Y Cyfarfod Llawn

Plenary

30/06/2021

Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.

Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair. 

Datganiad gan y Llywydd

Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni ddechrau, dwi angen nodi ychydig o bwyntiau. Cynhelir y cyfarfod hwn ar ffurf hybrid, gyda rhai Aelodau yn y Siambr ac eraill yn ymuno drwy gyswllt fideo. Bydd yr holl Aelodau sy'n cymryd rhan, ble bynnag y bônt, yn cael eu trin yn gyfartal. Mae Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo, yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru, yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y Cyfarfod Llawn heddiw, ac mae'r rheini wedi'u nodi ar eich agenda. 

1. Cwestiynau i’r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol

Yr eitem gyntaf ar ein agenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Tom Giffard. 

Incwm Sylfaenol Cyffredinol

1. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gynlluniau ar gyfer incwm sylfaenol cyffredinol i Gymru? OQ56695

Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Mae ein rhaglen lywodraethu yn ein hymrwymo i dreialu dull o ymdrin ag incwm sylfaenol fel ffordd o gefnogi'r bobl sydd â'r angen mwyaf. Mae gwaith ar y gweill ac rydym wedi dechrau llunio cynllun peilot i gwmpasu'r gwaith hwn a phennu sut y caiff ei weithredu a'i fesur.

Diolch. A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am ei hateb? Mae adroddiad y Ganolfan Cyfiawnder Cymdeithasol, 'Universal Basic Income: An Effective Policy for Poverty Reduction', yn dadlau nad yw incwm sylfaenol cyffredinol yn fforddiadwy, gan beryglu'r gallu i ddarparu gwasanaethau pwysig mewn gofal iechyd ac addysg, gan ychwanegu, a dyfynnaf, nad yw'n

'diwallu anghenion aelwydydd incwm isel sy'n wynebu problemau cymhleth fel dibyniaeth ar gyffuriau, dyledion peryglus, a chwalfa deuluol',

a'i fod yn

'ddatgymhelliad mawr i ddod o hyd i waith',

ac nad

'yw'n fwy hael i'r aelwydydd mwyaf difreintiedig na darpariaethau'r Credyd Cynhwysol.'

Yn ogystal, gwyddom hefyd fod astudiaethau'n dangos mai effaith gyfyngedig y mae incwm sylfaenol cyffredinol yn ei chael ar ymgysylltiad pobl â'r farchnad lafur at ei gilydd, ac maent hefyd yn gofyn a fyddai cyfradd uwch o incwm sylfaenol cyffredinol mor ddrud fel y byddai'n anodd buddsoddi mewn gwasanaethau hanfodol eraill, megis cost adeiladu tai cymdeithasol newydd a darparu mwy o drafnidiaeth gyhoeddus cost isel. Felly, gyda'r dystiolaeth yn pentyrru yn erbyn incwm sylfaenol cyffredinol, Weinidog, a wnewch chi amlinellu pa rai o'n gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru y credwch y bydd angen eu torri er mwyn gallu ei fforddio?

Wel, rwy'n siŵr y bydd Tom Giffard wedi darllen yr adroddiad defnyddiol iawn a llawn gwybodaeth, yn fy marn i, gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf. Mae'n awgrymu y gallai cyflwyno cynllun incwm sylfaenol yng Nghymru fod yn gatalydd ar gyfer gwell canlyniadau iechyd a lles i bawb. Yn amlwg, mae'n ddyddiau cynnar. Ceir amrywiaeth o safbwyntiau. Rydym yn edrych ar bob un o'r cynlluniau peilot, yn gwrando ar randdeiliaid, ac yn wir, mae wedi'i groesawu'n lleol, yn genedlaethol ac yn rhyngwladol ein bod yn bwrw ymlaen â'r cynllun peilot hwn. Mae incwm sylfaenol cyffredinol yn ymwneud â lleihau tlodi, ond mae hefyd yn ymwneud â rhoi mwy o reolaeth i bobl dros eu bywydau a chael effaith gadarnhaol ar iechyd meddwl a lles. Ac rydym yn canolbwyntio ar sut y gellir llunio cynllun peilot incwm sylfaenol bach i gefnogi'r rheini sydd â'r angen mwyaf, gan gynnwys, o bosibl, pobl sy'n gadael gofal.

Ni fydd yn syndod i'r Gweinidog fod Plaid Cymru yn gefnogol iawn i incwm sylfaenol cyffredinol, ac edrychwn ymlaen at weld y cynnig terfynol gan y Llywodraeth ar y cynllun peilot. Yn gyflym iawn, a yw'r Gweinidog wedi cysylltu â'r Adran Gwaith a Phensiynau i sicrhau bod trefniant ar waith fel na fydd unrhyw daliad incwm sylfaenol yn cyfrif yn erbyn unrhyw dderbynwyr a allai hefyd fod yn derbyn credyd cynhwysol? Rwy'n siŵr y byddai'r Gweinidog yn cytuno mai'r peth olaf yr hoffem ei weld yn digwydd yw bod y rheini sy'n derbyn incwm sylfaenol yn waeth eu byd yn y pen draw.

Rwy'n ddiolchgar am eich cwestiwn oherwydd, wrth inni ddatblygu'r cynllun peilot i gyfnod cwmpasu a chamau cynnar, rydym yn canolbwyntio ar sut y gellid llunio'r cynllun peilot i gefnogi'r rheini sydd â'r angen mwyaf, ond gan sicrhau nad yw'r rheini sy'n derbyn budd-daliadau neu daliadau lles yn waeth eu byd o ganlyniad. Felly, yn amlwg, byddwn wedyn yn ymgysylltu, wrth inni gwmpasu'r cynllun peilot, gyda thrafodaethau gyda'r Adran Gwaith a Phensiynau fel y gallwn fwrw ymlaen â'r gwaith. Ond hefyd, rydym wedi dysgu llawer wrth ystyried profiad yr Alban sydd eisoes wedi gwneud cryn dipyn o waith ar hyn, er mwyn sicrhau ein bod yn dysgu ganddynt gan eu bod eisoes wedi profi hyn o ran treialu incwm sylfaenol cyffredinol yn yr Alban.

Credaf ei bod hefyd yn bwysig iawn fy mod yn tynnu sylw'r Aelod at y ffaith bod y Senedd, y llynedd mewn gwirionedd, hefyd wedi cymeradwyo a derbyn cynnig—mae gennym Senedd newydd bellach, ond y Senedd ddiwethaf—i dreialu incwm sylfaenol cyffredinol yng Nghymru. Felly, credaf fod cryn dipyn o ddiddordeb yn hyn, ac mae angen inni ei ddatblygu yn awr a gwrando ar ein rhanddeiliaid i sicrhau ein bod yn dysgu o brofiad yr Alban a gwledydd eraill ledled y byd, ein bod yn gwneud y gwaith cymhleth, ac yna gallaf sicrhau ein bod yn gweithio gyda'n gilydd, yn drawsbleidiol i'r graddau mwyaf posibl, yn fy marn i, gan fod llawer o ddiddordeb trawsbleidiol yn hyn, hyd yn oed gan y cyn-Aelod o'r Senedd, David Melding, sydd wedi ysgrifennu am hyn yn y gorffennol.

Cydraddoldeb yng Ngweithlu'r Sector Cyhoeddus
13:35

2. Sut mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu hyrwyddo cydraddoldeb o fewn gweithlu'r sector cyhoeddus yng Nghymru? OQ56675

Diolch i Altaf Hussain am y cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i hyrwyddo gwell cydraddoldeb ar draws gweithlu sector cyhoeddus Cymru. Yn ogystal â cheisio bod yn gyflogwr enghreifftiol, rydym yn defnyddio ein dull partneriaeth gymdeithasol a'n dylanwad i annog cyflogwyr i fynd gam ymhellach i elwa ar fanteision gweithlu mwy cyfartal a chynhwysol.

Diolch yn fawr iawn. Weinidog, fel un o nifer fach iawn o'r Aelodau o'r Senedd hon o'r gymuned ddu, Asiaidd ac ethnig leiafrifol, rwy'n ymwybodol iawn o'r heriau y mae llawer o bobl yn eu hwynebu yn y gweithle hwn, oherwydd eu hethnigrwydd, eu rhywedd a'u cyfeiriadedd rhywiol. Yn ddiweddar, cyhoeddodd Cymdeithas Feddygol Prydain siarter i ysgolion meddygol er mwyn atal a mynd i'r afael ag aflonyddu hiliol. Mae'r siarter yn mynd i'r afael â phedwar maes penodol: cefnogi unigolion i godi llais; sicrhau prosesau cadarn ar gyfer gwneud ac ymdrin â chwynion; prif ffrydio cydraddoldeb, amrywiaeth a chynhwysiant ar draws yr amgylchedd dysgu; mynd i'r afael ag aflonyddu hiliol ar leoliadau gwaith. Pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda'n hysgolion meddygol i sicrhau na oddefir hiliaeth? Ac a wnewch chi gefnogi siarter Cymdeithas Feddygol Prydain i roi hyder i fyfyrwyr meddygol godi llais pan fo angen? Diolch.

Wel, rwy'n croesawu profiad a thystiolaeth yr Aelod wrth iddo dynnu sylw at y siarter i fyfyrwyr meddygol. Yn wir, rwyf wedi mentora myfyrwyr meddygol o gymunedau duon, Asiaidd ac ethnig leiafrifol sydd wedi tynnu sylw at rai o'r problemau roeddent yn eu hwynebu gyda rhagfarn a gwahaniaethu. Mae'n hanfodol fod ein sefydliadau addysg uwch yn ymateb i'n cynllun gweithredu cydraddoldeb hiliol, sy'n destun ymgynghoriad ar hyn o bryd, ac y gallwn ymgorffori'r holl fesurau, gan gynnwys y siarter hon ar gyfer myfyrwyr meddygol, yn yr ymateb i'r cynllun gweithredu cydraddoldeb hiliol. Ac roeddwn yn ddiolchgar iawn am eich ymateb cadarnhaol yr wythnos diwethaf, pan gyflwynais ddatganiad ar y cynllun gweithredu cydraddoldeb hiliol. Ei nod yw creu Cymru wrth-hiliol, ac rydym am fod yn enghreifftiol, onid ydym? Felly, mae angen i'n hysgolion meddygol fod ar flaen y gad yn hynny o beth, ond bydd hynny'n arwain—ei weithredu'n llwyddiannus—at farchnad gyflogaeth decach, at system addysg a hyfforddiant decach, a hefyd, yn sicrhau ein bod yn cael y canlyniadau hynny ym maes iechyd a gwasanaethau cymdeithasol a'r gweithlu iechyd a gofal cymdeithasol. Ond hefyd, mae ymgyrch Mae Casineb yn Brifo Cymru, a lansiwyd gennym ym mis Mawrth eleni, yn codi ymwybyddiaeth a dealltwriaeth o droseddau casineb ac yn annog pobl i roi gwybod amdanynt, ond mae trafod y peth heddiw yn neges a llais arall a fynegwyd, ac rwy'n croesawu hynny.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood. 

Diolch, Lywydd. Mae Llywodraethau Cymru wedi bod yn gyfrifol, fel y gwyddoch, am gydlynu mesurau trawsbynciol i hyrwyddo ffyniant a threchu tlodi yng Nghymru ers dros 22 mlynedd. Fel yr adroddodd Sefydliad Joseph Rowntree y llynedd, Cymru sydd wedi gweld y gyfradd dlodi uchaf o holl wledydd y DU drwy gydol y cyfnod datganoli ers 1999. Yn ychwanegol at hyn, canfu eu hadroddiad 'Tlodi yng Nghymru 2020', fis Tachwedd diwethaf, fod cyflogau ym mhob sector yn is yng Nghymru nag yng ngweddill y DU a bod bron i chwarter pobl Cymru, hyd yn oed cyn y coronafeirws, yn byw bywydau ansicr a bregus mewn tlodi. Ac fel y nododd Sefydliad Bevan hefyd, roedd tlodi'n broblem sylweddol yng Nghymru ymhell cyn COVID-19. Pa gamau gwahanol rydych yn eu cynnig, felly, i sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn grymuso ac yn gweithio mewn partneriaeth go iawn gyda'r sector gwirfoddol, grwpiau cymunedol ac entrepreneuriaid cymdeithasol eraill i helpu i ddarparu atebion i broblemau hirdymor ein cymunedau mwyaf difreintiedig?

Diolch i Mark Isherwood am ei gwestiwn, ac yn amlwg, am rannu pryderon Sefydliad Bevan, ac am dynnu sylw at y ffaith eu bod yn poeni bod cynlluniau cymorth COVID Llywodraeth y DU, fel y cynllun ffyrlo a'r ychwanegiadau i gredyd cynhwysol, yn cael eu tynnu'n ôl yn sydyn, a byddwn yn gobeithio y byddai Mark Isherwood a'i gyd-Aelodau yn cefnogi fy ngalwad ar Lywodraeth y DU i sicrhau bod y taliad credyd cynhwysol ychwanegol o £20 yr wythnos yn parhau wedi'r hydref. A dweud y gwir, rwyf wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Gwladol, Thérèse Coffey, i sôn wrthi am ein gwaith i wneud y gorau o incwm, a dyma ble rydym yn gweithio mor agos gyda'r trydydd sector wrth gwrs. Ond mae'n rhaid inni gydnabod hefyd pa mor bryderus rydym ni am effaith ariannol y pandemig, a'r ffaith ei fod wedi cael effaith anghymesur ar y rheini sydd eisoes yn ei chael hi'n anodd. Mewn gwirionedd, dyna pam fod gwneud y gorau o incwm a meithrin cadernid ariannol yn allweddol i'r rheini yr effeithir arnynt. Felly, er mai gan Lywodraeth y DU y mae'r ysgogiadau allweddol ar gyfer trechu tlodi—pwerau dros systemau treth a lles—rydym yn gwneud popeth a allwn i leihau effaith tlodi ac i gefnogi'r rheini sy'n byw mewn tlodi.

13:40

Diolch. Mae arnaf ofn nad ateboch chi fy nghwestiwn, a dyfynnais amryw o gyrff a nododd fod y problemau hyn yn bodoli ymhell cyn COVID, ac maent yn galw, felly, am newid trywydd. Fel y dywedais yma fis Tachwedd diwethaf, mae adroddiad diweddar yr Ymddiriedolaeth Adeiladu Cymunedau, 'Building Stronger Welsh Communities: Opportunities and barriers to community action in Wales', yn ymwneud â chyfuno cryfderau a sgiliau pobl leol fel y gallant adeiladu'r seilwaith cymdeithasol a llunio'r gwasanaethau y maent eu heisiau ac y maent eu hangen yn eu hardal. Ar ôl hwyluso sgwrs genedlaethol mewn 20 o ddigwyddiadau a gynhaliwyd ar hyd a lled Cymru, gwelsant fod:

'Datgysylltiad rhwng y Llywodraeth, cyrff cyhoeddus a chymunedau yn rhwystr i weithredu cymunedol, er gwaethaf enghreifftiau o gydweithredu traws-sector',

fod,

'pobl yng Nghymru yn teimlo'n llai a llai abl i ddylanwadu ar benderfyniadau sy'n effeithio ar eu hardal leol… nad yw "geiriau teilwng yn cael eu hategu gan gamau gweithredu"... fod cyrff cyhoeddus yn "gwneud pethau i, yn hytrach na gwneud pethau gyda" phobl a chymunedau',

a bod,

'ffyrdd sefydledig o weithio yn y sector cyhoeddus a nodweddir gan gyfathrebu gwael, diffyg ymddiriedaeth, osgoi mentro, gweithio mewn seilos, rhagfarn broffesiynol a diffyg cymhelliad i staff'

yn rhwystrau sylweddol i fwy o weithredu cymunedol. Sut felly y byddwch yn ymgysylltu â hwy a chyrff eraill, fel y rhai y soniais amdanynt, i gynllunio, darparu a monitro ffordd well o weithio ledled Cymru?

Wel, rwy'n amlwg wedi ymateb i'r adroddiad pwysig iawn a gyhoeddwyd yr wythnos hon gan Sefydliad Bevan. Mewn gwirionedd, gwneuthum sicrhau fy mod yn cyfarfod â Victoria Winckler o Sefydliad Bevan yn fuan ar ôl cael y portffolio cyfiawnder cymdeithasol. Mae'n rhaid i gyfiawnder cymdeithasol ymwneud â grymuso cymunedau, ac yn wir, dyna a ddaeth â mi i fyd gwleidyddiaeth. Ac mae'n ymwneud ag ymgysylltu â'n cymunedau i sicrhau ein bod yn gwneud pethau'n iawn o ran yr ymyriadau a wnawn. Ac wrth gwrs, fel y dywedais, mae'r ysgogiadau allweddol ar gyfer trechu tlodi, gweithio gyda'n cymunedau, yn ymwneud â sicrhau y gallant gael y cyngor sydd ei angen arnynt i ddatrys problemau gyda lles, budd-daliadau, tai a dyledion, a chymorth hefyd i gael cyflog cymdeithasol mwy hael drwy ein cynnig gofal plant, ein cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor, ein rhaglen Cartrefi Clyd a phresgripsiynau am ddim. Mae a wnelo hyn â galluogi dinasyddion Cymru i wneud y gorau o'u hincwm, ac mae ein cynllun tlodi plant i weithredu pwyslais ar incwm yn dangos sut y gwnaethom hynny. Ond mae'n hanfodol ein bod yn gweithio gyda'n cymunedau wrth inni fynd i'r afael â'r materion allweddol hyn.

Fel y nodais, y cyrff hyn a nododd yn glir fod y rhain yn broblemau hirsefydlog. Oes, mae'n rhaid inni drin y symptomau, ond mae'n rhaid inni fynd i'r afael â'r achosion hefyd. Mae maniffesto 2021 yr Ymddiriedolaeth Adeiladu Cymunedau ar gyfer cymunedau iachach, hapusach a chryfach yng Nghymru yn dechrau drwy ddweud,

'Mae gan bob cymuned yng Nghymru yr adnoddau a’r dylanwad sydd eu hangen i adeiladu capasiti cymunedol ac i ddatblygu a rhedeg ei seilwaith cymdeithasol ei hun.'

Un o ofynion allweddol Diverse Cymru yn eu maniffesto ar gyfer 2021 yw cydgynhyrchu, wrth iddynt ddatgan,

'Rhaid i ddeddfwriaeth, polisi ac ymarfer gael eu cydgynhyrchu gydag unigolion sy’n cynrychioli amrywiaeth Cymru ar draws yr holl nodweddion er mwyn sicrhau parch i bob unigolyn a hybu cydraddoldeb i bawb.'

A nododd briff Sefydliad Bevan ddoe rydych newydd gyfeirio ato ar dlodi yng Nghymru y gwanwyn hwn mai un thema allweddol sydd wedi dod i'r amlwg yw bod ein hadferiad, heb ymyrraeth, yn debygol o fod yn anghyfartal. Pa gynlluniau penodol sydd gennych felly, os o gwbl—yn hytrach nag ailddatgan y sylwadau uchelgeisiol rydych wedi bod yn eu rhannu gyda ni cyhyd ag y gallaf gofio yn y lle hwn, syniadau rwy'n eu rhannu bron yn llwyr—i sefydlu datblygu cymunedol sy'n wirioneddol seiliedig ar asedau fel egwyddor allweddol o fewn datblygu cymunedol, gan rymuso pobl y gymuned a defnyddio cryfderau sy'n bodoli'n barod yn y gymuned i adeiladu cymunedau cynaliadwy ar gyfer y dyfodol?

Ni chredaf ein bod yn anghytuno ar unrhyw beth, Mark Isherwood, o ran y ffordd ymlaen i rymuso cymunedau, ac yn wir, yn ôl pob tebyg, fe gymerodd y ddau ohonom ran yn ystod yr ymgyrch etholiadol mewn hustyngau gyda'r Ymddiriedolaeth Adeiladu Cymunedau a chlywed am enghreifftiau pwerus o fenter gymdeithasol wrth ymgysylltu â'r gymuned, fel y gallwch ei weld yn llawer o'r mentrau rydym yn eu cefnogi i drechu tlodi bwyd, tlodi tanwydd, a sicrhau bod ein cymunedau yn gallu gwneud defnydd o'r polisïau rydym yn eu cyflwyno i drechu tlodi.

Fe ofynnoch chi i mi ynglŷn â mynd i'r afael â thlodi a sut y gallwn ymgysylltu â'r trydydd sector. Cyfarfûm â Chyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru yr wythnos diwethaf, ac un o'r pwyntiau allweddol a wnaed oedd cryfder gwirfoddoli a'r ffyrdd y mae angen inni fynd i'r afael ag anghydraddoldebau o ganlyniad i'r pandemig. Ac yn wir, mae'n bwysig iawn eich bod yn ymuno â mi hefyd i alw ar Lywodraeth y DU i fynd i'r afael â'r anghydraddoldebau yn ein system fudd-daliadau lles, sydd wedi cael effaith mor andwyol ar fywydau pobl yn y cymunedau hynny.

13:45

Diolch, Lywydd. Weinidog, rydym wedi clywed eisoes y prynhawn yma am yr adroddiad diweddar a gyhoeddwyd gan Sefydliad Bevan, sydd wedi rhoi cipolwg i ni—fel y mae teitl yr adroddiad yn ei awgrymu—ar dlodi yng Nghymru yng ngwanwyn 2021. Mae'r adroddiad yn syfrdanol, rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno. Yr hyn sy'n fwy syfrdanol yw'r problemau y mae'r pandemig wedi'u gwaethygu. Nid yw'r anghydraddoldeb amlwg y mae'n ei ddatgelu yn newydd, ac yn fwy gofidus byth, mae'r anghydraddoldeb hwnnw'n gwaethygu; gwaethygu ar adeg pan fo llawer o'r amddiffyniadau a roddwyd ar waith yn ystod y misoedd diwethaf i'r rhai mwyaf agored i niwed bellach yn dod i ben.

