Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
04/02/2020Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein agenda ni y prynhawn yma yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Carwyn Jones.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister, and the first question is from Carwyn Jones.
1. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y diwygiadau i gymorth i fyfyrwyr mewn prifysgolion? OAQ55044
1. Will the First Minister make a statement on the reforms to university student support? OAQ55044
Llywydd, Wales has the fairest, most progressive and sustainable student support system anywhere in the United Kingdom. It includes parity for part time and postgraduate students. The Welsh Government's target of a 10 per cent increase in the number of Welsh postgraduate students by the end of this Senedd term has already been achieved.
Llywydd, mae gan Gymru y system cymorth i fyfyrwyr decaf, fwyaf blaengar a chynaliadwy mewn unrhyw le yn y Deyrnas Unedig. Mae'n cynnwys cydraddoldeb i fyfyrwyr rhan-amser ac ôl-raddedig. Mae targed Llywodraeth Cymru o gynnydd o 10 y cant i nifer myfyrwyr ôl-raddedig Cymru erbyn diwedd tymor y Senedd hon eisoes wedi'i gyflawni.
Thank you, First Minister. Can I congratulate the Government on the success of the reformed support packages for higher education? In particular, of course, we see an increase of more than 1,500 students who are now studying at postgrad level, and that shows that we continue in Wales to produce graduates of the highest calibre, and of course they contribute so much to us having a high-skills economy. First Minister, do you agree with me that this increase in postgraduate students is a sign of the success of the Government in looking to build the skills pipeline that we need in order to create a high-quality, high-wage economy?
Diolch, Prif Weinidog. A gaf i longyfarch y Llywodraeth ar lwyddiant y pecynnau cymorth diwygiedig ar gyfer addysg uwch? Yn arbennig, wrth gwrs, rydym ni'n gweld cynnydd o fwy na 1,500 o fyfyrwyr sy'n astudio ar lefel ôl-raddedig erbyn hyn, ac mae hynny'n dangos ein bod ni'n parhau yng Nghymru i gynhyrchu graddedigion o'r radd flaenaf, ac wrth gwrs, maen nhw'n cyfrannu cymaint at y ffaith bod gennym ni economi sgiliau uchel. Prif Weinidog, a ydych chi'n cytuno â mi bod y cynnydd hwn i nifer y myfyrwyr ôl-raddedig yn arwydd o lwyddiant y Llywodraeth o ran ceisio adeiladu'r biblinell sgiliau sydd ei hangen arnom i greu economi o ansawdd uchel â chyflogau uchel?
I thank Carwyn Jones for that supplementary question. He's absolutely right, Llywydd, to draw the link between the investment we make in the higher education sector and the future success of the Welsh economy. The figures that he points to are remarkable. They show a 7 per cent increase in part-time students as a result of the policies followed by this Government. They show a 9 per cent increase in postgraduate students. And they really are an investment, as Carwyn Jones has said, in the sort of skills that we will need in the Welsh economy in the future. And it comes from that key insight of the Diamond review that it was living costs in the here and now, not tuition fees, that were the greatest barrier to people coming into higher education, both at undergraduate and postgraduate level.
And I know that the Member will be particularly pleased, because of the close interest he's always shown in this, with the decision to abolish means testing altogether for care leavers up to the age of 25, and the fact that we are consulting currently on potential changes to support for disabled students, to make sure that they too have as full and unfettered access to our higher education system as we can design for them.
Diolchaf i Carwyn Jones am y cwestiwn atodol yna. Mae yn llygad ei le, Llywydd, i wneud y cysylltiad rhwng y buddsoddiad yr ydym ni'n ei wneud yn y sector addysg uwch a llwyddiant economi Cymru yn y dyfodol. Mae'r ffigurau y mae'n cyfeirio atyn nhw yn rhyfeddol. Maen nhw'n dangos cynnydd o 7 y cant i nifer y myfyrwyr rhan-amser o ganlyniad i'r polisïau a ddilynwyd gan y Llywodraeth hon. Maen nhw'n dangos cynnydd o 9 y cant i nifer y myfyrwyr ôl-raddedig. Ac maen nhw wir yn fuddsoddiad, fel y mae Carwyn Jones wedi ei ddweud, yn y math o sgiliau y bydd eu hangen arnom ni yn economi Cymru yn y dyfodol. Ac mae'n dod o'r wybodaeth allweddol hon o adolygiad Diamond mai costau byw ar hyn o bryd, nid ffioedd dysgu, oedd y rhwystr mwyaf i bobl ddod i mewn i addysg uwch, ar lefel israddedig ac ôl-raddedig.
A gwn y bydd yr Aelod yn arbennig o falch, oherwydd y diddordeb mawr y mae wedi ei ddangos yn hyn erioed, gyda'r penderfyniad i ddileu profion modd yn gyfan gwbl i'r rhai sy'n gadael gofal tan eu bod yn 25 oed, a'r ffaith ein bod ni'n ymgynghori ar hyn o bryd ar newidiadau posibl i gymorth i fyfyrwyr anabl, i wneud yn siŵr eu bod hwythau hefyd yn cael mynediad mor lawn a dilyffethair at ein system addysg uwch ag y gallwn ni ei lunio ar eu cyfer.
This reminds me a little bit of the Programme for International Student Assessment results, which is a welcome halt to a persistent downward trend but still some way to go from where we were six years ago. If you look at undergraduates—obviously, we're all going to welcome any growth in numbers in undergraduates, even though that's smaller than the growth in the number of postgraduates—can you tell us something about whether they're choosing to go to Wales's universities? Because, obviously, part of the Diamond dividend is supposed to be an improvement for the security of university funding, as well as improving the opportunities for Welsh students. I am curious to know whether the Diamond dividend that you were expecting is actually what we're seeing in the latest figures.
Mae hyn yn fy atgoffa i ryw raddau o ganlyniadau'r Rhaglen Ryngwladol Asesu Myfyrwyr, sy'n ddiwedd i'w groesawu ar duedd gyson ar i lawr, ond mae tipyn o ffordd i fynd o hyd o'r fan lle'r oeddem ni chwe blynedd yn ôl. Os edrychwch chi ar israddedigion—yn amlwg, rydym ni i gyd yn mynd i groesawu unrhyw dwf i nifer yr israddedigion, er bod hwnnw'n llai na'r twf i nifer yr ôl-raddedigion—a allwch chi ddweud rhywbeth wrthym ni ynghylch pa un a ydyn nhw'n dewis mynd i brifysgolion Cymru? Oherwydd, yn amlwg, mae gwella diogelwch cyllid prifysgolion Cymru i fod yn rhan o ddifidend Diamond, yn ogystal â gwella'r cyfleoedd i fyfyrwyr Cymru. Rwy'n chwilfrydig i wybod pa un ai'r difidend Diamond yr oeddech chi'n ei ddisgwyl yw'r hyn yr ydym ni'n ei weld mewn gwirionedd yn y ffigurau diweddaraf.
Well, Llywydd, the Diamond dividend is there for anybody to see in the draft budget that we placed in front of the Assembly on 16 December, where we are reinvesting into higher education the Diamond dividend in exactly the way that the original report suggested. I want Welsh young people to feel confident to study wherever they think their future would be best enhanced. And that can be in Welsh universities, of course, with many, many brilliant departments and possibilities; but I want Welsh young people to be able to study elsewhere in the United Kingdom as well. And I don't regard it as a measure of success or failure of the system whether students decide to study in Wales or elsewhere. I want them in higher education; I want them to be where they think their future will be best secured.
Wel, Llywydd, mae difidend Diamond yno i unrhyw un ei weld yn y gyllideb ddrafft a osodwyd gennym ni gerbron y Cynulliad ar 16 Rhagfyr, lle'r ydym ni'n ail-fuddsoddi difidend Diamond mewn addysg uwch yn yr union ffordd yr awgrymodd yr adroddiad gwreiddiol. Rwyf i eisiau i bobl ifanc Cymru deimlo'n hyderus i astudio ble bynnag y maen nhw'n credu y byddai eu dyfodol yn cael ei wella orau. A gall hynny fod ym mhrifysgolion Cymru, wrth gwrs, gyda llawer iawn o adrannau a phosibiliadau gwych; ond rwyf i eisiau i bobl ifanc Cymru allu astudio mewn mannau eraill yn y Deyrnas Unedig hefyd. Ac nid wyf i'n credu ei fod yn fesur o lwyddiant na methiant y system fod myfyrwyr yn penderfynu astudio yng Nghymru neu yn rhywle arall. Rwyf i eisiau iddyn nhw fod mewn addysg uwch; rwyf i eisiau iddyn nhw fod lle maen nhw'n credu y bydd eu dyfodol yn cael ei sicrhau orau.
Phase 1 of Diamond's reforms, which is the student-facing reforms, are being and have been implemented; but we are talking here about phase 2, in relation to the institutional reforms. I do welcome the uptake in part-time students, and I do reflect on the fact that this is improving in Wales. But I have spoken to some HE institutions that say that, in line with the increase in part-time students, many of them will have more complex needs and they will need more investment from an institutional perspective. So, what are you doing in that regard to ensure that higher education institutions are robust and resilient for the future here in Wales?
Mae cam 1 diwygiadau Diamond, sef y diwygiadau sy'n wynebu myfyrwyr, yn cael eu gweithredu ac wedi cael eu gweithredu; ond rydym ni'n sôn yn y fan yma am gam 2, yn ymwneud â'r diwygiadau sefydliadol. Rwy'n croesawu'r cynnydd i nifer y myfyrwyr rhan-amser, ac rwy'n myfyrio ar y ffaith bod hyn yn gwella yng Nghymru. Ond rwyf i wedi siarad â rhai sefydliadau addysg uwch sy'n dweud, yn unol â'r cynnydd i nifer y myfyrwyr rhan-amser, y bydd gan lawer ohonyn nhw anghenion mwy cymhleth a bydd angen mwy o fuddsoddiad arnyn nhw o safbwynt sefydliadol. Felly, beth ydych chi'n ei wneud yn hynny o beth i sicrhau bod sefydliadau addysg uwch yn gadarn ac yn gydnerth ar gyfer y dyfodol yma yng Nghymru?
I thank the Member for that question, and for her recognition of the way in which the Diamond reforms have reached out to part-time students. I know it's an issue that she's raised before on the floor of the Assembly, and I'm sure she is right that people coming back into higher education through the part-time route will have many other things in their lives that they are juggling, many other demands that they are having to meet. And higher education institutions have a responsibility to respond to those needs. It's why that is particularly highlighted in the remit letter that the Minister for Education has supplied to the higher education sector in Wales this year. We are investing in those higher education institutions, they are seeing the Diamond dividend. They must play their part as well in making sure that the help that they give to students from non-conventional backgrounds coming into higher education is good enough to make sure that those people can succeed.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna, ac am ei chydnabyddiaeth o'r ffordd y mae diwygiadau Diamond wedi cynorthwyo myfyrwyr rhan-amser. Rwy'n gwybod ei fod yn fater y mae hi wedi ei godi o'r blaen ar lawr y Cynulliad, ac rwy'n siŵr ei bod hi'n iawn y bydd gan bobl sy'n dod yn ôl i addysg uwch drwy'r llwybr rhan-amser lawer o bethau eraill yn eu bywydau y maen nhw yn eu jyglo, llawer o ofynion eraill y mae'n rhaid iddyn nhw eu bodloni. Ac mae gan sefydliadau addysg uwch gyfrifoldeb i ymateb i'r anghenion hynny. Dyna pam y tynnir sylw arbennig at hynny yn y llythyr cylch gwaith y mae'r Gweinidog Addysg wedi ei ddarparu i'r sector addysg uwch yng Nghymru eleni. Rydym ni'n buddsoddi yn y sefydliadau addysg uwch hynny, maen nhw'n gweld difidend Diamond. Mae'n rhaid iddyn nhw chwarae eu rhan hefyd i sicrhau bod y cymorth y maen nhw'n ei roi i fyfyrwyr o gefndiroedd anghonfensiynol sy'n dod i addysg uwch yn ddigon da i wneud yn siŵr y gall y bobl hynny lwyddo.
2. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gefnogi plant sydd mewn tlodi yng Nghymru? OAQ55025
2. What action is the Welsh Government taking to support children in poverty in Wales? OAQ55025
I thank Mike Hedges for that question. The major levers for addressing child poverty remain firmly with the UK Government. The Welsh Government is focused on using devolved powers to leave more money in the pockets of families with children, particularly those children living in poverty.
Diolchaf i Mike Hedges am y cwestiwn yna. Llywodraeth y DU sy'n dal i fod yn gwbl gyfrifol am y prif ddulliau o fynd i'r afael â thlodi plant. Mae Llywodraeth Cymru yn canolbwyntio ar ddefnyddio pwerau datganoledig i adael mwy o arian ym mhocedi teuluoedd sydd â phlant, yn enwedig y plant hynny sy'n byw mewn tlodi.
Can I thank the First Minister for that response? I very much welcome that the Welsh Government has committed to additional funding for the discretionary assistance fund, which has helped individuals and their families during times of crisis and, quite frankly, destitution. To ensure the fund's long-term future, additional funding will be required. Will the First Minister outline his proposals for the fund in future years?
A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am yr ateb yna? Rwy'n croesawu'n fawr iawn bod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gyllid ychwanegol ar gyfer y gronfa cymorth dewisol, sydd wedi helpu unigolion a'u teuluoedd yn ystod cyfnodau o argyfwng ac, a bod yn onest, amddifadedd. Er mwyn sicrhau dyfodol hirdymor y gronfa, bydd angen cyllid ychwanegol. A wnaiff y Prif Weinidog amlinellu ei gynigion ar gyfer y gronfa yn y blynyddoedd i ddod?
I thank Mike Hedges for that supplementary question. He is absolutely right to point to the success of the decision made here in the National Assembly to have a national scheme. When the social fund was abandoned by the UK Government, here in Wales we decided that we would have a fund that would be run on a Wales-wide basis with no local lottery in it. In England, we know that many local authorities took the money that they were given when the social fund was broken up and provide no service for poor people with it at all.
Here, we have helped 280,000 applications to the fund since its inception. The budget has increased year on year in this Assembly term. It was £7 million in the first year of this Assembly term; it's £11.2 million in this year. It went up £2 million in this financial year; it will go up by another £1 million in the next financial year. The number of applications has gone up remarkably quickly in an age of austerity: 65,000 applications in the first year of this Assembly term; 160,000 in this financial year, to the end of December; so it's going to be more than 100,000 additional applicants to the fund.
And not only have we sustained it, Llywydd, by more money to keep the fund available to people, but we've extended its scope as well. We've made sure that it can respond to the needs of refugees and asylum seekers here in Wales. We've made sure it's available to people who are discharged from prison with absolutely no possessions at all. I wish there wasn't a need for a discretionary assistance fund. I wish that the social security system provided people with enough to be able to meet their needs without this final safety net of the welfare state. But while it is needed, here in Wales we go on investing in it and making sure that those whose needs are the very toughest in our society have somewhere in Wales that they can go.
Diolchaf i Mike Hedges am y cwestiwn atodol yna. Mae yn llygad ei le i dynnu sylw at lwyddiant y penderfyniad a wnaed yma yn y Cynulliad Cenedlaethol i gael cynllun cenedlaethol. Pan gefnodd Llywodraeth y DU ar y gronfa gymdeithasol, fe wnaethom ni benderfynu yma yng Nghymru y byddai gennym ni gronfa a fyddai'n cael ei rhedeg ar sail Cymru gyfan heb unrhyw loteri leol ynddi. Yn Lloegr, rydym ni'n gwybod bod llawer o awdurdodau lleol wedi cymryd yr arian a roddwyd iddyn nhw pan gafwyd gwared ar y gronfa gymdeithasol heb ddarparu unrhyw wasanaeth ar gyfer pobl dlawd gydag ef o gwbl.
Yma, rydym ni wedi helpu 280,000 o geisiadau i'r gronfa ers ei sefydlu. Mae'r gyllideb wedi cynyddu o flwyddyn i flwyddyn yn ystod tymor y Cynulliad hwn. Roedd yn £7 miliwn ym mlwyddyn gyntaf y tymor Cynulliad hwn; Mae'n £11.2 miliwn yn y flwyddyn hon. Aeth i fyny £2 filiwn yn y flwyddyn ariannol hon; bydd yn mynd i fyny £1 filiwn arall yn y flwyddyn ariannol nesaf. Mae nifer y ceisiadau wedi codi'n rhyfeddol o gyflym mewn oes o gyni cyllidol: 65,000 o geisiadau ym mlwyddyn gyntaf tymor y Cynulliad hwn; 160,000 yn y flwyddyn ariannol hon, hyd at ddiwedd Rhagfyr; felly mae'n mynd i fod yn fwy na 100,000 o ymgeiswyr ychwanegol i'r gronfa.
Ac nid yn unig yr ydym ni wedi ei chynnal, Llywydd, trwy roi mwy o arian i gadw'r gronfa ar gael i bobl, ond rydym ni wedi ehangu ei chwmpas hefyd. Rydym ni wedi gwneud yn siŵr ei bod yn gallu ymateb i anghenion ffoaduriaid a cheiswyr lloches yma yng Nghymru. Rydym ni wedi sicrhau ei bod ar gael i bobl sy'n cael eu rhyddhau o'r carchar heb unrhyw eiddo o gwbl. Byddai'n dda gennyf pe na byddai angen cronfa cymorth dewisol. Hoffwn pe byddai'r system nawdd cymdeithasol yn rhoi digon i bobl allu diwallu eu hanghenion heb y rhwyd diogelwch olaf hwn y wladwriaeth les. Ond tra bod ei hangen, yma yng Nghymru rydym ni'n parhau i fuddsoddi ynddi ac mewn gwneud yn siŵr bod gan y rhai eu anghenion yr anoddaf un yn ein cymdeithas, rywle yng Nghymru y gallan nhw fynd yno.
First Minister, Wales was the only UK nation to see a rise in child poverty in 2017-18. And of course, poverty is considered a contributory factor to children ending up in care. Last week, Cardiff University published the results of a survey of school students aged 11 to 16. They show: that young people in residential care had the lowest mental well-being score; that 56 per cent are being exposed to bullying; that more than a third had been badly affected by alcohol in the past 30 days; and that nearly a third had used cannabis in the last month. Your Government seems to be failing our most vulnerable young people: children in care. So, what responsibility will you take and what urgent action will you take to ensure that stronger support is provided to help improve the lives of our children in our care system?
Prif Weinidog, Cymru oedd yr unig wlad yn y DU lle bu cynnydd mewn tlodi plant yn 2017-18. Ac wrth gwrs, ystyrir bod tlodi yn ffactor sy'n cyfrannu at blant yn gorfod bod mewn gofal yn y pen draw. Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd Prifysgol Caerdydd ganlyniadau arolwg o fyfyrwyr ysgol 11 i 16 oed. Maen nhw'n dangos: mai pobl ifanc mewn gofal preswyl oedd â'r sgôr llesiant meddyliol isaf; bod 56 y cant yn agored i gael eu bwlio; bod alcohol wedi cael effaith wael ar dros draean yn ystod y 30 diwrnod blaenorol; a bod bron i draean wedi defnyddio canabis yn ystod y mis diwethaf. Mae'n ymddangos bod eich Llywodraeth yn siomi ein pobl ifanc fwyaf agored i niwed: plant mewn gofal. Felly, pa gyfrifoldeb wnewch chi ei gymryd a pha gamau brys wnewch chi eu cymryd i sicrhau bod mwy o gymorth yn cael ei ddarparu i helpu i wella bywydau ein plant yn ein system ofal?
Llywydd, it takes an extraordinary ability to distort the facts to provide a question of that sort. Because of the decisions of the Member's Government in Westminster, the Institute of Fiscal Studies—[Interruption.] I see that the minute you're provided with some real facts, the opposition thinks that the answer is to muddy the waters by muttering. The Institute of Fiscal Studies tells us that, because of the actions of Conservative Governments since 2010, there will be 50,000 more children in poverty in Wales in 2020 than there were in 2010.
Are you not ashamed? Are you not really and deeply ashamed of the fact that the direct result of cuts in benefits to families living on the breadline by your Government produces 50,000 children, who have only one childhood to live, having to live that childhood in Wales in poverty? If you are a child in Wales being brought up in a single-parent family, the direct results of the decisions that your Government has made mean that that family has £3,720 less to manage on, to provide for that child, to give that child the future that that child deserves. That's the truth of the matter behind the question that the Member raises.
I wish there were fewer children in care in Wales. I want to work with local authorities to do everything we can to reduce the number of children who have to be taken away from their families. But is it any wonder that families struggle and cannot do what they want to do for their children, when every single week they have tens and tens of fewer pounds to manage with, because of the actions that the Conservative Government in Westminster have deliberately and callously taken?
Llywydd, mae'n cymryd gallu anghyffredin i ystumio'r ffeithiau i ddarparu cwestiwn o'r math yna. Oherwydd penderfyniadau Llywodraeth yr Aelod yn San Steffan, mae'r Sefydliad Astudiaethau Cyllid—[Torri ar draws.] Rwy'n gweld bod yr wrthblaid yn credu mai'r ateb yw cymylu'r dyfroedd drwy fwmian y funud y cyflwynir ffeithiau go iawn i chi. Mae'r Sefydliad Astudiaethau Cyllid yn dweud wrthym ni, oherwydd gweithredoedd Llywodraethau Ceidwadol ers 2010, y bydd 50,000 yn fwy o blant mewn tlodi yng Nghymru yn 2020 nag a oedd yn 2010.
Onid oes gennych chi gywilydd? Onid oes gennych chi gywilydd gwirioneddol a dwys o'r ffaith bod canlyniad uniongyrchol toriadau i fudd-daliadau i deuluoedd sy'n byw mewn tlodi gan eich Llywodraeth yn cynhyrchu 50,000 o blant, sydd â dim ond un plentyndod i'w fyw, yn gorfod byw'r plentyndod hwnnw yng Nghymru mewn tlodi? Os ydych chi'n blentyn yng Nghymru yn cael ei fagu mewn teulu un rhiant, mae canlyniadau uniongyrchol y penderfyniadau y mae eich Llywodraeth chi wedi eu gwneud yn golygu bod gan y teulu hwnnw £3,720 yn llai i fyw arno, i ddarparu ar gyfer y plentyn hwnnw y dyfodol y mae'r plentyn hwnnw'n ei haeddu. Dyna wirionedd y mater sydd y tu ôl i'r cwestiwn y mae'r Aelod yn ei godi.
Byddai'n dda gen i pe byddai llai o blant mewn gofal yng Nghymru. Rwyf i eisiau gweithio gydag awdurdodau lleol i wneud popeth o fewn ein gallu i leihau nifer y plant y mae'n rhaid mynd â nhw oddi wrth eu teuluoedd. Ond a oes unrhyw ryfedd bod teuluoedd yn ei chael hi'n anodd ac na allan nhw wneud yr hyn y maen nhw eisiau ei wneud dros eu plant, pan fo ganddyn nhw ddegau ar ddegau o bunnoedd yn llai i fyw arnyn nhw bob wythnos, oherwydd y camau y mae'r Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan wedi eu cymryd yn fwriadol ac yn ddidrugaredd
The First Minister is, of course, right to point out that many of the levers for tackling child poverty do, at present, reside with the Westminster Government, and I was pleased to hear what he had to say about the discretionary assistance fund in his response to Mike Hedges. But I wonder if the First Minister will agree with me that the most effective way to deal with children growing up in poverty is to put money into their parents'—particularly their mothers'—pockets. I take that from what he's just said to Janet Finch-Saunders.
I wonder if he'd agree with me that, now we do face another five years of a Boris Johnson-led Government, we cannot expect—[Interruption.] Well, I'm very glad that Janet Finch-Saunders thinks that's a good idea, because I can tell you that the single mothers in the region that I represent would not, on the whole, agree with her. But given that that is the case, Llywydd, I wonder if the First Minister would agree with me that now is the time to look at making urgent progress on what we can do to seek further devolution of the benefits system to Wales, so that we can use our discretion. We have the evidence that suggests that devolution of the benefits system could, in fact, take pressure off the Welsh budget for some of the reasons that he's just described in his response to Janet Finch-Saunders.
So, I wonder if he would be prepared to commit today to looking to make urgent progress in seeking to devolve some of those key levers that currently do not rest in the hands of this place, so that we can put money into parents'—particularly mothers'—pockets and lift some more of our children out of poverty. Because we certainly can't, as he's just said himself, rely on the other end of the M4 corridor to do that for us.
Mae'r Prif Weinidog yn llygad ei le, wrth gwrs, wrth ddweud mai Llywodraeth San Steffan sy'n gyfrifol am lawer o'r dulliau o fynd i'r afael â thlodi plant ar hyn o bryd, ac roeddwn i'n falch o glywed yr hyn a ddywedodd am y gronfa cymorth dewisol yn ei ymateb i Mike Hedges. Ond tybed a wnaiff y Prif Weinidog gytuno â mi mai'r ffordd fwyaf effeithiol o ymdrin â phlant sy'n cael eu magu mewn tlodi yw rhoi arian ym mhocedi eu rhieni—a phocedi eu mamau yn arbennig. Rwy’n cymryd hynny o'r hyn y mae ef newydd ei ddweud wrth Janet Finch-Saunders.
Tybed a fyddai'n cytuno â mi, nawr ein bod ni'n wynebu pum mlynedd arall o Lywodraeth dan arweiniad Boris Johnson, na allwn ddisgwyl—[Torri ar draws.] Wel, rwy'n falch iawn bod Janet Finch-Saunders yn credu bod hynny'n syniad da, oherwydd gallaf ddweud wrthych chi na fyddai'r mamau sengl yn y rhanbarth yr wyf i'n ei gynrychioli, ar y cyfan, yn cytuno â hi. Ond gan mai dyna yw'r gwirionedd, Llywydd, tybed a fyddai'r Prif Weinidog yn cytuno â mi mai dyma'r amser i ystyried gwneud cynnydd brys ar yr hyn y gallwn ni ei wneud i geisio datganoli pellach o'r system fudd-daliadau i Gymru, fel y gallwn ni ddefnyddio ein disgresiwn. Mae gennym ni'r dystiolaeth sy'n awgrymu y gallai datganoli'r system fudd-daliadau, mewn gwirionedd, dynnu pwysau oddi ar gyllideb Cymru am rai o'r rhesymau y mae ef newydd eu disgrifio yn ei ymateb i Janet Finch-Saunders.
Felly, tybed a fyddai'n barod i ymrwymo heddiw i geisio gwneud cynnydd brys o ran ceisio datganoli rhai o'r dulliau allweddol hynny nad ydyn nhw yn nwylo'r lle hwn ar hyn o bryd, fel y gallwn ni roi arian ym mhocedi rhieni—a mamau yn arbennig—a chodi mwy o'n plant allan o dlodi. Oherwydd yn sicr, ni allwn, fel y mae ef newydd ei ddweud ei hun, ddibynnu ar ben arall coridor yr M4 i wneud hynny drosom ni.
I thank the Member for that question. I agree with the first point she makes that putting money into the pockets of people who live in poverty is the best answer to the poverty that they experience. It's why there's £90 million extra in our draft budget for families living in those circumstances, on top of all the things that this Government already does: from the council tax reduction scheme, through to Families First and Flying Start.
I've always, myself, Llywydd, made a distinction between the administration of the benefit system and the devolution of it. I believe that the benefit system ought to be part of a glue that holds the United Kingdom together and that it's a way in which the better off make their contributions so that the less well off are able to enjoy the chances that they themselves have been fortunate enough to have in their lives.
The administration of the benefit system has been the subject of work in the Equality, Local Government and Communities Committee. We have commissioned work from the Wales Centre for Public Policy. And, given the fact of another five years of a Conservative Government, I agree that working on that agenda has a new urgency.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Rwy'n cytuno â'r pwynt cyntaf y mae hi'n ei wneud mai rhoi arian ym mhocedi pobl sy'n byw mewn tlodi yw'r ateb gorau i'r tlodi y maen nhw'n ei ddioddef. Dyna pam mae £90 miliwn yn ychwanegol yn ein cyllideb ddrafft ar gyfer teuluoedd sy'n byw o dan yr amgylchiadau hynny, ar ben yr holl bethau y mae'r Llywodraeth hon eisoes yn eu gwneud: o'r cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor, i Teuluoedd yn Gyntaf a Dechrau'n Deg.
Rwyf i bob amser, Llywydd, wedi gwahaniaethu rhwng y broses o weinyddu'r system fudd-daliadau a'i datganoli. Rwy'n credu y dylai'r system fudd-daliadau fod yn rhan o lud sy'n dal y Deyrnas Unedig at ei gilydd a'i bod yn ffordd y mae'r rhai mwy cefnog yn gwneud eu cyfraniadau fel bod y rhai llai cefnog yn gallu o'u cael yn eu bywydau.
Mae'r broses o weinyddu'r system fudd-daliadau wedi bod yn destun gwaith yn y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau. Rydym ni wedi comisiynu gwaith gan Ganolfan Polisi Cyhoeddus Cymru. Ac, o gofio'r ffaith o bum mlynedd arall o Lywodraeth Geidwadol, rwy'n cytuno bod brys newydd o ran gweithio ar yr agenda honno.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies.
Questions now from the party leaders. Leader of the opposition, Paul Davies.
First Minister, your party colleague and MP for Wigan, Lisa Nandy, made it clear that she believes that people in north Wales do not feel that devolution is working for them. First Minister, is she right?
Prif Weinidog, fe'i gwnaed yn eglur gan gyd-Aelod o'ch plaid ac AS Wigan, Lisa Nandy, ei bod hi'n credu nad yw pobl yng ngogledd Cymru yn teimlo bod datganoli'n gweithio iddyn nhw. Prif Weinidog, ydi hi'n iawn?
Well, Llywydd, I had the advantage of the Member in being in the room when that question was answered. Had he wished to be there, we would no doubt have found a ticket for him, provided he was willing to pay for it.
What Lisa Nandy, the MP for Wigan, was saying was this: that people throughout the United Kingdom, when they live at a geographical distance from where decisions are made, can feel disconnected from that decision. She was pointing to people who live in Wigan compared to decisions made in London, and she was saying that people who live in other parts of Wales can feel disconnected from decisions made here. And I don't disagree with her; I think geography does matter. I think when people live further away from decisions, it's harder for them to feel connected to them. I think that is true anywhere in the United Kingdom, and anywhere where distance is at play. And in that leadership hustings, I was very encouraged to hear a whole range of ideas as to how we can reconnect citizens with the important decisions that are made in their lives—ideas we can use here in Wales; ideas that Governments elsewhere in the United Kingdom should also be attending to.
Wel, Llywydd, roedd gen i fantais dros yr Aelod sef fy mod i yn yr ystafell pan atebwyd y cwestiwn hwnnw. Pe byddai ef wedi dymuno bod yno, rwy'n siŵr y byddem ni wedi dod o hyd i docyn iddo, cyn belled â'i fod yn fodlon talu amdano.
Yr hyn yr oedd Lisa Nandy, yr AS dros Wigan, yn ei ddweud oedd hyn: y gall pobl ledled y Deyrnas Unedig, pan eu bod yn byw ar bellter daearyddol o'r man lle mae penderfyniadau'n cael eu gwneud, deimlo'n ddatgysylltiedig oddi wrth y penderfyniad hwnnw. Roedd hi'n cyfeirio at bobl sy'n byw yn Wigan o'u cymharu â phenderfyniadau yn cael eu gwneud yn Llundain, ac roedd hi'n dweud y gall pobl sy'n byw mewn rhannau eraill o Gymru deimlo'n ddatgysylltiedig oddi wrth penderfyniadau sy'n cael eu gwneud yn y fan yma. Ac nid wyf i'n anghytuno â hi; rwy'n credu bod daearyddiaeth yn bwysig. Rwy'n credu pan fydd pobl yn byw ymhellach i ffwrdd oddi wrth penderfyniadau, mae'n anoddach iddyn nhw deimlo cysylltiad â nhw. Rwy'n credu bod hynny'n wir yn unman yn y Deyrnas Unedig, ac yn unrhyw fan lle mae pellter yn berthnasol. Ac yn yr hustyngau arweinyddiaeth hynny, cefais fy nghalonogi'n fawr o glywed amrywiaeth eang o syniadau ynghylch sut y gallwn ni ailgysylltu dinasyddion â'r penderfyniadau pwysig sy'n cael eu gwneud yn eu bywydau—syniadau y gallwn ni eu defnyddio yma yng Nghymru; syniadau y dylai Llywodraethau mewn mannau eraill yn y Deyrnas Unedig fod yn rhoi sylw iddyn nhw hefyd.
Well, Lisa Nandy might think that devolution isn't working, First Minister, but we all know that it's not devolution that's the problem, it's the party running the Welsh Government that's the real problem, and that's why we need change. Now, First Minister, the people of north Wales feel rightly let down by your Government and frustrated at the lack of progress being made to tackle the issues that matter most to them, particularly when it comes to health services. It should be a great source of embarrassment and concern that Betsi Cadwaladr University Health Board is the worst-performing health board when it comes to accident and emergency waiting times, with just 66.8 per cent of patients being seen within the critical four-hour period.
Indeed, Dr Mark Payne, the clinical director of Betsi Cadwaladr University Health Board, told staff in an e-mail that 20 January was the worst start to a day he had seen in 13 years working at Ysbyty Gwynedd. First Minister, do you accept that the A&E waiting times at Betsi Cadwaladr University Health Board are a cause for concern? And can you tell us what urgent action your Government is now taking to turn around this poor performance, given that you are directly in charge of this health board?
Wel, efallai fod Lisa Nandy o'r farn nad yw datganoli'n gweithio, Prif Weinidog, ond rydym ni i gyd yn gwybod nad datganoli yw'r broblem, ond y blaid sy'n rhedeg Llywodraeth Cymru yw'r broblem mewn gwirionedd, a dyna pam mae angen newid arnom ni. Nawr, Prif Weinidog, mae pobl y gogledd yn teimlo, a hynny'n briodol, eu bod wedi cael eu siomi gan eich Llywodraeth ac yn teimlo'n rhwystredig ynglŷn â'r diffyg cynnydd sy'n cael ei wneud i fynd i'r afael â'r materion sydd bwysicaf iddyn nhw, yn enwedig o safbwynt gwasanaethau iechyd. Dylai fod yn destun cywilydd a phryder mawr mai Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yw'r bwrdd iechyd sy'n perfformio waethaf o ran amseroedd aros mewn adrannau damweiniau ac achosion brys, ac mai dim ond 66.8 y cant o gleifion sy'n cael eu gweld o fewn y cyfnod critigol o bedair awr.
Yn wir, dywedodd Dr Mark Payne, cyfarwyddwr clinigol Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, wrth staff mewn e-bost mai 20 Ionawr oedd y dechrau gwaethaf i ddiwrnod yr oedd wedi ei weld mewn 13 mlynedd o weithio yn Ysbyty Gwynedd. Prif Weinidog, a ydych chi'n derbyn bod amseroedd aros mewn adrannau damweiniau ac achosion brys ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yn destun pryder? Ac a allwch chi ddweud wrthym ni pa gamau brys y mae eich Llywodraeth yn eu cymryd erbyn hyn i weddnewid y perfformiad gwael hwn, o gofio mai chi sy'n gyfrifol am y bwrdd iechyd hwn yn uniongyrchol?
Well, Llywydd, accident and emergency departments across the United Kingdom have been under pressure over this winter, and Betsi Cadwaladr performs a great deal better than many A&E departments under the control of his party across the border in England—[Interruption.] I know they don't like it when you tell them the facts of the matter, but that is the fact. You quote Betsi Cadwaladr's figures to me as though there was a direct connection between a political party and those results. If that's the case, how come where his party is in charge results are far worse in many places?
The system is under pressure; it's under pressure everywhere. Things in Betsi Cadwaladr have been resilient over this winter to those pressures. There are days when the pressures are greater than they have ever been, and that is true in Betsi Cadwaladr as in other parts of the country. What I think is remarkable is the resilience of the staff to that; the resilience of those staff to the criticisms that they constantly hear from his party. But they go on providing that service to patients across north Wales in accident and emergency departments, in elective care, in primary care and in the work of the ambulance service. Yes, the pressures are real; the response to them is real as well.
Wel, Llywydd, mae adrannau damweiniau ac achosion brys ledled y Deyrnas Unedig wedi bod o dan bwysau dros y gaeaf hwn, ac mae Betsi Cadwaladr yn perfformio'n well o lawer na llawer o adrannau damweiniau ac achosion brys o dan reolaeth ei blaid ef dros y ffin yn Lloegr—[Torri ar draws.] Rwy'n gwybod nad ydyn nhw'n ei hoffi pan eich bod chi'n dweud wrthyn nhw am ffeithiau'r mater, ond dyna'r ffaith. Rydych chi'n dyfynnu ffigurau Betsi Cadwaladr i mi fel pe byddai cysylltiad uniongyrchol rhwng plaid wleidyddol a'r canlyniadau hynny. Os yw hynny'n wir, pam mae canlyniadau yn llawer gwaeth mewn nifer o leoedd lle mae ei blaid ef mewn grym?
Mae'r system o dan bwysau; mae hi dan bwysau ym mhobman. Mae pethau yn Betsi Cadwaladr wedi bod yn gadarn dros y gaeaf hwn i'r pwysau hynny. Ceir diwrnodau pan fydd y pwysau yn fwy nag y bu erioed, ac mae hynny'n wir yn Betsi Cadwaladr fel mewn rhannau eraill o'r wlad. Yr hyn sy'n rhyfeddol yn fy marn i yw cadernid y staff i hynny; cadernid y staff hynny i'r beirniadaethau y maen nhw'n eu clywed yn gyson gan ei blaid ef. Ond maen nhw'n parhau i ddarparu'r gwasanaeth hwnnw i gleifion ledled y gogledd mewn adrannau damweiniau ac achosion brys, mewn gofal dewisol, mewn gofal sylfaenol ac yng ngwaith y gwasanaeth ambiwlans. Ydy, mae'r pwysau'n bodoli; mae'r ymateb iddo'n bodoli hefyd.
I know, First Minister, that you don't want to talk about your own failures, but you are directly responsible for running the health service in north Wales, and clearly, you are failing to do so. Now, last week, you said that we want a culture in the NHS in Wales where, when things go wrong, people feel empowered to speak up. But yet, whenever anyone raises an issue or scrutinises your record, like today, you tell us we're dragging the NHS through the mud. And let me remind you of the recent 'Psychological Therapies Review in North Wales' report that showed significant unwarranted variation in provision, access, teamworking practices and culture amongst the multidisciplinary workforce at all levels; unacceptably long waits in some areas; and a lack of strategic clarity and oversight at health board and divisional levels. It really doesn't get any more damning than that, First Minister.
Now, we know that Betsi Cadwaladr University Health Board is set to post a deficit of £35 million in this financial year. That is £10 million above the target set by your own Government, and that's in spite of almost £83 million that has already been spent on intervention and improvement support. First Minister, given that the health board has been in special measures since June 2015 and is under your direct control, how exactly now will you turn around the unacceptably high waiting times for A&E services in north Wales? How will you address the lack of improvement in mental health following the serious failings identified in the psychological therapies review? And what urgent action will you now take to address the current leadership and the ongoing special measures arrangements to actually deliver the service improvements that the people of north Wales actually deserve?
Rwy'n gwybod, Prif Weinidog, nad ydych chi eisiau siarad am eich methiannau eich hun, ond rydych chi'n uniongyrchol gyfrifol am redeg y gwasanaeth iechyd yn y gogledd, ac rydych chi'n amlwg yn methu â gwneud hynny. Nawr, yr wythnos diwethaf, dywedasoch ein bod ni eisiau diwylliant yn y GIG yng Nghymru lle mae pobl, pan fydd pethau'n mynd o chwith, yn teimlo bod ganddyn nhw'r grym i leisio eu barn. Ond eto, pryd bynnag y bydd unrhyw un yn sôn am broblem neu'n craffu ar eich hanes, fel heddiw, rydych chi'n dweud wrthym ni ein bod ni'n llusgo'r GIG drwy'r mwd. A gadewch i mi eich atgoffa o'r adroddiad diweddar 'Adolygiad o Therapïau Seicolegol yng Ngogledd Cymru' a ddangosodd amrywiad sylweddol na ellir ei gyfiawnhau o ran darpariaeth, mynediad, arferion gwaith tîm a diwylliant ymhlith y gweithlu amlddisgyblaeth ar bob lefel; amseroedd aros annerbyniol o hir mewn rhai ardaloedd; a diffyg eglurder a goruchwyliaeth strategol ar lefelau bwrdd iechyd ac is-adrannol. Ni all fod yn fwy damniol na hynny, Prif Weinidog.
Nawr, rydym ni'n gwybod bod Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yn bwriadu cyhoeddi diffyg o £35 miliwn yn y flwyddyn ariannol hon. Mae hynny yn £10 miliwn yn uwch na'r targed a osodwyd gan eich Llywodraeth chi eich hun, ac mae hynny er gwaethaf bron i £83 miliwn a wariwyd eisoes ar ymyrraeth a chymorth i wella. Prif Weinidog, o gofio bod y bwrdd iechyd wedi bod mewn mesurau arbennig ers mis Mehefin 2015 a'i fod o dan eich rheolaeth uniongyrchol chi, sut yn union y byddwch chi'n mynd ati nawr i wrthdroi'r amseroedd aros annerbyniol o uchel ar gyfer gwasanaethau damweiniau ac achosion brys yn y gogledd? Sut gwnewch chi fynd i'r afael â'r diffyg gwelliant i iechyd meddwl yn dilyn y diffygion difrifol a ganfuwyd yn yr adolygiad o therapïau seicolegol? A pha gamau brys y byddwch chi'n eu cymryd nawr i roi sylw i'r arweinyddiaeth bresennol a'r trefniadau mesurau arbennig parhaus er mwyn darparu'r gwelliannau i wasanaethau y mae pobl y gogledd yn eu haeddu mewn gwirionedd?
Llywydd, I'm aware of the psychological therapies report, because it was a report commissioned by the health board. When I said last week that I want a culture in the NHS where people feel willing to speak out and are willing to talk openly about the challenges they face, organising that report by the board itself is an example of what I was talking about. It is the board itself recognising that there is a challenge, it is the board commissioning a report, it is the board learning from its staff about things that need to be better for the future. And I think that is a good sign of the board being willing to work with its staff to learn from them and to find a plan to make improvements, alongside other improvements in mental health.
The Member paid not a moment's heed to the work that has gone on in Betsi Cadwaladr to improve mental health services, which have been improved in many different aspects. Psychological therapies is one aspect. You choose one aspect and you've never got a good word to say for it when there was an opportunity for you to do so, when you could have recognised the work that has gone on by clinicians to improve aspects of mental health services. You've never got a generous word to say about everything they do and everything that is done for patients. And Llywydd, I will give patients in north Wales this assurance: whereas his party continuously criticises us for providing the funding to that health board to go on providing services to patients in north Wales, while we expect and while we work with the health board to bear down on the deficit that it has run up, and while we are disappointed that it hasn't been able to make all the progress we wanted to see made this year, this Government always steps in to make sure that the impact of that is not felt by patients; that they are not disadvantaged by that. We find the money—we find the money from within our budget here. We will do it again this year, and that is a symbol of our determination to go on providing a service for patients in north Wales.
Llywydd, rwy'n ymwybodol o'r adroddiad therapïau seicolegol, gan ei fod yn adroddiad a gomisiynwyd gan y bwrdd iechyd. Pan ddywedais yr wythnos diwethaf fy mod i eisiau gweld diwylliant yn y GIG lle mae pobl yn teimlo'n fodlon i leisio eu barn ac yn fodlon siarad yn agored am yr heriau y maen nhw'n eu hwynebu, mae trefnu'r adroddiad hwnnw gan y bwrdd ei hun yn enghraifft o'r hyn yr oeddwn i'n sôn amdano. Dyma'r bwrdd ei hun yn cydnabod bod her, dyma'r bwrdd yn comisiynu adroddiad, dyma'r bwrdd yn dysgu gan ei staff am bethau y mae angen iddyn nhw fod yn well ar gyfer y dyfodol. Ac rwy'n credu bod hynny'n arwydd da bod y bwrdd yn barod i weithio gyda'i staff i ddysgu ganddyn nhw ac i ddod o hyd i gynllun i wneud gwelliannau, ynghyd â gwelliannau eraill ym maes iechyd meddwl.
Ni roddodd yr Aelod unrhyw sylw o gwbl i'r gwaith sydd wedi ei wneud yn Betsi Cadwaladr i wella gwasanaethau iechyd meddwl, sydd wedi cael eu gwella mewn llawer o wahanol agweddau. Mae therapïau seicolegol yn un agwedd. Rydych chi'n dewis un agwedd ac nid oes gennych chi fyth air da i'w ddweud amdano pan y bu cyfle i chi wneud hynny, pan allech chi fod wedi cydnabod y gwaith sydd wedi ei wneud gan glinigwyr i wella agweddau ar wasanaethau iechyd meddwl. Does gennych chi fyth air hael i'w ddweud am bopeth y maen nhw'n ei wneud a phopeth sy'n cael ei wneud i gleifion. A Llywydd, rhoddaf y sicrwydd hwn i gleifion yn y gogledd: tra bod ei blaid ef yn ein beirniadu'n barhaus am ddarparu'r cyllid i'r bwrdd iechyd hwnnw i barhau i ddarparu gwasanaethau i gleifion yn y gogledd, tra'r ydym ni'n disgwyl a thra ein bod ni'n gweithio gyda'r bwrdd iechyd i roi sylw i'r diffyg y mae wedi mynd iddo, ac er ein bod ni'n siomedig nad yw wedi llwyddo i wneud yr holl gynnydd yr oeddem ni eisiau ei weld eleni, mae'r Llywodraeth hon bob amser yn cymryd camau i wneud yn siŵr nad yw effaith hynny'n cael ei theimlo gan gleifion; nad ydyn nhw'n cael eu rhoi o dan anfantais gan hynny. Rydym ni'n dod o hyd i'r arian—rydym ni'n dod o hyd i'r arian o'n cyllideb yn y fan yma. Byddwn ni'n gwneud hynny eto eleni, ac mae hynny'n arwydd o'n penderfyniad i barhau i ddarparu gwasanaeth i gleifion yn y gogledd.
Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
The Leader of Plaid Cymru, Adam Price.
Who is responsible for making the accident and emergency service at the Royal Glamorgan Hospital unsafe?
Pwy sy'n gyfrifol am wneud y gwasanaeth damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg yn anniogel?
Services at the Royal Glamorgan Hospital are the responsibility of the local health board, and it is the local health board that is taking action with its local population, with those people who represent people in that locality— [Interruption.]
Y bwrdd iechyd lleol sy'n gyfrifol am wasanaethau yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg, a'r bwrdd iechyd lleol sy'n cymryd camau gyda'i boblogaeth leol, gyda'r bobl hynny sy'n cynrychioli pobl yn yr ardal honno—[Torri ar draws.]
Darren Millar, I'm sorry to name you, but you seem to be the most vocal person in this Chamber this afternoon. Please allow the First Minister to respond to Plaid Cymru. I did allow you to carry on with your vocalisation during questions by your own leader, but I won't allow it to carry on during questions from another party's leader. Adam Price—sorry, the First Minister was answering.
Darren Millar, mae'n ddrwg gen i eich enwi chi, ond mae'n ymddangos mai chi yw'r person mwyaf uchel eich cloch yn y Siambr y prynhawn yma. Gadewch i'r Prif Weinidog ymateb i Blaid Cymru. Fe wnes i ganiatáu i chi barhau gyda'ch sylwadau yn ystod cwestiynau gan eich arweinydd eich hun, ond ni wnaf i ganiatáu iddo barhau yn ystod cwestiynau gan arweinydd plaid arall. Adam Price—mae'n ddrwg gen i, roedd y Prif Weinidog yn ateb.
I'll finish the sentence, Llywydd. The health board is responsible for those services. It must work with its local politicians, its local population and its local clinicians to make a plan for that service for the future.
Fe wnaf i orffen y frawddeg, Llywydd. Y bwrdd iechyd sy'n gyfrifol am y gwasanaethau hynny. Mae'n rhaid iddo weithio gyda'i wleidyddion lleol, ei boblogaeth leol a'i glinigwyr lleol i lunio cynllun ar gyfer y gwasanaeth hwnnw yn y dyfodol.
The health Minister's responsibilities are listed on your own Government's website as having 'oversight of NHS delivery and performance'. Therefore, there can be no doubt as to who is responsible for allowing the situation at the Royal Glamorgan Hospital to deteriorate. Staffing levels at all three of Cwm Taf Morgannwg's A&E units are well below UK-wide standards. The UK average is 7,000 people to every one consultant—it's 15,000 to one in Cwm Taf Morgannwg health board.
The Royal College of Emergency Medicine recommends that a hospital about the size of the Royal Glamorgan should have around 10 consultants. Why have you allowed it to get to this stage? During the recent general election, Labour's shadow health Secretary, Jonathan Ashworth, highlighted the 'extreme' and 'catastrophic' risk as a result of losing some 24-hour services in the north-east of England. His answer:
'We pledge that within the first 100 days of a Labour Government we will get on top of this.'
You've been in charge in Wales not for 100 days, but for 20 years. Where have you been?
Mae cyfrifoldebau'r Gweinidog iechyd wedi eu rhestru ar wefan eich Llywodraeth eich hun fel 'goruchwylio darpariaeth a pherfformiad yn y GIG'. Felly, ni all fod unrhyw amheuaeth pwy sy'n gyfrifol am ganiatáu i'r sefyllfa yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg ddirywio. Mae lefelau staffio ym mhob un o dair uned damweiniau ac achosion brys Cwm Taf Morgannwg yn llawer is na'r safonau ar gyfer y DU gyfan. 7,000 o bobl i bob un meddyg ymgynghorol yw cyfartaledd y DU—mae'n 15,000 i bob un ym mwrdd iechyd Cwm Taf Morgannwg.
Mae'r Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys yn argymell y dylai fod tua 10 meddyg ymgynghorol mewn ysbyty sydd oddeutu maint Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Pam ydych chi wedi caniatáu iddo gyrraedd y sefyllfa hon? Yn ystod yr etholiad cyffredinol diweddar, tynnodd Ysgrifennydd iechyd yr wrthblaid Lafur, Jonathan Ashworth, sylw at y perygl 'eithafol' a 'thrychinebus' o ganlyniad i golli rhai gwasanaethau 24 awr yng ngogledd-ddwyrain Lloegr. Ei ateb:
Rydym ni'n addo y byddwn ni'n mynd i'r afael â hyn yn ystod 100 diwrnod cyntaf Llywodraeth Lafur.
Rydych chi wedi bod yn gyfrifol yng Nghymru nid am 100 diwrnod, ond am 20 mlynedd. Ble ydych chi wedi bod?
Llywydd, the figures that the Member quoted at the start of his supplementary question are entirely wrong. He's dividing the wrong thing by the wrong thing. In a way, it's not the issue, but I think he ought to look carefully, so that when he does quote figures he tries to get them accurate, because he is very inaccurate in what he has said.
The real issue, though, is this: the Welsh Government funds the national health service at record levels, we have more consultants working in the national health service in Wales than ever before, we have more A&E consultants working in the health service than ever before and we have a pipeline of A&E consultants of the future being produced in the Welsh NHS with the training systems that we have. Right across the United Kingdom, there is a shortage of consultants to work in accident and emergency departments. The Welsh Government works every day to try to put that right here in Wales.
Llywydd, mae'r ffigurau a ddyfynnwyd gan yr Aelod ar ddechrau ei gwestiwn atodol yn gwbl anghywir. Mae e'n rhannu'r peth anghywir gan y peth anghywir. Mewn ffordd, nid dyma'r mater dan sylw, ond credaf y dylai edrych yn ofalus, fel ei fod ceisio cael ffigurau'n gywir pan fydd yn eu dyfynnu, oherwydd mae'n anghywir iawn o ran yr hyn y mae wedi ei ddweud.
Y broblem wirioneddol, fodd bynnag, yw hyn: mae Llywodraeth Cymru yn ariannu'r gwasanaeth iechyd gwladol ar lefel uwch nag erioed, mae gennym ni fwy o feddygon ymgynghorol yn gweithio yn y gwasanaeth iechyd gwladol yng Nghymru nag erioed o'r blaen, mae gennym ni fwy o feddygon damweiniau ac achosion brys ymgynghorol yn gweithio yn y gwasanaeth iechyd nag erioed o'r blaen ac mae gennym ni biblinell o feddygon ymgynghorol y dyfodol yn cael eu cynhyrchu yn y GIG yng Nghymru gyda'r systemau hyfforddi sydd gennym ni. Ceir prinder meddygon ymgynghorol i weithio mewn adrannau damweiniau ac achosion brys ar draws y Deyrnas Unedig gyfan. Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio bob dydd i geisio unioni hynny yma yng Nghymru.
In creating the NHS in 1948, Aneurin Bevan won an argument around the Cabinet table, against the likes of Herbert Morrison, that regional boards within the NHS had to be accountable to, and working under the direction of, a health Minister, otherwise it would not be a national health service, hence the famous apocryphal quote about dropped bedpans in Tredegar reverberating around the corridors of Whitehall.
Your argument yesterday that the decision as to whether to downgrade A&E services at the Royal Glamorgan Hospital is primarily a matter for clinicians not politicians is against the founding principles of the NHS, it's against the founding principles of this Senedd and it's even against the core values of your own party, which is why so many of your own Members are joining with Plaid Cymru and others in ignoring your advice to protest against these changes. Aren't the people of the Rhondda, the central Valleys and, indeed, the rest of Wales entitled to expect a First Minister who will intervene on their behalf, instead of simply saying, 'Nothing to do with me'?
Wrth greu'r GIG ym 1948, enillodd Aneurin Bevan ddadl o amgylch bwrdd y Cabinet, yn erbyn rhai fel Herbert Morrison, bod yn rhaid i fyrddau rhanbarthol yn y GIG fod yn atebol i Weinidog iechyd, a gweithio o dan ei gyfarwyddyd, neu fel arall ni fyddai'n wasanaeth iechyd gwladol, a dyna pam y cafwyd y dyfyniad enwog apocryffaidd am bedyll gwelyau yn cael eu gollwng yn Nhredegar yn atseinio yng nghoridorau Whitehall.
Mae eich dadl ddoe bod y penderfyniad ynghylch pa un a ddylid israddio gwasanaethau damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg yn fater i glinigwyr yn bennaf ac nid gwleidyddion yn mynd yn groes i egwyddorion sylfaenol y GIG, mae'n mynd yn groes i egwyddorion sylfaenol y Senedd hon ac mae hyd yn oed yn mynd yn groes i werthoedd craidd eich plaid eich hun, a dyna pam y mae cynifer o'ch Aelodau eich hun yn ymuno â Phlaid Cymru ac eraill i anwybyddu eich cyngor i brotestio yn erbyn y newidiadau hyn. Onid oes gan bobl y Rhondda, y Cymoedd canolog ac, yn wir, gweddill Cymru yr hawl i ddisgwyl cael Prif Weinidog a fydd yn ymyrryd ar eu rhan, yn hytrach na dim ond dweud, 'Dim byd i'w wneud â mi'?
Well, the people of the Rhondda and the people who use the Royal Glamorgan Hospital are absolutely entitled to make sure that their views are known; that, through their local representatives, they engage with the health board and they make sure that the health board provides them with information; and that they feed ideas to the health board. Of course they are right to have that engaged relationship with the decision making.
The point I made yesterday, and I make it again this afternoon, is that when a decision has to be made as to whether a service is safe, whether it is of the right quality and whether it is sustainable into the future, then the right people to ask about that when the decision comes to be made, not while the decision is in preparation, are the people who are experts in the service that is being provided. I think that is a really important principle—that if you want to know whether a cardiac service is safe and sustainable, then you'd be better off getting your advice from people who are experts in cardiac surgery.
Wel, yn sicr mae gan bobl y Rhondda a'r bobl sy'n defnyddio Ysbyty Brenhinol Morgannwg yr hawl i wneud yn siŵr bod eu barn yn hysbys; eu bod, drwy eu cynrychiolwyr lleol, yn ymgysylltu â'r bwrdd iechyd a'u bod yn gwneud yn siŵr bod y bwrdd iechyd yn darparu gwybodaeth iddyn nhw; a'u bod nhw'n cynnig syniadau i'r bwrdd iechyd. Wrth gwrs, maen nhw'n iawn i gael y berthynas ymgysylltiol honno â'r broses o wneud penderfyniadau.
Y pwynt a wneuthum ddoe, ac fe'i gwnaf eto y prynhawn yma, yw pan fo'n rhaid gwneud penderfyniad ynghylch pa un a yw gwasanaeth yn ddiogel, pa un a yw o'r ansawdd priodol a pha un a yw'n gynaliadwy i'r dyfodol, yna'r bobl iawn i'w holi am hynny pan fydd hi'n amser gwneud penderfyniad, nid tra bydd y penderfyniad wrthi'n cael ei baratoi, yw'r bobl sy'n arbenigwyr yn y gwasanaeth sy'n cael ei ddarparu. Rwy'n credu bod honno'n egwyddor wirioneddol bwysig—sef os ydych chi eisiau gwybod pa un a yw gwasanaeth cardiaidd yn ddiogel ac yn gynaliadwy, yna byddai'n well i chi gael eich cyngor gan bobl sy'n arbenigwyr ym maes llawfeddygaeth gardiaidd.
Arweinydd Plaid Brexit, Mark Reckless.
Leader of the Brexit Party, Mark Reckless.
Now we have left the EU, could I ask you, First Minister, about how the Welsh Government should be consulted on future trade agreements and what your priorities are? Of course, if the UK Government had listened to you before, when you said tariffs would devastate the UK car industry by causing it to relocate to the EU, they might be surprised by this week's news. Groupe PSA, who make Peugeot, Citroën and Vauxhall marks, said they would respond to tariffs within the EU by stepping up the company's presence in the UK at Ellesmere Port, where, of course, many in north-east Wales work. Meanwhile, Nissan plan to shut EU plants and relocate production to the UK, aiming to quintuple their share of the market from 4 per cent to 20 per cent, displacing EU imports. Despite this, are you as First Minister saying that the UK Government should have to agree its trade policy with you—in effect, a veto?
Nawr ein bod ni wedi gadael yr UE, a gaf i ofyn i chi, Prif Weinidog, sut y dylid ymgynghori â Llywodraeth Cymru ar gytundebau masnach yn y dyfodol a beth yw eich blaenoriaethau? Wrth gwrs, pe byddai Llywodraeth y DU wedi gwrando arnoch chi o'r blaen, pan ddywedasoch y byddai tariffau'n dinistrio diwydiant ceir y DU drwy beri iddo adleoli i'r UE, efallai y bydden nhw'n synnu o glywed y newyddion yr wythnos hon. Dywedodd Groupe PSA, sy'n gwneud ceir Peugeot, Citroën a Vauxhall, y bydden nhw'n ymateb i dariffau yn yr UE trwy gynyddu presenoldeb y cwmni yn y DU yn Ellesmere Port, lle, wrth gwrs, mae llawer o bobl yng ngogledd-ddwyrain Cymru yn gweithio. Yn y cyfamser, mae Nissan yn bwriadu cau gweithfeydd yn yr UE ac adleoli'r gwaith cynhyrchu i'r DU, gyda'r nod o gynyddu eu cyfran o'r farchnad bum gwaith o 4 y cant i 20 y cant, gan ddisodli mewnforion o'r UE. Er gwaethaf hyn, a ydych chi fel Prif Weinidog yn dweud y dylai fod yn rhaid i Lywodraeth y DU gytuno ar ei pholisi masnach gyda chi—feto, i bob pwrpas?
Llywydd, we left the European Union on Friday of last week. I think it's a little early by Tuesday of this week to have already decided what its impacts will be, particularly as there are no tariffs and there are no non-tariff barriers at the moment, because we are still in the transition period. So, I think he will have to let a little more time go before he can tell whether his rosy view of the future will turn out to be delivered.
My view of the right relationship between the UK Government and devolved administrations across the United Kingdom is that, when the UK Government comes to frame its negotiating mandate and its negotiating position with other countries, whether that is the EU or with other, third countries, the UK Government's hand would be strengthened if it was able to say to those who it is negotiating with that what it says represents not just the views of the UK Government, but of other Governments across the United Kingdom, and that therefore structures should be put in place to allow that to be attempted, and that the attempt should be made honestly and genuinely by all parties concerned. I think that will be right for Wales; I think it'll be right for the United Kingdom as well.
Llywydd, gadawsom yr Undeb Ewropeaidd ddydd Gwener yr wythnos diwethaf. Rwy'n credu ei bod hi braidd yn gynnar erbyn dydd Mawrth yr wythnos hon i fod wedi penderfynu eisoes beth fydd effeithiau hynny, yn enwedig gan nad oes tariffau ac nad oes unrhyw rwystrau heblaw am dariffau ar hyn o bryd, gan ein bod ni'n dal i fod yn y cyfnod pontio. Felly, rwy'n credu y bydd yn rhaid iddo adael i ychydig mwy o amser fynd heibio cyn y gall ddweud pa un a fydd ei safbwynt obeithiol o'r dyfodol yn cael ei wireddu.
Yn fy marn i, y berthynas iawn rhwng Llywodraeth y DU a'r gweinyddiaethau datganoledig ar draws y Deyrnas Unedig yw, pan ddaw Llywodraeth y DU i lunio ei mandad negodi a'i safbwynt negodi gyda gwledydd eraill, boed hynny yr UE neu gyda gwledydd eraill, trydydd gwledydd, byddai Llywodraeth y DU yn gryfach pe gallai ddweud wrth y rhai y mae'n negodi â nhw bod yr hyn y mae'n ei ddweud yn cynrychioli nid yn unig safbwyntiau Llywodraeth y DU, ond safbwyntiau Llywodraethau eraill ar draws y Deyrnas Unedig, ac felly y dylid rhoi strwythurau ar waith i ganiatáu ymgais ar hynny, ac y dylai'r ymgais gael ei gwneud yn onest ac yn ddiffuant gan yr holl bartïon dan sylw. Rwy'n credu mai dyna fydd yn iawn i Gymru; rwy'n credu y bydd yn iawn i'r Deyrnas Unedig hefyd.
Thank you. Of course, it's not me who's saying these things, but the car companies, as reported in the Financial Times. But it should not be a surprise that, when the EU sells £265 billion-worth of goods to us and we only sell £170 billion-worth of goods to them, if you make trade more expensive through tariffs, that production would relocate on a net basis from the EU to the UK in light of those tariffs. I would prefer to see free trade and I would also support, I think, broadly what the First Minister has just said; I think there had been suggestions before of UK Government having to agree its approach, but to the extent the First Minister was just talking about—consultation—I support him in that, and agree that the UK Government's hand would be strengthened if there was wide support for its negotiating stance.
I would, however, caution the First Minister against assuming he'd have support in Wales for confronting the UK Government on this issue. We're reminded today that support for abolishing this place is greater than support for independence, yet your Minister, Ken Skates, has just written to Members of Parliament to tell them to change rail devolution—and I quote—to
'address...concerns being raised by the growing independence movements in both Scotland and Wales.'
First Minister, surely it's preposterous to pressurise the UK Government as if you're Cardiff's Nicola Sturgeon.
Diolch. Wrth gwrs, nid fi sy'n dweud y pethau hyn, ond y cwmnïau ceir, fel yr adroddwyd yn y Financial Times. Ond ni ddylai fod yn syndod, pan fo'r UE yn gwerthu gwerth £265 biliwn o nwyddau i ni, a'n bod ni ddim ond yn gwerthu gwerth £170 biliwn o nwyddau iddyn nhw, os byddwch chi'n gwneud masnach yn ddrytach trwy dariffau, y byddai'r broses gynhyrchu yn adleoli ar sail net o'r UE i'r DU yng ngoleuni'r tariffau hynny. Byddai'n well gen i weld masnach rydd a byddwn hefyd yn cefnogi'n fras, rwy'n credu, yr hyn y mae'r Prif Weinidog newydd ei ddweud; rwy'n credu y bu awgrymiadau yn flaenorol o Lywodraeth y DU yn gorfod cytuno ar ei dull o weithredu, ond i'r graddau yr oedd y Prif Weinidog yn sôn amdanyn nhw nawr— ymgynghori—rwy'n ei gefnogi yn hynny o beth, ac yn cytuno y byddai sefyllfa Llywodraeth y DU yn cryfhau pe byddai cefnogaeth eang i'w safbwynt negodi.
Fodd bynnag, byddwn yn rhybuddio'r Prif Weinidog rhag tybio y byddai'n cael cefnogaeth yng Nghymru i wrthwynebu Llywodraeth y DU ar y mater hwn. Rydym ni'n cael ein hatgoffa heddiw bod cefnogaeth i ddiddymu'r lle hwn yn fwy na'r gefnogaeth i annibyniaeth, ac eto mae eich Gweinidog, Ken Skates, newydd ysgrifennu at Aelodau Seneddol i ddweud wrthyn nhw am newid datganoli rheilffyrdd—ac rwy'n dyfynnu—i
fynd i'r afael â phryderon sy'n cael eu codi gan y mudiadau annibyniaeth sy'n tyfu yng Nghymru ac yn yr Alban.
Prif Weinidog, siawns ei bod hi'n afresymol i roi pwysau ar Lywodraeth y DU fel pe byddech chi'n Nicola Sturgeon Caerdydd.
Well, Llywydd, I have no policy of confrontation with the UK Government, or with the Scottish or with the Northern Irish Governments either. The Welsh Government comes to the door in all the discussions that we have looking to be a positive contributing member of those inter-governmental discussions. Where I differ from him, however, is this: when our interests are different to those of the UK Government, of course, we will always speak up for them and nothing will stop us from making sure that, when we think that something is in the interests of Wales, whether that is in car manufacturing, whether that is in the way that rail funding is organised across the United Kingdom, then we will do our job. We will stand up to that responsibility and we will never leave them in any doubt—not because we are looking for confrontation, but because we have a job of work to do that means that this Senedd is here to represent people's views in Wales, and we must do that without fear of any contradiction by others.
Wel, Llywydd, nid oes gen i unrhyw bolisi o wrthdaro â Llywodraeth y DU, na chyda Llywodraethau'r Alban na Gogledd Iwerddon ychwaith. Daw Llywodraeth Cymru i'r drws ym mhob un o'r trafodaethau yr ydym ni'n eu cael gyda'r nod o fod yn aelod cyfrannol cadarnhaol o'r trafodaethau rhynglywodraethol hynny. Fodd bynnag, yr hyn yr wyf i'n anghytuno ag ef yn ei gylch yw hyn: pan fo'n buddiannau ni'n wahanol i rai Llywodraeth y DU, wrth gwrs, byddwn i bob amser yn siarad o'u plaid ac ni fydd dim yn ein hatal rhag gwneud yn siŵr, pan fyddwn ni'n credu bod rhywbeth er lles Cymru, boed hynny'n weithgynhyrchu ceir, boed hynny yn y ffordd y caiff cyllid rheilffyrdd ei drefnu ar draws y Deyrnas Unedig, yna byddwn yn gwneud ein gwaith. Byddwn yn cyflawni'r cyfrifoldeb hwnnw ac ni fyddwn byth yn eu gadael mewn unrhyw amheuaeth—nid am ein bod ni'n chwilio am ddadl, ond am fod gennym ni waith i'w wneud sy'n golygu bod y Senedd hon yma i gynrychioli safbwyntiau pobl yng Nghymru, ac mae'n rhaid i ni wneud hynny heb ofni unrhyw wrthddywediad gan eraill.
3. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi adfywio trefi yng Nghymru? OAQ55028
3. How is the Welsh Government supporting the regeneration of towns in Wales? OAQ55028
I thank the Member for that. The Deputy Minister for Housing and Local Government's transforming towns announcement last week set out the significant investment the Welsh Government makes in supporting the regeneration of towns across Wales. We now intend to adopt and promote a town-centre-first approach to new developments.
Diolchaf i'r Aelod am hynna. Nododd cyhoeddiad trawsnewid trefi y Dirprwy Weinidog Tai a Llywodraeth Leol yr wythnos diwethaf y buddsoddiad sylweddol y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i helpu i adfywio trefi ledled Cymru. Rydym ni bellach yn bwriadu mabwysiadu a hyrwyddo dull canol trefi yn gyntaf o ymdrin â datblygiadau newydd.
Thank you for your answer, First Minister. I was really pleased to hear about the package of measures brought together under the transforming towns agenda, and they show, I believe, the Welsh Government's commitment to towns like Mountain Ash and Aberdare in my constituency.
Now, with my interest in a vacant land tax, it will come as no surprise to you that I particularly welcome the additional £13.6 million funding to tackle empty and dilapidated buildings and land. Can the First Minister say a little more about this, especially in the context of the recent consultation on compulsory purchase orders, which will give local authorities enhanced powers to drive this forward and to tackle urban blight?
Diolch am eich ateb, Prif Weinidog. Roeddwn i'n falch iawn o glywed am y pecyn o fesurau a ddygwyd ynghyd o dan yr agenda trawsnewid trefi, ac maen nhw'n dangos, rwy'n credu, ymrwymiad Llywodraeth Cymru i drefi fel Aberpennar ac Aberdâr yn fy etholaeth i.
Nawr, gyda fy niddordeb mewn treth ar dir gwag, ni fydd yn syndod i chi fy mod i'n croesawu'n arbennig y cyllid ychwanegol o £13.6 miliwn i fynd i'r afael ag adeiladau a thir gwag sydd wedi dadfeilio. A all y Prif Weinidog ddweud ychydig mwy am hyn, yn enwedig yng nghyd-destun yr ymgynghoriad diweddar ar orchmynion prynu gorfodol, a fydd yn rhoi mwy o bwerau i awdurdodau lleol fwrw ymlaen â hyn a mynd i'r afael â malltod trefol?
I thank Vikki Howells for that. I thank her for her recognition of the transforming towns package and the way that it will reach into towns in her constituency. The Member's interest in vacant land tax is well known, having led debates on it here on the floor of the Assembly.
Llywydd, my view is that most empty properties and undeveloped sites in Wales can be remedied by agreed actions between owners, developers and public authorities. That's why we're putting £10 million into bringing empty homes in Wales back into beneficial use; that's why our £40 million stalled sites fund works with developers and owners to be able to invest in those sites so that they have a new commercial value. But, right across Wales, we have buildings that stand stubbornly empty, where their owners have often disappeared, where attempts by public authorities to reach out to them so that the blight caused by those empty properties can be remedied have no answer. That's why we have a £13.6 million fund to tackle empty and dilapidated buildings and lands, and that's why we need strengthened compulsory purchase orders to give local authorities the power they need when persuasion has broken down, when all the efforts that public authorities make to try to bring about improvement on an agreed basis—where those buildings and those empty pieces of land cause a blight on communities, prevent the regeneration of town centres, public authorities need the money we are giving them and the powers that we will supply to them to take decisive action.
Diolchaf i Vikki Howells am hynna. Diolchaf iddi am gydnabod y pecyn trawsnewid trefi a'r ffordd y bydd yn cyrraedd trefi yn ei hetholaeth hi. Mae diddordeb yr Aelod mewn treth ar dir gwag yn hysbys iawn, ar ôl iddi arwain dadleuon ar y pwnc yn y fan yma ar lawr y Cynulliad.
Llywydd, fy marn i yw y gellir datrys y rhan fwyaf o eiddo gwag a safleoedd nad ydynt wedi ei datblygu yng Nghymru trwy gamau gweithredu a gaiff eu cytuno rhwng perchenogion, datblygwyr ac awdurdodau cyhoeddus. Dyna pam yr ydym ni'n cyfrannu £10 miliwn at ddod â chartrefi gwag yng Nghymru yn ôl i ddefnydd buddiol; dyna pam mae ein cronfa safleoedd segur gwerth £40 miliwn yn gweithio gyda datblygwyr a pherchnogion i allu buddsoddi yn y safleoedd hynny fel bod ganddyn nhw werth masnachol newydd. Ond, ledled Cymru, mae gennym ni adeiladau sy'n sefyll yn ystyfnig o wag, lle mae eu perchnogion yn aml wedi diflannu, lle nad oes unrhyw ateb i ymdrechion awdurdodau cyhoeddus i gysylltu â nhw fel bod modd unioni'r malltod a achosir gan yr eiddo gwag hwnnw. Dyna pam mae gennym ni gronfa o £13.6 miliwn i fynd i'r afael ag adeiladau a thiroedd gwag ac adfeiliedig, a dyna pam yr ydym ni angen gorchmynion prynu gorfodol cryfach i roi'r grym i awdurdodau lleol sydd ei angen arnyn nhw pan fydd perswâd wedi methu, pan fydd yr holl ymdrechion y mae awdurdodau cyhoeddus yn eu gwneud i geisio sicrhau gwelliant ar sail y cytunwyd arni—lle mae'r adeiladau hynny a'r darnau gwag hynny o dir yn falltod ar gymunedau, yn atal adfywiad canol trefi, mae awdurdodau cyhoeddus angen yr arian yr ydym ni'n ei roi iddyn nhw a'r pwerau y byddwn ni'n eu cyflenwi iddyn nhw i gymryd camau pendant.
A vital step towards regenerating town centres has to be taking firm action to deal with the terrible plight of homelessness that causes so much great suffering to vulnerable people and has a very visible impact on town centres and city centres. Now, new figures on homelessness released by the Welsh Government today do show an increase in rough-sleeping. I know it's only a snapshot, but they do suggest an increase of around 20 per cent for a two-week period in October 2019 compared with the previous year, and I note that Newport and Caerphilly fare particularly badly.
Now, First Minister, the answer isn't criminalising vulnerable homeless people, surely, and taking away their meagre possessions, as some councils are doing, but surely the answer is properly funding homelessness services and implementing robust action plans, such as the one put forward by the Crisis organisation. So, could you tell me, please, what steps your Government will be taking to deal with this increasingly desperate problem of homelessness on Welsh streets?
Un cam hanfodol tuag at adfywio canol trefi yw cymryd camau pendant i ymdrin â malltod erchyll digartrefedd sy'n achosi cymaint o ddioddefaint mawr i bobl agored i niwed ac sy'n cael effaith amlwg iawn ar ganol trefi a chanol dinasoedd. Nawr, mae ffigurau newydd ar ddigartrefedd a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru heddiw yn dangos cynnydd i'r niferoedd sy'n cysgu ar y stryd. Rwy'n gwybod mai dim ond cipolwg yw hwn, ond maen nhw'n awgrymu cynnydd o tua 20 y cant yn ystod cyfnod o bythefnos ym mis Hydref 2019 o'i gymharu â'r flwyddyn flaenorol, ac rwy'n sylwi bod Casnewydd a Chaerffili yn gwneud yn arbennig o wael.
Nawr, Prif Weinidog, nid gwneud pobl ddigartref agored i niwed yn droseddwyr yw'r ateb, does bosib, a chymryd eu heiddo prin oddi arnyn nhw, fel y mae rhai cynghorau yn ei wneud, ond siawns mai'r ateb yw ariannu gwasanaethau digartrefedd yn briodol a gweithredu cynlluniau cadarn, fel yr un a gynigiwyd gan y sefydliad Crisis. Felly, a allech chi ddweud wrthyf i, os gwelwch yn dda, pa gamau y bydd eich Llywodraeth yn eu cymryd i ymdrin â'r broblem gynyddol anobeithiol hon o ddigartrefedd ar strydoedd Cymru?
