Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Good afternoon, and welcome to this Plenary session. Before we begin, I want to set out a few points. This meeting will be held in a hybrid format, with some Members in the Senedd Chamber and others joining by video-conference. All Members participating in proceedings of the Senedd, wherever they may be, will be treated equally. A Plenary meeting held using video-conference, in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament, constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting, and these are noted on your agenda. I would also remind Members that Standing Orders relating to order in Plenary meetings apply to this meeting, and apply equally to Members in the Chamber and to those joining virtually.

The first item this afternoon is questions to the Minister for Economy, and the first question is from Jack Sargeant.

Diolch. Rydym wedi sicrhau bod lefelau digynsail o gyllid ar gael i gefnogi busnesau Cymru drwy'r pandemig. Mae busnesau yn sir y Fflint wedi derbyn £69.7 miliwn mewn cymorth grant ers mis Ebrill 2020, sy'n ychwanegol at ein cymorth helaeth a ddarparwyd gan Busnes Cymru a'r banc datblygu.

Diolch am eich ateb, Weinidog, a diolch am y cymorth hyd yma. Weinidog, mae Llywodraethau Llafur blaenorol Cymru wedi rhoi ffocws cryf ar brentisiaethau, ffaith y dylwn fod yn fwy ymwybodol ohoni na'r rhan fwyaf o bobl oherwydd fy nghyfnod yn gweithio fel peiriannydd. Mae'n rhaid inni hyfforddi'r genhedlaeth nesaf er mwyn sicrhau adferiad gwyrdd ac er mwyn datblygu cynhyrchion gwyrdd y dyfodol. Bydd y Gweinidog yn gwybod fy mod yn awyddus i weld bargen newydd werdd ar gyfer gweithgynhyrchu yng Nghymru. Er mwyn sicrhau bod hynny'n digwydd, mae'n rhaid inni weithio gyda busnesau i ddarparu prentisiaethau sgil uwch, ac i uwchsgilio'r gweithlu presennol hefyd. Weinidog, a ydych yn cytuno, ac a allwch roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Siambr am eich cynlluniau i sicrhau bod hyn yn digwydd?

Gallaf, ac wrth gwrs, yn ein maniffesto ar gyfer yr etholiad, soniasom am gael Cymru wyrddach, decach a mwy llewyrchus. Ac rwyf wedi cyfarfod ag ystod o brentisiaid a pheirianwyr y genhedlaeth nesaf yn ystod fy ymweliadau ag Airbus a Toyota, ac edrychaf ymlaen at gyfarfod â rhagor o'n hystod newydd o bobl sy'n dod i mewn i'r gweithlu gyda sgiliau. Ac mewn gwirionedd, mae'r cynllun gweithredu ar gyfer gweithgynhyrchu yn darparu ffocws i gefnogi'r gwaith o ddiogelu ein capasiti gweithgynhyrchu at y dyfodol, a hefyd wrth gwrs, yr angen i ddatgarboneiddio'r ffordd y mae diwydiant yn gweithio yma yng Nghymru. Ac mae'r datganiad ddoe ar ddur—fe fyddwch yn cofio yn y cwestiwn a ofynnoch chi ddoe—yn rhan sylweddol o hyn. Mae'n her, ond mae hefyd yn gyfle. Felly, edrychaf ymlaen at weld mwy o'r sgiliau hynny, i wneud ein heconomi'n wyrddach yn ogystal â'i thyfu yn y dyfodol, ac mae'r Llywodraeth hon yn sicr wedi ymrwymo i'r Gymru wyrddach, decach a mwy llewyrchus honno.

Diolch am eich ymateb i gwestiynau gan yr Aelod dros Alun a Glannau Dyfrdwy, Weinidog. Fel y gwyddoch, mae Alun a Glannau Dyfrdwy yn lleoliad strategol yng ngogledd Cymru, gyda'i ffin a chysylltiadau trafnidiaeth pwysig â gogledd-orllewin Lloegr. Mae llawer o fusnesau yn etholaeth Mr Sargeant, ac ar draws gogledd Cymru, yn dibynnu'n fawr ar gydweithredu trawsffiniol cryf, ac er mwyn sicrhau hynny mae angen i Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru weithio'n agos gyda'i gilydd er budd busnesau ledled gogledd Cymru. Weinidog, fe wyddoch i chi a minnau fynychu digwyddiad lansio ar gyfer pecyn ysgogi cyllidol Cynghrair Mersi a’r Ddyfrdwy yn ddiweddar, ac mae'n bartneriaeth bwysig iawn er mwyn sicrhau'r cydweithredu trawsffiniol parhaus hwnnw. Felly, pa asesiad y byddech yn ei wneud o waith Cynghrair Mersi a’r Ddyfrdwy, a pha gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i wella'r cydweithredu trawsffiniol hwnnw? Diolch yn fawr iawn.

Wel, mae'n rhywbeth y mae fy rhagflaenydd, Ken Skates, wedi'i gydnabod, ynglŷn â phwysigrwydd gogledd-ddwyrain Cymru a gogledd-orllewin Lloegr, a buddiannau economaidd cyffredin. A chredwn fod Cynghrair Mersi a’r Ddyfrdwy yn helpu i ddadlau'r achos dros hynny. Rwyf wedi cyfarfod â hwy ddwywaith bellach ers dod yn Weinidog yr Economi, a chredaf ei bod yn werth ystyried eu pecyn ysgogi o ddifrif. Y cyngor a roddais iddynt, a'r ffordd rwyf wedi'u cyfeirio, yw ein bod am weld hyn yn gweithio—rydym yn cydnabod y bydd buddsoddi yn y rhan hon o Gymru, a thros y ffin, o fudd i fusnesau a gweithwyr o Gymru ac o Loegr hefyd. A'r her yw a fyddwn yn gweld, yn yr adolygiad cynhwysfawr nesaf o wariant, y math o gymorth ariannol sydd ei angen i sicrhau bod y pecyn ysgogi, a'r budd economaidd gwirioneddol y gall ei gynnig i ogledd-ddwyrain Cymru a gogledd-orllewin Lloegr, yn dod yn realiti. Ac rydym yn barod i fod yn bartneriaid adeiladol yn y gwaith o gyflawni hynny.

Mae i sir Ddinbych, a gogledd Cymru gyfan, le amlwg yng ngweithgareddau hyrwyddo Croeso Cymru. Byddwn yn parhau i hyrwyddo cynnig twristiaeth sylweddol sir Ddinbych, ar yr arfordir ac yng nghefn gwlad, gan gynnwys digwyddiadau unigryw fel Eisteddfod Gerddorol Ryngwladol Llangollen wrth gwrs.

Thank you for that response. I want to draw your attention to a campaign that's afoot to put plans in place for a cycle route from Ruthin to Denbigh through the Vale of Clwyd. That would not only link the two towns for local residents—

Mae'n ddrwg gennyf, Llyr. A gaf fi dorri ar eich traws? Credaf fod gennym broblem gyda'r cyfieithu. Felly, a gawn ni aros am funud, inni weld a oes botwm y gall y Gweinidog ei bwyso i wneud iddo weithio?

So, I will speak to ensure that things are working properly. Is it working? Can we continue? Yes, we can. So, everything is now sorted. Llyr, you can continue. 

Thank you, Llywydd. What I wanted to do was draw the Minister's attention to plans that are afoot to create a cycle route from Ruthin to Denbigh through the vale of Clwyd. Now, this route, of course, would link the towns for local residents, in terms of active travel, which we know is an important part of what the Government is keen to promote. But it would also be an additional attraction for tourists in linking two historic market towns, two medieval castles, and follow the old railway track hopefully down the valley. So, what I want to do is to invite the Minister, when he is in the region, to join with me to meet the group that is trying to deliver this route, led by Councillor Emrys Wynne, to see those plans in action and to see the proposed route for himself, bearing in mind, too, that there are exciting plans to build an open-air velodrome in north Wales in Ruthin. The creation of a cycle route to link the town with the broader area would certainly be a great benefit in environmental terms, but, as the Minister would also acknowledge, in terms of tourism and the local economy too. 

Iawn, rwy’n cydnabod y realiti fod teithio llesol yn darparu cyfleoedd newydd i hyrwyddo twristiaeth mewn sawl rhan o Gymru, ac mae’r fenter y mae’r Aelod yn ei nodi yn enghraifft dda o’r potensial hwnnw. Nid wyf yn siŵr y gallaf roi sicrwydd llwyr iddo y byddaf yn ymweld; rwy'n cael llawer o gyfleoedd a gwahoddiadau i ymweld â gwahanol rannau o Gymru. Ond rwy'n fwy na pharod i fod â mwy o ddiddordeb nid yn unig yn y potensial twristiaeth, ond yn amlwg, gyda chyd-Aelodau sy'n gyfrifol am deithio llesol, i weld sut y gallwn gefnogi'r fenter a nodwyd gan yr Aelod.FootnoteLink

Weinidog, mae busnesau twristiaeth yn sir Ddinbych, yn enwedig y rhai yn fy etholaeth i yn Nyffryn Clwyd, wedi cael eu dinistrio gan y pandemig. Bydd adferiad y sector yn hir ac yn araf, yn enwedig gan ei bod hi'n ymddangos nad oes llawer o fanylion i'w cael ynghylch ailagor ar ôl COVID dros yr haf, sef amser prysuraf y sector yn y bôn. Weinidog, heb lacio cyfyngiadau COVID, mae lleoedd fel y Rhyl, Prestatyn, Bodelwyddan a Llanelwy yn mynd i'w chael hi'n anodd cystadlu â'r mannau cyfatebol yn Lloegr, a fydd yn wynebu fawr ddim rheolau cadw pellter cymdeithasol os o gwbl. Mae gan hyd yn oed yr Alban gynlluniau i lacio eu cyfyngiadau'n gyfan gwbl. Sut y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau nad yw busnesau twristiaeth yn fy etholaeth dan anfantais o ganlyniad i'r cyfyngiadau parhaus, ac a wnewch chi gyhoeddi cynllun ar gyfer yr adferiad? Diolch.

Credaf fod un neu ddau o bwyntiau i'w gwneud mewn ymateb. Y cyntaf, wrth gwrs, yw bod gennym gynnig mwy hael o lawer i gefnogi busnesau yma yng Nghymru, gan gynnwys y sector twristiaeth, na'r hyn a geir dros y ffin, ac nid yn unig o ran y cymorth cyffredinol rydym wedi'i ddarparu—o leiaf £400 miliwn yn fwy na'r symiau canlyniadol a fyddai'n dod o wariant yn Lloegr—ond y ffaith ein bod yn parhau i ddarparu rhyddhad ardrethi i ystod o fusnesau, pan fo Lloegr eisoes wedi lleihau'r cymorth hwnnw i fusnesau dros y ffin.

Yr ail bwynt yr hoffwn ei wneud yw bod cryn dipyn o alw eisoes am fusnesau twristiaeth drwy'r haf. Ac yn y sgyrsiau uniongyrchol a gaf gyda'r sector, yr her iddynt yw cael digon o staff i weithio yn y sector ei hun, ac rydym yn gweithio gyda'r sector i annog pobl i weithio, nid yn unig yn dymhorol ond ar sail fwy parhaol mewn diwydiant sy'n talu mwy, efallai, nag y mae pobl yn sylweddoli, a'r buddion y gall y sector ehangach eu cynnig iddynt.

A chredaf mai'r trydydd pwynt yw, pan soniwch am y galw eang i ddod â mesurau cadw pellter cymdeithasol i ben a phennu dyddiadau, fe fyddwch wedi clywed yn gyson ers dros flwyddyn bellach fod ein dull o weithredu yng Nghymru yn cael ei lywio gan ddata yn hytrach na dyddiadau. Rydym yn ystyried y cyngor a gawn gan ein cynghorwyr gwyddonol a'n cynghorwyr iechyd cyhoeddus ein hunain, ac mae angen inni sicrhau cydbwysedd o ran y risgiau i iechyd y cyhoedd y gwyddom eu bod yno o hyd, hyd yn oed wrth inni gefnu ar y pandemig, gobeithio, a byddwn yn parhau i wneud penderfyniadau gyda'r diwydiant ynglŷn â sut fydd pethau yn y dyfodol. Rwy'n obeithiol ynglŷn â'r penderfyniadau y byddwn yn eu gwneud, ond byddwn yn gwneud hynny mewn modd cyfrifol yn hytrach na chael ein dylanwadu gan alwadau i fynd dros ben llestri a chaniatáu i bopeth ddigwydd ar yr un pryd â rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Byddwn yn darparu dyddiadau a data pan fydd hi'n briodol inni wneud hynny ac ni ddylai'r Aelod orfod aros yn hir iawn i'r Cabinet wneud y penderfyniadau hynny.

Questions now from the party spokespeople. The Conservative spokesperson, Tom Giffard.

Diolch, Lywydd. A gaf fi ddechrau drwy groesawu’r datganiad ysgrifenedig gan y Dirprwy Weinidog a ddarparwyd i'r holl Aelodau yr wythnos diwethaf ar gynigion Cymdeithas Bêl-droed Cymru i ailstrwythuro'r gynghrair merched yng Nghymru? Rwy'n siŵr fod pob un ohonom yn y Siambr hon yn cytuno â'r weledigaeth o ddatblygu a gwella'r gêm i fenywod yng Nghymru, ond yn anffodus, er mwyn cyflawni'r nod hwn, mae Cymdeithas Bêl-droed Cymru wedi penderfynu ad-drefnu strwythur y gynghrair i fenywod yng Nghymru mewn ffordd y mae gan sawl un ohonom amheuon difrifol yn ei chylch.

Mae a wnelo chwaraeon â theilyngdod, a dyna fel y dylai fod, ac mae codi a disgyn rhwng adrannau'n rhan o'r gêm, ond y canlyniadau ar y cae a ddylai benderfynu hynny. Felly, gyda hynny mewn golwg, hoffwn fynegi fy siom fod timau menywod Llansawel, Cascade a'r Fenni wedi disgyn o uwch adran gêm y menywod fel rhan o'r ailstrwythuro. Er y gwn ei fod yn benderfyniad a wnaed gan Gymdeithas Bêl-droed Cymru ac nid gan Lywodraeth Gymru, Weinidog, a gaf fi ofyn pa drafodaethau rydych wedi'u cael gyda Chymdeithas Bêl-droed Cymru ynglŷn â'r mater hwn, a pha gymorth y mae Cymdeithas Bêl-droed Cymru a Llywodraeth Cymru yn ei gynnig i'r clybiau yr effeithiwyd arnynt yn annheg gan y newid?

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei gwestiwn ac am y cyfarfod a gefais gydag ef ar 24 Mehefin, pan wnaethom drafod y mater hwn? Wedi hynny, cyfarfûm â Chymdeithas Bêl-droed Cymru a gwnaethant sawl ymrwymiad rwy'n disgwyl iddynt gadw atynt. Yn gyntaf, gwnaethant gytuno i gyfarfod â'r clybiau yr effeithiwyd arnynt gan y newidiadau ac i drafod unrhyw gymorth pellach y gallai fod ei angen arnynt. Ac rwy'n deall bod cyfarfod cadarnhaol eisoes wedi'i gynnal gyda thîm menywod Cascade, ac mae Cymdeithas Bêl-droed Cymru hefyd wedi dweud y byddant yn sefydlu fforwm chwaraewyr ar gyfer haenau 1 a 2 a fydd yn cyfarfod yn fisol ac yn galluogi Cymdeithas Bêl-droed Cymru i ddeall materion yn well o safbwynt y chwaraewyr. Ac maent hefyd yn rhoi adborth i FIFA fod angen i chwaraewyr benywaidd chwarae rhan fwy yn y penderfyniadau sy'n effeithio ar eu gêm.

Mae Cymdeithas Bêl-droed Cymru yn derbyn bod angen iddynt fyfyrio ar sut y gwnaethant gyfleu'r newidiadau hyn yn gyhoeddus, ac maent hefyd wedi ymrwymo i gynnal deialog agosach â Llywodraeth Cymru drwy gyfarfodydd misol â swyddogion, a chyda minnau hefyd. Ond yn y pen draw, mater i Gymdeithas Bêl-droed Cymru yw ailstrwythuro gêm y menywod yng Nghymru, ond rwy'n disgwyl iddynt gadw at yr ymrwymiadau y maent wedi'u rhoi i mi.

A gaf fi ddiolch i chi am eich ateb, Ddirprwy Weinidog? Felly, yn unol â'r thema chwaraeon, hoffwn droi yn awr at ddigwyddiadau chwaraeon peilot a gynhaliwyd yng Nghymru. Mewn cwestiwn i'r Prif Weinidog fis yn ôl, gofynnais am ddiweddariad ar ddigwyddiadau chwaraeon peilot a gynhaliwyd ledled Cymru dros yr wythnosau cyn hynny. Yn ei ateb, dywedodd y byddai set arall o ddigwyddiadau peilot yn cael eu cynnal. Ond yn anffodus, ers iddo ateb y cwestiwn hwnnw, nid oes amserlen bellach wedi ei rhoi, ac ni ddywedodd yn benodol ychwaith pryd y byddai'r amserlen hon yn cael ei darparu. Felly, a gaf fi ofyn i chi pryd y gall y Senedd ddisgwyl mwy o wybodaeth am y set bellach o ddigwyddiadau peilot a addawyd gan y Prif Weinidog?

Ac yn ail, rydym hefyd wedi gweld yn Lloegr, gyda'r Rhaglen Ymchwil i Ddigwyddiadau, pan fynychodd dros 58,000 o bobl ddigwyddiadau dan do ac awyr agored, gan gynnwys gemau yn stadiwm Wembley, na fu unrhyw niferoedd sylweddol o achosion yn gysylltiedig â'r digwyddiadau hyn. Felly, gwyddom y gellir cynnal digwyddiadau chwaraeon yn ddiogel yn Lloegr. Er ein bod wedi gweld canfyddiadau manwl o'r digwyddiadau cam 1 hyn, nid ydym wedi gweld canfyddiadau digwyddiadau peilot Llywodraeth Cymru eto. Felly, a all y Gweinidog gadarnhau pa gymorth sydd ar gael i glybiau sy'n dal i orfod cyfyngu ar faint o gefnogwyr a all ddod i'w stadiwm? Ac a wnaiff Llywodraeth Cymru gyhoeddi canfyddiadau ei chynllun digwyddiadau peilot cychwynnol fel y gallwn weld a ellir cynnal y digwyddiadau chwaraeon hyn yn ddiogel yng Nghymru, fel y gwnaethant yn Lloegr, ac fel y gall yr Aelodau o'r Senedd hon a'r cyhoedd ddeall y sail resymegol dros unrhyw benderfyniadau yn y dyfodol?

Fel y gŵyr yr Aelod, roedd cam 2 y digwyddiadau peilot yn cynnwys naw digwyddiad yma yng Nghymru, gan gynnwys Eid a Tafwyl yng nghastell Caerdydd, Gwarchod y Gwenyn yn Aberhonddu a gêm Cymru yn erbyn Albania. Cwblhawyd pob un o'r rheini'n llwyddiannus a bydd gwaith ar yr adroddiad terfynol yn cael ei gwblhau cyn bo hir. Cyn hynny, mae llawer o'r canfyddiadau eisoes wedi llywio rhai o'r canllawiau diwygiedig ar gyfer digwyddiadau. Rydym yn dal i gael trafodaethau manwl gyda threfnwyr digwyddiadau ynghylch trydydd cam y digwyddiadau peilot, gan ganolbwyntio ar ddigwyddiadau dan do. Felly, bydd y penderfyniadau ar y ffordd ymlaen o ran llacio pellach ar gyfyngiadau ar ddigwyddiadau yn digwydd yn yr adolygiad 21 diwrnod, ac rydym yn derbyn yn llwyr, wrth gwrs, fod gwerth digwyddiadau i'n heconomi ymwelwyr yn sylweddol, ac felly mae angen inni barhau i gefnogi'r sector drwy gydol y cam nesaf.

