Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Welcome, all, to this Plenary session. Before we begin, I need to set out a few points. A Plenary meeting held by video-conference in accordance with the Standing Orders of the Welsh Parliament constitutes Senedd proceedings for the purposes of the Government of Wales Act 2006. Some of the provisions of Standing Order 34 will apply for today's Plenary meeting, and these are noted on your agenda. I would also remind Members that Standing Orders relating to order in Plenary meetings apply to this meeting, as do the time limits on questions that will be applied to this meeting also.

So, the first item on our agenda this morning is questions to the First Minister, and the first question is from Caroline Jones.

Diolch, Lywydd.

Lywydd, diolch i Caroline Jones am ei chwestiwn. Rydym yn cefnogi'r proffesiwn drwy ailagor gwasanaethau deintyddol yn ddiogel, fesul cam, ac yn seiliedig ar risg. Mae'r holl gamau a gymerwn i leihau'r risg o drosglwyddiad cymunedol hefyd yn helpu i amddiffyn timau deintyddol a chleifion rhag coronafeirws yng Nghymru.

Diolch, Brif Weinidog. Mae'r proffesiwn deintyddol, fel pob sector yn economi Cymru, yn dioddef yn ddifrifol o ganlyniad i’r cyfyngiadau symud. Er y bydd dod allan o lefel y rhybudd coch yn rhywfaint o ryddhad, ni fydd yn ddigon i gefnogi llawer o bractisau, ac ni allwn fforddio colli unrhyw bractis deintyddol yng Nghymru. Mae nifer o bractisau wedi cysylltu â mi, unig berchnogion yn aml, sy'n poeni y bydd colli busnes yn golygu y bydd eu busnesau’n mynd i’r wal ac y byddant hyd yn oed yn colli eu cartrefi. Brif Weinidog, pa gymorth ariannol, y tu hwnt i dalu 90 y cant o werth y contractau blynyddol, rydych yn ei gynnig i ddeintyddion yng Nghymru i sicrhau nad ydym yn colli unrhyw bractisau? Diolch.

Lywydd, rydym yn cefnogi practisau deintyddol yng Nghymru mewn nifer o wahanol ffyrdd. Credaf ei bod yn bwysig crybwyll y gair 'amynedd' wrth siarad am bractisau deintyddol, gan fod yn rhaid i ddiogelwch cleifion a staff barhau i fod ar frig ein hagenda. Mae risg gynhenid ynghlwm wrth nifer o bractisau deintyddol ​​o ran coronafeirws, gan fod technegau aerosol, sy'n anochel ac yn angenrheidiol mewn deintyddiaeth, yn peri risgiau penodol.

Rydym yn cefnogi deintyddion y GIG drwy sicrhau bod 80 y cant o gontractau'r GIG wedi cael eu talu rhwng mis Ebrill a mis Mehefin. Byddwn yn talu 90 y cant o'r contractau hynny o fis Gorffennaf ymlaen. Rydym yn cefnogi'r contractau hynny a'r contractwyr hynny gyda chyfarpar diogelu personol. Felly, mewn ystod eang o ffyrdd, rydym yn cefnogi'r proffesiwn. Y brif ffordd y gallwn eu cefnogi yw drwy sicrhau bod gennym ddull fesul cam sy'n ailgychwyn gweithgaredd deintyddol cyn gynted ac mor ddiogel ag sy'n bosibl, a dyna'r llwybr y byddwn yn parhau i'w ddilyn yng Nghymru, ochr yn ochr â'r proffesiwn.

Bore da, Brif Weinidog. Fe sonioch chi am y triniaethau sy'n cynhyrchu aerosol. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, mae Llywodraeth Cymru, wrth symud ymlaen, yn hyrwyddo bwlch o awr rhwng y triniaethau hynny i ganiatáu i’r aer gyfnewid mewn practisau, ond ychydig iawn o wyddoniaeth sydd y tu ôl i hyn. Edrychodd Ewrop ar 15 munud rhwng triniaethau sy'n cynhyrchu aerosol, ond maent wedi diystyru hynny bellach gan nad oes digon o wyddoniaeth yn bodoli ar y broses benodol honno. Ar ddiwrnod fel heddiw, pan fo'n llonydd iawn, yn boeth ac yn fyglyd, sut rydych yn—? Yn gyntaf oll, ble mae'r wyddoniaeth ar hynny, Brif Weinidog? Ble y gallaf weld honno? Ac yn ail, sut rydych yn awgrymu y gall deintyddion sicrhau bod yr aer hwnnw'n cyfnewid am awr? Oherwydd ni fyddai agor y ffenestri ar ddiwrnod fel heddiw yn ddigon.

Wel, Lywydd, nid yw’r Aelod na minnau’n arbenigwyr ar y wyddoniaeth y tu ôl i ymarfer deintyddol diogel. Am hynny, mae'n rhaid inni ddibynnu ar y bobl sy'n arbenigwyr, a dyna pam fod gennym brif swyddog deintyddol yng Nghymru. Siaradais â Dr Colette Bridgman ddoe ynglŷn â’r cyngor y mae'n ei ddarparu i'r proffesiwn a sut y mae'r cyngor hwnnw'n deillio o drafodaethau ag aelodau blaenllaw o'r proffesiwn. Mae'n rhaid inni ddibynnu ar y bobl sy'n cael eu cyflogi fel y bobl uchaf yn eu maes i roi cyngor i ni. Maent yn adolygu’r cyngor hwnnw’n rheolaidd. Os byddant yn teimlo ei bod yn ddiogel caniatáu mwy o weithgarwch, byddant yn gwneud hynny. Cymerwyd camau gan Dr Bridgman ddydd Gwener diwethaf, ochr yn ochr â'r newidiadau eraill a gyhoeddwyd gennym. Cododd y categori coch ar gyfer deintyddiaeth yng Nghymru er mwyn caniatáu i fwy o driniaethau gael eu darparu'n gynt. Ond ni allwn fwrw ymlaen heb ddibynnu ar gyngor y bobl hynny, sydd mewn sefyllfa well o lawer na mi, a chyda phob parch, mewn sefyllfa well o lawer na'r Aelod, i ddeall y wyddoniaeth ac i roi'r cyngor hwnnw, a dyna fyddwn yn parhau i'w wneud.

Brif Weinidog, mae prif swyddog deintyddol Cymru, Dr Colette Bridgman, wedi nodi y bydd ailagor gwasanaethau deintyddol arferol llawn yng Nghymru yn digwydd fesul cam, a nododd ei bod yn gwbl ymwybodol o’r pryderon ynghylch cyfnod hir o ddiffyg gwasanaethau ar gyfer hylendid y geg. Yn wir, mae prif swyddog deintyddol Cymru wedi dweud ar goedd y byddai Llywodraeth Cymru yn adolygu’r amserlenni'n gyson. Felly, Brif Weinidog, gyda llwyddiant Cymru ar draws gwledydd y DU o ran cadw rhif atgynhyrchu a chyfradd twf lledaeniad COVID-19 yn isel, pa gamau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i sicrhau bod gan bractisau deintyddol ledled Cymru yr hylif diheintio dwylo, y masgiau, y menyg, y cyfarpar diogelu personol, a'r adnoddau rheoli ac atal heintiau angenrheidiol fel y gallant barhau i ailagor pan fydd amgylchiadau'n caniatáu i hynny ddigwydd yn ddiogel?

Ac a wnaiff y Prif Weinidog roi ymrwymiad hefyd i fy etholwyr yn Islwyn y bydd gofal deintyddol yn cael ei ystyried yn faes ffocws blaenoriaethol gan Lywodraeth Cymru fel rhan hanfodol o wasanaeth iechyd gwladol Cymru, gan iddi roi Aneurin Bevan i Lafur Cymru?

Lywydd, diolch i Rhianon Passmore am hynny, a diolch iddi am dynnu sylw at y ffordd y mae pethau wedi cael eu gwneud yng Nghymru. Yn wahanol i Loegr neu'r Alban, mae practisau deintyddol yng Nghymru wedi gallu aros ar agor drwy'r pandemig i roi gofal brys wyneb yn wyneb, a hynny'n ychwanegol at y canolfannau deintyddol brys sydd wedi bod ar agor gennym. Ac wrth gwrs, rydym yn gweithio'n agos iawn gyda'r cydweithwyr sy'n gontractwyr yn y gwasanaeth iechyd gwladol. Mae’r deintyddion sy'n dewis gweithio yn y gwasanaeth iechyd gwladol yn elwa o'r holl fanteision hynny, ac mae hynny'n cynnwys darparu'r mathau o adnoddau a nododd Rhianon Passmore yn ei chwestiwn.

Mae llawer o bractisau deintyddol yn dewis peidio â bod yn rhan o'r gwasanaeth cyhoeddus yma yng Nghymru ac ni allant ddisgwyl gallu dewis peidio â bod yn rhan o'r gwasanaeth ac elwa wedyn o'r holl fanteision a geir o fod yn rhan o'r gwasanaeth. Os ydych yn ymarferydd preifat mewn busnes preifat, mae gennych gyfrifoldeb i sicrhau eich cyflenwadau eich hun o lawer o'r pethau sydd eu hangen arnoch er mwyn gallu bodloni'r safonau rheoleiddiol y bydd yn rhaid i chi barhau i gydymffurfio â hwy.

Ac rwy'n fwy na pharod i roi ymrwymiad i etholwyr yr Aelod yn Islwyn a ledled Cymru fod deintyddiaeth yn wasanaeth blaenoriaethol i ni. Mae deintyddiaeth y GIG yn flaenoriaeth i ni. Cyhoeddodd y Gweinidog iechyd ddatganiad ysgrifenedig ddoe yn egluro sut y byddwn yn ailagor deintyddiaeth mewn ffordd sy'n ddiogel i staff ac yn ddiogel i gleifion, a dyna'r llwybr y byddwn yn parhau i’w ddilyn yng Nghymru.

Diolch i Mike Hedges am ei gwestiwn. Lywydd, mae Llywodraeth Cymru wedi cefnogi cyfryngau print a darlledu lleol yn ystod y pandemig. Rydym wedi talu am hysbysebion fel rhan o'n hymgyrch 'Diogelu Cymru'. Mae cymorth grant uniongyrchol wedi'i ddarparu drwy'r gronfa newyddiaduraeth gymunedol annibynnol, ac rydym wedi gweithio gydag Ofcom i sicrhau bod y cyfryngau yng Nghymru wedi elwa o'r gronfa radio gymunedol.

Mike Hedges? Mike Hedges, eich microffon.

Fe agoraf fy microffon eto—mae’n ddrwg gennyf. Diolch, Brif Weinidog. Mae'r cyfryngau wedi bod yn hanfodol i roi sylw i newyddion da a drwg yn y cyfnod heriol hwn, ac yn anffodus, nid yw'r sylw a roddwyd i farwolaethau wedi'i gyfyngu i'r coronafeirws, ond rydym hefyd wedi gweld llofruddiaeth erchyll George Floyd yn America a'r ymosodiad dychrynllyd â chyllell yn Reading dros y penwythnos.

Yn ystod y llifogydd yn gynharach eleni, ac yn ystod y cyfyngiadau symud yn sgil y coronafeirws, mae gorsafoedd radio lleol fel Swansea Sound, a phapurau newydd fel y South Wales Evening Post wedi rhoi gwybod i drigolion am yr hyn sy'n digwydd. Fel y gŵyr y Prif Weinidog, mae’r sioe frecwast ar fore Sul ar Swansea Sound yn caniatáu i bobl leol holi gwleidyddion a mynegi eu safbwyntiau hefyd. A wnaiff y Prif Weinidog ymuno â mi a gwleidyddion o bob rhan o’r Siambr i alw ar berchnogion Swansea Sound i gadw rhaglenni lleol a chyflwynwyr lleol er budd pobl de-orllewin Cymru?

Wel, Lywydd, diolch i Mike Hedges. Mae'n gwneud pwynt pwysig iawn am arwyddocâd y cyfryngau lleol yn sicrhau bod trigolion lleol yn cael y wybodaeth ddiweddaraf, nid yn unig am COVID-19, ond am yr ystod ehangach honno o bethau. Yn wir, yng Nghymru, bydd pobl wedi bod yn meddwl am deulu a ffrindiau'r bobl a laddwyd yn yr ymosodiad erchyll yn Reading ar y penwythnos, a bydd y cyfryngau lleol wedi chwarae rhan bwysig iawn yn egluro natur y digwyddiad i'r gymuned leol honno.

Lywydd, mae gennyf atgof braf iawn o ymuno â Mike Hedges yn gynnar un bore Medi i fynd i ateb cwestiynau gwrandawyr yn Abertawe. Rwy’n cofio i mi gael fy mhlesio’n fawr gan broffesiynoldeb hamddenol y cyflwynydd yno, Kev Johns, ac yn wir, bywiogrwydd gwrandawyr Swansea Sound yn gynnar yn y bore wrth ffonio i mewn i ofyn cwestiynau i ni. Felly, rwy'n ymwybodol, wrth gwrs, fod Swansea Sound yn un o’r 56 o orsafoedd radio gwahanol ledled y Deyrnas Unedig a brynwyd gan Bauer. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, nid yw Ofcom wedi derbyn unrhyw gais gan y cwmni hwnnw i newid fformat Swansea Sound, a golyga hynny y bydd yn ofynnol i'r orsaf, o dan ba bynnag enw neu drefniant a fydd ar waith yn y dyfodol, barhau i gyflawni'r fformat gwreiddiol, ac mae hynny'n cynnwys ymrwymiadau mewn perthynas â'r Gymraeg a newyddion a gwybodaeth leol.

Lywydd, rwyf wedi cymryd rhan mewn nifer fawr o'r 80 cynhadledd i'r wasg y mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn rhan ohonynt yn ystod argyfwng y coronafeirws. Mae oddeutu hanner y cyfranogwyr wedi bod yn gyfryngau lleol, gan gynnwys Swansea Sound, ac maent wedi darparu gwasanaeth hanfodol yn ystod yr argyfwng, yn union fel y disgrifiodd Mike Hedges.

Brif Weinidog, credaf fod hwn yn gwestiwn pwysig iawn. Nawr, rwy'n deall bod naw sefydliad newyddion cymunedol wedi derbyn grant uniongyrchol gan Lywodraeth Cymru, ac rydych chi wedi sôn am rôl caffael mewn hysbysebu a darparu gwybodaeth gyhoeddus. Credaf hefyd y gallai awdurdodau lleol wneud llawer yn y maes hwn. Mae'n wasanaeth gwirioneddol hanfodol, fel y dywedoch chi, ac mae'n rhaid inni fod yn ymwybodol fod rhai o'r darparwyr newyddion traddodiadol o dan gryn dipyn o straen bellach, ac rydym mewn perygl o golli capasiti a swyddi lleol gwerthfawr a phwysig iawn os na roddwn fwy o gefnogaeth i'r sector cyfryngau lleol yn ystod yr argyfwng hwn.

Rwy'n cytuno â'r hyn y dywedodd David Melding. Rydym wedi bod yn falch o allu addasu cyllid a oedd dros ben yn y gronfa newyddiaduraeth gymunedol at ddibenion gwahanol. Mae dros £76,000 wedi'i ddarparu, ac mae llawer o’r cyfryngau yng Nghymru wedi elwa o hynny. Cronfa ar gyfer y DU yw'r gronfa radio cymunedol, ac rydym wedi cynorthwyo gorsafoedd yng Nghymru i wneud ceisiadau llwyddiannus iddi. Mae budd cyhoeddus mewn sicrhau, wrth gwrs, fod cyfryngau lleol yn ffynnu yng Nghymru. Mae’n rhaid gwneud hynny’n ofalus, gan fod yn rhaid osgoi unrhyw awgrym o ymyrraeth mewn unrhyw benderfyniadau golygyddol y bydd y gwaith o adrodd y newyddion yn dibynnu arnynt, ond credaf ein bod wedi llwyddo i sicrhau’r cydbwysedd hwnnw, ac rydym yn awyddus i barhau i gefnogi'r mynediad a gynigiwn at y sianeli cyhoeddi a darlledu hynny, ac yn uniongyrchol, lle gallwn wneud hynny.

My question is on the Welsh-medium print sector. I've been asking your Government how much use is made, in sharing information about the crisis, of the Welsh-medium print media. I've asked for expenditure figures, but I am still awaiting those official figures, unfortunately. If you could provide those, I would be very grateful.

But, from my own research, the situation is very disappointing indeed. For example, only one advertisement, worth around £800, has appeared in our only Welsh-medium weekly since the beginning of the pandemic. First Minister, will you ensure that your Government makes full use of the print media in order to convey important messages to the people of Wales, and will you ensure that the Welsh-medium print media is included fully in your publicity campaigns from here on in?

Of course, Llywydd, those people who receive their news through the medium of the Welsh language are important to us, and the services available to them are also important. We do seek to support them, and we seek to support them in the print sector also. We are spending in order to assist the sector to continue with the important work that they do. I'm sure that people here will be working hard on the questions that Siân Gwenllian has tabled, along with a number of other questions that we're dealing with, and when those figures are available, we will make them available and share them. But generally speaking, of course we want to support the sector, and support it in an appropriate manner, and work with everything else that we're doing to promote the Welsh language.

Questions now from the party leaders. The first set of questions is from the leader of the Conservatives, Paul Davies.

Diolch, Lywydd. Brif Weinidog, yr wythnos diwethaf, penderfynodd eich Llywodraeth ailddechrau gweithgarwch siopau nwyddau dianghenraid yng Nghymru, ond cadwodd ei rheol deithio 5 milltir, sy'n golygu bod llawer o deuluoedd ledled Cymru yn dal i fethu mynd i weld eu hanwyliaid. Wrth i fwy a mwy o bobl ddychwelyd i'r gwaith a rhyngweithio'n ddiogel â chydweithwyr ac aelodau o'r cyhoedd, roedd y cyhoeddiad yr wythnos diwethaf yn gyfle gwych i ystyried diddymu rheol deithio 5 milltir Llywodraeth Cymru. Mae busnesau dianghenraid wedi cael caniatâd i ailddechrau masnachu, a chan fod pobl yn gallu teithio mwy na 5 milltir i ymweld â chanolfan arddio, mae'r cwestiwn yn codi o hyd pam na allant weld eu hanwyliaid. Felly, a allwch ddweud wrthym, Brif Weinidog, pa dystiolaeth wyddonol benodol sydd gennych fel Llywodraeth dros gadw'r rheol 5 milltir?

Lywydd, mae’n rhaid i mi gywiro Aelodau bob tro rwy'n ateb cwestiwn. Ar y cychwyn, rwy’n credu ei fod yn gamgymeriad, ond pan fydd yn rhaid i mi ei gywiro dro ar ôl tro, rwy'n dechrau meddwl ei fod yn fwriadol. Fe ŵyr yr Aelod yn iawn nad oes rheol o'r math y mae'n ei ddisgrifio yn bodoli. Pe bai'n rheol, byddai rheoliad yn bodoli. Nid oes unrhyw reoliad yn bodoli. Dywed y rheoliad wrth bobl am aros yn lleol. Cyngor i bobl yw pum milltir ar beth y gallai 'aros yn lleol' ei olygu, a byddai'n ddefnyddiol iawn pe bai arweinydd yr wrthblaid yn gofyn ei gwestiynau’n gliriach fel nad yw pobl yn cael yr argraff anghywir. Mae’n rhaid i bobl aros yn lleol; mae’n rhaid iddynt ddehongli hynny yn eu hardaloedd eu hunain.

Rydym wedi cadw'r rheol 5 milltir am bythefnos arall. Os bydd popeth fel y gobeithiwn y bydd erbyn dechrau mis Gorffennaf, gallwn gadarnhau na fydd hynny'n berthnasol yng Nghymru mwyach. Mae wedi bod yn rhan bwysig iawn o'n harfogaeth i atal y feirws rhag lledaenu o un gymuned i'r llall. Mae Mr Davies yn cynrychioli etholaeth yn ne-orllewin Cymru lle mae pobl wedi bod yn bryderus iawn ynglŷn ag ymwelwyr o'r tu allan i'r rhan honno o Gymru, o fannau lle mae'r feirws wedi bod yn lledaenu'n fwy eang, yn dod â'r feirws hwnnw yno gyda hwy. Gan ein bod wedi cael rheol 'aros yn lleol' yng Nghymru, mae lleoedd fel Sir Benfro wedi cael eu gwarchod i raddau helaeth rhag effaith y coronafeirws. Dyna lwyddiant ein polisi, ac mae etholwyr yr Aelod yn teimlo’r effaith honno’n uniongyrchol.

Brif Weinidog, gallwch roi faint fynnoch o liw ar hyn, ac rydych newydd ddweud nad oes rheol 5 milltir yn bodoli—os felly, pam ar y ddaear cynnwys 5 milltir yn y canllawiau yn y lle cyntaf? Mae'n gwbl amlwg fod eich rheol 5 milltir yn parhau i beri gofid anfesuradwy i gynifer o deuluoedd ledled Cymru. Cawsoch gyfle yr wythnos diwethaf i roi rhywfaint o obaith i deuluoedd y gallent ddechrau gweld eu hanwyliaid yn ddiogel, gan gydymffurfio â rheoliadau cadw pellter cymdeithasol.

Nawr, ddoe, gwelsom ragor o gyfyngiadau’n cael eu codi mewn rhannau eraill o'r DU, lle gwnaed y penderfyniad i lacio'r canllawiau cadw pellter cymdeithasol yn Lloegr o 2m i 1m. Cyflwynwyd ein rheoliadau cadw pellter cymdeithasol yma yng Nghymru ar ddechrau'r pandemig, a hynny'n briodol er mwyn helpu i gyfyngu ar ledaeniad y feirws. Fodd bynnag, wrth i gyfradd R barhau i ostwng i'r lefel hon, mae'n iawn ailasesu'r rheoliadau hyn. Dywedodd eich cyd-Aelod, arweinydd y Blaid Lafur, Syr Keir Starmer, ei fod yn croesawu’r datganiad yn gyffredinol, gan ychwanegu ei fod yn credu bod Llywodraeth y DU yn ceisio gwneud y peth iawn a’i fod yn eu cefnogi yn hynny o beth. O ystyried bod Sefydliad Iechyd y Byd eisoes yn argymell pellter o 1m o leiaf, a allwch gadarnhau pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith llacio'r rheoliadau cadw pellter cymdeithasol, a pha drafodaethau rydych yn eu cael gyda gweithwyr proffesiynol, ac yn wir, eich cyd-Aelodau ynglŷn â’r mater hwn?

Lywydd, gan ddychwelyd at bwynt cyntaf yr Aelod, gobeithiaf ei fod yn cynghori ei etholwyr ei bod yn gwbl bosibl yng Nghymru heddiw i bobl sydd â rheswm tosturiol dros wneud hynny deithio mwy na phellter lleol er mwyn gweld pobl sydd angen yr ymweliad hwnnw. Byddai'n drueni mawr pe bai—[Anghlywadwy]—ynglŷn â hynny, gan y dylai'r bobl yn yr amgylchiadau a ddisgrifiodd allu gweithredu yn unol â'r gallu hwnnw i ymweld â rhywun ar sail dosturiol lle mae hynny'n angenrheidiol. Mae hynny ar gael i bobl yng Nghymru heddiw, fel y bu ers i'r newidiadau gael eu gwneud.

O ran y newidiadau a wnaed dros y ffin, edrychaf ymlaen at weld y dystiolaeth sy'n sail i'r newidiadau hynny. Siaradais fore ddoe â Michael Gove, yr Ysgrifennydd Gwladol yn Swyddfa’r Cabinet, ac addawodd y byddai’r gweinyddiaethau datganoledig yn gweld yr holl dystiolaeth y mae Llywodraeth y DU wedi’i defnyddio wrth ddod i’w chasgliadau. Nid oedd y dystiolaeth honno wedi cyrraedd erbyn diwedd ddoe, ond rydym yn sicr yn gobeithio’i gweld heddiw.

Yng Nghymru, mae’r neges yn dal i fod yr un fath: arhoswch 2m ar wahân. Dyna'r ffordd ddiogel i ymddwyn. Y wyddoniaeth rydym wedi'i gweld yw'r wyddoniaeth gan y Grŵp Cynghori Gwyddonol ar Argyfyngau sy'n dweud y byddai'r risg yn cynyddu pe baech yn haneru'r pellter i rhwng dwy a phum gwaith yn fwy na phe baech yn cadw pellter o 2m. Dyna'r wyddoniaeth; roedd gan yr Aelod ddiddordeb yn y wyddoniaeth pan oedd yn ymwneud ag ef. Dyna'r wyddoniaeth mewn perthynas â'r rheol 2m. Os gallwn wneud rhai eithriadau mewn rhai sectorau gan fod trosglwyddiad y clefyd yn gostwng yng Nghymru, ar yr amod ei bod yn ddiogel inni wneud hynny, gan roi mesurau lliniaru ar waith, yna wrth gwrs, byddwn yn ystyried hynny'n ofalus iawn.

Gwn fod sectorau yn Lloegr yn aros heddiw i weld y canllawiau ar sut y byddant yn gallu defnyddio'r cyngor a roddwyd iddynt ddoe mewn ffordd ymarferol. Rydym ninnau hefyd yn edrych ymlaen at eu gweld. Os bydd modd lleihau’r rheol 2m drwy eithriadau, gan ddefnyddio iechyd y cyhoedd bob amser fel ein prif brawf, byddwn yn ystyried yr hyn y gallwn ei wneud yng Nghymru. Ond byddwn yn gwneud hynny drwy edrych ar y dystiolaeth yn gyntaf cyn gwneud penderfyniad, yn hytrach na gwneud y penderfyniad ac yna chwilio am y dystiolaeth.

Wel, Brif Weinidog, un sector sydd yn sicr angen rhywfaint o lacio yn y rheoliadau yw'r sector twristiaeth a lletygarwch. Nawr, croesawyd y datganiad yr wythnos diwethaf, wrth gwrs, ond mae wedi arwain at fwy o gwestiynau nag o atebion, o ystyried yr ohebiaeth rwyf wedi’i chael gan bobl sydd â busnesau twristiaeth. Mae angen eglurder ar y diwydiant twristiaeth a lletygarwch, yn fy marn i ar ffurf strategaeth fanwl ar gyfer y tymor byr, ac yn wir, y tymor hwy—strategaeth sy'n nodi bwriad Llywodraeth Cymru yn glir yn erbyn amserlenni, dyraniadau cyllid a chymorth i sicrhau y gall busnesau barhau i fod yn hyfyw, a strategaeth sy'n ateb cwestiynau’r sector, yn hytrach na pheri mwy o ddryswch nag erioed i’r gweithredwyr.

Brif Weinidog, a wnewch chi ymrwymo felly i ddarparu strategaeth benodol ar gyfer twristiaeth yng Nghymru sy'n amlinellu sut yn union y bydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r sector yn y tymor byr ac yn darparu eglurder ar gyfer y tymor hwy, fel y gall busnesau fod yn hyderus ynghylch hyfywedd y diwydiant wrth symud ymlaen? Ac o ystyried pa mor fregus yw'r sector lletygarwch yng Nghymru, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd ar unwaith i gefnogi busnesau lletygarwch ledled y wlad?

Wel, Lywydd, mae'r cyhoeddiad a wnaethom ddydd Gwener yn rhoi gobaith i'r diwydiant twristiaeth yng Nghymru. Deilliodd o drafodaethau manwl iawn gyda'r sector ei hun. Mae’n rhaid i'r sector baratoi yn awr i ddangos y gall ailagor yn ddiogel mewn perthynas â llety hunangynhwysol, a'i fod yn gallu gweithio gyda’i gymunedau lleol, gan fod cydsyniad cymunedol yn parhau i fod yn rhan hanfodol bwysig o'r cynllun ar gyfer y diwydiant hwnnw.

Pan fydd y diwydiant wedi dangos, fel rwy'n sicr yn gobeithio y gall, ei fod yn gallu ailagor yn ddiogel ar y telerau rydym wedi'u cyhoeddi hyd yn hyn, ein nod fydd ychwanegu at yr ystod o bethau y gall y diwydiant hwnnw eu gwneud. Ond mae'n bwysig ein bod yn gwneud hynny gam wrth gam, ein bod yn rhoi hyder i gymunedau lleol, drwy ddangos y gellir ailagor y diwydiant mewn ffordd sy'n diogelu iechyd staff, ymwelwyr, a phobl sy'n byw yn yr ardaloedd hynny. A chredaf fod y diwydiant yn deall hynny'n dda iawn.

Lywydd, ymddengys i mi fod y galwadau am eglurder mewn set o amgylchiadau sydd mor aneglur yn methu’r pwynt yn gyfan gwbl. Os gall yr Aelod ddweud wrthyf beth fydd sefyllfa'r feirws yng Nghymru ymhen chwe wythnos, heb sôn am chwe mis, byddai modd inni ddarparu eglurder o'r math y mae'n gofyn amdano, ond nid yw hynny’n bosibl. Ac rwy'n siŵr ei fod yn deall hynny—nad oes yr un ohonom yn gwybod sut y bydd y clefyd hwn yn datblygu wrth inni fynd drwy'r haf ac i mewn i’r hydref. Rydym yn gwneud ein gorau i ddarparu canllawiau ymlaen llaw i sectorau yng Nghymru, ond byddai gofyn inni ddarparu eglurder lle nad yw hynny’n bosibl yn rhoi prosbectws ffug i'r diwydiannau hynny, nid rhywbeth defnyddiol o'r math rydym am ei ddarparu.

Plaid Cymru leader, Adam Price.

Brif Weinidog, dim ond newydd ddychwelyd i'w cartrefi ar ôl llifogydd mis Chwefror roedd rhai preswylwyr pan gwympodd glaw trwm yn ardal Pentre yr wythnos diwethaf, gan achosi rhagor o ddifrod i eiddo. Yn 2017, roedd disgwyl i Weinidogion Cymru benodi cadeirydd ac aelodau i’r pwyllgor llifogydd ac erydu arfordirol cyn diwedd y flwyddyn honno. Mewn gwirionedd, ni chafodd aelodau’r pwyllgor hwnnw, a sefydlwyd o dan delerau Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, eu cyhoeddi tan fis Mawrth 2019, ac ni chynhaliwyd eu cyfarfod cyntaf tan fis Mehefin 2019. Dyna ddwy flynedd heb ffocws digonol ar strategaeth eich Llywodraeth ar lifogydd. Brif Weinidog, pam y cymerodd hi gymaint o amser i wneud hynny?

Nid wyf yn cytuno â'r Aelod o gwbl fod penodiadau o'r math hwnnw wedi golygu nad ydym wedi cael ffocws sylweddol iawn ar lifogydd, llifogydd mewndirol ac arfordirol, yng Nghymru. Rydym wedi defnyddio tymor y Cynulliad hwn i sicrhau’r pecyn cyllido mwyaf uchelgeisiol a welsom erioed ar gyfer llifogydd ac erydu arfordirol yng Nghymru, a thrwy weithio gyda'n hawdurdodau lleol, rydym wedi diwygio'r gyfran o gyllid rhwng Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol—rydym bellach yn ariannu'r holl waith paratoi ar gyfer y cynlluniau hynny. A bydd ein cyfraniad at gymorth grant i awdurdodau lleol yn cynyddu i 85 y cant o gyfanswm y cynlluniau hynny. Credaf fod hynny'n dangos i ba raddau rydym wedi buddsoddi yn y maes hwn mewn ffordd fwy cadarn o lawer nag ambell benodiad.

Rwy’n cydymdeimlo’n llwyr, Lywydd, â'r unigolion y soniodd Adam Price amdanynt, sydd wedi treulio'r ychydig fisoedd diwethaf yn cael trefn ar eu cartrefi, dim ond i wynebu llifogydd eto. Ond pan fyddant yn ymdrin â hynny, ni chredaf eu bod yn poeni am benodiadau i bwyllgorau'r Llywodraeth.

Rydym mewn dau argyfwng uniongyrchol—un sy’n gysylltiedig ag iechyd ac un economaidd. Ond mae trydydd argyfwng—yr argyfwng ecolegol, na allwn fforddio ei anwybyddu. Bydd yn arwain at ganlyniadau hirdymor, ond bydd rhai canlyniadau uniongyrchol hefyd, gan gynnwys risg uwch o lifogydd. Nawr, mae ymchwil gan brifysgolion Birmingham a Southampton yn dangos y gallai plannu coed ger afonydd leihau uchder llifogydd mewn trefi hyd at 20 y cant. Bron i ddegawd yn ôl, mabwysiadodd Llywodraeth Cymru’r targed uchelgeisiol a gafodd ganmoliaeth eang o blannu 5,000 hectar o goetir newydd bob blwyddyn tan 2030. Gostyngwyd y targed i 2,000 hectar. Yn y pum mlynedd diwethaf, mae Llywodraeth Cymru wedi cyflawni cyfartaledd o 300 hectar y flwyddyn yn unig, ac yn y 12 mis hyd at fis Mawrth eleni, dim ond 80 hectar a gyflawnodd—4 y cant o'r targed. Brif Weinidog, ble mae'r brys yn yr argyfwng hinsawdd?

Lywydd, rwy'n cytuno â'r Aelod nad oedd faint o goetir a grëwyd yng Nghymru y llynedd yn ddigon da. Yn ogystal â chreu coetir newydd, mae'n bwysig dweud bod yna ymdrech enfawr yn digwydd i ailstocio coetir. Ac mewn gwirionedd, fe wnaethom blannu mwy o goed ar gyfer ailstocio coetir y llynedd nag y gwnaethom y flwyddyn flaenorol. Ond ni chrëwyd gymaint o goetir newydd ag y byddem yn dymuno’i weld y llynedd. I raddau, mae’n ymwneud ag amseriadau yn y rhaglen datblygu gwledig o ran pryd y caiff arian ei ryddhau i'r sector. Ond rydym wedi rhoi pedair gwaith yn fwy o arian i gynllun Glastir, sydd wedi bod yn—. Rowndiau creu coetir Glastir yw’r ffordd fwyaf llwyddiannus rydym wedi'i darganfod hyd yn hyn o ysgogi gwaith plannu coed newydd yng Nghymru. Mae’r gyllideb ar gyfer y rhaglen bellach yn £8 miliwn, i fyny o £2 filiwn, ac rwy’n hyderus y byddwn yn gweld cynnydd sylweddol ac angenrheidiol ar greu coetir newydd yng Nghymru, ochr yn ochr â’n huchelgais ar gyfer coedwig genedlaethol.

Ers 2015, mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi dioddef gostyngiad cyson yn eu cyllid, tra'n ymgymryd â mwyfwy o gyfrifoldebau. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru bellach yn wynebu toriad pellach o £7.5 miliwn. Felly, mae Llywodraeth Cymru yn torri'n ôl ar gyllid, yn torri'n ôl ar blannu coed, ac mae'n ymddangos ei bod yn torri'n ôl ar ei hymrwymiad i fynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd. Nawr, yr hyn y mae llawer o bobl yn y Rhondda a chymunedau cyfagos ei eisiau yn awr yw ymchwiliad brys wedi'i arwain gan arbenigwyr i ddarganfod pam y maent yn dioddef llifogydd parhaus ac yn hollbwysig, beth sydd angen ei wneud i atal hyn. Brif Weinidog, a wnewch chi ymrwymo i ymchwiliad o'r fath heddiw?

Wel, Lywydd, nid ydym yn torri'n ôl ar blannu coed; rydym yn rhoi pedair gwaith cymaint o fuddsoddiad tuag at blannu coed. Ac er bod CNC, yn anochel, wedi gorfod ysgwyddo'i gyfran o ddegawd o gyni—felly, nid cyllideb CNC sy'n cael ei chwtogi bob blwyddyn; cyllideb Llywodraeth Cymru sydd wedi cael ei chwtogi bob blwyddyn ers 2010, ac rwy'n ofni na ellir ystyried bod unrhyw ran o'r gwasanaeth cyhoeddus yn gwbl ddiogel rhag hynny. Bydd yna ymchwiliadau. Mae yna gyfrifoldebau cyfreithiol ar yr awdurdod lleol a Cyfoeth Naturiol Cymru pan fydd llifogydd yn digwydd. A gwn fod yr elfennau lleol hynny'n gweithio'n galed iawn eisoes i wneud yn siŵr ein bod yn deall pam y cafwyd llifogydd eto yn y rhannau hynny o'r Rhondda yn ddiweddar iawn, er mwyn ychwanegu hynny at ein dealltwriaeth o'r llifogydd a gafwyd yn ôl ym mis Chwefror, ac yna, pan fydd yr ymchwiliadau lleol wedi dod i ben, byddwn yn defnyddio'r canlyniad i wneud yn siŵr ein bod yn rhoi mesurau lliniaru pellach ar waith.

Leader of the Brexit Party, Mark Reckless. 

