Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Iawn, dyma ni'n cychwyn y cyfarfod. Prynhawn da i bawb. Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Natasha Asghar.

Diolch yn fawr iawn am eich cwestiwn. Mae’r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd wedi cytuno i ymestyn cynllun y tocyn croeso i ffoaduriaid tan fis Mawrth 2023. Mae gweithgor wedi’i sefydlu i fwrw ymlaen â rhaglen waith ar gyfer y cynllun trafnidiaeth am ddim a’r gwaith y bydd angen ei wneud y tu hwnt i fis Ebrill 2023.

Diolch yn fawr iawn, Weinidog. O’m rhan i, mae’r tocyn croeso'n fenter wych sydd wedi'i chroesawu’n fawr gan ffoaduriaid ledled Cymru. Fodd bynnag, dygwyd i’m sylw yn uniongyrchol gan geiswyr lloches a chan Gyngor Ffoaduriaid Cymru fod angen gwelliannau i wneud y cynllun hyd yn oed yn well. Ymddiheuraf i bawb yma os wyf yn swnio fel pe bawn yn ailadrodd fy hun, Weinidog, gan imi godi'r mater yn ddiweddar mewn datganiad busnes, ond roeddwn yn meddwl y byddwn yn achub ar y cyfle i'ch holi'n uniongyrchol fy hun.

I fynd ar fws neu drên, rhaid i ffoaduriaid ddangos naill ai cerdyn preswylio biometrig, pasbort neu lythyr gan y Swyddfa Gartref. Rwy’n siŵr y byddwch yn cytuno â mi ei bod yn ddogfen bwysig iawn y mae'n rhaid i ffoaduriaid fynd â hi gyda hwy bob tro y maent am gael mynediad at drafnidiaeth gyhoeddus yma yng Nghymru. Ac mae hyn wedi gwneud i rai ffoaduriaid deimlo embaras a rhoi'r gorau i ddefnyddio'r cynllun yn gyfan gwbl gan nad yw rhai gwasanaethau'n cydnabod y tocyn croeso. Yn ôl pob tebyg, ceir camddealltwriaeth ymhlith gyrwyr o’r gwahanol fathau o statws ar gardiau preswylio biometrig, felly yn anffodus, Weinidog, nid yw llawer o geiswyr lloches yn gymwys ar gyfer y tocyn croeso ychwaith. Drwy ymestyn y cynllun i gynnwys ceiswyr lloches, byddai’n eu galluogi i integreiddio’n well i fywyd yng Nghymru drwy ganiatáu iddynt fynychu gwersi Saesneg a chael cyfleoedd i wirfoddoli. Felly, Weinidog, a wnewch chi ymrwymo i edrych ar gyflwyno cerdyn arbennig y bydd pob gyrrwr yn ei gydnabod er mwyn osgoi dryswch ac i atal ffoaduriaid rhag gorfod cario dogfennau pwysig? Ac a wnewch chi hefyd edrych ar ymestyn y tocyn croeso i gynnwys ceiswyr lloches? Diolch yn fawr iawn, Weinidog.

Diolch yn fawr iawn, Natasha Asghar. Mae'n bwysig iawn inni geisio sicrhau bod y gweithgor hwn yn datrys llawer o'r problemau a nodwyd gennych. Fe fyddwch yn ymwybodol, wrth gwrs, fod Llywodraeth Cymru—a dim ond Llywodraeth Cymru; nid oes unrhyw gynllun arall o’i fath yn y DU—wedi darparu trafnidiaeth am ddim i geiswyr lloches mewn cynllun peilot byr, a reolwyd gan Gyngor Ffoaduriaid Cymru o fis Ionawr hyd at ddiwedd mis Mawrth eleni. Felly, wrth gwrs, rydym yn bwrw ymlaen â chanlyniadau'r cynllun peilot hwnnw i ystyried opsiynau trafnidiaeth am ddim i geiswyr lloches.

Mae'n bwysig iawn fod gennym, yn y gweithgor, gynrychiolwyr o Gyngor Ffoaduriaid Cymru yn ogystal ag o Trafnidiaeth Cymru a Llywodraeth Cymru. A’r hyn rydym yn bwriadu ei wneud nawr yw datblygu tocyn croeso gyda cherdyn teithio clyfar am ddim yn seiliedig ar y cynllun cerdyn teithio rhatach presennol fel y gallwch wedyn gael yr asesiad cymhwysedd hwnnw cyn rhoi cerdyn teithio am ddim a chael gwared ar rai o'r anawsterau a gafwyd. Mae’n gynllun gwirioneddol bwysig. Rydym am edrych ar y cymhwysedd, ac fel y dywedais, yma yng Nghymru, rydym yn mynd yn llawer pellach, er enghraifft, na Llywodraeth y DU yn ein cynnig teithio er mwyn galluogi pobl i integreiddio i gymdeithas Cymru.

Diolch yn fawr am eich cwestiwn.

Mae Llywodraeth Cymru yn darparu cymorth i’r rheini sydd mewn tlodi tanwydd mewn cartrefi nad ydynt ar y grid, gan gynnwys cynllun Nyth Cartrefi Clyd, y gronfa cymorth dewisol, cynllun cymorth tanwydd Llywodraeth Cymru a’r Sefydliad Banc Tanwydd.

Byddwch chi'n ymwybodol, Weinidog, fod yna ganran uchel yng Nghymru o gartrefi sydd ddim yn gysylltiedig â'r grid cyflenwad nwy—hynny yw, bron un mas o bump o bob cartref. Ac mewn rhai mannau yn sir Gaerfyrddin, er enghraifft, mae e gymaint â 39 y cant. Dyw'r cartrefi yma, sydd yn ddibynnol ar olew cartref neu danwyddau amgen eraill, wrth gwrs ddim yn elwa o'r cap ar brisiau ynni—dŷn nhw ddim yn cael y 4 y cant o ddisgownt; dim ond £100 maen nhw'n ei dderbyn trwy Lywodraeth y Deyrnas Gyfunol. Mae hyd yn oed Ysgrifennydd Gwladol Cymru wedi derbyn nad yw hwnna'n ddigon. Ydych chi'n dwyn pwysau ar Lywodraeth y Deyrnas Gyfunol i wneud mwy? Ac yn y cyfamser, pa gymorth ychwanegol, ar ben yr hyn rydych chi wedi sôn amdano'n barod, y gallwn ni ddarparu i'r cartrefi yma sydd yn mynd i wynebu cyfnod anodd iawn yn ystod y misoedd sy'n dod?

Diolch yn fawr, Adam Price. Mae hyn yn bwysig iawn—ein bod yn cydnabod yr her yn yr aelwydydd hynny, a'r gyfran uchel, nid yn unig yn eich etholaeth chi, ond ledled Cymru, nad ydynt wedi'u cysylltu, neu nad ydynt ar y grid. Ac o edrych ar y problemau a’r ffyrdd rydym wedi bod yn cefnogi pobl yn eich etholaeth, yn eich ardal, hyd at ddiwedd mis Mawrth 2021, roedd mwy na 5,000 o gartrefi incwm isel yn sir Gaerfyrddin wedi elwa ar fesurau effeithlonrwydd ynni cartref, gan fod hynny’n hollbwysig, wrth gwrs, ar gyfer lleihau biliau drwy raglen Cartrefi Clyd. Ond rydych yn llygad eich lle fod y problemau sy'n gysylltiedig â gosod y cap ar brisiau—. Wrth gwrs, nid oes gan y rheoleiddiwr ynni unrhyw rôl yn y broses o bennu'r cap ar brisiau olew gwresogi a nwy hylifedig, er bod y lleill wedi'u rheoleiddio, wrth gwrs—y rheini sydd ar y gridiau nwy a thrydan.

Nawr, dyma ble rydym wedi defnyddio ein cronfa cymorth dewisol, i helpu i gynnig cymorth i aelwydydd—cymorth drwy'r gronfa cymorth dewisol i aelwydydd nad ydynt ar y grid ac nad ydynt yn gallu fforddio eu cyflenwad nesaf o olew neu LPG. Mae hynny wedi'i ymestyn hyd at fis Mawrth nesaf, a bydd yn helpu cartrefi gyda hyd at £250 mewn taliadau untro am olew neu hyd at dri thaliad o £70 am LPG. A hefyd, rwy'n siŵr eich bod yn ymwybodol o'r bartneriaeth newydd sydd gennym gyda'r Sefydliad Banc Tanwydd gyda chronfa wres y Sefydliad Banc Tanwydd. Ond rydym yn rhoi pwysau ar Lywodraeth y DU—rydym yn galw arnynt i gydnabod y ffaith bod pobl ar eu colled. A gaf fi ddweud hefyd, ar gymorth tuag at filiau ynni'r Llywodraeth, sef £400 dros y gaeaf hwn, nad yw'n cyrraedd llawer o'r aelwydydd nad ydynt ar y grid na llawer o'r rheini sydd ar fesuryddion rhagdalu chwaith, felly mae angen inni sicrhau yr eir i’r afael â hynny. Ond rydym yn dal i alw am gap is ar brisiau ynni ar gyfer aelwydydd incwm isel a chynnydd sylweddol yn yr ad-daliad a delir drwy gynlluniau fel y cynllun gostyngiad cartrefi cynnes gan Lywodraeth y DU.

Rwy’n ddiolchgar i’r Aelod dros Ddwyrain Caerfyrddin a Dinefwr am gyflwyno’r cwestiwn hwn, gan fod llawer o’r amgylchiadau a ddisgrifiodd hefyd yn berthnasol i fy etholaeth innau, Gorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro. Ond mae hefyd yn bwysig nodi, i lawer o aelwydydd gwledig, fod eu cartref hefyd yn gweithredu fel man busnes, ac mae hyn yn hynod o bwysig i’r rheini yn y gymuned amaethyddol, er enghraifft—ac rwy’n datgan buddiant fel cyfarwyddwr clwb ffermwyr ifanc Cymru. Ar gyfartaledd, mae cartrefi nad ydynt ar y grid wedi wynebu cynnydd o 21 y cant yng nghost tanwydd, a chynnydd o bron i 60 y cant o gymharu â'r prisiau cyn y rhyfel yn Wcráin. Fodd bynnag, mae hyn yn effeithio'n anghymesur ar aelwydydd sy'n byw ac yn gweithio yn yr un lleoliad. Felly, o ystyried hyn, a gaf fi ofyn pa drafodaethau y mae’r Gweinidog wedi’u cael gyda’i chyd-Weinidog, y Gweinidog materion gwledig, i helpu i liniaru’r pwysau ariannol anghymesur hwn ar y rhai yn ein cymuned amaethyddol? Diolch.

Wel, yn amlwg, mae’r ymateb i’r argyfwng costau byw yn fater trawslywodraethol, ac mae’r Prif Weinidog wedi sefydlu is-bwyllgor y Cabinet ar yr argyfwng costau byw. Felly, rydym yn edrych ar yr effaith ar aelwydydd a busnesau, a'r cymunedau a'r busnesau gwledig rydych wedi tynnu sylw atynt heddiw, yn gyffredinol. Mae'n bwysig iawn fod pobl yn manteisio ar y budd-daliadau y mae ganddynt hawl iddynt—aelwydydd, wrth gwrs, a fydd yn elwa, yn enwedig rhai o'r busnesau ffermio hynny. Felly, rwy'n falch iawn, o ran y taliad o £200 drwy gynllun cymorth tanwydd y gaeaf Llywodraeth Cymru—a gyhoeddwyd ddiwedd mis Medi—fod dros 200,000 o daliadau wedi'u gwneud yn barod. Ond credaf ei bod yn bwysig ein bod hefyd yn edrych ar y ffaith bod un o bob 10 o aelwydydd mewn ardaloedd gwledig yn dibynnu ar olew gwresogi neu nwy hylifedig, fel y dywedodd yr Aelod Adam Price, i wresogi eu gofod domestig a'u dŵr, ac mae hyn yn codi i 28 y cant o aelwydydd. Ac rydym yn galw ar Lywodraeth y DU i edrych ar hyn, o ran yr effaith a gaiff. Ond a gaf fi ddweud, a ydych wedi ystyried—rwy'n siŵr eich bod—syndicetiau prynu olew, fel Clwb Clyd a chlybiau tanwydd Ceredigion sy'n prynu tanwydd gyda'i gilydd? Rydym yn awyddus i annog hynny, gan y gall hynny helpu trigolion a busnesau.

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. A'r prynhawn yma, bydd y cwestiynau yma i gyd yn cael eu hateb gan y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol. Llefarydd y Ceidwadwyr yn gyntaf—Joel James.

Diolch, Lywydd. Ddirprwy Weinidog, os caf, hoffwn drafod ychydig o bethau heddiw mewn perthynas â Bil Partneriaeth Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus (Cymru). Yn ôl y Bil drafft, un o'r amcanion trosfwaol yw y bydd, a dyfynnaf:

'Dyletswydd statudol yn cael ei rhoi ar gyrff cyhoeddus penodol i geisio consensws neu gyfaddawd gyda'u hundebau llafur cydnabyddedig (neu os nad oes undeb llafur cydnabyddedig) cynrychiolwyr eraill eu staff, wrth bennu eu hamcanion llesiant.'

Nawr, fel y gŵyr pob un ohonom, mae hyn yn gweithio pan fydd modd cyrraedd consensws neu gyfaddawd, ac rwy’n siŵr y bydd hynny'n bosibl mewn llawer o achosion. Ond nid oes unrhyw sôn o gwbl yn y Bil am yr hyn sy’n digwydd pan na ellir dod i gonsensws neu gyfaddawd, a bydd hyn, heb os, yn peri problemau. Gyda hyn mewn golwg, Ddirprwy Weinidog, rwy’n awyddus i wybod beth fydd yn digwydd pan na ellir dod i gonsensws a chyfaddawd, a pha fecanweithiau a fydd ar waith i ganiatáu i gyrff cyhoeddus oresgyn cymeradwyaeth undebau llafur neu gynrychiolwyr gweithwyr pan fydd anghytundeb.

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei gyfraniad a’r gwaith y mae wedi bod yn ei wneud fel aelod o’r Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol yn craffu ar y ddeddfwriaeth bwysig hon wrth iddi wneud ei ffordd drwy’r system ddeddfwriaethol yn y Senedd? Cyfeiria'r Aelod at y ddyletswydd ar rai cyrff cyhoeddus i weithio mewn partneriaeth gymdeithasol wrth bennu eu hamcanion llesiant, ac mae’n rhoi llawer o sylw i'r geiriad mewn perthynas â 'chonsensws' a 'chyfaddawd'. Gallem fod wedi cynnwys yr ymadrodd 'i ymgynghori', ond yn aml, gellir dehongli 'ymgynghori' mewn gwahanol ffyrdd—gallai fod yn ymarfer ticio blychau yn unig. Felly, mae'r consensws a'r cyfaddawd yn bwysig iawn—fod hynny'n digwydd mewn ffordd ystyrlon. A dywedodd yr Aelod yn ei gwestiwn mai'r tebygolrwydd yw y bydd hynny'n digwydd o dan yr amgylchiadau hyn beth bynnag gan fod y rhan fwyaf o gyrff cyhoeddus eisoes yn gweithio yn y ffordd honno.

Fe fyddwch yn ymwybodol, fel rhan o'r ddeddfwriaeth, y bydd cyngor partneriaeth gymdeithasol hefyd yn cael ei sefydlu, ac y bydd y cyngor hwnnw'n gallu cynghori Llywodraeth Cymru, cynghori cyrff, os oes heriau gyda'r rhan honno o'r ddeddfwriaeth, ar yr hyn y gellid ei wneud wedyn i symud ymlaen.

Yn olaf, hoffwn drafod, os caf, y pwynt y soniodd yr Aelod amdano mewn perthynas â chymeradwyaeth undebau llafur. Ni cheir cymeradwyaeth gan unrhyw un o'r partneriaid fel rhan o'r broses hon. Mae'n ymwneud â'r hyn y mae'n ei ddweud ar y tun—cydweithio mewn partneriaeth gymdeithasol.

Diolch am eich ateb, Ddirprwy Weinidog, ond rwy’n ymwybodol o’r hyn a ddywedais, sef eich bod, yn y rhan fwyaf o achosion, yn mynd i gael y cyfaddawd hwnnw, ond gyda phob ewyllys da, rwy'n credu y byddwch bob amser yn dal i gael anghytundeb na ellir ei ddatrys, a heb fecanwaith priodol ar waith, ofnaf y gallai fod perygl y bydd y Bil hwn yn atal caffael ar gyfer cyrff cyhoeddus, ac y gallent hyd yn oed gael eu dal yn wystlon pe gwneir gofynion afrealistig. Er enghraifft, mae comisiynydd cenedlaethau’r dyfodol wedi gosod cynsail ar gyfer annog wythnos waith pedwar diwrnod, y gallai undebau llafur neu gynrychiolwyr gweithwyr eraill ofyn amdani, ac nad yw'n bosibl i gorff cyhoeddus, fel y byddwch yn cytuno heb amheuaeth. Felly, gyda hyn mewn golwg, hoffwn ddeall beth yw cynllun Llywodraeth Cymru os yw undeb llafur wedi cychwyn gweithredu'n ddiwydiannol yn erbyn corff cyhoeddus. Os oes anghydfod, yn fy marn i, gallai undebau llafur fod yn ddigon parod i wrthod cymeradwyo neu dynnu cymeradwyaeth yn ôl oni bai bod eu hamodau’n cael eu bodloni, a fyddai’n golygu y byddai cyrff cyhoeddus yn methu cyflawni eu dyletswyddau statudol. Felly, gyda hyn mewn golwg, Ddirprwy Weinidog, beth sy'n atal undebau llafur rhag defnyddio'r pwerau statudol yn y Bil hwn i ddwyn pwysau mewn anghydfodau undebau llafur?

Credaf y dylwn ddechrau drwy ddweud bod yr hawl i dynnu llafur yn ôl a’r hawl i streicio yn hawl ddynol sylfaenol i weithwyr ledled y byd. Ond mae'r Aelod—nid wyf yn gwybod ai'n fwriadol neu drwy gamddealltwriaeth—yn ceisio cyfuno rhai o'r agweddau ar y ddeddfwriaeth ac elfennau mwy cyffredinol. Felly, rwyf am geisio cywiro hynny yn yr amser sydd gennyf y prynhawn yma. Soniodd yr Aelod am undebau llafur, mae'n debyg, yn dal cyrff cyhoeddus yn wystlon mewn perthynas â chaffael. Wel, mae’r broses gaffael gymdeithasol gyfrifol yn cael ei dilyn gan y cyrff cyhoeddus hynny. Yna, mae gennym gyngor partneriaeth gymdeithasol, ac is-grŵp caffael cyhoeddus, sy’n cynnwys cynrychiolaeth gyfartal o’r Llywodraeth, cyflogwyr ac undebau llafur er mwyn gweithio drwy unrhyw heriau sy'n codi a cheisio cyfryngu. Nid oes unrhyw gymeradwyaeth na dal gwystlon, fel y dywed yr Aelod.

Ac mae’r elfen arall y mae’r Aelod yn ei chyfuno yn ei gwestiynau yn ymwneud â gweithio mewn partneriaeth gymdeithasol a chysylltiadau diwydiannol ac anghydfodau diwydiannol. Ffordd o weithio yw partneriaeth gymdeithasol—cydweithredu a chydweithio. Nid yw’r ddeddfwriaeth yng Nghymru yn ceisio deddfu ar unrhyw faterion sy’n ymwneud â chysylltiadau diwydiannol, ac mae hynny’n gwbl ar wahân i’r hyn y mae’r ddeddfwriaeth yn bwriadu ei wneud.

Yn olaf, Ddirprwy Weinidog, ar y cyngor partneriaeth gymdeithasol, fel y dywedoch chi yn un o’ch ymatebion cynharach, ceir pryder na fydd y cyngor, wrth ddarparu tystiolaeth a chyngor i Lywodraeth Cymru, yn cynrychioli'r ystod eang ac amrywiol o safbwyntiau sydd i'w cael yn ddigonol. Er enghraifft, ni fydd mentrau cymdeithasol, gweithwyr nad ydynt wedi'u hundeboli, cymunedau lleiafrifol ethnig, gweithwyr iechyd a gofal cymdeithasol, i enwi rhai yn unig, yn cael eu cynrychioli, ac mae perygl y bydd hyn yn tanseilio un o agweddau sylfaenol y Bil, gan na fydd llais wrth y bwrdd gan yr union bobl y mae'r Bill yn honni ei fod yn eu helpu. Mae'n amlwg y byddai ehangu'r cyngor i gynnwys cynrychiolwyr o'r fath yn gwneud y cyngor yn anymarferol yn wir. Ond y dewis arall yw y gallai cael cynrychiolwyr o'r undebau llafur yn unig, fel y nodwyd gan ColegauCymru, greu perygl o eithrio nifer sylweddol o weithwyr a chreu system ddwy haen o ran llais y gweithiwr. Mae perygl hefyd y gallai droi'n gors o safbwyntiau croes, lle bydd Llywodraeth Cymru yn cael ei gosod mewn sefyllfa lle bydd yn dieithrio rhai grwpiau dros eraill gan nad yw eu safbwyntiau'n cyd-fynd â syniadau Llywodraeth Cymru. Ddirprwy Weinidog, sut y gallwch sicrhau bod lleisiau mwy o weithwyr yn cael eu cynrychioli? Sut y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau asesiad teg o’r safbwyntiau hynny wrth gael arweiniad gan y cyngor? A sut y byddwch yn atal y cyngor partneriaeth gymdeithasol rhag troi'n siambr atsain i Lywodraeth Cymru ac yn offeryn sydd ond yn dweud yr hyn y mae Llywodraeth Cymru am ei glywed? Diolch.

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei gwestiynau pellach? Hoffwn dynnu sylw at un elfen y bydd pobl yn synnu ein bod efallai'n cytuno yn ei chylch. Mae'n ymwneud â'r angen am amrywiaeth o gynrychiolaeth fel rhan o'r cyngor partneriaeth gymdeithasol, drwy'r cyrff a gynrychiolir ar y corff fel y'i cynigir. Rydych yn iawn i ddweud na allwch ei ymestyn i bawb, oherwydd, fel y dywedais yn y pwyllgor, byddech yn cael cynhadledd bob tro, yn hytrach na chyngor. Ond o ran sicrhau bod gennym amrywiaeth o bobl, boed hynny mewn perthynas â'u cefndir neu eu nodweddion gwarchodedig, mae gwaith yn mynd rhagddo ar hyn o bryd, drwy'r fforwm partneriaeth gymdeithasol a sefydlwyd gennym, i edrych ar natur weithredol yr hyn y byddai’r ddeddfwriaeth yn ei olygu, i wneud yn siŵr ein bod yn gweithio gyda’r cyrff hynny i sicrhau bod mecanwaith ar gael i sicrhau amrywiaeth o gynrychiolaeth ar y cyngor. Unwaith eto, mae’r Aelod yn camddeall holl bwynt y cyngor, a phartneriaeth gymdeithasol. Nid lle Llywodraeth Cymru yw datgan ein hawdurdod dros unrhyw beth na cheisio llywio ein hagenda. Mae'n ymwneud â chydnabod ein bod yn gwybod, yng Nghymru, ein bod yn gryfach drwy weithio gyda'n gilydd fel rhan o dîm, gan ddefnyddio'r profiadau a'r lleisiau cyfunol hynny, i lunio deddfwriaeth er gwell. Byddwn yn dweud bod y ddeddfwriaeth hon yn arwyddocaol ac yn garreg filltir, ond yn y pen draw, nid oes a wnelo hyn â newid deddfwriaeth; mae a wnelo â newid bywydau, a dyna rydym am ei wneud maes o law.

Cwestiynau nawr gan lefarydd Plaid Cymru, Peredur Owen Griffiths. 

Diolch, Lywydd. Mae disgwyl i bensiynwyr yn y DU fod oddeutu £442 y flwyddyn yn waeth eu byd o fis Ebrill ymlaen yn dilyn cyfradd bensiwn is a thoriad mewn cymorth ar gyfer biliau ynni. O ystyried bod dros 75 y cant o bobl dros 65 oed a arolygwyd gan Age UK ym mis Ionawr eleni yn poeni am yr argyfwng costau byw cynyddol, ac ers hynny, fod cyfradd chwyddiant a chost biliau ynni wedi parhau i gynyddu, beth mae’r Dirprwy Weinidog yn ei wneud i hybu diwygio lles drwy wneud y defnydd mwyaf posibl o’n cymwyseddau datganoledig i sicrhau bod cymorth yn cael ei dargedu at bobl hŷn sydd angen cymorth, yn enwedig y rheini a fydd yn wynebu costau ynni a symudedd uwch na’r cyfartaledd? A wnewch chi hefyd nodi i ba raddau y mae pobl dros 60 oed yn cael mwy o help i gael mynediad at y gronfa cymorth dewisol, gan gofio’r atebion a gefais i gwestiwn ysgrifenedig a gyflwynais yn gynharach eleni, a oedd yn awgrymu bod llai nag 1 y cant o bobl dros 60 oed wedi cael mynediad at y gronfa?