Well, I thank the Member for that question. I completely agree with her, of course, that criminalisation is not the answer to homelessness and rough-sleeping. I thank the Member, as well, for drawing attention to the figures published today. Some Members here will remember the debate we had last year when the figures went down, when there was a general feeling, from people's lived experience of seeing a rise in street homelessness, that it was hard to square a falling figure with what we are seeing. And, as a result of the discussions we had here, the methodology for this year has been revised and improved, and I think you can see some of that in the figures that were published today. They show, as ever, a mixed picture: five local authorities showing falls in the number of rough-sleepers, including Gwynedd, Wrexham and Cardiff, with significant falls, and then rises in other parts of Wales as well.
The Welsh Government is investing record sums in responding to homelessness. We have new ways in which we are trying to respond to rough-sleeping through the Housing First initiative, which is already helping over 60 people over this winter to go directly into accommodation. We do it in the teeth of the gale of austerity, which is the underlying cause of people losing their homes, losing their livelihoods, and finding themselves in this desperate situation. We will use the figures published today to work with our colleagues in local authorities, in the third sector, to see what more can be done, using the report that was commissioned by Julie James for this winter, chaired by the chief executive of Crisis, so we can learn lessons from elsewhere as well.
Wel, diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Rwy'n cytuno'n llwyr â hi, wrth gwrs, nad troseddoli yw'r ateb i ddigartrefedd a chysgu ar y stryd. Diolchaf i'r Aelod hefyd am dynnu sylw at y ffigurau a gyhoeddwyd heddiw. Bydd rhai Aelodau yn y fan yma yn cofio'r ddadl a gawsom y llynedd pan aeth y ffigurau i lawr, pryd yr oedd teimlad cyffredinol, o brofiad personol pobl o weld cynnydd mewn digartrefedd ar y stryd, ei bod yn anodd cysoni ffigur is gyda'r hyn yr ydym ni'n ei weld. Ac, o ganlyniad i'r trafodaethau a gawsom ni yn y fan yma, mae'r fethodoleg ar gyfer eleni wedi cael ei diwygio a'i gwella, ac rwy'n credu y gallwch chi weld rhywfaint o hynny yn y ffigurau a gyhoeddwyd heddiw. Maen nhw'n dangos, fel bob amser, darlun cymysg: gostyngiad i nifer y rhai sy'n cysgu ar y stryd mewn pum awdurdod lleol, gan gynnwys Gwynedd, Wrecsam a Chaerdydd, lle cafwyd gostyngiadau sylweddol, ac yna cynnydd mewn rhannau eraill o Gymru hefyd.
Mae Llywodraeth Cymru yn buddsoddi'r symiau mwyaf erioed mewn ymateb i ddigartrefedd. Mae gennym ni ffyrdd newydd yr ydym ni'n rhoi cynnig arnyn nhw i ymateb i gysgu ar y stryd drwy'r fenter Tai yn Gyntaf, sydd eisoes yn helpu dros 60 o bobl dros y gaeaf hwn i fynd yn syth i lety. Rydym ni'n gwneud hynny yn nannedd tymestl cyni cyllidol, sef yr hyn sydd wrth wraidd pobl yn colli eu cartrefi, yn colli eu bywoliaeth, ac yn canfod eu hunain yn y sefyllfa enbyd hon. Byddwn yn defnyddio'r ffigurau a gyhoeddwyd heddiw i weithio gyda'n cydweithwyr mewn awdurdodau lleol, yn y trydydd sector, i weld beth arall y gellir ei wneud, gan ddefnyddio'r adroddiad a gomisiynwyd gan Julie James ar gyfer y gaeaf hwn, dan gadeiryddiaeth prif weithredwr Crisis, fel y gallwn ddysgu gwersi o fannau eraill hefyd.
4. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i hyfforddi a recriwtio ymgynghorwyr meddygol ar gyfer ysbytai? OAQ55057
4. What is the Welsh Government doing to train and recruit medical consultants for hospitals? OAQ55057
I thank the Member for that question, Llywydd. Through additional investment in our workforce, health boards and trusts in Wales employ more NHS consultants than at any time previously. The overall hospital consultant workforce has grown by more than 10 per cent over the last five years.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna, Llywydd. Trwy fuddsoddiad ychwanegol yn ein gweithlu, mae byrddau ac ymddiriedolaethau iechyd yng Nghymru yn cyflogi mwy o feddygon ymgynghorol GIG nag ar unrhyw adeg o'r blaen. Mae'r gweithlu meddygon ymgynghorol cyffredinol mewn ysbytai wedi tyfu gan fwy na 10 y cant dros y pum mlynedd diwethaf.
We all know about the consultants shortage, but the local ratio locally of 15,000 people to one consultant is more than twice as bad as the UK average of 7,000, and, First Minister, those figures are not wrong, because those figures were being quoted just last night in a public meeting by health board officials. This gets to the very heart of the question at the Royal Glamorgan Hospital, which looks set to lose 24-hour consultant-led services. So, at a packed meeting that Plaid Cymru organised in Porth last night, the anger and frustration from people were palpable. False assurances have been given in the past about hospital services. Just eight months ago, in June of last year, I asked you to give guarantees about the future of A&E at the Royal Glamorgan Hospital and the recruitment of unfilled posts, and, in reply to me, you said, and I quote,
'where people move on, and people do get new jobs and go further in their careers, those posts will be replaced. They will be replaced, we hope, by substantive posts, and a number of expressions of interest for vacancies at the Royal Glamorgan have already been received and are being considered by the health board. If we have to fill those posts on a temporary basis by locum appointments, then that's what we will do. That is the future for that emergency department, and I'm very glad to have had the opportunity to put that on the record here this afternoon.'
Can you, First Minister, tell the people in the Rhondda what has changed since last June? Can you tell me why you were prepared to give those assurances then, but you're now advising local politicians to stay out of the discussion about the future of the Royal Glamorgan's A&E department?
Rydym ni i gyd yn gwybod am y prinder meddygon ymgynghorol, ond mae'r gymhareb leol yn lleol o 15,000 o bobl i un meddyg ymgynghorol yn fwy na dwywaith mor wael â chyfartaledd y DU o 7,000, a, Prif Weinidog, nid yw'r ffigurau hynny'n anghywir, oherwydd roedd y ffigurau hynny'n cael eu dyfynnu neithiwr ddiwethaf mewn cyfarfod cyhoeddus gan swyddogion byrddau iechyd. Mae hyn yn mynd at wraidd y cwestiwn yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg, sy'n edrych fel pe byddai ar fin colli gwasanaethau 24 awr dan arweiniad meddygon ymgynghorol. Felly, mewn cyfarfod gorlawn a drefnwyd gan Blaid Cymru yn y Porth neithiwr, roedd dicter a rhwystredigaeth pobl yn amlwg. Rhoddwyd sicrwydd ffug yn y gorffennol ynghylch gwasanaethau ysbyty. Cwta wyth mis yn ôl, ym mis Mehefin y llynedd, gofynnais i chi roi sicrwydd ynghylch dyfodol yr adran damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg a recriwtio i swyddi heb eu llenwi, ac, mewn ymateb i mi, dywedasoch, ac rwy'n dyfynnu,
'A phan fydd pobl yn symud ymlaen, a phobl yn cael swyddi newydd ac yn mynd ymhellach yn eu gyrfaoedd, bydd swyddi eraill yn cymryd eu lle, swyddi parhaol, gobeithio, ac mae nifer o ddatganiadau o ddiddordeb ar gyfer swyddi gwag yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg eisoes wedi'u derbyn ac yn cael eu hystyried gan y bwrdd iechyd. Os bydd yn rhaid i ni lenwi'r swyddi hynny dros dro drwy benodi meddygon locwm, dyna a wnawn ni. Dyna'r dyfodol i'r adran achosion brys honno, ac rwy'n falch iawn fy mod i wedi cael y cyfle i gofnodi hynny yn y fan yma y prynhawn yma.'
A allwch chi, Prif Weinidog, ddweud wrth y bobl yn y Rhondda beth sydd wedi newid ers mis Mehefin diwethaf? A allwch chi ddweud wrthyf i pam yr oeddech chi'n barod i roi'r sicrwydd hwnnw bryd hynny, ond eich bod chi'n cynghori gwleidyddion lleol i beidio â chymryd rhan yn y drafodaeth am ddyfodol adran damweiniau ac achosion brys Ysbyty Brenhinol Morgannwg erbyn hyn?
Well, Llywydd, let me repeat what I said earlier: my advice to local politicians is that they should play an active and engaged part in the debate that will now be carried out by the local health board. I know my colleague Mick Antoniw and others have been holding meetings with their constituents, and that is exactly the role that local politicians should play—making sure that the views, the possibilities, that people might be able to contribute to the discussion, that all of that is well known and properly debated.
When I spoke in June of last year, I said what I said because it was the position at the time that the local health board were attempting to recruit substantively to vacancies; if they weren't able to recruit substantively, that they would aim to recruit locum consultants in their place. That is what the health board was doing then; it's what the health board has done in the interim. There comes a point when local clinicians believe that continuing the current service is not viable, would not be safe for patients, and they wanted to discuss alternatives with their local population. I hope that the health board will take every step to make sure that it engages directly with local representatives and local patients as part of that. But, given that that is the conclusion they have reached, they are surely right to have that conversation.
Wel, Llywydd, gadewch i mi ailadrodd yr hyn a ddywedais yn gynharach: fy nghyngor i wleidyddion lleol yw y dylen nhw chwarae rhan weithredol ac ymgysylltiol yn y ddadl a fydd yn cael ei chynnal nawr gan y bwrdd iechyd lleol. Gwn fod fy nghyd-Aelod Mick Antoniw ac eraill wedi bod yn cynnal cyfarfodydd gyda'u hetholwyr, a dyna'r union ran y dylai gwleidyddion lleol ei chwarae—gwneud yn siŵr bod y safbwyntiau, y posibiliadau, y byddai pobl efallai'n gallu eu cyfrannu at y drafodaeth, bod hynny i gyd yn hysbys ac yn cael ei drafod yn briodol.
Pan siaradais i ym mis Mehefin y llynedd, dywedais yr hyn a ddywedais gan mai dyna oedd y sefyllfa ar y pryd pan oedd y bwrdd iechyd lleol yn ceisio recriwtio'n sylweddol i swyddi gwag; os nad oedden nhw'n gallu recriwtio'n sylweddol, y bydden nhw'n ceisio recriwtio meddygon ymgynghorol locwm yn hytrach. Dyna'r oedd y bwrdd iechyd yn ei wneud bryd hynny; dyna mae'r bwrdd iechyd wedi ei wneud yn y cyfamser. Daw adeg pan fydd clinigwyr lleol yn credu nad yw parhau â'r gwasanaeth presennol yn ddichonadwy, na fyddai'n ddiogel i gleifion, ac roedden nhw eisiau trafod dewisiadau eraill gyda'u poblogaeth leol. Rwy'n gobeithio y bydd y bwrdd iechyd yn cymryd pob cam i wneud yn siŵr ei fod yn ymgysylltu'n uniongyrchol â chynrychiolwyr lleol a chleifion lleol yn rhan o hynny. Ond, o gofio mai dyna'r casgliad y maen nhw wedi dod iddo, siawns eu bod nhw'n iawn i gael y sgwrs honno.
The Member for Rhondda rightly raises the amount of, or numbers of, patients that each consultant has to deal with, but, of course, another issue is about the spread of consultants across specialisms. If we're looking to be effective in outcomes and effective in the deployment of money, one of the things we must ensure is that, when a patient comes into hospital, they do not then submit to the revolving-door syndrome, where they leave because something is fixed, but actually, they had a number of things wrong with them, a number of conditions, or a mental health issue, and then, just a month later, or a few months later, they are readmitted again under a different consultant. This is partly driven by the fact that so many consultants are very specialism driven.
First Minister, can you please tell me what HEIW might be doing to ensure that we look at patients in a more holistic way, by employing more general medical consultants in hospital and more orthogeriatricians, for example? Elderly people, they go in because they've broken a hip, but they actually then develop pneumonia, or they have mental health issues, or dementia that's not picked up—bang, they're back in again. It doesn't help the NHS; it doesn't help the person to stay at home. If, while we had them there, we dealt with them in an effective way instead of just focusing on one issue, I believe that we could transform some elements of our services within hospitals. I'd be interested to hear your opinion.
Mae'r Aelod dros y Rhondda yn iawn i godi nifer, neu niferoedd, y cleifion y mae'n rhaid i bob meddyg ymgynghorol ymdrin â nhw, ond, wrth gwrs, mae mater arall yn ymwneud â gwasgariad meddygon ymgynghorol ar draws arbenigeddau. Os ydym ni eisiau bod yn effeithiol o ran canlyniadau ac yn effeithiol o ran defnyddio arian, un o'r pethau y mae'n rhaid i ni ei sicrhau, pan ddaw claf i'r ysbyty, yw na fydd wedyn yn ildio i'r syndrom drws troi, lle mae'n gadael oherwydd bod rhywbeth wedi ei drwsio, ond mewn gwirionedd, roedd ganddo nifer o bethau o'i le, nifer o gyflyrau, neu broblem iechyd meddwl, ac yna, dim ond mis yn ddiweddarach, neu ychydig fisoedd yn ddiweddarach, mae'n cael ei aildderbyn unwaith eto o dan wahanol feddyg ymgynghorol. Mae hyn yn digwydd yn rhannol oherwydd y ffaith bod cymaint o feddygon ymgynghorol yn cael eu hysgogi gan arbenigedd.
Prif Weinidog, a allwch chi ddweud wrthyf i beth y gallai AaGIC fod yn ei wneud i sicrhau ein bod ni'n edrych ar gleifion mewn ffordd fwy cyfannol, trwy gyflogi mwy o feddygon ymgynghorol cyffredinol yn yr ysbyty a mwy o orthogeriatregwyr, er enghraifft? Pobl oedrannus, maen nhw'n mynd i mewn oherwydd eu bod nhw wedi torri clun, ond maen nhw'n datblygu niwmonia, neu mae ganddyn nhw broblemau iechyd meddwl, neu ddementia nad yw'n cael ei ganfod—bang, maen nhw'n ôl i mewn unwaith eto. Nid yw'n helpu'r GIG; nid yw'n helpu'r person i aros gartref. Pe byddem ni, tra eu bod nhw yno gennym ni, yn ymdrin â nhw mewn ffordd effeithiol yn hytrach na chanolbwyntio ar un broblem yn unig, rwy'n credu y gallem ni weddnewid rhai elfennau o'n gwasanaethau mewn ysbytai. Byddai gennyf ddiddordeb mewn clywed eich barn.
Thank you. Llywydd, I had hoped not to take time up putting this on the record, but it's the third time these figures have been mentioned, so I feel that I must. The ratio of consultants to patients in England is derived by dividing the number of people attending major accident and emergency departments by the number of consultants. The figure quoted for Wales is derived by dividing the number of consultants into the people who attend all accident and emergency departments and minor injury units as well, and given that thousands and thousands of people attend minor injury units it is no surprise that, if you divide consultants into a different sort of total, you come up with a different sort of result.
So, I didn't want to have to go into all of that, but that's why I said in answer to Adam Price that the figure he quoted was not to be relied upon, because it is comparing apples and pears. As I said, it wasn't for me the central point of what he said, but given that it's been twice repeated since, I just want to make sure that people understand the basis of the figures that have been quoted and why they're not a reliable comparison in any way.
To the substantive point that Angela Burns makes, which I think is a very important one, when I was the health Minister, I worked with UK health Ministers on a report that the UK Minister had commissioned from the vice-chancellor of Sheffield university, as I recall, which proposed a new cadre of generalist consultants working with older people. Now, in many parts of what the health service does, the trend over the last 20 years to have ever greater sub-speciality is in the interest of patients. If you are going for an orthopaedic operation, you'd rather have it from somebody who is a specialist in the particular procedure rather than somebody who has a go at everything.
But when it comes to older people, in the way that Angela Burns said, people present with a whole variety of different conditions that have an impact upon one another, and what you don't want, I believe, is that patient being handed from one slice of speciality to another. You need a doctor trained as part of that new cadre of generalists.
I think the truth is that that effort—which I say her Government had a leading hand in generating—didn't make the traction that we had hoped, and that's largely because the thrust of general colleges is in the opposite direction. We have to do more to persuade the profession as well that the nature of medicine for older people needs a different sort of response than the one that has been the dominant trend for nearly 20 years.
Diolch. Llywydd, roeddwn i wedi gobeithio peidio â chymryd amser yn rhoi hyn ar y cofnod, ond dyma'r trydydd tro y soniwyd am y ffigurau hyn, felly rwy'n teimlo bod yn rhaid i mi. Mae'r gymhareb o feddygon ymgynghorol i gleifion yn Lloegr yn deillio o rannu nifer y bobl sy'n mynd i adrannau damweiniau ac achosion brys mawr gyda nifer y meddygon ymgynghorol. Mae'r ffigur a ddyfynnir ar gyfer Cymru yn deillio o rannu nifer y meddygon ymgynghorol gyda'r bobl sy'n mynd i'r holl adrannau damweiniau ac achosion brys ac unedau mân anafiadau hefyd, ac o gofio bod miloedd ar filoedd o bobl yn mynd i unedau mân anafiadau, nid yw'n syndod, os byddwch chi'n rhannu meddygon ymgynghorol i wahanol fath o gyfanswm, y byddwch chi'n cael gwahanol fath o ganlyniad.
Felly, doeddwn i ddim eisiau gorfod mynd i mewn i hynny i gyd, ond dyna pam y dywedais wrth ateb Adam Price na ddylid dibynnu ar y ffigur a ddyfynnodd, gan ei fod yn achos o gymharu afalau a gellyg. Fel y dywedais, nid oedd ar fy nghyfer i, pwynt canolog yr hyn a ddywedodd, ond o ystyried ei fod wedi cael ei ailadrodd ddwywaith ers hynny, rwyf i eisiau gwneud yn siŵr bod pobl yn deall sail y ffigurau sydd wedi eu dyfynnu a pham nad ydyn nhw'n gymhariaeth ddibynadwy mewn unrhyw ffordd.
O ran y prif bwynt y mae Angela Burns yn ei wneud, sy'n un pwysig iawn yn fy marn i, pan oeddwn i'n Weinidog iechyd, gweithiais gyda Gweinidogion iechyd y DU ar adroddiad yr oedd Gweinidog y DU wedi ei gomisiynu gan is-ganghellor prifysgol Sheffield, os cofiaf yn iawn, a oedd yn cynnig carfan newydd o feddygon ymgynghorol cyffredinol yn gweithio gyda phobl hŷn. Nawr, mewn llawer o rannau o'r hyn y mae'r gwasanaeth iechyd yn ei wneud, mae'r duedd dros yr 20 mlynedd diwethaf i gael mwy fyth o is-arbenigedd er budd cleifion. Os ydych chi'n mynd i gael llawdriniaeth orthopedig, byddai'n well gennych chi ei gael gan rywun sy'n arbenigo yn y driniaeth benodol yn hytrach na rhywun sy'n rhoi cynnig ar bopeth.
Ond o ran pobl hŷn, yn y ffordd y dywedodd Angela Burns, mae pobl yn dod gydag amrywiaeth eang o wahanol gyflyrau sy'n cael effaith ar ei gilydd, a'r hyn nad ydych chi ei eisiau, rwy'n credu, yw bod y claf hwnnw'n cael ei drosglwyddo o un darn o arbenigedd i'r llall. Rydych chi angen meddyg sydd wedi ei hyfforddi yn rhan o'r garfan newydd honno o gyffredinolwyr.
Rwy'n credu mai'r gwir amdani yw na chafodd yr ymdrech honno—yr wyf i'n dweud bod gan ei Llywodraeth hi ran flaenllaw yn ei chreu—yr effaith yr oeddem ni wedi ei obeithio, ac mae hynny i raddau helaeth oherwydd bod ymdrechion colegau cyffredinol i'r cyfeiriad arall. Mae'n rhaid i ni wneud mwy i berswadio'r proffesiwn hefyd bod natur meddygaeth i bobl hŷn angen gwahanol fath o ymateb i'r hyn a fu'r tuedd blaenllaw am bron i 20 mlynedd.
5. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am ddarparu'r gronfa gofal integredig? OAQ55058
5. Will the First Minister provide an update on the delivery of the integrated care fund? OAQ55058
I thank the Member for that. Across the whole of Wales, the £124 million integrated care fund brings together health, social care and housing services, supports multi-disciplinary working, focuses on innovation, prevention and early intervention, and helps people live their lives in their own way.
Diolchaf i'r Aelod am hynna. Ledled Cymru gyfan, mae'r gronfa gofal integredig £124 miliwn yn dod â gwasanaethau iechyd, gofal cymdeithasol a thai ynghyd, yn cefnogi gwaith amlddisgyblaethol, yn canolbwyntio ar arloesi, atal ac ymyrraeth gynnar, ac yn helpu pobl i fyw eu bywydau yn eu ffordd eu hunain.
Thank you, First Minister. The investment in the integrated care fund and the progress it has delivered, I believe, is a key part of the whole-system approach that Wales needs to meet the demands on hospital and care services. I've seen examples in my own constituency of the fund supporting a more seamless transition between health and care and breaking down some of the barriers that can be a burden both for patients and their families. But as the annual report for 2018-19 makes clear, the lessons that arise and the best practice being delivered must be adopted at pace. So, what further actions can your Government take to ensure the lessons from the integrated care fund are delivered across a wider range of services?
Diolch, Prif Weinidog. Mae'r buddsoddiad yn y gronfa gofal integredig a'r cynnydd y mae wedi ei gyflawni yn rhan allweddol, rwy'n credu, o'r dull system gyfan sydd ei angen ar Gymru i fodloni'r gofyniad ar wasanaethau ysbyty a gofal. Rwyf i wedi gweld enghreifftiau yn fy etholaeth fy hun o'r gronfa yn cefnogi trosglwyddiad mwy di-dor rhwng iechyd a gofal ac yn chwalu rhai o'r rhwystrau a all fod yn faich ar gleifion a'u teuluoedd. Ond fel y mae'r adroddiad blynyddol ar gyfer 2018-19 yn ei gwneud yn eglur, mae'n rhaid i'r gwersi sy'n codi a'r arfer gorau sy'n cael ei ddarparu gael eu mabwysiadu'n gyflym. Felly, pa gamau pellach y gall eich Llywodraeth eu cymryd i sicrhau bod gwersi'r gronfa gofal integredig yn cael eu darparu ar draws amrywiaeth ehangach o wasanaethau?
I thank the Member for that question. Thank you for the recognition of the work that the integrated care fund has done in the Member's own constituency. I'm sure that she is familiar with the stay well at home service that operates in Merthyr and the work that is being done in the Rhymney valley, through the fund, to improve services for people with learning disabilities.
There is a range of things, Llywydd, that the Welsh Government does to make sure that the lessons of the fund are spread across Wales. We have strengthened the membership of the regional partnership boards in the last year by making sure that housing is directly represented on the board, because so many of the lessons are lessons that are best implemented in collaboration with housing services. We hold an annual event where people from across Wales come together to make sure they share the learning from the fund over the previous 12 months and, as it happens, that annual event will happen on Wednesday of next week.
And we retain a small amount of the integrated care fund revenue funding every year to promote nationally those projects that have been most outstandingly successful at a local level, and where we are sure that that idea, that new initiative deserves to be delivered right across Wales.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Diolch am gydnabod y gwaith y mae'r gronfa gofal integredig wedi ei wneud yn etholaeth yr Aelod ei hun. Rwy'n siŵr ei bod hi'n gyfarwydd â'r gwasanaeth cadw'n iach gartref sy'n gweithredu ym Merthyr Tudful a'r gwaith sy'n cael ei wneud yng nghwm Rhymni, drwy'r gronfa, i wella gwasanaethau i bobl ag anableddau dysgu.
Ceir amrywiaeth o bethau, Llywydd, y mae Llywodraeth Cymru yn eu gwneud i sicrhau bod gwersi'r gronfa yn cael eu rhannu ledled Cymru. Rydym ni wedi cryfhau aelodaeth y byrddau partneriaeth rhanbarthol yn ystod y flwyddyn ddiwethaf drwy sicrhau bod maes tai yn cael ei gynrychioli'n uniongyrchol ar y bwrdd, gan fod cynifer o'r gwersi yn wersi sy'n cael eu gweithredu orau ar y cyd â gwasanaethau tai. Rydym ni'n cynnal digwyddiad blynyddol lle mae pobl o bob cwr o Gymru yn dod ynghyd i wneud yn siŵr eu bod nhw'n rhannu'r hyn a ddysgwyd o'r gronfa yn ystod y flwyddyn flaenorol ac, fel mae'n digwydd, bydd y digwyddiad blynyddol hwnnw'n cael ei gynnal ddydd Mercher yr wythnos nesaf.
Ac rydym ni'n cadw swm bach o gyllid refeniw'r gronfa gofal integredig yn ôl bob blwyddyn i hyrwyddo'n genedlaethol y prosiectau hynny a fu'n fwyaf eithriadol o lwyddiannus ar lefel leol, a phan ein ni'n sicr bod y syniad hwnnw, y fenter newydd honno, yn haeddu cael ei darparu ledled Cymru gyfan.
First Minister, last year, I note that the Wales Audit Office found that the impact of the integrated care fund in improving outcomes for service users remained unclear and there was little evidence of successful projects being mainstreamed into core budgets. So, can I ask how has the Welsh Government implemented the recommendations that the Wales Audit Office made, and what work has been done to align specifically the use of integrated care fund capital and revenue funding to provide packages of care that will improve outcomes for service users?
Prif Weinidog, y llynedd, sylwais fod Swyddfa Archwilio Cymru wedi canfod bod effaith y gronfa gofal integredig o ran gwella canlyniadau i ddefnyddwyr gwasanaeth yn dal yn aneglur ac mai prin oedd y dystiolaeth o brosiectau llwyddiannus yn cael eu prif ffrydio i gyllidebau craidd. Felly, a gaf i ofyn sut mae Llywodraeth Cymru wedi gweithredu'r argymhellion a wnaeth Swyddfa Archwilio Cymru, a pha waith sydd wedi ei wneud i gysoni'n benodol y defnydd o gyllid cyfalaf a refeniw'r gronfa gofal integredig i ddarparu pecynnau gofal a fydd yn gwella canlyniadau i ddefnyddwyr gwasanaeth?
Well, Llywydd, I think that that is a slightly selective reading of the WAO report that had many positive things to say about the fund and the impact that it has had across Wales. Of course it provides recommendations on how things can be done better, and we take that seriously. We wish we had a three-year budget from the UK Government so that we could provide the sort of certainty to service providers on the ground that the WAO report proposed to us.
On the specific issue of aligning the capital and revenue purposes of the fund, just to give the Member one example: in the Gwent area, the capital funding is being used to provide a new five-bedded respite home for children with profound physical and mental health needs. It's doing that because the basis of the fund has been broadened in recent years. As those Members who were part of setting it up will remember, it began very specifically as an initiative to prevent older people being admitted to hospital or to accelerate their discharge. We now use it for a wider range of purposes, including the needs of children with very severe health needs.
Wel, Llywydd, rwy'n credu bod hwnna'n ddarlleniad detholus braidd o adroddiad Swyddfa Archwilio Cymru a oedd â llawer o bethau cadarnhaol i'w dweud am y gronfa a'r effaith y mae wedi'i chael ar Gymru. Wrth gwrs, mae'n cynnig argymhellion ar sut y gellir gwneud pethau'n well, ac rydym ni'n cymryd hynny o ddifrif. Byddai'n dda gennym pe byddai gennym ni gyllideb tair blynedd gan Lywodraeth y DU fel y gallem ni roi'r math o sicrwydd i ddarparwyr gwasanaeth ar lawr gwlad a gynigiwyd i ni gan adroddiad Swyddfa Archwilio Cymru.
Ar y mater penodol o gysoni dibenion cyfalaf a refeniw'r gronfa, dim ond i roi un enghraifft i'r Aelod: yn ardal Gwent, mae'r arian cyfalaf yn cael ei ddefnyddio i ddarparu cartref seibiant pum gwely newydd i blant ag anghenion iechyd meddwl a chorfforol dwys. Mae'n gwneud hynny gan fod sail y gronfa wedi ei hehangu yn y blynyddoedd diweddar. Fel y bydd yr Aelodau hynny a oedd yn rhan o'r broses o'i sefydlu yn cofio, dechreuodd yn benodol iawn fel menter i atal pobl hŷn rhag cael eu derbyn i'r ysbyty neu i gyflymu'r broses o'u rhyddhau. Rydym ni'n ei defnyddio at amrywiaeth ehangach o ddibenion erbyn hyn, gan gynnwys anghenion plant ag anghenion iechyd difrifol iawn.
6. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y ddarpariaeth ar gyfer damweiniau ac achosion brys yng Nghanol De Cymru? OAQ55023
6. Will the First Minister make a statement on accident and emergency provision in South Wales Central? OAQ55023
I thank the Member for that. Accident and emergency departments across the United Kingdom, including in South Wales Central, have seen significant increases in demand over this winter season. While the system remains busy, it continues to respond every day to the needs of patients.
Diolchaf i'r Aelod am hynna. Bu cynnydd sylweddol i'r galw mewn adrannau damweiniau ac achosion brys ledled y Deyrnas Unedig, gan gynnwys yng Nghanol De Cymru, yn ystod y tymor gaeaf hwn. Er bod y system yn dal i fod yn brysur, mae'n parhau i ymateb bob dydd i anghenion cleifion.
I appreciate that you've answered this question on several occasions so far this afternoon, but you can appreciate this is the major issue in my region at the moment: the provision of accident and emergency at the Royal Glamorgan Hospital.
Last week, in the topical question that was put to the health Minister, I made the point that strategic direction for the health service here in Wales is in the hands of the Welsh Government and the health Minister; day-to-day running is the health board, in this particular instance, Cwm Taf. You could stop the closure of A&E provision at Royal Glamorgan Hospital and instruct that health board to have a long-term plan to sustain the services there. The reason consultants haven't gone into the Royal Glamorgan Hospital is because it has had a closure notice over it since the south Wales programme was instigated back in 2014.
Will you now not live up to your responsibility as a Welsh Government and take hold of this situation? Because the strategic importance here is to maintain accident and emergency provision at the Royal Glamorgan Hospital. Or will you turn your back on the people who rely on that provision in that hospital and say 'no' and allow that provision to be taken away, against the wishes of your colleagues on your back bench and colleagues across this Chamber who've campaigned vigorously with local communities to maintain that service?
Rwy'n sylweddoli eich bod chi wedi ateb y cwestiwn hwn ar sawl achlysur hyd yn hyn y prynhawn yma, ond gallwch werthfawrogi mai dyma'r brif broblem yn fy rhanbarth i ar hyn o bryd: y ddarpariaeth o wasanaethau damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg.
Yr wythnos diwethaf, yn y cwestiwn amserol a ofynnwyd i'r Gweinidog iechyd, gwneuthum y pwynt fod cyfeiriad strategol y gwasanaeth iechyd yma yng Nghymru yn nwylo Llywodraeth Cymru a'r Gweinidog iechyd; y bwrdd iechyd sy'n gyfrifol am ei redeg o ddydd i ddydd, sef Cwm Taf yn yr achos penodol hwn. Gallech chi roi terfyn ar gau'r ddarpariaeth damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg a rhoi cyfarwyddyd i'r bwrdd iechyd hwnnw lunio cynllun hirdymor i gynnal y gwasanaethau yno. Y rheswm pam nad yw'r meddygon ymgynghorol wedi mynd i Ysbyty Brenhinol Morgannwg yw oherwydd bod ganddo hysbysiad cau yn gysylltiedig ag ef ers cychwyn rhaglen de Cymru yn ôl yn 2014.
A wnewch chi gyflawni eich cyfrifoldeb fel Llywodraeth Cymru nawr a chymryd gafael ar y sefyllfa hon? Oherwydd y pwysigrwydd strategol yn y fan yma yw cynnal y ddarpariaeth damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Neu a wnewch chi droi eich cefn ar y bobl sy'n dibynnu ar y ddarpariaeth honno yn yr ysbyty hwnnw a dweud 'na' a chaniatáu i'r ddarpariaeth honno gael ei chymryd i ffwrdd, yn groes i ddymuniadau eich cyd-Aelodau ar eich mainc gefn a chyd-Aelodau ar draws y Siambr hon sydd wedi ymgyrchu'n egnïol gyda chymunedau lleol i gynnal y gwasanaeth hwnnw?
Well, Llywydd, I'm happy to answer another question on this matter, and I'll try and extract the serious point that I think was there in the Member's question. The strategic direction that the Welsh Government provides to the health service in Wales is that the services that are provided must be safe, they must be of a sufficient quality, and they must be sustainable.
I agree with the Member's point that the south Wales programme has provided the surrounding context for services at the Royal Glamorgan, and I agree, if this was the point that he was making, that when the local health board come to consider the future of those services at the Royal Glamorgan they need to revisit the context six years on from the south Wales programme, to make sure that the decisions are being made with the most up-to-date information that is available to them.
But people on the ground closest to those services, expert in the clinical work that an accident and emergency department has to carry out, have to be the people who, in the end, make decisions based on the strategic direction that the Government sets for them—and that is that those services must be safe, they must be sustainable, and they must be of sufficient quality. And I hope that we will listen to what the clinicians say to us on all of that, once they have been informed by all the views that local Members from all sides of this Chamber convey to the board on behalf of the populations they represent.
Wel, Llywydd, rwy'n hapus i ateb cwestiwn arall ar y mater hwn, a byddaf yn ceisio canolbwyntio ar y pwynt difrifol yr wyf yn credu oedd yno yng nghwestiwn yr Aelod. Y cyfeiriad strategol y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu i'r gwasanaeth iechyd yng Nghymru yw bod yn rhaid i'r gwasanaethau a ddarperir fod yn ddiogel, mae'n rhaid iddyn nhw fod o ansawdd digonol, ac mae'n rhaid iddyn nhw fod yn gynaliadwy.
Rwy'n cytuno â phwynt yr Aelod fod rhaglen de Cymru wedi darparu'r cyd-destun cwmpasol ar gyfer gwasanaethau yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg, ac rwy'n cytuno, os mai dyma'r pwynt yr oedd yn ei wneud, pan ddaw'r bwrdd iechyd lleol i ystyried dyfodol y gwasanaethau hynny yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg y bydd angen iddyn nhw ailedrych ar y cyd-destun chwe blynedd ymlaen o raglen de Cymru, er mwyn gwneud yn siŵr bod y penderfyniadau'n cael eu gwneud gyda'r wybodaeth ddiweddaraf sydd ar gael iddyn nhw.
Ond mae'r bobl ar lawr gwlad sydd agosaf at y gwasanaethau hynny, ac sy'n arbenigo yn y gwaith clinigol y mae'n rhaid i adran damweiniau ac achosion brys ei wneud, yn gorfod bod y bobl sydd, yn y pen draw, yn gwneud penderfyniadau ar sail y cyfeiriad strategol y mae'r Llywodraeth yn ei osod ar eu cyfer—ac mae hynny'n golygu bod yn rhaid i'r gwasanaethau hynny fod yn ddiogel, mae'n rhaid iddyn nhw fod yn gynaliadwy, ac mae'n rhaid iddyn nhw fod o ansawdd digonol. Ac rwyf yn gobeithio y byddwn ni'n gwrando ar yr hyn a ddywed y clinigwyr wrthym ni am hyn i gyd, ar ôl iddyn nhw gael eu hysbysu gan yr holl safbwyntiau y mae Aelodau lleol o bob ochr i'r Siambr hon yn eu cyfleu i'r bwrdd ar ran y poblogaethau y maen nhw'n eu cynrychioli.
First Minister, it is a fact that there is a national shortage of A&E consultants across England and Wales, but it is my very firm belief that, in such challenging circumstances, health boards—and in particular, Cwm Taf Morgannwg University Health Board—must approach recruitment strategically if they are to be successful. For example, advertising for permanent not temporary positions, and drawing up contracts that mean that consultants are not tied to one hospital, but can be contractually obliged to move between two or more sites to help meet changing demands. Do you, First Minister, agree with me on that?
Prif Weinidog, mae'n ffaith fod prinder cenedlaethol o feddygon ymgynghorol mewn adrannau damweiniau ac achosion brys ledled Cymru a Lloegr, ond rwyf yn credu'n gryf, mewn amgylchiadau mor heriol, bod yn rhaid i fyrddau iechyd—ac yn enwedig, Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf—fynd ati i recriwtio'n strategol os ydyn nhw am fod yn llwyddiannus. Er enghraifft, hysbysebu ar gyfer swyddi parhaol, nid swyddi dros dro, a llunio contractau sy'n golygu nad yw meddygon ymgynghorol ynghlwm wrth un ysbyty, ond y gellir mynnu yn unol â'u contract, eu bod yn symud rhwng dau neu fwy o safleoedd i helpu i ateb gofynion cyfnewidiol. A ydych chi, Prif Weinidog, yn cytuno â mi ar hynny?
Llywydd, I do agree with the final point that the Member has made that we need to look at the contract. I hope that the British Medical Association will be willing to enter into discussions and negotiations with the Welsh Government about the hospital consultant contract here in Wales to see if there are new flexibilities that can be negotiated with the workforce. This is a workforce who are organised, who have unions who speak on their behalf, who have a contract that people have signed up to. I agree with what Vikki Howells has said, that the contract could do to be revisited, that we could do to have those discussions with the BMA about new flexibilities, and I hope that they will be willing to come to the table to conduct those negotiations.
Llywydd, rwy'n cytuno â'r pwynt olaf y mae'r Aelod wedi ei wneud bod angen i ni edrych ar y contract. Rwy'n gobeithio y bydd Cymdeithas Feddygol Prydain yn fodlon cynnal trafodaethau gyda Llywodraeth Cymru ynghylch y contract meddygon ymgynghorol mewn ysbytai yma yng Nghymru i weld a oes hyblygrwydd newydd y gellir ei drafod gyda'r gweithlu. Mae hwn yn weithlu sydd yn drefnus, sydd ag undebau sy'n siarad ar eu rhan, sydd â chontract y mae pobl wedi ymrwymo iddo. Cytunaf â'r hyn y mae Vikki Howells wedi ei ddweud, y gallai'r contract gael ei ailystyried, y gallem ei gael y trafodaethau hynny gyda Chymdeithas Feddygol Prydain ynghylch hyblygrwydd newydd, ac rwy'n gobeithio y byddan nhw'n fodlon dod at y bwrdd i gynnal y trafodaethau hynny.
First Minister, the Royal Glamorgan Hospital is in my constituency. In the Taff Ely area, there has been massive housing expansion and, over the course of the next decade or so, there is likely to be in the region of an extra 20,000 new homes. The demography has changed very significantly since the original south Wales programme. Do you agree with me that any clinical review of the provision of accident and emergency should take account of such significant demographic changes?
Prif Weinidog, mae Ysbyty Brenhinol Morgannwg yn fy etholaeth i. Yn ardal Taf Elái, bu cynnydd aruthrol i nifer y tai, ac yn ystod y degawd nesaf fwy neu lai, mae'n debygol y bydd 20,000 o gartrefi newydd ychwanegol. Mae'r ddemograffeg wedi newid yn sylweddol iawn ers rhaglen wreiddiol De Cymru. A ydych chi'n cytuno â mi y dylai unrhyw adolygiad clinigol o ddarpariaeth damweiniau ac achosion brys ystyried newidiadau mor sylweddol o ran demograffeg?
I thank the Member for that, and I echo the answer I gave earlier in this question, that in making decisions six years on from the south Wales programme it is important that those decisions are made in the most up-to-date set of understandings about the current context. Things will have changed in those six years, demographic trends will have changed, house building will have changed. I expect the health board to take account of all of those things as it makes decisions, so that its decisions are made, exactly as Mick Antoniw has said, in the light of contemporary circumstances.
Diolchaf i'r Aelod am hynna, a rhoddaf yr un ateb a roddais yn gynharach yn y cwestiwn hwn, sef ei bod yn bwysig, wrth wneud penderfyniadau chwe blynedd ymlaen o raglen de Cymru, bod y penderfyniadau hynny'n cael eu gwneud yn y gyfres fwyaf cyfredol o ddirnadaeth am y cyd-destun presennol. Bydd pethau wedi newid yn ystod y chwe blynedd hynny, bydd tueddiadau demograffig wedi newid, bydd adeiladu tai wedi newid. Disgwyliaf i'r bwrdd iechyd ystyried yr holl bethau hynny wrth iddo wneud penderfyniadau, fel bod ei benderfyniadau yn cael eu gwneud, yn union fel y dywedodd Mick Antoniw, yng ngoleuni amgylchiadau cyfredol.
7. Pa drafodaethau y mae'r Prif Weinidog wedi'u cael ynghylch statws cyfansoddiadol Cymru o fewn y Deyrnas Unedig? OAQ55041
7. What discussions has the First Minister had regarding Wales's constitutional status within the United Kingdom? OAQ55041
I thank the Member for that. I've had a number of discussions on strengthening the United Kingdom, and Wales's place within it. Respecting devolution, as supported by the people of Wales in successive referendums, is fundamental to ensuring the continuation of the union.
Diolchaf i'r Aelod am hynna. Rwyf wedi cael nifer o drafodaethau ar gryfhau'r Deyrnas Unedig, a lle Cymru oddi mewn iddi. Mae parchu datganoli, fel y'i cefnogwyd gan bobl Cymru mewn refferenda olynol, yn hanfodol er mwyn sicrhau parhad yr undeb.
Is it not clear from the questions we've had today, from all parts of the House, that devolution over the last 20 years of Labour Government has comprehensively failed, and that this is a message that has percolated through to the Welsh people, because there's been a substantial increase in support in the latest YouGov poll, both for full independence on the one hand, and also, for abolishing the Assembly on the other?
Over 20 years, we've seen Wales sink to the bottom of the heap in terms of income in the United Kingdom amongst the home nations; we've heard the litany of failures in the NHS, which the First Minister is keen to ascribe to the United Kingdom Government, which has no responsibility for the day-to-day running of the health service. But it does give him a convenient opportunity to pass the buck, and therefore, avoid taking responsibility. The education system—we're consistently at the bottom of the Programme for International Student Assessment league tables.
He was a keen advocate of the people's vote during the referendum campaign on the EU, and we had to wait 40 years for a referendum after 1975 to reconsider the decision of the British people then. Is it not now time, after 20 years of devolution in Wales, for the Welsh people to give us their views on whether he has succeeded or failed?
Onid yw hi'n glir o'r cwestiynau yr ydym ni wedi eu cael heddiw, o bob rhan o'r Tŷ, bod datganoli yn ystod yr 20 mlynedd diwethaf o Lywodraeth Lafur wedi methu'n llwyr, a bod hon yn neges sydd wedi treiddio drwodd at bobl Cymru, oherwydd bu cynnydd sylweddol yn y gefnogaeth yn y pôl piniwn YouGov diweddaraf, ar gyfer annibyniaeth lawn ar y naill law, a hefyd, ar gyfer diddymu'r Cynulliad ar y llaw arall?
Dros 20 mlynedd, rydym ni wedi gweld Cymru yn suddo i waelod y domen o ran incwm yn y Deyrnas Unedig ymhlith y gwledydd cartref; Rydym ni wedi clywed y rhestr faith o fethiannau yn y GIG, y mae'r Prif Weinidog yn awyddus i'w priodoli i Lywodraeth y Deyrnas Unedig, nad oes ganddi unrhyw gyfrifoldeb dros redeg y gwasanaeth iechyd o ddydd i ddydd. Ond mae'n rhoi cyfle cyfleus iddo roi bai ar rywun arall, ac felly, osgoi cymryd cyfrifoldeb. Y system addysg—rydym ni'n gyson ar waelod tablau cynghrair y Rhaglen Ryngwladol Asesu Myfyrwyr.
Roedd e'n hyrwyddwr brwd o bleidlais y bobl yn ystod ymgyrch y refferendwm ar yr UE, a bu'n rhaid i ni aros 40 mlynedd am refferendwm ar ôl 1975 i ailystyried penderfyniad pobl Prydain bryd hynny. Onid yw hi'n bryd nawr, ar ôl 20 mlynedd o ddatganoli yng Nghymru, i bobl Cymru roi eu barn i ni ar ba un a yw ef wedi llwyddo neu wedi methu?
Well, Llywydd, the Member comes amongst us, as ever, in his prophet-of-doom personality. I disagree with him completely on most things that he has said. I've lost count of the number of times that he has shrilly urged me to respect the results of a referendum; I suggest to him that he might want to do the same thing.
Wel, Llywydd, mae'r Aelod yn dod i'n plith, fel arfer, yn ei bersonoliaeth proffwyd tranc. Rwyf yn anghytuno'n llwyr ag ef ar y rhan fwyaf o bethau y mae wedi eu dweud. Rwyf wedi colli cyfrif o sawl gwaith y mae wedi fy annog i barchu canlyniadau refferendwm; awgrymaf iddo y gallai yntau fod yn dymuno gwneud yr un peth.
Ac yn olaf, cwestiwn 8, Delyth Jewell.
Finally, question 8, Delyth Jewell.
8. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau darpariaeth ddigonol o wasanaethau meddygon teulu yn Nwyrain De Cymru? OAQ55063
8. What action is the Welsh Government taking to ensure adequate provision of GP services in South Wales East? OAQ55063
I thank the Member. Primary care services in South Wales East, as elsewhere, are provided by multidisciplinary clinical teams, brought together in clusters to develop and diversify services for local populations.
Diolchaf i'r Aelod. Darperir gwasanaethau gofal sylfaenol yn Nwyrain De Cymru, fel mewn mannau eraill, gan dimau clinigol amlddisgyblaethol, wedi eu dwyn ynghyd mewn clystyrau i ddatblygu ac amrywio gwasanaethau ar gyfer poblogaethau lleol.
Thank you, First Minister. I am concerned at the potential closure of a number of surgeries within my region. Last week, I wrote to the health board to ask for assurance that Lansbury Park and Penyrheol surgeries will be kept open, following the news that the GP there is to retire with no replacement yet appointed, and I'm awaiting a response. I'm worried, however, about the general picture for surgeries in the south east, given that the British Medical Association's GP practice heat map suggests around 32 surgeries may be at risk in the Aneurin Bevan health board region. And a recent survey they conducted found that 82 per cent of GPs in Wales were worried about the sustainability of their practices. Now, BMA Cymru says the root of the problem is due to underinvestment combined with a growing workload for GPs, and they call for a plan from the Welsh Government to train more GPs in Wales, which is a policy Plaid Cymru has long been advocating for.
So, could you tell me, First Minister, what assessment you would make of the situation in terms of GP training and recruitment in the south-east region, and what action your Government will be taking to ensure adequate provision and recruitment of practitioners for the future?
Diolch, Prif Weinidog. Rwyf yn pryderu am y posibilrwydd y bydd nifer o feddygfeydd yn fy rhanbarth i yn cau. Yr wythnos diwethaf, ysgrifennais at y bwrdd iechyd i ofyn am sicrwydd y bydd meddygfeydd Parc Lansbury a Penyrheol yn cael eu cadw ar agor, yn dilyn y newyddion bod y meddyg teulu yno yn mynd i ymddeol a neb arall wedi ei benodi yn ei le hyd yma, ac rwy'n aros am ymateb. Rwy'n bryderus, fodd bynnag, am y darlun cyffredinol ar gyfer meddygfeydd yn y de-ddwyrain, o gofio bod map lliwiau Cymdeithas Feddygol Prydain o bractisau meddygon teulu yn awgrymu y gallai oddeutu 32 o feddygfeydd fod mewn perygl yn rhanbarth bwrdd iechyd Aneurin Bevan. A darganfu arolwg diweddar a gynhaliwyd ganddyn nhw fod 82 y cant o feddygon teulu yng Nghymru yn pryderu am gynaliadwyedd eu practisau. Nawr, dywed BMA Cymru fod gwraidd y broblem o ganlyniad i ddiffyg buddsoddiad ynghyd â llwyth gwaith cynyddol i feddygon teulu, ac maen nhw'n galw am gynllun gan Lywodraeth Cymru i hyfforddi mwy o feddygon teulu yng Nghymru, sy'n bolisi y mae Plaid Cymru wedi bod yn dadlau o'i blaid am gryn amser.
Felly, a allwch chi ddweud wrthyf i, Prif Weinidog, pa asesiad y byddech chi'n ei wneud o'r sefyllfa o ran hyfforddi a recriwtio meddygon teulu yn rhanbarth y de-ddwyrain, a pha gamau y bydd eich Llywodraeth yn eu cymryd i sicrhau darpariaeth a recriwtio digonol o ran meddygon teulu ar gyfer y dyfodol?
I thank the Member for that. Llywydd, I'm aware of the developments at the Lansbury Park surgery, and grateful to my colleague, Hefin David, for reporting to me on the meeting he held last week with representatives of the Aneurin Bevan health board on that matter. So, I'm aware of the steps that the health board are taking to advertise for that vacancy, both locally and nationally, and their intention to fill that vacancy.
I agree with the Member on the importance of training places for GPs here in Wales, and she will be glad, I know, to learn that there was a 50 per cent increase in the number of GP training places in Gwent last year, going from 16 to 24 places, providing the foundation for the GP leaders in the Gwent area in the future.
But, primary care services are more than GPs, and the clusters in Caerphilly, the three clusters in Caerphilly, I think, are very good examples of developments that draw in that wider range of primary care clinicians, who are able to provide face-to-face and direct services. So, the first-contact physiotherapy service that is available through the Caerphilly clusters means that a patient with a musculoskeletal condition doesn't have to wait to see a doctor in Caerphilly, they can go direct to the physiotherapist, who will provide them with the right clinical advice. And I think that's a very good example of how we can best sustain primary care services in Wales for the future.
Diolchaf i'r Aelod am hynna. Llywydd, rwy'n ymwybodol o'r datblygiadau ym meddygfa Parc Lansbury, ac yn ddiolchgar i'm cyd-Aelod, Hefin David, am adrodd i mi am y cyfarfod a gynhaliodd yr wythnos diwethaf gyda chynrychiolwyr o fwrdd iechyd Aneurin Bevan ar y mater hwnnw. Felly, rwy'n ymwybodol o'r camau y mae'r bwrdd iechyd yn eu cymryd i hysbysebu ar gyfer y swydd wag honno, yn lleol ac yn genedlaethol, a'u bwriad i lenwi'r swydd honno.
Cytunaf â'r Aelod ynghylch pwysigrwydd lleoedd hyfforddi ar gyfer meddygon teulu yma yng Nghymru, a bydd yn falch, rwy'n gwybod, o glywed y bu cynnydd o 50 y cant yn nifer y lleoedd hyfforddi ar gyfer meddygon teulu yng Ngwent y llynedd, gan fynd o 16 i 24 o leoedd, gan ddarparu'r sylfaen ar gyfer y meddygon teulu arweiniol yn ardal Gwent yn y dyfodol.
Ond, mae gwasanaethau gofal sylfaenol yn fwy na meddygon teulu, ac mae'r clystyrau yng Nghaerffili, y tri chlwstwr yng Nghaerffili, yn fy marn i, yn enghreifftiau da iawn o ddatblygiadau sy'n denu'r ystod ehangach honno o glinigwyr gofal sylfaenol, sy'n gallu darparu gwasanaethau wyneb yn wyneb ac uniongyrchol. Felly, mae'r gwasanaeth ffisiotherapi cyswllt cyntaf sydd ar gael drwy glystyrau Caerffili yn golygu nad oes yn rhaid i glaf sydd â chyflwr cyhyrysgerbydol aros i weld meddyg yng Nghaerffili, caiff fynd yn syth at y ffisiotherapydd, a fydd yn rhoi'r cyngor clinigol cywir iddo. Ac rwy'n credu bod honno'n enghraifft dda iawn o sut orau y gallwn gynnal gwasanaethau gofal sylfaenol yng Nghymru ar gyfer y dyfodol.
Diolch i'r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem nesaf fyddai wedi bod y cwestiynau i'r Cwnsler Cyffredinol, ond ni chyflwynwyd unrhyw gwestiynau yr wythnos yma.
The next item would have been questions to the Counsel General, but no questions were tabled this week.
Felly, yr eitem nesaf yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes. Rwy'n galw ar y Trefnydd i wneud ei datganiad. Rebecca Evans.
Therefore, the next item is the business statement and announcement. I call on the Trefnydd to make the statement. Rebecca Evans.
There are two changes to this week's business. As no questions were tabled for answer by the Counsel General this week, I've amended today's agenda accordingly. Additionally, the External Affairs and Additional Legislation Committee's debate has been withdrawn from tomorrow's agenda. Draft business for the next three weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers, available to Members electronically.
Mae dau newid i fusnes yr wythnos hon. Gan nad oedd cwestiynau i'w hateb wedi'u cyflwyno gan y Cwnsler Cyffredinol yr wythnos hon, rwyf wedi diwygio agenda heddiw yn unol â hynny. Yn ogystal â hynny, mae dadl y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol wedi'i thynnu'n ôl o agenda yfory. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi'i nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes, sydd i'w weld ymysg papurau'r cyfarfod, sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.
Trefnydd, can I call for two statements today—the first from the Minister for Health and Social Services, in relation to the NHS redress system? I'm having increasing problems getting responses, in a timely fashion, to concerns that I'm raising on behalf of my constituents in north Wales, with the Betsi Cadwaladr University Health Board. I've got a very tragic case at the moment, of a woman who, unfortunately, passed away last year. Concerns were raised with the health board in July, and I'm still waiting for a substantive response. I think we'd all agree that it's not satisfactory for a family to have to wait that long for a substantive reply. And I know that that's not the ambition that this Government has in terms of the way that these sorts of things are dealt with. And I think it would be useful to understand how the Welsh Government makes sure that the redress system is working effectively for patients across north Wales, and indeed the whole of the country. And I'm sure that there are some performance indicators that might be usefully applied.
Can I also call for a statement from the Minister for Economy and Transport on the railway network safety system? You will know that Network Rail have a programme to eliminate level crossings across the whole of the United Kingdom. And, unfortunately, we've got level crossings here in Wales, some of which are very, very dangerous. There was a tragedy in my own constituency last year, where a teacher—Stephanie Brettle, from Ysgol Emrys ap Iwan, my former school—was unfortunately killed when she was hit by a train at the Ty Gwyn crossing in Tywyn, on the north Wales coast. Within just a few months of that tragic incident, another lady was killed on the same particular crossing. Now, I appreciate that the Welsh Government isn't directly responsible for the rail infrastructure, or for improving those crossings, but I do think that a Welsh rail safety fund, perhaps, could be established, in order to get a greater sense of priority for these crossings in Wales, where we know that there have been these sorts of tragic incidents. And I would welcome a statement on whatever the Welsh Government can do, in order to enhance the work of Network Rail in eliminating level crossings in Wales over a period. Thank you.
Trefnydd, a gaf i alw am ddau ddatganiad heddiw—y cyntaf gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, mewn cysylltiad â'r system gwneud iawn am gamweddau'r GIG? Mae cael ymatebion, mewn modd amserol, i bryderon yr wyf yn eu codi ar ran fy etholwyr yn y gogledd gyda Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yn achosi problemau cynyddol i mi. Mae gen i achos trasig iawn ar hyn o bryd, o fenyw, a fu farw y llynedd, yn anffodus. Cafodd pryderon eu codi gyda'r bwrdd iechyd ym mis Gorffennaf, ac rwy'n dal i aros am ymateb sylweddol. Rwy'n credu y byddem ni i gyd yn cytuno nad yw'n foddhaol i deulu orfod aros cyhyd am ateb o sylwedd. Ac rwy'n gwybod nad dyna yw uchelgais y Llywodraeth hon o ran y ffordd y caiff y mathau hyn o bethau eu trin. Ac rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol deall sut mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod y system iawndal yn gweithio'n effeithiol i gleifion ar draws y gogledd, ac yn wir y wlad gyfan. Ac rwy'n siŵr bod rhai dangosyddion perfformiad y byddai modd, o bosibl, eu cymhwyso'n ddefnyddiol.
A gaf i hefyd ofyn am ddatganiad gan Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth ar system ddiogelwch y rhwydwaith rheilffyrdd? Fe fyddwch yn gwybod bod gan Network Rail raglen i ddileu croesfannau rheilffyrdd ar draws y Deyrnas Unedig gyfan. Ac, yn anffodus, mae gennym groesfannau rheilffyrdd yma yng Nghymru, rai ohonyn nhw'n beryglus iawn, iawn. Bu trasiedi yn fy etholaeth i y llynedd, pan gafodd athrawes—Stephanie Brettle, o Ysgol Emrys ap Iwan, fy hen ysgol i—ei lladd, yn anffodus, pan gafodd ei tharo gan drên ar groesfan rheilffordd Tŷ Gwyn yn Nhywyn, ar arfordir y gogledd. O fewn ychydig fisoedd i'r digwyddiad trasig hwnnw, cafodd menyw arall ei lladd ar yr un groesfan honno. Nawr, rwy'n sylweddoli nad yw Llywodraeth Cymru yn uniongyrchol gyfrifol am y seilwaith rheilffyrdd, nac yn gyfrifol wella'r croesfannau hynny, ond credaf y dylai cronfa ddiogelwch rheilffyrdd Cymru gael ei sefydlu, efallai, er mwyn cael mwy o flaenoriaeth i'r croesfannau hyn yng Nghymru, lle gwyddom fod y mathau hyn o ddigwyddiadau trasig wedi bod. A byddwn i'n croesawu datganiad am beth bynnag y gall Llywodraeth Cymru ei wneud, er mwyn gwella gwaith Network Rail i ddileu croesfannau rheilffyrdd yng Nghymru dros gyfnod. Diolch.
I thank Darren Millar for raising both of those issues. The health Minister was here to listen to your concerns about the delay in the response in terms of those representations that you've made on behalf of your constituent to the local health board. And, obviously, that delay is disappointing, so the health Minister has indicated that, if you write to him with the details, then he'll be certain to raise it directly with the health board on your behalf.
And I will ensure that the Minister with responsibility for transport hears your concern about the many tragic incidents that we see across the railways in Wales. I know that Network Rail have recently written to all Assembly Members on this particular issue as well. And perhaps the Minister will be able to write to all Assembly Members with an update on the discussions that he and Transport for Wales are having in that regard.
Diolch i Darren Millar am godi'r ddau fater hynny. Roedd y Gweinidog iechyd yma i wrando ar eich pryderon ynghylch yr oedi yn yr ymateb i'r sylwadau hynny yr ydych chi wedi'u gwneud ar ran eich etholwr i'r bwrdd iechyd lleol. Ac, yn amlwg, mae'r oedi hwnnw'n siomedig. Felly mae'r Gweinidog Iechyd wedi nodi hynny, ac os ysgrifennwch ato gyda'r manylion, yna bydd yn sicr o'i godi'n uniongyrchol gyda'r bwrdd iechyd ar eich rhan.
A byddaf i'n sicrhau bod y Gweinidog sy'n gyfrifol am drafnidiaeth yn clywed eich pryder am y llu o ddigwyddiadau trasig yr ydym ni'n eu gweld ledled y rheilffyrdd yng Nghymru. Rwy'n gwybod bod Network Rail wedi ysgrifennu'n ddiweddar at holl Aelodau'r Cynulliad ar y mater penodol hwn hefyd. Ac efallai y bydd y Gweinidog yn gallu ysgrifennu at bob Aelod Cynulliad i roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y trafodaethau y mae ef a Thrafnidiaeth Cymru yn eu cael yn hynny o beth.
Figures have emerged from a freedom of information request that my office have submitted on school exclusion rates in Rhondda Cynon Taf. The data provided shows that, over the last two years, there has been a marked rise in the number of fixed-term exclusions. The latest available figures show a rise of nearly 60 per cent on the figures from last year. I understand that the council has now sent a report to their children and young people's scrutiny committee on this matter. But whether this matter in RCT is linked to autism, and the lack of support for pupils and parents, remains to be established, but it certainly is something that merits further investigation.
I've recently been researching the experiences of people in the Rhondda trying to access support and services for children with autism, and, it's fair to say, that parents' experiences can be summed up as frustrating, exasperating and heartbreaking. The general feeling is that pupils with autism are, by and large, being failed and it's simply not good enough. So, will the Government bring forward a statement demonstrating how you intend to improve support for people with autism, with a particular emphasis on providing what is needed to allow pupils in school who are neurodivergent to thrive, rather than what is currently happening, where so many of them are being discriminated against and are losing out?
Mae ffigurau wedi deillio o gais rhyddid gwybodaeth a gafodd ei gyflwyno gan fy swyddfa i ar gyfraddau gwahardd o ysgolion yn Rhondda Cynon Taf. Mae'r data a gafodd eu darparu yn dangos bod cynnydd amlwg wedi bod yn nifer y gwaharddiadau cyfnod penodol yn ystod y ddwy flynedd diwethaf. Mae'r ffigurau diweddaraf sydd ar gael yn dangos cynnydd o bron 60 y cant ar ffigurau'r llynedd. Rwy'n deall bod y cyngor bellach wedi anfon adroddiad i'w bwyllgor craffu phlant a phobl ifanc ar y mater hwn. Ond mae eto i'w sefydlu a yw'r mater hwn yn RhCT yn gysylltiedig ag awtistiaeth, a'r diffyg cefnogaeth i ddisgyblion a rhieni, ond yn sicr mae'n rhywbeth sy'n haeddu ymchwiliad pellach.
Yn ddiweddar, rwyf wedi bod yn ymchwilio i brofiadau pobl yn y Rhondda sy'n ceisio cael gafael ar gymorth a gwasanaethau i blant ag awtistiaeth, ac mae'n deg dweud bod modd crynhoi profiadau'r rhieni yn rhai sy'n rhwystredig, yn gythruddol ac yn dorcalonnus. Y teimlad cyffredinol yw bod disgyblion ag awtistiaeth, ar y cyfan, yn cael eu siomi ac yn y bôn, nid yw'n ddigon da. Felly, a wnaiff y Llywodraeth gyflwyno datganiad yn dangos sut yr ydych chi'n bwriadu gwella'r cymorth i bobl ag awtistiaeth, gyda phwyslais penodol ar ddarparu'r hyn sydd ei angen i ganiatáu i ddisgyblion ysgol sy'n niwrowahanol ffynnu, yn hytrach na'r hyn sydd yn digwydd ar hyn o bryd, lle mae gwahaniaethu yn erbyn cynifer ohonyn nhw a'u bod ar eu colled?
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
I know that the Welsh Government provides regular updates on the work that we are doing to support people with autism, including children and young people with autism, through our national autistic spectrum disorder action plan through the national service that we're currently in the process of implementing as well. But I will make sure that the Minister has heard your request for that statement and particularly with your concern about the impact that it might have on young people and children in their ability to stay in school. So, making sure that we take that joined-up approach across Government and so, also liaising with my colleague with responsibility for education to ensure that young people and children with autism get the best support in school to enable them to continue being educated at school. So, I'll ensure that an update is forthcoming to you in one way or another.
Rwy'n gwybod bod Llywodraeth Cymru yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf yn rheolaidd am y gwaith yr ydym ni'n ei wneud i gefnogi pobl ag awtistiaeth, gan gynnwys plant a phobl ifanc ag awtistiaeth, drwy ein cynllun gweithredu cenedlaethol ar gyfer anhwylderau'r sbectrwm awtistig, drwy'r gwasanaeth cenedlaethol yr ydym ni yn y broses o'i weithredu ar hyn o bryd hefyd. Ond byddaf i'n gwneud yn siŵr bod y Gweinidog wedi clywed eich cais o ran y datganiad hwnnw, ac yn benodol am eich pryder ynghylch yr effaith y gallai ei chael ar bobl ifanc a phlant yn eu gallu i aros yn yr ysgol. Felly, byddaf yn sicrhau ein bod yn defnyddio'r dull cydgysylltiedig hwnnw ar draws y Llywodraeth a hefyd yn cysylltu â'm cydweithiwr sy'n gyfrifol am addysg i sicrhau bod pobl ifanc a phlant ag awtistiaeth yn cael y cymorth gorau yn yr ysgol i'w galluogi i barhau i gael eu haddysgu yn yr ysgol. Felly, byddaf yn sicrhau bod diweddariad ar gael ichi mewn un ffordd neu'r llall.
Trefnydd, I'd like to ask for two statements today. Yesterday, I held an event on children and type 1 diabetes, which the Deputy Minister came and spoke at. It was an opportunity to celebrate examples of people's strength, determination and success with type 1 diabetes. It was good to welcome so many inspiring young people to the Senedd and to spread the message that you can still thrive with the condition.
A prime example is a story from one of my own constituents from Newport, Hugo Thompson, who, with his friends, rowed across the Atlantic ocean. Hugo's got type 1 diabetes, but it didn't hold him back from becoming the first person with the condition to row 3,000 miles across the Atlantic in a race that's renowned for being one of the most challenging. But big achievements don't have to be climbing mountains or sailing oceans. Sometimes, it's about having the courage to not let anything hold you back. So, please could we have an update from the Minister on what measures the Welsh Government are taking to ensure that children with type 1 diabetes in Wales are diagnosed quickly and safely and can go on to live happy and healthy lives?
Secondly, I'd like to ask for a statement on corporate fare structures for businesses from Transport for Wales. Last month, a constituent who works for the University of South Wales, got in touch with me to explain that the workplace discount that they used to receive from Arriva Trains Wales is being reduced from 34 per cent to 5 per cent under Transport for Wales. I've spoken to Transport for Wales about this and I gather that this is an attempt to bring educational bodies into line with other businesses by standardising the discounts. While I appreciate the benefits of standardisation, the drop from 29 per cent will mean significant additional costs to staff and seems to go against our need to encourage more people on to public transport. So, please could we have a statement on how the Welsh Government and Transport for Wales plan to work with larger companies and workforces, especially those in the public sector, to ensure that train fares are as affordable as possible?
Trefnydd, hoffwn i ofyn am ddau ddatganiad heddiw. Ddoe, cynhaliais ddigwyddiad ar blant a diabetes math 1, a daeth y Dirprwy Weinidog i siarad ynddo. Roedd yn gyfle i ddathlu enghreifftiau o gryfder, penderfyniad a llwyddiant pobl gyda diabetes math 1. Roedd yn dda croesawu gymaint o bobl ifanc ysbrydoledig i'r Senedd a lledaenu'r neges y gallwch chi barhau i ffynnu gyda'r cyflwr.
Enghraifft amlwg yw stori gan un o'm hetholwyr i o Gasnewydd, Hugo Thompson, sydd, ynghyd â'i ffrindiau, wedi rhwyfo ar draws cefnfor yr Iwerydd. Mae gan Hugo diabetes math 1, ond nid oedd yn ei rwystro rhag bod y cyntaf â'r cyflwr i rwyfo 3,000 milltir ar draws cefnfor yr Iwerydd mewn ras sy'n enwog am fod yn un o'r rhai mwyaf heriol. Ond nid oes raid i gyflawniadau mawr ymwneud â dringo mynyddoedd na hwylio cefnforoedd. Weithiau, mae'n ymwneud â chael y dewrder i beidio â gadael i unrhyw beth eich rhwystro. Felly, a gawn ni'r wybodaeth ddiweddaraf gan y Gweinidog ynghylch pa fesurau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod plant sydd â diabetes math 1 yng Nghymru yn cael diagnosis yn gyflym a diogel ac yn gallu mynd ymlaen i fyw bywydau hapus ac iach?
Yn ail, hoffwn i ofyn am ddatganiad ar strwythurau prisiau corfforaethol i fusnesau gan Trafnidiaeth Cymru. Fis diwethaf, roedd etholwr sy'n gweithio i Brifysgol De Cymru wedi cysylltu â mi i esbonio bod y gostyngiad gweithle yr oeddent yn arfer ei gael gan Drenau Arriva Cymru yn disgyn o 34 y cant i 5 y cant o dan Trafnidiaeth Cymru. Rwyf wedi siarad â Trafnidiaeth Cymru am hyn ac rwy'n deall mai ymgais ydyw i sicrhau bod cyrff addysgol yn cyd-fynd â busnesau eraill drwy safoni'r gostyngiadau. Er fy mod yn gwerthfawrogi manteision safoni, bydd y gostyngiad o 29 y cant yn golygu costau ychwanegol sylweddol i staff ac mae'n ymddangos ei fod yn mynd yn groes i'n hangen i annog mwy o bobl i ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus. Felly, a fyddai modd inni gael datganiad ynghylch sut y mae Llywodraeth Cymru a Trafnidiaeth Cymru yn bwriadu gweithio gyda chwmnïau a gweithluoedd mwy, yn enwedig y rheini yn y sector cyhoeddus, i sicrhau bod prisiau tocynnau trên mor fforddiadwy â phosibl?
Thank you to Jayne Bryant, in the first instance, for sharing Hugo's inspirational story with us this afternoon. And I know that the Deputy Minister for Health and Social Services was able to attend yesterday evening's event to celebrate the achievement of Hugo and other young people in Wales living with type 1 diabetes—and congratulations to you and to Diabetes UK Cymru on an excellent event.
I think that we would all want to pay tribute to the achievements of young people who have had to manage a difficult condition, as well as their families and the clinical team that supports them. We are obviously committed to providing all people with diabetes in Wales the best possible care and support and we have worked very closely with the NHS and, again, with Diabetes UK Cymru on implementing the diabetes delivery plan for Wales. Diabetes UK Cymru is a key partner in that.
The second issue that you raised on transport fares is one that is primarily a matter for Transport for Wales. But having listened to your concerns, I'll ensure that Welsh Government officials liaise directly with Transport for Wales on that and provide you with a written response to the concerns that you've raised this afternoon.
Diolch i Jayne Bryant, yn y lle cyntaf, am rannu stori ysbrydoledig Hugo gyda ni y prynhawn yma. Rwy'n gwybod bod y Dirprwy Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol wedi gallu bod yn bresennol yn y digwyddiad gyda'r nos ddoe i ddathlu llwyddiant Hugo a phobl ifanc eraill yng Nghymru sy'n byw gyda diabetes math 1—a llongyfarchiadau i chi ac i Diabetes UK Cymru ar ddigwyddiad ardderchog.
Credaf y byddem ni i gyd eisiau talu teyrnged i gyflawniadau pobl ifanc sydd wedi gorfod rheoli cyflwr anodd, yn ogystal â'u teuluoedd a'r tîm clinigol sy'n eu cefnogi. Rydym yn amlwg wedi ymrwymo i ddarparu'r gofal a'r cymorth gorau posibl i bawb sydd â diabetes yng Nghymru, ac rydym wedi gweithio'n agos iawn gyda'r GIG ac, unwaith eto, gyda Diabetes UK Cymru ar weithredu'r cynllun cyflawni ar gyfer diabetes yng Nghymru. Mae Diabetes UK Cymru yn bartner allweddol yn hynny.
Mae'r ail fater a godwyd gennych ynglŷn â phrisiau cludiant yn un sy'n fater i Trafnidiaeth Cymru yn bennaf. Ond ar ôl gwrando ar eich pryderon, byddaf i'n sicrhau bod swyddogion Llywodraeth Cymru yn cysylltu'n uniongyrchol â Trafnidiaeth Cymru ar hynny ac yn rhoi ymateb ysgrifenedig i chi o'r pryderon yr ydych chi wedi'u codi y prynhawn yma.
Could we have a statement by the First Minister on the launch of the Welsh Government's first ever national strategy for the nation, which, of course, begs the question of why it has taken over 20 years to provide such an overarching document and why is it deemed necessary at this particular time? Perhaps the Minister could also explain why, once again, there are no timelines or signposts in this strategy, which, of course, avoids the possibility of scrutiny of missed targets. For instance, one stated aim in the strategy is to increase exports by 5 per cent, which, given the level of our exports at the present time, would indicate an increase of around £900 million. So, could the Minister also indicate how this is to be judged, given that Tata Steel and Airbus contribute so much to our export figures, over which the Welsh Government has little or no control?
Again, could the Minister explain why no timeline is given for the increase in exports? Is it one year, five years, 10 years or never? Would the Minister also comment on the extraordinary fact that there is little emphasis on manufacturing within the document, given the importance of the sector to Welsh exports? And perhaps he could explain that only one in 10 small or medium-sized enterprises are involved in exporting and yet there is no mention in this strategy of how the Government intends to either encourage or support such businesses in their exporting endeavours.
A gawn ni ddatganiad gan y Prif Weinidog ynghylch lansio strategaeth genedlaethol gyntaf erioed Llywodraeth Cymru ar gyfer y genedl, sydd, wrth gwrs, yn codi'r cwestiwn pam ei bod hi wedi cymryd dros 20 mlynedd i ddarparu dogfen mor gyffredinol a pham mae ei hangen ar yr adeg benodol hon? Efallai y gallai'r Gweinidog egluro hefyd pam, unwaith eto, nad oes llinell amser na chyfeiriadau yn y strategaeth hon, sydd, wrth gwrs, yn osgoi'r posibilrwydd o graffu ar dargedau sy'n cael eu methu. Er enghraifft, un nod a nodwyd yn y strategaeth yw cynyddu allforion 5 y cant, a fyddai, o ystyried lefel ein hallforion ar hyn o bryd, yn dangos cynnydd o tua £900 miliwn. Felly, a wnaiff y Gweinidog nodi hefyd sut y bydd hyn yn cael ei feirniadu, o gofio bod Tata Steel ac Airbus yn cyfrannu cymaint at ein ffigurau allforio, nad oes gan Lywodraeth Cymru fawr ddim rheolaeth drostyn nhw?
Unwaith eto, a all y Gweinidog egluro pam na roddir amserlen ar gyfer y cynnydd mewn allforion? A yw'n flwyddyn, pum mlynedd, 10 mlynedd neu byth? A wnaiff y Gweinidog sylw hefyd am y ffaith ryfeddol nad oes fawr o bwyslais ar weithgynhyrchu yn y ddogfen, o gofio pwysigrwydd y sector i allforion o Gymru? Ac efallai y gallai egluro mai dim ond un o bob 10 busnes bach neu ganolig sy'n ymwneud ag allforio ac eto nid oes sôn yn y strategaeth hon am sut y mae'r Llywodraeth yn bwriadu naill ai annog neu gefnogi busnesau o'r fath yn eu hymdrechion allforio.
Well, the Minister with responsibility for international relations and the Welsh language consulted widely on the compilation of that international strategy, and, of course, we did have an opportunity to debate it here in the Chamber just recently. But, if you would like to write to the Minister with those very specific questions, I know that she'll be very happy to provide a response.
Wel, fe ymgynghorodd y Gweinidog â chyfrifoldeb dros y Gymraeg a chysylltiadau rhyngwladol yn eang ar lunio'r strategaeth ryngwladol honno, ac, wrth gwrs, cawsom gyfle i'w thrafod yma yn y Siambr yn ddiweddar. Ond, os hoffech ysgrifennu at y Gweinidog gyda'r cwestiynau penodol iawn hynny, rwy'n gwybod y bydd hi'n hapus iawn i ymateb.
Minister, last week the cross-party group on suicide prevention, which I chair, had a presentation from Professor Ann John on the thematic review of deaths by suicide and probable suicide in children 2013-14. The review examines the deaths of 33 children who died by suicide and probable suicide and seeks to identify opportunities for prevention of further suicides. I've said before in this Chamber that I think the review is the closest thing we have to actually hearing the voices of those children and young people who died. I would therefore like to ask for a debate in Government time on this very important review so that all Members can give it the focus and consideration that I believe it deserves.