Un o'r materion allweddol a drafodir yn yr adroddiad yw'r argyfwng tai sy'n effeithio ar gynifer o'n pobl a'r modd y caiff ei waethygu gan yr anghydraddoldeb hwn. Efallai mai'r ystadegyn mwyaf syfrdanol yw bod 6 y cant o aelwydydd eisoes wedi cael gwybod y byddant yn colli eu cartref. Mae hynny'n cyfateb i 80,000 o aelwydydd sydd eisoes wedi gorfod dod o hyd i gartref newydd neu'n mynd i orfod dod o hyd i un, a hynny er bod gwarchodaeth rhag troi allan yn weithredol pan gasglwyd y dystiolaeth hon. A'r bobl fwyaf agored i niwed yn economaidd ac yn gymdeithasol sy'n gorfod ymdopi â'r argyfwng hwn: aelwydydd incwm is yn bennaf, pobl anabl, oedolion o oedran gweithio. Yn amlwg, mae'r niwed wedi'i wneud i lawer o'r unigolion a theuluoedd sy'n byw mewn ofn a phryder oherwydd sefyllfa ansicr eu cartrefi, ac sy'n wynebu cael eu troi allan, gyda rhai o'r mesurau dros dro sydd wedi eu cefnogi, megis y gwaharddiad ar droi allan heb fai, sydd bellach yn cael eu codi.

Hoffwn groesawu'r grant caledi newydd i denantiaid a gyhoeddwyd heddiw. Bydd yn helpu rhai pobl i aros yn eu cartrefi, ond i lawer, bydd y risgiau’n parhau, ac felly, gyda’r pethau hyn yn dod i ben, y gwaharddiad ar droi allan heb fai, cymorth y cynllun ffyrlo, credyd cynhwysol yn dod i ben, a’r grantiau newydd hyn ond yn cael eu prosesu—yn dechrau cael eu prosesu—erbyn canol mis Gorffennaf, a gaf fi ofyn i'r Gweinidog pa gamau y bydd hi a'i Llywodraeth yn eu cymryd, ar wahân i'r grant caledi i denantiaid a'i adnoddau cyfyngedig, i sicrhau nad yw pobl sy'n wynebu ansicrwydd o ran tai yn colli eu cartrefi ac yn llithro drwy'r rhwyd?

Rwy'n ddiolchgar am eich cwestiwn, gan ei fod yn mynd at wraidd yr angen i drechu tlodi yng Nghymru a'r her sy'n ein hwynebu. A gaf fi ddweud bod cael rôl y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol yn gyfle enfawr i mi a'r Llywodraeth gyfan fynd i'r afael â'r materion a godwch? Oherwydd mae’n rhaid inni fynd i’r afael â’r anghydraddoldeb y gallai rhai ohonoch fod wedi clywed yr Athro Michael Marmot yn siarad amdano y bore yma ar raglen Today, a’r ffaith bod yr anghydraddoldebau sy'n gwaethygu o ganlyniad i’r pandemig yn golygu bod yn rhaid inni sicrhau adferiad tecach, yn ogystal â gwell, ac rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno mai dyna'r ffordd ymlaen.

Ac o ran trechu tlodi, nid yn unig o ran edrych ar ein gwaith ein hunain a’r ffordd y mae’r rhaglen lywodraethu'n canolbwyntio ar rym ein holl ymdrechion cyfunol ar draws y Llywodraeth gyfan i fynd i’r afael â hyn, dyna pam ein bod yn annog, ac rwy'n siŵr y byddech yn ymuno â mi i annog Llywodraeth y DU i ailfeddwl ac ymestyn credyd cynhwysol i sicrhau bod yr £20 yr wythnos yn parhau wedi'r hydref.

Mae ein gwasanaethau cynghori ac eirioli yn gwbl hanfodol er mwyn trechu tlodi hefyd. Felly, fe fyddwch yn ymwybodol o'r gronfa gynghori sengl: mae £9.6 miliwn o gyllid grant ar gael er mwyn darparu gwasanaethau cynghori yn y flwyddyn ariannol hon. Bydd hynny'n hanfodol i gefnogi'r tenantiaid a fydd yn gallu defnyddio'r gronfa caledi i denantiaid a gyhoeddwyd heddiw. Ond hefyd, dylid cydnabod yr hyn rydym wedi'i wneud dros y flwyddyn ddiwethaf, nad yw'n mynd i newid: cyllid o £166 miliwn i awdurdodau lleol drwy'r grant cymorth tai, gan fod atal digartrefedd yn hollbwysig, a dyma ble mae awdurdodau lleol yn chwarae eu rhan i atal pobl rhag bod yn ddigartref. Bydd ein cynllun benthyciadau arbed tenantiaeth—ar gyfer y benthyciadau cost isel sydd ar gael i denantiaid yn y sector preifat—bydd y ffaith eu bod yn symud i mewn i'r grant yn hanfodol bwysig, ond gan weithio gyda'r Gweinidog Newid Hinsawdd, Julie James, i sicrhau ein bod yn cynnwys y gwasanaethau cynghori, Cyngor ar Bopeth, Shelter, yn ogystal â'n hawdurdodau lleol, i sicrhau y bydd y grant caledi i denantiaid yn cael ei ategu a'i gefnogi gan yr holl asiantaethau yn ogystal â'r awdurdodau lleol ar lefel leol.

13:50

Diolch. Mae'r un adroddiad wedi canfod nad oes gan un o bob tair aelwyd yng Nghymru ddigon o arian i brynu unrhyw beth tu hwnt i hanfodion bywyd bob dydd. Rŷn ni'n sôn am 110,000 o aelwydydd, tua'r un faint o aelwydydd sydd yn ninas Abertawe. Mae cannoedd o filoedd o bobl ledled ein cenedl yn cael eu gorfodi i fenthyg arian, yn mynd ymhellach i ddyled, yn gorfod torri nôl ar fwyd, dillad, gwres, ac unwaith eto, y rhai sydd wedi gweld y gostyngiad mwyaf yn eu hincwm, medd adroddiad Sefydliad Bevan, sydd wedi gweld y cynnydd uchaf yn eu costau byw.

Trwy ehangu'r ddarpariaeth prydiau ysgol am ddim i'r 70,000 o blant mewn tlodi nad ydynt yn gymwys ar hyn o bryd, gallem leihau tlodi plant ac anghydraddoldeb yn sylweddol, trwy leihau costau byw i rieni sy'n ei chael hi'n anodd, a rhoi dechrau gwell mewn bywyd i'n plant. Mae'n fesur fforddiadwy. Pe bai cymhwysedd yn cael ei ehangu i deulu pob plentyn sy'n derbyn credyd cynhwysol, y gost ychwanegol fyddai £10.5 miliwn. Mae tlodi plant ac anghydraddoldeb cynyddol yn amlwg yn fater cyfiawnder cymdeithasol. Felly, Weinidog, pryd gallwn ni ddisgwyl gweithredu pellach ar ehangu'r ddarpariaeth prydiau ysgol am ddim gan y Llywodraeth?

Diolch am eich cwestiwn. Fe wyddoch fod y Gweinidog wedi ymrwymo i gynnal adolygiad o brydau ysgol am ddim, a chredaf ei bod yn bwysig iawn nodi eto yr hyn a ddywedodd y Prif Weinidog ddoe am y cynnydd yn y nifer sy'n derbyn prydau ysgol am ddim o 66,000 ym mis Ionawr 2020 i 105,000 ym mis Ionawr 2021. Ond hoffwn dynnu sylw hefyd at rai o'r ffyrdd eraill y gallwn gefnogi plant a theuluoedd yn arbennig mewn perthynas â threchu tlodi, a thynnu sylw at gynllun gwella gwyliau’r haf, er enghraifft, sy'n mynd i arwain at lawer o deuluoedd yn ein hysgolion, yn ein cymunedau, yn elwa o gynllun gwella gwyliau’r haf.

Ond bydd angen inni fynd i'r afael â threchu tlodi drwy bob agwedd ar Lywodraeth Cymru, boed yn addysg, tai drwy'r weinyddiaeth newid hinsawdd, swyddi a chyflogadwyedd. Rydym yn mynd i'r afael â diweithdra, yn lleihau anghydraddoldebau economaidd, rydym yn mynd i'r afael ag anghydraddoldebau addysgol gyda'r grant datblygu disgyblion, ac wrth gwrs, mae gennym y cynnig mwyaf hael o brydau ysgol am ddim er mwyn estyn allan at blant yn ystod gwyliau'r ysgol. A gaf fi hefyd dynnu sylw at y cynlluniau gwych sy'n mynd rhagddynt yn y Cymoedd, yng nghwm Llynfi, Aberdâr, Merthyr Tudful a Rhydaman, er enghraifft, gyda chynllun Big Bocs Bwyd? Rwy'n credu efallai yr hoffai Mark Isherwood ymweld â'r cynlluniau hynny hefyd.

Mewn tirwedd economaidd mor llwm, a heb y grym, fel y nodoch yn gynharach, i sicrhau system les decach, fwy trugarog na’r hyn y mae Llywodraeth Dorïaidd San Steffan yn ei chynnig, mae’r gronfa cymorth dewisol yn ffynhonnell gymorth hanfodol. Er bod Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi swm ychwanegol o arian yn y gronfa cymorth dewisol ac wedi sicrhau bod y meini prawf cymhwysedd ar gyfer cael cymorth yn fwy hyblyg mewn ymateb i argyfwng COVID, mae'r hyblygrwydd ychwanegol hwn i fod i ddod i ben ym mis Medi. Felly, o ystyried y darlun a baentiwyd gan ymchwil ddiweddar a data'r Llywodraeth ei hun, mae hyn yn peri cryn bryder, o ystyried y bydd pobl yn parhau i wynebu caledi ariannol ac argyfwng ar ôl y dyddiad hwn, pobl y mae'r gronfa cymorth dewisol wedi darparu cymorth hanfodol iddynt mewn cyfnod mor eithriadol o anodd. Felly a wnaiff y Gweinidog a Llywodraeth Cymru ystyried parhau â’r hyblygrwydd ychwanegol ar gyfer cael mynediad at y gronfa cymorth dewisol ar ôl diwedd mis Medi i sicrhau y gall y rheini sydd angen y cymorth hwn gael mynediad ato? Diolch.

Rydym yn falch iawn o'r hyn rydym wedi gallu ei gyflawni i fynd i'r afael ag anghydraddoldebau drwy sicrhau bod hyblygrwydd yn y gronfa cymorth dewisol, ond hefyd i sicrhau y gellir gwneud mwy nag un taliad. Roedd hwnnw'n un o'r cyfyngiadau i sicrhau bod pobl yn gallu cael mynediad at y gronfa. Mae'n rhan fawr o'n cynllun gweithredu pwyslais ar incwm, ac yn wir, bydd hefyd yn gysylltiedig iawn â'r cymorth a roddir i denantiaid yn y sector preifat, yn gysylltiedig â'r gronfa caledi i denantiaid.

13:55
Cymorth i Gyn-filwyr

3. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am gymorth Llywodraeth Cymru i gyn-filwyr yng Nghymru? OQ56685

Mae trydydd adroddiad blynyddol cyfamod y lluoedd arfog yn manylu ar yr ystod eang o gymorth i gyn-filwyr ledled Cymru. Eleni, rydym wedi gweld cynnydd rhagorol gan gynnwys mwy o fuddsoddiad mewn gwasanaethau iechyd meddwl ar gyfer cyn-filwyr, cyllid i gyn-filwyr gael mynediad at addysg bellach ac uwch a chyllid parhaus i'n swyddogion cyswllt y lluoedd arfog.

Diolch am eich ymateb, Ddirprwy Weinidog. Yr wythnos diwethaf, i nodi Wythnos y Lluoedd Arfog, ymwelais â phencadlys Adferiad Recovery ym Mae Colwyn yn fy etholaeth. Mae Adferiad Recovery yn darparu gwasanaethau i gyn-filwyr drwy eu rhaglen Change Step, sydd wedi bod ar waith ers dros ddegawd. Mae dros 3,000 o unigolion ag anhwylder straen ôl-drawmatig wedi cael cymorth gan y rhaglen benodol honno, ac maent wedi darparu 57,000 awr o gymorth mentora cymheiriaid un i un. Roedd cost y gwasanaeth hwnnw dros y degawd oddeutu £5 miliwn, ac eto £40,000 yn unig o hynny sydd wedi dod gan Lywodraeth Cymru, er bod ymchwil academaidd wedi dangos, am bob £1 a fuddsoddir yn y gwasanaeth, fod hynny'n arbed £7 i bwrs y wlad. A gaf fi ofyn i Lywodraeth Cymru edrych ar yr adnoddau y mae'n eu darparu i gefnogi cyn-filwyr yng Nghymru, ac i weld a oes cyfle yma i fuddsoddi er mwyn darparu cyllid mwy cynaliadwy i'r rhaglen Change Step, sydd wrth gwrs yn gweithredu ledled Cymru ac sydd wedi bod o fudd i gynifer o fy etholwyr yn ogystal â rhai'r Dirprwy Weinidog ac eraill yn y Siambr hon?

A gaf fi ddiolch i Darren Millar am ei gwestiwn? Gwn fod hwn yn faes rydych yn ymrwymedig iawn iddo ac yn angerddol iawn yn ei gylch yn y gwaith a wnewch gyda'r grŵp trawsbleidiol ar y lluoedd arfog hefyd, ac rydych hefyd yn mynychu'r grŵp arbenigol ar y lluoedd arfog fel gwestai.

Mae'n gwbl briodol inni ganmol y gwaith y gwnaethoch dynnu sylw ato, yn enwedig ar ôl Wythnos y Lluoedd Arfog, pan oedodd nifer ohonom yn y Siambr hon i dalu teyrnged i'r rheini sydd wedi gwasanaethu, a'r rheini sy'n parhau i wasanaethu, y cyn-filwyr a'r cyfraniad a wnânt nid yn unig i'n gwlad, ond i'n cymunedau ledled Cymru. Rôl y trydydd sector a'r elusennau hynny, gwyddom mai hwy yw'r rhai a dim ond oherwydd ein bod wedi gweithio ar y cyd mewn partneriaeth y gallasom ddarparu'r cymorth hwnnw i gyn-filwyr a'u teuluoedd. Fe fyddwch yn gyfarwydd iawn ag ymarfer cwmpasu'r lluoedd arfog, sy'n tynnu sylw at y cynnydd rydym wedi'i wneud, ond hefyd y gwaith sydd angen ei wneud o hyd a lle'r oedd y bylchau. Felly, yn sicr, rwy'n fwy na pharod i edrych ar y pwyntiau y mae wedi'u codi heddiw ac i ddod yn ôl at yr Aelod, os hoffai gysylltu ynglŷn â hynny hefyd.

Tlodi Plant yn Nwyrain De Cymru

4. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am gyfraddau tlodi plant yn Nwyrain De Cymru? OQ56701

Diolch i'r Aelod am ei chwestiwn. Ddydd Llun, cyhoeddais yr adroddiad cynnydd ar y cynllun tlodi plant i weithredu pwyslais ar incwm, ac mae'n dangos bod ein hymgyrch genedlaethol gyntaf i sicrhau bod pobl yn hawlio budd-daliadau wedi arwain at £651,504 yn ychwanegol yn cael ei hawlio gan y rheini sydd â hawl i fudd-daliadau, gan gynnwys aelwydydd yn ne-ddwyrain Cymru.

Diolch, Weinidog. Mae cyfradd Cymru o dlodi plant yn uwch yn awr nag yn unrhyw un o wledydd eraill y DU, gydag un o bob tri phlentyn yn byw mewn tlodi. Rwy'n poeni ein bod wedi arfer cymaint â chlywed y ffigur hwnnw nes ei fod wedi colli ei rym, felly hoffwn atgoffa'r Siambr mai'r hyn y mae'r ffigur hwnnw—y ffigur un o bob tri phlentyn—yn ei olygu yw bod miloedd o blant yng Nghymru yn mynd i'r gwely'n llwglyd. Maent yn mynd i'r ysgol, i'w dosbarthiadau, gyda'u boliau'n wag, ond maent hefyd yn gorfod ymdopi â'r pryder o wybod bod eu rhieni o dan straen. Efallai eu bod yn teimlo bod yn rhaid iddynt guddio eu sefyllfa rhag eu ffrindiau, felly nid oes ganddynt unrhyw un i siarad â hwy. Yr hyn rwy'n ei ddweud, Weinidog, yw nad effaith gorfforol yn unig sydd i dlodi plant: nid yw'n ymwneud yn unig â diffyg maeth neu fethu cadw'n gynnes neu'n gyffyrddus, er mor niweidiol yw'r pethau hynny; mae hefyd yn ymwneud â'r straen emosiynol, y bwlio a all ddigwydd a'r effaith y gall tlodi ei chael ar iechyd meddwl a lles pobl ifanc. Beth fydd eich Llywodraeth yn ei wneud i fynd i'r afael â'r broblem gudd hon?

Diolch i Delyth Jewell am y cwestiynau pwysig iawn hyn. I mi, fel Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, dylwn ddweud na fu erioed amser pwysicach i wneud popeth a allwn i liniaru effeithiau tlodi gyda'r pwerau a'r ysgogiadau sydd gennym. Yn ystod tymor diwethaf y Senedd, fel y cofiwch, gwnaeth y Prif Weinidog ymrwymiad i ailbeiriannu rhaglenni cyllido presennol er mwyn sicrhau eu bod yn cael yr effaith fwyaf sy'n bosibl ar fywydau plant sy'n byw mewn tlodi. Ac arweiniodd hynny at yr adroddiad rwyf newydd ei grybwyll, a'r camau gweithredu ymarferol ynddo. Mae'n ymwneud â mwy na chynyddu incwm teuluoedd sy'n byw mewn tlodi, mae hefyd yn eu helpu i adeiladu cadernid. Mae a wnelo hyn â'ch pwyntiau allweddol am yr effaith ar fywydau pobl, ar eu hiechyd meddwl—cefnogi teuluoedd nid yn unig i gynyddu eu hincwm, ond hefyd i sicrhau y gallant ddod o hyd i gyflogaeth a gwella canlyniadau plant a theuluoedd. Mae hon, wrth gwrs, yn dasg drawslywodraethol o ran cefnogi rhaglen Dechrau'n Deg, rhaglen a chanddi rwydwaith cymorth mor bwysig ledled Cymru yn ein cymunedau mwyaf difreintiedig. Ond a gaf fi ddweud, unwaith eto, ei bod yn bwysig ein bod yn edrych ar yr hyn a wnawn? Mae dros £60 miliwn ar gael mewn cyllid ychwanegol i awdurdodau lleol ar gyfer darparu prydau ysgol am ddim yn ystod 2021, £23 miliwn yn ychwanegol hyd at 2022, yn y flwyddyn ariannol nesaf, a'r ymrwymiad rwyf eisoes wedi'i grybwyll i adolygu'r meini prawf cymhwysedd. A gaf fi ddweud bod rhaglen gwella gwyliau’r haf yn gyfle go iawn? Y rhaglen bwyd a hwyl yn ystod gwyliau'r ysgol, a'r 'haf o hwyl' sydd eisoes wedi'i gyhoeddi gan y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol—rheini fydd y ffyrdd y gallwn estyn allan at y plant hynny a'r teuluoedd hynny, gyda'r potensial i gefnogi'r plant hynny yn y cymunedau a'r cartrefi sy'n byw mewn tlodi.

14:00

Weinidog, yn ei strategaeth tlodi plant yn 2015, nododd Llywodraeth Cymru mai ei huchelgais oedd sicrhau nad oedd unrhyw blentyn yn byw mewn tlodi erbyn 2020. Afraid dweud, mae hi bellach yn 2021. Mae Achub y Plant wedi nodi mai Cymru sydd â'r gyfradd tlodi plant uchaf o unrhyw genedl yn y Deyrnas Unedig. Dangosodd ffigurau rhwng 2019 a 2020 fod 31 y cant o blant yng Nghymru yn dal i fyw mewn tlodi, o gymharu â 30 y cant yn Lloegr a 24 y cant yn yr Alban a Gogledd Iwerddon. Hyd yn oed cyn y pandemig, roedd bron i 200,000 o blant yn byw mewn tlodi yma yng Nghymru, gyda chyfran uwch o blant yn cael eu heffeithio nag ar unrhyw adeg arall yn ystod y pum mlynedd diwethaf. Weinidog, gwn eich bod wedi cyfeirio at y Llywodraeth ganolog ar sawl achlysur, ond mae Sefydliad Bevan wedi dweud bod diffyg meddwl cydgysylltiedig yn Llywodraeth Cymru, gyda pholisi sy'n canolbwyntio gormod ar gynyddu cyflogaeth ac nad yw polisïau yn gweithio mewn cytgord. Felly, Weinidog, beth yw'r ymateb—beth yw eich ymateb chi yn benodol—i Sefydliad Bevan, a sut y byddwch yn sicrhau bod dull integredig, trawslywodraethol yn cael ei fabwysiadu i ddileu tlodi plant yma yng Nghymru? Diolch.

