Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
16/07/2019Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Cyn dechrau ar fusnes y prynhawn yma, dwi eisiau nodi'r newyddion a ddaeth dros y penwythnos am farwolaeth y cyn-Aelod Rod Richards. Ef oedd arweinydd cyntaf grŵp y Ceidwadwyr Cymreig yn y Cynulliad yma, yn dilyn tymor yn San Steffan hefyd fel Aelod Seneddol Gogledd-orllewin Clwyd. Cafodd hefyd y fraint o fod yr Aelod Cynulliad cyntaf erioed i dyngu llw yn y Senedd yma. Rwy'n siŵr y bydd pawb yn dymuno ymestyn pob cydymdeimlad i deulu a chyfeillion Rod Richards yn y cyfnod anodd yma. Diolch.
Before we move to today’s business, I want to mark the sad news announced over the weekend of the death of the former Member Rod Richards. He was the first leader of the Welsh Conservative group in the Assembly, having represented Clwyd North West as an MP in Westminster. He also had the privilege of being the first Assembly Member to take the oath in this Parliament. I’m sure that everyone will want to join me in extending sincerest condolences to Rod Richards’s family and friends at this difficult time. Thank you.
Cwestiynau, felly, i'r Prif Weinidog yw'r eitem gyntaf y prynhawn yma, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Mohammad Asghar.
Questions to the First Minister is the first item on our agenda, and the first question is from Mohammad Asghar.
1. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod busnesau yng Nghymru yn gallu recriwtio'r gweithwyr medrus sydd eu hangen arnynt? OAQ54239
1. What action is the Welsh Government taking to ensure businesses in Wales can recruit the skilled workers they need? OAQ54239
Llywydd, we will deliver 100,000 apprenticeships in this Assembly term. We will deploy our flexible skills programme to support businesses, and we will continue to oppose migration policies from the UK Government that would deny those businesses access to the skilled workers they need.
Llywydd, byddwn yn darparu 100,000 o brentisiaethau yn ystod tymor y Cynulliad hwn. Byddwn yn defnyddio ein rhaglen sgiliau hyblyg i gefnogi busnesau, a byddwn yn parhau i wrthwynebu polisïau ymfudo gan Lywodraeth y DU a fyddai'n atal y busnesau hynny rhag cael gafael ar y gweithwyr crefftus sydd eu hangen arnyn nhw.
Thank you for the reply, First Minister. The Open University business barometer, which monitors the skills landscape of the UK, shows that 92 per cent of organisations surveyed in Wales struggle to find workers with the right skills. Over 50 per cent said their organisation had struggled as a result of the skills shortage, and 64 per cent struggle to hire for a management or leadership position. They forecast the shortfall is now costing organisations here in Wales an extra £355 million a year in recruiting fees, inflated salaries, temporary staff, and training for workers hired at a lower level than intended. First Minister, what action are you and your Government taking, in light of this report, to help Welsh organisations to bridge the divide between the skills they need and the skills available in the labour market in Wales? Thank you.
Diolch am yr ateb, Prif Weinidog. Mae baromedr busnes y Brifysgol Agored, sy'n monitro tirlun sgiliau'r DU, yn dangos bod 92 y cant o'r sefydliadau a arolygwyd yng Nghymru yn ei chael hi'n anodd dod o hyd i weithwyr sydd â'r sgiliau cywir. Dywedodd dros 50 y cant bod eu sefydliad wedi ei chael hi'n anodd o ganlyniad i'r prinder sgiliau, ac mae 64 y cant yn cael trafferth o ran penodi i swyddi rheoli neu arweinyddiaeth. Maen nhw'n rhagweld bod y prinder bellach yn costio £355 miliwn y flwyddyn yn ychwanegol i sefydliadau yma yng Nghymru mewn ffioedd recriwtio, cyflogau uwch, staff dros dro, a hyfforddiant i weithwyr a benodir ar lefel is na fwriadwyd. Prif Weinidog, pa gamau ydych chi a'ch Llywodraeth yn eu cymryd, yng ngoleuni'r adroddiad hwn, i helpu sefydliadau Cymru i lenwi'r bwlch rhwng y sgiliau sydd eu hangen arnyn nhw a'r sgiliau sydd ar gael yn y farchnad lafur yng Nghymru? Diolch.
Well, Llywydd, I agree of course—the importance of actions that Government can take to make sure that public services, businesses, have the skilled labour that they need. It's why the actions that this Government has taken have seen that, between 2011 and 2018, the percentage of working-age adults in Wales with no qualifications fell from 12 per cent to 8 per cent, and, over the same period, the percentage of working adults qualified at higher skills level rose from 32 per cent to 38 per cent. It's why we have our commitment to 100,000 apprenticeships during this Assembly term. It's why we are moving our policy in the apprenticeship area, to put new emphasis on higher level skills. There is much that the Government is doing and will continue to do. But the Member also has to face the facts that businesses, public services and universities in Wales rely on our ability to recruit people from other parts of the European Union, and other parts of the world, to come and make their futures here in Wales. Not only will Brexit be an impediment to that, but the policies being pursued by his Government in relation to migration will make those difficulties even greater, and that's why we will oppose those ideas as vigorously as we can.
Wel, Llywydd, rwy'n cytuno wrth gwrs—pwysigrwydd y camau y gall Llywodraeth eu cymryd i wneud yn siŵr bod gan wasanaethau cyhoeddus, busnesau, y llafur crefftus sydd ei angen arnynt. Dyna pam mae'r camau y mae'r Llywodraeth hon wedi eu cymryd wedi arwain, rhwng 2011 a 2018, i ganran yr oedolion o oedran gweithio yng Nghymru nad oes ganddynt unrhyw gymwysterau ostwng o 12 y cant i 8 y cant, ac, yn ystod yr un cyfnod, i ganran yr oedolion sy'n gweithio sydd â chymhwyster ar lefel sgiliau uwch godi o 32 y cant i 38 y cant. Dyna pam mae gennym ni ein hymrwymiad i 100,000 o brentisiaethau yn ystod tymor y Cynulliad hwn. Dyna pam yr ydym ni'n symud ein polisi yn y maes prentisiaeth, i roi pwyslais newydd ar sgiliau lefel uwch. Mae llawer y mae'r Llywodraeth yn ei wneud ac y bydd yn parhau i'w wneud. Ond mae'n rhaid i'r Aelod hefyd wynebu'r ffeithiau bod busnesau, gwasanaethau cyhoeddus a phrifysgolion yng Nghymru yn dibynnu ar ein gallu i recriwtio pobl o rannau eraill o'r Undeb Ewropeaidd, ac o rannau eraill o'r byd, i ddod i wneud eu dyfodol yma yng Nghymru. Nid yn unig y bydd Brexit yn rhwystr i hynny, ond bydd y polisïau y mae ei Lywodraeth ef yn ei dilyn o ran ymfudo yn gwneud yr anawsterau hynny yn fwy fyth, a dyna pam y byddwn ni'n gwrthwynebu'r syniadau hynny mor egnïol ag y gallwn ni.
First Minister, on the back of the recent launch of an upskilling at work event at Merthyr College, I had the opportunity to discuss with them the importance of skills and apprenticeships to small and medium-sized firms in the constituency. And, from what I heard, it seems that there may be a reluctance on the part of some SMEs to actually take advantage of the apprenticeship schemes, possibly due to lack of awareness, or concern about what they might consider to be bureaucracy or a burdensome responsibility taking people on in that way. So, I just wanted to know what more the Welsh Government could do to encourage more SME employers in particular to take up apprenticeship opportunities in this vital sector in communities like Merthyr Tydfil and Rhymney.
Prif Weinidog, yn sgil lansiad diweddar digwyddiad uwchsgilio yn y gwaith yng Ngholeg Merthyr, cefais y cyfle i drafod â nhw pwysigrwydd sgiliau a phrentisiaethau i fusnesau bach a chanolig eu maint yn yr etholaeth. Ac, o'r hyn a glywais, mae'n ymddangos efallai fod rhywfaint o amharodrwydd ar ran rhai BBaChau i fanteisio ar y cynlluniau prentisiaeth, o bosibl oherwydd diffyg ymwybyddiaeth, neu bryder ynghylch cyflogi pobl yn y ffordd honno oherwydd yr hyn y gallen nhw ei ystyried yn fiwrocratiaeth neu'n gyfrifoldeb beichus. Felly, hoffwn wybod beth arall y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud i annog mwy o gyflogwyr BBaChau yn arbennig i fanteisio ar gyfleoedd prentisiaeth yn y sector hanfodol hwn mewn cymunedau fel Merthyr Tudful a Rhymni.
Llywydd, I thank Dawn Bowden for that. I want to congratulate Merthyr College for the work that they do in this area. One of the great success stories of devolution, Merthyr College, in its development over the period since 1999. And no doubt partly as a result of the sorts of events that Dawn Bowden mentioned, then 57 per cent of apprenticeship starts in Merthyr Tydfil and Rhymney constituency are already identified as being with a small or medium-sized enterprise, and that 57 per cent compares with 51 per cent across Wales as a whole. So, there clearly is good work already going on in the Member's constituency. But she's right, of course, that, for a very small company, the responsibility of taking on an apprentice can appear difficult, and it's why we have developed the idea of shared apprenticeships in Wales, where employers, particularly small employers, can share an apprentice and share the responsibility and the administration that goes with it. The Aspire project in Merthyr Tydfil is one of those schemes. It's been a success already and there's more success to come. I understand that there's a celebration event planned for the Aspire project in the autumn that my colleague Ken Skates will be attending, and it will be an opportunity both to celebrate the success there has already been in the Merthyr and Rumney constituency and to highlight the opportunities that exist for small and medium-sized enterprises in the apprenticeship field in exactly the way that Dawn Bowden suggested.
Llywydd, diolchaf i Dawn Bowden am hynna. Hoffwn longyfarch Coleg Merthyr am y gwaith y maen nhw'n ei wneud yn y maes hwn. Un o lwyddiannau mawr datganoli, Coleg Merthyr, o ran ei ddatblygiad yn ystod y cyfnod ers 1999. Ac yn sicr yn rhannol o ganlyniad i'r mathau o ddigwyddiadau a grybwyllwyd gan Dawn Bowden, ac yna nodwyd eisoes bod 57 y cant o'r rhai sy'n dechrau ar brentisiaethau yn etholaeth Merthyr Tudful a Rhymni gyda menter fach neu ganolig ei maint, a bod 57 y cant yn cymharu gyda 51 y cant ar draws Cymru gyfan. Felly, mae'n amlwg bod gwaith da eisoes yn cael ei wneud yn etholaeth yr Aelod. Ond mae hi'n iawn, wrth gwrs, y gall y cyfrifoldeb o gyflogi prentis ymddangos yn anodd i gwmni bach iawn, a dyna pam yr ydym ni wedi datblygu'r syniad o rannu prentisiaethau yng Nghymru, lle gall cyflogwyr, yn enwedig cyflogwyr bach, rannu prentis a rhannu'r cyfrifoldeb a'r gwaith gweinyddol sy'n mynd law yn llaw â hynny. Mae prosiect Aspire ym Merthyr Tudful yn un o'r cynlluniau hynny. Mae wedi bod yn llwyddiant eisoes ac mae mwy o lwyddiant i ddod. Rwy'n deall bod digwyddiad dathlu ar y gweill ar gyfer prosiect Aspire yn yr hydref y bydd fy nghyd-Weinidog, Ken Skates, yn bresennol ynddo, a bydd yn gyfle i ddathlu'r llwyddiant a gafwyd eisoes yn etholaeth Merthyr a Rhymni ac i dynnu sylw at y cyfleoedd sy'n bodoli ar gyfer mentrau bach a chanolig eu maint yn y maes prentisiaethau yn yr union fodd a awgrymwyd gan Dawn Bowden.
2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am sut y mae Llywodraeth Cymru yn hyrwyddo dull o weithredu hawliau plant wrth weithio gyda chyrff sydd heb eu datganoli? OAQ54290
2. Will the First Minister make a statement on how the Welsh Government promotes a children's rights-based approach when working with non-devolved bodies? OAQ54290
I thank the Member for that question. The Welsh Government encourages all public bodies to take a children’s rights approach to their work. We stand ready to support any non-devolved body through comprehensive information and training.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae Llywodraeth Cymru yn annog pob corff cyhoeddus i fabwysiadu dull hawliau plant wrth wneud eu gwaith. Rydym ni'n barod i gefnogi unrhyw gorff nad yw wedi'i ddatganoli drwy wybodaeth a hyfforddiant cynhwysfawr.
Diolch. I'm very grateful to the First Minister for his answer. There was a joint meeting last week of the cross-party group on violence against women and girls and the cross-party group on violence against children, looking at the family courts and the work that CAFCASS are doing. It was very encouraging to hear how CAFCASS Cymru are beginning to take a much more child's rights-based approach in how they deal with preparing reports for family courts. However, it was very concerning to hear from women whose families have been through that experience the extent to which the family courts sometimes ignore CAFCASS's advice, don't appear to understand how important the voice of the child is in deciding issues around, for example, custody, with children very often being asked their opinions, their opinions being, from their perspective, disregarded, though, of course, it may be what the child wants is not necessarily always best for the child. There were some real concerns expressed in that room by professionals and by women alike that the family court service does not really understand the impact of domestic violence on children and how children should be encouraged to get their voices effectively heard. Can I ask the First Minister today to do some further work with the Counsel General to try to ensure that the appropriate approach that CAFCASS Wales is beginning to take to the experience of children who go through domestic abuse is also reflected and that the family courts are much more aware of the long-term impact of domestic abuse on children and how they can express their views?
Diolch. Rwy'n ddiolchgar iawn i'r Prif Weinidog am ei ateb. Cynhaliwyd cyfarfod ar y cyd yr wythnos diwethaf o'r grŵp trawsbleidiol ar drais yn erbyn menywod a merched a'r grŵp trawsbleidiol ar drais yn erbyn plant, gan edrych ar y llysoedd teulu a'r gwaith y mae CAFCASS yn ei wneud. Roedd yn galonogol iawn clywed sut y mae CAFCASS Cymru yn dechrau mabwysiadu dull sy'n llawer mwy seiliedig ar hawliau plant o ran y ffordd y maen nhw'n ymdrin â pharatoi adroddiadau ar gyfer llysoedd teulu. Fodd bynnag, roedd yn peri pryder mawr clywed gan fenywod y mae eu teuluoedd wedi cael y profiad hwnnw i'r graddau y mae'r llysoedd teulu weithiau yn anwybyddu cyngor CAFCASS, ac nid yw'n ymddangos eu bod nhw'n deall pa mor bwysig yw llais y plentyn wrth benderfynu ar faterion yn ymwneud, er enghraifft, â gwarchodaeth, gyda phlant yn aml iawn yn cael eu holi am eu safbwyntiau, eu safbwyntiau, o'i safbwynt nhw, yn cael eu hanwybyddu, er, wrth gwrs, efallai nad yr hyn y mae'r plentyn ei eisiau yw'r peth gorau i'r plentyn bob tro. Mynegwyd rhai pryderon gwirioneddol yn yr ystafell honno gan weithwyr proffesiynol a chan fenywod hefyd nad yw'r gwasanaeth llysoedd teulu wir yn deall effaith trais domestig ar blant a sut y dylid annog plant i sicrhau bod eu lleisiau'n cael eu clywed yn effeithiol. A gaf i ofyn i'r Prif Weinidog heddiw i wneud mwy o waith gyda'r Cwnsler Cyffredinol i geisio sicrhau bod y dull priodol y mae CAFCASS Cymru yn dechrau ei ddilyn o ran profiad plant sy'n dioddef cam-drin domestig hefyd yn cael ei adlewyrchu a bod y llysoedd teulu yn llawer mwy ymwybodol o effaith hirdymor cam-drin domestig ar blant a sut y gallan nhw fynegi eu safbwyntiau?
Llywydd, can I thank Helen Mary Jones for those very important points? The operation of the family courts in Wales is something that we rightly take an interest in here. My understanding is that the justice commission, chaired by Lord Thomas, has taken an increasing interest in its work in the operation of the family courts and that we can look to the report, which we expect in the autumn, to give us some advice on the relationship between the Welsh Government and family courts here in Wales. Helen Mary, I know, will be aware of the fact that the UK Government has recently announced a review of the family justice system, and the panel announced by the Ministry of Justice has not had a Welsh representative on it. So, I've written to the Secretary of State, urging him to make good that gap because there are aspects of the devolved settlement that mean that the work of the family courts directly has to rely on matters that are devolved here in Wales, including CAFCASS Cymru, and it's right that that review should be properly informed by all the work that goes on here in Wales. So, I entirely agree with what the Member said. I'm very happy to talk to the Counsel General. I want to provide her with an assurance that there are already actions being taken to make sure that our children's rights approach is fully communicated to non-devolved bodies when they operate here in Wales.
Llywydd, a gaf i ddiolch i Helen Mary Jones am y pwyntiau pwysig iawn yna? Mae gweithrediad y llysoedd teulu yng Nghymru yn rhywbeth yr ydym ni'n cymryd diddordeb ynddo yn y fan yma, a hynny'n gwbl briodol. Fy nealltwriaeth i yw bod y comisiwn cyfiawnder, dan gadeiryddiaeth yr Arglwydd Thomas, wedi cymryd diddordeb cynyddol yn ei waith yng ngweithrediad y llysoedd teulu ac y gallwn ddisgwyl i'r adroddiad, yr ydym ni'n ei ddisgwyl yn yr hydref, roi rhywfaint o gyngor i ni ar y berthynas rhwng Llywodraeth Cymru a llysoedd teulu yma yng Nghymru. Gwn y bydd Helen Mary yn ymwybodol o'r ffaith bod Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi adolygiad o'r system cyfiawnder teuluol yn ddiweddar, ac ni fu gan y panel a gyhoeddwyd gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder gynrychiolydd o Gymru arno. Felly, rwyf i wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Gwladol, yn ei annog i ddatrys y bwlch hwnnw gan fod agweddau ar y setliad datganoledig sy'n golygu bod yn rhaid i waith y llysoedd teulu yn uniongyrchol ddibynnu ar faterion sydd wedi eu datganoli yma yng Nghymru, gan gynnwys CAFCASS Cymru, ac mae'n iawn y dylai'r adolygiad hwnnw gael ei hysbysu'n briodol gan yr holl waith sy'n cael ei wneud yma yng Nghymru. Felly, rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn a ddywedodd yr Aelod. Rwy'n hapus iawn i siarad â'r Cwnsler Cyffredinol. Hoffwn roi sicrwydd iddi bod camau eisoes yn cael eu cymryd i sicrhau bod ein dull hawliau plant yn cael ei gyfleu'n llawn i gyrff nad ydyn nhw wedi eu datganoli pan eu bod yn gweithredu yma yng Nghymru.
First Minister, 'The Right Way: A Children’s Rights Approach' includes the need to enhance children's capabilities as individuals so they're better able to take advantage of their own rights. This, of course, includes article 3 of the United Nations Convention on the Rights of the Child, which states that the best interest of the child must be a top priority in all decisions and actions that affect children. Now, as Members, we've all received an e-mail from the Cross Keys Silver Band about the law requiring a licence for child performers. Locally, this is impacting on local musical bands who've also contacted me, and I've been approached by a number of parents too, very concerned. Now, your Welsh Government response is to liaise with local authorities to identify whether more can be done to make the process more consistent without jeopardising the safety of the child. This is obviously welcome, but it is true that the actual licence requirements would be, actually, quite a barrier to children joining these bands. So, will you consider the impact of the current licence on children's rights and, in doing so, whether organisations such as a brass band, which enhances the life advantages for our younger persons, whether there could be a more common-sense approach but whilst also keeping our children safe?
Prif Weinidog, mae 'Y Ffordd Gywir: Dull Gweithredu Seiliedig ar Hawliau Plant' yn cynnwys yr angen i wella galluoedd plant fel unigolion fel eu bod yn gallu manteisio'n well ar eu hawliau eu hunain. Mae hyn, wrth gwrs, yn cynnwys erthygl 3 Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn, sy'n datgan bod yn rhaid i fudd pennaf y plentyn fod yn brif flaenoriaeth ym mhob penderfyniad a gweithred sy'n effeithio ar blant. Nawr, fel Aelodau, rydym ni i gyd wedi derbyn e-bost gan y Cross Keys Silver Band am y gyfraith sy'n gofyn am drwydded ar gyfer perfformwyr sy'n blant. Yn lleol, mae hyn yn effeithio ar fandiau cerddorol lleol sydd hefyd wedi cysylltu â mi, ac mae nifer o rieni wedi cysylltu â mi hefyd, yn bryderus iawn. Nawr, ymateb eich Llywodraeth Cymru yw cysylltu ag awdurdodau lleol i nodi pa un a ellir gwneud mwy i wneud y broses yn fwy cyson heb beryglu diogelwch y plentyn. Mae'n amlwg bod hyn i'w groesawu, ond mae'n wir y byddai gofynion y drwydded, mewn gwirionedd, yn gryn rwystr i blant ymuno â'r bandiau hyn. Felly, a wnewch chi ystyried effaith y drwydded bresennol ar hawliau plant ac, wrth wneud hynny, pa un a yw sefydliadau fel bandiau pres, sy'n gwella'r manteision bywyd i'n pobl iau, pa un a ellid cael dull sy'n defnyddio synnwyr cyffredin ond sy'n cadw ein plant yn ddiogel ar yr un pryd?
I thank Janet for that question and for drawing attention to the children's commissioner's 'The Right Way' document. It does, I think, provide a useful framework to support public services to embed children's rights in the way that they go about their responsibilities. I'm alert to the point that she makes about brass bands. I've already had an opportunity to discuss it with the Minister for Education. It's a matter of striking the right balance in just the way that the questioner put it. Of course we want to make sure that children are properly protected, that the right provision is in place, that when children are entrusted to the care of any organisation, parents can be confident that those children will be safe and properly looked after. But it does need to be proportionate to the task in hand.
Brass bands play a really important part in so many communities here in Wales, and children who take part in them get a fantastic experience as a result. Nothing that the Welsh Government wants to do is about putting extra barriers in the path of children's participation. It's why we want to make sure we've learnt from local authorities, and we will definitely be keeping a close look on the arrangements to make sure that they do what we want them to do—to help to keep children safe— and don't do what we don't want them to do, which is to be a barrier to children taking part in such a rich part of Wales's heritage.
Diolchaf i Janet am y cwestiwn yna ac am dynnu sylw at ddogfen 'Y Ffordd Gywir' y comisiynydd plant. Credaf ei bod yn cynnig fframwaith defnyddiol i gynorthwyo gwasanaethau cyhoeddus i wreiddio hawliau plant yn y ffordd y maen nhw'n mynd ati i gyflawni eu cyfrifoldebau. Rwy'n effro i'r pwynt y mae'n ei wneud am fandiau pres. Rwyf i eisoes wedi cael cyfle i'w drafod gyda'r Gweinidog Addysg. Mae'n fater o sicrhau'r cydbwysedd cywir yn y ffordd y gwnaeth y holwr ei roi. Wrth gwrs, rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod plant yn cael eu hamddiffyn yn iawn, bod y ddarpariaeth gywir ar waith, pan fydd plant yn cael eu rhoi i ofal unrhyw sefydliad, y gall rhieni fod yn ffyddiog y bydd y plant hynny'n ddiogel ac y gofelir amdanyn nhw'n briodol. Ond mae angen iddo fod yn gymesur â'r dasg sydd dan sylw.
Mae bandiau pres yn chwarae rhan bwysig iawn mewn cymaint o gymunedau yma yng Nghymru, ac mae plant sy'n cymryd rhan ynddyn nhw yn cael profiad gwych o ganlyniad. Nid oes dim y mae Llywodraeth Cymru eisiau ei wneud yn ymwneud â gosod rhwystrau ychwanegol ar lwybr cyfranogiad plant. Dyna pam yr ydym ni eisiau sicrhau ein bod ni wedi dysgu gan awdurdodau lleol, a byddwn yn sicr yn cadw llygad manwl ar y trefniadau i wneud yn siŵr eu bod nhw'n gwneud yr hyn yr ydym ni eisiau iddyn nhw ei wneud—i helpu i gadw plant yn ddiogel—ac nad ydyn nhw yn gwneud yr hyn nad ydym ni eisiau iddyn nhw ei wneud, sef bod yn rhwystr i blant rhag cymryd rhan mewn rhan mor gyfoethog o dreftadaeth Cymru.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.
Questions now from the party leaders. The Plaid Cymru leader, Adam Price.
Diolch, Llywydd. First Minister, on 6 December 2017, you made a written statement on project bank accounts, designed to prevent smaller subcontractors losing money when larger firms go bust. You said,
'From 1 January 2018, project bank accounts will be used, unless there is a compelling reason not to do so, on all conventionally-funded construction and infrastructure contracts...fully or part-funded by the Welsh Government with a value of £2m or more'.
Since 1 January 2018, there have been 32 construction projects over £2 million fully or part funded by the Welsh Government. How many of those have used project bank accounts as you personally promised?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, ar 6 Rhagfyr 2017, gwnaethoch ddatganiad ysgrifenedig ar gyfrifon banc prosiectau, a gynlluniwyd i atal isgontractwyr llai rhag colli arian pan fydd cwmnïau mwy yn mynd i'r wal. Fe ddywedasoch,
'O 1 Ionawr 2018 bydd yn ofynnol i gyfrifon banc prosiectau gael ei ddefnyddio, oni bai bod rheswm cryf dros beidio â gwneud hynny, ar yr holl gontractau adeiladu a seilwaith sy'n cael eu hariannu'n gonfensiynol, a chontractau gwasanaeth sy'n cael eu hariannu yn gyfan gwbl neu'n rhannol gan Lywodraeth Cymru gyda gwerth o £2m neu'n uwch ac sy'n cael eu cyflenwi gan Lywodraeth Cymru.'
Ers 1 Ionawr 2018, ariannwyd 32 o brosiectau adeiladu gwerth dros £2 filiwn yn llawn neu'n rhannol gan Lywodraeth Cymru. Faint o'r rheini sydd wedi defnyddio cyfrifon banc prosiectau fel y gwnaethoch chi ei addo'n bersonol?
Well, I would expect them all to use project bank accounts on the terms that have been set out by the Welsh Government.
Wel, byddwn yn disgwyl i bob un ohonyn nhw ddefnyddio cyfrifon banc prosiectau ar y telerau a nodwyd gan Lywodraeth Cymru.
The answer is none of them. None of them. It's actually your own Government that responded to a freedom of information request yesterday. None of those 32 projects have actually used project bank accounts, despite what you've promised. That's a lot of compelling reasons, it must be.
Failure to deliver on commitments like that doesn't just hurt your reputation, First Minister, or that of your Government, it erodes trust in politics itself. Now, during the Labour Party conference in April, you said,
'we will end the demeaning and degrading practice of no-fault evictions for those people who live in the private rented sector',
yet, last week, your Minister for Housing and Local Government launched a consultation on extending the notice period on no-fault evictions from two months to six. Is that what you meant when you said you'd end no-fault evictions?
Dim un ohonyn nhw yw'r ateb. Dim un ohonyn nhw. A dweud y gwir, eich Llywodraeth eich hun a ymatebodd i gais rhyddid gwybodaeth ddoe. Nid oes yr un o'r 32 o brosiectau hynny wedi defnyddio cyfrifon banc prosiectau mewn gwirionedd, er gwaethaf yr hyn yr ydych chi wedi ei addo. Mae hynny'n llawer o resymau cryf, mae'n rhaid.
Mae methu â chyflawni ymrwymiadau o'r fath yn golygu nid yn unig niweidio eich enw da chi, Prif Weinidog, neu enw da eich Llywodraeth, ond mae'n erydu ymddiriedaeth mewn gwleidyddiaeth ei hun. Nawr, yn ystod cynhadledd y Blaid Lafur ym mis Ebrill, dywedasoch,
byddwn yn rhoi terfyn ar yr arfer diraddiol o droi pobl allan heb fai i'r bobl hynny sy'n byw yn y sector rhentu preifat,
ac eto, yr wythnos diwethaf, lansiodd eich Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol ymgynghoriad ar ymestyn y cyfnod rhybudd ar droi pobl allan heb fai o ddau fis i chwech. Ai dyna'r hyn yr oeddech chi'n ei olygu pan ddywedasoch y byddech chi'n rhoi terfyn ar droi pobl allan heb fai?
Well, Llywydd, on the first point the Member makes, I will make sure that I have an investigation of that matter and then we'll make sure that the full facts are known to Members of the Assembly.
On the second point, he will know that we are now in a position to implement the Renting Homes (Wales) Act 2016, passed on this Assembly floor in 2016, and that will allow us to implement section 173 of that Act, thus abolishing section 21 no-fault evictions. The consultation that was launched last week will be part of our implementation plan. It will certainly make a difference to no-fault evictions here in Wales and we will monitor very carefully the implementation of the new law that we will introduce to see that it is doing everything that we want it to do. If there are further steps that we need to take beyond the law that was passed in this Assembly only three years ago, then, of course, we will look at that, but nobody should pretend that the steps that we are now committed to taking do not make a very substantial step forward in our determination that no-fault evictions should not be part of the private rented landscape here in Wales.
Wel, Llywydd, ar y pwynt cyntaf y mae'r Aelod yn ei wneud, byddaf yn gwneud yn siŵr fy mod i'n ymchwilio i'r mater hwnnw ac yna byddwn yn gwneud yn siŵr bod y ffeithiau llawn yn hysbys i Aelodau'r Cynulliad.
O ran yr ail bwynt, bydd yn gwybod ein bod ni mewn sefyllfa erbyn hyn i weithredu Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016, a basiwyd ar lawr y Cynulliad hwn yn 2016, a bydd hynny'n caniatáu i ni weithredu adran 173 y Ddeddf honno, gan ddileu troi pobl allan heb fai adran 21. Bydd yr ymgynghoriad a lansiwyd yr wythnos diwethaf yn rhan o'n cynllun gweithredu. Bydd yn sicr yn gwneud gwahaniaeth o ran troi pobl allan heb fai yma yng Nghymru a byddwn yn monitro'n ofalus iawn gweithrediad y gyfraith newydd y byddwn ni'n ei chyflwyno i weld ei bod yn gwneud popeth yr ydym ni eisiau iddi ei wneud. Os oes camau pellach y mae angen i ni eu cymryd y tu hwnt i'r gyfraith a basiwyd yn y Cynulliad hwn dim ond tair blynedd yn ôl, yna, wrth gwrs, byddwn yn ystyried hynny, ond ni ddylai neb esgus nad yw'r camau yr ydym ni bellach wedi ymrwymo i'w cymryd yn gwneud cam sylweddol iawn ymlaen yn ein penderfyniad na ddylai troi pobl allan heb fai fod yn rhan o'r dirwedd rhentu preifat yma yng Nghymru.
That isn't what you're doing. I mean, your housing Minister actually gave a speech at Shelter, where she said that you're not ending them completely and you didn't want the perfect to be the end of the good. Why didn't you say that at your conference?
Now, the biggest promise, I guess, we make as public representatives is not to waste public money. Your Government has spent £9 million on a racing track and £123 million on a road that will never be built, but perhaps the most curious case of profligacy involves a photograph of Dylan Thomas. Seven years ago, Visit Wales, which was using the photo to promote the centenary of the poet's birth, was contacted by the owner of the copyright requesting that it should be removed. A day later, he was told that the image had been deleted and would not be used again. Nevertheless, Visit Wales went on to use the image both online and in print, and as a result, the copyright owner took legal action for breach of copyright. To date, you've spent over £800,000 on lawsuits in the UK and across the world, including over £1,600 flying two of your most senior tourism officials to a hearing in the Netherlands. The bill will soon reach £1 million, as you continue to appeal the judgments against you. This will be almost as much as what was spent five years ago on the entire Dylan Thomas centenary celebrations. How can you justify this waste of money, time and energy of your officials, or is it simply the case that the Welsh Government has nothing better to do?
Nid dyna yr ydych chi'n ei wneud. Hynny yw, cyflwynodd eich Gweinidog tai araith yn Shelter, lle dywedodd nad ydych chi'n rhoi terfyn arnyn nhw'n llwyr ac nad oeddech chi eisiau i'r perffaith fod yn ddiwedd ar y da. Pam na wnaethoch chi ddweud hynny yn eich cynhadledd?
Nawr, yr addewid mwyaf, mae'n debyg, yr ydym ni'n ei wneud fel cynrychiolwyr cyhoeddus yw peidio â gwastraffu arian cyhoeddus. Mae eich Llywodraeth chi wedi gwario £9 miliwn ar drac rasio a £123 miliwn ar ffordd na fydd byth yn cael ei hadeiladu, ond efallai mai'r achos mwyaf rhyfedd o afradlonedd yw'r un yn ymwneud â ffotograff o Dylan Thomas. Saith mlynedd yn ôl, cysylltodd perchennog yr hawlfraint â Croeso Cymru, a oedd yn defnyddio'r llun i hyrwyddo canmlwyddiant geni'r bardd, gan ofyn iddo gael ei dynnu i lawr. Ddiwrnod yn ddiweddarach, dywedwyd wrtho bod y llun wedi cael ei ddileu ac na fyddai'n cael ei ddefnyddio eto. Serch hynny, aeth Croeso Cymru ymlaen i ddefnyddio'r llun ar-lein ac mewn print, ac o ganlyniad, cymerodd perchennog yr hawlfraint gamau cyfreithiol am dorri hawlfraint. Hyd yn hyn, rydych chi wedi gwario dros £800,000 ar achosion cyfreithiol yn y DU a ledled y byd, gan gynnwys dros £1,600 yn hedfan dau o'ch prif swyddogion twristiaeth i wrandawiad yn yr Iseldiroedd. Bydd y Bil yn cyrraedd £1 filiwn cyn bo hir, wrth i chi barhau i apelio yn erbyn y dyfarniadau yn eich erbyn. Bydd hyn bron cymaint â'r hyn a wariwyd bum mlynedd yn ôl ar holl ddathliadau canmlwyddiant Dylan Thomas. Sut gallwch chi gyfiawnhau'r gwastraff hwn o arian, amser ac egni eich swyddogion, neu ai'r gwir amdani yw nad oes gan Lywodraeth Cymru ddim byd gwell i'w wneud?
Well, Llywydd, the Member has no idea at all of the complexities that lie behind this case. He grabs at a headline and he makes an allegation on the floor of the Assembly, which, if he had bothered to master the detail of what lies behind this case, he simply would not make. The Welsh Government is having to defend actions in courts across the world by an individual who is determined to pursue not simply the Welsh Government, but individual Welsh citizens in what I regard as the most vexatious way. We will not allow that to happen. I regret the costs, of course I do, but we are defending a really important principle and we are defending Welsh citizens here as well. If he had grasped the detail of the case, he would not have said what he has said here this afternoon.
Wel, Llywydd, nid oes gan yr Aelod unrhyw syniad o gwbl o'r cymhlethdodau sydd y tu ôl i'r achos hwn. Mae'n gafael mewn pennawd ac yn gwneud honiad ar lawr y Cynulliad, na fyddai yn ei wneud, pe byddai wedi trafferthu i feistroli manylion yr hyn sydd y tu ôl i'r achos hwn. Mae Llywodraeth Cymru yn gorfod amddiffyn gweithredoedd mewn llysoedd ar draws y byd gan unigolyn sy'n benderfynol o fynd ar drywydd nid yn unig Llywodraeth Cymru, ond dinasyddion unigol Cymru yn y ffordd fwyaf annifyr, yn fy marn i. Ni fyddwn yn caniatáu i hynny ddigwydd. Rwyf i'n gresynu at y costau, wrth gwrs fy mod i, ond rydym ni'n amddiffyn egwyddor wirioneddol bwysig ac rydym ni'n amddiffyn dinasyddion Cymru yn y fan yma hefyd. Pe byddai wedi deall manylion yr achos, ni fyddai wedi dweud yr hyn y mae wedi ei ddweud yn y fan yma y prynhawn yma.
Arweinydd yr wrthblaid, Paul Davies.
Leader of the opposition, Paul Davies.
Before I ask my first question today, with your indulgence, Llywydd, I'd also like to send my condolences to Rod Richards's family. His friends and family have spoken of his quick wit, kindness and love, and his colleagues have continued to admire his skills as a politician, and his passion for politics and what he believed in was clear for all to see. My thoughts and prayers are with his family at this very difficult time.
First Minister, do you believe that your Government is open and transparent?
Cyn i mi ofyn fy nghwestiwn cyntaf heddiw, gyda'ch goddefgarwch, Llywydd, hoffwn innau hefyd anfon fy nghydymdeimlad at deulu Rod Richards. Mae ei gyfeillion a'i deulu wedi sôn am ei ffraethineb cyflym, ei garedigrwydd a'i gariad, ac mae ei gydweithwyr wedi parhau i edmygu ei sgiliau fel gwleidydd, ac roedd ei angerdd at wleidyddiaeth a'r hyn yr oedd yn credu ynddo yn eglur i bawb ei weld. Mae fy meddyliau a'm gweddïau gyda'i deulu ar yr adeg anodd iawn hon.
Prif Weinidog, a ydych chi'n credu bod eich Llywodraeth yn agored ac yn dryloyw?
Llywydd, just before I answer that question, can I recognise what the leader of the opposition has said about Rod Richards, and say that I was glad to have had the opportunity at the weekend to express my condolences to members of his family as well?
And, Llywydd, of course, this Government aims to uphold the highest standards of openness and transparency in everything that we do.
Llywydd, cyn i mi ateb y cwestiwn yna, a gaf i gydnabod yr hyn y mae arweinydd yr wrthblaid wedi ei ddweud am Rod Richards, a dweud fy mod innau'n falch o fod wedi cael y cyfle dros y penwythnos i fynegi fy nghydymdeimlad ag aelodau o'i deulu hefyd?
A, Llywydd, wrth gwrs, nod y Llywodraeth hon yw cynnal y safonau uchaf o ran bod yn agored ac yn dryloyw ym mhopeth yr ydym ni'n ei wneud.
First Minister, in a previous exchange in this Chamber, you said that information is only available because your Government releases it, however, in the last week, two reports have had to be forced out of your Government—the report into kukd.com and the leak inquiry into the sacking of Carl Sargeant. Both of these reports are of an incredibly serious nature, and yet, many people are questioning the level of scrutiny that they can receive, as each one is lacking in detail. It is shocking that the report into the sacking of Carl Sargeant, which led to his death, is barely 350 words long. It is the shortest whitewash in history, First Minister. Now, in that report, the chief security officer used keywords to search the restored mailboxes of those with prior knowledge of the reshuffle. What were those keywords and how can we be confident that they would have captured the right e-mails? The report continues to say that following a questionnaire, where necessary, this was followed up with an interview or interviews. Can you tell us, therefore, how many people were interviewed, and were all staff with prior knowledge interviewed one-to-one? The report concludes that all Welsh Government disclosures were authorised disclosures. Can you tell us who authorised those disclosures?
Prif Weinidog, mewn trafodaeth flaenorol yn y Siambr hon, dywedasoch bod gwybodaeth ar gael dim ond oherwydd bod eich Llywodraeth yn ei chyhoeddi, er hynny, yn ystod yr wythnos diwethaf, bu'n rhaid gorfodi dau adroddiad allan o'ch Llywodraeth—yr adroddiad ar kukd.com a'r ymchwiliad i'r datgeliad answyddogol ynghylch diswyddo Carl Sargeant. Mae'r ddau adroddiad hyn yn eithriadol o ddifrifol, ac eto, mae llawer o bobl yn cwestiynu lefel y craffu y gallan nhw ei chael, gan fod diffyg manylion yn y ddau. Mae'n warthus mai prin 350 o eiriau o hyd oedd yr adroddiad ar ddiswyddo Carl Sargeant, a arweiniodd at ei farwolaeth. Dyma'r achos byrraf o wyngalchu mewn hanes, Prif Weinidog. Nawr, yn yr adroddiad hwnnw, defnyddiodd y prif swyddog diogelwch eiriau allweddol i chwilio blychau post a adferwyd y rhai a oedd yn gwybod ymlaen llaw am yr ad-drefnu. Beth oedd y geiriau allweddol hynny a sut gallwn ni fod yn ffyddiog eu bod wedi dod o hyd i'r negeseuon e-bost cywir? Mae'r adroddiad yn mynd ymlaen i ddweud, yn dilyn holiadur, pan oedd angen, y dilynwyd hyn gan gyfweliad neu gyfweliadau. A allwch chi ddweud wrthym ni, felly, faint o bobl a gyfwelwyd, ac a gyfwelwyd yr holl staff a oedd â gwybodaeth ymlaen llaw ar sail un i un? Daw'r adroddiad i'r casgliad bod pob datgeliad gan Lywodraeth Cymru yn ddatgeliad awdurdodedig. A allwch chi ddweud wrthym ni pwy wnaeth awdurdodi'r datgeliadau hynny?
Llywydd, in answer to the Member's first question, I gave an assurance on the floor of this Assembly that we would publish that report, and that report is now available for scrutiny. As far as the leak inquiry report is concerned, it's not for me to know the answers to the questions that the Member has posed. This was an inquiry not conducted by Ministers, it was conducted in the way that leak inquiry reports are meant to be conducted, and the Cabinet Office has endorsed the way in which that inquiry was carried out. It's not for me to interfere in any way at all in the way that that inquiry was carried out. It's not for me to know who, where, when, why and what; that would be to interfere with the independence of the inquiry process.
On the floor of this Assembly, before Easter, there were requests made to me to publish the leak inquiry report. I thought very hard about those requests, because leak inquiry reports, by convention, are never published. They're never published by his Government in Westminster, for example, but, having given very careful consideration to it, I decided that this was a unique set of circumstances, and the publication of the report was therefore merited. I very deliberately, Llywydd, did not read the leak inquiry report before it was published last week, because I didn't want my decision on publication to be anything to do with its content. I wanted simply to make the decision on the merits of the argument that there was a public interest in it being published. That report has now been published in the way that I promised, and I've got nothing further to add to it.
Llywydd, i ateb cwestiwn cyntaf yr Aelod, rhoddais sicrwydd ar lawr y Cynulliad hwn y byddem ni'n cyhoeddi'r adroddiad hwnnw, ac mae'r adroddiad hwnnw ar gael i graffu arno erbyn hyn. O ran adroddiad yr ymchwiliad i'r datgeliad answyddogol, nid fy lle i yw gwybod yr atebion i'r cwestiynau y mae'r Aelod wedi eu gofyn. Nid oedd hwn yn ymchwiliad a gynhaliwyd gan Weinidogion, fe'i cynhaliwyd yn y modd y bwriedir i adroddiadau ar ymchwiliadau i ddatgeliadau answyddogol gael eu cynnal, ac mae Swyddfa'r Cabinet wedi cymeradwyo'r modd y cynhaliwyd yr ymchwiliad hwnnw. Nid fy lle i yw ymyrryd mewn unrhyw ffordd o gwbl yn y ffordd y cynhaliwyd yr ymchwiliad hwnnw. Nid fy lle i yw gwybod pwy, ble, pryd, pam a beth; byddai hynny'n ymyrryd ag annibyniaeth y broses ymchwilio.
Ar lawr y Cynulliad hwn, cyn y Pasg, gwnaed ceisiadau i mi gyhoeddi'r adroddiad ar yr ymchwiliad i'r datgeliad answyddogol. Meddyliais yn ofalus iawn am y ceisiadau hynny, oherwydd nid yw adroddiadau ar ymchwiliadau i ddatgeliad, yn ôl confensiwn, byth yn cael eu cyhoeddi. Nid ydyn nhw byth yn cael eu cyhoeddi gan ei Lywodraeth ef yn San Steffan, er enghraifft, ond, ar ôl rhoi ystyriaeth ofalus iawn i'r mater, penderfynais fod y rhain yn gyfres o amgylchiadau unigryw, ac felly roedd yn deilwng cyhoeddi'r adroddiad. Yn fwriadol iawn, Llywydd, ni ddarllenais yr adroddiad ar yr ymchwiliad i'r datgeliad answyddogol cyn iddo gael ei gyhoeddi yr wythnos diwethaf, gan nad oeddwn i eisiau i'm penderfyniad ynghylch cyhoeddi fod yn ddim i'w wneud â'i gynnwys. Y cwbl yr oeddwn i eisiau ei wneud oedd gwneud y penderfyniad ar sail rhinweddau'r ddadl bod budd cyhoeddus i'w gyhoeddi. Mae'r adroddiad hwnnw wedi ei gyhoeddi erbyn hyn, yn y modd yr addewais, ac nid oes gen i unrhyw beth arall i'w ychwanegu ato.
The second report, if it can be called that, into kukd.com is, shockingly, longer than the leak inquiry, reaching just over 500 words, but is more of a timeline of what action the Government has taken. It has no detail, no specifics on the allegations that have been received and no information on the various investigations that have been undertaken internally. First Minister, I am concerned that it took nearly 18 months for the police to confirm that they did not intend to pursue the case. What information did the internal audit team discover that warranted the file being referred to the police? And finally, First Minister, on 14 May, when I first raised this with you, you said that
'of course—we are committed to learning the lessons from those experiences'.
From this report, First Minister, what lessons can you learn, and do you believe this report represents the right level of scrutiny, and how much money has now been repaid by kukd.com?
Mae'r ail adroddiad, os gellir ei alw'n hynny, ar kukd.com yn hwy na'r ymchwiliad i'r datgeliad answyddogol, yn syfrdanol, gan gyrraedd ychydig dros 500 o eiriau, ond mae'n fwy o linell amser o'r camau y mae'r Llywodraeth wedi eu cymryd. Nid yw'n cynnwys unrhyw fanylion, dim manylion penodol am yr honiadau sydd wedi dod i law a dim gwybodaeth am y gwahanol ymchwiliadau a gynhaliwyd yn fewnol. Prif Weinidog, rwy'n pryderu ei bod hi wedi cymryd bron i 18 mis i'r heddlu gadarnhau nad oedden nhw'n bwriadu mynd ar drywydd yr achos. Pa wybodaeth wnaeth y tîm archwilio mewnol ei ddarganfod a oedd yn cyfiawnhau cyfeirio'r ffeil honno at yr heddlu? Ac yn olaf, Prif Weinidog, ar 14 Mai, pan godais i y mater hwn gyda chi gyntaf, dywedasoch fod
'wrth gwrs—rydym ni wedi ymrwymo i ddysgu'r gwersi o'r profiadau hynny'.
O'r adroddiad hwn, Prif Weinidog, pa wersi allwch chi eu dysgu, ac a ydych chi'n credu bod yr adroddiad hwn yn cynrychioli'r lefel briodol o graffu, a faint o arian sydd wedi ei ad-dalu gan kukd.com erbyn hyn?
Well, Llywydd, internal audit procedures are always designed to make a judgment as to whether or not what may have happened should be of interest to the police. I share the Member's frustration at the length of time that it sometimes takes for police to conduct their enquiries and to decide whether or not they want to bring forward prosecutions. But that is the correct relationship. Internal audit decides whether there is a case to be examined, and then prosecution authorities come to their own separate conclusion as to whether or not to take action of a criminal nature, and that's what happened in this case. I regret some of the time delays that seem to surround some of these sorts of cases, but that is the right way for these things to happen.
Scrutiny of decisions that we make happens all the time. It's part of the way in which decisions are made. There is always internal challenge to them, there are always questions that are asked, and when a decision is made, there is always a scrutiny of the implementation of that decision. In instances where investments are made and things don't work out as we had hoped, then, of course, we go beyond that, and that's what we have done in this case and that's why I listened carefully to what the leader of the opposition said to me some weeks ago, and the report is now available for people to see. We will go on learning the lessons from all these experiences, as any sensible Government would do. The publication of the report is part of that, but there are all the normal ways in which Government assesses the efficiency and the effectiveness of decisions that we have taken, and looks to put right any deficits that are highlighted when we have reports of this sort.
Wel, Llywydd, mae gweithdrefnau archwilio mewnol bob amser yn cael eu cynllunio i lunio barn ynghylch pa un a ddylai'r hyn y gallai fod wedi digwydd fod o ddiddordeb i'r heddlu ai peidio. Rwy'n rhannu rhwystredigaeth yr aelod ynghylch faint o amser y mae'n ei gymryd weithiau i'r heddlu gyflawni eu hymholiadau ac i benderfynu a ydyn nhw'n dymuno cyflwyno erlyniadau ai peidio. Ond dyna'r berthynas gywir. Mae'r archwiliad mewnol yn penderfynu ar ba un a oes achos i'w archwilio, ac yna mae'r awdurdodau erlyn yn dod i'w casgliad ar wahân eu hunain ynghylch pa un a ddylid cymryd camau o natur droseddol ai peidio, a dyna'r hyn ddigwyddodd yn yr achos hwn. Rwy'n gresynu rhai o'r oediadau y mae'n ymddangos sy'n gysylltiedig â'r mathau hyn o achosion, ond dyna'r ffordd iawn i'r pethau hyn ddigwydd.
Mae craffu ar benderfyniadau yr ydym ni'n eu gwneud yn digwydd drwy'r amser. Mae'n rhan o'r ffordd y mae penderfyniadau'n cael eu gwneud. Ceir her fewnol iddyn nhw bob amser, ceir cwestiynau sy'n cael eu gofyn bob amser, a phan fydd penderfyniad yn cael ei wneud, bydd craffu ar y broses o weithredu'r penderfyniad hwnnw bob amser. Mewn achosion lle caiff buddsoddiadau eu gwneud ac nad yw pethau'n digwydd fel yr oeddem ni wedi ei obeithio, yna, wrth gwrs, rydym ni'n mynd y tu hwnt i hynny, a dyna'r ydym ni wedi ei wneud yn yr achos hwn a dyna pam y gwrandewais i yn astud ar yr hyn a ddywedodd arweinydd yr wrthblaid wrthyf rai wythnosau yn ôl , ac mae'r adroddiad ar gael i bobl ei weld erbyn hyn. Byddwn yn parhau i ddysgu'r gwersi o'r holl brofiadau hyn, fel y byddai unrhyw Lywodraeth call yn ei wneud. Mae cyhoeddi'r adroddiad yn rhan o hynny, ond ceir yr holl ffyrdd arferol y mae Llywodraeth yn asesu effeithlonrwydd ac effeithiolrwydd y penderfyniadau yr ydym ni wedi eu gwneud hefyd, ac yn ceisio cywiro unrhyw ddiffygion a amlygir pan fydd gennym ni adroddiadau o'r math hwn.
Arweinydd Plaid Brexit, Mark Reckless.
Leader of the Brexit Party, Mark Reckless.
First Minister, you spoke last week about your desire to commence the first part of the Equality Act 2010 in Wales, so this week I'll ask you about section 20 and Schedule 2 to that Act. They provide for statutory investigation by the Equality and Human Rights Commission when an organisation is believed to have unlawfully discriminated against people because of their ethnicity and religious beliefs. It's happened once before in politics for the BNP. Is the EHRC right now to investigate the Labour Party, and do you agree with Alun Davies when he says he is deeply ashamed of what your party has become?
Prif Weinidog, fe wnaethoch sôn yr wythnos diwethaf am eich awydd i gychwyn rhan gyntaf Deddf Cydraddoldeb 2010 yng Nghymru, felly byddaf yn eich holi yr wythnos hon am adran 20 ac Atodlen 2 y deddf honno. Maen nhw'n darparu ar gyfer ymchwiliad statudol gan y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol pan gredir bod sefydliad wedi gwahaniaethu yn anghyfreithlon yn erbyn pobl oherwydd eu hethnigrwydd a'u credoau crefyddol. Mae wedi digwydd unwaith o'r blaen ym myd gwleidyddiaeth i'r BNP. A yw'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn iawn nawr i ymchwilio i'r Blaid Lafur, ac a ydych chi'n cytuno ag Alun Davies pan ddywed fod ganddo gywilydd mawr o'r hyn mae eich plaid wedi datblygu i fod erbyn hyn?
Llywydd, let me deal with the substantive issue, rather than the peripheral ones, first. The substantive issue is to do with anti-Semitism, and I say here again on the floor of the Assembly, as I've said regularly whenever I've had the opportunity, that anti-Semitism has no part in the Labour Party in Wales and no part in Welsh life, and we will continue to work with Jewish organisations to make sure that the contribution that Jewish communities have made to Wales is properly understood and recognised, and where there are instances of anti-Semitism of any sort, then those must be dealt with, and dealt with rapidly.
The Member asks me about the EHRC inquiry, and he'll be pleased to know, I'm sure, that the Welsh Labour Party is not within the scope of that inquiry.
Llywydd, gadewch i mi ymdrin â'r mater o sylwedd, yn hytrach na'r rhai ymylol, yn gyntaf. Mae'r prif fater yn ymwneud â gwrth-Semitiaeth, a dywedaf eto yma ar lawr y Cynulliad, fel yr wyf i wedi ei ddweud yn rheolaidd pryd bynnag yr wyf i wedi cael y cyfle, nad oes gan wrth-Semitiaeth unrhyw ran yn y Blaid Lafur yng Nghymru nac unrhyw ran ym mywyd Cymru, a byddwn yn parhau i weithio gyda mudiadau Iddewig i wneud yn siŵr bod y cyfraniad y mae cymunedau Iddewig wedi ei wneud i Gymru yn cael ei ddeall a'i gydnabod yn briodol, a phan geir enghreifftiau o wrth-Semitiaeth o unrhyw fath, yna mae'n rhaid ymdrin â'r rheini, ac ymdrin â nhw'n gyflym.
Mae'r Aelod yn gofyn i mi am ymchwiliad y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol, a bydd yn falch o wybod, rwy'n siŵr, nad yw Plaid Lafur Cymru yn rhan o gwmpas yr ymchwiliad hwnnw.
Thank you for that answer. I wonder why that is thought not to be within the scope. One Labour staffer who bravely spoke to BBC Panorama said investigators were undermined, when given cases, by people wanting leniency on anti-Semitism, then taking those cases away. Often, that was people from Jeremy Corbyn's office, but isn't it also what you did, First Minister? I hear the previous First Minister muttering, but when one of your Assembly Members made what were widely considered to be anti-Semitic remarks, she was suspended from your group and your predecessor referred her to the Labour Party for investigation. Yet, according to The Jewish Chronicle, once you took over as First Minister, and I quote,
'No consideration was given to the fact that UK Labour had yet to conclude their investigation into her remarks',
since, and I quote,
'she might have been a bit stupid',
but this was 'our Jenny'. The Jewish Chronicle continued:
'Mark (Drakeford) and almost the entire group, barring Alun, Lynne and Vaughan seemed determined to get her back as quickly as they could.'
First Minister, many of your AMs oppose Jeremy Corbyn becoming your leader, and seem none too keen on him becoming Prime Minister, but you were one of his original supporters. Did you know then that he had complained when his council took down a grotesque anti-Semitic mural? Do you agree with him that Hobson's anti-Semitic book, Imperialism, was 'brilliant'? And what do you think Jeremy Corbyn meant when he said Zionists 'don't understand English irony'? First Minister, for how much longer will you and your party and your Government tolerate what your deputy leader rightly describes as anti-Jewish racism?
Diolch am yr ateb yna. Tybed pam y credir nad yw hynny o fewn y cwmpas. Dywedodd un aelod o staff Llafur a siaradodd yn ddewr â BBC Panorama bod ymchwilwyr yn cael eu tanseilio, pan roddwyd achosion iddynt, gan bobl a oedd eisiau bod yn drugarog o ran gwrth-Semitiaeth, ac yna cymerwyd yr achosion hynny i ffwrdd oddi arnynt. Yn aml, pobl o swyddfa Jeremy Corbyn oedd y rheini, ond onid dyma a wnaethoch chithau hefyd, Prif Weinidog? Rwy'n clywed y cyn Brif Weinidog yn mwmian, ond pan wnaeth un o'ch Aelodau Cynulliad yr hyn a ystyriwyd yn eang yn sylwadau gwrth-Semitaidd, cafodd ei gwahardd o'ch grŵp ac atgyfeiriodd eich rhagflaenydd hi i'r Blaid Lafur ar gyfer ymchwiliad. Ac eto, yn ôl The Jewish Chronicle, ar ôl i chi gymryd yr awenau fel Prif Weinidog, ac rwy'n dyfynnu:
Ni roddwyd unrhyw ystyriaeth i'r ffaith nad oedd Llafur y DU wedi cwblhau eu hymchwiliad i'w sylwadau eto,
oherwydd, ac rwy'n dyfynnu,
efallai ei bod hi wedi bod braidd yn wirion,
ond ein 'Jenny ni' oedd hon. Parhaodd The Jewish Chronicle:
Roedd yn ymddangos bod Mark (Drakeford) a'r grŵp cyfan bron, heblaw Alun, Lynne a Vaughan yn benderfynol o'i chefnogi cyn gynted ag y gallent.
Prif Weinidog, mae nifer o'ch ACau yn gwrthwynebu penodi Jeremy Corbyn fel eich arweinydd, ac nid yw'n ymddangos eu bod nhw'n rhy awyddus iddo ddod yn Brif Weinidog, ond roeddech chi'n un o'i gefnogwyr gwreiddiol. A oeddech chi'n gwybod bryd hynny ei fod wedi cwyno pan dynnodd ei gyngor furlun gwrth-Semitaidd gwrthun i lawr? A ydych chi'n cytuno ag ef fod llyfr gwrth-Semitaidd Hobson, Imperialism, yn 'wych'? A beth ydych chi'n ei gredu yr oedd Jeremy Corbyn yn ei olygu pan ddywedodd nad yw Seioniaid yn deall eironi Seisnig? Prif Weinidog, am faint yn rhagor y gwnewch chi a'ch plaid a'ch Llywodraeth oddef yr hyn y mae eich dirprwy arweinydd yn ei ddisgrifio'n briodol fel hiliaeth gwrth-Iddewig?
Well, Llywydd, I'm not going to be drawn into answering questions that have nothing to do with my responsibilities on the floor of this National Assembly. I have set out here my views on anti-Semitism and the way in which these matters are conducted here in Wales. Nothing will deflect me from standing up to those values and those principles, and nothing that the Member wishes to draw me into will be used to try and deflect me from my determination that the rights of all communities here in Wales are respected. Wherever they come from, whatever their heritage, their contribution here in Wales is valued, recognised and celebrated, and that's the sort of culture that I want to see, politically and socially, across the whole of our nation.
Wel, Llywydd, nid wyf i'n mynd i gael fy nenu i ateb cwestiynau nad oes ganddyn nhw ddim i'w wneud â'm cyfrifoldebau ar lawr y Cynulliad Cenedlaethol hwn. Rwyf i wedi cyflwyno yn y fan yma fy safbwyntiau ar wrth-Semitiaeth a'r ffordd yr ymdrinnir â'r materion hyn yma yng Nghymru. Ni fydd dim yn fy ngwyro oddi wrth sefyll yn erbyn y gwerthoedd hynny a'r egwyddorion hynny, ac ni fydd unrhyw beth y mae'r Aelod yn dymuno fy nhynnu i mewn iddo yn cael ei ddefnyddio i geisio fy ngwyro o'm penderfyniad bod hawliau pob cymuned yma yng Nghymru yn cael eu parchu. O ble bynnag y maen nhw'n dod, beth bynnag fo'u treftadaeth, bydd eu cyfraniad yma yng Nghymru yn cael ei werthfawrogi, ei gydnabod a'i ddathlu, a dyna'r math o ddiwylliant yr wyf i eisiau ei weld, yn wleidyddol ac yn gymdeithasol, ar draws ein gwlad gyfan.
3. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am atebolrwydd yn y GIG yng Nghymru? OAQ54256
3. Will the First Minister make a statement on accountability in the Welsh NHS? OAQ54256
I thank that Member for that question. Local health boards and NHS trusts in Wales are statutory bodies, and accountable for the planning, delivery and improvement of services they provide. Welsh Government sets the frameworks and requirements against which they operate.
Diolchaf i'r aelod yna am y cwestiwn yna. Mae byrddau iechyd lleol ac ymddiriedolaethau'r GIG yng Nghymru yn gyrff statudol, ac maen nhw'n atebol am gynllunio, darparu a gwella'r gwasanaethau y maen nhw'n eu darparu. Llywodraeth Cymru sy'n pennu'r fframweithiau a'r gofynion y maen nhw'n gweithredu yn eu herbyn.
First Minister, scandals in the care of elderly patients at the Tawel Fan ward in north Wales and in the care of mothers and babies in the Cwm Taf University Health Board area in south Wales have exposed, I believe, some very serious weaknesses in the accountability arrangements in the Welsh NHS. The fact that not a single person has been sacked for the serious failings in care that have been exposed in the hospitals concerned I believe is totally unacceptable. It's an injustice, and it adds further insult to injury for the families and loved ones of those affected. When will your Government address this accountability deficit in our Welsh NHS, and will you, as a former health Minister—and, indeed, your current health Minister—accept that you have a responsibility to act in order to ensure that we get to grips with the lack of accountability in the Welsh NHS and that people pay a price when they're responsible for things that go wrong?
Prif Weinidog, mae'r sgandalau yng ngofal cleifion oedrannus ar ward Tawel Fan yn y gogledd ac yng ngofal mamau a babanod yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf yn y de wedi amlygu, rwy'n credu, rhai gwendidau difrifol iawn yn y trefniadau atebolrwydd yn GIG Cymru. Mae'r ffaith nad oes unrhyw berson wedi ei ddiswyddo am y methiannau difrifol mewn gofal a amlygwyd yn yr ysbytai dan sylw yn gwbl annerbyniol yn fy marn i. Mae'n anghyfiawnder, ac mae'n ychwanegu halen at friw teuluoedd ac anwyliaid y rhai yr effeithiwyd arnynt. Pryd wnaiff eich Llywodraeth chi fynd i'r afael â'r diffyg atebolrwydd hwn yn ein GIG Cymru, ac a wnewch chi, fel cyn Weinidog iechyd—ac, yn wir, eich Gweinidog iechyd presennol—dderbyn bod gennych chi gyfrifoldeb i weithredu er mwyn sicrhau ein bod ni'n mynd i'r afael â'r diffyg atebolrwydd yn GIG Cymru a bod pobl yn talu pris pan eu bod yn gyfrifol am bethau sy'n mynd o chwith?
Well, Llywydd, I just want to put on record the fact that, in terms of accountability, all our boards in Wales have model standing orders, all have standing financial instructions, they all have a behavioural code and they all have an accountability code. So, accountability in the Welsh NHS is something that has been part of the culture of the service since its inception, and has been further reinforced during the period of devolution. There is a further period now in which Members can engage with this agenda.
The Health and Social Care (Quality and Engagement) (Wales) Bill is in front of the Assembly. It will allow any Member who has proposals to make that can address deficits as they see them in the way that the health service operates to put those ideas forward to have them rehearsed in front of the scrutiny committee. But let me just say this, Llywydd: politicians don't sack public service employees in Wales. That is not the way that the system operates, and nor should it. Where things go wrong and where people make mistakes—and sometimes worse than mistakes—then there is an accountability system through professional organisations and employment law, and that needs to be effective. But we don't make those decisions on the floor of this Assembly—nor should we.
Wel, Llywydd, hoffwn gofnodi'r ffaith bod gan ein holl fyrddau yng Nghymru, o ran atebolrwydd, reolau sefydlog enghreifftiol, mae gan bob un ohonyn nhw gyfarwyddiadau ariannol sefydlog, mae gan bob un ohonyn nhw god ymddygiad ac mae gan bob un ohonyn nhw god atebolrwydd. Felly, mae atebolrwydd yn GIG Cymru yn rhywbeth sydd wedi bod yn rhan o ddiwylliant y gwasanaeth ers ei sefydlu, ac mae wedi ei atgyfnerthu ymhellach yn ystod y cyfnod datganoli. Ceir cyfnod pellach nawr pryd y gall Aelodau ymgysylltu â'r agenda hon.
Mae'r Bil Iechyd a Gofal Cymdeithasol (Ansawdd ac Ymgysylltu) (Cymru) gerbron y Cynulliad. Bydd yn caniatáu i unrhyw Aelod sydd â chynigion i'w gwneud a all fynd i'r afael â diffygion fel y maen nhw'n eu gweld yn y ffordd y mae'r gwasanaeth iechyd yn gweithredu i gyflwyno'r syniadau hynny fel y gellir eu hadrodd gerbron y pwyllgor craffu. Ond gadewch i mi ddweud hyn, Llywydd: nid yw gwleidyddion yn diswyddo gweithwyr gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. Nid dyna'r ffordd y mae'r system yn gweithredu, ac ni ddylai ychwaith. Pan fydd pethau'n mynd o chwith a phan fo pobl yn gwneud camgymeriadau—a gwaeth na chamgymeriadau weithiau—yna ceir system o atebolrwydd drwy sefydliadau proffesiynol a chyfraith cyflogaeth, ac mae angen i honno fod yn effeithiol. Ond nid ydym ni'n gwneud y penderfyniadau hynny ar lawr y Cynulliad hwn—ac ni ddylen ni ychwaith.
First Minister, there was an alarming number of deaths and a large number of patients suffering severe harm due to patient safety breaches in our NHS over the past 12 months. Two thirds of the deaths and 58 per cent of the severe harm occurred in Betsi Cadwaladr. I'm sure that you will agree with me that this is unacceptable. So, First Minister, what is wrong with the culture at this health board, which is being run by your Government? Do you accept that there is a problem in how our NHS operates, and will you now back Helen Mary's Bill to improve NHS accountability?
Prif Weinidog, cafwyd nifer frawychus o farwolaethau a nifer fawr o gleifion a ddioddefodd niwed difrifol o ganlyniad i ddiffyg cydymffurfiad o ran diogelwch cleifion yn ein GIG dros y 12 mis diwethaf. Digwyddodd dwy ran o dair o'r marwolaethau a 58 y cant o'r niwed difrifol yn Betsi Cadwaladr. Rwy'n siŵr y byddwch chi'n cytuno â mi bod hyn yn annerbyniol. Felly, Prif Weinidog, beth sydd o'i le ar y diwylliant yn y Bwrdd Iechyd hwn, sy'n cael ei redeg gan eich Llywodraeth chi? A ydych chi'n derbyn bod problem o ran sut y mae ein GIG yn gweithredu, ac a wnewch chi gefnogi Bil Helen Mary nawr i wella atebolrwydd y GIG?
Well, Llywydd, the Member makes a fundamental mistake, I believe, in interpreting reports of serious incidents as evidence that this means that everything is going wrong. For years in this Assembly, we've had this debate. I remember it very well over the save 1000 Lives campaign, launched nearly a decade ago, where we have consistently said that we want a culture in the Welsh NHS that, if you see something that has gone wrong, then you report it and you make sure that you learn from that experience. It does not mean at all that those incidents have done actual harm. It means that the risk of harm has been identified. And, in a learning culture, people are encouraged to come forward, report it and get that known among their colleagues.
If, every time those figures are published, we have people saying, 'Oh, this means that people are in danger in the Welsh NHS,' all we will do is to persuade people not to take that course of action—exactly the opposite of the sort of culture that I think, across many parts of this Assembly, we have worked to try to engender. The fact that some health boards are better at it and have persuaded more people to buy into that culture should be a matter of commendation for them, not a matter of trying to say that they are the worst in the bunch. I want an NHS where people are confident that, if there are things that they want to bring to attention, they will know that that is a valued and rewarded part of the work that they do, and then, when we get figures that demonstrate that, we should all be willing to say that that is evidence of a learning organisation determined to make things better, not evidence of an organisation that's always getting things wrong.
Wel, Llywydd, mae'r Aelod yn gwneud camgymeriad sylfaenol, rwy'n credu, wrth ddehongli adroddiadau am ddigwyddiadau difrifol fel tystiolaeth bod hyn yn golygu bod popeth yn mynd o chwith. Rydym ni wedi cael y ddadl hon ers blynyddoedd yn y Cynulliad hwn. Rwy'n ei chofio'n dda iawn dros yr ymgyrch 1000 o Fywydau, a lansiwyd bron i ddegawd yn ôl, pan ein bod ni wedi dweud yn gyson ein bod ni eisiau diwylliant yn GIG Cymru, lle, os byddwch chi'n gweld rhywbeth sydd wedi mynd o'i le, yna rydych chi'n hysbysu amdano ac yn gwneud yn siŵr eich bod chi'n dysgu o'r profiad hwnnw. Nid yw'n golygu o gwbl bod y digwyddiadau hynny wedi gwneud niwed gwirioneddol. Mae'n golygu bod y risg o niwed wedi ei nodi. Ac, mewn diwylliant o ddysgu, mae pobl yn cael eu hannog i ddod ymlaen, hysbysu amdano a rhannu hynny ymhlith eu cydweithwyr.
Os bydd gennym ni bobl, bob tro y bydd y ffigurau hynny'n cael eu cyhoeddi, yn dweud, 'O, mae hyn yn golygu bod pobl mewn perygl yn GIG Cymru,' y cwbl y byddwn ni'n ei wneud yw perswadio pobl i beidio â chymryd y camau hynny—yn union i'r gwrthwyneb i'r math o ddiwylliant yr ydym ni wedi gweithio, yn fy marn i, ar draws sawl rhan o'r Cynulliad hwn, i geisio ei gyflwyno. Dylid canmol y ffaith bod rhai byrddau iechyd yn well yn hyn o beth ac wedi perswadio mwy o bobl i ymrwymo i'r diwylliant hwnnw, ac nid ceisio dweud mai nhw yw'r gwaethaf oll. Rwyf i eisiau GIG lle mae pobl yn ffyddiog, os oes pethau y maen nhw eisiau tynnu sylw atynt, y byddan nhw'n gwybod bod hynny'n rhan o'r gwaith y maen nhw'n ei wneud sy'n cael ei gwerthfawrogi a'i gwobrwyo, ac yna, pan gawn ni ffigurau sy'n dangos hynny, dylem ni i gyd fod yn barod i ddweud bod hynny'n dystiolaeth o sefydliad sy'n dysgu ac yn benderfynol o wneud pethau'n well, nid tystiolaeth o sefydliad sydd bob amser yn gwneud pethau yn anghywir.
4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am bolisi tai Llywodraeth Cymru? OAQ54246
4. Will the First Minister make a statement on the Welsh Government's housing policy? OAQ54246
Llywydd, our ambition is for everyone to have a decent home that is affordable, safe and secure. That is why we are tackling homelessness in all its forms, providing support to help households maintain their tenancies and committed to significant social housing building here in Wales.
Llywydd, ein huchelgais yw i bawb gael cartref gweddus sy'n fforddiadwy ac yn ddiogel. Dyna pam yr ydym ni'n mynd i'r afael â digartrefedd o bob math, yn darparu cymorth i helpu aelwydydd i gynnal eu tenantiaethau ac wedi ymrwymo i adeiladu tai cymdeithasol helaeth yma yng Nghymru.
First Minister, homelessness and rough-sleeping are major problems, and obviously many years of UK Tory Government austerity have had a grave impact on our public services and on vulnerable people in our communities. And it is a cumulative impact year on year, so, in trying to counter that, I do believe that Welsh Government's Housing First policy is an important part of the necessary and the right approach, and the pilot areas, I believe, are very welcome. But we do need to have the appropriate accommodation available right across Wales if Housing First is to be rolled out across the length and breadth of our country. So, I wonder if you could offer any reassurance that that necessary accommodation will be available throughout Wales, and, if so, when it would be in place.
Prif Weinidog, mae digartrefedd a chysgu ar y stryd yn broblemau mawr, ac yn amlwg mae llawer o flynyddoedd o gyni cyllidol Llywodraeth Dorïaidd y DU wedi cael effaith ddifrifol ar ein gwasanaethau cyhoeddus ac ar bobl agored i niwed yn ein cymunedau. Ac mae'n effaith gyfunol o flwyddyn i flwyddyn, felly, wrth geisio gwrthsefyll hynny, rwy'n credu bod polisi Tai yn Gyntaf Llywodraeth Cymru yn rhan bwysig o'r dull angenrheidiol a chywir, ac rwy'n credu bod yr ardaloedd arbrawf i'w croesawu'n fawr. Ond mae angen i ni sicrhau bod y llety priodol ar gael ledled Cymru gyfan os yw Tai yn Gyntaf yn mynd i gael ei gyflwyno ar hyd a lled ein gwlad. Felly, tybed a allech chi gynnig unrhyw sicrwydd y bydd y llety angenrheidiol hwnnw ar gael ledled Cymru, ac, os felly, pryd y bydd ar gael.
Well, Llywydd, I want to thank John Griffiths for an important question. He's right to say that there is no more visible sign of the impact of a decade of austerity than the on-the-street homelessness that we see today, and which, in my earlier lifetime, was never seen at all. It's why we are putting £20 million more into housing homelessness services in this year alone. It's why the housing Minister has commissioned the chief officer of the charity Crisis to chair a group that is looking at the services that we will provide in Wales as we move into the second half of this year. Our ambition, as the Member knows, is that, where homelessness takes place, it should be rare, it should be brief, and it should be non-recurrent, and Housing First is a very important part of that. It's why we put £1.6 million specifically into that initiative during this financial year, and, as John Griffiths said in his supplementary question, the Housing First model requires two things. Of course, it requires accommodation, and accommodation is under severe pressure right across Wales, but it needs services as well. The people who are placed, in the Housing First model, directly into accommodation, are often people who will need support to make sure that they can settle and then sustain the tenancies that will be available to them, and that is the model that we are developing here in Wales.
Wel, Llywydd, hoffwn i ddiolch i John Griffiths am gwestiwn pwysig. Mae e'n iawn i ddweud nad oes unrhyw arwydd mwy amlwg o effaith degawd o gyni cyllidol na'r digartrefedd ar y stryd yr ydym ni'n ei weld heddiw, ac na welwyd o gwbl yn gynharach yn fy mywyd. Dyna pam yr ydym ni'n cyfrannu £20 miliwn yn fwy at wasanaethau tai i'r digartref eleni yn unig. Dyna pam mae'r Gweinidog tai wedi comisiynu prif swyddog yr elusen Crisis i gadeirio grŵp sy'n edrych ar y gwasanaethau y byddwn ni'n eu darparu yng Nghymru wrth i ni symud i ail hanner y flwyddyn hon. Ein huchelgais, fel y mae'r Aelod yn gwybod, yw, lle mae digartrefedd yn digwydd, y dylai fod yn brin, y dylai fod yn fyr, ac na ddylai fod yn ailadroddus, ac mae Tai yn Gyntaf yn rhan bwysig iawn o hynny. Dyna pam y cyfrannwyd £1.6 miliwn yn benodol gennym ni at y fenter honno yn ystod y flwyddyn ariannol hon, ac, fel y dywedodd John Griffiths yn ei gwestiwn atodol, mae angen dau beth ar y model Tai yn Gyntaf. Wrth gwrs, mae angen llety, ac mae llety o dan bwysau difrifol ledled Cymru, ond mae angen gwasanaethau hefyd. Mae'r bobl sy'n cael eu lleoli, yn y model Tai yn Gyntaf, yn uniongyrchol i lety, yn aml yn bobl a fydd angen cymorth i wneud yn siŵr eu bod yn gallu ymgartrefu ac yna cynnal y tenantiaethau a fydd ar gael iddyn nhw, a dyna'r model yr ydym ni'n ei ddatblygu yma yng Nghymru.