Credaf ei bod hi'n bwysig dweud, mae'n debyg, wrth edrych ar yr adroddiad a gawsom ar y digwyddiadau peilot yn Lloegr, nad ydynt yn rhoi cymaint o wybodaeth ar hyn o bryd â'r hyn sydd ei angen arnom ynglŷn â throsglwyddiad y feirws yn y digwyddiadau hynny. Ychydig iawn o brofion a gynhaliwyd ar ôl y digwyddiadau. Mae cryn dipyn y mae angen inni ei ystyried pan ydym yn dal i fynd i'r afael â'r cynnydd yn yr amrywiolyn delta ar hyn o bryd. Ond mae'r rhaglen ar gyfer y trydydd cam yn parhau, mae digwyddiadau prawf pellach ar y gweill, a chyhoeddir y manylion cyn gynted ag y byddwn mewn sefyllfa i wneud hynny.

Diolch am eich ateb. Yn anffodus, mae ychydig o anghysondeb o hyd o ran caniatáu gwylwyr i ddychwelyd i ddigwyddiadau chwaraeon a chlybiau chwaraeon ledled Cymru. Felly, wrth i gefnogwyr ddychwelyd i stadia mewn niferoedd llai, mae rhai o anghysondebau'r rheoliadau COVID yng nghyswllt chwaraeon hefyd wedi cael eu dwyn i fy sylw. Er ei bod yn wych gweld rhai o gefnogwyr Cymru yn dychwelyd i gefnogi tîm rygbi Cymru yn stadiwm Principality ar gyfer y set ddiweddaraf o gemau rhyngwladol, yn ogystal â rhai cefnogwyr yn dychwelyd i ddigwyddiadau chwaraeon eraill, mae'r rheolau ynglŷn â hyn yn parhau i fod yn aneglur. Felly, er enghraifft, yn stadiwm Principality, gofynnir i gefnogwyr wisgo masgiau o gwmpas y lleoliad ond gallant eu tynnu pan fyddant yn eu seddau. Yn y cyfamser, mae Cymdeithas Bêl-droed Cymru wedi cyhoeddi y gall hyd at 100 o gefnogwyr ddychwelyd i gemau Uwch Gynghrair Cymru. Maent hefyd wedi dweud bod yn rhaid gwisgo masgiau bob amser, yn ogystal â gwirio tymheredd a chwblhau holiadur meddygol wrth fynd i mewn, er nad yw hynny'n ofynnol gan Undeb Rygbi Cymru ar gyfer eu gemau hwy. Mae Criced Morgannwg wedi dweud nad oes angen gwisgo masgiau wrth eistedd, ond fel Undeb Rygbi Cymru, mae angen eu gwisgo wrth gerdded o gwmpas y stadiwm, yn ogystal â gwirio tymheredd wrth fynd i mewn, fel Cymdeithas Bêl-droed Cymru ond yn wahanol i Undeb Rygbi Cymru. Felly, mae yna anghysondeb amlwg yno hefyd.

Ceir problem hefyd mewn perthynas â swigod aelwydydd. Mae Cymdeithas Bêl-droed Cymru, yn eu canllawiau ar gyfer Uwch Gynghrair Cymru, a Chriced Morgannwg wedi dweud na chaiff y rheini nad ydynt yn byw ar yr un aelwyd eistedd gyda'i gilydd, ond dywed gwefan Undeb Rygbi Cymru ar gyfer deiliaid tocynnau ar gyfer y gêm ddydd Sadwrn, 'Yn unol â chanllawiau Llywodraeth Cymru, nid oes cyfyngiad ar bwy y gallwch fynychu gyda hwy', sy'n wahanol eto i'r rheol chwech, er enghraifft, mewn tafarndai a bwytai. Er fy mod yn deall mai cyfrifoldeb y Gweinidog iechyd yw llunio rheoliadau COVID, eich rôl chi fel y Dirprwy Weinidog sy'n gyfrifol am chwaraeon yw sicrhau bod gan sefydliadau chwaraeon ddealltwriaeth gyson o reoliadau Llywodraeth Cymru, ac ar hyn o bryd, mae rhai o'r sefydliadau chwaraeon mwyaf yng Nghymru yn dehongli rheoliadau Llywodraeth Cymru yn y maes hwn mewn ffyrdd tra gwahanol. Felly, a gaf fi ofyn: pa gamau rydych yn eu cymryd nid yn unig i sicrhau bod gan bob corff chwaraeon ddealltwriaeth gyson o'r rheoliadau, ond hefyd fod cefnogwyr sy'n mynychu digwyddiadau chwaraeon yn cael eu trin yr un mor deg â phobl sy'n mynychu lleoliadau eraill, fel tafarndai a bwytai?

Credaf fod y canllawiau a roddwyd i'r holl sefydliadau hyn yn gyson. Mater i'r sefydliadau eu hunain yw cynnal eu hasesiadau risg eu hunain yn seiliedig ar eu lleoliadau, eu niferoedd a sut y byddant yn diogelu yn erbyn yr haint. Felly, boed yn ddigwyddiad dan do neu'n ddigwyddiad awyr agored, mae'r canllawiau'n gyson. Yr hyn nad yw'n gyson, o reidrwydd, yw'r penderfyniadau y mae trefnwyr y digwyddiadau hynny'n eu gwneud ynglŷn â'r lleoliadau a'r niferoedd dan sylw, gan fod hynny'n dibynnu ar yr asesiad risg unigol ar gyfer pob digwyddiad.

Plaid Cymru spokesperson, Luke Fletcher. 

Diolch, Lywydd. Bydd y Gweinidog yn gwybod fy mod yn croesawu'r ffaith bod y cymorth cyfredol i fusnesau wedi'i ymestyn tan ddiwedd mis Awst, ac roeddwn yn ddiolchgar am y cyfle, wrth gwrs, a ddarparwyd gan y Gweinidog i gael sesiwn friffio cyn i'r cyhoeddiad gael ei wneud. Ond wrth gwrs, rhai o'r sectorau sy'n cael eu taro galetaf yw'r rheini sy'n dibynnu ar aelodau'r cyhoedd yn cymysgu dan do ac yn agos at ei gilydd, ac mae pob un ohonynt yn weithgareddau sydd naill ai wedi wynebu cyfyngiadau difrifol neu wedi'u gwahardd yn gyfreithiol am ran helaeth o'r flwyddyn ddiwethaf. Er enghraifft, mae'r cyfyngiadau hyn wedi cael effaith sylweddol ar fusnesau a sefydliadau yn y sector diwylliant, megis theatrau, lleoliadau cerddoriaeth fyw a chlybiau nos. Y diwydiant nos yw pumed diwydiant mwyaf y DU, ond erbyn i glybiau nos allu ailagor, amcangyfrifir y bydd 40 y cant i 50 y cant yn llai ohonynt yn weithredol o gymharu â'r ffigurau cyn COVID. Er bod clybiau nos yn deall eu bod ar gau er mwyn diogelu iechyd y cyhoedd, maent yn teimlo bod yna ddiffyg eglurder sylweddol mewn perthynas ag ailagor.

Wrth gwrs, nid oes modd rhagweld trywydd y pandemig ac ni allwn syrthio i'r fagl o nodi dyddiadau mympwyol ar gyfer ailagor, ond fel y mae pethau, nid oes gan y sector diwylliant unrhyw syniad sut y bydd ailagor yn gweithio. Er bod y cymorth ariannol a ddarparwyd i'r sector wedi'i groesawu, wrth gwrs, bydd angen amser ar fusnesau i baratoi i weithredu; o'm profiad personol, mae hynny'n aml yn golygu oddeutu pedair wythnos o rybudd, a sawl mis mewn rhai achosion. Hyd yn oed os na allant agor yn gyfan gwbl ar hyn o bryd, byddai'n ddefnyddiol iawn gwybod rhai manylion. Felly, a all y Llywodraeth ddarparu amlinelliad o'r union amodau a fydd yn caniatáu i'r diwydiant ailagor, ac a fydda'n gysylltiedig â'r rhaglen frechu a/neu'r gyfradd heintio er enghraifft, a sut y bydd ailagor yn gweithio i leoliadau lle mae pobl yn agos at ei gilydd yn gorfforol?

Credaf mai'r her wrth roi ateb gonest i'r cwestiwn hwnnw yw nad ydym yn gwybod beth yw'r holl broblemau sy'n codi gyda hynny, ac mae'n rhaid inni fod yn onest ynglŷn â hyn. Gwyddom ein bod ynghanol ymchwydd sylweddol o heintiau coronafeirws. Gwyddom fod y berthynas rhwng yr haint a niwed yn wahanol. Dyma pam nad yw'r gyfradd o bobl mewn ysbytai a marwolaethau wedi codi yn y ffordd a welsom yn y gorffennol. Ac a dweud y gwir, gyda'r cyfraddau a welwn heddiw, pe na bai'r rhaglen frechu wedi bod mor llwyddiannus, byddem eisoes wedi mynd i'r cyfeiriad arall. Nawr, mae hynny'n newyddion da, gan ei fod yn dangos bod gennym fwy o le i symud. Yr hyn na allwn ei ddweud, serch hynny, yw, 'Mae gennym fformiwla bendant yn awr sy'n dweud wrthym faint o niwed a fyddai'n cael ei achosi a'r lle ychwanegol sydd gennym i symud.' Rydym yn gweithio drwy hynny, serch hynny, a'r hyn na allaf ei wneud yw achub y blaen ar y sgyrsiau nad ydym wedi'u gorffen o fewn y Llywodraeth gyda'r cyngor gan ein cynghorwyr gwyddonol nad yw'n derfynol eto, ac yn wir, y cyngor gan ein cynghorwyr iechyd cyhoeddus hefyd. Fodd bynnag, ar draws y Llywodraeth rydym yn deall ein bod mewn cyfnod yn awr lle mae cydbwyso'r niwed i iechyd a'r niwed economaidd a mathau eraill o niwed rydym bob amser wedi gorfod eu hystyried bellach yn symud tuag at y niwed mwy i weithgarwch economaidd. Nid yw hynny'n golygu nad oes cydbwysedd i'w gael, ond credwn ein bod mewn perthynas wahanol.

Felly, fe fyddwn yn parhau i edrych ar y dystiolaeth sy'n dod i'r amlwg ar y berthynas sydd wedi newid, nid wedi torri, rhwng yr haint a niwed. Byddwn yn parhau i edrych ar bwysau ar y GIG. Byddwn yn parhau i edrych ar yr effaith ar yr economi. A byddwn yn parhau i edrych ar lwyddiant y rhaglen frechu. Bydd hynny'n caniatáu inni gael y sgyrsiau sydd eisoes yn mynd rhagddynt gyda'r sector digwyddiadau, gyda'r sector lletygarwch, gydag eraill. Clybiau nos yw un o'r ychydig sectorau sydd ar gau o hyd, ac rydym yn awyddus i ddarparu'r math o bersbectif y bydd ei angen arnynt i ganiatáu iddynt ailagor yn ddiogel, ac fel y dywedodd y Dirprwy Weinidog wrth ateb cwestiynau blaenorol, i feddwl am eu prosesau eu hunain ar gyfer y canllawiau a fydd ar waith, a'u hasesiadau risg eu hunain y bydd angen iddynt eu cynnal ar gyfer eu staff a'u cwsmeriaid.

Diolch, Weinidog, a byddwn yn gobeithio, wrth gwrs, y bydd y sgyrsiau'n parhau gyda'r diwydiant nos fel y gallant gael eglurder wrth inni symud ymlaen. Os caf symud ymlaen at y cynllun cadw swyddi, bydd y Gweinidog unwaith eto'n ymwybodol wrth gwrs ein bod wedi cael sawl trafodaeth y tu allan i'r Siambr ar y pwnc hwn. Mae Llywodraeth y DU wedi dechrau'r broses raddol o ddirwyn y cynllun cadw swyddi i ben. Ers 1 Gorffennaf, bydd y Llywodraeth yn gostwng ei chyfraniad at gyflogau gweithwyr ar ffyrlo o 80 y cant i 70 y cant, ac o 1 Awst, bydd yn talu 60 y cant o gyflog gweithiwr ar ffyrlo, gan adael i'r cyflogwyr dalu'r 10 y cant coll am y tro cyntaf—penderfyniad a fydd yn arwain at ganlyniadau sylweddol i filoedd o fusnesau ledled Cymru. Er mai pobl ifanc oedd y rhan fwyaf o'r gweithwyr a roddwyd ar ffyrlo i ddechrau, mae ailagor siopau, bariau a bwytai wedi caniatáu i lawer o bobl dan 25 oed ddychwelyd i'r gwaith neu ddod o hyd i swyddi newydd yn y sectorau hynny dros y misoedd diwethaf, ond mae llawer o weithwyr a busnesau'n dal i'w chael hi'n anodd. Gallai gweithwyr hŷn wynebu risg uwch, o gofio bod oddeutu hanner y rheini sy'n dal i fod ar ffyrlo yn 45 oed neu'n hŷn, yn ôl Sefydliad Resolution, sydd wedi dweud yn eu harchwiliad o safonau byw blynyddol ar gyfer 2021 fod y patrwm hwn o weithwyr iau'n dychwelyd o fod ar ffyrlo yn gynt wedi arwain at weithwyr hŷn ar ffyrlo llawn yn wynebu'r risg fwyaf o fod allan o waith am gyfnodau hir. Amcangyfrifir bod cymaint ag un o bob pedwar aelod o staff sy'n dal i ddibynnu ar y cynllun rhwng 55 a 64 oed. Pa ddadansoddiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o'r dadansoddiad demograffig o bobl yng Nghymru sy'n dal i fod ar ffyrlo, ac a yw'r Gweinidog yn rhannu pryderon Sefydliad Resolution mai gweithwyr hŷn a allai wynebu lefelau uwch o ddiweithdra wrth i ddiwedd y cynllun ffyrlo agosáu?

Mae ein safbwynt ar wybodaeth am y farchnad lafur a'r cysylltiadau sydd gennym nid yn unig â'r arolygon ehangach ond gyda'r sectorau busnes eu hunain yn un rydym yn parhau i'w ystyried, wrth inni drafod y llwybr pellach tuag at agor rhannau o'n heconomi, fel rydym yn dal i feddwl y gellir llacio'r cyfyngiadau yn y dyfodol. Dyna'r sgwrs anghyflawn y cyfeiriais ati yn eich cwestiwn cyntaf.

Ni chredaf ei fod mor syml â dweud mai gweithwyr hŷn neu iau a fydd yn cael eu heffeithio, gan y gwyddom fod llawer o weithwyr iau wedi cael eu taro’n galed iawn yn ystod y pandemig hefyd, ac yn y sectorau y sonioch chi amdanynt, mae rhai pobl yn mynd yn ôl i'r gwaith, ond mae'r sectorau hynny hefyd yn wynebu her wirioneddol mewn perthynas â llafur gan fod rhai pobl wedi symud ymlaen i wahanol ddiwydiannau a gwahanol swyddi. Felly, mae gennym her ar draws ystod o oedrannau, a'r risg i bobl iau, os na allant ailymuno â'r byd gwaith, yw y gall hynny gael effaith andwyol ar eu potensial a'u gallu i gyflawni yn y dyfodol. Ac os yw gweithwyr hŷn allan o waith am gyfnod hir, ac os yw cwmnïau'n gwneud penderfyniadau naill ai i leihau eu nifer o staff neu ddod â'r busnes i ben, wrth inni weld y cymorth ffyrlo'n lleihau, mae yna risg wirioneddol, ac rydym wedi gweld hyn sawl gwaith gyda thrychinebau economaidd yn y gorffennol, y gall fod yn anodd iawn i bobl, yn enwedig pobl â sgiliau uwch, ddychwelyd i fyd gwaith ar gyflogau sy'n gymesur, ac mae hynny ynddo'i hun yn cael effaith wirioneddol. Felly, mewn mwy nag un ystod oedran, rydym yn cydnabod ein bod yn rheoli risgiau sylweddol yn yr economi ar hyn o bryd. Dyna pam ein bod wedi galw ar Lywodraeth y DU i ailystyried ei hymagwedd tuag at ffyrlo ac i feddwl am ffordd fwy hyblyg o gefnogi busnesau wrth i'r penderfyniadau hynny gael eu gwneud, ac nid yw'r broses o ailagor ein heconomi wedi'i chwblhau mewn unrhyw ran o'r DU, ac yn yr un modd, nid ydym yn hollol sicr beth fydd yn digwydd yn y pandemig a beth y gall hynny ei olygu i weithgarwch economaidd yn y dyfodol chwaith.

Wrth gwrs, mae'r Sefydliad Astudiaethau Cyllid hefyd wedi rhybuddio y gallai cost ychwanegol i fusnesau sy'n ei chael hi'n anodd arwain at ddegau o filoedd o weithwyr yn wynebu cael eu diswyddo. Er mwyn sicrhau nad yw lleihau a dirwyn y cynllun ffyrlo i ben yn arwain yng Nghymru at y canlyniad posibl a amlinellwyd gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllid, a yw Llywodraeth Cymru wedi gwneud unrhyw waith cynllunio wrth gefn i'w galluogi i barhau i gefnogi gweithwyr a busnesau Cymru drwy ffyrlo os bydd San Steffan yn rhoi'r gorau i'w cymorth?

Ac yn ychwanegol at hyn, wrth gwrs, yng Nghymru, er bod nifer y bobl ar ffyrlo wedi gostwng yn gyson dros yr ychydig fisoedd diwethaf, yr wythnos diwethaf, roedd 88,000 o weithwyr yng Nghymru yn dal i fod ar ffyrlo. Wrth gwrs, rydych wedi rhybuddio eich hun na ddylid dirwyn y cynllun ffyrlo i ben cyn bod economi Cymru'n barod, ac yn San Steffan, mae fy nghydweithiwr Ben Lake wedi cyhuddo Trysorlys y DU o lynu'n ormodol at ddyddiadau mewn perthynas â chymorth ariannol er yr ansicrwydd parhaus mewn perthynas â'r economi. Gyda risg barhaus o ansefydlogrwydd economaidd wrth inni ddod allan o'r pandemig, mae'n hanfodol fod y Trysorlys yn parhau i weithredu yn y ffordd fwyaf hyblyg os yw o ddifrif yn mynd i gynorthwyo pobl a busnesau i ddod allan o'r argyfwng hwn.

Mae Cyngres yr Undebau Llafur hefyd wedi rhybuddio Gweinidogion i beidio â throi cefn ar adferiad economaidd y DU drwy ddirwyn cymorth i weithwyr a busnesau i ben yn rhy fuan. Pe bai sefyllfa iechyd y cyhoedd yn dirywio'n annisgwyl wrth inni agosáu at yr hydref a'r gaeaf, a yw Llywodraeth Cymru yn barod i gamu i'r adwy a chefnogi gweithwyr a busnesau Cymru? A chyda phenderfyniadau’r Canghellor yn plethu â chyhoeddiad Prif Weinidog y DU yr wythnos hon y bydd Lloegr yn llacio'r holl gyfyngiadau o 19 Gorffennaf, a fydd Llywodraeth Cymru yn modelu nid yn unig sut y bydd hyn yn effeithio ar sefyllfa iechyd y cyhoedd yng Nghymru, ond ar yr amgylchedd economaidd hefyd? A yw'r Gweinidog hefyd yn cytuno, os nad yw San Steffan yn gwneud hyn yn iawn, gyda'r sefyllfa economaidd a'r sefyllfa iechyd yn dirywio, y gallai hyn gostio i ni yn hirdymor?

Yn amlwg, os na fydd Llywodraeth y DU yn rhoi ystyriaeth briodol i'r hyn a fydd yn digwydd nesaf gyda'r pandemig y mae pob un ohonom am ei weld yn dod i ben, gallai hynny arwain at ganlyniadau sylweddol o ran iechyd y cyhoedd a'r economi, ac mae digon o sylwebaeth ynglŷn â hynny ac ynglŷn â chydbwyso risg yn y dewis y mae Prif Weinidog y DU wedi'i wneud ar gyfer Lloegr mewn perthynas ag ailagor a'r hyn y gallai hynny ei olygu o ran nifer yr achosion o'r haint, y mae eu gwaith modelu eu hunain wedi dangos y bydd yn cynyddu'n sylweddol.