Gweinidog, yr wythnos diwethaf cafodd y grŵp trawsbleidiol ar atal hunanladdiad, yr wyf i'n ei gadeirio, gyflwyniad gan yr Athro Ann John ar yr adolygiad thematig o farwolaethau drwy hunanladdiad a hunanladdiad tebygol mewn plant 2013-14. Mae'r adolygiad yn archwilio marwolaethau 33 o blant a fu farw drwy hunanladdiad a hunanladdiad tebygol ac yn ceisio nodi cyfleoedd i atal hunanladdiadau pellach. Rwyf wedi dweud o'r blaen yn y Siambr hon fy mod o'r farn mai'r adolygiad yw'r peth agosaf sydd gennym ni at glywed lleisiau'r plant a'r bobl ifanc hynny a fu farw. Hoffwn i felly ofyn am ddadl yn amser y Llywodraeth ar yr adolygiad hynod bwysig hwn er mwyn i bob aelod allu canolbwyntio arno a rhoi iddo'r ystyriaeth y credaf ei fod yn ei haeddu.
I'm grateful to Lynne Neagle for raising this issue this afternoon and for the way that she has championed this particularly important issue over a long period in the Assembly. And we did have the opportunity to have an excellent debate, albeit not in Government time, recently, and of course the health Minister has been here to hear that request for a debate on that particular report in future.
Rwy'n ddiolchgar i Lynne Neagle am godi'r mater hwn y prynhawn yma ac am y ffordd y mae wedi hyrwyddo'r mater arbennig o bwysig hwn dros gyfnod hir yn y Cynulliad. A chawsom ni gyfle i gael dadl ragorol, er nad yn amser y Llywodraeth, yn ddiweddar, ac wrth gwrs mae'r Gweinidog Iechyd wedi bod yma i glywed y cais hwnnw am ddadl ar yr adroddiad penodol hwnnw yn y dyfodol.
May I ask for a statement from the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs about air pollution levels in Newport? The Centre for Cities research institute recently found that the deaths of 113 people in Newport in 2017 were linked to air pollution. This research follows the British Heart Foundation's announcement of a new campaign to highlight the dangers of air pollution and the warnings that hundreds more people in Wales could die from pollution-linked heart attacks and strokes in the next decade. Newport City Council says it has no plans to introduce clean air zones in the city, so can I ask for a statement from the Minister on what action she intends to take to improve air quality in Newport and in other towns and cities across Wales? Thank you.
A gaf i ofyn am ddatganiad gan Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig am lefelau llygredd aer yng Nghasnewydd? Yn ddiweddar, canfu sefydliad ymchwil Centre for Cities fod marwolaethau 113 o bobl yng Nghasnewydd yn 2017 yn gysylltiedig â llygredd aer. Mae'r ymchwil hon yn dilyn cyhoeddiad y British Heart Fundation am ymgyrch newydd i dynnu sylw at beryglon llygredd aer a'r rhybuddion y gallai cannoedd yn fwy o bobl yng Nghymru farw o drawiad ar y galon sy'n gysylltiedig â llygredd a strociau yn ystod y degawd nesaf. Mae Cyngor Dinas Casnewydd yn dweud nad oes ganddo gynlluniau i gyflwyno parthau aer glân yn y ddinas, felly a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog ynghylch pa gamau y mae'n bwriadu eu cymryd i wella ansawdd aer yng Nghasnewydd ac mewn trefi a dinasoedd eraill ledled Cymru? Diolch.
Well, the Minister is currently leading work on the development of a clean air plan for Wales, so I know that she's heard your particular concerns about the area of Newport, but, if you were to write to the Minister with your reflections on the particular issues that you've described in the area of Newport, then I know that she'll take those into consideration throughout the development of that plan.
Wel, mae'r Gweinidog ar hyn o bryd yn arwain gwaith ar ddatblygu cynllun aer glân i Gymru, felly rwy'n gwybod ei bod wedi clywed eich pryderon penodol am ardal Casnewydd. Ond, petaech yn ysgrifennu at y Gweinidog gyda'ch myfyrdodau ar y materion penodol yr ydych chi wedi'u disgrifio yn ardal Casnewydd, yna gwn y bydd yn ystyried y rheini wrth ddatblygu'r cynllun hwnnw.
Trefnydd, there is significant concern in my constituency, and across the wider Valleys communities, about Cwm Taf Morgannwg health board's planned review of accident and emergency services at the Royal Glamorgan Hospital. The review is predicated on the south Wales programme document, which is now six years old. That document does not reflect today's pressures on A&E services, nor does it take account of the challenges around recruiting consultants and doctors.
Equally importantly, the south Wales programme does not take account of the huge population growth in the immediate area, nor indeed the significant increase in housing that is planned. Trefnydd, could we have an urgent debate on the future of the south Wales programme to determine whether it remains fit for purpose and to ensure that the concerns of the hundreds of constituents who have contacted me on this issue are fully explored?
Trefnydd, mae pryder sylweddol yn fy etholaeth i, ac ar draws cymunedau ehangach y Cymoedd, ynglŷn ag adolygiad arfaethedig Bwrdd Iechyd Cwm Taf o'r gwasanaethau damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Mae'r adolygiad yn seiliedig ar ddogfen rhaglen de Cymru, sydd bellach yn chwe blwydd oed. Nid yw'r ddogfen honno'n adlewyrchu pwysau heddiw ar wasanaethau damweiniau ac achosion brys ac nid yw ychwaith yn ystyried yr heriau sy'n ymwneud â recriwtio ymgynghorwyr meddygol a meddygon.
Yr un mor bwysig, nid yw rhaglen de Cymru yn ystyried y twf enfawr yn y boblogaeth yn yr ardal gyfagos, nac yn wir yn ystyried y cynnydd sylweddol mewn tai sydd ar y gweill. Trefnydd, a gawn ni ddadl frys ar ddyfodol rhaglen de Cymru i weld a yw'n parhau i fod yn addas at y diben ac i sicrhau bod pryderon y cannoedd o etholwyr sydd wedi cysylltu â mi ar y mater hwn yn cael eu harchwilio'n llawn?
I'm grateful to Mick Antoniw for raising this issue this afternoon, and I know that he did have the opportunity earlier to express his constituents' concerns directly to the First Minister. The health Minister did answer a series of questions just last week in the Chamber and he does have questions next week, and I'm sure that he'll be pleased to take further questions on this particular issue, but, again, he's been here to hear the request.
Rwy'n ddiolchgar i Mick Antoniw am godi'r mater hwn y prynhawn yma, a gwn i iddo gael y cyfle yn gynharach i fynegi pryderon ei etholwyr yn uniongyrchol i'r Prif Weinidog. Atebodd y Gweinidog Iechyd gyfres o gwestiynau yr wythnos diwethaf yn y Siambr ac mae ganddo ef gwestiynau yr wythnos nesaf, ac rwy'n siŵr y bydd yn falch o ofyn rhagor o gwestiynau ar y mater penodol hwn, ond, unwaith eto, mae wedi bod yma i glywed y cais.
Two statements, if I may. Firstly, may I endorse the call by Leanne Wood regarding autistic children and young people? She referred to the situation in the Rhondda. I can confirm that, despite the integrated autism service, the situation in north Wales remains the same as in the Rhondda. I'm contacted, or my office is contacted, daily. The school exclusions and self-exclusions are still happening. I was contacted two weeks ago by a clinician in one of the child and adolescent mental health services in north Wales, desperately concerned about the number of cases they were encountering with exclusions from a college, a further education college, in their area, failures of safeguarding, particularly involving children and young people who'd been victims of sexual abuse and assault, and, above all, the charities that are providing the key support for autistic people and their families receiving no statutory support whatsoever. In every single case, the autistic people are being treated as the problem by public sector officials at senior levels, who have failed to establish their communication and sensory processing needs, and who continue to fight them rather than recognise that they were the cause of the barriers they encountered and they are the solution to removing them. This remains, sadly, a north and south Wales problem.
Secondly, and finally, today is World Cancer Day. The Welsh Government's current cancer delivery plan is coming to an end. I call for a statement on the progress of the next cancer delivery plan to improve cancer services and outcomes. Thanks to research, two in four people in Wales survive their cancer for 10 years or more, but we still have a long way to go. Cancer Research UK's ambition is to accelerate progress and see three in four people surviving the disease by 2034. As constituents told me, we're so close to major steps forward in curing and preventing cancer. However, we're going to need this final push over the coming years to get there. As Cancer Research UK told Members at their event upstairs earlier, they're calling for a commitment to address the gaps in the diagnostic workforce to allow for more testing and improved outcomes for patients in Wales, and they're calling for an assurance that the Welsh Government is committed to a new and ambitious cancer strategy in Wales.
Dau ddatganiad, os caf i. Yn gyntaf, a gaf i gymeradwyo'r alwad gan Leanne Wood ynghylch plant a phobl ifanc awtistig? Cyfeiriodd hi at y sefyllfa yn y Rhondda. Gallaf i gadarnhau, er gwaethaf y gwasanaeth awtistiaeth integredig, fod y sefyllfa yn y gogledd yn aros yr un fath ag yn y Rhondda. Cysylltir â mi, neu cysylltir â fy swyddfa, yn ddyddiol. Mae gwaharddiadau ysgol a hunan-waharddiadau yn dal i ddigwydd. Cysylltodd clinigwr â mi bythefnos yn ôl o un o'r gwasanaethau iechyd meddwl plant a'r glasoed yn y gogledd. Roedd yn pryderu'n fawr am nifer yr achosion a oedd yn eu hwynebu, gyda gwaharddiadau o goleg, coleg addysg bellach, yn eu hardal, methiannau diogelu, yn enwedig yn ymwneud â phlant a phobl ifanc a oedd wedi dioddef camdriniaeth rywiol ac ymosodiad, ac, yn fwy na dim, yr elusennau sy'n darparu'r cymorth allweddol i bobl awtistig a'u teuluoedd nad ydyn nhw'n cael unrhyw gymorth statudol o gwbl. Ym mhob achos unigol, mae'r bobl awtistig yn cael eu trin fel y broblem gan swyddogion y sector cyhoeddus ar lefelau uwch, sydd wedi methu â sefydlu eu hanghenion cyfathrebu a phrosesu synhwyraidd, ac sy'n parhau i'w hymladd yn hytrach na chydnabod mai nhw oedd achos y rhwystrau yr oeddent yn eu hwynebu a nhw yw'r ateb i'w dileu. Yn anffodus, mae hyn yn dal i fod yn broblem yn y gogledd a'r de.
Yn ail, ac yn olaf, heddiw yw Diwrnod Canser y Byd. Mae cynllun cyflawni canser cyfredol Llywodraeth Cymru yn dod i ben. Galwaf am ddatganiad ar gynnydd y cynllun cyflawni nesaf ar gyfer canser i wella gwasanaethau a chanlyniadau canser. Diolch i waith ymchwil, mae dau o bob pedwar person yng Nghymru yn goroesi eu canser am 10 mlynedd neu fwy, ond mae gennym dipyn o ffordd i fynd o hyd. Uchelgais Cancer Research UK yw cyflymu'r cynnydd a gweld tri o bob pedwar yn goroesi'r clefyd erbyn 2034. Fel y dywedodd etholwyr wrthyf, rydym mor agos at gamau breision ymlaen o ran gwella ac atal canser. Fodd bynnag, bydd angen yr hwb olaf hwn arnom ni yn ystod y blynyddoedd nesaf er mwyn cyrraedd yno. Fel y dywedodd Cancer Research UK wrth yr Aelodau yn eu digwyddiad i fyny'r grisiau yn gynharach, maen nhw'n galw am ymrwymiad i fynd i'r afael â'r bylchau yn y gweithlu diagnostig er mwyn caniatáu mwy o brofion a gwell canlyniadau i gleifion yng Nghymru, ac maen nhw'n galw am sicrwydd bod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i strategaeth ganser newydd ac uchelgeisiol yng Nghymru.
Thank you to Mark Isherwood for adding his voice to the concerns that were raised by Leanne Wood earlier on during this session. On the second issue, I'm very pleased to be able to respond positively, because the health Minister will be making a statement on progress on the single cancer pathway update on the twenty-fifth of this month.
Diolch i Mark Isherwood am ychwanegu ei lais at y pryderon yr oedd Leanne Wood wedi'u mynegi'n gynharach yn ystod y sesiwn hon. O ran yr ail fater, rwy'n falch iawn o allu ymateb yn gadarnhaol, oherwydd bydd y Gweinidog iechyd yn gwneud datganiad ar y cynnydd o ran y diweddariad ar yr un llwybr canser ar y pumed ar hugain o'r mis hwn.
Trefnydd, can I ask for a statement—request a statement—from the Welsh Government updating the Assembly on Operation Jasmine, specifically the progress made regarding the recommendations of the Flynn report in 2015? As you may be aware, Operation Jasmine was a major Gwent Police investigation, which started in November 2005 and has been estimated to have cost around £15 million. It concerns 63 deaths that were a cause for concern in care homes and nursing homes for older people in south-east Wales. It was recently reported that one of the owners of the affected care homes, Dr Das, has now died, and I know that the absence of a judgment or a legal resolution compounds the family's grief and sense of grievance, and that includes the delays that took place in arranging coroners' hearings into the deaths. I understand that a new coroner for Gwent has now been appointed and that we may now at last see the inquests finally taking place, but, in the 2015 Flynn report, a series of recommendations were made about accountability in the care sector, and I believe we'd all benefit from a Government statement about the progress made, the changes delivered, and any outstanding issues in relation to the Flynn report on Operation Jasmine.
Trefnydd, a gaf i ofyn am ddatganiad—cais am ddatganiad—gan Lywodraeth Cymru i ddiweddaru'r Cynulliad ar ymgyrch Jasmine, yn benodol y cynnydd sydd wed'i wneud ynghylch argymhellion adroddiad Flynn yn 2015? Fel y gwyddoch chi efallai, roedd Operation Jasmine yn ymchwiliad mawr gan Heddlu Gwent, a ddechreuodd ym mis Tachwedd 2005, ac amcangyfrifir ei fod wedi costio tua £15 miliwn. Mae'n ymwneud â 63 o farwolaethau, a oedd yn destun pryder, mewn cartrefi gofal a chartrefi nyrsio i bobl hŷn yn y de-ddwyrain. Dywedodd adroddiad diweddar fod Dr Das, un o berchnogion y cartrefi gofal yr effeithiwyd arnyn nhw, wedi marw erbyn hyn, ac rwy'n gwybod bod absenoldeb dyfarniad neu benderfyniad cyfreithiol yn cymhlethu galar y teulu a'r ymdeimlad o anfodd, ac mae hynny'n cynnwys yr oedi a fu wrth drefnu gwrandawiadau'r crwner i'r marwolaethau. Rwy'n deall bod crwner newydd wedi'i benodi ar gyfer Gwent erbyn hyn ac y gallem ni weld y cwestau'n digwydd o'r diwedd, ond, yn adroddiad 2015 Flynn, gwnaed cyfres o argymhellion ynghylch atebolrwydd yn y sector gofal, ac rwy'n credu y byddem ni i gyd yn elwa ar ddatganiad gan y Llywodraeth am y cynnydd sydd wedi bod, y newidiadau sydd wedi'u cyflwyno, ac unrhyw faterion sy'n weddill ynghylch adroddiad Flynn ar ymgyrch Jasmine.
Thank you to Dawn Bowden for raising what is a really important matter; I recall it from my days in the social services portfolio. I know that you're representing particular concerns of constituents, so I will ask the Minister who's the current Minister for social services to provide you with an update on progress and, obviously, she'll have heard the request for that wider statement as well.FootnoteLink
Diolch i Dawn Bowden am godi'r hyn sy'n fater hynod bwysig; rwy'n ei gofio o fy nyddiau ym mhortffolio'r gwasanaethau cymdeithasol. Rwy'n gwybod eich bod yn cynrychioli pryderon penodol etholwyr, felly gofynnaf i'r Gweinidog, sef y Gweinidog gwasanaethau cymdeithasol presennol, roi'r wybodaeth ddiweddaraf ichi o ran cynnydd ac, yn amlwg, bydd hi wedi clywed y cais am y datganiad ehangach hwnnw hefyd.FootnoteLink
Out of practice. Trefnydd, it wouldn't be the business statement without me bringing some of my well-trodden pet causes to your attention, as I've done before, the first of those being the ongoing and pressing case for a Chepstow bypass. Could we have an update from the Minister for transport on any discussions that may have happened over recent months with the UK Government to develop this scheme? It does, of course, rely on cross-border partnership. Now that the general election has happened and we have a UK Government in place in Westminster, perhaps we could have an update on whether any discussions have taken place with the new people in place. Congestion in Chepstow is getting worse on a daily basis and the people of Chepstow are quite simply looking to the Welsh Government—and, indeed, looking to the UK Government—to try and resolve this. So, it would be good to have an update.
Secondly, and still on roads, an update on the Heads of the Valleys A465 Clydach Gorge project, which has been going on now for some considerable length of time—it has been subject to a large amount of slippage both in terms of finance and in terms of the timing of that project. I think there was another recent delay announced over the Christmas period. So, it would be good to have an update from the transport Minister on that project as well, and what lessons are being learned from that to make sure that future road and infrastructure projects aren't subject to the same issues.
Thirdly, and finally, the Welsh Government's commitment to a national forest, which I asked the First Minister about before Christmas—I recently spoke with farmers who believe that, in terms of developing that forest, they have a valuable input to make there and, obviously, a lot of farmers are managing a large amount of land across Wales. If farmers provided maybe 5 per cent of their land to trees, you would find that you would have a large amount of land across Wales that would be a great basis for that forest. I don't think it would be the entirety of it, but I think that you could—through liaison with farmers, that could be achieved. We're always talking to them about diversification; perhaps a dialogue with farmers would help. So, could the Minister for rural affairs look into doing that, now that we are here in the new year?
Heb gael digon o ymarfer. Trefnydd, ni fyddai'n ddatganiad busnes oni bai fy mod yn dod â rhai o fy hoff achosion arferol, fel yr wyf i wedi'i wneud o'r blaen, a'r cyntaf o'r rheini yw'r achos parhaus a dybryd ar gyfer ffordd osgoi yng Nghas-gwent. A gawn ni'r wybodaeth ddiweddaraf gan y Gweinidog trafnidiaeth ynghylch unrhyw drafodaethau a allai fod wedi digwydd gyda Llywodraeth y DU yn ystod y misoedd diwethaf i ddatblygu'r cynllun hwn? Wrth gwrs, mae'n dibynnu ar bartneriaeth drawsffiniol. Nawr bod yr etholiad cyffredinol wedi digwydd a bod gennym ni Lywodraeth y DU ar waith yn San Steffan, efallai y gallem ni gael yr wybodaeth ddiweddaraf ynghylch a oes unrhyw drafodaethau wedi'u cynnal gyda'r bobl newydd yn eu lle. Mae'r tagfeydd yng Nghas-gwent yn gwaethygu bob dydd ac mae pobl Cas-gwent yn disgwyl bod Llywodraeth Cymru—ac, yn wir, yn disgwyl bod Llywodraeth y DU—yn ceisio datrys hyn. Felly, byddai'n dda cael diweddariad.
Yn ail, ac yn dal ar ffyrdd, yr wybodaeth ddiweddaraf am brosiect Ceunant Clydach yr A465 ym Mlaenau'r Cymoedd, sydd wedi bod ar y gweill nawr ers cryn amser—mae wedi dioddef llithriant mawr o ran cyllid ac o ran amseriad y prosiect hwnnw. Rwy'n credu bod oedi arall wedi'i gyhoeddi'n ddiweddar dros gyfnod y Nadolig. Felly, byddai'n dda cael yr wybodaeth ddiweddaraf gan y Gweinidog Trafnidiaeth ynghylch y prosiect hwnnw hefyd, a pha wersi sy'n cael eu dysgu o hynny i sicrhau, yn y dyfodol, nad yw prosiectau ffyrdd a seilwaith yn dioddef yr un problemau.
Yn drydydd, ac yn olaf, y mae ymrwymiad Llywodraeth Cymru i goedwig genedlaethol, y gwnes i ofyn i'r Prif Weinidog amdani cyn y Nadolig—roeddwn i wedi siarad yn ddiweddar â ffermwyr sy'n credu, o ran datblygu'r goedwig honno, bod ganddyn nhw gyfraniad gwerthfawr i'w wneud yno ac, yn amlwg, mae llawer o ffermwyr yn rheoli cyfran fawr o dir ledled Cymru. Pe bai ffermwyr yn cynnig o bosibl 5 y cant o'u tir ar gyfer coed, byddech yn gweld y byddai llawer iawn o dir ledled Cymru yn sail wych ar gyfer y goedwig honno. Nid wyf yn credu mai dyna fyddai diwedd y peth, ond rwy'n credu y gallech chi—drwy gysylltu â'r ffermwyr, y gellid cyflawni hynny. Rydym yn siarad gyda nhw am arallgyfeirio drwy'r amser; efallai y byddai deialog gyda'r ffermwyr yn helpu. Felly, a allai'r Gweinidog dros faterion gwledig ystyried gwneud hynny, gan ein bod ni bellach yma yn y flwyddyn newydd?
Great. Okay. So, thank you for raising two of your pet issues and a new one, so that's very welcome. On the first two issues, I would ask you to write directly to the economy and transport Minister to explore what discussions have been had since the last update that he was able to provide. But, on the second, I know that the Minister will be making a very exciting announcement very shortly in terms of the national forest, but I do recognise, as I know that she does, the important role that farmers can play in terms of supporting our ambitions for a national forest. I know that those discussions will be ongoing with farmers and their representative bodies to explore how they can maximise their contribution to what is a very exciting piece of work.
Gwych. Iawn. Felly, diolch am godi dau o'ch hoff faterion ac un newydd, felly mae croeso mawr i hynny. O ran y ddau fater cyntaf, byddwn yn gofyn ichi ysgrifennu'n uniongyrchol at Weinidog yr economi a thrafnidiaeth i weld pa drafodaethau sydd wedi'u cynnal ers y diweddariad diwethaf yr oedd yn bosibl iddo ei ddarparu. Ar yr ail fater, rwy'n gwybod y bydd y Gweinidog yn gwneud cyhoeddiad cyffrous iawn yn fuan iawn o ran y goedwig genedlaethol, ond rwy'n cydnabod, fel y gwn ei bod hi, y rhan bwysig y gall ffermwyr ei chwarae o ran cefnogi ein huchelgeisiau ar gyfer coedwig genedlaethol. Rwy'n gwybod y bydd y trafodaethau hynny'n parhau gyda ffermwyr a'u cyrff cynrychioliadol i archwilio sut y gallan nhw wneud y mwyaf o'u cyfraniad i'r hyn sy'n ddarn o waith cyffrous iawn.
Could we have a statement from Welsh Government on safeguarding the future of the six nations rugby tournament on free-to-view channels? This incredible competition, the crown jewels of international rugby, faces the real threat of disappearing behind a pay wall. Now, the UK Government has classified the six nations as a second-tier event of national importance, which can be provided behind a pay wall by a commercial pay-to-view provider and which then may subsequently be offered to secondary providers, maybe a day after the match, maybe in a highlights programme after midnight, in the mid week, or maybe not at all. This isn't good enough. Faced with the reluctance of the UK Government to give a cast-iron guarantee of a group 1 national significance tournament, Kevin Brennan and fellow Welsh Labour MPs have written to the Welsh Rugby Union to urge them to do all in their power to influence the forthcoming negotiations. Now, I and Labour Members of the Senedd have also written to the WRU because we know that, from recent history, the impact of putting, for example, cricket behind a Sky pay wall was to see participation rates in cricket plummet in the following decade. And when Sky took Formula 1 behind a paywall, audience figures in the UK crashed.
We don't want to see grass-roots participation in rugby in Wales decimated or audiences for the game with the oval ball destroyed by a short-sighted move to make a fast buck by charging to see Wales play rugby in the six nations. For many of us in Wales, rugby is part of our birthright. We were not born with a silver spoon in our mouths, but with an oval ball in the cot next to us and a red shirt waiting for us to grow into it, boys and girls alike.
So, Minister, could we have a statement from the Welsh Government on their position on safeguarding the right of the people of Wales to see, free of charge, our rugby heroes in the six nations, and what representations you can make to influence the upcoming contract negotiations? And by the way, our best wishes to Wales taking on Ireland in Dublin next week after a great start against Italy.
A gawn ni ddatganiad gan Lywodraeth Cymru ar ddiogelu dyfodol twrnamaint rygbi'r chwe gwlad ar sianeli gwylio am ddim? Mae'r gystadleuaeth anhygoel hon, perl rygbi rhyngwladol, yn wynebu'r bygythiad gwirioneddol o ddiflannu y tu ôl i wal dalu. Nawr, mae Llywodraeth y DU wedi dosbarthu'r chwe gwlad fel digwyddiad o bwys cenedlaethol ar yr ail haen. Bydd modd ei ddarparu y tu ôl i wal dalu gan ddarparwr masnachol talu i wylio, ac yna efallai y bydd yn cael ei gynnig i ddarparwyr eilaidd, efallai diwrnod ar ôl y gêm, efallai mewn rhaglen uchafbwyntiau ar ôl hanner nos, ganol yr wythnos, neu efallai dim o gwbl. Nid yw hyn yn ddigon da. Yn wyneb amharodrwydd Llywodraeth y DU i roi gwarant bendant o dwrnamaint arwyddocâd cenedlaethol grŵp 1, mae Kevin Brennan a chyd-ASau Llafur o Gymru wedi ysgrifennu at Undeb Rygbi Cymru i'w hannog i wneud popeth o fewn eu gallu i ddylanwadu ar y trafodaethau sydd ar y gweill. Nawr, rwyf fi ac Aelodau Llafur y Senedd hefyd wedi ysgrifennu at Undeb Rygbi Cymru oherwydd gwyddom, o hanes diweddar, mai'r effaith a gafwyd o roi, er enghraifft, criced y tu ôl i wal dalu Sky, oedd gweld y cyfraddau cyfranogi mewn criced yn plymio yn y degawd dilynol. A phan gymerwyd Fformiwla 1 y tu ôl i wal dalu Sky, chwalodd ffigurau'r gynulleidfa yn y DU.
Nid ydym eisiau gweld y cyfranogi mewn rygbi ar lawr gwlad yng Nghymru yn cael ei ddinistrio neu fod cynulleidfaoedd gemau'r bêl hirgron yn cael eu dinistrio gan ymgais gibddall i wneud arian cyflym drwy godi tâl am weld Cymru'n chwarae rygbi yn y chwe gwlad. I lawer ohonom ni yng Nghymru, mae rygbi'n rhan o'n genedigaeth-fraint. Ni chawsom ein geni â llwy arian yn ein cegau, ond gyda phêl hirgron yn y crud nesaf atom a chrys coch yn aros inni dyfu i mewn iddo, yn fechgyn a merched fel ei gilydd.
Felly, Gweinidog, a gawn ni ddatganiad gan Lywodraeth Cymru am ei safbwynt ar ddiogelu hawl pobl Cymru i weld, yn rhad ac am ddim, ein harwyr rygbi yn y chwe gwlad, a pha sylwadau y gallwch chi eu gwneud i ddylanwadu ar y trafodaethau contract sydd i ddod ? A gyda llaw, ein dymuniadau gorau i Gymru wrth chwarae Iwerddon yn Nulyn yr wythnos nesaf ar ôl dechrau gwych yn erbyn yr Eidal.
Excellent. Well, thank you very much to Huw Irranca-Davies for the way in which he's framed this particular debate this afternoon, but also for the work that he's been doing in brigading the support of Assembly Members in order to have a voice on this issue.
Welsh Government agrees that it is vital that the six nations tournament remains on terrestrial television and that the majority of the Welsh population are able to watch what is such an important tournament. When the UK Government last consulted on the list of sporting events in 2009, the Welsh Government was very, very clear, even back then, that the six nations tournament should remain free to air. Our view was that the average Welsh viewer would recommend moving the tournament from group B to group A, as you've described, on the list of protected events and therefore ensuring that it would continue on terrestrial television.
I think it is easy to underestimate the benefits that we derive from ensuring that those major sporting occasions are available to the widest number of people. The example that Huw has given in relation to the impact that it had on cricket participation is a perfect illustration of that.
Da iawn. Wel, diolch yn fawr i Huw Irranca-Davies am y ffordd y mae wedi mynegi'r ddadl arbennig hon y prynhawn yma, ac am y gwaith y mae wedi bod yn ei wneud hefyd i gynnull cefnogaeth Aelodau'r Cynulliad i gael llais ar y mater hwn.
Mae Llywodraeth Cymru yn cytuno ei bod hi'n hanfodol fod pencampwriaeth y chwe gwlad yn parhau i gael ei dangos ar deledu daearol ac y gall mwyafrif poblogaeth Cymru wylio pencampwriaeth mor bwysig â hon. Pan ymgynghorodd Llywodraeth ddiwethaf y DU ar y rhestr o ddigwyddiadau chwaraeon yn 2009, roedd Llywodraeth Cymru yn eglur iawn, hyd yn oed bryd hynny, y dylai pencampwriaeth y chwe gwlad barhau i fod yn rhad ac am ddim i'w gwylio ar y teledu. Ein barn ni oedd y byddai'r gwyliwr cyffredin yng Nghymru yn argymell symud y bencampwriaeth o grŵp B i grŵp A, fel yr ydych chi wedi ei ddisgrifio, ar y rhestr o ddigwyddiadau chwaraeon a gaiff eu gwarchod a sicrhau felly y byddai'n parhau i gael ei dangos ar deledu daearol.
Rwyf i o'r farn ei bod hi'n hawdd iawn inni danbrisio'r manteision a geir o wneud yn siŵr bod y prif ddigwyddiadau chwaraeon hyn ar gael i'r nifer ehangaf o bobl. Mae'r enghraifft a roddodd Huw o ran yr effaith a gafodd ar bobl yn cymryd rhan mewn criced yn enghraifft berffaith o'r mater dan sylw.
Thank you very much, Trefnydd.
Diolch yn fawr iawn, Trefnydd.
Item 4 on the agenda this afternoon is a statement by the Minister for Health and Social Services: update on the work of the inter-ministerial group on paying for social care. I call on the Minister for Health and Social Services—Vaughan Gething.
Eitem 4 ar yr agenda y prynhawn yma yw datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol: yr wybodaeth ddiweddaraf am waith y Grŵp Rhyng-Weinidogol ar Dalu am Ofal Cymdeithasol. Rwy'n galw ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol—Vaughan Gething.
Thank you, Deputy Presiding Officer, and thank you for the opportunity to update the Chamber on the work of the inter-ministerial group on paying for social care.
There is broad concern over the quality and sustainability of social care, both here in Wales and across the wider United Kingdom. If we are to have a meaningful conversation about the future of social care, then we have to consider seriously the quality and reach of social care, together with the funding that it requires, and how we raise this. Social care is a significant budget pressure for local government. Despite the reality of a decade of austerity, budgets have continued to rise annually by around 5.5 per cent over recent years. Across each area of Wales, with each different political leadership, there is a recognition in local government of the scale of the challenge.
This Government has prioritised social care by making it one of the six priorities in our national strategy, 'Prosperity for All'. We've delivered on our manifesto commitment to raise the capital limit for residential care to £50,000. In Wales, we offer the most generous allowance in the UK for the savings and other capital that a person can keep without using those to fund their care. But we believe that we do need to go further. That is what the inter-ministerial group has been considering.
The existing pressures on social care are very real. We have considered Professor Holtham's proposals for a social care levy designed to meet the needs of an ageing demographic. However, pressures exist across other demographic groups, including for working-age adults as well as for older people. Recent research that the inter-ministerial group commissioned from LE Wales highlights uncertainties in projecting future expenditure needs for social care.
Using five illustrative scenarios, LE Wales estimates the need for additional funding over the next three years could range from £35 million a year for 2020 to 2023 to an additional £327 million a year by the same point. And these amounts are projected just to maintain, not extend, current provision.
As I said, we want to go further. Our ambitions for social services in Wales are to keep pace with people's needs and expectations. This will inevitably require additional resources and investment.
Diolch i chi, Dirprwy Lywydd, a diolch am y cyfle i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Siambr am waith y Grŵp Rhyng-Weinidogol ar Dalu am Ofal Cymdeithasol.
Mae pryder cyffredinol ynghylch ansawdd a chynaliadwyedd gofal cymdeithasol yma yng Nghymru a thrwy'r Deyrnas Unedig yn fwy eang hefyd. Os ydym ni'n bwriadu cael trafodaeth ystyrlon am ddyfodol gofal cymdeithasol, yna fe fydd yn rhaid inni roi ystyriaeth ddifrifol i ansawdd a chyrhaeddiad gofal cymdeithasol, ynghyd â'r cyllid sydd ei angen arno, a sut y byddwn yn mynd ati i'w godi. Mae gofal cymdeithasol yn achosi pwysau sylweddol ar y gyllideb i lywodraeth leol. Er gwaethaf degawd o galedi gwirioneddol, mae cyllidebau wedi parhau i godi tua 5.5 y cant yn flynyddol yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Ar draws pob ardal yng Nghymru, gyda phob arweinyddiaeth wleidyddol wahanol, mae llywodraeth leol yn cydnabod maint yr her.
Mae'r Llywodraeth hon wedi blaenoriaethu gofal cymdeithasol drwy ei gwneud hi'n un o'r chwe blaenoriaeth yn ein strategaeth genedlaethol ni, 'Ffyniant i Bawb'. Rydym wedi cyflawni'r ymrwymiad yn ein maniffesto i godi'r terfyn cyfalaf ar gyfer gofal preswyl i £50,000. Yng Nghymru, rydym yn cynnig y lwfans mwyaf hael yn y DU o ran y cynilion a'r cyfalaf arall y gall unigolion eu cadw heb eu defnyddio i ariannu'r gofal a gânt. Ond credwn fod angen inni fynd ymhellach. A dyna mae'r Grŵp Rhyng-Weinidogol wedi bod yn ei ystyried.
Mae pwysau gwirioneddol iawn ar ofal cymdeithasol ar hyn o bryd. Rydym wedi ystyried cynigion Athro Holtham ar gyfer ardoll gofal cymdeithasol a luniwyd i fodloni anghenion demograffeg sy'n heneiddio. Er hynny, mae pwysau'n bodoli ar draws grwpiau demograffig eraill, gan gynnwys oedolion o oedran gweithio a phobl hŷn. Mae ymchwil ddiweddar LE Wales a gomisiynwyd gan y grŵp rhyng-weinidogol yn tynnu sylw at ansicrwydd wrth ragamcanu anghenion gwariant i'r dyfodol ar gyfer gofal cymdeithasol.
Gan ddefnyddio pum senario eglurhaol, mae LE Wales yn amcangyfrif y gallai'r angen am arian ychwanegol dros y tair blynedd nesaf amrywio o £35 miliwn y flwyddyn ar gyfer 2020 i 2023 hyd at £327 miliwn ychwanegol y flwyddyn erbyn diwedd yr un cyfnod. Ac amcangyfrifir y bydd angen y symiau hyn er mwyn cynnal, nid ymestyn, y ddarpariaeth gyfredol.
Fel y dywedais i, rydym yn dymuno mynd ymhellach. Ein huchelgais ni ar gyfer gwasanaethau cymdeithasol yng Nghymru yw cyd-fynd ag anghenion a disgwyliadau pobl. Mae'n anorfod y bydd hyn yn gofyn am adnoddau a buddsoddiad ychwanegol.
In previous debates, we've all recognised the amazing work done by social care staff up and down the country, delivering vital care in our communities. We've discussed the need to drive up the quality of care and the vital role it plays in helping people to live quality lives, independently, in settings that meet their needs and expectations.
Social care free at the point of need is an aspiration that many of us share. However, we currently estimate that providing just free personal care and accommodation in a care home is likely to cost over £700 million a year in addition. Our view is this would be well beyond our ability to provide, and it would not, on those figures, address staff terms and conditions. Therefore, our focus has been on developing funded options that are sustainable and deliver better quality care.
With this in mind, the inter-ministerial group has considered a number of areas where investment could have the greatest impact, whilst looking to build on existing initiatives and policies. This includes: exploring new models of care; possibly offsetting elements of social care charges; and a consideration of how to deliver service quality improvements from investment in the social care workforce.
There is widespread recognition of the importance that our workforce plays in the quality and effectiveness of social care. However, the pay and terms of employment don't reflect this. The result is in an estimated annual 30 per cent turnover in the domiciliary care workforce. In my view, it is important that we identify as a priority what we can do to tackle retention and improve continuity and the quality of care. This should also support our approach on the foundation economy and fair work.
We are already driving a number of new models of integrated health and social care through the transformation fund that I announced as part of 'A Healthier Wales', our long-term plan for health and social care. We'll be drawing on the learning from transformation fund projects.
The group is keen to deepen the benefits of our integrated care fund, where the capital programme has strengthened the link between good-quality housing and good health and well-being outcomes. We're exploring the development of new models of housing-related care with the aim of keeping more people independent and out of residential care and acute care for as long as possible.
As I said, we already provide in Wales a generous charging framework, but we recognise the need to keep on improving what we offer. The inter-ministerial group is exploring options around: the introduction of funded non-residential care; a contribution towards the cost of residential care for those who pay the most; and the provision of funded personal care for anyone eligible.
Taking forward any or all of the options that I've just summarised will require investment over and above the resources required to maintain current service levels. We have previously debated the possibility of raising taxes in Wales to generate resources for social care. We need to be confident of delivering a sustainable funding solution that works for Wales.
So, the group has not limited its thinking. We've considered the joint work on the funding of social care by the select committee on health and social care and the select committee on communities and local government in the last UK Parliament. We've also reviewed the available evidence of international models. These illustrate the challenges in establishing a new funding model for social care. Where countries like Germany and Japan have well-established models of funding social care, or models of long-term care insurance, these were based on a clear acceptance of individual contributions for social care insurance.
We have a deep-rooted respect and support for our national health service and remain protective of access to free healthcare at the point of need. The established international models reviewed require changes to remain viable and have restricted benefits for social care or raised financial contributions. This would imply that, if we were to raise taxes to fund an improvement in social care, we would need to align closely with the specific outcomes we want to achieve to deliver a sufficiently flexible and sustainable solution.
There are real choices here for the nation. Building a consensus around the need for change and the nature of that will be fundamental to delivering reform for the future. I'm keen to continue this conversation today and beyond with Members, with committees and wider stakeholders to help inform our direction of travel and to build a picture of our collective vision for the social services that we want for the future of Wales.
Mewn dadleuon blaenorol, rydym ni i gyd wedi cydnabod y gwaith campus y mae staff gofal cymdeithasol yn ei wneud ar hyd a lled y wlad, gan ddarparu gofal hanfodol yn ein cymunedau. Rydym wedi trafod yr angen i wella ansawdd y gofal a'i swyddogaeth hanfodol wrth helpu pobl i fyw bywyd o ansawdd da, yn annibynnol, mewn lleoliadau sy'n ateb eu hanghenion a'u disgwyliadau nhw.
Mae gofal cymdeithasol rhad ac am ddim pan fydd ei angen yn ddyhead y mae llawer ohonom ni'n ei rannu. Eto i gyd, rydym ni'n amcangyfrif ar hyn o bryd bod darparu gofal personol a llety yn rhad ac am ddim mewn cartref gofal yn debygol o gostio dros £700 miliwn y flwyddyn yn ychwanegol. Yn ein barn ni fe fyddai hyn ymhell y tu hwnt i'n gallu ni i'w ddarparu, ac ni fyddai, ar sail y ffigurau hyn, yn mynd i'r afael â thelerau ac amodau'r staff. Felly, rydym wedi canolbwyntio ar ddatblygu dewisiadau a ariennir sy'n gynaliadwy ac yn darparu gofal o safon well.
Gyda hyn mewn golwg, mae'r grŵp rhyng-weinidogol wedi ystyried nifer o feysydd lle gallai buddsoddiad gael yr effaith fwyaf, gan geisio adeiladu ar fentrau a pholisïau sy'n bodoli eisoes. Mae hyn yn cynnwys: archwilio modelau newydd o ofal; gwrthbwyso elfennau o dalu am ofal cymdeithasol o bosibl; ac ystyried sut i sicrhau gwelliannau i ansawdd gwasanaethau yn sgil buddsoddiad yn y gweithlu gofal cymdeithasol.
Ceir ymwybyddiaeth gyffredinol o bwysigrwydd swyddogaeth ein gweithlu ni o ran ansawdd ac effeithiolrwydd gofal cymdeithasol. Er hynny, nid yw cyflogau na thelerau cyflogaeth yn adlewyrchu hyn. Canlyniad hyn yw trosiant blynyddol o 30 y cant, yn ôl yr amcangyfrif, yn y gweithlu gofal cartref. Yn fy marn i, mae'n bwysig ein bod ni, fel mater o flaenoriaeth yn nodi'r hyn y gallwn ni ei wneud i fynd i'r afael â chadw staff a gwella dilyniant ac ansawdd y gofal. Fe ddylai hyn gefnogi ein dull ni o weithredu'r economi sylfaen a gwaith teg.
Rydym eisoes yn ysgogi nifer o fodelau newydd o iechyd a gofal cymdeithasol integredig drwy'r gronfa weddnewid a gyhoeddais yn rhan o 'Cymru Iachach', ein cynllun hirdymor ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol. Fe fyddwn ni'n manteisio ar yr hyn a gafodd ei ddysgu o brosiectau'r gronfa gweddnewid.
Mae'r grŵp yn awyddus i ehangu manteision ein cronfa gofal integredig, lle mae'r rhaglen gyfalaf wedi cryfhau'r cysylltiad rhwng tai o ansawdd da a chanlyniadau da o ran iechyd a lles. Rydym ni'n ystyried datblygu modelau newydd o ofal sy'n gysylltiedig â thai gyda'r nod o gadw mwy o bobl yn annibynnol ac allan o ofal preswyl a gofal acíwt am gymaint o amser â phosibl.
Fel y dywedais i, rydym eisoes yn darparu fframwaith hael ar gyfer codi tâl yng Nghymru, ond rydym yn cydnabod yr angen i barhau i wella'r hyn yr ydym ni'n ei gynnig. Mae'r grŵp rhyng-weinidogol yn ystyried y dewisiadau sy'n ymwneud â: chyflwyno gofal dibreswyl a ariennir; cyfraniad tuag at gost gofal preswyl i'r rheini sy'n talu fwyaf; a darparu gofal personol a ariennir ar gyfer unrhyw un sy'n gymwys.
Fe fydd gweithredu ar unrhyw un neu'r cyfan o'r dewisiadau yr wyf i newydd eu hamlinellu yn gofyn am fuddsoddiad ar ben yr adnoddau sydd eu hangen i gynnal y lefelau presennol o wasanaeth. Rydym eisoes wedi trafod y posibilrwydd o godi trethi yng Nghymru i greu'r adnoddau ar gyfer gofal cymdeithasol. Mae angen inni fod yn hyderus y gallwn ni sicrhau datrysiad cynaliadwy o ran ariannu sy'n effeithiol i Gymru.
Felly, nid yw'r grŵp wedi rhoi cyfyngiadau ar ei feddylfryd. Rydym wedi ystyried y gwaith ar y cyd ar ariannu gofal cymdeithasol a wnaed gan y pwyllgor dethol ar iechyd a gofal cymdeithasol a'r pwyllgor dethol ar gymunedau a llywodraeth leol yn ystod Senedd ddiwethaf y DU. Rydym wedi adolygu'r dystiolaeth sydd ar gael o fodelau rhyngwladol hefyd. Mae'r rhain yn amlygu'r heriau sydd i sefydlu model ariannu newydd ar gyfer gofal cymdeithasol. Mae gan wledydd fel yr Almaen a Siapan fodelau sefydledig o ariannu gofal cymdeithasol, neu fodelau yswiriant gofal hirdymor, sy'n seiliedig ar gydnabyddiaeth glir o'r angen am gyfraniadau gan unigolion ar gyfer yswiriant gofal cymdeithasol.
Rydym yn parchu ac yn gefnogol iawn i'n gwasanaeth iechyd gwladol ac rydym yn parhau i amddiffyn egwyddor gofal iechyd sydd ar gael yn rhad ac am ddim pan fydd ei angen. Mae angen newidiadau i'r modelau rhyngwladol a adolygwyd er mwyn iddynt allu parhau i fod yn hyfyw, gyda buddion cyfyngedig i ofal cymdeithasol neu gyfraniadau ariannol uwch. Fe fyddai hyn yn awgrymu, pe baem ni'n codi trethi i ariannu gwelliant mewn gofal cymdeithasol, yna byddai angen inni alinio'n agos â'r canlyniadau penodol yr ydym yn dymuno eu cyflawni er mwyn cael datrysiad sy'n ddigon hyblyg a chynaliadwy.
Mae dewisiadau gwirioneddol i'r genedl yma. Bydd dod i gytundeb ynghylch yr angen am newid a natur y cytundeb hwnnw yn hanfodol ar gyfer diwygio i'r dyfodol. Rwy'n awyddus i barhau â'r drafodaeth hon heddiw a thu hwnt gydag Aelodau, gyda phwyllgorau a rhanddeiliaid ehangach i helpu i lywio cyfeiriad y daith a llunio darlun o'n gweledigaeth ar y cyd ar gyfer y gwasanaethau cymdeithasol yr ydym ni'n dymuno eu gweld yn y dyfodol yng Nghymru.
In the run-up, Minister, to the general election your Labour leader Jeremy Corbyn stated in his election bid that Labour would develop a system of free social care in Wales. It is now clear, however, from this statement that you have u-turned already on this and that your solution is to introduce a tax here in Wales.
I would like to thank the Minister for acknowledging the uncertainties in projecting future expenditure needs for social care. This is undeniable. The cost is predicted to grow between £35 million and £327 million a year by 2022-23, which is a huge variation, and makes it that much harder to identify the figure actually needed and to how to fund it going forward.
I would like to share an important message that I hear from those delivering and receiving social care, and they say this: we need to invest more in prevention and early intervention. Too often, things are allowed to—. There's a lack of access to available services, and too often money from the health budget and the social care budget is going in at a very high level when things have reached almost crisis point. Actually, if there were better prevention models, if there were better intervention models, and if money was going in at that lower level, you could assist and support more people at a more reasonable cost, preventing this high-end cost that ultimately arises when people end up in crisis.
According to 'The "Front Door" to Adult Social Care' report by the Wales Audit Office, local authorities are preventing social care demand, but information, advice and assistance—IAA—are not consistently effective. They say themselves they have found a postcode lottery on preventative community services. They also say that regional partnership boards don't always necessarily have the right commitment and buy-in from, on most occasions, our health service, despite our local authorities working really hard in social care departments on very fixed budgets that are not allowed to go into deficit. They find that the regional partnership boards, in some instances, are little more than a talking shop. This, to me, sounds like an ineffective system, so what consideration will you give to making the system we currently have more efficient by putting strong prevention and intervention measures first?
Prevention, of course, is one of the underlying principles of the integrated care fund. Your statement notes that the group is keen to deepen the benefits of the ICF. So why then, tell me, of the 493 projects supported by the ICF in 2018-19, did around 60 per cent of those not continue to receive funding in 2019-20? As a businesswoman, that tells me that the project shouldn't have been started in the first place, or there were excellent projects that you have failed to continue funding. That is not a good way of actually moving forward. This is an important point because, whilst the draft budget provides £130 million into the ICF to help regional partnership boards, the auditor general himself has remarked that there is little evidence that successful projects were being mainstreamed into core budgets.
So, question 2: how can we be sure that the £130 million would not be better spent through a fair distribution of that money between Wales's 22 local authorities, allowing them to lead on prevention and integration and cutting out this ridiculous, costly bureaucracy and financial incapability, because of the money being so ring-fenced and tied to these boards?
Before considering a levy or a tax to our people in Wales, I believe that we need to acknowledge that an extra £1.9 billion will be coming to the Welsh Government following increased health spending in England by the UK Government.
Also, as part of my spokesperson's role within the Welsh Conservatives, I have been proud to work with care home proprietors across north Wales, and I've challenged Betsi Cadwaladr University Health Board in an effort to secure fairer CHC fees. So, with that, will the inter-ministerial group explore the potential benefits of the Welsh NHS making more finance available to support the social care sector?
What has come through to me is that people are fed up. They're fed up with budgets in health boards being allowed to grow and grow in debt and deficit, yet local authorities are bound to deliver a balanced budget. Quite often, as a result of people stuck in beds in the health service, when they really should be in their own homes or in the respective care surroundings that they need, too often money that should be spent by the health board is actually being picked up by our already-cash-strapped local authorities.
Yn y cyfnod a oedd yn arwain at yr etholiad cyffredinol, Gweinidog, fe ddywedodd arweinydd eich Plaid Lafur chi, Jeremy Corbyn, yn ei gais etholiadol ef y byddai Llafur yn datblygu system o ofal cymdeithasol rhad ac am ddim yng Nghymru. Mae bellach yn amlwg, fodd bynnag, o'r datganiad hwn eich bod chi wedi gwneud tro pedol ynglŷn â hyn yn barod, a'ch ateb chi yw cyflwyno treth yma yng Nghymru.
Fe hoffwn i ddiolch i'r Gweinidog am gydnabod bod ansicrwydd wrth ragamcanu anghenion gwariant y dyfodol ar gyfer gofal cymdeithasol. Ni ellir gwadu hyn. Rhagwelir y bydd y gost yn cynyddu rhwng £35 miliwn a £327 miliwn y flwyddyn erbyn 2022-23, sy'n amrywiad aruthrol, ac fe wna hynny hi'n anodd iawn nodi'r ffigur sydd wirioneddol ei angen sut i'w ariannu wrth symud ymlaen.
Fe hoffwn i rannu neges bwysig yr wyf i'n ei chlywed gan y rhai sy'n darparu ac yn derbyn gofal cymdeithasol, ac maen nhw'n dweud hyn: mae angen inni fuddsoddi mwy mewn atal ac ymyrryd yn gynnar. Yn rhy aml, fe ganiateir i bethau—. Mae diffyg mynediad at y gwasanaethau sydd ar gael, ac yn rhy aml mae arian yn mynd i mewn o'r gyllideb iechyd a'r gyllideb gofal cymdeithasol ar lefel uchel iawn pan fydd pethau wedi datblygu i fod yn argyfwng. Mewn gwirionedd, pe ceid modelau atal gwell, pe ceid modelau ymyrryd gwell, a phe bai arian yn mynd i mewn ar y lefel is honno, fe allech chi gynorthwyo a chefnogi mwy o bobl am gost fwy rhesymol, gan atal y gost uchel hon sy'n codi yn y pen draw pan fo pobl mewn argyfwng.
Yn ôl yr adroddiad 'Y "Drws Blaen" i ofal cymdeithasol i oedolion' gan Swyddfa Archwilio Cymru, mae awdurdodau lleol yn atal y galw am ofal cymdeithasol, ond nid yw gwybodaeth, cyngor a chymorth—IAA—yn gyson effeithiol. Maen nhw'n dweud eu bod nhw wedi darganfod loteri cod post o ran gwasanaethau cymunedol ataliol. Maen nhw'n dweud hefyd nad oes gan fyrddau partneriaeth rhanbarthol yr ymrwymiad na'r ymroddiad priodol gan ein gwasanaeth iechyd, yn y rhan fwyaf o achosion, er gwaethaf y ffaith bod ein hawdurdodau lleol yn gweithio'n galed iawn mewn adrannau gofal cymdeithasol ar gyllidebau cyfyng iawn na chaniateir iddynt fynd i ddyled ynddynt. Maen nhw'n canfod nad yw'r byrddau partneriaeth rhanbarthol, mewn rhai achosion, yn ddim byd ond siop siarad. Mae hyn, i mi, yn swnio'n debyg i system aneffeithiol, felly pa ystyriaeth a fyddwch chi'n ei rhoi i wneud y system sydd gennym ni ar hyn o bryd yn fwy effeithlon drwy roi'r flaenoriaeth i fesurau cryf i atal ac ymyrryd?
Atal, wrth gwrs, yw un o egwyddorion sylfaenol y gronfa gofal integredig. Mae eich datganiad chi'n nodi bod y grŵp yn awyddus i ymestyn manteision y gronfa gofal integredig. Felly pam, dywedwch wrthyf i, o'r 493 o brosiectau a gefnogwyd gan y gronfa gofal integredig yn 2018-19, y peidiodd tua 60 y cant o'r rhain â pharhau i dderbyn cyllid yn 2019-20? Yn wraig fusnes, mae hynny'n gwneud i mi amau na ddylid bod wedi dechrau'r prosiect yn y lle cyntaf, neu fod yna brosiectau ardderchog na wnaethoch chi barhau i'w hariannu nhw. Nid yw honno'n ffordd dda o symud ymlaen. Mae hwn yn bwynt pwysig oherwydd, er bod y gyllideb ddrafft yn darparu £130 miliwn i'r gronfa gofal integredig i helpu byrddau partneriaeth rhanbarthol, mae'r Archwilydd Cyffredinol wedi dweud ei hunan mai prin yw'r dystiolaeth bod prosiectau llwyddiannus yn cael eu prif-ffrydio i'r cyllidebau craidd.
Felly, cwestiwn 2: sut y gallwn ni fod yn siŵr na fyddai'n well gwario'r £130 miliwn drwy ddosbarthu'r arian hwnnw'n deg rhwng 22 awdurdod lleol Cymru, gan ganiatáu iddyn nhw arwain o ran atal ac integreiddio a thorri allan y fiwrocratiaeth chwerthinllyd, gostus hon a'r diffyg cyfrifoldeb ariannol, oherwydd bod yr arian hwn wedi'i glustnodi i'r fath raddau ac wedi ei glymu i'r byrddau hyn?
Cyn ystyried ardoll neu drethiant ar ein pobl ni yng Nghymru, rwyf i o'r farn fod angen inni gydnabod y bydd £1.9 biliwn ychwanegol yn dod i Lywodraeth Cymru ar ôl i Lywodraeth y DU gynyddu gwariant ar iechyd yn Lloegr.
Hefyd, yn rhan o'm swyddogaeth i yn llefarydd y Ceidwadwyr Cymreig, rwyf wedi bod yn falch o weithio gyda pherchnogion cartrefi gofal ledled y gogledd, ac rwyf wedi herio Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr mewn ymgais i sicrhau ffioedd cyngor iechyd cymuned sy'n fwy teg. Felly, gyda hynny, a fydd y grŵp rhyng-weinidogol yn ymchwilio i'r manteision posibl o GIG Cymru yn sicrhau bod mwy o arian i gefnogi'r sector gofal cymdeithasol?
Rwy'n teimlo bod pobl wedi cael llond bol. Maen nhw wedi cael llond bol ar gyllidebau mewn byrddau iechyd yn cael eu caniatáu i dyfu a chynyddu yn eu dyledion a'u diffygion ariannol, ond eto mae awdurdodau lleol wedi eu rhwymo i ddarparu cyllideb sy'n gytbwys. Yn aml iawn, o ganlyniad i bobl yn gorwedd yng ngwelyau y gwasanaeth iechyd, pan ddylent mewn gwirionedd fod yn eu cartrefi eu hunain neu yn yr amgylchedd gofal priodol sydd ei angen arnyn nhw, yn rhy aml o lawer mae'r arian y dylai'r bwrdd iechyd fod yn ei wario yn cael ei wario gan ein hawdurdodau lleol sydd eisoes yn brin o arian.
Are you winding up, please?
A ydych chi'n tynnu tua'r terfyn, os gwelwch chi'n dda?
I will, yes.
Finally, from reading your statement, it seems that whilst you could be sailing towards a tax, I do welcome the fact that your group has explored new models of care. If that is the case, I would ask that you kindly place a greater emphasis on alternatives such as the Buurtzorg model. It has revolutionised community care in the Netherlands and has seen overhead costs reduce by 25 per cent. Would you at least, Minister—? You don't often agree with me on anything, but would you agree with me that that model is worth consideration by your Government? Let's look at a model that actually we can look at to be more effective, more beneficial to those who need it, more manageable, and not have to introduce an overburdensome tax to the people of Wales. Thank you.
Ydw, iawn.
Yn olaf, o ddarllen eich datganiad chi, mae'n ymddangos, er y gallech chi fod yn hwylio tuag at drethiant, rwy'n croesawu'r ffaith bod eich grŵp chi wedi edrych ar fodelau newydd o ofal. Os yw hynny'n wir, fe fyddwn i'n gofyn ichi fod yn ddigon caredig i roi mwy o bwyslais ar ddewisiadau eraill fel model Buurtzorg. Mae hwn wedi chwyldroi gofal cymunedol yn yr Iseldiroedd ac wedi gweld costau gorbenion yn gostwng 25 y cant. A fyddech chi o leiaf, Gweinidog—? Nid ydych yn cytuno â mi ar bethau yn aml iawn, ond a wnewch chi gytuno â mi ei bod hi'n werth i'ch Llywodraeth chi ystyried y model hwnnw? Gadewch inni edrych ar fodel sydd, mewn gwirionedd, yn fwy effeithiol ac yn fwy buddiol i'r rhai sydd ei angen, ac sy'n haws ei reoli, a pheidio gorfod cyflwyno treth a fyddai'n feichus i bobl Cymru. Diolch.
Thank you for the series of comments and questions. I don't want to be overly unkind, but there are a number of factual challenges in the statements that were made by the Conservative spokesperson. It is, of course, the case that Jeremy Corbyn is not the Prime Minister. Labour didn't win the last election. We got a real shoeing at the last election; there's now a Conservative UK Government. The idea that we are therefore going to be held to the last UK election manifesto when we can't possibly influence it is beyond parody. It's a bit of an embarrassing statement for Janet Finch-Saunders to start off with.
It's also worth pointing out that I can see the Chair of the Health, Social Care and Sport Committee in here and we recently had a debate on district and community nursing, which considered the Buurtzorg model and the work that the Government is already doing. There was an agreement within this Assembly term on further investment in district nursing, looking at principles from the Buurtzorg model and how they might be applied within Wales. So, we're deliberately increasing our investment in district and community nursing. So, far from this being a new issue, it's actually something that, through the whole of this term, you'll have heard in this Chamber and in the committee and in the report. To be fair, you may not have been in the Chamber at the time, but we've talked about it on several occasions and I'm glad to help to bring you up to date on that.
In terms of the cost pressures, the cost pressures range that I outlined, Deputy Presiding Officer, when you look at what 5.5 per cent over the last seven years or so that is going—the amount that, across local authorities, they are putting into social care, well that's actually nearer the top end of the £30-odd to £300-odd million range. There's a really big cost pressure that, despite austerity, political leadership of every shade is responding to. Independent-led councils, Welsh Conservative-led councils—so, your colleagues Sam Rowlands and Peter Fox, they are making those choices as well—together with Plaid Cymru and Welsh Labour-led councils, they're all responding to the reality of the increase in pressures.
We could do broadly what you say and say, 'Just make it more efficient, try to develop some new models and carry on.' And that's a choice. It's a choice that we could make as a country. If we do that though, we have to accept, if we want an honest and mature debate, that that means that there'll be extra pressures on other budgets and it almost certainly means cuts in other areas of expenditure. Now, that's an honest choice that we could all make, but that would be the choice that we would be making. If we really want to see an improvement, we've got to consider the amount of funding that goes into it. At the last UK election, the Conservatives pledged to put £1 billion extra into social care, but that was actually money that they'd already announced. So, actually, there isn't new money that's going to come, arriving from May onwards; we've apparently already had it. It's been passed on in local government budgets through the RSG to local government. And that is only just about keeping pace with where we are. In fact, the NHS Confederation in England said that that funding pledge was well short of what was required—not Labour politicians, but people who are providing health and social care across our border.
We do want to see more efficiency in services, so we do want to see a transformation, we want to see reform and prevention going into how we look at the future of social care, but we also have to address the issue of funding. If we want to improve the quality and the reach and safeguard the dignity of social care, then we've got to have this serious and honest conversation about funding. And that's what we're prepared to do.
I don't want to leave unaddressed issues about the integrated care fund. Part of the reason why some ICF projects don't proceed is that they're piloting and trying new ways of working. And when we often have these debates here, your colleague, Angela Burns, regularly says to me, 'You have to be prepared to go and run projects that may not always succeed. If you're refusing to take any risk, you're not really trying something new.' And you can't then say on the other hand that it’s outrageous that not all of those projects have gone ahead. There will be different reasons why partners on the ground have looked and decided to proceed or not proceed. And actually, across local government, there's widespread support for the ICF and the way that it's worked, the way it’s brought different partnerships together, including health together with different parts of local government, the third sector, and other providers.
And you can't have it both ways on funding when it comes to health consequentials. Your party have regularly said, 'All the health consequentials should go directly into the health service—don't direct them or transfer them anywhere else at all.' We've actually gone well beyond that, and this Government, over the whole of this term, has put a lot more into the health service then direct consequantials that we've had from UK settlements. If you then say you want us to take more money into social care, well, we know we'll have a different debate about money that hasn't gone into the health service. And you can't have it both ways.
We—I—have made a choice to put £30 million last year, from the health budget, into social care. This year, I made the choice to put it up from £30 million to £40 million from the health budget into social care, because we recognise the pressures. So, we're doing the responsible and the right thing already, but the debate about the future should really be an honest and a grown-up one, and that's what I desperately want to see; not to try and have it both ways, but to be honest about what is available. And when we go out to further consultation with more models, we'll be open about that and about the basis of the funding questions for them, so people in this Chamber and beyond can look honestly at what's possible. We don't have a fixed view in the Government about what the exact future models of social care should be, or indeed how they should be funded, but I do hope that, over the coming months, we'll have a deal more maturity than we've heard thus far in the Chamber today, and I look forward to hearing what other parties have to say.
Diolch am y gyfres yna o sylwadau a chwestiynau. Nid wyf i'n dymuno bod yn rhy angharedig, ond mae nifer o ffeithiau y gellir eu herio yn y datganiadau a wnaed gan lefarydd y Ceidwadwyr. Mae'n wir, wrth gwrs, nad Jeremy Corbyn yw'r Prif Weinidog. Ni enillodd Llafur yr etholiad diwethaf. Fe gawsom ni grasfa yn yr etholiad diwethaf; Llywodraeth Geidwadol sydd gennym ni bellach yn y DU. Mae'r syniad ein bod ni'n mynd i orfod cadw at faniffesto'r etholiad diwethaf yn y DU, pan na allwn ddylanwadu arno o gwbl, y tu hwnt i bob rheswm. Mae datganiad dechreuol Janet Finch-Saunders yn codi cywilydd.
Mae'n werth nodi hefyd y gallaf i weld Cadeirydd y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon yn y fan hon, ac yn ddiweddar fe gawsom ni ddadl am nyrsio ardal a chymunedol, a roddodd ystyriaeth i fodel Buurtzorg a'r gwaith y mae'r Llywodraeth yn ei wneud eisoes. Roedd cytundeb yn ystod tymor y Cynulliad hwn ar fuddsoddiad pellach mewn nyrsio ardal, gan edrych ar egwyddorion o fodel Buurtzorg a sut y gellid eu defnyddio yng Nghymru. Felly, rydym ni'n cynyddu ein buddsoddiad ni'n fwriadol mewn nyrsio rhanbarthol a chymunedol. Felly, ymhell o fod yn fater newydd, mae hwn mewn gwirionedd yn rhywbeth y byddwch chi, drwy gydol y tymor hwn, wedi ei glywed yn y Siambr hon ac yn y pwyllgor ac yn yr adroddiad. A bod yn deg, efallai nad oeddech chi yn y Siambr ar y pryd, ond rydym wedi siarad droeon am hynny ac rwy'n falch o helpu i ddod â'r newyddion diweddaraf ichi am hynny.
O ran y pwysau o ran cost, mae'r ystod o bwysau cost a amlinellais i, Dirprwy Lywydd, pan edrychwch chi ar yr hyn y mae'r 5.5 y cant dros y saith mlynedd diwethaf neu fwy sy'n mynd—y swm y maen nhw'n ei roi i ofal cymdeithasol ar draws awdurdodau lleol, wel mae hynny mewn gwirionedd yn nes at ben uchaf yr ystod o tua £30 i £300 miliwn. Fe geir pwysau mawr iawn o ran cost ac, er gwaethaf cyni, mae arweinyddiaeth wleidyddol o bob lliw yn ymateb iddo. Y cynghorau dan arweinyddiaeth annibynnol, y cynghorau dan arweiniad y Ceidwadwyr Cymreig—felly, eich cyd-Aelodau chi, Sam Rowlands a Peter Fox, maen nhw'n gwneud y dewisiadau hynny hefyd— ynghyd â chynghorau Plaid Cymru a'r cynghorau dan arweiniad Llafur Cymru, maen nhw i gyd yn ymateb i realiti'r cynnydd o ran pwysau.
Fe allem ni wneud yn fras yr hyn a ddywedwch chi a dweud, 'Gwnewch hyn yn fwy effeithlon, ceisiwch ddatblygu modelau newydd a pharhau i wneud hynny.' Ac mae hwnnw yn ddewis. Mae'n ddewis y gallem ni ei wneud fel cenedl. Ond os gwnawn ni hynny, fodd bynnag, mae'n rhaid inni dderbyn, os ydym ni'n dymuno cael dadl onest ac aeddfed, fod hynny'n golygu y bydd pwysau ychwanegol ar gyllidebau eraill ac fe fyddai bron yn sicr o arwain at doriadau mewn meysydd eraill o wariant. Nawr, mae hwnnw'n ddewis gonest y gallai pob un ohonom ni ei wneud, ond dyna'r dewis y byddem ni'n ei wneud. Os ydym ni'n dymuno gweld gwelliant gwirioneddol, mae'n rhaid inni ystyried faint o arian sy'n mynd i mewn i hynny. Yn etholiad diwethaf y DU, roedd y Ceidwadwyr yn addo rhoi £1 biliwn yn ychwanegol i ofal cymdeithasol, ond mewn gwirionedd, dyna'r arian yr oedden nhw wedi ei gyhoeddi eisoes. Felly, nid oes arian newydd i ddod, yn cyrraedd o fis Mai ymlaen; mae'n debyg ein bod eisoes wedi ei gael. Fe gafodd ei drosglwyddo i gyllidebau llywodraeth leol drwy'r grant cynnal refeniw i lywodraeth leol. Ac nid yw hynny ond prin yn ein cadw ni lle'r ydym ni. A dweud y gwir, fe ddywedodd Cydffederasiwn y GIG yn Lloegr fod yr addewid honno o gyllid yn brin o'r hyn a oedd yn ofynnol—nid gwleidyddion Llafur, ond pobl sy'n darparu iechyd a gofal cymdeithasol dros y ffin.
Rydym ni'n awyddus i weld mwy o effeithlonrwydd mewn gwasanaethau, ac felly rydym ni'n awyddus i weld trawsnewid, rydym ni'n awyddus i weld diwygio ac atal yn dylanwadu ar y modd y byddwn ni'n edrych ar ddyfodol gofal cymdeithasol, ond mae'n rhaid i ni fynd i'r afael â mater cyllid hefyd. Os ydym ni'n dymuno gwella ansawdd a chyrhaeddiad a diogelu urddas gofal cymdeithasol, yna mae'n rhaid inni gael y sgwrs ddifrifol ac onest hon ynglŷn â chyllid. Ac rydym yn barod i wneud hynny.
Nid wyf i'n dymuno gadael materion am y gronfa gofal integredig heb eu hateb. Rhan o'r rheswm pam nad yw rhai prosiectau o'r gronfa gofal integredig yn mynd rhagddyn nhw yw eu bod nhw'n treialu ac yn cynnig ffyrdd newydd o weithio. A phan fyddwn ni'n cael y dadleuon hyn yn aml yn y fan hon, mae eich cyd-Aelod, Angela Burns, yn dweud wrthyf i'n rheolaidd, 'Mae'n rhaid ichi fod yn barod i gynnal prosiectau nad ydyn nhw'n llwyddo bob amser. Os gwrthodwch gymryd unrhyw risg, nid ydych yn rhoi cynnig ar unrhyw beth newydd.' Ac ni allwch chi wedyn ddweud ar y llaw arall ei bod hi'n warthus nad yw pob un o'r prosiectau hynny wedi parhau. Fe fydd yna wahanol resymau pam mae partneriaid ar lawr gwlad wedi ystyried a phenderfynu bwrw ymlaen neu beidio. Ac mewn gwirionedd, ar draws llywodraeth leol, mae cefnogaeth eang i'r gronfa gofal integredig a'r ffordd y mae hi wedi gweithio, y ffordd y mae hi wedi dod â gwahanol bartneriaethau at ei gilydd, gan gynnwys iechyd, ynghyd â gwahanol rannau o lywodraeth leol, y trydydd sector, a darparwyr.
Ac ni allwch chi ei chael hi bob ffordd o ran cyllid pan ddaw'n fater o gyllid canlyniadol iechyd. Mae eich plaid chi wedi dweud yn rheolaidd, 'Fe ddylai holl gyllid canlyniadol iechyd fynd yn uniongyrchol i'r gwasanaeth iechyd—peidiwch â'u cyfeirio na'u trosglwyddo nhw i unman arall o gwbl.' Mewn gwirionedd, rydym ni wedi mynd ymhell y tu hwnt i hynny, ac mae'r Llywodraeth hon, gydol y tymor hwn, wedi rhoi llawer mwy i mewn i'r gwasanaeth iechyd na'r cyllid canlyniadol uniongyrchol a gawsom ni o setliadau'r DU. Os ydych chi'n dweud wedyn eich bod chi'n dymuno inni roi mwy o arian i mewn i ofal cymdeithasol, wel, gwyddom y byddwn yn cael dadl wahanol am yr arian nad aeth i'r gwasanaeth iechyd. Ac ni allwch chi ei chael hi bob ffordd.
Rydym ni—rwyf i—wedi gwneud y dewis i roi £30 miliwn, o'r gyllideb iechyd y llynedd, i ofal cymdeithasol. Eleni, fe wneuthum i'r dewis i'w godi o £30 miliwn i £40 miliwn o'r gyllideb iechyd i ofal cymdeithasol, oherwydd rydym ni'n cydnabod y pwysau. Felly, rydym ni'n gwneud y peth cyfrifol a'r peth priodol eisoes, ond fe ddylai'r ddadl am y dyfodol fod yn un onest ac aeddfed, a dyna'r hyn yr wyf i'n awyddus iawn i'w weld; nid ceisio ei chael hi bob ffordd, ond bod yn onest o ran yr hyn sydd ar gael. A phan fyddwn ni'n mynd ati i ymgynghori ymhellach gyda mwy o fodelau, fe fyddwn ni'n agored i hynny a sail y cwestiynau cyllido ar eu cyfer nhw, ac felly fe all pobl yn y Siambr hon a thu hwnt edrych yn onest ar yr hyn sy'n bosibl. Nid oes gennym ni farn bendant yn y Llywodraeth ynghylch beth yn hollol y dylai modelau gofal cymdeithasol fod yn y dyfodol, nac yn wir sut y dylid eu hariannu nhw, ond rwy'n gobeithio, dros y misoedd nesaf, y cawn ni lawer mwy o aeddfedrwydd na'r hyn a glywsom yn y Siambr heddiw hyd yma, ac rwy'n edrych ymlaen at glywed yr hyn sydd gan y pleidiau eraill i'w ddweud.
I'm not entirely sure what you've announced today, to be honest with you. Maybe you can give us a bit more information about this conversation that you're keen to start today and what form that conversation might take. There are references in your statement to all sorts of international models for paying for care. I read it that you want to have some sort of conversation, as I say, about raising a tax or perhaps a levy to fund social care, but given the long lead-in time for UK Government to agree to the devolution of any new taxes, I think, perhaps, you're happy enough to just keep on kicking that particular can down the road for a while longer.
You're quite right to say, of course, that there is concern about the sustainability of care as a whole—the care that we'll need to provide for our ageing population in future. And you know what? Given the narrative around concern about the cost of providing social care in particular, I can understand why it would appear to make sense to think of some sort of fund, perhaps, to build up to pay for that in future, but I think there are some real flaws in that. We can have a conversation about it, as you say. But we think that the question isn't about finding money for social care; the question is about paying for health and care services in the context of an increasingly older population in future. That means funding for the NHS and funding for social care and funding for good housing and tackling poverty and so on, amongst a whole host of other public services that are needed. The clear gap, I think, in funding, isn't social care, per se, or the NHS, or the other services separately; it's that lack of investment in services that prevents people from becoming ill in the first place and requiring NHS and social care. If we are to build funds—and I think we do need to think differently about models for the future—I think perhaps we should be thinking in terms of building up a transformation fund to get us to that care service that is fit for the twenty-first century and beyond, indeed.
In response, actually, to some comments made by the Conservatives' spokesman, I think we can't just build the future of Welsh health funding on what we hope a UK Government might decide to spend on health in England in years to come. I think, based on the track record of successive Conservative Governments, their willingness to cut services deeply makes me nervous about hanging in there with a begging bowl for decisions on the NHS in England to be made.
I'll come on to just a couple of questions. I have sympathy with the Minister's view that we need an honest conversation about the level of taxation paid. I believe it's a matter of principle that the best way is to fund care, both NHS and social, from general taxation, but I would strongly argue also that, if the Government does intend to raise taxes to fund health and care services, you'll only find support for that if, in exchange, there aren't going to be charges still for people who need those services. For example, that they would not have to sell their homes as well.
A couple of claims were made in your statement. The statement claims that free personal care and care home accommodation could cost £700 million a year, but the accounts for local authorities—recent accounts—show that they've raised only £163 million from charges for social care for over-65s. Of course, you would also have to account for behaviour change, with self-funders moving into the funding, but the gap is still rather considerable. The Barker commission estimated the cost of providing free social care for those with moderate and critical needs for England would be £5 billion, which would translate to Wales as being around £250 million. In fact, LE Wales's own research in 2014 estimated this cost, which included under-65s as well, to be around £350 million. So could you explain why the figure you use is so considerably different to other estimates? A cynic would suggest that you're trying to undermine the case for social care free at the point of need whilst in the same breath claiming to aspire to that. Linked to this, you've stated that the research conducted by LE Wales on the additional funding needs required to maintain existing services by 2022-23, which is not far away, range from between £35 million and £327 million. That seems to me to be an extraordinarily wide range, so perhaps you could explain to me that wide gap in more detail.
Nid wyf i'n hollol siŵr beth yr ydych chi wedi ei gyhoeddi heddiw, a dweud y gwir. Efallai y gwnewch chi roi ychydig mwy o wybodaeth inni am y drafodaeth hon yr ydych chi'n awyddus i'w dechrau heddiw ac ar ba ffurf y gallai'r drafodaeth honno fod. Mae cyfeiriadau yn eich datganiad chi at bob math o fodelau rhyngwladol ar gyfer talu am ofal. Fe ddarllenais i eich bod chi'n awyddus i gael rhyw fath o drafodaeth, fel y dywedais i, am godi treth neu ardoll efallai i dalu am ofal cymdeithasol, ond o ystyried y cyfnod arweiniol hir cyn i Lywodraeth y DU gytuno i ddatganoli unrhyw drethi newydd, yn fy marn i, efallai, rydych chi'n ddigon hapus i ohirio'r mater penodol hwn am gyfnod hwy eto.
