Y Cyfarfod Llawn - Y Bumed Senedd
Plenary - Fifth Senedd
24/10/2017Cynnwys
Contents
Cyfarfu’r Cynulliad am 13:30 gyda’r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Assembly met at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Galw’r Aelodau i drefn.
I call Members to order.
Mae [R] yn dynodi bod yr Aelod wedi datgan buddiant. Mae [W] yn dynodi bod y cwestiwn wedi’i gyflwyno yn Gymraeg.
[R] signifies the Member has declared an interest. [W] signifies that the question was tabled in Welsh.
Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma yw cwestiynau i’r Prif Weinidog. Mae’r cwestiwn cyntaf [OAQ51256] wedi ei dynnu yn ôl, ac felly’r ail gwestiwn, Janet Finch-Saunders.
The first item on our agenda this afternoon is questions to the First Minister. The first question [OAQ51256] is withdrawn. Therefore, question 2, Janet Finch-Saunders.
2. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau diogelwch cleifion yng Nghymru? (OAQ51245)
2. How does the Welsh Government ensure patient safety in Wales? (OAQ51245)
We hold all NHS organisations to account on a wide range of patient safety indicators and we encourage an open reporting culture of serious incidents to enable full investigation of every case.
Rydym ni’n dwyn holl sefydliadau'r GIG i gyfrif ar amrywiaeth eang o ddangosyddion diogelwch cleifion ac rydym yn annog diwylliant adrodd agored o ddigwyddiadau difrifol i alluogi ymchwiliad llawn o bob achos.
Thank you, First Minister. In north Wales, however, we were shocked last week to learn that, of the 77 unintended or unexpected incidents resulting in patient deaths registered across Wales in the past 12 months, more than half of these fell within the Betsi Cadwaladr University Local Health Board. Every single one of these cases will have been simply devastating to the family and loved ones of these patients. First Minister, questions will be asked as to how the special measures and, indeed, your Government’s intervention in realising any improvement is, in fact, actually now to the contrary. I am asking you now: will you please commit to an inquiry as to why the safety of patients under this board and your Government’s responsibility appears to be increasingly compromised?
Diolch, Prif Weinidog. Yn y gogledd, fodd bynnag, cawsom sioc yr wythnos diwethaf i ddarganfod, o'r 77 digwyddiad nas bwriadwyd neu annisgwyl a arweiniodd at farwolaethau cleifion wedi’u cofrestru ledled Cymru yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, bod mwy na hanner y rhain ym Mwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Betsi Cadwaladr. Bydd pob un o'r achosion hyn wedi bod yn ddinistriol iawn i deuluoedd ac anwyliaid y cleifion hyn. Prif Weinidog, bydd cwestiynau’n cael eu gofyn ynghylch sut y mae'r mesurau arbennig ac, yn wir, ymyrraeth eich Llywodraeth o ran gwireddu unrhyw welliant yn gweithio i’r gwrthwyneb erbyn hyn, mewn gwirionedd. Rwy’n gofyn i chi nawr: a wnewch chi ymrwymo i ymchwiliad i pam mae’n ymddangos bod diogelwch cleifion o dan y bwrdd hwn a chyfrifoldeb eich Llywodraeth mewn perygl cynyddol?
The Member doesn’t fully understand these way the statistics are compiled. First of all, we encourage honesty and openness, and that means we encourage people to report serious incidents. Now, that means, just like the crime statistics, for example, that when more people report serious incidents, then more are recorded. It doesn’t mean that there are actually more serious incidents. That said, of course, we want to make sure those incidents are reported. Nothing should be said or done that will discourage reporting in the future, because we want to make sure that incidents are reported and are out in the open. I can say to the Member that, in 2016-17, the crude hospital mortality rate for BCU hospitals was 1.79 per cent, which is less than the Welsh average of 1.81 per cent. So, yes, it is important that every case is investigated, but it is important that people come forward, that there is an open culture dealing with complaints. And that I believe is what we’re seeing here—more complaints coming forward rather than more cases coming forward.
Nid yw'r Aelod yn deall yn llawn sut y mae'r ystadegau'n cael eu casglu. Yn gyntaf oll, rydym ni’n annog gonestrwydd a natur agored, ac mae hynny'n golygu ein bod ni’n annog pobl i adrodd am ddigwyddiadau difrifol. Nawr, mae hynny'n golygu, yn union fel yr ystadegau troseddu, er enghraifft, pan fo mwy o bobl yn adrodd am ddigwyddiadau difrifol, yna mae mwy’n cael eu cofnodi. Nid yw'n golygu bod mwy o ddigwyddiadau difrifol mewn gwirionedd. Wedi dweud hynny, wrth gwrs, rydym ni eisiau sicrhau bod y digwyddiadau hynny’n cael eu hadrodd. Ni ddylid dweud na gwneud unrhyw beth a fydd yn atal adrodd yn y dyfodol, oherwydd rydym ni eisiau sicrhau bod digwyddiadau'n cael eu hadrodd a’u bod yn gyhoeddus. Gallaf ddweud wrth yr Aelod mai 1.79 y cant oedd y gyfradd marwolaethau ysbyty crai ar gyfer ysbytai PBC yn 2016-17, sy'n is na chyfartaledd Cymru o 1.81 y cant. Felly, ydy, mae'n bwysig bod pob achos yn cael ei ymchwilio, ond mae'n bwysig bod pobl yn dod ymlaen, bod diwylliant agored wrth ymdrin â chwynion. Ac rwy’n credu mai dyma’r hyn yr ydym ni’n ei weld yma—mwy o gwynion yn dod i’r amlwg yn hytrach na mwy o achosion yn dod i’r amlwg.
3. Pa waith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i fynd i'r afael â thlodi tanwydd yng Nghwm Cynon? (OAQ51248)
3. What work is the Welsh Government undertaking to tackle fuel poverty in the Cynon Valley? (OAQ51248)
Our key programme for tackling fuel poverty is Welsh Government Warm Homes. Since 2011, we have invested over £240 million to improve the energy efficiency of over 45,000 homes. Since 2012, Nest has spent over £9 million in the Rhondda Cynon Taf area installing energy efficiency measures to low-income households.
Cartrefi Cynnes Llywodraeth Cymru yw ein rhaglen allweddol ar gyfer mynd i'r afael â thlodi tanwydd. Ers 2011, rydym ni wedi buddsoddi dros £240 miliwn i wella effeithlonrwydd ynni mewn dros 45,000 o gartrefi. Ers 2012, mae Nyth wedi gwario dros £9 miliwn yn ardal Rhondda Cynon Taf yn cyflwyno mesurau effeithlonrwydd ynni i gartrefi incwm isel.
First Minister, despite the progress being made in reducing fuel poverty in the Cynon Valley and across Wales through the Welsh Government’s suite of practical actions, it seems unlikely that fuel poverty will be eliminated by the previous stated target of 2018. Does the Welsh Government plan to review the fuel poverty strategy in light of that, and, if so, what lessons will be drawn from the successful and not so successful elements of the current plan?
Prif Weinidog, er gwaethaf y cynnydd sy’n cael ei wneud o ran lleihau tlodi tanwydd yng Nghwm Cynon a ledled Cymru trwy gyfres o gamau gweithredu ymarferol Llywodraeth Cymru, mae'n ymddangos yn annhebygol y bydd tlodi tanwydd yn cael ei ddileu erbyn y targed o 2018 a nodwyd yn flaenorol. A yw Llywodraeth Cymru yn bwriadu adolygu'r strategaeth tlodi tanwydd yng ngoleuni hynny, ac, os felly, pa wersi fydd yn cael eu dysgu o elfennau llwyddiannus a heb fod mor llwyddiannus y cynllun presennol?
The Welsh housing condition survey is now under way. That will provide important data to help to inform delivery of ‘Prosperity for All’. It will provide us with a range of information, including updated national fuel poverty estimates and data to help with the targeting of delivery measures. It will also help us to inform discussions with stakeholders, and that will mean, of course, that we can draw on the data that the survey provides in order to help to strengthen the strategy in the future.
Mae arolwg cyflwr tai Cymru wedi cychwyn erbyn hyn. Bydd hwnnw'n darparu data pwysig a fydd yn helpu i hysbysu cyflwyniad 'Ffyniant i Bawb'. Bydd yn rhoi amrywiaeth o wybodaeth i ni, gan gynnwys amcangyfrifon a data tlodi tanwydd cenedlaethol wedi eu diweddaru i helpu gyda thargedu mesurau cyflawni. Bydd hefyd yn ein helpu i hysbysu trafodaethau gyda rhanddeiliaid, a bydd hynny'n golygu, wrth gwrs, y gallwn fanteisio ar y data y mae'r arolwg yn eu darparu er mwyn helpu i gryfhau'r strategaeth yn y dyfodol.