Brif Weinidog, ddoe, cyhoeddodd Prif Weinidog y DU y byddai bwytai, tafarndai a lleoliadau adloniant yn ailagor, a newid o fod yn rheoliadau i fod yn ganllawiau, gan ddweud y byddai'n ymddiried yn synnwyr cyffredin pobl Prydain. A allwch chi gadarnhau nad yw'r pwyslais ar synnwyr cyffredin Prydeinig yn berthnasol i Gymru a'ch bod yn bwriadu cadw Cymru sawl wythnos y tu ôl i Loegr?

Cyfeiriodd arweinydd yr wrthblaid yma at arweinydd yr wrthblaid yn San Steffan a'i gefnogaeth gyffredinol i ddull gweithredu Llywodraeth y DU. Yn yr un modd, ar wahân i fy ngrŵp i, onid yw'n wir fod cefnogaeth drawsbleidiol wedi bod yma i'r dull gweithredu gwahanol a alluogwyd gan ddatganoli yng Nghymru? Yn wahanol i'r canllaw pum milltir sy'n cael ei drafod yn helaeth, mae'r rheol 2m wedi'i hymgorffori yn y gyfraith, gyda phob busnes yng Nghymru yn gorfod enwebu rhywun i fod yn atebol ar gyfer eu herlyn. Cafodd ei gymeradwyo a'i ymgorffori gan y Senedd hon gyda chefnogaeth Aelodau Llafur a Phlaid Cymru, yn ogystal â phleidleisiau'r Ceidwadwyr Cymreig. Os yw'r Aelodau eisiau dilyn dull gweithredu Llywodraeth y DU ac ailagor ein heconomi, onid oes angen iddynt bleidleisio dros hynny?

Lywydd, roedd cyhoeddiadau'r Prif Weinidog ddoe yn gyhoeddiadau ar gyfer Lloegr. Mae'n rhaid i'r Senedd hon dderbyn ei chyfrifoldebau, fel y dywed yr Aelod, dros wneud rheoliadau i Gymru. Byddwn yn parhau i wneud hynny mewn ffordd sy'n rhoi iechyd ein poblogaeth yn gyntaf yn y ffordd y cyflwynwn gynigion i lawr y Senedd a cheisio sicrhau cefnogaeth iddynt. Ceir lleiafrif—sy'n cael ei gynrychioli gan yr Aelod—a fyddai'n dymuno byw yn rhywle arall a bod penderfyniadau'n cael eu gwneud yn wahanol. Rydym yn hyderus fod y rhan fwyaf o'r Senedd yn cefnogi'r dull a ddefnyddiwn, ond rydym yn hyderus fod pobl Cymru yn ei gefnogi hefyd.

Brif Weinidog, nid yw'r ffaith bod rhai pobl efallai mewn lleiafrif neu'n anghytuno â'ch dull gweithredu yn golygu eu bod eisiau byw yn rhywle arall. Heddiw, rydym yn pleidleisio ar y gyllideb atodol, sy'n priodoli ac yn ailddyrannu llawer iawn o gyllid. Ond yng ngwelliant eich Llywodraeth i ddadl a gynhelir yn ddiweddarach heddiw, rydych yn awgrymu nad yw'n ddigon a bod yn rhaid i Lywodraeth y DU fynd ati ar frys i ddileu cyfyngiadau ariannol sy'n atal Llywodraeth Cymru rhag ymateb yn effeithiol i'r pandemig.

Ond onid defnydd eich Llywodraeth o bwerau afresymol sydd gennych eisoes ym maes iechyd sy'n achosi dirywiad yn refeniw Cymru o'i gymharu â Lloegr? Beth yw effaith cyfyngiadau symud llymach, sy'n para'n hwy yng Nghymru ar refeniw Cymru a'r cyfraddau treth incwm hynny? Pa ddirywiad pellach a welwn yn awr yn nerbyniadau'r dreth trafodiadau tir, o gofio bod marchnad dai Lloegr wedi ailagor chwe wythnos yn ôl, ac eto rydych yn parhau i wahardd gwerthwyr rhag arddangos tai yma, heblaw am eiddo gwag? O ystyried y twll cyllidol a ddaw i ganlyn hynny, pa mor hir fydd hi, Brif Weinidog, cyn i chi ddefnyddio'r pwerau a roddwyd i chi gan y Ceidwadwyr i godi swm digyfyngiad o dreth incwm?

Lywydd, mae'r Aelod bob amser yn llwyddo i droi cwestiwn synhwyrol yn nonsens, fel y gwnaeth ar y diwedd. Felly, gallwch fod yn eithaf sicr nad oes cynnig o'r fath yn unman, heblaw yn ei feddwl ei hun.

Nid yw'r pwyntiau rydym yn eu gwneud i'r Trysorlys ond yn gyfres o bwyntiau synhwyrol. Rydym eisiau'r gallu i droi cyfalaf yn refeniw, ar adeg pan fo'r pwysau ar ein cyllidebau refeniw yn fwy nag erioed o'r blaen. Rydym eisiau mwy o hyblygrwydd i allu defnyddio'r gronfa Gymreig mewn modd a fyddai'n caniatáu inni ymateb i amodau pandemig byd-eang. Mae'r rhain yn fesurau synhwyrol a fyddai'n ein galluogi i reoli'r pwysau sydd arnom mewn ffordd sy'n ymateb iddynt o fewn ein hadnoddau ein hunain. Mae'n bryd i reolau'r Trysorlys ddal i fyny â natur datganoli, a gobeithio y gallwn ddefnyddio'r cyfle hwn i gyflymu rhywfaint o'r meddylfryd sydd, yn fy marn i, wedi glynu at ffyrdd blaenorol o wneud pethau yn rhy hir.

Cyn i mi alw'r cwestiwn nesaf, ac yn unol â fy rôl i sicrhau bod busnes y Senedd yn cael ei gynnal yn briodol, ac i'n hatgoffa i gyd ein bod yn cyfarfod heddiw o bell ac yn rhithwir, rwy'n ymwybodol fod un Aelod yn y Siambr ac yn ffilmio ei hun ac yn darlledu i'r perwyl hwnnw ar y cyfryngau cymdeithasol. Rwyf am ofyn i'r Aelod hwnnw gael ei dynnu o'r Senedd rithwir yn awr, ac fe fyddwn yn cau'r Siambr maes o law. Fy nghyngor i Mr McEvoy yw i beidio â chwarae gemau gyda'ch Senedd.

Cwestiwn 3—David Rowlands.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Caiff effeithiolrwydd ein holl gamau gweithredu ei asesu drwy lens iechyd y cyhoedd, gan gadw pobl a chymunedau yn ddiogel yng Nghymru yn ystod y pandemig. Mae'r cylch adolygu tair wythnos yn golygu bod popeth a wnawn yn cael ei asesu yng ngoleuni'r dystiolaeth ddiweddaraf sydd ar gael.

Diolch i'r Prif Weinidog am yr ateb hwnnw. Rwy'n deall na ellir cael atebion pendant hyd nes y bydd ymchwiliad wedi'i gynnal a hyd nes y bydd yr adroddiad wedi ei gynhyrchu, a bydd hynny, wrth gwrs, yn cymryd amser. Ond ar hyn o bryd hoffwn ofyn i'r Prif Weinidog lunio adroddiad interim, un a fyddai'n caniatáu i gamau unioni gael eu rhoi ar waith yn gyflym, yn seiliedig ar y wybodaeth a gasglwyd dros y misoedd diwethaf.

Wel, gadewch imi ddechrau, Lywydd, drwy gytuno â David Rowlands—mae'n bwysig iawn dysgu o'n profiadau, ac rydym yn gwneud ein gorau glas i wneud hynny bob dydd wrth inni feddwl am ddigwyddiadau'r wythnosau diwethaf a chynllunio ar gyfer yr heriau sydd o'n blaenau. Ond rwyf eisiau esbonio iddo—a gwn ei fod yn debygol o ddeall—fod Llywodraeth Cymru yn dal i fod yn brysur iawn yn ymdrin â'r argyfwng sydd o'n blaenau, yn ymdrin ag achosion o'r coronafeirws yng ngogledd Cymru yr wythnos hon, yn edrych ar yr effaith ar y sector prosesu cig yn fwy cyffredinol, yn parhau i wneud yn siŵr ein bod yn darparu profion yn ein sector cartrefi gofal, ac yn sicrhau ein bod yn edrych ar ragor o gyfleoedd y gallwn eu cynnig i bobl yng Nghymru i adfer y rhyddid y maent wedi ei golli yn ystod yr argyfwng. Rydym yn defnyddio'r holl bobl sydd gennym—ac nid yw'r mwyafrif helaeth o gyflogeion Llywodraeth Cymru yn gweithio yn y ffordd arferol; maent yn dal i weithio o gartref—i barhau i ganolbwyntio ar yr heriau uniongyrchol sy'n ein hwynebu i baratoi ar gyfer yr hydref a'r gaeaf sydd i ddod. Bydd y foment yn dod, fel y dywedodd David Rowlands, pan ddaw cyfle i gamu'n ôl a gwneud adolygiad ffurfiol o'r pethau hyn. Yn anffurfiol, rydym yn dysgu drwy'r amser ac yn cymhwyso'r gwersi ond hyd nes y bydd y storm wedi tawelu, pan na fyddwn yn gorfod ymdrin yn ddyddiol ag effaith yr argyfwng ar fywydau pobl Cymru a chymunedau Cymru, nid yw'r foment honno wedi cyrraedd eto.

Diolch am yr ateb hwnnw, Brif Weinidog. Un mesur rwy'n ei groesawu dros yr wythnosau diwethaf mewn perthynas â'r rheoliadau COVID, yn amlwg, yw agor ysgolion yr wythnos nesaf. Rwy'n datgan buddiant fel aelod o awdurdod lleol, ac yn benodol, mae ein hawdurdod lleol wedi cyhoeddi canllawiau sy'n dweud na allant fanteisio ar y cyfle i agor ysgolion ar y bedwaredd wythnos, oherwydd nad yw Llywodraeth Cymru wedi cwblhau'r trafodaethau cytundebol gyda'r undebau. A ydych yn credu bod hwnnw'n rheswm teg dros gau ysgolion ledled Cymru—oherwydd bod Llywodraeth Cymru wedi methu cwblhau trafodaethau cytundebol gyda'r undebau?

Wel, Lywydd, bydd fy nghyd-Aelod Kirsty Williams yn ateb cwestiwn amserol ar y mater hwn yn ddiweddarach y prynhawn yma. Gadewch i mi ailadrodd mai'r cyngor a ddarparodd Llywodraeth Cymru oedd fod yr achos dros ailddechrau addysg am bedair wythnos yng Nghymru yn gryf pe bai'n bosibl gwneud hynny. Rydym bob amser wedi cydnabod o'r dechrau fod problem gytundebol yn codi gyda'r bedwaredd wythnos, a dyna pam y gwnaethom gynnig, i athrawon a fyddai'n gweithio yn y bedwaredd wythnos, y byddai wythnos ychwanegol o wyliau'n cael ei hadfer iddynt yn ystod hanner tymor mis Hydref. Ond fel y dywedodd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wrth groesawu ein cynigion, eu lle hwy oedd cymryd y cynigion a'u rhoi ar waith o dan yr amgylchiadau gwahanol y mae pob awdurdod lleol yng Nghymru yn eu hwynebu. A dyna'r ffordd y mae'n rhaid i bethau fod, oherwydd hwy yw'r cyflogwyr, nid Llywodraeth Cymru.

Bydd yna blant yng Nghymru a fydd mewn lleoedd lle mae'n bosibl agor yr ysgol am bedair wythnos, ac rwy'n falch iawn fod yr awdurdodau addysg lleol sy'n gallu gwneud hynny wedi gallu cytuno ar hynny. Bydd awdurdodau lleol eraill yn wynebu heriau gwahanol, amgylchiadau gwahanol, ac yn dod i gasgliadau gwahanol. Mae hynny'n anochel yn y ffordd y mae pethau'n cael eu gwneud.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn hwnnw. Y pecyn cymorth i'r sector lletygarwch yng Nghymru yw'r un mwyaf hael yn y Deyrnas Unedig. Mae miloedd o fusnesau wedi elwa o 100 y cant o ryddhad ardrethi i fusnesau bach a chronfa cadernid economaidd Llywodraeth Cymru. Darparwyd cyfanswm o dros £330 miliwn i gynorthwyo'r sector yn ystod y pandemig.

Diolch. Mae busnesau a sefydliadau twristiaeth yng ngogledd Cymru wedi dweud, pe caniateid i dwristiaeth agor heddiw, y gallai 10,500 o swyddi yn y sector twristiaeth gael eu colli, ac maent yn dweud eich bod chi a'ch Llywodraeth yn dinistrio'r diwydiant hanfodol hwn. Er mwyn gwrthbrofi'r honiadau hynny, pa gymorth fydd ar gael i fusnesau na fydd yn gallu agor ar 13 Gorffennaf? Mae busnesau llety hunangynhwysol a gwestai ensuite yn daer angen gweledigaeth, gyda chanllawiau ar sut i baratoi'n ddiogel. A wnewch chi ddarparu hyn? A wnewch chi egluro beth yn union rydych yn ei olygu wrth lety hunangynhwysol, gan weithio gyda'u cymunedau lleol? A wnewch chi ddatgan yn glir p'un a all safleoedd gwersylla sydd â chyfleusterau a rennir baratoi i agor os byddant yn cau'r rhain? Brif Weinidog, nid yw eich arweinyddiaeth ar y mater hwn erioed wedi bod yn destun cymaint o graffu, a hynny, mae'n rhaid imi ddweud, gyda llawer o feirniadaeth. Diolch.

Wel, diolch i'r Aelod am y cwestiynau hynny. Wrth gwrs bod gweithredoedd Llywodraeth yn destun craffu—fe ddylent fod. Dyna pam rydym wedi ateb cwestiynau ar lawr y Senedd bob wythnos yn ystod y pandemig hwn a byddwn yn parhau i wneud hynny.

O ran y sector hunangynhwysol o fewn y diwydiant twristiaeth, wrth gwrs ein bod yn gweithio gyda'r sector i roi arweiniad ac i ateb eu cwestiynau. Mae'n arweiniad a ddarperir gyda'r sector ei hun. Buom yn gweithio gyda UKHospitality Cymru a Chynghrair Twristiaeth Cymru i sicrhau bod eu canllawiau arfer gorau ar gyfer gweithio'n ddiogel yn yr economi ymwelwyr ar gael i bawb allu paratoi ar gyfer codi'r cyfyngiadau. Mae Croeso Cymru wedi cynnal tri digwyddiad ymgynghori gyda dros 100 o gynrychiolwyr o'r pedwar fforwm twristiaeth ledled Cymru, yn ogystal â chyrff sy'n cynrychioli'r diwydiant. Diben rhoi rhybudd i bobl y dylent baratoi yw sicrhau, pan fydd cwestiynau'n codi, fod amser i ddatrys y cwestiynau hynny gyda'r sector. Ac rwy'n gwybod bod y sector yn edrych ymlaen yn arw at allu ailagor a gwneud hynny mewn ffordd sy'n ddiogel, mewn ffordd sy'n diogelu enw da'r sector, a phan all y sector ddangos ei fod wedi gallu gwneud hynny'n llwyddiannus, byddwn eisiau gadael iddo wneud mwy.

Ond mae enw da yn ffactor real sy'n codi yma i'r sector, ac ni fyddwn yn rhuthro yn y ffordd y mae'r Aelod yn awgrymu, heb unrhyw waith paratoi priodol i agor safleoedd gwersylla gyda chyfleusterau a rennir, ni fydd hynny'n digwydd—gadewch i mi ei sicrhau o hynny—yn ystod y don gyntaf, oherwydd gwyddom fod coronafeirws yn ffynnu mewn cyfleusterau a rennir. Pam y byddem yn peryglu enw da'r diwydiant gwirioneddol bwysig hwn yng Nghymru drwy ganiatáu i arferion anniogel ddigwydd? Ni fyddwn yn gwneud hynny. Byddwn yn symud ymlaen yn y ffordd rydym wedi'i nodi: yn ofalus, gam wrth gam, gan ddangos llwyddiant, a chaniatáu i fwy ddigwydd pan fydd y llwyddiant hwnnw wedi'i ddangos, mewn ffordd a fydd yn diogelu enw da hirdymor y diwydiant hollbwysig hwn yng Nghymru.

Bydd y Prif Weinidog yn ymwybodol o'r cyhoeddiad yr wythnos hon gan Castell Howell, busnes bwyd pwysig iawn yn fy rhanbarth, eu bod yn ymgynghori ynghylch diswyddiadau. Mae hyn wrth gwrs yn rhannol oherwydd eu bod wedi dibynnu ar gwsmeriaid yn y sector lletygarwch. A wnaiff y Prif Weinidog ymrwymo heddiw i sicrhau bod ei Lywodraeth a'i swyddogion yn gweithio'n agos gyda'r cwmni i weld a oes unrhyw ffordd y gellir osgoi'r diswyddiadau, ac a wnaiff ymrwymo yn y dyfodol i adolygu polisïau caffael Llywodraeth Cymru, er mwyn i gwmnïau fel Castell Howell allu manteisio ymhellach arnynt yn y dyfodol?

Rwy'n hapus iawn i wneud y ddau beth, Lywydd. Bydd ein swyddogion yn sicr yn gweithio'n ofalus gyda'r cwmni pwysig hwnnw ac mae gennym uchelgais i wario mwy o'r bunt Gymreig ar fusnesau Cymru. Cyflawnwyd rhai pethau pwysig iawn yn Sir Gâr, yn enwedig, yn ddiweddar, o ran dosbarthu cyflenwadau bwyd lleol i gymunedau lleol.

Mae gan Lywodraeth y DU ran i'w chwarae yma hefyd, Lywydd. Mae'n rhaid sicrhau nad yw ei chynllun ffyrlo yn erfyn di-awch. Lle ceir rhannau o'r economi na allant ailagor oherwydd effeithiau mwy hirdymor y coronafeirws, mae'n bwysig i'r sectorau hynny fod y cynllun ffyrlo—a fydd, yn ôl yr hyn a ddeallaf, yn gorfod cael ei addasu; deallaf y bydd yn rhaid ei ddiddymu o rannau o'r economi sy'n gallu ailddechrau, ond lle nad yw hynny'n wir, ac mae lletygarwch yn sicr yn rhan o hynny, gyda'r effeithiau canlyniadol ar ddiwydiannau eraill—mae angen i'r cynllun ffyrlo barhau'n rhan bwysig o arfogaeth Llywodraeth y DU, wedi'i hategu gan yr hyn y gallwn ei wneud drwy ein cronfa cadernid economaidd, i barhau i gefnogi sectorau a busnesau pwysig fel Castell Howell, er mwyn iddynt allu parhau i gael dyfodol llwyddiannus.

Mae'r ffaith bod cynigydd a ffefrir wedi'i benodi ddydd Gwener ar gyfer adeiladu adrannau 5 a 6 o ffordd Blaenau'r Cymoedd, sy'n werth £500 miliwn, yn garreg filltir bwysig yn nyfodol yr economi yn y rhan honno o Gymru. Bydd yn sicrhau manteision economaidd a chymunedol mewn cyfnod o adfer ar ôl y coronafeirws. Ac o'r £500 miliwn hwnnw, disgwylir £170 miliwn o fewn y gadwyn gyflenwi leol yn unig.

Brif Weinidog, rwy'n ddiolchgar am hynny, ac wrth gwrs rydym hefyd yn dal i aros i orffen y rhan rhwng Gilwern a Bryn-mawr, ac rwy'n credu y bydd hynny'n cael ei groesawu pan fydd hwnnw wedi'i gwblhau. Ond rydym i gyd yn cydnabod effaith ddynol y coronafeirws a gwyddom fod cefnogaeth eang a dwfn eisoes i'r dull y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddilyn. Ond mae angen i ni barhau i ddarparu'r cymorth hwn i bobl ar gyfer y cyfnod ar ôl COVID, a'r hyn a fydd yn digwydd i gyflogaeth yn enwedig bryd hynny. Ym Mlaenau Gwent, gwyddom i gyd am bobl sy'n ofni colli eu swyddi; gwelwn yr ansicrwydd ynghylch dyfodol parc yr ŵyl yng Nglynebwy, a gwyddom fod angen buddsoddi ar frys o hyd mewn safleoedd strategol, megis Rasa neu Ryd-y-Blew. Felly, hoffwn ofyn i chi weithio gyda mi ac Aelodau eraill sy'n cynrychioli'r etholaethau hyn, i ddarparu cynllun swyddi ar gyfer Blaenau'r Cymoedd a fydd yn sicrhau cyflogaeth ar unwaith ac yn y tymor hir.

Lywydd, diolch i Alun Davies am y gyfres bwysig honno o gwestiynau. Bydd yn falch o wybod, ac rwy'n gwybod y bydd ei etholwyr yn falch o wybod, fod 85 y cant o'r rhan o ffordd Blaenau'r Cymoedd rhwng Gilwern a Bryn-mawr bellach wedi'i chwblhau, er gwaethaf yr heriau gwirioneddol, yr heriau daearegol a fu yn y rhan honno o Gymru. Rwy'n bryderus, fel y mae ef, rwy'n gwybod, am safle parc yr ŵyl yng Nglynebwy, ac rydym yn gweithio'n agos gyda'r awdurdod lleol yno i weld beth y gellir ei wneud i roi sylw i'r cyhoeddiadau a wnaed yr wythnos diwethaf. Rydym yn parhau i fwrw ymlaen â'n cynllun ar gyfer y clwstwr uwch-dechnoleg ar y safle gwaith cyfagos ac yn paratoi safleoedd eraill er mwyn iddynt fod mewn sefyllfa dda i ddenu swyddi i ardal Blaenau Gwent.

Ond i ymateb am funud, Lywydd, i'r pwynt cyffredinol a wnaeth Alun Davies: dylem ni—bob un ohonom—fod yn bryderus am yr effaith y mae coronafeirws yn ei chael ar swyddi. Rwy'n meddwl am brofiad 30 mlynedd rhai cymunedau yng Nghymru i ymadfer ar ôl yr 1980au a'r colli swyddi bwriadol yn y cymunedau hynny ar y pryd; nid yw coronafeirws yn weithred fwriadol wrth gwrs, ond gall ei effaith fod yn ddirfawr. Ac rwyf eisiau rhoi sicrwydd i Alun Davies, ac i eraill, y bydd Llywodraeth Cymru yn canolbwyntio'n ddi-baid yn ystod gweddill tymor y Senedd hon ar wneud popeth yn ein gallu i gefnogi cyflogaeth yn yr ardaloedd hynny, fel y gallwn osgoi'r graith ar bobl ifanc yn arbennig, mewn rhannau penodol o Gymru, gymaint ag y gallwn, drwy gydgysylltu ein gweithredoedd gyda rhai pobl eraill i gefnogi'r economïau a'r swyddi lleol hynny.

Leanne Wood. Eich microffon, Leanne Wood.

Diolch. Brif Weinidog, gyda newyddion yr wythnos hon fod 15 o bobl yn mynd ar drywydd pob swydd yn y Rhondda, a hynny'n dilyn y newyddion fod dwy o'r trefi yn y rhestr o 20 tref fwyaf agored i broblemau economaidd yn sgil COVID, mae'n amlwg fod angen cynllun swyddi penodol ar gyfer y Rhondda. Rydym eisoes wedi clywed sut rydym angen system ddraenio gynaliadwy newydd, sut rydym angen strategaeth ar blannu coed ar raddfa fawr, ac rydym angen pethau fel ynni adnewyddadwy hefyd. A allwch ddweud wrthym pa fuddsoddiad rydych yn bwriadu ei wneud yn seilwaith y Rhondda, a sut y bwriadwch wrthdroi'r sefyllfa lle mae pobl yn y Rhondda wedi cael eu hanwybyddu gan Lywodraethau olynol yng Nghymru a'r DU ers yr 1980au?

Wel, Lywydd, mae'n wirion awgrymu bod pobl y Rhondda wedi cael eu hanwybyddu; yn sicr, nid ydynt. Ac os ydynt, fe fydd hi'n gofyn i'w hun beth y mae hi wedi'i wneud, fel cynrychiolydd yr ardal honno, i unioni'r sefyllfa. Ni fyddai'n gyflawniad balch iawn pe bawn i fel cynrychiolydd yn sefyll a dweud bod fy ardal wedi cael ei hanwybyddu, ac nid yw wedi cael ei hanwybyddu—mae'n gwybod nad yw hynny'n wir.

Ond hoffwn ymateb i'r pwynt sylweddol a synhwyrol a wnaeth, sef bod yn rhaid i ni bryderu am y rhannau o Gymru sy'n arbennig o agored i ddirywiad economaidd. Rydym yn gweithio'n galed iawn yn Llywodraeth Cymru i ddod ag arian cyfalaf ynghyd, a phrosiectau cyfalaf ynghyd, fel ein bod, os bydd Llywodraeth y DU, fel rydym yn gobeithio, yn ymateb yn natganiad y Canghellor ym mis Gorffennaf drwy wneud cyfres newydd o fuddsoddiadau mewn seilwaith i greu swyddi, ond i greu amodau ar gyfer y dyfodol, ein bod yn y sefyllfa orau bosibl i gael prosiectau'n barod i ddefnyddio'r arian hwnnw a'i ddefnyddio er lles cymunedau ledled Cymru, gyda phwyslais arbennig ar y mannau lle bydd effaith coronafeirws i'w deimlo fwyaf. Ac mae hynny'n sicr yn cynnwys y Rhondda, ac yn sicr mae'n cynnwys nifer o'r mesurau y soniodd Leanne Wood amdanynt yn rhan agoriadol ei chwestiwn. Gall fod yn dawel ei meddwl fod y pethau hynny'n rhan bwysig o'n meddylfryd ac y byddant yn parhau i fod felly.

Diolch i'r Aelod am hynny, Lywydd. Ar 19 Mehefin, dywedais, ar yr amod bod ystyriaethau iechyd y cyhoedd yn caniatáu hynny, y byddai Llywodraeth Cymru yn codi'r gofyniad i 'aros yn lleol' ar 6 Gorffennaf. Ar yr un pryd, dywedais wrth berchnogion llety hunangynhwysol i baratoi i ailagor o 13 Gorffennaf ymlaen.

Diolch, yn amlwg, am eich cyhoeddiad ddydd Gwener, er bod yn rhaid i mi ddweud nad yw'r cysyniad o gydsyniad cymunedol a'r defnydd o'r gair 'archebion' yn y naratif wedi helpu perchnogion parciau carafannau sefydlog, na pherchnogion carafannau eu hunain, i ddeall yr hyn y gallant ei wneud mewn gwirionedd.

Yr wythnos diwethaf, gofynnais i Weinidog yr economi pam fod cwmnïau twristiaeth nad ydynt wedi'u cofrestru at ddibenion TAW yn cael eu trin yn wahanol i gwmnïau neu unig fasnachwyr nad ydynt wedi'u cofrestru ar gyfer TAW mewn perthynas â chael mynediad at y gronfa cadernid economaidd. Microfusnesau yw'r rhain nad ydynt yn gallu manteisio ar y cymorth i'r hunangyflogedig, nid y busnesau mwy y cyfeiriodd atynt yn ei ateb. Mae rhai ohonynt yn ficrofusnesau twristiaeth cyffrous, newydd, gwyrdd neu ddarparwyr llety gwely a brecwast bach, ac yn anecdotaidd, mae cyfran eithaf uchel ohonynt yn cael eu rheoli gan fenywod. Felly, a fyddech cystal ag ailystyried hyn? Oherwydd, yn fy marn i, nid oes cyfiawnhad o gwbl dros drin dau fusnes yn wahanol ar sail cofrestriad yn Nhŷ'r Cwmnïau, gydag un fersiwn â hawl i gymorth a'r llall yn gorfod ymbil am arian o gronfa galedi.

Wel, Lywydd, yn gyntaf, gadewch imi egluro y bydd carafannau sefydlog, lle maent yn hunangynhwysol, yn gallu ailagor o 13 Gorffennaf ymlaen. Nid wyf yn gwbl sicr fy mod yn deall beth yw'r broblem gydag 'archebion', oherwydd mae pobl yn gallu cymryd archebion o 13 Gorffennaf ymlaen. Mae angen iddynt fod yn ymwybodol fod y dyddiad hwnnw'n dal i fod yn amodol ar ledaeniad y feirws ar y pryd. Mae hynny'n anochel, a dyna'r union ffordd y mae ei Llywodraeth hi yn y Deyrnas Unedig wedi bwrw ati o'r cychwyn. Maent yn gwneud cyhoeddiadau, ac maent yn ei gwneud yn glir fod yn rhaid cadarnhau'r pethau hynny yn nes at yr amser gan nad oes unrhyw un ohonom yn gwybod beth fydd y sefyllfa o ran y coronafeirws yn yr wythnosau i ddod.

Ar ei phwynt ynglŷn â chofrestru at ddibenion TAW, edrychwch, mae'n rhaid i mi esbonio: ein nod yw ceisio cael arian i bobl cyn gynted â phosibl, a gwneud hynny gyda chyn lleied o fiwrocratiaeth ag sy'n bosibl. Ond arian cyhoeddus yw hwn, ac mae gan y cyhoedd hawl i wybod bod lefel o uniondeb yn y ffordd y mae'n cael ei wario ar eu rhan. Rydym wedi defnyddio cofrestriad at ddibenion TAW fel llwybr byr drwy gyfres gyfan o wiriadau eraill y byddem wedi gorfod eu gwneud er mwyn sicrhau bod pobl sy'n cyflwyno ceisiadau i ni yn ddilys. Os oes ganddynt gofrestriad at ddibenion TAW, byddant eisoes wedi gorfod mynd drwy nifer o wiriadau, ac rydym yn dibynnu ar y rheini fel rhan o'n gofynion uniondeb wrth ddosbarthu arian cyhoeddus at ddibenion priodol.

Nawr, rwy'n deall bod hynny wedi golygu bod pobl nad ydynt wedi'u cofrestru at ddibenion TAW wedi methu elwa yn yr un ffordd, ac rydym wedi gweithio'n galed yn ail gam y gronfa cadernid economaidd i geisio mynd i'r afael â hynny. Ond mae yno i bwrpas priodol. Mae yno i bwrpas y byddai Suzy Davies, rwy'n credu, o dan amgylchiadau eraill, yn ei gydnabod yn dda iawn: os ydych yn gwario arian cyhoeddus, mae rhwymedigaeth arnoch i wneud yn siŵr eich bod wedi rhoi isafswm o leiaf o wiriadau yn y system i wneud yn siŵr na chamfanteisir ar y cynlluniau rydym yn eu rhoi ar waith yn gyflym iawn gan bobl sydd, wyddoch chi, yn meddwl y gall hon fod yn ffordd gyflym o gael arian gan Lywodraeth pan nad ydynt yn fusnes go iawn o gwbl.

Lywydd, mae gofalwyr maeth yn gwneud cyfraniad hollbwysig a chadarnhaol i fywydau plant sy'n derbyn gofal. Rwy'n hynod o ddiolchgar am eu hymroddiad parhaus yn ystod y cyfnod eithriadol hwn. Mae gofalwyr maeth ledled Cymru wedi wynebu adegau heriol iawn ac maent yn parhau i ddarparu cymorth hanfodol i rai o'n pobl ifanc fwyaf agored i niwed.

Brif Weinidog, diolch am yr ateb hwnnw. Hoffwn i chi ategu fy niolch i rieni maeth ar hyd a lled Cymru am y cyfraniad y maent yn ei wneud bob dydd, yn enwedig yn ystod yr argyfwng hwn. Mae'r cyfyngiadau symud wedi cynyddu'r pwysau ar deuluoedd sy'n agored i niwed, ac mae diswyddiadau a dirywiad mewn iechyd meddwl wedi cyfrannu at y perygl y bydd teuluoedd yn chwalu. Felly, a yw'r Prif Weinidog yn rhannu fy mhryder ynghylch yr adroddiad gan Barnardo's sy'n dweud bod nifer y plant yng Nghymru sydd angen gofal maeth wedi codi 45 y cant, tra bo nifer y bobl sy'n cynnig eu hunain fel darpar rieni maeth wedi haneru? A wnaiff nodi sut y gall Llywodraeth Cymru helpu i gau'r bwlch a chydnabod y cyfraniad gwirioneddol werthfawr y mae rhieni maeth yn ei wneud a'u cefnogi yn y gwaith gwerthfawr y maent yn ei wneud?

Wel, Lywydd, rwy'n bendant am ymuno â Mick Antoniw i dalu teyrnged i'r gwaith y mae gofalwyr maeth yn ei wneud yng Nghymru ac wedi'i wneud yn ystod argyfwng y pandemig. Mae ef a minnau wedi bod yn rhieni maeth yn y gorffennol ac yn gwybod rhywfaint am yr heriau, ond hefyd y llawenydd enfawr y gall ei gynnig. 

Darllenais adroddiad Barnardo's. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn inni fod yn glir fod tirwedd gofal maeth yng Nghymru yn wahanol i sefyllfa'r DU. Mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, mae Barnardo's a mudiadau'r trydydd sector yn chwarae rhan fwy o lawer yn y ddarpariaeth o wasanaethau maethu nag y gwnânt yng Nghymru. Mae'r defnydd o ddarparwyr darpariaeth elusennol yng Nghymru, gan gynnwys Barnardo's, yn 3 y cant o gyfanswm y gweithlu gofal maeth, ac mae'r gyfran honno wedi bod yn gostwng. Mae awdurdodau lleol yng Nghymru yn parhau i ddarparu bron i dri chwarter yr holl ofal maeth.

Mae Arolygiaeth Gofal Cymru wedi darparu adroddiad ar weithgarwch gofal maeth yn ystod mis Ebrill a mis Mai eleni. Maent yn nodi sefydlogrwydd cyffredinol, mai pur anaml y methodd trefniadau gofal maeth, a bod lefel dda o leoliadau ar gael. Felly, mae'r adroddiad yn ddiddorol iawn. Mae'n bwysig ein bod yn meddwl am y materion y mae'n eu codi. Nid wyf yn credu ei fod yn dweud wrthym beth sy'n digwydd yn y rhan helaeth o'r maes gofal maeth ar draws Cymru.

Credaf fod awdurdodau lleol wedi gweithio'n galed i gefnogi'r gofalwyr maeth hynny. Mae'n ddiddorol dysgu oddi wrthynt nad cyllid yw'r math o gymorth y mae gofalwyr maeth wedi gofyn amdano fel y cyfryw, ond help i wneud yn siŵr fod ganddynt y cyfarpar sydd ei angen ar blant i ddysgu o bell, cymdeithasu, cadw mewn cysylltiad â theuluoedd biolegol os yw hynny'n rhan o gynllun y plentyn hwnnw. Mae awdurdodau lleol wedi gweithio'n galed i gynorthwyo eu gofalwyr maeth gyda hynny.

Unwaith eto, rwy'n cytuno â'r pwynt y mae Mick Antoniw wedi'i wneud am yr ymdrechion gwych y mae'r teuluoedd hynny'n eu gwneud ar ran plant agored i niwed yng Nghymru.

Question 8—John Griffiths.

Eich microffon, John—a wnewch chi aros hyd nes y bydd y microffon wedi'i agor? Parhewch.

Lywydd, mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda phartneriaid i sicrhau bod arferion gorau'r tri mis diwethaf yn cael eu mabwysiadu'n ehangach yn y dyfodol. Bydd arolygwyr Estyn yn ymweld ag ysgolion yng Nghymru o fis Medi ymlaen, fel rhan o'r ymdrech ar draws y system gyfan.

Brif Weinidog, ceir pryder mawr ynghylch cyfleoedd bywyd ein plant, yn enwedig y rheini yn ein teuluoedd tlotaf. Nid oes digon o'r disgyblion yr ystyrir eu bod yn agored i niwed wedi dychwelyd i'r ysgol, ac mae lefelau gweithio gartref wedi bod yn amrywiol iawn. Mae'n debyg y bydd dychwelyd i'r ysgol ddiwedd y mis hwn yn digwydd am ychydig oriau unwaith yr wythnos yn unig ac efallai na fydd yn cynnwys y bedwaredd wythnos ychwanegol. Ac wrth gwrs, pan fydd y plant yn dechrau dychwelyd i'r ysgol yn nhymor yr hydref, rhaid i ddysgu cyfunol fod o safon uchel yn ein holl ysgolion—pob un o'n hysgolion. Felly, Brif Weinidog, pa gamau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau ymateb Cymru gyfan, gydag ysgolion, undebau ac awdurdodau addysg lleol yn camu i'r adwy o fewn gofynion cenedlaethol clir?