Wel, rhaid i mi ddweud—diolch am y cwestiwn hwnnw—fod yr ymchwil a wnaed gan y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol, Sefydliad Joseph Rowntree, Sefydliad Resolution, yr holl sefydliadau uchel eu parch, yn edrych ar effaith rhaglen Llywodraeth y DU o ddiwygiadau treth a lles sydd wedi'u rhewi am bedair blynedd—budd-daliadau wedi'u rhewi am bedair blynedd—a'r ffaith bod hyn yn cael cymaint o effaith ar bwerau mewn perthynas â threth a lles. Mae’r pwerau hynny yn nwylo Llywodraeth y DU. Felly, gobeithio y byddwch hefyd yn cefnogi ymestyn yr £20 o gredyd cynhwysol yr wythnos ar ôl mis Medi. Oni fyddai’n dda pe bai'r Ceidwadwyr Cymreig yn cefnogi hynny hefyd? Oherwydd mae’n rhaid inni weithio gyda’n gilydd i liniaru effaith tlodi a gwella canlyniadau i bobl sy’n byw mewn tlodi. Ond a gaf fi ddweud pa mor dda oedd gweld cymaint o gefnogaeth i Weinidog yr Economi ddoe pan gyhoeddodd y warant ieuenctid? Oherwydd mae cyflogaeth yn cynnig llwybr cynaliadwy allan o dlodi—gan roi'r cynnig hwnnw i bawb o dan 25 oed. Mae'n ddull cydgysylltiedig o weithredu, wrth gwrs. Mae ein cynllun gweithredu ar dlodi plant yn nodi amcanion Llywodraeth Cymru ar gyfer trechu tlodi plant, a gobeithio y byddwch yn darllen adroddiad cynnydd 2019, a’r un a gyhoeddais ddydd Llun.

Weinidog, wrth weithio a gwirfoddoli yn y trydydd sector drwy gydol y pandemig, cefais brofiad uniongyrchol o'r effeithiau niweidiol y mae COVID wedi'u cael ar deuluoedd y Rhondda. Yn anffodus, mae colli incwm a chostau byw cynyddol wedi golygu bod teuluoedd ac unigolion yn ei chael hi'n anodd cael dau ben llinyn ynghyd. Rwy'n ddiolchgar am y darpariaethau a roddwyd ar waith gan Lywodraeth Cymru i gefnogi'r teuluoedd hyn, ond mae problem wirioneddol o hyd ynghylch y stigma sy'n gysylltiedig â gofyn am gymorth. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru, nid yn unig i helpu i roi diwedd ar y stigma sy'n gysylltiedig â cheisio cymorth, ond i annog teuluoedd y mae taer angen cymorth arnynt i ddefnyddio'r darpariaethau sydd ar gael, yn enwedig dros gyfnod gwyliau'r haf?

Diolch yn fawr iawn, Buffy Williams, am y cipolwg pwysig hwnnw ar effaith COVID ar gymunedau, a hefyd y ffyrdd y gwnaethoch ymgysylltu, rwy'n gwybod, fel Aelodau eraill, i rymuso cymunedau a gwirfoddolwyr, sydd wrth gwrs yn cynyddu eu parch yn ogystal â'u gallu. Mae hyn yn ymwneud â hawl—hawl i'r budd-daliadau rydym bellach yn sicrhau eu bod ar gael iddynt, ond mae hefyd yn ymwneud â hawl i fod yn rhan o brosiectau fel rhaglen gwella gwyliau'r haf.

14:05
Carchardai a'r Gwasanaeth Prawf

5. Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ynglŷn â charchardai a'r gwasanaeth prawf ers yr etholiad? OQ56680

Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio'n agos gyda Gwasanaeth Carchardai a Phrawf Ei Mawrhydi. Rwy'n croesawu'r ffaith bod yr holl waith rheoli troseddwyr wedi'i drosglwyddo i'r Gwasanaeth Prawf Cenedlaethol. Cwblhawyd hyn yr wythnos hon. Rwyf wedi cyfarfod â swyddogion Gwasanaeth Carchardai a Phrawf EM i ddatblygu cynlluniau ar y cyd.

Diolch yn fawr, Weinidog. Fel rydych chi'n ymwybodol, un o broblemau mawr y system gyfiawnder yng Nghymru yw'r diffyg data penodol ar Gymru. Pan wnaeth HMPPS roi tystiolaeth i'r comisiwn cyfiawnder yn ôl yn y gwanwyn yn 2019, roedden nhw'n dweud bod eu hystadegwyr nhw'n cydweithio ag ystadegwyr Llywodraeth Cymru i edrych ar lefelau aildroseddu. 

Rwyf am droi at y Saesneg i wneud y pwynt nesaf, oherwydd rwyf am ddyfynnu yn union yr hyn a ddywedasant. Aethant ymhellach a dweud bod gweithgor wedi'i sefydlu rhyngddynt hwy a Llywodraeth Cymru

'i edrych ar ddadgyfuno data'

yn ein rhan ni o'r system gyfiawnder. Fy nghwestiwn, felly, Weinidog, yw: sut y mae'r gwaith pwysig hwnnw ar ddadgyfuno data yn mynd yn y rhan bwysig honno o'r system gyfiawnder er mwyn cael data sy'n benodol i Gymru? Diolch.

Diolch, Rhys ab Owen. Rydych yn codi pwynt pwysig iawn, pwynt rwy'n ei godi'n rheolaidd gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder. Yn wir, rwy'n cyfarfod â Gweinidog yfory—Alex Chalk—a byddaf yn codi'r mater hwn eto. Roedd mor amlwg yn nadansoddiad comisiwn Thomas; gwn y bydd yn rhywbeth y byddaf yn gweithio arno gyda'r Cwnsler Cyffredinol yn ein his-bwyllgor cyfiawnder yn y Cabinet. Ond mae'r data hwnnw'n hanfodol er mwyn inni ddeall sut y gallwn sicrhau gwell canlyniadau o ran effaith y system cyfiawnder troseddol ar ddinasyddion Cymru.

Weinidog, mewn erthygl ddiweddar yn The Lancet, tynnwyd sylw at y nifer uchel o farwolaethau o ganlyniad i'r coronafeirws mewn carchardai, ac mae hyn er gwaethaf y ffaith bod troseddwyr yn cael eu cloi yn eu celloedd am hyd at 23 awr y dydd i atal lledaeniad y feirws. Bydd hyn yn peri pryder arbennig mewn ardaloedd o amgylch carchardai agored yng Nghymru, megis carchar Prescoed ym Mrynbuga yn fy rhanbarth i, Dwyrain De Cymru. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ynglŷn â sut y mae'n gweithio gyda Gweinidog Llywodraeth y DU a'r gwasanaeth carchardai i greu cynllun i fynd i'r afael â lledaeniad y coronafeirws yn ein carchardai, a hefyd sut y mae'n sicrhau bod carcharorion a chymunedau o amgylch carchardai yn cael eu diogelu?

Diolch am y cwestiwn hwnnw, Laura Anne Jones. Yn wir, cyfarfûm â chyfarwyddwr gweithredol Gwasanaeth Carchardai a Phrawf Ei Mawrhydi Cymru heddiw a chawsom y wybodaeth ddiweddaraf am garchardai. Dywedodd—ac fe fyddwch yn croesawu'r adroddiad cynnydd—fod adferiad yn mynd yn dda mewn carchardai. Mae ganddynt bedair lefel. Y bedwaredd lefel, y lefel uchaf, yw pan nad ydynt yn gallu dod allan i wneud gweithgareddau ac maent wedi'u cyfyngu i'w celloedd i raddau helaeth, ac mae lefel 1 yn cyfateb i wasanaeth bron fel arfer. Dywedodd wrthyf heddiw fod pob carchar yng Nghymru ar lefel 2 ar wahân i Abertawe, a fydd yn i symud i lefel 2 yn ddiweddarach yr wythnos hon. Cadarnhaodd hefyd nad oes unrhyw glystyrau o achosion mewn carchardai yng Nghymru a bod achosion ymhlith staff yn isel. Roedd yn gadarnhaol iawn ynglŷn â'r ffaith bod cydweithio agos â'r gwasanaethau datganoledig sydd, wrth gwrs, yn cefnogi ein carchardai, mewn perthynas ag iechyd yn arbennig, sy'n allweddol, ond hefyd mewn perthynas â'r cyfleoedd i garcharorion pan fyddant yn gadael y carchar.

Hoffwn ddweud yn gyflym iawn cymaint rwy'n croesawu uno'r gwasanaeth prawf. Gwnaethom bwyso am hyn ac fe wnaethom ei uno yn ôl ym mis Rhagfyr 2019 cyn i Loegr wneud hynny. Buom yn gwasgu am hynny; nid oedd yn ein pwerau, ond mae'n rhaid i mi ddweud bod Rory Stewart, y cyn Weinidog, wedi gwasgu am hynny hefyd ac fe wnaethom gyflawni hynny. Ond o ddydd Llun ymlaen, bydd popeth wedi'i uno; mae gennym Wasanaeth Prawf Cenedlaethol, a fydd yn hanfodol i'r cymunedau ac i'r bobl sy'n gadael ac yn ailsefydlu ar ôl gadael carchardai ledled Cymru.

14:10
Cymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr

6. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i hyrwyddo cydlyniant rhwng cymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr a thrigolion Dyffryn Clwyd? OQ56698

Diolch, Gareth Davies. Drwy ariannu'r rhaglen cydlyniant cymunedol a phrosiect Teithio Ymlaen TGP Cymru, rydym yn darparu cyngor, eiriolaeth a chynhwysiant i feithrin cysylltiadau da rhwng cymunedau yn Nyffryn Clwyd a ledled Cymru, gan gynnwys Sipsiwn a Theithwyr.

Diolch ichi am yr ateb hwnnw, Weinidog. Ers blynyddoedd lawer, mae Cyngor Sir Ddinbych wedi cael trafferth dod o hyd i leoliadau addas ar gyfer safleoedd preswyl a thramwy ar gyfer Sipsiwn a Theithwyr. Maent wedi archwilio nifer o safleoedd sydd wedi bod yn anaddas i bawb dan sylw. Fodd bynnag, Weinidog, mae safleoedd Sipsiwn a Theithwyr wedi'u sicrhau ledled gogledd Cymru gan awdurdodau lleol cyfagos. A wnewch chi dderbyn y byddai mabwysiadu dull rhanbarthol o ddarparu safleoedd preswyl a thramwy ar gyfer Sipsiwn a Theithwyr yn ffordd well o fynd i'r afael ag anghenion cymunedau Sipsiwn, Teithwyr a Roma yn ogystal ag anghenion trigolion lleol?

Nid wyf yn derbyn hynny o gwbl. Rwy'n gobeithio yr edrychwch ar ein cynllun Teithio Ymlaen fel Aelod lleol. Mae gan bob awdurdod lleol gyfrifoldeb i sicrhau bod awdurdodau lleol yn darparu safleoedd digonol sy'n briodol yn ddiwylliannol lle bo angen. Deallaf fod gan Gyngor Sir Ddinbych—rwy'n deall, ac mae'n rhaid inni annog hyn—ddyletswydd gyfreithiol i gynnal asesiad newydd o'r ddarpariaeth i Sipsiwn a Theithwyr bob pum mlynedd, ond nid yw wedi llwyddo eto i gyflawni ei rwymedigaethau. Gadewch i ni obeithio y bydd yr ymgynghoriad yn mynd yn dda. Bydd yn rhaid cael sgyrsiau â theuluoedd Sipsiwn a Theithwyr a'r gymuned ehangach, gan gynnwys grwpiau cynrychioliadol, dros yr haf. Mae'n hanfodol fod pob awdurdod lleol yng Nghymru—. Rydym wedi gweld dros 200 o leiniau newydd yn cael eu creu a'u hadnewyddu ledled Cymru o ganlyniad i'r buddsoddiad. Ar hyn o bryd rydym yn ariannu prosiectau gwerth £1.2 miliwn i adnewyddu'r ddarpariaeth bresennol, ac mae gennym safleoedd newydd. Dyma'r hyn y mae angen i sir Ddinbych ei wneud yn awr.

Banc Cymunedol i Gymru

7. Pa gynnydd y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o ran cynlluniau ar gyfer banc cymunedol yng Nghymru? OQ56668

8. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y cynnydd sy'n cael ei wneud o ran agor banc cymunedol yng Nghymru? OQ56671

Lywydd, deallaf eich bod wedi rhoi caniatâd i gwestiynau 7 ac 8 gael eu grwpio. Mae cynnig y sector preifat i sefydlu banc cymunedol i Gymru yn dibynnu ar gymeradwyaeth reoleiddiol. Mae cynlluniau cyflawni gweithredol yn parhau i ddatblygu ochr yn ochr ag asesiadau rheoleiddiol a gwerthusiad ehangach gan Lywodraeth Cymru, fel y gellir sefydlu Banc Cambria cyn gynted â phosibl ar ôl cael cymeradwyaeth reoleiddiol a phenderfyniadau buddsoddi.

Diolch i chi, Weinidog. Rwyf wrth fy modd fod y cwestiwn hwn wedi ei grwpio gyda chwestiwn Jack Sargeant hefyd, o gofio bod Jack wedi bod yn gefnogwr mor gryf i fanc cymunedol. Mewn adroddiad diweddar ym mhapur newydd sir y Fflint a Wrecsam, The Leader, tynnwyd sylw at y nifer frawychus o ganghennau banc a gollwyd yng ngogledd Cymru. Mae data a gyhoeddwyd gan y papur yn dangos mai De Clwyd yw'r etholaeth yr effeithiwyd arni waethaf yng ngogledd Cymru. Weinidog, a allwch chi amlinellu sut y bydd fy etholwyr yn elwa o greu banc cymunedol ar ôl colli pob banc ond un yn Ne Clwyd?

Rwy'n falch iawn fod Jack Sargeant hefyd wedi codi'r cwestiwn hwn y prynhawn yma. Ar ddiwedd 2021, un banc yn unig a fydd ar ôl i wasanaethu pobl De Clwyd. Mae'r ardal wedi colli 80 y cant o'i banciau ers 2015. Mae'n rhoi preswylwyr mewn perygl wrth iddynt orfod teithio allan o'r dref. Cangen Barclays yn Llangollen yw'r unig gangen banc ffisegol sydd ar ôl yn yr etholaeth.

I mi gael dweud wrth yr Aelodau, mae'r banc cymunedol o fudd mawr a chredaf fod cefnogaeth dda iddo ar draws y Siambr hon. Bydd yn eiddo i'w aelodau ac yn cael ei redeg er budd i'w aelodau. Bydd yn gwella mynediad at wasanaethau bancio a mynediad at arian parod, gyda gwasanaethau bancio dwyieithog amlsianel i bobl a busnesau. Bydd hefyd yn cydweithio ag ecosystem ariannol Cymru, er enghraifft undebau credyd, a bydd yn creu swyddi uniongyrchol hefyd. Nid oes yr un banc cymunedol yn gweithredu yn y DU, ond ni fydd y banc cymunedol cyntaf i weithredu. Nod Banc Cambria yw darparu cyfleuster bancio personol cyffredinol ledled Cymru.

Diolch yn fawr, Lywydd. A gaf fi ddechrau drwy ddiolch i'r Aelod dros Dde Clwyd am ei eiriau caredig—Ken Skates—a hefyd am ei waith fel Gweinidog hyd yma ar y banc cymunedol, a'r Gweinidog sy'n gyfrifol yn awr, Jane Hutt, am ei hymrwymiad hyd yma? Weinidog, fel y gwyddoch, rwyf wedi bod yn dadlau dros gael banc cymunedol ym Mwcle yn fy etholaeth ers amser maith. A allwch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Siambr am y cynnydd a wneir ar agor cangen o fanc cymunedol cyntaf Cymru ym Mwcle?

14:15

Iawn. Wel, diolch yn fawr iawn, Jack Sargeant, hyrwyddwr ac arloeswr arall dros y cynnig o fanc cymunedol, ochr yn ochr â chyn-Weinidog yr economi a thrafnidiaeth, Ken Skates, a roddodd y fenter hon ar waith, ac mae mor dda ein bod yn bwrw ymlaen â hyn. Gwn pa mor galed y mae'r Aelod dros Alun a Glannau Dyfrdwy—a Bwcle, credaf fod cyngor y dref wedi ymgyrchu dros fanc cymunedol ym Mwcle. Felly, mae Banc Cambria yn datblygu'r gwaith o gyflwyno ac amseru canghennau, ac rwyf hefyd yn cyfarfod â banciau'r stryd fawr cyn bo hir i drafod materion cyfiawnder cymdeithasol yn sgil cau canghennau banc ledled Cymru gyfan, sy'n destun pryder i bawb yn y Siambr hon.

Diolch ichi am eich ymatebion hyd yn hyn i'r pwyntiau hyn, Weinidog. Yn amlwg, mae rhai cymunedau'n chwilio am fanciau cymunedol yn eu hardaloedd. Roeddwn yn meddwl tybed sut rydych yn blaenoriaethu pa drefi a chymunedau a fyddai â banc cymunedol ynddynt.

Gwaith Banc Cambria yw hwn, wrth iddynt ddatblygu hyn. Rwy'n falch iawn eu bod wedi ceisio cyfarfod ag Aelodau a phobl allweddol, llefarwyr, ar draws y Siambr. Maent yn edrych yn benodol ar weithio mewn partneriaeth ag undebau credyd, felly gallaf roi enghraifft i chi o ran Undeb Credyd Cambrian yng ngogledd Cymru sy'n ymwneud â hyn. Cynnig ydyw o hyd; mae'n rhagweld banciau cymunedol ledled Cymru yn y dyfodol, ond rwy'n siŵr y bydd hyn o ganlyniad i'n buddsoddiad ni, a ddaeth gan Ken Skates yn flaenorol, i gynnal yr astudiaeth ddichonoldeb, yn ogystal â'r rhagolygon ar gyfer lle sydd fwyaf priodol a lle fyddai angen pwynt mynediad at fanc Cambria ar y stryd fawr.

Gan fod cau banciau yn ein trefi a'n pentrefi ledled Cymru yn digwydd yn rhy gyffredin o lawer, mae'r weledigaeth a gyflwynwyd gan y tîm ym Manc Cambria yn un gyffrous. Er enghraifft, yn fy rhanbarth i, un banc yn unig sydd ar ôl yn etholaeth Ogwr, sy'n debyg i'r hyn a glywsom yn Ne Clwyd hefyd. Ac wrth gwrs, mewn rhai etholaethau maent mewn perygl o ddiflannu'n gyfan gwbl. Gallai fod defnydd ehangach na banciau'n unig i'r model cymunedol wrth gwrs. A yw'r Gweinidog wedi ystyried sut y gallwn ddefnyddio model Banc Cambria ar gyfer busnesau eraill a arweinir gan y gymuned—ym maes ynni, er enghraifft—a pha gymorth y bydd y Llywodraeth yn ceisio'i ddarparu?

Ac rwy'n derbyn yn llwyr mai cam nesaf yw hwn yn ôl pob tebyg. Fel y dywedodd yr Aelod, mae angen inni sefydlu Banc Cambria, mae angen inni fynd i'r afael â'r prinder, a'r dinistr yn sgil prinder o ganghennau banc. Ond rwy'n credu y gallai fod yn fodel, oni allai, ac rwy'n siŵr y byddwn yn adeiladu ar hynny gyda'ch cyngor a'ch cefnogaeth hefyd.

A gaf fi ddweud yn gyntaf fod hwn yn sicr yn fater rwyf wedi'i godi fy hun gyda Llywodraethau olynol yng Nghymru? Rwy'n credu i mi godi hyn yn gyntaf gydag Edwina Hart, a oedd mor gefnogol i fy safbwynt ar Fanc Cambria ac ymagwedd Llywodraeth Cymru tuag at fancio cymunedol. Gwrandewais yn astud iawn ar yr atebion a roddwyd, Weinidog, ond credaf mai'r hyn y bydd pobl eisiau ei wybod, yn enwedig lle mae yna drefi yng Nghymru, yn fy etholaeth i, lle'r oedd tri neu bedwar banc ychydig flynyddoedd yn ôl efallai, a lle nad oes unrhyw fanc o gwbl yno bellach. Rwy'n credu y byddant yn awyddus i ddeall amserlenni a gwybod pryd y gwelwn y banc ffisegol cyntaf hwnnw'n ymddangos yn y dref honno eto. [Torri ar draws.] Gwn fod trafodaethau yn y gorffennol—. Rwy'n siŵr, o drafodaethau yn y gorffennol—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf; byddwch yn amyneddgar. Drew, mae'n ddrwg gennyf—. O drafodaethau yn y gorffennol, Weinidog, rwy'n credu y bydd mater yn codi gyda Banc Cambria lle maent wedi dweud y byddant yn gwneud pwynt o fynd i drefi lle nad oes unrhyw fanciau o gwbl. Felly, byddwn yn ddiolchgar iawn, Weinidog, pe gallech ddarparu amserlenni efallai i nodi pryd y gwelwn y banc ffisegol cyntaf yn ymddangos mewn tref am y tro cyntaf.

Rwy'n croesawu'r gefnogaeth drawsbleidiol eang hon y prynhawn yma i greu banc cymunedol i Gymru. Mae'r sector bancio'n cael ei reoleiddio'n dynn, fel y gŵyr yr Aelodau, felly mae'n rhaid inni aros i'r asesiad rheoleiddiol ddod i gasgliad boddhaol. Mae hynny'n ymwneud â sicrwydd i fuddsoddwyr ac aelodau o Fanc Cambria yn y dyfodol. Ond yr hyn a wnânt—eu nod yw agor tua 30 o safleoedd newydd dros y degawd nesaf.

Diolch i'r Gweinidog.

Russell George, fe wnaethoch lwyddo'n ardderchog i ddyfalbarhau gyda'ch cwestiynau er gwaethaf y synau cefndirol ar eich Zoom. Da iawn.

14:20
2. Cwestiynau i’r Cwnsler Cyffredinol a Gweinidog y Cyfansoddiad

Cwestiynau i’r Cwnsler Cyffredinol a Gweinidog y Cyfansoddiad sydd nesaf, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Jack Sargeant.

Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.

Hyrwyddo Cyfiawnder Cymdeithasol drwy Ddeddfwriaeth

1. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda'r sector cyfreithiol ar ffyrdd y gellid hyrwyddo cyfiawnder cymdeithasol drwy ddeddfwriaeth? OQ56672

Diolch, Jack Sargeant. Rwy'n cael trafodaethau rheolaidd gyda'r sector cyfreithiol ar amrywiaeth o faterion, gan gynnwys deddfwriaeth sy'n ymwneud â chyfiawnder.

Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ateb hwnnw, ac rwy'n ddiolchgar iawn am eich ymrwymiad amlwg—a'ch ymrwymiad hirsefydlog—i gyfiawnder cymdeithasol. Yn eich sgyrsiau â'r proffesiwn cyfreithiol yng Nghymru, pa gyfeiriadau a wnaed at y toriadau i gymorth cyfreithiol, ac a ydych yn cytuno bod toriadau Llywodraeth y DU yn golygu ei bod yn llawer anos i'r rhan fwyaf o bobl, yn enwedig pobl ddosbarth gweithiol, gael cyfiawnder yng Nghymru a ledled y DU gyfan? Ac a wnewch chi hefyd gytuno, Gwnsler Cyffredinol, i gyfarfod â mi a fy swyddfa i drafod y mater hwn ymhellach?

Wel, yn gyntaf oll, rwy'n fodlon cyfarfod â chi ac unrhyw Aelodau eraill mewn perthynas â mynediad at gyfiawnder a'r materion sy'n ymwneud â chymorth cyfreithiol. Mae'n fater rwyf wedi siarad amdano mewn sesiynau blaenorol yn y Senedd, ac wrth gwrs, mae'n ennyn pryderon y farnwriaeth a chomisiwn Thomas hefyd. Pan gyflwynwyd cymorth cyfreithiol ym 1948, wrth gyflwyno'r adroddiad, cafodd ei ddisgrifio gan yr Is-iarll Simon yn y bôn fel GIG o gyngor a chymorth cyfreithiol i'r bobl. Dywedodd:

'Felly, cymeradwyaf yr Adroddiad hwn i'r Tŷ gyda'r ystyriaeth syml hon, na ddylai unrhyw ddinesydd, beth bynnag fo'r anawsterau sy'n deillio o dlodi, fethu cael y cymorth neu'r cyngor cyfreithiol sydd mor angenrheidiol i sefydlu ei hawliau llawn. Rwyf o'r farn bod hwn yn ddiwygiad hanfodol mewn gwir ddemocratiaeth'.

A chredaf fod y sylw hwnnw yr un mor wir heddiw â phan ddaeth y GIG i fodolaeth. Yr hyn sy'n anffodus mewn rhai ffyrdd yn fy marn i yw bod ethos diben cyngor a chymorth cyfreithiol yn cael ei leihau i fod yn fater o gost yn hytrach nag o rymuso pobl yn sylfaenol mewn democratiaeth. Mae hwn yn fater sydd wedi cael sylw. Cafodd ei grybwyll gan yr Arglwydd Neuberger, fel llywydd y Goruchaf Lys, a ddywedodd:

'Mae torri cost cymorth cyfreithiol yn amddifadu'r union bobl sydd fwyaf o angen i'r llysoedd amddiffyn eu gallu i gael cyngor a chynrychiolaeth gyfreithiol.'

A dywedodd barnwr Goruchaf Lys arall yn 2018, yr Arglwydd Wilson:

'Hyd yn oed lle mae'n ofynnol parhau i ddarparu cymorth cyfreithiol am ddim, er enghraifft i ddiffynyddion sy'n wynebu cyhuddiadau troseddol ac i rieni sy'n wynebu bygythiad y bydd eu plant yn cael eu cymryd oddi arnynt, mae'r DU yn ei ddatgymalu'n anuniongyrchol drwy osod cyfraddau taliadau ariannol i gyfreithwyr ar lefelau mor anfasnachol fel bod y rhan fwyaf ohonynt yn teimlo, yn gyndyn, na allant wneud y gwaith hwnnw. Mae mynediad at gyfiawnder dan fygythiad yn y DU.'

Ac mae wedi bod ers peth amser, ac nid oes ond angen i chi edrych ar y ffigurau dros y degawd diwethaf. Yn 2011, gwerth y gwariant ar gymorth cyfreithiol yng Nghymru mewn termau real oedd £128 miliwn; swm y gwariant ar gymorth cyfreithiol yn awr yw £80 miliwn—gostyngiad o 37 y cant. Gostyngiad sy'n cymharu â gostyngiad o 28 y cant yn Lloegr mewn gwirionedd, a chredaf fod hynny'n dangos nad yn y maes troseddol y bu'r galw gwirioneddol am gymorth cyfreithiol yng Nghymru fel y cyfryw, ond yn hytrach yn bendant iawn yn yr arena gymdeithasol. I bob pwrpas, mae gennym brinder o gyngor bellach. Mae Llywodraeth Cymru wedi buddsoddi symiau enfawr o arian—

Weinidog, rwy'n gofyn i fy nghyd-Aelodau fod yn gryno yn eu cwestiynau; gofynnaf hefyd i Weinidogion fod yn gryno yn eu hatebion hefyd, os gwelwch yn dda.

Diolch ichi am hynny, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n credu, felly, y gwnaf orffen ar y cwestiwn penodol hwnnw drwy ddweud, yn y bôn, fod y cyngor a'r cymorth a gyflwynwyd gan Lywodraeth Cymru yn ymgais i drwsio'r bwlch sy'n bodoli ar hyn o bryd, ond mae hwnnw yn sicr yn drwsio anfoddhaol.

Mae gormod o bobl anabl yn parhau i ddioddef anghyfiawnder cymdeithasol oherwydd y rhwystrau i fynediad a chynhwysiant a roddir yn eu ffordd ar bob lefel o gymdeithas. Ar 24 Chwefror eleni, pleidleisiodd y Senedd o blaid fy nghynnig deddfwriaethol gan Aelod ar gyfer Bil Iaith Arwyddion Prydain, neu Fil BSL. Fel aelod o'r grŵp trawsbleidiol ar faterion pobl fyddar yn y Senedd ers 2003, ac fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar anabledd yn nhymhorau blaenorol y Senedd, mae hwn yn fater rwyf wedi bod yn ymwneud ag ef ers tro byd yng ngogledd a de Cymru. Byddai fy Mil arfaethedig yn gwneud darpariaeth i annog y defnydd o BSL yng Nghymru, a gwella mynediad at addysg a gwasanaethau mewn BSL. Fel y gwyddoch, fodd bynnag, nodi fy nghynnig deddfwriaethol yn unig a wnaeth y bleidlais yma ym mis Chwefror, ac felly mae angen cynnig Bil yn llwyddiannus yn y Senedd hon fel y gall deddfwriaeth fynd rhagddi, gan ddechrau gydag ymgynghoriad cyhoeddus eang. Pa drafodaethau rydych wedi'u cael gyda'r sector cyfreithiol, felly, neu pa drafodaethau y byddwch yn eu cael, ynglŷn â ffyrdd y gellid hyrwyddo amcanion fy Mil arfaethedig drwy ddeddfwriaeth?

14:25

Diolch am y cwestiwn. Yn amlwg, mater i chi yw cynnig deddfwriaethol gan Aelod, a mater i'r Senedd. Yr hyn rwy'n awyddus i'w wneud yw cael trafodaethau ar y cyd â'r proffesiwn cyfreithiol am y ffordd y gallwn ddarparu'r cyngor a'r cymorth sy'n rhoi cefnogaeth i'n cymunedau, yr holl rai mwyaf agored i niwed a'r rhai mewn angen. A  hoffwn dynnu eich sylw hefyd at y ffaith mai cynigion y Llywodraeth Geidwadol sydd, i bob pwrpas, wedi eithrio cymorth cyfreithiol o'r holl faterion sy'n ymwneud â lles a meysydd cymdeithasol a arferai fodoli flynyddoedd lawer yn ôl a fyddai bellach, mae'n debyg, yn sylwedd y gefnogaeth i rai o'r amcanion sydd gennych mewn gwirionedd. Ond rwy'n fwy na pharod i gael trafodaethau pellach ar y mater hwnnw.

Gwariant ar Gyfiawnder

2. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol ynghylch effeithiolrwydd gwariant Llywodraeth Cymru ar gyfiawnder? OQ56703

Diolch ichi am y cwestiwn hwnnw. Rwyf wedi cael cyfarfod cychwynnol gyda'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol i drafod cyllidebau ar gyfer fy nghyfrifoldebau portffolio. Fel y mae comisiwn Thomas yn dweud yn glir, byddai gwariant ar gyfiawnder yn fwy effeithiol pe bai mwy o ddatganoli, gan y byddai hynny'n caniatáu inni fabwysiadu dull system gyfan.

Diolch. Un o'r pethau rhyfeddaf am ein trefniant datganoli yw bod bron i 40 y cant o gyfanswm y cyllid ar gyfer cyfiawnder yng Nghymru yn dod o Gymru, er nad oes gennym reolaeth yn y maes polisi hwn. Os goddefir yr ymadrodd, mae fel cael y gwaethaf o'r ddau fyd. Fel y dywedodd adroddiad 'Cyfiawnder yng Nghymru dros Bobl Cymru',

'Dylai cyfiawnder fod wrth wraidd y llywodraeth.'

A all y Cwnsler Cyffredinol roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Senedd hon am drafodaethau gyda swyddogion cyfatebol yn San Steffan i gywiro'r anghysondeb hwn?

Wel, bydd trafodaethau'n cael eu cynnal mewn perthynas â'r anghysondebau hynny, ac yn sicr fy mwriad yw mynd ar drywydd y rheini a chael nifer o gyfarfodydd i archwilio materion yn ymwneud â datganoli cyfiawnder, a materion datganoli plismona yn arbennig hefyd. Mae'r rhain yn faterion sydd wedi'u codi ar y llawr hwn lawer gwaith. Credaf fod datganoli'r heddlu a datganoli cyfiawnder yn anochel, oherwydd mae'r rhesymeg yno. Credaf ei bod yn anffodus, mewn llawer o achosion, ei fod wedi'i droi fel pe bai'n rhyw fath o fater tiriogaethol rywsut, ond mae'r broblem go iawn gyda chyfiawnder a datganoli cyfiawnder yn ymwneud â sut y mae'n rhan annatod o'n polisi cymdeithasol ac economaidd, ein sylfeini cymdeithasol. Mae cyfiawnder yn rhan o hynny, ac mae'n un o'r prif ddulliau o gyflawni'r amcanion cymdeithasol sydd gennym.

Cwestiynau Heb Rybudd gan Lefarwyr y Pleidiau

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch yr ail argraffiad o 'Diwygio ein Hundeb', cyn ei gyhoeddi ddoe?

Roedd y papur 'Diwygio ein Hundeb' ar gael ar ei ffurf wreiddiol i Lywodraeth y DU, ac mae diwygio'r DUmae'r fersiwn ddiweddaraf sydd wedi'i chyhoeddi hefyd ar gael i Lywodraeth y DU.

Felly, o'r ateb hwnnw, Weinidog, deallaf eich bod wedi rhannu'r ddogfen â hwy a dim mwy na hynny, yn hytrach na'ch bod wedi cael unrhyw ymgysylltiad ystyrlon â Llywodraeth y DU cyn ichi gyhoeddi'r ddogfen honno mewn gwirionedd. A ydych yn derbyn, ar y naill law, na allwch rygnu ymlaen am yr angen am barch cydradd rhwng dwy Lywodraeth pan nad ydych yn rhoi gwybod i Lywodraeth y Deyrnas Unedig pan fyddwch yn cyhoeddi cynigion sy'n effeithio ar y Deyrnas Unedig ac yn siarad am eich agenda ar gyfer ei dyfodol? Pam eich bod yn meddwl ei bod yn iawn i chi gyhoeddi dogfennau o'r fath heb unrhyw ymgysylltiad er mai Gweinidogion Llywodraeth Cymru eu hunain fyddai'r bobl gyntaf i achwyn pe bai Llywodraeth y DU wedi cynhyrchu dogfen o'r fath, gan awgrymu ei bod yn weithred amharchus? A ydych yn derbyn eich bod yn anghywir i beidio â chael trafodaeth cyn cyhoeddi'r dogfennau hyn ac i beidio ag ymgysylltu â Gweinidogion Llywodraeth y DU ar y mater hwn?

Credaf fod yr Aelod wedi gwyrdroi'r sefyllfa'n fawr, oherwydd mae pob mater yn 'Diwygio ein Hundeb', y ddogfen sydd wedi'i diweddaru, yn un a godir dro ar ôl tro mewn cyfarfodydd rhynglywodraethol a chyda Gweinidogion Llywodraeth y DU. Nid oes unrhyw beth ynddi o gwbl nad yw wedi'i godi dro ar ôl tro gyda Llywodraeth y DU. Un o'r rhesymau pam y'i cyhoeddwyd mewn gwirionedd yw oherwydd yr angen llwyr i'w roi ar glawr, a'i roi at ei gilydd yn adlewyrchiad o'r holl faterion a godwyd, materion a godwyd gan Brif Weinidog Cymru, gan Weinidogion eraill, dro ar ôl tro gyda Llywodraeth y DU, ond na ddenodd fawr iawn o ymateb yn anffodus.

14:30

Rydych yn dweud ei bod yn gwbl angenrheidiol rhoi'r pethau hyn ar glawr a chyhoeddi'r ddogfen hon—dogfen nad yw'n annhebyg, wrth gwrs, i rifyn cyntaf y ddogfen a gyhoeddwyd ddwy flynedd yn ôl. Pam ar y ddaear y mae Llywodraeth Cymru yn credu bod nawr yn adeg briodol i drafod dyfodol yr undeb, a ninnau newydd ddod drwy gyfnod anodd iawn gyda'r pandemig, mae gennym bobl yn aros—un o bob tri o bobl ar restr aros yn aros dros flwyddyn am eu triniaeth—pan fo gennym blant ysgol yn gorfod dal i fyny â'u haddysg? Onid ydych chi'n credu mai dyma'r pethau y mae pobl Cymru am i Lywodraeth Cymru fynd i'r afael â hwy, yn hytrach na siarad am dincera â'r cyfansoddiad, nad yw'n cael unrhyw effaith sylweddol ar eu bywydau o gwbl ar hyn o bryd? Oni chredwch ei bod yn bryd i chi ddechrau rhoi sylw i'r problemau go iawn?

Wel, dyna'r broblem, welwch chi. Rwy'n anghytuno'n sylfaenol â'ch agwedd. Credaf fod y cyfansoddiad yn gwbl sylfaenol yn yr hyn y gallwn ei wneud, sut rydym yn cyflawni'r hyn sydd yn ein maniffestos, sut y gallwn ddarparu gwasanaethau, a sut y gallwn wneud penderfyniadau sy'n effeithio go iawn ar fywydau pobl. Ac mae'n ymddangos mai'r ffaith amdani yw bod y Ceidwadwyr Cymreig, neu'r Blaid Geidwadol yng Nghymru, yn gwadu realiti ar hyn o bryd. Mae yna broblem. Mae yna broblem sy'n cael ei chydnabod ar draws y pleidiau mewn gwirionedd; cafodd ei chydnabod gan y fforwm rhyngseneddol, gyda llawer o Aelodau Seneddol Ceidwadol amlwg yn aelodau ohono, a chynrychiolwyr Seneddau ledled y DU. Roedd yn cydnabod bod argyfwng yn ein strwythur cyfansoddiadol, ac nad yw'n gweithio. Os nad yw'n gweithio, mae'n golygu ei fod yn effeithio'n andwyol ar y bobl ac ar y ffordd y caiff gwasanaethau a phwerau eu gweithredu. Felly, mae'n effeithio ar fywydau pobl. Mae'n effeithio'n uniongyrchol iawn ar fywydau pobl, ac mae'n siomedig iawn fod y Blaid Geidwadol yng Nghymru yn gwadu realiti i'r fath raddau, oherwydd y ffordd o ddatrys unrhyw broblem benodol, yn gyntaf oll, yw cydnabod bod yna broblem. Ac mae yna broblem, ac mae 'Diwygio ein Hundeb' yn ddogfen sy'n ceisio cynnig ffordd o ddatrys y problemau hynny, yn hytrach na'u diystyru yn y ffordd y mae'r Aelod yn ei wneud.

A gawn ni edrych? Oherwydd rwy'n siŵr eich bod wedi cael un cyflym iawn ac fe gafodd hwnnw ei ateb yn gyflym. [Torri ar draws.] Fe gawsoch un cyflym iawn ar y dechrau un, Darren.

Bydd yn rhaid i chi aros tan y bennod nesaf i glywed diwedd y stori. [Chwerthin.]

A ydych chi'n siŵr fy mod wedi cael tri? [Torri ar draws.] Nid wyf yn eich credu, ond fe edrychaf i weld.

Gobeithio bod hynny'n golygu y caf fi bedwar yn awr. [Chwerthin.] Diolch yn fawr—

—Ddirprwy Lywydd. Dywedodd Rhun ap Iorwerth ddoe lle'r oedd yn credu bod y cynllun yn ymddatod—y broblem sylfaenol gyda'ch bod chi'n diogelu'r undeb yn gyntaf a rhoi pobl Cymru yn ail. Ond heddiw, rwyf am ganolbwyntio ar weithrediad eich cynllun, ac a yw'n ffinio ar iwtopia, fel y dywedodd Martin Shipton y bore yma yn The Western Mail.

Yn gyntaf, hoffwn ganolbwyntio ar Lywodraeth y DU. Yr Ysgrifennydd Gwladol—.

Fe wnaeth yr Ysgrifennydd Gwladol ddweud yn syth bin ddoe ei fod e'n gwrthod eich cynllun. Rydyn ni wedi cael dadl gref heddiw gan Mr Millar yn erbyn y cynllun. Bydd e'n amhosib cyflawni hyn heb Lywodraeth y DU. Gwnaethon nhw wrthod dod i—. Gwnaeth y Swyddfa Gartref wrthod rhoi tystiolaeth i gomisiwn Silk, comisiwn nhw eu hunain. Sut ydyn ni'n mynd i gael Llywodraeth y Deyrnas Unedig i ddod yn rhan o'r cynllun yma? Ydych chi'n aros, ydych chi'n ddibynnol ar i Lywodraeth Lafur ddod unwaith eto yn San Steffan, oherwydd, os ydych chi'n edrych ar etholiadau, os ydych chi'n edrych ar is-etholiadau, dyw hynny ddim yn bosib unrhyw bryd yn fuan? Diolch.

Wel, rydych chi'n codi cwestiwn dilys iawn. Mae'n un y gofynnir i ni dro ar ôl tro. Beth rydych chi'n ei wneud pan fyddwch mewn sefyllfa amhosibl, lle mae gennych Lywodraeth y DU sy'n ymddangos, i bob pwrpas, fel pe bai'n anymwybodol o'r holl brotestiadau, yr holl ddadleuon, pob ymgais a wneir i ymgysylltu, a chanlyniad hynny wedyn yw dirywiad yn y berthynas?

Wel, edrychwch, rwy'n meddwl mai'r peth cyntaf yw hyn: nid yw llywodraethau'n bodoli am byth. Mae llywodraethau'n newid, mae gwleidyddiaeth yn gyfnewidiol, ac mae momentwm gwleidyddol yn newid. Felly, nid wyf yn diystyru, yn gyntaf, pwysigrwydd y ffaith bod yna feysydd lle gallwn wneud gwelliannau, lle gellir ymgysylltu, lle ceir meysydd cyfiawnder, er enghraifft, y gallwn naill ai ymdrin â hwy mewn perthynas â'n pwerau ein hunain neu drwy ymgysylltu. Ceir meysydd lle'r ydym yn ymgysylltu ar hyn o bryd â Llywodraeth y DU mewn perthynas â newid cyfansoddiadol, a chafwyd rhai meysydd eraill mewn perthynas â sicrhau cyfiawnder, er enghraifft.

Ond dyma fy marn i: pan fyddwch mewn sefyllfa amhosibl o'r fath, pan fyddwch yn cydnabod bod problem fod y DU ar fin chwalu—fe welwn beth sy'n digwydd yn yr Alban, a gwelwn beth sy'n digwydd yng Ngogledd Iwerddon, a gwelwn hyd yn oed y pwysau sy'n cronni rhwng y Llywodraeth ganolog yn Lloegr a rhanbarthau Lloegr—i ble'r ewch chi mewn gwirionedd? Ymddengys i mi mai'r ffordd i fynd yw ymgysylltu â phobl Cymru ar y sail mai gyda phobl Cymru y mae sofraniaeth, i ddatblygu consensws a momentwm ar gyfer cefnogaeth, cefnogaeth wleidyddol, ond hefyd i ddarganfod yn union beth y mae pobl Cymru am ei gael ar gyfer eu dyfodol: beth ddylai ddigwydd yng Nghymru, pe bai rhai pethau'n digwydd—beth ddylai natur y berthynas honno fod? Oherwydd credaf mai consensws, os gellir ei adeiladu o ganlyniad i broses briodol o ymgysylltu â phobl Cymru, yw'r grym cryfaf y gall Llywodraeth Cymru ei gael wrth ddadlau dros newid a sicrhau bod newid yn digwydd.

Credwch fi: mae newid yn dod. Y cwestiwn yw rheoli newid mewn ffordd benodol sydd fwyaf buddiol i bobl Cymru. Ond bydd yn rhywbeth a fydd yn cael ei benderfynu yma yng Nghymru. Efallai y ceir comisiynau. Mae comisiwn ar y gweill gan y Blaid Lafur. Rwy'n siŵr y bydd comisiynau a digwyddiadau eraill, a bydd ein proses, a fydd yn broses Gymreig, yn bwydo i mewn i unrhyw brosesau lle gall fod budd i bobl Cymru, ond bydd hefyd yn ceisio adeiladu cynghreiriau â'r rheini sydd hefyd yn gweld yr angen am newid cyfansoddiadol ledled y DU. 