Rydych chi yn llygad eich lle wrth ddweud, wrth gwrs, fod yna bryder am gynaliadwyedd gofal yn ei gyfanrwydd—y gofal y bydd angen inni ei ddarparu yn y dyfodol ar gyfer y boblogaeth sy'n heneiddio. A wyddoch chi beth? O ystyried y naratif sy'n ymwneud â'r pryder am gost darparu gofal cymdeithasol yn benodol, gallaf ddeall pam y byddai'n ymddangos ei bod hi'n gwneud synnwyr i feddwl am ryw fath o gronfa, efallai, i'w sefydlu i dalu am hynny yn y dyfodol, ond credaf fod rhai diffygion gwirioneddol yn hynny o beth. Fe allwn ni gael trafodaeth am hyn, fel yr ydych chi'n dweud. Ond rydym ni o'r farn nad yw'r cwestiwn hwn yn ymwneud â dod o hyd i arian ar gyfer gofal cymdeithasol; mae'r cwestiwn hwn yn ymwneud â thalu am wasanaethau iechyd a gofal yng nghyd-destun poblogaeth sy'n gynyddol hŷn yn y dyfodol. Mae hynny'n golygu cyllid i'r GIG ac arian ar gyfer gofal cymdeithasol ac ariannu ar gyfer tai da a goresgyn tlodi ac yn y blaen, ymhlith llu o wasanaethau cyhoeddus eraill y mae eu hangen nhw. Yn fy marn i, nid y bwlch amlwg o ran ariannu yw gofal cymdeithasol, ynddo'i hun, na'r GIG, na'r gwasanaethau eraill ar wahân; y diffyg buddsoddiad mewn gwasanaethau sy'n atal pobl rhag afiechyd yn y lle cyntaf, a bod ag angen am y GIG a gofal cymdeithasol. Os ydym yn dymuno crynhoi cyllid—ac rwy'n credu bod angen meddwl mewn ffordd wahanol am fodelau i'r dyfodol—rwy'n credu efallai y dylem fod yn meddwl am ddatblygu cronfa weddnewid i'n harwain ni at y gwasanaeth gofal hwnnw sy'n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain a thu hwnt, yn wir.
Mewn ymateb i rai o'r sylwadau a wnaeth llefarydd y Ceidwadwyr, nid wyf yn credu y gallwn adeiladu dyfodol cyllid iechyd Cymru ar sail yr hyn y gobeithiwn y bydd Llywodraeth y DU yn penderfynu ei wario ar iechyd yn Lloegr mewn blynyddoedd i ddod. Rwyf i o'r farn, yn seiliedig ar hanes y Llywodraethau Ceidwadol olynol, fod eu parodrwydd nhw i dorri gwasanaethau yn fy ngwneud i'n anesmwyth iawn o ran aros yno yn ymbilio wrth iddyn nhw wneud penderfyniadau ynglŷn â'r GIG yn Lloegr.
Fe af i yn fy mlaen at ychydig o gwestiynau. Rwy'n cydymdeimlo â barn y Gweinidog fod angen trafodaeth onest arnom ynglŷn â lefel y trethi a delir. Rwy'n credu ei bod hi'n fater o egwyddor mai'r ffordd orau o ariannu gofal, yn y GIG ac yn gymdeithasol, yw o drethiant cyffredinol. Ond fe fyddwn i'n dadlau'n gryf hefyd, os yw'r Llywodraeth yn bwriadu codi trethi i ariannu gwasanaethau iechyd a gofal, na chewch chi gefnogaeth i hynny oni bai, yn gyfnewid, na chodir costau eraill ar bobl sydd angen y gwasanaethau hynny. Er enghraifft, na fyddai'n rhaid iddyn nhw werthu eu cartrefi hefyd.
Roedd yna un neu ddau o honiadau yn eich datganiad chi. Mae'r datganiad yn honni y gallai gofal personol a llety mewn cartrefi gofal yn rhad ac am ddim gostio £700 miliwn y flwyddyn. Ond mae'r cyfrifon ar gyfer awdurdodau lleol—cyfrifon diweddar—yn dangos mai dim ond £163 miliwn y maen nhw wedi ei godi o ffioedd am ofal cymdeithasol i rai dros 65 oed. Wrth gwrs, fe fyddai'n rhaid ichi roi cyfrif hefyd o newid ymddygiad, gyda hunan-arianwyr yn symud i mewn i'r cyllid, ond mae'r bwlch yn parhau i fod yn eithaf sylweddol. Amcangyfrifodd comisiwn Barker mai cost darparu gofal cymdeithasol yn rhad ac am ddim i'r rhai ag anghenion cymedrol a chritigol ar gyfer Lloegr fyddai £5 biliwn. Byddai hynny'n trosi i tua £250 miliwn yng Nghymru. Mewn gwirionedd, fe amcangyfrifodd ymchwil LE Wales ei hun y gost hon yn 2014, a oedd yn cynnwys pobl dan 65 oed hefyd, i fod tua £350 miliwn. Felly, a wnewch chi egluro pam mae'r ffigur a ddefnyddiwch chi mor sylweddol wahanol i amcangyfrifon eraill? Fe fyddai sinig yn awgrymu eich bod chi'n ceisio tanseilio'r achos dros ofal cymdeithasol rhad ac am ddim pan fyddai angen hynny, ac ar yr un gwynt yn honni eich bod chi'n ymgyrraedd at hynny. Yn gysylltiedig â hyn, rydych chi wedi nodi bod yr ymchwil a wnaeth LE Wales ar yr anghenion ariannu ychwanegol sy'n ofynnol i gynnal y gwasanaethau presennol erbyn 2022-23, buan y daw hynny, yn amrywio o rhwng £35 miliwn a £327 miliwn. Mae honno'n ymddangos yn ystod eithriadol o eang i mi, ac felly efallai y gallech chi egluro'r bwlch eang hwnnw'n fanylach.
I'll just deal with the last point first. The research that we've had done, we're going to publish all of it fully before Easter and we expect then for the final to-ing and fro-ing between civil servants and LE Wales to allow us to do that. It will show the range of different assumptions that you make, from the most optimistic about the most minimal level of increase, that's where you get the £35 million, to, if you like, the maximalist position in terms of the impact of the growth. There are a number of different scenarios, but actually tracking what's happened in the last seven years, that 5.5 per cent rise is much nearer to the top-end scenario. So I don't think that the £35 million is the most optimistic; I don't think you're going to see that founded in reality, certainly not within what's happened in the last seven years.
When it comes to the estimates we provide for what different scenarios might produce, for example the £700 million figure in terms of fully funding personal care and accommodation costs, we'll, again, publish all the reasons why that is. So it's not about wanting to make it an unaffordable and unachievable aspiration, but to say 'At this point in time, is this achievable or not?' And that's because of the advantages we have in getting civil servants and others to do that work. So we'll debate openly and it'll be put out into the field, because obviously we don't have a fixed view in the Government about what the exact model future social care should be or, indeed, the exact funding mechanism to try to lever more resources into our system. And that's where we'll be genuinely trying to have an open conversation from Easter onwards, and that's why we've made offers of technical briefings to both the Finance Committee and the two committees, and I think both Chairs are in the room—the Children, Young People and Education Committee will have an interest, together, I'm sure, with the Health, Social Care and Sport Committee—and to make available a briefing from the civil servants who are doing this work to say, 'Here's how we get to these figures, here are the different assumptions, and here's a go at asking the public some open questions about what they want and how they value it.' It's about the balance between improving social care and extending what we have, or just keeping what we have, the choices that will mean, and then what that means about what they are or aren't prepared to pay.
The most generous investing would be that if we all had the funding we needed without having to consider that, but I don't expect there to be a Green Paper any time soon; we've been promised a Green Paper for most of the last decade at a UK Government level. But there are real questions to consider about the impact, together with the rest of the UK system, because what I wouldn't want to see is that we try to provide a benefit to people in Wales and that's clawed back in a different way through the benefits system. So, we do need to think carefully about how to design something that would make sense and deliver an improvement in care for people. And, I think, on that, there isn't much difference between us, but it's about how we could get there.
We've also taken seriously the point about, if we were to go down the line of suggesting there could be a tax rise, we'd have to think about how that could actually be linked directly to an improvement in the care that people receive, to be able to set out clearly what the offer would be if there were further income raised through taxes of any sort. Now, I say 'if' because, as I say, the Government doesn't have a fixed view. But it would be important to be able to understand not just the public view on that, but how you're going to link the two together. I think that's important in terms of people accepting that there really is something for something rather than another way for politicians to take money off them for no particular benefit.
When it comes to health spend, I'm proud of the fact that we've got a Government where we have invested, despite austerity, more than we've had in terms of consequentials. The gap now is that, on average, we spend 9 per cent more than the UK average on health and social care in Wales, and we are taking steps to provide money to join the system more together, to have integrated models of health and social care together. But the way that the systems are funded is different. Social care is means tested, and many people are pretty horrified when they find out about that and they rub up against the system. So, it is a different system, so we do need to look at the funding around social care as a different matter to healthcare. Now, if there was a uniform way of funding it all, well, we could look then again about how that's organised in a different way, but I don't think a reorganisation is the answer to all of the challenges that we face.
And I do want to just be clear that the focus on prevention is absolutely there—from the parliamentary review, to the 'A Healthier Wales' response, to the work we're doing with the transformation fund, prevention is absolutely a central focus on what we're looking to do in reforming and improving health and social care services—and, also, to give the assurance that we have maintained contact with the local government family, and will continue to do so across party. So, I and the Deputy Minister will openly brief local government cabinet members when they meet in their social services policy group. We'll meet them in the spring and over the summer, and I definitely want to hear from them the realities of actually having to make some of these choices in local government, together with the sorts of answers in terms of quality, reach and funding that they're prepared to support.
Fe fyddaf i'n ymdrin â'r pwynt olaf yn gyntaf. Bydd yr ymchwil a wnaethom ni, fe fyddwn yn ei chyhoeddi yn ei chyfanrwydd cyn y Pasg ac yna byddwn yn disgwyl y rownd derfynol o gyfathrebu rhwng gweision sifil a LE Wales i'n galluogi ni i wneud hynny. Fe fydd yn dangos yr amrywiaeth o wahanol ragdybiaethau sydd gennych chi, o'r mwyaf optimistaidd am y cynnydd lleiaf posibl, ac o'r fan honno y daw'r £35 miliwn, at y sefyllfa eithafol, os mynnwch chi, o ran effaith y twf. Ceir nifer o senarios amrywiol, ond wrth olrhain yr hyn sydd wedi digwydd yn y saith mlynedd diwethaf, mae cynnydd o 5.5 y cant yn llawer nes at y senario ar y pen uchaf. Felly nid wyf i o'r farn mai'r £35 miliwn yw'r sefyllfa fwyaf optimistaidd; nid wyf i'n credu eich bod chi am weld hynny'n cael ei wireddu mewn gwirionedd, yn sicr nid yng nghwmpas yr hyn sydd wedi digwydd yn y saith mlynedd diwethaf.
O ran yr amcangyfrifon yr ydym ni'n eu rhoi ar gyfer yr hyn y gallai'r gwahanol senarios ei gynhyrchu, er enghraifft, y ffigur o £700 miliwn o ran ariannu costau gofal personol a llety yn llawn, fe fyddwn ni, unwaith eto, yn cyhoeddi'r holl resymau am hynny. Felly nid yw hyn yn ymwneud ag anelu at rywbeth anfforddiadwy ac anghyraeddadwy, ond dweud 'Ar hyn o bryd, a oes modd cyflawni hyn ai peidio?' Ac mae hynny oherwydd y manteision sydd gennym ni o ran cael gweision sifil ac eraill i wneud y gwaith hwnnw. Felly fe fyddwn ni'n dadlau'n agored ac fe fydd yn cael ei droi allan i'r maes, oherwydd yn amlwg nid oes gennym farn bendant yn y Llywodraeth am yr hyn fydd yr union fodel gofal cymdeithasol y dyfodol, nac, yn wir, yr union fecanwaith cyllido i geisio denu mwy o adnoddau i mewn i'n system ni. A dyna lle byddwn ni'n wirioneddol yn ceisio cael trafodaeth agored o'r Pasg ymlaen, a dyna pam rydym ni wedi cynnig sesiynau briffio technegol i'r Pwyllgor Cyllid a'r ddau bwyllgor, ac rwy'n credu bod y ddau Gadeirydd yn yr ystafell—bydd gan y Pwyllgor Plant, Pobl ifanc ac Addysg ddiddordeb, ynghyd â'r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon, rwy'n siŵr—a darparu sesiwn friffio gan y gweision sifil sy'n gwneud y gwaith hwn i fynegi, 'Dyma sut yr ydym ni'n cyrraedd y ffigurau hyn, dyma'r gwahanol ragdybiaethau, a dyma fynd ati i ofyn cwestiynau agored i'r cyhoedd am yr hyn y maen nhw'n ei ddymuno a sut maen nhw'n gwerthfawrogi hyn.' Mae'n ymwneud â chydbwyso'r gwelliant i ofal cymdeithasol ac ymestyn yr hyn sydd gennym ni, neu gadw'r hyn sydd gennym ni, y dewisiadau y bydd hynny'n ei olygu, ac yna beth mae hynny'n ei olygu o ran yr hyn y maen nhw'n barod i'w dalu neu nad ydyn nhw 'n barod i'w dalu.
Y buddsoddi mwyaf hael fyddai pe byddai gennym ni oll yr arian angenrheidiol heb orfod ystyried hynny, ond nid wyf i'n disgwyl gweld Papur Gwyrdd ymhen dim o dro; cafwyd addewid o Bapur Gwyrdd am y rhan fwyaf o'r degawd diwethaf ar lefel Llywodraeth y DU. Ond mae cwestiynau gwirioneddol i'w hystyried ynglŷn â'r effaith, ynghyd â gweddill system y DU, oherwydd yr hyn na fyddwn i'n dymuno ei weld yw ein bod ni'n ceisio darparu budd i bobl yng Nghymru a bod hwnnw'n cael ei adfachu mewn ffordd arall drwy'r system fudd-daliadau. Felly, mae angen inni feddwl yn ofalus ynglŷn â sut i gynllunio rhywbeth a fyddai'n gwneud synnwyr ac yn sicrhau gwelliant i bobl mewn gofal. Ac, rwy'n credu, o ran hynny, nid oes llawer o wahaniaeth rhyngom ni, ond mae'n ymwneud â sut y gallwn gyrraedd y sefyllfa honno.
Rydym hefyd wedi rhoi ystyriaeth ddifrifol i'r hwnt hwn. Pe byddem ni'n dilyn y trywydd o awgrymu y gellid cael codiad yn y dreth, byddai'n rhaid inni feddwl am sut y gellid cysylltu hynny'n uniongyrchol â gwelliant yn y gofal y mae pobl yn ei gael, a gallu nodi'n glir beth fyddai'r cynnig pe bai incwm pellach yn cael ei godi drwy drethiant o unrhyw fath. Nawr, rwy'n dweud 'pe' oherwydd, fel yr wyf i'n dweud, nid oes gan y Llywodraeth farn bendant. Ond byddai'n bwysig gallu deall nid yn unig farn y cyhoedd ar hynny, ond sut rydych chi am gysylltu'r ddau gyda'i gilydd. Rwy'n credu bod hynny'n bwysig o ran pobl yn derbyn bod rhywbeth yn cael ei roi yn gyfnewid am rywbeth arall, yn hytrach na bod hyn yn ffordd arall i wleidyddion gymryd eu harian oddi wrthyn nhw heb unrhyw fudd penodol i hynny.
O ran gwariant ar iechyd, rwy'n falch o'r ffaith fod gennym Lywodraeth sydd wedi buddsoddi, er gwaethaf cyni, fwy na'r hyn a gawsom ni o ran cyllid canlyniadol. Y bwlch nawr yw ein bod ni, ar gyfartaledd, yn gwario 9 y cant yn fwy na chyfartaledd y DU ar iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru, ac rydym ni'n cymryd camau i ddarparu arian i gydgysylltu'r system yn well, ar gyfer cael modelau integredig o iechyd a gofal cymdeithasol gyda'i gilydd. Ond caiff y systemau eu hariannu mewn ffordd wahanol. Mae gofal cymdeithasol yn seiliedig ar brawf modd, ac mae llawer o bobl yn arswydo pan fyddan nhw'n cael gwybod am hynny ac yn gwylltio gyda'r system. Felly, mae'n system wahanol, ac felly mae angen inni edrych ar yr arian sy'n ymwneud â gofal cymdeithasol fel mater ar wahân i ofal iechyd. Nawr, pe byddai ffordd unffurf o ariannu'r cyfan, wel, fe allem edrych eto wedyn ar sut y caiff hynny ei drefnu mewn ffordd arall, ond nid wyf i o'r farn mai ad-drefnu yw'r ateb i bob un o'r heriau sy'n ein hwynebu ni.
Ac rwy'n awyddus i egluro bod canolbwyntio ar atal yno—o'r adolygiad seneddol, i ymateb 'Cymru Iachach', i'r gwaith yr ydym ni'n ei wneud gyda'r gronfa weddnewid, mae atal yn ganolog i'r hyn yr ydym ni'n bwriadu ei wneud wrth ddiwygio a gwella gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol—ac yn rhoi sicrwydd hefyd ein bod ni wedi cadw mewn cysylltiad â theulu llywodraeth leol, ac fe fyddwn ni'n parhau i wneud hynny ar draws y pleidiau. Felly, fe fydd y Dirprwy Weinidog a minnau'n briffio aelodau cabinet llywodraeth leol yn agored pan fyddan nhw'n cyfarfod yn eu grŵp polisi gwasanaethau cymdeithasol. Fe fyddwn ni'n cwrdd â nhw yn y gwanwyn a thros yr haf, ac rwy'n bendant am glywed y gwirionedd ganddyn nhw o ran gorfod gwneud rhai o'r dewisiadau gwirioneddol hyn mewn llywodraeth leol, ynghyd â'r mathau o atebion o ran ansawdd, cyrhaeddiad a chyllid y maen nhw'n barod i'w cefnogi.
Can I thank the Minister for his statement, and commend the approach of having a conversation, although I would urge some urgency in the conversation, because we've been talking about these things for over 20 years now? I can remember a commission for the long-term care of the elderly reporting in the year 2000 about various things that we're still discussing now, and there's been no work in the meantime. So, while commending the approach, I do think we need some urgency and fleetness of foot. Because it was Aneurin Bevan who removed the fear of paying for healthcare individually by effectively making everybody pay. Regardless of your risk, regardless of your health status, regardless of your personal usage of the healthcare system, everybody pays through general taxation: the nation pooling its collective risk to free the individual from paying for that risk individually—in other words, not having to sell his or her home to pay for healthcare as a result.
We've accepted that for healthcare, and people wouldn't expect, having a conversation with their GP, that I would have to balance the cost vis-à-vis why they should sell their home. We don't have that conversation in health; we have it for social care, though, because, in contrast, people pay for social care individually. Huge costs can be incurred. Your home is at risk, and people have had to sell their homes to finance their long-term social care, because the risk is borne individually, and, therefore, the costs are paid individually, not by the whole nation as a collective.
That's why I think we need a national care service, financed by general taxation, exactly like the NHS, and with national terms and conditions for fully employed staff as well. Let's look at care exactly like we look at health, because, after all, 80 per cent of social care costs now, today, are paid for by public funds. They're publicly funded now—80 per cent of social care costs are publicly funded now. So, Minister, can you confirm whether any type of social care levy will transfer the financial risk from the individual to the nation? And is not your home still at risk with any type of levy or funding that's targeted at a group of individuals, as opposed to everybody? Isn't your home still at risk when paying a social care levy?
After all, in closing, Aneurin Bevan's victory against all odds, including medical opposition and huge vested interests saying it was too complicated, too hard, and too expensive, exactly like we're saying now about social care—that's what Aneurin Bevan faced down at the time, by sheer force of political will, which is why I'm such a fan of his. His victory was to remove the fear of paying for your individual healthcare. We face the same challenge with paying for social care individually today—some of us sooner than others. Thank you.
A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad, a chymeradwyo'r dull o gynnal trafodaeth? Er hynny fe fyddwn i'n annog rhyw gymaint o frys yn y drafodaeth, gan ein bod ni wedi bod yn trafod y pethau hyn ers dros 20 mlynedd erbyn hyn? Rwy'n cofio comisiwn ar gyfer gofal hirdymor i'r henoed yn adrodd yn y flwyddyn 2000 am wahanol bethau yr ydym ni'n eu trafod o hyd, ac nid oes unrhyw waith wedi digwydd yn y cyfamser. Felly, er fy mod i'n cymeradwyo'r dull, rwy'n credu bod angen dangos rhywfaint o frys a chwimder. Aneurin Bevan waredodd y bobl rhag yr ofn o dalu am ofal iechyd yn unigol drwy wneud i bawb dalu amdano. Nid oes gwahaniaeth beth yw eich risg chi, nid oes gwahaniaeth beth yw eich statws iechyd chi, na beth yw eich defnydd personol chi o'r system gofal iechyd, mae pawb yn talu drwy drethiant cyffredinol: y genedl yn cyfuno ei risg gyfunol i ryddhau'r unigolyn rhag talu am y risg honno'n unigol—mewn geiriau eraill, nid oes raid iddo werthu ei gartref i dalu am ofal iechyd o ganlyniad i hynny.
Rydym wedi derbyn yr egwyddor honno ar gyfer gofal iechyd, ac ni fyddai pobl yn disgwyl, wrth gael sgwrs gyda'u meddyg teulu, y byddai'n rhaid imi gydbwyso'r gost ynglŷn â pham y dylen nhw werthu eu cartref. Nid ydym yn cael y drafodaeth honno ym maes iechyd; ond rydym ni'n ei chael hi ar gyfer gofal cymdeithasol, serch hynny, oherwydd, mewn cyferbyniad, mae pobl yn talu'n unigol am ofal cymdeithasol. Fe all costau aruthrol godi. Mae eich cartref chi mewn perygl, ac mae pobl wedi gorfod gwerthu eu cartrefi i ariannu eu gofal cymdeithasol hirdymor, oherwydd mae'r risg yn cael ei hysgwyddo gan unigolion, ac, felly, mae'r costau'n cael eu talu gan unigolion, nid gan y genedl gyfan yn dorfol.
Dyna pam rwy'n credu bod angen gwasanaeth gofal cenedlaethol arnom ni, wedi cael ei ariannu gan drethiant cyffredinol, yn union fel y GIG, a chyda thelerau ac amodau cenedlaethol ar gyfer staff sy'n cael eu cyflogi'n llawn hefyd. Gadewch inni ystyried gofal yn union fel yr ydym ni'n ystyried iechyd, oherwydd, wedi'r cyfan, mae arian cyhoeddus yn talu am 80 y cant o gostau gofal cymdeithasol nawr. Maent yn cael eu hariannu'n gyhoeddus nawr—fe gaiff 80 y cant o gostau gofal cymdeithasol eu hariannu'n gyhoeddus nawr. Felly, Gweinidog, a wnewch chi gadarnhau y bydd unrhyw fath o ardoll gofal cymdeithasol yn trosglwyddo'r risg ariannol oddi wrth yr unigolyn ac i'r genedl? Ac onid yw eich cartref chi'n parhau i fod mewn perygl gydag unrhyw fath o ardoll neu gyllid a gaiff ei anelu at grŵp o unigolion, yn hytrach nag at bawb? Onid yw eich cartref chi'n parhau i fod mewn perygl wrth dalu ardoll gofal cymdeithasol?
Wedi'r cyfan, wrth gloi, roedd buddugoliaeth Aneurin Bevan yn groes i bob disgwyl, gan gynnwys gwrthwynebiad meddygol a buddiannau breintiedig enfawr yn dweud bod hynny'n rhy gymhleth, yn rhy anodd, ac yn rhy ddrud, yn union fel yr ydym ni'n ei ddweud am ofal cymdeithasol nawr—dyna oedd Aneurin Bevan wedi ei wrthsefyll ar y pryd, trwy rym ewyllys gwleidyddol, a dyna pam yr wyf i'n gymaint o edmygwr ohono. Ei fuddugoliaeth ef oedd dileu'r ofn yr oedd gorfod talu am eich gofal iechyd yn unigol yn ei olygu. Rydym ni'n wynebu'r un her wrth dalu am ofal cymdeithasol yn unigol heddiw—rai ohonom yn gynharach nag eraill yn ein plith. Diolch.
Well, indeed. And some of the drivers in the conversation have been about the predictions on the demographics of the population, which were talked about at the start of devolution. And I recognise there are a number of original Members in the room now, but it's a topic that's been going on, a conversation about what that means in terms of public services. And we're seeing that pressure in the health service; we see the pressure also in social care. It's why the Health Foundation estimated a couple of years ago that the cost would be on average 4.1 per cent. Actually, as I've said, local government is putting more than 4.1 per cent into their social care budget already. So, there's a real pressure and real challenge.
But it is difficult, because you have got to think about how you raise the money, what you get in return, and what that means—not just for the benefits system, but there are challenges about any sort of way to generate extra income. Because there are challenges about inter-generational fairness, on the one hand. If you're nearing retirement age, or expecting to receive social care because of your age, as opposed to children, a young person, or a working-age adult who still needs social care, then you may well say, 'I've paid into the system all my life, and this is what I expect to receive in return'. Whereas, if you're in your 20s, at the start of your working life, you may say, 'I don't expect to receive the benefit of this for some time to come'. And there's a real challenge about what is fair between generations, as well as between people who pay taxes, people who receive care. And there's a challenge about the current means testing environment and reality of social care.
So, we've capped some of the costs that people would pay for domestic care costs; we chose to do that. And that's taken away some of the fears that some people have about paying for care. But we still have challenges. We want to do more. It's not just about whether we have a vision that we'd like to have social care funded like the national health service, but about our capacity to do so. And that's an honest conversation we should have. And when we provide more information in the technical briefings and the conversations from the spring/Easter onwards, I think we'll be able to have that conversation with more facts in the field for all of us to look at. And I think that will be a good thing.
But to improve staff terms and conditions—we could spend lots of money on doing that, and that might improve the quality of care, it might reduce the churn in the workforce, but that in itself won't extend the reach of social care as well. So, these are all choices we'll need to make, and to be clear sighted about them as we make them.
Wel, ie'n wir. Ac mae rhai o'r ysgogiadau yn y drafodaeth wedi ymwneud â'r rhagdybiaethau ar ddemograffeg y boblogaeth, y gwnaethom ni sôn amdanyn nhw ar ddechrau datganoli. Ac rwy'n cydnabod bod nifer o'r Aelodau gwreiddiol yn yr ystafell nawr, ond mae'n bwnc sydd wedi bod yn digwydd, sgwrs am yr hyn y mae hynny'n ei olygu o ran gwasanaethau cyhoeddus. Rydym yn gweld y pwysau hwnnw yn y gwasanaeth iechyd; fe welwn ni'r pwysau mewn gofal cymdeithasol hefyd. Dyna pam yr amcangyfrifodd y sefydliad iechyd ddwy flynedd yn ôl y byddai'r gost ar gyfartaledd yn 4.1 y cant. A dweud y gwir, fel y dywedais, mae llywodraeth leol yn rhoi mwy na 4.1 y cant o'i chyllideb i ofal cymdeithasol yn barod. Felly, mae yna bwysau gwirioneddol a her wirioneddol.
Ond mae'n anodd, oherwydd mae'n rhaid ichi ystyried sut y byddwch chi'n codi'r arian, beth rydych chi'n ei gael yn gyfnewid amdano, a beth mae hynny'n ei olygu—nid yn unig ar gyfer y system fudd-daliadau, ond ceir heriau ynghylch unrhyw ffordd o godi incwm ychwanegol. Ceir heriau ynghylch tegwch rhwng y cenedlaethau, ar y naill law. Os ydych chi'n nesáu at oedran ymddeol, neu'n disgwyl derbyn gofal cymdeithasol oherwydd eich oedran chi, yn wahanol i blant, unigolyn ifanc, neu oedolyn o oedran gweithio sydd ag angen gofal cymdeithasol parhaus, yna mae'n ddigon posibl y byddech chi'n dweud, 'Rwyf wedi talu i mewn i'r system gydol fy oes, a dyma'r hyn yr wyf yn disgwyl ei dderbyn yn ôl'. Ond, pe byddech chi yn eich 20au, ar ddechrau eich bywyd gwaith, efallai y byddech chi'n dweud, 'Nid wyf i'n disgwyl gweld unrhyw fudd yn dod o hyn am amser maith i ddod'. Ac mae yma her wirioneddol am yr hyn sy'n golygu tegwch rhwng cenedlaethau, yn ogystal â rhwng pobl sy'n talu trethi a phobl sy'n derbyn gofal. Ac mae her ynglŷn ag amgylchedd y prawf modd cyfredol a sefyllfa wirionedd gofal cymdeithasol.
Felly, rydym wedi capio rhai o'r costau hynny y byddai pobl yn eu talu am gostau gofal cartref; fe wnaethom ni ddewis gwneud hynny. Ac mae hynny wedi cael gwared ar rai o'r ofnau sydd gan rai pobl ynglŷn â thalu am eu gofal. Ond mae gennym ni rai heriau o hyd. Rydym yn awyddus i wneud mwy. Mae'n golygu mwy na dim ond gofyn a oes gennym ni'r weledigaeth o weld gofal cymdeithasol yn cael ei ariannu fel y caiff y gwasanaeth iechyd gwladol, ond hefyd a oes gennym y capasiti i wneud hynny. Ac mae honno'n drafodaeth onest y dylem ni ei chael. A phan fyddwn ni'n darparu mwy o wybodaeth yn y sesiynau briffio technegol a'r sgyrsiau o'r gwanwyn/Pasg ymlaen, rwy'n credu y byddwn ni'n gallu cael y drafodaeth honno gyda mwy o ffeithiau yn y maes i bawb ohonom allu edrych arnyn nhw. Ac rwy'n credu y bydd hynny'n beth da.
Ond o ran gwella telerau ac amodau staff—gallem wario llawer o arian ar wneud hynny, ac fe allai hynny wella ansawdd gofal, fe allai leihau'r nifer sy'n gadael y gweithlu, ond ni fyddai ynddo'i hun yn ymestyn cyrhaeddiad gofal cymdeithasol hefyd. Felly, mae'r rhain i gyd yn ddewisiadau y bydd angen inni eu gwneud, a bod yn graff wrth eu gwneud nhw.
Thank you very much, Minister. Thank you.
Diolch yn fawr iawn, Gweinidog. Diolch.
Item 5 on the agenda is the Sustainable Drainage (Enforcement) (Wales) (Amendment) Order 2020. And I call on the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs to move the motion—Lesley Griffiths.
Eitem 5 ar yr agenda yw Gorchymyn Draenio Cynaliadwy (Gorfodi) (Cymru) (Diwygio) 2020. Ac rwy'n galw ar Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig i gynnig y cynnig—Lesley Griffiths.
Cynnig NDM7258 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Orchymyn Draenio Cynaliadwy (Gorfodi) (Cymru) (Diwygio) 2020 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 14 Ionawr 2020.
Motion NDM7258 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales; in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Sustainable Drainage (Enforcement) (Wales) (Amendment) Order 2020 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 14 January 2020.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I must begin with an apology. The National Assembly has previously approved an Order almost identical to this one. However, the Order debated on 26 November last year contained an error, which prevented it coming into force. We only discovered this following the debate. My officials liaised with Assembly officials to identify whether commencement could be achieved by some other means. However, the conclusion we all reached was that the error prevented the instrument being able to come into force at all. As a result, unfortunately, there is no available solution other than to re-lay the instrument. I wrote to the Llywydd on 11 December, informing her of the position and stating my intention to lay a revised Order, as we've now done. Fortunately, the legal change we are seeking to bring about in the Order is not time-critical.
Whilst Members will appreciate that the circumstances of this case are very unusual, I am mindful of the need to avoid this type of error recurring on another statutory instrument. Therefore, we've introduced an additional check, an assurance procedure, to our internal processes, and have informed the relevant teams working on the preparation of subordinate legislation.
The revised Order contains a new provision for commencement. In all other respects, it is identical to the Order approved by the Assembly last November, aside from the year in the title. To recap, this Order concerns sustainable drainage systems on new developments, which was introduced in Wales from 7 January last year. SuDs, as they are more commonly known, will provide multiple benefits for flood-risk reduction, amenity and biodiversity. The original enforcement Order was made to implement the SuDs provisions in Schedule 3 to the Flood and Water Management Act 2010. Under the Act, approval is required before construction of drainage systems can commence on new sites. The Order applies where approval has not been obtained.
However, a minor amendment is needed to article 21 of the enforcement Order to bring it in line with recent changes to other enforcement legislation. Article 21 limits the fines that can be passed in a summary case to a maximum of £20,000. The Order was drafted before section 85(1) of the Legal Aid Sentencing and Punishment of Offenders Act 2012 commenced. The 2012 Act removed the upper limit on the fines magistrates' courts could pass for almost all offences. To provide consistency with similar offences we propose to amend the £20,000 limit to simply a fine. This would enable magistrates' courts to pass an unlimited fine, consistent with amendments to other legislation made by the 2012 Act. The proposed amendment does not expose persons convicted under the SuDs legislation to greater liability, as unlimited fines have always been available for this offence in the Crown Court. But it will reduce delay and expense for defendants and the public. I commend the Order to the Assembly.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Mae'n rhaid imi ddechrau drwy ymddiheuro. Mae'r Cynulliad Cenedlaethol wedi cymeradwyo Gorchymyn bron yn union yr un fath â hwn o'r blaen. Er hynny, roedd y Gorchymyn a drafodwyd ar 26 Tachwedd y llynedd yn cynnwys camgymeriad, ac fe'i rhwystrwyd rhag dod i rym. Dim ond ar ôl y ddadl y darganfuwyd hyn. Fe gysylltodd fy swyddogion i â swyddogion y Cynulliad i weld a ellid cychwyn drwy ryw ddull arall. Serch hynny, y casgliad y daeth pawb iddo oedd bod y gwall wedi atal yr offeryn yn gyfan gwbl rhag gallu dod i rym. O ganlyniad, yn anffodus, nid oes unrhyw ateb ar gael ar wahân i ailosod yr offeryn. Ysgrifennais at y Llywydd ar 11 Rhagfyr, yn ei hysbysu am y sefyllfa a datgan fy mwriad i osod Gorchymyn diwygiedig, fel y gwnaethom ni nawr. Yn ffodus, nid yw'r newid cyfreithiol yr ydym ni'n ceisio ei gyflwyno yn y Gorchymyn yn dyngedfennol o ran ei amseriad.
Er y bydd yr Aelodau'n gwerthfawrogi bod amgylchiadau'r achos hwn yn anarferol iawn, rwy'n ymwybodol o'r angen i osgoi gwall fel hyn rhag digwydd eto mewn offeryn statudol arall. Gan hynny, rydym wedi cyflwyno gwiriad ychwanegol, gweithdrefn sicrwydd, i'n prosesau mewnol ni, ac rydym wedi rhoi gwybod i'r timau perthnasol sy'n gweithio ar baratoi is-ddeddfwriaeth.
Mae'r Gorchymyn diwygiedig yn cynnwys darpariaeth newydd ar gyfer ei gychwyn. Ym mhob ystyr arall, mae hwn yn hollol yr un fath â'r Gorchymyn a gymeradwywyd gan y Cynulliad fis Tachwedd diwethaf, ar wahân i'r flwyddyn yn y teitl. I grynhoi unwaith eto, mae'r Gorchymyn hwn yn ymwneud â systemau draenio cynaliadwy ar gyfer datblygiadau newydd, a gyflwynwyd yng Nghymru o 7 Ionawr y llynedd. Bydd SDCau, fel y'u gelwir yn fwy cyffredin, yn cynnig sawl budd o ran lleihau perygl llifogydd, amwynder, a bioamrywiaeth. Fe wnaethpwyd y Gorchymyn Gorfodi gwreiddiol i weithredu'r darpariaethau SDCau yn Atodlen 3 i Ddeddf Rheoli Llifogydd a Dŵr 2010. O dan y Ddeddf, mae angen cymeradwyaeth cyn y gall adeiladu systemau draenio ddechrau ar safleoedd newydd. Mae'r Gorchymyn yn gymwys pan nad oes cymeradwyaeth wedi ei rhoi.
Fodd bynnag, mae angen mân ddiwygiad i erthygl 21 o'r Gorchymyn gorfodi i sicrhau ei fod yn cyd-fynd â newidiadau diweddar i ddeddfwriaeth orfodi arall. Mae erthygl 21 yn cyfyngu ar y dirwyon y gellir eu pasio mewn achos diannod i uchafswm o £20,000. Fe gafodd y Gorchymyn ei ddrafftio cyn i adran 85 (1) o Ddeddf Cymorth Cyfreithiol Dedfrydu a Chosbi Troseddwyr 2012 gychwyn. Roedd Deddf 2012 yn dileu'r terfyn uchaf ar y dirwyon y gallai llysoedd ynadon eu pasio ar gyfer bron pob trosedd. I sicrhau cysondeb â throseddau tebyg, rydym yn cynnig newid y terfyn o £20,000 i ddirwy yn unig. Fe fyddai hyn yn galluogi llysoedd ynadon i basio dirwy ddiderfyn, sy'n gyson â diwygiadau i ddeddfwriaeth arall a wnaethpwyd gan Ddeddf 2012. Nid yw'r diwygiad arfaethedig yn golygu y bydd unigolion a ddyfarnwyd yn euog o dan y ddeddfwriaeth SDCau yn fwy agored i atebolrwydd, gan fod dirwyon diderfyn wedi bodoli erioed am y drosedd hon yn Llys y Goron. Ond fe fydd hyn yn lleihau'r oedi a'r gost i ddiffynyddion a'r cyhoedd. Rwy'n cymeradwyo'r Gorchymyn i'r Cynulliad.
Thank you. Can I call on the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, Mick Antoniw?
Diolch. A gaf i alw ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, Mick Antoniw?
Diolch, Dirprwy Lywydd. We considered this Order at our meeting on 27 January 2020, and subsequently reported one point to the Assembly under Standing Order 21.3. That reporting point noted that this Order was originally approved by the Assembly in Plenary on 26 November 2019, however, it could not be made as it did not contain a commencement provision, as the Minister has reported. I welcome the fact that the explanatory memorandum accompanying the Order notes the previous Order and identifies why it could not be made. The explanation provides helpful clarity for the record. Diolch.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Fe wnaethom ni ystyried y Gorchymyn hwn yn ein cyfarfod ar 27 Ionawr 2020, ac yn dilyn hynny adroddwyd un pwynt i'r Cynulliad o dan Reol Sefydlog 21.3. Nododd y pwynt adrodd hwnnw fod y Gorchymyn hwn wedi ei gymeradwyo'n wreiddiol gan y Cynulliad yn y cyfarfod llawn ar 26 Tachwedd 2019, er hynny, ni ellid ei wneud gan nad oedd yn cynnwys darpariaeth gychwyn, fel yr adroddodd y Gweinidog. Rwy'n croesawu'r ffaith bod y memorandwm esboniadol sy'n cyd-fynd â'r Gorchymyn yn nodi'r Gorchymyn blaenorol ac yn nodi pam na ellid ei wneud. Mae'r esboniad yn cynnig eglurder defnyddiol ar gyfer y cofnod. Diolch.
I did think we had been here before, but I thank the Minister, who's made a fulsome apology and perhaps, I think, has gone further even than necessary in terms of accepting or apologising for error. And I think I'd say also I think it's an issue for us as an Assembly. We debated this before, I spoke and I myself did not notice this error or draw it to the Minister's attention and no other Member did. So, I think it is a joint issue, and I think the Minister has acted correctly by bringing it back in the way that she has.
She's re-emphasised that it's the magistrates, rather than Welsh Government, who'll be applying this fine. And I do have some concern about this concept of an unlimited fine, but when it's applicable generally in so many other areas and is there for the same offence in the Crown Court, I can take no objection of principle to that.
She mentions that there are great advantages in these SuDs applications. I also still just worry that they're also very significant costs and it's an additional hurdle that construction firms in Wales need to get over, and, of course, we want to encourage construction and house building and I just believe there should always be a balance taken in these approaches. But we don't intend to object to the statutory instrument today.
Roeddwn i yn credu ein bod ni wedi bod yma o'r blaen, ond diolchaf i'r Gweinidog, sydd wedi ymddiheuro'n ormodol ac efallai, rwy'n credu, wedi mynd ymhellach na'r angen o ran derbyn neu ymddiheuro am gamgymeriad. Ac rwy'n credu y byddwn i'n dweud hefyd fy mod i'n credu mai mater i ni fel Cynulliad yw hwn. Buom yn trafod hyn o'r blaen, siaradais i ac ni sylwais i fy hun ar y gwall hwn na thynnu sylw'r Gweinidog ato ac ni wnaeth yr un aelod arall ychwaith. Felly, rwy'n credu ei fod yn fater ar y cyd, ac rwy'n credu bod y Gweinidog wedi gweithredu'n gywir drwy ei ailgyflwyno yn y modd y mae hi wedi ei wneud.
Mae hi wedi ail-bwysleisio mai'r ynadon, yn hytrach na Llywodraeth Cymru, a fydd yn gosod y ddirwy hon. Ac mae gennyf rywfaint o bryder ynghylch y cysyniad hwn o ddirwy ddiderfyn, ond pan fydd yn gymwys yn gyffredinol mewn cynifer o feysydd eraill a'i fod yno am yr un drosedd yn Llys y Goron, ni allaf wrthwynebu hynny o ran egwyddor.
Mae'n sôn bod manteision mawr i'r gosodiadau SDCau hyn. Rwy'n poeni o hyd eu bod hefyd yn gostau sylweddol iawn ac mae'n rhwystr ychwanegol y mae angen i gwmnïau adeiladu yng Nghymru ei oresgyn, ac, wrth gwrs, rydym ni eisiau annog adeiladu a chodi tai a chredaf y dylid cael cydbwysedd bob amser yn y dulliau gweithredu hyn. Ond nid ydym yn bwriadu gwrthwynebu'r offeryn statudol heddiw.
Thank you. I call on the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs to reply.
Diolch. Galwaf ar Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig i ymateb.
Thank you, Deputy Presiding Officer, and I thank both Members for their contributions. I'd just like to say, in answer to Mark Reckless' last point, since this was placed on the order paper, the Association of British Insurers actually came forward with a supportive statement specifically on the point that you raised, in that they very much welcome the plans for boosting the supply of new homes and believe that SuDs can play a pivotal role in ensuring these new properties are built in a manner that helps to manage surface water flood risk at the local level. Because I have seen that there have been some concerns. And I know it's a relatively technical issue—this Order—but I thought it was important to show that, when people do raise that they think it will be an additional burden on the developers, this is what the Association of British Insurers are saying. Thank you.
Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch i'r ddau aelod am eu cyfraniadau. Hoffwn ddweud, wrth ateb pwynt diwethaf Mark Reckless, gan i hwn gael ei roi ar bapur y gorchymyn, cyflwynodd Cymdeithas Yswirwyr Prydain ddatganiad cefnogol mewn gwirionedd, yn benodol ar y pwynt y gwnaethoch ei godi, sef eu bod yn croesawu'n fawr y cynlluniau ar gyfer hybu'r cyflenwad o gartrefi newydd a chredwn y gall SDCau chwarae rhan ganolog o ran sicrhau bod yr eiddo newydd hyn yn cael eu hadeiladu mewn modd sy'n helpu i reoli perygl llifogydd dŵr wyneb ar lefel leol. Gan fy mod wedi gweld bod rhai pryderon wedi bod. Ac rwy'n gwybod ei fod yn fater cymharol dechnegol—y Gorchymyn hwn—ond roeddwn yn credu ei bod hi'n bwysig dangos, pan fydd pobl yn mynegi eu bod yn credu y bydd yn faich ychwanegol ar y datblygwyr, mai dyma'r hyn y mae Cymdeithas Yswirwyr Prydain yn ei ddweud. Diolch.
Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, the motion's agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Y cynnig yw bod y cynnig yn cael ei dderbyn. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
We now move to item 6, which is a debate on the draft budget of 2020-21, and I call on the Minister for Finance and Trefnydd to move the motion—Rebecca Evans.
Symudwn ymlaen nawr at eitem 6, sy'n ddadl ar gyllideb ddrafft 2020-21, a galwaf ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd i gynnig y cynnig—Rebecca Evans.
Cynnig NDM7259 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 20.12:
Yn nodi'r Gyllideb Ddrafft ar gyfer blwyddyn ariannol 2020-21 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno gan y Gweinidog Cyllid a’r Trefnydd ar 16 Rhagfyr 2019.
Motion NDM7259 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 20.12:
Notes the Draft Budget for the financial year 2020-21 laid in the Table Office by the Minister for Finance and Trefnydd on 16 December 2019.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
I'm pleased to open the debate this afternoon on the Welsh Government's draft budget for 2020-21. This builds on the constructive debate that we had in the first week of this session. Since then, the Finance Committee and the other Assembly committees have scrutinised our spending plans set out in the draft budget. I'd like to place on record my gratitude to the Finance Committee and the other committees for doing so, and for publishing their reports in the truncated timescale as agreed before Christmas.
Today's debate provides an opportunity for me to provide some early reflections on the recommendations and the general themes arising during scrutiny, focusing in particular on the Finance Committee's report. Before I do that, Llywydd, I want to acknowledge the wider context in which this budget has been developed and the challenges that remain, before reminding Members how this budget delivers for the people of Wales.
As I have rehearsed a number of times, the failure of the UK Government to deliver on its multi-year comprehensive spending review last year means I am only in a position to lay a one-year revenue and capital budget. Despite claims that austerity is over, the Welsh Government budget in 2020-21 is nearly £300 million lower in real terms compared to 2010-11.
Within weeks of confirming the long-awaited UK budget will take place on 11 March, the UK Government has once again demonstrated its chaotic approach to managing public finances. With just over a week before we published today's second supplementary budget, the UK Government confirmed both positive and negative adjustments to our budget for 2019-20. Most of the positive consequentials had been confirmed by the Treasury earlier in the year, but not the reductions.
When compared to the planning assumptions we have based our plans on, the net result of these changes is a modest revenue uplift, with a simultaneous reduction of just over £100 million of financial transactions funding and nearly £100 million general capital. This is wholly unacceptable at this stage in the financial year without any prior notice, and by no means the first example of the UK Government ignoring the principles set out in the statement of funding policy.
I've written to the Chief Secretary objecting strongly to the principle of these changes being made so late in the day. We do not accept them, and have pressed for further clarity on the changes at a UK level that result in consequential reductions.
Notwithstanding this, however, we have agreed we will absorb the financial transactions reductions this year, which is prudent financial management in the circumstances. I have also secured the maximum flexibility from Treasury to manage the other adjustments as we move through the next year. Our decision to take this approach is without prejudice to the further discussion on the wider position and the handling of reductions carried forward.
At this stage, I believe it's also prudent not to adjust the spending plans for 2020-21 that I've tabled before the Assembly, given the strong likelihood our settlement for next year will change again on 11 March. It does, however, reinforce our case for additional funding flexibilities and a more formal role for the finance Ministers' quadrilateral in reviewing the statement of funding policy—a theme drawn out in the Finance Committee's report.
As well as possible changes to our settlement, the UK budget could also include changes to tax policy, which might affect decisions about the devolved taxes in Wales. As well as considering proposals to bring forward an early supplementary budget, I am committed to providing an early update on the impact of the UK budget, including the impacts on Welsh tax forecasts.
Llywydd, I'd like to turn to the spending priorities set out in this budget. I am proud of everything we have achieved as a Government, despite the uncertainty and the challenging context that we have faced. This fourth budget of this Assembly, which provides for the final full year of this term, delivers on the key spending pledges we made to the people of Wales in 2016 on all-age apprenticeships, school improvement, childcare, help for small businesses, quick access to new treatments, affordable housing, and much more.
We are bringing our total investment in health and social care to more than £8.7 billion in 2020-21, with an above-inflation increase of more than £400 million; providing a real-terms increase to every local authority through an extra £200 million through the revenue and capital settlement next year, which will bring total funding to nearly £4.5 billion; and we're supporting a world-class education system through the local government settlement and through our £1.8 billion education budget.
Prevention has been at the heart of this budget, supported by our focus on eight cross-cutting priorities of: early years, social care, housing, employability and skills, better mental health, decarbonisation, poverty, and biodiversity. We're investing in the areas where we can maximise our impact over the longer term, and this includes an extra £175 million capital next year, taking our investment to more than £2 billion in affordable housing over this Assembly term; and an additional £19 million to help some of the most vulnerable people living in poverty in our communities, building on existing action totalling more than £1 billion; and increased investment in better mental health and early years through the extra funding for the whole-school approach and Flying Start.
This is a budget that delivers a new level of ambition in the fight to protect the future of our planet, building on the wide range of investments that we're already making. That is why, in the first budget since our declaration of a climate emergency, we are allocating a new £140 million capital package to support our ambitions for decarbonisation and to protect our wonderful environment.
Llywydd, I'd also like to take the opportunity today to provide some early reflections on the key themes arising from scrutiny. With the process of leaving the EU now under way, the importance of ensuring a smooth transition to a post-EU UK funding framework that delivers for all parts of the union is imperative. I welcome the committee's recommendation that recognises the need to review the statement of funding policy, which will be particularly important in the context of post-EU-exit arrangements. I also accept the Finance Committee's recommendation that we continue to negotiate with the UK Government to secure more frequent and structured quadrilateral meetings of UK finance Ministers. This is a matter I will raise with the Scottish finance Minister and Northern Ireland finance Minister tomorrow.
The interaction between our budget timetable and that of the UK Government's is a matter that's been considered in previous years, but the awkwardness this year has been more prominent. I welcome the acknowledgement of the committee that our approach to the timing of this year's budget was practical in the circumstances, and balanced the need to provide early funding certainty for stakeholders against providing time for scrutiny of our plans.
Continuing to drive forward improvements in our budgeting is also an important consideration. For the first time, we have published a budget improvement plan that sets out how we intend to take continuous steps to embed the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 into the budget process. This includes a number of areas identified by the Finance Committee, including improvements to how we assess the impacts of our budget decisions. I welcome the Future Generations Commissioner for Wales's statement that Wales should be commended for being at the forefront of a movement towards well-being budgeting, and I look forward to working with the commissioner as we take forward this ambitious plan.
I am pleased that the Finance Committee has welcomed the single largest ever capital package to help combat climate change. I'm disappointed by claims that the action that we're taking does not match our commitment to tackling the climate emergency. The draft budget will deliver new investment in the areas where the current evidence tells us we can have the greatest impact, as well as investing in other measures such as £64 million next year to defend our communities from the most severe and immediate impacts of climate change. I and my colleagues will respond formally to the recommendations of the Finance Committee report and those of the other Assembly committees in advance of the vote on the final budget next month.
So, Llywydd, to conclude, despite ongoing austerity imposed at the UK level undermining our ability to deliver the investment our country truly deserves, I am proud to introduce a budget that continues to invest in our vital public services while supporting our ambitions for a more equal, more prosperous and greener Wales.
Rwy'n falch o gael agor y ddadl y prynhawn yma ar gyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru ar gyfer 2020-21. Mae hyn yn datblygu'r ddadl adeiladol a gawsom yn ystod wythnos gyntaf y sesiwn hon. Ers hynny, mae'r Pwyllgor Cyllid a phwyllgorau eraill y Cynulliad wedi craffu ar ein cynlluniau gwariant a nodwyd yn y gyllideb ddrafft. Hoffwn gofnodi fy niolch i'r Pwyllgor Cyllid a'r pwyllgorau eraill am wneud hynny, ac am gyhoeddi eu hadroddiadau yn yr amserlen fyrrach nag arfer fel y cytunwyd cyn y Nadolig.
Mae dadl heddiw yn gyfle i mi ddarparu rhai myfyrdodau cynnar ar yr argymhellion a'r themâu cyffredinol sy'n codi wrth graffu, gan ganolbwyntio'n benodol ar adroddiad y Pwyllgor Cyllid. Cyn i mi wneud hynny, Llywydd, rwyf eisiau cydnabod y cyd-destun ehangach y datblygwyd y gyllideb hon oddi mewn iddo a'r heriau sy'n parhau, cyn atgoffa'r Aelodau sut y mae'r gyllideb hon yn cyflawni ar gyfer pobl Cymru.
Fel yr wyf wedi sôn droeon, mae methiant Llywodraeth y DU i gyflawni ei hadolygiad cynhwysfawr o wariant amlflwydd y llynedd yn golygu fy mod i mewn sefyllfa i osod cyllideb refeniw a chyfalaf am un flwyddyn yn unig. Er gwaethaf yr honiadau bod cyni wedi dod i ben, mae cyllideb Llywodraeth Cymru yn 2020-21 bron yn £300 miliwn yn is mewn termau real o'i chymharu â 2010-11.
O fewn wythnosau i gadarnhau y bydd cyllideb hir ddisgwyliedig y DU yn cael ei chynnal ar 11 Mawrth, mae Llywodraeth y DU unwaith eto wedi amlygu ei dull gweithredu anhrefnus o reoli arian cyhoeddus. Ychydig dros wythnos cyn i ni gyhoeddi ail gyllideb atodol heddiw, cadarnhaodd Llywodraeth y DU addasiadau cadarnhaol a negyddol i'n cyllideb ar gyfer 2019-20. Roedd y rhan fwyaf o'r symiau canlyniadol cadarnhaol wedi eu cadarnhau gan y Trysorlys yn gynharach yn y flwyddyn, ond nid felly'r gostyngiadau.
O'i gymharu â'r tybiaethau cynllunio yr ydym wedi seilio ein cynlluniau arnynt, canlyniad net y newidiadau hyn yw cynnydd bach mewn refeniw, gyda gostyngiad ar yr un pryd o ychydig dros £100 miliwn o gyllid trafodion ariannol a bron i £100 miliwn o gyfalaf cyffredinol. Mae hyn yn gwbl annerbyniol ar yr adeg hon yn y flwyddyn ariannol heb unrhyw rybudd ymlaen llaw, ac nid dyma'r enghraifft gyntaf, o bell ffordd, o Lywodraeth y DU yn anwybyddu'r egwyddorion a nodir yn y datganiad o bolisi ariannu.
Rwyf wedi ysgrifennu at y Prif Ysgrifennydd yn gwrthwynebu'n gryf yr egwyddor o wneud y newidiadau hyn mor hwyr yn y dydd. Nid ydym yn eu derbyn, ac rydym wedi pwyso am ragor o eglurder ynglŷn â'r newidiadau ar lefel y DU sy'n arwain at ostyngiadau canlyniadol.
Er gwaethaf hyn, fodd bynnag, rydym wedi cytuno y byddwn ni'n ysgwyddo'r gostyngiadau trafodion ariannol eleni, sy'n rheolaeth ariannol ddarbodus o dan yr amgylchiadau. Rwyf hefyd wedi sicrhau'r hyblygrwydd mwyaf posibl gan y Trysorlys i reoli'r addasiadau eraill wrth i ni symud drwy'r flwyddyn nesaf. Nid yw ein penderfyniad i weithredu fel hyn yn rhagfarnu'r drafodaeth bellach ar y sefyllfa ehangach a'r modd yr ymdriniwyd â'r gostyngiadau a ddygwyd ymlaen.
Ar hyn o bryd, credaf ei bod hefyd yn ddoeth i beidio ag addasu'r cynlluniau gwariant ar gyfer 2020-21 yr wyf wedi eu cyflwyno gerbron y Cynulliad, o ystyried y tebygolrwydd cryf y bydd ein setliad ar gyfer y flwyddyn nesaf yn newid eto ar 11 Mawrth. Fodd bynnag, mae'n atgyfnerthu ein hachos dros hyblygrwydd cyllid ychwanegol a swyddogaeth fwy ffurfiol i'r Gweinidogion cyllid yn y cyfarfod pedairochrog i adolygu'r datganiad o bolisi ariannu—thema a nodwyd yn adroddiad y Pwyllgor Cyllid.
Yn ogystal â newidiadau posibl i'n setliad, gallai cyllideb y DU hefyd gynnwys newidiadau i bolisi treth, a allai effeithio ar benderfyniadau ynghylch y trethi datganoledig yng Nghymru. Yn ogystal ag ystyried cynigion i gyflwyno cyllideb atodol gynnar, rwyf wedi ymrwymo i roi diweddariad cynnar ar effaith cyllideb y DU, gan gynnwys yr effeithiau ar ragolygon treth Cymru.
Llywydd, hoffwn droi at y blaenoriaethau gwario a nodir yn y gyllideb hon. Rwy'n falch o bopeth yr ydym ni wedi ei gyflawni fel Llywodraeth, er gwaethaf yr ansicrwydd a'r cyd-destun heriol yr ydym wedi eu hwynebu. Mae pedwaredd gyllideb y Cynulliad hwn, sy'n darparu ar gyfer blwyddyn lawn derfynol y tymor hwn, yn cyflawni'r addewidion gwariant allweddol a wnaethom ni i bobl Cymru yn 2016 ynghylch prentisiaethau pob oed, gwella ysgolion, gofal plant, cymorth i fusnesau bach, sicrhau bod triniaethau newydd ar gael yn gyflym, tai fforddiadwy, a llawer mwy.
Bydd cyfanswm ein buddsoddiad mewn iechyd a gofal cymdeithasol yn fwy na £8.7 biliwn yn 2020-21, gyda chynnydd uwch na chwyddiant o fwy na £400 miliwn; sy'n darparu cynnydd mewn termau real i bob awdurdod lleol drwy £200 miliwn ychwanegol drwy setliad refeniw a chyfalaf y flwyddyn nesaf, a fydd yn gwneud cyfanswm y cyllid bron yn £4.5 biliwn; ac rydym ni'n cefnogi system addysg o'r radd flaenaf drwy'r setliad Llywodraeth Leol a thrwy ein cyllideb addysg £1.8 biliwn.
Mae atal wedi bod wrth wraidd y gyllideb hon, ac fe'i hategir wrth i ni ganolbwyntio ar wyth o flaenoriaethau trawsbynciol, sef: y blynyddoedd cynnar, gofal cymdeithasol, tai, cyflogadwyedd a sgiliau, gwell iechyd meddwl, datgarboneiddio, tlodi a bioamrywiaeth. Rydym ni'n buddsoddi yn y meysydd lle gallwn ni gael yr effaith fwyaf dros y tymor hir, ac mae hyn yn cynnwys £175 miliwn o gyfalaf ychwanegol y flwyddyn nesaf, gan ddod â'n buddsoddiad i fwy na £2 biliwn mewn tai fforddiadwy yn ystod y tymor Cynulliad hwn; a £19 miliwn ychwanegol i helpu rhai o'r bobl fwyaf agored i niwed sy'n byw mewn tlodi yn ein cymunedau, gan adeiladu ar y gweithredu presennol sy'n gyfanswm o fwy na £1 biliwn; a mwy o fuddsoddi mewn iechyd meddwl gwell a'r blynyddoedd cynnar drwy'r cyllid ychwanegol ar gyfer y dull gweithredu ysgol gyfan a Dechrau'n Deg.
Mae hon yn gyllideb sy'n cyflawni lefel newydd o uchelgais yn y frwydr i ddiogelu dyfodol ein planed, gan adeiladu ar yr ystod eang o fuddsoddiadau yr ydym eisoes yn eu gwneud. Dyna pam, yn y gyllideb gyntaf ers ein datganiad ar argyfwng hinsawdd, yr ydym yn dyrannu pecyn cyfalaf newydd gwerth £140 miliwn i gefnogi ein huchelgais ar gyfer datgarboneiddio ac i amddiffyn ein hamgylchedd gwych.
Llywydd, hoffwn hefyd achub ar y cyfle heddiw i gyflwyno rhai myfyrdodau cynnar ar y themâu allweddol sy'n codi o'r broses graffu. Oherwydd bod y broses o adael yr UE ar waith erbyn hyn, mae pwysigrwydd sicrhau newid didrafferth i fframwaith ariannu ôl-UE y DU sy'n cyflawni ar gyfer pob rhan o'r undeb, yn hanfodol. Croesawaf argymhelliad y pwyllgor sy'n cydnabod yr angen i adolygu'r datganiad o bolisi ariannu, a fydd yn arbennig o bwysig yng nghyd-destun trefniadau gadael yr UE. Rwyf hefyd yn derbyn argymhelliad y Pwyllgor Cyllid y dylem ni barhau i drafod â Llywodraeth y DU i sicrhau cyfarfodydd pedairochrog mwy rheolaidd a strwythuredig rhwng Gweinidogion cyllid y DU. Mae hwn yn fater y byddaf yn ei godi gyda Gweinidog Cyllid yr Alban a Gweinidog Cyllid Gogledd Iwerddon yfory.
Mae'r rhyngweithio rhwng amserlen ein cyllideb ni ac amserlen Llywodraeth y DU yn fater sydd wedi ei ystyried mewn blynyddoedd blaenorol, ond mae'r agwedd anghysurus hon wedi bod yn amlycach eleni. Rwy'n croesawu'r ffaith fod y pwyllgor yn cydnabod bod ein hymagwedd at amseru'r gyllideb eleni yn ymarferol o dan yr amgylchiadau, ac yn cydbwyso'r angen i roi sicrwydd cyllid cynnar i randdeiliaid gyda'r angen i ddarparu amser ar gyfer craffu ar ein cynlluniau.
Mae parhau i fwrw ymlaen â gwelliannau yn ein cyllidebu hefyd yn ystyriaeth bwysig. Am y tro cyntaf, rydym wedi cyhoeddi cynllun gwella'r gyllideb sy'n nodi sut yr ydym yn bwriadu cymryd camau parhaus i ymgorffori Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 ym mhroses y gyllideb. Mae hyn yn cynnwys nifer o feysydd a nodwyd gan y Pwyllgor Cyllid, gan gynnwys gwelliannau i'r ffordd yr ydym ni'n asesu effeithiau ein penderfyniadau ar y gyllideb. Croesawaf ddatganiad Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru y dylid canmol Cymru am fod ar flaen y gad o ran symud tuag at gyllidebu ar gyfer llesiant, ac edrychaf ymlaen at weithio gyda'r comisiynydd wrth i ni fwrw ymlaen â'r cynllun uchelgeisiol hwn.
Rwy'n falch bod y Pwyllgor Cyllid wedi croesawu'r pecyn cyfalaf unigol mwyaf erioed i helpu i frwydro yn erbyn y newid yn yr hinsawdd. Rwy'n siomedig â'r honiadau nad yw'r camau yr ydym ni'n eu cymryd yn cyd-fynd â'n hymrwymiad i fynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd. Bydd y gyllideb ddrafft yn sicrhau buddsoddiad newydd yn y meysydd lle mae'r dystiolaeth gyfredol yn dweud wrthym y gallwn gael yr effaith fwyaf, yn ogystal â buddsoddi mewn mesurau eraill megis £64 miliwn y flwyddyn nesaf i amddiffyn ein cymunedau rhag effeithiau mwyaf difrifol ac uniongyrchol newid yn yr hinsawdd. Byddaf i a'm cydweithwyr yn ymateb yn ffurfiol i argymhellion adroddiad y Pwyllgor Cyllid a rhai pwyllgorau eraill y Cynulliad cyn y bleidlais ar y gyllideb derfynol fis nesaf.
Felly, Llywydd, i gloi, er gwaethaf y cyni parhaus a orfodir ar lefel y DU sy'n tanseilio ein gallu i gyflawni'r buddsoddiad y mae ein gwlad yn ei haeddu, rwy'n falch o gyflwyno cyllideb sy'n parhau i fuddsoddi yn ein gwasanaethau cyhoeddus hanfodol gan gefnogi ein huchelgeisiau ar gyfer Cymru fwy cyfartal, mwy ffyniannus a gwyrddach.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Llyr Gruffydd.
I call on the Chair of the Finance Committee, Llyr Gruffydd.
Diolch yn fawr, Llywydd. Mae'n bleser gen i gyfrannu at y ddadl bwysig yma ar y gyllideb ddrafft gan Lywodraeth Cymru ar gyfer 2020-21 ar ran y Pwyllgor Cyllid. Mae'n adroddiad ni yn gwneud cyfres o argymhellion, ac mi fyddaf i'n ymdrin â rhai o'r rhai amlycaf yn fy nghyfraniad i i'r ddadl yma y prynhawn yma.
Nawr, fel rydym ni wedi clywed, o ystyried yr ansicrwydd o gwmpas y gyllideb yma gydag etholiad cyffredinol y Deyrnas Unedig a Brexit ac yn y blaen, mae'r pwyllgor yn cydnabod bod y gyllideb ddrafft hon wedi'i chyflwyno o dan amgylchiadau eithriadol, ac mae hyn wedi effeithio ar allu'r Llywodraeth a rhanddeiliaid eraill i gynllunio.
Thank you very much, Llywydd. I'm pleased to contribute to this important debate on the Welsh Government's draft budget for 2020-21 on behalf of the Finance Committee. Our report does make a series of recommendations, and I'll cover some of the most prominent of those in my contribution to this debate this afternoon.
Now, as we've heard, given the uncertainty around the UK general election and Brexit and so forth, the committee recognises that this draft budget has been delivered under exceptional circumstances, and this has impacted on the ability of the Government and other stakeholders to plan.
O ganlyniad i hynny, mae'r Pwyllgor Cyllid wedi gwneud pob ymdrech i ymgysylltu â rhanddeiliaid ar y gyllideb ddrafft hon. Mi ddechreuodd hyn nôl ym mis Mehefin y llynedd pan gynhaliwyd digwyddiad rhanddeiliaid cyn y gyllideb yn Aberystwyth. Dyna oedd sylfaen dadl a gynigwyd gan y Pwyllgor Cyllid yma yn y Siambr, a ddilynodd wedyn ym mis Medi'r llynedd, gan roi cyfle i'r Cynulliad drafod blaenoriaethau gwariant Llywodraeth Cymru cyn cyhoeddi'r gyllideb ddrafft.
Eleni, roedd hi'n arbennig o bwysig i gynnal dadl o'r fath o ystyried ansicrwydd amseriad arfaethedig y gyllideb ddrafft. Fodd bynnag, mae'r pwyllgor yn credu y dylid hwyluso dadl fel hyn yn barhaol—hynny yw, bob blwyddyn—i roi cyfle i Aelodau ddylanwadu ar flaenoriaethau a dyraniadau cyllideb yn gynharach yn y broses. Rŷm ni'n gobeithio'n fawr bod y Gweinidog yn cytuno â ni ac y gallwn ni weithio gyda hi i sicrhau y gellir cynnwys dadl fel hyn yn y broses graffu yn y blynyddoedd i ddod.
Mae Llywodraeth y Deyrnas Unedig wedi cyhoeddi, wrth gwrs, y bydd hi bellach yn cyhoeddi ei chyllideb ar 11 Mawrth. Mae'r pwyllgor yn cydnabod y gallai rhagolygon macro-economaidd y Deyrnas Unedig effeithio ar refeniw'r trethi datganoledig a'r addasiadau cysylltiedig i'r grant bloc. Rŷm ni wedi argymell y dylid darparu'r wybodaeth ddiweddaraf cyn gynted â phosibl ar ôl cyllideb y Deyrnas Unedig. Deallwn y bydd angen adlewyrchu effaith cyllideb y Deyrnas Unedig yng nghyllideb atodol gyntaf Llywodraeth Cymru, ac rŷm ni'n croesawu ymrwymiad y Gweinidog i ddod â hyn ymlaen mor gynnar â phosibl, pe bai'r newidiadau yn helaeth.
Yn ystod ein gwaith craffu, fe wnaethom ni adolygu sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu gwario ei chyllideb o £17 biliwn yn ystod y flwyddyn ariannol nesaf, ac ar y cyfan—. Rŷm ni'n gwybod, wrth gwrs, bod hyn yn gynnydd o £593 miliwn ar gyllideb y llynedd: cynnydd o 2.3 y cant mewn termau real. Mae'r pwyllgor yn nodi bod Llywodraeth Cymru wedi lledaenu'r cynnydd hwn ar draws pob adran. Fodd bynnag, byddai'r pwyllgor wedi hoffi gweld dull ychydig mwy uchelgeisiol yn cael ei ddefnyddio i'w flaenoriaethu o ran canolbwyntio ar gynaliadwyedd a thrawsnewid gwasanaethau yn y dyfodol.
I symud at faes benthyca a threthiant, fe glywodd y pwyllgor dystiolaeth sy'n awgrymu y bydd cynnydd mewn cyllidebau yn y dyfodol yn anghynaladwy heb fenthyca uwch neu gynnydd mewn trethiant. Rŷm ni'n credu hefyd y bydd angen newid strategaeth i sicrhau bod cyllid digonol ar gael i fuddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus yn ystod y blynyddoedd i ddod. Mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi dweud ei bod yn gwthio yn erbyn terfynau ei rheolau benthyca arian, ac wedi addo peidio â chodi treth incwm yn ystod tymor y Cynulliad hwn. Rŷm ni fel pwyllgor wedi cefnogi gofyniad Llywodraeth Cymru am fwy o hyblygrwydd benthyca, ac yn amlwg bydd newidiadau mewn trethiant yn fater i bob plaid yn eu maniffestos wrth inni agosáu at etholiad y Cynulliad y flwyddyn nesaf.
Ym mis Ebrill y llynedd, fe gyhoeddodd Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig argyfwng hinsawdd yng Nghymru. Rŷm ni wedi clywed cyfeiriad ato fe yn sylwadau'r Gweinidog cyllid. Fodd bynnag, dyw cyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru ddim yn adlewyrchu ei datganiad ei hun o argyfwng hinsawdd. Er bod y gyllideb ddrafft yn neilltuo, fel y clywsom ni, dyraniad o £140 miliwn o fuddsoddiad cyfalaf i gefnogi datgarboneiddio, dyw'r pwyllgor ddim yn argyhoeddedig bod gan Lywodraeth Cymru ddealltwriaeth glir o'r effaith y mae ei phenderfyniadau yn ei chael ar allyriadau carbon na'r hinsawdd. Er ein bod ni'n croesawu'r dyraniad o £140 miliwn, mae'n siomedig na chymerwyd dull mwy radical i liniaru newid yn yr hinsawdd.
Dyma'r bedwaredd cyllideb ddrafft i gael ei chyhoeddi, wrth gwrs, ers i Ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol ddod i rym. Mae'r pwyllgor wedi defnyddio'r Ddeddf fel lens i asesu'r gyllideb ddrafft ers ei deddfu. O ran y cynnydd a wnaed gan Lywodraeth Cymru i ymgorffori'r Ddeddf yn ei phenderfyniadau ar gyfer 2020-21, fe ddywedodd swyddfa comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol wrthym ni y bu, a dwi'n dyfynnu, newid gweladwy mewn perthynas â datgarboneiddio a gwariant ataliol. Fodd bynnag, a dwi'n dyfynnu ymhellach, roedd cryn dipyn o le i symud ymlaen o hyd, ac, gan ragweld adolygiad o wariant y Deyrnas Unedig yn fuan, mae'r comisiynydd yn annog Llywodraeth Cymru i ddefnyddio hwn fel cyfle i wneud rhagor o benderfyniadau strategol, trawsnewidiol. Mae'r pwyllgor yn credu y dylai Llywodraeth Cymru ystyried sut y gall integreiddio'r nodau llesiant yn well wrth gyflwyno cyllidebau yn y dyfodol i ddangos yn fwy cyson sut mae'r Ddeddf wedi ei hymgorffori yn ei phrosesau gwneud penderfyniadau.
Ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd ddydd Gwener diwethaf, mae ansicrwydd, wrth gwrs, o hyd ynghylch y berthynas rhwng yr Undeb Ewropeaidd a'r Deyrnas Unedig yn y dyfodol. Mae effaith Brexit yng Nghymru, gan gynnwys parhad cyllid a ddarparwyd yn flaenorol gan yr Undeb Ewropeaidd, yn enwedig o ran taliadau uniongyrchol i ffermwyr a busnesau eraill yn y sector pysgodfeydd ac amaethyddiaeth yn bryder mawr i'r pwyllgor.
Rŷn ni'n pryderu bod y cyfnod pontio hyd at ddiwedd Rhagfyr eleni, yn cynyddu'r risg na fydd cytundebau masnach ar waith. Yn yr amgylchiadau hyn, fe gredwn ni y byddai angen cymorth pellach gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig i leihau'r effaith ar economi Cymru. Ar hyn o bryd, mae Cymru yn cael cyllid gan yr Undeb Erwopeaidd drwy gronfeydd strwythurol a chymorth amaethyddol. Disgwyliad Llywodraeth Cymru yw y bydd cronfeydd strwythurol yr Undeb Ewropeaidd yn cael eu disodli'n llawn. Fodd bynnag, nid yw'r cytundeb pontio yn cynnwys cymorth amaethyddol ac mi fyddai'r pwyllgor yn croesawu cadarnhad gan Lywodraeth Cymru ei bod wedi cael sicrwydd gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig y bydd yr arian hwn yn cael ei ddarparu.
Mae'r pwyllgor yn croesawu cynnwys tlodi ym mlaenoriaethau'r gyllideb, ond mae'n credu bod diffyg eglurder yn strategaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer mynd i'r afael â thlodi, ei hamcanion a sut y bydd y gyllideb yn sbarduno gwelliant tymor hir, yn enwedig wrth fynd i'r afael ag achosion sylfaenol tlodi.
Mae angen gwneud rhagor i leihau tlodi yng Nghymru. Mae gormod o bobl mewn swyddi sgiliau isel a/neu gyflog isel. Mi fydd uwchsgilio’r gweithlu a chynyddu cyflogaeth o fudd i economi Cymru waeth beth fydd canlyniad Brexit. Dylai Llywodraeth Cymru felly werthuso ei buddsoddiad mewn rhaglenni i-mewn-i-waith a rhaglenni datblygu economaidd i sicrhau eu bod yn darparu gwerth am arian.
Dwi eisiau diolch i bawb a gyfrannodd yn ystod pob cam o'r broses graffu yma a'r rhai a ddaeth i'r digwyddiad rhanddeiliad yn ogystal â'r rhai a gyflwynodd dystiolaeth ffurfiol. Mae’r cyfan wedi bod o gymorth inni fel pwyllgor i lunio ein canfyddiadau. Dwi'n edrych ymlaen at weld ymateb ffurfiol y Llywodraeth i'n hadroddiad ni cyn y bleidlais ar y gyllideb derfynol fis nesaf. Diolch.
As a result, the Finance Committee has made every effort to engage with stakeholders on this draft budget. This began in June 2019 when we held a pre-budget stakeholder event in Aberystwyth. This formed the basis for a Finance Committee proposed debate here in the Siambr, which followed in September 2019, giving the Assembly an opportunity to debate the spending priorities of the Welsh Government prior to the publication of the draft budget.
This year, it was particularly pressing to hold such a debate given the uncertainty of the proposed timing of the draft budget. However, the committee believes that a debate should be facilitated on a permanent basis—every year—to afford Members the opportunity to influence budget priorities and allocations earlier in the process. We hope very much that the Minister agrees with us and that we can work with her to ensure a debate can be built into the scrutiny process in future years.
The UK Government has announced that its budget will be published on 11 March. The committee recognises that macro-economic forecasts for the UK could impact on devolved tax revenues and the associated adjustments to the block grant. We have recommended that an update is provided as soon as possible after the UK budget. We understand that there will be a need to reflect the impact of the UK budget in the first supplementary budget of the Welsh Government and we welcome the Minister's commitment to bring this forward as early as possible, should the changes be extensive.
During our scrutiny, we reviewed how the Welsh Government intends to spend its £17 billion budget in the next financial year, and overall—. We know that this is an increase of £593 million on last year's budget: a 2.3 per cent increase in real terms. The committee notes that the Welsh Government has spread this increase across all departments. However, we would have liked to have seen a more ambitious approach being taken to its prioritisation in terms of a focus on future sustainability and service transformation in the future.
Moving on now to borrowing and taxation, the committee heard evidence suggesting that increases in future budgets will be unsustainable without higher borrowing or increases in taxation. We also believe that a change in strategy will be needed to ensure that sufficient funding is available for investment in public services in future years. The Welsh Government has already said that it's pushing against the limits of its fiscal borrowing rules, and it has pledged not to raise income tax during this Assembly term. We as a committee have supported the Welsh Government's requirement for increased borrowing flexibility, and clearly changes in taxation will be a matter for all parties in their manifestos as we approach the 2021 Assembly election.
