwr yn un fenter y dylem ddysgu ohoni, ond pa gamau eraill y mae'r Gweinidog yn eu cymryd i helpu pobl i symud o'r ysbyty, fel rhaglenni rhyddhau i asesu mwy uchelgeisiol i helpu nid yn unig ein hysbytai, ond yn bwysicaf oll, yr unigolion y gellid asesu eu hanghenion yn well i ffwrdd o amgylchedd yr ysbyty?

Diolch yn fawr, Altaf. Mae'n debyg fy mod yn treulio cymaint o amser ar oedi wrth drosglwyddo gofal, fel rydych wedi nodi, ag ar unrhyw beth arall. Mae tagfeydd drwy'r system, rydym yn gwybod hynny, ond mae hon yn dagfa benodol. Rwy'n cael cyfarfodydd rheolaidd gydag awdurdodau lleol—cefais un ddoe—i edrych ar yr hyn y gallwn ei gyflawni yn y maes hwn. Mae'n anodd nawr, ond mae'r gaeaf yn dod, a rhaid inni geisio cael cymaint o gapasiti â phosibl yn ein cymunedau. Rydym yn gwneud rhywfaint o gynnydd yma, ac rwy'n gobeithio y gallaf roi diweddariad i chi'n fuan iawn ar yr hyn y mae'r gwaith partneriaeth gydag awdurdodau lleol wedi gallu ei gyflawni hyd yma, a'r hyn rydym yn bwriadu ei gyflawni dros y gaeaf.

Rydym yn gwybod beth yw'r broblem. Nid yw'r atebion yn hawdd oherwydd mae'n ymwneud â gweithwyr gofal, ac roeddwn wrth fy modd yn gwrando ar yr hyn oedd gan Unsain i'w ddweud yn gynharach. Mae llawer o faterion rhyng-gysylltiedig yma, ond mae oedi cyn trosglwyddo gofal yn rhan o'r hyn sy'n tagu'r system. Nid dyna'r unig beth. Mae'n bwysig iawn inni ddeall nad dyna'r unig beth, ond mae'n rhan sylweddol o'r broblem. 

Ambulance response times across Wales are not where they should be, but performance against the national target for red calls in the Aneurin Bevan health board area was the best in Wales in September. A national plan is in place to drive ambulance improvement, supported by £3 million of Welsh Government funding.

Thank you for that response, Minister.

Weinidog, bron bob wythnos, mae yna gwestiynau'n ymwneud â'r oedi annerbyniol sy'n wynebu cleifion wrth aros am ambiwlansys, ac mae pob achos o oedi'n creu perygl i fywydau pobl. Mae etholwr wedi cysylltu â mi ar ôl achos o oedi o'r fath yn y Fenni yn gynharach yn y mis. Roedd yr etholwr mewn parti pen-blwydd priodas ac aeth un o'r rhai oedd yn bresennol yn sâl iawn a syrthio'n anymwybodol. Cafodd y gwasanaethau brys eu galw ac er mawr syndod ac arswyd i'r rhai oedd yn bresennol, dywedwyd wrthynt y byddai'n rhaid aros saith awr am ambiwlans. Nawr, yn ffodus, dadebrodd yr unigolyn dan sylw, ond fe allai mor hawdd fod wedi bod yn wahanol iawn. Roedd yr un etholwr yn cofio digwyddiad tebyg chwe blynedd yn ôl adeg y Nadolig, pan alwyd am ambiwlans ac fe gyrhaeddodd o fewn munudau. Maent wedi dweud bod y digwyddiad mwy diweddar wedi gwneud iddynt deimlo pe baent yn mynd yn sâl yn sydyn, na fyddai unrhyw bwrpas galw am help. Felly, Weinidog, pa sicrwydd y gallwch ei roi i mi ac i fy etholwr y bydd y sefyllfa'n gwella?

Wel, gallaf eich sicrhau nad eich etholwr yn unig sy'n gofyn cwestiynau; rwy'n gofyn cwestiynau yn gyson iawn i'r gwasanaeth ambiwlans yng Nghymru. Fe gyfarfûm â hwy ddydd Llun, neu ddoe, i fynd drwy eu perfformiad yn fanwl. Yr eironi yw eu bod hwy mewn gwirionedd yn cyrraedd mwy o bobl nag y gwnaethant erioed o'r blaen. Felly, mae eu perfformiad yn gwella mewn gwirionedd. Y broblem yw bod y galw wedi codi i'r entrychion, a dyna lle mae'r broblem go iawn. Ac mae hynny'n heriol tu hwnt ac yn amlwg, rydym eisoes wedi recriwtio 250 o bobl dros y ddwy flynedd ddiwethaf.

Cefais fodd i fyw gynnau, roeddwn i'n digwydd bod allan ar y stryd lle gwneuthum basio un neu ddwy o ambiwlansys—pryd bynnag y gwelaf ambiwlans, rwy'n mynd i edrych i weld, 'Pam nad ydych chi'n codi rhywun?' a bechod, gallwch ddychmygu eu harswyd pan fyddant yn gweld y Gweinidog iechyd yn dod heibio—a phobl yn hyfforddi oeddent; hwy yw'r garfan nesaf, y 100 o bobl nesaf sy'n hyfforddi, ac sy'n mynd i fynd allan ar y strydoedd cyn gynted â phosibl. Mae ganddynt eu prawf yfory ac fe wnes ddymuno'r gorau iddynt, oherwydd rydym eu hangen allan ar ein strydoedd. Ond rwyf wrth fy modd fod hynny'n gweithio'i ffordd drwodd nawr.

A'r peth arall i'w gofio yw, pe na baem wedi rhoi llawer o fesurau ar waith yn barod, byddai'r sefyllfa wedi bod yn llawer iawn gwaeth na'r hyn ydyw nawr.

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am yr ymateb cynharach hwnnw. Mae'n sicr yn wir fod pobl eisiau'r lefel honno o sicrwydd y bydd ambiwlans ar gael pe baent hwy, neu aelod o'u teulu, yn mynd yn ddifrifol sâl ac angen ambiwlans. Ac mae'n bwysig ein bod ni'n gallu darparu'r lefel hwnnw o hyder i bobl. Ac mae pobl yn sôn wrthyf am yr amseroedd aros, ond hefyd am strwythur y gwasanaeth i ddarparu'r math o ymateb y mae pobl ei angen.

Fe fyddwch yn gwybod bod cryn ddadlau wedi bod ynghylch trefniadau rotas dyletswyddau parafeddygon a staff ambiwlans a hefyd symud adnoddau ac asedau i wahanol leoliadau o gwmpas ac ar draws y wlad. Fe fyddwch hefyd yn gwybod bod fy etholaeth ymhlith y rhai sydd â'r amseroedd aros gwaethaf, nid yn unig ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan, ond mewn mannau eraill hefyd. Felly, a wnewch chi roi sicrwydd eich bod yn gweithio gyda'r gwasanaeth ambiwlans i sicrhau bod gennym y staff lle mae angen iddynt fod a'r asedau a'r adnoddau lle mae angen iddynt fod i ddarparu'r ymateb mwyaf cynhwysfawr i bobl ble bynnag fo'i angen neu beth bynnag yw eu lleoliad? 