First Minister, housing policy has a key role to play in tackling climate change. The UK Government announced yesterday that it will amend building regulations so that the installation of charge points for electrical vehicles will be required on all new housing developments. You may have realised that, when the Welsh Conservative group published its housing strategy, this was one of the things that we urged the Welsh Government to do. You've had some time to think about this, and obviously now you could emulate what is going to happen in England, which would be the first Government, I understand, to introduce this policy. But do you welcome this initiative, and will you be looking seriously to introduce that reform of building regulations in Wales also?
Prif Weinidog, mae gan bolisi tai ran allweddol i'w chwarae wrth fynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd. Cyhoeddodd Llywodraeth y DU ddoe y bydd yn diwygio rheoliadau adeiladu fel y bydd gosod pwyntiau gwefru ar gyfer cerbydau trydanol yn ofynnol ym mhob datblygiad tai newydd. Efallai y byddwch chi wedi sylweddoli, pan gyhoeddodd grŵp y Ceidwadwyr Cymreig ei strategaeth dai, mai hwn oedd un o'r pethau y gwnaethom ni annog Llywodraeth Cymru i'w wneud. Rydych chi wedi cael peth amser i feddwl am hyn, ac yn amlwg nawr gallech chi efelychu'r hyn sy'n mynd i ddigwydd yn Lloegr, sef y Llywodraeth gyntaf, rwy'n deall, i gyflwyno'r polisi hwn. Ond a ydych chi'n croesawu'r fenter hon, ac a fyddwch chi'n ystyried o ddifrif cyflwyno'r diwygiad hwnnw i'r rheoliadau adeiladu yng Nghymru hefyd?
I thank David Melding for that, and, to agree with his opening point that housing policy and climate change are very closely related, we know that we will need a major retrofitting programme here in Wales to make housing built in a previous generation fit for the decarbonisation and climate change challenges that we face. The Welsh Government, using some of the £2 million that we agreed with Plaid Cymru as part of an earlier budget agreement, has been investing in public charging points in Wales. We're up to 800 this month. We had 670 as recently as April, so the number is increasing—not as rapidly as we might like, but definitely increasing. But the point that David Melding makes is right—most charging still happens domestically in people's own homes and the homes that we are building for the future will need to be equipped to make sure that they are equipped to offer this facility to people, and we are taking action to push that agenda forward and we'll look carefully to see what was announced yesterday.
Diolchaf i David Melding am hynna, ac, i gytuno â'i bwynt agoriadol bod cysylltiad agos iawn rhwng polisi tai a'r newid yn yr hinsawdd, ein bod ni'n gwybod y bydd angen rhaglen ôl-osod fawr arnom ni yma yng Nghymru i sicrhau bod tai a adeiladwyd mewn cenhedlaeth flaenorol yn addas ar gyfer yr heriau datgarboneiddio a newid yn yr hinsawdd sy'n ein hwynebu. Mae Llywodraeth Cymru, gan ddefnyddio rhywfaint o'r £2 filiwn a gytunwyd gyda Phlaid Cymru yn rhan o gytundeb cyllideb cynharach, wedi bod yn buddsoddi mewn pwyntiau gwefru cyhoeddus yng Nghymru. Rydym ni wedi cyrraedd 800 y mis hwn. Roedd gennym ni 670 mor ddiweddar â mis Ebrill, felly mae'r nifer yn cynyddu—nid mor gyflym ag yr hoffem ni, ond mae'n bendant yn cynyddu. Ond mae'r pwynt y mae David Melding yn ei wneud yn gywir—mae'r rhan fwyaf o wefru yn dal i ddigwydd yn ddomestig yng nghartrefi pobl eu hunain a bydd angen i'r cartrefi yr ydym ni'n eu hadeiladu ar gyfer y dyfodol fod â'r offer i wneud yn siŵr eu bod yn barod i gynnig y cyfleuster hwn i bobl, ac rydym ni'n cymryd camau i fwrw ymlaen â'r agenda honno a byddwn yn edrych yn ofalus i weld yr hyn a gyhoeddwyd ddoe.
5. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gefnogi gofalwyr? OAQ54291
5. What is the Welsh Government doing to support carers? OAQ54291
I thank Jayne Bryant for that question. The Social Services and Well-being (Wales) Act 2014 is groundbreaking as it gives carers the same right to support as those for whom they care. Welsh Government also invests significant resources, including through the integrated care fund, to support the well-being of carers.
Diolchaf i Jayne Bryant am y cwestiwn yna. Mae Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 yn torri tir newydd gan ei bod yn rhoi'r un hawl i gymorth i ofalwyr â'r rhai y maen nhw'n gofalu amdanynt. Mae Llywodraeth Cymru hefyd yn buddsoddi adnoddau sylweddol, gan gynnwys drwy'r gronfa gofal integredig, i gefnogi llesiant gofalwyr.
Thank you, First Minister. Carers groups are invaluable to many, and one of my constituents, Chris Kemp-Philp, told a recent event here in the Senedd that Newport Carers Forum saved her life, and it’s like having a second supportive family. Last week, Chris and other members of the Newport Carers Forum came to the public gallery to watch my short debate on caring for our carers. The forum is a vital support network for adult carers, people whose contribution to society is often overlooked. There’s no doubt that we couldn't do without carers. Sadly, many of them feel undervalued, and that was evident to me when I visited them yesterday in Newport to discuss carers. We know that figures of carers are underestimated and they’re growing. The 16,000 carers in Newport face similar issues to the 370,000 carers across Wales. Respite is vital in avoiding care breakdown. Reductions in respite packages hugely impact on carers. What action is the Welsh Government taking to ensure that carers receive the right respite that they need?
Diolch, Prif Weinidog. Mae grwpiau gofalwyr yn amhrisiadwy i lawer, a dywedodd un o'm hetholwyr, Chris Kemp-Philp, wrth ddigwyddiad diweddar yma yn y Senedd bod Fforwm Gofalwyr Casnewydd wedi achub ei bywyd, a'i fod fel cael ail deulu cefnogol. Yr wythnos diwethaf, daeth Chris ac aelodau eraill o Fforwm Gofalwyr Casnewydd i'r oriel gyhoeddus i wylio fy nadl fer ar ofalu am ein gofalwyr. Mae'r fforwm yn rhwydwaith cymorth hanfodol i ofalwyr sy'n oedolion, pobl y mae eu cyfraniad i gymdeithas yn aml yn cael ei anwybyddu. Nid oes unrhyw amheuaeth na fyddem ni'n gallu gwneud heb ofalwyr. Yn anffodus, mae llawer ohonyn nhw yn teimlo nad ydyn nhw'n cael eu gwerthfawrogi'n ddigonol, ac roedd hynny'n amlwg i mi pan ymwelais â nhw ddoe yng Nghasnewydd i drafod gofalwyr. Rydym ni'n gwybod bod amcangyfrifon o niferoedd gofalwyr yn rhy isel a'u bod yn tyfu. Mae'r 16,000 o ofalwyr yng Nghasnewydd yn wynebu problemau tebyg i'r 370,000 o ofalwyr ledled Cymru. Mae seibiant yn hanfodol i osgoi chwalfa gofal. Mae gostyngiadau i becynnau seibiant yn cael effaith aruthrol ar ofalwyr. Pa gamau mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod gofalwyr yn cael y gofal seibiant cywir sydd ei angen arnynt?
Can I thank Jayne Bryant both for that question and for the work that she is doing to make sure that, on the floor of this Assembly, we continue, as we have, I think, for many years, to have the needs and interests of carers firmly in front of us? It was great to see the Newport Carers Forum here in the gallery listening to the short debate last week.
Of course, respite care is very important, both for carers, but also for the people they care for as well. It’s why we’ve put money directly into the hands of local authorities—£3 million of Welsh Government money—to support carers in that way. It’s also true, Llywydd, I think, that there is a new debate happening across Wales about the form of respite care, and about innovation in the way that respite is provided—‘rethinking respite’, I think, is the slogan that’s used by those people who are part of that debate, and we want to be part of that here through the carers ministerial advisory group. You see it, Llywydd, I think, particularly in the integrated care fund; £15 million of that fund is specifically set aside to provide for the needs of people in the community, and direct support to carers is part of that £15 million package—looking at new ways in which things can be done, recognising the importance of respite care, and, crucially, working with carers groups of the sort that there are in Newport to make sure that the revised services of the future are genuinely co-produced, learning from those who benefit from them and on whose voluntary efforts we so much rely.
A gaf i ddiolch i Jayne Bryant am y cwestiwn yna ac am y gwaith y mae hi'n ei wneud i sicrhau ein bod ni'n parhau, ar lawr y Cynulliad hwn, fel yr ydym ni wedi ei wneud, rwy'n credu, ers blynyddoedd lawer, i gael anghenion a buddiannau gofalwyr yn gadarn o'n blaenau? Roedd yn wych gweld Fforwm Gofalwyr Casnewydd yma yn yr oriel yn gwrando ar y ddadl fer yr wythnos diwethaf.
Wrth gwrs, mae gofal seibiant yn bwysig iawn, i ofalwyr, ond hefyd i'r bobl y maen nhw'n gofalu amdanyn nhw. Dyna pam yr ydym ni wedi rhoi arian yn uniongyrchol yn nwylo awdurdodau lleol—£3 miliwn o arian Llywodraeth Cymru—i gefnogi gofalwyr yn y ffordd honno. Mae'n wir hefyd, Llywydd, rwy'n credu, bod dadl newydd yn digwydd ledled Cymru am ffurf gofal seibiant, ac am arloesi yn y modd y darperir seibiant—'ailystyried seibiant', rwy'n credu yw'r slogan a ddefnyddir gan y bobl hynny sy'n rhan o'r drafodaeth honno, ac rydym ni eisiau bod yn rhan o hynny yn y fan yma drwy grŵp cynghori'r gweinidog ar ofalwyr. Rydych chi'n ei weld, Llywydd, rwy'n credu, yn y gronfa gofal integredig yn arbennig; rhoddir £15 miliwn o'r gronfa honno o'r neilltu yn benodol i ddarparu ar gyfer anghenion pobl yn y gymuned, ac mae cymorth uniongyrchol i ofalwyr yn rhan o'r pecyn £15 miliwn hwnnw—edrych ar ffyrdd newydd o allu gwneud pethau, cydnabod pwysigrwydd gofal seibiant, ac yn hollbwysig, gweithio gyda grwpiau gofalwyr o'r math a geir yng Nghasnewydd i wneud yn siŵr bod gwasanaethau diwygiedig y dyfodol wedi eu cyd-gynhyrchu mewn gwirionedd, gan ddysgu oddi wrth y rhai sy'n elwa arnynt ac yr ydym ni'n dibynnu cymaint ar eu hymdrechion gwirfoddol.
The integrated autism service and autism spectrum disorder strategic action plan final report, commissioned by the Welsh Government, was published at the end of March. This said that,
'whilst the IAS can work with parents and carers it cannot work directly with children',
with consequent reliance upon education services to provide support following diagnosis, but, quote,
‘there are continuing weaknesses in education provision for children with autism’
and
'also concerns that this means little support for parents and carers in the home'.
Reponses to their survey from parents and carers indicated continuing gaps and weakness in post-diagnostic support, with almost half reporting they had no support after diagnosis. How, therefore, do you respond to the concern raised with me by a charity supporting children of families in north Wales—children with autism in families in north Wales—that carers often have to give up their careers and full-time work due to long-term caring responsibilities and family stress, with financial worries caused adding to the stress of an already very stressful family environment?
Cyhoeddwyd adroddiad terfynol y gwasanaeth awtistiaeth integredig a'r cynllun gweithredu strategol ar gyfer anhwylderau'r sbectrwm awtistig, a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru, ddiwedd mis Mawrth.Roedd hwn yn dweud,
'er y gall y Gwasanaeth Awtistiaeth Integredig weithio gyda rhieni a gofalwyr ni all weithio'n uniongyrchol gyda phlant',
gan ddibynnu o ganlyniad ar wasanaethau addysg i roi cymorth yn dilyn diagnosis, ond, a dyfynnaf,
'ceir gwendidau parhaus o ran darpariaeth addysg i blant ag awtistiaeth'
a
'pryderon hefyd bod hyn yn golygu mai prin yw'r cymorth i rieni yn y cartref'.
Roedd ymatebion i'w harolwg gan rieni a gofalwyr yn awgrymu bod bylchau a gwendidau parhaus o ran cymorth ar ôl diagnosis, gyda bron i hanner yn dweud nad oedden nhw wedi cael unrhyw gymorth ar ôl cael diagnosis. Sut, felly, ydych chi'n ymateb i'r pryder a godwyd gyda mi gan elusen sy'n cynorthwyo plant o deuluoedd yn y gogledd—plant ag awtistiaeth mewn teuluoedd yn y gogledd—bod yn rhaid i ofalwyr roi'r gorau i'w gyrfaoedd a'u gwaith llawn amser yn aml oherwydd cyfrifoldebau gofalu hirdymor a straen teuluol, gyda phryderon ariannol a achosir yn ychwanegu at straen amgylchedd teuluol sydd eisoes yn llawn straen?
Well, Llywydd, I suppose I respond in two ways: first of all by acknowledging what we know about the impact that caring for a child with any form of disability or special need has on family life, and to put in place the services that we know are needed to help those families to go on doing the thing that they almost always want to do the most, and that is to go on having care of that child. The second thing, then, is to echo what was said in the report that the Member quoted from, because what that report is saying is that we need a service for those children and those families that draws together the contribution that all services make—the contribution from the health service, the contribution from social services, the contribution from the education service as well. The Additional Learning Needs and Education Tribunal (Wales) Act 2018 that was passed on this Assembly's floor and will be implemented from September of next year, with £20 million to support preparation for it, has at its heart that idea of the child at the centre of all the decisions that are made. So, the ambitions in the report that Mark Isherwood quoted from are ambitions that we share, and the actions that we have taken in creating the integrated autism service, in instituting a cognitive development service for young people alongside the child and adolescent mental health service, in reforming the way in which education services respond to young people with special needs—all of that is part of our determination to draw those services together around the family and to support them in the vital work that they do.
Wel, Llywydd, mae'n debyg fy mod i'n ymateb mewn dwy ffordd: yn gyntaf oll drwy gydnabod yr hyn yr ydym ni'n ei wybod am yr effaith y mae gofalu am blentyn ag unrhyw fath o anabledd neu angen arbennig yn ei chael ar fywyd teuluol, a sefydlu'r gwasanaethau yr ydym ni'n gwybod sydd eu hangen i helpu'r teuluoedd hynny i barhau i wneud y peth y maen nhw bron bob amser eisiau ei wneud fwyaf, sef parhau i ofalu am y plentyn hwnnw. Yr ail beth, felly, yw adleisio'r hyn a ddywedwyd yn yr adroddiad y dyfynnodd yr Aelod ohono, oherwydd yr hyn y mae'r adroddiad hwnnw'n ei ddweud yw bod angen gwasanaeth arnom ni ar gyfer y plant hynny a'r teuluoedd hynny sy'n tynnu ynghyd y cyfraniad y mae'r holl wasanaethau yn ei wneud—y cyfraniad gan y gwasanaeth iechyd, y cyfraniad gan wasanaethau cymdeithasol, y cyfraniad gan y gwasanaeth addysg hefyd. Yn ganolog i Ddeddf Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru) 2018 a basiwyd ar lawr y Cynulliad hwn ac a gaiff ei gweithredu o fis Medi y flwyddyn nesaf, gydag £20 miliwn i gynorthwyo paratoadau ar ei chyfer, y mae'r syniad hwnnw o'r plentyn yn ganolog i'r holl benderfyniadau sy'n cael eu gwneud. Felly, mae'r uchelgeisiau yn yr adroddiad y dyfynnodd Mark Isherwood ohono yn uchelgeisiau yr ydym ni'n eu rhannu, ac mae'r camau yr ydym ni wedi eu cymryd i greu'r gwasanaeth awtistiaeth integredig, i sefydlu gwasanaeth datblygiad gwybyddol i bobl ifanc ochr yn ochr â'r gwasanaeth iechyd meddwl plant a'r glasoed, i ddiwygio'r ffordd y mae gwasanaethau addysg yn ymateb i bobl ifanc ag anghenion arbennig—mae hynny i gyd yn rhan o'n penderfyniad i dynnu'r gwasanaethau hynny ynghyd o amgylch y teulu a'u cefnogi yn y gwaith hanfodol y maen nhw'n ei wneud.
6. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am ffigurau cyflogaeth Llywodraeth Cymru? OAQ54270
6. Will the First Minister make a statement on the Welsh Government's employment figures? OAQ54270
At the end of June, the Welsh Government employed the full-time equivalent of 5,251 staff. Figures on the number of staff employed are published periodically on the Welsh Government’s website.
Ddiwedd mis Mehefin, roedd Llywodraeth Cymru yn cyflogi nifer staff cyfwerth â 5,251 o staff llawn amser. Cyhoeddir ffigurau ar nifer y staff a gyflogir yn gyfnodol ar wefan Llywodraeth Cymru.
Well, I thank the First Minister for his answer, but in answer to a similar question I asked last week, you said that Wales had record employment levels, record low unemployment and a record number of people in work. Whilst I welcome these comments at face value, when we analysed the figures behind your statement, it would appear that the picture is not as rosy as at first you may assert. It appears that the majority of new jobs created are either in the public sector or the third sector. And, again, if we analyse those that are created in the private sector, we find that they are either agency workers or, worse still, zero-hours contracts. There has long been an imbalance in Wales with regard to the public sector being far too large for the private sector to support. Could the First Minister tell us what measures he is putting in place to redress this over-reliance on growth in the public sector workforce and to expand good, well-paid jobs in the private sector?
Wel, diolchaf i'r Prif Weinidog am ei ateb, ond wrth ateb cwestiwn tebyg a ofynnais yr wythnos diwethaf, dywedasoch fod gan Gymru lefelau cyflogaeth uwch nag erioed, y diweithdra isaf erioed a'r nifer uchaf erioed o bobl mewn gwaith. Er fy mod i'n croesawu'r sylwadau hyn fel ag y maen nhw, pan wnaethom ni ddadansoddi'r ffigurau y tu ôl i'ch datganiad, mae'n ymddangos nad yw'r darlun mor gadarnhaol â'r hyn yr ydych chi'n ei honni yn wreiddiol. Mae'n ymddangos bod y rhan fwyaf o'r swyddi newydd sy'n cael eu creu naill ai yn y sector cyhoeddus neu'r trydydd sector. Ac, unwaith eto, os byddwn ni'n dadansoddi'r rhai sy'n cael eu creu yn y sector preifat, rydym ni'n gweld mai naill ai gweithwyr asiantaeth neu, yn waeth fyth, gweithwyr contractau dim oriau ydyn nhw. Bu anghydbwysedd yng Nghymru ers amser maith o ran bod y sector cyhoeddus yn llawer rhy fawr i'r sector preifat ei gynnal. A allai'r Prif Weinidog ddweud wrthym ni pa fesurau y mae'n eu rhoi ar waith i unioni'r orddibyniaeth hon ar dwf gweithlu'r sector cyhoeddus ac i gynyddu swyddi da, sy'n talu'n dda, yn y sector preifat?
Well, Llywydd, I simply won't join in this old and hackneyed mantra of 'private good, public bad'. It's simply not true and it's never had traction here in Wales or on the floor of this Assembly. But the Member is, in any case, simply factually wrong. The growth in employment in Wales comes far more from private sector employment than it does from public sector employment. He's simply wrong in what he has said here this afternoon. That's where the growth in employment in Wales has come from. He's also wrong to repeat that tired old assertion that the jobs that are created in Wales are not jobs worth having. More than half the jobs created in Wales in the last decade have been in the top three occupational classes. So, these very old and tired ideas that the Welsh economy is overbalanced in favour of the public sector—that's not true. We have a vibrant public sector that crowds in private sector activity, and there's more growth in private jobs than public jobs. The jobs that are created are concentrated in the better-paid jobs, not the worst-paid jobs. That's the truth of the Welsh economy, and the dismal picture that he paints of it simply is not true.
Wel, Llywydd, ni wnaf i ymuno yn yr hen fantra hwn o 'preifat da, cyhoeddus drwg'. Nid yw'n wir ac ni fu ganddo hygrededd yma yng Nghymru nac ar lawr y Cynulliad hwn erioed. Ond mae'r Aelod yn ffeithiol anghywir beth bynnag. Mae'r twf mewn cyflogaeth yng Nghymru yn dod i raddau llawer mwy o gyflogaeth yn y sector preifat nag y mae o gyflogaeth yn y sector cyhoeddus. Mae'n gwbl anghywir yn yr hyn y mae wedi ei ddweud yn y fan yma y prynhawn yma. Dyna o ble mae'r twf mewn cyflogaeth yng Nghymru wedi dod. Mae hefyd yn anghywir wrth ailadrodd yr hen honiad blinedig hwnnw nad yw'r swyddi sy'n cael eu creu yng Nghymru yn swyddi gwerth eu cael. Mae mwy na hanner y swyddi a grëwyd yng Nghymru yn ystod y degawd diwethaf wedi bod yn y tri dosbarth galwedigaethol uchaf. Felly, mae'r syniadau hen a blinedig dros ben hyn bod economi Cymru wedi ei gorbwyso o blaid y sector cyhoeddus—nid yw hynny'n wir. Mae gennym ni sector cyhoeddus bywiog sy'n gweithredu o amgylch gweithgarwch sector preifat, ac mae mwy o dwf mewn swyddi preifat na swyddi cyhoeddus. Mae'r swyddi sy'n cael eu creu wedi eu canolbwyntio ymhlith swyddi sy'n talu'n well, nid y swyddi sy'n talu waethaf. Dyna wirionedd economi Cymru, ac nid yw'r darlun truenus y mae ef yn ei gyfleu ohoni yn wir o gwbl.
In the Rhondda, where we have a stubborn problem with underemployment as well as unemployment, there is a newly formed co-operative of highly skilled garment workers, formerly employed by Burberry, who hope to do something about that. This group were led to believe that Welsh Government money would be available to them for capital investment so that they could set up and, as a first order, make the current and new uniforms for Transport for Wales. This proposal had the backing of the RMT union in Wales, but for some reason the Welsh Government has suddenly cooled. This cooling period coincided with around £1.5 million committed to Ebbw Vale, where there are no workers with these particular skills. The Treorchy Burberry co-operative have been told that there still may be some money available for them in the future, but there are no promises and there are no guarantees. After initial enthusiasm, these people have been left in the dark. First Minister, what assurances can you provide to this co-operative about future funding and contracts? Will you and the economy Minister agree to meet with this co-operative as soon as possible to make their realistic hopes a reality? I am convinced that this might not just be an exciting opportunity for the Rhondda, but in the future could also be a major contributor to the Welsh economy and eventually quite a significant employer. So, will you revive your original enthusiasm for this project?
Yn y Rhondda, lle mae gennym ni broblem ystyfnig gyda thangyflogaeth yn ogystal â diweithdra, mae cwmni cydweithredol newydd ei ffurfio o weithwyr dillad medrus iawn, a gyflogwyd gynt gan Burberry, sy'n gobeithio gwneud rhywbeth ynglŷn â hynny. Arweiniwyd y grŵp hwn i gredu y byddai arian Llywodraeth Cymru ar gael iddyn nhw ar gyfer buddsoddiad cyfalaf fel y gallen nhw sefydlu ac, fel archeb cyntaf, gwneud y gwisgoedd presennol a newydd ar gyfer Trafnidiaeth Cymru. Cafodd y cynnig hwn gefnogaeth undeb yr RMT yng Nghymru, ond am ryw reswm mae Llywodraeth Cymru wedi oeri'n sydyn. Roedd y cyfnod oeri hwn yn cyd-daro ag ymrwymo tua £1.5 miliwn i Lynebwy, lle nad oes unrhyw weithwyr â'r sgiliau penodol hyn. Mae cwmni cydweithredol Burberry Treorci wedi cael gwybod y gallai fod rhywfaint o arian ar gael iddyn nhw yn y dyfodol o hyd, ond nid oes unrhyw addewidion ac nid oes unrhyw sicrwydd. Ar ôl y brwdfrydedd cychwynnol, mae'r bobl hyn wedi cael eu gadael yn y tywyllwch. Prif Weinidog, pa sicrwydd allwch chi ei roi i'r cwmni cydweithredol hwn ynghylch cyllid a chontractau yn y dyfodol? A wnewch chi a Gweinidog yr economi gytuno i gyfarfod â'r cwmni cydweithredol hwn cyn gynted â phosibl er mwyn gwireddu eu gobeithion realistig? Rwy'n argyhoeddedig y gallai hwn nid yn unig fod yn gyfle cyffrous i'r Rhondda, ond y gallai yn y dyfodol hefyd gyfrannu'n helaeth at economi Cymru a bod yn gyflogwr tra sylweddol yn y pen draw. Felly, a wnewch chi adfywio eich brwdfrydedd gwreiddiol tuag at y prosiect hwn?
Llywydd, I'm aware of the garment workers' co-operative idea, and I know some of the people who've been at the heart of developing the idea. So, the positive case for it is one that I think the Member rightly makes. I think it's a shame that she then goes on to try and divide people who are in disadvantage by trying to make a contrast between one part of Wales and another. That's not the way to build support for this idea. I'm not aware myself directly of any cooling on the part Welsh Government in our support for the idea of the garment workers' co-operative. I'll have further discussions with ministerial colleagues, of course, to find the latest state of play in relation to it. If the scheme is worth supporting, we will certainly want to support it, and we won't be supporting it on the basis that it's a competition between those workers and workers elsewhere in Wales.
Llywydd, rwy'n ymwybodol o syniad cydweithredol y gweithwyr dillad, ac rwy'n adnabod rhai o'r bobl sydd wedi bod wrth wraidd datblygu'r syniad. Felly, mae'r achos cadarnhaol drosto yn un yr wyf i'n credu bod yr Aelod yn ei wneud yn briodol. Rwy'n credu ei bod hi'n drueni ei bod hi'n mynd ymlaen wedyn i geisio gwahanu pobl sydd dan anfantais drwy geisio gwneud cyferbyniad rhwng un rhan o Gymru a rhan arall. Nid dyna'r ffordd o ddatblygu cefnogaeth i'r syniad hwn. Nid wyf i'n ymwybodol fy hun yn uniongyrchol o unrhyw oeri ar ran Llywodraeth Cymru yn ein cefnogaeth i'r syniad o gwmni cydweithredol y gweithwyr dillad. Byddaf yn cael trafodaethau pellach gyda chyd-Weinidogion, wrth gwrs, er mwyn cael gwybod beth yw'r sefyllfa ddiweddaraf ynglŷn ag ef. Os yw'r cynllun yn werth ei gefnogi, byddwn yn sicr eisiau ei gefnogi, ac ni fyddwn yn ei gefnogi ar y sail ei bod yn gystadleuaeth rhwng y gweithwyr hynny a gweithwyr mewn mannau eraill yng Nghymru.
7. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am flaenoriaethau tasglu Llywodraeth Cymru ar waith Ford ym Mhen-y-bont ar Ogwr? OAQ54247
7. Will the First Minister provide an update on the priorities of the Welsh Government's taskforce on the Ford Bridgend plant? OAQ54247
Diolch i Dai Lloyd am y cwestiwn. Mae’r tasglu yn rhoi blaenoriaeth i bobl, potensial a llefydd—cefnogi gweithwyr a’u teuluoedd, canfod cyfleoedd economaidd newydd, ac adeiladu cadernid economaidd a chymdeithasol cymuned Pen-y-bont yn arbennig.
May I thank Dai Lloyd for the question? The taskforce priorities focus on people, potential and place—supporting workers and their families, identifying new economic opportunities and building the economic and social resilience of the Bridgend community in particular.
I thank the First Minister for that answer. In terms of the Bridgend taskforce, obviously, as I mentioned on Friday in the Committee for the Scrutiny of the First Minister, the mood music seems one of resignation, partially, to the fact that Ford is not going to play a part on the Bridgend site in future. You suggested in one of your answers on Friday that the Government is pursuing 17 other opportunities for the site, involving Ineos and Aston Martin investing in the area. Understandably, there continues to be uncertainty and worry locally in Bridgend—and the whole of south Wales, actually; it's not just a Bridgend issue here, as I know people in Swansea who work at that Ford plant. Therefore, when do you expect to be providing any updates or announcements on future plans for the area, and with the summer recess upon us, will you commit to keeping us informed of developments as Assembly Members?
Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna. O ran tasglu Pen-y-bont ar Ogwr, yn amlwg, fel y soniais ddydd Gwener yn y Pwyllgor Craffu ar Waith y Prif Weinidog, mae'r awyrgylch yn ymddangos yn un o dderbyn, yn rhannol, y ffaith nad yw Ford yn mynd i chwarae rhan ar safle Pen-y-bont ar Ogwr yn y dyfodol. Awgrymwyd gennych yn un o'ch atebion ddydd Gwener bod y Llywodraeth yn mynd ar drywydd 17 o gyfleoedd eraill ar gyfer y safle, gan gynnwys Ineos ac Aston Martin yn buddsoddi yn yr ardal. Yn ddealladwy, mae ansicrwydd a phryder yn parhau yn lleol ym Mhen-y-bont ar Ogwr—a de Cymru gyfan, mewn gwirionedd; nid mater i Ben-y-bont ar Ogwr yn unig sydd gennym ni yn y fan yma, gan fy mod i'n adnabod pobl yn Abertawe sy'n gweithio yng ngwaith Ford. Felly, pryd ydych chi'n disgwyl y byddwch chi'n darparu unrhyw ddiweddariadau neu gyhoeddiadau ar gynlluniau ar gyfer yr ardal yn y dyfodol, a chyda thoriad yr haf bron wedi cyrraedd, a wnewch chi ymrwymo i'n hysbysu am ddatblygiadau fel Aelodau Cynulliad?
I thank the Member for that question, and for the discussion that we had at the scrutiny committee in Wrexham on Friday. I understand the point that he made then and today about a sense of resignation, but just to be completely clear, Llywydd, that is not the position of the Welsh Government. Ford had a highly skilled, dedicated and loyal workforce in Bridgend. The Bridgend community has been loyal to Ford for 40 years. Welsh citizens and UK citizens have been loyal to Ford in buying their products and making them the most successful products on the car market. And the taxpayer has been loyal to Ford over that period in giving it over £140 million. We say to the company: it's time to repay that loyalty. And we have not given up—certainly not given up—on the belief that Ford should be persuaded, in whole or in part, to remain in Bridgend, and that remains at the top of our agenda. But we have to prepare, as the Member recognised in the discussion that we had on Friday, against other eventualities. The other expressions of interest from 17 other sources in bringing work to that site in Bridgend are part of the effort that we are making to make sure that Bridgend is promoted and understood as an excellent place to come and do business. I'm very pleased to give the Member an assurance that, as things develop, and particularly if they develop during the recess period, of course we will make sure through written statements and other means that Members here are kept thoroughly informed. Because Dr Lloyd is completely right, Llywydd, that there are many constituencies across south Wales, my own included, where there are people who work at the Ford factory in Bridgend, and there is a shared interest in making sure that we all do whatever we can to retain an interest in the developments and support the efforts that are being made to find successful futures for those families.
Diolchaf i'r Aelod am y cwestiwn yna, ac am y drafodaeth a gawsom yn y pwyllgor craffu yn Wrecsam ddydd Gwener. Rwy'n deall y pwynt a wnaeth bryd hynny a heddiw ynghylch synnwyr o dderbyn y sefyllfa, ond dim ond i fod yn gwbl eglur, Llywydd, nid dyna yw safbwynt Llywodraeth Cymru. Roedd gan Ford weithlu hynod fedrus, ymroddedig a ffyddlon ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Mae Cymuned Pen-y-bont ar Ogwr wedi bod yn deyrngar i Ford ers 40 mlynedd. Mae dinasyddion Cymru a dinasyddion y DU wedi bod yn deyrngar i Ford wrth brynu eu cynhyrchion a'u gwneud y cynhyrchion mwyaf llwyddiannus yn y farchnad geir. Ac mae'r trethdalwr wedi bod yn deyrngar i Ford dros y cyfnod hwnnw gan roi dros £140 miliwn iddo. Rydym ni'n dweud wrth y cwmni: mae'n amser ad-dalu'r teyrngarwch hwnnw. Ac nid ydym ni wedi cefnu—yn sicr heb gefnu—ar y gred y dylid perswadio Ford, yn gyfan gwbl neu'n rhannol, i aros ym Mhen-y-bont ar Ogwr, ac mae hynny'n dal ar frig ein hagenda. Ond mae'n rhaid i ni baratoi, fel y cydnabu'r Aelod yn y drafodaeth a gawsom ddydd Gwener, yn erbyn posibiliadau eraill. Mae'r datganiadau eraill o ddiddordeb o 17 ffynhonnell arall o ran dod â gwaith i'r safle hwnnw ym Mhen-y-bont ar Ogwr yn rhan o'r ymdrech yr ydym ni'n ei gwneud i sicrhau bod Pen-y-bont ar Ogwr yn cael ei hyrwyddo a'i ddeall fel lle ardderchog i ddod i gyflawni busnes ynddo. Rwy'n falch iawn o roi sicrwydd i'r Aelod, wrth i bethau ddatblygu, ac yn enwedig os byddan nhw'n datblygu yn ystod y toriad, wrth gwrs y byddwn ni'n gwneud yn siŵr trwy ddatganiadau ysgrifenedig a dulliau eraill bod yr Aelodau yma yn cael eu hysbysu'n drylwyr. Oherwydd mae Dr Lloyd yn hollol gywir, Llywydd, fod llawer o etholaethau ar draws de Cymru, gan gynnwys fy un i, lle ceir pobl sy'n gweithio yn ffatri Ford ym Mhen-y-bont ar Ogwr, ac mae diddordeb cyffredin mewn sicrhau ein bod ni i gyd yn gwneud popeth y gallwn ni i gadw diddordeb yn y datblygiadau a chefnogi'r ymdrechion sy'n cael eu gwneud i ddod o hyd i ddyfodol llwyddiannus i'r teuluoedd hynny.
Ac yn olaf, cwestiwn 8, Andrew R.T. Davies.
And finally, question 8, Andrew R.T. Davies.
8. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y berthynas rhwng ei swydd a lobïwyr proffesiynol? OAQ54265
8. Will the First Minister make a statement on the relationship between his office and professional lobbyists? OAQ54265
Llywydd, the rules in relation to ministerial relationships with professional lobbyists are set out in the ministerial code.
Llywydd, mae'r rheolau o ran perthynas gweinidogion gyda lobïwyr proffesiynol wedi eu nodi yng nghod y gweinidogion.
Thank you for that answer, First Minister. I heard what you said to the leader of the opposition in respect of the leak inquiry. But it is important when it comes to Cabinet reshuffles, for which you and your office are solely responsible, that there is confidentiality. The economy Secretary highlighted that yesterday in comments that he made. There is an impression—whether that's right or wrong—that information was circulating amongst certain lobbyists that they were informed of what might've happened at the last Government—[Interruption.] I can again hear the former First Minister chuntering—[Interruption.] You tried to shout me down last time, former First Minister—[Interruption.] You will not silence me—
Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Clywais yr hyn a ddywedasoch wrth arweinydd yr wrthblaid ynglŷn â'r ymchwiliad i'r datgeliad answyddogol. Ond mae'n bwysig pan ddaw'n fater o ad-drefnu'r Cabinet, yr ydych chi a'ch swyddfa yn llwyr gyfrifol amdano, bod cyfrinachedd. Tynnodd Ysgrifennydd yr economi sylw at hynny ddoe mewn sylwadau a wnaeth. Ceir argraff—pa un a yw'n gywir neu'n anghywir—bod gwybodaeth yn cael ei rhannu ymhlith rhai lobïwyr eu bod wedi cael eu hysbysu am yr hyn a allai fod wedi digwydd yn y Llywodraeth ddiwethaf—[Torri ar draws.] Gallaf glywed unwaith eto y cyn Brif Weinidog yn grwgnach—[Torri ar draws.] Fe wnaethoch chi geisio gweiddi ar fy nhraws y tro diwethaf, cyn Brif Weinidog—[Torri ar draws.] Ni wnewch chi fy nhawelu—
Allow the Member to continue with his questioning.
Gadewch i'r aelod barhau â'i gwestiynau.
You will not silence me on this, First Minister. And quite clearly, the leak inquiry highlights that there was evidence of authorised sharing. It is in there. It might only be 330 words, former First Minister, but it's there. And if you want to debate it, I'll happily debate it with you—
Ni wnewch chi fy nhawelu ar hyn, Prif Weinidog. Ac yn gwbl amlwg, mae'r ymchwiliad i'r datgeliad answyddogol yn amlygu bod tystiolaeth o rannu awdurdodedig. Mae yno. Efallai mai dim ond 330 o eiriau yw ef, cyn Brif Weinidog, ond mae yno. Ac os ydych chi eisiau ei drafod, byddaf yn falch o'i drafod gyda chi—
You need to address—
Mae angen i chi gyfeirio—
—but I'll direct my comments—
—ond fe wnaf i gyfeirio fy sylwadau—
You need to address your question to the First Minister.
Mae angen i chi gyfeirio eich cwestiwn at y Prif Weinidog.
I will gladly refer to the current First Minister, because the question is pointed at him. What have you learnt, First Minister, from the previous Cabinet reshuffle, which had such tragic consequences, and what measures are you putting in place that will give Ministers that confidentiality, which the economy Secretary highlighted in his comments yesterday, that Cabinet Ministers do deserve when there's a reshuffle taking place?
Byddaf yn falch o gyfeirio at y Prif Weinidog presennol, gan fod y cwestiwn ar ei gyfer ef. Beth ydych chi wedi ei ddysgu, Prif Weinidog, o ad-drefniad blaenorol y Cabinet, a arweiniodd at ganlyniadau mor drasig, a pha fesurau ydych chi'n eu rhoi ar waith a fydd yn rhoi'r cyfrinachedd hwnnw i Weinidogion, y tynnodd Ysgrifennydd yr economi sylw ato yn ei sylwadau ddoe, y mae Gweinidogion y Cabinet yn ei haeddu pan fydd ad-drefnu yn digwydd?
Well, Llywydd, Members here will know that the coroner put a series of questions to me about the arrangements that surround reshuffles within the Cabinet here in the Welsh Government, and I made a statement to the coroner setting out the arrangements that I would intend to put in place, and that statement was read into the record of the coroner's hearings and is available to all Members. Members will also know that the coroner took a decision to issue a prevention of future deaths report in which he looks for some further details of how reshuffles are conducted in a Government and the support services that are made available to those caught up in them. The Government has 56 days, as is the case with any prevention of future deaths report, to respond to the questions that the coroner has posed. I will take those questions very seriously. I will respond in full to them, and I will take the time that is necessary and is allowed for in the prevention of future deaths context to come to those conclusions. When I make my further submission to the coroner, I will make sure that that submission is published and available to all Members.
Wel, Llywydd, bydd yr Aelodau yn y fan yma yn gwybod bod y crwner wedi gofyn cyfres o gwestiynau i mi ynglŷn â'r trefniadau sy'n gysylltiedig ag ad-drefnu yn y Cabinet yn y fan yma yn Llywodraeth Cymru, a gwneuthum ddatganiad i'r crwner yn nodi'r trefniadau y byddwn i'n bwriadu eu rhoi ar waith, a darllenwyd y datganiad hwnnw i mewn i gofnod gwrandawiadau'r crwner ac mae ar gael i'r holl Aelodau. Bydd yr Aelodau hefyd yn gwybod bod y crwner wedi gwneud penderfyniad i gyhoeddi adroddiad ar atal marwolaethau yn y dyfodol lle mae'n chwilio am ragor o fanylion am sut y mae ad-drefniadau yn cael eu cynnal mewn Llywodraeth a'r gwasanaethau cymorth sydd ar gael i'r rhai sy'n rhan ohonyn nhw. Mae gan y Llywodraeth 56 diwrnod, fel sy'n wir gydag unrhyw adroddiad ar atal marwolaethau yn y dyfodol, i ymateb i'r cwestiynau a ofynnwyd gan y crwner. Byddaf yn rhoi ystyriaeth ddifrifol iawn i'r cwestiynau hynny. Byddaf yn ymateb yn llawn iddyn nhw, a byddaf yn cymryd yr amser sydd ei angen ac a ganiateir yn y cyd-destun atal marwolaethau yn y dyfodol i ddod i'r casgliadau hynny. Pan fyddaf yn gwneud fy nghyflwyniad pellach i'r crwner, byddaf yn gwneud yn siŵr bod y cyflwyniad hwnnw'n cael ei gyhoeddi ac ar gael i'r holl Aelodau.
Diolch i'r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Y cwestiynau nesaf, felly, yw’r cwestiynau i’r Dirprwy Weinidog a’r Prif Chwip, ac mae’r cwestiwn cyntaf gan Dai Lloyd.
The next questions are questions to the Deputy Minister and Chief Whip, and the first question is from Dai Lloyd.
1. A wnaiff y Dirprwy Weinidog ddatganiad am gyflawni Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015? OAQ54288
1. Will the Deputy Minister make a statement on the delivery of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015? OAQ54288
Earlier today I published a report on Wales’s contribution to global efforts to transform the world for people, planet and prosperity. This reflected the importance of our well-being of future generations Act in driving this change in Wales and beyond.
Yn gynharach heddiw cyhoeddais adroddiad ar gyfraniad Cymru at ymdrechion byd-eang i weddnewid y byd ar gyfer pobl, y blaned a ffyniant. Roedd hyn yn adlewyrchu pwysigrwydd ein Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol wrth ysgogi'r newid hwn yng Nghymru a thu hwnt.
Thank you for that answer, Minister. You will no doubt be aware that the number of pubs across Wales is falling. Very often, of course, the local pub acts as a community centre, a place for people to meet up and have a chat. The role of the local pub can often be central in terms of tackling loneliness and isolation and in terms of creating sustainable, cohesive communities in line with the well-being of future generations Act. Now, when pubs close and change their use, often for residential purposes, as seen with a current pub in Resolven, in the Neath valley, the community loses an asset. Will the Welsh Government now commit to looking at protecting pubs and restaurants, by giving local communities the opportunity of registering them as assets of community value, as happens in England, and give these communities the chance to keep these pubs open as community facilities?
Diolch am yr ateb yna, Gweinidog. Rwy'n siŵr y byddwch chi'n ymwybodol bod nifer y tafarndai ledled Cymru yn gostwng. Yn aml iawn, wrth gwrs, mae'r dafarn leol yn gweithredu fel canolfan gymunedol, lle i bobl gyfarfod a chael sgwrs. Gall swyddogaeth y dafarn leol fod yn ganolog yn aml o ran mynd i'r afael ag unigrwydd ac arwahanrwydd ac o ran creu cymunedau cynaliadwy, cydlynol yn unol â Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol. Nawr, pan fydd tafarndai'n cau ac yn newid eu defnydd, yn aml at ddibenion preswyl, fel y gwelir gyda thafarn bresennol yn Resolfen, yng nghwm Nedd, mae'r gymuned yn colli ased. A wnaiff Llywodraeth Cymru ymrwymo nawr i edrych ar ddiogelu tafarndai a bwytai, trwy roi cyfle i gymunedau lleol eu cofrestru fel asedau o werth cymunedol, fel sy'n digwydd yn Lloegr, a rhoi cyfle i'r cymunedau hyn gadw'r tafarndai hyn ar agor fel cyfleusterau cymunedol?
Diolch yn fawr, Dai Lloyd. An interesting reflection on the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015. Of course, the loss of pubs has often been the loss of community facilities, and indeed many pubs have—I have a pub in my own constituency that has just managed, through a community effort, to stay open as a very important focus for community activities. But I think we will certainly look into the issue, in terms of the status of those pubs. I'm sure this depends on ownership, in terms of the building, and the brewery's involvement in it. But certainly, I think the point is that we need to look at all our community facilities, look at community asset transfer, which has been very successful, and look, for example, at opportunities from the communities facilities programme. And I hope that Members across the Chamber will have seen my written statement today, showing how we've invested in a number of community projects that can also help to reduce loneliness and ensure that there is well-being in our communities.
Diolch yn fawr, Dai Lloyd. Myfyrdod diddorol ar Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Wrth gwrs, mae colli tafarndai yn aml wedi arwain at golli cyfleusterau cymunedol, ac yn wir mae llawer o dafarndai wedi—mae gennyf dafarn yn fy etholaeth fy hun sydd wedi llwyddo, drwy ymdrech gymunedol, i aros ar agor fel canolbwynt pwysig iawn ar gyfer gweithgareddau cymunedol. Ond rwy'n credu y byddwn ni'n sicr yn ymchwilio i'r mater, o ran statws y tafarndai hynny. Rwy'n siŵr bod hyn yn dibynnu ar berchnogaeth, o ran yr adeilad, a rhan y bragdy ynddo. Ond yn sicr, rwy'n credu mai'r pwynt yw bod angen i ni ystyried ein holl gyfleusterau cymunedol, ystyried trosglwyddo asedau cymunedol, sydd wedi bod yn llwyddiannus iawn, ac edrych, er enghraifft, ar gyfleoedd o'r rhaglen cyfleusterau cymunedol. Ac rwy'n gobeithio y bydd Aelodau ar draws y Siambr wedi gweld fy natganiad ysgrifenedig heddiw, yn dangos sut yr ydym ni wedi buddsoddi mewn nifer o brosiectau cymunedol y gallant hefyd helpu i leihau unigrwydd a sicrhau bod lles yn ein cymunedau.
Janet Finch-Saunders.
Janet Finch-Saunders.
Is this number one?
Ai rhif un yw hwn?
Yes, it is.
Ie.
I'm just checking.
Dim ond gwneud yn siŵr ydw i.
Are you ready, Janet Finch-Saunders?
Ydych chi'n barod, Janet Finch-Saunders?
I am ready, thank you, Llywydd.
Rwyf yn barod, diolch, Llywydd.
You're lucky it's the last week of term.
Rydych chi'n ffodus mai hon yw wythnos olaf y tymor.
The Act has an admirable aim of achieving seven well-being goals across Wales. These include, of course, a Wales of cohesive communities, meaning that we should have well-connected communities. Key to this, of course, is public transport. However, I have found myself fighting three major campaigns to save our bus services in Aberconwy. So it does seem that north Wales is actually stepping further away from having a cohesive community. The need for the Welsh Government to invest more in public transport has been highlighted by the Future Generations Commissioner for Wales. There are scathing facts in the report that she published last month, including that spend per capita on transport in Wales is lower than England and Scotland. Will you commit to making more money available, so that we reach the aim of the future generations Act, so that we achieve cohesive communities, and therefore, in the same time, we save our local bus networks, which are so badly needed, but very much valued by our local communities?
Mae gan y Ddeddf y nod clodwiw o gyflawni saith nod llesiant ledled Cymru. Mae'r rhain yn cynnwys, wrth gwrs, Cymru o gymunedau cydlynus, sy'n golygu y dylem ni fod â chymunedau sydd â chysylltiadau da. Yn allweddol i hyn, wrth gwrs, mae cludiant cyhoeddus. Er hynny, rwyf i wedi canfod fy hun yn brwydro tair ymgyrch fawr i achub ein gwasanaethau bysiau yn Aberconwy. Felly mae'n ymddangos bod y gogledd mewn gwirionedd yn camu'n bellach o fod â chymuned gydlynus. Mae Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru wedi tynnu sylw at yr angen i Lywodraeth Cymru fuddsoddi mwy mewn cludiant cyhoeddus. Ceir ffeithiau deifiol yn yr adroddiad a gyhoeddodd hi fis diwethaf, gan gynnwys bod gwariant fesul pen ar drafnidiaeth yng Nghymru yn is nag yn Lloegr a'r Alban. A wnewch chi ymrwymo i sicrhau bod mwy o arian ar gael, fel y gallwn ni gyrraedd nod Deddf cenedlaethau'r dyfodol, fel y gallwn ni sicrhau cymunedau cydlynus, ac felly, ar yr un pryd, byddwn yn achub ein rhwydweithiau bysiau lleol, y mae dirfawr angen amdanynt, ond a werthfawrogir yn fawr gan ein cymunedau lleol?
Well, I have no dispute at all with Janet Finch-Saunders about the importance of our public transport system. I regretted enormously the deregulation of bus services when I was a former councillor, and we can see the chaos that that has resulted in—no strategic direction, local authorities trying to play their role, particularly ensuring that some of our bus companies, like Cardiff and Newport, for example, have been able to keep their bus services. It is important that every time you engage in a campaign to save a service, you also have to recognise that this is about priorities. Every time a Welsh Conservative says, 'Can you put more money in this?', I would say, 'Well, what are you asking your Government in Westminster after 10 years of austerity?', and, 'From where would you take the money, Janet Finch-Saunders, in order to put more money into our bus services?' Now, I know the well-being of future generations commissioner has done some very useful work in terms of our transport system arrangements, and contributed, particularly, for example, to the WelTAG considerations, as well as planning policy. But it is important that we see that our bus services are part of cohesive communities, in providing access for our communities to work, to leisure, and to combat loneliness.
Wel, nid wyf i'n anghytuno o gwbl â Janet Finch-Saunders am bwysigrwydd ein system cludiant cyhoeddus. Roeddwn yn gresynu'n fawr at ddadreoleiddio gwasanaethau bysiau pan oeddwn yn gyn-gynghorydd, a gallwn ni weld yr anhrefn y mae hynny wedi'i achosi—dim cyfeiriad strategol, awdurdodau lleol yn ceisio cyflawni eu swyddogaeth, gan sicrhau'n arbennig fod rhai o'n cwmnïau bysiau, fel Caerdydd a Chasnewydd, er enghraifft, wedi gallu cadw eu gwasanaethau bysiau. Mae'n bwysig bob tro yr ydych chi'n cymryd rhan mewn ymgyrch i achub gwasanaeth, bod yn rhaid i chi hefyd gydnabod bod hyn yn ymwneud â blaenoriaethau. Bob tro y mae Ceidwadwr Cymreig yn dweud, 'A allwch chi roi mwy o arian yn hyn?', byddwn i'n dweud, 'Wel, beth ydych chi'n ei ofyn i'ch Llywodraeth chi yn San Steffan ar ôl 10 mlynedd o gyni?', ac, 'o ble y byddech chi'n cymryd yr arian, Janet Finch-Saunders, er mwyn rhoi mwy o arian i'n gwasanaethau bysiau?' Nawr, rwy'n gwybod bod Comisiynydd Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol wedi gwneud gwaith defnyddiol iawn o ran ein trefniadau system drafnidiaeth, ac wedi cyfrannu, yn benodol, er enghraifft, at ystyriaethau WelTAG, yn ogystal â pholisi cynllunio. Ond mae'n bwysig ein bod ni'n gweld bod ein gwasanaethau bysiau yn rhan o gymunedau cydlynus, wrth ddarparu mynediad i'n cymunedau at waith, at hamdden, ac i frwydro yn erbyn unigrwydd.
2. A wnaiff y Dirprwy Weinidog ddatganiad am ymdrechion Llywodraeth Cymru i hyrwyddo cydraddoldeb yn Nwyrain De Cymru? OAQ54283
2. Will the Deputy Minister make a statement on Welsh Government efforts to promote equality in South Wales East? OAQ54283
The Welsh Government is committed to creating a society where diversity is valued and respected, where people do not face discrimination and prejudice, and a society where everyone can participate, flourish, and have the opportunity to fulfil their potential, across the whole of Wales.
Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i greu cymdeithas lle y gwerthfawrogir ac y perchir amrywiaeth, lle nad yw pobl yn wynebu gwahaniaethu a rhagfarn, a chymdeithas lle gall pawb gymryd rhan, ffynnu, a chael y cyfle i gyflawni eu potensial, ledled Cymru gyfan.
Thank you for your response. You may be aware that the decision to close Pontllanfraith leisure centre was recently overturned, on the basis that Caerphilly County Borough Council had failed to take into account the effect of closure on disadvantaged people in the area as part of its equality duty. Minister, would you agree that the council failed in its duties to disadvantaged people in this regard, and can you inform us how your Government intends to ensure that local authorities comply with their duties in relation to equality in future?
There's a wider point to be considered here as well, which is that vulnerable people's needs are too often neglected due to their voices not being heard and pressures caused by austerity. It's too easy for them to fall between the cracks of services when referrals aren't chased up and services don't talk to one another. When people are vulnerable, be they victims of abuse, those with alcohol and drug addiction, people who are homeless, veterans of the armed forces, it affects every aspect of their life. So, Minister, could you tell me what work the Welsh Government is putting in place to strengthen referral pathways for people in these precarious situations to reduce the number of cases that drop off the books?
Diolch am eich ymateb. Efallai eich bod yn ymwybodol bod y penderfyniad i gau canolfan hamdden Pontllanfraith wedi ei wrthdroi'n ddiweddar, ar y sail bod Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili wedi methu ag ystyried effaith y cau ar bobl ddifreintiedig yn yr ardal yn rhan o'i ddyletswydd cydraddoldeb. Gweinidog, a fyddech chi'n cytuno bod y cyngor wedi methu yn ei ddyletswyddau ar gyfer pobl ddifreintiedig yn hyn o beth, ac a allwch chi ddweud wrthym ni sut y mae eich Llywodraeth chi yn bwriadu sicrhau bod awdurdodau lleol yn cydymffurfio â'u dyletswyddau yn gysylltiedig â chydraddoldeb yn y dyfodol?
Mae pwynt ehangach i'w ystyried yn y fan yma hefyd, sef bod anghenion pobl sy'n agored i niwed yn cael eu hesgeuluso'n rhy aml oherwydd nad yw eu lleisiau'n cael eu clywed ac oherwydd pwysau a achosir gan gyni. Mae'n rhy hawdd iddyn nhw ddisgyn i'r bylchau mewn gwasanaethau pan na eir ar drywydd atgyfeiriadau a phan nad yw gwasanaethau'n siarad â'i gilydd. Pan fo pobl yn agored i niwed, boed nhw'n dioddef camdriniaeth, yn bobl sy'n gaeth i alcohol neu gyffuriau, pobl sy'n ddigartref neu'n gyn-filwyr y lluoedd arfog, mae'n effeithio ar bob agwedd ar eu bywydau. Felly, Gweinidog, a wnewch chi ddweud wrthyf i pa waith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gryfhau llwybrau atgyfeirio i bobl yn y sefyllfaoedd ansicr hyn er mwyn lleihau nifer yr achosion sy'n diflannu oddi ar y llyfrau?
Well, I'm glad you also recognise, Delyth, the impact of austerity. Of course, that impact has a huge impact in terms of the ability of local authorities to not only maintain crucial services like our leisure services, but also in terms of opportunities to develop services with support from the Welsh Government. I think you raise important issues in relation to equality and human rights because we have a strategic equality plan that's looking towards outcomes. It is about the equality outcomes that we need to deliver. But also we do have public sector equality duties that all local authorities also have to consider and abide by, and, in fact, we are looking to strengthen the outcome of those duties on local authorities because they have to ensure that they are meeting the needs of our most vulnerable, but particularly those with protected characteristics. So, this is an issue where, of course, we have to work collaboratively with our local authorities, recognising the pressures that they're under, but ensuring that the voices of people, particularly those who are the most vulnerable, are heard.
Wel, rwy'n falch eich bod chithau hefyd, Delyth, yn cydnabod effaith cyni. Wrth gwrs, mae hynny'n cael effaith enfawr o ran gallu awdurdodau lleol nid yn unig i gynnal gwasanaethau hanfodol fel ein gwasanaethau hamdden, ond hefyd o ran cyfleoedd i ddatblygu gwasanaethau gyda chymorth gan Lywodraeth Cymru. Rwy'n credu eich bod yn codi materion pwysig am gydraddoldeb a hawliau dynol oherwydd mae gennym ni gynllun cydraddoldeb strategol sy'n edrych tuag at ganlyniadau. Mae'n ymwneud â'r canlyniadau cydraddoldeb y mae angen i ni eu cyflawni. Ond hefyd mae gennym ddyletswyddau cydraddoldeb yn y sector cyhoeddus y mae'n rhaid i bob awdurdod lleol hefyd eu hystyried a chydymffurfio â hwy, ac, mewn gwirionedd, rydym ni'n ceisio cryfhau canlyniad y dyletswyddau hynny ar awdurdodau lleol oherwydd bod yn rhaid iddyn nhw sicrhau eu bod yn diwallu anghenion ein pobl mwyaf agored i niwed, ond yn enwedig y rhai hynny â nodweddion gwarchodedig. Felly, mae hwn yn fater lle mae'n rhaid inni, wrth gwrs, weithio ar y cyd â'n hawdurdodau lleol, gan gydnabod y pwysau sydd arnyn nhw, ond hefyd sicrhau bod lleisiau pobl, yn enwedig y rhai hynny sydd fwyaf agored i niwed, yn cael eu clywed.
Deputy Minister, with regard to the gender pay gap, it is a fact that women remain under-represented in apprenticeship positions in better-paid industries in Wales. In 2016-17, within construction and engineering programmes, there were only 360 female apprentices compared to 8,330. What discussion has the Deputy Minister had with her colleagues to address the gender pay gap by encouraging more women to take apprenticeships in these businesses and sectors? You've just mentioned the outcome in your party, but what is the duty? You haven't performed the duty to make sure a gender balance in the pay sector is achieved by the Labour Party.
Dirprwy Weinidog, o ran y bwlch cyflog rhwng y rhywiau, mae'n ffaith nad yw menywod yn cael eu cynrychioli'n ddigonol mewn lleoliadau prentisiaethau mewn diwydiannau sy'n talu'n well yng Nghymru. Yn 2016-17, mewn rhaglenni adeiladu a pheirianneg, dim ond 360 o brentisiaid oedd yn fenywod o'u cymharu ag 8,330. Pa drafodaethau y mae'r Dirprwy Weinidog wedi eu cael gyda'i chydweithwyr i fynd i'r afael â'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau drwy annog mwy o fenywod i gymryd prentisiaethau yn y busnesau a'r sectorau hyn? Rydych chi newydd sôn am y canlyniad yn eich plaid chi, ond beth yw'r ddyletswydd? Nid ydych chi wedi cyflawni'r ddyletswydd i wneud yn siŵr bod cydbwysedd rhwng y rhywiau yn y sector cyflog yn cael ei gyflawni gan y Blaid Lafur.
Clearly, the Equality Act 2010 provides those specific duties to ensure that we do protect everyone from discrimination and particularly that includes tackling the gender pay gap. It is the responsibility—. The specific duties that are under the Act ensure that we have to look at those specific duties particularly the gender pay gap, but I would also say that that gender pay gap is something in terms of ensuring that we have the data in terms of the gender pay differences, and we have a gender pay action plan. And I think also we have to recognise that there are also pay gaps that we need to address in terms of ethnicity and disability, and we are looking towards ways in which we can address those as well. But it is important that our Wales-specific duties in terms of the equality Act are there to ensure that we do address these issues, that we have equality impact assessments, we have equality in employment information, and we have that published. And I met with all the local authorities last week to stress the importance of that duty and responsibility.
Yn amlwg, mae Deddf Cydraddoldeb 2010 yn darparu'r dyletswyddau penodol hynny i sicrhau ein bod yn amddiffyn pawb rhag gwahaniaethu ac mae hynny yn arbennig yn cynnwys mynd i'r afael â'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau. Mae'n gyfrifoldeb ar—. Mae'r dyletswyddau penodol sydd o dan y Ddeddf yn sicrhau bod yn rhaid i ni edrych ar y dyletswyddau penodol hynny yn enwedig y bwlch cyflog rhwng y rhywiau, ond fe fyddwn i'n dweud hefyd bod y bwlch cyflog rhwng y rhywiau yn rhywbeth sy'n ymwneud â sicrhau bod gennym ni'r data am y gwahaniaethau mewn cyflog rhwng y rhywiau, a bod gennym gynllun gweithredu ar y bwlch cyflog rhwng y rhywiau. Ac rwy'n credu hefyd bod yn rhaid i ni gydnabod y ceir hefyd fylchau cyflog y mae angen i ni fynd i'r afael â nhw o ran ethnigrwydd ac anabledd, ac rydym ni'n ystyried ffyrdd y gallwn ni fynd i'r afael â'r rheini hefyd. Ond mae'n bwysig bod ein dyletswyddau sy'n benodol i Gymru o ran y Ddeddf cydraddoldeb yno i sicrhau ein bod ni'n mynd i'r afael â'r materion hyn, bod gennym ni asesiadau o'r effaith ar gydraddoldeb, bod gennym ni gydraddoldeb yn yr wybodaeth am gyflogaeth, a'n bod yn ei chyhoeddi. Ac fe gwrddais i â'r holl awdurdodau lleol yr wythnos diwethaf i bwysleisio pwysigrwydd y ddyletswydd honno a'r cyfrifoldeb hwnnw.
3. A wnaiff y Dirprwy Weinidog ddatganiad am gynyddu amrywiaeth mewn swyddi etholedig? OAQ54253
3. Will the Deputy Minister make a statement on increasing diversity in elected office? OAQ54253
A report on the Welsh Government diversity and democracy initiative was published on 26 June. A further phase of the project will commence shortly and will build on that earlier work in advance of the next local government elections.
Cyhoeddwyd adroddiad ar fenter amrywiaeth a democratiaeth Llywodraeth Cymru ar 26 Mehefin. Bydd cam pellach o'r prosiect yn cychwyn yn fuan a bydd yn ategu'r gwaith cynharach hwnnw cyn yr etholiadau llywodraeth leol nesaf.
Can I thank the Minister for that response? I think we have seen some progress—albeit slowly—across a large number of areas like MPs, AMs, and even councillors. Something that concerns me is that we've had seven police and crime commissioners, not one has been a woman, not one has been from an ethnic minority, and it's very much the situation that people are looking at it and seeing that it's only people of a certain type who may be able to stand for becoming police and crime commissioners. What can we do to ensure we have a better mix in police and crime commissioners?
A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am yr ateb yna? Rwy'n credu ein bod ni wedi gweld rhywfaint o gynnydd—er ei fod yn araf—ar draws nifer fawr o feysydd fel ASau, ACau, a hyd yn oed cynghorwyr. Rhywbeth sy'n peri pryder i mi yw ein bod wedi cael saith comisiynydd heddlu a throseddu, nid oes yr un ohonyn nhw wedi bod yn fenyw, nid oes yr un ohonyn nhw wedi bod o leiafrif ethnig, a'r sefyllfa i raddau helaeth yw bod pobl yn edrych ar hyn ac yn gweld ei bod yn bosibl mai dim ond pobl o fath penodol sy'n cael sefyll i fod yn gomisiynwyr heddlu a throseddu. Beth allwn ni ei wneud i sicrhau bod gennym ni well cymysgedd ymhlith y comisiynwyr heddlu a throseddu?
Well, I thank the Member for his question. I recognise there is a way to go with PCCs. Some of the police and crime commissioners have appointed deputies who reflect the diversity of the communities they serve, and this has been a very positive step. But, of course, like all elected offices, it's political parties who need to make efforts to ensure that they encourage and support people from diverse backgrounds putting themselves forward for these offices. Of course, PCCs aren't devolved, but I will ask officials to raise these concerns in conversations with the UK Government on electoral matters.
Wel, diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. Rwy'n cydnabod bod cryn ffordd i fynd gyda'r comisiynwyr heddlu a throseddu. Mae rhai o'r comisiynwyr heddlu a throseddu wedi penodi dirprwyon sy'n adlewyrchu amrywiaeth y cymunedau y maen nhw'n eu gwasanaethu, ac mae hyn wedi bod yn gam cadarnhaol iawn. Ond, wrth gwrs, fel pob swydd etholedig, pleidiau gwleidyddol sydd angen ymdrechu i sicrhau eu bod yn annog ac yn cefnogi pobl o gefndiroedd amrywiol i gyflwyno eu hunain ar gyfer y swyddi hyn. Wrth gwrs, nid yw'r comisiynwyr heddlu a throseddu wedi'u datganoli, ond fe ofynnaf i swyddogion godi'r pryderon hyn mewn sgyrsiau gyda Llywodraeth y DU ar faterion etholiadol.
You may remember, of course, Dame Rosemary Butler's campaign to try and encourage more women into public life, so it's this Assembly as a whole and not just Welsh Government that has something of a good story to tell on at least the beginnings of progress.
I've just come back from the final session of the all-Wales BAME engagement programme, run by Ethnic Minorities and Youth Support Team Wales. I know that you're a mentor there as well. It's very rewarding for mentors and mentees alike, and showing the early signs of being effective as well. As you know, there are a number of organisations working in this territory now, so can you tell me how you, Deputy Minister, can use your budget to support and promote the particular programmes of those organisations and others like them?
Efallai eich bod yn cofio, wrth gwrs, ymgyrch y Fonesig Rosemary Butler i geisio annog mwy o fenywod i fywyd cyhoeddus, felly, y Cynulliad hwn yn ei gyfanrwydd ac nid Llywodraeth Cymru yn unig sydd â stori dda i'w hadrodd am ddechrau cynnydd, o leiaf.
Rwyf i newydd ddod yn ôl o sesiwn olaf rhaglen ymgysylltu pobl dduon ac Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig Cymru gyfan, sy'n cael ei rhedeg gan Dîm Cymorth Lleiafrifoedd Ethnig ac Ieuenctid Cymru. Rwy'n gwybod eich bod chi'n fentor yn y fan honno hefyd. Mae'n rhoi boddhad mawr i fentoriaid a'r rhai sy'n cael eu mentora fel ei gilydd, ac mae'n dangos yr arwyddion cynnar o fod yn effeithiol hefyd. Fel y gwyddoch, mae nifer o sefydliadau'n gweithio yn y maes hwn ar hyn o bryd, felly a wnewch chi ddweud wrthyf sut y gallwch chi, Dirprwy Weinidog, ddefnyddio eich cyllideb i gefnogi a hyrwyddo rhaglenni penodol y sefydliadau hynny a rhai eraill tebyg iddyn nhw?
I also welcome, Suzy Davies, the all-Wales BAME mentoring engagement programme, and I've been very inspired by the mentees and I'm sure you have, and others who have taken part in that are also keen. I think you might be, Suzy Davies, a mentor in the Women's Equality Network Wales mentoring programme, as others are across this Chamber. We see this as a key role to play in terms of supporting those mentoring arrangements in terms of developing future diversity in all public appointments and, indeed, in mentees considering the possibility of elected office as well.
We have, of course, a diversity in democracy programme that we're taking forward in terms of local government, and I think that's reflected in the debate we had very recently. But also, this is reflected in the work that I'm doing in terms of public appointments. And we are looking at the ways in which the mentoring programmes can provide a key role to play in encouraging candidates and looking, of course, at the support for those organisations. Both of those organisations, actually, do already get support from the Welsh Government, but looking particularly at the impact of those mentoring programmes.
Rwyf innau hefyd, Suzy Davies, yn croesawu rhaglen ymgysylltu â mentora pobl dduon ac Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig Cymru gyfan, ac rwyf i wedi cael fy ysbrydoli gan y mentoreion ac rwy'n siŵr eich bod chithau hefyd, ac eraill sydd wedi cymryd rhan yn hynny, sydd hefyd yn frwd. Rwy'n credu efallai eich bod chi, Suzy Davies, yn fentor yn rhaglen fentora Rhwydwaith Cydraddoldeb Menywod Cymru, fel y mae eraill ar draws y Siambr hon. Rydym ni'n ystyried hyn yn swyddogaeth allweddol o ran cefnogi'r trefniadau mentora hynny o ran datblygu amrywiaeth yn y dyfodol ym mhob penodiad cyhoeddus ac, yn wir, o ran mentoreion yn ystyried y posibilrwydd o fod mewn swydd etholedig hefyd.
Mae gennym ni, wrth gwrs, raglen amrywiaeth mewn democratiaeth yr ydym yn bwrw ymlaen â hi o ran llywodraeth leol, ac rwy'n credu bod honno wedi'i hadlewyrchu yn y ddadl a gawsom ni yn ddiweddar iawn. Ond hefyd, mae hyn yn cael ei adlewyrchu yn y gwaith yr wyf i'n ei wneud o ran penodiadau cyhoeddus. Ac rydym ni'n ystyried y ffyrdd y gall y rhaglenni mentora chwarae rhan bwysig wrth annog ymgeiswyr ac ystyried, wrth gwrs, y gefnogaeth i'r sefydliadau hynny. Mae'r ddau sefydliad hynny, mewn gwirionedd, eisoes yn cael cefnogaeth gan Lywodraeth Cymru, ond yn ystyried yn benodol effaith y rhaglenni mentora hynny.
4. A wnaiff y Dirprwy Weinidog ddatganiad am weithredu Deddf Cydraddoldeb 2010 yng Nghymru? OAQ54259
4. Will the Deputy Minister make a statement on the implementation of the Equality Act 2010 in Wales? OAQ54259
Last week, a symposium that I attended, organised with the Equality and Human Rights Commission, explored how the Welsh-specific regulations on the public sector equality duty could be strengthened. We're also commencing the socioeconomic duty, Part 1 of the equality Act.
Yr wythnos diwethaf, roedd symposiwm yr oeddwn yn bresennol ynddo, a drefnwyd gyda'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol, yn archwilio sut y gellid cryfhau'r rheoliadau penodol i Gymru ar ddyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus. Rydym ni hefyd yn cychwyn y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol, Rhan 1 o'r Ddeddf cydraddoldeb.
Thank you for your answer, Deputy Minister. Transport for Wales has to, of course, ensure that reasonable adjustments for disabled people are in place following the Act. Now, reasonable adjustment for a train where you could sit for over three hours between Aberystwyth and Birmingham International is simply, of course, a properly designed disabled toilet. It's the case at the moment that many disabled people can't use that facility, which, I'm sure, you would agree is totally unacceptable.
Last week, I was pleased to hear that the Minister for Economy, Transport and North Wales will be writing to Transport for Wales on this issue, but I wonder if you could add your weight to this, Minister, as the Minister responsible for implementing the Equality Act 2010, to ensure that reasonable steps are taken to rectify this situation at the earliest opportunity.
Diolch am eich ateb, Dirprwy Weinidog. Wrth gwrs, mae'n rhaid i Trafnidiaeth Cymru sicrhau bod addasiadau rhesymol ar gael ar gyfer pobl anabl yn dilyn y Ddeddf. Nawr, addasiad rhesymol ar drên lle gallech chi fod yn eistedd am dros dair awr rhwng Aberystwyth a Birmingham International, yn syml, wrth gwrs, yw toiled i'r anabl sydd wedi'i gynllunio'n briodol. Mae'n wir ar hyn o bryd bod llawer o bobl anabl nad ydyn nhw'n gallu defnyddio'r cyfleuster hwnnw, ac rwy'n siŵr y byddech chi'n cytuno bod hynny'n gwbl annerbyniol.
Yr wythnos diwethaf, roeddwn i'n falch o glywed y bydd Gweinidog yr Economi, Trafnidiaeth a Gogledd Cymru yn ysgrifennu at Trafnidiaeth Cymru ar y mater hwn, ond tybed a wnewch chi ychwanegu eich pwysau chi i hyn, Gweinidog, fel y Gweinidog sy'n gyfrifol am weithredu Deddf Cydraddoldeb 2010, i sicrhau bod camau rhesymol yn cael eu cymryd i unioni'r sefyllfa hon ar y cyfle cyntaf.
Certainly, Russell George, I will be backing the Minister for transport in respect of access, not just to that particular service, but in terms of the opportunities that Transport for Wales has to improve access. And, of course, we also have the opportunity with the new rolling stock to really be transformational in the way that we deliver on that.
Yn sicr, Russell George, byddaf yn cefnogi'r Gweinidog trafnidiaeth o ran hygyrchedd, nid yn unig o ran y gwasanaeth arbennig hwnnw, ond o ran y cyfleoedd sydd gan Trafnidiaeth Cymru i wella hygyrchedd. Ac, wrth gwrs, mae gennym ni hefyd y cyfle gyda'r cerbydau newydd i fod yn drawsffurfiol iawn yn y modd yr ydym ni'n cyflawni hynny.
Minister, the Welsh Government has taken a very significant lead in agreeing to implement section 1 of the Equality Act 2010. There's been a campaign for many, many years to try and get this implemented with England and is still awaited. I wonder if you could outline the extent to which the socioeconomic duty will be at the core of Welsh Government policy, bearing in mind the scale of working people who are living in poverty at the moment, living on poor terms and conditions, but also the inequality that arises within that grouping of people as well.
Gweinidog, mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi arweiniad sylweddol iawn o ran cytuno i weithredu adran 1 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010. Bu ymgyrch ers blynyddoedd lawer i geisio sicrhau bod hyn yn cael ei weithredu gyda Lloegr ac rydym ni'n dal i aros amdano. Tybed a allech chi amlinellu i ba raddau y bydd y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol wrth wraidd polisi Llywodraeth Cymru, o gofio nifer y bobl sy'n byw mewn tlodi ar hyn o bryd, sy'n byw mewn telerau ac amodau gwael, ond hefyd yr anghydraddoldeb sy'n codi yn y grŵp hwnnw o bobl hefyd.
I thank Mick Antoniw for that supplementary question, because it was mentioned, as you know, last week by the First Minister in the social partnership statement that we would enact Part 1 of the Equality Act 2010—the socioeconomic duty. In fact, this is a priority for me. In terms of taking this forward, to enact it by the end of this calendar year is our target. I'm meeting tomorrow with organisations to look at the ways in which the socioeconomic duty fits in with other legislative responsibilities and duties of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, but looking at where we can strengthen equality and human rights, and the socioeconomic duty plays a part in that. But I think the key point is that this will be new guidance that will ensure that we tackle the social disadvantage in our communities. It will require Welsh public bodies to make decisions—this goes back to Delyth's question earlier on—that tackle unequal outcomes caused by socioeconomic disadvantage. And that has been missing from the toolkit that we have to tackle poverty and inequality and to make sure that it is part of the duties of our public bodies.