In April last year, the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs declared a climate emergency in Wales. We've heard reference to that in the comments by the finance Minister. However, the Welsh Government’s draft budget does not reflect its own declaration of a climate emergency. While the draft budget shows, as we heard, an allocation of £140 million in capital investment to support decarbonisation, the committee is not convinced that the Welsh Government has a clear understanding of the impact that its decisions have on carbon emissions or the climate. While we welcome the allocation of £140 million, it's disappointing that a more radical approach has not been taken to mitigate climate change.
This is the fourth draft budget to be published since the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 came into force. The committee has used the Act as a lens to assess the draft budget since its enactment. In terms of the progress made by the Welsh Government to embed the Act into its decision making for 2020-21, the office of the future generations commissioner told us that there had been, and I quote, a visible shift in relation to decarbonisation and preventative spending. However, and I quote again, there was still considerable scope for progress, and, in anticipation of an imminent UK spending review, the commissioner urges the Welsh Government to use this as an opportunity to make more transformational strategic decisions. The committee believes that the Welsh Government should consider ways that it can improve the integration of well-being goals in the presentation of future budgets to demonstrate more consistently how the Act is embedded in its decision-making processes.
Having left the EU on Friday, there is still uncertainty surrounding the future relationship between the EU and the UK. The impact of Brexit in Wales, including the continuation of funding previously provided by the EU, particularly regarding direct payments to farmers and other businesses in the fisheries and agriculture sector is a major concern for the committee.
We are concerned that the transition period, up to 31 December this year, raises the risk of trade deals not being in place. In these circumstances, we believe that further assistance would be required from the UK Government to minimise the impact on the Welsh economy. At present, Wales receives funding from the EU through structural funds and agriculture support. The expectation of the Welsh Government is that EU structural funds will be fully replaced. However, the transition agreement does not cover agricultural support, and the committee would welcome confirmation from the Welsh Government that it has obtained assurances from the UK Government that this funding will be provided.
The committee welcomes the inclusion of poverty in the budget priorities, but it believes that there’s a lack of clarity in the Welsh Government’s strategy for tackling poverty, its objectives and how the budget will drive long-term improvement, particularly in addressing the root causes of poverty.
More action needs to be taken to reduce poverty in Wales. There are too many people in low-skilled and/or low-paid jobs, and upskilling the workforce and increasing employment will benefit the Welsh economy regardless of the outcome of Brexit. The Welsh Government should, therefore, evaluate its investment in into-work programmes and economic development programmes to ensure that they provide value for money.
I would like to thank everyone who contributed at all stages of the scrutiny process and those who attended the stakeholder event as well as those who gave formal evidence. All of this has helped us as a committee shape our findings, and I look forward to seeing the formal response of the Government to our report before the vote on the final budget next month. Thank you.
I'm pleased to be speaking in this important debate today, a debate, of course, about the budget, but also about the future of the people of Wales. Let us be quite clear about the context of this budget: yes, the Welsh Government has found itself developing this budget during an exceptionally short time frame, with issues surrounding the recent general election, and we recognise the challenges that that has brought. But all of this is also set against the backdrop of an extra £600 million a year being provided by the UK Government. So, taxpayers in Wales have the right to question some of the Welsh Government's decisions when it comes to investing in the Welsh economy and driving the Welsh economy forward post Brexit.
I see as well that the budget narrative looks back on the achievements and the spending of the Welsh Government on each department since 2016, but there is, perhaps unsurprisingly, little mention of any of the missed targets that Ministers are, of course, aware of, which, I think, at least in part, in the spirit of fairness, the Welsh Government would be wiser to admit to.
The Welsh Government will, of course, blame the UK Government for all its woes, although, to be fair to the Minister, austerity wasn't mentioned in any great depth until quite late in your debate there, so maybe you have listened to some of my criticisms in the past. But the Welsh Government does have to take responsibility for its own financial mistakes. That's part of being a grown-up, devolved Government with far-reaching and growing powers.
So, what do the public expect to see from this budget? What should we expect to see? Well, I would expect to see the Welsh Government investing in the NHS for transformational change. To be fair, you have put £37 billion into the Welsh NHS since 2016. That is quite a difference from the real-terms funding cut that we saw earlier, between 2011 and 2016, although I know that was with your predecessor as Minister, rather than yourself. You are, I think as you mentioned, pressing ahead with an extra £400 million spend on health, which is positive news. All these are increases of money, so that's good.
But, of course, that doesn't mitigate the fact that A&E waiting times have been the worst on record for two months in a row in 2019 and four out of seven health boards are under some form of Welsh Government intervention—Betsi Cadwaladr, as mentioned earlier, in special measures for over four and a half years. That's received around £83 million in turnaround costs, yet it's predicted to end the financial year in deficit. So, it's not just a question of providing more money, Minister, is it? It's a question of what that money is actually achieving, because there's also a value-for-money argument to be spoken about here, too.
This is, we are told, overall a green budget—a great label, and an admirable way to try and proceed, but the question is raised: is it ambitious enough to really deal with the environmental challenges that we face? Does it adequately deliver on the Welsh Government's promises in calling a climate emergency, for instance? I don't personally think there's anywhere near enough detail here on offering new, innovative thinking when it comes to how the Government will, for instance, meet its target of at least a 95 per cent reduction in greenhouse gases by 2050.
I appreciate, Minister, that these are enormous, bold commitments, and they will take enormous willpower to achieve, but it's not simply a case of relying on yesterday's outdated policies to achieve these goals; it's about delivering a bold, confident vision for Wales, and we need to see a budget that drives a vision, that takes the people of Wales with it, that inspires and motivates the people of Wales. Because these climate change policy targets are going to be tough. I don't think we should be in any doubt about that, and no Government should enter into these commitments lightly. I'm sure you would agree with that.
Interestingly, I was watching the clock earlier and you mentioned the future generations commissioner—I think it was about eight minutes in. Often raised on the Finance Committee over the years I've been on it is this question: during the budget-setting process, is the future generations legislation really at the centre of that policy from the start and throughout, or is it too often perceived to be added as an add-on towards the end of the process? I don't know. I put it out there that I think you do need to justify that the future generations commissioner is consulted at all points in that process, because what is the point, as our late colleague Steffan Lewis used to say, of legislation like this, which sets out a very bold agenda, but actually, when it comes down to the practicalities of policy making isn't factored there early on in the process? So that needs to be addressed.
What about north Wales? It's not specifically my comment today, but of course Labour leadership contender Lisa Nandy has also raised a similar question. Although the budget outlines an additional £20 million for the north Wales metro, to be welcomed, and I've been a big supporter of the investment action on the south Wales metro, and I think good momentum has been started there, but we need to see that followed through in the south. And we certainly need to see momentum in the north, and I think there is a question in the north about whether that has been happening.
Nothing has been said, aside from the metro, about investing in upgrades to the A55, the lifeline to the north Wales economy. I think this is a wasted opportunity. There is a need for a key transport artery from the port of Holyhead to Deeside; a need for that to be fully ready to deliver exports from Ireland to the rest of the UK now we're in the post-Brexit period. And by the way, of course, the UK Government is investing in upgrading part of the A55 to help drive the north Wales economy forward, so, surely, Welsh Government funding in this area would be wisely spent. It's not match funding, exactly, but it almost achieves a similar goal if the UK Government is going to be committing money like that.
Of course, no Welsh Government budget would be complete without some funding for Cardiff Airport, and the budget outlines yet more funding—£4.8 million, I believe you mentioned, of financial transaction capital in relation to this budget in your speech.
Rwy'n falch o gael siarad yn y ddadl bwysig hon heddiw, dadl, wrth gwrs, am y gyllideb, ond hefyd am ddyfodol pobl Cymru. Gadewch i ni fod yn gwbl glir ynglŷn â chyd-destun y gyllideb hon: ydy, mae Llywodraeth Cymru wedi gorfod datblygu'r gyllideb hon mewn cyfnod eithriadol o fyr, gyda phroblemau yn ymwneud â'r etholiad cyffredinol i gyd ei osod hefyd yn erbyn cefndir o £600 miliwn y flwyddyn yn ychwanegol sy'n cael ei ddarparu gan Lywodraeth y DU. Felly, mae gan drethdalwyr yng Nghymru yr hawl i gwestiynu rhai o benderfyniadau Llywodraeth Cymru o ran buddsoddi yn economi Cymru a datblygu economi Cymru ar ôl Brexit.
Gwelaf hefyd fod naratif y gyllideb yn edrych yn ôl ar gyflawniadau a gwariant Llywodraeth Cymru ar bob adran ers 2016, ond nid yw'n syndod, efallai, mai ychydig o sôn sydd am unrhyw un o'r targedau a fethwyd y mae Gweinidogion, wrth gwrs, yn ymwybodol ohonynt ac rwy'n credu, yn rhannol o leiaf, yn ysbryd tegwch, y byddai'n ddoethach i Lywodraeth Cymru gyfaddef hyn.
Bydd Llywodraeth Cymru, wrth gwrs, yn beio Llywodraeth y Deyrnas Unedig am ei gofidiau, er, a bod yn deg â'r Gweinidog, ni chrybwyllwyd cyni yn fanwl iawn tan yn eithaf hwyr yn eich dadl, felly efallai eich bod wedi gwrando ar rai o'm beirniadaethau yn y gorffennol. Ond mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru dderbyn cyfrifoldeb am ei chamgymeriadau ariannol ei hun. Mae hynny'n rhan o Lywodraeth aeddfed, ddatganoledig sydd â phwerau pellgyrhaeddol a chynyddol.
Felly, beth mae'r cyhoedd yn disgwyl ei weld yn y gyllideb hon? Beth ddylem ni ddisgwyl ei weld? Wel, byddwn yn disgwyl gweld Llywodraeth Cymru yn buddsoddi yn y GIG er mwyn gweddnewid pethau. I fod yn deg, rydych chi wedi rhoi £37 biliwn yn y GIG yng Nghymru ers 2016. Mae hynny'n dra gwahanol i'r toriad cyllid mewn termau real a welsom yn gynharach, rhwng 2011 a 2016, er fy mod i'n gwybod bod hynny pan oedd eich rhagflaenydd yn Weinidog, yn hytrach na chi eich hun. Rydych chi, mi gredaf, fel y soniasoch, yn bwrw ymlaen â gwariant ychwanegol o £400 miliwn ar iechyd, sy'n newyddion cadarnhaol. Mae'r rhain i gyd yn gynnydd o ran arian, felly mae hynny'n dda.
Ond, wrth gwrs, nid yw hynny'n gwneud iawn am y ffaith bod amseroedd aros adrannau damweiniau ac achosion brys wedi bod y rhai gwaethaf a gofnodwyd erioed am ddeufis yn olynol yn 2019 ac mae pedwar o'r saith bwrdd iechyd o dan ryw fath o ymyrraeth gan Lywodraeth Cymru—Betsi Cadwaladr, fel y crybwyllwyd yn gynharach, mewn mesurau arbennig ers dros bedair blynedd a hanner. Mae hwnnw wedi cael tua £83 miliwn mewn costau gwella, ac eto rhagwelir y bydd diffyg ar ddiwedd y flwyddyn ariannol. Felly, nid mater o ddarparu mwy o arian yn unig yw hwn, Gweinidog, nage? Mae'n ymwneud â'r hyn y mae'r arian hwnnw'n ei gyflawni mewn gwirionedd, oherwydd mae dadl am werth am arian i'w thrafod yn y fan yma hefyd.
Dywedir wrthym, yn gyffredinol, bod hon yn gyllideb werdd—disgrifiad gwych, a ffordd glodwiw o geisio symud ymlaen, ond mae'r cwestiwn wedi ei godi: a yw hi'n ddigon uchelgeisiol i fynd i'r afael o ddifrif â'r heriau amgylcheddol yr ydym yn eu hwynebu? A yw'n cyflawni addewidion Llywodraeth Cymru yn ddigonol wrth gyhoeddi argyfwng yn yr hinsawdd, er enghraifft? Nid wyf i'n bersonol yn credu bod digon o fanylion yma ynglŷn â chynnig syniadau newydd ac arloesol o ran sut y bydd y Llywodraeth, er enghraifft, yn cyrraedd ei tharged o ostyngiad o 95 y cant o leiaf mewn nwyon tŷ gwydr, erbyn 2050.
Rwy'n sylweddoli, Gweinidog, fod y rhain yn ymrwymiadau enfawr, beiddgar, ac y byddan nhw angen ewyllys gref i'w cyflawni, ond nid dim ond mater o ddibynnu ar bolisïau hen ffasiwn ddoe i gyflawni'r nodau yw hyn; mae'n ymwneud â chyflwyno gweledigaeth fentrus, hyderus i Gymru, ac mae angen i ni weld cyllideb sy'n sbarduno gweledigaeth, sy'n gwneud pobl Cymru yn rhan ohoni, sy'n ysbrydoli ac yn ysgogi pobl Cymru. Oherwydd mae'r targedau polisi newid hinsawdd hyn yn mynd i fod yn anodd. Ni ddylem amau hynny o gwbl, ac ni ddylai unrhyw Lywodraeth ystyried yr ymrwymiadau hyn yn ddifeddwl. Rwy'n siŵr y byddech chi'n cytuno â hynny.
Yn ddiddorol, roeddwn i'n edrych ar y cloc yn gynharach ac roeddech chi'n sôn am gomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol—credaf fod hynny oddeutu wyth munud i mewn i'r araith. Cwestiwn sydd wedi ei godi'n aml yn y Pwyllgor Cyllid dros y blynyddoedd yr wyf i wedi bod arno yw hwn: yn ystod y broses o bennu'r gyllideb, a yw deddfwriaeth cenedlaethau'r dyfodol yn ganolog i'r polisi hwnnw o'r cychwyn cyntaf a thrwy gydol yr amser, neu a ystyrir yn rhy aml ei fod yn cael ei gyflwyno fel ychwanegiad tuag at ddiwedd y broses? Dydw i ddim yn gwybod. Rwy'n awgrymu wrthych fy mod i'n credu bod angen i chi gyfiawnhau ymgynghori â chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol ar bob cam o'r broses honno, oherwydd, fel yr arferai ein cyd-Aelod diweddar, Steffan Lewis, ei ddweud, beth yw diben deddfwriaeth fel hon, sy'n gosod agenda feiddgar iawn, ond mewn gwirionedd, pan ddaw'n fater o ymarferoldeb llunio polisi, nid yw'n cael ei gynnwys yno yn gynnar yn y broses? Felly mae angen ymdrin â hynny.
Beth am y gogledd? Nid fy sylw i yw hwn yn benodol heddiw, ond wrth gwrs, mae'r ymgeisydd am arweinyddiaeth y Blaid Lafur, sef Lisa Nandy, hefyd wedi codi cwestiwn tebyg. Er bod y gyllideb yn amlinellu £20 miliwn ychwanegol ar gyfer metro gogledd Cymru, sydd i'w groesawu, ac rwyf wedi bod yn gefnogwr mawr o'r camau buddsoddi ar gyfer metro de Cymru, a chredaf fod momentwm da wedi ei ddechrau yn y fan honno, ond mae angen i ni weld hynny'n cael ei ddatblygu drwy bob rhan o'r de. Ac yn sicr mae angen i ni weld momentwm yn y gogledd, ac rwy'n credu bod cwestiwn yn y gogledd ynghylch pa un a yw hynny wedi bod yn digwydd.
Ni ddywedwyd dim, ar wahân i'r metro, am fuddsoddi mewn uwchraddio'r A55, sef anadl einioes economi'r gogledd. Rwy'n credu bod hwn yn gyfle sydd wedi ei wastraffu. Mae angen llwybr trafnidiaeth allweddol o borthladd Caergybi i Lannau Dyfrdwy; yr angen i hwnnw fod yn gwbl barod i ddosbarthu allforion o Iwerddon i weddill y DU nawr ein bod ni yn y cyfnod ar ôl Brexit. A chyda llaw, wrth gwrs, mae Llywodraeth y DU yn buddsoddi mewn uwchraddio rhan o'r A55 i helpu i sbarduno economi'r gogledd yn ei blaen, felly, yn sicr, byddai arian Llywodraeth Cymru yn y maes hwn yn cael ei wario'n ddoeth. Nid yw'n arian cyfatebol, yn union, ond mae bron iawn yn cyflawni nod tebyg os yw Llywodraeth y DU yn mynd i ymrwymo arian fel yna.
Wrth gwrs, ni fyddai unrhyw gyllideb gan Lywodraeth Cymru yn gyflawn heb rywfaint o gyllid ar gyfer Maes Awyr Caerdydd, ac mae'r gyllideb yn amlinellu hyd yn oed fwy o arian—£4.8 miliwn, rwy'n credu i chi ei grybwyll, o gyfalaf trafodion ariannol mewn cysylltiad â'r gyllideb hon yn eich araith.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
I will now, Mike.
On 31 December 2019, the airport announced a pre-tax loss of £18.5 million in the financial year up to 31 March 2019. I've previously said that I don't think that the airport should be given what could effectively amount to a blank cheque, so I would be looking for assurances that that isn't going to happen. I give way to Mike Hedges.
Gwnaf nawr, Mike.
Ar 31 Rhagfyr 2019, cyhoeddodd y maes awyr golled cyn treth o £18.5 miliwn yn y flwyddyn ariannol hyd at 31 Mawrth 2019. Rwyf wedi dweud o'r blaen nad wyf i'n credu y dylid rhoi siec wag i'r maes awyr, felly byddwn yn chwilio am sicrwydd nad yw hynny'n mynd i ddigwydd. Rwy'n ildio i Mike Hedges.
Thank you. I'm very pleased this has happened yet again. Can I say that you've talked about north Wales transportation, you've talked about south Wales transportation; what about those of us in west Wales and the west Wales metro?
Diolch. Rwy'n falch iawn bod hyn wedi digwydd unwaith eto. A gaf i ddweud eich bod wedi sôn am drafnidiaeth yn y gogledd, rydych chi wedi sôn am drafnidiaeth yn y de; beth am y rhai ohonom ni yn y gorllewin a metro'r gorllewin?
Well, of course I'm not the Minister. I mean, yes, there are gaps in west Wales, but you might want to raise that yourself with the Minister in your own comments. But okay, I take the point—all aspects, all parts of Wales need to be considered equally, and I think the point you're making is that if you set out a preference for one area, such as north Wales, then you automatically lose out in another area. We've had discussions about this in the past. I think that there is a case to be made for north Wales, because it does feel often particularly cut off from the south when it comes to Cardiff specifically. So I think there is a case for that to be made. But I understand what you're saying, Mike.
Wel, wrth gwrs nid fi yw'r Gweinidog. Hynny yw, oes, mae bylchau yn y gorllewin, ond efallai y byddwch chi eisiau codi hynny eich hun gyda'r Gweinidog yn eich sylwadau eich hun. Ond iawn, rwy'n derbyn y pwynt—pob agwedd, mae angen ystyried pob rhan o Gymru yn gyfartal, ac rwy'n credu mai'r pwynt yr ydych yn ei wneud yw, os ydych chi'n ffafrio un ardal, megis y gogledd, yna byddwch ar eich colled yn awtomatig mewn ardal arall. Rydym wedi cael trafodaethau am hyn yn y gorffennol. Credaf fod achos i'w wneud dros y gogledd, oherwydd ei fod yn aml yn teimlo'n arbennig o ynysig ac yn bell o'r de, ac o Gaerdydd yn benodol. Felly, rwy'n credu bod achos dros wneud hynny. Ond rwy'n deall yr hyn yr ydych chi'n ei ddweud, Mike.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yes, I give way to the former First Minister.
Gwnaf, rwy'n ildio i'r cyn Brif Weinidog.
He's mentioned Cardiff Airport. The mayor of Tees valley, who is a Conservative, has made great play of the fact that he has bought what is now Teeside International Airport, intends to invest in it and has said that it's a public asset. If it's the case that the Conservative mayor there can praise public ownership of an airport, why can't the Welsh Conservatives do the same?
Mae ef wedi sôn am Faes Awyr Caerdydd. Mae maer dyffryn Tees, sy'n Geidwadwr, wedi gwneud yn fawr o'r ffaith ei fod wedi prynu'r hyn sydd nawr yn faes awyr rhyngwladol Teeside, ac yn bwriadu buddsoddi ynddo a'i fod wedi dweud ei fod yn ased cyhoeddus. Os yw'n wir y gall y maer Ceidwadol yn y fan honno ganmol perchenogaeth gyhoeddus ar faes awyr, pam na all Ceidwadwyr Cymru wneud hynny hefyd?
Well, there's a question. Thank you for the question. Gosh; in at the deep end today, isn't it? I don't know that mayor specifically, but I would question what he paid for the airport to start with, did he pay over the odds for it and whether he has a strategy for that airport. I've not been questioning during this, the ownership of the airport, but I am questioning the strategy behind the running of that airport and I'm also questioning a blank cheque being provided for that and continual money. So, let's see a strategy, let's see a vision and I'm more than happy to look into the mayor of—was it Tyne? Tees valley. I'll look at what the mayor is doing up there, because perhaps we all in this Chamber could actually learn from what a Conservative mayor in the north of England is doing.
If I can just briefly turn, in the last few minutes, to supporting the economy and business taxes, Welsh Ministers could, of course, have lowered punitive business taxes to regenerate high streets, which are often talked about in this Chamber, to boost the Welsh economy. Look, we are still left with some of the most expensive business taxes in Great Britain, whatever reasons might be given for that. Both land transaction tax for non-commercial properties over £1 million and business rates outstrip our counterparts in both Scotland and England, and are set to do so again. Perhaps we need to look at all this afresh. Perhaps we've got the powers here to do something different. I think that other parties—Plaid Cymru might have mentioned this in the past. Perhaps we need to be looking at whether business rates can be addressed in a completely different way. At the moment, we're not at that point, so let's see some all-important relief for our businesses.
Now that we are the other side of the Brexit deadline, it's clearly important that we get on with developing our own external relations. Rightly or wrongly, Wales is too often perceived as trailing the rest of the UK when it comes to global investors' perceptions. The draft budget allocates an additional £2.5 million of EU transition funding in 2020-21 to support export, trade and inward investment activities, but we need to see more use of existing devolved economic levers, such as the taxation system, to provide a welcoming environment for businesses to invest and grow. Scotland has really built on this connection between the tax system and inward investment. It's something that we need to see in the future and it's a shame that we haven't seen more of that in this budget.
So, to finish off, Llywydd, let's drive Wales forward. The UK Government is delivering record investment this year with £790 million into growth deals and £500 million to the capital region city deal. There is money going in. Let's see similar investment from the Welsh Government. Wales has two Governments: it has a Government here; it also has a Government in Westminster. Those Governments need to work together to drive the Welsh economy forward now and in the future.
Wel, dyna i chi gwestiwn. Diolch am y cwestiwn. Wel, sôn am fwrw rhywun i'r pen dwfn heddiw, onid e? Nid wyf yn adnabod y maer hwnnw'n benodol, ond byddwn yn cwestiynu'r hyn a dalodd am y maes awyr i ddechrau, a dalodd mwy na'r disgwyl amdano ac a oes ganddo strategaeth ar gyfer y maes awyr hwnnw. Nid wyf wedi bod yn cwestiynu perchnogaeth y maes awyr, ond rwy'n cwestiynu'r strategaeth sydd y tu ôl i redeg y maes awyr hwnnw ac rwyf hefyd yn cwestiynu rhoi siec wag ar gyfer hynny ac arian parhaus. Felly, gadewch i ni weld strategaeth, gadewch i ni weld gweledigaeth ac rwy'n fwy na pharod i ymchwilio i faer—Tyne oedd e? Dyffryn Tees. Fe edrychaf ar yr hyn y mae'r maer yn ei wneud yno, oherwydd efallai y gallai bob un ohonom ni yn y Siambr hon ddysgu o'r hyn y mae maer Ceidwadol yng ngogledd Lloegr yn ei wneud.
Os caf i droi'n fyr, yn ystod y munudau olaf, at gefnogi'r economi a threthi busnes, gallai Gweinidogion Cymru, wrth gwrs, fod wedi gostwng trethi busnes cosbol i adfywio'r stryd fawr, y sonnir amdani yn aml yn y Siambr hon, i roi hwb i economi Cymru. Edrychwch, rydym yn dal i fod â rhai o'r trethi busnes drutaf ym Mhrydain Fawr, beth bynnag yw'r rhesymau a roddir dros hynny. Mae'r dreth trafodiadau tir ar gyfer eiddo anfasnachol dros £1 miliwn ac ardrethi busnes yn mynd y tu hwnt i rai ein cymheiriaid yn yr Alban a Lloegr, ac mae bwriad i hynny ddigwydd eto. Efallai fod angen i ni edrych ar hyn i gyd o'r newydd. Efallai fod gennym y pwerau yn y fan yma i wneud rhywbeth gwahanol. Credaf y byddai pleidiau eraill—efallai fod Plaid Cymru wedi crybwyll hyn yn y gorffennol. Efallai fod angen i ni ystyried a ellir ymdrin ag ardrethi busnes mewn ffordd hollol wahanol. Ar hyn o bryd, nid ydym wedi cyrraedd y pwynt hwnnw, felly gadewch i ni weld rhywfaint o ryddhad hollbwysig i'n busnesau.
Gan ein bod wedi mynd heibio dyddiad Brexit erbyn hyn, mae'n amlwg yn bwysig ein bod yn mynd ati i ddatblygu ein cysylltiadau allanol ein hunain. Yn gam neu'n gymwys, mae Cymru'n cael ei gweld yn rhy aml fel un sy'n llusgo y tu ôl i weddill y DU pan ddaw'n fater o ddirnadaeth buddsoddwyr byd-eang. Mae'r gyllideb ddrafft yn dyrannu £2.5 miliwn ychwanegol o gyllid pontio'r UE yn 2020-21 i gefnogi gweithgareddau allforio, masnachu a mewnfuddsoddi, ond mae angen i ni weld mwy o ddefnydd o'r ysgogiadau economaidd datganoledig presennol, megis y system drethu, i ddarparu amgylchedd croesawgar er mwyn i fusnesau fuddsoddi a thyfu. Mae'r Alban wedi adeiladu'n wirioneddol ar y cysylltiad hwn rhwng y system drethi a mewnfuddsoddi. Mae'n rhywbeth y mae angen i ni ei weld yn y dyfodol ac mae'n drueni nad ydym ni wedi gweld mwy o hynny yn y gyllideb hon.
Felly, i orffen, Llywydd, gadewch i ni sbarduno Cymru ymlaen. Mae Llywodraeth y DU yn cyflawni'r buddsoddiad mwyaf erioed eleni gyda £790 miliwn yn mynd i gytundebau twf a £500 miliwn i'r fargen ddinesig prifddinas-ranbarth. Mae arian yn mynd i mewn. Beth am weld buddsoddiad tebyg gan Lywodraeth Cymru. Mae gan Gymru ddwy Lywodraeth: mae ganddi Lywodraeth yn y fan yma; mae ganddi hefyd Lywodraeth yn San Steffan. Mae angen i'r llywodraethau hynny gydweithio i sbarduno economi Cymru yn ei blaen nawr ac yn y dyfodol.
Mae yna sawl llinyn mesur i'r ffordd rydym ni ym Mhlaid Cymru yn asesu cyllideb Llywodraeth Lafur. Yn sylfaenol, y cwestiwn rydym ni'n ei ofyn ydy: ydy'r Llywodraeth yn defnyddio ei hadnoddau cyllidol yn y ffordd fwyaf effeithiol i drio trawsnewid Cymru? Ydy'r Llywodraeth yn gallu dweud wrthym ni fod yna gyllido yma sydd yn arloesol, sy'n gyrru nid yn unig gwelliant yn y ffordd y mae gwasanaethau cyhoeddus yn cael eu rhedeg yng Nghymru, ond yn newid diwylliant gwirioneddol ynglŷn â'r ffordd rydym ni'n meddwl ynglŷn â delifro i bobl Cymru? Yr ateb, dwi'n ofni, yn eithaf clir ydy, 'na'.
Beth sydd gennym ni ydy Llywodraeth Lafur sy'n amharod i fod yn radical ar gefndir o Lywodraeth Geidwadol sydd wedi profi yn gwbl ddi-hid ynglŷn ag effaith torri gwariant cyhoeddus yn drwm am resymau ideolegol am ddegawd a mwy. Allwn ni ddim fforddio mân reoli ar ymylon y gyllideb a disgwyl trawsnewid. Dwi'n ofni bod y gyllideb ddrafft yma yn gyfle arall wedi'i golli i fynd i'r afael â rhai o'r heriau pennaf rydym ni'n eu hwynebu. Oes, mae yna ragor o arian yn y pot y tro yma, mae yna fymryn o le i anadlu ar ôl y 10 mlynedd yna o doriadau llym—dwi'n ofni mai dros dro y mae o serch hynny—ond does yna ddim newid cyfeiriad yma. Does dim arwydd bod y Llywodraeth wedi sylweddoli o'r diwedd bod angen dilyn trywydd gwahanol, neu fel arall yr un heriau, yr un problemau sy'n mynd i godi dro ar ôl tro a fydd dim yn newid.
Mi fuaswn i'n licio diolch i fy nghyn gyd-Aelodau ar y Pwyllgor Cyllid—rwy wedi gadael y pwyllgor bellach—am y sgrwtini manwl sydd wedi bod o'r gyllideb mewn cyfnod llawer rhy fyr. Ac ar y pwynt yma, mi wnaf i ategu eto beth dwi ac eraill wedi'i ddweud o'r blaen: ydy, mae'r amgylchiadau wedi bod yn rhai anarferol, ein bod ni wedi cael etholiad cyffredinol y Deyrnas Unedig ar yr union gyfnod lle buasai'r penderfyniadau cyllidol wedi arfer cael eu gwneud ar lefel Brydeinig. Dyna sydd wedi arwain at ffaith ein bod ni'n delio â chyllideb Gymreig fan hyn heb fod yn gwybod yn union faint ydy'r gyllideb sydd ar gael ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf. Ond mae'r ffaith bod hynny wedi gallu digwydd—ein bod ni yn gorfod dilyn proses sgrwtini heb wybod yn union beth rydym ni'n ei sgrwtineiddio—yn brawf i fi dyw bod ynghlwm mor dynn â system Westminster ddim yn gweithio i Gymru.
Mae yna nifer o elfennau unigol i'r gyllideb yma—ac mi wnaf i gyfeirio atyn nhw—ond mae yna thema, dwi'n credu. Mae yna wendid yn rhedeg drwy'r gyllideb yma, a hwnnw ydy'r methiant i ddechrau meddwl yn wirioneddol ataliol er mwyn tanio'r math o drawsnewid rydym ni ei angen. Edrychwch ar y gyllideb ar gyfer taclo newid hinsawdd—y cyllido mwyaf ataliol posib, efallai. Oes, wrth gwrs mae yna elfennau nid ansylweddol o'r gyllideb yma sydd wedi'u targedu tuag at daclo newid hinsawdd, ond os ydym ni'n rhoi hynny yn y cyd-destun rydym ni ynddo fo, y ffaith ein bod ni fel Senedd, a chithau fel Llywodraeth Cymru, wedi datgan argyfwng hinsawdd yn ddiweddar, mae'r ymateb yn y gyllideb yma i hynny, dwi'n credu, yn annigonol.
Mae comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol yn amcangyfrif bod yna gymaint â 28 y cant o gynnydd wedi bod yn yr arian sydd yn cael ei glustnodi ar gyfer datgarboneiddio, sy'n swnio'n grêt, ond mae hi'n ein hatgoffa ni ein bod ni'n dechrau o lefel isel iawn, iawn. Ac, yn allweddol, beth mae'r comisiynydd wedi'i ddweud wrthym ni, sy'n ddamniol, ydy ei bod hi'n ymddangos mai prin iawn ydy'r dystiolaeth o weithredu strategol gan y Llywodraeth—[Torri ar draws.]
There are plenty of yardsticks in the way that we in Plaid Cymru assess the budget of a Labour Government. Fundamentally, the question that we ask is: is the Government using its fiscal resources in the most efficient and effective way possible to transform Wales? Can the Government tell us that there is funding here that is innovative and that drives not only improvement in the way that public services are run in Wales, but also changes culture in a fundamental way in terms of how we think about delivering for the people of Wales? And the answer, I fear, quite clearly, is 'no'.
What we have is a Labour Government that is unwilling to be radical and the background of a Conservative Government that has proved to be totally uncaring as to the impacts of grave cuts to public expenditure for ideological reasons over a decade and more. We can't afford to be tinkering at the edges of the budget and expect transformation. I fear that this draft budget is another missed opportunity to tackle some of the main threats that we face. Yes, there is more money in the pot this time. There is some breathing space after 10 years of harsh cuts—I fear it will be temporary respite, however—but there is no change of direction here. There is no signal that the Government has realised, at last, that we need to tread a new path, otherwise we’ll face the same problems time and time again and nothing will change.
I would like to thank my former fellow members on the Finance Committee—I've left the committee now—for the detailed scrutiny of the budget in far too brief a period. And at this point, I will again echo what I and others have said in the past: yes, the circumstances have been unusual and extraordinary in that we had a UK general election at the very period when budgetary decisions would usually be made at a UK level, and that's what led to the fact that we are dealing with a Welsh budget here without knowing exactly how much is in the pot for the next financial year. But the fact that that has happened—that we are having to follow a scrutiny process without knowing exactly what we are scrutinising—is proof to me that being so closely attached to the Westminster system doesn't work for Wales.
There are a number of individual elements of this budget that I'd like to refer to, but there's also a theme. There is a fundamental weakness running through this budget, and that is the failure to start to think in a truly preventative manner in order to engender the kind of transformation that we need. If you look at the budget for tackling climate change—the most preventative funding possible, perhaps—yes, there are not insubstantial elements of this budget that are targeted at tackling climate change, but if we put that in the context that we are in, the fact that we as a Senedd and you as a Welsh Government declared a climate emergency recently, then the response in this budget to that, I believe, is inadequate.
The commissioner for future generations estimated that there is as much as a 28 per cent increase in the funding allocated for decarbonisation, which sounds great, but she also reminds us that we're starting from a very low level. And, crucially, what the commissioner has told us, which is damning, is that it appears that there’s very little evidence of strategic action from the Government—[Interruption.]
In a second.
Mewn eiliad.
A'r gwendid mwyaf mae hi wedi'i adnabod ydy'r diffyg asesiad o sut mae arian sy'n cael ei glustnodi yn debyg o wneud gwahaniaeth.
And the main weakness that she's identified is the lack of assessment of how the funding allocated is likely to make a difference.
Diolch yn fawr. In regard to the fact that you've mentioned there is 28 per cent uplift in terms of the decarbonisation agenda, and that £140 million on top of what was before, you are absolutely correct in stating that we have announced an unprecedented climate change emergency. In that regard, where would you like to see that money come from? Would it be local government or health, or where would you like to have seen that money come from to go into that agenda?
Diolch yn fawr. Ynghylch y ffaith eich bod wedi crybwyll bod cynnydd o 28 y cant o ran yr agenda datgarboneiddio, a'r £140 miliwn ar ben yr hyn oedd yno o'r blaen, rydych chi'n hollol gywir i ddweud ein bod ni wedi cyhoeddi argyfwng newid hinsawdd digynsail. Yn hynny o beth, o ble yr hoffech chi weld yr arian hwnnw'n dod? Ai o Lywodraeth Leol ynteu iechyd, ynteu o ble yr hoffech chi fod wedi gweld yr arian hwnnw'n dod i fynd i'r agenda honno?
Okay. It's up to Government to show it is prioritising through its budget, and, if we listen to what the future generations commissioner has said, this is what she said in an article for the Institute of Welsh Affairs last month:
'can the whole infrastructure of Government answer the question of whether its spend increases or decreases carbon emissions in Wales? From what I have seen the answer to that question is no.'
So, it's not just about how much—it's about how that money is spent.
Iawn. Mater i'r Llywodraeth yw dangos ei bod yn blaenoriaethu drwy ei chyllideb, ac, os byddwn ni'n gwrando ar yr hyn y mae comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol wedi ei ddweud, dyma a ddywedodd hi mewn erthygl ar gyfer y Sefydliad Materion Cymreig fis diwethaf:
a all holl seilwaith y Llywodraeth ateb y cwestiwn o ba un a yw ei gwariant yn cynyddu neu'n gostwng allyriadau carbon yng Nghymru? O'r hyn yr wyf i wedi ei weld yr ateb i'r cwestiwn hwnnw yw na.
Felly, nid mater o faint yn unig ydyw—mae'n ymwneud â sut y caiff yr arian hwnnw ei wario.
Mae'r comisiynydd yn mynd ymlaen:
The commissioner goes on:
'we don't know whether the worthy and important new investment in climate and nature in this budget is being undone by business as usual elsewhere in Government.'
Nid ydym yn gwybod a yw'r buddsoddiad newydd teilwng a phwysig yn yr hinsawdd a natur yn y gyllideb hon yn cael ei ddadwneud gan fusnes fel arfer mewn rhannau eraill o'r Llywodraeth.
Mae hynny'n ddamniol, dwi'n credu. Dyna i chi'r £29 miliwn ar gyfer bysus trydan. Grêt. Mae'r ffigur ei hun yn iawn. Rydych chi'n gwybod yn iawn fy mod i'n ymgyrchydd brwd dros gerbydau trydan, ond, efo cyllideb fel hyn, rydym ni angen tystiolaeth i weld ai rhoi £29 miliwn am fysus newydd ydy'r ffordd orau i gael yr impact mwyaf o ran datgarboneiddio allan o wariant o £29 miliwn. Ac, ar ben hynny, mae yna elfennau o'r gyllideb allai fod yn negyddol, hyd yn oed, o ran eu impact ar yr amgylchedd.
That is damning. There's the £29 million for electric buses. Well, excellent. The figure itself is fine. You'll know that I'm a keen campaigner for electric vehicles, but, with a budget such as this, we need evidence to show whether giving £29 million for new buses is the best way of having the best impact in terms of decarbonisation from that expenditure of £29 million. And, in addition to that, there are elements of the budget that could be negative, even, in terms of their impact on the environment.
'Without a comprehensive assessment of all spending decisions,'
Heb asesiad cynhwysfawr o'r holl benderfyniadau ar wariant,
meddai Sophie Howe,
said Sophie Howe,
'positive progress in some areas may be undermined by high carbon projects or programmes in others. The Welsh Government have an opportunity to become a global leader on budgeting in a climate emergency, by publishing a "carbon impact account" alongside its annual budget.'
gall cynnydd cadarnhaol mewn rhai meysydd gael ei danseilio gan brosiectau neu raglenni carbon uchel mewn meysydd eraill. Mae gan Lywodraeth Cymru gyfle i fod yn arweinydd byd-eang o ran cyllidebu mewn argyfwng hinsawdd, drwy gyhoeddi 'cyfrif effaith carbon' ynghyd â'i chyllideb flynyddol. '
Dydyn nhw ddim wedi cymryd y cyfle yna yn y gyllideb yma. Felly, i ateb y cwestiwn gafodd ei ofyn yn gynharach, nid dim ond o le mae pa arian yn dod ydy o, ond pa neges mae'r Llywodraeth yn ei gyrru allan drwy'r gyllideb drwyddi draw. Nid dim ond mesur a dylanwadu ar gynaliadwyedd amgylcheddol mae'r comisiynydd, wrth gwrs. Rôl y comisiynydd ydy gofyn yn gyffredinol ydy'r penderfyniadau rydym ni'n eu gwneud rwan yn mynd i gael effaith gadarnhaol ar genedlaethau a ddaw ar ein holau ni. Ac mae sut rydym ni'n gwario arian cyhoeddus yn ganolog i hynny: ydym ni'n gwneud y dewisiadau iawn rŵan?
Dyma'r bedwaredd gyllideb ers pasio Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol, ond dydyn ni'n dal ddim yn gweld newid go iawn mewn diwylliant yn y Llywodraeth. Mae'n rhaid gwneud mwy i sicrhau nad ryw ddarn o bapur ydy'r Ddeddf, ond rhywbeth sy'n sail gadarn i gyllidebau'r dyfodol. Dyna pam rydym ni ym Mhlaid Cymru wedi ymrwymo i broses gyllidol lesol, yn debyg i Seland Newydd, ac mi ddywedodd swyddogion swyddfa'r comisiynydd eu bod hwythau yn dymuno gweld proses debyg yn cael ei dilyn yma.
Mae iechyd a gofal yn un o'r meysydd eraill lle gallai cymaint fwy o fudd ddod o sicrhau sifft go iawn at system ataliol, a meddwl am y dyfodol rŵan. Cyfran fach iawn o'r gyllideb sydd wedi ei neilltuo ar gyfer gwaith ataliol go iawn. Yn sicr, does yna dim arwydd o drawsnewid, a dwi'n sôn yn fan hyn nid dim ond am wariant ar yr NHS, ond yn hytrach am fethiant i ddod ynghyd yr holl elfennau hynny sy'n cael impact ar iechyd pobl.
Rydym ni'n gwybod yn iawn am y cysylltiad rhwng afiechyd a thlodi. Does yna ddim byd newydd yn y gyllideb yma pan fo'n dod at daclo tlodi. Dro ar ôl tro, mae'r Llywodraeth yn trio'r un pethau yn hytrach na chyflwyno'r math o newid uchelgeisiol sydd ei angen i dynnu'r rhai sydd fwyaf angen help allan o dlodi. Rydym ni'n gweld y pryderon eto am ddiffyg lefelau cyllid mewn meysydd fel tai, digartrefedd, y rhaglen Cefnogi Pobl—y Bevan Foundation yn dweud mai prin ydy'r dystiolaeth o ffyrdd newydd yn cael eu cyflwyno i atal tlodi. Er enghraifft, mae'n feirniadol o'r un hen arfer o roi pwyslais ar nifer y swyddi sy'n cael eu creu, gwaeth beth yw lefel y cyflog na thelerau'r swyddi hynny.
Mae llywodraeth leol, wedyn, yn chwarae rôl gwbl allweddol mewn delifro elfennau ataliol o wasanaethau cyhoeddus. Eto, tra ein bod ni'n gweld cynnydd o £184 miliwn, neu 1.8 y cant mewn termau real, yn y gefnogaeth i gynghorau Cymru, mi oedd Cymdeithas Lywodraeth Leol Cymru wedi amcangyfrif bod cynghorau angen cynnydd o £250 miliwn dim ond i allu sefyll yn llonydd. All llywodraeth leol ddim chwarae rhan lawn ar y dirwedd ataliol rydym ni am ei weld yn datblygu heb gael y gefnogaeth i wneud hynny.
Gwnaf i droi at y Gymraeg yn sydyn. Rydym ni i gyd yn gallu cytuno ar werth anelu at y nod o filiwn o siaradwyr Cymraeg, ond sut mae sgwario efo hynny y gostyngiad mewn termau real o £400,000 mewn gwariant ar yr iaith Gymraeg yn uniongyrchol. Ac, ar ben hynny, mae yna doriad o £1.65 miliwn ar gyfer y Gymraeg o fewn addysg—felly, mewn ysgolion. Mi ges i'r cyfle yn y Siambr yr wythnos diwethaf i wthio'r Gweinidog dros y Gymraeg i beidio â thorri cyllideb dysgu Cymraeg i oedolion. Dwi'n gwybod mai ei barn hi ydy bod efallai eisiau edrych ar wario ar roi cyfleon i bobl siarad y Gymraeg. Tra bod hynny, wrth gwrs, yn bwysig iawn, mewn llefydd fel fy etholaeth i, mae yna hen ddigon o gyfleon i siarad yr iaith—rhoi cyfle i bobl drwy adnoddau dysgu Cymraeg i gael y sgiliau iaith i gymryd rhan yn y pethau hynny sy'n bwysig yn yr etholaethau a'r ardaloedd hynny. Ac, yn eu cyfanrwydd, mae'n ymddangos bod penderfyniadau'r Llywodraeth ar gyllid ar y Gymraeg yn mynd yn gwbl groes i'r hyn sydd ei angen i sicrhau llesiant y Gymraeg mewn blynyddoedd i ddod.
Mi wnaf i gloi, Llywydd: mae cyllideb yn rhan o ddodrefn y Senedd yma, yn rhan o'r dodrefn llywodraethol, ond mae'n fwy na hynny. Mae'n allweddol o ran gosod cyfeiriad. Mae'n dweud sut Lywodraeth sydd gennym ni. Dyma le mae'r rhethreg i fod i droi yn realiti, y prawf o barodrwydd Llywodraeth i weithredu ar eu haddewidion. Oes, mae yna heriau. Mae yna heriau o ran Brexit a beth fydd costau hynny, mae yna heriau o ran dyw'r gyllideb lawn yn dal ddim gennym ni, mae yna ansicrwydd ynglŷn ag am ba hyd fydd y cynnydd sydd wedi dod gan Lywodraeth Prydain yn parhau, ond dydy hon ddim yn gyllideb arloesol, mae'n rhyw groes o salami-slicing—cyllideb lle rydym ni'n gweld pob cyllideb, pob adran, yn codi rhyw fymryn. Dyna, dwi'n ofni, oedd y dull mwyaf di-ddychymyg o gyllido y gallai Llywodraeth Cymru fod wedi ei ddewis y tro yma.
They haven't taken that opportunity in this budget. To respond to the question that was asked earlier, it's not just where the money comes from, but what message the Government is conveying through this budget as a whole. It's not just looking at environmental sustainability that the commissioner is doing. It's the commissioner's role to ask more general questions as to whether decisions we're taking now are going to have a positive impact on future generations. And how we spend public funds is at the heart of that: are we making the right choices now?
This is the fourth budget since the passing of the well-being of future generations Act, but we're still not seeing real culture change in Government. We must do more to ensure that that Act is not simply a piece of paper but the basis of future budgets. That's why we in Plaid Cymru have committed to a well-being budgetary process, similar to New Zealand's, and officials in the commissioner’s office have said that they also wish to see a similar process adopted here.
Health and care is another area where so much more could be achieved by securing a real shift to a preventative approach, thinking of the future now. It's a very small percentage of the budget that is allocated for that real preventative work. Certainly, there is no sign of transformation here, and I'm not just talking here about expenditure on the NHS, but the failure to bring together all of those elements that have an impact on people’s health.
We know full well about the relationship between ill-health and poverty. There's nothing new in this budget when it comes to tackling poverty. Time and time again, the Government is trying to do the same things rather than introducing the ambitious change required to bring those who are most in need out of poverty. We see concerns about the shortage of funding in areas such as housing, homelessness and the Supporting People programme—the Bevan Foundation say that there's little evidence of new methods being adopted to prevent poverty. For example, it's critical of the same old practice of emphasising the numbers of jobs created, whatever the levels of salary or the terms and conditions of those jobs.
Local government plays a key role in delivering preventative elements of public services. Again, while we see an increase of £184 million, or 1.8 per cent in real terms, in the support for councils in Wales, the Welsh Local Government Association has estimated that councils need an increase of £250 million just to stand still. Local government can't play its full part in the preventative agenda that we want to see develop without receiving the support to do that.
I'll turn to the Welsh language briefly. We can all agree on the value of having a target of a million Welsh speakers, but how can you square that with the real-terms reduction of £400,000 in expenditure on the Welsh language directly? In addition to that, there's a cut of £1.65 million for the Welsh language within schools. I had an opportunity in the Chamber last week to push the Minister for the Welsh language not to cut the budget for Welsh for adults. Now, I know that her view is that perhaps we need to look at spending on giving people opportunities to use the Welsh language. Now, whilst that is important, in places such as my constituency, there are plenty of opportunities to speak Welsh—it's giving people an opportunity to have those skills to participate in those opportunities that's important in those constituencies and those areas. And, as a whole, it appears that the Government's decisions on expenditure on the Welsh language are entirely contrary to what is needed in order to ensure the viability of the Welsh language in future years.
I will conclude, Llywydd: the budget is part of the furniture of this Senedd, part of our governance, but it's more than that. It is crucial in terms of setting direction. It tells us what kind of Government we have. This is where rhetoric is supposed to become reality, the proof of the willingness of Government to implement their pledges. Yes, there are challenges. There are challenges in terms of Brexit and the costs of that, there are challenges in that we still don't have that full budget available to us, there is uncertainty as to how long the increases coming from the UK Government will continue, but this is not an innovative budget, it is the contrary of salami-slicing—where we see every department getting a slight uplift. That, I fear, is the most unimaginative form of budgeting that the Welsh Government could have adopted.
I thank Rhun for his contribution there and for his service on the Finance Committee. We're sorry to have lost him. And I also welcome Nick Ramsay back to the Chamber and thank him for his contribution.
He mentioned the airport, and the Conservatives were criticising the further expenditure on that, and Carwyn Jones, the ex-First Minister, who is no longer in his place, came back by saying, 'Well, you have opposed the spending here, but you support it in Durham Tees', where a Conservative bought the airport. I've looked at how much was spent on it, and it was £40 million they paid up on the Tees, and that airport only had 130,000 passengers.
Diolch i Rhun am ei gyfraniad yna ac am ei wasanaeth ar y Pwyllgor Cyllid. Mae'n ddrwg gennym ein bod wedi ei golli. Ac rwyf hefyd yn croesawu Nick Ramsay yn ôl i'r Siambr ac yn diolch iddo am ei gyfraniad.
Soniodd am y maes awyr, ac yr oedd y Ceidwadwyr yn beirniadu'r gwariant ychwanegol ar hwnnw, a daeth Carwyn Jones, y cyn Brif Weinidog, nad yw yn ei le mwyach, yn ôl drwy ddweud: 'Wel, rydych chi wedi gwrthwynebu'r gwariant hwn, ond rydych chi yn ei gefnogi yn Durham Tees', lle y prynodd Ceidwadwr y maes awyr. Rwyf wedi edrych ar faint gafodd ei wario arno, a thalwyd £40 miliwn i fyny ar y Tees, a dim ond 130,000 o deithwyr oedd gan y maes awyr hwnnw.
So, while we thought £52 million was quite a lot for the Welsh Government to spend on Cardiff Airport, compared to the KPMG estimate of a valuation of £25 million to £35 million, it suggests that, actually, the £52 million compares relatively well to the £40 million, when Cardiff had 1 million passengers compared to the 130,000 there, but whether that's the right valuation I don't know. But I would note, in response to Carwyn's comment, the response of five Labour council leaders to the Conservative mayor buying the airport in Durham Tees: they warned that the mayor's plans to sink money into the struggling airport would create a black hole in investment plans.
I hope we'll look at these issues on merit, rather than simply from party political allegiance. I think the important point I'd like to make, in terms of cash going from Government into the airport—yes, if it's a black hole and it's consistently taking cash and there's no prospect of it generating cash to pay back down the road, then that wouldn't be a good idea. But, at the margin, what they are doing with the additional money? When I met with Roger Lewis and others, when he was chairing the airport, I think they made a case that at least some of the extra cash they were looking for was going to get a payback within a year or so, in terms of extra retail units and improving terminals. If that payback is the case, then it would be sensible to put the cash into it, and, given that the Government is the shareholder, for now that duty falls to Welsh Government.
We heard, as Nick said, relatively limited mentions of austerity from the finance Minister, at least compared to previous contributions. However, she did emphasise—and her comparison was one, again, back to 2010-11, and how we, she says, have £300 million less in real terms now than then. I just think it's more helpful, in scrutinising and considering the budget, and deciding what we think of it, to compare what the budget is for the year ahead compared to the previous year. What are you actually doing in this budget? For that, I think the important number is that £593 million increase in spending, or 2.3 per cent in real terms.
I think the finance Minister was a little unfair to criticise the UK Government for its chaotic approach to the budget timing, since I think the timing of that 12 December general election, or the necessity of having it, was not entirely in the UK Government's hands. Opposition Members in Westminster had at least as much responsibility for those timings and the impact they had on the budget process.
However, I would like to commend the Welsh Government on its pragmatic response to those timing difficulties, its, I think, sensible liaison with the Finance Committee in terms of scrutiny and the debates we've had here. I think it's worked okay, in light of the challenges that we had. Certainly, compared to the Scottish Government, and the huge problems they've had, I think we have acquitted ourselves well in terms of those timings working together.
I also think, in that context, we, on the Finance Committee, are looking to give greater consideration to the budget process, stepping back from the specifics of this budget to ask if this is the right process. The thing that I've become most concerned about, about the process and how it works, being on the Finance Committee on and off over the years, is that the draft budget, and then the scrutiny and the debates and the stakeholder meetings, I think possibly lead to heightened expectations from stakeholders, interest groups, those who are funded—AMs here, to an extent—of the prospect for change. And I wait to see what happens in the finance Minister's final budget to see what is changed then.
But, if the scrutiny process is to have any value—. I'd just give one example of an area where I think there's been cross-party consensus, and that is bus services. Yes, it's welcome to have this £29 million of capital funding for electric buses, and I'm sure that those who use them and those in city centres who benefit, perhaps, from reduced air pollution because of them will appreciate that spending, but we're not clear as to whether that is the best value of spending compared to other projects, to the extent that the Minister is focused on climate change objectives. Obviously, there are other benefits to these as well, but are those benefits greater than how that money of £29 million could be used elsewhere to support bus services?
Myself and the Member for Blaenau Gwent both brought this up repeatedly in committee: that, actually, if in Ebbw Vale you've seen the frequency of the service halved, whether it's an electric bus is much less important than whether there is a bus. I just hope the Minister, if she is listening to the scrutiny—and it's come from Plaid, us, Conservatives and from her own back benches. A real-terms cut in the subsidy for bus services on a revenue basis does not seem to gel well with her purported climate change objectives. And I just would, again, encourage her to reconsider that aspect prior to the final budget.
I also wonder, given we've had this long period of relative austerity and we've come out of it—yet the approach of Welsh Government is largely to hand out fairly similar increases across the board. Some areas have particularly benefited; I see the Minister for the international side in her seat, and that's a significant percentage although quite small as an absolute-terms increase, and I hope she won't go overboard with opening too many offices across every EU country with the extra cash, but that's a big area of increase.
But I just wonder, in terms of that core decision—the NHS versus local government—similar increases to both—. Yet, what has happened in dealing with austerity in Wales is there have been relative cuts in the health service compared to England, yet local government has been protected much more than has been the case for English local government. The Welsh Government used to tell us that we needed structural change in local government, and I agree with them. Why do we have so many councils, 22 unitary councils, much smaller generally than those in England that are delivering unitary services? There's a desperate need to try and encourage regional working to mitigate some of those inefficiencies. But ultimately, would it not be better if we had fewer and larger councils that were better suited to carrying out those tasks?
I will give way to someone who will disagree strongly with what I've just said—Mike.
Felly, er ein bod yn credu bod £52 miliwn yn gryn dipyn i Lywodraeth Cymru ei wario ar Faes Awyr Caerdydd, o'i gymharu ag amcangyfrif KPMG o brisiad o rhwng £25 miliwn a £35 miliwn, mae'n awgrymu, mewn gwirionedd, bod y £52 miliwn yn cymharu'n weddol dda â'r £40 miliwn, pan oedd gan Gaerdydd 1 filiwn o deithwyr o'i gymharu â'r 130,000 yn y fan honno, ond ai dyna'r prisiad cywir, wn i ddim. Ond byddwn yn nodi, mewn ymateb i sylw Carwyn, ymateb pum arweinydd cyngor Llafur i'r ffaith fod maer Ceidwadol wedi prynu'r maes awyr yn Durham Tees: Fe wnaethon nhw rybuddio y byddai cynlluniau'r maer i fuddsoddi arian yn y maes awyr a oedd mewn trafferthion yn creu twll du yn y cynlluniau buddsoddi.
Gobeithio y byddwn yn edrych ar y materion hyn ar sail teilyngdod, yn hytrach na dim ond drwy deyrngarwch pleidiol. Rwy'n credu mai'r pwynt pwysig yr hoffwn i ei wneud, o ran arian yn mynd o'r Llywodraeth i'r maes awyr—ie, os yw'n dwll du ac mae'n cymryd arian parod yn gyson ac nid oes unrhyw bosibilrwydd y bydd yn cynhyrchu arian i wneud ad-daliadau yn y dyfodol, yna ni fyddai hynny'n syniad da. Ond, ar yr ymylon, beth maen nhw'n ei wneud gyda'r arian ychwanegol? Pan gyfarfûm â Roger Lewis ac eraill, pan oedd yn cadeirio'r maes awyr, credaf eu bod wedi dadlau bod o leiaf rhywfaint o'r arian ychwanegol yr oedden nhw'n chwilio amdano yn mynd i gael ei ad-dalu o fewn blwyddyn neu ddwy, o ran unedau manwerthu ychwanegol a gwella terfynellau. Os yw'r ad-daliad hwnnw'n wir, byddai'n synhwyrol i fuddsoddi'r arian ynddo, ac, o gofio mai'r Llywodraeth yw'r cyfranddaliwr, am y tro mae'r ddyletswydd honno'n disgyn ar Lywodraeth Cymru.
Clywsom, fel y dywedodd Nick, ychydig iawn o sôn am gyni gan y Gweinidog Cyllid, o leiaf o'i gymharu â chyfraniadau blaenorol. Fodd bynnag, roedd hi'n pwysleisio—ac roedd ei chymhariaeth hi'n un, unwaith eto, a oedd yn mynd yn ôl i 2010-11, a sut y mae gennym ni, meddai hi, £300 miliwn yn llai nawr nag yr oedd gennym ni bryd hynny mewn termau real. Rwy'n credu ei bod yn fwy o gymorth, wrth graffu ac ystyried y gyllideb, a phenderfynu beth yw ein barn ni, i gymharu beth yw'r gyllideb am y flwyddyn i ddod o'i chymharu â'r flwyddyn flaenorol. Beth ydych chi'n ei wneud mewn gwirionedd yn y gyllideb hon? Ar gyfer hynny, rwy'n credu mai'r rhif pwysig yw'r cynnydd o £593 miliwn mewn gwariant, neu 2.3 y cant mewn termau real.
Credaf fod y Gweinidog cyllid braidd yn annheg i feirniadu Llywodraeth y DU am ei hagwedd anhrefnus tuag at amseru'r gyllideb, gan fy mod i'n credu nad oedd amseriad yr etholiad cyffredinol hwnnw ar 12 Rhagfyr, na'r rheidrwydd i'w gael, yn nwylo Llywodraeth y DU yn llwyr. Roedd gan Aelodau'r wrthblaid yn San Steffan o leiaf gymaint o gyfrifoldeb dros yr amseroedd hynny a'r effaith a gawsant ar broses y gyllideb.
Fodd bynnag, hoffwn ganmol Llywodraeth Cymru am ei hymateb pragmatig i'r anawsterau amseru hynny, ac rwy'n credu ei bod hi wedi cysylltu'n synhwyrol â'r Pwyllgor Cyllid o ran craffu a'r dadleuon a gawsom yn y fan yma. Rwy'n credu ei fod wedi gweithio'n iawn, yng ngoleuni'r heriau a gawsom. Yn sicr, o'i gymharu â Llywodraeth yr Alban, a'r problemau enfawr a gawsant hwy, rwy'n credu ein bod ni wedi rhoi cyfrif da ohonom ein hunain o ran yr amseriadau hynny'n gweithio gyda'i gilydd.
Rwyf hefyd yn credu, yn y cyd-destun hwnnw, ein bod ni, ar y Pwyllgor Cyllid, yn bwriadu rhoi mwy o ystyriaeth i broses y gyllideb, gan gamu'n ôl o fanylion y gyllideb hon i ofyn ai hon yw'r broses gywir. Yr hyn yr wyf i wedi bod yn poeni fwyaf amdano, am y broses a'r ffordd y mae'n gweithio, gan i mi fod ar y Pwyllgor Cyllid o bryd i'w gilydd dros y blynyddoedd, yw bod y gyllideb ddrafft, ac yna'r craffu a'r dadleuon a'r cyfarfodydd i randdeiliaid, yn fy marn i o bosib yn arwain at fwy o ddisgwyliadau gan randdeiliaid, grwpiau â budd, y rhai sy'n cael eu hariannu—ACau yma, i raddau—o'r disgwyliadau o ran newid. Ac rwy'n aros i weld beth sy'n digwydd yng nghyllideb derfynol y Gweinidog Cyllid i weld beth gaiff ei newid bryd hynny.
Ond, os yw'r broses graffu i fod o unrhyw werth—. Hoffwn roi un enghraifft o faes lle credaf fod consensws ar draws y pleidiau, sef gwasanaethau bysiau. Ydy, mae'n braf cael y £29 miliwn hwn o gyllid cyfalaf ar gyfer bysiau trydan, ac rwy'n siŵr y bydd y rhai sy'n eu defnyddio a'r rhai yng nghanol dinasoedd sy'n elwa, efallai, ar lai o lygredd aer o'u herwydd yn gwerthfawrogi'r gwariant hwnnw, ond nid ydym yn glir pa un ai hynny yw gwerth gorau o ran gwariant o'i gymharu â phrosiectau eraill, i'r graddau bod y Gweinidog yn canolbwyntio ar amcanion newid yn yr hinsawdd. Yn amlwg, mae manteision eraill i'r rhain hefyd, ond a yw'r manteision hynny'n fwy na'r rhai a fyddai'n deillio o ddefnyddio'r arian hwnnw o £29 miliwn yn rhywle arall i gefnogi gwasanaethau bysiau?
Codais i a'r Aelod dros Flaenau Gwent y mater hwn dro ar ôl tro mewn pwyllgorau: mewn gwirionedd, os ydych chi, yng Nglynebwy, wedi gweld amlder y gwasanaeth yn cael ei haneru, mae'r cwestiwn a yw'n fws trydan yn llawer llai pwysig na pha un a oes bws o gwbl. Dim ond gobeithio y bydd y Gweinidog, os yw hi'n gwrando ar y craffu—ac mae'n dod oddi wrth Blaid Cymru, ni, y Ceidwadwyr ac o'i meinciau cefn hi ei hun. Nid yw gostyngiad mewn termau real yn y cymhorthdal ar gyfer gwasanaethau bws ar sail refeniw yn cyd-fynd yn dda iawn gyda'i hamcanion honedig ar gyfer newid yn yr hinsawdd. Ac unwaith eto, hoffwn ei hannog i ailystyried yr agwedd honno cyn y gyllideb derfynol.
Tybed hefyd, o ystyried ein bod ni wedi cael y cyfnod hir hwn o gyni cymharol a'n bod wedi dod allan ohono—dull gweithredu Llywodraeth Cymru yn bennaf yw dosbarthu codiadau gweddol debyg yn gyffredinol. Mae rhai meysydd wedi elwa'n arbennig; gwelaf y Gweinidog dros yr ochr ryngwladol yn ei sedd, ac mae hynny'n ganran sylweddol er ei bod yn eithaf isel o ran cynnydd absoliwt, a gobeithio na fydd yn mynd dros ben llestri wrth agor gormod o swyddfeydd ar draws pob gwlad yn yr UE gyda'r arian ychwanegol, ond mae hynny'n faes mawr o gynnydd.
Ond tybed, o ran y penderfyniad craidd hwnnw—y GIG yn erbyn Llywodraeth Leol—cynnydd tebyg i'r ddau—. Eto i gyd, yr hyn sydd wedi digwydd wrth ymdrin â chyni yng Nghymru yw y bu toriadau cymharol yn y gwasanaeth iechyd o'i gymharu â Lloegr, ac eto mae Llywodraeth Leol wedi cael ei warchod yn llawer mwy nag a gafodd yn achos Llywodraeth Leol yn Lloegr. Arferai Llywodraeth Cymru ddweud wrthym fod angen newid strwythurol mewn Llywodraeth Leol, ac rwy'n cytuno â hwy. Pam mae gennym ni gymaint o gynghorau, 22 o gynghorau unedol, sy'n llawer llai yn gyffredinol na'r rhai yn Lloegr sy'n darparu gwasanaethau unedol? Mae angen taer i geisio annog gweithio rhanbarthol i liniaru rhywfaint ar yr aneffeithlonrwydd hwnnw. Ond yn y pen draw, oni fyddai'n well pe byddai gennym lai o gynghorau a chynghorau mwy a fyddai'n fwy addas i gyflawni'r tasgau hynny?
Fe wnaf ildio i rywun a fydd yn anghytuno'n gryf â'r hyn yr wyf newydd ei ddweud—Mike.
Thank you for giving way. Would you not accept that the councils in Wales are substantially larger than those on mainland Europe and north America?
Diolch am ildio. Oni fyddech chi'n derbyn bod y cynghorau yng Nghymru yn sylweddol fwy na'r rheini ar dir mawr Ewrop a Gogledd America?
It depends which council you refer to. Some of the activities carried out by unitary councils here would be carried out by states in the United States, which are of course much bigger. But what I would say is: I believe 22 is too many, and I think we should require local councils to merge with at least one other. I think Cardiff and Powys should probably be exceptions on account of their size. I think it should be a bottom-up process with councils deciding on their merger partner, rather than a top-down map. I think that would allow savings to be deployed into front-line services. And while we're about it, I would cut the number of councillors and I would question why they all need to be paid a minimum of £14,000, which is far more than I saw when I—. Many councils in England have substantially less, despite being larger unitary councils than those who are paying that sum.
Finally, I look forward to seeing the final budget done. I thank the Minister for scrutiny in difficult circumstances, and it's good to see a budget where we have some opportunities to deploy and invest some money after so many years of austerity. Long may it continue now that the United Kingdom is once again an independent country.
Mae'n dibynnu at ba gyngor yr ydych yn cyfeirio ato. Byddai rhai o'r gweithgareddau a wneir gan gynghorau unedol yma yn cael eu cyflawni gan daleithiau yn yr Unol Daleithiau, sydd wrth gwrs yn llawer mwy. Ond yr hyn y byddwn i'n ei ddweud yw: rwy'n credu bod 22 yn ormod, ac rwy'n credu y dylem ni fynnu bod cynghorau lleol yn uno ag o leiaf un arall. Rwy'n credu y dylai Caerdydd a Phowys fod yn eithriadau o ystyried eu maint. Rwy'n credu y dylai fod yn broses o'r gwaelod i fyny gyda chynghorau yn penderfynu ar eu partner uno, yn hytrach na map o'r brig i lawr. Credaf y byddai hynny'n caniatáu i arbedion gael eu defnyddio mewn gwasanaethau rheng flaen. A thra ein bod yn sôn am hynny, byddwn yn torri nifer y cynghorwyr a byddwn yn cwestiynu pam mae angen talu isafswm o £14,000 i bob un, sy'n llawer mwy na'r hyn a welais pan oeddwn i—. Mae gan lawer o gynghorau yn Lloegr yn cael cryn dipyn yn llai, er gwaethaf y ffaith eu bod yn gynghorau unedol mwy na'r rhai sy'n talu'r swm hwnnw.
Yn olaf, edrychaf ymlaen at weld y gyllideb derfynol yn cael ei gwneud. Diolch i'r Gweinidog am graffu o dan amgylchiadau anodd, ac mae'n dda gweld cyllideb lle mae gennym ni rai cyfleoedd i ddefnyddio a buddsoddi rhywfaint o arian ar ôl cymaint o flynyddoedd o gyni. Hir y parhaed hynny nawr bod y Deyrnas Unedig yn wlad annibynnol unwaith eto.
Firstly, can I say how nice it is to see so many people taking part in this debate for such a major debate? Far too often, four of us used to debate the budget and the Minister used to reply. We're dealing with substantial sums of money, and I think it really is worthwhile for the Assembly to give it a full debate. I want to address this debate in two parts; firstly, on the overall budget, and then on the budget covered by the areas scrutinised by the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee. I want to address how money is spent, because the increases are welcome, but how it is spent within departments is at least as important—I would argue more so.
The role of Government can be broken down into three areas: health and well-being, security, and the economy. Starting with health and well-being: health is no more all about hospitals than car maintenance is about cars being repaired in garages. People's health and well-being begins with having a warm, waterproof and safe home with enough nourishment. Stopping people being homeless and providing supported accommodation will keep many people out of hospital. I want to highlight two areas that are important: the provision of social housing so that people have a home; the provision for supporting people who aren't able to look after themselves to have a home in which they are supported. These are fundamentally important for the lives of people.
Within health provision—and my concern about the size of the geographical areas of the health boards is well known—the funding of primary care needs to increase. What is happening is that people cannot get an appointment in primary care and then go to A&E. Often, the default position in A&E is to keep patients in for 24 hours' observation when they come in with non-specific symptoms. On hospital discharge, it's ensuring that the hospital pharmacy provides the medication, so that patients can go home rather than waiting until the following day when the pharmacy is able to provide their medication. Why do so many patients who go into hospital able to look after themselves get discharged either to nursing homes or to a substantial care package? Whilst understandable for stroke patients, I find it less understandable for people who go in, sometimes for orthopaedic operations they've asked to have, and they end up then being no longer able to look after themselves.
On the economy, we can either try and make a better offer than anyone else to attract branch factories, or we can produce a highly skilled workforce, creating our own industrial sectors and having employers coming because of our skills mix not our financial inducement. Education is key to producing a workforce that can transform the Welsh economy. Money spent on education in schools, colleges and universities is an investment in the Welsh economy and economic growth, and I believe that really is important.
Having declared a climate change emergency, I don't think I'm the only person who felt it was disappointing to see that this area had the smallest real terms revenue budget increase. On the budget, can I ask that future budgets are accompanied by a comprehensive assessment of its overall carbon impact? The current spend on decarbonisation and a long-term funding plan is needed. Whilst I very much welcome the development of an environmental growth plan and the funding allocated to that plan, the plan is not intended to be published until later this year. How are we going to ensure that money is effectively spent?
The climate change committee is currently undertaking an investigation into fuel poverty. The Welsh Government target of eradicating fuel poverty by 2018 was derailed by the economic crash and the austerity of the Conservative Governments that followed, so I'm not going to blame them for that. But what I am going to say is, in my constituency, I have older properties in both the private-rented and the owner-occupied sector that lack basics such as central heating and double glazing. Surely dealing with these should be a first step to dealing with fuel poverty? Also, the fuel poverty definition excludes those who keep their property cooler than optimum or go to bed early—and I've talked to people who go to bed at six o'clock at night because they can't afford to keep their house warm—in order to save on heating costs. These people are not in fuel poverty against the definition. I think they're in fuel poverty against what most of us would describe as fuel poverty, because they cannot keep their houses warm.
Money is needed to protect the environment, and NRW needs to be adequately funded. I'm one of those people who is not convinced that merging three distinct bodies was a good idea, but we have an organisation that is as it is now, and it does need to be adequately funded. There's a huge amount of work that needs to be done in protecting the environment. For some of us, that really is important. Can I just talk about something that doesn't often get much mentioning, apart from by my friend Joyce Watson, and that's marine conservation areas? That does need funding. We need more marine conservation zones, and they need to be designated, but not just designated, but having adequate staffing. It's pointless saying, 'We'll have a marine conservation zone there', if there's not the money and the staff to support it. And finally, money needs to be spent on stopping species becoming extinct. That's what climate change is doing to this country, and I think it really is important we do all we can to stop that happening.
Yn gyntaf, a gaf i ddweud pa mor braf yw gweld cynifer o bobl yn cymryd rhan yn y ddadl hon a honno'n ddadl mor bwysig? Yn rhy aml o lawer, roedd pedwar ohonom yn arfer trafod y gyllideb ac roedd y Gweinidog yn arfer ymateb. Rydym ni'n ymdrin â symiau sylweddol o arian, ac rwy'n credu ei fod yn werth chweil i'r Cynulliad roi dadl lawn iddo. Rwyf am roi sylw i'r ddadl hon mewn dwy ran; yn gyntaf, ar y gyllideb gyffredinol, ac yna ar y gyllideb a gwmpesir gan y meysydd y craffwyd arnyn nhw gan y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig. Rwyf eisiau rhoi sylw i'r modd y caiff arian ei wario, oherwydd mae'r cynnydd i'w groesawu, ond mae sut y caiff ei wario o fewn adrannau o leiaf yr un mor bwysig—byddwn yn dadlau bod hynny yn fwy pwysig.
Gellir rhannu swyddogaeth y Llywodraeth i dri maes: iechyd a lles, diogelwch, a'r economi. Gan ddechrau gydag iechyd a lles: nid yw iechyd yn ymwneud ag ysbytai yn unig yn yr un ffordd nad yw gwaith cynnal a chadw ceir i gyd yn ymwneud â thrin ceir mewn garejys. Mae iechyd a lles pobl yn dechrau gyda chael cartref cynnes, sy'n dal dŵr ac sy'n ddiogel, gyda digon o faeth. Bydd atal pobl rhag bod yn ddigartref a darparu llety â chymorth yn cadw llawer o bobl allan o'r ysbyty. Rwyf eisiau tynnu sylw at ddau faes pwysig: darparu tai cymdeithasol fel bod gan bobl gartref; y ddarpariaeth ar gyfer cefnogi pobl nad ydyn nhw'n gallu edrych ar ôl eu hunain i gael cartref lle y cânt eu cynorthwyo. Mae'r rhain yn sylfaenol bwysig i fywydau pobl.
O fewn y ddarpariaeth iechyd—ac mae fy mhryder ynghylch maint ardaloedd daearyddol y byrddau iechyd yn hysbys—mae angen i'r cyllid ar gyfer gofal sylfaenol gynyddu. Yr hyn sy'n digwydd yw bod pobl yn methu â chael apwyntiad mewn gofal sylfaenol felly maen nhw'n mynd i'r adran damweiniau ac achosion brys. Yn aml, y sefyllfa ddiofyn mewn adrannau damweiniau ac achosion brys yw bod cleifion yn cael eu cadw i mewn i'w harsylwi am 24 awr pan eu bod yn dod i mewn gyda symptomau amhenodol. Ar adeg rhyddhau o'r ysbyty, mae'n sicrhau bod fferyllfa'r ysbyty yn darparu'r feddyginiaeth, fel y gall cleifion fynd adref yn hytrach nag aros tan y diwrnod canlynol pan fydd y fferyllfa leol yn gallu rhoi eu meddyginiaeth. Pam mae cymaint o gleifion sy'n mynd i'r ysbyty yn gallu gofalu amdanynt eu hunain yn cael eu rhyddhau naill ai i gartrefi nyrsio neu i becyn gofal sylweddol? Er bod hyn yn ddealladwy i gleifion strôc, rwyf i'n credu bod hyn yn llai dealladwy i bobl sy'n mynd i mewn, weithiau ar gyfer llawdriniaethau orthopedig y maen nhw wedi gofyn amdanynt, ac yn y diwedd nid ydyn nhw'n gallu gofalu am eu hunain mwyach.
O ran yr economi, gallwn naill ai geisio gwneud cynnig gwell na phawb arall i ddenu ffatrïoedd cangen, neu gallwn gynhyrchu gweithlu medrus iawn, gan greu ein sectorau diwydiannol ein hunain a chael cyflogwyr yn dod oherwydd ein cymysgedd sgiliau nid ein cymhelliad ariannol. Mae addysg yn allweddol i greu gweithlu sy'n gallu gweddnewid economi Cymru. Mae arian sy'n cael ei wario ar addysg mewn ysgolion, colegau a phrifysgolion yn fuddsoddiad yn economi Cymru a thwf economaidd, a chredaf fod hynny yn wirioneddol bwysig.