Lywydd, diolch i John Griffiths am hynny. Mae'n iawn i ddweud nad oes digon o blant sy'n agored i niwed wedi bod yn mynychu yng nghyfnod y pandemig, ond rydym wedi mynd o ryw 300 o blant yn yr wythnosau cynnar iawn i dros 1,500 yn yr wythnos ddiweddaraf. Felly, rydym wedi cael cynnydd cyson yn nifer y plant sy'n mynychu. Bydd ailagor pob ysgol ar 29 Mehefin yn gam pwysig arall, oherwydd gwyddom fod plant sy'n agored i niwed yn llai tebygol o fynychu ysgol wahanol i’w hysgol eu hunain. Mae yna lawer o resymau am hynny, a phan fydd eu hysgol eu hunain yn ailagor, gydag athrawon cyfarwydd ac wynebau cyfarwydd, rydym yn hyderus y byddwn yn gweld rhagor o'r plant hynny yn dychwelyd at addysg. 

Ond rwy'n cytuno â John Griffiths fod angen inni weld profiad ysgol gwahanol iawn ym mis Medi, ac y bydd dysgu o lwyddiant yr wythnosau diwethaf yn bwysig iawn i hynny. Oherwydd er bod amrywio wedi bod yn un nodwedd o bethau, nodwedd arall yw fod yna lawer iawn o ysgolion wedi ymateb yn rymus iawn i'r her o ddysgu o bell, wedi'i gyfuno â chyswllt o bell â'r ysgol hefyd i blant. Rydym eisiau sicrhau bod disgwyliad cenedlaethol y bydd pob ysgol yn dysgu o’r profiadau gorau ac yn gweithredu hynny er budd plant a phobl ifanc o fis Medi ymlaen. Ac fel y dywedais yn fy ateb gwreiddiol, byddwn yn defnyddio Estyn fel rhan o'r ymdrech honno i sicrhau bod y pethau gwych—ac maent yn bethau gwych—y mae cymaint o benaethiaid ac athrawon wedi'u dyfeisio i gynorthwyo plant a phobl ifanc yng Nghymru yn cael eu deall gan weddill y system, eu bod yn cael eu mabwysiadu gan weddill y system, a bod yr addysg o fis Medi ymlaen o safon mor uchel ag y gallwn ei gwneud o dan yr amgylchiadau y byddwn yn eu hwynebu ar y pryd.

Lywydd, rydym yn gwneud popeth yn ein gallu i liniaru effeithiau'r pandemig ar ein heconomi. Mae ein pecyn cymorth o £1.7 biliwn yn golygu bod gan fusnesau Cymru fynediad at y cymorth mwyaf hael i fusnesau yn unrhyw fan yn y Deyrnas Unedig. 

Diolch, Brif Weinidog. Mae hwn yn amlwg yn gyfnod heriol. Fe ddywedoch chi yn gynharach, mewn ymateb i gwestiwn 4—rwy’n credu mai Janet Finch-Saunders a’i gofynnodd—lle na all rhai rhannau o’r economi fel lletygarwch a thwristiaeth ailagor, y dylai cynllun ffyrio Llywodraeth y DU barhau. Wrth gwrs, os yw'r rhannau hynny o'r economi yn ailagor yn Lloegr, mae'n fy nharo i na fydd unrhyw gynllun ffyrlo ac felly ni fydd unrhyw arian yn sgil hynny ar gyfer gosod gweithwyr ar ffyrlo yng Nghymru. Felly, onid yw'n wir, Brif Weinidog, er budd economi Cymru, ei bod hi’n bwysig i chi adolygu'r sefyllfa a cheisio ailagor cymaint o'r diwydiant lletygarwch â phosibl yng Nghymru mor gyflym ac mor ddiogel â phosibl? Ac os nad oes modd gwneud hynny, oni fydd yn rhaid i'ch Llywodraeth edrych ar ffyrdd o ariannu cynlluniau cymorth megis cyflwyno cynllun ffyrlo eich hun, ac oni fydd hynny o reidrwydd yn cynnwys rhyw lun ar fenthyca ychwanegol neu godiadau treth ar ryw adeg. 

Wel, Lywydd, rhaid bod y geiriau 'cyflym' a 'diogel' yn golygu rhywbeth yn hyn oll. Ni all fod yn gyflym ar draul diogel, a phe bai hynny'n digwydd, ni fyddai'n gyflym iawn o gwbl oherwydd byddem yn mynd ar ein pennau yn ôl i'r argyfwng rydym bellach yn dod allan ohono. 

Ni ddylai neb gredu bod y cyhoeddiadau a wnaed ddoe gan Lywodraeth y DU yn golygu y bydd y diwydiant lletygarwch yn Lloegr yn ailddechrau fel roedd cyn i'r argyfwng ddechrau. Roeddwn yn meddwl bod Prif Weinidog y DU ei hun yn glir iawn am hynny ddoe. Bydd angen cefnogi'r diwydiant hwnnw ar lefel y DU, a dyna beth rydym yn disgwyl i Lywodraeth y DU ei wneud. 

Yn olaf, Russell George.

Diolch, Lywydd. Brif Weinidog, byddai’r swyddi pellach a gollir yn Laura Ashley, cyflogwr eiconig a phwysig yn y Drenewydd, wedi bod yn brif newyddion oni bai am y pandemig cyfredol. Mae'n newyddion ofnadwy, wrth gwrs, y bydd y gweithgaredd manwerthu a gweithgynhyrchu yn dod i ben. Ni allai fod wedi digwydd ar adeg waeth, rwy'n siŵr y byddech yn cytuno. Ychydig fisoedd yn ôl yn unig, câi tua 550 o weithwyr eu cyflogi gan Laura Ashley yn y Drenewydd. Mae cannoedd wedi cael eu diswyddo ac yn amlwg, mae'r rhai sy'n parhau mewn gwaith yn bryderus wrth weld eu swyddi yn y fantol. Roedd yna weithlu ffyddlon yn y Drenewydd, gyda llawer ohonynt yn gweithio i'r cwmni ers degawdau. 

A gaf fi erfyn ar Lywodraeth Cymru i wneud popeth yn ei gallu i fanteisio ar y cyfle olaf hwn i achub y cwmni rhyngwladol enwog, sydd â hanes hir o gyflogi teuluoedd cyfan yn fy etholaeth? Pa gyngor y gallwch ei roi i'r rhai a ddiswyddwyd? Ac yn olaf, beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i gefnogi staff medrus a ffyddlon iawn, neu gyn-staff, Laura Ashley a phawb yn y gadwyn gyflenwi ehangach yr effeithiwyd yn andwyol arnynt gan y newyddion hynod o drist hwn? 

Lywydd, a gaf fi gytuno â'r Aelod ynglŷn â difrifoldeb y newyddion? Fel y dywedodd Russell George, mae pobl wedi cael eu cyflogi ers llawer iawn o flynyddoedd o fewn y diwydiant hwnnw, ac mae teuluoedd cyfan wedi bod yn rhan o'r profiad hwnnw. Mae'n drist iawn, ac ar adegau eraill, byddem wedi bod yn canolbwyntio arno mewn ffordd wahanol. Ond bydd Llywodraeth Cymru yn trefnu'r cymorth y buom yn ei ddefnyddio'n llwyddiannus mewn enghreifftiau eraill o'r fath, gan weithio gyda sefydliadau'r DU—yr Adran Gwaith a Phensiynau, ac ati—yn ogystal â'r pethau y gallwn ni eu rhoi at ei gilydd i wneud popeth a allwn i weld a fyddai unrhyw beth arall yn bosibl o hyd o ran y diwydiant, a lle nad yw hynny'n bosibl, buddsoddi yn sgiliau'r boblogaeth leol honno er mwyn darganfod cyfleoedd eraill, a sicrhau bod yr holl gymorth y gallwn ei ddarparu, ochr yn ochr ag eraill, yn cael ei roi ar waith er budd etholwyr yr Aelod yn yr amgylchiadau anodd iawn y mae'n rhaid iddynt eu hwynebu.

Thank you, First Minister.

The next item is questions to the Deputy Minister, Jane Hutt, and the first question is from David Melding.

Ar 6 Ebrill, cyhoeddais £24 miliwn o gyllid Llywodraeth Cymru ar gyfer y sector gwirfoddol yng Nghymru, gan ddarparu tair elfen o gymorth: cymorth uniongyrchol ar gyfer ymateb y sector i'r argyfwng, cymorth i sefydliadau sy'n cael trafferth i oroesi oherwydd colli incwm codi arian, a chymorth ychwanegol i seilwaith sector gwirfoddol Cymru.

Lywydd, a gaf fi nodi fy mod yn swyddog yn Urdd Sant Ioan? Weinidog, fe fyddwch yn gwybod bod St John Cymru wedi bod yn darparu gwasanaethau hanfodol ym maes iechyd a gofal cymdeithasol a chymorth cyntaf ers canrif. Mae'n olygfa gyfarwydd iawn yn ein digwyddiadau cenedlaethol, ac fel llawer o sefydliadau gwirfoddol mawr eraill, mae wedi dangos cryfder rhyfeddol dros y blynyddoedd hynny, ond erbyn hyn mae wedi colli un o'i phrif bileri incwm, ac mae model busnes dan fygythiad o ganlyniad—yn achos yr urdd, ei incwm hyfforddiant, sydd fwy neu lai wedi diflannu dros nos o'i lefel hynod lwyddiannus. A ydych yn cytuno â mi ei bod hi'n debygol y bydd angen parhau'r cymorth sylweddol a derbyniol a roddwyd gan Lywodraeth Cymru hyd yma os ydym am weld ein prif ddarparwyr sector gwirfoddol o gryfder a lles i bobl Cymru yn rhan o'r adferiad hwnnw ac yn parhau mor weithredol ag y bo modd yn y cyfnod adfer?

Wel, hoffwn ddiolch i David Melding am y cwestiwn hwnnw, a hefyd mae'n rhoi cyfle i mi ddiolch i Ambiwlans Sant Ioan a'u llongyfarch—Urdd Sant Ioan, rydych yn swyddog ynddi. Mae Ambiwlans Sant Ioan, wrth gwrs, yn darparu cefnogaeth wych gan wirfoddolwyr, a hefyd y gwaith gyda'u pobl ifanc. Rydych chi wedi datgelu heddiw, wrth gwrs, y pwysau ar Ambiwlans Sant Ioan Cymru o ran eu sefyllfa bresennol, ond gallaf ddweud wrthych fod hyn yn rhan o'n trafodaethau gyda chyngor partneriaeth y trydydd sector ynglŷn â sut y gallwn gefnogi'r trydydd sector yng Nghymru i gefnu ar effaith uniongyrchol y pandemig coronafeirws a dechrau ymadfer. Mae ganddynt ran mor bwysig i'w chwarae, a byddwn yn ceisio dod o hyd i'r adnoddau i'w cefnogi ar y daith honno.

Weinidog, i ychwanegu at yr hyn roedd David yn ei ddweud, credaf ein bod i gyd yn gwybod bod ymateb gwirfoddolwyr yn ystod yr argyfwng wedi bod yn anhygoel, ym mhob rhan o Ogwr, ond ar draws Cymru gyfan yn ogystal, yn cefnogi cymunedau gyda bwyd a phresgripsiynau, cerdded cŵn, danfon nwyddau, neu ddim ond cyswllt cymdeithasol a wyneb cyfeillgar i'w weld, gan gadw pellter cymdeithasol. Mae wedi bod yn anhygoel. Ond Weinidog, a gaf fi ofyn i chi pa drafodaethau a gawsoch gyda Chyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, sydd wedi bod yn ystyried pa wersi a ddysgwyd o'r argyfwng hwn i'r sector gwirfoddol, ynglŷn â chynnal yr ymdrech a'r brwdfrydedd gwirfoddol, ynglŷn â chynaliadwyedd ariannol ac ynglŷn â phroffil a pha mor fregus, rhaid dweud, yw proffil gwirfoddolwyr mewn ymateb i bandemig o'r fath, ond hefyd lle'r trydydd sector yn fwy hirdymor i fod yn rhan annatod o gynlluniau lleol nid ar gyfer argyfyngau yn unig, ond ar gyfer cadernid cymunedol yn fwy cyffredinol? Pa fath o drafodaethau rydych yn eu cael gyda Chyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru ynglŷn â hyn?

Wel, diolch yn fawr iawn, Huw Irranca-Davies. Ac eto, a gawn ni dalu teyrnged i'r gwirfoddolwyr? Gwnaethom hynny ychydig wythnosau'n ôl yn yr wythnos gwirfoddoli, ond ar 19 Mehefin, roedd gan Gwirfoddoli Cymru 31,714 o wirfoddolwyr cofrestredig—dros 18,000 wedi'u cofrestru ers y cyfyngiadau symud, ac ym Mhen-y-bont ar Ogwr ac Ogwr a'r holl wirfoddolwyr hynny sydd wedi camu ymlaen i ddarparu cefnogaeth. Mae'n cael ei adlewyrchu ar draws Cymru gyfan.

Felly, rydym yn awr yn edrych, gyda chyngor partneriaeth y trydydd sector, oherwydd yn amlwg mae CGGC yn chwarae rôl allweddol yn hyn, ar ffyrdd y gallwn gynnal y lefel honno o wirfoddoli ac ymrwymiad. Mae rhai o'r rhain yn wirfoddolwyr ifanc sydd wedi camu ymlaen, a bydd rhai yn mynd yn ôl i'r gweithle ond yn awyddus i barhau i wirfoddoli, felly rydym yn edrych ar hynny'n ofalus iawn. Ond maent yn bodloni rhai o'r anghenion ar gyfer rhai o'r bobl fwyaf difreintiedig yng Nghymru hefyd. Credaf mai dyma lle mae gwaith allweddol arall y sector gwirfoddol gydag awdurdodau lleol wedi bod yn glir. Felly, mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn cyfarfod â phob un o'r cynghorau gweithredu gwirfoddol ym mhob sir yng Nghymru. Mae gennym seilwaith cadarn iawn yng Nghymru mewn gwirionedd, ac mae'r berthynas waith honno—llywodraeth leol, byrddau iechyd, yn strategol gyda'r sector gwirfoddol—rhaid iddi barhau, a gallwn ddysgu ohoni.

Rwy'n monitro niferoedd wythnosol y rhai sy'n cysylltu â'n llinell gymorth Byw Heb Ofn a nifer y mannau lloches ledled Cymru. Er mwyn mynd i'r afael ag effaith COVID-19, cynhelir cyfarfod wythnosol i'n holl randdeiliaid trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol gyda Llywodraeth Cymru i asesu'r sefyllfa, a lansiwyd ymgyrch, 'Ddylai neb fod yn ofnus gartref', ar 7 Mai.

Diolch am hynny, Weinidog. Rwy'n credu ein bod i gyd yn ymwybodol fod cynnydd wedi bod mewn cam-drin domestig dros y misoedd diwethaf. Rwy'n bryderus iawn ein bod yn clywed geiriau caredig gan y Llywodraeth, ond ni welwn fawr o fuddsoddi yn y gwasanaethau i helpu a chefnogi menywod a phlant, sydd weithiau mewn angen eithaf enbyd. Mae gennym sefydliadau gwych a phobl wych ym Mlaenau Gwent, ond mae arnynt angen mwy o gefnogaeth a mwy o gymorth. Mae arnynt angen yr adnoddau a'r buddsoddiad i estyn allan a helpu menywod sy'n ffoi rhag camdriniaeth a thrais yn eu cartrefi.

Rwyf am i Lywodraeth Cymru roi cymorth gweithredol i ni, Weinidog. Nid geiriau caredig sydd eu hangen arnom, nid cyfarfodydd sydd eu hangen arnom, nid asesiadau sydd eu hangen arnom. Gweithredu sydd ei angen, ac rwy'n gobeithio, Weinidog, y byddwch yn gallu darparu gweithredu o'r fath a'r ysgogiad i ddiwallu anghenion y menywod sy'n ffoi rhag trais yn y cartref ac sydd mewn sefyllfa ofnadwy mewn gormod o achosion.

Diolch i Alun Davies am ei gwestiwn, ac am godi hyn heddiw. Mae'n flaenoriaeth allweddol i mi, ac yn wir, mae'n bwysig ein bod yn cyfarfod â'r darparwyr arbenigol hynny, megis y gwasanaethau a ddarperir ym Mlaenau Gwent, i gael gwybod o'r rheng flaen ynglŷn ag effaith cam-drin domestig o dan y cyfyngiadau symud a sut y mae hynny mewn gwirionedd wedi atal pobl rhag gofyn am gymorth. Gwn eich bod wedi codi'r mater hwn, yn enwedig ynglŷn ag etholwyr yr effeithiwyd arnynt, ond rydym wedi darparu cyllid—£1.2 miliwn o arian newydd—i brynu llety gwasgaredig yn y gymuned. Rydym wedi darparu £250,000 ychwanegol o arian newydd i gefnogi'r gwaith o ddarparu gwasanaethau trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol.

Hefyd, mae'r gwasanaethau hynny'n elwa o'r pecyn digartrefedd gwerth £10 miliwn a ddarperir ar gyfer llety mewn argyfwng, ac wrth gwrs, fel y gwyddoch, ceir gwaith rhanbarthol mewn perthynas ag anghenion a darparwyr arbenigol, a chydweithio agos â'r heddlu, sydd wedi bod yn arbennig o bwysig. A gaf fi ddweud ein bod newydd ddyrannu dros £100,000 i Cymorth i Fenywod Cymru hefyd i roi cymorth strategol i'r rheini sydd ar y rheng flaen? Mae'n bwysig iawn inni gydnabod, wrth inni gefnu ar y cyfyngiadau symud, y bydd yr anghenion hyd yn oed yn fwy wrth i ddioddefwyr ofyn am gymorth. Ond yn ystod y cyfyngiadau rydym wedi gorfod gweithio'n agos iawn a sicrhau bod ein cyllid yn cyrraedd y gwasanaethau hynny.

Weinidog, roeddwn yn gwrando ar eich ateb i'r Aelod dros Flaenau Gwent, a'r hyn sy'n wirioneddol bwysig yw bod y lefel hon o gefnogaeth yn cael ei deall, ei bod yn gwneud gwahaniaeth ar lawr gwlad. Yn aml iawn, y rhai yr effeithir arnynt yn fawr gan drais domestig yw'r plant mewn cartrefi lle mae trais yn y cartref wedi digwydd. Pa sicrwydd y gallwch ei roi i mi fel Aelod ac i fy etholwyr fod y cymorth rydych yn ei roi ar waith yn cael ei dargedu i gefnogi'r plant, a fydd yn aml iawn yn cael eu dal yn y canol mewn achosion o'r drosedd erchyll hon yn erbyn unigolion?

Wel, rwy'n ddiolchgar i Andrew R.T. Davies am y cwestiwn hwnnw, sy’n canolbwyntio'n benodol ar anghenion y plant hynny. Rhaid inni gydnabod bod yna aelwydydd sydd wedi dioddef trais yn y cartref heb allu cyfathrebu. Yn y dyddiau cynnar, nid oedd ein llinell gymorth Byw Heb Ofn yn derbyn y galwadau hynny. Mewn gwirionedd, roeddem yn annog pobl i ddefnyddio 999 a 55. Mae'r heddlu wedi bod yn allweddol bwysig, oherwydd roedd honno'n ffordd y gallent fynd i ofyn am gymorth. Ond rydym yn cydnabod hefyd y byddai llawer o'r dioddefwyr hynny wedi cael eu canfod pe bai eu plant yn yr ysgol. Mae ysgolion hyb wedi bod yn bwysig iawn, ond mae gennym fferyllfeydd ac archfarchnadoedd hefyd yn lleoedd cyswllt lle gallai dioddefwyr fynd i gael cefnogaeth a chyngor.

Rwy'n credu bod yr ymgyrch 'Ddylai neb fod yn ofnus gartref' wedi ysgogi ac wedi rhoi sylw i alwadau am gymorth a galwadau am help, a dyna lle mae'n rhaid i'n holl ddarparwyr arbenigol gamu i mewn. Mae'n amlwg fod angen inni edrych ar anghenion plant yn arbennig, ac wrth i'r ysgolion ailagor, rwy'n credu y bydd y fan honno'n lle pwysig arall lle gall dioddefwyr a'r plant hynny elwa o fynd yn ôl i'r ysgol ac yn ôl at y math o gefnogaeth y bydd ei hangen arnynt. 

Rwyf wedi bod yn gweithio'n agos gyda'r rhai yr effeithir arnynt waethaf gan COVID-19 yng Nghymru. Mae Rhwydwaith Cydraddoldeb Menywod Cymru, er enghraifft, wedi tynnu sylw at y ffordd y mae menywod wedi cael eu heffeithio'n anghymesur fel gofalwyr, fel mamau ac yn y gweithle. Mae cydraddoldeb yn ganolog i fframwaith adfer y Prif Weinidog yn sgil y pandemig.

Diolch, Weinidog. Mae'n dda gwybod bod y gwaith hwnnw'n mynd rhagddo. Wrth i'r economi ddechrau agor, mae nifer gynyddol o fenywod sydd â chyfrifoldebau gofalu am blant wedi cysylltu â mi am fod pwysau'n cael ei roi arnynt i ddychwelyd i'r gwaith. Wrth gwrs, mae hynny'n heriol iawn, gan nad ydym yn debygol o weld plant yn ôl mewn ysgolion ar sail normal am gryn amser.

Beth y gall y Llywodraeth ei wneud i anfon neges glir iawn i gyflogwyr yng Nghymru fod angen iddynt fod yn ystyriol o rieni sy'n gweithio yn ystod y cyfnod hwn er mwyn eu cynorthwyo i gadw eu gwaith? Beth yn fwy y gall y Llywodraeth ei wneud i edrych ar bethau fel 'swigod' neiniau a theidiau i sicrhau bod rhieni sy'n gweithio yn gallu cael y gofal plant sydd ei angen arnynt i gadw eu swyddi?

Diolch yn fawr, Lynne Neagle. Mae'r rhain yn gwestiynau allweddol sy'n cael eu gofyn i bawb ohonom, rwy'n siŵr. Mae'n bwysig hefyd fod ein partneriaid cymdeithasol yn ymwneud â hyn. Gwn fod TUC Cymru yn cyfleu'r neges yn gryf cyn i ysgolion ailagor yr wythnos nesaf y dylai cyflogwyr gadw staff ar ffyrlo a pheidio â disgwyl iddynt ddychwelyd i'r gwaith nes iddynt ailagor, a hynny ar sail raddol. Felly, wrth gwrs, mae mwy a mwy o bobl yn wynebu dychwelyd i'r gwaith, a chyhoeddwyd, o 22 Mehefin, fod cyfleusterau gofal plant yn ail-agor yn raddol, ac maent yn gweithredu dan ganllawiau newydd.

Rwy'n credu ei bod yn bwysig fod pob un o'n gweithwyr allweddol wedi cael gofal plant am ddim dros y cyfnod hwn, yn yr ysgolion hyb hynny, gyda phlant agored i niwed hefyd. Felly, os yw pobl eisiau gwybodaeth am eu cyfleusterau gofal plant lleol, gallwch ddod o hyd iddi gan eich gwasanaeth gwybodaeth i deuluoedd lleol. Ond rwy'n credu hefyd eich bod yn codi pwynt pwysig iawn am y math o ofal plant sydd eisoes yn digwydd, gyda neiniau a theidiau yn arbennig. Mae hyn yn rhywbeth rydym yn ei ystyried o ran yr angen, oherwydd yn amlwg, ar hyn o bryd, mae'n ymwneud â'r ffaith na allwch fod yn y tŷ—gallwch gyfarfod ag aelwydydd, ond nid o dan do. Fe'i hystyriwyd yn rhan o'r broses adolygu 21 diwrnod, ynglŷn â chymysgu aelwydydd a dod at ein gilydd i lywio syniadau, a galluogi'r gofal plant pwysig hwnnw sy'n digwydd yn aml gyda neiniau a theidiau fel ystyriaeth allweddol. Felly, mae'n sicr yn cael ei ystyried, ond mae ailagor cyfleusterau gofal plant yn bwysig yn ogystal â'r neges gref i gyflogwyr beidio â gorfodi rhiant, yn enwedig menywod, i ddychwelyd i'r gwaith heb y gofal plant hwnnw.

Wrth i ni ddod allan o gyfnod cyfyngiadau symud COVID, bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i gadw cydraddoldeb yn ganolog yn ei gweithredoedd. Mae cydraddoldeb yn un o dair colofn fframwaith adfer y Prif Weinidog, a chaiff ei ategu gan weithgareddau deddfwriaethol, ymchwil ac ymgysylltu.

Diolch, Ddirprwy Weinidog. Mae wedi bod yn gadarnhaol iawn gweld arddangosiadau heddychlon o undod â Black Lives Matter, a chefais fy mhlesio'n fawr iawn gan nifer y bobl iau yn arbennig sy'n cysylltu â mi ynglŷn â'r mater hwn. Mae un cwestiwn y maent i gyd yn ei ofyn yn ymwneud â rôl addysg yn trechu hiliaeth a hyrwyddo cydraddoldeb. Gwn fod gwaith yn mynd rhagddo gyda Race Council Cymru, er enghraifft, ar hanes yn y cwricwlwm newydd, ond pa drafodaethau a gawsoch gyda'r Gweinidog Addysg am y materion hyn yn fwy cyffredinol o fewn y cwricwlwm newydd ac yn arbennig, hyrwyddo ystod amrywiol o awduron o fewn yr elfen llythrennedd?

Mae'r digwyddiadau y mae pawb ohonom wedi'u gweld rwy'n siŵr, ac wedi cymryd rhan ynddynt yn rhithwir—digwyddiadau y bûm yn rhan ohonynt a drefnwyd gan Race Council Cymru a hefyd yr adroddiad sydd wedi'i gyhoeddi yr wythnos hon, adroddiad ar ffactorau economaidd-gymdeithasol yr effaith anghymesur ar bobl a chymunedau pobl dduon ac Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig—yn hanfodol er mwyn symud ymlaen i ymdrin â'r materion hyn.

Fel y soniodd y Prif Weinidog pan gyhoeddwyd yr adroddiad ddydd Llun, mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gydag Estyn i sicrhau bod eu hadolygiad o hanes Cymru yn rhoi ystyriaeth lawn i hanes, hunaniaeth a diwylliant pobl dduon ac Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig yng Nghymru a thu hwnt. Ac mae'r Gweinidog addysg yn mynd i gyhoeddi gweithgor cyn bo hir i oruchwylio'r gwaith o ddatblygu'r adnoddau dysgu hynny. Wrth gwrs, mae hynny'n cynnwys awduron du ac rwy'n diolch i etholwyr yr Aelod am godi'r mater hwn hefyd, yn ystod y cyfnod pwysig hwn sy'n tynnu sylw at bwysigrwydd Black Lives Matter, a mynd i'r afael â'r materion hyn.

I thank the Deputy Minister.

The next item is the business statement, and I call on the Trefnydd to make that statement.

Diolch, Lywydd. Nid oes unrhyw newidiadau i'r agenda ar gyfer heddiw. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfodydd sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

Arweinydd y tŷ, a yw'n bosibl deall—ac rwy'n sylweddoli, oherwydd yr argyfwng COVID, fod y Llywodraeth wedi canolbwyntio'n llwyr ar ymdrin â'r materion sy'n ymwneud â COVID—ond a yw'n bosibl deall sut y bydd y Llywodraeth yn dychwelyd at allu ateb cwestiynau'r Aelodau'n brydlon a dychwelyd gydag atebion i ymholiadau etholaethol hefyd? Oherwydd ar hyn o bryd, mae gennyf fewnflwch sy'n dangos cwestiynau heb eu hateb ers mis Ebrill, ac yn sicr, rwy'n cael atebion gan Weinidogion sy'n dyddio'n ôl i ddiwedd mis Mawrth a dechrau mis Ebrill. Byddai deall rhyw gymaint ynglŷn â sut y mae'r Llywodraeth yn bwriadu gweithio drwy'r ôl-groniad hwn fel y gallwn ymateb i ymholiadau etholaethol yn dderbyniol iawn.

Diolch i Andrew R.T. Davies am ddechrau ei gyfraniad drwy gydnabod y pwysau eithafol sydd ar Lywodraeth Cymru o ran ymateb i argyfwng coronafeirws.

Yn amlwg, mae maint yr ohebiaeth a nifer y cwestiynau ysgrifenedig wedi cynyddu'n aruthrol; felly, rydym wedi cael dros 850 yn yr un cyfnod o amser ag y byddem wedi cael 250 y llynedd. Felly, yn amlwg, mae darparu'r atebion hynny yn rhoi straen enfawr ar adnoddau, ond rydym yn ceisio ymateb mor gyflym ag sy'n bosibl. Ond hoffwn atgoffa Andrew R.T. Davies a chyd-Aelodau eraill gyda pharch fod llawer iawn o wybodaeth ar gael i'r cyhoedd, ac rwy'n credu bod gwefan Llywodraeth Cymru yn darparu llawer o'r wybodaeth honno. Ond fel y dywedais, rydym yn gwneud ein gorau i ymateb mor gyflym â phosibl i'r llu o gwestiynau ysgrifenedig a gawn.

Leanne Wood. Arhoswch eiliad, Leanne, tra bydd eich microffon yn cael ei agor. Iawn, parhewch.

Diolch. Yr wythnos diwethaf yn y Rhondda, dioddefodd llawer o eiddo lifogydd, rhai am yr eilwaith, rhai am y trydydd tro hyd yn oed. Nawr, mae'n ddigon posibl fod achosion ac effeithiau'r llifogydd ym mis Mehefin yn wahanol iawn i'r llifogydd ym mis Chwefror, ond mae'r effeithiau yr un fath yn union, ac am resymau da, nid yw pobl yn hyderus fod y problemau wedi'u datrys. A dyna pam fod angen ymchwiliad annibynnol dan arweiniad arbenigwyr—nid yn unig ar yr achosion, ond er mwyn cyflwyno argymhellion ar gyfer lliniaru llifogydd yn y dyfodol hefyd ac i ystyried pa fuddsoddiad ddylai ddigwydd. Mae angen i ni wybod mwy hefyd. Pam, er enghraifft, nad oedd pobl yn gallu cael bagiau tywod pan oedd eu hangen arnynt, nid yn unig nawr, ond ym mis Chwefror hefyd? Ble roedd y cynlluniau argyfwng? Rhagwelwyd y rhybudd tywydd melyn ers dyddiau. Beth oedd rôl Cyfoeth Naturiol Cymru? Mae wedi bod yn arbennig o ddiflas gweld awdurdodau amrywiol yn ffraeo â'i gilydd ynglŷn â phwy sy'n gyfrifol a neb yn derbyn cyfrifoldeb, a thrwy'r amser, mae premiymau yswiriant pobl yn codi allan o reolaeth. Felly, nid oes dim o hyn yn ddigon da.  

Nawr, mae yna nifer o opsiynau ar gyfer cynnal ymchwiliadau annibynnol, dan arweiniad arbenigwyr, ac wrth gwrs, gallaf ddeall pam y byddai Llywodraeth Cymru dan arweiniad Llafur yn cytuno â'r AS lleol yn ei wrthwynebiad i ymchwiliad. Dyna wyneb, rhaid dweud, ag yntau wedi pleidleisio i gefnogi un yn Lloegr. A dylai'r hyn sy'n ddigon da i Loegr fod yn ddigon da i Gymru, ac yn ddigon da i'r Rhondda. Po fwyaf y bydd y Llywodraeth yn gwrthwynebu ymchwiliad i hyn, mae arnaf ofn mai y bydd pobl yn credu fwy a mwy bod gennych rywbeth i'w guddio. Gallai fod yn gyflym ac yn rhad pe bai'r Llywodraeth eisiau iddo fod. Felly, a gawn ni ddatganiad ar frys yn amlinellu sut y mae'r Prif Weinidog yn bwriadu darganfod beth sydd wedi digwydd yn y Rhondda a'i unioni?

Credaf i’r Prif Weinidog ymateb i arweinydd Plaid Cymru ar y pwynt hwn yn gynharach yn ystod cwestiynau i'r Prif Weinidog, ond yn amlwg, unwaith eto, rydym yn cydymdeimlo gyda phobl Rhondda Cynon Taf, sydd wedi wynebu llifogydd ofnadwy unwaith yn rhagor. Gwn fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn ymchwilio i hyn ar hyn o bryd, ac rydym mewn cysylltiad agos â'u swyddogion i ddeall achos y llifogydd a'r effeithiau cysylltiedig. A hefyd, wrth gwrs, mae gan awdurdodau lleol ddyletswydd statudol i ymchwilio i lifogydd o dan Adran 19 yn Neddf Rheoli Llifogydd a Dŵr 2010, a bydd eu hadroddiad ar ymchwiliadau llifogydd yn nodi achosion y llifogydd ac yna'n gwneud argymhellion ynghylch sut y gellir lleihau’r risgiau hynny yn y dyfodol. Ond yn amlwg, gwnaed y pwynt gennych chi a chan arweinydd Plaid Cymru y prynhawn yma, a byddwn yn ystyried y ffordd orau o roi'r wybodaeth ddiweddaraf i gyd-Aelodau gyda datganiadau ar lifogydd a'r ymateb.

Ac yn olaf, Delyth Jewell.

Hoffwn ofyn am ddatganiad i egluro tri mater gwahanol ond cysylltiedig ynghylch cartrefi gofal. Y cyntaf yw'r rhesymeg y tu ôl i'r penderfyniad gwreiddiol gan Lywodraeth Cymru i wrthod profion COVID-19 ar gyfer preswylwyr asymptomatig sy'n gadael yr ysbyty cyn mynd yn ôl i gartrefi gofal. O ystyried nifer y marwolaethau a'r teuluoedd mewn galar yn sgil y polisi, mae budd cyhoeddus clir mewn esbonio’r rhesymau dros y penderfyniad hwn. Nid yw dweud 'Dyna yw'r cyngor a gawsom' yn ddigon da.

Nawr, yr ail yw esboniad pam y newidiwyd y polisi hwn o 23 Ebrill ymlaen. Pan ofynnais i'r Prif Weinidog am hyn yn wreiddiol yn ystod cwestiynau i’r Prif Weinidog ar 29 Ebrill, dywedodd wrthyf fod y polisi wedi'i newid, a dyfynnaf,

'nid oherwydd bod y cyngor clinigol wedi newid, ond oherwydd ein bod ni'n cydnabod yr angen i roi ffydd i bobl yn y sector'.

Ond mewn cynhadledd i'r wasg ddydd Llun, dywedodd, mewn perthynas â'r mater hwn, ac unwaith eto, rwy'n dyfynnu

Pan newidiodd y cyngor, fe wnaethom newid yr arfer.

Credaf fod dyletswydd ar y Prif Weinidog i egluro pam ei fod wedi rhoi atebion gwrthgyferbyniol i'r cwestiwn hwn.

Yna, y mater olaf yw esboniad, os gwelwch yn dda, ynglŷn â honiad y Gweinidog iechyd nad arweiniodd y polisi gwreiddiol at unrhyw farwolaethau, pan fo tystiolaeth glir i'r gwrthwyneb. Siaradais â pherchennog cartref gofal y bore yma a alwodd yr honiad hwnnw'n

syfrdanol o dwp. Mae'r holl dystiolaeth yn awgrymu mai peidio â phrofi pobl a oedd yn gadael yr ysbyty a arweiniodd at y marwolaethau hyn.

Nawr, mae ceisio cael gwybodaeth gan Lywodraeth Cymru am y mater hwn fel ceisio cael gwaed o garreg, ac mae'r cymylu parhaus yn rhoi'r argraff eu bod yn ceisio cuddio rhywbeth. Felly, rwyf am ofyn am ddatganiad sy’n nodi'r holl ffeithiau mewn perthynas â'r mater hwn cyn gynted â phosibl.

Diolch i Delyth Jewell am godi'r mater pwysig hwn, gan ei bod yn amlwg fod COVID-19 mewn cartrefi gofal yn fater o'r pwys mwyaf yn ystod y pandemig hwn sy'n parhau.

Mae Delyth yn codi cyfres o gwestiynau eithaf manwl y tybiaf y byddai angen atebion manylach iddynt nag y gallaf eu darparu heddiw, gan nad yw’r dystiolaeth a'r cyngor ac ati gennyf wrth law. Serch hynny, rydym wedi ceisio bod mor dryloyw â phosibl drwy ddarparu crynodebau o'r cyngor y mae Llywodraeth Cymru yn ei gael ar wefan Llywodraeth Cymru. Ond os caf wahodd Delyth Jewell i ysgrifennu at y Prif Weinidog, neu’n fwy priodol yn ôl pob tebyg, at y Gweinidog iechyd, ynglŷn â’r cwestiynau penodol hynny, yn amlwg byddant yn ceisio ymateb maes o law.

I thank the Trefnydd.

The next item is questions to the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs. And the first question is from Janet Finch-Saunders.