Nawr, yma yng Nghymru, rydym wedi gwneud penderfyniadau bwriadol ynghylch cefnogi busnesau gyda chymorth mwy hael i fusnesau fel y gallant oroesi'r pandemig. Dyna pam y bu modd imi gyhoeddi'r cam pellach o gymorth i fusnesau tan ddiwedd mis Awst, felly ceir rhywfaint o sicrwydd ychwanegol i fusnesau wrth inni barhau i wneud penderfyniadau ynglŷn ag ailagor. Ac roeddwn yn falch o ddarparu sesiwn friffio i chi, ac yn wir, gwnaed y cynnig i lefarydd y Ceidwadwyr hefyd.

Yr her i ni, serch hynny, fydd meddwl sut y gallwn wneud hynny'n fwy llwyddiannus yn y dyfodol a'r adnoddau rydym wedi'u cadw i gefnogi busnesau. Nawr, rydym yn y sefyllfa hon am ein bod wedi rheoli agweddau eraill ar y pandemig mewn ffordd wahanol. Felly, mae gennym fwy o le i symud am ein bod wedi caffael cyfarpar diogelu personol mewn ffordd wahanol, am lai o gost ac yn fwy effeithlon, ac nid ydych wedi gweld unrhyw fath o lwybr i'r breintiedig yng Nghymru gan nad oes un yn bodoli. Hefyd, mae gennym wasanaeth profi, olrhain a diogelu llawer mwy effeithlon sy'n costio llai o lawer na'r system yn Lloegr. Mae hynny wedi rhoi mwy o le i symud er mwyn i ni allu bod yn fwy hael gyda'n cymorth i fusnesau. Rwyf eisoes yn gweithio gyda swyddogion ac yn cael sgyrsiau gyda sectorau busnes ynglŷn â sut y gallem eu cefnogi yn ystod yr adferiad gyda'r adnoddau sydd ar gael.

Wrth gwrs, gallai'r holl bethau hynny fynd i gyfeiriad gwahanol. Yn hytrach na buddsoddi yn yr adferiad a buddsoddi yn sgiliau'r dyfodol ac mewn arloesi, efallai y bydd angen inni fynd yn ôl i fuddsoddi mewn mwy o gymorth brys. Mae gennym rywfaint o allu i wneud hynny, ond os bydd y pandemig yn mynd i gyfeiriad annisgwyl arall, byddem yn disgwyl, wrth gwrs, i Lywodraeth y DU ddarparu adnoddau'r DU i fusnesau ledled y DU pe baem yn y sefyllfa honno. Ond rwy'n obeithiol y bydd modd inni wneud dewisiadau cadarnhaol yn y dyfodol gan sicrhau cydbwysedd priodol rhwng iechyd y cyhoedd a'n dyfodol economaidd.

Diolch am eich cwestiwn. Mae ein cenhadaeth i ailadeiladu'r economi yn adeiladu ar ganfyddiadau adolygiad yr Athro Phillip Brown yn 2019, gyda ffocws ar gyflymu trawsnewid diwydiannol drwy fanteisio ar dechnolegau newydd a tharfol, megis deallusrwydd artiffisial.

Diolch, Weinidog. Yn ôl Cyngres yr Undebau Llafur, dywed un o bob pedwar gweithiwr yng Nghymru fod monitro a gwyliadwriaeth yn y gwaith wedi cynyddu ers dechrau argyfwng COVID-19. Mae hyn yn cynnwys olrhain a logio gweithwyr wrth iddynt symud gyda strapen arddwrn, gan gynnwys pan fyddant yn mynd i'r toiled; gorfodi gyrwyr i wneud dŵr mewn poteli gan fod algorithm wedi gosod nifer amhosibl o gyflenwadau i'w dosbarthu mewn diwrnod, fel na allant fforddio cymryd seibiant; a'r defnydd o dechnoleg adnabod wynebau ar bobl sy'n gweithio gartref drwy eu gliniadur heb eu caniatâd.

Wrth gyflawni fy ymchwil fy hun gyda'r Athro Lina Dencik yn y labordy cyfiawnder data ym Mhrifysgol Caerdydd, gwnaethom gyfweld â dros 10 undeb llafur gwahanol a chanfod bod y wyliadwriaeth ormesol a helaeth hon yn gwneud i weithwyr deimlo dan straen ac yn ddigymhelliad, ac nad yw eu cyflogwyr yn eu gwerthfawrogi nac yn ymddiried ynddynt, gan chwalu'r parch angenrheidiol rhwng gweithwyr a chyflogwyr. Sut y gall Llywodraeth Cymru sicrhau wrth i dechnoleg newydd gael ei chyflwyno i'r gweithle ei bod yn gwella bywydau gweithwyr yn hytrach na'u hamddifadu o urddas?

Credaf mai dyna'r pwynt pwysig y mae'r Aelod yn ei wneud ar y diwedd, gan y gall technoleg, o'i defnyddio'n gyfrifol, roi mwy o hyblygrwydd i weithwyr a'u galluogi i fod yn fwy cynhyrchiol, fel y mae llawer o fusnesau wedi'i ddarganfod yn ystod y pandemig. Mae'r defnydd arloesol o dechnoleg wedi rhoi rhyddid a gallu i bobl weithio o bell mewn ffordd y maent yn ei gwerthfawrogi.

Nawr, nid yw hynny'n gweithio i bob gweithiwr neu bob busnes, ond gall y defnydd amhriodol o dechnoleg fel y mae'r Aelod yn ei nodi, gyda chyflogwyr diegwyddor, greu amgylchedd o ofn a diffyg ymddiriedaeth. Nid yw Llywodraeth Cymru yn dymuno gweld ac ni fyddwn yn cefnogi'r defnydd o arferion gwaith technolegol a chysylltiedig â COVID sy'n dod i'r amlwg i greu amgylchedd gormesol neu fygythiol i reoli gweithwyr.

Wrth inni barhau i gael ein trafodaethau yn y dull partneriaeth gymdeithasol rydym wedi'i adeiladu, sydd wedi bod o fudd sylweddol i Gymru drwy'r pandemig, gallaf ddweud y byddwn yn parhau i nodi ein disgwyliadau ar gyfer economi gwaith teg, lle rydym yn cydbwyso anghenion busnesau i wneud elw, ond hefyd eu cyfrifoldebau i ofalu am eu gweithwyr eu hunain. Dyna pam ein bod yn parhau i weithio gyda busnesau eu hunain a chydag undebau llafur sy'n cynrychioli buddiannau'r gweithlu, a byddaf yn sicrhau fy mod yn rhoi mwy o sylw i'r maes penodol hwn, ac rwy'n ddiolchgar i'r Aelod am dynnu sylw at yr ymchwil a wnaed ganddi eisoes ar y mater hwn.

Weinidog, mae'r sgwrs ynghylch deallusrwydd artiffisial yn aml wedi canolbwyntio ar ei effaith ar y gweithlu a sut y gall arwain at lai o swyddi. Fodd bynnag, y gwir amdani yw bod dros 96 y cant o'r holl weithgynhyrchu yng Nghymru yn dod o fentrau busnes bach, ac rydym ni fel gwlad ar ei hôl hi o ran cynhyrchiant o gymharu â chystadleuwyr ledled y Deyrnas Unedig ac Ewrop.

Mae technoleg arloesol yn rhoi cyfle perffaith i leihau’r costau buddsoddi sydd eu hangen ar gwmnïau er mwyn eu gwneud yn gystadleuol, ac mae gan Gymru fusnesau gwych sydd mewn sefyllfa dda i allu gwneud hyn, fel Nightingale HQ ym Mhontypridd. A all y Gweinidog nodi pa gynigion y mae Llywodraeth Cymru yn eu hystyried i helpu busnesau bach i integreiddio deallusrwydd artiffisial yn eu busnesau a'u helpu i gynyddu eu cynhyrchiant?

Rydym yn edrych ar arloesi digidol ym maes gweithgynhyrchu. Rydym eisoes wedi creu hyb yng Nghymru a gefnogir gennym hefyd, felly rydym yn edrych ar sut y mae hyn yn gweithio i wahanol fusnesau mewn gwahanol sectorau. Mae hefyd yn rhan o'r gwaith rydym yn bwriadu ei ddatblygu ar ddull hollol ranbarthol o ddeall beth fydd yn gweithio mewn gwahanol rannau o Gymru, ac mae a wnelo hynny â grymuso gwahanol ranbarthau yng Nghymru i wneud penderfyniadau gyda'i gilydd. Felly, y gwaith a wnaeth Julie James yn ei rôl weinidogol flaenorol yn creu cyd-bwyllgorau—sut y mae'r gwaith hwnnw'n sail i'r gwaith rydym wedi bod yn ei wneud gyda'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd ar ddatblygiad economaidd rhanbarthol hefyd.

Yr her yw sicrhau nad yw ein gallu i fuddsoddi yn y penderfyniadau a wneir ar y lefel fwyaf priodol yn cael ei danseilio gan newidiadau yn y ffordd y mae strwythurau cyllido'n gweithio hefyd. Felly, mae heriau i Lywodraeth Cymru o ran yr hyn y gallwn ei wneud, ond hefyd dulliau sydd y tu hwnt i'n rheolaeth a'r gwahaniaethau barn rhyngom ni a Llywodraeth y DU ar sut y defnyddir y ffynonellau cyllid hynny a ddaw yn lle'r cronfeydd Ewropeaidd—bydd hynny'n hanfodol bwysig er mwyn gwneud gwahaniaeth ymarferol i gefnogi mwy o fusnesau a mwy o swyddi yma yng Nghymru.

Diolch. Rydym yn llwyr gydnabod bod pandemig COVID wedi cael effaith aruthrol ar y sector manwerthu. Dyna pam ein bod yn gweithio'n agos gyda hwy i ddatblygu strategaeth fanwerthu a fydd yn amlinellu ein blaenoriaethau a chydweledigaeth ar gyfer dyfodol y sector.

Diolch am eich ymateb, Weinidog. Rwy'n siŵr y byddwch yn ymwybodol fod yr Undeb Gweithwyr Siopau, Dosbarthu a Gwaith Perthynol, undeb rwy'n aelod ohono, wedi cynhyrchu cynllun adfer manwerthu, sy'n nodi ymyriadau allweddol i gefnogi'r sector. Gan gydnabod, wrth gwrs, fod rhai o'r dulliau wedi'u cadw'n ôl a bod Llywodraeth Cymru eisoes wedi cyflawni ar rai gofynion allweddol, megis rhyddhad ardrethi llawn i fusnesau manwerthu yng Nghymru, byddwn yn croesawu eich barn ar yr adroddiad hwnnw a pha fesurau pellach y gallech eu rhoi ar waith er mwyn sicrhau bod anghenion y sector manwerthu yn ganolog ym mholisi economaidd Llywodraeth Cymru dros y 12 mis nesaf.

Iawn. Mewn gwirionedd, yn fy ymateb cychwynnol, dylwn fod wedi dweud yn glir, pan siaradaf am weithio gyda hwy, y sector manwerthu, rwy'n golygu busnesau ac undebau llafur. Mae'r Undeb Gweithwyr Siopau, Dosbarthu a Gwaith Perthynol wedi bod yn adeiladol iawn yn y cynllun adfer manwerthu y maent wedi'i gynnig, a byddaf yn cyfarfod â busnesau ac ochr yr undebau llafur dros yr wythnos nesaf. Oherwydd rydym eisoes wedi bod yn edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud yma yng Nghymru i sicrhau ein bod yn cynorthwyo'r sector manwerthu i adfer i'r graddau mwyaf posibl. Ac mae'r weledigaeth ar gyfer y dyfodol yn dibynnu ar yr hyn rydym yn barod i'w wneud yn ogystal â'r hyn y mae busnesau'n barod i'w wneud hefyd, i feddwl am y cynnig a sut y gwnaethant oroesi yn y pandemig. Ond mae hefyd yn dibynnu ar ein hymddygiad ninnau fel defnyddwyr. Am gyfnod hir yn ystod y pandemig, roedd pobl yn awyddus i brynu'n lleol a chefnogi masnachwyr lleol. Os bydd mwy o bobl yn newid i brynu ar-lein ac o bell, yr her yw y gall hynny effeithio ar y stryd fawr a siopa yn y cnawd. Felly, mae'n rhaid inni feddwl am yr hyn rydym yn barod i'w wneud a sut y mae pobl yn teimlo ynglŷn â dychwelyd i amgylcheddau nad yw llawer ohonom wedi bod ynddynt ers peth amser. Felly, mae her yma ynglŷn ag ymddygiad personol, ond edrychwn ymlaen at weithio gyda'r sector manwerthu, yn fusnesau ac undebau llafur, i sicrhau dyfodol cadarnhaol i fanwerthu yma yng Nghymru.

A gaf fi ddiolch i Vikki Howells am ofyn y cwestiwn hwn heddiw? Ac er bod pob un ohonom yn croesawu'r cymorth a gynigiwyd hyd yma i fusnesau, wrth inni ddechrau dod allan o'r pandemig, credaf ei bod hi'n hanfodol fod rhai pecynnau cymorth presennol yn cael eu diwygio i ennyn hyder ac annog gwario gan ddefnyddwyr yn y sector manwerthu ar y stryd fawr a chanol ein trefi. Ac mae'r gronfa trawsnewid trefi yn hanfodol ar gyfer manwerthu ledled Cymru, ac yn wir, yn fy etholaeth i, ond byrdymor yn unig yw ei ffrydiau cyllido. Felly, Weinidog, a wnewch chi fynd i’r afael â hyn drwy sicrhau y gall pobl gymwys gael mynediad at y gronfa yn fwy hirdymor? Diolch.

Wel, bydd angen i ddewisiadau mwy hirdymor fod yn amodol ar ein hystyriaethau cyllidebol, ond rwy'n falch fod y Llywodraeth hon yn meddwl o ddifrif am fuddsoddi yn nyfodol trefi—ac mae manwerthu'n rhan bwysig o ymdeimlad o le i'r bobl sy'n byw yn y trefi hynny—a sut rydym yn denu mwy o ymwelwyr i ganol trefi i sicrhau bod y busnesau hynny'n hyfyw. Felly, ydw, rwy'n disgwyl y byddwn yn gwneud penderfyniadau pellach ynglŷn â sut i gefnogi trefi ymhellach yn y dyfodol, yn hytrach na chyllid a fydd yn dod i ben ar ôl cyfnod cyfyngedig o amser, ond ni allaf roi syniad pendant i chi ynglŷn â'r dyfodol cyllidebol. Fel y gwyddoch, byddwn yn ymgymryd â'r broses o bennu'r gyllideb dros y misoedd nesaf, ac edrychaf ymlaen at drafod hynny gyda chi, a heb os, bydd sawl cyfle i wneud hynny.

Rwyf wedi cael ystod o drafodaethau ar borthladdoedd rhydd gyda chyd-Weinidogion, gan gynnwys y Gweinidog Newid Hinsawdd. Fodd bynnag, ni wnaed unrhyw gynnig gan Lywodraeth y DU i Lywodraeth Cymru mewn perthynas â phorthladd rhydd yng Nghymru. Er hynny, mae Gweinidogion Cymru wedi nodi amodau clir lle gellid defnyddio dull gweithredu ar y cyd, gan gynnwys, yn bwysig,  cyllid cydradd â phorthladdoedd rhydd Lloegr.

Thank you for that response. We need to consider every option for new opportunities for the port of Holyhead in my constituency; I've looked at the possibilities of creating a free port for many years. But we need to be very clear about the possible benefits and disbenefits, and that's difficult when things are muddied by political rhetoric. As the Welsh Affairs Select Committee in Westminster said: 

Ni ddylai Llywodraeth y DU

'greu porthladd rhydd yng Nghymru at ddibenion optegol neu wleidyddol'.

It's important that people understand that it's not some kind of Brexit dividend, for example, because, in principle, one could have had free-port status while still in the European Union. And, as the Minister said, people need to understand that the UK Conservative Government are offering far less for free ports in Wales as compared to England—some £8 million, as compared to £25 million in England. But, yes, we need to look at the opportunities. So, can the Welsh Government, whilst insisting on a level playing field in terms of possible financial support, ensure that work is done to understand exactly what benefits could come to Holyhead on a practical level, in which sectors, and to balance that with the negative impacts that are also possible?

Gan nad oes gennym gynnig cadarn, dylwn ddechrau drwy ddweud nad oes gennym gynnig i weithio gydag ef. Rydym wedi ysgrifennu at Lywodraeth y DU, mae'r Gweinidog blaenorol wedi ysgrifennu, a bydd y Gweinidog cyllid a minnau'n ysgrifennu eto, cyn ein cyfarfod gyda'r Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig yfory, i nodi, unwaith eto, y paramedrau rydym yn barod i weithio o'u mewn gyda Llywodraeth y DU i edrych ar borthladd rhydd yng Nghymru. Un o'r pwyntiau hynny yw cyllid cydradd. Nid yw hyn yn rhywbeth lle dylid darparu cyfran yn ôl fformiwla Barnett; ymyrraeth sy'n seiliedig ar leoedd yw hi, a dylid rhoi'r un cyllid ag a roddir i unrhyw borthladd rhydd yn Lloegr i unrhyw borthladd rhydd yng Nghymru. Dylwn ddweud yn garedig wrth yr Aelod fod Caergybi yn un porthladd a allai fod yn awyddus i wneud cais i ddod yn borthladd rhydd, oherwydd yr hyn y mae Llywodraeth y DU wedi'i wneud yw ymgymryd â phroses geisiadau gystadleuol. Nawr, rhan o fy mhryder yw y gallech, yn y pen draw—. Rydym eisoes yn gweld gweithgarwch yn mynd rhagddo i baratoi i ymgeisio am broses nad ydym yn ei deall, nad yw'n fyw eto, a bydd adnoddau'n cael eu gwastraffu wrth wneud hynny, gan y byddai gan borthladdoedd eraill ddiddordeb mewn ymgeisio hefyd. A'r her i ninnau wedyn, pe byddem yn gwneud hyn, yw yr hoffem ddeall yn well a ydym o ddifrif yn creu mwy o weithgarwch neu'n disodli gweithgarwch sydd eisoes yn digwydd.

Mater o ffaith, nid barn, wrth gwrs, yw bod porthladdoedd rhydd eisoes yn bodoli pan oeddem yn aelodau o'r Undeb Ewropeaidd; y Prif Weinidog Cameron a ddaeth â'r porthladdoedd rhydd i ben yn y DU yn 2012. Felly, nid yw'n syniad newydd. Ac mewn gwirionedd, yr hyn sydd ei angen arnom yw ymgysylltiad uniongyrchol â'r Trysorlys, gan ei fod yn brosiect sy'n cael ei lywio gan y Trysorlys. Mae'n rhywbeth y mae Canghellor y Trysorlys yn ymrwymedig iawn iddo, ac mae ganddo berffaith hawl i gael meysydd diddordeb personol y mae'n awyddus i'w gweld yn digwydd, ond er mwyn cael porthladd rhydd, mae'n rhaid i'r Gweinidogion sy'n gwneud penderfyniadau yn Llywodraeth y DU ymgysylltu'n iawn â Llywodraeth Cymru fel y Gweinidogion sy'n gwneud penderfyniadau yma er mwyn sicrhau ein bod yn deall yr hyn y gofynnir inni ymrwymo iddo a sut beth fydd y cynnig llawn. A hoffwn allu cael trafodaeth fanylach gyda'r Aelod ac eraill, ond nid wyf yn gallu gwneud hynny, oherwydd, fel y dywedaf, nid oes gennym gynnig iawn i'w drafod.

Janet Finch-Saunders.

O, ni allwn eich clywed ar hyn o bryd, Janet Finch-Saunders. A allwch weld a oes yna fotwm y gallwch ei wasgu? Dywedwch rywbeth, Janet, i weld a allwn eich clywed nawr. Dywedwch rywbeth. Na. Fe ddown yn ôl atoch chi. Galwaf ar Joyce Watson nesaf.