Ar ôl datgan argyfwng newid hinsawdd, dydw i ddim yn credu mai fi yw'r unig berson a oedd yn teimlo ei bod yn siomedig gweld mai'r maes hwn oedd â'r cynnydd lleiaf yn y gyllideb refeniw mewn termau real. O ran y gyllideb, a gaf i ofyn a allai cyllidebau'r dyfodol gael eu hategu gan asesiad cynhwysfawr o'i heffaith carbon gyffredinol? Mae'r gwariant presennol ar ddatgarboneiddio a chynllun ariannu hirdymor yn anghenrheidiol. Er fy mod i'n croesawu'n fawr y gwaith o ddatblygu cynllun twf amgylcheddol a'r arian a ddyrennir i'r cynllun hwnnw, ni fwriedir i'r cynllun gael ei gyhoeddi tan yn ddiweddarach eleni. Sut ydym ni'n mynd i sicrhau bod arian yn cael ei wario'n effeithiol?
Mae'r pwyllgor ar newid hinsawdd yn cynnal ymchwiliad i dlodi tanwydd ar hyn o bryd. Cafodd targed Llywodraeth Cymru o ddileu tlodi tanwydd erbyn 2018 ei fwrw oddi ar y cledrau gan y chwalfa economaidd a'r cyni dilynnol gan Lywodraethau Ceidwadol, felly nid wyf i'n mynd i'w beio nhw am hynny. Ond yr hyn yr wyf i am ddweud yw, yn fy etholaeth i, mae gen i eiddo hŷn yn y sector rhentu preifat a'r sector perchen-feddianwyr nad oes ynddyn nhw gyfleusterau sylfaenol fel gwres canolog a ffenestri dwbl. Siawns na ddylai ymdrin â'r rhain fod y cam cyntaf tuag at ymdrin â thlodi tanwydd? Hefyd, nid yw'r diffiniad o dlodi tanwydd yn cynnwys y rhai sy'n cadw eu heiddo'n oerach na'r optimwm neu sy'n mynd i'r gwely'n gynnar—ac rwyf wedi siarad â phobl sy'n mynd i'r gwely am chwech o'r gloch y nos oherwydd na allan nhw fforddio cadw eu tŷ yn gynnes—er mwyn arbed costau gwresogi. Nid yw'r bobl hyn mewn tlodi tanwydd yn ôl y diffiniad. Rwyf i'n credu eu bod nhw mewn tlodi tanwydd yn ôl yr hyn y byddai'r rhan fwyaf ohonom yn ei ddisgrifio fel tlodi tanwydd, oherwydd na allan nhw gadw eu tai yn gynnes.
Mae angen arian i ddiogelu'r amgylchedd, ac mae angen ariannu Cyfoeth Naturiol Cymru yn ddigonol. Rwyf i'n un o'r bobl hynny nad ydym wedi ein hargyhoeddi bod uno tri chorff gwahanol yn syniad da, ond mae gennym sefydliad sydd fel ag y mae ar hyn o bryd, ac mae angen iddo gael ei ariannu'n ddigonol. Mae angen gwneud llawer iawn o waith i ddiogelu'r amgylchedd. I rai ohonom, mae hynny'n wirioneddol bwysig. A gaf i siarad am rywbeth nad oes llawer o sôn amdano yn aml, ac eithrio gan fy nghyfaill Joyce Watson, sef ardaloedd cadwraeth morol? Mae angen cyllid ar gyfer hynny. Mae angen mwy o barthau cadwraeth morol arnom, ac mae angen eu dynodi, ond nid eu dynodi'n unig, ond cael digon o staff. Does dim pwynt dweud, 'bydd gennym barth cadwraeth forol yn y fan yna', os nad oes arian a staff i'w gefnogi. Ac yn olaf, mae angen gwario arian i atal rhywogaethau rhag diflannu. Dyna beth mae'r newid yn yr hinsawdd yn ei wneud i'r wlad hon, ac rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod yn gwneud popeth yn ein gallu i atal hynny rhag digwydd.
I agree with much of what Mike has said, particularly the issue around how we keep people well is going to be a much bigger saving on the health budget than if we are constantly piling money into things that aren't working particularly well at the moment.
I just wanted to talk about the allocation of the housing budget, particularly the supported housing grants. Because on Friday, I visited one of Llamau's supported housing for young people aged 16 to 25, an age when most young people still have, either part time or full time, a place in the family home. But these are people who, for one reason or another, are unable to live with their families and are still not ready to hold down their own tenancy, whether as a result of the trauma of homelessness, which makes them vulnerable, or being sexually exploited, or because they're experiencing the withdrawal of support that was previously available to them as looked-after children, or whether they have addiction to alcohol or drugs, which makes it impossible for them to hold their own tenancy.
We know that the pain of adverse childhood experiences makes such young people hugely more likely to end up with a serious mental illness or, alternatively, end up in prison. So, either of those routes is a much bigger drain on public resources than the preventative spend that we need to put into the housing support grant. So, the work by Llamau and others to prevent that descent into either criminality or mental crisis is a huge saving to society.
Llamau has 10 houses in Cardiff, each supporting living accommodation for between three and six people. In many ways, it's no different to the arrangements devised by the many students in houses in multiple occupation in my constituency. Each individual has their own room, and they share the bathroom, kitchen and living room with others. There are differences, though. Each tenant in Llamau gets to choose their own bedroom furniture and their decorations. Pink sparkly wallpaper is not everybody's choice, but it was the choice of a particular young woman, and it was what made her feel that it was her home.
Llamau tells me that three quarters, at least, of all these young people then successfully move on to holding their own tenancies, or a training tenancy, either in the social sector or a private-rented tenancy. One of the important features of their support is that they continue to be supported for the first 12 months by the same group of professionals that they came to trust while they were in the supported accommodation.
So, the Llamau grant from Cardiff Council's preventing homelessness service covers four fifths of the cost of this imaginative, tailored support. The rest—£250,000—has to be fundraised, and I was very happy to support the Sleep Out event in Cardiff castle in early December, which was supported by a huge range of individuals and organisations. But I do wonder whether, in light of the proven success of this Housing First intervention, it's right to only have a cash-flat settlement for this line of the budget, which in reality means a cut. Without additional investment in the housing support grant, there is a risk that services will not have the capacity to meet people's needs, and obviously that's a huge issue in Cardiff, where we have a very significant number of people either homeless already or at risk of homelessness.
Turning to another matter, which is the Climate Change, Environment and Rural Affairs Committee's inquiry into fuel poverty, which is ongoing, it does demonstrate that there's far more that can be done to join up the approach. I wonder whether we're really adequately using all public services boards to ensure that we are maximising the collaboration of different stakeholders.
Small sums of money can often be game changers, and I applaud the £5 million in the environmental growth budget for a local places for nature fund, which as the Minister said can be seen from the doorstep and is much more significant in its impact than the £137 million general capital for this item. So, I think we could be doing a good deal more of this sort of thing, such as the innovative housing fund, which has demonstrated, time and again, that we really can be building much better housing than the Legoland approach of the five big house builders. Thank you.
Rwy'n cytuno â llawer o'r hyn a ddywedodd Mike, yn enwedig ynglŷn â'r mater o gadw pobl yn iach a bod hyn yn mynd i arbed llawer mwy ar y gyllideb iechyd na phe byddem yn lluchio arian drwy'r amser at bethau nad ydyn nhw'n gweithio'n arbennig o dda ar hyn o bryd.
Roeddwn i eisiau siarad am ddyraniad y gyllideb tai, yn enwedig y grantiau tai â chymorth. Oherwydd ddydd Gwener, ymwelais ag un o dai â chymorth Llamau i bobl ifanc rhwng 16 a 25 oed, oed pan fo'r rhan fwyaf o bobl ifanc yn dal i fod â lle yng nghartref y teulu, naill ai'n rhan-amser neu'n llawn amser. Ond nid yw'r bobl hyn, am ryw reswm neu'i gilydd, yn gallu byw gyda'u teuluoedd ac nid ydyn nhw'n yn barod i ddal eu tenantiaeth eu hunain, boed hynny o ganlyniad i drawma digartrefedd, sy'n eu gwneud yn agored i niwed, neu oherwydd cam-fanteisio rhywiol, neu oherwydd eu bod nhw'n colli'r cymorth a oedd ar gael iddyn nhw yn flaenorol fel plant sy'n derbyn gofal, neu os ydyn nhw yn gaeth i alcohol neu gyffuriau, sy'n golygu ei bod yn amhosibl iddyn nhw ddal eu tenantiaeth eu hunain.
Gwyddom fod y boen o brofiadau niweidiol yn ystod plentyndod yn gwneud pobl ifanc o'r fath yn fwy tebygol o gael salwch meddwl difrifol neu, fel arall, mynd i'r carchar. Felly, mae'r naill lwybr neu'r llall yn fwy o lawer o dreth ar adnoddau cyhoeddus na'r gwariant ataliol y mae angen i ni ei roi yn y grant cymorth tai. Felly, mae'r gwaith gan Llamau ac eraill i atal pobl rhag disgyn i naill ai droseddu neu argyfwng meddwl yn arbediad enfawr i gymdeithas.
Mae gan Llamau 10 o dai yng Nghaerdydd, ac mae pob un gyda llety byw i rhwng tri a chwech o bobl. Mewn sawl ffordd, nid yw'n wahanol i'r trefniadau a ddefnyddiwyd gan y nifer fawr o fyfyrwyr mewn tai amlfeddiannaeth yn fy etholaeth i. Mae gan bob unigolyn ystafell ei hun, ac maen nhw'n rhannu'r ystafell ymolchi, y gegin a'r ystafell fyw gydag eraill. Mae gwahaniaethau, serch hynny. Mae pob tenant yn Llamau yn cael dewis eu dodrefn ystafell wely a'u haddurniadau eu hunain. Nid yw papur wal pinc at ddant pawb, ond dyna oedd dewis menyw ifanc benodol, a dyna oedd yn gwneud iddi deimlo ei fod yn gartref iddi hi.
Dywed Llamau wrthyf fod tri chwarter, o leiaf, o'r holl bobl ifanc hyn wedyn yn symud ymlaen yn llwyddiannus i ddal eu tenantiaethau eu hunain, neu denantiaeth hyfforddi, naill ai yn y sector cymdeithasol neu mewn tenantiaeth rhentu breifat. Un o nodweddion pwysig eu cymorth yw eu bod yn parhau i gael eu cefnogi am y 12 mis cyntaf gan yr un grŵp o weithwyr proffesiynol y daethant i ymddiried ynddynt nhw tra'r oedden nhw yn y llety â chymorth.
Felly, mae grant Llamau gan wasanaeth atal digartrefedd Cyngor Caerdydd yn talu am bedair rhan o bump o gost y cymorth hwn sydd wedi'i deilwra ac sy'n llawn dychymyg. Mae'n rhaid i'r gweddill—£250,000—ddod o godi arian, ac roeddwn i'n hapus iawn i gefnogi'r digwyddiad cysgu allan yng Nghastell Caerdydd ddechrau mis Rhagfyr, a gefnogwyd gan amrywiaeth enfawr o unigolion a sefydliadau. Ond rwy'n meddwl tybed, ar ôl llwyddiant profedig yr ymyrraeth gyntaf hon ym maes tai, a yw hi'n iawn i ddim ond cael setliad ar ffurf arian sefydlog ar gyfer y llinell hon o'r gyllideb, sydd mewn gwirionedd yn golygu toriad. Heb fuddsoddiad ychwanegol yn y grant cymorth tai, mae perygl na fydd gan wasanaethau y gallu i ddiwallu anghenion pobl, ac mae hynny'n amlwg yn broblem enfawr yng Nghaerdydd, lle mae gennym ni nifer sylweddol o bobl sydd naill ai'n ddigartref eisoes neu mewn perygl o fod yn ddigartref.
I droi at fater arall, sef ymchwiliad y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig i dlodi tanwydd, sy'n mynd rhagddo, mae'n dangos bod llawer mwy y gellir ei wneud i gydgysylltu'r dull. Tybed a ydym ni'n defnyddio'r holl fyrddau gwasanaethau cyhoeddus yn ddigonol i sicrhau ein bod yn manteisio i'r eithaf ar y cyd-weithio rhwng gwahanol randdeiliaid
Gall symiau bach o arian fod yn allweddol yn aml, a chymeradwyaf y £5 miliwn yn y gyllideb twf amgylcheddol ar gyfer cronfa lleoedd lleol ar gyfer natur, y gellir ei gweld, fel y dywedodd y Gweinidog, o garreg y drws ac mae'n llawer mwy arwyddocaol o ran ei heffaith na'r £137 miliwn o gyfalaf cyffredinol ar gyfer yr eitem hon. Felly, rwy'n credu y gallem fod yn gwneud llawer mwy o'r math hyn o beth, megis y gronfa tai arloesol, sydd wedi dangos, dro ar ôl tro, y gallwn ni fod yn adeiladu tai llawer gwell na dull Legoland y pum cwmni mawr sy'n adeiladu tai. Diolch.
The Labour UK Government's March 2010 budget forecast the UK deficit to be 11 per cent of gross domestic product that year. According to the International Monetary Fund, the UK had the highest deficit among the G7 and G20 economies. Alistair Darling's March 2010 budget statement revised down the growth forecast, reduced borrowing, and stated that the deficit would be more than halved over four years, because its scale meant that the UK didn't have enough money, something defined as 'austerity'.
In its September 2010 annual health check on the UK economy, the IMF backed the then coalition Government's deficit-reducing austerity measures, calling the UK Chancellor's plans credible and essential, and said the plan:
'greatly reduces the risk of a costly loss of confidence in public finances and supports a balanced recovery.'
The UK Government's prudent economic management since 2010 has reduced the UK deficit to less than 2 per cent of GDP, below the average now amongst the G7 economies, enabling the UK Government to boost the Welsh Government budget now. Yet, four of the five bottom local authorities in terms of funding increases are again the same authorities in north Wales—Conwy, Wrexham, Flintshire and Anglesey—whilst Monmouthshire remains bottom. The local government Minister repeatedly states that the splitting up of the local government settlement between local authorities is done by the democratic processes of the Welsh Local Government Association. However, as senior councillors in north Wales have told me cross-party, the losers do not want to openly challenge the funding formula on the basis that, in order to gain, other councils will have to receive less. Therefore, in a 'turkeys don't vote for Christmas' attitude, they would not receive any external support.
Nonetheless, council leaders in north Wales have written to the leader of the Welsh Local Government Association stating that the benefits of this provisional settlement are not shared sufficiently fairly and leave most of the councils in the north with a settlement significantly below the net cost of pressures, inflation and demographic change. And in a letter to the First Minister, the leader of Conwy states it is a great concern that the aggregate external finance position across Wales is in a wide range of between 3 per cent—the worst—and 5.4 per cent—the best. The span of 2.4 per cent is the highest it has been for a number of years.
Writing to the local government Minister, Julie James, the leaders of all six north Wales councils cross-party state that, in light of continued challenges for the 2020-21 financial year, they wish to ask for a funding floor of 4 per cent in the local government finance settlement, to be met from Welsh Government reserves. Because, they say, for the 2020-21 provisional settlement—four of the five bottom councils are from north Wales—without a floor, most north Wales councils will be faced with the biggest challenge in terms of seeking cuts to services. A floor will help to protect services and work against the above-inflation council tax rises in the bottom six councils.
We also need to see an end to false economies, which see key early intervention and prevention services delivered by the third sector starved of funding, adding millions to the cost pressures on statutory services. As we recently heard in debate here, there is no statutory funding for the agencies and charities helping bereaved people. Charities in Wales providing essential support to autistic people and their families also report zero statutory funding. The Wales Council of the Blind has warned that the Welsh Government's move away from the core funding model to project funding means that the sustainability of the specifically Welsh umbrella organisations is under immediate threat. Responding to the cash flat settlement for the housing support grant in the Welsh Government's draft budget—a cut in real terms—Cymorth Cymru, Community Housing Cymru and Welsh Women's Aid warn that services preventing homelessness and supporting independent living have now reached a tipping point. As a supported-living service provider in north Wales told me during a visit last Friday, the consequences will be increased pressures on the NHS, A&E and blue-light services, adding that this, combined with the Welsh Government's planned redistribution of housing support grant, will be devastating to north Wales, where five local authorities stand to lose between 25 per cent and 40 per cent of their funding to south Wales. The consequences in terms of refuges, hostels and housing-related support that enable people to tackle the complex problems that have prevented them living the lives they can will be, as we heard, devastating. I hope that this is not allowed to happen.
Rhagwelodd cyllideb Llywodraeth Lafur y DU ym mis Mawrth 2010 y byddai diffyg y DU yn 11 y cant o gynnyrch mewnwladol crynswth yn y flwyddyn honno. Yn ôl y Gronfa Ariannol Ryngwladol, y DU oedd â'r diffyg uchaf ymhlith economïau'r G7 a'r G20. Fe wnaeth datganiad cyllideb Alistair Darling ym mis Mawrth 2010 adolygu'r rhagolwg twf, lleihau benthyca, a nodi y byddai'r diffyg yn fwy na haneru dros bedair blynedd, am fod ei faint yn golygu nad oedd gan y DU ddigon o arian, rhywbeth a ddiffiniwyd fel 'cyni cyllidol'.
Yn ei wiriad iechyd blynyddol ym mis Medi 2010 ar economi'r DU, cefnogodd yr IMF fesurau cyni y Llywodraeth glymbleidiol oedd mewn grym bryd hynny, gan alw cynlluniau Canghellor y DU yn gredadwy ac yn hanfodol, gan ddweud bod y cynllun:
yn lleihau'n fawr y risg o golli ffydd mewn cyllidebau cyhoeddus ac yn cefnogi adferiad cytbwys.
Mae rheolaeth economaidd ddarbodus Llywodraeth y DU ers 2010 wedi lleihau diffyg y DU i lai na 2 y cant o CMC, sy'n is na'r cyfartaledd nawr ymhlith economïau'r G7, gan alluogi Llywodraeth y DU i roi hwb i gyllideb Llywodraeth Cymru nawr. Ond, roedd pedwar o'r pum awdurdod lleol isaf o ran cynnydd mewn cyllid, unwaith eto yr un awdurdodau yn y gogledd—Conwy, Wrecsam, Sir y Fflint ac Ynys Môn—tra bod Sir Fynwy yn dal ar y gwaelod. Dywedodd y Gweinidog llywodraeth leol dro ar ôl tro bod y broses o rannu'r setliad llywodraeth leol rhwng awdurdodau lleol yn cael ei wneud drwy brosesau democrataidd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. Fodd bynnag, fel y dywedodd uwch gynghorwyr trawsbleidiol yn y gogledd wrthyf, nid yw'r collwyr eisiau herio'n agored y fformiwla ariannu ar y sail, er mwyn elwa, y bydd yn rhaid i gynghorau eraill gael llai o arian. Felly, drwy fabwysiadu agwedd 'nid yw tyrcwn yn pleidleisio i gael Nadolig', ni fydden nhw'n cael unrhyw gefnogaeth allanol.
Serch hynny, mae arweinyddion cynghorau yn y gogledd wedi ysgrifennu at arweinydd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn dweud nad yw buddion y setliad dros dro hwn yn cael eu rhannu'n ddigon teg a'i fod yn gadael y rhan fwyaf o'r cynghorau yn y gogledd gyda setliad sylweddol is na chost net pwysau, chwyddiant a newid demograffig. Ac mewn llythyr at y Prif Weinidog, mae arweinydd Conwy yn dweud bod y sefyllfa cyllid allanol gyfunol ledled Cymru mewn ystod eang o rhwng 3 y cant—y gwaethaf—a 5.4 y cant—y gorau, a bod hyn yn achosi cryn bryder. Mae'r rhychwant o 2.4 y cant yr uchaf a fu ers nifer o flynyddoedd.
Wrth ysgrifennu at y Gweinidog llywodraeth leol, Julie James, mae arweinyddion pob un o'r chwe cyngor yn y Gogledd yn datgan yn drawsbleidiol eu bod, ar ôl yr heriau sy'n parhau ar gyfer y flwyddyn ariannol 2020-21, yn dymuno gofyn am gyllid gwaelodol o 4 y cant yn y setliad cyllid llywodraeth leol i'w dalu o gronfeydd wrth gefn Llywodraeth Cymru. Oherwydd, meddai nhw, ar gyfer setliad dros dro 2020-21—mae pedwar o'r pum cyngor isaf yn y gogledd—heb gyllid gwaelodol, bydd y rhan fwyaf o gynghorau'r gogledd yn wynebu'r her fwyaf o ran ceisio cwtogi gwasanaethau. Bydd terfyn isaf yn helpu i ddiogelu gwasanaethau a gweithio yn erbyn codiadau sy'n uwch na chwyddiant yn y dreth gyngor yn y chwe chyngor isaf.
Mae angen i ni hefyd weld diwedd ar economïau ffug, sy'n golygu bod gwasanaethau ymyrraeth ac atal cynnar allweddol sy'n cael eu darparu gan y trydydd sector yn cael eu hamddifadu o gyllid, gan ychwanegu miliynau at y pwysau cost ar wasanaethau statudol. Fel y clywsom yn ddiweddar mewn dadl yn y fan yma, nid oes arian statudol ar gael ar gyfer yr asiantaethau a'r elusennau sy'n helpu pobl sydd wedi cael profedigaeth. Mae elusennau yng Nghymru sy'n darparu cymorth hanfodol i bobl awtistig a'u teuluoedd hefyd yn adrodd nad oes unrhyw gyllid statudol. Mae Cyngor Cymru i'r Deillion wedi rhybuddio bod symudiad Llywodraeth Cymru oddi wrth y model cyllid craidd i ariannu prosiectau yn golygu bod cynaliadwyedd y sefydliadau ymbarél penodol yng Nghymru o dan fygythiad yn fuan iawn. Wrth ymateb i'r setliad arian sefydlog ar gyfer y grant cymorth tai yng nghyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru—toriad mewn termau real—mae Cymorth Cymru, Cartrefi Cymunedol Cymru a Chymorth i Ferched Cymru yn rhybuddio bod gwasanaethau atal digartrefedd a chefnogi byw wedi cyrraedd pwynt tyngedfennol erbyn hyn. Fel y dywedodd darparwr gwasanaeth byw â chymorth yn y gogledd wrthyf yn ystod ymweliad ddydd Gwener diwethaf, bydd hyn yn arwain at bwysau cynyddol ar y GIG, adrannau damweiniau ac achosion brys a gwasanaethau golau glas, gan ychwanegu bod hyn, ynghyd ag ailddosbarthu grant cynnal tai arfaethedig Llywodraeth Cymru, yn ddinistriol i'r gogledd, lle bydd pum awdurdod lleol yn colli rhwng 25 y cant a 40 y cant o'u cyllid i'r de. Mae'r canlyniadau o ran llochesi, hosteli a chymorth sy'n gysylltiedig â thai sy'n galluogi pobl i fynd i'r afael â'r problemau cymhleth sydd wedi eu hatal rhag byw'r bywydau y gallen nhw eu byw, fel y clywsom, yn ddinistriol iawn. Rwy'n gobeithio na chaniateir i hyn ddigwydd.
As Chair of the Equality, Local Government and Communities Committee, I'd like to refer to our report on the draft budget passed last week. Within that, Llywydd, we reiterated our view that Welsh Government would benefit, Wales would benefit, from a tackling poverty strategy that provided an improved focus on those very important issues. We welcome the additional £18 million across portfolios for tackling poverty in the draft budget, addressing, for example, period poverty, the pupil deprivation grant, holiday hunger, school meals and indeed fuel poverty. But we do believe that a more coherent strategy, pulling all the Welsh Government's work on tackling poverty together, would be more effective and we believe that there should be more emphasis on tackling the root causes of poverty rather than the symptoms.
Our headline recommendation in the report, Llywydd, was about the budget allocations to the housing support grant and the homelessness prevention budget line. Over the past two years, we have done a lot of work as a committee looking at rough sleeping in Wales. We've welcomed the increased activity and focus that Welsh Government has brought to this issue in recent months, and in particular, the establishment of the homelessness action group and the Government's acceptance of the group's first set of recommendations.
Throughout our work it has been clear that there is a particular challenge in this area to make the shift from providing emergency reactive support while at the same time reshaping services to deliver more preventative help. There is a clear cost to delivering both types of service at the same time. As we say in our report, any increase in funding both is likely to be temporary until the preventative work starts to bear fruit and we move towards meeting the aim of making homelessness rare, brief and unrepeated.
We therefore do not believe that the maintenance of the funding for both the housing support grant and the homelessness prevention budget line at the same levels as 2019-20 is sufficient—it is, in effect, a real-terms cut. While the Welsh Government told us that the increase in funding in previous years has been maintained to support its ambitions, others in the sector suggested that budget increases had been insufficient. The sector told us that despite additional funding in recent years, the increasing number and complexity of cases they are dealing with means that they are still struggling to deliver all the necessary support in the right place at the right time.
The Welsh Government have stated that reducing homelessness is a priority. We can see this prioritisation in the policy choices being made, but we do not believe that we are seeing it sufficiently within the 2020-21 budget allocations. The release of the figures from the annual rough-sleeper count today show an increase in the numbers sleeping rough, and we believe that this illustrates the need to tackle this issue now. We acknowledge that the count itself has its limitations, but we still believe it underlines the importance of ensuring that there is sufficient funding to address this problem. Protecting the budget is not enough; it needs to be increased.
We are therefore calling on Welsh Government to increase the allocation of funding within the 2020-21 budget for housing support and homelessness prevention. The human cost as well as the financial cost to public services of homelessness is too high not to do this. Diolch yn fawr.
Fel Cadeirydd y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, hoffwn gyfeirio at ein hadroddiad ar y gyllideb ddrafft a basiwyd yr wythnos diwethaf. Yn hwnnw, Llywydd, fe wnaethom ailadrodd ein barn y byddai Llywodraeth Cymru ar ei hennill, y byddai Cymru ar ei hennill o gael strategaeth trechu tlodi a fyddai'n rhoi gwell pwyslais ar y materion pwysig iawn hynny. Rydym yn croesawu'r £18 miliwn ychwanegol ar draws portffolios ar gyfer trechu tlodi yn y gyllideb ddrafft, gan fynd i'r afael, er enghraifft, â thlodi mislif, y grant amddifadedd disgyblion, llwgu yn ystod y gwyliau, prydau ysgol ac yn wir tlodi tanwydd. Ond rydym yn credu y byddai strategaeth fwy cydlynol, sy'n tynnu holl waith Llywodraeth Cymru ar fynd i'r afael â thlodi at ei gilydd, yn fwy effeithiol ac rydym yn credu y dylid rhoi mwy o bwyslais ar fynd i'r afael â'r hyn sy'n achosi tlodi yn hytrach na'r symptomau.
Roedd ein prif argymhelliad yn yr adroddiad, Llywydd, yn ymwneud â'r dyraniadau yn y gyllideb i'r grant cymorth tai a llinell y gyllideb ar gyfer atal digartrefedd. Yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf, rydym wedi gwneud llawer o waith fel pwyllgor yn edrych ar gysgu ar y stryd yng Nghymru. Rydym wedi croesawu'r cynnydd yn y gweithgarwch a'r pwyslais y mae Llywodraeth Cymru wedi ei roi ar y mater hwn yn ystod y misoedd diwethaf, ac yn arbennig, sefydlu'r grŵp gweithredu digartrefedd a'r ffaith fod y Llywodraeth wedi derbyn y gyfres gyntaf o argymhellion gan y grŵp.
Ym mhob rhan o'n gwaith, mae wedi bod yn glir bod her arbennig yn y maes hwn i newid o ddarparu cymorth adweithiol brys wrth, ac ar yr un pryd, ail-lunio gwasanaethau i ddarparu mwy o gymorth ataliol. Mae cost amlwg i ddarparu'r ddau fath o wasanaeth ar yr un pryd. Fel y dywedwn yn ein hadroddiad, mae unrhyw gynnydd mewn cyllid yn debygol o fod dros dro tan fydd y gwaith ataliol yn dechrau dwyn ffrwyth a'n bod yn symud tuag at gyflawni'r nod o wneud digartrefedd yn brin, yn fyrhoedlog ac na fydd yn digwydd yr eildro.
Felly, nid ydym yn credu bod cynnal yr arian ar gyfer y grant cynnal tai a'r llinell gyllideb atal digartrefedd ar yr un lefelau â 2019-20 yn ddigonol—mae hynny, i bob pwrpas, yn doriad mewn termau real. Er i Lywodraeth Cymru ddweud wrthym fod y cynnydd mewn cyllid yn y blynyddoedd blaenorol wedi ei gynnal i gefnogi ei huchelgeisiau, awgrymodd eraill yn y sector nad oedd y cynnydd yn y gyllideb yn ddigonol. Er gwaethaf arian ychwanegol yn ystod y blynyddoedd diwethaf, dywedodd y sector wrthym fod y nifer gynyddol o achosion y maen nhw yn ymdrin â hwy a'u cymhlethdod yn golygu eu bod yn dal i'w chael yn anodd darparu'r holl gymorth angenrheidiol yn y lle cywir ar yr adeg gywir.
Mae Llywodraeth Cymru wedi datgan bod lleihau digartrefedd yn flaenoriaeth. Gallwn weld y blaenoriaethu hwn yn y dewisiadau polisi sy'n cael eu gwneud, ond nid ydym yn credu ein bod yn ei weld yn ddigonol o fewn dyraniadau cyllideb 2020-21. Mae rhyddhau'r ffigurau o'r cyfrif cysgu ar y stryd blynyddol heddiw yn dangos cynnydd yn y niferoedd sy'n cysgu ar y stryd, a chredwn fod hyn yn dangos yr angen i fynd i'r afael â'r mater hwn nawr. Rydym yn cydnabod bod cyfyngiadau i'r cyfrif ei hun, ond rydym yn dal i gredu ei fod yn tanlinellu pwysigrwydd sicrhau bod digon o arian ar gael i fynd i'r afael â'r broblem hon. Nid yw gwarchod y gyllideb yn ddigon; mae angen ei chynyddu.
Felly, rydym yn galw ar Lywodraeth Cymru i gynyddu'r dyraniad cyllid yng nghyllideb 2020-21 ar gyfer cymorth tai ac atal digartrefedd. Mae'r gost ddynol yn ogystal â chost ariannol digartrefedd i wasanaethau cyhoeddus yn rhy uchel i beidio â gwneud hyn. Diolch yn fawr.
Rwy'n siarad fel Cadeirydd y pwyllgor iechyd. Fel rhan o ystyriaeth y pwyllgor o'r gyllideb ddrafft, clywsom dystiolaeth gan y Gweinidog a'r Dirprwy Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol mewn perthynas â chyllid iechyd a gofal cymdeithasol, a'r Dirprwy Weinidog Diwylliant, Chwaraeon a Thwristiaeth mewn perthynas â chyllid ar gyfer chwaraeon a gweithgareddau corfforol.
Yn ogystal, rydym wedi cymryd rhan mewn rhaglen graffu ar yr holl fyrddau iechyd ac ymddiriedolaethau dros dymor yr haf, sydd wedi cynnwys craffu ar eu perfformiad ariannol. A'r ddau brif beth sy'n dod allan ydy atal a thrawsnewid.
I speak as Chair of the health committee. As part of the committee’s consideration of the draft budget, we heard evidence from the Minister and Deputy Minister for Health and Social Services in respect of health and social care funding, and from the Deputy Minister for Culture, Sport and Tourism in relation to funding for sport and physical activity.
In addition, we have engaged in a programme of scrutiny of all health boards and trusts over the summer term, which has included scrutiny of their financial performance. The two main things that emerge are prevention and transformation.
Transformation and prevention. Following last year’s budget scrutiny, we raised concerns around the ability of health and social care organisations to mainstream service transformation activity, given the demand and cost pressures on them and the continuing failure of the majority of health boards to break even.
The position this year isn't much better and, as such, we remain concerned about capacity in all areas of the system to drive transformation at the scale and pace needed.
In relation to prevention, and given the increasing focus in this area, it is disappointing that the Future Generations Commissioner for Wales describes having seen
'limited evidence that Government have tried to apply the prevention definition across spend in a systematic and robust manner.'
We note that work is being undertaken by Public Health Wales to improve measurement of spend on prevention. Nevertheless, we are concerned that this budget fails to evidence a demonstrable shift towards mainstreaming prevention and service transformation. We have therefore recommended that, in future budget rounds, the Welsh Government demonstrates how its funding allocations will support long-term, sustainable change in the delivery of integrated health and social care services. And as part of this, we expect to see a greater strategic focus on transformation and prevention in the budget, and a clearer presentation of the funding allocated for prevention and transformation purposes.
The continued inability of a number of health boards to manage their finances remains a cause for concern. Only three health boards are meeting their statutory financial duties of achieving financial balance and having an approved three-year integrated medium-term plan. This raises serious questions about how all health boards will be able to invest in and secure service transformation, given that specific transformation funding will end in 2021.
We know that £83 million has been provided to Betsi Cadwaladr over a three-year period for intervention and improvement support. However, it is not clear how much money is being provided to support the remaining three health boards in targeted intervention, or what this money is being used for. As such, we have recommended that the Welsh Government makes these details available, along with details of how this money is being spent, how that spend is monitored, and how it is achieving value for money.
In our scrutiny of last year’s draft budget, a significant concern for us was that the proportion of health board spending that goes on primary care has remained broadly consistent over the last few years. This suggested that the shift in resources towards primary care was not being realised. We therefore recommend that the Welsh Government provides clarity in future budget rounds, to enable us to see more clearly how funding is supporting the shift in resources to the community.
As regards mental health, we remain concerned that there is still a lack of parity between mental and physical health, and the way in which they are supported. In our report into suicide prevention in Wales, 'Everybody’s Business', we noted that it's unacceptable that mental health services are not prioritised in the same way as physical health. While we welcome the commitment of a further £13 million investment in mental health services—bringing the ring-fenced allocation to more than £700 million—we are concerned about our ability to effectively scrutinise spend on mental health, given the lack of a detailed breakdown of the ring-fenced allocation and the inconsistency in the way health boards collect and provide information. We therefore recommend that the Welsh Government provides us with a breakdown of this £700 million.
Turning to social care, we remain concerned about the social care workforce and the fragility of services. The disparity between the health and social care workforce in respect of terms and conditions of employment and esteem was a key concern. And, obviously, we addressed a number of these issues in the earlier statement. We would say, funding for social care should be directed to services to stop people getting ill in the first place and needing health and social care services—a truly transformational fund,
To close, which brings me to third sector funding, finally. A recurring theme throughout our inquiries in this Assembly has been the need for a long-term, sustainable and streamlined funding arrangement for third sector organisations to enable more effective planning, resulting in sustained and consistently delivered services. We have advocated that funding be provided on a three-yearly basis as a minimum, and have urged the Welsh Government to move towards this as a matter of priority. It is therefore extremely disappointing to hear from a number of organisations, which are providing vital services to some of our most vulnerable groups, that their funding will not be renewed from April 2020. Diolch yn fawr.
Trawsnewid ac atal. Yn dilyn y broses o graffu ar gyllideb y llynedd, fe wnaethom godi pryderon ynghylch gallu sefydliadau iechyd a gofal cymdeithasol i brif ffrydio gweithgareddau trawsnewid gwasanaethau, o gofio'r pwysau o ran galw a chost sydd arnyn nhw a methiant parhaus mwyafrif y byrddau iechyd i beidio â cholli arian.
Nid yw'r sefyllfa eleni yn fawr gwell ac, felly, rydym yn parhau i bryderu am gapasiti ym mhob rhan o'r system i ysgogi trawsnewid ar y raddfa a'r cyflymder sydd ei hangen.
Ynglŷn ag atal, ac o ystyried y pwyslais cynyddol yn y maes hwn, mae'n siomedig bod Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru yn disgrifio ei bod wedi gweld:
tystiolaeth brin bod y Llywodraeth wedi ceisio cymhwyso'r diffiniad o atal ar draws gwariant mewn modd systematig a chadarn.
Nodwn fod gwaith yn cael ei wneud gan Iechyd Cyhoeddus Cymru i wella'r broses o fesur gwariant ar atal. Serch hynny, rydym yn pryderu nad yw'r gyllideb hon yn dangos bod symudiad amlwg tuag at brif-ffrydio ataliad a thrawsnewid gwasanaethau. Felly, rydym wedi argymell bod Llywodraeth Cymru, yng nghylchoedd y gyllideb yn y dyfodol, yn dangos sut y bydd ei dyraniadau cyllid yn cefnogi newid hirdymor, cynaliadwy wrth ddarparu gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol integredig. Ac yn rhan o hyn, rydym yn disgwyl gweld mwy o bwyslais strategol ar drawsnewid ac atal yn y gyllideb, a chyflwyniad cliriach o'r arian a ddyrennir ar gyfer dibenion atal a thrawsnewid.
Mae anallu parhaus nifer o fyrddau iechyd i reoli eu cyllid yn parhau i beri pryder. Dim ond tri bwrdd iechyd sy'n cyflawni eu dyletswyddau ariannol statudol o gyflawni cydbwysedd ariannol a chael cynllun tymor canolig integredig cymeradwy dros dair blynedd. Mae hyn yn codi cwestiynau difrifol ynghylch sut y bydd pob bwrdd iechyd yn gallu buddsoddi mewn trawsnewid gwasanaethau a'u sicrhau, o gofio y bydd cyllid trawsnewid penodol yn dod i ben yn 2021.
Gwyddom fod £83 miliwn wedi ei ddarparu i Betsi Cadwaladr dros gyfnod o dair blynedd ar gyfer cymorth ymyrraeth a gwella. Fodd bynnag, nid yw'n glir faint o arian sy'n cael ei ddarparu i gefnogi'r tri bwrdd iechyd arall mewn ymyraethau wedi eu targedu, na'r hyn y defnyddir yr arian hwn ar ei gyfer. Felly, rydym wedi argymell bod Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod y manylion hyn ar gael, ynghyd â manylion am sut y caiff yr arian hwn ei wario, sut y caiff y gwariant hwnnw ei fonitro, a sut y mae'n sicrhau gwerth am arian.
Wrth graffu ar gyllideb drafft y llynedd, un pryder sylweddol i ni oedd bod cyfran gwariant y byrddau iechyd sy'n mynd ar ofal sylfaenol wedi aros yn weddol gyson dros y blynyddoedd diwethaf. Roedd hyn yn awgrymu nad oedd y newid mewn adnoddau tuag at ofal sylfaenol yn cael ei wireddu. Rydym felly yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn darparu eglurder mewn cylchoedd cyllideb yn y dyfodol, er mwyn ein galluogi i weld yn gliriach sut y mae'r cyllid yn cefnogi'r newid mewn adnoddau i'r gymuned.
O ran iechyd meddwl, rydym yn dal yn bryderus bod diffyg cydraddoldeb o hyd rhwng iechyd meddwl a chorfforol, a'r ffordd y cânt eu cefnogi. Yn ein hadroddiad ar atal hunanladdiad yng Nghymru, 'Busnes Pawb', nodwyd gennym ei bod yn annerbyniol nad yw gwasanaethau iechyd meddwl yn cael eu blaenoriaethu yn yr un modd ag iechyd corfforol. Er ein bod yn croesawu'r ymrwymiad i fuddsoddi £13 miliwn ychwanegol mewn gwasanaethau iechyd meddwl—gan ddod â'r dyraniad sydd wedi ei neilltuo i fwy na £700 miliwn—rydym yn bryderus ynghylch ein gallu i graffu'n effeithiol ar wariant ar iechyd meddwl, o ystyried y diffyg dadansoddiad manwl o'r dyraniad sydd wedi ei neilltuo a'r anghysondeb yn y ffordd y mae byrddau iechyd yn casglu ac yn darparu gwybodaeth. Felly, rydym yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn rhoi dadansoddiad i ni o'r £700 miliwn hwn.
Gan droi at ofal cymdeithasol, rydym yn dal i bryderu am y gweithlu gofal cymdeithasol a breuder gwasanaethau. Roedd yr anghysondeb rhwng y gweithlu iechyd a gofal cymdeithasol o ran telerau ac amodau cyflogaeth, yn ogystal â pharch yn bryder allweddol. Ac, yn amlwg, aethom i'r afael â nifer o'r materion hyn yn y datganiad cynharach. Byddem yn dweud, y dylai cyllid ar gyfer gofal cymdeithasol gael ei gyfeirio at wasanaethau i atal pobl rhag mynd yn sâl yn y lle cyntaf a bod angen gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol—cronfa wirioneddol drawsnewidiol,
I gloi, sy'n dod â mi at gyllid y trydydd sector. Un thema a gododd dro ar ôl tro yn ystod ein hymchwiliadau yn y Cynulliad hwn oedd yr angen am drefniant ariannu cynaliadwy, syml a hirdymor ar gyfer cyrff y trydydd sector er mwyn gallu cynllunio'n fwy effeithiol, gan arwain at gyflawni gwasanaethau mewn modd cyson a chynaliadwy. Rydym wedi argymell y dylid darparu cyllid ar sail bob tair blynedd o leiaf, ac rydym wedi annog Llywodraeth Cymru i symud tuag at hyn fel mater o flaenoriaeth. Felly, mae'n siomedig iawn clywed gan nifer o sefydliadau, sy'n darparu gwasanaethau hanfodol i rai o'n grwpiau mwyaf agored i niwed, na fydd eu cyllid yn cael ei adnewyddu o fis Ebrill 2020 ymlaen. Diolch yn fawr.
Can I welcome the fact that we have the opportunity to progress the Welsh budget for 2020-21 in spite of the difficulties and the circumstances around this year's process? Those difficulties have included, as we've already heard, the timeline for setting this year's budget, making it much more challenging than usual for backbench AMs in particular to provide effective scrutiny. Not of this Government's making, I know, but worth noting nonetheless. What I would say is there is much to be welcomed in this year's budget, not least the continued investment in the Welsh NHS, and a significant uplift in funding for local government this year, and there's much that I could comment on.
However, I just want to add my voice to the one issue that arises from the scrutiny undertaken by the Equality, Local Government and Communities Committee, set out by the Chair, John Griffiths, and which has also been raised by Jenny Rathbone and Mark Isherwood, but I think needs reinforcing, and that is the budget allocation for the housing support grant and homelessness prevention line, both of which are static this year.
Given the importance that we place on tackling housing issues, I do find this aspect of the budget before us today unfortunate, to say the least. Like others, I'm sure, I've seen in my own constituency the benefit of this grant and the general policy direction of dealing with homelessness and support in cases of domestic abuse, for example. But I also see, from the casework that comes through my office, that we are only scratching the surface and, for agencies seeking to deliver housing support to the most vulnerable in our communities, it becomes more challenging year on year. And as has already been referenced, this appears to be confirmed by the Minister for Housing and Local Government's statement today on the rough-sleeping count, which shows a rise of some 17 per cent in the last year.
Only last week I was asked to speak at an event celebrating the work of the Housing First project in Merthyr Tydfil, an innovative scheme being delivered by the Salvation Army for Merthyr Tydfil County Borough Council. The type of support required in Housing First projects is intense and it's expensive. The project in Merthyr is only able to support four or five people, despite us knowing that the need is much greater. The project is, as all such projects are, time-limited and dependent on grant funding. In my view, such vital housing support, whether Housing First projects, women's refuges or support for early intervention to prevent homelessness, need to have certainty of funding and certainty of an annual uplift to keep pace with the costs of delivering these services.
The Equality, Local Government and Communities Committee's report details those concerns and how the static budget line could impact upon objectives set by Welsh Government itself. So, to quote from the committee's report,
'the Welsh Government should consider increasing the money available to fund homelessness and housing support.'
I know that the issue of housing and homelessness prevention is a priority for this Welsh Government and our policies have always been innovative in so many ways, but I'm looking to the Minister to assure me of two things: first, that the invaluable work undertaken through this budget line, which I've outlined briefly in my contribution, is recognised by Welsh Government; and secondly, should the opportunity arise, then extra money will be diverted to meet the needs of organisations in this sector, because against a backdrop of reduced funding, down from £139 million in 2011-12 to £124 million this year, 2019-20, it's difficult to see how we can build and develop these services that many organisations are working so hard to deliver in such difficult circumstances and which I have no doubt will be confirmed when the homelessness action group reports in the coming weeks.
A gaf i groesawu'r ffaith fod gennym y cyfle i ddatblygu cyllideb Cymru ar gyfer 2020-21 er gwaethaf yr anawsterau a'r amgylchiadau yn ymwneud â'r broses hon eleni? Mae'r anawsterau hynny wedi cynnwys, fel y clywsom eisoes, yr amserlen ar gyfer pennu cyllideb eleni, gan ei gwneud yn llawer mwy heriol nag arfer i ACau y meinciau cefn yn enwedig i ddarparu craffu effeithiol. Rwy'n gwybod nad bai'r Llywodraeth hon yw hynny, ond mae'n werth ei nodi serch hynny. Yr hyn y byddwn i yn ei ddweud yw bod llawer i'w groesawu yng nghyllideb eleni, yn enwedig y buddsoddiad parhaus yn y GIG yng Nghymru, a chynnydd sylweddol mewn cyllid i lywodraeth leol eleni, ac mae llawer o bethau y gallwn i roi sylwadau arnynt.
Fodd bynnag, hoffwn innau ychwanegu fy llais at yr un mater sy'n codi o'r gwaith craffu a wnaed gan y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau, a nodwyd gan y Cadeirydd, John Griffiths, ac a godwyd hefyd gan Jenny Rathbone a Mark Isherwood, ond sydd angen ei atgyfnerthu, sef y dyraniad yn y gyllideb ar gyfer y grant cymorth tai a'r llinell atal digartrefedd, ac mae'r ddau ohonyn nhw yn statig eleni.
O ystyried y pwysigrwydd yr ydym yn ei roi ar fynd i'r afael â materion tai, mae'r agwedd hon ar y gyllideb sydd ger ein bron heddiw yn anffodus, a dweud y lleiaf. Fel eraill, rwy'n siŵr, rwyf wedi gweld yn fy etholaeth fy hun buddion y grant hwn a'r cyfeiriad polisi cyffredinol o ymdrin â digartrefedd a chefnogaeth mewn achosion o gam-drin domestig, er enghraifft. Ond rwyf hefyd yn gweld, o'r gwaith achos sy'n dod drwy fy swyddfa, mai dim ond crafu'r wyneb yr ydym ac, i asiantaethau sy'n ceisio darparu cymorth tai i'r rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymunedau, mae'n mynd yn fwy o her flwyddyn ar ôl blwyddyn. Ac fel y cyfeiriwyd ato eisoes, mae'n ymddangos bod hyn wedi ei gadarnhau gan ddatganiad y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol heddiw ar y nifer sy'n cysgu ar y stryd, sy'n dangos cynnydd o ryw 17 y cant yn y flwyddyn ddiwethaf.
Yr wythnos diwethaf, gofynnwyd i mi siarad mewn digwyddiad a oedd yn dathlu gwaith y prosiect Tai yn Gyntaf ym Merthyr Tudful, cynllun arloesol sy'n cael ei ddarparu gan Fyddin yr Iachawdwriaeth ar gyfer Cyngor Bwrdeistref Sirol Merthyr Tudful. Mae'r math o gymorth sydd ei angen mewn prosiectau Tai yn Gyntaf yn ddwys ac mae'n ddrud. Dim ond pedwar neu bump o bobl y mae'r prosiect ym Merthyr yn gallu eu cefnogi, er ein bod yn gwybod bod yr angen yn fwy o lawer. Mae'r prosiect, fel pob prosiect o'r fath, yn gyfyngedig o ran amser ac yn dibynnu ar gyllid grant. Yn fy marn i, mae angen sicrwydd cyllid a'r sicrwydd o fwy o arian yn flynyddol ar wasanaethau tai hanfodol, boed hynny'n brosiectau Tai yn Gyntaf, llochesi i fenywod neu gymorth ar gyfer ymyrraeth gynnar i atal digartrefedd, fel bod y prosiectau hyn yn gallu parhau i ymdopi â chostau darparu'r gwasanaethau.
Mae adroddiad y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau yn manylu ar y pryderon hynny a sut y gallai'r llinell gyllideb statig effeithio ar amcanion a bennwyd gan Lywodraeth Cymru ei hun. Felly, i ddyfynnu o adroddiad y pwyllgor,
'dylai Llywodraeth Cymru ystyried cynyddu'r arian sydd ar gael i ariannu cymorth tai a digartrefedd.'
Rwy'n gwybod bod y mater o dai ag atal digartrefedd yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru ac mae ein polisïau bob amser wedi bod yn arloesol mewn cymaint o ffyrdd, ond rwy'n disgwyl i'r Gweinidog fy sicrhau am ddau beth: yn gyntaf, bod y gwaith amhrisiadwy a wneir drwy'r llinell gyllideb hon, yr wyf wedi ei amlinellu'n fyr yn fy nghyfraniad, yn cael ei gydnabod gan Lywodraeth Cymru; ac yn ail, pe byddai'r cyfle'n codi, yna bydd arian ychwanegol yn cael ei ddargyfeirio i ddiwallu anghenion sefydliadau yn y sector hwn, oherwydd yn erbyn cefndir o lai o gyllid, i lawr o £139 miliwn yn 2011-12 i £124 miliwn eleni, 2019-20, mae'n anodd gweld sut y gallwn ni adeiladu a datblygu'r gwasanaethau hyn y mae llawer o sefydliadau'n gweithio mor galed i'w darparu mewn amgylchiadau mor anodd, ac nid oes gennyf amheuaeth na fydd hyn yn cael ei gadarnhau pan fydd y grŵp gweithredu ar ddigartrefedd yn adrodd yn ystod yr wythnosau nesaf.
I speak today as Chair of the Assembly's Children, Young People and Education Committee. Each year, we consider how the Welsh Government's draft budget provides for the children and young people of Wales. This work is informed by the financial scrutiny we mainstream into all our work and is undertaken with a children's rights approach at its heart. Throughout this Assembly, we have called on the Welsh Government to provide clear information about how it has assessed the impact of its financial decisions on children and young people. This is not just because we think Ministers should do this, it's because the duty of due regard to the United Nations Convention on the Rights of the Child under the Rights of Children and Young Persons (Wales) Measure 2011 requires them to assess the impact of their decisions on children's rights.
Last year, we worked closely with the finance and equality committees to call for improvements in how the Welsh Government assesses the impact of budget decisions on different population groups. While we recognise that the Welsh Government is still working on implementing our recommendations, the information accompanying this year's draft budget has done nothing to allay our long-held concerns about how the rights of the child shape such important financial decisions. For that reason, we have recommended that the Welsh Government should return to publishing an individual child rights impact assessment on its draft budget. We think this is necessary until we can be assured that the strategic integrated impact assessment demonstrates that the duty of due regard to the UNCRC has been clearly taken into account.
Turning now to specific matters in our report, I don't have time to cover everything, so I will focus on the areas that have been underpinned by the detailed policy inquiries we've undertaken in this Assembly. I'd like to start with school funding. We have looked at this again this year in detail. We welcome the increase in local authorities' funding in the 2020-21 settlement, and the commitment given by local government to use it to prioritise school and social care funding. Nevertheless, we know from our focused work in this area that there are serious concerns, both within the sector and among the public, about school funding. As a result, we are calling on the Welsh Government to robustly monitor this funding and to demonstrate to the Assembly that this money is, indeed, reaching our schools.
Turning now to the new curriculum, given the Welsh Government's ambitious reform plans, we welcome the allocations made to provide teachers with the necessary professional learning to adequately prepare. We have stated consistently that our workforce has to be our strongest asset if we are to deliver this once-in-a-generation opportunity. As such, we are recommending that the Welsh Government keeps all funding to support curriculum reform under close review. We believe this is vital to ensuring that the new curriculum is effectively implemented.
It will not surprise this Chamber to hear that allocations relating to the implementation of our 'Mind over matter' report were a key focus for us this year. Following the money as it relates to children and young people's mental health is a significant challenge for Members and stakeholders alike, so we looked at it in as much detail as we could. We welcome the significant funding the Welsh Government has made available to support services for children and young people's mental health and emotional well-being. However, given the amounts invested, we found the information available about how its outcomes are to be measured to be very lacking. We are, therefore, recommending that the Welsh Government should reconsider fundamentally how it monitors funding in this area.
In the field of perinatal mental health, it is approaching three years since we called for urgent action to provide specialist mother-and-baby-unit provision in Wales. We are deeply concerned that there is still no figure identified in the draft budget for permanent MBU provision in Wales, let alone a unit in place. We acknowledge that an interim service is being developed, but even this is not yet functioning. This has to change, and we'll be following up rigorously on this over the month ahead.
Finally, and very importantly, I'll turn to support for looked-after children. I said it in this debate last year and I'll say it again: looked-after children are some of our most vulnerable young people. Over the last few months, the Welsh Government has been working with local authorities on plans to reduce the numbers of looked-after children. During our scrutiny of the budget, we heard that local authorities have not been asked to cost these plans. Given the pressures on children's services, we think it is essential to have a sense of the costs involved. This is to ensure that they can be achieved safely and affordably. We are unanimous in our view that the safety of children and young people must be paramount in any plans to reduce the numbers of looked-after children.
Our report touches on a number of other very important areas, and I look forward to receiving the Welsh Government's written response to all our recommendations in advance of our debate on the final draft budget later this term. Thank you.
Siaradaf heddiw fel Cadeirydd Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg y Cynulliad. Bob blwyddyn, rydym yn ystyried sut mae cyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru yn darparu ar gyfer plant a phobl ifanc Cymru. Caiff y gwaith hwn ei lywio gan y craffu ariannol y byddwn yn ei brif ffrydio i'n holl waith a bydd yn cael ei wneud gyda dull gweithredu hawliau plant yn ganolog iddo. Drwy gydol y Cynulliad hwn, rydym wedi galw ar Lywodraeth Cymru i ddarparu gwybodaeth glir am sut mae hi wedi asesu effaith ei phenderfyniadau ariannol ar blant a phobl ifanc. Nid yw hyn yn unig oherwydd ein bod ni'n credu y dylai Gweinidogion wneud hyn, mae oherwydd bod y ddyletswydd i roi sylw dyledus i Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar hawliau'r plentyn o dan Fesur Hawliau Plant a Phobl Ifanc (Cymru) 2011 yn ei gwneud yn ofynnol iddyn nhw asesu effaith eu penderfyniadau ar hawliau plant.
Y llynedd, buom yn gweithio'n agos gyda'r pwyllgorau cyllid a chydraddoldeb i alw am welliannau i'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn asesu effaith penderfyniadau cyllidebol ar wahanol grwpiau o'r boblogaeth. Er ein bod yn cydnabod bod Llywodraeth Cymru yn dal i weithio ar roi ein hargymhellion ar waith, nid yw'r wybodaeth a ddaeth gyda'r gyllideb ddrafft eleni wedi gwneud unrhyw beth i dawelu ein pryderon hirsefydlog ynghylch sut y mae hawliau'r plentyn yn llywio penderfyniadau ariannol mor bwysig. Am y rheswm hwnnw, rydym wedi argymell y dylai Llywodraeth Cymru ddychwelyd at gyhoeddi asesiad o'r effaith ar hawliau plant unigol ar ei chyllideb ddrafft. Rydym yn credu bod hyn yn angenrheidiol tan y gallwn fod yn sicr bod yr asesiad integredig strategol o effaith yn dangos bod y ddyletswydd i roi sylw dyledus i CCUHP wedi ei hystyried.
Gan droi yn awr at faterion penodol yn ein hadroddiad, nid oes gennyf amser i drafod popeth, felly canolbwyntiaf ar y meysydd sydd wedi eu hategu gan yr ymchwiliadau polisi manwl a gynhaliwyd gennym yn y Cynulliad hwn. Hoffwn ddechrau gyda chyllid ysgolion. Rydym wedi edrych ar hyn yn fanwl eto eleni. Rydym yn croesawu'r cynnydd yng nghyllid awdurdodau lleol yn setliad 2020-21, a'r ymrwymiad a roddwyd gan lywodraeth leol i'w ddefnyddio i flaenoriaethu cyllid ar gyfer ysgolion a gofal cymdeithasol. Er hynny, gwyddom o'n gwaith penodol yn y maes hwn fod pryderon difrifol, o fewn y sector ac ymhlith y cyhoedd, ynglŷn â chyllido ysgolion. O ganlyniad, rydym yn galw ar Lywodraeth Cymru i fonitro'r cyllid hwn yn gadarn ac i ddangos i'r Cynulliad bod yr arian hwn, mewn gwirionedd, yn cyrraedd ein hysgolion.
Gan droi yn awr at y cwricwlwm newydd, o ystyried cynlluniau diwygio uchelgeisiol Llywodraeth Cymru, rydym yn croesawu'r dyraniadau a wnaed i ddarparu'r dysgu proffesiynol angenrheidiol i athrawon allu paratoi'n ddigonol. Rydym wedi dweud yn gyson bod yn rhaid mai'r gweithlu yw ein hased cryfaf os ydym am wneud y gorau o'r cyfle unwaith mewn cenhedlaeth hwn. Felly, rydym yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn adolygu'r holl arian i gefnogi'r broses o ddiwygio'r cwricwlwm yn ofalus. Credwn fod hyn yn hanfodol i sicrhau bod y cwricwlwm newydd yn cael ei roi ar waith mewn modd effeithiol.
Ni fydd yn peri syndod i'r Siambr hon glywed bod dyraniadau sy'n ymwneud â gweithredu ein hadroddiad 'Cadernid Meddwl' yn ganolbwynt allweddol i ni eleni. Mae dilyn yr arian sy'n berthnasol i iechyd meddwl plant a phobl ifanc yn her sylweddol i Aelodau a rhanddeiliaid fel ei gilydd, felly buom yn edrych arno mewn modd mor fanwl ag y gallem. Rydym yn croesawu'r cyllid sylweddol y mae Llywodraeth Cymru wedi ei ddarparu i gefnogi gwasanaethau ar gyfer iechyd meddwl a lles emosiynol plant a phobl ifanc. Fodd bynnag, o ystyried y symiau a fuddsoddwyd, gwelsom fod yr wybodaeth a oedd ar gael am sut y dylid mesur canlyniadau hyn yn ddiffygiol iawn. Felly, rydym yn argymell y dylai Llywodraeth Cymru ailystyried sut y mae'n monitro cyllid yn y maes hwn.
Ym maes iechyd meddwl amenedigol, mae bron i dair blynedd wedi mynd heibio ers i ni alw am weithredu ar frys i gynnig darpariaeth arbenigol ar gyfer mamau a babanod yng Nghymru. Rydym yn pryderu'n fawr nad oes unrhyw ffigur wedi ei nodi yn y gyllideb ddrafft o hyd ar gyfer y ddarpariaeth barhaol o unedau mamau a babanod yng Nghymru, heb sôn am uned wedi ei sefydlu. Rydym yn cydnabod bod gwasanaeth dros dro yn cael ei ddatblygu, ond nid yw hyn hyd yn oed yn gweithredu eto. Mae'n rhaid i hyn newid, a byddwn yn mynd ar drywydd hyn yn drylwyr yn ystod y mis nesaf.
Yn olaf, ac yn bwysig iawn, trof at gefnogaeth i blant sy'n derbyn gofal. Fe'i dywedais yn y ddadl hon y llynedd ac fe'i dywedaf eto: plant sy'n derbyn gofal yw rhai o'n pobl ifanc fwyaf agored i niwed. Yn ystod y misoedd diwethaf, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio gydag awdurdodau lleol ar gynlluniau i leihau nifer y plant sy'n derbyn gofal. Wrth i ni graffu ar y gyllideb, clywsom na ofynnwyd i awdurdodau lleol gostio'r cynlluniau hyn. O ystyried y pwysau ar y gwasanaethau i blant, rydym o'r farn ei bod yn hanfodol cael syniad o'r costau cysylltiedig. Mae hyn er mwyn sicrhau y gellir eu cyflawni'n ddiogel ac yn fforddiadwy. Rydym yn unfryd yn ein barn bod yn rhaid i ddiogelwch plant a phobl ifanc fod yn hollbwysig mewn unrhyw gynlluniau i leihau nifer y plant sy'n derbyn gofal.
Mae ein hadroddiad yn crybwyll nifer o feysydd pwysig iawn eraill, ac edrychaf ymlaen at gael ymateb ysgrifenedig Llywodraeth Cymru i'n holl argymhellion cyn ein dadl ar y gyllideb ddrafft derfynol yn ddiweddarach y tymor hwn. Diolch.
I smiled listening to Mike Hedges's contribution earlier in this debate, saying how he'd participated in debates where very few Members had been present and very few Members had actually contributed. My notes here say 'thinly attended'. I think we need to think hard about how we manage our budget process in this place. The Finance Committee, I think, has produced some very good work on how we would move to a legislative process, and I certainly think there needs to be far greater engagement from all sides of the Chamber in the process of making these absolutely fundamental decisions.
Roeddwn i'n gwenu wrth wrando ar gyfraniad Mike Hedges yn gynharach yn y ddadl hon, wrth iddo drafod adegau pryd y cymerodd ran mewn dadleuon pan nad oedd ond ychydig iawn o Aelodau yn bresennol ac ychydig iawn o Aelodau a gyfrannodd mewn gwirionedd. Mae fy nodiadau yn dweud 'ychydig iawn oedd yn bresennol'. Rwy'n credu bod angen i ni feddwl yn galed am sut yr ydym ni'n rheoli proses y gyllideb yn y lle hwn. Mae'r Pwyllgor Cyllid, rwyf yn credu, wedi gwneud gwaith da iawn ar sut y byddem ni'n symud at broses ddeddfwriaethol, ac rwy'n sicr yn credu bod angen llawer mwy o ymgysylltu o bob ochr i'r Siambr yn y broses o wneud y penderfyniadau hollol allweddol hyn.
Will the Member give way?
A wnaiff yr Aelod ildio?
Yes.
Gwnaf.
Could I ask him, with his long experience, why he thinks things have changed such that we now have good attendance and participation in debates such as this, whereas in the past they were thinly attended?
A gaf i ofyn iddo, gyda'i brofiad hir, pam mae ef yn credu bod pethau wedi newid cymaint fel bod gennym erbyn hyn bresenoldeb a chyfranogiad da mewn dadleuon fel hon, ond nad oedd llawer yn mynychu yn y gorffennol?
I don't think we do have—that's precisely my point. I believe that we do need to ensure that we have greater participation from all sides of the Chamber in these matters, and I believe that we need to ensure that we're able to scrutinise the Government in a more profound way, not simply a line-by-line analysis of the budget, but overall priorities.
Nid wyf yn credu bod gennym—dyna'n union yw fy mhwynt. Credaf fod angen i ni sicrhau bod gennym ni fwy o gyfranogiad o bob ochr i'r Siambr yn y materion hyn, a chredaf fod angen i ni sicrhau ein bod yn gallu craffu ar waith y Llywodraeth mewn modd mwy dwys, gan edrych ar y blaenoriaethau cyffredinol yn hytrach na dim ond dadansoddi'r gyllideb linell wrth linell.
In my contribution this afternoon, I don't want to focus on individual spending decisions but to look at some of those wider themes, because we started this process this year with a debate held last September where members of the Finance Committee sought to establish what the priorities of this place were, of Parliament were, before we heard from the Government. Because in the past, of course, we've always responded to Government decisions rather than making it clear at the beginning of the process what we believe the Government's priorities should be. I hope that we can move forward with that: establish a legislative process to make this a more profound part of our proceedings here.
But in terms of where we are here, the themes I would want to address are those of climate, of the balance between revenue and expenditure, and then where we are in terms of the future. The evidence that we received as a Finance Committee was: is this a budget that reflects the importance that the Government is placing on a climate emergency? The answer to that is clearly 'no', and I think we've had similar responses from other committees and on different sides of the Chamber. It's clearly not a budget that will fundamentally transform the way that Government does its business. I think that's a fair criticism to make.
But a different way of looking at this would be: what would that budget actually look like? If I think hard about this, I'm not convinced that the Government has within its powers today the availability of resource to actually deliver that sort of climate budget. What I believe we need to do is to look more fundamentally at the use of the powers available to this place. There's been much conversation here this afternoon and on other occasions about the Government's attacks on the United Kingdom Government and their process of austerity. Well, I'm certainly not going to defend the United Kingdom Government for one moment, but what I would say to the Welsh Government is that those attacks would have far greater strength if this Government had used all its powers in a more profound way to ameliorate the impact of austerity than has been done so. I think that's an ongoing disappointment for many of us.
We heard in an earlier debate this afternoon that the health Minister is considering looking at powers to raise taxation to deal with social care. It's an argument I've been making for many years. We cannot fund our ambitions across all the areas of Government within the resources we have available to us, and we have to look harder at the tax base. We have to have far more profound conversations about taxation than dressing up a budget conversation in terms of simply a debate on public spending, which is largely what our debates have been.
So, I think we need to look far harder at how we use the powers available to us. I want to see more radicalism from the Government, I want to see more radical thinking from the Government, I want to see the Government using the opportunity to move with greater pace about the form of taxation that we use. We have the powers over income tax; I know the Government are looking towards other forms of taxation at the moment, but I want that to happen with more impetus.
But let me finish with this. Is this a budget for the future? We know that over the medium term, despite Mark Reckless's earlier enthusiasm and optimism about the impact of Brexit on the car industry—which is to his credit, to be fair—we know from reading the paperwork behind this budget that both the Office for Budget Responsibility and the Government's own chief economist see uncertainty in the medium term. We also know, and it was referred to earlier in this debate, that Wales is a profoundly over-governed country, that we prefer all too often to put sparse and scarce resources into establishing committee after committee after committee, rather than putting that money on the front line. We all know this is true and certainly as the local government Minister, I had conversations on all sides of the Chamber and rarely found much disagreement in private—much in public, but not in private—and I think it's time that we looked hard at how we govern this country. My profound disappointment with this budget is that it's a budget for the short term and not the medium or long term. What we are not doing is looking at how we can maximise impact on the front line of public services, protecting public service workers, protecting the quality and availability of public services—rather, 'We'll create a committee' because that's the easiest, insider answer to our problems.
I believe we do need far, far more radicalism, and the budget is where we state our values as a Government and as a Parliament. And I believe that, quite often, our budget, whilst having radical edges to it, is, at its heart, too conservative to face the challenges that face this country.
Yn fy nghyfraniad y prynhawn yma, nid wyf i eisiau canolbwyntio ar benderfyniadau gwario unigol ond hoffwn edrych ar rai o'r themâu ehangach hynny, oherwydd dechreuwyd y broses hon gennym ni eleni gyda dadl a gynhaliwyd fis Medi diwethaf lle ceisiodd aelodau'r Pwyllgor Cyllid ddarganfod beth oedd blaenoriaethau'r lle hwn, y Senedd, cyn i ni glywed gan y Llywodraeth. Oherwydd yn y gorffennol, wrth gwrs, rydym ni bob amser wedi ymateb i benderfyniadau'r Llywodraeth yn hytrach na'i gwneud yn eglur ar ddechrau'r broses beth rydym ni'n credu ddylai blaenoriaethau'r Llywodraeth fod. Rwy'n gobeithio y gallwn ni fwrw ymlaen â hynny: sefydlu proses ddeddfwriaethol i wneud hyn yn rhan ddyfnach o'n trafodion yma.
Ond o ran lle'r ydym ni yma, y themâu y byddwn i eisiau rhoi sylw iddyn nhw yw'r hinsawdd, y cydbwysedd rhwng refeniw a gwariant, ac yna lle'r ydym ni arni o ran y dyfodol. Y dystiolaeth a gawsom ni fel Pwyllgor Cyllid oedd: a yw hon yn gyllideb sy'n adlewyrchu'r pwysigrwydd y mae'r Llywodraeth yn ei neilltuo i argyfwng hinsawdd? Mae'n amlwg mai'r ateb i hynny yw 'nac ydy', ac rwy'n credu ein bod ni wedi cael ymatebion tebyg gan bwyllgorau eraill ac ar wahanol ochrau i'r Siambr. Mae'n amlwg nad yw'n gyllideb a fydd yn gweddnewid yn sylfaenol y ffordd y mae'r Llywodraeth yn cyflawni ei busnes. Rwy'n credu bod honno'n feirniadaeth deg i'w gwneud.
Ond gwahanol ffordd o edrych ar hyn fyddai: sut fyddai'r gyllideb honno'n edrych mewn gwirionedd? Os byddaf yn meddwl yn ofalus am hyn, nid wyf i wedi fy argyhoeddi bod gan y Llywodraeth o fewn ei phwerau heddiw yr adnoddau ar gael i ddarparu'r math hwnnw o gyllideb hinsawdd. Yr hyn yr wyf i'n credu y mae angen i ni ei wneud yw edrych yn fwy sylfaenol ar y defnydd o'r pwerau sydd ar gael i'r lle hwn. Bu llawer o sgwrsio yma'r prynhawn yma ac ar achlysuron eraill am ymosodiadau'r Llywodraeth ar Lywodraeth y Deyrnas Unedig a'u proses o gyni cyllidol. Wel, yn sicr, nid wyf i'n mynd i amddiffyn Llywodraeth y Deyrnas Unedig am eiliad, ond yr hyn y byddwn i'n ei ddweud wrth Lywodraeth Cymru yw y byddai'r ymosodiadau hynny'n llawer mwy cryf pe bai'r Llywodraeth hon wedi defnyddio ei holl bwerau mewn ffordd fwy dwys i leddfu effaith cyni cyllidol na'r hyn a wnaed. Rwy'n credu bod hynny'n siom sy'n parhau i lawer ohonom ni.
Clywsom mewn dadl gynharach y prynhawn yma bod y Gweinidog iechyd yn ystyried edrych ar bwerau i godi trethi er mwyn ymdrin â gofal cymdeithasol. Mae'n ddadl yr wyf i wedi bod yn ei gwneud ers blynyddoedd lawer. Ni allwn ariannu ein huchelgeisiau ar draws holl feysydd y Llywodraeth gyda'r adnoddau sydd ar gael i ni, ac mae'n rhaid i ni edrych yn fwy gofalus ar y sylfaen drethi. Mae'n rhaid i ni gael sgyrsiau llawer mwy dwys am drethiant nag esgus bod sgwrs am y gyllideb yn ddadl ar wariant cyhoeddus yn unig, sef yr hyn y bu ein dadleuon yn bennaf.
Felly, rwy'n credu bod angen i ni edrych yn llawer mwy gofalus ar sut rydym ni'n defnyddio'r pwerau sydd ar gael i ni. Rwyf i eisiau gweld mwy o radicaliaeth gan y Llywodraeth, rwyf i eisiau gweld y Llywodraeth yn meddwl yn fwy radical, rwyf i eisiau gweld y Llywodraeth yn defnyddio'r cyfle i symud yn gyflymach o ran y math o drethiant yr ydym ni'n ei ddefnyddio. Mae'r pwerau dros dreth incwm gennym ni; gwn fod y Llywodraeth yn edrych tuag at fathau eraill o drethiant ar hyn o bryd, ond rwyf i eisiau i hynny ddigwydd gyda mwy o hwb ymlaen.
Ond gadewch i mi orffen gyda hyn. A yw hon yn gyllideb ar gyfer y dyfodol? Rydym ni'n gwybod, dros y tymor canolig, er gwaethaf brwdfrydedd ac optimistiaeth gynharach Mark Reckless ynghylch effaith Brexit ar y diwydiant ceir—sydd er clod iddo, a bod yn deg—rydym ni'n gwybod o ddarllen y gwaith papur sy'n sail i'r gyllideb hon bod y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol a phrif economegydd y Llywodraeth ei hun yn gweld ansicrwydd yn y tymor canolig. Rydym ni hefyd yn gwybod, a chyfeiriwyd ato'n gynharach yn y ddadl hon, bod Cymru'n wlad sy'n cael ei gorlywodraethu'n ddifrifol, bod yn well gennym ni yn rhy aml neilltuo adnoddau prin i sefydlu pwyllgor ar ôl pwyllgor ar ôl pwyllgor, yn hytrach na neilltuo'r arian hwnnw i'r rheng flaen. Rydym ni i gyd yn gwybod bod hyn yn wir ac yn sicr fel Gweinidog llywodraeth leol, cefais sgyrsiau ar bob ochr i'r Siambr ac yn anaml y cafwyd llawer o anghytuno yn breifat—llawer yn gyhoeddus, ond nid yn breifat—ac rwy'n credu ei bod hi'n bryd i ni edrych yn ofalus iawn ar sut rydym ni'n llywodraethu'r wlad hon. Yr hyn sy'n fy siomi'n ddirfawr o ran y gyllideb hon yw ei bod hi'n gyllideb ar gyfer y byrdymor ac nid y tymor canolig na'r hirdymor. Yr hyn nad ydym yn ei wneud yw edrych ar sut y gallwn ni gael yr effaith fwyaf posibl ar reng flaen gwasanaethau cyhoeddus, diogelu gweithwyr gwasanaethau cyhoeddus, diogelu ansawdd gwasanaethau cyhoeddus ac i ba raddau y maen nhw ar gael—yn hytrach, 'Fe wnawn ni sefydlu pwyllgor' oherwydd dyna'r ateb hawsaf, mewnol i'n problemau.
Rwy'n credu bod angen llawer iawn mwy o radicaliaeth arnom ni, a'r gyllideb yw lle'r ydym ni'n datgan ein gwerthoedd fel Llywodraeth ac fel Senedd. Ac rwy'n credu bod ein cyllideb, yn aml iawn, er bod ganddi ymylon radicalaidd iddi, yn ei hanfod, yn rhy geidwadol i wynebu'r heriau sy'n wynebu'r wlad hon.
Galwaf ar y Gweinidog Cyllid i ymateb i'r ddadl.
I call on the Minister for Finance to reply to the debate.
Diolch, Llywydd. At the opportunity we had to debate the draft budget in the debate on the statement on the draft budget just a couple of weeks ago, I responded in some depth to the issues that were raised regarding poverty, the NHS, the Welsh language, and the local government settlement, so I propose to use my time responding to the debate this afternoon to look at some of the other areas that colleagues have mentioned in the debate today and previously, which I didn't have the opportunity to look at last time.
I think the theme of decarbonisation has come through extremely strongly in the contributions this afternoon, and I think that it's really important to recognise that the additional funding of £96 million for decarbonisation measures as part of that wider £140 million that looks at decarbonisation and biodiversity is only one part of the picture. You can look right throughout the work that the Welsh Government is doing and throughout the budget to see where we are making inroads in terms of addressing decarbonisation. So, an example would be the additional £48 million that is being used to increase the level of the social housing grant available. So, now, all new housing in Wales is built to the Welsh housing quality standard, and that, of course, improves energy efficiency and reduces the emissions from domestic heating.
We're also investing nearly £21 million through our economic action plan in 2020-21, and that's about just driving sustainable growth and combating climate change through the calls to action for private businesses, which they need to deliver if they are to access the economy futures fund. And, obviously, that also plays a really prominent role in the economic contract as well. So, you can see decarbonisation running through all of those things.
And, of course, we've published our low-carbon delivery plan, which sets out a wide range of actions and priorities for Government. For three years now, we've been providing additional funding to implement the active travel Act, which places that legal duty on local authorities to improve their active travel routes— again, very important for decarbonisation. And our Welsh Government energy service has been investing in zero-interest loans across the public sector in Wales to deliver energy and energy efficiency projects. And, for 2020-21, we are putting a further £4 million of capital into that.
Of course, when we look at the farming industry, we know the important role that that can play in terms of helping us with our decarbonisation aspirations. So, £40 million has been made available through the farm business grant towards capital investment in equipment and machinery that's been pre-identified as offering clear and quantifiable benefits to farm enterprises, and there's an additional £1.5 million in 2020-21 in that regard. So, it's not just about the additional £96 million—actually, it's about doing things right through the Welsh Government budget.