Ie, diolch. Ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn fod pobl yn deall holl gefndir hyn. Felly, beth na allwch ei wneud yw dweud wrthyf, wythnos ar ôl wythnos, 'Mae angen i chi wneud hyn, llall ac arall i wella arbedion effeithlonrwydd'. Mae gennym grŵp annibynnol i edrych yn iawn ar arbedion effeithlonrwydd—sut mae cael mwy allan o'r system? Mae'r adolygiad annibynnol yn edrych ar y dadansoddiad, yn dweud wrthych, 'Mewn gwirionedd, mae angen ichi ailstrwythuro—gallwch wneud i'r system hon weithio'n well os ydych chi'n aildrefnu rotas dyletswyddau', ac mewn gwirionedd, mae aildrefnu rotas yn mynd i wella nifer y bobl i gyfateb i 74 o bobl ychwanegol ar y rheng flaen. Felly, efallai y bydd ychydig yn anghyfforddus am ychydig, tra bod yr aildrefnu'n digwydd, ond o ran y system gyffredinol, mae'n rhaid i mi wneud i'r system gyffredinol weithio'n well, ac mae'r 74 lle cyfatebol ychwanegol hynny yn arbediad effeithlonrwydd o ganlyniad i drefnu rotas dyletswyddau. Felly, ni allwch ei chael y ddwy ffordd—ni allwch ddweud wrthyf am ailstrwythuro, a fy mod i'n dweud, 'Iawn, rwy'n mynd i sicrhau arbedion effeithlonrwydd', a'ch bod yn dweud wrthyf wedyn, 'O, nid ydym ei eisiau fel hynny'. Dyna'r penderfyniadau y mae'n rhaid i mi eu gwneud fel Gweinidog iechyd, ac rwy'n gwneud y penderfyniad hwnnw.

Weinidog, rydych chi wedi dweud yn gyson eich bod yn edrych ar ddull system gyfan, o feddygon teulu i oedi cyn trosglwyddo gofal, a byddem yn cytuno â hyn. Ond mae dros flwyddyn bellach ers i chi gyhoeddi eich chwe nod ar gyfer gofal brys, ac mae'r sefyllfa wedi gwaethygu. Nid bai parafeddygon gweithgar yw dim o hyn wrth gwrs, ond yn hytrach, y cynllunio gwael gan y Llywodraeth Lafur hon. Weinidog, nid ydym wedi anghofio bod y Gweinidog diwethaf wedi dweud y byddai'n beth ffôl cyhoeddi cynllun adfer tra bod y pandemig yn dal i fynd rhagddo, a nawr rydym yn talu'r pris. Weinidog, rydym yn agosáu at y gaeaf, fel y nodoch chi'n gynharach; rydym yn gwybod y bydd y sefyllfa'n dirywio, hyd yn oed heb streic nyrsys. Pa fesurau brys rydych chi'n eu cymryd i sicrhau nad yw ein gwasanaeth ambiwlans yn talu'r pris am gynllunio gwael gan y Llywodraeth hon?

Wyddoch chi, nid wyf yn mynd i oddef mwy o hyn mwyach; rwy'n dechrau cael llond bol arno. Yr holl waith a wnaethom ar hyn, y gwahaniaeth y mae'r £25 miliwn a roesom tuag at y chwe nod gofal brys ac argyfwng—rwy'n effro'r nos, nid yn unig yn poeni am y dyfodol, ond yn poeni sut y gallai'r dyfodol fod wedi bod pe na baem wedi darparu'r holl fuddsoddiad hwnnw. Felly, i roi ychydig o enghreifftiau i chi: mae gennym wasanaethau gofal brys ar yr un diwrnod erbyn hyn; rydym wedi gweld derbyniadau brys ym mis Hydref, roeddent 20 y cant yn is na'r lefelau cyn y pandemig—mae hynny oherwydd ein bod wedi gwneud y newid, mae hynny oherwydd ein bod wedi darparu'r buddsoddiad hwnnw. Felly, rwy'n gwybod ei bod hi'n ddrwg; mae hynny oherwydd bod y galw wedi cynyddu. Ond mae'n bwysig iawn fod pobl yn deall pa mor ddrwg y gallai fod wedi bod oni bai ein bod ni wedi cynnwys y systemau hynny. Y canolfannau gofal sylfaenol brys—rydym yn gweld 5,000 o bobl y mis a allai fod wedi mynd i adrannau damweiniau ac achosion brys—[Torri ar draws.] Wrth gwrs nad yw'n ddigon. Byddai'n helpu pe na bai eich Llywodraeth chi'n mynd i dorri ein cyllid ddydd Iau, a dweud y gwir, er mwyn ein helpu i roi mwy o arian yn y system—

O, dewch. Chi sy'n gyfrifol am y—[Anghlywadwy.]

Rwy'n gyfrifol, ond gadewch imi ddweud, nid yw wedi helpu fod gennyf bobl bellach yn gweithio yn y GIG sydd, o ganlyniad uniongyrchol—canlyniad uniongyrchol—i Lywodraeth Liz Truss, na wnaeth bara'n hir iawn, yn gweld eu morgeisi'n codi—[Torri ar draws.] Mae eu morgeisi'n codi, a'ch bai chi a'ch problem chi yw hynny, ac mae'n rhaid ichi gymryd cyfrifoldeb am hynny.

Lywydd, hoffwn ddefnyddio fy nghwestiwn i godi mater trosglwyddo cleifion ambiwlans yn yr ysbyty, sy'n cyfrannu at amseroedd aros hirach. Bydd y Gweinidog yn ymwybodol iawn o'r adroddiad diweddar gan Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru ar wasanaethau damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty'r Faenor, a dynnodd sylw at lawer o ddiffygion. Ac nid wyf yn feirniadol o'r staff o gwbl; rwy'n feirniadol o'r systemau. Mae'r adroddiad yn tynnu sylw at y ffaith, ar y diwrnod y digwyddodd archwiliad AGIC, fod yr amser dadlwytho cyfartalog yn yr ysbyty dros bedair awr. Roedd un claf wedi aros am 18 awr yng nghefn yr ambiwlans, ac un arall am 13 awr. Ac mae llawer o fethiannau eraill wrth drosglwyddo cleifion yn cael sylw yn yr adroddiad, h.y. defnyddio trolïau ambiwlans am gyfnodau hir, ac nid oedd hynny'n addas o gwbl. Ac mae'n tynnu sylw at broblem wirioneddol trosglwyddo cleifion. Rwy'n gwybod y bydd hynny'n cael ei drin ar wahân, ond Lywydd, os ydym am dorri amseroedd aros ambiwlans, mae'n amlwg fod angen inni wella gweithdrefnau trosglwyddo cleifion, sydd, yn ei dro, yn golygu creu capasiti ychwanegol mewn cyfleusterau damweiniau ac achosion brys, fel bod modd brysbennu pobl yn gyflym.

