Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
28/02/2018Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw'r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni'r prynhawn yma yw'r cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus, a'r cwestiwn cyntaf, Angela Burns.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the Cabinet Secretary for Local Government and Public Services, and the first question is from Angela Burns.
1. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gymorth ar gyfer y sector gwirfoddol yn Sir Gaerfyrddin? OAQ51816
1. Will the Cabinet Secretary make a statement on support for the voluntary sector in Carmarthenshire? OAQ51816
Through the third sector support Wales grant in 2017-18, we provided £176,217 to the Carmarthenshire Association of Voluntary Services in core funding, to help local organisations with fundraising, good governance, safeguarding and volunteering. I have already committed to the same amount for 2018-19.
Drwy grant cefnogi trydydd sector Cymru yn 2017-18, darparwyd £176,217 gennym i Gymdeithas Gwasanaethau Gwirfoddol Sir Gâr mewn cyllid craidd, i gynorthwyo sefydliadau lleol gyda’r gwaith o godi arian, llywodraethu da, diogelu a gwirfoddoli. Rwyf eisoes wedi ymrwymo i'r un swm yn 2018-19.
Thank you for your response. As I'm sure you know, there are some extraordinarily community-minded organisations based in Carmarthenshire that rely very, very heavily on volunteers—organisations from CAVS, to Homestart Carmarthenshire, ward befrienders at Glangwili hospital, animal rescue sites, home visiting volunteers. And they've really stepped up to the plate, especially at times like this when public funds are tighter. What could you as the Welsh Government do to encourage more people into volunteering, not only to help these extraordinary organisations, and to give them the numbers and the arms and legs that they need to go about doing what they do, but also because volunteering is so good for the person who's doing the volunteering? It helps to combat some of the ills we talk about, like isolation and loneliness, it's good for the soul, and it's really good for the organisations. And I just wonder what help you can give to encourage more people to do voluntary work, particularly younger people—and I don't mean necessarily the teenagers, but the 30, 40, 50-year-old bracket, where there's a huge gap.
Diolch am eich ymateb. Fel y gwyddoch, rwy’n siŵr, ceir rhai mudiadau gydag agwedd gymunedol iawn yn Sir Gaerfyrddin sy'n dibynnu’n fawr iawn ar wirfoddolwyr—sefydliadau o Gymdeithas Gwasanaethau Gwirfoddol Sir Gâr, i Home-Start Sir Gaerfyrddin, cyfeillion ward yn Ysbyty Glangwili, safleoedd achub anifeiliaid, gwirfoddolwyr sy'n ymweld â'r cartref. Ac maent wedi camu i’r adwy, yn enwedig mewn cyfnod fel hwn pan mae llai o arian cyhoeddus ar gael. Beth y gallech chi fel Llywodraeth Cymru ei wneud i annog mwy o bobl i wirfoddoli, nid yn unig er mwyn cynorthwyo'r sefydliadau arbennig hyn, a darparu’r niferoedd a'r breichiau a'r coesau y mae eu hangen arnynt er mwyn gwneud yr hyn a wnânt, ond hefyd gan fod gwirfoddoli mor dda i'r unigolyn sy'n gwirfoddoli? Mae'n gymorth i frwydro yn erbyn rhai o’r problemau rydym yn sôn amdanynt, fel unigedd ac unigrwydd, mae'n dda i'r enaid, ac mae'n dda iawn i'r sefydliadau. A tybed pa gymorth y gallwch ei roi i annog mwy o bobl i wneud gwaith gwirfoddol, yn enwedig pobl iau—ac nid wyf yn golygu pobl yn eu harddegau o reidrwydd, ond pobl 30, 40, 50 oed, lle y ceir bwlch enfawr.
Can I say, Presiding Officer, how much I endorse the sentiments that have been described by the Member? I think all of us—it's one thing that unites, I think, Members on all sides of the Chamber here, and Members who represent all parts of this country—recognise the importance of volunteering, for the individual concerned, as has been outlined, the community, and different organisations, many of which simply wouldn't survive without volunteering and the skills, the energy, and the creativity that volunteers bring to this role.
The Welsh Government seeks to provide funding, clearly, for a number of different third sector organisations. But it's my view, and I think it will be the view of the Member also, that Welsh Government needs to go further than that. We need to create the opportunities for a holistic approach to policy, which means volunteers and volunteering is at the heart of what we do in terms of social prescribing, which the Member has described, and in terms of fostering and engendering a sense of community as well. And I hope that one of the areas that we can discuss—I met the Welsh Council for Voluntary Action this morning, and I'm speaking at Gofal3 event next week, and at the third sector partnership council next week as well. And what I will seek to do is to move beyond the conversation about funding, into a conversation about the sort of society and the sort of communities we want to protect and to invest in in Wales, and that means a holistic approach to policy that sees volunteering as a part of not just how we deliver services, but a part of what our communities actually will be in the future. So, I very much endorse the sentiments that have been made.
Lywydd, a gaf fi ddweud cymaint rwy’n ategu'r hyn a ddisgrifiodd yr Aelod? Credaf fod pob un ohonom—credaf mai dyma un peth sy'n dod ag Aelodau o bob ochr o’r Siambr hon ynghyd, ac Aelodau sy'n cynrychioli pob rhan o'r wlad—yn cydnabod pwysigrwydd gwirfoddoli, i'r unigolyn sy’n gwirfoddoli, fel y nodwyd, i'r gymuned, a'r gwahanol sefydliadau, a byddai llawer ohonynt yn methu dal ati heb waith gwirfoddol a sgiliau, egni a chreadigrwydd y gwirfoddolwyr sy'n cyflawni'r rôl hon.
Mae Llywodraeth Cymru yn awyddus i ddarparu cyllid, yn amlwg, i nifer o wahanol sefydliadau yn y trydydd sector. Ond yn fy marn i, a chredaf mai dyma fydd barn yr Aelod hefyd, mae angen i Lywodraeth Cymru wneud mwy na hynny. Mae angen inni greu'r cyfleoedd ar gyfer sicrhau ymagwedd gyfannol at bolisi, sy'n golygu bod gwirfoddolwyr a gwirfoddoli wrth wraidd yr hyn a wnawn o ran presgripsiynu cymdeithasol, fel y disgrifiodd yr Aelod, ac o ran meithrin ac ennyn ymdeimlad o gymuned hefyd. A gobeithiaf mai un o'r meysydd y gallwn eu trafod—cyfarfûm â Chyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru y bore yma, a byddaf yn siarad yn y digwyddiad Gofal3 yr wythnos nesaf, ac yng nghyngor partneriaeth y trydydd sector yr wythnos nesaf hefyd. A’r hyn y byddaf yn ceisio ei wneud yw symud y tu hwnt i'r sgwrs am gyllid, at sgwrs ynglŷn â’r math o gymdeithas a'r math o gymunedau rydym am eu diogelu a buddsoddi ynddynt yng Nghymru, a golyga hynny ymagwedd gyfannol at bolisi sy’n ystyried gwirfoddoli nid yn unig fel rhan o'r modd rydym yn darparu gwasanaethau, ond fel rhan o'r hyn fydd ein cymunedau yn y dyfodol. Felly, rwy'n ategu'r hyn a ddywedwyd.
2. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet roi'r wybodaeth ddiweddaraf am yr adnoddau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u dyrannu i awdurdodau lleol i wella arwynebau ffyrdd? OAQ51802
2. Will the Cabinet Secretary provide an update on the resources the Welsh Government has made available to local authorities to improve road surfaces? OAQ5180
I am providing £30 million in this financial year across all local authorities for the refurbishment of local roads. Details have been shared with local authorities.
Rwy'n darparu £30 miliwn yn ystod y flwyddyn ariannol hon ar draws pob awdurdod lleol ar gyfer adnewyddu ffyrdd lleol. Mae’r manylion wedi cael eu rhannu gydag awdurdodau lleol.
Thank you, Cabinet Secretary. Earlier this month, you announced that the Welsh Government was providing councils in Wales with £30 million to improve the state of roads in their areas, and this measure was indeed widely welcomed from all corners of the political spectrum. Councillor Anthony Hunt, Welsh Local Government Association spokesman for finance and resources stated, 'We will look forward to continuing to have constructive and open dialogue to find sustainable responses.' Cabinet Secretary, based on the established highway allocation formula, what amount of moneys will Islwyn's Caerphilly County Borough Council receive from the £30 million investment, and what future opportunities are open to the Welsh Government to directly invest in the Welsh road network?
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Yn gynharach y mis hwn, fe gyhoeddoch chi fod Llywodraeth Cymru yn darparu £30 miliwn i gynghorau yng Nghymru er mwyn gwella cyflwr y ffyrdd yn eu hardaloedd, a chroesawyd hyn gan bob rhan o'r sbectrwm gwleidyddol. Dywedodd y Cynghorydd Anthony Hunt, llefarydd Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ar gyllid ac adnoddau, 'Edrychwn ymlaen at barhau i drafod yn adeiladol ac yn agored er mwyn canfod atebion cynaliadwy.' Ysgrifennydd y Cabinet, yn seiliedig ar y fformiwla ddyrannu sefydledig ar gyfer priffyrdd, faint o arian y bydd Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili yn Islwyn yn ei dderbyn o'r buddsoddiad o £30 miliwn, a pha gyfleoedd a fydd ar gael yn y dyfodol i Lywodraeth Cymru fuddsoddi'n uniongyrchol yn rhwydwaith ffyrdd Cymru?
Presiding Officer, to answer the two questions directly, Caerphilly County Borough Council will receive an additional £1.5 million to spend on roads through this scheme, and responsibility for general road improvement, road spending and road maintenance, of course, falls to my colleague the Cabinet Secretary for economy and infrastructure.
But can I go a bit further than that in answering this question? I think it's important that we do support local authorities in ensuring that our local road network is fit for purpose. We all know that there are some significant problems in all parts of the country, and that is why, when we had the opportunity to do so, we found the £30 million in capital, available immediately to all local authorities, distributed on a fair basis, to ensure that local authorities have the resources, as well as the responsibility to be able to invest in a stable and safe road network. We've worked with Anthony Hunt and his colleagues to ensure that has been made available immediately, and I look forward to local authorities continuing a conversation with us about how we can work together in the future to maintain a safe and stable local road network.
Lywydd, i ateb y ddau gwestiwn yn uniongyrchol, bydd Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili yn derbyn £1.5 miliwn yn ychwanegol i wario ar ffyrdd drwy'r cynllun hwn, ac mae gwelliannau cyffredinol i ffyrdd, gwariant ar ffyrdd a chynnal a chadw ffyrdd, wrth gwrs, yn gyfrifoldebau i fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi a’r seilwaith.
Ond a gaf fi fynd ychydig ymhellach wrth ateb y cwestiwn hwn? Credaf ei bod yn bwysig ein bod yn cefnogi awdurdodau lleol wrth sicrhau bod ein rhwydwaith ffyrdd lleol yn addas at y diben. Gŵyr pob un ohonom fod problemau sylweddol ym mhob rhan o'r wlad, a dyna pam y darparwyd £30 miliwn gennym mewn cyfalaf, pan gawsom y cyfle i wneud hynny, i’r holl awdurdodau lleol, wedi ei ddosbarthu’n deg i sicrhau bod gan awdurdodau lleol adnoddau, yn ogystal â chyfrifoldeb i allu buddsoddi mewn rhwydwaith ffyrdd sefydlog a diogel. Rydym wedi gweithio gydag Anthony Hunt a'i gydweithwyr i sicrhau bod yr arian hwnnw ar gael ar unwaith, ac edrychaf ymlaen at sgwrs barhaus rhyngom ni a’r awdurdodau lleol ynglŷn â sut y gallwn gydweithio yn y dyfodol i gynnal rhwydwaith ffyrdd lleol diogel a sefydlog.
Cabinet Secretary, given that you've got those very useful figures to hand in front of you, it would be remiss of me not to ask about my own local authority, at the risk of being parochial. Monmouthshire County Council—what share are they going to receive of that £30 million? We've heard how much Caerphilly will receive, so if you could update us on that, that would be great. And, also, in terms of the wider sharing out of that money, how do you envisage it being divided between urban and rural authorities, because there's clearly a large number of rural roads that are falling into disrepair and facing closure, and it's a lot more costly to try and maintain some of those roads in some of our rural authorities across Wales?
Ysgrifennydd y Cabinet, o gofio bod y ffigurau defnyddiol iawn hynny gennych o'ch blaen, byddwn ar fai pe na bawn yn eich holi ynglŷn â fy awdurdod lleol fy hun, os caf fentro bod yn blwyfol. Cyngor Sir Fynwy—pa gyfran y byddant hwy yn ei derbyn o'r £30 miliwn hwnnw? Rydym wedi clywed faint y bydd Caerffili yn ei dderbyn, felly os gallwch roi diweddariad inni ar hynny, byddai hynny'n wych. A hefyd, o ran rhannu’r arian hwnnw yn ehangach, sut rydych yn rhagweld y bydd yn cael ei rannu rhwng awdurdodau trefol a gwledig, oherwydd mae'n amlwg fod nifer fawr o ffyrdd gwledig mewn cyflwr gwael ac mewn perygl o gau, ac mae'n llawer drytach ceisio cynnal rhai o'r ffyrdd hynny yn rhai o'n hawdurdodau gwledig yng Nghymru?
Presiding Officer, nobody's surprised that Nick Ramsay's used the opportunity to ask the question he has. Members may be more surprised that I know the answer. Monmouthshire County Council will receive £921,218 as a consequence of this grant. The £30 million capital grant has been distributed using the transport element of the general capital funding formula, and this formula has been agreed with local government. I will say in answer to the question that I think it's important to ensure that these moneys are distributed fairly between urban and rural, north and south, according to the needs of the area, and I hope that the funding formula that we have available to us does exactly that.
Lywydd, nid oes neb yn synnu bod Nick Ramsay wedi defnyddio'r cyfle i ofyn y cwestiwn a ofynnwyd ganddo. Efallai y bydd yn fwy o syndod i’r Aelodau fy mod yn gwybod yr ateb. Bydd Cyngor Sir Fynwy yn derbyn £921,218 o ganlyniad i'r grant hwn. Dosbarthwyd y grant cyfalaf o £30 miliwn gan ddefnyddio elfen drafnidiaeth y fformiwla gyffredinol ar gyfer cyllid cyfalaf, a chytunwyd ar y fformiwla hon gyda llywodraeth leol. Hoffwn ddweud wrth ateb y cwestiwn fy mod yn credu ei bod yn bwysig sicrhau bod yr arian hwn yn cael ei ddosbarthu'n deg rhwng ardaloedd trefol a gwledig, rhwng y gogledd a'r de, yn ôl anghenion yr ardal, a gobeithiaf y bydd y fformiwla ariannu sydd ar gael inni yn gwneud yn union hynny.
Cabinet Secretary, the backlog of road repairs is having a detrimental effect on the people in my region, South Wales West. One of my constituents is unable to take his wheelchair-bound wife out because of the state of the pavements around their home. When he called the council, they simply said that he was at the bottom of a very long list of repairs. So, how does your Government plan to tackle the backlog of repairs, which are trapping people in their homes, damaging their vehicles and resulting in personal injury?
Ysgrifennydd y Cabinet, mae’r ôl-groniad o waith atgyweirio ffyrdd yn effeithio'n niweidiol ar bobl yn fy rhanbarth, Gorllewin De Cymru. Mae un o fy etholwyr yn methu mynd â'i wraig sydd mewn cadair olwyn allan o’u cartref oherwydd cyflwr y palmentydd o amgylch eu cartref. Pan gysylltodd â’r cyngor, dywedwyd wrtho ei fod ar waelod rhestr hir iawn o atgyweiriadau. Felly, sut y mae eich Llywodraeth yn bwriadu mynd i'r afael â'r ôl-groniad o waith atgyweirio, sy'n cau pobl yn eu cartrefi, yn niweidio eu cerbydau ac yn arwain at anaf personol?
We have made this money available to all local authorities immediately in order to address those sorts of issues. Where there are specific issues, I would invite the Member to take that up in writing, either with the local authority or with us directly. But I will say also to the Member that the reason that these backlogs and these funding problems are being faced by local authorities across Wales is because of an austerity programme that is being delivered by a UK Conservative Government, and your party believes that they should go further and reduce funding still further. I disagree with them, and I disagree with you.
Rydym wedi sicrhau bod yr arian hwn ar gael i’r holl awdurdodau lleol ar unwaith er mwyn mynd i'r afael â phroblemau o’r fath. O ran materion penodol, buaswn yn argymell bod yr Aelod yn ysgrifennu at ei awdurdod lleol neu atom ni yn uniongyrchol, yn nodi'r materion hyn. Ond dywedaf wrth yr Aelod hefyd fod awdurdodau lleol ledled Cymru yn wynebu’r ôl-groniad a’r problemau ariannu hyn o ganlyniad i raglen o gyni y mae Llywodraeth Geidwadol y DU yn ei gweithredu, ac mae eich plaid yn credu y dylent fynd ymhellach a chyfyngu ar gyllid eto fyth. Rwy'n anghytuno â hwy, ac rwy'n anghytuno â chi.
Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd Plaid Cymru, Siân Gwenllian.
Questions now from the party spokespeople. The Plaid Cymru spokesperson, Siân Gwenllian.
Diolch yn fawr. Rydw i wedi cael cyfle i ddarllen eich blog chi, lle rydych chi'n trafod diwygio llywodraeth leol, ac roeddwn i'n falch iawn, yn y lle cyntaf, eich bod chi'n crybwyll mai ymateb ydyw, o ryw fath beth bynnag, i gwestiwn y gwnes ei ofyn yn fan hyn i chi ychydig wythnosau yn ôl ynglŷn â'r math o steil roeddech chi am ei fabwysiadu pan yn delio efo llywodraeth leol. Ac rwy'n falch iawn fy mod i wedi eich ysgogi chi i feddwl, o leiaf, am hynny i gyd.
Mae'r ddadl am ddiwygio llywodraeth leol yn un sydd wedi bod yn danllyd, ac yn un sydd wedi bod yn mynd ymlaen ers blynyddoedd, ond heb unrhyw ddatrysiad. O ddarllen eich blog chi, mae'n swnio fel eich bod chi'n barod i roi unrhyw gynnydd gafodd ei wneud gan eich rhagflaenydd chi, Mark Drakeford, o'r neilltu, ac yn meddwl dechrau eto unwaith eto. Felly, a gaf i ofyn: yn y pedair blynedd diwethaf, wrth i'ch Llywodraeth chi geisio diwygio llywodraeth leol, beth yn union sydd wedi cael ei gyflawni?
Thank you very much. I have had an opportunity to read your blog, where you discuss local government reform, and I was very pleased initially that you mentioned that the blog was some sort of response to a question that I posed to you in this place a few weeks ago in terms of the kind of style you are going to adopt in dealing with local authorities. I'm very pleased that I have inspired you to at least think about that.
The debate about local government reform has been quite fiery at times, and has been going on over many years without any resolution. In reading your blog, it appears that you are willing to put any progress made by your predecessor, Mark Drakeford, to one side, and that you are thinking of starting the whole process once again. So, can I ask: over the past four years, as your Government has attempted to reform local government, what exactly has been achieved?
Llywydd, rwy'n falch iawn bod fy mlog wedi plesio o leiaf un Aelod fan hyn, ac rwy'n falch iawn ei bod hi wedi'i ddarllen e o leiaf. A gaf i ddweud hyn: beth roeddwn i'n trio'i ddweud yr wythnos diwethaf pan oeddwn i'n ysgrifennu hynny, oedd trio gosod, ac ailosod, perthynas fwy aeddfed rhwng rhannau gwahanol o'r ffordd rydym ni'n llywodraethu Cymru, ac nid wyf i'n credu bod hynny wedi bod mewn lle drwy'r amser yn ystod y degawd diwethaf.
Nid yw'n wir fy mod i wedi gwneud unrhyw benderfyniad o'r fath y mae'r Aelod yn ei ddisgrifio. Mi wnaeth llywodraeth leol eu hunain dweud nad oeddent eisiau cymryd a symud ymlaen gyda'r fath awgrymiadau a chynigion roedd fy rhagflaenydd wedi eu gwneud ynglŷn â gweithio'n rhanbarthol. Nid fy mhenderfyniad i oedd hwnnw, ond penderfyniad llywodraeth leol oedd hwnnw ac roedd aelodau o lywodraeth leol wedi trafod hynny yn eu seminar yng Nghaerdydd ym mis Tachwedd. Felly, wrth ysgrifennu hynny, roeddwn i'n ymateb i beth roedd llywodraeth leol yn ei ddweud ac nid yn dweud beth roeddwn i'n ei ddweud.
Llywydd, I'm very pleased that my blog has pleased at least one Member here, and I'm very pleased that she's read it, at least. May I say that what I was trying to say last week when I wrote the blog was to try and establish, and re-establish, a more mature relationship between various governmental parts of Wales, and I don't think that that has been the case over the past decade at all times.
It's not true that I have made any kind of decision, as the Member suggested. Local government itself said that it didn't want to progress with the kind of proposals that my predecessor made as regards regional collaboration. That was not my decision; that was local government's decision, and members from local government did discuss that at their seminar in Cardiff last November. So, in writing the blog, I was responding to the stance taken by local government and not saying what my view was.
Wel, mae'n swnio o hynny mai'r unig beth sydd wedi cael ei gyflawni ydy gwastraffu miloedd o bunnoedd o bres trethdalwyr ac amser swyddogion Llywodraeth Cymru yn cynnal ymgynghoriad ar ôl ymgynghoriad a chynigion ar ddeddfu a fydd rŵan yn cael eu hanwybyddu. O leiaf efo'r Papur Gwyn diweddaraf, mi oedd yna ffordd ymlaen nad oedd yn gorfodi awdurdodau i uno. A gaf i ofyn i ddechrau pa drafodaethau a gafwyd yn y Cabinet cyn i chi benderfynu rhoi'r gorau i ddilyn gwaith eich rhagflaenydd chi? Wedyn, a fedrwch chi egluro i ni heddiw beth ydy'r camau gweithredol nesaf, felly? A fyddwch chi rŵan yn rhoi'r gorau'n llwyr i'r Papur Gwyn a chanlyniadau'r ymgynghoriad a ddaeth yn sgil hwnnw? Beth fydd yr amserlen ar gyfer y tro pedol yma? Ac a fyddwch chi'n creu map newydd ar gyfer uno cynghorau? Ai dyna ydy'r bwriad? Ac os mai hynny ydy'r bwriad, sut ydych chi'n mynd i lwyddo lle methodd Leighton Andrews?
Well, from that it appears that the only thing that has been achieved is the waste of thousands of pounds of taxpayers' money and the time of Welsh Government officials in holding consultation upon consultation, with proposals on legislation that will now be ignored. At least with the most recent White Paper, there was a way forward that didn't require local authority mergers. So, can I ask you first of all what negotiations took place in Cabinet before you decided to put aside the work of your predecessor? Can you also explain to us today what the next action points are? Will you now be turning your back entirely on the White Paper and the outcomes of the consultation related to that? What will be the timetable for this u-turn? Will you create a new map for authority mergers? Is that the intention? If that is the intention, how will you succeed where Leighton Andrews failed?
Mi fuaswn i'n awgrymu bod yr Aelod yn ailddarllen y blog, efallai, a darllen tu hwnt i'r paragraffau cyntaf, am beth roeddwn yn trio ei ddweud yn fanna. Beth roeddwn i'n trio'i ddweud oedd bod eisiau perthynas tipyn bach yn fwy aeddfed rhwng gwahanol lefelau o lywodraeth a hefyd trio symud i ffwrdd o'r math o drafodaeth yr ydym ni wedi ei chael yn ystod y blynyddoedd diwethaf.
Roeddwn i'n gweld eich bod yn darllen eich ail gwestiwn. Mi fuasai wedi bod yn rhwyddach petai chi wedi gwrando ar yr ateb i'r cwestiwn cyntaf, achos mi ddywedais i yn glir fanna nad fi oedd wedi rhoi o'r neilltu gynigion fy rhagflaenydd. Llywodraeth leol oedd wedi gwneud hynny ac felly, oherwydd hynny, mae'n rhaid i fi ailystyried safbwynt llywodraeth leol ac rydw i'n gwneud hynny ar hyn o bryd. Pan fyddaf i wedi cael amser i ystyried y ffordd ymlaen, byddaf yn dod â datganiad i'r Cynulliad.
I would suggest that the Member re-reads the blog, and reads beyond the first paragraphs, to see what I was trying to say. What I was trying to say was that we need a slightly more mature relationship between the various tiers of local government and to try to move away from the kind of discussion that we have had over the past few years.
I saw that you were reading your second question. It might have been easier had you listened to the answer to your first question, because I stated clearly there that I didn't put my predecessor's proposals to one side. That was done by local government and, because of that, I have to reconsider the local government stance on this. Having had time to consider the way forward, I will bring a statement to the Assembly.
Rydw i'n derbyn yn llwyr mai llywodraeth leol sydd wedi dweud wrthych chi, ac rydw i'n dyfynnu o'r blog:
I entirely accept that it's local government who have told you, and I quote from the blog:
'the inherited policy of mandated regional working wasn't a runner'.
roedd y polisi a etifeddwyd o weithio rhanbarthol gorfodol yn fethiant o’r cychwyn.
Mae hynny'n awgrymu i fi nad oedd e'n runner iddyn nhw. Rydych chi'n cytuno efo nhw, ac felly rydych chi'n mynd i roi'r gorau i'r polisi yna. Dyna oedd y polisi yn y Papur Gwyn. Felly, nid wyf i'n deall beth rydych chi'n drio ei ddweud yn union. Mi fuasai cael eglurder yn ddefnyddiol iawn. Felly, a fedrwch chi gadarnhau heddiw yma a fydd eich gweledigaeth chi, ar sail beth rydych chi wedi ei glywed gan lywodraeth leol, yn cynnwys cydweithio rhanbarthol mandadol fel oedd yn y cynigion gwreiddiol?
That suggests to me that it wasn't a runner for them, and you agree with them, and you're going to turn your back on that policy. That was the policy in the White Paper, so I don't quite understand what you're trying to say. Having clarity would be most useful. So can you confirm today whether your vision, on the basis of what you've heard from local government, will include regional collaboration on a mandatory basis as outlined in the original proposals?
Wel, yn amlwg, mae llywodraeth leol wedi dweud nad ydynt eisiau symud i gyfeiriad felly ac rydw i'n derbyn hynny. Nid wyf i'n mynd i drio gorfodi llywodraeth leol i symud i gyfeiriad felly os nad hynny yw beth maen nhw'n moyn gwneud, ac maen nhw wedi bod yn glir nad ydynt eisiau hynny. So, mae'n rhaid inni wedyn ystyried ble rydym ni. Wrth alw am drafodaeth fwy aeddfed, beth rydw i wedi bod yn trio gwneud oedd trafod gyda llywodraeth leol pa fath o bwerau sydd eu hangen ar lefel fwy lleol ac rydym ni wedi cael ymateb i hynny. Wedyn, rydym ni'n ystyried sut rydym ni'n gweithredu polisïau felly. Mae'n bwysig eich bod yn darllen ac yn gweld nid jest y blog i gyd, ond hefyd beth a ddywedwyd gan lywodraeth leol ym mis Tachwedd. Roeddent wedi bod yn glir nad oedd y system—y strwythur—bresennol yn gynaliadwy ar gyfer y dyfodol. Roeddent yn glir ar hynny. Roeddent hefyd yn glir nad oeddent eisiau symud yn y cyfeiriad roedd Llywodraeth Cymru eisiau iddyn nhw symud iddo fe. So, roedden nhw'n glir ar ddau beth ym mis Tachwedd.
So, mae'n rhaid inni nawr ystyried hynny, a beth liciwn ei wneud yw cael amser i ystyried ac i edrych ar ba opsiynau sydd gyda ni cyn imi symud ymlaen. Roeddwn i'n trio, yn fy mlog, ymestyn y fath o drafodaeth rydym ni wedi'i chael. Efallai'r prynhawn yma nad ydw i wedi llwyddo—nid ydw i'n gwybod, ond liciwn i gael trafodaeth tipyn bach yn fwy eang amboutu lle Llywodraeth Cymru, ein llywodraethau ni ac wedyn pa fath o bwerau sy'n angenrheidiol i lywodraeth leol eu cael ac wedyn symud ymlaen i edrych ar strwythur a fydd yn ein galluogi ni i gynnal gwasanaethau o safon a hefyd sicrhau atebolrwydd democrataidd ar lefel leol. Dyna beth rydw i eisiau ei wneud, a dyna beth fyddaf i'n ei wneud. Unwaith bydd y broses yma wedi dod i ben, byddaf yn dod i fan hyn i wneud datganiad clir ar y cyfeiriad rŷm ni eisiau symud ymlaen ynddo.
Obviously, local government has stated that they don't want to move in that direction, and I accept that. I will not impose this on local government if that's not what they wish to do, and they have made it crystal clear that they don't want to move in that direction. So, we have to consider this, and in calling for a more mature discussion, what I've been trying to do is discuss with local government what kind of powers are needed on a more local level. We've received a response on that, and then we must consider how to implement those policies. It's important that you read not just the blog in its entirety, but also that you read what local authorities and local government had to say in November. They said clearly that the current structure wasn't sustainable for the future. They were clear on that, and they were also clear that they didn't want to move in the direction that Welsh Government wanted them to move. So, they were clear on those two points in November.
So, we must now consider those points, and I would wish to have time to reflect and look at which options we have before moving forward. In my blog, I was trying to expand or enhance the discussion. I don’t know whether I’ve succeeded in doing that this afternoon, but I’d like a broader discussion on the role of local government and our Government and which powers are necessary for local government and then move on to consider which structures would enable us to sustain quality services and also secure democratic accountability at a local level. That is what I want to do, and that is what I will do. Once this process is concluded, I will come here to make a clear statement on the direction in which we wish to move forward.
Llefarydd y Ceidwadwyr Cymreig, Mark Isherwood.
Conservative spokesperson, Mark Isherwood.
Diolch, Llywydd. Although the UK Government's July 2017 response to the defence select committee report, responding to the armed forces covenant annual report commented on progress—and it used the word 'progress'—in Wales, there hasn't yet been an independent review of progress and delivery across the whole of Wales since the establishment of the armed forces covenant. You are the Welsh Government lead on policy in relation to armed forces and veterans. What proposals, therefore, do you have to undertake or commission an independent review of progress and/or to give attention to the evidence-based recommendations made by the Assembly armed forces committee inquiry into the implementation of the armed forces covenant?
Diolch, Lywydd. Er bod ymateb Llywodraeth y DU ym mis Gorffennaf 2017 i adroddiad y pwyllgor dethol ar amddiffyn, a oedd yn ymateb i adroddiad blynyddol cyfamod y lluoedd arfog, yn cynnwys sylwadau ar gynnydd—a defnyddiwyd y gair 'cynnydd'—yng Nghymru, nid oes adolygiad annibynnol wedi bod eto ar gynnydd a darpariaeth ledled Cymru ers sefydlu cyfamod y lluoedd arfog. Chi sy'n arwain polisi Llywodraeth Cymru mewn perthynas â'r lluoedd arfog a chyn-filwyr. Pa gynigion sydd gennych felly i gynnal neu gomisiynu adolygiad annibynnol o gynnydd a/neu roi sylw i argymhellion sy'n seiliedig ar dystiolaeth a wnaed gan ymchwiliad pwyllgor lluoedd arfog y Cynulliad i weithrediad cyfamod y lluoedd arfog?
I think the Member was at the meeting of the all-party group earlier this month when I attended and answered some questions on those issues. Can I say that I'm very comfortable at the moment with the level of delivery in terms of what we're able to do for delivering on the armed forces covenant and our services for veterans? I believe that we need to go somewhat further in the future. There were some very good recommendations from the all-party group. I have, in previous answers, undertaken to consider all of those recommendations and I will in due course, when I have had an opportunity to do so, make a full response on all of those matters. But I absolutely agree with the Conservative spokesperson that these are serious issues that require a serious approach.
Credaf fod yr Aelod yng nghyfarfod y grŵp hollbleidiol yn gynharach y mis hwn pan oeddwn yn bresennol i ateb cwestiynau ar y materion hynny. A gaf fi ddweud fy mod yn gyfforddus iawn ar hyn o bryd gyda lefel y ddarpariaeth o ran yr hyn y gallwn ei wneud ar gyflawni cyfamod y lluoedd arfog a'n gwasanaethau ar gyfer cyn-filwyr? Credaf y bydd angen inni fynd ychydig ymhellach yn y dyfodol. Cafwyd rhai argymhellion da iawn gan y grŵp hollbleidiol. Mewn atebion blaenorol, rwyf wedi ymrwymo i ystyried pob un o'r argymhellion hynny, a maes o law, pan fyddaf wedi cael cyfle i wneud hynny, byddaf yn rhoi ymateb llawn ar y holl faterion hynny. Ond cytunaf yn llwyr â llefarydd y Ceidwadwyr fod y rhain yn faterion difrifol sy'n galw am ymagwedd ddifrifol.
Thank you. Notwithstanding the, I think, £100,000 extra continuation funding provided for Veterans NHS Wales, the report highlighted, or recommended, that funding for Veterans NHS Wales should be reviewed and targets for access to the service established, and performance against the targets regularly published. As at the time we debated this in November, waiting lists for Veterans NHS Wales were nine months in the Swansea area and averaging five to six months elsewhere. Although they'd secured three years extra funding from Help the Heroes to employ three full-time therapists to bring waiting lists down, they expected waiting times to rise again without additional support. And they’ve also provided me with figures showing that only 45 per cent of those veterans they're working with or referred to them are actually in employment. How, particularly, are you engaging with Veterans NHS Wales so that you and your colleague the heath Secretary are properly informed (a) on level of demand and (b) on their recommendations to address that?
Diolch. Er y £100,000, rwy'n credu, o gyllid parhad ychwanegol a ddarparwyd ar gyfer GIG Cymru i gyn-filwyr, nododd yr adroddiad, neu argymhellodd yr adroddiad, y dylid adolygu'r cyllid ar gyfer GIG Cymru i gyn-filwyr a sefydlu targedau ar gyfer mynediad at y gwasanaeth, a chyhoeddi perfformiad yn erbyn y targedau yn rheolaidd. Pan drafodwyd hyn gennym ym mis Tachwedd, roedd y rhestrau aros ar gyfer GIG Cymru i gyn-filwyr yn naw mis yn ardal Abertawe ac yn bum neu chwe mis, ar gyfartaledd, mewn mannau eraill. Er eu bod wedi sicrhau tair blynedd o gyllid ychwanegol gan Help for Heroes i gyflogi tri therapydd amser llawn er mwyn lleihau'r rhestrau aros, roeddent yn disgwyl y byddai'r amseroedd aros yn codi eto heb gymorth ychwanegol. Ac maent hefyd wedi darparu ffigurau i mi sy'n dangos mai 45 y cant yn unig o'r cyn-filwyr y maent yn gweithio â hwy neu a atgyfeiriwyd atynt sydd mewn gwaith. Sut yn union rydych yn ymgysylltu â GIG Cymru i gyn-filwyr er mwyn sicrhau eich bod chi a'ch cyd-Aelod, yr Ysgrifennydd iechyd, yn cael yr holl wybodaeth o ran (a) lefel y galw a (b) eu hargymhellion er mwyn mynd i'r afael â hynny?
I hope that we are very well informed on both those matters, but can I say that the main method of engagement, if you like, is through the expert group that we have on these matters? I chaired my first meeting of that group, as it happens, earlier this month and I found the atmosphere there and the conversation we had there to be one of a wish to move very quickly and collaboratively together to ensure that we're able to deliver on all the ambitions and the commitments that we have given and that we have undertaken to deliver on behalf of veterans and others in the armed forces community and family in Wales.
There are a number of different elements to that and you've described the challenges that we have in the health service. There are also significant challenges facing us in education and also in terms of the secure estate and provision in Wales. I think there are some significant areas there that we need to continue to address. I'm confident at the moment that the structure that we have in place helps us to do that. The expert group meeting I found to be a very useful meeting in terms of challenge on all of those different issues, and I will be responding to the all-party group and their report when I have the opportunity to have considered further some of their suggestions.
Rwy'n gobeithio ein bod yn cael yr holl wybodaeth am y materion hynny, ond a gaf fi ddweud mai'r prif ddull o ymgysylltu, os mynnwch, yw drwy'r grŵp arbenigol sydd gennym ar y materion hyn? Cadeiriais fy nghyfarfod cyntaf o'r grŵp hwnnw yn gynharach y mis hwn fel mae'n digwydd, ac yn fy marn i, roedd yr awyrgylch yno a'r sgwrs a gawsom yno'n cyfleu dyhead i symud yn gyflym iawn ar y cyd gyda'n gilydd i sicrhau y gallwn gyflawni pob uchelgais a'r ymrwymiadau a roddwyd gennym i gyflawni ar ran cyn-filwyr ac eraill yng nghymuned a theulu'r lluoedd arfog yng Nghymru.
Mae nifer o elfennau gwahanol i hynny ac rydych wedi disgrifio'r heriau sy'n ein hwynebu yn y gwasanaeth iechyd. Mae heriau sylweddol yn ein hwynebu o ran addysg hefyd, yn ogystal ag o ran sefydliadau diogel a darpariaeth yng Nghymru. Credaf fod meysydd pwysig yn hynny o beth y mae angen inni barhau i fynd i'r afael â hwy. Rwy'n hyderus ar hyn o bryd fod y strwythur sydd gennym ar waith yn ein cynorthwyo i wneud hynny. Credaf fod cyfarfod y grŵp arbenigol wedi bod yn ddefnyddiol iawn o ran yr her mewn perthynas â'r holl faterion gwahanol hynny, a byddaf yn ymateb i'r grŵp hollbleidiol a'u hadroddiad wedi i mi gael cyfle i ystyried rhai o'u hawgrymiadau ymhellach.
Thank you, and I'm sure the expert advisory group emphasises that the pressures on the statutory services you referred to add avoidable costs—if we could perhaps do things a little bit differently in terms of early intervention and prevention in this area. One of those areas relates to residential treatment, and particularly respite for people with complex mental health issues who've served in the armed forces. On Monday, your colleague the health Secretary issued a written statement following the removal of veterans' residential treatment facilities at Audley Court in Newport, Shropshire, to which a number of people from Wales have been referred over the years. The statement said:
'The Welsh Government has previously considered the potential for a dedicated Welsh veterans’ residential facility'
and you'd commissioned an independent report and that
'concluded that the necessary demand and need to sustain such a facility could not be made out and that community based services were more appropriate.'
In fact, in 2012, the Healthcare Inspectorate Wales report, 'Healthcare and the Armed Forces Community in Wales’, had recommended that the Welsh Government should consider the utility of establishing a form of residential facility within Wales for the armed forces community. This followed the closure of Tŷ Gwyn, which had been packed, in Llandudno, and Pathways, which had opened temporarily near Bangor, which had been packed with unfunded referrals from Wales, not least from the police services. Many members of the armed forces community in Wales had commented on the need for a residential centre for veterans as something you can see, touch and feel, but the Kennedy report, the report referred to by the health Secretary, recommended against that, on terms of reference set by the Welsh Government, concluding there was
'no evidence, nor strong support from the key charities and other bodies working in the field, to warrant a residential facility which supports veterans with PTSD, so long as sufficient capacity exists within existing NHS and Third Sector providers.'
Well, clearly, it doesn't. The evidence is there that that capacity isn't there and, in fact, the third sector capacity has been, sadly, reducing in some areas. So, how will you, or will you at all, revisit the findings of the Kennedy report in the context of 2018 circumstances and look at the overall demand and requirements to meet that demand amongst the armed forces community in Wales?
Diolch, ac rwy'n siŵr fod y grŵp cynghori arbenigol yn pwysleisio bod y pwysau ar y gwasanaethau statudol y cyfeirioch chi atynt yn ychwanegu costau diangen—os gallem wneud pethau ychydig yn wahanol, efallai, o ran atal ac ymyrryd yn gynnar yn y maes hwn. Mae un o'r meysydd hynny yn ymwneud â thriniaeth breswyl, ac yn benodol, seibiant ar gyfer pobl sydd â phroblemau iechyd meddwl cymhleth sydd wedi gwasanaethu yn y lluoedd arfog. Ddydd Llun, cyhoeddwyd datganiad ysgrifenedig gan eich cyd-Aelod, yr Ysgrifennydd iechyd, yn sgil cau cyfleusterau triniaeth breswyl ar gyfer cyn-filwyr yn Audley Court yn Newport, swydd Amwythig, sydd wedi derbyn nifer o atgyfeiriadau o Gymru dros y blynyddoedd. Dywedai'r datganiad:
'Yn y gorffennol, mae Llywodraeth Cymru wedi ystyried y posibilrwydd o sefydlu cyfleuster preswyl i gyn-filwyr yng Nghymru'
a'ch bod wedi comisiynu adroddiad annibynnol ac y
'daethpwyd i'r casgliad nad oedd modd dweud bod y galw a’r angen angenrheidiol yn bodoli i gynnal cyfleuster o’r fath'
a bod gwasanaethau cymunedol yn fwy addas. Mewn gwirionedd, yn 2012, argymhellodd adroddiad Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru, 'Gofal Iechyd a Chymuned y Lluoedd Arfog yng Nghymru', y dylai Llywodraeth Cymru ystyried budd sefydlu math o gyfleuster preswyl yng Nghymru ar gyfer cymuned y lluoedd arfog. Roedd hyn yn dilyn cau Tŷ Gwyn yn Llandudno, a oedd yn orlawn, a Pathways, a agorwyd dros dro ger Bangor, ac a oedd yn orlawn gydag atgyfeiriadau o Gymru heb eu hariannu, yn enwedig gan y gwasanaethau heddlu. Roedd llawer o aelodau o gymuned y lluoedd arfog yng Nghymru wedi sôn am yr angen am ganolfan breswyl i gyn-filwyr fel rhywbeth y gallwch ei weld, ei gyffwrdd a'i deimlo, ond argymhellai adroddiad Kennedy, yr adroddiad y cyfeiriodd yr Ysgrifennydd ato, yn erbyn hynny, ar sail cylch gorchwyl a bennwyd gan Lywodraeth Cymru, gan ddod i'r casgliad
'nad oes tystiolaeth, na chefnogaeth gref gan y prif elusennau na chyrff eraill sy’n gweithio yn y maes, i gyfiawnhau cyfleuster preswyl sy’n cefnogi cyn-filwyr sy’n dioddef o Anhwylder Straen Wedi Trawma, cyn belled â bod capasiti digonol yn bodoli gan ddarparwyr presennol yn y GIG a’r Trydydd Sector.'
Wel, yn amlwg, nid yw'n bodoli. Mae'r dystiolaeth yno na cheir capasiti digonol, ac mewn gwirionedd, mae capasiti'r trydydd sector, yn anffodus, wedi bod yn lleihau mewn rhai ardaloedd. Felly, sut y byddwch, neu a fyddwch, yn ailystyried casgliadau adroddiad Kennedy yng nghyd-destun amgylchiadau 2018 ac yn edrych ar y galw cyffredinol a'r gofynion er mwyn ateb y galw hwnnw ymhlith cymuned y lluoedd arfog yng Nghymru?
This is a matter that was raised at a previous question session by the Member for Carmarthen West and South Pembrokeshire. I undertook at that time to give due consideration to the matters that you've raised this afternoon. You will be aware that the Cabinet Secretary for health has announced an additional £100,000 to increase the capacity of our mental health services in the community, and he has also given an undertaking to look and understand how those services are being used and whether we do need to increase our capacity in those services. But I do accept that the point you raise is a very valid and important one and it is a matter that we will keep under due consideration. And if we do believe that there is a requirement for change in the way that you've described, then certainly that's a conversation I will have with the Cabinet Secretary for health, and I will come back to the Chamber to make announcements on that.
Mae hwn yn fater a godwyd mewn sesiwn holi flaenorol gan yr Aelod dros Orllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro. Ymrwymais bryd hynny i ystyried y materion a godwyd gennych y prynhawn yma. Byddwch yn gwybod bod Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd wedi cyhoeddi £100,000 ychwanegol i gynyddu capasiti ein gwasanaethau iechyd meddwl yn y gymuned, ac mae hefyd wedi ymrwymo i ystyried a deall sut y mae'r gwasanaethau hynny'n cael eu defnyddio ac a oes angen inni gynyddu ein capasiti yn y gwasanaethau hynny. Ond rwy'n derbyn bod y pwynt a godwch yn un dilys a phwysig iawn ac mae'n fater y byddwn yn ei ystyried yn ofalus. Ac os credwn fod angen newid yn y ffordd a ddisgrifiwyd gennych, yna yn sicr, mae honno'n sgwrs y byddaf yn ei chael gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, a byddaf yn dychwelyd i'r Siambr i wneud cyhoeddiadau ynglŷn â hynny.
Llefarydd UKIP, Gareth Bennett.
UKIP spokesperson, Gareth Bennett.
Diolch, Llywydd. Good afternoon, Minister. I wanted to ask a couple of questions, if I may, relating to your recent statement on reforming local government electoral arrangements in Wales. One of your proposed reforms is to extend the vote to 16 and 17-year-olds. One of the arguments that has been used recently in support of that move is the principle of no taxation without representation, but I note that 16 and 17-year-olds aren't actually supposed to pay council tax, and figures from HMRC for 2014-15 suggest that only around 15 per cent of 16 and 17-year-olds pay any income tax. So, I think it's a laudable aim to extend the vote, but I wonder: is there an argument that perhaps we could extend the vote to some 16 and 17-year-olds but perhaps it might be extended to those who are actually paying tax?
Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Weinidog. Roeddwn yn awyddus i ofyn ychydig gwestiynau, os caf, ynghylch eich datganiad diweddar ar ddiwygio trefniadau etholiadol llywodraeth leol yng Nghymru. Un o'ch diwygiadau arfaethedig yw ymestyn y bleidlais i bobl 16 ac 17 oed. Un o'r dadleuon a ddefnyddiwyd yn ddiweddar i gefnogi'r newid hwnnw yw egwyddor dim trethiant heb gynrychiolaeth, ond nodaf nad yw pobl 16 a 17 oed i fod i dalu'r dreth gyngor mewn gwirionedd, ac mae ffigurau CThEM ar gyfer 2014-15 yn awgrymu mai oddeutu 15 y cant yn unig o bobl 16 a 17 oed sy'n talu unrhyw dreth incwm. Felly, credaf fod ymestyn y bleidlais yn nod canmoladwy, ond tybed: a oes dadl efallai y gallem ymestyn y bleidlais i rai pobl 16 a 17 oed ond efallai y dylid ei hymestyn i'r rheini sy'n talu treth mewn gwirionedd?
I'm not entirely sure of the point that the Member seeks to make, but I will say to him that the decision to extend the vote to 16 and 17-year-olds in local elections—and I hope the National Assembly will follow in due course—is that we're talking about extending and deepening a franchise to enable people throughout our communities to play an active role in taking decisions upon the future of those communities. It is the view of this Government, and I think of people on most sides of this Chamber, that 16 and 17-year-olds certainly should have the capacity to be engaged in political debate and discussion, and should have the ability to vote and take part in decisions that will affect them and their friends', neighbours' and families' lives. I think we are in a process of renewal and change at the moment. I'm looking at extending the franchise in order to enable us to hold local elections on the new franchise, which will also seek, of course, to ensure that all foreign nationals who are resident and living in our communities will also have the vote.
Nid wyf yn hollol siŵr beth yw'r pwynt y mae'r Aelod yn ceisio'i wneud, ond gallaf ddweud wrtho fod y penderfyniad i ymestyn y bleidlais i bobl 16 a 17 oed mewn etholiadau lleol—ac rwy'n gobeithio y bydd y Cynulliad Cenedlaethol yn gwneud yr un peth maes o law—yn ymwneud ag ymestyn a dyfnhau'r etholfraint er mwyn galluogi pobl yn ein cymunedau drwyddi draw i chwarae rhan weithredol yn gwneud penderfyniadau ynglŷn â dyfodol y cymunedau hynny. Yn sicr, barn y Llywodraeth hon, a'r rhan fwyaf o'r pleidiau yn y Siambr hon, rwy'n credu, yw y dylai pobl 16 a 17 oed yn bendant allu cymryd rhan mewn dadleuon a thrafodaethau gwleidyddol, ac y dylent allu pleidleisio a chymryd rhan yn y penderfyniadau a fydd yn effeithio ar eu bywydau a bywydau eu ffrindiau, cymdogion a theuluoedd. Credaf ein bod ar ganol proses o adnewyddu a newid ar hyn o bryd. Edrychaf ymlaen at ymestyn yr etholfraint er mwyn ein galluogi i gynnal etholiadau lleol ar yr etholfraint newydd, a fydd hefyd, wrth gwrs, yn ceisio sicrhau y bydd yr holl wladolion tramor sy'n byw yn ein cymunedau hefyd yn cael pleidleisio.
Yes, I'm aware of those proposals as well. If I can restrict these questions to the 16 and 17-year-olds issue for the time being, another perhaps related point is that we have in this Assembly recently passed legislation that in effect banned 16 and 17-year-olds from being able to use sunbeds or to get a tongue piercing. We in UKIP supported those pieces of Government legislation. If you're now saying that 16 and 17-year-olds should have an automatic right to vote, so they are able to exercise political judgment, but at the same time they're not able to exercise judgment over issues like using sunbeds or getting a tongue piercing, does that not present an anomaly? Can you see that the electorate may see that there is a certain incongruity about the attitudes that are coming from the Welsh Government with those two seemingly conflicting attitudes?
Ydw, rwy'n ymwybodol o'r cynigion hynny hefyd. Os caf gyfyngu'r cwestiynau hyn i fater y bobl 16 a 17 oed am y tro, pwynt arall cysylltiedig, efallai, yw ein bod yn y Cynulliad wedi cyflwyno deddfwriaeth yn ddiweddar a oedd i bob pwrpas yn gwahardd pobl 16 ac 17 oed rhag defnyddio gwelyau haul neu dyllu eu tafodau. Roeddem ni yn UKIP yn cefnogi'r deddfau Llywodraeth hynny. Os ydych bellach yn dweud y dylai fod gan bobl 16 a 17 oed hawl awtomatig i bleidleisio, fel eu bod yn gallu arfer crebwyll gwleidyddol, ond ar yr un pryd, nad ydynt yn gallu arfer crebwyll mewn perthynas â materion fel defnyddio gwelyau haul neu dyllu eu tafodau, onid yw hynny'n creu anghysondeb? A allwch weld sut y gallai'r etholwyr feddwl bod agweddau Llywodraeth Cymru yn anghyson, gan ei bod yn ymddangos bod y ddwy agwedd yn groes i'w gilydd?
I think most people are aware that reaching the age of majority for different parts of social activity, whatever it happens to be, may happen at a slightly different age for different issues, and we're aware of that. A 16-year-old may be able to vote but they won't be able to drive. We're aware of these issues.
What I'm looking at doing is doing something slightly different, and that is to invest in more cohesive communities, where people feel enfranchised and able to play a full part in ensuring that people have not just the right to vote and the ability to exercise that vote but also, of course, the knowledge and the capacity to be able to participate in political conversations and political debate about the future of those communities. I hope that we'll be able to go further and ensure that we then extend the ability to vote in all sorts of different ways, from electronic voting through to voting on different days, and ensuring that people, whoever they happen to be in our communities in Wales, are able to play a full part in determining the future of those communities.
Credaf fod y rhan fwyaf o bobl yn ymwybodol y gallai cyrraedd llawn oed ar gyfer gwahanol fathau o weithgarwch cymdeithasol, beth bynnag y bo, ddigwydd ar oedran ychydig yn wahanol ar gyfer gwahanol faterion, ac rydym yn ymwybodol o hynny. Efallai y bydd unigolyn 16 oed yn gallu pleidleisio ond ni fydd yn gallu gyrru. Rydym yn ymwybodol o'r materion hyn.
Yr hyn rwy'n gobeithio ei wneud yw gwneud rhywbeth ychydig yn wahanol, sef buddsoddi mewn cymunedau mwy cydlynus, lle mae pobl yn teimlo eu bod wedi eu hetholfreinio a'u bod yn gallu chwarae rhan lawn drwy sicrhau bod pobl nid yn unig yn cael yr hawl i bleidleisio a'r gallu i fwrw'r bleidlais honno, ond hefyd, wrth gwrs, eu bod yn cael y wybodaeth a'r gallu i allu cymryd rhan mewn sgyrsiau gwleidyddol a dadleuon gwleidyddol ynghylch dyfodol y cymunedau hynny. Rwy'n gobeithio y gallwn fynd ymhellach a sicrhau wedyn ein bod yn ymestyn y gallu i bleidleisio mewn pob math o ffyrdd gwahanol, o bleidleisio electronig i bleidleisio ar wahanol ddyddiau, a sicrhau bod pobl, waeth pwy ydynt yn ein cymunedau yng Nghymru, yn gallu chwarae rhan lawn yn y broses o benderfynu ar ddyfodol y cymunedau hynny.
Yes, you raised the important point there that people need the knowledge. If you're going to give them the responsibility of voting, they need the knowledge, and I think that that is a crucial point. Now, you said in your statement that:
'Within schools, the active citizenship theme of personal and social education will provide young people with an understanding of politics and the right to vote.'
That's the end of your quote. Now, it has been raised recently by young campaigners—who actually support what you're doing and who actually want the vote to be extended to 16 and 17-year-olds—that many of them feel that what they have in schools at the moment in the active citizenship theme, which you alluded to, isn't actually sufficient to give them that political knowledge. So, I wondered were you seeking to change that element of the national curriculum in Wales, working with the education Minister, or does your statement actually indicate that you think that the education system at the moment does provide 16 and 17-year-olds with that knowledge?
Ie, fe nodoch y pwynt pwysig fod angen y wybodaeth ar bobl. Os ydych am roi'r cyfrifoldeb o bleidleisio iddynt, mae angen y wybodaeth arnynt, a chredaf fod hwnnw'n bwynt hollbwysig. Nawr, fe ddywedoch chi yn eich datganiad:
'Mewn ysgolion, bydd y thema dinasyddiaeth weithgar mewn addysg bersonol a chymdeithasol yn rhoi dealltwriaeth i bobl ifanc o wleidyddiaeth a'r hawl i bleidleisio.'
Dyna ddiwedd eich dyfyniad. Nawr, yn ddiweddar, mae ymgyrchwyr ifanc—sy'n cefnogi'r hyn rydych yn ei wneud ac sy'n awyddus i'r bleidlais gael ei hymestyn i bobl 16 a 17 oed—wedi dweud bod llawer ohonynt yn teimlo nad yw'r hyn sydd ganddynt mewn ysgolion ar hyn o bryd o ran y thema dinasyddiaeth weithgar, y cyfeirioch chi ati, yn ddigonol mewn gwirionedd ar gyfer rhoi'r wybodaeth wleidyddol honno iddynt. Felly, tybed a oeddech yn gobeithio newid yr elfen honno o'r cwricwlwm cenedlaethol yng Nghymru, gan weithio gyda'r Gweinidog addysg, neu a yw eich datganiad yn nodi eich bod yn credu bod y system addysg yn darparu'r wybodaeth honno i bobl 16 a 17 oed ar hyn o bryd?
The Member will be aware that we are refreshing the curriculum in its entirety at the moment. Can I say this? I do remember the Member giving a media interview during the election campaign where he said that he never canvassed, never knocked on people's doors, because he saw it as a terrible intrusion upon their lives. I would suggest that the Member does knock on some doors and does talk to people who he seeks to represent. Were he to do that, he would find some very engaged 16 and 17-year-olds—young people who want to play a part in shaping the future of their communities, young people who have both the knowledge and the vision for what they want to see in the future. So, I wouldn't take quite the view that he takes, but I do accept that we do need to ensure that through a curriculum refresh we do ensure that these matters are fully covered in the curriculum. But I've got far more faith in 16 and 17-year-olds than, perhaps, the Member for UKIP.
Bydd yr Aelod yn ymwybodol ein bod yn adnewyddu'r cwricwlwm yn ei gyfanrwydd ar hyn o bryd. A gaf fi ddweud hyn? Cofiaf i'r Aelod roi cyfweliad i'r cyfryngau yn ystod yr ymgyrch etholiadol lle y dywedodd nad oedd byth yn canfasio, byth yn curo ar ddrysau pobl, gan ei fod yn ystyried hynny'n ymyrraeth ofnadwy ar eu bywydau. Hoffwn awgrymu bod yr Aelod yn curo ar rai drysau ac yn siarad â phobl y mae'n gobeithio eu cynrychioli. Pe bai'n gwneud hynny, byddai'n gweld rhai pobl 16 a 17 oed brwdfrydig iawn—pobl ifanc sy'n awyddus i chwarae rhan yn y broses o lunio dyfodol eu cymunedau, pobl ifanc â'r wybodaeth a'r weledigaeth ar gyfer yr hyn y maent yn dymuno'i weld yn y dyfodol. Felly, nid wyf o'r un farn ag ef, ond rwy'n derbyn bod angen inni sicrhau, drwy adnewyddu'r cwricwlwm, fod y cwricwlwm yn cynnwys y materion hyn yn llawn. Ond efallai bod gennyf lawer mwy o ffydd mewn pobl 16 ac 17 oed na'r Aelod o UKIP.
3. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am gefnogaeth Llywodraeth Cymru i gyn-filwyr yng Nghymru? OAQ51787
3. Will the Cabinet Secretary make a statement on Welsh Government support for veterans in Wales? OAQ51787
Our armed forces package of support makes clear our commitment to supporting veterans in Wales.
Mae ein pecyn cymorth i'r lluoedd arfog yn dangos ein hymrwymiad i gefnogi cyn-filwyr yng Nghymru.
Can I thank you, Cabinet Secretary, for your support for our veterans across the country? I know that your update to the cross-party group recently was very much appreciated by all of the members. Following your address to the meeting, the meeting obviously continued, and one of the issues that was taxing the minds of people around the table was that of the need to identify more veterans across Wales in order that we can offer them proactively the support that they may need. Now, one of the ways to achieve this is, of course, the adoption of a veteran ID card, something that the cross-party group and my party and others in this Chamber have considered on many occasions in the past. Whilst I appreciate that this is a recommendation to which you will respond in due course, I wonder whether you could give us the Welsh Government's thinking on this at this particular time, because I think it is something that we need to address sooner rather than later.
A gaf fi ddiolch ichi, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich cefnogaeth i'n cyn-filwyr ledled y wlad? Gwn fod eich diweddariad i'r grŵp trawsbleidiol yn ddiweddar wedi cael ei groesawu gan yr holl aelodau. Yn dilyn eich anerchiad i'r cyfarfod, aeth y cyfarfod yn ei flaen, yn amlwg, ac un o'r materion ar feddyliau pobl o amgylch y bwrdd oedd yr angen i nodi mwy o gyn-filwyr ledled Cymru fel y gallwn fod yn fwy rhagweithiol wrth gynnig y cymorth y gallent fod ei angen. Nawr, un ffordd o gyflawni hyn, wrth gwrs, yw defnyddio cerdyn adnabod i gyn-filwyr, rhywbeth a ystyriwyd gan y grŵp trawsbleidiol a fy mhlaid innau ac eraill yn y Siambr hon ar sawl achlysur yn y gorffennol. Er fy mod yn deall y byddwch yn ymateb i'r argymhelliad hwn maes o law, tybed a allech ddweud wrthym beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei feddwl ynglŷn â hyn ar hyn o bryd, gan y credaf ei fod yn rhywbeth y mae angen inni fynd i'r afael ag ef yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach.
I do agree with the point you make about recognition and understanding the nature of the community, where that community lives and how it lives, and the nature of that community. I think we do need greater understanding of that, and I do accept that point in full. I hesitate before giving a definitive answer to that question. I will provide a more holistic response to the whole of the report when I have the opportunity to do so. But let me say this: one of my priorities is to ensure that we are able to put resources where those resources are needed, where we deliver services to those people. Fundamental to that approach is understanding where those people are and what their needs are. So, I think we do need a greater understanding of the characteristics and the nature of the family and of the community. I think we do need to improve our understanding of those issues. How we do that I'm giving consideration to at the moment. I think the investment in liaison officers for local authorities, for example, has made a huge difference to our understanding of the community and its needs. So, I think there's more than one way to answer that particular question, and I'm certainly seeking to ensure that we will be able to respond in full in due course.
Rwy'n cytuno â'r pwynt a wnewch ynglŷn â chydnabod a deall natur y gymuned, ble mae'r gymuned honno'n byw a sut y mae'n byw, a natur y gymuned honno. Credaf fod angen inni ddeall hynny'n well, ac rwy'n derbyn y pwynt hwnnw'n gyfan gwbl. Rwy'n gyndyn o roi ateb terfynol i'r cwestiwn hwnnw. Byddaf yn darparu ymateb mwy cyfannol i'r adroddiad cyfan pan gaf gyfle i wneud hynny. Ond gadewch i mi ddweud hyn: un o fy mlaenoriaethau yw sicrhau ein bod yn gallu darparu adnoddau lle mae angen yr adnoddau hynny, lle rydym yn darparu gwasanaethau i'r bobl hynny. Mae deall ble mae'r bobl hynny a beth yw eu hanghenion yn hanfodol i'r ymagwedd honno. Felly, credaf fod angen inni ddeall nodweddion a natur y teulu a'r gymuned yn well. Credaf fod angen inni wella ein dealltwriaeth o'r materion hynny. Rwy'n ystyried sut i wneud hynny ar hyn o bryd. Credaf fod y buddsoddiad mewn swyddogion cyswllt ar gyfer awdurdodau lleol, er enghraifft, wedi gwneud gwahaniaeth enfawr i'n dealltwriaeth o'r gymuned a'i hanghenion. Felly, credaf fod mwy nag un ffordd o ateb y cwestiwn penodol hwnnw, ac yn sicr, rwy'n ceisio sicrhau y bydd modd inni ymateb yn llawn maes o law.
Does the Cabinet Secretary welcome the contribution of volunteers in supporting veterans? Clearly, there are Royal British Legion volunteers, and I'm very pleased to be a member of the Barry branch of the British legion, which is doing so much not just in terms of raising money through the poppy appeal, but also through local initiatives such as Woody's Lodge—and I know David Melding has spoken about this—which was launched by Carl Sargeant in the Senedd last year. Although it's based in the Vale of Glamorgan, it has now secured funding to expand across the whole of Wales. But this is entirely a voluntary initiative, very much run and led by veterans themselves and providing not just signposting support, but also the support that they can give each other in terms of the all-importance of that social understanding of what people have been through.
A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn croesawu cyfraniad gwirfoddolwyr yn y broses o gefnogi cyn-filwyr? Yn amlwg, mae gwirfoddolwyr gan y Lleng Brydeinig Frenhinol, ac rwy'n falch iawn o fod yn aelod o gangen y Barri o'r lleng Brydeinig, sy'n gwneud cymaint o waith, nid yn unig o ran codi arian drwy apêl y pabi, ond hefyd drwy fentrau lleol fel Woody's Lodge—a gwn fod David Melding wedi sôn am hyn—a lansiwyd gan Carl Sargeant yn y Senedd y llynedd. Er eu bod wedi'u lleoli ym Mro Morgannwg, maent bellach wedi sicrhau cyllid i ymestyn ledled Cymru gyfan. Ond mae'n fenter gwbl wirfoddol, sy'n cael ei chynnal a'i harwain gan gyn-filwyr eu hunain ac sydd nid yn unig yn darparu cefnogaeth gyfeirio, ond hefyd y gefnogaeth y gallant ei rhoi i'w gilydd o ran pwysigrwydd y ddealltwriaeth gymdeithasol o ran beth y profiadau y mae pobl wedi'u cael.
Can I say I absolutely agree with the Member for the Vale of Glamorgan in the points she has made? In many ways, she has echoed the point made by the Member for Carmarthen West and South Pembrokeshire in her first question this afternoon about the importance of volunteers, and the role that they play in our communities and our society in delivering services in a holistic setting, which enables them to deliver the services required by people who are facing difficulties in this way. I'm delighted that Woody's Lodge has also been able to secure funding to open in north Wales, I think, in 2020, and then also in west Wales as well. I think it's a great example of how local volunteers can come together, deliver a service—a fantastic service—to people where they need it, and then use that knowledge, use that experience, use that skill and use that commitment to expand that service to deliver something that, as a Government, we would find impossible.
A gaf fi ddweud fy mod yn cytuno'n llwyr gyda'r Aelod dros Fro Morgannwg ar y pwyntiau a wnaeth? Mewn sawl ffordd, mae hi wedi adleisio'r pwynt a wnaed gan yr Aelod dros Orllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro yn ei chwestiwn cyntaf y prynhawn yma ynghylch pwysigrwydd gwirfoddolwyr, a'r rôl y maent yn ei chwarae yn ein cymunedau a'n cymdeithas yn darparu gwasanaethau mewn amgylchiadau cyfannol, sy'n eu galluogi i ddarparu'r gwasanaethau sydd eu hangen ar bobl sy'n wynebu anawsterau o'r fath. Rwy'n falch iawn fod Woody's Lodge wedi gallu sicrhau'r cyllid i agor yng ngogledd Cymru, yn 2020 rwy'n credu, ac yna yng ngorllewin Cymru hefyd. Credaf ei bod yn enghraifft wych o sut y gall gwirfoddolwyr lleol ddod at ei gilydd, darparu gwasanaeth—gwasanaeth gwych—i bobl pan fyddant ei angen, a defnyddio'r wybodaeth honno wedyn, defnyddio'r profiad hwnnw, defnyddio'r sgiliau hynny a defnyddio'r ymrwymiad hwnnw i ehangu'r gwasanaeth er mwyn darparu rhywbeth y byddai'n amhosibl i ni ei wneud fel Llywodraeth.