Diolch, Lywydd. Fel y dywedoch chi, Weinidog, mae'r polisi porthladdoedd rhydd, yn wir, yn rhagflaenu Brexit. Fe’i cynigiwyd yn Britannia Unchained, maniffesto 2012 ar gyfer troi’r DU yn economi treth isel wedi’i dadreoleiddio, a ysgrifennwyd gan Aelodau asgell dde'r Llywodraeth Brexit Dorïaidd gyfredol, ac fe wnaeth Prif Weinidog y DU ddigwydd derbyn rhodd o £25,000 gan borthladd Bryste hefyd, felly rwy'n amheus o'r polisi a dweud y lleiaf. Ond fy mhryder uniongyrchol yw effaith Brexit ar borthladdoedd Cymru. Mae gyrwyr lorïau sy'n teithio i ac o Iwerddon yn wynebu mwy a mwy o oedi a biwrocratiaeth, sy'n golygu bod rhai ohonynt yn osgoi porthladdoedd Cymru, ac rydym wedi gweld gostyngiad sylweddol yn ystod y flwyddyn o ran niferoedd. Felly, fy nghwestiwn i chi, Weinidog, yw: beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i ddiogelu hyfywedd ein porthladdoedd yn y tymor byr?

Mae gennym heriau gwirioneddol yn y maes hwn, fel y dywed Joyce Watson. Mae gennym ostyngiad o rhwng chwarter a thraean yn y gweithgarwch drwy ein porthladdoedd. Nawr, nid problem yng Nghaergybi yn unig yw honno; mae'n sicr yn broblem fawr i'r fasnach ag ynys Iwerddon a ddaw drwy dde-orllewin Cymru hefyd, drwy'r porthladdoedd yn sir Benfro. Felly, mae hwn yn fater rwyf wedi'i godi dro ar ôl tro wrth ymgysylltu â Llywodraeth y DU i ddeall nad yw hwn, yn ôl pob golwg, yn fater wrth fynd heibio; yn sicr, nid mater o broblemau cychwynnol yn unig mohono.

Drwy weddill yr haf, bydd Llywodraeth Cymru a phob Llywodraeth arall yn y DU yn ymgysylltu'n ddwys â'r Undeb Ewropeaidd wrth inni geisio gweld beth fydd yn digwydd yn dilyn y cytundeb masnach rydd a wnaed. Mae cryn dipyn ar ôl i'w drafod, a bydd hynny'n cael effaith wirioneddol ar hyfywedd a dyfodol porthladdoedd ledled y DU, ond yn enwedig yma yng Nghymru, lle mae pobl yn awyddus i osgoi'r bont a arferai fodoli rhwng ynys Iwerddon a'n porthladdoedd yma yng Nghymru. Mae'n fater o gryn bryder i mi, ac wrth inni geisio creu safleoedd rheoli ffiniau yng Nghymru, o ganlyniad uniongyrchol i Brexit—mae angen inni sicrhau eu bod ar waith, oherwydd y gwiriadau ychwanegol y mae angen inni eu cyflawni fel trydedd wlad—hoffwn weld bod gennym gytundeb ehangach ynglŷn â sut rydym yn mynd i gefnogi porthladdoedd a'r gweithgarwch economaidd sy'n mynd drwyddynt. Golyga hynny fod angen atebion gonest gan Lywodraeth y DU, yn ogystal ag eglurder ar y pethau mewn egwyddor y dywedant eu bod yn barod i'w gwneud i gefnogi porthladdoedd yn y tymor byr, y tymor canolig ac yn fwy hirdymor hefyd.

Ni allaf weld Janet Finch-Saunders ar Zoom mwyach, felly tybiaf nad ydym wedi gallu ailgysylltu. Gadewch inni roi un cynnig arall arni. Gallaf, gallaf eich gweld yn awr, Janet; fodd bynnag, a allaf eich clywed? Na, ni chredaf y gallwn. Rwy'n siŵr y byddwn yn ailgysylltu gyda Janet Finch-Saunders yn y man.

Question 6, Cefin Campbell. Oh—. Question 6, Cefin Campbell.

Hyd yn hyn, heb gynnwys y cymorth a gyhoeddwyd yn ddiweddar, mae Llywodraeth Cymru wedi darparu bron i £56 miliwn i'r diwydiant twristiaeth a lletygarwch drwy'r gronfa cadernid economaidd, a bydd cyllid brys, wrth gwrs, ar gael yn awr tan ddiwedd mis Awst. Bydd y sector yn parhau i elwa o'n cynllun rhyddhad ardrethi 100 y cant ar gyfer y flwyddyn ariannol gyfan, yn wahanol i fusnesau cyfatebol yn Lloegr.

Thank you, Minister. You will remember that I wrote to you on the issue in terms of the lack of funding available to the hospitality sector for April specifically. In your letter to me on 25 June, you note, and I do quote, that 'the financial support package for Welsh businesses has continued throughout April and into May.' However, businesses in my region tell me that this is not right. Indeed, a document on the Business Wales website notes that funding for sector-specific support, the ERF fund phase 2, encompasses the period 25 January 2021 to 31 March 2021. The next fund wasn't available until May, so how do you explain the inconsistency between the information available to the public on the Business Wales website and the information that you gave to me in your letter on 25 June?

Rydym wedi bod o amgylch y trac hwn sawl gwaith, fel y gŵyr yr Aelod, ynglŷn â phryd y caiff y penderfyniadau eu gwneud a sut y mae'r cynlluniau'n ceisio gwrthbwyso'r costau i fusnesau. Felly, bydd y cynllun rydym yn y broses ymgeisio ar ei gyfer yn awr, lle mae'r gwiriwr cymhwysedd ar agor, a bydd y ceisiadau'n agor yr wythnos nesaf, yn ceisio gwrthbwyso costau o ddiwedd y cyfnod diwethaf o gymorth i fusnesau hyd at ddiwedd mis Awst. Dyna'r ffordd rydym wedi gwneud pethau'n gyson, a mater o ffaith, nid barn, yw ein bod yn darparu pecyn cymorth mwy hael i'r busnesau perthnasol y mae'r Aelod yn eu crybwyll yma yng Nghymru o gymharu â Lloegr.

Yr her fawr i ni, serch hynny, yw ein gallu i barhau i gefnogi busnesau drwy'r cyfnod hwn o argyfwng, pan fo'r pandemig wedi cael effaith sylweddol ar eu gallu i fasnachu'n llwyddiannus, a'r hyn y byddwn yn gallu ei wneud wrth inni obeithio gallu cymryd camau pellach i lacio'r cyfyngiadau a chaniatáu mwy o weithgarwch economaidd. Mae hynny'n gysylltiedig â'r pwyntiau a wnaed mewn cwestiynau blaenorol am y cydbwysedd rhwng sefyllfa iechyd y cyhoedd yma yng Nghymru, llwyddiant ein rhaglen frechu, yr orau yn y byd, a'r gweithgarwch economaidd rydym am ei adfer yn ddiogel a'r cam nesaf yn ein dull o weithredu. Fel y gŵyr yr Aelod, fel rhan o'n proses adolygu 21 diwrnod, cyfnod byr yn unig sydd yna cyn y gallwn wneud penderfyniadau pendant pellach i helpu i roi cymorth i fusnesau yng ngham nesaf yr adferiad.

Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol fod UK Hospitality Cymru wedi bod yn galw am strategaeth ariannu ddoeth naw mis newydd i gynorthwyo busnesau i oroesi ac ymadfer, a diogelu swyddi ar gyfer y dyfodol. Nawr, mae busnes lletygarwch yn fy etholaeth yn parhau i ddweud wrthyf eu bod yn dal i fod mewn sefyllfa enbyd a bregus. Felly, a allwch ddweud wrthym a fyddwch yn ystyried derbyn awgrym UK Hospitality Cymru a cheisio datblygu strategaeth naw mis?

Wel, rwyf wedi ymgysylltu'n adeiladol yn ddiweddar â'r sector lletygarwch ac eraill. Rydym yn parhau i siarad, mae fy swyddogion yn cael sgyrsiau rheolaidd gyda chynrychiolwyr o'r sector lletygarwch, ac fel rwyf wedi'i ddweud eisoes, mater o ffaith, nid barn, yw bod busnesau lletygarwch yng Nghymru yn cael pecyn mwy hael o gymorth ariannol o gymharu â busnesau lletygarwch yn Lloegr. Mewn gwirionedd, eu pryderon yw—maent yn cydnabod eu bod mewn sefyllfa wirioneddol fregus, o hyd—heriau ynghylch staff, gallu buddsoddi mewn sgiliau yn y dyfodol, ac os gallwn symud ymlaen ymhellach, yr hyn y mae hynny'n ei olygu o ran y gallu i addasu naill ai i'r cyfyngiadau wrth iddynt gael eu llacio neu i newidiadau yn y ffordd y mae eu busnes yn gweithredu. Mae'n ymwneud â sut rydym yn darparu sylfaen mor sefydlog â phosibl.

Yr her wrth geisio nodi cynllun ar gyfer cyfnod o naw mis, dyweder, yw na allwn ddweud wrth yr Aelod nag unrhyw un arall, a chyda sicrwydd pendant, sut fydd pethau o ran masnachu dros gyfnod y Nadolig, gan nad ydym mewn sefyllfa i ragweld mor bell â hynny gyda gwir sicrwydd. Byddwn yn gwneud penderfyniadau dros y dyddiau a'r wythnosau nesaf, dros gam nesaf ein taith allan o'r pandemig, gobeithio. Byddwn yn gwneud hynny gyda'r math o ragolygon y gallwn eu rhoi yn gyfrifol ar gyfer y dyfodol, a bydd angen inni barhau i ailwerthuso lle rydym arni o ran y pandemig. Ond mae'r dewis a wneuthum i ddarparu cymorth brys hyd at ddiwedd mis Awst yn rhoi rhywfaint o sicrwydd am weddill yr haf ynghylch y cymorth a fydd ar waith, ac edrychaf ymlaen at weithio gyda hwy ar y weledigaeth ar gyfer y dyfodol pan fyddwn yn gallu gwneud hynny gyda digon o sicrwydd. Tan hynny, edrychaf ymlaen at y sgyrsiau adeiladol parhaus a gawn ynglŷn â sut rydym yn cefnogi'r sector hwn yn economi Cymru.

Weinidog, rwy'n gwybod mai un o’r elfennau mwyaf poblogaidd o gymorth ariannol i ddarparwyr lletygarwch yn Ogwr oedd y gronfa adfer wedi COVID-19 ar gyfer gwelliannau awyr agored, a bydd pobl yn elwa o'i budd ymhell ar ôl y pandemig. Pan symudodd lletygarwch i'r awyr agored a'r cyfyngiadau COVID yn weithredol, darparwyd grantiau o hyd at £10,000 i dalu am 80 y cant o gostau addasu busnesau ledled Cymru. Felly, dwsin o glybiau chwaraeon a chlybiau cymdeithasol ar draws fy ardal, o Bencoed i Heol-y-Cyw, i Faesteg a phob rhan o'r ardal, ond caffis a bwytai a bariau hefyd, o Flaenogwr i Fryncethin, o Fetws i Felin Ifan Ddu, o Lanharan i Langeinwyr a Llangynwyd, gwnaeth pob un ohonynt fanteisio ar y grant hwnnw, ac maent bellach wedi cynhyrchu darpariaeth awyr agored arbennig.

Felly, a wnaiff y Gweinidog, dros yr haf, roi amser i dderbyn fy ngwahoddiad i ymweld ag un neu fwy o'r tafarnau hyn gyda mi dros yr haf, rhannu peint, sgwrsio â'r staff a'r perchnogion am y cymorth y maent wedi'i gael, ond hefyd beth arall y gallai fod ei angen arnynt dros y misoedd i ddod, ar ôl cyfnod mor heriol? Ac er mwyn tawelu meddwl y Gweinidog, os bydd yn derbyn fy ngwahoddiad, fe brynaf y peint cyntaf. [Chwerthin.]

Roedd yn swnio fel gwahoddiad i hel tafarnau i mi. [Chwerthin.]

Wel, rwy’n canmol yr Aelod am grybwyll cymaint o wahanol leoliadau yn ei etholaeth. Roedd honno'n gamp rwy'n siŵr y bydd eraill yn awyddus i'w hefelychu.

Rwyf wedi gweld yr effaith wirioneddol, a chredaf fod yr Aelod yn iawn fod y ffaith bod yr angen i ddefnyddio mannau awyr agored yn y pandemig yn helpu i newid peth ymddygiad, ac yn y dyfodol, credaf y bydd mwy o bobl yn manteisio ar y mannau awyr agored sydd wedi'u creu. Ac rwy'n gweld rhywfaint o hynny yn y lleoliad y mae fy mab fy hun yn ei fynychu i chwarae criced a rygbi, gyda'r ffordd y maent wedi ehangu eu cynnig awyr agored yn sylweddol, ac mae wedi bod o fudd a gwerth gwirioneddol. Dylwn ddweud, serch hynny, pan fyddaf yn mynd â fy mab i ddigwyddiadau o'r fath, nid wyf yn yfed diodydd alcoholaidd gan fod angen imi yrru'r car.

Ni allaf addo mynd gyda'r Aelod er gwaethaf y demtasiwn, ond rwy'n derbyn y pwynt y mae'n ei godi ynghylch gallu busnesau i addasu a'r budd mwy hirdymor, ac mae'n dangos bod y penderfyniadau sy'n cael eu gwneud i ddiogelu busnesau yn awr yn arwain at fudd mwy hirdymor, gobeithio, i fusnesau a swyddi, a gallu'r Aelod i ymweld â thafarnau yn ei etholaeth. [Chwerthin.]

Diolch. Llofnodwyd y cytundeb terfynol gan Lywodraeth Cymru, Llywodraeth y DU a Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru ym mis Rhagfyr 2020. Credaf y byddai un o Aelodau'r lle hwn wedi bod yn un o'r llofnodwyr. Talwyd y gyfran gyntaf o arian y Llywodraeth i Fwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru ym mis Mawrth 2021. Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru sy'n berchen ar y fargen ac yn ei chyflawni.

Diolch yn fawr iawn am eich ateb, Weinidog, ac mae'n wych gweld sut y gall Llywodraethau'r DU a Chymru weithio gyda'i gilydd i sicrhau budd gwirioneddol i fusnesau a thrigolion ledled gogledd Cymru. Weinidog, mae un o nodweddion allweddol y fargen twf yn ymwneud â sicrhau gwell cysylltedd digidol. A wnewch chi ymuno â mi i groesawu’r newyddion am rwydwaith gwledig Llywodraeth y DU, a fydd yn hwb enfawr i gyfathrebiadau symudol mewn rhannau gwledig o fy etholaeth, yn ogystal â phrosiectau diweddaraf Prosiect Gigabit, sy'n werth £5 biliwn, a fydd yn darparu mynediad at gysylltiadau band eang sefydlog cyflym iawn i drefi a phentrefi gwledig yn Nyffryn Clwyd? Sut y bydd eich Llywodraeth yn sicrhau'r budd mwyaf posibl yn sgil y buddsoddiad newydd hwn ac yn gweithio gyda busnesau i sicrhau eu bod yn manteisio i'r eithaf ar y cymorth ychwanegol i fand eang gwledig? Diolch.

Wel, gwyddom fod band eang yn gyfleustod rheolaidd i fusnesau yn y Gymru drefol a gwledig, ac rwy'n falch iawn o groesawu buddsoddiad yn nyfodol yr economi—yng ngogledd Cymru, mewn rhannau eraill o Gymru. Ac mae wir yn dangos bod modd i Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU gael rhaglen waith lle rydym yn cytuno sut i gefnogi busnesau yn hytrach na chael ein tynnu i mewn i ffrae ddiangen. Hoffwn weld dull gweithredu tebyg yn y ffordd y mae cronfeydd olynol yr Undeb Ewropeaidd nid yn unig yn cael eu defnyddio ond sut y gwneir y penderfyniadau ynghylch eu defnydd, er mwyn caniatáu inni fuddsoddi yn yr ardal ehangach, oherwydd ar hyn o bryd, mae'r prosiectau y mae'r Aelod yn eu disgrifio yn cael eu cyflawni a'u cytuno ar sail gogledd Cymru yn ei gyfanrwydd. Mae'r gronfa adfywio cymunedol gyfredol, wrth gwrs, yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau fynd benben â'i gilydd mewn proses ymgeisio gystadleuol. Credaf fod cyfle llawer gwell i'w gael i edrych ar sut y gallem weithio gyda'n gilydd, ac mae'r bargeinion twf a'n hagenda ranbarthol yma yng Nghymru, wedi'u cefnogi gan waith y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd, yn darparu cyfle o'r fath.

And finally question 8, Tom Giffard. 

Gwnaf. Mae'r ddwy fargen ddinesig yn gwneud cynnydd da. Mae bargen ddinesig bae Abertawe yn gwneud cynnydd da, gyda phum prosiect wedi'u cymeradwyo a £54 miliwn o gyllid y fargen ddinesig wedi'i ryddhau. Yng Nghaerdydd, mae'r gronfa fuddsoddi wedi ymrwymo £198 miliwn hyd yn hyn ar gyfer 12 prosiect, ac mae naw ohonynt eisoes yn y broses o gael eu cyflawni.

Diolch am eich ateb, Weinidog, ac yn gyntaf oll, hoffwn ddatgan fy mod yn aelod o Gyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr, a datgan y buddiant hwnnw lle rwy'n aelod.

Fel y gwyddoch, mae fy rhanbarth i, Gorllewin De Cymru, yn cynnwys cynghorau Abertawe a Chastell-nedd Port Talbot, sy'n rhan o fargen dinas-ranbarth bae Abertawe, yn ogystal â Chyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr, sy'n rhan o fargen ddinesig Caerdydd. Nid yw'r ardaloedd hyn yn annibynnol ar ei gilydd a byddai llawer o drigolion Castell-nedd Port Talbot—neu Abertawe, o ran hynny—yn elwa o rai o'r prosiectau sydd yn yr arfaeth ym Mhen-y-bont ar Ogwr, ac fel arall. Enghraifft o hyn yw'r prosiect parcio a theithio yng ngorsaf drenau'r Pîl, sydd ym mwrdeistref sirol Pen-y-bont ar Ogwr, ond bydd o fudd mawr i lawer o bobl sy'n byw yng Nghastell-nedd Port Talbot hefyd, o ystyried ei fod mor agos yn ddaearyddol.

Felly, a gaf fi ofyn pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod cydweithredu'n digwydd rhwng gwahanol brosiectau'r bargeinion dinesig, yn enwedig ar brosiectau ar y ffiniau a fydd yn effeithio ar fwy nag un o ardaloedd y bargeinion dinesig? A beth arall y gellir ei wneud i wella cydweithredu, fel bod preswylwyr, busnesau a'r cyhoedd yn ehangach yn ymwybodol o'r buddsoddiad na fydd o reidrwydd yn digwydd yn eu rhanbarth hwy?

Credaf fod angen dull gwirioneddol bragmatig yma, ac mae'r gwaith a wnaed ar ddod â rhanbarthau ynghyd i gydnabod eu diddordebau cyffredin yn rhan o'r broses hon. Ac edrychwch, rydym yn deall yn iawn fod Pen-y-bont ar Ogwr mewn sefyllfa lle mae'n edrych tua'r dwyrain i raddau helaeth, ond nid yn llwyr—roedd honno'n sgwrs a gawsom am ffiniau byrddau iechyd, er enghraifft—ac nid yw sicrhau bod Pen-y-bont ar Ogwr yn edrych i un cyfeiriad yn fras ar gyfer eu partneriaeth strategol ranbarthol yn golygu bod gweithgarwch sy'n mynd i fwy nag un cyfeiriad rywsut yn cael ei anghofio neu ei roi o'r neilltu. Felly, ydw, rwy'n disgwyl y gallwn wneud mwy, ac mewn gwirionedd, mae'r ffordd y mae swyddogion Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn gweithio gydag ardaloedd y bargeinion dinesig yn enghraifft dda o edrych ar sut y gallant effeithio'n gadarnhaol ar ei gilydd.