14:35

Diolch, Gwnsler Cyffredinol. Ond mae ail broblem, onid oes? Nid Llywodraeth y DU yn unig sydd ddim yn gwrando. Nid yw eich Plaid Lafur seneddol eich hun yn gwrando ychwaith. Diflannodd yr ymrwymiad i ddatganoli cyfiawnder o faniffesto 2019; yn 2020, ar ôl cyhoeddi adroddiad y comisiwn ar gyfiawnder, dywedodd Chris Bryant, mewn dadl yn San Steffan, ei fod yn erbyn datganoli cyfiawnder, ac mae wedi dweud o'r blaen nad yw datganoli yn fater datganoledig; mae Ysgrifennydd Cartref yr wrthblaid wedi siarad yn erbyn datganoli cyfiawnder yn y gorffennol; mae arweinydd yr wrthblaid wedi bod yn gwbl dawel ar y mater. Sut y bydd Llywodraeth Cymru yn cael ei hochr ei hunain, hyd yn oed, i'ch cefnogi gyda'r cynllun hwn?

Wel, rydym yn gweithio ar sail maniffesto Llafur Cymru sydd wedi cael ei gefnogi gan Blaid Lafur Cymru ac sydd wedi'i gymeradwyo mewn etholiad cyffredinol yng Nghymru. Mae Plaid Lafur y DU wedi sefydlu ei chomisiwn ei hun, ac wedi mabwysiadu mandad ar gyfer hynny, sydd, yn fy marn i, yn un o'r safbwyntiau cyfansoddiadol mwyaf radical, yn sicr ers cenedlaethau, ac mae honno'n broses y credaf ei bod yn gadael yr holl opsiynau ar agor ar gyfer diwygio neu'r camau sydd angen eu cymryd yng nghyswllt y materion cyfansoddiadol sy'n dod i'r amlwg yn y DU. Felly, byddwn yn bwydo i mewn i hynny. Byddwn yn cyflwyno ein safbwynt ein hunain fel Plaid Lafur Cymru ac mewn perthynas â'r mandad sydd gennym, ac o ran y gwersi a ddysgir o'r sgwrs y byddwn yn ei chael gyda phobl Cymru.

Diolch yn fawr. Gaf i godi trydedd broblem sydd gyda chi—nid yn unig Llywodraeth y Deyrnas Unedig, nid yn unig eich grŵp seneddol yn San Steffan, ond hefyd gweddill Llywodraethau Prydain? I ddiwygio'r undeb, bydd yn rhaid ichi gael cefnogaeth nid yn unig Llywodraeth San Steffan, ond hefyd Llywodraeth SNP yr Alban, Llywodraeth Gogledd Iwerddon—pwy bynnag fydd mewn pŵer fanna—a hefyd meiri Lloegr. Pa drafodaeth ŷch chi wedi ei chael gyda Llywodraethau eraill a chyda'r meiri? Ac a ydych chi wir am inni gredu bod Llywodraeth yr SNP yn mynd i fod yn cefnogi'r cynigion yma? Felly, Cwnsler Cyffredinol, pan fydd y problemau yma yn dod yn ormod, pan fydd y cynllun yn methu, beth yw'r ail gynllun? Beth yw plan B? Diolch.

Wel, mae gan yr SNP yn yr Alban, os cymerwn hynny'n gyntaf, wrth gwrs, ei fandad ei hun, ac mae'n fandad go iawn gan bobl yr Alban o ganlyniad i etholiad diweddar Senedd yr Alban. Hefyd, lle bu buddiannau cyffredin gan Lywodraeth Cymru a Llywodraeth yr Alban, fe wyddoch wrth gwrs y bu cydweithio agos iawn ar amrywiaeth eang o faterion cyfansoddiadol. Rwyf wedi cyfarfod droeon â chymheiriaid yn Llywodraeth yr Alban i siarad am rai o'r materion hyn, a lle ceir tir cyffredin, byddwn yn gweithio gyda'n gilydd i gyflawni'r amcanion sydd gennym o ran y budd i bobl Cymru, fel y gwnânt yn yr Alban hefyd.  

Ar fater y meiri rhanbarthol ac yn y blaen—credaf ei bod yn bwysig iawn cael trafodaethau gyda'r rheini. Mae'r rheini'n ffurfiau ar lywodraeth ddatganoledig; ffurf wahanol iawn a ffurf ad hoc iawn efallai ar lywodraeth ddatganoledig—gwahanol iawn i'r hyn a ragwelwyd gan Kilbrandon yn yr adroddiad yn 1974, a dyna graidd problem lawer dyfnach o ran pam ein bod yn y sefyllfa rydym ynddi yn awr. Ond fel y dywedais yn fy ateb diwethaf, credaf mai'r hyn sy'n rhaid inni ei wneud yng Nghymru yw ymgysylltu a bod yn glir ynglŷn â ble mae'r consensws yng Nghymru ar gyfer newid, adeiladu ar y consensws hwnnw ac ymgysylltu â'r holl bobl eraill a fyddai'n rhannu diddordeb cyffredin mewn diwygio cyfansoddiadol o'r fath. Fel y dywedais, rwy'n credu bod diwygio cyfansoddiadol yn anochel. Yn anffodus, mae canlyniadau—mae canlyniadau andwyol, os nad ymdrinnir â hyn mewn ffordd flaengar ac mewn ffordd gydlynol. A'r nodwedd fwyaf siomedig yn awr, wrth gyhoeddi'r diwygio yn Llywodraeth y DU—yw ei bod yn ymddangos bod Llywodraeth y DU wedi claddu ei phen yn y tywod ar y materion gwirioneddol sy'n ein hwynebu ni i gyd ar hyn o bryd. 

14:40
Deddf Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig 2021

3. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol ddatganiad am asesiad cyfreithiol Llywodraeth Cymru o Ddeddf Marchnad Fewnol y Deyrnas Unedig 2021? OQ56679

Diolch am y cwestiwn hwnnw. Mae Deddf Marchnad Fewnol y DU 2021 yn tanseilio pwerau hirsefydlog y Senedd a Gweinidogion Cymru mewn materion sydd o fewn y cymhwysedd datganoledig. Yn yr her a gyflwynwyd gennym i'r Ddeddf, rydym wedi cael caniatâd i apelio. Mae'r Llys Apêl yn nodi ei fod yn codi materion pwysig o egwyddor ar y berthynas gyfansoddiadol rhwng y Senedd a Senedd y Deyrnas Unedig.

Rwy'n ddiolchgar i chi am yr ymateb hwnnw, Gwnsler Cyffredinol. Cafodd y cwestiwn ei fframio cyn inni gael y newyddion hapus hwnnw gan y llys wrth gwrs. Byddwn yn ddiolchgar pe gallech gadarnhau y byddwch yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf yn rheolaidd i'r Senedd hon—[Anghlywadwy.]—yn mynd rhagddo. Fy nghwestiwn i chi—[Anghlywadwy.]—yw hwn: rydym wedi trafod a dadlau ynghylch Deddf y farchnad fewnol ar sawl achlysur gwahanol yn ystod ei thaith drwy Senedd y Deyrnas Unedig a buom yn trafod sut y bydd yn effeithio ar ein pwerau yma yn y Senedd hon. Byddwn yn ddiolchgar pe baech chi, fel Gweinidog, yn gallu rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf yn rheolaidd inni ar ffurf datganiad ysgrifenedig, efallai, ynglŷn â sut y defnyddir y pwerau hynny, oherwydd mewn perthynas â'r ddadl rydym yn ei chael ar hyn o bryd, credaf y byddai'n ddefnyddiol i bob ochr i'r ddadl ddeall effaith benodol y Ddeddf ar lywodraethiant y Deyrnas Unedig hon, yn ogystal â'r effaith gyffredinol o ran cydbwysedd pwerau. Felly, byddai'n ddefnyddiol inni ddeall y pwerau penodol a gaiff eu defnyddio, yr hyn y cânt eu defnyddio ar ei gyfer a beth yw eu heffaith ar y pwerau a ddelir yn y lle hwn.

Wel, diolch am hynny. Ac yn gyntaf, ar y datganiad am y camau cyfreithiol eu hunain, rydym yn aros wrth gwrs am wrandawiad llys. Fe gyhoeddais—. Cyn gynted ag y cefais yr hysbysiad, cyhoeddais ddatganiad ysgrifenedig, ac rydych wedi'i gael, i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau, ac wrth gwrs, byddaf yn ei ddiweddaru fel y bo'n briodol wrth i amser fynd yn ei flaen.

Ar fater pwerau Deddf y farchnad fewnol, ydw, rwy'n credu bod y cais a wnewch yn un hollol resymol, fod angen inni fod yn effro i'r ffordd y mae'r pwerau hynny'n cael eu defnyddio, a phwerau mewn cwmpas ychydig yn ehangach o amgylch Deddf y farchnad fewnol—nid y rheini'n unig, ond y ffordd y mae materion, yn sgil deddfwriaeth ôl-Brexit, y ffordd y mae mwy o bwerau cydamserol yn dod i'r amlwg, y ffordd y mae cytundebau blwch dogfennau'n cael eu defnyddio i fynd heibio, neu wedi cael eu defnyddio, i fynd heibio i gytundeb Sewel weithiau, statws Sewel ac yn y blaen.

Ond yr enghraifft ddiweddaraf y mae pob un ohonom yn ymwybodol ohoni wrth gwrs yw pan gyhoeddodd Llywodraeth y DU ei chynllun ar gyfer Cymru—cynllun sydd, mewn gwirionedd, yn torri'r holl ymrwymiadau a roddwyd na fyddai Cymru geiniog yn waeth ei byd o ganlyniad i adael yr UE. Rhoddwyd y camau hynny ar waith gan ddefnyddio pwerau Deddf y farchnad fewnol heb unrhyw ymgysylltiad â Llywodraeth Cymru o gwbl, er gwaethaf y mandad clir iawn sydd gennym mewn perthynas â statudau datganoli, bwriad y Senedd ei hun o ran beth yw pwerau a chyfrifoldebau'r Senedd hon mewn gwirionedd. Felly, dyna oedd y defnydd pwysig cyntaf o'r pwerau hynny, sy'n parhau, ond mae llawer mwy, ac rwy'n bwriadu edrych yn gynhwysfawr nid yn unig ar Ddeddf y farchnad fewnol ond ar yr holl ddarnau eraill o ddeddfwriaeth lle mae materion yn codi ynghylch eu perthynas â statws ac uniondeb y lle hwn a'r ffordd y maent yn effeithio ar ein gallu i gyflawni dros bobl Cymru, yn enwedig yn y meysydd y pryderwn yn fawr amdanynt—safonau bwyd, safonau amgylcheddol, sy'n amlwg yn feysydd sy'n debygol o gael eu heffeithio, o bosibl, gan gytundebau masnach Llywodraeth y DU.

14:45

Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ateb hwnnw a'r datganiad ysgrifenedig y mae wedi'i wneud ar y mater. Fodd bynnag, Ddirprwy Lywydd, mae Llywodraeth y DU wedi gwrthod ei safbwynt, gan ddadlau nad oes dim o fewn y Ddeddf yn newid cymhwysedd deddfwriaethol y Senedd. A dyfarnodd y llys adrannol fod ymdrechion y Llywodraeth i wrthdroi'r Ddeddf drwy ddefnyddio llysoedd yn hytrach na'r system wleidyddol yn amhriodol, ac mae ymgais aflwyddiannus ei ragflaenydd yn yr achos llys eisoes wedi costio'n ddrud yn amser y gwasanaeth sifil ynghyd ag £87,458 o arian trethdalwyr hyd yma. A wnaiff gadarnhau i'r Senedd y bydd Llywodraeth Cymru yn awr yn rhoi'r gorau i'w hymdrechion i geisio ailymladd y refferendwm a gwrando ar ewyllys pobl Cymru, a bleidleisiodd, rwy'n ei atgoffa ef a'r Aelod a ofynnodd y cwestiwn yma heddiw, i adael yr Undeb Ewropeaidd, a pheidio â gwastraffu mwy o arian trethdalwyr ar apelio yn erbyn hyn eto, a dechrau canolbwyntio ar y pethau sy'n bwysig i bobl fy rhanbarth, Dwyrain De Cymru a Chymru, fel adfer yr economi wedi'r pandemig, gwella addysg Cymru a lleihau rhestrau aros y GIG?

Wel, diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Rwy'n tybio bod y cwestiwn wedi dyddio cyn iddi hi neu ei chynghorydd gael cyfle i ddarllen y datganiad ysgrifenedig a wneuthum, oherwydd cyflwynwyd yr apêl ac mae'r apêl wedi bod yn llwyddiannus mewn gwirionedd, a bydd gwrandawiad ar yr apêl honno. Ac mae'n ddiddorol iawn fod barnwr y llys apêl wedi cydnabod y mater cyfansoddiadol sylweddol y mae wedi'i godi, a dyna pam y caniatawyd hynny mewn gwirionedd.

Ar yr honiad nad oes unrhyw bwerau wedi'u dileu, y gwir amdani yw bod hynny'n hollol anghywir—er enghraifft, mater cymorth gwladwriaethol, sydd bellach yn fater a gedwir yn ôl ond nad oedd yn flaenorol. Nawr, mae hynny'n arwyddocaol iawn o ystyried y ffordd y gall Llywodraeth Cymru arfer ei phwerau economaidd. Ond rwy'n gwneud y pwynt pellach eto ynglŷn â'r hyn sy'n bwysig: rydych chi'n iawn, pan fyddwch chi'n siarad gyda phobl ar garreg y drws, nid y cyfansoddiad yw'r peth cyntaf y byddant yn gofyn yn ei gylch. Ond os ewch chi, er enghraifft, at bobl Cymru a dweud, 'Beth yw eich barn am ddiogelwch cymunedol? Pa mor ddiogel yw eich cymuned yn eich barn chi?' byddant yn dechrau siarad am, 'Wel, mae angen inni weld yr heddlu yma, mae angen inni sicrhau gwell ymgysylltiad', ac yn y blaen, ac yna mae'n rhaid i chi esbonio mewn gwirionedd nad yw plismona wedi'i ddatganoli wrth gwrs, ac nid yw pobl yn deall hynny. Pan soniwch mai un o'n hamcanion yw cydraddoldeb a chyfiawnder cymdeithasol a'ch bod yn darganfod bod cyfle cyfartal yn fater a gedwir yn ôl. Mae'r hyn sydd yno'n afresymegol, ac mae arnaf ofn fod yr Aelod wedi syrthio i'r fagl, ynghyd â'i chyd-Aelodau, o roi eu pen yn y tywod ac anwybyddu'r hyn sy'n digwydd mewn gwirionedd a'r cyfleoedd sy'n bodoli i fynd i'r afael â rhai o'r anghysondebau hyn.

Gwnsler Cyffredinol, rydych wedi dweud y byddwch yn awr yn cyflwyno apêl i herio'r ymosodiad enbyd hwn ar gymhwysedd y Senedd. O'r diwrnod cyntaf, nododd Plaid Cymru y bygythiad i'n pwerau democrataidd y bu'n rhaid ymdrechu'n galed i'w hennill, a'r realiti yw bod uwchfwyafrif yma yn y Senedd hon dros ymestyn y pwerau hynny, ond mae Llywodraeth San Steffan yn gwadu'r mwyafrif a'r mandad hwnnw. Mae eu gweithredoedd bellach mor haerllug fel bod hyd yn oed Gweinidogion Llafur yma a arferai amddiffyn yr undeb yn cwestiynu ei allu i gyflawni dros bobl Cymru. Felly, Gwnsler Cyffredinol, gan eich bod yn cyhoeddi sgwrs genedlaethol am ein pwerau yn y dyfodol, gan gynnwys goblygiadau Deddf y farchnad fewnol wrth gwrs, a wnewch chi gadarnhau y bydd yr holl opsiynau'n cael eu trafod yn y broses honno, gan gynnwys cynllun wrth gefn pe bai'r DU yn chwalu yn sgil annibyniaeth i'r Alban neu Iwerddon unedig?

Wel, mae'n rhaid i union baramedrau a natur yr ymgysylltiad yn y sgwrs sy'n mynd i ddigwydd fod yn agored. Ni allwch ddweud, 'Rydym yn mynd i gael sgwrs gyda phobl Cymru am ddyfodol Cymru ac am y materion hyn,' a dweud wrth bobl, 'Gyda llaw, ni allwch drafod y peth hwn, ac ni allwch drafod y peth arall.' Credaf fod gennyf syniad da lle gallai fod rhywfaint o gonsensws, ond byddwn yn profi hynny pan gawn y sgwrs. I mi, yr hyn a fydd yn bwysig yn y sgwrs yw ei bod yn ymgysylltu'n ehangach nag â'r gymdeithas gyfundrefnol yn unig. Rwy'n falch iawn, er enghraifft, y bydd gan TUC Cymru eu comisiwn eu hunain ar fater hawliau yn y gweithle a lle yn fwyaf arbennig y dylai'r pwerau hynny fod. Credaf fod hwnnw'n gam sylweddol iawn ymlaen, dan arweiniad Shavanah Taj, ysgrifennydd rhanbarthol newydd TUC Cymru. Ond rwy'n credu ei bod hefyd yn bwysig ein bod yn ymgysylltu â'r sefydliadau sydd â gwreiddiau gwirioneddol yn ein cymunedau, ond hefyd mae'n rhaid inni edrych ar y ffyrdd rydym yn ymgysylltu â'r bobl yn ein cymdeithas nad ydynt yn ymgysylltu, y bobl sydd wedi cefnu ar y system wleidyddol yn y bôn. Rwyf wedi dweud sawl gwaith—ac efallai y byddaf yn gorffen gyda'r pwynt hwn—mae gennym argyfwng democratiaeth yn ein gwlad pan nad yw 40 y cant o bobl yn pleidleisio yn etholiadau San Steffan y DU, pan nad yw 50 y cant yn pleidleisio yn etholiadau'r Senedd a phan nad yw 60 y cant yn pleidleisio mewn etholiadau llywodraeth leol. Mae hwnnw'n argyfwng democratiaeth yn fy marn i, ac un o ddibenion y sgwrs hon fydd ailymgysylltu â'r bobl, gwneud popeth a allwn i ddod o hyd i ffyrdd o rymuso unigolion mewn cymunedau, a llywodraethiant Cymru hefyd.

14:50
Dyfodol Cyfansoddiadol Cymru

4. A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol ddatganiad am gynigion ar gyfer comisiwn sefydlog i ystyried dyfodol cyfansoddiadol Cymru? OQ56688

Diolch am y cwestiwn. Rydym yn gweithio'n gyflym i sefydlu'r comisiwn. Rydym am iddo arwain sgwrs gyda phobl Cymru i ganfod consensws ymysg dinasyddion a chymdeithas ddinesig ynglŷn â datganoli a'r cyfansoddiad. Byddaf yn gwneud cyhoeddiadau pellach am y comisiwn y mis nesaf.

Rydym yn croesawu'r datganiad hwnnw a'r ffocws mawr ar ymgysylltiad dinesig ehangach â phobl yng Nghymru. Os caf droi, hefyd, at gynnig 20 o'r ddogfen 'Diwygio ein Hundeb: Cydlywodraethu yn y DU', yr ail argraffiad, mae'n dweud yno,

'Ein barn ni o hyd'—

barn Llywodraeth Cymru—

'yw bod angen ystyried diwygio cyfansoddiadol yn y dyfodol o safbwynt y DU gyfan, ond',

meddai,

'nid oes ymrwymiad eto gan Lywodraeth y DU ar gyfer y drafodaeth genedlaethol ledled y DU y mae'n amlwg bod ei hangen.'

Felly, a gaf fi ofyn i'r Cwnsler Cyffredinol sut y mae'n gweld y gallai'r gwaith yma yng Nghymru ddylanwadu ar y ddadl gyfansoddiadol ehangach yn y DU? A pha gamau penodol y bydd yn eu cymryd i berswadio Llywodraeth y DU, neu yn absenoldeb partner parod yno am y tro, Seneddau'r DU—gan gynnwys y ddwy siambr yn San Steffan—a'r maeryddiaethau sydd ar gynnydd ledled y DU i adeiladu'r achos hwnnw, fod angen confensiwn cyfansoddiadol ledled y DU yn ogystal â'r gwaith y gellid ei wneud yma yng Nghymru?

Diolch yn fawr am y cwestiwn ystyrlon hwnnw, a chwestiwn anodd iawn i'w ateb, yn sicr yn yr amser y mae'r Dirprwy Lywydd yn mynd i ganiatáu i mi. Buom yn dadlau ers blynyddoedd lawer am gonfensiwn—mae confensiwn yn fecanwaith ar gyfer dod â'r holl faterion hyn at ei gilydd a phenderfynu ar ddyfodol y DU. Beth yw diben y DU? Sut y dylai fodoli? Beth ddylai ei hegwyddorion sylfaenol fod? A ddylai fodoli, hyd yn oed? Felly, bu dadlau ers amser maith ar fater confensiwn. Un o'r problemau, i ryw raddau, fel rydych wedi nodi, yw bod y cyfle i gael confensiwn o'r fath yn dechrau diflannu, yn enwedig pan fydd gennych bethau'n symud fel y maent yn yr Alban, pan welwch y problemau sydd bellach yn dod i'r amlwg yng Ngogledd Iwerddon, yn ogystal â pheth o'r anghytuno sydd wedi digwydd yn Lloegr ei hun hyd yn oed. Y peth cyntaf yw bod yn rhaid cael proses o ymgysylltu parhaus. Rhaid cael proses lle'r ydym yn ceisio ymgysylltu'n barhaus â Llywodraeth y DU, a byddwn yn parhau i wneud pob ymdrech i ymgysylltu mewn ffordd synhwyrol a rhesymegol â Llywodraeth y DU.