Cabinet Secretary, Jane Hutt has just highlighted the issue of the support of volunteers, but there are many organisations, big and small, and charities, that help to support veterans. An example of where they sometimes fall down and somebody goes through the net is where we had a veteran in Maesteg who was living in a car for seven months. He fell on bad luck after he left the forces; he wasn't automatically eligible for support for housing. But that shows an example of how the volunteers then got hold of him. But these small groups and these larger groups sometimes conflict with one another. Is it possible that the Welsh Government can bring together these organisations to look at how a co-ordinated approach can be put together to support veterans in their communities?
Ysgrifennydd y Cabinet, mae Jane Hutt wedi tynnu sylw at gymorth gan wirfoddolwyr, ond mae llawer o sefydliadau, bach a mawr, ac elusennau, yn helpu i gefnogi cyn-filwyr. Cafwyd enghraifft o ble y maent weithiau'n methu a rhywun yn cwympo drwy'r rhwyd pan gawsom gyn-filwr ym Maesteg a fu'n byw mewn car am saith mis. Bu'n anlwcus iawn wedi iddo adael y lluoedd; nid oedd yn gymwys yn awtomatig am gymorth tai. Ond mae hynny'n enghraifft o sut y cafodd y gwirfoddolwyr afael arno wedyn. Ond mae'r grwpiau bychain hyn a'r grwpiau mwy o faint yn mynd yn groes i'w gilydd weithiau. A oes modd i Lywodraeth Cymru ddod â'r sefydliadau hyn ynghyd i weld sut y gellir rhoi dull gweithredu cydgysylltiedig ar waith i gefnogi cyn-filwyr yn eu cymunedau?
I hope so. One of the reasons why we have appointed armed forces liaison officers in different local authorities is to enable us to co-ordinate exactly that sort of work to ensure that the work that is done by volunteers in the third sector complements and is associated with the work that is done by statutory services. Working together, I believe we can deliver a holistic service to people who need that service, and, working together, I believe we can achieve far more than we do working in isolation. So, I do agree with you in the point that you make and I hope that by having locally based liaison officers in different parts of Wales, we're able to have that local knowledge and root services on local needs.
Rwy'n gobeithio. Un o'r rhesymau pam rydym wedi penodi swyddogion cyswllt y lluoedd arfog mewn gwahanol awdurdodau lleol yw er mwyn ein galluogi i gydgysylltu'r math hwnnw o waith i sicrhau bod y gwaith a wneir gan wirfoddolwyr yn y trydydd sector yn ategu ac yn gysylltiedig â'r gwaith a wneir gan wasanaethau statudol. Drwy weithio gyda'n gilydd, credaf y gallwn ddarparu gwasanaeth cyfannol i bobl sydd angen y gwasanaeth hwnnw, a thrwy weithio gyda'n gilydd, credaf y gallwn gyflawni llawer mwy nag a gyflawnwn drwy weithio ar wahân. Felly, cytunaf â chi o ran y pwynt a wnewch, a thrwy gael swyddogion cyswllt lleol ar waith mewn gwahanol rannau o Gymru, rwy'n gobeithio y gallwn gael y wybodaeth leol honno a seilio gwasanaethau ar anghenion lleol.
4. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i gynorthwyo awdurdodau lleol i warchod eu gwasanaethau anstatudol? OAQ51814
4. What steps is the Welsh Government taking to support local authorities to protect their non-statutory services? OAQ51814
Local authority services play a vitally important role in the lives of all citizens in Wales. The Welsh Government continues to protect funding for our local authorities so that those vital services, both statutory and non-statutory, can go on being provided. Local service delivery, however, is for local determination.
Mae gwasanaethau awdurdodau lleol yn chwarae rhan hollbwysig ym mywydau pob dinesydd yng Nghymru. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i warchod cyllid ar gyfer ein hawdurdodau lleol fel y gall y gwasanaethau hanfodol hynny, y rhai statudol a'r rhai anstatudol, barhau i gael eu darparu. Fodd bynnag, mater i'w benderfynu'n lleol yw'r modd y darperir gwasanaethau'n lleol.
Thank you for that answer, Cabinet Secretary. We know that the UK Government's austerity policies are placing great pressure on our local authorities, and obviously they have to meet what many would say are their primary statutory responsibilities in terms of education and social services, for example. But leisure services, libraries, museums, youth services and many other services are also very important and significant and, indeed, they all have to be seen as a whole in terms of quality of life for local people.
We know that different methods of delivery have been brought forward by local authorities in Wales and many of those are quite successful. I wonder, Cabinet Secretary, to what extent Welsh Government has an overview of these new and sometimes better ways of delivery and what advice and support and spreading of best practice is taking place through Welsh Government in complementing the activities of the WLGA. Also, what new powers, and perhaps particularly the general power of competence, might help local authorities deliver better in the future?
Diolch am eich ateb, Ysgrifennydd y Cabinet. Gwyddom fod polisïau cyni Llywodraeth y DU yn rhoi cryn bwysau ar ein hawdurdodau lleol, ac yn amlwg, rhaid iddynt gyflawni'r hyn y byddai llawer yn ei ddweud yw eu prif gyfrifoldebau statudol o ran addysg a gwasanaethau cymdeithasol, er enghraifft. Ond mae gwasanaethau hamdden, llyfrgelloedd, amgueddfeydd, gwasanaethau ieuenctid a llawer o wasanaethau eraill hefyd yn bwysig ac yn arwyddocaol iawn, ac yn wir, mae angen ystyried pob un ohonynt gyda'i gilydd mewn perthynas ag ansawdd bywyd pobl leol.
Gwyddom fod gwahanol ddulliau o ddarparu wedi cael eu rhoi ar waith gan awdurdodau lleol yng Nghymru a bod llawer ohonynt yn eithaf llwyddiannus. Ysgrifennydd y Cabinet, i ba raddau y mae gan Lywodraeth Cymru drosolwg o'r ffyrdd newydd hyn o ddarparu, sydd weithiau'n well, a pha gyngor, cefnogaeth a rhannu arferion gorau sy'n digwydd drwy Lywodraeth Cymru o ran ategu gweithgarwch Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. Hefyd, pa bwerau newydd, a'r pŵer cymhwysedd cyffredinol yn benodol efallai, a allai gynorthwyo'r awdurdodau lleol i sicrhau gwell darpariaeth yn y dyfodol?
I very much agree with the points that were being made by the Member for Newport East. I think he understands exactly that, in delivering a different model for local government, we need to do so in a way that is holistic, delivering powers for local government to act in a way that enables them to follow a holistic approach in their communities, shaping their communities, and creating great places to live and work that are great for families, a sense of place and a sense of community.
What we want local authorities to be able to be in the future is a shaper of communities, creating not just services for people but creating places where people can live and thrive. That's the sort of vision that I have, and it goes back to the earlier questions from the Plaid Cymru spokesperson about not just the shape and the structures of local government in the future, but also the powers and responsibilities for local government. I've tried to be very clear in the points that I've made in this role: that I see a great future for local government as an enabler of community services as well as a provider of community services, and I want to see local government strengthened in the future, more able to deliver not just statutory services but a great way of living for people wherever they happen to be in Wales.
Cytunaf yn llwyr gyda'r pwyntiau a wnaeth yr Aelod dros Ddwyrain Casnewydd. Credaf ei fod yn deall yn iawn, wrth ddarparu model gwahanol ar gyfer llywodraeth leol, fod angen inni wneud hynny mewn ffordd gyfannol, gan ddarparu pwerau i lywodraeth leol weithredu mewn ffordd sy'n eu galluogi i fabwysiadu ymagwedd gyfannol yn eu cymunedau, i siapio eu cymunedau, a chreu lleoedd gwych i fyw a gweithio sy'n wych ar gyfer teuluoedd, ymdeimlad o le ac ymdeimlad o gymuned.
Rydym yn awyddus i awdurdodau lleol allu siapio cymunedau yn y dyfodol, gan greu mannau lle y gall pobl fyw a ffynnu yn ogystal â chreu gwasanaethau i bobl. Dyna'r math o weledigaeth sydd gennyf, ac mae'n ymwneud â chwestiynau cynharach gan lefarydd Plaid Cymru nid yn unig am siâp a strwythurau llywodraeth leol yn y dyfodol, ond hefyd y pwerau a'r cyfrifoldebau ar gyfer llywodraeth leol. Rwyf wedi ceisio bod yn glir iawn yn y pwyntiau a wneuthum yn y rôl hon: fy mod yn gweld dyfodol gwych i lywodraeth leol fel galluogwr gwasanaethau cymunedol yn ogystal â darparwr gwasanaethau cymunedol, ac rwyf am weld llywodraeth leol yn cryfhau yn y dyfodol, gyda mwy o allu i ddarparu nid yn unig gwasanaethau statudol ond ffordd wych o fyw i bobl, ble bynnag y maent yng Nghymru.
Cabinet Secretary, Newport City Council has approved a budget that will result in cuts to services that will fall heavily on some of the most vulnerable people in the area. These include vulnerable people with mental health issues, people with learning disabilities and children with additional learning needs. What is the Cabinet secretary doing to address the genuine anger and dismay of the people of Newport, faced with these cuts to essential services? Tomorrow is St David's Day; I'd be grateful if you could give an answer in the St David's Day spirit, rather than blaming London, and give a Welsh answer on it.
Ysgrifennydd y Cabinet, mae Cyngor Dinas Casnewydd wedi cymeradwyo cyllideb a fydd yn arwain at doriadau i wasanaethau a fydd yn effeithio'n sylweddol ar rai o'r bobl fwyaf agored i niwed yn yr ardal. Maent yn cynnwys pobl â phroblemau iechyd meddwl sy'n agored i niwed, pobl ag anableddau dysgu a phlant ag anghenion dysgu ychwanegol. Beth y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn ei wneud i fynd i'r afael â dicter a siomedigaeth pobl Casnewydd, sy'n wynebu'r toriadau hyn i wasanaethau hanfodol? Mae'n Ddydd Gŵyl Dewi yfory; buaswn yn ddiolchgar pe gallech roi ateb yn ysbryd Dydd Gŵyl Dewi, yn hytrach na beio Llundain, a rhoi ateb Cymreig i hyn.
I'm glad the Conservative Party now feels the need to advise me on my answers as well as to scrutinise me on my performance in office. Can I say this: it ill becomes any Conservative Member to come here to discuss the issues faced by some of the most vulnerable people in our communities as a direct consequence of the policies they themselves support.
Rwy'n falch fod y Blaid Geidwadol bellach yn teimlo'r angen i roi cyngor i mi ar fy atebion yn ogystal â chraffu ar fy mherfformiad yn y swydd. A gaf fi ddweud hyn: prin y mae'n gweddu i unrhyw Aelod Ceidwadol ddod yma i drafod y problemau sy'n wynebu rhai o'r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymunedau o ganlyniad uniongyrchol i bolisïau y maent hwy eu hunain yn eu cefnogi.
5. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am sut y mae tasglu'r Cymoedd yn cefnogi datblygiadau economaidd eraill yn ne-ddwyrain Cymru? OAQ51801
5. Will the Cabinet Secretary make a statement on how the Valleys taskforce supports other economic developments in south-east Wales? OAQ51801
The taskforce is delivering a co-ordinated approach to economic development across the Valleys, particularly through strategic hubs and supporting entrepreneurship. It will also ensure people in the Valleys benefit from economic development across the whole of south-east Wales by working with the city deals and maximising opportunities from major infrastructure projects.
Mae'r tasglu yn gweithredu dull cydgysylltiedig o gyflawni datblygu economaidd ar draws y Cymoedd, yn enwedig drwy hybiau strategol a chefnogi entrepreneuriaeth. Bydd hefyd yn sicrhau bod pobl yn y Cymoedd yn elwa ar ddatblygu economaidd ledled de-ddwyrain Cymru drwy weithio gyda'r bargeinion dinesig a sicrhau bod cymaint o gyfleoedd â phosibl yn deillio o brosiectau seilwaith mawr.
How effective does he judge the working between the city deals and the Valleys taskforce, particularly the city deal board and the Valleys taskforce board, and what improvements would he introduce to enhance that collaborative working?
Pa mor effeithiol, yn ei farn ef, yw'r gwaith rhwng y bargeinion dinesig a thasglu'r Cymoedd, yn enwedig bwrdd y fargen ddinesig a bwrdd tasglu'r Cymoedd, a pha welliannau y byddai'n eu cyflwyno er mwyn gwella'r cydweithio hwnnw?
I'm grateful to my friend from Caerphilly for that taxing question. Can I say that the Valleys taskforce exists in order to shape the policies and approach of the Welsh Government? It doesn't exist as an independent entity away from Government, and, as such, it seeks to work closely with both the city deals in south Wales, in both the capital region and in Swansea, and it seeks to ensure that we reduce complexity. One of the challenges that I think we have to face is to ensure greater coherence in policy development and policy delivery, whilst ensuring that we reduce complexity and increase simplicity in how we work together. At the moment, I am confident that we do have the structures in place that ensure that we are able to work effectively together and to maximise the impact of each other without falling into a trap of duplicating each other's ambitions, visions and policies. But I do believe that we do need to ensure that we do have greater simplicity in the future.
Diolch i fy nghyfaill o Gaerffili am y cwestiwn anodd hwnnw. A gaf fi ddweud bod tasglu'r Cymoedd yn bodoli er mwyn siapio polisïau ac ymagwedd Llywodraeth Cymru? Nid yw'n bodoli fel endid annibynnol ar wahân i'r Llywodraeth, ac fel y cyfryw, mae'n ceisio gweithio'n agos gyda'r ddwy fargen ddinesig yn ne Cymru, yn y brifddinas-ranbarth ac yn Abertawe, ac mae'n ceisio sicrhau ein bod yn lleihau cymhlethdod. Un o'r heriau y credaf fod yn rhaid inni ei hwynebu yw sicrhau gwell cydlyniant wrth ddatblygu polisi a chyflwyno polisi, gan sicrhau ein bod yn lleihau cymhlethdod ac yn cynyddu symlrwydd o ran sut rydym yn gweithio gyda'n gilydd. Ar hyn o bryd, rwy'n hyderus fod y strwythurau sydd ar waith gennym i sicrhau ein bod yn gallu gweithio'n effeithiol gyda'n gilydd ac i sicrhau bod effaith y naill a'r llall gymaint ag y gall fod heb inni syrthio i'r trap o ddyblygu ein huchelgeisiau, ein gweledigaeth a'n polisïau. Ond credaf fod angen inni sicrhau bod gennym fwy o symlrwydd yn y dyfodol.
Cabinet Secretary, from 2012, the Welsh Government has spent £94 million on the Ebbw Vale enterprise zone to create just 175 jobs that are full-time. How will the Valleys taskforce support and improve the performance of the Ebbw Vale enterprise zone, please?
Ysgrifennydd y Cabinet, ers 2012, mae Llywodraeth Cymru wedi gwario £94 miliwn ar ardal fenter Glyn Ebwy er mwyn creu 175 yn unig o swyddi amser llawn. Sut y bydd tasglu'r Cymoedd yn cefnogi a gwella perfformiad ardal fenter Glyn Ebwy, os gwelwch yn dda?
Presiding Officer, you're aware that I'm the Member for Blaenau Gwent and I have a direct interest in this matter. I will say to the Member that there's a great deal of work taking place within Blaenau Gwent between Welsh Government and the local authority there, and working with the enterprise zone and the enterprise zone board and others with an interest in investing in the economy of the Heads of the Valleys. We have both represented the area for the same period of time—myself and the Conservative Member—and I have not seen him at any of those meetings or taking part in any of those activities. Perhaps if he took a greater interest in the whole of his region, he would be able to answer the question himself.
Lywydd, rydych yn ymwybodol mai fi yw'r Aelod dros Flaenau Gwent a bod gennyf ddiddordeb uniongyrchol yn y mater hwn. Hoffwn ddweud wrth yr Aelod fod llawer iawn o waith yn mynd rhagddo ym Mlaenau Gwent rhwng Llywodraeth Cymru a'r awdurdod lleol yno, a gwaith gyda'r ardal fenter a bwrdd yr ardal fenter ac eraill sydd â diddordeb mewn buddsoddi yn economi Blaenau'r Cymoedd. Rydym ein dau wedi cynrychioli'r ardal am yr un cyfnod o amser—fi a'r Aelod Ceidwadol—ac nid wyf wedi'i weld yn unrhyw un o'r cyfarfodydd hynny neu'n cymryd rhan yn unrhyw un o'r gweithgareddau hynny. Pe bai ganddo fwy o ddiddordeb yn ei ranbarth cyfan, efallai y byddai'n gallu ateb y cwestiwn ei hun.
I think most of us Valleys AMs, Cabinet Secretary, are very supportive of the strategic hub—I was trying to think of the words there—in the plan. I think identifying opportunities to invest in the social and economic conditions in communities like the upper Rhymney valley and in your own constituency of Blaenau Gwent forms an important consideration of the public sector partners on the city region board. I've said before that no-one should object to us investing regionally in projects in Newport and in Cardiff and some of the big conurbations, but I'm sure you'd agree with me that the real success is going to come when we see real, sustainable growth and success in places like the upper Rhymney valley.
Ysgrifennydd y Cabinet, credaf fod y rhan fwyaf ohonom ni, Aelodau Cynulliad y Cymoedd, yn gefnogol iawn i'r hyb strategol—roeddwn yn ceisio cofio'r geiriau—yn y cynllun. Credaf fod nodi cyfleoedd i fuddsoddi yn yr amodau cymdeithasol ac economaidd mewn cymunedau fel Cwm Rhymni uchaf ac yn eich etholaeth eich hun ym Mlaenau Gwent yn ystyriaeth bwysig ar gyfer partneriaid o'r sector cyhoeddus ar fwrdd y dinas-ranbarth. Rwyf wedi dweud o'r blaen na ddylai unrhyw un wrthwynebu ein buddsoddiad rhanbarthol mewn prosiectau yng Nghasnewydd ac yng Nghaerdydd a rhai o'r cytrefi mawr, ond rwy'n siŵr y byddech yn cytuno â mi y bydd y llwyddiant gwirioneddol yn dod pan fyddwn yn gweld twf gwirioneddol a chynaliadwy a llwyddiant mewn lleoedd fel Cwm Rhymni uchaf.
Can I say, Presiding Officer, that I absolutely agree with the Member for Merthyr? I know how active she has been—Merthyr and Rhymney, I should say, of course, or I'll get into terrible trouble. I know how active she has been in promoting that area, and I know the work that she has done in ensuring that this is on the agenda of the Valleys taskforce and the wider Welsh Government.
The Member is aware that we will be holding a seminar next month on how we do maximise the benefits of the A465 dualling project to ensure that we are able to create the greatest possible impact across the whole of the Heads of the Valleys from Brynmawr across to Hirwaun, to ensure that we don't simply spend the money dualling the Heads of the Valleys road, but that we actually invest that in economic development. I think it's important that we maximise the work done in the strategic hubs in Merthyr and in Ebbw Vale to ensure that we're able to create a new economic region, if you like, across the whole of the Heads of the Valleys, and that that is something on which this Government works with local government, businesses and others to support and sustain.
A gaf fi ddweud, Lywydd, fy mod yn cytuno'n llwyr gyda'r Aelod dros Ferthyr Tudful? Gwn pa mor weithgar y mae hi wedi bod—Merthyr Tudful a Rhymni, dylwn ddweud, wrth gwrs, neu fe fyddaf mewn trafferth ofnadwy. Gwn pa mor weithgar y mae hi wedi bod yn hyrwyddo'r ardal honno, ac rwy'n ymwybodol o'r gwaith y mae wedi'i wneud i sicrhau bod hyn ar agenda tasglu'r Cymoedd a Llywodraeth Cymru yn ehangach.
Gŵyr yr Aelod y byddwn yn cynnal seminar fis nesaf ar sut yr awn ati i sicrhau cymaint o fanteision â phosibl o brosiect deuoli'r A465 i wneud yn siŵr ein bod yn gallu creu'r effaith fwyaf sy'n bosibl ar draws Blaenau'r Cymoedd o Fryn-mawr draw i Hirwaun, er mwyn sicrhau nad gwario'r arian ar ddeuoli ffordd Blaenau'r Cymoedd yn unig a wnawn, ond ein bod yn ei fuddsoddi mewn datblygu economaidd mewn gwirionedd. Credaf ei bod yn bwysig ein bod yn manteisio i'r eithaf ar y gwaith a wneir yn yr hybiau strategol ym Merthyr Tudful a Glyn Ebwy er mwyn sicrhau ein bod yn gallu creu rhanbarth economaidd newydd, os mynnwch, ar draws Blaenau'r Cymoedd i gyd, a bod hynny'n rhywbeth y mae'r Llywodraeth hon yn gweithio arno gyda llywodraeth leol, busnesau ac eraill i'w gefnogi a'i gynnal.
6. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y cynllun treialu cyd-ymateb gan wasanaethau tân ac achub Cymru? OAQ51807
6. Will the Cabinet Secretary make a statement on the co-responding trial scheme undertaken by Welsh fire and rescue services? OAQ51807
Presiding Officer, this trial has now come to an end. It made a powerful case for firefighters responding to medical emergencies, which saves both lives and money. Making it permanent now depends on a new pay deal for firefighters, and I hope that both sides can reach an agreement on this.
Lywydd, mae'r cynllun treialu hwn wedi dod i ben bellach. Gwnaeth achos cryf dros ddiffoddwyr tân yn cyd-ymateb i argyfyngau meddygol, gan achub bywydau ac arbed arian. Mae gwneud hynny'n rhywbeth parhaol yn dibynnu bellach ar gytundeb cyflog newydd i ddiffoddwyr tân, ac rwy'n gobeithio y gall y ddwy ochr ddod i gytundeb ar hyn.
Thank you, Cabinet Secretary. We are all grateful to firefighters across the country for the work that they do in keeping us safe. I'm aware that the national joint council has put forward some proposals for change that may impact the work that firefighters undertake in our communities. Could you give us an indication of how you intend to respond to these proposals? I'm also aware that the Scottish Government has made a pay offer to the Scottish fire service that appears to be outside the current negotiation structure. Could you give us an indication if you intend to follow suit?
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae pob un ohonom yn ddiolchgar i ddiffoddwyr tân ledled y wlad am y gwaith y maent yn ei wneud yn ein cadw'n ddiogel. Rwy'n ymwybodol fod y cyd-gyngor cenedlaethol wedi cyflwyno argymhellion ar gyfer newid a all effeithio ar y gwaith y mae diffoddwyr tân yn ei wneud yn ein cymunedau. A allwch roi syniad i ni sut rydych yn bwriadu ymateb i'r cynigion hyn? Rwyf hefyd yn ymwybodol fod Llywodraeth yr Alban wedi gwneud cynnig cyflog i wasanaeth tân yr Alban sydd, yn ôl pob golwg, y tu allan i'r strwythur negodi presennol. A allwch roi syniad i ni a ydych yn bwriadu gwneud yr un peth?
I met the national joint council and the Fire Brigades Union and employers' side on 30 January in order to discuss a paper that has been presented to me and other UK Ministers from the national joint council on different ways in which our fire service can develop in order to provide greater services for the community. We do already have a number of additional services delivered by the fire service across different parts of Wales. It is my objective to ensure that we're able to continue this conversation with the fire service, the FBU and the NJC in order to reach an agreement.
I'm also aware of the point that the Member makes about the situation in Scotland. I was very clear with the NJC that I do not necessarily see it as being, as it is currently structured, fit for purpose for the future. I certainly want to ensure that the national Governments in Wales and Scotland are able to have a greater ability to influence what happens there, whilst accepting that we are not the employers in this case, and there has to be a forum for national collective bargaining. We don't disagree with that principle, but we do need, I believe, to have a richer conversation with and about the fire services for the future.
I will also say, Presiding Officer, that I am looking at the moment at reform of the fire and rescue authorities in Wales, and I will be making a further statement on this matter to the National Assembly in due course.
Cyfarfûm â'r cyd-gyngor cenedlaethol ac Undeb y Brigadau Tân ac ochr y cyflogwyr ar 30 Ionawr er mwyn trafod papur a gyflwynwyd i mi a Gweinidogion eraill y DU gan y cyd-gyngor cenedlaethol ar ffyrdd gwahanol y gall ein gwasanaeth tân ddatblygu er mwyn darparu gwasanaethau gwell ar gyfer y gymuned. Mae gennym eisoes nifer o wasanaethau ychwanegol sy'n cael eu darparu gan y gwasanaeth tân ledled gwahanol rannau o Gymru. Fy nod yw sicrhau ein bod yn gallu parhau â'r sgwrs hon gyda'r gwasanaeth tân, Undeb y Brigadau Tân a'r cyd-gyngor cenedlaethol er mwyn dod i gytundeb.
Rwyf hefyd yn ymwybodol o'r pwynt a wna'r Aelod am y sefyllfa yn yr Alban. Dywedais yn glir iawn wrth y cyd-gyngor cenedlaethol nad wyf o reidrwydd yn ystyried ei fod, fel y mae wedi'i strwythuro ar hyn o bryd, yn addas at y diben ar gyfer y dyfodol. Yn sicr, rwyf am sicrhau bod gan y Llywodraethau cenedlaethol yng Nghymru a'r Alban fwy o allu i ddylanwadu ar yr hyn sy'n digwydd yno, gan gydnabod nad ni yw'r cyflogwyr yn yr achos hwn, ac mae'n rhaid cael fforwm ar gyfer cydfargeinio cenedlaethol. Nid ydym yn anghytuno â'r egwyddor honno, ond credaf fod arnom angen sgwrs fwy cyfoethog gyda ac ynglŷn â'r gwasanaethau tân ar gyfer y dyfodol.
Hoffwn ddweud hefyd, Lywydd, fy mod yn ystyried diwygio'r awdurdodau tân ac achub yng Nghymru ar hyn o bryd, a byddaf yn gwneud datganiad pellach ar y mater hwn i'r Cynulliad Cenedlaethol maes o law.
7. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am y broses ar gyfer trosglwyddo rhwymedigaethau i awdurdod lleol olynol gan ei ragflaenydd statudol yn dilyn ad-drefnu llywodraeth leol? OAQ51797
7. Will the Cabinet Secretary make a statement on the process for transferring liabilities to a successor local authority from its statutory predecessor following a reorganisation in local government? OAQ51797
Any legislation for reorganisation would include provision specifying that all liabilities, including criminal liabilities, would transfer from the predecessor authority to the new authority on the day that reorganisation took effect.
Byddai unrhyw ddeddfwriaeth ar gyfer ad-drefnu yn cynnwys darpariaeth sy'n pennu y byddai'r holl rwymedigaethau, gan gynnwys rhwymedigaethau troseddol, yn trosglwyddo o'r awdurdod blaenorol i'r awdurdod newydd ar y diwrnod y byddai'r ad-drefnu'n dod i rym.
Thank you, Cabinet Secretary. The Court of Appeal judgment in the case of Powys County Council v. Price and Hardwick overturns a High Court decision that could have wide ramifications for local authorities in relation to their liabilities under the contamination land regime. The Environmental Protection Act 1990 says that primary responsibility for the remediation of contaminated land is the original polluter, even if they no longer have an interest in the land in question. However, the Court of Appeal has taken a different approach, overturning the original High Court decision, and says that Powys is not liable for pollution caused by its predecessor landfill operations, meaning that current landowners may be held responsible for remediation, even though they had no part in the original pollution. You will appreciate this is causing great concern to some landowners in Powys, I'd therefore be grateful if you could state what the ramifications are for local authorities of this Court of Appeal judgment and confirm whether or not you will work with colleagues to resolve what appears to be a legal loophole.
Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae dyfarniad y Llys Apêl yn achos Cyngor Sir Powys v. Price a Hardwick yn gwrthdroi penderfyniad gan yr Uchel Lys a allai greu goblygiadau eang i awdurdodau lleol o ran eu rhwymedigaethau o dan y drefn tir halogedig. Mae Deddf Diogelu'r Amgylchedd 1990 yn nodi mai'r llygrwr gwreiddiol sydd â chyfrifoldeb sylfaenol am adfer tir halogedig, hyd yn oed os nad oes ganddynt fuddiant yn y tir dan sylw mwyach. Fodd bynnag, mae'r Llys Apêl wedi mabwysiadu safbwynt gwahanol, gan wrthdroi penderfyniad gwreiddiol yr Uchel Lys, ac mae'n dweud nad yw Powys yn atebol am lygredd a achoswyd gan weithrediadau tirlenwi eu rhagflaenydd, gan olygu y gall tirfeddianwyr presennol fod yn gyfrifol am adfer, hyd yn oed os nad oedd ganddynt unrhyw beth i'w wneud â'r llygru gwreiddiol. Byddwch yn deall bod hyn yn peri cryn bryder i rai tirfeddianwyr ym Mhowys, felly buaswn yn ddiolchgar pe gallech nodi beth yw goblygiadau'r dyfarniad hwn gan y Llys Apêl i awdurdodau lleol a chadarnhau a fyddwch yn gweithio gyda'ch cyd-Aelodau i ddatrys yr hyn sydd, yn ôl pob golwg, yn fwlch yn y gyfraith.
I'm grateful to the Member for that question. Can I say to him it's clearly an issue that I will need to consider in greater detail than to provide a full answer this afternoon? [Laughter.]
Diolch i'r Aelod am ei gwestiwn. A gaf fi ddweud wrtho ei fod yn amlwg yn fater y bydd angen i mi ei ystyried yn fwy manwl na rhoi ateb llawn y prynhawn yma? [Chwerthin.]
I'll write to you.
Byddaf yn ysgrifennu atoch.
I hope that Members will sympathise with that.
Can I say, Presiding Officer, that I will make a written statement on this matter, since it's clearly of interest to the Chamber and it's clearly an important issue that we need to address?
Rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau'n cydymdeimlo â hynny.
A gaf fi ddweud, Lywydd, y byddaf yn gwneud datganiad ysgrifenedig ar y mater, gan ei fod yn amlwg o ddiddordeb i'r Siambr ac mae'n amlwg yn fater pwysig y mae angen inni fynd i'r afael ag ef?
8. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am strwythur presennol y gwasanaeth tân ac achub yng Nghymru? OAQ51789
8. Will the Cabinet Secretary make a statement on the current structure of the fire and rescue service in Wales? OAQ51789
The current structure of fire and rescue authorities dates from the mid-1990s. It needs reform to ensure that fire and rescue authorities are properly accountable for delivery and spending. This will not necessarily mean changes to the number or coverage of fire and rescue authorities.
Mae strwythur presennol yr awdurdodau tân ac achub yn dyddio o ganol y 1990au. Mae angen ei ddiwygio er mwyn sicrhau bod awdurdodau tân ac achub yn gwbl atebol am gyflawniad a gwariant. Ni fydd hyn o reidrwydd yn golygu newidiadau i nifer neu ardaloedd gweithredu'r awdurdodau tân ac achub.
The structure of principal local authorities, including today, has been discussed regularly—for as long back as I can remember—but the structure of fire and rescue services does not seem to have been considered. Many believe that the structure of the Mid and West Wales Fire and Rescue Service was created for political reasons. I do not see the community interest of the ability to provide emergency support between Machynlleth and Margam or Welshpool and Worm's Head. Will the Cabinet Secretary consider a review of the structure of fire and rescue services in Wales? If we're only going to have three, I'm sure that parts of northern Powys would fit more easily into north Wales than they do in with Neath Port Talbot and Swansea.
Mae strwythur y prif awdurdodau lleol wedi cael ei drafod yn rheolaidd—cyhyd ag y gallaf gofio—gan gynnwys heddiw, ond ymddengys nad yw strwythur y gwasanaethau tân ac achub wedi cael ei ystyried. Mae llawer yn credu bod strwythur Gwasanaeth Tân ac Achub Canolbarth a Gorllewin Cymru wedi cael ei greu am resymau gwleidyddol. Nid wyf yn gweld y budd cymunedol yn y gallu i ddarparu cymorth brys rhwng Machynlleth a Margam neu'r Trallwng a Phen Pyrod. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ystyried adolygu strwythur y gwasanaethau tân ac achub yng Nghymru? Os mai tri gwasanaeth yn unig a fydd gennym, rwy'n siŵr y byddai rhannau o ogledd Powys yn perthyn yn well i ogledd Cymru nag i Gastell-nedd Port Talbot ac Abertawe.
I'm glad to hear, Presiding Officer, the Member for Swansea East arguing for changes to the structure and organisation of local government bodies in Wales. I'm delighted that he's joined us in that consensus. Can I say to him that it isn't my intention at present to make any statements on this matter except to say that I have written to the chairs of all three fire and rescue authorities in Wales outlining what I believe the case for change happens to be? I'm very happy, Presiding Officer, to put that letter in the library for all Members to see that letter, to see that correspondence, and I've asked the chairs of the fire and rescue authorities to come to me with a response to that when they're able to do so. It is my intention, Presiding Officer, in all these matters, to move ahead with a maximum amount of consensus. So, at present, it's not my intention to make specific proposals for the reform of fire and rescue authorities—simply to say that I believe that reform is necessary and that the status quo is not sustainable.
Lywydd, rwy'n falch o glywed yr Aelod dros Ddwyrain Abertawe yn dadlau dros newidiadau i strwythur a threfniadaeth cyrff llywodraeth leol yng Nghymru. Rwy'n falch iawn ei fod wedi ymuno â ni yn y consensws hwnnw. A gaf fi ddweud wrtho nad wyf, ar hyn o bryd, yn bwriadu gwneud unrhyw ddatganiad ar y mater hwn, ac eithrio dweud fy mod wedi ysgrifennu at gadeiryddion y tri awdurdod tân ac achub yng Nghymru yn amlinellu'r hyn rwy'n ei gredu sy'n achos dros newid? Rwy'n fwy na pharod, Lywydd, i roi'r llythyr hwnnw yn y llyfrgell i'r holl Aelodau ei weld, yr ohebiaeth honno, ac rwyf wedi gofyn i gadeiryddion yr awdurdodau tân ac achub ymateb i hynny pan fyddant yn gallu gwneud hynny. Fy mwriad, Lywydd, mewn perthynas â'r holl faterion hyn, yw bwrw ymlaen gyda chymaint o gonsensws â phosibl. Felly, ar hyn o bryd, nid wyf yn bwriadu gwneud argymhellion penodol ar gyfer diwygio'r awdurdodau tân ac achub—dim ond dweud fy mod yn credu bod angen eu diwygio, ac nad yw'r status quo yn gynaliadwy.
Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.
Thank you, Cabinet Secretary.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cwestiynau i Arweinydd y Tŷ a'r Prif Chwip, Julie James. A'r cwestiwn cyntaf—Suzy Davies.
The next item is questions to the Leader of the House and Chief Whip, Julie James. And the first question is from Suzy Davies.
1. Pa asesiad y mae Arweinydd y Tŷ wedi'i wneud o allu seilwaith digidol Cymru i ymdrin â'r defnydd o radio digidol yng Nghymru? OAQ51813
1. What assessment has the Leader of the House made of the ability of Wales’s digital infrastructure to deal with digital radio usage in Wales? OAQ51813
The Welsh Government has consistently stressed to the UK Government that one of the fundamental criteria driving digital radio switchover should be that the coverage in Wales is no less than that in the rest of the UK. We would not be in favour of digital switchover for radio until there is a guarantee of at least 97 per cent coverage for digital audio broadcasting throughout Wales.
Mae Llywodraeth Cymru wedi dweud yn gyson wrth Lywodraeth y DU y dylai un o'r meini prawf sylfaenol sy'n gyrru'r broses o drosglwyddo i radio digidol nodi na ddylai'r argaeledd fod yn llai yng Nghymru nag yng ngweddill y DU. Ni fyddem o blaid trosglwyddo i radio digidol hyd nes y ceir sicrwydd fod argaeledd darlledu sain digidol yn 97 y cant o leiaf ledled Cymru.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Thank you for that answer. The UK Government has indicated, of course, when it's going to consider switching over, or a date for that anyway, when 50 per cent of all radio listening is via digital platform, when national DAB coverage is comparable to FM, and local DAB coverage reaches 90. So, I was interested in your 97 per cent figure there. Those figures have been pretty much reached in England, and certainly as an average in the UK, so what additional infrastructure do you think we need to make sure that Wales catches up quickly?
Diolch am eich ateb. Mae Llywodraeth y DU wedi dweud, wrth gwrs, pryd y byddant yn ystyried trosglwyddo i ddigidol, neu ddyddiad ar gyfer hynny beth bynnag, pan fydd 50 y cant o'r holl wrando a wneir ar radio yn digwydd drwy blatfformau digidol, pan fydd argaeledd darlledu sain digidol (DAB) cenedlaethol yn debyg i argaeledd FM, a phan fydd argaeledd DAB lleol yn cyrraedd 90 y cant. Felly, roedd gennyf ddiddordeb yn y ffigur o 97 y cant a grybwyllwyd gennych. Mae'r ffigurau hynny wedi'u cyrraedd fwy neu lai yn Lloegr, ac yn sicr fel cyfartaledd yn y DU, felly pa seilwaith ychwanegol sydd ei angen arnom yn eich tyb chi, er mwyn sicrhau bod Cymru yn dal i fyny'n gyflym?
Well, the big issue always in Wales is the difficulty of where the population is, and this is a problem for all of these sorts of services, and it's why we have a constant argument with the UK Government about what the proportional coverage should be. And that's because, as I'm sure I've expressed in this Chamber very often, everybody in Wales is spread out into every nook and cranny of Wales. So, we miss out quite large sections of the population, percentage-wise, if we concentrate on the high-population coverage areas. So, we have that constant conversation with them, and the difficulty is—it's exactly the same for much of the rest of the mobile coverage—we need a lot more masts in Wales to get the service out there. So, what we've been trying to do is make the UK understand that Wales has a specific issue and that we need a specific solution for it. It's not done through the broadband infrastructure, it's done through the broadcasting infrastructure. However, of course, you can pick up digital radio through the internet if you want to, and so our digital roll-out in terms of broadband will assist, but we're nevertheless insisting that the coverage should be good enough to cover the geographical spread of Wales as well as its population base.
Wel, y broblem fawr bob amser yng Nghymru yw'r anawsterau o ran lleoliad y boblogaeth, ac mae hon yn broblem ar gyfer yr holl fathau hyn o wasanaethau, a dyna pam rydym yn dadlau'n barhaus â Llywodraeth y DU ynglŷn â beth ddylai'r argaeledd cyfrannol fod. A'r rheswm am hynny, fel rwyf wedi'i fynegi yn y Siambr hon sawl tro rwy'n siŵr, yw bod pawb yng Nghymru ar wasgar ym mhob twll a chornel o Gymru. Felly, rydym yn methu rhannau eithaf mawr o'r boblogaeth, o ran canran, os ydym yn canolbwyntio ar yr ardaloedd â phoblogaeth fawr. Felly, rydym yn cael y sgwrs gyson honno gyda hwy, a'r drafferth yw—mae'r un peth yn wir mewn perthynas â signal ffonau symudol, i raddau helaeth—mae arnom angen llawer mwy o fastiau yng Nghymru i ddarparu'r gwasanaeth. Felly, yr hyn rydym wedi ceisio'i wneud yw sicrhau bod y DU yn deall bod gan Gymru broblem benodol a bod arnom angen ateb penodol ar ei chyfer. Nid drwy'r seilwaith band eang y mae gwneud hynny, ond drwy'r seilwaith darlledu. Fodd bynnag, gallwch wrando ar radio digidol ar y rhyngrwyd os dymunwch, wrth gwrs, ac felly bydd y broses o gyflwyno gwasanaethau digidol o ran band eang yn gymorth, ond serch hynny rydym yn mynnu y dylai'r argaeledd fod yn ddigon da i gynnwys Cymru gyfan yn ddaearyddol yn ogystal â'i phoblogaeth.
A gaf i sicrhau'r Ysgrifennydd Cabinet nad ydw i'n mynd i gymryd fy nghawod trwy droi'r internet arno? Rydw i eisiau gwrando ar y radio yn y bore yn Aberystwyth, ac nid cymunedau bach sydd yn colli radio digidol. Mae yna wasanaeth digidol yn Aberystwyth, ond nid oes Radio Cymru na Radio Wales, ac felly mae'n rhaid gwneud yn siŵr bod ein darlledwyr cenedlaethol ni ar gael ym mhob rhan o Gymru cyn ein bod ni'n caniatáu i unrhyw droi bant o'r signal FM. Rydw i'n siarad fel rhywun sydd wedi troi at ddigidol ers dros 15 mlynedd. Rydw i'n ffan mawr o radio digidol, ond mae'n loes calon i mi na fedraf i wrando ar Radio Cymru a rhywun fel Rhys Mwyn gyda'r nos yn Aberystwyth.
May I assure the Cabinet Secretary that I'm not going to turn the internet on first thing in the morning? I want to listen to the radio in the morning in Aberystwyth, and it's not just smaller communities that are missing out on digital radio. There is a digital service in Aberystwyth, but there is no Radio Cymru or Radio Wales available, so we must ensure that our national broadcasters are available in all parts of Wales before we allow any switch-off of the FM signal. I speak as someone who has turned to digital for over 15 years. I'm a big fan of digital radio, but it causes me great concern that I can't listen to Radio Cymru and someone like Rhys Mwyn during the evenings in Aberystwyth.
Yes, I sympathise with that very much. Welsh Government officials have continued to raise this issue in meetings with the UK Government, the BBC, Ofcom, UK Digital Radio, and we continue to do so. In addition, our position in relation to DAB has been included in the Welsh Government's responses to various broadcasting consultations, including our recent response to the consultation on Ofcom's annual plan for 2018-19. Last October, UK Digital Radio ran a briefing session in Cardiff with a number of stakeholders to discuss recent developments in relation to digital radio. During that event, a number of organisations, including the Welsh Government, stressed again that, despite improvements in coverage of DAB in some parts of Wales, there is still a long way to go before we might contemplate any such switchover.
Ie, rwy'n cydymdeimlo'n llwyr â hynny. Mae swyddogion Llywodraeth Cymru wedi parhau i godi'r mater hwn mewn cyfarfodydd gyda Llywodraeth y DU, y BBC, Ofcom, UK Digital Radio, ac rydym yn parhau i wneud hynny. Yn ogystal, mae ein safbwynt mewn perthynas â DAB wedi'i gynnwys yn ymatebion Llywodraeth Cymru i wahanol ymgynghoriadau darlledu, gan gynnwys ein hymateb diweddar i'r ymgynghoriad ar gynllun blynyddol Ofcom ar gyfer 2018-19. Fis Hydref diwethaf, cynhaliwyd sesiwn friffio gan UK Digital Radio yng Nghaerdydd gyda nifer o randdeiliaid i drafod datblygiadau diweddar mewn perthynas â radio digidol. Yn ystod y digwyddiad hwnnw, pwysleisiodd nifer o sefydliadau unwaith eto, gan gynnwys Llywodraeth Cymru, fod llawer i'w wneud o hyd, er gwaethaf gwelliannau o ran argaeledd DAB mewn rhai rhannau o Gymru, cyn y gellid ystyried unrhyw drosglwyddo o'r fath.
2. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i gefnogi cydraddoldeb i'r gymuned drawsryweddol yng Nghymru? OAQ51815
2. What steps is the Welsh Government taking to support equality for the transgender community in Wales? OAQ51815
The Welsh Government provides equality grant funding to Stonewall Cymru. Part of this funding supports a transgender engagement officer to lead on trans equality issues. They work within communities at a grass-roots level to hear trans voices and ensure they are fully engaged with the services designed to support them.
Mae Llywodraeth Cymru yn darparu cyllid grant cydraddoldeb i Stonewall Cymru. Mae rhan o'r cyllid hwn yn cefnogi swyddog ymgysylltu trawsrywedd i arwain ar faterion cydraddoldeb trawsryweddol. Maent yn gweithio mewn cymunedau ar lawr gwlad i wrando ar leisiau pobl drawsryweddol a sicrhau eu bod yn ymgysylltu'n llawn â'r gwasanaethau a gynlluniwyd i'w cefnogi.
Thank you for that. You are probably aware that the latest Stonewall report identified that two in 10 trans people—that's 41 per cent—and three in 10 of non-binary people—31 per cent—have experienced a hate crime or incident because of their gender identity over the last 12 months. Now, this is, obviously, totally unacceptable, and you'll be aware that the Westminster Government is consulting on reform of the Gender Recognition Act 2004. Cabinet Secretary, will the Welsh Government be taking part in this? Will you be responding to the consultation? And how else will you be involved in trying to influence changes to that Gender Recognition Act in order to provide more safety, more security and more protection to the trans community throughout Wales and the rest of the UK?
Diolch. Fe fyddwch yn gwybod bod adroddiad diweddaraf Stonewall wedi nodi bod dau o bob 10 unigolyn trawsryweddol—sef 41 y cant—a thri o bob 10 unigolyn anneuaidd—31 y cant—wedi dioddef digwyddiad neu drosedd casineb oherwydd eu hunaniaeth o ran rhywedd dros y 12 mis diwethaf. Nawr, mae hyn, wrth gwrs, yn gwbl annerbyniol, a byddwch yn gwybod bod Llywodraeth San Steffan yn ymgynghori ar ddiwygio Deddf Cydnabod Rhywedd 2004. Ysgrifennydd y Cabinet, a fydd Llywodraeth Cymru yn cymryd rhan yn hyn? A fyddwch yn ymateb i'r ymgynghoriad? A sut arall y byddwch yn cymryd rhan er mwyn ceisio dylanwadu ar newidiadau i'r Deddf Cydnabod Rhywedd er mwyn darparu mwy o ddiogelwch, mwy o ddiogeledd a mwy o amddiffyniadau i'r gymuned drawsryweddol ledled Cymru a gweddill y DU?
Well, absolutely. I'm sure the Member knows that the Gender Recognition Act is not devolved to Wales, but we welcome the UK Government's plans to reform the Act, and we've been engaging, at an official level, with those plans.
All our stakeholders tell us of the increasingly negative media and social media attacks our trans communities are facing. We don't like the damaging narrative at all, and we've been working with trans people to address the barriers they face in equality. We fund a number of organisations, which we have specifically asked to be aware of the trans issues. We fund Victim Support, for example, and we've been working with them to make sure that our training is in place for everybody who is involved in our Supporting People programmes so that they have specific training. We've been rolling that specific training out for specifically that reason. We're very, very much aware that we've a long way to go, but we are in the process of working on a number of initiatives, in conjunction with the community themselves, to make sure that we get the very best outcomes for trans people in Wales, in all our communities.
Wel, yn sicr. Rwy'n siŵr fod yr Aelod yn ymwybodol nad yw'r Deddf Cydnabod Rhywedd wedi'i datganoli i Gymru, ond rydym yn croesawu cynlluniau Llywodraeth y DU i ddiwygio'r Ddeddf, ac rydym wedi bod yn ymgysylltu, ar lefel swyddogol, gyda'r cynlluniau hynny.
Dywed pob un o'n rhanddeiliaid wrthym am yr ymosodiadau mwyfwy negyddol y mae ein cymunedau trawsryweddol yn eu hwynebu yn y cyfryngau a'r cyfryngau cymdeithasol. Nid ydym yn hoff o'r naratif niweidiol o gwbl, ac rydym wedi bod yn gweithio gyda phobl drawsryweddol i fynd i'r afael â'r rhwystrau y maent yn eu hwynebu o ran cydraddoldeb. Rydym yn ariannu nifer o sefydliadau, ac rydym wedi gofyn yn benodol iddynt fod yn ymwybodol o faterion trawsryweddol. Rydym yn ariannu Cymorth i Ddioddefwyr, er enghraifft, ac rydym wedi bod yn gweithio gyda hwy i sicrhau bod ein hyfforddiant ar gael i bawb sy'n ymwneud â'n rhaglenni Cefnogi Pobl fel y gallant gael hyfforddiant penodol. Rydym wedi cyflwyno'r hyfforddiant hwnnw am y rheswm hwnnw'n benodol. Rydym yn ymwybodol iawn fod llawer o waith gennym i'w wneud o hyd, ond rydym yn gweithio ar nifer o fentrau ar y cyd â'r gymuned eu hunain, er mwyn sicrhau'r canlyniadau gorau ar gyfer pobl drawsryweddol yng Nghymru, ym mhob un o'n cymunedau.
Thank you. I now call the party spokespeople to question the leader of the house, and the first is the Welsh Conservatives' spokesperson, Russell George.
Diolch. Galwaf ar lefarwyr y pleidiau i ofyn cwestiynau i arweinydd y tŷ, a daw'r cwestiwn cyntaf gan lefarydd y Ceidwadwyr Cymreig, Russell George.
Diolch, Deputy Presiding Officer. Leader of the house, today marks the end of the two-month extension to the Superfast Cymru project. I've repeatedly asked you and Openreach for details of how many premises were told that they were in scope of the Superfast Cymru project before 31 December, only for the project to end before they had been connected, and for a list of 2,500 premises, which are part of the two-month extension. Can you provide me with an answer to these questions today?
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Arweinydd y tŷ, mae heddiw'n nodi diwedd yr estyniad o ddeufis i brosiect Cyflymu Cymru. Rwyf wedi gofyn dro ar ôl tro i chi ac i Openreach am fanylion ynglŷn â sawl eiddo y dywedwyd wrthynt eu bod yn rhan o brosiect Cyflymu Cymru cyn 31 Rhagfyr, ond bod y prosiect wedi dod i ben cyn iddynt gael eu cysylltu, ac am restr o 2,500 eiddo, sy'n rhan o'r estyniad o ddeufis. A allwch roi ateb i'r cwestiynau hyn i mi heddiw?
I'm afraid I can't. As I said, it takes us somewhere between 12 and 16 weeks to go through the very vigorous tests and verification process for the claims put in by BT under the superfast contract, but I can assure the Member that as soon as I have that data, I will make it available to the house.
Yn anffodus, ni allaf wneud hynny. Fel y dywedais, mae'n cymryd rhwng 12 ac 16 wythnos inni fynd drwy'r profion trwyadl iawn a'r broses wirio mewn perthynas â'r hawliadau a wnaed gan BT o dan y contract Cyflymu Cymru, ond gallaf roi sicrwydd i'r Aelod, cyn gynted ag y bydd y data hwnnw gennyf, y byddaf yn ei roi i'r tŷ.
I'm grateful for that. I'm also grateful that you have previously acknowledged the communication issues that have plagued the Superfast Cymru project, and you've pledged to address them with Openreach. However, communication issues do continue. When will the information on the Openreach broadband checker finally reflect what the accurate position is for all premises, including those enabled under the two-month extension? And for those who were in scope for an upgrade under Superfast Cymru but missed out, when will it become clear whether or not they will be included in the next scheme?
Rwy'n ddiolchgar am hynny. Rwyf hefyd yn ddiolchgar eich bod eisoes wedi cydnabod y problemau cyfathrebu sydd wedi llesteirio prosiect Cyflymu Cymru, ac rydych wedi addo mynd i'r afael â hwy gydag Openreach. Fodd bynnag, mae'r problemau cyfathrebu yn parhau. Pryd y bydd y wybodaeth ar wiriwr band eang Openreach yn adlewyrchu sefyllfa fanwl gywir pob safle, gan gynnwys y rhai a alluogwyd drwy'r estyniad o ddeufis? Ac i'r rheini a oedd yn gymwys am waith uwchraddio o dan brosiect Cyflymu Cymru ond a fethodd ei gael, pryd y cânt wybod a fyddant yn cael eu cynnwys yn y cynllun nesaf ai peidio?
Yes, I think there are some communications issues still. Some of those are very complicated now because they are to do with the availability of connections via particular internet service providers, and we have been working with a number of Assembly Members—you included—to make sure that people are getting the right information about the question to ask. Because we have had some examples of people attempting to buy the services through an internet service provider that doesn't provide, for example, fibre-to-the-premises-type services, and the individual being told that the service isn't available, rather than that the particular provider doesn't provide it. So, we've got some complex communications issues going on at the moment. We have got a number of pieces of information on the website to assist with that. In terms of the successor programmes, we're very pleased that we're as near as we can be to looking at what can be done about the stranded assets programme, which I know the Member is very familiar with as well. I'm hoping to have a definitive list of the additional premises that were connected as a result of our extension, so that we could get the ones that have been completed to a very great extent done very shortly. And we think it's actually more than we originally planned, which is good news, but it's what's holding up the information. And in terms of the bespoke programme, we're going to be rolling that out as we speak to individual communities, and they will have a bespoke solution, which they will very much be in control of.
Ie, credaf fod yna rai problemau cyfathrebu o hyd. Mae rhai ohonynt yn gymhleth iawn yn awr gan eu bod yn ymwneud ag argaeledd cysylltiadau drwy ddarparwyr gwasanaethau rhyngrwyd penodol, ac rydym wedi bod yn gweithio gyda nifer o Aelodau'r Cynulliad—gan eich cynnwys chi—i sicrhau bod pobl yn cael y wybodaeth gywir ynglŷn â'r cwestiwn i'w ofyn. Oherwydd rydym wedi cael rhai enghreifftiau o bobl yn ceisio prynu'r gwasanaethau drwy ddarparwr gwasanaethau rhyngrwyd nad yw'n darparu gwasanaethau ffeibr i'r eiddo, er enghraifft, a'r unigolyn yn cael gwybod nad yw'r gwasanaeth ar gael, yn hytrach na bod y darparwr penodol hwnnw yn methu ei ddarparu. Felly, mae gennym rai problemau cyfathrebu cymhleth ar hyn o bryd. Mae gennym lawer o wybodaeth ar y wefan i gynorthwyo gyda hynny. O ran y rhaglenni olynol, rydym yn falch iawn ein bod mor agos ag y gallwn fod i edrych ar beth y gellir ei wneud ynglŷn â'r rhaglen asedau amddifad, a gwn fod yr Aelod yn gyfarwydd iawn â'r rhaglen honno hefyd. Rwy'n gobeithio cael rhestr derfynol o'r eiddo ychwanegol a gysylltwyd o ganlyniad i'n hestyniad, fel y gallwn sicrhau bod y rhai sydd bron â chael eu cwblhau yn cael eu cwblhau yn fuan iawn. A chredwn fod y nifer yn fwy nag a gynlluniwyd gennym yn wreiddiol, sy'n newyddion da, ond dyna sy'n dal y wybodaeth yn ôl. Ac o ran y rhaglen bwrpasol, byddwn yn ei chyflwyno wrth inni siarad â chymunedau unigol, a byddant yn cael ateb pwrpasol y bydd ganddynt reolaeth drosto.
I very much look forward to receiving that additional information. Can I finally turn to the mobile action plan, which to date seems to be characterised by its lack of action? Are you concerned by the comments of your colleague the Cabinet Secretary responsible for planning, who in a recent letter to the Economy, Infrastructure and Skills Committee, appears to have kicked into the long grass the planning reforms that are required to bring Wales in line with planning reforms that have taken place in England and Scotland, to enable the roll-out of mobile infrastructure? What do you say to the mobile industry, and to those people in rural areas who remain without coverage, who are concerned that the Welsh Government does not have the appetite to address the barriers of rolling out a critical mobile infrastructure, and without which coverage improvements cannot be delivered in a timely way? With positive actions being taken elsewhere in the UK, do you agree that this could lead to a situation where Wales does fall significantly behind? And, in your answer, please don't tell me that mobile is the responsibility of the UK Government, when these levers are very much the responsibility of the Welsh Government.
Rwy'n edrych ymlaen yn fawr iawn at dderbyn y wybodaeth ychwanegol. Yn olaf, a gaf fi droi at y cynllun gweithredu ar ffonau symudol, a nodweddwyd hyd yn hyn, mae'n ymddangos, gan ei ddiffyg gweithredu? A ydych yn pryderu am sylwadau eich cyd-Aelod, yr Ysgrifennydd Cabinet sy'n gyfrifol am gynllunio, ac sydd, mewn llythyr diweddar at Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau, i'w weld wedi gwthio i'r naill ochr y diwygiadau cynllunio sydd eu hangen i sicrhau bod Cymru yn cydymffurfio â diwygiadau cynllunio a gyflwynwyd yn Lloegr ac yn yr Alban, er mwyn gallu cyflwyno seilwaith telathrebu symudol? Beth a ddywedwch wrth y diwydiant ffonau symudol, ac wrth y bobl mewn ardaloedd gwledig nad oes ganddynt signal o hyd, sy'n pryderu nad oes gan Lywodraeth Cymru awydd i fynd i'r afael â'r rhwystrau sydd ynghlwm wrth gyflwyno seilwaith telathrebu symudol hollbwysig, a hebddo, ni ellir cyflawni gwelliannau i'r signal mewn modd amserol? Gyda chamau cadarnhaol yn cael eu cymryd mewn mannau eraill yn y DU, a ydych yn cytuno y gallai hyn arwain at sefyllfa lle mae Cymru ar ei hôl hi'n sylweddol? Ac yn eich ateb, os gwelwch yn dda, peidiwch â dweud wrthyf mai cyfrifoldeb Llywodraeth y DU yw gwasanaethau symudol, pan fo'r dulliau hyn yn gyfrifoldeb i Lywodraeth Cymru.
Well, of course, mobile services are not devolved, so it's—. We don't have some of the levers that I would very much like to have in order to move some of these things forward.
Wel, wrth gwrs, nid yw gwasanaethau symudol wedi cael eu datganoli, felly mae'n—. Nid oes gennym rai o'r dulliau y buaswn yn hoffi eu cael er mwyn bwrw ymlaen â rhai o'r pethau hyn.
Planning is.
Mae cynllunio wedi ei ddatganoli.
But of course some of the levers are within our control. We undertook a piece of planning research to look at what attitudes across Wales were to just increasing mast sizes. And, as I said in my earlier answer about digital radio, the problem with Wales is the population is spread out into every nook and cranny. Just making the masts higher doesn't solve the problem—it's not a silver bullet in any way. And very large numbers of the communities who live in the most beautiful parts of Wales don't want their landscape covered with a lot of very high masts. So, we must come up with some other solutions to that.
So, it is a conversation between us and the UK Government, because we think that, for very rural areas, and low geographical population coverage, we will have to have some solutions that are unpalatable to the industry, such as the ability to roam, for example, between networks. So, if you have 97 per cent coverage for a single network, that's of no use to you at all if you're not on that network, and it doesn't solve the tourist problem either. So it may well be that everybody who lives in the area can swap to that network, but that's useless if you're trying to run a tourist business, and you've got people coming in on the other networks. So, I'm afraid I think there are some more innovative solutions that will need to be put in place by the UK Government in order to allow us to have the very best coverage in Wales, and I continue to press for that.
In the meantime, of course, we have gone out to consultation on the revised 'Planning Policy Wales', in order to gauge what appetite there is in those communities for increased mast coverage, and increased mast height, as a balance for coverage as against the destruction of our very beautiful landscape.
Ond wrth gwrs, mae rhai o'r dulliau o fewn ein rheolaeth. Gwnaethom waith ymchwil i edrych ar agweddau ledled Cymru tuag at gynyddu maint mastiau. Ac fel y dywedais yn fy ateb cynharach am radio digidol, y broblem gyda Chymru yw bod y boblogaeth wedi ei gwasgaru i bob twll a chornel. Nid yw gwneud y mastiau'n uwch yn datrys y broblem—nid yw'n ateb hollgynhwysol mewn unrhyw ffordd. Ac nid yw niferoedd mawr iawn o'r cymunedau sy'n byw yn y rhannau harddaf o Gymru eisiau i'w tirwedd gael ei gorchuddio â llawer o fastiau uchel iawn. Felly, mae'n rhaid i ni lunio rhai atebion eraill i hynny.
Felly, mae'n sgwrs rhyngom ni a Llywodraeth y DU, oherwydd rydym yn credu, ar gyfer ardaloedd gwledig iawn, a lefelau isel o boblogaeth ddaearyddol, y bydd yn rhaid i ni gael rhai atebion sy'n annymunol i'r diwydiant, megis y gallu i drawsrwydweithio, er enghraifft, rhwng rhwydweithiau. Felly, os oes gennych signal o 97 y cant ar gyfer un rhwydwaith, nid yw hynny o unrhyw ddefnydd o gwbl i chi os nad ydych ar y rhwydwaith hwnnw, ac nid yw'n datrys y broblem dwristiaeth chwaith. Felly, efallai y gallai pawb sy'n byw yn yr ardal newid i'r rhwydwaith hwnnw, ond mae hynny'n ddiwerth os ydych yn ceisio rhedeg busnes twristiaeth, ac mae gennych bobl yn dod i mewn ar y rhwydweithiau eraill. Felly, mae arnaf ofn fy mod yn credu y bydd angen i Lywodraeth y DU roi atebion mwy arloesol ar waith er mwyn caniatáu i ni gael y signal gorau yng Nghymru, ac rwy'n parhau i bwyso am hynny.
Yn y cyfamser, wrth gwrs, rydym wedi cynnal ymgynghoriad ynghylch y 'Polisi Cynllunio Cymru' diwygiedig, er mwyn mesur faint o awydd sydd yn y cymunedau hynny mewn perthynas â chynyddu nifer y mastiau, a chynyddu uchder mastiau, fel cydbwysedd rhwng cysylltedd a dinistrio ein tirwedd brydferth iawn.
Thank you. Plaid Cymru spokesperson, Siân Gwenllian.
Diolch. Llefarydd Plaid Cymru, Siân Gwenllian.
Diolch yn fawr. Yr wythnos yma, mae'ch Llywodraeth chi wedi cyhoeddi Bil parhad—y continuity Bill—i sicrhau bod cyfraith yr Undeb Ewropeaidd o safbwynt materion datganoledig yn cael ei drosglwyddo i gyfraith Cymru. Ond wrth gwrs mae yna agwedd bwysig arall o adael yr Undeb Ewropeaidd, a hynny ydy'r risg sydd yna i hawliau dynol. Felly, beth mae'ch Llywodraeth chi yn bwriadu ei wneud i sicrhau bod hawliau dynol yn cael eu cynnal yng Nghymru yn y cyfnod ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd?
Thank you very much. This week, your Government has published the continuity Bill to ensure that EU law in terms of devolved issues is transferred into Welsh law. But of course there is another important aspect of leaving the European Union, and that is the risk to human rights. So, what is your Government intending to do to ensure that human rights are maintained in Wales in the post-Brexit era?
Thank you for that very important question actually. We've made it very plain that we're utterly opposed to the repeal of the Human Rights Act 1998, and all that that entails, and we're utterly opposed to any withdrawal from the European convention on human rights. We're also opposed to any lessening of human rights protections in the context of the UK's withdrawal from the EU. It's impossible to set out the potential effects of a bill of rights without sight of exactly how these changes would be proposed to be framed. Even small amendments to the Human Rights Act could potentially raise complex legal issues. So, careful scrutiny of any such reforms will be required. The Welsh Government expects to be consulted on these issues when more concrete proposals are made available. But, I just want to make it absolutely plain that we don't see the need for it. We have a Human Rights Act that's been very effective, and it's been shown to be effective. It was drafted mostly by British lawyers in fact. It works inside a convention that has worldwide approval, and to use one of the old clichés, 'Why fix it if it ain't broke?'
Diolch i chi am y cwestiwn pwysig hwnnw. Rydym wedi dweud yn glir iawn ein bod yn gwbl wrthwynebus i ddiddymu Deddf Hawliau Dynol 1998, a'r cyfan y mae hynny'n ei olygu, ac rydym yn gwbl wrthwynebus i gamu'n ôl mewn unrhyw fodd o'r confensiwn Ewropeaidd ar hawliau dynol. Rydym hefyd yn gwrthwynebu unrhyw leihad mewn amddiffyniadau hawliau dynol yng nghyd-destun y DU yn ymadael â'r UE. Mae'n amhosibl nodi effeithiau posibl bil hawliau heb weld yn union sut yr argymhellid y dylid fframio'r newidiadau hyn. Mae'n bosibl y gallai hyd yn oed gwelliannau bach i'r Ddeddf Hawliau Dynol greu problemau cyfreithiol cymhleth. Felly, bydd angen craffu'n ofalus ar unrhyw ddiwygiadau o'r fath. Mae Llywodraeth Cymru'n disgwyl yr ymgynghorir â hi ynghylch y materion hyn pan fydd cynigion mwy cadarn ar gael. Ond rwyf eisiau dweud yn gwbl glir nad ydym yn gweld yr angen amdani. Mae gennym Ddeddf Hawliau Dynol sydd wedi bod yn effeithiol iawn, ac wedi ei gweld yn bod yn effeithiol. Cafodd ei drafftio gan gyfreithwyr Prydeinig yn bennaf mewn gwirionedd. Mae'n gweithio fel rhan o gonfensiwn sydd wedi cael ei gymeradwyo ledled y byd, ac i ddefnyddio un o'r hen ystrydebau, 'Pam ei drwsio os nad yw wedi torri?'
