Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni ddechrau, dwi eisiau nodi ychydig o bwyntiau. Mae'r Cyfarfod Llawn a gynhelir drwy gynhadledd fideo yn unol â Rheolau Sefydlog Senedd Cymru yn gyfystyr â thrafodion y Senedd at ddibenion Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Bydd rhai o ddarpariaethau Rheol Sefydlog 34 yn gymwys ar gyfer y Cyfarfod Llawn heddiw; mae'r rhain wedi'u nodi ar yr agenda.

Dwi hefyd eisiau atgoffa Aelodau fod Rheolau Sefydlog yn ymwneud â threfn yn y Cyfarfod Llawn yn gymwys i'r cyfarfod yma, a hefyd am y cyfyngiadau amser ar hyd y cwestiynau y mae Aelodau wedi cael eu hysbysebu amdanynt.

Dyma gyfarfod cyntaf Senedd Cymru. Mae rôl ein Senedd yn llawer mwy arwyddocaol na'n henw, wrth gwrs, ond mae'n briodol bod yr enw'n adlewyrchu'r ystod o bwerau a chyfrifoldebau sydd bellach yn perthyn i'r Senedd hon ar ran bobl Cymru.

Rydym yn cyfarfod am y tro cyntaf fel Aelodau o’r Senedd yn Senedd Cymru, gyda’n henw bellach yn adlewyrchu ein rôl fel Senedd ddemocrataidd ein cenedl. Er bod ein henw wedi newid yn ffurfiol heddiw, mae ein blaenoriaeth yr un fath ag y bu dros yr wythnosau diwethaf—ymateb i argyfwng y coronafeirws. Yn fwy nag erioed, mae ein dinasyddion yn disgwyl Senedd genedlaethol gref sy'n gweithio er budd pobl Cymru.

Ac fe wnawn ni fwrw ymlaen nawr â'r gwaith hwnnw, a galwaf ar y Prif Weinidog i gynnig y datganiad busnes—Mark Drakeford.

Diolch Lywydd. Nid oes unrhyw newidiadau i'r agenda heddiw. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymhlith papurau'r cyfarfodydd sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

Diolch i'r Prif Weinidog.

Yr eitem nesaf o fusnes, felly, yw'r cwestiwn amserol, a dwi'n galw ar Rhun ap Iorwerth i ofyn y cwestiwn amserol i'r Gweinidog iechyd—Rhun ap Iorwerth.

Diolch am eich cwestiwn. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol fod Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi datblygu dogfen lefel uchel i lywio trafodaethau gyda phartneriaid ynghylch cam nesaf ein hymateb cenedlaethol i COVID-19. Mae’r trafodaethau’n parhau yr wythnos hon i gwblhau elfennau gweithredol cynllun ymateb i ddiogelu'r cyhoedd ar gyfer Cymru.

Diolch, Weinidog. Dywedwyd wrthym ym mis Mawrth y byddai 9,000 o brofion y dydd yn cael eu cynnal erbyn yr wythnos diwethaf, yn hytrach na’r oddeutu 1,000 rydym yn eu cyflawni ar hyn o bryd. Rwyf am anwybyddu, am funud, y ffaith bod Llywodraeth y DU, yn ôl pob golwg, wedi mynnu bod Cymru'n cynnal 5,000 o brofion y dydd. Ond nid yw’r dystiolaeth fyd-eang ar brofi wedi gwanhau ers hynny, mae wedi cryfhau, a'r gwledydd sydd wedi pennu strategaethau dileu gyda pholisïau profi, olrhain ac ynysu cadarn—gwledydd fel Seland Newydd—wedi llwyddo i gadw eu cyfraddau marwolaeth i lawr.

Ymddengys bod Iechyd Cyhoeddus Cymru yn cytuno. Y ddogfen rwyf wedi'i darllen—a gyda llaw, gwn fod y Gweinidog yn cyfeirio ati fel dogfen ddrafft, dogfen na ddylem ei chymryd o ddifrif, efallai, ond mae hi gennyf yma: diogelu iechyd y cyhoedd, cynllun ymateb a baratowyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, 29 Ebrill 2020, fersiwn derfynol. Dywed bod profi am COVID-19 yn rhan allweddol o'r ymateb i'r pandemig yng Nghymru. Y cwestiwn yw: sut y dylid cyflawni hynny? Nawr, mae'r ddogfen yn fanwl, mae'n gymhleth, mae'n gwneud amcanestyniadau ar gyfer y capasiti profi sydd ei angen. Dywed, ar dudalen 65, yn ogystal â grwpiau penodol y bydd angen eu profi—gweithwyr allweddol, cleifion mewn ysbytai, ac ati—y bydd profi aelodau symptomatig o'r boblogaeth gyffredinol yn hanfodol i atal trosglwyddiad. Ac mae'n nodi, a dyfynnaf, pe bai holl aelodau symptomatig y boblogaeth yn cael eu profi, y byddai hyn yn cynhyrchu galw am oddeutu 30,000 o brofion y dydd.

Nawr, yr hyn a ysgogodd y cwestiwn hwn oedd y ffaith bod y Gweinidog wedi gwrthod hynny bron ar unwaith, gan awgrymu y gallai fod angen ffigur sy'n agosach at y ffigur gwreiddiol o 9,000. Ond wrth gwrs, er iddi osod y targedau hynny yn ôl ym mis Mawrth, nid yw Llywodraeth Cymru bellach yn credu mewn targedau. Neu a yw hi? Dywedodd prif swyddog gwyddonol Llywodraeth Cymru, Rob Orford, wrth ateb fy nghwestiynau yn y pwyllgor iechyd yr wythnos diwethaf:

nid ydym yn cyhoeddi nifer y profion rydym yn anelu atynt, ond mae'r niferoedd mewnol yn arwyddocaol.

Felly, mae Gweinidogion yn gwybod faint o brofion y dylem fod yn anelu atynt, ond nid ydynt yn dweud wrthym. Ac er mwyn i ni seneddwyr, ar ran pobl Cymru, allu craffu ar Weinidogion, i wthio am y canlyniad gorau posibl, sef yr hyn y mae pob un ohonom yn dymuno’i weld, mae angen inni wybod beth y mae'r Llywodraeth ei hun yn anelu ato. Felly, a gaf fi ofyn i'r Gweinidog ddweud wrthym beth yw'r cynllun, beth yw'r targedau, a sut rydym yn bwriadu cyflawni hynny, fel y gallwn ni fel seneddwyr fesur i weld a ydych chi ar y trywydd iawn?

Diolch am y datganiad a'r gyfres o gwestiynau a gafwyd ynddo. Credaf ei bod yn bwysig dychwelyd at beth yw’r ddogfen ddrafft hon a gafodd ei datgelu'n answyddogol, ac nid yw'n gynllun terfynol ar gyfer Cymru, mae'n destun trafodaeth rhwng partneriaid. Oherwydd mae Iechyd Cyhoeddus Cymru, gan fod y drafft wedi cael ei ddatgelu'n answyddogol, wedi gorfod cael sgwrs ehangach gyda phartneriaid yn y gwasanaeth iechyd—felly byrddau iechyd ac ymddiriedolaethau eraill—yn ogystal ag awdurdodau lleol ac eraill wrth gwrs. Felly, mae'r partneriaid hynny, ynghyd â'r Llywodraeth, yn gweithio drwy'r ddogfen gydag Iechyd Cyhoeddus Cymru. Mae adborth yn dod yn ôl o hynny, ac yna byddwn yn cyrraedd pwynt dros yr wythnos neu ddwy nesaf pan fydd cynllun cenedlaethol yn cael ei gadarnhau. Nodais yr elfennau lefel uchel sy'n perthyn i hynny ddoe, a bydd y prif egwyddorion yn parhau i fod yn gyson, ond bydd y cynllun gweithredol yn nodi ac yn llenwi mwy o'r manylion ar niferoedd—felly'r model o olrhain cysylltiadau y credwn y byddwn yn ei ddefnyddio, pan fydd y gwaith olrhain hwnnw'n mynd rhagddo, beth y mae hynny'n ei olygu o ran y capasiti sydd ei angen arnom, o ble y cawn y capasiti hwnnw i olrhain cysylltiadau. Ac mae awdurdodau lleol wedi bod o gymorth mawr yn y trafodaethau hynny, wrth ddatblygu rhywbeth i fod yn fwy gweithredol ac edrych ar yr adnoddau sydd ganddynt eisoes.

Ac yna, wrth gwrs, y pwynt ynglŷn â phrofi—nawr, nid yw'r capasiti ar gyfer hynny’n rhywbeth sy'n sicr ar hyn o bryd. Bydd gennym fwy o sicrwydd pan fydd gennyf gynllun terfynol, a phan fydd un gennym, byddaf yn amlwg yn gwneud datganiad, a byddaf yn barod i ateb cwestiynau, nid yn unig gan y wasg, ond gan Aelodau o'r Senedd hon hefyd. Felly, byddwn yn disgwyl gweld cynnydd pellach ar brofi, oherwydd fel rwyf wedi’i ddweud sawl tro, gwyddom fod angen seilwaith profi mwy arnom i symud i'r rhaglen brofi, monitro ac olrhain. Ond mae a wnelo hyn â diben a phwrpas y profion hynny. A'r rheswm pam y soniaf am 9,000 o brofion yw bod yr Alban, wrth gyhoeddi eu cynllun, wedi nodi, ar gyfer yr Alban—ac mae gan Gymru boblogaeth o ychydig llai na 60 y cant o boblogaeth yr Alban—eu bod yn meddwl y byddai angen 15,500 o brofion arnynt. Os mai'r ffigurau drafft cynnar yn y ddogfen a gafodd ei datgelu'n answyddogol yw’r rhai rydym yn anelu atynt yng Nghymru, byddai hynny'n golygu y byddai'r Alban angen bron i deirgwaith y nifer o brofion y maent wedi'u cyhoeddi, a byddai angen capasiti profi o dros 600,000 ar Loegr. Felly, y bras amcan a roddais oedd, pe byddem yn gwneud yr un peth ar yr un sail â'r Alban, y byddai hynny'n ffigur o 9,000 yn y pen draw.

Pan gawn gynllun terfynol gyda ffigurau terfynol, byddaf yn ei gyhoeddi wrth gwrs, gan sicrhau ei fod ar gael i bob aelod o’r cyhoedd, ac rwy’n llwyr ddisgwyl ateb cwestiynau gerbron y Senedd hon ar hynny hefyd.

Onid yw'n ffaith, Weinidog, nad oes gan eich Llywodraeth reolaeth ar brofi yma yng Nghymru? Mae gennym niferoedd truenus o annigonol o bobl yn cael eu profi ar hyn o bryd; gwyddom fod capasiti gan Iechyd Cyhoeddus Cymru i ddarparu oddeutu 2,000 o brofion y dydd, ond serch hynny, ymddengys bod yr adroddiadau a gawn gan Iechyd Cyhoeddus Cymru yn dangos bod llai na hanner y ffigur hwnnw'n cael eu cynnal mewn gwirionedd.

Gwyddom, er enghraifft, drwy’r Coleg Nyrsio Brenhinol, nad oes gan hyd yn oed y rheini sy'n gymwys i gael prawf unrhyw syniad, cyfran dda ohonynt, sut i drefnu prawf. Felly, mae gennym broblemau gwirioneddol o ran profi. Ac wrth gwrs, mae gennym fynediad anghyfartal at brofion mewn gwahanol rannau o'r wlad. Gwyddom, er enghraifft, fod cyfleusterau profi newydd, ar ffurf cyfleusterau profi drwy ffenest y car, wedi'u darparu yng ngogledd Cymru ymhell ar ôl y rheini yn y de; gwyddom fod angen cynyddu capasiti labordai hefyd, wrth gwrs. Roeddem i fod i gael labordy newydd yng ngogledd Cymru, fel nad oedd yn rhaid anfon canlyniadau profion i'r de, yn weithredol erbyn diwedd y mis, ac wrth gwrs, pasiodd y dyddiad hwnnw, a osodwyd gennych chi eich hun, heb i'r labordy hwnnw gael ei sefydlu.

Felly, a ydych yn derbyn eich bod yn methu mewn perthynas â phrofi, fod angen i chi gynyddu’r capasiti hwn, ni waeth beth yw'r sefyllfa a ddisgrifiwch—sy'n ymddangos yn un eithaf hunanfodlon, mae'n rhaid i mi ddweud—o ran yr angen i wella’r trywydd mewn perthynas â phrofi?

Ac a allwch hefyd—? Cyfeiriodd rhan arall o'r adroddiad a gafodd ei ddatgelu’n answyddogol at nifer y bobl y gallai fod angen iddynt gymryd rhan yn y broses brofi, monitro ac olrhain a'r broses wyliadwriaeth. Cyfeiriwyd at yr angen am 1,800 o bobl yng Nghymru er mwyn hwyluso'r math o weithio a ddisgrifiwyd yn y ddogfen. Nawr, yn yr Alban, maent wedi awgrymu y bydd angen oddeutu 2,000 o bobl arnynt, ac yn Lloegr, maent wedi awgrymu oddeutu 18,000 o bobl. Nawr, ymddengys bod y ddau ffigur hwnnw, yn ôl cyfran y boblogaeth, yn llai o lawer na nifer y bobl yr ymddengys bod Iechyd Cyhoeddus Cymru yn awgrymu y gallai fod eu hangen arnom ni o ran personél. Felly, a allwch egluro beth yw'r sail resymegol dros y nifer lawer mwy yn ôl cyfran, pam eu bod wedi penderfynu ar y ffigur penodol hwnnw, a pha ymdrechion rydych yn eu gwneud ar hyn o bryd, fel Llywodraeth, i sicrhau bod y bobl hynny'n cael eu recriwtio?

Unwaith eto, mae angen imi ddechrau drwy atgoffa'r Aelod, fel y gŵyr, mai adroddiad drafft a gafodd ei ddatgelu’n answyddogol yw'r adroddiad y cyfeiria ato ac nid y cynllun terfynol, felly nid wyf yn bwriadu rhedeg o gwmpas yn edrych ar y rhagdybiaethau sy'n sail iddo, oherwydd pan fydd y Llywodraeth yn cyflwyno cynllun terfynol, byddaf yn siarad bryd hynny ynglŷn â sut y cyrhaeddwyd y ffigurau hynny, ar ôl cael y sgwrs honno ar draws y maes iechyd, gofal cymdeithasol a'r ystod ehangach o bartneriaid y bydd eu hangen er mwyn deall a gweithredu'r cynllun ymateb i ddiogelu’r cyhoedd.

Nid wyf yn derbyn y cyhuddiad nad oes gennym reolaeth ar brofi. Gwyddom fod yn rhaid inni wneud yn well. Mae'r adolygiad a gychwynnais wedi arwain at nifer o welliannau eisoes. Yn y sgyrsiau uniongyrchol a gaf gyda rhanddeiliaid, er enghraifft, Fforwm Gofal Cymru, llywodraeth leol a phobl sy'n rhedeg y fforymau cydnerthedd lleol, maent yn nodi bod yr atgyfeiriadau bellach yn digwydd ar gyfradd lawer gwell a chyfradd gyflymach. Yr her i ni yw sicrhau ein bod yn dal i roi’r broses ar waith yn gyson, fel ei bod yn gwbl effeithlon, a bydd angen i hynny ddatblygu ymhellach, oherwydd wrth gwrs, gwyddom ein bod yn mynd i weld nifer fwy o bobl yn dod drwodd wrth inni ddechrau codi’r cyfyngiadau symud, ond mae a wnelo hefyd â sicrhau ei bod yn haws i gyflogwyr atgyfeirio eu staff at y broses brofi hefyd. Felly, mae hwnnw'n bwynt uniongyrchol rydym yn mynd i’r afael ag ef yn ein system a chyda chyflogwyr, ond fel y dywedaf, mae honno’n sgwrs a gawn yn rheolaidd, a'r oruchwyliaeth ychwanegol a ddarparwn ar gyfer hynny.

O ran eich pwynt ehangach ynglŷn â mynediad anghyfartal, wel, wrth i chi newid i unrhyw system newydd, cynllun peilot fydd eich man cychwyn, a bydd yn cychwyn yn gynharach na rhannau eraill o'r wlad. Credaf ei bod yn wirioneddol bwysig nad ydym yn ildio i naratif o annhegwch rhanbarthol, fod rhai rhanbarthau yng Nghymru yn cael eu dadflaenoriaethu'n fwriadol yn erbyn rhai eraill, ac nid yw hynny'n wir. Mae'r labordy yn y Rhyl, sydd wrth gwrs, fel y gwyddoch, yn etholaeth y Dirprwy Lywydd, mae hwnnw’n agor heddiw. Bydd hwnnw’n darparu mynediad daearyddol agosach, a hefyd yn darparu rhywfaint o gapasiti ychwanegol hefyd, a dylai hynny wneud gwahaniaeth cadarnhaol i bobl ar draws gogledd Cymru, ond mwy o gydnerthedd ar draws ein darlun cenedlaethol hefyd.

O ran olrheinwyr cysylltiadau corfforol a’r nifer ohonynt, mae hyn eto'n ymwneud â’r pwynt mai drafft yw’r hyn sy'n cael ei drafod, ac mae'n cael ei drafod er mwyn cyrraedd y nifer gywir i ddeall faint o bobl sydd eu hangen arnom a'r cydbwysedd rhwng y defnydd o dechnoleg ac olrhain cysylltiadau corfforol hefyd, gyda phobl ar ffonau ac fel arall. Bydd yn rhaid i'r holl bethau hyn ynglŷn â nifer y staff sydd eu hangen ystyried y math o fesurau rydym am eu llacio wrth i ni gefnu ar y cyfyngiadau symud, a nifer y bobl ychwanegol sy'n symud ac yn mynd o gwmpas mewn ffordd wahanol i'r ffordd a wnawn ar hyn o bryd, ac wrth gwrs, parodrwydd parhaus pobl i ddilyn y canllawiau cadw pellter cymdeithasol rydym wedi'u cyflwyno, gan mai dyna'r prif reswm pam ein bod wedi arafu lledaeniad y coronafeirws a pham nad ydym yn gweld hyd yn oed mwy o farwolaethau yma yng Nghymru heddiw.

Gweinidog, ynglŷn ag ehangu'r nifer o brofion, beth ydych chi'n ei wneud i alluogi meddygon teulu i allu trefnu prawf COVID ar gyfer claf sydd efo symptomau posibl o goronafeirws yn y gymuned? Ac yn ôl at yr adroddiad terfynol yma, pam dŷch chi nawr yn awgrymu dilyn yr Alban yn lle dilyn eich cyngor eich hun yn yr adroddiad terfynol yma?

Wel, dyma ddylai'r pwynt fod am y ffocws presennol ar brofi, ac mae hynny'n ymwneud â gweithwyr hanfodol a phobl sy'n symptomatig. Dylai hynny weithio o fewn y system gofal iechyd o hyd, felly os oes gan feddygon teulu gleifion y maent yn poeni amdanynt a bod rheswm clinigol dros wneud hynny, dylai hynny fod yn bosibl o hyd. Felly, rydym yn sôn hefyd felly am gyflwyno profion ar raddfa ehangach fel rhan o'r model profi, monitro ac olrhain.

Dogfen a gafodd ei datgelu’n answyddogol yw’r ddogfen ddrafft. Nid dyma'r cyngor terfynol i Weinidogion ar yr union fodel y dylem ei roi ar waith yma yng Nghymru a'r niferoedd sy'n sail i hynny, boed hynny’n ymwneud â nifer y profion sydd eu hangen arnom, neu yn wir, y cysylltiadau sy'n cael eu holrhain. Felly, mae hynny'n dal i fod yn rhan o'r sgwrs a gawn gyda phartneriaid, fel bod Gweinidogion yn cael ffurf ar gyngor terfynol wedyn ar yr hyn y bydd hynny'n edrych arno ym mhob un o'i agweddau. Ni chredaf fod y syniad bod Gweinidogion yn gwrthod y cyngor a gânt ar y mater hwn yn ddarlun teg a chywir o'r hyn sy'n digwydd. Rydym yn gweithio drwy'r adroddiad drafft, fel y byddech yn ei ddisgwyl, gyda phartneriaid yn y gwasanaeth iechyd, llywodraeth leol ac eraill. Ac fel y dywedaf, rwy’n llwyr ddisgwyl dod yn ôl i’r Senedd hon i ddarparu datganiad pellach ac i ateb cwestiynau pan fydd gennym y cynllun terfynol hwnnw y byddwn, wrth gwrs, yn ei gyhoeddi.

Diolch i'r Gweinidog.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Prif Weinidog ar goronafeirws. Dwi'n galw ar y Prif Weinidog i wneud ei ddatganaiad. Mark Drakeford.

Diolch yn fawr, Llywydd. Unwaith eto byddaf yn rhoi gwybodaeth i Aelodau'r Senedd am y datblygiadau mwyaf pwysig yn yr wythnos a aeth heibio. Byddaf yn canolbwyntio ar y gwasanaethau iechyd a gofal a sut rydym yn ymateb i effaith coronafeirws ar y bobl mwyaf bregus yng Nghymru. Mae rheolau ymbellhau yn dal i fod mewn lle, wrth gwrs, a rhaid inni gyd gadw atynt. Mae nifer o bethau calonogol i'w dweud, ond rhaid inni barhau i fod yn ofalus iawn wrth gynllunio am y camau nesaf.

Lywydd, unwaith eto, byddaf yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau ar y datblygiadau allweddol ers fy natganiad wythnos yn ôl. Fel mewn wythnosau blaenorol, byddaf yn ymdrin â materion nad ydynt wedi'u cynnwys yn y datganiadau sydd i ddilyn gan Weinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru, Gweinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol, a'r Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Pontio Ewropeaidd.

Lywydd, wrth inni agosáu at ddiwedd yr ail gyfnod o gyfyngiadau symud, hoffwn roi'r ffigurau diweddaraf i'r Aelodau ar gynnydd y clefyd yng Nghymru. Diolch i ymdrechion aruthrol pobl ym mhob rhan o'n gwlad, mae nifer yr achosion o’r coronafeirws yn gostwng ac mae cyfradd lledaeniad y feirws wedi gostwng. Fodd bynnag, mae'n parhau i fod yn agos at y lefel a allai ein peryglu unwaith eto. Yn sicr, nid yw'r argyfwng drosodd, hyd yn oed wrth i rai arwyddion wella.

Yn y cyd-destun hwnnw, mae nifer yr achosion newydd o’r coronafeirws a gadarnheir bob dydd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru yn llai na 200 yn gyson bellach. Mae nifer y bobl yn yr ysbyty â’r coronafeirws wedi gostwng eto i ychydig dros 900 ar 5 Mai. Erbyn hyn, mae llai na 70 o bobl â’r coronafeirws mewn gofal critigol, i lawr o fwy na 100 ganol y mis diwethaf.

Gyda'i gilydd, mae'r corff hwn o dystiolaeth yn dangos bod popeth a wnawn gyda'n gilydd fel cymuned yn ein helpu i symud y tu hwnt i uchafbwynt y feirws. Ond yr wythnos hon, nodwn fod nifer y marwolaethau yng Nghymru bellach dros 1,000. Mae'r garreg filltir ddigalon hon—pob un ohonynt yn fywyd dynol, ac yn deulu mewn galar—yn tanlinellu'r angen am gryn ofal wrth inni agosáu at ddiwedd yr ail gyfnod adolygu yr wythnos hon.

Lywydd, trof yn awr at rai materion ymarferol. Diolch i ymdrechion diflino llawer o gyd-Aelodau, mae'r sefyllfa gadarnhaol a nodais yr wythnos diwethaf mewn perthynas â chyfarpar diogelu personol wedi'i chynnal. Mae cyflenwadau a anfonwyd o Gambodia a Tsieina i Faes Awyr Caerdydd wedi golygu bod ein stociau'n fwy sefydlog. Rydym yn parhau i weithio gyda phartneriaid i sicrhau bod cyflenwadau'n cael eu dosbarthu'n deg ac yn ddibynadwy ledled Cymru, i ddiwallu anghenion staff ysbytai a staff gofal, yn ogystal â meddygon teulu, optometryddion, canolfannau deintyddol brys a fferyllfeydd ac eraill.

Lywydd, fel rydych newydd glywed, mae ein capasiti profi yn parhau i gynyddu. Mae bellach yn 2,100 o brofion y dydd, i fyny o 1,800 yr wythnos diwethaf. Agorodd canolfannau profi drwy ffenest y car yng ngogledd Cymru a Chaerfyrddin yr wythnos diwethaf. Bydd cyfleuster newydd bae Abertawe yn agor yr wythnos hon. Rydym yn profi gweithwyr iechyd a gofal cymdeithasol, yr heddlu, y gwasanaeth tân a staff carchardai, a byddwn yn ehangu i gynnwys gweithwyr allweddol eraill wrth i'r capasiti gynyddu. Ddoe, cawsom gyflenwad sylweddol o offer profi o dramor. Heddiw, mae’r offer hwnnw’n cael ei osod a'i ddilysu. Mae'r broses honno'n cael ei chwblhau cyn gynted â phosibl, a bydd yn arwain at gynnydd pellach yn y capasiti yr wythnos nesaf.

Lywydd, rhoddais wybod i’r Aelodau yr wythnos diwethaf ein bod yn gweithio gyda'r sector cartrefi gofal ar gylch gwaith ehangach ar gyfer profi yn y cartrefi gofal lle ceir achosion o’r coronafeirws. Cyhoeddodd y Gweinidog iechyd y newidiadau i roi'r cylch gwaith ehangach hwnnw ar waith mewn datganiad ysgrifenedig ar 2 Mai. Yn y bôn, mae'r newidiadau'n gwneud mwy i atal y coronafeirws rhag cyrraedd y cartrefi gofal lle nad oes unrhyw achosion eisoes, a mwy i ymateb i achosion newydd. Fel rhan o'r ymdrech honno, o ddechrau'r wythnos hon, bydd wyth uned brofi symudol newydd ar waith fel rhan o'r cynllun i brofi'r holl breswylwyr a staff mewn cartrefi gofal lle cafwyd achos o’r coronafeirws.

Lywydd, yr wythnos diwethaf, soniais am y gwaith sydd eisoes ar y gweill ar seilwaith iechyd cyhoeddus gwell i fod yn sail i adfer yng Nghymru. Bydd yn cynnwys tair elfen graidd: olrhain cysylltiadau, samplu a phrofi, a gwyliadwriaeth. Mae hynny bellach wedi bod yn destun cwestiwn amserol a atebwyd gan y Gweinidog iechyd.

Lywydd, dangosodd yr adroddiad a gyhoeddwyd gan y swyddfa ystadegau gwladol yr wythnos diwethaf ar y coronafeirws a’r effeithiau cymdeithasol ar bobl anabl ym Mhrydain yr anghydraddoldeb amlwg yn yr argyfwng presennol. Mae'n amlwg fod y feirws yn cael yr effaith fwyaf ar y rhai sydd â'r lleiaf o adnoddau. Bydd yn dwysáu'r anghydraddoldebau sydd eisoes wedi'u sefydlu gan ddegawd o gyni, a gall yr effaith hon fod yn fwy difrifol yng Nghymru oherwydd proffil oedran ein poblogaeth a'r lefel uwch o amddifadedd yn rhai o'n cymunedau.

Fel y nodwyd yn glir gennym yn nogfen y fframwaith adfer, a gyhoeddwyd ar 24 Ebrill, bydd mynd i’r afael ag anghydraddoldeb yn ffactor allweddol yn ein cynlluniau ar gyfer cefnu ar gyfyngiadau symud. Yn y cyfamser, rydym eisoes wedi gweithredu cyfres o gamau i liniaru, lle gallwn, effeithiau’r argyfwng ar y dinasyddion tlotaf a mwyaf agored i niwed yng Nghymru.

Fel y gŵyr yr Aelodau, mae ymchwil wedi sefydlu bod grwpiau lleiafrifoedd ethnig yn cael eu niweidio'n waeth gan y feirws na mwyafrif y boblogaeth, a bod effaith wahaniaethol ymysg cymunedau pobl dduon ac Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig. Drwy ein grwpiau rhanddeiliaid, rydym yn gweithio i ddeall yr effeithiau hyn a sut y maent yn effeithio ar ein cymunedau yng Nghymru. Mae grŵp cynghori COVID-19 ar gyfer pobl dduon ac Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig wedi’i sefydlu i archwilio’r dystiolaeth ac i nodi camau y gellid eu rhoi ar waith i amddiffyn y rhai mwyaf agored i niwed, a byddaf yn mynychu cyfarfod y grŵp hwnnw yn syth ar ôl gorffen fy natganiad y prynhawn yma.

Rydym wedi parhau i flaenoriaethu lles teuluoedd sydd fwyaf o angen help. Mae'r Gweinidog Addysg wedi cyhoeddi cyllid o hyd at £40 miliwn i alluogi awdurdodau lleol i barhau i ddarparu prydau ysgol am ddim hyd nes y bydd ysgolion yn ailagor, neu hyd at ddiwedd mis Awst. Cymru yw'r wlad gyntaf yn y Deyrnas Unedig i ddarparu'r sicrwydd parhaus hwn o gymorth yn ystod gwyliau'r ysgol, yn yr un modd ag rydym yn ariannu gofal plant am ddim i blant oedran cyn ysgol gweithwyr hanfodol, a ni yw'r unig wlad yn y DU sy'n darparu gofal plant am ddim i bobl agored i niwed. A bydd y grant allgáu digidol o £3 miliwn, a gyhoeddwyd ers i'r Senedd gyfarfod ddiwethaf, yn galluogi pob plentyn i gael mynediad at y TG y gallent fod ei angen ar gyfer dysgu o bell yn ystod yr argyfwng.

Rydym wedi cydnabod y gwasanaeth eithriadol a ddarperir gan weithwyr gofal drwy daliad o £500 i'r rheini yn y gweithlu gofal cymdeithasol sy'n darparu gofal cymdeithasol personol. Yn yr un modd â'r taliad marw yn y swydd o £60,000, bydd hwn yn darparu’r budd cymharol mwyaf i'r rheini sydd â'r lleiaf i ddechrau. Lywydd, menywod sy’n ysgwyddo baich cyflog isel yn ein cymdeithas. Mae mwy nag 80 y cant o weithwyr ym maes gofal cymdeithasol yn fenywod, a bydd ein penderfyniad i wneud taliad o £500 yn cael effaith ar gydraddoldeb o ran rhywedd yn ogystal ag ar incwm.

Ar yr un pryd, Lywydd, dylwn groesawu penderfyniad y Weinyddiaeth Gyfiawnder i leoli'r ganolfan breswyl newydd gyntaf i droseddwyr benywaidd yng Nghymru, datblygiad hirddisgwyliedig a gafodd ei gynorthwyo'n fawr gan gefnogaeth fy nghyd-Aelod, Alun Davies, a Jane Hutt yn awr.

Lywydd, wrth ddarparu cymorth ariannol o gyllideb bloc gyfyngedig, rydym yn gweithio i dargedu cyllid lle mae ei angen fwyaf. Drwy ddarparu terfyn uchaf o £0.5 miliwn ar gymhwysedd gwerth ardrethol ar gyfer ein cynllun rhyddhad ardrethi busnes, rydym wedi rhyddhau mwy na £100 miliwn i gefnogi busnesau llai ledled Cymru. Ac yma, rydym wedi cadw at gynlluniau pwysig sydd o fudd i bobl ar gyflogau isel a phobl sy'n agored i niwed. Roedd y gronfa cymorth dewisol yn arbennig o bwysig yn ystod yr argyfwng llifogydd yn gynharach eleni, ac mae'n parhau i gynnig amddiffyniad hanfodol i bobl mewn argyfwng ariannol. Rydym wedi dyrannu £11 miliwn ychwanegol i'r gronfa hon eleni. Ar adeg arferol, Lywydd, mae'r gronfa cymorth dewisol yn gwneud oddeutu 5,600 o daliadau bob mis, a chyfanswm o £330,000; ers effaith yr argyfwng, mae 12,000 o daliadau’n cael eu gwneud yn fisol, ac mae'r cyfanswm bellach yn £0.75 miliwn. Rydym yn parhau i gefnogi aelwydydd sy'n ei chael hi’n anodd drwy gynllun gostyngiadau’r dreth gyngor, ac yn parhau i annog pobl i gysylltu â'u hawdurdod lleol i weld a ydynt yn gymwys i gael cymorth drwy'r cynllun hwnnw.

Yn olaf, Lywydd, yr wythnos diwethaf, roedd hi’n bum mlynedd ers i Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 ddod yn rhan o gyfraith Cymru, a nodwyd hynny mewn datganiad pwysig gan y Dirprwy Weinidog a’r Prif Chwip ddoe. Wrth inni ymateb i'r argyfwng presennol a chynllunio ar gyfer Cymru ôl-COVID, bydd Llywodraeth Cymru yn cadw at egwyddorion y Ddeddf honno i adeiladu Cymru fwy llewyrchus, mwy gwyrdd a mwy cyfartal. Mae'r camau rwyf wedi'u hamlinellu heddiw wedi'u gwreiddio yn ein hymrwymiad i gyfiawnder cymdeithasol, economaidd ac amgylcheddol, a dyma fydd yn parhau i lywio ein camau gweithredu yn y dyfodol. Diolch yn fawr.

Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies. 

Diolch, Lywydd. Brif Weinidog, rwy'n falch o weld bod Llywodraeth Cymru wedi newid ei pholisi ar brofi mewn cartrefi gofal, ac yn y dyfodol, y bydd yr holl staff a phreswylwyr mewn cartrefi gofal lle bu achos o COVID-19 bellach yn cael eu profi.

Nawr, yr wythnos diwethaf, fe ddywedoch chi wrthym nad oedd unrhyw werth clinigol i ymestyn y profion ymhellach, ac eto, yn amlwg, mae'r gwerth clinigol hwnnw bellach wedi'i ddarganfod. Gwyddoch fy mod wedi codi'r mater hwn gyda'r prif swyddog meddygol, ond mae pobl Cymru yn haeddu gwybod pa dystiolaeth glinigol newydd y mae Llywodraeth Cymru wedi'i chael. Fodd bynnag, nid yw'r polisi hwn yn mynd yn ddigon pell o hyd, ac mae Comisiynydd Pobl Hŷn Cymru, Heléna Herklots, yn iawn i ddweud y dylai Llywodraeth Cymru fod yn profi holl breswylwyr a staff cartrefi gofal, a hynny ar frys.

Felly, a wnewch chi gyhoeddi'r dystiolaeth glinigol a gawsoch yn wreiddiol, yn eich cynghori i beidio â phrofi preswylwyr a staff cartrefi gofal, ac a wnewch chi hefyd gyhoeddi'r wybodaeth newydd rydych wedi’i chael ers hynny sydd wedi arwain at newid y polisi hwn? Ac a wnewch chi fynd gam ymhellach ac ymrwymo i brofi holl breswylwyr a staff cartrefi gofal, fel nad yw'r sector yn cael ei ystyried yn ddifrod cyfochrog gan sylwebyddion fel Fforwm Gofal Cymru?

Lywydd, diolch i Paul Davies. Fe fydd yn gwybod, wrth ateb ei gwestiynau yr wythnos diwethaf, i mi ddweud bryd hynny fod Llywodraeth Cymru yn adolygu’r dystiolaeth ynghylch profi mewn cartrefi gofal ac yn edrych i weld a ellid ymestyn ein trefn brofi ymhellach. Dywedais hynny wrth yr Aelod ddydd Mercher, a ddydd Gwener, nododd y Gweinidog iechyd y camau ymarferol y byddem yn eu cymryd. Mae'r Aelod yn gofyn am y dystiolaeth a ystyriwyd gennym wrth wneud y newid hwnnw. Gallaf ddweud wrtho ein bod wedi ystyried astudiaethau o Singapôr ac o Sbaen, astudiaeth beilot gan Iechyd Cyhoeddus Lloegr i chwe chartref gofal yn Llundain, adroddiad ar gyfer Canolfan Atal a Rheoli Clefydau Ewrop yn Efrog Newydd, a phrofiad y sector cartrefi nyrsio yno mewn perthynas â COVID. Rydym wedi ystyried tystiolaeth o Washington ac rydym wedi ystyried adroddiad systematig Canolfan y DU ar gyfer Meddygaeth ar Sail Tystiolaeth ar dystiolaeth ar y ffordd orau o reoli lledaeniad y coronafeirws yn y sector cartrefi gofal.

Nododd yr adroddiad hwnnw bum ffordd wahanol o reoli lledaeniad y coronafeirws, ac un yn unig ohonynt yw profi. Mae'r adolygiad systematig yn rhoi pwyslais ar hylendid dwylo, ar ddiheintio’r amgylchedd, ar rotâu staff mewn cartrefi gofal a'r ffordd y gellir rhoi staff ar rotâu er mwyn lleihau'r risg y bydd y coronafeirws yn cael ei gludo i gartrefi gofal, ar gyfyngiadau ar ymwelwyr â chartrefi gofal, ac yna, yn bumed ac yn olaf, ar fesurau mewn perthynas â phrofi.

Dywedais wrth yr Aelod yr wythnos diwethaf nad oeddwn wedi gweld unrhyw dystiolaeth glinigol a oedd yn gwneud imi gredu bod gwerth clinigol i brofi preswylwyr a staff nad oes symptomau ganddynt mewn cartrefi gofal lle na cheir achosion o’r coronafeirws. Cadarnhawyd hynny yn y dystiolaeth a roddwyd i Weinidogion yr wythnos diwethaf, a dyna pam na fyddwn yn gwneud hynny yng Nghymru ar hyn o bryd. Os bydd y dystiolaeth glinigol yn newid, byddwn yn dilyn y dystiolaeth.