Credaf mai'r pwynt sy'n rhaid ichi ei wneud, wrth gwrs, yw, os oes gennych y lefel hon o her o'ch blaen, bydd peidio â mynd i'r afael â hi yn achosi mwy o broblemau, ac mae'r risg o rannu a chwalu'r DU, fel y dywedodd y Prif Weinidog droeon, yn agosach nag y bu erioed yn ystod ei oes, ac mae'n sicr yn agosach nag y bu erioed yn fy oes i. Fel y dywedais, credaf fod yn rhaid inni ffurfio cynghreiriau â'r rheini ym mhob plaid sy'n cydnabod hynny, ac rwy'n weddol hyderus—ac fe wyddoch o'r rhan a chwaraeoch chi yn y fforwm rhyngseneddol yr oeddwn innau hefyd yn rhan ohoni ar y pryd—o faint y cytundeb cyffredinol a geir ar draws y pleidiau, gan gynnwys Ceidwadwyr blaenllaw megis Bernard Jenkin, a oedd yn gadeirydd Pwyllgor Gweinyddiaeth Gyhoeddus a Materion Cyfansoddiadol dylanwadol y DU, ac ar draws y gwahanol Seneddau a Chynulliad Gogledd Iwerddon hefyd, pan oeddem yn gallu ymgysylltu ag ef, nad yw'r trefniadau presennol yn gweithio, nad ydynt yn addas i'r diben, eu bod yn cael eu gwaethygu yn awr gan y sefyllfa rydym ynddi o ganlyniad i'r newid cyfansoddiadol yn sgil gadael yr UE, ac os nad yw'n addas i'r diben, mae'n rhaid i chi fynd i'r afael â hynny, a'r cwestiwn yw sut y mae mynd i'r afael â hynny mewn gwirionedd.

Felly, byddwn yn dal i alw am y confensiwn hwnnw, oherwydd mae honno'n ffordd o ddod â phawb at ei gilydd i geisio mynd i'r afael â hyn mewn ffordd resymegol. Ond heb hynny, fe wnawn arwain y gwaith ein hunain o benderfynu ble mae Cymru arni. Yr hyn sy'n rhaid digwydd yng Nghymru yw na ddylai unrhyw ddiwygio cyfansoddiadol fod yn ddictad gan unrhyw gomisiwn sydd wedi'i leoli yn Llundain neu unrhyw ran arall o'r DU heblaw Cymru. Rhaid inni bennu ein dyfodol ein hunain, ac fel y dywedais, yr wythnos diwethaf rwy'n credu, i mi, mae sofraniaeth wedi newid o'r sefyllfa a oedd gennym pan sefydlwyd datganoli gyntaf. Ar y pryd, datganoli grym i'r Alban, Cymru a Gogledd Iwerddon a wnaed, ond ers creu deddfwrfeydd, mae sofraniaeth bellach gyda'r bobl a chyda'r Seneddau, ac yn fy marn i, y cysyniad o gyd-sofraniaeth yw'r unig un sydd ag unrhyw hygrededd yn perthyn iddo ac rwy'n credu bod yn rhaid i hynny fod yn sail i bob diwygiad cyfansoddiadol yn y dyfodol.

14:55
Lefelau Ffosffad mewn Ardaloedd Cadwraeth Arbennig Afonol

5. Pa drafodaethau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda'r sector cyfreithiol ynghylch effaith deddfwriaeth a chanllawiau ar lefelau ffosffad mewn ardaloedd cadwraeth arbennig afonol? OQ56692

Diolch ichi am y cwestiwn hwnnw. Mae'n rhaid i mi ddweud, nid yw'r pwnc yn un rwy'n gyfarwydd iawn ag ef, ond gallaf ddweud bod Llywodraeth Cymru ac CNC wedi ymrwymo i fynd i'r afael â llygredd yn naw ardal cadwraeth arbennig afonol Cymru. Nid wyf wedi cael unrhyw drafodaethau gyda'r sector cyfreithiol ar y mater hwn hyd yma.

Diolch i chi am yr ateb. Rwy'n deall bod y rheoliadau sy'n effeithio ar afonydd mewn ardal cadwraeth arbennig yn deillio o reoliadau cadwraeth cynefinoedd Llywodraeth y Deyrnas Unedig 2017. Er hynny, mae nifer o ardaloedd gwledig yn rhwystredig iawn ynglŷn â'r ffordd y mae'r canllawiau hyn wedi cael eu cyflwyno, gyda fawr ddim ymgynghori na thrafod ymlaen llaw wedi digwydd gydag awdurdodau lleol na datblygwyr tai. Mae'r canllawiau cynllunio yn codi nifer o gwestiynau i awdurdodau lleol, yn enwedig ynghylch eu gallu i gyflawni eu dyraniadau tai fel y nodwyd yn eu cynlluniau datblygu lleol. Mae rhai cynlluniau datblygu lleol bellach wedi cael eu gohirio o ganlyniad i hyn, sy'n achosi pob math o broblemau.

O ran datgloi rhai o'r safleoedd datblygu hyn, bydd angen cadarnhad o fuddsoddiad gan Ddŵr Cymru i ychwanegu triniaeth ffosffad i'r safleoedd trin dŵr gwastraff sy'n gwasanaethu'r ardaloedd hyn. Yn anffodus, nid yw hyn yn debygol o gael ei gyhoeddi tan 2022, a fydd e ddim yn cael ei weithredu tan 2025. Mae hyn, wrth gwrs, yn mynd i achosi oedi pellach i'r broses gynllunio. Felly, pa drafodaeth ŷch chi wedi'i chael gyda Gweinidogion y Llywodraeth ar yr angen i edrych ar y fframwaith deddfwriaethol yn y maes hwn i sicrhau bod trafodaethau yn digwydd rhwng y prif gyrff yng Nghymru i geisio mynd i'r afael â'r pryderon sydd wedi cael eu mynegi? Diolch yn fawr.

Rwy'n sicr yn ymwybodol o'r pryderon, ac mae'r pryderon hynny wedi'u codi yn y Siambr hon mewn dadleuon droeon. Rwy'n ddiolchgar i chi am ailffocysu ar y rheini a chodi'r rheini eto.

Cafwyd nifer o drafodaethau sy'n parhau. Nid yw'n briodol i mi ymyrryd ar bortffolio Gweinidog arall sydd â chyfrifoldeb penodol dros y maes hwn. Rwy'n gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi sefydlu grŵp goruchwylio'r gwaith o reoli ardaloedd cadwraeth arbennig i ymgysylltu â'r rhanddeiliaid perthnasol ac i ddatblygu a chyflawni'r mesurau sydd eu hangen i helpu i wella lefelau ffosffad yng Nghymru. Mae Dŵr Cymru hefyd wedi cadarnhau eu bod wedi trefnu i gyfarfod ag awdurdodau lleol mewn perthynas â'r materion hyn, a deallaf hefyd fod tîm gwasanaethau datblygwyr Dŵr Cymru mewn cysylltiad â swyddogion cynllunio awdurdodau lleol, a'u bod yn darparu gwybodaeth am allu ffosffad. Rwy'n gyfyngedig mae'n debyg yn yr hyn y gallaf ei ddweud ymhellach am reoliadau yn benodol. Mae adolygiad barnwrol ar y gweill, ac ni fyddai'n briodol imi wneud sylwadau pellach yn hynny o beth.

15:00
Y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru

6. Beth yw’r amserlen ar gyfer gweithredu argymhellion y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru? OQ56678

Diolch am y cwestiwn. Mae ein rhaglen lywodraethu yn dangos yn glir ymrwymiad y Llywodraeth hon i fwrw ymlaen â'r achos a wnaed gan y comisiwn ar gyfer datganoli plismona a chyfiawnder i Gymru. Bydd is-bwyllgor y Cabinet ar gyfiawnder, sydd newydd ei gyfansoddi, yn pennu ein hagenda. Fi fydd cadeirydd y pwyllgor, a fydd yn cyfarfod am y tro cyntaf ar 8 Gorffennaf. 

Diolch yn fawr ichi am yr ateb hwnnw, a dwi'n falch iawn eich bod chi yn cwrdd ar 8 Gorffennaf. Un o'r problemau mawr gafodd ei godi yn y comisiwn cyfiawnder oedd y diffyg cydweithio, efallai, gyda'r system gyfiawnder yng Nghymru, ac argymhelliad clir oedd sefydlu cyngor cyfreithiol Cymru—law council for Wales. Beth sy'n stopio hynny rhag cael ei sefydlu, a phryd gaiff e ei sefydlu? Diolch.

Yn gyntaf, diolch am eich cwestiwn a diolch hefyd, yn amlwg, am eich mewnbwn sylweddol iawn yng ngwaith comisiwn Thomas a'r adroddiad. Nodaf fod yr adroddiad hwnnw, fel y credaf imi ddweud ar y pryd, yn adroddiad o ansawdd rhyngwladol o ran ei safon. Efallai nad yw hynny'n llai na'r hyn y byddech yn ei ddisgwyl gan yr Arglwydd Thomas o Gwmgïedd, ond hefyd gweddill y panel o arbenigwyr o Gymru yn y sector barnwrol a chyfreithiol a gyfrannodd at y dadansoddiad pwysig hwn o'r system farnwrol a materion yn ymwneud â mynediad at gyfiawnder a chyfraith weinyddol, a bydd hynny'n cael effaith am flynyddoedd lawer.

O ran cyngor cyfraith Cymru, gallaf ddweud wrthych fy mod wedi bod yn cael amryw o drafodaethau ynglŷn â hynny. Mae gwaith yn mynd rhagddo ar hynny. Rydym wedi ymgysylltu â Chymdeithas y Cyfreithwyr, sydd wedi cytuno i weithredu fel ysgrifenyddiaeth ar gyfer sefydlu cyngor cyfraith Cymru. A gobeithiaf y bydd cyhoeddiad mwy ffurfiol cyn bo hir ynghylch sefydlu cyngor cyfraith Cymru. Bydd cyngor cyfraith Cymru, wrth gwrs, yn annibynnol ar y Llywodraeth; mae hynny'n hynod bwysig. Gallaf roi'r sicrwydd hwn, fodd bynnag, i'r graddau y bydd cyngor cyfraith Cymru, pan gaiff ei sefydlu, yn dymuno ymgysylltu â mi, byddaf yn rhoi'r holl gymorth ac anogaeth i ymgysylltu ag ef fel y dymunant, gan fy mod yn ei ystyried yn ddatblygiad pwysig iawn yn y sector cyfiawnder yng Nghymru, a datblygiad system farnwrol Cymru.

Cardiau Adnabod gyda Llun ar gyfer Pleidleisio

7. Pa sylwadau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cyflwyno i Lywodraeth y DU ynghylch cynlluniau i'w gwneud yn ofynnol cael cardiau adnabod gyda llun er mwyn pleidleisio? OQ56691

Rwyf wedi dweud yn glir wrth Lywodraeth y DU nad yw Llywodraeth Cymru am i gardiau adnabod pleidleiswyr fod yn ofynnol mewn etholiadau datganoledig. Rydym yn pryderu am effaith weithredol bosibl hyn, ynghyd â chynigion eraill Llywodraeth y DU, ar weinyddiaeth a hygyrchedd etholiadau datganoledig, ac ar brofiad pleidleiswyr.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Rwy'n bryderus iawn am effaith cardiau adnabod pleidleiswyr a'r effaith y bydd hynny'n ei chael ar yr etholwyr yn fy rhanbarth yng Ngogledd Cymru. Mae'n debygol iawn y bydd y camau gan y Llywodraeth Dorïaidd yn San Steffan yn atal y nifer sy'n pleidleisio mewn etholiadau, yn enwedig ymhlith y cymunedau mwyaf difreintiedig. Dylid osgoi codi rhwystrau diangen o'r fath rhag cymryd rhan yn ein democratiaeth ar bob cyfrif. Felly, a yw'r Gweinidog yn cytuno y dylai etholiadau fod mor agored, atebol a hygyrch â phosibl, ac a wnaiff Llywodraeth Cymru weithio i sicrhau na fydd angen cardiau adnabod gyda llun ar gyfer etholiadau'r Senedd ac etholiadau lleol yma yng Nghymru? Diolch.

Diolch am eich cwestiwn craff iawn, a chwestiwn pwysig iawn am y Bil etholiadau, sydd newydd gael ei gyhoeddi, rwy'n credu, a ninnau ond newydd weld ei fanylion. Ond rwyf am ddweud bod trafodaethau pedairochrog wedi'u cynnal ar hyn; rwyf wedi ymgysylltu â Gweinidogion Llywodraeth y DU ar hyn, ac mae gennyf gyfarfod dwyochrog pellach cyn bo hir i drafod agweddau ar y ddeddfwriaeth a'i pherthnasedd.

Y peth cyntaf y credaf y byddwn yn ei ddweud yw bod gan Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ddulliau gwahanol iawn o ymgymryd ag etholiadau. Mae pawb yn dymuno gweld etholiadau rhydd a theg, ond rydym am sicrhau bod yr etholiadau hynny mor agored â phosibl, mor dryloyw â phosibl, mor hygyrch â phosibl. Rydym yn dymuno gweld unrhyw un a hoffai bleidleisio nid yn unig yn gallu pleidleisio mor hawdd â phosibl ac mor deg â phosibl, ond i'w pleidlais gael ei chyfrif, felly rydym yn edrych ar nifer o faterion yn ymwneud â'r system etholiadol. Mae'n rhaid imi ddweud bod ein hymagwedd ni'n arddel hygyrchedd a didwylledd, ac nid wyf yn cytuno â'r ymagwedd sy'n cael ei mabwysiadu gan Lywodraeth y DU ar gyfer cyflwyno cardiau adnabod. Nawr, mae'n ddigon posibl mai'r ensyniad yw y bydd prosesau'r etholiadau seneddol yn wahanol, ei bod yn ddigon posibl y bydd ganddynt broses wahanol. Rwyf am gyflwyno'r dadleuon sydd gennym ynghylch pam na fyddem yn hoffi gweld hynny yng Nghymru. Mae iddo oblygiadau o ran gweinyddu etholiadau yng Nghymru, ond wrth gwrs, mae etholiadau seneddol y DU yn fater a gedwir yn ôl. O ran etholiadau’r Senedd, a'n hetholiadau llywodraeth leol, nid oes gennym unrhyw fwriad o gwbl i gyflwyno neu gefnogi’r cysyniad o gardiau adnabod.

Cardiau adnabod: mae'r rhesymeg drostynt yn ymwneud â mynd i'r afael â thwyll pleidleiswyr. Wel, o ran nifer yr euogfarnau am dwyll pleidleiswyr yn etholiad cyffredinol 2019, cafwyd pedair euogfarn a dau rybuddiad yn y Deyrnas Unedig gyfan. Nid oes unrhyw sail dystiolaethol dros wneud hyn, ac mae'n arwain at un cwestiwn yn unig sef pam ei fod yn cael ei gyflwyno, yn debyg i fesurau a gyflwynir hefyd mewn rhannau o America, sy'n cael eu hyrwyddo yno, ac mae awgrym cryf iawn fod hyn yn ymwneud i raddau mwy ag atal pleidleiswyr na chynnal etholiadau rhydd a theg ac agored. Fel y dywedaf, byddaf yn dadlau achos Llywodraeth Cymru ac yn egluro safbwynt Llywodraeth Cymru yn y trafodaethau hynny, a byddaf yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Siambr hon a'r Senedd maes o law pan fyddwn yn gwybod mwy.

15:05

Weinidog, nid yw profi mai ni yw pwy a ddywedwn ydym ni mor anarferol â hynny, boed er mwyn profi ein hoedran i brynu diod neu dân gwyllt o siop, neu brawf i agor cyfrif banc, neu drwydded yrru i logi car, mae'n rhan o fywyd modern ac yn rhywbeth y mae pob un ohonom yn gyfarwydd â'i wneud. Os yw'n ddigon da ar gyfer y gweithgareddau hynny, pam ddim ar gyfer rhywbeth mor bwysig â phleidleisio? Weinidog, gwn fod y rheini ar y chwith gwleidyddol yn ystyried hyn yn sarhad ar ein democratiaeth, er mai er mwyn gwarchod a diogelu'r broses ddemocrataidd y caiff cardiau adnabod gyda llun eu hystyried. Os ydych yn erbyn y syniad o bleidleiswyr yn profi pwy ydynt, pa gamau eraill y credwch y dylid eu cymryd i sicrhau cadernid ein proses ddemocrataidd?

Diolch am eich cwestiwn. Credaf eich bod wedi gofyn y cwestiwn o chwith, y tu ôl ymlaen. Y cwestiwn yw: os ydych yn dymuno gosod cyfyngiadau a rhwystrau a gwrthbwysau o bob math, a gallech fynd ymhellach o lawer, mae'n rhaid ichi ddweud, 'Wel, mae'n rhaid cael rheswm dros wneud hynny.' Mae pob un ohonom yn dymuno gweld system etholiadol rydd, deg, agored a chadarn. Credaf fod gennym system etholiadol rydd, deg, agored a chadarn. Felly, ni allaf ond gofyn y cwestiwn: os nad oes sylfaen dystiolaethol dros gyflwyno newid a fydd yn ei gwneud yn anos i bobl bleidleisio, a allai beri rhwystrau ychwanegol i bobl rhag pleidleisio, pam fod hyn yn digwydd?

Cludiant o'r Cartref i'r Ysgol

8. Pa sylwadau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cyflwyno ar ran Llywodraeth Cymru ynghylch priodoldeb y ddeddfwriaeth bresennol sy'n ymwneud â chludiant o'r cartref i'r ysgol? OQ56697

Diolch am eich cwestiwn. Nododd y Llywodraeth flaenorol y dylid adolygu teithio gan ddysgwyr a'r ddeddfwriaeth sy'n sail i hynny. Mae'r pandemig, fodd bynnag, wedi atal y broses honno rhag cael ei chwblhau. Mae hwn bellach yn fater y bydd y Gweinidog a'r Dirprwy Weinidog newid hinsawdd yn ei ystyried, yng nghyd-destun rhaglen lywodraethu newydd.

Diolch. Rwy'n ymwybodol fod trafodaethau wedi'u cynnal yn nhymor diwethaf y Senedd ynghylch pa mor briodol yw'r ddeddfwriaeth gyfredol mewn perthynas â chludiant rhwng y cartref a'r ysgol. Nid yw'r ddeddfwriaeth cludiant rhwng y cartref a'r ysgol sydd mewn grym ar hyn o bryd yn darparu cludiant am ddim i blant ysgol gynradd os ydynt yn byw o fewn dwy filltir i'w hysgol, neu o fewn tair milltir ar gyfer disgybl ysgol uwchradd.

Nawr, mae pob un ohonom wedi clywed am achosion, rwy'n siŵr, ar draws y Siambr hon, gan ein hetholwyr lle mae plant yn gorfod cerdded yn bell iawn i'r ysgol, yn aml yn y tywyllwch yn ystod misoedd y gaeaf ac yn y glaw, weithiau am dros awr, fel mewn achos y tynnwyd fy sylw ato'n ddiweddar yng Nghastell-nedd Port Talbot. Yn anffodus, mae mater cyfiawnder cymdeithasol yn codi yma hefyd. Er y gall disgyblion o gefndiroedd dosbarth canol yn aml fanteisio ar gael eu cludo i'r ysgol gan eu rhieni, neu dalu am seddi sbâr ar gludiant awdurdodau lleol, nid yw disgyblion o gefndiroedd difreintiedig mor lwcus â hynny bob amser, ac yn aml ni allant fforddio talu am basys bws preifat neu am docynnau arferol. Ymddengys bod y system yn annheg a chredaf fod angen ei newid. A ydych felly wedi cynnal trafodaethau â Gweinidogion Llywodraeth Cymru ar y mater hwn? A ydych yn credu bod angen a dyhead i newid y ddeddfwriaeth yn y maes hwn? Diolch.

15:10

Wel, mae'r ddeddfwriaeth a pha mor ddigonol yw hi yn amlwg yn fater sy'n cael ei adolygu. Mae nifer o sylwadau wedi'u gwneud am Fesur Teithio gan Ddysgwyr (Cymru) 2008 ers ei gyflwyno, ac wrth gwrs, mae llawer o newidiadau demograffig wedi digwydd hefyd. Roedd y Mesur yn nodi'r fframwaith cyfreithiol sy'n ymwneud yn benodol â theithio a chludiant, a chafwyd gohebiaeth nid yn unig gan Aelodau o'r Senedd, ond hefyd gan Gomisiynydd y Gymraeg, gan aelodau o'r cyhoedd a Chomisiynydd Plant Cymru yn galw am adolygu'r Mesur. Felly, mae'r adolygiad hwnnw, fel y dywedais, wedi cychwyn. Nid yw wedi'i gwblhau, ond mae ar y gweill, a bydd y Gweinidog perthnasol, wrth gwrs, yn adrodd ar ganlyniad yr adolygiad hwnnw maes o law.

Diolch, Weinidog. Byddwn nawr yn atal y trafodion dros dro er mwyn caniatáu newidiadau yn y Siambr. Os ydych yn gadael y Siambr, gwnewch hynny'n brydlon. Bydd y gloch yn cael ei chanu dau funud cyn i'r trafodion ailgychwyn. Dylai unrhyw Aelodau sy'n cyrraedd ar ôl y newid aros tan hynny cyn mynd i mewn i'r Siambr.

Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 15:12.

15:20

Ailymgynullodd y Senedd am 15:21, gyda'r Dirprwy Lywydd yn y Gadair.

3. Cwestiynau i Gomisiwn y Senedd

Eitem 3, cwestiynau i Gomisiwn y Senedd. Bydd pob cwestiwn yn cael ei ateb gan y Llywydd. Cwestiwn 1, Rhys ab Owen.

Diogelu'r Senedd

1. A wnaiff y Comisiwn ddatganiad am ymdrechion i ddiogelu'r Senedd i sicrhau bod Aelodau a staff yn ddiogel? OQ56682

Mae gennym ystod o fesurau diogelwch ar waith i ddiogelu Aelodau a staff. Rydym yn gweithio’n agos gyda Heddlu De Cymru, sy’n darparu presenoldeb arfog, mae gennym fynediad at wasanaethau diogelwch a chuddwybodaeth eraill, ac rydym yn cynnal archwiliadau cefndir ar bob deiliad pàs. Mae swyddogion diogelwch o holl ddeddfwrfeydd y Deyrnas Unedig yn cadw mewn cysylltiad rheolaidd i drafod trefniadau a phryderon. Mae ein swyddogion diogelwch yn darparu hefyd sesiynau briffio diogelwch rheolaidd, gan gynnwys cyngor un i un, ac rydym yn cynghori ac yn cefnogi Aelodau a’u swyddfeydd etholaethol ar faterion diogelwch.

Diolch yn fawr ichi, Llywydd. Roedd yn braf gweld yr oriel gyhoeddus ar agor ddoe, a gobeithio y bydd ardaloedd eraill o’r Senedd yn ailagor i’r cyhoedd yn fuan. Pa gamau mae’r Comisiwn wedi’u cymryd i sicrhau bod ystâd y Senedd yn ddiogel, yn ymwneud â COVID, i holl ddefnyddwyr yr adeilad?

Adeilad cyhoeddus yw'n Senedd ni. Pobl Cymru sydd biau'r Senedd yma, ac mae pobl Cymru i fod cael mynediad i’w Senedd nhw. Rŷn ni wedi sicrhau, dros y flwyddyn ddiwethaf o’n gwaith ni fel Senedd, bod y mynediad yna yn ddiogel o ran COVID, drwy sicrhau fod y mynediad yna ar-lein. Ond, wrth gwrs, rŷn ni i gyd eisiau cyrraedd sefyllfa lle mae pobl unwaith eto yn rhan o’n hystâd ni fan hyn, nid dim ond ni fel Aelodau ac aelodau o staff. Felly, byddwn ni’n cymryd y camau penodol pan fo'n ddiogel i’w gwneud i ganiatáu fwyfwy o ddefnydd o’r ystâd, ond mae’n rhaid gwneud hynny o fewn y cyfundrefnau sy’n bodoli, a phellter cymdeithasol yn enwedig, er mwyn cynnal diogelwch ein staff ni, ein Haelodau ni ac unrhyw ymwelydd i'r ystâd yma.

Rhannu Swyddi

2. A wnaiff y Comisiwn ddatganiad am gyflwyno trefniadau rhannu swyddi ar gyfer Aelodau'r Senedd? OQ56696

Fe wnaeth y gwaith a gynhaliwyd yn ystod y bumed Senedd gan y panel arbenigol ar ddiwygio etholiadol y Cynulliad a'r Pwyllgor ar Ddiwygio Etholiadol y Senedd amlygu ystod o fuddiannau yn sgil rhannu swyddi yn y Senedd, gan gynnwys y posibilrwydd o wella amrywiaeth yn ein Senedd. Hefyd, nododd y panel arbenigol a'r pwyllgor yr heriau cyfreithiol ac ymarferol sy'n ymwneud ag atebolrwydd y bydd angen eu goresgyn er mwyn caniatáu ar gyfer rhannu swyddi ar gyfer Aelodau o'r Senedd. Byddai cyflwyno trefniadau rhannu swyddi i Aelodau o'r Senedd yn gofyn am newidiadau deddfwriaethol, yn ogystal ag am ymwybyddiaeth y cyhoedd o ran deall sut byddai cynrychiolydd etholedig yn cyflawni ei rôl.

15:25

Diolch. Rydyn ni'n gwybod bod yna lawer o rwystrau sy'n annog grwpiau sydd heb gynrychiolaeth ddigonol, gan gynnwys menywod, rhag sefyll am swydd etholedig. Gall yr oriau hir fod yn anodd delio â nhw, yn enwedig yn sgil gofynion gofal plant, gofalu neu gyfrifoldebau eraill. Fel dŷch chi wedi sôn, yn ystod tymor diwethaf y Senedd, argymhellodd dau adroddiad y dylid caniatáu rhannu swyddi os eglurwyd hynny yn agored i'r etholwyr, a bod y gost yr un peth â chost AS unigol. Galwodd yr adroddiad gan bwyllgor y Senedd ar ddiwygio etholiadol am ymrwymiad i gymryd camau deddfwriaethol yn gynnar yn y chweched Senedd i ddiwygio ein deddfwrfa a chryfhau ein democratiaeth yng Nghymru. Sut ydych chi'n gweld yr agenda hon yn cael ei datblygu ar sail drawsbleidiol, a pha fath o amserlenni rydych chi'n eu rhagweld cyn cyflwyno deddfwriaeth?

Diolch am y cwestiwn yna. Mae'r ffaith bod y cwestiwn wedi'i osod, ac ambell i fater yr wythnos yma, wedi ein hatgoffa ni o'r diddordeb sydd yna mewn rhannu swyddi ar gyfer hyrwyddo amrywiaeth. O edrych nôl ar waith y pwyllgor ar ddiwygio etholiadol, un o argymhellion y pwyllgor hwnnw oedd i'r chweched Senedd, yn gynnar, fod yn sefydlu grŵp ar draws y pleidiau i edrych ar y camau ymarferol sydd angen eu cymryd i hyrwyddo rhannu swyddi. Mae rhannu swyddi'n gallu golygu rhannu swyddi, wrth gwrs, fel Aelod o'r Senedd, a'r rhwystrau rydych chi wedi cyfeirio atyn nhw—yn ddeddfwriaethol o ran hynny—a rhai o'r materion byddai angen eu goresgyn, ond wedyn, wrth gwrs, rhannu swyddi fel rydyn ni wedi'i drafod yr wythnos yma eisoes, o ran rhai o'r swyddogaethau o fewn y Senedd lle nad oes angen newidiadau deddfwriaethol ond mae angen ystyriaeth fanwl ar sut mae cyflawni hynny. O ran amserlen, fel roeddech chi'n gofyn, fe wnaeth argymhelliad y pwyllgor ar ddiwygio etholiadol sôn bod angen cymryd camau cyflym i sefydlu'r grŵp trawsbleidiol yma nawr i edrych ar y camau nesaf. Fe fyddaf i yn trafod ar draws y pleidiau i sicrhau ein bod ni yn edrych ar y camau sydd angen eu gwneud, ac yn gwneud hynny yn gynnar yn ystod y tymor yma.

Mae fy nghwestiwn yn ymwneud ag edrych ar rannu swyddi ar gyfer Aelodau o'r Senedd. Rydych chi, Lywydd, a'r Dirprwy Lywydd, yn rhannu swydd, i bob pwrpas, wrth i chi reoli trafodion y Senedd. A wnaiff y Comisiwn ystyried caniatáu i swyddi eraill, fel Cadeiryddion pwyllgorau a chomisiynwyr, gael eu rhannu? Clywais yr hyn a ddywedasoch yn eich ateb i'r cwestiwn diwethaf, ond credaf fod hyn yn rhywbeth nad oes angen hyd yn oed newid y Rheolau Sefydlog i'w wneud; dim ond rhywbeth y dylem edrych arno efallai, a chael caniatâd i'w brofi. Nid wyf yn gwybod a yw'n mynd i weithio; gallai fod yn drychineb llwyr, ac os felly, gallwch newid yn ôl yn gymharol hawdd. Os mai'r peth cyntaf a wnawn i brofi rhannu swydd yw cael dau unigolyn yn sefyll etholiad, a'i fod yn drychineb, mae gennym bum mlynedd o ddioddef yn sgil y ffaith ei fod yn drychineb.

Diolch am eich sylwadau ar hynny. Rwy'n cytuno. Fel y dywedais yn fy ateb i Sioned Williams, mae nifer o rolau amrywiol yn y Senedd hon a allai edrych ar sut y gellid eu cyflawni drwy rannu swyddi. Mae rhai o'r rheini, fel y dywedwch, Mike Hedges, o fewn y ddeddfwriaeth gyfredol, a byddai angen newidiadau i'r Rheolau Sefydlog yn unig, yn ogystal â rhywfaint o eglurder ar y gweithdrefnau dan sylw. Cynigiodd y pwyllgor ar ddiwygio etholiadol y dylid sefydlu gweithgor yn gynnar yn nhymor y Senedd hon i edrych ar yr amryw agweddau ar rannu swyddi a allai weithio—ac mae angen inni gofio hyn—at ddibenion cynyddu amrywiaeth. Mae hynny'n fy atgoffa, wrth gwrs, wrth ystyried y modd y gwnaethom ethol Cadeiryddion ddoe—ac rwy'n llongyfarch yr holl Gadeiryddion a etholwyd ddoe—roedd dwy ran o dair o'r Cadeiryddion a etholwyd ddoe yn ddynion, a 100 y cant ohonynt yn wyn, ac nid yw hynny'n adlewyrchu Cymru, na'r Senedd hon yn wir, ac felly, mae'n ein hatgoffa sut y mae angen inni weithio i sicrhau ein bod yn hyrwyddo amrywiaeth ym mhob agwedd ar ein gwaith.

15:30
Y Cyflog Byw Go Iawn

3. A wnaiff y Comisiwn ddatganiad am dalu'r cyflog byw go iawn i weithwyr a chontractwyr y Senedd? OQ56689

Cyfradd y Living Wage Foundation yn y Deyrnas Gyfunol, ac eithrio Llundain, ar hyn o bryd, yw £9.50 yr awr. Yr isafswm cyflog mynediad ar gyfer gweithwyr y Comisiwn yw £10.50 yr awr ar hyn o bryd. A cytunodd y Comisiwn blaenorol, o fis Ebrill 2020, y dylid talu pob staff contract y Comisiwn yn unol â'r isafswm cyflog mynediad i staff y Comisiwn, ac felly, yr isafswm cyflog i bob contractwr yw £10.50 yr awr hefyd. 

Rwy'n croesawu'r ateb hwnnw, ac rwy'n cydnabod ac yn talu teyrnged i waith Aelodau eraill yn y pumed Senedd a wthiodd yr agenda hon yn galed iawn, oherwydd pwysigrwydd ein calon ddemocrataidd yma yng Nghymru fel cenedl, ac arwain drwy esiampl.

Tybed a gaf fi ofyn a oes mwy yn awr y gallwn ac y dylem ei wneud i arwain drwy esiampl, naill ai drwy hepgoriadau y gallwn feddwl amdanynt nad ydym efallai'n ymwybodol ohonynt ar hyn o bryd, neu fel arall, drwy rannu profiad sefydliad fel hwn ag eraill o ran y ffordd rydym yn hyrwyddo'r cyflog byw gwirioneddol mewn gwirionedd, nid yn unig i'r gweithwyr, ond ymhellach, yn ddwfn y tu hwnt i'r sefydliad i bawb sy'n dod i gysylltiad â'r sefydliad hwn?

Ie, yn wir, a chredaf y gallwn fod yn falch fel cyflogwr ein bod bellach yn cyflogi ein holl staff a'n staff dan gontract uwchlaw'r cyflog byw gwirioneddol, ac rwy'n talu teyrnged yn arbennig yma i Joyce Watson sydd wedi hyrwyddo hyn yn y Senedd ddiwethaf, ac yn y Comisiwn. Ac rwy'n credu, gobeithio, y gallwn feddwl ynglŷn â sut y mae ein hesiampl ni yma o weithio gyda'n contractwyr i sicrhau bod y cyflog byw gwirioneddol, uwchlaw'r cyflog byw gwirioneddol, yn cael ei dalu i weithwyr dan gontract yn dangos, drwy drafodaeth, y gallwn gyrraedd man lle nad oes neb sy'n gweithio i ni, gyda ni yma yn y Senedd, o dan anfantais, boed wedi'u cyflogi'n uniongyrchol, wedi'u cyflogi gan Aelodau o'r Senedd, neu wedi'u cyflogi gan ein contractwyr.

Yr Ymgyrch Rhuban Gwyn

4. Beth mae'r Comisiwn yn ei wneud i gefnogi'r ymgyrch rhuban gwyn? OQ56673

Yn y gorffennol, mae'r Comisiwn wedi cefnogi'r ymgyrch Rhuban Gwyn drwy gynnal digwyddiad blynyddol yn y Senedd, a thrwy godi arian drwy werthu rhubanau gwyn yn siopau Tŷ Hywel a'r Senedd. Mae cyfyngiadau'r coronafeirws yn parhau i effeithio ar ein gallu i gynnal digwyddiadau wyneb yn wyneb, ond byddwn yn parhau i ddangos cefnogaeth i'r ymgyrch Rhuban Gwyn drwy godi ymwybyddiaeth ar ein sianelau cyfryngau cymdeithasol, a thrwy bostio hysbysiadau ar fewnrwyd yr Aelodau a'r staff.

Yn ystod y pandemig, mae'r Comisiwn wedi bod yn ymwybodol o risg uwch o achosion o gam-drin domestig, gan mai gweithio gartref fu'r norm, ac rydym wedi rhoi mwy o fesurau cymorth ar waith a rhoi gwybod amdanynt i'n staff a'n Aelodau.  

Diolch, Lywydd, ac fe fyddwch yn gwybod fy mod yn llysgennad Rhuban Gwyn balch iawn, ac rwy'n angerddol ynglŷn â lledaenu'r neges y dylai pob dyn wneud, ac yn bwysig, y dylai pob dyn gadw addewid y Rhuban Gwyn. Gwn eich bod chi eich hun, ac aelodau eraill o'r Comisiwn, yn y gorffennol a'r presennol, yn hyrwyddo'r achos hwn yn frwd, ac fel rydych wedi'i ddweud, rydych yn aml yn cefnogi'r achos ac wedi gwneud hynny dros flynyddoedd lawer.

Yn y Senedd ddiwethaf, roedd y Comisiwn yn edrych ar y posibilrwydd o gael achrediad Rhuban Gwyn, ac rwy'n awyddus i wybod pa gynnydd a wnaed mewn perthynas â hynny.

Ie, Jack Sargeant, diolch, a diolch am fynd ar drywydd hyn gyda ni fel Comisiwn, ac rwy'n gobeithio eich bod yn teimlo eich bod yn curo ar ddrws agored mewn perthynas â hyrwyddo'r Rhuban Gwyn.

Wedi dweud hynny, mae'n rhaid i mi ddweud, er gwaethaf ein diddordeb mewn cael achrediad Rhuban Gwyn, mae'n ddrwg gennyf am orfod defnyddio'r pandemig fel rheswm dros beidio â chyflawni hyn hyd yma. Ond ar ôl rhoi mesurau cymorth mwy ymarferol ar waith ar gyfer ein staff yng nghyd-destun y pandemig a gweithio gartref, credaf ei bod yn awr yn amser i'r Comisiwn newydd edrych eto ar yr hyn rydych wedi'i gynnig o'r blaen, ac wedi'i gynnig eto heddiw, mewn perthynas ag achrediad Rhuban Gwyn, a byddwn yn gwneud hynny, fel Comisiwn.

15:35
Polisi TGCh

5. A wnaiff y Comisiwn ddatganiad am ei bolisi TGCh ar gyfer y chweched Senedd? OQ56681

Polisi'r Comisiwn yw darparu gwasanaethau technoleg gwybodaeth diogel ac addasadwy, sy'n caniatáu i Aelodau, eu staff a staff y Comisiwn i weithio'n effeithlon ac yn hyblyg. Er enghraifft, mae gan bob defnyddiwr yr opsiwn i ddewis dyfeisiadau symudol i'w helpu i weithio'n hyblyg ac i gael gafael ar raglenni a gwybodaeth y Comisiwn drwy wasanaeth cwmwl. 

Rwy'n ddiolchgar i'r Llywydd am hynny. Cefais fy synnu'n fawr wrth ddarllen adran 2 o'r polisi, lle mae'n datgan yn glir iawn y gall Comisiwn y Senedd, heb rybudd, wirio a gwneud a chadw copïau o'r holl wybodaeth, sy'n cynnwys, ond heb fod yn gyfyngedig i, alwadau ffôn ac unrhyw gyfathrebiadau electronig, gwybodaeth wedi'i storio, a data a anfonwyd, a grëwyd neu a gynhwysir o fewn system TGCh y Senedd. Mae'r rhain yn bwerau ymwthiol eithriadol y mae Comisiwn y Senedd, i bob golwg, wedi'u rhoi iddo'i hun, ac yn llawer mwy ymwthiol na'r pwerau a fyddai ar gael i'r heddlu neu'r gwasanaethau diogelwch, pe baent yn ymchwilio i droseddau heb ofyn am gymeradwyaeth farnwrol. Ac mae'n ymddangos i mi, fod y lefel hon o ysbïo neu fusnesu posibl ar Aelodau etholedig, sy'n gwneud eu gwaith ar ran pobl Cymru, yn gwbl annerbyniol. Hoffwn ofyn i Gomisiwn y Senedd dynnu'r rhan hon o'r polisi yn ôl ar frys, ailysgrifennu'r polisi hwn, gyda chydweithrediad yr Aelodau, ac yna gallwn gael polisi y mae pob un ohonom yn teimlo'n rhan ohono, lle nad ydym yn teimlo ein bod yn cael ein trin fel troseddwyr.

Gallaf sicrhau'r Aelodau o'r Senedd hon nad ydynt yn cael eu trin fel troseddwyr, ac nid yw'r Comisiwn ychwaith yn defnyddio unrhyw un o'r canllawiau hyn at ddibenion ysbïo neu fusnesu, ac rwy'n hapus i weithio gydag Aelodau a Chomisiynwyr i ddarparu sicrwydd, ac i adolygu'r polisi hwn, os oes angen, ac felly, gallwn wneud hynny. Ond mae'r polisi hwn ar waith i ddiogelu Aelodau a hefyd i sicrhau, os oes ymchwiliadau i gamdriniaeth o unrhyw fath neu ymddygiad troseddol wedi'u cyflawni gan unrhyw Aelod neu aelod o staff, ein bod yn gallu ymchwilio i'r wybodaeth honno. Ond mae'r gallu i wneud hynny o fewn cyfyngiadau rydym wedi'u gosod arnom ni ein hunain, ac nid yw, mewn unrhyw ffordd, yn ymarfer pysgota a all ddigwydd gan y Comisiwn. Ond fel y dywedais, rwy'n berffaith hapus, gan ei fod bellach wedi cael ei godi mewn cwestiwn yma, i ddarparu unrhyw sicrwydd ac i adolygu, os oes angen.

Cyfarfodydd y Comisiwn

6. A wnaiff y Comisiwn gadarnhau ei drefniadau ar gyfer cwrdd yn ystod y tymor sydd i ddod? OQ56705

Penodwyd y Comisiynwyr ar gyfer y Senedd yma ar 23 Mehefin, a'r bwriad yw y bydd eu cyfarfod ffurfiol cyntaf yn digwydd cyn diwedd y tymor. Mae'r Comisiwn fel arfer yn cwrdd rhyw ddwy, tair gwaith bob tymor, ac mae'n gallu cwrdd yn ôl yr angen yn ychwanegol hefyd. Cyhoeddir egwyddorion llywodraethiant y Comisiwn a'r darpariaethau ategol ar y wefan. 

Diolch i chi am eich ateb, Lywydd. Fel un o'r Aelodau newydd o'r Senedd hon, roedd yn ymddangos i mi fod diffyg cysylltiad braidd rhwng rhai o'r cynigion newydd roedd y Comisiwn yn eu cyflwyno mewn rheolau a newidiadau i reolau yn ein gwaith, a'r hyn roedd Aelodau'n ei geisio mewn gwirionedd. Felly, rwy'n meddwl tybed, gyda threfniadau cyfarfod ac amserlen ar waith, sut y byddwch yn defnyddio'r cyfarfodydd hynny ac yn sicrhau ein bod yn ymgysylltu ag Aelodau, yn hysbysu'r Aelodau, ynghylch unrhyw newidiadau posibl yn y dyfodol?

Wel, diolch am godi hynny, ac rwy'n ymwybodol fod nifer o faterion wedi bod o ddiddordeb i Aelodau, hen ac ifanc, yn ymwneud â newidiadau sydd wedi digwydd o ganlyniad i benderfyniadau gan y Comisiwn neu benderfyniadau eraill, ac mae sicrhau bod Aelodau'n teimlo bod y penderfyniadau a wneir yn cael eu gwneud ar eu rhan, ac mewn ymgynghoriad ag Aelodau, yn bwysig i mi fel cadeirydd y Comisiwn ac rwy'n siŵr ei fod yn bwysig i'r Comisiynwyr eraill hefyd, ac mae angen inni sicrhau ein bod yn parhau i wella yn hyn o beth. Awgrymaf fod pob Aelod bob amser yn darllen eu negeseuon e-bost. Mae'n ddigon posibl fod beth bynnag rydych yn cwyno amdano wedi'i anfon atoch mewn e-bost ar ryw bwynt, ac nid yw hyn ar eich cyfer chi'n benodol, Sam Rowlands, gan eich bod yn Aelod newydd. Ond nid yw anfon negeseuon e-bost yn ffordd arbennig o effeithiol bob amser o gyfathrebu ac ymgynghori. Felly, mae angen inni wella yn hynny o beth.