Yn union, ond mae'n glir mai un o'r risgiau mawr o adael yr Undeb Ewropeaidd ydy bod gan rai o'r rhai oedd ar ochr yr ymgyrch i adael, gan gynnwys rhai o'r bobl fu'n cyllido'r ymgyrch honno, weledigaeth ideolegol wahanol iawn i'r un sydd gennych chi a fi: ideoleg o'r Deyrnas Unedig fel cenedl trethi isel, lle mae gwasanaethau cyhoeddus yn cael eu preifateiddio, a lle mae cyflogwyr yn medru trin eu gweithwyr fel ag y mynnan nhw, heb warchodaeth i hawliau gweithwyr, er enghraifft, na merched ar gyfnodau mamolaeth ac yn blaen. Ac yn sicr, rwy'n gwybod nad dyna yr ydych chi na minnau eisiau ar gyfer Cymru. Felly, sut mae'ch Llywodraeth chi yn paratoi i warchod yr hawliau yma—hawliau pobl, hawliau menywod, hawliau pobl anabl—yn erbyn ymdrechion i wanhau'r hawliau sydd ar hyn o bryd yn rhan o wead ein gwlad ni, a hynny yn rhannol yn sgil deddfwriaeth o du'r Undeb Ewropeaidd?
Exactly, but it is clear that one of the major risks of exiting the European Union is that some of those who were on the leave side of the campaign, including some of those who funded that campaign, have an ideological vision that is very different to the one that you and I hold: the UK as a low-taxation nation, where public services are privatised, and where employers can treat their employees as they choose, without any safeguarding of workers' rights, for example, for women on maternity, and so on and so forth. I know that that isn't what you or I would want for Wales. So, how can your Government prepare to safeguard these rights—the rights of people, the rights of women and disabled people—against efforts to weaken those rights that are currently part of the make-up of our nation, partly because of European legislation?
Absolutely. And that's very much part of the idea of the continuity Bill, to protect our ability as a devolved Government to protect the transfer of current EU regulation into Welsh law, and to keep it embedded therein. And, actually, just to continue our cultural tradition of being extremely proud of being a culture in Wales that protects human rights and actually welcomes people from across the world, seeking asylum and sanctuary, because we're proud of our human rights record. And I, for one, have got no truck at all with changing our position, either in Wales or in the UK as a whole, to anything other than that, and it's one of the reasons that I think that what we're doing is not the right course of action, and we continue to push that point of view very forcefully.
Yn hollol. Ac mae hynny'n rhan bwysig iawn o syniad y Bil parhad, i amddiffyn ein gallu fel Llywodraeth ddatganoledig i ddiogelu'r broses o drosglwyddo rheoliadau cyfredol yr UE i gyfraith Cymru, a'u cadw wedi eu hymgorffori ynddi. Ac i barhau â'n traddodiad diwylliannol o fod yn hynod o falch o fod yn ddiwylliant yng Nghymru sy'n diogelu hawliau dynol mewn gwirionedd, ac sy'n croesawu pobl o bob cwr o'r byd sy'n ceisio lloches a noddfa, oherwydd rydym yn falch o'n hanes o ran hawliau dynol. Ac nid oes gennyf fi, yn bersonol, unrhyw awydd ein gweld yn newid ein safbwynt, naill ai yng Nghymru neu yn y DU yn ei chyfanrwydd, i unrhyw beth heblaw hynny, ac mae'n un o'r rhesymau pam nad wyf yn credu mai'r hyn a wnawn yw'r ffordd iawn o weithredu, ac rydym yn parhau i wthio'r safbwynt hwnnw'n rymus iawn.
Ond tybed a oes angen mynd ymhellach na'r Bil parhad. Tybed a oes angen deddfwriaeth benodol ynglŷn â hawliau. Mae'r Athro Simon Hoffman wedi cyflwyno tystiolaeth sy'n dweud bod deddfwriaeth ar hawliau o fewn cymhwysedd y Cynulliad yma. Mae o yn dweud:
But I wonder whether we need to go further than the continuity Bill. I wonder whether we need specific legislation on rights. Professor Simon Hoffman has presented evidence stating that legislation on rights is within the competence of this Assembly. He has stated:
'When the revised Schedule 7A—'
of the Wales Act 2017—
'is in force the Welsh Minsters will have power to introduce legislation, and the NAW will be competent to enact legislation in the field of human rights generally'.
Pan fydd Atodlen ddiwygiedig 7A—
o Ddeddf Cymru 2017—
mewn grym bydd gan Weinidogion Cymru bŵer i gyflwyno deddfwriaeth, a bydd Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn gymwys i ddeddfu ym maes hawliau dynol yn gyffredinol.
Felly, mae hynny i mi yn awgrymu bod ffenest o gyfle ar gael rhwng yr amser y daw y Schedule 7A yma i rym a phan fydd y Deyrnas Unedig yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, fod yna ffenest o gyfle i ddeddfu i warchod cyn gymaint ag sy'n bosib o'r hawliau dynol a'r hawliau gweithwyr sydd gennym ni ar hyn o bryd. A ydych chi'n credu ei bod hi'n werth pasio deddfwriaeth benodol ynglŷn ag amddiffyn hawliau pobl Cymru?
Therefore, to me, that suggests that there is a window of opportunity here between the time that Schedule 7A comes into force and when the UK leaves the European Union. There is a window of opportunity to legislate to safeguard as much as possible of these human rights and the workers' rights currently in place. Do you believe that it would be valuable to pass specific legislation in terms of protecting the rights of the people of Wales?
Well, I think there's a possibility of that, but as I said, at the moment, the UK Government's plans to reform human rights are on hold—which I'm delighted to hear them say—until the UK's withdrawal from the EU is finalised. This was confirmed in the Conservative 2017 general election manifesto, one of the only bits of it that I greeted with any enthusiasm. It says:
'We will not repeal or replace the Human Rights Act while the process of Brexit is underway but we will consider our human rights legal framework when the process of leaving the EU concludes. We will remain signatories to the European Convention on Human Rights for the duration of the next Parliament.'
So, that's their current position. Our position very clearly is, as I say, we like the Human Rights Act as it is. We like being a member of the convention on human rights. We think that's fundamental to our culture and our society and we'll continue to push for that. But, quite rightly, we will keep a weather eye on what might need to be done, and while we're discussing the continuity Bill, I'm sure we'll be bearing some of those issues in mind.
Wel, credaf fod hynny'n bosibl, ond fel y dywedais, ar hyn o bryd, mae cynlluniau Llywodraeth y DU i ddiwygio hawliau dynol wedi'u gohirio—ac rwy'n falch iawn o glywed hynny—hyd nes y bydd y DU wedi ymadael â'r Undeb Ewropeaidd yn derfynol. Cadarnhawyd hyn ym maniffesto Ceidwadol etholiad cyffredinol 2017, un o'r unig ddarnau ohono roeddwn yn frwdfrydig o gwbl yn ei gylch. Mae'n dweud:
Ni fyddwn yn diddymu neu'n disodli'r Ddeddf Hawliau Dynol tra bo proses Brexit yn mynd rhagddi ond byddwn yn ystyried ein fframwaith cyfreithiol ar gyfer hawliau dynol pan fo'r broses o adael yr Undeb Ewropeaidd yn dod i ben. Byddwn yn parhau wedi ymrwymo i'r Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol drwy gydol y Senedd nesaf.
Felly, dyna eu safbwynt ar hyn o bryd. Mae ein safbwynt ni yn glir iawn, fel rwy'n ei ddweud, sef ein bod yn hoffi'r Ddeddf Hawliau Dynol fel ag y mae. Rydym yn hoffi bod yn aelod o'r confensiwn ar hawliau dynol. Credwn fod hwnnw'n hanfodol i'n diwylliant a'n cymdeithas a byddwn yn parhau i bwyso amdano. Ond yn hollol briodol, byddwn yn cadw llygad ar yr hyn y gallai fod angen ei wneud, a thra'n bod yn trafod y Bil parhad, rwy'n siŵr y byddwn yn cadw rhai o'r materion hynny mewn cof.
Thank you. UKIP spokesperson, Caroline Jones.
Diolch. Llefarydd UKIP, Caroline Jones.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Leader of the house, Wales is facing a huge demographic shift in the near future, with the number of over-65s set to rocket, and the number of those of working age set to plummet. This presents enormous challenges for public services, particularly health and social care. Increased use of digital technologies can help address these problems, but only if we have the proper digital infrastructure. So, how does your Government plan to ensure that our digital infrastructure is fit for future needs?
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Arweinydd y tŷ, mae Cymru'n wynebu newid demograffig enfawr yn y dyfodol agos, gyda'r disgwyl y bydd nifer y bobl dros 65 oed yn cynyddu'n sylweddol, ac y bydd nifer y rhai sydd o oedran gweithio yn gostwng. Mae hyn yn creu heriau enfawr i wasanaethau cyhoeddus, yn enwedig iechyd a gofal cymdeithasol. Gall defnydd cynyddol o dechnolegau digidol helpu i ddatrys y problemau hyn, ond nid heb seilwaith digidol priodol. Felly, sut y mae eich Llywodraeth yn bwriadu sicrhau bod ein seilwaith digidol yn addas ar gyfer anghenion y dyfodol?
Yes. We've spent a lot of money, as Members across the Chamber will have heard me say on a number of occasions, on extending superfast broadband right through Wales, and that has a number of effects, not least allowing telemedicine and so on to take effect, so that we take better care of our population as a whole, and specifically those who have any kind of mobility or distance issues. That's very much part of the reason we've spent very large numbers of millions on the roll-out of that digital infrastructure.
I will say, however, to the Member that I have a fundamental problem really with the start of what she said, because one of the issues we now face is the difficulty of attracting migrants of working age into the Welsh economy as a result of her party's pushing of a particular migration policy with which I fundamentally disagree. So, actually, restricting immigration for breeder-age populations, which is what largely migrant populations actually are, is a fundamentally backwards step in readjusting our economy.
Ie. Rydym wedi gwario llawer o arian, fel y bydd yr Aelodau ar draws y Siambr wedi fy nghlywed yn dweud ar sawl achlysur, ar ymestyn band eang cyflym iawn ledled Cymru, ac mae hynny wedi arwain at nifer o bethau, yn enwedig galluogi telefeddygaeth ac ati i ddod yn weithredol, fel ein bod yn gofalu'n well am y boblogaeth gyfan, ac yn benodol y bobl sydd ag unrhyw fath o broblemau'n ymwneud â symudedd neu bellter. Mae hynny'n rhan bwysig iawn o'r rheswm pam rydym wedi gwario nifer fawr iawn o filiynau ar gyflwyno'r seilwaith digidol hwnnw.
Fodd bynnag, rwyf am ddweud wrth yr Aelod fod gennyf broblem sylfaenol mewn gwirionedd â dechrau'r hyn a ddywedodd, oherwydd un o'r problemau rydym yn ei hwynebu yn awr yw'r anhawster i ddenu ymfudwyr o oedran gweithio i economi Cymru o ganlyniad i ymdrechion ei phlaid i wthio polisi mewnfudo penodol rwy'n anghytuno'n sylfaenol ag ef. Felly, mewn gwirionedd, mae cyfyngu mewnfudo ymhlith poblogaethau o oedran magu, sef yr hyn yw poblogaethau mudol i raddau helaeth mewn gwirionedd, yn gam sylfaenol tuag yn ôl wrth inni addasu ein heconomi.
Thank you for that answer, leader of the house, because I was coming on to telemedicine, which is fast becoming a solution for healthcare in rural areas and widely seen as a solution to the shortages that we have in primary care. Unfortunately, those same rural areas are poorly provisioned in both broadband and mobile reception. So, if we are to address health inequalities in rural parts of Wales, we have to ensure that digital communications are 100 per cent reliable. So, what discussions have you had with the UK Government and the service providers regarding the provision of reliable digital communications to 100 per cent of the population?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw, arweinydd y tŷ, oherwydd roeddwn ar fin sôn am delefeddygaeth, sy'n datblygu i fod yn ateb i ofal iechyd mewn ardaloedd gwledig ac yn cael ei weld yn eang fel ateb i'r diffygion sydd gennym ym maes gofal sylfaenol. Yn anffodus, darpariaeth wael sydd yna yn yr ardaloedd gwledig hynny o ran band eang a signal ffonau symudol. Felly, os ydym am fynd i'r afael ag anghydraddoldebau iechyd mewn rhannau gwledig o Gymru, mae'n rhaid i ni sicrhau bod cyfathrebu digidol yn gwbl ddibynadwy. Felly, pa drafodaethau rydych wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU a'r darparwyr gwasanaethau ynglŷn â darparu cyfathrebu digidol dibynadwy i 100 y cant o'r boblogaeth?
Well, we've had extensive conversations with the UK Government about this, particularly in light of the Digital Economy Act 2017. They've gone for a 10 Mbps universal service obligation; however, it's not yet at all clear what 'universal' means in this context. It's unlikely to mean 100 per cent as that's not likely to be within the budget associated with the Act. We think 10 Mbps isn't sufficient, and one of the reasons we don't think it's sufficient is that it's not sufficient for telemedicine. In fact, only this morning, in my ministerial data and digital services group, we had a presentation from the Powys Teaching Local Health Board about their new community care information system and we were discussing the need to extend broadband further into rural Wales as part of the new Superfast 2 programme, with a view to getting 30 Mbps minimum speeds across large parts of Wales. It's worth mentioning that without Superfast Cymru none of that would have ever been done: no part of Powys, Ceredigion or Carmarthenshire would ever have been done under a commercial roll-out. So, it's entirely due to the Welsh Government's programme that these areas have any broadband at all.
Wel, rydym wedi cael trafodaethau helaeth gyda Llywodraeth y DU am hyn, yn enwedig yng ngoleuni Deddf yr Economi Ddigidol 2017. Maent wedi dewis rhwymedigaeth gwasanaeth cyffredinol o 10 Mbps; fodd bynnag, nid yw'n gwbl glir eto beth y mae 'cyffredinol' yn ei olygu yn y cyd-destun hwn. Mae'n annhebygol y bydd yn golygu 100 y cant gan nad yw hynny'n debygol o fod o fewn y gyllideb sy'n gysylltiedig â'r Ddeddf. Nid ydym yn credu bod 10 Mbps yn ddigonol, ac un o'r rhesymau pam nad ydym yn credu ei fod yn ddigonol yw oherwydd nad yw'n ddigonol ar gyfer telefeddygaeth. Yn wir, y bore yma, yn fy ngrŵp gweinidogol ar ddata a gwasanaethau digidol, cawsom gyflwyniad gan Fwrdd Iechyd Lleol Addysgu Powys am eu system wybodaeth gofal cymunedol newydd ac roeddem yn trafod yr angen i ymestyn band eang ymhellach i gefn gwlad Cymru fel rhan o'r rhaglen Cyflymu Cymru 2 newydd, gyda golwg ar gael isafswm cyflymder o 30 Mbps ar draws rhannau helaeth o Gymru. Mae'n werth crybwyll na fyddai hynny byth wedi ei wneud heb Cyflymu Cymru: ni fyddai unrhyw ran o Bowys, Ceredigion na Sir Gaerfyrddin byth wedi cael eu cysylltu drwy broses gyflwyno fasnachol. Felly, rhaglen Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol am y ffaith bod gan yr ardaloedd hyn unrhyw fand eang o gwbl.
Thank you, once again, for those answers, leader of the house. Our digital infrastructure depends not only upon cables and radio transmitters, but also highly trained personnel, particularly in cyber security and data management. Cyber attacks and data centre outages have wreaked havoc on the NHS in recent times, highlighting the fact that computer scientists are as vital to our NHS as the life scientists. What discussions have you had with the Cabinet Secretary for Education about ensuring Wales has sufficient skilled individuals to protect our digital infrastructure?
Diolch i chi, unwaith eto, am yr atebion hynny, arweinydd y tŷ. Mae ein seilwaith digidol yn dibynnu ar geblau a throsglwyddyddion radio yn ogystal â phersonél wedi'u hyfforddi'n dda, yn arbennig ym maes rheoli data a diogelwch seiber. Mae ymosodiadau seiber a thoriadau yn y canolfannau data wedi creu anhrefn yn y GIG yn ddiweddar, gan amlygu'r ffaith bod gwyddonwyr cyfrifiadurol yr un mor hanfodol i'n GIG a'r gwyddonwyr bywyd. Pa drafodaethau a gawsoch gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros addysg ynglŷn â sicrhau bod gan Gymru ddigon o unigolion medrus i ddiogelu ein seilwaith digidol?
Yes, cyber security is a real live issue for us obviously and I very recently met with Ciaran Martin, the chief executive of the National Cyber Security Centre, and my officials maintain a good working relationship with his organisation. We're very pleased that the NCSC has just announced a dedicated devolved administrations relationships manager to work with us in Wales. Our officials held a workshop with him at the end of January to discuss robust cyber instant management procedures and that's right across the Welsh Government. So, we're very actively involved in ensuring that we have good cyber security across the Welsh public estate.
Ydi, mae diogelwch seiber yn fater byw go iawn i ni yn amlwg a chyfarfûm yn ddiweddar â Ciaran Martin, prif weithredwr y Ganolfan Seiberddiogelwch Genedlaethol, ac mae fy swyddogion yn cynnal perthynas waith dda gyda'i sefydliad. Rydym yn falch iawn fod y Ganolfan Seiberddiogelwch Genedlaethol newydd gyhoeddi penodiad rheolwr cysylltiadau gweinyddiaethau datganoledig i weithio gyda ni yng Nghymru. Cynhaliodd ein swyddogion weithdy gydag ef ddiwedd mis Ionawr i drafod gweithdrefnau rheoli seiber uniongyrchol cadarn a hynny ar draws Llywodraeth Cymru. Felly, rydym yn weithgar iawn yn sicrhau bod gennym ddiogelwch seiber da ar draws ystâd gyhoeddus Cymru.
Now, we return to the questions on the order paper. Question 3, Mike Hedges.
Dychwelwn yn awr at y cwestiynau ar y papur trefn. Cwestiwn 3, Mike Hedges.
3. A wnaiff Arweinydd y Tŷ roi'r wybodaeth ddiweddaraf am ddarpariaeth band eang yn Nwyrain Abertawe? OAQ51788
3. Will the Leader of the House provide an update on broadband provision in Swansea East? OAQ51788
Certainly. Although not holding information specifically for Swansea East, under the Superfast Cymru project we have provided access to fast fibre broadband to 24,093 premises across all parts of Swansea, equating to just over 98 per cent completion. The average download speed across Swansea is currently 82.81 Mbps.
Yn sicr. Er nad oes gennyf y wybodaeth benodol ar gyfer Dwyrain Abertawe, rydym wedi darparu mynediad at fand eang ffeibr cyflym i 24,093 o safleoedd ar draws bob rhan o Abertawe fel rhan o brosiect Cyflymu Cymru, sy'n cyfateb i gyfradd gwblhau o ychydig dros 98 y cant. Y cyflymder lawrlwytho cyfartalog ar draws Abertawe yw 82.81 Mbps ar hyn o bryd.
And what is the upload speed?
A beth yw'r cyflymder lanlwytho?
There's a big issue with upload speeds depending on what kind of technology you use to connect it and they depend on a number of other factors. So, customers on a fibre-to-the-cabinet connection can expect download speeds of a maximum of about 80 Mbps and upload speeds of around 20 Mbps. But it's dependent on distance from the cabinet, the package the customer buys from their internet service provider and what's called 'contention' on the network, which just means how busy it is. However, customers on a fibre-to-the-premises connection can expect download speeds of around 330 Mbps and upload speeds of around 30 Mbps, and that's dependent on the package that the customer buys as well, but it's not dependent on distance and FTTP is not subject to contention. So, we have the biggest fibre penetration in the UK at the moment, across parts of Wales, because people on a full fibre connection clearly don't have that problem. There is definitely an upload speed problem on copper networks and especially as you go into the fade-out area, and one of the things that's really interesting in Swansea is the BT test for a new way of sending a signal down copper wires in Swansea, called the G.fast test. I'm really looking forward to seeing what the outcome of that will be shortly, to see whether it has an effect that we can roll out elsewhere in Wales.
Mae problem fawr gyda'r cyflymderau lanlwytho yn dibynnu ar ba fath o dechnoleg rydych yn ei defnyddio ar gyfer ei gysylltu, ac maent yn dibynnu ar nifer o ffactorau eraill. Felly, gall cwsmeriaid ar gysylltiad ffeibr i'r cabinet ddisgwyl uchafswm cyflymderau lawrlwytho o tua 80 Mbps a chyflymderau lanlwytho o tua 20 Mbps. Ond mae'n dibynnu ar y pellter o'r cabinet, y pecyn y mae'r cwsmer yn ei brynu gan eu darparwr gwasanaeth rhyngrwyd a'r hyn a gaiff ei alw'n 'gystadleuaeth' ar y rhwydwaith, sy'n golygu pa mor brysur ydyw. Fodd bynnag, gall cwsmeriaid ar gysylltiad ffeibr i'r adeilad ddisgwyl cyflymderau lawrlwytho o tua 330 Mbps a chyflymderau lanlwytho o tua 30 Mbps, ac mae hynny'n dibynnu ar y pecyn y mae'r cwsmer yn ei brynu yn ogystal, ond nid yw'n dibynnu ar bellter ac nid yw cysylltiad ffeibr i'r adeilad yn destun cystadleuaeth. Felly, mae gennym y treiddiad ffeibr mwyaf yn y DU ar hyn o bryd, ar draws rhannau o Gymru, oherwydd, yn amlwg, nid oes gan bobl sydd â chysylltiad ffeibr llawn y broblem honno. Yn bendant mae yna broblem gyda chyflymder lanlwytho ar rwydweithiau copr ac yn enwedig wrth i chi fynd i'r ardal bylu allan, ac un o'r pethau sy'n ddiddorol iawn yn Abertawe yw'r prawf BT ar gyfer ffordd newydd o anfon signal drwy wifrau copr yn Abertawe, o'r enw prawf G.fast. Rwy'n edrych ymlaen yn fawr at weld beth fydd canlyniad hynny cyn bo hir, i weld a allwn ei gyflwyno mewn mannau eraill yng Nghymru.
In response to a question that I asked the economy Secretary last year about broadband provision near rail lines, he said that he recognised the importance of Wi-Fi on rail services in Wales and mentioned that Arriva Trains Wales was doing work to improve that at the time. While you know that constituents will enter Swansea train station in Swansea West, it takes them just a matter of seconds, as Mike Hedges will agree, to be in Swansea East and they're already complaining about how fickle the Wi-Fi connection is. Have you spoken to the economy Secretary at all about how we can improve Wi-Fi services on trains? I appreciate that trains aren't your responsibility, but Wi-Fi is, so there's obviously some work to be done together there?
Mewn ymateb i gwestiwn a ofynnais i Ysgrifennydd yr economi y llynedd am ddarpariaeth band eang ger rheilffyrdd, dywedodd ei fod yn cydnabod pwysigrwydd Wi-Fi ar wasanaethau rheilffyrdd yng Nghymru a chrybwyllodd fod Trenau Arriva Cymru yn gwneud gwaith i wella hynny ar y pryd. Pan fo etholwyr yn mynd i mewn i orsaf drenau Abertawe yng Ngorllewin Abertawe, fe wyddoch nad yw ond yn cymryd eiliadau, fel y bydd Mike Hedges yn cytuno, i fod yn Nwyrain Abertawe ac maent eisoes yn cwyno am ba mor anwadal yw'r cysylltiad Wi-Fi. A ydych wedi siarad ag Ysgrifennydd yr economi o gwbl ynglŷn â sut y gallwn wella gwasanaethau Wi-Fi ar drenau? Sylweddolaf nad eich cyfrifoldeb chi yw trenau, ond mae Wi-Fi yn gyfrifoldeb i chi, felly yn amlwg mae peth gwaith i'w wneud ar y cyd mewn perthynas â hynny?
Indeed, and his officials attend my ministerial data and digital group, which as I said, met only this morning. One of the topics of conversation was that we're putting in place a new transport data arrangement, as part of the way the officials work, to consider how we might best improve some of the connectivity issues. So, you will know that Arriva Trains Wales has just put Wi-Fi on all of its rolling stock and the rolling stock will transfer when the franchise happens. But Great Western—we've been unable to secure that, although there's a conversation going on. We are, however, looking to see whether an agreement with Network Rail might be productive in terms of using some of the network itself as infrastructure, and, indeed, we're also looking at noding the roads and so on in order to improve some of it. So, I have a very intensive and ongoing conversation with the Cabinet Secretary and his officials about how we can best use the infrastructure that's available to us in order to increase exactly that sort of provision.
Yn wir, ac mae ei swyddogion yn mynychu fy ngrŵp gweinidogol ar ddata a gwasanaethau digidol, a gyfarfu y bore yma fel y dywedais. Un o'r pynciau trafod oedd y trefniant data trafnidiaeth newydd rydym yn ei roi ar waith, fel rhan o'r ffordd y mae swyddogion yn gweithio, i ystyried y ffordd orau o wella rhai o'r materion cysylltedd. Felly, byddwch yn gwybod bod Trenau Arriva Cymru newydd roi Wi-Fi ar bob un o'u cerbydau a bydd y cerbydau'n trosglwyddo pan fydd y fasnachfraint yn digwydd. Ond Great Western—rydym wedi methu sicrhau hwnnw, er bod trafodaeth yn mynd rhagddi. Fodd bynnag, rydym yn edrych i weld a allai cytundeb gyda Network Rail fod yn gynhyrchiol o ran defnyddio peth o'r rhwydwaith ei hun fel seilwaith, ac yn wir, rydym hefyd yn edrych ar gysylltu'r ffyrdd ac ati er mwyn gwella rhywfaint ohono. Felly, rwy'n trafod yn ddwys ac yn barhaus gydag Ysgrifennydd y Cabinet a'i swyddogion ynglŷn â'r ffordd orau o ddefnyddio'r seilwaith sydd ar gael i ni er mwyn cynyddu'r union fath hwnnw o ddarpariaeth.
Leader of the house, you say that the take-up rate for superfast broadband has remained much lower than the actual availability of superfast broadband. So, could I ask what you as a Government are doing to ensure that people are aware of the availability of superfast broadband in their area?
Arweinydd y tŷ, rydych yn dweud bod cyfradd y rhai sy'n manteisio ar fand eang cyflym iawn wedi parhau i fod yn is o lawer nag argaeledd band eang cyflym iawn mewn gwirionedd. Felly, a gaf fi ofyn beth rydych chi fel Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau bod pobl yn ymwybodol o argaeledd band eang cyflym iawn yn eu hardal?
Yes, we've just increased the amount of money that we currently spend on advertising the availability of broadband. We've just procured an advertising agency to go out on a two-county basis at a time—a rolling programme of advertising the availability of superfast in order to increase take-up.
I will say, though, that this is an enormous cultural change. We've all forgotten how fast this change has happened really. So, when this programme was first put in place, BT themselves estimated that about 21 per cent of the population would take up broadband. That's why the gain share is set at 21 per cent. They didn't expect to share any profit with us. It's currently running at just over 50 per cent. That's why we've got so much money to invest in the next stage. But, obviously, the faster that that climbs, the better. It's got quite a timetable on it, so we keep getting that gain share over several years in the future. So, I would encourage all of us to encourage as many people as possible to get online.
Ie, rydym wedi cynyddu swm yr arian rydym yn ei wario ar hyn o bryd ar hysbysebu argaeledd band eang. Rydym newydd gaffael asiantaeth hysbysebu i hysbysebu ar sail dwy sir ar yr un pryd—rhaglen dreigl i hysbysebu argaeledd band eang cyflym iawn er mwyn cynyddu nifer y rhai sy'n manteisio arno.
Hoffwn ddweud, fodd bynnag, fod hwn yn newid diwylliannol anferth. Mae pawb ohonom wedi anghofio pa mor gyflym y digwyddodd y newid hwn mewn gwirionedd. Felly, pan gafodd y rhaglen hon ei rhoi ar waith yn gyntaf, roedd BT eu hunain yn amcangyfrif y byddai tua 21 y cant o'r boblogaeth yn manteisio ar fand eang. Dyna pam fod y gyfran o'r budd wedi'i osod ar 21 y cant. Nid oeddent yn disgwyl rhannu unrhyw elw gyda ni. Ar hyn o bryd mae ychydig dros 50 y cant. Dyna pam y mae gennym gymaint o arian i'w fuddsoddi yn y cyfnod nesaf. Ond yn amlwg, gorau po gyntaf y bydd hwnnw'n cynyddu. Mae amserlen go hir ynghlwm wrtho, felly rydym yn parhau i gael y gyfran honno o'r budd dros nifer o flynyddoedd yn y dyfodol. Felly, buaswn yn annog pob un ohonom i annog cymaint o bobl â phosibl i fynd ar-lein.
4. Pa gamau y bydd Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i leihau nifer y troseddau casineb homoffobig yng Nghymru yn 2018? OAQ51796
4. What action will the Welsh Government take to reduce homophobic hate crime in Wales in 2018? OAQ51796
We continue to work closely with our partners on the hate crime criminal justice board, including the police and Crown Prosecution Service, to tackle homophobic hate crime. We also provide funding to Victim Support Cymru and Stonewall Cymru, through our equality and inclusion programme, which supports work in this area.
Rydym yn parhau i weithio'n agos gyda'n partneriaid ar fwrdd cyfiawnder troseddol Cymru ar gyfer troseddau casineb, gan gynnwys yr heddlu a Gwasanaeth Erlyn y Goron, i fynd i'r afael â throseddau casineb homoffobig. Rydym hefyd yn darparu cyllid ar gyfer Cymorth i Ddioddefwyr Cymru a Stonewall Cymru, drwy ein rhaglen cydraddoldeb a chynhwysiant, sy'n cefnogi gwaith yn y maes hwn.
Thank you for that answer, leader of the house. Research by Stonewall Cymru has shown that the number of LGBT people in Wales who have experienced hate crime has increased by 82 per cent within the last five years. They also found that four in five hate crimes and incidents go unreported, with younger people particularly reluctant to go to the police. Leader of the house, what is the Welsh Government doing to encourage the reporting of homophobic hate crime by young people and has it considered using social media, such as the This is Me campaign, which raises awareness of domestic violence?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw, arweinydd y tŷ. Mae ymchwil gan Stonewall Cymru wedi dangos bod nifer y bobl lesbiaidd, hoyw, ddeurywiol a thrawsrywiol yng Nghymru sydd wedi dioddef troseddau casineb wedi cynyddu 82 y cant yn y pum mlynedd diwethaf. Canfu hefyd na roddir gwybod am bedair o bob pump trosedd neu ddigwyddiad casineb, gyda phobl iau yn arbennig o gyndyn o fynd at yr heddlu. Arweinydd y tŷ, beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i annog pobl ifanc i roi gwybod am droseddau casineb homoffobig ac a yw wedi ystyried defnyddio cyfryngau cymdeithasol, megis ymgyrch Dyma Fi, sy'n codi ymwybyddiaeth o drais domestig?
Yes indeed, we're very proud of the This is Me campaign, which I launched in Gower College a few weeks ago now. It's been widely taken up on social media, and, as the Member will know, it's based very much on promoting what the research shows us, which is that increased gender equality and transgender equality decreases violence as people are able to just express themselves as they wish to be and are not forced into roles and stereotypes that mean that they're not able to cope with their general life.
We have a number of very specific things we do around hate crime. The hate crime criminal justice board will set its 2018 objectives on 9 May. These will be aligned to our 2014 tackling hate crimes and incidents framework. The three objectives are on prevention, support and improving a multi-agency response. We also, as I said in an earlier answer, under the equality and inclusion programme, fund Victim Support at around £624,000 and Stonewall Cymru at around £250,000 a year.
The national hate crime report and support centre, run by Victim Support, continues to raise awareness and help victims of homophobic hate crime. They work closely with their sister service, Rainbow Bridge LGBT domestic abuse service. I hope the Member is aware of Stonewall Cymru's Come Out For LGBT campaign, which encourages people to take a visible stand against LGBT hate crime and show support for LGBT equality in all forms.
We're also, as he specifically asked about schools, working to make sure school staff are well equipped and confident about tackling hate-related bullying. In 2015, the Welsh Government published lesson plans for schools on gender- and transgender-based bullying, aimed at key stages 3 and 4, which can be found in our digital learning service Hwb.
Yn wir, rydym yn falch iawn o ymgyrch Dyma Fi, a lansiwyd gennyf yng Ngholeg Gŵyr ychydig wythnosau yn ôl bellach. Mae llawer wedi cyfeirio'n eang ati ar y cyfryngau cymdeithasol, ac fel y bydd yr Aelod yn gwybod, mae wedi cael ei seilio i raddau helaeth ar hyrwyddo beth y mae'r ymchwil yn ei ddangos i ni, sef bod cynnydd mewn cydraddoldeb rhwng y rhywiau a chydraddoldeb trawsryweddol yn lleihau trais gan fod pobl yn gallu mynegi eu hunain fel y maent yn dymuno a chan nad ydynt yn cael eu gorfodi i gydymffurfio â rolau a stereoteipiau sy'n golygu nad ydynt yn gallu ymdopi â'u bywydau yn gyffredinol.
Mae gennym nifer o bethau penodol iawn rydym yn eu gwneud mewn perthynas â throseddau casineb. Bydd bwrdd cyfiawnder troseddol Cymru ar gyfer troseddau casineb yn nodi ei amcanion ar gyfer 2018 ar 9 Mai. Bydd y rhain yn cael eu cydlynu â'n fframwaith mynd i'r afael â throseddau a digwyddiadau casineb 2014. Mae'r tri amcan yn ymwneud ag atal, cymorth a gwella ymateb amlasiantaethol. Rydym hefyd, fel y dywedais mewn ateb yn gynharach, o dan y rhaglen cydraddoldeb a chynhwysiant, yn rhoi tua £624,000 o gyllid i Cymorth i Ddioddefwyr a thua £250,000 y flwyddyn i Stonewall Cymru.
Mae'r ganolfan genedlaethol ar gyfer cymorth ac adrodd am droseddau casineb, a gynhelir gan Cymorth i Ddioddefwyr, yn parhau i godi ymwybyddiaeth a helpu dioddefwyr troseddau casineb homoffobig. Maent yn gweithio'n agos â'u chwaer-wasanaeth, gwasanaeth cam-drin domestig LGBT Rainbow Bridge. Rwy'n gobeithio bod yr Aelod yn ymwybodol o ymgyrch Dewch Allan dros LGBT Stonewall Cymru, sy'n annog pobl i wneud safiad gweladwy yn erbyn troseddau casineb LGBT a dangos cefnogaeth i gydraddoldeb LGBT o bob math.
Gan ei fod wedi gofyn yn benodol am ysgolion, rydym hefyd yn gweithio i wneud yn siŵr fod staff ysgol yn gymwys ac yn hyderus ynglŷn â mynd i'r afael â bwlio sy'n gysylltiedig â chasineb. Yn 2015, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru gynlluniau gwersi i ysgolion ar fwlio ar sail rhywedd a thrawsrywedd, wedi'u hanelu at gyfnodau allweddol 3 a 4, sydd i'w gweld ar ein gwasanaeth dysgu digidol Hwb.
5. A wnaiff Arweinydd y Tŷ roi'r wybodaeth ddiweddaraf am argaeledd band eang cyflym iawn yn Nhrefynwy? OAQ51806
5. Will the Leader of the House provide an update on the availability of superfast broadband in Monmouth? OAQ51806
Certainly. Under the Superfast Cymru project, we have provided access to fast-fibre broadband to 17,767 premises across all parts of Monmouthshire, equating to just over 76.2 per cent completion, and they have an average download speed of 83.84 Mbps.
Yn sicr. Yn sgil prosiect Cyflymu Cymru, rydym wedi darparu mynediad at fand eang ffeibr cyflym i 17,767 o safleoedd ar draws pob rhan o Sir Fynwy, sy'n cyfateb i gyfradd gwblhau o ychydig dros 76.2 y cant, ac mae ganddynt gyflymder lawrlwytho cyfartalog o 83.84 Mbps.
All credit to you for managing to find different answers to all the questions on broadband today and different statistics. I think your file will be running out soon.
As my colleague Russ George said earlier in questions to you, many families in rural areas dropped off the Superfast Cymru scheme originally, which was very disappointing. Can you update us on your assessment of the potential for using new technologies to plug the remaining gaps, such as the use of tv white space, which a company in Monmouthshire has been trialling? Also, the 4G network has got capacity that could be used for broadband. And, following on from all that, have you considered whether it might be appropriate to devolve some more funding to local authorities directly so that they can come up with bespoke, localised solutions that will drill down and address the broadband gaps specifically located in their areas?
Pob clod i chi am lwyddo i ddod o hyd i atebion gwahanol i'r holl gwestiynau ar fand eang heddiw ynghyd ag ystadegau gwahanol. Credaf y bydd eich ffeil yn rhedeg allan yn fuan.
Fel y dywedodd fy nghyd-Aelod, Russ George, yn gynharach mewn cwestiynau i chi, penderfynodd llawer o deuluoedd mewn ardaloedd gwledig dynnu'n ôl o gynllun Cyflymu Cymru yn wreiddiol, a oedd yn siomedig iawn. A allwch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni ar eich asesiad o'r posibilrwydd o ddefnyddio technolegau newydd i lenwi'r bylchau sy'n weddill, megis defnyddio amleddau darlledu gwag yn y sbectrwm di-wifr, y mae cwmni yn Sir Fynwy wedi bod yn ei dreialu? Hefyd, mae gan y rhwydwaith 4G gapasiti y gellid ei ddefnyddio ar gyfer band eang. Ac yn dilyn hynny i gyd, a ydych wedi ystyried a allai fod yn briodol datganoli rhywfaint mwy o gyllid i awdurdodau lleol yn uniongyrchol fel y gallant ddod o hyd i atebion pwrpasol, lleol a fydd yn mynd i'r afael â'r bylchau band eang sydd wedi'u lleoli yn eu hardaloedd hwy yn benodol?
Yes, I'm very happy to say that we're considering all forms of availability for broadband. The programme has never been technology reliant. In fact, we let the programme to BT and they used their two big technologies for it. But we've always, through the ABC programme around the ultrafast programme, supported all technologies in Wales of whatever sort, as long as it gets the speed to above 30 Mbps. So, that's the criterion and continues to be the criterion. As I've said a number of times in this Chamber, we're looking to have very bespoke solutions for particular communities of people, and I'm very happy to discuss with any community any particular solution that gets them to that 30 Mbps-plus provision. But, whatever works, we're happy to work with whatever works. I'll say to the Member though that, in terms of the take-up, in Monmouthshire, the take-up is only just over 40.13 per cent. So, if he would like to work with me and my officials to see if we could get that up, I'd be very grateful.
Ie, rwy'n hapus iawn i ddweud ein bod yn ystyried pob math o argaeledd band eang. Nid yw'r rhaglen erioed wedi bod yn ddibynnol ar dechnoleg. Yn wir, rhoesom y rhaglen i BT a defnyddiasant ddwy o'u technolegau mawr ar ei chyfer. Ond bob amser, drwy'r rhaglen ABC mewn perthynas â'r rhaglen gyflym iawn, rydym wedi cefnogi pob technoleg yng Nghymru o ba fath bynnag, cyhyd â'i bod yn sicrhau cyflymder uwch na 30 Mbps. Felly, dyna'r maen prawf a dyna'r maen prawf o hyd. Fel rwyf wedi dweud nifer o weithiau yn y Siambr hon, rydym yn ceisio dod o hyd i atebion pwrpasol ar gyfer cymunedau penodol o bobl, ac rwy'n hapus iawn i drafod gydag unrhyw gymuned unrhyw ateb penodol sy'n sicrhau eu bod yn cael y ddarpariaeth honno o 30 Mbps fan lleiaf. Ond beth bynnag sy'n gweithio, rydym yn hapus i weithio gyda beth bynnag sy'n gweithio. Buaswn yn dweud wrth yr Aelod, serch hynny, o ran y nifer sy'n manteisio arno, yn Sir Fynwy, ychydig dros 40.13 y cant yn unig sy'n manteisio arno. Felly, os hoffai weithio gyda mi a fy swyddogion i weld a allem godi'r ffigur hwnnw, buaswn yn ddiolchgar iawn.
6. A wnaiff Arweinydd y Tŷ ddatganiad am gyswllt band eang i gymunedau gwledig ym Môn? OAQ51810
6. Will the Leader of the House make a statement on broadband connectivity for rural communities on Anglesey? OAQ51810
We have 32,081 premises that have been provided with access to fast broadband on Anglesey under the Superfast Cymru project, which equates to 91 per cent of eligible premises.
Mae 32,081 o safleoedd wedi cael mynediad at fand eang cyflym ar Ynys Môn yn sgil prosiect Cyflymu Cymru, sy'n cyfateb i 91 y cant o safleoedd cymwys.
Diolch yn fawr iawn i chi. Mae fy nghwestiwn i heddiw yn dod yn uniongyrchol gan glerc cyngor Bodedern. Rwy'n ei ofyn achos mae'n berthnasol i gymaint o'n cymunedau gwledig ni ac rwy'n ddiolchgar i'r clerc am gysylltu â mi. Mi ddarllenaf i:
Mae problemau sylweddol gyda chyswllt broadband yn bodoli mewn sawl safle yn y gymuned, sy'n cael effaith negyddol iawn ar lawer o unigolion, teuluoedd a busnesau. Er esiampl, mae llawer o ffermwyr yn gorfod gyrru eu hawliau am grantiau ar-lein, ond rwy'n ymwybodol o sawl ffermwr sy'n methu â gwneud hyn oherwydd eu cysylltiad broadband, ac oherwydd hyn maent yn dioddef anfantais. Maen nhw wedi mynychu sesiynau agored i fynegi pryderon, ond hyd yn hyn dim ond wedi derbyn ymateb fod eu pryderon wedi'u cofnodi, a heb dderbyn unrhyw gynnig o welliant neu awgrym o gynllun ar gyfer y dyfodol.
Yna, mae cwestiwn i fi, ond rwy'n ei basio ymlaen i chi: a allwch chi gadarnhau beth ydych chi'n awgrymu dylai gael ei wneud i helpu cymunedau gwledig sydd yn dioddef o'r effeithiau negyddol yma?
Thank you very much. My question today comes directly from the clerk of Bodedern council. I ask it because it's pertinent for so many of our rural communities, and I'm grateful to the clerk for contacting me. I will read:
Significant problems with broadband connectivity exist in a number of areas of the community, which is having a very negative impact on many individuals, families and businesses. For example, many farmers have to send their grant applications online, but I'm aware of a number of farmers who are unable to do this because of the broadband connection, and because of this they are disadvantaged. They have attended open sessions to express their concerns, but to date they have only received the response that their concerns have been noted, and haven't received any offer of improvement or any plan for the future.
There is then a question for me, which I pass on to you: can you confirm what you suggest should be done to assist rural communities that are suffering these negative impacts?
I'm not too sure what the specific issue there is, but I'm more than happy to have a good look to see what it is. We are aware that there are some fibre-to-the-premises connection problems in Anglesey and some parts of the north-west of Wales. It may be that you're caught in one of those, but I'm afraid I don't have that information to hand, so I'm very happy to, perhaps, exchange correspondence with you.
I am in Anglesey in the not-too-distant future, so I'd also, if I can manage to fit it in, like to come along to the community and actually see for myself what the issues are and get one of our exploitation teams to have a specific look to see whether we can solve those problems. As I say, Anglesey has a very good percentage of coverage, so I'm surprised to find that there's that much of a problem. I suspect that we've got to look at a very specific issue there.
Nid wyf yn rhy siŵr beth yw'r broblem benodol yno, ond rwy'n fwy na pharod i edrych i weld beth ydyw. Rydym yn ymwybodol fod rhai problemau gyda chysylltiad ffeibr i'r adeilad ar Ynys Môn a rhai rhannau o ogledd-orllewin Cymru. Efallai eich bod wedi cael eich dal yn un o'r rheini, ond mae arnaf ofn nad oes gennyf y wybodaeth honno wrth law, felly rwy'n hapus iawn i ohebu â chi.
Byddaf ar Ynys Môn yn y dyfodol agos, felly os bydd gennyf amser, buaswn yn hoffi dod draw i'r gymuned a gweld drosof fy hun beth yw'r problemau a chael un o'n timau datblygu i edrych yn benodol i weld a allwn ddatrys y problemau hynny. Fel rwy'n dweud, mae gan Ynys Môn ganran dda iawn o ran cysylltedd, felly rwy'n synnu gweld bod cymaint o broblem â hynny. Rwy'n tybio bod yn rhaid i ni edrych ar fater penodol iawn yno.
Analysis published by Which? in June last year found that Anglesey was thirteenth out of the 20 worst places for broadband in the UK, behind only Powys and Monmouthshire in Wales. On 30 January, you announced the first details of your new strategy to help to make fast and reliable broadband available to every property in Wales, with three lots going out to tender. The related tender document is now available online, stating only that the aim is to deliver superfast broadband services to as many premises as possible in Wales. So, when will the tender for north-west Wales—the lot 1 tender for north-west Wales—open and close? And why has the target for every property in Wales been removed?
Canfu dadansoddiad a gyhoeddwyd gan Which? ym mis Mehefin y llynedd mai Ynys Môn oedd y trydydd ar ddeg o'r 20 man gwaethaf ar gyfer band eang yn y DU, ar ôl Powys a Sir Fynwy yn unig yng Nghymru. Ar 30 Ionawr, fe gyhoeddwyd manylion cyntaf eich strategaeth newydd i helpu i sicrhau bod band eang cyflym a dibynadwy ar gael i bob eiddo yng Nghymru, gyda thair lot yn mynd allan i dendr. Mae'r ddogfen dendro gysylltiedig bellach ar gael ar-lein, gan ddatgan yn unig mai'r nod yw darparu gwasanaethau band eang cyflym iawn i gymaint o adeiladau â phosibl yng Nghymru. Felly, pryd fydd y tendr ar gyfer gogledd-orllewin Cymru—tendr lot 1 ar gyfer gogledd-orllewin Cymru—yn agor ac yn cau? A pham fod y targed ar gyfer pob eiddo yng Nghymru wedi cael ei ddiddymu?
What we're trying to do is we're trying to test the market to see—. This is always a balance between numbers and getting to communities that have a specific recorded need. I've said this a number of times before: it's a real balance for us to know whether we should just get past as many premises as possible, regardless of whether those people have contacted us to say that they want it, or whether we should be looking to specific individuals and small groups of people who have indicated that they are very desperate to get the connection because that's patchy across Wales.
Part of the process of the tender is to see what's available for what price. We've asked the market to tell us what they're able to do, and then we can make specific bespoke solutions for places that have either indicated already that they want that or are left out of the market calculation. So, I'm afraid it's quite a complex procurement to run.
We're also looking to see what we can do with local authority partners to pick up some of the issues in some of their areas. So, there's no simple answer to that question, but we're basically just trying to get to as many people as possible for the money that we have available.
Yr hyn rydym yn ceisio ei wneud yw ceisio profi'r farchnad i weld—. Mae hyn bob amser yn golygu cydbwysedd rhwng niferoedd a chyrraedd cymunedau sydd ag angen penodol a gofnodwyd. Rwyf wedi dweud hyn sawl gwaith o'r blaen: mae'n gydbwysedd go iawn i ni wybod a ddylem ei gyflwyno mewn cynifer o adeiladau ag y bo modd, pa un a yw'r bobl hynny wedi cysylltu â ni i ddweud eu bod ei eisiau ai peidio, neu pa un a ddylem fod yn edrych ar unigolion penodol a grwpiau bach o bobl sydd wedi nodi eu bod yn daer eisiau'r cysylltiad oherwydd ei fod yn anghyson ledled Cymru.
Rhan o broses y tendr yw gweld beth sydd ar gael am ba bris. Rydym wedi gofyn i'r farchnad ddweud wrthym beth y gallant ei wneud, ac yna gallwn ddod o hyd i atebion penodol pwrpasol ar gyfer lleoedd sydd eisoes wedi dangos eu bod eisiau hynny neu sydd wedi eu gadael allan o gyfrifiad y farchnad. Felly, mae arnaf ofn ei bod yn broses gaffael eithaf cymhleth i'w chynnal.
Rydym hefyd yn edrych i weld beth y gallwn ei wneud gyda phartneriaid awdurdod lleol i ddatrys rhai o'r problemau yn rhai o'u hardaloedd. Felly, nid oes un ateb syml i'r cwestiwn, ond yn y bôn, rydym yn ceisio cyrraedd cymaint o bobl â phosibl gyda'r arian sydd ar gael i ni.
7. A wnaiff Arweinydd y Tŷ amlinellu sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu gwella cymorth i ddioddefwyr cam-drin domestig? OAQ51794
7. Will the Leader of the House outline how the Welsh Government plans to improve support for victims of domestic abuse? OAQ51794
Yes, we continue to implement our national strategy that sets out our action to protect and support victims and survivors of domestic abuse. We will publish draft commissioning guidance shortly that will support a more collaborative regional approach to providing services.
Iawn, rydym yn parhau i weithredu ein strategaeth genedlaethol sy'n nodi ein camau gweithredu i ddiogelu a chefnogi dioddefwyr a goroeswyr cam-drin domestig. Byddwn yn cyhoeddi canllawiau comisiynu drafft cyn hir a fydd yn cefnogi dull rhanbarthol mwy cydweithredol o ddarparu gwasanaethau.
Thank you for that answer, leader of the house. However, victims of domestic abuse in Wales are being turned away from some refuges due to lack of space, and funding changes imposed by the UK Government threaten the closure of many refuges across the country. What is your Government doing to protect refuges in Wales, and how will you increase the number of available spaces?
Diolch i chi am yr ateb hwnnw, arweinydd y tŷ. Fodd bynnag, mae dioddefwyr cam-drin domestig yng Nghymru yn cael eu gwrthod gan rai llochesau oherwydd diffyg lle, ac mae'r newidiadau cyllido a orfodwyd gan Lywodraeth y DU yn bygwth cau llawer o lochesau ledled y wlad. Beth y mae eich Llywodraeth yn ei wneud i ddiogelu llochesau yng Nghymru, a sut y byddwch yn cynyddu nifer y lleoedd sydd ar gael?
We're very aware that benefit changes are causing some difficulties in some of the refuges in Wales, and we've been working very closely with providers to make sure that we can understand exactly what the issues are. We have provided £5.4 million in 2017-18 in the violence against women, domestic abuse and sexual violence services grant to local authorities and to third sector organisations for implementation of the Violence against Women, Domestic Abuse and Sexual Violence (Wales) Act 2015, and we've also given £376,000 in 2017-18 for Hafan Cymru's Spectrum project, which is teaching children about healthy relationships and about abuse, its consequences and where to seek help.
I was very privileged to attend a session of that programme very recently to see for myself the effect that it has on the children and their ability to understand what constitutes a healthy relationship and what might constitute a not-so-healthy relationship. I was very impressed indeed by the quality of the programme and how it was raising awareness not only in the group of children receiving the tuition but right across the school and its teaching staff. So, I was very pleased with that.
As I said in answer to an earlier question, we're running the This is Me campaign, because we're very aware that gender stereotyping is, according to all the research, one of the main drivers of domestic violence and domestic abuse, as people try to live up to personalities and traits that simply aren't natural to them, and the stress that that engenders within the domestic setting. So, we're sponsoring that programme, which I'm very proud of, and the young people were very responsive to some of the messages in that programme also.
Rydym yn ymwybodol iawn fod newidiadau i fudd-daliadau yn achosi rhai anawsterau mewn rhai o'r llochesau yng Nghymru, ac rydym wedi bod yn gweithio'n agos iawn gyda darparwyr i wneud yn siŵr ein bod yn gallu deall beth yn union yw'r problemau. Rydym wedi darparu £5.4 miliwn yn 2017-18 yn y grant gwasanaethau trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol i awdurdodau lleol a sefydliadau'r trydydd sector ar gyfer gweithredu Deddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015, ac rydym hefyd wedi darparu £376,000 yn 2017-18 ar gyfer prosiect Sbectrwm Hafan Cymru, sy'n dysgu plant am berthnasoedd iach ac am gam-drin, ei ganlyniadau a ble i gael cymorth.
Roedd yn fraint fawr cael mynychu sesiwn o'r rhaglen honno yn ddiweddar i weld drosof fy hun yr effaith y mae'n ei chael ar y plant a'u gallu i ddeall beth yw perthynas iach a beth y gellid ei ystyried yn berthynas heb fod mor iach. Roeddwn yn falch iawn o ansawdd y rhaglen a sut roedd yn codi ymwybyddiaeth, nid yn unig ymysg y grŵp o blant a oedd yn derbyn yr hyfforddiant, ond ar draws yr ysgol a'i staff addysgu hefyd. Felly, roeddwn yn falch iawn o hynny.
Fel y dywedais mewn ateb i gwestiwn yn gynharach, rydym yn cynnal ymgyrch Dyma Fi, oherwydd ein bod yn ymwybodol iawn mai stereoteipio ar sail rhywedd, yn ôl yr holl waith ymchwil, yw un o'r prif elfennau sy'n ysgogi trais domestig a cham-drin domestig, gan fod pobl yn ceisio arddel personoliaeth a nodweddion nad ydynt, yn syml, yn naturiol iddynt, a'r straen y mae hynny'n ei chreu yn y cyd-destun domestig. Felly, rydym yn noddi'r rhaglen honno, ac rwy'n falch iawn o hynny, ac roedd y bobl ifanc yn ymateb yn dda iawn i rai o'r negeseuon yn y rhaglen honno hefyd.
I agree with what you just said in terms of promoting positive behaviour is absolutely key, and that we do that in schools—amongst other places, but schools are really important. But I think most public agencies are in a very good place to detect poor behaviour and attitudes, and then also signs of actual violence, because there's such under-reporting in this area. And that's got to be part of our strategy of absolutely no tolerance.
Cytunaf â'r hyn rydych newydd ei ddweud o ran bod hyrwyddo ymddygiad cadarnhaol yn hollol allweddol, a'n bod yn gwneud hynny mewn ysgolion—ymysg lleoedd eraill, ond mae ysgolion yn bwysig iawn. Ond rwy'n credu bod y rhan fwyaf o asiantaethau cyhoeddus mewn sefyllfa dda iawn i ganfod ymddygiad ac agweddau gwael, ac arwyddion o drais gwirioneddol wedyn hefyd, oherwydd mae cymaint na roddir gwybod yn ei gylch yn hyn o beth. Ac mae'n rhaid i hynny fod yn rhan o'n strategaeth i sicrhau nad oes goddefgarwch o gwbl mewn perthynas â hyn.
I completely agree with that. Our strategy is based on three purposes: prevention, protection and support, and that's very much part of it. So, we've been rolling out our 'ask and act' guidance right across all of the responders and all of our partners on this agenda with a view to doing exactly that, actually—to make sure that people recognise the signs of behaviours and pick them up early and get people signposted to the right sort of support, but also, actually, to pick up the perpetrators early and pick up the signposts for that. So, all three bits of the strategy are equally important, and I completely concur that we must—well, we must make sure that as many people in Wales as possible are trained to recognise those signs.
Rwy'n cytuno'n llwyr. Mae ein strategaeth yn seiliedig ar dri diben: atal, diogelu a chefnogi, ac mae hynny'n rhan bwysig iawn ohono. Felly, rydym wedi bod yn cyflwyno ein canllawiau 'gofyn a gweithredu' ar draws yr holl ymatebwyr a'n holl bartneriaid ar yr agenda hon gyda golwg ar wneud yn union hynny, mewn gwirionedd—gwneud yn siŵr fod pobl yn adnabod arwyddion o batrymau ymddygiad ac yn eu nodi'n gynnar a sicrhau bod pobl yn cael eu cyfeirio at y math cywir o gymorth, ond hefyd, mewn gwirionedd, eu bod yn nodi troseddwyr yn gynnar ac nodi'r arwyddion mewn perthynas â hynny. Felly, mae'r tair rhan o'r strategaeth yr un mor bwysig, ac rwy'n cytuno'n llwyr fod yn rhaid i ni—wel, mae'n rhaid i ni sicrhau bod cynifer o bobl yng Nghymru â phosibl yn cael eu hyfforddi i adnabod yr arwyddion hynny.
8. A wnaiff Arweinydd y Tŷ roi'r wybodaeth ddiweddaraf am nifer yr eiddo sydd wedi elwa ar brosiect Cyflymu Cymru yn Islwyn? OAQ51803
8. Will the Leader of the House provide an update on the number of premises that have benefited from the Superfast Cymru project in Islwyn? OAQ51803
Although we don't hold information specifically for Islwyn, under the Superfast Cymru project we have provided access to fast fibre broadband to 27,206 premises across all parts of Caerphilly county borough, which equates to just over 92 per cent completion.
Er nad ydym yn cadw gwybodaeth benodol ar gyfer Islwyn, rydym wedi darparu mynediad at fand eang ffeibr cyflym i 27,206 o safleoedd ar draws pob rhan o Fwrdeistref Sirol Caerffili, sy'n cyfateb i gyfradd gwblhau o ychydig dros 92 y cant.
Diolch. Since the project began in 2013, the availability of superfast broadband across Wales has more than doubled. Leader of the house, is the Welsh Government able to identify the percentage of Islwyn premises that are now covered by superfast broadband, and what further actions does the Government intend to take to ensure that all premises in my constituency are covered?
Diolch. Ers i'r prosiect ddechrau yn 2013, mae argaeledd band eang cyflym iawn ledled Cymru wedi mwy na dyblu. Arweinydd y tŷ, a yw Llywodraeth Cymru yn gallu nodi'r ganran o adeiladau Islwyn sydd â chysylltiad band eang cyflym iawn ar hyn o bryd, a pha gamau pellach y mae'r Llywodraeth yn bwriadu eu cymryd i sicrhau bod pob safle yn fy etholaeth yn cael eu cysylltu?
We've got, as I said, a 92 per cent completion rate at the moment. I'm not too sure if that's actually Islwyn, because it's across Caerphilly; we don't hold them in constituency boundaries in that way. But, as I said earlier, we plan to introduce an additional novel scheme that supports communities that demonstrate tangible demand, particularly targeting communities that are not currently covered by suppliers in response to the successor scheme that was outlined by Mark Isherwood in his earlier question. So, if Rhianon Passmore knows of any specific communities that have that issue, I'd be more than happy to come and visit them with her. Otherwise, I'm sure that most parts of Islwyn will be picked up under the successor programme by the companies that are currently expressing an interest.
Fel y dywedais, mae gennym gyfradd gwblhau o 92 y cant ar hyn o bryd. Nid wyf yn rhy siŵr os yw hynny'n golygu Islwyn mewn gwirionedd, oherwydd mae'n cynnwys Caerffili gyfan; nid ydym yn cadw'r wybodaeth yn ôl ffiniau etholaethau yn y ffordd honno. Ond fel y dywedais yn gynharach, rydym yn bwriadu cyflwyno cynllun newydd ychwanegol sy'n cefnogi cymunedau sy'n arddangos galw pendant, gan dargedu'n benodol y cymunedau nad ydynt wedi'u cynnwys gan gyflenwyr mewn ymateb i'r cynllun olynol a amlinellwyd gan Mark Isherwood yn ei gwestiwn yn gynharach. Felly, os gŵyr Rhianon Passmore am unrhyw gymunedau penodol sydd â'r broblem honno, buaswn yn fwy na pharod i ddod i ymweld â hwy gyda hi. Fel arall, rwy'n siŵr y bydd y rhan fwyaf o Islwyn yn cael ei gynnwys yn y rhaglen olynol gan y cwmnïau sy'n mynegi diddordeb ar hyn o bryd.
Leader of the house, I've been informed that Caerphilly County Borough Council is holding up the installation of ultrafast broadband by charging extortionate planning fees and ground rental for the ultrafast boxes. This endangers ultrafast provision, not just in Caerphilly, including Islwyn, but in surrounding areas as well. Would you ensure that Caerphilly stops endangering provision of ultrafast broadband in this way?
Arweinydd y tŷ, rwyf wedi cael gwybod bod Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili yn gohirio'r broses o osod band eang cyflym iawn drwy godi ffioedd cynllunio gormodol a rhenti tir am y blychau cyflym iawn. Mae hyn yn peryglu darpariaeth gyflym iawn, nid yn unig yng Nghaerffili, gan gynnwys Islwyn, ond mewn ardaloedd cyfagos yn ogystal. A fyddech yn sicrhau bod Caerffili yn rhoi'r gorau i beryglu darpariaeth band eang cyflym iawn yn y ffordd hon?
We are aware that there's an issue with competitor broadband schemes in Caerphilly. We do encourage as much competition as possible in the market in order to get the best possible prices, so we are aware of the issue in Caerphilly over cabinet siting and some of the planning issues, and my officials are in discussion with Caerphilly about that matter.
Rydym yn ymwybodol fod yna broblem gyda chynlluniau band eang sy'n cystadlu yng Nghaerffili. Rydym yn annog cymaint o gystadleuaeth â phosibl yn y farchnad er mwyn cael y prisiau gorau posibl, felly rydym yn ymwybodol o'r broblem yng Nghaerffili gyda lleoli cabinet a rhai o'r materion cynllunio, ac mae fy swyddogion yn cynnal trafodaethau gyda Chaerffili mewn perthynas â hynny.
9. A wnaiff Arweinydd y Tŷ roi'r wybodaeth ddiweddaraf am weithredu Deddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015? OAQ51804
9. Will the Leader of the House provide an update on the implementation of the Violence Against Women, Domestic Abuse and Sexual Violence (Wales) Act 2015? OAQ51804
Yes. Much has been achieved since the Act was passed and we continue to implement the legislation through our national strategy. Following input from our new national advisors, our delivery framework and national indicators will be published this year, with further roll-out of our 'ask and act' programme.
Gwnaf. Mae llawer wedi'i gyflawni ers pasio'r Ddeddf ac rydym yn parhau i weithredu'r ddeddfwriaeth drwy ein strategaeth genedlaethol. Yn dilyn mewnbwn gan ein cynghorwyr cenedlaethol newydd, cyhoeddir ein fframwaith cyflawni a'n dangosyddion cenedlaethol eleni, a bydd ein rhaglen 'gofyn a gweithredu' yn cael ei chyflwyno ymhellach.
Diolch. You mention national indicators and, as you know, the Act said Welsh Ministers must publish national indicators that may be applied for the purpose of measuring progress towards the achievement of the purpose of this Act. Given that 29 April this year will be the third anniversary of Royal Assent for the Act, could you give us a little more information on where you stand with national indicators? You say later this year. Can you say when and what stage you've reached in their formulation?
Diolch. Rydych yn sôn am ddangosyddion cenedlaethol ac fel y gwyddoch, mae'r Ddeddf yn dweud bod yn rhaid i Weinidogion Cymru gyhoeddi dangosyddion cenedlaethol y gellir eu defnyddio i fesur cynnydd tuag at gyflawni diben y Ddeddf hon. O gofio y bydd trydydd pen blwydd y Cydsyniad Brenhinol ar gyfer y Ddeddf ar 29 Ebrill eleni, a allech roi ychydig mwy o wybodaeth i ni parthed eich safbwynt ar ddangosyddion cenedlaethol? Rydych yn dweud yn ddiweddarach eleni. A allwch ddweud pryd a pha gam rydych wedi'i gyrraedd yn y broses o'u llunio?
Yes, indeed. Our national strategy on violence against women, domestic abuse and sexual violence was published in November 2016. That sets out the key objectives based on the three purposes of the Act: prevention, protection and support. We'll publish a cross-Government delivery framework to complement the strategy, drawing on the new national adviser's expertise, before publishing the framework in the summer of this year. We're developing national indicators, which will be measures of progress against the purpose of the Act. This is a priority for the new national advisers, working with our external partners.
Since publication of the national framework for relevant authorities, we've created and funded a range of training for specialist professionals across Wales. We've published a suite of films aimed at public service leadership to raise awareness of violence against women, domestic abuse and sexual violence. The films have now been viewed over 6,500 times and we're developing a national survivor engagement framework to ensure that we hear and act upon the lived experience of those experiencing violence against women, domestic violence and sexual violence.
And, finally, we're working in partnership with service providers and survivors to develop the Live Fear Free national communications campaign, which I launched last month in Swansea.
Gallaf, yn wir. Cyhoeddwyd ein strategaeth genedlaethol ar drais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol ym mis Tachwedd 2016. Mae hwnnw'n nodi'r amcanion allweddol yn seiliedig ar dri diben y Ddeddf: atal, diogelu a chefnogi. Byddwn yn cyhoeddi fframwaith cyflawni trawslywodraethol i ategu'r strategaeth, gan bwyso ar arbenigedd y cynghorydd cenedlaethol newydd, cyn cyhoeddi'r fframwaith yn ystod yr haf eleni. Rydym yn datblygu'r dangosyddion cenedlaethol, a fydd yn mesur cynnydd ar gyflawni diben y Ddeddf. Mae hon yn flaenoriaeth i'r cynghorwyr cenedlaethol newydd, gan weithio gyda'n partneriaid allanol.