Dechreuodd yr Aelod drwy ofyn am dystiolaeth, ac yna gofynnodd imi wneud rhywbeth nad oes tystiolaeth ar ei gyfer, ac ni fyddwn yn gwneud hynny. Nodwyd ein safbwynt yn natganiad Vaughan Gething ddydd Gwener diwethaf, ac yn y bôn, mae'n ymwneud â gwneud mwy i atal y coronafeirws rhag cyrraedd cartrefi gofal lle nad oes achosion ohono yno heddiw, ac yna gwneud mwy yn y cartrefi gofal lle ceir lledaeniad symptomatig, er mwyn gallu rheoli’r feirws yn y cartrefi hynny'n fwy effeithiol.

Wel, Brif Weinidog, credaf ei bod yn bwysig inni weld y dystiolaeth, gan fod y polisi hwn, yn wir, wedi newid. Mae'n bwysig fod Llywodraeth Cymru yn agored ac yn dryloyw ar y materion hyn gan fod gan y cyhoedd hawl i wybod pa dystiolaeth sydd wedi'i defnyddio pan fydd polisi'n newid.

Nawr, wrth symud ymlaen, Brif Weinidog, rwy'n falch o weld bod Ynys Wyth bellach yn paratoi i dreialu ap ffôn a fydd yn olrhain achosion o COVID-19. Brif Weinidog, gall hwn fod yn faes y gall Llywodraeth Cymru weithio arno gyda Llywodraeth y DU er mwyn i Gymru hefyd fod ar flaen y gad yn y datblygiadau technolegol hyn. Er bod problemau'n codi o ran sut i rannu data yng Nghymru, gallai'r math hwn o olrhain cysylltiadau fod o fudd enfawr i ni yma yng Nghymru. A allwch gadarnhau felly fod Cymru’n barod i fod yn rhan o'r broses hon, a bod eich swyddogion yn gweithio gyda'u swyddogion cyfatebol yn Lloegr i weld sut y gallem ddefnyddio'r dechnoleg hon yma yng Nghymru? Ac a wnewch chi ymrwymo i gyhoeddi'r canllawiau diweddaraf y mae Llywodraeth Cymru yn eu cael ar y mater hwn, er mwyn inni allu olrhain cynnydd Llywodraeth Cymru yn y maes hwn?

Lywydd, a gaf fi ddechrau drwy ddweud bod yr holl dystiolaeth a grybwyllais yn fy ateb cyntaf i Paul Davies, heblaw am astudiaeth beilot Iechyd Cyhoeddus Lloegr o'r chwe chartref gofal yn Llundain, yn dystiolaeth gyhoeddus? Mae ar gael i unrhyw aelod o'r cyhoedd sy'n dymuno’i gweld, gan gynnwys Aelodau Cynulliad, ac fe wnaf gadarnhau a yw astudiaeth Iechyd Cyhoeddus Lloegr hefyd yn gyhoeddus.

O ran cynllun peilot yr ap ar Ynys Wyth, mae Llywodraeth Cymru yn aelod o'r grŵp goruchwylio sy'n datblygu'r ap hwnnw, fel Llywodraeth yr Alban. Mae angen datrys materion sy'n codi mewn perthynas â data, fel y dywedodd Paul Davies, a diben arbrawf Ynys Wyth yw gweld a yw’r ap mor llwyddiannus â’r disgwyl. A bydd yn gwybod ein bod wedi cael sawl achos yn ystod argyfwng y coronafeirws lle nad oedd rhywbeth a oedd yn edrych yn addawol iawn yn gallu cyflawni'r addewid hwnnw, a dyna pam fod peilot Ynys Wyth mor bwysig. Ond gobeithiaf y bydd yn llwyddiant, a gobeithiaf y bydd modd datrys y materion sy'n ymwneud â phreifatrwydd data, gan fy mod am allu argymell yr ap i bobl yng Nghymru, oherwydd po fwyaf o bobl sy’n defnyddio’r ap, y mwyaf effeithiol y bydd.

Felly, y sefyllfa yr hoffwn fod ynddi yw un lle gallaf ddweud yn hyderus wrth bobl yng Nghymru fod hyn yn rhywbeth y gallant ei wneud, a'i wneud yn ddiogel, ac y bydd y gwaith sy'n digwydd yn ystod y cyfnod peilot yn lleddfu unrhyw bryderon sydd ganddynt ynghylch y defnydd o'u data personol. Ond mae'n rhaid inni aros i weld canlyniadau'r cynllun peilot a’r materion sy'n codi ynglŷn â data wedi'u datrys. Fel y dywedais wrth Weinidogion Llywodraeth y DU ddoe, rwy'n awyddus iawn i allu cyhoeddi—fel y nodwyd yn y cwestiwn a ofynnodd Paul Davies i mi—datganiad y gall aelodau'r cyhoedd ei weld, sy’n esbonio iddynt sut y bydd y data y byddant yn ei gyfrannu drwy'r ap yn cael ei reoli, y diben y bydd yn cael ei ddefnyddio ar ei gyfer, a gwarantau na chaiff ei ddefnyddio at ddibenion nad ydynt wedi cydsynio iddynt. Oherwydd yn y ffordd honno, byddwn yn ennyn yr hyder ymysg y cyhoedd y bydd ei angen arnom os yw'r ap i gael ei ddefnyddio mewn ffordd a fyddai o fudd i bob un ohonom.

Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Ddoe, Brif Weinidog, fe wnaethoch gyhoeddi ffigurau a ddangosodd fod 1,239 o farwolaethau wedi’u cofrestru mewn cartrefi gofal ym mis Ebrill yng Nghymru o gymharu â 417 am yr un mis y llynedd—cynnydd o 200 y cant. Nawr, rydych newydd ddweud, mewn perthynas â chartrefi gofal lle na fu achosion a gadarnhawyd neu amheuaeth fod y clefyd yn bresennol, nad oedd cyngor clinigol o blaid profi preswylwyr mewn sefyllfa o'r fath. Ond rydych yn gwneud hynny nawr, onid ydych, mewn cartrefi gofal sydd â 50 neu fwy o breswylwyr? Ac onid y rheswm pam nad ydych yn rhoi’r polisi hwnnw ar waith mewn cartrefi gofal llai o faint yw am nad oes gennych brofion ar gael, sy'n golygu nad oes gennych gapasiti i brofi pob cartref?

Lywydd, a gaf fi ddiolch i Adam Price am dynnu sylw at y ffigurau a gyhoeddwyd ddoe? Byddant yn rhan o gyfres reolaidd y byddwn yn eu cyhoeddi mewn un lle yn awr, er mwyn dwyn ynghyd y ffeithiau difrifol iawn ynglŷn ag effaith y coronafeirws ar gartrefi gofal yma yng Nghymru. Bydd modd i'r Aelodau weld hynny bob wythnos.

Ac a gaf fi ddiolch i Adam Price hefyd am dynnu sylw at yr amrywiad ar fy atebion i Paul Davies? Oherwydd cafwyd tystiolaeth—gall yr Aelodau ddod o hyd iddi ymhlith y cyfeiriadau a roddais yn gynharach—fod diben clinigol, mewn perthynas â chartrefi gofal a chartrefi nyrsio mwy o faint, i brofi lleoliadau lle na cheir symptomau hyd yn oed, a hynny am fod y cartrefi mwy o faint yn fwy agored—yn fwy agored—i ledaeniad coronafeirws, am nifer o wahanol resymau. Maent yn aml yn perthyn mwy i'r pen cartrefi nyrsio i'r sector cartrefi gofal, ac fel y gŵyr Adam Price, ar ôl gweld y ffigurau, mae crynodiad mwy o farwolaethau mewn gofal lle mae nyrsio yn rhan o ofal nag yng ngweddill y sector, fel y byddech yn ei ddisgwyl o gofio bod y coronafeirws yn ymosod ar bobl â chyflyrau iechyd sy'n bodoli eisoes.

A rheswm arall pam fod cartrefi gofal mwy o faint wedi cael eu trin yn wahanol yw oherwydd bod ganddynt nifer fwy o bobl yn mynd a dod. A pho fwyaf o bobl sy’n mynd a dod rhwng y byd y tu allan a chartref gofal, y mwyaf yw'r risg y bydd y coronafeirws yn cael ei gludo i'r cartref gofal—boed hynny gan weithwyr sy'n mynd a dod, neu ar yr adegau prin pan fo aelodau'r teulu'n ymweld â rhywun â salwch angheuol; po fwyaf o ymweliadau a geir â chartref gofal, yr uchaf fydd y risg, a pho fwyaf yw’r cartref gofal, y mwyaf o ymwelwyr ac aelodau o staff fydd yn mynd a dod ohono. Ac mae'r rheini ymhlith y rhesymau pam mai'r cyngor oedd bod diben clinigol i brofi pobl asymptomatig yn y cartrefi gofal mwy o faint, ac rydym wedi cynnwys hynny'n rhan o'n trefn brofi.

Brif Weinidog, os oes tystiolaeth wyddonol bosibl sy'n awgrymu bod gwerth clinigol i brofi mewn cartref gofal gyda 50 o breswylwyr, heb achos o’r feirws, sut nad oes gwerth clinigol i brofi mewn cartref gofal gyda 49? Onid yw hwnnw’n drothwy cwbl fympwyol?

Wel, mae'n fympwyol yn yr ystyr nad yw'n fanwl gywir dweud y gallech ei osod yn union rhwng 49 a 51. Pryd bynnag y bydd gennych ffin, mae rhywfaint o fympwyoldeb yn ei chylch. Ond y cyngor a gawsom oedd, yn gyffredinol, fod cartref gofal â 50 neu fwy o bobl ynddo yn fwy agored i’r coronafeirws, hyd yn oed pan nad oes achos yn y cartref gofal heddiw. Dyna'r nifer y cawsom ein cynghori fel y man gorau i dynnu'r llinell. O ran pa mor benodol ydyw, mae iddo elfen fympwyol, fel sydd i unrhyw rif, ond nid yw wedi'i ddewis ar hap, mae'n deillio o'r wyddoniaeth sy'n sail iddo, natur y sector cartrefi gofal, a'r cyngor a roddir wedyn i Weinidogion.

Arweinydd Plaid Brexit, Mark Reckless.

Brif Weinidog, fe gyhoeddoch chi yn nogfen eich fframwaith adfer ddydd Gwener, 24 Ebrill, y byddai eich Llywodraeth, cyn codi’r cyfyngiadau symud, yn asesu a oedd y camau'n mynd i arwain at effaith gadarnhaol fawr ar gydraddoldeb, a oeddent yn darparu unrhyw gyfleoedd ar gyfer ehangu cyfranogiad a chymdeithas fwy cynhwysol, ac a oeddent yn gyson â Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 a Chymru gyfartal a mwy gwyrdd. Fe gyfeirioch chi at yr agweddau hynny eto yn eich datganiad heddiw, gan ddweud eich bod yn fwyaf pryderus ynghylch cyfiawnder cymdeithasol ac amgylcheddol. Rydych wedi dweud hefyd bod yn rhaid i unrhyw gamau i lacio cyfyngiadau symud fod yn seiliedig ar werthoedd Cymreig penodol.

Ond yr wythnos diwethaf, fe ddywedoch chi eich bod am i’r cyfyngiadau gael eu codi ar sail gyffredin rhwng y pedair gwlad. Tybed, felly, a wnaethoch ymgynghori â Llywodraeth y DU ynghylch eich profion cydraddoldeb cyn eu cyhoeddi? Os caiff y cyfyngiadau eu codi ar sail gyffredin, sut y gellir seilio hyn ar werthoedd Cymreig penodol? A ydych wedi perswadio Llywodraeth y DU i’w mabwysiadu, ynghyd â’ch profion cydraddoldeb a gofynion Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015?

Yn olaf, a allwch gadarnhau bod cydraddoldeb yn golygu, os wyf yn danfon fy mhlant i ysgolion Cymraeg eu hiaith, y gallent ddychwelyd yn gynnar, ond os wyf yn eu danfon i ysgol Saesneg ei hiaith, y byddech yn gwneud iddynt aros gartref?

Lywydd, ni ofynnais am ganiatâd Llywodraeth y DU cyn cyhoeddi'r ddogfen hon gan Lywodraeth Cymru—wrth gwrs na wneuthum. Ond pan gyhoeddais y fframwaith, dywedais fy mod yn ei ystyried yn gyfraniad at drafodaeth roeddwn o’r farn fod angen iddi ddigwydd ar draws y Deyrnas Unedig gyfan. A chyhoeddodd Llywodraeth yr Alban ddogfen debyg, fel cyfraniad a oedd yn amlinellu eu syniadau ynglŷn a’r ffordd y gallwn lunio llwybr gyda'n gilydd allan o'r cyfyngiadau symud sy’n wynebu pob un ohonom heddiw.

Rwy'n gwbl ddiedifar ynglŷn â rhoi effaith unrhyw un o'r camau hynny ar gydraddoldeb wrth wraidd y ffordd y byddem yn meddwl am hyn yma yng Nghymru. Dyma pam y cyflwynodd y Senedd Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol, gyda Chymru fwy cyfartal yn un o'i saith nod. Yn fy natganiad, nodais y ffeithiau difrifol am effaith anghymesur y coronafeirws ar gymunedau du a lleiafrifoedd ethnig. Ac mae angen mesur y camau a gymerwn yn erbyn yr effaith y byddant yn ei chael ar wahanol gymunedau yng Nghymru i sicrhau nad yw'r baich o ymdopi â'r afiechyd yn pwyso’n anghymesur ar un rhan o gymdeithas Cymru yn hytrach nag un arall. Rwy’n falch iawn o’r ffaith ein bod yn blaenoriaethu cydraddoldeb yn ein hystyriaethau, ac rwy’n sicr yn dadlau dros hynny yn fy nhrafodaethau â Gweinidogion y DU hefyd.

Byddai’n well pe gallai’r Aelod wrthsefyll ei reddf i fanteisio ar gyfle i droi un rhan o gymdeithas Cymru yn erbyn y llall. Gwn ei fod yn cyfeirio at ateb a roddais i gwestiwn ynglŷn â sut roeddem yn bwriadu dod â phlant yn ôl i'r ysgol yng Nghymru. Ac fel enghraifft, dywedais ein bod yn edrych ar grwpiau lle roedd achos penodol i’w gael dros adael iddynt ddychwelyd i'r ysgol yn gynnar. Ac wrth drafod hynny, dywedais, ar gyfer plant ym mlwyddyn 6—plant sy’n mynd i fyny i'r ysgol uwchradd ym mis Medi—y byddai achos cryf i’w gael dros feddwl amdanynt fel y grŵp y byddech am ddod â hwy'n ôl at ei gilydd yn gynnar yn y broses, gan fod y plant hynny’n cwblhau’r ddefod newid byd bwysig honno ochr yn ochr â'u cyd-ddisgyblion, ni waeth pa iaith y maent yn digwydd cael ei dysgu ynddi a pha bynnag iaith y maent yn digwydd ei siarad gartref.

Soniais am blant ag anghenion ymddygiadol, sy'n dibynnu ar rythm y diwrnod ysgol ac y mae eu rhieni'n ei chael hi'n anodd gofalu amdanynt am 24 awr bob dydd dan gyfyngiadau eu cartref, fel grŵp a allai ddychwelyd i'r ysgol yn gynnar.

A soniais am y bobl ifanc yng Nghymru rydym mor falch o’u cael mewn addysg Gymraeg, sy’n dod o gartrefi lle nad oes gair o Gymraeg yn cael ei siarad fel rheol, ac a fydd bellach wedi bod allan o’r amgylchfyd iaith Gymraeg am wythnosau lawer. Ac fe wnes eu nodi, unwaith eto, fel grŵp y gallech ddadlau bod ganddynt achos penodol dros ddychwelyd i'r ysgol yn gynharach, ochr yn ochr â'r holl rai eraill hynny. Mae ceisio troi un rhan o boblogaeth ein hysgolion yn erbyn y llall a chreu ymdeimlad o annhegwch, unwaith eto—nid yw'n adlewyrchu’n dda ar yr Aelod, ac yn sicr, nid dyna'r ffordd rydym yn meddwl am bethau yng Nghymru.

Diolch, Brif Weinidog. Gofynnais i chi bythefnos yn ôl pa mor ymrwymedig yr oeddech i'r dull pedair Llywodraeth o weithredu, ac fe ddywedoch chi eich bod yn parhau i fod yn gwbl ymrwymedig i hynny. Ac mewn egwyddor, mae hynny'n rhywbeth rwy'n cytuno ag ef—byddai bob amser yn well gennyf weld pedair Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn gweithio gyda'i gilydd, yn rhannu gwybodaeth ac yn rhannu profiad ac yn gweithio i sicrhau bod gennym ddull cyffredin o weithredu.

Ond yn ystod yr ychydig ddyddiau diwethaf, rydym wedi gweld Llywodraeth y DU yn methu mewn ffordd hynod ofidus. Rydym yn gweld bellach mai nifer y marwolaethau yn y DU yw'r uchaf yn Ewrop—yn ail yn unig i America Trump. A chredaf fod angen inni gwestiynu a yw cysylltu ein hunain yn rhy agos â Llywodraeth y DU sy'n amlwg yn methu yn rhywbeth sy'n rhaid inni ei wneud yn y dyfodol. Ac felly, Brif Weinidog, rwy'n mentro cwestiynu hynny unwaith eto, a gofyn i chi a ydych yn parhau i edrych ar Lywodraethau sy’n llwyddo i ymdopi â’r feirws hwn mewn gwahanol rannau o’r byd, yn hytrach nag edrych yn unig tua’r dwyrain ar Lywodraeth nad yw’n llwyddo. Credaf fod hwnnw'n gwestiwn pwysig i’w ystyried.

Yr ail gwestiwn sydd gennyf—

Na, na. Rydych wedi gofyn eich cwestiwn cyntaf ac rydych wedi mynd y tu hwnt i'ch amser ar gyfer y sesiwn. Y Prif Weinidog i ymateb.

Wel, a gaf fi ddiolch i Alun Davies am hynny? Ac mewn gwirionedd, ni chredaf fod fy safbwynt yn wahanol i'r un a nododd, gan y credaf innau hefyd fod yr egwyddor o geisio gweithio ar sail pedair gwlad ar draws y Deyrnas Unedig yn un bwysig, ond ni fyddai hynny'n golygu y byddwn yn barod i fabwysiadu polisïau yng Nghymru y gwyddys eu bod yn methu yn rhywle arall. Felly, nid oes a wnelo hyn ag ymlyniad slafaidd wrth yr egwyddor honno; mae a wnelo â’r lens yr hoffwn ei defnyddio—rwy’n awyddus i gael dull pedair gwlad o weithredu. Rwyf wedi bod yn gweithio’n galed yr wythnos hon gyda Llywodraethau eraill yn y Deyrnas Unedig i geisio sicrhau hynny. Ond mae'n—. Rydym wedi dweud bob amser, os oes angen inni wneud pethau'n wahanol yng Nghymru, am mai dyna'r peth iawn i'w wneud, dyna fyddwn ni'n ei wneud, ac mae honno'n egwyddor bwysig iawn hefyd.

Ac rydym yn parhau, Lywydd, i ddysgu gwersi o bedwar ban byd. Bob wythnos, rwy'n cael adroddiadau am ddatblygiadau, naill ai'n uniongyrchol drwy sgyrsiau y mae'r prif swyddog meddygol yn eu cael yn Sweden, yn yr Almaen a De Korea, er enghraifft, neu mewn ymchwil i lenyddiaeth a gyflawnir gennym yn Llywodraeth Cymru i olrhain yr hyn sy'n digwydd mewn rhannau o'r byd lle mae'r cyfyngiadau symud wedi’u codi eisoes, i weld beth sy'n gweithio, i weld beth nad yw'n ymddangos ei fod yn gweithio, ac i fwydo'r wybodaeth honno i'n ffordd o feddwl fel ein bod yn nodi'r mesurau sydd â'r gobaith mwyaf o lwyddo yn ein barn ni, ni waeth o ble yn y byd y daw'r dystiolaeth honno.

Brif Weinidog, roeddwn yn synnu nad oedd unrhyw gyfeiriad yn eich datganiad heddiw at y garreg filltir o 75 mlynedd ers Diwrnod VE, sy'n digwydd ddydd Gwener, wrth gwrs. Ddydd Gwener, bydd llawer o bobl ledled Cymru a gweddill y Deyrnas Unedig, ac yn wir, Ewrop gyfan yn dathlu trechu Natsïaeth a ffasgaeth ledled Ewrop. Ac wrth gwrs, cawn gyfle hefyd i gofio’r rheini a fu farw wrth ymladd yn yr ail ryfel byd, ac yn wir, yr arwyr hynny yn ein plith a helpodd i sicrhau’r fuddugoliaeth aruthrol honno—pob un o’r gweithwyr allweddol, os mynnwch, ochr yn ochr â'r rheini a fu’n ymladd mewn brwydrau ar y rheng flaen.

Mae rhai pobl yng Nghymru, gan gynnwys rhai unigolion sy'n Aelodau o'r Senedd, yn dweud na fyddant yn dathlu ddydd Gwener, gan nad ydynt yn teimlo bod dathlu'r pethau hyn yn briodol. Byddaf yn sicr yn dathlu, Brif Weinidog. A gaf fi ofyn, a fyddwch chithau hefyd? A pha gynlluniau sydd ar waith i nodi'r garreg filltir bwysig hon yn ein hanes pan fydd y pandemig penodol hwn dan reolaeth?

Wel, Lywydd, a gaf fi ddiolch i Darren Millar am ei gwestiwn, am y cyfle i ddweud rhywbeth am y garreg filltir o 75 mlynedd, a diolch iddo am ei ddygnwch wrth sicrhau ein bod yn meddwl am y digwyddiadau hyn a sut rydym yn eu nodi?

Treuliais lawer o brynhawn ddoe mewn cyfres o sgyrsiau dros y ffôn a thrwy gyswllt fideo â chyn-filwyr o Gymru a fu’n ymladd ar Ddiwrnod VE, ac roeddent yn sgyrsiau hyfryd. Rwy'n credu bod yr unigolyn ieuengaf y siaradais ag ef yn 94 oed, ac roedd y unigolyn hynaf y siaradais ag ef yn 100 oed, o Aberystwyth. Mae pob un ohonynt yn llawn o atgofion am yr amser hwnnw, ac yn llawn tristwch hefyd, oherwydd iddynt hwy, mae Diwrnod VE—mae'n fater o ddathlu'r hyn a gyflawnwyd, ond mae hefyd yn destun cryn dristwch ynglŷn â'r bobl roeddent yn eu hadnabod ac a safodd gyda hwy, y bobl na oroesodd y rhyfel fel y gwnaethant hwy. Ac ni siaradais ag unrhyw un na wnaeth enwi rhywun arall a oedd wedi bod yn agos atynt ac nad oedd wedi goroesi fel y gwnaethant hwy. Ond roeddent yn sgyrsiau hyfryd. Roedd yn wych gweld pobl yn ymdopi â thechnolegau nad oeddent byth yn meddwl y byddai angen iddynt eu defnyddio, a chael y sgyrsiau hynny drwy Skype a thrwy Zoom a'r holl bethau eraill y mae'n rhaid inni eu gwneud.

Byddaf yn sicr yn nodi Diwrnod VE fy hun. Byddaf wrth y senotaff yma yng Nghaerdydd am 11 o'r gloch ddydd Gwener, fel rhan o'n ffordd genedlaethol o nodi’r foment honno, ac mae'n cael ei nodi, fel y gŵyr yr Aelodau, mewn ffyrdd gwahanol iawn oherwydd yr adeg rydym yn byw ynddi. Ac yna, mae angen inni edrych y tu hwnt i'r adeg hon i weld beth y gallwn ei wneud pan allwn ddod at ein gilydd unwaith eto, ac mae trafodaethau'n mynd rhagddynt, a phan ddaw'r adeg y gallwn wneud pethau mewn ffyrdd rydym yn fwy cyfarwydd â hwy, ni fyddwn wedi anghofio'r angen i sicrhau y bydd nodi Diwrnod VE yn rhywbeth y gallwn ei wneud yn y dyfodol yn ogystal â ddydd Gwener.

Fedrwch chi roi gwybod i ni pa drafodaethau sydd yn mynd ymlaen ynglŷn â chael hwb ar gyfer carcharorion ym Mangor, yn fy etholaeth i? Dwi yn deall bod cynllun ar waith i greu hwb ym Mangor ar gyfer carcharorion sy'n hanu'n wreiddiol o bob rhan o ogledd Cymru ac sy'n cael eu rhyddhau yn gynnar oherwydd yr argyfwng presennol. Rŵan, dydw i nac Aelod Seneddol Arfon yn San Steffan ddim wedi derbyn unrhyw wybodaeth swyddogol am y trafodaethau. Pryd oeddech chi'n bwriadu trafod y cynllun efo ni? Ac os oes yna gynllun ar y gweill, fel dwi'n ei ddeall, beth yn union sy'n cael ei drafod, o ble daw'r adnoddau a'r arbenigedd i gynnal yr hwb, a beth fydd y trefniadau ar gyfer ailsefydlu a lletya'r unigolion bregus yma ar ôl yr argyfwng?

Wel, Llywydd, dwi ddim wedi gweld dim byd ar y pwnc yna. Dwi ddim wedi cael cyngor, dwi ddim wedi cael trafodaethau o gwbl, a dwi ddim wedi clywed am y posibiliad cyn clywed beth yr oedd Siân Gwenllian wedi'i ddweud nawr. So, wrth gwrs, dwi'n fodlon i fynd ar ôl y pwnc i weld a oes trafodaethau wedi bod ar y gweill yn unrhyw le yn Llywodraeth Cymru. Ac os oes unrhyw beth y tu ôl i beth mae Siân wedi'i glywed, dwi'n hapus i ysgrifennu ati hi a rhoi mwy o fanylion. Ond dwi ddim wedi clywed dim byd ar hyn o bryd.

[Anghlywadwy.]—penderfyniad gan Lywodraeth Cymru mewn perthynas â’r taliad o £500 i weithwyr gofal, a gaf fi awgrymu mai cam cyntaf yn unig yw hwn yn yr hyn y mae'n rhaid iddi ddod yn fargen newydd i'n gweithwyr sector cyhoeddus yn y pen draw? A gaf fi ofyn pa gynnydd sy'n cael ei wneud i berswadio Llywodraeth y DU i hepgor y dreth yn y taliadau hyn, fel a ddigwyddodd, yn wir, yn ystod argyfwng y llifogydd?

A hefyd, Brif Weinidog, a allwch gadarnhau y bydd Llywodraeth Cymru yn ystyried cyngor TUC Cymru wrth lacio unrhyw fesurau? Mae cymheiriaid o Loegr wedi canmol Cymru wrthyf am y camau a gymerodd Llywodraeth Cymru i reoleiddio mesurau cadw pellter cymdeithasol yn y gweithle. Felly, a gaf fi sicrwydd y bydd canllawiau a rheoliadau diogelwch llym yn cael eu rhoi ar waith i sicrhau bod diogelwch yn y gweithle a theithio i'r gwaith yn fwy na 'digon da' yn unig, fel yr awgrymwyd gan rai o Weinidogion y DU, ond y bydd yn hollbwysig? Ar ôl coffáu’r Diwrnod Rhyngwladol i Gofio Gweithwyr, a gaf fi awgrymu nad yw unrhyw beth llai na hyn yn dderbyniol, a gofyn i’r Llywodraeth Cymru roi diogelwch y cyhoedd a gweithwyr yn gyntaf bob amser yn eu proses benderfynu?

Lywydd, diolch i Mick Antoniw am y ddau gwestiwn. Mae ein taliad o £500 yno i gydnabod y cyfraniad anhygoel, y cyfraniad dewr, y mae gweithwyr sy'n darparu gofal personol uniongyrchol i bobl yn ein sector gofal yn ei wneud yn ystod yr argyfwng. Pan fydd yr argyfwng drosodd, cytunaf yn llwyr â Mick Antoniw—mae angen inni sicrhau bod y bobl sydd wedi bod mor bwysig wrth ymateb i'r argyfwng yn cael eu hystyried yr un mor bwysig wedyn, ac yn cael eu gwobrwyo mewn ffordd y byddem am eu gweld yn cael eu gwobrwyo.

Gadewch imi ddweud unwaith eto, gan imi ddweud hyn ar y pryd: roedd cymorth Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn sicrhau bod y taliadau a wnaethom o'r gronfa cymorth dewisol i bobl a ddioddefodd yn sgil y llifogydd—y ffaith nad oedd hynny’n cyfrif tuag at gyfrifiadau budd-daliadau—yn ddefnyddiol iawn, a gobeithiaf y gall fod yr un mor ddefnyddiol i ni yma. Rydym am i bob punt o'r £500 fynd yn uniongyrchol i'r bobl rydym yn ceisio eu gwobrwyo. Dylai fod yn rhydd o dreth, dylai fod yn rhydd o yswiriant gwladol, a chodwyd hyn gyda Llywodraeth y DU cyn gwneud y cyhoeddiad a gwn fod fy nghyd-Aelod, Rebecca Evans, wedi ysgrifennu at Brif Ysgrifennydd y Trysorlys ers hynny gan ddadlau eto y dylai Llywodraeth y DU gydnabod y cyfraniad y mae'r gweithwyr hynny'n ei wneud, nid yn unig mewn geiriau cynnes, ond yn yr arian sychion rydym wedi'i ddarganfod o gyllideb Llywodraeth Cymru, ac mae angen iddo fynd i'r bobl hynny a pheidio â chael ei seiffno'n ôl i'r Trysorlys ar ffurf treth a chyfraniadau yswiriant gwladol.

Ac ar gyfranogiad TUC Cymru ac undebau yn fwy cyffredinol, y pwynt rwy’n ei wneud, Lywydd, ac rwy’n ceisio'i wneud i Weinidogion Llywodraeth y DU yw oni bai ein bod yn gallu argyhoeddi pobl ei bod hi'n ddiogel i ddychwelyd i'r gwaith, gallwch agor beth bynnag a fynnoch, ni fydd pobl yn mynd yno os ydynt yn teimlo eu bod yn peryglu eu hunain. Un o'r ffyrdd gorau o allu dangos i weithlu fod yr holl gamau rhesymol wedi'u cymryd i wneud y gweithle hwnnw'n ddiogel, yw cael yr undeb llafur i ddweud ochr yn ochr â chi fod y camau hynny wedi'u cymryd. Felly, mae gan yr undebau llafur rôl wirioneddol ganolog a rôl gadarnhaol yn dangos i weithluoedd ei bod hi’n ddiogel i ddychwelyd i'r gwaith oherwydd eu bod hwy eu hunain wedi bod yn rhan o'r paratoadau hynny. Dyna'r ffordd rydym yn ceisio ei wneud yma yng Nghymru. Rwy'n credu bod gan y mwyafrif o gyflogwyr Cymru awydd i'w wneud yn y ffordd honno. A gofynnodd Alun Davies am y gwersi a ddysgwn gan ein gilydd a dysgu gwersi i'n gilydd. Rwy’n credu bod y ffordd rydym wedi rhoi ein rheol 2m mewn rheoliadau, y ffordd rydym yn ystyried undebau llafur fel partneriaid canolog wrth wneud gweithleoedd yn ddiogel, yn rhywbeth y gallai rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig ei ddysgu.

Mae'r bonws o £500 ar gyfer ein gweithwyr gofal cymdeithasol i'w groesawu'n fawr, ond, Brif Weinidog, a wnewch chi ymestyn y bonws i'n byddin anhunanol o ofalwyr di-dâl, fel y mae cyfarwyddwr Coleg Nyrsio Brenhinol Cymru wedi galw amdano, egluro pam nad yw ein hawdurdodau lleol yn gwybod dim am sut y bydd yr arian hwn yn cael ei dderbyn a'i ddosbarthu, a dweud hefyd a fydd staff gofal cymdeithasol yn cael codiad cyflog yn y dyfodol, yn union fel y mae rhai staff anfeddygol wedi'i gael yng Nghaerdydd?

Diolch i Janet Finch-Saunders am y croeso a roddodd i'r £500. Nid wyf yn credu ei bod yn gywir yn dweud nad oedd awdurdodau lleol yn gwybod dim amdano. Roedd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn ei groesawu mewn dyfyniadau a gyflwynwyd ganddynt ar y diwrnod y gwnaethom ei gyhoeddi. Rydym yn gweithio gyda llywodraeth leol drwy Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, sef llais cyfunol awdurdodau lleol yng Nghymru, i wneud yn siŵr fod yr arian yn gallu cyrraedd y rhai rydym yn dymuno iddo eu cyrraedd yn y ffordd orau a'r ffordd gyflymaf, ac rwy'n gobeithio y bydd yn cytuno y dylai'r £500 hwnnw i gyd fynd i'r unigolion hynny.

Hoffwn pe bawn yn gallu dweud wrthi y gallem dalu'r cyflog byw gwirioneddol fan lleiaf i'r holl weithwyr gofal cymdeithasol yng Nghymru, a byddwn yn gweithio gydag undebau llafur, awdurdodau lleol a'r sector i weld sut y gellid cyflawni hynny ar ôl cefnu ar y coronafeirws. Ond er mwyn inni allu gwneud hynny, bydd yn rhaid inni gael yr arian o Whitehall er mwyn gallu talu'r gyfradd rwyf newydd ei chlywed yn ei chefnogi i bobl, ac yn sicr byddem eisiau gweithio tuag at hynny, ond nid ydym yn cael ein hariannu i wneud hynny ar hyn o bryd a byddai'n wych, ar ôl cefnu ar y coronafeirws, pe baem mewn sefyllfa i wneud hynny ar draws y DU.

Mae Llywodraeth y DU yn treialu ap olrhain cysylltiadau sy'n gofyn i ddefnyddwyr a oes ganddynt unrhyw symptomau, ac os oes, yn gofyn iddynt hwy ac unrhyw un y maent wedi dod i gysylltiad â hwy hunanynysu am 14 diwrnod. Nawr, does bosibl nad profi, olrhain ac ynysu gyda'i gilydd yw'r allwedd i atal lledaeniad y feirws, ac er mwyn i'r ap fod yn effeithiol, mae'n rhaid i 60 y cant o'r boblogaeth ei lawrlwytho. Ond fel y dywedwyd eisoes heddiw, efallai y bydd rhai pobl yn gyndyn o'i lawrlwytho oherwydd pryderon ynghylch preifatrwydd, yn rhannol oherwydd ymwneud Dominic Cummings a phenderfyniad Llywodraeth y DU i ddewis system ddata ganolog yn hytrach na system ddata ddatganoledig fel gwladwriaethau eraill.

Nawr, at hynny mae Prif Weinidog yr Alban wedi dweud, er mwyn i'r ap fod yn effeithiol, fod angen iddo gael ei gefnogi gan dimau profi, olrhain ac ynysu ar lawr gwlad. Felly, Brif Weinidog, a ydych yn hyderus y bydd data pobl yn cael ei gadw'n ddiogel ac na chaiff ei gamddefnyddio os byddant yn lawrlwytho'r ap, a hefyd, pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i sefydlu timau profi, olrhain ac ynysu ar lawr gwlad yng Nghymru?

Diolch i Delyth Jewell am hynny. Rwy'n hyderus fod Llywodraeth y DU eisiau gwneud y peth iawn o ran preifatrwydd a'r ap. Cefais gyfle i drafod hyn gyda Gweinidogion y DU a Phrif Weinidog yr Alban ddoe, felly nid wyf yn amau eu bwriadau. Rwy'n credu bod bwlch o hyd rhwng y bwriad a gallu i gynnig y gwarantau y credaf y bydd pobl eu hangen er mwyn teimlo'n hyderus fod eu gwybodaeth yn cael ei rhannu at y dibenion y maent yn barod i'w rhannu ac nad yw mewn perygl o gael ei chamddefnyddio at ddibenion nad ydynt wedi rhoi eu caniatâd ar eu cyfer. Dyna pam y dywedais yn fy ateb i Paul Davies fy mod yn credu y dylai Llywodraeth y DU gyhoeddi datganiad o drefniadau preifatrwydd ochr yn ochr â'r ap, fel y gall pobl fynd i weld pa warantau sydd yno, ac os nad ydynt yn gallu darparu'r gwarantau hynny, a chadarnhau rhai agweddau eraill ar yr ap, mae'r gobaith o weld 60 y cant o bobl yn ei ddefnyddio yn gostwng. Hoffwn allu ei argymell i bobl yng Nghymru, ond bydd angen i mi wybod bod y pethau hynny yn eu lle cyn i mi allu cymryd y cam cadarnhaol hwnnw, ond dyna lle hoffwn fod.

Ac yna, wrth gwrs, mae Delyth Jewell yn iawn mai dim ond un agwedd ar hyn i gyd yw'r ap. Yn y byd newydd hwn, mae'n rhaid ichi gael trefniadau profi, olrhain ac ynysu yn y gymuned. Mae papur Iechyd Cyhoeddus Cymru, papur nad yw'n fersiwn derfynol a ddatgelwyd yn answyddogol, ac un y treuliasom beth amser yn sôn amdano heddiw, yn rhoi cyfrif manwl o sut y gallem gyrraedd y sefyllfa honno. Mae'n cael ei fireinio mewn trafodaethau pellach. Credaf y bydd gan awdurdodau lleol ran bwysig iawn i'w chwarae yn helpu i ddarparu pobl i'r timau y byddwn eu hangen, yn rhannol oherwydd bod ganddynt bobl nad ydynt yn gallu gwneud y swyddi y byddent yn eu gwneud fel arfer, a hefyd am fod ganddynt ddealltwriaeth a gwybodaeth leol am boblogaethau ar lawr gwlad.

Yr wythnos hon, byddwn yn gweithio i nodi nifer y profion rydym yn credu y byddwn eu hangen, y nifer o olrheinwyr cysylltiadau y credwn y bydd eu hangen arnom, y rhaniad rhwng pobl y cysylltir â hwy ac a gaiff eu holrhain ar-lein, dros y ffôn ac ar droed—oherwydd mae'n rhaid cael rhai darnau o hynny i gyd—ac yna byddwn yn cyhoeddi ein cynllun gweithredu yn dangos sut y caiff y systemau hynny eu cyflawni yma yng Nghymru.