Ailadroddaf y pwynt a wneuthum i Gareth Davies: mae enghraifft dda yma yng Nghymru o sut y gall Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru weithio ar y cyd â rhanddeiliaid a phartneriaid, gyda rhaglen waith wedi'i chytuno ar ffiniau a meysydd rydym yn cytuno sut i fwrw ymlaen â hwy. Dyna'n union rydym am ei wneud ar gyfer y dyfodol, a pheidio â chael ein tynnu i mewn i ddull cystadleuol o weithredu lle mae awdurdodau lleol unigol yn ymgeisio yn erbyn ei gilydd ac yn cystadlu â'i gilydd mewn ffordd a fydd yn sicrhau llai o fudd i swyddi a busnesau yma yng Nghymru yn fy marn i.

Thank you, Minister.

The next item, therefore, is the questions to the Minister for Health and Social Services, and the first question is from Rhys ab Owen.

Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru grynodeb o'r ymatebion i'r ymgynghoriad ar ein Papur Gwyn, 'Ailgydbwyso gofal a chymorth', ar 29 Mehefin. Roedd y Papur Gwyn yn nodi cynigion i ddiwygio gofal cymdeithasol a gwella llesiant. Mae ein rhaglen lywodraethu'n cynnwys ymrwymiadau i fwrw ymlaen â'r cynigion hyn, mewn partneriaeth â'r sector.

Thank you for that update, and thank you for the White Paper. May I encourage you, please, not to wait for the UK Government to do something? They've made pledges in the past, but have delivered nothing. Wales was in the vanguard with the national health service—Tredegar, Wales, and you in the Labour Party, to be fair. If Nye Bevan had waited for the Tories, then we wouldn't have had a health service. So, please take action now.

Weinidog, hoffwn holi am fater brys mewn perthynas â'r system gofal cymdeithasol, y gellir ei ddatrys yn awr, ac mae hwn yn fater personol i mi. Mewn ymateb i fy nghyd-Aelod Gareth Davies yr wythnos diwethaf, dywedasoch na fu gwaharddiad cyffredinol ar ymweliadau â chartrefi gofal. Yn dechnegol, efallai fod hynny'n wir, ond roedd y realiti'n wahanol iawn a gallaf ddweud hynny o safbwynt personol, gan fod fy nhad, a oedd yn Aelod yma am ddau dymor, yn byw mewn cartref gofal cyfagos yma ym Mae Caerdydd. Mae ganddo ddementia datblygedig. Nid anghofiaf byth mo'r dydd Mawrth cyn gêm yr Alban, pan euthum yno a chael gwybod gan dderbynnydd dagreuol fod y cartref gofal wedi cael ei gau hanner awr ynghynt, a bu ar gau wedyn tan fis Awst. Wrth gwrs, fe’i caewyd eto dros yr ail don, ac mae wedi bod ar gau eto yn awr am y ddau fis diwethaf oherwydd profion COVID positif ymhlith preswylwyr a gweithwyr y cartref gofal, er bod pob un wedi cael dau bigiad, er nad oeddent yn dangos unrhyw symptomau ac er nad oeddent wedi gorfod mynd i'r ysbyty.

Ddirprwy Weinidog, rwy'n deall ei bod hi'n anodd iawn; rwy'n deall yr angen i ddiogelu preswylwyr fel fy nhad, ond rydym am weld ein hanwyliaid. Rwy'n ymwybodol o'r pryderon am yr amrywiolyn delta, rwy'n ymwybodol o'r pryderon am y drydedd don, ond os gwelwch yn dda, a allwch edrych eto ar ganllawiau Iechyd Cyhoeddus Cymru ynglŷn ag ymweld â chartrefi gofal, fel y gall pobl fel fi a llawer o bobl eraill ymweld â'u hanwyliaid? Diolch yn fawr.

Diolch. A diolch i Rhys ab Owen am ei gwestiwn teimladwy iawn. Gan ddechrau gyda'i sylwadau agoriadol am beidio ag aros am Lywodraeth y DU, byddai'n well gennym gael ateb ar gyfer Cymru a Lloegr, ond rwy'n cytuno'n llwyr na allwn aros am byth. Hoffem gael ateb ar y cyd oherwydd y cysylltiad â'r system fudd-daliadau a'r system drethi. Felly, dyna pam yr hoffem hynny. Ond rydym wedi bod yn aros ers peth amser, ac rwy'n llwyr gydnabod hynny.

Ar yr ymweliadau â chartrefi gofal, dyna rai o'r penderfyniadau anoddaf a wnaed, ac mae'n sefyllfa anodd iawn. Rwy'n deall yn iawn pa mor anodd y bu pethau, mae'n rhaid, o ran ymweld â'i dad, rhywun roeddwn yn ei adnabod yn dda, a bûm yn gweithio gydag ef pan oedd yn Aelod yma. Yr hyn rydym wedi ceisio ei wneud yw cydbwyso diogelwch y preswylwyr â'u hangen i weld eu teulu, ac wrth gwrs, gydag angen y teulu i weld y preswylwyr. Drwy gydol y pandemig, ar bob cam, nid yw ein canllawiau wedi cynnwys gwaharddiad cyffredinol ar unrhyw ymweliadau—mae'r posibilrwydd o gael ymweliadau wedi bod yno o'r cychwyn pan fo'r sefyllfa'n anodd iawn neu'n anobeithiol. Felly, mae'r opsiwn hwnnw wedi bod yno o'r cychwyn.

Ar hyn o bryd, mae'r canllawiau'n glir y gall dau ymwelydd ymweld â phreswylydd cartref gofal. Nid oes rhestr gymeradwy o bobl a all fynd i mewn yn awr; mae pethau'n fwy agored na hynny. Ond yn amlwg, mae cartrefi gofal unigol yn dehongli'r canllawiau yn y ffordd y credant sydd fwyaf diogel i'w preswylwyr. Credaf mai'r peth pwysig yw edrych ar sut y caiff hyn ei ddehongli mewn cartrefi gofal unigol. Ond yn sicr, rydym am i deuluoedd allu gweld eu hanwyliaid, ac rydym am i anwyliaid weld eu teuluoedd, oherwydd yn amlwg, dyna hanfod bywyd teuluol. Gwn pa mor ofnadwy y mae'r sefyllfa wedi bod i gymaint o breswylwyr a'u teuluoedd.

Diolch am eich sylwadau hyd yma, Ddirprwy Weinidog. A gaf fi ychwanegu fy nghefnogaeth i'r Aelod dysgedig dros Ganol De Cymru mewn perthynas ag ymweliadau â chartrefi gofal hefyd? Mae'n sicr yn brofiad rhwystredig i lawer o unigolion ar hyn o bryd. Weinidog, yn ystod y pandemig, rydym wedi gweld pwysigrwydd a gwaith anhygoel llawer o weithwyr gofal, sydd wedi mynd y tu hwnt i’r hyn sy’n ddisgwyliedig i ddarparu gwasanaeth eithriadol o gefnogaeth i rai o'r bobl fwyaf agored i niwed, yn enwedig y rhai ar y rheng flaen mewn cartrefi gofal, a'r rhai sy'n darparu cymorth gofal cartref hefyd. Rwy'n credu bod y pandemig wedi tynnu sylw at werth a phwysigrwydd ein gweithwyr gofal cymdeithasol, ond hefyd y cyfleoedd i wella gyrfaoedd yn y sector, drwy uwchsgilio’r gweithwyr hyn, a allai, yn eu tro, leddfu rhywfaint o’r pwysau ar ein gwasanaeth iechyd. Fel rhan o'ch adolygiad a diwygio cynlluniau ar gyfer y sectorau gofal cymdeithasol, hoffwn ofyn beth yw eich barn ar gylch gwaith y gweithwyr gofal cymdeithasol rheng flaen hynny. Pa gefnogaeth y byddech yn ei darparu er mwyn eu huwchsgilio ac er mwyn gwella’r gweithlu pwysig hwn? Diolch yn fawr iawn.

Diolch. Rwy'n credu bod y pandemig wedi tynnu sylw at bwysigrwydd gweithwyr gofal cymdeithasol, ac nid wyf yn credu bod llawer o'r cyhoedd yn ymwybodol o werth y gwaith y maent yn ei wneud. Felly, rwy'n credu bod yn rhaid inni fanteisio ar y cyfle hwn i sicrhau ein bod yn defnyddio pob cyfle i'w huwchsgilio, fel y dywedodd yr Aelod, a hefyd i sicrhau eu bod yn cael tâl gwell am yr hyn y maent yn ei wneud. Dyna pam ein bod yn cyflwyno’r cyflog byw go iawn i weithwyr gofal cymdeithasol wrth gwrs. Rydym wedi sefydlu fforwm gwaith teg gofal cymdeithasol, sef grŵp sy'n cynnwys undebau llafur, cyflogwyr a sefydliadau perthnasol eraill. Bydd y grŵp hwnnw'n edrych ar yr holl faterion hyn sy'n ymwneud â gweithwyr gofal cymdeithasol. Oherwydd, yn ogystal â chynyddu’r cyflog y maent yn ei ennill, rydym eisiau i bobl werthfawrogi swydd gweithiwr gofal cymdeithasol a chydnabod y gwaith pwysig y maent yn ei wneud. Felly bydd y grŵp hwnnw'n edrych ar yr holl faterion hyn, ac yn sicr, mae hyfforddiant yn y swydd a mathau eraill o hyfforddiant yn rhan bwysig iawn o hynny. Rwy'n credu bod hwn yn gyfle i geisio sicrhau bod gweithwyr gofal cymdeithasol—fod eu statws proffesiynol yn gwella, a bod llawer mwy o ymwybyddiaeth o'r swydd y maent yn ei gwneud.

Thank you very much. The Welsh Government works closely with the end-of-life care board and the all-Wales paediatric palliative care network to drive continuous improvements in palliative care and end-of-life care for adults, children and young people across Wales.

Diolch yn fawr. Mae dwy ran i fy nghwestiwn. A all Llywodraeth Cymru amlinellu faint o'r £8.4 miliwn a fuddsoddir yn y sector gofal diwedd oes bob blwyddyn yng Nghymru sy'n mynd tuag at wasanaethau gofal lliniarol pediatrig? Yn ail, mae Tŷ Hafan a Thŷ Gobaith yn cael llai na 10 y cant o'u cyllid gan Lywodraeth Cymru. Mae hon yn gyfran sylweddol is nag y mae hosbisau plant yn Lloegr a'r Alban yn ei chael gan eu Llywodraethau hwy. A all y Llywodraeth hon felly ymrwymo i gynyddu cyllid y wladwriaeth i ddwy hosbis plant Cymru yn hirdymor, ac i gyfarfod â Thŷ Hafan a Thŷ Gobaith i sicrhau bod eu hanghenion yn cael eu hystyried yn yr adolygiad cyllido sydd ar y gweill ar gyfer hosbisau? Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr. Ni allaf roi'r union fanylion i chi ar gyfer yr £8.4 miliwn, ond gallaf ddarparu manylion am y cyllid ychwanegol a roesom yn ystod y pandemig. Fe fyddwch yn ymwybodol ein bod wedi rhoi £12.3 miliwn ychwanegol i hosbisau yn ystod y pandemig, ac o hwnnw, roedd £2.3 miliwn yn benodol ar gyfer ein dwy hosbis i blant yng Nghymru. Felly, dylai hynny roi syniad i chi beth fyddai'r gyfran gymesur mewn perthynas â'r £8.4 miliwn hefyd. Fe fyddwch yn ymwybodol ein bod, yn ein maniffesto, wedi dweud yn glir ein bod eisiau adolygu'r ffordd rydym yn ariannu hosbisau yng Nghymru, ac rydym eisiau cryfhau ein gofal diwedd oes. Mae'r gwaith hwnnw eisoes wedi dechrau. Ceir rhaglen newydd ar gyfer gofal diwedd oes. Byddwn yn cyhoeddi'r cynnig diwygiedig a byddwn yn rhannu'r cynnig hwnnw â rhanddeiliaid yng Nghymru tuag at ddiwedd y mis. Disgwyliwn i hynny gymryd tua thri i bedwar mis, felly gobeithio y bydd hwnnw'n adrodd yn yr hydref.

Weinidog, mae gofal hosbis, yn enwedig i blant, yn bwnc sensitif ac emosiynol, ond mae'r pandemig a'r cyfyngiadau symud wedi gwneud pwnc anodd yn waeth. Y llynedd, cyhoeddodd Tŷ Hafan a Thŷ Gobaith adroddiad ar y cyd, 'Lleisiau Teuluoedd', i roi llais i bryderon pwysicaf teuluoedd plant â chyflyrau sy'n cyfyngu ar fywyd. Roeddent yn pwysleisio eu bod angen mwy o'r gofal na all neb ond yr hosbisau ei ddarparu, a hynny ar frys, yn enwedig mewn perthynas â gofal seibiant. A ydych yn cytuno, Weinidog, y byddai model ariannu cynaliadwy yn rhoi hyder i hosbisau plant yng Nghymru gynllunio ac ehangu eu gwasanaethau i ddiwallu'n well anghenion pob plentyn sydd â chyflwr sy'n cyfyngu ar eu bywyd a'u teuluoedd ledled Cymru?

Diolch yn fawr iawn, Natasha. Rydych yn llygad eich lle fod yr adroddiad 'Lleisiau Teuluoedd' yn tynnu sylw at bwysigrwydd cefnogi plant sydd â chyflyrau sy'n cyfyngu ar fywyd, a'u teuluoedd hefyd, wrth gwrs, sy'n mynd drwy gyfnod trawmatig iawn yn eu cefnogi. Mae'n argymell y gronfa hollbwysig honno i Gymru; dyna'n union rydym yn edrych arni yn yr adolygiad hwn sy'n cael ei gyflawni ar hyn o bryd ac fe fydd yn adrodd yn yr hydref, fel y dywedais.

Credaf y gallai fod gennych ddiddordeb hefyd mewn clywed fy mod wedi cyfarfod â Gweinidogion o bedair gwlad y DU i rannu arferion gorau, ac i drafod yn benodol sut y caiff pobl ifanc yn eu harddegau ac oedolion ifanc yr effeithiwyd arnynt gan ganser eu cefnogi'n briodol yn ystod eu hapwyntiadau. Roedd yn dda cymharu nodiadau gyda'r gwahanol Weinidogion iechyd ar draws y DU o ran yr hyn y maent yn ei wneud i ymateb, a dysgu oddi wrth ein gilydd i sicrhau ein bod i gyd yn gwneud y gorau i bobl yn y maes hynod anodd a sensitif hwn. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig ymdrin â'r sefyllfa hon mor sensitif ag y gallwn, yn enwedig ynghanol pandemig.

Weinidog, hoffwn barhau â thema ariannu. Rwy'n ofni fy mod yn troi'n ôl ato, oherwydd rwy'n awyddus iawn i gael atebion gennych. Diolch yn fawr iawn i Peredur ac i Natasha hefyd am godi'r mater pwysig hwn. Cefais sioc fawr o glywed gan Dŷ Gobaith a Thŷ Hafan mai 10 y cant yn unig o'u cyllid a roddwyd iddynt gan Lywodraeth Cymru. Gadewch inni ddod at wraidd y mater: yn yr Alban, daw 50 y cant o'u cyllid gan Lywodraeth yr Alban; Gogledd Iwerddon, 25 y cant; Lloegr, 21 y cant. Ac eto, dim ond 10 y cant rydym yn ei roi. Rwy'n siŵr y gallem wneud yn well. Felly, fy apêl i chi yw: a gawn ni ymrwymo i gynyddu hynny yn y maes gwirioneddol bwysig hwn ac a allwch chi fod yn llawer cliriach ynglŷn ag amserlenni? Mae yna bedwar mis yn nhymor yr hydref; o fis Medi hyd at y Nadolig. A allwch chi fod ychydig bach yn gliriach ynglŷn â faint rydych chi'n edrych arno a phryd y cawn y canlyniad hwnnw? Diolch yn fawr iawn.

Diolch yn fawr iawn, Jane, a hoffwn ei gwneud yn glir ein bod yn cydnabod bod angen inni wneud yn well yn y maes hwn a dyna pam ein bod yn cynnal yr adolygiad hwn; dyna pam yr oedd yn ein maniffesto a dyna pam ein bod wedi symud ymlaen yn gyflym iawn—dim ond ychydig wythnosau yn ôl y cawsom ein hethol ar y maniffesto hwnnw ac rydym eisoes wedi trefnu gweithdy a fydd yn digwydd yn ddiweddarach y mis hwn. Felly, os hoffech fwy o fanylion, rhagwelir y bydd yr adolygiad hwnnw'n cymryd oddeutu tri i bedwar mis. Felly, gallaf fod mor fanwl â hynny. Rydych yn llygad eich lle: gall tymor yr hydref bara'n hir, ond dylai hynny roi gwell syniad i chi o'r union adeg pan fyddwn yn gobeithio adrodd ar y sefyllfa hon, ac rydym wedi ymrwymo i wneud hynny.

Questions now from the party spokespeople. Conservative spokesperson, Russell George.

Diolch, Lywydd. Weinidog, a ydych yn teimlo y byddai'n briodol ymddiheuro ar ran Llywodraeth Cymru am fethu ag atal trosglwyddiadau yn yr ysbyty yn ystod ton gyntaf ac ail don y pandemig?

Diolch yn fawr iawn, Russell. Wrth gwrs, mae pob marwolaeth yn y pandemig hwn wedi bod yn anodd, ac i'r rheini sydd wedi dal COVID yn yr ysbyty mae hyd yn oed yn fwy trasig. Rydym yn ymwybodol iawn o anawsterau'r sefyllfa. Wrth gwrs, yr hyn y mae'n rhaid inni ei gofio yw bod y bobl sy'n gwasanaethu yn yr ysbytai hynny hefyd yn perthyn i'r gymuned, a phan oedd lefelau'r trosglwyddiadau'n uchel yn y cymunedau hynny, roedd posibilrwydd bob amser y gallai pobl ddal COVID yn y ffordd honno. Hefyd, rydym newydd glywed, yn deimladwy, sut roedd Rhys ab Owen yn awyddus i weld rhywun sy'n annwyl iddo; mae yna bobl eraill a oedd eisiau gweld eu hanwyliaid yn yr ysbyty hefyd. Dylai hynny ddangos i chi pa mor anodd yw gwneud penderfyniadau a chadw cydbwysedd yn y sefyllfa hon. Bob tro y byddwch yn gadael rhywun i mewn, mae yna risg. A'r risg honno, yn enwedig mewn ysbyty—rydych yn caniatáu i bobl fynd i mewn i un o'r mannau anoddaf a mwyaf sensitif, lle gallai'r problemau fod yn drychinebus pe bai pobl yn dal COVID, ac rydym wedi gweld hynny. Felly, credaf fod y cydbwysedd hwn wedi bod yn eithriadol o anodd. Wrth gwrs, os ydych eisoes yn yr ysbyty, rydych yn debygol o fod yn fwy agored i niwed, ac felly os yw'n mynd i mewn i ysbytai, fel y mae wedi'i wneud, ac fel y bydd yn parhau i'w wneud, mae arnaf ofn—. Ond rydym wedi rhoi'r holl fesurau ar waith; rydym wedi nodi canllawiau llym iawn. Rydym wedi ceisio dysgu wrth inni symud ymlaen gyda hyn, ac wrth gwrs, gyda'r holl heintiau hynny, lle rydym wedi cael achosion yn ymwneud â diogelwch cleifion, ymchwiliwyd yn drylwyr i bob achos i weld beth y gallwn ei ddysgu.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Rwy'n derbyn yr hyn rydych wedi'i ddweud. O'm safbwynt i, roeddem ni fel Ceidwadwyr Cymreig yn mynegi pryderon mawr am nifer y bobl a gâi eu heintio mewn ysbytai yng Nghymru o'r haf diwethaf ymlaen. Teimlaf fod Llywodraeth Cymru yn codi'i hysgwyddau ar y pryd, gyda'ch rhagflaenydd yn dweud bod gwersi wedi'u dysgu. [Torri ar draws.] Gallaf glywed y cyn-Weinidog iechyd; dylai fod yn gwrando ar yr hyn rwy'n ei ddweud yn hytrach na diystyru'r hyn rwy'n ei ddweud. Ond yr hyn y byddwn yn ei ddweud wrthych, Weinidog, yw bod ffocws mawr y llynedd ar drosglwyddiad cymunedol—ac ni fyddwn yn diystyru hynny; mae hynny'n gywir, dylid cael y ffocws hwnnw—ond nid oedd gennym y ffocws hwnnw o ran yr haint mewn ysbytai yr haf diwethaf ac y llynedd.