Diolch i’r Aelod am ei gwestiwn a’i ddiddordeb yn y maes. Yn amlwg, ceir rhai heriau oherwydd y ffiniau rhwng yr hyn sydd wedi'i ddatganoli a'r hyn nad yw wedi'i ddatganoli, ond yn amlwg, rydym wedi ymrwymo—fi a'm cyd-Aelod Jane Hutt, a chyd-Aelodau ar draws y Llywodraeth—i ddefnyddio'r holl ysgogiadau sydd wedi'u datganoli at ein defnydd i wneud gwahaniaeth. Mae’r Aelod yn iawn i nodi effaith benodol yr argyfwng costau byw, sy’n taro gormod o bobl mewn cymunedau ledled y wlad, yn ogystal â'r effaith arbennig y gallai ei chael ar bensiynwyr sydd ag incwm sefydlog. Drwy ein hymgyrch 'Hawliwch yr hyn sy’n ddyledus i chi', rydym yn cydnabod yr hyn a ddywedwch am fynediad ar-lein; rydym am sicrhau ein bod yn edrych ar ffyrdd y gall pobl gael gafael ar yr wybodaeth honno a’i bod ar gael yn rhwydd yn y mannau y gallant fynd iddynt am gymorth, a sicrhau eu bod yn cael mynediad at yr hyn y mae ganddynt hawl iddo a bod y cymorth ychwanegol ar gael. Nid wyf yn gyfarwydd â’r cwestiwn ysgrifenedig a nodwyd gennych ynglŷn â mynediad at y gronfa cymorth dewisol, ond mae fy nghyd-Aelod Jane Hutt yn eistedd yma'n nodio wrth imi ateb, ac rwy’n siŵr fod hynny’n rhywbeth y byddem yn fwy na pharod i edrych arno i weld a oes unrhyw beth arall y gallwn ei wneud i sicrhau bod y grŵp oedran hwnnw'n ymwybodol fod cymorth ar gael, os ydynt ei angen, yn yr amgylchiadau hynod o anodd hyn.

Diolch. Mae'n ddrwg gennyf os yw'n disgyn rhwng dau Weinidog, fel petai. Byddwn yn ddiolchgar iawn am unrhyw wybodaeth. Diolch yn fawr iawn.

Y mis diwethaf, roedd hi'n Fis Hanes Pobl Ddu. Datgelodd adroddiad amserol gan Gyngres yr Undebau Llafur a gyhoeddwyd y mis hwnnw fod hiliaeth a gwahaniaethu tuag at weithwyr du yn dal i fod yn rhemp yn y DU. Mae'r ystadegau ar ddigwyddiadau hiliol yn y gweithle yn adroddiad 'Still rigged: racism in the UK labour market' yn frawychus. I wneud pethau’n waeth, lle cafwyd adroddiadau o ddigwyddiadau hiliol yn y gweithle, canfu’r TUC mai dim ond mewn 29 y cant o'r achosion y cymerwyd camau i atal aflonyddu. Nid yw'n syndod, felly, fod pedwar o bob pump o'r ymatebwyr yn dweud na fyddent neu nad ydynt wedi rhoi gwybod am hiliaeth yn y gweithle rhag ofn na fyddai'r cyhuddiad yn cael ei gymryd o ddifrif, neu y byddai'n cael effaith negyddol ar eu bywyd gwaith. Sut mae’r cynllun gweithredu Cymru wrth-hiliol a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru eleni yn targedu’r mater hwn? A yw’r mesurau yn y cynllun yn ddigonol i gyrraedd y targed o Gymru wrth-hiliol erbyn 2030 a gwneud ein heconomi'n wirioneddol gyfartal?

Cyfeiria'r Aelod at y cynllun gweithredu Cymru wrth-hiliol, a lansiwyd yn ôl ym mis Mehefin gan fy nghyd-Aelod, y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol. Rwy'n gyfarwydd â'r digwyddiad y cyfeiria ato a gynhaliwyd gan TUC Cymru i nodi Mis Hanes Pobl Ddu. Ni ddylai unrhyw un wynebu gwahaniaethu na chasineb mewn unrhyw ran o gymdeithas nac unrhyw agwedd ar fywyd. Yn sicr, dylai pobl fod yn ddiogel i fod yn hwy eu hunain ac i beidio â gorfod wynebu gwahaniaethu yn y gweithle, yn enwedig yn y gweithleoedd lle mae gennym fwy o ddylanwad yn y sector cyhoeddus yma yng Nghymru. Mae gweithleoedd cynhwysol a mynd i'r afael â hiliaeth yn y gweithle yn elfen allweddol o'r cynllun gweithredu Cymru wrth-hiliol. Rydym wedi gweithio'n agos iawn gyda chyflogwyr a chydag undebau llafur fel rhan o hynny, ac rydym hefyd yn cael hyfforddiant ar weithleoedd cynhwysol a beth mae hynny'n ei olygu—i dynnu sylw ato ac i gefnogi pobl. Mae llawer mwy o waith i’w wneud, ond rydym yn cydnabod y bydd gweithio mewn partneriaeth a defnyddio’r adnoddau y gwyddom fod rhai o’n cydweithwyr yn yr undebau llafur eisoes yn meddu arnynt, a’u rhwydweithiau cymorth er mwyn sicrhau bod gan bobl rywun i droi atynt am gyngor a chymorth yn y gweithleoedd hynny, yn eu gwneud yn fwy cynhwysol. Mae'n rhywbeth rydym wedi ymrwymo'n bendant i fwrw ymlaen ag ef i sicrhau nad oes unrhyw un—unrhyw un—yn wynebu gwahaniaethu pan fyddant yn y gwaith.

Diolch yn fawr iawn am y cwestiwn hwnnw, Jack Sargeant. Mae Llywodraeth Cymru yn trefnu gweithgareddau bob blwyddyn i hyrwyddo ymgyrch y Rhuban Gwyn a thynnu sylw at yr agenda trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol fel rhan o’r 16 diwrnod o weithredu. Eleni, bydd ein swyddogion yn cynnal digwyddiad mewnol yn Llywodraeth Cymru i godi ymwybyddiaeth ac annog swyddogion i ddod yn llysgenhadon y Rhuban Gwyn.

A gaf fi ddiolch i’r Gweinidog am yr ateb hwnnw? Byddaf yn falch iawn o ymuno â chi yn y digwyddiad hwnnw ar gyfer swyddogion Llywodraeth Cymru i annog swyddogion i ddod yn llysgenhadon y Rhuban Gwyn. Rwyf am ddatgan ar y pwynt hwn fy mod yn llysgennad y Rhuban Gwyn, yn union fel oedd fy nhad. Ond nid fi yw’r unig ymgyrchydd dros y Rhuban Gwyn yma yn y Senedd. Mae fy ffrind agos a’m cyd-Aelod Joyce Watson wedi treulio blynyddoedd yn hyrwyddo digwyddiadau ac ymrwymiad i addewid y Rhuban Gwyn i gyrraedd y nod gwirioneddol glir o ddod â thrais domestig i ben. Weinidog, a ydych yn cytuno â mi y dylai pob dyn a bachgen yng Nghymru wneud addewid i beidio byth â defnyddio, esgusodi neu aros yn dawel am drais gan ddynion yn erbyn menywod?

Diolch yn fawr iawn, Jack Sargeant, a diolch am fod yn llysgennad y Rhuban Gwyn ers cymaint o flynyddoedd. Ac wrth gwrs, rydym yn cofio eich tad a'r ffordd y bu'n hyrwyddo achos y Rhuban Gwyn, ac yn cydnabod, wrth gwrs, fod achos y Rhuban Gwyn yn cael ei arwain gan ddynion i gael gwared ar drais yn erbyn menywod a merched. Byddwn yn dod at ein gilydd ddiwedd mis Tachwedd; mae gennym ddigwyddiad ‘goleuo cannwyll’ yn eglwys gadeiriol Llandaf, sy'n ddigwyddiad aml-ffydd a gynhelir gan BAWSO i gydnabod y diwrnod rhyngwladol hwnnw. Mae’n gwbl hanfodol ein bod yn cael eich cefnogaeth. Bydd yr holl ddynion yma yn y Siambr yn cefnogi hynny, gobeithio, ac yn gwisgo eu rhubanau gwyn hefyd. Y nod mewn gwirionedd yw sicrhau bod dynion yn ymrwymo na fyddant yn goddef nac yn parhau i fod yn dawel ynghylch trais yn erbyn menywod. Rwy'n falch iawn fy mod wedi ymrwymo i gyfnod newydd o hyfforddiant 'Paid cadw’n dawel'. Dyma ble mae'n rhaid ichi godi eich llais. Rwyf wedi cytuno i gyllid tair blynedd i ddatblygu hyfforddiant ledled Cymru ar sut y gall gwylwyr ymyrryd, hyfforddiant a fydd yn cael ei ddarparu i holl ddinasyddion Cymru.

Hoffwn ddiolch i Jack Sargeant am godi’r cwestiwn hollbwysig hwn. Fel y gwnaeth yntau, hoffwn achub ar y cyfle i ddiolch i Joyce Watson am ei holl waith yn y maes hwn; mae'n hyrwyddwr gwych i ymgyrch y Rhuban Gwyn.

Mae aflonyddu rhywiol rhwng cyfoedion yn ein hysgolion yn gwbl annerbyniol, ac mae'n digwydd ledled Cymru. Canfuwyd hyn yn yr ymchwiliad diweddar i aflonyddu rhywiol rhwng cyfoedion a wnaed gan y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg. Mae angen cael gwared ar yr ymddygiadau hyn, ac mae Diwrnod y Rhuban Gwyn yn ffordd wych o dynnu sylw at y broblem hon, o ysgogi gweithredu ac o gael bechgyn yn ein hysgolion i ymrwymo i addewid y Rhuban Gwyn. Hoffwn ofyn i’r Gweinidog: pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd, yn benodol mewn perthynas ag ysgolion, i roi diwedd ar aflonyddu a thrais yn y sefydliadau hynny, i sicrhau nad ydym yn gweld pobl ifanc yn parhau i greu problemau pan fyddant yn oedolion, sydd wedyn yn achosi mwy o drais yn erbyn menywod?

A gaf fi ddiolch am eich cwestiwn, ac ar y pwynt hwn, a gaf fi hefyd gydnabod a chymeradwyo’r hyn a ddywedwyd gan y ddau Aelod am Joyce Watson a’i harweinyddiaeth mewn perthynas â'r Rhuban Gwyn? Mae’r hyn a ddywedwch yn bwysig o ran sut y gallwn estyn allan at ein plant a’n pobl ifanc, ac yn amlwg, yr ysgol yw’r lle i wneud hyn, oherwydd yn amlwg, gall trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol gael effaith enfawr ar blant a phobl ifanc. Credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn edrych ar y ffordd y mae ein haddysg cydberthynas a rhywioldeb, sydd bellach yn ofyniad statudol yn fframwaith Cwricwlwm i Gymru ac yn orfodol i’n dysgwyr, yn mynd i ganolbwyntio ar ddatblygu perthnasoedd iach o’r blynyddoedd cynnar, gan hyrwyddo ein nod o sicrhau bod pob plentyn ac unigolyn ifanc yn gallu mwynhau perthnasoedd iach, hapus a pharchus nawr ac yn y dyfodol. Ond hefyd, rydym yn parhau i ariannu prosiect Sbectrwm Hafan Cymru, sydd wedi bod yn gweithio mewn ysgolion i ddarparu hyfforddiant i staff, gan fod hynny'n hanfodol er mwyn i'n staff a'n llywodraethwyr ddeall yr effaith y gall cam-drin domestig ei chael ar blant a phobl ifanc.

Fel y dywedwch, Weinidog, mae gwaith gwych yn mynd rhagddo yn yr ysgolion ar berthnasoedd parchus ac iach, ac mae hynny'n hynod o bwysig. Ond mae angen inni ledaenu’r neges yn ehangach nag ysgolion a mynd â hi y tu hwnt i giatiau’r ysgol i sefydliadau fel, er enghraifft, y Sgowtiaid a chadetiaid y fyddin, clybiau pêl-droed, a mannau eraill lle mae bechgyn yn dod at ei gilydd. Felly, a allwch ddweud wrthyf am unrhyw waith a wnewch i ddylanwadu ar y sefydliadau hyn i archwilio ffyrdd y gallant helpu'r unigolion hynny i ddod yn fodelau rôl a lledaenu neges y Rhuban Gwyn yn ehangach?

Diolch, Joyce Watson, oherwydd mae angen inni fynd y tu hwnt. Rydym wedi gwneud sylwadau ar y cyfleoedd a’r gwaith a wnaed mewn ysgolion gyda phlant a phobl ifanc, a phwysigrwydd y cwricwlwm newydd a'r fframwaith addysg cydberthynas a rhywioldeb, ond mae angen inni estyn allan hefyd at bob un o’r sefydliadau lle daw pobl ifanc at ei gilydd. Credaf ei bod yn ddiddorol, a bydd llawer ohonoch yn gwybod o’ch cyswllt â'r Geidiaid a'r Sgowtiaid, sut maent yn dechrau mynd i'r afael â'r materion hyn, gan gydnabod materion sy’n ymwneud â chydraddoldeb yn ogystal â mynd i’r afael ag aflonyddu a cham-drin rhywiol, a deall beth mae plant a phobl ifanc yn ei wynebu, sydd, wrth gwrs, wedi bod yn bwynt pwysig yn yr ymchwiliad a wnaed gan y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg. Ond hefyd, clybiau pêl-droed, cadetiaid y fyddin—dyma lle gallwn fynd â neges y Rhuban Gwyn, a chredaf y gall Jack Sargeant, a phawb sy'n gysylltiedig ag ymgyrch y Rhuban Gwyn, drosglwyddo'r neges honno ac estyn allan at y sefydliadau sy'n gweithio gyda phlant a phobl ifanc.

Rwy’n parhau i weithio gyda’r gwasanaethau tân ac achub ledled Cymru i sicrhau bod pobl, cymunedau a’r amgylchedd yn cael eu cadw mor ddiogel â phosibl rhag tanau a pheryglon eraill. Yn y tymor hwy, rydym yn parhau i fod yn ymrwymedig i sicrhau cynaliadwyedd a diogelwch y gwasanaethau ac i ehangu rôl diffoddwyr tân.

Rwy’n ddiolchgar am eich ateb. Roeddwn am dynnu eich sylw at y tân ofnadwy yn Windmill Farm, gwesty gwledig a lleoliad priodasau poblogaidd ar benrhyn Gŵyr, yng nghanol fy rhanbarth i, Gorllewin De Cymru. Lledaenodd y tân drwy'r eiddo'n gyflym, a bu oedi yn yr ymdrechion i ddiffodd y tân oherwydd cyflenwad dŵr annigonol i weithredu'r pibau a'r amser a gymerwyd i fynd â thancer dŵr i'r lleoliad. Ar ôl cyfarfod â pherchnogion y lleoliad fy hun, rwyf wedi gweld â’m llygaid fy hun y straen, y gofid a’r gost ariannol a gafwyd o ganlyniad i’r tân. Felly, credaf ei bod yn hollbwysig, ni waeth beth fo’r ffiniau gweinyddol, fod pob awdurdod tân lleol yn gallu dod ynghyd i sicrhau bod offer hollbwysig fel tanciau dŵr wedi'u lleoli yn yr ardaloedd sy’n gwasanaethu anghenion cymunedau lleol orau.

Yn Lloegr, mae'n rhaid i awdurdodau tân ac achub geisio ymuno â chynlluniau atgyfnerthu neu gytundebau cydgymorth ag awdurdodau tân ac achub eraill er mwyn sicrhau y gallant roi cymorth i'w gilydd. Mae'n rhaid iddynt ymateb hefyd i ddigwyddiadau fel tanau, damweiniau traffig ffyrdd ac argyfyngau eraill yn eu hardaloedd, yn unol â'u cytundebau cydgymorth. Felly, Weinidog, a wnewch chi ymrwymo i weithio gyda’r gwasanaeth tân ac achub a Dŵr Cymru i sicrhau bod offer diffodd tân hanfodol megis tanciau dŵr yn cael eu gosod yn y mannau cywir i allu darparu gwasanaeth dros yr ardal ddaearyddol fwyaf sy'n bosibl ledled Cymru, ni waeth beth yw ffiniau'r awdurdod tân y mae rhywun yn byw ynddo, i sicrhau na fydd trychineb o'r fath yn digwydd eto?

Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn atodol, ac rwy'n cydymdeimlo â'r bobl y dinistriwyd eu cartrefi yn y tân ofnadwy hwn. Rwy'n ymwybodol o'r digwyddiad y mae'n cyfeirio ato, a'r heriau gweithredol o ran mynediad at ddŵr i Dŵr Cymru a Gwasanaeth Tân ac Achub Canolbarth a Gorllewin Cymru. Mae'n fater gweithredol i'r gwasanaethau hynny, ond rwy'n fwy na pharod i edrych i weld a ellir gwneud mwy yn ein cyfarfodydd rheolaidd gyda'r gwasanaethau tân ac achub i sicrhau ein bod, os oes unrhyw bryderon, yn mynd i'r afael â'r pethau hyn yn rhagweithiol yn hytrach nag yn adweithiol yn y dyfodol.

Yng Ngorllewin De Cymru, mae gennym ffiniau gwahanol ar gyfer y gwasanaeth heddlu a'r gwasanaeth tân ac achub, gyda'r gwasanaeth ambiwlans ar sail Cymru gyfan. A yw'r Gweinidog wedi ystyried ymgynghori ar aildrefnu'r gwasanaeth tân fel bod ei ffiniau'n cyd-fynd â ffiniau'r heddlu?

Diolch i Mike Hedges am ei gwestiwn. Nid wyf yn credu bod yr hyn y mae Mike yn ei olygu o reidrwydd—. Mae rhai o ffiniau'r gwasanaeth tân ac achub yn cyd-fynd a rhai'r byrddau iechyd lleol, ond nid yw'r olion traed yr un fath o ran yr ardal y maent yn ei gwasanaethu. Gallwn ddweud nad oes cynlluniau i gysoni'r ffiniau hynny, yn ôl yr hyn rwy'n ei ddeall. Fodd bynnag, rydym yn canolbwyntio ar hyn o bryd ar lle gall sefydliadau weithio gyda'i gilydd neu gyd-leoli; rydym yn gwybod bod hynny'n arwain at ganlyniadau cadarnhaol, nid yn unig o ran gwasanaethau'n gweithio gyda'i gilydd, ond o ran y berthynas y bu modd ei meithrin rhyngddynt. Dim ond un pwynt o ddiddordeb ar hynny, yn rhanbarth yr Aelod, mae gwasanaeth tân ac achub canolbarth a gorllewin Cymru yn cwmpasu Abertawe a Chastell-nedd Port Talbot, sydd ill dau'n agos at Heddlu De Cymru, ond mae gan y ddau sefydliad berthynas hirsefydlog ac maent yn rhannu'r un ystafell reoli, ac rydym wedi gweld gwasanaethau ambiwlans a gwasanaethau tân ac achub yn cael eu cyd-leoli, ac mae hynny'n rhywbeth rydym yn awyddus i'w gefnogi fel Llywodraeth. 

Mae cwestiwn 5 [OQ58641] wedi'i dynnu yn ôl. Cwestiwn 6, Peter Fox.

Diolch am y cwestiwn hwnnw. Rydym yn parhau i wella ein hymateb i gam-drin domestig drwy ein strategaeth genedlaethol. Rydym yn ariannu prosiect Dyn i gefnogi dynion sy'n dioddef cam-drin domestig ac rydym yn parhau i ariannu hyfforddiant ymwybyddiaeth i gydnabod dangosyddion a ddangosir gan ddynion a allai fod yn profi cam-drin domestig.

Diolch am yr ymateb hwnnw, Weinidog. Lywydd, rwy'n gofyn y cwestiwn hwn gan gydnabod, wrth gwrs, fod trais yn erbyn menywod a merched yn arbennig yn llawer rhy gyffredin mewn cymdeithas, ac mae'n rhaid i ni fel dynion herio camdriniaeth a thrais o bob math, ac rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedwyd; roeddwn innau hefyd yn llysgennad Rhuban Gwyn ar gyfer fy sefydliad blaenorol, ac rwy'n hapus i barhau â hynny yn y sefydliad hwn.

Fodd bynnag, rwyf eisiau defnyddio'r cwestiwn hwn i godi mater dynion sy'n profi cam-drin domestig. Er nad yw'n bwnc sy'n cael ei drafod yn aml, mae hyn hefyd yn rhywbeth sy'n digwydd yn llawer rhy aml mewn cymdeithas. Nododd Comisiynydd Pobl Hŷn Cymru fod tua chwarter y bobl sy'n profi camdriniaeth yn ddynion, a bod dioddefwyr gwrywaidd yn tueddu i fod yn hŷn, gyda'r gyfran uchaf o'r rhai yr effeithir arnynt yn 75 oed neu'n hŷn. Er bod sefydliadau fel Both Parents Matter Cymru yn cynnig cefnogaeth, yn ôl yr adroddiad gan y comisiynydd pobl hŷn, gallai dynion fod yn amharod i ofyn am gymorth oherwydd y stigma sydd ynghlwm wrth fod yn ddyn sy'n dioddef camdriniaeth. Mae'r nifer fechan o wasanaethau cam-drin domestig sy'n cael eu targedu'n benodol at ddynion yn brin o adnoddau, sy'n golygu bod y gefnogaeth y gallant ei darparu yn aml yn gyfyngedig iawn. Weinidog, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i godi ymwybyddiaeth ehangach o gam-drin yn erbyn dynion, ac yn enwedig dynion hŷn? A sut rydych yn gweithio gyda'r comisiynydd a chyrff cyhoeddus eraill i sicrhau bod gwasanaethau cymorth digonol ar gael? Ac yn olaf, pa ystyriaeth a roddwyd gennych i sicrhau bod strategaeth i ddileu trais yn erbyn dynion yn cael ei rhoi ar waith a all sefyll ochr yn ochr â'r gwaith gwych sydd eisoes yn digwydd i atal trais yn erbyn menywod a merched?

Wel, diolch yn fawr iawn, Peter Fox, am ddechrau eich cwestiwn atodol drwy gydnabod ein hymateb i'r cwestiwn cynharach, gyda'ch cefnogaeth a'ch cymeradwyaeth i ymgyrch y Rhuban Gwyn, a chydnabod, o ran yr ystadegau, effaith trais yn erbyn menywod a merched ac edrych ar y ffaith bod canran y troseddau cam-drin domestig a gofnodwyd gan yr heddlu hyd at fis Mawrth 2021 wedi nodi bod 73.1 y cant o droseddau yn effeithio ar ddioddefwyr benywaidd a 26.9 y cant yn effeithio ar ddioddefwyr gwrywaidd.

Ond rwy'n credu bod eich pwynt fod cam-drin domestig yn effeithio ar bobl hŷn, a dynion hŷn yn arbennig mewn perthynas â'ch cwestiwn, yn allweddol. Oherwydd cefais gyfarfod â'r comisiynydd pobl hŷn yn ddiweddar ac fe wnaethom drafod canfyddiadau ei hadroddiad ar wella cefnogaeth a gwasanaethau i ddynion hŷn sy'n profi cam-drin domestig. Felly, rydym bellach yn symud at gam nesaf y strategaeth genedlaethol trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol, a gweithredu'r ddeddfwriaeth, ac rydym yn edrych ar y materion hyn. Bydd gennym weithgor pobl hŷn o fewn y glasbrint, sef y dull rydym yn ei fabwysiadu nawr. Rwy'n cyd-gadeirio bwrdd gweithredu cenedlaethol gyda chomisiynydd heddlu a throseddu Dyfed Powys, ac rydym yn edrych ar hyn o safbwynt cyfiawnder troseddol yn ogystal ag o safbwynt cyfiawnder cymdeithasol, felly credaf y bydd y gweithgor pobl hŷn o fewn y glasbrint yn edrych ar y materion penodol rydych yn eu codi.