Brif Weinidog, ar 17 Ebrill, fe ddywedoch chi y gallai'r cyfyngiadau symud barhau hyd yn oed yng Nghymru—. Rwyf am ddechrau eto. Brif Weinidog, ar 17 Ebrill, fe ddywedoch chi y byddai cyfyngiadau symud yng Nghymru yn parhau hyd yn oed pe baent yn cael eu codi mewn mannau eraill. Ar 27 Ebrill, fe ddywedoch chi y gallai'r cyfyngiadau symud gael eu codi yng Nghymru cyn gweddill y DU. Ar 1 Mai, fe'ch dyfynnwyd yn dweud y gallai'r cyfyngiadau symud gael eu codi yng Nghymru ar yr un pryd â gweddill y DU. Wel, mae'n ymddangos eich bod yn newid eich meddwl o hyd a heb roi unrhyw fath o hyder i'r cyhoedd nac i fusnesau. Felly, mae'n gwestiwn syml iawn: a ydych yn gwybod beth rydych yn ei wneud mewn gwirionedd? Ac os ydych, beth yw'r cynllun mewn perthynas â chodi'r cyfyngiadau symud?

Yr ateb syml iawn yw 'ydym'. Cyhoeddasom ein cynllun yn y ddogfen fframwaith a nodwyd gennym. Wrth gwrs, mae'r tri posibilrwydd y mae'r Aelod wedi'u hamlinellu yn dal i fod yn bosibl. Fy newis i, fel rwyf eisoes wedi'i ddweud y prynhawn yma a sawl gwaith, yw ein bod yn codi'r cyfyngiadau symud yn unol â chyfres gyffredin o fesurau ac amserlen gyffredin ar draws y Deyrnas Unedig. Os nad yw hynny'n iawn i Gymru, ni fyddwn yn gwneud hynny. Pe bai'n rhaid inni gadw'r cyfyngiadau symud yn hwy oherwydd mai dyna'r peth iawn i Gymru, byddem yn gwneud hynny. Pe bai modd llacio rhai mesurau yng Nghymru'n ddiogel oherwydd mai dyna'r peth iawn i Gymru cyn y lleill, byddem yn gwneud hynny. Dyna pam mai ni yw Llywodraeth Cymru.

Diolch, Lywydd. Brif Weinidog, mae Llywodraeth Cymru wedi dilyn ac ehangu ar bolisi Llywodraeth y DU o gefnogi busnesau, gyda mwy o gyllid a grantiau ar gael yma yng Nghymru, yn enwedig os ydych yn hunangyflogedig, ond a ydym yn gwybod faint a roddwyd i fusnesau Cymru o gynlluniau Llywodraeth y DU ac yn arbennig i rai o'n cwmnïau angori megis Airbus a Tata, sydd eisoes yn amlygu eu pryderon ynghylch dyfodol eu busnesau? Ac rwy'n gwybod bod Tata wedi gofyn yn benodol am lawer mwy na'r cap sydd ar y cynllun benthyciadau tarfu ar fusnes yn sgil y coronafeirws ar hyn o bryd. A ydych yn gwybod pa gynnydd sy'n cael ei wneud gan Lywodraeth y DU i gefnogi'r cwmnïau angori hyn yng Nghymru?

Ac yn olaf, Brif Weinidog, rwyf yn llythrennol newydd dderbyn e-bost gan reolwr cartref gofal, o fewn y 15 munud diwethaf, sydd ag achosion o COVID yn ei gartref, ond pan gysylltodd ag Iechyd Cyhoeddus Cymru ddydd Llun, dywedwyd wrtho na fydd yn cael prawf am nad ydynt yn achosion newydd. A allwch chi sicrhau bod Iechyd Cyhoeddus Cymru yn gwybod y canllawiau newydd fel y gall yr holl breswylwyr a staff gael eu profi mewn cartrefi lle ceir achosion o COVID?

Wel, ar y pwynt olaf, wrth gwrs y gallaf warantu bod Iechyd Cyhoeddus Cymru yn ymwybodol iawn o'r canllawiau newydd. Mae arnaf ofn na allaf ymateb i e-bost unigol, ond mae yna ffyrdd y gall y cartref gofal hwnnw fynd ar drywydd hynny a dylent wneud hynny yn sicr.

Ar y set gyntaf a'r set fwyaf o gwestiynau a ofynnodd David Rees, nid oes gennyf, ac nid wyf yn siŵr a yw ar gael yn gyhoeddus hyd yn oed—yn sicr, nid yw gennyf yn fy mhen—nid oes gennyf ddadansoddiad o'r cymorth y mae busnesau Cymru wedi'i gael o gynlluniau'r DU hyd yma. Felly, i ailadrodd unwaith eto, Lywydd, y prynhawn yma, rwy'n croesawu'r holl gynlluniau hynny ac rwy'n falch iawn fod Llywodraeth y DU wedi'u rhoi ar waith, ac rwy'n siŵr y bydd yna adeg pan fydd yn bosibl gweld faint o'r cymorth hwnnw sydd wedi'i dderbyn yma yng Nghymru. Yn sicr ddigon, i gytuno'n gryf â'r hyn a ddywedodd David Rees am Airbus a Tata, fel dau gyflogwr mawr a phwysig iawn yma yng Nghymru, a'r ddau ohonynt ag argyfyngau byd-eang ar eu dwylo yn y diwydiant awyrofod a'r diwydiant cynhyrchu dur, rwy'n rhoi sicrwydd i David Rees fod fy nghyd-Aelod Ken Skates wedi bod mewn cysylltiad uniongyrchol ac agos â rheolwyr Tata a rheolwyr Airbus, i edrych i weld pa bethau y gallwn eu gwneud yma yng Nghymru. Er enghraifft, ar yr agenda sgiliau, lle rydym yn dal i fod yn barod ac yn awyddus i wneud y pethau y gallwn eu gwneud i helpu, ond lle mae problemau mawr—ynni yn achos Tata, er enghraifft—yn nwylo Llywodraeth y DU, a'r angen i roi sylw iddynt wedi bod yno ers misoedd lawer, ac mae taer angen amdano bellach er mwyn diogelu iechyd hirdymor y diwydiannau tra phwysig hynny.

Yn y cyfamser, rydym yn parhau i ddefnyddio ein cronfa cadernid economaidd gwerth £500 miliwn, nad yw'n canolbwyntio'n unig ar y cwmnïau mawr eu hunain, ond yn bwysig iawn, ar gadwyni cyflenwi, gan sicrhau, os bydd cwmnïau mawr yn wynebu trafferthion, ein bod yn mynd i'r afael â'r effaith y bydd hynny'n ei chael, yr effaith ganlyniadol y bydd hynny'n ei chael, ar eu cadwyni cyflenwi hefyd.

Dŷn ni i gyd yn gorfod aberthu llawer o ryddid ar hyn o bryd, a dwi'n meddwl bod hi’n niweidiol iawn i undod cymdeithasol pan fydd pobl yn fy etholaeth i yn gweld ymwelwyr i'r ardal fel petaen nhw ddim cweit yn gorfod aberthu'r un rhyddid, ac mae pobl yn dweud wrthyf i'n dal eu bod nhw’n teimlo ei bod hi’n brysur iawn o ran ymwelwyr yn eu hardaloedd nhw. Y mwyaf cadarn, dwi’n meddwl, y gallwn ni fod rŵan, y lleiaf o densiwn sy’n mynd i gael ei greu; mae’n bwysig lleihau tensiwn achos dŷn ni'n edrych ymlaen at weld twristiaeth yn gallu ailgydio. Ond, dwi yn cyd-fynd â'r neges yn eich llythyr chi i'r heddlu a llywodraeth leol yn dweud wrth bobl i gadw draw o dai gwyliau, ail gartrefi, ac ati. Roeddech chi’n dweud bod hynny'n cynnwys pobl sydd eisoes yma. Roeddech chi'n dweud bod gadael neu aros yn rhywle lle nad ydych chi’n byw, heb reswm da iawn, yn cyflawni trosedd. Rŵan, os ydy hi’n drosedd, onid oes yna le'n dal i ystyried ymbweru’r heddlu'n fwy ar hyn, yn cynnwys y posibilrwydd o ddirwyon trymach?

Wel, wrth gwrs, rŷn ni’n agored, bob tro, i gadw llygad ar bwerau sydd gyda'r heddlu ar hyn o bryd a beth rŷn ni'n ei wneud trwy’r pethau—

—pethau rydym yn eu gwneud o ran dirwyo a sicrhau bod effaith y mesurau y gall yr heddlu eu cymryd yn effeithiol. Y wybodaeth rydym wedi'i chael bob amser gan yr heddlu wythnos ar ôl wythnos yw bod ganddynt yr hyn sydd ei angen arnynt. Nawr, os bydd hynny'n newid yn y dyfodol, byddwn yn meddwl am hynny wrth gwrs ac yn gweld beth y gallwn ei wneud.

Y dystiolaeth wirioneddol sydd gennym yw bod nifer y tripiau sy'n cael eu gwneud gan bobl yng Nghymru yn sefydlog. Roedd nifer y tripiau a wnaed ar 7 Ebrill a 28 Ebrill—dau ddyddiad pan gynhaliwyd cyfrifiadau—bron yn union yr un fath. Felly, nid oes llawer o dystiolaeth gadarn fod mwy o deithiau'n cael eu gwneud. Ond rydym yn mynd i'r afael â phryderon pobl wrth gwrs, ac mae gwyliau banc yn creu pryderon penodol y byddant yn annog pobl i wneud siwrneiau nad ydynt yn hanfodol ac na ddylid eu gwneud. Dyna pam yr ysgrifennais lythyr agored, ynghyd â'r gwasanaeth heddlu, ynghyd ag arweinydd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, i geisio cyfleu'r neges honno i bobl.

Rydym yn dal i fod yn ddarostyngedig i'r cyfyngiadau y cyfeiriodd Rhun ap Iorwerth atynt. Ni chaniateir teithiau diangen yn y trefniadau presennol. Mynd ar daith i'r traeth, teithio pellter hir i fynd i Eryri—ni chaniateir y pethau hynny o dan y trefniadau hyn. Ni ddylai pobl ei wneud ac os ydynt yn ei wneud, bydd yr heddlu yng Nghymru yn rhoi camau ar waith.

Bydd cost y cyfyngiadau symud presennol i'w theimlo nid yn unig mewn termau ariannol ond hefyd mewn termau gofal iechyd. Dywedodd Cancer Research UK yn ddiweddar ein bod yn colli 2,300 o ganserau'r wythnos oherwydd y gostyngiad yn nifer yr atgyfeiriadau gan feddygon teulu. Mae'n amlwg fod angen inni wario llawer mwy o arian ar iechyd yn y dyfodol, ond ni fyddwn ond yn gallu gwneud hynny gydag economi lwyddiannus sy'n tyfu.

Mae'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol wedi amcangyfrif y bydd y cyfyngiadau symud hyn yn costio rhwng £500 biliwn a £1 triliwn. Mae'n bosibl y bydd diffyg y Llywodraeth yn y DU yn cynyddu £300 biliwn eleni—mae hynny'n 20 gwaith cymaint â chyllideb Llywodraeth Cymru gyfan. Os nad ydym yn cymryd rhai risgiau i geisio sicrhau bod yr economi'n symud, ac mae'n rhaid inni gymryd y risg y bydd cyfradd heintio'r coronafeirws yn parhau fel y mae—. Cyhyd â'n bod yn gallu amddiffyn y rhai sy'n agored i niwed, neu'r rhai mwyaf agored i niwed, a yw'r Prif Weinidog yn cytuno bod yn rhaid i ni gael yr economi yn ôl ar ei thraed os ydym eisiau gwario mwy ar y gwasanaeth iechyd yn y dyfodol?

Wel, gallaf gytuno â rhywbeth y mae'r Aelod yn ei ddweud, oherwydd, wrth gwrs, mae'n gywir fod yn rhaid inni wneud llwyddiant o'r economi er mwyn gallu cael y gwasanaethau cyhoeddus rydym eu hangen. Felly, rwy'n cytuno â'r gosodiad cyffredinol iawn hwnnw ganddo.

Yr hyn na allaf gytuno ag ef yn ei gylch yw bod hyn yn golygu, cyhyd ag y gallwn amddiffyn y rhai mwyaf agored i niwed, y dylem fod yn barod i gymryd risgiau gydag iechyd pobl eraill. Oherwydd nid ydym yn sôn am ei iechyd ef na fy iechyd i, rydym yn sôn am iechyd pobl eraill—pobl eraill sydd â phlant, sydd â theuluoedd, a phobl nad ydynt yn barod i fynd ar hyd y llwybr hwnnw gydag ef.

Fe gymerwn y camau mwyaf gofalus ymlaen—y camau y credwn y byddant yn cael yr effaith orau am y risg lleiaf sy'n bosibl, oherwydd mae unrhyw gam y tu hwnt i gyfyngiadau symud yn risg, ond yn sicr, nid yw unrhyw ymagwedd ddi-hid tuag at risg, lle rydym yn rhoi pobl mewn perygl yn fwriadol, yn rhywbeth y byddwn yn barod i ymrwymo iddo.  

Wrth inni agor yr economi eto, a chytunaf fod yn rhaid inni allu gwneud hynny, mae angen inni ei wneud mewn ffyrdd sy'n dangos i'r bobl y byddwn yn gofyn iddynt fynd yn ôl i'r gwaith ein bod wedi ystyried y risgiau hynny, ein bod wedi lliniaru'r risgiau hynny, ein bod wedi cymryd pob cam rhesymol i'w cadw'n ddiogel yn y gweithle ac nad ydym am greu amodau lle bydd coronafeirws yn ffynnu ac yn ymledu fel tân gwyllt drwy'r boblogaeth gyfan, gan arwain at uchafbwyntiau enfawr unwaith eto yn nifer y derbyniadau i ysbytai, gan drechu gallu gofal critigol ac yn y blaen i ymdopi.  

Dyma lle rydych yn rhoi eich hun ar y sbectrwm risg, ac rwyf eisiau inni fod ar y rhan o'r sbectrwm sy'n dangos i bobl Cymru ein bod wedi gweld popeth a wnawn drwy'r lens iechyd cyhoeddus hwnnw, ac ni fyddwn yn gofyn i unrhyw un gymryd risg y gallem fod wedi'i osgoi.  

Crybwyllwyd sawl gwaith y bore yma ein bod yn rhoi taliad o £500 i ofalwyr—a hynny'n briodol, yn fy marn i—i gydnabod yr hyn y maent yn ei wneud. Ond yr hyn nas crybwyllwyd y bore yma, a thynnwyd fy sylw ato gan etholwr sy'n byw yn Sir Drefaldwyn ond sy'n gweithio dros y ffin, yw na fyddant yn derbyn y taliad hwnnw. Nawr, rwy'n gobeithio y byddwch yn ymuno â mi gyda'r Aelod Seneddol Torïaidd sydd newydd gael ei ethol yn Sir Drefaldwyn a hefyd ym Mhowys i ofyn am sicrwydd y gellid mynd i'r afael â'r anghydraddoldebau hyn sy'n bodoli am ein bod ni wedi rhoi hyn ar waith a Lloegr heb wneud hynny. Mae'n gwbl annheg yn hynny o beth.

A'r peth arall nas crybwyllwyd ynglŷn â newidiadau cadarnhaol i'n budd-daliadau i bobl yng Nghymru yw'r ychwanegiad rydym yn ei dalu a'r gwahaniaeth rhwng hwnnw ar gyfer y rhai sy'n cael prydau ysgol am ddim. Mae'n £15 yr wythnos yn Lloegr ac mae'n £19.50 yr wythnos yng Nghymru. Ac unwaith eto, mae'n dangos yn glir y gwahaniaeth ym meddylfryd Llywodraeth Dorïaidd a Llywodraeth Lafur o ran pwy sydd angen cymorth a phwy sy'n ei gael mewn gwirionedd.

A gaf fi ddiolch yn fawr i Joyce Watson am y cwestiwn hwnnw ac am ddod â ni'n ôl at un o brif elfennau fy natganiad gwreiddiol, sef effaith anghydraddoldeb coronafeirws a'r ffaith bod y baich yn cael ei deimlo gan rai pobl yn llawer mwy nag eraill a'r camau rydym wedi'u cymryd fel Llywodraeth flaengar yng Cymru i geisio lliniaru hynny?

Nawr, mae ein taliad o £500 yn seiliedig ar eich lle gwaith, yn hytrach na'r man lle rydych yn byw. Felly, mae Joyce yn llygad ei lle, mae yna anghysonderau. Bydd yna bobl sy'n byw yn Lloegr yn gweithio ar draws y ffin yng Nghymru a fydd yn cael y taliad o £500, ac mae yna bobl sy'n byw yng Nghymru ac yn gweithio yn Lloegr na fyddant yn ei gael. Mae'r ateb, fel y dywedodd Joyce Watson, yn syml: gwnewch daliad yn Lloegr hefyd, a dowch o hyd i'r cyllid i wneud hynny, fel y gwnaethom ni. Clywaf Weinidogion Ceidwadol yn rheolaidd iawn ar y teledu yn dweud wrthym cymaint y maent yn gwerthfawrogi popeth y mae'r gweithwyr gofal hynny'n ei wneud. Yr hyn rydym ni wedi ceisio ei wneud, ac mae'n gymedrol, ond mae'n anfon neges symbolaidd bwysig, yn sicr, yw ceisio rhoi rhywfaint o'n harian ar yr hyn rydym yn ei deimlo.

Ac mae'r un peth yn wir am brydau ysgol am ddim. Rydym i gyd yn poeni'n briodol am effaith coronafeirws ar deuluoedd agored i niwed a phlant a fyddai, fel arall, wedi cael cefnogaeth yr ysgol o'u cwmpas, a phopeth arall rydym yn ei wneud yng Nghymru i sicrhau bod y teuluoedd hynny'n cael y cymorth y maent ei angen. Mae ein buddsoddiad mewn prydau ysgol am ddim, y £40 miliwn rydym wedi'i gyhoeddi, yn golygu y gall y plant hynny fod yn sicr o gael eu bwydo drwy gydol gwyliau'r ysgol, y gwyliau ysgol hir, sydd, fel y gwyddom, yn gymaint o frwydr i gynifer o deuluoedd. Mae'n fwy na'r hyn sy'n cael ei dalu mewn mannau eraill, ond rydym bob amser wedi rhoi mwy yn y maes hwn. Drwy gydol tymor y Cynulliad hwn, rydym bob amser wedi cynnal cynllun o fwydo plant yn ystod y gwyliau ysgol hir—cynllun cenedlaethol, y talwyd amdano drwy Lywodraeth Cymru. Rydym yn falch iawn o allu parhau â hwnnw, ac rwy'n ddiolchgar iawn i Joyce am dynnu sylw priodol ato y prynhawn yma.

Diolch i'r Prif Weinidog.

Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan Weinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru ar yr ymateb i coronafeirws, a dwi'n gofyn i'r Gweinidog i wneud ei ddatganiad—Ken Skates.

Diolch, Lywydd. Hoffwn ddechrau drwy ddiolch yn gyntaf i Aelodau ar draws y Siambr, yn ogystal â'n partneriaid cymdeithasol a'n cydweithwyr ym mhob maes gwasanaeth cyhoeddus yng Nghymru, am y gwaith aruthrol sydd wedi'i wneud wrth gefnogi a chyfrannu at yr ymateb economaidd i'r coronafeirws.

Nawr, fel y byddaf yn amlinellu, rydym wedi gwneud llawer iawn o gynnydd yn darparu cymorth cyflym drwy ein cronfa cadernid economaidd drwy Fanc Datblygu Cymru, a thrwy sicrhau bod awdurdodau lleol yn gweinyddu rhyddhad ardrethi busnes, a hoffwn dalu teyrnged i bawb sydd wedi helpu mewn perthynas â hynny.

Nawr, rwy'n dweud hyn oherwydd na allai'r angen am y cymorth hwn fod yn fwy. Mae economïau o amgylch y byd yn dangos arwyddion o grebachu gwaeth nag erioed a diweithdra sylweddol. Mae economi ardal yr ewro wedi crebachu'n gyflymach nag erioed yn y chwarter cyntaf, ac mae hyd yn oed yr economi gryfaf, yr Almaen, wedi cofnodi bod diweithdra wedi cynyddu 373,000 ym mis Ebrill.

Mae llawer o fusnesau yng Nghymru eisoes wedi gorfod gwneud penderfyniadau anodd. O'r busnesau a'r lleoliadau sy'n gorfod aros ar gau ar hyn o bryd, mae dros 200,000 yn gweithio yn y diwydiannau hynny yng Nghymru. Mae dros draean o'r rheini'n gweithio o fewn y diwydiannau bwyd a diod, ac mae dros chwarter yn gweithio yn y sector manwerthu. Mae hyn cyn i ni ystyried yr effaith ar y gadwyn gyflenwi wrth gwrs. Ond ein blaenoriaeth ni yw iechyd y cyhoedd a rheoli'r pandemig. Heb hyder y cyhoedd yn hynny, ni fydd defnyddwyr yn mynd i siopau, ni fydd pobl yn teithio ac ni fydd gweithwyr yn dychwelyd i'w swyddfeydd.

Yn y cyfamser, wrth i filoedd o unigolion a busnesau roi eu bywoliaeth ar stop i achub bywydau, mae Llywodraeth Cymru'n cymryd camau pendant i helpu'r holl fusnesau a'r unigolion hynny yr effeithiyd arnynt.

Fel y mae ar hyn o bryd, rydym wedi buddsoddi £1.7 biliwn mewn pecynnau cymorth, sy'n cyfateb i 2.7 y cant o'r cynnyrch domestig gros yng Nghymru. Mae hwn yn ymrwymiad cwbl ddigynsail ac yn arwydd clir ein bod yn sefyll dros fusnesau ym mhob rhan o Gymru. Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd y Gweinidog Cyllid a minnau fod gwerth dros £0.5 biliwn o grantiau rhyddhad wedi mynd oddi wrth y Llywodraeth i fusnesau, gan gyrraedd 41,000 o fusnesau bach yng Nghymru o fewn ychydig wythnosau'n unig. Mae pob busnes cymwys yn y sector twristiaeth, manwerthu a lletygarwch bellach yn elwa o flwyddyn o seibiant rhag talu ardrethi. Yn ystod fy natganiad diwethaf, dywedais wrthych ein bod wedi ychwanegu £100 miliwn ychwanegol at y swm o arian ar gyfer cam cyntaf y gronfa cadernid economaidd i Gymru'n unig, sy'n cynnwys cyfanswm o £0.5 biliwn. Cafodd y gronfa honno ei rhewi am hanner dydd ddydd Llun 27 Ebrill, yn dilyn y nifer fawr iawn o geisiadau, gwerth dros £255 miliwn i gyd.

Rwy'n falch o ddweud fod cyllid bellach yn llifo i fusnesau, gyda dros 700 o geisiadau'n cael eu harfarnu a'u cymeradwyo bob dydd. Mae cyfradd y ceisiadau wedi bod yn ddigynsail, a hoffwn ddiolch i'r tîm o swyddogion Llywodraeth Cymru sydd wedi gweithio'n gyflym i brosesu ceisiadau ac i drosglwyddo arian i gyfrifon y busnesau a'r sefydliadau sydd angen y cymorth hwnnw'n gyflym.

Rydym yn adolygu sut y gallwn ddefnyddio'r cyllid sy'n weddill yn awr i gefnogi'r cwmnïau sydd fwyaf o'i angen ac i ddiogelu ein heconomi. Hoffwn ailadrodd nad yw hwn yn gymorth sy'n cael ei ddarparu i fusnesau bach a chanolig yn Lloegr; cyllid o'n cyllidebau ein hunain yma yng Nghymru ydyw. Gwn fod llawer o gwmnïau yma yng Nghymru wedi goroesi oherwydd ein cymorth ac y byddent wedi cau pe baent wedi'u lleoli yn Lloegr.

Rwyf wedi cael trafodaethau ardderchog gyda chyd-Aelodau ar draws y Siambr am y camau nesaf gyda'n cronfa cadernid economaidd, a sut y gellid defnyddio cyllid ychwanegol drwy Fanc Datblygu Cymru. Roedd cynllun benthyciadau COVID-19 y banc datblygu wedi'i ddihysbyddu mewn ychydig dros saith diwrnod, ar ôl i 1,600 o geisiadau gael eu cyflwyno. Mewn blwyddyn arferol, mae Banc Datblygu Cymru yn prosesu tua 400 o geisiadau. Felly, rhagwelir y bydd Banc Datblygu Cymru wedi prosesu'r holl geisiadau cyn bo hir, ac mae 567 o'r benthyciadau hyn wedi mynd i fusnesau bach a microfusnesau, gan ddiogelu 4,571 o swyddi.

Roedd y cyhoeddiad yr wythnos diwethaf am gynllun benthyciadau adfer Llywodraeth y DU, sydd ar gael yma yng Nghymru, i'w groesawu'n fawr, ac rydym yn dal i weithio gyda Llywodraeth y DU i nodi'r bylchau yn y ddarpariaeth i fusnesau yng Nghymru. Ac fel rwyf wedi'i ddweud droeon yn awr, rydym eisiau cefnogi busnesau da yn 2019 i fod yn fusnesau da yn 2021. Rydym eisiau cynorthwyo pobl a oedd mewn swydd dda yn 2019 i fod mewn swydd dda yn 2021. Ond mae gwir angen i'r Canghellor ddysgu gwersi'n gyflym o'r cynlluniau a weithredwyd hyd yn hyn, yn enwedig ar gael cyllid i fusnesau'n gyflymach, ac rwy'n credu bod llawer y gallwn ei ddysgu gan ein banc datblygu ein hunain yn hyn o beth.

Mae'n hanfodol fod Llywodraeth y DU yn mynd ymhellach yn awr drwy ddarparu'r cymorth ariannol sydd ei angen ar fusnesau o bob maint i oroesi ac adfer i'r lefelau twf a ffyniant a welwyd cyn y pandemig hwn. Mae'n rhaid iddo hefyd edrych ar sut y mae'r cynllun ffyrlo yn gweithio gyda busnesau a gwrando ar eu galwad i beidio â'i ddiddymu cyn i'r argyfwng ddod i ben.

Bydd y gronfa cadernid economaidd yn cefnogi nifer sylweddol o fusnesau a mentrau sy'n wynebu pwysau llif arian. Ond mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn glir bob amser na fydd yn cyrraedd pob un ohonynt. Mae hyn yn cynnwys cymorth i borthladd Caergybi. Ar ôl i Lywodraeth y DU gyhoeddi, ar 24 Ebrill, nad oedd ei chefnogaeth i lwybrau a gwasanaethau fferi yn cynnwys y llwybr hanfodol rhwng Dulyn a Chaergybi, pwysais ar Lywodraeth y DU i edrych eto, ac rwy'n falch eu bod yn gwneud hynny. Edrychwn ymlaen at weithio'n adeiladol i gefnogi'r porthladd, sef yr ail borthladd prysuraf yn y DU, ac mae'n gwbl hanfodol i economi gogledd Cymru. Mae hefyd yn gyswllt hanfodol ar gyfer cludo nwyddau hanfodol fel cyflenwadau bwyd ac ocsigen ar gyfer y GIG i dir mawr y DU, Gogledd Iwerddon a Gweriniaeth Iwerddon.

Fel y dywedais yn gynharach, am nawr, y flaenoriaeth o hyd yw iechyd y cyhoedd a rheoli'r pandemig. Nid yw hynny'n golygu nad ydym yn meddwl am ddyfodol yr economi a'r llwybr tuag at adfer. Mae'n hanfodol ein bod yn edrych ar bob maes Llywodraeth, nid ar yr ysgogiadau economaidd yn unig. Rwyf mewn cysylltiad rheolaidd â Llywodraeth y DU a chymheiriaid yn y gweinyddiaethau datganoledig ar y mater hwn wrth inni weithio i wneud ein gwledydd yn lleoedd mwy diogel i fyw a gweithio ynddynt. Rydym yn ystyried yn ofalus sut y byddwn yn codi'r cyfyngiadau symud, ac rydym yn parhau'n ymrwymedig i weithio ar draws y pedair gweinyddiaeth i ddatblygu'r polisi cywir ar hyn.

Ddoe ddiwethaf, ymunais â fy nghymheiriaid datganoledig yn yr Alban a Gogledd Iwerddon i nodi'r pryderon cyffredin a rannem mewn perthynas â chanllawiau Llywodraeth y DU ar weithleoedd mwy diogel. Nawr, fel y mae'r Prif Weinidog wedi dweud, rydym yn awyddus i osgoi ymwahanu lle bynnag y bo modd, a chyhoeddwyd ein fframwaith adfer ar gyfer sut y byddwn yn arwain Cymru allan o'r argyfwng hwn mewn ffordd sy'n cadw pawb yn ddiogel ac yn adfywio ein heconomi cyn gynted ag sy'n bosibl. Rydym angen economi ffyniannus sy'n rhoi swyddi i bobl, sy'n rhoi incwm iddynt ac sy'n cefnogi ein gwasanaethau cyhoeddus; un lle mae gennym Gymru fwy ffyniannus, mwy cyfartal a mwy gwyrdd. Y ffordd orau o wneud hynny yw sicrhau rheolaeth dros y feirws yn awr. Rwy'n hapus i gymryd cwestiynau.

Diolch am eich datganiad, Weinidog, a diolch i chi am eich sesiynau briffio rheolaidd i'r llefarwyr hefyd. Weinidog, fe sonioch chi fod y gronfa cadernid economaidd wedi'i rhewi ddydd Llun diwethaf. Tybed a allech chi roi mwy o fanylion am gam nesaf y cynllun, oherwydd bydd busnesau'n awyddus iawn i wybod pryd y caiff hynny ei gyhoeddi a beth fydd ei gynnwys.

Gwn o'n trafodaethau fod rhai bylchau sylweddol rydych yn ymwybodol ohonynt, ond efallai y gallech egluro a fydd rhai o'r materion hyn yn cael eu nodi yn y cam nesaf. Rwy'n meddwl yn arbennig am grwpiau o bobl sydd newydd ddod yn hunangyflogedig; busnesau nad ydynt wedi'u cofrestru ar gyfer treth ar werth, sydd wedi'u heithrio o'r cynllun ar hyn o bryd; ac yna, wrth gwrs, mae'r busnesau sy'n talu ardrethi busnes, i bob pwrpas, o fewn eu rhent i'w landlordiaid; a hefyd perchnogion-gyfarwyddwyr microfusnesau; a hefyd cymorth i elusennau neu sefydliadau dielw nad ydynt yn gymwys i gael cymorth ar hyn o bryd.

Ac wrth gwrs, un o'r sectorau mwyaf yr effeithiwyd arnynt ar hyn o bryd, rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno, yw'r sector twristiaeth, ac mae'n ymddangos y byddant yn colli'r tymor cyfan eleni, yn anffodus. Felly, yn hynny o beth, tybed a allech chi amlinellu pa ystyriaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u rhoi i gyflwyno mesurau penodol ar gyfer y sector twristiaeth a lletygarwch. A pham fod Llywodraeth Cymru wedi rhoi cyfarwyddyd i awdurdodau lleol osod meini prawf newydd, sydd wedi eithrio busnesau gwyliau hunanddarpar rhag cael mynediad at gymorth ariannol drwy'r cynllun rhyddhad ardrethi i fusnesau bach, yn hytrach na darparu canllawiau cenedlaethol y gall pob awdurdod lleol eu dilyn er mwyn sicrhau tegwch? Rwy'n credu mai'r broblem arall yw bod awdurdodau lleol yn poeni ychydig am weithredu disgresiwn, oherwydd nid ydynt yn siŵr a fyddant yn gallu adennill peth o'r arian yn ôl wedyn.

A gaf fi ddiolch i Russell George am ei sylwadau ac am yr awgrymiadau adeiladol y mae wedi'u gwneud dros yr wythnosau diwethaf, sydd wedi cyfrannu at ein gwaith o lunio cymorth uniongyrchol i fusnesau?

Rwyf am sôn yn fyr am raglen y gronfa cadernid economaidd a'r gwaith pellach sy'n mynd rhagddo wrth inni ystyried cam nesaf y gronfa benodol honno. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol fod Llywodraeth y DU wedi ychwanegu oddeutu £617 miliwn at y cynllun grant ardrethi annomestig yn ddiweddar. Bydd hwnnw'n sicrhau swm canlyniadol i Gymru, a byddwn yn defnyddio hwnnw ar gyfer cymorth i fusnesau. Rwy'n ymwybodol fod yna fylchau. Rydym yn edrych ar yr hyn y gallwn ei wneud i gau'r bylchau hynny yn dilyn cam 1, nid yn unig drwy'r gronfa cadernid economaidd, ond hefyd wrth inni edrych ar y cam nesaf o gymorth Banc Datblygu Cymru. Nawr, mae Russell George wedi amlinellu nifer o feysydd lle ceir bylchau ar hyn o bryd ac sy'n cael sylw gennym wrth gwrs. Mae hynny'n cynnwys busnesau nad ydynt wedi cofrestru ar gyfer TAW; mae'n cynnwys busnesau mewn safleoedd a rennir—masnachwyr marchnadoedd rheolaidd, er enghraifft—yn ogystal â sefydliadau gwely a brecwast sy'n talu'r dreth gyngor yn hytrach nag ardrethi busnes. Byddwn yn ceisio llenwi cynifer o fylchau ag y gallwn, ond mae ein hadnoddau ariannol yn gyfyngedig ac yn sicr nid yw ein pocedi mor ddwfn â rhai Trysorlys Llywodraeth y DU.

Nawr, mewn perthynas â'r gwaith sy'n ymwneud â sectorau penodol, o ran twristiaeth, rwy'n credu y byddai pawb yn cydnabod y bydd yn anhygoel o anodd i fusnesau yn y sector twristiaeth gynhyrchu llawer o refeniw o gwbl yn ystod blwyddyn dwristiaeth 2020. Mae'n gwbl hanfodol ein bod yn diogelu iechyd y cyhoedd, ac felly iechyd yr economi, ar gyfer 2021, oherwydd mae'n debyg na fydd refeniw'n cael ei gynhyrchu gan fusnesau twristiaeth yn llawer cynt na gwanwyn y flwyddyn nesaf. Mae hynny'n golygu y bydd angen cyfnod estynedig o gymorth ar gyfer y sector twristiaeth, a sectorau eraill fel y sector digwyddiadau a lletygarwch. Mae'r Dirprwy Weinidog Diwylliant, Chwaraeon a Thwristiaeth yn awyddus i sicrhau bod Llywodraeth y DU yn ystyried cyfnod hwy o gefnogaeth i'r sector twristiaeth. Mae'n ymgysylltu'n rheolaidd iawn â Gweinidogion yn Llywodraeth y DU a'i gyd-Aelodau ar draws y gweinyddiaethau datganoledig ynghylch y mater hwn.

Mewn perthynas â'r disgresiwn a roddwn i awdurdodau lleol, rwy'n credu ei bod hi'n gwbl hanfodol ein bod yn cydnabod mai awdurdodau lleol sydd yn y sefyllfa orau'n aml i wybod beth yw anghenion economaidd lleol eu hetholwyr, eu pentrefi, eu trefi a'u hardaloedd. Yn wir, yn ddiweddar, fe wnaeth Llywodraeth y DU, drwy ychwanegu at y cynllun grant ardrethi annomestig, roi disgresiwn i awdurdodau lleol ddewis gwneud taliadau i fusnesau ar sail angen economaidd lleol. Rwy'n credu ei bod yn iawn ein bod yn rhoi arweiniad, ond rwy'n credu hefyd ei bod yn iawn ein bod yn rhoi disgresiwn i awdurdodau lleol, oherwydd yn gwbl onest, o ran cael gwybodaeth fanwl am fusnesau lleol, hwy sydd yn y sefyllfa orau i wneud penderfyniadau gwybodus a phriodol.

Rwy'n derbyn y pwynt olaf hwnnw, Weinidog, ond credaf fod problem o hyd gyda'r ffaith bod awdurdodau lleol yn nerfus ynghylch dangos rhywfaint o ddisgresiwn, ac efallai y gellid rhoi rhywfaint o ystyriaeth ychwanegol i hynny.

Mae fy set olaf o gwestiynau, yn fyr iawn, yn ymwneud â'r cyfnod adfer, ac rwy'n credu wrth gwrs ein bod i gyd yn gobeithio y gallwn symud ymlaen ato cyn gynted â phosibl. Tybed pa gefnogaeth rydych wedi'i rhoi i waith adeiladu a all ddigwydd, sydd efallai wedi'i ohirio ar hyn o bryd, a chael gwaith adeiladu i ailddechrau, ac a ydych chi a'ch cyd-Aelodau wedi ystyried llacio rhai cyfyngiadau cynllunio i ganiatáu i rywfaint o waith adeiladu ddechrau yn gynt o bosibl.

Y mater arall, wrth gwrs, yw bod llawer o bobl yn fy etholaeth yn methu gweithio gartref am nad oes ganddynt fand eang na chysylltedd digonol. Felly, Weinidog, tybed a allech chi amlinellu sut y mae'r argyfwng presennol wedi effeithio ar raglen Llywodraeth Cymru i wella cysylltedd band eang, megis prosiect cam 2 Cyflymu Cymru. Rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno â mi fod band eang gweddus yn arbennig o bwysig ar gyfer gweithio gartref ar hyn o bryd.

Yna, yn olaf, o ran cael pobl yn ôl i'r gwaith, tybed beth yw'r capasiti y gallech ei amlinellu ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus a'r gallu i gadw pellter cymdeithasol. A oes canllawiau ar waith? A oes gwaith wedi'i wneud ar hyn? Fis diwethaf, fe sonioch chi yn eich datganiad am fecanweithiau ariannu i gefnogi'r sector. Sut y mae'r arian yn cael ei ddefnyddio? Efallai y gallech adrodd yn ôl ar hynny. A beth yw eich strategaeth hirdymor ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus?