First Minister, I agree with what you said about energy efficiency, but it’s also quite a startling fact that, according to Citizens Advice Cymru, only 12 per cent of those on lowest incomes are on the lowest available tariffs, and I do think there’s a job to be done here to inform people of the tariffs that are available and the lowest ones. Welsh Government, local authorities and housing associations, perhaps when they’re doing the various schemes that you’ve been referring to, can remind people how important it is to seek out the lowest tariff.
Prif Weinidog, rwy’n cytuno â'r hyn a ddywedasoch am effeithlonrwydd ynni, ond mae hefyd yn ffaith eithaf syfrdanol, yn ôl Cyngor ar Bopeth Cymru, mai dim ond 12 y cant o'r rheini sydd ar yr incwm isaf sydd ar y tariffau isaf sydd ar gael, ac rwy’n credu bod gwaith i'w wneud yn y fan yma i hysbysu pobl am y tariffau sydd ar gael a'r rhai isaf. Gall Llywodraeth Cymru, awdurdodau lleol a chymdeithasau tai, pan fyddant yn ymgymryd â’r gwahanol gynlluniau yr ydych chi wedi bod yn cyfeirio atynt efallai, atgoffa pobl pa mor bwysig yw hi i ddod o hyd i’r tariff isaf.
I’m sympathetic to that. People tend to stick with the same provider on the same tariff through convenience, and then, of course, they fail to get the best deal. What will help is to see—as the UK Government has adopted a Labour Party policy—caps on variable energy tariffs. That will help many people who have not taken the opportunity to change their tariffs, or find they are not able to do so, to benefit from lower prices.
Rwy'n cydymdeimlo â hynny. Mae pobl yn dueddol o aros gyda'r un darparwr ar yr un tariff oherwydd hwylustod, ac yna, wrth gwrs, maen nhw'n methu â chael y fargen orau. Yr hyn a fydd yn helpu yw gweld—gan fod Llywodraeth y DU wedi mabwysiadu polisi'r Blaid Lafur—capiau ar dariffau ynni newidiol. Bydd hynny'n helpu llawer o bobl nad ydynt wedi manteisio ar y cyfle i newid eu tariffau, neu sy’n canfod nad ydynt yn gallu gwneud hynny, i elwa ar brisiau is.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau, ac arweinydd Plaid Cymru, Leanne Wood.
Questions now from the party leaders, and, first of all, the Plaid Cymru leader, Leanne Wood.
Diolch, Llywydd. First Minister, later today, your Government is making a statement on minimum alcohol pricing. Now, I’m aware of the public health arguments and the need to reduce deaths from cancer in particular. But public health policy should be looking at all problematic substance use. What assessment has your Government made of the impact of minimum alcohol pricing on the use of other substances, like illegal drugs?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, yn ddiweddarach heddiw, mae eich Llywodraeth yn gwneud datganiad ar isafbris am alcohol. Nawr, rwy'n ymwybodol o’r dadleuon iechyd y cyhoedd a'r angen i leihau marwolaethau o ganser yn arbennig. Ond dylai polisi iechyd y cyhoedd fod yn ystyried yr holl ddefnydd o sylweddau sy'n peri problemau. Pa asesiad y mae eich Llywodraeth wedi ei wneud o effaith isafbris am alcohol ar y defnydd o sylweddau eraill, fel cyffuriau anghyfreithlon?
Well, we know that there will be some people, of course, who have an addiction. It may be that there are some who then look at illegal drugs. But, for the vast majority of people, this will have two outcomes. Firstly, it will help to reduce the health issues that surround over-drinking. And, secondly, actually, it will help pubs, because it’s the pubs that suffer the most as a result of supermarket selling that undercuts pubs, which we know are important for our communities. So, there is actually a commercial aspect to this as well. But we make no apologies for wanting to ensure that we get rid of scenarios where very cheap alcohol is available to people, in a way that causes them to drink too much and therefore affects their health.
Wel, rydym ni’n gwybod y bydd rhai pobl, wrth gwrs, sy’n gaeth. Efallai y bydd rhai sy’n ystyried cyffuriau anghyfreithlon wedyn. Ond, i’r mwyafrif llethol o bobl, bydd dau ganlyniad i hyn. Yn gyntaf, bydd yn helpu i leihau'r problemau iechyd sy'n gysylltiedig â goryfed. Ac, yn ail, bydd yn helpu tafarndai, a dweud y gwir, oherwydd y tafarndai sy'n dioddef fwyaf o ganlyniad i werthu gan archfarchnadoedd am brisiau llai na thafarndai, y gwyddom sy’n bwysig i'n cymunedau. Felly, mae agwedd fasnachol i hyn hefyd. Ond nid ydym yn ymddiheuro am fod eisiau sicrhau ein bod ni’n cael gwared ar sefyllfaoedd lle mae alcohol rhad iawn ar gael i bobl, mewn ffordd sy'n achosi iddyn nhw yfed gormod ac felly effeithio ar eu hiechyd.
I have some sympathy with the arguments that you’ve just outlined. But from your answer it doesn’t appear as though any assessment has been made between that link, which I hope very much is an oversight, First Minister. We need to reduce drug-related deaths as well as alcohol-related deaths. Now, drug-related deaths have reached a record high in Wales and England. According to latest figures, drug-related deaths are up 44 per cent compared to 2012. For Wales-only figures, in the latest year on record, there was also an increase on the previous year—168 people lost their lives in 2015. Hospital admissions are also up, which means an increased cost to public services and to the NHS. And, anecdotally, we all know that some people are openly using drugs in public places, on our streets, in town centres, where it’s less safe both for them and for others. First Minister, can you explain how your substance misuse strategy is using devolved powers to reduce drug-related hospital admissions and drug-related deaths?
Mae gen i rywfaint o gydymdeimlad â'r dadleuon yr ydych chi newydd eu hamlinellu. Ond nid yw’n ymddangos o'ch ateb fel pe byddai unrhyw asesiad wedi ei wneud o’r cysylltiad hwnnw, yr wyf yn gobeithio’n fawr sy’n rhywbeth y gwnaethoch chi ei anghofio, Prif Weinidog. Mae angen i ni leihau marwolaethau sy'n gysylltiedig â chyffuriau yn ogystal â marwolaethau sy'n gysylltiedig ag alcohol. Nawr, mae marwolaethau sy'n gysylltiedig â chyffuriau wedi cyrraedd eu huchaf erioed yng Nghymru a Lloegr. Yn ôl y ffigurau diweddaraf, mae marwolaethau sy'n gysylltiedig â chyffuriau 44 y cant yn uwch o’u cymharu â 2012. O ran ffigurau Cymru'n unig, yn y flwyddyn ddiweddaraf a gofnodwyd, roedd cynnydd o’r flwyddyn gynt hefyd—bu farw 168 o bobl yn 2015. Mae derbyniadau i ysbytai ar gynnydd hefyd, sy'n golygu cost gynyddol i wasanaethau cyhoeddus ac i'r GIG. Ac, yn anecdotaidd, rydym ni i gyd yn gwybod bod rhai pobl yn defnyddio cyffuriau yn agored mewn mannau cyhoeddus, ar ein strydoedd, yng nghanol trefi, lle mae'n llai diogel iddyn nhw ac i eraill. Prif Weinidog, a allwch chi esbonio sut y mae eich strategaeth camddefnyddio sylweddau yn defnyddio pwerau datganoledig i leihau derbyniadau i ysbytai a marwolaethau sy'n gysylltiedig â chyffuriau?
One of the problems that is faced at the moment is that the Misuse of Drugs Act 1971 has always found it difficult to keep up with new drugs as they appear onto the market Drugs like Spice—fairly new, causes people to become extremely violent. And the leader of Plaid Cymru is absolutely right—there is too much open use of drugs, and dealers who seem not to be too concerned about being caught. The first thing to do is to target the dealers. They need to be convicted and jailed—that’s where they belong, off the streets. Yes, it’s true to say that others may come forward, but it’s important to send that message.
Now, that’s not enough in itself; I understand that. How do we deal with people who misuse drugs? Well the substance misuse strategy is there to help to do that. It is a combination, to my mind, of medical intervention, but also being strong in terms of clamping down on people who supply the drugs.
Un o'r problemau a wynebir ar hyn o bryd yw bod Deddf Camddefnyddio Cyffuriau 1971 wedi ei chael hi’n anodd erioed i gadw i fyny â chyffuriau newydd wrth iddyn nhw ymddangos ar y farchnad. Mae Cyffuriau fel Spice—sy’n gymharol newydd, yn achosi i bobl droi’n hynod dreisgar. Ac mae arweinydd Plaid Cymru yn llygad ei lle—mae gormod o ddefnydd agored o gyffuriau, a gwerthwyr nad yw’n ymddangos eu bod yn rhy bryderus am gael eu dal. Y peth cyntaf i'w wneud yw targedu'r gwerthwyr. Mae angen eu cael yn euog a'u carcharu—dyna lle ddylen nhw fod, oddi ar y strydoedd. Ydy, mae'n wir dweud y gall eraill ymddangos, ond mae'n bwysig anfon y neges honno.