Diolch yn fawr am y cwestiwn hwnnw, Jenny Rathbone. Fel rydych yn ei ddeall, wrth gwrs, nid yw ffocws y cwestiwn hwn o fewn fy mhortffolio gweinidogol o ran polisi, ond rwy'n hapus iawn i ymateb ar y mater asesu effaith. Mae cam 2 o ehangu Dechrau'n Deg yn adeiladu ar y dull a fabwysiadwyd yng ngham 1. Mae hynny wedi'i adlewyrchu yn yr asesiad o'r effaith ar gydraddoldeb. Ac wrth gwrs, mae darpariaeth blynyddoedd cynnar o ansawdd da yn helpu i sicrhau bod pob plentyn yn cael y dechrau gorau mewn bywyd ac yn cyrraedd ei botensial. 

Iawn. Rwy'n deall ei fod o fewn eich portffolio i edrych ar effaith holl bolisïau'r Llywodraeth ar gydraddoldeb, ac mae hynny, yn amlwg, yn cynnwys Dechrau'n Deg, er fy mod yn deall nad chi yw'r Gweinidog sy'n ysgwyddo cyfrifoldeb am y rhaglen honno mewn gwirionedd.

Felly, rwy'n awyddus iawn i edrych ar sut mae ehangu cam 1, am £20 miliwn, a oedd yn golygu bod 2,500 o blant ychwanegol wedi gallu elwa o'r gefnogaeth ychwanegol honno, yn cymharu â cham 2, sef £26 miliwn i alluogi 3,000 o blant dwy oed ychwanegol i gael gofal plant Dechrau'n Deg am ddim o fis Ebrill nesaf. Ond fel y nododd Cyngor Caerdydd, y pryderon sydd ganddynt ynglŷn â cham 2 yw nad yw'r plant ychwanegol sy'n cael y gofal plant ychwanegol yn gynharach yn eu cynnwys yn y cymorth ychwanegol pwysig mewn perthynas ag ymwelwyr iechyd, lleferydd ac iaith, a rhaglenni cefnogi rhianta eraill. Ac mae gennyf ddiddordeb mewn archwilio pam ein bod wedi gwneud hynny, oherwydd mae'n ymwneud â gwerthuso faint o effaith mae'r gofal plant yn ei chael os na cheir cymorth ymwelydd iechyd ychwanegol a rhaglenni cefnogi rhianta eraill. 

Diolch yn fawr am y cwestiwn hwnnw, Jenny. Rwy'n llwyr gydnabod pwysigrwydd yr asesiad o'r effaith ar gydraddoldeb a sut mae hynny'n ein harwain gyda rhaglen hynod bwysig Dechrau'n Deg, sy'n cael cymaint o effaith ar fywydau plant. Nawr, wrth gwrs, fel rydych yn gwybod ac rydych eisoes yn ymwneud â hyn, ni fyddai pob teulu sy'n derbyn darpariaeth cam 2 angen gwasanaethau pellach, ond bydd y teuluoedd sydd angen y cymorth ychwanegol hwnnw'n parhau i gael cyfle i gael cymorth drwy lwybrau sy'n bodoli eisoes. Felly, rwy'n gobeithio bod hynny'n rhoi rhywfaint o sicrwydd i chi ynglŷn â cham 2, gan ddysgu o gam 1. Os oes angen cymorth ychwanegol arnynt, byddant yn dal i allu cael hwnnw, ac rydym eisiau tawelu meddyliau'r rhieni a Chyngor Caerdydd ynghylch pwysigrwydd ac effaith yr ehangu sy'n mynd i ddigwydd.

Yn amlwg, mae'r Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol yn gweithio'n agos iawn gydag awdurdodau lleol i fonitro a yw darpariaeth cam 2 yn arwain at fwy o atgyfeiriadau at wasanaethau eraill, a byddwn yn gweithio'n hyblyg iawn gyda gwasanaethau lleol i'w cefnogi i ddiwallu anghenion ychwanegol. Ond rwy'n credu mai'r hyn sy'n bwysig iawn yw bod Dechrau'n Deg yn gallu darparu a chynnig amgylchedd gofal plant o ansawdd uchel, ynghyd â staff o ansawdd uchel, i gefnogi canlyniadau gwell i blant. O ran y pwysigrwydd a'r cyhoeddiad a wnaed yn ddiweddar gan y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol, fel rhan o bartneriaeth Plaid Cymru a'r cytundeb cydweithio, gyda Siân Gwenllian, rwy'n credu ei bod hi'n hynod bwysig ein bod wedi cael yr estyniad o £26 miliwn dros y ddwy flynedd nesaf i ehangu Dechrau'n Deg i gefnogi effeithiau cadarnhaol hirdymor ar fywydau plant a theuluoedd ledled Cymru.

Ac yn olaf, Lywydd, wrth gwrs, rwy'n gyfrifol am drechu tlodi hefyd, ac rydym yn gwybod bod darparu gofal plant yn hanfodol, a chyda'r dystiolaeth ac yn wir gyda Chanolfan Polisi Cyhoeddus Cymru a Sefydliad Bevan yn dangos bod buddsoddiad mewn gofal plant, gyda 3,000 o blant dwy oed ychwanegol yn cael mynediad at ofal plant o ansawdd uchel, yn gam enfawr ymlaen o ran mynd i'r afael â thlodi plant.

Rwy'n falch bod y cwestiwn hwn wedi'i godi y prynhawn yma mewn perthynas â chynllun Dechrau'n Deg, ac nid dyma'r tro cyntaf i mi godi'r mater hwn, ond rwy'n pryderu'n fawr ynghylch loteri cod post y cynllun, lle mae cyllid yn seiliedig ar lle mae rhywun yn byw yn hytrach nag ar eu sefyllfa ariannol, ac yn y bôn mae'n senario lle gall pobl gyfoethog fod yn gymwys a lle gall y bobl sydd ei angen fwyaf gael ei amddifadu ohono mewn rhai achosion. Felly, pa ystyriaeth mae Llywodraeth Cymru yn ei rhoi i hyn, a pha gamau y bwriadwch eu cymryd i ddileu rhwystrau i'r cynllun a sicrhau tegwch yn y system?

Hoffwn ailadrodd yr hyn a ddywedais wrth ateb y cwestiynau cynharach. Mae Dechrau'n Deg yn helpu teuluoedd sydd â phlant ifanc yn ardaloedd mwyaf difreintiedig Cymru. Dyna'r peth hollbwysig. Mae angen inni dargedu'r cymorth hwnnw. Mae'n cynnwys gofal plant rhan-amser o ansawdd yn rhad ac am ddim i blant dwy a thair oed sy'n byw yn yr ardaloedd hynny, ac ym mis Ebrill, fe wnaethom gyhoeddi y byddai hyd at 2,500 yn rhagor o blant yn gymwys ar gyfer Dechrau'n Deg, a bydd hynny'n cynnwys plant rydych yn eu cynrychioli ledled Cymru. Dechreuodd cam cyntaf y rhaglen ddechrau mis Medi, a bydd cam 2 yn gwneud mwy na 3,000 o blant dwy oed ychwanegol yn gymwys.

Hefyd, rwy'n credu ei bod yn bwysig dweud bod £70 miliwn ar gyfer gwelliannau i gyfleusterau a gwaith cynnal a chadw ar leoliadau gofal plant cofrestredig, ac y gall y lleoliadau hynny wneud cais am y cyllid hwnnw drwy eu hawdurdodau lleol.

Mis Mai oedd y tro diwethaf i Weinidogion Cymru gwrdd â Gweinidog y Deyrnas Unedig a oedd ar y pryd yn gyfrifol am gaethwasiaeth fodern, ac mae ein swyddogion mewn cysylltiad rheolaidd â'r Swyddfa Gartref.

Rydym yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU am ddull sy'n canolbwyntio ar ddioddefwyr a goroeswyr yng nghyd-destun caethwasiaeth fodern, lle mae diogelu yn fater o'r pwys mwyaf.

Diolch am yr ymateb. Mi fydd y Gweinidog yn ymwybodol, dwi'n siŵr, fod Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi symud caethwasiaeth fodern yn ddiweddar o fod yn fater i'r Gweinidog dros ddiogelu i fod yn fater ar waelod rhestr y Gweinidog am fewnfudo anghyfreithlon a lloches. Mae etholwraig wedi cysylltu efo fi i leisio pryderon am hyn. Mae hi'n poeni am y peryg mae o'n ei olygu i ddioddefwyr caethwasiaeth. Mae hi'n cwestiynu yn benodol sut bod posib cyfiawnhau gwneud hyn yn achos mewnfudo pan fo bron i draean o ddioddefwyr caethwasiaeth fodern yn ddinasyddion Prydeinig beth bynnag. Mi allai hyn olygu esgeuluso cyfran fawr ohonyn nhw.

Rŵan, beio'r dioddefwyr mae'r Ysgrifennydd Cartref wedi ei wneud yn ddiweddar, yn dweud bod pobl yn honni eu bod wedi cael eu 'traffic-o' er mwyn camddefnyddio a manteisio ar reolau mewnfudo—sylwadau gwarthus sydd yn gwbl ddi-hid o realiti'r dioddefaint mae cymaint yn ei wynebu, ond yn anffodus rydyn ni wedi dod i ddisgwyl dim llai gan Ysgrifenyddion Cartref Ceidwadol yn ddiweddar. Pa gamau a all y Gweinidog eu cymryd er mwyn ceisio sicrhau bod y gefnogaeth yn cael ei gynnal i ddioddefwyr caethwasiaeth fodern yng Nghymru er gwaethaf y penderfyniad yma gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig?

Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn atodol, oherwydd rwy'n cytuno'n llwyr â phopeth a ddywedodd mewn perthynas â'r ffordd ffiaidd y gallai dioddefwyr gael eu gwneud yn fychod dihangol gan Lywodraeth y DU nawr, ac rwy'n rhannu ei bryderon ef a pryderon ei etholwyr ynglŷn â'r ffaith ein bod wedi cael Gweinidog diogelu ond bod diogelu bellach yn rhan o fewnfudo. Ac mae cyfuno'r ddau'n beryglus a gofidus iawn yn fy marn i. Ac ochr yn ochr â hynny, ers mis Gorffennaf, rydym wedi gweld llu o wahanol Weinidogion y DU yng ngofal y briff caethwasiaeth fodern, ac mae'r llif anhrefnus hwnnw o Weinidogion yn arwain at oedi ac ansicrwydd yn y gwaith o ddatblygu'r strategaeth gaethwasiaeth fodern newydd ar gyfer Cymru a Lloegr. Rydym yn pryderu bod swydd comisiynydd atal caethwasiaeth annibynnol wedi parhau'n wag ers mis Ebrill. Felly, rwyf fi a'm cyd-Aelod Jane Hutt yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU mewn perthynas â'r mater hwn, ond rydym hefyd yn gweithio gyda grŵp arweinyddiaeth atal caethwasiaeth Cymru ac yn gwneud yr hyn a allwn â'r ysgogiadau sydd gennym yng Nghymru i sicrhau ein bod yn cefnogi pobl ac yn mabwysiadu ymagwedd wahanol iawn. Mae rhai pobl yn dweud mai dim ond geiriau ydynt, ond rydym yn gwybod bod geiriau'n cael effaith, ac mae'n rhethreg beryglus a niweidiol iawn, ac rydym yn gweithio i wneud yr hyn y gallwn ei wneud ynghyd â phethau fel ein cod caffael a chadwyni cyflenwi moesegol, gan weithio i adolygu hynny a'i gryfhau wrth inni symud ymlaen. 

Yn olaf, cwestiwn 9, Carolyn Thomas. 

Er mai Llywodraeth y DU sy'n parhau i fod yn gyfrifol am oruchwylio gwasanaethau post, fe gyfarfûm â'r Post Brenhinol ac Undeb y Gweithwyr Cyfathrebu ar wahân yn ôl ym mis Gorffennaf i drafod y sefyllfa. Ers hynny, rwyf wedi ysgrifennu at y ddwy ochr—fis diwethaf—i ofyn am ddiweddariad ar y sefyllfa ac i annog datrysiad sy'n gweithio i'r gweithlu a'r gwasanaethau post.

Diolch am hynny, Weinidog. Cyn cael fy ethol yn Aelod o'r Senedd, roeddwn yn weithiwr post i'r Post Brenhinol, ac rwy'n gwybod pa mor galed mae dosbarthwyr yn gweithio o ddydd i ddydd. Roeddwn yn cerdded 12 milltir y dydd ar gyfartaledd, am bump neu chwe awr, ym mhob tywydd—gwres eithafol, stormydd, eira—ac mae fy nghyn-gydweithwyr eisoes wedi croesawu newidiadau eisoes i gynyddu cynhyrchiant ac effeithlonrwydd, i fod yn fwy hyblyg ynghylch oriau, i wneud rowndiau'n gynt, i ymdopi â rowndiau cynyddol, diddymu rowndiau, defnyddio dyfeisiau cymorth digidol a rhannu faniau, i enwi ond ychydig. Rydym yn ddiolchgar iawn iddynt hwy, a'u cwsmeriaid, am eu hymroddiad yn ystod y pandemig. Rwy'n deall bod Undeb y Gweithwyr Cyfathrebu bellach mewn trafodaethau dwys gyda'r Post Brenhinol ynglŷn â chyflogau ac amodau, sy'n dangos pa mor bwysig yw bod yn rhan o undeb llafur. Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i annog y Post Brenhinol i ymgysylltu'n llawn â'r undeb er mwyn sicrhau canlyniad cadarnhaol i'r negodiadau hyn er budd gweithwyr, yn ogystal â'r cyhoedd sy'n dibynnu ar eu gwasanaeth? Diolch.  

A gaf fi ymuno â Carolyn Thomas i annog y Post Brenhinol ac Undeb y Gweithwyr Cyfathrebu i barhau â'r gwaith hwnnw, mewn partneriaeth â'r Gwasanaeth Cynghori, Cymodi a Chyflafareddu, i ddod o hyd i ddatrysiad i'r anghydfod hwn? Rwyf innau hefyd yn cytuno bod angen i unrhyw ddatrysiad o'r fath weithio i wasanaethau post, gweithwyr post a phobl Cymru, ac rwyf am ymuno â hi i dalu teyrnged i'r rôl y mae ein postmyn yn ei chwarae mewn cymunedau ledled y wlad, boed hynny mewn ardaloedd gwledig neu drefol. Nid cyflawni swydd yn unig y maent; maent yn darparu gwasanaeth cymunedol hanfodol. Ac rwy'n cofio gweld yr Aelod mewn gwirionedd, oherwydd nid oedd ei rownd bost yn bell o lle rwy'n byw, a gallaf gadarnhau fy mod wedi ei gweld hi allan ym mhob tywydd yn gwneud yn siŵr fod pobl yn y cymunedau ar draws fy etholaeth yn cael eu post. 

Diolch i'r Dirprwy Weinidog a'r Gweinidog. 

Ac felly dyma ni'n symud ymlaen i'r cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol a Gweinidog y Cyfansoddiad, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Huw Irranca-Davies. 

Gallaf bwysleisio pwysigrwydd cysylltiadau rhynglywodraethol cryf ac ymgysylltiad agored rhwng y Llywodraethau ar bob cyfle. Mae ansefydlogrwydd Llywodraeth y DU a newid Gweinidogion yn fynych wedi ei gwneud yn anodd ffurfio cysylltiadau hirhoedlog, cynhyrchiol, sy'n hanfodol ar gyfer creu sylfaen i gysylltiadau rhynglywodraethol cadarn.

Mae'r Cwnsler Cyffredinol, Luke Fletcher AS a minnau newydd ddychwelyd o fynychu ail gyfarfod Cynulliad Partneriaeth Seneddol y DU-UE yn Llundain. Da o beth oedd mynychu hwnnw; mae Alun Davies a chyd-Aelodau—Sam—wedi mynychu o'r blaen, ac mae'n gorff sy'n tyfu, ac mae'n tyfu'n fwy cyhyrog hefyd. Ond un o'r themâu o fewn hynny yw'r angen am ymgysylltiad rheolaidd—beth bynnag yw'r systemau sydd ar waith—rhwng Gweinidogion ar lefel y DU ac ar lefel yr UE, yn enwedig yn y senario ôl-Brexit sydd ohoni. Mae gennym Fil Protocol Gogledd Iwerddon—nid ydym yn gwybod beth sy'n digwydd gyda hynny ar hyn o bryd. Mae gennym gyfreithiau'r UE a ddargedwir—nid ydym yn hollol siŵr beth sy'n digwydd gyda hynny. Mae gennym y Bil Hawliau a'r effaith ar hawliau dinasyddion, heb sôn am yr ystod ehangach o ddeddfwriaeth sydd ar y ffordd. Mewn cyd-destun gwahanol, defnyddiodd y Prif Weinidog yr ymadrodd 'rhythm rheolaidd a dibynadwy o gyfarfodydd' unwaith a pha mor bwysig yw hynny. Felly, a yw'n rhannu fy ngobeithion, gyda'r Llywodraeth newydd a'r Prif Weinidog newydd, ond yr holl Weinidogion newydd hynny, y bydd cyfarfodydd rheolaidd, arferol, dibynadwy rhwng Gweinidogion yn dod yn norm, fel y gallwn ymdrin â rhai o'r materion pwysig hyn?

Diolch i chi am y cwestiwn atodol hwnnw, ac rwy'n cytuno'n llwyr: mae angen ymgysylltiad rheolaidd, ymgysylltiad cyson, ac ymgysylltiad wedi'i gynllunio'n briodol hefyd, a dylai'r ymgysylltiad hwnnw fod yn digwydd mewn perthynas â phob agwedd ar raglen ddeddfwriaethol Llywodraeth y DU sy'n ymwneud â ni, sy'n sbarduno ein rhwymedigaethau penodol, ond hefyd yr holl feysydd o gyd-ddibyniaeth sy'n codi hefyd.

Rwy'n credu mai'r peth mwyaf siomedig oedd bod oedi hir—. Wel, mewn gwirionedd, mae wedi cymryd cyhyd i gyrraedd sefyllfa lle mae'r Prif Weinidog presennol bellach yn siarad â Phrif Weinidogion Cymru a'r Alban, ac rwy'n rhoi clod i'r Prif Weinidog newydd mai dyna oedd un o'r pethau cyntaf iddo ei wneud, ac mae'n ddatganiad pwysig iawn. Gwnaed sylw bod y Prif Weinidog blaenorol yn brysur iawn, ac nid yw hwnnw'n ateb boddhaol pan fo'r sefyllfa honno'n codi, oherwydd ni allwch byth fod yn rhy brysur i ddweud eich bod yn poeni ynghylch pwysigrwydd eich perthynas â phedair gwlad y DU.

Ar sail bersonol, rwyf eisoes wedi cael cyfarfodydd rhagarweiniol gyda'r Twrnai Cyffredinol Victoria Prentis. Fe wnes i gyfarfod â'i rhagflaenydd; roedd yna newid sydyn iawn wedyn. Hefyd, rwyf wedi cyfarfod â'r Arglwydd Bellamy, a fydd yn ymweld â'r Senedd, a bydd cyfle i gael cyfarfodydd gyda mi a chyda'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol.

Ond rwy'n cytuno. Mae angen ymgysylltiad cynnar ac agored rhwng y Llywodraethau ar bob maes polisi. Rydym angen cyfnod o sefydlogrwydd a chydweithrediad i gefnogi perthynas waith agosach rhwng y Llywodraethau er ein lles ni oll.

Mae cwestiwn 2 [OQ58643] wedi ei dynnu'n ôl. Felly, cwestiwn 3—Carolyn Thomas.

Diolch am y cwestiwn. Rydym yn monitro cynnydd y Bil drwy'r Senedd gan barhau â'n hymgysylltiad â Llywodraeth y DU ar yr amserlen arfaethedig iddo ddod i rym a gweithrediad darpariaethau a beth fydd hyn yn ei olygu o ran y goblygiadau i Gymru.

Diolch am yr ateb, Gwnsler Cyffredinol. Rwy'n gwybod eich bod yn cytuno bod y goelcerth hon o gyfraith yr UE a ddargedwir a ddechreuwyd gan Rees-Mogg yn un hynod o beryglus. Nid yn unig y mae'n peryglu amddiffyniadau pwysig, gan gynnwys hawliau gweithwyr a mesurau newid hinsawdd, mae hefyd yn ymgais amlwg i danseilio datganoli, Llywodraeth Cymru a'r Senedd hon. O ystyried y bydd gan y Bil hwn oblygiadau difrifol i'r gwledydd datganoledig, rwy'n ei chael yn gwbl annerbyniol nad ymgynghorwyd yn briodol â hwy. Gwnsler Cyffredinol, pa sylwadau rydych chi wedi'u cyflwyno i Lywodraeth y DU ar y mater hwn, a pha drafodaethau a gawsoch gyda swyddogion eraill y gyfraith ynglŷn â diogelu cymwyseddau'r Senedd hon? Diolch.

Diolch. Mae'r Bil yn amlwg yn rhywbeth sy'n arwyddocaol iawn; mae'n trosglwyddo pwerau enfawr i Weinidogion Llywodraeth y DU, a fyddai â'r opsiwn o beidio â sefydlu, neu beidio â chadw, deddfwriaeth benodol yn Llywodraeth y DU, yn ôl eu disgresiwn eu hunain bron. Gwn fod yr enghraifft o dâl gwyliau statudol, sy'n deillio o gyfraith yr UE a ddargedwir, wedi cael cyhoeddusrwydd da iawn. Pe na bai'n cael ei chadw a'i hadfer i gyfraith y DU, byddai'n cael ei dileu ar unwaith mewn gwirionedd, felly byddem yn ei cholli, ac mae llawer o enghreifftiau eraill lle gallai hawliau unigol unigolion ddiflannu dros nos bron heb unrhyw graffu gan Lywodraeth y DU. Ein pryder ni fel Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, yw bod y Bil yn cynnwys materion sy'n ymwneud â phwerau cydamserol i Weinidogion Llywodraeth y DU yn y Bil cyfraith yr UE a ddargedwir y gellir eu harfer mewn meysydd datganoledig. Mae ganddo gymal machlud a osodwyd ar gyfer 31 Rhagfyr 2023. Mae hyn yn ymwneud ag oddeutu 2,400 darn o ddeddfwriaeth. Rwy'n credu fy mod eisoes wedi dweud, fel y mae gwledydd eraill y DU wedi dweud, yn y bôn, y gallai hyn lethu rhaglen ddeddfwriaethol Llywodraeth y DU yn llwyr, yn ogystal â'n hun ninnau hefyd, pe baem yn ceisio mynd i'r afael â hyn. Felly, rydym yn edrych ar opsiynau gofalus iawn ar hynny.

Mae'n debyg fod rhywfaint o obaith ynghlwm wrth rai sylwadau y gallai fod yna adolygiad ohono. Yn fy marn i, mae'r ddeddfwriaeth hon yn gwbl ddiangen. Nid yw'n cyflawni unrhyw beth mewn gwirionedd nac yn gwneud unrhyw beth o unrhyw arwyddocâd wrth ystyried yr holl heriau penodol sy'n bodoli. Fe wnaeth y sylw gan gyn-Ysgrifennydd yr amgylchedd, Theresa Villiers, gryn argraff arnaf. Roedd hi o blaid Brexit, felly mae'n fwy awyddus byth i weld Brexit a'r materion hyn yn llwyddo, ond dywedodd y byddai'r cynigion yn cymryd llawer iawn o amser y gwasanaeth sifil ac y byddai'n galw am ddadwneud deddfwriaeth a oedd, mewn llawer o achosion, yn boblogaidd at ei gilydd ac yn dda i'r wlad. Mae eraill wedi mynegi barn y gallai'r Bil hwn fod yn faen melin ideolegol. Felly, rydym yn ei fonitro'n agos iawn. Cefais ddau gyfarfod gyda'r Gweinidog blaenorol, Rees-Mogg. Mae hynny, wrth gwrs, wedi newid, ond fe fydd cyfleoedd i drafod ymhellach, ac mae hyn yn amlwg iawn ar radar Llywodraeth Cymru ac ar fy radar i.

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr yn gyntaf. Mark Isherwood.

Diolch, Lywydd. Wrth ymateb i'ch datganiad yma ym mis Mai ar gyfiawnder yng Nghymru, dywedais,

'o gofio i uwch swyddogion yr heddlu ddweud wrthyf yn ystod fy ymweliad ag uned troseddau cyfundrefnol rhanbarthol gogledd-orllewin Lloegr a gogledd Cymru: mae'r holl gynllunio am argyfyngau yng ngogledd Cymru yn cael ei wneud gyda gogledd-orllewin Lloegr; mae 95 y cant neu fwy o droseddau yng ngogledd Cymru yn lleol neu'n gweithredu ar sail drawsffiniol o'r dwyrain i'r gorllewin; nid oes gan Heddlu Gogledd Cymru unrhyw weithrediadau sylweddol sy'n gweithio ar sail Cymru gyfan; a bod tystiolaeth a roddwyd i gomisiwn Thomas'

ar hyn wedi

'cael ei hanwybyddu i raddau helaeth yn adroddiad y comisiwn',

gofynnais,

'pam ydych chi'n credu mai dim ond un cyfeiriad at unrhyw droseddu trawsffiniol yng nghyd-destun llinellau cyffuriau y mae adroddiad comisiwn Thomas ar gyfiawnder yn ei gynnwys, ac mai'r ateb y mae'n ei gynnig yw cydweithio ar draws y pedwar heddlu yng Nghymru mewn cydweithrediad ag asiantaethau eraill, ond dim cyfeiriad at bartneriaid dros y ffin, gyda phwy y mae'r rhan fwyaf o'r gwaith yn cael ei wneud mewn gwirionedd?'