We are taking our advice from the UK CCC in terms of the areas where we can have the best and the most deep impact, and they tell us that decarbonising the road transport sector is crucial to delivering a net-zero target. And that's why over £60 million of the additional targeted investment in decarbonisation is aimed directly at the transport sector. And, of course, we look forward to the UK CCC providing Wales with further advice during this year as to how we can best make that journey towards zero carbon. Of course, I understand the desire of colleagues to have those carbon impact assessments to better understand the impact of our spend. It is tremendously difficult to do; we're looking to see whether this is being done successfully internationally. We haven't come across an example yet. We'll look perhaps to the future generations commissioner to demonstrate, through the work that she does in her budget, to perhaps give us some guiding route to developing a carbon impact assessment. But we are really clear that, where it can be done, then we should certainly make efforts to do that.
One example where we can demonstrate the impact of our spend on carbon, for example, is the additional £7.9 million to support a range of air-quality measures, including incentivising hackney carriages and private hire drivers in Cardiff to upgrade to ultra low emissions vehicles. Now, based on our current assumptions, estimated carbon dioxide savings of approximately 3,300 tonnes per year can be achieved. So, that's one area where we can demonstrate it, and I'm really keen that colleagues across Government are exploring ways in which we can demonstrate this further in future years, because I recognise and understand and agree with the desire to do more in that area.
The example of the New Zealand well-being budget was given as a way that we can further look to improve what we're doing, and we are engaged with New Zealand as part of that network of well-being budgeting nations—so, sharing information—because they're very keen to know what we're doing here as well. But I can provide that reassurance that the future generations commissioner has been involved with us in the development of the budget throughout, and you particularly see that, I think, in the budget improvement plan, which we published for the first time ever this year. That takes a five-year horizon, looking at how we can seek to better embed the well-being of future generations Act, and, particularly, I think, prevention, in the work that we're doing right across Government.
In terms of prevention, I think the example that Mike Hedges gave in terms of the investment that we must make in housing is a really good example, because, as he described, the impact of poor housing on an individual can be quite devastating in so many ways.
Diolch, Llywydd. Pan gawsom gyfle i drafod y gyllideb ddrafft yn y ddadl ar y datganiad ar y gyllideb ddrafft dim ond wythnos neu ddwy yn ôl, ymatebais yn eithaf manwl i'r materion a godwyd ynghylch tlodi, y GIG, y Gymraeg, a'r setliad llywodraeth leol, felly rwy'n bwriadu defnyddio fy amser yn ymateb i'r ddadl y prynhawn yma trwy edrych ar rai o'r meysydd eraill y mae cyd-Aelodau wedi sôn amdanyn nhw yn y ddadl heddiw ac yn y gorffennol, na chefais gyfle i edrych arnyn nhw y tro diwethaf.
Rwy'n credu bod thema datgarboneiddio wedi bod yn amlwg dros ben yn y cyfraniadau y prynhawn yma, ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn cydnabod bod y cyllid ychwanegol o £96 miliwn ar gyfer mesurau datgarboneiddio yn rhan o'r £140 miliwn ehangach hwnnw sy'n edrych ar ddatgarboneiddio a bioamrywiaeth yn un rhan yn unig o'r darlun. Gallwch edrych drwy'r holl waith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud a thrwy'r gyllideb gyfan i weld ble'r ydym ni'n gwneud cynnydd o ran mynd i'r afael â datgarboneiddio. Felly, un enghraifft fyddai'r £48 miliwn ychwanegol sy'n cael ei ddefnyddio i gynyddu lefel y grant tai cymdeithasol sydd ar gael. Felly, nawr, mae pob tŷ newydd yng Nghymru yn cael ei adeiladu yn unol â safon ansawdd tai Cymru, ac mae hynny, wrth gwrs, yn gwella effeithlonrwydd ynni ac yn lleihau'r allyriadau o wresogi domestig.
Rydym ni hefyd yn buddsoddi bron i £21 miliwn drwy ein cynllun gweithredu economaidd yn 2020-21, ac mae hynny'n ymwneud â sbarduno twf cynaliadwy a mynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd yn unig, drwy'r galwadau i fusnesau preifat weithredu, y mae angen iddyn nhw ei wneud os ydyn nhw eisiau cael mynediad at gronfa dyfodol yr economi. Ac, yn amlwg, mae hynny hefyd yn chwarae rhan flaenllaw iawn yn y contract economaidd hefyd. Felly, gallwch weld datgarboneiddio'n rhedeg drwy'r holl bethau hynny.
Ac, wrth gwrs, rydym ni wedi cyhoeddi ein cynllun cyflawni carbon isel, sy'n nodi amrywiaeth eang o gamau gweithredu a blaenoriaethau i'r Llywodraeth. Ers tair blynedd bellach, rydym ni wedi bod yn darparu cyllid ychwanegol i weithredu'r Ddeddf teithio llesol, sy'n rhoi'r ddyletswydd gyfreithiol honno ar awdurdodau lleol i wella eu llwybrau teithio llesol—sydd, unwaith eto, yn bwysig iawn ar gyfer datgarboneiddio. Ac mae ein gwasanaeth ynni Llywodraeth Cymru wedi bod yn buddsoddi mewn benthyciadau dim llog ar draws y sector cyhoeddus yng Nghymru i ddarparu prosiectau ynni ac effeithlonrwydd ynni. Ac, ar gyfer 2020-21, rydym ni'n cyfrannu £4 miliwn arall o gyfalaf tuag at hynny.
Wrth gwrs, pan edrychwn ni ar y diwydiant ffermio, rydym ni'n gwybod y rhan bwysig y gall hwnnw ei chwarae o ran ein helpu ni gyda'n dyheadau o ran datgarboneiddio. Felly, gwnaed £40 miliwn ar gael drwy'r grant busnes fferm tuag at fuddsoddiad cyfalaf mewn offer a pheiriannau y nodwyd ymlaen llaw eu bod yn cynnig manteision eglur a mesuradwy i fentrau fferm, a cheir £1.5 miliwn ychwanegol yn 2020-21 yn hynny o beth. Felly, nid yw'n ymwneud â'r £96 miliwn ychwanegol yn unig—mewn gwirionedd, mae'n ymwneud â gwneud pethau trwy gyllideb gyfan Llywodraeth Cymru.
Rydym ni'n cymryd ein cyngor gan Bwyllgor y DU ar Newid Hinsawdd o ran y meysydd lle gallwn ni gael yr effaith orau a mwyaf dwfn, ac maen nhw'n dweud wrthym ni bod datgarboneiddio'r sector trafnidiaeth ffyrdd yn hanfodol i gyflawni targed sero net. A dyna pam mae dros £60 miliwn o'r buddsoddiad ychwanegol a dargedir mewn datgarboneiddio ar gyfer y sector trafnidiaeth yn uniongyrchol. Ac, wrth gwrs, rydym ni'n edrych ymlaen at weld Pwyllgor y DU ar Newid Hinsawdd yn rhoi mwy o gyngor i Gymru yn ystod y flwyddyn hon ar y ffordd orau y gallwn ni gyflawni'r daith honno tuag at ddyfodol di-garbon. Wrth gwrs, rwy'n deall dymuniad fy nghyd-Aelodau i gael yr asesiadau effaith carbon hynny i ddeall effaith ein gwariant yn well. Mae'n aruthrol o anodd ei wneud; rydym ni'n edrych i weld a yw hyn yn cael ei wneud yn llwyddiannus yn rhyngwladol. Dydyn ni ddim wedi dod o hyd i enghraifft eto. Efallai yr edrychwn ni tuag at gomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol i ddangos, drwy'r gwaith y mae'n ei wneud yn ei chyllideb, rhyw fath o lwybr i'n tywys ni i ddatblygu asesiad effaith carbon, efallai. Ond rydym ni'n eglur iawn y dylem ni'n sicr, lle gellir ei wneud, wneud ymdrechion i wneud hynny.
Un enghraifft lle gallwn ddangos effaith ein gwariant ar garbon, er enghraifft, yw'r £7.9 miliwn ychwanegol i gefnogi amrywiaeth o fesurau ansawdd aer, gan gynnwys cymell cerbydau hacni a gyrwyr hurio preifat yng Nghaerdydd i uwchraddio i gerbydau sydd â lefel isel iawn o allyriadau. Nawr, yn seiliedig ar ein tybiaethau presennol, gellir sicrhau arbedion carbon deuocsid amcangyfrifedig o tua 3,300 tunnell y flwyddyn. Felly, dyna un maes lle gallwn ni ei ddangos, ac rwy'n awyddus iawn bod cydweithwyr ar draws y Llywodraeth yn archwilio ffyrdd y gallwn ni ddangos hyn ymhellach yn y dyfodol, oherwydd rwy'n cydnabod ac yn deall ac yn cytuno â'r dymuniad i wneud mwy yn y maes hwnnw.
Rhoddwyd enghraifft cyllideb llesiant Seland Newydd fel ffordd y gallwn ni edrych ymhellach ar wella'r hyn yr ydym ni'n ei wneud, ac rydym ni'n ymgysylltu â Seland Newydd yn rhan o'r rhwydwaith hwnnw o wledydd sy'n cyllidebu ar gyfer llesiant—felly, rhannu gwybodaeth—oherwydd maen nhw'n awyddus iawn i wybod beth rydym ni'n ei wneud yma hefyd. Ond gallaf roi'r sicrwydd hwnnw bod comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol wedi cymryd rhan gyda ni yn natblygiad y gyllideb drwyddi draw, ac rydych chi'n gweld hynny'n arbennig, rwy'n credu, yng nghynllun gwella'r gyllideb, a gyhoeddwyd gennym ni am y tro cyntaf erioed eleni. Mae hwnnw'n cymryd gorwel pum mlynedd, gan ystyried sut y gallwn ni geisio gwreiddio Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol yn well, ac yn arbennig, rwy'n meddwl, atal, yn y gwaith yr ydym ni'n ei wneud ar draws y Llywodraeth gyfan.
O ran atal, rwy'n credu bod yr enghraifft a roddodd Mike Hedges o ran y buddsoddiad y mae'n rhaid i ni ei wneud ym maes tai yn enghraifft dda iawn, oherwydd, fel y disgrifiodd, gall effaith tai gwael ar unigolyn fod yn niweidiol iawn mewn cymaint o ffyrdd.
Thanks for taking an intervention, Minister. On that issue of the future generations commissioner, I'm glad to hear that you've said that she has been involved throughout, but there was a slightly wider point than that, and that is, of course, a budget having a strategy devised with the future generations commissioner that underpins it and looks down the line two, three, four, five years. I know you've mentioned this to us as a committee before, but perhaps you can give us an assurance as well that there is that sort of longer term, sustainable strategy underpinning this budget and future budgets.
Diolch am dderbyn ymyriad, Gweinidog. Ar y mater hwnnw o gomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol, rwy'n falch o glywed eich bod chi wedi dweud ei bod hi wedi cymryd rhan drwy gydol y broses, ond roedd pwynt ychydig yn ehangach na hynny, sef, wrth gwrs, cyllideb â strategaeth a luniwyd gyda chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol sy'n sail iddi ac yn edrych dwy, dair, pedair, pum mlynedd i'r dyfodol. Gwn eich bod chi wedi crybwyll hyn i ni fel pwyllgor o'r blaen, ond efallai y gallwch chi roi sicrwydd i ni hefyd bod y math hwnnw o strategaeth gynaliadwy, tymor hwy yn sail i'r gyllideb hon a chyllidebau'r dyfodol.
If you look particularly at the budget improvement plan, you'll see a look back as to what we've been doing in recent years to try and ensure that the Act informs the preparation of the budget, but, again, it looks forward up to a further five years as to how we can seek to better embed the Act in our ways of working right across Government. I commend that document to colleagues.
Prevention, of course, is about so many things, but, as I was saying, housing is a particularly important element. So, in the budget, you'll see £108 million continued investment to support social landlords to ensure that the housing quality standard is achieved in our 225,000 social homes. That's no mean feat at all. You'll see £50 million of financial transactions capital in our housing loans programme, and that's about assisting registered social landlords with funding development plans for new social housing and helping to, crucially, start to decarbonise those existing homes, and £400,000 to provide advice on home energy and on tackling fuel poverty for low-income homes.
Another area that we didn't have the opportunity to speak too much about in the previous debate was the importance of education and early years in the preventative agenda, because education is clearly one of the most important investments that we can make to improve the life chances of children, particularly those from deprived communities and those with protected characteristics. So, some specific examples would be the £10 million to support the delivery of the new curriculum for Wales, which is at the heart of our action plan to raise school standards. That's supplemented by an additional £3 million for the development of national networks, and a further £15 million for the professional learning to ensure our teaching profession receives the support that it needs. I'm particularly pleased with the £8 million additional investment to support children and young people with additional learning needs to receive a high-quality education and to reach their potential.
Cardiff Airport was mentioned a few times, and, on 21 October, my colleague the Minister for Economy and Transport announced an extended commercial loan facility to the airport. But I think it's important to recognise that, of the £21.2 million, £4.8 million falls in 2020-21 and it's reflected in this budget. So, that is in no way new money—it's previously announced—and refinancing is a normal and appropriate activity.
I think it's also important to recognise that airports are valued by the earnings before interest, tax, depreciation and amortisation, and that's a primary measure of how airports are valued globally. Cardiff Airport's valuation there has increased from £7,000 to £77,000, so that's clearly a big increase, and that reflects the strong growth in the airport's revenues, which were up 34 per cent on the previous financial year. So, that's just in response to some of the issues that were raised about Cardiff Airport at the start of the debate. But, just to remind colleagues as well, of the global airports that service scheduled flights, only 14 per cent of them aren't in public ownership, so airports such as Charles de Gaulle in Paris, Schiphol in Amsterdam, and JFK in New York are all publicly owned, and our concern should be really with the squeeze that the UK Government is putting on smaller and regional airports.
I've just a few moments left to reflect on the issue of the future of business rates, which was also mentioned by the opposition spokesperson. Welsh Government is undertaking a large suite of research to help inform us about the potential changes that we might wish to make to local taxes—so, non-domestic rates and council tax—and we're publishing a series of research reports over the coming weeks that will help us and others, I hope, start to formulate their ideas as to creating a vision as to where those taxes might go in future.
So, just to conclude, we will have the UK Government's budget on 11 March, and that could have some quite big implications for our spending plans. It will also be accompanied by a new economic and fiscal outlook from the OBR, which might impact on the prospects for the devolved tax revenues and also the associated block grant adjustments. The UK Government could also make changes to tax policy that might affect decisions about devolved taxes in Wales, so I do commit to keeping colleagues updated and updating the Assembly on those impacts as soon as possible, and very much look forward to engaging with the Finance Committee on the work that it's doing when it considers the process of budget setting, and I'm particularly keen to set on record now my keenness to accept your recommendation regarding an early debate within the financial year, because I found that particularly interesting and helpful at the start of this process.
Os edrychwch chi'n benodol ar gynllun gwella'r gyllideb, byddwch yn gweld golwg yn ôl ar yr hyn yr ydym ni wedi bod yn ei wneud yn y blynyddoedd diwethaf i geisio sicrhau bod y Ddeddf yn hysbysu'r gwaith o baratoi'r gyllideb, ond, unwaith eto, mae'n edrych ymlaen hyd at bum mlynedd arall o ran sut y gallwn ni geisio gwreiddio'r Ddeddf yn well yn ein ffyrdd o weithio ar draws y Llywodraeth gyfan. Cymeradwyaf y ddogfen honno i'm cyd-Aelodau.
Mae atal, wrth gwrs, yn ymwneud â chymaint o bethau, ond, fel roeddwn i'n dweud, mae tai yn elfen arbennig o bwysig. Felly, yn y gyllideb, byddwch yn gweld £108 miliwn o fuddsoddiad parhaus i gynorthwyo landlordiaid cymdeithasol i sicrhau bod y safon ansawdd tai yn cael ei bodloni yn ein 225,000 o gartrefi cymdeithasol. Mae hynny'n dipyn o gamp. Byddwch yn gweld £50 miliwn o gyfalaf trafodion ariannol yn ein rhaglen benthyciadau tai, a diben hwnnw yw cynorthwyo landlordiaid cymdeithasol cofrestredig i ariannu cynlluniau datblygu ar gyfer tai cymdeithasol newydd a helpu, yn hollbwysig, i ddechrau datgarboneiddio'r cartrefi presennol hynny, a £400,000 i roi cyngor ar ynni yn y cartref ac ar fynd i'r afael â thlodi tanwydd ymhlith cartrefi incwm isel.
Maes arall na chawsom gyfle i siarad llawer amdano yn y ddadl flaenorol oedd pwysigrwydd addysg a'r blynyddoedd cynnar yn yr agenda ataliol, oherwydd mae addysg yn amlwg yn un o'r buddsoddiadau pwysicaf y gallwn ni eu gwneud i wella cyfleoedd bywyd plant, yn enwedig y rhai o gymunedau difreintiedig a'r rhai â nodweddion gwarchodedig. Felly, rhai enghreifftiau penodol fyddai'r £10 miliwn i gynorthwyo darpariaeth y cwricwlwm newydd i Gymru, sydd wrth wraidd ein cynllun gweithredu i godi safonau ysgolion. Ategir hynny gan £3 miliwn ychwanegol ar gyfer datblygu rhwydweithiau cenedlaethol, a £15 miliwn arall ar gyfer y dysgu proffesiynol i sicrhau bod ein proffesiwn addysgu yn cael y cymorth sydd ei angen arno. Rwy'n arbennig o falch gyda'r buddsoddiad ychwanegol o £8 miliwn i gynorthwyo plant a phobl ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol i gael addysg o ansawdd uchel a gwireddu eu potensial.
Soniwyd am faes awyr Caerdydd ychydig o weithiau, ac, ar 21 Hydref, cyhoeddodd fy nghyd-Weinidog, Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, gyfleuster benthyciad masnachol estynedig i'r maes awyr. Ond rwy'n credu ei bod hi'n bwysig cydnabod, o'r £21.2 miliwn, bod £4.8 miliwn wedi'i neilltuo ar gyfer 2020-21 ac wedi ei adlewyrchu yn y gyllideb hon. Felly, nid yw hwnnw'n arian newydd mewn unrhyw ffordd—fe'i cyhoeddwyd eisoes—ac mae ail-gyllido'n weithgaredd normal a phriodol.
Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig cydnabod hefyd bod meysydd awyr yn cael eu prisio ar sail yr enillion cyn llog, treth, dibrisiant ac amorteiddio, ac mae hwnnw'n fesur sylfaenol o'r ffordd y caiff meysydd awyr eu prisio'n fyd-eang. Mae prisiad Maes Awyr Caerdydd yn hynny o beth wedi cynyddu o £7,000 i £77,000, felly mae hwnnw'n amlwg yn gynnydd mawr, ac mae'n adlewyrchu'r twf cryf yn refeniw'r maes awyr, a oedd 34% yn uwch o'i gymharu â'r flwyddyn ariannol flaenorol. Felly, mae hynny dim ond mewn ymateb i rai o'r materion a godwyd ynglŷn â Maes Awyr Caerdydd ar ddechrau'r ddadl. Ond, i atgoffa cyd-Aelodau hefyd, o'r meysydd awyr byd-eang sy'n gwasanaethu teithiau awyr a drefnwyd, dim ond 14 y cant ohonyn nhw sydd ddim mewn perchenogaeth gyhoeddus, felly mae meysydd awyr fel Charles de Gaulle ym Mharis, Schiphol yn Amsterdam, a JFK yn Efrog Newydd i gyd yn eiddo cyhoeddus, ac mewn gwirionedd dylai ein pryder fod ynghylch y wasgfa y mae Llywodraeth y DU yn ei rhoi ar feysydd awyr llai a rhanbarthol.
Dim ond ychydig eiliadau sydd gen i ar ôl i fyfyrio ar fater dyfodol ardrethi busnes, y cyfeiriwyd ato gan lefarydd yr wrthblaid hefyd. Mae Llywodraeth Cymru yn ymgymryd â chyfres fawr o waith ymchwil i helpu i'n hysbysu am y newidiadau posibl yr hoffem ni eu gwneud i drethi lleol efallai—ardrethi annomestig a'r dreth gyngor, felly—a byddwn yn cyhoeddi cyfres o adroddiadau ymchwil dros yr wythnosau nesaf a fydd yn ein helpu ni ac eraill, gobeithio, i ddechrau llunio eu syniadau i greu gweledigaeth o ran ble y gallai'r trethi hynny fynd yn y dyfodol.
Felly, i gloi, bydd gennym ni gyllideb Llywodraeth y DU ar 11 Mawrth, a gallai honno arwain at oblygiadau eithaf mawr i'n cynlluniau gwario ni. Bydd hefyd yn cael ei hategu gan ragolygon economaidd a chyllidol newydd gan y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, a allai effeithio ar ragolygon y refeniw trethi datganoledig a hefyd yr addasiadau i'r grant bloc cysylltiedig. Gallai Llywodraeth y DU hefyd wneud newidiadau i bolisi treth a allai effeithio ar benderfyniadau ynghylch trethi datganoledig yng Nghymru, felly rwy'n ymrwymo i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i gyd-Aelodau ac i'r Cynulliad am yr effeithiau hynny cyn gynted â phosibl, ac edrychaf ymlaen yn fawr at ymgysylltu â'r Pwyllgor Cyllid ar y gwaith y mae'n ei wneud pan fydd yn ystyried y broses o bennu cyllideb, ac rwy'n arbennig o awyddus i ddweud ar goedd nawr pa mor awyddus yr wyf i dderbyn eich argymhelliad ynghylch dadl gynnar yn y flwyddyn ariannol, gan fy mod i'n credu bod hynny'n arbennig a ddiddorol a defnyddiol ar ddechrau'r broses hon.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Dwi'n gohirio'r bleidlais, felly, tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting until this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Darren Millar, a gwelliant 2 yn enw Caroline Jones. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol.
The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Darren Millar, and amendment 2 in the name of Caroline Jones. If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected.
Yr eitem nesaf yw'r ddadl ar adroddiad y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru. Dwi'n galw ar y Prif Weinidog i wneud y cynnig, Mark Drakeford.
The next item is a debate on the report of the Commission on Justice in Wales. I call on the First Minister to move the motion, Mark Drakeford.
Cynnig NDM7260 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn cydnabod adroddiad hanesyddol y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru a’r corff o dystiolaeth na welwyd mo’i debyg o’r blaen a gynhyrchwyd ganddo, ac yn diolch i aelodau a staff y Comisiwn am eu gwaith;
2. Yn cydnabod ymroddiad yr unigolion a’r sefydliadau lawer sy’n gweithio yn y system gyfiawnder, a’u hymrwymiad i wasanaethu’r cyhoedd, ond yn nodi hefyd y siom bod y Comisiwn wedi dod i’r casgliad canolog nad yw eu system gyfiawnder yn diwallu anghenion pobl Cymru yn ddigonol;
3. Yn cefnogi bwriad Llywodraeth Cymru i weithredu ar yr argymhellion hynny sydd o fewn ei chymhwysedd ar hyn o bryd a gweithio gyda chyrff eraill i weithredu ar argymhellion sy’n gyfrifoldeb arnynt hwythau;
4. Yn nodi prif ganfyddiad y Comisiwn fod rhaid penderfynu ynghylch polisi a’i oruchwylio, yng Nghymru, os dymunir gweld gwahaniaeth parhaus yn y modd y cyflawnir cyfiawnder yng Nghymru; a
5. Yn gefnogol o ddatganoli cyfiawnder a phlismona, wedi’u cyllido’n llawn er mwyn sicrhau bod gweithrediaeth y system gyfiawnder yn cyd-fynd â’r amcanion polisi ehangach i Gymru y cytunwyd arnynt gan y Cynulliad hwn.
Motion NDM7260 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Welcomes the landmark report of the Commission on Justice in Wales and the unprecedented body of evidence it generated, and thanks the members and staff of the Commission for their work;
2. Recognises the dedication and commitment to public service shown by the many people and organisations who work within the justice system, but nevertheless notes with dismay the central finding of the Commission that the people of Wales are let down by their justice system;
3. Supports the Welsh Government’s intention of both taking forward those recommendations within its current competence and working with other bodies to take forward recommendations within their responsibility;
4. Notes the Commission’s key finding that in order to make a lasting difference to the delivery of justice in Wales, policy must be determined and overseen in Wales; and
5. Supports the devolution of justice and policing, and full funding for each as a way of properly aligning the operation of the justice system with the wider policy objectives for Wales agreed by this Assembly.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. Dwi'n falch iawn ein bod wedi gallu dod o hyd i'r amser i gynnal y ddadl bwysig hon ar adroddiad y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru. Mae'n gyfle inni drafod yr uchelgeisiau sydd gennym ar gyfer y system gyfiawnder yng Nghymru, ac i sicrhau canlyniadau gwell i bobl Cymru.
Fel rydw i wedi dweud yn y Siambr hon o'r blaen, ymchwiliad y comisiwn yw'r un mwyaf cynhwysfawr erioed o'r system gyfiawnder yng Nghymru. Roedd e'n edrych ar statws presennol pob rhan o'n system gyfiawnder. Fel mae adroddiad y comisiwn yn ei ddweud, mae yna rai meysydd o arferion da yn y system gyfiawnder yng Nghymru ar hyn o bryd. Mae'n gweithio yn effeithiol mewn partneriaeth ac ymrwymiad pobl y sefydliadau sy'n ymwneud â gwasanaethau cyfiawnder ieuenctid; mae wedi cael effaith bositif ar leihau nifer y plant sydd yn y ddalfa. Ar lefel weithredol, mae plismona yn aml yn golygu rhyngweithio rhwng yr heddlu a sefydliadau sy'n darparu addysg, gofal cymdeithasol, iechyd, tai a gwasanaethau eraill sydd wedi cael eu datganoli. Mae glasbrintiau ar gyfer cyfiawnder ieuenctid ac ar gyfer troseddu gan fenywod yn enghreifftiau eraill o weithio mewn partneriaeth, a hynny er mwyn darparu gwasanaethau cyfiawnder effeithiol yng Nghymru. Rydym ni'n gwneud hyn er gwaethaf ac nid oherwydd y sefyllfa gymhleth sydd ohoni ar hyn o bryd yng Nghymru o safbwynt polisi a chyllid cyfiawnder o dan y cynllun datganoli presennol.
Thank you, Llywydd. I'm very pleased that we've found the time to hold this important debate on the Commission on Justice in Wales's report. It's an opportunity for us to discuss the ambitions that we have for the justice system in Wales and also to ensure better outcomes for the people of Wales.
As I have said in this Chamber previously, the commission's inquiry is the most comprehensive ever undertaken of the justice system in Wales. It looked at the current status of all parts of our justice system. As the commission's report states, there are some areas of good practice in the justice system in Wales at the moment. It works effectively in partnership, with the commitment of people involved with youth justice services; it's had a positive impact on reducing the number of children held in custody. On an operational level, policing often means interaction between police and institutions providing education, social care, health, housing and other services that are devolved. Blueprints for youth justice and for offences by women are other examples of effective partnership working in order to provide effective justice services in Wales. We do this despite, and not because of, the complex situation that currently exists in Wales in terms of policy and funding for justice under the current devolution settlement.
So it is, Llywydd, that, while there are areas of good practice across the justice system, there are significant failings that need to be addressed. We cannot get away from the first paragraph of the report and its conclusion that Welsh citizens are not currently well served by the justice system. It is too often remote, unfeeling, inflexible and confusing. It can also be ruinously expensive. To many people in Wales today, the justice system as a protection when they need it is theoretical rather than real.
Felly, Llywydd, er bod rhai meysydd o arfer da ar draws y system gyfiawnder, mae angen mynd i'r afael â diffygion sylweddol. Ni allwn symud oddi wrth baragraff cyntaf yr adroddiad a'i gasgliad nad yw'r system gyfiawnder yn gwasanaethu dinasyddion Cymru yn dda ar hyn o bryd. Mae'n rhy aml yn bell, yn ddideimlad, yn anhyblyg ac yn ddryslyd. Gall hefyd fod yn andwyol o ddrud. I lawer o bobl yng Nghymru heddiw, mae'r syniad bod gennym system gyfiawnder sy'n eu hamddiffyn pan fydd ei hangen arnynt yn ddamcaniaethol yn hytrach na'n real.
Making rights a reality was a fundamental pillar of the 1945 welfare state. Legal aid, when it was introduced in 1949, covered 80 per cent of the population. Seventy years later, in 2019, the commission found a very different picture. Budget cuts by the UK Government have seen what the commission calls growing 'advice deserts' in areas of rural and post-industrial Wales, where people can find it difficult to access legal advice and services at all. And at the same time, there are increasing numbers of people representing themselves in courts and tribunals.
Legal aid is an entirely reserved responsibility, but the commission found that it is decisions made here by this Welsh Government and this Senedd that are having to plug the emerging gaps. The single Welsh advice fund now makes over £8 million available to advice services, which have become an essential part of our justice system. And that is only one example of where money provided for devolved services is having to be diverted to meet the urgent needs of Welsh citizens in their interactions with the justice system. Indeed, the commission reported that some 38 per cent of total justice expenditure in Wales in 2017-18 was derived from the Welsh Government or Welsh council tax payers. We could use that money to make different decisions here in Wales.
Llywydd, as Members know, research undertaken by the Wales Governance Centre suggests that Wales has one of the highest imprisonment rates, if not the highest, in western Europe. In the case of women in the prison system, the majority are convicted of minor offences and serve short sentences, but sentences nevertheless that bring disruption to home life, loss of employment and housing, and impacts on the care of children or elderly relatives. For women in Wales, the position is worse because all women imprisoned are imprisoned in one of 12 women's prisons in England, making family contact more difficult for women from Wales and exacerbating the problems that they and their dependents face. We could and would do things differently in Wales.
Or if we look at the experience of children who are separated from their peers in young offender institutions, as recently highlighted by HM Chief Inspector of Prisons, separation in such circumstances should be for the protection of children, but the chief inspector found that most separated children are effectively held in harmful solitary confinement with little human contact and in conditions that risk damaging their mental health. Again, we could and we would do things differently and better in Wales.
How then are we taking the commission's report forward? We face three essential tasks: to enact those recommendations that fall directly to the Welsh Government; to provide co-operative leadership in those areas where the report's proposals rely on other Welsh actors; and to oversee discussions with the new UK Government on the Thomas proposals. Work on all three counts has already begun.
We are exploring apprenticeship provision and how we ensure the long-term viability of legal practices across the country. We are taking forward the commission's recommendations on legal education and establishing a law council of Wales. The Law Commission will advise us on a number of the recommendations relating to the areas of the justice system that are already devolved, particularly the Welsh tribunals, and we are learning the report's lessons in how we might reduce the number of children in care.
Our initial assessment is that some two thirds of the commission's recommendations potentially require the co-operation of the UK Government to take them to implementation. This is not a surprise, given that justice is generally a reserved matter. I set out the importance of transferring responsibility for justice to Wales in my very first correspondence with the Prime Minister after his re-election. I have also written to the justice Secretary, who said only recently that every UK department should see itself as a justice department, that decisions about how the justice system operates need to be aligned with other social and economic priorities, and co-ordinated with the delivery of public services such as health and education.
In Wales, of course, those services are devolved, and the Thomas commission report tells us that where powers sit is not a question of abstract theory. There are real, inevitable and unnecessary practical challenges arising every day that flow from the current division of responsibilities between Westminster and Wales, despite all the efforts that are being made in Wales on all sides to ameliorate the impacts of those challenges.
Roedd gwneud hawliau yn wirionedd yn un o gonglfeini sylfaenol gwladwriaeth les 1945. Roedd cymorth cyfreithiol, pan gafodd ei gyflwyno ym 1949, yn cwmpasu 80 y cant o'r boblogaeth. Saith deg mlynedd yn ddiweddarach, yn 2019, canfu'r comisiwn ddarlun gwahanol iawn. Mae toriadau cyllideb gan Lywodraeth y DU wedi arwain at yr hyn y mae'r Comisiwn yn ei alw'n 'anialwch cyngor' cynyddol mewn ardaloedd gwledig a Chymru ôl-ddiwydiannol, lle gall fod yn anodd i bobl gael gafael ar gyngor a gwasanaethau cyfreithiol o gwbl. Ac ar yr un pryd, mae niferoedd cynyddol o bobl yn cynrychioli eu hunain mewn llysoedd a thribiwnlysoedd.
Mae cymorth cyfreithiol yn gyfrifoldeb a gadwyd yn ôl yn gyfan gwbl, ond canfu'r comisiwn mai penderfyniadau a wneir yma gan Lywodraeth Cymru a'r Senedd hon sy'n gorfod llenwi'r bylchau sy'n dod i'r amlwg. Mae cronfa cyngor sengl Cymru yn sicrhau bod dros £8 miliwn ar gael bellach i wasanaethau cynghori, sy'n rhan hanfodol o'n system gyfiawnder erbyn hyn. A dim ond un enghraifft yw honno o orfod dargyfeirio arian a ddarperir ar gyfer gwasanaethau datganoledig er mwyn diwallu anghenion brys dinasyddion Cymru wrth iddynt ryngweithio â'r system gyfiawnder. Yn wir, adroddodd y comisiwn fod tua 38 y cant o gyfanswm y gwariant ar gyfiawnder yng Nghymru yn 2017-18 yn deillio o Lywodraeth Cymru neu dalwyr treth gyngor Cymru. Gallem ni ddefnyddio'r arian hwnnw i wneud penderfyniadau gwahanol yma yng Nghymru.
Llywydd, fel y gŵyr yr Aelodau, mae ymchwil a wnaed gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru yn awgrymu bod gan Gymru un o'r cyfraddau carcharu uchaf, os nad yr uchaf, yng ngorllewin Ewrop. Yn achos menywod sydd yn y system garchardai, mae'r mwyafrif yn cael eu heuogfarnu o fân droseddau ac yn cyflawni dedfrydau byr, ond eto dedfrydau sy'n arwain at darfu ar fywyd cartref, colli cyflogaeth a thai, ac yn effeithio ar ofal plant neu berthnasau oedrannus. I fenywod yng Nghymru, mae'r sefyllfa'n waeth oherwydd bod yr holl fenywod sy'n cael eu carcharu yn cael eu carcharu mewn un o 12 o garchardai i fenywod yn Lloegr, sy'n ei gwneud yn anoddach i fenywod o Gymru gadw cyswllt â'u teulu ac yn gwaethygu'r problemau y maen nhw a'u dibynyddion yn eu hwynebu. Gallem ni a byddem ni yn gwneud pethau yn wahanol yng Nghymru.
Neu os edrychwn ar brofiad plant sy'n cael eu gwahanu oddi wrth eu cyfoedion mewn sefydliadau troseddwyr ifanc, fel yr amlygwyd yn ddiweddar gan Brif Arolygydd Carchardai EM, dylid gwahanu dan amgylchiadau o'r fath er mwyn amddiffyn plant, ond canfu'r prif arolygydd fod y rhan fwyaf o blant sydd wedi eu gwahanu yn cael eu cadw i bob pwrpas mewn carchariad unigol niweidiol heb lawer o gyswllt â phobl ac o dan amodau sy'n peryglu niwed i'w hiechyd meddwl. Eto, gallem ni a byddem ni yn gwneud pethau yn wahanol ac yn well yng Nghymru.
Sut, felly, yr ydym yn bwrw ymlaen ag adroddiad y comisiwn? Rydym yn wynebu tair tasg hanfodol: deddfu'r argymhellion hynny sy'n uniongyrchol berthnasol i Lywodraeth Cymru; darparu arweiniad cydweithredol yn y meysydd hynny lle mae cynigion yr adroddiad yn dibynnu ar weithredwyr eraill yng Nghymru; a goruchwylio trafodaethau gyda Llywodraeth newydd y DU ar gynigion Thomas. Mae gwaith eisoes wedi dechrau ar bob un o'r tair tasg.
Rydym yn archwilio'r ddarpariaeth o brentisiaethau a sut yr ydym yn sicrhau hyfywedd hirdymor arferion cyfreithiol ledled y wlad. Rydym yn bwrw ymlaen ag argymhellion y comisiwn ynghylch addysg gyfreithiol a sefydlu cyngor cyfreithiol i Gymru. Bydd Comisiwn y Gyfraith yn ein cynghori ar nifer o'r argymhellion sy'n ymwneud â rhannau o'r system gyfiawnder sydd eisoes wedi eu datganoli, yn arbennig tribiwnlysoedd Cymru, ac rydym yn dysgu gwersi'r adroddiad o ran sut y gallem ni leihau nifer y plant mewn gofal.
Ein hasesiad cychwynnol yw y gallai tua dwy ran o dair o argymhellion y comisiwn ofyn am gydweithrediad Llywodraeth y DU i'w gweithredu. Nid yw hyn yn syndod, o gofio bod cyfiawnder yn fater a gadwyd yn ôl ar y cyfan. Nodais bwysigrwydd trosglwyddo'r cyfrifoldeb dros gyfiawnder i Gymru yn fy ngohebiaeth gyntaf â'r Prif Weinidog ar ôl ei ailethol. Rwyf hefyd wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd cyfiawnder, a ddywedodd yn ddiweddar y dylai pob adran yn y DU ystyried ei hun yn adran gyfiawnder, bod angen i benderfyniadau ynghylch sut y mae'r system gyfiawnder yn gweithredu fod yn gyson â blaenoriaethau cymdeithasol ac economaidd eraill, a bod yn gydgysylltiedig â'r gwaith o ddarparu gwasanaethau cyhoeddus megis iechyd ac addysg.
Yng Nghymru, wrth gwrs, mae'r gwasanaethau hynny wedi eu datganoli, ac mae adroddiad comisiwn Thomas yn dweud wrthym nad yw ble mae pwerau yn gorffwys yn fater o ddamcaniaeth haniaethol. Mae heriau ymarferol gwirioneddol, anochel a diangen yn codi bob dydd sy'n deillio o'r ffaith bod cyfrifoldebau wedi eu rhannu rhwng San Steffan a Chymru ar hyn o bryd, er gwaethaf yr holl ymdrechion sy'n cael eu gwneud yng Nghymru ar bob ochr i leddfu effeithiau'r heriau hynny.
Llywydd, rwy'n gobeithio y bydd y Senedd yn ymuno â fi i ddiolch i'r Arglwydd Thomas o Gwmgiedd, y comisiynwyr a staff y comisiwn am eu gwaith ac am lunio'r adroddiad nodedig hwn sy'n rhoi gweledigaeth gadarn i ni ar gyfer cyfiawnder yng Nghymru.
Llywydd, I hope that the Senedd will join with me in thanking Lord Thomas of Cwmgiedd, the commissioners and the staff of the commission for their work and for drawing up this notable report that provides a robust vision for us for justice in Wales.
Today's debate here is important because it will reveal where the centre of gravity rests on these matters in this Chamber. Amendments laid already demonstrate where the forces of resistance to change lie. Let me be clear: progress cannot be made by sticking our heads in the sand and pretending, contrary to all the evidence Lord Thomas and his commissioners assembled and analysed, that everything is fine and should simply stay the same.
But nor will change happen simply by shouting louder down the M4 megaphone. We face a UK Government with an 80-seat majority. A strategy of simply banging ever louder on the door is unlikely to succeed. To the pitch of our voice will have to be added the persuasiveness of our argument. And that of course is why the commission's report is so vital.
It proceeds not simply from a constitutional perspective, but from a practical demonstration of the ways in which responsibilities, budgets and accountable decision making could be better aligned, better to serve the interests of Welsh citizens. That is why we ask the Senedd today to reject the amendments, to support the motion, and to take a step towards adding criminal justice to the ambitions for economic, social and environmental justice that already matter so much to people in Wales.
Mae'r ddadl hon heddiw yn bwysig, oherwydd y bydd yn datgelu ble y mae'r craidd disgyrchiant yn gorffwys ar y materion hyn yn y Siambr hon. Mae gwelliannau a gyflwynwyd eisoes yn dangos ble y mae'r grymoedd gwrthiant i newid yn gorwedd. Gadewch imi fod yn glir: ni ellir gwneud cynnydd trwy roi ein pennau yn y tywod a smalio, yn groes i'r holl dystiolaeth a gasglwyd ac a ddadansoddwyd gan yr Arglwydd Thomas a'i gomisiynwyr, fod popeth yn iawn ac y dylai aros yr un peth.
Ond ni fydd newid yn digwydd ychwaith dim ond trwy weiddi'n uwch drwy uwchseinydd yr M4. Rydym yn wynebu Llywodraeth y DU â mwyafrif o 80 sedd. Nid yw strategaeth o wneud dim mwy na churo'n uwch fyth ar y drws yn debygol o lwyddo. Bydd yn rhaid ychwanegu argyhoeddiad ein dadl at draw ein llais. Ac wrth gwrs, dyna pam y mae adroddiad y comisiwn mor hanfodol.
Mae'n mynd rhagddo nid yn unig o safbwynt cyfansoddiadol, ond o arddangosiad ymarferol o'r ffyrdd y gellid cyfochri cyfrifoldebau, cyllidebau a phrosesau gwneud penderfyniadau atebol yn well, a hynny'n well i wasanaethu buddiannau dinasyddion Cymru. Dyna pam yr ydym yn gofyn i'r Senedd heddiw wrthod y gwelliannau, cefnogi'r cynnig, a chymryd cam tuag at ychwanegu cyfiawnder troseddol at yr uchelgeisiau ar gyfer cyfiawnder economaidd, cymdeithasol ac amgylcheddol sydd eisoes mor bwysig i bobl yng Nghymru.
Rwyf wedi dethol y ddau welliant i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol. Rwy'n galw felly ar Mark Isherwood i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Mark Isherwood.
I have selected two amendments to the motion. If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected. I call on Mark Isherwood to move amendment 1, tabled in the name of Darren Millar. Mark Isherwood.
Gwelliant 1—Darren Millar
Dileu popeth a rhoi yn ei le:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn nodi adroddiad y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru ac yn cydnabod yr ymroddiad a'r ymrwymiad i wasanaeth cyhoeddus a ddangosir gan y nifer fawr o bobl a sefydliadau sy'n gweithio yn y system gyfiawnder.
2. Yn gresynu wrth fethiannau yn y system cyfiawnder troseddol yng Nghymru, lle mae Llywodraeth Cymru yn gyfrifol am amrywiaeth o wasanaethau allweddol.
3. Yn croesawu ymrwymiad Llywodraeth y DU i ddarparu gwasanaethau rheoli troseddwyr yng Nghymru sy'n adlewyrchu cyfrifoldebau datganoledig Llywodraeth Cymru.
4. Yn nodi bod yn rhaid i natur drawsffiniol gweithgarwch troseddol fod yn ganolog i weithredu cyfiawnder a phlismona yng Nghymru.
Amendment 1—Darren Millar
Delete all and replace with:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Notes the report of the Commission on Justice in Wales and recognises the dedication and commitment to public service shown by the many people and organisations who work within the justice system.
2. Regrets failings in the criminal justice system in Wales, where the Welsh Government has responsibility for a range of key services.
3. Welcomes the UK Government’s commitment to deliver offender management services in Wales which reflect the devolved responsibilities of the Welsh Government.
4. Notes that the cross-border nature of criminal activity must be central to the operation of justice and policing in Wales.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
Diolch, Llywydd. We recognise the dedication and commitment to public service shown by the many people and organisations that work within the justice system, but regret failings in the criminal justice system in Wales where the Welsh Government has responsibility for a range of key services.
The Thomas commission on justice report refers to the
'distinct and developing social, health and education policy and services'
in Wales, and states that
'Whilst there are areas of good practice across the justice system which can be built on, serious failings must be addressed.'
However, instead of joining up the dots, it then proposes the devolution of justice and policing, ignoring the developing police and justice policy agenda at UK level that embraces both the geographic and demographic realities and Wales's devolution settlement.
Diolch, Llywydd. Rydym yn cydnabod yr ymroddiad a'r ymrwymiad i wasanaeth cyhoeddus a ddangoswyd gan y llu o bobl a sefydliadau sy'n gweithio o fewn y system gyfiawnder, ond yn gresynu at y methiannau yn y system cyfiawnder troseddol yng Nghymru lle mae gan Lywodraeth Cymru gyfrifoldeb dros ystod o wasanaethau allweddol.
Mae adroddiad comisiwn Thomas ar gyfiawnder yn cyfeirio at Gymru a'i
'pholisïau a'i gwasanaethau cymdeithasol, iechyd ac addysg nodedig, sy'n datblygu'
ac yn datgan
'Er bod meysydd o arfer da o fewn y system gyfiawnder y gellir adeiladu arnynt, rhaid ymdrin â'r methiannau difrifol.'
Fodd bynnag, yn hytrach nag uno'r dotiau, mae wedyn yn cynnig datganoli cyfiawnder a phlismona, gan anwybyddu'r agenda sy'n datblygu ar gyfer polisi yr heddlu a chyfiawnder ar lefel y DU, sy'n cwmpasu'r realiti daearyddol a demograffig a setliad datganoli Cymru.
Will the Member give way?
A wnaiff yr Aelod ildio?
I'll have one, yes.
Fe wnaf i dderbyn un, gwnaf.
You say it's being developed at the UK level, it's not being developed at the UK level, because these matters are devolved in both Northern Ireland and in Scotland. They've been delivered. [Interruption.] Yes, and Manchester and London to some extent. [Interruption.] And Jersey, okay. We could be here a long time. It was meant to be an intervention rather than a speech. Do you understand that these matters are simply in the minds of a few individuals in Whitehall and Westminster?
Rydych chi'n dweud ei bod yn cael ei datblygu ar lefel y DU, nid yw'n cael ei datblygu ar lefel y DU, oherwydd bod y materion hyn wedi eu datganoli yng Ngogledd Iwerddon ac yn yr Alban. Maen nhw wedi cael eu rhyddhau. [Torri ar draws.] Ie, a Manceinion a Llundain i ryw raddau. [Torri ar draws.] A Jersey, iawn. Gallem ni fod yma am amser maith. Roedd i fod yn ymyriad yn hytrach nag yn araith. A ydych yn deall bod y materion hyn ym meddyliau ychydig o unigolion yn Whitehall a San Steffan yn unig?
No. There is a huge number of innovative things happening in criminal justice in Wales, but one of them is not devolution.
So, as the Wales Governance Centre found, Wales has the highest rate of imprisonment in western Europe, and although the total number of prison sentences rose in Wales between 2010 and 2017 they fell by 16 per cent in England, where they still controlled the services that the Welsh Government is responsible for in Wales. The report's author stated that
'wider research is need to try to explain Wales' high rate of imprisonment.'
This is particularly relevant given that many of the services required to manage offenders, ex-offenders and to promote rehabilitation are already devolved. Such a difference in delivery, within what is a shared criminal justice system, provides yet another reason why the calls for devolution of criminal justice should not be answered.
The UK Government's commitment to deliver offender management services in Wales that reflect the devolved responsibilities of the Welsh Government is to be welcomed. In 2018, I attended the stakeholder engagement event held in Wrexham by HM Prison and Probation Service in Wales as part of the consultation on future probation services in Wales, under which all offender management services in Wales will sit within the National Probation Service from 2020.
HM Prison and Probation Service in Wales will explore options for the commissioning of rehabilitative services such as interventions and community payback. They will build upon the unique arrangements they already have in Wales through their established prison and probation directorate, and on existing successful local partnerships, better reflecting the devolved responsibilities of the Welsh Government. As we heard, these proposals will allow increasing integration across prisons and probation in Wales, preventing victims by changing lives, with real input from the third sector, utilising people capital.
Instead of recycling this redundant motion, we therefore need the Welsh Government to provide us with a progress report on what is really happening regarding this. This is especially the case in the context of HM Prison and Probation Service's 'Probation Reform Programme' 2019 document, which followed the consultation paper on the future of probation and describes how the new model will differ in Wales. As this states:
'the Welsh Government has legislative competence in respect of devolved matters including health, housing, social welfare and education, and this presents a different delivery landscape for probation services in Wales. The justice devolution settlement allows for distinct arrangements for probation that meet the needs of Wales.'
HM Prison and Probation Service in Wales
'is configured differently to reflect this, with its structure combining prison and probation services within one directorate and alignment in the geographical area'.
Of course, the cross-border nature of criminal activity must be central to the operation of justice and policing in Wales. Calls for this to be devolved fail to acknowledge that criminal activity does not recognise national or regional boundaries. Unlike Scotland or Northern Ireland, 48 per cent of people in Wales live within 25 miles of the border with England, and 90 per cent within 50 miles. The Thomas commission on justice report only includes one reference to any cross-border criminality, in the context of county lines along the M4 corridor and in north Wales. The solution it proposes is joint working across the four Welsh forces in collaboration with other agencies, but no reference to partners across the border.
Well, I recently visited Titan, the North West Regional Organised Crime Unit, established in 2009 as a collaboration between the six police forces in north Wales, Cheshire, Merseyside, Greater Manchester, Lancashire and Cumbria to tackle serious organised crime that crosses county borders in the region. We heard two weeks ago that all north Wales emergency planning is done with north-west England, that 95 per cent or more of crime in north Wales is local or operates on a cross-border east-west basis, that North Wales Police have no significant operations working on an all-Wales basis, and that evidence given to the Thomas commission by the chief constables and police and crime commissioners in Wales was largely ignored in the commission's report.
Nac ydw. Mae nifer enfawr o bethau arloesol yn digwydd ym maes cyfiawnder troseddol yng Nghymru, ond nid yw datganoli yn un ohonynt.
Felly, fel y canfu Canolfan Llywodraethiant Cymru, mae gan Gymru y gyfradd garcharu uchaf yng ngorllewin Ewrop, ac er bod cyfanswm y dedfrydau o garchar wedi cynyddu yng Nghymru rhwng 2010 a 2017 fe wnaeth ostwng 16 y cant yn Lloegr, o ran y gwasanaethau yr oedden nhw'n eu rheoli o hyd ond y mae Llywodraeth Cymru yn gyfrifol amdanyn nhw yng Nghymru. Dywedodd awdur yr adroddiad fod
angen ymchwil ehangach i geisio egluro cyfradd garcharu uchel Cymru.
Mae hyn yn arbennig o berthnasol o ystyried bod llawer o'r gwasanaethau sydd eu hangen i reoli troseddwyr, cyn-droseddwyr ac i hyrwyddo camau adsefydlu eisoes wedi'u datganoli. Mae'r fath wahaniaeth mewn darpariaeth, o fewn yr hyn sy'n system cyfiawnder troseddol a rennir, yn rhoi rheswm arall pam na ddylid ateb y galwadau am ddatganoli cyfiawnder troseddol.
Mae ymrwymiad Llywodraeth y DU i ddarparu gwasanaethau rheoli troseddwyr yng Nghymru sy'n adlewyrchu cyfrifoldebau datganoledig Llywodraeth Cymru i'w groesawu. Yn 2018, roeddwn yn bresennol yn y digwyddiad ymgysylltu â rhanddeiliaid a gynhaliwyd yn Wrecsam gan Wasanaeth Carchardai a Phrawf EM yng Nghymru yn rhan o'r ymgynghoriad ar wasanaethau prawf yn y dyfodol yng Nghymru, pan fydd yr holl wasanaethau rheoli troseddwyr yng Nghymru wedi eu cynnwys yn y Gwasanaeth Prawf Cenedlaethol o 2020.
Bydd Gwasanaeth Carchardai a Phrawf EM yng Nghymru yn archwilio opsiynau ar gyfer comisiynu gwasanaethau adsefydlu megis ymyriadau ac ad-dalu cymunedol. Byddan nhw'n adeiladu ar y trefniadau unigryw sydd eisoes ar waith yng Nghymru drwy'r gyfarwyddiaeth carchardai a phrawf sefydledig, ac ar bartneriaethau lleol llwyddiannus sydd eisoes yn bodoli, gan adlewyrchu'n well gyfrifoldebau datganoledig Llywodraeth Cymru. Fel y clywsom, bydd y cynigion hyn yn caniatáu mwy o integreiddio ar draws carchardai a'r gwasanaeth prawf yng Nghymru, gan atal dioddefwyr drwy newid bywydau, gyda chyfraniad gwirioneddol gan y trydydd sector, trwy ddefnyddio cyfalaf pobl.
Yn hytrach nag ailgylchu'r cynnig afraid hwn, mae angen felly i Lywodraeth Cymru roi adroddiad cynnydd i ni ar yr hyn sy'n digwydd mewn gwirionedd yn hyn o beth. Mae hyn yn arbennig o wir yng nghyd-destun dogfen 2019 'Rhaglen Diwygio'r Gwasanaeth Prawf' gan Wasanaeth Carchardai a Phrawf EM, a ddilynodd y papur ymgynghori ar ddyfodol y gwasanaeth prawf ac mae'n disgrifio sut y bydd y model newydd yn wahanol yng Nghymru. Fel y mae hyn yn ei nodi:
mae gan Lywodraeth Cymru gymhwysedd deddfwriaethol mewn cysylltiad â materion datganoledig gan gynnwys iechyd, tai, lles cymdeithasol ac addysg, ac mae hyn yn cyflwyno tirlun cyflawni gwahanol ar gyfer gwasanaethau prawf yng Nghymru. Mae'r setliad datganoli cyfiawnder yn caniatáu trefniadau penodol ar gyfer y gwasanaeth prawf sy'n diwallu anghenion Cymru.
Mae Gwasanaeth Carchardai a Phrawf EM yng Nghymru:
wedi'i gyflunio'n wahanol i adlewyrchu hyn, wrth i'w strwythur gyfuno gwasanaethau carchardai a phrawf o fewn un gyfarwyddiaeth a gyda'r cyfochri yn yr ardal ddaearyddol.
Wrth gwrs, mae'n rhaid i natur drawsffiniol gweithgareddau troseddol fod yn ganolog i weithredu cyfiawnder a phlismona yng Nghymru. Mae'r galw am ddatganoli hyn yn methu â chydnabod nad yw gweithgareddau troseddol yn cydnabod ffiniau cenedlaethol na rhanbarthol. Yn wahanol i'r Alban neu Ogledd Iwerddon, mae 48 y cant o bobl Cymru yn byw o fewn 25 milltir i'r ffin â Lloegr, ac mae 90 y cant o fewn 50 milltir. Mae adroddiad comisiwn Thomas ar gyfiawnder yn cynnwys un cyfeiriad yn unig at unrhyw droseddu trawsffiniol, yng nghyd-destun llinellau cyffuriau ar hyd coridor yr M4 ac yn y gogledd. Yr ateb y mae'n ei gynnig yw gweithio ar y cyd ar draws y pedwar heddlu yng Nghymru mewn cydweithrediad ag asiantaethau eraill, ond nid oes dim cyfeiriad at bartneriaid ar draws y ffin.
Wel, bues i ar ymweliad yn ddiweddar â Titan, Uned Troseddau Cyfundrefnol Rhanbarth y Gogledd Orllewin, a sefydlwyd yn 2009 fel cydweithrediad rhwng y chwe heddlu yng ngogledd Cymru, Swydd Gaer, Glannau Mersi, Manceinion Fwyaf, Swydd Gaerhirfryn a Cumbria i fynd i'r afael â throseddau cyfundrefnol difrifol sy'n croesi ffiniau sirol yn y rhanbarth. Clywsom bythefnos yn ôl fod holl waith cynllunio brys gogledd Cymru yn cael ei wneud ar y cyd â gogledd-orllewin Lloegr, fod 95 y cant neu fwy o droseddu yng ngogledd Cymru yn lleol neu'n gweithredu yn drawsffiniol o'r dwyrain i'r gorllewin, nad oes gan Heddlu Gogledd Cymru unrhyw weithrediadau sylweddol yn gweithio ledled Cymru gyfan, a bod tystiolaeth a roddwyd i gomisiwn Thomas gan y prif gwnstabliaid a'r comisiynwyr heddlu a throsedd yng Nghymru yn cael ei hanwybyddu i raddau helaeth yn adroddiad y comisiwn.
Galwaf ar Mark Reckless i gynnig gwelliant 2, a gyflwynwyd yn enw Caroline Jones. Mark Reckless.
I call on Mark Reckless to move amendment 2, tabled in the name of Caroline Jones. Mark Reckless.
Gwelliant 2—Caroline Jones
Dileu pwyntiau 3, 4 a 5 a rhoi yn eu lle:
Yn gwrthwynebu datganoli cyfiawnder a phlismona.
Yn croesawu'r cynnydd yn y cyllid gan Lywodraeth y DU ar gyfer plismona.
Yn galw ar Lywodraeth y DU i gynyddu'r cyllid i wella'r system gyfiawnder.
Amendment 2—Caroline Jones
Delete points 3, 4 and 5 and replace with:
Opposes the devolution of justice and policing.
Welcomes the UK Government increasing funding for policing.
Calls on the UK Government to increase funding to improve the justice system.
Cynigiwyd gwelliant 2.
Amendment 2 moved.
Diolch, Llywydd. I move the amendments in the name of Caroline Jones.
We oppose the devolution of justice and policing. I was pleased to take the time to consider this very impressive report in detail before saying that. I think there is an analogy between the EU and devolution. It comes where there's an interface between, here, devolved and non-devolved services. Clearly, where you have such an interface, there are always going to be challenges about managing that interface.
But the fact that there are difficulties identified does not of itself justify the conclusion that therefore the non-devolved services here, justice and policing, must be devolved. It could equally logically make the case for those services that are currently devolved but have difficulties when they're interfacing with non-devolved services to be un-devolved. But in this place, it only ever moves one way. Every argument of any difficulty in an interface becomes one for more and more devolution. Just as we saw in the European Union, for any problem, the proffered solution was always one of more Europe.
And that, I think, is in part why the Brexit referendum vote went as it did. Our inability to have a stable devolution system, to allow people to be comfortable with devolved institutions without seeing it as a slippery slope where it will always, always be more and more powers towards greater autonomy and, potentially, independence, is one of the reasons why this place is not held in greater esteem across Wales.
We don't propose to support the Conservative amendment, in part because I think point 2 is very unfair to Welsh Government. You say that you regret the
'failings in the criminal justice system in Wales',
and certainly, there are huge failings in this book; it is very, very apparent. Yet, you then say,
'where the Welsh Government has responsibility for a range of key services.'
And if you were to be fair, you would go on and say, 'but the UK Government has responsibility for many more.'
I do feel that this commission report is an indictment of the criminal justice system as it has been working across England and Wales. Justice is one area where I'm concerned that the austerity process has gone too far. I think it does need more money for the operation of our courts, and the case is made also here for some areas in legal aid. I think the Conservative Government in Westminster has woken up to austerity and cuts in policing having gone too far, hence their promise for 20,000 more officers across England and Wales, which we support.
But they should also look at what's happening in the justice system and, rather than just opposing this because it's more devolution, actually get Ministers in Westminster to look at this report, understand the indictment it makes of the system of justice in England and Wales, and tell us what they're going to do about it. And part of that may involve more money.
I give way to the ex-First Minister.
Diolch, Llywydd. Cynigiaf y gwelliannau yn enw Caroline Jones.
Rydym yn gwrthwynebu datganoli cyfiawnder a phlismona. Roeddwn i'n falch o gymryd yr amser i ystyried yr adroddiad hynod drawiadol hwn yn fanwl cyn dweud hynny. Rwy'n credu bod cyfatebiaeth rhwng yr UE a datganoli. Mae i'w gweld pan fo rhyng-gysylltiad, yma, rhwng gwasanaethau sydd wedi'u datganoli a rhai nad ydyn nhw wedi eu datganoli. Yn amlwg, os oes gennych chi ryng-gysylltiad o'r fath, bydd heriau bob amser ynglŷn â rheoli'r rhyng-gysylltiad hwnnw.
Ond nid yw'r ffaith bod anawsterau wedi eu nodi ynddo'i hun yn cyfiawnhau'r casgliad bod yn rhaid, felly, datganoli'r gwasanaethau nad ydyn nhw wedi eu datganoli yma, sef cyfiawnder a phlismona. Gallai fod yr un mor rhesymegol i gyflwyno'r achos dros dynnu yn ôl o fod wedi eu datganoli y gwasanaethau hynny sydd wedi eu datganoli ar hyn o bryd ond sy'n cael anawsterau wrth ryng-gysylltu â gwasanaethau nad ydyn nhw wedi eu datganoli. Ond yn y lle hwn, dim ond un ffordd y mae'n symud bob amser. Mae pob dadl ynghylch unrhyw anhawster wrth ryng-gysylltu yn mynd yn un dros fwyfwy o ddatganoli. Yn union fel y gwelsom yn yr Undeb Ewropeaidd, ar gyfer unrhyw broblem, yr ateb a gynigiwyd bob amser oedd un o fwy o Ewrop.
A hynny, yn fy marn i, yn rhannol yw pam yr aeth pleidlais y refferendwm ar Brexit fel y gwnaeth. Un o'r rhesymau pam nad yw'r lle hwn yn cael ei barchu'n fwy ledled Cymru yw ein diffyg gallu i gyflawni system ddatganoli sefydlog, sy'n caniatáu i bobl fod yn gysurus â sefydliadau datganoledig heb ei ystyried yn llethr llithrig a fydd bob amser, bob amser yn arwain at fwyfwy o bwerau a mwy o ymreolaeth ac, o bosibl, annibyniaeth.
Nid ydym yn bwriadu cefnogi gwelliant y Ceidwadwyr, yn rhannol oherwydd fy mod i o'r farn bod pwynt 2 yn annheg iawn â Llywodraeth Cymru. Rydych chi'n dweud eich bod yn gresynu at y
'methiannau yn y system cyfiawnder troseddol yng Nghymru',
ac yn sicr, mae yna fethiannau enfawr yn y llyfr hwn; mae'n amlwg iawn, iawn. Ac eto, rydych yn dweud wedyn,
'lle mae gan Lywodraeth Cymru gyfrifoldeb dros ystod o wasanaethau allweddol.'
A phe baech yn deg, byddech yn parhau trwy ddweud, 'ond mae gan Lywodraeth y DU gyfrifoldeb dros lawer mwy.'
Rwyf i yn credu bod yr adroddiad hwn gan y comisiwn yn feirniadaeth o'r system cyfiawnder troseddol fel y bu'n gweithio ledled Cymru a Lloegr. Mae cyfiawnder yn un maes yr wyf i'n pryderu bod y broses cyni wedi mynd yn rhy bell. Rwyf i yn credu bod angen mwy o arian arno i weithredu ein llysoedd, ac mae'r achos wedi ei wneud yma hefyd ar gyfer rhai meysydd o gymorth cyfreithiol. Rwy'n credu bod y Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan wedi deffro i'r ffaith bod cyni a thoriadau ym maes plismona wedi mynd yn rhy bell, sydd wedi arwain at eu haddewid i sicrhau 20,000 o swyddogion ychwanegol ledled Cymru a Lloegr, ac rydym ni'n cefnogi hynny.
Ond dylen nhw edrych hefyd ar yr hyn sy'n digwydd yn y system gyfiawnder ac, yn hytrach na dim ond gwrthwynebu hyn oherwydd ei bod yn fwy o ddatganoli, i annog Gweinidogion yn San Steffan mewn gwirionedd i edrych ar yr adroddiad hwn, deall y feirniadaeth a wna o'r system gyfiawnder yng Nghymru a Lloegr, a dweud wrthym ni beth y maen nhw am ei wneud yn ei chylch. A gall rhan o hynny fod yn fwy o arian.
Rwy'n ildio i'r cyn Brif Weinidog.
I'm grateful to the Member. It will surprise him, no doubt, that I'm about to agree with him, as somebody who worked in the criminal justice system for a long time. When I was in practice in the early 1990s towards 2000, we used to look at other countries where people had no access to legal advice and be appalled that they would be representing themselves in quite serious matters in court with no legal representation whilst being prosecuted by a professional prosecutor. Does he agree with me that that's exactly now where we are in England and Wales and that we've gone back some 200 years?
Rwy'n ddiolchgar i'r Aelod. Bydd yn ei synnu, mae'n siŵr, fy mod ar fin cytuno ag ef, fel rhywun a fu'n gweithio yn y system cyfiawnder troseddol am gyfnod hir. Pan oeddwn yn ymarfer ar ddechrau'r 1990au tuag at 2000, roeddem yn arfer edrych ar wledydd eraill lle nad oedd cyngor cyfreithiol ar gael i bobl ac roeddem yn brawychu y bydden nhw'n cynrychioli eu hunain mewn materion eithaf difrifol yn y llys heb unrhyw gynrychiolaeth gyfreithiol wrth gael eu herlyn gan erlynydd proffesiynol. A yw'n cytuno â mi mai dyma'r union sefyllfa yr ydym ni ynddi ar hyn o bryd yng Nghymru a Lloegr a'n bod ni wedi mynd yn ôl ryw 200 o flynyddoedd?
I concur in many circumstances that the Member is correct in his diagnosis.
In this report, reading chapter 11 on the Welsh language and then chapter 12 on the governance of professions, I'm not convinced that they are linked sufficiently. Currently, legal exams are not available, at degree level at least, in Welsh. This proposes that they should be and people should be able to qualify solely through the medium of Welsh and solely demonstrate proficiency through examinations in Welsh, but then proposes that they should continue to have a joint profession and that we have the Solicitors Regulation Authority and the Bar Standards Board regulating on that basis.
But if people from Wales who've qualified are to practice in England but have only demonstrated proficiency in Welsh through the education and examinations, is it reasonable to expect those England-and-Wales regulatory bodies to act in that way?
Rwy'n cytuno bod yr Aelod, mewn llawer o amgylchiadau, yn gywir yn ei ddiagnosis.
Yn yr adroddiad hwn, wrth ddarllen pennod 11 ar y Gymraeg ac yna pennod 12 ar lywodraethu proffesiynau, nid wyf yn argyhoeddedig eu bod wedi'u cysylltu'n ddigonol. Ar hyn o bryd, nid oes arholiadau cyfreithiol ar gael, ar lefel gradd o leiaf, yn y Gymraeg. Mae hwn yn cynnig y dylen nhw fod ar gael ac y dylai pobl allu cymhwyso drwy gyfrwng y Gymraeg yn unig ac arddangos hyfedredd drwy arholiadau Cymraeg yn unig, ond wedyn mae'n cynnig y dylen nhw barhau i fod â phroffesiwn ar y cyd a bod gennym yr Awdurdod Rheoleiddio Cyfreithwyr a Bwrdd Safonau'r Bar yn rheoleiddio ar y sail honno.
Ond os yw pobl o Gymru sydd wedi cymhwyso yn mynd i ymarfer yn Lloegr ond eu bod dim ond wedi dangos hyfedredd yn y Gymraeg drwy'r addysg a'r arholiadau, a yw'n rhesymol disgwyl i'r cyrff rheoleiddio Cymru a Lloegr hynny weithredu yn y ffordd honno?
Then, why—[Inaudible.]—for English?
Yna, pam—[Anhyglyw.]—ar gyfer Saesneg?
Well, that's entirely appropriate if we have a system for Wales. But I would question whether it is a reasonable ask for an England-and-Wales regulator. Although, I would support greater engagement with the Assembly on these issues as proposed, and perhaps these can be discussed.
I continue my disappointment with the Supreme Court and the arrangements there about the appointments. The report gets it wrong in terms of describing the appointment system and therefore fails to make the appropriate arrangements. It is not right that we have the Scottish and the Northern Ireland commissions represented on every Supreme Court appointment, always having 40 per cent of the say. I think we should change that so at least, on the England and Wales commission, we have this one lay member with appropriate knowledge of Welsh law. I think they should be there as a second member from the England and Wales commission, and I also think, adding to that, a seventh member of that panel; I think we should have the chairman of the justice select committee elected by all MPs of the House of Commons in a secret ballot.
I don't want to go down the route of the US and the Supreme Court and the politicisation there, but I think having one of several members who has got that position would help deal with some of the concerns about appointments in the judiciary, and would be better than the current system, which can allow for four judges to be making the appointments out of a commission of five. That's not appropriate and I think there should be reform in this area.
Wel, mae hynny'n gwbl briodol os oes gennym ni system ar gyfer Cymru. Ond byddwn yn cwestiynu a yw'n rhesymol gofyn am reoleiddiwr Cymru a Lloegr. Er, byddwn yn cefnogi mwy o ymgysylltu â'r Cynulliad ar y materion hyn fel y cynigir, ac efallai y gellir trafod y rhain.
Rwy'n parhau i fod yn siomedig â'r Goruchaf Lys a'r trefniadau yn y fan yna ynglŷn â phenodiadau. Mae'r adroddiad yn anghywir o ran disgrifio'r system benodi ac felly nid yw'n gwneud y trefniadau priodol. Nid yw'n iawn bod comisiynau yr Alban a Gogledd Iwerddon wedi'u cynrychioli ar bob penodiad o'r Goruchaf Lys, a'u bod bob amser yn cael mynegi 40 y cant o'r farn. Credaf y dylem newid hynny fel bod gennym, o leiaf ar Gomisiwn Cymru a Lloegr, yr un aelod lleyg hwn sydd â gwybodaeth briodol am gyfraith Cymru. Rwy'n credu y dylai fod yno fel ail aelod o Gomisiwn Cymru a Lloegr, a chredaf hefyd, gan ychwanegu at hynny, seithfed aelod o'r panel hwnnw; rwy'n credu y dylem ni fod â chadeirydd y pwyllgor dethol cyfiawnder wedi'i ethol gan holl Aelodau Seneddol Tŷ'r Cyffredin mewn pleidlais gudd.
Nid wyf i'n dymuno dilyn llwybr yr Unol Daleithiau a'r Goruchaf Lys a'r gwleidyddoli yn y fan yna, ond credaf y byddai bod ag un o nifer o aelodau sydd â'r swyddogaeth honno yn helpu i ymdrin â rhai o'r pryderon ynghylch penodiadau yn y farnwriaeth, a byddai'n well na'r system bresennol, sy'n gallu caniatáu i bedwar barnwr wneud y penodiadau allan o gomisiwn o bump. Nid yw hynny'n briodol ac rwy'n credu y dylid diwygio'r maes hwn.
Finally we have the opportunity to discuss the devolution of justice and policing to Wales—that's thanks to the landmark report by the Commission on Justice in Wales. I'd like to thank the former Lord Chief Justice, Lord Thomas of Cwmgiedd, and all the commission members, whose conclusions and recommendations in this report were unanimous. The report offers both a description and a critique of how that public good—justice—operates in Wales, and more importantly, how it is experienced by people in Wales. There's a great deal of cross-party agreement on this issue, and room for co-operation in and between Westminster and the Senedd.
Over the last 21 years of devolution, we've seen the power of our National Assembly expand and its confidence as an institution grow. Come 2020, Welsh Government policy has a greater direct impact on the lives of people in Wales than ever before, yet we're still operating without a corresponding legal jurisdiction, despite having full legislative power in our Senedd. This creates duplication, lack of accountability, additional costs without transparency and plenty of confusion. The report says that the people of Wales both need and deserve a better system.
I'd like to focus on criminal justice, having been a probation officer. The report states, and I quote,
'If criminal justice is to be effective, most particularly in its treatment of victims, in policing and in the administration of the sentences of the courts (the principal role of the prison and probation services), it must be closely integrated with services which are the responsibility of other parts of local, devolved and central government – for example, health, drug and alcohol misuse, housing, education, employment, accessing benefits and managing debt and other welfare services.'
Dr Rob Jones from the Wales Governance Centre has shown that Wales has the highest imprisonment rate in western Europe. Whilst imprisonment dropped by 16 per cent in England between 2010 and 2017, it increased in Wales by 0.3 per cent.
O'r diwedd, mae gennym ni'r cyfle i drafod datganoli cyfiawnder a phlismona i Gymru—a hynny diolch i'r adroddiad pwysig gan y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru. Hoffwn ddiolch i'r cyn-Arglwydd Brif Ustus, yr Arglwydd Thomas o Gwmgiedd, a holl aelodau'r comisiwn, yr oedd eu casgliadau a'u hargymhellion yn yr adroddiad hwn yn unfrydol. Mae'r adroddiad yn cynnig disgrifiad a beirniadaeth o'r modd y mae lles cyhoeddus—cyfiawnder—yn gweithredu yng Nghymru, ac yn bwysicach, sut y caiff ei brofi gan bobl yng Nghymru. Mae llawer o gytundeb trawsbleidiol ar y mater hwn, a lle i gydweithredu yn San Steffan a rhwng San Steffan a'r Senedd.
Dros yr 21 mlynedd diwethaf o ddatganoli, rydym wedi gweld grym ein Cynulliad Cenedlaethol yn ehangu a'i hyder fel sefydliad yn tyfu. Erbyn 2020, mae polisi Llywodraeth Cymru â mwy o effaith uniongyrchol ar fywydau pobl yng Nghymru nag erioed o'r blaen, ac eto rydym yn dal i weithredu heb awdurdodaeth gyfreithiol gyfatebol, er bod gennym bŵer deddfu llawn yn ein Senedd. Mae hyn yn creu dyblygu, diffyg atebolrwydd, costau ychwanegol heb dryloywder a digon o ddryswch. Mae'r adroddiad yn dweud bod angen gwell system ar Gymru a'i bod yn ei haeddu.
Hoffwn ganolbwyntio ar gyfiawnder troseddol, gan fy mod yn gyn swyddog prawf. Dywed yr adroddiad, ac rwy'n dyfynnu,
'Er mwyn i gyfiawnder troseddol fod yn effeithiol, yn enwedig o ran y ffordd y mae'n trin dioddefwyr, wrth blismona a gweinyddu dedfrydau'r carchardai (prif rôl y gwasanaeth carchardai a phrawf), rhaid iddo gael ei integreiddio'n agos â gwasanaethau y mae rhannau eraill o lywodraeth leol, ddatganoledig a chanolog yn gyfrifol amdanynt – er enghraifft, iechyd, camddefnyddio cyffuriau ac alcohol, tai, addysg, cyflogaeth, cael budd-daliadau a rheoli dyledion a gwasanaethau lles eraill.'
Mae Dr Rob Jones o Ganolfan Llywodraethiant Cymru wedi dangos mai Cymru sydd â'r gyfradd garcharu uchaf yng ngorllewin Ewrop. Er i garcharu ostwng 16 y cant yn Lloegr rhwng 2010 a 2017, cynyddodd 0.3 y cant yng Nghymru.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yes.
Gwnaf.
Just based on those stats alone, would you agree with me, therefore, that we should do everything that we can against the new UK Minister who said that he would 'love' to have a new super prison here in Wales?
Yn seiliedig ar yr ystadegau hynny yn unig, a fyddech chi'n cytuno â mi, felly, y dylem ni wneud popeth y gallwn ni yn erbyn Gweinidog newydd y DU a ddywedodd y byddai 'wrth ei fodd' o gael uwch-garchar newydd yma yng Nghymru?
Yes, I agree with that point, because Jones's work exposed that the Government plans for additional prison places will see Wales become a net importer of prisoners. We simply don't need any more prisons in Wales, so you're absolutely right to challenge the justice secretary on that point, that he wants to build another prison.
The commission on justice notes that those charged are disproportionately more likely to come from a black, Asian and minority ethnic group. And for women, the current system is beyond inadequate. There are no facilities at all for women offenders in Wales, and it's perhaps in relation to women's justice that a public health approach is most needed. According to the Thomas report, over half the women who are in prison have experienced domestic rape—half. Fifty-three per cent have noted that they have been mistreated emotionally, physically or sexually as a child—53 per cent. Devolving justice to Wales gives us the opportunity to break that cycle by uniting our health and social services with our justice policy. Devolution of the criminal justice system would also enable us to ensure that well-trialled perpetrator programmes were fully available within prisons and within public probation teams to reduce the risk of sexual offences being repeated. Changes could be made to practices within the police, the Crown Prosecution Service and the court system to address those appallingly low rape conviction rates.