Diolch. Ysgrifennodd swyddogion at bob sw ac atyniad anifeiliaid yng Nghymru. I'r rhai a ymatebodd, rydym wedi bod yn cynnig cyngor a chymorth drwy gydol y pandemig COVID-19. Mae'r mwyafrif o'r rheini a fu mewn cysylltiad â ni wedi derbyn cyllid gan Lywodraeth Cymru a/neu sefydliadau eraill. Mae swyddogion yn parhau i fonitro'r sefyllfa.

Diolch, Weinidog. Mae yna ddywediad, 'Ni allwch roi pysgod ar ffyrlo'. Mae'n ddyletswydd ar sŵau ledled Cymru i gynnal safonau lles anifeiliaid. Mae hyn yn costio miloedd o bunnoedd, fel y £118,000 y mis i Sw Mynydd Cymru, sw genedlaethol Cymru. Yn ystod y cyfyngiadau symud, mae sŵau wedi cael eu gwthio tuag at ben eu tennyn. Cafwyd sôn am ewthanasia mewn lleoedd fel y Wild Animal Kingdom yn Borth a Sw Môr Môn. Fel y dywedodd y sector, dylai fod cronfeydd arbennig ar gael i gydnabod bod yn rhaid iddynt aros yn weithredol, hyd yn oed pan fyddant ar gau. O ystyried lles anifeiliaid, a’r ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi cael swm sylweddol o gyllid canlyniadol Barnett o gronfa sŵau Llywodraeth y DU, pam nad ydych wedi sefydlu cronfa gymorth i sŵau Cymru i ddarparu'r gefnogaeth hon y mae cymaint o'i hangen? Diolch.

Os caf gywiro Janet Finch-Saunders: nid yw Llywodraeth Cymru wedi cael arian sylweddol mewn cyllid canlyniadol Barnett. Mae Llywodraeth y DU wedi nodi y byddwn yn cael rhywfaint yn ddiweddarach eleni, ond yn amlwg, pe baem wedi aros am hwnnw, byddai wedi arwain at broblemau lles anifeiliaid, ac nis cafwyd.

Nid oeddem yn teimlo ein bod angen cronfa sŵau benodol, fel y’i gelwir gennych, oherwydd o'r cychwyn cyntaf, gwnaethom ddarparu manylion y cynlluniau presennol a oedd gennych i'r holl atyniadau anifeiliaid a sŵau trwyddedig. Gwn fod Sw Mynydd Cymru wedi datgan yn gyhoeddus eu bod wedi cael arian drwy'r gronfa cadernid economaidd, a’u bod hefyd wedi cael benthyciad gan Fanc Datblygu Cymru, y ddau ohonynt, yn amlwg—roedd un gan Lywodraeth Cymru, nad oedd yn ad-daladwy, a'r llall gan Fanc Datblygu Cymru, a sefydlwyd gan Lywodraeth Cymru. Deallaf hefyd fod cais wedi’i wneud gan gronfa cadernid y trydydd sector, a chredaf mai yn y maes hwnnw y daw'r cyllid canlyniadol gan Lywodraeth y DU. Ond hoffwn ddweud yn glir iawn nad ydym wedi cael y cyllid hwnnw. Anfonwyd holiadur i'r holl sŵau ac atyniadau anifeiliaid, fel y dywedais, ar—nid ar ddechrau'r pandemig, mae'n debyg, ond yn sicr ym mis Ebrill. Ac rydym wedi gallu dangos bod y cyllid hwnnw ar gael heb sefydlu cynllun penodol ar gyfer sŵau ac atyniadau anifeiliaid.

Mandy Jones. Parhewch.

Diolch, Lywydd. Gwn y bu llawer o sŵn ynglŷn â darpariaeth benodol Llywodraeth y DU ar gyfer sŵau ac acwaria, a oedd yn caniatáu i bob busnes gael mynediad at gyllid grant o hyd at £100,000. Ysgrifennais at Ken Skates rai wythnosau yn ôl, ynglŷn â Sw Mynydd Cymru yn benodol, a rhoddodd sicrwydd nad oedd sŵau Cymru ar eu colled. Wrth i’r cyfyngiadau symud barhau i gael eu llacio, gobeithio, a wnewch chi ymuno â mi i ofyn i'r cyhoedd yng Nghymru fynd allan i’r awyr iach, ac i ymweld â'n sŵau a'n hatyniadau lleol, fel y gallwn atgoffa ein hunain o'u cyfraniad at addysg a chadwraeth, yn ogystal â gweithgareddau hamdden? Diolch.

Diolch, Mandy Jones. Ac yn sicr, wrth i'r cyfyngiadau symud gael eu llacio, dyna fydd neges Llywodraeth Cymru.

Diolch. Agorodd y cynllun cymorth i ffermwyr godro ar 18 Mehefin i gefnogi’r ffermwyr sydd wedi eu taro galetaf gan amodau eithriadol y farchnad yn sgil COVID-19. Bydd gan ffermwyr cymwys hawl i hyd at £10,000 i'w helpu i barhau i dalu costau sefydlog ac i gynnal capasiti cynhyrchu, heb effeithiau ar les anifeiliaid a'r amgylchedd.

Diolch am eich ateb. Mae nifer o ffermwyr wedi cysylltu â mi, mae'n rhaid i mi ddweud, a hwythau ychydig bunnoedd yn brin, yn llythrennol, o gyrraedd y trothwy o 25 y cant o ostyngiad yn eu hincwm, a fyddai wedyn yn eu gwneud yn gymwys ar gyfer y cynllun cymorth wrth gwrs. Ond mae’r rhain yn ffermwyr sydd wedi wynebu colledion sylweddol, ond wedi hynny, nid ydynt yn cael unrhyw beth, dim cymorth o gwbl, oherwydd, wrth gwrs, maent yn parhau i fod yn anghymwys ar gyfer pob cynllun cymorth arall, a'r gronfa cadernid economaidd yn fwyaf arbennig.

Nawr, mae'r Comisiwn Ewropeaidd wedi cynnwys mesur COVID-19 yng nghronfa amaethyddol Ewrop ar gyfer datblygu gwledig, ac mae Aelodau o Senedd Ewrop bellach wedi pleidleisio i roi cyfandaliad untro o €7,000 i ffermwyr, gyda hyd at 2 y cant o gyllideb y cynllun datblygu gwledig, ynghyd â chydgyllido gyda chronfeydd yr UE, wedi’i ganiatáu ar gyfer y mesur hwn. Felly, a wnewch chi ystyried rhoi’r mesur hwn ar waith fel y gallwn helpu i leddfu'r problemau llif arian ar gynifer o ffermydd Cymru?

Diolch, Llyr, ac rydych yn llygad eich lle, mae Comisiwn yr UE wedi gwneud hynny. Ac yn sicr, mater i ni fyddai penderfynu a allwn wneud hynny, ac mae'n rhywbeth rwyf wedi gofyn i swyddogion edrych arno.

Prynhawn da, Weinidog. Mae croeso mawr i’r gronfa cymorth i ffermwyr godro yng Ngorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro, ond maent wedi gofyn nifer o gwestiynau i mi yn ei chylch. Un ohonynt oedd: pam y gwnaethoch benderfynu ei gyfrifo ar bris yr uned laeth yn hytrach na 25 y cant o’r golled incwm gyffredinol? Oherwydd nododd rhai ohonynt, er bod y pris y cânt am bob litr o laeth yr un fath, neu ddim yn cyrraedd y trothwy o 25 y cant yn llai o drwch blewyn, maent wedi colli llawer iawn o laeth yn ôl cyfaint. Mae hynny’n fy arwain at yr ail bwynt, sef: tybed a allech roi amlinelliad inni o'r hyn y gallech ei wneud, o bosibl, i helpu i gynyddu'r nifer o bobl sy'n prynu llaeth a chynhyrchion llaeth, nid yn unig ymhlith y cyhoedd, ond drwy helpu ffermwyr i arallgyfeirio mwy, oherwydd, fel y gwyddom, mae'r diwydiant lletygarwch wedi chwalu, a dyna lle mae llawer o fy ffermwyr wedi colli eu marchnad.

Diolch, Angela. Rydych yn codi pwynt tebyg i Llyr, ac mae'n debyg y dylwn ddweud bod gennych enillwyr a chollwyr bob amser gyda’r cynlluniau hyn. Yn anffodus, mae'n rhaid cael torbwynt. Mae'n gyllideb gyfyngedig; nid oes gennym swm helaeth o arian i chwarae ag ef. Felly, cyflwynwyd y cynllun i gefnogi’r ffermwyr a gafodd eu taro galetaf gan yr amodau marchnad eithriadol a ddioddefodd y sector llaeth yn sgil COVID-19. Mae'n ei gwneud yn ofynnol i ffermwyr fodloni meini prawf cymhwysedd o ostyngiad o 25 y cant neu fwy ym mhris llaeth, fel y dywedoch chi. Roedd hynny'n seiliedig ar ddadansoddiad o'r prynwyr llaeth sy'n wynebu'r effaith fwyaf o ganlyniad i'r argyfwng. Fe'i cynlluniwyd hefyd mewn ymateb i benderfyniadau a oedd y tu hwnt i reolaeth y ffermwyr llaeth, felly’n bennaf o ganlyniad i weithredoedd y prynwr llaeth.

Credaf eich bod yn gwneud pwynt pwysig iawn ynghylch annog mwy o bobl mewn perthynas â bwyta ac yfed mwy o laeth a chaws a chynhyrchion llaeth ac yn y blaen. Efallai eich bod yn ymwybodol o ymgyrch defnyddwyr newydd y Bwrdd Datblygu Amaethyddiaeth a Garddwriaeth. Fe’i hariannwyd yn rhannol gan Lywodraeth Cymru, Llywodraeth y DU a Llywodraeth yr Alban. Felly, mae honno wedi'i hanelu'n bennaf at sicrhau cynnydd o 3 y cant yn y galw am laeth gan ddefnyddwyr. Byddaf yn gallu rhoi diweddariad i’r Aelodau ar lwyddiant y cynllun dros yr wythnosau nesaf.

Rwy'n siomedig nad yw Llywodraeth Cymru wedi llwyddo i ddod o hyd i'r cyfalaf sydd ei angen i gynyddu cynhyrchiant garddwriaeth Cymru—

A allwch symud yn agosach at eich microffon, Jenny? Nid ydym yn eich clywed yn iawn. Ie, a wnewch chi wisgo eich clustffonau, Jenny?

Gallaf, mae’n ddrwg gennyf—ymddiheuriadau. Ymddiheuriadau i bawb.

Roeddwn eisiau dweud, er fy mod yn siomedig nad yw Llywodraeth Cymru wedi dod o hyd i'r arian i gynyddu cynhyrchiant garddwriaeth yn ystod y tymor tyfu pwysig hwn, o ystyried bod diogelwch y cyflenwad bwyd mewn perthynas â ffrwythau a llysiau yng Nghymru yn beryglus o isel ar 1 y cant, ac nid ydym yn gwybod beth fydd yn digwydd yn y dyfodol o ran mewnforion o ganlyniad i’r coronafeirws, serch hynny, rwy'n croesawu'r cynllun i roi'r iawndal i ffermwyr godro bach sydd wedi colli 25 y cant neu fwy o'u hincwm yn sgil cau caffis a bwytai.

Tybed a allech ddweud wrthym pa gynnydd a wnaed o ran cynyddu capasiti i droi llaeth dros ben yn gaws a menyn, ac i ddefnyddio cynllun ymyrraeth gyhoeddus yr UE i storio llaeth, menyn a chaws er mwyn atal llaeth rhag cael ei dywallt i lawr y draen yn y dyfodol. Hefyd, tybed a allwch ddweud wrthym beth yw'r cyfanswm a neilltuwyd ar gyfer y cynllun i achub ffermwyr llaeth.

Diolch, Jenny. Mae pob un ohonom yn dod i arfer â ffyrdd newydd o weithio, onid ydym? Ynglŷn â’ch sylwadau am arddwriaeth, fel y dywedwch, 1 y cant yn unig o sector amaethyddol Cymru ydyw, felly mae potensial enfawr yno i gynyddu. A byddwch yn gwybod, o'r atebion a roddais i chi yn ystod sesiwn graffu’r pwyllgor, fod hwn yn faes rydym yn edrych arno a sut rydym yn galluogi ffermwyr i droi at ran garddwriaethol y sector os ydynt yn dymuno gwneud hynny.

Mewn perthynas â'ch cwestiynau ynglŷn â'r sector llaeth, ar hyn o bryd, credaf fod £0.5 miliwn wedi'i neilltuo, ond bydd yn rhaid imi wirio hynny. Ac rydym yn sicr yn edrych ar y ceisiadau ar hyn o bryd. Credaf ein bod wedi cael oddeutu 91 o geisiadau, a gwn fod oddeutu 11 wedi'u prosesu eisoes, a bydd yr arian yn cyrraedd ffermwyr, gobeithio, erbyn diwedd yr wythnos hon. Cafodd y cynlluniau cymorth i storfeydd preifat ar gyfer llaeth powdr sgim, menyn a chaws eu cyhoeddi gan y Comisiwn Ewropeaidd ac fe'u hagorwyd ar 7 Mai. Gwn fod y cwota caws, yn arbennig, wedi cael croeso mawr, ac mae'r dyraniad hwnnw bellach wedi'i lenwi, ond mae ceisiadau'n parhau i gael eu derbyn ar gyfer menyn. Nifer fach iawn o achosion a oedd yn ymwneud â llaeth na chafodd ei gasglu, ac mae llaeth nad yw’n cael ei gasglu wedi'i gynnwys fel rhan o'r cynllun cymorth i ffermwyr godro, gan fod hyn yn amlwg y tu hwnt i reolaeth y ffermwr godro. Ond rwy’n cydnabod yn llwyr pa mor ddiflas oedd hynny. Hyd yn oed i nifer fach o ffermwyr, roedd yn hynod ddiflas ac mae'n rhywbeth y byddem am ei osgoi.

Questions now from the party spokespeople. Plaid Cymru spokesperson, Llyr Gruffydd. 

Diolch, Lywydd. Weinidog, fe fyddwch yn ymwybodol, rwy’n siŵr, fod ymchwiliad troseddol bellach ar y gweill i’r tân ar safle tirlenwi Hafod—

Mae'n ddrwg gennyf, Lywydd; ni allaf glywed.

O, iawn. Rwy’n gallu clywed. Llyr, a allwch chi—

Gallaf glywed nawr. Mae’n ddrwg gennyf, Llyr.

O'r gorau, mae pawb yn iawn. Gallwn barhau. Parhewch, Llyr.

Gofyn oeddwn i, Weinidog, fy mod yn siŵr eich bod yn ymwybodol o'r ymchwiliad troseddol sydd ar y gweill i'r tân ar safle tirlenwi Hafod, ger Wrecsam, yn gynharach y mis hwn. Ac mae Cyfoeth Naturiol Cymru a'r cwmni sy'n rhedeg y safle wedi dweud wrthyf nad ydynt yn gwybod beth ddechreuodd y tân. Nawr, os felly, onid ydych yn credu ei bod yn ddoeth peidio â chaniatáu i'r cwmni barhau i ddympio yno, cyn i'r ymchwiliad troseddol ddod i ben?

Cefais sicrwydd gan CNC ei bod yn gwbl ddiogel i barhau. Mae gennyf gyfarfod gyda CNC yfory. Dim ond yn ddiweddar y cefais wybod am y digwyddiad rydych newydd gyfeirio ato. Felly, byddaf yn sicr yn ei godi gyda CNC yfory, ac yn cael mwy o sicrwydd ac yna rwy'n fwy na pharod i ysgrifennu at yr Aelod i roi'r wybodaeth ddiweddaraf iddo yn dilyn fy nghyfarfod yfory.

Wel, rwy'n siŵr y bydd nifer o bobl yn synnu eu bod yn cael parhau heb wybod beth yn union a achosodd y tân. Felly, hoffwn eich annog, Weinidog—ac rwyf wedi codi hyn gyda chi eisoes—i sicrhau bod camau'n cael eu cymryd yn gynt yn hytrach na’n hwyrach. Oherwydd yn amlwg, nid oedd y gymuned leol yn dymuno’i gael yno yn y lle cyntaf, a bellach rydym yn gweld rhai o ganlyniadau'r datblygiad hwnnw.

Nawr, fe gyfeirioch chi at Cyfoeth Naturiol Cymru yn eich ymateb i mi, wrth gwrs, ac maent yn allweddol o ran amddiffyn ein hamgylchedd, ymateb i achosion o lygredd fel hyn, ond hefyd yr ymateb i’r llifogydd rydym wedi’u gweld mewn gwahanol rannau o Gymru dros y misoedd diwethaf, ac ar raddfa ehangach, yr argyfwng hinsawdd a'r argyfwng natur sy’n ein hwynebu. Ac rwyf wedi mynegi pryderon wrthych chi o'r blaen ynglŷn â chyllid Cyfoeth Naturiol Cymru dros y blynyddoedd diwethaf, a'r ffaith eu bod ar drywydd anghynaliadwy o adnoddau sy'n prinhau yn sgil toriadau cyllid ar y naill law, ac ar y llaw arall, mwy o ddyletswyddau a chyfrifoldebau. Felly, i bob pwrpas, mae'r Llywodraeth hon yn gofyn i CNC wneud mwy gyda llai.

Roeddent eisoes wedi cael toriad mewn termau real yn eu cyllideb ar gyfer eleni, a bellach, maent yn wynebu toriad pellach, fel y gwyddoch, o £7.5 miliwn i'w cyllideb yn ystod y flwyddyn. Nawr, os ychwanegwch y miliynau o bunnoedd o golledion a ragwelir ar gyfer eu gweithgarwch pren, mae hon yn troi'n sefyllfa enbyd. Felly, yng ngoleuni eu rôl hanfodol yn amddiffyn yr amgylchedd, yn ymateb i lifogydd ac yn arwain y frwydr yn yr argyfwng hinsawdd, a wnewch chi ailystyried y toriad arfaethedig yn y gyllideb i Cyfoeth Naturiol Cymru?

Unwaith eto, rwy'n credu fy mod wedi cyfeirio at hyn yn fy atebion i'r pwyllgor, ac rydym yn gweithio'n galed iawn gyda CNC. Nid ydym eisiau bod yn y sefyllfa hon, lle rydym wedi gorfod ailosod ac addasu ein cyllideb at ddibenion gwahanol mor fuan yn y flwyddyn ariannol, ond gyda'r pandemig COVID-19, rwy’n siŵr y bydd pob Aelod yn derbyn ei bod hi'n gwbl hanfodol inni wneud hynny. Pan gyfarfûm â CNC oddeutu pythefnos neu dair wythnos yn ôl, gofynnais iddynt am eu hasesiad ynghylch cyllid nad yw’n gyllid cymorth grant, a chredaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn edrych ar y—os bydd hynny’n gostwng. Gwn eu bod yn aros am ffigurau pren mis Mehefin cyn rhoi gwybodaeth fwy cadarn inni ynglŷn â hynny.

Yr hyn sy'n bwysig iawn, yn fy marn i, yw ein bod yn gweithio gyda hwy i sicrhau bod ganddynt hyblygrwydd mewn perthynas â’u cyllidebau. Felly, dyma'r brif eitem ar yr agenda yfory. Ond ar hyn o bryd, gyda'r ffordd rydym wedi gorfod darparu arian ar gyfer yr ymateb i bandemig COVID-19, mae arnaf ofn na allaf edrych ar y toriad hwnnw yn y gyllideb yn y ffordd y byddech yn dymuno. Ond fel rwy'n dweud, mae pob un ohonom wedi gorfod gwneud hyn, ac mae'n rhaid i bawb ddeall, gyda phandemig COVID-19, na fydd yr un lefel o gyllid ar gael ag y byddai wedi bod ar gael.

Rwy'n deall y pwynt a wnewch, ond wrth gwrs, rydym yn wynebu mwy nag un argyfwng ar hyn o bryd, a chredaf fod angen cofio hynny hefyd.

There is one other issue that I would like to raise with you, if I may, Minister, and that, of course, is the cluster of cases of COVID-19 that we've seen in meat processing plants in Wales, and that reflects what we've seen in other nations such as the USA and Germany and so on. And what I want to know is what you as Minister and what the Welsh Government are doing in responding proactively to these situations. Rather then waiting for cases to arise, shouldn't we now be developing a testing programme specifically targeted at processing plants such as these so that we can catch these cases at an early stage and reduce risks that that would spread into the community?

Diolch. Gofynnais i fy swyddogion wneud gwaith cyflym ar hyn. Rydym wedi’i alw'n asesiad risg cychwynnol o ddwysedd ac amgylchedd, nid yn unig ar gyfer safleoedd prosesu cig a lladd-dai, ond hefyd ar gyfer ein holl fusnesau bwyd. Mae'r gwaith hwnnw'n mynd rhagddo'n dda—rwy’n disgwyl adroddiad cychwynnol erbyn diwedd y dydd heddiw—gan y credaf ei bod yn bwysig ein bod yn edrych ar yr hyn sydd wedi digwydd yn rhyngwladol. Fe sonioch chi am America a'r Almaen, sydd wedi cael achosion a chlystyrau tebyg. Mae'n bwysig iawn ein bod yn dysgu gwersi. Mae hefyd yn bwysig ein bod yn dysgu gwersi o'n safleoedd prosesu cig ein hunain. Felly, os ydych yn meddwl am—wel, am bob un ohonynt yn ôl pob tebyg, mae ganddynt chwaer-gwmnïau mewn gwledydd eraill. Gwn eu bod hwy—felly, Kepak, 2 Sisters, Dunbia—i gyd yn edrych ar eu sefydliadau eu hunain ac yn darparu gwybodaeth i fy swyddogion ar hyn. Felly, mae hwn yn waith sy’n cael ei wneud yn gyflym, fel rwy'n dweud, a byddaf yn cael yr adroddiad heddiw, gan y credaf ei bod yn bwysig iawn ein bod yn parhau i weithio'n agos iawn gyda'n gilydd.

Felly, yn amlwg, rwyf wedi bod yn cael trafodaethau gyda'r Gweinidog iechyd. Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru yn chwarae rhan fawr hefyd wrth gwrs, a'r awdurdodau lleol a'r byrddau iechyd, ac rwy'n credu bod ein cynllun profi, olrhain, diogelu, wedi cael ei brofi’n drylwyr ac mae'n llwyddo. Ond yn amlwg, mae angen i ni gadw llygad barcud ar hyn.

Conservative spokesperson, Andrew R.T. Davies.

Diolch, Lywydd. Weinidog, os caf sôn am y pwynt a godwyd gennych mewn ymateb i gwestiwn diwethaf Llyr, a fyddwch yn sicrhau bod yr adroddiad hwnnw ar gael i'r Aelodau ei weld? Oherwydd credaf fod cryn dipyn o ddiddordeb cyhoeddus yn hyn ar yr adeg hon, a byddai'n bwysig deall pa gasgliadau y daethpwyd iddynt yn yr adroddiad a gomisiynwyd gennych. Ac yn ail, yn yr adroddiad hwnnw, a fydd yn nodi unrhyw fannau problemus ar y safle? Oherwydd fel rhywun sy'n gyfarwydd â safleoedd sy'n prosesu bwyd yn y ffordd hon, yn aml iawn, mae'r amodau oer yn y gaeaf yn aml i'w cael ar yr ochr brosesu, yn hytrach na’r llociau neu’r lladd-dy. Felly, a yw'r lefel honno o waith rydych yn ei wneud, neu'n wir, y mae’r Gweinidog iechyd yn ei wneud, yn benodol ar gyfer ceisio dod o hyd i'r rhan o'r safle sy'n agored i feirws COVID-19? Ond yn bwysicach fyth, a fydd yr adroddiad cyffredinol ar gael i'r Aelodau ei weld?

Yr asesiad hwn y gofynnais i swyddogion—yn fy is-adran fwyd—edrych arno, ac rydym yn ei wneud yn agos iawn gydag Arloesi Bwyd Cymru—. Mae'r Athro David Lloyd a Martin Jardine—fe fyddwch yn ymwybodol iawn o'r ddau ohonynt—yn arwain ar y gwaith hwn. A chan fy mod am iddo gael ei gwblhau’n gyflym iawn, roedd yn bwysig iawn inni ofyn am gymorth.

A fyddaf yn ei gyhoeddi? Mae yno i'n helpu fel Gweinidogion a Llywodraeth Cymru i ddarparu canllawiau i'r cwmnïau hyn. Nid wyf yn gwybod beth sydd—. Pe bai unrhyw beth i ddweud na allaf ei gyhoeddi—ond fel y gwyddoch, rwy'n Weinidog tryloyw iawn, ac os gallaf ei wneud yn gyhoeddus, rwy’n fwy na pharod i wneud hynny. Credaf ei bod yn bwysig iawn fod—y pwyntiau a godwch. Felly, gwyddom y gall y feirws fyw’n llawer hwy ar ddur gwrthstaen oer, er enghraifft, nag y gall yn yr awyr agored. Felly, yn amlwg, i'r rheini ohonom sydd wedi bod yn y mathau hynny o sefydliadau a lleoedd, gwyddom eu bod yn oer iawn. Yr wythnos diwethaf, dywedwyd wrthym y gall sŵn gael effaith. Felly, unwaith eto, mae rhai o'r lleoedd hyn yn swnllyd iawn, felly gallai hynny fod yn cael effaith hefyd.

Yn amlwg, mae'r pellter 2m, mewn rhai mannau—rydym wedi gweld llinellau cynhyrchu—yn anodd iawn, a gwn fod cwmnïau wedi bod yn drylwyr iawn wrth geisio cadw at hynny, ond yn amlwg, mae llawer o faterion yn codi, a’r syniad wrth gael yr adolygiad cyflym hwn oedd gweld beth oedd yno a beth y gallem gynorthwyo gydag ef, a soniais yn fy ateb i Llyr fod llawer o arferion gorau, ac wrth gwrs, mae cwmnïau a sefydliadau’n gystadleuol, ond gwn fod pawb yn awyddus iawn i rannu’r arferion gorau hynny.

Wel, rwy’n gwerthfawrogi eich tryloywder, Weinidog, a hoffwn eich annog i sicrhau bod yr adroddiad hwnnw ar gael os nad oes unrhyw beth yn eich rhwystro rhag gwneud hynny. Efallai y bydd rhai cyfyngiadau cyfreithiol nad wyf yn ymwybodol ohonynt, ond pe gellid sicrhau ei fod ar gael, credaf y byddai'n cael ei werthfawrogi.

Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd Gweithrediaeth Gogledd Iwerddon becyn cymorth gwerth £25 miliwn i amaethyddiaeth mewn perthynas ag argyfwng COVID-19. Mae Llywodraeth Gweriniaeth Iwerddon wedi rhoi pecyn cymorth gwerth £45 miliwn ar waith ar gyfer y diwydiant amaeth. A ydych wedi cael trafodaethau gyda'r Gweinidog cyllid, o ystyried y cyllid canlyniadol sydd wedi’i ddarparu a'r mesurau cadernid economaidd ychwanegol sydd wedi bod ar gael i sectorau eraill yn economi Cymru—a ydych wedi cael sgwrs gyda'r Gweinidog cyllid i weld a ellir rhoi lefel debyg o gefnogaeth ar waith i gefnogi'r diwydiant amaeth, sydd mewn rhai amgylchiadau wedi profi gostyngiadau yn y prisiau o 15 i 20 y cant o ran maint yr elw y gallant ei wneud wrth werthu eu cynnyrch, ac i mewn i sector sydd wedi cau'n llwyr yn aml iawn, megis y sector gwasanaeth?

Mae'n ddrwg gennyf. Rhewodd fy nghyfrifiadur am ychydig, ond rwy'n credu fy mod wedi deall byrdwn eich cwestiwn, Andrew. Rwy'n cael llawer o sgyrsiau gyda'r Gweinidog cyllid, fel y byddwch yn deall, rwy’n siŵr, ynglŷn â gwahanol agweddau ar fy mhortffolio. Dywedais yn glir iawn ar y dechrau y byddem yn ystyried pob achos yn unigol pe bai unrhyw rannau o'r sector amaethyddol yn dod ataf am gyllid, ac roedd hynny'n amlwg—. Y sector llaeth a ddaeth yn gyntaf. Felly, roedd y ffaith bod y cyllid gennym i gael cynllun ar gyfer y sector llaeth yn ganlyniad i lawer o sgyrsiau gyda’r Gweinidog cyllid a chyd-Weinidogion eraill, ac roedd hynny, yn amlwg, oherwydd amgylchiadau penodol y farchnad mewn perthynas â chynnyrch llaeth, nad wyf yn credu eu bod yn bodoli mewn rhannau eraill o'r sector amaethyddol ar hyn o bryd.

Felly, nid oes gennyf gyllid ar gael i wneud yr hyn rydych newydd ddweud bod Gweithrediaeth Gogledd Iwerddon wedi'i wneud, ond yn amlwg, byddem yn edrych arno ar sail achosion unigol. Rwy'n cyfarfod bob pythefnos gydag undebau'r ffermwyr yn awr a gwn mai hwy fydd y cyntaf i ddweud wrthyf os ydynt yn teimlo bod yna faes amaethyddol y dylem fod yn edrych arno.

Credaf fy mod wedi deall o'ch ateb, Weinidog, nad ydych wedi gwneud cais o'r fath i'r Gweinidog cyllid. Gydag arian o'r fath yn mynd i'n cystadleuwyr yng Ngogledd Iwerddon a'r Weriniaeth, hoffwn nodi y bydd hyn yn y tymor canolig i'r tymor hir yn rhoi’r sector amaethyddol o dan anfantais ddifrifol.

Yr wythnos diwethaf, fe wnaethoch gyhoeddi ymgynghoriad ar werthu cŵn bach gan drydydd parti, ac yn amlwg, mae'r ymgyrch mewn perthynas â chyfraith Lucy wedi ysgogi llawer o Aelodau ar draws y Siambr o bob plaid wleidyddol. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, mae disgwyl i'r ymgynghoriad hwnnw ddod i ben ganol mis Awst. Os cewch gyfle yn yr amserlen ddeddfwriaethol, pryd y disgwyliwch iddo gael ei gyflwyno i’r Cynulliad fel y gallwn drafod sut y gellir bwrw ymlaen â'r mater? Oherwydd, gyda’r diddymu ar 31 Mawrth, mae pwysau enfawr i geisio cael hyn ar y llyfr statud cyn y dyddiad hwnnw wrth gwrs. A allwch roi hyder inni y byddwch chi, fel Gweinidog, yn sicrhau y bydd hyn ar y llyfr statud erbyn y diddymu ar 31 Mawrth?

Yn sicr, dyna fy mwriad, ac roeddwn yn ddiolchgar i'r Aelod a holl aelodau’r Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig am eu hymrwymiad i fy helpu i wneud hynny. Rwyf wedi cynnal yr ymgynghoriad byrraf y gallwn ei gynnal. Rydym wedi cynnal ymgynghoriadau o'r blaen, ond yn amlwg, mae'n rhaid i ni fynd drwy'r broses. Ond rwy'n sicr yn gobeithio y byddaf mewn sefyllfa yn gynnar yn 2021 i roi hynny ar y llyfr statud.

Question 3—Dawn Bowden.

Iawn, rwy'n credu ein bod yn gallu eich clywed yn awr.

Iawn. Diolch yn fawr, Lywydd. Roeddwn yn cael trafferth i agor fy microffon. Rwy'n ymddiheuro.

Mewn ymateb i lifogydd a achoswyd gan storm Dennis, mae awdurdodau lleol wedi gwneud cryn dipyn o waith ledled Merthyr Tudful a Rhymni i asesu'r difrod a achoswyd ac i atgyweirio asedau lliniaru llifogydd. Mae archwiliadau a gwaith cynnal a chadw cynyddol wedi'i wneud ar asedau lliniaru llifogydd hefyd er mwyn lleihau'r risg o lifogydd yn y dyfodol.

Diolch am eich ymateb, Weinidog. Yn gyntaf, a gaf fi ymuno ag eraill drwy gydymdeimlo â’r bobl yr effeithiwyd arnynt eto gan lifogydd yn y dyddiau diwethaf? Mewn rhannau o fy etholaeth, nid llifogydd o afonydd yw’r unig broblem, ond mae'n ymwneud hefyd â gallu systemau draenio a chwlfertau lleol, sy’n dyddio o oes Fictoria i raddau helaeth, i ymdopi â'r tywydd eithafol sydd bellach yn ymddangos yn eithaf cyffredin. Fodd bynnag, rwy’n ategu'r pwynt a wnaethoch, ac rwy’n falch iawn o weld peth o'r dystiolaeth yn fy etholaeth o'r gwaith adfer ar ôl difrod y stormydd yn gynharach yn y flwyddyn. Ond ymddengys i mi fod gwir angen ôl-addasu rhai o'r hen systemau hyn, a buddsoddi o'r newydd mewn seilwaith draenio cynaliadwy. Felly, pa le pellach sydd yna i weithredu lleol wedi'i dargedu i ategu'r cynlluniau mwy sy'n cael eu hariannu ar hyn o bryd?

Diolch, Dawn Bowden, ac yn sicr, mae cryn dipyn o le i wneud hynny, a gwn fod Cyngor Bwrdeistref Sirol Merthyr Tudful yn caffael ymgynghorwyr i ddatblygu pum cynllun, a nodwyd fel yr amddiffynfeydd rhag llifogydd sy'n wynebu'r risg fwyaf, ond maent hefyd wedi cwblhau'r gwaith o adnewyddu cwlfert toredig y gwyddys ei fod wedi arwain at lifogydd mewn 10 eiddo yn ardal Ynysowen. Felly, mae'n dda iawn gweld y math hwnnw o waith rhagweithiol gan y cyngor, ac maent hefyd wedi ymgysylltu ag ymgynghorwyr i ddechrau gwaith datblygu ar waith cyfalaf lle cafwyd llifogydd mewn 170 eiddo yn ystod storm Dennis. Ond rwy'n cytuno'n llwyr â chi, roedd y llifogydd a welsom yr wythnos diwethaf yn gwbl dorcalonnus, ac yn enwedig mewn ardal fel Pentre, nad yw yn eich etholaeth chi, rwy'n gwybod, ond fe gawsant lifogydd, a gwn fod tai yn eich etholaeth chi wedi dioddef llifogydd sawl gwaith hefyd. Felly, mae'n bwysig iawn ein bod yn parhau i gael y cynlluniau, gan fod y cyfalaf ar gael gennym ar gyfer y cynlluniau hynny, ac rwyf bellach yn ariannu'r math o waith paratoi 100 y cant, gan y credaf fod awdurdodau lleol wedi dweud wrthym y gallai hynny fod yn rhwystr, felly rydym yn ariannu'r holl waith paratoi hwnnw 100 y cant bellach, felly anogwch yr awdurdod lleol i gysylltu. Ni chredaf ein bod wedi cael unrhyw gynigion gan Ferthyr Tudful mewn perthynas â'r cymorth ariannol a gynigiwyd gennym drwy'r rhaglen rheoli perygl llifogydd, ond rwy'n dal yn agored i ystyried ceisiadau o'r fath.

Diolch. Rwyf wedi cael trafodaethau rheolaidd gyda Llywodraeth y DU drwy gydol datblygiad y Bil Amaethyddiaeth. Mae pwerau Gweinidogion Cymru wedi'u cynnwys ar fy nghais, ac mae swyddogion yn craffu'n ofalus ar ddarpariaethau drafft.

Thank you very much. It was very, very disappointing that Conservative MPs representing rural constituencies in Wales, including Ynys Môn, voted recently against an amendment to the Agriculture Bill that sought to safeguard the interests of Welsh farmers. The purpose of the amendment was to ensure that imported agricultural produce under post-Brexit trade deals would have to adhere to the same animal welfare standards and environmental standards as farmers here, and certainly, without that assurance, farmers and customers are being undermined. Can I ask once again for the Minister to push again for some assurances from the UK Government that every agricultural product sold here will have to adhere to the same standards adhered to by our farmers? It's clear that Boris Johnson and his Members in Wales are willing to sacrifice the rural economy, but we in Wales, the farming sector, the unions and the politicians must do everything to withstand that.

Rwy'n cytuno'n llwyr â Rhun ap Iorwerth, ac rwy'n ei sicrhau fy mod yn parhau i wthio hynny. Gwn fod fy nghyd-Weinidog, Eluned Morgan, sy'n arwain ar y polisi masnach ar ran Llywodraeth Cymru, yn gwneud yr un peth, oherwydd yn amlwg, mae hyn yn perthyn i faes y polisi masnach hefyd. Mae fy nghyfarfod pedairochrog DEFRA nesaf yr wythnos nesaf, a byddaf yn parhau—. Ac rwyf hefyd wedi ysgrifennu at George Eustace; oddeutu 12 Mehefin, rwy’n credu. Nid wyf wedi cael ymateb i'r llythyr hwnnw eto, ond byddaf yn parhau i wthio a byddaf yn ei godi yn y cyfarfod yr wythnos nesaf.