Ers cyhoeddi'r fframwaith cenedlaethol ar gyfer awdurdodau perthnasol, rydym wedi creu a chyllido amrywiaeth o hyfforddiant ar gyfer gweithwyr proffesiynol arbenigol ledled Cymru. Rydym wedi cyhoeddi cyfres o ffilmiau wedi'u hanelu at arweinwyr gwasanaethau cyhoeddus i godi ymwybyddiaeth o drais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol. Mae'r ffilmiau wedi cael eu gweld dros 6,500 o weithiau erbyn hyn ac rydym wrthi'n datblygu fframwaith cenedlaethol ymgysylltu â goroeswyr i sicrhau ein bod yn clywed ac yn gweithredu ar sail profiadau'r rheini sy'n profi trais yn erbyn menywod, trais domestig a thrais rhywiol.
Ac yn olaf, rydym yn gweithio mewn partneriaeth â darparwyr gwasanaethau a goroeswyr i ddatblygu'r ymgyrch gyfathrebu genedlaethol Byw Heb Ofn a lansiwyd gennyf fis diwethaf yn Abertawe.
Thank you very much, leader of the house.
Diolch yn fawr iawn, arweinydd y tŷ.
Item 3 on the agenda is questions to the Assembly Commission. The first question is to be answered by the Llywydd as the Chair of the Commission, and it's question 1, Dai Lloyd.
Eitem 3 ar yr agenda yw'r cwestiynau i Gomisiwn y Cynulliad. Bydd y cwestiwn cyntaf yn cael ei ateb gan y Llywydd fel Cadeirydd y Comisiwn, a daw cwestiwn 1 gan Dai Lloyd.
1. A wnaiff y Comisiynydd ddatganiad am darlledu trafodion y Cyfarfod Llawn yn ddwyieithog? OAQ51818
1. Will the Commissioner make a statement on the bilingual broadcasting of Plenary proceedings? OAQ51818
Rydym yn dangos trafodion gair am air byw a thrafodion wedi’u cyfieithu o'r Cyfarfod Llawn ar Senedd.tv a YouTube. Darparwn lif sain gair am air a llif wedi’i gyfieithu o bob Cyfarfod Llawn ar gyfer darlledwyr. Mae BBC Cymru yn ffrydio’r Cyfarfod Llawn yn fyw ar eu gwefan yn Gymraeg a Saesneg. Darlledir cwestiynau’r Prif Weinidog gyda’r llif wedi’i gyfieithu ar BBC2 Cymru bob dydd Mawrth, ac mae BBC Parliament yn dangos cwestiynau’r Prif Weinidog ac eitemau dethol o’r Cyfarfod Llawn bob wythnos.
We show live verbatim and translated Plenary proceedings on Senedd.tv and YouTube. We provide broadcasters with verbatim and translated audio feeds from all Plenary meetings. BBC Wales stream Plenary live on their Welsh and English-language websites. First Minister's questions is broadcast with the translated feed on BBC Wales every Tuesday, and BBC Parliament shows First Minister's questions and selected items from Plenary each week.
Diolch yn fawr am yr ateb yna, Llywydd. Nawr, mae sawl person wedi dweud wrthyf i dros y misoedd diwethaf, pan fo sianeli torfol, megis BBC2 yn benodol, yn darlledu gweithgareddau o'r Siambr yma yn fyw ac Aelod yn siarad yn Gymraeg, mae'r ddwy iaith—y Gymraeg a'r cyfieithiad Saesneg—yn cael eu darlledu efo'i gilydd heb unrhyw dawelu ar y naill iaith na'r llall fel bod pobl yn cwyno nad ydynt yn gallu clywed yr un o'r ddwy iaith yn glir, yn enwedig pobl sydd yn hŷn. Felly, a oes modd darbwyllo ein darlledwyr i'w gwneud hi'n hawdd i wrandawyr Cymraeg eu hiaith glywed cyfraniadau yn glir yn y Gymraeg gwreiddiol neu ddarparu o leiaf isdeitlau neu unrhyw ymateb arall sydd ddim yn golygu oriau o waith chwyslyd i'r gwyliwr i aildiwnio ei deledu o'r dechrau unwaith eto? Diolch yn fawr.
Thank you very much for that response, Llywydd. Now, a number of individuals have told me over the past few months that, when channels, such as BBC 2 specifically, broadcast proceedings from this Chamber live, when a Member makes a contribution in Welsh, both languages—Welsh and the English interpretation—are broadcast simultaneously with neither being quieter than the other, so that people complain that they can't hear either language clearly, particularly older people. So, could we convince our broadcasters to make it easier for Welsh-language listeners to hear contributions clearly in the original Welsh or to provide subtitles or any other response that wouldn't mean hours of painstaking work for the viewer to retune their television once again?
Diolch am y cwestiwn. Peirianwyr sain sydd yn gweithio i ni sydd yn darparu'r ffid ar gyfer y darlledwyr a'r arfer da, mae'n debyg, o ran darlledu cyfieithu yw fod y ddau sain yna i'w clywed fel bod y gwyliwr, y gwrandäwr, yn gallu gweld bod y person yn siarad mewn un iaith ond fod yna gyfieithiad gan lais arall. Wrth gwrs, mae'n bwysig iawn fod y cyfieithiad yn cael ei ddeall a bod y trac sain a'r sain gwreiddiol ddim yn amharu ar allu y bobl i ddeall yr hyn sy'n cael ei ddweud gan Dai Lloyd a finnau ar y pwynt yma nawr, drwy gyfieithu, ar ddarlledu. Felly, mae'n amlwg, os oes yna gwynion, fod angen i ni edrych eto ar sut mae cymysgu'r ddau drac sain yn digwydd ac a ydy'r balans cweit yn iawn ar gyfer gwylwyr. Fe wnaf i'n siŵr ein bod ni'n gwneud hynny achos mae'n bwysig bod pawb yn deall yr hyn sydd yn cael ei siarad, yn y Gymraeg ac yn y Saesneg, o'r lle yma.
Thank you for the question. The sound engineers working for us provide the feed for the broadcasters and good practice, I understand, as regards broadcasting the interpretation is that both audio feeds are available so that the viewer, the listener, can see that the person is speaking in one language with interpretation provided in another language. Of course, it's very important that the interpretation can be understood and that the original sound doesn't infringe upon people being able to understand what is being said by Dai Lloyd and myself on this point now via the interpretation and the broadcasting. So, it's clear, if there are complaints, that we need to look once again at how mixing both the feeds is done and how we get the balance right for the viewers. I will ensure that that is reviewed, because it's important that everybody understands what is being said in both Welsh and English in this place.
Thank you. Question 2 is to be answered by Joyce Watson as the Commissioner for equalities and the Commission as the employer of Assembly staff. It's question 2. It's Mark Isherwood.
Diolch. Bydd Cwestiwn 2 yn cael ei ateb gan Joyce Watson fel y Comisiynydd cydraddoldeb a'r Comisiwn fel cyflogwr staff y Cynulliad. Dyma gwestiwn 2. Mark Isherwood.
2. Pa werthusiad y mae Comisiwn y Cynulliad wedi'i wneud o'r cyfleusterau y mae'n eu darparu i bobl anabl? OAQ51785
2. What evaluation has the Assembly Commission undertaken regarding the facilities it provides for disabled people? OAQ51785
The Commission is committed to ensuring access to the Assembly estate for disabled people and regularly reviews accessibility to all our buildings and facilities. We complete equality impact assessments before undertaking refurbishment or improvement work to ensure accessibility and compliance with building regulations.
Mae'r Comisiwn wedi ymrwymo i sicrhau mynediad i ystâd y Cynulliad ar gyfer pobl anabl ac mae'n cynnal adolygiadau rheolaidd o hygyrchedd ein holl adeiladau a chyfleusterau. Rydym yn cwblhau asesiadau o'r effaith ar gydraddoldeb cyn ymgymryd â gwaith adnewyddu neu wella er mwyn sicrhau hygyrchedd a chydymffurfiaeth â rheoliadau adeiladu.
Thank you. Let me start by praising Assembly Commission staff as somebody with hearing loss, that, whenever a problem arises with technology, they are wonderful in seeking to help and remove those barriers. But in the early Assembly—. I've been here long enough to have sat in the old Chamber, and, in those days, Members with impairments, including those like myself with hearing loss, would be asked to road test the equipment or adaptations being considered before the Commission of the day—or the parliamentary service, as it was then called—would invest in those new provisions. That has not been the case in my experience since we moved to this Chamber early in 2006, before the formal opening then on St David's Day. Will the Commission give, therefore, consideration to restoring a system whereby, before investment in new disability adaptations for the Assembly estate is implemented, that Members, and potentially other disability access groups, are invited to road test and advise first?
Diolch. Gadewch i mi ddechrau drwy ganmol staff Comisiwn y Cynulliad fel rhywun sydd â nam ar ei glyw, oherwydd pryd bynnag y bydd problem yn codi gyda'r dechnoleg, maent yn wych am geisio helpu a chwalu'r rhwystrau hynny. Ond yn y Cynulliad cynnar—. Rwyf wedi bod yma'n ddigon hir i fod wedi eistedd yn yr hen Siambr, ac yn y dyddiau hynny, byddai gofyn i Aelodau â namau, gan gynnwys rhai fel fi a oedd â nam ar eu clyw, brofi offer neu addasiadau a oedd yn cael eu hystyried cyn y byddai'r Comisiwn ar y pryd—neu'r gwasanaeth seneddol, fel y'i gelwid bryd hynny—yn buddsoddi yn y darpariaethau newydd hynny. Nid yw hynny wedi bod yn wir yn fy achos i ers i ni symud i'r Siambr hon yn gynnar yn 2006, cyn yr agoriad ffurfiol wedyn ar Ddydd Gŵyl Ddewi. Felly, a wnaiff y Comisiwn ystyried adfer system lle y gwahoddir Aelodau, a grwpiau mynediad i'r anabl eraill o bosibl, i brofi a chynghori ar addasiadau anabledd newydd ar gyfer ystâd y Cynulliad cyn y buddsoddir ynddynt?
I thank you for raising what is a hugely important issue, and that is that we provide, as a Commission and as an Assembly, the facilities that fit the purpose for which people intend to use them and it is the case, you know, that we have updated very recently the loop here and in 2015 and 2016 we upgraded the audio system, and we did the same in the committee rooms and the Chamber and committee public galleries and then bought the new system that you are now currently using, I believe.
But you can have my assurance, and, I'm sure, the assurance of my fellow Assembly Commissioners, that we will return to a system that seems very sensible to me, that, when people want to use a device or a system, we do ask those people who will be using that to road test it before we go out and purchase on their behalf what we hope might be appropriate. We will do that in every case, because I know that there are other issues that have been raised with me about accessibility at the front of the Assembly, where we have quite clearly put in the ramps and the lifts so that disabled people, wheelchair users and others can access the building, but we haven't backed that up with the signage and people are finding it to be somewhat of a maze, and that was never the original intention of doing that. There have been other issues about access to stages and platforms where we host events. So, all of those things are very much on our radar and I can absolutely assure you that they will be attended to.
Diolch i chi am godi'r mater hynod bwysig hwn, sef ein bod yn darparu, fel Comisiwn ac fel Cynulliad, y cyfleusterau sy'n addas at y diben y mae pobl yn bwriadu eu defnyddio ac mae'n wir, fe wyddoch, ein bod wedi diweddaru'r ddolen yma'n ddiweddar iawn a'n bod wedi uwchraddio'r system sain yn 2015 a 2016, ac fe wnaethom yr un peth yn yr ystafelloedd pwyllgor a'r Siambr ac orielau cyhoeddus y pwyllgorau, cyn prynu'r system newydd rydych yn ei defnyddio ar hyn o bryd, rwy'n credu.
Ond gallaf eich sicrhau, ac rwy'n siŵr y gall fy nghyd-Gomisiynwyr Cynulliad eich sicrhau, y byddwn yn ailafael mewn system sy'n ymddangos yn synhwyrol iawn i mi, sef ein bod, pan fo pobl eisiau defnyddio dyfais neu system, yn gofyn i'r bobl hynny a fydd yn eu defnyddio i'w profi cyn ein bod yn eu prynu ar eu rhan yn y gobaith y byddant yn briodol. Byddwn yn gwneud hynny ym mhob achos, oherwydd gwn fod materion eraill wedi cael eu dwyn i fy sylw ynglŷn â hygyrchedd o flaen y Cynulliad, lle rydym yn amlwg wedi gosod y rampiau a'r lifftiau fel bod pobl anabl, defnyddwyr cadeiriau olwyn ac eraill, yn gallu cael dod i mewn i'r adeilad, ond nid ydym wedi cefnogi hynny gydag arwyddion ac mae pobl yn cael eu drysu braidd, ac nid dyna oedd y bwriad gwreiddiol wrth wneud hynny. Mae materion eraill wedi codi mewn perthynas â mynediad at lwyfannau a phlatfformau lle rydym yn cynnal digwyddiadau. Felly, rydym yn sicr yn rhoi ystyriaeth i'r holl bethau hynny a gallaf eich sicrhau'n bendant y byddwn yn mynd i'r afael â hwy.
Thank you. Question 3 is to be answered by Caroline Jones as the Commissioner for Security and Assembly Resource and the question is from Simon Thomas.
Diolch. Bydd Cwestiwn 3 yn cael ei ateb gan Caroline Jones fel Comisiynydd Diogelwch ac Adnoddau'r Cynulliad a daw'r cwestiwn gan Simon Thomas.
3. A wnaiff y Comisiynydd roi'r wybodaeth ddiweddaraf ynglŷn â sicrhau bod mannau gwefru i geir ar ystâd y Cynulliad? OAQ51823
3. Will the Commissioner provide an update on ensuring that car-charging points are available on the Assembly estate? OAQ51823
Diolch yn fawr, unwaith eto, Simon, am godi'r mater pwysig ynglŷn â phwyntiau gwefru trydan ar ystad y Cynulliad. Yn dilyn ein hymrwymiad blaenorol i osod pwyntiau gwefru trydan, mae’n bleser gennyf gadarnhau bod y gwaith yn mynd ymlaen i osod pwyntiau gwefru trydan ar ystad y Cynulliad erbyn diwedd mis Mawrth 2018. Mae nifer fach o ddefnyddwyr ar yr ystad ar hyn o bryd ac rydym yn gobeithio y bydd y cyfleusterau gwefru newydd yn annog mwy o ddefnyddwyr yn y dyfodol. Gan bwyll, nawr, Simon, Saesneg am y tro.
Thank you very much, Simon, for raising this important issue on electrical charging points on the Assembly estate. Following our previous commitment to install charging points, it’s my pleasure to confirm that this work is ongoing in order to put in place the charging points on the Assembly estate by the end of March 2018. There are currently a small number of EV users on the estate, and we hope that the new charging facilities will encourage additional users in the future. I will now turn to English.
Diolch yn fawr i'r Comisiynydd am ddefnyddio'r dulliau darlledu dwyieithog yma mor rymus, ac a gaf i ddiolch iddi hi am gadarnhau bod y broses sydd wedi bod ar waith am rhyw flwyddyn nawr yn mynd i gael ei gwblhau erbyn mis Mawrth? Rwy’n edrych ymlaen, yn bersonol, i allu newid y ffordd rwy’n arfer dod i’r lle yma, nid yn unig ar y trên, wrth gwrs, ond mewn car trydan hefyd. Ond mae’n bwysig i gofio ein bod ni wedi sicrhau bod y Llywodraeth yn buddsoddi £2 filiwn yn y system drwy Gymru gyfan, a’n bod ni fel Cynulliad hefyd yn arwain yn y ffordd yma o ddadgarboneiddio trafnidiaeth, a hefyd yn annog pobl i ddod i’r Cynulliad yn y ffordd sydd mwyaf hwylus iddyn nhw. Felly rwy’n gobeithio’n fawr bod y gwaith yma yn mynd i gael ei gwblhau ac rwy'n edrych ymlaen at weld hynny yn digwydd.
May I thank the Commissioner for using the bilingual broadcasting services here in such a powerful way, and may I thank her for confirming that the process that has been ongoing for about a year will be completed by March? I look forward, personally, to being able to change the way I come to this place, not only by rail, of course, but in an electric car. But it's important to remember that we have ensured that the Government is investing £2 million throughout Wales in this system and that we as an Assembly are leading the way in decarbonising transport, and encouraging people to come to the Assembly in the way that is most convenient to them. So, I hope that this work will be completed and I look forward to that happening.
I thank the Member for his positive response and I hope that we can progress from here. When we did the survey, there was only one person who had an electric vehicle, so we are now implementing two power points that will, hopefully, encourage us to lessen the carbon footprint and we can look further. When we see the response to having these points in place, we can then look forward to receiving more information from other Members who wish for us to engage more fully with the services. Thank you.
Diolch i'r Aelod am ei ymateb cadarnhaol, a gobeithiaf y gallwn symud ymlaen o'r fan hon. Pan wnaethom yr arolwg, un person yn unig a oedd yn berchen ar gerbyd trydan, felly rydym bellach yn sefydlu dau bwynt gwefru a fydd, gobeithio, yn ein hannog i leihau'r ôl troed carbon a gallwn edrych ymhellach. Pan fyddwn yn gweld yr ymateb i'r pwyntiau hyn ar waith, gallwn edrych ymlaen at dderbyn mwy o wybodaeth gan Aelodau eraill sy'n dymuno i ni ddefnyddio'r gwasanaethau'n llawnach. Diolch.
Thank you very much.
Diolch yn fawr iawn.
Item 4 is topical questions. No topical questions have been accepted.
Eitem 4 yw'r cwestiynau amserol. Nid oes unrhyw gwestiynau amserol wedi dod i law.
So, we move to item 5, which is the 90-second statements. Simon Thomas.
Felly, symudwn at eitem 5, sef y datganiadau 90 eiliad. Simon Thomas.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae plastig a’i effaith ar ein hamgylchedd ni yn fater o ddiddordeb cyhoeddus mawr erbyn hyn. Yn 1950, cynhyrchwyd 1.5 miliwn tunnell o blastig yn y byd i gyd. Erbyn hyn, mae’n fwy na 320 miliwn tunnell y flwyddyn, ac mae hanner yr holl blastig a gynhyrchwyd ers 1950 wedi’i gynhyrchu yn ystod y degawd diwethaf yn unig.
Mae gwastraff plastig bellach yn gyfrifol am tua 60 y cant i 90 y cant o wastraff yn y môr; gall potel blastig bara 450 o flynyddoedd ac mae gwastraff plastig yn andwyol i gymaint â 100,000 o anifeiliaid môr a miliwn o adar y môr bob blwyddyn. Felly, mae’n braf llongyfarch pentref Aber-porth ar lwyddo i fod y gymuned ddi-blastig gyntaf yng Nghymru. Mae diolchiadau i’r pentref cyfan am ddod at ei gilydd i chwilio am ffurf amgen i ddarparu ar gyfer trigolion ac ymwelwyr heb ddefnyddio plastig diangen. Mae’n amrywio o gwpanau ailgylchadwy yn y caffi, gwelltenni diod papur yn y dafarn leol, a llaeth mewn poteli gwydr yn siop y pentref.
Yn y Cynulliad hwn, rydym yn trafod treth ar blastig, ac mae’n dda gennyf fod wedi negodi arian ar gyfer ystyried cynllun dychwelyd blaendal. Ond mae’r newid mwyaf i’w weld yn ein cymunedau. Mae Cei Newydd yng Ngheredigion wedi dilyn Aber-porth, a bu tua 200 o bobl yn trafod y syniad yn Aberystwyth yn ddiweddar. Rwy’n edrych ymlaen, felly, Dirprwy Lywydd, yn eiddgar, i weld y dydd pan fydd Cymru’n rhydd o blastig.
Thank you, Deputy Presiding Officer. Plastic and its impact on our environment is an issue of huge public interest now. In 1950, 1.5 million tonnes of plastics were produced across the world. It is now more than 320 million tonnes per annum, and half of all plastics produced since 1950 have been produced over the past decade alone.
Plastic waste is now responsible for some 60 per cent to 90 per cent of waste in our seas; a plastic bottle can last up to 450 years, and plastic waste is detrimental to as many as 100,000 sea species and a million sea birds every year. So, I'm pleased to congratulate the village of Aberporth on becoming a plastic-free community—the first of its kind in Wales. My thanks are to the whole village for coming together to seek alternative ways of providing for citizens and visitors without using unnecessary plastic. It varies from recyclable cups in cafes, using paper straws in the local pub and milk in glass bottle in the village shop.
In this Assembly, we are discussing a tax on plastics, and I am pleased to have negotiated funding for the consideration of a deposit-return scheme. But the greatest change is to be seen in our communities. New Quay in Ceredigion has followed Aberporth, and around 200 people have been discussing the idea in Aberystwyth recently. I look forward, therefore, Deputy Presiding Officer, eagerly, to see the day when Wales will be free of plastic.
Vikki Howells.
Vikki Howells.
Diolch, Dirprwy Lywydd. February 2018 is LGBT History Month. This important annual event gives us a chance to reflect on LGBT+ history, noting how far we have come in terms of promoting equal rights and diversity, but also the challenges and barriers we still have to overcome.
The year 2018 marks the hundredth anniversary of the Representation of the People Act 1918, so it's perhaps no surprise that LGBT History Month this year explores the role that lesbians and bisexual women played in the votes-for-women campaign. Other important anniversaries include it being 40 years since Harvey Milk was murdered. It is also 30 years since the Conservative Government legislated for homophobia in the shape of section 28. Both latter commemorations adequately capture this year's theme, geography—mapping the world. This offers the chance to celebrate the global advance towards equal marriage, but also the opportunity to reflect on the persecution LGBT people face around the world and the role we must all play in changing this.
Community events are also important, highlighting this message at a grass-roots level. I was very pleased on Saturday to speak at the first ever LGBT+ history event to be held in Aberdare at the Cynon Valley Museum organised by a local group, Project Unity. I note the rainbow flag also marks its fortieth birthday this year. So, let's each of us fly the flag for equality and LGBT+ rights in 2018 and beyond.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Chwefror 2018 yw mis hanes LGBT. Mae'r digwyddiad blynyddol pwysig hwn yn rhoi cyfle i ni fyfyrio ar hanes LGBT+, gan nodi pa mor bell rydym wedi dod o ran hyrwyddo hawliau cyfartal ac amrywiaeth, ond hefyd yr heriau a'r rhwystrau sy'n rhaid i ni eu goresgyn o hyd.
Mae'r flwyddyn 2018 yn nodi canmlwyddiant Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1918, felly efallai nad yw'n syndod fod mis hanes LGBT eleni yn edrych ar y rôl a chwaraeodd lesbiaid a menywod deurywiol yn yr ymgyrch i sicrhau'r bleidlais i fenywod. Mae penblwyddi pwysig eraill yn cynnwys y ffaith bod 40 mlynedd ers llofruddio Harvey Milk. Hefyd mae 30 mlynedd ers i'r Llywodraeth Geidwadol ddeddfu o blaid homoffobia ar ffurf adran 28. Mae'r ddau goffâd olaf yn adlewyrchu thema eleni'n briodol, daearyddiaeth—mapio'r byd. Mae hyn yn cynnig cyfle i ddathlu'r cynnydd byd-eang tuag at briodas gyfartal, ond hefyd y cyfle i fyfyrio ar yr erledigaeth y mae pobl LGBT yn ei hwynebu ledled y byd a'r rôl y mae'n rhaid i ni ei chwarae i newid hyn.
Mae digwyddiadau cymunedol yn bwysig hefyd, gan dynnu sylw at y neges hon ar lefel llawr gwlad. Roeddwn yn falch iawn ddydd Sadwrn o siarad yn y digwyddiad hanes LGBT+ cyntaf erioed i gael ei gynnal yn Aberdâr yn Amgueddfa Cwm Cynon wedi'i drefnu gan grŵp lleol, Prosiect Undod. Nodaf fod baner yr enfys hefyd yn dathlu ei phen blwydd yn ddeugain eleni. Felly, gadewch i ni, bob un ohonom, chwifio'r faner dros gydraddoldeb a hawliau LGBT+ yn 2018 a thu hwnt.
Thank you. Darren Millar.
Diolch. Darren Millar.
The first of March marks the day of our patron saint, David, a devoted follower of Jesus Christ and the inspiration for the inaugural St David's parliamentary prayer breakfast, which will be held in the Pierhead building tomorrow morning. The prayer breakfast will bring together Assembly Members, international guests and others to celebrate Wales's rich Christian heritage, and the huge contribution of Christian congregations in the past, present and future to Welsh society. Guests will be braving the weather to travel from every corner of Wales, and they will enjoy the company of representatives from many places around the globe, including people from Germany and Switzerland, India, Israel, Singapore, the Netherlands, Palestine, Pakistan, Zimbabwe and Nigeria, and of course Siberia will also be represented in terms of the weather.
The event will be preceded by a reception here in the Senedd this evening, and will coincide with an exhibition of treasures from the archives of the National Library of Wales, including the famous Bible of Mary Jones, whose story led to the establishment of the Bible Society, and a scorched Bible that was damaged in a pit explosion in a coal mine that belonged to the famous Welsh revivalist Evan Roberts. We're grateful to those who've helped to make the event happen and we trust that it will be a blessing for this great nation of Wales, which we in this Chamber are proud to call our home. Happy St David's Day to you all.
Mae'r cyntaf o Fawrth yn nodi diwrnod ein nawddsant, Dewi, un o ddilynwyr ymroddedig Iesu Grist ac ysbrydoliaeth ar gyfer y brecwast gweddi seneddol Gŵyl Ddewi cyntaf, a gynhelir yn adeilad y Pierhead bore yfory. Bydd y brecwast gweddi yn dwyn ynghyd Aelodau'r Cynulliad, gwesteion rhyngwladol ac eraill i ddathlu etifeddiaeth Gristnogol gyfoethog Cymru, a chyfraniad enfawr cynulleidfaoedd Cristnogol yn y gorffennol, y presennol a'r dyfodol i gymdeithas Cymru. Bydd gwesteion yn wynebu'r tywydd yn ddewr ac yn teithio o bob cwr o Gymru, a byddant yn mwynhau cwmni cynrychiolwyr o nifer o leoedd ledled y byd, gan gynnwys pobl o'r Almaen a'r Swistir, India, Israel, Singapore, yr Iseldiroedd, Palesteina, Pacistan, Zimbabwe a Nigeria, ac wrth gwrs, bydd Siberia yn cael ei chynrychioli hefyd gan y tywydd.
Bydd y digwyddiad yn cael ei ragflaenu gan dderbyniad yma yn y Senedd heno, a bydd yn cyd-daro ag arddangosfa o drysorau o archifau Llyfrgell Genedlaethol Cymru, gan gynnwys Beibl enwog Mari Jones, stori a arweiniodd at sefydlu Cymdeithas y Beibl, a Beibl llosg a gafodd ei ddifrodi mewn ffrwydrad mewn pwll glo a oedd yn perthyn i'r diwygiwr Cymreig enwog Evan Roberts. Rydym yn ddiolchgar i'r rheini sydd wedi helpu i drefnu'r digwyddiad a hyderwn y bydd yn fendith i'r genedl wych hon rydym ni yn y Siambr yn falch o'i galw'n gartref i ni. Dydd Gŵyl Dewi hapus i chi i gyd.
Thank you.
Diolch.
Item 6 on our agenda this afternoon is a debate on the Constitutional and Legislative Affairs Committee's report on UK governance post Brexit. I call on Mick Antoniw to move the report.
Eitem 6 ar ein hagenda y prynhawn yma yw dadl ar adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol ar lywodraethiant yn y DU yn dilyn Brexit. Galwaf ar Mick Antoniw i gynnig yr adroddiad.
Cynnig NDM6663 Mick Antoniw
Yn cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol ar ei ymchwiliad i Lywodraethiant yn y DU ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd, a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 2 Chwefror 2018.
Motion NDM6663 Mick Antoniw
The National Assembly for Wales:
Notes the report of the Constitutional and Legislative Affairs Committee on its inquiry into UK Governance post Brexit, which was laid in the Table Office on 2 February 2018.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Dirprwy Lywydd. The United Kingdom has been through a period of momentous constitutional change since the advent of devolution. The changes to the way we are governed have transformed and continue to transform our political and constitutional landscape. As a result of the vote in 2016 to leave the European Union, the UK is also now in the midst of one of the most important and challenging constitutional reforms it has ever faced, with long-lasting implications for the operation and governance of the UK and the individual nations and regions of the UK. This has been the constitutional backdrop to our work on UK and devolved governmental and parliamentary inter-institutional relations.
Our work also drew on the committee’s scrutiny of the Wales Bill and, in particular, the recurring concerns that were voiced about the effectiveness of the relations between the UK and Welsh Governments and how this impacted on the development of the Bill. Our report on UK governance post Brexit, which we published at the start of February, was the culmination of over a year’s work. This work, which started out as 'A stronger voice for Wales', evolved over the course of 2017 and was affected by many events such as the UK general election and the preparations for the UK’s withdrawal from the European Union, particularly as a consequence of the controversial European Union (Withdrawal) Bill.
Before I delve into our findings, I have many people to thank. First of all, those who gave either written or oral evidence; secondly, a citizens panel, who gave their time freely to assist with our work and who provided an insight into what the public expect from Governments and Parliaments working together for the people they serve; thirdly, an expert panel who helped shape and focus our thinking on the last report; and last but not least, the former Chair of this committee, Huw Irranca-Davies, who led the first nine months of our work.
So, turning to the report, it makes nine recommendations. We believe that they are necessary to improve our inter-institutional relations and, equally important, to ensure that withdrawal from the EU does not result in unintended constitutional consequences. In reaching our views, we sought to learn lessons and, where we felt appropriate, endorse recommendations contained in other reports in this subject area, including those undertaken by parliamentary committees across the UK. Indeed, many of our observations and themes that emerged during our work reflect and build upon the findings of those committees. We were encouraged by the considerable degree of cross-party consensus that has developed amongst the various constitutional committees on the need for radical constitutional reform and how that could be achieved.
Our first two recommendations focus on strengthening the inter-governmental relations that currently exist through the Joint Ministerial Committee. Our fifth and sixth recommendations focus on the use of a Speakers’ conference to help facilitate the delivery of change. We believe that a Speakers’ conference could be used as a means of reaching agreement on changes to the UK’s inter-institutional relations. These will inevitably need to adapt, not only to the UK’s withdrawal from the EU, but also to the changing relationship between the constituent nations of the UK as a result.
We heard numerous examples of how effective interpersonal relationships between Ministers can aid the day-to-day work of Government. However, you cannot always rely on those relationships. So it is imperative, in the interests of good governance, to have formal inter-governmental structures in place that are capable of resolving effectively any breakdown in ministerial relations. Getting the arrangements right is vital to ensure efficiency in the delivery of services where there are mutual interests between Governments, where disputes need to be resolved or, in the case of Wales and England, where there are benefits to working together, for example on cross-border issues. We therefore examined the existing inter-governmental relationships to see whether they are fit for purpose and to assess whether they need to change, particularly to ensure that Wales’s interests are not marginalised in the new constitutional arrangements that emerge in the UK.
Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd. Mae'r Deyrnas Unedig wedi bod drwy gyfnod o newid cyfansoddiadol aruthrol ers dyfodiad datganoli. Mae'r newidiadau i'r ffordd rydym yn cael ein llywodraethu wedi trawsnewid ac yn parhau i drawsnewid ein tirlun gwleidyddol a chyfansoddiadol. O ganlyniad i'r bleidlais yn 2016 i adael yr Undeb Ewropeaidd, mae'r Deyrnas Unedig hefyd bellach yng nghanol un o'r diwygiadau cyfansoddiadol pwysicaf ac anoddaf iddi ei wynebu erioed, gyda goblygiadau hirdymor i weithrediad a llywodraethiant y DU a chenhedloedd a rhanbarthau unigol y DU. Dyma yw cefndir cyfansoddiadol ein gwaith ar y cysylltiadau rhyngsefydliadol rhwng llywodraethau a Seneddau datganoledig y DU.
Roedd ein gwaith hefyd yn pwyso ar waith craffu'r pwyllgor ar Fil Cymru ac yn benodol, y pryderon rheolaidd a fynegwyd ynglŷn ag effeithiolrwydd y cysylltiadau rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru a sut yr oedd hyn yn effeithio ar ddatblygiad y Bil. Roedd ein hadroddiad ar lywodraethiant y DU yn dilyn Brexit, a gyhoeddwyd gennym ar ddechrau mis Chwefror, yn benllanw ar dros flwyddyn o waith. Yn ystod 2017, esblygodd y gwaith hwn, a ddechreuodd fel 'Llais cryfach i Gymru', ac effeithiwyd arno gan nifer o ddigwyddiadau megis etholiad cyffredinol y DU a pharatoadau'r DU i adael yr Undeb Ewropeaidd, yn enwedig o ganlyniad i'r Bil yr Undeb Ewropeaidd (Hysbysu am Ymadael) dadleuol.
Cyn i mi fynd ar drywydd ein canfyddiadau, mae gennyf lawer o bobl i ddiolch iddynt. Yn gyntaf oll, y rhai a roddodd dystiolaeth ysgrifenedig neu ar lafar; yn ail, y panel dinasyddion, a roddodd eu hamser yn barod i'n helpu gyda'n gwaith ac a roddodd gipolwg i ni ar yr hyn y mae'r cyhoedd yn ei ddisgwyl gan Lywodraethau a Seneddau sy'n gweithio gyda'i gilydd dros y bobl y maent yn eu gwasanaethu; yn drydydd, panel o arbenigwyr a helpodd i lunio a chanolbwyntio ein syniadau ar yr adroddiad diwethaf; ac yn olaf ond nid yn lleiaf, cyn-Gadeirydd y pwyllgor hwn, Huw Irranca-Davies, a arweiniodd ein gwaith am y naw mis cyntaf.
Felly, gan droi at yr adroddiad, mae'n gwneud naw argymhelliad. Rydym yn credu eu bod yn angenrheidiol i wella ein cysylltiadau rhyngsefydliadol, a'r un mor bwysig, i sicrhau nad yw gadael yr Undeb Ewropeaidd yn arwain at ganlyniadau cyfansoddiadol anfwriadol. Wrth ddod i gasgliadau, ceisiasom ddysgu gwersi, a chymeradwyo, lle y teimlem fod hynny'n briodol, argymhellion a geir mewn adroddiadau eraill ar y pwnc hwn, gan gynnwys y rhai a luniwyd gan bwyllgorau seneddol ar draws y DU. Yn wir, mae llawer o'r sylwadau a'r themâu a ddaeth i'r amlwg yn ein gwaith yn adlewyrchu ac yn adeiladu ar ganfyddiadau'r pwyllgorau hynny. Cawsom ein calonogi gan y lefel gymharol uchel o gonsensws trawsbleidiol sydd wedi datblygu ymysg y gwahanol bwyllgorau cyfansoddiadol ar yr angen am ddiwygio cyfansoddiadol radical a sut y gellid cyflawni hynny.
Mae ein dau argymhelliad cyntaf yn canolbwyntio ar gryfhau'r cysylltiadau rhynglywodraethol sy'n bodoli ar hyn o bryd drwy'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Mae ein pumed a'n chweched argymhelliad yn canolbwyntio ar ddefnyddio cynhadledd y Llefaryddion i helpu i hwyluso newid. Rydym yn credu y gellid defnyddio cynhadledd y Llefaryddion fel ffordd o ddod i gytundeb ar newidiadau i gysylltiadau rhyngsefydliadol y DU. Yn anochel, bydd angen i'r rhain addasu, nid yn unig i broses y DU o adael yr UE, ond hefyd i'r berthynas newidiol rhwng gwledydd cyfansoddol y DU o ganlyniad.
Clywsom nifer o enghreifftiau o sut y gall cysylltiadau rhyngbersonol effeithiol rhwng Gweinidogion gynorthwyo gwaith y Llywodraeth o ddydd i ddydd. Fodd bynnag, ni allwch ddibynnu ar y cysylltiadau hynny bob amser. Felly, er mwyn cael llywodraethiant da, mae'n hanfodol sicrhau bod strwythurau rhynglywodraethol ffurfiol ar waith sy'n gallu datrys yn effeithiol unrhyw dorri cysylltiad rhwng Gweinidogion. Mae sicrhau bod y trefniadau'n iawn yn hanfodol er mwyn sicrhau effeithlonrwydd yn y modd y darparir gwasanaethau lle y ceir buddiannau cyffredin rhwng Llywodraethau, lle y bo angen datrys anghydfodau, neu yn achos Cymru a Lloegr, lle y ceir manteision i gydweithio, er enghraifft ar faterion trawsffiniol. Felly, aethom ati i archwilio'r cysylltiadau rhynglywodraethol sy'n bodoli ar hyn o bryd i weld a ydynt yn addas at y diben ac i asesu a oes angen iddynt newid, yn enwedig er mwyn sicrhau nad yw buddiannau Cymru yn cael eu gwthio i'r cyrion yn y trefniadau cyfansoddiadol newydd sy'n dod i'r amlwg yn y DU.
The current inter-governmental relations are governed through the JMC—the Joint Ministerial Committee. We heard how the JMC needs to improve the way it functions, with some witnesses calling for a complete overhaul. We agreed with those who told us that there is a need to strengthen inter-governmental relations, not just between Wales and England, but as part of a four-nation approach, where each nation is treated with parity. Successive UK Governments have not sufficiently renewed the machinery of Government to respond to the changed relationships between Governments after devolution. This has left serious question marks about how the JMC will deal fairly with the emerging challenges as the UK leaves the EU. So, the need for fundamental reform is clear and pressing. In our view, the best option would be to adopt a completely new approach to inter-government relations in order to provide the institutional strength and durability needed to face the challenges ahead.
The First Minister’s proposal for a UK council of Ministers to replace the JMC has considerable merit to it and would address many of the concerns we heard in evidence. In effect, it would be a forum of national Governments working collectively in the best interests of the United Kingdom. It would provide the shift required to ensure we have proper shared governance, including over areas that have been co-ordinated at a European level. We therefore considered the First Minister’s proposals to be the most coherent long-term solution to resolving concerns about inter-governmental relations. However, an essential and pragmatic first step would be to strengthen the existing JMC structure, and that was our first recommendation. We believe that this could be achieved by ensuring that JMC plenary fulfils the functions of an annual heads of Government summit and by adding new committees to the existing JMC format to cover the single market and trade, and, in particular, to agree on common frameworks.
Our second recommendation again reflected the views of parliamentary committees by placing inter-governmental relations on a statutory footing. This could be achieved by, for example, amending the UK Government's EU withdrawal Bill, currently in the House of Lords. In the longer term, post-Brexit, we recommended that the JMC should be subject to fundamental reform so that it becomes a UK council that is a decision-making body with an independent dispute resolution, arbitration and adjudication mechanism. Alongside these changes, we believe the memorandum of understanding between the UK and devolved Governments—including the devolution guidance notes—should be subject to a thorough overhaul involving collaboration between all Governments of the UK. This should aim to establish shared governance around the machinery that supports the delivery of effective and fair inter-governmental relations.
This brings me to another issue that is absolutely fundamental to effective inter-governmental relations, namely the understanding of devolution by civil servants in Whitehall. Numerous witnesses pointed out the poor knowledge and understanding of devolution that exists in parts of Whitehall, despite some laudable efforts to remedy the situation by successive administrations. We believe that it is unacceptable that the level of understanding of devolution across Whitehall is often poor, that understanding of Welsh devolution is particularly poor in certain key departments, and that attempts to remedy this have been inadequate. The approach of Whitehall civil servants was perhaps best captured by one witness who told us:
'I should say that I’ve never thought that there was a sort of malevolent reason to ignore Scotland and Wales. I think it was just more of a benign neglect.'
This approach to devolution may stem from the conflict that currently exists within the existing constitution of the UK, where the UK civil service in effect supports the UK Government in its role as the executive for the UK and England. Certainly, we felt that internal Whitehall civil service apparatus supporting devolution as described to us is complex and muddled. It is a matter we intend to take up further with the UK Government in due course.
The same rationale applies for improving inter-governmental relationships and applies to the engagement between the Parliaments that form an integral part of our constitutional machinery. It is clear that there is a need to extend the engagement between committees and between Parliaments. If these parts of our democratic institutions work better together, then there is a better chance that the voice of Wales will be heard across the UK, our collective views acted upon and the fabric of the UK constitution strengthened.
In looking to see how this need for greater, formalised co-operation could be taken forward, we recommend that the Llywydd should seek to establish, with the other Speakers and Presiding Officers of the UK legislatures, a Speakers' conference. Its aim would be to determine how best to develop UK inter-parliamentary working, with a particular regard to scrutinising the impact of withdrawal from the EU on the constitutional framework of the UK. We therefore consider the main role for such a Speakers’ conference to be in relation to developing a framework for inter-parliamentary relations. There will be clear benefits to having a cohesive and structured forum for joint discussion between Parliaments undertaking scrutiny, where information can be shared and respective Governments can be held to account. However, we also see merit in the Speakers’ conference having a role in relation to inter-governmental relations, to assess how they are developing at this crucial period in the evolution of the constitution of the UK. And this should include assessing, in particular, the UK Government’s response to the first four recommendations of this report that I've set out.
This is a radical initiative to support sustainable constitutional reform and it is not without precedent. It is a way of bringing the nations of the UK together and kick-starting the process of post-Brexit constitutional reform that we consider essential to the future hegemony of the United Kingdom. There have already been positive moves to improve parliamentary co-operation. In this Assembly, we have forged important relationships with committees in the House of Commons, the House of Lords and the Scottish Parliament. In addition, the creation of the Interparliamentary Forum on Brexit, which I attend with David Rees, has been a very positive and constructive development. We believe it has the potential to be a valuable precursor to the strengthened parliamentary relationships and structure that will be essential within the UK once it has left the European Union.
Whatever inter-governmental changes or adaptations emerge in the future, it will be important for the National Assembly to continue to hold the Welsh Government to account, and it is our view that the approach adopted in Scotland between its Parliament and Government provides a sensible model that could be adopted in Wales. On that basis, we recommend that the Welsh Government enters into an inter-governmental relations agreement with the Constitutional and Legislative Affairs Committee to support the scrutiny of Welsh Government activity in this area.
As our report demonstrates, the UK’s constitutional arrangements are likely to be put under considerable pressure over the next decade. The UK will have to adapt its internal arrangements to ensure that a consequence of leaving the EU is not a greater centralisation of power in London. New inter-governmental structures will have to be in put place. And it makes no sense to suggest that the structures we have in the UK now, while part of the EU, should be the same after we have left the EU.
The Constitutional and Legislative Affairs Committee, in constructive collaboration with other parliamentary committees across the UK, is playing an active role in helping to shape a constitutional framework fit for the new challenges we face, and in so doing will help strengthen the voice of Wales in the family of nations that make up the United Kingdom.
Llywodraethir y cysylltiadau rhynglywodraethol cyfredol drwy’r Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Clywsom sut y mae’r Cyd-bwyllgor Gweinidogion angen gwella'r ffordd y mae'n gweithredu, gyda rhai tystion yn galw am ailwampio llwyr. Roeddem yn cytuno gyda'r rhai a ddywedodd wrthym fod angen cryfhau'r cysylltiadau rhynglywodraethol, nid yn unig rhwng Cymru a Lloegr, ond fel rhan o ddull pedair gwlad o weithredu, lle mae pob gwlad yn cael eu trin yn gyfartal. Nid yw Llywodraethau olynol y DU wedi adnewyddu peirianwaith Llywodraeth yn ddigonol i ymateb i'r cysylltiadau newidiol rhwng Llywodraethau ar ôl datganoli. Mae hyn wedi gadael marciau cwestiwn difrifol o ran sut y bydd y Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn ymdrin yn deg â heriau sy'n dod i'r amlwg wrth i’r DU adael yr UE. Felly, mae’r angen am ddiwygio sylfaenol yn glir ac yn ddybryd. Yn ein barn ni, yr opsiwn gorau fyddai mabwysiadu agwedd gwbl newydd tuag at gysylltiadau rhynglywodraethol er mwyn darparu’r cryfder a’r gwytnwch sefydliadol sydd eu hangen i wynebu heriau'r dyfodol.
Mae rhinweddau sylweddol i argymhelliad y Prif Weinidog ynghylch Cyngor Gweinidogion y DU i ddisodli’r Cyd-bwyllgor Gweinidogion a byddai'n ateb llawer o'r pryderon a glywsom yn y dystiolaeth. Mewn gwirionedd, byddai’n fforwm o Lywodraethau cenedlaethol yn gweithio ar y cyd er budd y Deyrnas Unedig. Byddai'n darparu’r newid sydd ei angen i sicrhau bod gennym gydlywodraethu priodol, gan gynnwys mewn meysydd a gydgysylltwyd ar lefel Ewropeaidd. O ganlyniad, roeddem yn ystyried mai cynigion y Prif Weinidog oedd yr ateb hirdymor mwyaf cydlynol i ddatrys pryderon ynglŷn â chysylltiadau rhynglywodraethol. Fodd bynnag, cam cyntaf hanfodol ac ymarferol fyddai cryfhau strwythur cyfredol y Cyd-bwyllgor Gweinidogion, a dyna oedd ein hargymhelliad cyntaf. Rydym yn credu y gellid cyflawni hyn drwy sicrhau bod cyfarfod llawn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn cyflawni swyddogaethau uwchgynhadledd flynyddol penaethiaid Llywodraethau a thrwy ychwanegu pwyllgorau newydd at fformat cyfredol y Cyd-bwyllgor Gweinidogion i gynnwys y farchnad sengl a masnach, ac yn benodol, i gytuno ar fframweithiau cyffredin.
Roedd ein hail argymhelliad unwaith eto yn adlewyrchu safbwyntiau pwyllgorau seneddol drwy osod cysylltiadau rhynglywodraethol ar sail statudol. Gellid gwneud hyn, er enghraifft, drwy ddiwygio Bil ymadael â’r UE Llywodraeth y DU, sydd ar hyn o bryd yn Nhŷ'r Arglwyddi. Yn y tymor hwy, ar ôl Brexit, roeddem yn argymell y dylai’r Cyd-bwyllgor Gweinidogion fod yn destun diwygio sylfaenol fel y bydd yn dod yn gyngor y DU sy’n gorff gwneud penderfyniadau gyda mecanwaith annibynnol ar gyfer datrys, barnu a dyfarnu mewn achosion o anghydfod. Ochr yn ochr â’r newidiadau hyn, rydym yn credu y dylai’r memorandwm dealltwriaeth rhwng y DU a llywodraethau datganoledig—gan gynnwys y nodiadau cyfarwyddyd ar ddatganoli—fod yn destun ailwampio trwyadl i gynnwys cydweithio rhwng pob un o Lywodraethau’r DU. Dylai hyn anelu at sefydlu cydlywodraethu mewn perthynas â’r systemau sy'n helpu i ddarparu cysylltiadau rhynglywodraethol effeithiol a theg.
Daw hyn â mi at fater arall sy’n gwbl sylfaenol i gysylltiadau rhynglywodraethol effeithiol, sef sicrhau bod gweision sifil yn Whitehall yn deall datganoli. Mae nifer o dystion wedi tynnu sylw at y diffyg gwybodaeth a dealltwriaeth sy'n bodoli mewn rhannau o Whitehall mewn perthynas â datganoli, er gwaethaf rhai ymdrechion clodwiw gan weinyddiaethau olynol i unioni'r sefyllfa. Credwn ei bod yn annerbyniol fod y lefel o ddealltwriaeth o ddatganoli ar draws Whitehall yn aml yn wael, fod dealltwriaeth o ddatganoli yng Nghymru yn arbennig o wael mewn rhai adrannau allweddol, a bod ymdrechion i unioni'r sefyllfa hon wedi bod yn annigonol. Efallai fod ymagwedd gweision sifil Whitehall wedi'i chrynhoi orau gan un tyst a ddywedodd wrthym:
Dylwn ddweud nad wyf erioed wedi credu bod rhyw fath o reswm maleisus dros anwybyddu’r Alban a Chymru. Credaf ei fod yn fwy o esgeulustod diniwed.
Mae’n bosibl fod yr agwedd hon tuag at ddatganoli yn deillio o’r gwrthdaro sy'n bodoli ar hyn o bryd yng nghyfansoddiad cyfredol y DU, lle mae gwasanaeth sifil y DU yn cefnogi Llywodraeth y DU yn ei rôl fel y weithrediaeth ar gyfer y DU a Lloegr i bob pwrpas. Yn sicr, roeddem yn teimlo bod peirianwaith gwasanaeth sifil mewnol Whitehall sy'n cynnal datganoli fel y'i disgrifiwyd i ni yn gymhleth ac yn ddryslyd. Mae'n fater rydym yn bwriadu mynd ar ei drywydd ymhellach gyda Llywodraeth y DU maes o law.
Mae’r un rhesymeg yn gymwys ar gyfer gwella cysylltiadau rhynglywodraethol ac mae'n berthnasol i'r ymgysylltiad rhwng y Seneddau sy'n ffurfio rhan annatod o’n systemau cyfansoddiadol. Mae'n amlwg fod angen ymestyn yr ymgysylltiad rhwng pwyllgorau a rhwng Seneddau. Os yw’r rhannau hyn o’n sefydliadau democrataidd yn gweithio'n well gyda'i gilydd, yna mae’n fwy tebygol y bydd llais Cymru yn cael ei glywed ar draws y DU, y bydd ein safbwyntiau cyfunol yn cael eu gweithredu ac y bydd gwead cyfansoddiad y DU yn cael ei atgyfnerthu.
Wrth edrych i weld sut y gellid symud ymlaen ar yr angen hwn am fwy o gydweithredu ffurfiol, rydym yn argymell bod y Llywydd yn ceisio sefydlu cynhadledd y Llefaryddion gyda Llefaryddion a Llywyddion deddfwrfeydd eraill y DU. Ei nod fyddai penderfynu ar y ffordd orau o ddatblygu gwaith rhyngseneddol yn y DU, gan roi sylw penodol i graffu ar effaith ymadael â’r UE ar fframwaith cyfansoddiadol y DU. Rydym felly yn ystyried y dylai prif rôl cynhadledd o'r fath i Lefaryddion fod yn gysylltiedig â datblygu fframwaith ar gyfer cysylltiadau rhyngseneddol. Bydd manteision amlwg i gael fforwm cydlynol a strwythuredig ar gyfer trafod ar y cyd rhwng Seneddau gan ymgymryd â gwaith craffu, lle y gellir rhannu gwybodaeth a lle y gellir dwyn Llywodraethau i gyfrif yn eu tro. Fodd bynnag, rydym hefyd yn gweld rhinweddau mewn sicrhau bod gan gynhadledd y Llefaryddion rôl i'w chwarae mewn perthynas â chysylltiadau rhynglywodraethol, er mwyn asesu sut y maent yn datblygu yn y cyfnod tyngedfennol hwn yn esblygiad cyfansoddiad y DU. A dylai hyn gynnwys asesu, yn arbennig, ymateb Llywodraeth y DU i bedwar argymhelliad cyntaf yr adroddiad hwn a nodwyd gennyf.
Mae hon yn fenter radical i gefnogi diwygio cyfansoddiadol cynaliadwy ac nid yw heb gynsail. Mae'n ffordd o ddwyn gwledydd y DU ynghyd a rhoi cychwyn egnïol i’r broses o ddiwygio cyfansoddiadol yn dilyn Brexit yr ystyriwn ei fod yn hanfodol i hegemoni'r Deyrnas Unedig yn y dyfodol. Mae camau cadarnhaol wedi cael eu cymryd eisoes i wella cydweithrediad seneddol. Yn y Cynulliad hwn, rydym wedi creu cysylltiadau pwysig â phwyllgorau yn Nhŷ'r Cyffredin, Tŷ'r Arglwyddi a Senedd yr Alban. Yn ogystal, mae creu'r Fforwm Rhyngseneddol ar Brexit, a fynychaf gyda David Rees, wedi bod yn ddatblygiad cadarnhaol ac adeiladol iawn. Credwn fod ganddo botensial i fod yn rhagflaenydd gwerthfawr i’r cysylltiadau a’r strwythur seneddol cryfach a fydd yn hanfodol o fewn y DU pan fydd wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd.
Ni waeth pa newidiadau neu addasiadau rhynglywodraethol a fydd yn dod i'r amlwg yn y dyfodol, bydd yn bwysig i'r Cynulliad Cenedlaethol barhau i ddwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif, ac rydym o'r farn fod y dull a fabwysiadwyd yn yr Alban rhwng ei Senedd a’i Llywodraeth yn darparu model synhwyrol y gellid ei fabwysiadu yng Nghymru. Ar y sail honno, rydym yn argymell bod Llywodraeth Cymru yn ymrwymo i gytundeb cysylltiadau rhynglywodraethol gyda’r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol er mwyn cefnogi’r gwaith craffu ar weithgarwch Llywodraeth Cymru yn y maes hwn.
Fel y mae ein hadroddiad yn ei ddangos, mae trefniadau cyfansoddiadol y DU yn debygol o gael eu rhoi o dan bwysau sylweddol dros y degawd nesaf. Bydd yn rhaid i’r DU addasu ei threfniadau mewnol i sicrhau na fydd ymadael â’r UE yn golygu mwy o ganoli pŵer yn Llundain. Bydd yn rhaid rhoi strwythurau rhynglywodraethol newydd ar waith. Ac nid yw gwneud synnwyr o gwbl i awgrymu y dylai’r strwythurau sydd gennym yn y DU yn awr, tra bôm yn rhan o'r UE, fod yr un fath ar ôl i ni adael yr UE.
Mae’r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, gan gydweithio’n adeiladol â phwyllgorau seneddol eraill ledled y DU, yn chwarae rhan weithredol yn helpu i lunio fframwaith cyfansoddiadol sy’n addas ar gyfer yr heriau newydd a wynebwn, a bydd gwneud hynny’n helpu i atgyfnerthu llais Cymru yn y teulu o wledydd sy'n ffurfio'r Deyrnas Unedig.
Can I commend the work of our Chair, Mick Antoniw, his predecessor, Huw Irranca-Davies, and the whole secretariat, particularly the clerk? I think this is an excellent report. It's succinct, and I think it's already had some impact and leverage. But it requires an awful lot of effort to produce something as powerful as that, and to draw some sort of reasoned argument out of the whole range of discussions we had and the opinions that we heard. We were greatly helped by the citizen panel and by the expert panel, and I think we can honestly say that our report was materially affected by both those contributions. And that really should be the way committees work, I think, when we reach out and engage.
I think the consequences of leaving the EU are always going to have profound ramifications for the constitutional integrity of the United Kingdom. They're not insuperable problems, but they are definitely challenges. And I think we can be proud in Wales that we've done our bit to face them, and come up with a range of very constructive proposals to make the British constitution both more balanced and stronger. I think, for me, if we do nothing, there is a danger that the greater role for UK governance, especially in terms of policy making in England, over things like the environment, agriculture, and other issues that, at the moment, are part of the EU's policy architecture—that that inadvertent, I think, dominance that's generated in England could close some of the options and the spaces for policy development in Wales and in Scotland, and in Northern Ireland, indeed. And that's the thing that we need to guard against. It may be inadvertent, but if that danger is not faced, and effectively checked, then we will end up with considerable damage being inflicted on the devolved settlement.
I think the resources of Whitehall are always going to be a great benefit, potentially, for the rest of the United Kingdom, for the devolved Governments, but they have to be used in partnership, and they cannot be used to impose agreements that don't have genuine consent, and this has to be at the heart, I think, of developing the frameworks that will be required in the UK, and how they will be run, and how open, accountable and amenable to proper parliamentary scrutiny—all these things will be necessary for good, strong government.
Mick has already addressed the issue of the JMC. Can I say that the JMC will continue to be important, especially in negotiating trade agreements? And I do hope that it will work a bit like the JMCE used to work—that is the JMC Europe. When it was preparing for work in the European councils, it would develop a speaking note, with all the officials from the various parts of the United Kingdom, and sometimes then would permit Ministers from Wales and Scotland to attend, and sometimes to speak, and that's the type of participation and partnership that I think we expect.
In terms of developing the JMC so that it does itself have a function of a ministerial council, or a ministerial council is actually constructed afresh, I think it needs to be properly resourced, it needs to have effective work plans and agendas, and it may have its own officials. And, again, it's going to have to work on the basis of shared governance models, and some form of dispute resolution mechanism, when that is needed, but, overall, have the necessary institutional strength and rigour to allow the type of joint working and partnerships that we will need to be properly constructed.
I think, in terms of inter-governmental working, we do not want to replace the relatively closed system of the EU with a closed system in the UK for shared governance, and Governments can slip into this all too easily. The legislators of the UK will need to thoroughly scrutinise as well.
And this brings me finally, Deputy Presiding Officer, on to the idea of a Speakers' conference. Devolution is approaching its twentieth anniversary. I think this will be an excellent time to look at inter-parliamentary relations, with the Speakers of the United Kingdom—all four of them, I think—getting together, and convening a conference. There's a proud tradition of a Speaker's conference—and that used to be just the Speaker of the House of Commons then, of course—convening a conference to look at major constitutional matters. And so I think this idea has much to commend it, and I do hope that you and the Presiding Officer may find that you're able to advance this particular recommendation, and speak to your colleagues in the other parts of the United Kingdom. Thank you very much.
A gaf fi gymeradwyo gwaith ein Cadeirydd, Mick Antoniw, ei ragflaenydd, Huw Irranca-Davies, a'r ysgrifenyddiaeth gyfan, yn enwedig y clerc? Credaf fod hwn yn adroddiad rhagorol. Mae'n gryno, a chredaf ei fod eisoes wedi cael rhywfaint o effaith a dylanwad. Ond mae angen llawer iawn o ymdrech i gynhyrchu rhywbeth mor bwerus â hynny, ac i lunio rhyw fath o ddadl resymegol o'r ystod gyfan o drafodaethau a gawsom a'r safbwyntiau a glywsom. Roedd y panel dinasyddion a'r panel arbenigol yn gymorth mawr i ni, a chredaf y gallwn ddweud yn onest fod ein hadroddiad wedi cael ei effeithio'n sylweddol gan y cyfraniadau hynny. A dyna'r ffordd y dylai pwyllgorau weithio mewn gwirionedd, rwy'n credu, pan fyddwn yn estyn allan ac yn ymgysylltu.
Credaf y bydd canlyniadau ymadael â'r UE bob amser yn creu goblygiadau dwys i undod cyfansoddiadol y Deyrnas Unedig. Nid ydynt yn broblemau anorchfygol, ond maent yn bendant yn heriau. A chredaf y gallwn ni yng Nghymru fod yn falch o'r ffaith ein bod wedi gwneud ein rhan i'w hwynebu, a meddwl am ystod o argymhellion adeiladol iawn i wneud y cyfansoddiad Prydeinig yn fwy cytbwys ac yn gryfach. Yn fy marn i, os nad ydym yn gwneud unrhyw beth, mae perygl y gallai'r rôl fwy i lywodraethiant y DU, yn enwedig o ran llunio polisi yn Lloegr, dros bethau fel yr amgylchedd, amaethyddiaeth, a materion eraill sydd, ar hyn o bryd, yn rhan o bensaernïaeth polisi yr UE—rwy'n credu y gallai'r uchafiaeth anfwriadol hwnnw a gynhyrchir yn Lloegr achosi i rai o'r cyfleoedd a'r gofodau ar gyfer datblygu polisi yng Nghymru ac yn yr Alban, ac yng Ngogledd Iwerddon yn wir, gael eu colli. A dyna sydd angen i ni warchod yn ei erbyn. Gall fod yn anfwriadol, ond os nad ydym yn wynebu'r perygl hwnnw, a'i gywiro'n effeithiol, fe wneir niwed sylweddol i'r setliad datganoli yn y pen draw.
Rwy'n credu y bydd adnoddau Whitehall bob amser o fudd mawr, o bosibl, i weddill y Deyrnas Unedig, i'r Llywodraethau datganoledig, ond mae'n rhaid iddynt gael eu defnyddio mewn partneriaeth, ac ni ellir eu defnyddio i orfodi cytundebau na cheir cydsyniad gwirioneddol iddynt, ac rwy'n credu bod yn rhaid i hyn fod wrth wraidd datblygu'r fframweithiau a fydd eu hangen yn y DU, a sut y byddant yn cael eu gweithredu a pha mor agored, atebol ac agored i graffu seneddol priodol ydynt—bydd yr holl bethau hyn yn angenrheidiol ar gyfer llywodraeth dda a chryf.
Mae Mick eisoes wedi rhoi sylw i fater y Cyd-bwyllgor Gweinidogion. A gaf fi ddweud y bydd y Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn parhau i fod yn bwysig, yn enwedig wrth negodi cytundebau masnach? Ac rwy'n gobeithio y bydd yn gweithio ychydig fel roedd Cyd-bwyllgor Gweinidogion Ewrop yn arfer gweithio. Pan oedd yn paratoi ar gyfer gwaith yn y cynghorau Ewropeaidd, byddai'n datblygu nodyn siarad, gyda holl swyddogion y gwahanol rannau o'r Deyrnas Unedig, ac yna weithiau byddai'n caniatáu i Weinidogion o Gymru a'r Alban i fynychu, a weithiau i siarad, a dyna'r math o gyfranogiad a phartneriaeth y credaf ein bod yn ei ddisgwyl.
O ran datblygu'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion fel bod ganddo swyddogaeth cyngor gweinidogol ei hun, neu fod cyngor gweinidogion yn cael ei greu o'r newydd, rwy'n credu bod angen iddo gael yr adnoddau priodol, mae angen iddo gael cynlluniau gwaith ac agendâu effeithiol, a gallai gael ei swyddogion ei hun. Ac unwaith eto, bydd yn rhaid iddo weithio ar sail modelau cydlywodraethu, a rhyw ffurf o fecanwaith datrys anghydfodau, pan fo hynny'n angenrheidiol, ond yn gyffredinol, bydd yn rhaid iddo gael y cryfder a'r trylwyredd sefydliadol angenrheidiol i ganiatáu i'r math o gydweithio a phartneriaethau y byddwn eu hangen gael eu llunio'n briodol.
O ran gwaith rhynglywodraethol, nid wyf yn credu ein bod eisiau gweld system gaeedig yn y DU ar gyfer cydlywodraethu yn cymryd lle system gymharol gaeedig yr UE, a gall Llywodraethau lithro i hynny'n hawdd iawn. Bydd angen i ddeddfwyr y DU graffu'n drwyadl yn ogystal.
Ac yn olaf, Ddirprwy Lywydd, daw hyn â mi at y syniad o gynhadledd y Llefaryddion. Mae datganoli bron yn ugain oed. Credaf y bydd hwn yn amser gwych i edrych ar gysylltiadau rhyngseneddol, gyda Llefaryddion y Deyrnas Unedig—y pedwar ohonynt, rwy'n credu—yn dod at ei gilydd i gynnal cynhadledd. Ceir traddodiad balch o gynadleddau Llefarydd—a Llefarydd Tŷ'r Cyffredin yn unig oedd hwnnw'n arfer bod bryd hynny wrth gwrs—pan gynhelid cynhadledd i edrych ar faterion cyfansoddiadol mawr. Ac felly rwy'n credu bod y syniad hwn i'w ganmol yn fawr, ac rwy'n gobeithio y byddwch chi a'r Llywydd yn canfod eich bod yn gallu datblygu'r argymhelliad penodol hwn, a siarad â'ch cymheiriaid yn y rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Diolch yn fawr iawn.
Mae'n bleser cymryd rhan yn y ddadl yma ar yr adroddiad bendigedig yma, sydd wedi cael ei gynhyrchu gan y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol. Ac a allaf i ategu'r diolchiadau i'r Cadeirydd presennol, Mick Antoniw, i Huw Irranca-Davies, ein Cadeirydd ni am y naw mis cyntaf, a hefyd i'r clercod a'r ymchwilwyr sydd wedi bod yn gweithio'n ddiwyd y tu ôl i'r llenni i gynhyrchu'r campwaith yma? Achos mi fuodd y beichiogrwydd yn hir, fel maen nhw'n ei ddweud, ac, wrth gwrs, fel mae Mick newydd ddweud, fe wnaeth agweddau newid dros amser, ac felly mae'r adroddiad wedi newid, ac yn cael ei gryfhau fel mae'r cefndir hefyd yn newid.
Dechreuom ni yn cymryd tystiolaeth a chefndir ynglŷn â Deddf Cymru 2017, ac, wrth gwrs, mae'n wir i nodi yn ystod craffu ar Ddeddf Cymru 2017, fe wnaethom ni ofyn i Ysgrifennydd Cymru, Alun Cairns, Aelod Seneddol, i ddod o flaen ein pwyllgor ni bedair gwaith, ac nid ymddangosodd o gwbl. Dyna'r cefndir o ran sut mae San Steffan yn edrych ar bwyllgorau yn y lle hwn. Ac mae Alun Cairns yn dal i wadu ein bod ni wedi colli pwerau sylweddol efo Deddf Cymru, er ein bod ni gyd yn gwybod yn y lle yma ein bod yn rhuthro drwodd y Mesur Iechyd y Cyhoedd (Isafbris am Alcohol) (Cymru) yn y lle yma cyn inni golli'r pŵer i ddeddfu yn y maes yna ar 1 Ebrill. Ffŵl Ebrill yn wir.