Fe wnaethoch chi fy nghyhuddo o roi 'ymateb pen-yn-y-tywod', ond mewn gwirionedd anwybyddu'r materion allweddol hyn yw'r ymateb pen-yn-y-tywod peryglus—

Mark Isherwood, mae'n ddrwg gennyf dorri ar draws, ond roeddem i gyd yno pan wnaethoch chi ofyn y cwestiynau hyn a chael yr ymateb hwn. Os gallwch ofyn eich cwestiwn ar gyfer heddiw, os gwelwch yn dda—ac mae eich amser wedi dod i ben nawr, ond rwy'n caniatáu ichi ei ofyn.

Pa gamau, os o gwbl, rydych chi wedi eu cymryd i ymchwilio i'r hepgoriadau difrifol a nodais ac i gasglu'r dystiolaeth angenrheidiol sydd ar goll?

Nid fy rôl i yw ateb dros gomisiwn Thomas, na mynd i'r afael â materion penodol sydd o fewn comisiwn Thomas neu beidio. Fy rôl i—rôl Llywodraeth Cymru—yw ystyried cyfanswm yr argymhellion a wnaed gan gomisiwn Thomas, eu gwerthuso ac ystyried sut gellid mynd ar drywydd y rheini.

Mae'n amlwg fod mater datganoli plismona yn un sydd wedi ei godi, ac mae'n un sydd wedi arwain at amrywiaeth o gyfarfodydd rhyngof fi, y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, yn ogystal, yn y bwrdd partneriaeth plismona sydd wedi'i sefydlu, a chydweithio'n agos iawn â'r comisiynwyr heddlu a throseddu hefyd. Wrth wneud hynny, yr hyn y ceisiwn ei wneud yw cael partneriaeth briodol yn y meysydd sydd wedi'u datganoli sy'n ymwneud yn amlwg â phlismona, a dyna pam ein bod ni, yn amlwg, eisiau datganoli plismona, y bartneriaeth rhwng y pedair ardal heddlu, ond wrth gwrs, mae unrhyw feysydd eraill sy'n gorgyffwrdd o ran ymgysylltiad yr un mor ddilys. Nawr, mae'r materion sefydliadol hynny yn amlwg yn faterion i'r prif gwnstabl, ond maent yn cael eu trafod, felly nid wyf yn credu bod sail i feirniadaeth yn hynny o beth, oherwydd rydym yn edrych i weld sut y gall y bartneriaeth rhwng ein cyfrifoldebau a'n plismona weithio ar y cyd gyda'i gilydd mewn gwirionedd. Nid wyf yn credu bod y pwyntiau a wnewch ynglŷn ag a ydynt yn gynaliadwy neu beidio yn dylanwadu'n fawr ar bwysigrwydd cael y bartneriaeth honno, cael yr ymgysylltiad hwnnw neu danseilio'r safbwynt rydym wedi'i fabwysiadu, ond hefyd fod y comisiynwyr heddlu a throseddu o'r farn—y pedwar ohonynt, sydd wedi'u hethol yn ddemocrataidd—fod yna werth i ddatblygu datganoli plismona.

Heb i'r bwlch hwn gael ei lenwi, mae'n amlwg nad oes sail wirioneddol dros fwrw ymlaen ar sail adroddiad rhannol yn unig.

Ond wrth ymateb i chi ym mis Mai, nodais dystiolaeth yn dangos bod Llywodraeth y DU mewn gwirionedd yn mabwysiadu ymagwedd fwy tebyg i un Llywodraeth Cymru tuag at ymdrin â chyfiawnder ac mae wedi datgan dro ar ôl tro ei bod yn ffafrio polisi'n seiliedig ar atal drwy fynd i'r afael â heriau cymdeithasol ac adsefydlu, gan ddyfynnu, er enghraifft, 'Papur Gwyn Strategaeth Carchardai' Gweinyddiaeth Cyfiawnder y DU i adsefydlu troseddwyr a thorri troseddu; y strategaeth troseddwyr benywaidd i ddargyfeirio troseddwyr benywaidd bregus oddi ar lwybr o ddedfrydau byr o garchar; a chynllun datrys problemau Llywodraeth y DU i ddal ac atal troseddu ieuenctid yn gynt nag erioed er mwyn helpu i atal y plant a'r bobl ifanc hyn rhag symud ymlaen at droseddu pellach, mwy difrifol.

Fe chithau, dyfynnais gyn-Weinidog cyfiawnder y DU, yr Arglwydd Wolfson, yng nghynhadledd Cymru'r Gyfraith ym mis Hydref 2021, lle nododd fod bod yn rhan o system gyfiawnder Cymru a Lloegr yn gwneud Cymru'n lle mwy deniadol i wneud busnes ac

'Rydym yn parhau i weithio'n agos gyda Llywodraeth Cymru i sicrhau cyfiawnder yng Nghymru, gan gynnwys y gwaith ar y cyd ar gefnogi menywod a phobl ifanc, ac yn bwrw ymlaen â rhai o argymhellion Comisiwn Thomas'.

Pa gynnydd a wnaed ar hyn felly yn y 13 mis ers hynny—rwy'n derbyn y gallech gael eich temtio i ymateb drwy wneud sylwadau ar y mis neu ddau diwethaf yn unig—wrth i ni symud ymlaen?

Diolch am y cwestiwn. Nid yw'r trafodaethau sy'n digwydd a'r gwaith sy'n mynd rhagddo yn rhywbeth a ddigwyddodd yn ystod y misoedd diwethaf yn unig—mae'n broses hir, barhaus. Un o'r rhesymau ei fod yn rhan o'r broses hir honno yw oherwydd bod yna gamweithredu gwirioneddol yn awdurdodaeth Cymru a Lloegr. Mae'n rhaid imi ddweud mai fy marn i yw bod awdurdodaeth Cymru a Lloegr yn gamweithredol ac nad yw'n gweithio. Dyna un o'r rhesymau pam ein bod wedi cyhoeddi papur, 'Sicrhau Cyfiawnder i Gymru', er mwyn cyfleu'r syniadau hynny, nid mewn perthynas â phwy sy'n rheoli cyfiawnder neu beth bynnag, ond sut y gellir ei ddarparu'n well yn y bôn? A byddech yn berffaith iawn i ofyn am fanylion ynglŷn â sut y credwn y gellir darparu hynny'n well.

O'r gwaith sy'n digwydd, mae llawer ohono'n cael ei wneud gan fy nghyd-Aelod y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol mewn perthynas â materion menywod; y glasbrint i fenywod; y gwaith cyfiawnder ieuenctid sy'n mynd rhagddo; y materion sy'n ymwneud â chadw a charcharu menywod. Mae'r rheini'n bethau sydd wedi bod ar y gweill ers llawer iawn o fisoedd a hefyd wedi galw am bartneriaeth rhwng y Weinyddiaeth Gyfiawnder a Llywodraeth Cymru a rhwng yr holl asiantaethau a chyrff eraill sydd â diddordeb uniongyrchol yn hynny. A chredaf fod y rheini wedi bod yn effeithiol iawn ac yn llwyddiannus iawn, ond dim ond rhan o'r darlun ydynt.

Cafwyd cyhoeddiad diddorol iawn gan Brifysgol Caerdydd ar gyfiawnder troseddol—System Cyfiawnder Troseddol Cymru: Ar y Rhwyg—sy'n dechrau tynnu sylw o ddifrif at y camweithredu yn ein system gyfiawnder: y ffaith nad oes cysondeb priodol rhwng yr holl swyddogaethau datganoledig a Gweinyddiaeth Gyfiawnder sy'n ganolog iawn, lle nad yw Cymru ond yn chwarae rhan ymylol iawn.

Fe wnaethoch grybwyll materion yn ymwneud â phlismona hefyd. Hynny yw, gadewch inni fod yn onest am y materion sy'n ymwneud â throseddu a gweithrediadau'r heddlu: pan ddaeth y Llywodraeth Geidwadol i rym yn 2010, fe wnaethoch chi dorri 22,000 o swyddogion heddlu ac rydych chi nawr yn siarad am benodi 15,000, i ryw raddau er mwyn unioni'r niwed trychinebus hwnnw a wnaed i blismona a diogelwch cymunedol.

Felly, rydym yn gweithio fel partneriaeth; rydym yn gweithio ar draws y bwrdd; rydym yn mynd ar drywydd pa gyfleoedd bynnag sydd yna i gydweithio ac mae nifer o lasbrintiau a phrosiectau'n mynd rhagddynt ar y cyd. Ond ar wyneb yr hyn sy'n digwydd y maent mewn gwirionedd. Mae angen ystyriaeth lawer dyfnach o gyfiawnder ac nid wyf yn derbyn eich safbwynt, ac nid wyf yn credu y gall unrhyw ddadansoddiad rhesymegol, yn seiliedig ar dystiolaeth o awdurdodaeth Cymru a Lloegr ddweud ei bod yn gwasanaethu Cymru'n dda. Dyna farn y daeth comisiwn Thomas iddi hefyd, ond rwy'n credu ei bod wedi'i chyfiawnhau mewn tystiolaeth sylweddol arall ers hynny.

Heb y dystiolaeth y cyfeiriais ati, ni allwn ddweud a yw'n gweithio'n well neu'n waeth nag y byddai pe bai wedi'i ddatganoli. Gallai awgrymu'r gwrthwyneb yn absenoldeb tystiolaeth o'r fath. Ac wrth gwrs, cafodd y swyddogion heddlu hynny, y toriadau, eu gwrthdroi, ac rydym bellach ar y ffordd i ddarparu 20,000 o swyddogion heddlu newydd o fewn y targed tair blynedd.

Ond wrth ymateb i chi ym mis Mai, nodais, er enghraifft, mai Cymru sydd â'r gyfran uchaf o blant mewn gofal yn y DU, ac un o'r cyfrannau uchaf o blant sy'n derbyn gofal mewn unrhyw wladwriaeth yn y byd, a gofynnais,

'Onid yw'n wir felly bod cymaint o wahaniaeth yn y ddarpariaeth o fewn system cyfiawnder troseddol ar y cyd yn dangos pam na ddylid ateb y galwadau am ddatganoli cyfiawnder troseddol?'

Hefyd, yn sgil strategaeth troseddwyr benywaidd Llywodraeth y DU, nodais fod y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yma wedi ysgrifennu at yr Aelodau i ddweud ei bod wedi bod yn gweithio'n agos gyda Gweinyddiaeth Gyfiawnder y DU, ac i gyhoeddi y byddai un o'r canolfannau hyn yn agos, a gofynnais,

'Sut y bydd hyn yn helpu troseddwyr benywaidd sy'n agored i niwed yn y gogledd, y canolbarth a'r gorllewin i gael mynediad at y gwasanaethau sydd eu hangen arnyn nhw yn nes at eu cartrefi?'

Yn hytrach nag ateb, fe ddywedoch chi, fod y

'ganolfan breswyl i fenywod...yn dwyn ffrwyth'

diolch i'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol. Wedi hynny, cafodd cynlluniau ar gyfer y ganolfan hon eu gwrthod gan Gyngor Abertawe. Felly, beth yw'r sefyllfa ar hyn o bryd, lle gall carcharorion benywaidd o Loegr gael eu rhyddhau o garchardai Cymru bellach i gael eu hadsefydlu mewn canolfannau yn Lloegr, ond ni all carcharorion benywaidd yng Nghymru gael eu rhyddhau i ganolfannau cyfatebol yng Nghymru?

Wel, rwy'n credu eich bod chi newydd roi rheswm da iawn dros ddatganoli cyfiawnder, oherwydd dyna'n union yw un o'r rhesymau pam y buom yn gwneud hynny, pam ein bod yn gweithio mewn partneriaeth lle gallwn, ond mae angen datganoli cyfrifoldebau'n briodol, yn gyson ac yn drefnus i'n galluogi i gael gwared ar y rhwyg o fewn y system cyfiawnder troseddol. Rydych yn sôn am y niferoedd o bobl sydd mewn gofal, ac rydych yn sôn am y niferoedd sydd yn y carchar, ac yn y blaen. Yr hyn sy'n glir iawn o'r data yw bod Cymru ymhlith un o'r mannau gyda'r niferoedd uchaf o fenywod yn y carchar. Rwy'n credu mai gennym ni hefyd y mae'r lefel uchaf bron o bobl o gefndiroedd ethnig yn y carchar—rhai o'r ffigyrau uchaf yn Ewrop. Maent i gyd yn rhan o'r system gyfiawnder sydd heb ei datganoli, ac maent i gyd yn rhan o'r sylfaen dystiolaeth ynglŷn â pham fod angen datganoli cyfiawnder mewn gwirionedd.

Fe gyfeirioch chi eto at y ffigur plismona, ac yn y blaen. Wel, rydych chi wedi bod mewn grym ers 2010; mae wedi cymryd 12 mlynedd ichi ddechrau unioni'r niwed a wnaed yn sgil y toriadau enfawr i blismona a ddigwyddodd.

Ar wrthod y cais cynllunio i'r ganolfan i fenywod yn Abertawe, mater i'r Weinyddiaeth Gyfiawnder wrth gwrs yw ystyried nawr sut mae'n bwriadu ymateb i hynny. Ond unwaith eto, cyfrifoldeb i'r Weinyddiaeth Gyfiawnder yw hynny.

Llefarydd Plaid Cymru nawr, Llyr Gruffydd.

Diolch yn fawr, Lywydd. Rwy'n falch, Gwnsler Cyffredinol, eich bod wedi cyfeirio at y cyhoeddiad diweddar, System Cyfiawnder Troseddol Cymru: Ar y Rhwyg, gan Dr Rob Jones a'r Athro Richard Wyn Jones, a byddwn yn ei argymell yn fawr i lefarydd y Ceidwadwyr fel deunydd darllen—efallai y byddai hyd yn oed yn helpu i agor ei lygaid rywfaint i realiti'r sefyllfa. Oherwydd rydych yn hollol iawn i ddweud—. Mae'n amlinellu'n fanwl sut mae system cyfiawnder troseddol Cymru yn unigryw, ac er bod gan ein cenedl ei Llywodraeth a'i Senedd ddatganoledig ei hun wrth gwrs, nid oes system gyfiawnder Gymreig yn bodoli sy'n cyfateb i systemau cyfiawnder yr Alban a Gogledd Iwerddon. Yn hytrach, mae gwrit sefydliadau cyfiawnder troseddol Cymru a Lloegr yn parhau. Eto i gyd, mae cyfrifoldebau helaeth sefydliadau datganoledig Cymru yn sicrhau eu bod o reidrwydd yn chwarae rhan sylweddol mewn cyfiawnder troseddol, ac o ganlyniad, mae system cyfiawnder troseddol Cymru yn gweithredu ar draws y rhwyg rhwng pwerau cyfrifoldeb datganoledig a heb eu datganoli.

Felly, pa drafodaethau a gawsoch i sicrhau ein bod yn creu system gyfiawnder Gymreig er mwyn gwella rhai o'r canlyniadau cyfiawnder troseddol gwaethaf yng ngorllewin Ewrop gyfan? A hefyd, a wnewch chi drafod â'ch cymheiriaid Llafur yn Llundain i sicrhau y bydd unrhyw ddarpar Lywodraeth Lafur yn y DU yn datganoli cyfiawnder, yr heddlu a charchardai i Gymru?

Diolch am y cwestiwn a diolch am y sylwadau. Rwy'n sicr yn cytuno â chi fod y cyhoeddiad gan Brifysgol Caerdydd yn cynnwys gwybodaeth wirioneddol arwyddocaol. Ac wrth gwrs, mae'n codi'r pwynt: un o'n prif bryderon—roeddwn yn bwriadu sôn am hyn gyda'r cwestiwn olaf—yw dadgyfuno data. Mae angen y sylfaen dystiolaeth honno arnom, mae angen y data hwnnw arnom. Oni bai bod y data hwnnw wedi'i ddadgyfuno er mwyn inni wybod sut mae'n berthnasol i Gymru, mae'n anodd iawn pennu polisi mewn gwirionedd, i werthuso'n union beth sy'n digwydd, pam mae'n digwydd, a sut mae ei newid. Dyna pam y gwnaethom gyhoeddi 'Sicrhau Cyfiawnder i Gymru' ym mis Mai, ac rydym wedi cyfeirio at hwnnw, ac mae wedi cael ei grybwyll yn gyson.

Rwyf wedi bod yn codi'r materion hyn yn yr holl drafodaethau a gefais gyda chymheiriaid ar lefel Llywodraeth y DU, ac rydym wedi ei wneud mewn sawl ffordd. Yn gyntaf, byddwn yn parhau i weithio, byddwn yn parhau i gydweithio ym mhob maes lle gallwn weithio ar y cyd i wella'r system gyfiawnder. Mae nifer o brosiectau felly ar y gweill. Yn ail, byddwn yn nodi prosiectau ychwanegol y gallwn weithio gyda hwy. Mae rhai diddorol iawn ar y gweill gyda sefydlu canolfan y gyfraith ar gyfer cam-drin domestig i fyny yng ngogledd Cymru; rydym yn aros am benderfyniad ar ariannu ac rydym yn obeithiol y bydd hynny'n digwydd. Efallai y byddwn yn edrych ar honno fel model yn rhan o bolisi ehangach ar gyfer datblygu canolfannau'r gyfraith a mynediad at gyfiawnder.

Ond hefyd, byddwn yn dechrau paratoi ar gyfer darparu cyfiawnder, yn enwedig mewn meysydd lle mae'r cysylltedd rhwng cyfrifoldebau datganoledig mor amlwg. Byddwn yn dweud nad oes dadl resymegol dros beidio â datganoli cyfiawnder ym maes y gwasanaeth prawf ac ym maes cyfiawnder ieuenctid. Hyd yn oed pe baem yn dechrau gyda hynny. Ac wrth gwrs, mae'r ddadl dros bolisi cyfiawnder a'r materion hyn yn ymwneud yn rhannol â chael gwared ar y meddylfryd fod hyn rywsut yn ymwneud â phwy sy'n rheoli rhywbeth, yn hytrach na sut i ddarparu cyfiawnder yn well. Ac yn fy marn i, a'r rheswm rwy'n gweithio mor agos gyda'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, a hithau gyda minnau, ar y rhain, yw bod rhan allweddol o'r system gyfiawnder yn gyfiawnder cymdeithasol, ac mae cyfuno'r ddau'n ei gwneud hi'n gwbl hanfodol, yn sicr yn y meysydd hynny, fod cyfiawnder yn cael ei ddatganoli, ac yn y tymor hwy, fod diwedd ar gamweithrediad system farnwrol ganolog iawn ar gyfer Cymru a Lloegr, sydd hefyd yn cael effeithiau andwyol sylweddol yn y ffordd y caiff ei darparu yn Lloegr hefyd. 

Diolch am hynny. Rydych wedi rhestru ymgysylltiad â Llywodraeth y DU. Rwy'n dal i aros am rywbeth mewn perthynas â'ch Plaid Lafur eich hun yn y DU; efallai y gallech ehangu ychydig bach mewn eiliad.

Roeddwn yn awyddus i'ch holi chi ynglŷn â rhywbeth arall hefyd, oherwydd mae Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi bod ei Bil Hawliau i ddychwelyd i Senedd San Steffan yn ystod yr wythnosau nesaf. Ac rydym yn gwybod y bydd hynny'n datgymalu Deddf Hawliau Dynol 1998 a wnaeth hawliau dynol yn rhan o gyfraith ddomestig ac ar gael i bawb yn y DU. Felly, a fyddai'r Cwnsler Cyffredinol yn cytuno bod hawliau dynol mewn gwirionedd yn un o gonglfeini datganoli, a bod rhaid i Lywodraeth Cymru weithredu i ddiogelu hawliau dynol yng Nghymru drwy sicrhau, er enghraifft, ein bod yn cael Bil hawliau dynol ar gyfer Cymru?

Wel, yn gyntaf, rydych chi'n hollol gywir ynglŷn â'r Bil hawliau, ac wrth gwrs, 10 Rhagfyr yw Diwrnod Hawliau Dynol, a gobeithio y bydd dadl sylweddol yn y Siambr hon. Ar un adeg, roedd yn edrych fel pe gallem fod wedi dadl ar Ddiwrnod Hawliau Dynol heb fod angen cyfeirio at y Bil hawliau. Dywedwyd wrthym ei fod wedi'i roi o'r neilltu. Yn anffodus, mae un o brif symbylwyr y peth wedi dychwelyd, ac mae'n ymddangos ei fod yn ôl ar yr agenda eto. 

Mae o fewn portffolio yr Arglwydd Bellamy, y byddaf yn ei gyfarfod yng Nghaerdydd ym mis Rhagfyr. Felly, bydd cyfle i drafod yno. Nid ydym yn gwybod beth yn union fydd ffurf y Bil hwn, a yw'n mynd i olygu bod y Bil yn dychwelyd i'w ffurf bresennol yn llwyr. Nawr, mae hynny'n ymddangos i mi fel rhywbeth sy'n mynd i fod yn anodd iawn, oherwydd pan gafodd ei roi o'r neilltu, roedd cymaint o Weinidogion Llywodraeth y DU ac Aelodau Seneddol yn dweud yn y bôn, 'Wel, mae wedi cael ei roi o'r neilltu, mae'r peth yn llanast llwyr, felly ni all fynd rhagddo fel mae; dyna pam ein bod wedi ei roi o'r neilltu.' Wel, mae'n dod yn ôl bellach ac yn amlwg mae'n rhaid iddynt wneud rhywbeth i ddatrys y ffaith ei fod, ar ei ffurf bresennol, yn llanast llwyr.

Ond mae'n rhywbeth sydd yn ei hanfod yn tanseilio hawliau dynol. Mewn gwirionedd, mae'n amddifadu unigolion o hawliau. Ni waeth am ddadl Brexit ynglŷn ag adfer rheolaeth; mae'n amddifadu dinasyddion unigol yn y DU o bŵer. 

Ar Fil i Gymru, a'r hyn y gallwn ni ei wneud yng Nghymru, mae hynny'n rhywbeth rydym yn edrych arno'n agos iawn. Beth yw'r opsiynau ar gyfer cryfhau'r ymrwymiad sydd gennym i hawliau dynol ymhellach, naill ai yn ein deddfwriaeth, yn ein polisïau, ac a yw hynny'n golygu drwy gyfrwng fformat deddfwriaethol neu beth bynnag, nid wyf yn gwybod. Ond mae'n fater sy'n cael ei drafod yn y grŵp cynghori ar hawliau dynol sydd wedi'i sefydlu, ar y cyd â'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, grŵp a gadeiriais y diwrnod o'r blaen. Felly, mae hyn ar y radar yn amlwg iawn ac rwy'n gobeithio y bydd y ddadl hon yn parhau a'n bod yn parhau i fonitro'r hyn sy'n digwydd. 

Diolch am y cwestiwn. Ysgrifennais at Is-ysgrifennydd Gwladol y Senedd dros Gyfiawnder am y galw sylweddol am gyfraith Hillsborough ym mis Awst eleni, ac rwyf wedi codi'r mater yn y gorffennol mewn cyfarfodydd a gohebiaeth â Gweinidogion Llywodraeth y DU. 

Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ateb hwnnw. Ac a gaf fi ddiolch iddo am ei waith parhaus gyda mi ar hyrwyddo'r angen am ddeddf Hillsborough? Gwnsler Cyffredinol, fe fyddwch yn ymwybodol fod y Prif Weinidog nesaf, Syr Keir Starmer, wedi defnyddio agoriad ei araith gynhadledd yn Lerpwl i ymrwymo ei Lywodraeth Lafur yn y dyfodol i weithredu deddf Hillsborough. Mae hwn nid yn unig yn gam beiddgar, ond dyma'r cam cywir i'w gymryd. Mae'n rhy anodd i bobl yn y wlad hon sydd heb lawer o fodd gael mynediad at y cyfiawnder maent yn ei haeddu. A wnewch chi ymrwymo'r Llywodraeth Lafur hon i gefnogi Syr Keir yn ei gynlluniau ar gyfer deddf Hillsborough, a'i alwadau hefyd am etholiad cyffredinol i wireddu hynny? 