Weinidog, pa mor hyderus ydych chi y bydd yr arian ychwanegol sydd wedi'i gyhoeddi gan y Llywodraeth i gefnogi gwasanaethau brys a gofal argyfwng yn arwain at fwy o gapasiti yn y gwasanaethau, yn enwedig wrth inni agosáu at y gaeaf? A sut mae Llywodraeth Cymru'n gweithio gyda byrddau iechyd lleol i sicrhau bod cleifion sy'n gorfod aros mewn ambiwlans cyn mynd i mewn i'r ysbyty yn cael digon o ofal a chymorth ac urddas, a'r feddyginiaeth a'r offer sydd eu hangen arnynt?

Diolch yn fawr, Peter. Ac rydych chi'n hollol iawn—mae'r heriau mewn perthynas â throsglwyddo cleifion mewn byrddau iechyd yn rhywbeth rwyf fi, fel y Gweinidog iechyd, yn cadw'r pwysau arno. Beth sy'n ddiddorol—. Felly, rydym wedi gofyn i bob bwrdd iechyd nawr i ddangos i ni beth yw eu cynllun. Ac mae'n ddiddorol iawn, achos mae'r cynlluniau yn dra gwahanol o un bwrdd iechyd i'r llall. Ac rwyf am grybwyll bwrdd iechyd Caerdydd a'r Fro, achos maent wedi canolbwyntio'n fanwl a dweud 'Iawn, dyma'r pethau rydym ni'n mynd i'w gwneud.' Ac o ganlyniad i'r ffocws hwnnw, gwelsom y trosglwyddiadau pedair awr yn gwella. Ac felly, yr hyn sydd angen i ni ei wneud nawr yw sicrhau bod pawb arall yn dysgu o'r enghraifft honno. Felly, fe wyddom beth sy'n gweithio; gadewch inni gael pawb arall i'w wneud. A'r fantais o gael gwasanaeth iechyd Cymreig yw bod gennym allu o'r fath i gydlynu.

Questions now from the party spokespeople. Conservative spokesperson, Gareth Davies. 

Rwy'n mynd i gyfeirio fy nghwestiynau llefarydd y tro hwn tuag at ardal fy mebyd, sef y Rhyl ac ysbyty cymunedol gogledd sir Ddinbych i fyny yn yr ardal honno, neu ddiffyg ysbyty cymunedol gogledd sir Ddinbych o ran hynny ar safle'r Royal Alexandra. Ers 10 mlynedd bellach, mae'r Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru, yng nghysgod Nye Bevan, yn amddifadu pobl leol ar arfordir sir Ddinbych o gyfleuster a fydd yn darparu ar gyfer problemau iechyd llawer o bobl, mewn ffordd a fydd yn tynnu'r pwysau oddi ar Ysbyty Glan Clwyd ac yn lleihau amseroedd aros. 

Nawr, yn ôl yn 2012, cost y prosiect oedd £22 miliwn, gan ddyblu i £44 miliwn yn 2017. Pwy a ŵyr beth fyddai ei gost yn yr hinsawdd ariannol sydd ohoni? Felly, pe bai'r Llywodraeth Cymru ddigyfeiriad hon wedi gweithredu ddegawd yn ôl, a wnaiff y Gweinidog ddatgelu heddiw y byddai gan bobl yn y Rhyl, Prestatyn a gogledd sir Ddinbych gyfleuster iechyd lleol bellach a fyddai wedi bod yn fforddiadwy?

Wel, nid oeddwn yn y Senedd 10 mlynedd yn ôl hyd yn oed, felly ni allaf ddweud wrthych, ond yr hyn y gallaf ei ddweud wrthych yw bod gwneud—. Mae'n rhaid i chi ystyried bod bil o £22 miliwn yn wahanol iawn i'r hyn fyddai'r bil heddiw, sef £80 miliwn—a yw'n £80 miliwn, tua £80 miliwn; £74 miliwn neu oddeutu hynny—sy'n wahaniaeth sylweddol. A gadewch inni gofio bod hyn pan nad yw'r gyllideb gyfalaf yn cynyddu. Felly, mae honno'n broblem i ni, ac ni allwn wneud llawer am y cyfalaf hwnnw oni bai ein bod ni'n cael mwy o arian gan Lywodraeth y DU. Ac rwy'n gwybod beth rydych chi'n mynd i'w ddweud; rydych chi'n mynd i ddweud 'Ie, cymerwch gyfrifoldeb'. Fe wnaf gymryd cyfrifoldeb os—[Torri ar draws.] Rwy'n cymryd cyfrifoldeb, ond os nad oes gennyf y gyllideb gyfalaf, sut ar y ddaear ydw i i fod i fynd i'r afael â'r materion rydych chi fel Torïaid am i mi fynd i'r afael â hwy? 

Choelia i fawr.

Siaradwch â'ch penaethiaid yn Llundain, dywedwch wrthynt am roi mwy o gyfalaf i mi ac fe wnaf ystyried beth y gallwn ei wneud yng ngogledd Cymru. 

Wel, nid wyf yn derbyn yr ateb hwnnw, Weinidog iechyd, gan fod hyn wedi'i ddatganoli fel cyfrifoldeb eich Llywodraeth ers bron i chwarter degawd. Ac mae'n ddiddorol eich bod chi'n dweud, yn ôl yn 2018, 2019, pan oeddech chi'n crafu'n ddiobaith am bleidleisiau, fod eich rhagflaenydd, Vaughan Gething, a fy rhagflaenydd i, Ann Jones o'r Blaid Lafur, wedi postio fideo ar y cyfryngau cymdeithasol—[Torri ar draws.]

Dim pwynt o drefn. Gadewch inni barhau gyda'r cwestiwn os gwelwch yn dda. 

Fel y dylai fod. Fe gyhoeddodd Ann Jones o'r Blaid Lafur fideo ar y cyfryngau cymdeithasol yn yr union Senedd hon yn dweud y byddai Llywodraeth Cymru'n darparu ysbyty cymunedol gogledd sir Ddinbych, a bod Llafur yn gweithio i bobl Dyffryn Clwyd. Nawr, mae'r fideo wedi cael ei ddileu a'i anghofio, yn gyfleus iawn, ond rwy'n gwybod beth a welais, Weinidog, ac mae gennyf gof da, yn anffodus i chi. Felly, a wnewch chi gyfaddef nawr eich bod wedi gwneud cam â fy etholwyr yn sir Ddinbych, a'ch bod wedi eu twyllo i gredu bod eich plaid yn gweithio ar ran trigolion lleol?

Felly, yn sydyn iawn, fi sy'n gyfrifol am gynnwys cyfryngau cymdeithasol pawb o fewn y grŵp Llafur. Mae'n ddrwg gennyf, bobl, nid wyf am gymryd hynny. Mae gennyf ddigon o gyfrifoldeb fel y mae. Nid oedd Ann yn y Llywodraeth, ac rwy'n meddwl bod yn rhaid i chi ddeall hynny. Os yw hynny'n wir, rwy'n mynd i'ch gwneud chi'n gyfrifol am yr hyn a ddywedodd Liz Truss. A ydych chi eisiau gwneud hynny? Fe wnaf eich gwneud chi'n gyfrifol am hynny. 