Rwy'n arbennig o awyddus i'r Comisiwn ymgysylltu ag Aelodau hefyd, yn ogystal â sicrhau ein bod yn ymgysylltu â'r grwpiau, yn fwy ffurfiol o bosibl nag y gwnaethom hyd yma, a'r staff grŵp, fel ein bod yn sicrhau bod y penderfyniadau a wneir yn destun ymgynghori digon da ac yn seiliedig ar wybodaeth ddigon da fel bod y Comisiynwyr yn gwneud y penderfyniadau gorau posibl ar ran yr Aelodau ac fel nad oes neb yn teimlo eu bod wedi'u drysu gan unrhyw newid penodol i reol. Nid yw hynny'n golygu y bydd pob Aelod bob amser yn cytuno â phob penderfyniad y mae'r Comisiwn yn ei wneud neu'n ei newid, ond mae angen iddynt fod yn benderfyniadau gwybodus o leiaf.

15:40
Bioamrywiaeth ar Ystad y Senedd

7. Pa gamau y mae'r Comisiwn yn eu cymryd i gynyddu bioamrywiaeth ar ystâd y Senedd? OQ56690

Er bod mannau gwyrdd yn gyfyngedig ar ein hystâd, mae'r Comisiwn wedi gwneud gwelliannau sylweddol yn y blynyddoedd diwethaf i annog bioamrywiaeth. Gwnaethom gyflwyno dau gwch gwenyn ychydig flynyddoedd yn ôl, ac ychwanegwyd trydydd cwch yr haf diwethaf. Rydym wedi gwella cynefinoedd i gynnal peillwyr, gan gynnwys amrywiaeth o blanhigion a blodau ym maes parcio Tŷ Hywel, a llain o flodau gwyllt ar hyd ochr y Senedd sydd eleni'n gartref i amrywiaeth o degeirianau. Yn ein strategaeth garbon niwtral, rydym yn ymrwymo i ddyblu faint o ofod gwyrdd sydd o amgylch yr ystâd—rhywbeth rydym eisoes wedi dechrau gweithio arno—er mwyn gwella bioamrywiaeth a llesiant.

Diolch ichi am yr ateb hwnnw. Ers ymuno â'r Senedd fis diwethaf, rwyf wedi bod yn falch iawn o glywed am rai o'r mesurau sydd ar waith i annog bywyd gwyllt, gan gynnwys y gwenyn ar adeilad y Pierhead. Hoffwn i'r Senedd hon arwain y ffordd gyda'r defnydd o dechnegau arloesol i annog bioamrywiaeth, ac a wnaiff y Comisiwn ymrwymo i ymchwilio i ffyrdd o annog rhywogaethau brodorol ar yr ystâd yma ym mae Caerdydd, gan gynnwys plannu blodau gwyllt ar dir nas defnyddir? Mae'n swnio fel pe baech eisoes yn gwneud hynny, felly mae hynny'n wych, diolch.

Ydym, ac rydym yn awyddus i gynyddu'r hyn a wnawn. A chlywais eich cwestiwn i'r Dirprwy Weinidog yr wythnos diwethaf, ac rwy'n deall bod gennych rôl newydd yn hyrwyddo bioamrywiaeth a phlannu blodau gwyllt yn benodol. Ac yn sicr os oes gennych ddiddordeb, gan fod Jenny Rathbone wedi bod yn hyrwyddo llawer o'r materion hyn yn y Senedd hyd yma, byddai staff y Comisiwn a ninnau fel Comisiynwyr yn awyddus i weithio gyda chi ac i gyflwyno'ch syniadau hefyd. Rydym yn gweithio gyda'n staff Comisiwn—gyda'r rhai sydd â diddordeb arbennig mewn hyrwyddo hyn—i weld sut y gallwn wella'r cyfleoedd sydd ar gael ar gyfer bioamrywiaeth ar ein hystâd, o gofio, wrth gwrs, fod gennym gyfyngiadau yn yr amgylchedd trefol rydym ynddo, ond hefyd gyda'r tir cyfyngedig sydd gennym ar ein hystâd. Ond nid yw'r rheini'n rhesymau dros beidio â gwella. Felly, edrychaf ymlaen at weithio gyda chi—Aelodau hen a newydd—gyda syniadau newydd ynglŷn â sut y gallwn wella hyn i'r senedd nesaf—i mewn i'r chweched senedd.

Ymgysylltu â Phobl Ifanc

8. Pa gamau sy'n cael eu cymryd i adeiladu ar ymgyrch pleidlais 16 i sicrhau bod mwy o bobl ifanc yn cael cyfle i ymgysylltu gyda gwaith yn y Senedd? OQ56707

Rydym wrthi'n gwerthuso llwyddiant yr ymgyrch pleidlais 16, a byddwn yn defnyddio'r wybodaeth honno, ynghyd â data ar y nifer a bleidleisiodd, i lywio ein dull o ymgysylltu â phobl iau yn y dyfodol. Dros y flwyddyn ddiwethaf, mae'r defnydd o sesiynau rhithwir gydag ysgolion a grwpiau ieuenctid wedi bod yn amhrisiadwy o ran cyrraedd cynulleidfaoedd ehangach. Byddwn yn parhau i ymgorffori hynny yn yr hyn a gynigwn i bobl iau yn ystod y chweched Senedd. Mae'r ymgyrch ar gyfer ail Senedd Ieuenctid Cymru ar y gweill, gydag enwebiadau ar gyfer ymgeiswyr yn lansio ar 5 Gorffennaf. Dyma fydd craidd ein gwaith ymgysylltu â phobl ifanc dros y ddwy flynedd nesaf.

Gwych. Diolch o galon i chi a diolch hefyd am y rôl wnaethoch chi ei chwarae i sicrhau bod gan bobl ifanc 16 a 17 yr hawl i bleidleisio yn yr etholiad eleni. Er i nifer o bobl ifanc fanteisio ar y cyfle hwnnw, dwi'n falch iawn o glywed y byddwch chi yn ymchwilio o ran sut oedd effeithiolrwydd yr ymgyrch honno, ond hefyd mae gen i ddiddordeb gwybod: ydy'r ymchwil yna hefyd yn mynd i gynnwys y rheini a wnaeth ddewis peidio â phleidleisio y tro yma? Rwy'n clywed gan nifer o bobl ifanc a oedd yn gyffrous iawn am y cyfle i bleidleisio eu bod nhw wedi ei cael hi'n anodd argyhoeddi eu cyfoedion i ddefnyddio'u llais, oherwydd eu bod nhw'n teimlo eu bod nhw ddim efo digon o wybodaeth ac ati a'u bod nhw ddim yn deall y lle yma digon. Felly, gan feddwl bod nifer o bobl yn 11 oed a 12 oed rŵan a fydd yn pleidleisio mewn pum mlynedd, oes yna fwriad i fynd ati i ddeall pam wnaeth pobl ddim dewis pleidleisio hefyd er mwyn llunio strategaeth i'r dyfodol?

15:45

Mae hwnna'n bwynt pwysig iawn, a hefyd, wrth gwrs, yr her i sicrhau bod pobl ifanc yn cofrestru yn y lle cyntaf. Mae'r ddau beth yn gysylltiedig, a'r ddau beth yn bwysig, ac felly fe fydd angen inni, wrth inni adlewyrchu ar yr etholiad a'r profiad mae pobl ifanc newydd ei gael o dderbyn yr hawl i bleidleisio'n 16 ac 17, sut y penderfynon nhw i bleidleisio a pham penderfynodd nifer ohonyn nhw efallai i beidio â phleidleisio—. Ac felly, yn sicr, dwi'n cytuno bod y ddwy agwedd o'r gwaith yna a'r ddwy garfan o bobl yna—mae'n bwysig i drafod gyda'r rhai a bleidleisiodd gyda'u hawliau newydd a'r rhai ddewisodd i beidio â gwneud neu doedd ddim hyd yn oed yn ymwybodol fod gyda nhw'r hawl i wneud hynny. Felly, ie, cytuno. Mae clywed lleisiau'r holl bobl ifanc yn bwysig iawn wrth inni feddwl amboutu sut rŷn ni'n paratoi ar gyfer etholiadau'r dyfodol, gan gynnwys, wrth gwrs, y bydd etholiad llywodraeth leol y flwyddyn nesaf ac fe fydd yna do unwaith eto newydd o bobl yn cael yr hawl i bleidleisio am y tro cyntaf.

4. Cwestiynau Amserol
Polisi Dadfeddiannu

1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad ar bolisi dadfeddiannu Llywodraeth Cymru? TQ557

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Mae Llywodraeth Cymru wedi negodi polisi gyda'i holl landlordiaid cymdeithasol ledled Cymru i beidio â throi pobl allan i ddigartrefedd. Nid oes polisi dadfeddiannu yn y sector rhentu preifat, ac mewn gwirionedd mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi camau na welwyd eu tebyg ar waith i gefnogi tenantiaid, atal digartrefedd a'u cynorthwyo i aros yn eu cartrefi.

Diolch yn fawr iawn am yr ateb, Weinidog. Fel rydyn ni wedi clywed yn barod brynhawn yma, mae'r rheoliadau sy'n gwarchod pobl rhag dadfeddianaeth yn dirwyn i ben yn rhannol heddiw. Mae'r newyddion am y grant i gynorthwyo pobl sy'n cael trafferth talu rhent i'w groesawu, ond mae peryg y bydd hwn yn gwbl annigonol i ateb y galw go iawn.

Ond hefyd does gan y Llywodraeth yma ddim record da o sicrhau bod cymorth yn cyrraedd y bobl sydd ei angen, os edrychwch chi ar y ffaith bod 1,500 o bobl wedi datgan diddordeb yn y cymhorthdal tenancy saver loan, ac mae ond 41 wnaeth dderbyn unrhyw gymhorthdal, ac mae degau o filoedd o bobl yn fwy ar fin canfod eu hun mewn sefyllfa ariannol bregus os ydy ymchwil y Sefydliad Bevan yn gywir.

Rydyn ni eisoes wedi clywed bod y Llywodraeth yn ariannu cynghorau sir i fynd i'r afael â digartrefedd, ond y gwir trist ydy bod nifer o gynghorau sir yn parhau i gartrefu pobl mewn gwestai, er enghraifft. Mae yna beryg go iawn y gwelwn ni gynnydd yn y nifer sy'n ddigartref oherwydd hyn, heb sôn am y ffaith bod y polisi dadfeddiannu am ddod i ben yn llwyr ym mis Medi, yr un pryd â bydd y ffyrlo yn dod i ben. Oni ddylid cymryd pob cam posib i osgoi bod rhywun yn mynd yn ddigartref yn y lle cyntaf, a pha gamau ydych chi am gymryd i sicrhau bod yna fwy o dai addas ar gael i gartrefu pobl sydd ar fin canfod eu hun yn ddigartref yn y tymor byr? Diolch.

Diolch am y cwestiwn, sy'n deillio, rwy'n siŵr, o awydd gwirioneddol a rennir gan bawb yng Nghymru, rwy'n gwybod, i sicrhau ein bod yn mynd i'r afael â phla digartrefedd, yn enwedig gyda mesurau ataliol. Rwy'n hynod falch o'r mesurau y mae pawb yn y sector wedi'u rhoi ar waith ledled Cymru yn ystod y pandemig, a ni yw'r wlad sydd wedi cyflawni orau o bell ffordd yn y DU i sicrhau nad yw pobl wedi bod yn ddigartref ar ein strydoedd drwy'r pandemig. Mae pawb yn y sector wedi gweithio'n galed, gan ddod at ei gilydd o'r sectorau statudol a gwirfoddol ym mhob rhan o Gymru i sicrhau y gall hynny ddigwydd.

Rydym yn dal i roi ychydig o dan £2 filiwn y mis i awdurdodau lleol, yn ogystal â'r cyllid arferol a rown iddynt, er mwyn sicrhau bod pobl sy'n ddigartref ar hyn o bryd yn dal i gael eu trin â'r urddas a'r parch y maent yn eu haeddu, a'u bod yn cael eu cartrefu mewn llety dros dro. Rwy'n derbyn yn llwyr fod y llety dros dro hwnnw'n amrywiaeth o wahanol wasanaethau—wrth gwrs ei fod, oherwydd rydym mewn sefyllfa na welwyd ei thebyg erioed o'r blaen.

Ar hyn o bryd, mae tua 1,000 o bobl ddigartref yn troi at wasanaethau awdurdodau lleol bob mis, ac ar hyn o bryd rydym yn gweld tua 400 ar gyfartaledd o'r bobl hynny'n cael eu symud i lety parhaol. Bydd Aelodau a oedd yma yn y Senedd ddiwethaf yn gwybod, oherwydd cytunodd y Senedd â ni fod angen ariannu awdurdodau lleol i gyflymu'r broses o adeiladu tai yn ystod y pandemig—. A byddwch hefyd yn cofio, rwy'n siŵr, ein bod wedi cadw'r diwydiant adeiladu ar agor drwy'r pandemig er mwyn gwneud hynny. Felly, mewn gwirionedd, mae 400 o bobl yn cael eu cartrefu'n barhaol bob mis yn ymdrech eithriadol gan awdurdodau lleol a landlordiaid cymdeithasol cofrestredig ac adeiladwyr tai eraill i adeiladu'r tai rydym eu heisiau. 

Rwy'n gwbl benderfynol na fyddwn yn dychwelyd i ddogni yn y sector tai ac y byddwn yn parhau i sicrhau bod pobl sydd angen gwasanaethau digartrefedd yn cael eu trin â'r urddas a'r parch y maent yn eu haeddu. Ar hyn o bryd, rydym yn gweithio'n gyflym i weithredu ein Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016, a bydd honno'n mynd i'r afael â nifer o'r materion y mae Mabon wedi'u codi yn ei gwestiwn. Rydym yn gweithio'n gyflym i wneud hynny. Mae yna gymhlethdodau gwirioneddol, na fydd y Dirprwy Lywydd yn diolch i mi am eu crybwyll yn yr amser sydd gennyf mewn cwestiwn amserol, ond rwy'n fwy na pharod i'w trafod mewn ffordd drawsbleidiol, fel rydym wedi'i wneud ar sawl achlysur arall. A bydd hynny'n gwneud gwahaniaeth enfawr. Wrth gwrs, heddiw, fel y dywedasoch yn gywir, rydym wedi cyhoeddi bod y system grantiau'n dod i rym. Rydych yn iawn i ddweud nad oedd y benthyciadau mor effeithiol ag y byddem wedi hoffi, am amryw o resymau, ac felly rydym yn cyhoeddi grant yn awr. Bydd meini prawf cymhwysedd ar gyfer hwnnw. Bydd ein partneriaid awdurdod lleol, sydd wedi gweithio mor galed gyda ni yn ystod y pandemig i ddarparu gwasanaethau, yn cyflawni hynny ar ran Llywodraeth Cymru, drwy'r gronfa galedi. Ac rwy'n falch iawn o ddweud ein bod wedi cael cytundeb gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn y Llywodraeth er mwyn hwyluso hynny cyn gynted â phosibl.

Rydym yn poeni'n fawr am yr argyfwng tai yng Nghymru. Yn ddiweddar iawn, cyflwynodd Plaid Cymru ddadl i'r Senedd yn enw Siân Gwenllian ar yr argyfwng tai, a hynny'n gwbl briodol—cynnig na wnaethom ei ddiwygio, oherwydd ein bod yn cytuno'n llwyr. Gwir natur yr argyfwng yw'r broblem real sydd gennym gyda'r llwybr, os hoffech, i ddigartrefedd. Ac felly mae fy nghyd-Aelod Jane Hutt wedi gweithio gyda ni i hwyluso pecyn o gyngor a chyllid i asiantaethau cynghori i gynorthwyo gyda materion sy'n ymwneud â chwalu perthynas a chwnsela ac arweiniad i unigolion, gan gynnwys arweiniad ar ddyledion, cymorth iechyd meddwl ac yn y blaen, er mwyn atal hynny rhag digwydd. Ac rwy'n gweithio'n agos iawn gyda fy nghyd-Aelod Lynne Neagle hefyd i sicrhau bod cymorth ar gamddefnyddio sylweddau ac iechyd meddwl ar gael yn y sector.

Hoffwn gloi drwy ddiolch o waelod calon i'r sector am y gwaith y maent wedi parhau i'w wneud drwy gydol y pandemig ac am y gwaith y maent yn dal i'w wneud yn awr i sicrhau nad oes gennym bobl yn dychwelyd go iawn i'r strydoedd yng Nghymru, a bod gweithwyr allgymorth yn cael eu pennu ar gyfer y bobl sy'n dal i gysgu allan mewn niferoedd bach iawn yng Nghymru, ac rydym yn gweithio'n galed i'w cyfeirio at wasanaethau.

15:50

Hoffwn ddatgan buddiant mewn eiddo yn y sector rhentu preifat.

Nawr, fel yr adroddodd Cymdeithas Genedlaethol y Landlordiaid Preswyl ym mis Ionawr, mae tua 60 y cant o'n landlordiaid preifat wedi colli incwm rhent o ganlyniad i bandemig COVID-19. Mae 22 y cant wedi colli mwy na £5,000, ac mae 36 y cant wedi dweud bod colledion yn parhau i gynyddu. Mae'n rhaid iddynt dalu eu biliau, ac os caiff y contract ei dorri, weithiau, dadfeddiannu yw'r unig ffordd y gall landlord ddiogelu ei fywoliaeth ei hun.

Nawr, realiti'r mater yw, os bydd Llywodraeth Cymru yn dilyn cyfeiriad llai na chefnogol i'n landlordiaid sector preifat gwerthfawr, gallai hynny olygu bod oddeutu traean o'n stoc o dai rhent preifat yn cael ei dynnu oddi ar y farchnad neu ei symud i'r sector gosod llety gwyliau/Airbnb, sydd eisoes yn temtio rhai landlordiaid sydd wedi cael llond bol gan ei fod gymaint yn fwy proffidiol ac yn llawer llai o drafferth a bod yn onest. Byddai hyn yn ei gwneud hi'n anos i bobl ddod o hyd i gartref. Byddai'n cynyddu cost rhent yr eiddo sy'n weddill. Nawr, rwy'n siŵr na fyddai Plaid Cymru yn dymuno cefnogi canlyniadau o'r fath, felly mae'n bryd iddynt weithio gyda ni i gyd, yn drawsbleidiol, i sicrhau bod ein tenantiaid a'u perchnogion eiddo yn wir—

—yn cael bargen deg. Gwnaf. Mae rhoi diwedd ar fesurau cyfreithiol i atal dadfeddiannu yn ddechrau da. Felly, mae'n bwysig fod tenantiaid yn cael eu cefnogi i symud i eiddo y gallant ei fforddio'n well. Felly, Weinidog, a wnewch chi ystyried polisïau megis cyflwyno pasbortio blaendaliadau? Diolch.

Diolch am y cwestiwn. Credaf fy mod wedi deall ei fod, ar y diwedd yno, yn ymwneud â chyflwyno pasbortio blaendaliadau. Mae gennym ystod o fesurau rydym yn hapus i edrych arnynt yn y sector rhentu preifat i alluogi tenantiaid i symud rhwng cartrefi, lle mae hynny'n angenrheidiol i'w teuluoedd, ac fel y dywedais, rydym yn gweithio'n galed i weithredu'r Ddeddf rhentu cartrefi, a fydd yn caniatáu mwy o amddiffyniad i denantiaid yn y sector rhentu. Os yw Janet Finch-Saunders yn pryderu'n fawr am landlordiaid sy'n colli incwm, byddai'n gwneud yn dda iawn i'w cyfeirio at ein cynllun a fyddai'n caniatáu iddynt drosglwyddo eu tŷ i reolaeth awdurdodau lleol am incwm gwarantedig ar lefel y lwfans tai lleol. Mae'r cynllun wedi bod yn boblogaidd iawn gyda landlordiaid ers amser hir, am nad oes yn rhaid iddynt fynd i'r 'drafferth'—fel y dywedodd hi—o gael tenantiaid mwyach. Mae'n diogelu tenantiaid ac mae'n rhoi incwm sicr iddynt, sydd o fudd i bob parti. Felly, os yw'n pryderu am hynny, byddwn yn argymell yn gryf ei bod yn argymell y cynllun hwnnw'n eang i'r landlordiaid y mae hi mewn cysylltiad â hwy.

Mae'n iawn yn dweud bod gennym nifer fawr o landlordiaid rhesymol ledled Cymru, ac rydym yn ddiolchgar iawn iddynt. Maent yn gweithio'n galed i sicrhau eu bod yn edrych ar ôl eu tenantiaid, ac yn gyfnewid am hynny, wrth gwrs, byddant yn ddiolchgar fod y tenant bellach yn gallu cael grant i ad-dalu'r rhent nad oeddent yn gallu ei dalu heb unrhyw fai arnynt hwy o ganlyniad i'r pandemig coronafeirws. Nid ydym yn sôn am ryw fath o denant anodd sy'n gwrthod talu rhent yn fwriadol; rydym yn sôn am fodau dynol hollol resymol sydd mewn sefyllfa na allant ei rheoli heb fod unrhyw fai arnynt hwy eu hunain, a dyna pam y mae'r Llywodraeth hon yn barod i'w cynorthwyo hwy, a'r landlordiaid wrth gwrs, sy'n cael yr arian felly, ac mae'r Llywodraeth hefyd yn atal y trychineb dynol o fod nifer fawr o bobl yn ddigartref, ac rwy'n siŵr ein bod ni i gyd eisiau gweld hynny.

15:55
COVID-19: Rheolau Diogelwch mewn Ysgolion, Colegau a Phrifysgolion