Thomas concluded that only full legislative devolution combined with executive powers will overcome the failings of the current system. We can build a new system that works, a system free from the patriarchal and misogynistic binds that result in such historically low rape conviction rates. Why would we not want to do that?
Finally, I turn to legal aid. The deep cuts made to legal aid in 2012 have led to advice deserts, where justice for some people is simply not available at all. Before the cuts, there were 31 providers of publicly funded benefits advice; now there are just three. The number of firms providing legal aid has fallen by 29 per cent, compared with 20 per cent in England. This is not justice. An increasing number of people now represent themselves in courts and tribunals, which leaves them significantly disadvantaged. Large chunks of the legal profession have been destroyed, proven by the mere 68 criminal pupilages advertised in England and Wales outside the Crown Prosecution Service in this year's round of applications, and only two of those are in Wales.
In the time I've had available—and I do realise I've gone over time—I've only been able to touch on limited matters that were raised in this commission's report, but suffice it to say the current system is clearly not working. For too long, Wales has put up with the complexities that lead to the people of Wales being systematically let down. Plaid Cymru has long argued that it's time for Wales to take responsibility for justice and for us to have our own legal jurisdiction. With this report, we can collectively call for the devolution of justice, not simply because we believe in the principle, but because the evidence shows that this has the chance to dramatically improve the lives of people in this country, and we should do it.
Ydw, rwy'n cytuno â'r pwynt hwnnw, oherwydd gwnaeth gwaith Jones ddatgelu y bydd cynlluniau'r Llywodraeth i gael lleoedd ychwanegol mewn carchardai yn gweld Cymru'n dod yn fewnforiwr net o garcharorion. Yn syml, nid oes angen rhagor o garchardai arnom ni yng Nghymru, felly rydych yn llygad eich lle i herio'r ysgrifennydd cyfiawnder ar y pwynt hwnnw, ei fod yn dymuno adeiladu carchar arall.
Mae'r comisiwn ar gyfiawnder yn nodi bod y rhai hynny sy'n cael eu cyhuddo yn anghymesur yn fwy tebygol o ddod o grŵp du, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig. Ac i fenywod, mae'r system bresennol yn waeth nag annigonol. Nid oes unrhyw gyfleusterau o gwbl ar gyfer troseddwyr benywaidd yng Nghymru, ac efallai yn gysylltiedig â chyfiawnder menywod y mae angen dull iechyd cyhoeddus fwyaf. Yn ôl adroddiad Thomas, mae dros hanner y menywod sydd yn y carchar wedi eu treisio yn y cartref—hanner. Mae pum deg tri y cant wedi nodi eu bod wedi cael eu cam-drin yn emosiynol, yn gorfforol neu yn rhywiol pan oeddynt yn blant—53 y cant. Mae datganoli cyfiawnder i Gymru yn rhoi'r cyfle inni dorri'r cylch hwnnw drwy uno ein gwasanaethau iechyd a'n gwasanaethau cymdeithasol â'n polisi cyfiawnder. Byddai datganoli'r system cyfiawnder troseddol hefyd yn ein galluogi ni i sicrhau bod rhaglenni tramgwyddwyr a dreialwyd yn dda ar gael yn llawn mewn carchardai ac o fewn timau cyhoeddus y gwasanaeth prawf i leihau'r risg o ailadrodd troseddau rhyw. Gallai newidiadau gael eu gwneud i arferion o fewn yr heddlu, Gwasanaeth Erlyn y Goron a system y llysoedd i fynd i'r afael â'r cyfraddau euogfarnu arswydus o isel am dreisio.
Daeth Thomas i'r casgliad mai dim ond datganoli deddfwriaethol llawn, ynghyd â phwerau gweithredol, a fydd yn goresgyn methiannau'r system bresennol. Gallwn greu system newydd sy'n gweithio, system sy'n rhydd o'r rhwymau patriarchaidd a misogynistaidd sy'n arwain at y fath gyfraddau euogfarnu am dreisio sy'n isel yn hanesyddol. Pam na fyddem ni eisiau gwneud hynny?
Yn olaf, rwy'n troi at gymorth cyfreithiol. Mae'r toriadau dwfn a wnaed i gymorth cyfreithiol yn 2012 wedi esgor ar anialwch cyngor, lle nad yw cyfiawnder i rai pobl ar gael o gwbl. Cyn y toriadau, roedd 31 o ddarparwyr cyngor ar fudd-daliadau a ariennir yn gyhoeddus; erbyn hyn dim ond tri sydd ar ôl. Mae nifer y cwmnïau sy'n darparu cymorth cyfreithiol wedi gostwng 29 y cant, o'i gymharu ag 20 y cant yn Lloegr. Nid cyfiawnder yw hyn. Mae nifer cynyddol o bobl yn awr yn cynrychioli eu hunain mewn llysoedd a thribiwnlysoedd, sy'n eu gadael dan anfantais sylweddol. Mae rhannau mawr o'r proffesiwn cyfreithiol wedi'u dinistrio, ac yn brawf o hynny y mae'r ffaith mai dim ond 68 o dymhorau prawf troseddol a hysbysebwyd yng Nghymru a Lloegr y tu allan i Wasanaeth Erlyn y Goron yng nghylch eleni o geisiadau, a dim ond dau o'r rheini sydd yng Nghymru.
Yn yr amser a oedd gennyf—ac rwy'n sylweddoli fy mod wedi mynd dros amser—nid wyf ond wedi gallu cyffwrdd â materion cyfyngedig a godwyd yn adroddiad y comisiwn hwn, ond digon yw dweud nad yw'r system bresennol yn gweithio, yn amlwg. Dros gyfnod rhy hir, mae Cymru wedi goddef y cymhlethdodau sy'n achosi i bobl Cymru gael eu siomi'n systematig. Mae Plaid Cymru wedi dadlau ers amser ei bod yn bryd i Gymru gymryd cyfrifoldeb dros gyfiawnder ac inni fod â'n hawdurdodaeth gyfreithiol ein hunain. Gyda'r adroddiad hwn, gallwn alw ar y cyd am ddatganoli cyfiawnder, nid yn unig oherwydd ein bod yn credu yn yr egwyddor, ond oherwydd bod y dystiolaeth yn dangos bod gan hyn y cyfle i wella bywydau pobl yn y wlad hon yn sylweddol, a dylem wneud hynny.
As with others in this debate, before coming to the Assembly, I had direct experience of the criminal justice system having been a solicitor in a legal aid practice dealing with criminal law, amongst other matters. So I do have direct experience, seeing people who were accused in my office, in police stations, in prisons and, obviously, representing them in court. I must say that I would echo much of what I've heard here today in terms of criticism of the system. I do believe that it's unproductive, wrong-headed and, indeed, immoral in the way that it operates. Our First Minister said that we would do things, were we to have devolution, differently and better, and I'm absolutely convinced that that would be the case. I believe that it would, in fact, be difficult not to do things better than the current system, and I have full confidence that we would obviously go far beyond that yardstick in delivering criminal justice differently here in Wales.
I think Leanne Wood made a very strong case. I was going to mention many of the matters that Leanne did in terms of who is at the receiving end of the inadequacies and the failings of the criminal justice system. I believe, in terms of social class, in terms of ethnicity, in terms of gender, we see people who are disadvantaged suffering further disadvantage through the way that the system operates. I think it's a widely held view that we could do much, much better. It's crazy, isn't it, for Wales to be imprisoning more of its people than virtually any other part of western Europe? What that does is brutalise people; it ruins their life chances when they're incarcerated unnecessarily, it leads to more victims of crime because of that brutalisation and a lack of effective rehabilitation given the state of our prisons, which are so overcrowded and the people in there are struggling to deliver a service, struggling to rehabilitate and doing that in conditions that make it very, very problematic indeed. So it really is nothing short of a horror story and we really could do so much better. That would be such a benefit to people unnecessarily imprisoned, their families, our communities and, of course, victims of crime, because if people are not being rehabilitated properly because the service cannot operate within the conditions that exist, then there are going to be future victims of crime and many more victims than need be the case.
We also know, don't we, that many of the people in our prisons have mental health problems, they have substance misuse problems—illegal drugs and alcohol. Many of them are illiterate and innumerate; their skills are very low. These are people who are being failed by the system and are then, in some cases, imposing further misery on society in general because of that system failure.
I think, given that sort of background, Llywydd, it really is difficult to perceive of a devolved system that would not lead to very substantial and meaningful improvements. And, of course, a compelling case is made by the justice commission and Lord Thomas in terms of how we could operate so much more effectively. So, I think with that background and what we've heard from most of our contributors to this debate today, we badly need devolution of justice in Wales. If we're not to achieve that in the short term, indeed, then we're going to see these failings replayed endlessly with all the misery and suffering that is involved for our communities. The case is strong and, I would say, unanswerable, and I'm just really impatient, as I know many others are here today, Llywydd, to see progress on this report and to see implementation of the recommendations, even if it is in terms of those that are more immediately deliverable in the short term, to be followed by further progress thereafter. We need to see this change and we need to see it as quickly as possible.
Fel yn achos eraill yn y ddadl hon, cyn dod i'r Cynulliad, cefais brofiad uniongyrchol o'r system cyfiawnder troseddol ar ôl bod yn gyfreithiwr mewn practis cymorth cyfreithiol yn ymdrin â chyfraith trosedd, ymysg materion eraill. Felly, mae gennyf brofiad uniongyrchol o weld pobl a gyhuddwyd yn fy swyddfa, mewn gorsafoedd heddlu, mewn carchardai ac, yn amlwg, yn eu cynrychioli yn y llys. Mae'n rhaid imi ddweud y byddwn i'n adleisio llawer o'r hyn yr wyf wedi'i glywed yma heddiw o ran beirniadaeth o'r system. Rwy'n credu ei bod yn anghynhyrchiol, yn gyfeiliornus ac, yn wir, yn anfoesol yn y modd y mae'n gweithredu. Dywedodd ein Prif Weinidog y byddem ni'n gwneud pethau, pe byddem yn cael datganoli, yn wahanol ac yn well, ac rwy'n gwbl argyhoeddedig mai dyna fyddai'r sefyllfa. Credaf y byddai, mewn gwirionedd, yn anodd peidio â gwneud pethau'n well na'r system bresennol, ac rwyf yn gwbl ffyddiog y byddem ni'n amlwg yn mynd ymhell y tu hwnt i'r ffon fesur honno o ran cyflwyno cyfiawnder troseddol yn wahanol yma yng Nghymru.
Rwy'n credu bod Leanne Wood wedi gwneud achos cryf iawn. Roeddwn i'n mynd i sôn am lawer o'r materion y soniodd Leanne amdanynt o ran pwy sy'n dioddef yn sgil diffygion a methiannau'r system cyfiawnder troseddol. Rwy'n credu, o ran dosbarth cymdeithasol, o ran ethnigrwydd, o ran rhyw, ein bod yn gweld pobl sy'n ddifreintiedig yn dioddef mwy o anfantais yn sgil y ffordd y mae'r system yn gweithredu. Rwy'n credu mai'r farn gyffredinol yw y gallem ni wneud yn well o lawer. Mae'n wallgof, onid yw, bod Cymru yn carcharu mwy o'i phobl na bron unrhyw ran arall o orllewin Ewrop? Yr hyn y mae hynny'n ei wneud yw gwneud pobl yn greulon; mae'n difetha eu cyfleoedd mewn bywyd pan gânt eu carcharu'n ddiangen, mae'n arwain at fwy o ddioddefwyr troseddau oherwydd y creulondeb hwnnw a diffyg adsefydlu effeithiol o gofio cyflwr ein carchardai, sy'n orlawn ac mae'r bobl sydd yno yn ei chael yn anodd darparu gwasanaeth, yn ei chael yn anodd adsefydlu ac maen nhw'n gwneud hynny mewn amodau sy'n achosi llawer iawn o broblemau. Felly, nid yw'n ddim byd llai na stori arswyd a gallem ni wneud cymaint yn well. Byddai hynny o fudd i bobl a garcharwyd yn ddiangen, eu teuluoedd, ein cymunedau ac, wrth gwrs, dioddefwyr troseddau, oherwydd os nad yw pobl yn cael eu hadsefydlu'n briodol oherwydd na all y gwasanaeth weithredu o fewn yr amodau sy'n bodoli, yna bydd dioddefwyr troseddau yn y dyfodol a llawer iawn mwy o ddioddefwyr nag sydd angen.
Gwyddom hefyd, oni wyddom ni, fod gan lawer o'r bobl yn ein carchardai broblemau iechyd meddwl, bod ganddyn nhw broblemau camddefnyddio sylweddau—cyffuriau anghyfreithlon ac alcohol. Mae llawer ohonyn nhw'n anllythrennog ac yn anrhifog; mae eu sgiliau yn isel iawn. Mae'r rhain yn bobl sy'n cael eu hesgeuluso gan y system, ac yna, mewn rhai achosion, yn peri mwy o drallod i gymdeithas yn gyffredinol oherwydd methiant y system honno.
Rwy'n credu, o ystyried y math hwnnw o gefndir, Llywydd, ei bod mewn gwirionedd yn anodd dychmygu system ddatganoledig na fyddai'n arwain at welliannau sylweddol ac ystyrlon iawn. Ac, wrth gwrs, mae achos cymhellol yn cael ei wneud gan y comisiwn ar gyfiawnder a'r Arglwydd Thomas o ran sut y gallem ni weithredu cymaint yn fwy effeithiol. Felly, rwy'n credu gyda'r cefndir hwnnw a'r hyn a glywsom gan y rhan fwyaf o'n cyfranwyr i'r ddadl hon heddiw, mae taer angen datganoli cyfiawnder arnom yng Nghymru. Os nad ydym am gyflawni hynny yn y tymor byr, yn wir, yna rydym yn mynd i weld y methiannau hyn yn cael eu hailadrodd yn ddiddiwedd gyda'r holl drallod a dioddefaint sy'n gysylltiedig ar gyfer ein cymunedau. Mae'r achos yn un cryf ac, fe ddywedwn i na ellir dadlau yn ei erbyn, ac rwy'n ddiamynedd iawn mewn gwirionedd, ac rwy'n gwybod bod llawer o rai eraill yma heddiw, Llywydd, eisiau gweld cynnydd o ran yr adroddiad hwn ac i weld gweithredu'r argymhellion, hyd yn oed os yw hynny y rhai sydd fwyaf cyflawnadwy ar unwaith yn y tymor byr, i'w dilyn gan ragor o gynnydd wedi hynny. Mae angen inni weld y newid hwn ac mae angen inni ei weld mor gyflym ag sy'n bosibl.
Llywydd, the law consists of the rules of society that enable us to live, work and enjoy life together, and the principles that underpin our law are based on the values of our society and they are bound together in a legal framework, underpinned by what we call the rule of law. Today, I'm pleased to participate in this debate as the Chair of the first ever Welsh parliamentary committee dedicated to the scrutiny of our constitution, legislation and now justice. So, this is a historic first for Wales, not only in our development as a parliament creating laws, but also in the emergence of our own legal system.
My committee will be developing a programme of work aimed at scrutinising our existing Welsh judicial system of tribunals and quasi-judicial bodies, and exploring how areas of Welsh policy interact with the existing England-and-Wales legal jurisdiction. We will need to develop an understanding of certain underlying principles if this work is to be successful. So, the issue of the devolution of justice is not about a power grab between Westminster or between this place, so opposing change with phrases such as we heard during the Wales Act 2017, that the England-and-Wales legal system has served us well, is to fundamentally misunderstand the nature of the administration of justice, which is really about ensuring that cases are heard and efficiently administered as close to the people as possible, by judges and by lawyers who know the local communities and understand the relevant law.
Our current system of legal administration is not fit for purpose. Legal aid cuts by the UK Government following the 2012 legal aid Act and court closures have decimated access to justice for ordinary people. Half of all magistrates' courts in Wales have closed, local justice has become a thing of the past, the majority of the poor and vulnerable no longer have access to proper justice in many of the important areas that affect their lives. As the Thomas commission says, the significant cuts to legal aid have hit Wales hard and proper justice is not available. I agree with that comment.
When the legal aid system was set up in 1949, there was an understanding that access to justice was a fundamental component of justice. As Viscount Simon said in that debate all those years ago, establishing access to justice is an essential reform in a true democracy. So, we must now examine how we might create our own new Welsh legal aid and advice and representation system.
We must also re-establish the link between social policy and the administration of justice. This Parliament has responsibility for children, social care, housing, social services, drug and alcohol policy, education, training and so many other areas. The administration of these services goes hand in hand with the legal system we operate. Poverty and social policy are key factors in the delivery of social and administrative justice that the separation of responsibility for devolved policy in these areas from justice makes absolutely no sense. They need to work and to develop hand in hand.
Llywydd, mae'r gyfraith yn cynnwys rheolau cymdeithas sy'n ein galluogi i fyw, gweithio a mwynhau bywyd gyda'n gilydd, ac mae'r egwyddorion sy'n sail i'n cyfraith yn seiliedig ar werthoedd ein cymdeithas ac maen nhw wedi'u rhwymo at ei gilydd mewn fframwaith cyfreithiol, a ategir gan yr hyn yr ydym yn ei alw'n rheol y gyfraith. Heddiw, rwy'n falch o gymryd rhan yn y ddadl hon fel Cadeirydd y pwyllgor seneddol Cymreig cyntaf erioed sy'n ymroddedig i graffu ar ein cyfansoddiad, deddfwriaeth ac erbyn hyn cyfiawnder. Felly, mae hwn yn ddechrau hanesyddol i Gymru, nid yn unig yn ein datblygiad fel senedd sy'n creu cyfreithiau, ond hefyd o ran dyfodiad ein system gyfreithiol ein hunain.
Bydd fy mhwyllgor yn datblygu rhaglen waith gyda'r nod o graffu ar ein system farnwrol bresennol o dribiwnlysoedd a chyrff lled-farnwrol, ac archwilio sut y mae meysydd polisi yng Nghymru yn rhyngweithio ag awdurdodaeth gyfreithiol bresennol Cymru a Lloegr. Bydd angen i ni ddatblygu dealltwriaeth o rai egwyddorion sylfaenol er mwyn i'r gwaith hwn lwyddo. Felly, nid yw'r mater o ddatganoli cyfiawnder yn ymwneud â throsglwyddo pŵer o San Steffan neu o'r lle hwn, felly mae gwrthwynebu newid gydag ymadroddion fel y clywsom yn ystod Deddf Cymru 2017, bod system gyfreithiol Cymru a Lloegr wedi ein gwasanaethu'n dda, yn camddeall yn sylfaenol natur y modd o weinyddu cyfiawnder, sy'n ymwneud mewn gwirionedd â sicrhau bod achosion yn cael eu clywed a'u gweinyddu'n effeithlon mor agos i'r bobl â phosibl, gan farnwyr a chan gyfreithwyr sy'n adnabod y cymunedau lleol ac sy'n deall y gyfraith berthnasol.
Nid yw ein system bresennol o weinyddu cyfreithiol yn addas i'r diben. Mae toriadau cymorth cyfreithiol gan Lywodraeth y DU yn dilyn y Ddeddf cymorth cyfreithiol 2012 a chau llysoedd wedi dinistrio gallu pobl gyffredin i gael cyfiawnder. Mae hanner yr holl lysoedd ynadon yng Nghymru wedi cau, mae cyfiawnder lleol wedi dod yn rhywbeth sy'n perthyn i'r gorffennol, nid yw'r rhan fwyaf o bobl dlawd ac agored i niwed bellach yn gallu manteisio ar gyfiawnder priodol mewn llawer o'r meysydd pwysig sy'n effeithio ar eu bywydau. Fel y dywed comisiwn Thomas, mae'r toriadau sylweddol i gymorth cyfreithiol wedi bod yn anodd i Gymru ac nid oes cyfiawnder priodol ar gael. Rwy'n cytuno â'r sylw hwnnw.
Pan sefydlwyd y system cymorth cyfreithiol yn 1949, roedd dealltwriaeth bod gallu i gael cyfiawnder yn elfen hanfodol o gyfiawnder. Fel y dywedodd yr Is-iarll Simon yn y ddadl honno flynyddoedd yn ôl, mae sefydlu'r gallu i gael cyfiawnder yn ddiwygiad hanfodol mewn gwir ddemocratiaeth. Felly, mae'n rhaid inni yn awr archwilio sut y gallem greu ein system newydd ein hunain ar gyfer cymorth cyfreithiol a chyngor a chynrychiolaeth i Gymru.
Mae'n rhaid inni hefyd ailsefydlu'r cysylltiad rhwng polisi cymdeithasol a gweinyddu cyfiawnder. Mae gan y Senedd hon gyfrifoldeb dros blant, gofal cymdeithasol, tai, gwasanaethau cymdeithasol, polisi cyffuriau ac alcohol, addysg, hyfforddiant a chynifer o feysydd eraill. Mae'r gwaith o weinyddu'r gwasanaethau hyn yn mynd law yn llaw â'r system gyfreithiol a weithredwn. Mae tlodi a pholisi cymdeithasol yn ffactorau allweddol wrth sicrhau cyfiawnder cymdeithasol a gweinyddol ac nid yw gwahanu'r cyfrifoldeb dros bolisi datganoledig yn y meysydd hyn o gyfiawnder yn gwneud unrhyw synnwyr o gwbl. Mae angen iddynt weithio a datblygu law yn llaw.
Thank you very much for taking the intervention.
I'm not here to defend any cuts to legal aid by the UK Government but, obviously, any additional money to be spent on a devolved system of justice will depend on the Barnett formula. Isn't there an argument for saying that we should be spending the money that we do have, focusing more of that on preventing people entering the justice system in the first place?
Diolch yn fawr am dderbyn yr ymyriad.
Nid wyf eisiau amddiffyn unrhyw doriadau i gymorth cyfreithiol gan Lywodraeth y DU ond, yn amlwg, bydd unrhyw arian ychwanegol i'w wario ar system cyfiawnder wedi'i datganoli yn dibynnu ar fformiwla Barnett. Onid oes dadl dros ddweud y dylem ni fod yn gwario'r arian sydd gennym ni, gan ganolbwyntio mwy o hynny ar atal pobl rhag ymuno â'r system gyfiawnder yn y lle cyntaf?
I think there is an argument that our justice system must be fit for purpose, and any society that does not have a fit justice system clearly is failing. That must be our priority, and it's why this report was commissioned and why its conclusions are so important.
We need to look in particular into the operation of our existing Welsh tribunal system, the various Welsh ombudsmen and our coroners' courts, which are all funded by the Welsh or local government, and which must operate independently of Government. Family justice, youth justice and probation services, for example, are all areas that have a direct synergistic relationship with devolved policy. One cannot work without the other and we need to resolve this conundrum. As the report says,
'The people of Wales...need and deserve a better system. Justice is not an island and should be truly integrated into policies for a just, fair and prosperous Wales.'
That must be our objective and that is what the committee will focus on.
Rwy'n credu bod yna ddadl y dylai'n system gyfiawnder fod yn addas at y diben, ac mae unrhyw gymdeithas nad oes ganddi system cyfiawnder gymwys yn amlwg yn methu. Rhaid i hynny fod yn flaenoriaeth gennym ni, a dyna pam y cafodd yr adroddiad hwn ei gomisiynu a pham y mae ei gasgliadau mor bwysig.
Mae angen inni ystyried yn benodol y ffordd y mae ein system tribiwnlysoedd bresennol yng Nghymru yn gweithredu, ombwdsmyn amrywiol Cymru a llysoedd y crwneriaid, sy'n cael eu hariannu gan Lywodraeth Cymru neu lywodraeth Leol, ac sy'n gorfod gweithredu'n annibynnol ar y Llywodraeth. Mae cyfiawnder teuluol, cyfiawnder ieuenctid a gwasanaethau prawf, er enghraifft, i gyd yn feysydd sydd â chyd-berthynas uniongyrchol â pholisi datganoledig. Ni all un weithio heb y llall ac mae angen inni ddatrys y benbleth hon. Fel y mae'r adroddiad yn ei ddweud,
Mae angen gwell system ar bobl Cymru, ac maent yn haeddu hynny. Nid yw cyfiawnder yn bodoli ar ei ben ei hun a dylai gael ei integreiddio â pholisïau sy’n creu Cymru gyfiawn, deg a ffyniannus.
Rhaid i hynny fod yn nod i ni, a bydd y pwyllgor yn canolbwyntio arno.
Thanks to the First Minister for bringing today's debate, which is, indeed, an important one, and I've listened carefully to what other Members have been saying.
It's clear that one key issue is that of funding. We've heard a lot about the underfunding of things like legal aid and the running of the court service in Wales, and these are very real issues, but they're also issues in England. They are not problems unique to Wales. There is no good reason to believe that even if the justice system was more devolved to Wales there would be more money available.
I always remember what a former Cabinet Minister in this place used to say in the Chamber about calling for more devolution. 'Be careful what you wish for or you will end up with the UK Government devolving the issue but not fully funding it', he would say. That was the advice we regularly heard from Carl Sargeant, and we also heard similar advice last week from Chris Bryant, the Labour MP for the Rhondda, when this subject was debated in Westminster Hall.
However, I'm not too convinced that the UK Government is very interested in engaging with this report. When we had a statement on this subject here in the Chamber last November, the First Minister said that the publication of the report was a watershed moment, and we've recently heard a couple of minutes ago from Leanne Wood who said something similar; I think she used the phrase that it was a 'landmark' moment. However, when a UK Government Minister, Chris Philp, spoke on the same report last week in Westminster Hall, he said the UK Government wasn't even going to respond formally to the recommendations. That's how seriously the Ministry of Justice and the UK Government in general takes this report.
We have to bear in mind that this is a report that wasn't even commissioned by the UK Government, which has responsibility for justice. It was commissioned by the then First Minister in this place. There are question marks over its independence given the close links between our former First Minister and the chairman of the commission, Lord Thomas of Cwmgiedd. [Interruption.] No, I won't. Carwyn Jones appointed Lord Thomas to chair that commission—.
Diolch i'r Prif Weinidog am gyflwyno'r ddadl heddiw, sydd, yn wir, yn un bwysig, ac rwyf wedi gwrando'n astud ar yr hyn y mae Aelodau eraill wedi bod yn ei ddweud.
Mae'n amlwg bod cyllid yn un mater allweddol. Rydym wedi clywed llawer am danariannu pethau fel cymorth cyfreithiol a chynnal y gwasanaeth llys yng Nghymru, ac mae'r rhain yn broblemau gwirioneddol, ond maen nhw hefyd yn broblemau yn Lloegr. Nid problemau sy'n unigryw i Gymru ydyn nhw. Nid oes rheswm da dros gredu, hyd yn oed pe bai'r system gyfiawnder yn fwy datganoledig i Gymru, y byddai mwy o arian ar gael.
Byddaf i bob amser yn cofio'r hyn yr oedd cyn Weinidog Cabinet yn y lle hwn yn arfer ei ddweud yn y Siambr o ran galw am ragor o ddatganoli. Byddai'n dweud, 'Byddwch yn ofalus o'r hyn yr ydych chi'n ei ddymuno neu yn y pen draw bydd gennych chi Lywodraeth y DU yn datganoli'r mater ond heb ei ariannu'n llawn.' Dyna'r cyngor y byddem yn ei glywed yn rheolaidd gan Carl Sargeant, a chlywsom hefyd gyngor tebyg yr wythnos diwethaf gan Chris Bryant, AS Llafur y Rhondda, pan oedd y pwnc hwn yn cael ei drafod Neuadd San Steffan.
Fodd bynnag, nid wyf yn hollol argyhoeddedig bod gan Lywodraeth y DU ddiddordeb mawr mewn ymgysylltu â'r adroddiad hwn. Pan gawsom ni ddatganiad ar y pwnc hwn yma yn y Siambr fis Tachwedd diwethaf, dywedodd y Prif Weinidog fod cyhoeddi'r adroddiad yn drobwynt, ac ychydig funudau'n ôl rydym wedi clywed gan Leanne Wood a ddywedodd rywbeth tebyg; rwy'n credu iddi ddefnyddio'r ymadrodd ei bod yn foment 'o bwys'. Fodd bynnag, pan siaradodd un o Weinidogion Llywodraeth y DU, Chris Philp, ar yr un adroddiad yr wythnos diwethaf yn Neuadd San Steffan, dywedodd nad oedd Llywodraeth y DU hyd yn oed yn mynd i ymateb yn ffurfiol i'r argymhellion. Dyna pa mor ddifrifol y mae'r Weinyddiaeth Gyfiawnder a Llywodraeth y DU yn gyffredinol yn ystyried yr adroddiad hwn.
Mae'n rhaid inni gofio bod hwn yn adroddiad na chafodd ei gomisiynu hyd yn oed gan Lywodraeth y DU, sydd â chyfrifoldeb dros gyfiawnder. Cafodd ei gomisiynu gan Brif Weinidog Cymru ar y pryd, yn y lle hwn. Mae amheuon ynghylch ei annibyniaeth o gofio'r cysylltiadau agos rhwng ein cyn Brif Weinidog a chadeirydd y comisiwn, yr Arglwydd Thomas o Gwmgiedd. [Torri ar draws.] Na, ni wnaf. Penododd Carwyn Jones yr Arglwydd Thomas i gadeirio'r comisiwn hwnnw—.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
No. No.
Carwyn Jones—[Interruption.]
Na. Na.
Carwyn Jones—[Torri ar draws.]
Are you taking an intervention?
A ydych chi'n derbyn ymyriad?
I'm not, Llywydd.
Nid wyf, Llywydd.
The Member is not taking an intervention. [Interruption.]
Nid yw'r Aelod yn derbyn ymyriad. [Torri ar draws.]
I wouldn't if I was you. I wouldn't.
Ni fyddwn i pe bawn i yn eich lle chi. Ni fyddwn.
Yes, and I'm trembling, son.
Carwyn Jones appointed Lord Thomas to chair that commission and since then, Lord Thomas, who doubles up as chancellor of Aberystwyth University, has overseen the appointment of Carwyn as professor of law at that august institution, which is all a rather convenient arrangement for the two of them.
Ie, ac rwy'n crynu, fy ngwas i.
Penododd Carwyn Jones yr Arglwydd Thomas i gadeirio'r comisiwn hwnnw ac ers hynny, mae'r Arglwydd Thomas, sydd hefyd yn Ganghellor Prifysgol Aberystwyth, wedi goruchwylio penodiad Carwyn yn athro'r gyfraith yn y sefydliad mawreddog hwnnw, ac mae hynny'n drefniant eithaf cyfleus ar gyfer y ddau ohonyn nhw.
On a point of order—
Ar bwynt o drefn—
Allow the Member to finish his contribution, and I'll address what might have been said at that time. Finish your contribution please, Gareth Bennett.
Gadewch i'r Aelod orffen ei gyfraniad, a byddaf i'n mynd i'r afael â'r hyn a allai fod wedi cael ei ddweud bryd hynny. Gorffennwch eich cyfraniad os gwelwch yn dda, Gareth Bennett.
Diolch yn fawr.
The point is we know that Lord Thomas and Carwyn Jones are singing from the same hymn sheet, but what has their song got to do with the people of Wales? Where is the democratic consent for these greater powers for the Assembly? Devolution of justice was not proposed in the last Welsh Assembly Labour manifesto of 2016, and it wasn't even proposed in Welsh Labour's general election manifesto just a few short weeks ago.
According to polls published in the last week, only a third of voters in Wales want more powers to flow here, so there is no democratic mandate for the transfer of more powers to this Assembly. Yet, the parties of the left, Labour and Plaid Cymru, who are in agreement—[Interruption.] Who are in agreement—[Interruption.] The parties of the left, Labour and Plaid Cymru—[Interruption.] The parties of the left, Labour and Plaid Cymru, who are in agreement once again today, are always calling for more devolution. Today, I will be opposing the motion and supporting the Brexit Party amendment, and I would say one thing to the Members here today who feel enthused about this report: be careful what you wish for.
Diolch yn fawr.
Y pwynt yw ein bod yn gwybod bod yr Arglwydd Thomas a Carwyn Jones yn canu'r un dôn, ond beth sydd gan eu cân nhw i wneud â phobl Cymru? Ble mae'r cydsyniad democrataidd ar gyfer y pwerau mwy hyn i'r Cynulliad? Nid oedd datganoli cyfiawnder wedi'i gynnig ym maniffesto diwethaf Llywodraeth Llafur Cynulliad Cymru, sef 2016, ac ni chafodd hyd yn oed ei gynnig ym maniffesto etholiad cyffredinol Llafur Cymru ychydig wythnosau'n ôl.
Yn ôl pôl a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf, dim ond traean o bleidleiswyr Cymru sydd o blaid cael dod â mwy o bwerau yma, felly nid oes mandad democrataidd ar gyfer trosglwyddo mwy o bwerau i'r Cynulliad hwn. Ac eto, mae pleidiau'r chwith, Llafur a Phlaid Cymru, sydd yn cytuno—[Torri ar draws.] Sydd yn cytuno—[Torri ar draws.] Mae pleidiau'r chwith, Llafur a Phlaid Cymru—[Torri ar draws.] Mae pleidiau'r chwith, Llafur a Phlaid Cymru, sydd yn cytuno unwaith eto heddiw, bob amser yn galw am fwy o ddatganoli. Heddiw, byddaf i'n gwrthwynebu'r cynnig ac yn cefnogi gwelliant Plaid Brexit a byddwn i'n dweud un peth wrth yr Aelodau yma heddiw sy'n teimlo'n frwd dros yr adroddiad hwn: byddwch yn ofalus o ran yr hyn yr ydych chi'n ei ddymuno.
I will review the Record after that contribution because it has clearly raised a reaction in the Chamber. I'm very sorry not to have heard directly what was said at the time. So, I will need to review it and decide on whether what was said or suggested was in any way inappropriate. I now call on Carwyn Jones.
Byddaf i'n adolygu'r Cofnod ar ôl y cyfraniad hwnnw oherwydd mae'n amlwg ei fod wedi codi ymateb yn y Siambr. Mae'n ddrwg iawn gennyf na chlywais yn uniongyrchol yr hyn a ddywedwyd ar y pryd, Felly, bydd angen imi ei adolygu a phenderfynu a oedd yr hyn a ddywedwyd neu a awgrymwyd yn amhriodol mewn unrhyw ffordd. Galwaf yn awr ar Carwyn Jones.
Well, all I can say—[Interruption.]
Wel, y cyfan y gallaf i ei ddweud—[Torri ar draws.]
Will Members who are shouting from a sedentary position, who've just walked in now, just before 6 o'clock, please listen to the debate and what's happening here at this point? And I'm looking at you, Mr McEvoy. Carwyn Jones.
A wnaiff yr Aelodau sy'n gweiddi ar eu heistedd, sydd newydd gerdded i mewn yn awr, ychydig cyn 6 o'r gloch, fod cystal â gwrando ar y ddadl a'r hyn sy'n digwydd yma ar hyn o bryd? Ac rwy'n edrych arnoch chi, Mr McEvoy. Carwyn Jones.
Diolch, Llwydd. [Interruption.] The Member has just walked in; perhaps he should do the job he's paid for and actually be in this Chamber from the very start if he wants to take part in this debate, rather than sitting there grumbling like some kind of embarrassing elderly relative.
But let me take, first of all, what Gareth Bennett has said. All I can say to him is: the Lord Chief Justice of England and Wales is somebody who has extensive experience in the criminal justice system. He has extensive experience of nothing when it comes to the criminal justice system, particularly from the side of advocacy. A world of paranoia exists on that side of the Chamber. I'd hate to be inside their heads and their worlds, and I feel sorry for them.
The devolution of the criminal justice system is a major undertaking. It cannot be done overnight, it can only be done over a very long period of time, and it would take a great deal of preparation. Let's be clear about that. This is not something that can happen overnight. But if we look at Wales, Wales sits in the only jurisdiction in the common law world where there are two Parliaments. It doesn't exist anywhere else. Every single time a law-making Parliament has been set up anywhere in the Commonwealth, jurisdiction has always followed. Northern Ireland is an example within the UK. This is not radical—this is something that's normal. The abnormal situation is the situation in Wales.
This is the only Parliament in the common law world that does not have jurisdiction to enforce its own laws. It relies on another Government and its agencies to enforce the laws that are actually passed in this place. That cannot be right. We would not accept the European Court having complete jurisdiction on how to enforce laws passed in the UK—of course not—so why then is that not correct for Wales? It surely must be right that, in principle, where laws are passed by a Parliament, that Parliament should have the jurisdiction to enforce those laws. Otherwise there is a jaggedness to the system that cannot be corrected.
If I turn to justice policy, the point's been well made about the lack of access to justice, and that is true. There's no way you can say the criminal justice system in England and Wales is fair, because it's not, and the report says that. It cannot be right that an individual member of the public is forced to go to trial to represent themselves and a professional prosecutor is up against them. Judges have told me this, that they are concerned about how they deal with a situation where they have somebody who is inexperienced compared to somebody who's experienced. Trials last a lot longer, because things have to be explained to people, because they're not familiar with the system.
I heard what Mark Isherwood had to say. He made the case very convincingly, if I may say, for devolution of prisons and the probation service, because he said, 'Well, we don't need it devolved; there's already one system and it already works very well.' If that is the case, surely, if it's already working well in Wales as a national system, then the place for it to be governed from is this place, as the national Parliament of the people of Wales.
And let's bear in mind as well, it's ridiculous that the people of Wales, who speak Welsh, have no right to have a trial in their own language. You cannot have a Welsh-speaking jury—it’s not permitted. If could be done, but it's never been allowed. And that's another point that I think is worth us thinking about, that you do not have the right to a trial of your peers of a Welsh-speaking jury in Wales. And that's never been the case. And that must change.
Turning to what Mark Isherwood said. Can I give you an assurance that if policing was devolved, it's not going to be the case that suddenly there's no co-operation across the border? Of course not. Nobody rational would argue that. And there will be some areas of crime that are so serious that there would have to be co-ordination across the UK and beyond, into Europe. That much is true. But to say that, because crime is cross-border, which is correct, therefore all our policing must be run from Whitehall, is a false argument. Because, if you look at Ireland, where the border is very similar to the border here—Newry and Dundalk are close to each other; Letterkenny and Derry are close to each other; Lifford and Strabane are across the river from each other. So, you do have people living very closely in towns very close to the border. Yet there is a good record of co-operation between An Garda Síochána and the Police Service of Northern Ireland. It's not a problem. For some reason, it is a problem that apparently only exists between England and Wales, but isn't a problem anywhere else—not even within the UK, where, of course, Scotland has an independent police system. No-one's ever said, 'That creates a problem in terms of cross-border co-operation'. So, I find that argument difficult to accept.
In practice, what does this mean? Well, it means, for example, obviously, that we would have control here of our justice system. It does not mean there'd be no co-operation; it does not mean we would build a justice wall between ourselves and England—of course not. You would not need separate professions. I think that's right; you could have professions that could regulate themselves and be cross-border. You would not necessarily need a separate court system. Lord Justice Thomas has said in the past that the idea of a distinct jurisdiction means that you can say, 'Okay, we'll share a court system and share the costs'. Because, at the moment, we don't pay anything towards the justice system, yet we produce laws here that create costs for the Ministry of Justice that they have to pick up every single time. Now, it's very convenient for us, but is that fair in the longer term? A properly shared jurisdiction would see responsibility shared between these two bodies, these two legislatures. I do see the time running out, Llywydd.
And I'd simply say this: as I said before, the abnormal situation is what we have in Wales—a Parliament without a jurisdiction. The abnormal situation is what we have in England and Wales, where we have two Parliaments within the same jurisdiction. And I just make this last point to illustrate to Members what that might mean: the time is coming when it would be possible for someone to be arrested, tried and imprisoned in England for an offence that's not an offence in England, because it's one jurisdiction, and that clearly can't be right in the future, and it's time to make sure that we have better symmetry as far as devolution is concerned and certainly far better symmetry as far as the devolution of justice is concerned.
Diolch, Llywydd. [Torri ar draws.] Mae'r Aelod newydd gerdded i mewn; efallai y dylai ef wneud y gwaith y mae wedi'i dalu i'w wneud a bod yn y Siambr hon o'r cychwyn cyntaf os yw eisiau cymryd rhan yn y ddadl hon, yn hytrach nag eistedd yno'n achwyn fel rhyw fath o berthynas oedrannus sy'n achosi embaras.
Ond gadewch imi gymryd, yn gyntaf oll, yr hyn y mae Gareth Bennett wedi'i ddweud. Y cyfan y gallaf ei ddweud wrtho yw hyn: mae Arglwydd Brif Ustus Cymru a Lloegr yw rhywun sydd â phrofiad helaeth yn y system cyfiawnder troseddol. Mae ganddo brofiad helaeth o ddim byd pan ddaw i'r system cyfiawnder troseddol, yn enwedig o ochr eiriolaeth. Mae byd o baranoia yn bodoli ar yr ochr honno i'r Siambr. Byddai'n gas gennyf i fod y tu mewn i'w pennau a'u bydoedd, ac rwy'n teimlo trueni drostyn nhw.
Mae datganoli'r system cyfiawnder troseddol yn fenter enfawr. Nid yw'n bosibl ei wneud dros nos, dim ond dros gyfnod hir iawn y mae modd gwneud hynny, a byddai'n cymryd llawer iawn o waith paratoi. Gadewch inni fod yn glir am hynny. Nid yw hyn yn rhywbeth a all ddigwydd dros nos. Ond os edrychwn ni ar Gymru, Cymru yw'r unig awdurdodaeth ym myd y gyfraith gyffredin lle mae yna ddwy Senedd. Nid yw'n bodoli yn unman arall. Bob tro y mae Senedd sy'n creu'r gyfraith wedi'i sefydlu yn unrhyw le yn y Gymanwlad, mae awdurdodaeth wedi dilyn bob amser. Mae Gogledd Iwerddon yn enghraifft o hyn yn y DU. Nid yw hyn yn radical—mae'n normal. Y sefyllfa annormal yw'r sefyllfa yng Nghymru.
Dyma'r unig Senedd ym myd y gyfraith gyffredin nad oes ganddi awdurdodaeth i orfodi ei chyfreithiau ei hun. Mae'n dibynnu ar Lywodraeth arall a'i hasiantaethau i orfodi'r cyfreithiau a gaiff eu pasio yn y lle hwn mewn gwirionedd. Ni all hynny fod yn iawn. Ni fyddem yn derbyn bod gan Lys Ewrop awdurdodaeth lwyr ar sut i orfodi cyfreithiau a gaiff eu pasio yn y DU—wrth gwrs na fyddem—felly pam nad yw hynny'n iawn i Gymru? Mae'n rhaid ei bod yn iawn, mewn egwyddor, pan fydd cyfreithiau'n cael eu pasio gan Senedd, y dylai'r Senedd gael awdurdodaeth i orfodi'r cyfreithiau hynny. Fel arall, mae yna ryw ansawdd garw yn y system na ellir ei gywiro.
Os trof at bolisi cyfiawnder, cafodd y pwynt ei wneud yn dda ynghylch y diffyg cyfle i fynd at Gyfiawnder, ac mae hynny'n wir. Ni allwch ddweud bod y system cyfiawnder troseddol yng Nghymru a Lloegr yn deg, oherwydd nid yw hynny'n wir, ac mae'r adroddiad yn dweud hynny. Ni all fod yn iawn fod aelod unigol o'r cyhoedd yn cael ei orfodi i fynd i dreial i gynrychioli ei hun ac mae erlynydd proffesiynol yn ei erbyn. Mae barnwyr wedi dweud hyn wrthyf, eu bod yn pryderu ynghylch sut y maen nhw'n ymdrin â sefyllfa lle mae ganddyn nhw rywun sy'n ddibrofiad o'i gymharu â rhywun sy'n brofiadol. Mae treialon yn para'n hwy o lawer, oherwydd mae'n rhaid egluro pethau wrth bobl, oherwydd nid ydyn nhw'n gyfarwydd â'r system.
Clywais i'r hyn a ddywedodd Mark Isherwood. Cyflwynodd yr achos yn gryf iawn, os caf i ddweud, dros ddatganoli carchardai a'r gwasanaeth prawf, oherwydd dywedodd, 'Wel, nid oes angen datganoli arnom; mae yna un system yn barod ac mae eisoes yn gweithio'n dda iawn.' Os yw hynny'n wir, os yw eisoes yn gweithio'n dda yng Nghymru fel system genedlaethol, yna siawns mai'r lle i'w llywodraethu yw'r lle hwn, fel Senedd genedlaethol pobl Cymru.
A gadewch inni gadw mewn cof hefyd, mae'n wirion nad oes gan bobl Cymru, sy'n siarad Cymraeg, unrhyw hawl i gael treial yn eu hiaith eu hunain. Ni allwch gael rheithgor Cymraeg—nid yw'n cael ei ganiatáu. Byddai'n bosibl ei wneud, ond nid yw wedi'i ganiatáu, byth. Ac mae hwnnw'n bwynt arall y credaf i sy'n werth inni feddwl amdano, nad oes gennych yr hawl i dreial o'ch cymheiriaid ar reithgor Cymraeg yng Nghymru. Ac nid yw hynny erioed wedi bodoli. A rhaid i hynny newid.
Gan droi at yr hyn a ddywedodd Mark Isherwood. A gaf i eich sicrhau, os caiff plismona ei ddatganoli, ni fydd yn fater o ddiffyg cydweithrediad sydyn ar draws y ffin? Wrth gwrs na fydd. Ni fyddai neb rhesymegol yn dadlau hynny. A bydd rhai meysydd o droseddu sydd mor ddifrifol fel y byddai'n rhaid cydgysylltu ar draws y DU a thu hwnt, i Ewrop. Mae hynny'n wir. Ond mae dweud, oherwydd bod troseddu'n drawsffiniol, sy'n gywir, yna mae'n rhaid cynnal ein holl blismona o Whitehall yn ddadl ffug. Oherwydd, os ystyriwch chi'r Iwerddon, lle mae'r ffin yn debyg iawn i'r ffin yma—mae Newry a Dundalk yn agos at ei gilydd; mae Letterkenny a Derry yn agos at ei gilydd; mae Lifford a Strabane ar draws yr afon oddi wrth ei gilydd. Felly, mae gennych chi bobl yn byw yn agos iawn mewn trefi sy'n agos iawn at y ffin. Eto i gyd mae cofnod da o gydweithrediad rhwng Garda Síochána a gwasanaeth heddlu Gogledd Iwerddon. Nid yw'n broblem. Am ryw reswm, mae'n ymddangos mai dim ond rhwng Cymru a Lloegr y mae'n broblem, ond nid yw'n broblem yn unman arall—hyd yn oed o fewn y DU, lle mae gan yr Alban system heddlu annibynnol, wrth gwrs. Nid oes neb erioed wedi dweud, 'Mae hynny'n creu problem o ran cydweithredu ar draws ffiniau.' Felly, rwyf yn ei chael hi'n anodd derbyn y ddadl honno.
Yn ymarferol, beth mae hyn yn ei olygu? Wel, mae'n golygu, er enghraifft, yn amlwg, y byddai gennym ni reolaeth yma o'n system gyfiawnder. Nid yw'n golygu na fyddai unrhyw gydweithrediad; nid yw'n golygu y byddem ni'n adeiladu wal gyfiawnder rhyngom ni a Lloegr—wrth gwrs na fyddem. Ni fyddai angen proffesiynau ar wahân arnoch chi. Rwy'n credu bod hynny'n iawn; gallech gael proffesiynau a allai reoleiddio'u hunain a bod yn drawsffiniol. Ni fyddai angen system llysoedd ar wahân arnoch chi o anghenraid. Mae'r Arglwydd Ustus Thomas wedi dweud yn y gorffennol fod y syniad o awdurdodaeth bendant yn golygu y gallwch chi ddweud, 'Iawn, byddwn ni'n rhannu system llysoedd ac yn rhannu'r costau.' Oherwydd, ar hyn o bryd, nid ydym yn talu unrhyw beth tuag at y system gyfiawnder, ac eto rydym ni'n cynhyrchu Deddfau yma sy'n creu costau i'r Weinyddiaeth Gyfiawnder y mae'n rhaid iddyn nhw eu codi bob tro. Nawr, mae'n gyfleus iawn i ni, ond a yw hynny'n deg yn y tymor hwy? Byddai awdurdodaeth wedi'i rhannu'n briodol yn gweld rhannu cyfrifoldeb rhwng y ddau gorff hyn, y ddwy ddeddfwrfa hyn. Rwy'n gweld yr amser yn mynd yn brin, Llywydd.
A byddwn i ond yn dweud hyn: fel y dywedais o'r blaen, y sefyllfa annormal sydd gennym ni yng Nghymru—Senedd heb awdurdodaeth. Y sefyllfa annormal yw'r hyn sydd gennym ni yng Nghymru a Lloegr, lle mae gennym ni ddwy Senedd o fewn yr un awdurdodaeth. Rwy'n gwneud y pwynt olaf hwn er mwyn dangos i'r Aelodau beth y gallai hynny ei olygu: mae'r amser yn dod pan fyddai'n bosibl i rywun gael ei arestio, ei roi ar brawf a'i garcharu yn Lloegr am drosedd nad yw'n drosedd yn Lloegr, gan mai un awdurdodaeth ydyw. Ac mae'n amlwg na all hynny fod yn iawn yn y dyfodol, ac mae'n amser gwneud yn siŵr bod gennym ni well cymesuredd o ran datganoli ac yn sicr gymesuredd llawer gwell cyn belled ag y mae datganoli cyfiawnder yn y cwestiwn.
Like others, I'd like to take the opportunity this afternoon to thank Lord Thomas and his colleagues, his commissioners and the staff that supported them in producing this report. I'd also like to say that I wholeheartedly agreed with the approach that the First Minister outlined in introducing this debate and I hope that we can move progress on this matter with some speed and some urgency.
When I was first appointed with responsibility for justice, I was absolutely shocked at what I saw—absolutely profoundly shocked and moved by the state of the criminal justice system in this country. And this report—Mark Reckless described it as an indictment of the criminal justice system in England and Wales. It isn't: it's an indictment of the system in Wales. The issues that we're trying to grapple with and address here don't exist the other side of the border in anything like the same way. That's not to say I support the approach taken by the United Kingdom Government there, but they do not have the issues that we deal with here. And a senior civil servant put it very well when they said to me that we're in a situation here where the UK Government is unable to deliver policy—completely unable to deliver policy—but neither can the Welsh Government. Neither the Welsh nor the UK Governments able to deliver a policy in this area. It is absolutely and profoundly wrong because—[Interruption.] I will give way in a moment. And the people who suffer—the people who suffer—are the people who are languishing in a system that is unable to meet their needs or the needs of the wider society for justice.
Fel eraill, hoffwn i fanteisio ar y cyfle y prynhawn yma i ddiolch i'r Arglwydd Thomas a'i gydweithwyr, ei gomisiynwyr a'r staff a'u cefnogodd wrth lunio'r adroddiad hwn. Hoffwn i ddweud hefyd fy mod yn cytuno'n llwyr â'r dull a amlinellwyd gan y Prif Weinidog wrth gyflwyno'r ddadl hon ac rwy'n gobeithio y gallwn ni symud ymlaen ar y mater hwn yn gyflym ac ar fyrder.
Pan gefais i fy mhenodi â chyfrifoldeb dros gyfiawnder am y tro cyntaf, cefais i fy syfrdanu'n fawr gan yr hyn a welais i—fy syfrdanu'n llwyr a chael ysgytwad ofnadwy oherwydd cyflwr y system cyfiawnder troseddol yn y wlad hon. Ac mae'r adroddiad hwn—dywedodd Mark Reckless ei fod yn gondemniad o'r system cyfiawnder troseddol yng Nghymru a Lloegr. Nid yw hynny'n wir: mae'n gondemniad o'r system yng Nghymru. Nid yw'r materion yr ydym ni'n ceisio mynd i'r afael â nhw a rhoi sylw iddyn nhw yma yn bodoli yr ochr arall i'r ffin yn yr un ffordd o gwbl. Nid yw hynny'n golygu fy mod yn cefnogi ymagwedd Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn hyn o beth, ond nid oes ganddyn nhw'r problemau yr ydym ni'n ymdrin â nhw yma. A mynegodd uwch was sifil hynny'n dda iawn pan ddywedodd wrthyf i ein bod mewn sefyllfa yma lle nad yw Llywodraeth y DU yn gallu cyflawni polisi—nad yw'n gallu cyflawni polisi o gwbl—ond ni all Llywodraeth Cymru wneud hynny ychwaith. Nid yw Llywodraethau Cymru na'r DU yn gallu cyflawni polisi yn y maes hwn. Mae'n gwbl anghywir oherwydd—[Torri ar draws.] Byddaf i'n ildio mewn eiliad. A'r bobl sy'n dioddef—y bobl sy'n dioddef—yw'r bobl sy'n dihoeni mewn system nad yw'n gallu diwallu eu hanghenion nac anghenion y gymdeithas ehangach am gyfiawnder.
I agree with the Member in terms of higher issues around governance or jurisdiction, but surely much of this report is about the operation of the justice system on the ground when it's been starved of money. And many, many of these issues are as prevalent in regions across England, which have not had the benefit of this excellent report.
Rwy'n cytuno â'r aelod o ran materion uwch ynghylch llywodraethu neu awdurdodaeth, ond yn sicr mae llawer o'r adroddiad hwn yn ymwneud â gweithredu'r system gyfiawnder ar lawr gwlad pan fydd wedi'i hamddifadu o arian. Ac mae llawer iawn o'r materion hyn yr un mor gyffredin mewn rhanbarthau ledled Lloegr, nad ydyn nhw wedi cael budd yr adroddiad rhagorol hwn.
It is certainly partly that—I don't disagree with you that the policies that have been pursued by the UK Government for the last decade or so have been absolutely destructive and have caused a level of chaos that we haven't seen in recent history.
But let me say this: we, all too often, focus in on incarceration, the process of incarceration—of sending somebody into a secure estate, to send them to prison, in order to serve a sentence or whatever. That is actually a relatively small part of what a criminal justice system should be doing, and the reason for the failure of the current system is that all the services that should support and sustain somebody, not in the system, but through the system and out of the system, are already devolved. And it is a standing indictment, to use your word, of a system, which has been delivered over the centuries, that has not delivered a single facility for women, or, up until two or three years ago, a single serious facility outside of the M4 corridor. So, we have had a criminal justice system that has not been run for the benefit of the people of Wales, has not been run to meet the needs of the people of Wales, but has been run out of Whitehall and Westminster to meet their needs at their convenience. And the people who pay the price tend not to be people who are sitting in places like this, but they're the people we represent. And I believe, if we're serious about doing this, we need to take this step and to do so with a level of urgency.
I look at how we administer not simply the laws we pass here, but also the way in which we enforce those. Mark Isherwood makes an interesting point, but absolutely wrong. We're not, here, talking about the detection of crime, or, as you put it, the devolution of criminal activity. I think we don't need to do that. What we are looking at here is how the police are able to engage with the devolved services, and speaking to police commissioners—. I spoke to all of the police commissioners as a Minister here, and there have been changes to chief constables now, but, for most of my time in office, both the commissioners and the chief constables, and most senior officers, strongly supported the devolution of the service, because they recognised that they needed to work more closely with the devolved services and they needed to be far more closely linked with the devolved services than they were and they are at present. It is not credible to argue otherwise. And I think the work that's been done by the commission has ensured that we have both the principle and the practice of a policy.
In principle—creating a more stable settlement—I'm very, very encouraged to hear within the Labour Party that the leadership candidates are all looking, I think, now towards a federal solution, or a confederal solution, in the United Kingdom; I think that's an important step forward. The devolution of the criminal justice system has to be a fundamental part of that. A federal system can't exist without that. And what we need to be able to do, as the former First Minister put it himself, is to create the circumstances for that to happen, because—and I'll finish on this point, Presiding Officer—at the moment, we are failing people who are in prison because of their mental health, or because of substance abuse. We're not providing them with the education they require. What we're doing is locking the door and forgetting about them. That might be the approach the Brexit Party and the Conservatives wish to take, but I do not believe that that is the approach that this Parliament can or should take.
Yn sicr, mae'n ymwneud â hynny'n rhannol—nid wyf yn anghytuno â chi bod y polisïau y mae Llywodraeth y DU wedi bod yn eu dilyn ers degawd neu fwy wedi bod yn gwbl ddinistriol ac wedi achosi lefel o anhrefn nad ydym ni wedi'i gweld yn ystod y cyfnod diweddar.
Ond gadewch i mi ddweud hyn: rydym ni, yn rhy aml, yn canolbwyntio ar garcharu, y broses o garcharu—o anfon rhywun i ystad ddiogel, eu hanfon i'r carchar, er mwyn cyflawni dedfryd neu beth bynnag. Mae hynny mewn gwirionedd yn rhan gymharol fach o'r hyn y dylai system cyfiawnder troseddol fod yn ei wneud, a'r rheswm dros fethiant y system bresennol yw bod yr holl wasanaethau a ddylai gefnogi a chynnal rhywun, nid yn y system, ond drwy'r system ac allan o'r system, eisoes wedi'u datganoli. Ac mae'n gondemniad parhaol, i ddefnyddio'ch gair chi, o system sydd wedi'i chyflwyno dros y canrifoedd, nad yw wedi darparu'r un cyfleuster i fenywod, nac ychwaith, hyd at ddwy neu dair blynedd yn ôl, yr un cyfleuster difrifol y tu allan i goridor yr M4. Felly, rydym ni wedi cael system cyfiawnder troseddol nad yw wedi cael ei chynnal er budd pobl Cymru, nad yw wedi cael ei chynnal i ddiwallu anghenion pobl Cymru, ond sydd wedi cael ei chynnal allan o Whitehall a San Steffan i gwrdd â'u hanghenion pan fo hynny'n gyfleus iddyn nhw. Ac nid yw'r bobl sy'n talu'r pris yn dueddol o fod yn bobl sy'n eistedd mewn mannau fel hyn, ond nhw yw'r bobl yr ydym ni'n eu cynrychioli. Ac rwy'n credu, os ydym ni o ddifrif ynglŷn â gwneud hyn, bod angen i ni gymryd y cam hwn a gwneud hynny ar frys.
Rwy'n edrych ar sut yr ydym ni'n gweinyddu nid yn unig y deddfau yr ydym ni'n eu pasio yma, ond hefyd y ffordd yr ydym ni'n gorfodi'r rheini. Mae Mark Isherwood yn gwneud pwynt diddorol, ond un hollol anghywir. Nid ydym ni, yma, yn sôn am ganfod troseddau, neu, fel yr oeddech chi wedi'i ddweud, datganoli gweithgarwch troseddol. Nid oes angen i ni wneud hynny, yn fy marn i. Yr hyn yr ydym ni'n ei ystyried yma yw sut y gall yr heddlu ymgysylltu â'r gwasanaethau sydd wedi'u datganoli, a siarad â chomisiynwyr yr heddlu—. Fel Gweinidog yma, siaradais â phob un o gomisiynwyr yr heddlu, ac mae newidiadau wedi bod i'r prif gwnstabliaid nawr, ond, dros y rhan fwyaf o fy nghyfnod yn y swydd, roedd y comisiynwyr a'r prif gwnstabliaid, a'r rhan fwyaf o'r uwch swyddogion, yn cefnogi datganoli'r gwasanaeth yn gryf, oherwydd eu bod yn cydnabod bod angen iddyn nhw weithio'n agosach gyda'r gwasanaethau sydd wedi'u datganoli a bod angen iddyn nhw fod â chysylltiad agosach o lawer â'r gwasanaethau sydd wedi'u datganoli nag yr oedden nhw, nag y maen nhw ar hyn o bryd. Nid yw'n gredadwy i ddadlau fel arall. Ac rwy'n credu bod y gwaith sydd wedi'i wneud gan y comisiwn wedi sicrhau bod gennym ni'r egwyddor a'r arfer o bolisi.
Mewn egwyddor—creu setliad mwy sefydlog—rwy'n cael fy nghalonogi'n fawr o glywed o fewn y Blaid Lafur bod yr ymgeiswyr am arweinyddiaeth i gyd yn edrych, rwy'n credu, am ateb ffederal, neu ateb cydffederal, yn y Deyrnas Unedig; rwy'n credu bod hwnnw'n gam pwysig ymlaen. Mae'n rhaid i ddatganoli'r system cyfiawnder troseddol fod yn rhan sylfaenol o hynny. Ni all system ffederal fodoli heb hynny. A'r hyn y mae angen inni allu ei wneud, fel y dywedodd y cyn-Brif Weinidog ei hun, yw creu'r amgylchiadau i hynny ddigwydd, oherwydd—ac fe wnaf orffen ar y pwynt hwn, Llywydd—ar hyn o bryd, rydym ni'n esgeuluso pobl sydd yn y carchar oherwydd eu hiechyd meddwl, neu oherwydd camddefnyddio sylweddau. Nid ydym ni'n darparu'r addysg sydd ei hangen arnyn nhw. Yr hyn yr ydym ni'n ei wneud yw cloi'r drws ac anghofio amdanyn nhw. Efallai mai dyna'r ymagwedd y mae'r Blaid Brexit a'r Ceidwadwyr eisiau ei chymryd, ond ni chredaf mai dyna'r ymagwedd y gall neu y dylai'r Senedd hon ei chymryd.
Galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol i ymateb i'r ddadl. Jeremy Miles.
I call on the Counsel General to reply to the debate. Jeremy Miles.
Diolch, Llywydd. In closing this debate, can I echo the First Minister's thanks to Lord Thomas and the commissioners for a substantial piece of work, which demonstrates robustness, expertise and independence, which most Members in their contributions have acknowledged? And I regret to say that I'm not able to say that all Members did so.
Diolch, Llywydd. Wrth gloi'r ddadl hon, a gaf fi ategu diolchiadau'r Prif Weinidog i'r Arglwydd Thomas a'r comisiynwyr am ddarn sylweddol o waith, sy'n dangos cadernid, arbenigedd ac annibyniaeth, y mae'r rhan fwyaf o'r Aelodau yn eu cyfraniadau wedi eu cydnabod? Ac mae'n ddrwg gennyf ddweud nad wyf yn gallu dweud bod pob aelod wedi gwneud hynny.
Fel Aelodau'r Senedd, ein cyfrifoldeb ni yw cynrychioli buddiannau Cymru a'i phobl, a rŷn ni gyd yn ceisio gweithio yn ein ffordd ein hunain i gyflawni'r cyfrifoldeb hwn. Ac, ar y cyfan, rwy'n credu bod pawb yma hefyd, yn ein ffyrdd ein hunain, eisiau gweld Cymru fwy cyfiawn.
Mae amryw o Aelodau wedi cyfeirio yn ystod y ddadl at sylwadau gan Weinidogion Llywodraeth y Deyrnas Unedig, a oedd fel petasai nhw efallai yn diystyru datganoli cyfiawnder. Ond dwi ddim yn credu bod y drws wedi ei gau yn derfynol ar hynny, ac, wrth edrych ar rai o'r sylwadau hynny, rwy'n credu bod cyfle i astudio canfyddiadau'r comisiwn efallai'n fwy manwl na sydd wedi digwydd hyd yn hyn, ac rwy'n disgwyl ymlaen at gynnal sgyrsiau pellach ar y testun hwn gyda nhw.
As Members of the Senedd, it's our responsibility to represent the interests of Wales and its people, and we are all working in our own ways to deliver that responsibility. And, generally speaking, I think everyone here, in our own way, wants to see a more just Wales.
Many Members have made reference during the debate to comments made by UK Government Ministers, who seemed to dismiss the devolution of justice. But I don't think that the door is entirely closed on that, and, in looking at some of those comments, I do think there is an opportunity to study the commission's findings in more detail than has been the case so far, and I look forward to having further conversations on this topic with them.
Justice, as the commission has said, should be at the heart of Government. And the commission's conclusions are unequivocal. Justice should be determined and delivered in Wales, to align with Wales's distinct and developing social, health and education policies. It currently is not, because justice, generally, is reserved. I agree with the commission that the current devolution settlement is confusing and complex and does not serve the needs of the people of Wales.
Dylai cyfiawnder, fel y mae'r comisiwn wedi'i ddweud, fod wrth wraidd Llywodraeth. Ac mae casgliadau'r comisiwn yn ddiamwys. Dylai cyfiawnder gael ei bennu a'i gyflawni yng Nghymru, i gyd-fynd â pholisïau cymdeithasol, iechyd ac addysg unigryw Cymru sy'n datblygu. Nid ydyw ar hyn o bryd, oherwydd mae cyfiawnder, yn gyffredinol, wedi'i gadw'n ôl. Rwy'n cytuno â'r comisiwn fod y setliad datganoli presennol yn ddryslyd ac yn gymhleth ac nad yw'n diwallu anghenion pobl Cymru.
Will the Counsel General take a brief intervention?
A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol dderbyn ymyriad byr?
Yes, indeed.
Gwnaf, yn wir.
I'm very grateful to you. Would you agree with me that one area where this conflict is increasingly obvious is with regard to the family courts? Welsh public policy is increasingly taking a child rights based approach, and the family courts are taking a slightly different one. And would you agree with me that devolving justice would enable us to tie those knots together and to enable children and families to get better access and more timely access and, hopefully, a less confrontational process?
Rwy'n ddiolchgar iawn i chi. A fyddech chi'n cytuno â mi mai un maes lle mae'r gwrthdaro hwn yn dod yn fwyfwy amlwg yw maes y llysoedd teulu? Mae polisi cyhoeddus Cymru yn gynyddol â dull gweithredu sy'n seiliedig ar hawliau plant, ac mae gan lysoedd teulu ddull o weithredu sydd ychydig yn wahanol. Ac a fyddech chi'n cytuno â mi y byddai datganoli cyfiawnder yn ein galluogi ni i ddwyn yr elfennau hyn at ei gilydd i alluogi plant a theuluoedd i gael gwell mynediad a mynediad mwy amserol a gobeithio, gweld proses llai gwrthdrawiadol?
I would indeed agree with that proposition. We support strongly the devolution of family justice, because it enables better alignment with our priorities here as a Government, including early intervention and ensuring that the voice of the child is better heard in some of those proceedings as well.
That is one of a range of areas where the commission's work speaks to the need to integrate justice with those policy areas that are already devolved to Wales—some of them Mick Antoniw pointed out in his contribution—housing, health and education, amongst others. And it's that obstacle to integration that I think explains the dilemma with which Mark Isherwood was wrestling in his contribution, I think, which is why the justice system which is reserved isn't performing better for the people of Wales. In those areas, there is already divergence in the law that applies to England and the law that applies to Wales, and that will only gather momentum. And the conclusion that justice should be devolved speaks also to the better use of funding that can be then allocated holistically to secure better outcomes for the people that Leanne Wood and John Griffiths spoke so passionately and powerfully about, who are amongst the most vulnerable in our society. So, improving outcomes for the people of Wales must be at the heart of what we are trying to achieve.
Then, finally, there is the work that we can do now in Wales. And, for my part, I've met recently with the heads of law schools in Wales to discuss legal education and the establishment and the role of the proposed new law council for Wales. I'm pursuing the cause of the Welsh language in the system of professional legal qualifications, where, in contrast, to Mark Reckless, this Government expects parity of treatment for those seeking to qualify in Welsh. I'm meeting with law firms and with the Law Society—
Byddwn i'n cytuno'n llwyr â'r cynnig hwnnw. Rydym yn cefnogi'n frwd y broses o ddatganoli cyfiawnder teuluol, oherwydd ei fod yn golygu y bydd modd cysoni'n well â'n blaenoriaethau ni yma fel Llywodraeth, gan gynnwys ymyrryd yn gynnar a sicrhau bod llais y plentyn yn cael ei glywed yn well yn rhai o'r achosion hynny hefyd.
Mae hynny'n un o amryw o feysydd lle mae gwaith y comisiwn yn adlewyrchu'r angen i integreiddio cyfiawnder â'r meysydd polisi hynny sydd eisoes wedi'u datganoli i Gymru—nododd Mick Antoniw rai ohonyn nhw yn ei gyfraniad—tai, iechyd ac addysg, ymysg eraill. A'r rhwystr hwnnw rhag integreiddio sydd, yn fy marn i, yn esbonio'r cyfyng-gyngor yr oedd Mark Isherwood yn ymladd ag ef yn ei gyfraniad, rwy'n credu, a dyna pam nad yw'r system gyfiawnder a gedwir yn ôl yn perfformio'n well ar gyfer pobl Cymru. Yn yr ardaloedd hynny, mae gwahaniaethau eisoes rhwng y gyfraith sy'n berthnasol i Loegr a'r gyfraith sy'n berthnasol i Gymru, ac ni fydd hynny ond yn cynyddu. Ac mae'r casgliad y dylai cyfiawnder gael ei ddatganoli yn adlewyrchu hefyd well defnydd o arian y gellir ei ddyrannu'n gyfannol i sicrhau canlyniadau gwell i'r bobl y siaradodd Leanne Wood a John Griffiths mor angerddol a phwerus amdanyn nhw, sydd ymysg y mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas. Felly, mae'n rhaid i wella canlyniadau i bobl Cymru fod wrth wraidd yr hyn yr ydym ni'n ceisio'i gyflawni.
Ac yna, yn olaf, y mae'r gwaith y gallwn ni ei wneud ar hyn o bryd yng Nghymru. Ac, o'm rhan i, rwyf i wedi cyfarfod yn ddiweddar â phenaethiaid ysgolion y gyfraith yng Nghymru i drafod addysg gyfreithiol a sefydlu cyngor cyfraith newydd arfaethedig Cymru a'i swyddogaeth. Dwi ar drywydd achos y Gymraeg yn y system o gymwysterau cyfreithiol proffesiynol, lle, yn wahanol i Mark Reckless, mae'r Llywodraeth hon yn disgwyl triniaeth gyffelyb i'r rhai sy'n ceisio cymhwyso yn Gymraeg. Rwy'n cyfarfod â chwmnïau'r gyfraith ac â Chymdeithas y Cyfreithwyr—
Will the Minister give way?
A wnaiff y Gweinidog ildio?
Yes.
Gwnaf.
Does he think it's reasonable for someone who has only demonstrated proficiency through examination in Welsh to be able to practice across England, in English?
A yw'n credu ei bod yn rhesymol i rywun sydd dim ond wedi dangos hyfedredd drwy arholiad yn y Gymraeg gael ymarfer ar draws Lloegr, yn Saesneg?
I think it's perfectly reasonable to expect that, just as the current system entitles people who have qualified in English to practice in Wales, including in Welsh, with Welsh clients.
I'm meeting further with Welsh law firms and the Law Society in the coming weeks to discuss how we can build further the capacity of the legal sector in Wales, and am already in discussions with the bar in Wales about what we can do together to further strengthen the important role it can play in enriching the legal ecology of Wales.
In drawing to a conclusion, Llywydd, it's clear that the commission has delivered a damning indictment on the state of the justice system in Wales. But it has also provided us with a bold vision and a route-map for how we can deliver improved outcomes for the people of Wales, and that must be our overriding objective in creating a fair and more just Wales.
Rwy'n credu ei bod yn gwbl resymol i ddisgwyl hynny, yn union fel y mae'r system bresennol yn rhoi'r hawl i bobl sydd wedi cymhwyso yn Saesneg i ymarfer yng Nghymru, gan gynnwys yn y Gymraeg, gyda chleientiaid o Gymru.
Rwy'n cwrdd ymhellach â chwmnïau'r gyfraith yng Nghymru a Chymdeithas y Cyfreithwyr yn ystod yr wythnosau nesaf i drafod sut y gallwn ni ddatblygu gallu'r sector cyfreithiol yng Nghymru, ac rwyf eisoes yn trafod gyda'r bar yng Nghymru yr hyn y gallwn ni ei wneud gyda'n gilydd i gryfhau ymhellach y rhan y gall ei chwarae wrth gyfoethogi ecoleg gyfreithiol Cymru.
Wrth ddod i gasgliad, Llywydd, mae'n amlwg bod y comisiwn wedi cyflwyno condemniad hallt o gyflwr y system gyfiawnder yng Nghymru. Ond mae hefyd wedi rhoi inni weledigaeth feiddgar a thrywydd fel y gallwn ni ddarparu gwell canlyniadau i bobl Cymru, a rhaid i hynny fod yn brif amcan inni wrth greu Cymru deg a mwy cyfiawn.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly dyma ni'n gohirio'r bleidlais tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree amendment 1. Does any Member object? [Objection.] Therefore I will defer voting until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
A dyma ni nawr yn cyrraedd y cyfnod pleidleisio. Ac oni bai bod tri Aelod yn dymuno i fi ganu'r gloch, dwi'n symud i'r bleidlais. Mae'r bleidlais gyntaf ar ddadl y gyllideb ddrafft, a dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 28, neb yn ymatal, 23 yn erbyn. Felly, derbyniwyd y cynnig.
And that brings us to voting time. Unless three Members wish for the bell to be rung, I will move immediately to the first vote. And that first vote is on the draft budget, and I call for a vote on the motion tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 28, no abstentions, 23 against. Therefore the motion is agreed.
NDM7259 - Dadl: Cyllideb Ddrafft 2020-2021 : O blaid: 28, Yn erbyn: 23, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
NDM7259 - Debate: Draft Budget 2020-2021: For: 28, Against: 23, Abstain: 0
Motion has been agreed
Mae'r bleidlais nesaf ar y ddadl rŷn ni newydd ei chynnal ar adroddiad y comisiwn ar gyfiawnder yng Nghymru. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol. Dwi'n galw am bleidlais yn gyntaf, felly, ar welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 11, tri yn ymatal, 39 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 1 wedi'i wrthod.
The next vote is on the debate that we've just heard on the report of the commission on justice in Wales. If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected. I call for a vote first of all on amendment 1, tabled in the name of Darren Millar. Open the vote. Close the vote. In favour 11, three abstentions, 39 against. Therefore, amendment 1 is not agreed.
NDM7260 - Gwelliant 1: O blaid: 11, Yn erbyn: 39, Ymatal: 3
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM7260 - Amendment 1: For: 11, Against: 39, Abstain: 3
Amendment has been rejected
Mae'r bleidlais nesaf ar welliant 2, felly. Dwi'n galw am bleidlais ar welliant 2, a gyflwynwyd yn enw Caroline Jones. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 38 yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 2 wedi'i wrthod.
The next vote is on amendment 2. I call for a vote on amendment 2, tabled in the name of Caroline Jones. Open the vote. Close the vote. In favour 15, no abstentions, 38 against. And therefore, amendment 2 is not agreed.
NDM7260 - Gwelliant 2: O blaid: 15, Yn erbyn: 38, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM7260 - Amendment 2: For: 15, Against: 38, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Y bleidlais olaf yw'r un ar y cynnig heb ei ddiwygio. Galwaf am bleidlais ar y cynnig heb ei ddiwygio, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 38, neb yn ymatal, 15 yn erbyn. Ac felly, derbyniwyd y cynnig.
The final vote is on the unamended motion. I call for a vote on the unamended motion, tabled in the name of Rebecca Evans. Open the vote. Close the vote. In favour 38, no abstentions, 15 against. And therefore, the motion is agreed.
NDM7260 - Dadl: Adroddiad y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru : O blaid: 38, Yn erbyn: 15, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
NDM7260 - Debate: Report of the Commission on Justice in Wales: For: 38, Against: 15, Abstain: 0
Motion has been agreed
A dyna ddiwedd ar ein trafodion am y dydd.
And that brings today's proceedings to a close.
Daeth y cyfarfod i ben am 18:31.
The meeting ended at 18:31.