A gaf fi wneud y pwynt nad yw Ann Jones yma i amddiffyn ei hun? Nid yw hi'n Aelod o'r Senedd hon mwyach ar hyn o bryd. Pe bai hi, rwy'n tybio y byddai ganddi rywbeth i'w ddweud ar y pwynt hwn. Ond rwyf am ofyn i chi ofyn eich trydydd cwestiwn. 

Wel, fel Aelod etholaeth sydd â diddordeb mawr yn y mater hwn, rwy'n credu mai fy nyletswydd, fel yr Aelod dros yr etholaeth honno, yw tynnu sylw at hanes y sefyllfa hon—[Torri ar draws.]

Parhewch â'ch cwestiwn nesaf; rydych chi eisoes chwarter ffordd i mewn iddo. 

Iawn. Efallai eich bod chi'n dweud hynny, Weinidog, ond cefais gyfarfod gyda chadeirydd a chyfarwyddwyr Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr ddoe, ac roeddent yn dweud yn bendant wrthyf eu bod wedi gwneud popeth yn eu gallu ar eu hochr hwy i gyflwyno eu hachos busnes i chi, gweithdrefnau cynllunio ac unrhyw beth arall sy'n berthnasol i'w cylch gwaith. Felly, maent yn aros i chi weithredu, Weinidog. Mae pobl yn y Rhyl, Prestatyn a gogledd sir Ddinbych wedi cael addewid o hyn ers degawd, heb i raw fynd i mewn i'r ddaear nac unrhyw dystiolaeth bendant fod y Llywodraeth hon yn gwneud unrhyw beth. Mae'n rhaid i bobl yn fy etholaeth deithio mor bell â Bae Colwyn, Llandudno a hyd yn oed Bangor a Threffynnon ar adegau i gael triniaeth cam-i-lawr, ac nid oes gan bob unigolyn gar preifat at eu defnydd, ac maent yn gorfod dibynnu ar system drafnidiaeth gyhoeddus sydd yr un mor ddiffygiol o dan y Llywodraeth Lafur hon. Felly, a wnewch chi gyfarfod â'r bwrdd iechyd cyn gynted ag y bo modd a thrafod y problemau hyn er mwyn rhoi sicrwydd i'r bobl leol fod y Llywodraeth hon ar ochr y bobl? Ac os na allwch chi warantu hynny, a wnewch chi gyfaddef nawr eich bod chi wedi gwneud cam â phobl Dyffryn Clwyd?

Nid wyf yn gwybod—. Mae'n wir i mi gwestiynu cyn imi gerdded i mewn yma pam fy mod yn ateb cwestiynau gan lefarydd sy'n llefarydd ar ofal ynghylch materion sy'n gysylltiedig ag iechyd. Rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth y gallai'r Llywydd edrych arno o bosibl.

Na, nid yw'r Llywydd am wneud sylw ar hynny. Mater i'r grŵp Ceidwadol yw penderfynu sut maent am rannu cwestiynau i'w llefarwyr ac a ydynt am ganolbwyntio ar ardal benodol o Gymru.

Pwynt o drefn, Lywydd.

Dim pwynt o drefn. Rydych chi'n ceisio eich gorau, Huw Irranca-Davies, ond rwy'n mynd i ofyn i'r Gweinidog ymateb i'r cwestiwn.

Iawn, gadewch inni barhau. Gadewch inni barhau. Gallwn fynd ar drywydd hyn wedyn. Gallwn fynd ar ei drywydd wedyn. Gwrandewch, gadewch i mi ddweud wrthych—[Torri ar draws.]

Tyfwch i fyny, bawb ohonoch chi. Magwch rywfaint o asgwrn cefn.

A gawn ni rywfaint o drefn, os gwelwch yn dda? A gawn ni rywfaint o drefn?

Wedi cael digon. Wedi cael digon.

A ydych chi eisiau gwrando ar ymateb y Gweinidog?

Wel, nid yw hi wedi—

Na, eisteddwch a gwrandewch ar yr ymateb.

Os oes ganddi'r cwrteisi i ymateb, yna, dewch, gadewch inni ei gael. Gadewch inni ei gael. Dewch.

Nawr, dewch o 'na.

Dewch. Rwyf wedi blino ar hyn.

A gawn ni dawelwch, os gwelwch chi'n dda?

Symud y bai drwy'r amser.

Rwy'n siŵr ein bod ni eisiau—. Rwy'n credu bod rhai pobl yn gadael nawr. Rwy'n mynd i ofyn i'r Gweinidog ymateb i'r cwestiwn, ac fe ofynnaf i bob Aelod fod yn dawel er mwyn gwrando.

Iawn, gadewch inni—. A gawn ni geisio—[Torri ar draws.]

Nid oes pwynt o drefn.

A gawn ni geisio parhau? Rwy'n hapus i barhau.

Nid oes ateb i'r cwestiwn hwn. Nid wyf yn gofyn i'r Gweinidog ymateb i'r cwestiwn, oherwydd mae pethau wedi mynd allan o drefn. Fe gawsoch chi'ch cyfle, Gareth Davies. Fe ofynnaf i chi os ydych chi am adael yn dawel nawr, os ydych chi eisiau.

Fe wnaf adael, ac mae'n sarhad ar ddemocratiaeth. Mae'n sarhad ar ddemocratiaeth.

Nac ydy. Rydych chi wedi gofyn pob un o'ch cwestiynau; nid yw'n sarhad ar ddemocratiaeth mewn unrhyw ffordd.

Ydw, ac nid oes ateb. Nid oes ateb, felly fe adawaf.

Rwy'n gofyn ichi adael ar y pwynt hwn.

Diolch yn fawr.

Fe wnewch chi ymddiheuro i'r Gadair cyn i chi gael ailfynychu'r Siambr, a byddaf yn disgwyl yr ymddiheuriad hwnnw'n fuan. Rwy'n symud ymlaen nawr at gwestiwn 3, Sarah Murphy. [Torri ar draws.] Fe gymeraf bwynt o drefn ar y diwedd. Sarah Murphy i ofyn y cwestiwn, os gwelwch yn dda.

Lywydd, mae angen pwynt o drefn.

Na. Alun Davies, eisteddwch nawr, os gwelwch yn dda. Gallaf dderbyn—

Pan fo Aelodau ofn eistedd yn y Siambr hon—

Edrychwch, rwy'n cymryd—. Rwy'n gofyn i chi eistedd, iawn. Fe gymeraf bwynt o drefn ar ddiwedd y cwestiynau hyn. Sarah Murphy, cwestiwn 3. Gofynnwch y cwestiwn, ac rwy'n siŵr y gwnaiff y Gweinidog ymateb.

Lywydd, rydych chi wedi anghofio Rhun.

A, iawn. Sarah Murphy, mae gennych beth amser.