A gaf fi ddiolch i Russell George am y cwestiynau pellach hynny? Byddaf yn siarad â Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru am yr amrywio yn y modd y mae cynghorau'n cefnogi busnesau ar sail ddewisol, i sicrhau bod yr holl gymorth y gellir ei roi i fusnesau yn cael ei ddarparu ac nad yw awdurdodau lleol yn gweithredu mewn ffordd rhy nerfus, fel yr amlinellodd Russell.

O ran adfer, ein pryder pennaf yw iechyd gweithwyr ac iechyd y cyhoedd yn gyffredinol, a dyna pam y byddwn yn mynd ati'n frwd i sicrhau bod cadw pellter cymdeithasol a mesurau gweithio diogel yn flaenoriaeth i bob busnes wrth iddynt ailddechrau, ac mae hynny'n cynnwys y sector adeiladu. Bydd gan y sector adeiladu rôl hynod bwysig i'w chwarae yn ysgogi adferiad economaidd yn syth ar ôl i ni gefnu ar yr argyfwng hwn, ac rydym yn gweithio gyda'r sector i archwilio sut y gallwn sicrhau bod buddsoddiad cyhoeddus mewn seilwaith yn cael ei ddefnyddio i adfer yr economi'n gyflym. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol fod llawer o safleoedd adeiladu wedi aros ar agor er mwyn cyfrannu at yr ymdrech genedlaethol i oresgyn coronafeirws a darparu cynlluniau seilwaith pwysig ar gyfer y wlad. Byddaf yn cysylltu â'r Gweinidog sy'n gyfrifol am gynllunio mewn perthynas â rheoliadau a rheolau, ond fel y dywedaf, mae'n gwbl hanfodol ein bod yn rhoi blaenoriaeth i iechyd a lles gweithwyr.

O ran band eang, byddaf yn gofyn i'r Dirprwy Weinidog ysgrifennu at yr Aelodau gyda'r wybodaeth ddiweddaraf am gam diweddaraf yr ymyrraeth band eang cyflym iawn.FootnoteLink

Ac ar drafnidiaeth gyhoeddus, gallaf ddweud wrth yr Aelodau heddiw fod gwaith wedi'i gomisiynu gan yr Adran Drafnidiaeth yn ymwneud â phatrymau ymddygiad yn y dyfodol mewn perthynas â'r defnydd o drafnidiaeth gyhoeddus. Bydd hwnnw'n helpu i lywio'r gwaith o gynllunio capasiti a rheoli galw ar draws y boblogaeth. Yr hyn sy'n ein pryderu'n awr yw bod angen inni sicrhau bod iechyd a diogelwch y cyhoedd sy'n teithio a'r bobl sy'n gweithio ym maes trafnidiaeth gyhoeddus yn cael eu diogelu. Bydd hynny, yn ei dro, yn arwain at lai o gapasiti ac felly, mae angen inni reoli disgwyliadau o ran faint o seddi fydd ar gael ar drenau ac ar fysiau, a sut yr awn ati i sicrhau y gallwn gael cynifer o bobl yn ôl i'r gwaith mewn ffordd ddiogel, mewn ffordd nad yw'n peryglu iechyd pobl sy'n gweithio ar systemau trafnidiaeth gyhoeddus neu'n wir, y cyhoedd sy'n teithio. Byddaf yn adrodd yn ôl ar y ffordd y mae'r cyllid wedi cael ei ddefnyddio hyd yma, y cyllid sefydlogi ar gyfer gwasanaethau rheilffyrdd a bysiau, wrth inni ystyried yr ymyriadau mwy hirdymor y gallai fod angen eu gwneud er mwyn sicrhau bod gennym y system drafnidiaeth gyhoeddus orau bosibl wrth inni gefnu ar yr argyfwng hwn.

Diolch yn fawr iawn i'r Gweinidog am ei ddatganiad ac am y cydweithrediad parhaus rhyngddo ef a'i staff ac eraill ohonom ar draws y Siambr. Mae'n cael ei werthfawrogi'n fawr.  

Os caf gyfeirio'n gyntaf at y gronfa cadernid economaidd, roeddwn yn falch iawn o glywed y Gweinidog yn dweud mewn ymateb i Russell George y bydd yn ceisio sicrhau bod cynifer â phosibl o'r busnesau nad ydynt yn gallu cael gafael ar gymorth ar hyn o bryd yn cael mynediad at y gronfa honno. Codais bryderon gydag ef, er enghraifft, ynghylch busnesau gwely a brecwast sy'n talu'r dreth gyngor yn hytrach nag ardrethi busnes, yn ogystal â masnachwyr unigol sy'n gweithio gartref. Tybed a yw'n bosibl i'r Gweinidog roi rhyw fath o amserlen i ni mewn perthynas â phryd y mae'n gobeithio gwneud y penderfyniad hwn. Mae'n amlwg yn bwysig iawn ei fod yn osgoi dyblygu cynlluniau'r DU ac yn mynd ati go iawn i ddefnyddio ei adnoddau i lenwi'r bylchau, ond rwy'n siŵr y bydd hefyd yn deall bod yna lawer o fusnesau bach iawn nad ydynt wedi cael cymorth eto yn aros yn bryderus i glywed beth sydd ganddo i'w ddweud.  

O ran y gwaith adfer, mae'r Gweinidog yn sôn yn briodol am gadw pawb yn ddiogel, ac yn ôl yr hyn rwy'n ei ddeall, mae canllawiau newydd yn cael eu llunio ar draws y pedair gwlad i edrych ar sut y gall nifer o aelodau o staff mewn llawer o wahanol ddiwydiannau ddychwelyd i'r gwaith yn ddiogel. Rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn cytuno y bydd angen sicrwydd ar rai aelodau o staff, pan fydd y canllawiau a'r rheolau newydd hyn ar waith, y bydd ffyrdd y gellir gorfodi hynny'n effeithiol. Gwn ei fod yn ymwybodol o fy mhryder ynglŷn â'r capasiti o fewn llywodraeth leol i wneud hynny'n effeithiol. Felly, a all ddweud rhagor ynglŷn â sut y gall sicrhau, pan fydd y rheoliad newydd hwn ar waith, y gall gweithwyr gael y gefnogaeth y byddant ei hangen os bydd rhaid iddynt ofyn am i reolau gael eu gorfodi?

Lywydd, a gaf fi ddiolch i Helen Mary Jones am ei chwestiynau, ac unwaith eto, am gynnig syniadau yn rheolaidd a thynnu sylw at bryderon y gobeithiwn ein bod wedi gallu mynd i'r afael â hwy yn ystod y pandemig?

Mae Helen Mary wedi tynnu sylw at nifer o feysydd sy'n peri pryder yn ymwneud â'r bylchau sydd wedi ymddangos mewn perthynas â'r cymorth a gynigir, ac un o'r pryderon hynny yw busnesau gwely a brecwast sy'n talu'r dreth gyngor yn hytrach nag ardrethi busnes. Mae hwn yn un maes penodol rydym yn ei ystyried fel rhan o'r cam nesaf o gymorth drwy'r gronfa cadernid economaidd.

Ac o ran yr amserlen ar gyfer cyhoeddi'r ail gam hwnnw, fel y nodais, mae'r gwaith yn parhau. Rwy'n disgwyl cael cyngor ac opsiynau o fewn yr wythnos sydd i ddod. Yna, gwneir cyhoeddiad yn fuan ar ôl hynny. Mae wedi bod yn ddefnyddiol gallu cynnwys y swm canlyniadol ychwanegol a ddaw yn sgil ychwanegiad Llywodraeth y DU at y cynllun grant ardrethi annomestig yn ein hystyriaethau.

Dylwn ddweud wrth yr Aelodau mai'r hyn sy'n gwbl hanfodol, serch hynny, yw ein bod yn cadw rhywfaint o allu wrth gefn ar gyfer y cam adfer ei hun wrth inni geisio gwneud buddsoddiadau strategol yn ein heconomi. Ni allwn ddefnyddio ein holl adnoddau yn yr ymateb; mae'n rhaid inni gadw rhywfaint o fuddsoddiad ar gyfer y cyfnod adfer.  

Ac mewn perthynas â'r cyfnod adfer, mae Helen Mary yn llygad ei lle: mae angen inni roi hyder i bobl, boed yn weithwyr neu'n gwsmeriaid busnesau; mae angen inni roi hyder iddynt y gallant gael gafael ar nwyddau a gwasanaethau mewn ffordd ddiogel. Ac fel rhan o'r gwaith ar weithio'n fwy diogel, rydym yn ystyried defnyddio rhyw fath o ardystiad—nod barcut, os mynnwch, yma yng Nghymru a allai gynnig cyfle i gwsmeriaid a gweithwyr eu hunain orfodi'r canllawiau hynny.

Rydym yn gweithio gyda Chyngres Undebau Llafur Cymru a byddwn hefyd yn gweithio'n agos iawn gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru i sicrhau bod digon o gapasiti a systemau ar waith i warantu y glynir wrth y canllawiau hynny. Mae Cyngres Undebau Llafur Cymru yn enwedig wedi bod o gymorth mawr yn cyfrannu at bwysigrwydd y rheoliadau cadw pellter cymdeithasol o fewn y gweithlu, ac mae wedi rhoi enghreifftiau i ni o bryderon a godwyd gyda'u haelodau, ac rydym wedi mynd ar drywydd pob un o'r adroddiadau hynny. Felly, gobeithio y gellir cynnal ein rhaglen orfodi sydd wedi bod ar waith ers cyflwyno'r rheoliadau hynny ar ôl inni ddechrau'r cyfnod adfer.    

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei atebion. Mae wedi dweud, yn gywir, ac mae hefyd yn rhywbeth y soniodd y Prif Weinidog amdano wrth ymateb i gwestiynau heddiw, na fydd llawer o'r hyn y bydd angen ei wneud i ddiogelu a chryfhau economi Cymru yn gallu cael ei wneud gan Lywodraeth Cymru yn unig, oherwydd nid yw'r adnoddau yno. Ac rwy'n meddwl tybed a all y Gweinidog ddweud ychydig mwy heddiw am y trafodaethau y mae wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU am y cymorth sydd ei angen ar rai o'n busnesau allweddol. Cawsom y newyddion anffodus fod General Electric yn cynnal ymgynghoriad ynghylch nifer fawr o ddiswyddiadau posibl. Mae'r sector dur, wrth gwrs, yn parhau i fod yn broblem enfawr i ni yma yng Nghymru ym Mhort Talbot, ond hefyd, wrth gwrs, yn Nhrostre yn fy rhanbarth i. Ac rwy'n meddwl tybed a all y Gweinidog ddweud ychydig mwy ynglŷn â sut y mae'r trafodaethau hynny gyda Llywodraeth y DU yn mynd rhagddynt ac a yw'n teimlo eu bod yn deall yn iawn.

Yn y datganiad, soniodd y Gweinidog fod angen i'r Canghellor ddysgu rhai gwersi, a soniodd hefyd am y cynllun ffyrlo. A all y Gweinidog gadarnhau y prynhawn yma ei fod yn parhau i gael trafodaethau gyda Llywodraeth y DU ynglŷn â'r awydd i gynnal y cynllun ffyrlo, fel y dywedodd, yn ystod y misoedd nesaf, ond i chwilio am rywfaint o hyblygrwydd hefyd? Rwy'n meddwl yn arbennig am weithwyr tymhorol—pobl a fyddai fel arfer yn gweithio mewn gwesty neu barc carafanau neu'n wir, fel achubwyr bywydau, ac a yw'n teimlo bod y Canghellor yn gwrando pan fydd yn codi'r pryderon hynny.

Mae'r rhain yn bwyntiau pwysig iawn, a chredaf y dylwn egluro i'r Aelodau hefyd fod Helen Mary Jones a minnau wedi trafod rhai pryderon penodol ynghylch y sectorau hyn, ac er eu bod yn sectorau bach o bosibl, maent yn sectorau pwysig sy'n cynnwys, er enghraifft, achubwyr bywydau a gyflogir o 1 Ebrill ymlaen gan Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol y Badau Achub, ac sydd felly'n methu manteisio ar y trefniadau presennol yn y cynllun cadw swyddi.

Rwy'n falch o ddweud fy mod wedi codi'r achos penodol hwnnw heddiw gyda Gweinidogion yr Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol, gyda Nadhim Zahawi, a dadleuais hefyd y dylai Gweinidogion ddysgu gwersi o'r cynlluniau ffyrlo, fel y maent wedi'i wneud gyda'r cynllun benthyciadau tarfu ar fusnes yn sgil y coronafeirws—y cynllun benthyciadau tarfu ar fusnes. Dywedwyd wrthyf, rwy'n falch o ddweud, fod Llywodraeth y DU yn awyddus i sicrhau nad yw cynlluniau ffyrlo yn cyrraedd ymyl clogwyn, y bydd busnesau, os oes angen cyfnod hwy o gymorth arnynt, yn cael y cyfnod hwy hwnnw, a thynnais sylw at sectorau o'r economi, gan gynnwys twristiaeth, a'r diwydiant awyrofod, lle mae'n dra phosibl y bydd angen cyfnod hwy o gymorth. Felly, mae Gweinidogion Llywodraeth y DU yn talu sylw i'r pryderon hynny yn awr.

Rydym yn rhannu gwybodaeth ar sail y pedair gwlad—y gweinyddiaethau datganoledig a Llywodraeth y DU. Rwy'n falch o ddweud bod y sgoriau coch-ambr-gwyrdd sy'n cael eu defnyddio gan Lywodraeth y DU, gan Lywodraeth Cymru, yn wir gan Lywodraethau yng Ngogledd Iwerddon a'r Alban, yn eithaf tebyg. Mae ein rhai ni yn sicr yn debyg i rai Llywodraeth y DU; mae'n amlwg fod graddfa coch-ambr-gwyrdd yr Alban yn cynnwys sectorau fel olew a nwy, fel y gallech ddychmygu, ac mae gennym hefyd rai sectorau sy'n arbennig o amlwg ar hyn o bryd. Mae dur yn un o'r rheini; mae awyrofod yn un arall, ac rwyf wedi sôn wrth Weinidogion Llywodraeth y DU am yr angen am ymyrraeth uniongyrchol a sylweddol i gefnogi Tata, i gefnogi Airbus, i sicrhau bod y cyflogwyr allweddol hyn sydd â chadwyni cyflenwi dwfn a helaeth iawn ledled Cymru yn cael y cymorth i oroesi'r feirws hwn. Nid yw'n syndod, rwy'n siŵr, fod y gefnogaeth i gyflogwyr o'r fath yn un o nodweddion allweddol y trafodaethau wythnosol rwy'n eu cael gyda'r gweinyddiaethau datganoledig a Gweinidogion Llywodraeth y DU.  

Diolch i'r Gweinidog am eich datganiad y prynhawn yma, a hoffwn groesawu'r cyfle i'ch holi chi fel 'Aelod o'r Senedd' am y tro cyntaf.

A gaf fi ddweud ein bod ni i gyd yn gwerthfawrogi'r gwaith sy'n cael ei wneud drwy eich ymyriadau gyda'r economi yng Nghymru? Ond, Weinidog, ar 14 Ebrill, cynhyrchodd y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol senario'n cyfeirio at yr economi sy'n crebachu. Roedd hwn yn edrych ar effaith bosibl coronafeirws ar yr economi—economi'r DU hynny yw—ac felly, yr arian cyhoeddus. Roedd y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn ofalus i beidio â'i alw'n rhagolwg; yn lle hynny, roedd yn llinell sylfaen ar gyfer gwaith arall. Bydd cryn amser cyn i'r ystadegau swyddogol ddechrau adlewyrchu effaith y pandemig coronafeirws ar y farchnad lafur. Bydd yr arolwg o'r llafurlu, a ddefnyddiwyd gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol ym mwletin misol y farchnad lafur, yn annhebygol o adlewyrchu effaith y pandemig tan fis Mehefin ar y cynharaf. Fodd bynnag, mae'n bosibl mai un dangosydd fydd yr ystadegyn a gyhoeddwyd gan gyfarwyddwr cyffredinol y credyd cynhwysol ar 15 Ebrill, sy'n dangos bod 1.4 miliwn o bobl wedi gwneud cais am gredyd cynhwysol dros y pedair wythnos flaenorol. Mae senario'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn dangos economi'r DU yn crebachu tua 35 y cant yn ystod ail chwarter y flwyddyn hon. Nid oes amheuaeth, Weinidog, y bydd hyn yn effeithio ar sefyllfa ariannol Cymru, ac o gofio bod Cymru'n fwy dibynnol ar y sector gwasanaethau, sydd ar hyn o bryd yn 66 y cant o werth ychwanegol gros Cymru, gallai effeithio ar Gymru yn fwy na'r DU yn gyffredinol.

A all y Gweinidog amlinellu ei gynlluniau ar gyfer ymdrin â'r senario a gynhyrchwyd gan y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, ac yn benodol, pan fydd busnesau'n ailddechrau gweithio, ac yn dychwelyd i ryw fath o normalrwydd efallai, yr ymyriadau a all fod gennych i roi hwb i economi Cymru o dan yr amgylchiadau hynny?

A gaf fi ddiolch i David Rowlands am ei gwestiynau? Nid oes amheuaeth fod enciliad yn anochel bellach, ond yr hyn sy'n rhaid inni ei osgoi ar bob cyfrif yw dirwasgiad. Ac rydym wedi bod yn chwarae rhan sylweddol iawn yn sicrhau nad yw hynny'n digwydd yng Nghymru. Hyd yn hyn, rydym wedi cefnogi un o bob pum busnes yng Nghymru yn uniongyrchol gyda grantiau. Rydym hefyd wedi cefnogi busnesau drwy wyliau ardrethi, ac yn ychwanegol at hynny, mae cynllun cadw swyddi Llywodraeth y DU, ac yn wir, y cynllun cymorth incwm i’r hunangyflogedig sy'n helpu i gadw busnesau a'r hunangyflogedig yn fyw i bob pwrpas drwy gyfnod eithriadol o anodd, hyd yn oed os yw'n golygu gohirio unrhyw weithgarwch yn y tymor byr.

Yn y tymor hwy, mae gwaith eisoes ar y gweill ar draws Llywodraeth Cymru ar ailosod yr economi, a llunio economi decach a mwy gwyrdd ar ôl inni gefnu ar y coronafeirws, a fydd yn cymryd rhywfaint o amser—ni fydd yn bosibl ailffurfio'r economi dros nos, ond mae gwir angen inni wneud hynny. Ac wrth gwrs, y gwaith y mae Jeremy Miles yn ei arwain, y paneli arbenigol, y trafodaethau a gafwyd gyda chynghorwyr allanol, bydd hwnnw'n helpu i lywio ein hymyriadau wrth inni gefnu ar y cyfnod anodd hwn. Bydd ysgogiadau cyfalaf yn chwarae rhan bwysig yn sicrhau bod yr economi'n tyfu mor gyflym â phosibl.

Ond mae David Rowlands yn llygad ei le yn nodi'r ffaith y gallai coronafeirws gael effaith fwy andwyol ar Gymru na rhannau eraill o'r DU. Mae is-ranbarthau tebyg yn y DU a allai gael eu taro yr un mor galed â Chymru—yr ardaloedd lle ceir nifer uchel o bobl a fu'n dibynnu ar ddiwydiannau trwm yn y degawdau diwethaf a'r ardaloedd sydd wedi cael trafferth i oresgyn yr heriau ôl-ddiwydiannol a welsom. A dyna pam ein bod yn awyddus i weithio gyda'r rhannau o'r DU sy'n rhannu demograffeg debyg, sy'n rhannu heriau economaidd tebyg.

Yn nes ymlaen heddiw, byddaf yn siarad â nifer o feiri metro ar draws y ffin sy'n cynrychioli is-ranbarthau o'r fath. Rwy'n awyddus i sicrhau ein bod yn rhannu syniadau, a'n bod yn rhannu dulliau cyffredin o fynd ati, ac yn wir, ein bod yn rhannu, lle bo'n bosibl, galwad debyg am fuddsoddiad gan Lywodraeth y DU mewn ffordd a fyddai'n ail-lunio economi'r DU, ac yn ail-gydbwyso ein heconomi ar draws y Deyrnas Unedig.

Weinidog, efallai ei bod yn anochel y bydd swyddi'n cael eu colli ymysg y 6 miliwn o weithwyr sydd ar ffyrlo yn y DU. Mae twristiaeth wedi dymchwel i bob pwrpas, ac mae'r diwydiant hedfan, fel rydych eisoes wedi dweud, wedi crebachu'n sylweddol. Nawr, rydym wedi clywed cyhoeddiadau'n ddiweddar am y diswyddiadau gwirfoddol yn fy etholaeth, yn General Electric, yn Nantgarw. Mae General Electric yn gwmni hynod bwysig sy'n rhagori ym maes peirianneg, ac mae'n hyfforddi gweithlu o'r radd flaenaf. A allwch chi gadarnhau eich bod mewn cysylltiad â General Electric, ac y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i roi pob cefnogaeth y gall ei rhoi i'r cwmni, ac i'w weithlu, dros y misoedd nesaf wrth inni ddechrau codi'r cyfyngiadau symud?

Hoffwn ddiolch i Mick am ei gwestiwn. Rydym wedi bod yn gyfaill ffyddlon iawn i GE dros flynyddoedd lawer. Rydym wedi cefnogi'r cwmni'n ariannol, rydym wedi cefnogi'r cwmni o ran y cyngor rydym wedi gallu ei roi iddo, ac rydym yn benderfynol o gefnogi'r cwmni yn ystod y cyfnod hynod anodd hwn. Nawr, bydd yr ymgynghoriad ar ddiswyddiadau gwirfoddol yn para 45 diwrnod; ni fyddai'n briodol i mi roi sylwadau manwl arno ar hyn o bryd tra bo'n parhau. Ond gallaf gadarnhau bod Llywodraeth Cymru wedi bod mewn cysylltiad rheolaidd iawn â GE dros yr wythnosau diwethaf, ac rwyf hefyd wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Gwladol dros Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol yn gofyn i Lywodraeth y DU edrych ar yr hyn y gall ei wneud i ddarparu cymorth i'r diwydiant awyrofod.

Rydym wedi gweld cwymp yn y sector ar draws y byd. Mae hynny'n golygu y bydd wedi'i niweidio am flynyddoedd lawer, os nad degawdau, i ddod. Ond rwy'n benderfynol o sicrhau, er y bydd yr economi fyd-eang yn gyffredinol, y sector hedfan a'r sector awyrofod, yn crebachu, y bydd sector awyrennau Cymru yn dod allan ohoni o leiaf cyn gryfed ag yr aeth i mewn. Wrth gwrs, mae'n ddigon posibl y bydd swyddi'n cael eu colli, ond mae angen inni sicrhau bod y busnesau sy'n cyflogi pobl ar gyfraddau cyflog anhygoel o uchel o gymharu â llawer o sectorau eraill, a'r bobl fedrus iawn hynny, yn cael y cymorth angenrheidiol er mwyn sicrhau cynifer o swyddi ag sy'n bosibl pan ddown allan o'r cyfnod hwn.

Cysylltodd nifer o fusnesau llety gwyliau yng ngogledd Cymru â mi pan gyhoeddodd Llywodraeth Cymru feini prawf diwygiedig ar gyfer grantiau cymorth busnes, a hynny ar eu cyfer hwy yn unig. Dywedodd un eu bod yn rhan hanfodol o incwm llawer o ffermwyr; mae'r broses yn araf ofnadwy ac mae hynny'n achosi gofid mawr i fy etholwyr. Gofynnodd un arall, 'Sawl busnes hunanddarpar sy'n mynd i orfod mynd i'r wal cyn y byddwn yn cael y cymorth a addawyd inni?' Dywedodd un arall, 'Maent yn cosbi busnesau go iawn. Dywedodd Ken Skates y byddai eich busnes yn llwyddiannus yn 2020 os oedd yn llwyddiannus yn 2019. Roeddwn yn ei gredu ac yn gobeithio y byddai'n cadw at ei air.' Felly, sut y bwriadwch gadw at eich gair?

Sut rydych chi'n ymateb i'r alwad am gymorth gan un o weithwyr parhaol Guidant Global, sy'n contractio i Airbus yn eu safle ym Mrychdyn, lle cafodd eu gweithlu o 500 eu rhoi ar ffyrlo a'u hysbysu ar 28 Ebrill o'r perygl y gallent gael eu diswyddo?

Wel, mae dau bwynt yr hoffwn eu gwneud mewn ymateb i Mark Isherwood: yn gyntaf oll, mewn perthynas â busnesau sy'n gosod llety gwyliau ar raddfa fach, hoffwn atgoffa Mark fod y gronfa cadernid economaidd yng Nghymru yn gronfa nad yw ar gael yn Lloegr, ac y gall ffermwyr sydd wedi arallgyfeirio wneud cais i'r gronfa cadernid economaidd, fel y dywedais eisoes mewn ymateb i Aelodau eraill. Rydym yn edrych i weld sut y gall cam nesaf y gronfa cadernid economaidd barhau i lenwi bylchau ac mae'n gwbl hanfodol, rwy'n meddwl, fel y dywedais wrth Russell George, fod awdurdodau lleol yn cael rhywfaint o ddisgresiwn ynglŷn â'r modd y gallant gefnogi busnesau.

O ran y sector awyrennau, mae'r sector awyrennau a nifer o fusnesau yng ngogledd-ddwyrain Cymru, fel Airbus, yn dioddef yn sgil gostyngiad sylweddol yn y galw ac felly mae rhai busnesau—rhai—wedi cyhoeddi hysbysiadau swyddi mewn perygl. Ond nid y diwydiant awyrennau yn unig sydd wedi gwneud hyn—mae busnesau yn y sector bwyd a diod, fel KK Fine Foods, wedi gwneud yr un peth, ac maent wedi gwneud hynny, yn rhannol, oherwydd yr ansicrwydd cyffredinol o fewn yr economi, ond hefyd oherwydd diffyg sicrwydd ynghylch dyfodol y cynllun ffyrlo. A dyna pam ei bod yn gwbl hanfodol fod Llywodraeth y DU yn dysgu'r gwersi ac yn diwygio a lle bo angen, yn ymestyn y cyfnodau o gymorth y mae cynlluniau o'r fath yn weithredol. Mae ffyrlo wedi bod yn bwysig iawn i osgoi colli swyddi hyd yma. Ond er mwyn osgoi'r colli swyddi a allai ddigwydd, fel y nododd Mark Isherwood, mae'n hanfodol bwysig fod Llywodraeth y DU yn ymestyn y cynllun ffyrlo ymhellach, y tu hwnt i ddiwedd mis Mehefin.

Mae ardaloedd gwella busnes, fel y Bangor business improvement district yn fy etholaeth i, yn allweddol i'r gwaith o adfer canolfannau siopau nifer o drefi a dinasoedd ar draws Cymru, ac fe fydd eu gwaith nhw, wrth gwrs, yn hynod werthfawr i ddelio efo'r problemau enfawr sy'n wynebu'n stryd fawr yn sgil yr argyfwng presennol. Mae £6 miliwn yn cael ei ddyrannu i BIDs yn Lloegr, fel cymorth tuag at dri mis o daliadau levy. Hoffwn i wybod a fydd arian cyfatebol yn dod i Gymru, ac os bydd, pryd? Ac oes gan eich Llywodraeth chi unrhyw fwriad i helpu busnesau yn yr 16 o gynlluniau BID sydd, hyd yma, yn parhau i dalu levy i mewn i'r cynllun? Mae Llywodraeth yr Alban wedi dyrannu £1 miliwn i helpu'r 18 ardal busnes sydd yn y wlad honno.

A gaf fi ddiolch i Siân am ei chwestiwn? Mae hyn yn rhywbeth y gwn fod y Dirprwy Weinidog Tai a Llywodraeth Leol wedi bod yn ei ystyried yn ddiweddar iawn. Rwy'n falch o ddweud i benderfyniad cadarnhaol gael ei wneud ac fe wnaf sicrhau bod y manylion yn cael eu rhoi i'r holl Aelodau.

Weinidog, hoffwn eich holi ynglŷn â beth fydd yn digwydd wrth inni symud ymlaen, yn enwedig mewn perthynas â'r agenda sgiliau. Nawr, rwy'n siŵr eich bod yn ymwybodol fod rhannau o Gymoedd de Cymru nid yn unig â chyfraddau uchel o'r coronafeirws, ond hefyd wedi'u nodi fel mannau â mwy o risg economaidd o ran canlyniadau yn sgil yr argyfwng. Felly, hoffwn ofyn i chi pa gynlluniau sydd gan dasglu'r Cymoedd i roi sylw i'r baich ychwanegol hwn yn eu gwaith wrth symud ymlaen.

Hoffwn ddiolch i Vikki am y cwestiwn. Mae'r maes sgiliau yn rhywbeth rydym ni yn Llywodraeth Cymru yn gweithio'n galed arno ar hyn o bryd. Nid oes amheuaeth nad yw sgiliau bob amser wedi chwarae rhan bwysig yn y broses o dyfu'r economi mewn ffordd gynaliadwy a theg, ac wrth inni gefnu ar y coronafeirws, bydd buddsoddi mewn sgiliau yn dod yn bwysicach fyth i sicrhau bod pobl yn gallu dychwelyd i'r gwaith a chadw swyddi o ansawdd da. 

Holl bwynt tasglu'r Cymoedd oedd sicrhau bod cyfoeth yn cael ei greu mewn ffordd decach mewn rhan o Gymru sydd wedi teimlo ei bod wedi'i gadael ar ôl ac sydd wedi brwydro i oresgyn dad-ddiwydiannu. Nawr, y ffordd o oresgyn dad-ddiwydiannu, fel y gwyddom o wersi amrywiol mewn mannau eraill o amgylch y byd, yw buddsoddi mewn pobl, buddsoddi mewn datblygu sgiliau, er mwyn gwneud yr ardaloedd hynny’n fwy deniadol i fuddsoddwyr ac i rymuso pobl i allu dechrau eu busnesau eu hunain i gefnogi'r economi sylfaenol. Ac felly, nid oes gennyf unrhyw amheuaeth o gwbl y bydd sut y gellir cefnogi sgiliau’n well yn chwarae rhan fawr wrth ystyried llwyth gwaith tasglu'r Cymoedd yn y dyfodol.   

Fe ofynnaf i fy nirprwy, Lee Waters, ysgrifennu at yr Aelodau ynglŷn â dyfodol tasglu’r Cymoedd.FootnoteLink Rwy'n credu y bydd ffocws mawr iawn yn cael ei roi ar waith y tasglu hwnnw’n fuan iawn yn ôl pob tebyg wrth inni edrych tuag at y cyfnod adfer. 

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma. A gaf fi ofyn iddo am y math o gefnogaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i darparu i bobl sy'n hunangyflogedig neu'n dibynnu ar ficrofusnesau am eu hincwm? Rwy'n meddwl yn arbennig am yrwyr tacsi; rwy'n meddwl am bobl sydd wedi dechrau fel peintwyr ac addurnwyr hunangyflogedig, sy'n gweithio ar hyn o bryd heb unrhyw incwm o gwbl ac sy'n gweld bywyd yn anodd tu hwnt. Ond hefyd mentrau cymdeithasol, yn enwedig y rhai sy'n ymwneud â gofal plant ac sydd angen cymorth, ond hefyd y mathau o fentrau cymdeithasol sy'n asgwrn cefn i gymunedau'r Cymoedd, lle bydd y mentrau cymdeithasol yn darparu cefnogaeth gymunedol y mae pobl yn dibynnu arni yn eu bywydau bob dydd. Felly, rwy’n pryderu bod yna nifer o fusnesau a allai fod wedi cwympo trwy rai o'r bylchau sy'n bodoli yn y cymorth cyffredinol i fusnesau.  

Mae Alun Davies yn llygad ei le: mae mentrau cymdeithasol yn chwarae rhan hynod bwysig ledled Cymru, ond yn enwedig mewn ardaloedd lle mae pobl yn ei chael hi'n anodd goresgyn effeithiau dirywiad diwydiannau trwm. Ac rwy'n falch o allu dweud wrth yr Aelodau heddiw, ar sail y ffigurau diweddaraf, fod cyfran y ceisiadau i’r gronfa cadernid economaidd sydd wedi dod gan fentrau cymdeithasol yn uwch na chyfran y mentrau cymdeithasol ymhlith y 267,000 o fentrau yng Nghymru. Felly, nid oes amheuaeth y bydd mentrau cymdeithasol yn chwarae rhan allweddol yn denu cyllid y gronfa cadernid economaidd. Ac wrth inni edrych ymlaen, unwaith eto yn ardal y Cymoedd, bydd rôl mentrau cymdeithasol yn dod yn fwyfwy pwysig. Ledled Cymru, wrth i ni lunio economi decach, rwy’n credu y bydd mentrau cymdeithasol yn chwarae rhan bwysicach a mwy amlwg. 

Mohmmad Asghar. Mohammad Asghar, a allwch chi agor eich meicroffon os gwelwch yn dda? A gawn ni agor meicroffon Mohammad Asghar?  Rhowch gynnig arni yn awr, Mohammad.  

Diolch yn fawr iawn, Lywydd. Rwy'n deall eich pryder am dwristiaeth. Mae Croeso Cymru wedi rhyddhau canlyniadau arolwg o fusnesau twristiaeth a wnaed ar ôl gosod y cyfyngiadau, ac maent yn ddifrifol iawn. Mae 96 y cant o fusnesau’n disgwyl y bydd effaith y feirws yn negyddol iawn ar y sector yn y dyfodol. Mae gweithredwyr wedi galw ar y ddwy Lywodraeth i helpu eu busnesau trwy fynd ati ar frys i ddatgelu strategaeth ymadael, gan nodi, hyd yn oed os byddant yn ailagor ym mis Mehefin, y byddant wedi colli rhan allweddol o'r prif dymor twristiaeth yng Nghymru. 

O ystyried pwysigrwydd hanfodol twristiaeth i economi Cymru, pa drafodaethau a gawsoch chi, Weinidog, gyda gweinidogion eraill a phobl eraill ynglŷn â sicrhau bod Cymru'n cadw diwydiant twristiaeth hyfyw wedi cyfnod y coronafeirws, a hynny drwy'r awyr, ar y môr a dros y tir? Ac rwy’n deall eich pryder ynglŷn â hyn. Ardal wledig yw hon yn bennaf, felly rhaid gofalu am economi wledig a'i gwella â thwristiaeth. Diolch.   

Diolch, Mohammad. Rwyf fi a’r Dirprwy Weinidog Diwylliant, Chwaraeon a Thwristiaeth yn ymgysylltu'n rheolaidd iawn â'n cymheiriaid yn y DU, ac yn wir gyda chymheiriaid o'r gweinyddiaethau datganoledig eraill ar fater cefnogaeth i'r economi ymwelwyr. Mae Cymru’n dibynnu'n fawr iawn ar y sector twristiaeth, ac yn enwedig rhannau gwledig Cymru, felly mae'n hanfodol fod cefnogaeth yn dod gan Lywodraeth y DU—pecyn cynhwysfawr a fydd yn para y tu hwnt i'r tymor cyfredol i sicrhau na chollir tymor twristiaeth 2021, ac i sicrhau bod cymaint o fusnesau yn 2020 yn goroesi hyd 2021 i fanteisio ar y cyfnod adfer. 

Gwn fod nifer enfawr o fusnesau yn y sector twristiaeth yng Nghymru yn fusnesau enghreifftiol ledled y DU ac Ewrop. Maent wedi ein galluogi i fod yn falch o groesawu pobl i Gymru dros y blynyddoedd diwethaf gyda chynnig o'r ansawdd uchaf, a phobl o safon uchel iawn yn cael eu cyflogi yn y sector ar gyflogau gweddus, ac rydym am sicrhau bod cymaint o'r sector â phosibl yn ffynnu yn 2021. Ond yr hyn na allwn ei wneud, yn yr un modd, yw peryglu'r sector yn 2021 trwy godi’r cyfyngiadau coronafeirws yn gynamserol a chreu risg o ail a thrydedd don. 

Weinidog, cyhoeddwyd yn dawel mewn datganiad i’r wasg yr wythnos hon fod Llywodraeth Cymru wedi ymuno â rhwydwaith Llywodraethau Economi Llesiant ochr yn ochr â Seland Newydd, Gwlad yr Iâ a’r Alban. Nawr, mae Plaid Cymru wedi bod yn galw ers misoedd ar Lywodraeth Cymru i ymuno â'r rhwydwaith hwn, felly rydym wrth ein bodd eich bod wedi gwrando arnom ni ar hyn. 

Rwy'n siŵr y cytunwch fod gwneud llesiant yn brif ysgogiad datblygu economaidd yn cynnig potensial i wella profiadau bywyd pobl ac yn arwain at gynnydd cymdeithasol ac adferiad amgylcheddol, ac mae'n cyd-fynd â Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 yn berffaith. Felly, a allwch chi ddweud wrthym, Weinidog, pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cynnal gyda'i phartneriaid economi llesiant newydd hyd yn hyn ac a ydych chi'n rhannu syniadau ac arfer da fel rhan o'r gwaith a allai helpu gyda'r broses o adfer wedi COVID- 19? 

Wel, rwy'n falch iawn fod nifer o drafodaethau eisoes wedi digwydd o fewn y rhwydwaith. Mae'r trafodaethau hynny wedi bod yn hynod gynhyrchiol, yn yr ystyr ein bod wedi gallu rhannu llawer o syniadau. Yng Nghymru, rydym wedi gallu cynnig mentrau fel gweithredu’r contract economaidd i ysgogi twf teg. Yn amlwg, rydym wedi gallu rhannu manylion am Ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol, ac mae'n werth dweud ein bod wedi cydweithio gyda llawer o'r gwledydd sy'n ffurfio'r rhwydwaith ers misoedd a blynyddoedd lawer—yn wir, gyda'r Alban, er enghraifft, ar ddatblygiad y contract economaidd a gwersi y gellid eu dysgu ar sbarduno'r twf cynhwysol. Felly, rwy'n falch ein bod yn rhan o'r rhwydwaith. Rwy'n falch ein bod wedi cydweithio gyda gwledydd sy'n rhan o'r rhwydwaith ers peth amser, a gobeithio, wrth inni gefnu ar y coronafeirws, y bydd y syniadau a rannwn yn arwain at economi decach, nid yn unig yng Nghymru, ond yn fyd-eang. 