Felly, o golli pwerau efo Deddf Cymru, rydym ni hefyd yn gweld ein bod ni yn colli pwerau efo Bil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael), er bod Alun Cairns yn gwadu hynny hefyd. Gyda'r holl drafodaethau yma efo gadael Ewrop, mae'n amlwg taw ymylol, fel mae Mick Antoniw wedi ei ddweud—ymylol—y mae Cymru wedi bod. Mae'n Llywodraeth ni wedi cael ei rhoi i'r ochr, mae trafodaethau'n cymryd lle ac mae yna benderfyniadau sy'n cael eu cymryd ac nid ydym yn hapus efo nhw. Hyd yn oed gyda materion sy'n bwysig i Gymru, fel materion sydd wedi eu datganoli, nid ydym yn rhan o'r drafodaeth. Dyna pam mae'n allweddol bwysig—yr argymhelliad cyntaf yn yr adroddiad—ein bod ni'n cryfhau Cyd-bwyllgor y Gweinidogion—cyfarfod llawn. Gwnaethom ni glywed ddoe nad ydy'r cyd-bwyllgor yna wedi cyfarfod ers mis Ionawr 2017. Mae angen ei gryfhau, mae angen iddo gyfarfod, ac mae angen iddo ddiwygio'r ffordd mae'n gweithio—ac nid jest gweithio fel llais Llundain, llais San Steffan, ond fel llais cyfartal i'r Llywodraethau oll yn yr ynysoedd hyn. Mae angen dirfawr i newid hynny. Dyna sail ein hargymhelliad 1 ac argymhelliad 2 a 3.
Ar ôl i'r busnes Bil ymadael yma fod drosodd mae eisiau diwygio tymor hir ar Gyd-bwyllgor y Gweinidogion i ddod yn gyngor y Deyrnas Unedig sy'n gwneud penderfyniadau cyfartal—pob Llywodraeth, pob senedd-dy yn parchu ei gilydd yn gyfartal. Nid yw hynny'n digwydd ar hyn o bryd. Mae'n hen bryd iddo fe ddigwydd. Dyna pam yn ddirfawr mae angen diwygio system Cyd-bwyllgor y Gweinidogion—cyfarfod llawn—achos mae'n sarhad ar ein cenedl ni ar hyn o bryd ein bod ni'n colli'r pwerau yma ac nid oes yna neb yn gwneud fawr ddim yn ei gylch e. Rydym yn trio gwneud rhywbeth amdano fo fan hyn, mae'n Llywodraeth ni, i fod yn deg, yn gwneud rhywbeth amdano fe, ond nid yw pobl yn gwrando ac maen nhw'n gwadu bod y fath broblem yn bod. Nid yw hynny'n deg ac mae yna amharchu beth sydd wedi digwydd fan hyn yng nghyd-destun datganoli.
Wrth gwrs, mae eisiau gwell cydweithio rhwng pwyllgorau yn y lle hwn a phwyllgorau yn ein senedd-dai eraill ni. Rydym hefyd eisiau craffu ar Weinidogion o lefydd eraill yn fan hyn. Dyna pam mae gennym ni argymhellion i'r perwyl yna hefyd.
Ond i gloi rŵan, mae angen dirfawr i ddiwygio llywodraethiant yn y Deyrnas Unedig. Ie, yr esgus nawr ydy ein bod ni'n gadael Ewrop, ac rwyf yn sylwi nad yw Aelodau UKIP, wnaeth achosi'r llanast yma o adael Ewrop, yn bresennol i glywed y ddadl ar sut rydym yn trio datrys y llanast. Ond o fod yn y llanast yma, mae angen diwygio'r ffordd mae senedd-dai yn yr ynysoedd hyn yn parchu ei gilydd, yn cydweithio efo'i gilydd, achos ar ddiwedd y dydd, nid jest San Steffan sydd i benderfynu pob peth.
Mae yna lot o sôn am droi'r cloc yn ôl, onid oes? Ond mae datganoli hefyd wedi digwydd. Mae refferendwm 2011, yr ydym ni wedi ei gael yn fan hyn, yn mynnu pwerau deddfwriaethol i Gymru. Mae angen parchu canlyniad pob refferendwm, nid jest yr un diwethaf. Diolch yn fawr.
It’s a pleasure to participate in this debate on this wonderful report, which has been produced by the Constitutional and Legislative Affairs Committee. And may I echo the thanks to our current Chair, Mick Antoniw, to Huw Irranca-Davies, our Chair for the first nine months, and also to the clerks and researchers who have been working very hard behind the scenes to produce this masterpiece? Because the gestation period was lengthy, as they say, and, of course, as Mick has just said, certain aspects changed over time, and the report has therefore changed to reflect that, and has been strengthened as background factors have changed.
We started by taking evidence on the Wales Act 2017, and, of course, it's true to say that during scrutiny of the Wales Act 2017 we asked the Secretary of State, Alun Cairns MP, to appear before our committee on four occasions, and he didn't appear once. That gives you some background of how Westminster views committees of this place. And Alun Cairns still denies that we have lost substantial powers due to the Wales Act, although we all know in this place that we are rushing through the Public Health (Minimum Price for Alcohol) (Wales) Bill before we lose the power to legislate in that area on 1 April. April fool indeed.
So, in losing powers through the Wales Act, we also see that we are losing powers through the European Union (Withdrawal) Bill, although Alun Cairns also denies or rejects that. With all of these negotiations about leaving the European Union, it's clear, as Mick Antoniw said, that Wales has been on the periphery. Our Government has been put to one side, there are decisions being taken and we are not happy with those decisions. Even with issues that are important to Wales, such as the devolved issues—when they are discussed, we are not part of those discussions, and that's why it's crucially important that our first recommendation in this report is that we strengthen the JMC. We heard yesterday that that joint committee hasn't met since January 2017. It needs to be strengthened, it needs to meet, and it needs to reform how it works—and not just work as the voice of London and the voice of Westminster, but as an equal voice for all Governments in these isles. We gravely need to change that, and that's the basis of our first recommendation and recommendations 2 and 3.
Once this European withdrawal Bill is done with we need long-term planning for the JMC so that it becomes a council for the United Kingdom that makes decisions on the basis of equality—all Governments and all Parliaments respecting each other on the basis of equality. That doesn't happen at the moment. It's about time it did happen, and that is why we desperately need to change the system of the JMC, because it's an insult to our nation at the moment that we are losing these powers and nobody is doing hardly anything about it. We are trying to do something about it, and, to be fair, our Government is trying to do something about it, but people aren't listening and they deny that any problems exist. That isn't fair and it is disrespectful of what has happened here in the context of devolution.
Of course, we need better collaboration between committees of this place and committees of our other Parliaments, and we also need to scrutinise Ministers from elsewhere in this place. That's why we make recommendations to that end in our report.
But to conclude, we desperately need to reform the governance of the UK. Yes, the excuse now is that we are leaving Europe, and I note that UKIP Members, who caused this mess of leaving the European Union, aren't in attendance to listen to this debate on how we are trying to resolve this mess. But finding ourselves in this mess, we need to change the way in which Parliaments in these isles respect each other, and collaborate with each other, because at the end of the day, it's not just Westminster who are to decide everything.
There's been a great deal of talk about turning the clock back, hasn't there? But devolution has also happened. There was the referendum we had here in 2011 insisting on legislative powers for Wales. We need to respect the outcome of every referendum, not just the last referendum. Thank you.
Can I also thank Mick Antoniw for his report and your predecessor, Huw Irranca-Davies, and also thank all the members of the Constitutional and Legislative Affairs Committee for this important report? I think the Constitutional and Legislative Affairs Committee is an example of very robust cross-party working, and I've seen that in terms of the reports that have come through. It's vitally important if we're going to have influence on the UK Government and, indeed, to follow through with these recommendations. I'm also very glad that we engaged the External Affairs and Additional Legislation Committee, chaired, of course, by David Rees. We exchange as two committees and we work together, particularly on issues relating to the European Union. So, I think this report adds to the body of evidence that is emanating from these two committees, which are very important in terms of preparing for and gauging the impact of Brexit and future relationships that are crucial at UK inter-governmental level.
A gaf fi hefyd ddiolch i Mick Antoniw am ei adroddiad a'ch rhagflaenydd, Huw Irranca-Davies, a diolch hefyd i holl aelodau'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol am yr adroddiad pwysig hwn? Credaf fod y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yn enghraifft o weithio trawsbleidiol cadarn iawn, ac rwyf wedi gweld hynny yn yr adroddiadau a gyflwynwyd ganddynt. Mae'n hollbwysig os ydym am gael dylanwad ar Lywodraeth y DU ac yn wir, os ydym am gyflawni'r argymhellion hyn. Rwyf hefyd yn falch iawn ein bod wedi ymgysylltu â'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol, sy'n cael ei gadeirio, wrth gwrs, gan David Rees. Rydym yn cydgysylltu fel dau bwyllgor ac rydym yn gweithio gyda'n gilydd, yn enwedig ar faterion sy'n ymwneud â'r Undeb Ewropeaidd. Felly, rwy'n credu bod yr adroddiad hwn yn ychwanegu at y corff o dystiolaeth sy'n deillio o'r ddau bwyllgor, sy'n bwysig iawn o ran paratoi ar gyfer Brexit a mesur effaith Brexit a chysylltiadau yn y dyfodol sy'n hollbwysig ar lefel rynglywodraethol yn y DU.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Yesterday, we heard about the latest JMC(EN)—the European negotiations JMC— proposals about devolved administrations. It was disappointing to hear from the Cabinet Secretary—although he was wanting to be constructive and positive—when he said that they came to a JMC meeting and there was no paper in advance of the proposals, which, of course, are proposals that have a very unfortunate centralising intent with the power of veto over key devolved responsibilities. And, of course, that has led to us progressing with our continuity Bill, whereas the Cabinet Secretary was hoping that negotiations could lead us forward, so that would not have been necessary if our amendments, and indeed the amendments of the Scottish Government, had been accepted. But I think this is an example of why we have got to look at these inter-governmental relationships and how disappointing it is that they aren't more robust in these important times.
I will say—hopefully it's helpful—to give my evidence and experience of being a former member, as a Minister, of JMC Europe, which of course—and I think the Cabinet Secretary has also recognised this—has been a very constructive model. Because in terms of JMC Europe, which was a regular event that I attended with Ministers from the Scottish Government, the Northern Ireland Executive and with UK Government Ministers, our officials all met well in advance of these meetings, agendas were planned and we often had trilateral and bilateral meetings before the JMC took place. And, of course, we were discussing issues like preparations for the forthcoming European Council and major issues where the UK Government was asking for our views, as devolved administrations, as to the impact of the agenda issues. I think there's a lot to be learnt from that. Why isn't that model being adopted for JMC(EN) as well—your all-important European negotiating JMC?
Also, I'd have to say that during our time as a member in Europe, often devolved administrations' Ministers were asked to go to EU councils. And even at one time, I remember being the only Minister available from the countries of the UK because there was a UK general election. So, they were very happy—the UK Government—for me, as an education Minister, to go to an education council on behalf of the member state, which of course was the UK Government. We must learn from that. Why can't we build on the good, positive, respectful relationships that were developed?
So, I just want to welcome the report, particularly the recommendations about JMC plenary. Not only must we strengthen it, but we must actually make it work. I think, yesterday, the Cabinet Secretary said it hadn't met for many, many months—meetings were postponed and not organised. This is entirely the wrong situation in terms of where we should be now. We need to make it function. All of the recommendations that the committee has made are so important in that it should have decision-making powers; it cannot just be a talking shop. It cannot be something—. There is much stage management, obviously, of these events, in bringing key people—Prime Ministers and First Ministers—all together, but it should have that kind of decision-making clout. It should have recourse to independent dispute mechanisms, adjudication mechanisms and arbitration as well.
I was very interested that, in the evidence from Rhodri Morgan—and I'm very grateful that the Chair put that acknowledgment of a former First Minister in his foreword—because Rhodri also said that there should be an independent resource-allocation mechanism, an independent mechanism in dispute over resource allocation. Well, of course that was critically important. Gerry Holtham said that was crucial in his recommendations in the Holtham commission. We know that in terms of dispute over resource allocation, that was crucial. Maybe you discussed that and felt that you couldn't go that far in terms of the committee.
So, I think 'Securing Wales' Future'—. Of course, we do often go back to that; it's not that long ago, that White Paper, which of course was developed between the Welsh Government and Plaid Cymru. It was very clear then that we needed a new set of robust, transparent and accountable relationships at UK level. And the Council of Ministers, of course, is the way forward, and of course our First Minister had already suggested that we should have that arrangement, that inter-governmental arrangement.
So, I would just say today that this is a cross-party report, which I'm sure we will endorse and there will be a strong backing from the Welsh Government. We are signed up to it; what about the UK Government? Where was the Secretary of State for Wales? How are you going to take—? How are we—? It's not just you; it's not just the Welsh Government. How are we as an Assembly, as a Senedd, going to ensure that this is taken forward? Of course, we can make the first step with securing a Speakers' conference to move forward these important recommendations in this report.
Ddoe, clywsom am argymhellion diweddaraf y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau'r UE) ynglŷn â'r gweinyddiaethau datganoledig. Siomedig oedd clywed gan Ysgrifennydd y Cabinet—er ei fod am fod yn adeiladol a chadarnhaol—pan ddywedodd eu bod wedi mynd i gyfarfod o'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion ac nad oedd papur wedi'i roi cyn yr argymhellion, sef argymhellion, wrth gwrs, sydd â bwriad anffodus i ganoli gyda phŵer feto dros gyfrifoldebau allweddol sydd wedi'u datganoli. Ac wrth gwrs, mae hyn wedi ein harwain i symud ymlaen gyda'n Bil parhad, er bod Ysgrifennydd y Cabinet yn gobeithio y gallai negodiadau ein symud yn ein blaenau, fel na fyddai wedi bod angen hynny pe bai ein gwelliannau, a gwelliannau Llywodraeth yr Alban yn wir, wedi'u derbyn. Ond rwy'n credu bod hon yn enghraifft o pam y mae'n rhaid inni edrych ar y cysylltiadau rhynglywodraethol hyn a pha mor siomedig yw hi nad ydynt yn fwy cadarn ar yr adeg bwysig hon.
Rwyf am ddweud—a gobeithio y bydd yn ddefnyddiol—i roi fy nhystiolaeth a fy mhrofiad o fod yn gyn-aelod, fel Gweinidog, o Gyd-bwyllgor Gweinidogion Ewrop, sydd wrth gwrs—a chredaf fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi cydnabod hyn hefyd—wedi bod yn fodel adeiladol iawn. Oherwydd o ran Cyd-bwyllgor Gweinidogion Ewrop, a oedd yn ddigwyddiad rheolaidd a fynychwn gyda Gweinidogion o Lywodraeth yr Alban, Gweithrediaeth Gogledd Iwerddon a chyda Gweinidogion Llywodraeth y DU, roedd ein swyddogion i gyd yn cyfarfod ymhell cyn y cyfarfodydd hyn, câi agendâu eu cynllunio ac yn aml caem gyfarfodydd tairochrog a dwyochrog cyn y cynhelid y Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Ac wrth gwrs, roeddem yn trafod materion fel paratoadau ar gyfer y Cyngor Ewropeaidd sydd i ddod a materion o bwys pan oedd Llywodraeth y DU yn gofyn am ein barn, fel gweinyddiaethau datganoledig, am effaith materion yr agenda. Credaf fod llawer i'w ddysgu o hynny. Pam nad yw'r model hwnnw'n cael ei fabwysiadu ar gyfer y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau'r UE) yn ogystal—eich Cyd-bwyllgor Gweinidogion negodiadau Ewropeaidd hollbwysig?
Hefyd, rhaid imi ddweud, yn ystod ein hamser fel aelod yn Ewrop, yn aml gofynnid i Weinidogion gweinyddiaethau datganoledig fynd i gynghorau'r UE. Ac ar un adeg, hyd yn oed, cofiaf mai fi oedd yr unig Weinidog a oedd ar gael o wledydd y DU oherwydd bod etholiad cyffredinol yn y DU. Felly, roeddent yn hapus iawn—Llywodraeth y DU—i mi, fel Gweinidog addysg, fynd i gyngor addysg ar ran yr aelod-wladwriaeth, sef Llywodraeth y DU wrth gwrs. Rhaid inni ddysgu o hynny. Pam na allwn adeiladu ar y cysylltiadau da, cadarnhaol a llawn parch a ddatblygwyd?
Felly, hoffwn groesawu'r adroddiad, yn enwedig yr argymhellion ynghylch cyfarfod llawn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Rhaid inni ei gryfhau, ond mewn gwirionedd rhaid inni wneud iddo weithio hefyd. Ddoe, rwy'n credu, dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet nad oeddent wedi cyfarfod ers llawer iawn o fisoedd—cafodd cyfarfodydd eu gohirio ac ni threfnwyd rhai eraill. Dyma'r union sefyllfa na ddylem fod ynddi yn awr. Mae angen inni wneud iddi weithio. Mae pob un o'r argymhellion a wnaed gan y pwyllgor mor bwysig yn yr ystyr y dylai gael pwerau i wneud penderfyniadau; ni all fod yn siop siarad yn unig. Ni all fod yn rhywbeth—. Caiff y digwyddiadau hyn eu rheoli ymlaen llaw, yn amlwg, o ran dod â phobl allweddol—Prif Weinidogion—at ei gilydd, ond dylai gael y math hwnnw o rym i wneud penderfyniadau. Dylai allu pwyso ar fecanweithiau anghydfod annibynnol, mecanweithiau dyfarnu a chyflafareddu yn ogystal.
Roedd hi'n ddiddorol, yn y dystiolaeth gan Rhodri Morgan—ac rwy'n ddiolchgar iawn i'r Cadeirydd am gydnabod y cyn-Brif Weinidog yn ei ragair—oherwydd fe ddywedodd Rhodri hefyd y dylai fod mecanwaith dyrannu adnoddau annibynnol, mecanwaith annibynnol mewn anghydfod ynghylch dyrannu adnoddau. Wel, roedd hynny'n hollbwysig wrth gwrs. Dywedodd Gerry Holtham fod hynny'n hollbwysig yn ei argymhellion yng nghomisiwn Holtham. Mewn perthynas ag anghydfod ynghylch dyrannu adnoddau, gwyddom fod hynny'n hollbwysig. Efallai eich bod wedi trafod hynny ac yn teimlo na allech fynd mor bell â hynny o ran y pwyllgor.
Felly, credaf fod 'Diogelu Dyfodol Cymru'—. Wrth gwrs, rydym yn aml yn mynd yn ôl at hynny; nid oes llawer o amser ers y Papur Gwyn hwnnw a ddatblygwyd rhwng Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru wrth gwrs. Roedd yn amlwg iawn bryd hynny fod angen set newydd o gysylltiadau cadarn, tryloyw ac atebol ar lefel y DU. A Chyngor y Gweinidogion, wrth gwrs, yw'r ffordd ymlaen, ac wrth gwrs roedd ein Prif Weinidog eisoes wedi awgrymu y dylem gael y trefniant hwnnw, y trefniant rhynglywodraethol hwnnw.
Felly, hoffwn ddweud heddiw mai adroddiad trawsbleidiol yw hwn, ac rwy'n siŵr y byddwn yn ei gymeradwyo ac y bydd cefnogaeth gref gan Lywodraeth Cymru. Rydym wedi ymrwymo iddo; beth am Lywodraeth y DU? Ble roedd Ysgrifennydd Gwladol Cymru? Sut rydych chi am—? Sut rydym ni—? Nid chi'n unig; nid Llywodraeth Cymru yn unig. Sut rydym ni fel Cynulliad, fel Senedd, yn mynd i sicrhau bod symud ymlaen ar hyn? Wrth gwrs, gallwn wneud y cam cyntaf drwy sicrhau cynhadledd y Llefaryddion i fwrw ymlaen â'r argymhellion pwysig yn yr adroddiad hwn.
Galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol, Jeremy Miles.
I call on the Counsel General, Jeremy Miles.
Diolch, Llywydd. Rwy'n falch iawn o allu ymateb i'r adroddiad hwn, ac rwy am ddiolch a chymeradwyo'r pwyllgor am gynhyrchu dadansoddiad manwl a meddylgar o'r sefyllfa gyfredol o gysylltiadau rhynglywodraethol a rhyngseneddol, ac am ddatganiad clir o'r diwygiadau sydd eu hangen er mwyn rhoi'r cysylltiadau hyn ar sail fwy cadarn. Mae'n bleser gen i gadarnhau bod Llywodraeth Cymru yn cytuno ar set o argymhellion argyhoeddiadol iawn gan y pwyllgor. Rwy'n mynd i ganolbwyntio'r rhan fwyaf o'm sylwadau ar yr argymhellion ar gyfer gwella'r berthynas rhwng Llywodraethau, ond rwy hefyd am siarad ychydig am y berthynas rhwng y Seneddau ac am y cyd-destun ehangach ar gyfer cysylltiadau rhynglywodraethol.
Ym mis Ebrill, wrth gwrs, daw'r rhan fwyaf o gymalau Deddf Cymru y soniodd Dai Lloyd amdanyn nhw i rym, gan nodi pennod newydd yn ein statws fel Cynulliad. Bydd llawer o'r cadwyni sydd wedi ein hatal rhag bod yn gallu penderfynu ar ein materion ein hunain yn gynyddol ddiflannu yn sgil hynny. Byddwn yn medru dod yn Senedd lawn, yn medru penderfynu faint o Aelodau y dylem gael, sut y dylid eu hethol, a phwy ddylai fod â hawl i bleidleisio drostynt.
Thank you, Presiding Officer. I'm very pleased to be able to respond to this report and I want to thank and congratulate the committee for producing a detailed and meaningful analysis of the current situation in terms of inter-governmental relations and inter-parliamentary relations, and for a clear statement of the reforms that are needed in order to put these relations on a firmer footing. It's my pleasure to confirm that the Welsh Government agrees with the set of recommendations, which are very convincing, from the committee. I'm going to focus the majority of my comments on the recommendations for improving the relationships between Governments, but I also want to talk a bit about the relationships between the Parliaments, and about the broader context for inter-governmental relations.
In April, the majority of clauses of the Wales Act that Dai Lloyd mentioned will come into force, noting a new chapter in our status as an Assembly. Many of the chains that have prevented us from being able to make decisions on our own issues will disappear increasingly after that, and we'll be able to become a full Parliament and decide how many Members we have, how they should be elected and who should have the right to vote.
But meeting the goal of becoming a Parliament of course requires more than simply a focus on name and numbers, as we all know. We should have the confidence, as well, to test the parliamentary procedures and ways of working against the best equivalent examples anywhere in the world. And it's incumbent on us, as well as tackling the high-profile reforms, to look at the machinery that underpins scrutiny, challenge, legislating and executive action, which the committee referred to in their report, as we become a new Parliament. If we grasp those challenges, it will put us in a strong position to contribute as equals to building on the relations between Parliaments and Assemblies across the UK, and we support the committee's imaginative recommendation for a Speakers' conference to focus on that particular issue.
However, I want to focus on the relationships between Governments. Everyone agrees inter-governmental relations are important, but all too often that's looked at in the context of problem solving, or managing disagreement, or issues that need to be resolved. That's an essential part of the picture, but it's not all of it. Good inter-governmental relations should also be about more than managing our differences; they should be about identifying and addressing the policy challenges that we share across the four administrations of the UK. No-one has a monopoly on good ideas or good policy development, and no-one has all the answers. So, inter-governmental relations also need to be about sharing best practice and working together where it makes sense to do that, and that can only benefit the people that we serve.
Devolution itself, of course, has contributed significantly to policy innovation across the UK, and that hasn't been about taking on powers in an abstract, in a vacuum. It's about using those powers, yes, from a position of principle, but also a position of pragmatism, so that the powers we have are deployed in a practical way to improve the lives of people in Wales. And it's the same consideration with this, with the constitutional architecture, if you like, how Governments relate to one another. This is not an exercise in constitutional lawyering, but in developing a way of working and a basis of principle that supports the Assembly and Government in using the powers that we have in a way that we feel best suits Wales. That was implicit in the comments that Mick Antoniw made.
So, turning specifically to the committee's recommendations, we entirely agree that the JMC plenary needs to start fulfilling the functions of the annual heads of Government summit that it was, in fact, initially conceived to be. We also agree that we need to add new committees to the existing JMC format. We called for exactly that in our recent trade policy paper a few weeks ago. And we agree that the memorandum of understanding needs a fundamental overhaul. It has not been updated since 2013, and a great deal has happened, as we know, since then. It simply does not address the new circumstances of Brexit. We'll be pressing for agreement on commissioning an overhaul of that at the next JMC plenary. Jane Hutt, in her comments, referred to the significant shortcomings in the current arrangements, so we need to tackle those.
So, we agree that improvements can be made in the short term; however, it's clear that, in the longer term, the existing JMC structures will not be able to bear the weight that Brexit will place upon them. So, we welcome the committee's call for a UK council of Ministers, which echoes the proposals we set out in 'Brexit and Devolution' for a council of Ministers, as David Melding referred to in his contribution, which would be able to make binding decisions with an independent secretariat and an independent adjudication mechanism for disputes that can't be resolved by any other means.
The constitution of the UK after Brexit can't just stumble on in the way it's doing at the moment—imbalanced, ad hoc and informal. So, we have also said that we should look at how we could place inter-governmental relations on a statutory footing. The committee's report notes and endorses, of course, the recommendation made by a number of parliamentary committees for such a statutory footing, and we think further work would be needed to work through the implications of that, but we fundamentally agree with the committee's recommendation.
Finally, in respect of recommendation 8, I can confirm that the Welsh Government is happy to discuss with the committee the content of an agreement on inter-governmental relations. In doing that, we'll want to consider carefully the agreement between the Scottish Parliament and Scottish Government to which the committee refers in the report.
I want to conclude by recognising that both our proposals in 'Brexit and Devolution', and those of the committee in this excellent report, are challenging and perhaps a little frightening for the UK Government, but we are in uncharted territory now. The constitutional catalyst, which Brexit represents, has created a new dynamic that is going to further change the way in which Britain is governed. The constitutional history of these islands has generally been piecemeal, rather than part of a coherent vision, and the romantic interpretation of that is that it has stood us in good stead. I'm not at all sure that that is the case.
The UK Government needs to recognise it can't keep trying to muddle through. It needs to commit to a root-and-branch review that will put our system of inter-government relations, and the UK constitution itself, on a firm footing for the future. The Welsh Government is ready to be a partner in that process of change, and the Constitutional and Legislative Affairs Committee's report adds to the chorus of calls for such a review. I hope the UK Government will soon begin to listen and embark upon a journey of reform that will enhance the constitutional resilience not just of Wales, but of all parts of the United Kingdom.
Ond mae cyrraedd y nod o ddod yn Senedd wrth gwrs yn galw am fwy na ffocws ar enw a niferoedd, fel y gŵyr pawb ohonom. Dylem fod â'r hyder yn ogystal i brofi'r gweithdrefnau seneddol a ffyrdd o weithio yn erbyn yr enghreifftiau cyfatebol gorau yn unrhyw le yn y byd. Ac mae'n ddyletswydd ar bob un ohonom, yn ogystal â mynd i'r afael â'r diwygiadau proffil uchel, i edrych ar y peirianwaith sy'n sail i gamau craffu, herio, deddfu a gweithredu, y cyfeiriodd y pwyllgor atynt yn eu hadroddiad, wrth inni ddod yn Senedd newydd. Os derbyniwn yr heriau hynny, bydd yn ein rhoi mewn sefyllfa gref i gyfrannu ar sail gyfartal tuag at adeiladu ar y cysylltiadau rhwng Seneddau a Chynulliadau ledled y DU, ac rydym yn cefnogi argymhelliad llawn dychymyg y pwyllgor am gynhadledd y Llefaryddion i ganolbwyntio ar y mater penodol hwnnw.
Fodd bynnag, rwyf am ganolbwyntio ar y berthynas rhwng Llywodraethau. Mae pawb yn cytuno bod cysylltiadau rhynglywodraethol yn bwysig, ond yn rhy aml ystyrir hynny yng nghyd-destun datrys problemau, rheoli anghytundeb, neu faterion sydd angen eu datrys. Mae hwnnw'n rhan hanfodol o'r darlun, ond nid dyna yw'r darlun llawn. Dylai cysylltiadau rhynglywodraethol da hefyd ymwneud â mwy na rheoli ein gwahaniaethau; dylent ymwneud â nodi a mynd i'r afael â'r heriau polisi a rannwn ar draws pedair gweinyddiaeth y DU. Nid oes gan neb fonopoli ar syniadau da neu ddatblygu polisïau da, ac nid oes gan neb yr atebion i gyd. Felly, mae angen i gysylltiadau rhynglywodraethol ymwneud hefyd â rhannu arferion gorau a gweithio gyda'n gilydd lle mae'n gwneud synnwyr i wneud hynny, a bydd hynny'n sicr o fudd i'r bobl a wasanaethwn.
Mae datganoli ei hun, wrth gwrs, wedi cyfrannu'n sylweddol at arloesi o ran polisi ledled y DU, ac nid mater o fabwysiadu pwerau mewn ystyr haniaethol, mewn gwagle, yw hynny. Mae'n ymwneud â defnyddio'r pwerau hynny ar sail egwyddor, ond hefyd ar sail bragmataidd, fel bod y pwerau sydd gennym yn cael eu defnyddio mewn ffordd ymarferol i wella bywydau pobl yng Nghymru. Ac mae hi'r un fath gyda hyn, gyda'r bensaernïaeth gyfansoddiadol, os mynnwch, o ran y modd y mae llywodraethau'n ymwneud â'i gilydd. Nid ymarfer mewn cyfreitha cyfansoddiadol yw hyn, ond datblygu ffordd o weithio a sylfaen egwyddorol sy'n cynorthwyo'r Cynulliad a'r Llywodraeth i ddefnyddio'r pwerau sydd gennym yn y ffordd y teimlwn ei bod yn gweddu orau i Gymru. Roedd hynny ymhlyg yn y sylwadau a wnaeth Mick Antoniw.
Felly, gan droi'n benodol at argymhellion y pwyllgor, cytunwn yn llwyr fod angen i gyfarfod llawn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion ddechrau cyflawni swyddogaethau'r uwchgynhadledd penaethiaid Llywodraethau flynyddol sef yr hyn y bwriadwyd iddo fod yn wreiddiol. Rydym hefyd yn cytuno bod angen inni ychwanegu pwyllgorau newydd at fformat presennol y Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Dyna'n union y galwasom amdano yn ein papur polisi masnach diweddar ychydig wythnosau yn ôl. Ac rydym yn cytuno bod angen ailwampio'r Memorandwm Cyd-ddealltwriaeth yn sylfaenol. Ni chafodd ei ddiweddaru ers 2013, ac mae llawer iawn wedi digwydd ers hynny, fel y gwyddom. Nid yw'n mynd i'r afael ag amgylchiadau newydd Brexit. Byddwn yn pwyso am gytundeb ar gomisiynu archwiliad o hynny yn y cyfarfod llawn nesaf o'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Cyfeiriodd Jane Hutt, yn ei sylwadau, at y diffygion sylweddol yn y trefniadau presennol, felly mae angen inni fynd i'r afael â'r rheini.
Felly, rydym yn cytuno y gellir gwneud gwelliannau yn y tymor byr; fodd bynnag, mae'n amlwg na fydd strwythurau presennol y Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn gallu dal y pwysau y bydd Brexit yn ei osod arnynt yn y tymor hwy. Felly, rydym yn croesawu galwad y pwyllgor am gyngor Gweinidogion y DU, sy'n adleisio'r argymhellion a nodwyd gennym yn 'Brexit a Datganoli' ar gyfer cyngor Gweinidogion, fel y dywedodd David Melding yn ei gyfraniad, a fyddai'n gallu gwneud penderfyniadau rhwymol gydag ysgrifenyddiaeth annibynnol a mecanwaith dyfarnu annibynnol ar gyfer anghydfodau na ellir eu datrys drwy unrhyw ddull arall.
Rhaid i gyfansoddiad y DU ar ôl Brexit wneud mwy na baglu ymlaen yn y ffordd anghytbwys, ad hoc ac anffurfiol y mae'n ei wneud ar hyn o bryd. Felly, rydym wedi dweud hefyd y dylem edrych ar sut y gellid gosod cysylltiadau rhynglywodraethol ar sail statudol. Wrth gwrs, mae adroddiad y pwyllgor yn nodi ac yn cymeradwyo'r argymhelliad a wnaed gan nifer o bwyllgorau seneddol am sail statudol o'r fath, a chredwn y byddai angen gwaith pellach i weithio drwy oblygiadau hynny, ond yn y bôn rydym yn cytuno ag argymhelliad y pwyllgor.
Yn olaf, o ran argymhelliad 8, gallaf gadarnhau bod Llywodraeth Cymru yn hapus i drafod cynnwys cytundeb ar gysylltiadau rhynglywodraethol gyda'r pwyllgor. Wrth wneud hynny, byddwn yn dymuno ystyried yn ofalus y cytundeb rhwng Senedd yr Alban a Llywodraeth yr Alban y cyfeiria 'r pwyllgor ato yn yr adroddiad.
Rwyf am gloi drwy gydnabod bod ein cynigion yn 'Brexit a Datganoli', a rhai'r pwyllgor yn yr adroddiad rhagorol hwn, yn heriol ac efallai ychydig yn frawychus i Lywodraeth y DU, ond rydym yn troedio tir newydd bellach. Mae'r catalydd cyfansoddiadol y mae Brexit yn ei gynrychioli wedi creu deinameg newydd sy'n mynd i newid y ffordd y rheolir Prydain ymhellach. Yn gyffredinol, mae hanes cyfansoddiadol yr ynysoedd hyn wedi bod yn glytiog, yn hytrach na rhan o weledigaeth gydlynol, a'r dehongliad rhamantaidd o hynny yw ei fod wedi bod yn fuddiol inni. Nid wyf yn siŵr o gwbl fod hynny'n wir.
Mae angen i Lywodraeth y DU gydnabod na all ddal ati i geisio baglu ei ffordd drwy hyn. Mae angen iddi ymrwymo i adolygiad o'r bôn i'r brig a fydd yn gosod ein system o gysylltiadau rhynglywodraethol, a chyfansoddiad y DU ei hun, ar sail gadarn ar gyfer y dyfodol. Mae Llywodraeth Cymru yn barod i fod yn bartner yn y broses honno o newid, ac mae adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yn ychwanegu at y côr o leisiau sy'n galw am adolygiad o'r fath. Gobeithio y bydd Llywodraeth y DU yn dechrau gwrando cyn bo hir a chychwyn ar daith ddiwygio a fydd yn gwella cadernid cyfansoddiadol Cymru, a phob rhan o'r Deyrnas Unedig hefyd.
Galwaf ar Mick Antoniw i ateb y ddadl.
I call on Mick Antoniw to reply to the debate.
Thank you. Well, firstly, I thank the Counsel General on behalf of the Government for the very positive response that's been made to what is a very radical report. I'd like to thank all the speakers who have contributed, and I won't go through them one by one because I think all the comments made have been positive and made a significant contribution to, really, the steps that have been taken and are being taken across all the Parliaments to actually look at a way of making the constitution of the United Kingdom reformed and actually work.
And in particular, the reference to a Speakers' conference, because I believe, Llywydd, with your pursuance of this matter, that this is a radical but, as I say, a not-without-precedent step. It also enables us to pull together the views that are coming from all the constitutional committees, cross-party committees, that have one sole objective, and that is: in the post-Brexit environment, how do we ensure that we have better governance, how do we replace the changed governance that we have? And I think that is the particular strength. I say 'not without precedent', because, as discussed by the Counsel General earlier, there was a 1920 conference on devolution, a Speakers' conference. Unfortunately, its findings were never discussed in the House of Commons. Otherwise, devolution might have taken place much, much sooner.
But one of the recommendations was not only in terms of the short term and the longer term reform, but also the capacity of the Speakers of all the Parliaments of the United Kingdom to actually pursue what we all know needs to happen, and that is that there has to be a consideration of the whole of the UK constitution, a UK constitutional convention of some format. And also to look at and deal with the 'elephant in the room', as it was described by John Morris so many years ago, and that is the English question as a fundamental part of resolving the relationships on a permanent and sustainable basis.
For those who say there may be fear about these proposals coming from Wales and so on, all I'd say is these proposals haven't just come from Wales. We are endorsing, effectively, proposals from all around the UK, and perhaps I'd refer back to the comments from the great Welsh MP Cledwyn Hughes in 1973, during the Kilbrandon report, when the issue of the English question was raised and he answered the Prime Minister as follows. He said:
'Is the Prime Minister aware that we who belong to the Celtic fringe will do all we can to protect the English interest in this matter?'
This is a matter that is of benefit to us all, of concern to us all, for the future. I'm very grateful that such a positive response has been received from Government. I look forward, Llywydd, to you taking, hopefully, the steps forward to engage with the other Speakers of the United Kingdom and to call the Speakers' conference and to kick start this constitutional reform process.
Diolch. Wel, yn gyntaf, diolch i'r Cwnsler Cyffredinol ar ran y Llywodraeth am yr ymateb cadarnhaol iawn a wnaed i'r hyn sy'n adroddiad radical iawn. Hoffwn ddiolch i'r holl siaradwyr sydd wedi cyfrannu, ac nid af drwyddynt yn unigol oherwydd rwy'n credu bod yr holl sylwadau a wnaed yn gadarnhaol ac wedi gwneud cyfraniad sylweddol i'r camau a gymerwyd ac sy'n cael eu cymryd ar draws yr holl Seneddau i edrych ar ffordd o sicrhau bod cyfansoddiad y Deyrnas Unedig wedi'i ddiwygio ac yn gweithio mewn gwirionedd.
Ac yn benodol, y cyfeiriad at gynhadledd y Llefaryddion, oherwydd rwy'n credu, Lywydd, gyda'r modd rydych chi wedi mynd ar drywydd y mater hwn, fod hwn yn gam radical ond fel rwy'n dweud, nid yw'n un digynsail. Mae hefyd yn ein galluogi i ddwyn ynghyd y safbwyntiau sy'n dod o bob un o'r pwyllgorau cyfansoddiadol, pwyllgorau trawsbleidiol, sydd ag un amcan yn unig, sef: yn yr amgylchedd ôl-Brexit, sut y gallwn sicrhau bod gennym well llywodraethiant, sut y gallwn sicrhau llywodraethiant yn lle'r un sy'n cael ei newid? A dyna yw'r cryfder arbennig. Rwy'n dweud 'digynsail', oherwydd, fel y trafodwyd gan y Cwnsler Cyffredinol yn gynharach, roedd yna gynhadledd ar ddatganoli yn 1920, cynhadledd y llefaryddion. Yn anffodus, ni thrafodwyd ei ganfyddiadau yn Nhŷ'r Cyffredin. Fel arall, efallai y byddai datganoli wedi digwydd lawer iawn yn gynharach.
Ond roedd un o'r argymhellion yn ymwneud â diwygio yn y tymor hwy yn ogystal â'r tymor byr, ond hefyd â gallu Llefaryddion pob Senedd yn y Deyrnas Unedig i fynd ar drywydd yr hyn y mae pawb ohonom yn gwybod sydd angen digwydd, sef bod yn rhaid ystyried cyfansoddiad y DU yn ei gyfanrwydd, confensiwn cyfansoddiadol y DU ar ryw ffurf. Ac edrych ar, ac ymdrin â'r 'eliffant yn yr ystafell', fel y'i disgrifiwyd gan John Morris gymaint o flynyddoedd yn ôl, sef y cwestiwn Seisnig fel rhan sylfaenol o ddatrys y berthynas ar sail barhaol a chynaliadwy.
Wrth y rhai sy'n dweud efallai y ceir ofn ynglŷn â'r argymhellion hyn yn dod o Gymru ac ati, y cyfan a ddywedaf yw nad o Gymru'n unig y mae'r argymhellion hyn wedi dod. Rydym yn cymeradwyo argymhellion o bob rhan o'r DU i bob pwrpas, ac efallai y caf gyfeirio'n ôl at y sylwadau gan yr AS mawr o Gymru, Cledwyn Hughes, yn 1973, yn ystod adroddiad Kilbrandon, pan godwyd mater y cwestiwn Seisnig ac atebodd Cledwyn Hughes y Prif Weinidog fel hyn.
A yw'r Prif Weinidog yn ymwybodol y byddwn ni, sy'n perthyn i'r cyrion Celtaidd, yn gwneud popeth a allwn i warchod y buddiant Seisnig yn y mater hwn?
Dyma fater sydd o fudd i ni i gyd, sy'n peri pryder i ni i gyd, ar gyfer y dyfodol. Rwy'n ddiolchgar iawn fod ymateb mor gadarnhaol wedi dod gan y Llywodraeth. Edrychaf ymlaen, Lywydd, i'ch gweld yn cymryd camau, gobeithio, i ymgysylltu â Llefaryddion eraill y Deyrnas Unedig ac i gynnal cynhadledd y Llefaryddion a chychwyn y broses o ddiwygio cyfansoddiadol.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Yr eitem nesaf yw dadl y Ceidwadwyr Cymreig. Cyn i ni gychwyn y ddadl, hoffwn atgoffa Aelodau o'r rheol sub judice a nodir yn Rheol Sefydlog 13.15. Agorodd crwner gogledd Cymru gwest ar 13 Tachwedd 2017 mewn cysylltiad â'n diweddar gydweithiwr Carl Sargeant. Mae'r cwest wedi'i ohirio, ond yn parhau i fod yn weithredol. Ni ddylai Aelodau, felly, yn y ddadl yma, wneud unrhyw sylwadau a allai greu risg o ragfarn i'r cwest.
I gychwyn y ddadl, rydw i'n galw ar Andrew R.T. Davies i wneud y cynnig a gyflwynwyd yn enw Paul Davies a Rhun ap Iorwerth. Andrew R.T. Davies.
The next item is the Welsh Conservatives debate. Before we begin the debate, I'd like to remind Members of the sub judice rule set out in Standing Order 13.15. The north Wales coroner opened an inquest on 13 November 2017 in relation to our late colleague Carl Sargeant. This inquest has been adjourned, but remains active. Members must not, in this debate, make any comments that may create a risk of prejudice to the inquest.
To open the debate, I call on Andrew R.T. Davies to move the motion tabled in the name of Paul Davies and Rhun ap Iorwerth. Andrew R.T. Davies.
Cynnig NDM6668 Paul Davies, Rhun ap Iorwerth
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn galw ar Ysgrifennydd Parhaol Llywodraeth Cymru i gyhoeddi, gyda'r golygiadau priodol er mwyn sicrhau bod y tystion yn parhau i fod yn anhysbys, yr adroddiad i'w hymchwiliad ynghylch a oes unrhyw dystiolaeth y cafodd gwybodaeth ei rhannu o flaen llaw heb ganiatâd—hynny yw, y datgelwyd gwybodaeth heb ganiatâd—gan Lywodraeth Cymru ynghylch yr ad-drefnu gweinidogol diweddar.
Cynnig NDM6668 Paul Davies, Rhun ap Iorwerth
To propose that the National Assembly for Wales:
Calls on the Welsh Government’s Permanent Secretary to publish, with appropriate redactions to ensure anonymity of witnesses, the report into her investigation on 'whether there is any evidence of a prior unauthorised sharing of information—i.e. a "leak"—by the Welsh Government of information relating to the recent Ministerial reshuffle', as described in recent media reports.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Presiding Officer. I rise to move the motion in the name of my colleague Paul Davies on the order paper today that:
'Calls on the Welsh Government’s Permanent Secretary to publish, with appropriate redactions to ensure anonymity of witnesses, the report into her investigation on "whether there is any evidence of a prior unauthorised sharing of information—i.e. a 'leak'—by the Welsh Government of information relating to the recent Ministerial reshuffle", as described in recent media reports.'
I would hope that this motion today will gain the support of the Assembly, because it merely seeks to do what we as Assembly Members time and time again expect in our role, which is to scrutinise organisations that have had an allegation levelled against them that has been inquired into and a report complied. It is our duty as Assembly Members then to exercise that role of scrutiny over the organisation to understand the events that led up to the accusation, the methodology that put the report together, the conclusions, and, ultimately, whether any actions need to be taken. That, to me, would seem to be a pretty reasonable request of anyone that had published a report that, sadly, no-one has had a chance to see.
Obviously, the events that have led to the publication of this report have been a matter of great public debate and interest. I have to say, in the 11 years that I have been an Assembly Member, I don't think—in virtually every cordon that I've gone to, people have spoken about the events around the Cabinet reshuffle, which doesn't normally, in Welsh political terms, gather that much interest. But, because of the tragic circumstances that flowed from it, obviously people have taken a great interest in this particular aspect.
I don't propose to talk about any of the other inquiries that are currently ongoing. I don't think that it would be at all appropriate to do that. But we do know for a fact that the Permanent Secretary's report is there sitting in Cathays Park, we do know that the investigation has been completed, but what we do not know is how the outcomes were arrived at and, in particular, any recommendations that might flow from that report to tighten up any future scenarios that might lead to such consequences.
Diolch i chi, Lywydd. Rwy'n codi i wneud y cynnig ar y papur trefn heddiw yn enw fy nghyd-Aelod Paul Davies fod:
'Galw ar Ysgrifennydd Parhaol Llywodraeth Cymru i gyhoeddi, gyda'r golygiadau priodol er mwyn sicrhau bod y tystion yn parhau i fod yn anhysbys, yr adroddiad i'w hymchwiliad ynghylch a oes unrhyw dystiolaeth y cafodd gwybodaeth ei rhannu o flaen llaw heb ganiatâd—hynny yw, y datgelwyd gwybodaeth heb ganiatâd—gan Lywodraeth Cymru ynghylch yr ad-drefnu gweinidogol diweddar.'
Buaswn yn gobeithio y bydd y cynnig hwn heddiw yn ennyn cefnogaeth y Cynulliad, oherwydd nid yw ond yn ceisio gwneud yr hyn rydym ni fel Aelodau Cynulliad yn disgwyl ei wneud dro ar ôl tro yn ein rôl, sef craffu ar sefydliadau y gwnaed honiadau yn eu herbyn, honiadau y gwnaed ymholiadau yn eu cylch ac y lluniwyd adroddiad arnynt. Ein dyletswydd fel Aelodau'r Cynulliad wedyn yw arfer y swyddogaeth graffu honno dros y sefydliad i ddeall y digwyddiadau a arweiniodd at y cyhuddiad, y fethodoleg a luniodd yr adroddiad, y casgliadau, ac yn y pen draw, a oes angen rhoi unrhyw gamau ar waith. Byddai hynny, i mi, yn gais rhesymol i'w wneud i unrhyw un a luniodd adroddiad, nad oes neb, yn anffodus, wedi cael cyfle i'w weld.
Yn amlwg, mae'r digwyddiadau a arweiniodd at gyhoeddi'r adroddiad hwn wedi bod yn destun cryn dipyn o drafod a diddordeb cyhoeddus. Rhaid imi ddweud, yn yr 11 mlynedd y bûm yn Aelod Cynulliad, nid wyf yn meddwl—ymron pob cylch y bûm ynddo, mae pobl wedi sôn am y digwyddiadau'n ymwneud ag ad-drefnu'r Cabinet, nad yw fel arfer, yn y byd gwleidyddol yng Nghymru, yn ennyn cymaint â hynny o ddiddordeb. Ond oherwydd yr amgylchiadau trasig sy'n deillio o ganlyniad i'r ddogfen, yn amlwg mae pobl wedi dangos diddordeb mawr yn yr agwedd arbennig hon.
Nid wyf yn bwriadu siarad am unrhyw un o'r ymchwiliadau eraill sy'n mynd rhagddynt ar hyn o bryd. Nid wyf yn credu y byddai'n briodol o gwbl i mi wneud hynny. Ond rydym yn gwybod bod adroddiad yr Ysgrifennydd Parhaol ym Mharc Cathays, rydym yn gwybod bod yr ymchwiliad wedi ei gwblhau, ond yr hyn nad ydym yn ei wybod yw sut y daethpwyd i'r casgliadau ac yn benodol, unrhyw argymhellion a allai ddeillio o'r adroddiad i wella unrhyw sefyllfaoedd a allai arwain at ganlyniadau o'r fath yn y dyfodol.
I do believe that we need to reflect on the evidence that is before us, in particular when we look at the comment around the reshuffle that, as I've drawn attention to before, via social media, via text messages, via comment from commentators, are there for all to see. I could offer any one of 101 different examples of such comment. These comments were all referring to sources that were putting information into the public domain for speculation, for conversation, that alluded to people leaving that Government, people coming into Government. Indeed, most people expect, around Cabinet reshuffles and around politics in general, that there is this chatter and there is this debate, shall we say, and very often people want to try and show their worth by pretending to have, or actually having, information to hand to show that they're connected to the process. I could quote any one of a number of tweets here. One says:
'Told by sources that Carl Sargeant @wgcs_community losing his job'.
That was a tweet from a journalist. I could go on then to a lobbyist that talked about the predictions of what the new Cabinet would look like, which talked of:
'2 Cabinet Members to leave, a promotion or two and 3 of the 2015 intake in. And possibly a little extra surprise.'
All of that was actually informed information, as I understand it, which, when you look at the events around the Cabinet reshuffle, came into reality.
We've also had evidence given only today, for example, from a leading figure from a previous Government that did talk about a lobbying company, Deryn, actually having that information and saying that 'the key issues I have given in evidence to the leak inquiry'—he said that he's given this evidence to the leak inquiry—'were that journalists had told me that they had received a text from the Deryn employee well before the reshuffle announcement stating that Carl Sargeant was to lose his job.' A Labour AM, now confirmed as the Member for Llanelli, told the Assembly Labour group on 9 November that he had received a text on 3 November in advance of the reshuffle stating the same, but without specifying who sent this. Some MPs were told in advance of the reshuffle being announced that Carl Sargeant would be losing his job.
These are all in the public domain. That's not something I have commented on and put out myself; it's not a comment attributed to me. Those examples were all there, and, again, that's why I, and many others I'm sure, would like to understand the methodology and the reasoning of how the Permanent Secretary arrived at the conclusions in her report.
Just before the recess, this half-term recess, it was perfectly appropriate, as the First Minister's spokesman saw fit at that time, to refer to the report, to say in a BBC report, that the message, when he was talking about text messages around the time of the reshuffle:
'This message was investigated as part of the leak inquiry which found that no leak from the Welsh Government took place. We cannot comment further.'
It seems that, when they choose to cite the report, to obviously talk to journalists, they can do it—i.e. spokespeople for the Welsh Government—yet when we, as Welsh Assembly Members, wish to have sight of that report, we are denied that opportunity. Indeed, in First Minister's questions, when I was here at the end of January questioning the First Minister on the report, I was told that I was seeking to 'out' people who had given evidence to that inquiry. Far from it—at the end of the day, that would be the last thing that anyone would wish to do. Where people have requested that confidentiality, that confidentiality, as the motion specifies this afternoon, should be respected, and should be guaranteed in fact.
But I would ask, and I think it's the leader of the house who's responding to the debate this afternoon, if I'm correct in assuming that—. Because one of the things that did come up in the exchange between me and the First Minister at the time was that the First Minister did state in his reply to me that people were asked—and I quote him directly here:
'People are asked to give evidence confidentially.'
So, I would be grateful—. Was that a prerequisite to all witnesses before they gave evidence, that the evidence would be treated confidentially? Because that does seem quite a condition to place on that evidence, in the sure-fire knowledge that you would then have a reason not to make that report available. I'd seek clarity on that statement, please, if it is the leader of the house who is responding to this debate this afternoon.
I have, since the First Minister's questions of 30 January, written to the Permanent Secretary expressing my concerns around the answers of First Minister's questions of that day, in particular around the evidence that was gathered by the inquiry and subsequent Welsh Assembly written questions that have come back indicating further sources of information that I sought clarity about, to see whether they were also included in the inquiry. My letters of 30 January and 31 January have gone unanswered to date. Again, I do not think that is a satisfactory position to be in, one month nearly after those letters were sent, that I have to date—. I haven't even received an acknowledgement, I have to say, and so some form of acknowledgement or response would be appreciated.
Hence that's why we're standing here today debating this very subject, because I cannot even elicit a response from the Permanent Secretary to letters that I have sent over a month ago. Indeed, in that intervening month, I've had written questions back from the First Minister when I have asked about the guidance around this inquiry and, indeed, the guidance that prohibited the publication of the report. The First Minister referred to the established procedures around leak investigations that are well understood by the civil service, and have been cited by the Permanent Secretary as reasons not to proceed with publication. And I still have not received my request for sight of those regulations, and how those regulations have been interpreted, and that was at the beginning of February.
This is a highly sensitive and emotive subject. It is one of four reports. I believe that we need to set the precedent as an Assembly that this report should see the light of day, and we as Assembly Members do have the right to look at that report, understand that report and its conclusions. That is a basic right, I would say. As a legislature and as an Assembly, we should be voting in favour of this motion this afternoon to make sure that we set that precedent and that report is made available to us as Assembly Members. Nothing less will do, and I urge Members in the Chamber today to support the motion that is before you, and ultimately allow the sunshine of transparency to shine on this report as a basic prerequiste, so that we can set the precedent for further reports that we know will be coming before us once the QC and the James Hamilton reports have reported as well. That is why I urge this Chamber to support the motion that is before you.
Credaf fod angen inni fyfyrio ar y dystiolaeth sydd ger ein bron, yn enwedig wrth inni edrych ar y sylwadau'n ymwneud â'r ad-drefnu sydd, fel y nodais o'r blaen, drwy'r cyfryngau cymdeithasol, drwy negeseuon testun, drwy sylwadau gan sylwebwyr, yno i bawb ei weld. Gallwn gynnig unrhyw un o 101 o enghreifftiau gwahanol o sylwadau o'r fath. Roedd y sylwadau hyn i gyd yn cyfeirio at ffynonellau a oedd yn rhyddhau gwybodaeth i'r cyhoedd ei hystyried, ei thrafod, gwybodaeth sy'n cyfeirio at bobl yn gadael y Llywodraeth honno, pobl yn dod yn rhan o'r Llywodraeth. Yn wir, mae'r rhan fwyaf o bobl yn disgwyl, wrth ad-drefnu'r Cabinet ac mewn gwleidyddiaeth yn gyffredinol, fod yna sgwrsio a bod yna ddadl, gawn ni ddweud, ac mae pobl yn aml iawn am geisio dangos eu gwerth drwy esgus bod, neu drwy fod â gwybodaeth wrth law i ddangos eu bod yn gysylltiedig â'r broses. Gallwn ddyfynnu nifer o negeseuon trydar yma. Mae un yn dweud ei fod
wedi clywed gan ffynonellau fod Carl Sargeant @wgcs_community yn colli ei swydd.
Dyna drydariad gan newyddiadurwr. Gallwn fynd ymlaen at lobïwr a oedd yn darogan sut olwg a fyddai ar y Cabinet newydd, sef
2 Aelod Cabinet i adael, dyrchafiad neu ddau a 3 o'r rhai a etholwyd yn 2015 i mewn. A sypreis bach ychwanegol o bosibl.
Roedd hyn oll yn wybodaeth a gafwyd mewn gwirionedd, yn ôl yr hyn a ddeallaf, a phan edrychwch ar y digwyddiadau yn sgil ad-drefnu'r Cabinet, cafodd ei wireddu.
Hefyd cawsom dystiolaeth heddiw ddiwethaf, er enghraifft, gan ffigwr blaenllaw o Lywodraeth flaenorol a siaradodd am gwmni lobïo, Deryn, a oedd â'r wybodaeth honno ac a oedd yn dweud bod 'y materion allweddol a roddais mewn tystiolaeth i'r ymchwiliad i ddatgelu gwybodaeth heb ganiatâd'—dywedodd ei fod wedi rhoi'r dystiolaeth hon i'r ymchwiliad i ddatgelu gwybodaeth heb ganiatâd—'oedd bod newyddiadurwyr wedi dweud wrthyf eu bod wedi derbyn neges destun gan y sawl a gyflogwyd gan Deryn ymhell cyn y cyhoeddiad ynghylch yr ad-drefnu yn datgan bod Carl Sargeant yn mynd i golli ei swydd.' Dywedodd Aelod Cynulliad Llafur, y cadarnhawyd bellach mai'r Aelod dros Lanelli ydoedd, wrth grŵp Llafur y Cynulliad ar 9 Tachwedd ei fod wedi cael neges destun ar 3 Tachwedd, cyn yr ad-drefnu, yn dweud yr un peth, ond heb nodi pwy a'i hanfonodd. Cafodd rhai Aelodau Seneddol wybod cyn i'r ad-drefnu gael ei gyhoeddi y byddai Carl Sargeant yn colli ei swydd.
Mae'r pethau hyn oll yn gyhoeddus. Nid yw'n rhywbeth rwyf wedi gwneud sylwadau arno a'i gyhoeddi fy hun; nid yw'n sylw y gellir ei briodoli i mi. Roedd yr enghreifftiau hynny yno i gyd, ac unwaith eto, dyna pam yr hoffwn i, ac eraill rwy'n siŵr, ddeall y fethodoleg a'r rhesymeg o ran sut y daeth yr Ysgrifennydd Parhaol i'r casgliadau y daeth iddynt yn ei hadroddiad.
Ychydig cyn y toriad, y toriad hanner tymor hwn, roedd yn gwbl briodol, fel y gwelai llefarydd y Prif Weinidog ar y pryd, i gyfeirio at yr adroddiad, i ddweud mewn adroddiad BBC, am y neges, pan oedd yn siarad am negeseuon testun o gwmpas adeg yr ad-drefnu:
Archwiliwyd y neges hon fel rhan o'r ymchwiliad i'r datgelu heb ganiatâd a ganfu na ddigwyddodd unrhyw ddatgelu heb ganiatâd gan Lywodraeth Cymru. Ni allwn wneud sylwadau pellach.
Mae'n ymddangos, pan fyddant yn dewis cyfeirio at yr adroddiad, er mwyn siarad gyda newyddiadurwyr wrth gwrs, y cânt wneud hynny—hynny yw, llefarwyr ar ran Llywodraeth Cymru—ac eto pan fyddwn ni, fel Aelodau Cynulliad Cymru, eisiau gweld yr adroddiad hwnnw, cawn ein hamddifadu o'r cyfle. Yn wir, mewn cwestiynau i'r Prif Weinidog, pan oeddwn yma ddiwedd mis Ionawr yn holi'r Prif Weinidog am yr adroddiad, dywedwyd wrthyf fy mod yn ceisio datgelu pwy oedd y bobl a oedd wedi rhoi tystiolaeth i'r ymchwiliad hwnnw. Dim o gwbl—yn y pen draw, dyna'r peth olaf y byddai neb yn dymuno ei wneud. Pan fo pobl wedi gofyn am y cyfrinachedd hwnnw, fel y mae'r cynnig y prynhawn yma yn ei nodi, dylid parchu'r cyfrinachedd, dylid ei warantu mewn gwirionedd.
Ond hoffwn ofyn, ac arweinydd y tŷ sydd yn ymateb i'r ddadl y prynhawn yma, os wyf yn iawn i feddwl hynny—. Oherwydd un o'r pethau a ddaeth yn amlwg yn y sgwrs rhyngof fi a'r Prif Weinidog ar y pryd oedd bod y Prif Weinidog wedi dweud yn ei ymateb i mi fod gofyn i bobl—ac rwy'n ei ddyfynnu'n uniongyrchol yma:
Gofynnir i bobl roi tystiolaeth yn gyfrinachol.
Felly, buaswn yn ddiolchgar—. A oedd hynny'n rhagofyniad i bob tyst cyn iddynt roi tystiolaeth, y byddai'r dystiolaeth yn cael ei thrin yn gyfrinachol? Oherwydd mae hynny'n ymddangos yn dipyn o amod i'w gosod ar y dystiolaeth honno, gan wybod yn bendant wedyn y byddai gennych reswm dros beidio â sicrhau bod yr adroddiad hwnnw ar gael. Hoffwn gael eglurhad ar y datganiad hwnnw, os gwelwch yn dda, os mai arweinydd y tŷ sydd yn ymateb i'r ddadl hon y prynhawn yma.
Ers y cwestiynau i'r Prif Weinidog ar 30 Ionawr, rwyf wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Parhaol yn mynegi fy mhryderon ynghylch yr atebion i gwestiynau'r Prif Weinidog y diwrnod hwnnw, yn enwedig ynghylch y dystiolaeth a gasglwyd gan yr ymchwiliad a chwestiynau ysgrifenedig Cynulliad Cymru dilynol a ddaeth yn ôl yn nodi ffynonellau pellach o wybodaeth y gofynnais am eglurhad yn eu cylch, i weld a gawsant hwy hefyd eu cynnwys yn yr ymchwiliad. Ni chefais ateb hyd yma i fy llythyrau dyddiedig 30 Ionawr a 31 Ionawr. Unwaith eto, nid wyf yn credu bod honno'n sefyllfa foddhaol i fod ynddi bron fis wedi i'r llythyrau hynny gael eu hanfon—. Nid wyf wedi cael llythyr cydnabod hyd yn oed, rhaid imi ddweud, ac felly buaswn yn gwerthfawrogi rhyw fath o gydnabyddiaeth neu ymateb.
Felly dyna pam rydym yn sefyll yma heddiw yn trafod y pwnc hwn, oherwydd ni allaf ennyn unrhyw ymateb gan yr Ysgrifennydd Parhaol i lythyrau a anfonais dros fis yn ôl. Yn wir, yn y mis ers hynny, rwyf wedi cael cwestiynau ysgrifenedig yn ôl gan y Prif Weinidog pan ofynnais am y canllawiau ar gyfer yr ymchwiliad hwn ac yn wir, y canllawiau a oedd yn gwahardd cyhoeddi'r adroddiad. Cyfeiriodd y Prif Weinidog at y gweithdrefnau sefydledig parthed ymchwiliadau i ddatgelu gwybodaeth heb ganiatâd, gweithdrefnau y mae'r gwasanaeth sifil yn eu deall yn dda, a chawsant eu nodi gan yr Ysgrifennydd Parhaol fel rhesymau dros beidio â symud ymlaen i gyhoeddi'r adroddiad. Ac mae fy nghais i gael gweld y rheoliadau hynny, a sut y cafodd y rheoliadau eu dehongli, yn dal i fod heb ei dderbyn, ac roedd hynny ar ddechrau mis Chwefror.
Mae hwn yn bwnc sensitif ac emosiynol iawn. Mae'n un o bedwar adroddiad. Credaf fod angen inni osod cynsail fel Cynulliad y dylai'r adroddiad hwn gael ei gyhoeddi, ac mae gennym ni fel Aelodau Cynulliad hawl i edrych ar yr adroddiad hwnnw, i ddeall yr adroddiad hwnnw a'i gasgliadau. Dyna hawl sylfaenol, buaswn yn dweud. Fel deddfwrfa ac fel Cynulliad, dylem bleidleisio o blaid y cynnig hwn y prynhawn yma er mwyn gwneud yn siŵr ein bod yn gosod y cynsail hwnnw a bod yr adroddiad ar gael i ni fel Aelodau'r Cynulliad. Ni fydd dim byd llai yn gwneud y tro, ac rwy'n annog yr Aelodau yn y Siambr heddiw i gefnogi'r cynnig sydd ger eich bron, ac yn y pen draw i ganiatáu i heulwen tryloywder ddisgleirio ar yr adroddiad hwn fel rhagamod sylfaenol, fel y gallwn osod y cynsail ar gyfer adroddiadau pellach y gwyddom y byddant yn dod ger ein bron pan fydd adroddiadau Cwnsler y Frenhines a James Hamilton wedi'u cyflwyno. Dyna pam rwy'n annog y Siambr i gefnogi'r cynnig sydd ger eich bron.
Rwy'n codi i gefnogi y cynnig yma. Rwy'n meddwl fod yna egwyddor bwysig yn y fantol fan hyn. Mae canfyddiadau yr ymchwiliad penodol yma yn fater o bwysigrwydd ac o ddiddordeb cyhoeddus, fel yr ŷm ni wedi ei glywed. Ac o ganlyniad, wrth gwrs, yn fy marn i, mi ddylai felly gael ei wneud yn gyhoeddus, gyda'r caveats sydd wedi cael eu crybwyll ynglŷn â'r angen i ddileu enwau ac yn y blaen.
Nawr, mae wedi bod yn anghyfforddus iawn gorfod mynd nôl i edrych ar egwyddorion Nolan, a dweud y gwir—y saith egwyddor rŷm ni i gyd i fod i ymlynu atyn nhw, a rhai rŷm ni, rydw i'n siŵr, yn eu darllen bob nos cyn mynd i'r gwely, ond maen nhw yn berthnasol iawn yn y cyd-destun yma, oherwydd bod yn agored yw un ohonyn nhw. Bod yn agored: mae'n syml. Mae'n gwbl syml: dylem ni weithredu a gwneud penderfyniadau mewn modd agored a thryloyw, ac na ddylid dal gwybodaeth yn ôl o'r cyhoedd oni bai bod yna resymau cyfreithiol i wneud hynny. Wel, dyna chi un egwyddor sydd â risg o gael ei thramgwyddo yn y cyd-destun yma.