Rhun ap Iorwerth, spokesperson's questions.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. A wnaiff y Gweinidog egluro pam ei bod yn gwrthod cymryd rhan mewn trafodaethau cyflog gyda'r Coleg Nyrsio Brenhinol?

Nid wyf yn gwrthod cymryd rhan. Yn wir—

Ydych.

Na. Fe atebaf y cwestiwn os gadewch imi wneud hynny. Nid wyf yn gwrthod cymryd rhan, mae gennyf gyfarfod wedi'i drefnu ar gyfer diwedd y mis hwn gyda'r holl undebau llafur ac maent i gyd eisiau siarad am gyflogau. Felly, nid oes gennyf broblem gyda hynny ac nid wyf yn gwybod o ble y cawsoch chi'r wybodaeth honno.

Mae'r Gweinidog yn gwybod nad trafodaethau cyflog yw hynny. Dywedodd yr wythnos diwethaf hefyd ei bod yn cyfarfod yn rheolaidd â'r Coleg Nyrsio Brenhinol—nid trafodaethau cyflog yw hynny. Nid trafodaethau cyflog yw'r cyfarfod y mae hi newydd gyfeirio ato nawr. Roedd y llythyr diwethaf, rwy'n credu, a ysgrifennodd y Coleg Nyrsio Brenhinol at y Gweinidog yn gofyn am drafodaethau cyflog ar 25 Hydref. Maent yn dal i fod heb gael ymateb i'r llythyr y gwnaethant ei anfon at y Gweinidog ar 25 Hydref.

Cefais fy nharo gan yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog ddoe. Dywedodd

'mae pob streic yn dod i ben yn y diwedd wrth drafod',

ond mae'n well cynnal y drafodaeth yn amserol onid yw? Ar ôl methu eistedd i drafod er mwyn ceisio osgoi pleidlais, a wnaiff y Llywodraeth roi'r parch y maent yn ei haeddu i nyrsys a'r proffesiwn nyrsio nawr drwy eistedd gyda hwy i drafod mewn ymgais i osgoi streic, rhywbeth nad oes neb ei eisiau, yn enwedig y nyrsys eu hunain? 

Wel, gallaf ddweud wrthych nad oes neb ei eisiau lai na minnau. Rwy'n poeni'n fawr am nyrsys yn mynd ar streic ynghanol gaeaf anodd iawn. Rwy'n deall eu safbwynt, ac rwyf mewn sefyllfa lle rwy'n ceisio ymwneud ag undebau llafur. Felly, cyfarfûm â Choleg Brenhinol y Bydwragedd y bore yma a thrafodwyd mater cyflog, yn amlwg. Cefais gyfarfodydd hefyd gyda chynrychiolwyr Unite ddydd Llun. Unwaith eto, mae yna ddealltwriaeth yno. 

Nid dyna oedd fy nghwestiwn. Roeddwn yn gofyn am drafodaethau cyflog.

Rwy'n credu efallai mai chi sydd i fynd, Sarah Murphy.

Question 3, Sarah Murphy.

Mae sicrhau bod y prawf calprotectin ysgarthion sydd ar gael i holl feddygon teulu Cymru yn un o gamau allweddol rhaglen y clefyd llid y coluddyn. Mae cynnydd da yn cael ei wneud yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg, yn ogystal â byrddau iechyd eraill ledled Cymru. 

Diolch, Weinidog. Fe wnaethoch chi a minnau ymuno â lansiad ymgyrch newydd 'Cut the Crap' Crohn's and Colitis UK yr wythnos diwethaf, a chawsom glywed tystiolaeth gan y rhai sy'n byw gyda Crohn's, ac roeddent yn gadarn o'r farn fod diagnosis cynnar yn bwysig. Yr wythnos diwethaf hefyd, fe wneuthum estyn allan at fy nhrigolion a fy etholwyr ar y cyfryngau cymdeithasol a gofyn iddynt rannu eu profiadau o ddiagnosis, cymorth a thriniaeth, ac unwaith eto, siaradodd llawer o bobl am y ffordd roeddent wedi cael diagnosis anghywir, gydag un fenyw'n dweud ei bod wedi cymryd 30 mlynedd iddi ddarganfod bod ganddi glefyd Crohn mewn gwirionedd. Er mwyn gwneud hyn yn well i bobl, mae angen inni sicrhau bod gweithwyr gofal iechyd proffesiynol yn cael offer i adnabod symptomau Crohn's a colitis, a mynediad at y profion priodol er mwyn osgoi diagnosis anghywir. Felly, Weinidog, pa gefnogaeth y gellir ei rhoi i feddygon teulu, yn enwedig, i adnabod symptomau Crohn's a colitis pan ddaw pobl i'w gweld gyntaf? 

Diolch yn fawr, Sarah, a diolch am fynychu'r digwyddiad yr wythnos diwethaf, digwyddiad y credaf ei fod yn ddefnyddiol iawn. Mae Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol wedi ariannu prosiect sbotolau ar glefyd llid y coluddyn, a digwyddodd hynny rhwng 2017 a 2022. Cynhyrchodd adnoddau defnyddiol iawn ar gyfer pobl mewn gofal sylfaenol, ac mae'r adnoddau hynny ar gael o hyd ar wefan Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol, ac maent hefyd ar gael ar wefan Crohn's and Colitis UK. Rwy'n credu eu bod yn cynnwys nifer o restrau gwirio, llwybrau a chyflwyniadau wedi'u hanelu at ofal sylfaenol. Felly, byddwn yn annog meddygon teulu a thimau i ddefnyddio'r adnoddau hynny. Un o'r pethau eraill y credwn ei fod yn ddefnyddiol yn y digwyddiad oedd bod ganddynt eu gwiriwr symptomau eu hunain, felly gallwch wirio a oes gennych y symptomau hyn. Un ohonynt—pwy fyddai'n meddwl—yw os ydych chi'n codi ynghanol y nos i fynd gael eich gweithio, nid yw hynny'n normal. Bydd mam yn ffieiddio at y ffaith fy mod i'n siarad am gael eich gweithio yn y Siambr, ond rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn ein bod yn dechrau siarad am y pethau hyn. 