Nawr, nid yw hynny'n ddigon ynddo'i hun; rwy'n deall hynny. Sut ydym ni'n ymdrin â phobl sy'n camddefnyddio cyffuriau? Wel mae'r strategaeth camddefnyddio sylweddau yno i helpu i wneud hynny. Mae'n gyfuniad, yn fy nhyb i, o ymyrraeth feddygol, ond hefyd bod yn gryf o ran cosbi pobl sy'n cyflenwi'r cyffuriau.
Well, locking up the dealers hasn’t worked so far, and those powers are outwith your control. What you do have control over is health. Now, a harm-reduction approach has proven to be the most effective at reducing drug-related deaths. And, in your substance misuse strategy, you claim to be committed to a harm-reduction approach. We won’t know whether the actions that you’ve taken are sufficient until the new Welsh statistics come out this winter. But, of course, the Wales-and-England statistics that we’ve already seen don’t bode well.
If you were serious about reducing drug-related deaths, as well as reducing the wider social problems, you would be open to the solutions proposed by Plaid Cymru police and crime commissioner, Arfon Jones. Will you agree to meet Arfon Jones and provide the police and others with the support that they need to enable a suitably located pilot safe injecting facility, which would reduce harm to the public, as well as help to reduce unnecessary deaths from harmful drugs?
Wel, nid yw rhoi’r gwerthwyr dan glo wedi gweithio hyd yma, ac mae'r pwerau hynny y tu hwnt i'ch rheolaeth. Yr hyn y mae gennych chi reolaeth drosto yw iechyd. Nawr, dull lleihau niwed fu’r dull mwyaf effeithiol o ran lleihau marwolaethau sy'n gysylltiedig â chyffuriau. Ac, yn eich strategaeth camddefnyddio sylweddau, rydych chi'n honni eich bod wedi ymrwymo i ddull lleihau niwed. Ni fyddwn yn gwybod a yw'r camau yr ydych chi wedi eu cymryd yn ddigonol tan i ystadegau newydd Cymru gael eu cyhoeddi y gaeaf hwn. Ond, wrth gwrs, nid yw’r ystadegau Cymru a Lloegr yr ydym ni wedi eu gweld eisoes yn argoeli’n dda.
Os oeddech chi o ddifrif am leihau marwolaethau sy'n gysylltiedig â chyffuriau, yn ogystal â lleihau'r problemau cymdeithasol ehangach, byddech chi’n agored i'r atebion a gynigiwyd gan gomisiynydd heddlu a throseddu Plaid Cymru, Arfon Jones. A wnewch chi gytuno i gyfarfod ag Arfon Jones a rhoi cymorth sydd ei angen arnynt i'r heddlu ac eraill i alluogi cyfleuster chwistrellu diogel arbrofol mewn lleoliad addas, a fyddai'n lleihau niwed i'r cyhoedd, yn ogystal â helpu i leihau marwolaethau diangen o gyffuriau niweidiol?
Well, there are already regular meetings that take place between the police and crime commissioners and Ministers in any event. It is absolutely right to say that there is very little point, nor would it be right, to see substance misuse as something that is a crime. There are people who have medical issues; the suppliers are different. But those people, of course, who are in a position where they misuse substances, the intervention for them has to be medical. And that means working with the police—that’s true; it’s what the substance misuse strategy is designed to do. She herself said we’re waiting for the Welsh figures, and we want to make sure those Welsh figures show that we are seeing a positive effect on substance misuse. But the challenge is always there: how do you deal with new drugs that appear, all the time, synthesised originally from drugs that didn’t exist in 1971? She’s right to mention heroin—right to mention heroin. But it’s hugely important that we work with the police and crime commissioners, as we do, and that we develop and give our substance misuse strategy the time to develop, and in that way I believe we will help more and more people to get off the substances they become addicted to.
Wel, ceir cyfarfodydd rheolaidd eisoes a gynhelir rhwng y comisiynwyr heddlu a throseddu a Gweinidogion beth bynnag. Mae'n gwbl gywir i ddweud nad oes llawer iawn o bwynt, ac na fyddai’n iawn ychwaith, i ystyried camddefnyddio sylweddau fel rhywbeth sy'n drosedd. Ceir pobl sydd â phroblemau meddygol; mae'r cyflenwyr yn wahanol. Ond y bobl hynny, wrth gwrs, sydd mewn sefyllfa lle maen nhw’n camddefnyddio sylweddau, mae’n rhaid i’r ymyrraeth iddyn nhw fod yn feddygol. Ac mae hynny'n golygu gweithio gyda'r heddlu—mae hynny'n wir; dyna'r hyn y mae’r strategaeth camddefnyddio sylweddau wedi ei llunio i'w wneud. Dywedodd hi ei hun ein bod ni’n aros am ffigurau Cymru, ac rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod y ffigurau Cymru hynny yn dangos ein bod ni’n gweld effaith gadarnhaol ar gamddefnyddio sylweddau. Ond mae'r her bob amser yno: sut ydych chi'n ymdrin â chyffuriau newydd sy'n ymddangos, drwy'r amser, wedi eu syntheseiddio'n wreiddiol o gyffuriau nad oeddent yn bodoli ym 1971? Mae hi'n iawn i sôn am heroin—yn iawn i sôn am heroin. Ond mae'n bwysig iawn ein bod ni'n gweithio gyda'r comisiynwyr heddlu a throseddu, fel yr ydym yn ei wneud, a'n bod ni’n datblygu ac yn rhoi’r amser i’n strategaeth camddefnyddio sylweddau ddatblygu, ac yn y modd hwnnw, rwy'n credu y byddwn ni'n helpu mwy a mwy o bobl i roi’r gorau i gymryd y sylweddau y maen nhw’n dod yn gaeth iddynt.
Arweinydd yr wrthblaid, Andrew R.T. Davies.
The leader of the opposition, Andrew R.T. Davies.
Thank you, Presiding Officer. First Minister, there are pressures across the United Kingdom when it comes to the health service. In June 2015, your Government took in to special measures the north Wales health board, Betsi Cadwaladr, and, in March this year, you said that actually where deficits run out of control and problems exist in other health boards across Wales, you might well have to consider intervening in those health boards. What we’ve learnt in recent months is that the deficit has doubled in the north Wales health board, waiting times have gone up by 79 per cent—from 4,858 to 8,700—and the deficit is projected at the end of this year to be £100 million cumulatively over the three years: £50 million for this one financial year, and the previous two were £25 million. How can people have confidence that your Government is putting Betsi on the road to recovery and, importantly, that the concerns that are raised by the Member from Aberconwy are being addressed, when the statistics show that, on waiting times, on recruitment and deficit control and reduction you are missing all your own targets?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, mae pwysau ar draws y Deyrnas Unedig pan ddaw i’r gwasanaeth iechyd. Ym mis Mehefin 2015, gwnaeth eich Llywodraeth fwrdd iechyd Gogledd Cymru, Betsi Cadwaladr, yn destun mesurau arbennig, ac ym mis Mawrth eleni, dywedasoch, mewn gwirionedd, lle mae diffygion yn mynd allan o reolaeth a phroblemau yn bodoli mewn byrddau iechyd eraill ledled Cymru, efallai’n wir y bydd yn rhaid i chi ystyried ymyrryd yn y byrddau iechyd hynny. Yr hyn yr ydym ni wedi ei ddysgu yn ystod y misoedd diwethaf yw bod y diffyg wedi dyblu ym mwrdd iechyd gogledd Cymru, bod amseroedd aros wedi cynyddu 79 y cant—o 4,858 i 8,700—a rhagwelir y bydd y diffyg ar ddiwedd y flwyddyn hon yn £100 miliwn yn gronnus dros y tair blynedd: £50 miliwn ar gyfer yr un flwyddyn ariannol hon, ac roedd y ddwy flaenorol yn £25 miliwn. Sut all pobl fod yn ffyddiog bod eich Llywodraeth yn rhoi Betsi ar y trywydd i wella ac, yn bwysig, bod y pryderon a godir gan yr Aelod o Aberconwy yn cael sylw, pan fo'r ystadegau'n dangos, o ran amseroedd aros, o ran recriwtio a rheoli a lleihau diffygion eich bod chi’n methu eich holl dargedau eich hun?