Weinidog, bydd gan Fil Amaethyddiaeth y DU sy'n mynd drwy Senedd y DU oblygiadau i ffermwyr ledled y DU wrth gwrs, a deallaf eich bod yn bwriadu cyhoeddi Papur Gwyn tuag at ddiwedd y flwyddyn a fydd yn nodi'r cyd-destun ar gyfer dyfodol ffermio yng Nghymru ac yn paratoi'r ffordd ar gyfer Bil amaethyddiaeth Cymru. A allwch roi'r newyddion diweddaraf i ni, felly, ar hynt y Papur Gwyn hwnnw, a phryd rydym yn debygol o'i weld yn cael ei gyhoeddi? Ac a allech roi'r wybodaeth ddiweddaraf hefyd am y trafodaethau rydych wedi'u cael hyd yn hyn gyda chymuned ffermio Cymru mewn perthynas â'r Papur Gwyn penodol hwnnw?

Diolch. Fel y dywedwch, rwyf wedi ymrwymo i gyhoeddi Papur Gwyn erbyn diwedd y flwyddyn. Cafodd y gwaith ei oedi, am gwpl o fisoedd yn ôl pob tebyg, ar ddechrau pandemig COVID-19, pan fu'n rhaid i swyddogion weithio ar hynny wrth gwrs, ond rydym bellach yn ôl i'n capasiti llawn mewn perthynas â’r gwaith hwnnw. Felly, fe fyddwch yn ymwybodol ein bod wedi cael dau ymgynghoriad trylwyr, sy'n amlwg wedi ein cynorthwyo i baratoi’r papur hwn. Unwaith eto, fel rhan o'r Papur Gwyn, roeddem yn edrych ar ffurf ein cynlluniau. Nid ydym wedi gallu cael yr ymweliadau wyneb yn wyneb y byddem wedi dymuno’u cael, ond yn sicr, rydym yn gallu ei wneud ar-lein. Felly, bydd y papur hwnnw'n cael ei gyhoeddi erbyn diwedd y flwyddyn. Mae'r gwaith bellach yn ôl i'r lefel roeddem ei eisiau; yn amlwg, cafwyd bwlch wrth i’r swyddogion fynd i'r afael â phandemig COVID-19. Credaf ei bod yn deg dweud ei fod yn destun sgwrs bob tro y byddaf yn cyfarfod ag undebau’r ffermwyr, a soniais mewn ateb cynharach fy mod yn cyfarfod ag undebau’r ffermwyr yn llawer amlach yn ystod y pandemig. Buom yn cyfarfod yn wythnosol am gyfnod, ond rydym bellach mewn rhythm o gyfarfod bob pythefnos, ond mae'n rhywbeth sy'n cael ei drafod bob amser. Mae hefyd yn rhywbeth sy'n cael ei drafod yn y cyfarfod bwrdd crwn ar drefniadau pontio'r UE rwy’n ei gynnal gyda rhanddeiliaid, ac unwaith eto, caiff ei drafod yn drylwyr, nid yn unig gan undebau’r ffermwyr, ond gan eraill sydd â diddordeb, gan gynnwys y sefydliadau amgylcheddol anllywodraethol.

Rwy'n cytuno â phawb—gyda Rhun yn enwedig—fod yn rhaid i'r Bil Amaethyddiaeth gynnwys gwarantau cyfreithiol na fydd safonau amgylcheddol lles anifeiliaid yn cael eu torri mewn cytundebau masnach ar ôl Brexit gyda'r UDA, nac unrhyw un arall o ran hynny.

Mae pob un ohonom wedi gweld y penawdau am gyw iâr wedi'i glorineiddio, ond mae gennym broblemau gyda ffermydd cyw iâr yng Nghymru, yn benodol ym Mhowys, gyda'r cyngor yn rhoi caniatâd i bedair fferm arall, ac yn dweud na fydd moratoriwm ar geisiadau cynllunio. Mae'n peri pryder mawr i mi mai un swyddog cynllunio yn unig, ym mis Ionawr, fydd yn penderfynu ar bob cais cynllunio sydd angen asesiad o'r effaith amgylcheddol ym Mhowys, nid pwyllgor cynllunio'r cyngor. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi mynegi pryderon eisoes am effaith amgylcheddol gronnol ffermydd cyw iâr ar goetiroedd hynafol a dŵr daear, ac rwyf wedi codi'r mater hwn sawl tro fy hun. Felly, a gaf fi ofyn i chi, Weinidog, a wnewch chi edrych ar y sefyllfa ym Mhowys ac asesu'r angen i geisiadau cynllunio ystyried y ffermydd presennol a'r baich ar yr amgylchedd lleol a'r gymuned?

Diolch, Joyce Watson. Os caf ddweud un peth am gyw iâr wedi'i glorineiddio, gan fod hyn yn rhywbeth y mae llawer o bobl wedi ysgrifennu ataf yn ei gylch. Ar hyn o bryd, mae wedi'i wahardd yn yr UE ac nid yw Llywodraeth Cymru yn derbyn y dylai'r sefyllfa honno newid. Felly, mae'n gyfle i mi ddweud hynny wrth inni ddechrau datblygu cysylltiadau masnach â gwledydd eraill y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd.

Mewn ymateb i'ch cwestiwn ynghylch ffermydd dofednod, lle mae angen caniatâd cynllunio ar gyfer siediau dofednod newydd, mae'n rhaid iddynt ystyried manteision economaidd ac effeithiau amgylcheddol y cynigion, ac mae hynny'n cynnwys effaith gronnol cynyddu nifer y datblygiadau. Rydym yn edrych ar sut y mae awdurdodau cynllunio lleol yn cynllunio ar gyfer datblygiadau dofednod newydd, ac rydym wedi cynnull gweithgor cynllunio gwlad a thref ar ffermio dwys i gynghori ar sut y dylid paratoi polisïau cynlluniau datblygu a'r ystyriaethau perthnasol sy'n gysylltiedig â phenderfynu ar geisiadau cynllunio. Nid yw'r system gynllunio'n gweithredu ar ei phen ei hun, a bydd cyfundrefnau rheoleiddiol eraill, megis trwyddedu amgylcheddol a niwsans statudol, yn rheoli effaith y datblygiadau hyn ar yr ardaloedd lleol hefyd.

Diolch. Mae ein polisïau’n cynnwys y cynllun cymorth i ffermwyr godro Cymru, a agorodd yr wythnos diwethaf ac a fydd yn cefnogi’r ffermwyr sydd wedi’u taro galetaf gan COVID-19 yn sgil cau’r sectorau gwasanaeth bwyd a lletygarwch. Mae ein gwasanaeth cymorth a chyngor unigryw, Cyswllt Ffermio, wedi parhau drwy weminarau wythnosol, flogiau, podlediadau a fideogynadledda, yn ogystal ag e-byst, galwadau ffôn a negeseuon testun.

Diolch, Weinidog, ac rydych wedi achub y blaen ar fy nghwestiwn atodol, sy’n ymwneud â’r cynllun i achub ffermwyr godro a'r effaith ar ffermwyr godro ar hyn o bryd—mater byw iawn yn fy ardal i o Gymru, ac mae nifer o Aelodau wedi gofyn i chi yn ei gylch.

Fe ddywedoch—wrth ateb Angela Burns, rwy’n credu, ac Andrew R.T. Davies yn wir—y bydd yna enillwyr a chollwyr bob amser mewn cynllun, a bod adnoddau'n dynn ar hyn o bryd, ac rwy'n deall hynny’n iawn. A fyddech yn cytuno mai'r broblem gyda'r effaith ar y diwydiant llaeth yw ei bod yn ergyd ddwbl, os mynnwch, i ardaloedd gwledig? Oherwydd yn gyntaf oll wrth gwrs, mae gennych effaith y cyfyngiadau symud ar y diwydiant lletygarwch, sy'n sector allweddol o'r economi yng nghefn gwlad Cymru, wedyn mae'r sgil-effaith ar ffermwyr, nad oes ganddynt gymaint o laeth i'w werthu, yn effeithio ar yr economi wledig mewn ail don.

Felly, o ran eich cynllun i achub ffermwyr godro, beth rydych yn ei wneud i edrych ar effaith gyffredinol yr effaith ar ffermwyr godro ar gymunedau gwledig, a sut rydych yn cynorthwyo ffermwyr godro i arallgyfeirio ar yr adeg hon, fel y gallwn liniaru'r holl effaith ganlyniadol ar ein hardaloedd gwledig?

Diolch, a chredaf fy mod wedi rhoi atebion trylwyr mewn perthynas â’r cynllun cymorth i ffermwyr godro. Rwy’n falch iawn ein bod yn dosbarthu’r symiau cyntaf o arian yr wythnos hon, gan y credaf fod hynny’n bwysig iawn hefyd. Rydych yn llygad eich lle am yr ardaloedd gwledig. Fel sy'n digwydd yn aml, yr ardal wledig sy'n dioddef, ac yn amlwg, mae pandemig COVID-19 wedi cael effaith enfawr ar dwristiaeth, yn ogystal ag ar y sector amaethyddol. Felly, pan edrychwn ar adferiad—fel rydym yn ei wneud, wrth gwrs, fel Llywodraeth Cymru—credaf ei bod yn wirioneddol bwysig ein bod yn edrych ar yr effaith ar yr ardaloedd gwledig a'r hyn y gallai fod ei angen er mwyn eu cefnogi. Rwy'n ystyried cynnull—. Syniadau cynnar iawn yw’r rhain, ac nid wyf hyd yn oed wedi eu trafod â swyddogion eto, ond credaf efallai y bydd angen grŵp penodol arnom i edrych ar adferiad mewn perthynas â’n hardaloedd gwledig.

Diolch. Darparodd Llywodraeth Cymru gyllid brys o £3 miliwn i’n hawdurdodau rheoli perygl llifogydd erbyn dechrau mis Ebrill. Mae hyn yn cynnwys £549,500 i Rondda Cynon Taf, sef y swm llawn y gwnaethant gais amdano. Cawsant £1.7 miliwn hefyd drwy'r cynllun cymorth ariannol brys i ariannu eu hymateb cychwynnol.

Diolch am eich ateb, Weinidog, ac am eich sylwadau cynharach ar fater y llifogydd. Mae'r llifogydd pellach a gafwyd yn ddiweddar mewn rhannau o Rondda Cynon Taf ychydig wythnosau'n ôl yn rhybudd i bob un ohonom. Oni bai am yr ymateb rhagweithiol gan Rondda Cynon Taf a Dŵr Cymru, gallai pethau fod wedi bod yn llawer gwaeth mewn gwirionedd, a hyd yn oed yn fwy helaeth. Roedd y rhan fwyaf o'r llifogydd yn fy etholaeth y tro hwn o amgylch ardaloedd Nantgarw a Rhydyfelin, ac roedd yn ymwneud â materion fel draeniau wedi blocio a'u siltio, ond mae'n amlwg fod angen buddsoddiad ar frys yn ein seilwaith lleol i amddiffyn rhag llifogydd.

Nawr, bydd y Gweinidog yn ymwybodol fy mod wedi ysgrifennu ati yn gofyn am adolygiad cyffredinol o fesurau lliniaru llifogydd yn Nhaf Elái. Ond a wnewch chi gadarnhau y bydd y gwaith atal llifogydd angenrheidiol a nodwyd hyd yma yn mynd rhagddo, a hynny heb oedi? A allwch hefyd amlinellu'r camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd, ar y cyd â chyrff eraill, i sicrhau y byddwn wedi gwneud popeth yn ein gallu y gaeaf hwn i sicrhau na fydd y llifogydd trychinebus a darodd Bontypridd a Thaf Elái a rhannau eraill o dde Cymru yn gynharach eleni yn digwydd eto?

Diolch yn fawr, Mick. Credaf mai chi oedd y person cyntaf i fy rhybuddio am y llifogydd yr wythnos diwethaf. Fel y dywedais, rwy’n cydymdeimlo â phawb yr effeithiwyd arnynt. Rydych yn llygad eich lle: daeth yr asiantaethau at ei gilydd. Felly, roedd yr awdurdod lleol, Dŵr Cymru a CNC allan yno’n syth bin. Roeddwn yn ddiolchgar iawn fod pawb wedi ymateb yn gyflym iawn. Gwn i Rondda Cynon Taf ofyn am bympiau ar unwaith; fe gyrhaeddon nhw yno ar unwaith. Ond mae'n bwysig iawn ein bod yn edrych ar y gwersi a ddysgwyd ar ôl llifogydd mis Chwefror. Cawsom rai safbwyntiau cychwynnol. Rwyf wedi eu bwydo i'r strategaeth newydd rydym wedi'i lansio ar gyfer llifogydd ac erydu arfordirol. Ond credaf fod angen inni gael golwg—. Rwy'n ymwybodol o'ch gohebiaeth, nad wyf wedi ymateb iddi eto. Credaf ei bod yn bwysig iawn inni edrych ar yr asedau cyfredol a beth arall y gallai fod ei angen. Fel y soniais mewn ateb cynharach, mae'r cyllid cyfalaf ar gael. Rwy'n sicrhau bod Llywodraeth Cymru'n talu'n llawn am y gwaith paratoi—fod y gost honno’n cael ei thalu'n llawn—ac rwy'n fwy na pharod i weithio gyda phob awdurdod lleol i ystyried yr holl geisiadau a gyflwynir.

Credaf fod Llyr wedi sôn eisoes ein bod yn wynebu sawl argyfwng ar hyn o bryd, ac yn amlwg, yr argyfwng hinsawdd, os yw hwnnw’n dweud unrhyw beth wrthym, gwyddom ein bod ynghanol yr argyfwng hinsawdd hwnnw nawr.

Ar ôl y llifogydd ym mis Chwefror, cafodd pobl yn y Rhondda £500 gan y cyngor lleol, £500 gan Lywodraeth Cymru, a mwy os nad oedd ganddynt yswiriant, mwy os oeddent yn fusnes, a mwy fyth drwy ymdrechion lleol i godi arian. Yr hyn na chawsant oedd amddiffynfeydd i atal hyn rhag digwydd eto. Felly, a wnewch chi ymrwymo i ddarparu llifddorau i bob cartref sydd eu hangen? Ac a wnewch chi amlinellu pa gymorth ariannol a allai fod ar gael i bobl a ddioddefodd lifogydd y tro hwn? Ac yn olaf, Weinidog, a ydych yn cefnogi ymchwiliad annibynnol, dan arweiniad arbenigwyr, i'r hyn a ddigwyddodd, ac i roi argymhellion i ni ar gyfer mesurau lliniaru yn y dyfodol?

Roedd tri chwestiwn yno. Unwaith eto, mae angen inni edrych ar beth yn union yw'r asesiad, beth sydd ei angen yn ein hamddiffynfeydd rhag llifogydd. Felly, llifddorau ar gyfer pob eiddo—nid yw hynny wedi croesi fy nesg eto, ond pe bai hynny'n codi, mae'n rhywbeth y gallem ei asesu.

Fe gyfeirioch chi at y £500 gan Lywodraeth Cymru a roddwyd i breswylwyr yn ôl ym mis Chwefror, ac mae hynny'n sicr yn rhywbeth rydym yn edrych arno ar hyn o bryd, yn dilyn y llifogydd yr wythnos diwethaf.

Credaf ei bod yn bwysig inni adael i'r holl ymchwiliadau fynd rhagddynt. Gellir eu cynnal yn llawer cyflymach nag ymholiad annibynnol, a dyna rwy'n aros amdano.

Yn olaf, David Melding.

Diolch yn fawr, Lywydd. Weinidog, mae topograffi cymoedd Morgannwg a Gwent bob amser wedi golygu eu bod yn agored iawn i lifogydd, fflachlifoedd yn aml, ac mae'r system gynllunio, felly, yn bwysig tu hwnt wrth adeiladu gallu i wrthsefyll llifogydd. Nid yw rhai o'r dulliau traddodiadol a ddefnyddir mewn rhannau eraill o'r wlad, fel byndio, yn ymarferol. Mae'n rhaid i ni feddwl o ddifrif ynglŷn â sut rydym yn rheoli'r cyrsiau dŵr cyflym hyn. Hyd yma, rydym yn clywed yr un hen straeon unwaith eto am gwlfertau’n blocio a gweddillion mewn cyrsiau afonydd. Mae’n rhaid edrych ar hyn yn gyson a'i drin a'i gynnal.

Diolch. Mae'n debyg y dylwn fod wedi dweud ar ryw bwynt, mewn perthynas â llifogydd yr wythnos diwethaf, nad oedd yr adroddiadau cychwynnol a gefais yn nodi bod cwlfertau wedi'u blocio; trymder y glaw yn unig a nodwyd. Roedd yn lawiad enfawr mewn cyfnod byr iawn—21mm o fewn tua 20 munud, rwy’n credu. Felly, credaf fod yr adroddiadau cychwynnol—. Ond yn amlwg, mae angen inni weld a oedd cwlfertau wedi'u blocio ar yr achlysur hwn hefyd.

Credaf fod angen inni edrych ar gynlluniau rheoli llifogydd naturiol, gan y gallai hynny helpu i liniaru dŵr ffo cyflym mewn ardaloedd trefol. Felly, unwaith eto, rydym yn darparu cyllid 100 y cant ar gyfer y gwaith paratoi hwnnw. Ond mae hwn yn faes y mae Llywodraeth Cymru wedi canolbwyntio'n fanwl iawn arno, ac mae cryn dipyn o arian wedi’i ddarparu ar gyfer cynlluniau lliniaru llifogydd dros dymor y Llywodraeth hon.

Thank you, Minister. We will now break for lunch.

Fe wnawn ni ailymgynnull am 2 o'r gloch—egwyl ginio fyrrach na'r un a ragwelwyd oherwydd fy haelioni yn galw ar gymaint â phosibl ohonoch chi, fel Aelodau. Felly, fe wnawn ni ailymgynnull am 2 p.m.

Croeso nôl i'r Cyfarfod Llawn.

Rydym yn parhau â'n hagenda ar gyfer eitem 4, sef cwestiynau i'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol. Cwestiwn 1 yw Helen Mary Jones.

Diolch am y cwestiwn, Helen Mary. Rwyf wedi gweithio'n agos iawn gydag awdurdodau lleol drwy gydol yr argyfwng. Maent wedi chwarae rhan ganolog yn y gwaith o ddiwallu anghenion hanfodol plant, pobl ifanc a'u teuluoedd. Byddwn yn parhau i gydweithio dros y misoedd nesaf er mwyn sicrhau bod trechu tlodi plant yn rhan annatod o'r broses o gynllunio adferiad Cymru gyfan.

Diolch i chi am eich ateb, Weinidog. Rwy'n siŵr y byddech yn cytuno bod llawer o ffactorau yn yr argyfwng sydd, mewn gwirionedd, mewn perygl o waethygu'r hyn sydd eisoes yn argyfwng tlodi plant difrifol iawn yma yng Nghymru, ac roedd hynny'n wir cyn COVID, ac mae'r rheini'n cynnwys pethau fel problemau o ran cael gafael ar ofal plant pan na fydd menywod yn gallu dychwelyd i'r gwaith o bosibl os nad yw ysgolion ar agor ar sail amser llawn—popeth o hynny i blant sydd wedi'u hallgáu'n ddigidol rhag addysg o bell. A gaf fi ofyn i chi heddiw, Weinidog, i barhau i weithio gydag awdurdodau lleol ac i ail-bwysleisio iddynt y dylent roi trechu tlodi plant a chodi plant allan o dlodi wrth wraidd eu hagendâu wrth iddynt ddechrau cynllunio ar gyfer adeiladu nôl yn well ar ôl yr argyfwng COVID?

Ie, diolch, Helen Mary. Rwy'n hapus iawn i gadarnhau ein bod yn gwneud hynny; rwy'n hapus i wneud hynny eto. Fel rhan o gynlluniau canolog y Llywodraeth, rydym yn chwilio am adferiad sy'n seiliedig ar werthoedd ac sy'n gwneud yn siŵr nad yw'r rhai sy'n cael eu taro galetaf gan gyni ac argyfyngau blaenorol yn cael eu taro am yr eildro, os mynnwch, gan yr argyfwng hwn. Felly, rydym yn ymwybodol iawn o hynny. Rydym wedi bod yn gwneud nifer o bethau i sicrhau bod pobl yn cael eu diogelu cymaint ag y gallwn. Felly, rydym wedi ychwanegu £11 miliwn at y gronfa cymorth dewisol, fel y gall gefnogi galwadau am gymorth ariannol gan bobl ledled Cymru yn ystod y pandemig. Rydym wedi cefnogi mudiadau trydydd sector yr effeithiwyd arnynt gan yr argyfwng gyda chronfa gwerth £24 miliwn i alluogi mudiadau gwirfoddol i barhau ac ehangu eu gwaith yn ystod yr argyfwng—sy'n bwysig iawn yn ôl rhai o'r pethau y gwn eich bod wedi bod yn gweithio arnynt drwy gydol y cyfnod hwn.

Fis diwethaf, cyfarfûm â Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a'r comisiynydd plant i drafod gwella canlyniadau i blant sy'n byw mewn tlodi, gan edrych ar beth yn rhagor y gellid ei ddysgu am yr hyn sy'n gweithio'n dda ac ystyried cyfleoedd i rannu arferion da ar draws awdurdodau lleol. 

Hoffwn ddweud mai un o fanteision bach yr argyfwng fu'r gallu i weithio ar wahanol lwyfannau digidol gydag arweinwyr ar draws llywodraeth leol. Mae hynny wedi dod â ni at ein gilydd mewn ffordd nad ydym wedi ei wneud o'r blaen o bosibl. Felly, rydym wedi cael cyswllt llawer gwell a mwy cynhwysfawr. Rwy'n gobeithio'n fawr y gallwn ledaenu arferion da yn y ffordd honno, gan weithio gyda'n gilydd yn agos fel tîm yn y dyfodol. Felly, rwy'n hapus iawn gydag awdurdodau lleol, yn y ffordd rydym wedi gweithio gyda'n gilydd. Mae'n teimlo, rwy'n credu, iddynt hwy ac i mi, yn fwy fel tîm nag o'r blaen.

Yn amlwg mae gennym ymrwymiad £40 miliwn i sicrhau bod disgyblion yn cael prydau ysgol am ddim a'u bod yn cael eu bwydo nid yn unig yn ystod y tymor, ond drwy gydol gwyliau'r haf. Rwy'n falch iawn ein bod wedi gwneud hynny; nid oedd angen i bêl-droediwr ddweud wrthym wneud hynny, er fy mod yn falch iawn ei fod wedi llwyddo i sicrhau hynny i blant ledled Lloegr hefyd. Mae'n bwynt pwysig iawn mewn perthynas â threchu tlodi plant.

Rwyf hefyd eisiau sôn am y ffaith ein bod yn parhau i fynd i'r afael â thlodi mislif, ac rydym yn gweithio gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru i sicrhau y gall awdurdodau lleol reoli'r gwaith o ddosbarthu nwyddau ochr yn ochr â phrydau ysgol am ddim. Felly, mae hynny'n bwysig iawn ac yn fy marn i, mae'n cael ei anwybyddu weithiau fel rhan o'r hyn y gall profiad o dlodi ei olygu, yn enwedig os ydych yn fenyw ifanc yn yr ysgol.

Diolch. Rhianon Passmore.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Weinidog, mae dadansoddiad a gyhoeddwyd gan y gynghrair Dileu Tlodi Plant yn gynharach yn y pandemig hwn wedi dangos, ar draws Cymru gyfan—gan adrodd rhwng 2015 a 2019—fod tlodi plant wedi gostwng ychydig bach. Yn ystod y pandemig hwn, mae Llywodraeth Cymru wedi ymateb i'r argyfwng gyda buddsoddiad ychwanegol a sylweddol iawn i gronfa cymorth dewisol ar gyfer Cymru'n unig, cronfa rydych newydd ei chrybwyll, sy'n rhoi cymorth i'r rhai sy'n wynebu argyfwng ariannol enbyd, yn ogystal â chaniatáu mwy o hyblygrwydd i'r rhai sy'n defnyddio'r gronfa cymorth dewisol, ac yn ychwanegol at y cyhoeddiad am y gronfa galedi leol, ac yn amlwg, y gronfa fawr a phwysig, cronfa cadernid economaidd Cymru.

Weinidog, gan ein bod yn gwybod, mewn economi gyfalafol, fod yr incwm a enillir, ynghyd â lefelau budd-dal lles y DU i deuluoedd, sydd bellach wedi'u torri, yn dylanwadu'n drwm ar dlodi plant, pa gymorth y mae ein partneriaid mewn llywodraeth leol wedi gofyn amdano, a pha gymorth ychwanegol y gall Llywodraeth Lafur Cymru ei roi i rwystro ac atal melltith tlodi plant?

Ie, Rhianon, rydych yn disgrifio gwir felltith tlodi ym mywyd person ifanc, ac ymhell cyn yr argyfwng hwn, yn y misoedd yn arwain at yr argyfwng mewn gwirionedd—er nad oeddem yn gwybod eu bod yn arwain at yr argyfwng ar y pryd—comisiynais adolygiad i archwilio beth arall y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud i leihau costau a hybu incwm i deuluoedd ledled Cymru. Roedd yr adolygiad hefyd yn edrych ar fuddsoddi mewn rhaglenni a gwasanaethau sy'n trechu tlodi plant a phobl ifanc, er mwyn sicrhau eu bod, cyn belled ag y bo modd, yn gwella'r canlyniadau i bobl sy'n byw mewn tlodi. Yn anffodus, mae effaith y pandemig coronafeirws ar lefelau tlodi, gan gynnwys tlodi plant, yn y tymor byr i ganolig, yn debygol o fod yn sylweddol. Yn erbyn y cefndir hwnnw ac ar y cyd â chynlluniau adfer yr aethpwyd ati i nodi'r argymhellion yn sgil yr adolygiad a'u trafod gan y Cabinet wedyn. Bydd manylion y camau y cytunwyd arnynt, ynghyd â chanfyddiadau allweddol yr adolygiad, yn cael eu cyhoeddi cyn diwedd mis Gorffennaf.

Mae awdurdodau lleol o bob cwr o Gymru wedi cyfrannu tystiolaeth werthfawr i'r adolygiad hwnnw drwy amrywiaeth o weithgareddau ymgysylltu, ac mae'n amlwg eu bod yn bartner allweddol wrth inni ddechrau gweithredu'r argymhellion. Mae'r rhain yn cynnwys camau ymarferol y gallwn eu cymryd i gynyddu incwm a lleihau costau byw hanfodol i deuluoedd sy'n byw mewn tlodi ledled Cymru.

Llyr, rwy'n credu fy mod wedi deall byrdwn y cwestiwn, ond nid oedd fy nghyfieithiad yn gweithio, felly rwyf am wneud fy ngorau, ond rwy'n gobeithio y bydd yn gweithio erbyn eich cwestiwn atodol.

Felly, diolch am y cwestiwn. Ein blaenoriaeth yw cael awdurdodau cynllunio lleol i weithio eto, fel y gall busnesau sicrhau bod unrhyw gynigion datblygu sydd angen caniatâd cynllunio yn gallu symud ymlaen drwy'r system gynllunio. I gynorthwyo gyda hyn, gwnaed rheoliadau ar 19 Mai i alluogi datblygwyr i fwrw ymlaen â cheisiadau cynllunio ar gyfer datblygiadau mawr.

Thank you for your answer. I hope that the translation equipment is working by now. We're all aware—. No, it isn't.

Mae'n ddrwg gennyf, Llyr. Nid wyf yn cael unrhyw gyfieithiad.

Ie, mae'n ddrwg gennyf.

Rydym yn ymwybodol iawn fod gofynion cadw pellter cymdeithasol, boed yn 2m neu'n 1m, yn achosi cryn dipyn o broblemau i lawer o fusnesau sydd naill ai wedi ailagor neu, wrth gwrs, yn gobeithio ailagor yn fuan. Nawr, rwy'n siŵr ein bod i gyd yn gwybod am enghreifftiau lle gellid gwneud defnydd o balmentydd llydan y tu allan i gaffis a siopau coffi. Ceir mannau parcio y gellid eu defnyddio i flaenoriaethu anghenion y busnesau hynny dros draffig, a cheir sgwariau trefi a phentrefi y gallai caffis a siopau coffi wneud defnydd ohonynt yn ystod y dydd ac o bosibl wedyn, gallai bwytai, a thafarndai pan ddaw'r amser, wneud defnydd ohonynt gyda'r nos. Felly, hoffwn ddeall, mewn gwirionedd, beth rydych chi'n ei wneud o ran gweithio gydag awdurdodau lleol nid yn unig i sicrhau eu bod yn gallu bod mor greadigol ac mor hyblyg â phosibl wrth ganiatáu peth o hyn i ddigwydd, ond i'w hannog, mewn gwirionedd, yn rhagweithiol, i wneud yn siŵr ei fod yn digwydd.

Cwestiwn da iawn. Rydym wedi bod yn gwrando ar fusnesau, a chyhoeddais ganllawiau ganol mis Mawrth mewn ymateb i bryderon a fynegwyd bryd hynny gan y sector bwyd a diod a oedd yn gofyn am hyblygrwydd o ran amseroedd darparu ac oriau agor. Pan fu'n rhaid cau bwytai, tafarndai a chaffis, roeddem yn ffodus fod rheoliadau cynllunio yng Nghymru eisoes yn caniatáu i fusnesau weithredu fel siopau cludfwyd os oeddent yn dymuno, felly nid oedd yn rhaid inni fynd ati'n rhagweithiol i wneud hynny; roedd hynny eisoes yn cael ei ganiatáu.

Mae rhan o'r hyn rydych newydd ei drafod yn ymwneud â rheoliadau trwyddedu yn hytrach na rheoliadau cynllunio, ond rydym yn gweithio'n galed iawn gyda'r awdurdodau lleol—mae fy nghyd-Aelod, Hannah Blythyn, wedi bod yn gweithio'n galed iawn mewn perthynas â chanol trefi, yn arbennig—i ddeall yr hyn sydd ei angen, ochr yn ochr â'r awdurdodau lleol. Rydym newydd gyhoeddi canllawiau ar gyfer mannau cyhoeddus mwy diogel, sy'n amlinellu sut y gall tafarndai, bwytai, caffis a mannau eraill, ddefnyddio mannau awyr agored mewn ffordd dda, tra'n sicrhau bod yr holl ffactorau anabledd a chydraddoldeb yn cael eu hystyried, oherwydd, yn amlwg, os oes gennych nam ar eich golwg neu os ydych yn dibynnu'n helaeth ar arwyddion eraill, mae'n bwysig gwneud yn siŵr nad yw'n cael ei rwystro a bod gan bobl lwybrau clir ac ati.

Rydym wedi bod yn gweithio'n galed iawn gyda'r diwydiant, ac amrywiol gynrychiolwyr y diwydiant, a chydag awdurdodau lleol i wneud y gorau o hynny, ac rydym yn edrych i weld pa gyfuniad o reoliadau cenedlaethol a lleol y mae angen i ni eu rhoi ar waith i alluogi hynny, ar sail dros dro ac ar gyfer ffactorau'n ymwneud â gwyrddu ar sail fwy parhaol yn ein trefi a'n dinasoedd wrth i ni gefnu ar yr argyfwng hwn gyda'n gilydd.

Hoffwn roi gwybod i bawb fod y cysylltiad cyfieithu wedi methu, felly rydym yn archwilio'r trefniadau wrth gefn. Felly, nid wyf yn credu bod gennym gyfieithiad am y tro. Huw Irranca-Davies.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. A gaf fi ychwanegu at yr hyn roedd Llyr yn ei ddweud? Mae'n wych gweld bod rhai o'r siopau ym Mhen-coed, Pontycymer a Maesteg wedi ailagor yn ofalus dros yr ychydig ddyddiau diwethaf, a bod pobl yn dod allan yn ofalus i wario arian ar ein strydoedd mawr lleol. Ond mae'r palmentydd gorlawn yn broblem wirioneddol, ac rwy'n meddwl pa drafodaethau rydych chi a'r Dirprwy Weinidog yn eu cael, nid yn unig gydag awdurdodau lleol, ond gyda chynghorau tref a chymuned—mawr a bach—oherwydd yn aml iawn hwy sydd yn y sefyllfa orau i ddeall yr amgylchedd lleol. Nawr, gallent fwydo i mewn i'r gwaith sy'n cael ei wneud gan awdurdodau lleol i ailadeiladu mewn ffordd wahanol tuag at y normal newydd yn ein canolfannau a rhoi busnesau hyfyw—a lleihau'r risg o ledaenu'r feirws hefyd.

Ie, rwy'n cytuno'n llwyr â chi, Huw. Rwyf fi a Hannah wedi bod yn gweithio'n galed iawn gyda'r diwydiant, gydag awdurdodau lleol a chynghorau tref a chymuned a chyda rhanddeiliaid eraill yn y diwydiant bwyd a diod, ac mewn perthynas ag adfywio, i ddod â nifer o elfennau at ei gilydd i sicrhau 'normal' gwell pan ddown allan o'r pandemig yn y pen draw. Rydym yn ceisio cyflawni nifer o bethau. Mae'n amlwg ein bod eisiau i'n diwydiant lletygarwch allu gweithredu mewn ffordd ddiogel sy'n caniatáu iddynt gyflawni eu busnes, a ffordd sy'n caniatáu i bawb ohonom mewn gwirionedd fynd allan a gweld ein ffrindiau a'n teuluoedd mewn lleoliad hwyliog tra'n sicrhau ein bod i gyd yn aros yn ddiogel.

Ond roedd rhai agweddau ar adfywio canol ein trefi a'n trefi marchnad bach a phentrefi bach yn anodd eisoes, ac mae'n ymwneud â dod â'r pethau hynny at ei gilydd. Felly, mae fy nghyd-Aelod, Hannah Blythyn, yn arwain ar hynny, ond rydym wedi bod yn gweithio'n galed iawn ar draws nifer o sectorau a chyda nifer o randdeiliaid i wneud hynny. Ar hyn o bryd, mae'n cymryd rhan mewn adolygiad cyflym o hynny, o bopeth sy'n dod â hynny at ei gilydd. Rwy'n siŵr y bydd yn fwy na pharod i ateb cwestiynau ar hynny rywbryd eto. Mae wedi bod yn gweithio'n galed iawn arno.

Prynhawn da, Weinidog. Fe fyddwch yn ymwybodol fod gofyn i lawer o ddatblygiadau sydd wedi cael caniatâd cynllunio ddechrau o fewn amserlen benodol oherwydd amodau penodol y caniatâd neu drwy amodau cyffredinol. Fel arfer mae ganddynt nifer o flynyddoedd cyn bod yn rhaid iddynt ddechrau. Ac fe fyddwch yn gwybod os na fydd y gwaith yn dechrau, y bydd y caniatâd yn darfod. Mae gwneud cais am ganiatâd cynllunio o'r newydd yn gostus ac yn cymryd amser. Un opsiwn i ddatrys y broblem hon fyddai i Lywodraeth Cymru gyflwyno hawl datblygu a ganiateir newydd er mwyn gallu cario caniatâd cynllunio ymlaen am gyfnod penodol. Credaf ei fod o fewn y cymhwysedd, ac roeddwn yn meddwl tybed a wnewch chi adolygu'r mater hwn, oherwydd mae'n arbennig o bwysig cadw datblygiadau tai ar y trywydd cywir. Nid wyf yn credu bod y mater hwn wedi ei gynnwys yn eich llythyr dyddiedig 27 Mawrth at awdurdodau lleol, nac yn y canllawiau i awdurdodau cynllunio—nid yn ôl yr hyn rwy'n ei ddeall, beth bynnag.

Na, nid wyf yn credu hynny, ond rydym wedi bod yn gweithio'n galed iawn gydag awdurdodau lleol i ddeall sut y gallai hynny edrych, a faint o gynlluniau a allai gael eu cynnwys yn hynny. Nid ydym eisiau hawl datblygu a ganiateir cyffredinol ar draws Cymru ar gyfer mathau penodol o ddatblygiad, ond yn hytrach rydym eisiau gweithio gydag awdurdodau lleol a'u cynlluniau datblygu lleol ar safleoedd tai a nodwyd i weld pa hawliau datblygu sydd angen eu rhoi ar waith, naill ai er mwyn cadw caniatâd cynllunio neu i'w gyflwyno'n gyflym, oherwydd fel y gwyddoch, rydym yn awyddus iawn i gael adferiad wedi'i arwain gan dai gwyrdd yn hynny o beth.