[Anghlywadwy.]—yn dilyn yn fyr o gwestiynau gan Vikki Howells ac Alun Davies, ar thema debyg, oherwydd po hiraf y bydd yr argyfwng hwn yn para, mae tystiolaeth gynyddol am rai o'r effeithiau gwahaniaethol y mae'r pandemig yn eu cael ar ein cymunedau mwyaf difreintiedig, ac mae hynny'n sicr i’w weld yn wir gyda data marwolaethau. 

Felly, a gaf fi ofyn i chi a oes gennych unrhyw ddadansoddiad neu a yw hyn hefyd yn wir am effeithiau economaidd y pandemig? Gan dderbyn y bydd angen cefnogaeth amlwg gan Lywodraeth y DU, a allwch dawelu fy meddwl fod anghenion parhaus yr ardaloedd difreintiedig hynny, fel ein cymunedau yn y Cymoedd, yn cael ystyriaeth arbennig yn eich cynlluniau adfer, ac i ba raddau y mae effeithiau gofodol y tarfu economaidd presennol dan ystyriaeth? 

Maent yn ganolog i'r ystyriaeth gyfredol a byddant yn parhau i fod. Rydym yn diweddaru'r dadansoddiad sectoraidd yn ddyddiol, ond hefyd y dadansoddiad rhanbarthol a gofodol sy'n rhan o'r gwasanaeth ymyrraeth rydym wedi bod yn ei gyhoeddi ac a fydd yn rhan o'r ymyriadau a ddaw yn ystod y cyfnod adfer. 

A rheswm arall pam fy mod i'n awyddus i ddysgu gan rannau eraill o'r DU, boed hynny trwy'r rhwydwaith economi llesiant neu drwy drafodaethau uniongyrchol a gaf gyda meiri metro ac arweinwyr isranbarthau eraill a'r gweinyddiaethau datganoledig, yw ein bod i gyd yn rhannu'r her gyffredin fod gennym rai cymunedau sy'n fwy difreintiedig, a bod rhaid inni sicrhau eu bod yn cael twf cyflymach yn ystod y cyfnod adfer ac anghydraddoldebau cul yn hytrach na'u bod yn gwaethygu ac yn ehangu ymhellach. Yn fy marn i—ac mae'n farn a rennir ar draws y Llywodraeth—dylem fanteisio ar y cyfnod adfer i leihau anghydraddoldebau ac osgoi ar bob cyfrif unrhyw gamau a fyddai'n arwain at ehangu anghydraddoldebau ar draws cymunedau Cymru.  

Rydym yn gwybod yn awr pa fathau o fusnesau y mae’r cynllun cymorth wedi methu eu cynnwys. Rydym wedi siarad llawer amdanynt y prynhawn yma. Nid yw grwpio gyffredinol yn gweithio fodd bynnag. Er enghraifft, mewn manwerthu, gydag archfarchnadoedd a manwerthwyr ar-lein yn cael yr hyn sy’n cyfateb i'r Nadolig bob wythnos a'r rhai sy’n siopau dillad a gemwaith yn bennaf, er enghraifft, ar gau. Mae gennym yr un peth yn union gyda chludo nwyddau ar y ffyrdd. Mae'r rhai sy'n cyflenwi siopau bwyd wedi bod mewn sefyllfa hollol wahanol i eraill sy’n cludo nwyddau ar y ffyrdd sydd fel arfer yn dosbarthu i leoedd sydd ar gau, ac wrth gwrs, nid oes gwaith ganddynt. A fydd Llywodraeth Cymru yn nodi'r bylchau ac yn cysylltu â Llywodraeth San Steffan ynglŷn â'r rhai y mae’n gyfrifol amdanynt a chynhyrchu cynllun i gefnogi'r meysydd y mae Llywodraeth Cymru yn gyfrifol amdanynt? Mae gennym y bylchau hyn; mae'n rhaid i ni eu llenwi.

Rwy’n cytuno’n llwyr, Mike, a dyna'n union pam ein bod wedi gallu clustnodi £500 miliwn ar gyfer y gronfa cadernid economaidd, sydd wedi'i chynllunio'n benodol i lenwi'r bylchau hynny, ond mae'n rhaid i mi ddweud eto fod pen draw ar ein hadnoddau ac mae angen inni gadw rhywfaint ar gyfer y gwaith adfer. Mae pocedi Llywodraeth y DU yn llawer dyfnach, yn amlwg, ond mae'n gwbl hanfodol ein bod yn ymyrryd mewn ffordd sy'n ategu ac yn ychwanegu gwerth at yr hyn y mae Llywodraeth y DU yn ei wneud. Ond hoffwn i chi gydnabod bod ein cyllidebau wedi'u cyfyngu ac y byddant wedi’u cyfyngu'n ddifrifol am fisoedd lawer, os nad blynyddoedd i ddod, ac felly mae angen inni wneud buddsoddiadau strategol. 

Mae angen inni sicrhau ein bod yn ymestyn ein buddsoddiadau cymaint â phosibl a'n bod yn cael y gwerth mwyaf o’n buddsoddiadau. Ac nid gwerth economaidd yn unig; sut y gallwn ddefnyddio ein buddsoddiadau i ysgogi datgarboneiddio hefyd; sut y gallwn ddefnyddio ein buddsoddiadau i wella amodau gwaith. A dyna pam rwy'n falch o ddweud ein bod ni, wrth lenwi'r bylchau hynny, wedi gallu cyflwyno'r contract economaidd i filoedd ar filoedd yn fwy o fusnesau a fydd yn ein galluogi yn awr i gael sgwrs hirdymor gyda busnesau Cymru ynglŷn â sut y gallwn wella amodau gwaith, sut y gallwn wella iechyd, iechyd meddwl a sgiliau gweithlu Cymru, a sut y gallwn sicrhau ein bod yn parhau i ddatgarboneiddio economi Cymru. 

Hoffwn nodi achos stiwdio ddawns Rubylicious. Mae'n gwmni gwych sydd wedi'i leoli yn Nhreganna yng Ngorllewin Caerdydd. Fy mhryder yw y dylent fod—neu dylent fod wedi bod—â hawl i gael y grant o £10,000 o ad-daliad ardrethi busnes, ond yn anffodus iddynt hwy a hefyd i fusnesau eraill yn yr un sefyllfa, mae'r £10,000 wedi'i drosglwyddo i'r landlord nad oes ganddo fusnes mewn gwirionedd heblaw gosod y safle ar rent, ac mae’n ymddangos nad yw'r landlord yma, fel landlordiaid eraill, yn mynd i ddioddef unrhyw golled ariannol ac eto maent yn gwrthod trosglwyddo’r £10,000. Felly, roeddwn i'n meddwl efallai y byddwn yn gofyn i chi fynd i'r afael â hynny a chael gair gyda'r Prif Weinidog efallai a gofyn iddo a allai ofyn i'w aelod o staff, y Cynghorydd Patel, drosglwyddo'r £10,000 i Rubylicious yng Ngorllewin Caerdydd yn lle ei bocedu ei hun. Rwy'n credu y byddai hynny'n beth da iawn i'w wneud. Felly, byddwn yn ddiolchgar iawn os gallwch wneud hynny. 

Yn sicr, fe wnaf ymchwilio ac ymholi ynghylch yr achos penodol hwn. Ni allaf wneud sylwadau ar achosion penodol heb gael yr holl fanylion wrth law, ond byddaf yn sicr yn ymchwilio i'r mater. Mae'n hanfodol bwysig ein bod i gyd yn gweithio gyda'n gilydd i oresgyn y coronafeirws, nid yn unig y canlyniadau i iechyd y cyhoedd ond y canlyniadau economaidd hefyd. Felly, byddaf yn gofyn i swyddogion ymchwilio i'r achos penodol hwn ond hefyd yn gyffredinol i edrych ar sut y mae'r trefniadau grant yn cael eu gweinyddu ar draws llywodraeth leol. 

Weinidog, pa gynlluniau sydd gennych i weithio gyda Llywodraeth y DU i gefnogi cyflogwyr allweddol yn Alun a Glannau Dyfrdwy? Mae Airbus, dur Tata a KK Fine Foods ymhlith llawer sy'n wynebu heriau ansicr, heriau busnes, heriau economaidd ac ansicrwydd eithafol. Weinidog, mae arnom angen y ddwy Lywodraeth o amgylch y bwrdd i gefnogi'r cyflogwyr hyn ymhellach ac i roi cymorth pellach i’r gweithwyr a gyflogir yn uniongyrchol ac unrhyw staff asiantaeth.  

A gaf fi ddiolch i Jack Sargeant am ei gwestiwn? Rwy'n falch o ddweud bod y cwmnïau y mae wedi'u nodi wedi elwa o gefnogaeth uniongyrchol Llywodraeth Cymru yn ddiweddar. Mae'n gwbl hanfodol fod y gefnogaeth sydd bellach yn cael ei chynnig gan Lywodraeth y DU ar ffurf y cynllun cadw swyddi yn cael ei hymestyn. Rwyf eisoes wedi crybwyll yn fy atebion i Aelodau eraill sut y mae'r sector awyrennau ac yn wir, sut y mae KK Fine Foods yn wynebu ansicrwydd dwfn ar hyn o bryd oherwydd prinder manylion ynghylch yr hyn a fydd yn digwydd i'r cynllun ffyrlo ar ôl diwedd mis Mehefin, a chefais fy sicrhau heddiw gan sylwadau fy aelod cyfatebol yn yr Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol pan ddywedodd fod Llywodraeth y DU yn awyddus i osgoi ymyl clogwyn yn y cynllun ffyrlo. Rwy'n gobeithio y bydd hynny'n rhoi rhywfaint o sicrwydd i gwmnïau fel KK Fine Foods a busnesau eraill a gyhoeddodd yr hysbysiadau swyddi mewn perygl hynny. Ac fel y dywedais wrth Aelodau eraill, nid oes amheuaeth y gall Llywodraeth y DU gynnal ymarfer dysgu cyflym yn y cynllun cadw swyddi a gwneud newidiadau iddo sy'n angenrheidiol i ddiogelu cymaint o swyddi â phosibl yn y dyfodol. Fel y dywedais wrth Jack Sargeant ar ddechrau fy ateb, mae Llywodraeth Cymru wedi sefyll ochr yn ochr â rhai fel Airbus, KK Fine Foods, a dur Tata dros nifer fawr o flynyddoedd, ac felly, mae'n hollol iawn fod Llywodraeth y DU yn awr yn dod ac yn ymuno â ni i gefnogi’r cyflogwyr hanfodol bwysig hyn fel y gallant oroesi'r coronafeirws gan gadw cymaint o swyddi â phosibl. 

Mae llawer o bobl wedi siarad heddiw am yr effaith negyddol ar dwristiaeth ledled Cymru ac wrth gwrs, mae twristiaeth yn cael effaith sylweddol ar fy ardal i, yn anghymesur efallai o gymharu ag ardaloedd eraill. Rydym yn gwybod bod twristiaeth yn werth £3 biliwn i economi Cymru, ond daw gwerth £2 biliwn o gronfeydd Llywodraeth Cymru. Felly, mae'n ymddangos yn debygol iawn pan geisiwn droi cefn ar y cyfyngiadau symud a chael rhywfaint o lacio y bydd y rheolau cadw pellter cymdeithasol yn ei gwneud hi'n amhosibl bron i'r mwyafrif o ddiwydiannau twristiaeth oroesi, ac rwy'n falch iawn o glywed yr hyn rydych chi'n ei ddweud. 

Felly, gan symud ymlaen o hynny, rwy'n credu mai'r hyn sydd angen inni edrych arno, ac rydych chi wedi cyffwrdd ar hyn, yw adeiladu'r arloesedd cymunedol bach rydym yn ei weld, a digwyddodd un enghraifft o'r fath o arloesedd yn Rhydaman. Cyfarfûm â hwy ddwy flynedd yn ôl, gyda Rob Venus, ac fe gyflwynodd gais bryd hynny i gael rhywfaint o arian. Mae'n sefydliad cymunedol sy'n symud ymlaen yn awr i edrych ar y posibilrwydd o greu peiriannau anadlu. Felly, mae'n debyg mai fy nghwestiwn yw hwn: wrth symud ymlaen, mae'n rhaid i ni fod yn fwy cynaliadwy—mae hynny'n glir ac yn amlwg o bopeth sydd wedi digwydd—ac mae'n debyg mai buddsoddi mewn arloesedd lle mae'n bodoli ar hyn o bryd a lle gellir ei ehangu yw un o'r ffyrdd ymlaen, yn ogystal â gofalu am y diwydiannau presennol sy'n dod â chyfoeth enfawr i'r wlad hon. 

Wel, mae Joyce Watson yn llygad ei lle—rydym wedi gweld arloesedd anhygoel ar draws busnesau Cymru yn ystod yr argyfwng. Rydym wedi gweld distyllfeydd yn troi at wneud hylif diheintio dwylo; rydym wedi gweld busnesau yn y sector awyrennau’n cynhyrchu peiriannau anadlu; rydym wedi gweld nifer enfawr o fusnesau’n cynhyrchu cyfarpar diogelu personol hanfodol, ac nid oes amheuaeth gennyf y bydd yr ymdrechion hynny'n parhau am rai wythnosau i ddod. 

Bydd cyfleoedd yn codi yn ystod y cyfnod adfer a bydd arloesi’n hanfodol ar gyfer sicrhau ein bod yn manteisio'n llawn arnynt, a dyna pam rwy'n benderfynol o sicrhau ein bod yn dwysáu ein galwad ar fusnesau i ddefnyddio'r cyllid meysydd gweithredu, cronfa dyfodol yr economi a sefydlwyd i ddiogelu busnesau ar gyfer y dyfodol, i ysgogi ymchwil a datblygu ac arloesedd. Un o'r pum galwad, wrth gwrs, yw arloesedd, ac rwy'n hyderus ein bod wedi gwneud y penderfyniad cywir pan wnaethom gyhoeddi'r cynllun gweithredu economaidd i gynnwys arloesedd fel un o'r pum galwad, ac rwy'n gwbl benderfynol o'i gadw fel un o nodweddion allweddol ein hamod cyllido yn y blynyddoedd i ddod. 

Weinidog, yn gyntaf oll, a gaf fi ddiolch i chi am yr help rydych chi wedi'i roi i fy etholaeth a'r busnesau yno, yn enwedig y rhai yr ysgrifennais atoch yn eu cylch? Ac rwy'n edrych ymlaen yn fawr at gael ymateb i rai o'r meysydd eraill, ond mae wedi bod yn ddefnyddiol iawn yn y meysydd hynny. Y cyflogwr mwyaf yn fy etholaeth yw Tata, fel sydd eisoes wedi'i grybwyll gan Aelodau, ac mae Tata’n cyflogi nid yn unig yn uniongyrchol ond hefyd yr isgontractwyr sy'n mynd i mewn i Tata. Felly, mae'n elfen enfawr o'r economi, ac mae fy nghyfaill yn Senedd y DU yn aml yn dweud mai dyna yw calon ein heconomi. Ond pan siaradwch â'r Gweinidogion yn Llundain, a wnewch chi dynnu sylw at y ffaith bod y cap ar y cynllun benthyciad tarfu ar fusnes yn sgil y coronafeirws ar hyn o bryd yn £50 miliwn. I’n cymheiriaid yn Ewrop, yn yr Iseldiroedd, mae'n €150 miliwn, ac yn yr Almaen a Ffrainc mae'n 25 y cant o'r trosiant blynyddol. Felly, rydym ymhell y tu ôl i'n cystadleuwyr o ran ein gallu i gefnogi'r busnesau mawr hynny, ac mae sôn hefyd yn Ewrop am wladwriaethau'n gofyn i'r UE lacio rheolau cymorth gwladwriaethol, sy'n rhywbeth y mae Llywodraeth y DU bob amser wedi cuddio tu ôl iddo i ddweud na allant helpu. A allwch chi, felly, wasgu ar Lywodraeth y DU i edrych yn ofalus iawn ar sut y gallant helpu Tata a busnesau penodol fel hynny, oherwydd heb y math hwnnw o gymorth, efallai ein bod yn wynebu heriau difrifol iawn yn y blynyddoedd i ddod? 

Wrth gwrs y gwnawn hynny. Gallaf sicrhau David Rees y byddwn yn gwneud hynny ac yn amlwg, mae'n bleser helpu'r busnesau y mae wedi'u cynrychioli yn ystod yr wythnosau diwethaf sydd wedi wynebu anawsterau anhygoel. Rwy'n gobeithio ein bod ni'n helpu cymaint o fusnesau ag y gallwn yn ei etholaeth ac ar draws Cymru i oresgyn heriau coronafeirws. Ond o ran y gefnogaeth sydd ei hangen ar Tata, rwy’n credu bod angen pecyn cymorth pwrpasol gan Lywodraeth y DU. Mae Llywodraeth y DU wedi camu i'r adwy i gefnogi rhai cyflogwyr mawr mewn mannau eraill. Rydym yn pwyso ar Lywodraeth y DU yn rheolaidd iawn, gan gynnwys heddiw ddiwethaf, i gefnogi Tata, ac rwy’n obeithiol y gwnânt hynny. 

Diolch, Weinidog. Fe gawn seibiant o 10 munud yn awr, ac a gaf fi ofyn i'r Aelodau sy'n cymryd rhan yn y datganiad nesaf ddychwelyd yn brydlon? Diolch.

Mae'r Cyfarfod Llawn yn ailymgynnull a symudwn at eitem 5 ar yr agenda y prynhawn yma, sef datganiad gan Weinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol ar y coronafeirws, a galwaf ar Weinidog y Gymraeg a Chysylltiadau Rhyngwladol—Eluned Morgan. 

Hoffwn ddechrau fel Gweinidog cysylltiadau rhyngwladol trwy nodi y byddwn yn nodi Diwrnod VE yr wythnos hon yn y wlad hon, sef diwedd y rhyfel yn Ewrop, rhyfel y credaf y dylai atgoffa pawb ohonom o'r hyn sy'n digwydd pan fo cyd-ddealltwriaeth ryngwladol yn methu, ac os bu mater erioed sy'n ein hatgoffa o ba mor gydgysylltiedig yw ein byd, does bosibl nad y pandemig coronafeirws yw hwnnw. 

Mae argyfwng COVID-19 wedi cael effaith ddifrifol ar bob agwedd ar fy mhortffolio, yn ddomestig ac yn rhyngwladol. Roedd ymhell dros 1 filiwn o deithwyr o Brydain dramor pan darodd y pandemig, ac ers i’r Swyddfa Dramor a Chymanwlad gyhoeddi cyngor iddynt ddychwelyd adref, mae pob un o'n swyddfeydd Llywodraeth Cymru dramor wedi bod yn rhan o'r ymdrech honno i ddod â phobl adref, gyda swyddogion yn y dwyrain canol ac India yn arbennig o brysur. Mae rhannu gwybodaeth yn y modd hwn wedi arwain at ddod â llawer o ddinasyddion Cymru adre’n llwyddiannus, gan gynnwys pobl fel Dr Sundaram—gwn fod y dirprwy lywydd yn weithgar iawn yn pwyso i ddod ag ef yn ôl i Gymru. Mae'n ymgynghorydd gofal dwys yn yr uned yn Ysbyty Glan Clwyd, a gwnaethom helpu i ddod ag ef yn ôl o India. Nawr, rydym yn ymwybodol fod yna Gymry wedi cael eu dal dramor sydd angen ein cymorth o hyd, a byddwn yn eu hannog i gysylltu â mi fel y gallwn dynnu sylw’r Swyddfa Dramor a Chymanwlad at achosion unigol. 

Nawr, mae gwledydd ym mhob rhan o’r byd yn sgrialu i gael cynhyrchion hanfodol yn y frwydr yn erbyn COVID-19, ac fel Gweinidog masnach ryngwladol, yn ein hymdrechion i sicrhau cyfarpar diogelu personol yn rhyngwladol, rwy’n sicrhau bod yna ddealltwriaeth fod gan 80 o wledydd gyfyngiadau allforio ar waith. Mae'r anhawster i gael gafael ar, a phrynu parasetamol yn ein siopau yn deillio i raddau helaeth o’r cyfyngiadau sydd wedi’u gosod gan Lywodraeth India. 

Ond wrth gwrs, un o'r heriau allweddol sydd gennym fel Llywodraeth yn awr yw datrys sut rydym yn mynd i allu rhoi'r gorau i'r cyfyngiadau symud. Mae'r wybodaeth sy'n cael ei darparu gan ein swyddfeydd rhyngwladol yn amhrisiadwy i roi syniadau i ni sut y caiff ei wneud mewn mannau eraill, a chefais drafodaethau uniongyrchol gyda fy nghymheiriaid yn Llydaw a Gwlad y Basg i ddysgu o'u profiadau.  

Nawr, mae grwpiau Cymru ac Affrica ledled Cymru yn mynegi pryder enfawr am eu partneriaid yn Affrica. Mae'r cyfyngiadau symud yno’n effeithio’n ddinistriol ar fywoliaeth miliynau lawer o Affricanwyr, ac mae prisiau bwyd wedi codi'n ddramatig mewn sawl gwlad. Nawr, rydym yn ymgynghori â grwpiau yng Nghymru i weld sut y gallant ddefnyddio'r cynllun grantiau bach i gefnogi eu partneriaid yn Affrica ar yr adeg anodd hon.

Ac ar fasnach ryngwladol, gallaf gadarnhau bod yr ail fforwm gweinidogol ar fasnach wedi'i gynnal yn ddiweddar, ac rwy'n dal i fod mewn cysylltiad agos â'r Gweinidogion perthnasol ledled y Deyrnas Unedig. Nawr, mae'n ymddangos bod Llywodraeth y DU yn benderfynol o gytuno ar gytundeb gyda'r UE erbyn diwedd y flwyddyn er gwaethaf yr amgylchiadau newydd hyn, felly mae negodiadau gyda'r Unol Daleithiau ar gytundeb masnach wedi dechrau bellach, ac mae gwaith ar baratoi ar gyfer negodiadau gyda Japan a gwledydd eraill sydd â blaenoriaeth yn mynd rhagddo'n gyflym. Mae'r Bil Masnach wedi'i osod yn Nhŷ'r Cyffredin ac rydym wedi gosod y cynnig cydsyniad deddfwriaethol perthnasol yma yn y Senedd.

Rwy'n mynd i newid i'r Gymraeg yn awr.

Dwi i'n mynd i newid i'r Gymraeg. Mae Dafydd Elis-Thomas wedi gorfod ailflaenoriaethu ei bortffolio cyfan ef o ganlyniad i'r creisis presennol a darparu cyllid brys i gefnogi'r diwydiannau creadigol, chwaraeon a diwylliant, yn ogystal ag ailbennu gwasanaeth asiantaethau cyfan fel Cadw, sydd wedi gorfod cau pob un o'u safleoedd nhw. 

Nawr, yn benodol, hoffwn i eich diweddaru chi ar dwristiaeth, sy'n sector sylfaenol, ac yn gwbl allweddol i economi Cymru. Roedd y sector yn un o'r rhai cyntaf i gael eu taro gan yr argyfwng ac mae ymysg y rhai sydd wedi eu heffeithio waethaf. Mae'r cymorth sydd wedi ei roi i'r sector gan Lywodraeth Cymru wedi cael ei werthfawrogi, ond rŷn ni'n cydnabod bod yna sialens hirdymor sy'n wynebu'r diwydiant yma. Ac mae rhai o fewn y sector yn galw'r sialens yma yn sialens 'tri gaeaf'.

Rŷn ni mewn trafodaethau parhaus gyda chynrychiolwyr y sector twristiaeth trwy dasglu twristiaeth COVID-19. Bydd sicrhau hyder cleientiaid, yn ogystal â sicrhau cefnogaeth y gymuned i ailagor, yn allweddol. Mae'n ymgyrch ni 'Hwyl Fawr. Am y Tro' neu 'Visit Wales. Later' wedi bod yn allweddol wrth inni geisio taro'r cydbwysedd sensitif yma ar lwybr sy'n eithaf anodd.

Mae digwyddiadau mawr—major events—hefyd yn chwarae rôl allweddol o fewn twristiaeth, a dwi eisiau rheoli disgwyliadau o ran aillddechrau digwyddiadau mawr yng Nghymru. Dwi ddim yn rhagweld y bydd unrhyw bosibilrwydd y bydd digwyddiadau torfol yn dychwelyd yn y dyfodol agos.

O ran y Gymraeg, mae COVID-19 wedi ein atgoffa ni o bwysigrwydd perthynas technoleg â'r iaith, ac mae'n amlwg bellach pa mor ddibynnol ydyn ni ar dechnoleg er mwyn gallu parhau i weithio, dysgu a chyfathrebu gyda ffrindiau a theulu. 

Mae Cymraeg 2050 yn rhoi lle canolog i dechnoleg, ac felly dwi'n falch o allu cyhoeddi heddiw y bydd Cysgliad ar gael yn rhad ac am ddim i unigolion a busnesau sydd â llai na 10 o weithwyr cyn diwedd mis Mai. Cysgliad—mae e'n becyn sy'n cynnwys geiriadur yn ogystal â gwirydd sillafu a gramadeg Cymraeg, fydd yn help i bob un ohonom dwi'n siŵr.

Ond weithiau gall dechnoleg fod yn rhwystr. Er enghraifft, does dim modd cynnig gwasanaeth cyfieithu ar y pryd yn Microsoft Teams ar hyn o bryd, a dwi wedi ysgrifennu at Microsoft i ofyn iddyn nhw ddatblygu hwn ar frys.

Er bod y Ganolfan Dysgu Cymraeg Cenedlaethol wedi gorfod canslo pob gwers Cymraeg wyneb yn wyneb, mae'r diddordeb mewn cyrsiau ar lein wedi cynyddu yn syfrdanol. Mewn un wythnos, cofrestrodd dros 3,000 o ddysgwyr newydd eu diddordeb nhw, ac mi fydd 1,300 o'r rheini yn dechrau ar y cwrs yn ystod y mis yma. 

Byddwch chi hefyd wedi gweld ein bod ni wedi rhoi cefnogaeth ariannol i'r Eisteddfod Genedlaethol, ac roedd hi'n bwysig, wrth i'r Eisteddfod wynebu heriau ariannol difrifol, fod Llywodraeth Cymru yna i gefnogi'r ŵyl unigryw yma. Bydd yr Urdd yn cynnal yr Eisteddfod ddigidol gyntaf, Eisteddfod T, yn ystod gwyliau'r Sulgwyn, ac mae'n parhau i weithio gydag elusen Llamau i gefnogi pobl ifanc a theuluoedd bregus.

Ym mis Chwefror, gwnes i lansio ymgynghoriad ar y polisi trosglwyddo iaith yn y cartref, a dwi am gyhoeddi nawr fy mod i eisiau ymestyn y cyfnod ar gyfer yr ymgynghoriad yma tan yr hydref.

Dwi'n ymwybodol iawn o bwysigrwydd y Gymraeg yn arbennig ym maes iechyd a gofal, a dwi wedi gofyn felly i'r Gweinidog iechyd gadw hyn mewn cof yn arbennig mewn sefyllfaoedd sensitif diwedd oes, yn ystod y cyfnod anodd yma.

So, hoffwn i jest orffen trwy ddweud fy mod i'n hynod o ddiolchgar i'r Dirprwy Weinidog am ei gydweithrediad ac i bob aelod staff yn fy mhortffolio i, a phob partner sydd wedi bod yn cydweithredu gyda ni, am ymateb mewn ffordd mor bositif yn wyneb yr heriau anferthol rŷn ni'n eu hwynebu. Dwi'n siŵr y down ni drwy'r cyfnod tywyll yma yn bobl wahanol, yn fudiadau gwahanol, ac yn wlad wahanol, ond mae yna obaith, mae yna oleuni ar y gorwel, ac mae'n bwysig ein bod ni'n sefyll yn gadarn gyda'n gilydd i ymateb i'r heriau sydd yn dal yn ein hwynebu ni.

Diolch yn fawr iawn i chi, Weinidog, a diolch am y gwaith o gael unigolion yn ôl i Gymru, ac am eich help efo rhai o'm hetholwyr i yn Arfon hefyd efo hynny. Dwi'n mynd i ganolbwyntio ar agwedd bwysig o'ch portffolio chi, sef yr iaith Gymraeg. Mae gwaith ymchwil gan brifysgol St Andrews yn dod i'r casgliad y gall y pandemig presennol gael effaith pellgyrhaeddol ar y cymunedau sydd yn gadarnleoedd i ieithoedd lleiafrifol, gan gynnwys y Gymraeg. Pa asesiad, felly, mae'ch Llywodraeth chi wedi'i wneud, neu yn bwriadu ei wneud, o effaith y pandemig ar gadarnleoedd yr iaith Gymraeg yn y gorllewin, a pha fesurau penodol ydych chi'n ystyried eu cyflwyno ar gyfer atal dirywiad yn hyfywedd y Gymraeg fel iaith bob dydd yn y cymunedau yna?

Gwersylloedd yr Urdd—rydych chi wedi sôn am yr Urdd, ond mae'r gwersylloedd yn benodol angen cymorth ychwanegol arnyn nhw yn y dyfodol. Beth ydy'ch cynlluniau chi efo hynny? Ac ychydig o gwestiynau am effaith y pandemig ar y wasg Gymraeg. Mae grant o £50,000 wedi cael ei ddyrannu i'r cyngor llyfrau ar gyfer cyhoeddwyr yn y ddwy iaith. Fedrwch chi ddweud wrthym ni faint o hwnna sydd wedi mynd i gyhoeddwyr yr iaith Gymraeg, ac ydy hynny'n ddigon? Oes gan y Llywodraeth unrhyw gynlluniau penodol ar gyfer y cyhoeddiadau Cymraeg hynny sydd yn parhau i gael eu cyhoeddi, ac felly sydd ddim yn gallu manteisio ar y cynllun ffyrlo ar gyfer eu staff? Mae'r cwmnïau yma yn gwneud colledion oherwydd bod incwm wedi gostwng.

Yn olaf, fedrwch chi ddweud wrthym ni faint mae Llywodraeth Cymru wedi'i wario ar hysbysebion gwybodaeth COVID yn y wasg Gymraeg, ac oes yna arian cyfatebol wedi dod o Lywodraeth San Steffan ar gyfer hyn?

Wel, diolch yn fawr, Siân. Rŷn ni'n ymwybodol dros ben fod y feirws yma—. Wel, mae wedi taro pob rhan o Gymru, ond mae'r effaith, wrth gwrs, yn wahanol mewn gwahanol fannau o Gymru. O ran faint o bobl sy'n dioddef, dwi'n meddwl bod hi'n ddeg i ddweud dyw rhai o'r canolfannau Cymraeg yna ddim wedi cael yr ergyd mae rhai o'r ardaloedd yn y dwyrain wedi'i gael, ond, wrth gwrs, mae'r ergyd i'r economi wedi bod yn drawiadol dros ben, ac yn ergyd sydd yn debygol o barhau, yn arbennig o ran twristiaeth, ac, wrth gwrs, amaeth hefyd. Mae colledion, yn arbennig o ran llaeth, yn mynd i gael ergyd trwm ar y sector yna o'r economi. Felly, rŷn ni yn ymwybodol dros ben o hyn. Rŷn ni wedi cael trafodaeth gyda'r cyngor partneriaeth, ac wedi bod yn trafod rhai o'r pethau sylfaenol yna, fel y capeli. Does dim pobl yn mynd i'r capeli lle maen nhw'n siarad Cymraeg, felly beth allwn ni ei wneud i roi rhyw fath o help iddyn nhw? So, rŷn ni yn cael y trafodaethau hynny eisoes.

O ran yr Urdd, dwi wedi bod mewn trafodaeth eithaf cyson gyda'r Urdd reit o'r cychwyn cyntaf. Wrth gwrs, roedd yr Urdd, a gwersylloedd yr Urdd, yn rhai o'r canolfannau cyntaf a wnaeth gau, ac, wrth gwrs, chwarae teg i'r Urdd, maen nhw'n codi lot mawr o'u harian nhw eu hunain—mae tua 75 y cant o'u harian nhw yn dod o'r gwersylloedd yna. Wrth gwrs, maen nhw wedi cael eu cau, a'r trafferth yw i dreial dychmygu pryd fyddan nhw yn debygol o ailagor, ac mae hwnna yn anodd dros ben inni ei ragweld ar hyn o bryd. Rŷn ni yn cael trafodaethau yn aml iawn gyda'r Urdd, ac rŷn ni wedi bod yn trafod hyn y prynhawn yma hefyd gyda'r Gweinidog Addysg i weld os oes yna unrhyw help a allwn ni ei roi, ond dwi yn meddwl beth sy'n bwysig yw ein bod ni'n tanlinellu'r cyfraniad aruthrol mae'r Urdd wedi'i wneud i'n gwlad ni. Ond mae yna drafferthion aruthrol, dwi'n meddwl, o ran yr ergyd sy'n cael ei roi fel canlyniad o gau'r gwersylloedd yna.

Wrth gwrs, rydym ni'n dal i roi arian i'r papurau bro o ran sicrhau bod y Gymraeg yn cael ei gweithio yna. Dwi ddim yn gwybod yn union beth yw'r breakdown rhwng faint sy'n mynd i'r wasg Gymraeg a'r wasg Saesneg. Efallai y gallaf i ddod nôl atoch chi ar hynny. O ran hysbysebion, wrth gwrs, byddwch chi'n ymwybodol bod safonau'r Gymraeg yn dal i fod yn wir am Lywodraeth Cymru, felly mae'r hysbysebion yna yn mynd i fod yn ddwyieithog a, na, does dim arian ychwanegol wedi dod o Lywodraeth Prydain am hynny.

Diolch yn fawr iawn ichi am hynny. Dwi'n troi at ddau fater arall sydd ddim yn gysylltiedig efo'r argyfwng COVID, byddwch chi'n falch o glywed, efallai. Beth ydy'ch barn chi am yr offeryn statudol ar y cyfrifiad o'r boblogaeth sydd yn mynd drwy San Steffan ar hyn o bryd, o safbwynt casglu data am y nifer o siaradwyr Cymraeg? Y tebygrwydd ydy mai dull samplo fydd ar gael ar gyfer y rhai hynny fydd yn methu cwblhau'r cyfrifiad ar-lein. Wrth gwrs, fe all hynny olygu y bydd data ar nifer y siaradwyr Cymraeg yn anghyflawn. Fydd eich Llywodraeth chi'n gwrthwynebu'r defnydd o samplu yng Nghymru fel rhan o gyfrifiad 2021?

Ac yn olaf, mae'n ymddangos y bydd eich Llywodraeth chi yn cyflwyno Bil y cwricwlwm addysg yn yr wythnosau nesaf. A fedrwch chi gadarnhau y byddwch chi, fel Gweinidog y Gymraeg, yn gwneud asesiad trwyadl o effaith y Bil ar y Gymraeg ac ar addysg cyfrwng Cymraeg? Mae yna un mater penodol yn peri pryder, a hynny ydy bwriad y ddeddfwriaeth newydd i roi grym i gyrff llywodraethwyr yn hytrach nag i awdurdodau lleol o ran polisi iaith ysgolion. Byddai'r penderfyniad i ddilyn polisïau trochi ai peidio yn y cyfnod sylfaen yn ddewis i bob corff llywodraethol ar wahân ac fe fedrwch chi ddychmygu y byddai hyn yn tanseilio polisïau iaith cadarn nifer o awdurdodau lleol ac yn ergyd ddifrifol i ddatblygiad addysg cyfrwng Cymraeg ar draws Cymru. A wnewch chi gynnal trafodaeth fuan efo'r Gweinidog Addysg er mwyn sicrhau mai cryfhau ac nid gwanio sefyllfa'r Gymraeg fydd Bil y cwricwlwm newydd?

Diolch. Wrth gwrs, o ran y cyfrifiad, rŷn ni'n cadw golwg manwl ar sut mae'r cwestiynau'n cael eu gofyn, achos mae pobl yn ateb mewn ffyrdd gwahanol os ydych chi'n gofyn y cwestiwn mewn ffordd wahanol. Felly, rydym ni'n cadw golwg craff ar hwnna. Bydd yn rhaid inni edrych ar y samplo a gweld beth maen nhw'n debygol o ofyn yn y maes yna a sut y byddai hynny efallai'n effeithio ar y cyfrifiad. Y peth pwysicaf ar gyfer cyfrifiad yw eich bod chi'n gallu cymharu un flwyddyn gyda'r ddegawd flaenorol. Felly, dwi yn meddwl bod samplo wedyn yn debygol o roi newidiadau ac efallai ddim yn rhoi'r asesiad y byddem ni'n disgwyl ei gael. Ond rydym ni mewn sefyllfa wahanol nawr, efallai, a byddwn yn parhau gyda'r trafodaethau o ran y cyfrifiad. 

O ran y cwricwlwm Cymraeg, rwyf newydd ddod off galwad gyda'r Gweinidog Addysg. Roeddem ni'n trafod yr union fater yma, felly gallwch chi fod yn ffyddiog fy mod i yn cadw golwg craff ar beth sy'n digwydd. Mae'r Gweinidog Addysg yn ymwybodol o'r sefyllfa ac wedi ymrwymo i sicrhau y bydd hi'n cadw golwg craff ar beth sy'n digwydd. Wrth gwrs, dydyn ni ddim eisiau newid y polisi sydd gyda ni na gweld bod unrhyw beth y tu fewn i Fil y cwricwlwm yna yn cael effaith andwyol ar yr hyn rydym ni eisoes wedi ei ddatblygu.