Diolch i Mick Antoniw am y cwestiwn atodol yna, oherwydd fe'i crybwyllwyd, fel y gwyddoch chi, yr wythnos diwethaf gan y Prif Weinidog yn y datganiad partneriaeth gymdeithasol y byddem ni'n gweithredu Rhan 1 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010—y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol. Mewn gwirionedd, mae hyn yn flaenoriaeth i mi. O ran bwrw ymlaen â hyn, ei weithredu erbyn diwedd y flwyddyn galendr hon yw ein targed. Rwy'n cyfarfod yfory gyda sefydliadau i ystyried y ffyrdd y mae'r ddyletswydd economaidd-gymdeithasol yn cyd-fynd â chyfrifoldebau a dyletswyddau deddfwriaethol eraill Deddf Llesiant Cenedlaethau'r dyfodol (Cymru) 2015, ond gan ystyried ble y gallwn ni gryfhau cydraddoldeb a hawliau dynol, ac mae'r ddyletswydd economaidd-gymdeithasol yn rhan o hynny. Ond rwy'n credu mai'r pwynt allweddol yw mai canllawiau newydd fydd y rhain a fydd yn sicrhau ein bod ni'n mynd i'r afael â'r anfantais gymdeithasol yn ein cymunedau. Bydd yn ei gwneud yn ofynnol i gyrff cyhoeddus Cymru wneud penderfyniadau—mae hyn yn mynd yn ôl at gwestiwn Delyth yn gynharach—sef mynd i'r afael â chanlyniadau anghyfartal a achosir gan anfantais economaidd-gymdeithasol. Ac mae hynny wedi bod ar goll o'r pecyn cymorth sydd gennym ni i fynd i'r afael â thlodi ac anghydraddoldeb ac i wneud yn siŵr ei fod yn rhan o ddyletswyddau ein cyrff cyhoeddus.
5. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o effeithiolrwydd y cyswllt rhwng Llywodraeth Cymru a Chomisiynydd Cedlaethau'r Dyfodol? OAQ54292
5. What assessment has the Minister made of the effectiveness of the liaison between the Welsh Government and the Future Generations Commissioner? OAQ54292
The commissioner provides both support and challenge to the Welsh Government on a range of policy areas, in particular those that reflect her priorities.
Mae'r comisiynydd yn darparu cymorth a her i Lywodraeth Cymru ar amrywiaeth o feysydd polisi, yn enwedig y rhai sy'n adlewyrchu ei blaenoriaethau hi.
Thank you for that answer, Deputy Minister. I assume that you and the Government were delighted by the response from the future generations commissioner when you decided to ditch the M4 relief road on the grounds that it would destroy forever sites that we, as one generation, should not be depriving an untold number of future generations of. Turning historical, ancient landscape into concrete is a one-way action and there's no reverse or repair. So, I wonder whether your Government's desire to carve up a piece of rare wet woodland, destroying a large part of it and denying that rarity to our generation and every generation that follows in the name of the red route relief road in Flintshire, has met with the commissioner's approval. Has your Government asked the commissioner for her opinion and, if so, what was her reply, please?
Diolch am yr ateb yna, Dirprwy Weinidog. Rwy'n cymryd yn ganiataol eich bod chi a'r Llywodraeth yn falch iawn o'r ymateb gan gomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol pan benderfynasoch chi wrthod ffordd liniaru'r M4 ar y sail y byddai'n dinistrio safleoedd am byth na ddylem ni, fel un genhedlaeth, fod yn amddifadu nifer dirifedi o genedlaethau'r dyfodol ohonynt. Mae troi tirwedd hanesyddol, hynafol yn goncrid yn weithred un ffordd ac nid oes unrhyw wrthdroi nac atgyweirio. Felly, tybed a yw awydd eich Llywodraeth i chwalu darn o goetir gwlyb prin, gan ddinistrio rhan fawr ohono ac atal ein cenhedlaeth ni a phob cenhedlaeth sy'n dilyn rhag mwynhau'r prinder hwnnw yn enw ffordd liniaru'r llwybr coch yn Sir y Fflint, wedi cael cymeradwyaeth y comisiynydd. A yw eich Llywodraeth wedi gofyn i'r comisiynydd am ei barn ac, os felly, beth oedd ei hateb, os gwelwch yn dda?
This is an issue that, of course, has already been considered in terms of the red route by not just the Petitions Committee, but in response from the Minister for transport. We announced the red option as a preferred route to resolve traffic congestion in the Flintshire corridor in September 2017, and we're also progressing with the next steps of appointing technical advisers to develop a preliminary design on this route. It is important, of course, that this—consideration of it—forms part of the Welsh transport appraisal guidance, and officials work very closely with the future generations commissioner's office, as I said earlier on this afternoon, to update WelTAG to embed the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015.
Mae hwn yn fater sydd eisoes wedi'i ystyried, wrth gwrs, o ran y llwybr coch, nid yn unig gan y Pwyllgor Deisebau, ond mewn ymateb gan y Gweinidog trafnidiaeth. Fe wnaethom gyhoeddi'r dewis coch fel llwybr a ffefrir i ddatrys tagfeydd traffig yng nghoridor Sir y Fflint ym mis Medi 2017, ac rydym ni hefyd yn bwrw ymlaen â'r camau nesaf o benodi cynghorwyr technegol i ddatblygu dyluniad rhagarweiniol ar y llwybr hwn. Mae'n bwysig, wrth gwrs, fod hyn—ystyriaeth ohono—yn ffurfio rhan o'r arweiniad ar arfarnu trafnidiaeth Cymru, ac mae swyddogion yn gweithio'n agos iawn gyda swyddfa comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol, fel y dywedais i yn gynharach y prynhawn yma, i ddiweddaru WelTAG er mwyn ymwreiddio Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015.
6. A wnaiff y Dirprwy Weinidog amlinellu blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer gwella hawliau dynol yn ystod gweddill tymor y Cynulliad hwn? OAQ54258
6. Will the Deputy Minister outline the Welsh Government’s priorities for improving human rights during the remainder of this Assembly term? OAQ54258
The Welsh Government is working with key partners to explore action needed to safeguard and advance human rights in Wales. This work is aligned with the gender equality review, the existing framework provided by the Equality Act 2010 and the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015.
Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda phartneriaid allweddol i archwilio'r camau y mae angen eu cymryd i ddiogelu a hybu hawliau dynol yng Nghymru. Mae'r gwaith hwn yn cyd-fynd â'r adolygiad o gydraddoldeb rhywiol, y fframwaith presennol a ddarperir gan Ddeddf Cydraddoldeb 2010 a Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015.
Thank you, Deputy Minister. I was interested recently to read Oxfam's supermarket scorecard. That campaign analyses how well supermarkets promote human rights within their food chain. The picture is very mixed, with, for example, good progress from Aldi, contrasting with other chains that worryingly received no score at all for ensuring that women workers are treated fairly and equally. How is the Welsh Government working with employers to ensure that human rights are protected not just here in Wales, but throughout supply chains?
Diolch, Dirprwy Weinidog. Roedd gen i ddiddordeb yn ddiweddar mewn darllen cerdyn sgorio archfarchnad Oxfam. Mae'r ymgyrch honno'n dadansoddi pa mor dda y mae archfarchnadoedd yn hybu hawliau dynol yn eu cadwyni bwyd. Mae'r darlun yn un cymysg iawn, er enghraifft, ceir cynnydd da gan Aldi, sy'n cyferbynnu â chadwyni eraill na chafodd unrhyw sgôr o gwbl am sicrhau bod gweithwyr benywaidd yn cael eu trin yn deg ac yn gyfartal. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda chyflogwyr i sicrhau bod hawliau dynol yn cael eu diogelu nid yn unig yma yng Nghymru, ond drwy'r cadwyni cyflenwi i gyd?
I thank Vikki Howells for that question, which she has already raised. It is an important one to repeat the Welsh Government's response to. We've introduced mechanisms to drive and support our work with responsible employers through the economic contract and the code of practice on ethical employment, but also accepting the recommendations of the Fair Work Commission, working across Government with social partners, employers and other stakeholders on their implementation. And it's very helpful that the Member has highlighted, already, good practice, because we can stand that in good stead in terms of driving better practice with other suppliers.
Diolch i Vikki Howells am y cwestiwn yna, y mae hi eisoes wedi'i godi. Mae'n un pwysig i ailadrodd ymateb Llywodraeth Cymru iddo. Rydym ni wedi cyflwyno dulliau o sbarduno a chefnogi ein gwaith gyda chyflogwyr cyfrifol drwy'r contract economaidd a'r cod ymarfer ar gyflogaeth foesegol, ond hefyd gan dderbyn argymhellion y Comisiwn Gwaith Teg, gan weithio ar draws y Llywodraeth gyda phartneriaid cymdeithasol, cyflogwyr a rhanddeiliaid eraill ar eu gweithrediad. Ac mae'n ddefnyddiol iawn bod yr Aelod wedi amlygu arfer da eisoes, oherwydd gall hynny fod o fantais i ni o ran sbarduno gwell arferion gyda chyflenwyr eraill.
Diolch i'r Dirprwy Weinidog.
Thank you, Deputy Minister.
Yr eiterm nesaf, felly, yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, a dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud ei datganiad—Rebecca Evans.
The next item is the business statement and announcement, and I call on the Trefnydd to make the statement—Rebecca Evans.
Diolch, Llywydd. There is one change to this week's business. Motions have not been tabled for the planned debate on the standards committee reports, so the debate will not go ahead tomorrow. Draft business for the next three weeks is set out on the business statement and announcement, which can be found amongst the meeting papers available to Members electronically.
Diolch, LLywydd. Mae un newid i fusnes yr wythnos hon. Nid oes cynigion wedi'u cyflwyno ar gyfer y ddadl arfaethedig ar adroddiadau'r Pwyllgor Safonau, felly ni fydd y ddadl yn cael ei chynnal yfory. Mae'r busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf wedi ei nodi yn y datganiad a chyhoeddiad busnes y gellir ei weld ymysg papurau'r cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.
I have close to 25 per cent of all Assembly Members requesting to speak and ask a question of the Trefnydd. I'll endeavour to ask as many as possible of you to contribute, but if you have three or four requests in front of you, you're only going to get your top one, so choose well. Suzy Davies.
Mae bron i 25 y cant o holl Aelodau'r Cynulliad wedi gofyn am gael siarad a gofyn cwestiwn i'r Trefnydd. Byddaf yn ceisio gofyn i gynifer â phosibl ohonoch gyfrannu, ond os oes gennych dri neu bedwar cais o'ch blaen, dim ond yr un uchaf fyddwch yn cael ei ofyn, felly dewiswch yn dda. Suzy Davies.
Thank you very much, Llywydd. Okay, I'll choose this one. [Laughter.] As you know, Trefnydd, there has been some revived interest in the Swansea bay tidal lagoon, in particular in different ways ahead, for this fantastic idea actually proceeding in some way or another, one of which, of course, is based on pre-sales, so the strike price becomes less relevant, as a matter of public interest. Will it be possible for the Welsh Government to make a statement on its current position on the different options out there at the moment, in particular confirming whether or not the £200 million pledged for the original lagoon is still on the table, and what its views are on the pace at which Natural Resources Wales is trying to resolve the issue of marine licences? Thank you.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Iawn, fe ddewisaf yr un yma. [Chwerthin.] Fel y gwyddoch, Trefnydd, mae rhywfaint o ddiddordeb wedi ei adfywio ym morlyn llanw Bae Abertawe, yn enwedig yn y ffyrdd gwahanol i symud ymlaen ac i'r syniad gwych hwn fynd rhagddo mewn rhyw ffordd neu'i gilydd. Mae un ohonynt, wrth gwrs, yn seiliedig ar rag-werthiant, felly mae'r pris streic yn mynd yn llai perthnasol, fel mater o ddiddordeb i'r cyhoedd. A wnaiff Llywodraeth Cymru wneud datganiad ar ei safbwynt presennol ynghylch y gwahanol ddewisiadau sydd ar gael ar hyn o bryd, gan gadarnhau'n benodol os yw'r £200 miliwn a addawyd ar gyfer y morlyn gwreiddiol yn dal i fod ar y bwrdd. Hefyd, beth yw barn y llywodraeth ar ba mor gyflym y mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn ceisio datrys mater trwyddedau morol? Diolch.
Thank you for raising this issue, and I'm particularly pleased that there are still options on the table in terms of how a Swansea bay tidal lagoon could be taken forward. I'm really grateful to everybody who is working very hard to firm up those ideas. Certainly, when proposals are brought forward to Welsh Government, I can confirm that there is the possibility of that £200 million investment still being on the table. It will, obviously, depend on the project that is brought forward, but it certainly remains in our reserves at the moment, and, as and when there is further information, I'm sure that the Minister would be very keen to share it with you.
Diolch am godi'r mater hwn, ac rwy'n arbennig o falch bod dewisiadau'n parhau i fod ar y Bwrdd o ran sut y gellid bwrw ymlaen â morlyn llanw Bae Abertawe. Rwy'n wirioneddol ddiolchgar i bawb sy'n gweithio'n galed iawn i wneud y syniadau hynny'n fwy cadarn. Yn sicr, pan gyflwynir cynigion gerbron Llywodraeth Cymru, gallaf gadarnhau bod posibilrwydd y bydd y buddsoddiad o £200 miliwn hwnnw'n dal i fod ar y bwrdd. Yn amlwg, bydd yn dibynnu ar y prosiect a gaiff ei gyflwyno, ond yn sicr mae'n parhau i aros yn ein cronfeydd wrth gefn ar hyn o bryd, ac os a phan fydd gwybodaeth bellach, rwy'n siŵr y byddai'r Gweinidog yn awyddus iawn i'w rannu â chi.
I wanted to ask whether you have had any conversations with Neath Port Talbot council with regard to the decision to close Godre'rgraig Primary School after the Earth Science Partnership report reported that there would be a medium-level risk of a landslip. I know that local people there have been potentially alarmed, and even though the report says that the mountain hasn't moved, the school has been closed, and they feel that a lot of media attention has made them very anxious indeed. So, I want to understand what conversations you're having with Neath Port Talbot council about this, because the school is now closed and we don't know whether it will be reopened in September, and whether we can understand from the Minister for Environment, Energy and Rural Affairs or the relevant Minister what dealings you're having in relation to that particular issue.
I leave out my second issue, and the third one is, of course, that you've heard me every week raise here that I want to understand when you are going to make an announcement about the review of eating disorders here in Wales. I'm sad to say that we still have not had that announcement from the health Minister, and people are starting to lose patience with the Welsh Government in this regard. People have taken part in the consultation in good faith. They really wanted to see good services and to work with the Welsh Government on those services here in Wales. I really, really didn't want to see a written statement on Friday sent out after everybody had gone for recess, but, potentially, that may happen. Please can we have an announcement on the review of the eating disorders framework?
Roeddwn am ofyn a ydych wedi cael unrhyw sgyrsiau gyda chyngor Castell-nedd Port Talbot ynglŷn â'r penderfyniad i gau Ysgol Gynradd Godre'r Graig ar ôl i adroddiad Partneriaeth Gwyddor y Ddaear nodi y byddai risg lefel ganolig o dirlithriad. Gwn fod pobl leol yno wedi dychryn o bosibl, ac er bod yr adroddiad yn dweud nad yw'r mynydd wedi symud, mae'r ysgol wedi cau, ac maen nhw'n teimlo bod llawer o sylw yn y cyfryngau wedi eu gwneud yn bryderus iawn yn wir. Felly, rwyf am ddeall pa sgyrsiau yr ydych yn eu cael gyda chyngor Castell-nedd Port Talbot am hyn, oherwydd mae'r ysgol bellach wedi cau ac ni wyddom a fydd yn cael ei hailagor ym mis Medi, ac a allwn ddeall gan Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig neu'r Gweinidog perthnasol, pa drafodion yr ydych yn eu cael ynglŷn â'r mater penodol hwnnw.
Rwy'n hepgor fy ail fater, a'r trydydd un yw mater yr ydych wedi fy nghlywed yn ei godi yma bob wythnos, sef fy mod eisiau deall pryd yr ydych yn mynd i wneud cyhoeddiad am yr adolygiad o anhwylderau bwyta yma yng Nghymru. Rwy'n drist i ddweud nad ydym eto wedi cael y cyhoeddiad hwnnw gan y Gweinidog iechyd, ac mae pobl yn dechrau colli amynedd gyda Llywodraeth Cymru yn y cyswllt hwn. Mae pobl wedi cymryd rhan yn ddidwyll yn yr ymgynghoriad. Roeddent yn awyddus iawn i weld gwasanaethau da ac i weithio gyda Llywodraeth Cymru ar y gwasanaethau hynny yma yng Nghymru. Yn wir, nid oeddwn eisiau gweld datganiad ysgrifenedig wedi'i anfon allan ddydd Gwener ar ôl i bawb fynd ar gyfer y toriad, ond o bosibl, gallai hynny ddigwydd. A gawn ni gyhoeddiad ar yr adolygiad o'r fframwaith anhwylderau bwyta?
I thank Bethan Jenkins, and I know of her strong interest in the issue of eating disorders, particularly her keenness to see the report coming forward. As I mentioned last week, I think, the Minister for Health and Social Services has received that report, and it is a long, complex report. He has, I understand, met with officials to discuss it, and I hope that an update for Members will be forthcoming shortly.
Diolch i Bethan Jenkins, a gwn am ei diddordeb cryf ym mater anhwylderau bwyta, yn enwedig ei hawydd i weld yr adroddiad yn cael ei gyflwyno. Fel y crybwyllais yr wythnos diwethaf, rwyf yn credu bod y Gweinidog Iechyd a Gwasnaethau Cymdeithasol wedi cael yr adroddiad hwnnw, ac mae'n adroddiad hir a chymhleth. Deallaf ei fod wedi cwrdd â swyddogion i'w drafod, ac rwy'n gobeithio y bydd diweddariad ar gyfer Aelodau cyn bo hir.
I'll keep mine short as well, Minister. You didn't actually answer the question about Godre'r Graig, which I think is important, because I also hope that you'll congratulate Neath Port Talbot County Borough Council for taking decisive action, because no-one wants to put their child at risk, and this report identified a risk that had to be addressed very quickly.
But my other question is actually on carers, and young carers in particular. The Health, Social Care and Sport Committee has done work into the aspect of young carers, but, unfortunately, because we want to get it right, we won't get the report out until the autumn. The Carers Trust has been in touch, explaining their deep concern over the delay from the Welsh Government in discussing its role in the young carers ID card that could be used. Can you ask the Deputy Minister to perhaps produce a written statement during the recess on young carers, who are leaving school this week for six weeks—not for a break, but six weeks of caring for whoever they care for; it's continuing—and going back into, possibly, an education environment in September, and they still won't know whether the Welsh Government's ID card system will be in place to help them? So, can you ask for a statement to tell us exactly what the Welsh Government's plans are and a timetable as to when they will enact those plans?
Fe gadwaf i fy nghwestiwn yn fyr hefyd, Gweinidog. Gyda llaw, ni wnaethoch ateb y cwestiwn am Ysgol Godre'r Graig, sy'n bwysig yn fy marn i, oherwydd yr wyf hefyd yn gobeithio y byddwch yn llongyfarch Cyngor Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot am gymryd camau pendant, gan nad oes neb eisiau rhoi eu plentyn mewn perygl, ac roedd yr adroddiad hwn wedi nodi risg yr oedd yn rhaid mynd i'r afael â hi'n gyflym iawn.
Ond mae fy nghwestiwn arall mewn gwirionedd ynglŷn â gofalwyr, a gofalwyr ifanc yn arbennig. Mae'r Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon wedi gwneud gwaith ynglŷn â gofalwyr ifanc, ond yn anffodus, oherwydd ein bod eisiau cael pethau'n iawn, ni fyddwn yn cael yr adroddiad tan yr hydref. Mae'r Ymddiriedolaeth i Ofalwyr wedi bod mewn cysylltiad, gan esbonio eu pryder dwys am yr oedi gan Lywodraeth Cymru o ran trafod y rhan y mae hi i'w chwarae o ran y cerdyn adnabod gofalwyr ifanc y gellid ei ddefnyddio. A wnewch chi ofyn i'r Dirprwy Weinidog, efallai, greu datganiad ysgrifenedig, yn ystod y toriad, am ofalwyr ifanc, sy'n gadael yr ysgol yr wythnos hon am chwe wythnos—nid am seibiant, ond am chwe wythnos o ofalu am bwy bynnag y maen nhw'n gofalu. Mae'n parhau—ac fe fyddant yn mynd yn ôl i amgylchedd addysg ym mis Medi, o bosibl, ac nid ydynt yn gwybod eto a fydd system cardiau adnabod Llywodraeth Cymru ar waith i'w helpu? Felly, a wnewch chi ofyn am ddatganiad i ddweud wrthym beth yn union yw cynlluniau Llywodraeth Cymru ac amserlen o ran pryd y byddant yn gweithredu'r cynlluniau hynny?
Thank you, David Rees, and apologies, Bethan, for not addressing the Godre'rgraig Primary School issue. I can confirm that we are in regular contact with the council to monitor the situation and will offer our full support if it is required. But, absolutely, as David Rees says, it has to be safety first for the pupils. But I will ask the education Minister to provide an update to both Members in terms of any discussions that we've had.
The issue of the ID card for young carers is potentially a really exciting development and I know that there is significant support for it amongst local authorities. I can confirm that Welsh Government officials met with officers from Welsh local authorities last week to work on an implementation plan for it. Clearly, there are several local schemes already in place, so it's important to implement a national scheme in a way that complements what's already in place, rather than complicating things further for young carers. The Deputy Minister for Health and Social Services is keen to keep Members informed and updated on the work as implementation progresses.
Diolch i chi, David Rees, ac ymddiheuriadau, Bethan, am beidio ymdrin â mater Ysgol Gynradd Godre'r Graig. Gallaf gadarnhau ein bod mewn cysylltiad rheolaidd â'r Cyngor i fonitro'r sefyllfa ac y byddwn yn cynnig ein cefnogaeth lawn os bydd ei angen. Ond, yn bendant, fel y dywed David Rees, diogelwch y disgyblion ddylai ddod yn gyntaf. Ond byddaf yn gofyn i'r Gweinidog Addysg roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r ddau aelod o ran unrhyw drafodaethau yr ydym wedi eu cael.
Mae gan y mater cerdyn adnabod ar gyfer gofalwyr ifanc y potensial o fod yn ddatblygiad cyffrous iawn, a gwn fod cefnogaeth sylweddol iddo ymysg awdurdodau lleol. Gallaf gadarnhau bod swyddogion Llywodraeth Cymru wedi cyfarfod â swyddogion o awdurdodau lleol Cymru'r wythnos diwethaf i weithio ar gynllun gweithredu ar ei gyfer. Yn amlwg, mae nifer o gynlluniau lleol eisoes ar waith, felly mae'n bwysig gweithredu cynllun cenedlaethol mewn ffordd sy'n ategu'r hyn sydd eisoes ar waith, yn hytrach na chymhlethu pethau ymhellach i ofalwyr ifanc. Mae'r Dirprwy Weinidog Iechyd a Gofal Cymdeithasol yn awyddus i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am y gwaith wrth i'r gweithredu fynd rhagddo.
[Inaudible.]—to make a couple of statements. One is actually on the waiting time for ambulances in Royal Gwent Hospital, which is going beyond seven to 12 hours, which is totally unacceptable. Could the Minister for health make a statement?
And the second one, Minister, could you ask for a statement from the education Minister? The people who are having apprenticeships after their three years of college training or their learning—. After two years, if they go for an apprenticeship, they get the funding. After the three years' completion, there's no funding available.
And finally, could you make a great appreciation for the cricket England and Wales team? They won the world cup last weekend, and we'll be grateful— [Interruption.] I would be grateful if we set up our own Twenty20 cricket team in Wales. Thank you.
[Anghlywadwy.]—i wneud ychydig o ddatganiadau. Mae un yn ymwneud â'r amser aros am ambiwlansys yn Ysbyty Brenhinol Gwent, sy'n mynd y tu hwnt i saith awr, hyd at ddeuddeg awr, sy'n gwbl annerbyniol. A wnaiff y Gweinidog iechyd wneud datganiad?
A'r ail un, Gweinidog, a wnewch chi ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog Addysg? Y bobl sy'n cael prentisiaethau ar ôl eu tair blynedd o hyfforddiant coleg neu eu dysgu—. Ar ôl dwy flynedd, os ânt am brentisiaeth, maen nhw'n cael yr arian. Ar ôl cwblhau'r tair blynedd, does dim cyllid ar gael.
Ac yn olaf, a wnewch chi roi gwerthfawrogiad mawr i dîm criced Cymru a Lloegr? Enillon nhw Gwpan y Byd y penwythnos diwethaf, a byddem ni'n ddiolchgar—[Torri ar draws.] Byddem yn ddiolchgar pe baem yn sefydlu ein tîm criced 20 pelawd ein hunain yng Nghymru. Diolch.
So, I'll start with the most controversial of those issues and pass on my congratulations to the England and Wales cricket team for the excellent achievement.
In terms of ambulance response times, I will ask the Minister to provide an update, if there are specific instances that you have concerns about in specific hospitals. But it's worth remembering that WAST have met the ambulance response time target for the forty-second consecutive month, despite the rising number of calls, with performance on red calls above 70 per cent for the fourteenth consecutive month. So, there's certainly a lot of progress taking place in that area, but I understand that if you're one of the patients who is waiting longer than any of us would think was acceptable, then clearly that's very distressing. So, if you have specific incidents, I would encourage you to take them up with the health board, but also make the health Minister aware of them.
And on the issue of apprenticeships, can I encourage you to write to Kirsty Williams, who I know will provide you with a response before we come back?
Felly, fe ddechreuaf gyda'r mater mwyaf dadleuol a chyflwyno fy llongyfarchiadau i dîm criced Cymru a Lloegr am y llwyddiant rhagorol.
O ran amseroedd ymateb ambiwlansys, byddaf yn gofyn i'r Gweinidog ddarparu'r wybodaeth ddiweddaraf, os oes enghreifftiau penodol y mae gennych bryderon yn eu cylch mewn ysbytai penodol. Ond mae'n werth cofio bod YGAC wedi cyrraedd y targed amser ymateb ambiwlansys am yr ail fis a deugain yn olynol, er gwaethaf y nifer cynyddol o alwadau, gyda pherfformiad ar alwadau coch uwchlaw 70 y cant am y pedwerydd mis ar ddeg yn olynol. Felly, mae'n sicr bod llawer o gynnydd yn digwydd yn y maes hwnnw, ond rwy'n deall, os ydych chi'n un o'r cleifion sy'n aros yn hirach nag y byddai unrhyw un ohonom yn ei ystyried yn dderbyniol, yna mae'n amlwg bod hynny'n peri gofid mawr. Felly, os oes gennych ddigwyddiadau penodol, byddwn yn eich annog i'w codi gyda'r Bwrdd Iechyd, ond hefyd yn gwneud y Gweinidog iechyd yn ymwybodol ohonyn nhw.
Ac ar fater prentisiaethau, a allaf eich annog i ysgrifennu at Kirsty Williams, a gwn y bydd yn rhoi ymateb ichi cyn inni ddod yn ôl?
Can I first of all support Bethan Sayed's call and David Rees's regarding the closure of Godre'rgraig school and specifically what financial support is available from Welsh Government to Neath Port Talbot council? Obviously, it causes some excitement in some quarters. What financial assistance is available directly in this extraordinary situation of a closure of a school urgently?
And my most substantial part is that I would be grateful if you could bring forward on pest control enforcement in Wales, because, locally in the Mayals area of Swansea, residents are hugely frustrated that some of their neighbours are feeding the seagulls at their homes, and there has been a huge increase in the seagull population as a result, resulting in huge problems locally, including residents, children and pets being attacked all hours of the day and night. Now, residents are disappointed that Swansea Council has not taken any action against these residents who are feeding the gulls and attracting the gulls to the area. Now, we know that this is a problem in other parts of Wales too. Recently, Denbighshire County Council has taken a hardline stance in trying to mitigate the problem. If people feed the gulls there, even at their own homes, they can expect a letter warning them there will be legal consequences. Is it possible, therefore, to serve a legal notice requiring people to stop—it is possible, but it's not happening everywhere—feeding the seagulls? It's an inconsistent approach. Will the Welsh Government therefore commit to looking into this issue and issuing consistent guidance to local authorities?
A gaf fi yn gyntaf oll gefnogi galwad Bethan Sayed a David Rees ynghylch cau Ysgol Godre'r Graig ac yn benodol pa gymorth ariannol sydd ar gael gan Lywodraeth Cymru i gyngor Castell-nedd Port Talbot? Yn amlwg, mae'n achosi rhywfaint o gyffro mewn rhai cylchoedd. Pa gymorth ariannol sydd ar gael yn uniongyrchol yn y sefyllfa ryfeddol hon o gau ysgol ar frys?
A'm rhan fwyaf sylweddol yw y byddwn yn ddiolchgar pe gallech gyflwyno camau gorfodi rheoli plâu yng Nghymru, oherwydd, yn lleol yn ardal Mayals yn Abertawe, mae trigolion yn teimlo'n rhwystredig iawn am fod rhai o'u cymdogion yn bwydo'r gwylanod yn eu cartrefi. O ganlyniad, bu cynnydd aruthrol yn y nifer o wylanod gan arwain at broblemau enfawr yn lleol, gan gynnwys gwylanod yn ymosod ar drigolion, plant ac anifeiliaid anwes bob awr o'r dydd a'r nos. Erbyn hyn, mae trigolion yn siomedig nad yw Cyngor Abertawe wedi cymryd unrhyw gamau yn erbyn y trigolion hyn sy'n bwydo'r gwylanod a denu'r gwylanod i'r ardal. Nawr, rydym yn gwybod bod hyn yn broblem mewn rhannau eraill o Gymru hefyd. Yn ddiweddar, mae Cyngor Sir Ddinbych wedi cymryd safiad caled wrth geisio lliniaru'r broblem. Os yw pobl yn bwydo'r gwylanod yno, hyd yn oed yn eu cartrefi eu hunain, gallant ddisgwyl cael llythyr yn eu rhybuddio y bydd canlyniadau cyfreithiol. A yw'n bosibl, felly, cyflwyno hysbysiad cyfreithiol yn mynnu bod pobl yn rhoi'r gorau iddi? Mae'n bosibl, ond nid yw'n digwydd ym mhobman—bwydo'r gwylanod? Mae'n ymagwedd anghyson. A wnaiff Llywodraeth Cymru ymrwymo felly i ymchwilio i'r mater hwn a chyhoeddi canllawiau cyson i awdurdodau lleol?
I thank you, and given the level of interest that there is in the Godre'r Graig issues, I think that perhaps a letter to all Members would be more appropriate than just to the Members who have raised it in the Chamber this afternoon.
On the issue of pest control, I'm familiar with the situation in Mayals. I have also had the same representations as you've had. The environment Minister has been here to hear the discussion, and I know that she'll look carefully at the different ways in which local authorities are dealing with the issue. You've given the example of Denbighshire. I know that Conwy is also taking a more strict approach. The Minister will look at the different approaches that local authorities are taking to address this issue.
Diolch ichi, ac o ystyried faint o ddiddordeb sydd ym materion Godre'r Graig, credaf efallai y byddai llythyr at yr holl Aelodau'n fwy priodol nag i'r Aelodau sydd wedi'i godi yn y Siambr y prynhawn yma'n unig.
Ar fater rheoli plâu, rwy'n gyfarwydd â'r sefyllfa ym Mayals. Rwyf innau hefyd wedi cael yr un sylwadau â chi. Mae Gweinidog yr Amgylchedd wedi bod yma i glywed y drafodaeth, a gwn y bydd yn edrych yn ofalus ar y gwahanol ffyrdd y mae awdurdodau lleol yn ymdrin â'r mater. Rydych chi wedi rhoi enghraifft o Sir Ddinbych. Gwn fod Conwy hefyd yn gweithredu'n fwy llym. Bydd y Gweinidog yn edrych ar y gwahanol ddulliau y mae awdurdodau lleol yn eu dilyn i fynd i'r afael â'r mater hwn.
I would like to ask for a Government statement on incineration. Many of us across the Chamber would like to see an end to non-medical incineration. Last year, the chief scientific adviser to the Department for Environment, Food and Rural Affairs, Professor Sir Ian Boyd, warned that further investment in energy-from-waste plants would stunt the UK's recycling rates. One way to extinguish the value in materials fast is to stick it in an incinerator and burn it. Does the Government agree with that viewpoint, and will they take action?
Also, very briefly, can I ask for a statement by the Minister for finance on transaction capital? I would hope that we could have that once a year, because there is over £1 billion in that transaction capital, and I believe that we, as an Assembly, have a right to know how it's being spent and how it's being paid back.
Hoffwn ofyn am ddatganiad gan y Llywodraeth ynglŷn â llosgi. Byddai llawer ohonom ar draws y Siambr yn hoffi gweld diwedd ar losgi anfeddygol. Y llynedd, rhybuddiodd prif gynghorydd gwyddonol Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig, yr Athro Syr Ian Boyd, y byddai buddsoddiad pellach mewn gweithfeydd ynni o wastraff yn arafu cyfraddau ailgylchu'r DU. Un ffordd o ddileu'r gwerth mewn deunyddiau yn gyflym yw ei roi mewn llosgydd. A yw'r Llywodraeth yn cytuno â'r safbwynt hwnnw, ac a fyddant yn cymryd camau?
Hefyd, yn fyr iawn, a gaf i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog cyllid ar gyfalaf trafodion? Byddwn yn gobeithio y gallem gael hynny unwaith y flwyddyn, oherwydd bod dros £1 biliwn yn y trafodiad cyfalaf hwnnw, a chredaf fod gennym ni, y Cynulliad, hawl i wybod sut mae'n cael ei wario a sut mae'n cael ei ad-dalu.
Thank you, Mike, for raising the issue of financial transactions capital, which I know he also touched on in our supplementary budget debate last week. The Welsh Government doesn't welcome the restrictions that the UK Government has placed on our capital budget through the use of FTs. We are committee, however, to using the funding to invest in infrastructure and to boost economic growth in the long term.
As part of the budget documentation, we are committed to providing full details in relation to how FTs are used. Building on the information provided to you previously by my predecessor, I will certainly provide an update. But I can confirm that we are using it in innovative ways—so, funding, for example, for our land for housing scheme; funding for town-centre loan schemes and property funds; Green Growth Wales and green infrastructure. Projects that have benefited from it over time include the Barry Island strategic regeneration area link road, Cardiff Airport and aviation. We have also recently launched our stalled sites fund as well. So, we're looking for innovative ways to use the funding, and I look forward to further discussion in Finance Committee tomorrow, where we will be exploring capital funding.
I will ask the Minister to provide an update on incineration. I know that incineration plants are subject to stringent protective requirements of the industrial emissions directive, but I'm sure that she will provide further information in respect of the specific questions raised.
Diolch, Mike, am godi mater cyfalaf trafodion ariannol, a gwn iddo grybwyll hynny hefyd yn ein dadl ar y gyllideb atodol yr wythnos diwethaf. Nid yw Llywodraeth Cymru'n croesawu'r cyfyngiadau y mae Llywodraeth y DU wedi eu rhoi ar ein cyllideb cyfalaf drwy ddefnyddio FTs. Rydym yn ymrwymo, fodd bynnag, i ddefnyddio'r cyllid i fuddsoddi mewn seilwaith ac i hybu twf economaidd yn y tymor hir.
Fel rhan o ddogfennaeth y gyllideb, rydym wedi ymrwymo i ddarparu manylion llawn ynglŷn â sut y defnyddir FTs. Gan adeiladu ar y wybodaeth a roddwyd i chi o'r blaen gan fy rhagflaenydd, byddaf yn sicr yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi. Ond gallaf gadarnhau ein bod yn ei ddefnyddio mewn ffyrdd arloesol—cyllid, er enghraifft, ar gyfer ein cynllun tir ar gyfer tai; cyllid ar gyfer cynlluniau benthyciadau canol trefi a chronfeydd eiddo; Twf Gwyrdd Cymru a'r seilwaith gwyrdd. Mae'r prosiectau sydd wedi elwa arno dros amser yn cynnwys ffordd gyswllt ardal adfywio strategol Ynys y Barri, Maes Awyr Caerdydd ac awyrennu. Rydym hefyd yn ddiweddar wedi lansio ein cronfa safleoedd sydd wedi'u gohirio. Felly, rydym yn chwilio am ffyrdd arloesol o ddefnyddio'r cyllid ac rwy'n edrych ymlaen at drafodaeth bellach yn y Pwyllgor Cyllid yfory, lle byddwn yn ystyried cyllid cyfalaf.
Byddaf yn gofyn i'r Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am losgi. Gwn fod gweithfeydd llosgi'n destun gofynion amddiffynnol llym y gyfarwyddeb allyriadau diwydiannol, ond rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn darparu rhagor o wybodaeth am y cwestiynau penodol a godwyd.
I call for a statement on the Changing Places campaign for Changing Places toilets. This was launched in 2006, but last Friday, for the second time, I attended a Changing Places steering group meeting held in Shotton, focused on bringing Changing Places into the north-east Wales counties, hopefully starting with the town of Mold. It is chaired by Kim Edwards, who herself has Friedreich's ataxia. She said that, as it stands with the lack of current facilities, it means that people with a disability don't go out. Providing a proper changing place provides all the space and equipment, such as a hoist and a changing bed, amongst other items, needed to avoid people being changed on an unhygienic floor, not changed at all, or even not going out into the community in the first place. In my certain knowledge, it's 16 years since I first heard this raised in this Chamber, and yet people like Kim, today—16 years later—are still having to fight these campaigns. I'd call for a statement or even a debate next term on this matter.
Can I have a second item or not?
Galwaf am ddatganiad ynglŷn â'r ymgyrch Lleoedd Newid ar gyfer toiledau Lleoedd Newid. Lansiwyd hwn yn 2006, ond ddydd Gwener diwethaf, am yr eildro, euthum i gyfarfod grŵp llywio Lleoedd Newid a gynhaliwyd yn Shotton, a oedd yn canolbwyntio ar ddod â Lleoedd Newid i siroedd y gogledd-ddwyrain, gan ddechrau gobeithio gyda thref yr Wyddgrug. Caiff ei gadeirio gan Kim Edwards, sydd â'r cyflwr Friedreich Ataxia. Dywedodd, o ganlyniad i'r sefyllfa bresennol o ddiffyg cyfleusterau cyfredol, nad yw pobl ag anabledd yn mynd allan. Mae darparu lle newid priodol yn darparu'r holl le ac offer, megis teclyn codi a gwely newid, ymysg eitemau eraill, sydd eu hangen i osgoi newid pobl ar lawr aflan, peidio newid o gwbl, neu hyd yn oed peidio â mynd allan i'r gymuned yn y lle cyntaf. Rwy'n gwybod fod 16 mlynedd ers imi glywed y mater hwn yn cael ei godi yn y Siambr hon am y tro cyntaf, ac eto mae pobl fel Kim, heddiw—16 mlynedd yn ddiweddarach—yn dal yn gorfod ymgyrchu dros hyn. Byddwn i'n galw am ddatganiad neu hyd yn oed ddadl y tymor nesaf ar y mater hwn.
A oes modd i mi gael ail eitem ai peidio?
Very quickly, because some others are already—.
Yn gyflym iawn, oherwydd mae rhai eraill eisoes—.
Very briefly, on the new people's voice body for health and social care in Wales, you might be aware that the current community health councils have called for that body to be independent and genuinely stronger. However, on 3 July, the health Minister told the Finance Committee that the new body will
'have control of its own destiny and much more genuine independence in a way that CHCs at the moment don't have. And I appoint lots and lots of people to the boards of local and regional CHCs, which again I don't think makes sense.'
However, he seems to have forgotten that they will be appointing all the members of the new citizen's voice board whereas he only appoints half of the current community health council members, with the others appointed by the third sector and local authorities. Surely, independence must mean that very thing.
Yn fyr iawn, ynglŷn â'r corff llais pobl newydd ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru, efallai eich bod yn ymwybodol bod y cynghorau iechyd cymuned presennol wedi galw am i'r corff hwnnw fod yn annibynnol ac yn wirioneddol gryfach. Fodd bynnag, ar 3 Gorffennaf, dywedodd y Gweinidog iechyd wrth y Pwyllgor Cyllid y bydd y corff newydd yn:
rheoli ei dynged ei hun a chael annibyniaeth llawer mwy dilys mewn ffordd nad oes gan Gynghorau Iechyd Cymuned ar hyn o bryd. Ac rwy'n penodi llawer iawn o bobl i fyrddau Cynghorau Iechyd Cymuned lleol a rhanbarthol, nad yw, unwaith eto, yn gwneud synnwyr yn fy marn i.
Fodd bynnag, mae'n ymddangos ei fod wedi anghofio y byddant yn penodi holl aelodau'r bwrdd llais newydd i ddinasyddion, er mai dim ond hanner aelodau'r cyngor iechyd cymuned presennol y bydd ef yn eu penodi, gyda'r gweddill yn cael eu penodi gan y trydydd sector ac awdurdodau lleol. Yn sicr, mae'n rhaid i annibyniaeth olygu hynny'n union.
In relation to the new body that will replace community health councils, of course the whole Assembly will have ample opportunity to explore this further and to debate the issue, and certainly there will be opportunities at Stage 2 and Stage 3 to amend the legislation, so I'd encourage Members to engage fully with that piece of legislation.
In relation to the request for a debate on Changing Places, or certainly an update on it, I recognise completely how important accessible toilet facilities are in terms of helping people access their communities and giving people dignity when they are out and about. I will find out the latest position in terms of the number of toilets that we know about, and how local authorities, businesses and others are seeking to ensure that toilet facilities are more accessible, but particularly with regard to Changing Places, which I know provides some additional appliances and so on.
O ran y corff newydd a fydd yn cymryd lle cynghorau iechyd cymuned, wrth gwrs bydd gan y Cynulliad cyfan ddigon o gyfle i ymchwilio i hyn ymhellach ac i drafod y mater, ac yn sicr bydd cyfleoedd yng Nghyfnod 2 a Chyfnod 3 i ddiwygio'r ddeddfwriaeth, felly byddwn yn annog Aelodau i ymgysylltu'n llawn â'r darn hwnnw o ddeddfwriaeth.
O ran y cais am ddadl ar Leoedd Newid, neu'n sicr ddiweddariad arno, rwy'n cydnabod yn llwyr mor bwysig yw cyfleusterau toiledau hygyrch o ran helpu pobl i gael mynediad i'w cymunedau a rhoi urddas i bobl pan fyddan nhw'n mynd allan. Byddaf yn canfod y sefyllfa ddiweddaraf o ran nifer y toiledau y gwyddom amdanyn nhw, a sut mae awdurdodau lleol, busnesau ac eraill yn ceisio sicrhau bod cyfleusterau toiledau yn fwy hygyrch, ond yn enwedig o ran Lleoedd Newid, sydd, fel yr wyf yn gwybod, yn darparu rhai teclynnau ychwanegol ac yn y blaen.
I'd like to ask the Trefnydd first of all for a longer term plan to ask if the health Minister will bring forward in the autumn an oral statement to this Chamber about the progress of the independent oversight process in Cwm Taf maternity services. I'm very grateful, I'm sure, to him, and I'm sure all Members would agree with me, for a comprehensive written update that we've received today, but I'm sure that I won't be the only Member who would welcome the opportunity, when the autumn comes and the work is further progressed, to be able to question the Minister as a result of the statement on the progress that has been achieved.
I would also like to request that the Trefnydd asks the Minister for Health and Social Services to bring forward a statement about the transparency and accountability in the public appointments process. This is in the light of a statement made by the Deputy Minister on 6 June where she set out clearly the appointment process for the chair of the Social Care Wales board, and that was done in a written statement to this Assembly, and with detailed background of the members who had been appointed. Now, this is in contrast to the appointment of the new chair to Hywel Dda University Health Board, where a statement was made to the press with no detailed statement to this Chamber setting out the qualifications of the person who had been appointed. Now, it is interesting that the same individual was involved in both those appointments, and I think it would be helpful for this Chamber, Llywydd, for us to understand when we can expect to have detailed reporting to this Chamber of those public appointment processes, or whether we can be expected to learn about what, certainly for my constituency in west Wales, is an extremely major appointment simply from a press release, with no details available about that person's qualifications and experience. I will not name, Llywydd, the individual involved, but the Minister for health and, I'm sure, the Trefnydd will know of whom we speak. Concerns have been raised with me about that person's track record in previous places, and it would be useful for us to be able to see on what basis she has been appointed to the Hywel Dda board, just as we were able to see on what basis the members for the Social Care Wales board were appointed.
Hoffwn ofyn i'r Trefnydd yn gyntaf am gynllun tymor hirach i ofyn a fydd y Gweinidog iechyd yn cyflwyno datganiad llafar i'r Siambr hon yn yr hydref am gynnydd y broses oruchwylio annibynnol yng ngwasanaethau mamolaeth Cwm Taf. Rwy'n ddiolchgar iawn iddo ac rwy'n siŵr y byddai'r holl Aelodau'n cytuno â mi, am y diweddariad ysgrifenedig cynhwysfawr a gawsom heddiw, ond rwy'n siŵr nad fi fydd yr unig Aelod a fyddai'n croesawu'r cyfle i allu holi'r Gweinidog o ganlyniad i'r datganiad ar y cynnydd sydd wedi'i gyflawni pan ddaw'r hydref pryd bydd y gwaith wedi datblygu ymhellach.
Hoffwn wneud cais hefyd bod y Trefnydd yn gofyn i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol gyflwyno datganiad am dryloywder ac atebolrwydd yn y broses penodiadau cyhoeddus. Mae hyn yng ngoleuni datganiad a wnaeth y Dirprwy Weinidog ar 6 Mehefin lle y nododd yn glir y broses benodi ar gyfer cadeirydd bwrdd Gofal Cymdeithasol Cymru, a gwnaed hynny mewn datganiad ysgrifenedig i'r Cynulliad hwn gyda chefndir manwl yr aelodau oedd wedi cael eu penodi. Nawr, mae hyn mewn cyferbyniad â phenodi cadeirydd newydd i Fwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda, lle gwnaed datganiad i'r wasg ond ni chafwyd datganiad manwl i'r Siambr hon yn nodi cymwysterau'r person a oedd wedi'i benodi. Nawr, mae'n ddiddorol bod yr un unigolyn yn gysylltiedig â'r ddau benodiad hynny, a chredaf y byddai'n ddefnyddiol i'r Siambr hon, Llywydd, inni ddeall pryd y gallwn ddisgwyl adroddiad manwl i'r Siambr hon am brosesau'r penodiadau cyhoeddus hynny. Neu a oes disgwyl inni ddysgu am yr hyn sydd yn benodiad mawr iawn, yn sicr ar gyfer fy etholaeth i yn y gorllewin, o ddatganiad i'r wasg, a hynny heb fod manylion ar gael am gymwysterau a phrofiad yr unigolyn hwnnw. Nid wyf am enwi'r unigolyn dan sylw, Llywydd, ond rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog iechyd a'r Trefnydd hefyd yn gwybod am bwy yr ydym yn siarad. Codwyd pryderon gyda mi ynghylch hanes blaenorol yr unigolyn hwnnw mewn lleoedd blaenorol, a byddai'n fuddiol inni allu gweld ar ba sail y mae wedi'i phenodi i fwrdd Hywel Dda, yn union fel y gwelsom ar ba sail y mae'r aelodau ar gyfer bwrdd Gofal Cymdeithasol Cymru wedi eu penodi.
On that second point, I'll give some serious consideration as to how we can ensure that we do make these announcements in a consistent way across Government, and in a transparent way, and give Members and other interested parties the opportunity to find out a bit more about people being appointed to boards and organisations, in order to get an idea of who they are and what their qualifications are. So, I'll give some consideration to how we can achieve more consistency there.
The Minister in his statement today, updating on the issues at Cwm Taf, has said that he'd be keen to provide a further update in due course. As we start to move towards the next term, obviously we'll be considering the balance of business to bring forward, and the request made today, and in recent weeks, will all be part of that.
Ar yr ail bwynt hwnnw, rhoddaf ystyriaeth o ddifrif i'r modd y gallwn sicrhau ein bod yn gwneud y cyhoeddiadau hyn mewn ffordd gyson ar draws y Llywodraeth, ac mewn modd tryloyw, a rhoi cyfle i Aelodau a phartïon eraill sydd â diddordeb, ddod o hyd i ychydig mwy am y bobl sy'n cael eu penodi i fyrddau a sefydliadau, er mwyn cael syniad o bwy ydyn nhw a beth yw eu cymwysterau. Felly, byddaf yn rhoi rhywfaint o ystyriaeth i sut y gallwn sicrhau mwy o gysondeb.
Mae'r Gweinidog yn ei ddatganiad heddiw, sy'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf ynghylch y materion yng Nghwm Taf, wedi dweud y byddai'n awyddus i ddarparu diweddariad pellach maes o law. Wrth i ni ddechrau symud tuag at y tymor nesaf, yn amlwg byddwn ni'n ystyried y cydbwysedd busnes i'w ddwyn ymlaen, a bydd y cais a wnaed heddiw, ac yn yr wythnosau diwethaf, i gyd yn rhan o hynny.
I declare an interest as a Cardiff councillor. I'd like a Government statement on private companies running children's care homes in Wales. They will not allow councillors, or indeed parents, access to those homes to visit. This has happened in one case in particular that I'm dealing with where a child has alleged abuse in care continuously—continuously—and neither councillors or parents are allowed to visit the home. There was an issue where the child was taken to hospital, and the only information given to the parents, who have parental responsibility, was that blood was involved. Nothing else—no further information was given. These private companies are making a fortune off these children, and this child is in the care of Cardiff Council, and I simply want to know how these private companies can get away with behaving like that and not allowing visits and not giving basic information about the condition of children in their care.
Datganaf fuddiant fel cynghorydd yng Nghaerdydd. Hoffwn gael datganiad gan y Llywodraeth am gwmnïau preifat sy'n rhedeg cartrefi gofal plant yng Nghymru. Nid ydyn nhw'n caniatáu i gynghorwyr, nac i rieni yn wir, gael mynediad i'r cartrefi hynny i ymweld â nhw. Mae hyn wedi digwydd mewn un achos yn benodol yr wyf yn ymdrin ag ef lle mae plentyn wedi honni ei fod wedi cael ei gam-drin mewn gofal yn barhaus—yn barhaus—ac ni chaniateir i gynghorwyr na rhieni ymweld â'r cartref. Roedd problem wedi codi pan aethpwyd â'r plentyn i'r ysbyty, a'r unig wybodaeth a roddwyd i'r rhieni, sydd â chyfrifoldeb rhiant, oedd bod gwaed dan sylw. Dim byd arall—ni roddwyd rhagor o wybodaeth. Mae'r cwmnïau preifat hyn yn gwneud ffortiwn oddi wrth y plant hyn, ac mae'r plentyn hwn yng ngofal Cyngor Caerdydd, ac yn syml, rwyf am gael gwybod sut y gall y cwmnïau preifat hyn ymddwyn fel hyn a pheidio â chaniatáu ymweliadau a pheidio â rhoi gwybodaeth sylfaenol am gyflwr y plant yn eu gofal.
Can I encourage you to write to the Deputy Minister for Health and Social Services asking for some more information, in terms of the role and responsibilities of private companies providing care, in terms of the access that they should give to interested parties in order to meet with and talk to children? It’s not a case I’m familiar with, but if you write the Minister, she’ll be able, perhaps, to provide some more advice.
A allaf eich annog i ysgrifennu at y Dirprwy Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i ofyn am ragor o wybodaeth, o ran swyddogaeth a chyfrifoldebau cwmnïau preifat sy'n darparu gofal, o ran y mynediad y dylen nhw ei roi i'r rhai sydd â diddordeb er mwyn cyfarfod â phlant a siarad â nhw? Nid wyf yn gyfarwydd â'r achos ond os ysgrifennwch at y Gweinidog, bydd hi'n gallu rhoi mwy o gyngor, efallai.
Thank you, Presiding Officer. Organiser, could I seek three statements, if possible, please, and I will be very brief? The first one is on the equine flu that is, obviously, around Wales and around other parts of the United Kingdom, as I understand it. Many summer shows have already announced either vaccinated animals or no horses whatsoever will be in attendance at their summer show. It would be good to understand how the chief veterinary officer is recommending certain actions to Welsh Government, and what progress is being made, obviously, to contain this outbreak—a very serious outbreak I might add. And if there isn’t pertinent information at this time, given we are going into the summer recess, could I ask the Government to commit to publishing regular updates so that Members are aware of how this outbreak is being contained here within Wales?
Secondly, at the start of this term or at the end of the last term, there was an update on the Barry biomass boiler or incinerator—call it what you will. To date, I believe there’s been little or no progress since that update. It was some time ago—February 2018, and the organiser will be familiar with the times I’ve raised this—that the Government did commit to an environmental impact assessment being made available. I think it’s the Deputy Minister who’s responsible—Hannah Blythyn—because I can appreciate—I can see you looking round the front bench there. It would be good to understand, especially as we’re going into recess: is there any update on the action points that the Government brought forward in its letter? One thing highlighted in that letter was a breach of planning policy. It would be good to understand what interaction has happened between the Welsh Government and the local planning department—I declare an interest as a councillor in the Vale of Glamorgan, and, obviously, the Vale of Glamorgan is the planning authority in this particular instance. So, any update would be greatly received.
And, thirdly, it is important to understand what dialogue the Welsh Government have had in relation to the protests in the centre of Cardiff. I appreciate you’re not directly responsible at this moment in time, as it is a local authority matter and a police matter, but businesses and individuals have been inconvenienced greatly by the continuation of the protest. It is everyone’s right to protest, and it is everyone’s right to bring issues to the table and to the public’s attention, but many businesses in particular feel aggrieved that their normal trading has been greatly disrupted with no end in sight, and I’d be grateful to receive any update that Welsh Government might have, working with other partners, to address the concerns of the protesters and ultimately work with other authorities to bring a normalisation to the centre of Cardiff so that people can have their concerns addressed by the Government, but also that those with businesses and those who need to get about their daily activity can be confident that this disruption will come to an end.
Diolch ichi, Llywydd. Trefnydd, a gaf i ofyn am dri datganiad, os yn bosibl, os gwelwch yn dda, a byddaf yn gryno iawn? Mae'r cyntaf yn ymwneud â'r ffliw ceffylau sydd, fel y gwyddom, o amgylch Cymru ac o amgylch rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig, yn ôl yr hyn a ddeallaf. Mae llawer o sioeau haf eisoes wedi cyhoeddi mai anifeiliaid sydd wedi eu brechu yn unig fydd yn bresennol yn eu sioe haf. Byddai'n dda cael deall sut mae'r prif swyddog milfeddygol yn argymell camau gweithredu penodol i Lywodraeth Cymru, a pha gynnydd sy'n cael ei wneud, wrth gwrs, i reoli'r achosion hyn—achosion difrifol iawn. Ac os nad oes gwybodaeth berthnasol ar hyn o bryd, o gofio ein bod ar fin dechrau toriad yr haf, a gaf i ofyn i'r Llywodraeth ymrwymo i gyhoeddi diweddariadau rheolaidd fel bod yr Aelodau'n ymwybodol o'r modd y mae'r achos hwn yn cael ei reoli yma yng Nghymru?
Yn ail, ar ddechrau'r tymor hwn neu ar ddiwedd y tymor diwethaf, cafwyd diweddariad ar foeler biomas y Barri neu'r llosgydd— galwch ef yr hyn a fynnwch. Hyd yma, rwy'n credu nad oes fawr ddim cynnydd wedi bod ers y diweddariad hwnnw. Roedd beth amser yn ôl—Chwefror 2018, a bydd y Trefnydd yn ymwybodol o'r amseroedd pryd y codais hyn—pan ymrwymodd y Llywodraeth i ymrwymo i sicrhau bod asesiad o'r effaith amgylcheddol ar gael. Rwy'n credu mai'r Dirprwy Weinidog sy'n gyfrifol—Hannah Blythyn—gallaf werthfawrogi—rwy'n eich gweld yn edrych o gwmpas y fainc flaen yna. Byddai'n dda deall, yn enwedig gan ein bod yn mynd at y toriad: a oes unrhyw ddiweddariad ar y pwyntiau gweithredu a gyflwynwyd gan y Llywodraeth yn ei llythyr? Un peth y tynnwyd sylw ato yn y llythyr hwnnw oedd torri polisi cynllunio. Byddai'n dda deall pa ryngweithio sydd wedi digwydd rhwng Llywodraeth Cymru a'r adran gynllunio leol—datganaf fuddiant fel cynghorydd ym Mro Morgannwg, ac yn amlwg, Bro Morgannwg yw'r awdurdod cynllunio yn yr achos penodol hwn. Felly, byddai unrhyw ddiweddariad yn cael ei groesawu'n fawr.
Ac yn drydydd, mae'n bwysig deall pa ddeialog y mae Llywodraeth Cymru wedi ei chael ynglŷn â'r protestiadau yng nghanol Caerdydd. Rwy'n gwerthfawrogi nad ydych yn uniongyrchol gyfrifol ar hyn o bryd, gan mai mater i'r awdurdod lleol ac i'r heddlu ydyw, ond mae busnesau ac unigolion wedi dioddef cryn anghyfleustra oherwydd parhad y brotest. Mae gan bawb hawl i brotestio, ac mae hawl gan bawb i ddod â materion i'n sylw ac i sylw'r cyhoedd, ond mae llawer o fusnesau yn arbennig yn teimlo'n ddig bod hyn wedi amharu'n fawr ar eu masnachu arferol heb unrhyw derfyn mewn golwg, a byddwn yn ddiolchgar o gael unrhyw ddiweddariad gan Lywodraeth Cymru, gan weithio gyda phartneriaid eraill i fynd i'r afael â phryderon y protestwyr ac yn y pen draw i weithio gydag awdurdodau eraill i ddod â bywyd normal yn ôl i ganol Caerdydd fel y gall y Llywodraeth fynd i'r afael â'u pryderon, ond hefyd y gall y rhai sydd â busnesau a'r rheini sydd angen mynd i'w gwaith bob dydd fod yn hyderus y bydd y tarfu hwn yn dod i ben.
Thank you for raising those issues. In relation to the first: of course, equine influenza is a non-notifiable and endemic condition in the United Kingdom. The disease is usually mild and self-limiting, but it can also represent a major cause of respiratory disease in the horse population. I can confirm that the chief veterinary officer has been providing advice, and we’re in ongoing discussions with the Royal Welsh Agricultural Society, for example, and welcome their responsible decision for all equines attending this year’s Royal Welsh Show to be properly vaccinated against equine influenza. If constituents or interested parties would like information, I’m sure that the Minister will provide it, or they could seek information from their local vet as well.
In terms of the Barry biomass boiler issue, I’m afraid I don’t have any information for you today, but as soon as there is more information, we’ll provide that to you, even if that is during recess.
And on the matter of the protest in Cardiff, Welsh Government hasn’t had any discussions. It is really a matter for Cardiff Council, although we are, obviously, very much engaging on the substance of the matter, having recently declared a climate emergency and published our low-carbon delivery plan, setting out the actions and priorities that we will take to address this issue.
Diolch ichi am godi'r materion yna. Mewn cysylltiad â'r cyntaf: wrth gwrs, mae ffliw ceffylau yn gyflwr anhysbysadwy ac endemig yn y Deyrnas Unedig. Mae'r clefyd fel arfer yn ysgafn ac yn hunan-gyfyngol, ond gall hefyd fod yn brif achos clefyd anadlol mewn ceffylau. Gallaf gadarnhau bod y prif swyddog milfeddygol wedi bod yn rhoi cyngor a'n bod yn cynnal trafodaethau parhaus gyda Chymdeithas Amaethyddol Frenhinol Cymru, er enghraifft, ac yn croesawu eu penderfyniad cyfrifol fod pob ceffyl sy'n mynd i Sioe Frenhinol Cymru eleni i gael ei frechu'n briodol rhag ffliw ceffylau. Os hoffai etholwyr neu bartïon â diddordeb gael gwybodaeth, rwy'n siŵr y bydd y Gweinidog yn ei ddarparu, neu fe allen nhw ofyn am wybodaeth gan eu milfeddyg lleol hefyd.
O ran boeler biomas y Barri, mae arnaf ofn nad oes gennyf unrhyw wybodaeth i chi heddiw, ond cyn gynted ag y bydd mwy o wybodaeth, byddwn yn darparu hynny i chi, hyd yn oed os yw hynny yn ystod y toriad.
Ac ar fater y brotest yng Nghaerdydd, nid yw Llywodraeth Cymru wedi cael unrhyw drafodaethau. Mater i Gyngor Caerdydd ydyw mewn gwirionedd, er ein bod, wrth gwrs, yn ymwneud yn helaeth â sylwedd y mater, wedi inni ddatgan argyfwng hinsawdd yn ddiweddar a chyhoeddi ein cynllun cyflawni carbon isel, gan nodi'r camau a'r blaenoriaethau y byddwn yn eu cymryd i fynd i'r afael â'r mater hwn.
Ac yn olaf, Siân Gwenllian.
And finally, Siân Gwenllian.
Diolch yn fawr. Yn ddiweddar, fe wnaeth Rhun ap Iorwerth gais am ddadl ar ddeintyddiaeth ac, mewn ymateb, fe ddywedoch chi y gall y Gweinidog iechyd ystyried hynny. Gaf i hefyd ategu'r alwad am ddadl ar ddeintyddiaeth, os gwelwch yn dda, a hynny'n gynnar yn y tymor newydd? A gaf i jest esbonio pam? Mae'r sefyllfa ddeintyddol yn fy etholaeth i yn ddifrifol iawn. Does dim un practis yn Arfon yn derbyn cleifion newydd ar yr NHS, dim un yn derbyn oedolion, dim un yn derbyn plant, dim un yn derbyn plant a phobl ifanc efo anableddau dysgu. Dydy fy etholaeth i ddim yn eithriad. Mae yna wyth, o leiaf, o rai eraill mewn sefyllfa debyg. Yn amlwg, dydy hynny ddim yn dderbyniol ac mae angen gweithredu ar frys o ran y cytundeb a'r cap, ac mae argymhellion y pwyllgor iechyd angen eu hystyried o ddifrif. Ac, fel ateb tymor hir, mae angen i'r Llywodraeth edrych ar hyfforddi deintyddion yn y gogledd, ym Mangor, gan adeiladu ar yr hyfforddiant meddygol sy'n cychwyn yno ym mis Medi. Felly, buaswn i'n croesawu dadl er mwyn inni wyntyllu'r holl broblemau sydd yna o gwmpas deintyddiaeth yng Nghymru ar hyn o bryd.
Thank you very much. Recently, Rhun ap Iorwerth requested a debate on dentistry, and, in response, you said that the Minister for health may consider that. May I also echo that demand for a debate on dentistry, please, and that we have that early in the new term, and may I just explain why I’m making that call? The situation of dentistry in my constituency is very grave indeed. There isn’t a single practice in Arfon taking new patients on the NHS, not one taking adult patients, not one taking children, and not a single dentist taking children and young people with learning disabilities. My constituency is no exception. There are at least eight others in a similar situation. Clearly, that’s not acceptable and we need urgent action in terms of the contract and the cap, and the recommendations of the health committee need to be taken into account. As a long-term solution, the Government needs to look at training dentists in north Wales in Bangor, building on the medical training that's to commence there in September. So, I would welcome a debate so that we can air all of the problems that exist around dentistry in Wales at the moment.
Well, I can confirm there'll be a debate on 'Designed to Smile: 10 years of improving children's oral health in Wales' on the first day back in September, so that might be an opportunity, at least, for colleagues to raise issues relating specifically to children's oral health, but, obviously, an opportunity to raise their wider interests and concerns.
Wel, gallaf gadarnhau y bydd dadl ar 'Cynllun Gwên: 10 mlynedd o wella iechyd y geg ymhlith plant yng Nghymru' ar y diwrnod cyntaf yn ôl ym mis Medi, felly gallai hynny fod yn gyfle, o leiaf, i gydweithwyr grybwyll materion sy'n ymwneud yn benodol ag iechyd y geg ymhlith plant, ond, yn amlwg, yn gyfle i grybwyll eu diddordebau a'u pryderon ehangach.
Diolch i'r Trefnydd.
Thank you, Trefnydd.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Prif Weinidog ar y rhaglen ddeddfwriaethol, a dwi'n galw ar y Prif Weinidog, Mark Drakeford.
The next item is a statement by the First Minister on the legislative programme, and I call on the First Minister, Mark Drakeford.
Diolch yn fawr, Lywydd. Yn y datganiad deddfwriaethol yma, byddaf yn amlinellu cynlluniau’r Llywodraeth ar gyfer y Biliau byddwn yn eu cyflwyno yn ystod gweddill y tymor Cynulliad hwn. Ein bwriad yw helpu creu Cymru fwy cyfartal, wedi'i seilio ar gyfiawnder economaidd, cymdeithasol ac amgylcheddol.
Fe fyddwn yn gyrru ymlaen gyda mesurau pwysig ym meysydd addysg, tai a thrafnidiaeth, a fydd yn sbarduno gwelliannau ledled Cymru. Fe fyddwn yn cryfhau llywodraeth leol ac yn amddiffyn hawliau plant. Ar yr un pryd, fe fyddwn yn parhau i fwrw ymlaen gyda chynlluniau a fydd yn hanfodol os byddwn yn ymadael â’r Undeb Ewropeaidd.
Thank you very much, Llywydd. This legislative statement sets out the Government’s plans for the Bills we will introduce over the remainder of this Assembly term. Our intention is to help create a more equal Wales, rooted in economic, social and environmental justice.
We will press on with important measures in respect of education, housing and transport that will lead to improvements across Wales. We will strengthen local government and protect children’s rights. At the same time, we will press on with the essential preparations needed should we leave the European Union.
Llywydd, over the course of the last 12 months, through the efforts here of the Executive and the legislature, we have introduced, considered and passed an unprecedented volume of legislation, including more than 150 statutory instruments needed to correct the statute book against the possibility that the UK would have left the European Union by 29 March this year. It required a huge amount of effort on behalf of the Welsh Government, the Assembly Commission and Assembly Members to complete this programme of work on time, and I want to put on record my thanks to the very many officials, Members and committees that have made that possible.
Should we leave the European Union, we will acquire thousands of new powers and functions in policy areas that were previously set by EU laws. And that means, Llywydd, that the impact of leaving the European Union on our legislative programme is not yet over. The ongoing question about the manner of the UK’s withdrawal from the EU means no-one can predict with any certainty what the autumn will bring and whether and what sort of additional legislation may be needed. We have, however, been able to assess whether we are now in a position to bring forward a Welsh agriculture Bill and an environmental principles and governance Bill in this term, in the event the UK leaves the European Union.
We have consulted on environmental principles and governance in the context of Brexit. We remain committed to legislate to address the principles and governance gaps that will arise in the event that the UK leaves the European Union. However, this remains a complex matter and we are in ongoing dialogue with other administrations across the United Kingdom about how we can work collaboratively to achieve a coherent approach and we will continue to report to the National Assembly as the developing picture becomes clearer.
Llywydd, yn ystod y 12 mis diwethaf, drwy ymdrechion y Weithrediaeth a'r ddeddfwrfa, rydym ni wedi cyflwyno, ystyried a phasio swm digyffelyb o ddeddfwriaeth, gan gynnwys mwy na 150 o offerynnau statudol a oedd eu hangen i gywiro'r llyfr statud o ystyried y posibilrwydd y byddai'r DU wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd erbyn 29 Mawrth eleni. Roedd angen llawer iawn o ymdrech ar ran Llywodraeth Cymru, Comisiwn y Cynulliad ac Aelodau Cynulliad i gwblhau'r rhaglen waith hon mewn pryd, ac rwyf eisiau diolch ar goedd i'r holl swyddogion, Aelodau a phwyllgorau a wnaeth hynny'n bosib.
Os byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, byddwn yn cael miloedd o bwerau a swyddogaethau newydd mewn meysydd polisi a oedd gynt yn cael eu pennu gan gyfreithiau'r UE. Ac mae hynny'n golygu, Llywydd, nad yw'r effaith o adael yr Undeb Ewropeaidd ar ein rhaglen ddeddfwriaethol ar ben eto. Mae'r cwestiwn sy'n parhau ynglŷn â sut y bydd y DU yn ymadael â'r UE yn golygu na all neb ragweld gydag unrhyw sicrwydd beth fydd yn digwydd yn yr hydref ac a oes angen deddfwriaeth ychwanegol efallai, a pha fath. Fodd bynnag, rydym ni wedi gallu asesu a ydym ni bellach mewn sefyllfa i gyflwyno Bil amaethyddiaeth i Gymru a Bil llywodraethu ac egwyddorion amgylcheddol yn y tymor hwn, os bydd y DU yn gadael yr Undeb Ewropeaidd.
Rydym ni wedi ymgynghori ar egwyddorion amgylcheddol a llywodraethu yng nghyd-destun Brexit. Rydym ni'n parhau'n ymrwymedig i ddeddfu er mwyn mynd i'r afael â'r diffygion a fydd yn dod i'r amlwg o ran egwyddorion a llywodraethu pe bai'r DU yn gadael yr Undeb Ewropeaidd. Fodd bynnag, mae hwn yn parhau i fod yn fater cymhleth ac rydym ni wrthi'n trafod â gweinyddiaethau eraill ledled y Deyrnas Unedig ynghylch sut y gallwn ni weithio ar y cyd i sicrhau dull gweithredu cydlynol a byddwn yn parhau i adrodd i'r Cynulliad Cenedlaethol wrth i'r darlun sy'n datblygu ddod yn gliriach.
In terms of a Welsh agriculture Bill, the delay in resolving Brexit means that we will now focus on the preparation of such a Bill in this Assembly term for introduction in the next. This will be an opportunity to be ambitious and wide-ranging, going further than simply confining legislation to farm support schemes to look at wider issues such as the rights of tenant farmers. My colleague, Lesley Griffiths, launched 'Sustainable Farming and our Land' last week. It sets out ambitious proposals for the future, including paying farmers for the actions they can take to respond to the climate emergency, reducing emissions and capturing carbon. I look forward to the conversations that will take place throughout Wales in agricultural shows and in other locations over the coming summer. Using the results of this consultation, we will bring forward a White Paper before the end of this Assembly term to pave the way for legislation.
Llywydd, while we have been preparing for Brexit, we have continued to legislate for important domestic matters, securing the administrative framework for our childcare offer to provide much-needed support to working families, and establishing a minimum unit price for alcohol, to be introduced in the new year. We have introduced legislation to protect children by abolishing the defence of reasonable punishment—a Bill currently being scrutinised by committees here—and introduced a Bill to secure key reforms to the health and care system.
Later today, I hope this Assembly will pass the Legislation (Wales) Bill, the first Bill of its kind in Wales, which will support the interpretation of Welsh legislation and improve the accessibility of Welsh law.
Llywydd, the last 12 months have also been noteworthy for legislation promoted here other than by the Welsh Government. The Public Services Ombudsman (Wales) Act 2019 was the first committee Bill to gain Royal Assent since this Assembly gained full law-making powers. The Llywydd’s own Senedd and Elections (Wales) Bill has reached its amending stages. It will have far-reaching implications for this institution and for young people throughout Wales, as it extends the franchise in Assembly elections to 16 and 17-year-olds.
Turning, Llywydd, now to the coming year, the Government will also bring forward legislation to give the vote to 16 and 17-year-olds in local government elections as part of the Local Government and Elections (Wales) Bill that we plan to introduce. That Bill will also strengthen local authority democracy, accountability and performance, and it will establish a consistent mechanism for collaboration and joint working, including arrangements for transport. This will empower local authorities to deliver modern, accessible, high-quality public services for and with the local communities they serve.
Llywydd, we will also bring forward in this next year a GP indemnity Bill to complement the current scheme, which was introduced in April. The Bill will ensure all clinical negligence claims, whenever they were reported or incurred, are covered by our liability scheme.
Llywydd, this National Assembly has taken many important steps to improve the private rented sector and make it a positive choice for tenants. Unfair fees charged by letting agents will be banned from September as a result of a law passed here. And I'm pleased to report this afternoon, Llywydd, that we can now press ahead with the implementation of the Renting Homes (Wales) Act 2016, which will ensure tenants have access to a wide range of benefits, including protection from retaliatory evictions.
But there is more that we can and will do, including responding to the widespread concerns about no-fault evictions. Last week, we launched a consultation setting out a series of proposals to extend the notice period landlords would have to give before they can take back possession of a property. Based on the outcome of that consultation, we intend to bring forward legislation in this Assembly term to address the no-fault evictions issue.
Llywydd, we will introduce a public transport Bill in this Assembly term, building on the proposals in the 'Improving public transport' White Paper. This Bill will be a key part of wider reforms to bus services here in Wales and it will help us to achieve our ambition of creating a truly integrated public transport network, planned and provided in the public interest, and which meets the needs of the travelling public. The White Paper also sought people’s views about a series of proposals to modernise the licensing system for taxis and private hire vehicles to respond to this rapidly changing market. Aspects of those proposals received clear support, but they also produced ideas, from the industry, from trade unions, from local authorities, to go further in addressing the challenges faced by the industry. These further ideas, coupled with developments at a UK level, have led us to conclude that more time should be taken to finalise our approach to taxis and private hire vehicles. Legislation on these aspects of the White Paper will now be brought forward the other side of the next Assembly elections.
Llywydd, this Government is committed to reforming and improving education in Wales. We have already made significant progress in relation to our ambitious reform agenda. We have changed the system for student support and introduced the most generous package of support in the United Kingdom for undergraduates, postgraduates and part-time students. We have changed the law to introduce a new education and support system for children and young people with additional learning needs up to the age of 25. We have reformed teacher training, and we have delivered the most ambitious programme of investment in our schools and colleges for more than 50 years. As part of this reform agenda, we have also made significant progress in developing our groundbreaking new curriculum, which will be rolled out in schools in Wales from September 2022. In order to ensure that that happens, we will now bring forward a curriculum and assessment Bill to set out in statute the principles, freedoms and structures for that new, ambitious curriculum.