Well, this is simply wrong. First of all, to clarify his suggestion that there will be £100 million deficit, we do not expect any of the health boards to come in with a deficit by the end of this financial year, and that is a message that we make very plain to them.
Wel, mae hyn yn anghywir, yn syml. Yn gyntaf oll, i egluro ei awgrym y bydd diffyg o £100 miliwn, nid ydym yn disgwyl i unrhyw un o'r byrddau iechyd ddangos diffyg erbyn diwedd y flwyddyn ariannol hon, ac mae honno'n neges yr ydym ni’n ei gwneud yn eglur iddyn nhw.
Well, First Minister, with the greatest respect, in their own board papers, which I presume you have sight of and, obviously, help put together because it’s under your control, this health board, they are projecting a deficit in this financial year of £50 million. It’s not my calculation; it’s their calculation, and they say that unless there are mitigating measures and actions implemented to bring that deficit down, that deficit will exist. Here in Cardiff, you are saying that isn’t the case. Your own managers and directors in north Wales who are responsible for the day-to-day delivery of service are saying that there is this deficit. You can’t have the two working there. Perhaps it’s a cause for concern that you’re so disconnected from what is actually happening on the ground. I ask you again, First Minister, with waiting times going through the roof, with the deficit not in control and, above all, the inability to recruit and retain staff, either at GP level or within the hospitals, how, after nearly three years under your direct supervision and control, can the residents of north Wales have confidence that their health board is on the road to recovery?
Wel, Prif Weinidog, gyda'r parch mwyaf, yn eu papurau bwrdd eu hunain, yr wyf yn tybio eich bod chi wedi eu gweld ac, yn amlwg, wedi helpu i’w llunio, gan ei fod o dan eich rheolaeth chi, y bwrdd iechyd hwn, maen nhw'n rhagweld diffyg yn y flwyddyn ariannol hon o £50 miliwn. Nid fy nghyfrifiad i yw e; eu cyfrifiad nhw, ac maen nhw’n dweud, oni bai bod mesurau a chamau lliniaru yn cael eu cyflwyno i ostwng y diffyg hwnnw, y bydd y diffyg hwnnw'n bodoli. Yma yng Nghaerdydd, rydych chi’n dweud nad yw hynny’n wir. Mae eich rheolwyr a'ch cyfarwyddwyr eich hun yn y gogledd sy'n gyfrifol am ddarpariaeth gwasanaethau o ddydd i ddydd yn dweud bod y diffyg hwn yn bodoli. Ni allwch chi gael y ddau’n gweithio yno. Efallai ei bod yn destun pryder eich bod chi wedi eich datgysylltu cymaint o'r hyn sy'n digwydd ar lawr gwlad. Gofynnaf i chi eto, Prif Weinidog, gydag amseroedd aros yn mynd drwy'r to, gyda diffyg nad yw dan reolaeth ac, yn anad dim, yr anallu i recriwtio a chadw staff, ar lefel meddygon teulu nac yn yr ysbytai, sut, ar ôl bron i dair blynedd o dan eich goruchwyliaeth a'ch rheolaeth uniongyrchol chi, all trigolion y gogledd fod yn ffyddiog bod eu bwrdd iechyd ar y llwybr i wella?
They can have every confidence. As I’ve said, we do not expect the health board to be in deficit by the end of the financial year. If they identify an issue now, they must deal with it. That is their responsibility. He talks about waiting lists going through the roof and offers no evidence for that. He also says that there are problems with recruitment and retention. I can say to him that ‘Train. Work. Live.’ has been hugely successful in filling training places, particularly in terms of nursing applications as well. And, do you know, what GPs say to us—and I’ve had this from one consultant who said this to me a month ago—‘The reason why I wanted to come to Wales was I liked the recruitment campaign’, and two other words: Jeremy Hunt.
Gallant fod yn gwbl ffyddiog. Fel y dywedais, nid ydym ni’n disgwyl i'r bwrdd iechyd ddangos diffyg erbyn diwedd y flwyddyn ariannol. Os ydyn nhw’n nodi problem nawr, mae'n rhaid iddyn nhw ymdrin â hi. Eu cyfrifoldeb nhw yw hynny. Mae'n sôn am restrau aros sy'n mynd drwy'r to ac nid yw'n cynnig unrhyw dystiolaeth o hynny. Mae hefyd yn dweud bod problemau gyda recriwtio a chadw. Gallaf ddweud wrtho fod 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.' wedi bod yn hynod lwyddiannus o ran llenwi lleoedd hyfforddi, yn enwedig o ran ceisiadau nyrsio hefyd. A wyddoch chi beth mae meddygon teulu yn ei ddweud wrthym ni—ac rwyf i wedi cael hyn gan un meddyg ymgynghorol a ddywedodd hyn wrthyf fis yn ôl—'Y rheswm pam yr oeddwn i eisiau dod i Gymru oedd oherwydd fy mod i’n hoffi'r ymgyrch recriwtio', a dau air arall: Jeremy Hunt.
Why are waiting times that much better in the UK as opposed to what’s happening here in Wales?
Pam mae amseroedd aros gymaint yn well yn y DU o’u cymharu â’r hyn sy'n digwydd yma yng Nghymru?
Are they?
Ydyn nhw?
I used figures to—. Well, you say they’re not, First Minister. A&E—the 12-hour wait in England—there are 78 people waiting out of a population of 55 million people 12 hours or more in A&E. In Wales, the figure was 2,438 out of a population of 3 million. They’re not my figures; they’re your figures. What I’m just trying to seek from you, First Minister, is some ability to have confidence. I used the waiting times that your Government published last week that said that waiting times had doubled from 4,858 to 8,708. I used the deficit figures that the health board themselves have published in their board report. I’ve used the example that the health board say themselves that this deficit will exist at the end of the financial year unless mitigating actions are taken. So, everything I have quoted to you has come either from the health board or are statistics that have come from your own Government. I merely seek assurances from you, First Minister, after nearly two-and-a-half years of your Government being in direct control of the north Wales health board, that the health board is progressing to a situation where waiting times will come down, doctor vacancies will be filled and, above all, the deficit will come under control. On two occasions you have failed to give any assurances to date. I think that tells you more about your grip on reality than it does about anything else.
Defnyddiais ffigurau i—. Wel, rydych chi’n dweud nad ydyn nhw, Prif Weinidog. Damweiniau ac achosion brys—yr arhosiad 12 awr yn Lloegr—mae 78 o bobl yn aros o bobl 12 awr neu fwy mewn adrannau damweiniau ac achosion brys o boblogaeth o 55 miliwn. Yng Nghymru, 2,438 o boblogaeth o 3 miliwn oedd y ffigur. Nid fy ffigurau i ydyn nhw; eich ffigurau chi ydyn nhw. Yr hyn yr wyf i’n ceisio ei gael gennych chi, Prif Weinidog, yw rhywfaint o allu i fod yn ffyddiog. Defnyddiais yr amseroedd aros a gyhoeddwyd gan eich Llywodraeth yr wythnos diwethaf a oedd yn dweud bod amseroedd aros wedi dyblu o 4,858 i 8,708. Defnyddiais y ffigurau diffyg y mae'r bwrdd iechyd ei hun wedi eu cyhoeddi yn ei adroddiad bwrdd. Rwyf wedi defnyddio'r enghraifft bod y bwrdd iechyd ei hun yn dweud y bydd y diffyg hwn yn bodoli ar ddiwedd y flwyddyn ariannol oni bai fod camau lliniaru’n cael eu cymryd. Felly, mae popeth yr wyf i wedi ei ddyfynnu i chi wedi dod gan y bwrdd iechyd neu’n ystadegau sydd wedi dod gan eich Llywodraeth eich hun. Y cwbl yr wyf i’n ofyn amdano yw sicrwydd gennych chi, Prif Weinidog, ar ôl bron i ddwy flynedd a hanner o'ch Llywodraeth yn bod mewn rheolaeth uniongyrchol o fwrdd iechyd gogledd Cymru, bod y bwrdd iechyd hwnnw’n symud ymlaen i sefyllfa lle bydd amseroedd aros yn lleihau, y bydd swyddi meddygon gwag yn cael eu llenwi ac, yn anad dim, y bydd y diffyg yn dod o dan reolaeth. Ar ddau achlysur, rydych chi wedi methu â rhoi unrhyw sicrwydd hyd yn hyn. Rwy'n credu bod hynny'n dweud mwy wrthych chi am eich gafael ar realiti nag y mae'n ei ddweud am unrhyw beth arall.