A gaf fi ddiolch i chi, Weinidog, am eich datganiad ac rwy'n ategu'n gryf yr hyn a ddywedoch wrth gyfeirio at Ddiwrnod VE, ynghylch pwysigrwydd cydweithredu rhyngwladol? Mae hynny'n amserol iawn, rwy'n meddwl, gan ei bod hi'n 75 mlynedd ers Diwrnod VE yr wythnos hon. A gaf fi ddiolch hefyd i chi am y cymorth rydych wedi'i roi fel Llywodraeth Cymru i bobl yn fy etholaeth a oedd wedi cael eu dal dramor yn ystod yr wythnosau diwethaf? Yn amlwg, mae wedi bod yn gyfnod gofidus iawn iddynt hwy a'u teuluoedd, ac roeddwn yn arbennig o falch o weld fy etholwr, Dr Sundaram, yn dychwelyd, fel roedd y cleifion y mae wedi bod yn gofalu amdanynt yn Ysbyty Glan Clwyd yn ystod yr argyfwng hwn.

Maddeuwch i mi os wyf yn anghywir yma, ond roedd eich datganiad yn awgrymu eich bod yn beirniadu Lywodraeth y DU rhywfaint am ei phenderfyniad i sicrhau cytundeb masnach rydd gyda'r UE erbyn diwedd y flwyddyn. Os nad yw hynny'n wir, rwy'n ymddiheuro am ei awgrymu, ond roedd yn ymddangos fel pe bai'n awgrymu eich bod yn beirniadu Llywodraeth y DU am fwrw ymlaen yn frwd â hynny. Yn amlwg, rydym ynghanol argyfwng, yn bendant, ond mae'n bwysicach fyth felly fod gennym sylfaen i'n heconomi allu codi o'r argyfwng hwnnw, ac mae cytundebau masnach rydd gyda'r UE, gydag UDA, gyda Japan, ac yn wir gyda gwledydd eraill, yn un ffordd y gallwn helpu'r economi fyd-eang i godi'n ôl ar ei thraed ar ôl y coronafeirws. Felly, a ydych chi'n derbyn ei fod yn beth eithaf da mewn gwirionedd fod Llywodraeth y DU yn bwrw ymlaen i geisio sicrhau'r cytundebau masnach hynny, ac a allwch gadarnhau bod Llywodraeth Cymru yn gallu cymryd rhan a chyfrannu at y trafodaethau hynny? Oherwydd yn amlwg rydym am i'r rhain fod yn gytundebau da ar gyfer pob rhan o'r DU, gan gynnwys Cymru, a sicrhau bod ein blaenoriaethau'n cael eu clywed drwy Lywodraeth Cymru, ie, a hefyd, wrth gwrs, drwy Lywodraeth y DU yn ogystal tra'u bod wrthi'n trafod.

Diolch. Do, roedd hi'n dda iawn gallu cefnogi'r Cymry a gafodd eu dal dramor, ac yn arbennig o dda gallu croesawu rhywun adref sy'n gallu gwneud cymaint o gyfraniad i'r GIG. Roeddem yn falch iawn ein bod yn gallu ei gefnogi ef a chynifer o bobl eraill o Gymru sydd wedi llwyddo i ddod adref. Mae rhai pobl dramor o hyd. Gwn fod Llywodraeth y DU wedi rhoi tua £75 miliwn yn awr tuag at drefnu awyrennau i ddod â phobl adref, gan fod llawer o wledydd wedi cau eu gofod awyr. Felly, er eu bod yn annog pobl i ddod adref drwy ddefnyddio cwmnïau hedfan masnachol, mewn rhai gwledydd nid yw hynny'n bosibl o gwbl, a dyna pam y bu'n rhaid trefnu awyrennau. Mae rhai pobl dramor o hyd ac wrth gwrs, hwy yw'r achosion anoddaf i'w cludo adref. Mae'n debyg ei bod hi'n werth pwysleisio hefyd fod benthyciadau ar gael i'r bobl a allai fod yn cael trafferthion ariannol tra'u bod dramor ar yr adeg hon.  

O ran y cytundebau masnach, rwy'n credu y byddai'r rhan fwyaf o bobl yn cydnabod bod gennym gryn dipyn o waith ar ein dwylo ar hyn o bryd, nid yn unig Llywodraeth Cymru, ond Llywodraeth y DU hefyd. Mae'n eithaf clir i ni fod Llywodraeth y DU, ar hyn o bryd, yn dal yn awyddus iawn i wneud yn siŵr eu bod yn ceisio cael cytundeb erbyn diwedd y flwyddyn mewn perthynas â Brexit. Rwy'n credu y byddem yn rhybuddio os na allwch gael cytundeb erbyn diwedd y flwyddyn, gallai'r effaith economaidd i ni—ac roedd hyn yn wir cyn COVID—fod yn eithaf pellgyrhaeddol. A hyd yn oed pe baech yn gallu negodi'r cytundeb masnach gorau yn y byd â'r Unol Daleithiau, mae hyd yn oed yn yr achos y mae Llywodraeth y DU wedi'i gyflwyno'n nodi mai'r canlyniad gorau y gallem ei ddisgwyl yw cynnydd o tua 0.16 y cant o gyfraniad at ein cynnyrch domestig gros dros gyfnod o 15 mlynedd. Nawr, cymharwch hynny â'r hyn sy'n digwydd os byddwn yn gadael yr UE heb gytundeb masnach, byddem oddeutu 9.3 y cant i lawr dros 15 mlynedd. Felly, mewn gwirionedd, rwy'n meddwl bod yn rhaid inni feddwl yn ofalus iawn am hyn, ond rwy'n siŵr y bydd fy nghyd-Weinidog Jeremy Miles yn dymuno archwilio ychydig mwy ar hynny yn nes ymlaen. Ond os ydynt yn ofnadwy o awyddus i ddyfalbarhau â hynny, byddwn yn cynghori'n bendant y dylent ystyried bod yn ofalus ar yr adeg hon. Rydym yn derbyn yn awr wrth gwrs fod Brexit wedi digwydd.  

A gaf fi droi fy sylw yn awr at y rhan arall o'ch datganiad a oedd yn ymdrin â thwristiaeth, os yw hynny'n iawn? Felly, roeddwn yn falch iawn o'ch clywed yn cyfeirio at dwristiaeth, oherwydd, wrth gwrs, mae'n siomedig braidd, mae'n rhaid i mi ddweud, nad ydym wedi cael datganiadau ar y thema benodol hon yn ein sesiynau Cyfarfod Llawn rhithwir ers dechrau'r pandemig hwn.

Mae twristiaeth, wrth gwrs, yn rhan hanfodol o'n heconomi, fel rydych wedi cydnabod eisoes, ac fe fyddwch wedi gweld bod adroddiad wedi'i lunio'n ddiweddar gan Brifysgol Southampton a'r Centre for Towns a gyfeiriai at y ffaith ei bod yn edrych fel pe bai cymunedau arfordirol yn mynd i gael eu taro'n arbennig o galed o ganlyniad i'r pandemig presennol, ac yn ei chael hi'n anos efallai i allu ymadfer na chymunedau eraill. Ac mae hynny, wrth gwrs, oherwydd bod y rhan fwyaf o drefi arfordirol, yn sicr ar arfordir gogledd Cymru, yn ddibynnol iawn ar dwristiaeth am eu llesiant economaidd.

Fe gyfeirioch chi at y tasglu a sefydlwyd ar dwristiaeth. Rwy'n falch fod rhywfaint o ffocws o fewn y Llywodraeth ar y mater hwn. A allwch ddweud wrthym pwy sy'n aelodau o'r tasglu hwnnw? A allwch ddweud wrthym hefyd pa gamau penodol y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd, o ystyried cyfraniad mwy sylweddol twristiaeth i'n heconomi, er mwyn edrych ar sut y gall addasu rhywfaint o'i chyllid cadernid economaidd i allu cefnogi'r diwydiant twristiaeth yn well? Rydym yn gwybod bod gennym lawer o weithwyr tymhorol, er enghraifft, nad oeddent yn gymwys ar gyfer y cynllun cadw swyddi drwy gyfnod y coronafeirws, ond byddai cyfran dda o'u hincwm wedi cael ei wario'n lleol, ac nid ydynt yn gallu gwneud hynny am nad oes ganddynt ddigon o bŵer gwario.

Mae Llywodraeth y DU hefyd wedi sefydlu cronfa gymorth ar gyfer sŵau yn ddiweddar, i gefnogi atyniadau anifeiliaid ledled Lloegr. A oes gennych gynlluniau i sefydlu rhywbeth tebyg yma yng Nghymru? Mae gennym Sw Mynydd Cymru yn fy etholaeth i, Sw Môr Môn, a llu o atyniadau eraill ledled Cymru a allai elwa o hynny. Ac rwy'n credu ei bod hi'n bryd inni geisio llenwi rhai o'r bylchau sydd gennym yn y diwydiant ar hyn o bryd. Oherwydd yr hyn nad ydym am ei wneud yw colli rhai o'r atyniadau gwych hyn, a oedd yn fusnesau ffyniannus cyn y pandemig, ac a allai barhau i fod cyhyd â'u bod yn cael y cymorth cywir i allu goroesi.

Diolch. Rwy'n meddwl eich bod yn llygad eich lle ein bod yn anhygoel o ymwybodol o'r effaith y gallai ac y mae'r coronafeirws yn ei chael ar ein sector twristiaeth. A'r broblem yw ei bod yn edrych fel pe bai'n mynd i fod yn broblem hirdymor, os meddyliwch am gadw pellter cymdeithasol a'r problemau ymarferol o gael pobl i mewn i westai, o weini bwyd—nid yw'n mynd i fod yn ateb hawdd o bell ffordd. A dyna pam y buom yn trafod yn y cyfarfodydd COVID-19 gyda'r cynrychiolwyr hynny—ceir cynrychiolwyr, cynrychiolwyr rhanbarthol, yn y cyrff hynny, a chynrychiolydd hefyd ar ran Cymru yng nghynrychiolaeth y DU ar dwristiaeth, lle maent yn trafod yr un mathau o bethau, felly ceir cysylltiad uniongyrchol â'r hyn sy'n digwydd yn y DU hefyd.

Ac un o'r pethau y maent yn dechrau sôn amdanynt yw pa brotocolau sydd angen eu rhoi ar waith er mwyn ailagor y cyfleusterau hynny, gan fod hynny'n mynd i fod yn hanfodol i feithrin hyder pobl i ddod yn ôl. Ac mae hynny'n rhan o'r broblem, y gallem fod mewn sefyllfa pan fyddwn yn dechrau agor cyfleusterau ac na fydd pobl yn dod, oni bai eu bod yn gwbl hyderus fod mesurau ar waith i ddiogelu iechyd y cyhoedd. Rydym wedi bod mewn cysylltiad cyson hefyd â phobl mewn lleoedd fel Llandudno, er enghraifft. Rwyf wedi siarad â rhai o'r cynrychiolwyr gwely a brecwast yno, a oedd yn ofnadwy o bryderus cyn cyflwyno'r cynllun ffyrlo, a thawelwyd eu hofnau gryn dipyn ar ôl hynny, ond wrth gwrs mae nifer ohonynt yn bryderus iawn ynglŷn â'r hyn fydd yn digwydd os a phan ddaw'r ffyrlo i ben. Felly mae hwnnw'n fater anodd iawn i ni.

Gwn fod sŵau'n colli arian mawr ar hyn o bryd, ac rwy'n arbennig o ymwybodol o'r hyn sy'n digwydd yn Folly Farm yn Sir Benfro, er enghraifft. Nid oes unrhyw gynlluniau ar hyn o bryd i edrych ar hynny, ond credaf ein bod yn cydnabod bod y sefyllfa honno'n arbennig o unigryw, felly efallai y gallwn edrych ar hynny. Gadewch i mi gael cyfle i ystyried hynny.

Diolch yn fawr iawn am eich datganiad, Eluned. Rwy'n arbennig o bryderus o glywed bod cymaint o ddioddefaint yn digwydd yn Affrica oherwydd y cynnydd sydyn mewn prisiau bwyd, ond gobeithio y gallwn helpu i wneud ein rhan i liniaru hynny.

Tri pheth. Un yw fy mod wedi cael cyfarfod ag is-gangellorion y prifysgolion ychydig cyn y Cyfarfod Llawn, gyda David Rees ac eraill. Ac roedd yn ddiddorol clywed bod cryn dipyn o ddiddordeb o hyd ymhlith myfyrwyr rhyngwladol sydd eisiau dod i astudio yng Nghymru—yn arbennig, pwysleisiodd Prifysgol Caerdydd fod yna gryn dipyn o ddiddordeb. Felly wrth inni symud ymlaen i drechu'r pandemig hwn, rwy'n credu ei fod yn ymwneud mwy â sut y gallwn roi hyder i fyfyrwyr rhyngwladol fod Cymru'n lle da i ddod i astudio, o gofio, lle bynnag y mae pobl yn byw, fod yn rhaid inni fyw gyda'r coronafeirws am y tro. Felly, yn amlwg byddant am fod yn sicr fod y safonau iechyd cyhoeddus y maent wedi dod i'w cael yn eu gwledydd eu hunain yn cael eu gweithredu yn y wlad hon. Felly, roeddwn yn meddwl tybed pa drafodaethau rydych chi'n eu cael gyda Llywodraeth y DU ar ddechrau camau i fesur tymheredd mewn meysydd awyr, cynnal profion, ac ynysu gorfodol am bythefnos i unrhyw un sy'n dod o dramor, ni waeth o ba wlad. Mae'n ymddangos i mi y byddai hynny'n tawelu meddyliau myfyrwyr rhyngwladol a'r cymunedau fel fy un i sy’n mynd i fod yn croesawu myfyrwyr rhyngwladol i'n plith yn y dyfodol, os byddant yn astudio ym Mhrifysgol Caerdydd. Efallai y bydd cyfle hyd yn oed— 

A wnewch chi ddod i ben, os gwelwch yn dda? 

Iawn. Ar wahân i hynny, roeddwn eisiau gofyn i chi am y trafodaethau rhyngwladol—y trafodaethau masnach rydd sy'n digwydd gyda'r Unol Daleithiau, oherwydd mae’n fy mhryderu’n fawr y gallem fod yn rhuthro i gytundeb gyda'r Unol Daleithiau a allai greu goblygiadau erchyll i ffermio a bwyd yng Nghymru. Yn sicr, nid yw'r ffordd y mae diwydiant bwyd yr Unol Daleithiau wedi methu rheoli coronafeirws, sydd wedi arwain at farwolaeth llawer o weithwyr prosesu bwyd yn yr Unol Daleithiau, yn hysbyseb da ar gyfer pam ein bod yn bendant yn erbyn gweld safonau bwyd is o’r fath yn dod i'n gwlad. Felly, tybed a ydych wedi cael unrhyw drafodaethau gyda Llywodraeth y DU ar hyn i dawelu ein meddyliau na fyddwn yn cael safonau bwyd llawer is wedi'u gorfodi arnom? 

Diolch. Wel, mae wedi bod yn eithaf diddorol, mae'r British Council wedi gwneud cryn dipyn o arolygon mewn perthynas â diddordeb myfyrwyr Tsieineaidd—p'un a ydynt yn dal i fod eisiau dod i astudio yn y Deyrnas Unedig. Ac mae'n eithaf diddorol, fel y dywedwch, ei bod hi'n ymddangos bod gan y mwyafrif ohonynt ddiddordeb mawr o hyd. Mae'n ymddangos bod tua 39 y cant ohonynt sy’n dod o Tsieina heb benderfynu, ac felly mae hynny'n awgrymu bod angen inni roi camau ar waith i sicrhau bod ganddynt yr hyder rydych chi'n siarad amdano. A dyna pam y mae’r protocolau hyn yn mynd i fod yn wirioneddol bwysig yn fy marn i wrth symud ymlaen, er mwyn rhoi'r hyder hwnnw iddynt. Mae myfyrwyr o India a Phacistan yn yr un arolwg gan y British Council yn awgrymu nad yw 50 y cant ohonynt yn debygol o ganslo eu cynlluniau ac mae'n ymddangos bod ganddynt fwy o ddiddordeb mewn sicrhau eu bod yn parhau â’r rheini. Cafwyd trafodaethau gyda Cymru Fyd-eang a Llywodraeth y DU ynglŷn â sut y gallwn feithrin hyder y bobl hynny.

Wrth gwrs, ers tua 29 Ionawr, mae angen wedi bod i hunanynysu, os ydych chi'n dangos symptomau, wrth ddod i'r wlad hon o rywle arall. Ond rwy'n credu bod yna gwestiwn y mae'n rhaid inni ei ofyn o hyd mae’n debyg, ac mae'n un a ofynnais i Frank Atherton y bore yma, sef: a ddylem fynd ychydig ymhellach efallai ac awgrymu y dylai pawb sy'n dod i mewn hunanynysu am bythefnos? Mae'n eithaf diddorol nodi ei bod yn ymddangos ein bod ychydig yn wahanol i lawer o wledydd eraill yn y byd ar hynny. Ond mae'n rhywbeth rydym yn ei drafod yn ein cyfarfodydd wythnosol gyda'r Swyddfa Dramor a Chymanwlad. Fel y dywedaf, cefais gyfarfod gyda’r Gweinidog addysg lle buom yn trafod rhai o’r materion hynny. 

Ar fasnach rydd, cefais drafodaeth ddoe gyda Greg Hands, sef y Gweinidog sy'n gyfrifol am y negodiadau gyda'r Unol Daleithiau ar greu cytundeb masnach rydd newydd. Pwysleisiais bwysigrwydd sicrhau y cedwir at y safonau sy’n bwysig i ni, ond bod yr iaith yn y mandad negodi yn eithaf amwys a'n bod yn credu y dylid ei thynhau mewn gwirionedd. Rwy'n credu ei bod yn bwysig eu bod yn deall, ac mae'n rhywbeth rwy'n ei bwysleisio'n glir iawn, ein bod am sicrhau ein bod yn cadw at y safonau amgylcheddol uchel hyn, y safonau lles anifeiliaid, y safonau llafur a'r safonau defnyddwyr. Mae'r rheini i gyd yn bethau y byddwn yn edrych amdanynt yn y cytundebau. Roedd yn deall hynny a gwnaethom bwysleisio pwysigrwydd trin pawb yn yr un modd wrth ystyried mewnforion i'r wlad hon, a bod angen cadw at y safonau rydym yn eu disgwyl, o ran lles anifeiliaid, er enghraifft, neu fel arall gallai fod perygl y gallent danseilio'r hyn y gallwn ei gynhyrchu yn y wlad hon.

A allaf ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad a hefyd diolch am bob cefnogaeth i bob un o'm hetholwyr i sydd wedi ffeindio ei hunain mewn gwahanol wledydd yn ddiweddar ac wedi llwyddo i ffeindio'u ffordd adref? Felly, diolch yn fawr iawn ichi am hynny.

Mae yna nifer o faterion eisoes wedi'u crybwyll, felly gwnaf i jest ganolbwyntio ar ofal cymdeithasol. Gwnaethoch chi grybwyll yn eich datganiad bwysigrwydd gofal, yn enwedig gofal diwedd oes a darpariaeth drwy gyfrwng y Gymraeg. Felly, wrth gwrs, dŷn ni gyd yn deall y llacio a'r delays sydd wedi gorfod digwydd ar rai rheoliadau yn y maes gofal o achos yr argyfwng COVID-19 yma, ond allaf ofyn beth dŷch chi'n ei wneud yn bersonol, felly, i sicrhau, mor belled ag sy'n bosib, y gofal drwy gyfrwng yr iaith Gymraeg i'n pobl hŷn ni yn y sector gofal sydd yn siaradwyr Cymraeg iaith gyntaf? 

Diolch, Dai. Dwi yn hollol ymwybodol bod hwn yn fater rili pwysig i bobl, yn arbennig mewn rhai ardaloedd yng Nghymru, a dyna pam dwi wedi ysgrifennu at y Gweinidog iechyd i sicrhau ei fod e'n ymwybodol o bwysigrwydd yr iaith Gymraeg, yn arbennig pan mae'n dod i faterion diwedd oes, a sicrhau bod yna ymwybyddiaeth a bod yna staff ar gael sydd yn gallu trafod yn eu hiaith gyntaf nhw. Mae'r comisiynydd wedi dweud yn ystod y cyfnod yma na fydd e'n rhedeg ar ôl ysbytai ac ardaloedd sydd yn yr adran iechyd sydd yn gorfod cydfynd â'r safonau ar hyn o bryd, ond dwi yn meddwl ei fod yn bwysig i danlinellu pa mor bwysig yw hwn i rai o'r cleifion yna sydd yn wynebu amser a chyfnod echrydus ar hyn o bryd. Felly, mae hwnna wedi cael ei bwysleisio i'r Gweinidog iechyd. 

Gan gyfeirio at eich cyfrifoldeb dros dwristiaeth yng Nghymru ac i Gymru, mae parciau gwyliau a llawer o fusnesau twristiaeth eraill yn cael y rhan fwyaf o'u hincwm blynyddol rhwng y Pasg, sydd eisoes wedi'i golli, a hanner tymor mis Hydref. Hyd yn oed os ydynt yn llwyddo i gadw eu pennau uwchben y dŵr yr hydref hwn, maent yn ofni y byddant yn mynd i'r wal dros y gaeaf gan effeithio ar y swyddi y maent yn eu darparu a'r holl fusnesau yn y cymunedau y maent hwy a'u cwsmeriaid yn eu cynnal. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru, felly, i gefnogi busnesau twristiaeth yng Nghymru gan ystyried eu natur dymhorol a thrwy hynny, i ddiogelu ein cymunedau arfordirol a gwledig?

Ac o ran diwylliant a'r celfyddydau, yn Sir y Fflint, mae canolfannau dysgu cerddoriaeth gogledd Cymru wedi cael gwybod nad ydynt yn gymwys ar gyfer grant busnes £10,000 Llywodraeth Cymru am nad ydynt yn cael y rhyddhad ardrethi i fusnesau bach. A wnewch chi gadarnhau felly p'un a yw sector y celfyddydau a'r rhai eraill sy'n derbyn y rhyddhad ardrethi busnes i elusennau a sefydliadau dielw â gwerth ardrethol o £12,000 neu lai hefyd yn gymwys?

Diolch. Mae'n bryder gwirioneddol, o ran y sector twristiaeth, ein bod yn sôn am y posibilrwydd o wynebu tri gaeaf. Nawr, rwy'n credu mai hyn a hyn y gallwn ei wneud fel Llywodraeth Cymru, ond mae hwn yn fater y mae Llywodraeth y DU hefyd yn ei ddeall, ac felly, byddwn yn sicrhau, cyn belled ag y bo modd, ein bod yn gofyn iddynt ein helpu yn y sector penodol iawn hwn sydd, mewn gwirionedd, yn fwy agored efallai na llawer o sectorau eraill oherwydd y natur dymhorol a bwysleisiwyd gennych. Mae cynllun ffyrlo'n wych tra mae'n para. Ond fel y sonioch chi, mae yna hefyd lawer o bobl, sydd efallai'n cael eu cyflogi ar sail dymhorol, nad ydynt yn gymwys o bosibl i wneud cais am ffyrlo am nad oedd y tymor wedi dechrau'n iawn. Felly, mae yna bobl sydd eisoes yn dioddef.

O ran diwylliant a'r celfyddydau, fe fyddwch wedi gweld bod rhywfaint o'n harian ar gyfer y celfyddydau a chwaraeon wedi'i addasu gennym at ddibenion gwahanol; mae tua £17 miliwn wedi'i addasu at ddibenion gwahanol. Ceir cronfa cadernid diwylliannol o £1 filiwn a cheir cronfa gadernid i'r celfyddydau o £7 miliwn y gallech awgrymu eu bod yn edrych arni fel dewis arall. Ond efallai eich bod wedi gweld heddiw hefyd y bu estyniad i'r cymorth grant ardrethi busnes a fydd yn addas ar gyfer clybiau chwaraeon ac i elusennau hefyd. Felly, efallai y gallent edrych ar hynny yn awr fel ffynhonnell arall.

Weinidog, rwyf am ganolbwyntio ar agweddau masnach ryngwladol eich cyfrifoldebau, ac yn eich datganiad rydych yn tynnu sylw at y ffaith bod Llywodraeth y DU yn parhau—neu newydd ddechrau—ei thrafodaethau ar gytundeb masnach rhwng y DU a'r UDA, ac mae'r trafodaethau’n dal i fynd rhagddynt ar y cytundeb masnach rhwng y DU a'r UE. Fy mhryder yw y gallent fod yn ceisio chwarae’n erbyn ei gilydd, ac mewn blwyddyn lle ceir uchelgeisiau gwleidyddol yn America gan Arlywydd sy'n ceisio cael ei ailethol, gallai hynny fod yn beryglus. Ond a gaf fi ofyn cwestiwn ynglŷn â faint o adborth rydych chi'n ei gael, Weinidog, ar gynnydd y trafodaethau hynny? A hefyd, pa ran sydd gan Lywodraeth Cymru yn y broses o osod y mandadau negodi ar gyfer Japan? Oherwydd fe nodoch chi y bydd y cytundeb gyda Japan yn bwysicach i Gymru na chytundeb yr UDA. Felly, a oes gennych unrhyw fewnbwn i osod y mandad ar gyfer trafodaethau Japan? 

Diolch. Ddoe yn unig y cychwynnodd y trafodaethau gyda’r Unol Daleithiau ac yn amlwg, roeddent yn drafodaethau agoriadol bras iawn, felly, ni thrafodwyd llawer o’r manylion. Mae yna 100 o bobl yn rhan o’r negodiadau hynny ar ochr Llywodraeth y DU yn unig ac wrth gwrs, roedd hi’n ddefnyddiol gallu siarad â’r Gweinidog cyfrifol ddoe a thynnu sylw at y pethau rydym wedi bod yn tynnu sylw atynt ers misoedd lawer ynglŷn â'r blaenoriaethau i ni yng Nghymru. Wrth gwrs, ymhlith y rheini mae ymrwymiad i sicrhau bod y GIG yn cael ei ddiogelu. Fe wnaethom egluro iddo hefyd efallai na fydd cadw'r mandad fel y mae ar hyn o bryd, nad yw'n mynd yn ôl o lle rydym ni, yn ddigon, oherwydd ar ryw adeg yn y dyfodol efallai y byddwn am edrych ar integreiddio iechyd a gofal yn well, ac felly efallai na fydd yn ddigon i fynd o lle rydym a diogelu lle rydym. 

Y tu hwnt i hynny, rydym wedi egluro ein bod yn disgwyl i'r negodi barhau gyda'r gweinyddiaethau datganoledig. A bod yn deg, maent wedi parchu hynny'n eithaf da hyd yn hyn. Y broblem, wrth gwrs, yw nad oes gennym sefyllfa ffurfiol o hyd, ac roedd hynny'n rhywbeth y llwyddais i’w bwysleisio unwaith eto ddoe—hyd nes y cawn y concordat ffurfiol yn ei le, byddwn yn teimlo ychydig yn agored, er eu bod yn ein parchu ac yn ein cynnwys yn y cyfnod cyn-negodi. Ac mae hynny'n wir am Japan hefyd. Felly, mae ein swyddogion yn rhan bendant o’r broses o adeiladu'r trafodaethau hynny yn barod ar gyfer y negodiadau â Japan. 

Ond rydym yn hyderus ein bod yn gallu datgan ein barn yn glir iawn a'u bod yn ystyried rhai o'r pryderon sydd gennym. Un o'r rheini yw newid hinsawdd, er enghraifft, lle mae'n eithaf amlwg na fydd yr Unol Daleithiau'n barod i gydymffurfio â rhai o'r elfennau hynny. Ond pwy a ŵyr beth allai ddigwydd yn etholiadau’r Unol Daleithiau. Efallai y bydd lle inni ailagor rhai o'r materion hynny yn nes ymlaen. Un o'r pethau diddorol a ddysgais hefyd, serch hynny, tra'n bod yn arfer meddwl y gallai'r holl negodi gyda'r Unol Daleithiau ddod i stop yn ystod etholiadau arlywyddol yr UDA, mae'n ymddangos yn awr y bydd y negodiadau hynny’n parhau trwy gydol yr etholiadau arlywyddol. 

Diolch. Ac yn olaf, Mohammad Asghar.

Diolch, Ddirprwy Lywydd a diolch, Weinidog, am eich datganiad. Rwy'n deall eich pryder ynglŷn â thwristiaeth. Mae Croeso Cymru wedi rhyddhau canlyniadau arolwg o fusnesau twristiaeth a gyflawnwyd ar ôl gosod y cyfyngiadau symud, ac maent yn ddeunydd darllen pur anghysurus. Mae 96 y cant o fusnesau'n disgwyl i effaith y feirws yn y dyfodol fod yn negyddol iawn ar y sector.

Mae gweithredwyr wedi galw ar y ddwy Lywodraeth i helpu eu busnesau drwy ddatgelu strategaeth ymadael ar frys, gan nodi, hyd yn oed os byddant yn ailagor ym mis Mehefin, y byddant wedi colli rhan allweddol fawr o'r prif dymor twristiaeth yng Nghymru. O gofio pwysigrwydd allweddol twristiaeth i economi Cymru, pa drafodaeth a gawsoch chi, Weinidog, gyda'ch cyd-Weinidogion ac eraill ynglŷn â sicrhau bod Cymru'n cadw diwydiant twristiaeth hyfyw, yn enwedig—a dyma rwy'n poeni yn ei gylch—twristiaeth wledig, sydd, mewn gwirionedd, yn creu mwy na £8 biliwn i economi Cymru? Sut rydych chi'n mynd i ymdrin â hynny, a pha mor gyflym rydych chi'n mynd i ymdrin ag ef? Diolch.

Diolch. Un o'r pethau sy'n glyfar iawn yn fy marn i o ran y strategaeth farchnata yw'r ffordd y gwnaed yn siŵr fod honno wedi'i newid ychydig yn ystod y cyfnod hwn. Felly, mae'r ymadrodd, 'Croeso i Gymru. Yn nes ymlaen' wedi bod yn rhywbeth y buom yn ceisio ei bwysleisio. Ond mae'n rhaid i ni gerdded ar hyd llinell denau yma, oherwydd am y tro, mae'n anodd annog pobl i ddod i'r ardaloedd hynny. Nid yw hynny'n rhywbeth rydym am ei weld ar hyn o bryd, ond daw pwynt pan fyddwn eisiau i hynny ddigwydd, felly mae'n bwysig ein bod yn cael y neges yn gywir. Fel y dywedwch, mae yna ofn gwirioneddol o fewn y sector ac nid wyf yn credu y byddai'n iawn i'r Llywodraeth daro allan a dweud, 'Dyma sut rydym am ddod allan o hyn'. Mae'n rhaid i ni wneud hyn gyda'r sector. Rhaid i'r sector fod yn rhan o'r peth, a dyna pam ein bod yn gweithio'n agos iawn gyda'r sector ar hyn o bryd i ystyried pa brotocolau y dylid eu rhoi ar waith i'n helpu i ddod allan o hyn, i feithrin hyder pobl, i wybod pan fyddant yn mynd i rai o'r sectorau twristiaeth hyn, y bydd y lleoedd hynny wedi eu glanhau'n drylwyr neu y perchir y cyngor ar gadw pellter cymdeithasol, ac y bydd terfyn ar faint o bobl a all fynd i leoedd penodol. Ond mae'n rhaid cytuno ar yr holl bethau hynny gyda'r diwydiant ac ni allwn ei wneud ar ein pen ein hunain.

Rwy'n meddwl mai'r peth arall i'w bwysleisio—. Yn amlwg, rwy'n gweithio'n eithriadol o agos gyda fy nghyd-Aelod Dafydd Elis-Thomas, a gwn fod gan Ken Skates ddiddordeb gwirioneddol yn y portffolio hwn hefyd. Yr un peth y byddwn yn ei bwysleisio yw eich bod chi'n llygad eich lle: er bod mwy o bwyslais yn rhai o'n hardaloedd gwledig o bosibl, yr un peth y gwn fod fy nghyd-Aelod, Dafydd Elis-Thomas, bob amser yn awyddus i'w bwysleisio yw bod twristiaeth yn rhywbeth ar gyfer Cymru gyfan; nid yw'n perthyn yn benodol i unrhyw ran arbennig. Mae'n cyffwrdd â chymaint o rannau o Gymru a dyna pam eich bod chi'n llygad eich lle: mae angen inni fod yno ar gyfer y sector.  

Diolch yn fawr, Weinidog.

Yr eitem nesaf ar ein hagenda y prynhawn yma yw'r datganiad gan y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Pontio Ewropeaidd ar y coronafeirws, a galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Pontio Ewropeaidd, Jeremy Miles.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Wrth i Gymru wynebu'r her fwyaf o ran iechyd y cyhoedd ers mwy na chanrif, rydyn ni wedi mynd ati gyda'n gilydd i weithredu er mwyn amddiffyn ein cymunedau, diogelu ein gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol, ac achub bywydau. Mae'r camau yr ydym yn eu cymryd yn gwneud gwahaniaeth. Rydyn ni'n gwybod am yr aberth y mae pobl yn ei wneud wrth inni barhau i fyw o dan y cyfyngiadau i'n bywydau bob dydd. Mae'n bwysig ein bod yn dechrau edrych ymlaen, yn bwyllog ac yn ofalus, tua'r dyfodol, gan ragweld sut le fydd Cymru a gweddill y byd pan fydd y pandemig o dan reolaeth. Bydd rheoli'r gwaith o adfer ar ôl y pandemig yn her fawr i bawb, gan gynnwys Llywodraeth Cymru.

Mae'r Prif Weinidog wedi amlinellu fframwaith ar gyfer arwain Cymru allan o argyfwng y coronafeirws mewn ffordd sy'n cadw pawb yn ddiogel ac yn adfer ein heconomi cyn gynted â phosib. Mae'r fframwaith yn gosod y sylfaen ar gyfer llacio'r cyfyngiadau presennol, a bydd yn cael ei lywio ar sail y data gwyddonol gorau.

Yfory, bydd y Prif Weinidog yn adolygu'r dystiolaeth ddiweddaraf eto ac yn ystyried y cyfyngiadau presennol. Mae wedi dweud yn glir mai'r hyn fyddai orau ganddo ef, o ddigon, fyddai gallu cytuno ar gyfres o fesurau cyffredin ac amserlen gyffredin ar gyfer y Deyrnas Unedig i gyd. Rydyn ninnau, wrth reswm, yn gwneud ein paratoadau ein hunain i sicrhau mai buddiannau pobl Cymru yw'r flaenoriaeth o hyd.
 

Gan edrych ymhellach ymlaen, byddwn yn sicrhau y bydd ein gwaith adfer yn y dyfodol yn gyson â'n rhaglen lywodraethu, gan sicrhau bod egwyddorion cyfiawnder cymdeithasol, gwaith teg a chynaliadwyedd amgylcheddol yn ganolog i'n meddylfryd. Bydd hyn yn cynnwys dysgu o'r profiad o sut y mae Cymru wedi wynebu her yr wythnosau diwethaf.

Fel rhan o'n paratoadau adfer yn y dyfodol, cynhaliais gyfres gychwynnol o drafodaethau bwrdd crwn gydag arbenigwyr byd-eang—ffigyrau amlwg ym maes economeg, y farchnad lafur, newid hinsawdd, gwasanaethau cyhoeddus a busnes. Bydd eu cyfraniad yn ein helpu i ddod allan o'r argyfwng hwn yn gryfach ac yn fwy gwydn.

Mae pob un o'r trafodaethau bwrdd crwn hyn wedi canolbwyntio ar fater penodol: rydym wedi trafod effaith y pandemig ar wasanaethau cyhoeddus, ar yr economi ac ar bobl agored i niwed, ac wedi ystyried sut i sicrhau ein bod yn cael adferiad gwyrdd.

Rwyf wedi cyhoeddi enwau pob un o'r cyfranogwyr yn y cylch cyntaf o drafodaethau. Mae'r sesiynau i gyd wedi bod yn ysgogol ac wedi procio'r meddwl, gan gynnig mewnwelediad i'r her. Maent wedi rhoi hwb aruthrol inni allu symud ymlaen.

Mae'r drafodaeth ar adferiad gwyrdd yn atgyfnerthu pwysigrwydd yr amgylchedd i economi Cymru. Byddwn yn chwilio am atebion blaengar ac arloesol i ymateb i heriau amgylcheddol ehangach ac i ateb yr argyfwng hinsawdd. Roedd hefyd yn cydnabod bod ymddygiad unigolion a busnesau wedi newid drwy'r argyfwng COVID-19 mewn ffyrdd sydd wedi arwain at fanteision amgylcheddol sylweddol. Mae angen inni ddod o hyd i ffyrdd o helpu pobl i gynnal y newidiadau hyn yn y tymor hir, ac wrth weithio i ailadeiladu ein heconomi i fynd i'r afael ag effaith COVID-19, rhaid i'r penderfyniadau a wnawn adlewyrchu ein hymrwymiad fel Llywodraeth i fynd i'r afael â newid hinsawdd a gwella bioamrywiaeth, ac fe fyddant yn gwneud hynny.

Bydd cefnogi'r rhai mwyaf agored i niwed a sicrhau nad oes neb yn cael ei adael ar ôl hefyd yn ganolog i'r ffordd y ceisiwn gefnu ar effeithiau economaidd COVID-19. Yn ein trafodaeth ar hyn, cydnabuwyd bod angen trafodaeth gyhoeddus agored ar y math o Gymru rydym i gyd ei heisiau; cydnabyddiaeth fod newid wedi bod yn y gwerth y mae pobl yn ei roi ar wahanol sectorau'r economi, gyda gwerthfawrogiad o'r newydd o gyfraniad enfawr ein gweithwyr allweddol.