Diolch am y cwestiwn atodol. Ac rwy'n eich llongyfarch am y ffordd y gwnaethoch barhau i fynd ar drywydd hyn a rhai o'r achosion arwyddocaol eraill o gamweinyddu cyfiawnder. Rwy'n meddwl ei bod hi'n bwysig iawn ein bod yn eu trafod ac yn eu hystyried ar lawr y Senedd. Rwy'n credu, yn gyntaf oll, mai'r peth i'w ddweud yw fy mod yn credu bod nifer o gyfleoedd wedi'u colli i drafod mater Hillsborough a materion eraill tebyg ar lefel ryngweinidogol, lefel rynglywodraethol. Nid yw'r grŵp rhyngweinidogol ar gyfiawnder wedi'i sefydlu eto, ond rwy'n obeithiol y bydd hynny'n digwydd yn fuan iawn. O safbwynt Llywodraeth Cymru, gallaf gadarnhau, a chofnodi eto, ein bod yn cefnogi'r galwadau am gyflwyno deddf Hillsborough, a fyddai nid yn unig yn gosod dyletswydd gonestrwydd ar weision cyhoeddus, ond hefyd yn rhoi teuluoedd sydd wedi cael profedigaeth ar sail fwy cyfartal i gyrff cyhoeddus drwy sicrhau bod cynrychiolaeth gyfreithiol wedi'i hariannu'n gyhoeddus ar gael. Rwy'n siomedig hefyd nad yw'r Bil Eiriolwr Cyhoeddus (Rhif 2) yn debygol o fynd rhagddo. Felly, rydym yn dal ati i bwyso ar Lywodraeth y DU ynghylch y mater hwn a rhai o'r achosion eraill o gamweinyddu cyfiawnder sydd wedi digwydd ac a godwyd gennych yn y gorffennol: sgandal Horizon Swyddfa'r Post ac yn wir, mater pardwn i lowyr a gafwyd yn euog ar gam yn ystod streic 1984-85.

Ond ar y pwyntiau cryno a godwyd gennych, rwy'n cytuno'n llwyr â chi am y datganiad gan Keir Starmer. Roeddwn yn falch o weld y cyhoeddiad yng nghynhadledd y Blaid Lafur yn Lerpwl y bydd Llywodraeth Lafur y DU yn y dyfodol, rhywbeth nad yw'n rhy bell i ffwrdd gobeithio, yn cyflwyno deddf Hillsborough. Rwy'n cytuno â'r Aelod hefyd y dylem gael etholiad cyffredinol yn y DU cyn gynted â phosibl er mwyn i'r cyhoedd gael cyfle i ethol y Llywodraeth Lafur honno. 

Diolch am y cwestiwn. Mae'r Bil a'i effeithiau yng Nghymru yn cael eu hasesu ar frys gan fy swyddogion. Rwy'n hynod bryderus, unwaith eto, ynglŷn â'r diffyg ymgysylltu a fu ar y Bil hwn cyn ei gyflwyno, a'r wybodaeth gyfyngedig sydd ar gael am ei gynnwys.

Rwy'n ddiolchgar i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ymateb hwnnw. Bil llafur gorfodol ydyw, wrth gwrs. Mae'n amddifadu pobl o ryddid ac yn gwadu eu hawliau, a byddwn yn dadlau ei fod yn gweithredu mewn ffordd sy'n anghydnaws â'n disgwyliadau a'n gwerthoedd mewn cymdeithas rydd ac agored a democrataidd. Mae hefyd yn groes i'r gwerthoedd rydym ni, ar yr ochr hon i'r Siambr yn sicr, wedi eu hystyried yn werthfawr drwy gydol cyfnod y Llywodraeth ddatganoledig. Mae Bil partneriaeth gymdeithasol Llywodraeth Cymru, sy'n cael ei gyflwyno gan ein cyd-Aelod y Dirprwy Weinidog yn rhywbeth sy'n rhoi gweledigaeth wahanol iawn o'r dyfodol ar gyfer cysylltiadau diwydiannol, ac ar gyfer gwella hawliau pobl a rhoi sylfaen i ryddid pobl. Ond wrth gwrs, mae'n destun pryder mawr fod Llywodraeth Cymru unwaith eto heb gael gweld darn arall o ddeddfwriaeth y DU. Gwnsler Cyffredinol, efallai y byddai'n ddefnyddiol pe gallech gyhoeddi rhestr o'r holl ymgysylltiad a fu rhwng Llywodraeth y Deyrnas Unedig a Llywodraeth Cymru, ar lefel weinidogol a swyddogol, er mwyn inni ddeall yn union pa ymgysylltiad a gafwyd wrth ddatblygu'r ddeddfwriaeth bwysig hon. 

Diolch am y cwestiwn atodol. Wrth gwrs, byddwn yn monitro beth sy'n digwydd yn ofalus iawn. Rwy'n deall bod yr Ail Ddarlleniad wedi'i ohirio. Rwyf wedi bod yn darllen drwy'r Bil. Mae gennyf gopi ohono yma mewn gwirionedd. Mae'n eithaf anodd gweld sut yn union y gallai weithio. Efallai mai dyna pam ei fod yn arafu yn y broses. Deddfwriaeth arall heb ei hystyried yn llawn ac wedi'i gyrru gan ystyriaethau ideolegol. Fel y dywedais, nid yw'n cynnwys fawr iawn o wybodaeth. Wrth gwrs, o'r herwydd mae'n creu sylfaen ar gyfer trosglwyddo pwerau niferus ymhellach i'r broses is-ddeddfwriaethol. Mae hynny'n cyfyngu ymhellach ar ein gallu i asesu a chraffu ar hawliau'r Bil.

Fel mater o egwyddor, nid ydym yn meddwl y dylai'r Llywodraeth weithio i—. Wel, partneriaeth gymdeithasol yw ein dull ni o weithredu—dull o ymgysylltu'n gadarnhaol a blaengar. Credwn y dylai llywodraethau weithio i ddatrys anghydfodau diwydiannol ar y cyd yn hytrach na cheisio gorfodi eu hewyllys drwy leihau hawliau gweithwyr. Fel cyn-gyfreithiwr undeb llafur am 30 mlynedd o fy mywyd, mae gosod cyfyngiadau llymach ar undebau llafur yn anflaengar iawn, ac mae'r Bil yn ymosodiad direswm arall ar hawliau gweithwyr i roi camau diwydiannol cyfreithlon ar waith. Rwy'n credu bod rhaid ichi weld y ddeddfwriaeth hon o fewn deddfwriaeth anflaengar arall sy'n ceisio cyfyngu ar hawliau sifil a'r rhyddid rydym wedi dod i'w fwynhau.

Felly, byddwn ei gwneud yn glir iawn i Lywodraeth y DU ein bod yn gwrthwynebu'r Bil yn y modd cryfaf a bod swyddogion yn gweithio i ddarganfod mwy am sylwedd ac amseriadau'r Bil, a byddwn yn mynegi ein hystod lawn o bryderon i'r Adran Drafnidiaeth.

Diolch am y cwestiwn. Cyflwynodd y pwyllgor diben arbennig ei adroddiad ar 30 Mai a gwnaeth 31 o argymhellion, gan gynnwys un yn ymwneud â chyflwyno cwotâu rhyw. Ar hyn o bryd, mae swyddogion yn datblygu polisi ar gyfer deddfwriaeth mewn perthynas â'r argymhellion hynny.

Diolch. Mae'n amlwg fod cwestiynau cyfreithiol a chyfansoddiadol difrifol ynglŷn ag a oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw bŵer o'r fath yn wir i gyflwyno newidiadau radical i'n ddeddfau etholiadol. Mae ceisio gorfodi'r cwotâu hyn ar bob plaid ar lefel genedlaethol yn rhywbeth sy'n gwbl ddigynsail yn ein democratiaeth. Mae hefyd yn codi cwestiwn ynghylch y rhai nad ydynt yn galw eu hunain yn wrywaidd neu'n fenywaidd ac felly na fyddent yn gosod eu hunain yn y naill gategori na'r llall. Mae hyn mewn gwirionedd yn dangos y broblem gyda cheisio dewis aelodau etholedig ar sail nodweddion mympwyol, lle bydd grwpiau penodol neu drawsdoriadau o gymdeithas bob amser yn teimlo eu bod wedi'u heithrio mewn rhyw ffordd. Dyna pam ein bod ni, yn y wlad hon, bob amser wedi ffynnu ar yr egwyddor meritocratiaeth sy'n ein huno—sy'n golygu yn y bôn mai'r person gorau sy'n cael y swydd. Yn bersonol, fel menyw sydd ers 28 mlynedd—

A wnewch chi ofyn y cwestiwn, os gwelwch yn dda, Janet?

Rwy'n gwneud hynny. Fel menyw sydd wedi bod yn y byd gwleidyddol ers dros 28 mlynedd pan gefais fy ethol, rwy'n gweld yr hyn rydych yn ei argymell ar gyfer y dyfodol yn sarhad. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol gyhoeddi unrhyw gyngor cyfreithiol sy'n ymwneud â phŵer Llywodraeth Cymru i wneud yr ymyrraeth ddigynsail hon i'r modd y caiff gwleidyddion eu hethol yng Nghymru? Diolch.

Diolch am y cwestiwn atodol. Efallai y gwnaf ymdrin â'r pwynt a godwyd gennych pan ddywedoch chi mai'r unigolyn gorau sy'n cael y swydd. Efallai yr hoffech egluro pam mai dim ond 18 y cant o aelodaeth y Torïaid yn y Senedd hon sy'n fenywod. Nid wyf yn siŵr pa gasgliadau y dylem ddod iddynt o hynny. Fe adawaf hynny yno, oherwydd argymhelliad 11 y pwyllgor diben arbennig oedd y dylid ethol y Senedd—

A wnaiff aelodau'r meinciau cefn roi'r gorau i siarad â'i gilydd er mwyn imi allu clywed yr atebion gan y Cwnsler Cyffredinol?

Argymhelliad 11 oedd y dylai'r Senedd gael ei hethol gyda chwotâu rhywedd statudol. Argymhelliad 17 o'r adroddiad oedd y dylai Llywodraeth Cymru gymryd camau priodol i sicrhau nad yw ein hargymhellion ar ddiwygio'r Senedd ar gyfer 2026 yn cael eu rhoi mewn perygl gormodol o gael eu cyfeirio at y Goruchaf Lys. Felly, i bob pwrpas, mae swyddogion wedi bod yn gwneud gwaith ar ddatblygu polisi manwl gyda'r nod o roi argymhelliad 11 mewn grym, gan gadw argymhelliad 17 mewn cof ar yr un pryd. Nawr, pwrpas yr argymhellion a wnaed gan y pwyllgor diben arbennig, a'r bwriad cyffredinol wrth gyflwyno cwotâu rhyw yw gwneud darpariaeth gyda'r nod o sicrhau bod Aelodau etholedig y Senedd yn adlewyrchiad bras o amrywiaeth rhywedd poblogaeth Cymru. Yn fy swydd fel swyddog y gyfraith ac fel Cwnsler Cyffredinol, byddaf yn cadw mewn cof yr angen i sicrhau y bydd deddfwriaeth diwygio'r Senedd yn ei chyfanrwydd yn glir, yn gadarn ac o fewn y cymhwysedd.

Mae cwestiwn 7 [OQ58644] wedi'i dynnu'n ôl. Felly, cwestiwn 8, Alun Davies.

Diolch. Ni chawsom unrhyw ymgysylltiad â Llywodraeth y DU cyn i'r Bil gael ei gyflwyno. Mae gennym bryderon difrifol yn ei gylch, gan gynnwys y pwerau eang iawn y mae'n eu rhoi i Weinidogion y Goron a'i oblygiadau posibl i'r setliad datganoli. Rydym yn argymell y dylai'r Senedd wrthod rhoi cydsyniad i'r Bil.

Rwy'n ddiolchgar i'r Cwnsler Cyffredinol am hynny. Rwy'n falch o glywed ei bwynt olaf. Dyma ddeddfwriaeth bwdr a di-fudd sydd, drwy ei chyflwyno, wedi deifio enw da'r Deyrnas Unedig mewn cynghorau ar draws y byd. Mae wedi niweidio ein perthynas â'r UE ac wedi dangos bod Llywodraeth y DU ei hun yn barod i dorri cyfraith a chytundebau rhyngwladol yr ymrwymodd iddynt o'i gwirfodd ar ôl twyllo poblogaeth unoliaethol Gogledd Iwerddon. Mae'n ddeddfwriaeth aflan ac ymhlith y mwyaf anonest a welais gerbron unrhyw ddeddfwrfa erioed. Gwnsler Cyffredinol, mae'n bwysig fod y lle hwn, fel deddfwrfa ac fel Llywodraeth Cymru, yn sefyll dros lywodraethu da, yn sefyll dros gyfraith ryngwladol ac yn sefyll dros werthoedd democratiaeth lle caiff cytundebau yr ymrwymir iddynt yn wirfoddol eu cynnal gan bob parti. A wnaiff Llywodraeth Cymru dawelu meddyliau'r Siambr y prynhawn yma y bydd yn parhau i ddadlau bod y ddeddfwriaeth hon nid yn unig yn niweidio'r DU yn allanol ac yn rhyngwladol, ond yn tanseilio sail cyfansoddiad y DU yn fewnol hefyd?

Diolch am y cwestiwn atodol. Rwy'n credu fy mod yn cytuno â'r holl bwyntiau a wnaethoch. Yn yr haf, mynychais gynhadledd Cymdeithas Prydain ac Iwerddon, ac yno, fe wneuthum y pwynt fy mod yn meddwl ei bod hi'n sylfaenol anghywir i geisio mynd i'r afael â phroblem wleidyddol sylweddol drwy gyfrwng deddfwriaeth. Ni allwch ddeddfu i ddatrys y mathau hynny o broblemau. Mae'r Bil yn un annoeth ac mae'n niweidiol i enw da'r DU yn rhyngwladol. Mae'n dangos bod Llywodraeth y DU yn tynnu'n ôl o rwymedigaeth ryngwladol a luniodd ac a gefnogwyd ganddi yn gynnar yn 2020 fel rhan o'r cytundeb ymadael. Ac os caiff ei ddeddfu a'i weithredu, bydd yn arwain at dramgwyddo cyfraith ryngwladol yn sylweddol yn ôl pob tebyg, gan wneud niwed pellach.

Ceir nifer o resymau pam na ellir rhoi cydsyniad deddfwriaethol. Wrth gwrs, bydd dadl lawn yn y Senedd hon ynghylch y cynnig cydsyniad deddfwriaethol. Ond un o'r pethau allweddol i mi yw hyn: gyda'n hymrwymiad cynhenid i gyfraith ryngwladol ac i hawliau dynol ac yn y blaen ym mhob dim a wnawn, ni allaf weld sut y gallem argymell cefnogaeth ddeddfwriaethol i ddeddfwriaeth sydd mor amlwg yn peryglu'r cysyniad o reolaeth y gyfraith a chyfraith ryngwladol. Ar ben hynny, wrth gwrs, mae'n rhoi pwerau Harri'r VIII enfawr i'r Llywodraeth. Felly, peidio â rhoi cydsyniad yw safbwynt Llywodraeth Cymru. Yn amlwg, mater i'r Senedd hon yw penderfynu ar fater cydsyniad; nid mater i'r Llywodraeth ydyw, ond yn ystod y broses honno, bydd Llywodraeth Cymru yn gwneud ei safbwynt yn glir iawn.

Diolch. Bydd y Bil yn tacluso'r llyfr statud drwy gael gwared ar ddarpariaethau sy'n anarferedig, wedi darfod, heb fod o ddefnydd ymarferol neu heb effaith ymarferol mwyach neu heb unrhyw obaith realistig o gael eu cychwyn. Bydd hyn yn ei gwneud yn haws ac yn gyflymach i gyfreithwyr ac eraill ddod o hyd i'r wybodaeth y maent yn chwilio amdani.

Diolch. Wrth gyhoeddi'r ymgynghoriad ar y Bil cyfraith statud (diddymiadau) (Cymru), fe wnaethoch gynghori y byddai'r mesur yn mynd i'r afael â

'chyflwr anhrefnus ein llyfr statud anferth a gwasgarog.'

Rwy'n cydnabod y gall darpariaethau fynd allan o ddefnydd neu beidio â chael eu cychwyn. Fodd bynnag, mae'n destun pryder imi fod y gwaith hwn yn mynd i gyfrannu at yr oedi a wynebwn cyn gweithredu cyfraith newydd yng Nghymru. Mae'r Ddeddf aer glân yn hwyr; mae'r Gweinidog Newid Hinsawdd yn gwrthod deddfu i efelychu adrannau 116 i 125 o Ddeddf Diogelwch Adeiladau y DU 2022; rydym eto i sefydlu corff llywodraethu amgylcheddol; a daw'r Bil ar adeg pan ddylai ffocws Llywodraeth Cymru fod ar faterion pwysicach, fel yr argyfwng costau byw sy'n wynebu pobl ledled Cymru.

Er fy mod yn derbyn mai dim ond nawr rydych yn ymgynghori ar y Bil, a ydych yn cytuno â mi y dylai'r flaenoriaeth nawr fod ar ganolbwyntio adnoddau Cymru ar greu cyfreithiau Cymreig newydd sydd eu hangen yn ddybryd ar ein cymdeithas a'n gwlad?

Diolch ichi am rai o'r sylwadau hynny, ac rwy'n sicr yn cytuno â chi am bwysigrwydd canolbwyntio ar yr argyfwng costau byw; wrth gwrs, dyna'r union reswm pam ein bod yn credu y dylai Bil cyfraith yr UE a ddargedwir gael ei roi o'r neilltu neu ei ddiystyru'n llwyr. Ond o ran y cyfrifoldebau sydd gennym fel Senedd ac fel Llywodraeth Cymru, pwrpas yr ymgynghoriad yw cyflawni ein rhwymedigaeth barhaus i gynnal llyfr statud i Gymru. Yn y bôn, ymarfer cymhennu i gael gwared ar ddarpariaethau diangen yw hwn. Nid wyf yn credu y bydd yn effeithio ar yr holl ddeddfwriaeth bwysig arall sydd yno, ac rwy'n credu mai camgymeriad yw ei gamgymryd o fewn hynny, gan nad yw'n gyfraith sy'n diwygio nac yn newid. Yr hyn ydyw yw ymarfer cymhennu'r llyfr statud.

Mae'n cwmpasu nifer o feysydd, o fyrddau datblygu gwledig, ardaloedd menter, hawliau tramwy cyhoeddus a gofnodwyd, Awdurdod Datblygu Cymru ac yn y blaen. Mae gan bob Senedd gyfrifoldeb i wneud hyn; mae pob Senedd, ar y cyfan, yn ei wneud, i ryw raddau. Rwy'n credu ein bod mewn cyfnod lle mae'r mater mynediad at y gyfraith yn bwysig iawn inni. Wrth inni ddatblygu cyfraith Cymru, mae'n bwysig iawn fod ein cyfraith yn cael ei chadw mewn siâp da, a'n bod yn defnyddio'r arferion gorau. Un o'r rhesymau pam ein bod yn cyflwyno, er enghraifft, y Bil cydgrynhoi ar yr amgylchedd hanesyddol, a byddwn yn gwneud un wrth gynllunio, yw oherwydd bod manteision hirdymor i ni o wneud hynny; mae manteision hirdymor i ddinasyddion, ymarferwyr, sefydliadau dinesig a chyrff eraill i gael y gyfraith mewn cyflwr sy'n addas i'r diben. Felly, byddwn yn parhau gyda hyn ar gam priodol; bydd deddfwriaeth yn cael ei chyflwyno.

Os caf wneud y pwynt, oherwydd rwy'n gwybod bod eich sylwadau wedi'u bwriadu'n dda, o ran ein rhaglen ddeddfwriaethol, mae'r un mor bwysig fel Senedd ein bod hefyd yn monitro ansawdd a chyflwr cyffredinol ein deddfwriaeth, a lle mae cyfleoedd yn codi i gymhennu hynny i'w wneud yn fwy effeithiol ac effeithlon, mae'n ddyletswydd arnom i wneud hynny. Dyma un o'r cyfrifoldebau penodol sydd gennyf ac rwy'n adrodd arno bob blwyddyn i'r Senedd.

Diolch. Cyn i'r Bil gael ei dynnu'n ôl o'r Ail Ddarlleniad yn Nhŷ'r Cyffredin, fe wnaeth fy swyddogion asesu ei effaith ar Gymru gan nodi darpariaethau sydd angen cydsyniad y Senedd. Bydd unrhyw ddiwygiadau diogelu data sydd ar y ffordd gan Lywodraeth y DU yn cael eu hasesu yn yr un modd.

Diolch, Gwnsler Cyffredinol; diolch am eich ymateb ar hynny ac am y sicrwydd hwnnw. Fel y gwyddom nawr, mae Llywodraeth y DU wedi dweud eu bod yn oedi eu Bil diwygio data, ond maent yn parhau i fynegi eu cynlluniau i gael gwared ar y rheoliad cyffredinol ar ddiogelu data (GDPR). O dan GDPR, mae gofyniad cyfreithiol am gydsyniad i gasglu a rhannu data; ceir rhwymedigaeth hefyd ar gwmnïau i ddileu unrhyw ddata personol pan ofynnir iddynt wneud hynny.

Yn ystod yr wythnosau diwethaf, mae Llywodraeth y DU wedi mynd ymhellach na hynny a rhyddhau datganiad i ddweud eu bod yn gweithio ar gytundeb digonolrwydd data newydd gyda'r Unol Daleithiau a fyddai'n caniatáu i'n data personol gael ei drosglwyddo'n rhydd, gan gael gwared ar yr amddiffyniadau sydd ar waith ar hyn o bryd i sicrhau nad yw ein data'n cael ei ddefnyddio gan gwmnïau preifat heb inni wybod neu heb inni roi caniatâd. Mae hyn yn golygu y gallant werthu ein data GIG. Mae hyn yn golygu y bydd yn effeithio ar ein Bil Amaethyddiaeth (Cymru) sydd ar y ffordd, oherwydd bydd Llywodraeth Cymru yn casglu'r data hwnnw, ac ni fyddwn yn gallu ei ddiogelu oherwydd fe fydd o dan ddeddfwriaeth y DU sy'n effeithio arnom. Mae'n golygu y bydd modd gwerthu'r data biometrig sy'n cael ei gasglu ar blant mewn ysgolion. Ac mae'n rhaid imi ddweud, mae hyn i gyd yn ymwneud â chytundebau masnach—mae hyn i gyd yn ymwneud â chytundebau masnach. Felly nid yw arbrofion asgell dde diweddar Llywodraeth Dorïaidd y DU yn fy llenwi â gobaith y byddant yn diogelu data dinasyddion. Beth y gallwn ei wneud? Pa sgyrsiau rydych chi'n eu cael gyda hwy? Diolch. 

Diolch am godi mater pwysig iawn nad yw'n cael sylw'n aml. Rwy'n meddwl mai hwn yw'r cwestiwn penodol cyntaf a gefais ar hyn, ac mae'n bwysig iawn ei fod wedi cael ei godi. Yr hyn y gallaf ei ddweud yn gyffredinol yw pan fydd materion yn ymwneud â chasglu data wedi codi, rwy'n gwybod bod Gweinidogion Llywodraeth Cymru bob amser wedi codi'r mater mewn perthynas â diogelu hynny ac osgoi camddefnyddio hynny. Rwy'n gwybod bod hynny wedi digwydd o fewn y sector iechyd, ac rwy'n gweld fy nghyd-Aelod Eluned Morgan yma, a gwn ei bod hi wedi rhoi camau mawr ar waith i sicrhau mai dim ond ar gyfer amcanion penodol o fudd meddygol ac ati, at ddibenion y GIG, y gellid defnyddio data'r GIG, ac nad yw i'w ddefnyddio mewn ffyrdd eraill lle gellir ei werthu a'i ledaenu a'i ddefnyddio ar gyfer unrhyw weithgareddau corfforaethol neu fasnachol eraill. Mae hynny'n berthnasol i ddeddfwriaeth arall a all godi. 

Felly, byddwn yn parhau i geisio gweithio gydag adrannau Llywodraeth y DU i gael gwybodaeth ac ystyried y problemau posibl sy'n deillio o unrhyw gynigion i ddiwygio'r gyfraith diogelu data. Byddwn yn gwrthwynebu'n gryf unrhyw ddiwygiadau sy'n tanseilio hawl unigolyn i ddiogelu eu data personol a'u preifatrwydd. Rydym yn cydnabod hefyd fod y posibilrwydd o golli digonolrwydd yr UE yn fygythiad mawr i fusnesau allforio Cymru, a'u prif farchnad dramor yw'r Undeb Ewropeaidd o hyd. Felly, byddwn yn gwrthwynebu unrhyw ddiwygio sy'n gwyro'n sylweddol rhag egwyddorion GDPR yr UE ar y sail fod hynny'n debygol o beryglu'r posibilrwydd y gwêl y DU ei statws digonolrwydd yr UE yn cael ei dynnu'n ôl. 