Well, all I can say to him is there’s been a complete abdication of responsibility towards the NHS in England. Every time a health board underperforms it’s never the fault of Jeremy Hunt, is it? Never the fault of the Conservative Government or Jeremy Hunt. Let me give him a figure that is correct so that he can mull over it: in England, the total waiting list is now the highest on record—the highest on record. That’s Tory stewardship of the NHS. There were 409,342 patients over the English target—that’s more than doubled over the last three years. More than doubled over the last three years. We know, in Wales, we’ve gone in the other direction. And he sits there and acquiesces a bung to Northern Ireland of £1.67 billion—some of it on health—and he did nothing to represent his country. [Interruption.] He did nothing to represent his country. What representations did he make to the UK Government and his colleagues to demand that Wales should get a Barnett equivalent of that money? Nothing; he’s too scared of them.
Wel, y cwbl y gallaf i ei ddweud wrtho yw bod ymwrthodiad llwyr o gyfrifoldeb am y GIG yn Lloegr. Bob tro mae bwrdd iechyd yn tanberfformio, nid bai Jeremy Hunt yw hynny, nage? Byth yn fai ar y Llywodraeth Geidwadol na Jeremy Hunt. Gadewch i mi roi ffigur iddo sy'n gywir er mwyn iddo allu ei bendroni: yn Lloegr, y rhestr aros gyffredinol yw’r fwyaf erioed erbyn hyn—y fwyaf erioed. Dyna stiwardiaeth y Torïaid o’r GIG. Roedd 409,342 o gleifion dros darged Lloegr—mae hynny wedi mwy na dyblu dros y tair blynedd diwethaf. Mwy na dyblu dros y tair blynedd diwethaf. Gwyddom, yng Nghymru, ein bod ni wedi mynd i'r cyfeiriad arall. Ac mae'n eistedd yn y fan yna ac yn cyd-fynd â chil-dwrn o £1.67 biliwn i Ogledd Iwerddon—rhywfaint ohono ar iechyd—ac ni wnaeth ddim i gynrychioli ei wlad. [Torri ar draws.] Ni wnaeth ddim i gynrychioli ei wlad. Pa sylwadau wnaeth ef i Lywodraeth y DU a'i gydweithwyr i fynnu y dylai Cymru gael swm Barnett cyfatebol i'r arian hwnnw? Dim o gwbl; mae arno ormod o’u hofn.
Arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.
Leader of the UKIP group, Neil Hamilton.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Returning to the theme mentioned by the leader of Plaid Cymru earlier on today—the Public Health (Minimum Price for Alcohol) (Wales) Bill—how can the First Minister possibly support a measure that is so regressive in the way it works? This is a measure that is explicitly designed, disproportionately, to target those drinks that are consumed in disproportionate measures by people on low incomes. It’s well known that low-income households buy fewer units of alcohol overall, but more of what they buy is priced at less than 40p per unit. Where’s the equity in a measure that leaves the champagne socialists of the posher suburbs of Cardiff unaffected, but target-bombs the beer drinkers of Blaenau Gwent?
Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Gan ddychwelyd at y thema y cyfeiriwyd ati gan arweinydd Plaid Cymru yn gynharach heddiw—Bil Iechyd y Cyhoedd (Isafbris am Alcohol) (Cymru)—sut ar y ddaear all y Prif Weinidog gefnogi mesur sydd mor atchweliadol yn y modd y mae'n gweithio? Mae hwn yn fesur sydd wedi ei lunio'n benodol, yn anghymesur, i dargedu'r diodydd hynny sy'n cael eu hyfed mewn mesurau anghymesur gan bobl ar incwm isel. Mae'n hysbys iawn bod aelwydydd incwm isel yn prynu llai o unedau o alcohol ar y cyfan, ond mae mwy o’r hyn y maen nhw’n ei brynu wedi ei brisio ar lai na 40c yr uned. Ble mae'r tegwch mewn mesur sy'n gadael sosialwyr siampaen maestrefi mwy llewyrchus Caerdydd heb eu heffeithio, ond yn targedu yfwyr cwrw Blaenau Gwent?
Is he seriously saying that people on low incomes are proportionately bigger drinkers? That’s snobbery of an extent that I’ve never quite seen before, I have to say. And the consequence of his argument is that, in that case, we should reduce the tax on tobacco, because that’s disproportionately regressive as well, so let’s reduce the tax on tobacco as well. It’s exactly the same argument. What we want to do is make sure that alcohol does not get cheaper and cheaper, as it has done, so that people drink more and more, because they see it as cheap.
As I said earlier on, there’s also an issue here for the pubs. Pubs are being hammered year after year after year after year by cheap supermarket alcohol, and pubs are responsible places where people drink—they look after and don’t serve people who are drunk—and pubs are being lost at a rate of knots in our communities. You speak to any publican and they will say to you that part of the reason is that people are buying cheap supermarket alcohol, sold at below-cost price, quite often. Now, those people deserve fairness as well. So, yes, of course there’s a health aspect to this, but also, of course, as a side issue, we know that one of the consequences is that it will provide a far better level playing field for pubs as well.
A yw o ddifrif yn dweud bod pobl ar incwm isel yn yfed mwy yn ôl eu cyfran? Mae hynny'n snobyddiaeth o raddau nad wyf i erioed wedi ei weld o'r blaen, mae'n rhaid i mi ddweud. A chanlyniad ei ddadl, yn yr achos hwnnw, yw y dylem ni leihau'r dreth ar dybaco, gan fod honno’n atchweliadol yn anghymesur hefyd, felly gadewch i ni leihau'r dreth ar dybaco hefyd. Mae'n union yr un ddadl. Yr hyn yr ydym ni eisiau ei wneud yw sicrhau nad yw alcohol yn dod yn rhatach ac yn rhatach, fel y mae wedi dod, fel bod pobl yn yfed mwy a mwy, gan eu bod yn ei ystyried yn rhad.
Fel y dywedais yn gynharach, ceir problem i’r tafarndai yma hefyd. Mae tafarndai yn cael eu hergydio flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn gan alcohol rhad o archfarchnadoedd, ac mae tafarndai’n fannau cyfrifol lle mae pobl yn yfed—maen nhw'n gofalu am bobl sy’n feddw ac yn gwrthod gwerthu iddynt—ac mae tafarndai'n cael eu colli yn eithriadol o gyflym yn ein cymunedau. Siaradwch ag unrhyw dafarnwr a bydd yn dweud wrthych mai rhan o'r rheswm yw bod pobl yn prynu alcohol rhad o archfarchnadoedd, sy’n cael ei werthu am bris is-gost, yn aml iawn. Nawr, mae'r bobl hynny yn haeddu tegwch hefyd. Felly, oes, wrth gwrs, mae agwedd iechyd i hyn, ond hefyd, wrth gwrs, fel mater cysylltiedig, gwyddom mai un o'r canlyniadau yw y bydd yn cynnig sefyllfa llawer mwy teg i dafarndai hefyd.
I didn’t say that people on low incomes buy more alcohol; I said the opposite actually—that people on low incomes buy less alcohol overall than people on higher incomes, but more of the alcohol that they do drink is cheaper brands, not more expensive brands, so it’s going to have a disproportionately tough effect upon people on low incomes.
The Centre for Economics and Business Research said in 2009 that there’s substantial evidence, overall, that heavier drinkers are least responsive to price changes. So, the problem alcohol drinkers are the ones who’re least likely to respond to the measures that are now being proposed. What’s going to happen here is that the real problem drinkers will carry on drinking, and perhaps they’ll have less money to spend on things like food. So, in other dietary respects, their health is going to suffer. This will have no positive impact whatsoever. The only people who are really going to benefit from this are the supermarkets, because this is not a tax that is being imposed—it will just raise the price of a cheap product, and that will produce extra profits for the supermarkets. It certainly won’t produce extra profits for pubs.
Ni ddywedais fod pobl ar incwm isel yn prynu mwy o alcohol; dywedais y gwrthwyneb a dweud y gwir—bod pobl ar incwm isel yn prynu llai o alcohol yn gyffredinol na phobl ar incwm uwch, ond mae mwy o'r alcohol y maen nhw’n ei yfed yn frandiau rhatach, nid brandiau drytach, felly bydd yn cael effaith anghymesur o galed ar bobl ar incwm isel.
Dywedodd y Ganolfan Ymchwil Economeg a Busnes yn 2009 fod tystiolaeth sylweddol, yn gyffredinol, mai yfwyr trymach sydd leiaf ymatebol i newidiadau i brisiau. Felly, yr yfwyr alcohol sy’n peri problemau yw’r rhai sydd leiaf tebygol o ymateb i'r mesurau sy’n cael eu cynnig nawr. Yr hyn sy'n mynd i ddigwydd yma yw y bydd yr yfwyr sy’n peri problemau gwirioneddol yn parhau i yfed, ac efallai y bydd ganddyn nhw lai o arian i'w wario ar bethau fel bwyd. Felly, o safbwyntiau deietegol eraill, mae eu hiechyd yn mynd i ddioddef. Ni fydd hyn yn cael unrhyw effaith gadarnhaol o gwbl. Yr unig bobl sydd wir yn mynd i fanteisio ar hyn yw'r archfarchnadoedd, oherwydd nid treth sy'n cael ei chodi yw hon—bydd yn codi pris cynnyrch rhad, a bydd hynny'n cynhyrchu elw ychwanegol i'r archfarchnadoedd. Yn sicr ni fydd yn cynhyrchu elw ychwanegol i dafarndai.