Aweinyddiaeth—mae dangos arweinyddiaeth yn un egwyddor arall. Dylai deiliaid swyddi cyhoeddus hyrwyddo a chefnogi'r egwyddorion yma trwy arweiniad a thrwy esiampl. Felly, mae'n rhaid i ni ddangos yr arweiniad a'r esiampl yna o safbwynt bod yn agored. Gyda llaw, mae hefyd yn dweud bod 'arweiniad' yn golygu bod yn barod i herio arfer drwg sef, ysywaeth, beth rydw i'n deimlo mae'r gwrthbleidiau yn gorfod ei wneud fan hyn yn y Siambr y prynhawn yma.
Heb fod yn agored a heb fod yn dryloyw drwy gyhoeddi'r adroddiad yma, yna canfyddiad y cyhoedd, yn naturiol, fydd fod yna rywbeth i'w guddio. Ac, yn absenoldeb cyhoeddi'r adroddiad yma, rydw i yn teimlo man lleiaf y dylai fod yna gyfle i gael cyfarfod arbennig o'r Pwyllgor Craffu ar Waith y Prif Weinidog er mwyn craffu ymhellach ar y broses yma a gweithredoedd y Prif Weinidog achos, fel arall, ble mae yna atebolrwydd? Ble mae yna atebolrwydd? Atebolrwydd—a ydych chi'n cofio hynny? Mae hwnnw hefyd yn un o'r egwyddorion sylfaenol yr ydym ni i gyd mewn bywyd cyhoeddus yn gorfod eu harddel, a heb hynny rydw i'n ofni y byddwn ni yn gwneud anghyfiawnder mawr â'r bobl sydd wedi ymddiried ynom ni i'w cynrychioli nhw.
Nawr, mi ges i fy mrawychu wythnosau yn ôl ynglŷn â'r modd braidd yn nawddoglyd y cyfeiriwyd at y ffaith mai pleidleisiau cynghorol—advisory—oedd y rhain ac nad ydyn nhw'n ymrwymo y Llywodraeth i weithredu. Wrth gwrs, mae hynny yn wir, ond roeddwn i'n gweld y llinell yna eto'n ymddangos gan ffynhonnell yn y wasg y bore yma. Mae e yn codi cwestiwn yn fy marn i ynglŷn â ble y mae hyn i gyd yn gadael democratiaeth. Ble mae e'n gadael atebolrwydd democratiaeth a'n rôl ni, nid dim ond fel gwrthbleidiau, ond pob un ohonom ni fel Aelodau o'r sefydliad yma? Mae clywed rhyw sylwadau fel yna yn fy ngwneud i hyd yn oed yn fwy penderfynol i sicrhau bod y Prif Weinidog yn atebol drwy bwyllgor craffu neu drwy unrhyw gyfrwng. Os nad yw'r adroddiad yn cael ei gyhoeddi mae yna fethu ar y test yn fanna. Os nad oes dim atebolrwydd digonol fan hyn yn y Siambr, mae yna fethiant ar y prawf yna hefyd. Felly, rydw i yn teimlo bod yn rhaid i ni edrych ar bwyllgor craffu yn cael y cyfle i ystyried hyn.
Mi wnaf i gloi drwy ategu pwynt rwyf wedi'i wneud o'r blaen.
I rise to support this motion. I think there's an important principle at stake here. The findings of this inquiry are a matter of public interest and are important, as we've heard. As a result, in my view, it should be made public, with the caveats that have already been mentioned on the need to redact names and so on and so forth.
Now, it has been uncomfortable to have to go back and look at the Nolan principles; those seven principles that are we are all to adhere to. I'm sure that we all read them every night before going to bed, but they are very pertinent in this context, because openness is one of those principles. Openness: it's simple. It's simple: we should operate and make decisions in an open and transparent manner, and we shouldn't withhold information from the public unless there are legal reasons for doing that. Well, that is one principle that is at risk of not being adhered to in this context.
Leadership—showing leadership is another principle. Holders of public office should promote and support these principles through leadership and by example. We must show that leadership and lead by example in terms of openness. It also states, by the way, that 'leadership' means being willing to challenge bad practice, which, unfortunately, is what the opposition parties are having to do in the Chamber this afternoon.
Without openness and transparency through the publication of this report, the public's perception naturally will be that there is something to hide. In the absence of the publication of this report, I do feel that, at the very least, there should be an opportunity to have an extraordinary meeting of the Committee for Scrutiny of the First Minister in order to scrutinise this process and the actions of the First Minister, otherwise, where is the accountability? Where is the accountability? Accountability—do you remember that? That is another of the fundamental principles that we all in public life should adhere to, and without that I fear that we will be doing a grave injustice to those people who have put their trust in us to represent them.
Now, I was shocked a few weeks ago by the slightly patronising way in which these votes were described—that they are advisory votes that don't commit the Government to take action. Of course, that is true, but I saw that line appearing once again from a source in the media this morning. It does raise the question as to where this leaves democracy, where it leaves democratic accountability, and our role not just as opposition parties, but each and every one of us as Members of this institution. Hearing comments such as that makes me even more determined to ensure that the First Minister should be accountable through a scrutiny committee or through any other means. If the report isn't published, then there is a failure of the test. If there is no sufficient accountability in the Chamber, then that test has also failed. Therefore I do feel that we have to look at a scrutiny committee having an opportunity to consider this.
I will conclude by echoing a point that I have made in the past.
It's a broader point that I'll conclude with about the ministerial code and its relationship, or actually its non-relationship, with the code of conduct for Assembly Members and the role of the standards commissioner. It's been said before: many of us feel it isn't right that the First Minister is judge, jury and executioner when it comes to the ministerial code. My fear on this is that there will always be, when you have a hirer and firer in charge, an element of politics and personalisation, which could get in the way of some of these processes. I'm not saying it happens all the time, I'm not saying it's at the forefront of those considerations, but it's there. Maybe way back in the background, maybe subconsciously, the risk is—and it's a real risk—that it is there. So, we have two parallel regimes, one presided over, as I say, by the hirer and firer, which is bound to carry some of that personalised context and political context, and another that is wholly independent, which is our own code of conduct as Assembly Members and the standards commissioner. I would much prefer that we had one standards regime for all of us.
The standards committee is actually revisiting the code of conduct following recent events and we're already, after just one evidence session, getting a clear message back from a number of external organisations and interested stakeholders that the current landscape is confused, it's complicated. Where do you go? Do you go to the standards commissioner? Is it in relation to the code of conduct? Do you go to the First Minister's office? Is it in relation to the ministerial code? Is it a party-political issue? Expecting complainants to navigate their way through all of that makes it, of course, much less likely that those people with genuine concerns and complaints actually pursue them. That's the last thing, I'm sure, we'd all want. So, what message is withholding this report sending out to those people and other people? Is it right that we have a regime where the First Minister is effectively asking the questions and answering his own questions? I don't believe it is. If Carwyn Jones has nothing to hide then he should have nothing to fear from publishing that report.
Rwyf am gloi gyda phwynt ehangach am god y gweinidogion a'i berthynas, neu ei ddiffyg perthynas mewn gwirionedd, â'r cod ymddygiad ar gyfer Aelodau'r Cynulliad a rôl y comisiynydd safonau. Mae wedi cael ei ddweud o'r blaen: mae llawer ohonom yn teimlo nad yw'n iawn fod y Prif Weinidog yn farnwr, rheithgor a dienyddiwr mewn perthynas â chod y gweinidogion. Fy ofn ynglŷn â hyn yw y bydd gennych elfen o wleidyddiaeth a'r personol bob tro y bydd gennych rywun sy'n gwneud penderfyniadau ar ddyfodol swyddi pobl yn ei reoli a gallai hynny fod yn rhwystr i rai o'r prosesau hyn. Nid wyf yn dweud bod hynny'n digwydd drwy'r amser, nid wyf yn dweud ei fod yn flaenllaw yn yr ystyriaethau hynny, ond mae yno. Efallai ymhell yn y cefndir, efallai yn yr isymwybod, mae risg—ac mae'n risg go iawn—ei fod yno. Felly, mae gennym ddwy gyfundrefn cyfochrog, un y llywyddir drosti, fel rwy'n dweud, gan y sawl sy'n gwneud penderfyniadau am swyddi pobl, sy'n rhwym o gynnwys peth o'r cyd-destun personol hwnnw a'r cyd-destun gwleidyddol, ac un arall sy'n gwbl annibynnol, sef ein cod ymddygiad ein hunain fel Aelodau'r Cynulliad a'r comisiynydd safonau. Byddai'n llawer gwell gennyf pe bai gennym un gyfundrefn safonau i bawb ohonom.
Mae'r pwyllgor safonau yn ailystyried y cod ymddygiad yn dilyn digwyddiadau diweddar ac rydym eisoes, ar ôl un sesiwn dystiolaeth yn unig, yn cael neges glir gan nifer o sefydliadau allanol a rhanddeiliaid sydd â diddordeb fod y dirwedd bresennol yn ddryslyd, yn gymhleth. At bwy y trowch? A ydych yn troi at y comisiynydd safonau? A yw'n ymwneud â'r cod ymddygiad? A ydych yn troi at swyddfa'r Prif Weinidog? A yw'n ymwneud â chod y gweinidogion? A yw'n fater gwleidyddol? Mae'r disgwyl i achwynwyr lywio eu ffordd drwy hynny i gyd, wrth gwrs, yn ei gwneud yn llawer llai tebygol fod y bobl sydd â phryderon a chwynion go iawn yn mynd ar eu trywydd mewn gwirionedd. Dyna'r peth olaf y byddem ei eisiau, rwy'n siŵr. Felly, pa neges y mae atal yr adroddiad hwn yn ei rhoi i'r bobl hynny a phobl eraill? A yw'n iawn fod gennym gyfundrefn lle mae'r Prif Weinidog yn gofyn y cwestiynau ac yn ateb ei gwestiynau ei hun i bob pwrpas? Nid wyf yn credu hynny. Os nad oes gan Carwyn Jones ddim i'w guddio ni ddylai fod ganddo ddim i'w ofni o gyhoeddi'r adroddiad hwnnw.
I rise to support this motion this afternoon and it's difficult to see how anybody could, in good conscience, oppose it. What possible argument could there be for not wanting to publish this report with all its limitations and redactions? In a previous incarnation, I had a responsibility on behalf of the UK Government for issuing public interest immunity certificates, which meant that you kept something confidential for reasons of national security or other important national interest consideration. There is no such consideration that could conceivably be advanced to justify the maintenance of secrecy in relation to this report. I can see that there are reasons of Government insecurity why they would not wish to see it published, but there can certainly be no reason of national security that would justify the continuation of secrecy.
Now, that's not to say that I think that we will learn very much when this report is published. I've had experience of inquiries into leaks, or alleged leaks, from Government on many occasions in the past and internal inquiries never, ever get to the truth of them. The truth of the matter here is that senior civil servants are not, by nature, trained to get at the truth in inquiries of this kind. We don't know how far and wide the Permanent Secretary's inquiries have gone. We don't know to what extent she applied some kind of forensic zeal to the evidence that she was able to examine. When these things are conducted behind closed doors, these pieces of information, which enable us to evaluate how deep and detailed the inquiry has been, simply don't become available. So, I'm not expecting anything very much to arise from this and, indeed, the series of inquiries that have been set up have been deliberately designed, I think, not to enable us to get to the truth.
Otherwise, if we had had an overarching inquiry that was undertaken by an obviously independent person, such as a Queen's Counsel, then we might have got somewhere, but given the multiplicity of inquiries and the different terms of reference, all set by the Government, which is itself being investigated, apparently, we are not likely to get at the truth. Permanent secretaries are not by nature trained to be sleuths, nor are they particularly adversarial in the skills that they bring to the task. That's no criticism of the Permanent Secretary in this case or, indeed, in any the other case; that's merely a matter of fact. And consequently, she's not, with all her abilities and obvious strengths, best fitted to carry out the task with which she has been entrusted. The one thing we do know is that secrecy is the shield of injustice and the handmaiden of abuse of power and I can see no reason why, in this particular instance, this inquiry's result should not be published.
We know that, unfortunately, in the Labour Party at the minute there are all sorts of internal shenanigans going on—I don't want to go into them in any depth in this debate because it would be beyond the terms of reference of what we're here discussing. But there is a nastiness that from time to time enters politics in other parties as well, and I think that what we're dealing with here is an example of that and we should all, actually, want to get to the bottom of it. I've been on the receiving end of similar kind of treatment more than once in the course of my political career and Governments of the day never ever want you to get to the truth. And it isn't necessarily the Ministers themselves; it often people who are exceeding their authority thinking that they're doing something that their Ministers would approve of who are responsible. The whole special adviser system itself is geared towards this. It's usually some staffer who is responsible for this kind of bile that is poured out upon the body politic. I've seen it in the Conservative Party, and I think we're now seeing it in the Labour Party as well.
And so, I hope, in the course of this debate, the seekers after truth, the tribunes of transparency, the rooters out of injustice in the Labour party—in the Labour group in this Assembly—will come to our aid and say that for them, and their party too, they do want to get to the truth of this matter, that they do want the reputation of Government to be sustained and, indeed, enhanced and, more to the point, that they want to see this Assembly as the tribune of the people of Wales get to the truth of this matter and establish its own reputation as a true representative of the people and the representative of truth and justice.
Rwy'n codi i gefnogi'r cynnig hwn y prynhawn yma ac mae'n anodd gweld sut y gallai unrhyw un ei wrthwynebu mewn difrif. Pa ddadl bosibl a allai fod dros beidio â bod eisiau cyhoeddi'r adroddiad hwn gyda'i holl gyfyngiadau a golygiadau? Mewn bywyd blaenorol, roedd gennyf gyfrifoldeb ar ran Llywodraeth y DU dros gyhoeddi tystysgrifau imiwnedd lles y cyhoedd, a oedd yn golygu eich bod yn cadw rhywbeth yn gyfrinachol am resymau'n ymwneud â diogelwch gwladol neu ystyriaethau pwysig eraill er budd cenedlaethol. Nid oes unrhyw ystyriaeth o'r fath y gellid ei rhoi i gyfiawnhau parhau'r cyfrinachedd mewn perthynas â'r adroddiad hwn. Gallaf weld bod yna resymau'n ymwneud â diogelwch y Llywodraeth pam na fyddent yn dymuno ei weld yn cael ei gyhoeddi, ond yn sicr ni all fod unrhyw reswm yn ymwneud â diogelwch gwladol a fyddai'n cyfiawnhau parhau'r cyfrinachedd.
Nawr, nid yw hynny'n dweud y credaf y byddwn yn dysgu llawer iawn pan gyhoeddir yr adroddiad hwn. Rwyf wedi cael profiad o ymchwiliadau i ddatgelu gwybodaeth heb ganiatâd, neu honiadau o ddatgelu heb ganiatâd o'r Llywodraeth ar sawl achlysur yn y gorffennol ac nid yw ymchwiliadau mewnol byth yn cyrraedd y gwirionedd yn eu cylch. Y gwir amdani yma yw nad yw uwch weision sifil, drwy eu natur, yn cael eu hyfforddi i gyrraedd y gwir mewn ymchwiliadau o'r math hwn. Nid ydym yn gwybod pa mor eang y mae ymchwiliadau'r Ysgrifennydd Parhaol wedi mynd. Nid ydym yn gwybod i ba raddau y defnyddiodd ryw fath o frwdfrydedd fforensig wrth edrych ar y dystiolaeth y gallai ei harchwilio. Pan wneir y pethau hyn y tu ôl i ddrysau caeedig, nid yw'r darnau hyn o wybodaeth, sy'n ein galluogi i werthuso pa mor ddwfn a manwl y mae ymchwiliad wedi bod, yn dod ar gael. Felly, nid wyf yn disgwyl fawr o ddim i godi o hyn ac yn wir, mae'r gyfres o ymchwiliadau a roddwyd ar y gweill wedi'u cynllunio'n fwriadol, rwy'n credu, i beidio â'n galluogi i gyrraedd y gwir.
Fel arall, pe baem wedi cael ymchwiliad trosfwaol wedi'i wneud gan berson a oedd yn amlwg yn annibynnol, megis Cwnsler y Frenhines, yna efallai y byddem wedi cyrraedd rhywle, ond o ystyried y lliaws o ymchwiliadau a'r gwahanol gylchoedd gorchwyl, pob un wedi'i osod gan Lywodraeth sydd ei hun yn cael ei hymchwilio, mae'n debyg, nid ydym yn debygol o gyrraedd y gwir. Nid yw Ysgrifenyddion Parhaol yn cael eu hyfforddi i chwarae ditectif, ac nid ydynt yn arbennig o wrthwynebus o ran y sgiliau sydd ganddynt ar gyfer y dasg. Nid beirniadaeth o'r Ysgrifennydd Parhaol yw hynny yn yr achos hwn nac mewn unrhyw achos arall yn wir; mater o ffaith yn unig ydyw. Ac o ganlyniad, nid hi, gyda'i holl alluoedd a'i chryfderau amlwg, yw'r person gorau i gyflawni'r dasg a roddwyd iddi. Yr un peth a wyddom yw bod cyfrinachedd yn celu anghyfiawnder ac yn hwyluso camddefnydd o rym ac ni allaf weld unrhyw reswm pam na ddylid cyhoeddi canlyniadau'r ymchwiliad hwn yn yr achos penodol hwn.
Yn anffodus, yn y Blaid Lafur ar y funud, gwyddom fod helyntion mewnol o bob math yn digwydd—nid wyf am fanylu arnynt yn y ddadl hon gan y byddai hynny y tu hwnt i gylch gorchwyl yr hyn rydym yn ei drafod yma. Ond mae yna natur annymunol yn perthyn i wleidyddiaeth o bryd i'w gilydd yn y pleidiau eraill yn ogystal, a chredaf fod yr hyn rydym yn ymdrin ag ef yma yn enghraifft o hynny a dylai pob un ohonom, mewn gwirionedd, fod eisiau mynd i wraidd y mater. Rwyf wedi derbyn triniaeth debyg fwy nag unwaith yn ystod fy ngyrfa wleidyddol ac nid yw Llywodraethau'r dydd erioed wedi bod eisiau i chi gyrraedd y gwir. Ac nid yw'n ymwneud o reidrwydd â Gweinidogion eu hunain; yn aml, pobl sy'n mynd y tu hwnt i'w hawdurdod gan feddwl eu bod yn gwneud rhywbeth y byddai eu Gweinidogion yn ei gymeradwyo sy'n gyfrifol. Mae holl system y cynghorwyr arbennig ei hun yn tueddu i wneud hyn. Fel rheol, aelod o staff sy'n gyfrifol am arllwys y fath gasineb ar y byd gwleidyddol. Fe'i gwelais yn y Blaid Geidwadol, a chredaf ein bod bellach yn ei weld yn y Blaid Lafur yn ogystal.
Ac felly, rwy'n gobeithio, yn ystod y ddadl hon, y bydd y rhai sy'n ceisio'r gwirionedd, y rhai sy'n arddel tryloywder, y rhai sy'n datgelu anghyfiawnder yn y Blaid Lafur—yn y grŵp Llafur yn y Cynulliad hwn—yn dod i'n cynorthwyo ac yn dweud, er eu mwyn hwy, ac er mwyn eu plaid hefyd, eu bod am gyrraedd y gwirionedd ynghylch y mater hwn, eu bod am gynnal am enw da'r Llywodraeth, a'i wella yn wir, ac yn fwy perthnasol, eu bod am weld y Cynulliad hwn yn arwain pobl Cymru i gyrraedd y gwir ynghylch y mater hwn a sefydlu ei enw da ei hun fel cynrychiolydd y bobl a chynrychiolydd gwirionedd a chyfiawnder.
I never wanted to have a role in this story. Carl Sargeant was a valued colleague of mine and I remain deeply upset about his death. But as my name has been mentioned, I believe I should give my own account. I am certain in my own mind that the text message I received was gossip on the day of a reshuffle. As Andrew R.T. Davies has accepted in his opening speech, there's often chatter around the reshuffle and that's how I treated the text. It was not from an official source and, in fact, I didn't treat it seriously until I saw the statement Carl himself issued later that day. I didn't pass on what I heard to any journalist, but told my colleagues at the first opportunity of the text message I received and I gave evidence to the leak inquiry as requested. As I said, I never wanted a role in any of this, and I believe I've acted properly.
There have been calls for me to say who sent me the text message. I have not done so and I will not do so, because I don't wish to contribute to a trail of breadcrumbs that can lead to the identification of any of the people who came forward. I understand the frustration that more information from the report has not been published, but I think it is right that the full leak inquiry report will now be considered by the independent inquiry. It will be for Paul Bowen QC to weigh the significance of all this and judge whether the way this information was handled is relevant to the events that followed.
The opposition parties are pushing for a redacted version of the report to be published, but even a redacted version poses a risk that the anonymity of the complainants will be jeopardised. And, Llywydd, the women have been forgotten in all of this. We will never be able to fairly test their allegations. That is neither fair on them, nor fair on Carl. But at the very least, let's not make the situation worse by directly, or indirectly, threatening their right to anonymity. This whole tragedy has become the subject of political game playing and I want no part in it. There are two more inquiries, and an inquest, yet to report. These processes need to be allowed to complete. Diolch.
Nid oeddwn byth eisiau unrhyw ran yn y stori hon. Roedd Carl Sargeant yn gydweithiwr gwerthfawr i mi ac rwy'n parhau wedi fy ngofidio'n fawr gan ei farwolaeth. Ond gan fod fy enw wedi'i grybwyll, credaf y dylwn roi fy nghyfrif fy hun. Rwy'n sicr yn fy meddwl fy hun mai hel clecs oedd y neges destun a gefais ar ddiwrnod yr ad-drefnu. Fel y mae Andrew R.T. Davies wedi derbyn yn ei araith agoriadol, yn aml ceir cleber mewn perthynas ag ad-drefnu a dyna sut roeddwn yn trin y neges destun. Nid oedd yn dod o ffynhonnell swyddogol ac yn wir, nid oeddwn yn ei hystyried o ddifrif hyd nes y gwelais y datganiad a gyhoeddodd Carl ei hun yn ddiweddarach y diwrnod hwnnw. Ni roddais wybod i unrhyw newyddiadurwr am yr hyn a glywais, ond dywedais wrth fy nghyd-Aelodau ar y cyfle cyntaf am y neges destun a gefais, a rhoddais dystiolaeth i'r ymchwiliad i'r datgelu heb ganiatâd yn ôl y gofyn. Fel y dywedais, nid oeddwn eisiau unrhyw ran yn hyn, a chredaf fy mod wedi gweithredu'n briodol.
Galwyd arnaf i ddweud pwy a anfonodd y neges destun ataf. Nid wyf wedi gwneud hynny ac ni wnaf hynny, oherwydd nid wyf am gyfrannu at lwybr o friwsion a allai arwain at nodi pwy yw'r bobl a ddaeth ymlaen. Rwy'n deall y rhwystredigaeth nad oes rhagor o wybodaeth o'r adroddiad wedi ei chyhoeddi, ond rwy'n credu ei bod hi'n iawn bellach y bydd yr ymchwiliad annibynnol yn ystyried adroddiad llawn yr ymchwiliad i'r datgelu heb ganiatâd. Mater i Paul Bowen, Cwnsler y Frenhines, fydd pwyso a mesur arwyddocâd hyn oll a barnu a yw'r modd y cafodd y wybodaeth hon ei thrin yn berthnasol i'r digwyddiadau a ddilynodd hynny.
Mae'r gwrthbleidiau yn gwthio am gyhoeddi fersiwn wedi ei golygu o'r adroddiad, ond mae hyd yn oed fersiwn wedi ei golygu yn creu risg na fydd rhai o'r achwynwyr yn aros yn ddienw. Ac mae'r menywod wedi mynd yn angof yn hyn oll, Lywydd. Ni fyddwn byth yn gallu profi eu honiadau'n deg. Nid yw hynny'n deg arnynt hwy, nac yn deg ar Carl. Ond o leiaf gadewch i ni beidio â gwneud y sefyllfa'n waeth drwy fygwth eu hawl i aros yn ddienw yn uniongyrchol neu'n anuniongyrchol. Daeth y drasiedi hon yn destun gêm wleidyddol ac nid wyf eisiau unrhyw ran ynddi. Mae yna ddau ymchwiliad arall, a chwest, eto i gyflwyno adroddiadau. Mae angen gadael i'r prosesau hyn gael eu cwblhau. Diolch.
I'm not pleased to have to take part in this debate this afternoon at all, and it's with a heavy heart that I rise to participate in it. I'm sorry that the previous speaker feels that this about political point scoring; it's not at all. This is about, in my view, a need to get to the truth about what happened, a need to understand the processes that the Permanent Secretary has been through, the scope of her investigation into the allegations of a leak of the information from the Welsh Government prior to the reshuffle taking place—and I don't think we have any answers at the moment. In fact, I think that the statement that was put out by the Permanent Secretary on conclusion of her work gave rise to even more ambiguity, actually, about what happened. I don't think that I can have confidence in the outcome of that piece of work because of the statement that was issued. I think that the Permanent Secretary owes it to the Welsh Government and owes it to all Members of this Assembly, and the people of Wales, to share as much as she can about the way in which her work was conducted so that we can have some confidence in those processes.
This has been the only time while I have been a Member of the Assembly—and there have been many reshuffles that have taken place—where I have seen information about Cabinet appointments trailed in this way; I have not seen it before. Of course we see speculation from time to time, of course we do, but I think the impression that is out there in the Twittersphere, and on social media, and, indeed, some of the comments that we've heard from journalists since this particular reshuffle took place, make it absolutely clear that there was not just speculation taking place, there was information being shared prior to the reshuffle, prior to that information even being shared with those people who were being appointed, and those people who were being dismissed from the First Minister's Cabinet. I think that that is a great shame and we need to understand precisely what has happened.
We know that the Permanent Secretary made it clear that there were no unauthorised leaks, in her words, but we don't know whether she considered the evidence from Twitter, which, of course, was dismissed by the First Minister rather flippantly, I have to say, because, let's face it, many people have been taken to court because of things that they have said on Twitter, and actually convicted of things. So, I think it's really important that we don't dismiss this evidence that is out there, and we need to understand whether the Permanent Secretary agreed with the First Minister that that was not evidence, or whether she actually incorporated it within the scope of her work. Like you, Lee Waters, I don't want people to be named and shamed, as it were, in terms of anybody who may have made allegations; that's not the purpose of today's debate at all. We simply want to understand how we can have confidence in something that has taken place, and at the moment, it's very opaque indeed.
Now, I do welcome the fact that the Welsh Government has made it clear that the QC-led inquiry will have a copy of this report. I think that's entirely appropriate, given the scope of the work that Paul Bowen and his team will have to do.
Nid wyf yn falch o gael cymryd rhan yn y ddadl hon y prynhawn yma o gwbl, a chyda chalon drom rwy'n codi i gymryd rhan ynddi. Mae'n ddrwg gennyf fod y siaradwr blaenorol yn teimlo bod hyn yn ymwneud â sgorio pwyntiau gwleidyddol; nid yw hynny'n wir o gwbl. Yn fy marn i, mae'n ymwneud ag angen i ganfod y gwir am yr hyn a ddigwyddodd, angen i ddeall y prosesau y mae'r Ysgrifennydd Parhaol wedi bod drwyddynt, cwmpas ei hymchwiliad i'r honiadau y datgelwyd gwybodaeth heb ganiatâd gan Lywodraeth Cymru cyn yr ad-drefnu—ac nid wyf yn credu ein bod wedi cael unrhyw atebion ar hyn o bryd. Yn wir, credaf fod y datganiad a wnaeth yr Ysgrifennydd Parhaol ar ddiwedd ei gwaith wedi arwain at fwy byth o amwysedd, mewn gwirionedd, ynghylch yr hyn a ddigwyddodd. Nid wyf yn meddwl y gall fod gennyf hyder yng nghanlyniad y gwaith hwnnw oherwydd y datganiad a gyhoeddwyd. Rwy'n credu bod dyletswydd ar yr Ysgrifennydd Parhaol i rannu cymaint ag y gall am y ffordd y cyflawnodd ei gwaith â Llywodraeth Cymru a phob Aelod o'r Cynulliad hwn, a phobl Cymru, fel y gallwn gael hyder yn y prosesau hynny.
Dyma'r unig dro ers i mi ddod yn Aelod Cynulliad—a chafwyd sawl achos o ad-drefnu gweinidogol—lle y gwelais wybodaeth am benodiadau i'r Cabinet yn cael sylw yn y modd hwn; nid wyf wedi gweld hynny o'r blaen. Wrth gwrs mae yna ddyfalu o bryd i'w gilydd, wrth gwrs hynny, ond rwy'n credu bod yr argraff a geir allan yno ym myd Twitter, ar y cyfryngau cymdeithasol, ac yn wir, rhai o'r sylwadau a glywsom gan newyddiadurwyr ers i'r ad-drefnu penodol hwn ddigwydd, yn ei gwneud yn gwbl glir nad dyfalu'n unig oedd yn digwydd, roedd gwybodaeth yn cael ei rhannu cyn yr ad-drefnu, cyn i'r wybodaeth honno gael ei rhannu gyda'r bobl a oedd yn cael eu penodi hyd yn oed, a'r bobl a oedd yn cael eu diswyddo o Gabinet y Prif Weinidog. Credaf fod hynny'n drueni mawr ac mae angen inni ddeall yn union beth sydd wedi digwydd.
Gwyddom fod yr Ysgrifennydd Parhaol wedi dweud yn glir na chafodd dim ei ddatgelu heb ganiatâd, yn ei geiriau hi, ond nid ydym yn gwybod a oedd hi wedi ystyried y dystiolaeth oddi ar Twitter, a gafodd ei ddiystyru gan y Prif Weinidog braidd yn ysmala, rhaid imi ddweud, oherwydd, gadewch inni wynebu'r gwir, mae llawer o bobl wedi gorfod mynd gerbron y llys oherwydd y pethau y maent wedi'u dweud ar Twitter, a'u cael yn euog o bethau yn wir. Felly, mae'n wirioneddol bwysig inni ddeall a oedd yr Ysgrifennydd Parhaol yn cytuno gyda'r Prif Weinidog nad oedd honno'n dystiolaeth, neu a oedd hi mewn gwirionedd wedi ei gynnwys yn rhan o'i gwaith. Fel chithau, Lee Waters, nid wyf eisiau gweld pobl yn cael henwi a'u cywilyddio, fel petai, o ran unrhyw un a wnaeth honiadau; nid dyna yw diben y ddadl heddiw o gwbl. Rydym eisiau deall sut y gallwn gael hyder yn rhywbeth sydd wedi digwydd, ac sydd ar hyn o bryd, yn aneglur iawn.
Nawr, rwy'n croesawu'r ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi dweud yn glir y bydd yr ymchwiliad dan arweiniad Cwnsler y Frenhines yn cael copi o'r adroddiad hwn. Credaf fod hynny'n gwbl briodol, o ystyried cwmpas y gwaith y bydd Paul Bowen a'i dîm yn gorfod ei wneud.
Will the Member give way there?
A wnaiff yr Aelod ildio?
Of course.
Wrth gwrs.
I'm grateful. I understand the point he's making, and I understand the point that Lee Waters was also making, but the problem I think for us as an Assembly coming together is that the Bowen inquiry, as I understand it, still has no agreed terms of reference. It certainly has no timetable that we understand, and it layers another perspective on top of the perspective of this report, and therefore it will be increasingly difficult to understand the point that he's been making, whether there was an authorised sharing of information in advance. That will be lost if we just put it into another inquiry, which we still don't understand the purpose of.
Diolch i chi. Rwy'n deall y pwynt y mae'n ei wneud, ac rwy'n deall y pwynt roedd Lee Waters hefyd yn ei wneud, ond y broblem inni fel Cynulliad yn dod at ein gilydd, rwy'n credu, yw nad oes gan ymchwiliad Bowen, yn ôl yr hyn a ddeallaf, unrhyw gylch gorchwyl wedi'i gytuno o hyd. Yn sicr nid oes ganddo amserlen rydym yn ei deall, ac mae'n gosod persbectif arall ar ben persbectif yr adroddiad hwn, ac felly bydd yn fwyfwy anodd deall y pwynt y mae wedi bod yn ei wneud, sef a rannwyd gwybodaeth a awdurdodwyd ymlaen llaw. Bydd hynny'n cael ei golli os ydym yn ei roi gerbron ymchwiliad arall nad ydym yn deall ei ddiben o hyd.
That's right. And, of course, it's the job of this National Assembly to hold our Government to account, and that means all parts of the Government, not just the political parts, but, indeed, the functioning parts—the officials who lie behind the politicians who we debate with here in this National Assembly Chamber. I have to say, I think it was very discourteous of the Permanent Secretary to make statements on the outcome of her inquiry, her work, her investigation into this leak, without actually presenting a formal statement to the National Assembly, to Assembly Members. We had to read about the outcome of this in media reports.
Now, I'm sorry, I just don't think that that is acceptable, and I think we need to better understand, and I think she needs to make herself available to speak to Assembly Members, whether that's privately or in an Assembly committee of some sort, in order to give an account as to how she conducted the inquiry. I think that would be useful. Let's face it, we, as Assembly Members, have private documents shared with us on a regular basis in terms of our committee work and other things that we do. It should be perfectly reasonable, I think, to have the Permanent Secretary appear before a panel of Assembly Members, whether that's the standards committee, or whoever, I don't know, but we need to get to the bottom of what happened, we need to understand how this information got out into the public domain before those people who were being dismissed from the Cabinet actually knew about it.
So, it's an incredible discourtesy to this Assembly not to see a copy of the redacted report. There are redacted reports published by the public sector all of the time on very contentious issues, including things such as the Tawel Fan issue in north Wales, where patients' details were shared—redacted without names. And I think we need a copy of this report in the public domain too.
Mae hynny'n wir. Ac wrth gwrs, gwaith y Cynulliad Cenedlaethol hwn yw dwyn ein Llywodraeth i gyfrif, ac mae hynny'n golygu pob rhan o'r Llywodraeth, nid y rhannau gwleidyddol yn unig, ond y rhannau gweithredol yn wir—y swyddogion sydd y tu ôl i'r gwleidyddion y dadleuwn â hwy yma yn Siambr y Cynulliad Cenedlaethol. Rhaid imi ddweud, rwy'n credu ei bod yn anghwrtais iawn fod yr Ysgrifennydd Parhaol wedi gwneud datganiadau ar ganlyniad ei hymchwiliad, ei gwaith, ei hymchwiliad i'r datgelu hwn heb ganiatâd, heb gyflwyno datganiad ffurfiol i'r Cynulliad Cenedlaethol mewn gwirionedd, i Aelodau'r Cynulliad. Bu'n rhaid i ni ddarllen am ganlyniad hyn mewn adroddiadau yn y wasg.
Nawr, mae'n ddrwg gennyf, ond nid wyf yn meddwl bod hynny'n dderbyniol, ac rwy'n credu bod angen inni ddeall yn well, ac rwy'n credu bod angen iddi fod ar gael i siarad ag Aelodau'r Cynulliad, boed yn breifat neu mewn pwyllgor Cynulliad o ryw fath, er mwyn rhoi cyfrif am y ffordd y cynhaliodd yr ymchwiliad. Credaf y byddai hynny'n ddefnyddiol. Gadewch inni wynebu'r gwir, mae dogfennau preifat yn cael eu rhannu â ni, fel Aelodau'r Cynulliad, yn rheolaidd yn sgil ein gwaith pwyllgor a pethau eraill a wnawn. Dylai fod yn berffaith resymol inni gael yr Ysgrifennydd Parhaol i ymddangos gerbron panel o Aelodau'r Cynulliad yn fy marn i, boed yn bwyllgor safonau, neu bwy bynnag, nid wyf yn gwybod, ond mae angen inni fynd at wraidd yr hyn a ddigwyddodd, mae angen i ni ddeall sut y cyrhaeddodd y wybodaeth hon y cyhoedd cyn i'r bobl a oedd yn cael eu diswyddo o'r Cabinet wybod am y peth mewn gwirionedd.
Felly, mae'n anghwrteisi o'r mwyaf tuag at y Cynulliad hwn nad ydym yn cael gweld copi o'r adroddiad wedi ei olygu. Mae adroddiadau wedi eu golygu yn cael eu cyhoeddi gan y sector cyhoeddus drwy'r amser ar faterion dadleuol iawn, gan gynnwys pethau megis Tawel Fan yn ngogledd Cymru, lle y rhannwyd manylion cleifion—wedi eu golygu heb enwau. A chredaf fod angen i gopi o'r adroddiad hwn fod ar gael i'r cyhoedd hefyd.
Galwaf ar arweinydd y tŷ, Julie James.
I call on the leader of the house, Julie James.
Diolch, Llywydd. This Government completely agrees that there is a purpose in being both open and transparent in these matters. But the general framework of the law for approaching this question is very clear. Where the publication of information is likely to prejudice the effective conduct of public affairs generally, or any investigative process, then there is a public interest assessment about whether to disclose or whether to withhold disclosure.
Clearly, if a leaked report were to be published, this could prejudice future leak inquiries by undermining confidence in the process of the investigation, and individuals being less prepared to provide evidence. If that were to happen, it would not be in the public interest. Whereas here, there is the additional element of ongoing inquiries, there are further potential risks to the overall integrity of the process—[Interruption.]
Diolch, Lywydd. Mae'r Llywodraeth hon yn cytuno'n llwyr fod diben mewn bod yn agored a thryloyw yn y materion hyn. Ond mae fframwaith cyffredinol y gyfraith ar gyfer mynd ati ar y cwestiwn hwn yn glir iawn. Pan fo cyhoeddi gwybodaeth yn debygol o beryglu'r modd y caiff materion cyhoeddus eu cyflawni yn gyffredinol, neu beryglu unrhyw broses ymchwilio, yna ceir asesiad o'r budd cyhoeddus ynglŷn ag a ddylid datgelu gwybodaeth neu atal gwybodaeth rhag cael ei datgelu.
Yn amlwg, pe bai adroddiad a ddatgelwyd heb ganiatâd yn cael ei gyhoeddi, gallai amharu ar ymchwiliadau yn y dyfodol i ddatgelu gwybodaeth heb ganiatâd drwy danseilio hyder ym mhroses yr ymchwiliad, a bod unigolion yn llai parod i roi tystiolaeth. Pe bai hynny'n digwydd, ni fyddai er budd y cyhoedd. Ond yma, ceir yr elfen ychwanegol o ymchwiliadau parhaus, ceir risgiau pellach posibl i uniondeb cyffredinol y broses—[Torri ar draws.]
I'm very grateful for the leader of the house taking the intervention. One simple question, which I would like the Permanent Secretary asked, and you may have asked this on behalf of the Government to the Permanent Secretary, is: has she approached any of the witnesses to ask whether they are content with their information being shared in a redacted way that protects their anonymity?
Rwy'n ddiolchgar iawn i arweinydd y tŷ am dderbyn yr ymyriad. Un cwestiwn syml, a hoffwn iddo gael ei ofyn i'r Ysgrifennydd Parhaol, ac efallai eich bod wedi gofyn hyn ar ran y Llywodraeth i'r Ysgrifennydd Parhaol, sef: a yw hi wedi gofyn i unrhyw un o'r tystion a ydynt yn fodlon i'w gwybodaeth gael ei rhannu ar ffurf wedi'i golygu er mwyn sicrhau nad oes modd i neb wybod pwy ydynt?
This is about more than just this leaked report; this is about the integrity of future investigations and future leaked reports.
Whereas here, there is the additional element of ongoing inquiries, there are further potential risks to the overall integrity of the process if information is put in the public domain on a piecemeal basis. This is, however, in operational terms, a matter for the Permanent Secretary. She has confirmed that a copy of the leaked report will be made available to the Queen's Counsel conducting the independent investigation. That is the right process to follow in this matter, in our view. Diolch.
Mae hyn yn ymwneud â mwy na'r adroddiad hwn a ddatgelwyd heb ganiatâd; mae'n ymwneud ag uniondeb ymchwiliadau yn y dyfodol ac adroddiadau cyfrinachol yn y dyfodol.
Ond yma, ceir elfen ychwanegol o ran yr ymchwiliadau parhaus, ceir risgiau pellach posibl i uniondeb cyffredinol y broses os darperir gwybodaeth yn gyhoeddus ar sail dameidiog. O safbwynt gweithredol, fodd bynnag, mater i'r Ysgrifennydd Parhaol yw hyn. Mae hi wedi cadarnhau y bydd copi o'r adroddiad a ddatgelwyd heb ganiatâd ar gael i Gwnsler y Frenhines sy'n cynnal yr ymchwiliad annibynnol. Dyna'r broses gywir i'w dilyn yn y mater hwn yn ein barn ni. Diolch.
Galwaf ar Rhun ap Iorwerth i ymateb i'r ddadl.
I call on Rhun ap Iorwerth to reply to the debate.
Diolch, Llywydd. The brevity of the Government's response will be noted and people will come to a judgment, I'm sure, about whether that afforded this Assembly the proper courtesy.
I conclude this debate by speaking in favour of today's motion, a motion tabled to seek maximum transparency around the questions of if or how specific information was shared prior to the recent ministerial reshuffle. The leak inquiry by the Permanent Secretary concluded there was no unauthorised sharing of information regarding the reshuffle, but in order to seek maximum transparency, we believe that we require the publication of the report as a whole. I believe that argument has been laid out very clearly across the political parties in opposition this afternoon.
Which questions were asked? We need to find out. How were conclusions reached? If there was no unauthorised sharing of information, was there authorised sharing of some information, which would, by definition, not be a leak? Alternatively, if it was found that no sharing of information took place at all, what sparked the speculation regarding the reshuffle? I don't believe we've had a November reshuffle before, not in recent years, certainly. Was this investigated?
Publishing the inquiry report would be a clear way to seek answers to such questions and to provide the transparency that we need. We need total confidence—we, as the public in Wales, as much as us as parliamentarians—in the outcome of the inquiry. Looking at the wider picture, what we're seeking here, all of us, surely, are means, whatever they need be, to strengthen confidence in the systems and procedures of Government and, indeed, of this Assembly.
Members will note that the motion refers to redactions. My party's view, and it is a view we've heard elsewhere, is that those redactions are absolutely essential to ensure anonymity of witnesses, and we're satisfied that even a redacted report could help to draw us out of this cycle of endless questions that never seem to be given satisfactory answers.
Diolch, Lywydd. Nodir byrder ymateb y Llywodraeth a bydd pobl yn ffurfio barn, rwy'n siŵr, ynglŷn ag a oedd yn dangos cwrteisi priodol tuag at y Cynulliad hwn.
Rwy'n cloi'r ddadl drwy siarad o blaid y cynnig heddiw, cynnig a gyflwynwyd er mwyn ceisio sicrhau'r tryloywder mwyaf posibl ynghylch cwestiynau ynglŷn ag a rannwyd gwybodaeth benodol cyn yr ad-drefnu gweinidogol diweddar, a sut y gwnaed hynny. Casglodd yr ymchwiliad i'r datgelu heb ganiatâd gan yr Ysgrifennydd Parhaol na rannwyd gwybodaeth heb ganiatâd ynghylch yr ad-drefnu, ond er mwyn ceisio cymaint o dryloywder â phosibl, rydym yn credu bod arnom angen i'r adroddiad yn ei gyfanrwydd gael ei gyhoeddi. Credaf fod y ddadl honno wedi'i gwneud yn glir iawn ar draws y gwrthbleidiau gwleidyddol y prynhawn yma.
Pa gwestiynau a ofynnwyd? Mae angen inni wybod. Sut y daethpwyd i'r casgliadau? Os na rannwyd gwybodaeth heb ganiatâd, a rannwyd peth gwybodaeth gyda chaniatâd, a thrwy ddiffiniad, ni fyddai hynny'n golygu datgelu answyddogol? Fel arall, os canfuwyd na rannwyd unrhyw wybodaeth o gwbl, beth a ysgogodd y dyfalu ynghylch yr ad-drefnu? Nid wyf yn credu ein bod wedi gweld ad-drefnu gweinidogol ym mis Tachwedd o'r blaen, nid yn y blynyddoedd diwethaf yn sicr. A gafodd hyn ei ymchwilio?
Byddai cyhoeddi adroddiad yr ymchwiliad yn ffordd glir o chwilio am atebion i gwestiynau o'r fath ac i ddarparu tryloywder, ac mae angen hwnnw arnom. Mae arnom angen hyder llwyr—arnom ni fel y cyhoedd yng Nghymru lawn cymaint â ni fel seneddwyr—yng nghanlyniad yr ymchwiliad. Gan edrych ar y darlun ehangach, yr hyn a welwn yma, bob un ohonom, yw dulliau, beth bynnag sydd angen iddynt fod, o gryfhau hyder yn systemau a gweithdrefnau Llywodraeth, a'r Cynulliad hwn yn wir.
Bydd yr Aelodau'n nodi bod y cynnig yn cyfeirio at olygiadau. Barn fy mhlaid, ac mae'n farn a glywsom gan eraill, yw bod y golygiadau hynny yn gwbl hanfodol er mwyn sicrhau bod tystion yn aros yn ddienw, ac rydym yn fodlon y gallai hyd yn oed adroddiad wedi ei olygu ein helpu i ddod allan o'r cylch hwn o gwestiynau diddiwedd nad ydynt byth i'w gweld yn rhoi atebion boddhaol.
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Certainly.
Yn sicr.
One thing that could easily be prepared would be a statement of the methodology that was used, and detail on the scope of the evidence that was considered, without naming anybody or any pieces of evidence. We're just in the dark about everything.
Un peth y gellid ei baratoi'n hawdd fyddai datganiad o'r fethodoleg a ddefnyddiwyd, a manylion ynghylch cwmpas y dystiolaeth a ystyriwyd, heb enwi neb nac unrhyw ddarnau o dystiolaeth. Rydym yn y tywyllwch am bopeth.
Yes, I agree, and that reflects the comments I made earlier about needing to know how questions were asked, what questions were asked and how conclusions were reached.
Key questions still remain unanswered about the circumstances surrounding the reshuffle. I've seen texts this week, which I understand will be made available to the QC-led inquiry into events leading up to Carl Sargeant's death, showing he believed he knew that reshuffle was coming. Those messages between Carl and a friend correctly predicted the reshuffle would happen. But how had speculation reached that point?
I worked for nearly two decades as a political journalist. I've got a pretty good idea how a flake of speculation can grow into a large snowball. But how was one Cabinet Secretary in this case seemingly and so firmly identified as one whose time in Government was to come to an end? We are some way short of finding answers to such questions, and a vote today to publish the Permanent Secretary's reports could, perhaps, go some of the way to giving us those answers.
Rwy'n cytuno, ac mae hynny'n adlewyrchu'r sylwadau a wneuthum yn gynharach am yr angen i wybod sut y gofynnwyd cwestiynau, pa gwestiynau a ofynnwyd a sut y daethpwyd i'r casgliadau.
Mae cwestiynau allweddol yn dal heb eu hateb ynghylch amgylchiadau'r ad-drefnu. Rwyf wedi gweld testunau yr wythnos hon, a deallaf y byddant ar gael i'r ymchwiliad dan arweiniad Cwnsler y Frenhines i'r digwyddiadau a arweiniodd at farwolaeth Carl Sargeant, sy'n dangos ei fod yn credu ei fod yn gwybod fod ad-drefnu ar y ffordd. Roedd y negeseuon hynny rhwng Carl a ffrind yn rhagweld yn gywir y byddai ad-drefnu'n digwydd. Ond sut roedd y dyfalu wedi cyrraedd y pwynt hwnnw?
Bûm yn gweithio fel newyddiadurwr gwleidyddol am bron i ddau ddegawd. Mae gennyf syniad go dda sut y gall briwsionyn o ddyfalu dyfu'n belen eira fawr. Ond sut roedd un Ysgrifennydd Cabinet yn yr achos hwn wedi'i glustnodi mor bendant yn ôl pob golwg fel un yr oedd ei amser yn y Llywodraeth ar fin dod i ben? Rydym yn bell o ddod o hyd i atebion i gwestiynau o'r fath, a gallai pleidlais heddiw i gyhoeddi adroddiadau'r Ysgrifennydd Parhaol fynd rhywfaint o'r ffordd, o bosibl, tuag at roi'r atebion hynny i ni.
I'm grateful to you for taking the intervention, and I note the comments from the leader of the house, responding on the Government's position on this, but it's a complete contradiction to the answer that the First Minister gave to me in First Minister's questions on 30 January, where he said—and I've got the Record here in front of me, and I've read it while you've been speaking. It says quite clearly the only reason for not publishing was to keep the confidentiality of the witnesses. It did not make any reference to the QC inquiry, it did not make any reference to prejudicing further inquiries, and so that is why the motion talks of redactions. This is the second change of message we've had from the Government bench on this important inquiry. Do you share my disappointment at that change of direction that the Government have indicated here again today?
Diolch i chi am dderbyn yr ymyriad, a nodaf y sylwadau gan arweinydd y tŷ yn ymateb ynglŷn â safbwynt y Llywodraeth ar hyn, ond mae'n gwrthddweud yn llwyr yr ateb a roddodd y Prif Weinidog i mi mewn cwestiynau i'r Prif Weinidog ar 30 Ionawr, lle y dywedodd fod—ac mae gennyf y Cofnod yma o fy mlaen, ac rwyf wedi ei ddarllen tra buoch yn siarad. Mae'n dweud yn glir iawn mai'r unig reswm dros beidio â chyhoeddi oedd er mwyn cynnal cyfrinachedd y tystion. Ni chyfeiriodd at ymchwiliad Cwnsler y Frenhines, ni chyfeiriodd at beryglu ymchwiliadau pellach, ac felly dyna pam y mae'r cynnig yn sôn am olygiadau. Dyma'r eilwaith i'r neges newid o feinciau'r Llywodraeth ar yr ymchwiliad pwysig hwn. A ydych yn rhannu fy siom ynghylch y newid cyfeiriad y mae'r Llywodraeth wedi ei nodi yma eto heddiw?
I certainly do, and you make the point correctly, of course, that redactions do get around the issue that was raised by the First Minister initially.
I'll conclude. I do hope the Assembly will support this motion today. I'll make an important point—if today's motion is supported, Government should act on the Assembly's will. I remind you of a recent comment from a Welsh Government source,
'Opposition day votes are—in many ways—meaningless. They aren't binding and don't have any bearing on government policy or delivery.'
This is not acceptable on any occasion; it's certainly not acceptable today. As parliamentarians, I hope we all want the fullest possible public explanation for the events that have taken place. We know that the various other inquiries are taking place, including that of the independent adviser into whether the ministerial code was breached and the QC-led inquiry. Those investigations—those questions are not in the remit of today's motion, but I do hope that greater transparency can, somehow, be achieved around all of those events.
Ydw, yn sicr, ac rydych yn gwneud y pwynt yn gywir, wrth gwrs, fod golygiadau yn cael gwared ar y broblem a nodwyd gan y Prif Weinidog ar y cychwyn.
Fe ddof i ben. Gobeithio y bydd y Cynulliad yn cefnogi'r cynnig hwn heddiw. Rwyf am wneud pwynt pwysig—os cefnogir y cynnig heddiw, dylai'r Llywodraeth weithredu ar ewyllys y Cynulliad. Hoffwn eich atgoffa o sylw diweddar gan ffynhonnell yn Llywodraeth Cymru,
'Mae pleidleisiau diwrnod yr wrthblaid—mewn llawer o ffyrdd—yn ddiystyr. Nid ydynt yn rhwymol ac nid oes ganddynt unrhyw effaith ar bolisi na chyflawniadau'r Llywodraeth.'
Nid yw hyn yn dderbyniol ar unrhyw achlysur; yn sicr nid yw'n dderbyniol heddiw. Fel seneddwyr, gobeithio bod pawb ohonom eisiau'r esboniad cyhoeddus llawnaf posibl ynghylch y pethau sydd wedi digwydd. Gwyddom fod gwahanol ymchwiliadau eraill ar y gweill, gan gynnwys un y cynghorydd annibynnol i weld a dorrwyd cod y gweinidogion a'r ymchwiliad dan arweiniad Cwnsler y Frenhines. Nid yw'r ymchwiliadau hynny—nid yw'r cwestiynau hynny yn rhan o gylch gorchwyl y cynnig heddiw, ond rwy'n gobeithio y gellir sicrhau mwy o dryloywder, rywsut, mewn perthynas â phob un o'r digwyddiadau hynny.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais ar yr eitem tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] I will therefore defer voting under this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Julie James a gwelliannau 2, 3, 4, 5 a 6 yn enw Paul Davies. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei dad-ddethol.
The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Julie James and amendments 2, 3, 4, 5 and 6 in the name of Paul Davies. If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected.
Dyma ni'n dod, felly, i ddadl Plaid Cymru ar ddarlledu, a galwaf ar Siân Gwenllian i wneud y cynnig.
We therefore come to the Plaid Cymru debate on broadcasting, and I call on Siân Gwenllian to move the motion.
Cynnig NDM6669 Rhun ap Iorwerth
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn cydnabod pwysigrwydd darlledu i gynaliadwyedd democratiaeth hyfyw yng Nghymru;
2. Yn pryderu am y cwymp sylweddol yn nifer oriau darlledu ITV Cymru a'r toriadau sylweddol i S4C a'i sefyllfa ariannol ansicr bresennol;
3. Yn pryderu ymhellach am sefyllfa darlledu Cymraeg a Chymreig ar radio masnachol a theledu lleol ynghyd ag effaith cynigion Llywodraeth y DU i ddad-reoleiddio'r farchnad radio ymhellach;
4. Yn nodi bod angen i Gymru fod ar flaen y gad yn natblygiadau technolegau cyfryngol ac i ddarlledu Cymraeg a Chymreig fod ar nifer helaethach o blatfformau a dulliau o gynhyrchu, cyhoeddi a dosbarthu cynnwys;
5. Yn cytuno y dylai fod ystyriaeth lawn o ddatganoli cyfrifoldebau dros ddarlledu i Gymru;
6. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i ymchwilio ymarferoldeb datganoli pwerau dros ddarlledu i Gymru ac adrodd yn ôl i’r Cynulliad o fewn blwyddyn.
Motion NDM6669 Rhun ap Iorwerth
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Recognises the importance of broadcasting to the sustainability of viable democracy in Wales;
2. Is concerned by the significant decline in ITV Wales's broadcasting hours, and significant cuts to S4C and its current uncertain financial position;
3. Is also concerned about the position of Welsh-language and Welsh broadcasting on commercial radio and local television, along with the impact of the UK Government's proposals to further regulate the radio market;
4. Notes that Wales needs to be at the forefront of the development of media technologies and that Welsh-language and Welsh broadcasting needs to be on a broader number of platforms and modes of producing, publishing and distributing content;
5. Agrees that full consideration needs to be given to the devolution of responsibilities for broadcasting to Wales;
6. Calls on the Welsh Government to investigate the feasibility of devolving powers over broadcasting to Wales and to report back to the Assembly within one year.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. Mae ein cynnig ni heddiw yn un a fyddai'n rhoi cychwyn ar y daith tuag at ddatganoli darlledu, a'r unig beth rydym ni'n gofyn amdano fo, mewn gwirionedd, ydy ymrwymiad i ymchwilio i ymarferoldeb datganoli pwerau dros ddarlledu i Gymru, gan adrodd yn ôl i'r Cynulliad o fewn blwyddyn. Felly, gan fod gwelliannau Llafur yn dileu y gofyn syml hwnnw, mi fyddwn ni'n pleidleisio yn eu herbyn nhw.
Mae Plaid Cymru yn uchelgeisiol dros Gymru ac yn credu y dylai penderfyniadau am Gymru gael eu gwneud yng Nghymru—darlledu, yn yr achos sydd gerbron heddiw. Ond, wrth gwrs, rydym ni'n cydnabod nad ydy pawb wedi cael eu hargyhoeddi, felly heddiw rydym ni'n chwilio am gonsensws i o leiaf ystyried y materion ymhellach dros gyfnod o 12 mis. Ac mi fyddwn i'n bersonol yn siomedig iawn petaem ni ddim yn cael hynny heddiw. Byddai pleidlais yn erbyn ein cynnig ni yn awgrymu bod popeth yn iawn yn y byd darlledu yng Nghymru. Wel, nid ydy o.
Mewn cyfnod o ansicrwydd ac anghydfod oherwydd Brexit, mae datganoli darlledu yn bwysicach nac erioed er mwyn sicrhau bod gan Gymru lais. Mae cyfuniad o ddiffyg amrywiaeth yng nghyfryngau Cymru a dirywiad mewn oriau darlledu yn rhwystro dadleuon gwleidyddol, ac felly yn rhwystro democratiaeth. Mae'r ffaith bod y mwyafrif o bobl yn derbyn eu newyddion gan ddarparwyr o Loegr yn llesteirio addysg wleidyddol, efo'r darparwyr hynny yn canolbwyntio'n llwyr ar Lundain, gan ddangos diffyg dealltwriaeth llwyr o ddatganoli. Dim rhyfedd, felly, fod traean o bobl a gafodd eu holi mewn arolwg y flwyddyn ddiwethaf yn meddwl bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn dal i redeg y gwasanaeth iechyd yng Nghymru.
Mae yna ambell i ddatblygiad positif wedi bod, efo'r BBC ac S4C yn dechrau cynnig cynnwys newydd, a hynny ar blatfformau newydd hefyd, sy'n apelio at gynulleidfaoedd newydd ac ifancach. Ac mae Golwg360 a nation.cymru yn cynnig darpariaeth werthfawr ar-lein. Ond mae nifer o ddarlledwyr wedi cwtogi eu horiau darlledu ar gyfer Cymru. Yn 2015-16, roedd allbwn teledu Saesneg ar y BBC yn 641 awr, sef gostyngiad o 21 y cant o 814 awr mewn cyfnod blaenorol. Cafwyd toriadau o 30 y cant i raglenni ITV, a hynny'n fwy nag mewn unrhyw ardal arall o'r Deyrnas Unedig.
Pryder arall ydy cynlluniau Llywodraeth Llundain ynglŷn â rheoleiddio radio masnachol. Mi allai hynny arwain at lai fyth o amrywiaeth, ac er bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn derbyn bod angen sicrhau bod newyddion yn parhau i gael ei ddarparu ar radio masnachol, nid ydyn nhw'n sôn o gwbl am newyddion Cymru.
Rydw i'n troi rŵan at S4C, ac yn sicr mae angen sicrhau cyllid sefydlog a digonol ar gyfer ein hunig sianel Gymraeg er mwyn sicrhau dyfodol bywiog, perthnasol a llwyddiannus ar gyfer cenedlaethau i ddod. Bron i bedair blynedd yn ôl, fe wnaeth comisiwn Silk argymell datganoli pwer i ariannu S4C i Gymru. Yn y cyfamser, mis i ffwrdd o flwyddyn ariannol newydd, rydym ni'n dal i aros am adolygiad Euryn Ogwen Williams o S4C. Mae'n galonogol bod S4C yn gweithio ar gynyddu amrywiaeth ac yn darparu cynnwys ar blatfformau newydd, ond mae'r ffaith bod y sianel wedi bod trwy gyfnod o ansicrwydd ariannol ers blynyddoedd yn gwneud cynllunio ar gyfer y dyfodol yn anodd ac yn hynod, hynod o heriol.
Rŵan, nid oes yna neb yn amau y bydd ariannu S4C ar ôl datganoli yn sialens, gan fod yna gymaint o'r arian yn cael ei sybsideiddio gan y ffi drwydded. Ond beth rydym ni'n gofyn amdano fo heddiw ydy ymchwilio hynny, ymchwilio i'r posibiliadau, ymchwilio i ddatganoli darlledu, ac edrych ar y gwahanol opsiynau, gan gynnwys yr opsiynau cyllidol. Ac mae'n rhaid inni gofio hefyd fod S4C yn hollbwysig yn economaidd, yn ogystal ag yn ddiwylliannol, efo pob £1 sy'n cael ei buddsoddi gan y sianel mewn diwydiannau creadigol yng Nghymru yn werth £2.09 i'r economi. Yn ôl adolygiad Hargreaves o'r diwydiannau creadigol yng Nghymru, heb S4C efallai na fyddai gan Gymru unrhyw gwmnïau teledu annibynnol.
Rydw i'n cloi yng ngeiriau Elfed Wyn Jones, sydd newydd gwblhau wythnos o ympryd dros ddatganoli darlledu. Rydw i yn credu bod Elfed wedi crynhoi yn dda iawn, yn y geiriau yma, y sefyllfa yr ydym ni ynddi hi heddiw yma. Mae Elfed yn dweud fel hyn: 'Rydw i'n gobeithio y bydd fy ngweithred yn dangos mor ddifrifol ydy'r angen i gael rheolaeth yng Nghymru ar ddarlledu. Mae o'n mynd i fod yn anodd, ond wrth feddwl am beth fydd hyn yn ei gyflawni ar gyfer pobl Cymru—gwell democratiaeth, gwybodaeth gliriach a chryfhau sefyllfa'r Gymraeg—byddai hynny yn rhoi cryfder imi frwydro nes bwrw'r maen i'r wal. Rwy'n derbyn fy nghyfrifoldeb i weithredu. Gobeithio y bydd ein gwleidyddion yn cymryd eu cyfrifoldebau hwythau hefyd.'
Mae'n bryd i Gymru gael llais, ac i ni, fel pobl, allu cael y sgyrsiau cenedlaethol i wella'r ffordd y mae'r wlad yn cael ei llywodraethu. Edrychaf ymlaen at gyfraniadau eraill yn y Siambr yma heddiw, ond rwy'n erfyn arnoch chi: cefnogwch ein cynnig ni er mwyn inni gael y drafodaeth bwysig yma y mae angen ei chael yng Nghymru heddiw.
Thank you very much, Llywydd. Our motion today is one that would begin the journey towards devolving broadcasting, and all we are asking for, if truth be told, is a commitment to looking to the practicalities of devolving broadcasting to Wales and reporting back to the Assembly within a year. So, as the Labour amendments delete that simple request, we will be voting against them.
Plaid Cymru is highly ambitious for Wales and believes that decisions about Wales should be made in Wales—broadcasting, in the case before us today. But, of course, we recognise that not everyone is convinced by this, so today we are seeking consensus to at least consider these issues further over a period of 12 months. And I personally would be very disappointed if we didn't achieve that today. A vote against our motion would suggest that everything is fine in broadcasting in Wales. Well, that simply isn't the case.
In a period of uncertainty and dispute because of Brexit, the devolution of broadcasting is more important than ever in order to ensure that Wales has a voice. A combination of lack of plurality in Welsh media and decline in broadcast hours is a barrier to political debate, and therefore a barrier to democracy itself. The fact that the majority of people receive their news from providers in England hinders political education, with those providers focusing entirely on London, and showing a complete lack of understanding of devolution. It's no surprise, therefore, that a third of people who were questioned in a survey last year believe that the UK Government still runs the health service in Wales.
There have been a few positive developments, with the BBC and S4C starting to provide new content on new platforms that appeal to new and younger audiences. Golwg360 and nation.cymru do offer valuable provision online. But many broadcasters have cut their broadcast hours for Wales. In 2015-16, the English-language output on the BBC was 641 hours, which was a reduction of 21 per cent from 814 hours in previous years. There were cuts of 30 per cent in ITV programming, and that was more than in any other area of the United Kingdom.
Another concern is the London Government's plans on the regulation of commercial radio. That could lead to even less variety, and although the UK Government does accept that we must ensure that news continues to be provided on commercial radio, they make no mention of Welsh news.
If I turn now to S4C, certainly we need to secure stable and adequate funding for our only Welsh-language channel in order to secure a viable, relevant and successful future for future generations. Almost four years ago the Silk commission recommended the devolution of powers to fund S4C to Wales. In the meantime, a month from the new financial year, we are still awaiting the Euryn Ogwen Williams review of S4C. It is encouraging that S4C is working on improving content and providing content on new platforms, but the fact that the channel has been through a period of financial uncertainty over a period of many years makes planning for the future very difficult and extremely challenging.
Now, no-one doubts that funding of S4C post devolution will be challenging, because so much of this is subsidised by the licence fee. But what we're asking for today is an inquiry into that, to look into the possibilities around this, to look into the feasibility of devolving powers over broadcasting and to look at the various options, including the funding options. We must also bear in mind that S4C is crucially important in economic terms, as well as culturally, with every £1 invested by the channel in creative industries in Wales worth £2.09 to the economy. According to the Hargreaves review of the creative industries in Wales, without S4C Wales may not have had any independent television companies at all.