Nawr, gwyddom bellach fod un o bob pedair marwolaeth yng Nghymru yn debygol neu'n bendant o fod wedi digwydd i ganlyniad uniongyrchol i drosglwyddiad o ward i ward. Yn Hywel Dda ei hun, mae'n un o bob tair marwolaeth. Mae hynny'n sylweddol, ac rwy'n siŵr, Weinidog, na fyddech yn anghytuno pa mor sylweddol yw'r ffigurau hynny. Dyna 1,000 o bobl sydd wedi marw yn anffodus, gydag anwyliaid dirifedi yn galaru, pan ellid bod wedi osgoi hyn i raddau helaeth, neu i ryw raddau, pe bai Llywodraeth Cymru wedi gweithredu'n wahanol. Nawr, mae grŵp o 35 o glinigwyr hefyd wedi ysgrifennu at Lywodraeth Cymru yn galw am ymchwiliad cyhoeddus yng Nghymru, a chredant mai un o'r cwestiynau y dylid eu gofyn fel rhan o'r ymchwiliad hwnnw yw sut y gellir arwain sefydliadau gofal iechyd i leihau'r gyfradd farwolaeth hon. Mae hwn yn fater penodol i Gymru, felly a wnewch chi a'r Prif Weinidog roi sylw i'r pryderon a'r galwadau cynyddol, a chytuno i ymchwiliad cyhoeddus i'r ffordd yr ymdriniwyd â'r pandemig COVID-19 yng Nghymru? Fe ddywedoch chi eich hun yn eich ateb eich bod yn dysgu wrth fynd ymlaen. Dyna'r ffordd gywir o fynd ati, ond does bosibl nad yw'n rheswm pam ein bod angen ymchwiliad cyhoeddus i graffu'n briodol ar y broses. 

Diolch yn fawr. Byddwn innau hefyd yn gwadu'r awgrym nad ydym wedi bod o ddifrif ynglŷn â'r trosglwyddiad nosocomiaidd o ddifrif mewn ysbytai, trosglwyddiad yr haint mewn ysbytai. Rydym wedi bod yn rhoi camau gofalus iawn ar waith, a bydd unrhyw un sydd wedi bod yn yr ysbyty yn deall pa mor llym y maent o ran pwy sy'n cael caniatâd i fynd i mewn a gwisgo cyfarpar diogelu personol, ac felly rwy'n gwrthod hynny'n llwyr. Fel y dywedwch, rydym yn ymchwilio i bob achos, ac rydym yn ceisio dysgu wrth inni symud ymlaen. Rwy'n gwybod ac rwy'n clywed y galwadau am ymchwiliad cyhoeddus, ac rwyf wedi darllen y llythyr sydd wedi'i ysgrifennu yn ofalus, ond mae'n rhaid i mi ddweud wrthych ein bod yn dal i fod ynghanol pandemig. Mae angen i ni ymateb i hynny ar hyn o bryd, ac nid yw hyn ar ben. Os edrychwch ar yr amcanestyniadau yn enwedig yn Lloegr, gwyddom eu bod yn sôn yn awr am y posibilrwydd o ddwy filiwn o achosion y dydd. Felly, mae'n rhaid i ni fod yn gyfan gwbl o ddifrif, a deall nad dyma'r amser inni gymryd rhan mewn ymchwiliad cyhoeddus, ond rydym yn dysgu wrth inni symud ymlaen.

Rwyf hefyd yn gwadu bod hwn yn fater penodol i Gymru. Gadewch inni beidio ag esgus na fu marwolaethau mewn ysbytai o ganlyniad i COVID mewn ysbytai yn Lloegr a'r trosglwyddiad hwnnw mewn ysbytai yn Lloegr. Nid yw hynny'n wir.

Wel, nid oeddwn yn awgrymu hynny o gwbl. Bydd hynny'n wir mewn gwledydd ym mhob rhan o'r byd, ond roeddwn yn awgrymu ei fod wedi digwydd i raddau mwy yng Nghymru a bod angen dysgu gwersi o hynny'n benodol. Nawr, mewn perthynas ag ymchwiliad i Gymru'n unig, a'r ffaith nad ydych yn barod i gyflwyno hwnnw—. Roeddwn yn ofalus iawn yn fy nghwestiwn i beidio â dweud ymchwiliad ar unwaith yn awr. Gofynnais yn benodol ynglŷn â chytuno i ymchwiliad cyhoeddus—dylwn ychwanegu hynny. Ond mae peidio â chytuno i hynny, rwy'n tybio, rwy'n credu, yn dangos diffyg tryloywder ynghylch rôl Llywodraeth Cymru wrth edrych ar sut y mae wedi ymdrin â'r pandemig. 

Mae hyn yn fy arwain at fy nghwestiwn olaf, Weinidog, ynglŷn â'r hyder mewn amgylchedd sy'n rhydd o COVID-19, a byddwn yn bryderus iawn—gwn eich bod chithau—am y 4,000 a mwy o bobl nad ydynt wedi mynychu triniaeth diagnosis canser. Byddwn yn awgrymu, a oes unrhyw ryfedd bod pryderon ynghylch ymweld ag ysbyty pan glywn am y ffigurau rwyf wedi'u hamlinellu ac rydym yn ymwybodol ohonynt. Nawr, fe fyddwch chi a minnau'n gwybod, ac rydym yn cytuno, y bydd gennym sefyllfa heriol iawn lle bydd gennym bobl â chanser datblygedig a thriniaeth fwy cymhleth yn awr, a rhybuddiwyd Llywodraeth Cymru am hyn yr haf diwethaf gan weithwyr meddygol proffesiynol, ond nid ydym wedi gweld unrhyw waith sylweddol o ran safleoedd heb COVID na chanolfannau canser sy'n rhydd o COVID-19, sydd wedi bod yn bresennol yn Lloegr ers dros flwyddyn. Byddwn yn awgrymu, yn dilyn cyd-destun fy nghwestiynau cynharach, fod mwy o angen cael canolfannau sy'n rhydd o COVID-19 yma yng Nghymru bellach. Yn anffodus, bydd y penderfyniadau hyn yn rhoi mwy o bwysau ar wasanaethau gofal lliniarol wrth i ganser ddod yn amhosibl ei drin os ceir diagnosis yn ddiweddarach, wrth gwrs. Felly, a gaf fi ofyn i'r Gweinidog i gloi, a wnewch chi ddweud wrthym, felly, faint o bobl y mae eich adran wedi'u cyfrif sydd heb gael diagnosis, a pha mor hir yw'r ôl-groniadau? A wnewch chi gyflwyno cynlluniau penodol gerbron y Senedd hon ar fynd i'r afael â'r ôl-groniad o gleifion canser yn ogystal â dweud wrthym pryd y cyhoeddir cynllun gweithredu'r datganiad ansawdd ar gyfer canser? Diolch, Weinidog. 

Diolch yn fawr. Mae'n ddiddorol bod hyn wedi'i gyflwyno fel stori newyddion fawr, syfrdanol. Nid yw hynny'n wir. Rydym wedi bod yn dryloyw ynglŷn â hyn ar hyd y daith, ynglŷn â faint o bobl sy'n dal COVID mewn ysbytai. Fe'i cyhoeddir ar wefan Iechyd Cyhoeddus Cymru yn rheolaidd. Ni wneir hynny yn Lloegr nac yn unman arall. Felly, os oedd unrhyw un eisiau gweld y rhain, nid yw hyn yn newydd, nid yw'n syfrdanol, mae wedi bod yno drwy'r amser a gallech fod wedi mynd ar ei drywydd. 

O ran yr ymchwiliad cyhoeddus, mae'n anodd iawn dadgyfuno'r hyn a oedd yn digwydd yng ngweddill y DU oddi wrth yr hyn sy'n digwydd yma. Os edrychwch ar gyfarpar diogelu personol, roedd yna berthynas yno. Yn wir, yn y berthynas honno, yn ddiddorol iawn, roeddem yn rhoi rhywfaint o gyfarpar diogelu personol i rannau o Loegr. Ar frechlynnau, roeddem yn ddibynnol ar y cyflenwad gan gydweithio ledled y Deyrnas Unedig. Felly, mae'n anodd iawn dadgyfuno hyn, a dyna pam rwy'n credu mai'r dull cywir o fynd ati yw cael ymchwiliad yn y DU ond gyda rhyw fath o is-adran i Gymru, lle bydd angen edrych yn fanwl ar yr hyn y gallwn ei ddysgu. Ond gallaf ddweud wrthych ein bod yn ceisio dysgu wrth inni symud ymlaen hefyd.

Rydym yn pryderu'n fawr am nifer y bobl nad ydynt wedi mynychu apwyntiadau mewn perthynas â diagnosis o ganser a'r ffaith bod llai o bobl wedi mynychu'r apwyntiadau hyn o gymharu â blynyddoedd eraill. Dyna pam ein bod wedi cynnal ymgyrch hysbysebu gynhwysfawr iawn i geisio annog pobl i ymgysylltu. Ac wrth gwrs, nid yw triniaethau canser erioed wedi'u hatal. Rydym wedi bod yn sicrhau eu bod yn cael eu hystyried yn wasanaethau hanfodol drwy gydol y pandemig.

O ran canolfannau sy'n rhydd o COVID-19, nid wyf yn gwrthwynebu hyn mewn egwyddor. Y broblem sydd gennym yw mai goblygiad hynny yw bod yn rhaid ichi eu gwahanu oddi wrth yr adran damweiniau ac achosion brys a'r math o faterion llosg sy'n dod i mewn i ysbytai. Nawr, Russell, efallai eich bod chi eisiau mynd o gwmpas yn cau adrannau damweiniau ac achosion brys, ond nid wyf fi eisiau gwneud hynny. Felly, rwy'n credu bod yn rhaid inni fod yn ofalus iawn ynglŷn ag ymarferoldeb gwneud i hynny ddigwydd, ond rydym yn ceisio edrych ar ba ddewisiadau eraill sydd i'w cael, ac rwy'n falch o ddweud bod byrddau iechyd wedi cyflwyno rhai syniadau ac rydym yn dadansoddi'r rheini ar hyn o bryd.

The Plaid Cymru spokesperson, Rhun ap Iorwerth. 

Thank you very much, Llywydd. I want to ask about the recovery of the health service too and reference a number of areas. I, too, will refer to this backlog in terms of cancer diagnosis, looking at a different aspect of that. It's a concern to think that thousands of people—over 4,000 people according to Macmillan—who haven't had a diagnosis. But it's a concern to me that what's happened over the past year is that we've exacerbated a problem that already existed, and one problem we had in cancer services was a shortage of workers to do that diagnostic work. I think the Royal College of Radiologists has mentioned that we we are 97 radiologists short here in Wales. You can't have an effective diagnosis and a swift diagnosis service without those staff in place. So, in looking to recovery, can you tell us what resources you will put in place to deliver specifically on resolving some of the workforce problems we have? 

Thank you very much. As it happens, I've just come from a call with HIW where we were talking about the problems specifically in relation to radiologists. Now, they have put a system in place where we do produce about 20 new radiologists every year, so that is quite a big increase from where we've been in the past. And of course, what's important is the quality of training that they receive, and I've asked them to also consider what else we can do. Is it possible, for example, for us to send some of the images that we get abroad so that they are analysed overseas?

So, I think that there is scope for us to be imaginative in terms of how we approach the issue of dealing with this backlog, particularly when it comes to cancer. But you'll be aware as well that we have provided £25 million in additional funding in order to ensure that the equipment is available, so that we can increase and accelerate that process, and that has already gone into some of our hospitals. 

If I could turn next to orthopaedic services, there are huge challenges facing you in building capacity. I and every other Member here, I'm sure, will have heard about far too many patients waiting far, far too long in pain. In April of this year, there were 88,000 people waiting for trauma and orthopaedic treatment, with 60 per cent waiting over 36 weeks. The figure back in 2019 was around 11 per cent. Over half now wait for longer than 12 months. Of course, these waiting lists, again, were too long prior to the pandemic, so what assurance can you give us that, in trying to deal with the acute problem of the backlog caused by the pandemic, you will do far more than just restore services to where they were previously? How will you now try to create services that are more sustainable for the longer term, because that is what we are looking for in coming out of this pandemic?

Well, I want to ensure that we don't miss this opportunity presented by the pandemic to change things. A lot has already changed, and we need to tie in what's good as regards the changes that have happened in terms of how the workforce operates, but also the systems that we use. I was pleased to be part of a conference over the weekend with an orthopaedic society from India. A lot of our orthopaedic surgeons in Wales come from India, and it was good to hear their ideas about how we should be accelerating the process. And, of course, that will include the possibility of having direct hubs or centres—these cold centres, the direct centres that I was talking about. So, we're just analysing how that could happen in practice and how that could be funded. But we're very eager to see how we can use this pandemic to deal with this problem and to get us to a different place in the medium term.

I want to finish, Llywydd, if I may, by turning to long COVID. It's a huge concern for me. I have huge concerns about young people, if truth be told, at the moment, as restrictions are relaxed. We'll have an opportunity to discuss that again. But I want to look specifically at the impact of long COVID on the health and care workforce. From my work as joint chair of the cross-party group on long COVID, I see that an incredible percentage of the people I speak to are people who have fallen ill as a result of their work in health and care. We need to look at this. We need to provide support to them, and I want to know what the Government will do to support them, because they deserve that support for the work that they have done and the fact that they put themselves in harm's way during this pandemic. But if we look at the recovery work, will the Minister tell us what she is going to do in order to push for assurances that these people get the support they need to return to the workplace, because we need to ensure that our workforce is fully staffed, and sufferers of long COVID within the health and care service want to return to work to do what they've been trained to do? We can't wait any longer for an assurance that treatment will be provided to the high number, I fear, of workers who are suffering in this way, and that they will be treated fairly.

Thank you very much. You'll be aware, in our publication on the new recovery plan, that we did give specific attention to those working in our health and care system who are suffering from long COVID, and we did ensure that guidance is available in order to give employers an idea as regards ensuring that they know how the health and care system should be responding to those suffering from long COVID. So, I would hope that that is clear in that report.

Rwy'n falch fod y cyngor yn symud tuag at gomisiynu gwasanaethau gofal sy'n canolbwyntio ar yr unigolyn. Rwyf hefyd yn falch o nodi'r ystyriaeth ynghylch taliadau staff, yn unol â fy natganiad llafar diweddar yn nodi ymrwymiad Llywodraeth Cymru i gyflwyno'r cyflog byw gwirioneddol.

Wel, rwy'n croesawu'r ymateb hwnnw i fy nghwestiwn yn fawr, oherwydd hoffwn dynnu sylw'r Gweinidog at y llythyr a anfonwyd gan Ben-y-bont ar Ogwr ar 16 Mehefin, lle gwnaethant gyflwyno cynnig diddorol, yn fy marn i, wrth ailgomisiynu gofal cartref, a fydd yn digwydd eleni, nid yn unig i dreialu newid i'r cyflog byw gwirioneddol—mae'n adeg amserol i'w wneud—ond hefyd i gyflwyno mwy o hyblygrwydd i'r ffordd y maent yn darparu gofal cartref, yn seiliedig ar yr hyn sy'n bwysig i chi fel y defnyddiwr terfynol, yn llawer mwy hyblyg, yn seiliedig nid yn unig ar anghenion gofal ond anghenion cymdeithasol yr unigolyn dan sylw hefyd. Ac rydym wedi gweld y gwaith hwn yn gweithio'n dda mewn ardaloedd eraill yr ymwelais â hwy pan oeddwn yn gwneud y gwaith rydych chi'n ei wneud yn awr yng Nghaerdydd a'r Fro, a gweld sut roedd hynny'n gweithio mor dda i'r defnyddiwr ond hefyd sut roedd yn gwneud i'r staff eu hunain deimlo eu bod wedi'u grymuso ac i ddefnyddio'u sgiliau a'u profiad yn briodol. Felly, tybed a ydych wedi cael amser i ystyried hynny, yn ogystal â'u gwahoddiad yn y llythyr hwnnw i ymweld â'r timau gofal integredig y maent yn eu gweithredu gyda Chwm Taf sydd wedi bod yn destun adroddiadau ac adborth rhagorol gan Arolygiaeth Gofal Cymru.

Hoffwn ddiolch yn fawr iawn i Huw Irranca-Davies am y cwestiwn hwnnw. Rwy'n ymwybodol ac wedi cael y llythyr gan Ben-y-bont ar Ogwr, ac roedd gennyf ddiddordeb mawr mewn darllen am eu cynllun peilot arfaethedig i dalu gweithwyr gofal cartref ar lefel y cyflog byw gwirioneddol a hefyd i gyflwyno mwy o hyblygrwydd i'r ddarpariaeth. Rwy'n credu ei fod wedi disgrifio sut y gall hyblygrwydd fod o fantais fawr i ddefnyddwyr y gwasanaeth.

Mae'n gwybod ein bod wedi sefydlu'r fforwm gwaith teg gofal cymdeithasol a byddaf yn gofyn iddynt ystyried pa ran neu rannau o'r sector a ddylai fod yn fan cychwyn ar gyfer cyflwyno'r ymrwymiad, oherwydd rydym yn awyddus iawn i wneud hyn mewn ffordd gydgynhyrchiol, gan weithio gyda'r undebau llafur a chyflogwyr a chan weithio gyda llywodraeth leol, wrth gwrs. Hynny yw, ein nod cyffredinol yw y bydd pob gweithiwr gofal cymdeithasol cymwys yn cael y cyflog byw gwirioneddol o fewn tymor y Llywodraeth hon. Ond o ran lle rydym yn dechrau, byddaf yn trafod hynny gyda'r fforwm ac rwy'n ddiolchgar iawn i Ben-y-bont ar Ogwr am gyflwyno'u cynnig.

Diolch i Huw Irranca-Davies am gyflwyno'r cwestiwn hwn. Rwy'n credu ei fod yn bwysig iawn, ac fel y dywed Huw yn gywir, mae gweithwyr gofal cartref ym Mhen-y-bont ar Ogwr a gweithwyr gofal cymdeithasol ledled Cymru wedi chwarae rhan bwysig iawn yn y pandemig hwn.

Ond rwy'n credu nad yw gofal cartref yn dechrau ac yn gorffen gyda'r gweithwyr gofal cymdeithasol hynny. Un agwedd ar ofal cartref—ac weithiau mae'n cael ei hanghofio mewn gwirionedd—yw rôl fferyllfeydd cymunedol a'u darpariaeth o feddyginiaethau a gwasanaethau eraill i'r rhai sydd naill ai'n gwarchod neu'n methu gadael eu cartrefi. Ymwelais yn ddiweddar â fferyllfa Porthcawl, sy'n darparu gwasanaethau i'r rhai sy'n gwarchod neu'n methu gadael eu cartrefi i ddarparu meddyginiaeth neu wasanaethau eraill ar draws yr ardal leol i'r gymuned ehangach. Yn aml iawn, y bobl sy'n derbyn gofal cartref sydd fwyaf tebygol o dderbyn gwasanaethau fel hyn, ond er gwaethaf y gwaith da sy'n cael ei wneud gan fferyllfa Porthcawl yn hyn o beth, mae'r ddarpariaeth yn eithaf bylchog ledled Cymru, sy'n golygu bod llawer o bobl sy'n agored i niwed mewn ardaloedd eraill yn methu cael y gwasanaethau hanfodol hyn. Felly, a gaf fi ofyn pa asesiad a wnaethoch o rôl fferyllfeydd cymunedol yn darparu gwasanaethau penodol i'r rhai sy'n derbyn gofal cartref a pha gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i wella'r gwasanaethau hyn er mwyn eu safoni ledled Cymru?