Felly, rydym yn gweithio'n galed iawn gyda hwy, ond ar sail materion sy'n ymwneud â safleoedd penodol yn hytrach nag yn gyffredinol ledled Cymru, oherwydd mae'n gwbl amhosibl rheoli hynny. Felly, oes, mae gennym nifer o gronfeydd a safleoedd rydym yn edrych arnynt, a phan fyddwn wedi cwblhau yr hyn rydym yn ei wneud, byddwn yn barod i gyhoeddi datganiad ac yna byddaf yn hapus iawn i rannu. Ond mewn gwirionedd, Angela, os oes gennych unrhyw safleoedd penodol dan sylw, mae gennym ddiddordeb mawr mewn edrych arnynt, felly os ydych am roi gwybod i mi beth ydynt, byddwn yn hapus iawn i rannu hynny gyda chi.

Diolch. Trown yn awr at gwestiynau'r llefarwyr, a Mark Isherwood yw'r cyntaf y prynhawn yma.

Diolch. Ddydd Sul diwethaf, derbyniodd pob Aelod o'r Senedd e-bost gan un o drigolion Sir y Fflint yr oedd ei gŵyn yn erbyn cyngor Sir y Fflint ynghylch datblygiad yn Sir y Fflint wedi cael ei chadarnhau gan ombwdsmon Cymru, ond dywedodd fod angen cynnal ymchwiliad i'r broses o gymeradwyo'r datblygiad hwn, a bod yn rhaid dwyn y swyddogion dan sylw i gyfrif. Rwyf wedi derbyn nifer o gwynion tebyg ynghylch datblygiadau a gymeradwywyd yn Sir y Fflint.

Sut rydych chi'n ymateb felly i breswylydd arall yn Sir y Fflint a ddywedodd fod adrannau cynllunio neuadd y sir yn aml yn ei chael hi'n anodd amddiffyn y broses o bennu ffiniau blaenoriaethau rhwystr glas sy'n bodoli eisoes wrth wynebu galwadau gan hap-ddatblygwyr ystadau mawr—[Anghlywadwy.]—llu yn rhagor eto o dai preifat hawdd eu hadeiladu yn ein hardaloedd gwledig ac ar ein caeau gwerthfawr? Wrth inni golli mwy a mwy o'n tir rhwystr glas cyfyngedig, pa fesurau y gall y Gweinidog eu rhoi ar waith a fydd yn rhoi mandad brys i sicrhau bod polisi cynllunio Cymru yn cadarnhau y dylai'r holl fannau agored a'r holl rwystrau glas diffiniedig sydd eisoes yn bodoli gael eu gwarchod yn gadarn?

Diolch, Mark. Nid wyf am wneud sylw ar y mater penodol, oherwydd rydym yn gwybod ei fod yn destun cyfres o gwynion, ac yn y blaen. Felly, nid wyf am wneud sylw ar hynny am resymau amlwg. Ond o ran y sylwadau mwy cyffredinol ynghylch diogelu mannau gwyrdd ac yn y blaen, rydym yn gweithio gydag awdurdodau ledled Cymru, i roi eu hadrannau cynllunio ar waith a sicrhau ein bod yn cynnal archwiliad priodol o sgiliau ledled Cymru. Mae llawer o awdurdodau lleol wedi cael eu gorfodi oherwydd cyni i gyfyngu ar yr hyn a elwir, mewn dyfynodau, yn wasanaethau dianghenraid, er y gwelir eu bod yn hanfodol yn y pen draw wrth gwrs. Felly rydym yn awyddus iawn i gryfhau hynny ar sail ranbarthol a lleol, ac i sicrhau bod swyddogion Llywodraeth Cymru yn gallu helpu i ailsgilio, neu helpu i ddatganoli cyfrifoldeb dros brinder sgiliau i'r rhanbarthau yn y meysydd hynny.

Fe fyddwch yn gwybod bod y fersiwn ddiweddaraf o 'Polisi Cynllunio Cymru' yn rhoi pwyslais canolog ar leoedd a chymunedau, ac mae'r seilwaith gwyrdd rydych yn sôn amdano yn ganolog i hwnnw—nid y llain las yn unig, ond seilwaith gwyrdd yn ein datblygiadau cynllunio a'n trefi drwyddi draw. Felly, rwy'n hapus iawn ein bod wedi gwneud hynny ar y lefel honno. Rydym ar fin cyhoeddi'r fframwaith datblygu cenedlaethol. Mae rywfaint ar ei hôl hi oherwydd y pandemig, felly rwy'n gobeithio y caiff hwnnw ei gyhoeddi'n fuan iawn, ac yna, byddwn yn gweithio gydag awdurdodau lleol ar lunio cynlluniau strategol rhanbarthol i wneud yn union yr hyn a ddywedoch chi, sef diogelu—sicrhau bod gennym y cynlluniau cywir yn y lle cywir, y datblygiad cywir yn y lle cywir, a diogelu'r ardaloedd gwledig lle mae'r cynllun datblygu lleol a'r cynllun rhanbarthol yn nodi hynny.

Diolch. Ym mis Tachwedd 2017 ac eto ym mis Mai 2019, fe ysgrifennoch chi at gyngor Sir y Fflint yn dweud eich bod yn siomedig dros ben fod yr awdurdod hwnnw wedi cyflwyno cais pellach i ymestyn yr amser a gymer i baratoi ei gynllun datblygu lleol, yn enwedig yng ngoleuni sicrwydd blaenorol, a bod hyn yn arbennig o berthnasol gan fod yr awdurdod hwnnw'n parhau i ddioddef pwysau hapgeisiadau cynllunio yn y caeau oherwydd na fabwysiadwyd cynllun datblygu. A pho hwyaf y byddai'r sefyllfa'n parhau, byddai hynny'n achosi mwy o niwed i gymunedau lleol ac i enw da'r system gynllunio. Dyna ddiwedd eich dyfyniad.

Cyflwynodd Deddf Coronafeirws 2020 hyblygrwydd i gynghorau gyflawni eu trefniadau o ran democratiaeth a llywodraethu yn wahanol ac yn gymesur, o ystyried yr heriau a oedd yn eu hwynebu, ond fel y gwyddoch, nid lleihau llais cymunedau na gwanhau atebolrwydd a chynrychiolaeth ddemocrataidd oedd y nod. Sut, felly, y gwnewch chi sicrhau nad yw cynghorau heb gynlluniau datblygu lleol yn mynd ar drywydd defnydd heriol o'r gweithdrefnau argyfwng i sicrhau cymeradwyaeth?

Rydym wedi bod yn gweithio'n galed iawn gyda chynghorau lleol ledled Cymru, gyda chynlluniau datblygu lleol a hebddynt, yn enwedig y rhai sydd yng nghamau ffurfiannol y cynllun datblygu lleol, i sicrhau eu bod yn gyntaf oll yn gallu gweithredu o gwbl—ac mae hynny'n wir am bob awdurdod cynllunio ledled Cymru. Mae cyfres o reoliadau wedi'u sefydlu er mwyn caniatáu i bwyllgorau cynllunio allu cael cyfarfodydd rhithwir, ymweliadau rhithwir â safleoedd, a'r holl bethau hynny, gweithdrefnau hysbysu gwahanol, ac yn y blaen, ac ar lefel cynlluniau datblygu lleol, i ddeall ganddynt pa effaith roedd y pandemig yn ei gael ar yr amserlen ac i roi cynlluniau gwell ar waith i sicrhau bod hynny'n digwydd yn gynt. Mae'r gwaith hwnnw ar y gweill ac wrth i ni lacio'r cyfyngiadau symud, rydym yn gweithio gyda phob awdurdod lleol i wneud yn siŵr ein bod yn cael cynllun wedi ei adolygu a chyda'r adnoddau priodol ar gyfer cael eu cynlluniau datblygu lleol ar waith. A'r rheswm am hynny, Mark, yw'r y gwnaethoch chi dynnu sylw ato: fod awdurdodau nad oes ganddynt gynllun ar waith yn tueddu i weld hapddatblygiadau y maent yn ei chael yn anos eu hosgoi, oherwydd nad oes ganddynt gynllun wedi'i fabwysiadu. Felly rydym wedi bod yn gweithio'n galed iawn gyda hwy i wneud hynny. Nid Sir y Fflint yw'r unig awdurdod yn y sefyllfa honno, felly rydym yn gweithio gyda nifer o awdurdodau ledled Cymru i gyrraedd y pwynt hwnnw.

Ac ar yr un pryd, rydym yn eu hannog i gydweithio â phartneriaid ar draws gogledd Cymru neu'r rhanbarth penodol y mae'r awdurdod yn digwydd bod ynddo, i roi cynllun strategol ar waith, oherwydd lle bydd cynllun strategol ar waith, byddwn yn gweithio gyda hwy ar yr hyn rydym yn dechrau ei alw'n weithdrefnau 'CDLl ysgafn', fel nad ydynt yn cael eu dyblygu o'r cynllun strategol. Rydym yn gobeithio'n fawr y bydd Sir y Fflint, ynghyd â nifer o awdurdodau eraill, yn ymuno â ni ar y daith honno.

Wel, daeth rheoliadau newydd i rym yng Nghymru y mis diwethaf mewn perthynas â'r ymgynghoriad cyn ymgeisio ar gyfer datblygiadau o arwyddocâd cenedlaethol yn ystod y pandemig hwn. Er bod y rhain yn honni eu bod yn cyflwyno mesurau diogelwch i warantu bod y broses ddiwygiedig mor gynhwysol â phosibl, mynegwyd pryderon wrthyf y byddant yn caniatáu i ymgeiswyr gynnal ymgynghoriad rhithwir, ac o ystyried effaith bosibl datblygiadau o arwyddocâd cenedlaethol ar gymunedau a'r angen i'r cyhoedd ddeall agweddau technegol ar y rhain, nad yw ymgynghoriadau rhithwir yn ymgynghoriadau ystyrlon a'u bod yn groes i Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Sut rydych yn ymateb felly i bryderon fod ymgeiswyr y mae eu hymgynghoriadau ffisegol wedi cael eu gohirio yn y gorffennol yn awr yn cyhoeddi ymgynghoriadau rhithwir o bell, gan osgoi'r angen am ryngweithio wyneb yn wyneb, a bod hyn yn gwahaniaethu yn erbyn pobl hŷn ac anabl nad oes ganddynt fynediad at y rhyngrwyd, neu nad ydynt yn gymwys neu'n hyderus ar y ffôn o bosibl?

Yn amlwg, mae'r rhain yn bethau y mae'n rhaid eu pwyso a'u mesur, ac felly roeddem yn ymwybodol iawn fod nifer o bethau nad oeddem yn gallu eu datblygu a oedd yn rhan annatod o ddatblygu seilwaith mewn ardaloedd penodol ac roedd angen inni eu cyflwyno. Ac ar yr un pryd, roeddem eisiau gwneud yn siŵr fod pobl yn cael y cyfle gorau i gael eu holi ac i gyflwyno eu barn ar hynny. Felly, cyflwynwyd nifer o feysydd lle gallech wneud ymgynghoriad rhithwir. Fodd bynnag, dywedasom hefyd fod yn rhaid i awdurdodau lleol hwyluso'r broses o gael cynlluniau ar bapur, a'i gwneud yn haws i bobl weld y rheini os oeddent yn dymuno.

Fi fyddai'r gyntaf i ddweud, Mark, nad yw honno'n system berffaith, ond roedd angen inni wneud rhywbeth er mwyn gallu sicrhau bod y pethau hyn yn dal i ddigwydd, ac nad oeddent wedi dod i stop yn llwyr oherwydd, fel y gwyddoch, rydym yn debygol o wynebu dirywiad economaidd ar ddiwedd y pandemig hwn, a phe baem wedi atal pob datblygiad yn llwyr yn ystod y cyfnod hwn, byddem wedi bod mewn sefyllfa waeth byth. Felly, mae'n ymwneud â cheisio sicrhau'r cyfaddawd cywir rhwng cael ymgysylltiad democrataidd â'r broses gynllunio, rhywbeth rwyf wedi ymrwymo iddo drwy gydol fy ngyrfa, nid fel Aelod o'r Senedd yn unig ond fel cyfreithiwr yn y maes hwnnw—mae'n rhywbeth rwyf wedi ymrwymo'n llwyr iddo. Felly, roedd yn ymwneud â cheisio sicrhau'r cydbwysedd cywir rhwng caniatáu iddo fynd rhagddo a pharhau i sicrhau ymgysylltiad democrataidd.

Os oes gennych unrhyw enghreifftiau penodol lle rydych yn meddwl nad yw hynny'n gweithio, neu os ydych yn credu bod pobl wedi cael eu difreinio'n benodol, rwy'n hapus iawn i edrych ar y manylion. Yn amlwg, nid wyf yn ymwybodol ohonynt ar hyn o bryd.

A llefarydd Plaid Cymru, Delyth Jewell.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Weinidog, wrth inni godi'r cyfyngiadau symud, mae perygl y gwelwn achosion lleol—

Mae'n ddrwg gennyf, Delyth, ni allaf eich clywed o gwbl.

A allwch chi fy nghlywed os wyf fi'n siarad fan hyn, Weinidog?

A ydych chi'n gwisgo'ch clustffonau?

Na. A allwch chi fy nghlywed i nawr?

Mae hynny'n well nawr, ydi.

Iawn, fe symudaf yn agosach at y—. Felly, Weinidog, wrth inni godi'r cyfyngiadau symud, mae perygl o weld achosion lleol yn dod i'r amlwg, fel sydd wedi digwydd ar Ynys Môn; efallai nad oes opsiwn heblaw gosod cyfyngiadau symud lleol. Rwyf am ofyn pa gymorth penodol rydych chi'n ei roi i Ynys Môn i'w helpu gyda'r sefyllfa bresennol y maent yn ei hwynebu ac yn fwy cyffredinol, a fydd polisi o ddarparu cymorth ychwanegol i awdurdodau lleol sy'n wynebu achosion tebyg yn y dyfodol. Os oes angen gweithredu cyfyngiadau symud lleol, gallai hynny olygu bod angen cynlluniau ffyrlo lleol a chymorth ychwanegol.

Ydym, rydym yn gweithio'n galed iawn gydag Ynys Môn. Rwyf wedi bod mewn cysylltiad â Llinos, yr arweinydd yno, sydd wedi bod yn gweithio'n galed iawn o dan amgylchiadau anodd. Siaradais â Llinos ddydd Sul, cawsom gyfarfod gyda hi fore Llun a byddaf yn cael un arall yn nes ymlaen heddiw ac un arall yfory i wneud yn siŵr fod y sefyllfa dan reolaeth, a bod yr awdurdod lleol yn cael y gefnogaeth y maent ei hangen. Ceir cyfres o gyfarfodydd ar lefel swyddogol sy'n cynnwys cyfarfodydd y grŵp rheoli strategol, fel y'i gelwir, ac ystod o gyfarfodydd eraill sy'n digwydd yn rhan o strwythur y drefn reoli aur er mwyn gwneud yn siŵr fod popeth yn ei le fel y dylai fod. Rwy'n falch o ddweud bod y cynllun profi olrhain diogelu i'w weld fel pe bai wedi bod yn gweithio'n dda iawn, yn amlwg, wedi'i staffio gan staff Ynys Môn. Rydym wedi'i wneud fel menter gyhoeddus yma yng Nghymru ac mae hynny i'w weld yn gweithio'n dda.

Mae olrhain cysylltiadau wedi gweithio'n dda ac rydym wedi llwyddo i gysylltu â'r mwyafrif helaeth o bobl sydd wedi dod i gysylltiad â'r feirws. Rydym yn gweithio'n galed—. Mae rhai o'r pethau y sonioch chi amdanynt, wrth gwrs, yn nwylo Llywodraeth y DU—nid ydym yn gallu rhoi cynllun ffyrlo ar waith—ond deallaf fod Prif Weinidog y DU wedi dweud eu bod yn gweithio ar gynlluniau cyfyngiadau symud lleol yn awr wrth i Loegr gefnu ar ei gweithdrefn ar gyfer llacio. Felly, byddwn yn cydweithio gyda hwy ar y pethau rydym yn dibynnu ar Lywodraeth y DU ar eu cyfer, ac yn y cyfamser, rydym yn rhoi cyfres o reoliadau ar waith yma sy'n caniatáu i bethau penodol ddigwydd mewn ardaloedd penodol, os oes angen gwneud hynny. Hoffwn bwysleisio nad ydym yn meddwl bod angen ar hyn o bryd, ond yn amlwg, rydym yn cadw llygad gofalus ar y sefyllfa.  

Felly, ar hyn o bryd yng Nghymru, deallaf fod gennym ddau glwstwr ac un digwyddiad, sy'n seiliedig ar lefel yr haint sydd gennym, ond mae'r awdurdodau lleol dan sylw i gyd yn gweithio'n dda iawn gyda ni a'r timau ar lawr gwlad i sicrhau ein bod yn cyfyngu ar ledaeniad y feirws. Mae'r iaith hon yn newydd i bob un ohonom, ond fy nealltwriaeth i yw bod hynny i gyd ar waith. Fel y dywedais, mae Vaughan Gething a minnau'n cyfarfod â Llinos a'i thîm am bump o'r gloch heddiw.  

Iawn, diolch, Weinidog. Rwy'n croesawu'r hyn rydych newydd ei ddweud. Fel y crybwylloch chi yn eich ateb yn y fan honno, mae awdurdodau lleol yn chwarae rhan allweddol yn y system profi, olrhain, diogelu, ond mae rhai wedi nodi y dylid ychwanegu elfen arall at y cynllun hwnnw, sef 'cymorth'. Mae'n amlwg bod cyflogau isel, gwaith ansicr a—wel, y methiannau yn y system les, wedi tanseilio effeithiolrwydd hunanynysu fel mesur iechyd y cyhoedd yn sylweddol. Nawr, mae'n bosibl fod llawer o weithwyr ledled Cymru a ddylai fod yn hunanynysu yn teimlo o dan bwysau gan gyflogwyr gwael, neu oherwydd pwysau ariannol, i barhau i weithio yn lle hynny. A gaf fi ofyn pa waith rydych yn ei wneud gyda Gweinidog yr economi i sicrhau y gellid teilwra pecyn cymorth llawn ar gyfer unrhyw un y gofynnir iddynt hunanynysu, gan y bydd hynny, yn anochel, yn lleihau'r baich ar awdurdodau lleol sy'n cydlynu cymaint o'r system olrhain cysylltiadau?

Ie, rydym yn ymwybodol iawn o rai o'r anawsterau, ac mae'n amlwg fod y clwstwr arbennig hwn yn gysylltiedig â ffatri pacio cig, ac fe fyddwch yn ymwybodol fod hynny i'w weld yn nodwedd o'r diwydiant braidd; rydym wedi cael un neu ddau o glystyrau eraill ar y cyfandir ac yn y blaen. Felly, mae adolygiad y mae fy nghyd-Aelod Lesley Griffiths yn ei gynnal yma yng Nghymru, ond ar y cyd â Gweinidogion eraill o bob rhan o Brydain, a chyfandir Ewrop mewn gwirionedd, i ddeall beth yw manylion penodol y diwydiant hwnnw sy'n peri hynny. Mae'n bosibl dyfalu—mae'n oer ac mae'n llaith ac mae llawer o arwynebau metel ac yn y blaen—ond mae angen inni ddeall beth yn union sydd wedi digwydd yn y digwyddiad penodol hwn, ac mae angen inni ddeall hefyd beth yw'r patrwm cyflogaeth, fel y dywedwch, a'r hyn sy'n digwydd i bobl y gofynnir iddynt hunanynysu, yn enwedig am ein bod eisiau i'r diwydiant oroesi, ac nid ydym eisiau iddo roi'r gorau iddi oherwydd nad oes ganddo weithlu, ond rydym hefyd eisiau i'r gweithlu fod yn ddiogel a sicrhau eu bod yn gallu hunanynysu fel y gallwn reoli'r digwyddiad. Felly, rydych yn llygad eich lle i nodi hynny.

Rwy'n cytuno'n llwyr y dylid rhoi rhai o'r mesurau a awgrymwyd gennych ar waith, ond yn amlwg nid ydynt o fewn ein cymhwysedd datganoledig. Felly, rydym wedi bod yn siarad â Llywodraeth y DU ynglŷn â gwneud yn siŵr fod pobl yn gallu cael gafael ar gredyd cynhwysol yn gyflym. Rydym yn eu lobïo'n gyson ar y cyfnod aros o bum wythnos, er enghraifft, sy'n amlwg yn anodd iawn yn yr amgylchiadau hynny, ac rydym yn gwneud y mwyaf o fynediad pobl at incwm a systemau cymorth eraill; mae amrywiaeth o bethau y gall yr awdurdodau lleol eu gwneud i sicrhau hynny. Mae pob digwyddiad yn debygol o fod yn wahanol, felly rydym yn ceisio sicrhau nad ydym yn ceisio cynnig un ateb sy'n addas i bawb hefyd oherwydd ei fod yn dibynnu ar natur y gweithlu ac amodau byw pobl ac yn y blaen. Yn yr achos hwn, deallaf fod nifer o'r gweithwyr yn y ffatrïoedd yn byw mewn tai amlfeddiannaeth ac yn y blaen, sy'n creu problemau penodol. Felly, rydym yn gweithio ar y canllawiau hynny, ochr yn ochr â'r awdurdodau lleol, er mwyn rhoi'r hyn a allwn ar waith, ac mae fy nghyd-Aelod, Hannah Blythyn, wedi ysgrifennu at Lywodraeth y DU sawl gwaith mewn perthynas â'r diwygiadau lles y byddem eu hangen, ac rydym yn gwneud yn siŵr ein bod yn parhau i bwyso arnynt hefyd.

Diolch. Yn olaf, Weinidog, mae awdurdodau lleol yn gweithio gyda byrddau iechyd i gydgysylltu rhaglenni prawf gwrthgyrff ar gyfer athrawon a staff y GIG. Nid oes unrhyw breswylwyr na staff cartrefi gofal wedi cael y profion gwrthgyrff hynny hyd yma. Nawr, yn ôl yr hyn a ddeallaf, yng Ngwent, mae achosion o COVID-19 mewn ysbytai wedi gostwng yn sylweddol, ond yn yr wythnos ddiwethaf roedd achosion newydd mewn 29 o gartrefi gofal. Nawr, mae'n ddigon posibl fod rheswm da dros beidio â darparu'r profion hyn, ond gan fod y sector gofal wedi teimlo eu bod wedi cael eu bradychu mor aml yn ystod y pandemig, ac wedi talu'n ddrud oherwydd hynny, a allech chi egluro pam nad ydych yn gofyn i awdurdodau lleol ddarparu profion gwrthgyrff i staff cartrefi gofal ar hyn o bryd, gan y gallai canlyniadau'r profion hynny ein helpu i ddeall lefelau'r cysylltiad â'r feirws y mae cartrefi gofal wedi bod yn eu hwynebu dros yr wythnosau diwethaf?

Iawn. Nid yw hynny'n rhan o fy mhortffolio o gwbl; mae'n amlwg yn gwestiwn i fy nghyd-Aelod, Vaughan Gething, ac ni allaf esgus mewn unrhyw ffordd fy mod yn arbenigwr ar y gwahanol drefniadau profi na'r canrannau nac unrhyw beth arall. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, nid yw'r profion hynny'n arbennig o ddefnyddiol i unigolion; maent yn fwy defnyddiol i'r Llywodraeth, er mwyn iddi allu deall lle mae'r feirws wedi bod a sut y gallai fod wedi lledaenu. Maent yn brofion eithaf ymwthiol; maent yn golygu cymryd ffiol o waed gan bobl ac yn y blaen, yn hytrach na phigo bys neu swabio'ch boch, ac nid yw'n rhoi'r darlun llawn i'r unigolyn oherwydd, hyd yn hyn, yn ôl yr hyn a ddeallaf, nid ydym yn gwybod, os ydych wedi cael y clefyd, p'un a oes gennych imiwnedd o reidrwydd nac am ba hyd y mae'n para ac yn y blaen.

Rwy'n deall bod dogfen yn mynd allan i staff ysgolion am y prawf, yn egluro beth y mae'n ei wneud a pham y dylai neu pam na ddylai pobl gael y prawf ac yn y blaen, ac nid wyf yn gweld unrhyw reswm pam na allwn rannu honno gydag Aelodau'r Cynulliad—mae'n ddrwg gennyf, Aelodau o'r Senedd. Ac felly fe wnaf yn siŵr fod hynny'n digwydd, Delyth, oherwydd ni allaf esgus fy mod yn arbenigwr ar hynny.

Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am yr ymateb hwnnw. Hoffwn ganmol yn gyhoeddus hefyd y rhai sy'n cael eu cyflogi gan awdurdodau lleol a'r trydydd sector sydd wedi gweithio ar ddigartrefedd, i sicrhau nad oes rhaid i'r rhai nad ydynt am gysgu ar y stryd wneud hynny. Rwy'n—Rwy'n siŵr fod y Gweinidog—yn pryderu bod rhai, er gwaethaf holl ymdrechion gorau awdurdodau lleol a sefydliadau'r trydydd sector, wedi penderfynu parhau i gysgu ar y strydoedd. A yw'r Gweinidog yn cytuno na allwn, ar ddiwedd y pandemig hwn, ddychwelyd at y lefel o ddigartrefedd ar y stryd a welwyd cyn y pandemig, a bod angen inni sicrhau y rhoddir camau ar waith ymhell cyn i bobl ddod yn ddigartref a gorfod byw ar y stryd?

Ydw, Mike, rwy'n hapus iawn i gytuno â chi ar hynny. Rydym wedi bod yn gweithio'n galed iawn, ar draws pob sector yng Nghymru, i sicrhau, fel y dywedaf, fod dros 800 o bobl wedi cael eu cartrefu yn ystod camau cychwynnol y pandemig. Mae gennym nifer uchel iawn o bobl hefyd yn cyrraedd drysau awdurdodau lleol bob wythnos ers i'r pandemig ddechrau, ac mae'n cyflymu ychydig ar hyn o bryd, wrth i'r cyfyngiadau ddechrau llacio. Mae fy niolch yn fawr i bartneriaid awdurdodau lleol, partneriaid yn y trydydd sector, pawb, mewn gwirionedd, ar lawr gwlad, sydd wedi cyd-dynnu mewn ffordd gydweithredol, a dylem fod yn falch iawn o hynny.

Ddoe ddiwethaf cyfarfûm â'r holl aelodau cabinet ar gyfer tai o bob rhan o Gymru. Cawsom drafodaeth dda iawn am y sefyllfa rydym ynddi hyd yma, pa fesurau a roddwyd ar waith i sicrhau pawb dan do—fel y mae'r slogan argyfwng yn ei roi—ac yna beth y gallwn ei wneud i symud i gam 2, i sicrhau bod gan bobl y math cywir o lety yn y dyfodol, ac yn llawer pwysicach, mewn gwirionedd, wedi eu hamgylchynu gan y mathau cywir o wasanaethau. Oherwydd mae'r argyfwng hwn wedi caniatáu i ni gyrraedd pobl nad oedd modd eu cyrraedd fel arall, gyda'r gwasanaethau roeddent eu hangen yn ddirfawr, i'w cael mewn cysylltiad â'r gwasanaethau hynny, ac i'w cael i ymddiried yn y bobl sy'n darparu'r gwasanaethau. Felly, mae wedi rhoi cyfle i ni gysylltu â phobl y byddai wedi cymryd misoedd lawer fel arall i'w cael i mewn i'r gwasanaethau hynny. Ac felly rydym yn benderfynol o adeiladu ar hynny, ac adeiladu ar y dull hyb ar gyfer y gwasanaethau hynny, a'r ffordd gydweithredol y mae awdurdodau lleol, byrddau iechyd a phartneriaid yn y trydydd sector wedi gweithio gyda'i gilydd.

Mae hyn yn hawdd ei ddweud ac yn anodd iawn ei gyflawni fodd bynnag. Felly, rydym yn gweithio'n galed iawn gydag awdurdodau lleol ar eu dull cam 2, sy'n gymysgedd go iawn o bethau, gan gynnwys adeiladu o'r newydd, symud tai rhent o'r sector preifat i'r sector cymdeithasol, cynlluniau buddsoddi, sicrhau bod eiddo gwag yn cael ei droi'n llety mor gyflym â phosibl, a defnyddio pob llwybr sydd gennym o'n blaenau i sicrhau nad ydynt yn dychwelyd i'r strydoedd.

Rwy'n falch iawn o nodi'r cynnydd sydd wedi'i wneud yn y maes yng Nghymru, ac yn wir, yn Lloegr. Nawr, yn Lloegr, ddoe, cyhoeddodd Llywodraeth y DU y bydd £105 miliwn o arian ychwanegol ar gael, y rhan fwyaf ohono'n arian newydd, fel y gellir ymestyn y cynllun i helpu'r rhai sy'n cysgu allan. Ac mae'r BBC wedi adrodd y bydd swm canlyniadol yn deillio o'r penderfyniad hwn yn Lloegr, lle maent yn gobeithio anelu llawer o'r cymorth ychwanegol hwnnw at y math o ofal a chymorth cofleidiol y mae pobl sy'n cysgu allan ei angen yn aml er mwyn iddynt allu cynnal tenantiaeth o ryw fath. A allwch roi sicrwydd inni y byddwch yn defnyddio'r cyllid canlyniadol hwnnw sy'n debygol o ddod i Lywodraeth Cymru mewn modd tebyg?

Wel, David, fel y gwyddoch, rydym ychydig yn nerfus am symiau canlyniadol hyd nes y byddwn wedi eu cael yn ein dwylo. Clywais y cyhoeddiad yn llawen iawn, a gofynnais ar unwaith i fy swyddogion ddechrau'r broses o sicrhau ein bod yn cael gafael ar yr arian. Felly, rydym yn gwneud hynny—hoffem yn fawr gael yr arian hwnnw. Ond yn y cyfamser, fe fyddwch yn gwybod ein bod eisoes wedi rhoi £20 miliwn tuag ato, ac mae gennym £10 miliwn o gyfalaf ar hynny hefyd, ac mae gennym gyfres o ddulliau sy'n adlewyrchu'r—wel, mewn gwirionedd, rwy'n credu bod y system yn Lloegr yn adlewyrchu ein hun ni, ar draws Cymru. Hefyd clywais y Fonesig Louise Casey yn siarad ar raglen radio am ei rôl ynddi. Roeddwn yn falch iawn o weld bod yr holl fesurau roedd hi'n eu trafod yn bethau roeddem eisoes wedi'u rhoi ar waith yma yng Nghymru. A'r rheswm roeddem yn gallu gwneud hynny yw bod gennym y grŵp gweithredu ar ddigartrefedd a gadeiriwyd ar ein rhan gan Jon Sparkes. Roeddent yn gweithio'n draws-sector yng Nghymru, gan edrych ar yr arferion gorau yn hyn o beth, ac rydym wedi gallu derbyn a gweithredu pob un o'u hargymhellion. Felly, rwy'n ddiolchgar iawn i'r grŵp o bobl a weithiodd mor galed i ni ar hynny hefyd. Rydym wedi derbyn holl argymhellion y grŵp gweithredu mewn egwyddor, ac rydym yn parhau'n ymrwymedig i sicrhau ein bod yn gweithredu yr un mor gyflym a chyda'r un egni.

Felly, rwy'n mawr obeithio y cawn y swm canlyniadol, ac y gallwn ei ddefnyddio, ond rydym yn bwrw ymlaen yn dda gyda'r cynllunio. Yn fwyaf arbennig, hoffwn gymeradwyo'r awdurdodau lleol sydd eisoes wedi siarad â ni am gynlluniau cam 2. Yn benodol, cafwyd nifer o gyflwyniadau gan awdurdodau lleol am eu syniadau, ac rwy'n fwy na pharod i'w rhannu gydag Aelodau o'r Senedd cyn gynted ag y byddant ar gael, oherwydd rwy'n gwybod, David, y byddai gennych chi, yn arbennig, ddiddordeb mawr mewn gweld y rheini wrth iddynt ddatblygu.

Weinidog, fel rwyf wedi'i ddweud sawl gwaith o'r blaen, un o'r pethau da sydd wedi ymddangos o'r pandemig hwn yw'r ysgogiad i'r Llywodraeth roi diwedd ar felltith digartrefedd. A ddoe mynychais gyfarfod rhithwir gyda Chyngor Abertawe, a hoffwn longyfarch yr arweinydd a chynghorwyr Cyngor Abertawe am sicrhau llety i lawer o bobl heb gartrefi, yn ogystal â darparu gwasanaeth cofleidiol pwysig i'r rhai sydd â phroblemau eraill yn ogystal.

Yn anffodus, nid yw effeithiau economaidd y pandemig wedi dangos eu nerth yn llawn eto, ac yn anffodus, mae hyn yn mynd i gael mwy o effaith ar bobl ifanc, sydd eisoes yn ei chael hi'n anodd dod o hyd i waith. Weinidog, a ydych yn cytuno y bydd eich targedau tai cymdeithasol presennol yn annigonol yn y dyfodol, ac a wnewch chi amlinellu pa gamau rydych yn eu cymryd i fynd i'r afael â'r prinder anochel o dai cymdeithasol? Diolch.

Gwnaf, Caroline, rwy'n hapus iawn i ymuno â chi i ganmol Cyngor Abertawe. Fel y dywedais, mae cynghorau ledled Cymru wedi gweithio'n galed iawn, ond yn enwedig y cynghorau lle mae problem digartrefedd ar ei gwaethaf, ac mae Abertawe, Caerdydd, Casnewydd a Wrecsam wedi dioddef yn arbennig o galed. Nid yw hynny'n golygu nad yw cynghorau eraill wedi cael llawer o fewnbwn a'u problemau eu hunain ac yn y blaen, ond maent wedi cael eu taro'n arbennig o galed fel dinasoedd. Ac mae Abertawe wedi gwneud gwaith rhyfeddol yn cartrefu nifer fawr o bobl ag anghenion cymhleth. Rwy'n canmol y staff ar lawr gwlad sy'n gwneud y gwaith hwnnw, oherwydd ei fod yn anodd i'w wneud ac maent wedi gwneud gwaith gwych.  

Ac rydych chi'n llygad eich lle mai rhan o'r ymateb i hyn, ac i wneud yn siŵr nad yw pobl yn mynd yn ôl ar y strydoedd, yw adeiladu digon o dai cymdeithasol i wneud yn siŵr fod pobl yn gallu cael y tai sydd eu hangen arnynt. Rydym yn falch iawn, felly, o ddweud bod gennym nifer fawr o'r hyn a elwir yn ffatrïoedd 'dulliau modern o adeiladu' ledled Cymru. Bydd Aelodau o'r Senedd, yn cael fideo bach o fy adran yn eu mewnflychau, ynghyd â 'ffeithiau hanfodol', sy'n dweud popeth wrthych am ddulliau adeiladu modern a beth yw eu manteision yn hytrach na'r dulliau traddodiadol o adeiladu. Ac un o wir fanteision y rhain yw pa mor gyflym y cânt eu codi. Felly, mae tai'n cael eu hadeiladu mewn ffatri ar y gwastad, mewn cynhesrwydd; gallant gyflogi nifer fawr o bobl ac maent yn gallu cadw pellter cymdeithasol—maent wedi bod yn gweithio drwy gydol yr argyfwng. Roeddem yn gallu ymestyn y ffatrïoedd hynny'n eithaf cyflym. Maent wedi'u lleoli'n ddaearyddol ledled Cymru. Felly, rydym yn gallu cyflogi pobl leol i wneud hynny, mae gennym gadwyni cyflenwi ar eu cyfer sydd at ei gilydd yn rhai Cymreig, ac rydym yn gweithio ar sicrhau bod y cadwyni cyflenwi i gyd yn rhai Cymreig, a gallwn eu codi'n gyflym ar safleoedd garejys, yng nghefn datblygiadau, ac ar leiniau bach anghysbell ledled Cymru, lle mae gwasanaethau eisoes, ac mae'r amser adeiladu rywle oddeutu 16 i 18 wythnos, felly mae'n eithaf syfrdanol.