Well, again, the same argument could be used for cigarettes. If he’s saying that the tax on cigarettes should be reduced because it’s regressive, let’s hear him say that. As far as alcohol is concerned, we know that alcohol has got proportionately cheaper, we know that it has encouraged people to drink more—there’s no question about that; if it’s cheaper it will do that. This is a way of ensuring that the balance is right between the price of alcohol and people’s health. I see nothing wrong with that, and it’s hugely important that we have a responsible attitude to alcohol, rather than one that says, ‘Buy one, get one free’, ‘Buy two, get one free’—and they’re not always on the cheapest brands; they’re quite often on brands that are proportionately quite expensive. That’s the way that people are encouraged to buy more and drink more. Surely, that’s not something that we want to encourage.
Wel, eto, gellid defnyddio'r un ddadl ar gyfer sigaréts. Os yw'n dweud y dylai'r dreth ar sigaréts gael ei gostwng gan ei bod yn atchweliadol, gadewch i ni ei glywed yn dweud hynny. O ran alcohol, rydym ni’n gwybod bod alcohol wedi dod yn rhatach yn gymesur, rydym ni’n gwybod ei fod wedi annog pobl i yfed mwy—nid oes unrhyw amheuaeth am hynny; os yw'n rhatach bydd yn gwneud hynny. Mae hon yn ffordd o sicrhau bod y cydbwysedd yn iawn rhwng pris alcohol ac iechyd pobl. Nid wyf yn gweld dim o'i le ar hynny, ac mae'n hynod bwysig bod gennym ni agwedd gyfrifol at alcohol, yn hytrach nag un sy'n dweud, 'Prynu un, cael un am ddim', 'Prynu dau, cael un am ddim'—ac nid yw hynny ar y brandiau rhataf bob amser; mae’n aml iawn ar frandiau sy'n eithaf drud yn gymesur. Dyna'r ffordd y mae pobl yn cael eu hannog i brynu mwy ac yfed mwy. Does bosib bod hynny’n rhywbeth yr ydym ni eisiau ei annog.
There is a problem with a relatively small number of people who overindulge. And, of course, we do want to target those. The problem with a measure of this kind is that it’s so scattergun in its approach that it actually penalises the many who are moderate drinkers whilst not actually having any measurable effect upon those whom we do want to help.
Ceir problem gyda nifer gymharol fach o bobl sy'n goryfed. Ac, wrth gwrs, rydym ni eisiau targedu'r rheini. Y broblem gyda mesur o'r math hwn yw ei fod gymaint ar hap o ran ei ddull ei fod mewn gwirionedd yn cosbi’r llawer sy'n yfwyr cymedrol heb gael unrhyw effaith fesuradwy ar y rheini yr ydym ni eisiau eu helpu mewn gwirionedd.
I don’t follow that logic. The same logic applies to cigarettes. He could stand up and he could say, ‘Well, it penalises the occasional smoker, and so the duty on tobacco should be reduced.’ The two things have the same kind of effect. Look, for me, it’s hugely important that, as a society, we don’t have alcohol being sold below cost price—and it happens in some of the offers we see in supermarkets—and we don’t have people being encouraged to buy more alcohol than they otherwise would want to buy. That encourages people who would otherwise be quite moderate drinkers to drink more than is good for them, and that is something that we’re keen to avoid.
As it happens, as a side effect, it also enables pubs to be able to compete on a level playing field with the supermarkets that have driven so many pubs out of business. Don’t talk to me, talk to publicans and they will tell you this. The difference in price, proportionally, between supermarket alcohol now and alcohol in pubs is far, far greater than ever it was before. We need to make sure that people have a place to go in villages where they live, through pubs, for example. This is not what the intention of the legislation is—the intention is that it’s legislation that deals with health. But there are, of course, wider effects that are identified.
Nid wyf yn deall y rhesymeg honno. Mae'r un rhesymeg yn berthnasol i sigaréts. Gallai sefyll ar ei draed a gallai ddweud, 'Wel, mae'n cosbi'r ysmygwr achlysurol, ac felly dylid gostwng y dreth ar dybaco.' Mae’r ddau beth yn cael yr un math o effaith. Edrychwch, i mi, mae'n hynod bwysig, fel cymdeithas, nad oes gennym ni alcohol yn cael ei werthu islaw'r pris cost—ac mae'n digwydd yn rhai o'r cynigion a welwn mewn archfarchnadoedd—ac nad oes gennym ni bobl yn cael eu hannog i brynu mwy o alcohol nag y byddent eisiau ei brynu fel arall. Mae hynny'n annog pobl a fyddai fel arall yn yfwyr eithaf cymedrol i yfed mwy na sy'n dda iddynt, ac mae hynny'n rhywbeth yr ydym ni’n awyddus i'w osgoi.
Fel mae'n digwydd, fel sgîl-effaith, mae hefyd yn galluogi tafarndai i allu cystadlu ar sail deg gyda'r archfarchnadoedd sydd wedi gyrru cymaint o dafarndai allan o fusnes. Peidiwch â siarad â mi, siaradwch â thafarnwyr a byddant yn dweud hyn wrthych chi. Mae'r gwahaniaeth mewn pris, yn gymesur, rhwng alcohol archfarchnadoedd nawr ac alcohol mewn tafarndai yn llawer iawn mwy nag a fu erioed o'r blaen. Mae angen i ni sicrhau bod gan bobl le i fynd yn y pentrefi lle maen nhw’n byw, trwy dafarndai, er enghraifft. Nid dyma fwriad y ddeddfwriaeth—y bwriad yw ei bod yn ddeddfwriaeth sy'n ymdrin ag iechyd. Ond, wrth gwrs, ceir effeithiau ehangach a nodir.
4. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn defnyddio prosesau caffael cyhoeddus i gynyddu lefelau cynhyrchu'r diwydiant garddwriaeth yng Nghymru? (OAQ51250)
4. How is the Welsh Government using public procurement to drive up horticulture production in Wales? (OAQ51250)
The National Procurement Service develops collaborative approaches that aim to grow the amount of Welsh produce supplied to the public sector.
Mae'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol yn datblygu dulliau cydweithredol sydd â’r nod o gynyddu faint o gynnyrch o Gymru a gyflenwir i'r sector cyhoeddus.
Thank you. I’ve just come from the vegetable summit being held in the Pierhead at the same time as in London and Edinburgh, and we heard really important pledges from a wide variety of producers and promoters of, for example, children’s rights. The children’s commissioner highlighted the fact that nearly 80 per cent of children aged five to 10 are not eating enough vegetables, and 95 per cent of 11 to 16-year-olds are not eating enough vegetables to be able to learn and play effectively, and that this is a children’s rights issue. We heard important pledges from the largest supermarket in the UK, Tesco, who have agreed to buy seasonable veg from UK growers, as well as putting more vegetables in their meal deals. Castell Howell, Brains, Cardiff University, Cardiff Metropolitan University, Cardiff and Vale University Local Health Board, Cardiff council all pledging to serve and promote more vegetables in their pubs, canteens and dining rooms. What can we do to ensure that that increased purchase of vegetables comes from Welsh producers, rather than from other UK outlets or, indeed, from abroad?
Diolch. Rwyf newydd ddod o'r uwchgynhadledd lysiau sy’n cael ei chynnal yn y Pierhead ar yr un pryd ag yn Llundain a Chaeredin, a chlywsom addewidion pwysig iawn gan amrywiaeth eang o gynhyrchwyr a hyrwyddwyr, er enghraifft, hawliau plant. Tynnodd y comisiynydd plant sylw at y ffaith nad yw bron i 80 y cant o blant pump i 10 oed yn bwyta digon o lysiau, ac nad yw 95 y cant o blant 11 i 16 mlwydd oed yn bwyta digon o lysiau i allu dysgu a chwarae'n effeithiol, a bod hwn yn fater hawliau plant. Clywsom addewidion pwysig gan archfarchnad fwyaf y DU, Tesco, sydd wedi cytuno i brynu llysiau tymhorol gan dyfwyr yn y DU, yn ogystal â chynnwys mwy o lysiau yn eu bargeinion pryd bwyd. Mae Castell Howell, Brains, Prifysgol Caerdydd, Prifysgol Fetropolitan Caerdydd, Bwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Caerdydd a'r Fro a chyngor Caerdydd i gyd yn addo gweini a hyrwyddo mwy o lysiau yn eu tafarndai, eu ffreuturiau a’u hystafelloedd bwyta. Beth allwn ni ei wneud i sicrhau bod y pryniant cynyddol hwnnw o lysiau yn dod oddi wrth gynhyrchwyr Cymru, yn hytrach na marchnadoedd eraill y DU neu, yn wir, o dramor?