Diolch yn fawr am y cwestiwn hwnnw. Yn amlwg, mae fferylliaeth gymunedol yn gwbl hanfodol ar gyfer darparu gwasanaethau, a darparu gwasanaethau i'r rheini sy'n derbyn gofal cartref hefyd.

Rwy'n credu bod gan fferyllfeydd cymunedol record dda iawn o ddarparu gwasanaethau, ac rwy'n ymwybodol yn bersonol o lawer o unigolion a theuluoedd sydd wedi dibynnu ar fferyllfeydd cymunedol i ddarparu'r feddyginiaeth ac i fod yn gyswllt â gwasanaethau eraill. Felly, rydym yn sicr yn ymwybodol iawn ac yn gefnogol iawn i rôl fferyllfeydd cymunedol, a byddwn yn ceisio gwneud popeth yn ein gallu i gynyddu eu rôl, oherwydd rwy'n credu ei bod yn gwbl allweddol ein bod yn cyrraedd yr holl bobl sydd angen y cymorth ychwanegol a geir drwy'r gwasanaethau. Credwn fod fferyllfeydd cymunedol yn gwbl hanfodol.

It is the responsibility of health boards to ensure that they provide services to meet the needs of their local populations. It's a requirement for health boards to use the local capacity of the health service in the first instance, and then, any capacity available in the English health service, using capacity in the independent sector only when there is no other option.

Thank you for that.

Rydym eisoes wedi clywed y prynhawn yma am boen a dioddefaint aruthrol pobl sy'n aros am wasanaethau ar hyd a lled y wlad, yn dilyn y pandemig neu wrth i'r pandemig ddominyddu'r gwasanaeth iechyd gwladol. Weinidog, a yw'n bryd inni ystyried atal y defnydd o adnoddau'r GIG ar gyfer gwaith preifat er mwyn sicrhau bod holl adnoddau'r gwasanaeth iechyd gwladol yn cael eu darparu ar gyfer y rhai mwyaf anghenus a'r rhai sy'n dioddef fwyaf o boen ac sydd angen gwasanaethau, ac nid i'r rheini sy'n gallu talu?

Mae'n ben-blwydd y gwasanaeth iechyd gwladol yr wythnos hon wrth gwrs, a phan oedd Nye Bevan yn creu'r gwasanaeth iechyd gwladol, roedd am greu gwasanaeth a oedd yn diwallu anghenion pobl mewn angen, ac nid y rhai sy'n gallu fforddio talu. Felly, yn yr argyfwng y mae'r gwasanaeth iechyd gwladol yn ei wynebu heddiw, onid yw'n bryd ein bod yn atal yr holl ddefnydd o'r sector preifat a gwaith preifat o fewn y gwasanaeth iechyd gwladol i sicrhau bod anghenion pobl mewn angen yn cael eu diwallu?

Diolch yn fawr, Alun. Rwy'n ymwybodol iawn o'r ffaith bod yna gannoedd o filoedd o gleifion yn llythrennol, gyda llawer yn aros mewn poen difrifol am lawdriniaeth. Gallaf eich sicrhau, ar wahân i COVID a pharatoi'r GIG ar gyfer y gaeaf, mai mynd i'r afael â'r ôl-groniad hwn yw fy mhrif flaenoriaeth.

Nawr, rwy'n credu ei bod yn deg dweud bod y mwyafrif helaeth o staff y GIG wedi mynd ymhell y tu hwnt i alwad dyletswydd yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Caiff meddygon ymgynghorol eu contractio i gynnal nifer penodol o sesiynau y maent yn eu darparu i'r GIG, ac mae'n rhaid iddynt wneud hynny cyn iddynt gynnig unrhyw waith ychwanegol y tu allan i'r GIG.

Canfu adroddiad Swyddfa Archwilio Cymru fod lefel gweithgarwch y sector preifat yng nghyfleusterau'r GIG oddeutu 0.02 y cant o'r holl weithgarwch, felly mae'n lefel isel iawn beth bynnag. Rwy'n credu mai'r hyn sy'n bwysig yw ein bod yn cydnabod bod arosiadau hir ar hyn o bryd yn golygu bod rhai cleifion yn gwneud y penderfyniadau anodd hynny i fynd yn breifat, ond gallaf eich sicrhau bod pob claf yn cael ei weld yn nhrefn blaenoriaeth glinigol.

Ein blaenoriaeth ar hyn o bryd yw sicrhau bod y rhai sydd angen gofal brys yn cael eu gweld yn gyntaf. Ond rwy'n credu ei bod yn bwysig ein bod yn rhoi ein mesurau ar waith, fel y buom yn sôn yn gynharach, i baratoi'r GIG er mwyn ein rhoi mewn sefyllfa well ar gyfer y tymor canolig, nid yn unig i fynd i'r afael â'r argyfwng uniongyrchol sy'n ein hwynebu heddiw.

Weinidog, mae Clinig Pen-y-bont ar Ogwr yn glinig preifat sydd wedi'i leoli yn Ysbyty Tywysoges Cymru. Mae'n unigryw i Gymru, ac am y 24 mlynedd diwethaf mae wedi gweithio mewn partneriaeth â'r GIG, gyda mwy na 50 o feddygon ymgynghorol yn gweithio yn y clinig ac yn Ysbyty Tywysoges Cymru, tra bod elw'n cael ei roi yn ôl i'r GIG lleol.

Gwyddom i gyd fod y GIG yn sefydliad rhyfeddol, ond ni ddylem ei guddio rhag partneriaethau ystyrlon a buddiol sy'n cyflawni ar gyfer cleifion. A wnaiff y Gweinidog archwilio'r canlyniadau a gyflawnwyd gan y bartneriaeth hon fel y gall byrddau iechyd eraill ystyried manteision adeiladu capasiti yn y ffordd hon? Diolch.

Diolch yn fawr am y cwestiwn hwnnw, Altaf. Nid wyf yn gwybod digon am y bartneriaeth benodol hon i wneud sylwadau arni, ond byddaf yn sicrhau fy mod yn ymchwilio ymhellach. Gwn fod rhai o'r bobl roeddwn ar alwad â hwy ddydd Sadwrn yn ymwneud ag Ysbyty Tywysoges Cymru, felly byddaf yn edrych ymhellach i weld a oes unrhyw beth y gallwn ei ddysgu o hynny. Diolch.

Mae practisau meddygon teulu ledled Cymru yn darparu ystod eang o opsiynau i gleifion gael mynediad at wasanaethau drwy ddefnyddio technoleg ddigidol. Mae brysbennu clinigol yn arf allweddol i sicrhau bod cleifion yn cael y gofal sydd ei angen arnynt, ar yr adeg gywir, gan y person cywir.

Diolch i'r Gweinidog am yr ateb hwnnw. Mae mynediad at wasanaethau meddygon teulu yn broblem gynyddol yn Alun a Glannau Dyfrdwy, ac amlygwyd hyn yn yr wythnosau diwethaf—ddwywaith, mewn gwirionedd—ym meddygfa St Mark yng Nghei Connah, lle mae'n amlwg fod yna brinder meddygon, ac yn Queensferry, lle mae practis yn cael ei symud, neu o bosibl yn cael ei symud, i Gei Connah, oherwydd nad yw'r adeilad presennol yn addas at y diben.

Weinidog, gyda hyn mewn golwg, a wnewch chi gyfarfod â'r bwrdd iechyd i fynd i'r afael â'r broblem ym meddygfa St Mark a sicrhau bod ganddynt nifer digonol o feddygon teulu? A wnewch chi hefyd ofyn i'ch swyddogion ymchwilio i'r posibilrwydd o adeiladu canolfan feddygol newydd bwrpasol i wasanaethu Queensferry a'r cymunedau cyfagos?

Diolch yn fawr, Jack. Gwn fod rhai problemau wedi codi'n benodol gyda meddygfa yng Nghei Connah yn yr wythnosau diwethaf. Credaf na ddylai rhai o'r materion a welsom yno, lle anfonwyd neges fod y practis wedi'i gau mewn gwirionedd, ac yn cynghori cleifion i ffonio rhif arall, fod wedi digwydd. Mae'r bwrdd iechyd yn ymwybodol iawn o hynny. Rwy'n credu bod yn rhaid inni gofio, wrth gwrs, fod ein clinigau a'n gwasanaethau wedi'u hadeiladu ar y bobl sy'n eu darparu, a gallant hwythau hefyd fynd yn sâl, a dyna a ddigwyddodd yn yr achos penodol hwn.

Ac rwy'n credu ei bod yn bwysig fod gennym sefyllfa lle rydym, wrth gwrs, yn edrych ar y seilwaith mewn perthynas â meddygfeydd ledled Cymru. Mae'n rhaid i mi ddweud wrthych fod llawer iawn o waith i'w wneud mewn perthynas ag uwchraddio meddygfeydd ledled Cymru. Mae gennym ymrwymiad yn ein maniffesto i greu meddygfeydd ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. Rydym yn gobeithio gwneud hynny ar ffurf rhyw fath o system hybiau fel ein bod yn gweithio gydag awdurdodau lleol a phartneriaid eraill i roi hynny ar waith. Mater i'r bwrdd iechyd lleol fydd penderfynu ar y flaenoriaeth ar gyfer pennu'r rheini. Felly, byddwn yn cynnal trafodaethau pellach gyda hwy, ond rydym yn edrych i weld sut y gallwn gyflawni'r ymrwymiad hwnnw a oedd wedi'i nodi'n glir iawn yn ein maniffesto.

Wel, cefais gopi o e-bost claf at Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yr wythnos diwethaf, yn cwyno bod diffyg meddygon teulu parhaol ym meddygfa St Mark yng Nghei Connah bellach yn 'achosi problemau mawr gan na ellir trefnu apwyntiad i weld meddyg'. Ceisiwyd ffonio'r dderbynfa o 8 y bore ymlaen ar 22, 23 a 24 Mehefin, ac ar bob achlysur, buont yn aros am 45 munud cyn cael gwybod nad oedd unrhyw apwyntiadau ar ôl. Ar 28 Mehefin, roedd neges lais yn dweud bod y feddygfa ar gau. Wrth ymateb i mi, dywedodd y bwrdd iechyd mai gwraidd y broblem oedd salwch annisgwyl dau feddyg teulu a oedd i fod yn bresennol ac ar ddyletswydd ddydd Llun, gan ychwanegu bod hyn o ganlyniad i salwch sydyn ac mae hyn bellach yn destun ymyrraeth gan y tîm ardal i sicrhau nad yw'r sefyllfa hon yn digwydd eto. Fodd bynnag, nid oedd hyn yn mynd i'r afael â'r broblem a nodwyd cyn 28 Mehefin, ac mae problemau tebyg yn cael eu nodi gan etholwyr sy'n gleifion mewn practisau eraill.

Pa ymgysylltiad a gawsoch neu y bwriadwch ei gael gyda'r cyrff proffesiynol perthnasol, lle mae naw mlynedd bellach ers i Gymdeithas Feddygol Prydain yng Nghymru a Choleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol yng Nghymru lansio ymgyrchoedd yn rhybuddio aelodau fod y bom yn tician, a saith mlynedd ers i bwyllgor meddygol gogledd Cymru ddod i'r Cynulliad a rhybuddio bod ymarfer cyffredinol yng ngogledd Cymru mewn argyfwng?

Wel, diolch yn fawr iawn. Nawr, ers lansio ein hymgyrch 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.' mae gogledd Cymru yn arbennig wedi elwa o nifer fwy o benodiadau i hyfforddiant ymarfer cyffredinol. Felly, y llynedd, recriwtiwyd 29 o hyfforddeion newydd i gynlluniau hyfforddi arbenigol ym Mangor, yn Nyffryn Clwyd ac yn Wrecsam. Felly, credaf y dylai hynny ddangos i chi fod llawer o waith yn cael ei wneud ar hyn, yn benodol gan Addysg a Gwella Iechyd Cymru.

Mae'r mater arall rydych yn sôn amdano, yn ymwneud â mynediad at feddygon teulu, a gwnaethom nodi safonau a gyhoeddwyd gennym yn ôl ym mis Mawrth 2019, ac roedd cyfres gyfan o safonau roedd angen i feddygon teulu ymateb iddynt cyn cael y taliad ychwanegol a oedd yn ddyledus—ac rwyf wedi ysgrifennu at yr Aelodau heddiw i nodi pwy a gafodd beth a phwy a gyflawnodd beth mewn perthynas â chyrraedd y safonau hynny. Felly, mae gennym fesurau a ffyrdd o geisio rhyngweithio ac ymgysylltu, a byddwn yn gwneud hynny yn ystod yr wythnosau nesaf, gyda gwasanaethau meddygon teulu, i sicrhau y gallwn wella mynediad i'n cleifion ledled Cymru. Gallaf roi gwybod i chi fod tua 76 y cant o bractisau ledled Cymru wedi cyrraedd yr holl safonau mynediad at wasanaethau meddygon teulu yn ystod oriau arferol, ac mae hynny'n cymharu â 65 y cant y llynedd. Ond rwy'n ymwybodol iawn fod hynny'n awgrymu na wnaeth 24 y cant lwyddo i wneud hynny, a dyna'r rhai y mae angen inni ganolbwyntio arnynt.

Diolch, Luke. Mae cyflawni'r camau gweithredu a nodir yn ein cynllun gweithredu ar gyfer dementia 2018 i 2022 yn parhau i fod yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru. Rydym yn parhau i weithio gyda byrddau partneriaeth rhanbarthol a rhanddeiliaid i wneud hyn, ac i nodi meysydd lle mae angen cynnydd pellach.

Diolch, Ddirprwy Weinidog, ac fel y gwyddoch mae'n siŵr, mae sawl math gwahanol o ddementia yn ogystal â chlefyd Alzheimer, sef y ffurf fwyaf cyffredin, sy'n effeithio ar tua 75 y cant o bobl yng Nghymru. Dementia cyrff Lewy yw'r ail fath mwyaf cyffredin o ddementia ymhlith pobl hŷn, math roedd fy mam-gu yn byw gydag ef, ond ni wyddys llawer amdano ac mae'r symptomau'n wahanol iawn i glefyd Alzheimer. Pa strategaethau sydd ar waith i sicrhau bod byrddau iechyd yn gwneud diagnosis cywir o'r is-fathau o ddementia, ac yn eu cofnodi'n gywir, i sicrhau bod cleifion yn cael y driniaeth orau bosibl, a bod gofalwyr a theuluoedd yn cael y cymorth cywir?

Diolch yn fawr iawn am y cwestiwn atodol hwnnw, Luke. Ac rydych wedi codi mater pwysig iawn, oherwydd rydym yn rhy aml yn siarad am ddementia fel cyflwr hollgynhwysol, ond fel rydych wedi nodi'n gywir, mae'n cwmpasu ystod o wahanol gyflyrau. Mae'n gwbl hanfodol ein bod yn sicrhau bod pobl yn cael diagnosis cywir, a hefyd bod y diagnosis cywir hwnnw'n cael ei gofnodi'n gywir. Y llynedd, cyhoeddwyd cylchlythyr iechyd yng Nghymru yn ei gwneud yn ofynnol i wasanaethau asesu'r cof a gwasanaethau gofal sylfaenol gofnodi diagnosis rhywun o ddementia yn gywir yn ôl codau READ penodol a gyhoeddir. Hefyd, cyhoeddwyd llwybr newydd o safonau dementia i Gymru gyfan yn ddiweddar, sy'n atgyfnerthu'r angen i wneud hynny, ac er mwyn denu cyllid o'r cynllun gweithredu ar gyfer dementia, mae'n ofynnol i sefydliadau gyd-fynd â'r safonau hynny. Felly, bydd hynny'n helpu i hybu'r cynnydd hwnnw, ond hefyd mae gwaith pellach yn mynd rhagddo i ymgorffori'r angen i gofnodi'r diagnosis yn briodol. Ond rwyf hefyd yn hapus iawn i chi ysgrifennu ataf gyda mwy o fanylion am eich pryderon, gan fy mod yn cydnabod bod hwn yn fater rydych yn teimlo'n gryf yn ei gylch. Byddwn yn hapus iawn i edrych ar hyn yn fanylach ac i gwrdd â chi i'w drafod ymhellach. Diolch.

Ein blaenoriaeth yw adeiladu ar yr ymateb digidol trawiadol i bandemig COVID, a gweithredu ffyrdd newydd o weithio a'n galluogodd i ddefnyddio llwyfannau digidol i gefnogi ein gwasanaethau olrhain cysylltiadau a darparu brechlynnau rhagorol yng Nghymru.

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Rwy'n siŵr eich bod yn gwybod bod datrysiadau TG wedi'u dyfeisio ers blynyddoedd bellach gan ymarferwyr o fewn y GIG, megis ap pwrpasol y mae dau feddyg teulu yn fy etholaeth yn ei ddatblygu gyda chwmni lleol. Bydd yr ap hwn yn galluogi cleifion i gael mynediad at eu cofnodion, i feddyginiaethu eu cyflyrau eu hunain yn well ac i archebu presgripsiynau rheolaidd, gan rymuso'r meddygon teulu hefyd i ledaenu gwybodaeth iechyd y cyhoedd. Weinidog, sut rydych chi'n sicrhau, serch hynny, fod Gwasanaeth Gwybodeg GIG Cymru yn gallu goruchwylio'r mathau hyn o ddatrysiadau ac allosod arferion gorau a'u cynnwys yn eu dull 'unwaith i Gymru'?

Diolch yn fawr iawn, Vikki, a gwn fod rhai meddygon teulu wedi bod yn anhygoel o arloesol yn y ffordd y maent wedi ymateb i'r pandemig, gan wybod ei bod yn anodd cwrdd â phobl wyneb yn wyneb o dan rai amgylchiadau, ac felly maent wedi bod yn ddyfeisgar iawn, ac mae'n wych clywed bod hynny'n digwydd yn eich etholaeth. Rwy'n sicr yn hapus iawn i drosglwyddo—os gallwch drosglwyddo'r wybodaeth honno i mi, fe wnaf yn siŵr ei bod yn cyrraedd Iechyd a Gofal Digidol Cymru, sydd bellach wedi cymryd drosodd gan Wasanaeth Gwybodeg GIG Cymru wrth gwrs, a gwn eu bod yn gweithio'n galed i nodi technolegau newydd a thechnolegau sy'n datblygu sydd â photensial i wella gwasanaethau iechyd a gofal. Felly, rwy'n hapus iawn i edrych ar hynny, a byddaf yn cyfarfod â phennaeth Iechyd a Gofal Digidol Cymru yr wythnos nesaf.

Mae'r amrywiolyn delta yn parhau i ledaenu ym Mhen-y-bont ar Ogwr ac mewn mannau eraill yng Nghymru, ond ar hyn o bryd mae gan Ben-y-bont ar Ogwr gyfraddau heintio cymharol isel o gymharu â llawer o ardaloedd awdurdodau lleol eraill yng Nghymru. Mae ein rhaglen frechu yn parhau i gynnig y ffordd orau o ymladd y lledaeniad.