And, in a separate Bill, Llywydd, we will also legislate to set up the tertiary education and research commission, to replace the higher education funding council here in Wales. The commission will strengthen national and regional planning, it will reinforce the link between research and education, and it will deliver a post-compulsory education and training system that is better placed to bring the sector together to provide genuine lifelong learning and skills for Welsh people.
Llywydd, as I announced last week, we will place social partnership on a statutory footing by bringing forward a Bill before the end of this Assembly term to enshrine the current non-statutory social partnership model in law and to ensure that agreements reached in social partnership are clearly enforceable.
These are the confirmed legislative ambitions of this Government for the remainder of this Assembly term.
O ran Bil amaethyddiaeth i Gymru, mae'r oedi wrth ddatrys Brexit yn golygu y byddwn ni nawr yn canolbwyntio ar baratoi Bil o'r fath yn y tymor Cynulliad hwn i'w gyflwyno yn y tymor nesaf. Bydd hwn yn gyfle i fod yn uchelgeisiol ac yn eang, gan fynd ymhellach na dim ond cyfyngu deddfwriaeth i gynlluniau cymorth fferm i edrych ar faterion ehangach fel hawliau ffermwyr tenant. Lansiodd fy nghyd-Aelod, Lesley Griffiths, 'Ffermio Cynaliadwy a'n Tir' yr wythnos diwethaf. Mae'n cyflwyno cynigion uchelgeisiol ar gyfer y dyfodol, gan gynnwys talu ffermwyr am yr hyn y gallan nhw ei wneud i ymateb i'r argyfwng hinsawdd, lleihau allyriadau a dal carbon. Edrychaf ymlaen at y sgyrsiau a fydd yn cael eu cynnal ledled Cymru mewn sioeau amaethyddol ac mewn lleoliadau eraill yn ystod yr haf hwn. Gan ddefnyddio canlyniadau'r ymgynghoriad hwn, byddwn yn cyflwyno Papur Gwyn cyn diwedd tymor y Cynulliad hwn i fraenaru'r tir ar gyfer deddfwriaeth.
Llywydd, tra buom ni'n paratoi ar gyfer Brexit, rydym ni wedi parhau i ddeddfu ar gyfer materion domestig pwysig, gan sicrhau'r fframwaith gweinyddol ar gyfer ein cynnig gofal plant i ddarparu cymorth y mae ei ddirfawr angen i deuluoedd sy'n gweithio, a sefydlu isafswm pris yr uned am alcohol, i'w gyflwyno yn y flwyddyn newydd. Rydym ni wedi cyflwyno deddfwriaeth i amddiffyn plant drwy ddiddymu'r amddiffyniad cosb resymol—Bil y mae pwyllgorau yma yn craffu arno ar hyn o bryd—ac wedi cyflwyno Bil i sicrhau diwygiadau allweddol i'r system iechyd a gofal.
Yn ddiweddarach heddiw, rwy'n gobeithio y bydd y Cynulliad hwn yn pasio Bil Deddfwriaeth (Cymru), y Bil cyntaf o'i fath yng Nghymru, a fydd yn cefnogi sut y caiff ddeddfwriaeth Cymru ei dehongli ac yn gwella hygyrchedd cyfraith Cymru.
Llywydd, mae'r 12 mis diwethaf hefyd wedi bod yn nodedig am ddeddfwriaeth a hyrwyddir yma heblaw gan Lywodraeth Cymru. Deddf Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus (Cymru) 2019 oedd y Bil pwyllgor cyntaf i gael Cydsyniad Brenhinol ers i'r Cynulliad hwn ennill pwerau deddfu llawn. Mae Bil Senedd ac Etholiadau (Cymru) y Llywydd ei hun wedi cyrraedd ei gamau diwygio. Bydd ganddo oblygiadau pellgyrhaeddol i'r sefydliad hwn ac i bobl ifanc ledled Cymru, gan ei fod yn ymestyn yr etholfraint yn etholiadau'r Cynulliad i rai 16 a 17 oed.
Gan droi, Llywydd, nawr at y flwyddyn sydd i ddod, bydd y Llywodraeth hefyd yn cyflwyno deddfwriaeth i roi'r bleidlais i bobl ifanc 16 ac 17 oed mewn etholiadau llywodraeth leol yn rhan o'r Bil Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) yr ydym yn bwriadu ei gyflwyno. Bydd y Bil hwnnw hefyd yn cryfhau democratiaeth, atebolrwydd a pherfformiad awdurdodau lleol, a bydd yn sefydlu dull cyson ar gyfer cydweithredu a chydweithio, gan gynnwys trefniadau ar gyfer trafnidiaeth. Bydd hyn yn grymuso awdurdodau lleol i ddarparu gwasanaethau cyhoeddus modern, hygyrch, o ansawdd uchel ar gyfer a gyda'r cymunedau lleol y maen nhw'n eu gwasanaethu.
Llywydd, byddwn hefyd yn cyflwyno Bil indemniad meddygon teulu yn ystod y flwyddyn nesaf hon i ategu'r cynllun presennol, a gyflwynwyd ym mis Ebrill. Bydd y Bil yn sicrhau bod yr holl hawliadau am esgeulustod clinigol, pryd bynnag yr adroddwyd amdanyn nhw neu y bu iddyn nhw ddigwydd, yn dod o dan ein cynllun atebolrwydd.
Llywydd, mae'r Cynulliad Cenedlaethol hwn wedi gwneud sawl peth pwysig i wella'r sector rhentu preifat a'i wneud yn ddewis cadarnhaol i denantiaid. Caiff ffioedd annheg a godir gan asiantau gosod eu gwahardd o fis Medi ymlaen o ganlyniad i gyfraith a basiwyd yma. Ac rwy'n falch o gael dweud y prynhawn yma, Llywydd, y gallwn ni nawr fwrw ymlaen â gweithredu Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016, a fydd yn sicrhau bod tenantiaid yn gallu manteisio ar ystod eang o fuddion, gan gynnwys amddiffyniad rhag cael eu troi allan er mwyn dial.
Ond mae mwy y gallwn ni ac y byddwn ni yn ei wneud, gan gynnwys ymateb i'r pryderon cyffredinol am droi allan heb fai. Yr wythnos diwethaf, lansiwyd ymgynghoriad gennym ni yn nodi cyfres o gynigion i ymestyn y cyfnod rhybudd y byddai'n rhaid i landlordiaid ei roi cyn y gallan nhw feddiannu eiddo. Yn seiliedig ar ganlyniad yr ymgynghoriad hwnnw, rydym ni'n bwriadu cyflwyno deddfwriaeth yn ystod tymor y Cynulliad hwn i fynd i'r afael â'r mater o droi allan heb fai.
Llywydd, byddwn yn cyflwyno Bil trafnidiaeth gyhoeddus yn ystod y tymor hwn o'r Cynulliad, gan adeiladu ar y cynigion yn y Papur Gwyn 'gwella trafnidiaeth gyhoeddus'. Bydd y Bil hwn yn rhan allweddol o'r diwygiadau ehangach i wasanaethau bysiau yma yng Nghymru a bydd yn ein helpu i gyflawni ein huchelgais o greu rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus sy'n wirioneddol integredig, wedi'i gynllunio a'i ddarparu er budd y cyhoedd, ac sy'n diwallu anghenion y cyhoedd sy'n teithio. Roedd y Papur Gwyn hefyd yn gofyn am farn pobl am gyfres o gynigion i foderneiddio'r system drwyddedu ar gyfer tacsis a cherbydau hurio preifat er mwyn ymateb i'r farchnad hon sy'n prysur newid. Cafodd agweddau ar y cynigion hynny gefnogaeth glir, ond fe wnaethon nhw hefyd esgor ar syniadau, gan y diwydiant, gan undebau llafur, gan awdurdodau lleol, i wneud mwy i fynd i'r afael â'r heriau sy'n wynebu'r diwydiant. Mae'r syniadau pellach hyn, ynghyd â datblygiadau ar lefel y DU, wedi ein harwain at y casgliad y dylid cymryd mwy o amser i benderfynu'n derfynol sut byddwn ni'n mynd i'r afael â thacsis a cherbydau hurio preifat. Caiff deddfwriaeth ar yr agweddau hyn ar y Papur Gwyn ei chyflwyno nawr ar ôl etholiadau nesaf y Cynulliad.
Llywydd, mae'r Llywodraeth hon wedi ymrwymo i ddiwygio a gwella addysg yng Nghymru. Rydym ni eisoes wedi gwneud cynnydd sylweddol o ran ein hagenda ddiwygio uchelgeisiol. Rydym ni wedi newid y system ar gyfer cymorth i fyfyrwyr ac wedi cyflwyno'r pecyn cymorth mwyaf hael yn y Deyrnas Unedig i israddedigion, graddedigion a myfyrwyr rhan-amser. Rydym ni wedi newid y gyfraith i gyflwyno system addysg a chymorth newydd ar gyfer plant a phobl ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol hyd at 25 oed. Rydym ni wedi diwygio hyfforddiant athrawon, ac rydym ni wedi cyflawni'r rhaglen fuddsoddi fwyaf uchelgeisiol yn ein hysgolion a'n colegau ers dros 50 mlynedd. Yn rhan o'r agenda ddiwygio hon, rydym ni hefyd wedi gwneud cynnydd sylweddol o ran datblygu ein cwricwlwm newydd arloesol, a gaiff ei gyflwyno mewn ysgolion yng Nghymru o fis Medi 2022. Er mwyn sicrhau bod hynny'n digwydd, byddwn nawr yn cyflwyno Bil cwricwlwm ac asesu i nodi mewn statud yr egwyddorion, y rhyddid a'r strwythurau ar gyfer y cwricwlwm uchelgeisiol, newydd hwnnw.
Ac, mewn Bil ar wahân, Llywydd, byddwn hefyd yn deddfu i sefydlu'r comisiwn addysg ac ymchwil trydyddol, i ddisodli'r cyngor cyllido addysg uwch yma yng Nghymru. Bydd y comisiwn yn cryfhau cynllunio cenedlaethol a rhanbarthol, bydd yn atgyfnerthu'r cysylltiad rhwng ymchwil ac addysg, a bydd yn darparu system addysg a hyfforddiant ôl-orfodol sydd mewn sefyllfa well i ddod â'r sector at ei gilydd i ddarparu gwir ddysgu a sgiliau gydol oes ar gyfer pobl Cymru.
Llywydd, fel y cyhoeddais yr wythnos diwethaf, byddwn yn rhoi sylfaen statudol i bartneriaeth gymdeithasol drwy gyflwyno Bil cyn diwedd tymor y Cynulliad hwn i ymgorffori'r model partneriaeth gymdeithasol anstatudol presennol yn y gyfraith a sicrhau ei bod hi'n amlwg bod modd gorfodi cytundebau a wneir mewn partneriaeth gymdeithasol.
Y rhain yw'r uchelgeisiau deddfwriaethol y mae'r Llywodraeth hon wedi eu cadarnhau ar gyfer gweddill tymor y Cynulliad hwn.
Llywydd, i gloi, fe fydd y cynlluniau hyn yn cyflwyno gwelliannau positif a blaengar ar gyfer pobl Cymru. Mae rhaglen y Llywodraeth yn dangos ein bod yn benderfynol o yrru ymlaen gyda newidiadau uchelgeisiol hyd ddiwedd y Cynulliad hwn, er gwaethaf yr ansicrwydd sy’n ein hwynebu. Rwy’n cymeradwyo’r rhaglen ddeddfwriaethol hon i’r Cynulliad. Diolch yn fawr.
Llywydd, to conclude, these plans will introduce positive and innovative improvements for the people of Wales. The Government's programme demonstrates that we are determined to drive forward ambitious plans until the end of this Assembly term, notwithstanding the uncertainty that we face. I commend this legislative programme to the Assembly. Thank you.
Can I thank the First Minister for his statement outlining his priorities for the forthcoming year? Today, he has announced more of the same from this tired Welsh Labour Government. Last year, the former First Minister announced a range of new Bills, and where have we got with these? The ban on the use of wild animals in circuses is welcomed by the majority in this Chamber, but why has it taken so long to bring it to fruition? Wales used to lead the UK, if not the world, on animal welfare, and yet on this issue, and others, we have fallen behind Scotland and now England.
A gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad yn amlinellu ei flaenoriaethau ar gyfer y flwyddyn sydd i ddod? Heddiw, mae wedi cyhoeddi mwy o'r un peth gan y Llywodraeth Lafur flinedig hon yng Nghymru. Y llynedd, cyhoeddodd y cyn Brif Weinidog amrywiaeth o Filiau newydd, a ble'r ydym ni arni o ran y rhain? Croesewir y gwaharddiad ar ddefnyddio anifeiliaid gwyllt mewn syrcasau gan y mwyafrif yn y Siambr hon, ond pam mae hi wedi cymryd cyhyd i'w weithredu? Arferai Cymru arwain y DU, os nad y byd, ar les anifeiliaid, ac eto ar y mater hwn, ac eraill, rydym ni y tu ôl i'r Alban ac yn awr Lloegr.
And with the proposed changes to the community health councils, it is typical of this Government that, when something isn't going right, when people start taking it to task on its failings, it either scraps the target or abolishes the organisation that dares to speak up for individuals. And I put it to the First Minister: we need to boost accountability in our health service, not sweep failings under the carpet.
Now, it was extremely disappointing to me and the thousands of people in Wales who have autism or look after their loved ones with autism that this Welsh Government voted down the autism Bill, which would have brought much support to those families at a time when they need it the most. And I urge the Government to look again at introducing legislation in this area.
Turning to the new Bills announced today, it is good to see the First Minister taking best practice from the UK Government's Bus Services Act 2017 in his proposed public transport Bill by franchising bus services in Wales. However, what will the Welsh Government do to support, for example, provision of bus services for young people, and how will it support small and medium-sized bus operators through this specific legislation? Additionally, how will community-led bus services, which also fill gaps in provision, fit into the proposals for local authorities to franchise or run bus services directly?
Now, the harsh reality of the Government's mismanagement of the Welsh NHS is that patients and hard-working staff pay the price. It is unacceptable that nearly one in two patients find it difficult to make a convenient appointment with their GP, coming from a Government who campaigned to make GP services much more accessible. Given the farce in April, when GPs were left in limbo after the health Minister unilaterally cut the global sum of GP indemnity by more than £11 million to deliver the state-backed indemnity scheme, how will his Government seek to reverse such mistakes through this specific legislative proposal? Have both the British Medical Association and the Royal College of General Practitioners been consulted before this Bill was announced today?
Of course, no legislative programme would be complete without mentioning reform of local government, once again having the potential to leave councils, staff, and those who rely on local services in limbo again. The Minister for Housing and Local Government announced last month that recommendations from the independent working group on local government would be included within the Bill, specifically voluntary mergers of local authorities. How will this Assembly be assured that any proposal by local authorities would not be subject to the whim of the local government Minister, as actually happened back in 2015?
Given the continued protests today in our capital, it is disappointing that his Government is not bringing forward any Bill relating to the climate change emergency. However, this isn't surprising, as it seems his Minister declared it in the press first before updating him during any other business in Cabinet. This is a serious issue that needs serious consideration, and clearly we must spend time discussing this matter and then take clear action to work towards a zero-carbon Wales. Some people would suggest that this Government is paying lip service to their concerns on the environment, because if his Government was serious, then surely he would bring forward specific legislation as soon as possible.
Now, my disappointment continues that this Government has decided not to bring forward definitive proposals to ban single-use plastics in Wales. Can the First Minister therefore give us an update, or even confirm if it will be in this Assembly, for when he will be bringing in a ban, and whether he'll be looking to create a drink deposit-return scheme as part of that in the future?
Therefore, in closing, Llywydd, I look forward to scrutinising the Welsh Government's legislative proposals for the remainder of this Assembly. We as an opposition will work openly and constructively with the Welsh Government where we believe it's doing the right thing, and I hope that the Government will use its resources in the best possible way in order to produce legislation that will make a difference and will improve the lives of people here in Wales. I do hope the First Minister takes time to reflect over the summer on what policies Wales needs to make us an innovative nation, a nation that is ready to take advantage of the opportunities ahead and that, after 20 years of Welsh Labour, will finally start delivering for the people of Wales.
A chyda'r newidiadau arfaethedig i'r cynghorau iechyd cymuned, mae'n nodweddiadol o'r Llywodraeth hon, pan na fydd rhywbeth yn mynd yn iawn, pan fydd pobl yn dechrau ei dwyn i gyfrif am ei methiannau, mai hi naill ai'n cael gwared ar y targed neu'n diddymu'r sefydliad sy'n meiddio codi llais dros unigolion. Ac rwy'n dweud wrth y Prif Weinidog: mae angen inni hybu atebolrwydd yn ein gwasanaeth iechyd, nid cuddio methiannau.
Nawr, roedd hi'n siomedig dros ben i mi a'r miloedd o bobl yng Nghymru sydd ag awtistiaeth neu sy'n gofalu am eu hanwyliaid sydd ag awtistiaeth, fod Llywodraeth Cymru wedi pleidleisio yn erbyn y Bil awtistiaeth, a fyddai wedi rhoi llawer o gymorth i'r teuluoedd hynny ar adeg pan fo arnyn nhw angen hynny fwyaf. Ac rwy'n annog y Llywodraeth i ailedrych ar gyflwyno deddfwriaeth yn y maes hwn.
I droi at y Biliau newydd a gyhoeddwyd heddiw, mae'n dda gweld y Prif Weinidog yn cymryd yr arferion gorau o Ddeddf Gwasanaethau Bysiau Llywodraeth y DU 2017 yn ei fesur trafnidiaeth gyhoeddus arfaethedig drwy ryddfreinio gwasanaethau bysiau yng Nghymru. Fodd bynnag, beth a wnaiff Llywodraeth Cymru i gefnogi, er enghraifft, y ddarpariaeth o wasanaethau bysiau ar gyfer pobl ifanc, a sut y bydd yn cefnogi cwmnïau bysiau bach a chanolig eu maint drwy'r ddeddfwriaeth benodol hon? Hefyd, sut fydd gwasanaethau bysiau a arweinir gan gymunedau, sydd hefyd yn llenwi bylchau yn y ddarpariaeth, yn cyd-fynd â'r cynigion i awdurdodau lleol ryddfreinio neu redeg gwasanaethau bysiau yn uniongyrchol?
Nawr, realiti llym camreoli'r Llywodraeth o ran y GIG yng Nghymru yw bod cleifion a staff sy'n gweithio'n galed yn talu'r pris. Mae'n annerbyniol bod bron i un o bob dau glaf yn ei chael hi'n anodd gwneud apwyntiad cyfleus â'u meddyg teulu, a hyn gan Lywodraeth a ymgyrchodd i wneud gwasanaethau meddygon teulu yn llawer mwy hygyrch. O gofio'r ffars ym mis Ebrill, pan adawyd meddygon teulu yn nhir neb ar ôl i'r Gweinidog iechyd dorri mwy na £11 miliwn o gyfanswm indemniad meddygon teulu yn gwbl unochrog i gyflawni'r cynllun indemniad a gefnogir gan y wladwriaeth, sut fydd ei Lywodraeth yn ceisio gwrthdroi camgymeriadau o'r fath drwy'r cynnig deddfwriaethol penodol hwn? A ymgynghorwyd â Chymdeithas Feddygol Prydain a Choleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol cyn cyhoeddi'r Bil hwn heddiw?
Wrth gwrs, ni fyddai unrhyw raglen ddeddfwriaethol yn gyflawn heb sôn am ddiwygio llywodraeth leol, gan fod ganddi'r potensial unwaith eto i adael cynghorau, staff, a'r rhai sy'n dibynnu ar wasanaethau lleol yn nhir neb eto. Cyhoeddodd y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol fis diwethaf y byddai argymhellion gan y gweithgor annibynnol ar lywodraeth leol yn cael eu cynnwys yn y Bil, yn enwedig uno gwirfoddol awdurdodau lleol. Sut ellir sicrhau'r Cynulliad hwn na fyddai unrhyw gynnig gan awdurdodau lleol yn dibynnu ar fympwy'r Gweinidog Llywodraeth Leol, fel y ddigwyddodd yn ôl yn 2015?
O gofio'r protestiadau parhaus heddiw yn ein prifddinas, mae'n siomedig nad yw ei Lywodraeth yn cyflwyno unrhyw fesur sy'n ymwneud â'r argyfwng newid yn yr hinsawdd. Fodd bynnag, nid yw hyn yn syndod, oherwydd mae'n ymddangos y bu i'w Weinidog ddatgan hynny yn y wasg yn gyntaf cyn rhoi'r newyddion diweddaraf iddo yn ystod unrhyw fater arall yn y Cabinet. Mae hwn yn fater difrifol y mae angen ei ystyried o ddifrif, ac yn amlwg mae'n rhaid inni dreulio amser yn trafod y mater hwn ac yna mynd ati'n bendant i weithio tuag at Gymru ddi-garbon. Byddai rhai pobl yn awgrymu bod y Llywodraeth hon yn esgus cefnogi eu pryderon ynglŷn â'r amgylchedd, oherwydd pe bai ei Lywodraeth o ddifrif, yna siawns na fyddai'n cyflwyno deddfwriaeth benodol cyn gynted ag y bo modd.
Nawr, rwy'n siomedig o hyd bod y Llywodraeth hon wedi penderfynu peidio â chyflwyno cynigion pendant i wahardd plastigau untro yng Nghymru. A wnaiff y Prif Weinidog felly roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni, neu hyd yn oed gadarnhau a fydd yn cyflwyno gwaharddiad yn ystod tymor y Cynulliad hwn, ac a fydd yn ceisio creu cynllun dychwelyd blaendal ar gyfer cynwysyddion diodydd yn rhan o hynny yn y dyfodol?
Felly, i gloi, Llywydd, edrychaf ymlaen at graffu ar gynigion deddfwriaethol Llywodraeth Cymru ar gyfer gweddill tymor y Cynulliad hwn. Byddwn ni fel gwrthblaid yn gweithio'n agored ac yn adeiladol gyda Llywodraeth Cymru pan gredwn ni ei bod hi'n gwneud y peth cywir, a gobeithiaf y bydd y Llywodraeth yn defnyddio ei hadnoddau yn y ffordd orau bosib er mwyn cynhyrchu deddfwriaeth a fydd yn gwneud gwahaniaeth ac yn gwella bywydau pobl yma yng Nghymru. Rwy'n gobeithio y bydd y Prif Weinidog yn rhoi amser i fyfyrio dros yr haf ar y polisïau sydd eu hangen ar Gymru i'n gwneud yn genedl arloesol, yn genedl sy'n barod i fanteisio ar y cyfleoedd sydd o'n blaenau ac a fydd, ar ôl 20 mlynedd o Lafur Cymru, yn dechrau cyflawni o'r diwedd ar gyfer pobl Cymru.
I thank the Member for those remarks. I'll try and answer the questions that he posed in them.
The legislation we will bring forward in relation to bus services will be designed to reverse the damage done to bus services in Wales by the policies of deregulation introduced by his Government. That's where the problems of bus services lie. They lie in the denial of powers to local authorities to be able to act purposefully in the public interest, despite the fact that the vast majority of revenue received by bus companies in Wales comes in one way or another directly from the public purse. And he's absolutely right that the public should have confidence that the money that they provide for that service is being put to use in the public interest. That's what our Bill will secure and it will do that alongside the other things that we are already doing: extending subsidised travel on buses for young people and paving the way for the future of bus services by having demand-responsive services operating in parts of Wales, including new services being provided in the south Wales Valleys area.
As far as GPs are concerned, I notice that the Member failed to refer to the 93 per cent satisfaction rate that people in Wales express with their GP services. And, of course, the proposals that we're bringing forward in relation to liability are as a result of our discussions with the profession and with the medical defence unions. And, of course, the contractual matters to which he referred have now been settled here in Wales. We have reached agreement with GPC Wales on contractual reforms over the coming 12 months and those agreements are manifestly better than the deal that has been struck for GPs by his Government across our border—and that is the view of the profession.
As far as the local government Bill is concerned, well, the Bill will be here for Members to scrutinise. When we say 'voluntary mergers', the word 'voluntary' means what it says and the Member will be able to see that when the Bill is published.
As far as a climate emergency is concerned, then legislation is only one of the wide range of actions that this Government takes to make real our response to the impact of climate change on our planet. Here, Llywydd, are just three things that we will be doing and they demonstrate the breadth of the ambition that this Government has. In transport, we will press ahead over the next 12 months with our determination that 20 mph zones should become the default setting in urban areas with all the impact that that has not just on the climate but with every other advantage that it brings in terms of connected communities. We will bring forward regulations to tackle agricultural pollution, because we know that pollution in the agricultural industry directly harms our environment just as it directly harms the reputation of the agricultural industry. We will bring forward legislation in the form of regulation to deal with that in the coming 12 months. By the end of the next 12 months, Llywydd, the Welsh Government will have planted the millionth tree that we will have planted in Uganda on behalf of the people of Wales. We will create a forest in Uganda twice the size of the landmass of Wales working with our partners in the Wales for Africa programme there. That is part of our commitment not simply to the people of that area but the responsibility that we owe globally in relation to the climate emergency. All of those things—and that's just three examples; there are many more that I could have offered the Member this afternoon to demonstrate the things that we're doing. And by the way, Llywydd, I don't think I heard a single legislative proposal from the opposition that they would have put forward in the final period of this Assembly.
Finally, in relation to single-use plastics, Llywydd—[Interruption.] It's too late for them to start muttering these ideas now. The leader of the opposition had ample opportunity to set them out in front of the Assembly and couldn't find a moment to refer to them. As far as plastics are concerned, we have worked with his Government, we have worked with the UK Government, with the Treasury's consultation on proposals to use tax measures to deal with plastics. And we've agreed with the Treasury on the limited set of ideas that they have brought forward. Here, we have brought forward our own proposals for extended producer responsibility and a deposit-return scheme in Wales. The consultation closed in May of this year; we are considering the responses. We will publish a summary of those responses shortly, and then we will continue to work collaboratively with others to bring forward new taxation measures.
Diolch i'r Aelod am y sylwadau yna. Ceisiaf ateb y cwestiynau a ofynnodd ynddyn nhw.
Bydd y ddeddfwriaeth y byddwn yn ei chyflwyno yng nghyswllt gwasanaethau bysiau yn cael ei chynllunio i wrthdroi'r difrod a wneir i wasanaethau bysiau yng Nghymru gan y polisïau dadreoleiddio a gyflwynwyd gan ei Lywodraeth yntau. Dyna beth yw gwraidd y problemau gwasanaethau bysiau. Mae'n deillio o wrthod rhoi pwerau i awdurdodau lleol allu gweithredu'n bwrpasol er budd y cyhoedd, er gwaetha'r ffaith bod mwyafrif helaeth y refeniw a dderbynnir gan gwmnïau bysiau yng Nghymru'n dod mewn un ffordd neu'r llall yn uniongyrchol o'r pwrs cyhoeddus. Ac mae yn llygad ei le y dylai'r cyhoedd fod yn ffyddiog bod yr arian y maen nhw'n ei ddarparu ar gyfer y gwasanaeth hwnnw'n cael ei ddefnyddio er budd y cyhoedd. Dyna'r hyn y bydd ein Bil yn ei sicrhau a bydd yn gwneud hynny ar y cyd â'r pethau eraill yr ydym ni eisoes yn eu gwneud: ehangu teithio drwy gymhorthdal ar fysiau i bobl ifanc a braenaru'r tir ar gyfer dyfodol gwasanaethau bysiau drwy gael gwasanaethau sy'n ymateb i'r galw yn gweithredu mewn rhannau o Gymru, gan gynnwys darparu gwasanaethau newydd yn ardal Cymoedd y De.
O ran meddygon teulu, sylwaf i'r Aelod fethu â chyfeirio at y gyfradd fodlonrwydd o 93 y cant y mae pobl yng Nghymru'n ei fynegi o ran eu gwasanaethau meddygon teulu. Ac, wrth gwrs, mae'r cynigion yr ydym ni'n eu cyflwyno o ran atebolrwydd yn deillio o'n trafodaethau gyda'r proffesiwn a chyda'r undebau amddiffyn meddygol. Ac, wrth gwrs, mae'r materion cytundebol y cyfeiriodd atyn nhw bellach wedi'u datrys yma yng Nghymru. Rydym ni wedi dod i gytundeb â Phwyllgor Meddygon Teulu Cymru ar ddiwygio contractau dros y 12 mis nesaf ac mae'r cytundebau hynny'n amlwg yn well na'r fargen a gafodd ei tharo ar gyfer meddygon teulu gan ei Lywodraeth yntau ar draws ein ffin—a dyna farn y proffesiwn.
O ran y Bil Llywodraeth Leol, wel, bydd y Bil yma i Aelodau graffu arno. Pan ddywedwn ni 'uno gwirfoddol', mae'r gair 'gwirfoddol' yn golygu hynny'n union a bydd yr Aelod yn gallu gweld hynny pan gaiff y Bil ei gyhoeddi.
O ran argyfwng hinsawdd, yna dim ond un o'r ystod eang o'r pethau y mae'r Llywodraeth hon yn eu gwneud i wireddu ein hymateb i effaith newid yn yr hinsawdd ar ein planed yw deddfwriaeth. Dyma, Llywydd, dim ond tri o'r pethau y byddwn yn eu gwneud ac maen nhw'n dangos ehangder yr uchelgais sydd gan y Llywodraeth hon. Ym maes trafnidiaeth, byddwn yn bwrw ymlaen dros y 12 mis nesaf gyda'n penderfyniad mai cael parthau 20 milltir yr awr ddylai fod yn arferol mewn ardaloedd trefol gyda'r holl effaith a gaiff hynny nid yn unig ar yr hinsawdd ond gyda phob mantais arall a ddaw yn ei sgil o ran cymunedau cysylltiedig. Byddwn yn cyflwyno rheoliadau i fynd i'r afael â llygredd amaethyddol, oherwydd gwyddom fod llygredd yn y diwydiant amaethyddol yn niweidio ein hamgylchedd yn uniongyrchol yn union fel y mae'n niweidio enw da'r diwydiant amaethyddol yn uniongyrchol. Byddwn yn cyflwyno deddfwriaeth ar ffurf rheoliadau i ymdrin â hynny yn ystod y 12 mis nesaf. Erbyn diwedd y 12 mis nesaf, Llywydd, bydd Llywodraeth Cymru wedi plannu'r filiynfed goeden o'r coed y byddwn wedi'u plannu yn Uganda ar ran pobl Cymru. Byddwn yn creu coedwig yn Uganda ddwywaith maint arwynebedd Cymru gan weithio gyda'n partneriaid yno yn y rhaglen Cymru o blaid Affrica. Mae hynny'n rhan o'n hymrwymiad nid yn unig i bobl yr ardal honno ond i'r cyfrifoldeb sydd arnom ni yn fyd-eang o ran yr argyfwng hinsawdd. Yr holl bethau hynny—a dim ond tair enghraifft yw hynny; mae llawer mwy y gallwn fod wedi dweud wrth yr Aelod y prynhawn yma i ddangos y pethau yr ydym ni'n eu gwneud. A gyda llaw, Llywydd, dydw i ddim yn credu i mi glywed un cynnig deddfwriaethol gan yr wrthblaid y bydden nhw wedi'i gyflwyno yng nghyfnod olaf y Cynulliad hwn.
Yn olaf, o ran plastigau untro, Llywydd—[Torri ar draws.] Mae'n rhy hwyr iddyn nhw ddechrau mwmian y syniadau hyn nawr. Cafodd arweinydd yr wrthblaid ddigon o gyfle i'w cyflwyno gerbron y Cynulliad ac ni allent ddod o hyd i eiliad i gyfeirio atynt. O ran plastigau, buom yn gweithio gyda'i Lywodraeth, buom yn gweithio gyda Llywodraeth y DU, gydag ymgynghoriad y Trysorlys ar gynigion i ddefnyddio mesurau treth i ymdrin â phlastigau. Ac rydym ni wedi cytuno â'r Trysorlys ar y gyfres gyfyngedig o syniadau y maen nhw wedi'u cyflwyno. Yma, rydym ni wedi cyflwyno ein cynigion ein hunain ar gyfer ymestyn cyfrifoldeb cynhyrchwyr a chynllun dychwelyd blaendal ar gyfer cynwysyddion diodydd yng Nghymru. Daeth yr ymgynghoriad i ben ym mis Mai eleni; rydym ni'n ystyried yr ymatebion. Byddwn yn cyhoeddi crynodeb o'r ymatebion hynny cyn bo hir, ac yna byddwn yn parhau i weithio ar y cyd ag eraill i gyflwyno mesurau trethu newydd.
Mae yna elfennau, wrth gwrs, yn y datganiad a'r rhaglen ddeddfwriaethol mae’r Prif Weinidog wedi’i chyhoeddi'r prynhawn yma i’w croesawu. Dŷn ni eisoes wedi datgan ein cefnogaeth i’r egwyddor o gofleidio'r model o bartneriaeth gymdeithasol fydd ynghlwm wrth y Bil mae’r Prif Weinidog wedi cyfeirio ato.
Dŷn ni hefyd yn croesawu'r symudiad tuag at ailreoleiddio, i bob pwrpas, y sector bysiau. Dŷn ni’n cyd-fynd o ran y dadansoddiad o’r difrod a wnaethpwyd wrth ddadreoleiddio yn ystod y 1980au, ac mae symud, felly, i’r cyfeiriad arall, dwi’n credu, yn gam ymlaen. Gaf i ofyn, gan fod y sector yma yn un sydd yn mynd trwy ailstrwythuro dybryd, heriol ar hyn o bryd am amryw o resymau, pa waith mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud ar hyn o bryd i sicrhau ein bod ni ddim yn aros am y pwerau deddfwriaethol hynny, neu’r pwerau statudol hynny? Er enghraifft, gwnes i godi’r sefyllfa gyda’r Prif Weinidog rai wythnosau’n ôl o ran First Cymru, a’r cyfle, efallai—mae’n fygythiad ond hefyd yn gyfle—i ni sicrhau ein bod ni ddim yn gweld erydu’r gwasanaeth ar draws rhannau helaeth o dde-orllewin Cymru ac ar draws Cymru. Mi oedd e wedi sôn y byddai fe’n cael gair gyda’i Weinidog llywodraeth leol er mwyn cael trafodaeth gyda dinas Abertawe yn y lle cyntaf.
O ran tacsis, unwaith eto, mae e’n sector—. Dwi’n credu bod y Prif Weinidog yn ei ddatganiad wedi cydnabod ei fod e'n sector sydd hyd yn oed yn mynd trwy fwy o ailstrwythuro, oherwydd, wrth gwrs, y bygythiad neu’r her o’r economi gig ac yn y blaen, ac efallai dyna yw'r gyriant ar gyfer y syniadau sydd wedi dod o wahanol randdeiliaid. Dwi'n siomedig ein bod ni’n oedi oherwydd, hynny yw, mae’r tirwedd yma yn mynd i edrych yn wahanol mewn dwy neu dair blynedd. Roedd e’n edrych yn wahanol ddwy neu dair blynedd yn ôl, felly allwn ni fforddio, a dweud y gwir, colli’r cyfle er mwyn sicrhau ein bod ni’n gosod y sector yna ar dir teg a gwastad?
Mae yna bethau i’w croesawu hefyd o’r Deddfau sydd wedi’u gohirio. Dŷn ni’n croesawu’r penderfyniad i bwyllo o ran y Bil amaeth. Dyna dŷn ni’n gyson wedi'i ddweud ym Mhlaid Cymru, ac mae hwnna’n rhoi cyfle, dwi’n credu, nawr i ni bwyso a mesur a datblygu fframwaith fydd yn gosod sylfaen ar gyfer y dyfodol hirbell.
Mae yna bethau ar goll. Dwi ddim yn gallu gweld cyfeiriad at, er enghraifft, Ddeddf awyr glân. Dwi ddim wedi darllen maniffesto’r Prif Weinidog fel arweinydd y Blaid Lafur o glawr i glawr, ond dwi’n credu bod hwnna’n elfen yn y rhaglen roeddech chi wedi’i chyflwyno—hynny yw, Deddf fyddai, wrth gwrs, er enghraifft, yn rhoi hawl statudol i anadlu, yn gosod cyfrifoldeb, neu’n rhoi canllawiau’r WHO ar ryw fath o sail statudol ac yn y blaen. Ac, wrth gwrs, rŷn ni’n gwybod bod yna broblem ddybryd gyda ni ar draws Cymru, felly mae hwn yn rhywbeth lle mae angen symud ymlaen. Ond buaswn i'n dal yn pwyso ar y Llywodraeth, a dweud y gwir, i ailfeddwl ynglŷn â pheidio deddfu ar hyn o bryd.
Mi oeddech chi hefyd wedi crybwyll, neu wedi ymrwymo, a dweud y gwir, i estyn y gwaharddiad ar ysmygu, os dwi'n cofio'n iawn, i fannau awyr agored yng nghanol dinasoedd a threfi. Ydy hwnna'n dal yn fwriad gennych chi a gan y Llywodraeth, a phryd ydych chi'n bwriadu deddfu i'r cyfeiriad hwnnw?
O ran TERCW—nid wyf yn gwybod beth yw'r acronym Cymraeg eto—mae yn wir, rwy'n credu, fod y corff yma, nid yn unig yn mynd i fod yn gyfrifol am addysg trydyddol ac ymchwil, ond mae hefyd yn mynd i fod yn gyfrifol am arloesi yn yr ystyr eang. Ac rwy'n credu, os dwi'n cofio'n iawn, y bwriad yw i ffurfio is-bwyllgor a fydd yn benodol yn gyfrifol am arloesi ac ymchwil. Onid oes peryg, Brif Weinidog, yn hynny o beth, oherwydd bod arloesedd, wrth gwrs, yn dibynnu ar ymchwil o'r sector addysg uwch, ac yn y blaen, ond mae hwnna dim ond yn cynrychioli un dimensiwn o arloesedd? Mae'r dimensiwn busnes hefyd, wrth gwrs, yn hollbwysig, ac mi oedd yna argymhelliad gan yr Athro Kevin Morgan, sydd yn arbenigwr byd-eang ym maes arloesedd, y dylid, yn hytrach, creu corff arloesedd cenedlaethol ar y model Scandinafaidd. Nid dyna, wrth gwrs, sydd ynghlwm wrth yr argymhellion rydych chi yn eu gweithredu, ond ydy hwnna'n dal yn rhan o'r weledigaeth ar gyfer y Ddeddf rŷch chi'n mynd i gyhoeddi?
Ac yn olaf, mae yna gyfeiriad yn eich datganiad tuag at gyfyngiadau deddfwriaethol—'legislative constraints'. Beth yn union yw'r cyfyngiadau hynny? Ife nifer yr Aelodau, yr amser yn ystod yr wythnos yn y Senedd, sy'n mynd â ni nôl i'r ddadl gawsom ni wythnos diwethaf? Ydy e'n ymwneud â'r nifer o weision sifil sydd gyda chi? A allwch chi roi ryw fath o syniad i ni ble mae'r esgid yn gwasgu, a beth y gellir ei wneud? Wrth gwrs, roedd un awgrym go bendant gyda ni wythnos diwethaf ynglŷn ag un elfen o'r broblem yma, ond beth arall y gellir ei wneud, achos os ydy'r cyfyngiadau yma yn golygu bod yna syniadau da ar gyfer Deddfau ddim yn gallu mynd rhagddi, wrth gwrs, rŷn ni gyd ar ein colled oherwydd hynny?
There are elements in the statement on the legislative programme that the First Minister delivered this afternoon that are to be welcomed. We’ve already declared our support for the principle of embracing the social partnership model that will be attached to the Bill that the First Minister has referred to.
We also welcome the move towards reregulation of the bus sector. We agree with the analysis in terms of the damage done by deregulation during the 1980s, and the shift in the other direction I think is a step forward. But may I ask, as this sector is one that is going through great and very challenging restructuring at the moment, for numerous reasons, what work has the Welsh Government done and what work is the Welsh Government doing to ensure that we aren’t simply waiting for those statutory powers or legislative powers? For example, I raised the issue of First Cymru with the First Minister a few weeks ago, and the opportunity—it’s a threat, but it’s also perhaps an opportunity—for us to ensure that we don’t see an erosion of services across large parts of the south-west of Wales, and across Wales as a whole. He did mention that he would have a word with his Minister for local government in order to have a discussion with the city of Swansea in the first instance.
In terms of taxis, I think it is a sector—. I think the First Minister in his statement said that it's a sector that is going through even more of a change, because of the challenges of the gig economy and so on, and perhaps that’s the driver for the ideas that have emerged from various stakeholders in this area. I am disappointed that we are delaying this, because this landscape is going to look very different in two or three years. It looked very different two or three years ago. So, can we afford to not take this opportunity to ensure that we place that sector on firm, robust ground?
There are things to be welcomed in terms of the legislation that’s been deferred. We welcome the decision to pause the agriculture Bill. That’s what we’ve consistently said in Plaid Cymru, and I think that gives us an opportunity to weight up and to develop a framework that will provide a foundation for the long-term future.
There are some things missing. I can’t see any reference, for example, to a clean air Act. I haven't read the First Minister’s manifesto for the leadership of the Labour Party from cover to cover, but I do think that was an element of the programme that you had presented—that is, an Act that would, for example, give you a statutory right to breathe, and would place a responsibility or put WHO guidance on some sort of statutory basis, and so on. And, of course, we know that there is a huge problem across Wales and this is an area where we do need to see progress. I would still urge the Government to reconsider not legislating now on this issue.
You had also mentioned, or in fact you had committed to extending the smoking ban, if I remember rightly, to open air areas in town and city centres. Is that still your Government’s intention, and when do you intend to legislate in that regard?
In terms of TERCW—I'm not sure what the Welsh acronym for that is yet—but I do think it’s true that this body will not only be responsible for tertiary education and research, but it will also be responsible for innovation in its broader sense. And if memory serves me, I think the intention is to create some sub-committee that will be specifically responsible for innovation and research. Isn't there a risk, First Minister, in that regard, because innovation of course relies upon research from the HE sector, and so on, but that only represents one aspect of innovation? There is also the business dimension, which is crucially important, and there was a recommendation made by Professor Kevin Morgan, who is a global specialist in innovation, that we should rather create a national innovation body on the Scandinavian model. That’s not what’s entailed in the recommendations that you're taking forward, but is that still part of the vision for the legislation that you are to introduce?
Finally, there is a reference in your statement towards legislative constraints. So, what exactly are those constraints? Is it the number of Members, the time available during the working week in the Senedd, which takes us back to the debate that we had last week? Does it relate to the number of civil servants that you have available to you? Can you give us some idea as to where the pressures are being applied and what can be done? We made one definite suggestion in terms of one element of this problem, but what else can be done? Because if these constraints do mean that there are good ideas for legislation that can't proceed, then we will all lose out as a result of that.
Diolch yn fawr i Adam Price am ei gyfraniad y prynhawn yma, a diolch iddo fe am beth ddywedodd e am gefnogaeth Plaid Cymru i'r Bil rŷn ni'n mynd i fwrw ymlaen i gyflwyno ar y bartneriaeth gymdeithasol—a dwi'n edrych ymlaen at y drafodaeth honno—ac am beth ddywedodd e am ailreoli bysiau yng Nghymru. Wrth gwrs, mae heriau yn wynebu'r sector. Dydyn ni ddim jest yn mynd i aros am y pwerau newydd. Mae lot o bethau yn cael eu gwneud yn barod yng Nghymru. Dwi'n croesawu'r ffaith bod 50 o fysys electrig newydd yn mynd i gael eu cyflwyno yng Nghymru dros y misoedd nesaf, a, fel dywedais i yn y cwestiynau i Paul Davies, mae pethau rŷn ni'n eu gwneud yn barod gyda'r pwerau sydd gyda ni i ymestyn pethau, i dynnu pobl ifanc i mewn i ddefnyddio'r bysiau hefyd.
Ar ochr tacsis, wrth gwrs, mae pethau yn symud yn gyflym. Mae pethau yn newid yn y byd tu fas i'r byd tacsis. A'r pwynt ar y gig economy, ac yn y blaen, roedd yr undebau wedi codi y pwyntiau yna gyda ni, a dyna un o'r rhesymau pam rŷn ni eisiau ailfeddwl ac ailystyried y syniadau newydd sydd wedi dod i mewn. Dwi eisiau dweud, Llywydd, ein bod ni yn mynd i baratoi pecyn o bethau rŷn ni'n gallu gwneud nawr gyda'r pwerau sydd gyda ni ar hyn o bryd i ymateb i rai o'r pethau sydd wedi codi yn y drafodaeth ar y Papur Gwyn.
Ar y Bil amaeth, nawr, dros yr haf, rŷn ni'n mynd i siarad ledled Cymru ar y papur newydd mae Lesley Griffiths wedi'i gyflwyno, ac wrth gwrs, fel rŷm ni wedi meddwl am y Papur Gwyn cyntaf, i feddwl am bethau mae pobl yn y maes yn mynd i ddweud wrthym ni. Rŷm ni’n hyderus bydd pwerau gyda ni o dan y Bil sy’n mynd drwy Dŷ’r Cyffredin i ddelio â’r sefyllfa os ydym ni’n ymadael â’r Undeb Ewropeaidd, ond rŷm ni eisiau dod ymlaen â’r Bil sydd jest mewn perthynas â ni yma yng Nghymru, ac rŷm ni’n dal eisiau paratoi am hwnna a chyhoeddi Papur Gwyn arall cyn diwedd y tymor hwn i baratoi am y dyfodol.
Yn y maes awyr glân, rŷm ni’n mynd i gyhoeddi cynllun awyr glân yn yr hydref a bydd hwnna’n paratoi’r tir am ddeddfu yn y maes yna yn y dyfodol. Yn y maes ysmygu, rŷm ni’n mynd i ddod ymlaen â rheoliadau i ymestyn rheoliadau ble rŷm ni’n gallu rheoli pobl yn ysmygu, a gwneud mwy yn y maes yna. A bydd hwnna’n arwain at bethau eraill, fel yr ydym ni wedi sôn amdanynt yn barod.
Jest am funud, Llywydd, i ddweud gair yn fwy am y tertiary education and training Bill—dwi ddim cweit yn siŵr beth yw e yn Gymraeg, dwi’n ymddiheuro—ond jest i esbonio’r cefndir i bobl unwaith eto.
May I thank Adam Price for his contribution this afternoon, and thank him for what he said about the Plaid Cymru support for the Bill that we're going to introduce on the social partnership model—and I look forward to the debate on that—and for what he said about reregulating buses in Wales? Of course, there are challenges facing the sector. We're not just going to wait for the new powers. There are many things that we can already do in Wales. I welcome the fact that there are 50 new electric buses that are going to be introduced in Wales over the coming months, and as I said in response to questions from Paul Davies, there are things that we're already doing with the powers that we already have to extend things, to draw younger people in to using the buses as well.
With regard to taxis, of course, things are moving very quickly. Things change in the world outwith the world of taxis. And the point on the gig economy, and so on, the unions had already raised those points with us and that’s one of the reasons why we want to think again and reconsider the new ideas that have been received. I do want to say, Llywydd, that we are going to prepare a package of things that we can do now with the powers that we currently have to respond to some of the issues that have arisen in the discussions on the White Paper.
On the agriculture Bill, now, over the summer, we are going to hold a conversation the length and breadth of Wales on the new paper that Lesley Griffiths has introduced, and, of course, as we thought about the first White Paper, to think about the things that people in this sector have to say to us. We're confident that we will have powers under the Bill currently going through the House of Commons to deal with the situation if we do leave the European Union, but we do want to bring forward a Bill that is relevant to us here in Wales, and we still want to prepare for that and publish another White Paper before the end of this term to prepare for the future.
With regard to clean air, we're going to publish a plan for clean air in the autumn and that will prepare the ground for legislation in this area in the future. With regard to smoking, we're going to bring forward regulations to extend those locations where we can control smoking, and do more in that regard. And that will lead to other things, as I already mentioned.
Just for a moment, Llywydd, I will expand on the tertiary education and training Bill—I'm not quite sure what that is in Welsh, I apologise—but just to explain the background to people again.
Members will know it's the product of the Hazelkorn review. It recommended a single regulatory oversight and co-ordinating authority for the post-compulsory education sector, and we intend that the commission will bring together a range of currently disparate functions and funding streams and provide a transparent civic mission for the sector, as it covers higher education, further education, work-based learning, apprenticeships, sixth-form education and research and, as Adam Price said, innovation here in Wales. It's absolutely our ambition that we produce a single collaborative sector that is both ambitious and innovative, and the Minister will have heard the points that Adam Price has raised here this afternoon, and no doubt they will be further discussed during the passage of the Bill.
As far as constraints on our legislative ability are concerned, Llywydd, the biggest constraint that we face is Brexit and the demands that it has already made on this Assembly. There have been 130 written statements published by the Welsh Government in relation to statutory instruments alone during their passage through this Assembly. We've had those many debates, and I'm very grateful for the work of the Constitutional and Legislative Affairs Committee in its sifting role about the negative and the affirmative procedure that will allow this Assembly to carry out its scrutiny role. It's been an enormous constraint on our ability to pay attention to some other legislative priorities that we might wish to have brought forward and it's not over yet. I think I have announced this afternoon a programme that will place enormous demands on Assembly Members here in committees and on the floor of the Assembly, because of the ambitious volume of legislation that we want to complete during the rest of this Assembly term.
But I just want to take the opportunity of a point that Adam Price raised to say that all of this, to some extent, has to remain under review against the legislation that we may have to bring forward in an emergency way, should the United Kingdom crash out of the European Union in a way that we absolutely say must be avoided, and which then gives rise to unforeseen consequences that will require a legislative response. There are other constraints, of course, in terms of the availability of expertise, the availability of committee time, timetables of this Assembly itself, but Brexit is the single biggest constraint that we have faced over the last 12 months and I anticipate that it will go on being a constraint over the next 12 months as well.
Bydd yr Aelodau'n gwybod ei fod yn gynnyrch adolygiad Hazelkorn. Argymhellodd y dylid sefydlu un awdurdod trosolwg a chydlynu rheoleiddiol ar gyfer y sector addysg ôl-orfodol, a bwriadwn i'r Comisiwn ddod ag ystod o swyddogaethau a ffrydiau cyllido sydd ar hyn o bryd yn wahanol, at ei gilydd a darparu cenhadaeth ddinesig dryloyw i'r sector, gan ei fod yn cwmpasu addysg uwch, addysg bellach, dysgu seiliedig ar waith, prentisiaethau, addysg chweched dosbarth ac ymchwil ac, fel y dywedodd Adam Price, arloesi yma yng Nghymru. Ein huchelgais yn llwyr yw ein bod yn cynhyrchu un sector cydweithredol sydd yn uchelgeisiol ac arloesol, a bydd y Gweinidog wedi clywed y sylwadau a wnaed gan Adam Price yma y prynhawn yma, ac mae'n siŵr y cânt eu trafod ymhellach yn ystod hynt y Bil.
O ran cyfyngiadau ar ein gallu deddfwriaethol, Llywydd, y cyfyngiad mwyaf yr ydym ni'n ei wynebu yw Brexit a sut mae eisoes wedi effeithio ar y Cynulliad hwn. Cyhoeddwyd 130 o ddatganiadau ysgrifenedig gan Lywodraeth Cymru mewn cysylltiad ag offerynnau statudol yn unig yn ystod eu hynt drwy'r Cynulliad hwn. Rydym ni wedi cael y dadleuon niferus hynny, ac rwy'n ddiolchgar iawn am waith y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yn dadansoddi'r weithdrefn negyddol a chadarnhaol a fydd yn caniatáu i'r Cynulliad hwn gyflawni ei swyddogaeth graffu. Mae wedi bod yn gyfyngiad enfawr ar ein gallu i roi sylw i rai blaenoriaethau deddfwriaethol eraill yr hoffem ni fod wedi'u cyflwyno ac nid yw wedi dod i ben eto. Rwy'n credu fy mod i wedi cyhoeddi rhaglen y prynhawn yma a fydd yn rhoi pwysau enfawr ar Aelodau'r Cynulliad yma mewn pwyllgorau ac ar lawr y Cynulliad, oherwydd y swmp uchelgeisiol o ddeddfwriaeth yr ydym ni eisiau ei gwblhau yn ystod gweddill tymor y Cynulliad hwn.
Ond dim ond eisiau manteisio yr wyf i ar sylw a wnaeth Adam Price i ddweud bod angen, i ryw raddau, adolygu hyn i gyd yn unol â'r ddeddfwriaeth y bydd yn rhaid inni ei chyflwyno mewn argyfwng efallai, pe bai'r Deyrnas Unedig yn gadael yr Undeb Ewropeaidd yn ddisymwth mewn modd yr ydym ni'n dweud yn bendant bod yn rhaid ei osgoi, ac a fydd wedyn yn arwain at ganlyniadau annisgwyl y bydd angen ymateb deddfwriaethol iddynt. Mae cyfyngiadau eraill, wrth gwrs, o ran a fydd arbenigedd ar gael, a fydd amser pwyllgorau ar gael, amserlenni'r Cynulliad hwn ei hun, ond Brexit yw'r cyfyngiad unigol mwyaf yr ydym ni wedi'i wynebu dros y 12 mis diwethaf a rhagwelaf y bydd yn parhau i fod yn gyfyngiad dros y 12 mis nesaf hefyd.
The First Minister started his statement by saying:
'This legislative statement sets out the Government’s plans for the Bills we will introduce over the remainder of this Assembly term.'
I think it was about halfway through the statement before we got on to that. We heard before about what had happened or what others were doing or why you wouldn't be doing various things, and on those, you said, we've
'been able to assess whether we are now in a position to bring forward a Welsh agriculture Bill and an environmental principles and governance Bill in this term'.
I'm clear from your statement and, indeed, the pre-briefing of it—I'm not making a complaint about that—but just it is clear that the Welsh agriculture Bill is not going forward. You say, though, on environmental principles and governance:
'this remains a complex matter and we are in ongoing dialogue with the UK Government and the other administrations about the best way to achieve this.'
Does that mean 'no'? Is that Bill definitely not happening?
On the agricultural Bill, you talk about looking at
'issues such as the rights of tenant farmers.'
But this Bill is not going to come in until the next Assembly, and I thought, from your exchanges with Neil McEvoy previously, that you were already taking action in this area. Could you clarify?
On the climate change issues, we had Paul Davies making, I thought, very fair complaints about the way they'd been handled in Wales—an item of any other business after a press statement that had already been issued. But he didn't say anything about the way it had been handled at Westminster, where the UK Conservative Government gave 90 minutes of parliamentary time to a statutory instrument that wasn't even voted on, and on that basis, changing a target of 80 per cent reduction by 2050, which was coming some way to getting public buy-in and a degree of consensus, at least, relative to where we were, to something that I fear will not have that. And the Treasury and others in the UK Government have estimated costs of between £50 billion and £70 billion a year. They weren't even debated in Westminster, let alone voted on, and when we mention here that, for Welsh Government, they calculate that the cost will be £1 billion or thereabouts to the Welsh Government budget, you all just throw up your hands and say, 'You can't possibly do that,' while claiming it's such a priority. I mean, which is it?
I just wonder whether, with this statement, we have some movement. You talk about
'paying farmers for the actions they can take to respond to the climate emergency, reducing emissions and capturing carbon.'
So, the Welsh Government likes to say that it gets Wales £680 million a year—I think it's the figure you used—from the European Union. A lot of that goes to agriculture. Are you saying that a portion, and if so, how large a portion of that money is going to be changed from giving it to farmers on the basis of their land ownership, as long as they're actively farming to a degree, to saying they're only going to get it to compensate them for things that will cost them, such as climate storage or other actions on that? Is there a change of policy there and how much further how we got to go to find this £1 billion that we need to tackle the climate emergency that's been declared? Where is that money going to be found from?
You mentioned on childcare:
'we have continued to legislate for important domestic matters, securing the administrative framework for our childcare offer to provide much-needed support to working families'.
You don't go beyond the legislation. You've actually achieved this early. You had it in the Labour manifesto, and in this area, you've been as good as your word. You said there was going to be a focused rather than a universal childcare offer to working parents, and you've gone on and delivered it, and you've done it early. Before, the childcare system in Wales was relatively skewed towards the public sector, at least compared to England. Yet this scheme, I mean, it's not allowed top-ups, but it is in essence a voucher scheme, where the money goes to the parent to choose what childcare provider to use, and there's equality between the public and the private sectors. That's something you've actually delivered on, and I, at least, would like to commend you on that.
The GP indemnity Bill, again, I know GPs have been pushing very hard for this and were concerned that there hadn't been movement on it. There now is, and I think the Government's right to move in this area.
On the public transport Bill, we on these benches are open-minded about what's the best model for bus transport provision. We're not convinced that the deregulation we've seen outside London since the 1980s has been a great success, and we think it's right that we give local authorities the option to try franchising, to try direct provision. Would the First Minister agree with me that it would be advantageous if—? I think there's a trade-off to be had in terms of encouraging regional working where it's needed, but also, would it be advantageous if we saw some local authorities or some regions, at least, taking a different approach, so we got some further evidence of what works, and seeing what approaches are more successful in dealing with what customers want in this area?
It doesn't mention the joint transport authorities, and one area where there was a lot of criticism of the White Paper was around the joint transport authorities, and particularly having regional ones, and then having a national one. And while I think Members were keen to give a following wind to Transport for Wales and understood it being a private company in its operation, what is the point of these regional and national JTAs, and isn't there a danger of duplication? What decision has been made in terms of how we'll legislate in this area?
And then we have the curriculum and assessment Bill, and the social partnership. I think a week or two ago we heard from the First Minister his enthusiasm for socialism in one clause through commencing this part of the Equality Act. My concern there is around the assessment element in particular of the education Bill. It talks about freedoms, but will that be schools marking their own homework? What is being removed in terms of assessment and accountability for schools? And is the First Minister saying that, as well as socialism in one clause, if you want to push ahead with trying to implement socialism, perhaps the first thing socialists do is stop measuring things so they can't be seen to fail?
Dechreuodd y Prif Weinidog ei ddatganiad drwy ddweud:
'Yn y datganiad deddfwriaethol hwn, byddaf yn amlinellu cynlluniau’r Llywodraeth ar gyfer y Biliau byddwn yn eu cyflwyno yn ystod gweddill y tymor Cynulliad hwn.'
Credaf ei fod tua hanner ffordd drwy'r datganiad cyn inni glywed ynghylch hynny. Clywsom o'r blaen am yr hyn a ddigwyddodd neu'r hyn yr oedd eraill yn ei wneud neu pam na fyddech yn gwneud gwahanol bethau, ac ynglŷn â'r rheini, fe wnaethoch chi ddweud ein bod:
'wedi gallu asesu a ydym ni bellach mewn sefyllfa i gyflwyno Bil amaethyddiaeth i Gymru a Bil llywodraethu ac egwyddorion amgylcheddol yn y tymor hwn'.
Rwy'n glir o'ch datganiad ac, yn wir, o'r rhagfriff arno—nid wyf yn cwyno am hynny—ond a yw'n amlwg nad yw Bil amaethyddiaeth Cymru yn mynd yn ei flaen. Fodd bynnag, rydych chi'n dweud, o ran egwyddorion amgylcheddol a llywodraethu:
'Mae hwn yn parhau i fod yn fater cymhleth ac rydym ni'n trafod yn barhaus â Llywodraeth y DU a'r gweinyddiaethau eraill ynglŷn â'r ffordd orau o gyflawni hyn'.
A yw hynny'n golygu 'na'? A yw hi'n bendant na fydd y Bil hwnnw'n gweld golau dydd?
O ran y Bil amaethyddol, rydych chi'n sôn am edrych ar:
'materion megis hawliau ffermwyr tenant'.
Ond ni chaiff y Bil hwn mo'i gyflwyno tan y Cynulliad nesaf, a meddyliais, o'ch trafodaethau gyda Neil McEvoy o'r blaen, eich bod eisoes yn gweithredu yn y maes hwn. A allech chi egluro?
O ran y materion newid yn yr hinsawdd, gwnaeth Paul Davies, roeddwn yn credu, gwynion teg iawn am y ffordd yr ymdriniwyd â nhw yng Nghymru—eitem o unrhyw fater arall ar ôl datganiad i'r wasg a oedd eisoes wedi'i gyhoeddi. Ond ni ddywedodd unrhyw beth am y ffordd yr ymdriniwyd ag ef yn San Steffan, lle rhoddodd Llywodraeth Geidwadol y DU 90 munud o amser Seneddol i offeryn statudol na chafwyd hyd yn oed bleidlais arno, ac ar y sail honno, newid targed o 80 y cant o leihad erbyn 2050, a oedd yn dod beth ffordd i gael cefnogaeth y cyhoedd a rhywfaint o gonsensws, o leiaf, o'i gymharu â'r sefyllfa yr oeddem ni ynddi, i rywbeth yr ofnaf na fydd yn cynnwys hynny. Ac mae'r Trysorlys ac eraill yn Llywodraeth y DU wedi amcangyfrif costau o rhwng £50 biliwn a £70 biliwn y flwyddyn. Ni chawsant hyd yn oed eu trafod yn San Steffan, heb sôn am bleidleisio arnynt, a phan fyddwn yn sôn yma, ar gyfer Llywodraeth Cymru, maen nhw'n cyfrifo y bydd y gost tua £1 biliwn neu oddeutu hynny i gyllideb Llywodraeth Cymru, rydych chi i gyd yn codi'ch dwylo ac yn dweud, 'does dim posib y gallwch chi wneud hynny,' gan honni ei fod yn gymaint o flaenoriaeth. Wyddoch chi, pa un ydyw?
Tybed, gyda'r datganiad hwn, a fu unrhyw gynnydd. Rydych chi'n sôn am:
'talu ffermwyr am yr hyn y gallan nhw ei wneud i ymateb i'r argyfwng hinsawdd, lleihau allyriadau a dal carbon'.
Felly, mae Llywodraeth Cymru yn hoffi dweud ei bod yn cael £680 miliwn y flwyddyn i Gymru—rwy'n credu mai dyma'r ffigur a roesoch chi—gan yr Undeb Ewropeaidd. Mae llawer o hynny'n mynd i amaethyddiaeth. A ydych chi'n dweud bod cyfran, ac os felly, faint yw'r gyfran o'r arian hwnnw a gaiff ei newid o'i roi i ffermwyr ar sail perchnogaeth eu tir, cyhyd â'u bod yn ffermio'n weithredol i ryw raddau, i ddweud nad ydyn nhw ond yn mynd i'w gael i'w digolledu am y pethau a fydd yn costio iddyn nhw, fel storio hinsoddol neu gamau gweithredu eraill yn hynny o beth? A oes newid polisi yn hynny o beth a pha mor bell ydym ni o gael y £1 biliwn hwn y mae ei angen arnom ni i fynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd sydd wedi'i ddatgan? O ble geir yr arian hwnnw?
Fe wnaethoch chi sôn o ran gofal plant:
'rydym ni wedi parhau i ddeddfu ar gyfer materion domestig pwysig, gan sicrhau'r fframwaith gweinyddol ar gyfer ein cynnig gofal plant i ddarparu cymorth y mae ei ddirfawr angen i deuluoedd sy'n gweithio'.
Dydych chi ddim yn mynd y tu hwnt i'r ddeddfwriaeth. Rydych chi wedi cyflawni hyn yn gynnar mewn gwirionedd. Roedd gennych chi hynny yn y maniffesto Llafur, ac yn y maes hwn, rydych chi wedi bod cystal â'ch gair. Fe wnaethoch chi ddweud y byddai cynnig gofal plant penodol yn hytrach nag un cyffredinol ar gael i rieni sy'n gweithio, ac rydych chi wedi mynd ati i'w ddarparu, ac rydych chi wedi gwneud hynny'n gynnar. O'r blaen, roedd y system gofal plant yng Nghymru yn ffafrio, mewn cymhariaeth, y sector cyhoeddus, o leiaf o gymharu â Lloegr. Ac eto, y cynllun hwn, wyddoch chi, nid yw'n caniatáu ychwanegu ato, ond yn ei hanfod mae'n gynllun talebau, lle rhoddir yr arian i'r rhiant ddewis pa ddarparwr gofal plant i'w ddefnyddio, ac mae cydraddoldeb rhwng y sector cyhoeddus a'r sectorau preifat. Mae hynny'n rhywbeth yr ydych chi wedi'i gyflawni mewn gwirionedd, a hoffwn i, o leiaf, eich canmol am hynny.
Y Bil indemniad meddygon teulu, unwaith eto, rwy'n gwybod bod meddygon teulu wedi bod yn pwyso'n galed iawn am hyn ac roeddent yn pryderu na fu unrhyw gynnydd yn ei gylch. Mae cynnydd bellach, ac rwy'n credu ei bod hi'n briodol i'r Llywodraeth weithredu yn y maes hwn.
O ran y Bil trafnidiaeth gyhoeddus, mae gennym ni feddwl agored ar y meinciau hyn ynghylch beth yw'r model gorau ar gyfer darparu cludiant bysiau. Nid ydym ni wedi'n hargyhoeddi bod y dadreoleiddio a welsom ni y tu allan i Lundain ers y 1980au wedi bod yn llwyddiant ysgubol, ac rydym ni'n credu ei bod hi'n briodol ein bod yn rhoi'r dewis i awdurdodau lleol roi cynnig ar fasnachfreinio, i roi cynnig ar ddarparu'n uniongyrchol. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno â mi y byddai'n fanteisiol pe bai—? Rwy'n credu bod modd taro bargen o ran annog gweithio rhanbarthol lle mae ei angen, ond hefyd, a fyddai'n fanteisiol pe baem yn gweld rhai awdurdodau lleol neu rai rhanbarthau, o leiaf, yn mynd ati mewn ffordd wahanol, fel y caem ni rywfaint o dystiolaeth bellach o'r hyn sy'n gweithio, a gweld pa ddulliau sy'n fwy llwyddiannus wrth ymdrin â'r hyn y mae cwsmeriaid ei eisiau yn y maes hwn?
Nid yw'n sôn am y cyd-awdurdodau trafnidiaeth, ac un maes lle'r oedd llawer o feirniadu ar y Papur Gwyn oedd ynghylch y cyd-awdurdodau trafnidiaeth, ac yn enwedig cael rhai rhanbarthol, ac yna cael un cenedlaethol. Ac er fy mod i'n credu bod yr Aelodau'n awyddus i roi hwb i Drafnidiaeth Cymru gan ddeall ei fod yn gwmni preifat yn y modd yr oedd yn gweithredu, beth yw diben y cyd-awdurdodau trafnidiaeth ranbarthol a chenedlaethol hyn, ac onid oes perygl o ddyblygu? Pa benderfyniad sydd wedi'i wneud o ran sut y byddwn yn deddfu yn y maes hwn?
Ac yna mae gennym ni'r Bil cwricwlwm ac asesu, a'r bartneriaeth gymdeithasol. Credaf wythnos neu ddwy yn ôl y clywsom gan y Prif Weinidog am ei frwdfrydedd dros sosialaeth mewn un cymal drwy gychwyn y rhan hon o'r Ddeddf Cydraddoldeb. Rwy'n pryderu am yr elfen asesu yn benodol yn y Bil Addysg. Mae'n sôn am ryddid, ond ai ystyr hynny fydd na chaiff ysgolion eu dwyn i gyfrif? Beth sy'n cael ei ddileu o ran asesu ac atebolrwydd ar gyfer ysgolion? Ac a yw'r Prif Weinidog yn dweud, yn ogystal â sosialaeth mewn un cymal, os ydych chi eisiau bwrw ati i geisio gweithredu sosialaeth, efallai mai'r peth cyntaf y mae sosialwyr yn ei wneud yw atal mesur pethau fel na ellir eu gweld yn methu?
Llywydd, I'll try and respond to a number of the points raised. I don't think it's possible to understand the next year's legislative programme without some account of the measures that are already in the pipeline and the workload that falls on this Assembly in order to complete them, and that's what I was trying to do in my statement.
As far as the agriculture Bill is concerned, we will continue to consult, now, over the summer, on the proposals that my colleague Lesley Griffiths set out last week. Our aim is to reward active farmers for two essential purposes: for sustainable food production, and for delivery of those public goods that, without help from the public purse, farmers would otherwise be unable to deliver. Our aim now is to bring that together in a single sustainable farming scheme. Now, I think that has been broadly welcomed by the farming unions, and I think they think that it is a genuine response to the concerns that they raised during the consultation on 'Brexit and our land' of having two separate schemes, where in fact we want to provide a single sustainable farm income for those farmers who are active farmers, that they don't simply get rewards on the basis of the amount of land they occupy, whether they do anything with is or not, and I think again that's something that the industry welcomes, and we want to make sure that the investment that the public makes in our agriculture industry, which we are very keen to make sure we go on making, is an investment on which the public see a return for those environmental purposes that the Member mentioned.
The GP indemnity Bill is a very good example of how, when Governments act on behalf of a group collectively, we are able to put the force of the Government behind a really important need in an occupation. I could describe it as a socialist solution to what was otherwise market failure, and I don't think I would be that far wrong from it. Last week, I thanked the Member for his generous endorsement of our social partnership Act as 'socialism in one clause', but he's been good enough to repeat it this afternoon.
As far as bus transport is concerned, I think we would go further than saying deregulation has not been a great success. I think we have seen deregulation damage bus services across Wales. We see competition on that relatively small number of profitable routes, and money being therefore drained away from local authorities' ability to go on supporting bus services on routes that will never survive on an entirely commercial basis. We want to be able to avoid that wasteful competition by giving local authorities the powers they need to provide a planned bus service that delivers for the wider public good. How they will do that—I don't think we have any objection to the idea that local authorities will come up with different approaches, but we think that those different approaches should be regionally mapped out. I entirely can see why a regional approach to bus services in the south west of Wales would be different to a regional approach in the Gwent area of Wales. So, it's not a difficulty with differentiation, but it is a feeling that bus services don't operate on local authority boundaries. To plan a bus route, you need to be able to plan how that bus route operates across the boundary, not just within a local authority. That is why, in our proposals for bus transport and in our proposals for local government, we will bring together a set of proposals to support the regional development and delivery of bus services, because we think that simply makes the most sense, in the way that the industry operates on the ground.
Llywydd, ceisiaf ymateb i nifer o'r sylwadau a wnaed. Nid wyf yn credu ei bod hi'n bosib deall rhaglen ddeddfwriaethol y flwyddyn nesaf heb ystyried y mesurau sydd eisoes ar y gweill a'r baich gwaith y mae'r Cynulliad hwn yn ei ysgwyddo er mwyn eu cwblhau, a dyna'r hyn yr oeddwn yn ceisio ei wneud yn fy natganiad.
O ran y Bil amaethyddiaeth, byddwn yn parhau i ymgynghori, nawr, dros yr haf, ar y cynigion a amlinellwyd gan fy nghydweithiwr, Lesley Griffiths, yr wythnos diwethaf. Ein nod yw gwobrwyo ffermwyr gweithredol am ddau ddiben hanfodol: am gynhyrchu bwyd yn gynaliadwy, ac am gyflenwi'r nwyddau cyhoeddus hynny na fyddai ffermwyr, heb gymorth o bwrs y wlad, yn gallu eu cyflenwi fel arall. Ein nod yn awr yw dod â hynny ynghyd mewn un cynllun ffermio cynaliadwy. Nawr, rwy'n credu bod yr undebau ffermio wedi croesawu hynny'n gyffredinol, ac rwy'n credu eu bod o'r farn fod hynny'n ymateb diffuant i'r pryderon a grybwyllwyd ganddyn nhw yn ystod yr ymgynghoriad ar 'Brexit a'n tir' ynghylch cael dau gynllun ar wahân, lle'r ydym ni mewn gwirionedd eisiau darparu un incwm fferm cynaliadwy i'r ffermwyr hynny sy'n ffermwyr gweithredol, fel nad ydyn nhw ond yn cael eu gwobrwyo ar sail faint o dir sydd ganddyn nhw, pa un a ydyn nhw'n gwneud unrhyw beth gydag ef ai peidio, ac rwy'n credu eto bod hynny'n rhywbeth y mae'r diwydiant yn ei groesawu, ac rydym ni eisiau gwneud yn siŵr fod y buddsoddiad y mae'r cyhoedd yn ei wneud yn ein diwydiant amaethyddol, yr ydym ni'n awyddus iawn i sicrhau ein bod yn parhau i'w wneud, yn fuddsoddiad lle y bydd y cyhoedd yn gweld elw ar y dibenion amgylcheddol hynny y soniodd yr Aelod amdanynt.
Mae'r Bil indemniad meddygon teulu yn enghraifft dda iawn o sut, pan fydd llywodraethau'n gweithredu ar ran grŵp ar y cyd, y gallwn ni roi grym y Llywodraeth y tu ôl i angen gwirioneddol bwysig mewn galwedigaeth. Gallwn ei ddisgrifio fel ateb sosialaidd i'r hyn a oedd fel arall yn fethiant yn y farchnad, ac nid wyf yn credu y byddwn i yn cyfeiliorni llawer wrth ddweud hynny. Yr wythnos diwethaf, diolchais i'r Aelod am ei gymeradwyaeth hael i'n partneriaeth gymdeithasol fel 'sosialaeth mewn un cymal', ond mae wedi bod yn ddigon da i ailadrodd hynny y prynhawn yma.