Deilliodd cyfleoedd newydd i'r gadwyn gyflenwi ac i arloesedd hefyd o'r heriau ofnadwy rydym i gyd wedi bod yn eu hwynebu. Roedd y drafodaeth ar wasanaethau cyhoeddus yn eang ac yn cwmpasu ehangder ein gwasanaethau cyhoeddus gwerthfawr. Canolbwyntiodd y drafodaeth ar dair thema drawsbynciol gyffredinol: cydnerthedd a diwygio gwasanaethau cyhoeddus; yr agenda ddigidol—ac o ran y rôl y gall ei chwarae'n trawsnewid a mynd i'r afael ag allgáu digidol; ac yna rôl gwasanaethau cyhoeddus yn y lleoedd, yn y cymunedau, y maent yn eu gwasanaethu.

Nid mater syml o ddychwelyd at fywyd fel arfer fydd bywyd gyda COVID-19 dan reolaeth. Bydd llawer wedi newid yn sylfaenol, ac mae cael persbectif eang gan arbenigwyr rhyngwladol blaenllaw yn rhan bwysig o ddod â syniadau annibynnol a chreadigrwydd newydd i'n strategaeth ar gyfer mynd i'r afael â'r realiti newydd hwnnw. Ond wrth gwrs, mae hi'r un mor bwysig ein bod yn clywed gan bobl yng Nghymru, ac yn ystod yr wythnosau nesaf byddaf yn cynnal cyfres arall o drafodaethau bwrdd crwn rhithwir gydag arbenigwyr o bob rhan o Gymru, a fydd yn cyfrannu eu harbenigedd eu hunain i'r trafodaethau. Byddwn hefyd yn clywed gan ein partneriaid cymdeithasol a chan randdeiliaid ledled Cymru, ac rydym hefyd yn annog pobl i anfon sylwadau at futurewales@gov.wales, ac mae'r syniadau eisoes yn dod i mewn.

Felly, er ein bod yn denu safbwyntiau allanol, bydd ein cynlluniau adfer wedi'u gwreiddio yng Nghymru ac yn adlewyrchu'r heriau a'r cyfleoedd unigryw sy'n ein hwynebu. Hoffwn gloi drwy ddiolch i'n holl bartneriaid am eu hymdrechion sylweddol yn ymateb yn gyflym iawn i'r heriau a'r problemau a achosir gan y clefyd dychrynllyd hwn. Bydd eu cymorth parhaus yn rhan hanfodol o'n cynlluniau adfer.

Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad a dymuno'n dda iddo wrth iddo ddechrau ar y swydd newydd hon. Mae'n debyg mai atgyweirio'r niwed y mae ein heconomi a'n cymdeithas yn mynd i'w wynebu yw'r her fwyaf sylweddol y mae Llywodraeth Cymru wedi'i hwynebu ers iddi gael ei sefydlu gyntaf, felly rwy'n falch iawn o weld y rôl newydd hon yn cael ei chreu i gydgysylltu'r broses adfer.

Rwy'n cytuno â'r hyn rydych wedi'i ddweud, Weinidog, nad ydym eisiau dychwelyd at fusnes fel arfer ar ôl yr argyfwng hwn, ac wrth hynny, rwy'n golygu dychwelyd at ystyried ei bod hi'n dderbyniol talu'r fath gyfraddau truenus i weithwyr gofal, ac mewn ystyr ehangach, dychwelyd at oddef lefelau brawychus o dlodi mewn cymdeithas yr honnir ei bod yn gyfoethog.

Yn sicr, mae'r pwyslais ar gyfiawnder economaidd, amgylcheddol a chymdeithasol a nodwyd yn eich datganiad, Weinidog, i'w groesawu hefyd. Mae'n ffordd o wneud yn siŵr ein bod yn gwneud y gorau o'r digwyddiad hwn sy'n newid y byd, a chreu dyfodol sy'n rhydd o gamgymeriadau'r gorffennol. O ran yr economi, mae'r wythnosau diwethaf wedi dangos pwy yw'r gweithwyr allweddol yn ein cymdeithas mewn gwirionedd. Nid y bobl sy'n ennill uwchlaw trothwy penodol fel y gwelwyd yng nghynlluniau mewnfudo gwreiddiol Llywodraeth y DU ond y bobl sy'n ein cadw'n ddiogel. Rydych chi wedi cyfeirio, Weinidog, at y ffaith bod y newid hwn yn ein gwerthfawrogiad o'r bobl hyn wedi digwydd, ond a allech chi ddweud wrthym sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu cyfuno gwerth cymdeithasol â thegwch economaidd yn y dyfodol? A oes gennych gynlluniau i weithredu bargen newydd ar gyfer gweithwyr cymdeithasol, gan roi cyflog a llwybrau gyrfa teg iddynt er enghraifft? A hoffwn wybod hefyd a oes gennych unrhyw gynlluniau i gynnig cymorth economaidd a chefnogaeth iechyd meddwl i'r gweithwyr allweddol sydd wedi ysgwyddo'r baich yn ystod yr argyfwng?

Diolch am y cwestiynau hynny, Delyth Jewell, ac rwy'n credu bod yr heriau a nodwch yn eich cwestiwn yn ganolog i'r drafodaeth a gawsom ddydd Llun, a oedd yn canolbwyntio'n fanwl ar yr effaith ar yr economi ac ar garfannau bregus o bobl yn yr economi. Un o'r materion a drafodasom yn faith, mewn gwirionedd, oedd y pwynt rydych newydd ei wneud ac y rhoddwyd sylw iddo gan y Prif Weinidog wrth ateb cwestiynau'n gynharach, sef cydnabod ein dibyniaeth, fel cymdeithas, ar bobl sy'n cyflawni swyddogaethau sydd wedi cael eu tanbrisio a'u hanwybyddu, fel y mae wedi'i ddweud mewn cyd-destunau eraill. Mae'r syniad ein bod yn dathlu o'r newydd rôl gweithwyr allweddol nad ydynt wedi cael y gydnabyddiaeth y maent yn ei haeddu mewn sawl sector yn gwbl ganolog i'r math o bethau y bydd angen inni eu hystyried ac y byddwn yn dymuno eu hystyried fel rhan o'r broses o atgyweirio ac adfer ar ôl COVID. Rydych wedi siarad yn benodol am weithwyr cymdeithasol, a hoffwn gysylltu fy hun â sylwadau a wnaeth y Prif Weinidog yn gynharach ynglŷn â'r angen i sicrhau bod gweithwyr cymdeithasol, yn arbennig, yn cael eu gwobrwyo am y cyfraniad y maent bob amser wedi'i wneud, a chredaf fod amlygrwydd eu cyfraniad yn fwy byth yn yr amgylchiadau presennol.

Fe'm trawyd hefyd gan y ffordd y mae rhai o'r effeithiau gwahaniaethol y mae COVID wedi'u cael ar grwpiau penodol yn ein cymdeithas sydd wedi bod yn arbennig o agored i niwed yn y gwaith. Felly, ceir crynodiad uchel o bobl o dan 25 oed yn y sectorau yr effeithir arnynt gan COVID, yr effaith anghymesur yn y sectorau sydd ar ffyrlo ar fenywod yn fwy na dynion. Felly, rwy'n meddwl bod y pwysau a'r beichiau y mae COVID yn eu gosod ar yr economi yn amlygu peth o'r annhegwch gwaelodol hwnnw y byddwn i gyd am fynd i'r afael ag ef, ac mae'r broses hon yn ymdrech i ddeall sut y gallwn wneud hynny yn y ffordd orau wrth i ni oresgyn yr heriau newydd y mae COVID yn eu creu.

Diolch ichi am hynny, Weinidog. Rwy'n siŵr nad fi yw'r unig un sy'n synhwyro diflastod cynyddol ymysg rhai aelodau o'r cyhoedd ynghylch y cyfyngiadau presennol, felly er fy mod yn derbyn yn llwyr y bydd ffocws eich gwaith ar faterion polisi ehangach, byddai'n ddefnyddiol iawn pe gallech hefyd ystyried sut y gellid cael map ffordd ar gyfer sut i ddod allan o'r cyfyngiadau symud. Rhai o'r pethau syml y mae pobl yn gweld eu colli fwyaf, fel cofleidio aelodau o'r teulu nad ydynt wedi gallu eu gweld ers peth amser—sut y gallai hynny gysylltu â'r materion pellgyrhaeddol ehangach, y materion pwysig rydych chi'n edrych arnynt. O ran yr agwedd gymdeithasol ar eich gwaith, a allech chi ddweud wrthym, yn y tymor canolig, sut y byddwch yn mynd i'r afael, fel Llywodraeth, â'r argyfwng iechyd meddwl a'r unigrwydd a waethygwyd gan yr argyfwng? Rydym hefyd wedi darganfod bod digartrefedd mewn sawl ffordd yn ddewis gwleidyddol gan Lywodraeth, felly a yw Llywodraeth Cymru yn bwriadu dysgu o'r hyn sydd wedi digwydd gyda'r argyfwng hwn a diddymu digartrefedd am byth, nid yn unig pan fo'n gyfan gwbl angenrheidiol o safbwynt meddygol fel y mae ar hyn o bryd?

O ran yr amgylchedd, sut y bwriadwch gydbwyso'r angen i ymateb i'r argyfwng iechyd cyhoeddus presennol ag ymateb i'r argyfyngau nad ydynt wedi diflannu, fel yr argyfwng hinsawdd a'r holl densiynau cynhenid rhwng y ddau? Sut y bwriadwch bwyso am newid enfawr tuag at ddefnydd o drafnidiaeth gyhoeddus ar ddiwedd yr argyfwng hwn, pan fo'r amseru'n iawn, er enghraifft—ac rwy'n sylweddoli nad yw'n gydbwysedd hawdd i'w daro o gwbl? Sut y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod creu amgylchedd iach yn chwarae rhan allweddol yn ei chynlluniau ym mhob portffolio yn y dyfodol?

Yn olaf, Weinidog, rwyf am ofyn a ydych chi'n mynd i fod yn gweithio gydag economegwyr ymddygiadol i fynd i'r afael â rhai o'r arferion gwael y gallai pobl fod wedi'u meithrin yn ystod y cyfyngiadau symud, fel peidio ag ailgylchu cymaint mwyach, a hefyd sut y gallwn hyrwyddo rhai o'r arferion gwirioneddol dda, megis peidio â defnyddio ceir gymaint a defnyddio mwy ar dechnoleg ddigidol? A wnewch chi ystyried, er enghraifft, cael parthau di-gar mewn dinasoedd ar rai dyddiau o'r wythnos neu edrych ar fanteision posibl symud i wythnos pedwar diwrnod yn y sector cyhoeddus? Gwn na fydd gennych yr holl atebion i hyn yn awr, Weinidog—rwy'n derbyn hynny'n llwyr—ond hoffwn glywed rhai o'ch safbwyntiau cychwynnol ar rai o'r materion hyn.

Wel, rwy'n credu bod ehangder a dyfnder yr ystod o gwestiynau y mae Delyth Jewell wedi'u gofyn yn ddarlun o'r gyfres o heriau rydym i gyd yn eu hwynebu fel gwlad ac yn rhyngwladol yn wir wrth ymateb i COVID a'r realiti newydd y bydd yn ei greu. Rwy'n credu bod unrhyw un o'r cwestiynau hynny'n teilyngu ateb awr o hyd, ond nid wyf am brofi amynedd y Llywydd gyda hynny.

I roi rhai ymatebion thematig, os caf, mae'r Prif Weinidog wedi cyhoeddi'r fframwaith a fydd yn llywio ei benderfyniadau mewn perthynas â sut y gallwn gefnu ar y cyfyngiadau symud pan ddaw'r amser. Ar y pwynt a wnewch am hynny, rydym yn deall yr agweddau cydraddoldeb yn dda iawn, oherwydd nid yw profiad o'r cyfyngiadau symud, na'r profiad o gael COVID yn wir, yn cael ei deimlo yn yr un ffordd gan bobl ym mhob un o'n cymunedau, ac felly mae'r penderfyniadau hynny'n ystyriaethau pwysig o ran sut rydym yn rhoi'r camau ar waith, ac mae hynny'n rhan o'r fframwaith. Ac fe'm trawyd yn arbennig gan yr effaith ar blant mewn cartrefi difreintiedig nad ydynt â'r adnoddau sydd gan eraill at eu defnydd o bosibl, a'r effaith fawr y byddant yn ei theimlo'n barhaus ar ôl COVID, sy'n arwain at y pwynt ehangach ynglyn â'r math o wlad newydd yr hoffem ei gweld a'r agenda tegwch y mae hi wedi siarad amdani.

O ran gwasanaethau cyhoeddus, cawsom sesiwn gyfan yn trafod rhywfaint o hynny, ac rwy'n credu mai un o'r agweddau y mae ei chwestiwn yn cyfeirio ato yw ein gallu yn yr argyfwng presennol i ymateb, mewn rhai ffyrdd, yn gyflymach ac mewn ffordd fwy cydgysylltiedig nag y mae Llywodraethau ym mhobman wedi gallu ei wneud yn y gorffennol. Rwy'n credu'n arbennig fod yr ymdrechion a wnaed ar ddigartrefedd, yr ymyrraeth yno a pha mor gyflym y gwelwyd ei heffaith yn arbennig o drawiadol.

Yn fyr iawn, ar y pwynt olaf a wnaeth, ynglŷn â'r amgylchedd, credaf ei bod yn gwneud pwynt da iawn, os caf ddweud, ynghylch y newid ymddygiad a gyfrannodd at ansawdd aer gwell ac at werthfawrogi'r gallu i brynu bwyd yn lleol lle gall pobl wneud hynny, a'r mynediad i fannau gwyrdd, ac mae pob un o'r rheini'n gadarnhaol iawn, ac rwy'n siŵr y byddai'r rhan fwyaf ohonom yn gobeithio gweld hynny'n parhau. Ond rwy'n credu mai un o'r gwersi, yr arwyddion, a'r negeseuon llesol i ni, rwy'n meddwl, yw nad yw'n sicr pan ddown allan ar yr ochr arall i'r amser hwn y bydd pobl yn dymuno parhau â'r holl batrymau ymddygiad hynny. Mae'n rhan o'r her, yn fy marn i, i bob un ohonom mewn bywyd cyhoeddus, ac i lywodraethau yn arbennig, geisio meithrin y patrymau ymddygiad a all gyfrannu at rai o'r nodau ehangach hynny.

Rwy'n credu bod trafnidiaeth gyhoeddus yn enghraifft dda iawn o hynny, ac mae hi'n tynnu sylw at hynny yn ei chwestiwn. Byddem yn gobeithio, rwy'n credu, y byddai pobl yn dymuno cadw'r math o ansawdd aer sydd gennym ac yn ei chael hi'n haws defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus nag yn y gorffennol, ond bydd pobl hefyd yn pwyso a mesur yn erbyn hynny y gorchmynion i gadw pellter cymdeithasol, oni fyddant? Felly, bydd yna gyfres gymhleth o benderfyniadau y byddai pobl am eu gwneud, ac mae angen inni geisio helpu pobl i adeiladu ar y patrymau ymddygiad cadarnhaol hynny, gan gydnabod nad yw hon bob amser yn mynd i fod yn daith syml. Ond yn sicr, bydd y dewisiadau a wnawn o ran y ffordd y down allan ar yr ochr arall i brofiad COVID yn effeithio ar yr amcanion newid hinsawdd rydym wedi'u gosod i ni ein hunain ac rydym yn dal yn ymrwymedig iawn i'w cyflawni.

A gaf fi ddiolch i chi, Weinidog, am eich datganiad, a hefyd am y wybodaeth a gefais gennych heddiw? Roedd yn ddefnyddiol iawn i gael eich safbwynt ar le eich rôl yn y Llywodraeth, oherwydd mae'n rôl mor eang ac yn effeithio ar gynifer o wahanol adrannau, felly rwy'n eich croesawu iddi. Mae'n mynd i fod yn her fawr, rwy'n credu, i bawb addasu i'r trefniadau gweithio newydd a allai godi ar ôl i'r pandemig hwn ddod dan reolaeth, ac yn sicr rwy'n dymuno pob hwyl i chi gyda'r gwaith o fwrw ymlaen â hyn.

Mae'n amlwg ein bod wedi dod i gyfnod rhyfedd yn ein hanes sy'n mynd i siapio'r ffordd rydym yn edrych ar bethau wrth symud ymlaen, i bawb sydd wedi bod drwy'r pandemig hwn, yn yr un ffordd ag y mae pobl sydd wedi bod trwy ryfeloedd a chlefydau pandemig blaenorol fel pandemig ffliw Sbaen wedi gwneud. Ac fel rydych wedi nodi, rydym wedi gweld newidiadau arwyddocaol yn ymddygiad pobl; mae llawer o bobl na fyddent byth wedi credu y byddai'n bosibl iddynt redeg eu busnesau o'u cartrefi neu gael y rhan fwyaf o'u staff yn gweithio y tu allan i'w pencadlys a'u swyddfeydd wedi canfod eu bod wedi gallu gwneud hynny, ac wrth gwrs, mae hynny wedi cyflwyno'i heriau ei hun hefyd, o ran iechyd meddwl a lles pobl, yn enwedig lle gallent fod yn unigolion sy'n byw ar eu pen eu hunain.

Ond yn amlwg, er ein bod wedi cymryd camau breision ymlaen, bydd rhai heriau'n parhau. Rydych chi eisoes wedi sôn am y broblem ddigidol i'n pobl ifanc yn ein hysgolion yn enwedig o ran gallu parhau gyda'u haddysg. Ond yn amlwg, mae llawer o bobl a allai fod yn ei chael hi'n anodd parhau â'u patrwm gwaith oherwydd y bwlch digidol y maent yn ei wynebu. Felly, mae'r rhaniad digidol rhwng ardaloedd gwledig ac ardaloedd trefol, er enghraifft, yn dipyn o her yn fy marn i, o ystyried nad oes gan bawb fynediad at fand eang cyflym, ac yna, wrth gwrs, mae gennym raniad rhwng pobl hŷn a phobl iau, o bosibl. Felly, a allwch chi ddweud ychydig wrthyf a yw hon yn thema yn y ffrydiau gwaith rydych chi'n bwrw ymlaen â hwy? Credaf y bydd hynny'n arbennig yn rhywbeth y byddwn yn gobeithio y byddem oll am ei wreiddio yn y dyfodol, o ran digideiddio ein heconomi, wrth symud ymlaen, oherwydd os ydym ar y blaen yn y broses o adeiladu'r seilwaith cywir a sicrhau bod pobl yn gallu cael mynediad at y pethau hyn, credaf y byddai hynny'n beth da i ni yn y tymor hwy.

A gaf fi gyffwrdd hefyd ar y trafodaethau bwrdd crwn rydych chi wedi'u cael? Rwy'n falch iawn o weld bod y rheini wedi digwydd a bod gennych fwy wedi'u cynllunio. Ar ôl edrych ar eu haelodaeth hyd yn hyn, mae'n ymddangos eu bod braidd yn ysgafn o safbwynt byd busnes. A allwch roi rhywfaint o hyder i mi y bydd rhagor o bobl o'r sector preifat, a'r sector busnes yn arbennig, wedi'u cynnwys ar y paneli ac yn y trafodaethau bwrdd crwn nesaf a gynlluniwyd gennych?

Diolch am hynny. Ar eich sylwadau cychwynnol—a diolch am y gefnogaeth a nodoch chi—o ran agweddau eang y rôl, un o'r pwyntiau allweddol rydym yn ceisio ei sicrhau yw bod gan y Llywodraeth yn ei holl agweddau ddealltwriaeth gyffredin o rai o'r heriau sydd o'n blaen ac y gellir bwydo hynny i mewn i waith Gweinidogion a gweision sifil a'i brif-ffrydio yn ein cyd-ddealltwriaeth, ar draws y portffolios, o beth yw rhai o'r effeithiau. Mae'n amlwg y bydd ymyriadau mewn un maes yn effeithio ar eraill, ac felly mae hynny'n rhan o'r rhesymeg.

Ar y pwynt digidol, sef prif bwynt ei gwestiwn, mae mater allgáu digidol yn gwbl ganolog i'r mathau o faterion y buom yn eu trafod, o ran yr ymateb uniongyrchol i COVID, gan gydnabod bod manteision, yn amlwg, yn y modd y mae awdurdodau lleol wedi gallu darparu llawer mwy o wybodaeth ar-lein am y cymorth y gallant ei roi i bobl sydd wedi'u hynysu, a chyflymder, mewn gwirionedd, ein gallu i gyflwyno apwyntiadau meddygon teulu ar-lein, dros fideo, a hynny ar raddfa fawr. Rwy'n credu mai rhan o'r her i bob llywodraeth yn y dyfodol, mewn gwirionedd, yw peidio â dad-ddysgu'r ymddygiad hwnnw ac i allu gwneud y math hwnnw o newid yn y dyfodol mewn cyd-destunau mwy diniwed, gobeithio, mewn amgylchiadau mwy diniwed.

Ond mae'r pwynt a wnewch yn gwbl ganolog i'r drafodaeth a gawsom ddoe, er enghraifft, ynglŷn â diwygio gwasanaethau cyhoeddus a phwysigrwydd parhau â'r broses o ddarparu gwasanaethau'n ddigidol, yn amlwg, am fod hynny'n rhyddhau cyfalaf dynol ar gyfer cymorth arall y gall y wladwriaeth ei roi, a hefyd i gynnwys yn hynny y syniad o sut yr awn i'r afael ag allgáu, fel eich bod yn cynnwys y defnyddiwr a'r defnyddiwr gwasanaeth wrth gynllunio'r gwasanaethau hynny er mwyn i chi allu mynd â phobl ar y daith honno gyda chi yn ogystal â mynd i'r afael â'r pwyntiau yn eich cwestiwn ynghylch cymhwysedd digidol, ond hefyd mynediad digidol. Ydy, mae'n ymwneud â band eang, ac mae dimensiwn gofodol i hynny. Mae hefyd yn ymwneud â mynediad at offer, onid yw? Nid oes gan bob cartref liniadur a dau neu dri o ffonau clyfar, ac ni all pobl fynd i lyfrgelloedd ar hyn o bryd. Nid yw caffis rhyngrwyd yn bodoli yn y ffordd yr arferent fodoli. Felly, mae'r rhain yn heriau o ran mynediad yn ogystal â heriau o ran cymhwysedd.

Bydd heriau'n codi hefyd yn y dyfodol o'r dewisiadau y mae'n eu disgrifio yn ei gwestiwn. Efallai y bydd pobl sy'n gallu gweithio gartref yn dewis gwneud hynny fwy yn y dyfodol nag sydd wedi digwydd yn y gorffennol. Efallai y bydd hynny'n gwneud rhywbeth i'r mannau lle mae pobl yn dewis byw. Os nad yw pobl yn teimlo bod yn rhaid iddynt fod o fewn pellter cymudo agos, efallai y bydd dosbarthiad anheddau'n newid, a gallai hynny hefyd greu pwysau yn y dyfodol ar ddosbarthiad band eang. Felly, mae heriau go fawr yn y fan honno.

O ran cynrychiolaeth o'r byd busnes, roedd yna 21 o bobl, rwy'n credu, dros dair sesiwn, felly, mewn gwirionedd, credaf mai cynrychiolaeth ysgafn sydd gan bawb yn y cyd-destun hwnnw. Roedd gennym un neu ddau o bobl fusnes, rwy'n meddwl, yn un o'r sesiynau ddoe, yn siarad o safbwynt cyllid i raddau helaeth ac o safbwynt entrepreneuraidd, ac roedd yn gyfraniad pwysig a gwerthfawr iawn i'r drafodaeth yn fy marn i. Yn amlwg, pan fyddwn yn cynnal ein cyfres nesaf o gyfarfodydd bwrdd crwn, byddwn am wneud yn siŵr ein bod yn parhau'r lefel honno o gynrychiolaeth yn gyffredinol, er mwyn sicrhau bod amrywiaeth o leisiau yn y cymysgedd.

Diolch ichi am yr atebion hynny, Weinidog. A gaf fi ofyn i chi hefyd sut rydych chi'n gweithio gyda Llywodraethau eraill ar draws y Deyrnas Unedig? Yn amlwg, rydym wedi clywed negeseuon gan y Prif Weinidog a Gweinidogion eraill am yr awydd i godi'r cyfyngiadau presennol ar draws y DU gyfan, ac wrth gwrs, rydym i gyd yn cydnabod, o ran ein cysylltiadau economaidd er enghraifft, fod dimensiwn mawr dwyrain-gorllewin na allwn ei anwybyddu i economi Cymru, yn enwedig yng ngogledd Cymru ac ar rannau o goridor yr M4. Felly, os caiff cyfyngiadau eu codi ar un ochr i'r ffin ac nid ar yr ochr arall, gallai hynny ychwanegu pob math o gymhlethdodau at y ffordd y down allan o'r pandemig ac ymadfer ohono.

Felly, a allwch ddweud wrthym pa fath o drafodaethau'n union rydych yn eu cael? Rwy'n gwybod ei bod yn amlwg yn bwysig ein bod yn sicrhau bod buddiannau Cymru'n cael eu hystyried mewn unrhyw fath o broses adfer sydd gennym a chodi cyfyngiadau, ond a allwch roi rhywfaint o sicrwydd i mi hefyd na fydd dulliau daearyddol gwahanol o weithredu yng Nghymru a allai gynyddu'r risg o gynnydd yn y gyfradd heintio mewn mannau lle mae twristiaeth yn bwysig er enghraifft? Os ailagorwch y clwydi ar dwristiaeth, efallai y gallai hynny fod o anfantais i leoedd fel gogledd Cymru a rhannau o ganolbarth a gorllewin Cymru hefyd. Un o'r pethau sydd i'w weld yn wir yw ei bod yn amlwg fod y pandemig yn lledaenu ar wahanol gyflymder mewn gwahanol rannau o'r wlad, felly gwn fod gogledd Cymru, er enghraifft, tua dwy neu dair wythnos y tu ôl i'r sefyllfa yn ne Cymru i bob golwg. Felly, dyma'r math o bethau y mae pobl yn mynegi pryder wrthyf amdanynt yn fy mag post ar hyn o bryd.

Diolch iddo am hynny. Ar y cwestiwn ynglŷn â'r dull o lacio'r cyfyngiadau, fel y bydd yn gwybod, mae'r Prif Weinidog wedi cyhoeddi ei fframwaith ar gyfer sut y caiff y penderfyniadau hynny eu gwneud. Mewn perthynas â thrafodaethau gyda Llywodraethau eraill ar y gwaith manwl yn y dyfodol, nid wyf wedi cymryd rhan mewn trafodaethau gyda Llywodraethau eraill ar hynny. Rwy'n credu ein bod wedi bod yn gyflym iawn i symud ar hynny, ac rwy'n credu bod llawer o'r rhai a gymerodd ran yn y trafodaethau bwrdd crwn wedi dweud, 'Mae'n glodwiw eich bod chi'n symud mor gyflym. Mae rhai pethau'n dal i ddod i'r amlwg, ond mae'n dda iawn eich bod wedi dechrau mor fuan'. Ond rwy'n credu y gwelwn Lywodraethau eraill yn gwneud hynny, yn amlwg; rwy'n siŵr eu bod yn ei wneud yn fewnol yn barod.

Yn amlwg, mae trafodaethau ar y gweill rhwng Llywodraethau ynglŷn â sut y caiff y cyfyngiadau eu codi. Fel y crybwyllais yn fy natganiad, mae'r Prif Weinidog wedi bod yn glir iawn ynglŷn â'r modd y mae'n ffafrio dull o weithredu ar sail y pedair gwlad. Dyna'r ffordd orau o wneud hynny, os gallwn gyflawni hynny. Ond yn amlwg cafwyd adegau ar y ffordd pan fo Llywodraethau wedi gweithredu mewn ffyrdd sydd ychydig yn wahanol i'w gilydd. Mae Llywodraeth y DU wedi dewis symud yn gyntaf weithiau. Mae Llywodraeth Cymru ar adegau eraill wedi symud yn gyntaf, a hynny am fod yr amgylchiadau ac efallai'r cyngor a'r farn yn y gwledydd wedi bod ychydig yn wahanol. Ond mae'r pwynt y mae'n ei godi yn ei gwestiwn yn bwysig, ynglŷn â dosbarthiad daearyddol cyfradd drosglwyddo'r clefyd. Mae rhywfaint o amrywio yn hynny, ac mae'n amlwg fod hwnnw'n benderfyniad y bydd angen ei ystyried yn ei gyfanrwydd. Ond rwy'n credu mai'r pwynt allweddol yw canolbwyntio ar y saith prawf y mae'r Prif Weinidog wedi'u gosod, ac fel y dywedais yn gynharach, un o'r agweddau ar hynny yw'r dimensiwn cydraddoldeb, a bydd hwnnw'n bwysig.

Diolch ichi am eich datganiad, Weinidog. Roedd ffocws cychwynnol ar grŵp ymgynghorol, ac yn sylwadau'r cyfryngau, roedd a wnelo llawer o hynny â Gordon Brown ac ai ef oedd y person i'n helpu i adfer. Ond rwy'n gweld o'r rhestr hon fod gennych nifer lawer ehangach o bobl. A gaf fi egluro bod y trafodaethau bwrdd crwn hynny ar gyfer adfer yr un peth â'r grŵp ymgynghorol o'r tu allan i Gymru y cyfeiriwyd ato'n gynharach? Gwn fod Prifysgol Abertawe a Phrifysgol Caerdydd wedi cymryd rhan yn y rhestr honno, felly a fu—? A yw y tu allan i Gymru yn awr, ac yna Cymru ar gyfer y rhai a gynhelir yn y dyfodol? Neu a yw—? Cyfeiriodd Darren Millar at y ffaith y dylem gael rhai pobl o'r sector preifat ynddo. Fe ddywedoch chi fod o leiaf ddau yno. Ni allaf weld unrhyw rai sy'n amlwg yn dod o gefndir busnes preifat, neu sydd o leiaf yn gweithio mewn cefndir felly o'r rhestr a ddarparwyd. Sylwaf fod y Sefydliad Economeg Newydd, Sefydliad Resolution a'r Sefydliad Ymchwil Polisi Cyhoeddus i gyd wedi'u cynrychioli'n helaeth, ac rwy'n meddwl tybed: a yw hynny wedi'i dderbyn ac yn fwriadol, fel Llywodraeth y chwith, eich bod am gael cyngor allanol gydag o leiaf fwy o gynrychiolaeth o blith pobl gydag agwedd debyg?

Fe sonioch chi am y ddogfen adfer a gyhoeddwyd ar 24 Ebrill, ac mae hynny'n ymddangos fel petai'n sbarduno llawer o'r hyn rydych chi'n ei wneud, o'r hyn a ddywedwch, ond wedyn rydych hefyd yn ailadrodd yr awydd cryf, awydd rwy'n ei ategu, i'n gweld yn dod allan ar sail gyffredin rhwng y pedair gwlad. Serch hynny, onid oes tensiwn rhwng yr awydd i wneud pethau gyda'r tair gwlad arall a'u Llywodraethau yn hyn o beth, a chael dogfen nad ydych wedi ymgynghori arni'n flaenorol sy'n gosod yr holl brofion cydraddoldeb hyn, yn pwysleisio Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, ac yn dweud bod rhaid i'r broses o godi'r cyfyngiadau fod yn seiliedig ar werthoedd Cymreig penodol? Os mynnwch gael pob un o'r pethau hynny, onid yw'n ei gwneud yn anos, o leiaf mewn rhai ardaloedd, i godi cyfyngiadau ar yr un pryd â'r gwledydd eraill?

Rwy'n meddwl eich bod wedi dweud hefyd nad oedd neb am ddychwelyd at fusnes fel arfer. Rydych yn cyfeirio, er enghraifft, at gadw newidiadau amgylcheddol. A ydym am gadw'r newidiadau amgylcheddol sy'n dilyn o gael dim ond 40 y cant o'r defnydd arferol o geir preifat? Rwy'n credu eich bod wedi crybwyll hyn, ond yn Tsieina, gallwn weld bod llawer o bobl yn mynd allan ac yn prynu ceir newydd, ac mae defnydd o ffyrdd gan gerbydau preifat wedi adfer yn llawer cyflymach na thrafnidiaeth gyhoeddus. Ond does bosibl na fyddai llawer o bobl yn eithaf awyddus i fynd yn ôl at fusnes fel arfer ac y byddent yn gweld busnes fel arfer yn llawer gwell na bod yn y sefyllfa rydym ynddi ar hyn o bryd, a byddant yn poeni y gallai eich profion cydraddoldeb a'ch amrywiol ofynion ideolegol—neu'r hyn y gallai rhai pobl eu dirnad fel gofynion ideolegol—ar gyfer sut y dylid codi cyfyngiadau arafu ein gallu i ddychwelyd at fywyd fel arfer a chael yr economi i symud, gadael i bobl fynd allan a chefnogi eu lles drwy wneud hynny.

Felly, rydym yn dioddef, rwy'n meddwl, yn enwedig yng Nghymru—. Mae un astudiaeth gan Sky yn cynnwys dadansoddiad fod 43 y cant o drefi Cymru yn y categorïau yr effeithir arnynt fwyaf, hen gymunedau diwydiannol a threfi arfordirol yn arbennig. Ac os ydych chi'n poeni cymaint am gydraddoldeb, o ystyried bod COVID-19 yn cynyddu'r anghydraddoldebau hynny, onid y peth pwysicaf yw codi'r cyfyngiadau hynny cyn gynted ag y bo modd. Gwelwn fod capasiti yn y GIG erbyn hyn. Mae'r gyfradd drosglwyddo'n is nag un. Roeddem i fod i lefelu'r gromlin, gan ei chadw o fewn gallu'r GIG i ymateb. Rydym wedi gwneud hynny. Pam eich bod yn cadw'r cyfyngiadau hyn ac yn cynyddu'r niwed i'r economi a'r effaith negyddol ar anghydraddoldeb?

Yn gyntaf, ar y cwestiwn ynglŷn â phroses, fel y nodais yn fy natganiad ddydd Mercher diwethaf i'r gynhadledd i'r wasg, cam cyntaf ymgysylltiad y grŵp cynghori allanol yw'r gyfres o drafodaethau bwrdd crwn, ac fel y nodais rwy'n credu, rwy'n gobeithio y bydd is-set o'r grŵp hwnnw'n nodwedd barhaus o'n gwaith. Felly, nid oes dim wedi newid ers imi wneud y datganiad ddydd Mercher diwethaf mewn perthynas â hynny.  

Mae'n holi am y cymysgedd daearyddol—oes, mae yna bobl o Gymru, mae yna bobl o rannau eraill o'r DU, ac mae yna bobl o rannau eraill o'r byd, sef y math o gymysgedd y credaf imi ddweud fy mod yn gobeithio ei gyflawni, felly rwy'n falch ein bod wedi gallu gwneud hynny.  

Mewn perthynas â busnes, mae yna entrepreneuriaid a phobl o gefndir cyllid ar y panel, ar y bwrdd crwn—cyfranwyr. Mae tueddiad tuag at amrywiaeth o bobl sy'n rhannu ein gwerthoedd mewn ystyr eang iawn, a hynny oherwydd ein bod eisiau gwneud yn siŵr y gallwn gymhwyso ein gwerthoedd mewn cyd-destun newydd. Ein dewis ni fel Llywodraeth yw hwnnw, i ddymuno parhau i gymhwyso'r gwerthoedd y cawsom ein hethol i'w cyflawni ac y credwn ynddynt yn gadarn iawn. Ond rydym hefyd wedi dod â lleisiau i mewn i'r cymysgedd hwnnw nad ydynt o bosibl yn rhannu'r gwerthoedd hynny'n llwyr, ac felly mae hynny'n bwysig. Mae gennym rywun yno sydd, yn y gorffennol, wedi gweithio i Lywodraeth Geidwadol. Felly, mae'r darlun yn fwy cymhleth nag y credaf y byddai ei sylwadau wedi ein harwain i gredu.

Yn yr ail set o gwestiynau ynglŷn â'r cyfyngiadau symud—wel, rwy'n meddwl fy mod am ailadrodd yr hyn mae'r Prif Weinidog wedi'i ddweud am hyn ar sawl achlysur. Mae'r ddogfen yn rhan o ymrwymiad y Llywodraeth i fod mor dryloyw ag y gallwn fod wrth esbonio i bobl Cymru y mathau o egwyddorion sy'n berthnasol i'r penderfyniad i godi'r cyfyngiadau symud pan ddaw'r amser, a'r fframwaith ar gyfer gwneud y penderfyniad hwnnw. Mae gennym farn wahanol am y gwerthoedd sy'n berthnasol i'r gyfres honno o ddewisiadau. Ond unwaith eto, fel y mae'r Prif Weinidog wedi dweud, rwy'n credu bod cyhoeddi'r ddogfen honno'n ymgais i helpu i lunio'r norm hwnnw ledled y DU. Rwy'n credu bod ei gwestiwn yn awgrymu ymdeimlad fod Llywodraeth Cymru yn gwneud rhywbeth sy'n gwyro oddi wrth y norm, os mynnwch, lle rydych yn cymryd safbwynt y Llywodraeth yn Lloegr fel y pwynt sylfaenol. Nid dyna sut rwy'n gweld datganoli. Mae gan Lywodraethau ar draws y DU hawl i gyflwyno gweledigaeth ar gyfer sut y credant y gall pethau weithio, a lle rydym yn chwilio am sail ar gyfer y pedair gwlad, mae hwnnw'n gyfraniad at y drafodaeth ynghylch Llywodraethau cydradd, a chredaf mai dyna mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud wrth gyhoeddi'r ddogfen honno.

Mae'n iawn i ddweud bod effaith COVID ar ymddygiad wedi bod yn gymysg, onid yw, ac rwy'n rhannu ei farn, rwy'n credu, y gallai fod yn wir, wrth inni gefnu ar gyfyngiadau COVID, nad yw pobl yn dymuno parhau â rhai o'r patrymau ymddygiad hynny. A byddech yn deall pam y byddai rhai ohonynt yn teimlo felly, gan eu bod yn amlwg yn galw am wneud dewisiadau anodd. Y pwynt roeddwn yn ei wneud yn syml oedd, lle gallai rhai o'r patrymau ymddygiad gyfrannu at amcanion ehangach y byddem am eu gweld, dylem ni fel Llywodraeth geisio gweld a allwn barhau i gynorthwyo pobl i wneud y dewisiadau hynny lle gallant.  