Ac yn olaf, cwestiwn 11, Joyce Watson. 

Diolch am y cwestiwn. Rydym yn defnyddio pob ysgogiad posibl i fynd i'r afael ag anghydraddoldeb yn y system gyfiawnder, er nad yw wedi'i ddatganoli. Er enghraifft, buom yn gweithio gyda sefydliadau partner ar y cynllun gweithredu gwrth-hiliaeth ar gyfer y system cyfiawnder troseddol yng Nghymru a lansiwyd ym mis Medi ac sy'n ategu ein cynllun gweithredu Cymru wrth-hiliol ein hunain.

Diolch am yr ateb hwnnw, Gwnsler Cyffredinol. Nid wyf yn gwybod a ydych wedi cael amser neu gyfle i ddarllen ac ystyried yr adroddiad newydd gan brifysgol Manceinion ar ragfarn hiliol yn y farnwriaeth. Canfu fod gwahaniaethu'n digwydd yn arbennig tuag at ddefnyddwyr du'r llys, o gyfreithwyr i dystion i ddibynyddion, ac mae'n cefnogi canfyddiad adroddiad Lammy yn 2017. Mae hiliaeth sefydliadol yn gyhuddiad difrifol iawn, ond mae'n ymddangos ei fod yn briodol yma. Felly, a wnewch chi ddweud wrthym beth mae Cymru'n ei wneud a beth arall sy'n rhaid inni ei wneud i wrthdroi'r rhagfarn farnwrol endemig hon?

Diolch am y cwestiwn pwysig hwnnw. Ydw, rwy'n ymwybodol o adroddiad Manceinion. Rwyf wedi dechrau darllen drwyddo ac mae'r cynnwys yn llwm iawn. Mae'n rhywbeth y gwn fod aelodau'r farnwriaeth yn bryderus iawn yn ei gylch, ac rwy'n gwybod ei fod yn rhywbeth lle ceir ymdrechion i weld sut i fynd i'r afael ag ef.

Nid yw'n fater hawdd i fynd i'r afael ag ef o fewn system gyfiawnder sy'n gweithio yn y strwythur penodol hwn a'r ffordd y mae'n gweithredu ar y cyd â'r proffesiwn cyfreithiol. Yn sicr, mae'n wir fod pawb sydd mewn cysylltiad â'r system gyfiawnder yn haeddu cyfle cyfartal i gael mynediad at y cymorth a'r help sydd ei angen arnynt pan fyddant yn ymwneud â'r system gyfiawnder. Soniais yn gynharach, pan oeddem yn sôn am gyhoeddiad Prifysgol Caerdydd ar y system cyfiawnder troseddol, am y cyfraddau uchel, un o'r cyfraddau uchaf yn Ewrop bron, o garcharu'r rheini o gefndiroedd ethnig o gymharu â chefndiroedd gwyn. Pan welwch y data hwnnw ar y cyd ag adroddiad Manceinion ac ati, ni allwch ymatal rhag dweud bod hiliaeth sefydliadol o fewn ein system gyfiawnder.

Un o'r ffyrdd y ceisiwn fynd i'r afael â hyn yw drwy weithio gyda phartneriaid y bwrdd cyfiawnder troseddol yng Nghymru, Gwasanaeth Carchardai Ei Fawrhydi, y gwasanaeth llysoedd a phlismona yng Nghymru i ddatblygu'r cynllun gweithredu gwrth-hiliaeth ar gyfer cyfiawnder troseddol yng Nghymru, a gyhoeddwyd ym mis Medi, ac y mae'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol wedi chwarae rhan mor bwysig ynddo. Mae'n nodi ein cynllun i fynd i'r afael â hiliaeth yn rhagweithiol, gan ganolbwyntio'n benodol ar amrywiaeth staff a hyfforddiant. Ond mae ffordd bell i fynd. Rwy'n credu bod hyn hefyd yn rhan o'r sylfaen dystiolaeth ar yr angen i ddatganoli cyfiawnder. Mae hynny'n rhywbeth sy'n cael ei fonitro'n agos iawn ac sy'n cael ei godi mewn cyfleoedd a gawn gyda swyddogion y gyfraith eraill a chyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder. 

Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol. 

Eitem 3 sydd nesaf, cwestiynau i Gomisiwn y Senedd. Yn gyntaf, Jack Sargeant. 

Yn y gorffennol, mae'r Comisiwn wedi cefnogi ymgyrch y Rhuban Gwyn trwy gynnal digwyddiad blynyddol yn y Senedd a thrwy godi arian drwy werthu Rhubanau Gwyn yn siopau Tŷ Hywel a'r Senedd, fel y gwnaethoch chi eich hun, Jack, ofyn amdano wrth gwrs. Ers y pandemig, mae'r Comisiwn wedi bod yn ymwybodol o'r risg uwch o achosion o gam-drin domestig, pan oedd gweithio gartref yn norm, ac mae wedi gweithredu a chyfathrebu mwy o fesurau i gefnogi'r gweithwyr cartref hynny. Cyn y Diwrnod Rhuban Gwyn yn 2022, bydd y Comisiwn yn tynnu sylw at yr adnoddau sydd ar gael ac yn annog staff i wneud addewid y Rhuban Gwyn drwy dudalennau strategaeth iechyd a lles y Comisiwn. Rwyf fi, ynghyd â Jack a llawer o Aelodau eraill, yn hyrwyddo ymgyrch y Rhuban Gwyn yn weithredol. Rwy'n gwybod eich bod chi wedi bwrw iddi i barhau'r gwaith a wnaeth eich tad, ac roeddwn yn falch o weithio ochr yn ochr ag ef hefyd.   

A gaf fi ddiolch i Joyce Watson am yr ateb hwnnw a'r holl waith y mae hi'n ei wneud fel Comisiynydd, ond ar lefel bersonol hefyd? Rwy'n gwybod eich bod chi yr un mor angerddol a minnau ynghylch ymgyrch y Rhuban Gwyn. Fy rôl i fel llysgennad yr ymgyrch yw hyrwyddo i beidio byth â defnyddio, esgusodi neu aros yn dawel ynghylch trais dynion yn erbyn menywod. Rydym wedi clywed eisoes gan Joyce Watson beth yn union fydd staff y Senedd yn ei wneud i annog pob aelod o staff, yn enwedig dynion, i wneud yr addewid. Felly, a wnewch chi ymuno â mi heddiw i wneud yr apêl honno i'r holl staff ar draws y Senedd, pan fyddant yn gwneud yr addewid, eu bod yn ei olygu?  

Rwy'n credu bod y pwynt diwethaf a wnaethoch yn un hynod bwysig. Un peth yw gwneud addewid, peth arall yw ei olygu. Ond mae dwy ochr, wrth gwrs, i'r Rhuban Gwyn, ac un yw'r holl waith sy'n cael ei wneud o gwmpas y Rhuban Gwyn, ond mae'r Rhuban Gwyn yn ymwneud ag ymdrechion i leihau nifer yr achosion o drais yn erbyn menywod a phlant. Felly, ar un ochr, byddwn yn codi ymwybyddiaeth; ar yr ochr arall, rhaid inni ddiogelu pobl.

Yn y tudalennau cymorth ar gyfer gweithio gartref, mae'r Comisiwn wedi ychwanegu canllawiau pellach at y polisïau presennol ar gyfer rhai sy'n profi camdriniaeth o fewn amgylchedd y cartref, ac mae'r Comisiwn wedi darparu lle diogel y gwnaethpwyd asesiad risg ohono i staff y Comisiwn allu gweithio oddi cartref os ydynt ei angen. Mae'r polisi cam-drin domestig wedi cael ei ddiwygio ac mae'n rhoi mwy o gyfrifoldeb i'r holl staff adrodd am bryderon ynghylch cydweithiwr. Mae hefyd yn arddangos y newid deddfwriaethol presennol sy'n cydnabod o'r diwedd fod plant yn ddioddefwyr cam-drin domestig ac yn profi niwed sylweddol. Mae hynny'n cysylltu â pholisi diogelu plant y Comisiwn sydd newydd gael ei ddiwygio. Mae cymorth y Comisiwn hefyd yn cynnwys darparu benthyciad cam-drin domestig newydd, oherwydd yn aml iawn, mae pobl yn gadael heb ddim byd o gwbl. Yn ddiweddar—y mis Hydref hwn—mae swyddogion y Comisiwn wedi trafod gweithgareddau i gefnogi dioddefwyr cam-drin domestig gyda sefydliadau cydweithredol yn y sector cyhoeddus—cyrff a noddir gan Lywodraeth Cymru sy'n cydweithio â'i gilydd.

Roedd y meini prawf gwerthuso ansoddol a ddefnyddiwd er mwyn aildendro’r gwasanaethau arlwyo yn cynnwys amrywiaeth o feysydd i gyflawni amcanion y Senedd ar gyfer y gwasanaeth. Cafodd cost a gwerthuso ansawdd eu rhannu 30:70—30 y cant ar gyfer cost a 70 y cant ar gyfer ansawdd. 

Roedd enghreifftiau o'r prif feini prawf gwerthuso ansawdd yn cynnwys, er enghraifft, sut y byddai'r gwasanaeth yn cefnogi ein hamcanion cymdeithasol ac amgylcheddol, ac amcanion o ran cynaliadwyedd, dulliau arloesol ar gyfer y gwasanaeth, a recriwtio a datblygu staff. Cafodd y ddarpariaeth o ran bwydlenni a ryseitiau hefyd eu hystyried ar gyfer y gwasanaeth, gan gynnwys gwasanaethau lletygarwch, a hyn i gyd wedi'i werthuso o fewn y 70 y cant ar gyfer ansawdd.

Diolch yn fawr iawn am yr ateb hwnnw. Rwy'n falch o glywed mai dim ond 30 y cant o'r meini prawf oedd cost. Ond rwy'n meddwl mai un o'r materion sy'n codi—hynny yw, mae yna sawl mater. Un, wrth gwrs, yw bod cost bwyd wedi codi, ac felly, mae'n anodd iawn cymharu'r contractwr blaenorol â'r contractwr presennol wrth i chwyddiant bwyd godi'n gyflym. Ond roedd gan gontractwr blaenorol y ffreutur, Chartwells, achrediad Bwyd am Oes gan Gymdeithas y Pridd, a sicrhaodd hyn fod sicrwydd ansawdd wedi'i roi i'r bwyd, hynny yw, yr hyn a gâi ei ddarparu oedd yr hyn y dywedid ei fod yn cael ei ddarparu. A oes sicrwydd ansawdd gan y contractwr newydd, ac os nad oes, sut y gallwn wybod mai'r hyn y mae'n honni bod yw'r hyn rydym yn ei fwyta? Yn sgil gweithredoedd gwyrddgalchu llawer o weithredwyr masnachol, a ydych yn cytuno â mi y gallai hyn beryglu enw da'r Senedd a chyhuddiadau o, 'Gwnewch yr hyn a ddywedwn, nid yr hyn a wnawn'?

Ni allaf ateb yn benodol yn yr achos hwnnw; nid oes gennyf yr wybodaeth wrth law ynglŷn â'r achrediad penodol hwnnw, ond rwy'n fwy na pharod i edrych arno. Mae'n achrediad pwysig gan Gymdeithas y Pridd. Rwy'n fodlon darganfod a yw hynny'n wir am y contractwr newydd, a byddaf yn ysgrifennu atoch gyda'r cadarnhad hwnnw, neu fel arall. Ac os mai 'fel arall' ydyw, byddaf yn edrych i weld pam fod y contractwr presennol wedi cael ei ddewis yng ngoleuni hynny ac a oes unrhyw agweddau eraill ar feini prawf y contractwr presennol sy'n cyflawni'r hyn a wnaed gan y contractwr blaenorol, neu hyd yn oed yn rhagori ar hynny. Felly, fe wnaf rywfaint o gloddio, os nad oes ots gennych—heb chwarae ar eiriau'n fwriadol—ar achrediad Cymdeithas y Pridd. Fe wnaf rywfaint o gloddio ar hyn ac fe wnaf sicrhau bod y Senedd yn cael gwybod am yr achrediad penodol a godwyd gennych, ac mae'n faes pwysig imi ei archwilio.

Rwy'n credu mewn darparu gwasanaethau'n uniongyrchol ac rwy'n gwrthwynebu contractio allan o wasanaeth cyhoeddus i gontractwyr preifat. A wnaeth y Comisiwn ystyried dod â'r contract yn fewnol, ac os gwnaethant, pam y gwrthodwyd hynny?

Rydym wedi ymchwilio nifer o weithiau i nifer y contractwyr rydym yn eu contractio'n allanol, ac a yw darpariaeth fewnol uniongyrchol yn well, o ran ansawdd a chost. Hyd yn hyn, ni phrofwyd ei bod; gallaf ysgrifennu at yr Aelod gydag unrhyw ddadansoddiad penodol a wnaed ar y contract penodol hwn. Bydd yn rhaid iddo fy esgusodi na allaf ei gofio ar hyn o bryd, ond rwy'n hapus i ddarparu'r dystiolaeth honno. Ond gallaf roi cadarnhad i chi ein bod yn adolygu mater darpariaeth uniongyrchol yn rheolaidd. Fel chi, yn reddfol, rwy'n cefnogi darparu gwasanaethau'n uniongyrchol. Rydym wedi ei weld yn gweithio er ein budd fel Comisiwn, wrth gwrs, pan ddaethom â gwasanaethau TGCh yn fewnol, a gwelsom sut y gweithiodd hyn o'n plaid yn enwedig yn ystod y pandemig. Ond fe wnaf gadarnhau rhai o'r pwyntiau hyn i chi o ran pryd y cafodd hynny ei adolygu ddiwethaf.

Diolch.

Mae defnydd technoleg gwybodaeth gan Aelodau wedi trawsnewid ers dechrau'r pandemig. Mae'r Comisiwn wedi parhau i ysgogi'r gwelliannau sydd eu hangen i ddarparu ar gyfer gwahanol arferion gwaith. Mae cyflwyno Zoom ac ap pleidleisio ar y we, ochr yn ochr â gwella technolegau clywedol, darlledu a chyfieithu ar y pryd, yn caniatáu i Aelodau gymryd rhan yn effeithiol yn y Cyfarfod Llawn, p'un ai ydyn nhw'n bresennol fan hyn yn y Siambr neu yn rhan o'r cyfarfod o bell.

Rwy'n ddiolchgar i'r Llywydd am hynny. Lywydd, rwyf am i chi dynnu'r cyfrifiaduron gwrthun hyn sydd wedi'u gosod o'n blaenau. Maent yn gwbl amhriodol ar gyfer Siambr drafod; fe'u cynlluniwyd ar adeg cyn bod gennym iPads a chyn inni fod â gallu i gyfathrebu yn y ffordd y gallwn. Mae'n ymateb ugeinfed ganrif i angen nad yw'n bodoli yn yr unfed ganrif ar hugain. Dylai hon fod yn Siambr drafod lle rydym yn trafod beth sy'n bwysig i bobl Cymru, a lle rydym yn gwrando ar ein gilydd, ni waeth beth sy'n cael ei ddweud, ac nid yn parhau i ateb negeseuon e-bost, y gallwn ei wneud mewn unrhyw ffordd arall, ar unrhyw adeg arall. Mae'n rhaid i'r lle hwn fod yn dalwrn i'r genedl, yn ganolbwynt i'n dadl gyhoeddus, ac nid yn ganolfan alwadau.

Wel, dwi ddim yn cydweld, efallai, gyda'r iaith flodeuog yr oedd yr Aelod yn ei defnyddio yn llwyr, ond dwi yn gallu gweld fod yna amser yn mynd i gyrraedd pan nad yw'r union gyfrifiaduron statig yma o'n blaenau ni ddim bellach yn ddefnyddiol. Dwi wedi bod yn edrych o'm cwmpas i wrth i chi ofyn y cwestiwn. O'r tri Aelod sydd agosaf i fi fan hyn, dwi'n gallu gweld bod un yn edrych ar y papur sydd o'i flaen ef, un yn edrych ar y cyfrifiadur sydd o'i blaen hi, ac un arall yn edrych ar y ffôn sydd o'i flaen ef. A dwi hefyd yn ddefnyddiwr ffôn o fewn y Siambr yma. Felly, mae Aelodau'n defnyddio amrywiol ffyrdd o edrych ar y gwaith o'u blaenau nhw, o gysylltu gydag etholwyr, hyd yn oed pan fyddan nhw yma, neu o gymryd rhan yn y drafodaeth. Fy marn i, ar y cyfan, yw dyw e ddim ots pa gyfrifiadur sydd o'ch blaen chi neu beidio ar y pwynt yma; mae'r drafodaeth yn ddiddorol ac yn fywiog pan fo Aelodau yn cyfrannu hynny mewn ffordd ddiddorol a bywiog, ac mae hynny'n tynnu diddordeb cyd-Aelodau, jest fel mae'ch cwestiwn chi newydd hala bob un, bron, o'r bobl sydd o'n cwmpas ni, i edrych lan o'u cyfrifiaduron yn sydyn iawn, achos roedd Alun Davies yn dweud rhywbeth diddorol mewn ffordd ymfflamychol. Felly, buaswn i'n dweud taw nid bai'r offer, y cyfrifiaduron, yw e; gadewch i'r Aelodau wneud y drafodaeth o fewn y Siambr yma'n ddiddorol ac yn heriol, ac fe fydd yr offer yn dilyn ac fe fyddan nhw yma yn yr unfed ganrif ar hugain, fel mae'n ffôn i o'm mlaen i ar y pwynt yma.

Mae'r Comisiwn wedi ymrwymo i lesiant ei staff, ac rydym yn ymwybodol iawn y bydd yr argyfwng costau byw presennol yn bryder gwirioneddol i lawer. Rydym hefyd yn ymwybodol y bydd yn fater personol iawn i rai, efallai na fyddant yn teimlo'n gyfforddus yn ei rannu gyda'u cyflogwr. Am y rhesymau hynny, rydym wedi tynnu ynghyd cyfres o adnoddau ariannol ac ymarferol y gellir cael gafael arnynt yn hawdd ac yn gyfrinachol drwy dudalennau pwrpasol ar ein mewnrwyd. Mae'r rhain yn amrywio o gyfres o gynlluniau aberthu cyflog i linellau cymorth ac arwyddbyst cyfrinachol ar gyfer llesiant meddyliol ac ariannol, awgrymiadau ymarferol hefyd ar gyfer lleihau costau, ac, i'r rhai sydd eu hangen, taliadau cyflog cynnar di-log. Cyhoeddir y deunyddiau cyfathrebu am y rhain yn rheolaidd gyda'n staff.

Diolch am yr ateb hwnnw, Lywydd. Mae'n ddefnyddiol iawn. Fel y gwyddom, mae'r argyfwng costau byw yn effeithio ar nifer o bobl a theuluoedd ledled Cymru, ac mae pobl yn ei chael hi'n anodd. Er bod y rhai o gefndiroedd mwy difreintiedig yn cael eu heffeithio'n anghymesur, mae pobl sydd ar y cyfan yn cael eu gweld fel rhai sy'n llwyddo i ddal eu pennau uwchben y dŵr mewn amgylchiadau mwy arferol yn wynebu anawsterau gwirioneddol. Wrth ofyn y cwestiwn, rwy'n sylweddoli fod sawl un sy'n cael eu cyflogi gan y Senedd neu'r rhai sy'n gweithio fel staff cymorth yn cael eu talu'n well o'i gymharu â sectorau eraill, ond nid yw hynny'n golygu nad ydynt yn ei chael yn anodd iawn, fel rydych chi wedi cydnabod. Mae'n bwysig, felly, fod y Senedd, fel cyflogwr cyfrifol, yn gwneud popeth y mae'n gallu ei wneud i gynorthwyo ei gweithwyr a'u teuluoedd, ac mae angen i'r cymorth sydd ar gael fod yn deg—hynny yw, ar gael ac yn hygyrch i staff y Comisiwn a staff cymorth Aelodau.

Lywydd, pa drafodaethau rydych yn eu cael gyda chydweithwyr ynglŷn â'r ffyrdd y gall y Senedd roi cymorth a chyngor i aelodau staff a allai fod yn wynebu anawsterau? Gwn eich bod eisoes wedi cyfeirio at rywfaint o hynny. Efallai y gallem ddefnyddio'r tudalennau mewnrwyd i ddarparu mwy o gyfleuster siop-un-stop. Ac roeddwn yn meddwl tybed a wnaed unrhyw waith gyda'r bwrdd taliadau i weld pa bethau pellach y gellid eu gwneud i helpu aelodau staff yn y cyfnod anodd hwn.

Wel, ie, fel rydych wedi amlinellu yn eich cwestiwn atodol yn ogystal â'r ateb a roddais, mae'r rhain yn broblemau real a dybryd i aelodau staff, pobl sy'n gweithio ar ein hystad yn ystod y misoedd hyn, ac mae pryder, wrth gwrs, ynglŷn â beth fydd gan y dyfodol i'w gynnig i rai. Fel y pwysleisiais yn fy ateb, gobeithio, rydym yn ymwybodol o hyn; rydym wedi ei drafod fel Comisiwn yn ein cyfarfod diweddaraf ddydd Llun, ac rydym yn ymwybodol o'r angen i sicrhau bod yr holl staff, ar sail deg, yn gallu cael gwybodaeth a chymorth a defnyddio ein tudalennau mewnrwyd yn enwedig i edrych ar hynny, a byddwn yn annog yr holl staff i wneud yn siŵr eu bod yn gwneud eu hunain yn ymwybodol yn rheolaidd o unrhyw gymorth sydd ar gael.

Rwy'n gwybod bod y bwrdd taliadau hefyd yn ymwybodol o oblygiadau'r argyfwng costau byw i staff cymorth Aelodau ac wedi darparu rhywfaint o gymorth eisoes ar ffurf lwfans i aelodau staff a allai fod yn gweithio gartref ac sydd â chostau cynyddol oherwydd hynny, ac rwy'n siŵr fod y bwrdd taliadau yn mynd ati i chwilio am unrhyw wybodaeth bellach y gallant ei chael ynglŷn â lle'n union mae'r pwysau a bydd yn ymateb i'r ceisiadau ac yn eu hystyried yn unol â hynny.

Diolch, Llywydd a Joyce Watson.

Eitem 4 y prynhawn yma yw cwestiynau amserol, ac mae un cwestiwn wedi'i dderbyn, a galwaf ar Russell George i ofyn y cwestiwn hwnnw.

Rwyf newydd glywed bod y trothwy gofynnol o ran y ganran a bleidleisiodd wedi'i gyrraedd ar gyfer aelodau'r Coleg Nyrsio Brenhinol ym mhob un o sefydliadau cyflogwyr y GIG yng Nghymru, ac eithrio bwrdd iechyd Aneurin Bevan, ac ym mhob un o'r rhain, llwyddwyd i gael mandad mwyafrif syml ar gyfer streicio. Felly, i fod yn glir, yng Nghymru, mae nyrsys sy'n aelodau o'r Coleg Nyrsio Brenhinol wedi pleidleisio dros streicio ym mhobman ac eithrio bwrdd iechyd Aneurin Bevan.

Fel Llywodraeth Cymru, rydym yn cydnabod pam fod cymaint o nyrsys wedi pleidleisio yn y modd y gwnaethant, oherwydd yr argyfwng costau byw a achoswyd gan y Torïaid, yn ddi-os, a hefyd, y pwysau gwaith cynyddol y mae llawer o nyrsys yn ei wynebu. Ac a gaf fi fod yn glir ein bod yn cytuno y dylai nyrsys gael eu gwobrwyo'n deg am eu gwaith pwysig, ond mae cyfyngiadau ar ba mor bell y gallwn ni fynd i fynd i'r afael â'r pryderon hyn yng Nghymru heb arian ychwanegol gan y Llywodraeth Geidwadol ar lefel y DU?

Diolch am eich ymateb, Weinidog. Rydym yn gwybod, yn yr hanner awr ddiwethaf, fel rydych wedi dweud, fod chwe o'r saith bwrdd iechyd ledled Cymru wedi ymateb i ganlyniad pleidlais streic y Coleg Nyrsio Brenhinol, ac y bydd streiciau'n digwydd yn ardaloedd y byrddau iechyd hynny.