Diolch, Weinidog. Yn ystod ymgyrch yr etholiad, cyfarfûm â llawer o bobl sy'n gwerthfawrogi'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn ymdrin â'r pandemig, ac yn enwedig ymagwedd ragofalus y Prif Weinidog tuag at lacio cyfyngiadau symud, gan eu bod yn ofnus ac yn bryderus iawn ynghylch llacio'r cyfyngiadau symud yn rhy gyflym. Roedd yr ardal rwy'n ei chynrychioli, Pen-y-bont ar Ogwr a Phorthcawl, yn un o'r ardaloedd yr effeithiwyd arni waethaf yn ystod ail don y pandemig, ac mae hwnnw'n brofiad nad ydym am ei ailadrodd. Dim ond newydd gael hyder i fynd yn ôl allan eto y mae llawer o'r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymuned, a phan gyfarfûm â staff yn Ysbyty Tywysoges Cymru ym Mhen-y-bont ar Ogwr ychydig wythnosau yn ôl, roedd yn amlwg eu bod hwythau hefyd yn pryderu'n fawr am don arall o achosion COVID. Felly, gyda hynny mewn golwg, a allech chi amlinellu'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod cynifer o bobl â phosibl yn cael eu diogelu rhag y feirws ofnadwy hwn a'i amrywiolion niferus cyn inni geisio llacio'r cyfyngiadau symud ymhellach?

Wel, diolch yn fawr iawn, Sarah, ac a gaf fi eich sicrhau na fydd diwrnod rhyddid mawr yma yng Nghymru mewn perthynas â COVID gyda chyfraddau'n cynyddu fel y maent? Mae'r hyn sy'n digwydd yn Lloegr yn wirioneddol anghredadwy, pan welwch y cyfraddau'n cynyddu fel y maent. Bydd ein penderfyniadau'n seiliedig ar wyddoniaeth, byddant yn seiliedig ar dystiolaeth, ac rydym yn falch iawn o weld nifer y bobl yng Nghymru sydd wedi manteisio ar y cyfle i gael y brechlyn, a gwyddom yn awr fod yna wanhau pendant pan welwn y berthynas rhwng dal y feirws a chael y brechlyn a'r nifer sy'n cael eu derbyn i'r ysbyty a nifer y marwolaethau. Felly, dyna'r newyddion da.

Y newyddion da arall yw bod oedolion wedi bod yn manteisio ar y cyfle hwn. Mae problem o hyd gyda phobl iau, a dyna pam ein bod wedi sefydlu canolfannau galw i mewn, a sefydlwyd ledled Cymru y penwythnos diwethaf. Ond rwy'n credu bod yn rhaid inni hefyd fod yn realistig a deall y bydd yn rhaid inni fyw gyda COVID; ni fydd yn diflannu. Ond bydd angen inni wneud hynny mewn ffordd ragofalus, gan ddeall y bydd yna bob amser bobl sy'n agored i niwed yn ein cymunedau ac mae angen inni fod yn sensitif iddynt hwythau hefyd, tra'n deall, wrth gwrs, y mathau eraill o niwed y mae pobl yn eu dioddef. Yn benodol, mae yna niwed economaidd, niwed i iechyd meddwl a niwed cymdeithasol y mae'n rhaid inni eu cadw mewn cof hefyd. Felly, yr wythnos nesaf, byddwn ni fel Llywodraeth yn nodi ein camau nesaf mewn perthynas â'r feirws a'n cynllun yng Nghymru.

I thank the Minister. We will now suspend proceedings to allow changeovers in the Chamber.

Item 3 is topical questions. Janet Finch-Saunders.

Rwy'n croesawu adborth gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. Yn sicr, mae angen inni sicrhau bod ein cyrff, gan gynnwys Cyfoeth Naturiol Cymru, yn y sefyllfa orau i gyflawni ein huchelgeisiau amgylcheddol sylweddol. Rydym yn dechrau gyda'r adolygiad o swyddogaethau rheoli perygl llifogydd y mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo iddynt yn y strategaeth llifogydd genedlaethol.

Diolch. Ni fyddwn wedi'i alw'n 'adborth i'w groesawu'. Cefais sioc, ac rwy'n siŵr bod gweithwyr ar y rheng flaen wedi cael sioc hefyd, a hwythau'n gweithio i Cyfoeth Naturiol Cymru, fod pob un o'r 22 awdurdod lleol yng Nghymru bellach wedi galw am adolygiad. Roedd y llythyr a anfonwyd gan arweinydd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn cynnwys sylwadau brawychus, Weinidog, megis,

'wrth ymdrin â digwyddiadau ar lefel leol gall fod tensiynau o hyd ynghylch penderfyniadau a dewisiadau'.

Ac mae nifer o arweinwyr wedi awgrymu nad yw pethau fel y dylent fod. Mae awdurdodau lleol yn galw arnoch i gwestiynu pa mor dda y mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn cyflawni eu swyddogaethau, ac a ellid cael model gweithio amgen, mwy effeithiol. Credwn fod hynny'n sicr. Fel y dywedasom yn 2018, dylid chwalu'r cwango. Mae wedi mynd o un argyfwng i'r llall.

Collodd sgandal y cytundeb pren o leiaf £1 filiwn i drethdalwyr Cymru. Er bod adroddiad sy'n seiliedig ar dystiolaeth wedi'i lunio ar gost o £45,000 i'r trethdalwr, anwybyddodd Cyfoeth Naturiol Cymru y cyngor a gwahardd saethu adar hela ar dir cyhoeddus. Yn ei ymchwiliad i lifogydd mis Chwefror, canfu'r Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig fod rôl a gwasanaethau Cyfoeth Naturiol Cymru wedi'u hymestyn y tu hwnt i gapasiti, ac mai dim ond tua hanner y 70 o staff ychwanegol roedd eu hangen—a hynny yn ôl y prif weithredwr a 'Llifogydd yng Nghymru ym mis Chwefror 2020: Adolygiad Rheoli Digwyddiadau Llifogydd'—30 yn unig a gafodd eu penodi.

Canfu'r adroddiad adran 19 diweddar gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf fod llifogydd ym Mhentre wedi'u hachosi gan weddillion pren yn golchi oddi ar ochr y mynydd ac yn blocio cwlfert lleol. Fe wnaethant bwyntio bys yn bendant iawn at Cyfoeth Naturiol Cymru. Methiant arall. Yn Aberconwy, gorfodwyd tirfeddianwyr lleol i wneud gwaith ar arglawdd Tan Lan, wedi i Cyfoeth Naturiol Cymru wrthod talu. Roeddent yn dweud y byddai'r gwaith yn costio £150,000 i'w wneud, ac mae fy etholwyr wedi llwyddo i wneud y gwaith am £15,000. Ac rydym yn dal i ddisgwyl ateb ynglŷn â'n cais cymunedol yn galw am garthu afon Conwy, diogelu Castell Gwydir, a chael gwared ar y siâl sy'n cronni o gwmpas pont Llanrwst.

Nid fi yw'r unig un sydd heb unrhyw hyder o gwbl yng ngallu Cyfoeth Naturiol Cymru i ymateb yn effeithiol i lifogydd, ac o'r herwydd, rwyf wedi egluro y dylem gael asiantaeth lifogydd genedlaethol i Gymru, sy'n canolbwyntio 100 y cant ar lifogydd. A ydych chi'n cytuno â hynny?

Dylai Cyfoeth Naturiol Cymru a Llywodraeth Cymru dalu iawndal i'r trigolion yr effeithiwyd arnynt yn y Rhondda. A ydych yn ymchwilio i'r posibilrwydd o wneud hynny? Ac a ydych yn cytuno y dylech ymateb i lythyr y Cynghorydd Andrew Morgan drwy ymrwymo i adolygu sut y gellid modelu Cyfoeth Naturiol Cymru yn well wrth symud ymlaen?

Mae nifer y cwynion rwy'n eu derbyn am Cyfoeth Naturiol Cymru yn awr, a'r diffyg ymddiriedaeth sydd gan y cyhoedd yn y sefydliad hwn yn awr, yn peri cryn bryder. A wnewch chi wrando ar eiriau'r 22 arweinydd awdurdod lleol sydd â'u gwybodaeth leol eu hunain ac sy'n gwybod beth sy'n gweithio iddynt hwy a beth nad yw'n gweithio? Ac a wnewch chi edrych, os gwelwch yn dda, Weinidog, unwaith ac am byth, ar ailstrwythuro Cyfoeth Naturiol Cymru? Diolch, Ddirprwy Lywydd.

Diolch ichi am hynny, Janet Finch-Saunders. Nid wyf yn siŵr pa un o'ch cwestiynau niferus roeddech eisiau i mi ganolbwyntio arnynt, felly rwyf am ganolbwyntio ar y rhai sydd bwysicaf yn fy marn i. Yn gyntaf oll, rwyf eisoes wedi cael cyfarfod gyda thîm arwain Cyfoeth Naturiol Cymru, lle rwyf wedi bod yn hynod glir ynglŷn â fy nisgwyliadau ar gyfer sut y byddant yn rheoli adnoddau yn y dyfodol, sut y byddant yn rheoli'n gyffredinol, a'u perthynas ag awdurdodau cyhoeddus ledled Cymru mewn dull tîm Cymru o weithredu.

Rydym eisoes yn cynnal adolygiad o'r trefniadau rheoli llifogydd, fel y dywedais. Mae gennym nifer fawr o drefniadau rheoleiddio yn dod yn ôl o Ewrop, ac rwyf eisoes wedi gofyn am drefnu adolygiad o strwythur a darpariaeth y pwerau rheoleiddio newydd hynny. Mae angen inni fod yn ymwybodol hefyd o allu Cyfoeth Naturiol Cymru i edrych ar yr holl adolygiadau hyn ar yr un pryd â darparu eu gwasanaethau hanfodol ar lawr gwlad.

Rwyf wedi gofyn i bob awdurdod rheoli llifogydd adolygu eu prosesau wrth i ni nesáu at y gaeaf nesaf. Rydym eisoes wedi cynnal dau ymarfer brys i sicrhau bod pawb yn gwybod pwy ddylai fod yn gwneud beth os bydd llifogydd eithafol neu ddigwyddiadau tywydd eraill yn digwydd yn ystod y gaeaf nesaf. Ac wrth gwrs, rwyf mewn cysylltiad agos â'r gymdeithas llywodraeth leol, corff y mae gennyf berthynas ragorol ag ef drwy gymwynasgarwch fy nghyfaill agos a fy nghyd-Aelod Rebecca Evans fel Gweinidog llywodraeth leol, i barhau i drafod yn gadarn â hwy a chyda Cyfoeth Naturiol Cymru.

Mae angen imi ddatgan buddiant yn y mater hwn, gan fy mod yn byw yng nghymuned Pentre, ac fe gefais fy effeithio yn bersonol gan lifogydd 2020.

Weinidog, fel y gwyddoch, mae gennyf fy mhryderon a fy rhwystredigaethau fy hun gyda Cyfoeth Naturiol Cymru. Fe ddioddefodd dros 200 eiddo a busnes lifogydd yn y Rhondda y llynedd. Cymerwyd camau ar unwaith gan Lywodraeth Cymru, Dŵr Cymru a chyngor Rhondda Cynon Taf i gyweirio'r systemau cwlfert a draenio. Darparwyd deialog glir ar gyfer y preswylwyr drwyddi draw. Yn anffodus, ni ellir dweud hyn am Cyfoeth Naturiol Cymru. Mae trigolion yr effeithiwyd arnynt gan lifogydd yn teimlo eu bod wedi cael eu hanwybyddu gan Cyfoeth Naturiol Cymru ac yn teimlo bod diffyg atebolrwydd o fewn y corff cyhoeddus. Rwy'n rhannu'r safbwyntiau hyn.

Roedd ymddygiad Cyfoeth Naturiol Cymru, yn dilyn rhyddhau adroddiad adran 19 cyngor Rhondda Cynon Taf ar lifogydd Pentre yn warthus. Mae gwrthod cymryd unrhyw gyfrifoldeb am ddigwyddiadau ofnadwy y llynedd yn sarhaus, o ystyried bod tystiolaeth glir mewn lluniau a fideos o weddillion pren o dir Cyfoeth Naturiol Cymru yn blocio'r cwlfert uwchben Pentre. Dylai cyrff cyhoeddus fod yn barod i gydweithredu â chyrff cyhoeddus eraill er budd trigolion. Nid ydym wedi gweld hynny o gwbl gan Cyfoeth Naturiol Cymru yn y Rhondda. Am y rhesymau hyn, rwy'n credu bod angen adolygiad brys ar Cyfoeth Naturiol Cymru, a byddwn yn gwerthfawrogi cyfarfod gyda'r Gweinidog i drafod hyn ymhellach er budd y trigolion a'r busnesau yr effeithiwyd arnynt gan y llifogydd.

Diolch am y sylwadau hynny, Buffy. Rwyf eisoes wedi croesawu adroddiad adran 19 Rhondda Cynon Taf mewn perthynas â llifogydd 2020 ym Mhentre, ac rwy'n cydymdeimlo â'r holl drigolion, gan eich cynnwys chi, a ddioddefodd yn sgil y llifogydd yn y tywydd eithafol hwnnw y llynedd.

Mae'n amlwg fod yna rai canfyddiadau sy'n peri pryder mawr, ac mae'n amlwg fod angen dysgu gwersi yn dilyn y llifogydd dinistriol hynny. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru a chyngor Rhondda Cynon Taf wedi cydnabod hyn yn eu hadroddiadau, a gwn eu bod yn gweithio gyda'i gilydd i fynd i'r afael ag argymhellion i wella lefel yr amddiffyniad rhag llifogydd a ddarperir i'r gymuned. Ni allaf roi sylwadau ar y materion unigol sy'n ymwneud ag iawndal ac yn y blaen am resymau amlwg. Rwy'n fwy na bodlon cwrdd â chi ac arweinwyr awdurdodau lleol, ac mewn gwirionedd, credaf fod gennym gyfarfod o'r fath yn syth ar ôl y cwestiwn amserol hwn. Felly, byddaf wrth fy modd yn cymryd rhan yn y cyfarfod hwnnw a rhoi ystyriaeth bellach i'r hyn y gallwn ei wneud.

Rwy'n awyddus iawn i ystyried yr adborth gan arweinwyr awdurdodau lleol, partneriaid cyflenwi eraill, a'r cyhoedd yng nghyd-destun y gwersi y mae angen i ni eu dysgu. Mae angen inni hefyd sicrhau bod pob awdurdod rheoli perygl llifogydd yn cydweithio i ddatblygu cynllun gweithredu ar gyfer cymuned Pentre a'r cymunedau eraill ledled Cymru, er mwyn egluro'r camau y maent wedi'u cymryd ers y llifogydd yn 2020 ac i roi sicrwydd na fydd hynny'n digwydd eto yn y gaeaf sydd i ddod.

Fodd bynnag, fel y gwyddoch, rydym wedi datgan argyfwng hinsawdd a natur yn y Senedd oherwydd ein hinsawdd newidiol a'r rheidrwydd i ddiogelu rhag i ddigwyddiadau tywydd eithafol ddod yn llawer mwy cyffredin. Felly, rwy'n deall ac yn derbyn difrifoldeb y sylwadau rydych wedi'u gwneud a byddwn yn sicr yn gweithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru a'r holl awdurdodau rheoli perygl llifogydd perthnasol i sicrhau bod gennym gynlluniau argyfwng cadarn ar waith, a'n bod wedi cymryd yr holl gamau angenrheidiol i wneud popeth y gallwn ei wneud i fod mor barod â phosibl ar gyfer y gaeaf sydd i ddod.

Mae'n iawn inni ofyn cwestiynau i Cyfoeth Naturiol Cymru a chodais yr union fater hwn ddoe yn y Senedd, ond rwy'n bryderus ynghylch cywair y sylwadau a wnaethpwyd heddiw. Yn y pen draw, rwy'n credu bod angen inni gofio bod Cyfoeth Naturiol Cymru yn gorff a noddir gan Lywodraeth Cymru. Yn eu hadolygiad a'u hadroddiad eu hunain ar y llifogydd, dywedasant eu bod wedi eu tangyllido a bod hynny wedi'i gofnodi ers nifer o flynyddoedd, ac fel y dywedodd Janet Finch-Saunders, mae angen 60 i 70 aelod ychwanegol o staff arnynt, ac maent yn dal i fod heb eu cael.

Felly, a gaf fi ofyn am beidio â gwneud Cyfoeth Naturiol Cymru yn fwch dihangol ar hyn yn unig, ond ei bod yn bryd inni gael ymchwiliad annibynnol llawn i'r llifogydd? Oherwydd, wrth i weddill adroddiad adran 19 gael ei gyhoeddi, nid Cyfoeth Naturiol Cymru yn unig fydd ar fai—bydd cwestiynau yn cael eu gofyn i Lywodraeth Cymru; bydd cwestiynau'n cael eu gofyn i awdurdodau lleol; bydd cwestiynau'n cael eu gofyn i Dŵr Cymru. Mae gan nifer o sefydliadau gyfrifoldeb am lifogydd ac mae'n ddarlun cymhleth iawn, a cheir rhesymau gwahanol. Hyd yn oed yn yr adroddiad adran 19, dywedir bod rhywfaint o fai ar gyngor Rhondda Cynon Taf mewn perthynas â'r draeniau ym Mhentre hefyd, felly nid oedd yn canolbwyntio ar Cyfoeth Naturiol Cymru yn unig.

Os gwelwch yn dda, o gofio'r anghydfod cyhoeddus hwn ac o ystyried yr holl bryderon a godwyd, a allwn ni gael yr ymchwiliad annibynnol hwnnw i'r llifogydd, er mwyn i bobl gael cyfiawnder a'r atebion y maent yn eu haeddu, ac a gawn ni fynd i'r afael â llifogydd unwaith ac am byth ar gyfer y dyfodol, yn hytrach na chomisiynu adolygiad ar ôl adolygiad, a mynd i'r afael â'r achos sylfaenol a datrys y mater hwn ar frys?

Wel, diolch yn fawr iawn am y sylwadau hynny, Heledd. Rwy'n sicr yn cytuno â'r sylwadau lle'r oeddech yn canmol gwaith y nifer fawr o staff Cyfoeth Naturiol Cymru a weithiodd y tu hwnt i alwad dyletswydd yn ystod y llifogydd. A hoffwn ychwanegu fy niolch i'r staff hynny, gan gynnwys y staff sy'n gweithio'n benodol ar y materion hyn. Roedd staff o bob rhan o'r sector cyhoeddus yn gweithio'n galed iawn yn y cyfnod cyn y llifogydd ac yn wir yn ystod yr argyfwng wedyn—ymhell y tu hwnt i alwad dyletswydd, ac rwy'n sicr eisiau diolch iddynt am wneud hynny.

Fel y dywedais, rydym eisoes wrthi'n adolygu'r trefniadau rheoli llifogydd. Rydym eisoes wedi adolygu'r rheini gyda nifer o gyrff cyhoeddus ac rwyf eisoes wedi cyfarfod â thîm arwain Cyfoeth Naturiol Cymru er mwyn trafod fy ngofynion wrth symud ymlaen i gael cyswllt â hwy fel rhan o'n dull tîm Cymru, yn union fel yr amlinellwyd gennych.

Fel rwyf eisoes wedi'i esbonio i chi sawl gwaith yn y Senedd, nid wyf yn cytuno â'ch galwad am ymchwiliad annibynnol. Credaf fod hynny'n dargyfeirio adnoddau oddi wrth y mater dan sylw. Rwy'n sylweddoli nad ydych yn cytuno â hynny, ond mae arnaf ofn nad wyf yn cytuno â chi ar y pwynt hwnnw. Byddwn yn gweithio'n galed iawn gyda Cyfoeth Naturiol Cymru a'r holl bartneriaid eraill ledled Cymru i sicrhau ein bod yn ystyried yr holl wersi a ddysgwyd a bod gennym yr adnoddau cywir ar gael yn y lle iawn ar gyfer y gaeaf sydd i ddod.

Hoffwn atgoffa pawb fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn llawer mwy nag awdurdod amddiffyn rhag llifogydd. Maent yn cyflogi 1,900 o staff ac mae ganddynt gyllideb o £180 miliwn. Nid yw hwn yn sefydliad bach heb ddigon o adnoddau ac rwy'n credu bod angen i'r cyhoedd yng Nghymru ddeall hynny yng ngoleuni'r sylwadau sy'n cael eu gwneud heddiw.

Thank you, Minister.

The next item is the 90-second statements. Huw Irranca-Davies.