Mae profion calprotectin ysgarthol yn ffordd effeithiol iawn o wneud diagnosis o syndrom coluddyn llidus, IBS, neu'r angen i gael archwiliad pellach ar gyfer pethau fel Crohn's a colitis, ac rwy'n gwybod eich bod chi newydd fod yn ei drafod. Mae IBS yn gyffredin, yn effeithio ar hyd at 25 y cant o boblogaeth y DU ac at ei gilydd, gellir ei reoli mewn gofal sylfaenol. Fodd bynnag, gan y gall fod yn anodd gwahaniaethu rhwng y symptomau a symptomau clefyd llid y coluddyn, mae llawer o gleifion yn dal i gael eu hatgyfeirio a dyna yw 28 y cant o apwyntiadau gastroenteroleg—rwyf wedi bod yn ymarfer y gair hwnnw drwy'r bore. Gall y profion helpu i leihau'r atgyfeiriadau hyn drwy wahaniaethu rhwng y ddau gyflwr. Argymhellir calprotectin gan y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal mewn oedolion sydd â symptomau gastroberfeddol isaf a ddechreuodd yn ddiweddar lle caiff asesiad arbenigol ei ystyried ar eu cyfer a phan nad oes amheuaeth o ganser. Ond ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg, mae 38 y cant o'r rhai sy'n aros am driniaeth gastroenteroleg yn aros dros 36 wythnos am driniaeth, ac mae 831 yn aros dros flwyddyn am driniaeth. Felly, pa gamau y mae'r Gweinidog yn eu cymryd i sicrhau bod lleoliadau gofal sylfaenol yn gwneud mwy o ddefnydd o'r profion hynny lle maent yn berthnasol, a pha ymgysylltiad a gawsoch gyda rhanddeiliaid ynglŷn â hynny? 

Rwy'n credu bod rhoi sylw i hyn yn bwysig iawn. Dyna un o'r ffyrdd i wneud yn siŵr fod meddygon teulu yn gwybod am yr adnoddau sydd ar gael fel eu bod yn gallu chwilio am y symptomau hynny a bod yn fwy ymwybodol. Felly, rwy'n credu bod hynny'n bwysig iawn. Ac fel y dywedwch, mae'n rhaid inni wahaniaethu rhwng y ddau gyflwr, ac mae'n bwysig iawn. Rwy'n meddwl ei bod yn werth dweud bod y math o raglen sgrinio'r coluddyn ychydig yn wahanol, felly mae angen gwneud yn siŵr fod pobl yn deall bod yna ddull gwahanol ar waith yma, ac mae'r rhaglen sgrinio'r coluddyn yn hynod lwyddiannus. Rydym wedi gweld y nifer sy'n manteisio arni'n codi'n sylweddol. Ond mae hyn ychydig yn wahanol ac mae'n rhywbeth lle rwy'n credu bod angen i'r ffocws fod ar sicrhau bod meddygon teulu'n edrych am y symptomau hynny.

Bwrdd Iechyd Addysgu Powys sy'n gyfrifol am ddarparu gwasanaethau i'w boblogaeth. Rydym yn gweithio gyda'r bwrdd iechyd ar achosion busnes ar gyfer datblygiad llesiant gogledd Powys a gwaith adnewyddu yn ysbyty Llandrindod.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Mae'r gwasanaethau sy'n cael eu darparu gan Ambiwlans Awyr Cymru i bobl canolbarth Cymru a rhannau eraill o Gymru yn amhrisiadwy. Fel y gwyddoch, Weinidog, mae pryder dwfn ynglŷn â chynigion i symud canolfan y Trallwng a sut y bydd hynny'n cryfhau gwasanaethau yn y canolbarth. Mae'n anodd derbyn y bydd symud hofrennydd a cherbyd ffordd ymhellach o'r canolbarth yn arwain at ehangu'r gwasanaeth. Nid yw'r Prif Weinidog wedi cywiro'r cofnod eto pan ddywedodd wrthyf yn y Siambr hon fod y data sy'n sail i'r cynigion yn perthyn i'r elusen ei hun, a ninnau'n gwybod bod y data'n perthyn i Wasanaeth Casglu a Throsglwyddo Meddygol Brys GIG Cymru. A ydych chi'n cytuno ei bod yn bwysig iawn fod yr holl wybodaeth a data sy'n sail i'r cynigion ar gael i'r cyhoedd cyn dechrau'r broses ymgysylltu?

Cawsom wybod yn fwy diweddar fod prif gomisiynydd y gwasanaeth ambiwlans bellach yn arwain y broses, ond roeddwn yn bryderus ddoe fod elusen Ambiwlans Awyr Cymru wedi gwahodd pobl i ddigwyddiadau ledled canolbarth Cymru i archwilio, fel y gwnaethant ei alw, 'dyfodol ein darpariaeth o wasanaethau'. Mae'r elusen wedi dweud yn glir mai sesiynau drwy wahoddiad yn unig yw'r rhain ac na ddylid eu hanfon ymlaen i bobl eraill gael eu mynychu. Rwy'n pryderu nad yw'r dull hwn yn annog cyfleoedd cyfartal i bawb allu cyflwyno eu barn ac mae'n creu elfen o ddryswch ynghylch y broses ymgysylltu, y dywedir wrthym ei bod yn cael ei harwain gan y comisiynydd. Mae gennyf farn gref y dylid cynnal ymgynghoriad cyhoeddus ffurfiol ar y cynigion oherwydd y newid i'r modd y caiff gwasanaeth allweddol ei ddarparu a'r pryder sylweddol ynghylch y cynigion hyn a diddordeb y cyhoedd ynddynt. A ydych chi'n cytuno y dylid cynnal ymgynghoriad cyhoeddus llawn, ac a wnewch chi sicrhau bod hynny'n digwydd, Weinidog?

Rwy'n deall cryfder y teimladau ar hyn, yn enwedig yn sir Drefaldwyn ac yng ngogledd Cymru, lle mae canolfannau'r ambiwlans awyr wedi'u lleoli ar hyn o bryd. Mae hon yn elusen annibynnol. Mae'n elusen annibynnol, a'r hyn rydych chi wedi gofyn i ni ei wneud yw sicrhau bod y data a'r cyflwyniad ar gael. Nawr, fy nealltwriaeth i yw bod y cyflwyniad hwnnw wedi'i gynnig i Aelodau'r Senedd ac mewn gwirionedd, mae llawer o bobl wedi manteisio ar y cyfle i gael golwg ar y data. Felly, mae'r data hwnnw ar gael, ac rwy'n credu mai'r hyn sy'n bwysig yw ein bod yn deall, drwy'r amser, pan fo arian yn brin, fod rhaid i chi edrych am arbedion effeithlonrwydd, a'r hyn y mae'r gwasanaethau ambiwlans awyr yn ei ddweud wrthym yw y gallant ennill rhywfaint o arbedion effeithlonrwydd os ydynt yn newid y cyfluniad. Nawr, maent yn wasanaeth annibynnol. Rwy'n meddwl mai'r hyn sy'n rhaid inni gofio yw bod yna gyfle i ymgynghori, a hynny drwy'r cynghorau iechyd cymuned; hwy yw'r cynrychiolwyr, y llefarwyr ar ran y cyhoedd. Felly, byddwn yn annog pobl i sicrhau eu bod yn cyfathrebu a datgan eu barn wrth y cynghorau iechyd cymuned a'u bod hwy wedyn yn gallu cymryd rhan yn y cyflwyniad gan y gwasanaeth ambiwlans awyr.