Rhaid imi ddweud, Weinidog, mae eich ymateb yn fy siomi, wrth ichi geisio gwrthod eich cyfrifoldeb. GIG sy'n cael ei redeg gan Lafur yw hwn yng Nghymru, eich cyfrifoldeb chi ydyw, a phroblem i chi ei datrys yw hi. Ac mae eich ateb y prynhawn yma yn fy siomi. Yng Nghymru, gwyddom fod un rhan o bump o'r boblogaeth ar restr aros y GIG, gyda 60,000 o'r rheini yn aros ers dros ddwy flynedd, yr ymatebion hiraf i alwadau coch am ambiwlans a gofnodwyd erioed, a'r amseroedd aros gwaethaf ym Mhrydain mewn adrannau damweiniau ac achosion brys. Felly, y peth olaf sydd ei angen arnom yng Nghymru, ac sydd ei angen ar bobl Cymru, yw i nyrsys fod ar streic. Nawr, rwy'n deall bod datrys y broblem hon yn anodd. Rwy'n deall hynny—nid yw'n hawdd. Ond eich anghydfod chi yw hwn i'w ddatrys, Weinidog. Mae'n gyfrifoldeb i'r Llywodraeth Lafur yma. Rwy'n gobeithio bod pob cyfle wedi'i gymryd, pob cyfle posibl wedi'i gymryd, i osgoi cyrraedd y pwynt hwn ac atal streicio. Felly, a gaf fi ofyn ichi, Weinidog: a wnewch chi ddweud wrthyf sawl gwaith rydych chi wedi cyfarfod â'r Coleg Nyrsio Brenhinol i negodi'r codiad cyflog arfaethedig; pa ddull y bwriadwch ei fabwysiadu i ddod ag unrhyw streic i ben; pa effaith y credwch y bydd y streic yn ei chael ar yr amseroedd aros hir hynny ar gyfer triniaeth frys a dewisol rwyf newydd eu nodi; ac yn olaf, beth fydd y gost, os o gwbl, o gael nyrsys asiantaeth i lenwi yn ystod unrhyw streic?

Diolch yn fawr iawn. A gaf fi ddweud yn gwbl glir, heb gyllid ychwanegol gan Lywodraeth Dorïaidd y DU, y bydd yn amhosibl, o fewn y gyllideb iechyd a gofal cymdeithasol bresennol, i ddarparu’r math o godiad cyflog yn unol â chwyddiant i’r GIG heb wynebu—

Gadewch i’r Gweinidog ateb fel y gall pawb ohonom glywed.

—toriadau anodd iawn y byddai’n rhaid eu gwneud mewn mannau eraill yn y gyllideb iechyd. Ac mae hynny'n hynod o anodd—. Os hoffai roi rhai syniadau i mi o ble yn union y mae'n credu y dylem wneud toriadau i dalu am hyn, rwy'n glustiau i gyd.

Nawr, hoffwn ddweud yn glir ein bod, yng Nghymru, yn gweithio mewn partneriaeth gymdeithasol. Rwy'n cyfarfod yn rheolaidd iawn â'r Coleg Nyrsio Brenhinol. Rydym mewn trafodaeth, sy’n drafodaeth barhaus. Wrth gwrs, byddwn yn parhau, nawr ein bod yn gwybod canlyniadau’r bleidlais, i drafod pa gynlluniau wrth gefn y bydd angen inni eu rhoi ar waith. Ni fyddwn yn defnyddio nyrsys asiantaeth i lenwi unrhyw fylchau, gan ein bod yn parchu’r hawl i streicio yng Nghymru, ac rydym yn deall nad yw’r nyrsys wedi gwneud hyn ar chwarae bach, ac rydym yn deall cryfder teimladau’r aelodau. Credaf mai dyma’r bleidlais statudol gyntaf ar weithredu diwydiannol ledled y DU yn hanes 106 mlynedd y Coleg Nyrsio Brenhinol. A gaf fi ddweud yn glir hefyd y byddem yn disgwyl ac y byddwn yn parhau i gael sgyrsiau gyda’r Coleg Nyrsio Brenhinol am y rhanddirymiadau a fyddai’n digwydd ar adeg y streic? Mewn geiriau eraill, byddem yn disgwyl i ofal brys a gofal canser barhau, er enghraifft, a byddwn yn cael y sgyrsiau hynny yn yr wythnosau nesaf.

Yn gyntaf, a gaf fi nodi fy nghefnogaeth i holl aelodau’r Coleg Nyrsio Brenhinol a’r ffordd y gwnaethant bleidleisio? Nid oes unrhyw un yn dymuno gweld gweithredu diwydiannol yn digwydd, ac mae hynny’n cynnwys, yn fwy na phawb, y nyrsys eu hunain. Ond mae'r ffaith bod y bleidlais hon wedi'i chynnal yn y lle cyntaf yn dweud popeth y mae angen inni ei wybod ynglŷn â sut mae nyrsys yn teimlo. Nawr, drwy ddegawd a mwy o doriadau i wasanaethau cyhoeddus a thoriadau amser real i gyflog nyrsys, mae Llywodraeth y DU wedi creu argyfwng. Gallwn recriwtio nyrsys, oherwydd, diolch byth, mae gennym ddigon o bobl sy’n awyddus i ofalu, ond ni allwn ddal gafael ar nyrsys, am eu bod yn teimlo nad ydynt yn cael eu gwerthfawrogi'n ddigonol. Ac er nad yw hynny'n ymwneud yn gyfan gwbl â gwobrwyon ariannol—rydym yn dal i aros am estyniad i adran 25B o'r ddeddfwriaeth lefelau staffio diogel, er enghraifft—mae'n rhaid inni ddangos, drwy becynnau cyflog nyrsys, eu bod yn cael eu gwerthfawrogi'n fawr. Felly, ni ddylai Llywodraeth Geidwadol y DU fod wedi creu’r argyfwng hwn; dylent fod wedi dadwneud y difrod a achoswyd ganddynt hwy eu hunain. A dylai Llywodraeth Lafur Cymru fod wedi achub ar y cyfle, os nad pan oedd yr haul yn tywynnu—gan nad yw wedi tywynnu ers peth amser—ond o leiaf cyn iddo ddiflannu y tu ôl i'r cymylau economaidd tywyll iawn rydym yn eu hwynebu bellach, i fynd i'r afael â'r toriadau i gyflogau sydd wedi cronni dros amser, a’r elfennau eraill hynny sydd wedi cyfrannu at anghynaliadwyedd nyrsio yng Nghymru.

Nawr, dim ond crib y rhewfryn yw cyflogau, fel y dywedaf—mae cymaint o faterion y mae angen mynd i'r afael â hwy—ond mae nyrsys wedi cymryd toriad cyflog am y 10 mlynedd diwethaf. Rwy'n deall bod y Gweinidog yn dal i wrthod cyfarfod a thrafod cyflogau gyda’r Coleg Nyrsio Brenhinol, ond mae’n ddrwg gennyf, mae’n rhaid i’r angen i negodi beidio â bod yn agored i drafodaeth. Nawr, os gall yr Alban gymryd y cam cyntaf i flaenoriaethu eu nyrsys drwy gynyddu eu cyflog yno 7 y cant, pam na allwn ninnau wneud hynny? Rwy'n cytuno'n llwyr â’r Gweinidog fod yn rhaid i’r Ceidwadwyr yn Llywodraeth y DU ysgwyddo'r bai am wneud y toriadau i wasanaethau cyhoeddus, ond mae camau y gall Llafur eu cymryd yma yng Nghymru. Pryd y byddwn yn cymryd y camau y mae Llywodraeth yr Alban wedi’u cymryd yn yr Alban?

Diolch yn fawr iawn. A gaf fi ddweud yn glir ein bod wedi bod yn recriwtio i’r gweithlu yng Nghymru, o ran nyrsys, ers sawl blwyddyn? Rydym wedi gweld cynnydd o 69 y cant yn nifer y lleoedd hyfforddi nyrsys yng Nghymru ers 2016. Yr her, fel y dywedoch chi, yw eu cadw, ac rydym yn deall hynny. Mae'r nyrsys hyn wedi bod dan bwysau aruthrol, yn enwedig yn ystod COVID. Rydym yn deall bod y pwysau hwnnw wedi bod yn ddi-ildio, a deallwn hefyd eu bod yn wynebu gaeaf anodd iawn. Bydd y sgyrsiau hynny'n parhau.

Rydym yn cael sgyrsiau rheolaidd â’r Coleg Nyrsio Brenhinol, ond mae’n rhaid imi ddweud yn gwbl glir nad oes unrhyw arian ar ôl yng nghyllideb y GIG. Felly, os ydym am ddod o hyd i’r arian hwn, byddai’n rhaid inni ei dorri o’r gwasanaethau a ddarparwn i’r cyhoedd yng Nghymru, ac fel y mae pob un ohonoch wedi'i nodi, mae llawer o bobl eisoes yn aros am lawdriniaethau yng Nghymru. Felly, bydd yn rhaid inni wneud dewisiadau anodd iawn yma.

Gwn fod Plaid Cymru, er enghraifft, yn awyddus iawn inni anrhydeddu’r ymrwymiad i dalu’r cyflog byw gwirioneddol i weithwyr gofal. Unwaith eto, bydd yn rhaid inni ddod o hyd i’r arian hwnnw o rywle arall. Felly, gadewch inni fod yn gwbl glir fod gwneud penderfyniadau gwleidyddol yn fater o benderfynu beth yw eich blaenoriaethau gwleidyddol. Mae'n anodd iawn pan fydd gennych gronfa gyllid gyfyngedig sydd yn y cyflwr hwnnw ac sy'n mynd i waethygu'n sylweddol oherwydd yr anhrefn y mae'r Llywodraeth Dorïaidd wedi'i orfodi arnom dros yr wythnosau diwethaf.

Yr hyn y mae angen inni ei weld yw Llywodraeth Cymru yn ysgwyddo'r cyfrifoldeb am gyflog nyrsys ac yn rhoi’r gorau i daflu'r baich ar San Steffan pryd bynnag y bydd pethau’n mynd yn anodd. Chi sy'n torri’r gacen yn y pen draw, Weinidog, ac mae gennych reolaeth lwyr dros y mater hwn. Mae Llywodraeth yr Alban wedi cyflwyno cynnig cyflog a fydd yn rhoi codiad cyflog o £2,205 i nyrsys yn y wlad, gyda’r Ysgrifennydd iechyd, Humza Yousaf, yn dweud y byddai’r fargen newydd ar gyfer cylch cyflog 2022-23 yn adlewyrchu gwaith caled staff y GIG ac

'yn gwneud llawer i'w helpu drwy'r argyfwng costau byw.'

Nawr, nid wyf yn cytuno â gwleidyddiaeth y rheini sy'n rhedeg Llywodraeth yr Alban, ond maent o leiaf wedi dangos rhywfaint o ddewrder a rhywfaint o arweiniad wrth ymdrin â chyflogau nyrsys, sydd wedi atal streic gan y Coleg Nyrsio Brenhinol yn yr Alban. A ydych yn barod i sefyll yma y prynhawn yma fel Gweinidog Llafur, yng nghysgod Nye Bevan, a llywyddu dros y streic nyrsys gyntaf y mae’r wlad hon erioed wedi’i gweld, a’r cyfan am na all y Llywodraeth hon gael trefn ar bethau? Rydym ar drothwy'r gaeaf gyda’r holl bwysau sy'n gysylltiedig â hynny, ac mewn sefyllfa, am y tro cyntaf erioed, lle mae staff rheng flaen hanfodol ein GIG yn debygol o gerdded allan. Pryd rydych chi'n mynd i ddangos rhywfaint o ddewrder, ysgwyddo rhywfaint o gyfrifoldeb a rhoi'r cyflog y maent yn ei haeddu i'n gweithwyr diwyd yn y GIG?

Gofynnodd Russell George i chi yn ei gwestiwn sawl gwaith rydych wedi cyfarfod â’r Coleg Nyrsio Brenhinol, ac rydych wedi gwrthod ateb, Weinidog iechyd. Felly, a wnewch chi ateb y cwestiwn hwnnw ynglŷn â sawl gwaith rydych chi wedi cyfarfod â'r Coleg Nyrsio Brenhinol? Diolch.

Wel, nid wyf am wrando ar bregeth gan Dori ar sut i ymdrin â'r GIG. Nid wyf am wrando ar bregeth gan Dori. A chysgod Nye Bevan—yn sicr, rwy’n teimlo cyfrifoldeb gwirioneddol i sicrhau ein bod yn darparu’r gwasanaeth gorau posibl i bobl Cymru. Ac mae hynny'n golygu cadw ein ffrindiau a'n cydweithwyr ym maes nyrsio yn ddiogel yn y GIG, a sicrhau eu bod yn hapus yn eu gweithle. A byddwn yn parhau i gael y sgyrsiau hynny.

Fel y dywedaf, rwy’n cyfarfod yn rheolaidd â’r Coleg Nyrsio Brenhinol, o leiaf bob chwarter—o leiaf bob chwarter—ac yn ychwanegol at hynny, ar adegau eraill.

Ond a gaf fi roi rhywfaint o gefndir i chi ynglŷn â sut rydym wedi dod yma heddiw, gan fod y dyfarniad cyflog sydd ar y bwrdd ar hyn o bryd yn gweithredu argymhellion corff adolygu cyflogau'r GIG yn llawn? Ac fel rhan o broses y corff adolygu cyflogau, mae gan bartïon amrywiol, gan gynnwys Llywodraeth Cymru, ond gan gynnwys undebau llafur hefyd, allu i gyflwyno tystiolaeth i’w hystyried, ac yna mae’r bwrdd adolygu cyflogau annibynnol yn cyflwyno eu cynnig. A'r hyn rydym wedi'i wneud yw derbyn eu hargymhellion, ac mae hynny wedi digwydd ers blynyddoedd lawer. Os byddwn yn camu allan o hynny, rydym yn agor byd cwbl newydd lle mae angen inni ystyried beth sy'n digwydd os yw hynny'n digwydd. Felly, nid ydym yn y sefyllfa honno, ac fel y dywedaf, mae'n mynd i fod yn anodd iawn inni ddod o hyd i unrhyw gyllid ychwanegol.

Nodyn i Gareth Davies—mae’r gacen wedi lleihau dros y 12 mlynedd diwethaf, a dyna pam fod y sector cyhoeddus cyfan yn ei chael hi mor anodd gyda'i gyllidebau, gyda'r adnoddau sydd ganddo i ddarparu’r gwasanaethau. Felly, nid oes mwy o arian, gan fod y posibilrwydd y bydd Llywodraeth y DU yn ysgwyd y goeden arian hud yn sydyn ac yn rhoi mwy o arian i ni yn anfeidrol fach. Felly, fy nghwestiwn i, Weinidog, yw hwn: rwy’n sylweddoli mai newydd gael y wybodaeth hon rydych chi, ond yr hyn sy’n ddiddorol iawn am yr hyn rydych newydd ei ddweud yw nad yw bwrdd iechyd Aneurin Bevan wedi dilyn y chwe bwrdd iechyd arall drwy bleidleisio dros streic, ac roeddwn yn meddwl tybed a ydych wedi cael amser i fyfyrio ai'r rheswm am hynny yw oherwydd bod Aneurin Bevan yn arwain y sector yn gyson yn y ffordd y mae'n darparu gwasanaethau, ac yn eu hail-lunio'n gyson i allu diwallu anghenion pobl yn well, ac a yw hyn wedi galluogi staff yn Aneurin Bevan i gael llai o straen yn eu bywyd gwaith, sydd wedi eu gwneud yn llai tebygol o streicio.

Diolch yn fawr, Jenny. Yn sicr, rydym bob amser yn awyddus i weithio mewn partneriaeth gymdeithasol. Yn amlwg, nid wyf wedi cael cyfle i ystyried yr hyn sy'n digwydd yn Aneurin Bevan a pham, efallai, eu bod wedi mynd ar drywydd ychydig yn wahanol. Fy nealltwriaeth i yw na wnaethant gyrraedd y trothwy ar gyfer y niferoedd o bobl i gymryd rhan, ond nid wyf wedi gweld yr union ffigurau, felly edrychaf ymlaen at ddadansoddi'r canlyniadau hynny a gweld beth sy'n digwydd yno sy'n wahanol i ardaloedd eraill. Ond fel y dywedaf, rwy’n awyddus iawn i sicrhau ein bod yn parhau â’r sgwrs gyda’n partneriaid yn yr undebau llafur, ac i sicrhau, lle gallwn, y gallwn gydsefyll gyda’r nyrsys, sy’n sicr yn haeddu dyfarniad cyflog.

Ac, yn olaf, Joyce Watson.  

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Yn gyntaf oll, rwyf am ddatgan y ffaith bod aelod agos o’r teulu yn aelod o’r Coleg Nyrsio Brenhinol, cyn imi siarad ynglŷn â hyn. Gŵyr pob un ohonom fod nyrsys o dan bwysau aruthrol. Gŵyr pob un ohonom hefyd y bu nyrsys ar y rheng flaen ac yn hollbwysig yn ystod y pandemig, a bod eraill wedi mynd allan bob nos Iau i gymeradwyo eu hymdrechion i geisio ein hamddiffyn rhag y cyfraddau marwolaeth a'r effeithiau gwaethaf, gan fentro'u crwyn eu hunain ar y rheng flaen ar yr un pryd. Cyflwynwyd a chytunwyd ar y dyfarniad cyflog, fel y mae’r Gweinidog wedi’i ddweud, gan y corff adolygu cyflogau, ac mae wedi’i dalu’n llawn, ond y pwynt yn y fan hon yw bod hynny wedi digwydd cyn i’r ddeuawd—Truss a Kwarteng—ddinistrio'r economi, gan roi straen aruthrol ar deuluoedd a gwasanaethau cyhoeddus. Ni allwn ddianc rhag hynny, a gallaf glywed y distawrwydd draw yno nawr; nid ydynt yn ceisio gwneud hynny.

Felly, credaf mai'r hyn sydd angen digwydd yma—. Ac mae gennym ddatganiad ar y gweill, ond rydym yn answyddogol a bob yn dipyn yn dod i ddeall bod y Torïaid yn bwriadu torri gwariant cyhoeddus. Maent wedi gwneud hynny'n berffaith glir, ac maent yn dweud hynny wrthym bob yn dipyn. Nawr, os ydych yn mynd i dorri gwariant cyhoeddus, ac efallai fod angen gwers ar y Torïaid yn hyn o beth, bydd hynny'n cynnwys y GIG. Mae hynny'n cynnwys y GIG. [Torri ar draws.] Nid yw'n rhywbeth ar wahân; mae'n wasanaeth cyhoeddus, mae'n wariant cyhoeddus. Felly, yr hyn y gobeithiaf y bydd y Torïaid yn ei wneud yma, gan ei bod yn amlwg eu bod, fel pob un ohonom yma, yn awyddus iawn i wobrwyo ein nyrsys a'r holl staff arall sy'n gweithio i'n hamddiffyn a darparu ein gwasanaethau, yr hyn y gobeithiaf y byddant yn ei wneud yw ysgrifennu at Lywodraeth y DU cyn i’r gyllideb honno dorri’r gwariant cyhoeddus ymhellach fyth, fel y gallwn ddarparu'r hyn y gwyddom ein bod yn dymuno'i ddarparu i'r bobl sy’n darparu’r gwasanaethau hynny i ni. Ac edrychaf ymlaen at gael copïau o'r llythyrau hynny, drwy e-bost neu ar fy nesg; gallant ddewis ym mha ffordd y gwnânt hynny. Diolch.

Diolch yn fawr iawn. Mae'r argyfwng costau byw, fel y mae Joyce wedi'i nodi, yn cael effaith ar bawb, ond mae'n taro nyrsys yn ogystal â phobl eraill, ac mae'n wirioneddol ddigalon clywed am nyrsys yn mynd i fanciau bwyd a lleoedd eraill. Mae honno'n sefyllfa anodd tu hwnt. A’r hyn rydym wedi’i weld, fel y dywedoch chi, yw cynnydd enfawr mewn costau ynni, cynnydd enfawr mewn costau bwyd, a bellach, fel y dywedoch chi, diolch i Truss a Kwarteng, yr hyn sydd gennym yw cynnydd mewn morgeisi, a dyna sy'n wirioneddol anodd i bobl. Bydd yn rhaid i bob un o’r nyrsys sy’n berchen ar gartrefi wynebu heriau anodd iawn, o ganlyniad i’r anhrefn yn ein heconomi a achoswyd gan Truss. Ac—a gaf fi ddweud yn gwbl glir—nid oes a wnelo hyn ag eleni yn unig, fel y mae Joyce wedi'i nodi, rydym yn disgwyl toriadau sylweddol y flwyddyn nesaf. Nawr, hyd yn oed os yw’r GIG yn aros ar yr un lefel ag y mae arni ar hyn o bryd, fe wyddom, gyda phoblogaeth sy’n heneiddio a chyda datblygiadau digidol ac ati, y dylem fod yn gwella’r GIG oddeutu 2 y cant y flwyddyn. Mae hynny’n mynd i fod yn anhygoel o anodd yn y dyfodol. Ond yn ychwanegol at hynny, yr hyn a welwn yw'r swm o arian sydd ar gael i ni ei wario ar y GIG yn lleihau. Felly, rwyf wedi rhoi’r enghraifft hon i chi o’r blaen, ond rwy’n mynd i’w rhoi i chi eto: roeddwn wedi—

A gaf fi ofyn i’r Aelodau fod yn dawel, os gwelwch yn dda? Hoffwn glywed yr ateb gan y Gweinidog, ac mae heclo'r Aelodau ar y meinciau cefn braidd yn swnllyd.

Roedd gennyf £170 miliwn i dalu am yr ôl-groniad, a bellach rwyf wedi cael bil ychwanegol o £207 miliwn ar gyfer cost ynni. Rwyf wedi cael rhywfaint o arian gan Lywodraeth y DU i dalu am hynny, ond heb fod hanner digon. Felly, golyga hynny fod yn rhaid inni ddod o hyd i doriadau yn y GIG. Chi sy'n gyfrifol am hynny. Chi sy'n gyfrifol am hynny, ac nid ydych wedi camu i'r adwy. Ewch i siarad â'ch meistri gwleidyddol yn Llundain.

Diolch i'r Gweinidog. 

Eitem 5, datganiadau 90 eiliad. Ac yn gyntaf, Mike Hedges.

Diolch. Capel y Tabernacl, Treforys. Eleni yw 150 mlynedd ers agor capel annibynnol y Tabernacl yn Nhreforys. Byddai'r rhai oedd yn gwylio Dechrau Canu Dechrau Canmol ddydd Sul wedi gweld y capel yn llawn a gweld ysblander y tu mewn a'r tu allan. Cynlluniwyd gan y pensaer John Humphrey a'i adeiladu ar gost o £15,000 ym 1872, sy'n cyfateb i dros £1 miliwn heddiw. Mae'n gapel mawr. 

Nid wyf yn gwybod sut i ddweud hyn yn Gymraeg, ond mae'n adeilad sy'n dangos Treforys, a chaiff ei weld fel capel Treforys.

Cynt, roedd yn gartref i gôr byd-enwog Orpheus Treforys, mae bellach yn cynnal cyngherddau yn rheolaidd ar gyfer côr merched Treforys, côr clwb rygbi Treforys a chôr y Tabernacl.

Fe'i adeiladwyd i gymryd lle Libanus, oherwydd bod hwnnw wedi mynd yn rhy fach i'r nifer oedd yn mynychu'n rheolaidd. Cafodd y dyluniad ei gopïo sawl gwaith mewn mannau eraill yng Nghymru. Y pulpud yw’r canolbwynt, ac islaw hwn mae’r sedd fawr i’r diaconiaid. Mae’r arysgrif Gymraeg uwchben yr organ yn darllen 'Addolwch yr Arglwydd mewn perffaith sancteiddrwydd'.

Fel unrhyw adeilad 150 oed, mae angen ei atgyweirio'n barhaus. Mae Cyngor Abertawe wedi bod yn cefnogi'r adeilad yn ddiweddar a throi'r festri yn ofod sydd ar gael i'r gymuned. Fel llawer o gapeli Cymru, mae ganddo gynulleidfa sy'n heneiddio ac yn dirywio. Fodd bynnag, dyma'r adeilad nodedig yn Nhreforys—salm 96.

Rwyf wedi gofyn o’r blaen am i’r Tabernacl gael ei droi’n amgueddfa grefydd yng Nghymru. Ni allwn fforddio colli’r adeilad hwn.

Hoffwn i fanteisio ar y cyfle hwn i longyfarch S4C, sydd a'i phencadlys yng Nghaerfyrddin, ar ddathlu ei phen-blwydd yn 40 oed wythnos diwethaf. Fe sefydlwyd y sianel ar 1 Tachwedd 1982, a dwi'n siŵr bod nifer ohonom ni yn cofio cwtsho o flaen y teledu ar y noson hanesyddol honno. Mae yna atgofion melys iawn gyda ni o'r lansiad.