I conclude with the words of Elfed Wyn Jones, who has just completed a week's hunger strike for the devolution of broadcasting. I do believe that Elfed has summarised very well, in these words, the situation that we're currently facing. Elfed says this: 'I hope that my actions will demonstrate how grave the need is to have control in Wales of broadcasting. It's going to be difficult, but in thinking about what this will deliver for the people of Wales—better democracy, clearer information and a strengthening of the position of the Welsh language—that would give me the strength to battle until I achieve my objectives. I accept my responsibility to take action, and I hope our politicians will take their responsibilities just as seriously.'
It's time Wales had a voice, and for us, as people, to have the national conversations to improve the way our country is governed. I look forward to other contributions in the Chamber this afternoon, but I urge you all to support our motion so that we can have this important debate that is so necessary in Wales today.
Rwyf wedi dethol y chwe gwelliant i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol. Galwaf ar y Gweinidog Diwylliant, Twristiaeth a Chwaraeon i gynnig yn ffurfiol gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Julie James.
I have selected the six amendments to the motion. If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected. I call on the Minister for Culture, Tourism and Sport to move formally amendment 1, tabled in the name of Julie James.
Gwelliant 1. Julie James
Dileu Pwyntiau 5 a 6 a rhoi yn eu lle:
Yn nodi y parheir i ddisgwyl i’r Adran Ddigidol, Diwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon gyhoeddi’r adolygiad annibynnol o S4C sy’n cael ei gynnal gan Euryn Ogwen Williams.
Yn galw ar Lywodraeth y DU a darlledwyr i sicrhau bod darlledu yn y Gymraeg a’r Saesneg yng Nghymru’n cael ei gyllido’n ddigonol.
Yn cydnabod y dylai darlledwyr gwasanaeth cyhoeddus fod yn gwbl atebol i holl seneddau cenedlaethol y Deyrnas Unedig, fel ag sy’n briodol i’w cylch gwaith.
Amendment 1. Julie James
Delete Points 5 and 6 and replace with:
Notes that the publication by Departure of Digital, Culture, Media and Sport of the independent review of S4C being undertaken by Euryn Ogwen Williams is still awaited.
Calls on the UK Government and broadcasters to ensure that both Welsh and English language broadcasting in Wales is funded adequately.
Recognises that the public service broadcasters should be fully accountable to all national parliaments of the United Kingdom, as appropriate to their remit.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
Yn ffurfiol. Diolch, Llywydd.
Formally. Thank you, Llywydd.
Galwaf ar Suzy Davies i gynnig gwelliannau 2, 3, 4, 5 a 6, a gyflwynwyd yn enw Paul Davies.
I call on Suzy Davies to move amendments 2, 3, 4, 5 and 6, tabled in the name of Paul Davies.
Gwelliant 2. Paul Davies
Dileu pwynt 6 a rhoi yn ei le:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru i ymchwilio i hyfywedd datganoli pwerau dros ddarlledu i Gymru ac adrodd yn ôl i'r Cynulliad o fewn blwyddyn.
Gwelliant 3. Paul Davies
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn nodi'r rhwymedigaeth statudol ar Lywodraeth y DU i ddarparu digon o arian i S4C er mwyn iddi gyflawni ei phwrpasau.
Gwelliant 4. Paul Davies
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn galw ar Lywodraeth Cymru a'r Cynulliad i bwyso ar gyfer cadw'r rhwymedigaeth statudol ar Lywodraeth y DU i roi digon o arian i S4C i'w galluogi i gyflawni ei dibenion er mwyn ariannu unrhyw ddibenion estynedig y gallai ddod i feddiant S4C yn dilyn adolygiad Ogwen.
Gwelliant 5. Paul Davies
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn nodi'r rhwymedigaethau cynyddol a osodir ar y BBC o ran portreadu a chomisiynu yn y cenhedloedd a'r rhanbarthau yn ei siarter newydd.
Gwelliant 6. Paul Davies
Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:
Yn nodi bod system ddarlledu genedlaethol ar gyfer y DU mewn gwell sefyllfa i gyrraedd yr holl genhedloedd a rhanbarthau i hyrwyddo dealltwriaeth o ddatganoli, er ei bod wedi methu â gwneud hynny hyd yma.
Amendment 2. Paul Davies
Delete point 6 and replace with:
Calls on the Welsh Government to investigate the viability of devolving powers over broadcasting to Wales and to report back to the Assembly within one year.
Amendment 3. Paul Davies
Add as new point at end of motion:
Notes the statutory obligation on the UK Government to provide S4C with sufficient funds to carry out its purposes.
Amendment 4. Paul Davies
Add as new point at end of motion:
Calls on the Welsh Government and the Assembly to press for the retention of the statutory obligation on the UK Government to provide S4C with sufficient funds to carry out its purposes to fund any expanded purposes that S4C may acquire following the Ogwen review.
Amendment 5. Paul Davies
Add as new point at end of motion:
Notes the increased obligations imposed on the BBC regarding portrayal and commissioning in the nations and regions in its renewed charter.
Amendment 6. Paul Davies
Add as a new point at the end of the motion:
Notes that a UK national broadcasting system is better placed to reach all nations and regions to promote understanding of devolution, notwithstanding that it has failed to do so to date.
Cynigiwyd gwelliannau 2, 3, 4, 5 a 6.
Amendments 2, 3, 4, 5 and 6 moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. Gwnawn ni symud ein gwelliannau. Mae'n drueni, mewn ffordd, nad ydym ni yn disgwyl am y ddadl hon tan ganol y flwyddyn, efallai. Rwy'n deall pam—penderfyniad Elfed Wyn Jones, wrth gwrs—ond byddai wedi bod yn ddefnyddiol i ystyried adolygiad Euryn Ogwen Williams ar ddyfodol S4C, ac i gael cyfnod o arsylwi ar gyflenwi gan y BBC ar ei rwymedigaethau portreadu—
Thank you very much, Llywydd. I move the amendments. It's a shame, in a way, that we're not waiting to have this debate until the middle of the year. I understand why—because of the decision of Elfed Wyn Jones—but it would have been useful to have considered the Euryn Ogwen Williams review on the future of S4C, and to have a period of observation of the BBC's delivery of its portrayal obligations—
Tybed a wnaiff yr Aelod dderbyn ymyrraeth am eiliad.
I wonder whether the Member will take an intervention for one moment.
Yn siŵr.
Certainly.
Jyst imi roi sicrwydd i chi, o safbwynt y Llywodraeth, mi fyddwn ni yn gosod dadl gyffredinol ar gyfathrebu, ond gyda golwg arbennig ar yr adroddiad ar S4C pan fydd hynny'n amserol, ar ôl imi dderbyn copi o'r adroddiad. Rydw i'n dal i ddisgwyl amdano.
Just to give you an assurance, from the Government's point of view, we will be tabling a general debate on communications, with a particular view on the report on S4C, when that is timely, once we've received a copy of that report that we're still awaiting.
Wel, edrychwn ni ymlaen at hynny achos, siŵr o fod, fydd yna siawns i ailystyried hyn.
Efallai y gallwch chi ymateb i hyn. A ydych chi'n cytuno ei bod yn syniad da i gael cyfnod o arsylwi ar gyflenwi gan y BBC ar ei rhwymedigaethau portreadu a chomisiynu newydd ynglŷn â Chymru, wrth gwrs? Achos credaf i fod y materion hyn, a chynigion y Deyrnas Unedig ar gyfer rheoleiddio'r farchnad radio, angen eu craffu, i ryw raddau, cyn inni edrych, unwaith eto, ar ddatganoli darlledu. Achos y mae'n fater o 'unwaith eto', onid yw e? Felly, nid oes gennym unrhyw broblem gyda chynnwys gwelliant y Llywodraeth, ond os yw'n pasio, mae'n dad-ddethol ein gwelliant 2. Mae'r gwelliant hwnnw, fel pwynt 6 yn y cynnig gwreiddiol, yn sôn am fframwaith amser. Y gwirionedd yw nad wyf yn poeni gormod am y cyfnod penodol, ond mae rhinwedd mewn hoelio Llywodraeth Cymru i amserlen i lunio adroddiad, a gallem ddatrys y cwestiwn hwn am gryn amser. Nid wyf wedi fy argyhoeddi eto y bydd datganoli yn datrys y problemau gyda darlledu cyhoeddus, fel, efallai, y mae rhai pobl yn ei obeithio. Dyna pam y mae gwelliant 2 yn sôn am 'hyfywedd' yn lle'r 'ymarferoldeb' sydd yn y cynnig gwreiddiol—viable rather than feasible.
Rydym wedi trafod y goblygiadau ariannol lawer gwaith o'r blaen. Y gŵyn yw bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn tanwario ar ddarlledu gwasanaeth cyhoeddus yng Ngymru, yn enwedig S4C. Mae Llywodraeth Cymru, sydd hefyd yn cwyno bod yna dan-gyllido, yn mynd i ffeindio, rywsut, ddigon o arian i unioni'r cam. Nid wyf yn meddwl y bydd trosglwyddo'r rhwymedigaeth statudol ar gyfer digon o arian oddi wrth DCMS i Lywodraeth Cymru yn gwneud gwahaniaeth, a gwelwn ddim mwy na Llywodraeth wahanol yn dweud bod eu cynnig nhw yn ddigon. Rydym yn cytuno gyda safbwynt y Gweinidog, fel y gwelwn yng ngwelliant 4.
O ran ITV Cymru, nid wyf yn beirniadu ansawdd eu gwaith wrth ddweud hyn, ond mae'n debyg i mi fod trwydded Cymru-yn-unig wedi gwneud dim byd o gwbl i wella'r gostyngiad mewn oriau a ddarlledwyd. Mewn byd aml-lwyfan, mae yna gwestiwn, onid oes: a fydd y cwmnïau preifat cyfarwydd yn chwilio am drwyddedau â rhwymedigaethau gwasanaeth cyhoeddus os bydd Llywodraeth Cymru y dyfodol yn rhy gyfarwyddol? A ddylem ni boeni am hynny? Mae yna gwestiwn.
Mae'r sefyllfa'n wahanol gyda'r BBC, wrth gwrs, mae'n cael ei ariannu gan drethdalwyr. Gall pawb fod yn siŵr y bydd y Senedd yma yn craffu ar y BBC a rhoi rhwymedigaethau newydd i genhedloedd a rhanbarthau. Mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi galw'n gyson am yr atebolrwydd ar y cyd y cyfeirir ato yng ngwelliant y Llywodraeth, ac mae'r pwyllgor diwylliant eisoes wedi manteisio'n llwyr ar y sefyllfa hon, er gwaethaf ein diffyg cyfrifoldeb ariannol dros y sefydliad.
A fyddai datganoli darlledu yn ein helpu ni i ddeall ein gwlad ddatganoledig yn well? Wel, nid wy'n siŵr. Yr hyn a welaf ar hyn o bryd yw Cymru sy'n dal ddim yn deall yn llawn ar ôl 19 mlynedd. A yw hynny oherwydd bod ein darlledwyr yng Nghymru yn camarwain neu'n cam-gynrychioli’r hyn sy'n digwydd yma? Ni chredaf felly. Calon y broblem yw bod pobl yng Nghymru yn dewis cael eu newyddion am faterion cyfoes o gyfryngau y tu allan i Gymru, ar draws nifer o lwyfannau. Dyma lle nad ydych yn clywed am Gymru na'n gweld Cymru'n cael ei chynrychioli a'i mwynhau—gyda'r eithriadau arferol, sef Doctor Who ac yn y blaen—na chynnyrch a wnaed yng Nghymru.
A fyddai datganoli yn newid y sefyllfa hon? Nid wy'n siŵr. Mae eisoes yn fyd aml-lwyfan. Fy ofn i yw y byddai datganoli yn rhoi esgus i gyfryngau Llundain ein hanwybyddu'n gyfan gwbl yn eu holl ffurfiau. Ni wnaiff hynny ddim i helpu gweddill y Deyrnas Unedig i ddeall ddatganoli. Ni fydd yn gwneud dim i hysbysu nifer y bobl yng Nghymru nad ydynt yn dewis cyfryngau Cymru am eu gwybodaeth. Nid wy'n siŵr bod hwn yn welliant. Ni fydd hyn yn gwella o dan ddatganoli ddarlledu, yn fy marn i. Diolch.
Well, we look forward to that because I'm sure there will be an opportunity to re-consider these issues at that time.
Maybe you could respond to this. Would you agree that it's a good idea to have a period where we can observe the BBC's delivery of its commitments on the portrayal of Wales? Because I believe that these proposals, and the proposals at a UK level for the regulation of the radio market, need to be scrutinised to some extent before we look again at the devolution of broadcasting. Because it is a matter of discussing these issues once again, isn't it? I have no problem with the content of the Government amendment, but if it's passed, then it will replace our amendment 2. That amendment, like point 6 in the original motion, talks about time frames. In reality, I'm not too concerned about a particular time frame, but there is virtue in nailing the Welsh Government to a timetable to formulate a report so that we can resolve this question. I remain to be convinced that devolution will resolve the problems with public service broadcasting, as some people would hope it would. That's why amendment 2 talks about 'viability', rather than the 'feasibility' in the original motion.
We have discussed the financial implications many times before. The complaint is that the UK Government underspends on public service broadcasting in Wales, particularly S4C. The Welsh Government, who also complain that it's being underfunded, will somehow find enough money to put this right. I don't think that transferring the statutory functions from DCMS to the Welsh Government will make a significant difference, and we will see nothing more than a different Government saying that their proposals are sufficient. We agree with the Minister's views, as set out in amendment 4.
In terms of ITV Cymru Wales, I'm not criticising the quality of their work in saying this, but it appears to me that the Wales-only licence has done nothing at all to deal with the issue of the reduction in hours. In a multiplatform world, there's a question as to whether these well-known private companies will be seeking licences with public service obligations if Welsh Governments of the future are too directive in their approach. Should we be concerned about that? Well, that's a question we need to consider.
The situation is different with the BBC, of course. It is funded through the taxpayer and everyone can be sure that this Parliament will be scrutinising the BBC and its new commitments for the nations and regions. The Welsh Conservatives have regularly asked for joint accountability as referred to in the Government amendment, and the culture committee has already taken full advantage of this situation, despite our lack of financial responsibility over that particular organisation.
Would devolving broadcasting help us to understand our devolved nation better? Well, I'm not sure. From what I see at the moment, Wales still doesn't fully understand devolution after 19 years. Is that because our broadcasters in Wales are misleading or misrepresenting what is happening here? I don't believe so. The heart of the problem is that people in Wales choose to receive their news and current affairs from media from outwith Wales, over many platforms. This is where they don't hear about Wales, they don't see Wales being represented and enjoyed—with the usual exceptions of Doctor Who, and so on—and they don't enjoy programmes produced in Wales.
Would devolution change that situation? I'm not sure. It's already a multiplatform world, and my fear is that devolution would give an excuse to the media in London to ignore us entirely in all forms. That will do nothing to help the rest of the UK to understand devolution. It will do nothing to inform the many people in Wales who don't choose Welsh media to receive information. I'm not sure that this would lead to an improvement of the situation under the devolution of broadcasting. That's my view. Thank you.
Mae'n bleser cymryd rhan yn y ddadl bwysig yma. Diolch i Siân Gwenllian am ei harweiniad doeth ar y cychwyn. Wrth gwrs, mae cynnig Plaid Cymru yn galw am ymchwilio i ymarferoldeb datganoli darlledu i Gymru. Rwy'n dweud hynny'n ddigon araf deg achos mae hynny'n gynnig weddol syml. Nid yw'r peth mwyaf radical erioed sydd wedi cael ei gynnig yn y lle yma. Dim ond ymchwilio i ymarferoldeb datganoli darlledu i Gymru.
Rwyf hefyd, fel Siân, yn llongyfarch Elfed Wyn Jones, a fu yma ar risiau'r Senedd ddoe, wedi ymprydio am wythnos i alw am ddatganoli darlledu. Mae o'n adlewyrchu galwadau cynyddol i hyn i ddigwydd. Dangosodd pleidlais Brexit mor ychydig mae pobl Cymru'n gwybod am faterion cyfoes eu gwlad eu hunain. Mae Cymru'n elwa o fod yn yr Undeb Ewropeaidd, yn derbyn mwy o arian i mewn i Gymru nag sydd yn mynd allan. Ond, prin oedd sôn am hynny yn ystod ymgyrch refferendwm Brexit, na'r ffaith chwaith fod 200,000 o swyddi yng Nghymru yn dibynnu ar ein haelodaeth o'r farchnad sengl. Newyddion o Lundain y mae'r rhan fwyaf o bobl Cymru yn ei dderbyn. Rhaid chwilota efo cryn ymdrech weithiau i ffeindio unrhyw beth am Gymru, a manylion pwysig fel rwyf newydd grybwyll.
Mae papurau newydd Cymreig lleol yn crebachu, fel y mae papurau newydd ym mhob man. Nid oes sôn am Gymru ar wasanaeth radio BBC Radio 2, sef yr orsaf radio efo'r mwyaf o wrandawyr yma yng Nghymru. Nid oes sôn am Gymru. Bu sefydlu S4C yn hwb aruthrol, yn naturiol, nôl yn 1982. Hwb aruthrol i'n cenedl, i'n hunaniaeth, ac i'n diwylliant. Ond, mae angen llawer mwy. Mae Cymru yma i bawb, p'un ai ydyn nhw'n siarad Cymraeg ai peidio. Mae S4C yn fendigedig ond mae angen mwy i hyrwyddo hunan barch 3 miliwn o bobl a hyrwyddo datblygiad cenedl gyfan.
Achos ar faterion dyddiol, nid jest fel Brexit, ond fel y gwasanaeth iechyd, er enghraifft—fel mae Siân wedi'i ddweud—nid yw traean o bobl Cymru yn gwybod bod iechyd wedi'i ddatganoli i fan hyn ers bron 20 mlynedd. Rwy'n cofio yn ystod streic meddygon ysbytai yn Lloegr y llynedd roedd meddygon yn Ysbyty Treforys yn Abertawe hefyd yn credu eu bod nhw ar streic ac yn chwilio am y baricéd agosaf. Nawr, yn aml, rwy'n un i chwilio am faricedau, ond roedd hi'n amhriodol yn yr achos yma, achos nid oedd streic yn digwydd yng Nghymru, ond roedd nifer o bobl ddim yn sylweddoli hynny o gwbl. Mae nifer o esiamplau tebyg o gyhoeddiadau yn Llundain yn creu stori yma yng Nghymru er nad ydynt yn berthnasol i ni o gwbl, nid jest ym maes iechyd ond addysg a phob math o feysydd eraill sydd wedi'u datganoli. Dylai pobl fod yn gwybod amdanyn nhw drwy gael y newyddion yma yng Nghymru wedi'u darlledu yma o Gymru.
Felly, i gloi, mynnwn glywed y gwirionedd am ein gwlad. Mynnwn o leiaf ein bod ni'n ymchwilio i ymarferoldeb datganoli darlledu. Mae wedi digwydd mewn gwledydd eraill—yng Ngwlad y Basg, er enghraifft, mae'n digwydd ac yn llwyddiannus tu hwnt. Mae wedi digwydd efo S4C—mae angen datblygu hynny. Rŷm ni eisiau datganoli darlledu yn gyfan gwbl.
Mae yna hanes i'w adrodd efo'n cenedl. Rŷm ni'n dioddef—clywsom ni yn y ddadl yn gynharach—efo llywodraethiant y Deyrnas Unedig ac efo Brexit y diffyg parch sydd i'n cenedl a'r diffyg parch sydd i'n Llywodraeth yma yn yr holl drafodaethau. Rŷm ni eisiau adeiladu ar lwyddiant bodolaeth S4C mewn hinsawdd wleidyddol hynod fregus rŵan, lle mae goroesiad ein cenedl ei hun o dan fygythiad. Yn y pen draw, mynnwn ddatganoli darlledu. Diolch yn fawr.
It's my pleasure to take part in this very important debate, and I thank Siân Gwenllian for her clear leadership at the outset. Of course, the Plaid Cymru motion calls for investigating the feasibility of devolution of broadcasting to Wales. I said that slowly because that is quite a simple motion. It's not the most radical idea that has been proposed here—just investigating the feasibility of devolving broadcasting in Wales.
Like Siân, I congratulate Elfed Wyn Jones, who was here on the steps of the Senedd yesterday, who had been on a hunger strike for a week to call for the devolution of broadcasting. He reflects increasing demands for this to happen. The Brexit vote showed how little Welsh people know about current affairs in their own country. Wales does benefit from being in the European Union, and it accepts more money into Wales than goes out. But there wasn't much talk of that during the Brexit referendum campaign, or the fact that 200,000 jobs in Wales depend on our membership of the single market. London news: that's what the majority of people in Wales receive. We have to investigate, with great effort sometimes, to find anything out about Wales, and important details such as those I've just mentioned.
Our Welsh newspapers, our local papers, are contracting, as newspapers are everywhere. There's no mention of Wales on the BBC Radio 2 service, which is the radio station that has the most listeners here in Wales. No mention of Wales. S4C was established and that was a great boost, naturally, back in 1982. That was a great boost to our nation, to our identity, and to our culture. But we need much more. Wales is here for everyone, whether they speak Welsh or not. S4C is superb, but we need more to promote the self-respect of 3 million people, and to promote the development of an entire nation.
Because on daily matters, not just such as Brexit, but the health service, for example—as Siân has said—a third of Welsh people don't know that health has been devolved to this place for nearly 20 years. I remember that during the strike of doctors in hospitals in England last year doctors in Morriston Hospital in Swansea also thought that they were on strike, and were looking for the closest barricades. Now, often, I am one to look for a barricade, but it was inappropriate in that case, because there were no strikes in Wales, but many people didn't realise that at all. There are many other examples of publications in London creating a story in Wales even though they're not relevant to us at all, not just in health, but in education and all kinds of other areas that have been devolved. People should know that by having their news here in Wales, broadcast here from Wales.
So, to close, we insist that we hear the truth about our country. We insist that we at least investigate the feasibility of devolving broadcasting. It has happened in other countries—in the Basque Country, for example, it's happening very successfully. It's happened with S4C—we need to develop that. We need to devolve broadcasting fully.
There is a story to be told of our nation. We suffer—as we heard in the earlier debate—with the governance of the UK, relating to Brexit, the lack of respect that there is for our nation and the lack of respect that there is for our Government here in those negotiations. We want to build on the success of the existence of S4C in a political climate that is very fragile, where the survival of our nation itself is under threat. Ultimately, we insist that broadcasting is devolved. Thank you very much.
Thanks to Plaid for bringing today's debate. We in UKIP agree with many of Plaid's points today. We lament the cuts to the budget of S4C and also the cuts to ITV Wales's broadcasting hours—both English language and Welsh language broadcasting in Wales need adequate provision—but we don't go along with Plaid in their demand for the devolution of broadcasting.
We feel that there have been a lot of successes in film and tv production in Wales in recent years. I believe that two of the most successful BBC productions in terms of export markets currently are Doctor Who and Sherlock, both made in Wales—I think Doctor Who was mentioned earlier in the debate. For economic reasons, we—
Diolch i Blaid Cymru am gyflwyno'r ddadl heddiw. Rydym ni yn UKIP yn cytuno â llawer o bwyntiau Plaid Cymru heddiw. Gresynwn at y toriadau i gyllideb S4C a hefyd y toriadau i oriau darlledu ITV Wales—mae angen darpariaeth ddigonol ar ddarlledu yn yr iaith Saesneg a'r iaith Gymraeg yng Nghymru—ond nid ydym yn cytuno â Phlaid Cymru ar eu galwad am ddatganoli darlledu.
Rydym yn teimlo bod llawer o lwyddiannau wedi bod ym maes cynhyrchu ffilm a theledu yng Nghymru yn y blynyddoedd diwethaf. Credaf mai dau o gynyrchiadau mwyaf llwyddiannus y BBC o ran marchnadoedd allforio ar hyn o bryd yw Doctor Who a Sherlock, ac mae'r ddwy gyfres yn cael eu creu yng Nghymru—credaf fod Doctor Who wedi'i chrybwyll yn gynharach yn y ddadl. Am resymau economaidd, rydym—
Gareth, would you take an intervention?
Gareth, a wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yes, sure.
Gwnaf, yn sicr.
We're all pleased that Doctor Who is produced here in Wales, but, actually, looking at the content, it could be produced anywhere. I'm not asking for bilingual Daleks or anything, but just a mention of Wales would be handy.
Mae pawb ohonom yn falch fod Doctor Who yn cael ei chynhyrchu yma yng Nghymru, ond mewn gwirionedd, wrth edrych ar y cynnwys, gallai fod wedi ei chynhyrchu yn unrhyw le. Nid wyf yn gofyn am Ddaleks dwyieithog na dim, ond byddai rhyw sôn am Gymru'n ddefnyddiol.
That's an interesting intervention, Dai. I refer in the speech to what you said last time we debated these subjects, which was a debate brought by the culture committee, and I do actually return to the points you just made, so I'll expand on them a little bit later.
I think, for economic reasons, we do need to get as much production as we can located in Wales, and as many jobs in film and production created here as we possibly can. We don't want to jeopardise those aims by going towards the devolution of broadcasting, which could ultimately lead to less production being carried out here. That is the possible problem with going down the devolution route.
I mentioned just now that we debated these issues a year ago, when the Culture, Welsh Language and Communications Committee brought a similar debate, and Dai made some interesting points. He complained that there was no real portrayal of Wales in the broadcast media. He talked about what he just mentioned again: having production of Casualty and Doctor Who here in Wales is all well and good, but these programmes don't actually attempt to provide us with a picture of Wales. He memorably summarised on that occasion by saying that he didn't want bilingual Daleks, but he did feel that the hospital in Casualty should have bilingual signs. The problem is that Cardiff and BBC Wales—we successfully lobbied for the production of Casualty to come from Bristol, which is where it was being made originally. Casualty had already been going for more than 20 years before it switched to Wales. It's actually set in the fictional city of Holby, in the fictional county of Wyvern, which is supposed to be in the west country of England, so it would be a bit odd if they now started to feature a lot of Welsh speakers or if they had bilingual signs on their walls.
As for Doctor Who, we could have bilingual road signs now and then in Doctor Who, but the trouble—
Dyna ymyriad diddorol, Dai. Yn yr araith, fe gyfeiriaf at yr hyn a ddywedoch y tro diwethaf inni drafod y pynciau hyn, sef dadl a gyflwynwyd gan y pwyllgor diwylliant, ac mewn gwirionedd rwy'n dychwelyd at y pwyntiau rydych newydd eu gwneud, felly fe ymhelaethaf arnynt yn nes ymlaen.
Am resymau economaidd, rwy'n credu bod angen inni gael cymaint o gynhyrchu ag y gallwn wedi'i leoli yng Nghymru, a chymaint o swyddi cynhyrchu a ffilm ag y gallwn wedi'u creu yma. Nid ydym am beryglu'r amcanion hynny drwy fynd tuag at ddatganoli darlledu, a allai arwain yn y pen draw at lai o gynhyrchu yma. Dyna'r broblem bosibl gyda mynd ar hyd llwybr datganoli.
Soniais yn awr ein bod wedi trafod y materion hyn flwyddyn yn ôl, pan gyflwynodd y Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu ddadl debyg, a gwnaeth Dai bwyntiau diddorol. Cwynodd nad oedd unrhyw bortread go iawn o Gymru yn y cyfryngau darlledu. Soniodd am yr hyn y mae newydd ei grybwyll eto: fod cynhyrchu Casualty a Doctor Who yma yng Nghymru yn iawn, ond nad yw'r rhaglenni hyn mewn gwirionedd yn ceisio rhoi darlun o Gymru i ni. Crynhodd yn gofiadwy ar yr achlysur hwnnw drwy ddweud nad oedd eisiau Daleks dwyieithog, ond fe deimlai y dylai fod gan yr ysbyty yn Casualty arwyddion dwyieithog. Y broblem yw bod Caerdydd a BBC Wales—fe lobïwyd yn llwyddiannus dros ddod â'r gwaith o gynhyrchu Casualty o Fryste, lle y câi ei wneud yn wreiddiol. Roedd Casualty eisoes wedi bod yn rhedeg am fwy nag 20 mlynedd cyn i'r gyfres ddod i Gymru. Mewn gwirionedd mae wedi ei lleoli mewn dinas ffuglennol o'r enw Holby, mewn sir ffuglennol o'r enw Wyvern, sydd i fod yng ngorllewin Lloegr, felly byddai'n rhyfedd braidd pe baent yn dechrau cynnwys llawer o siaradwyr Cymraeg yn awr, neu pe bai ganddynt arwyddion dwyieithog ar eu waliau.
O ran Doctor Who, gallem gael arwyddion ffyrdd dwyieithog yn awr ac yn y man yn Doctor Who, ond y drafferth—
Will you take an intervention?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Sure.
Yn sicr.
Thank you for taking an intervention. I think we're getting off the point here. [Laughter.] I'm not sure I agree with Dai about the bilingual signs in Casualty either, and I'm delighted that we have a strong broadcasting sector in terms of its economic potential, but what about the potential for strengthening the way that we talk about ourselves as a nation and generate through broadcasting that debate on our future as a nation?
Diolch i chi am dderbyn ymyriad. Credaf ein bod yn crwydro oddi ar y pwynt yma. [Chwerthin.] Nid wyf yn sicr fy mod yn cytuno gyda Dai am yr arwyddion dwyieithog yn Casualty chwaith, ac rwy'n falch iawn fod gennym sector darlledu cryf o ran ei botensial economaidd, ond beth am y potensial i gryfhau'r ffordd y siaradwn amdanom ein hunain fel cenedl a chynhyrchu drwy ddarlledu y ddadl honno ar ein dyfodol fel cenedl?
Well, I suppose the point that I've raised, or I've tried to raise, is, 'Does one thing impinge on the other?', so that may be what we need to consider.
Now, we do have this—. Right, Doctor Who, we could have bilingual road signs in Doctor Who, but, obviously, we're not going to go there. They go to planet Mars. It's clearly not supposed to be set in Wales.
So, we have this perceived problem of programmes being made in Wales not being specifically about Wales, which is what we've been talking about, but it is questionable, I think, if a massive percentage of people in Wales will be really interested in watching programmes made about Wales, which is a point that Suzy Davies touched on earlier. After all, since the 1970s we have had things like Radio Wales and Radio Cymru, but it's still a fact that today more people in Wales listen to Radio 1 and Radio 2 than they do to Radio Wales and Radio Cymru. There is an old saying that you can lead a horse to water, but you can't make it drink. You can provide these services, but you can't force your listeners to listen to them.
Now, these issues are not new by any means. In the 1970s we had issues where people in south-east Wales had to choose whether to tune their tv sets into the Mendips transmitter or to Wenvoe. I grew up in a household in Cardiff where we were tuned into the Mendips, so that the Welsh channels were all fuzzy and we didn't really watch them. So, we had BBC West instead of BBC Wales, meaning that we watched Points West from Bristol as our evening news programme, rather than Wales Today, which sounds ludicrous today, but that's what we did and that's what many other people did, too.
So, the thing is that you have your Welsh-speaking areas in the west of Wales. [Interruption.] Yes, you have Welsh speakers in Cardiff, too. But the point is that east Wales is culturally not too dissimilar from England. Culturally speaking, people in south-east Wales and north-east Wales have virtually no separation from people in north-west England and south-west England. Now, with the advent of devolution, as well as digital tv, you might have thought there would be more of a Welsh cultural focus in Wales. But digital tv means you're not restricted to just a handful of channels, so people are watching all sorts of things. It's not just that more people in Wales are watching Eastenders and Coronation Street instead of Pobol y Cwm; you've probably got more people in Wales watching The Walking Dead than Pobol y Cwm, so we may slowly be becoming a cultural colony of the USA.
So, these are the problems we are having to grapple with in the modern world. I don't think you can hamper film and TV production by having greater Welsh Government involvement in broadcasting. There is a potential problem of too much state involvement in the media.
Wel, mae'n debyg mai'r pwynt rwyf wedi'i godi, neu'r pwynt rwyf wedi ceisio ei godi yw, 'A yw un peth yn gwrthdaro yn erbyn y llall?', felly efallai mai dyna sydd angen inni ei ystyried.
Bellach, mae gennym—. Iawn, Doctor Who, gallem gael arwyddion ffyrdd dwyieithog yn Doctor Who, ond yn amlwg, nid ydym yn mynd i fynd yno. Maent yn mynd i blaned Mawrth. Yn amlwg nid yw'r gyfres i fod wedi'i lleoli yng Nghymru.
Felly, mae gennym y broblem ymddangosiadol hon fod rhaglenni'n cael eu gwneud yng Nghymru nad ydynt am Gymru'n benodol, sef yr hyn y buom yn siarad amdano, ond mae'n amheus, yn fy marn i, a fydd canran enfawr o bobl yng Nghymru â diddordeb go iawn mewn gwylio rhaglenni a wnaed am Gymru, sy'n bwynt a grybwyllodd Suzy Davies yn gynharach. Wedi'r cyfan, rydym wedi cael pethau fel Radio Wales a Radio Cymru ers y 1970au, ond mae'n dal yn ffaith bod mwy o bobl yng Nghymru heddiw yn gwrando ar Radio 1 a Radio 2 na sy'n gwrando ar Radio Wales a Radio Cymru. Mae yna hen ddywediad y gallwch arwain ceffyl at ddŵr, ond ni allwch wneud iddo yfed. Gallwch ddarparu'r gwasanaethau hyn, ond ni allwch orfodi eich gwrandawyr i wrando arnynt.
Nawr, nid yw'r materion hyn yn newydd o bell ffordd. Yn y 1970au roedd gennym broblemau lle roedd yn rhaid i bobl yn ne-ddwyrain Cymru ddewis a oeddent yn gosod eu setiau teledu i dderbyn gwasanaeth o drosglwyddydd Mendips neu o drosglwyddydd Gwenfô. Cefais fy magu ar aelwyd yng Nghaerdydd lle roeddem yn cael gwasanaeth o'r Mendips, fel bod y sianeli Cymreig yn niwlog ac nid oeddem yn eu gwylio mewn gwirionedd. Felly, roedd gennym BBC West yn hytrach na BBC Wales, a golygai hynny ein bod yn gwylio Points West o Fryste fel ein rhaglen newyddion min nos, yn hytrach na Wales Today, sy'n swnio'n hurt heddiw, ond dyna beth a wnaem a dyna beth a wnâi llawer o bobl eraill hefyd.
Felly, mae gennych eich ardaloedd Cymraeg eu hiaith yng ngorllewin Cymru. [Torri ar draws.] Oes, mae gennych siaradwyr Cymraeg yng Nghaerdydd hefyd. Ond y pwynt yw nad yw dwyrain Cymru yn rhy annhebyg yn ddiwylliannol i Loegr. A siarad yn ddiwylliannol, nid oes fawr o raniad rhwng pobl yn ne-ddwyrain Cymru a gogledd-ddwyrain Cymru a phobl yng ngogledd-orllewin Lloegr a de-orllewin Lloegr. Nawr, gyda dyfodiad datganoli, yn ogystal â theledu digidol, byddech wedi credu y byddai mwy o ffocws diwylliannol Cymreig yng Nghymru. Ond mae teledu digidol yn golygu nad ydych yn gyfyngedig i lond llaw o sianeli, felly mae pobl yn gwylio pob math o bethau. Nid yn unig bod mwy o bobl yng Nghymru yn gwylio Eastenders a Coronation Street yn hytrach na Pobol y Cwm; mae'n debyg y bydd gennych fwy o bobl yng Nghymru yn gwylio The Walking Dead na Pobol y Cwm, felly efallai ein bod, yn araf deg, yn dod yn wladfa i UDA yn ddiwylliannol.
Felly, mae'r rhain yn broblemau rydym yn gorfod ymgiprys â hwy yn y byd modern. Ni chredaf y gallwch lyffetheirio gwaith cynhyrchu teledu a ffilm drwy gael mwy o ymwneud ar ran Llywodraeth Cymru ym maes darlledu. Mae yna broblem bosibl o ormod o ymwneud ar ran y wladwriaeth yn y cyfryngau.
You do need to bring your contribution to an end now. I've been very nice.
Mae angen i chi ddwyn eich cyfraniad i ben yn awr. Rwyf wedi bod yn garedig iawn.
We may ask for different portrayals of Wales, but an old adage is that no good art was ever created by committee. Thank you.
Efallai ein bod yn gofyn am bortreadau gwahanol o Gymru, ond un hen ddywediad yw na chafodd unrhyw gelfyddyd dda erioed mo'i chreu gan bwyllgor. Diolch.
Galwaf ar y Gweinidog Diwylliant, Twristiaeth a Chwaraeon, Dafydd Elis-Thomas.
I call on the Minister for Culture, Tourism and Sport, Dafydd Elis-Thomas.
Diolch yn fawr, Llywydd. Mae'n bleser gen i gyfrannu i ddadl ar ddarlledu, oherwydd mae o wedi bod yn bleser gen i dros y blynyddoedd i fod yn gyfrifol am ddeddfu am ddarlledu yn San Steffan. Ac rydw i am ei gwneud hi'n hollol glir fy mod i'n parhau o'r farn, yn bersonol ac fel Gweinidog â'm mhrofiad i yn y pedwar mis, pum mis, diwethaf yma, nad dyma yr amser i ddechrau sôn am ddatganoli rhan o ddarlledu, neu unrhyw ran o ddarlledu, i Gymru fel rhan o ddatblygu'r setliad datganoli, oherwydd mae natur economi a diwylliant darlledu ac, yn bwysicach, yr holl lwyfannau cyfathrebu digidol sydd gyda ni, a llawer iawn o'r diwydiant yna yn y bae yma yng Nghaerdydd—mae'r diwydiant yna o reidrwydd yn ddiwydiant sydd wedi gweithredu a datblygu nid yn unig drwy reoleiddio yn y Deyrnas Unedig, ond hefyd drwy reoleiddio ar lefel ryngwladol.
Mae'r Llywodraeth wedi gwneud ei barn yn hollol glir yn y gwelliannau i'r cynnig yr hyn yr ydym ni am ei sicrhau o ran darlledu yn Gymraeg a Saesneg yn cael ei gyllido yn ddigonol, a'r pryder am doriadau i S4C. Ond rydym ni'r un mor gadarn fod angen i ni allu dadlau am economi ac effeithiau cyfathrebu yn gyffredinol gyda'n gilydd o fewn y Deyrnas Unedig.
Mae ITV Cymru, wrth gwrs, yn parhau i chwarae rôl hanfodol fel dewis amgen effeithiol i'r BBC ac rydym ni yn gweld bod cyflwyno gwelliant sy'n cydnabod y dylai darlledwyr gwasanaethau cyhoeddus fod yn fwy atebol i holl Seneddau'r Deyrnas Unedig yn ran allweddol o'n gwaith ni. Dyna rydw i wedi bod yn ceisio ei ddilyn, fel Gweinidog gyda chyfrifoldeb—trosolwg—dros ddarlledu, sydd heb ei ddatganoli, sef cynyddu atebolrwydd sefydliadau darlledu a chyfathrebu y Deyrnas Unedig i'r Cynulliad hwn, a thrwy hynny, i wylwyr a gwrandawyr yng Nghymru.
Mi fuom ni'n gweithio'n galed, fel Llywodraeth, i sicrhau bod siarter newydd y BBC yn rhoi mandad i'r BBC gyflawni llawer mwy i bobl Cymru. Mae gan y BBC bellach atebolrwydd priodol i Gynulliad Cenedlaethol Cymru, ac wrth i ninnau fel Llywodraeth baratoi i benodi aelod o fwrdd Ofcom i gynrychioli Cymru am y tro cyntaf erioed, rydym ni'n ymwybodol bod y trefniadau yma yn agor y ffordd i ni gael dylanwad gwirioneddol fel Llywodraeth Cymru ar strwythur cyfathrebiadau yn gyffredinol yn y Deyrnas Unedig.
Thank you very much, Llywydd. It's a pleasure to contribute to a debate on broadcasting, because it's been a pleasure of mine over many years to be responsible for legislating on broadcasting in Westminster. And I want to make it entirely clear that I remain of the view, personally, and as a Minister, given my experience over the past four or five months, that this isn't the time to start to talk about devolving broadcasting partially, or to consider devolution of any part of broadcasting, to Wales as part of the development of the devolution settlement, because the nature of the economy and culture of broadcasting and, more importantly, all of the digital communication platforms available, and much of that industry in the bay in Cardiff—that industry is of necessity one that has operated and developed not only through regulation within the UK, but also through regulation at an international level.
The Government's made its position entirely clear in the amendments to the motion on what we want to secure in terms of broadcasting in Welsh and English being sufficiently funded, and concerns about cuts to S4C. But we are just as firm in the view that we need to be able to make the case about the economy and the effects of communications more generally, together, within the United Kingdom.
ITV Cymru Wales continues to play a crucial role as an effective alternative to the BBC, and we do believe that introducing an amendment that recognises that public service broadcasters should be more accountable to all Parliaments within the UK is a crucial part of our work. That’s what I have been pursuing as Minister with overview of broadcasting, which is non-devolved, and that, namely, is to increase the accountability of broadcasting and communication institutions of the UK to this Assembly and, through that, to the viewers and listeners of Wales.
We are working hard as a Government to ensure that the BBC’s new charter gives a mandate to the BBC to deliver far more to the people of Wales, and the BBC now has appropriate accountability to the National Assembly for Wales. As we as a Government prepare to appoint a member of the Ofcom board to represent Wales for the first time ever, we are aware that these arrangements pave the way for us to have a very real influence as a Welsh Government on the communications structure more generally in the UK.
Siân Gwenllian i ymateb i'r ddadl.
Siân Gwenllian to reply to the debate.
Diolch yn fawr. Mae'n rhaid i mi ddweud bod diffyg uchelgais y Gweinidog yn hynod siomedig—ddim eisiau hyd yn oed cael y drafodaeth, ddim hyd yn oed eisiau gweld beth sy'n bosib, ddim hyd yn oed eisiau edrych ar yr opsiynau—
Thank you very much. I have to say that the lack of ambition of the Minister is very disappointing. He doesn’t want to even have the discussion, not even wanting to see what’s possible, not even wanting to look at the options—
Os caf i ymateb, yn amlwg, os ydy'r gwrthbleidiau yn llwyddo i ennill y ddadl drwy wrthod y gwelliannau rhesymol heddiw, mi fydd y Llywodraeth yn ystyried sut y gallwn ni ymateb i benderfyniad y Cynulliad. Felly, nid yw hi'n gywir i ddweud na fyddwn ni'n ystyried unrhyw benderfyniad i ymchwilio ymhellach. Ond nid dyna safbwynt y Llywodraeth.
If I may respond, clearly, if opposition parties win this debate by rejecting the reasonable amendments today, the Government will consider how we respond to the Assembly’s decision. So, it’s not true to say that we wouldn’t consider any decisions to look at this further. But that isn’t the Government’s stance at the moment.
Yn union. Dyna beth rydw i'n ei ddweud. Safbwynt y Llywodraeth ydy ddim eisiau cael y drafodaeth, ddim eisiau gweld beth sy'n bosib—[Torri ar draws.] Ie, oherwydd dyna'r gwelliannau sydd wedi cael eu gosod. Mae'r gwelliannau rydych chi wedi'u gosod yn dileu beth yr ydym ni a'r wrthblaid ei eisiau, sef cynnal y drafodaeth, ac mae hynny yn hynod o siomedig. Ac mae'n rhaid i mi ofyn: i ble yr aeth y Dafydd Êl cynnar yr ydym ni'n ei gofio?
Exactly. That’s what I’m saying. The position of the Government is not wanting to have the discussion, not wanting to see what’s possible—[Interruption.] Yes, because those are the amendments that have been tabled. The amendments that you’ve tabled delete what we and the opposition party want, namely to have the debate, and that’s very disappointing. And I have to ask: where did the Dafydd Elis-Thomas that we remember—where has he gone?’
Mae o'n eistedd fan hyn. [Chwerthin.]
He's sitting here. [Laughter.]
Diolch yn fawr i Suzy Davies am egluro pwrpas eich gwelliant chi. Rydw i yn gweld synnwyr yn beth yr ydych chi'n ei ddweud ac, er yn wannach na'n cynnig ni, rydym ni yn barod i gefnogi hwnnw os oes yn rhaid, achos galw am y drafodaeth, dyna beth rydych chithau hefyd yn ei wneud drwy'ch cynnig chi.
Mae'r Gweinidog wedi dweud bod y Llywodraeth yn bwriadu cynnal dadl ar ddarlledu i'r dyfodol. Wel, da iawn hynny. Bryd hynny, mi fyddwn ni'n parhau i bwyso am ddatganoli darlledu achos mae seilio dadl o gwmpas adolygiad Ogwen, nid ydy hynny nac yma nac acw. Guto Harri ei hun, un o aelodau y bwrdd, sydd wedi dweud i beidio â disgwyl gormod o hwnnw a dweud ei fod o bron yn amherthnasol bellach beth bynnag.
Y bore yma—ac rydw i'n cloi rŵan—y bore yma, mi fues i yn Sain Ffagan efo Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu, a gweld hanes Cymru yn cael ei ddehongli yn ddeheuig iawn yn fanno. Mae'n bryd i ni hefyd gael dehongli ein bywyd cyfoes ni a'n democratiaeth ni gennym ni ein hunain. Mae'n bryd i ni fod yn arwain ein sgwrs cenedlaethol ni yma yng Nghymru. Felly, gobeithio y gallwch chi weld eich ffordd yn glir i o leiaf gefnogi yr awydd i gael y drafodaeth. Dyna i gyd yr ydym ni'n gofyn amdano fo heddiw.
I thank Suzy Davies for explaining the purpose of your amendment. I do see the sense of what you’re saying, and, even though it’s weaker than our motion, we are willing to support that if necessary, because you’re calling for the debate as well through your amendment.
The Minister has said that the Government does intend to hold a debate on broadcasting in the future. Well, well done. But, at that time, we will continue to press for the devolution of broadcasting, because, basing a debate around the Ogwen review, that’s neither here nor there. Guto Harri himself, one of the members of the board, has said that we shouldn’t expect too much from that, and has said that it’s nearly irrelevant now, anyway.
This morning—and I’m concluding now—I was in St Fagans with the Culture, Welsh Language and Communications Committee, and I saw the history of Wales being interpreted very skilfully there. It’s time for us now to interpret our contemporary life and our democracy ourselves, and it’s time for us to be leading our national conversation here in Wales. So, I hope that you can see your way to at least supporting the desire to have the debate. That’s all we’re asking for today.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriaf y bleidlais ar yr eitem tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion without amendment. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting under this item until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Paul Davies, a gwelliant 2 yn enw Julie James. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei dad-ddethol.
The following amendments have been selected: amendment 1 in the name of Paul Davies, and amendment 2 in the name of Julie James. If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected.
Daw hynny â ni felly i ddadl Plaid Cymru ar barhau ag aelodaeth o'r undeb tollau. Galwaf ar Leanne Wood i wneud y cynnig.
That brings us to the Plaid Cymru debate on continuing membership of the customs union. I call on Leanne Wood to move the motion.
Cynnig NDM6670 Rhun ap Iorwerth
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn cefnogi parhad aelodaeth Cymru a'r Deyrnas Unedig o undeb tollau presennol yr UE, yn hytrach nag undeb tollau newydd.
Motion NDM6670 Rhun ap Iorwerth
To propose that the National Assembly for Wales:
Supports Wales and the United Kingdom’s continued membership of the current EU customs union, as opposed to a new customs union.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. I move this Plaid Cymru motion in the name of Rhun ap Iorwerth. Our motion comes when Wales needs to articulate a clear stance on the customs union as the negotiations on EU withdrawal proceed. This is a question that affects Welsh jobs, it affects the future of Welsh ports, it affects the nature of the UK's border with Ireland, which is also the Welsh border with Ireland. Make no mistake: the position of Wales in the UK on the customs union is critical not just to our own economy, but to the future of the Irish peace process and institutions as well.
Now, Plaid Cymru has placed a lot of emphasis on the benefits of the single market, but Wales needs the customs union as well. As things stand, the Westminster Government intends to remove Wales from the customs union. This paves the way for an extreme Brexit based on undercutting, deregulation and lower standards.
This week, the UK opposition party has clarified that it would seek a customs union with the EU. The Plaid Cymru motion makes it clear that we support Wales and the UK's continued membership of the current EU customs union as opposed to a new customs union. This is more than mere semantics. Membership of the customs union allows the UK to trade freely in all goods across Europe. Crucially, membership of the customs union gives the UK access to over 50 countries outside the EU. A bilateral customs union with the EU, on the other hand, which is what the UK Labour Party is advocating, is essentially an undefined free trade agreement that will give us access to a limited set of goods. For instance, Turkey's—
Diolch, Lywydd. Rwy'n gwneud y cynnig hwn gan Blaid Cymru yn enw Rhun ap Iorwerth. Mae ein cynnig yn dod ar adeg pan fo angen i Gymru fynegi safbwynt clir ar yr undeb tollau wrth i'r negodiadau ar ymadael â'r UE fynd rhagddynt. Mae hwn yn gwestiwn sy'n effeithio ar swyddi yng Nghymru, mae'n effeithio ar ddyfodol porthladdoedd Cymru, mae'n effeithio ar natur ffin y DU ag Iwerddon, sydd hefyd yn ffin Cymru ag Iwerddon. Nid oes dwywaith amdani: mae safbwynt Cymru yn y DU ar yr undeb tollau yn allweddol nid yn unig i'n heconomi ein hunain, ond i ddyfodol proses heddwch Iwerddon a sefydliadau yn ogystal.
Nawr, mae Plaid Cymru wedi rhoi llawer o bwyslais ar fanteision y farchnad sengl, ond mae ar Gymru angen yr undeb tollau yn ogystal. Fel y mae pethau, mae Llywodraeth San Steffan yn bwriadu symud Cymru o'r undeb tollau. Mae hyn yn paratoi'r ffordd ar gyfer Brexit eithafol yn seiliedig ar danbrisio, dadreoleiddio a safonau is.
Yr wythnos hon, mae'r wrthblaid yn y DU wedi egluro y byddai'n ceisio undeb tollau gyda'r UE. Mae cynnig Plaid Cymru yn ei gwneud yn glir ein bod yn cefnogi parhad aelodaeth Cymru a'r DU o undeb tollau presennol yr UE yn hytrach nag undeb tollau newydd. Mae hyn yn fwy na semanteg yn unig. Mae aelodaeth o'r undeb tollau yn caniatáu i'r DU fasnachu'n rhydd ym mhob nwydd ar draws Ewrop. Yn hollbwysig, mae aelodaeth o'r undeb tollau yn rhoi mynediad i'r DU i dros 50 o wledydd y tu allan i'r UE. Yn ei hanfod, yr hyn yw undeb tollau dwyochrog gyda'r UE ar y llaw arall, sef yr hyn y mae Plaid Lafur y DU yn ei argymell, yw cytundeb masnach rydd heb ei ddiffinio a fydd yn rhoi mynediad i ni at set gyfyngedig o nwyddau. Er enghraifft, Twrci—
Will the Member give way?
A wnaiff yr Aelod ildio?
I'll finish my point. Turkey's customs union is incomplete as it doesn't include agricultural goods. In a customs union, we will not be able to automatically secure additional market access via EU FTAs with third countries. These third countries will, however, have access to our markets, and that is a disadvantage.
Rwyf am orffen fy mhwynt. Mae undeb tollau Twrci yn anghyflawn gan nad yw'n cynnwys nwyddau amaethyddol. Mewn undeb tollau, ni fyddwn yn gallu sicrhau mynediad ychwanegol i farchnadoedd drwy gytundebau masnach rydd yr UE â thrydydd gwledydd yn awtomatig. Bydd y trydydd gwledydd hyn fodd bynnag yn cael mynediad at ein marchnadoedd ni, ac mae honno'n anfantais.
Does the Member accept that being a member of the EU customs union also requires being a member of the EU and of its legal structures, and ignoring the referendum result and how Wales voted?
A yw'r Aelod yn derbyn bod aelodaeth o undeb tollau'r UE hefyd yn galw am fod yn aelod o'r UE a'i strwythurau cyfreithiol, ac anwybyddu canlyniad y refferendwm a'r modd y pleidleisiodd Cymru?
No, I don't accept that point, and I'll explain why shortly.
We also, in this debate, need to consider the crucial question of climate change. How can it be good from a climate change perspective to be travelling more goods from even further countries? That trade with closer markets must be protected if we're serious about tackling climate change. Now, I was already anticipating the question, 'Can you be in the EU customs union if you're not an EU member state?' The answer to that question is, 'Yes, you can'. The EU customs union is made up of EU member states and, importantly, includes some territories that aren't in the European Union, like the Isle of Man and the Channel Islands. And, in terms of negotiating a new customs union, it's already been stated by the EU that the UK cannot get a deal as good as we've got now.
Na, nid wyf yn derbyn y pwynt hwnnw, ac fe egluraf pam cyn bo hir.
Hefyd, yn y ddadl hon, mae angen inni ystyried y cwestiwn hollbwysig ynghylch newid yn yr hinsawdd. Sut y gall fod yn dda o safbwynt newid yn yr hinsawdd i gludo mwy o nwyddau o wledydd sydd hyd yn oed yn bellach? Rhaid gwarchod y fasnach gyda marchnadoedd agosach os ydym o ddifrif ynglŷn â mynd i'r afael â newid yn yr hinsawdd. Nawr, roeddwn eisoes wedi rhagweld y cwestiwn, 'A allwch fod yn undeb tollau'r UE os nad ydych yn aelod-wladwriaeth o'r UE?' Yr ateb i'r cwestiwn hwnnw yw, 'Gallwch'. Ffurfir undeb tollau'r UE o aelod-wladwriaethau'r UE ac yn bwysig, mae'n cynnwys rhai tiriogaethau nad ydynt yn yr Undeb Ewropeaidd, fel Ynys Manaw ac Ynysoedd y Sianel. Ac o ran negodi undeb tollau newydd, mae'r UE newydd ddatgan na all y DU gael bargen gystal â'r un sydd gennym yn awr.
Can I intervene, please? What's the difference between a customs union and the free trade area?
A gaf fi ymyrryd, os gwelwch yn dda? Beth yw'r gwahaniaeth rhwng undeb tollau a'r ardal masnach rydd?
The customs union refers to the travelling of goods, and the single market as a whole looks at goods and services. So, the customs union is just specific to goods.
Why is the Welsh Government failing to align with a UK-fudged Labour position? We know that in the joint White Paper, as Rhun ap Iorwerth pointed out yesterday, every single positive reference to the customs union is to the existing EU one, not to a new, bespoke customs union, which does not yet exist and will have to be negotiated into being. Now, we may be used to the Welsh voice going unheard, but we do have the ability to speak out as an Assembly and to put pressure on both the Government and the opposition at Westminster, and that pressure is strongest when we can all speak as one. The recent shift by the UK opposition is too little to protect the Welsh national interest, but there could be further shifts on both the opposition and the Government benches as the debate continues. So, let us today endorse an Assembly majority position in favour of the EU customs union to uphold that Welsh national interest.
Mae undeb tollau yn cyfeirio at nwyddau'n teithio, ac mae'r farchnad sengl yn ei chyfanrwydd yn edrych ar nwyddau a gwasanaethau. Felly, mae'r undeb tollau'n ymwneud yn benodol â nwyddau'n unig.
Pam y mae Llywodraeth Cymru yn methu cyd-fynd â safbwynt carbwl Llafur yn y DU? Yn y Papur Gwyn ar y cyd, fel y nododd Rhun ap Iorwerth ddoe, gwyddom fod pob cyfeiriad cadarnhaol at yr undeb tollau at yr un presennol yn yr UE, nid at undeb tollau newydd, pwrpasol, nad yw'n bodoli eto ac y bydd yn rhaid ei negodi i fodolaeth. Nawr, efallai ein bod wedi arfer gweld llais Cymru yn cael ei anwybyddu, ond mae gennym allu i siarad fel Cynulliad ac i roi pwysau ar y Llywodraeth a'r wrthblaid yn San Steffan, ac mae'r pwysau hwnnw gryfaf wrth i bawb ohonom siarad fel un. Mae'r newid diweddar gan yr wrthblaid yn y DU yn rhy ychydig i ddiogelu lles cenedlaethol Cymru, ond gallai fod newidiadau pellach ar feinciau'r gwrthbleidiau a meinciau'r Llywodraeth wrth i'r ddadl barhau. Felly, gadewch inni heddiw gefnogi safbwynt mwyafrifol yn y Cynulliad o blaid undeb tollau'r UE i gynnal lles cenedlaethol Cymru.
Rwyf wedi dethol y ddau welliant i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol. Galwaf ar Mark Isherwood i gynnig gwelliant 1 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Mark Isherwood.
I have selected the two amendments to the motion. If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected. I call on Mark Isherwood to move amendment 1, tabled in the name of Paul Davies. Mark Isherwood.
Gwelliant 1. Paul Davies
Dileu popeth a rhoi yn ei le:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn cefnogi cytundeb Cymru a'r Deyrnas Unedig ar drefniant tollau newydd rhwng y DU a'r UE, gyda gofynion tollau sydd mor llyfn â phosibl; gan adeiladu perthynas newydd o ran yr economi a diogelwch gyda'r UE tra'n galluogi'r DU i wneud cytundebau masnach rhyngwladol newydd.
Amendment 1. Paul Davies
Delete all and replace with:
To propose that the National Assembly for Wales:
Supports Wales and the United Kingdom’s agreement of a new customs arrangement between the UK and the EU, with customs requirements that are as frictionless as possible; building a new, economic and security relationship with the EU whilst enabling the UK to enter new trade agreements internationally.
Cynigiwyd gwelliant 1.
Amendment 1 moved.
Whether people voted leave or remain, they now want to see a Brexit deal that works for a global UK. The UK Government is therefore committed to delivering control of our money, borders and laws while building a new, deep and special economic and security relationship with the European Union. Plaid Cymru's motion today shows that they're instead continuing to try and frustrate the Brexit process. The same could be said of the First Minister's narrow and continuously recycled suite of arguments. The ambiguity of the UK Labour position, outlined by Jeremy Corbyn this week, adds further to the confusion. So, let us be clear: remaining in the customs union would limit the UK's ability to reach new trade agreements with fast-growing economies and to develop new ways for poorer nations to trade their way out of poverty.
Our amendment, therefore, proposes that this Assembly
'supports Wales and the United Kingdom’s agreement of a new customs arrangement between the UK and the EU, with customs requirements that are as frictionless as possible'—[Interruption.]
I'll finish the quote and then bring you in.
'Building a new, economic and security relationship with the EU whilst enabling the UK to enter new trade agreements internationally.'
David.
Pa un a yw pobl wedi pleidleisio dros adael neu aros, erbyn hyn maent am weld bargen Brexit sy'n gweithio o blaid DU byd-eang. Felly mae Llywodraeth y DU wedi ymrwymo i sicrhau rheolaeth ar ein harian, ein ffiniau a'n cyfreithiau gan adeiladu perthynas newydd ddofn ac arbennig â'r Undeb Ewropeaidd yn economaidd ac o ran diogelwch. Yn lle hynny, mae cynnig plaid Cymru heddiw yn dangos eu bod yn parhau i geisio llesteirio proses Brexit. Gellid dweud yr un peth am gyfres y Prif Weinidog o ddadleuon cul a ailgylchwyd yn barhaus. Mae'r amwysedd ynghylch safbwynt Plaid Lafur y DU, a amlinellwyd gan Jeremy Corbyn yr wythnos hon, yn ychwanegu at y dryswch. Felly, gadewch inni fod yn glir: byddai parhau yn yr undeb tollau yn cyfyngu ar allu'r DU i ffurfio cytundebau masnach newydd gydag economïau sy'n tyfu'n gyflym ac i ddatblygu ffyrdd newydd i wledydd tlotach fasnachu eu ffordd allan o dlodi.
Mae ein gwelliant, felly, yn argymell bod y Cynulliad hwn
'yn cefnogi cytundeb Cymru a'r Deyrnas Unedig ar drefniant tollau newydd rhwng y DU a'r UE, gyda gofynion tollau sydd mor llyfn â phosibl;'—[Torri ar draws.]
Fe orffennaf y dyfyniad ac yna fe gewch ymyrryd.
'gan adeiladu perthynas newydd o ran yr economi a diogelwch gyda'r UE tra'n galluogi'r DU i wneud cytundebau masnach rhyngwladol newydd.'
David.
I thank the Member for taking an intervention. I listened to his opening comments about the customs union, and I also listened to the comments he just made about what the declaration of this motion is—about supporting the agreement. Can you tell me what agreement has been reached yet on a relationship and exactly what this 'special relationship' actually means?
Diolch i'r Aelod am dderbyn ymyriad. Gwrandewais ar ei sylwadau agoriadol am yr undeb tollau, a gwrandewais hefyd ar y sylwadau a wnaeth yn awr ynghylch yr hyn y mae'r cynnig hwn yn ei ddatgan—ynglŷn â chefnogi'r cytundeb. A allwch ddweud wrthyf pa gytundeb a gafwyd hyd yma ar y berthynas a beth yn union y mae'r berthynas arbennig hon yn ei olygu mewn gwirionedd?
I didn't use the term 'special relationship'. This is what the next stage—. He knows from the evidence we've taken on the committee that we're just starting stage 2 and the full negotiations outside the EU can't begin until we've actually left—formally left—the EU. But there's going to be a transition period, as you know, which will further smooth that process.
With groundhog day regularity, Carwyn Jones has scaremongered about the borders between Northern Ireland and the Republic and the UK and the island of Ireland; we heard more about that from the leader of Plaid Cymru today. We must support access to the EU single market but to remain in the single market and customs union would mean that we had effectively not left the EU at all. In reality, the Prime Minister confirmed last December that the common travel area with Ireland, which had been in operation since the 1920s, would be maintained and that both the UK and EU had pledged that there will be no hard border between Northern Ireland and Ireland. She's also warned Brussels today against its demands that she signs up to legal commitments preventing a hard border in Ireland, even if that means customs checks between Northern Ireland and the rest of the UK.
The chief executive of HMRC—Her Majesty's Revenue and Customs—has consistently advised Ministers that there will be no need for physical infrastructure at the border between Northern Ireland and the Republic under any circumstances, and last November's report 'Avoiding a hard border on the island of Ireland for Customs control and the free movement of persons', written by leading customs expert Lars Karlsson for the European Parliament Committee on Constitutional Affairs, identified measures introduced to create low-friction borders across the world and proposed a technical solution for the border on the island of Ireland and for the future of movement of persons and goods between the EU and the UK.
After Jeremy Corbyn backed UK membership of a customs union, pro-Brexit Labour MPs described this as a betrayal of voters, and Frank Field MP accused the leadership of treating voters as 'thick', yet pro-remain party figures said that Mr Corbyn hadn't gone far enough. By supporting a customs union, Mr Corbyn appears to be ripping up UK Labour's manifesto and threatening to prevent the UK from signing economy-boosting, job-creating free trade deals around the world. However, in not committing Labour to membership of the EU customs union, Mr Corbyn's statement is actually ambiguous enough to mean anything, where the EU itself has consistently stated that you're either in the customs union and bound by its rules or outside it.
The First Minister frequently scaremongers that UK exit from the single market and customs union would generate a regulatory race to the bottom, and we heard more scaremongering from the leader of Plaid Cymru to the same effect today. However, the UK Brexit Secretary clearly stated last week that the UK will not seek to lower legal and regulatory standards in order to compete with the European market, and proposed instead a system of mutual recognition. Last month, former UK international trade Minister Lord Price told the Commons that Britain has already agreed free trade deals in principle with dozens of non-EU countries ready to take effect the day after Brexit. Economic reality mocks the Brexit gloom in this place. UK production output increased by 2.1 per cent in 2017, with manufacturing providing the largest upward contribution. CBI reports show that Britain's record on job creation is set to continue in 2018 and that volumes, profits and hiring are on the up in Britain's services sector. And builders merchants' sales have completed another year of growth—4.8 per cent.
So, instead of trading on scare stories, we must take back control of the narrative and offer the public hope. The UK and Wales voted for legal and constitutional independence from the European Union. It is our duty to deliver it.
Ni ddefnyddiais y term 'perthynas arbennig'. Dyma y mae'r cam nesaf—. Mae'n gwybod o'r dystiolaeth a gawsom yn y pwyllgor mai ar ddechrau cyfnod 2 rydym ni ac ni all y negodiadau llawn y tu allan i'r UE ddechrau hyd nes y byddwn wedi gadael yr UE mewn gwirionedd—wedi gadael yn ffurfiol. Ond fe fydd yna gyfnod pontio, fel y gwyddoch, a bydd hynny'n llyfnhau'r broses honno ymhellach.
Mor rheolaidd â nos yn dilyn dydd, mae Carwyn Jones wedi bod yn codi bwganod am y ffiniau rhwng Gogledd Iwerddon a'r Weriniaeth a'r DU ac ynys Iwerddon; clywsom fwy am hynny gan arweinydd Plaid Cymru heddiw. Rhaid inni gefnogi mynediad at farchnad sengl yr UE ond byddai aros yn y farchnad sengl a'r undeb tollau yn golygu nad ydym i bob pwrpas wedi gadael yr UE o gwbl. Mewn gwirionedd, cadarnhaodd y Prif Weinidog fis Rhagfyr diwethaf y byddai'r ardal deithio gyffredin gydag Iwerddon, a oedd wedi bod yn weithredol ers y 1920au, yn cael ei chynnal a bod y DU a'r UE wedi addo na fyddai unrhyw ffin galed rhwng Gogledd Iwerddon ac Iwerddon. Mae hi hefyd wedi rhybuddio Brwsel heddiw yn erbyn eu galwadau arni i gytuno i ymrwymiadau cyfreithiol ar gyfer atal ffin galed yn Iwerddon, hyd yn oed os yw hynny'n golygu gwiriadau tollau rhwng Gogledd Iwerddon a gweddill y DU.