O ran cludiant bysiau, credaf y byddem ni'n mynd ymhellach na dweud nad yw dadreoleiddio wedi bod yn llwyddiant mawr. Rwy'n credu ein bod wedi gweld dadreoleiddio yn difrodi gwasanaethau bysiau ledled Cymru. Gwelwn gystadleuaeth am y nifer cymharol fach honno o lwybrau proffidiol, ac felly mae arian yn cael ei sugno o allu awdurdodau lleol i gefnogi gwasanaethau bysiau ar lwybrau na fyddan nhw byth yn goroesi ar sail gwbl fasnachol. Rydym ni eisiau gallu osgoi'r gystadleuaeth wastraffus honno drwy roi i awdurdodau lleol y pwerau sydd eu hangen arnyn nhw i ddarparu gwasanaeth bws wedi'i gynllunio sy'n cyflawni er lles y cyhoedd yn ehangach. Sut y byddant yn gwneud hynny—nid wyf yn credu bod gennym ni wrthwynebiad i'r syniad y bydd awdurdodau lleol yn cyflwyno gwahanol ddulliau gweithredu, ond credwn y dylai'r gwahanol ddulliau gweithredu hynny gael eu mapio'n rhanbarthol. Gallaf weld yn llwyr pam y byddai ymagwedd ranbarthol at wasanaethau bysiau yn y de-orllewin yn wahanol i ddull rhanbarthol yn ardal Gwent. Felly, nid anhawster gyda gwahaniaethu yw hynny, ond teimlad nad yw gwasanaethau bysiau yn gweithredu yn unol â ffiniau awdurdodau lleol. I gynllunio llwybr bysiau, mae angen i chi allu cynllunio sut mae'r llwybr bws hwnnw'n gweithredu ar draws y ffin, nid o fewn awdurdod lleol yn unig. Dyna pam, yn ein cynigion ar gyfer trafnidiaeth bysiau ac yn ein cynigion ar gyfer llywodraeth leol, y byddwn yn dod â chyfres o gynigion at ei gilydd i gefnogi datblygu a darparu gwasanaethau bysiau'n rhanbarthol, oherwydd credwn mai hynny yn syml sy'n gwneud fwyaf o synnwyr, yn y ffordd y mae'r diwydiant yn gweithredu ar lawr gwlad.
First Minister, I will confine my comments, I think, to the references to the social partnership part of the legislative programme, because I think this may be one of the most underplayed parts of what is, I think, a very visionary agenda. One of the prime objectives of any Government is the well-being of its people. In Wales, we have unemployment falling from 7.7 per cent eight years ago to 4.4 per cent now, to some of the lowest levels we've had in generations. Yet, the level of in-work poverty remains the same. It must be fundamental to any society that, if someone does a good week's work, they should be entitled to a decent standard of living and they should be entitled to a reasonable standard for their families as well.
The International Labour Organization says that dialogue and equity are at the heart of collective bargaining and help to build stable and decent societies, and that collective bargaining can create a fairer economy. I want to welcome that particular part of the legislative programme, but also to put on record the actual socioeconomic importance of this. This is visionary legislation, which is also legislation being recognised across the UK and, indeed, further afield as being fundamental to one of the biggest challenges we face within our society, and that is socioeconomic inequality. So, I welcome that. I wonder if you could perhaps give us an indication of the timescale for the process of this legislation. Beyond that, I think this will perhaps become one of the jewels in the crown of Welsh Labour's legislative programme.
Prif Weinidog, cyfyngaf fy sylwadau, rwy'n credu, i'r cyfeiriadau at y rhan o'r rhaglen ddeddfwriaethol sy'n ymwneud â phartneriaeth gymdeithasol, oherwydd credaf y gallai hyn fod yn un o'r rhannau a ddiystyrir fwyaf o'r hyn sydd, yn fy marn i, yn agenda flaengar iawn ei gweledigaeth. Un o brif amcanion unrhyw Lywodraeth yw lles ei phobl. Yng Nghymru, mae diweithdra wedi gostwng o 7.7 y cant wyth mlynedd yn ôl i 4.4 y cant erbyn hyn, i rai o'r lefelau isaf yr ydym ni wedi'u cael ers cenedlaethau. Eto i gyd, mae lefel tlodi mewn gwaith yn aros yr un fath. Mae'n rhaid ei bod hi'n hanfodol i unrhyw gymdeithas, os bydd rhywun yn gwneud wythnos dda o waith, y dylent fod â hawl i safon byw weddus ac y dylent fod â hawl i gael safon resymol ar gyfer eu teuluoedd hefyd.
Mae'r Sefydliad Llafur Rhyngwladol yn dweud bod trafod a thegwch wrth wraidd bargeinio torfol ac yn helpu i adeiladu cymdeithasau sefydlog a boddhaol, ac y gall cydfargeinio greu economi decach. Rwyf eisiau croesawu'r rhan benodol honno o'r rhaglen ddeddfwriaethol, ond hefyd i ddweud ar goedd pa mor bwysig yw hyn mewn gwirionedd yn economaidd-gymdeithasol. Mae hon yn ddeddfwriaeth sydd â gweledigaeth, a hefyd yn ddeddfwriaeth a gaiff ei chydnabod ledled y DU ac, yn wir, y tu hwnt fel rhywbeth sy'n sylfaenol i un o'r heriau mwyaf yr ydym yn eu hwynebu yn ein cymdeithas, sef anghydraddoldeb economaidd-gymdeithasol. Felly, rwy'n croesawu hynny. Tybed a wnewch chi roi syniad inni o'r amserlen ar gyfer proses y ddeddfwriaeth hon. Y tu hwnt i hynny, rwy'n credu y bydd hyn efallai yn dod yn un o'r perlau yng nghoron rhaglen ddeddfwriaethol Llafur Cymru.
I thank Mick Antoniw for that. He's right to say that I didn't spend a great deal of time on the social partnership proposals in today's statement, Llywydd, largely because I had an opportunity on the floor of the Assembly last week to make a statement specifically on that matter and to answer questions from Members then. At the heart of our social partnership ambitions is to create what the well-being of future generations (Wales) Act commits us to, and that is the creation of a more equal Wales. It isn't just the ILO that points out that more equal societies do better economically. That is the conclusion of both the World Bank and the International Monetary Fund as well. And they both say that more equal societies with more successful economies are created when workers have a fair share of the product of that economy, and the collective bargaining through trade unions is the way that people come together to secure that fairer share. So, our social partnership Bill will be a fair work Bill as well, because that is absolutely part of our ambition for a more equal Wales.
I thank Mick Antoniw for what he said about the interest, which I know is being taken beyond Wales, in the Bill. I said here last week that on the following day, on Wednesday of last week, I would be meeting the social partners, and that we would work together in a social partnership sense to plan the progress to the introduction of the Bill on the floor of the Assembly. I'm happy to report this afternoon, Llywydd, that that meeting took place, that it was a productive meeting, that we would work together on the social partnership agenda, including preparation for the Bill, and that we remain, as a Government, committed both to its introduction and to its passage during the remainder of this Assembly term.
Diolch i Mick Antoniw am hynny. Mae'n gywir yn dweud na threuliais lawer o amser ar y cynigion ar gyfer partneriaeth gymdeithasol yn y datganiad heddiw, Llywydd, yn bennaf am imi gael cyfle ar lawr y Cynulliad yr wythnos diwethaf i wneud datganiad yn benodol ar y mater hwnnw ac i ateb cwestiynau gan Aelodau bryd hynny. Yr hyn sydd wrth wraidd ein huchelgeisiau mewn partneriaeth gymdeithasol yw creu'r hyn y mae Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol (Cymru) yn ein hymrwymo iddo, sef creu Cymru sy'n fwy cyfartal. Nid dim ond y Sefydliad Llafur Rhyngwladol sy'n nodi bod cymdeithasau mwy cyfartal yn gwneud yn well yn economaidd. Dyna gasgliad Banc y Byd a'r Gronfa Ariannol Ryngwladol hefyd. Ac mae'r ddau'n dweud bod cymdeithasau mwy cyfartal gydag economïau mwy llwyddiannus yn cael eu creu pan fydd gweithwyr yn cael cyfran deg o gynnyrch yr economi honno, a'r cydfargeinio drwy Undebau Llafur yw'r ffordd y mae pobl yn dod at ei gilydd i sicrhau'r gyfran decach honno. Felly, bydd ein Bil partneriaeth gymdeithasol yn Fil gwaith teg hefyd, oherwydd mae hynny heb os nac oni bai yn rhan o'n huchelgais i greu Cymru sy'n fwy cyfartal.
Diolch i Mick Antoniw am yr hyn a ddywedodd am y diddordeb yn y Bil, sydd, rwy'n gwybod, y tu hwnt i Gymru. Dywedais yn y fan yma yr wythnos diwethaf y byddwn, ar y diwrnod canlynol, dydd Mercher yr wythnos diwethaf, yn cwrdd â'r partneriaid cymdeithasol, ac y byddem yn gweithio gyda'n gilydd ar ffurf partneriaeth gymdeithasol i gynllunio'r cynnydd o ran cyflwyno'r Bil ar lawr y Cynulliad. Rwy'n hapus i adrodd y prynhawn yma, Llywydd, bod y cyfarfod hwnnw wedi digwydd, ei fod yn gyfarfod cynhyrchiol, y byddem yn cydweithio ar yr agenda partneriaeth gymdeithasol, gan gynnwys paratoi ar gyfer y Bil, a'n bod yn parhau, fel Llywodraeth, yn ymrwymedig i'w gyflwyno ac i'w hynt yn ystod gweddill tymor y Cynulliad hwn.
Perhaps I can invite the First Minister, first of all, to perhaps hold a debate on our legislative programme at some point, just to prove that there actually was one, and of course there have been several policy announcements since then.
Thank you for your statement, though. You began by saying:
'We will press on with important measures in respect of education…and transport'.
So, I suppose my first question has to be why you're not bringing forward a new Act to replace the outdated Learner Travel (Wales) Measure 2008, not least to protect the aims of your 2050 strategy for 1 million Welsh speakers, which hasn't been reflected elsewhere in the announcement you've made today. But at least that would be one way of securing access to Welsh-medium education at all ages.
Thank you for acknowledging the work of the Constitutional and Legislative Affairs Committee in your statement, and its work on statutory instruments, but I hope that you recognise also the frustration that was voiced by that committee in terms of the lack of scrutiny that that process afforded us during the Brexit SI saga. That, I hope, will not creep into any further processes that we might encounter when it comes to our ability to scrutinise.
I know that Members will be disappointed with the delay in the made-in-Wales agriculture Bill. I don't want to go into that particularly, but please bear in mind, Members, that that was put in front of us as a reason for accepting the LCM Bill at the time, when primary legislation is always preferable. Now, primary legislation is preferable, but it needs to be functional, so can you give us an idea, First Minister, on just how 'framework' your primary legislation is likely to be in character? We've already had to put up with a fair few Swiss cheese Bills in this Assembly, so I'm looking for reassurance that all Bills will be fully researched upfront with complete clarity on key concepts, expected outcomes and implementation, with only genuinely technical matters referred to secondary legislation. It was nonsensical that the minimum alcohol price was missing from the minimum alcohol price Bill, and Members should not be ready to accept such underdeveloped legislation in the future.
I hope that we don't see anything similar in the curriculum and assessment Bill. Welsh Government is aware that there are still some residual concerns on how to translate the areas of learning experience into the real teaching experience, so I'd be interested if you have any detail on how that's going to be addressed in that Bill. This legislation is to enable huge change aimed at wiping out or at least reversing the recent history of underachievement, and we acknowledge that something needs to change, but on this legislation we are going to be very alert to the fact that it absolutely must not allow for disguise or places to hide. So, will the Bill set out how accountability of schools is to be provided for?
And then, finally, First Minister—and thank you, Llywydd—on both education Bills, but all Bills, actually: draft Bills. We like those in this Assembly, so can you confirm that it will now be the norm for us to receive draft Bills for scrutiny prior to the formal laying of Green Papers? Thank you.
Efallai y gallaf wahodd y Prif Weinidog, yn gyntaf oll, i gynnal dadl efallai ar ein rhaglen ddeddfwriaethol rywbryd, dim ond i brofi bod un mewn gwirionedd, ac wrth gwrs mae sawl cyhoeddiad polisi wedi bod ers hynny.
Diolch ichi am eich datganiad, fodd bynnag. Fe wnaethoch chi ddechrau drwy ddweud
'Fe fyddwn yn gyrru ymlaen gyda mesurau pwysig ym meysydd addysg...a thrafnidiaeth'.
Felly, mae'n debyg mai fy nghwestiwn cyntaf yw pam nad ydych chi'n cyflwyno Deddf newydd i ddisodli'r Mesur Teithio gan Ddysgwyr (Cymru) 2008, sydd wedi chwythu ei blwc, yn anad dim er mwyn diogelu amcanion eich strategaeth ar gyfer cael miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, nad yw wedi ei adlewyrchu mewn mannau eraill yn y cyhoeddiad yr ydych chi wedi'i wneud heddiw. Ond o leiaf byddai hynny'n un ffordd o sicrhau bod addysg cyfrwng Cymraeg ar gael i bob oedran.
Diolch am gydnabod gwaith y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yn eich datganiad, a'i waith ar offerynnau statudol, ond gobeithiaf eich bod yn cydnabod hefyd y rhwystredigaeth a leisiwyd gan y pwyllgor hwnnw o ran y diffyg cyfle i graffu yn ystod y broses honno yn ystod hanes offeryn statudol Brexit. Ni fydd hynny, gobeithio, yn ymdreiddio i unrhyw brosesau pellach y gallem ddod ar eu traws pan ddaw'n fater o allu craffu.
Rwy'n gwybod y bydd Aelodau'n siomedig gyda'r oedi yn y Bil amaethyddiaeth a fydd yn cael ei lunio yma yng Nghymru. Nid wyf eisiau trafod hynny'n benodol, ond cofiwch, Aelodau, y cyflwynwyd hynny inni fel rheswm dros dderbyn y Bil cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y pryd, pan fydd deddfwriaeth sylfaenol bob amser yn well. Nawr, mae deddfwriaeth sylfaenol yn well, ond mae angen iddi fod yn swyddogaethol, felly a wnewch chi roi syniad inni, Prif Weinidog, o ba mor 'fframweithiol' y mae eich deddfwriaeth sylfaenol yn debygol o fod o ran cymeriad? Rydym ni eisoes wedi gorfod ymdrin â chryn dipyn o Filiau diffygiol yn y Cynulliad hwn, felly rwy'n edrych am sicrwydd yr ymchwilir yn drwyadl i bob Bil ymlaen llaw gydag eglurder llwyr ar gysyniadau allweddol, canlyniadau disgwyliedig a gweithredu, gyda dim ond materion technegol gwirioneddol yn cael eu cyfeirio at is-ddeddfwriaeth. Roedd hi'n hurt fod yr isafswm pris alcohol ar goll o'r Bil isafswm pris alcohol, ac ni ddylai Aelodau fod yn barod i dderbyn deddfwriaeth mor annatblygedig o'r fath yn y dyfodol.
Gobeithio na welwn ni ddim byd tebyg yn y Bil cwricwlwm ac asesu. Mae Llywodraeth Cymru yn ymwybodol bod rhai pryderon gweddilliol o hyd ynglŷn â sut i droi'r maes profiad dysgu yn brofiad addysgu go iawn, felly byddai gennyf i ddiddordeb os oes gennych chi unrhyw fanylion am sut yr eir i'r afael â hynny yn y Bil hwnnw. Bwriad y ddeddfwriaeth hon yw galluogi newid enfawr sydd wedi'i anelu at ddiddymu neu o leiaf at wyrdroi'r hanes diweddar o dangyflawni, ac rydym ni'n cydnabod bod angen i rywbeth newid, ond ar y ddeddfwriaeth hon byddwn yn effro iawn i'r ffaith ei bod hi'n gwbl hanfodol peidio rhoi cyfle i gelu pethau neu i guddio. Felly, a fydd y Bil yn nodi sut y caiff ysgolion eu dwyn i gyfrif?
Ac yna, yn olaf, Prif Weinidog—a diolch, Llywydd—am y ddau Fil Addysg, ond am bob Bil, mewn gwirionedd: Biliau drafft. Rydym ni'n hoffi'r rheini yn y Cynulliad hwn, felly a wnewch chi gadarnhau mai'r peth arferol nawr yw inni dderbyn mesurau drafft i graffu arnyn nhw cyn cyflwyno papurau gwyrdd yn ffurfiol? Diolch.
Llywydd, I thank Suzy Davies for that. I look forward to the Conservative Party here using one of its very many debates that it has here in its own time to bring forward the legislative programme that it says it would introduce were it ever to be so unlikely as to be in a position to do so here in Wales. It would be a short debate, I understand that, but we look forward to it.
I understand the points that Suzy Davies has made about the tension between the need for proper scrutiny here and the speed with which we were having to deal with the volume of Brexit-related legislation. Part of the frustration was because we had to bring forward our SIs after UK Government SIs were in place, because often what we were doing depended upon what they were doing first, and the delays in them bringing forward their SIs had a knock-on effect on what we would do here. That is very much the case in relation to the agriculture Bill. When the UK was due to leave the European Union on 29 March, with more than two years of this Assembly term still to go, we were confident that we would have had everything in place that we needed to bring forward our own agriculture Bill. That is certainly not the case now. We may be leaving on 31 October—who knows? We hope not, of course, but even if we do, the amount of time that would be left in this Assembly term simply means that it is not feasible, as we thought it was before the UK Government's original plan went down in flames, when we thought that we would be able to do that.
I recognise the tension, of course, between what goes on the face of the Bill and what we leave to secondary legislation. And no doubt we will debate that, the balance, in all the Bills that we bring forward. But the example that the Member chose to highlight demonstrates why some of the claims that are made about the need for things to be on the face of the Bill are simply not sensible. In my view, it would have been genuinely nonsensical to have put the price of a unit of alcohol on the face of the Bill, because, every time you needed to change it, you would have needed fresh primary legislation. That would be—[Interruption.] Well, David Melding tells me, 'No, it wouldn't'. David, Suzy Davies is shouting at me, 'Yes, it would'. So, I think maybe you two should have a conversation first. Some things are rightly in secondary legislation, which is scrutinised on the floor of this Assembly, and a detail of that sort, when prices will change, inevitably, over time—putting it on the face of the Bill was not, in my view, the sort of detail that belongs there. It’s properly—[Interruption.] It's properly brought forward through regulation and regulation is properly scrutinised on the floor of this Assembly. So, I see this will be a debate that we will continue as each Bill is brought forward. But I do want to recognise it’s a proper debate, a proper debate, and I recognise that we will have to have it each time as to what is properly on the face of the Bill and what’s properly left to regulation, even when we disagree about where the line might be drawn.
As to the point that the Member made about accountability, I really think this is another fault line on the floor of the Assembly. The culture we want to create in our public services is one of high trust, in which we recognise the professional expertise of people who work in these services, and we work with them to create the outcomes that we want. I don’t want a culture of mistrust, and that’s what I heard the Member outline—that sense of accountability is always being suspicious of what people are up to in our public services, always feeling that they have the spectre of the Welsh Government sitting on their shoulder for everything they do. That’s not what I think of as accountability, and I certainly don’t think it produces good public services.
Llywydd, hoffwn ddiolch i Suzy Davies am hynna. Edrychaf ymlaen at weld y Blaid Geidwadol yma'n defnyddio un o'r dadleuon niferus y mae'n eu cael yn y fan yma yn ei hamser ei hun i gyflwyno'r rhaglen ddeddfwriaethol y mae'n dweud y byddai'n ei chyflwyno pe bai mewn sefyllfa mor annhebygol erioed i wneud hynny yma yng Nghymru. Byddai'n ddadl fer, rwy'n deall hynny, ond edrychwn ymlaen at ei chael.
Rwy'n deall y pwyntiau y mae Suzy Davies wedi'u gwneud am y tensiwn rhwng yr angen i graffu'n briodol yn y fan yma a pha mor gyflym yr oeddem yn gorfod ymdrin â swmp y ddeddfwriaeth sy'n ymwneud â Brexit. Rhan o'r rhwystredigaeth oedd bod yn rhaid inni gyflwyno ein hofferynnau statudol ar ôl sefydlu offerynnau statudol Llywodraeth y DU, oherwydd yn aml roedd yr hyn yr oeddem yn ei wneud yn dibynnu ar yr hyn yr oedden nhw yn ei wneud yn gyntaf, ac roedd yr oedi wrth gyflwyno eu hofferynnau statudol nhw yn cael effaith ganlyniadol ar yr hyn y byddem yn ei wneud yn y fan yma. Mae hynny'n bendant yn wir yng nghyswllt y Bil amaethyddiaeth. Pan oedd disgwyl i'r DU adael yr Undeb Ewropeaidd ar 29 Mawrth, gyda mwy na dwy flynedd o dymor y Cynulliad hwn ar ôl, roeddem yn ffyddiog y byddem wedi cael popeth yn ei le yr oedd ei angen arnom ni i gyflwyno ein Bil amaethyddiaeth ein hunain. Yn sicr, nid yw hynny'n wir nawr. Efallai y byddwn yn gadael ar 31 Hydref—pwy a ŵyr? Rydym ni'n gobeithio na fyddwn ni, wrth gwrs, ond hyd yn oed os gwnawn ni hynny, mae'r amser a fyddai ar ôl yn y tymor Cynulliad hwn yn golygu nad yw'n ymarferol, fel yr oeddem ni'n credu y byddai hi cyn i gynllun gwreiddiol Llywodraeth y DU fynd i'r gwellt, pan oeddem yn credu y byddem yn gallu gwneud hynny.
Rwy'n cydnabod y tensiwn, wrth gwrs, rhwng yr hyn sy'n mynd ar wyneb y Bil a'r hyn yr ydym yn ei adael i is-ddeddfwriaeth. Ac mae'n siŵr y byddwn yn trafod hynny, y cydbwysedd, gyda'r holl Filiau a gyflwynir gennym ni. Ond mae'r enghraifft y dewisodd yr Aelod ddal sylw arni yn dangos pam nad yw rhai o'r honiadau a wneir am yr angen i bethau fod ar wyneb y Bil yn synhwyrol. Yn fy marn i, byddai wedi bod yn gwbl hurt i roi pris uned o alcohol ar wyneb y Bil, oherwydd bob tro y byddai angen i chi ei newid, byddai wedi bod angen deddfwriaeth sylfaenol o'r newydd. Dyna fyddai—[Torri ar draws.] Wel, mae David Melding yn dweud wrthyf, 'na, ni fyddai'. David, mae Suzy Davies yn gweiddi arnaf, 'byddai'. Felly, rwy'n credu efallai y dylech chi eich dau gael sgwrs yn gyntaf. Mae rhai pethau wedi eu cynnwys yn briodol mewn is-ddeddfwriaeth, y creffir arni ar lawr y Cynulliad hwn, a manylion o'r math hwnnw, pan fydd prisiau'n newid, yn anochel, dros amser—nid oedd ei roi ar wyneb y Bil, yn fy marn i, y math o fanylder sy'n perthyn i hynny. Mae'n iawn—[Torri ar draws.] Cyflwynir hynny'n briodol drwy reoleiddio, ac fe greffir ar reoleiddio'n briodol ar lawr y Cynulliad hwn. Felly, rwy'n gweld y bydd hon yn ddadl y byddwn yn parhau â hi gyda chyflwyno pob Bil. Ond rwyf eisiau cydnabod ei bod yn ddadl briodol, dadl briodol, ac rwy'n cydnabod y bydd yn rhaid i ni ei chael bob tro o ran yr hyn sy'n briodol ar wyneb y Bil a'r hyn sy'n cael ei adael yn briodol i reoleiddio, hyd yn oed pan fyddwn yn anghytuno ynglŷn â ble y gellid tynnu'r llinell.
O ran y pwynt a wnaeth yr Aelod ynglŷn ag atebolrwydd, rwy'n wirioneddol gredu bod hwn yn fater cynhennus arall yn y Cynulliad. Y diwylliant yr ydym eisiau ei greu yn ein gwasanaethau cyhoeddus yw un o gryn ymddiriedaeth, lle'r ydym ni'n cydnabod arbenigedd proffesiynol pobl sy'n gweithio yn y gwasanaethau hyn, ac yn gweithio gyda nhw i greu'r canlyniadau yr ydym ni eisiau eu gweld. Does arnaf i ddim eisiau diwylliant o ddrwgdybiaeth, a dyna'r hyn y clywais yr Aelod yn ei amlinellu—mai ymdeimlad o atebolrwydd yw bob amser bod yn amheus o'r hyn y mae pobl yn ei wneud yn ein gwasanaethau cyhoeddus, gan deimlo bob amser llygaid Llywodraeth Cymru arnyn nhw yn gwylio popeth y maen nhw'n ei wneud. Nid dyna'r hyn rwy'n ei ystyried yn atebolrwydd, ac yn sicr nid wyf yn credu ei fod yn cynhyrchu gwasanaethau cyhoeddus da.
Ac, yn olaf, Llyr Gruffydd.
Finally, Llyr Gruffydd.
Diolch yn fawr, Llywydd. Gaf i groesawu'r ffaith dyw y Llywodraeth nawr ddim yn mynd i ddod â Bil amaeth i Gymru cyn yr etholiad nesaf? Mae'n sicr yn rhywbeth dwi a Phlaid Cymru wedi bod yn dadlau drosto fe yn yr wythnosau a'r misoedd diwethaf. Dwi yn teimlo y dylem ni fod yn aros i weld beth yw'r tirlun masnachu ôl-Brexit rŷm ni'n ei wynebu—hynny yw, pa fynediad fydd gan ffermwyr Cymru i farchnadoedd, a fydd y lefel o dariffau yn llethu'r diwydiant, ac, yn wir, faint o gyllid fydd ar gael trwy Lywodraeth Prydain, neu o Lywodraeth Prydain drwy Lywodraeth Cymru, i gefnogi'r sector yng Nghymru—cyn ein bod ni'n bwrw ymlaen i weithredu yn derfynol unrhyw argymhellion fydd yn dod allan o'r ymgynghoriad sydd newydd gychwyn. Dyw cyflwyno newidiadau fel hyn ddim yn rhywbeth rŷch chi'n ei wneud ar chwarae bach—rŷch chi'n ymwybodol o hynny. Unwaith mewn cenhedlaeth mae newidiadau mor bellgyrhaeddol yn gallu cael eu cyflwyno, ac felly mae'n bwysig ein bod ni'n troi pob carreg ac yn gwyntyllu pob opsiwn yn llawn cyn bwrw ymlaen. Roeddwn i wastad yn teimlo bod amserlen y Llywodraeth yn afrealistig, a dwi'n falch bod y Llywodraeth bellach wedi cydnabod hynny o safbwynt deddfwriaeth Gymreig.
Nawr, mae'r ymgynghoriad presennol, wrth gwrs, yn cau ddiwrnod cyn y gall Brexit fod yn digwydd, ar ddiwedd Hydref. Wedyn mae angen ystyried yr opsiynau a'r ymatebion. Wedyn, wrth gwrs, mae angen mynd ati i gynnal asesiadau effaith a modelu impact cynigion y Llywodraeth ar y sector. Wedyn, mae angen dylunio rhaglenni gyda'r sector, wedyn creu'r ddeddfwriaeth. Felly, roedd hi wastad yn uchelgeisiol i wneud hyn i gyd cyn 2021. Ond yr hyn liciwn i ei ofyn ynghylch hyn yn benodol yw: nawr bod mwy o amser, os liciwch chi, o fewn yr amserlen, gan dyw'r Ddeddf ei hunan ddim yn mynd i gael ei chyflwyno cyn yr etholiad nesaf, allwch chi gadarnhau i ni na fydd Llywodraeth Cymru yn cario allan yr impact assessments a'r modelu ar y sector tan ein bod ni'n gwybod sut beth fydd canlyniad Brexit? Oherwydd fe ddwedoch chi eich hun rhai munudau’n ôl ynglŷn â'r unforeseen consequences a'n bod ni'n mynd i diroedd rŷm ni ddim yn gallu dychmygu, efallai, ble fyddwn ni. Y realiti yw, os fyddwch chi wedi gwneud yr impact assessments a'r modelu cyn bod Brexit yn digwydd, wel, mae'n gynamserol, oherwydd dŷn ni ddim yn gwybod a fydd y cyd-destun yn adlewyrchu efallai lle fyddwn ni ar ôl Brexit.
Thank you very much, Llywydd. May I welcome the fact that the Government is now not going to bring forward an agriculture Bill for Wales before the next election? It’s certainly something that I and Plaid Cymru have been arguing for over the past few weeks and months. I do feel that we should wait to see what the post-Brexit trading landscape looks like—that is, what access will Welsh farmers have to markets, will the level of tariffs be detrimental to the industry, and, indeed, how much funding will be available from the UK Government through the Welsh Government to support the sector in Wales—before we proceed to implement any recommendations that emerge from the consultation that has just commenced. Introducing changes like these isn’t something that you do without serious consideration—you're aware of that. It’s only once in a generation that such far-reaching changes can be introduced, so it’s important that we turn over every stone and consider all possible options before proceeding. I always felt that the Government timetable was unrealistic, and I am pleased that the Government has now recognised that from a legislation perspective.
The current consultation, of course, closes a day before Brexit may happen, at the end of October. Then we will need to consider the options and the responses. Then we will need impact assessments and we need to model the impact of the Government’s proposals on the sector. Then we need to design programmes with the sector, and then draft the legislation. So, it was always very ambitious to do that before 2021. But what I would like to ask about this specifically is: now that we have more time within the timetable, as the Bill itself isn’t going to be introduced before the next election, can you confirm to us that the Welsh Government won’t carry out the impact assessments and the modelling on the sector until we know what Brexit looks like? Because you said yourself some moments ago about the unforeseen consequences and that we are entering grounds that we couldn’t perhaps imagine. The reality is, if you’ve done the modelling and the impact assessments before Brexit happens, then it is premature, because we won’t know whether the context will reflect where we are post Brexit.
I'm a bit confused in relation to the environmental principles and governance legislation. It was touched on earlier. I'm rather disappointed, I think—no, I am; I am disappointed—that the Welsh Government seems reticent or unlikely to pursue distinct legislation on environmental governance for Wales. You seem to suggest that maybe you were looking to the UK Government to do it for you, initially. Of course, that runs counter to what we've been hearing from Government up until now, because we've been told that the environmental policy landscape in Wales is very, very distinct, is very different—the legislation and the duties that we have stemming from the Environment (Wales) Act 2016, from the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, puts Wales in a very, very different place to the rest of the UK, and particularly to England, in what we require in terms of environmental principles and governance captured in any post-Brexit accountability mechanisms.
Now, of course, we all remember that Natural Resources Wales was created as a bespoke Welsh solution to Welsh needs. Your own Government is currently pursuing an independent planning inspectorate for Wales because of policy divergence between England and Wales that necessitates that distinct Welsh body. My fear is that retrospectively latching Wales onto UK legislation around, or proposals around, the office of environmental protection runs contrary, clearly, to that. I can understand the rationale for a UK-wide governance body, replicating, effectively, what we already have on an EU level—and I've got something to say about that as well, as you can imagine—but I'm not convinced that that kind of approach would be based on a partnership of equals and, of course, it would necessitate all devolved administrations coming to the table. And, from my understanding, there's no appetite for that in Scotland at the moment. So, we're likely to end up with an England-and-Wales body, and RSPB Cymru and other organisations have made it clear in evidence to the environment committee that that would be the worst of all worlds, because, as we've seen in other contexts, their fear is that we'd likely see a concentration of work on where the resources are greatest and, in their words, that is most likely in England. So, do you recognise that risk, if we were to end up with an England-and-Wales body? And will any belated arrangement with England—because, of course, the UK legislation is already well on its journey through Westminster—really respect devolution and existing Welsh law, and is there not a risk that we end up, therefore, with the lowest common denominator?
Rwyf wedi drysu braidd o ran y ddeddfwriaeth egwyddorion amgylcheddol a llywodraethu. Crybwyllwyd hyn yn gynharach. Rwyf braidd yn siomedig, rwy'n credu—na, rwyf yn siomedig—fod Llywodraeth Cymru'n ymddangos yn dawedog neu'n annhebygol o geisio cyflwyno deddfwriaeth benodol ar lywodraethu amgylcheddol i Gymru. Mae'n ymddangos eich bod yn awgrymu efallai y buoch yn disgwyl i Lywodraeth y DU wneud hynny ar eich rhan, i ddechrau. Wrth gwrs, mae hynny'n mynd yn groes i'r hyn yr ydym ni wedi bod yn ei glywed gan y Llywodraeth hyd yn hyn, oherwydd rydym ni wedi cael gwybod bod y sefyllfa o ran polisi amgylcheddol yng Nghymru yn wahanol iawn, iawn, yn dra gwahanol—mae'r ddeddfwriaeth a'r dyletswyddau sydd gennym ni sy'n deillio o Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, o Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, yn rhoi Cymru mewn lle tra gwahanol i weddill y DU, ac yn arbennig i Loegr, yn yr hyn sydd ei angen arnom ni o ran egwyddorion amgylcheddol a llywodraethu ac mewn unrhyw ddulliau atebolrwydd ar ôl Brexit.
Nawr, wrth gwrs, rydym ni i gyd yn cofio y cafodd Cyfoeth Naturiol Cymru ei greu yn ateb pwrpasol yng Nghymru i anghenion Cymru. Mae eich Llywodraeth eich hun ar hyn o bryd yn ystyried cael arolygiaeth gynllunio annibynnol i Gymru oherwydd yr ymwahanu polisi rhwng Cymru a Lloegr sy'n golygu bod angen corff Cymreig unigryw. Fy mhryder i yw bod atodi Cymru mewn modd ôl-weithredol i ddeddfwriaeth y DU ynglŷn â, neu gynigion ynglŷn â swyddfa gwarchod yr amgylchedd yn mynd yn groes, yn amlwg, i hynny. Gallaf ddeall y rhesymeg dros gael corff llywodraethu i'r DU gyfan, gan efelychu, i bob pwrpas, yr hyn sydd gennym ni eisoes ar lefel yr UE—ac mae gennyf rywbeth i'w ddweud am hynny hefyd, fel y gallwch chi ddychmygu—ond nid wyf yn argyhoeddedig y byddai'r math hwnnw o ymagwedd yn seiliedig ar bartneriaeth gydradd ac, wrth gwrs, byddai'n golygu bod angen i bob gweinyddiaeth ddatganoledig ddod ynghyd i drafod. Ac, o'm dealltwriaeth i, nid oes awydd am hynny yn yr Alban ar hyn o bryd. Felly, mae'n debygol y bydd gennym ni gorff ar gyfer Cymru a Lloegr yn y diwedd, ac mae RSPB Cymru a sefydliadau eraill wedi ei gwneud hi'n glir mewn tystiolaeth i'r Pwyllgor Amgylchedd mai dyna fyddai'r sefyllfa waethaf i fod ynddi, oherwydd, fel y gwelsom ni mewn cyd-destunau eraill, eu pryder nhw yw y byddem yn debygol o weld canolbwyntio gwaith ble mae'r mwyaf o adnoddau ac, yn eu geiriau nhw, mae hynny'n fwyaf tebygol o fod yn Lloegr. Felly, a ydych chi'n cydnabod y risg honno, pe baem ni'n cael corff i Gymru a Lloegr yn y diwedd? Ac a fydd unrhyw drefniant hwyr gyda Lloegr—oherwydd, wrth gwrs, mae deddfwriaeth y DU eisoes ar ei hynt drwy San Steffan—yn parchu datganoli a chyfraith bresennol Cymru mewn difrif, ac onid oes peryg y cawn ni yn y pen draw, felly, y ddarpariaeth fwyaf sylfaenol bosib?
Wel, diolch i Llyr Huws Gruffydd am beth ddywedodd e am y Bil amaeth. Wrth gwrs, roeddwn ni eisiau bwrw ymlaen gyda Bil amaeth yn y tymor hwn. Y broblem yw nid beth roeddwn ni eisiau ei wneud; y broblem yw gydag amserlen Brexit ei hunan. Yn y cyd-destun newydd, dwi'n cytuno â beth roedd Llyr yn ei ddweud: does dim digon o wybodaeth gyda ni nawr i ddeddfu yn y tymor hwn, a fydd dim digon o wybodaeth gyda ni hefyd yn y cyd-destun Brexit newydd. Dyna pam rŷn ni wedi gwneud y penderfyniad i ddod ymlaen â'r Papur Gwyn. Ac, wrth gwrs, rŷn ni'n mynd i weithio'n galed gyda'r sector i dynnu pethau i mewn o'r sector cyn diwedd mis Hydref ac ailweithio gyda nhw ar ôl diwedd mis Hydref hefyd, pan fyddwn ni wedi tynnu popeth i mewn.
I thank Llyr Gruffydd for what he said on the agriculture Bill. Of course, we did want to continue with the agriculture Bill in this term. The problem isn’t with what we wanted to do, but with the timetable for Brexit itself. In the new context, I agree with what Llyr said: there isn’t enough information to legislate in this term, and there won’t be enough information in the new Brexit context. That’s why we’ve taken the decision to bring forward a White Paper. And, of course, we are going to work very hard with the sector to draw things together, to listen to the sector before October, and work with them again after October, when we have received all of the responses.
It's not a matter of stepping back from the ambition, Llywydd, because our ambition for the future of Welsh agriculture is real, and the changes that we want to bring about I think will go with the grain of those ambitious people in the sector. We can't do impact assessments without knowing the budget. The Member is right about that, and we won't be going ahead with them until we are clearer about the budget we are working within.
On the environmental principles and governance gaps, I felt a slight Mark Isherwood moment coming on: 'How do you answer confused of north Wales, who has said to me that—?' Well, I will try and clarify any confusion by being clear: we do intend to legislate in this field here, yes. We don't think we will be able to rely entirely on legislation elsewhere. It would not be acceptable to us or to the Scottish Government either to have an England oversight body simply operating at a UK-wide level. We're still involved in many conversations with all administrations, not just the UK Government, but the Scottish Government as well, about where the gaps will finally emerge in relation to governance and principles. That's why it wasn't possible this afternoon, Llywydd, to be certain about when legislation would happen. But, if it wasn't clear in what I said that we intend to legislate, I'm happy to confirm that in answer to Llyr's question.
Nid yw'n fater o gamu'n ôl o'r uchelgais, Llywydd, oherwydd rydym ni o ddifrif ynglŷn â'n huchelgais ar gyfer dyfodol amaethyddiaeth yng Nghymru, ac mae'r newidiadau yr ydym ni eisiau eu cyflwyno yn fy marn i yn cyfateb i rai'r bobl uchelgeisiol hynny yn y sector. Ni allwn ni wneud asesiadau effaith heb wybod beth yw'r gyllideb. Mae'r Aelod yn gywir ynglŷn â hynny, ac ni fyddwn yn bwrw ymlaen â nhw nes byddwn yn fwy clir ynglŷn â'r gyllideb yr ydym ni'n gweithio ynddi.
O ran y diffygion yn yr egwyddorion amgylcheddol a llywodraethu, am eiliad daeth geiriau Mark Isherwood yn ôl ataf: 'sut ydych chi'n ateb 'un dryslyd' o'r gogledd, sydd wedi dweud wrthyf—?' Wel, ceisiaf egluro unrhyw ddryswch drwy fod yn glir: rydym ni yn bwriadu deddfu yn y maes hwn yma, ydym. Nid ydym yn credu y byddwn ni'n gallu dibynnu'n llwyr ar ddeddfwriaeth mewn mannau eraill. Ni fyddai'n dderbyniol i ni nac i Lywodraeth yr Alban gael corff trosolwg yn Lloegr yn gweithredu ar lefel y DU gyfan. Rydym ni'n dal i drafod yn helaeth gyda'r holl weinyddiaethau, nid dim ond Llywodraeth y DU, ond Llywodraeth yr Alban hefyd, ynglŷn â lle bydd y bylchau'n dod i'r amlwg o'r diwedd mewn perthynas â llywodraethu ac egwyddorion. Dyna pam nad oedd hi'n bosib y prynhawn yma, Llywydd, i fod yn sicr ynghylch pryd y byddai'r ddeddfwriaeth yn digwydd. Ond, os nad oedd yn glir yn yr hyn y dywedais ein bod yn bwriadu deddfu yn ei gylch, rwy'n hapus i gadarnhau hynny wrth ateb cwestiwn Llyr.
One final succinct contribution—Alun Davies.
Un cyfraniad cryno olaf—Alun Davies.
You're very kind, Presiding Officer. I'm grateful to you, Presiding Officer, and I'm grateful to the First Minister for the statement this afternoon, and I want to welcome that statement, especially the focus on equality, which has run all the way through that.
It's important, I think, when Westminster's deciding whether it can even sit or not in the autumn, whether MPs will be allowed even to sit in their own Chamber and debate the matters facing us as a UK, that in this Parliament we are actually focusing on how we're going to improve the lives of the people we represent.
I want to especially welcome the statement on legislation on bus service regulation. This is something that the First Minister will be aware I've brought to the Chamber on a number of occasions, and has a significant impact on the people of Blaenau Gwent, and it is something that will have a very warm welcome across all parts of Wales.
I also want to welcome the confirmation that the Government is moving ahead to legislate to lower the franchise in local government elections. I think this is something that has very strong support across the whole Chamber. I hope that the First Minister will also be able to confirm that that change in the franchise will also be extended to prisoners on at least short-term sentences.
I also want to welcome the continuing radical reforms of education. This is something that, again, will be warmly welcomed in Blaenau Gwent, and it's something that I know puts a mark of radicalism on this Government.
There are some areas, First Minister, where I do have some concerns. You will be aware that I'm very concerned that the Government has dropped all Welsh language legislation now. If we are serious about equality, then it is clear that there is a glaring gap in equality legislation for those of us who use the Welsh language. I do not understand how the Government intends to achieve its objective of a million Welsh speakers without a statutory framework within which to operate. If that is not forthcoming before the next election, I am seriously concerned whether that target will possible to achieve.
Secondly, the First Minister will not be surprised to hear that I'm profoundly disappointed that he's not moving ahead with local government reorganisation. This was a manifesto commitment of Welsh Labour. Every Welsh Labour Member in this Chamber was elected, as was I, with a firm commitment to this as a part of our manifesto. So, walking away from that manifesto commitment is something that I'm extremely disappointed in. I want to see—[Interruption.] I want to see—. When we talk about equality, I want equality in delivery of services as well. We're about to hear a statement from the finance Minister on public spending in the future. We know that we cannot continue with a structure of governance in Wales that was put in place by John Redwood. So, I'm disappointed about that.
I'd like to complete my questions to you, First Minister, by repeating some of the points that have already been raised about those areas of legislation that may be affected by EU exit. I recognise and I accept the assurances that have been given over areas such as fisheries, agriculture and the environment. However, I would be very deeply concerned if any of these areas were legislated for in Westminster. This isn't a matter of legislative convenience or for any sense of resource issue; it is essential to us that there is firm Welsh legislation in place, enacted by this place, that will enable either this Assembly or a future Assembly to ensure that whatever measures are put in place are measures that have the support of the people of Wales, and are enacted by people sitting here representing them.
Rydych chi'n garedig iawn, Llywydd. Rwy'n ddiolchgar i chi, Llywydd, ac rwy'n ddiolchgar i'r Prif Weinidog am y datganiad y prynhawn yma, ac rwyf eisiau croesawu'r datganiad hwnnw, yn enwedig y pwyslais ar gydraddoldeb, sydd wedi bod yn rhan o hynny i gyd.
Mae'n bwysig, rwy'n credu, pan fydd San Steffan yn penderfynu a all hyd yn oed eistedd neu beidio yn yr hydref, pa un a ganiateir i Aelodau Seneddol eistedd yn eu Siambr eu hunain a thrin a thrafod y materion sy'n ein hwynebu yn Deyrnas Unedig, ein bod ni yn y Senedd hon yn canolbwyntio ar sut yr ydym ni'n mynd i wella bywydau'r bobl yr ydym ni yn eu cynrychioli.
Rwyf eisiau croesawu'n arbennig y datganiad am ddeddfwriaeth ar reoleiddio gwasanaethau bysiau. Mae hyn yn rhywbeth y bydd y Prif Weinidog yn ymwybodol fy mod wedi ei gyflwyno i'r Siambr ar sawl achlysur, ac sy'n cael effaith sylweddol ar bobl Blaenau Gwent, ac mae'n rhywbeth a gaiff groeso cynnes iawn ym mhob rhan o Gymru.
Rwyf hefyd eisiau croesawu'r cadarnhad bod y Llywodraeth yn mynd rhagddo i ddeddfu i ostwng y fasnachfraint mewn etholiadau llywodraeth leol. Rwy'n credu bod hyn yn rhywbeth y mae cefnogaeth gref iawn iddo drwy'r Siambr gyfan. Gobeithio y bydd y Prif Weinidog hefyd yn gallu cadarnhau y caiff y newid hwnnw yn y fasnachfraint hefyd yn ei ymestyn i garcharorion ar ddedfrydau tymor byr o leiaf.
Rwyf hefyd eisiau croesawu'r diwygiadau radical parhaus i addysg. Mae hyn yn rhywbeth a fydd, unwaith eto, yn cael croeso cynnes ym Mlaenau Gwent, ac mae'n rhywbeth rwy'n gwybod ei fod yn rhoi nod o radicaliaeth ar y Llywodraeth hon.
Mae rhai meysydd, Prif Weinidog, lle mae gennyf rai pryderon. Byddwch yn ymwybodol fy mod yn bryderus iawn bod y Llywodraeth bellach wedi penderfynu peidio â pharhau â'r holl ddeddfwriaeth ar yr iaith Gymraeg. Os ydym ni o ddifrif ynglŷn â chydraddoldeb, yna mae'n amlwg bod bwlch amlwg mewn deddfwriaeth gydraddoldeb i'r rheini ohonom ni sy'n defnyddio'r Gymraeg. Nid wyf yn deall sut mae'r Llywodraeth yn bwriadu cyflawni ei hamcan o filiwn o siaradwyr Cymraeg heb fframwaith statudol i weithredu oddi mewn iddo. Os na cheir hynny cyn yr etholiad nesaf, rwy'n pryderu o ddifrif a fydd modd cyflawni'r targed hwnnw.
Yn ail, ni fydd y Prif Weinidog yn synnu o glywed fy mod yn hynod siomedig nad yw'n bwrw ymlaen i ad-drefnu llywodraeth leol. Roedd hwn yn un o ymrwymiadau maniffesto Llafur Cymru. Cafodd pob aelod o blaid Lafur Cymru yn y Siambr hon ei ethol, fel finnau, gydag ymrwymiad cadarn i hyn yn rhan o'n maniffesto. Felly, mae cefnu ar yr ymrwymiad maniffesto hwnnw yn rhywbeth yr wyf yn siomedig iawn yn ei gylch. Rwyf eisiau gweld—[Torri ar draws.] Rwyf eisiau gweld—. Pan soniwn am gydraddoldeb, rwyf eisiau gweld cydraddoldeb wrth ddarparu gwasanaethau hefyd. Rydym ar fin clywed datganiad gan y Gweinidog cyllid ynglŷn â gwariant cyhoeddus yn y dyfodol. Gwyddom na allwn ni barhau â strwythur llywodraethu yng Nghymru a roddwyd ar waith gan John Redwood. Felly, rwy'n siomedig ynghylch hynny.
Fe hoffwn i gwblhau fy nghwestiynau i chi, Prif Weinidog, drwy ailadrodd rhai sylwadau a wnaed eisoes am y meysydd hynny o ddeddfwriaeth y gallai ymadael â'r UE effeithio arnyn nhw. Rwy'n cydnabod ac yn derbyn y sicrwydd a roddwyd ynglŷn â meysydd megis pysgodfeydd, amaethyddiaeth a'r amgylchedd. Fodd bynnag, byddwn yn bryderus iawn pe bai San Steffan yn deddfu ynglŷn ag unrhyw rai o'r meysydd hyn. Nid yw hyn yn fater o gyfleustra deddfwriaethol nac yn fater sy'n gysylltiedig ag adnoddau; mae'n hanfodol inni fod deddfwriaeth gadarn i Gymru ar waith, y deddfir ynglŷn â nhw yn y fan yma, a fydd yn galluogi naill ai'r Cynulliad hwn neu Gynulliad yn y dyfodol i sicrhau bod y mesurau a roddir ar waith yn cael eu cefnogi gan bobl Cymru, a'r bobl sy'n eistedd yma yn eu cynrychioli fydd yn deddfu ynglŷn â nhw.
Llywydd, can I thank the Member for his questions? I'll take them in reverse order, if I can. I think he has described the Welsh Government's approach completely accurately in relation to EU legislation. There will be some times when, for sheer, pragmatic reasons, we will have to rely in a transitional way on powers that are created in UK legislation, but that is simply a path to legislation that will be brought forward on the floor of this Assembly, not only in agriculture, but in fisheries as well. In fisheries in particular it's important to wait until the UK legislation is put in place, because it will extend the powers of this Assembly very significantly in relation to fisheries, and we will want to bring forward a fisheries Bill that allows the Assembly to consider and legislate across the range of new powers that we will have. But that is absolutely our intention.
Llywydd, a gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau? Byddaf yn ymdrin â nhw o chwith, os caf i. Rwy'n credu ei fod wedi disgrifio dull Llywodraeth Cymru o weithredu'n gwbl gywir mewn cysylltiad â deddfwriaeth yr UE. Bydd rhai adegau pan fydd rhaid inni ddibynnu, am resymau ymarferol llwyr, mewn modd trosiannol ar bwerau a grëir yn neddfwriaeth y DU, ond nid yw hynny ond yn llwybr at gyflwyno deddfwriaeth ar lawr y Cynulliad hwn, nid yn unig o ran amaethyddiaeth, ond o ran pysgodfeydd hefyd. O ran pysgodfeydd yn arbennig, mae'n bwysig aros hyd nes y caiff deddfwriaeth y DU ei rhoi ar waith, oherwydd bydd yn ymestyn pwerau'r Cynulliad hwn yn sylweddol iawn o ran pysgodfeydd, a byddwn eisiau cyflwyno Bil pysgodfeydd a fydd yn caniatáu i'r Cynulliad ystyried a deddfu mewn ystod o bwerau newydd a fydd gennym ni. Ond dyna'n union yw ein bwriad.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
I hear, of course, what the Member says on local government reorganisation. His views are well known on the floor of the Assembly, if, I'm afraid I'd have to say, perhaps not quite as widely shared as he may once have hoped. Our Bill will not leave local government in the John Redwood position. It will provide radical new ways in which local authorities will be able to exercise new powers and will be able to act together in a statutory way to discharge functions on that regional basis.
As far as the Welsh language is concerned, we have, as he knows, six sets of regulations that cover 120 different bodies already, and the standards that they introduce, and the compliance with those, are monitored by the Welsh Language Commissioner. The message I hear back whenever I am talking to people is not about the need for the standards to be the main focus of our attention, but the implementation of those and the use of those—the use of services by people who speak Welsh, through the language of their choice, and to encourage people to use the services that are now available. Now, when announcing the decision not to go ahead with the Welsh language Bill, Eluned Morgan announced that the programme of introducing standards for new bodies would restart, and the next step in that journey will be for new standards to be introduced for healthcare regulators and for the water companies in Wales. So, we're certainly not not doing things in that Welsh language space, because of our commitment, which I know the Member very powerfully shares, to reach our ambition of a million Welsh speakers by 2050.
I thank him for what he said about the radical nature of our education reforms, about our determination to press ahead with extending the franchise to 16 and 17-year-olds, and, indeed, to people from other parts of the world who live in our local authority areas and have a stake in the future of those local authorities.
He's absolutely right to identify bus services as an equality issue. It's true; we know that when we talk about train services on the floor of the Assembly, there is often a lot of excitement about them. Bus services don't attract the same sort of public attention, and yet far, far more people use bus services, particularly the people that he was talking about in his contribution. That's why we have decided to put our focus unambiguously on bus regulation during this Assembly term, because it is, in the way that Alun Davies said, the thread that runs through the legislative programme. It puts equality front, centre and at the heart of everything that this Government wants to do here in Wales.
Rwy'n clywed, wrth gwrs, yr hyn y mae'r Aelod yn ei ddweud am ad-drefnu llywodraeth leol. Mae ei farn ef yn hysbys iawn ar lawr y Cynulliad, er, byddai'n rhaid imi ddweud, rwy'n ofni, efallai nad yw'r farn honno mor gyffredin ag y byddai wedi gobeithio ar un adeg. Ni fydd ein Bil ni yn gadael llywodraeth leol gyda dulliau llywodraethu John Redwood. Bydd yn cynnig ffyrdd newydd a radical i awdurdodau lleol allu ymarfer pwerau newydd ac fe fyddan nhw'n gallu gweithredu gyda'i gilydd mewn ffordd statudol i gyflawni swyddogaethau ar y sail ranbarthol honno.
O ran yr iaith Gymraeg, mae gennym, fel y gŵyr, chwe chyfres o reoliadau sy'n cwmpasu 120 o wahanol gyrff eisoes, ac mae'r safonau a gyflwynir ynddynt, a'r gydymffurfiaeth â'r rhain, yn cael eu monitro gan Gomisiynydd y Gymraeg. Nid y neges a glywaf i, wrth siarad â phobl, yw bod angen i'r safonau fod yn brif ganolbwynt ein sylw ni, ond yn hytrach sut y cânt eu gweithredu a'u defnyddio—y defnydd o wasanaethau gan bobl sy'n siarad Cymraeg, drwy eu dewis iaith, ac annog pobl i ddefnyddio'r gwasanaethau sydd ar gael ar hyn o bryd. Nawr, wrth gyhoeddi'r penderfyniad i beidio â bwrw ymlaen â Bil y Gymraeg, cyhoeddodd Eluned Morgan y byddai'r rhaglen o gyflwyno safonau ar gyfer cyrff newydd yn ailgychwyn, a'r cam nesaf ar y daith honno fydd cyflwyno safonau newydd ar gyfer rheoleiddwyr gofal iechyd ac ar gyfer y cwmnïau dŵr yng Nghymru. Felly, yn sicr, nid mater o wneud dim byd ynglŷn â'r Gymraeg yw hyn. Ein hymrwymiad ni, a gwn fod yr Aelod yn daer o'i blaid hefyd, yw cyflawni ein huchelgais o gael miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050.
Diolch iddo am yr hyn a ddywedodd am natur radical ein diwygiadau addysg, am ein penderfyniad i fwrw ati i ymestyn yr etholfraint i rai 16 a 17 oed ac, yn wir, i bobl o rannau eraill o'r byd sy'n byw yn ardaloedd ein hawdurdodau lleol ac sydd â rhan yn nyfodol yr awdurdodau lleol hynny.
Mae'r Aelod yn llygad ei le i nodi gwasanaethau bysiau yn fater o gydraddoldeb. Mae'n wir; fe wyddom, pan soniwn am y gwasanaethau trên ar lawr y Cynulliad, y ceir llawer o gyffro yn aml ynglŷn â hynny. Nid yw'r gwasanaethau bysiau yn denu'r un math o sylw gan y cyhoedd, ac eto i gyd, mae llawer mwy o bobl yn defnyddio'r bysiau, yn enwedig y bobl yr oedd ef yn sôn amdanyn nhw yn ei gyfraniad. Dyna pam yr ydym wedi penderfynu canolbwyntio yn ddiamwys ar reoleiddio'r bysiau yn ystod y tymor Cynulliad hwn, oherwydd, fel y dywedodd Alun Davies, dyma'r edefyn sy'n rhedeg drwy'r rhaglen ddeddfwriaethol. Mae'n rhoi cydraddoldeb ar y blaen, yn ganolog, ac wrth wraidd popeth y mae'r Llywodraeth hon yn dymuno ei wneud yma yng Nghymru.
Thank you very much, First Minister.
Diolch yn fawr iawn, Prif Weinidog.
Item 4 on the agenda this afternoon is a statement by the Minister for Finance and Trefnydd on the future outlook for public spending in Wales. I call on the Minister for Finance and Trefnydd, Rebecca Evans.
Eitem 4 ar yr agenda y prynhawn yma yw datganiad gan y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd am Ragolygon y Dyfodol ar gyfer Gwariant Cyhoeddus yng Nghymru. Rwy'n galw ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd, Rebecca Evans.
Dirprwy Lywydd, there is little doubt that Wales and the public services we value so highly face major challenges as we look to the future. It seems the sole focus for the UK Government is the election of a new leader of the Conservative Party and, as a result, a new Prime Minister. We have all heard both candidates make big promises on tax and spending. But, as things stand, we know very little for certain about what fiscal policy a new Prime Minister—and almost certainly a new Chancellor—will pursue. On top of the escalating uncertainty around Brexit, this lack of clarity around the UK’s fiscal prospects creates an unprecedented challenge for us in developing spending plans for the future. In spite of this, I am committed to sharing as much information as possible with stakeholders to inform their future planning.
At this point, Wales faces the twin threats of the UK Government’s continuing programme of austerity and a 'no deal' Brexit, which could do great harm to Wales's interests. We are now in the ninth year of austerity and Wales is suffering the consequences of damaging Tory policies. We have long maintained that continuing with austerity is a political choice. It is a fact that, in spite of sluggish growth, tax receipts more than cover current public spending. What have we got to show for almost a decade of austerity? UK productivity is barely above pre-recession levels and pay, adjusted for inflation, still remains below 2010 levels. Growth in tax receipts has been sluggish, reducing resources to fund public services. In Wales, if spending on public services had kept pace with growth in GDP since 2010-11, this year the Welsh Government would have an additional £4 billion to spend. To put that into perspective, it would increase our budget by nearly 25 per cent.
Dirprwy Lywydd, yn ddiamau mae Cymru a'r gwasanaethau cyhoeddus, sydd mor werthfawr yn ein golwg ni, yn wynebu heriau mawr wrth inni edrych tua'r dyfodol. Mae'n ymddangos mai'r unig beth y mae Llywodraeth y DU yn canolbwyntio arno yw ethol arweinydd newydd y Blaid Geidwadol ac, o ganlyniad i hynny, Brif Weinidog newydd. Rydym ni i gyd wedi clywed y ddau ymgeisydd yn gwneud addewidion mawr o ran treth a gwariant. Ond, fel mae pethau'n sefyll, ychydig iawn yr ydym yn ei wybod am ba bolisi cyllidol y bydd Prif Weinidog newydd—a Changhellor newydd yn sicr ddigon—yn ei ddilyn. Yn ogystal â'r ansicrwydd cynyddol ynglŷn â Brexit, mae'r diffyg eglurder hwn ynghylch rhagolygon cyllidol y DU yn golygu her hollol newydd i ni wrth ddatblygu cynlluniau gwariant ar gyfer y dyfodol. Er gwaethaf hyn, rwyf wedi ymrwymo i rannu cymaint o wybodaeth â phosibl â rhanddeiliaid i lywio eu gwaith cynllunio nhw yn y dyfodol.
Ar hyn o bryd, mae Cymru yn wynebu bygythiadau deublyg rhaglen Llywodraeth y DU o gyni a Brexit 'heb gytundeb'. Gallai'r rhain wneud niwed mawr i fuddiannau Cymru. Rydym ni nawr yn y nawfed flwyddyn o gyni ac mae Cymru yn dioddef yn sgil canlyniadau niweidiol polisïau'r Torïaid. Rydym wedi dweud ers tro byd mai dewis gwleidyddol yw parhau â chyni. Mae'n ffaith, er gwaethaf twf araf iawn, fod derbyniadau treth yn fwy na digon i gwrdd â gwariant cyhoeddus cyfredol. Beth sydd gennym ni i'w ddangos am bron degawd o gyni? Nid yw cynhyrchiant y DU fawr ddim yn uwch na'r lefelau cyn y dirwasgiad ac mae cyflogau, wedi eu haddasu ar gyfer chwyddiant, yn parhau yn is na lefelau 2010. Mae'r twf mewn derbyniadau treth wedi bod yn araf iawn, gan leihau'r adnoddau i ariannu gwasanaethau cyhoeddus. Yng Nghymru, pe byddai gwariant ar wasanaethau cyhoeddus wedi aros yn gyfartal â'r twf mewn cynnyrch domestig gros ers 2010-11, eleni fe fyddai gan Lywodraeth Cymru £4 biliwn yn ychwanegol i'w wario. I roi hynny yn ei gyd-destun, fe fyddai wedi cynyddu ein cyllideb ni bron 25 y cant.
The UK Government’s narrative has been that austerity is ending. The reality is very different. Even taking into account announced increases to health spending, real-terms spending on public services per head across the UK will be some 10 per cent lower in 2023-24 than in 2009-10. Make no mistake, the UK remains firmly in the grip of austerity. The Welsh Government has made very clear that health will continue to be our priority for available funding. But the stark reality is that, unless the UK Government takes steps to end austerity, protecting health will mean very, very tough choices for other vital areas of public services.
Based on the Office for Budget Responsibility’s published figures for the spring statement in March this year, we estimate that, if the Wales resource budget increases in line with UK resource departmental expenditure limits and NHS growth in England is matched in Wales, then the rest of the Wales budget would fall by around 1 per cent in real terms between 2019-20 and 2020-21. This would heap further pressure on our hard-pressed public services, which are still facing rising inflation and unfunded pay and pension costs.
But the frightening reality is that the public spending context could get even worse. It's worth remembering that the spring statement forecasts assume a relatively benign Brexit. Unbelievably, we still have no clarity about how the UK will leave the EU and what the future holds. The next few years will crucially depend on the form of any Brexit deal and any transitional arrangements. And that, of course, assumes that there will be a Brexit deal.
Wales receives some £680 million annually from EU funds, and the Welsh Government has made it clear that we will look to the Treasury to maintain our spending at current levels post Brexit. At present, the consultation on the proposed UK Government shared prosperity fund, which threatens to sweep power away from Wales, has not even opened. We will continue to hold the UK Government to the promise that we will not be a penny worse off. Our message is clear: not a penny less, not a power lost.
We are already seeing the impact of Brexit uncertainty on our economy. The Office for Budget Responsibility, the Bank of England, the Organisation for Economic Co-operation and Development and the International Monetary Fund have all highlighted that Brexit uncertainty has pushed the economy onto an even lower growth path. Business investment decreased in each quarter last year—an unprecedented development outside of a recession. GDP decreased by 0.4 per cent in April compared with March. A disorderly Brexit would risk recession in the short term.
The Office for Budget Responsibility has also noted that the losses of tax revenue due to slower growth are more than offsetting any savings that result from reduced contributions to the EU budget. This damage is not only a matter of abstract economic statistics. The UK Government’s own analysis suggests that each person in Wales could be well over £1,000 per head worse off than otherwise each year over the long term. This will be reflected in lower pay, worse job prospects and poorer public services as a result of weaker tax revenues. This uncertainty is damaging the economy and directly impacting our ability to plan and provide the longer term certainty for the Welsh public services that people rely on. We start this year with our current revenue settlement not extending beyond the current year, 2019-20, and a capital budget only until 2020-21. Based on current policy, we can only assume that the net impact of growth in devolved tax revenues and growth in the block grant adjustment between 2019-20 and 2020-21 will not have a substantial effect on growth in the overall Welsh Government budgetary position between the two years.
Public sector pay makes up around 50 per cent of the Welsh Government's spending. So, developments that impact on public sector pay bills are key when developing spending plans. The UK Government’s policy of austerity has resulted in a long period of restraint in public sector pay since 2010. While this has helped mitigate some of the worst impacts of austerity, we think that public servants should be properly rewarded for the important and difficult work that they do. Having seen the UK Government agree the teachers’ pay and the three-year NHS 'Agenda for Change' pay deals, we now expect that pay per head will rise more quickly over the next few years, but this will also mean an increasing pay bill. Coupled with increased pension costs at a time when budgets are not rising, meeting these costs will prove particularly difficult.
Having confidently stated that it would set budgets for three years through a comprehensive spending review, the UK Government is now indicating that because of the chaos it has created it is increasingly likely at this stage it will be forced instead to play for time and roll forward revenue plans for one year only. We've always sought to provide the earliest possible certainty on budgets to our partners. I've now written to the Chairs of the business and finance committees signalling that this uncertainty has left us with no choice but to plan on the basis that we will publish a draft budget on 10 December and the final budget on 3 March. While this might be the normal budget timetable in Scotland, I'm aware of the impact that this timetable will have on the Assembly and our partners. It remains possible that the UK Government could publish an earlier budget, and in that scenario, I'll be looking to bring forward our budget timetable as much as possible, and I'm grateful for the Business Committee’s support with this.
We're determined to maximise the impact of the resources we have. We're focusing our budget preparations on our eight priority areas of early years, social care, housing, skills and employability, better mental health, decarbonisation, poverty and biodiversity. These priority areas are integrating activity across Government in the areas where we can have the greatest impact over the long term. As part of this work, I'll be undertaking visits over the summer in relation to these areas to gain an insight of the challenges and the opportunities that wider partners see in each of these eight areas. So, in closing, our Government remains committed to doing everything it can to meet the very real challenges we face today and in the future.
Naratif Llywodraeth y DU yw bod cyni'n dod i ben. Gwahanol iawn yw'r gwirionedd. Hyd yn oed o ystyried y cynnydd a gyhoeddwyd mewn gwariant ar iechyd, bydd gwariant mewn termau real ar wasanaethau cyhoeddus fesul pen ledled y DU tua 10 y cant yn is yn 2023-24 nag yn 2009-10. Peidied neb â chamgymryd, mae'r DU yn parhau i fod yn dynn yng ngafael cyni. Mae Llywodraeth Cymru wedi datgan yn glir iawn y bydd iechyd yn parhau i fod yn flaenoriaeth i'r cyllid sydd ar gael. Ond y gwir plaen yw, oni bai fod Llywodraeth y DU yn cymryd camau i roi terfyn ar gyni, bydd diogelu iechyd yn golygu dewisiadau anodd dros ben i feysydd hanfodol eraill o wasanaethau cyhoeddus.
Ar sail y ffigurau a gyhoeddwyd gan y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn natganiad y gwanwyn ym mis Mawrth eleni, rydym ni'n amcangyfrif, os yw'r cynnydd yng nghyllideb adnoddau Cymru yn unol â therfynau gwariant adrannol adnoddau'r DU a thwf y GIG yn Lloegr yn cynyddu'n gyfatebol yng Nghymru, yna byddai gweddill cyllideb Cymru yn gostwng tuag un y cant mewn termau real rhwng 2019-20 a 2020-21. Byddai hynny'n rhoi mwy o bwysau eto ar ein gwasanaethau cyhoeddus sy'n ei chael hi'n anodd, sy'n parhau i wynebu chwyddiant cynyddol a chostau cyflog a phensiwn sydd heb eu hariannu.
Ond y gwirionedd arswydus yw y gallai'r cyd-destun gwariant cyhoeddus waethygu eto. Mae'n werth cofio bod datganiad y gwanwyn yn rhagweld Brexit gweddol hynaws. Mae'n anghredadwy nad oes unrhyw eglurder o hyd ynghylch sut y bydd y DU yn gadael yr UE a beth ddaw yn y dyfodol. Bydd y blynyddoedd nesaf hyn yn dibynnu ar unrhyw gytundeb Brexit ac unrhyw drefniadau o ran pontio. Ac mae hynny, wrth gwrs, yn rhagdybio y bydd yna gytundeb Brexit.
Mae Cymru yn cael tua £680 miliwn yn flynyddol o gronfeydd yr UE, ac mae Llywodraeth Cymru wedi ei gwneud yn glir y byddwn ni'n disgwyl i'r Trysorlys gynnal ein gwariant ar y lefelau presennol ar ôl Brexit. Ar hyn o bryd, nid yw'r ymgynghoriad ar gronfa ffyniant gyffredin arfaethedig Llywodraeth y DU, sy'n bygwth dwyn llawer o rym oddi wrth Gymru, wedi dechrau hyd yn oed. Byddwn ni'n dal i fynnu bod Llywodraeth y DU yn cadw at ei haddewid na fyddwn ni'n cael ein gadael yn waeth ein byd. Mae ein neges ni'n glir: heb golli'r un geiniog, heb golli'r un grym.
Rydym ni eisoes yn gweld effaith ansicrwydd Brexit ar ein heconomi. Mae'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, Banc Lloegr, y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd a'r Gronfa Ariannol Ryngwladol i gyd wedi tynnu sylw at y ffaith bod ansicrwydd Brexit wedi gwthio'r economi ar lwybr twf sydd hyd yn oed yn is. Cafwyd llai o fuddsoddiad mewn busnes ym mhob chwarter y llynedd—datblygiad hollol newydd y tu allan i ddirwasgiad. Gostyngodd y cynnydd domestig gros 0.4 y cant ym mis Ebrill o'i gymharu â mis Mawrth. Byddai Brexit didrefn yn peryglu dirwasgiad yn y byrdymor.
Mae'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol wedi nodi hefyd bod y colledion o ran refeniw treth, yn sgil twf arafach, yn gwrthbwyso unrhyw arbedion sy'n deillio o lai o gyfraniadau at gyllideb yr UE. Nid mater o ystadegau economaidd haniaethol yn unig mo hwn. Mae dadansoddiad Llywodraeth y DU ei hun yn awgrymu y gallai pob unigolyn yng Nghymru fod ymhell dros £1,000 y pen ar ei golled bob blwyddyn nag y byddai fel arall dros yr hirdymor. Bydd hyn yn cael ei adlewyrchu mewn cyflogau is, rhagolygon gwaeth am swyddi a gwasanaethau cyhoeddus tlotach o ganlyniad i refeniw treth gwannach. Mae'r ansicrwydd hwn yn niweidio'r economi ac yn effeithio'n uniongyrchol ar ein gallu ni i gynllunio a darparu'r sicrwydd yn y tymor hwy ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus Cymru y mae pobl yn dibynnu arnyn nhw. Rydym yn cychwyn y flwyddyn hon gyda setliad refeniw cyfredol nad yw'n gallu ymestyn y tu hwnt i'r flwyddyn gyfredol, 2019-20, a chyllideb gyfalaf nad yw'n ymestyn ond hyd at 2020-21. Yn seiliedig ar bolisi cyfredol, ni allwn ond tybio na fydd effaith net twf mewn refeniw trethi datganoledig a thwf yn yr addasiad i'r grant bloc rhwng 2019-20 a 2020-21 yn cael effaith sylweddol ar dwf sefyllfa gyllidebol gyffredinol Llywodraeth Cymru rhwng y ddwy flwyddyn.
Mae cyflogau'r sector cyhoeddus yn cyfrif am oddeutu 50 y cant o wariant Llywodraeth Cymru. Felly, mae datblygiadau sy'n effeithio ar filiau cyflog y sector cyhoeddus yn allweddol wrth ddatblygu cynlluniau gwariant. Mae polisi cyni Llywodraeth y DU wedi arwain at gyfnod hir o gyfyngu ar gyflogau sector cyhoeddus ers 2010. Er bod hyn wedi helpu i liniaru rhai o effeithiau gwaethaf cyni, rydym ni o'r farn y dylai gweision cyhoeddus gael eu gwobrwyo yn briodol am y gwaith pwysig ac anodd y maen nhw'n ei wneud. Ar ôl gweld Llywodraeth y DU yn cytuno ar gyflogau athrawon a chytundebau cyflog tair blynedd 'Agenda ar gyfer Newid' y GIG, rydym ni nawr yn disgwyl y bydd y cyflog fesul pen yn codi'n gyflymach yn ystod y blynyddoedd nesaf, ond bydd hyn hefyd yn golygu bil cyflogau sy'n cynyddu. Ynghyd â chostau pensiwn uwch ar adeg pan nad yw cyllidebau'n codi, bydd talu am y costau hyn yn arbennig o anodd.
Ar ôl i Lywodraeth y DU ddatgan yn hyderus y byddai'n pennu cyllidebau am dair blynedd drwy adolygiad cynhwysfawr o wariant, mae'n dweud bellach ei bod yn fwyfwy tebygol ar hyn o bryd, oherwydd yr anhrefn a greodd, y caiff ei gorfodi i lusgo ei thraed a chyflwyno cynlluniau refeniw am flwyddyn yn unig. Rydym ni bob amser wedi ceisio darparu'r sicrwydd cynharaf posibl o ran cyllidebau er mwyn ein partneriaid. Rwyf bellach wedi ysgrifennu at Gadeiryddion y pwyllgorau busnes a chyllid i ddweud bod yr ansicrwydd hwn wedi'n gadael ni heb unrhyw ddewis ond cynllunio ar y sail y byddwn ni'n cyhoeddi cyllideb ddrafft ar 10 Rhagfyr a'r gyllideb derfynol ar 3 Mawrth. Er y gallai hon fod yn amserlen arferol i gyllideb yn yr Alban, rwy'n ymwybodol o'r effaith y bydd yr amserlen hon yn ei chael ar y Cynulliad a'n partneriaid ni. Mae'n dal i fod yn bosib y gallai Llywodraeth y DU gyhoeddi cyllideb gynharach, ac os digwydd hynny byddaf yn ceisio cyflwyno amserlen ein cyllideb mor gynnar â phosibl, ac rwy'n ddiolchgar am gefnogaeth y Pwyllgor Busnes ar hyn.
Rydym ni'n benderfynol o sicrhau bod yr adnoddau sydd gennym yn cael yr effaith fwyaf bosib. Rydym yn canolbwyntio ein paratoadau cyllideb ar ein wyth maes blaenoriaeth, sef y blynyddoedd cynnar, gofal cymdeithasol, tai, sgiliau a chyflogadwyedd, gwell iechyd meddwl, datgarboneiddio, tlodi a bioamrywiaeth. Mae'r meysydd blaenoriaeth hyn yn integreiddio gweithgarwch ledled y Llywodraeth yn y meysydd y gallwn ni gael y dylanwad mwyaf yn yr hirdymor. Yn rhan o'r gwaith hwn, byddaf i'n mynd ar ymweliadau yn ystod yr haf i gael cipolwg ar yr heriau a'r cyfleoedd y mae partneriaid ehangach yn eu gweld ym mhob un o'r wyth maes hyn. Felly, i gloi, mae ein Llywodraeth ni'n parhau i fod yn ymrwymedig i wneud popeth o fewn ei gallu i ateb yr heriau gwirioneddol sy'n ein hwynebu heddiw ac yn y dyfodol.
I must say, I'm not entirely sure where to start with this statement today. In his previous contribution to the previous statement, the Minister emeritus, Alun Davies—. I'm not sure whether you're going to contribute to this statement, Alun, but you mentioned that you were looking forward to hearing some spending commitments. I'm not sure we really did hear much about any Welsh Government spending commitments in this statement, but then it did follow on from the previous statement about priorities.
The silly season has clearly started early this year. All I can say is that it's disappointing that this statement lacks the Minister's normally constructive tone with her normally positive overtones. This statement was more about UK Government bashing rather than putting forward that positive Welsh Government vision that we all in this Chamber would like to see, that public services and those working in public services across Wales would like to see, and, of course, the public would like to see. I think that this, in that regard, is an opportunity that's been missed. In fact, it wasn't until halfway through the statement—I do thank the Minister for giving me sight of the statement in advance—but it wasn't until halfway through the statement that we got on to EU structural funds, which have been so important to the Welsh economy over so many years. Indeed, it was only at the end of your speech that you did actually then touch on priorities, but only in a very general sense as you spoke about going out to stakeholders. As for,
'Our message is clear: not a penny less, not a power lost',
well, it does sound a little bit like a Jeffrey Archer novel, but I would say that I do actually agree with the sentiment myself. I think many AMs here would agree that we don't want to see a penny lost, and we've made that statement over a number of months now, and years. But I think that the message was sadly lost in some of the wider UK Government bashing that occurred.