Prynhawn da, Weinidog. Rwyf eisiau holi am ddannedd, ac yn enwedig dannedd pobl yng nghanolbarth Cymru. Mae tua 15,000 o bobl yn aros am ddeintydd GIG ar draws Cymru—mae hynny'n golygu bod amser aros o tua dwy flynedd i bobl gael deintydd GIG. Rwy'n deall bod problemau a materion yn codi ynghylch rhestrau aros, ac rwyf wedi codi mater dannedd pobl yng nghanolbarth a gorllewin Cymru sawl gwaith. Ond tybed a wnewch chi ddweud ychydig bach mwy wrthym ynglŷn â beth yw eich cynlluniau i wneud yn siŵr fod pobl yng nghanolbarth a gorllewin Cymru'n cael gwasanaeth GIG, oherwydd, ar hyn o bryd, yr hyn sydd gennym yw gwasanaeth dwy haen lle mae'r cyfoethog yn gallu fforddio mynd at ddeintydd, ac nid yw'r rhai sydd â'r angen mwyaf, mae'n debyg, y rhai sy'n dlotach, yn cael y cyfle hwnnw. Diolch yn fawr iawn.

Diolch yn fawr iawn, a diolch am eich dyfalbarhad ar y mater hwn. Rwy'n credu ei fod yn bwysig iawn. Ond mae'n eithaf amlwg, er hynny, mai'r hyn rwyf fi wedi sylwi arno yw bod nifer y bobl sy'n cwyno wedi lleihau ychydig yn ddiweddar, a rhan o'r rheswm am hynny yw oherwydd bod y system diwygio contractau newydd yn dechrau cael effaith. Felly, y system diwygio contractau a gyflwynwyd gennym, mae 90 y cant o ddeintyddion bellach—o werth eu contractau deintyddol—yn gweithio o dan y trefniadau newydd hynny, ac mae hynny'n golygu yw ein bod wedi gweld 89,500 o gleifion newydd yn cael mynediad at wasanaethau deintyddol y GIG eleni. Felly, mae eisoes wedi mynd yn bell. Mae tipyn mwy o ffordd i fynd eto; rwy'n meddwl bod angen inni godi i tua 120,000 o ran gwerth y contract, felly mae tipyn o ffordd i fynd o hyd, ond bydd hi'n ddiddorol clywed a ydych wedi sylwi bod gostyngiad bach yn y sŵn ar y mater yma, achos mae'n sicr yn rhywbeth rwyf fi wedi sylwi arno.

Mae gwella iechyd y cyhoedd wedi ei nodi'n flaenoriaeth yn 'Cymru Iachach', ein strategaeth hirdymor ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol. Cefnogir hyn gan gynlluniau fel ein strategaeth rheoli tybaco a strategaeth 'Pwysau Iach: Cymru Iach'.

Weinidog, mewn sawl cymuned yng Ngorllewin De Cymru gwelwn lefel wael o iechyd y cyhoedd yn effeithio nid yn unig ar yr unigolion hynny a'u cyfleoedd mewn bywyd, ond ar y gwasanaethau iechyd y disgwylir iddynt eu trin. Mae iechyd y cyhoedd gwael yn effeithio'n sylweddol ar allu ein gwasanaethau iechyd a gofal, gyda chyfrannau sylweddol o'n cyllideb iechyd yn ymateb i ddewisiadau ffordd o fyw pobl. Mae ein cyfradd ysmygu, yfed alcohol, deiet gwael, a diffyg ymarfer corff yn peryglu bywydau pobl. A yw'n amser nawr i adolygu'r ymyriadau iechyd y cyhoedd i ddod o hyd i ffyrdd gwell o fynd i'r afael â lefel wael o iechyd y cyhoedd a gwneud hyn yn flaenoriaeth i'r GIG ac i'n gwlad? Diolch.

Diolch yn fawr am y cwestiwn hwnnw, Altaf. Mae mynd i'r afael â'r heriau iechyd y cyhoedd rydych wedi'u hamlinellu yn sicr yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru. Fel y nodwyd gennych, mae gordewdra ac ysmygu yn sbarduno anghydraddoldebau, o ystyried eu heffaith ar ddisgwyliad oes a disgwyliad oes iach pobl, ac mae pobl yn yr ardaloedd mwyaf difreintiedig yn fwy tebygol o fod yn ordew neu'n ysmygu na'r rhai yn yr ardaloedd lleiaf difreintiedig. Dyna pam mae mynd i'r afael ag anghydraddoldebau iechyd yn greiddiol i'n cynigion i fynd i'r afael â gordewdra ac i gynorthwyo pobl i roi'r gorau i ysmygu. Ar ordewdra, rydym yn ymrwymo dros £13 miliwn o gyllid i'n cynllun cyflawni 'Pwysau Iach: Cymru Iach' ar gyfer 2022-24 i fynd i'r afael â gordewdra, gyda gweithredu i leihau anghydraddoldebau deiet ac iechyd ar draws y boblogaeth yn ganolog iddo.

Ar ysmygu, yn gynharach eleni, cyhoeddwyd ein strategaeth rheoli tybaco, a'n cynllun cyflawni dwy flynedd cyntaf ar gyfer 2022-24, ac i gydnabod yr anghydraddoldebau iechyd sy'n codi o ganlyniad i ysmygu, nodir bod mynd i'r afael ag anghydraddoldeb yn un o themâu craidd y strategaeth. Fe wnaethoch sôn am weithgarwch corfforol. Rydym hefyd yn rhoi pwyslais ar gynnal llesiant corfforol a meddyliol a bydd camau fel ein fframwaith presgripsiynu cymdeithasol sydd ar y ffordd yn ceisio rhoi pobl mewn cysylltiad â chymorth cymunedol i reoli eu hiechyd a'u llesiant yn well. Daeth ein hymgynghoriad ar y fframwaith drafft hwnnw i ben ar 20 Hydref, ac rydym yn dadansoddi ymatebion ar hyn o bryd.

Hywel Dda University Health Board is responsible for the provision of safe, sustainable, high-quality healthcare services for its local population, based on the best and most up-to-date clinical evidence and advice.

Thank you for that response, Minister.

Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol fod y galw am asesiad awtistiaeth yn parhau i fod yn uchel yng ngorllewin Cymru, gydag amseroedd aros o hyd at dair blynedd. Yn wir, rwy'n deall bod y bwrdd iechyd wedi cyfarfod â swyddogion Llywodraeth Cymru ym mis Gorffennaf i nodi cyllid posibl i helpu gyda mentrau rhestrau aros. Felly, Weinidog, a oes modd ichi ddweud wrthym pa gymorth y mae Llywodraeth Cymru yn ei gynnig i Fwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda i'w helpu i leihau amseroedd aros ar gyfer asesiad awtistiaeth? Ac a oes modd ichi ddweud wrthym hefyd sut mae Llywodraeth Cymru yn cynorthwyo plant a'u teuluoedd sy'n aros am asesiad? 

Diolch yn fawr iawn. Wel, rwy'n gwybod bod problem wedi bod gyda rhestrau aros awtistiaeth ers peth amser yn ardal Hywel Dda. Mae yna gynlluniau ar y gweill, wrth gwrs, ac rydym wedi cael yr adolygiad o gapasiti, sydd wedi nodi'n union beth sydd angen inni ei roi ar waith. Os nad oes ots gennych, yr hyn yr hoffwn ei wneud yw gofyn i'm cyd-Aelod Julie Morgan, sy'n gyfrifol am awtistiaeth, roi ymateb mwy manwl ichi. 