Mae Prif Weithredwr Cyllid a Thollau ei Mawrhydi wedi dweud yn gyson wrth Weinidogion na fydd unrhyw angen am seilwaith ffisegol ar y ffin rhwng Gogledd Iwerddon a Gweriniaeth Iwerddon o dan unrhyw amgylchiadau, ac roedd adroddiad fis Tachwedd diwethaf, 'Avoiding a hard border on the island of Ireland for Customs control and the free movement of persons,' a ysgrifennwyd gan yr arbenigwr blaenllaw ar dollau, Lars Karlsson, ar gyfer Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol Senedd Ewrop, yn nodi mesurau a gyflwynwyd i greu ffiniau llyfn ar draws y byd ac roedd yn cynnig ateb technegol ar gyfer y ffin ar ynys Iwerddon ac ar gyfer dyfodol symudiad pobl a nwyddau rhwng yr UE a'r DU.
Ar ôl i Jeremy Corbyn gefnogi aelodaeth y DU o undeb tollau, disgrifiwyd hyn gan Aelodau Seneddol Llafur a oedd wedi cefnogi Brexit fel brad yn erbyn pleidleiswyr, a chyhuddodd Frank Field AS yr arweinyddiaeth o drin pleidleiswyr fel 'twpsod', ac eto dywedodd ffigyrau a oedd dros aros yn yr UE yn y blaid nad oedd Mr Corbyn wedi mynd yn ddigon pell. Drwy gefnogi undeb tollau, ymddengys bod Mr Corbyn yn rhwygo maniffesto Llafur y DU ac yn bygwth atal y DU rhag llofnodi bargeinion masnach rydd a fyddai'n hybu'r economi ac yn creu swyddi o gwmpas y byd. Fodd bynnag, drwy fethu ymrwymo Llafur i aelodaeth o undeb tollau'r UE, mae datganiad Mr Corbyn yn ddigon amwys mewn gwirionedd i allu golygu unrhyw beth, lle mae'r UE ei hun wedi datgan yn gyson naill ai eich bod yn yr undeb tollau ac yn rhwym i'w rheolau neu'r tu allan iddo.
Mae Prif Weinidog Cymru yn aml yn codi bwganod y bydd i'r DU adael y farchnad sengl a'r undeb tollau yn arwain at ras reoleiddiol i'r gwaelod, a chlywsom ragor o ddarogan gwae gan arweinydd Plaid Cymru i'r un perwyl heddiw. Fodd bynnag, dywedodd Ysgrifennydd Brexit y DU yn glir yr wythnos diwethaf na fydd y DU yn gostwng safonau cyfreithiol a rheoleiddiol er mwyn cystadlu â'r farchnad Ewropeaidd, ac yn hytrach, roedd yn cynnig system o gydnabyddiaeth ar y ddwy ochr. Y mis diwethaf, dywedodd cyn-Weinidog masnach ryngwladol y DU, yr Arglwydd Price, wrth Dŷ'r Cyffredin fod Prydain wedi cytuno mewn egwyddor ar fargeinion masnach rydd eisoes â dwsinau o wledydd tu allan i'r UE yn barod i ddod i rym y diwrnod ar ôl Brexit. Mae realiti economaidd yn gwneud yr holl wae Brexit yn y lle hwn yn destun sbort. Cynyddodd allbwn cynhyrchu'r DU 2.1 y cant yn 2017, gyda gweithgynhyrchu yn sicrhau'r cyfraniad mwyaf ar i fyny. Mae adroddiadau Cydffederasiwn Diwydiant Prydain yn dangos bod llwyddiant Prydain o ran creu swyddi yn mynd i barhau yn 2018 a bod cyfeintiau, elw a chyfraddau cyflogi yn codi yn sector gwasanaethau Prydain. Ac mae gwerthiannau cyflenwyr adeiladu wedi cwblhau blwyddyn arall o dwf—4.8 y cant.
Felly, yn hytrach na masnachu mewn storïau arswyd, rhaid inni adfer rheolaeth ar y naratif a chynnig gobaith i'r cyhoedd. Pleidleisiodd y DU a Chymru dros annibyniaeth gyfreithiol a chyfansoddiadol oddi ar yr Undeb Ewropeaidd. Ein dyletswydd yw cyflawni hynny.
I follow, once again, the spin of the Brexiteers, as we heard during the debate on the referendum, but there we go. Can I thank Plaid Cymru, actually, for bringing this debate forward this afternoon? Because it is providing us an opportunity to highlight the risks that face us as we leave the EU without any form of agreement on how we trade with our existing partners in the future.
Now, I know Plaid Cymru fought to remain in the EU in the referendum, as did I. We fought hard, but unfortunately, I wish the vote had been in our favour. Perhaps the realisation of the consequences and complexities of leaving the single market that are now in the media being highlighted would've helped us at that time. However, it didn't, and the difference, perhaps, that we have now is that I wish to respect the majority of my constituents and their views, and perhaps the majority of theirs—although I know the Llywydd is in a different position, because her majority was slightly in a different direction—whilst we protect our economy and the fundamental rights that we have had by being in the EU. It's therefore disappointing, actually, that the focus of today's debate by Plaid Cymru is more based upon the semantics of 'the customs union' and 'a customs union', as we've just heard from the Conservatives as well, rather than the need to secure the outcomes that will protect our economy and the welfare of our citizens.
Let's go back to the important question of what would leaving the customs union actually mean to us. I think that is important. On the face of it: customs checks at EU borders, including the border between Northern Ireland and the Republic of Ireland. I know that it's something that Theresa May has said that she doesn't want, and keeps saying that she's working to ensure that it doesn't happen, but we've also highlighted the question of custom checks at our ports. I know the Member for Ynys Môn has often referred to this point in his contributions in the Assembly, and I'd ask Members to re-read the external affairs committee's report on the impact on Welsh ports and on Welsh businesses as a consequence. It is something that you perhaps need to refresh your memories on.
We heard the comments from the Conservatives' spokesperson that technology will solve the problems: checks through smart technology, number plate recognition software, using authorised trusted traders, and maybe even Boris Johnson's concept of congestion charges being equated to customs checks—who knows?
Unwaith eto, rwy'n dilyn sbin cefnogwyr Brexit, fel y clywsom yn ystod y ddadl ar y refferendwm, ond dyna ni. A gaf fi ddiolch i Blaid Cymru am gyflwyno'r ddadl hon y prynhawn yma? Oherwydd mae'n rhoi cyfle inni dynnu sylw at y risgiau sy'n ein hwynebu wrth inni adael yr UE heb unrhyw fath o gytundeb o ran sut rydym yn masnachu gyda'n partneriaid presennol yn y dyfodol.
Nawr, gwn fod Plaid Cymru wedi ymladd dros aros yn yr UE yn y refferendwm, fel y gwnes innau. Ymladdasom yn galed, ond yn anffodus, hoffwn pe bai'r bleidlais wedi bod o'n plaid. Efallai byddai amlygu beth fyddai canlyniadau a chymhlethdodau gadael y farchnad sengl fel y mae'r cyfryngau yn ei wneud erbyn hyn wedi ein helpu ar y pryd. Fodd bynnag, ni ddigwyddodd, a'r gwahaniaeth yn awr, efallai, yw fy mod i'n dymuno parchu'r rhan fwyaf o fy etholwyr a'u safbwyntiau, ac efallai y rhan fwyaf o'u rhai hwythau—er y gwn fod y Llywydd mewn sefyllfa wahanol, am fod ei mwyafrif hi mewn cyfeiriad ychydig yn wahanol—gan ddiogelu ein heconomi a'r hawliau sylfaenol a gawsom drwy fod yn yr UE. Mae'n siomedig felly, mewn gwirionedd, fod ffocws y ddadl heddiw gan Blaid Cymru wedi'i seilio'n fwy ar semanteg 'yr undeb tollau' ac 'undeb tollau', fel rydym newydd glywed gan y Ceidwadwyr hefyd, yn hytrach na'r angen i sicrhau'r canlyniadau a fydd yn diogelu ein heconomi a lles ein dinasyddion.
Gadewch inni fynd yn ôl at y cwestiwn pwysig ynglŷn â beth fyddai gadael yr undeb tollau yn ei olygu i ni mewn gwirionedd. Credaf fod hynny'n bwysig. Ar yr olwg gyntaf: gwiriadau tollau ar ffiniau'r UE, gan gynnwys y ffin rhwng Gogledd Iwerddon a Gweriniaeth Iwerddon. Gwn fod hynny'n rhywbeth y mae Theresa May wedi dweud nad yw hi ei eisiau, ac mae hi'n dal ati i ddweud ei bod yn gweithio i sicrhau nad yw'n digwydd, ond rydym hefyd wedi tynnu sylw at gwestiwn gwiriadau tollau yn ein porthladdoedd. Gwn fod yr Aelod dros Ynys Môn wedi cyfeirio at y pwynt hwn yn fynych yn ei gyfraniadau yn y Cynulliad, a gofynnaf i'r Aelodau ailddarllen adroddiad y pwyllgor materion allanol ar yr effaith ar borthladdoedd Cymru a busnesau yng Nghymru o ganlyniad. Mae'n rhywbeth y gallai fod angen i chi atgoffa eich hun yn ei gylch o bosibl.
Clywsom sylwadau llefarydd y Ceidwadwyr y bydd technoleg yn datrys y problemau: gwiriadau drwy dechnoleg ddeallus, meddalwedd adnabod rhifau cerbydau, gan ddefnyddio masnachwyr dibynadwy awdurdodedig, a hyd yn oed cysyniad Boris Johnson fod gwiriadau tollau yn debyg i daliadau atal tagfeydd—pwy a ŵyr?
Will you give way?
A wnewch chi ildio?
I'm more than happy to.
Rwy'n hapus iawn i wneud hynny.
Are you therefore rejecting the report written by the leading international expert Lars Karlsson for the European Parliament on this, and also the continued advice being provided by the head of HMRC, who I suspect might have a little more technical knowledge, even than you, on this matter?
A ydych chi felly'n gwrthod yr adroddiad a ysgrifennwyd gan Lars Karlsson, yr arbenigwyr rhyngwladol blaenllaw, ar gyfer Senedd Ewrop ar hyn, a hefyd y cyngor parhaus a ddarperir gan bennaeth Cyllid a Thollau EM, y tybiaf efallai fod ganddo wybodaeth ychydig yn fwy technegol, hyd yn oed na chi, ar y mater hwn?
I thank the Member for that, but when I met with individuals who represent businesses in Europe, they were not looking for the softer solutions, because they didn't know which direction they were going in. Therefore I do believe that technology will eventually get there—not tomorrow, not next year, but probably in about five years' time, and that's a long while to wait to try and do some trade with European Union nations.
Anyway, let's go back to the issue. If we want to look, perhaps, at how border checks work, go to Norway—we've mentioned Norway many times in this Chamber—and look at Norway's customs service. It has been expanded in recent decades to address the issues, but they still have difficulties in actually managing the borders. For example—and I do apologise to Norwegians if I get this pronunciation wrong—at Svinesund, which handles 70 per cent of the cross-border flows of commercial traffic between Norway and Sweden, all commercial traffic—all commercial traffic—is stopped. Every bit of it. Checks are made on both goods and drivers. Now, that's the relationship in Norway. These delay lorries. They delay the operation and therefore the just-in-time agenda will be delayed as a consequence. It might not be very much; it might be, as some say, an average of four minutes. Some lorries will be delayed longer. You put four minutes on per lorry in Holyhead and see the queues you'll get. You put two minutes on in Dover, and the recommendation from Dover port is you'll have a 10-mile queue. That's the reality of what customs union failure will do.
Diolch i'r Aelod am hynny, ond pan gyfarfûm ag unigolion sy'n cynrychioli busnesau yn Ewrop, nid oeddent yn chwilio am atebion mwy meddal, oherwydd nad oeddent yn gwybod i ba gyfeiriad yr oeddent yn mynd. Felly rwy'n credu y bydd technoleg yn cyrraedd yno yn y pen draw—nid yfory, nid y flwyddyn nesaf, ond ymhen tua pum mlynedd mae'n debyg, ac mae hwnnw'n amser hir i aros i geisio masnachu â gwledydd yr Undeb Ewropeaidd.
Beth bynnag, beth am ddychwelyd at y broblem. Os ydym am edrych, efallai, ar sut y mae gwiriadau ffiniau'n gweithio, ewch i Norwy—rydym wedi crybwyll Norwy droeon yn y Siambr hon—ac edrychwch ar wasanaeth tollau Norwy. Mae wedi cael ei ehangu yn y degawdau diwethaf i fynd i'r afael â'r problemau, ond maent yn cael anhawster o hyd i reoli'r ffiniau mewn gwirionedd. Er enghraifft—ac rwy'n ymddiheuro i Norwyaid os wyf yn ynganu hwn yn anghywir—yn Svinesund, sy'n ymdrin â 70 y cant o'r llif traffig masnachol trawsffiniol rhwng Norwy a Sweden, caiff pob traffig masnachol—pob traffig masnachol—ei stopio. Pob elfen ohono. Cynhelir gwiriadau ar nwyddau a gyrwyr. Nawr, dyna'r berthynas yn Norwy. Mae'r rhain yn peri oedi i lorïau. Maent yn oedi gweithredu ac felly bydd oedi'n digwydd yn yr agenda mewn union bryd o ganlyniad i hynny. Efallai na fydd yn llawer o amser; efallai mai pedair munud ar gyfartaledd fydd yr oedi yn ôl yr hyn y mae rhai'n ei ddweud. Bydd rhai lorïau'n wynebu mwy o oedi. Os rhowch bedair munud ar bob lori yng Nghaergybi fe welwch y ciwiau a gewch. Rhowch ddwy funud ar bob lori yn Dover, a'r argymhelliad gan borthladd Dover yw y bydd gennych giw 10 milltir o hyd. Dyna realiti'r hyn y bydd methiant o ran undeb tollau yn ei wneud.
Will you give way?
A wnewch chi ildio?
Yes, Adam.
Gwnaf, Adam.
I just wonder if you can clarify one point about 'the customs union' versus 'a customs union'. Can we both agree there can only be one customs union, by definition, because it involves a single geographic entity with a common external tariff? So there could only be one customs union in the EU.
Tybed a allwch egluro un pwynt am 'yr undeb tollau' yn hytrach nag 'undeb tollau'. A gaiff y ddau ohonom gytuno mai un undeb tollau yn unig sy'n bosibl, drwy ddiffiniad, oherwydd mae'n golygu un endid daearyddol gyda thariff allanol cyffredin? Felly ni allwch gael mwy nag un undeb tollau yn yr UE.
I don't agree with that, because a customs union—if you're going to define it—will be a union on customs arrangements between organisations, and therefore you can have different versions of a customs union. So, I—[Interruption.] No, you've had your chance. You've had your chance. So, no. I disagree with you, okay?
Nid wyf yn cytuno â hynny, oherwydd bydd undeb tollau—os ydych chi'n mynd i'w ddiffinio—yn undeb ar drefniadau tollau rhwng sefydliadau, ac felly gallwch gael gwahanol fersiynau o undeb tollau. Felly, rwy'n—[Torri ar draws.] Na, rydych wedi cael eich cyfle. Rydych wedi cael eich cyfle. Felly, na. Rwy'n anghytuno â chi, iawn?
You've just described a free trade agreement.
Rydych chi newydd ddisgrifio cytundeb masnach rydd.
That's what you want to call it. It's up to you, but I disagree with you.
Can I go on? Because it's important. We also must remember that UK businesses and firms are far more integrated into European supply chains than Norway's, so again there's more of a problem there. Now, it was mentioned by the Member for North Wales for the Conservatives that there's been a lot of scaremongering about the border between Northern Ireland and southern Ireland. Well, actually, the traffic between Norway and Sweden has 40 roads—40 roads—causing those difficulties. There are 270 across that border, let alone other flows between other European nations and the UK. Therefore, there are far more challenging effects as a consequence of the reality of managing those border arrangements, because what we don't want—and I'm sure no-one in this Chamber wants this—is damage to the peace agreement in Northern Ireland. Therefore, we don't want those border arrangements to be in place.
Llywydd, I appreciate that time is going on, but I want to comment on this point finally. I actually took the decision to go and see those Brexit papers last week in the Wales Office. I know some other Members have been there, as I saw their names in the book that I had to sign. I put my phone away, it was locked up, because that was what had to happen for me to see them. But I remind the Members on the benches to my left that that document, which is actually a set of PowerPoint slides, really, reminded everyone—and it was commissioned by the UK Government, and they didn't like the answers they got—it highlighted the impact upon the Welsh economy of leaving the EU as a reduction of between 2 per cent and 10 per cent of GDP. The fact is that it's 2 per cent if we were members of the EEA, which is unlikely to be happening, because then—well, it's been highlighted again. So, it would be a big difference.
They also showed that the sectors that would be hardest hit are many sectors that are important to Wales. So, the UK Government has evidence that argues that remaining in the or a customs union is far more beneficial to the UK economy than simply following the ideological doctrines that drive the hardline Brexiteers and the fears that Theresa May has of them. It's time they came wide awake. It's time those Brexiteers in the Cabinet came to the conclusion that the people and economy of the UK are far more important than their ideological beliefs.
Dyna rydych chi am ei alw. Chi a ŵyr, ond rwy'n anghytuno â chi.
A gaf fi barhau? Oherwydd mae'n bwysig. Rhaid inni gofio hefyd fod busnesau a chwmnïau yn y DU wedi'u hintegreiddio'n llawer gwell mewn cadwyni cyflenwi Ewropeaidd na rhai Norwy, eto felly mae mwy o broblem yno. Nawr, soniodd yr Aelod Ceidwadol dros Ogledd Cymru fod llawer o godi bwganod wedi bod ynglŷn â'r ffin rhwng Gogledd Iwerddon a de Iwerddon. Wel, mewn gwirionedd, 40 o ffyrdd sydd i draffig rhwng Norwy a Sweden—40 ffordd—sy'n achosi'r anawsterau hynny. Ceir 270 ar draws y ffin honno, heb sôn am lifau eraill rhwng y DU a gwledydd Ewropeaidd eraill. Felly, ceir effeithiau llawer mwy heriol o ganlyniad i realiti rheoli'r trefniadau hynny ar gyfer ffiniau, oherwydd yr hyn nad ydym ei eisiau—ac rwy'n siŵr nad oes neb yn y Siambr eisiau hyn—yw niwed i'r cytundeb heddwch yng Ngogledd Iwerddon. Felly, nid ydym eisiau i'r trefniadau hyn gael eu rhoi ar waith ar y ffin.
Lywydd, rwy'n sylweddoli fod amser yn brin, ond rwyf am wneud sylw ar y pwynt hwn yn olaf. Gwneuthum y penderfyniad mewn gwirionedd i fynd i weld y papurau Brexit yn Swyddfa Cymru yr wythnos diwethaf. Gwn fod rhai o'r Aelodau eraill wedi bod yno, gan i mi weld eu henwau yn llyfr roedd yn rhaid i mi ei lofnodi. Rhoddais fy ffôn i gadw, cafodd ei gadw dan glo, oherwydd dyna oedd angen ei wneud er mwyn i mi eu gweld. Ond rwy'n atgoffa'r Aelodau ar y meinciau ar fy ochr chwith fod y ddogfen honno, sef cyfres o sleidiau PowerPoint mewn gwirionedd, yn atgoffa pawb—ac fe'i comisiynwyd gan Lywodraeth y DU, ac nid oeddent yn hoffi'r atebion a gawsant—roedd yn tynnu sylw at y ffaith mai effaith gadael yr UE ar economi Cymru oedd gostyngiad o rhwng 2 y cant a 10 y cant yn y cynnyrch domestig gros. Y ffaith yw mai 2 y cant fyddai'r gostyngiad pe baem yn aelodau o'r Ardal Economaidd Ewropeaidd, sy'n annhebygol o ddigwydd, oherwydd wedyn—wel, tynnwyd sylw at hyn eto. Felly, byddai gwahaniaeth mawr.
Dangosodd y papurau hefyd fod nifer o'r sectorau a gâi eu taro galetaf yn sectorau sy'n bwysig i Gymru. Felly, mae gan Lywodraeth y DU dystiolaeth sy'n dadlau bod aros yn yr undeb tollau neu mewn undeb tollau yn llawer mwy buddiol i economi'r DU na dilyn yr athrawiaethau ideolegol sy'n gyrru cefnogwyr Brexit digyfaddawd a'r ofn sydd gan Theresa May ohonynt. Mae'n bryd iddynt ddihuno. Mae'n bryd i gefnogwyr Brexit yn y Cabinet ddod i'r casgliad fod pobl ac economi y DU yn llawer pwysicach na'u credoau ideolegol.
The Chairman of the external affairs committee just complained that this is a debate about a semantic distinction, but the semantic distinction was one that was introduced by his party, of course. That's the whole point of this. But I think I can help him, actually, to reinforce the point that was made by Adam Price a minute ago. On the European Commission's own website, it says that
'The Customs Union is a foundation of the European Union and an essential element in the functioning of the single market. The single market can only function properly when there is a common application of common rules at its external borders. To achieve that, the 28 national customs administrations of the EU act as though they were one.'
That is the whole point. That is the point of a union in this particular instance. Now, I've taken a different view both from his party and Plaid Cymru on the merits of remaining in the European Union, but I'm with Plaid Cymru in their interpretation of this debate in this respect: that what the Labour Party is now putting forward is incoherent and it's a sticking plaster to try to cover over the disputes within their own party on the question of whether we should remain members of the European Union. Nobody seriously believes the European Commission is going to have a special customs union deal for Britain. They keep telling us that cherry-picking is not allowed in relation to the single market or the customs union. It's take it or leave it—whatever they put forward to us. So, the Labour Party proposals are a non-starter, and I simply don't understand how any intelligent person in the Labour Party could believe that this is serious.
Jeremy Corbyn is very worried about the EU's rules on state aids, the EU's competition policy, and its rules on procurement, but he has to accept that the EU's rules on each of those vitally important areas, which relaxations could enable the Labour Party to realise some of its policy aspirations, are just not on offer from the European Union. What I really don't understand about those who think that we should be members of the customs union or a customs union but we're not going to be members of the EU is why they want to outsource the international trade policy of the United Kingdom to people who are not responsible ultimately to our voters and not responsible to our UK Parliaments in their various jurisdictions. This is utter absurdity to me.
I can see there are arguments for remaining inside the EU, although I don't share them, but I can see no argument whatsoever for being outside the EU and allowing other people to legislate for us and have no say or vote in their decisions. The common external tariff is changing all the time, every month, and sometimes in very significant particulars. For example, the tax on oranges—the input of oranges into the EU has gone up from 4 per cent to 17 per cent in the last few years. This applies to all sorts of goods that are listed in this very complicated document, which sets out what the tariffs on different products are. Surely, we want to be able to decide for ourselves what taxes are going to be imposed upon products, particularly food products and other staples of daily life—clothing, footwear and so many things that affect the spending power of people on low incomes. What I don't understand about the position of Labour and Plaid Cymru is that the common external tariff, as it applies in practice, is generally against the interests of the third world or developing countries—whatever we like to call them—against the interests of ordinary people, and particularly those who are on low incomes. This is what they seek to defend. If they had been Members of this Assembly or Members of the United Kingdom Parliament in the 1840s, they would have been defending the corn laws. I give way.
Mae Cadeirydd y pwyllgor materion allanol newydd gwyno mai dadl am wahaniaeth semantig yw hon, ond dadl a gyflwynwyd gan ei blaid ef oedd yr un am y gwahaniaeth semantig, wrth gwrs. Dyna holl bwynt hyn. Ond rwy'n credu y gallaf ei helpu mewn gwirionedd, i atgyfnerthu'r pwynt a wnaed gan Adam Price funud yn ôl. Ar wefan y Comisiwn Ewropeaidd eu hunain, mae'n dweud bod
yr undeb tollau yn un o gerrig sylfaen yr Undeb Ewropeaidd ac yn elfen hanfodol yng ngweithrediad y farchnad sengl. Ni all y farchnad sengl weithio'n iawn oni cheir defnydd cyffredin o reolau cyffredin ar ei ffiniau allanol. I gyflawni hynny, mae'r 28 o weinyddiaethau tollau cenedlaethol yn yr UE yn gweithredu fel pe baent yn un endid.
Dyna'r holl bwynt. Dyna bwynt undeb yn yr achos penodol hwn. Nawr, mae gennyf farn wahanol i'w blaid ef a Phlaid Cymru ar rinweddau aros yn yr Undeb Ewropeaidd, ond rwyf gyda Phlaid Cymru yn eu dehongliad o'r ddadl hon yn hyn o beth: fod yr hyn y mae'r Blaid Lafur yn ei gyflwyno bellach yn anghydlynol ac yn blastr i geisio cuddio'r anghydfod yn eu plaid eu hunain ar y cwestiwn a ddylem barhau'n aelodau o'r Undeb Ewropeaidd. Nid oes neb yn credu o ddifrif fod y Comisiwn Ewropeaidd yn mynd i gael bargen undeb tollau arbennig ar gyfer Prydain. Maent yn dal i ddweud wrthym na chaniateir dewis a dethol mewn perthynas â'r farchnad sengl neu'r undeb tollau. Mae'n fater o'i gymryd neu ei adael—beth bynnag y byddant yn eu cynnig i ni. Felly, mae cynigion y Blaid Lafur yn fethiant o'r cychwyn, ac nid wyf yn deall sut y gallai unrhyw berson deallus yn y Blaid Lafur gredu hyn o ddifrif.
Mae Jeremy Corbyn yn bryderus iawn am reolau'r UE ar gymorth gwladol, polisi cystadleuaeth yr UE a'i reolau caffael, ond mae'n rhaid iddo dderbyn nad yw'r Undeb Ewropeaidd yn cynnig y rheolau UE ar bob un o'r meysydd hollbwysig hynny, y gallai eu llacio alluogi'r Blaid Lafur i wireddu rhai o'i huchelgeisiau polisi. Yr hyn nad wyf yn ei ddeall o gwbl am y rhai sy'n credu y dylem fod yn aelodau o undeb tollau neu yr undeb tollau, ond nad ydym yn mynd i fod yn aelodau o'r UE yw pam y maent am roi polisi masnach ryngwladol y Deyrnas Unedig allan i bobl nad ydynt yn atebol yn y pen draw i'n hetholwyr ni nac yn atebol i'n Seneddau yn y DU yn eu hawdurdodaethau amrywiol. Mae hyn yn nonsens llwyr i mi.
Gallaf weld bod yna ddadleuon dros aros o fewn yr UE, er nad wyf yn eu rhannu, ond ni allaf weld dadl o gwbl dros fod y tu allan i'r UE a chaniatáu i bobl eraill ddeddfu drosom a pheidio â chael llais neu bleidlais yn eu penderfyniadau. Mae'r tariff allanol cyffredin yn newid drwy'r amser, bob mis, ac weithiau mewn ffyrdd arwyddocaol iawn. Er enghraifft, y dreth ar orennau—mae mewnbwn orennau i'r UE wedi codi o 4 y cant i 17 y cant yn yr ychydig flynyddoedd diwethaf. Mae hyn yn berthnasol i bob math o nwyddau sy'n cael eu rhestru yn y ddogfen gymhleth hon, sy'n nodi beth yw'r tariffau ar gynhyrchion gwahanol. Yn sicr, rydym am allu penderfynu drosom ein hunain pa drethi a gaiff eu gosod ar gynhyrchion, yn enwedig cynnyrch bwyd a phrif nwyddau bob dydd eraill—dillad, esgidiau a llawer o bethau sy'n effeithio ar rym gwario pobl ar incwm isel. Yr hyn nad wyf yn ei ddeall am safbwynt y Blaid Lafur a Phlaid Cymru yw bod y tariff allanol cyffredin, fel y mae'n gymwys yn ymarferol, yn gyffredinol yn erbyn buddiannau'r trydydd byd neu wledydd sy'n datblygu—beth bynnag yr hoffem eu galw—yn erbyn buddiannau pobl gyffredin, ac yn enwedig y rhai sydd ar incwm isel. Dyma'r hyn y maent yn ceisio ei amddiffyn. Pe baent wedi bod yn Aelodau o'r Cynulliad hwn neu'n Aelodau o Senedd y Deyrnas Unedig yn y 1840au, byddent wedi bod yn amddiffyn y deddfau ŷd. Fe ildiaf.
Thank you. Do you now, then, acknowledge that, without a form of customs union—or the customs union—there will be a tariff tax on goods that are exported from Wales?
Diolch. A ydych yn cydnabod yn awr felly, heb ffurf ar undeb tollau—neu heb yr undeb tollau—y bydd treth dariff ar nwyddau a allforir o Gymru?
No, not at all. It would be up to the United Kingdom Government to decide whether it wants to impose tariffs or not. For example, the common external tariff of the European Union applies a tax of 4.7 per cent on umbrellas having telescopic shafts. It applies a tariff of 1.7 per cent on swords, cutlasses, bayonets, lances, scabbards and sheaths. It applies a 15 per cent tariff on the import of unicycles. This is the absurdity of the complexity of the 12,561 items that are listed in the—
Nac ydw, ddim o gwbl. Mater i Lywodraeth y Deyrnas Unedig fyddai penderfynu a yw am osod tariffau neu beidio. Er enghraifft, mae tariff allanol cyffredin yr Undeb Ewropeaidd yn gosod treth o 4.7 y cant ar ymbarelau â choesau telesgopig. Mae'n gosod tariff o 1.7 y cant ar gleddyfau, cleddyfau cwta, bidogau, picelli, gweiniau a chyllyll gweiniog. Mae'n gosod tariff o 15 y cant ar fewnforio beiciau un olwyn. Dyma wiriondeb cymhlethdod y 12,561 o eitemau a restrir yn y—
Will the Member give way?
A wnaiff yr Aelod ildio?
I give way.
Fe ildiaf.
Is he aware that, on average, every time a woman buys a bra, she has to pay a tax of £1 to the European Union, even though we don't produce any bras in this country?
A yw'n ymwybodol, ar gyfartaledd, bob tro y bydd menyw'n prynu bra, fod yn rhaid iddi dalu treth o £1 i'r Undeb Ewropeaidd, er nad ydym yn cynhyrchu bras yn y wlad hon?
I entirely agree. [Interruption.] I think we must really keep this in perspective in any event. The average tariff that applies to goods being imported into the European Union is about 3.5 per cent. There are specific sectors that are affected more than that: motor cars, as we all know—10 per cent, and agricultural products are a special case, very often, even in free trade agreements, as has already been pointed out, and are exempted in the case of Turkey. But the proportion of the economy that is accounted for by these areas of production are almost vanishingly small. Agriculture, as we know, is only 2 per cent of the entire gross domestic product of the country. If we want to support farmers and farm incomes, we can do that in many other ways than imposing taxes on the import of goods, if we want to, but ultimately, it's a question of democracy.
It's up to us to decide, ourselves, as an independent country, what tax, if any, we want to impose upon the import of goods from other countries. Why should we impose an import tax of 17 per cent on sports footwear, for example, from the far east? Why do we want to have a tax on the importation of oranges, which can't be grown in the United Kingdom? There are so many absurdities of this. When you outsource the power of legislating for taxation to a body to which the British people have no power to control, then this is what will happen. We don't know, from one week to another, what the European Commission is going to do in this area. So, fundamentally, this is a question of democracy, and I can't understand why a party like the Labour Party, of all parties, which is devoted to the principles of democracy, and came into existence to defend the interests of working people, should now be throwing that to the winds and being followed so enthusiastically by Plaid Cymru.
Rwy'n cytuno'n llwyr. [Torri ar draws.] Rwy'n credu bod yn rhaid i ni gadw hyn mewn persbectif beth bynnag sy'n digwydd. Y tariff cyfartalog a roddir ar nwyddau sy'n cael eu mewnforio i'r Undeb Ewropeaidd yw tua 3.5 y cant. Ceir sectorau penodol yr effeithir arnynt yn fwy na hynny: ceir modur, fel y mae pawb ohonom yn gwybod—10 y cant, ac mae cynhyrchion amaethyddol yn achos arbennig, yn aml iawn, hyd yn oed mewn cytundebau masnach rydd, fel y nodwyd eisoes, a chânt eu heithrio yn achos Twrci. Ond mae'r gyfran o'r economi y mae'r meysydd cynhyrchiant hyn yn berthnasol iddynt yn eithriadol o fach. Nid yw amaethyddiaeth, fel y gwyddom, ond yn 2 y cant o holl gynnyrch domestig gros y wlad. Os ydym am gefnogi ffermwyr ac incwm ffermydd, gallwn wneud hynny mewn llawer o ffyrdd eraill yn hytrach na gosod trethi ar fewnforio nwyddau, os dymunwn, ond yn y pen draw, mae'n fater o ddemocratiaeth.
Ni sydd i benderfynu, ein hunain, fel gwlad annibynnol, pa dreth, os o gwbl, rydym eisiau ei gosod ar fewnforio nwyddau o wledydd eraill. Pam y dylem osod treth fewnforio o 17 y cant ar esgidiau chwaraeon, er enghraifft, o'r dwyrain pell? Pam rydym am gael treth ar fewnforio orennau, na ellir eu tyfu yn y Deyrnas Unedig? Mae yna gymaint o wiriondeb yn hyn. Pan fyddwch yn rhoi'r pŵer i ddeddfu ar gyfer trethiant allan i gorff nad oes gan bobl Prydain bŵer i'w reoli, dyma fydd yn digwydd. Nid ydym yn gwybod, o un wythnos i'r llall, beth y mae'r Comisiwn Ewropeaidd yn mynd i'w wneud yn y maes hwn. Felly, yn y bôn, mae'n fater o ddemocratiaeth, ac ni allaf ddeall pam y byddai plaid fel y Blaid Lafur, o bob plaid, sydd wedi ymrwymo i egwyddorion democratiaeth, ac a ddaeth i fodolaeth er mwyn amddiffyn buddiannau pobl sy'n gweithio, bellach yn troi cefn ar hynny ac yn cael ei dilyn mor frwdfrydig gan Blaid Cymru.
Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth, Ken Skates.
I call on the Cabinet Secretary for Economy and Transport, Ken Skates.
Diolch, Llywydd. In our recent trade policy paper, which was published on 2 February, the Welsh Government set out its position on the customs union. In essence, we are not convinced that leaving a customs union with the EU is in our interests. Our position is mirrored by the Scottish Government, which in its publication 'Scotland's Place in Europe' also puts forward its case for the UK remaining in both the single market and—let me emphasise this again—a customs union. When the UK leaves the EU, it will cease to be a member of the customs union.
Diolch, Lywydd. Yn ein papur polisi masnach diweddar, a gyhoeddwyd ar 2 Chwefror, mae Llywodraeth Cymru yn nodi ei safbwynt ar yr undeb tollau. Yn y bôn, nid ydym yn argyhoeddedig fod gadael undeb tollau gyda'r UE o fudd i ni. Yr un yw ein safbwynt ag un Llywodraeth yr Alban, sydd hefyd yn cyflwyno ei hachos yn ei gyhoeddiad 'Scotland's Place in Europe' dros weld y DU yn aros yn y farchnad sengl a—gadewch i mi bwysleisio hyn eto—undeb tollau. Pan fydd y DU yn gadael yr UE, bydd yn peidio â bod yn aelod o'r undeb tollau.
Will you take an intervention? And I apologise if it's premature and that you're going to explain, but what has changed since the White Paper that we produced jointly, where clearly it was the current European Union customs union that we sought to pursue?
A wnewch chi dderbyn ymyriad? Ac rwy'n ymddiheuro os yw'n gynamserol a'ch bod yn mynd i esbonio, ond beth sydd wedi newid ers y Papur Gwyn a gynhyrchwyd gennym ar y cyd, lle mae'n amlwg mai undeb tollau cyfredol yr Undeb Ewropeaidd oedd yr hyn a geisiem?
Absolutely. Look, at the time of producing the White Paper, we made it absolutely clear that issues around the customs union were far more complex than was the case with single market participation. Over the last year, I think it's fair to say that we've gathered far more evidence and talked to a range of experts and stakeholders, and this has led to greater understanding of the continued participation in the customs union and the implications. But, you know, the Scottish Government have also reached this same conclusion—that when the UK leaves the EU, it will cease to be a member of the customs union, which is an integral part of the European Union's legal order. In our view, it's inconceivable that the European Commission could, or would, agree to negotiate with third countries on behalf of the UK once we have left the EU. It's thus impossible for us to remain part of the customs union. But if there is any evidence that exists that suggests that the European Commission would agree to negotiate on behalf of the UK once we've left the EU, then I'd welcome that evidence. The UK could, nonetheless, negotiate a new customs union with the EU as part of our post-Brexit arrangements, which would involve us retaining the common external tariff. Taken with a firm commitment to continuing to work within the regulatory framework of the single market, this would enable goods to circulate between the EU-27 and the UK on much the same basis as today.
A number of stakeholders, and I think, personally, probably the most interesting of which is the British Irish Chamber of Commerce, have put forward proposals that would see the EU and the UK negotiating new free trade agreements in parallel with one another. And this, I believe, would have attractions not just for ourselves, but also for the EU-27, and should be, in my belief, a firm objective of the UK in the forthcoming negotiations. I do not believe the UK has presented sound economic evidence or a cost-benefit analysis to justify its preference for a rupture with the single market and customs union in order to pursue the doubtful prospect of great new bilateral free trade agreements elsewhere across the globe. Indeed, the recent leak of UK Government Brexit analysis confirms that new trade deals could not compensate for the economic damage done by following the Government's red lines of leaving the single market and the customs union. If the UK Government pursues its policy of leaving the single market and the customs union in favour of a wholly independent trade policy, this will risk the imposition of non-tariff barriers and tariffs, which will be no doubt deeply damaging to the Welsh economy.
Our trade paper, supported by a Cardiff Business School impact study shows that the Welsh economy is best protected by retaining full and unfettered access to the European single market, and membership of a customs union. Research confirms our analysis that a hard Brexit would have devastating consequences for Welsh jobs and communities, reducing the economy by between 8 and 10 per cent, which is the equivalent of between £1,500 and £2,000 per person in our country. Certainly, we do respect the democratic decision of the people of Wales to leave the EU, but we don't believe that the people of Wales voted for Brexit in order to be less well off. Staying within a customs union with the EU is the best way to safeguard that. So, let me be absolutely clear, we, like the CBI and many others, believe that the evidence is unequivocal—that the interests of Welsh businesses, Welsh communities, Welsh families, Welsh workers, are best served by being in a customs union with the EU, at least for the foreseeable future, and by continuing to participate in the single market from outside the EU.
Without such a commitment, I think it remains deeply unclear how the issue of the border in Northern Ireland could be resolved, regardless of what opposition Members may assert. This issue still has the potential of leading to the unravelling of the entire EU-UK negotiations. This is a position that we have advocated in our White Paper, 'Securing Wales' Future', which was jointly authored with Plaid Cymru, and it remains our position. It's the position that sets out our amendment to the motion.
Yn hollol. Edrychwch, ar adeg cynhyrchu'r Papur Gwyn, fe'i gwnaethom yn gwbl glir fod materion yn ymwneud â'r undeb tollau yn llawer mwy cymhleth na chymryd rhan yn y farchnad sengl. Dros y flwyddyn ddiwethaf, rwy'n credu ei bod hi'n deg dweud ein bod wedi casglu llawer mwy o dystiolaeth ac wedi siarad ag amryw o arbenigwyr a rhanddeiliaid, ac mae hyn wedi arwain at ddealltwriaeth well o'r cyfranogiad parhaus yn yr undeb tollau a goblygiadau hynny. Ond, wyddoch chi, mae Llywodraeth yr Alban hefyd wedi dod i'r un casgliad—pan fydd y DU yn gadael yr UE, bydd yn peidio â bod yn aelod o'r undeb tollau, sy'n rhan annatod o drefn gyfreithiol yr Undeb Ewropeaidd. Yn ein barn ni, mae'n annirnadwy y gallai neu y byddai'r Comisiwn Ewropeaidd yn cytuno i negodi â thrydydd gwledydd ar ran y DU wedi i ni adael yr UE. Felly mae'n amhosibl inni barhau'n rhan o'r undeb tollau. Ond os oes unrhyw dystiolaeth sy'n bodoli sy'n awgrymu y byddai'r Comisiwn Ewropeaidd yn cytuno i negodi ar ran y DU wedi i ni adael yr UE, yna byddwn yn croesawu'r dystiolaeth honno. Serch hynny, gallai'r DU negodi undeb tollau newydd gyda'r UE fel rhan o'n trefniadau ôl-Brexit, a fyddai'n golygu ein bod yn cadw'r tariff allanol cyffredin. Gydag ymrwymiad pendant i barhau i weithio o fewn fframwaith rheoleiddio'r farchnad sengl, byddai hyn yn galluogi nwyddau i gylchredeg rhwng yr UE-27 a'r DU ar yr un sail â heddiw fwy neu lai.
Mae nifer o randdeiliaid, ac yn fy marn i, yn bersonol, mae'n debyg mai Siambr Fasnach Prydain Iwerddon yw'r mwyaf diddorol ohonynt, wedi cyflwyno cynigion a fyddai'n gweld yr UE a'r DU yn negodi cytundebau masnach rydd newydd ochr yn ochr â'i gilydd. A byddai hyn, rwy'n credu, yn atyniadol nid yn unig i ni, ond hefyd i'r UE-27, a dylai fod yn amcan pendant i'r DU yn y trafodaethau sydd ar y gweill yn fy marn i. Nid wyf yn credu bod y DU wedi cyflwyno tystiolaeth economaidd drylwyr neu ddadansoddiad cadarn o gost a budd i gyfiawnhau'r ffaith y byddai'n well ganddi dorri'n rhydd o'r farchnad sengl a'r undeb tollau er mwyn mynd ar drywydd amheus cytundebau masnach rydd dwyochrog newydd gwych mewn mannau eraill ar draws y byd. Yn wir, mae datgelu dadansoddiad Brexit Llywodraeth y DU heb ganiatâd yn ddiweddar yn cadarnhau na allai cytundebau masnach newydd wneud iawn am y niwed economaidd a wneir drwy ddilyn llinellau coch y Llywodraeth o adael y farchnad sengl a'r undeb tollau. Os yw Llywodraeth y DU yn dilyn ei pholisi o adael y farchnad sengl a'r undeb tollau o blaid polisi masnach cyfan gwbl annibynnol, bydd hyn yn creu risg o osod rhwystrau di-doll a thariffau, a fydd yn ddiau yn niweidiol iawn i economi Cymru.
Mae ein papur masnach, a gefnogir gan astudiaeth effaith Ysgol Fusnes Caerdydd yn dangos mai'r ffordd orau o ddiogelu economi Cymru yw drwy gadw mynediad llawn a dilyffethair i'r farchnad sengl Ewropeaidd, ac aelodaeth o undeb tollau. Mae ymchwil yn cadarnhau ein dadansoddiad y byddai Brexit caled yn effeithio'n drychinebus ar swyddi a chymunedau yng Nghymru, yn lleihau'r economi rhwng 8 a 10 y cant, sy'n cyfateb i rhwng £1,500 a £2,000 y person yn ein gwlad. Yn sicr, rydym yn parchu penderfyniad democrataidd pobl Cymru i adael yr UE, ond nid ydym o'r farn fod pobl Cymru wedi pleidleisio dros Brexit er mwyn bod yn llai cefnog. Aros o fewn undeb tollau â'r UE yw'r ffordd orau i ddiogelu hynny. Felly, gadewch i mi fod yn gwbl glir, rydym ni, fel Cydffederasiwn Diwydiant Prydain a nifer o rai eraill, yn credu bod y dystiolaeth yn ddiamwys—mai'r ffordd orau o sicrhau lles gorau busnesau Cymru, cymunedau Cymru, teuluoedd Cymru, gweithwyr Cymru, yw drwy fod mewn undeb tollau gyda'r UE, am y dyfodol rhagweladwy fan lleiaf, a thrwy barhau i gymryd rhan yn y farchnad sengl o'r tu allan i'r UE.
Heb ymrwymiad o'r fath, rwy'n credu ei bod hi'n parhau'n aneglur iawn sut y gellid datrys problem y ffin yng Ngogledd Iwerddon, ni waeth beth fydd Aelodau'r gwrthbleidiau'n ei honni. Gallai'r mater arwain o hyd at ddad-wneud yr holl negodiadau rhwng yr UE a'r DU. Dyma safbwynt rydym wedi dadlau yn ei gylch yn ein Papur Gwyn, 'Diogelu Dyfodol Cymru', a gafodd ei lunio ar y cyd â Phlaid Cymru, a dyma yw ein safbwynt o hyd. Dyma'r safbwynt sydd yn ein gwelliant i'r cynnig.
Galwaf ar Rhun ap Iorwerth i ymateb i'r ddadl.
I call on Rhun ap Iorwerth to reply to the debate.
Diolch yn fawr iawn. Thank you for all the contributions to this afternoon's debate. You know, Cabinet Secretary, there's so much that we agree on on this matter, but I would really like to know, and would welcome an intervention or a lengthy letter, as you wish, whether there are other elements of the White Paper that you are now distancing yourselves from.
Let's remind ourselves of the title of that White Paper, 'Securing Wales' Future'. I think, above all, that should be the duty of us in this National Assembly for Wales, to secure Wales's future and to press for those actions that will stand Wales in good stead, post leaving the European Union. And, yes, as always happens, we're accused of wanting to frustrate the will of the people, that this is somehow a bid to stop Brexit. There are people across three parties in this Chamber who don't want to be leaving the European Union. I certainly don't. But this motion, as with so many of our actions in this party, and joined by other like-minded Assembly Members, is about trying to address the pragmatic and face the reality that, as it stands, we're on a trajectory to leave the European Union and we have to do everything within our powers to make sure that that departure is in Wales's interest.
We believe, in this party, that post Brexit we should be a member of the single market. We believe in this party that post Brexit we should be a member of the customs union, the only customs union that can protect Welsh agriculture, that can save Welsh jobs, can stop the port of Holyhead in my constituency from being choked—it hasn't got the room for the checks on lorries. And I thank Dai Rees for so eloquently speaking in favour of our motion this afternoon, because that is, in effect, what you were doing. I understand that a line has now been laid out by the leader of the Labour Party on a customs union, and you are dutifully following that line, but let's focus on what we need to secure in order to make sure that Wales's interests are served as we move forward.
There are people complaining about being bound by European rules. What on earth is wrong about being bound by rules that actually work in our favour—in favour of Welsh jobs, in favour of Welsh communities and the Welsh economy? Support the motion.
Diolch yn fawr iawn. Diolch i chi am yr holl gyfraniadau i'r ddadl hon y prynhawn yma. Wyddoch chi, Ysgrifennydd y Cabinet, mae yna gymaint rydym yn cytuno yn ei gylch yn y mater hwn, ond hoffwn wybod, a buaswn yn croesawu ymyriad neu lythyr hir, fel y dymunwch, yn dweud a oes yna elfennau eraill yn y Papur Gwyn rydych yn awr ym ymbellhau oddi wrthynt.
Gadewch i ni atgoffa ein hunain am deitl y Papur Gwyn hwnnw, 'Diogelu Dyfodol Cymru'. Yn anad dim, rwy'n credu mai dyna ddylai fod yn ddyletswydd i ni yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru, diogelu dyfodol Cymru a phwyso am y camau gweithredu a fydd yn gosod Cymru mewn sefyllfa dda ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd. Ac fel sydd bob amser yn digwydd, cawn ein cyhuddo o fod eisiau rhwystro ewyllys y bobl, a bod hon yn ymgais i atal Brexit rywsut. Mae yna bobl mewn tair plaid yn y Siambr hon nad ydynt am adael yr Undeb Ewropeaidd. Yn sicr, nid wyf fi am wneud hynny. Ond mae'r cynnig hwn, fel yn achos cynifer o'n gweithredoedd yn y blaid hon, a chydag Aelodau Cynulliad eraill o'r un anian, yn ymwneud â cheisio mynd i'r afael â'r pragmataidd a wynebu'r realiti, fel y mae pethau, ein bod ar y trywydd i adael yr Undeb Ewropeaidd a rhaid inni wneud popeth yn ein gallu i wneud yn siŵr fod ymadael o fudd i Gymru.
Yn y blaid hon, credwn y dylem fod yn aelod o'r farchnad sengl ar ôl Brexit. Yn y blaid hon, credwn y dylem fod yn aelod o'r undeb tollau ar ôl Brexit, yr unig undeb tollau sy'n gallu diogelu amaethyddiaeth Cymru, sy'n gallu achub swyddi yng Nghymru, sy'n gallu atal porthladd Caergybi yn fy etholaeth rhag cael ei dagu—nid oes lle ynddo i gynnal gwiriadau o lorïau. A diolch i Dai Rees am siarad mor huawdl o blaid ein cynnig y prynhawn yma, oherwydd dyna roeddech chi'n ei wneud, mewn gwirionedd. Rwy'n deall bod llinell wedi'i gosod bellach gan arweinydd y Blaid Lafur ar undeb tollau, ac rydych yn dilyn y llinell honno'n ufudd, ond gadewch inni ganolbwyntio ar yr hyn sydd angen inni ei ddiogelu er mwyn gwneud yn siŵr fod buddiannau Cymru'n cael eu gwarchod wrth inni symud ymlaen.
Mae yna bobl yn cwyno ynglŷn â chael eu rhwymo gan reolau Ewropeaidd. Beth ar y ddaear sydd o'i le ar gael ein rhwymo gan reolau sydd mewn gwirionedd yn gweithio o'n plaid—o blaid swyddi yng Nghymru, o blaid cymunedau Cymru ac economi Cymru? Cefnogwch y cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais ar yr eitem tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion without amendment. Does any Member object? [Objection.] I will defer voting until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Oni bai bod tri Aelod yn dymuno imi ganu'r gloch, rwy'n symud i'r cyfnod pleidleisio.
Unless three Members wish for the bell to be rung, I move to voting time.
Mae'r bleidlais gyntaf ar ddadl y Ceidwadwyr Cymreig ar adrefnu gweinidogol—adroddiad yr Ysgrifennydd Parhaol. Galwaf am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 25, yn ymatal 26, neb yn erbyn. Felly, derbyniwyd y cynnig a gyflwynwyd yn enwau Paul Davies a Rhun ap Iorwerth, i gywiro'n hunan.
The first vote is on the Welsh Conservatives' debate on ministerial reshuffle—the Permanent Secretary's report. I call for a vote on the motion, tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. In favour 25, 26 abstentions, none against. Therefore the motion is agreed, as tabled in the names of Paul Davies and Rhun ap Iorwerth—just to correct myself.
NDM6668 - Dadl ar cynnig y Ceidwadwyr Cymreig: O blaid: 25, Yn erbyn: 0, Ymatal: 26
Derbyniwyd y cynnig
NDM6668 - Welsh Conservatives debate motion: For: 25, Against: 0, Abstain: 26
Motion has been agreed
Y bleidlais nesaf felly ar ddadl Plaid Cymru ar ddarlledu, a galwaf am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, un yn ymatal, 38 yn erbyn. Felly, gwrthodwyd y cynnig.
The next vote is on the Plaid Cymru debate on broadcasting, and I call for a vote on the motion tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. In favour 12, one abstention, 38 against. Therefore the motion is not agreed.
NDM6669 - Dadl Plaid Cymru ar y cynnig heb ei ddiwygio: O blaid: 12, Yn erbyn: 38, Ymatal: 1
Gwrthodwyd y cynnig
NDM6669 - Plaid Cymru debate on the motion without amendment: For: 12, Against: 38, Abstain: 1
Motion has been rejected
Pleidlais ar welliant 1, ac os bydd gwelliant 1 yn cael ei dderbyn, yna bydd gwelliant 2 yn cael ei ddad-ddethol. Galwaf am bleidlais ar welliant 1 a gyflwynwyd yn enw Julie James. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 29, neb yn ymatal, 22 yn erbyn. Ac felly, derbyniwyd gwelliant 1.
A vote now on amendment 1, and if amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected. I call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Julie James. Open the vote. Close the vote. In favour 29, no abstentions, 22 against. Therefore amendment 1 is agreed.
NDM6669 - Gwelliant 1: O blaid: 29, Yn erbyn: 22, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
NDM6669 - Amendment 1: For: 29, Against: 22, Abstain: 0
Amendment has been agreed
Cafodd gwelliant 2 ei ddad-dethol.
Amendment 2 deselected.
Galwaf am bleidlais ar welliant 3 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 41, neb yn ymatal, wyth yn erbyn. Felly, derbyniwyd gwelliant 3.
I therefore call for a vote on amendment 3, tabled in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. In favour 41, no abstentions, eight against. Therefore amendment 3 is agreed.
NDM6669 - Gwelliant 3: O blaid: 41, Yn erbyn: 8, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
NDM6669 - Amendment 3: For: 41, Against: 8, Abstain: 0
Amendment has been agreed
Galwaf am bleidlais ar welliant 4 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 50, neb yn ymatal, un yn erbyn. Felly, derbyniwyd gwelliant 4.
I call for a vote on amendment 4, tabled in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. In favour 50, no abstentions, one against. Therefore amendment 4 is agreed.
NDM6669 - Gwelliant 4: O blaid: 50, Yn erbyn: 1, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
NDM6669 - Amendment 4: For: 50, Against: 1, Abstain: 0
Amendment has been agreed
Galwaf am bleidlais ar welliant 5 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 51, neb yn ymatal, neb yn erbyn. Derbyniwyd gwelliant 5.
I call for a vote on amendment 5, tabled in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. In favour 51, no abstentions, none against. Amendment 5 is therefore agreed.
NDM6669 - Gwelliant 5: O blaid: 51, Yn erbyn: 0, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
NDM6669 - Amendment 5: For: 51, Against: 0, Abstain: 0
Amendment has been agreed
Galwaf am bleidlais ar welliant 6 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 43, neb yn ymatal, wyth yn erbyn. Derbyniwyd gwelliant 6.
I call for a vote on amendment 6, tabled in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. In favour 43, no abstentions, eight against. Therefore amendment 6 is agreed.
NDM6669 - Gwelliant 6: O blaid: 43, Yn erbyn: 8, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
NDM6669 - Amendment 6: For: 43, Against: 8, Abstain: 0
Amendment has been agreed
Galwaf nawr am bleidlais ar y cynnig fel y'i diwygiwyd.
I now call for a vote on the motion as amended.
Cynnig NDM6669 fel y'i diwygiwyd:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
1. Yn cydnabod pwysigrwydd darlledu i gynaliadwyedd democratiaeth hyfyw yng Nghymru;
2. Yn pryderu am y cwymp sylweddol yn nifer oriau darlledu ITV Cymru a'r toriadau sylweddol i S4C a'i sefyllfa ariannol ansicr bresennol;
3. Yn pryderu ymhellach am sefyllfa darlledu Cymraeg a Chymreig ar radio masnachol a theledu lleol ynghyd ag effaith cynigion Llywodraeth y DU i ddad-reoleiddio'r farchnad radio ymhellach;
4. Yn nodi bod angen i Gymru fod ar flaen y gad yn natblygiadau technolegau cyfryngol ac i ddarlledu Cymraeg a Chymreig fod ar nifer helaethach o blatfformau a dulliau o gynhyrchu, cyhoeddi a dosbarthu cynnwys;
5. Yn nodi y parheir i ddisgwyl i’r Adran Ddigidol, Diwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon gyhoeddi’r adolygiad annibynnol o S4C sy’n cael ei gynnal gan Euryn Ogwen Williams;
6. Yn galw ar Lywodraeth y DU a darlledwyr i sicrhau bod darlledu yn y Gymraeg a’r Saesneg yng Nghymru’n cael ei gyllido’n ddigonol;
7. Yn cydnabod y dylai darlledwyr gwasanaeth cyhoeddus fod yn gwbl atebol i holl seneddau cenedlaethol y Deyrnas Unedig, fel ag sy’n briodol i’w cylch gwaith;
8. Yn nodi'r rhwymedigaeth statudol ar Lywodraeth y DU i ddarparu digon o arian i S4C er mwyn iddi gyflawni ei phwrpasau;
9. Yn galw ar Lywodraeth Cymru a'r Cynulliad i bwyso ar gyfer cadw'r rhwymedigaeth statudol ar Lywodraeth y DU i roi digon o arian i S4C i'w galluogi i gyflawni ei dibenion er mwyn ariannu unrhyw ddibenion estynedig y gallai ddod i feddiant S4C yn dilyn adolygiad Ogwen;
10. Yn nodi'r rhwymedigaethau cynyddol a osodir ar y BBC o ran portreadu a chomisiynu yn y cenhedloedd a'r rhanbarthau yn ei siarter newydd;
11. Yn nodi bod system ddarlledu genedlaethol ar gyfer y DU mewn gwell sefyllfa i gyrraedd yr holl genhedloedd a rhanbarthau i hyrwyddo dealltwriaeth o ddatganoli, er ei bod wedi methu â gwneud hynny hyd yma.
Motion NDM6669 as amended:
To propose that the National Assembly for Wales:
1. Recognises the importance of broadcasting to the sustainability of viable democracy in Wales;
2. Is concerned by the significant decline in ITV Wales's broadcasting hours, and significant cuts to S4C and its current uncertain financial position;
3. Is also concerned about the position of Welsh-language and Welsh broadcasting on commercial radio and local television, along with the impact of the UK Government's proposals to further regulate the radio market;
4. Notes that Wales needs to be at the forefront of the development of media technologies and that Welsh-language and Welsh broadcasting needs to be on a broader number of platforms and modes of producing, publishing and distributing content;
5. Notes that the publication by Departure of Digital, Culture, Media and Sport of the independent review of S4C being undertaken by Euryn Ogwen Williams is still awaited;
6. Calls on the UK Government and broadcasters to ensure that both Welsh and English language broadcasting in Wales is funded adequately;
7. Recognises that the public service broadcasters should be fully accountable to all national parliaments of the United Kingdom, as appropriate to their remit;
8. Notes the statutory obligation on the UK Government to provide S4C with sufficient funds to carry out its purposes;
9. Calls on the Welsh Government and the Assembly to press for the retention of the statutory obligation on the UK Government to provide S4C with sufficient funds to carry out its purposes to fund any expanded purposes that S4C may acquire following the Ogwen review;
10. Notes the increased obligations imposed on the BBC regarding portrayal and commissioning in the nations and regions in its renewed charter;
11. Notes that a UK national broadcasting system is better placed to reach all nations and regions to promote understanding of devolution, notwithstanding that it has failed to do so to date.
Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 41, neb yn ymatal, wyth yn erbyn. Felly, derbyniwyd y cynnig wedi ei ddiwygio.
Open the vote. Close the vote. In favour 41, no abstentions, eight against. Therefore, the motion as amended is agreed.
NDM6669 - Dadl Plaid Cymru ar y cynnig fel y'i diwygiwyd: O blaid: 41, Yn erbyn: 8, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
NDM6669 - Plaid Cymru debate on the motion as amended: For: 41, Against: 8, Abstain: 0
Motion has been agreed
Y bleidlais nesaf yw dadl Plaid Cymru ar barhau ag aelodaeth o'r undeb dollau. Galwaf am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid wyth, neb yn ymatal, 43 yn erbyn. Gwrthodwyd y cynnig.
The next vote is on the Plaid Cymru debate on continued membership of the customs union. I call for a vote on the motion tabled in the name of Rhun ap Iorwerth. Open the vote. Close the vote. In favour eight, no abstentions, 43 against. Therefore the motion is not agreed.
NDM6670 - Dadl Plaid Cymru ar y cynnig heb ei ddiwygio: O blaid: 8, Yn erbyn: 43, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y cynnig
NDM6670 - Plaid Cymru debate on the motion without amendment: For: 8, Against: 43, Abstain: 0
Motion has been rejected
Felly, pleidlais ar welliant 1. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol. Galwaf am bleidlais ar welliant 1 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 17, neb yn ymatal, 34 yn erbyn. Gwrthodwyd gwelliant 1.
I now move to a vote on amendment 1. If amendment 1 is agreed, amendment 2 will be deselected. I call for a vote on amendment 1, tabled in the name of Paul Davies. Open the vote. Close the vote. In favour 17, no abstentions, 34 against. Therefore amendment 1 is not agreed.
NDM6670 - Gwelliant 1: O blaid: 17, Yn erbyn: 34, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
NDM6670 - Amendment 1: For: 17, Against: 34, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 2. Galwaf am bleidlais ar welliant 2 a gyflwynwyd yn enw Julie James. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 26, neb yn ymatal, 25 yn erbyn. Derbyniwyd y gwelliant.
Amendment 2. I call for a vote on amendment 2, tabled in the name of Julie James. Open the vote. Close the vote. In favour 26, no abstentions, 25 against. Therefore the amendment is agreed.
NDM6670 - Gwelliant 2: O blaid: 26, Yn erbyn: 25, Ymatal: 0
Derbyniwyd y gwelliant
NDM6670 - Amendment 2: For: 26, Against: 25, Abstain: 0
Amendment has been agreed
Galwaf felly am bleidlais ar y cynnig fel y'i diwygiwyd.
I therefore call for a vote on the motion as amended.
Cynnig NDM6670 fel y'i diwygiwyd:
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:
Yn ailddatgan ei gefnogaeth i weld Cymru a’r Deyrnas Unedig yn parhau i gymryd rhan yn y Farchnad Sengl ac mewn Undeb Tollau gyda’r UE, er mwyn integreiddio gydag economïau ein cymdogion agosaf gymaint ag sy’n bosib wrth beidio â bod yn aelod-wladwriaeth o’r UE.
Motion NDM6670 as amended:
To propose that the National Assembly for Wales:
Reiterates its support for Wales and the United Kingdom’s continued participation in the Single Market and in a Customs Union with the EU, in order to provide the greatest possible integration with the economies of our nearest neighbours compatible with no longer being a member-state within the EU.
Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 27, neb yn ymatal, 23 yn erbyn. Felly, derbyniwyd y cynnig wedi ei ddiwygio.
Open the vote. Close the vote. In favour 27, no abstentions, 23 against. Therefore the motion as amended is agreed.
NDM6670 - Dadl Plaid Cymru ar y cynnig fel y'i diwygiwyd : O blaid: 27, Yn erbyn: 23, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
NDM6670 - Plaid Cymru debate on the motion as amended: For: 27, Against: 23, Abstain: 0
Motion has been agreed
Pwynt o drefn—Paul Davies.
Point of order—Paul Davies.
Diolch, Llywydd. I raise this point of order under Plenary business. In light of the fact that this place has just voted in favour of today's joint debate between the Welsh Conservatives and Plaid Cymru, calling on the Permanent Secretary to publish her recent report into the leaking of Welsh Government information, I'd like to seek clarification from you, Llywydd, on the status of today's vote. Given that this Parliament has now voted in favour of this motion calling for greater transparency, I therefore ask for your guidance on whether this vote, on behalf of the people of Wales, should now be respected.
Diolch, Lywydd. Codaf y pwynt o drefn hwn o dan fusnes y Cyfarfod Llawn. Yng ngoleuni'r ffaith bod y lle hwn newydd bleidleisio o blaid y ddadl ar y cyd heddiw rhwng y Ceidwadwyr Cymreig a Phlaid Cymru, yn galw ar yr Ysgrifennydd Parhaol i gyhoeddi ei hadroddiad diweddar ar ddatgelu gwybodaeth Llywodraeth Cymru heb ganiatâd, hoffwn ofyn am eglurhad gennych chi, Lywydd, ar statws y bleidlais heddiw. O gofio bod y Senedd hon bellach wedi pleidleisio o blaid y cynnig hwn yn galw am fwy o dryloywder, gofynnaf am eich arweiniad ynglŷn ag a ddylid parchu'r bleidlais hon yn awr, ar ran pobl Cymru.
Thank you for that point. Any vote of the National Assembly is important and has effect and it is for the Government now, of course, to decide how it chooses to respond, but I would expect it to take seriously any resolution passed by this Parliament.
Diolch i chi am y pwynt hwnnw. Mae unrhyw bleidlais yn y Cynulliad Cenedlaethol yn bwysig ac mae iddi rym a mater i'r Llywodraeth yn awr, wrth gwrs, yw penderfynu sut y bydd yn dymuno ymateb, ond buaswn yn disgwyl iddi fod o ddifrif ynghylch unrhyw benderfyniad a basiwyd gan y Senedd hon.
Our next item has been postponed and therefore that brings to a close our discussions for today.
Gohiriwyd yr eitem nesaf ac felly daw hynny â'r trafodaethau i ben am heddiw.
Daeth y cyfarfod i ben am 17:51.
The meeting ended at 17:51.