Yes, of course, we recognise that the Welsh Government faces challenges and the UK Government is far from blameless in all of this, but rather than constantly blaming the UK Government for the nine years of austerity, Minister, have you considered laying at least some of the blame at the door of the previous UK Labour Government that built up the debts far too fast and went far too far in building up those debts? And perhaps—I used to say this to the previous finance Minister—perhaps if the Welsh Government had been running things then instead of your Labour cousins in Westminster, we might have been in a slightly better position. I'll give you the benefit of the doubt. Unfortunately, you weren't, and we do now see the result of that profligacy at that time.
Turning to some of the detail that was there on the Office for Budget Responsibility's published figures for the spring statement, you said,
'if the Wales resource budget increases in line with UK resource departmental expenditure limits and NHS growth in England is matched in Wales, then the rest of the Wales budget would fall by around 1 per cent in real terms between 2019-20 and 2020-21.'
Is that a coded way of saying that Welsh Government has no intention of matching funding increases with the NHS in England? Because if that is the case—and I recognise you say, as well, it would cause reductions elsewhere in other budgets—but if that is the case, then I think we need to be upfront with the public that the NHS budget in Wales is not being protected in the way that some people think it might be, and protection, indeed, that the Welsh Conservatives argued for back in 2011, which didn't happen back then in real terms. It happened in cash terms, not in real terms, and I think that we are still playing catch-up here in Wales from the mistakes that were made back then.
On the budget timetable, I fully agree with the Minister that three-year budgets set through a comprehensive spending review are desirable, and it's a shame that the UK Government doesn't feel able to introduce them at this point. I would point out that it was this UK Government that at least aspired to do so. And as the Welsh Government knows, and we know on the Finance Committee, three-year budgets are not easy to achieve. I would ask you: are you confident that you are delivering the sort of medium-term stability that public services in Wales are crying out for, and are you hopeful to move to commit to three-year budgets?
You finally mentioned Welsh Government priorities at the end of your contribution. I wonder if you could give us some more details on that, also on your planned visits that you mentioned over the summer. It does remind me a little of the former finance Minister Jane Hutt's budget tour. Alun Davies remembers, and this emeritus remembers the budget tour of a number of years ago, where she went out and visited stakeholders in different corners of Wales—a very comprehensive tour, actually. I remember her coming to my—I think she went everywhere, actually, but Jane Hutt, as you know, is very diligent in that respect. Is it your intention to re-invoke the spirit of that tour? Which stakeholders do you intend to meet with? Will it be, to coin a phrase, 'the usual suspects' or are you actually intending to go out and maybe take some evidence from stakeholders who aren't normally engaged with, so that we would see over the months ahead something that I think all AMs here would like to see, which is a budget that genuinely reflects not just the interests of Assembly Members here, but the interests of the people of Wales and is beneficial, indeed, to the future economy of Wales?
Mae'n rhaid imi ddweud, nid wyf i'n hollol siŵr ble i ddechrau gyda'r datganiad hwn heddiw. Yn ei gyfraniad blaenorol i'r datganiad blaenorol, roedd y Gweinidog emeritws, Alun Davies—. Nid wyf yn siŵr a ydych chi'n mynd i gyfrannu i'r datganiad hwn, Alun, ond roeddech chi'n sôn eich bod chi'n edrych ymlaen at glywed am ymrwymiadau o ran gwariant. Nid wyf i'n siŵr ein bod wedi clywed rhyw lawer am unrhyw ymrwymiadau o ran gwariant gan Lywodraeth Cymru yn y datganiad hwn, ond wedi dweud hynny roedd yn dilyn ymlaen o'r datganiad blaenorol ar flaenoriaethau.
Mae'r gwyliau gwirion wedi dechrau'n gynnar eleni, mae'n amlwg. Y cyfan y gallaf i ei ddweud yw ei bod hi'n siomedig fod y datganiad hwn yn brin o naws adeiladol ac arlliw cadarnhaol arferol y Gweinidog. Roedd y datganiad hwn yn ymwneud yn fwy â lladd ar Lywodraeth y DU yn hytrach na chyflwyno'r weledigaeth gadarnhaol honno gan Lywodraeth Cymru y carai pob un ohonom ni yn y Siambr hon ei gweld, y byddai'r rhai sy'n gweithio yn y gwasanaethau cyhoeddus ledled Cymru yn hoffi ei gweld, ac, wrth gwrs , yr hoffai'r cyhoedd ei gweld. Rwyf i o'r farn, yn y cyswllt hwn, ei fod wedi bod yn gyfle a gollwyd. Yn wir, dim ond hanner ffordd drwy'r datganiad—rwy'n diolch i'r Gweinidog am gael gweld y datganiad ymlaen llaw—ond dim ond hanner ffordd drwy'r datganiad y clywsom ni am gronfeydd strwythurol yr UE, sydd wedi bod mor bwysig i economi Cymru dros gynifer o flynyddoedd. Yn wir, dim ond ar ddiwedd eich araith y gwnaethoch chi gyfeirio at y blaenoriaethau, ond mewn ystyr gyffredinol iawn wrth sôn am fynd allan at randdeiliaid. O ran,
Mae ein neges ni'n glir: heb golli'r un geiniog, heb golli'r un grym,
Wel, mae'n swnio ychydig fel nofel gan Jeffrey Archer, ond byddwn i'n dweud fy mod i fy hunan yn cytuno â'r farn hon. Rwy'n credu y byddai llawer o'r Aelodau yma yn cytuno nad ydym ni'n awyddus i weld un geiniog yn cael ei cholli, ac rydym wedi datgan hynny dros nifer o fisoedd a blynyddoedd erbyn hyn. Ond rwy'n credu bod y neges wedi mynd ar goll, gwaetha'r modd, yn yr holl ladd a fu'n ehangach ar Lywodraeth y DU.
Wrth gwrs, rydym yn cydnabod bod Llywodraeth Cymru yn wynebu heriau ac mae Llywodraeth y DU ymhell o fod yn ddi-fai yn hyn o beth. Ond yn hytrach na beio Llywodraeth y DU yn gyson am naw mlynedd o gyni, Gweinidog, a ydych chi wedi ystyried rhoi ychydig, o leiaf, o'r bai ar Lywodraeth Lafur flaenorol y DU a aeth i ddyledion yn llawer rhy gyflym ac a aeth yn llawer rhy drwm i'r dyledion hynny? Ac efallai—roeddwn i'n arfer dweud hyn wrth y Gweinidog Cyllid blaenorol—pe bai Llywodraeth Cymru wedi bod yn rhedeg pethau bryd hynny yn hytrach na'ch perthnasau yn y Blaid Lafur yn San Steffan, efallai y byddem wedi bod mewn sefyllfa ychydig yn well. Ond rwyf am roi mantais yr amheuaeth i chi. Yn anffodus, nid oeddech chi'n rhedeg pethau bryd hynny, ac fe welwn ni nawr ganlyniad yr oferedd.
Gan droi at rai o'r manylion a oedd ar gael am y ffigurau a gyhoeddwyd gan y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn natganiad y gwanwyn, roeddech chi'n dweud,
os yw'r cynnydd yng nghyllideb adnoddau Cymru yn unol â therfynau gwariant adrannol adnoddau'r DU a thwf y GIG yn Lloegr yn cynyddu'n gyfatebol yng Nghymru, yna byddai gweddill cyllideb Cymru yn gostwng tuag un y cant mewn termau real rhwng 2019-20 a 2020-21.
A yw honno'n ffordd o ddweud nad oes gan Lywodraeth Cymru unrhyw fwriad i gyfateb y cynnydd o ran cyllid â'r GIG yn Lloegr? Oherwydd os felly—ac rwy'n cydnabod eich bod chi'n dweud, hefyd, y byddai hynny'n arwain at ostyngiadau mewn cyllidebau eraill—ond os yw hynny'n wir, rwy'n credu bod angen inni fod yn agored gyda'r cyhoedd nad yw cyllideb y GIG yng Nghymru yn cael ei diogelu yn y ffordd y mae rhai pobl yn tybio ei bod hi. A'r diogelwch hwnnw, yn wir, y bu Ceidwadwyr Cymru yn dadlau o'i blaid yn ôl yn 2011, na ddigwyddodd bryd hynny mewn termau real. Fe ddigwyddodd o ran arian parod, ond nid mewn termau real, a chredaf ein bod ni'n dal ar ei hôl hi yma yng Nghymru yn sgil y camgymeriadau a wnaed bryd hynny.
O ran amserlen y gyllideb, rwy'n cytuno'n llwyr â'r Gweinidog fod cyllidebau tair blynedd a bennir drwy adolygiad cynhwysfawr o wariant yn ddymunol, ac mae'n drueni nad yw Llywodraeth y DU yn teimlo y gall eu cyflwyno nhw ar hyn o bryd. Hoffwn i dynnu sylw at y ffaith mai Llywodraeth bresennol y DU oedd yn dyheu am wneud hynny o leiaf. Fel y gŵyr Llywodraeth Cymru, ac fel y gwyddom ni yn y Pwyllgor Cyllid, nid yw cyllidebau tair blynedd yn hawdd eu cyflawni. Hoffwn i ofyn i chi: a ydych yn hyderus eich bod chi'n rhoi'r math o sefydlogrwydd tymor canolig y mae'r gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru yn ei ddeisyfu, ac a ydych chi'n obeithiol o symud tuag at ymrwymo i gyllidebau tair blynedd?
O'r diwedd fe wnaethoch chi sôn am flaenoriaethau Llywodraeth Cymru wrth gloi eich cyfraniad. Tybed a fyddech chi'n rhoi mwy o fanylion inni am hynny, a hefyd am eich ymweliadau arfaethedig dros yr haf y cyfeiriwyd atynt. Mae'n fy atgoffa i ryw ychydig o daith cyllideb Jane Hutt y cyn Weinidog Cyllid. Mae Alun Davies yn cofio, ac mae'r emeritws hwn yn cofio taith cyllideb nifer o flynyddoedd yn ôl, pan aeth allan ac ymweld â rhanddeiliaid mewn llawer man yng Nghymru—taith gynhwysfawr iawn, mewn gwirionedd. Rwy'n cofio ei bod wedi dod i fy—rwy'n credu iddi fynd i bobman, mewn gwirionedd, ond mae Jane Hutt, fel y gwyddoch, yn ddiwyd iawn yn hynny o beth. Ai eich bwriad chi yw ailgynnau ysbryd y daith honno? Pa randdeiliaid yr ydych yn bwriadu cwrdd â nhw? A fydd hynny'n golygu, os goddefir yr ymadrodd, 'yr un hen rai', ynteu a ydych chi'n bwriadu mynd allan ac efallai gymryd rhywfaint o dystiolaeth gan randdeiliaid nad ydym yn ymwneud â nhw fel arfer? Byddai hynny'n golygu y byddem yn gweld dros y misoedd nesaf rywbeth y credaf yr hoffai pob Aelod Cynulliad yma ei weld, sef cyllideb sy'n wirioneddol yn adlewyrchu nid yn unig fuddiannau Aelodau'r Cynulliad yma, ond buddiannau pobl Cymru, ac sydd o fudd, yn wir, i economi Cymru yn y dyfodol?
Thank you. I'm pleased to have the opportunity to respond to those comments. There weren't spending commitments made in this statement today because the purpose of it wasn't to make spending commitments, it was to outline the outlook for future public spending in Wales in advance, then, of coming forward with commitments within the envelope that we will have. I think it's really important to have these opportunities to set out the situation because I think it is time for a reality check in terms of the difficulties that we're facing. So, there was no good news in the statement; it was a series of facts that are quite unpalatable to many of us, but they do reflect the situation as to where we are.
On a like-for-like basis, the Welsh Government's budget now is 5 per cent lower in real terms than it was in 2010-11. This is a political choice; this is a choice the UK Government has made in terms of austerity, and I think that we're more than within our rights to point that out. So, when people ask me, 'Can we have extra funding for x, y and z?', I need to know where it's coming from because we can't have a balanced conversation that doesn't involve that.
But then looking forward, we're looking in extremely difficult times: the Office for Budget Responsibility forecasts prepared for the spring statement showed growth will continue to disappoint for the next five years. GDP per head is expected to increase at an average annual rate of 1 per cent compared to a long-term average rate of 2.4 per cent. The Bank of England has provided an updated forecast for the economy in May that focuses more on the near-term look, and that says that, over the next 12 months, we expect only modest growth in GDP of 1.5 per cent. And both of these do so in the context of modelling for an orderly Brexit, so I think that we really need to get a good grasp on just how serious this situation is and the level of difficult decisions that are facing us.
In terms of stability, I would absolutely love to provide organisations with stability. I've met with the third sector network and I meet regularly, with my colleague Julie James, with the finance sub-group of local government and we would dearly love to provide some kind of certainty to those organisations, but unfortunately, all we have is uncertainty at the moment. So, we don't have a budget for next year. I've had to, as I said in my statement, write to the Chairs of Business Committee and Finance Committee signalling that we have no choice but to publish a draft budget on 10 December and the final budget on 3 March—circumstances as they are. And those are the very latest dates that we can do so and Standing Orders do require me to notify the Finance Committee as to when we would publish those documents.
I think, moving forward, some kind of certainty from the UK Government would be very welcome, but I am becoming more and more convinced that we will be looking at a rollover budget for next year. Both of the candidates for Prime Minister suggested that they could bring forward a budget in September, so we would look with interest at that. Whether or not that would be a budget that gives us some certainty for the longer term, or whether it would just be a kind of election budget with some giveaways for high tax earners, as I think some of the candidates had suggested, remains to be seen, but whether it would be of any use to Wales in the context of ending austerity is very unlikely.
Diolch. Rwy'n falch o'r cyfle i ymateb i'r sylwadau hynny. Ni wnaed ymrwymiadau o ran gwariant yn y datganiad hwn heddiw oherwydd nid gwneud ymrwymiadau o ran gwariant oedd ei ddiben, y bwriad oedd amlinellu'r rhagolygon ar gyfer gwariant cyhoeddus yn y dyfodol yng Nghymru ymlaen llaw, ac yna, gyflwyno ymrwymiadau o fewn y cyfyngiadau a fydd arnom ni. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn cael y cyfle hwn i egluro'r sefyllfa oherwydd rwyf i o'r farn ei bod yn amser inni ddeall beth yw realiti'r anawsterau yr ydym ni'n eu hwynebu. Felly, nid oedd unrhyw newyddion da yn y datganiad; cyfres o ffeithiau sy'n annymunol iawn yng ngolwg llawer ohonom ni, ond maen nhw'n adlewyrchu'r sefyllfa yr ydym ynddi.
Ar sail debyg am debyg, mae cyllideb Llywodraeth Cymru 5 y cant yn is mewn termau real erbyn hyn nag yr oedd yn 2010-11. Dewis gwleidyddol yw hwn; dyma ddewis a wnaeth Llywodraeth y DU o ran cyni, ac rwy'n credu bod yr hawl gennym i dynnu sylw at hynny. Felly, pan fydd pobl yn gofyn imi, 'A gawn ni arian ychwanegol ar gyfer hyn, a'r llall, a'r un arall?', mae angen imi gael gwybod o ble y daw gan nad oes modd cael sgwrs gytbwys nad yw'n cynnwys hynny.
Ond yna gan edrych ymlaen, mae'n amser anodd dros ben: dangosodd rhagolygon y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol a baratowyd ar gyfer datganiad y gwanwyn y bydd y twf yn parhau i fod yn siomedig am y pum mlynedd nesaf. Disgwylir i'r cynnyrch domestig gros fesul pen gynyddu ar gyfradd flynyddol gyfartalog o 1 y cant o'i gymharu â chyfradd gyfartalog hirdymor o 2.4 y cant. Mae Banc Lloegr wedi darparu rhagolwg diweddar ar gyfer yr economi ym mis Mai sy'n canolbwyntio'n fwy ar y dyfodol agos, ac mae'r rhain yn dweud, dros y 12 mis nesaf, mai cynnydd cymedrol yn unig yr ydym yn ei ddisgwyl o ran cynnyrch domestig gros, sef 1.5 y cant. Ac mae'r ddwy gyfres o ragolygon, fel ei gilydd, yn gwneud hynny yng nghyd-destun modelu ar gyfer Brexit trefnus. Felly rwy'n credu bod gwir angen inni gael gafael dda ar ba mor ddifrifol yw'r sefyllfa hon a maint y penderfyniadau anodd sy'n ein hwynebu ni.
O ran sefydlogrwydd, byddwn wrth fy modd o allu rhoi sefydlogrwydd i sefydliadau. Rwyf wedi cwrdd â rhwydwaith y trydydd sector ac rwy'n cyfarfod, ynghyd â'm cyd-Aelod Julie James, gyda'r is-grŵp cyllid llywodraeth leol yn rheolaidd. Byddem yn falch iawn o allu rhoi rhyw fath o sicrwydd i'r sefydliadau hynny, ond yn anffodus, y cwbl sydd gennym ni yw ansicrwydd ar hyn o bryd. Felly, nid oes gennym ni gyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf. Fel y dywedais i yn fy natganiad, bu'n rhaid imi ysgrifennu at Gadeiryddion y Pwyllgor Busnes a'r Pwyllgor Cyllid i ddangos nad oes gennym unrhyw ddewis ond cyhoeddi cyllideb ddrafft ar 10 Rhagfyr a'r gyllideb derfynol ar 3 Mawrth—a'r amgylchiadau fel ag y maen nhw. Dyna'r dyddiadau diweddaraf un y gallwn ni wneud hynny ac mae'r Rheolau Sefydlog yn ei gwneud yn ofynnol imi roi gwybod i'r Pwyllgor Cyllid pryd y byddwn ni'n cyhoeddi'r dogfennau hynny.
Rwy'n credu, wrth symud ymlaen, y byddai rhyw fath o sicrwydd gan Lywodraeth y DU i'w groesawu'n fawr. Ond rwy'n fwyfwy argyhoeddedig y byddwn ni'n edrych ar gyllideb dreigl ar gyfer y flwyddyn nesaf. Awgrymodd y ddau ymgeisydd am y Brifweinidogaeth y gallen nhw gyflwyno cyllideb ym mis Medi, felly byddwn ni'n edrych yn eiddgar ar hynny. A fyddai honno'n gyllideb sy'n rhoi rhywfaint o sicrwydd inni o ran y tymor hwy neu beidio, neu a fyddai'n rhyw fath o gyllideb etholiad gyda rhoddion i'r rhai sy'n talu trethi uchel, fel yr awgrymodd rhai o'r ymgeiswyr, fe gawn ni weld, ond mae'n annhebygol iawn y byddai o unrhyw fudd i Gymru yng nghyd-destun gweld diwedd ar gyni.
I don't share Nick Ramsay's jovial outlook, at the moment, I have to say; I think austerity is causing all sorts of problems and untold damage to individuals and communities, and the erosion of support and services to people across Wales, and, of course, there's not much prospect of change in that respect. Only in May, Paul Johnson, the Institute for Fiscal Studies director wrote in a report, and I quote:
'Leaving the EU would most likely increase borrowing by between £20 and £40 billion in 2019-20. Getting to budget balance from there...would require an additional year or two of austerity at current rates of spending cuts.'
So, prospects aren't as good, maybe, as some people would wish they were. And, of course, we can add to that the concerns as to whether Wales will be receiving replacement funding from the UK Government for what we're currently in receipt of. I mean, they made promises around the pensions issue, which was highlighted to be misleading, because we didn't get the money at the end of the day. So, there are real concerns, but, of course, I don't want to hear from the Minister what the problems are; I know what the problems are. What I want to know is what are you doing to address and tackle some of those issues. So, what negotiations are you having with the UK Government in relation to future funding? We know the ambiguity or the evasion around committing to the shared prosperity fund. Well, what are you pursuing, therefore, to ensure that we get some sort of clarity?
Lesley Griffiths, the rural affairs Minister, told us only a couple of weeks ago that she had no idea how much money she was going to get, if any money at all, if there was a 'no deal' Brexit. So, we just need assurance from you, as Minister, that you are leading the charge from the front and not just shrugging your shoulders and saying, 'Well, we don't really know what's going to happen and it's all doom and gloom.' I think we need to hear that, actually, you are taking the fight to the UK Government.
Now, Boris Johnson's recent comments around what he would like to do with money being spent in Wales is also cause for concern, of course, and I'd like to know what you're doing to ensure that any UK Government infrastructure spend is actually complementary to Welsh priorities, because there is a danger that we end up with some sort of incoherent financial posturing between the Welsh Government and the UK Government trying to outdo each other without it being joined up, really, and we need to make sure that you do work coherently in order that we get the best bang for our buck.
Focusing on the Welsh Government plans to release its own budget, of course, we were hoping to see a bit more of a definitive shift in terms of responding to the climate emergency in the supplementary budget published previously. I understand it's a tidying-up exercise, is what people tell us, so I am hoping that the next budget that will appear at some point in the autumn will show a palpable shift in terms of resources to address the climate emergency. We haven't seen any costings to the Government's low-carbon delivery plan, of course. I'm just wondering, given that the future generations commissioner did some work on last year's budget that identified that only 1 per cent of that budget was actually earmarked for direct action to tackle climate change, whether we will see, as I say, that palpable shift in terms of resources towards decarbonisation as well. I'd like to hear from you what your plans are in that respect.
I also want to ask about multi-annual budgets. I know that the Welsh Government isn't afforded that luxury by the UK Government at this moment in time, but, of course, we do see in Scotland the Government there include aspects of multi-annual budgets in their budgets. Most recently, they included multi-year allocations for early learning and childcare and digital connectivity, so I'd like to know whether the Welsh Government will be incorporating elements of multi-annual budgeting in your next budget, despite, of course, doing that in very difficult circumstances.
Finally, you say in your statement that health will continue to be your priority for funding. Well, what I want to know is how will your budget further pursue a preventative approach, because, again, the future generations commissioner has highlighted how 94 per cent of NHS spending in Wales goes on acute and tertiary services. So, are we going to see that starting to change as you put that greater emphasis that you tell us you want to put on the preventative approach?
Of course, the ultimate preventative approach, I suppose, is to invest more in education, ensuring that our children and young people grow up being more aware of the importance of their own well-being, healthier lifestyles, being socially responsible citizens, understanding what environmental impact their actions might have. So, when will the Welsh Government confront the funding crisis in our schools, and will you ensure that schools have the resources they need to be able to deliver those outcomes that we all want to see?
Nid wyf yn rhannu barn hwyliog Nick Ramsay, ar hyn o bryd, mae'n rhaid imi ddweud; rwy'n credu bod cyni'n achosi pob math o broblemau a niwed difesur i unigolion a chymunedau, ac erydiad y gefnogaeth a'r gwasanaethau i bobl ledled Cymru, ac, wrth gwrs, nid oes llawer o obaith y bydd newid yn hynny o beth. Ym mis Mai, ysgrifennodd Paul Johnson, cyfarwyddwr y Sefydliad Astudiaethau Cyllid, mewn adroddiad, ac rwy'n dyfynnu:
Byddai gadael yr UE yn debygol o gynyddu benthyciadau rhwng £20 a £40 biliwn yn 2019-20. Byddai cyrraedd balans y gyllideb o'r fan honno... yn gofyn am flwyddyn neu ddwy arall o galedi ar y cyfraddau presennol o doriadau gwariant.
Felly, nid yw'r rhagolygon cystal ag y byddai rhai pobl yn dymuno iddyn nhw fod. Ac wrth gwrs, at hynny gallwn ychwanegu'r pryderon ynghylch a fydd Cymru yn cael arian gan Lywodraeth y DU sy'n cyfateb i'r hyn yr ydym yn ei dderbyn ar hyn o bryd. Hynny yw, fe wnaethon nhw addewidion ynghylch pensiynau, a thynnwyd sylw at hyn fel rhywbeth a oedd yn gamarweiniol, oherwydd ni chawsom yr arian ar ddiwedd y dydd. Felly, mae yna bryderon gwirioneddol, ond, wrth gwrs, nid oes angen imi gael clywed gan y Gweinidog am y problemau; rwy'n gwybod am y problemau. Yr hyn yr wyf yn awyddus i'w wybod yw beth yr ydych chi'n ei wneud i ymdrin â rhai o'r materion hynny a mynd i'r afael â nhw. Felly, pa drafodaethau yr ydych chi'n eu cael â Llywodraeth y DU o ran cyllido yn y dyfodol? Gwyddom am yr amwysedd neu'r ymgais i osgoi ymrwymo i dalu i'r gronfa ffyniant gyffredin. Wel, beth ydych chi'n ei wneud, felly, i sicrhau ein bod ni'n cael rhyw fath o eglurder?
Dywedodd Lesley Griffiths, y Gweinidog dros faterion gwledig, wrthym ychydig wythnosau yn ôl nad oedd ganddi syniad faint o arian yr oedd hi'n mynd i'w gael, os unrhyw arian o gwbl, yn achos Brexit 'heb gytundeb'. Felly, mae eisiau sicrwydd arnom oddi wrthych chi, fel Gweinidog, eich bod chi'n arwain y gad o'r tu blaen ac nid yn codi eich ysgwyddau a dweud, 'Wel, nid ydym yn gwybod beth sy'n mynd i ddigwydd ac mae popeth yn y tywyllwch.' Rwy'n credu bod angen inni glywed, mewn gwirionedd, eich bod chi'n mynd â'r frwydr at Lywodraeth y DU.
Nawr, mae sylwadau diweddar Boris Johnson ynghylch yr hyn yr hoffai ef ei wneud gydag arian sy'n cael ei wario yng Nghymru yn destun pryder hefyd, wrth gwrs, a hoffwn i wybod beth ydych chi'n ei wneud i sicrhau bod unrhyw wariant ar seilwaith Llywodraeth y DU yn ategu blaenoriaethau Cymru. Oherwydd mae perygl y byddwn ni, yn y pen draw, yn cael rhyw fath o ymhonni ariannol digyswllt rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn ceisio rhagori ar ei gilydd heb fod yn gydgysylltiedig, ac mae angen inni wneud yn siŵr eich bod chi'n gweithio'n gydlynus i gael y gwerth gorau am ein harian.
Gan ganolbwyntio ar gynlluniau Llywodraeth Cymru i ryddhau ei chyllideb ei hun, wrth gwrs, roeddem ni'n gobeithio gweld ychydig mwy o newid pendant o ran ymateb i'r argyfwng hinsawdd yn y gyllideb atodol a gyhoeddwyd yn flaenorol. Rwy'n deall mai ymarfer tacluso yw hwn, neu dyna mae pobl yn ei ddweud wrthym ni. Felly rwy'n gobeithio y bydd y gyllideb nesaf a fydd yn ymddangos rywbryd yn yr hydref yn dangos newid amlwg o ran adnoddau i fynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd. Nid ydym wedi gweld unrhyw gostau o ran cynllun cyflawni carbon isel y Llywodraeth, wrth gwrs. O gofio bod comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol wedi gwneud rhywfaint o waith ar gyllideb y llynedd, gan nodi mai dim ond 1 y cant o'r gyllideb honno a glustnodwyd mewn gwirionedd ar gyfer gweithredu uniongyrchol i fynd i'r afael â newid hinsawdd, tybed a fyddwn ni'n gweld, fel y dywedais i, unrhyw newid sylweddol o ran adnoddau tuag at ddatgarboneiddio hefyd. Hoffwn i glywed beth yw eich cynlluniau chi yn hynny o beth.
Hoffwn i ofyn hefyd am gyllidebau amlflwydd. Rwy'n gwybod nad oes gan Lywodraeth Cymru y moethusrwydd hwnnw sydd gan Lywodraeth y DU ar hyn o bryd. Ond, wrth gwrs, rydym ni'n gweld yn yr Alban fod y Llywodraeth yno yn cynnwys agweddau ar gyllidebau amlflwydd yn eu cyllidebau. Yn fwy diweddar, roedden nhw'n cynnwys dyraniadau aml-flwyddyn ar gyfer dysgu cynnar a gofal plant a chysylltedd digidol, felly hoffwn i wybod a fydd Llywodraeth Cymru yn ymgorffori elfennau o gyllidebu amlflwydd yn eich cyllideb nesaf, er, wrth gwrs, eich bod chi'n gwneud hynny mewn amgylchiadau anodd iawn.
Yn olaf, rydych chi'n dweud yn eich datganiad y bydd iechyd yn parhau i fod yn flaenoriaeth i chi o ran cyllid. Wel, yr hyn yr wyf i am ei wybod yw sut y bydd eich cyllideb chi'n ymdrin ymhellach â dull ataliol, oherwydd, unwaith eto, mae comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol wedi tynnu sylw at y modd y mae 94 y cant o wariant y GIG yng Nghymru yn mynd ar wasanaethau aciwt a thrydyddol. Felly, a ydym ni'n mynd i weld hynny'n dechrau newid wrth ichi roi'r pwyslais y dywedwch wrthym ni eich bod yn awyddus i'w roi ar y dull ataliol?
Wrth gwrs, y dull ataliol mwyaf, mae'n debyg, yw buddsoddi mwy mewn addysg, gan sicrhau bod ein plant a'n pobl ifanc yn cael eu magu'n fwy ymwybodol o bwysigrwydd eu lles eu hunain, o ffyrdd o fyw iachach, a bod yn ddinasyddion sy'n gyfrifol yn gymdeithasol, a deall pa effaith amgylcheddol y gallai eu gweithredoedd nhw ei chael. Felly, pryd wnaiff Llywodraeth Cymru wynebu'r argyfwng ariannu yn ein hysgolion, ac a wnewch chi sicrhau bod gan ysgolion yr adnoddau sydd eu hangen i allu cyflawni'r canlyniadau hynny y mae pawb ohonom ni'n dymuno eu gweld?
I thank Llyr Gruffydd for those comments. The first point he made was: are we taking the fight to the UK Government? Well, yes, I took the fight to the Prime Minister just last week. I was representing Welsh Government on the EUExTP meeting, which is the European Union exit and trade preparedness committee, which is a sub-committee of the UK Cabinet, which Welsh Government and the devolved administrations have the ability to go along to. So, I made the points at those meetings that, actually, we have not had a conversation yet in terms of what funding might be forthcoming for Wales in the event of a 'no deal' Brexit. I made the point that it is extremely unsatisfactory that we are facing the genuine prospect of a 'no deal' Brexit without having had those conversations or any certainty from the UK Government there. So, the UK Government is not confused about Welsh Government's position in those respects.
Of course, we always attend these meetings and make the case for Wales across the piece. The shared prosperity fund, for example, I've taken that case up again with James Brokenshire after the unanimous vote that we had here in the Assembly where we all supported the motion, which was jointly tabled by three of our parties, which said that we didn't want a penny less, that we had to make sure that the shared prosperity fund wasn't an opportunity to roll back on the devolution settlement, and that decisions on that fund should be made here in Wales. Some work has gone on over the last 18 months that would set out very clearly what Welsh Government's priorities would be for the future of regional funding, so we would be looking at multi-year frameworks, we'd be looking at the greater opportunity for local communities to have a say in the direction of the decisions that are made around those regional funds. So, we've been very clear in the documents that we've published and the work that Huw Irranca-Davies has been undertaking in the group that is looking at the future of regional funding in Wales as well.
In terms of Boris Johnson's comments, he said that we wouldn't have less money, so we welcome that, but he also said then that regional funding in Wales post Brexit would benefit from Conservative influence in terms of value for money. Well, of course, the Public Accounts Committee has looked at Conservative influence and value for money, and has looked at one of the funds that it has administered locally, and found that there were no real outcomes to that funding. So, I don't think that we can be taking lessons from the Conservatives on value-for-money issues.
The climate emergency issue is very live and very real for all of us. We're having these discussions now, as we start to consider the preparations of our next budget. But let's not imagine that good work hasn't been going on in this area for years. So, by the end of this current Government term, we expect to have nearly £70 million invested in public sector energy projects, with an expected £650 million in cash savings on energy, and to reduce emissions by 2.5 million tonnes of carbon dioxide over the lifetime of those assets. We're already considering carbon impact when allocating capital funding, and this was a key factor, for example, when we invested £50 million to develop a new rail station in Llanwern, together with extensive park-and-ride facilities and line improvements. And as part of our midpoint review of the Wales infrastructure investment plan, we've provided £60 million over three years for the NHS all-Wales capital programme, including supporting the replacement of the ambulance fleet with more modern, lower carbon models. So, it's not as if we just suddenly woke up one day and realised the environment was important. This has been at the heart of all of this Government's work, and we do recognise that within the context of emergency we need to increase our ambitions and move further forward there.
The preventative agenda—we worked really closely with the well-being of future generations commissioner to agree a definition of 'prevention', which is one that we're using across Government now, and, clearly, we want to see more investment in prevention, because obviously it has savings in the longer term, but that doesn't mean, of course, that we don't have the acute end to meet as well. Good work is going on with the future generations commissioner's office in terms of developing that journey checker that we've been talking about, which shows how we will better embed the future generations Act in all of our budget-making and decision-making processes. And some mention has been made earlier on today about the future generations commissioner's report, where she suggested £1 billion of funding for what she would see as priorities for the next budget. Now, that's a really useful contribution to the discussion, and I look forward to meeting with her to discuss that further. I think that the challenge to the commissioner, and the same challenge I make to all Members and everyone else I have discussions with regarding the budget, is if we're asking for additional funding in one place, then we have to have an understanding as to where we disinvest in response to that. And I'm also keen to understand the exact details of the carbon emissions that we would expect to be saving as a result of those measures in the 10-point plan that the commissioner produced, but I'm looking forward to having those more detailed discussions with her shortly.
Rwy'n diolch i Llŷr Gruffydd am y sylwadau hynny. Y pwynt cyntaf a wnaeth ef oedd: a ydym ni'n mynd â'r frwydr at Lywodraeth y DU? Wel, ydym, es i â'r frwydr at Brif Weinidog y DU yr wythnos diwethaf. Roeddwn i'n cynrychioli Llywodraeth Cymru mewn cyfarfod o EUExTP, sef y pwyllgor paratoi ar gyfer masnach ac ymadael â'r Undeb Ewropeaidd, sy'n is-bwyllgor i Gabinet y DU, y mae gan Lywodraeth Cymru a'r gweinyddiaethau datganoledig yr hawl i'w fynychu. Felly, fe wnes i'r pwyntiau yn y cyfarfodydd hynny nad ydym ni, mewn gwirionedd, wedi cael sgwrs eto o ran pa gyllid a allai ddod i Gymru pe byddai Brexit 'heb gytundeb'. Fe wnes i'r pwynt ei bod hi'n anfoddhaol iawn ein bod ni'n wynebu'r posibilrwydd gwirioneddol o gael Brexit 'heb gytundeb' heb gael y sgyrsiau hynny na sicrwydd gan Lywodraeth y DU yn hynny o beth. Felly, nid yw Llywodraeth y DU yn y tywyllwch ynglŷn â safbwynt Llywodraeth Cymru yn y cyswllt hwnnw.
Wrth gwrs, rydym bob amser yn mynd i'r cyfarfodydd hyn ac yn dadlau achos Cymru drwy'r cyfan. Y gronfa ffyniant gyffredin, er enghraifft. Rwyf wedi codi'r achos hwnnw eto gyda James Brokenshire ar ôl y bleidlais unfrydol a gawsom ni yma yn y Cynulliad pan gafwyd cefnogaeth pawb i'r cynnig, a gyflwynwyd ar y cyd gan dair o'n pleidiau, a ddywedodd nad oeddem eisiau cael yr un geiniog yn llai, a bod yn rhaid inni sicrhau nad oedd y gronfa ffyniant gyffredin yn gyfle i lithro'n ôl oddi wrth y setliad datganoli, ac y dylai penderfyniadau ar y gronfa honno gael eu gwneud yma yng Nghymru. Mae rhywfaint o waith wedi digwydd dros y 18 mis diwethaf a fyddai'n nodi'n eglur iawn beth fyddai blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer dyfodol cyllid rhanbarthol. Felly, byddem ni'n edrych ar fframweithiau aml-flwyddyn, byddem ni'n edrych ar y cyfle mwy eang i weld cymunedau yn rhoi eu barn o ran cyfeiriad y penderfyniadau sy'n cael eu gwneud ynghylch y cronfeydd rhanbarthol hynny. Felly, rydym wedi bod yn glir iawn yn y dogfennau a gyhoeddwyd gennym ac yn y gwaith y mae Huw Irranca-Davies wedi bod yn ei wneud yn y grŵp sy'n edrych ar ddyfodol cyllid rhanbarthol yng Nghymru hefyd.
O ran sylwadau Boris Johnson, fe ddywedodd ef na fyddai gennym ni lai o arian, felly rydym ni'n croesawu hynny, ond fe ddywedodd bryd hynny hefyd y byddai cyllid rhanbarthol yng Nghymru ar ôl Brexit yn elwa ar ddylanwad y Ceidwadwyr o ran gwerth am arian. Wel, wrth gwrs, mae'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus wedi edrych ar ddylanwad y Ceidwadwyr a gwerth am arian, ac wedi ystyried un o'r cronfeydd y maen nhw wedi ei gweinyddu yn lleol, ac fe gafwyd nad oedd unrhyw ganlyniadau gwirioneddol i'r cyllid hwnnw. Felly, nid wyf i'n credu y gallwn ni ddysgu oddi wrth y Ceidwadwyr am faterion gwerth am arian.
Mae problem argyfwng yr hinsawdd yn fyw iawn ac yn real iawn i bawb ohonom. Rydym yn cael y trafodaethau hyn ar hyn o bryd, wrth ddechrau ystyried y paratoadau ar gyfer ein cyllideb nesaf. Ond peidied neb â dychmygu nad oes gwaith da wedi cael ei wneud yn y maes hwn ers blynyddoedd. Felly, erbyn diwedd y tymor Llywodraeth hwn, rydym yn disgwyl y bydd bron £70 miliwn wedi cael ei fuddsoddi mewn prosiectau ynni yn y sector cyhoeddus, gyda'r disgwyliad o £650 miliwn o arbedion ariannol ar ynni, ac rydym yn disgwyl 2.5 miliwn tunnell o garbon deuocsid yn llai o allyriadau dros gyfnod yr asedau hynny. Rydym eisoes yn ystyried effaith carbon wrth ddyrannu cyllid cyfalaf, ac roedd hwn yn ffactor allweddol, er enghraifft, pan fuddsoddwyd £50 miliwn i ddatblygu gorsaf drenau newydd yn Llanwern, ynghyd â chyfleusterau parcio a theithio helaeth a gwelliannau i'r lein. Ac fel rhan o'n hadolygiad hanner ffordd o'r cynllun buddsoddi yn seilwaith Cymru, rydym wedi rhoi £60 miliwn dros dair blynedd i raglen gyfalaf Cymru gyfan y GIG, gan gynnwys cymorth i ddisodli'r fflyd o ambiwlansys â modelau carbon is mwy cyfoes. Felly, nid yw'n fater o ddeffro'n sydyn un diwrnod a sylweddoli bod yr amgylchedd yn bwysig. Mae hyn wedi bod wrth galon holl waith y Llywodraeth hon, ac rydym yn cydnabod bod angen inni, o fewn cyd-destun yr argyfwng, gynyddu ein huchelgeisiau a symud ymlaen â hynny.
Yr agenda ataliol—buom yn gweithio'n agos iawn gyda chomisiynydd lles cenedlaethau'r dyfodol i gytuno ar ddiffiniad o 'atal', sef yr un yr ydym ni'n ei ddefnyddio ledled y Llywodraeth erbyn hyn, ac, yn amlwg, rydym ni'n awyddus i weld mwy o fuddsoddi mewn atal, oherwydd yn amlwg, mae arbedion iddo yn y tymor hwy. Fodd bynnag, nid yw hynny'n golygu, wrth gwrs, nad oes gennym ni yr achosion acíwt i ymdrin â nhw hefyd. Mae gwaith da yn digwydd yn swyddfa comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol o ran datblygu'r dull hwnnw o wirio'r daith yr ydym ni wedi bod yn siarad amdani, sy'n dangos sut y byddwn ni'n ymgorffori deddf cenedlaethau'r dyfodol yn well ym mhob un o'n penderfyniadau ynglŷn â chyllideb a'n dulliau o wneud penderfyniadau. Soniwyd yn gynharach heddiw am adroddiad comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol, lle awgrymodd £1 biliwn o gyllid ar gyfer yr hyn y byddai hi'n ei ystyried yn flaenoriaeth ar gyfer y gyllideb nesaf. Nawr, mae hwnnw'n gyfraniad defnyddiol iawn i'r drafodaeth, ac rwy'n edrych ymlaen at gyfarfod â hi i drafod hynny ymhellach. Rwyf i o'r farn mai'r her i'r comisiynydd, a'r her a roddaf i'r holl Aelodau a phawb arall yr wyf yn cael trafodaethau â nhw ynglŷn â'r gyllideb, yw os ydym ni'n gofyn am gyllid ychwanegol mewn un man, yna bydd yn rhaid inni gael gwybod ymhle y byddwn i'n dadfuddsoddi mewn ymateb i hynny. Rwyf hefyd yn awyddus i ddeall y manylion yn union o ran yr allyriadau carbon y byddem ni'n disgwyl eu gweld o ganlyniad i'r mesurau hynny yn y cynllun 10 pwynt a gynhyrchodd y comisiynydd, ond rwy'n edrych ymlaen at gael y trafodaethau manylach hynny gyda hi'n fuan.
I'd like to thank you, Minister, for your statement, which offers us a stark warning of the challenges ahead of us, challenges that are made all the more pressing because of the failed economic policies of the UK Government. I'd welcome your reflections on the dangerous hyperbole that we've seen from the two candidates for the leadership of the Conservative Party. You've alluded to some of this in your answers to other Members, but I'd like to specifically ask you whether you agree with me that the evidence, for example, from the Institute for Fiscal Studies, is that Boris Johnson's offers on income tax and national insurance contributions would actually deliver the greatest benefit for those on the highest of incomes in this society, and do you agree with me, also, that this would see a further slashing of the funding available to public services across the UK, and, of course, here in Wales?
Minister, you have explained to us the high degree of uncertainty around future spending plans, and this uncertainty is clearly made worse by the lack of a comprehensive spending review. With that in mind, how exactly is that affecting the ability of the Welsh Government to plan alongside partners in local government, business and the third sector?
Hoffwn i ddiolch i chi, Gweinidog, am eich datganiad, sy'n rhoi rhybudd plaen i ni am yr heriau sydd o'n blaenau, yr heriau sy'n cael eu gwaethygu gan bolisïau economaidd aflwyddiannus Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Byddwn i'n croesawu eich sylwadau ar yr ormodiaith beryglus a glywsom ni gan y ddau ymgeisydd am arweinyddiaeth y Blaid Geidwadol. Rydych chi wedi cyfeirio at rywfaint o hynny yn eich atebion i'r Aelodau eraill, ond hoffwn i ofyn i chi yn benodol a ydych chi'n cytuno â mi mai'r dystiolaeth, er enghraifft, o'r Sefydliad Astudiaethau Cyllid, yw bod cynigion Boris Johnson ar dreth incwm a chyfraniadau yswiriant gwladol mewn gwirionedd am sicrhau'r budd mwyaf i'r rhai ar yr incwm uchaf yn y gymdeithas, ac a ydych chi'n cytuno â mi, hefyd, y byddai hyn yn gweld cwtogi pellach ar yr arian sydd ar gael i wasanaethau cyhoeddus ledled y DU, ac, wrth gwrs, yma yng Nghymru?
Gweinidog, rydych chi wedi egluro inni fod ansicrwydd mawr ynglŷn â chynlluniau gwariant yn y dyfodol, ac mae'r ansicrwydd hwn yn amlwg yn cael ei waethygu yn niffyg adolygiad cynhwysfawr o wariant. Gyda hynny mewn golwg, sut yn union y mae hynny'n effeithio ar allu Llywodraeth Cymru i gynllunio ar y cyd â phartneriaid mewn Llywodraeth Leol, busnes a'r trydydd sector?
I thank Vikki Howells for raising these points, and particularly the recognition that some of the policies and proposals that have been put forward by both potential new Prime Ministers certainly are not on the progressive end of things, and certainly would benefit those who are richer, and offer nothing for people who are struggling, but then I suppose that is very much where we are in the sense that they're playing to a very narrow gallery. They only need to satisfy the small number of people who are members of the Conservative Party so that they can walk into No. 10. And, clearly, being progressive and trying to introduce policies that will support people who are the hardest pressed, in difficult times, who are bearing the brunt of austerity, is not a priority for them.
We're trying to do some modelling along different paths, looking at things that might happen so that we can get a better understanding of what that means for Wales. So, we're not expecting to know the quantum of our budgets until much later in the year, but we are looking at various scenarios, and they do vary from some favourable conditions to some very stressful ones. And one of the ones that we're modelling is about preparing for a 'no deal' exit from the European Union. In December of last year, we published our latest economic analysis of the UK Government's proposals for EU exit, and that highlighted, in a worst-case scenario, GDP maybe between 7.75 per cent and 10 per cent lower than in May 2016 by the end of 2023, in the event of a disruptive Brexit. This is a more severe contraction than was experienced in the recession that started in 2008. Subsequent analysis from the bank suggests that suitable mitigation preparation could alleviate the worst-case impact somewhat, but it would still be similar in scale to the last recession. So, I can reassure the Member that we are modelling all kinds of possible outcomes, and certainly looking very carefully at the impact that the various promises made by the Conservative prime ministerial candidates might have on Wales.
Vikki Howells is right to identify the fact that we don't have a comprehensive spending review and we don't have a budget for next year as being really at the root of the lack of clarity that we have. So, were we to see a roll-over budget of one year without the additional funding that we've had in year, for example, that would mean, on a like-for-like basis, local authorities would be £111 million worse off on that basis. So, I think the challenges that we're facing are very stark, and the lack of information is just making things difficult.
Rwy'n diolch i Vikki Howells am godi'r pwyntiau hyn, ac yn arbennig y gydnabyddiaeth nad yw rhai o'r polisïau na'r cynigion a gyflwynwyd gan y ddau Brif Weinidog newydd posibl yn sicr yn flaengar iawn, ac yn sicr bydden nhw o fudd i'r cyfoethogion, ac nid ydynt yn cynnig dim i bobl sy'n cael trafferth cael dau ben llinyn ynghyd. Ond mae'n debyg iawn mai dyna yw'r sefyllfa yn yr ystyr eu bod nhw'n ceisio tynnu sylw at eu hunain. Nid oes angen iddyn nhw ond bodloni nifer fechan o bobl sy'n aelodau o'r Blaid Geidwadol i allu cerdded i mewn i rif 10. Ac, yn amlwg, nid yw bod yn flaengar a cheisio cyflwyno polisïau a fydd yn cefnogi'r bobl sydd dan y pwysau mwyaf, mewn cyfnod anodd, ac sy'n dwyn baich cyni, yn flaenoriaeth iddyn nhw.
Rydym ni'n ceisio modelau ar hyd gwahanol lwybrau, gan edrych ar bethau a allai ddigwydd fel y gallwn ni gael gwell dealltwriaeth o'r hyn y mae hynny'n ei olygu i Gymru. Felly, nid ydym yn disgwyl gwybod beth yw cwantwm ein cyllidebau tan yn ddiweddarach yn y flwyddyn, ond rydym yn edrych ar wahanol senarios, ac maen nhw'n amrywio o rai amodau sy'n ffafriol i amodau sy'n achosi llawer o bwysau. Ac mae un o'r rhai yr ydym ni'n eu modelu yn ymwneud â pharatoi ar gyfer ymadawiad 'heb gytundeb' â'r Undeb Ewropeaidd. Ym mis Rhagfyr y llynedd, cyhoeddwyd ein dadansoddiad economaidd diweddaraf o gynigion Llywodraeth y DU ar gyfer ymadael â'r UE, ac fe dynnodd hynny sylw, yn y sefyllfa waethaf un, at gynnyrch domestig gros sydd efallai rhwng 7.75 y cant a 10 y cant yn is nag yr oedd ym mis Mai 2016 erbyn diwedd 2023, os digwydd Brexit anffafriol. Mae hwn yn lleihad mwy difrifol nag a welwyd yn ystod y dirwasgiad a ddechreuodd yn 2008. Mae dadansoddiadau dilynol gan y banc yn awgrymu y gallai paratoi mesurau lliniaru addas osgoi'r effaith waethaf, i ryw raddau, ond byddai hwnnw'n dal i fod yn debyg o ran ei faint i'r dirwasgiad diwethaf. Felly, gallaf sicrhau'r Aelod ein bod ni'n modelu pob math o ganlyniadau posibl, ac yn sicr yn edrych yn ofalus iawn ar yr effaith y gallai'r addewidion amrywiol a wneir gan yr ymgeiswyr Ceidwadol am y Brifweinidogaeth ei chael ar Gymru.
Mae Vikki Howells yn iawn i nodi'r ffaith nad oes gennym adolygiad cynhwysfawr o wariant ac nad oes gennym gyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf, a hynny mewn gwirionedd sydd wrth wraidd y diffyg eglurder sydd gennym ni. Felly, pe byddem yn gweld cyllideb dreigl yn cael ei chyflwyno am flwyddyn heb yr arian ychwanegol yr ydym ni wedi ei gael yn ystod y flwyddyn, er enghraifft, byddai hynny'n golygu, ar sail debyg am debyg, y byddai awdurdodau lleol £111 miliwn ar eu colled. Felly, rwyf i o'r farn fod yr heriau sy'n ein hwynebu yn rhai enbydus iawn, ac mae diffyg gwybodaeth yn gwneud pethau'n anodd.
When I was planning for this week's business, I think it was Friday last week, I was taking a look through some of what we'd be doing and I saw this statement, 'Future Outlook for Public Spending in Wales', and I was quite excited. I thought we were going to be looking at some of the big, long-term issues affecting public spending in Wales: the demography of Wales, our ageing population, the impact of when we lose younger people to England. What can we do to keep more of the younger people generating taxes in our economy, particularly when we've got the Welsh rates of income tax now? Why is our population ageing so much, relative to England? Do we have levers, and would we want to consider using any of those levers to affect, perhaps even at the margin, the demography? What are those challenges? How are Welsh Government preparing for it? But instead, we get this. I mean, what a whinge. We've just had a long litany of complaints, as though, looking forward a decade, we're going back a decade, and it's just a great screed against austerity. We were told that there is a continuing programme of austerity from the UK Government, that the UK Government's narrative has been that austerity is ending, and that the reality is very different. And then you treat us to this comparison between 2023—well, at least that's looking forward. But you go back to 2009-10. I mean, what does that say about whether austerity is ending? Surely, what matters, at least in that respect, is: what's our budget this year compared to last year? How might it be next year compared to this year? Is there a change in trend? Are we actually going to begin having a bit more money again? Yet, all you talk about is austerity, and I just don't think that it's very helpful. [Interruption.] Well, if you'd like to examine my voting record, you'll find that some of them I didn't actually vote for.
But, I mean, let's—. The one good thing if Boris does come in is that, perhaps, there will be some optimism. That's one thing that you can say for him. Whether it will be well grounded or not, we will come to see. You said nothing positive, at least that I recall, in that statement. This morning, have you looked at the economic numbers that came out today? Seventy-six per cent employment across the UK—an absolute record. We've never seen employment on that scale before. And we have wages going up by 3.6 per cent year on year. That's more than we've seen—significantly more than we've seen—for the last decade. In real terms, that 3.6 per cent increase, inflation at 2 per cent—. We're now seeing real wages going up year by year between 1.5 and 2 per cent, yet we're still seeing employment creation on top of that. So, if you look at both employment creation near 1 per cent still, year on year, and that 1.5 to 2 per cent real wage growth on top of that, you could be looking at growth in employment income this coming year of 2.5 to 3 per cent in real terms. Surely that gives the scope for GDP to surprise to the upside compared to some of the gloomiest forecasts that you've been talking about. We've also seen, at least at the UK level—you don't give us the numbers here—some surprises to the upside in terms of how the borrowing numbers have been coming in. One of the key drivers of those borrowing numbers is that employment income. It is hugely important to the tax take, and some of the areas—the only ones you talk about—where the economy's disappointed, for example investment, are ones that are not the big tax-take areas. If you have a certain level of GDP, if you see a shift away from investment towards employment income, at least in the near term the fiscal impact of that is very positive, because you raise more tax from it. We didn't hear anything about that at all, and I have to say I am disappointed by that approach.
You have this Jeffrey Archer sort of title, Nick Ramsay suggested—not a penny less, not a power lost—and, again, you accentuate the downside. You could at least have listened to your First Minister in the previous statement. He was a lot more positive. He said we'll be acquiring thousands of new powers and functions in policy areas that were previously set by EU laws. Surely that is something to celebrate. Clearly there's a discussion with UK Government and others about exactly how the shared prosperity fund will work. Now, Boris has said that the decision to cancel the M4 relief road needs to be reversed, and he's said there's going to be significant Conservative Ministers' influence on how the money is spent, so I infer from that that the UK Government may be offering to pay for the M4 relief road, or at least a substantial proportion of it. Now, surely, given the impact that could have in boosting our economy, helping young people stay in Wales—what better way to boost shared prosperity than actually to fund that M4 relief road?
Isn't it time the Minister started actually looking at the positive, at least some of the positive elements? I'm quite happy to plan for scenarios that are less positive, but the Bank of England numbers she's quoted—they were the worst-case scenario to start with, and they've revised them away because they're preposterous. They are based on the assumption that people don't respond to changes in economic circumstance, whereas they do, and that's what drives human progress. So, let's just have a bit of optimism.
Pan oeddwn i'n cynllunio ar gyfer busnes yr wythnos hon, rwy'n credu mai dydd Gwener yr wythnos diwethaf oedd hi, roeddwn i'n edrych drwy rywfaint o'r hyn y byddem yn ei wneud ac fe welais i'r datganiad hwn, 'Rhagolygon y Dyfodol ar gyfer Gwariant Cyhoeddus yng Nghymru', ac roeddwn i'n llawn cyffro. Credais y byddem yn edrych ar rai o'r materion pwysig, hirdymor sy'n effeithio ar wariant cyhoeddus yng Nghymru: demograffeg Cymru, y boblogaeth sy'n heneiddio, effaith colli'r to iau i Loegr. Beth allwn ni ei wneud i gadw mwy o'r bobl iau sy'n cynhyrchu trethi yn ein heconomi ni, yn enwedig pan mae gennym gyfraddau treth incwm i Gymru nawr? Pam mae ein poblogaeth ni'n heneiddio cymaint, o'i chymharu â Lloegr? A oes gennym ni'r ysgogiadau, ac a fyddwn ni'n ystyried defnyddio unrhyw rai o'r ysgogiadau hynny i effeithio ar y ddemograffeg, hyd yn oed ar yr ymylon, efallai? Beth yw'r heriau hynny? Sut mae Llywodraeth Cymru yn paratoi ar gyfer hyn? Ond yn hytrach, dyma'r hyn gawsom ni. Hynny yw, yr holl gwyno. Rydym newydd gael lliaws o gwynion. Wrth edrych ymlaen degawd, rydym fel pe baem yn mynd yn ôl degawd, a'r cyfan a gawsom oedd cwyno diflas am gyni. Fe glywsom ni fod gan Lywodraeth y DU raglen barhaus o gyni, mai naratif Llywodraeth y DU oedd bod cyni'n dod i ben, a bod y gwirionedd yn wahanol iawn. Ac yna rydych chi'n rhoi'r pleser inni o'r gymhariaeth rhwng 2023—wel, mae hynny'n edrych ymlaen o leiaf. Ond rydych chi'n mynd yn ôl i 2009-10. Hynny yw, beth sydd a wnelo hynny â chyni'n dod i ben? Yn sicr, yr hyn sy'n bwysig, o leiaf yn hyn o beth, yw: beth yw'r gyllideb eleni o'i chymharu â'r llynedd? Sut y gallai fod y flwyddyn nesaf o'i chymharu â'r flwyddyn hon? A oes yna duedd ar gyfer newid? A ydym mewn gwirionedd yn mynd i ddechrau cael ychydig mwy o arian eto? Ac eto i gyd, y cyfan yr ydych chi'n sôn amdano yw cyni, ac ni chredaf fod hynny'n ddefnyddiol iawn. [Torri ar draws.] Wel, os hoffech edrych ar fy nghofnod pleidleisio, fe welwch fod rhai ohonyn nhw na wnes i bleidleisio o'u plaid.
Ond, hynny yw, gadewch i ni—. Un peth da os daw Boris i mewn yw y ceir rhywfaint o optimistiaeth, o bosib. Dyna un peth y gallwch ei ddweud o'i blaid ef. Boed hynny ar sail gadarn neu beidio, fe gawn ni weld. Ni fynegwyd unrhyw beth cadarnhaol, i mi ei gofio o leiaf, yn y datganiad hwnnw. Y bore yma, ydych chi wedi edrych ar y ffigurau economaidd a gyhoeddwyd heddiw? Saith deg a chwech y cant mewn cyflogaeth ledled y DU—y mwyaf erioed. Ni welwyd erioed gyflogaeth ar y raddfa honno o'r blaen. Ac mae cyflogau yn codi 3.6 y cant o flwyddyn i flwyddyn. Mae hynny'n fwy nag yr ydym ni wedi ei weld—yn sylweddol fwy nag yr ydym wedi ei weld—ers y degawd diwethaf. Mewn termau gwirioneddol, y cynnydd yna o 3.6 y cant, chwyddiant ar 2 y cant—. Rydym ni'n gweld cyflogau gwirioneddol yn codi flwyddyn ar ôl blwyddyn rhwng 1.5 a 2 y cant nawr, ac eto rydym ni'n dal i weld mwy o gyflogaeth yn cael ei greu ar ben hynny. Felly, os edrychwch chi ar greu swyddi yn agos at 1 y cant o hyd, o flwyddyn i flwyddyn, a'r twf cyflog gwirioneddol o 1.5 i 2 y cant ar ben hynny hefyd, fe allech chi fod yn edrych ar dwf mewn incwm cyflogaeth yn y flwyddyn sydd i ddod o 2.5 i 3 y cant mewn termau real. Siawns nad yw hynny'n rhoi'r cyfle i gynnyrch domestig gros siomi ar yr ochr orau, o'i gymharu â rhai o'r rhagolygon digalon yr ydych chi wedi bod yn sôn amdanyn nhw. Rydym hefyd wedi gweld, o leiaf ar lefel y DU—nid ydych chi'n rhoi'r rhifau inni yma—rai pethau annisgwyl yn dod i'r wyneb o ran sut y mae niferoedd benthyca wedi bod yn dod i mewn. Un o'r prif ffactorau sy'n ysgogi'r niferoedd benthyca hynny yw'r incwm cyflogaeth hwnnw. Mae'n hynod bwysig i'r dreth a gesglir, ac mae rhai o'r meysydd—yr unig rai yr ydych chi'n sôn amdanyn nhw—lle mae'r economi yn siomedig, er enghraifft buddsoddiad, yn rhai nad ydyn nhw'n feysydd lle cesglir llawer iawn o dreth. Os oes gennych chi lefel benodol o gynnyrch domestig gros, os ydych chi'n gweld symudiad i ffwrdd oddi wrth fuddsoddiad tuag at incwm cyflogaeth, o leiaf yn y byrdymor mae effaith ariannol hynny'n beth cadarnhaol iawn, oherwydd eich bod chi'n casglu mwy o dreth yn ei sgil. Ni chlywsom ddim am hynny o gwbl, ac mae'n rhaid imi ddweud fy mod wedi fy siomi â'r agwedd honno.
Mae gennych chi'r teitl hwn sy'n dwyn Jeffrey Archer i gof, fel yr awgrymodd Nick Ramsay—heb golli'r un geiniog, heb golli'r un grym—ac, unwaith eto, mae eich pwyslais chi ar yr anfanteision. Fe allech chi fod o leiaf wedi gwrando ar eich Prif Weinidog yn y datganiad blaenorol. Roedd ef yn llawer mwy cadarnhaol. Fe ddywedodd ef y byddwn ni'n etifeddu miloedd o bwerau a swyddogaethau newydd mewn meysydd polisi a oedd yn cael eu pennu gan gyfreithiau'r UE yn y gorffennol. Siawns nad yw hynny'n rhywbeth i'w ddathlu. Mae'n amlwg bod trafodaethau gyda Llywodraeth y DU ac eraill ynghylch sut yn union y bydd y gronfa ffyniant a rennir yn gweithio. Nawr, dywedodd Boris fod angen gwrthdroi'r penderfyniad i ganslo ffordd liniaru'r M4, a dywedodd y bydd gan Weinidogion Ceidwadol ddylanwad mawr ar sut y caiff yr arian ei wario,. Felly rwy'n casglu o hynny y gallai Llywodraeth y DU fod yn cynnig talu am ffordd liniaru'r M4, neu o leiaf am gyfran sylweddol ohoni. Nawr, yn sicr, o ystyried yr effaith y gallai hynny ei chael ar hybu ein heconomi ni, a helpu pobl ifanc i aros yng Nghymru—pa ffordd well i hybu ffyniant a rennir nag ariannu ffordd liniaru'r M4?
Onid yw hi'n amser i'r Gweinidog ddechrau edrych ar yr hyn sy'n gadarnhaol, neu rai o leiaf o'r elfennau cadarnhaol? Rwy'n ddigon hapus i gynllunio ar gyfer senarios sy'n llai cadarnhaol, ond mae'r niferoedd o Fanc Lloegr a ddyfynnodd—y senario gwaethaf posib i ddechrau, a chawsant eu diystyru erbyn hyn gan eu bod nhw'n hurt. Maen nhw'n seiliedig ar y dybiaeth nad yw pobl yn ymateb i newidiadau mewn amgylchiadau economaidd, ond y maen nhw'n ymateb, a dyna sy'n ysgogi cynnydd y ddynoliaeth. Felly, gadewch inni gael tamaid bach o optimistiaeth.
I'm not going to pretend there is good news in terms of Welsh Government's budget, which has been going down year on year. Just three facts from Mark Reckless's contribution—well, one from my statement, and two from his contribution. The fact from my statement is that 50 per cent of the Welsh Government's budget goes on pay. Mark Reckless tells us wages are going up year on year; Welsh Government budget is going down year on year, so I'll leave Mark Reckless to do the maths in terms of what that means for the pressure on Welsh Government and the difficult choices that we have to face.
The chief economist has provided a report, as he will do again this autumn, which we'll publish alongside our draft budget, and he takes the longer look. The latest report contains a range of important conclusions, including that Brexit continues to weigh on growth prospects for Wales and the UK as a whole. The severity of the impact will depend on the form that Brexit takes, and the dislocation associated with the process of leaving, and it's likely that Wales will be disproportionately hit by a hard Brexit. Analysis undertaken by the OBR implies that the assumption of a prolonged period of fiscal restraint should remain at the core, central scenario, and under the lower scenario, which is included in the report, the Welsh Government would only recover to its 2010-11 level by the end of the next decade. So, that takes a longer look, and, again, there's not a lot to be particularly joyous about in that as well. So, I'm sorry if the Member thinks that it's a whinge, but, unfortunately, I'm sharing some facts with colleagues that I think will help us in terms of our deliberations as we set our forthcoming budget.
Nid wyf i am honni fod yna newyddion da o ran cyllideb Llywodraeth Cymru, sydd wedi bod yn gostwng flwyddyn ar ôl blwyddyn. Tair ffaith yn unig o gyfraniad Mark Reckless—wel, un o'm datganiad i, a dau o'i gyfraniad ef. Y ffaith o'm datganiad i yw bod 50 y cant o gyllideb Llywodraeth Cymru yn mynd ar gyflogau. Mae Mark Reckless yn dweud wrthym fod cyflogau'n codi flwyddyn ar ôl blwyddyn; mae cyllideb Llywodraeth Cymru yn gostwng flwyddyn ar ôl blwyddyn. Felly gadawaf i Mark Reckless ymdrin â'r fathemateg o ran yr hyn y mae hynny'n ei olygu o ran y pwysau ar Lywodraeth Cymru a'r dewisiadau anodd y mae'n rhaid i ni eu hwynebu.
Mae'r prif economegydd wedi darparu ei adroddiad, fel y bydd yn ei wneud eto yn yr hydref eleni, a byddwn ni'n ei gyhoeddi ar y cyd â'n cyllideb ddrafft. Mae e'n edrych i'r tymor hirach. Mae'r adroddiad diweddaraf yn cynnwys amrywiaeth o gasgliadau pwysig, gan gynnwys bod Brexit yn parhau i bwyso ar ragolygon twf ar gyfer Cymru a'r DU yn gyffredinol. Bydd difrifoldeb yr effaith yn dibynnu ar y ffurf y bydd Brexit yn ei gymryd, a'r dryswch sy'n gysylltiedig â'r broses ymadael, ac mae'n debygol y caiff Cymru ei tharo'n anghymesur gan Brexit caled. Mae gwaith dadansoddiadol a wnaeth y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn awgrymu y dylai'r dybiaeth o gyfnod hir o gyfyngiadau cyllidol aros yn senario craidd, canolog, ac o dan y senario is, sydd yn cael ei gynnwys yn yr adroddiad, ni fyddai Llywodraeth Cymru ond yn adennill hyd at ei lefel yn 2010-11 erbyn diwedd y degawd nesaf. Felly, mae hynny'n edrych ymhellach ac, unwaith eto, nid oes llawer i fod yn arbennig o hapus yn ei gylch o ran hynny ychwaith. Felly, mae'n ddrwg gennyf os yw'r Aelod yn ystyried fod hyn yn gwynfanllyd, ond, yn anffodus, rhannu ffeithiau a wnaf i â chydweithwyr ac rwyf o'r farn y byddan nhw o gymorth inni yn ein trafodaethau wrth bennu ein cyllideb arfaethedig.
Thank you, Minister, for your statement, and I remain in no doubt that austerity is a politically motivated camouflage for an ideological attack on the state and public sector by the UK Conservative Government, and I make no apologies for saying that. It is critical to the context and outlook for Wales and the people of Wales, which is the statement that we have just heard. And I'm afraid the Assembly group opposite do belong within the UK Tory family, although they do try and distance themselves from it like a rather weak and wobbly distant relative that they really just don’t want anything to do with on occasion. So, Minister, I’ve heard it said by the Tory benches that I mention austerity a lot, and that is because it does make me angry. I make no apologies for that either. As the Assembly Member for Islwyn, I will continue to mention austerity.
I’m increasingly concerned that the situation, though, is being made a lot worse, as the Minister has said, by the UK Government’s ongoing lack of a comprehensive spending review, the lack of clarity making planning virtually impossible, and that this compounds the impact of the ongoing austerity. It compounds the cuts to Wales, and it does not even countenance the economic crash and harm of a ‘no deal’ Brexit, which seems to be somehow not countenanced by some in this Chamber. So, Minister, can you set out further your view on how the cumulative impact of these constraints are impacting on our ability to act, despite the highly ambitious and innovative programme of legislation?
Diolch i chi, Gweinidog, am eich datganiad. Rwy'n dal i fod yn gwbl sicr fod cyni yn gymhelliant gwleidyddol i guddio ymosodiad ideolegol ar y wladwriaeth a'r sector cyhoeddus gan Lywodraeth Geidwadol y DU, ac nid wyf yn mynd i ymddiheuro am ddweud hynny. Mae'n hollbwysig i'r cyd-destun a'r rhagolygon i Gymru a phobl Cymru, sef y datganiad yr ydym ni newydd ei glywed. Ac rwy'n ofni bod y grŵp yn y Cynulliad sydd gyferbyn yn perthyn i deulu Torïaid y DU, er eu bod nhw'n ceisio ymbellhau oddi wrtho fel rhyw berthynas sydd ychydig yn eiddil a sigledig nad yw mewn gwirionedd eisiau gwneud unrhyw beth gydag ef o bryd i'w gilydd. Felly, Gweinidog, rwyf wedi clywed bod meinciau'r Torïaid yn dweud fy mod i'n sôn llawer am gyni, ac mae hynny oherwydd ei fod yn fy ngwylltio i. Nid wyf yn mynd i ymddiheuro am hynny ychwaith. A minnau'n Aelod Cynulliad dros Islwyn, byddaf yn parhau i sôn am gyni.
Rwy'n gynyddol bryderus bod y sefyllfa, er hynny, yn cael ei gwneud yn llawer gwaeth, fel y dywedodd y Gweinidog, oherwydd diffyg parhaol yr adolygiad cynhwysfawr o wariant gan Lywodraeth y DU, y diffyg eglurder sy'n gwneud cynllunio bron yn amhosibl, a bod hyn yn dwysáu'r effaith a gaiff y cyni parhaol. Mae hyn yn ychwanegu at y toriadau i Gymru, ac nid yw hyd yn oed yn rhoi sylw i'r chwalfa economaidd a'r niwed y gallai Brexit 'heb gytundeb' eu hachosi, materion nad ydynt, i bob golwg, yn cael sylw gan rai yn y Siambr hon. Felly, Gweinidog, a wnewch chi nodi ymhellach eich barn chi ar sut y mae effaith gronnol y cyfyngiadau hyn yn effeithio ar ein gallu ni i weithredu, er gwaethaf y rhaglen ddeddfwriaeth sy'n hynod uchelgeisiol ac arloesol?
I thank Rhianon Passmore for setting out the challenging circumstances in which we find ourselves, but I want to emphasise that Welsh Government is doing absolutely everything it possibly can to prepare for Brexit, whichever form it takes, and to try and take whatever mitigating action we possibly can. So, you’ll recall I recently announced a capital investment package, which was a first tranche of a stimulus package worth £85 million: £50 million of that was invested in social housing to support the delivery of up to 650 affordable homes across Wales, which could create employment for up to 1,000 people for a year; £5 million allocated to the maintenance of the Welsh Government’s strategic road network, ensuring well-connected, reliable, resilient road networks in all parts of Wales; and £10 million was allocated to the economy futures fund to support the delivery of the economic action plan, and this additional funding will help boost resilience and sustainability for Welsh businesses and encourage inward investment in a post-Brexit environment. And then there was an additional £20 million for local government capital funding, and we will work closely with our local authority partners to ensure that that funding is deployed in the most impactful way.
So, we're doing everything that we can to support businesses, especially in these times of uncertainty, and we'll shortly be making an announcement of further funding that will be made available through the EU transition fund, which colleagues will recall is a £50 million fund that aims at helping businesses, organisations and society in Wales to transition through the Brexit process. Over £35 million of that has now been allocated, but, as I say, I’ve been having some discussions with colleagues as to how we can best deploy some further funding there. So, Welsh Government's working extremely hard in difficult circumstances to provide as much certainty as we can to business and as much assistance as we can to our communities.
Diolch i Rhianon Passmore am nodi'r amgylchiadau heriol yr ydym ni ynddynt, ond rwyf am bwysleisio bod Llywodraeth Cymru yn gwneud popeth o fewn ei gallu i baratoi ar gyfer Brexit, ar ba ffurf bynnag, ac yn ceisio cymryd pa gamau lliniaru bynnag y gallwn. Felly, fe gofiwch imi gyhoeddi pecyn buddsoddi cyfalaf yn ddiweddar. Roedd hwn yn gyfran gyntaf o becyn ysgogi gwerth £85 miliwn: buddsoddwyd £50 miliwn o'r arian hwnnw mewn tai cymdeithasol i gefnogi'r gwaith o ddarparu hyd at 650 o dai fforddiadwy ledled Cymru, a allai greu cyflogaeth ar gyfer hyd at 1,000 o bobl am flwyddyn; £5 miliwn wedi'i ddyrannu i gynnal a chadw rhwydwaith ffyrdd strategol Llywodraeth Cymru, gan sicrhau rhwydweithiau ffyrdd cadarn a dibynadwy sydd â chysylltiadau da ym mhob rhan o Gymru; a dyrannwyd £10 miliwn i gronfa dyfodol yr economi er mwyn helpu i gyflawni'r cynllun gweithredu economaidd. Bydd y cyllid ychwanegol hwn yn helpu i hybu cydnerthedd a chynaliadwyedd busnesau yng Nghymru ac yn annog mewnfuddsoddiad mewn amgylchedd ôl-Brexit. Ac yna roedd £20 miliwn ychwanegol ar gyfer cyllid cyfalaf Llywodraeth Leol, a byddwn ni'n gweithio'n agos gyda'n partneriaid yn yr awdurdodau lleol i sicrhau bod y cyllid hwnnw'n cael ei ddefnyddio yn y ffordd fwyaf effeithiol.
Felly, rydym ni'n gwneud popeth o fewn ein gallu i gefnogi busnesau, yn enwedig yn ystod y cyfnod hwn o ansicrwydd, ac yn fuan byddwn yn gwneud cyhoeddiad ynghylch cyllid pellach a fydd ar gael drwy gronfa bontio'r UE, y bydd cydweithwyr yn cofio iddo fod yn £50 miliwn sy'n anelu at helpu busnesau, sefydliadau a chymdeithas Cymru i bontio drwy'r broses Brexit. Erbyn hyn dyrannwyd dros £35 miliwn o hwnnw ond, fel y dywedais, rwyf wedi bod yn cynnal trafodaethau gyda chydweithwyr ynglŷn â sut y gallwn ni wneud y gorau o'r cyllid sydd ar gael yno. Felly, mae Llywodraeth Cymru yn gweithio'n eithriadol o galed dan amgylchiadau anodd i roi cymaint o sicrwydd ag y gallwn ni i fusnes a chymaint o gymorth ag y gallwn ni i'n cymunedau.
Finally, Alun Davies.
Yn olaf, Alun Davies.
Thank you very much, Deputy Presiding Officer. I must say, this has been a somewhat disappointing statement, Minister. We all know that the UK Government’s austerity policy has been a disaster for Wales—it’s been a disaster for public spending—and we all know that it’s had a human impact on people across this country as well, and people that the Minister and I both represent. However, what we do not know, and, unhappily, we still do not know, is what Welsh Government is going to be doing about this. What is the response of Government? We expect more from Government, and I think we've every right to expect more from Government than simply making faces at the opposition here, the Government in Westminster, and speeches condemning the Tories. Certainly, people in my constituency want to know why are we electing people to come here. We want more than speeches; we want more than resolutions.