Ei neges sylfaenol yw: codwch y cyfyngiadau cyn gynted ag y bo modd. Rwy'n credu mai'r pwynt sydd wedi cael ei wneud dro ar ôl tro ar ran y Llywodraeth yw mai'r amser ar gyfer codi'r cyfyngiadau yw pan fydd hi'n bosibl dweud wrth bobl yng Nghymru ei bod yn ddiogel i wneud hynny. A bydd y Prif Weinidog, rwy'n siŵr, yn mynd i'r afael â'r dasg o ystyried y cwestiwn ynghylch codi'r cyfyngiadau gyda hynny'n bendant iawn mewn cof.  

Weinidog, mae gennyf ddiddordeb ym mheirianwaith ymarferol Llywodraeth yma, a sut y mae'n mynd i gyflawni. Felly, a allech ddweud ychydig rhagor wrthym ynglŷn â sut y bydd y cyngor a ddarperir gan yr unigolion hyn y tu allan i'r Llywodraeth yn mynd i mewn i waith y Llywodraeth, ac yn cyrraedd yno'n gyflym? Ac yn ail, rwy'n gwybod bod llawer o siaradwyr wedi crybwyll y materion amgylcheddol, ac rwy'n nodi y cyhoeddwyd adroddiad gan Gomisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru heddiw. Sut y mae eich gwaith yn mynd i gysylltu â gwaith y comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol i sicrhau'r manteision amgylcheddol hyn yn arbennig, er mwyn sicrhau y bydd gweithio cydgysylltiedig yn digwydd, a dim dyblygu gwaith?

Diolch i Vikki Howells am y cwestiynau hynny. Y pwynt cyntaf y mae'n ei wneud—mae'n mynd at wraidd y peth, onid yw? Felly, cynnull trafodaethau bwrdd crwn, ar un ystyr, yw—dyna beth ydyw, yn yr ystyr o'r broses o'i wneud. Yr allwedd yw cymryd yr allbwn a'r syniadau a gwneud yn siŵr fod hynny'n helpu i siapio ein dealltwriaeth. Felly, y trafodaethau bwrdd crwn, a'r broses allanol sy'n eu dilyn, yw un o'r elfennau hynny. Ceir ail elfen a luniwyd i ymgysylltu â'n partneriaid cymdeithasol—ac yn amlwg, mae gennym berthynas sydd wedi sefydlu'n dda iawn gyda hwy eisoes—ac yna mae trydedd elfen yn ymwneud â sicrhau bod y rhanddeiliaid amrywiol yn y gwahanol adrannau sydd gan y Llywodraeth yn gallu bwydo'n uniongyrchol i'n meddyliau, mewn ffordd debyg i'r gwaith a wnaethom mewn perthynas â pharatoi ar gyfer Brexit, er mwyn sicrhau bod yna rwydwaith y gall pobl deimlo y gallant ei ddefnyddio i sicrhau bod eu lleisiau'n cael eu clywed yn uniongyrchol gan y Llywodraeth.  

Ond law yn llaw â gwaith y grŵp allanol, mae'r Prif Weinidog wedi gofyn i mi gadeirio grŵp mewnol, sy'n canolbwyntio ar adfer a'r dyfodol, er mwyn sicrhau bod y syniadau allanol hynny'n cael eu bwydo'n uniongyrchol i waith y Llywodraeth yn gyffredinol. A bydd ystod o gynrychiolwyr yn aelodau ohono yn y ffordd arferol. Felly, yr amcan yw gwneud yn siŵr fod gan ddatblygu polisi a chynllunio ar gyfer y dyfodol, fel y soniais wrth Darren Millar yn gynharach, fath o gyd-ddealltwriaeth ar draws Llywodraethau, ein bod yn profi ein rhagdybiaethau yn erbyn y rhagamcan cyffredin hwnnw ynglŷn â sut y gallai pethau edrych.

O safbwynt yr ail set o gwestiynau, rwyf wedi dechrau darllen yr adroddiad; nid wyf wedi'i orffen eto. Mae oddeutu 800 o dudalennau, rwy'n meddwl, felly mae'n dipyn o waith, ond rwyf wedi dechrau ei ddarllen, ac rwy'n cyfarfod â'r comisiynydd, os nad yr wythnos hon, yna ddechrau'r wythnos nesaf—rwy'n meddwl mai'r wythnos hon y mae'r cyfarfod mewn gwirionedd—i sôn am yr union fathau o bethau y cyfeiriodd hi atynt yn ei chwestiwn. Yn amlwg, mae llawer o'r gwaith hwnnw, fel y bydd hi'n gwybod os yw hi wedi dechrau edrych ar yr adroddiad—. Mae'n dweud, onid yw, fod COVID wedi dod ar yr adeg pan oedd gwaith yn mynd rhagddo ar yr adroddiad, felly mae rhai sylwadau ynddo ar hynny, fel y byddech yn ei ddisgwyl. Ond ydw, rwy'n edrych ymlaen at gyfarfod â hi yn ystod y dyddiau nesaf i wneud yn union hynny.

Gwnsler Cyffredinol, rydych chi wedi nodi effaith yr argyfwng hwn ar bobl ifanc ac ar eu dyfodol nifer o weithiau. Ac rydych chi hefyd wedi sôn am y pwysau ar deuluoedd, yn enwedig teuluoedd a oedd eisoes yn dioddef amddifadedd cyn i'r argyfwng daro. A gaf fi ofyn dau gwestiwn i chi ynglŷn â hynny? Un: sut rydych chi'n bwriadu ymgynghori â phlant a phobl ifanc wrth i chi ddatblygu eich rhaglen adfer? Mae'n ymddangos i mi fod hynny'n gwbl allweddol, oherwydd eu dyfodol hwy fydd yn cael eu heffeithio fwyaf gan y penderfyniadau a wnawn yn awr. Ac a fyddech yn cytuno mai dyma'r amser i ni fod yn uchelgeisiol ynghylch rhai o'r anghydraddoldebau strwythurol hynny? Ac oni ddylem osod targed i ni'n hunain erbyn diwedd tymor nesaf y Cynulliad, er enghraifft, na fydd unrhyw blentyn yng Nghymru yn byw mewn tlodi llwyr? Mae'n ymddangos i mi fod hon yn adeg pan fydd pobl yn barod i Lywodraethau wneud pethau mawr a bod yn uchelgeisiol. Ac rwy'n credu bod angen inni weld bod ein plant a'n pobl ifanc yn cael blaenoriaeth wrth i ni gychwyn ar y broses adfer.

Wel, diolch am y gyfres bwysig iawn honno o gwestiynau. Ar y pwynt cyntaf, mae gwaith ar y gweill eisoes i annog plant a phobl ifanc i gymryd rhan yn yr ymateb cyntaf i COVID. Ond ar y pwynt ehangach sy'n rhyw fath o edrych i'r dyfodol, rwy'n credu ei bod hi'n gwneud pwynt da iawn, ac mae wedi bod yn glir yn y tair cyfres o drafodaethau—hyd yn oed pan nad ydynt wedi bod yn ymwneud yn bennaf â phrofiad pobl ifanc a phlant, mae wedi dod i'r amlwg yn gyflym iawn. Y mater sy'n codi o fod gartref, pan fydd yr ysgol efallai wedi darparu amgylchedd mwy cefnogol ym mywydau rhai plant, yw bod y cwestiwn o wella neu wreiddio'r anghydraddoldebau hynny yn amlwg yn un difrifol iawn.

Ond wrth i chi edrych tuag at blant iau hŷn, os mynnwch, mae pobl sy'n chwilio am lwybr galwedigaethol, addysg alwedigaethol—yn amlwg fe fydd yna heriau pan fydd gennych gyflogwyr yn wynebu pwysau eu hunain yn y dyfodol. Ac yna mae gennych yr her hefyd mewn perthynas â myfyrwyr anfoddog, os caf ddefnyddio'r term hwnnw—pobl nad ydynt yn siŵr ynglŷn â mynd i'r brifysgol yn awr, oherwydd y tarfu. Felly, mae yna amrywiaeth eang o ffyrdd y mae COVID yn parhau i gael effaith, yn amlwg. A bydd wedi gweld y cyhoeddiadau y mae'r Gweinidog addysg wedi'u gwneud, yn enwedig ynglŷn ag adnoddau digidol ac yn y blaen, a rhai o'r ymyriadau drwy'r ysgol, a phrydau ysgol am ddim, a fwriadwyd ar gyfer ceisio lliniaru'r effeithiau gwaethaf. Ond mae'n hollol wir y byddant yn cael effaith.

Ac rwy'n credu mai maint yr uchelgais y mae ei chwestiwn yn ei awgrymu yw'r prawf cywir i bob Llywodraeth ei osod iddynt eu hunain mewn gwirionedd. Ac rwy'n credu mai un o'r gwersi y byddwn—un o'r pwyntiau i ni eu cofio yn y broses hon, fel Llywodraeth, yw bod rhai o'r dulliau ar gyfer mynd i'r afael â rhai o'r heriau sydd o'n blaen yn ein dwylo ni, ond fel y gwelsom yn yr ymyriadau cyllidol ar gyfer COVID, daeth swm sylweddol o hwnnw gan Lywodraeth y DU. Ac felly, mae gweithio gyda Llywodraethau eraill i wneud yn siŵr ein bod yn sicrhau bod yna ymagwedd wahanol tuag at fuddsoddi ar draws y DU mewn gwasanaethau cyhoeddus ac ariannu tir cyhoeddus, ac i'r math hwnnw o ymyrraeth gyllidol fod yn bosibl, yn rhan o'r her hefyd, ac unwaith eto yn rhywbeth a gododd mewn nifer o'r trafodaethau. Ond ie, y lefel honno o uchelgais, o edrych ar fregusrwydd pobl ar draws y DU wrth fynd i mewn i argyfwng COVID, bregusrwydd y mae'r argyfwng wedi'i danlinellu a'i amlygu—rwy'n credu bod hynny'n bendant yn rhan o'r her, ydy.

Nick Ramsay. A oes modd agor meicroffon Nick Ramsay?

A yw'n gweithio?

Ydy. Parhewch.

Roeddwn yn siarad â mi fy hun am ychydig. Diolch, Lywydd. A diolch am eich datganiad, Weinidog. Mae'n rhaid i mi ddweud, mae'n dda clywed datganiad—rydym mewn cyfnod mor anodd, mae'n braf clywed datganiad yn sôn am rai o'r cyfleoedd sy'n ein hwynebu y tu hwnt i'r pandemig COVID presennol, yn hytrach na dim ond yr heriau anferthol sy'n ein hwynebu.

Weinidog, fe sonioch chi am gomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol, a chyhoeddi'r adroddiad hirddisgwyliedig ddoe. Mae Archwilio Cymru hefyd wedi gwneud cryn dipyn o waith ar yr adroddiad hwnnw; gwn eich bod wedi dweud eich bod yn dal i ddarllen trwyddo. A allech ddweud ychydig rhagor wrthym am y trafodaethau a gawsoch gyda chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol ynghylch rhai o'r cynigion yn yr adroddiad hwnnw a rhai o'r syniadau ar gyfer y dyfodol? Oherwydd rwy'n credu y byddant yn allweddol i'r Gymru newydd a'r byd wrth i ni gefnu ar bandemig COVID-19.

Fe sonioch chi am ddull o weithredu ar sail y pedair gwlad. Rydym wedi sôn yn aml am ddull gweithredu ar gyfer Cymru'n unig, ac yn ddiweddar mae Llywodraeth y DU wedi dweud y gallem amrywio amseroedd cymudo, er enghraifft, ac annog gweithio gartref i leihau tagfeydd pan ddown allan o argyfwng COVID. A yw hyn yn rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru yn edrych arno ar y cyd â Llywodraeth y DU, mewn trafodaethau, neu a yw'n rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru yn edrych arno ei hun? Gwyddom fod cryn dipyn o arian yn y gorffennol wedi'i glustnodi ar gyfer prosiectau seilwaith ac o bosibl, gellid rhyddhau rhywfaint o'r arian hwnnw os bydd mwy o bobl yn gweithio gartref. Ac fel y dywedoch chi yn eich datganiad, mae hon yn un ffordd o allu dechrau mynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd.

Ac yn olaf, Lywydd, y dull o adfer wedi'r argyfwng COVID. Ni chefais gyfle i siarad â Gweinidog yr economi, ond er bod dull y Llywodraeth o weithredu ar yr economi wedi canolbwyntio yn y gorffennol ar y dull economaidd sectoraidd, nid yw'n ymddangos bod hynny'n ffactor yn y dull o adfer wedi'r COVID, a gallai fod rhesymau da iawn dros hynny, h.y. eisiau rhyddhau adnoddau gymaint ag sy'n bosibl. Ond a allech ddweud wrthym pa drafodaethau rydych yn eu cael gyda Gweinidog yr economi i wneud yn siŵr fod sectorau allweddol yn yr economi, fel gweithgynhyrchu uwch-dechnoleg er enghraifft, yn mynd i fod yn bwysig iawn wrth inni ddod allan o'r pandemig hwn ac ailadeiladu'r economi—beth sy'n cael ei wneud yn benodol i gynorthwyo'r rhannau o'r economi sy'n mynd i'n gwthio yn ein blaenau a sicrhau bod economi Cymru yn y dyfodol yn gryfach nag y mae ar hyn o bryd? Diolch.

Diolch ichi am y set honno o gwestiynau. Wel, rwy'n credu bod y pwynt cyntaf a'r olaf yn mynd â ni i'r un cyfeiriad, onid ydynt, o ran nodi'r meysydd lle rydym yn chwilio am gyfleoedd, wrth ailadeiladu'r economi, gyda rhai ohonynt wedi'u dysgu gennym neu eu hailddysgu efallai yn yr ychydig wythnosau diwethaf, yn enwedig yn y gofod digidol, darparu gwasanaethau cyhoeddus yn ddigidol, ac mae hynny'n cysylltu â'r rôl a fydd gan fusnesau a chyflogwyr technoleg yn nyfodol Cymru, fel y mae'n nodi, ond hefyd o ran sectorau mwy traddodiadol, felly, er enghraifft, ein gallu i ddatblygu capasiti i gynhyrchu cyfarpar diogelu personol, sydd hefyd wedi bod yn nodwedd o'r wythnosau diwethaf. Felly, mae pethau y gallwn eu dysgu a gobeithio adeiladu ar hynny. Ac rwy'n credu, yn yr ystyr honno, fod yna gyfleoedd. Rwy'n credu ei bod yn iaith anodd ei defnyddio yng nghyd-destun y sefyllfa bresennol sy'n wynebu pobl. Ond rwy'n credu, yn amlwg, lle mae pethau y gallwn ddysgu oddi wrthynt, mae'n ddyletswydd arnom i wneud hynny.

Fe sonioch chi am y gwaith gyda chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol. Dyna'n union y math o beth rwy'n gobeithio gallu siarad â hi amdano yn y dyddiau nesaf, felly byddwn yn rhannu rhai syniadau ar hynny'n fuan iawn. Ac fe sonioch chi am y gwaith archwilio, nad wyf wedi edrych arno eto, ond byddaf yn gwneud hynny.

Ar y pwynt ehangach am y modd y mae byd gwaith yn newid, wel, rwy'n credu bod hynny'n rhan o hyn; mae'n rhan dra phwysig, ond rhan ohono ydyw. Rwy'n credu y bydd newid patrymau gwaith a sut y mae pobl yn ymateb i'r angen i barhau i berswadio a meithrin hyder yn y gweithlu eu bod mewn amgylchedd diogel yn sbarduno llawer o newid am gryn dipyn o amser, oni fydd? Felly, bydd gweithio gartref yn nodwedd o hynny, ac rydym yn amlwg yn deall hynny, ac fel y dywedwch, amrywio oriau diwrnodau gwaith a mentrau eraill. Ond mae hynny'n creu nifer o heriau eraill inni hefyd, onid yw? Felly, er enghraifft, yng Nghymru, mae gennym gyfran gymharol uwch o weithwyr allweddol a chyfran gymharol is o rai'n gweithio gartref yn y sefyllfa COVID bresennol, oherwydd cyfansoddiad ein heconomi. Felly, y dasg fydd cefnogi'r rheini sy'n gallu gwneud hynny ac sydd am barhau i wneud hynny. Ac nid ydym yn bychanu'r heriau y bydd cyflogwyr yn eu hwynebu wrth fynd i'r afael â nifer fawr o newidiadau. Rwy'n credu y bydd rôl bwysig i Lywodraethau ei chwarae wrth geisio cael cyd-ddealltwriaeth ynglŷn â sut y gall y dyfodol edrych ac rwy'n credu, yn sicr ar draws y DU, y bydd dull y pedair gwlad o weithredu'n parhau i chwarae rhan yn hynny yn ogystal ag yn yr ymateb uniongyrchol—o leiaf rwy'n gobeithio y bydd yn gwneud hynny.

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma. Mewn atebion i gwestiynau, mae'r Gweinidog wedi canolbwyntio ar rai o'r themâu y mae'n bwriadu eu dilyn, ac rwy'n gobeithio y bydd yn dilyn y themâu hynny. Roedd gennyf feddwl mawr o'r ffordd y diystyrodd y nonsens gan Mark Reckless am gydraddoldeb. Rwy'n credu bod rhaid iddo fod yn sylfaenol i lle rydym fel Llywodraeth ac fel gwlad. Ond o ran y themâu, hoffwn hefyd ei annog i edrych ar atebion yn seiliedig ar le yn ogystal. Mae'n ymwybodol iawn, ac rwy'n gwybod ei fod wedi darllen adroddiad Centre for Towns a nododd fy etholaeth fy hun ym Mlaenau Gwent, fy ngwlad enedigol yn wir, yn ogystal â chymunedau eraill ar draws Blaenau'r Cymoedd, fel rhai sydd mewn perygl o gael eu heffeithio'n arbennig o wael gan agweddau economaidd COVID. Ac felly, o ran mynd i'r afael â'r sefyllfaoedd hyn a gwireddu'r hyn y credaf sy'n gyfleoedd cyffrous iawn a nodwyd ganddo yn ystod y sgwrs hon, fe fydd yn gwneud hynny o fewn fframwaith o atebion sy'n seiliedig ar le hefyd, ar gyfer y cymunedau sy'n wynebu heriau arbennig o ganlyniad i'r profiad hwn.

Ie, rwy'n credu bod hwnnw'n bwynt pwysig iawn, a darllenais yr adroddiad y mae'n cyfeirio ato, ac rwy'n credu ei fod yn ddeunydd darllen anghysurus, onid yw? A chyfeiriaf yn ôl hefyd at y pwynt a wnaeth Darren Millar am ba mor agored i niwed yw rhai o'n cymunedau arfordirol hefyd o ganlyniad. Rwy'n credu bod hynny'n dangos eto beth yw maint yr her, ond rwy'n credu ei fod yn bwynt pwysig iawn i'w gadw mewn cof. Yr hyn na allwn ei ragweld bob tro, ac na all yr un Llywodraeth ei ragweld, yw'r effaith ar sectorau penodol o ddatblygiad penodol. Mae'r economi'n gweithio mewn ffordd fwy cymhleth na hynny. Ond yr hyn y byddwn i gyd yn ei wybod, yn uniongyrchol, yw sut beth yw effaith ofodol hynny yn ein cymunedau ein hunain. Ac felly, mae'n ymddangos i mi fod edrych arno drwy'r lens honno'n gwbl sylfaenol i hyn.

Un o'r pwyntiau trafod a gawsom yn y drafodaeth bwrdd crwn ar y gwasanaethau cyhoeddus ddoe oedd—. Fe ddechreuodd fel trafodaeth am ddarparu gwasanaethau cyhoeddus ar sail lle, wyddoch chi, edrych ar ffocws mwy cydgysylltiedig ar le a sut y gellir eu darparu, ond yn fuan, trodd hynny'n drafodaeth ar rôl gwasanaethau cyhoeddus fel asiantau mewn cymuned. Felly, os oes gennych ysbyty neu goleg addysg bellach neu brifysgol, mae hynny'n arwyddocaol—. Mae rhyw fath o rôl i wasanaethau cyhoeddus fel rhyw fath o asiant yn yr economi honno, onid oes, ac yn y gymdeithas honno? Felly, rwyf am ei sicrhau bod y lens honno'n un rydym am ei chyflwyno i'r gwaith, oherwydd rwy'n credu mai dyna'r un, mewn sawl ffordd, y mae pobl yn ei phrofi'n fwyaf uniongyrchol, onid e? Bydd pawb ohonom yn gwybod am yr effaith ar y stryd fawr a ragwelwn yn digwydd yn sgil COVID o ganlyniad i rai o'r gwasanaethau sydd wedi cau, yn fy etholaeth i ac yn etholaeth nifer o'r Aelodau. Mae hynny eisoes yn amlwg yn fater o bryder mawr.

Ymhen chwe wythnos, bydd pedair blynedd wedi mynd heibio ers i Brydain a Chymru bleidleisio i adael yr UE. Fel y Gweinidog pontio Ewropeaidd, a yw'r Gweinidog yn cytuno â mi ei bod yn hanfodol bwysig nad yw'r pandemig coronafeirws yn cael ei ddefnyddio fel rheswm arall dros oedi rhag cyflawni'r hyn a ddewisodd y bobl bedair blynedd yn ôl? Oherwydd ceir cyfleoedd gwych ar ôl inni gael ein rhyddhau o rwyd gaethiwus y ddeddfwriaeth Ewropeaidd i wneud ein diwydiannau yn y dyfodol, yn arbennig, yn llawer mwy hyblyg—byd bancio, cyllid, diogelu data, er enghraifft. Heb beryglu diogelwch y cyhoedd mewn unrhyw ffordd, gallwn ddiogelu ein hunain drwy brosesau llawer llai biwrocrataidd na chyfarwyddebau a rheoliadau Ewropeaidd sy'n ein gorfodi i weithredu ar hyn o bryd. Felly, tybed, fel y Gweinidog pontio Ewropeaidd, a yw'n gallu rhoi sicrwydd imi, ar ôl pedair blynedd o wneud popeth yn ei allu i geisio atal neu ohirio gweithredu canlyniad y refferendwm, ei fod yn awr yn mynd i helpu'r Llywodraeth Brydeinig i gyflawni erbyn diwedd y flwyddyn a pheidio â cheisio gohirio'r broses o adael ymhellach.

Wel, fy marn i yw bod mater COVID a'r ymateb i COVID yn anhraethol bwysicach ym mywydau'r rhan fwyaf o bobl na'r pwynt y mae ef, gyda phob parch, newydd ei godi. Nid wyf yn diystyru'r pwynt o gwbl, oherwydd mae'n codi pwynt pwysig am effaith Brexit yn y dyfodol. Yn fy marn i, dylid gofyn y cwestiwn mewn ffordd ychydig yn wahanol, sef: o ystyried yr heriau enfawr a'r niwed aruthrol y mae COVID a'r coronafeirws yn mynd i'w achosi i bob rhan o'r DU, pam y byddai rhywun o'i wirfodd yn dewis gosod ar ben hynny y difrod economaidd a achosir gan Brexit? Ymddengys hynny i mi—. Fy marn i yw y byddai hynny'n anghyfrifol.  

Ond ar sail fwy pragmataidd, rwy'n meddwl bod yna ddau gwestiwn sylfaenol y dylai hyd yn oed rhywun sy'n rhannu ei farn ef, yn hytrach na fy un i, gael eu perswadio ganddynt, os caf ei roi felly. A'r cyntaf yw: mae pob Llywodraeth yn y DU yn canolbwyntio'n briodol ar y dasg o fynd i'r afael â chanlyniadau byw gyda COVID; mae'n amlwg mai dyna brif flaenoriaeth pob Llywodraeth yn y DU, fel y dylai fod. Beth y mae hynny'n ei olygu, o reidrwydd, a gyda llaw, yn Ewrop—. Yr hyn y mae hynny'n ei olygu yw nad yw'r lled band a'r capasiti i fynd ar drywydd y negodiadau ynglŷn â chyfres gymhleth iawn o gysylltiadau yn y dyfodol ar gael i neb yn y ffordd y byddai angen iddynt fod er mwyn i'r negodiadau hynny arwain at y canlyniad gorau sydd ar gael, pa bersbectif bynnag sydd gennych ar Brexit. Felly, mae'n ymddangos i ni fel Llywodraeth mai'r peth synhwyrol i'w wneud er mwyn sicrhau llywodraethu da yw cael saib yn y negodiadau hynny ac estyniad hyd nes y bydd gan Lywodraethau fwy o gapasiti i allu cymryd rhan yn y trafodaethau hynny.

A'r pwynt olaf a wnaf—ac nid yw ar fy rhan fy hun, ond ar ran yr holl fusnesau sydd wedi gosod eu staff ar ffyrlo, neu sefydliadau ar draws y DU sydd wedi bod yn gosod eu staff ar ffyrlo—nid wyf yn siŵr sut y mae unrhyw Lywodraeth yn dweud wrth bobl yn y sefyllfa honno ei bod hi'n bryd dechrau paratoi ar gyfer beth bynnag a ddaw yn sgil Brexit. Yn amlwg, mae gennyf farn wahanol iawn i'w un ef am yr hyn a ddaw yn sgil Brexit, ond mae'n amlwg fod angen paratoi sylweddol, beth bynnag a ddaw, ac nid wyf yn siŵr sut y gallwn ddweud wrth bobl yn y sefyllfa honno ei bod yn bryd iddynt ddechrau paratoi, oherwydd bydd llawer ohonynt yn clywed hynny heb ddeall sut y gallant fynd i'r afael â hynny ar hyn o bryd. Felly, mae hynny'n awgrymu dull pragmataidd a synhwyrol iawn o weithredu, sef oedi a gohirio a datrys a mynd i'r afael â'r her sy'n fwyaf uniongyrchol o'n blaenau cyn inni ddod yn ôl a chwblhau'r negodiadau hynny.

Allaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad a chydnabod y gwaith aruthrol sy'n mynd ymlaen mewn sawl adran, wrth gwrs, yng nghanol yr her sylweddol iawn yma a'r dioddefaint y mae COVID wedi dod i'n cymdeithas?

Yn dilyn y cwestiwn diwethaf, dweud y gwir, wrth gwrs rydym wedi clywed yr wythnos yma fod trafodaethau cytundebau masnach rhwng Prydain ac Unol Daleithiau America wedi dechrau ac, wrth gwrs, mae yna nifer o bryderon wedi cael eu gwyntyllu dros y misoedd diwethaf am ddyfodol ein gwasanaeth iechyd ni yng nghanol unrhyw fath o drafodaethau rhwng Prydain ac Unol Daleithiau America. Gan gydnabod bod y gwasanaeth iechyd yng Nghymru yn wahanol i'r gwasanaeth iechyd yn Lloegr, allaf i ofyn i'r Gweinidog pa fewnbwn sydd gyda chi yn y trafodaethau yma i wneud yn siŵr bod llais Cymru yn y trafodaethau yma rhwng Prydain ac Unol Daleithiau America, yn enwedig ynghylch ein gwasanaeth iechyd, yn cael ei glywed yn glir?

Efallai dylwn i ddweud mai maes i Eluned Morgan i'w ateb fel blaenoriaeth yw hwn, ond gaf i jest dweud, o fy mhrofiad i o weithio gyda Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol yn y cyd-destun Ewropeaidd, nad yw'r trafodaethau wedi, fel mae e'n gwybod, ein galluogi ni fel Llywodraeth i ddweud bod gyda ni'r dylanwad rŷn ni ei eisiau ar ran pobl Cymru? Rwy'n credu, efallai, pe tasai'r Gweinidog yma, buasai hi'n dweud bod ei phrofiad hi o gydweithio yng nghyd-destun cytundebau masnach gyda gwledydd eraill wedi bod ychydig yn wahanol i hynny. Ond ar y pwynt pwysig mae e'n ei ddweud o'r effaith ar y gwasanaeth iechyd yng Nghymru, rŷn ni fel Llywodraeth wedi bod yn gwbl glir—dyna yw ein safbwynt ni a dyna fydd ein safbwynt ni: fyddwn ni ddim yn barod i gymryd unrhyw gamau sydd yn agor ein gwasanaeth iechyd ni yma yng Nghymru i unrhyw ddylanwad masnachol o'r fath mae e'n ei ddisgrifio.

Jenny Rathbone. Jenny Rathbone, gallwch ofyn eich cwestiwn.

Diolch yn fawr iawn. Diolch, Jeremy, am eich datganiad. Rwy'n edmygu eich uchelgais i barhau i gael llywodraeth hyblyg wrth symud ymlaen, ac rwy'n amlwg yn gobeithio y byddwn yn parhau i fod ag awydd i wneud penderfyniadau beiddgar ar gyfer gwneud pethau'n wahanol er mwyn diwallu anghenion pobl yn well.

Gan droi at gyflwr yr economi, a'r trafodaethau rydych wedi bod yn eu cael gyda'r trafodaethau bwrdd crwn hyn, yn amlwg ar hyn o bryd, mae gennym y mwyafrif helaeth o'n cwmnïau ar gynlluniau cynnal bywyd gyda benthyciadau a gefnogir gan y Llywodraeth a chymorthdaliadau cyflog o 80 y cant. Mae'n amlwg na allwn fynd yn ôl i wneud pethau fel roeddem yn eu gwneud o'r blaen, felly rwy'n awyddus iawn i ddeall beth yw ein strategaeth ar gyfer cefnogi cwmnïau yn y dyfodol pan fydd cymaint o sefydliadau'n mynd i fod yn ddibynnol ar chwistrelliadau o gyfalaf i'w codi'n ôl ar eu traed. Ac mae'n amlwg na allwn fforddio rhoi benthyciadau i sefydliadau sydd wedyn yn penderfynu eu bod am symud o Gymru a throsglwyddo eu busnes i fannau eraill. Nid yw hynny'n mynd i fod yn fforddiadwy. Felly, roeddwn eisiau deall, pan fyddwn yn edrych ar sectorau gwirioneddol bwysig megis gweithgynhyrchu strategol, cynhyrchu bwyd a'r dechnoleg sy'n mynd i ddarparu'r Gymru lanach a mwy gwyrdd, yn ogystal â'i gwneud yn fwy cynhyrchiol, pa ystyriaethau rydych wedi'u rhoi, yn hytrach na darparu benthyciadau, i gael arian ecwiti mewn busnesau fel y gallwn ni, y trethdalwr, rannu yn y llwyddiant yn ogystal â'r risgiau wrth i'r cwmnïau hyn symud ymlaen yn y dyfodol.

Diolch ichi am y cwestiwn. Rwy'n credu mai'r her y bydd Llywodraethau ym mhobman yn ei hwynebu yw'r math o newid sylfaenol y mae'r argyfwng hwn yn ei greu o ran rhai o'r pwyntiau y mae wedi'u codi yn ei chwestiwn am gadernid busnesau ac yn y blaen, a beth yw rôl y Llywodraeth yn cefnogi busnesau yn y dyfodol; efallai y bydd angen i hynny edrych ychydig yn wahanol i'r persbectif y mae hi wedi'i ddisgrifio.

Yn amlwg, rwy'n credu bod hwn yn un o'r meysydd lle nad yw Llywodraethau, yn sicr yn y DU, wedi gwneud llawer ohono yn hanesyddol o ran buddsoddi'n uniongyrchol eu hunain mewn cwmnïau. Nid ydym wedi gwneud llawer iawn o hynny yng Nghymru, ond mae yna enghreifftiau o hynny. Mae'r ganolfan gynadledda yng Nghasnewydd yn enghraifft lle mae'n drefniant tebyg i fenter ar y cyd, felly mae wedi digwydd, ac yn amlwg—. A dweud y gwir, fe gododd hyn yn un o'r trafodaethau ynglŷn â sut y mae rhywun yn ymdrin â chwmnïau sydd, gyda'r ewyllys gorau yn y byd—maent yn gwmnïau sy'n cael eu rhedeg yn dda ac sy'n gyflogwyr da, ond maent yn mynd i gael eu llesteirio gan symiau anferthol o ddyled wrth ddod allan o'r argyfwng hwn heb fod unrhyw fai arnynt hwy, a sut y mae rhywun yn ymdrin â'r problemau gwytnwch a ddaw'n anochel yn sgil hynny a chanlyniadau hynny. Rwy'n credu bod y math hwnnw o feddwl mawr am y dyfodol yn un o'r dimensiynau y mae angen inni ei amgyffred yn y gwaith hwn.

Ar ryw fath o sail mwy uniongyrchol, fe fydd yn gwybod bod ceisiadau'r gronfa cadernid economaidd wedi'u rhewi, a gwn fod Gweinidog yr economi'n edrych drwy nifer o opsiynau ynglŷn â sut olwg allai fod ar y cam nesaf. Mae'r contract economaidd yn parhau i fod yn rhan bwysig iawn o'r cymysgedd hwn. Yn amlwg, mewn byd sy'n symud yn gyflym iawn lle mae cwmnïau'n gorfod gwneud ceisiadau'n gyflym a lle nad yw'r penderfyniadau hynny'n gweithredu yn yr un ffordd yn union—. Ond yn ganolog iddo, mae gennych gwestiynau sy'n ymwneud â gwaith teg a phwysigrwydd datgarboneiddio, ac rwy'n meddwl y bydd hi'n cydnabod bod y mathau o feysydd rydym wedi esbonio eu bod yn ffocws i'r trafodaethau bwrdd crwn hynny yn yr union ofod hwnnw. Felly, mae'r gwerthoedd hynny a'r blaenoriaethau hynny'n parhau i fod yn gwbl ganolog.

Diolch. Ac i gloi, Joyce Watson.

Diolch, Lywydd. Ydy, mae'n wych fod gennym yr holl drafodaethau bwrdd crwn hyn yn digwydd. Yn fy marn i, mae'n wych fod Gordon Brown, pensaer Cychwyn Cadarn, yn rhan o hynny. Rwy'n falch iawn o fod yn rhan o blaid sydd â dymuniad ideolegol ac ysgogiad i gyflawni contractau cymdeithasol a phartneriaethau cymdeithasol—pethau sy'n amlwg yn anathema i Mark Reckless.

Ond mae'r cwestiynau sydd gennyf i chi yn canolbwyntio'n fawr ar le menywod yn y cyfan a welsom. Mae'n weddol amlwg mai menywod yw prif ddarparwyr gofal cymdeithasol. Bydd y rhan fwyaf o bobl yn mynd allan eto nos yfory ac yn cymeradwyo'r gwasanaeth hwnnw, ond yr hyn sy'n rhaid inni ei wneud yw ategu'r ewyllys da sydd ar hyn o bryd yn bodoli gan ffordd o ddarparu gofal yn decach, ble bynnag y caiff ei ddarparu, ac mae hynny'n golygu talu amdano. Felly, mae'n rhaid inni ddechrau cael sgwrs onest ynglŷn â sut rydym yn mynd i dalu am ofal wrth symud ymlaen, a sut rydym yn mynd i gynnal pobl gyda chyflogau da a thelerau ac amodau da o fewn y gweithlu hwnnw.

Rwy'n mynd i gadw at yr un thema o fod yn ystyriol o fenywod, felly fe symudaf ymlaen yn awr—

Mae'n ddrwg gennyf, Joyce, ond nid oes amser i symud ymlaen.

Un cwestiwn bach?

Bydd yn rhaid i chi ei gadw at adeg arall.

Iawn, o'r gorau, diolch.

Diolch, Joyce. Y Gweinidog i ymateb.

Diolch ichi am godi'r mater penodol hwn, Joyce. Gwyddom fod COVID yn cael mwy o effaith ar fenywod yn economaidd nag ar ddynion: mae 17 y cant o fenywod yn gweithio mewn sectorau sydd wedi'u cau, o'i gymharu â thua 13 y cant o ddynion. Mae bron i ddwy ran o dair o weithwyr yn y sectorau sy'n talu cyflogau isel yn fenywod. Mae gennym—. Mae menywod yn dueddol o fod â llai o ffynonellau cyfoeth wrth gefn i droi ato ar adegau anodd, fel y maent i lawer o fenywod yn awr, ac mae'r rhain yn ffactorau rydym wedi'u deall ers peth amser, ond maent wedi cael eu hamlygu'n glir iawn, onid ydynt, gan yr her sy'n ein hwynebu. Felly, yn bendant, un o brif elfennau'r trafodaethau a gawsom ddoe oedd sut y gallwn fynd i'r afael â hynny mewn economi ôl-COVID. Mae'r sector gofal cymdeithasol, yn amlwg, yn un y gwyddom ei fod dan straen. Rwy'n credu bod y taliad a wnaeth Llywodraeth Cymru yr wythnos diwethaf i weithwyr yn y sector gofal cymdeithasol, yn fath o flaendal i'r math o drefniant rydym am ei sefydlu yn y tymor hwy i gefnogi gweithwyr yn y sector hwnnw'n well.

Mae yna gwestiwn gwirioneddol i ni wrth wraidd hyn ynglŷn â'r ffordd rydym yn rhoi gwerth ar ofal; y gwerth a roddwn arno, a'r gwerth economaidd a roddwn arno, a chredaf mai un o'r heriau i bob un ohonom yw troi cefnogaeth pobl i weithwyr allweddol, y credaf fod llawer o bobl wedi sylweddoli am y tro cyntaf, mae'n debyg, pa mor ganolog yw'r cyfraniad hwnnw i gymdeithas sy'n gweithredu'n dda, manteisio ar hynny, adeiladu arno, priodi hynny â dealltwriaeth pobl o'r rôl wahanol sydd i Lywodraeth a rôl yr economi yn y dyfodol, a cheisio cael setliad gwell i'r union bobl hynny.

Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol. A dyna ni, felly. Dyna ddiwedd ein cyfarfod cyntaf fel Senedd. Diolch i bawb.