Dros y degawdau diwethaf, mae'r sianel wedi creu rhaglenni a chymeriadau eiconig sydd wedi aros yn y cof i sawl cenhedlaeth o wylwyr: Superted, Sali Mali, C'mon Midffîld!, Cefn Gwlad, Pobol y Cwm, ac wrth gwrs gemau rygbi a phêl-droed cofiadwy iawn.

Mae'r sianel wedi datblygu nid yn unig i fod yn rhan bwysig o fywydau personol gymaint ohonom ni, ond mae ei chyfraniad i'n taith i fod yn genedl hyderus, gynhwysol a hyfyw erbyn heddiw wedi bod yn un nodedig iawn.

Tra bo heriau'n parhau, mae'r sianel wedi llwyddo'n rhyfeddol i esblygu wrth i'n harferion gwylio newid gymaint. Pan gafodd S4C ei lansio, dim ond pedair sianel oedd, ond erbyn hyn mae byd digidol ar blatfformau amrywiol yn bodoli, gyda dewis o gannoedd o sianeli. Ond diolch i ddyfeisgarwch y staff a rheolwyr, mae'r sianel wedi llwyddo i adlewyrchu Cymru'r unfed ganrif ar hugain i wylwyr ar draws y byd, gan sicrhau bod yr iaith Gymraeg yn eiddo i bawb yng Nghymru.

Wrth ddathlu'r 40, rhaid hefyd gydnabod y rheini a ymgyrchodd mor ddiwyd dros ei sefydlu, ac a aberthodd gymaint er budd y sianel: Gwynfor Evans, aelodau Cymdeithas yr Iaith, a phobl gyffredin oedd yn gweld pwysigrwydd cael sianel Gymraeg i ddyfodol yr iaith. Mae ein dyled ni yn fawr iddyn nhw.

Felly, hir oes i'r sianel ac ymlaen i'r 40 mlynedd nesaf. Diolch yn fawr.

Diolch i chi'ch dau.

Eitem 6 sydd nesaf, dadl ar adroddiad Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig, 'Codi'r bar: Sicrhau dyfodol y sectorau lletygarwch, twristiaeth a manwerthu'. Galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor, Paul Davies, i wneud y cynnig.

Diolch, Ddirprwy Lywydd, a chynigiaf y cynnig a gyflwynwyd yn fy enw.

Ddirprwy Lywydd, mae'r sectorau lletygarwch, twristiaeth a manwerthu yn hollbwysig i'n cenedl. Bydd eu pwysigrwydd i gefnogi a gwella bywydau yng Nghymru yn amlwg i bawb yn y Siambr hon. Boed hynny ar ffurf stryd fawr brysur, tafarn wledig braf, neu fwyty sy’n gwerthu bwyd a gynhyrchwyd yn lleol wedi’i goginio gan gogyddion arbenigol, mae’r diwydiannau manwerthu a lletygarwch yn rhan ganolog o'n cymunedau ledled Cymru.

Yn ogystal â gwneud defnydd o’n cynnig manwerthu a lletygarwch, a’i wella’n aml, mae twristiaeth yn ein galluogi i ddangos y gorau o Gymru i weddill y byd ac yn darparu 12 y cant o'r swyddi yng ngweithlu Cymru. Yn fyr, mae’r diwydiannau hyn yn gwbl hanfodol i feithrin, cefnogi a hyrwyddo diwylliant a’r bywyd da y mae pob un ohonom yn dymuno'i gael.

Y diwydiannau lletygarwch, twristiaeth a manwerthu oedd un o’r meysydd cyntaf a nodwyd gennym i’w harchwilio pan wnaethom gyfarfod i gynllunio blaenoriaethau’r pwyllgor newydd. I ddechrau, gwnaethom nodi’r sectorau hyn gan ein bod yn gwybod eu bod yn wynebu heriau mawr o ganlyniad i’r pandemig. Roedd manwerthu a lletygarwch yn wynebu'r her enfawr o ymadfer ac addasu i'r byd ôl-bandemig newydd. Roedd twristiaeth yn wynebu her ychydig yn wahanol. Roedd y diwydiant wedi'i daro’n galed gan y pandemig hefyd, ond roedd yn wynebu sefyllfa o wledd neu newyn. Yn ystod y cyfyngiadau symud, bu’n rhaid i fusnesau twristiaeth gau, fel y rhan fwyaf o fusnesau manwerthu a lletygarwch, ond wedyn wrth i’r DU ddechrau ailagor, ond pan oedd teithio rhyngwladol yn dal i fod wedi'i wahardd, roedd y diwydiant wedi’i orlethu gan y galw.

Penderfynasom edrych ar y diwydiannau hyn o ddwy ochr. Un oedd hyfywedd economaidd a chynaliadwyedd y sectorau, gan edrych yn arbennig ar yr adferiad wedi COVID a hyfywedd hirdymor. Yr ail elfen roeddem am ymchwilio iddi oedd y gweithlu. Roedd hyn yn cynnwys gwella ansawdd swyddi yn y sector, mynd i’r afael â phrinder llafur, ac edrych yn gyffredinol ar sgiliau yn y gweithlu. Mae’r pwyllgor yn ddiolchgar iawn i’r rheini a roddodd dystiolaeth i’n hymchwiliad, yn enwedig yr unigolion dienw o bob rhan o’r wlad a gwblhaodd ein harolwg ac a roddodd gipolwg gwirioneddol i ni ar sut beth yw gweithio yn y sectorau hyn.

Dywedodd y cyfranogwyr wrthym am yr oriau hir, y cyflogau isel, yr ansicrwydd ynghylch swyddi, diffyg llais y gweithwyr, a'r diffyg parch gan gwsmeriaid a chyflogwyr. Fodd bynnag, dywedasant wrthym hefyd eu bod yn mwynhau gweithio yn y sectorau lletygarwch, twristiaeth a manwerthu gan fod hynny'n caniatáu iddynt weithio yn eu cymuned leol, yn rhoi hyblygrwydd iddynt yn eu bywydau, ac yn darparu amgylchedd cymdeithasol iddynt. Dywedodd un cyfranogwr wrthym, ac rwy'n dyfynnu,

'Mae gweithio yn y sector manwerthu’n golygu does dim rhaid i mi symud allan o fy nghymuned ar gyfer gwaith. Dw i’n gallu byw yn yr ardal lle ces i fy magu, lle mae fy iaith yn cael ei defnyddio.'

Dywedodd un arall wrthym, ac rwy'n dyfynnu,

'Mae'r hyblygrwydd yn gyffredinol yn fy ngalluogi i weithio o amgylch agweddau eraill ar fy mywyd. Mae hefyd yn golygu fy mod i’n gallu gweithio yn fy nghymuned leol, ar gyfer cymaint o swyddi mae angen cymudo neu symud, ond dw i’n gallu aros a gweithio yn y gymuned lle ces i fy magu.'

A chredaf fy mod yn siarad ar ran pawb ar y pwyllgor pan ddywedaf ei bod yn wefreiddiol clywed y cyfranogwyr yn siarad mor angerddol am weithio yn eu cymunedau lleol a lle cawsant eu magu. Yn amlwg, ceir ymdeimlad o falchder ynglŷn â gweithio yn economi ymwelwyr fywiog Cymru, a dyna pam fod angen gweithredu ar unwaith i sicrhau bod gweithio yn y sectorau hyn yn gallu cynnig gyrfaoedd diogel a boddhaus ar gyfer y dyfodol.

Mae ein hadroddiad yn cynnwys 18 o argymhellion ar draws pedwar maes cyffredinol: cymorth busnes, y strategaeth fanwerthu, yr economi ymwelwyr a heriau’r farchnad lafur. Rwy’n falch fod yr holl argymhellion wedi’u derbyn naill ai’n llawn neu mewn egwyddor gan Lywodraeth Cymru, ac felly croesawaf ymrwymiad y Gweinidog i gefnogi’r sectorau hyn yn well.

I ddechrau, mae’r adroddiad yn ystyried cymorth busnes a sut y gellir cefnogi’r sector yn well ar ôl y pandemig. Nododd cynrychiolwyr o’r tri sector yn glir eu bod yn credu bod Llywodraeth Cymru wedi darparu pecyn cynhwysfawr o fesurau cymorth ariannol i fusnesau yn ystod y pandemig, ac maent yn cydnabod bod rhywfaint o’r cymorth hwnnw wedi’i dargedu’n benodol at y diwydiannau lletygarwch, twristiaeth a manwerthu. Fodd bynnag, nodwyd nifer o feysydd gan dystion fel rhai sydd angen cymorth a sylw parhaus gan Lywodraeth Cymru, gan gynnwys diwygio a rhyddhad ardrethi busnes, cymorth i fynd i’r afael â chynnydd mewn costau byw, a gwell cymorth i'r gadwyn gyflenwi a chaffael lleol.

Bydd yr ailbrisiad ardrethi annomestig nesaf yn dod i rym ar 1 Ebrill 2023, yn seiliedig ar werth eiddo ar 1 Ebrill 2021. Dylai hyn olygu y bydd y gwerthoedd ardrethol yn adlewyrchu effaith y pandemig coronafeirws, ac rwy'n falch, mewn ymateb i adroddiad y pwyllgor, fod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i adolygu hyn ac a oes angen cymorth trosiannol, neu a yw'n briodol, wrth symud ymlaen. Nododd busnesau ym meysydd lletygarwch, twristiaeth a manwerthu yn glir fod ardrethi busnes yn system fwyfwy anghyfiawn, ac felly gobeithiaf y bydd y Gweinidog yn ystyried eu neges ac yn defnyddio’r ysgogiadau sydd ganddo i helpu i sicrhau bod unrhyw ddiwygio i'r system yn arwain at lawer mwy o chwarae teg i fusnesau wrth symud ymlaen.

Gwyddom hefyd fod busnesau dan bwysau oherwydd y cynnydd mewn costau byw. Mae effaith y rhyfel yn Wcráin, materion yn ymwneud â’r gadwyn gyflenwi, chwyddiant cynyddol a chostau cynyddol ynni, tanwydd a bwyd oll wedi cyfrannu at gostau byw cynyddol, ac mae hynny’n cael effaith wirioneddol ar fusnesau Cymru. Fel y mae ein hadroddiad yn nodi'n glir, mae sectorau sy'n dibynnu ar wariant disgresiynol aelwydydd ar nwyddau a gwasanaethau nad ydynt yn hanfodol yn cael eu gwasgu'n dynnach ac yn dynnach, ac mae gweithwyr a pherchnogion busnesau sydd eisoes wedi'u heffeithio'n wael gan y pandemig yn wynebu straen iechyd meddwl cynyddol. Yn wir, mae busnesau sy’n gweithredu mewn ardaloedd mwy gwledig yn enwedig yn cael eu heffeithio’n anghymesur gan gynnydd mewn costau ynni a thanwydd i redeg eu busnes a chael mynediad at wasanaethau, yn ogystal ag wynebu mwy o brinder sgiliau.

Yng ngoleuni hyn, mae’r pwyllgor wedi argymell y dylai’r Gweinidog nodi a ellir rhoi hyblygrwydd ychwanegol i fusnesau lletygarwch, twristiaeth a manwerthu wrth ad-dalu benthyciadau i Lywodraeth Cymru neu Fanc Datblygu Cymru yng ngoleuni’r pwysau ariannol parhaus y maent yn ei wynebu. Yn ogystal â hynny, mae’r pwyllgor hefyd wedi argymell y dylai Gweinidog yr Economi ystyried pa gymorth ychwanegol ar gyfer buddsoddiad cyfalaf y gellir ei ddarparu i’r sectorau lletygarwch, twristiaeth a manwerthu.

Ddirprwy Lywydd, rwy'n arbennig o falch fod y ddau argymhelliad hyn wedi'u derbyn gan y Gweinidog, oherwydd wrth eu derbyn, mae Llywodraeth Cymru yn dangos i ni eu bod yn gwrando ar y sectorau hyn a'u bod wedi ymrwymo i adolygu'r cymorth y gallant ei gynnig i fusnesau fel rhan o'r gwaith o fonitro'r gyllideb gyfalaf yn ystod y flwyddyn a'r broses o bennu'r gyllideb flynyddol.

Roedd adroddiad y pwyllgor hefyd yn ystyried y strategaeth hir-ddisgwyliedig ar gyfer sector manwerthu Cymru. Cyhoeddwyd y strategaeth ym mis Mehefin, ac mae’r pwyllgor bellach yn edrych ymlaen at weld y cynllun cyflawni a addawyd, cynllun y mae’r Gweinidog yn dweud y bydd yn ystyried y dystiolaeth i ymchwiliad y pwyllgor hwn. Mae'n hanfodol fod pob un ohonom yn deall yn well sut y caiff unrhyw fesurau a chamau gweithredu eu hariannu i ddiwallu anghenion a nodwyd gan y fforwm manwerthu, ac i ba raddau y bydd y rhain yn cael eu hariannu drwy gyllid sy'n bodoli eisoes neu drwy gyllid newydd. A bydd y pwyllgor yn sicr yn monitro'r maes hwn ymhellach maes o law.

Bu’r pwyllgor hefyd yn ystyried ymagwedd Llywodraeth Cymru at yr economi ymwelwyr, a bydd yr Aelodau’n ymwybodol fod Llywodraeth Cymru yn ymgynghori ar hyn o bryd ar gyflwyno ardoll ymwelwyr. Daw hyn ochr yn ochr â rheoliadau diweddar sydd wedi’u rhoi ar waith i gynyddu nifer y dyddiau y mae’n rhaid i lety hunanddarpar gael ei osod bob blwyddyn er mwyn bod yn gymwys i dalu ardrethi busnes yn hytrach na thalu’r dreth gyngor, gan godi'r trothwy o 70 diwrnod i 182 diwrnod. Hoffwn ddiolch i’r Gweinidog am ei esboniad manwl o’r rhesymeg sy'n sail i’r newidiadau yn ymateb Llywodraeth Cymru i’n hadroddiad. Mae'r ymateb yn nodi bod y mentrau hyn yn cael eu rhoi ar waith i gynyddu bywiogrwydd, annog mwy o ddefnydd o eiddo ac i sicrhau bod twristiaeth yn talu ffordd.

Fodd bynnag, clywodd y pwyllgor lawer o bryderon ynghylch y newidiadau hyn ac yn enwedig ynghylch cyflwyno’r ardoll. Lle mae trethi twristiaeth yn gweithio, clywsom dystiolaeth fod y gyfradd TAW ar gyfer twristiaeth a lletygarwch yn tueddu i fod yn is na'r lefel sydd gennym yng Nghymru, ac mai ardoll ymwelwyr oedd y dreth anghywir ar yr adeg anghywir. Felly, rwy'n falch o weld bod Llywodraeth Cymru wedi derbyn argymhellion y pwyllgor yn hyn o beth, gan ei bod yn amlwg fod angen gwneud mwy o waith i sicrhau bod y diwydiant yn gweld llygad yn llygad â'r Llywodraeth ar y mater penodol hwn.

Yn olaf, hoffwn sôn yn gryno am y gweithwyr yn y tri diwydiant. Dywedodd TUC Cymru wrthym fod 70 y cant i 75 y cant o weithwyr ym maes twristiaeth a lletygarwch yn ennill llai na’r cyflog byw gwirioneddol, a chafodd hynny ei ategu yn yr adborth a gafodd y pwyllgor o’n cyfweliadau. Fel y dywedais ar ddechrau fy sylwadau, clywodd y pwyllgor fod llawer o bobl wrth eu boddau'n gweithio ym maes lletygarwch, manwerthu a thwristiaeth, ond clywsom hefyd fod gweithwyr yn poeni am gyflogau isel, sicrwydd ynghylch swyddi a thelerau ac amodau gwael. Gyda thwristiaeth a lletygarwch yn cyflogi cymaint o weithwyr Cymru, mae’n hanfodol fod y Llywodraeth yn gweithio’n galed i wella ansawdd swyddi yn y sector drwy gefnogi busnesau i wella’r hyn a gynigir ganddynt a chynorthwyo gweithwyr i wella eu sgiliau.

Nododd y Gweinidog yn glir fod y contract economaidd yn bwysig i ymgrynhoi dull Llywodraeth Cymru o wella'r sefyllfa ar gyfer y sectorau hyn. Fodd bynnag, clywodd y pwyllgor dystiolaeth sy'n destun gofid gan undebau, y Ffederasiwn Busnesau Bach a Sefydliad Bevan nad oedd pobl yn deall y contract economaidd yn iawn a’i fod—ar y gorau—yn gyfyngedig ei effaith. Felly, mae'n hanfodol fod Llywodraeth Cymru yn rhoi sicrwydd fod y contract economaidd yn cael ei hyrwyddo'n well a bod y contract yn cael ei fonitro a'i orfodi'n ddigonol i sicrhau ei fod yn cael mwy o effaith ar weithwyr yn y sectorau hyn. Mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru wneud mwy i sicrhau bod gweithwyr yn y sectorau hyn yn cael eu gwerthfawrogi. Mae’r rhain yn weithwyr sydd wedi’u gwreiddio yn ein cymunedau lleol ac sy'n eu gwasanaethu, a rhaid i’r Llywodraeth fynd ati'n rhagweithiol i sicrhau bod y sectorau hyn yn cael eu cefnogi’n well yn y dyfodol.

Ar y nodyn hwnnw, hoffwn ailadrodd fy niolch yn gyflym i bawb a ymgysylltodd â’r pwyllgor yn ystod ein gwaith ar y mater pwysig hwn, a diolch hefyd i’r tîm a gynorthwyodd y pwyllgor i gynnal yr ymchwiliad hwn. Edrychaf ymlaen at glywed barn yr Aelodau ar fater allweddol cefnogi ein diwydiannau lletygarwch, twristiaeth a manwerthu a’r bobl sy’n gweithio’n galed ynddynt i wneud Cymru’n wlad wych i fyw ynddi ac i ymweld â hi. Diolch.

Dwi am ddweud diolch i’r Cadeirydd a’r clercod am eu gwaith ar yr adroddiad hwn, a dwi am ddweud diolch yn benodol am y gwaith oedd wedi digwydd trwy’r tîm ymgysylltu, oedd yn help mawr wrth inni gasglu tystiolaeth gan y gweithwyr yn y sectorau lletygarwch, twristiaeth a manwerthu, gweithlu sydd yn aml yn ei gweld hi'n anodd i sicrhau bod eu llais a'u profiadau yn cael eu clywed y tu fas i’r lle gwaith. Dwi'n gwybod bod nifer yn ddiolchgar iawn am y cyfle i gyfrannu at waith y pwyllgor.

Rwyf am ganolbwyntio ar letygarwch yn benodol. Mae'n sector arwyddocaol ynddo'i hun, gan gyflogi 200,000 o bobl yng Nghymru ar ei anterth, ac mae'n sector y mae gennyf lawer o brofiad ynddo. Fodd bynnag, bydd llawer o hyn yn berthnasol i fanwerthu a thwristiaeth.

Pan wnaethom gychwyn ein hymchwiliad i'r sector, roedd llawer ohono'n canolbwyntio ar yr effeithiau a gafodd y pandemig arno fel sector, a'r trafferthion a oedd yn wynebu'r sector wrth iddo fynd i'r afael â'r canlyniadau. Rwy'n credu ei bod yn deg dweud bod llawer o hynny wedi ei fwrw i'r cysgod gan yr argyfwng costau byw. Mae pob un ohonom yn cael gohebiaeth ddyddiol gan fusnesau yn ein hetholaethau a'n rhanbarthau sy'n ei chael hi'n anodd aros ar agor. Tynnwyd ein sylw at dreth ar werth ac ardrethi busnes mewn tystiolaeth a gawsom. Mae'r Cadeirydd eisoes wedi cyfeirio at ardrethi busnes; roedd treth ar werth hefyd yn ennyn diddordeb arbennig, o ystyried awydd y sector i beidio â dychwelyd i'r gyfradd o 20 y cant. Rwy'n credu bod Gweinidog yr Economi yn iawn yn yr hyn a ddywedodd: gallai dychwelyd i'r gyfradd o 20 y cant wneud mwy o ddrwg nac o dda i'r economi; yn fwy felly nawr, o ystyried yr argyfwng costau byw.

Diolch i gostau byw, gallwn ychwanegu costau ynni a chwyddiant uchel at y rhestr honno o bryderon hefyd erbyn hyn. Mae bil ynni blynyddol un busnes lletygarwch yn fy rhanbarth, er enghraifft, wedi codi o £15,000 i ychydig o dan £70,000. Dywedodd busnes arall mwy cyhoeddus, Ristorante Vecchio ym Mhen-y-bont ar Ogwr, fod eu bil ynni bellach yn £8,000 y mis. Y gwir yw bod angen ymyrraeth ddifrifol gan y Llywodraeth nawr os yw nifer o fusnesau lletygarwch yn mynd i oroesi y tu hwnt i'r gaeaf.

Roedd staffio hefyd yn broblem a godwyd gyda ni fel pwyllgor, a'r frwydr wirioneddol y mae'r sector yn ei hwynebu gyda recriwtio. Clywsom gan y sector, a oedd yn barod i gyfaddef bod materion hirsefydlog yr oedd angen mynd i'r afael â hwy—fel cyflogau, diogelwch swyddi a chydbwysedd bywyd a gwaith—fel man cychwyn. Ond roedd yna awydd brwd iawn i broffesiynoli'r sector hefyd, i ddangos i newydd-ddyfodiaid fod yna lwybr cynnydd, yn ogystal â hyfforddiant, rhywbeth a amlygwyd yn gyson fel awydd o'r dystiolaeth a gasglwyd gan weithwyr. Yn y bôn, mae angen hyn, oherwydd byddwn yn gobeithio y byddai'n arwain at newid diwylliant a newid yn y modd y mae pobl yn trin gweithwyr lletygarwch yn gyffredinol. Ni allaf ddweud wrthych sawl gwaith y cefais i a'm cydweithwyr ein bychanu a'n trin yn nawddoglyd; roedd yn digwydd bob awr, os nad bob munud.

Byddaf bob amser yn cofio un digwyddiad yn benodol. Daeth cwpl i'r bar roeddwn yn gweithio ynddo ar y pryd. Fe wnaethant archebu dau espresso martini. Roeddwn yn gallu dweud yn syth eu bod yn fath penodol o bobl. Nid oherwydd y diodydd y gwnaethant eu harchebu, gan fy mod yn hoff o espresso martini a dweud y gwir, ond gallwn ddweud o'r ffordd y gwnaethant archebu'r diodydd. Dechreuais wneud y diodydd. Fe wnaethant ddechrau siarad am wyliau roeddent wedi ei gael yn ddiweddar, ar gwch hwylio gwerth £1 filiwn eu ffrind, ac fe wnaethant droi ataf a dweud, 'Rhaid bod hynny'n dipyn o sioc ddiwylliannol i chi, onid yw?' Rwy'n credu bod yr Aelodau'n fy adnabod yn ddigon da i wybod beth fyddai fy ymateb wedi bod i hynny, ond mae honno'n un enghraifft sydd gennyf. Mae gennyf lawer mwy o enghreifftiau, ond mae yna filiynau o enghreifftiau eraill allan yno hefyd.

Ond dyna pam fod angen i'r diwylliant newid, a dyna pam y cefais fy nghalonogi wrth weld bod y sector yn cydnabod bod angen y newid hwnnw hefyd. Rwyf wedi rhannu un stori negyddol am letygarwch, ond rwyf am gloi gyda stori gadarnhaol, oherwydd mae'n sector gwych i weithio ynddo, sydd unwaith eto'n cael ei gydnabod yn y dystiolaeth gan weithwyr. Roedd y profiadau a gefais yn wych, a'r ffrindiau a wneuthum yn ffrindiau oes. Fel sector, fe ddysgodd gymaint i mi am bobl, sut i ymdrin â phobl, yn enwedig sut i ymdrin â phobl gyda ffrindiau sydd â chychod hwylio gwerth £1 filiwn. Yn sicr fe roddodd hyder a sgiliau imi allu gwneud yr hyn rwy'n ei wneud nawr. Fe ddysgodd i mi hefyd sut i wneud coctel eithaf da, ac rwy'n siŵr y gallwn gytuno bod hwnnw'n sgìl bywyd gwerthfawr iawn. Ond ar nodyn difrifol, rwy'n falch o weld bod Llywodraeth Cymru wedi derbyn nifer o'n hargymhellion yn llawn, neu o leiaf mewn egwyddor, ond mae angen gweithredu i ddilyn hynny. Yn debyg iawn i'r sector, rwyf hefyd yn gweld Llywodraeth Cymru fel partner hanfodol yn adferiad a datblygiad y sector.