I recognise the numbers that she has alluded to this afternoon in terms of Brexit, but that, of course, reinforces the demand and the requirement for action and an approach from Government that goes beyond rhetoric. We know nothing about the evolving tax base. We know nothing about how the Welsh Government is approaching a potential erosion of that tax base. We know nothing about an approach to taxation policy. We know nothing about the Welsh Government’s approach to borrowing. And we know nothing about how the Welsh Government expects to use the Welsh reserve. Public spending now lies here as well as in Westminster, and, as somebody who has campaigned for devolution all his adult life and has campaigned for responsibility to be held in this place and not simply the other end of the M4, it's profoundly disappointing when the Government's response to these challenges is simply to blame someone else somewhere else. We have to take responsibility for these issues here as well.
Minister, we heard from the First Minister in an earlier statement this afternoon that he does not intend to press ahead with our manifesto commitment on local government reform. So, left with the Redwood model, a pre-devolutionary governance in a country that's changed beyond all recognition, we now have the prospect of spending more administering a system of governance that didn't work when we had more funding available to us during the Blair Governments in London. And this demands more from the Welsh Government. I will want the Welsh Government to seriously consider how, then, in this context, are we going to protect core services. Are we going to say—I use this as an example, Minister—that we're going to fund schools directly, that we will directly fund schools from Welsh Government, or that we will fund schools through the consortia? Because it frightens me that we have a radical reforming agenda for education, but we don't have the funds available to pay teachers or teachers' assistants or support staff within schools in order to deliver the basics.
So, I don't think it's enough in the future to simply blame the Conservative Government in Westminster. I accept completely the arguments over austerity, of course I do; I've made similar speeches to the Minister in the past. But I will say to the Minister that, for the future, when she comes back from her budget tour over the summer, I think this Chamber will expect far more from her than simply an attack on a failing Conservative Government.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Rhaid imi ddweud, mae hwn wedi bod yn ddatganiad siomedig, braidd, Gweinidog. Gwyddom i gyd fod polisi cyni Llywodraeth y DU wedi bod yn drychinebus i Gymru—mae wedi bod yn drychineb i wariant cyhoeddus—ac rydym ni i gyd yn gwybod ei fod wedi cael effaith ar bobl ledled y wlad hon hefyd, a phobl y mae'r Gweinidog a minnau'n eu cynrychioli. Fodd bynnag, yr hyn nad ydym yn ei wybod, ac, yn anffodus, yr hyn nad ydym yn dal i'w wybod, yw'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu gwneud ynglŷn â hyn. Beth yw ymateb y Llywodraeth? Rydym ni'n disgwyl mwy gan y Llywodraeth, a chredaf fod gennym ni bob hawl i ddisgwyl mwy gan y Llywodraeth na dim ond tynnu ystumiau ar y gwrthbleidiau yma, y Llywodraeth yn San Steffan, ac areithiau yn condemnio'r Torïaid. Yn sicr, mae pobl yn fy etholaeth i eisiau gwybod pam yr ydym ni'n ethol pobl i ddod yma. Rydym ni eisiau cael mwy nag areithiau; rydym eisiau cael mwy na phenderfyniadau.
Rwyf i'n cydnabod y niferoedd y cyfeiriodd hi atyn nhw y prynhawn yma o ran Brexit, ond mae hynny, wrth gwrs, yn atgyfnerthu'r galw a'r angen i weithredu a dull o weithredu gan y Llywodraeth sy'n mynd y tu hwnt i rethreg. Nid ydym yn gwybod dim am y sylfaen drethi sy'n datblygu. Nid ydym yn gwybod dim am ddull Llywodraeth Cymru o fynd ati i erydu'r sylfaen drethi honno o bosib. Nid ydym yn gwybod dim am y dull o weithredu polisi trethiant. Nid ydym yn gwybod dim am ddull Llywodraeth Cymru o fenthyca. Ac nid ydym yn gwybod dim am sut y mae Llywodraeth Cymru yn disgwyl defnyddio cronfa wrth gefn Cymru. Mae gwariant cyhoeddus wedi'i leoli yma yn ogystal ag yn San Steffan bellach ac, fel rhywun sydd wedi ymgyrchu dros ddatganoli ar hyd ei oes fel oedolyn ac wedi ymgyrchu dros gael cyfrifoldeb yn y lle hwn ac nid ar ben arall yr M4 yn unig, mae'n hynod siomedig mai ymateb y Llywodraeth i'r heriau hyn yw beio rhywun arall yn rhywle arall. Mae'n rhaid inni gymryd cyfrifoldeb am y materion hyn yma hefyd.
Gweinidog, clywsom gan y Prif Weinidog mewn datganiad yn gynharach y prynhawn yma nad yw'n bwriadu bwrw ymlaen â'n hymrwymiad yn y maniffesto ar ddiwygio llywodraeth leol. Felly, a ninnau wedi cael ein gadael â model Redwood, llywodraethu cyn datganoli mewn gwlad sydd wedi newid y tu hwnt i adnabyddiaeth, mae gennym nawr y posibilrwydd o wario mwy ar weinyddu system lywodraethu nad oedd yn gweithio pan oedd mwy o arian ar gael i ni yn ystod Llywodraethau Blair yn Llundain. Ac mae hyn yn gofyn am fwy gan Lywodraeth Cymru. Rwyf i eisiau i Lywodraeth Cymru ystyried o ddifrif sut, felly, yn y cyd-destun hwn, yr ydym ni'n mynd i ddiogelu gwasanaethau craidd. A ydym ni'n mynd i ddweud—defnyddiaf hyn fel enghraifft, Gweinidog—ein bod yn mynd i ariannu ysgolion yn uniongyrchol, y byddwn ni'n ariannu ysgolion yn uniongyrchol o Lywodraeth Cymru, neu y byddwn ni'n ariannu ysgolion drwy'r consortia? Oherwydd mae'n fy nychryn bod gennym agenda ddiwygio radical ar gyfer addysg, ond nid oes gennym ni'r arian i dalu athrawon na chynorthwywyr addysgu na staff cynorthwyol mewn ysgolion i gyflawni'r pethau hanfodol.
Felly, nid wyf i'n credu ei bod yn ddigon pell yn y dyfodol i feio'r Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan. Rwy'n derbyn yn llwyr y dadleuon am gyni, wrth gwrs fy mod i; rwyf wedi gwneud areithiau tebyg i'r Gweinidog yn y gorffennol. Ond byddwn yn dweud wrth y Gweinidog, o ran y dyfodol, pan ddaw hi 'nôl o'i thaith cyllideb dros yr haf, rwy'n credu y bydd y Siambr hon yn disgwyl llawer mwy ganddi nag ymosodiad ar Lywodraeth Geidwadol sy'n methu.
So, I know that Alun Davies would have read with interest the 'Tax policy work plan 2019' that I published in February this year and will have some detailed questions for me on that. And that set out the programme of work and research that the Welsh Government is pursuing in 2019, building on the findings, of course, of last year's work plan. And that policy sets out our main areas of interest and it's there so that organisations and interested individuals can see what we are examining, they can ask questions and contribute their views, knowledge and experiences to inform our thinking. And, of course, when I published that, I did invite everybody to involve themselves with that tax policy work plan.
He'll also be familiar, I'm sure, with the Wales Centre for Public Policy's research that it's done on growing our tax base here in Wales, and that's something that we're very much focused on. Of course, some of the promises made by candidates for the Prime Minister in policies will not help us grow our tax base here in Wales, but our focus is very much linked with our new national development framework, which the Minister for Housing and Local Government will be publishing shortly. And that sets out how we can use the levers at our disposal to ensure that we are encouraging people to come to Wales who are coming here because they're able to do so because they know that Wales is a good place to do business, a good place to set up business, and a good place to create jobs, which will help people maximise their own income potential.
And we're also working to develop personal learning accounts, for example. This is part of our budget process, which I'm undertaking a gender review of. Those personal learning accounts will be there for individuals who are in relatively low-paid, low-skilled jobs at the moment but really want to move on, want to gain some skills and have ambition to move into higher paid jobs. Those are pilots that we're looking at through the lens of a gender budgeting approach. And that's a new approach for us, which we're learning from Iceland, which has been working for seven years on its gender-budgeting approach, and we're keen to see how we can take that forward in Wales.
Certainly, I've spoken to the Member before in committee about Welsh Government's approach to borrowing. I look forward to having further discussions in committee tomorrow, where we'll look at capital funding. But, generally, we will always seek to use conventional capital first, including financial transactions capital, because that's the cheapest kind of capital, and then we will look to more innovative funding models, such as the mutual investment model. But I think it's important to take this opportunity, as we go into recess, to really set out the challenges and the seriousness of the situation that we are facing, with a view to having those discussions, both on the budget tour, where I'll be engaging with organisations, but also with fellow Assembly Members. And I'm really keen to know more about the work that the Finance Committee has been doing in its budget round-tables, to hear priorities from the people of Wales through that particular forum.
Felly, gwn y byddai Alun Davies wedi darllen â diddordeb y 'Cynllun gwaith polisi treth 2019' a gyhoeddais i fis Chwefror eleni ac y bydd ganddo rai cwestiynau manwl imi ar hwnnw. Ac roedd hwnnw'n nodi'r rhaglen waith ac ymchwil y mae Llywodraeth Cymru yn ei dilyn yn 2019, gan adeiladu ar ganfyddiadau cynllun gwaith y llynedd, wrth gwrs. Mae'r polisi hwnnw'n nodi ein prif feysydd diddordeb ac mae'n bodoli er mwyn i sefydliadau ac unigolion sydd â diddordeb weld yr hyn yr ydym ni'n ei archwilio. Gallant ofyn cwestiynau a chyfrannu eu barn, eu gwybodaeth a'u profiadau i lywio ein syniadau. Ac wrth gwrs, pan gyhoeddais hwnnw, gwahoddais i bawb i ymwneud â'r cynllun gwaith polisi treth hwnnw.
Bydd hefyd yn gyfarwydd, rwy'n siŵr, â'r gwaith ymchwil a wnaed gan Ganolfan Polisi Cyhoeddus Cymru ar dyfu ein sylfaen drethi yma yng Nghymru, ac mae hynny'n rhywbeth yr ydym ni'n canolbwyntio arno'n bendant. Wrth gwrs, ni fydd rhai o'r addewidion polisi a wnaed gan ymgeiswyr am y Brifweinidogaeth yn ein helpu ni i gynyddu ein sylfaen drethi yma yng Nghymru, ond mae ein ffocws ni'n gysylltiedig iawn â'n fframwaith datblygu cenedlaethol newydd, y bydd y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol yn ei gyhoeddi'n fuan. Ac mae hynny'n nodi sut y gallwn ddefnyddio'r dulliau sydd ar gael inni i sicrhau ein bod yn annog pobl i ddod i Gymru, pobl sy'n dod yma oherwydd eu bod yn gallu gwneud hynny gan eu bod yn gwybod bod Cymru yn lle da i wneud busnes, yn lle da i sefydlu busnes, ac yn lle da i greu swyddi, a fydd yn helpu pobl i wneud y gorau o'u potensial incwm eu hunain.
Rydym hefyd yn gweithio i ddatblygu cyfrifon dysgu personol, er enghraifft. Mae hyn yn rhan o'n proses gyllidebol, ac rwy'n cynnal adolygiad rhywedd ohono. Bydd y cyfrifon dysgu personol hynny ar gael i unigolion sydd mewn swyddi â chyflogau a sgiliau cymharol isel, ar hyn o bryd, a'u bod eisiau symud ymlaen o ddifrif, ac eisiau ennill rhai sgiliau a bod ag uchelgais i symud i swyddi sy'n talu'n uwch. Mae'r rhain yn gynlluniau peilot yr ydym ni'n eu hystyried o bersbectif dull cyllidebu ar sail rhywedd. Ac mae hwnnw'n ddull gweithredu newydd i ni, yr ydym yn ei ddysgu gan Wlad yr Iâ, sydd wedi bod yn gweithio ar ei dull cyllidebu ar sail rhyw ers saith mlynedd, ac rydym ni'n awyddus i weld sut y gallwn ni ddatblygu hynny yng Nghymru.
Yn sicr, rwyf wedi siarad o'r blaen mewn pwyllgor gyda'r Aelod am ddull Llywodraeth Cymru o fenthyca. Rwy'n edrych ymlaen at gael trafodaethau pellach yn y pwyllgor yfory, lle byddwn ni'n edrych ar gyllid cyfalaf. Ond, yn gyffredinol, byddwn bob amser yn ceisio defnyddio cyfalaf confensiynol yn gyntaf, gan gynnwys cyfalaf trafodion ariannol, gan mai dyna'r math rhataf o gyfalaf, ac yna byddwn yn ystyried modelau ariannu mwy arloesol, megis y model buddsoddi cydfuddiannol. Ond rwy'n credu ei bod yn bwysig achub ar y cyfle hwn, wrth inni symud at y toriad, i nodi heriau a difrifoldeb y sefyllfa yr ydym ni'n ei hwynebu, gyda'r bwriad o gael y trafodaethau hynny, yn ystod taith y gyllideb, lle byddaf i'n cysylltu â sefydliadau, ond hefyd â chyd-Aelodau yn y Cynulliad. Ac rwy'n awyddus iawn i wybod mwy am y gwaith y mae'r Pwyllgor Cyllid wedi bod yn ei wneud yn ei gyfarfodydd cyllideb bord gron, a chlywed blaenoriaethau pobl Cymru drwy'r fforwm penodol hwnnw.
Thank you very much, Minister.
Diolch yn fawr iawn, Gweinidog.
Item 5 on the agenda is a statement by the Counsel General and Brexit Minister on Brexit preparedness—preparedness, preparedness—'preparedness' I think it is, isn't it? Yes. Sorry, I was having a minute there. So, can I call on the Counsel General and Brexit Minister, Jeremy Miles?
Eitem 5 ar yr agenda yw datganiad gan y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit ar barodrwydd am Brexit—parodrwydd, parodrwydd—rwy'n credu mai 'parodrwydd' yw e? Ie. Mae'n ddrwg gennyf, roeddwn yn cael munud fach yn y fan yna. Felly, a gaf i alw ar y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit, Jeremy Miles?
Diolch, Dirprwy Lywydd. Erbyn wythnos nesaf, bydd yr etholiad am arweinyddiaeth y Blaid Geidwadol ar ben, a byddwn ni'n gwybod pwy yw'r Prif Weinidog nesaf. Rŷn ni i gyd wedi bod yn gwylio'r ymgyrch sydd wedi bod yn ras i weld pwy sy'n gallu swnio fwyaf caled wrth siarad am ddim cytundeb. Mae'r gystadleuaeth hon am y swydd uchaf wedi canolbwyntio ar anghenion y Blaid Geidwadol yn hytrach nag anghenion y wlad. Mae'n ddadl sydd wedi anghofio bod y ffordd mae'r Deyrnas Unedig yn gadael yr Undeb Ewropeaidd yn cael effaith ar fywydau a bywoliaeth pobl yn y byd go iawn.
Mae'n ymddangos mai'r disgwyliad yw y bydd y Prif Weinidog newydd, pwy bynnag fydd e, yn gallu mynd i Frwsel ac ail-negodi cytundeb mewn mater o wythnosau. Fodd bynnag, mae Jeremy Hunt a Boris Johnson fel ei gilydd yn anwybyddu'r ffaith bod yr Undeb Ewropeaidd wedi dweud dro ar ôl tro na fyddan nhw'n ail-negodi’r cytundeb ymadael, a does dim ateb technegol hud ar gael i sicrhau bod nwyddau yn gallu symud yn ddi-drafferth ar ynys Iwerddon.
Maen nhw'n anghofio hefyd, er bod Brexit yn her sylweddol i'r Undeb Ewropeaidd, nid yw yn dyngedfennol. Mae digon ar blât y 27 gwlad wrth iddyn nhw fynd ati i sefydlu Comisiwn newydd, dewis pobl ar gyfer uwch swyddi eraill, a datblygu rhaglen bolisi pum mlynedd a chyllideb saith mlynedd.
Thank you, Deputy Presiding Officer. By next week, the Conservative Party leadership election will be over, and we will know the identity of the new Prime Minister. We have all watched a leadership campaign characterised by a race to see who can talk the toughest about a 'no deal', and a competition for the top job that focuses on the needs of the Conservative Party and not the needs of the country. It’s a debate that seems to forget that how the UK leaves the EU has a real world impact on people’s lives and livelihoods.
The expectation seems to be that, whoever the new Prime Minister is, he will be able to go to Brussels and renegotiate a deal in a matter of weeks. However, both Jeremy Hunt and Boris Johnson are ignoring the fact that the European Union has repeatedly said that they will not renegotiate the withdrawal agreement, and there is no magic technical solution available to ensure goods can move without friction on the island of Ireland.
They are also ignoring the fact that, for the EU, Brexit is a significant challenge but not an existential one. The EU-27 are preoccupied with the need to install a new European Commission and other top jobs and the development of a new five-year policy programme and seven-year budget.
Yet again, Dirprwy Lywydd, we are back to chasing unicorns. We have a situation where appeasing grass-roots Tory supporters is taking precedence over the reality of the negotiations with the European Union. Gaining support of the hardline Brexiteers has been made the top priority, and not the national interest.
The dire consequence of all these factors is that crashing out of the EU without a deal becomes a very real possibility. By design or default, I fear that the next Conservative Prime Minister will take the UK towards a 'no deal' exit, and we have always said that this would be catastrophic for the UK as a whole, but particularly for Wales. And we are not alone in saying this. The list of businesses expressing grave concerns about leaving without a deal ought to be sobering. And more and more experts are highlighting the additional complexity that an October exit date creates. Let me pick out just a few examples for you. The chief executive of Tesco has said that leaving the European Union without a deal on 31 October could lead to problems with stocking shops, with less storage space for stockpiling, given the run-up to Christmas, than there was in March. As a result, he said it will be harder for retailers and manufacturers to build up stocks of goods, making the likelihood of empty shelves so much the greater.
The chief executive of Sainsbury's has warned that a 'no deal' Brexit on 31 October could significantly disrupt the supply of food, toys and electrical goods into the UK ahead of the festive period, saying that 'any hold-up at Britain's ports could be very disruptive to our business’. The National Farmers Union have said, frankly, it's worrying that 'no deal' is being put forward as a plausible scenario by policymakers and our leaders, and has warned that the mass slaughter of sheep may be the consequence. I wholeheartedly agree that 'no deal' should not be seen as a plausible scenario. The normalisation of 'no deal', the idea that it is a reasonable choice, in the face of overwhelming evidence to the contrary, is extraordinary.
Make UK, which represents manufacturing and engineering firms, say that there is a direct link between politicians talking up the prospect of 'no deal', and British firms losing customers overseas and British people losing jobs in British firms.
In Wales, we have already seen the impact of this loss of confidence in the UK. Just within the automotive sector, we've seen the devastating job losses and closures announced of Schaeffer, Calsonic and Ford, while more than 2,000 Welsh supply chain jobs are at risk as a result of Honda’s decision to close its plant at Swindon. Continued Brexit uncertainty is damaging the economy right now.
Unwaith eto, Dirprwy Lywydd, rydym yn ôl yn ceisio gwneud yr amhosib. Mae gennym ni sefyllfa lle mae tawelu llid cefnogwyr y Torïaid ar lawr gwlad yn cael blaenoriaeth dros realiti'r trafodaethau â'r Undeb Ewropeaidd. Mae cael cefnogaeth y Brexitwyr digyfaddawd wedi cael ei wneud yn brif flaenoriaeth, ac nid y budd cenedlaethol.
Canlyniad enbyd yr holl ffactorau hyn yw bod cwympo allan o'r UE heb gytundeb yn bosibilrwydd real iawn. Yn fwriadol neu'n ddiofyn, ofnaf y bydd Prif Weinidog nesaf y Ceidwadwyr yn mynd â'r DU i gyfeiriad gadael heb gytundeb, ac rydym ni wedi dweud erioed y byddai hyn yn drychinebus i'r DU gyfan, ond yn arbennig i Gymru. Ac nid ni yw'r unig rai sy'n dweud hyn. Dylai'r rhestr o fusnesau sy'n mynegi pryderon difrifol ynghylch gadael heb gytundeb sobri unrhyw un. Ac mae mwy a mwy o arbenigwyr yn tynnu sylw at y cymhlethdod ychwanegol y mae dyddiad ymadael ym mis Hydref yn ei greu. Gadewch i mi ddewis rhai enghreifftiau'n unig i chi. Mae Prif Weithredwr Tesco wedi dweud y gallai gadael yr Undeb Ewropeaidd heb gytundeb ar 31 Hydref arwain at broblemau ynghylch stocio siopau, gyda llai o le i storio stoc o ystyried y cyfnod cyn y Nadolig nag a oedd ym mis Mawrth. O ganlyniad, dywedodd y byddai'n anoddach i fanwerthwyr a gweithgynhyrchwyr adeiladu stociau o nwyddau, gan ei gwneud hi'n fwy tebygol y bydd mwy o silffoedd gwag.
Mae Prif Weithredwr Sainsbury's wedi rhybuddio y gallai Brexit heb gytundeb ar 31 Hydref darfu'n sylweddol ar y cyflenwad o fwyd, teganau a nwyddau trydanol i'r DU cyn cyfnod y Nadolig, gan ddweud gallai unrhyw oedi ym mhorthladdoedd Prydain fod yn drafferthus iawn i'n busnes. Mae Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr wedi dweud ei bod hi'n destun pryder bod gadael heb gytundeb yn cael ei gyflwyno fel sefyllfa gredadwy gan lunwyr polisi a'n harweinwyr, ac mae wedi rhybuddio y gallai arwain at ladd defaid ar raddfa fawr. Rwy'n cytuno'n llwyr na ddylid ystyried gadel heb gytundeb yn sefyllfa gredadwy. Mae normaleiddio gadael heb gytundeb, mae'r syniad ei fod yn ddewis rhesymol, yn wyneb tystiolaeth gref i'r gwrthwyneb, yn rhyfeddol.
Mae Make UK, sy'n cynrychioli cwmnïau gweithgynhyrchu a pheirianneg, yn dweud bod cysylltiad uniongyrchol rhwng gwleidyddion yn sôn yn gynyddol am y posibilrwydd o adael heb gytundeb, a chwmnïau Prydeinig yn colli cwsmeriaid dramor a phobl Prydain yn colli swyddi mewn cwmnïau Prydeinig.
Yng Nghymru, rydym ni eisoes wedi gweld effaith y colli hyder hwn yn y Deyrnas Unedig. Yn y sector modurol yn unig, rydym ni wedi gweld effaith ddinistriol colli swyddi a'r cyhoeddiadau ynghylch cau canolfannau Schaeffer, Calsonic a Ford, tra bo mwy na 2,000 o swyddi cadwyn gyflenwi yng Nghymru mewn perygl o ganlyniad i benderfyniad Honda i gau ei ffatri yn Swindon. Mae ansicrwydd parhaus Brexit yn niweidio'r economi ar hyn o bryd.
The Welsh Government and this National Assembly reject a 'no deal' exit. Any rational look at the hard facts of the implications of a 'no deal' exit shows that this will be catastrophic. During the referendum debate three years ago, 'no deal' was not put forward as a viable option. Access to the single market and seamless trade with the EU is what was promised by those backing 'leave'. There is simply no mandate for a 'no deal' exit. And canvassing the views of 160,000 members of the Conservative party is not a national mandate for leaving the European Union in a way that will trash the economy. We will not stand by and watch this happen.
The people now need to decide the way ahead. As agreed in this Chamber, we are calling for a second referendum to set a new mandate. All the evidence we have seen only reinforces our view that the UK remaining in the EU is in the best interests for the future prospects of everyone in the United Kingdom. As we did in 2016, we will campaign to remain in the European Union and we'll support all efforts to work on a cross-party basis to achieve that aim. Moreover, I want to be very clear that, should the incoming Prime Minister call a snap general election in a desperate effort to avoid Parliament preventing a 'no deal' Brexit and to seek a public mandate for such a disastrous course of action, we will do all that we can to persuade the UK Labour Party to adopt a manifesto commitment that an incoming Labour-led Government would cancel Brexit entirely.
Llywydd, faced as we are with the rising risk of a 'no deal' exit, we continue to work with partners to do all we can to prepare for the widespread and serious impact that a 'no deal' exit would cause. Since the extension was agreed in April, we have been taking the opportunity to review the 'no deal' preparations that we have made and to consider how best to build on all the valuable work done across the public sector and beyond to ensure our preparations are as robust as possible. In particular, this includes taking into account the additional complexities of an autumn 'no deal' exit that I have already mentioned. Further discussions—including next week at the Royal Welsh Show, for example—with relevant sectors will allow additional focus to be given to issues related to warehousing space, freight movement, and the haulage sector. It also means considering both the short-term and long-term impacts of a 'no deal' exit.
There remains great uncertainty over the likely impacts in the short term. Here, I fear that the hardline narrative, characterised by claims that the UK will renege on financial commitments, will only harden any response from the EU27. Many of the short-term consequences of a 'no deal' exit will be out of our direct control, and that is why our 'no deal' preparations need to be thorough and flexible to respond to the changing business climate. Drawing on our experience from March and April, we've been considering in particular how to support businesses and people to take further steps, where possible, to prepare for the potential implications of no deal. One of our key reflections from the spring preparations is that, where new operational systems would be put into place—for example, in relation to aspects related to the import and export of goods—businesses need to be aware of, and ready to use, those new arrangements. There is more that the UK Government, which has the primary responsibility for many of these systems at a UK level—there's more that they need to do in this regard, but equally we are determined to do what we can to support business in Wales.
My colleague the Minister for Economy and Transport has identified measures to support business through this difficult time. These include five simple, low-cost actions to help Welsh businesses prepare for a 'no deal' Brexit, and they are outlined on our website Paratoi Cymru. They cover the importance of importers and exporters obtaining an economic operator registration and identification number; those transferring personal data into the UK making sure that they continue to comply with GDPR regulations; those employing EU citizens encouraging staff to apply for them to remain in Wales through the EU settled status scheme; manufacturers checking regulatory requirements for UK and EU markets for labelling, approvals and testing; and all businesses visiting the Business Wales Brexit portal to assess how prepared they are and to get detailed expert advice. We are also focusing on maximising the capacity of the Development Bank of Wales to advise and support a much larger volume of businesses, with our actions being informed by as much intelligence as we can gather on potential sectoral and geographic vulnerabilities.
Alongside support for business, we're also focusing on support for people and communities, and on this theme we've recently announced a package of support to help EU citizens prepare for Brexit and continue to live and work in Wales. This will include support with applications and advice on social welfare issues and workplace rights through the network of Citizens Advice throughout Wales; an immigration advice service offering specialist support for complex cases, delivered by immigration legal specialists; increased provision of digital support centres in Wales to help those without the digital means to apply for settled status; and work with a range of charities and partners across Wales to raise awareness of the need to apply for settled status in hard-to-reach and vulnerable communities.
In addition, we've identified, alongside the UK Government, further legislative steps, by way of statutory instruments, that will be either necessary or desirable as a consequence of the extension to the article 50 timetable. I will be ensuring that Welsh Government preparations continue at pace over the summer so that we're in as strong a position as possible in October. This will include further announcements in due course on additional measures of support for people, communities and businesses through projects funded through our EU transition fund. But we will also continue to argue with all our might that a 'no deal' outcome and the damage it would cause to people’s lives and livelihoods would represent an unconscionable failure by the UK Government and must be avoided.
Llywydd, the new Prime Minister will face the same parliamentary arithmetic as Theresa May. There will continue to be deadlock in the Commons, and we're now almost certainly facing a straight choice between a 'no deal' or remaining in the European Union. The time has come to put the decision back to the people and the Welsh Government will campaign to remain in the European Union. It would be outrageous for any Government to take the UK out of the EU without a deal—as a deliberate act or as a result of inaction—without seeking a specific mandate to do so.
Mae Llywodraeth Cymru a'r Cynulliad Cenedlaethol hwn yn gwrthod ymadawiad heb gytundeb. Mae unrhyw olwg resymegol ar y ffeithiau caled am oblygiadau ymadawiad heb gytundeb yn dangos y bydd hyn yn drychinebus. Yn ystod y ddadl ar y refferendwm dair blynedd yn ôl, ni chafodd ymadael heb gytundeb ei chyflwyno fel dewis dichonadwy. Mynediad at y farchnad sengl a masnach ddi-dor gyda'r UE a addawyd gan y rhai a oedd yn cefnogi 'gadael'. Yn syml, nid oes mandad ar gyfer ymadael heb gytundeb. Ac nid yw holi barn 160,000 o aelodau'r Blaid Geidwadol yn fandad cenedlaethol ar gyfer gadael yr Undeb Ewropeaidd mewn modd a fydd yn mynd â'r economi i'r gwellt. Ni fyddwn yn sefyll o'r neilltu a gwylio hyn yn digwydd.
Mae angen i'r bobl benderfynu ar y ffordd ymlaen nawr. Fel y cytunwyd yn y Siambr hon, rydym yn galw am ail refferendwm i osod mandad newydd. Mae'r holl dystiolaeth a welsom ni yn atgyfnerthu ein barn mai gweld y DU yn aros yn yr UE fydd yn rhoi'r manteision gorau i obeithion dyfodol pawb yn y Deyrnas Unedig. Fel y gwnaethom ni yn 2016, byddwn yn ymgyrchu i aros yn yr Undeb Ewropeaidd a byddwn yn cefnogi pob ymdrech i weithio ar sail drawsbleidiol i gyflawni'r nod hwnnw. At hynny, rwyf eisiau bod yn glir iawn, pe bai Prif Weinidog newydd Prydain yn galw etholiad cyffredinol brys mewn ymdrech daer i sicrhau na fydd y Senedd yn atal Brexit heb gytundeb a cheisio mandad cyhoeddus ar gyfer cam trychinebus o'r fath, y gwnawn bopeth a allwn ni i berswadio Plaid Lafur y Deyrnas Unedig i fabwysiadu ymrwymiad maniffesto y byddai Llywodraeth newydd dan arweiniad Llafur yn canslo Brexit yn llwyr.
Llywydd, gan ein bod yn wynebu'r risg gynyddol o ymadael heb gytundeb, rydym yn parhau i weithio gyda phartneriaid i wneud popeth yn ein gallu i baratoi ar gyfer yr effaith eang a difrifol y byddai gadael heb gytundeb yn ei hachosi. Ers cytuno ar yr estyniad ym mis Ebrill, rydym ni wedi bod yn manteisio ar y cyfle i adolygu'r paratoadau ar gyfer ymadael heb gytundeb yr ydym ni wedi'u gwneud ac i ystyried y ffordd orau o adeiladu ar yr holl waith gwerthfawr a wnaed ar draws y sector cyhoeddus a thu hwnt i sicrhau bod ein paratoadau mor gadarn â phosib. Yn benodol, mae hyn yn cynnwys ystyried cymhlethdodau ychwanegol ymadael heb gytundeb yn yr hydref yr wyf eisoes wedi'u crybwyll. Bydd trafodaethau pellach—gan gynnwys yr wythnos nesaf yn Sioe Frenhinol Cymru, er enghraifft—gyda sectorau perthnasol yn caniatáu i bwyslais ychwanegol gael ei roi ar faterion sy'n ymwneud â gofod warysau, symud nwyddau, a'r sector cludo nwyddau. Mae hefyd yn golygu ystyried effeithiau byrdymor a hirdymor ymadael heb gytundeb.
Mae ansicrwydd mawr o hyd ynghylch yr effeithiau tebygol yn y tymor byr. Yma, ofnaf na fydd y naratif digyfaddawd, a nodweddir gan honiadau y bydd y DU yn cefnu ar ymrwymiadau ariannol, dim ond yn caledu unrhyw ymateb gan yr UE27. Bydd llawer o'r canlyniadau tymor byr sy'n deillio o ymadael heb gytundeb allan o'n rheolaeth uniongyrchol ni, a dyna pam mae angen i'n paratoadau ynglŷn ag ymadael heb gytundeb fod yn drwyadl ac yn hyblyg i ymateb i'r hinsawdd busnes gyfnewidiol. Gan ddefnyddio ein profiad o fis Mawrth a mis Ebrill, rydym ni wedi bod yn ystyried yn benodol sut i gefnogi busnesau a phobl i gymryd camau pellach, lle bo modd, i baratoi ar gyfer goblygiadau posib ymadael heb gytundeb. Un o'n prif ystyriaethau o baratoadau'r gwanwyn, lle byddai systemau gweithredol newydd yn cael eu rhoi ar waith—er enghraifft, mewn cysylltiad ag agweddau sy'n ymwneud â mewnforio ac allforio nwyddau—yw bod angen i fusnesau fod yn ymwybodol o'r trefniadau newydd hynny a bod yn barod i'w defnyddio. Mae mwy i Lywodraeth y DU, sydd â'r prif gyfrifoldeb dros lawer o'r systemau hyn ar lefel y DU—mae angen iddyn nhw wneud mwy yn hyn o beth, ond yn yr un modd rydym ni'n benderfynol o wneud yr hyn a allwn ni i gefnogi busnesau yng Nghymru.
Mae fy nghyd-Weinidog, Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, wedi nodi mesurau i gefnogi busnesau yn ystod y cyfnod anodd hwn. Mae'r rhain yn cynnwys pum cam gweithredu syml a rhad i helpu busnesau Cymru i baratoi ar gyfer Brexit heb gytundeb, ac maen nhw wedi'u hamlinellu ar ein gwefan Paratoi Cymru. Maen nhw'n ymwneud â'r ffaith ei bod hi'n bwysig i fewnforwyr ac allforwyr gael rhif cofrestru ac adnabod gweithredwr economaidd; bod y rhai sy'n trosglwyddo data personol i'r DU yn sicrhau eu bod yn parhau i gydymffurfio â rheoliadau GDPR; bod y rhai sy'n cyflogi dinasyddion yr UE yn annog staff i wneud cais iddyn nhw gael aros yng Nghymru drwy gynllun statws preswylydd sefydlog yr UE; bod gweithgynhyrchwyr yn gwirio gofynion rheoleiddio ar gyfer marchnadoedd y DU a'r UE ar gyfer labelu, cymeradwyo a phrofi; a bod pob busnes sy'n ymweld â phorth Brexit Busnes Cymru yn asesu pa mor barod ydyn nhw ac yn cael cyngor arbenigol manwl. Rydym ni hefyd yn canolbwyntio ar fanteisio i'r eithaf ar gapasiti Banc Datblygu Cymru i gynghori a chefnogi nifer mwy o lawer o fusnesau, gyda'r hyn yr ydym ni'n ei wneud yn seiliedig ar gymaint o wybodaeth ag y gallwn ei chasglu ynglŷn â gwendidau sectoraidd a daearyddol posibl.
Yn ogystal â chymorth i fusnesau, rydym ni hefyd yn canolbwyntio ar gymorth i bobl a chymunedau, ac ar y thema hon rydym ni wedi cyhoeddi pecyn cymorth yn ddiweddar i helpu dinasyddion yr UE i baratoi ar gyfer Brexit ac i barhau i fyw a gweithio yng Nghymru. Bydd hyn yn cynnwys cymorth gyda cheisiadau a chyngor ar faterion lles cymdeithasol a hawliau yn y gweithle drwy rwydwaith Cyngor ar Bopeth ledled Cymru; gwasanaeth cyngor ar fewnfudo sy'n cynnig cymorth arbenigol ar gyfer achosion cymhleth, a ddarperir gan arbenigwyr cyfreithiol mewnfudo; darparu mwy o ganolfannau cymorth digidol yng Nghymru i helpu'r rhai sydd heb y gallu digidol i wneud cais am statws preswylydd sefydlog; a gweithio gydag amrywiaeth o elusennau a phartneriaid ledled Cymru i godi ymwybyddiaeth o'r angen i wneud cais am statws preswylydd sefydlog ymysg pobl sy'n anodd eu cyrraedd ac sy'n agored i niwed.
Yn ogystal â hyn, rydym ni wedi nodi, law yn llaw â Llywodraeth y DU, camau deddfwriaethol pellach, drwy offerynnau statudol, a fydd naill ai'n angenrheidiol neu'n ddymunol o ganlyniad i ymestyn amserlen Erthygl 50. Byddaf yn sicrhau bod paratoadau Llywodraeth Cymru yn parhau dros yr haf er mwyn i ni fod mewn sefyllfa mor gryf ag sy'n bosib ym mis Hydref. Bydd hyn yn cynnwys cyhoeddiadau pellach maes o law ar fesurau cymorth ychwanegol i bobl, cymunedau a busnesau drwy brosiectau a ariennir drwy gronfa bontio'r UE. Ond byddwn hefyd yn parhau i ddadlau gyda'n holl egni y byddai cael canlyniad o ymadael heb gytundeb a'r niwed y byddai'n ei achosi i fywydau a bywoliaeth pobl yn golygu methiant hollol afresymol ar ran Llywodraeth y DU ac mae'n rhaid ei osgoi.
Llywydd, bydd y Prif Weinidog newydd yn wynebu'r un rhifyddeg Seneddol â Theresa May. Bydd anghytundeb yn parhau yn Nhŷ'r Cyffredin, ac erbyn hyn rydym ni bron yn sicr yn wynebu dewis uniongyrchol rhwng ymadael heb gytundeb neu aros yn yr Undeb Ewropeaidd. Mae'r amser wedi dod i roi'r penderfyniad yn ôl yn nwylo'r bobl a bydd Llywodraeth Cymru yn ymgyrchu i aros yn yr Undeb Ewropeaidd. Byddai'n warthus i unrhyw Lywodraeth dynnu'r DU allan o'r UE heb gytundeb—fel gweithred fwriadol neu oherwydd diffyg gweithredu—heb ofyn am fandad penodol i wneud hynny.
Thank you, Minister, for your statement. I have to say that I thought it was all going to be on Brexit preparedness, but a good proportion of it, though, seemed to be more about the leadership contest in the Conservative Party. I also think it's a great shame that the Labour Party here in Wales have abandoned its previous position of respecting democracy. Prior to the vote in June 2016, your party made it absolutely clear that you would respect the outcome of that vote. Immediately after the vote, you said that you would respect the outcome of that vote. Your MPs—every single Labour MP in the House of Commons today—was elected on a manifesto that said that it would respect that result of the referendum. And yet, in the recent past, particularly the past few months, we've seen your party shapeshifting in an extraordinary way, not only calling for a second referendum, but going further than just calling for a second referendum, also then saying that you want to campaign to remain if a second referendum is held. And today, you've gone even further, because what you've said is that if there's going to be a snap general election, you simply want a manifesto commitment to cancel Brexit altogether. Well, how is that respecting democracy? You say there's no mandate to deliver Brexit, and yet we've had a referendum and we've had commitments in party manifestos from both of the main political parties that have said that they would deliver it. There's a mandate to deliver Brexit. There's certainly no mandate to cancel it, which is what you and your party want to do. I think it's ironic, frankly, that we're in that position.
You quoted a list of companies and organisations that are saying that they're concerned about a 'no deal' Brexit. Those same organisations told you and your party to back the Prime Minister's withdrawal deal. You didn't want to listen to them then, did you? That's the deal that's been negotiated with the EU. That's the deal that you say yourself has no prospect of being changed. So, therefore, the choice is between the withdrawal deal at the moment or no deal at all. And yet you still fail to back that particular deal. So, you can't have it all. You can't say that we are pushing, as a Conservative Party, the country into a 'no deal' Brexit position. Your party is what's pushed us closer to a 'no deal' Brexit position. That's the truth of the matter. Whether it's the NFU, whether it's Sainsbury's, Tesco, the society of motor manufacturers or Make UK, every single one of them supported the Prime Minister's withdrawal deal. You ignored them at that time and now you quote them selectively at the current time.
If I can ask a few questions on your statement. You made reference to the support that you're making available for businesses. Now, much of that support is only available, of course, via websites. You may not know this, of course, because not many of you have been in business, but businesspeople are extremely busy people. They have their businesses to run on a day-to-day basis. You cannot simply expect every small business person in the country to be seeking out information on Google in order to find your website somewhere on page 27 of the search results in order to get the advice that they might need. So, can I ask: what further steps are you taking to make sure that you are communicating with those small business people across Wales to make sure that they have the advice at their fingertips so that they know exactly what to do to prepare for 'no deal' Brexit, should that actually happen?
We know that one of the things that you've also put in place is the Brexit resilience fund, something that we welcome. Although it's a pretty meagre amount—less than £3 million, I think, altogether—in terms of the Brexit resilience fund, the slice that you've carved off for match funding for businesses to prepare for Brexit. Now, we know from answers in this Chamber on 10 July that that fund is oversubscribed. We know that there are more applications coming in than the Government is able to support. So, can you tell us exactly how many applications have come in, how many have been declined, and what you are doing in order to increase the capacity of that fund to support businesses to transition for all eventualities, including a 'no deal' Brexit?
Can you also tell us—? You've made mention of the fact that we need to be acting swiftly in order to prepare people for a Halloween Brexit, and yet the reality is that you're still sat on funds that you could be spending in order to help people prepare. You've said that you're going to make some more announcements over the summer. Well, whoopee-do, we'll be even closer to 31 October then, won't we? And people will not have the opportunity to be able to spend it properly in order that they can prepare. You need to be getting this cash out to people and getting this cash out to the public sector as well to prepare now, not waiting another few weeks so that you can catch some limelight over the summer recess period.
You made reference to legislative steps that might be necessary and you say that you've had some discussions with the UK Government about that, but you've not shed any light on what those legislative steps are or the timetable. I can see nothing at the moment on the future work timetable of this National Assembly to take forward any additional legislative steps, so perhaps you can tell us precisely what those legislative steps actually are, because I think it would be of interest to people who are watching this particular statement.
Can you also tell us, in terms of the EU transition fund, whether you're proposing to increase that? So, if we do end up in a situation where a 'no deal' Brexit is likely—and let me be clear, my party would rather have a deal that is good for the UK, good for Wales, and good for the EU—but if we're not going to be in that position because of the intransigence of the EU, then I would like to know what you're going to do in terms of that fund to increase its impact and to make sure that Wales is as best prepared as it possibly can be in all sectors—third sector, the public sector, and the private sector—so that we can make a success of whatever lies ahead.
Diolch, Gweinidog, am eich datganiad. Mae'n rhaid i mi ddweud fy mod i'n credu y byddai'r cyfan ar barodrwydd ar gyfer Brexit, ond roedd cyfran dda ohono, er hynny, yn ymddangos fel petai fwy ynghylch yr ornest arweinyddiaeth yn y Blaid Geidwadol. Rwy'n credu hefyd ei bod yn drueni mawr bod y Blaid Lafur yma yng Nghymru wedi cefnu ar ei sefyllfa flaenorol o barchu democratiaeth. Cyn y bleidlais ym mis Mehefin 2016, gwnaeth eich plaid hi'n gwbl glir y byddech yn parchu canlyniad y bleidlais honno. Yn syth ar ôl y bleidlais, fe wnaethoch chi ddweud y byddech yn parchu canlyniad y bleidlais honno. Cafodd eich ASau—pob un AS Llafur yn Nhŷ'r Cyffredin heddiw—eu hethol ar faniffesto a ddywedodd y byddent yn parchu canlyniad y refferendwm. Ac eto, yn ddiweddar, yn enwedig yn ystod y misoedd diwethaf, rydym ni wedi gweld eich plaid yn newid ei chân mewn ffordd ryfeddol, nid yn unig yn galw am ail refferendwm, ond yn mynd ymhellach na dim ond galw am ail refferendwm, gan ddweud wedyn hefyd eich bod am ymgyrchu i aros os cynhelir ail refferendwm. A heddiw, rydych chi wedi mynd hyd yn oed ymhellach, oherwydd yr hyn a ddywedoch chi oedd petai etholiad cyffredinol brys, y byddech chi eisiau ymrwymiad maniffesto i ganslo Brexit yn gyfan gwbl. Wel, sut mae hynny'n parchu democratiaeth? Rydych chi'n dweud nad oes mandad i gyflawni Brexit, ac eto rydym ni wedi cael refferendwm ac rydym ni wedi cael ymrwymiadau ym maniffestos pleidiau gan y ddwy brif blaid wleidyddol sydd wedi dweud y bydden nhw'n yn ei gyflawni. Mae mandad i gyflawni Brexit. Yn sicr, nid oes mandad i'w ddiddymu, sef yr hyn yr ydych chi a'ch plaid eisiau ei wneud. Rwy'n credu ei bod hi'n eironig, a dweud y gwir, ein bod ni yn y sefyllfa honno.
Fe wnaethoch chi ddyfynnu rhestr o gwmnïau a sefydliadau sy'n dweud eu bod nhw'n pryderu am Brexit heb gytundeb. Dywedodd yr un sefydliadau wrthych chi a'ch plaid am gefnogi cytundeb ymadael Prif Weinidog y DU. Nid oeddech chi eisiau gwrando arnyn nhw bryd hynny, nac oeddech? Dyna'r cytundeb sydd wedi cael ei negodi gyda'r UE. Dyna'r cytundeb yr ydych chi'n dweud eich hunain nad oes unrhyw obaith ei newid. Felly, mae'r dewis rhwng y cytundeb ymadael presennol neu ddim cytundeb o gwbl. Ac eto rydych chi'n dal i wrthod cefnogi'r cytundeb penodol hwnnw. Felly, ni allwch chi gael y cyfan. Ni allwch chi ddweud ein bod ni, y Blaid Geidwadol, yn gwthio'r wlad i sefyllfa o Brexit heb gytundeb. Eich plaid chi yw'r un sydd wedi ein gwthio'n nes at sefyllfa o Brexit heb gytundeb. Dyna'r gwirionedd. Pa un ai Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr, Sainsbury's, Tesco, cymdeithas gweithgynhyrchwyr moduron neu Make UK, roedd pob un ohonyn nhw'n cefnogi cytundeb ymadael y Prif Weinidog. Fe wnaethoch chi eu hanwybyddu bryd hynny a nawr rydych chi'n eu dyfynnu'n ddetholus.
Os gaf i ofyn ambell gwestiwn am eich datganiad. Fe wnaethoch chi gyfeirio at y cymorth yr ydych chi'n ei ddarparu i fusnesau. Nawr, mae llawer o'r cymorth hwnnw ar gael, wrth gwrs, dim ond drwy wefannau. Efallai nad ydych chi'n gwybod hyn, wrth gwrs, gan nad oes llawer ohonoch chi wedi bod mewn busnes, ond mae pobl fusnes yn hynod o brysur. Mae ganddyn nhw eu busnesau i'w rhedeg o ddydd i ddydd. Ni allwch chi ddisgwyl i bob un person yn y wlad sy'n rhedeg busnes bach ofyn am wybodaeth ar Google er mwyn dod o hyd i'ch gwefan rywle ar dudalen 27 y canlyniadau chwilio er mwyn cael y cyngor y gallai fod ei angen arnyn nhw. Felly, a gaf i ofyn: pa gamau pellach ydych chi'n eu cymryd i sicrhau eich bod chi'n cyfathrebu â'r bobl hynny mewn busnesau bach ledled Cymru i wneud yn siŵr bod y cyngor ganddyn nhw ar flaenau eu bysedd er mwyn iddyn nhw wybod beth yn union i'w wneud i baratoi ar gyfer Brexit heb gytundeb, petai hynny'n digwydd mewn gwirionedd?
Rydym ni'n gwybod mai un o'r pethau yr ydych chi hefyd wedi'u rhoi ar waith yw cronfa cydnerthedd Brexit, rhywbeth yr ydym ni'n ei chroesawu. Er ei fod yn swm eithaf pitw—llai na £3 miliwn, rwy'n credu, yn gyfan gwbl—o ran cronfa cydnerthedd Brexit, y dafell yr ydych chi wedi ei thorri ar gyfer arian cyfatebol i fusnesau i baratoi ar gyfer Brexit. Nawr, gwyddom o'r atebion yn y Siambr hon ar 10 Gorffennaf fod gormod o geisiadau am y gronfa honno. Gwyddom fod mwy o geisiadau'n dod i mewn nag y mae'r Llywodraeth yn gallu eu cefnogi. Felly, a wnewch chi ddweud wrthym ni faint yn union o geisiadau a gyflwynwyd, faint sydd wedi'u gwrthod, a beth ydych chi'n yn ei wneud er mwyn cynyddu gallu'r gronfa honno i gefnogi busnesau i bontio o dan unrhyw amgylchiadau, gan gynnwys Brexit heb gytundeb?
A allwch chi ddweud wrthym ni hefyd—? Rydych chi wedi sôn am y ffaith bod angen i ni weithredu'n gyflym er mwyn paratoi pobl ar gyfer Brexit Calan Gaeaf, ac eto y gwir amdani yw eich bod yn dal i eistedd ar gronfeydd y gallech fod yn eu gwario er mwyn helpu pobl i baratoi. Rydych chi wedi dweud eich bod chi'n mynd i wneud mwy o gyhoeddiadau dros yr haf. Wel, hwrê, byddwn ni hyd yn oed yn nes at 31 Hydref wedyn, oni fyddwn ni? Ac ni fydd pobl yn cael y cyfle i allu ei wario'n iawn er mwyn iddyn nhw allu paratoi. Mae angen ichi roi'r arian hwn i bobl a chyflwyno'r arian hwn i'r sector cyhoeddus hefyd i baratoi nawr, nid aros am ychydig o wythnosau eto er mwyn bod yn llygad y cyhoedd dros gyfnod toriad yr haf.
Fe wnaethoch chi gyfeirio at gamau deddfwriaethol a allai fod yn angenrheidiol ac rydych chi'n dweud eich bod wedi cael rhai trafodaethau gyda Llywodraeth y DU am hynny, ond nid ydych chi wedi taflu unrhyw oleuni ar beth yw'r camau deddfwriaethol hynny na'r amserlen. Ni allaf weld dim ar hyn o bryd ar amserlen gwaith yn y dyfodol y Cynulliad Cenedlaethol hwn i fwrw ymlaen ag unrhyw gamau deddfwriaethol ychwanegol, felly efallai y gwnewch chi ddweud wrthym ni beth yn union yw'r camau deddfwriaethol hynny mewn gwirionedd, oherwydd credaf y byddai o ddiddordeb i bobl sy'n gwylio'r datganiad penodol hwn.
A wnewch chi ddweud wrthym ni hefyd, o ran cronfa bontio'r UE, a ydych chi'n bwriadu cynyddu honno? Felly, os cawn ein hunain mewn sefyllfa lle mae Brexit heb gytundeb yn debygol—a gadewch i mi fod yn glir, byddai'n well gan fy mhlaid i gael cytundeb sy'n dda i'r DU, yn dda i Gymru, ac yn dda i'r UE—ond os na fyddwn ni yn y sefyllfa honno oherwydd anhyblygrwydd yr UE, yna hoffwn wybod beth ydych chi'n mynd i'w wneud o ran y gronfa honno er mwyn cynyddu ei heffaith a sicrhau bod Cymru yn cael ei pharatoi yn y ffordd orau bosib ym mhob sector—y trydydd sector, y sector cyhoeddus, a'r sector preifat—fel y gallwn ni wneud llwyddiant o beth bynnag sydd o'n blaenau.
I thank the Member for that series of questions. It's his constant refrain that we need to respect the result of the 2016 referendum. He knows very well, of course, that on these benches we sought to find a version of Brexit that fulfilled the instruction in 2016 whilst minimising the damage to the Welsh economy. It was a version of Brexit that he and his party were not interested in in their headlong rush towards their ideologically driven version of Brexit. They showed no interest for the welfare of Welsh businesses, organisations and individuals that he claims to profess so much care for here today. Let me tell you what does not respect the result of the 2016 referendum is a 'no deal' Brexit, which no-one advocated for and people on those benches and others made a particular point of explaining to people how straightforward a deal would be. There is no mandate in the 2016 result for the course of action that he is perfectly prepared to tolerate in this Chamber today.
He asks what we are doing to support businesses. I take the point. I spent, I think, 20 years before being elected working in the private sector, so I absolutely understand, at least as much as anybody on those benches, what it's like to work for a business. And let me tell you, I absolutely understand, especially for small businesses, that there is not the capacity to spend time thinking and planning for all ranges of eventualities. That is a significant concern for us, and we are doing all we can through the Federation of Small Businesses and the through the chambers of commerce to try and communicate the resources that we are making available.
I will say to him that the Brexit resilience fund stands at considerably more than he gave in the figures there; we're looking at figures of approximately £9 million, and actually there is a lot of demand for that fund, absolutely, as we would expect to be the case. And we will keep under review the amount of funding that we are able to make available to support businesses, but we have provided—and I believe we may be the only Government in the UK that's done this—through the EU transition fund, a source of funding to support businesses and other organisations through the choppy waters that inevitably lie ahead for them.
Out of the £50 million fund, we've already committed a sum of around £35 million to £36 million. There are other proposals under consideration at the moment. He, I'm sure, will want to know that we are evaluating those proposals carefully in the interests of value for money and proper public accountability. And he is right to say that it is important for us to deploy those funds in as timely a way as possible. I point him to the announcement made by the Minister for finance, which she referred to in her statement a few moments ago, of the £85 million committed as a means of stimulating the economy to deal with the potentially damaging effects of the sort of Brexit that he and others are perfectly prepared to contemplate.
In relation to legislation, I mentioned in my statement that the legislation I was referring to was by way of statutory instruments. Obviously, the elongation of the period of our membership of the European Union means we're looking at other legislation passing through the European Union. We are looking to make corrections in statutory instruments and there are other improvements that we are needing to make to deal with the deferred point of departure. They will be dealt with in terms of scrutiny in accordance with the arrangements agreed with the Constitutional and Legislative Affairs Committee and the Standing Orders of the Assembly.
Diolch i'r Aelod am y gyfres yna o gwestiynau. Mae'n rhygnu ar yr un hen dant bod angen i ni barchu canlyniad refferendwm 2016. Mae'n gwybod yn iawn, wrth gwrs, ein bod ni ar y meinciau hyn wedi ceisio dod o hyd i fath o Brexit a oedd yn cyflawni'r cyfarwyddyd yn 2016 gan leihau'r niwed i economi Cymru. Roedd yn fath o Brexit nad oedd ganddo ef na'i blaid ddiddordeb ynddi wrth iddyn nhw ruthro'n bendramwnwgl tuag at eu fersiwn nhw o Brexit a ysbrydolir gan ideoleg. Ni wnaethon nhw ddangos unrhyw ddiddordeb mewn lles busnesau, sefydliadau nac unigolion Cymru y mae'n honni ei fod mor ofalus ohonyn nhw yma heddiw. Gadewch imi ddweud wrthych chi mai'r hyn nad yw'n parchu canlyniad refferendwm 2016 yw Brexit heb gytundeb, rhywbeth na ddadleuodd neb drosto ac fe wnaeth pobl ar y meinciau acw ac eraill bwynt penodol o esbonio i bobl pa mor syml fyddai cytundeb. Nid oes mandad yng nghanlyniad 2016 ar gyfer y camau y mae'n berffaith barod i'w goddef yn y Siambr hon heddiw.
Mae'n gofyn beth ydym ni'n ei wneud i gefnogi busnesau. Rwy'n derbyn y pwynt. Treuliais 20 mlynedd, rwy'n credu, cyn cael fy ethol, yn gweithio yn y sector preifat, felly rwy'n deall, o leiaf gymaint â neb ar y meinciau acw, sut deimlad yw gweithio i fusnes. A gadewch imi ddweud wrthych chi, rwy'n deall yn iawn, yn enwedig o ran busnesau bach, nad oes y gallu ganddyn nhw i dreulio amser yn meddwl ac yn cynllunio ar gyfer pob ystod o bosibiliadau. Mae hynny'n bryder sylweddol inni, ac rydym ni'n gwneud popeth a allwn ni drwy'r Ffederasiwn Busnesau Bach a thrwy'r siambrau masnach i geisio hyrwyddo'r adnoddau yr ydym ni'n eu cyflwyno.
Byddaf yn dweud wrtho fod cronfa cydnerthedd Brexit yn llawer mwy na'r ffigurau a roddodd gynnau; rydym ni'n edrych ar ffigurau o tua £9 miliwn, ac mewn gwirionedd mae llawer o alw am y gronfa honno, yn hollol, fel y byddem yn disgwyl. A byddwn yn parhau i adolygu faint o gyllid y gallwn ni ei ddarparu i gefnogi busnesau, ond rydym ni wedi darparu—a chredaf mai ni yw'r unig Lywodraeth yn y DU sydd wedi gwneud hyn—drwy gronfa bontio'r UE, ffynhonnell gyllid i gefnogi busnesau a sefydliadau eraill drwy'r dyfroedd tymhestlog y byddant yn anochel yn eu hwynebu.
O'r gronfa £50 miliwn, rydym ni eisoes wedi ymrwymo swm o tua £35 miliwn i £36 miliwn. Mae cynigion eraill yn cael eu hystyried ar hyn o bryd. Bydd yntau, rwy'n siŵr, eisiau gwybod ein bod yn gwerthuso'r cynigion hynny'n ofalus er mwyn sicrhau gwerth am arian ac atebolrwydd cyhoeddus priodol. Ac mae'n gywir i ddweud ei bod hi'n bwysig inni ddefnyddio'r arian hwnnw mewn ffordd mor amserol â phosib. Rwy'n tynnu sylw at y cyhoeddiad a wnaethpwyd gan y Gweinidog Cyllid, y cyfeiriodd hi ato yn ei datganiad ychydig funudau'n ôl, am y £85 miliwn a ymrwymwyd fel modd i ysgogi'r economi i ymdrin ag effeithiau niweidiol posib y math o Brexit y mae ef ac eraill yn berffaith fodlon ei ystyried.
O ran deddfwriaeth, soniais yn fy natganiad mai offerynnau statudol oedd y ddeddfwriaeth yr oeddwn yn cyfeirio ati. Yn amlwg, mae ehangu cyfnod ein haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd yn golygu ein bod yn edrych ar ddeddfwriaethau eraill yn mynd drwy'r Undeb Ewropeaidd. Rydym yn ceisio cywiro offerynnau statudol ac mae gwelliannau eraill y mae angen inni eu gwneud i fynd i'r afael â'r adeg gadael gohiriedig. Ymdrinnir â hwy o ran craffu yn unol â'r trefniadau y cytunwyd arnyn nhw gyda'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol a Rheolau Sefydlog y Cynulliad.
Can I just gently remind speakers that we've had one question and a statement and we are halfway through the allocated time? So—[Interruption.] No, I'm not saying anybody, I'm just telling people that I have a number of speakers who wish to speak, so if we can just bear that in mind. Delyth Jewell.
A gaf i atgoffa siaradwyr ein bod wedi cael un cwestiwn a datganiad a'n bod ni hanner ffordd drwy'r amser a ddynodwyd? Felly—[Torri ar draws.] Na, dydw i ddim yn crybwyll unrhyw un, dim ond dweud wrth bobl bod gennyf i nifer o siaradwyr sy'n dymuno siarad, felly a allwn ni gadw hynny mewn cof? Delyth Jewell.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I wonder if we could take a moment to reflect on the regrettable and bizarre situation that we're in. We're talking about preparedness for various Brexit scenarios, every one of which will result in us being worse off than we are now. We are preparing simply to minimise the damage we inflict on ourselves. I welcome much of the Welsh Government's preparation, but it is a strange situation indeed, because preparing usually means planning for a specific event, but instead, Governments are forced to allocate resources to different scenarios knowing that some of it will be wasted.
The Minister talks about unicorns. It's fitting, because we seem to be in a topsy-turvy world, not just because we're preparing for something we can't foresee, but also because every decision taken by those in power in Westminster appears to be a proxy for something else. The referendum in 2016 was called as an attempt by David Cameron to placate the Eurosceptic wing of his party. People voted partly based on untruths, and now, the likely policy of the UK Government, be it under Boris Johnson or Jeremy Hunt, will be designed to appeal to the fewer than 160,000 Conservative Party members who will elect our next Prime Minister. Keeping the Conservative Party together has become a drama played out on the international stage. I might say, 'As flies to wanton Tories are we in this scenario, they play us for their sport', but I know my Shakespeare, and I don't think either candidate will turn out to be a reformed, benevolent Lear figure at the end of this contest.
As I've said, I welcome the steps that the Welsh Government is taking to prepare for a catastrophic 'no deal'—and it will be catastrophic—and I'd like to thank officials who are working so hard on this behind the scenes. Brexit has wasted unimaginable time, resource and opportunity. According to a recent report by S&P Global ratings, Brexit has cost the British economy £66 billion in just under three years. That's £1,000 per person—it hasn't happened yet—due to lack of growth that would otherwise have been expected, on top of funds directly spent on preparation. A topsy-turvy world indeed.
In respect of financial preparation for 'no deal', would the Minister update us on any progress in attempts to secure extra funding for Wales were 'no deal' unleashed upon us? How far have discussions reached and how much do you hope to secure? In terms of the time we've got left until the current Halloween exit date, would the Minister give his legal interpretation of what would happen were all relevant Brexit legislation not passed in time? If we find ourselves with an incoherent or gap-filled statute book, how will it affect this place's ability to function?
I'd like to welcome steps to support EU citizens. A constituent of mine who is an EU citizen has lived in the UK for the past 50 years, and is now very concerned since she let her non-UK passport lapse in the 1980s and is unable to pay for UK citizenship. Real people's lives are being turned upside down, day in, day out, by this uncertainty; anything we can do to help them is incredibly welcome. So, would the Minister please give a little detail about how the Government intends to reach out to those people to offer support?
Finally, Minister, you mention in your statement that if there is a snap general election,
'we will do all that we can to persuade the UK Labour Party'
to cancel Brexit entirely. Could you please clarify who 'we' are in this instance? Is that the Labour-Lib Dem coalition Government in Wales, or does this refer to Welsh Labour? UK Labour has made it clear they're in favour of a referendum, so long as they're not in a position to deliver it, and will deliver Brexit if they're in Government. So, if your efforts to change that position fail, will Welsh Labour stand on a different manifesto from UK Labour, and if so, could you countenance breaking away as a separate entity, so that your MPs can be subject to a different whip in Westminster, or will we have a situation where the Labour Welsh Government's policy is at odds with the Labour Party manifesto? I ask for clarity in these topsy-turvy times.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Tybed a allem ni gymryd ennyd i fyfyrio ar y sefyllfa anffodus a rhyfedd yr ydym ni ynddi. Rydym ni'n sôn am barodrwydd ar gyfer gwahanol sefyllfaoedd o ran Brexit, a bydd pob un o'r rhain yn golygu y byddwn yn waeth ein byd nag yr ydym ni nawr. Yn syml rydym ni'n paratoi'n i leihau'r niwed yr ydym yn ei achosi i ni ein hunain. Croesawaf lawer o baratoadau Llywodraeth Cymru, ond mae'n sefyllfa ryfedd yn wir, gan fod paratoi fel arfer yn golygu cynllunio ar gyfer digwyddiad penodol, ond yn lle hynny, mae Llywodraethau yn cael eu gorfodi i ddyrannu adnoddau ar gyfer gwahanol sefyllfaoedd gan wybod y bydd rhywfaint yn cael ei wastraffu.
Mae'r Gweinidog yn sôn am wneud yr amhosib. Mae'n addas, oherwydd mae'n ymddangos ein bod ni mewn byd sydd a'i wyneb i waered, nid yn unig oherwydd ein bod ni'n paratoi am rywbeth na allwn ni ei ragweld, ond hefyd oherwydd bod pob penderfyniad a wneir gan y rhai sydd mewn grym yn San Steffan i'w weld yn awdurdod ar gyfer rhywbeth arall. Galwyd y refferendwm yn 2016 fel ymgais gan David Cameron i dawelu adain Ewrosgeptig ei blaid. Pleidleisiodd pobl yn rhannol ar sail anwiredd, a nawr, bydd polisi tebygol Llywodraeth y DU, o dan Boris Johnson neu Jeremy Hunt, yn cael ei ddylunio i apelio at lai na 160,000 o aelodau'r Blaid Geidwadol a fydd yn ethol ein Prif Weinidog nesaf. Mae cadw'r Blaid Geidwadol gyda'i gilydd wedi dod yn ddrama a berfformiwyd ar y llwyfan rhyngwladol. Efallai y gallwn ddweud, 'As flies to wanton Tories are we in this scenario, they play us for their sport', ond rwy'n gwybod fy Shakespeare, ac nid wyf yn credu y bydd y naill ymgeisydd na'r llall yn datblygu i fod yn gymeriad diwygiedig, rhadlon megis y Brenin Llyr ar ddiwedd y gystadleuaeth hon.
Fel rwyf wedi'i ddweud, rwy'n croesawu'r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i baratoi ar gyfer ymadawiad trychinebus heb gytundeb—a bydd hynny'n drychinebus—a hoffwn ddiolch i swyddogion sy'n gweithio mor galed ar hyn yn y cefndir. Mae Brexit wedi gwastraffu amser, adnoddau a chyfleoedd anhygoel. Yn ôl adroddiad diweddar gan S&P Global, mae Brexit wedi costio £66 biliwn i economi Prydain mewn ychydig llai na thair blynedd. Dyna £1,000 y pen—nid yw wedi digwydd eto—oherwydd diffyg twf a fyddai wedi'i ddisgwyl fel arall, ar ben yr arian a wariwyd yn uniongyrchol ar baratoi. Byd a'i wyneb i waered yn wir.
O ran y paratoadau ariannol ar gyfer ymadael heb gytundeb, a wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni am unrhyw gynnydd a wnaed o ran ceisio sicrhau cyllid ychwanegol i Gymru petai Brexit heb gytundeb yn cael ei orfodi arnom ni. Pa gynnydd a fu gyda'r trafodaethau a faint ydych chi'n gobeithio ei sicrhau? O ran yr amser sydd gennym ni ar ôl cyn y dyddiad ymadael presennol ar Galan Gaeaf, a wnaiff y Gweinidog roi ei ddehongliad cyfreithiol o'r hyn a fyddai'n digwydd pe na bai'r holl ddeddfwriaeth Brexit berthnasol yn cael ei phasio mewn pryd? Os cawn ein hunain â llyfr statud aneglur neu un yn llawn bylchau, sut bydd hyn yn effeithio ar allu'r lle hwn i weithredu?
Hoffwn groesawu camau i gefnogi dinasyddion yr UE. Mae un o'm hetholwyr sy'n ddinesydd yr UE wedi bod yn byw yn y DU ers 50 mlynedd, ac mae'n bryderus iawn erbyn hyn gan iddi adael i'w phasbort, nad oedd yn un y DU, ddod i ben yn y 1980au ac nid yw'n gallu talu am ddinasyddiaeth y DU. Mae bywydau pobl go iawn yn cael eu troi wyneb i waered, o ddydd i ddydd, gan yr ansicrwydd hwn; mae croeso mawr i unrhyw beth y gallwn ei wneud i'w helpu. Felly, a fyddai'r Gweinidog cystal â rhoi ychydig o fanylion ynghylch sut y mae'r Llywodraeth yn bwriadu ymestyn at y bobl hynny i gynnig cymorth?
Yn olaf, Gweinidog, rydych yn dweud yn eich datganiad, petai etholiad cyffredinol brys yn digwydd;
gwnawn bopeth a allwn ni i ddarbwyllo Plaid Lafur y DU
i ddiddymu Brexit yn gyfan gwbl. A wnewch chi egluro pwy yw 'ni' yn yr achos hwn? Ai dyna'r Llywodraeth glymblaid Llafur-Democratiaid Rhyddfrydol yng Nghymru, ynteu a yw hyn yn cyfeirio at Lafur Cymru? Mae Llafur y DU wedi datgan yn glir ei bod o blaid refferendwm, cyn belled ag nad yw mewn sefyllfa i gyflawni hynny, ac y bydd yn cyflawni Brexit os ydy hi mewn Llywodraeth. Felly, os bydd eich ymdrechion i newid y sefyllfa honno yn methu, a fydd Llafur Cymru yn sefyll ar faniffesto gwahanol i Lafur y DU, ac os felly, a fyddech yn cymeradwyo torri'n rhydd i fod yn endid ar wahân, fel y gall eich ASau fod o dan chwip gwahanol yn San Steffan, neu a fydd gennym ni sefyllfa lle bydd polisi Llywodraeth Lafur Cymru yn groes i faniffesto'r Blaid Lafur? Rwy'n gofyn am eglurder yn y cyfnod cythryblus hwn.
I thank the Member for those questions. I'll try and deal with them succinctly given the Dirprwy Llywydd's instruction. On the question of an emergency funding commitment from the UK Government, no commitment of particular sums of money has been made by the Treasury in that particular context. She will know that the Minister for finance has been very clear that in the circumstances in particular of a 'no deal' Brexit, we would be in a position where we would require significant additional support from the UK Government to compensate for that scenario and to fund the consequences of it. In relation to the UK Government's guarantee, for example, in relation to European funding streams, there is a concern that that is narrower than we had previously understood, and I think there also remain questions around the timing of its availability in some circumstances. So, there is not the clarity that either she or I or others in this Chamber would wish to see in relation to the UK Government's financial commitment in that particular context.
She asked about the progress of legislation. Certainly, with regard to the secondary legislation and the statutory instruments programme that we've been undertaking here for a very long time at this point, the purpose of that is to ensure that the Welsh statute book, if I can use that term, is capable of continuing in a 'no deal' scenario, having transposed EU law into our law here in Wales. As I've mentioned in the past, we have made great progress in relation to that and I'm content that the statute book would reflect the position of EU law at the point of exit.
On the question of primary legislation, of course, some of the Bills remain in different stages at the House of Commons at this point. Clearly, some of those Bills need to be passed in order for us to have certain powers, in particular in the field of agriculture, reflecting the discussion we had in the Chamber earlier today. As the First Minister said in his statement earlier, we will need to be alive to the possible implications of a hard or a 'no deal' Brexit and the effect that that may have of creating the need here for legislation that is currently unforeseen, to deal with some of those consequences.
In relation to—. I think she was asking me a question about support for EU citizens living here in Wales, or citizens born in other parts of the EU, I should say. There is a suite of support provided in relation to immigration law advice, a public awareness campaign to identify the rights of EU citizens who are entitled to settle here in Wales. There is also a package of support to understand a broader range of rights for EU citizens here in Wales, and also activity under way to seek to extend the number of digital assistance centres for those people not able, easily themselves, to make an online application. So, there is a range of different measures of support that we are making available.
In relation to her last point, I'm going to resist the temptation of discussing in detail the constitutional arrangements of my party. Suffice it to say, standing here as a Welsh Labour politician, I don't think I could have been clearer in our position.
Diolch i'r Aelod am y cwestiynau yna. Ceisiaf ymdrin â nhw'n gryno o ystyried cyfarwyddyd y Dirprwy Lywydd. O ran ymrwymiad cyllid brys gan Lywodraeth y DU, nid oes dim ymrwymiad o symiau penodol o arian wedi'i wneud gan y Trysorlys yn y cyd-destun penodol hwnnw. Bydd hi'n gwybod bod y Gweinidog Cyllid wedi bod yn glir iawn, yn enwedig yn yr amgylchiadau y bydd Brexit heb gytundeb, y byddem mewn sefyllfa lle byddai arnom ni angen cymorth ychwanegol sylweddol gan Lywodraeth y DU i wneud iawn am y sefyllfa honno ac i ariannu'r canlyniadau. O ran gwarant Llywodraeth y DU, er enghraifft, mewn cysylltiad â ffrydiau ariannu Ewropeaidd, mae pryder bod hynny'n gulach nag yr oeddem ni wedi deall y byddai o'r blaen, a chredaf fod cwestiynau hefyd yn parhau ynghylch pryd y byddai ar gael mewn rhai amgylchiadau. Felly, ni cheir yr eglurder y byddai hi neu fi neu eraill yn y Siambr hon yn dymuno'i weld mewn cysylltiad ag ymrwymiad ariannol Llywodraeth y DU yn y cyd-destun penodol hwnnw.
Gofynnodd am hynt y ddeddfwriaeth. Yn sicr, o ran yr is-ddeddfwriaeth a'r rhaglen offerynnau statudol yr ydym ni wedi bod yn ymgymryd â hi yma ers amser maith nawr, diben hynny yw sicrhau bod y llyfr statud i Gymru, os gallaf ddefnyddio'r term hwnnw, yn gallu parhau mewn sefyllfa o ymadael heb gytundeb, ar ôl trosi cyfraith yr UE i'n cyfraith yma yng Nghymru. Fel rwyf wedi'i grybwyll yn y gorffennol, rydym ni wedi gwneud cynnydd mawr o ran hynny ac rwy'n fodlon y byddai'r llyfr statud yn adlewyrchu sefyllfa cyfraith yr UE ar yr adeg y byddem yn ymadael.
O ran deddfwriaeth sylfaenol, wrth gwrs, mae rhai o'r Biliau'n dal i fod mewn gwahanol gamau yn Nhŷ'r Cyffredin ar hyn o bryd. Yn amlwg, mae angen pasio rhai o'r Biliau hynny er mwyn inni gael pwerau penodol, yn enwedig ym maes amaethyddiaeth, gan adlewyrchu'r drafodaeth a gawsom ni yn y Siambr yn gynharach heddiw. Fel y dywedodd y Prif Weinidog yn ei ddatganiad yn gynharach, bydd yn rhaid inni fod yn effro i oblygiadau posib Brexit anodd neu heb gytundeb a'r effaith y gallai hynny ei chael drwy greu'r angen yma am ddeddfwriaeth na ellir ei rhagweld ar hyn o bryd, i ymdrin â rhai o'r canlyniadau hynny.
O ran—. Rwy'n credu ei bod yn gofyn cwestiwn i mi am gymorth i ddinasyddion yr UE sy'n byw yma yng Nghymru, neu ddinasyddion a anwyd mewn rhannau eraill o'r UE, dylwn i ddweud. Mae cymorth amrywiol ar gael yn ymwneud â chyngor ar gyfraith mewnfudo, ac ymgyrch i godi ymwybyddiaeth y cyhoedd o ran egluro hawliau dinasyddion yr UE sydd â hawl i ymgartrefu yma yng Nghymru. Mae pecyn cymorth hefyd ar gael i ddeall ystod ehangach o hawliau dinasyddion yr UE yma yng Nghymru, ac mae gwaith ar y gweill hefyd i geisio ymestyn nifer y canolfannau cymorth digidol i'r bobl hynny nad ydyn nhw'n gallu gwneud cais ar-lein yn hawdd eu hunain. Felly, mae amrywiaeth o wahanol fesurau o gymorth yr ydym yn sicrhau y byddant ar gael.