Mae pob plentyn yn cael ei warchod gan gyfuniad o sgrinio ac imiwneiddio, yn ogystal ag archwiliadau ar ôl geni ac ar ôl chwe wythnos, er mwyn hyrwyddo canfod abnormaleddau yn gynnar. Ar gyfer plant â phroblemau difrifol ar y galon, mae Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru yn comisiynu ystod gynhwysfawr o wasanaethau.

Diolch am yr ateb pwysig hwnnw, Weinidog. Rwy'n siŵr y byddwch yn ymwybodol o'r gwaith anhygoel a wnaed gan ymgyrch Test for Tommy, ac maent yn ceisio darparu ocsifesuryddion pwls sy'n achub bywydau ar wardiau mamolaeth ledled y Deyrnas Unedig. Weinidog, rwy'n deall fy mod newydd ddod â hyn i'ch sylw ac rwy'n gofyn ichi ystyried cefnogi'r ymgyrch. Os na allwch wneud hynny heddiw, a wnewch chi ddod yn ôl i'r Siambr i weld a allech sicrhau y gellid sefydlu a gweithredu ymgyrch Test for Tommy drwy Gymru gyfan? 

Diolch yn fawr iawn. Rwy'n barod iawn i gael golwg ar beth yw'r cyfleoedd a'r manteision o wneud hynny. Fel y dywedaf, cyfarfûm â Choleg Brenhinol y Bydwragedd heddiw, a'r un peth rwy'n ymwybodol iawn ohono, os ydych yn ei gael yn anghywir gyda mamolaeth, yw bod y costau'n gwbl anferthol. Felly, mae'n fuddsoddiad inni sicrhau nad ydym yn ei gael yn anghywir, oherwydd, os ydym yn ei gael yn anghywir, gall arwain at oes o driniaeth i'r plant hynny. Felly, ymyrraeth gynnar—. Mae hyn yn ymwneud ag atal o ddifrif a sefyllfa lle gallem arbed swm enfawr o arian i ni'n hunain mewn gwirionedd. Byddaf yn edrych yn benodol ar Test for Tommy, ac yn dychwelyd atoch. 

Finally, question 10. Vikki Howells. 

Diolch yn fawr iawn. Ar 7 Tachwedd, cyhoeddais ddatganiad ysgrifenedig yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cynnydd sylweddol a gyflawnwyd gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg ar wella ei wasanaethau mamolaeth a newyddenedigol ers 2019. Mae'r bwrdd iechyd yn cynnal y ffocws ar sicrhau gwelliannau cynaliadwy pellach mewn arweinyddiaeth, diwylliant ac integreiddio gwasanaethau.

Diolch, Weinidog. Roedd croeso mawr i'r cyhoeddiad y byddech yn tynnu gwasanaethau mamolaeth a newyddenedigol Bwrdd Iechyd Cwm Taf Morgannwg o fesurau arbennig. Rwy'n credu bod hyn yn dyst i'r gwaith caled sydd wedi'i wneud gan staff y bwrdd iechyd i gyflawni'r gwelliannau i'r gwasanaeth y dylai'r gymuned leol, y mamau, y babanod a'r teuluoedd, sydd angen cael mynediad at y gwasanaethau hyn, allu eu disgwyl. Yn eich datganiad, fe wnaethoch nodi bod cyflawni'r newid diwylliant sydd mor hanfodol yn waith parhaus ond mwy hirdymor. Felly, hoffwn ofyn: sut y bydd goruchwylio hyn yn cael ei gynnwys o fewn yr ymyrraeth wedi'i thargedu ar gyfer gwasanaethau mamolaeth a newyddenedigol y bwrdd iechyd? 

Diolch yn fawr iawn. Hoffwn longyfarch y staff ar y gwaith aruthrol a wnaed i drawsnewid yr adran hon. Mae'n rhyfeddol yn wir; mae'r arweinyddiaeth wedi cael ei thrawsnewid go iawn. A hoffwn dalu teyrnged hefyd i ddewrder y mamau sydd wedi ein helpu'n fawr wrth inni ystyried pa newidiadau roedd angen eu rhoi ar waith. Felly, diolch enfawr iddynt hwythau, ac mae'n wirioneddol—. Mae arnaf ofn fod eu colled yn erchyll, ond rwy'n gobeithio y cânt ryw fath o gysur o'r ffaith bod y gwasanaethau hynny bellach yn cael eu trawsnewid. 

Ar y newidiadau diwylliannol sydd eu hangen, maent yn ad-drefnu yng Nghwm Taf Morgannwg ar hyn o bryd wrth gwrs. Bydd Gwelliant Cymru, fel rhan o'u hymyrraeth, yn rhoi cymorth penodol yn y maes, a bydd hyn yn cael ei asesu drwy'r fframwaith monitro ymyrraeth wedi'i thargedu. Felly, maent wedi dod o fesurau arbennig, ond maent yn parhau i fod yn destun ymyrraeth wedi'i thargedu. Felly, dyna lle rydym yn cadw'r oruchwyliaeth honno, a byddwn yn gwneud yn siŵr yn benodol fod y newid diwylliannol a oedd mor bwysig yn parhau. 

I thank the Minister.

Pwynt o drefn, Joyce Watson.

Diolch, Lywydd. Rwyf am godi pwynt o drefn am yr ymddygiad a welsom yn y Siambr hon ychydig funudau yn ôl—ymddygiad a achosodd i un o fy nghyd-Aelodau deimlo cymaint o fygythiad nes y bu'n rhaid iddi symud oddi wrth yr unigolyn hwnnw. A hefyd roedd yr un ymddygiad yn dangos amarch enfawr i chi fel Cadeirydd y sefydliad hwn, ac felly i'r sefydliad ei hun.

Rwyf wedi bod yma ers dros 15 mlynedd, ac rydych chi wedi bod yma ers llawer mwy na hynny, ac nid wyf erioed wedi tystio i ymddygiad o'r fath yn y Siambr. Ni allaf ond gobeithio, ac rwy'n siŵr y bydd pawb yn cytuno, na chaiff hyn ei ailadrodd byth. Mae'n weithle, a phan fo pobl yn teimlo dan fygythiad yn sgil ymddygiad eraill yn eu gweithle, yn enwedig pan fo'n Siambr etholedig ac yn swyddfa'r Senedd, rwy'n credu ei fod yn destun pryder mawr.

Felly, diolch ichi am ganiatáu i mi wneud y pwynt o drefn. Gobeithio bod yr unigolyn yn myfyrio o ddifrif ar ei ymddygiad. Rwy'n gwybod eich bod wedi gofyn am ymddiheuriad. Mae'r ymddiheuriad, rwy'n credu, yn ddyledus i bawb a dystiodd i hynny, ond nid yn lleiaf i'r unigolyn a deimlai dan gymaint o fygythiad ac mor ofidus o'i herwydd. Diolch.