Felly, bydd hynny'n rhan bwysig iawn o'r hyn rydym yn ei wneud, yn ogystal â chyflymu'r gwaith adeiladu tai cymdeithasol 'normal'—os caf ei roi mewn dyfynodau—sydd gennym ar y gweill, a cheisio defnyddio unrhyw arian y gallaf ei ganfod i gyflymu'r datblygiadau cyfalaf yno wedyn, gan gynnwys amrywiaeth o bethau rwyf am i'r Aelodau fod yn ymwybodol ohonynt, oherwydd rwyf am iddynt allu eu gwthio yn eu hetholaethau eu hunain. Felly, rydym yn ystyried symud cartrefi sector preifat i mewn i'r sector cymdeithasol, gan gynnig o leiaf bum mlynedd o'r rhent lwfans tai lleol i bobl, i gynnal safon y cartref ar bob cam a'i drosglwyddo'n ôl i'r landlord mewn cyflwr da ar y diwedd. Felly, nid oes unrhyw bryderon ynghylch unedau gwag na rheolaeth nac unrhyw beth arall. Mae'n fargen dda iawn—pum mlynedd neu fwy fel y gallwn roi llety diogel i bobl yn yr adeiladau hynny, gan ddod â llety gwag yn y sector preifat yn ôl i ddefnydd fel tai cymdeithasol, a gweithio gyda grŵp o fuddsoddwyr i wneud hynny, oherwydd, fel y gwyddoch, mae yna lawer o bobl nad ydynt yn cael llawer o elw ar eu harian yn eistedd mewn cyfrif banc, ond mae hon yn ffordd dda o gael elw ar eich arian, os mai dyna rydych chi eisiau. Rwy'n cydnabod yn llwyr fod gennym nifer fawr o landlordiaid da ledled Cymru nad oes ganddynt ond un neu ddau o dai a allai fod yn falch iawn o weithio gyda ni yn y ffordd gymdeithasol hon i helpu pobl, ond hefyd i gael incwm rheolaidd iddynt eu hunain heb boeni, oherwydd gwn mai dyna maent ei eisiau.

Felly, rydym yn barod i edrych ar unrhyw gynllun a gyflwynir. Os yw Aelodau'n ymwybodol o unrhyw beth yn eu hardal eu hunain, byddwn yn falch iawn o glywed gennych.

Gyda phleser mawr, Paul. Rwy'n ddiolchgar iawn i arweinwyr awdurdodau lleol am y berthynas waith agos rhyngof a Gweinidogion eraill yn ystod y pandemig COVID-19. Mae'r ddeialog reolaidd wedi ein galluogi i fynd i'r afael â phroblemau ar y cyd ac ymdrin â materion brys i ddiogelu a chynorthwyo'r cyhoedd yn ystod y cyfnod anodd hwn.

Rwy'n ddiolchgar am yr ymateb hwnnw, Weinidog. Cefais gyfarfod yn ddiweddar gyda Chyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru a Chymdeithas Gwasanaethau Gwirfoddol Sir Benfro, a gwnaethant yn glir fod cynnydd da iawn wedi'i wneud ar weinyddu cyllid grant drwy awdurdodau lleol i gyrff gwirfoddol yng ngoleuni'r pandemig COVID-19. Deallaf fod cyllid wedi cyrraedd sefydliadau'n gyflym iawn, heb fawr o fiwrocratiaeth, ac felly mae'n hanfodol fod yr arfer da hwn yn parhau ar ôl y pandemig. Weinidog, pa wersi y mae Llywodraeth Cymru yn eu dysgu am y cynnydd da a wnaed gan awdurdodau lleol wrth weinyddu grantiau? Ac a wnewch chi ymrwymo i barhau â'r cynnydd da hwn ar gyfer y dyfodol?

Yn sicr. Rwy'n credu i mi ddweud mewn ateb cynharach fod ein gweld yn dod at ein gilydd fel tîm yn y ffordd yma wedi bod yn brofiad gwych. Roedd y dechnoleg hon ar gael o'r blaen, ond nid oeddem yn ei defnyddio. Roeddem yn teithio i ddod at ein gilydd ac o ganlyniad, nid oeddem yn gweld ein gilydd mor aml, ac anaml iawn y gwelem bob un o'r 22 arweinydd mewn un lle, am bob math o resymau cymhleth. Ond mae hyn wedi ein galluogi i gyfarfod o leiaf unwaith, a weithiau ddwywaith, tair, pedair gwaith yr wythnos, pan oedd yr argyfwng ar ei anterth, a rhannu arferion da a dysgu oddi wrth ein gilydd a datrys problemau ac yn y blaen. Felly, rwy'n awyddus iawn i gadw hynny i fynd.

Rwyf wedi ymrwymo i'r arweinwyr y byddaf yn parhau i gyfarfod â hwy yn y fforwm hwnnw bob wythnos—o leiaf bob wythnos—yn y dyfodol y gellir ei ragweld, ac mae hynny'n ategu'r holl drefniadau ffurfiol sydd gennym drwy'r cyngor partneriaeth ac yn y blaen. Mae swyddogion wedi gallu gwneud hynny hefyd, ac felly rydym yn gallu casglu arferion da o bob rhan o Gymru a'u lledaenu, sef yr hyn roeddem ei eisiau, ac mae arweinwyr yr awdurdodau lleol wedi bod yn wych, mewn gwirionedd. Rydym wedi gweithio gyda'n gilydd yn dda fel tîm. Felly, rwy'n hapus iawn i ymrwymo i wneud hynny, Paul, oherwydd rwy'n credu mai lledaenu'r math hwnnw o arfer da yw'r union beth rydym ei eisiau.

Mae cwestiynau 5, 7 ac 8 wedi'u grwpio. Felly, cwestiwn 5, Nick Ramsay.

Diolch, Russell.

Nick.

Nick sydd yno, nid Russell.

Mae'n ddrwg gennyf, Nick. Mae'n ddrwg iawn gennyf.

Rydym yn swnio'n debyg iawn.

Nac ydych. Ond yn anffodus, ni ddeuthum â fy sbectol gyda fi o Abertawe— [Chwerthin.]—

Nid oes Churchill y tu ôl i mi.

A gawn ni symud ymlaen at yr ateb?

Dylwn fod wedi gweld hynny. Mae’n ddrwg gennyf. Ymddiheuriadau, Nick. O waelod calon. Mae'r pandemig wedi rhoi pwysau ariannol ychwanegol ar awdurdodau lleol yn deillio o gyfrifoldebau newydd, costau ychwanegol a cholli incwm. Rydym yn darparu cyllid o £188 miliwn i gefnogi'r rhain ac yn gweithio'n agos gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru i barhau i asesu ac ymateb i effeithiau'r pandemig. 

Diolch, Weinidog. Ac rydym eisoes wedi clywed gan Aelodau eraill am y pwysau ychwanegol y mae awdurdodau lleol yn ei wynebu ar hyn o bryd. Maent yn amlwg yn wynebu colli llawer iawn o incwm ac wedi bod yn gwneud hynny ers rhai misoedd bellach, ond hefyd maent yn wynebu'r pwysau ychwanegol, wrth inni symud ymlaen, o addasu canol trefi ac ati i ganiatáu ar gyfer cadw pellter cymdeithasol. Hefyd, bydd y system gynllunio o dan straen, a mwy na thebyg bod cryn dipyn o ôl-groniad yn datblygu yn y system gynllunio. Felly, y materion hyn i gyd—. Pa gefnogaeth rydych chi wedi'i rhoi i awdurdodau lleol? A pha drafodaethau a gawsoch gyda CLlLC i sicrhau, wrth inni gefnu ar y pandemig, fod awdurdodau lleol mewn sefyllfa i ymateb i'r heriau sydd o'n blaenau, heb fynd i wynebu problemau mwy sylweddol yn y dyfodol na’r hyn sydd ganddynt ar hyn o bryd? 

Yn hollol. Maent wedi wynebu llawer iawn o bwysau ac anawsterau wrth golli incwm, fel y dywedwch, a cholli incwm o ystod o bethau, gan gynnwys ffioedd a thaliadau o bethau syml fel meysydd parcio a chanolfannau hamdden, i golli incwm ardrethi annomestig, incwm y dreth gyngor—mwy o bobl yn hawlio arian cynllun rhyddhad y dreth gyngor, er enghraifft—ac nid ydym eto wedi gweld beth sy'n digwydd i gyfraddau casglu’r dreth gyngor. Felly, buom yn gweithio'n agos iawn gydag awdurdodau lleol ar lefel swyddogol, a minnau gyda'r arweinwyr, a hefyd gyda CLlLC. Rwy'n cael cyfarfodydd mynych iawn gyda CLlLC a'i harweinwyr a'i swyddogion i wneud hynny. Felly, er enghraifft, ar hyn o bryd, rydym yn gwneud gwaith i geisio deall beth yw effaith y galw cynyddol ar gronfa rhyddhad y dreth gyngor a beth fydd y cyfraddau casglu er mwyn inni allu dechrau rhoi mesurau ar waith i ddiogelu yn erbyn rhai o oblygiadau hynny. 

Ar ddechrau'r pandemig, gwnaethom gyflwyno taliadau grant cymorth refeniw mis Mai a mis Mehefin yn gynt, sef cyfanswm o £526 miliwn i mewn i fis Ebrill, i gefnogi llif arian awdurdodau lleol yng nghamau cychwynnol y pandemig, a gwnaethant gamu i'r adwy, oherwydd nid oeddem eisiau iddynt boeni am lif arian wrth iddynt wneud y peth iawn, ac maent wedi camu i'r adwy yn bendant iawn. 

Mae'r gronfa caledi yn darparu £110 miliwn ar gyfer y costau ychwanegol, a £78 miliwn arall yn benodol ar gyfer incwm a gollir. Ac rydym wedi bod yn darparu sawl math arall o gyllid i awdurdodau lleol ar gyfer rhai o'r mentrau y sonioch chi amdanynt, ac wrth gwrs, mae ganddynt yr holl grantiau trafnidiaeth a'r gweddill a oedd ganddynt yn y gorffennol. 

Felly, rydym wedi bod yn gweithio'n dda iawn fel tîm ar draws ystod o ffactorau sy’n creu pwysau i ddeall beth ydynt ac i allu datrys y rheini wrth iddynt ymddangos, a gweithio gydag awdurdodau lleol yn arbennig am eu bod wedi ymgymryd â phethau fel profi, olrhain a diogelu ar ein rhan, ac fel y gwyddoch, maent yn gweinyddu'r cynllun bocs bwyd ar gyfer unigolion a warchodir ar ein rhan. Ac mae angen inni ddeall sut y mae'r pethau gwych y maent wedi’u gwneud yn dda iawn yn cael eu staffio'n llawnach wrth inni ddechrau hwyluso'r broses o lacio’r cyfyngiadau, ac wrth i staff ddychwelyd at eu dyletswyddau arferol. Mae angen i ni ddeall effaith hynny. Felly, rydym wedi gweithio'n agos iawn ar hynny yr holl ffordd drwodd. 

Weinidog, rwyf wedi dweud wrthych o'r blaen fy mod yn credu bod awdurdodau lleol wedi bod yn rhagorol yn eu hymateb i argyfwng COVID, ac rwy'n ddiolchgar iawn i gyngor Torfaen am bopeth y maent wedi'i wneud. Ond rwy’n glir iawn eu bod o dan bwysau ariannol aruthrol nawr, ac yn enwedig mewn gofal cymdeithasol. Rwy’n croesawu’n fawr y £40 miliwn ychwanegol a gyhoeddwyd i awdurdodau lleol ar gyfer gofal cymdeithasol, ond hyd yn hyn dim ond peth o’r arian hwnnw y maent wedi’i weld, a chredaf ei bod yn hanfodol nawr fod awdurdodau lleol yn gweld yr arian ar gledr eu llaw. A gaf fi ofyn a fyddwch yn trafod hyn gyda'r Dirprwy Weinidog i weld pa gamau y gall y Llywodraeth eu cymryd i sicrhau bod cymaint o arian â phosibl yn cyrraedd y rheng flaen cyn gynted â phosibl? Diolch. 

Diolch, Lynne. Rwy'n cael cyfarfodydd rheolaidd gyda'r Gweinidog iechyd a'r Dirprwy Weinidog iechyd, ac mewn gwirionedd cawsom un neithiwr ddiwethaf i drafod yr union fater hwn. Mae'r system hyd yma wedi bod ar sail hawliadau. Nid yw’r arian yn cael ei ddosbarthu yn yr un ffordd yn hollol ag y byddech chi fel arfer yn ei weld. Felly, rydym wedi bod yn gofyn i awdurdodau lleol hawlio treuliau ychwanegol o ganlyniad i gynyddu cyfraddau comisiynu neu helpu i gynorthwyo gyda lleoedd gwag neu gynorthwyo gyda chostau ychwanegol sydd gan ddarparwyr amrywiol, yn fewnol ac yn allanol. Ac yn wir, neithiwr, roeddem yn trafod symud ymlaen, beth a wnawn gyda chyfran arall o arian y gobeithiwn ei chael er mwyn parhau i gefnogi cartrefi gofal wrth i ni weithio trwy'r pandemig, oherwydd mae'n gwbl hanfodol nid yn unig fod gennym y gofal gorau yn ein cartrefi gofal, ond eu bod yn gallu goroesi’n ariannol a dal i fod yno yr ochr draw i'r pandemig, fel nad ydym yn tarfu ar bobl am ddim rheswm. Felly, dyna sgwrs barhaus rhyngof fi a'r Gweinidogion, a rhyngom ni ac awdurdodau lleol a'r sector gofal. A gallaf ddweud wrthych ein bod yn ei drafod yn rheolaidd iawn wir. 

Weinidog, rydych chi’n cael cwestiwn gennyf fi yn awr. [Chwerthin.] Diolch. Weinidog, rydych wedi amlinellu cymorth i awdurdodau lleol, ond rwyf wedi cael nifer o gynghorau tref a chymuned yn cysylltu â mi, ac rwy'n ymwybodol fod rhai o'r cynghorau hynny’n dioddef yn sylweddol—rhai yn fwy nag eraill efallai. Felly, os caf sôn am Gyngor Tref y Trallwng, er enghraifft, fe ddioddefodd golledion incwm trwy ei ganolfan ddydd, cau'r ganolfan wybodaeth i dwristiaid, y farchnad, a thrwy roi ei chyfleusterau cymunedol ar osod. Felly, mae'n ddigon posibl y bydd y colledion incwm yn gannoedd o filoedd o bunnoedd i'r cyngor tref penodol hwn. Rwy'n derbyn y bydd pob cyngor tref a chymuned yn wahanol, ond pa gyllid a chymorth penodol a allai fod ar gael ar gyfer yr haen benodol hon o lywodraeth? 

Y cynghorau cymuned—gallaf gadarnhau bod y rhai sy'n wynebu'r caledi ariannol mwyaf trwy golledion incwm yn gymwys i gael arian o’r gronfa caledi. Felly, mae honno ar gael iddynt

Ond fel ar gyfer prif gynghorau, rydym yn disgwyl i gynghorau tref a chymuned sy'n profi colledion incwm edrych, yn y lle cyntaf, ar ba gymorth y gallant ei gael ar unwaith: felly, pethau fel y cynllun ffyrlo, cynllun cadw swyddi, grant Cyllid a Thollau Ei Mawrhydi lle bo hynny'n briodol, defnyddio cronfeydd wrth gefn, gwneud cais i'r prif gynghorau i gael rhandaliadau praesept yn gynt er mwyn lleddfu problemau llif arian ac ati—felly, dyna'r un set o reolau yn union ag sy’n berthnasol i'r prif gynghorau—ac yna dod atom ni gyda thaenlen benodol, os mynnwch, o beth yw'r incwm a gollwyd a pha drefniadau lliniaru a roddwyd ar waith ganddynt, beth y maent wedi gallu ei wneud, fel y gallwn ei ystyried yn rhan o'r system hawliadau sydd gennym ar gyfer y gronfa caledi. Felly, cânt eu trin yr un fath yn union â'r prif gynghorau yn hynny o beth. 

Diolch. Dychwelwn at y cwestiynau ar y papur trefn. Cwestiwn 6—Jack Sargeant. 

Diolch. Mae trawsnewid trefi ledled Cymru a'u helpu i ffynnu, nid goroesi yn unig, yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru. Mae hyn, wrth gwrs, yn fwy perthnasol nag erioed yn yr amgylchiadau presennol. Bydd grŵp gweithredu gweinidogol ar ganol trefi, wedi'i ategu gan grwpiau rhanbarthol, yn mynd i'r afael ag effaith COVID-19 ac yn llywio camau gweithredu i gefnogi’r gwaith o adfer trefi, gan gynnwys trefi ledled Sir y Fflint. 

Diolch am yr ateb hwnnw, Ddirprwy Weinidog. Roedd canol trefi, fel Bwcle yn fy etholaeth fy hun, yn ei chael hi'n anodd cyn y coronafeirws. Nawr, rhan allweddol o ganol tref ffyniannus yw banc, ac fel y gwyddoch, mae Bwcle wedi colli ei holl fanciau yn anffodus. Nawr, rwyf wedi bod yn ymgyrchu dros fanc cymunedol i angori canol y dref hon, ac mae effaith COVID yn gwneud hyn hyd yn oed yn fwy pwysig. A wnaiff y Dirprwy Weinidog ymgysylltu â mi a’r gymuned leol i weld pa arian sydd ar gael gan Lywodraeth Cymru i sicrhau bod Bwcle yn ffynnu eto? 

Yn bendant. Rwy'n gwybod bod y banc cymunedol ym Mwcle yn fater y mae'r Aelod wedi bod yn ymgyrchu'n frwd arno ers nifer o fisoedd bellach. Gallwn weld yr effaith y byddai’n ei chael nid yn unig o ran lliniaru yn erbyn yr heriau economaidd y gallem eu hwynebu ar ôl COVID-19, ond o ran sut rydym yn adfywio ac yn dod ag ymwelwyr yn ôl i ganol ein trefi. Wrth inni fwrw ymlaen ag egwyddor canol y dref yn gyntaf, bydd cyd-leoli gwasanaethau yn ganolog i wireddu hynny ac edrych ar y ffordd orau o ddefnyddio canol ein trefi a sut i wella’r profiad a chael pobl yn ôl i mewn i drefi. 

Rwy'n credu ei bod yn werth i'r Aelod nodi bod buddsoddiad wedi’i dargedu, yn rhan o’n rhaglen gyfalaf trawsnewid trefi, at nifer o drefi â blaenoriaeth a nodwyd gan awdurdodau lleol, ac mae awdurdodau lleol ledled gogledd Cymru wedi nodi’r trefi hynny’n flaenorol ac wedi edrych ar drefi tebyg i Dreffynnon a Shotton yn Sir y Fflint, ond cyn bo hir bydd cyfle i awdurdodau lleol ailflaenoriaethu trefi os dymunant—felly, hoffwn annog yr Aelod efallai i gael y sgyrsiau hynny gyda'r awdurdod lleol a chynrychiolwyr eraill.

Ac rwy'n cofio—un pwynt olaf—i mi addo o'r blaen i'r Aelod y byddwn yn ymweld â Bwcle, ac rwy'n siŵr, os yw’r amgylchiadau'n caniatáu, y gallwn aildrefnu'r ymweliad hwnnw, oherwydd rwy'n awyddus i’r gwaith hwn sicrhau yn awr ein bod yn dod o hyd i ffyrdd gwell o gynnwys pobl, sefydliadau a busnesau mewn cymunedau er mwyn eu galluogi a'u grymuso yn y ffordd orau i gael mwy o gyfran a llais yn eu llwyddiant yn y dyfodol.

Diolch, Lywydd.

Thank you, Deputy Presiding Officer, and thank you to the Minister and the Deputy Minister.

The next item is the topical questions and the first question is a question to the Minister for Health and Social Services and is to be asked by Rhun ap Iorwerth.

Diolch am y cwestiwn. Heddiw rwyf wedi cyhoeddi datganiad ysgrifenedig am y ddau glwstwr o achosion a gafwyd yn ddiweddar mewn safleoedd prosesu cig a bwyd yng ngogledd Cymru. Rydym yn cadw'r ddau ddigwyddiad dan oruchwyliaeth a rheolaeth agos. Mae'r holl gamau sy'n angenrheidiol i ddiogelu'r cyhoedd yn cael eu cymryd a byddant yn parhau i gael eu cymryd.

Thank you very much. I am grateful for those statements. There is clearly concern locally as a result of the events of last week. The Government have said that they are now looking into the safety of the food production sector, and that's a good thing. May I ask why this kind of assessment hadn't happened before now, and has the Health and Safety Executive been effective enough in the Minister's view? And will there be very different advice now on how these sites should operate? Because this plant can't reopen again without an assurance that staff are safe.

In terms of the broader community, can I ask how confident is the Minister that the early warning system, if you like, or the test and trace system, is going to be able to identify broad community transference at an early enough stage so that any decisions that may be needed in terms of tightening lockdown can be made in good time? There is good collaboration on a regional level in terms of the trace element, but some members of staff have waited many days for the result of their tests, which undermines confidence in the system. And finally, may I turn to the need to comply with the requirements of self-isolation? It was very important to have confirmation that the company was going to continue to pay the staff in full during this period, but what further steps will the Government take to ensure that messages are heard and that support is provided in order to ensure that that crucial compliance is high?

Diolch am y gyfres o gwestiynau. Ar y pwynt ehangach ynglŷn â chyngor o fewn y sector, fel gyda phob sector arall yn yr economi, byddai'r rheini a fyddai wedi parhau i weithredu wedi gorfod ystyried sut y gallent barhau i gydymffurfio â rheoliadau COVID. Cafwyd sgyrsiau gyda'r Asiantaeth Safonau Bwyd am eu rôl mewn hylendid bwyd a'r Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch ynglŷn â'r ffordd roedd y ffatrïoedd yn gweithredu, ynghyd â'r rhannau hynny o lafur y ffatri a oedd o dan drefniadau undeb.

Rydym yn edrych eto ar hynny oherwydd y realiti yw ein bod wedi cael y tri digwyddiad yma. Mae yna ddigwyddiad ym Merthyr Tudful, sy'n wahanol i'r ddau glwstwr yng ngogledd Cymru, ond byddai'n beth rhyfedd pe na baem yn manteisio ar y cyfle ar y pwynt hwn i adolygu a diwygio'r canllawiau rydym yn eu darparu, oherwydd mae enghreifftiau o arfer da o fewn y sector yma yng Nghymru. Felly, ar draws y sector, byddwn yn adeiladu ar yr adolygiad y cyfeiriodd fy nghyd-Aelod Lesley Griffiths ato mewn cwestiynau iddi yn gynharach heddiw; byddwn yn cymryd gwaith gan yr Asiantaeth Safonau Bwyd ac yna'n darparu'r arweiniad cyflym diwygiedig hwnnw yn ôl i'r sector cyn diwedd yr wythnos hon. Siaradais â'r Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch ddoe; mae yna eglurder yn eu rolau ac maent yn ymwneud â threfniadau goruchwylio rheoli achosion yn y ddau safle yng ngogledd Cymru. Maent yn gysylltiedig â'r gwaith rydym ni'n ei wneud, a byddwn hefyd yn ymgynghori'n fyr â hwy cyn inni gyhoeddi'r canllawiau.

Ar fater profi, olrhain, diogelu, credaf fod y materion y cyfeiriwch atynt yn bwysig i bob unigolyn sydd wedi wynebu oedi, ond mewn gwirionedd, rydym yn gallu sicrhau bod canlyniadau profion yn dod yn ôl yn gyflym, felly mae dros 97 y cant o'r bobl yn Llangefni, er enghraifft, wedi cael canlyniadau eu profion yn ôl o fewn diwrnod. Ond ym mhob achos lle bu oedi, mae cyfle i ddysgu a gwella, ac nid wyf yn ceisio—[Anghlywadwy.]—rhag hynny, ond mewn gwirionedd, mae 97 y cant o fewn diwrnod yn berfformiad o safon uchel iawn.

Ac ar y pwynt ehangach am ynysu, mae hyn yn anodd oherwydd, fel y mae Aelodau eraill wedi dweud yn flaenorol, pan fyddwch ar gyflog cymharol isel, fel y dywedais ddoe yn fy natganiad mewn cynhadledd i'r wasg, a phobl yn gwneud dewisiadau ynghylch tâl salwch statudol ac o bosibl, heb fod yn cael cyflog, mae hynny'n anodd ac mae gennym brofiad anecdotaidd yn y treialon profi, olrhain a diogelu cynnar hefyd. Bydd hynny'n rhan o'r sgwrs gyda'r sector yn fwy cyffredinol, y byddaf yn ei chael yn ddiweddarach yr wythnos hon gyda chyflogwyr ac ochr yr undebau llafur, ond mae profi, olrhain, diogelu wedi bod yn ffactor pwysig iawn yn y broses o gyfyngu ar yr achosion hyd yma.

Pe na bai gennym y system brofi, olrhain, diogelu, byddem bron yn sicr o fod wedi gweld llawer mwy o drosglwyddiad, nid yn unig o fewn y gweithlu, ond o fewn y gymuned hefyd, rhywbeth nad ydym wedi'i weld hyd yma. Mae hefyd wedi bod yn stori lwyddiant genedlaethol, oherwydd mae'r tîm olrhain cysylltiadau ar Ynys Môn, er enghraifft, wedi cael cymorth gan y tîm olrhain cysylltiadau ym mae Abertawe yn enwedig; ac mae'r un peth yn wir gyda chydweithwyr yn Wrecsam, sydd wedi cael llawer o gefnogaeth gan Cwm Taf Morgannwg a Chaerdydd a'r Fro. Felly, cafwyd defnydd gwirioneddol genedlaethol o egni ac adnoddau i sicrhau ein bod yn cadw pobl mor ddiogel ac iach â phosibl, ac rwy'n falch iawn, yn y prawf cyntaf ond anodd iawn hwn o'n gallu i barhau i olrhain cysylltiadau'n llwyddiannus a rhoi cyngor a chefnogaeth i bobl, fod profi, olrhain, diogelu wedi bod yn rhan allweddol o'n hymateb.

A gaf fi ddiolch i chi am hynny, Weinidog, a diolch am sôn am Ferthyr Tudful yn eich ymateb i Rhun ap Iorwerth? Oherwydd roeddwn yn bryderus iawn, ond nid oeddwn yn synnu wrth glywed adroddiadau dros y penwythnos am niferoedd sylweddol o bobl yn profi'n bositif am COVID-19 yng ngwaith prosesu cig Kepak ym Merthyr Tudful, a chefais fy mrawychu mwy fyth o bosibl wrth ddeall bod hyn wedi bod yn digwydd ers tua mis Ebrill mewn gwirionedd. Fe fyddwch yn ymwybodol fy mod wedi bod yn bryderus ers peth amser am lefelau heintiau COVID yn ardal Merthyr Tudful, sydd wedi bod yn ofidus o uchel, hyd yn oed pan oedd lefelau heintiau mewn rhannau eraill o Gymru yn disgyn, ac rwyf wedi bod yn gofyn pa waith y mae epidemiolegwyr wedi bod yn ei wneud ar nodi'r achosion. Rwyf bob amser wedi bod yn bryderus ynghylch Kepak oherwydd eu harferion gweithio, diffyg trefniadau cadw pellter cymdeithasol a sut roeddent yn mynd i sicrhau diogelwch gweithwyr a oedd yn gweithio'n agos at ei gilydd ac mewn amodau lle roedd y feirws yn ffynnu. Ac ysgrifennodd Gerald Jones AS a minnau at y cwmni ynglŷn â hyn ar ddechrau'r cyfyngiadau symud, ac er inni gael sicrwydd gan y cwmni, roedd yr undebau a'r staff yno'n parhau i fod yn bryderus ynglŷn â'r hyn oedd yn digwydd. Rwy'n ymwybodol fod Iechyd Cyhoeddus Cymru, cyngor Merthyr Tudful a'r Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch wedi cyfarfod ddoe i drafod heintiau COVID sy'n gysylltiedig â Kepak, ond yr hyn y bydd fy etholwyr am ei wybod yw a yw'r lefelau uchel o heintiau ar draws yr ardal yn gysylltiedig mewn unrhyw ffordd â'r ffatri hon, ac os felly, pa gamau a gymerir yn awr i gau'r gwaith, ynysu'r staff a sicrhau nad oes unrhyw ledaeniad pellach y tu hwnt i'r bobl a gyflogir yno.

Diolch am y cwestiwn gan Dawn Bowden, ac i fod yn deg, mae Dawn wedi mynegi pryderon cyson dros gyfnod o amser am gyfradd y trosglwyddiad cymunedol ehangach ym Merthyr Tudful. Yr anhawster a wynebwn gyda Merthyr Tudful yw bod y raddfa a'r lledaeniad yn wahanol i'r ddau safle yng ngogledd Cymru. Mae'r niferoedd yn wahanol ac rydym yn glir eu bod yn deillio o, neu'n gysylltiedig â'r ddau safle yng ngogledd Cymru; nid yw mor glir ym Merthyr Tudful. Cafwyd 33 o brofion ers mis Ebrill sydd wedi bod yn gysylltiedig mewn rhyw fodd â safle Kepak ym Merthyr Tudful, ac un o'r pethau y mae'r tîm digwyddiadau'n ceisio ei ddeall yn gyflym yw a yw hynny'n ymwneud â gwaith y safle neu a yw'n ymwneud â chymuned neu a yw'n gymysgedd o'r ddau. Bydd yna ymweliad â'r safle, ac unwaith eto, dyna enghraifft o'r awdurdod lleol yn gweithio gydag asiantaethau iechyd, ond hefyd yn gweithio gyda'r Asiantaeth Safonau Bwyd a'r Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch, a dylem wybod llawer mwy nid yn unig am yr ymweliad hwnnw, ond y gwersi i'w dysgu o hynny—beth arall y mae angen inni ei wneud o fewn y sector i gadw'r gwaith mor ddiogel ag sy'n bosibl.

Yn achos unrhyw safle mewn unrhyw ran o Gymru, un o'r opsiynau wrth gwrs yw cau'r safle hwnnw ar sail iechyd cyhoeddus. Yn Llangefni gwnaeth y cyflogwr y penderfyniad i gau'r safle. Mae trafodaethau'n mynd rhagddynt a bydd asesiad parhaus i weld a ddylai busnes barhau i weithredu ac a all weithredu'n ddiogel. Felly, nid wyf am geisio gwneud unrhyw awgrymiadau na gosod unrhyw ddisgwyliadau, ond ni fyddwn yn diystyru unrhyw fesurau i'w cymryd i ddiogelu'r cyhoedd yn ehangach, nid dim ond y gweithlu ond y cyhoedd yn gyffredinol. Felly, pan fydd gennym y ddealltwriaeth honno o'r hyn y mae angen inni ei wneud, ac os bydd angen mesurau ehangach yn y gweithle neu'r gymuned, yn sicr ni fyddaf yn ofni rhoi'r mesurau hynny ar waith, ond os bydd pobl yn dilyn y cyngor a roddir iddynt drwy brofi, olrhain a diogelu, fe gawn gyfyngiadau doeth ar yr holl bobl sy'n uniongyrchol gysylltiedig a'u cysylltiadau ar eu haelwydydd.

Mae'n ddealledig, fel y gwyddoch, fod 200 o staff yn ffatri 2 Sisters yn Llangefni bellach wedi cael prawf positif a 97 yn Rowan Foods, ychydig i lawr y ffordd oddi wrthyf yn Wrecsam. Sut rydych yn ymateb i'r datganiad gan AS Ynys Môn, Virginia Crosbie, er bod cau ffatri'r 2 Sisters am bythefnos yn y lle cyntaf yn hanfodol i—? Yn ogystal â'r cau yn y lle cyntaf, dywedodd ei bod yn hanfodol er diogelwch y gweithlu a'u teuluoedd, ynghyd â diogelwch cymunedau, fod y gwaith yn dal ar gau hyd nes y cynhelir archwiliad iechyd a diogelwch annibynnol a bod yr holl fesurau diogelwch a argymhellir wedi'u gweithredu. Sut y byddech yn disgwyl i'r achosion hyn effeithio'n ehangach, lle roedd gwasanaethau cymdeithasol Ynys Môn, er enghraifft, i fod i gael asesiad gofal cartref yfory, gan ddweud na fydd yr adran yn gallu cadarnhau canlyniad unrhyw gais am wasanaethau hyd nes y cwblheir yr asesiad? Mae staff yn rheoli ymweliadau o'r fath gyda defnydd priodol o gyfarpar diogelu personol, ond pan gysylltodd yr etholwr â Llywodraeth Cymru, cafodd yr ateb, 'Oni bai eu bod yn darparu gofal hanfodol ar eich cyfer chi, rydym yn cynghori pawb i ddefnyddio'r ffôn neu'r rhyngrwyd lle bynnag y bo modd.'

Ar yr ail bwynt, nid wyf yn credu bod yna wrthdaro, oherwydd mae'r pwynt yno am y bobl sy'n rhedeg y gwasanaeth hwnnw'n uniongyrchol ac yn ei ddarparu gan feddwl am yr addasiadau sydd angen iddynt eu gwneud er mwyn i'r asesiadau hynny barhau, ac mae hynny mewn gwirionedd yn rhywbeth y mae'r teulu llywodraeth leol, â bod yn deg, wedi'i reoli trwy gydol cyfnod y pandemig. Ac mae mwy o'r gweithgarwch hwnnw'n digwydd gan fod mwy o hyder oherwydd y cyfraddau trosglwyddo is a'r nifer is o achosion, ond hefyd wrth gwrs oherwydd ein bod ers peth amser bellach wedi llwyddo i sefydlogi ein cyflenwadau o gyfarpar diogelu personol i'r sector gofal cymdeithasol ehangach.

Ar eich pwynt cyntaf, mae perthynas yma rhwng cyfrifoldebau datganoledig a rhai nad ydynt wedi'u datganoli. Felly, nid yw iechyd a diogelwch yn gyfrifoldeb a ddatganolwyd. Mae'n dangos, fodd bynnag, fod perthynas ymarferol iawn rhwng ein cyfrifoldebau ni yma a'r ffordd rydym yn rhyngweithio ag asiantaethau'r DU. Felly, mae'r Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch yn ymwneud â'r ddau dîm rheoli achosion ac mae ganddynt berthynas â'r digwyddiad ym Merthyr Tudful, a dyna'n union fel y dylai fod.

Ar y brif alwad am archwiliad, wel, mae angen inni weld ai dyna'r peth iawn i'w wneud ai peidio. Mae angen inni ddeall y cyfrifoldebau iechyd cyhoeddus a ble rydym arni o ran rheoli a rhedeg y digwyddiad ei hun, er mwyn diogelu pobl sy'n gysylltiedig â'r gymuned ehangach yn ogystal â'r gweithlu yn Llangefni. Fel y dywedais wrth Dawn Bowden, ni fyddwn yn diystyru unrhyw gamau ar hyn o bryd. Byddwn yn parhau i wneud penderfyniadau sy'n diogelu pobl yma yng Nghymru mewn cymunedau lleol a thu hwnt, a dyna fydd yn ein harwain. Nid wyf yn meddwl ei bod yn ddefnyddiol, fodd bynnag, i geisio ymateb i awgrym unigol nad yw'n ymddangos bod iddo sylfaen dystiolaeth briodol mai dyna'r peth cywir i'w wneud. Dyna'n union pam fod gennym dimau rheoli achosion sy'n dod â'r holl randdeiliaid lleol hynny at ei gilydd.

A gaf fi ddiolch i'r Aelod dros Ynys Môn am ofyn y cwestiwn pwysig hwn heddiw? Weinidog, fe fyddwch yn gwybod bod gan y cwmni safle yn Sandycroft yn fy etholaeth i hefyd, ac rwyf wedi mynegi fy mhryderon yn uniongyrchol wrthynt hwy. Ond beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau bod y cwmni'n gweithredu'r mesurau diogelwch angenrheidiol i sicrhau eu bod yn diogelu'r gweithlu lleol a'r gymuned leol yn Alun a Glannau Dyfrdwy?

Rwy'n ymwybodol iawn fod yna safle 2 Sisters arall yn eich etholaeth. Mae wedi bod yn rhan o'n sgyrsiau gyda swyddogion ar ochr yr undebau llafur, a rhan o'r rheswm pam ei bod hi'n bwysig i mi gael sgwrs gyda'r sector, gan gynnwys cyflogwyr wrth gwrs. Felly, Lesley Griffiths, gyda'i chyfrifoldebau gweinidogol, a minnau fydd yn ymgymryd â'r gwaith hwnnw. Mae'n adeiladu ar yr adolygiad y mae wedi'i orchymyn drwy Arloesi Bwyd Cymru a'r canllawiau y byddaf yn eu cyhoeddi yr wythnos hon, i egluro'r pethau na ddylai ddigwydd a'r ymyriadau y gellid ac y dylid eu gwneud, ond hefyd i dynnu sylw at y ffaith bod yna arferion da o fewn y sector.

Roedd ochr yr undebau llafur yn awyddus iawn i bwysleisio eu bod yn credu bod yna gyflogwyr da yn y maes, a'i bod yn bosibl gweithredu gyda lefel isel iawn o risg. Fodd bynnag, mae hyn yn bendant yn dangos nad yw COVID wedi diflannu, a bod yna ganlyniadau real os nad yw pobl yn dilyn y canllawiau a ddarparwn. Felly, rwy'n gobeithio bod neges ehangach yno i'r cyhoedd i gyd, ac nid i bobl sy'n gweithio yn yr un sector hwn o'r economi yn unig. Os ydych yn teimlo'n sâl a bod gennych un o'r symptomau, gofynnwch am brawf a sicrhewch eich bod yn hunanynysu nes eich bod yn gwybod canlyniad y prawf hwnnw, a gwnewch yn siŵr fod y bobl ar yr un aelwyd â chi'n gwneud yr un peth hefyd.