O ran ei sylw olaf, rwy'n mynd i ymwrthod â'r demtasiwn i drafod trefniadau cyfansoddiadol fy mhlaid yn fanwl. Digon yw dweud, wrth sefyll yma yn wleidydd Llafur Cymru, nid wyf yn credu y gallwn i fod yn gliriach ynghylch ein safbwynt ni.
Can I thank the Minister for his statement this afternoon? It's very much appreciated. I know we've often said that we keep hearing it, but it is important we keep being updated, particularly in a world in which what was said yesterday may no longer be valid today, and it is very fluid—not quite topsy-turvy, but moving very fast, changing very quickly—and I also appreciate the fact that the comments made from the two candidates don't help that situation. Only yesterday, Boris Johnson was clearly saying that, in fact, he wants the backstop removed totally, so he's changed his position even on that now. Once it was 'renegotiate'; now it's 'get rid of', and we all know that the European Union has categorically said that's not going to happen, so we are heading for a 'no deal' scenario, and I think he's just trying to find an excuse to justify his 'no deal' scenario on 31 October. If that's the case, we need to prepare for it, because clearly there are some serious issues that Wales has to address on that matter.
I suppose I want to ask some of my questions focusing on literally that preparedness, because you highlighted in your statement very much the scenarios we are operating under, the context we're in, and then went on to move a little bit about some of the issues you've addressed. But can I talk about freight licences and heavy goods vehicle licences, for example? It's one of the areas we've talked about before. We have many logistics companies within Wales; there's a limited number of permits that will be available, and in a 'no deal' scenario, we could be facing a very challenging situation for those companies. What discussions have you had with the UK Government on the allocation of permits to Welsh companies, to ensure that they can operate if there is a 'no deal' scenario on 1 November? Also, what discussions have you had with the UK Government regarding the ports? Because, again, if that happens, we're going to be in a situation where we'll have to have border controls and regulatory controls on our ports, to look at the situations. Some of those responsibilities are not with the Welsh Government; they're with the UK Government. And yet ports, actually, is responsible under the Welsh Government, so what discussions are you having to make sure that we're in that position where we don't have to have a problem awaiting because simply it hasn't been thought of?
I will mention the legalities of it, because you mentioned, just now, obviously, the emergency legislation that may have to come through. Have you done any analysis as to what types and what areas you will be looking at? Because, you were saying we need to be aware of it, but it's not just being aware of it; we need to be ready for it. So, what areas are you actually looking at now, and are you looking at those areas so that when we come back after the summer recess, you'll be able to tell us exactly in which areas you think emergency legislation may be needed if we're in that situation?
Also, can you discuss the warehouses? We've been told—your statement highlights the point clearly—the warehousing issue is going to be contentious, because businesses want to continue operating under their normal regulation on business. That means they will want their warehouse spaces for their own businesses. We know that the Welsh Government looked at warehousing prior to the 29 March date. Where are we with, perhaps, refrigerated warehouses for medicines, if we need that? What's the situation for other warehousing, if we need that, because you're now in a competition with major organisations wanting warehouse space? So, again, have you made movements towards that area yet?
I also want to know if you have discussed any of these issues with EU officials and other nations and regions across the EU, because as a nation we have had many memorandums of understanding and agreements with other regions and nations, and we will want to work with those in the situation when we leave the EU without a deal. So, I started to have discussions with those nations to see where they can help us as well because they will be on, technically, the other side of the argument. Also, do you agree with me—I am tired, really tired, of Members continuing to say 'EU intransigence'—that it is not EU intransigence; it is the failure of this Government in Westminster to actually get to grips with the actual solution? It's time that they actually got that message out. It's not EU intransigence; it is Conservative incompetence that has got us into this position, and we need to make sure that that message is loud and clear across the nation, because they are the ones who are holding us back. The two leading candidates at the moment are two of the largest proponents today of that failure.
A gaf i ddiolch i'r Gweinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma? Mae'n cael ei werthfawrogi'n fawr. Rwy'n gwybod ein bod ni wedi dweud yn aml ein bod yn ei glywed o hyd, ond mae'n bwysig ein bod yn parhau i gael y newyddion diweddaraf, yn enwedig mewn byd lle nad yw'r hyn a ddywedwyd ddoe yn ddilys mwyach heddiw, ac mae'n anwadal iawn—nid yn hollol wyneb i waered, ond yn symud yn gyflym iawn, gan newid yn gyflym iawn—ac rwyf hefyd yn gwerthfawrogi'r ffaith nad yw'r sylwadau a wnaed gan y ddau ymgeisydd yn helpu'r sefyllfa honno. Ddoe ddiwethaf, roedd Boris Johnson yn dweud yn glir ei fod, mewn gwirionedd, am i'r backstop gael ei ddileu'n llwyr, felly mae wedi newid ei safbwynt hyd yn oed ar hynny nawr. Ar un adeg 'aildrafod' oedd popeth; nawr 'diddymu' yw hi, ac rydym ni i gyd yn gwybod bod yr Undeb Ewropeaidd wedi dweud yn bendant nad yw hynny'n mynd i ddigwydd, felly rydym yn anelu am sefyllfa o ymadael heb gytundeb, ac rwy'n credu ei fod yn ceisio dod o hyd i esgus i gyfiawnhau ei sefyllfa o ymadael heb gytundeb ar 31 Hydref. Os felly, mae angen inni baratoi ar ei gyfer, oherwydd mae'n amlwg bod rhai materion difrifol y mae'n rhaid i Gymru roi sylw iddyn nhw ar y mater hwnnw.
Mae'n debyg fy mod eisiau gofyn rhai o'm cwestiynau gan ganolbwyntio ar y parodrwydd hwnnw'n llythrennol, gan eich bod wedi tynnu sylw yn eich datganiad at y sefyllfaoedd yr ydym ni'n gweithredu ynddyn nhw, y cyd-destun yr ydym ni ynddo, ac yna symud ymlaen at rai o'r materion yr ydych chi wedi ymdrin â nhw. Ond a gaf i siarad am drwyddedau cludo nwyddau a thrwyddedau cerbydau trymion, er enghraifft? Mae'n un o'r meysydd yr ydym ni wedi siarad amdano o' r blaen. Mae gennym ni lawer o gwmnïau logisteg yng Nghymru; bydd nifer cyfyngedig o drwyddedau ar gael, ac mewn sefyllfa o ymadael heb gytundeb, gallem fod yn wynebu sefyllfa heriol iawn i'r cwmnïau hynny. Pa drafodaethau a ydych chi wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch dyrannu trwyddedau i gwmnïau o Gymru, er mwyn sicrhau y gallan nhw weithredu petai sefyllfa o ymadael heb gytundeb ar 1 Tachwedd? Hefyd, pa drafodaethau a ydych chi wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ynglŷn â'r porthladdoedd? Oherwydd, unwaith eto, os bydd hynny'n digwydd, byddwn mewn sefyllfa lle bydd yn rhaid i ni gael rheolaethau ffiniau a rheolaethau rheoleiddiol yn ein porthladdoedd, i edrych ar y sefyllfaoedd. Nid Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol am rai o'r cyfrifoldebau hynny; maen nhw'n gyfrifoldebau Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Ac eto, mewn gwirionedd, Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol am y porthladdoedd, felly pa drafodaethau ydych chi'n eu cael i sicrhau ein bod yn y sefyllfa honno lle nad oes rhaid i ni wynebu problem am nad yw wedi cael ei ystyried?
Soniaf am gyfreithlondeb hynny, oherwydd fe wnaethoch chi sôn nawr am y ddeddfwriaeth frys efallai y bydd angen ei chyflwyno. A ydych chi wedi gwneud unrhyw ddadansoddiad o ran pa fathau a pha feysydd y byddwch yn edrych arnyn nhw? Oherwydd roeddech chi'n dweud bod angen i ni fod yn ymwybodol ohono, ond mae a wnelo hynny nid dim ond â bod yn ymwybodol ohono; mae angen inni fod yn barod amdano. Felly, ar ba feysydd ydych chi'n edrych arnyn nhw nawr, ac a ydych chi'n edrych ar y meysydd hynny fel y byddwch, pan ddown yn ôl ar ôl toriad yr haf, yn gallu dweud wrthym ni'n union ym mha feysydd y credwch y bydd angen deddfwriaeth frys os byddwn yn y sefyllfa honno?
Hefyd, a wnewch chi drafod y warysau? Dywedwyd wrthym ni—mae eich datganiad yn amlygu'r pwynt yn glir—fod y mater yn ymwneud â warysau yn mynd i fod yn ddadleuol, oherwydd bod busnesau eisiau parhau i weithredu o dan eu rheoliadau busnes arferol. Mae hynny'n golygu y byddan nhw eisiau cael eu safleoedd warws ar gyfer eu busnesau eu hunain. Rydym ni'n gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi edrych ar warysau cyn 29 Mawrth. Beth yw'r sefyllfa o ran warysau rheweiddiedig ar gyfer meddyginiaethau, os oes angen hynny? Beth yw'r sefyllfa o ran warysau eraill, os oes angen hynny, oherwydd rydych chi bellach mewn cystadleuaeth â sefydliadau mawr sydd eisiau gofod warysau? Felly, unwaith eto, a ydych chi wedi symud tuag at y maes hwnnw eto?
Hoffwn wybod hefyd a ydych chi wedi trafod unrhyw un o'r materion hyn gyda swyddogion yr UE a chenhedloedd a rhanbarthau eraill ledled yr UE, oherwydd fel cenedl cawsom lawer o femoranda o ddealltwriaeth a chytundebau â rhanbarthau a chenhedloedd eraill, a byddwn eisiau gweithio gyda'r rheini yn y sefyllfa pan fyddwn yn gadael yr UE heb gytundeb. Felly, dechreuais gael trafodaethau gyda'r gwledydd hynny i weld sut y gallan nhw ein helpu ni hefyd oherwydd y byddan nhw, yn dechnegol, ar ochr arall y ddadl. Hefyd, a ydych yn cytuno â mi—rwyf wedi blino, wedi blino'n lân clywed Aelodau'n dal i ddweud 'anhyblygrwydd yr UE'—nid anhyblygrwydd yr UE ydyw; yr hyn ydyw yw methiant y Llywodraeth yn San Steffan i fynd i'r afael â'r gwir ateb? Mae'n bryd iddyn nhw ledaenu'r neges honno mewn gwirionedd. Nid anhyblygrwydd yr UE ydyw ond anallu'r Ceidwadwyr sydd wedi ein harwain at y sefyllfa hon, ac mae angen inni sicrhau bod y neges honno'n glir ac yn groch ar draws y wlad, oherwydd nhw sy'n ein dal yn ôl. Y ddau ymgeisydd blaenllaw ar hyn o bryd yw dau o hyrwyddwyr mwyaf y methiant hwnnw heddiw.
Minister.
Gweinidog.
I thank David Rees for his questions. I will deal with them in turn. On the question of haulage and the permitting, we are in close contact, obviously, with the Road Haulage Association and the Freight Transport Association in relation to the issues that they will face, both here in Wales and also, of course, further afield. The impact of this felt across the UK could potentially impact the Welsh economy's haulage and freight routes across the border. We have been pressing the UK Government in relation to this. I know that he is aware that falling back on the international permitting system could place severe restrictions, in practical terms, on operators' capacity to move goods across the UK-EU border. He will know, I think, that the EU has agreed a temporary solution were we to leave without a deal, so that goods would continue to be capable of being moved across the border on the basis of mutual recognition, but that extends to the end of this calendar year. As I understand it today, that hasn't been extended to reflect a departure date in October, so we continue to work with key stakeholders around what response is required in relation to that.
On the question of ports, he will recall, I think, the statement that the Minister for Economy and Transport made in April in relation in particular to the arrangements that we've agreed around Holyhead to establish the additional capacity at the Road King site and, indeed, Parc Cybi. Those arrangements remain available in a later Brexit, and stand ready to be deployed, should they be needed. That isn't the current expectation, but they are there as a fallback should they be required.
On the question of warehouse capacity, in relation to food supply in particular, as he knows, I think, the UK Government is leading on the issue of food supply across the UK, though plainly we feed into that as a Government. They are looking at warehousing capacity in relation to cold storage and so forth. He will also know, I think, that the Welsh Government has made available funding for cold storage in Wales through the private sector. In addition to that, in a context other than food, we clearly now have the capacity in the warehouse that we have acquired in south Wales to enable us to store medical devices and social care devices, enabling us to stock items that we perhaps wouldn't feel the need to stock, in the context of ensuring supplies to the NHS and the care sector. But it's obviously an issue that has a different set of considerations at the point of departure in October than in the spring because of the pressure on warehousing due to pre-Christmas stock and so on.
On the question of emergency legislation, I will just reassure the Member that this is a matter that is kept continually under review by lawyers looking at the progress of legislation. But, clearly, as I know his question implies, it is not possible to be definitive on what, if anything, might be required until the basis of departure is known to us. But that is a situation that is kept under close review.
His last question, I think, related to engagement with our partners in the European Union in relation to this. He will know that the First Minister was in Brussels a few weeks ago, and there continued to be official-level contact with partners in the European Union, so that they understand the position of the Welsh Government on behalf of the people of Wales.
Diolch i David Rees am ei gwestiynau. Byddaf yn ymdrin â nhw yn eu tro. O ran cludo nwyddau a thrwyddedu, rydym mewn cysylltiad agos, yn amlwg, â'r Gymdeithas Cludiant Ffyrdd a'r Sefydliad Trafnidiaeth Cludo Nwyddau o ran y materion y byddant yn eu hwynebu, yma yng Nghymru a hefyd, wrth gwrs, ymhellach i ffwrdd. Gallai effaith hwn a fyddai'n cael ei deimlo ledled y DU effeithio ar lwybrau cludo nwyddau economi Cymru ar draws y ffin. Rydym ni wedi bod yn pwyso ar Lywodraeth y DU mewn cysylltiad â hyn. Rwy'n gwybod ei fod yn ymwybodol y gallai troi at y system drwyddedu ryngwladol osod cyfyngiadau llym, yn ymarferol, ar allu gweithredwyr i symud nwyddau ar draws ffiniau'r DU a'r UE. Bydd yn gwybod, rwy'n credu, bod yr UE wedi cytuno ar ateb dros dro pe baem yn gadael heb gytundeb, fel y byddai nwyddau'n dal yn gallu symud ar draws y ffin ar sail cyd-gydnabyddiaeth, ond mae hynny'n ymestyn hyd ddiwedd y flwyddyn galendr hon. Fel y deallaf heddiw, nid yw hynny wedi'i ymestyn i adlewyrchu'r dyddiad gadael ym mis Hydref, felly rydym yn parhau i weithio gyda rhanddeiliaid allweddol ynghylch pa ymateb sydd ei angen o ran hynny.
O ran porthladdoedd, bydd yn cofio, rwy'n credu, y datganiad a wnaeth Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth ym mis Ebrill ynglŷn â'r trefniadau yr ydym ni wedi cytuno arnyn nhw ynghylch Caergybi i sefydlu'r capasiti ychwanegol ar safle Road King ac, yn wir, Parc Cybi. Mae'r trefniadau hynny yn parhau i fod yn bosib ar gyfer Brexit hwyrach, ac yn barod i'w defnyddio, pe bai angen. Nid dyna'r disgwyliad presennol, ond maen nhw yno wrth gefn pe bai eu hangen.
O ran capasiti warws, o ran y cyflenwad bwyd yn benodol, fel y gŵyr, rwy'n credu, mae Llywodraeth y DU yn arwain ar fater cyflenwi bwyd ar draws y DU, er yn amlwg rydym ni'n cyfrannu at hynny fel Llywodraeth. Maen nhw'n edrych ar gapasiti warysau o ran storio oer ac yn y blaen. Bydd hefyd yn gwybod, rwy'n credu, bod Llywodraeth Cymru wedi sicrhau bod arian ar gael ar gyfer storio oer yng Nghymru drwy'r sector preifat. Yn ogystal â hynny, mewn cyd-destun ar wahân i fwyd, mae gennym ni nawr y capasiti yn y warws sydd gennym ni bellach yn y de i'n galluogi ni i storio dyfeisiau meddygol a dyfeisiau gofal cymdeithasol, gan ein galluogi i stocio eitemau na fyddem efallai'n teimlo bod angen eu stocio, yng nghyd-destun sicrhau cyflenwadau i'r GIG a'r sector gofal. Ond mae'n amlwg yn fater sydd â chyfres wahanol o ystyriaethau ar adeg yr ymadael ym mis Hydref o gymharu â'r gwanwyn oherwydd y pwysau ar warysau oherwydd y stoc cyn y Nadolig ac ati.
O ran deddfwriaeth frys, hoffwn dawelu meddwl yr Aelod bod hwn yn fater sy'n cael ei adolygu'n barhaus gan gyfreithwyr sy'n edrych ar hynt deddfwriaeth. Ond, yn amlwg, fel rwy'n gwybod fod ei gwestiwn yn ei awgrymu, nid yw'n bosib bod yn bendant ynghylch beth, os unrhyw beth, a allai fod ei angen nes ein bod yn gwybod beth yw'r sail dros ymadael. Ond mae honno'n sefyllfa sy'n cael ei hadolygu'n fanwl.
Roedd ei gwestiwn olaf, mi gredaf, yn ymwneud ag ymgysylltu â'n partneriaid yn yr Undeb Ewropeaidd mewn cysylltiad â hyn. Bydd yn gwybod y bu'r Prif Weinidog ym Mrwsel ychydig wythnosau'n ôl, a bod cyswllt swyddogol yn parhau â phartneriaid yn yr Undeb Ewropeaidd, er mwyn iddyn nhw ddeall safbwynt Llywodraeth Cymru ar ran pobl Cymru.
Well, thank you, Brexit Minister, for yet another Nostradamus statement with regard to Brexit. Whilst we in the Brexit Party understand that it is prudent to make preparations for every scenario with regard to our exit from the EU, including a 'no deal' Brexit, can it be said that those preparations are in fact prudent if they're based on wild predictions about a 'no deal' being a disastrous result, particularly for the Welsh economy? It appears that project fear is still being perpetrated with no real substance to the conclusions being drawn. Almost every piece of evidence instanced in your statement replicates the arguments used against us not taking up the euro. We all know how ludicrously false those predictions turned out to be. I note the comments with regard to the Tory Party appeasing their grass-roots members, but surely it can be said that Corbyn is equally obsessed with appeasing the fascist left of the Labour Party. You say there is no mandate for a 'no deal' Brexit. Well, we've just had a European election, and just in case you didn't understand, the name Brexit gives an idea as to what the party that won that election actually stands for, and we were very clear about the fact that we would countenance a 'no deal' Brexit.
Let's just look at some of the positive aspects of a 'no deal' scenario. A 'no deal' Brexit would mean that we do not pay the £39 billion now being contemplated. If there is a 'no deal', it would mean that this money could be used to subsidise our own industries, not those on the continent until such time as new, more lucrative markets are found. This would, of course, include our farming industry, and, in fact, subsidising the Welsh farming industry would be a tiny proportion of the total money saved from our not belonging to the Brussels debacle. You assert that job losses at Ford, Schaeffler and Calsonic are a result of uncertainty over Brexit, but that is an uncertainty spawned by remainers' refusal to accept the democratic vote of the British people. You of course conveniently forget the Bosch decision to move their plant from Miskin to Hungary, aided by European grants, with a resultant loss of 900 skilled, well-paid jobs.
We must remember that 95 per cent of Welsh businesses have nothing whatsoever to do with exporting, and an even smaller percentage involved in exporting to the EU, yet there is a considerable cost to every business complying with EU rules and regulations. Coming out of the EU could boost British and Welsh businesses by giving them greater freedoms to produce.
Perhaps we should consider the British fishing industry. At this very moment, there are 84 Dutch trawlers using the electronic stun fishing technique in what will be British waters after Brexit. This method of fishing is having a disastrous effect on crustacean and fish populations. It is said they're ignoring EU rules by claiming to be scientific vessels. In fact, British fishing grounds have been plundered by foreign vessels for close on half a century. So much for the oft-lauded European environmental legislation. Incidentally, our British trawlers are actually banned from fishing in the Mediterranean.
If we really are serious about preparing for a 'no deal' scenario, we should not be using it as a tool for promoting project fear. There may well be some downsides to leaving the EU, but all impartial economists predict this to be short term only. The UK has proved time and again that it has a hugely resilient economic base. We should not be afraid of Brexit, whichever form it takes. Better a 'no deal' scenario than that contemplated by some Members of this Assembly or, worse still, that envisaged by Theresa May.
Wel, diolch Gweinidog Brexit, am ddatganiad Nostradamus arall ynghylch Brexit. Er ein bod ni ym Mhlaid Brexit yn deall ei bod hi'n ddoeth gwneud paratoadau ar gyfer pob sefyllfa o ran ein hymadawiad â'r UE, gan gynnwys Brexit heb gytundeb, a ellir dweud bod y paratoadau hynny mewn gwirionedd yn ddoeth os ydyn nhw'n seiliedig ar ragfynegiadau gwyllt ynghylch yr honiad y byddai ymadawiad heb gytundeb yn ganlyniad trychinebus, yn enwedig i economi Cymru? Mae'n ymddangos bod codi bwganod yn dal i ddigwydd heb unrhyw sylwedd yn y casgliadau sy'n cael eu llunio. Mae bron pob darn o dystiolaeth a luniwyd yn eich datganiad yn ailadrodd y dadleuon a ddefnyddiwyd yn ein herbyn am beidio â manteisio ar yr ewro. Rydym ni i gyd yn gwybod pa mor gwbl ffug oedd y rhagfynegiadau hynny. Nodaf y sylwadau ynglŷn â'r Blaid Dorïaidd yn tawelu llid ei haelodau ar lawr gwlad, ond siawns na ellir dweud bod gan Corbyn yr un obsesiwn i dawelu llid y chwith ffasgaidd yn y Blaid Lafur. Rydych yn dweud nad oes mandad ar gyfer Brexit heb gytundeb. Wel, rydym newydd gael etholiad Ewropeaidd, a rhag ofn nad oeddech yn deall, mae'r enw Brexit yn rhoi syniad o'r hyn y mae'r blaid a enillodd yr etholiad hwnnw mewn gwirionedd yn sefyll drosto, ac roeddem yn glir iawn ynghylch y ffaith y byddem yn cytuno ar Brexit heb gytundeb.
Gadewch i ni edrych ar rai agweddau cadarnhaol sefyllfa o ymadael heb gytundeb. Byddai Brexit heb gytundeb yn golygu nad ydym yn talu'r £39 biliwn a ystyrir ei dalu ar hyn o bryd. Petai Brexit heb gytundeb yn digwydd, byddai'n golygu y gellid defnyddio'r arian hwn i roi cymorth ariannol i'n diwydiannau ein hunain, nid y rhai ar y cyfandir, hyd oni chanfyddir marchnadoedd newydd, mwy proffidiol. Byddai hyn, wrth gwrs, yn cynnwys ein diwydiant ffermio, ac, yn wir, byddai rhoi cymhorthdal i'r diwydiant ffermio yng Nghymru yn gyfran fach iawn o gyfanswm yr arian sy'n cael ei arbed o ganlyniad i'r ffaith nad ydym ni'n perthyn i lanast Brwsel. Rydych yn honni bod colli swyddi yn Ford, Schaeffler a Calsonic yn ganlyniad i ansicrwydd ynghylch Brexit, ond ansicrwydd sy'n deillio o amharodrwydd pobl o blaid aros i dderbyn pleidlais ddemocrataidd pobl Prydain ydyw. Rydych wrth gwrs yn gyfleus, yn anghofio penderfyniad Bosch i symud ei ffatri o Feisgyn i Hwngari, gyda chymorth grantiau Ewropeaidd, gyda cholled o 900 o swyddi medrus, a oedd yn talu'n dda.
Rhaid inni gofio nad oes gan 95 y cant o fusnesau Cymru ddim byd i'w wneud o gwbl ag allforio, a chanran lai fyth sy'n ymwneud ag allforio i'r UE, ac eto mae cost sylweddol i bob busnes sy'n cydymffurfio â rheolau a rheoliadau'r UE. Gallai gadael yr UE roi hwb i fusnesau Prydeinig a Chymreig drwy roi mwy o ryddid iddyn nhw gynhyrchu.
Efallai y dylem ni ystyried diwydiant pysgota Prydain. Ar yr union foment hon, mae 84 o longau treillio'r Iseldiroedd yn defnyddio'r dechneg bysgota parlysu electronig yn yr hyn a fydd dyfroedd Prydain ar ôl Brexit. Mae'r dull hwn o bysgota'n cael effaith drychinebus ar boblogaethau cramenogion a physgod. Dywedir eu bod yn anwybyddu rheolau'r UE drwy honni eu bod yn gychod gwyddonol. Yn wir, mae dyfroedd pysgota Prydain wedi cael eu hysbeilio gan longau tramor am yn agos at hanner canrif. Naw wfft i ddeddfwriaeth amgylcheddol Ewropeaidd sydd wedi'i chanmol mor aml. Gyda llaw, mae ein llongau treillio Prydeinig yn cael eu gwahardd mewn gwirionedd rhag pysgota ym Môr y Canoldir.
Os ydym ni o ddifrif ynghylch paratoi ar gyfer sefyllfa o ymadael heb gytundeb, ni ddylem fod yn ei ddefnyddio'n arf i godi bwganod. Mae'n bosib y bydd rhai anfanteision o adael yr UE, ond mae pob economegydd diduedd yn rhagweld mai rhywbeth tymor byr yn unig yw hyn. Mae'r DU wedi profi dro ar ôl tro fod ganddi sylfaen economaidd hynod o gydnerth. Ni ddylem ni ofni Brexit, pa bynnag ffurf y bydd ganddo. Gwell sefyllfa o ymadael heb gytundeb na'r hyn y mae rhai aelodau o'r Cynulliad hwn yn ei ystyried neu, yn waeth fyth, yr oedd gan Theresa May ei bryd arno.
I don't think I heard a question. I didn't hear a question from the Member. It is a statement and it was meant to have a lead-in and a question. I didn't hear any questions, I don't think.
Nid wyf yn credu imi glywed cwestiwn. Ni chlywais gwestiwn gan yr Aelod. Mae'n ddatganiad ac roedd i fod i gael cyflwyniad a chwestiwn. Ni chlywais unrhyw gwestiynau, nid wyf yn credu.
I believe he asked whether the Welsh Government's arrangements could be said to be prudent, to which the answer is 'yes'.
Credaf iddo ofyn a ellid dweud bod trefniadau Llywodraeth Cymru yn ddoeth, a'r ateb yw 'gellid'.
That's fine, thank you. Mark Isherwood.
Mae hynny'n iawn, diolch. Mark Isherwood.
Diolch. Exports from Britain actually reached record highs in 2018 and have continued to rise since, totalling over £647 billion in the 12 months to May this year, with the fastest growing importers of UK goods predominantly non-European. The UK is still the top destination in Europe for foreign direct investment, and the third highest globally after the US and China. And, of course, in March, Mr Barnier, the European Union’s chief Brexit negotiator, said that, in all scenarios, respecting the Good Friday agreement meant preventing the return of a hard border between Ireland and Northern Ireland. We know that 75 per cent of Wales’s exports are estimated to go to the rest of the UK, and only 15 per cent to the EU. And when officials from the representation of the German state Bremen told the external affairs committee that 10 per cent to 15 per cent of the gross domestic product of Germany is to the UK, they put this as it’s exposed to the UK market. So, there’s a degree of equivalence between the risks of not coming to a deal on both sides of what, hopefully, will be a very close continuing friendship.
Yesterday, your colleague the economy Minister issued a statement on the impacts of Brexit on Wales's economy, referring to two quadrilateral groups established, with ministerial colleagues from the UK Government and other devolved administrations. One focused on business and industry, and he stated that the inaugural meeting on business and industry was positive. Well, there are ongoing preparatory talks between Westminster officials and EU officials so that the new Prime Minister can hit the ground running with an understanding from both sides where there might be flex between now and the end of October. That is happening. What positive engagement—in the spirit of Mr Skates’s statement yesterday—therefore is the Welsh Government having with that process, so that, at this preparatory stage, with the objective of getting a deal in the mutual interests of the economies on both sides of the water—? How is the Welsh Government engaging with that?
Diolch. Cyrhaeddodd allforion o Brydain y lefel uchaf erioed yn 2018 ac maen nhw wedi parhau i gynyddu ers hynny, sef cyfanswm o dros £647 biliwn yn y 12 mis hyd at fis Mai eleni, ac mae mewnforwyr nwyddau o'r DU sy'n tyfu gyflymaf, ar y cyfan o'r tu allan i Ewrop. Y DU yw prif gyrchfan Ewrop o hyd ar gyfer buddsoddiad uniongyrchol o dramor, a'r drydedd uchaf yn fyd-eang ar ôl yr Unol Daleithiau a Tsieina. Ac, wrth gwrs, fis Mawrth, dywedodd Mr Barnier, prif drafodwr Brexit yr Undeb Ewropeaidd, ym mhob senario, fod parchu cytundeb Gwener y Groglith yn golygu atal ailosod y ffin galed rhwng Iwerddon a Gogledd Iwerddon. Gwyddom ni fod 75 y cant o allforion Cymru yn mynd i weddill y DU, a dim ond 15 y cant i'r UE. A phan ddywedodd swyddogion a oedd yn cynrychioli talaith Bremen yn yr Almaen wrth y pwyllgor materion allanol fod 10 i 15 y cant o gynnyrch domestig gros yr Almaen yn dod i'r DU, maent yn ei gyflwyno fel ei fod yn agored i farchnad y DU. Felly, mae rhywfaint o gyfatebiaeth rhwng y risgiau o beidio â dod i gytundeb ar y ddwy ochr o'r hyn a fydd, gobeithio, yn gyfeillgarwch parhaus agos iawn.
Ddoe, cyhoeddodd eich cydweithiwr, Gweinidog yr economi, ddatganiad ar effeithiau Brexit ar economi Cymru, gan gyfeirio at ddau grŵp pedair ochrog a sefydlwyd, gyda chyd-Weinidogion o Lywodraeth y DU a gweinyddiaethau eraill sydd wedi'u datganoli. Roedd un yn canolbwyntio ar fusnes a diwydiant, a dywedodd ef fod y cyfarfod cyntaf ar fusnes a diwydiant wedi bod yn gadarnhaol. Wel, mae yna drafodaethau paratoadol yn mynd rhagddynt rhwng swyddogion San Steffan a swyddogion yr UE fel y gall y Prif Weinidog newydd fwrw ati ar unwaith i ddeall o'r ddwy ochr lle y gallai fod hyblygrwydd rhwng nawr a diwedd mis Hydref. Mae hynny'n digwydd. Pa ymgysylltiad cadarnhaol felly—yn ysbryd datganiad Mr Skates ddoe—y mae Llywodraeth Cymru yn ei gael â'r broses honno, fel y bydd, yn ystod y cam paratoadol hwn, gyda'r amcan o gael cytundeb er lles yr economïau naill ochr y dŵr—? Sut y mae Llywodraeth Cymru yn ymgysylltu â hynny?
Well, I thank the Member for his questions. I will just say, I simply do not share his optimistic outlook on the trade prospects for the UK outside the European Union—£3 out of every £4 earned by Welsh businesses from exports are earned by virtue of our membership of the European Union, and I think we throw that away at our peril, and much more importantly, at the peril of those business who look to us and look to Parliament to protect their interest.
He mentions the discussions in relation to future trade arrangements. He will, I think, recall that one of the points that we have pressed regularly with the UK Government is that the Welsh Government should be involved in preparing negotiating mandates for international negotiations. This is a practical step so that the UK’s negotiating positions command credibility, where they require implementation by the Welsh Government in Wales, but also it will be to respect the devolution boundary. And whilst it is the case that we have seen some progress in relation to that, we are very far short of the UK Government living up to that particular obligation that we seek from them, and I would urge him to do everything he can to seek to persuade his colleagues in Westminster of the virtue of our position.
Wel, diolch i'r Aelod am ei gwestiynau. Fy ddywedaf i, er hynny, nad wyf yn rhannu ei farn optimistaidd ar ragolygon masnach y DU y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd—mae £3 o bob £4 y mae busnesau Cymru yn eu hennill o allforion yn cael eu hennill drwy ein haelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd, ac rwy'n credu bod taflu hynny i ffwrdd yn beryglus i ni, ac yn llawer pwysicach, yn beryglus i'r busnesau hynny sy'n troi atom ni ac sy'n troi at y Senedd i warchod eu buddiannau.
Mae'n sôn am y trafodaethau ynglŷn â threfniadau masnach y dyfodol. Rwy'n credu y bydd yn cofio mai un o'r pwyntiau yr ydym ni wedi'i bwysleisio'n rheolaidd gyda Llywodraeth y DU yw y dylai Llywodraeth Cymru gymryd rhan wrth baratoi mandadau negodi ar gyfer trafodaethau rhyngwladol. Mae hwn yn gam ymarferol fel bod safbwyntiau negodi'r DU yn ennyn hygrededd, lle mae angen i Lywodraeth Cymru eu gweithredu yng Nghymru, ond hefyd bydd hynny i barchu ffin ddatganoli. Ac er ein bod wedi gweld rhywfaint o gynnydd o ran hynny, rydym ni'n bell iawn o weld Llywodraeth y DU yn cyflawni'r rhwymedigaeth arbennig honno yr ydym ni'n ei cheisio ganddyn nhw, a byddwn i'n ei annog ef i wneud popeth o fewn ei allu i geisio argyhoeddi ei gymheiriaid yn San Steffan o rinwedd ein sefyllfa.
Thank you very much.
Diolch yn fawr iawn.
Item 6 on the agenda is the Landfill Disposals Tax (Wales) Act 2017 (Reliefs) (Miscellaneous Amendments) Regulations 2019, and I call on the Minister for Finance and Trefnydd to move the motion—Rebecca Evans.
Eitem 6 ar yr agenda yw Rheoliadau Deddf Treth Gwarediadau Tirlenwi (Cymru) 2017 (Rhyddhadau) (Diwygiadau Amrywiol) 2019, a galwaf ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd i gynnig y cynnig—Rebecca Evans.
Cynnig NDM7120 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Deddf Treth Gwarediadau Tirlenwi (Cymru) 2017 (Rhyddhadau) (Diwygiadau Amrywiol) 2019 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft aosodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 25 Mehefin 2019.
Motion NDM7120 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales; in accordance with Standing Order 27.5:
Approves that the draft The Landfill Disposals Tax (Wales) Act 2017 (Reliefs) (Miscellaneous Amendments) Regulations 2019 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 25 June 2019.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you. I'm pleased to present the Landfill Disposals Tax (Wales) Act 2017 (Reliefs) (Miscellaneous Amendments) Regulations 2019. I'd like to put on record my thanks to the Constitutional and Legislative Affairs Committee for its work in considering these regulations. These regulations are made under sections 8(5)(b), 33(1)(b) and 94(1) of the Landfill Disposals Tax (Wales) Act 2017. The relate to amendments to the operation of site restoration relief and quarry relief. Regulation 2 will amend the definition of ‘restoration work’ to make it clear that restoration work carried out at a landfill disposal site that has not been capped is capable of being treated as restoration work for the purposes of the Act. A cap is a physical layer of protection that Natural Resources Wales, through its permitting requirements, will require a site to apply in order to contain and separate the waste from restoration work.
Since becoming operational in April 2018, the Welsh Revenue Authority has become aware that there may be landfill sites in Wales, known as inert sites, that Natural Resources Wales may not require to apply an engineered cap at the conclusion of disposal operations. This is because of the low environmental risk that the disposals made there pose. The result of the proposed amendment is that all landfill sites will become potentially eligible to claim site restoration relief, including inert landfill sites.
Regulation 3 will amend the relief for the refilling of opencast mines or quarries. The proposed amendment slightly broadens the extent of the relief to allow qualifying mixtures of material, other than fines, to be deposited, in addition to purely qualifying material. This recognises that, in many cases, a qualifying material may contain a small and incidental amount of non-qualifying material that is a low environmental risk. It ensures that the WRA is able to operate the relief in a practical and proportionate way, without eroding the clear parameters and underlying principles of this relief.
Although minor amendments, these regulations are an example of our responsiveness to operational practice. The amended regulations will help ensure that the relief for site restoration and refilling of quarries operate in a way that takes account of the social, economic and environmental context, and I ask Members to support these regulations.
Diolch. Rwy'n falch o gyflwyno Rheoliadau Deddf Treth Gwarediadau Tirlenwi (Cymru) 2017 (Rhyddhadau) (Diwygiadau Amrywiol) 2019. Hoffwn gofnodi fy niolch i'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol am ei waith yn ystyried y Rheoliadau hyn. Mae'r Rheoliadau hyn yn cael eu gwneud o dan adrannau 8(5)(b), 33(1)(b) a 94(1) o Ddeddf Treth Gwarediadau Tirlenwi (Cymru) 2017. Mae'n ymwneud â gwelliannau i weithredu rhyddhad adfer safleoedd a rhyddhad chwarel. Bydd rheoliad 2 yn diwygio'r diffiniad o 'waith adfer' i'w gwneud yn glir bod modd trin gwaith adfer sy'n cael ei wneud ar safle gwaredu tirlenwi nad yw wedi'i gapio fel gwaith adfer at ddibenion y Ddeddf. Mae cap yn haen ffisegol o warchodaeth y bydd Cyfoeth Naturiol Cymru, drwy ei ofynion trwyddedu, yn ei gwneud yn ofynnol i safle weithredu er mwyn cadw a gwahanu'r gwastraff o waith adfer.
Ers dod yn weithredol ym mis Ebrill 2018, mae Awdurdod Cyllid Cymru wedi dod yn ymwybodol y gall fod safleoedd tirlenwi yng Nghymru, a elwir yn safleoedd anadweithiol, na fydd Cyfoeth Naturiol Cymru yn gofyn iddynt osod cap wedi'i beiriannu ar ddiwedd y gwaith gwaredu. Mae hyn oherwydd y risg amgylcheddol isel y mae'r gwarediadau'n sy'n digwydd yno yn ei achosi. Canlyniad y diwygiad arfaethedig yw y daw pob safle tirlenwi, o bosibl, yn gymwys i hawlio rhyddhad adfer safle, gan gynnwys safleoedd tirlenwi anadweithiol.
Bydd rheoliad 3 yn diwygio'r rhyddhad ar gyfer ail-lenwi chwareli neu byllau glo brig. Mae'r diwygiad arfaethedig yn ehangu maint y rhyddhad ychydig er mwyn caniatáu i gymysgeddau o ddeunydd cymwys, ac eithrio gronynnau mân, gael eu dyddodi, yn ogystal â deunydd cymwys yn unig. Mae hyn yn cydnabod, mewn llawer o achosion, y gall deunydd cymhwysol gynnwys ychydig bach ac atodol o ddeunydd nad yw'n gymwys ac sydd o risg isel i'r amgylchedd. Mae'n sicrhau bod ACC yn gallu gweithredu'r rhyddhad mewn ffordd ymarferol a chymesur, heb erydu'r paramedrau clir ac egwyddorion sylfaenol y rhyddhad hwn.
Er bod y rhain yn fân ddiwygiadau, mae'r rheoliadau hyn yn enghraifft o'n hymatebolrwydd i arfer gweithredol. Bydd y rheoliadau diwygiedig yn helpu i sicrhau bod y rhyddhad ar gyfer adfer safleoedd ac ail-lenwi chwareli yn gweithredu mewn modd sy'n ystyried y cyd-destun cymdeithasol, economaidd ac amgylcheddol, a gofynnaf i'r Aelodau gefnogi'r rheoliadau hyn.
Thank you. I call on the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, Mick Antoniw.
Diolch. Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, Mick Antoniw.
Thank you, Dirprwy Lywydd. The committee considered these regulations at its meeting on 8 July 2019 and we reported one merits point to the Assembly under Standing Order 21.3(i). Devolved taxes are paid into the Welsh consolidated fund, in accordance with the Tax Collection and Management (Wales) Act 2016, which states that the Welsh Revenue Authority must pay amounts collected in the exercise of its functions into the Welsh consolidated fund.
These regulations amend the reliefs available in respect of landfill disposals tax, and so may necessarily affect the tax receipts collected and paid into the Welsh consolidated fund. The explanatory memorandum does not provide an estimate of the reduction in tax receipts expected as a result of the changes made by these regulations. We raised this matter and, in its response to us, which we noted during our meeting, the Welsh Government said that any potential revenue impact as a result of these amendments is likely to be negligible. The Welsh Government also said that the amended legislation will align with the current HMRC position and, therefore, it would have minimal impact on revenue. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Ystyriodd y pwyllgor y rheoliadau hyn yn ei gyfarfod ar 8 Gorffennaf 2019 ac adroddwyd un pwynt rhinweddau i'r Cynulliad o dan Reol Sefydlog 21.3(i). Telir trethi datganoledig i Gronfa Gyfunol Cymru, yn unol â Deddf Casglu a Rheoli Trethi (Cymru) 2016, sy'n nodi bod yn rhaid i Awdurdod Cyllid Cymru dalu'r symiau sy'n cael eu casglu wrth arfer ei swyddogaethau i mewn i Gronfa Gyfunol Cymru.
Mae'r rheoliadau hyn yn diwygio'r rhyddhad sydd ar gael o ran treth gwarediadau tirlenwi, ac felly gall o reidrwydd effeithio ar y derbyniadau treth a gesglir ac a delir i Gronfa Gyfunol Cymru. Nid yw'r memorandwm esboniadol yn rhoi amcangyfrif o'r gostyngiad yn y derbyniadau treth a ddisgwylir o ganlyniad i'r newidiadau a wneir gan y rheoliadau hyn. Fe wnaethom ni godi'r mater hwn ac, yn ei hymateb i ni, a nodwyd gennym yn ein cyfarfod, dywedodd Llywodraeth Cymru y byddai unrhyw effaith refeniw bosibl o ganlyniad i'r diwygiadau hyn yn debygol o fod yn ddibwys. Dywedodd Llywodraeth Cymru hefyd y bydd y ddeddfwriaeth ddiwygiedig yn cyd-fynd â sefyllfa bresennol Cyllid a Thollau ei Mawrhydi ac, felly, ni fyddai'n cael fawr ddim effaith ar refeniw. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Thank you. I call on the Minister for Finance and Trefnydd to reply.
Diolch. Galwaf ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd i ymateb.
Thank you. As the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee has said, it's not anticipated that either of these areas of amendment would have a significant impact on tax revenue. It is, however, hoped that the amendments would make the administration of landfill disposals tax easier and fairer, and therefore have a positive impact on the tax risk work of the WRA in these areas.
For the relief for refilling opencast mines and quarries, we don't anticipate this change benefiting any sites other than those currently claiming quarry relief. And this change is more to ensure legislation and practice are aligned in terms of the material going into the quarry. Our amended legislation will align with the current HMRC position, and therefore we'd expect a minimal impact on revenue.
And the change to the definition of 'site restoration work' will mean that inert sites in Wales may be able to claim site restoration relief, even if they do not have a cap. Many of those sites would have been able to claim quarry relief on most of the restoration work in any event, so this offsets the potential revenue impact.
I thank the committee for its work and, although simple, these regulations seek to ensure that the legislation is practically workable and gives a fair and consistent result to landfill site operators.
Diolch. Fel y dywedodd Cadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, ni ragwelir y byddai'r naill neu'r llall o'r diwygiadau hyn yn cael effaith sylweddol ar refeniw treth. Y gobaith yw, er hyn, y byddai'r gwelliannau'n gwneud y broses o weinyddu'r dreth gwarediadau tirlenwi yn haws ac yn decach, ac felly'n cael effaith gadarnhaol ar waith risg treth ACC yn y meysydd hyn.
Ar gyfer y rhyddhad am ail-lenwi chwareli a phyllau glo brig, nid ydym yn rhagweld y bydd y newid hwn o fudd i unrhyw safleoedd heblaw am y rhai sy'n hawlio rhyddhad chwarel ar hyn o bryd. Ac mae'r newid hwn yn fwy i sicrhau y caiff deddfwriaeth ac arfer eu halinio o ran y deunydd sy'n mynd i mewn i'r chwarel. Bydd ein deddfwriaeth ddiwygiedig yn cyd-fynd â sefyllfa bresennol Cyllid a Thollau ei Mawrhydi, ac felly byddem yn disgwyl effaith fach iawn ar refeniw.
A bydd y newid i'r diffiniad o 'waith adfer safle' yn golygu y gall safleoedd anadweithiol yng Nghymru allu hawlio rhyddhad adfer safle, hyd yn oed os nad oes ganddynt gap. Byddai llawer o'r safleoedd hynny wedi gallu hawlio rhyddhad chwarel ar y rhan fwyaf o'r gwaith adfer beth bynnag, felly mae hyn yn gwrthbwyso'r effaith refeniw bosibl.
Rwy'n diolch i'r pwyllgor am ei waith ac, er yn syml, mae'r rheoliadau hyn yn ceisio sicrhau bod y ddeddfwriaeth yn ymarferol i'w gweithredu ac yn rhoi canlyniad teg a chyson i weithredwyr safleoedd tirlenwi.
Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Y cynnig yw ein bod yn cytuno ar y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Item 7 is the Allocation of Housing and Homelessness (Eligibility) (Wales) (Amendment) (No.2) Regulations 2019, and I call on the Minister for Housing and Local Government to move the motion—Julie James.
Eitem 7 yw Rheoliadau Dyrannu Tai a Digartrefedd (Cymhwystra) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 2) 2019, a galwaf ar y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol i gynnig y cynnig—Julie James.
Cynnig NDM7121 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Dyrannu Tai a Digartrefedd (Cymhwystra) (Cymru) (Diwygio) (Rhif 2) 2019 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 25 Mehefin 2019.
Motion NDM7121 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales; in accordance with Standing Order 27.5:
Approves that the draft The Allocation of Housing and Homelessness (Eligibility) (Wales) (Amendment) (No. 2) Regulations 2019 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 25 June 2019.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I move the motion.
The European Union settlement scheme was introduced in January 2019 and became fully operational across the UK on 30 March 2019. The loophole created by the EU settlement scheme is relevant to individuals who are currently ineligible for housing assistance because they only have one of the rights to reside listed in regulation 6 of the current regulations, and who will obtain limited leave to remain under the EUSS. If such a person gains limited leave to remain under the EU settlement scheme, he or she will have an additional right to reside, which will make them eligible for housing accommodation or housing assistance. This is not an intended consequence of the EUSS. An example of such a person would be a person from one of the nations within the European Economic Area whose only current right to reside is derived from his status as a jobseeker.
A person in that situation would not currently be entitled to housing assistance. However, if that person successfully applies for pre-settled status under the EU settlement scheme, they will have an additional right to reside in the UK. Under the regulations as currently drafted, that person would be entitled to an offer of housing assistance, and so gain an entitlement that they would not have had prior to the introduction of the EU settlement scheme.
People made eligible for housing assistance by virtue of the loophole created by the EUSS would not be entitled to housing benefit to pay their rent. This would mean that those individuals that are or become dependent on benefits to pay their rent might find themselves falling into rent arrears. The UK Government made this amendment to close this loophole in May this year.
In addition to that amendment, in July 2018 and November 2018 respectively, the UK Government extended eligibility for housing assistance to a specified number of unaccompanied refugee children from other countries in Europe, and those transferred from the Calais refugee camps. These amendment regulations also provide for this amendment in order to extend eligibility to those groups.
Closing the loophole will bring the Welsh Government in line with the other countries in the UK. Similar amendments to the same set of regulations are also required in relation to eligibility for allocation of housing. Powers to amend the provisions of the regulations to deal with eligibility for allocation of housing are contained in the Housing Act 1996. That Act provides that those amendments are to be made via the negative procedure.
These amendments were laid on 25 June and will come into force on 19 July, which is also the date that we intend these affirmative regulations to come into force. These amendments are technical in nature, and I want to assure Members that my officials will work with local authorities and other organisations to ensure they are aware of these changes.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Cynigiaf y cynnig.
Cyflwynwyd cynllun preswylio'n sefydlog i ddinasyddion yr Undeb Ewropeaidd ym mis Ionawr 2019 a daeth yn gwbl weithredol ledled y DU ar 30 Mawrth 2019. Mae'r bwlch a grëwyd gan gynllun preswylio'n sefydlog dinasyddion yr UE yn berthnasol i unigolion sy'n anghymwys i gael cymorth tai ar hyn o bryd oherwydd mai dim ond un o'r hawliau i breswylio sydd wedi'u rhestru yn rheoliad 6 o'r rheoliadau cyfredol sydd ganddynt, ac a fydd yn cael caniatâd cyfyngedig i aros o dan gynllun preswylio'n sefydlog dinasyddion yr UE. Os yw unigolyn o'r fath yn cael caniatâd cyfyngedig i aros o dan gynllun preswylio'n sefydlog dinasyddion yr UE, bydd ganddo hawl ychwanegol i breswylio, a fydd yn ei wneud yn gymwys i gael llety neu gymorth tai. Nid yw hyn yn un o ganlyniadau bwriadol cynllun preswylio'n sefydlog dinasyddion yr UE. Enghraifft o unigolyn o'r fath fyddai rhywun o un o'r gwledydd o fewn yr Ardal Economaidd Ewropeaidd y mae ei hawl i breswylio ond yn deillio o'i statws fel ceisiwr gwaith.
Ni fyddai gan unigolyn yn y sefyllfa honno hawl i gael cymorth tai ar hyn o bryd. Fodd bynnag, os yw'r unigolyn hwnnw'n llwyddo i wneud cais am statws preswylydd cyn-sefydlog o dan gynllun preswylio'n sefydlog dinasyddion yr UE, bydd ganddo hawl ychwanegol i breswylio yn y DU. O dan y rheoliadau fel y maen nhw wedi'u drafftio ar hyn o bryd, byddai gan y person hwnnw hawl i gael cynnig cymorth tai, ac felly'n cael hawl na fyddai wedi bod ar gael iddo cyn cyflwyno cynllun preswylio'n sefydlog dinasyddion yr UE.
Ni fyddai gan bobl sy'n gymwys i gael cymorth tai yn sgil y bwlch a grëwyd gan gynllun preswylio'n sefydlog dinasyddion yr UE hawl i gael budd-dal tai i dalu eu rhent. Byddai hyn yn golygu y gallai'r unigolion hynny sy'n mynd yn ddibynnol ar fudd-daliadau i dalu eu rhent fynd i ôl-ddyledion rhent. Gwnaeth Llywodraeth y DU y gwelliant hwn i gau'r bwlch hwn fis Mai eleni.
Yn ogystal â'r gwelliant hwnnw, ym mis Gorffennaf 2018 a Thachwedd 2018, ymestynnodd Llywodraeth y DU y cymhwysedd ar gyfer cymorth tai i nifer benodol o blant ar eu pen eu hunain sy'n ffoaduriaid o wledydd eraill yn Ewrop, a'r rhai a drosglwyddwyd o wersylloedd ffoaduriaid Calais. Mae'r rheoliadau diwygiedig hyn hefyd yn darparu ar gyfer y gwelliant hwn er mwyn ymestyn y cymhwystra i'r grwpiau hynny.
Bydd cau'r bwlch yn sicrhau y bydd Llywodraeth Cymru yn unol â gwledydd eraill y DU. Mae angen diwygiadau tebyg i'r un set o reoliadau hefyd o ran cymhwysedd ar gyfer dyrannu tai. Mae'r pwerau i ddiwygio darpariaethau'r rheoliadau i ymdrin â chymhwysedd ar gyfer dyrannu tai wedi'u cynnwys yn Neddf Tai 1996. Mae'r Ddeddf honno'n darparu bod y diwygiadau hynny i'w gwneud drwy'r weithdrefn negyddol.
Gosodwyd y diwygiadau hyn ar 25 Mehefin a byddant yn dod i rym ar 19 Gorffennaf, sef y dyddiad yr ydym ni'n bwriadu i'r rheoliadau cadarnhaol hyn ddod i rym hefyd. Mae'r gwelliannau hyn yn dechnegol eu natur, ac rwyf i eisiau sicrhau'r Aelodau y bydd fy swyddogion yn gweithio gydag awdurdodau lleol a sefydliadau eraill i sicrhau eu bod yn ymwybodol o'r newidiadau hyn.
I call on the Chair of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, Mick Antoniw.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, Mick Antoniw.
Thank you. Again, we considered these regulations at our meeting on 8 July 2019. We noted that these regulations amend the provisions of the Allocation of Housing and Homelessness (Eligibility) (Wales) Regulations of 2014, the function of which is to prescribe the classes of persons subject to immigration control who are eligible for housing assistance under the Housing (Wales) Act of 2014, as well as the classes of persons from abroad not subject to immigration control, who are ineligible for housing assistance under that Act.
The effect of the amendment to regulation 5 of the 2014 regulations is to make specified unaccompanied refugee children who are entitled to relocation and support and specified people granted Calais leave to remain eligible for housing assistance, subject to some other conditions relating to residency.
The effect of the amendment to regulation 6 of the 2014 regulations is to maintain the status quo. Where specified persons with a right to reside in the UK, the Channel Islands, the Isle of Man or the Republic of Ireland are also granted limited leave to enter or remain in the UK pursuant to appendix EU of the immigration rules, under the European Union settlement scheme, this does not affect their eligibility. That is, they are not made eligible for housing assistance by virtue of having obtained limited leave to remain under the EUSS.
We did not report any issues to the Assembly under Standing Orders 21.2 or 21.3. However, whilst we acknowledge both that we aren’t a policy-specific committee in this matter, and that the regulations do not give effect to any Welsh Government policy changes, we felt it was necessary to take the opportunity to highlight the serious subject matters, such as this, which are often dealt with via subordinate legislation. Thank you, Dirprwy Lywydd.
Diolch. Unwaith eto, fe wnaethom ni ystyried y rheoliadau hyn yn ein cyfarfod ar 8 Gorffennaf 2019. Fe wnaethom ni nodi bod y rheoliadau hyn yn diwygio darpariaethau Rheoliadau Dyrannu Tai a Digartrefedd (Cymhwystra) (Cymru) 2014, sydd â'r swyddogaeth o ragnodi'r dosbarthiadau o bersonau sy'n ddarostyngedig i reolaeth fewnfudo sy'n gymwys i gael cymorth tai o dan Ddeddf Tai (Cymru) 2014, yn ogystal â'r dosbarthiadau o bobl o dramor nad ydynt yn ddarostyngedig i reolaeth fewnfudo, sy'n anghymwys i gael cymorth tai o dan y Ddeddf honno.
Effaith y diwygiad i reoliad 5 o Reoliadau 2014 yw gwneud plant penodedig ar eu pen eu hunain sy'n ffoaduriaid sydd â'r hawl i gael eu hadleoli ac i gael cymorth, a phobl benodedig sydd wedi cael caniatâd Calais i aros sy'n gymwys i gael cymorth tai, yn ddarostyngedig i rai amodau eraill sy'n ymwneud â phreswyliaeth.
Effaith y diwygiad i reoliad 6 o reoliadau 2014 yw cynnal y status quo. Pan fo personau penodedig sydd â hawl i breswylio yn y DU, Ynysoedd y Sianel, Ynys Manaw neu Weriniaeth Iwerddon hefyd yn cael caniatâd cyfyngedig i ddod i mewn i neu i aros yn y DU yn unol ag atodiad EU o'r rheolau mewnfudo, o dan gynllun preswylio’n sefydlog i ddinasyddion yr Undeb Ewropeaidd, nid yw hyn yn effeithio ar eu cymhwysedd. Hynny yw, nid ydynt yn cael eu gwneud yn gymwys ar gyfer cymorth tai drwy fod wedi cael caniatâd cyfyngedig i aros o dan y Cynllun Preswylio’n Sefydlog i Ddinasyddion yr UE.
Nid wnaethom adrodd am unrhyw faterion i'r Cynulliad o dan Reolau Sefydlog 21.2 neu 21.3. Fodd bynnag, er ein bod yn cydnabod nad ydym ni'n bwyllgor polisi penodol ar y mater hwn, ac nad yw'r rheoliadau yn gweithredu unrhyw newidiadau ym mholisi Llywodraeth Cymru, roeddem ni o'r farn bod angen manteisio ar y cyfle i dynnu sylw at y pynciau difrifol, fel hwn, sydd yn aml yn cael eu trin drwy is-ddeddfwriaeth. Diolch, Dirprwy Lywydd.
Thank you. I call on the Minister for Housing and Local Government to reply.
Diolch. Galwaf ar y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol i ymateb.
Thank you, Deputy Presiding Officer, and thank you to Mick Antoniw for those remarks.
It is important we ensure that those resettled in Wales under amendments to UK legislation are able to access housing and homelessness assistance if they need to do so, particularly where they have had to flee their home country and have been subject to the turmoil and stress of war and conflict.
With regard to EEA citizens granted leave to remain in the UK, there does need to be a distinction between those granted settled status and those granted pre-settled status, as there is now. These amendments ensure the distinction remains in place. I urge Members, therefore, to approve the regulations. Diolch.
Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch i Mick Antoniw am y sylwadau hynny.
Mae'n bwysig ein bod yn sicrhau bod y rhai sy'n cael eu hadsefydlu yng Nghymru o dan ddiwygiadau i ddeddfwriaeth y DU yn gallu cael gafael ar gymorth tai a digartrefedd os oes angen iddyn nhw wneud hynny, yn enwedig pan fu'n rhaid iddynt ffoi o'u gwlad enedigol a'u bod wedi dioddef cythrwfl a straen rhyfel a gwrthdaro.
O ran dinasyddion yr AEE sy'n cael caniatâd i aros yn y DU, mae angen gwahaniaethu rhwng y rhai sy'n cael statws sefydlog a'r rheini a gafodd statws preswylydd cyn-sefydlog, fel y mae ar hyn o bryd. Mae'r diwygiadau hyn yn sicrhau bod y gwahaniaeth yn parhau i fod ar waith. Rwy'n annog yr Aelodau, felly, i gymeradwyo'r rheoliadau. Diolch.
Thank you. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Y cynnig yw ein bod yn cytuno ar y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Item 8 is the legislative consent motion on the Non-Domestic Rating (Public Lavatories) Bill, and I call on the Minister for Finance and Trefnydd to move the motion—Rebecca Evans.
Eitem 8 yw'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Ardrethu Annomestig (Toiledau Cyhoeddus), a galwaf ar y Gweinidog Cyllid a'r Trefnydd i gynnig y cynnig—Rebecca Evans.
Cynnig NDM7122 Rebecca Evans
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai Senedd y DU ystyried y darpariaethau yn y Bil Ardrethu Annomestig (Toiledau Cyhoeddus), i’r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Cynulliad Cenedlaethol Cymru.
Motion NDM7122 Rebecca Evans
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 29.6, agrees that provisions in the Non-Domestic Rating (Public Lavatories) Bill, insofar as they fall within the legislative competence of the National Assembly for Wales, should be considered by the UK Parliament.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you. I welcome this opportunity to explain the background to this legislative consent motion. I'm grateful to the Economy, Infrastructure and Skills Committee for considering the LCM and for the report it has produced. The committee considers there is no impediment to the Assembly agreeing the LCM. The UK Government introduced the Non-Domestic Rating (Public Lavatories) Bill on 18 June. It's a short, single-purpose Bill, which will reduce the rates liability for stand-alone public toilets to zero from 1 April 2020.
The provisions apply to all stand-alone public toilets made available for public use, irrespective of who owns or operates the facilities. As this will contribute to our public health objectives in Wales, provisions for Wales were included in the Bill on introduction. I believe these provisions fall within the legislative competence of the National Assembly for Wales. However, as no suitable legislative vehicle is available to make these changes in Wales in time for implementation from April next year, I'm content that these provisions should be made in a Bill covering England and Wales. I therefore move the motion and ask the Assembly to approve it.
Diolch. Rwy'n croesawu'r cyfle hwn i egluro'r cefndir i'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn. Rwy'n ddiolchgar i Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau am ystyried y Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol ac am yr adroddiad y mae wedi'i lunio. Mae'r Pwyllgor o'r farn nad oes unrhyw rwystr i'r Cynulliad gytuno ar y Cynnig Cydsyniad Deddfwriaethol. Cyflwynodd Llywodraeth y DU y Bil Ardrethu Annomestig (Toiledau Cyhoeddus) ar 18 Mehefin. Mae hwn yn Fil byr, un pwrpas, a fydd yn lleihau'r rhwymedigaeth ardrethi ar gyfer toiledau cyhoeddus annibynnol i ddim o 1 Ebrill 2020.
Mae'r darpariaethau'n berthnasol i bob toiled cyhoeddus annibynnol sydd ar gael i'w ddefnyddio gan y cyhoedd, waeth pwy sy'n berchen ar y cyfleusterau neu'n eu defnyddio. Gan y bydd hyn yn cyfrannu at ein hamcanion iechyd cyhoeddus yng Nghymru, cafodd darpariaethau i Gymru eu cynnwys yn y Bil wrth ei gyflwyno. Rwy'n credu bod y darpariaethau hyn yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Cynulliad Cenedlaethol Cymru. Fodd bynnag, gan nad oes cyfrwng deddfwriaethol addas ar gael i wneud y newidiadau hyn yng Nghymru mewn pryd i'w gweithredu o fis Ebrill y flwyddyn nesaf, rwy'n fodlon y dylai'r darpariaethau hyn gael eu gwneud mewn Bil sy'n cynnwys Cymru a Lloegr. Felly, rwy'n cynnig y cynnig ac yn gofyn i'r Cynulliad ei gymeradwyo.
Thank you. I have no speakers. Therefore, the proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. Therefore, the motion is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Diolch. Nid oes gennyf siaradwyr. Felly, y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
We now move to item 9, which is a debate on Stage 4 of the Legislation (Wales) Bill, and I call on the Counsel General and Brexit Minister, Jeremy Miles.
Symudwn yn awr at eitem 9, sef dadl ar Gyfnod 4 Bil Deddfwriaeth (Cymru), a galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit, Jeremy Miles.
Cynnig NDM7123 Jeremy Miles
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 26.47:
Yn cymeradwyo'r Bil Deddfwriaeth (Cymru).
Motion NDM7123 Jeremy Miles
To propose that the National Assembly for Wales in accordance with Standing Order 26.47:
Approves the Legislation (Wales) Bill.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Er bod y Bil hwn yn un technegol—mae’n gyfraith am y gyfraith—mae hefyd yn Fil pwysig. Pwrpas y Bil ydy gwneud cyfraith Cymru yn fwy hygyrch ac i greu deddfwriaeth sydd yn eglur a chyson ac sydd hefyd yn cydlynu gyda’i gilydd. Mae’n Fil sydd ar yr un llaw yn edrych tuag at y dyfodol, dyfodol lle byddwn ni’n dod â threfn i’n llyfr statud hirfawr a chymhleth, wrth greu corff o gyfraith sydd yn glir, yn gynhwysfawr, yn Gymreig ac yn Gymraeg.
Ar sail yr oblygiadau yn Rhan 1 o’r Bil, byddwn yn cydgrynhoi’r ddeddfwriaeth ac yn creu codau dwyieithog. Bydd hyn yn galluogi pobl Cymru i wybod ymhle mae deddfwriaeth sydd yn gymwys iddyn nhw, ac i ddeall beth yw ei effaith. Mae e hefyd yn Fil sy’n gosod rheolau diofyn, rheolau wrth gefn, i bob pwrpas, sydd yn galluogi i ddeddfwriaeth fod yn fwy cryno. Rheolau ydy’r rhain nid am gynnwys unrhyw ddeddfiad, ond am weithrediad y ddeddfwriaeth ei hun—rheolau sy’n cael eu pennu unwaith fel nad oes angen eu pennu eto, os nad oes rhaid. Mae’n creu cyfundrefn o’r fath fydd yn gymwys i bob deddfiad a wneir yng Nghymru wedi i Ran 2 o’r Bil ddod i rym.
Yn dilyn yr un thema, mae Rhan 3 hefyd yn gwneud newidiadau a fydd yn hwyluso’r broses o greu is-ddeddfwriaeth, ac yn ein galluogi i fewnosod dyddiadau clir mewn deddfwriaeth wedi iddo gael ei basio, yn lle’r disgrifiadau o ddyddiadau sy’n gorfod cael eu defnyddio cyn i’r ddeddfwriaeth gael ei phasio. Pethau bychain ond effeithiol.
Mae’r Cynulliad hwn wedi ymateb yn bositif iawn i’r Bil ac wedi ei wella mewn ffordd adeiladol. Hoffwn ddiolch yn fawr iawn i chi am hynny, ac yn enwedig i aelodau’r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol sydd wedi bod mor effeithiol wrth graffu ac wrth gynnig gwelliannau. Diolch hefyd i’r Pwyllgor Cyllid am ystyried yr oblygiadau ariannol.
Hoffwn ddiolch yn fawr iawn hefyd i’r rhanddeiliaid sydd wedi cyfrannu at y broses. Mae hon wedi bod yn daith hir, a ddechreuodd gyda chyhoeddi dogfen ymgynghori ar yr egwyddorion ym mis Mehefin 2017, cyn inni ymgynghori ar Fil drafft ym mis Mawrth 2018. Mae wedi bod yn bleser i drafod y Bil yn Aberystwyth, yn Abertawe, Bangor, Dulyn a Llundain, yn ogystal ag yma yng Nghaerdydd, wrth gwrs. Hoffwn gydnabod hefyd gyfraniad y rhai a fu ar y daith cyn i mi ddechrau—ein cyn-Gwnsleriaid Cyffredinol, Theo Huckle a Mick Antoniw.
Er taw Llywodraeth Cymru sydd wedi bod yn arwain y ffordd, a bydd yn arwain yn y dyfodol, mae hwn yn fater sydd o bwys i ni i gyd, ac mae angen inni gydweithio er mwyn datblygu llyfr statud hygyrch a modern i Gymru. Rwy’n falch iawn, felly, fod y Bil wedi derbyn cefnogaeth ar draws y Siambr, cefnogaeth sydd wedi cael ei atsain gan gymdeithas ddinesig yma yng Nghymru.
Megis dechrau yw’r gwaith ar godeiddio cyfraith Cymru; siwrnai hirfaith fydd hon gyda llawer i’w wneud. Ond deuparth gwaith yw ei ddechrau. Mae’r Bil yn arwydd o aeddfedrwydd ein deddfwrfa ac o ddatblygiad cyfraith Cymru, ond hefyd yn gosod sylfaen ar gyfer y dyfodol. Diolch yn fawr i chi unwaith eto am eich cefnogaeth.
Thank you, Deputy Presiding Officer. Although this is a technical Bill—it is law about the law—it's also an important Bill. The purpose of the Bill is to make Welsh law more accessible and to create legislation that is clear and consistent and which is also co-ordinated. It is a Bill that, on the one hand, looks to the future, a future where we will bring our long and complex statute book to order, creating a body of law that is clear, comprehensive, Welsh in both language and context.
And on the basis of Part 1 of the Bill, we will codify and consolidate legislation. This will allow the people of Wales to know where the law that applies to them exists and to understand what its impact is. It is also a Bill that puts rules in place that will enable legislation to be more succinct. These are rules not on the context of any legislation, but on the implementation of the legislation itself. These are rules that will be decided once so that they won't need to be considered again, unless necessary. It creates a regime that will apply to all pieces of legislation made in Wales after Part 2 of the Bill comes into force.
Following a similar theme, Part 3 also makes changes that will facilitate the process of creating subordinate legislation, and will enable us to insert clear dates in legislation once it has been passed, rather than the descriptions of dates that have had to be used before the legislation is passed. These are small but effective steps.
This Assembly has responded very positively to the Bill and has amended it in a constructive manner. I would like to thank you very much for that, and I would particularly like to thank members of the Constitutional and Legislative Affairs Committee, who have been so effective in scrutinising and proposing amendments to the Bill. I would also like to thank the Finance Committee for considering the financial implications.
I would like to also thank stakeholders who have contributed to the process. This has been a long journey, which started with the publication of a consultation document on the principles in June 2017, before we consulted on a draft Bill in March 2018. It has been a pleasure to discuss the Bill in Aberystwyth, Swansea, Bangor, Dublin and London, as well as here in Cardiff, of course. I would like to also recognise the contribution of those who were on the journey before I took post—the former Counsel Generals, Theo Huckle and Mick Antoniw.
Although the Welsh Government has led the way, and will continue to lead the way in this area, this is an issue that is important to us all, and we must all collaborate in order to develop an accessible, modern statute book for Wales. I am very proud, therefore, that the Bill has been supported across the Chamber, support that's been echoed by civil society here in Wales.
The work on codification of Welsh law is at its starting point. This will be a long journey with much to be done. But we cannot but make a start. The Bill is a signal of the maturity of our legislature, of the development of Welsh law, but also sets a foundation for the future. Thank you very much again for your support.
Can I just say 'thank you' to everyone involved in the preparation and the passage of this Bill through this place? And can I welcome particularly, again, the Counsel General's respect for the parliamentary process and his willingness to engage directly with Assembly Members, not just in committee but outside as well, and allowing us to have some visible influence over that process? In supporting the motion, our main point, Counsel General, at this stage, is to alert you to the forward look, to that future that you were talking about—those reviews of progress and our influence over those. And, again, I thank you for your letter to the Constitutional and Legislative Affairs Committee on that. Inevitably, we will be looking at effectiveness and value for money, even looking back, perhaps, at some of those Finance Committee recommendations regarding resourcing and the financial implications of the Bill's objectives. And, of course, we will be looking at the public understanding and use of consolidated and codified law a little bit further down the line when it's had a chance to bed in.
I hope, Counsel General, you'll also take on board that accessibility includes accessibility for AMs and to consider perhaps better ways of bringing forward negative procedure secondary legislation to the attention of Assembly Members, bearing in mind that we are deemed to consent to that, so it's always good at least to be able to know it exists. Thank you.
A gaf i ddweud 'diolch' wrth bawb a fu'n rhan o'r gwaith o baratoi'r Bil hwn a'i basio drwy'r lle hwn? Ac a gaf i groesawu yn arbennig, unwaith eto, barch y Cwnsler Cyffredinol tuag at y broses seneddol a'i barodrwydd i ymwneud yn uniongyrchol ag Aelodau'r Cynulliad, nid yn unig yn y pwyllgor ond y tu allan hefyd, a chaniatáu inni gael rhywfaint o ddylanwad gweladwy dros y broses honno? Wrth gefnogi'r cynnig, ein prif bwynt, Cwnsler Cyffredinol, ar hyn o bryd, yw tynnu eich sylw at sut y bydd yn edrych yn y dyfodol, at y dyfodol hwnnw yr oeddech chi'n sôn amdano—yr adolygiadau o gynnydd hynny a'n dylanwad drostynt. Ac, unwaith eto, diolch i chi am eich llythyr at y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol ynghylch hynny. Yn anochel, byddwn yn edrych ar effeithiolrwydd a gwerth am arian, a hyd yn oed yn edrych yn ôl, efallai, ar rai o argymhellion y Pwyllgor Cyllid o ran adnoddau a goblygiadau ariannol amcanion y Bil. Ac, wrth gwrs, byddwn ni'n ystyried dealltwriaeth a defnydd y cyhoedd o gyfraith wedi'i chydgrynhoi a'i chodeiddio ychydig yn nes ymlaen pan fydd wedi cael cyfle i ymwreiddio.
Rwy'n gobeithio, Cwnsler Cyffredinol, y byddwch chi hefyd yn derbyn bod hygyrchedd yn cynnwys hygyrchedd ar gyfer ACau ac i ystyried efallai gwell ffyrdd o ddod ag is-ddeddfwriaeth gweithdrefn negyddol i sylw Aelodau'r Cynulliad, gan gadw mewn cof yr ystyrir ein bod yn cydsynio i honno, felly mae bob amser yn dda o leiaf i allu gwybod ei bod yn bodoli. Diolch.
The Counsel General to reply to the Bill, the debate.
Y Cwnsler Cyffredinol i ymateb i'r Bil, y ddadl.
May I just thank Suzy Davies for her observations and her commitment to the ongoing project, for which the Bill is the foundation stone in many ways? So, thank you very much. Diolch yn fawr.
A gaf i ddiolch i Suzy Davies am ei harsylwadau a'i hymrwymiad i'r prosiect cyfredol, y mae'r Bil yn garreg sylfaen iddo mewn sawl ffordd? Felly, diolch yn fawr iawn. Diolch yn fawr.
Thank you. So, in accordance with Standing Order 26.50C, a recorded vote must be taken on Stage 4 motions, and so I defer voting on this motion until voting time.
Diolch. Felly, yn unol â Rheol Sefydlog 26.50C, mae'n rhaid cynnal pleidlais wedi'i chofnodi ar gynigion Cyfnod 4, ac felly rwy'n gohirio'r pleidleisio ar y cynnig hwn tan y cyfnod pleidleisio.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
So, unless three Members wish for the bell to be rung, I think we've reached voting time. No. Right.
Felly, oni bai bod tri Aelod yn dymuno i'r gloch gael ei chanu, rwy'n credu ein bod ni wedi cyrraedd y cyfnod pleidleisio. Nac oes. Iawn.
So, then, I call for vote on the motion tabled in the name of Jeremy Miles on Stage 4 of the Legislation (Wales) Bill. Open the vote. Close the vote. For the motion 49, no abstentions, none against. Therefore, Stage 4 of the Legislation (Wales) Bill has been passed.
Felly, galwaf am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Jeremy Miles ar Gyfnod 4 Bil Deddfwriaeth (Cymru). Agorwch y bleidlais. Caewch y bleidlais. O blaid y cynnig 49, neb wedi ymatal, neb yn erbyn. Felly, mae Cyfnod 4 Bil Deddfwriaeth (Cymru) wedi'i basio.
NDM7123 - Dadl ar Gyfnod 4 y Bil Deddfwriaeth (Cymru): O blaid: 49, Yn erbyn: 0, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
NDM7123 - Debate on Stage 4 of the Legislation (Wales) Bill: For: 49, Against: 0, Abstain: 0
Motion has been agreed
And that brings today's proceedings to a close. Thank you.
Ac mae hynny'n dod â thrafodion heddiw i ben. Diolch.
Daeth y cyfarfod i ben am 18:32.
The meeting ended at 18:32.