I thank the Minister. The next topical question is to be answered by the Education Minister, and is to be asked by Siân Gwenllian.

Lywydd, bydd ysgolion yn cynyddu gweithgaredd o ddydd Llun ymlaen i ailgydio, dal i fyny a pharatoi ar gyfer yr haf a mis Medi. Gan weithio gyda'i gilydd, mae penaethiaid, staff addysg, undebau a chynghorau wedi sicrhau mai ni yw'r unig wlad yn y Deyrnas Unedig lle bydd pob disgybl yn cael cyfle i ddychwelyd i'r ysgol cyn gwyliau'r haf.

We should praise staff and heads in our schools for carefully planning for the reopening of schools from Monday onwards. But, very late in the day, we received the news that there was great confusion as to the fourth week. Shouldn't you have secured the agreement of all parties, including all of the unions, before placing that expectation that schools should open for four weeks? And, in light of the fact that the disagreement continues—it would appear—isn't it your duty to give national leadership on that fourth week?

You should lead, rather than put pressure on local authorities and individual schools to make difficult decisions that will only create confusion and further ill feeling. The situation that has arisen is not fair on the schools, and it's certainly not fair on the pupils who are caught in the middle of all of this.

Lywydd, mae Siân Gwenllian yn gwbl gywir i gydnabod gwaith caled penaethiaid ar hyd a lled Cymru sydd wedi cynllunio mor ddiwyd gyda'u staff i ddarparu'r cyfleoedd hyn. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol fy mod wedi argymell y dylai tymor yr haf gael ei ymestyn am wythnos ychwanegol ac i staff sy'n gweithio'r wythnos ychwanegol honno, y dylid ymestyn hanner tymor mis Hydref am un wythnos. Ond fel y bydd Siân yn gwybod, nid Llywodraeth Cymru a minnau yw'r cyflogwyr yn y sefyllfa hon. Y cyflogwyr yw'r awdurdodau lleol. Mater o ffaith yw hynny. Os oes gan Blaid Cymru ffordd wahanol o drefnu addysg Cymru yn y dyfodol wrth gwrs, bydd modd iddynt gyflwyno'r achos hwnnw. Cafodd rôl Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ei chydnabod yn glir yn eu datganiad a oedd yn croesawu fy argymhellion.

Yn amlwg, mae awdurdodau lleol unigol, ar sail amgylchiadau lleol unigol, wedi dod i'r casgliad y byddant yn cynnig tair wythnos. Rwy'n parhau i feddwl y dylem wneud y gorau o bethau a manteisio ar gyfle misoedd yr haf i gynyddu a darparu cymaint â phosibl o gyswllt wyneb yn wyneb rhwng plant a'u hysgolion ar yr adeg hon. Ond mae'n rhaid i mi gydnabod y bydd awdurdodau lleol wedi gwneud penderfyniadau unigol. Fodd bynnag, credaf y dylem ystyried y materion—. Fel y dywedais, mae penaethiaid unigol ac aelodau unigol o staff, a staff cymorth yn wir, wedi bod yn hynod o hyblyg yn ystod y pandemig hwn, gan weithio dros wyliau'r Pasg, gwyliau hanner tymor, penwythnosau, gwyliau banc i ddarparu gofal a chymorth i'n plant ar yr adeg hon, ac mae llawer yn barod i fynd y tu hwnt i'r hyn sy'n ddisgwyliedig, fel erioed, i ddarparu cefnogaeth i blant.

Suzy—ie, Suzy Davies.

Diolch, Lywydd, a diolch i chi hefyd, Weinidog. Pan gyhoeddwyd bod yr ysgolion yn ailagor yn raddol, gofynnais pam ei bod yn haws i'r undebau gytuno ar wythnos ychwanegol ym mis Gorffennaf yn hytrach na dod yn ôl ddiwedd mis Awst, a bryd hynny nid oedd neb yn gallu ateb y cwestiwn hwnnw. Mae'n ymddangos bellach nad oedd neb yn chwilio o ddifrif am ateb. Er nad oes gennyf unrhyw amheuaeth efallai nad oes gan rai undebau ddiddordeb arbennig mewn annog eu haelodau yn ôl cyn mis Medi, mae Siân Gwenllian yn llygad ei lle—mater i chi yw polisi, ac mae gennych bob hawl i symud ymlaen hyd yn oed os na allwch fynd â phawb gyda chi. Mae angen i chi fynd â rhai pobl gyda chi, fodd bynnag, ac mae'n eithaf amlwg fod arweinwyr ysgolion wedi cymryd yr hyn a ddywedoch chi ac wedi bod yn paratoi ar gyfer dychwelyd am bedair wythnos. Fe fyddwch yn gwybod bod staff a theuluoedd a hyd yn oed cyfarwyddwyr addysg yn teimlo'n flin ac yn rhwystredig, a hynny'n briodol, oherwydd yr hyn sydd bellach yn ddisgwyliadau a chwalwyd.  

Rydych chi'n iawn—mae yna staff a theuluoedd sydd eisoes wedi mynd y filltir ychwanegol ac yn haeddu ein diolch diamod, ond sy'n cydnabod, rwy'n credu, fel rydych chi, fod lles plant drwy ailgydio, dal i fyny a pharatoi yn hanfodol. Nid wyf yn cofio bod awdurdodau lleol ar y pryd yn anghytuno â'ch safbwyntiau chi, y tu hwnt i bryderon ymarferol am bethau fel cludiant, hylendid a chadw pellter.

Felly, fy nghwestiwn cyntaf yw: pryd oedd y cyfarwyddwyr addysg ac athrawon yn arbennig yn gwybod bod hyn yn ddewisol, oherwydd nid oedd unrhyw beth yn eich cyhoeddiad gwreiddiol i awgrymu mai hwn oedd y cynllun gwreiddiol? A allwch ddweud wrthym hefyd, erbyn 3 Mehefin, pan wnaethoch eich cyhoeddiad, a wnaeth undebau llafur ddweud wrthych cyn y dyddiad hwnnw y byddent yn annog aelodau rhag cytuno i'r bedwaredd wythnos? A wnaeth y cynghorau ddweud wrthych cyn y dyddiad hwnnw y byddent yn cyfarwyddo arweinwyr ysgolion i beidio ag agor am bedwaredd wythnos? Ac a oeddent yn derbyn eich dadl mai dychwelyd am bedair wythnos oedd y ffordd orau o sicrhau lles plant? A allwch ddweud wrthym am unrhyw sgyrsiau dilynol gyda'r undebau? Rydym yn dal i fod yn awyddus iawn i wybod pam fod cymaint o gynghorau wedi methu eich cefnogi. Ac yna, yn olaf, a allwch gadarnhau, os oes gan unrhyw arweinydd ysgol staff a mesurau diogelwch ar waith ar gyfer y bedwaredd wythnos, y gallant agor eu hysgol beth bynnag fo barn y cyngor? Beth yw statws cyfarwyddyd gan y cyngor ac a allwch chi ei wrthod yn achos ysgolion unigol, a phob ysgol hyd yn oed? Diolch.

A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei chwestiynau? Cyn cyhoeddi fy nghynigion ar gyfer ymestyn tymor yr haf am wythnos, roeddem wedi sicrhau cytundeb Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, a chymeradwywyd y cynnig hwnnw gan bob un o'r 22 arweinydd a'r cyfarwyddwyr addysg. Roeddwn yn glir iawn—credaf i mi gael gweminar gydag undebau'r athrawon y noswaith honno—y byddai'r bedwaredd wythnos yn wythnos wirfoddol. Mae'n mynd y tu hwnt i delerau ac amodau arferol pobl. Roeddem yn awyddus i drin pobl yn deg, a thrwy hynny gynnig yr amser yn gyfnewid am amser yn ystod hanner tymor mis Hydref, a byddai'n digwydd ar sail wirfoddol. Roedd llawer o staff a gweithwyr cymorth, yn ogystal â phenaethiaid, yn barod i fanteisio i'r eithaf ar y cyfle i blant. Fodd bynnag, ar ddyddiad diweddarach, mynegodd awdurdodau lleol eu pryderon nad oeddent yn teimlo eu bod yn gallu cynnig pedwaredd wythnos.

O ran yr undebau, yn ddigon dealladwy, mynegodd yr undebau eu pryderon wrthyf, nid am y bedwaredd wythnos, er eu bod am inni fod yn glir mai dim ond ar sail wirfoddol y gellid gwneud hynny ac ni allem orfodi pobl i'w wneud, ac roeddwn yn ddigon bodlon i gydnabod hynny. Prif ffynhonnell pryderon yr undebau yw'r penderfyniad i ddychwelyd i'r ysgol cyn mis Medi. Mae llawer o arweinwyr undebau wedi mynegi eu dymuniad na ddylai ysgolion ailagor tan fis Medi, ac rwyf wedi dweud yn glir iawn y byddai hynny'n gadael bwlch mor sylweddol a llawer iawn o amser heb i blant fod yn yr ysgol, nes ei fod yn destun pryder enfawr i mi. Ac o ystyried y cyngor gwyddonol ei bod hi'n ddiogel i ddychwelyd i'r ysgol cyn mis Medi, teimlwn ei bod yn gwbl angenrheidiol inni achub ar y cyfle hwnnw ac os yn bosibl, i fanteisio i'r eithaf ar y cyfle i blant gael amser gyda'r staff.

Weinidog, hoffwn gofnodi fy niolch personol i chi am yr ymdrech gwbl ardderchog rydych wedi'i gwneud i sicrhau cymaint o amser â phosibl i blant yn yr ysgol yr haf hwn ac yn hollbwysig, am roi plant yn gyntaf drwy hyn i gyd.

Mae ysgol Garnteg yn fy etholaeth wedi bod yn wirioneddol rhagorol yn ystod y cyfyngiadau symud, ond gwyddom fod yr amrywiaeth yn yr hyn y mae plant wedi bod yn ei gael ledled Cymru wedi bod yn aruthrol. Hoffwn ddarllen rhai geiriau i'r Aelodau a ysgrifennodd fy etholwraig, Florence, sy'n wyth oed, yn ddiweddar, pan enwebodd ei hathrawon yn ysgol Garnteg fel ei hararwyr COVID:

Mae Mrs Lewis yn dal i osod gwaith i ni ac yn ein helpu i ddysgu. Rwy'n hoffi Mrs Lewis oherwydd pryd bynnag y bydd angen help arnaf, gallaf ddweud wrthi. Mae ganddi ferch fach o'r enw Lily ac ymunodd â ni ar yr alwad fideo. Ar yr alwad fideo, dangosais fy nghi, Pippa, iddi a dywedais wrth Mrs Lewis pryd oedd pen-blwydd Pippa. Roedd hi'n hoffi fy nghi. Ar un alwad fideo, darllenodd Mrs Lewis ran y dosbarth o stori, ac roedd yn hyfryd clywed ei llais.

Pe bai gennyf amser, byddwn yn darllen traethawd cyfan Florence am ei fod yn cyfleu'n llawer gwell nag y gallwn i pam y mae'r cysylltiad personol ag athrawon yn wirioneddol bwysig i blant. Ond yn anffodus, nid oes digon o blant wedi cael cyswllt o safon uchel gydag athrawon yn ystod y cyfyngiadau symud. Weinidog, gwn eich bod yn gwneud popeth yn eich gallu i sicrhau bod plant yn cael mwy o amser yn yr ysgol. Pan gaeodd yr ysgolion ym mis Mawrth, roedd yna argyfwng. Nid yw'n argyfwng yn awr ac ni fydd yn argyfwng ym mis Medi. Beth arall y gallwn ei wneud i sicrhau bod pob plentyn yng Nghymru yn cael cyswllt personol o ansawdd uchel â'u hathrawon, wrth symud ymlaen?

Diolch, Lynne, a diolch i chi am fanteisio ar y cyfle i dynnu sylw at yr arfer da yn Garnteg. Mae'n rhaid i mi ddweud fy mod wedi rhyfeddu at yr arferion rhagorol a welwyd gan ysgolion drwy gydol y cyfnod hwn, gan gynnwys yr hyblygrwydd anhygoel sydd wedi'i ddangos gan bob aelod o'r gweithlu addysg a staff cymorth mewn ysgolion yn ystod yr amser hwn. Lynne, rwy'n credu eich bod yn iawn—mae adborth gan blant yn dangos eu bod yn gwerthfawrogi rhyngweithio byw gyda staff yn fawr, ac yn bendant, byddent yn hoffi mwy ohono wrth symud ymlaen.

Wrth i'n sylw droi yn awr at y flwyddyn academaidd newydd ym mis Medi, rwyf fi, fy swyddogion, awdurdodau addysg lleol ac ysgolion yn gweithio'n galed i gynyddu'r cyswllt wyneb yn wyneb a lleihau'r tarfu ar gwrs arferol addysg plentyn. Rhaid inni gynllunio'n briodol, fel y dywedwch, ar gyfer amrywiaeth o senarios y gallem eu hwynebu yn nhymor yr hydref. Ond mae gosod disgwyliad cenedlaethol y gall plant a'u rhieni ei gael o ran rhyngweithio byw, mewn sefyllfa lle mae plant yn gorfod treulio amser gartref o ganlyniad i'r feirws, yn rhan bwysig iawn o'r gwaith hwnnw, oherwydd gwyddom ei fod yn cael ei werthfawrogi'n fawr gan blant a phobl ifanc.

Thank you, Minister.

The next item is the debate on the first supplementary budget for 2020-21, and I call on the Minister for Finance to move the motion—Rebecca Evans.

Diolch, Lywydd. Mae'r gyllideb atodol gyntaf ar gyfer y flwyddyn ariannol hon yn nodi sut rydym wedi ail-lunio ein cyllideb yn y lle cyntaf i ymateb i'r pandemig coronafeirws. Fel rheol, mae cyllidebau atodol yn gymharol fach, yn ddigwyddiadau technegol yn bennaf, sy'n ymdrin ag addasiadau bach i'n cyllidebau i adlewyrchu effaith gwariant Llywodraeth y DU ar Gymru. Fodd bynnag, mae'r ymateb sy'n esblygu i'r pandemig coronafeirws yn galw am lefelau o fuddsoddiad gan y Llywodraeth na welwyd mo'u tebyg o ran cyflymder a maint yn y cyfnod ar ôl y rhyfel.

Mae'r gyllideb atodol hon yn sicrhau cynnydd o £2.1 biliwn i adnoddau cyffredinol Cymru. Mae hyn 10 y cant yn fwy na'r hyn a nodwyd yn y gyllideb derfynol gwta bedwar mis yn ôl. Hoffwn achub ar y cyfle hwn i ddiolch i'r Pwyllgor Cyllid am ystyried y gyllideb hon ac am gyhoeddi eu hadroddiad. Er y byddaf yn rhoi ymateb manwl maes o law, rwy'n bwriadu derbyn yr argymhellion.

Rwy'n croesawu'r ffaith bod y pwyllgor yn cydnabod y gwaith parhaus sydd ei angen gyda Llywodraeth y DU, o ran cyllid ychwanegol a'r gallu i wneud y defnydd gorau posibl o hyblygrwydd ariannol. Rwy'n parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i roi mwy o hyblygrwydd ariannol i'n helpu i ymdopi yn y cyfnod digynsail hwn. Galwn am fynediad llawn at yr adnoddau yn y cronfeydd wrth gefn eleni, os oes angen, a'r gallu i gario mwy o adnoddau a chyfalaf ymlaen ar ddiwedd y flwyddyn ariannol.

Mae'r penderfyniadau a wnaed gennym wedi arwain at newidiadau digynsail i'n cynlluniau gwariant, ac mae'r gyllideb atodol yn cadarnhau bod dros £2.4 biliwn yn cael ei neilltuo i ymateb Llywodraeth Cymru i'r coronafeirws. Daw o dair prif ffynhonnell: cyllid sy'n dod i Gymru o ganlyniad i wariant a addawyd ar gyfer mesurau yn Lloegr, cronfa wrth gefn Cymru ar gyfer y coronafeirws a grewyd gennyf drwy ailflaenoriaethu cyllidebau ar fyrder ar draws Llywodraeth Cymru, ac o arian yr Undeb Ewropeaidd wedi'u addasu at ddibenion gwahanol.

Ein blaenoriaeth gyntaf oedd sicrhau bod ein system gofal iechyd yn gallu ymdopi â'r straen ddigynsail y mae'r pandemig yn ei gosod arni, ac rydym wedi darparu cyllid ychwanegol i gynyddu ein capasiti arferol. Mae cyllid o £166 miliwn wedi'i ddarparu i agor ysbytai maes ledled Cymru, rhan hanfodol o'n strategaeth i ymateb i argyfwng COVID-19. Mae £30 miliwn wedi'i ddyrannu at ddefnydd pob un o'r chwe ysbyty preifat yng Nghymru a £6 miliwn pellach yn cael ei ddyrannu i ddarparu capasiti ychwanegol i gleifion mewnol iechyd meddwl.

Rydym wedi gorfod cynyddu adnoddau staff o fewn y GIG ar frys i ymdopi â'r galw ychwanegol. Mae £91 miliwn wedi'i neilltuo i wneud yn fawr o'r cyfraniad y gall myfyrwyr gofal iechyd a'r rhai sy'n dychwelyd at y gwasanaeth ei wneud. Rydym hefyd wedi dyrannu £100 miliwn i ddarparu'r cyfarpar diogelu personol sydd ei angen ar ein staff iechyd a gofal cymdeithasol i gyflawni eu gwaith yn ddiogel, iddynt hwy eu hunain ac i'w cleifion. Mae profi yn rhan hanfodol o'n cynllun i leihau niwed COVID-19 ac i helpu'r cyhoedd a gweithwyr proffesiynol i ddychwelyd at eu bywydau bob dydd. Mae £57 miliwn wedi'i ddyrannu i gynnal ein strategaeth profi, olrhain, diogelu.  

Mae hefyd wedi ariannu camau gweithredu hanfodol i helpu'r rheini sydd ei angen fwyaf, oherwydd mae'n amlwg fod yr argyfwng yn cael mwy o effaith ar y rheini sydd eisoes yn agored i niwed—pobl sy'n byw mewn tai gwael neu sy'n ddigartref, neu sy'n ei chael hi'n anodd ymdopi ar incwm isel ac sy'n fwyaf tebygol o fod wedi gweld yr incwm hwnnw'n cael ei gwtogi ymhellach fyth. Mae ein hymateb i bandemig y coronafeirws a'r arian ychwanegol rydym wedi'i ddarparu yn ymateb uniongyrchol i'r niwed uniongyrchol i iechyd a achosir gan y pandemig ei hun, ond bwriedir iddo liniaru'r effeithiau ehangach a achosir gan y mesurau cymdeithasol ac economaidd digynsail rydym wedi'u rhoi ar waith fel Llywodraeth i ddiogelu bywydau pobl a lleihau lledaeniad coronafeirws.

Ni oedd y rhan gyntaf o'r DU i ymestyn prydau ysgol am ddim drwy gydol cyfnod y Pasg a thros wyliau'r haf. Rydym wedi ymrwymo £40 miliwn i roi taliad ychwanegol o £500 i weithwyr gofal cymdeithasol rheng flaen. Er gwaethaf y pandemig, mae ein hawdurdodau lleol yn parhau i ddarparu gofal cymdeithasol, addysg a gwasanaethau cyhoeddus hanfodol eraill ac maent yn chwarae eu rhan wrth weithio ar frys i ddiogelu eu gwasanaethau lleol hanfodol o fewn y gymuned. Ar yr un pryd, mae'n anorfod y bydd costau uwch ac incwm yn cael ei golli o ganlyniad i'r camau angenrheidiol y mae'n rhaid inni eu cymryd i ddiogelu iechyd y cyhoedd.

Rydym wedi darparu £188.5 miliwn drwy ein cronfa galedi i awdurdodau lleol i gydnabod eu rôl ehangach yn y gymuned yn ystod yr argyfwng hwn. Ac rydym wedi rhoi blaenoriaeth i ddiogelu economi Cymru, gan ddarparu'r pecyn cymorth busnes mwyaf hael yn unrhyw le yn y DU, gyda chymorth i fusnesau nad ydynt yn gymwys i gael mathau eraill o gymorth gan y Llywodraeth. Rydym wedi darparu mwy na £1 biliwn y mae llywodraeth leol yn ei ddosbarthu ar ein rhan mewn rhyddhad ardrethi annomestig a grantiau cysylltiedig i fusnesau yn y sectorau manwerthu, hamdden a lletygarwch. Hyd yma, mae awdurdodau lleol wedi cyhoeddi dros 50,700 o grantiau ardrethi busnes, sy'n werth dros £625 miliwn.

Mae ein cronfa cadernid economaidd gwerth £500 miliwn eisoes wedi darparu grantiau i fwy na 6,000 o fusnesau bach a chanolig a benthyciadau i 1,000 yn rhagor, gan roi cymorth hanfodol i fusnesau, yn enwedig microfusnesau, a busnesau bach a chanolig eu maint sy'n galon ein heconomi, yn ogystal ag elusennau a mentrau cymdeithasol. Er bod y symiau o arian rydym yn sôn amdanynt yn fawr, mae maint yr her hefyd yn fawr. Mae cael y cymorth cywir i'n gwasanaethau cyhoeddus, ein busnesau a'n cymunedau wedi golygu cydbwyso penderfyniadau anodd bob dydd. Rydym wedi cael ein harwain, a byddwn yn parhau i gael ein harwain gan ystyriaeth o'r hyn sy'n deg pan fydd cyllid cyhoeddus yn wynebu pwysau mor enfawr.

Rydym hefyd wedi cymryd camau brys i ymateb i'r effaith anghymesur gynyddol a gaiff y pandemig hwn ar rai o'r bobl fwyaf difreintiedig yng Nghymru, gyda dyraniadau cyllid, gan gynnwys £15 miliwn cychwynnol ar gyfer cynllun cyflenwi bwyd yn uniongyrchol i'r rhai a warchodir oherwydd bod ganddynt gyflyrau meddygol sy'n eu gwneud yn agored iawn i COVID-19, ac sydd heb ffordd arall o gael cyflenwadau angenrheidiol, a chronfa ymateb gwerth £24 miliwn i'r trydydd sector i gefnogi'r sector gwirfoddol yng Nghymru.

Mae'r ddadl hon yn canolbwyntio ar y penderfyniadau a wnaed gennym eisoes ac a adlewyrchir yn y gyllideb atodol gyntaf. Bydd cyfle ar 15 Gorffennaf i drafod y dewisiadau anodd y bydd angen i ni eu gwneud ar gyfer ein blaenoriaethau cyllidebol sydd i ddod ar gyfer 2021-22. Mae'r rhain yn gysylltiedig ag adferiad o'r pandemig, a sut y gallai fod angen i ni ymateb i'r risg y bydd y DU yn gadael yr UE heb gytundeb masnach, yn ogystal â'r dewisiadau anodd y byddwn yn parhau i'w gwneud yn ein cynlluniau yn 2021, a byddaf yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am yr ymarfer i ailflaenoriaethu gwariant cyfalaf ar y cyfle cyntaf.

Dros y misoedd nesaf, byddaf yn monitro ac yn rheoli ein sefyllfa ariannol yn ofalus wrth gwrs a bwriadaf gyflwyno ail gyllideb atodol yn ddiweddarach yn y flwyddyn. Felly, Lywydd, gofynnaf i'r Aelodau gefnogi'r cynnig hwn.

I call on the Chair of the Finance Committee to speak, Llyr Gruffydd. 

Thank you very much, Llywydd. It's my pleasure to speak in this debate today on behalf of the Finance Committee. The committee met to consider this supplementary budget on 4 June. I note the positive opening remarks by the Minister in terms of the report recommendations, and we look forward to receiving the formal reply.

But as the Minister has said, this supplementary budget is being delivered during unprecedented times. This Senedd passed the final budget for 2020-21 before the UK had presented its budget, therefore we were expecting this supplementary budget to identify consequentials. But nobody anticipated such significant changes as those we've seen as a result of the COVID-19 pandemic.

This first supplementary budget increases the Welsh Government’s fiscal resources by £2.3 billion, most of which stems from consequentials associated with policy decisions taken by the UK Government to respond to COVID-19. Our report contains a number of recommendations, and I will briefly cover the main areas today.

Many of our recommendations relate to the working arrangements between the UK Government and the Welsh Government. As a committee, we believe the UK Government must engage with the Welsh Government earlier regarding significant decisions that impact on Wales, and provide more certainty on funding that will be provided. The committee also urges the Welsh Government to explore and make a case to the Treasury regarding whether the funding formula adequately reflects the impact of COVID-19 on Wales compared to other UK nations.

The committee discussed the financial levers available to the Welsh Government, and the Minister told Members that she had approached the UK Government to seek powers to transfer existing capital to revenue, and to allow more flexibility around the annual limits on the Welsh reserve and within the overall limits of capital borrowing. The committee supports the Minister in these requests. Now, the committee will take evidence from the Secretary of State in July and we look forward to tackling him on some of these issues, too.

In responding to the COVID-19 pandemic, the Welsh Government has taken action to reallocate funding, with £256 million being returned to the central reserve. This includes situations where planned funding could not be used, but also a reduction in funding for certain bodies, such as Natural Resources Wales—and we heard mention of that earlier this afternoon—and the Higher Education Funding Council for Wales. Now, whilst the committee accepts that responding to the COVID-19 pandemic has involved making difficult decisions, the committee is keen to ensure that the Welsh Government maintains an ongoing dialogue with organisations that have received reductions in their funding.

The supplementary budget makes a number of new allocations also, particularly to health and social services, local government and the economy. The committee is aware that further allocations will need to be made during the year in response to COVID-19 and so has made a number of recommendations regarding health, including around the decommissioning of field hospitals, the provision of test, trace and protect and the actual and projected additional costs for local health boards as a result of COVID-19.

Now, in looking ahead to the recovery from the pandemic, it's clear that economic support will be required and we, as a committee, are keen to understand how the Welsh Government can accelerate its work in this area and focus on supporting town centres. The committee is also interested in finding out how the Welsh Government will ensure that funding provided to aid the recovery process from COVID-19 is focused on a green recovery. For example, how the Welsh Government envisages building on the positive transport changes resulting from the pandemic. We also want to understand more about how the Counsel General’s role in the recovery process ties in with the Minister for Finance’s role.

Finally, we considered the EU transition period. Of course, it’s easy to lose sight of the impending deadline, having focused so much on COVID-19, and clearly this needs to be addressed, too. The committee is concerned that the COVID-19 pandemic severely restricts the ability of the Welsh Government’s staff and the financial resources to prepare for the end of the EU transition period, and its ability to support agriculture, businesses and citizens with these potential changes. Whilst the Minister told us that she has funds held back to provide in-year contingency, we would welcome more details on the planning scenarios considered and the funding required. With those few comments, may I thank the Senedd?

Rwy'n falch o gyfrannu at y ddadl y prynhawn yma. Mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi bod yn galw ers tro am gyllideb atodol frys i ddarparu tryloywder ac eglurder o ran gwario arian ar yr adeg anodd hon. Ac wrth gwrs, rydym yn cydnabod yr heriau y mae'r pandemig yn ei gyflwyno i holl Lywodraethau'r DU, ac mae'r Ceidwadwyr Cymreig yn dymuno bod yn wrthblaid adeiladol ar yr adeg hon.  

Ers i gyllideb Llywodraeth Cymru ar gyfer 2021-21 gael ei chymeradwyo ar 3 Mawrth, mae ei chyllideb wedi cynyddu mwy na 10 y cant. Roedd cyhoeddi cyllideb atodol Llywodraeth Cymru felly yn gyfle i Lywodraeth Cymru newid gêr yn llwyr yn y ffordd y mae'n blaenoriaethu ei chyllid, felly mae'n peri pryder i weld cyn lleied o ailflaenoriaethu ymarferol, yng ngoleuni'r cynnydd enfawr yn y cyllid ar gyfer ei chyllideb.

Nawr, a gaf fi yn gyntaf groesawu peth o'r ailflaenoriaethu sydd wedi digwydd ar raddfa lai, ac rwyf wedi trafod hyn gyda'r Gweinidog cyllid, pethau megis trosglwyddo arian o'r gronfa digwyddiadau mawr? Mae hwn yn gam cwbl synhwyrol. Mae'n cael ei groesawu. Mae'n eithaf amlwg eleni, ar hyn o bryd, nad oes llawer o ddigwyddiadau mawr yn digwydd, felly mae ailflaenoriaethu o'r fath yn rhywbeth y gallwn ei gefnogi. Lle mae ailflaenoriaethu wedi digwydd, gwelwyd hynny at ei gilydd yn y portffolio iechyd a gwasanaethau cymdeithasol sydd wedi addasu cyfanswm o £114 miliwn at ddibenion gwahanol, sy'n ddealladwy o gofio bod pandemig COVID-19 wedi bod yn argyfwng iechyd nas gwelwyd ei debyg erioed o'r blaen yng Nghymru. Fodd bynnag, siom oedd gweld bod llawer llai o addasu wedi digwydd mewn meysydd portffolio eraill, er enghraifft, portffolios yr economi a thrafnidiaeth, y neilltuwyd cyfanswm o £50 miliwn a £46.6 miliwn ar eu cyfer, nad yw'n gymaint o ailflaenoriaethu ag y mae'r gyllideb iechyd wedi'i weld, ar wahân i'r rhaglenni y soniodd y Gweinidog amdanynt sydd i'w croesawu, megis y gronfa cadernid economaidd.  

Bydd y Gweinidog yn ymwybodol o'r setliad heriol iawn sy'n wynebu llywodraeth leol ar hyn o bryd er gwaethaf symiau canlyniadol Barnett gan Lywodraeth y DU. Ac rwy'n derbyn bod Llywodraeth Cymru wedi dyrannu arian i gefnogi llywodraeth leol, ond mae cynghorau ledled Cymru yn dal i orfod gwneud penderfyniadau anodd. Mae hyn yn gadael cynghorau lleol gyda mwy o gwestiynau nag atebion, ac yn dal i orfod gwneud penderfyniadau anodd. Er bod rhai dyraniadau wedi cael eu gwneud, mae effaith COVID-19 wedi bod yn llethol ar gymunedau lleol. Mae angen cydnabod hyn a'u cefnogi ymhellach, yn enwedig wrth lacio'r cyfyngiadau symud.

Nid yw'r gyllideb atodol y tro hwn yn debyg i'r gyllideb dechnegol rydym wedi arfer ei gweld yn y gorffennol, fel y dywedodd y Gweinidog yn hollol gywir. Mewn sawl ffordd, mae'n gyllideb argyfwng ac yn un roeddem am ei gweld. Ond roedd yn gyfle i anfon neges at bobl Cymru fod Llywodraeth Cymru yn ailflaenoriaethu arian yn fforensig ar bob lefel i liniaru effaith COVID-19 ar ein cymunedau. Ond faint o ailflaenoriaethu go iawn sydd wedi digwydd mewn gwirionedd? Dywedodd y Gweinidog wrth y Pwyllgor Cyllid, ac rwy'n dyfynnu, 'Cyfarfûm â phob Gweinidog a Dirprwy Weinidog i gwestiynu eu cyllidebau'. Wel, rwy'n credu bod hynny'n wych cyn belled ag y mae'n mynd, a gwrandewais ar yr hyn a oedd gan Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid i'w ddweud yn flaenorol, ond credaf fod angen cwestiynu ymhellach, yn enwedig os ydym yn edrych ar ail gyllideb atodol yn y dyfodol agos. 

Felly, rhai cwestiynau. Sut y mae'r Gweinidog yn asesu bod pob ceiniog bosibl yn cael ei gwario i wrthbwyso effaith COVID-19 yng Nghymru ac yn paratoi'r ffordd ar gyfer ein hadferiad yn sgil COVID-19? A yw'r Gweinidog o ddifrif yn ffyddiog y gall roi cyfrif am bob gwariant gan adrannau'r Llywodraeth, a bod pob dim posibl wedi'i wneud i ailflaenoriaethu arian? Ac a all y Gweinidog roi ymrwymiad pendant i bobl Cymru heddiw fod rhaglenni cyllido nad ydynt o fudd uniongyrchol i les iechyd cyhoeddus ac economaidd y wlad wedi cael eu dargyfeirio i sicrhau y caiff gwasanaethau rheng flaen eu cefnogi'n llawn?  

Mae Cymru ar groesffordd yn awr. Wrth i'n polisïau ddechrau dilyn llwybr gwahanol i'r hyn sy'n digwydd yn Lloegr, mae'n siŵr y bydd bwlch yn lefelau'r symiau canlyniadol a dderbynnir, ac mae modelau a rhagolygon ariannol Llywodraeth Cymru yn gwbl hanfodol wrth symud ymlaen. Pe bai polisïau'n parhau i ddilyn llwybr gwahanol, bydd yn rhaid i Lywodraeth Cymru lenwi'r bylchau yn y cyllid a gollir gan Lywodraeth y DU—dewis gwleidyddol gyda chost ariannol, gallech ddweud. Weinidog, pa drafodaethau brys rydych yn eu cael gyda'ch cyd-Weinidogion ynglŷn â'r modd y bydd polisïau gwahanol yn effeithio ar gyllidebau adrannol ac yn bwysicach, pa drafodaethau rydych wedi dechrau eu cael ynglŷn â llenwi rhai o'r bylchau hynny o bosibl?  

As others have said, I will repeat that I understand that this supplementary budget is being published in unprecedented times. There is over £2 billion of additional funding that has come to Wales—consequential funds, of course—as a result of the response to the COVID-19 crisis at a UK level. An additional sum of that kind would usually offer all sorts of opportunities for expenditure, but the truth of the matter is that that funding has been used for a very specific purpose—the direct and acute response to the pandemic, and more will be needed in the coming months.

In terms of the funding provided, I note that it's only consequentials from the main projections that have been included and that other expenditure in England outside those main projections has been omitted. I see that the fiscal research team at the Wales Governance Centre estimates that as much as £400 million in addition could come, so we look forward to a further supplementary budget to see that funding allocated.

There are some very important questions arising here in terms of how these consequentials were reached for Wales. There are questions, as we've heard from the Chair of the Finance Committee, on the nature of the debate between the Welsh and UK Governments on the level of support required for Wales, with an older population and a population that is generally speaking poorer, and considering the groups that have been most vulnerable to the pandemic, we must ask what measure there has been of the real needs of Wales in this circumstance.

But I do accept, as I said, that most of the funding has had to be prioritised for necessary reactive measures, but even at this time my appeal is this: we do need to see signs of Welsh Government spending money in a proactive way, as we look forward to the COVID recovery. There will be work in responding to problems arising in terms of public health, mental health issues, because of well-being factors, and the challenges that have arisen with regard to that, and of course the huge work of rebuilding the Welsh economy by providing new job opportunities to those who have been hit hardest economically. We need tailored packages—very carefully tailored packages—to our need. I also agree with the point made by Llyr Gruffydd that we will need to ensure that there is appropriate investment in ensuring that the recovery is a green recovery, which has been a theme that I have been pleased to see highlighted over the past few months.

I want to move on to refer to the need to look anew at some of the fundamental elements of the fiscal relationship between Wales and the UK, and the argument, which is now stronger than ever, that there should be far more flexibility in those rules now. I know that the Minister agrees with me on much of this. There is pressure in terms of budget across all Government departments at the moment, but there are unallocated reserves too, and I agree with the need to enable the Welsh Government to have greater access to those funds. One of the things that we need to see increased expenditure on in the coming months is the work of tracing by local government. Councils have performed miracles to date in drawing in staff from across their workforce to do that tracing work, but that can't continue forever. When staff have to return to their usual roles, councils will need significant additional funds to support professional staff to do that tracing work. We need to relax the borrowing rules also. We would want to see the Welsh Government taking advantage of far broader borrowing powers. It's a very good time to borrow, to invest in all aspects of national infrastructure in Wales. We need that boost, or we needed that boost before this period—it's more crucial now than ever in order to invest in our future. And I think that we need to relax rules on allowing the use of capital for revenue spending. There are many elements to this.

So, to conclude, I started by saying that these are unprecedented times and that what we need at such times is innovation and a willingness to change. I know that the Government agrees with me on much of that. We will be abstaining on the supplementary budget, on the vote itself, but we will certainly be supporting the Government in its work to pursue the kind of changes to the fiscal rules that the Minister supports, and we will be encouraging the Government to be courageous and to go further and to seek new opportunities to reset that relationship between the Welsh Government and the UK Government.