Can I welcome the fact that the vegetable summit is taking place at the Pierhead building as we speak? It brings together farmers, retailers, processors and Government, looking at the supply chain and how we can raise vegetable production. We are committed, through the food and drink action plan, which we share with our publicly appointed industry board, to not only grow the Welsh food and drinks sector, but to do so sustainably and to tackle the deep-rooted challenges of diet. The National Procurement Service has set up buying arrangements that allow Welsh public bodies to access a wide range of vegetable products to support healthier meal planning.
A gaf i groesawu'r ffaith bod yr uwchgynhadledd lysiau yn cael ei chynnal yn adeilad Pierhead ar hyn o bryd? Mae'n dod â ffermwyr, manwerthwyr, proseswyr a Llywodraeth at ei gilydd, gan edrych ar y gadwyn gyflenwi a sut y gallwn gynyddu cynhyrchiant llysiau. Rydym ni wedi ymrwymo, drwy'r cynllun gweithredu ar fwyd a diod, yr ydym ni’n ei rannu gyda'n bwrdd diwydiant a benodwyd yn gyhoeddus, nid yn unig i dyfu sector bwyd a diod Cymru, ond i wneud hynny’n gynaliadwy ac i fynd i'r afael â heriau dwys deiet. Mae'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol wedi sefydlu trefniadau prynu sy'n galluogi cyrff cyhoeddus Cymru i gael mynediad at amrywiaeth eang o gynhyrchion llysiau i gefnogi cynllunio prydau bwyd iachach.
Yn dilyn cwestiwn Jenny Rathbone, a allwch chi ddweud wrthym ni pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu cael gydag awdurdodau lleol ynglŷn â chaffael bwyd i gyrff cyhoeddus er mwyn sicrhau bod mwy a mwy o gynhyrchwyr bwyd lleol yn cael eu defnyddio gan awdurdodau lleol? Hefyd, a allwch chi ddweud wrthym ni un peth mae eich Llywodraeth chi wedi ei wneud yn y flwyddyn ddiwethaf i wneud gwahaniaeth a sicrhau bod mwy a mwy o gynhyrchwyr bwyd lleol yn cael eu defnyddio yn y sector gyhoeddus?
Following on from Jenny Rathbone’s question, can you tell us what discussions the Welsh Government has had with local authorities on food procurement in the public sector to ensure that more local producers are used by local authorities? Also, can you tell us one thing that your Government has done over the past 12 months to make a difference and to ensure that more and more local producers are being used in the public sector?
Mae yna grŵp cydweithredol wedi cael ei sefydlu, ac mae’n cynnwys rhai o’r sector gyhoeddus yng Nghymru. Nod y grŵp hwnnw yw sicrhau ein bod ni’n gweithredu ar sicrhau bod yna fargen dda ynglŷn â chaffael. Mae hwnnw’n gweithio gyda chyrff cyhoeddus a hefyd gyda’r rheini sydd yn cynhyrchu er mwyn symud y project hwn ymlaen. So, felly, mae yna bethau’n cael eu gwneud wrth weithio gyda’r diwydiant er mwyn sicrhau bod mwy o fwyd a diod yn dod i mewn o Gymru. Un o’r pethau, wrth gwrs, sydd wedi newid dros y blynyddau yw, ar un adeg, un o’r problemau, gyda chytundebau mawr fel y gwasanaeth iechyd, oedd nad oedd dim corff neu fusnes digon mawr i sicrhau bod nwyddau yn mynd i mewn i’r farchnad honno ddydd ar ôl dydd, fis ar ôl mis. Mae hynny wedi newid nawr, ac mae hynny, wrth gwrs, o achos y gwaith rŷm ni wedi ei wneud fel Llywodraeth ynglŷn â chefnogi edrych ar hyn mewn ffordd wahanol ac nid yn yr un hen ffordd.
Well, a co-operative group has been established, and that includes some from the public sector in Wales, and the aim of that group is to ensure that we get a good deal on procurement. That is in collaboration with local bodies and the producers in order to progress this project. So, things are being done in working with the industry to ensure that more Welsh-produced food and drink is used in Wales. One of the problems, of course, which has changed over the years is that, at one time, one of the problems with the big contracts, such as those with the health service, was that there wasn’t a business or an organisation large enough to ensure that they could get into that market and that there was that sustainability of supply, day after day, month after month. But things have improved now, and that is, of course, as a result of the work that we’ve done as a Government in supporting the work to look at this in a different way.
Rydw i’n gweld, Brif Weinidog, fod eirin Dinbych yn mynd i fod yn cael eu gweini fel pwding yfory yn y Cynulliad. Felly, mae croeso i bawb gyfrannu drwy fwyta’r eirin hyfryd hynny. Ond wrth inni ymadael â’r polisi amaeth cyffredin, sydd erioed wedi rhoi unrhyw gefnogaeth i arddwriaeth yng Nghymru, pa gamau ydych chi’n mynd i’w cymryd fel Llywodraeth i sicrhau bod yna gefnogaeth i adeiladu’r seilwaith ar gyfer gwneud yn siŵr bod ffermwyr nawr yn gallu buddsoddi mewn garddwriaeth ac ar gyfer y marchnadoedd newydd?
I see, First Minister, that Denbigh plums are to be served as a dessert tomorrow, so everyone is welcome to contribute by eating those wonderful plums. But as we leave the common agricultural policy, which has never given any support to horticulture in Wales, what steps will you take as a Government to ensure that there is support to develop the infrastructure to ensure that farmers can now invest in horticulture for these new markets?
Nawr, mae hyn yn rhywbeth, wrth gwrs, rŷm ni’n ei ystyried gyda’r diwydiant ar hyn o bryd. Y peth cyntaf rydw i’n moyn ei bwysleisio, wrth gwrs, yw’r ffaith ein bod ni’n wastad wedi dweud y dylai’r un faint o arian fod ar gael yn y dyfodol â beth sydd nawr. Beth rŷm ni wedi dweud wrth Lywodraeth y Deyrnas Unedig yw y dylai’r arian gael ei ddodi mewn un lle ac nad oes unrhyw beth i’w newid ynglŷn â’r cyfanswm hynny heb fod yna gytundeb rhwng y Llywodraethau i gyd. Ond, wedi dweud hynny, mae yna gyfle inni nawr ystyried ym mha ffordd y gallwn ni ddefnyddio’r arian hynny er lles ffermwyr Cymru—edrych ar ffyrdd newydd, efallai, o weithio—ac mae hynny’n un peth y gallwn ni ei ystyried.
Rydw i’n cofio, 17 o flynyddoedd yn ôl, pan oeddwn i’n aelod o bwyllgor amaeth y Cynulliad, roedd yna adolygiad wedi cael ei wneud bryd hynny ar arallgyfeirio, a’r peth a ddaeth reit lan ar y top ynglŷn â beth oedd â’r cryfder mwyaf yn y pen draw oedd tyfu llysiau organig. Felly, mae hyn yn rhywbeth sydd wedi bod rownd ers amser, ond, wrth gwrs, nid oedd y system talu ‘subsidies’ yn ddigon hyblyg er mwyn sicrhau ein bod ni’n gallu defnyddio’r arian yn y ffordd y byddem ni eisiau. Mae yna gyfle nawr, wrth gwrs, yn y dyfodol, i sicrhau bod hyn yn digwydd.
Well, this is something that is under consideration with the industry at the moment. The first thing I’d like to emphasise is that the same amount of money should be available in future as is currently available. What we’ve told the UK Government is that the funding should be ring-fenced and that nothing should affect that without an agreement between all the Governments. Having said that, there is now an opportunity to consider in which way we can use that funding for the benefit of Welsh farmers—to look at alternate ways of working, perhaps—and that is one thing that we can consider.
I remember, 17 years ago, when I was a member of the Assembly’s agriculture committee, a review was undertaken at that time on diversification, and what came right at the top of the list, as regards the greatest strength in the sector ultimately was the cultivation of organic vegetables. So, this is something that has been around for some time, but, of course, the subsidy payment scheme wasn’t flexible enough in order to ensure that we could use that funding in the way in which we would wish to use it. There is an opportunity, in the future, to ensure that that happens.
5. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am batrymau hunangyflogaeth yng Nghymru? (OAQ51252)[R]
5. Will the First Minister make a statement on patterns of self-employment in Wales? (OAQ51252)[R]
Self-employment remains a cornerstone of the Welsh economy and is central to the national strategy. We continue to support businesses to start and grow, to invest and, of course, to improve their contribution to the economy of Wales.
Mae hunangyflogaeth yn parhau i fod yn gonglfaen economi Cymru ac mae'n ganolog i'r strategaeth genedlaethol. Rydym ni’n parhau i gefnogi busnesau i gychwyn a thyfu, i fuddsoddi ac, wrth gwrs, i wella eu cyfraniad at economi Cymru.
This afternoon, I chaired the cross-party group on small and medium-sized enterprises, and it was our pleasure to welcome the Federation of Small Businesses to launch their report, ‘Going Solo: Understanding Self-employment in Wales’, written by Professor Andrew Henley and Dr Mark Lang. There are a number of recommendations for Government there, but one of the stark issues in the report is that the largest levels of self-employment are in Powys, at 23 per cent, and the lowest levels are in the northern Valleys that I represent, and others, at 8.7 per cent. What specifically can the Welsh Government do to incentivise and increase self-employment in those Valleys communities, and particularly among under-represented groups and women?
Y prynhawn yma, cadeiriais y grŵp trawsbleidiol ar fentrau bach a chanolig, ac roedd yn bleser gennym groesawu'r Ffederasiwn Busnesau Bach i lansio ei adroddiad, 'Mynd ar eich Pen eich Hun: Deall Hunangyflogaeth yng Nghymru', a ysgrifennwyd gan yr Athro Andrew Henley a Dr Mark Lang. Ceir nifer o argymhellion i Lywodraeth ynddo, ond un o'r materion pwysicaf yn yr adroddiad yw bod y lefelau uchaf o hunangyflogaeth ym Mhowys, sef 23 y cant, a bod y lefelau isaf yn y Cymoedd gogleddol yr wyf i’n eu cynrychioli, ac eraill, sef 8.7 y cant. Beth all Llywodraeth Cymru ei wneud yn benodol i ysgogi a chynyddu hunangyflogaeth yn y cymunedau hynny yn y Cymoedd, ac yn enwedig ymhlith grwpiau heb gynrychiolaeth ddigonol a menywod?
What’s interesting about the report is that there’s been an assumption that the reason why more people are self-employed is because economic circumstances have dictated that—they lost their jobs. But, in fact, it seems to indicate that it’s an entrepreneurial pull. It’s actually a desire to be more entrepreneurial, which is something we have sought to encourage for many, many years in Wales. As somebody who was self-employed, mainly, before I came to this place, I understand some of the challenges that that can cause.
How do we take it forward in the Valleys? The Valleys taskforce. That’s done a lot of work to see how we can encourage more self-employment. I don’t believe that people lack entrepreneurial flair in the Valleys; I think it’s encouragement. It’s being able to say to people, ‘You can do this. There’s no reason why you can’t be successful.’ And people need that encouragement. And that’s exactly one of the things that the Valleys taskforce is looking to move forward with in the future.
Yr hyn sy'n ddiddorol am yr adroddiad yw y bu tybiaeth mai’r rheswm pam mae mwy o bobl yn hunangyflogedig yw oherwydd bod amgylchiadau economaidd wedi pennu hynny— eu bod nhw wedi colli eu swyddi. Ond, mewn gwirionedd, ymddengys ei fod yn dyniad entrepreneuraidd. Mae'n awydd mewn gwirionedd i fod yn fwy entrepreneuraidd, sy'n rhywbeth yr ydym ni wedi ceisio ei annog ers llawer iawn o flynyddoedd yng Nghymru. Fel rhywun a oedd yn hunangyflogedig, yn bennaf, cyn i mi ddod i'r lle hwn, rwy’n deall rhai o'r heriau y gall hynny eu hachosi.
Sut ydym ni’n bwrw ymlaen â hyn yn y Cymoedd? Tasglu’r Cymoedd. Mae hwnnw wedi gwneud llawer o waith i weld sut y gallwn annog mwy o hunangyflogaeth. Nid wyf yn credu bod gan bobl ddiffyg dawn entrepreneuraidd yn y Cymoedd; rwy'n credu ei fod yn fater o anogaeth. Mae'n golygu gallu dweud wrth bobl, 'Gallwch chi wneud hyn. Nid oes unrhyw reswm pam na allwch chi fod yn llwyddiannus.’ Ac mae angen yr anogaeth honno ar bobl. A dyna'n union un o'r pethau y mae tasglu'r Cymoedd yn bwriadu bwrw ymlaen ag ef yn y dyfodol.
First Minister, I also attended the event, which Hefin chaired earlier on, and we heard how rural Wales is heavily reliant on the contribution of self-employment to the economy. Hefin’s pointed out that 23 per cent of those in Powys are self-employed, and that compares to the Welsh average of 13 per cent. Now, the FSB Wales report has found that those who are self-employed tend to be older, and young people are not following in their footsteps. Can I ask what consideration has the Welsh Government given to understanding the barriers to young people becoming self-employed, in rural Wales in particular? What potential could a mid Wales growth deal play to ensure that there are local solutions that meet the demands of self-employment in Wales, as opposed to a pan-Wales solution, which might not always be appropriate?
Prif Weinidog, roeddwn innau hefyd yn bresennol yn y digwyddiad, a gadeiriwyd gan Hefin yn gynharach, a chlywsom sut mae Cymru wledig yn ddibynnol iawn ar gyfraniad hunangyflogaeth i’r economi. Nododd Hefin fod 23 y cant o'r rhai sydd ym Mhowys yn hunangyflogedig, ac mae hynny’n cymharu â chyfartaledd Cymru o 13 y cant. Nawr, mae adroddiad FSB Cymru wedi canfod bod y rheini sy'n hunangyflogedig yn tueddu i fod yn hŷn, ac nad yw pobl ifanc yn dilyn olion eu traed. A gaf i ofyn pa ystyriaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi ei rhoi i ddeall y rhwystrau sy’n atal pobl ifanc rhag bod yn hunangyflogedig, yng Nghymru wledig yn arbennig? Pa botensial allai bargen dwf canolbarth Cymru ei gynnig i sicrhau bod atebion lleol sy'n bodloni gofynion hunangyflogaeth yng Nghymru, yn hytrach nag ateb Cymru gyfan, efallai na fyddai’n briodol bob amser?
I think regional solutions are important. The Member is right to say that it can’t be one-size-fits-all across Wales. When it comes to younger people, much of it starts in schools, to my mind. I know that work has been done in schools with encouraging entrepreneurial projects, and, of course, the young entrepreneurs scheme, which we have, and also, of course, providing that kind of financial support to youngsters that they need. Older people often have access to capital in a way that younger people don’t, and they can use that capital to set up in business. How do we support people that come into business? Business Wales is one area where that’s done, of course. The development bank will be able to assist people to come into business as well. Improving small and medium-sized enterprises’ ability to access finance—that’s the biggie. We know that the banks in the UK have historically been resistant to providing capital for start-up enterprises, which is why we fell behind for many, many years, which is one of the reasons why the development bank will be there. You can encourage people, but they need to access capital to start up their business. Unless they’ve got family capital behind them, there’s got to be another way of doing it, and that is where Business Wales and where the Development Bank of Wales comes in.
Rwy'n credu bod atebion rhanbarthol yn bwysig. Mae'r Aelod yn iawn i ddweud na ellir cael un ateb i bawb ledled Cymru. Pan ddaw i bobl iau, mae llawer ohono'n dechrau mewn ysgolion, yn fy marn i. Gwn fod gwaith wedi ei wneud mewn ysgolion o ran annog prosiectau entrepreneuraidd, ac wrth gwrs, y cynllun entrepreneuriaid ifanc, sydd gennym ni, a hefyd wrth gwrs, darparu'r math hwnnw o gymorth ariannol i bobl ifanc sydd ei angen arnynt. Mae gan bobl hŷn fynediad yn aml at gyfalaf mewn modd nad oes gan bobl iau, a gallant ddefnyddio'r cyfalaf hwnnw i sefydlu busnes. Sut ydym ni'n cefnogi pobl sy'n dod i mewn i fusnes? Mae Busnes Cymru yn un maes lle mae hynny'n digwydd, wrth gwrs. Bydd y banc datblygu yn gallu cynorthwyo pobl i ddod i mewn i fusnes hefyd. Gwella gallu mentrau bach a chanolig i gael mynediad at gyllid—dyna'r peth mwyaf. Gwyddom fod y banciau yn y DU wedi bod yn amharod yn hanesyddol i ddarparu cyfalaf ar gyfer mentrau sy’n cychwyn, a dyna pam yr oeddem ni ar ei hôl hi am flynyddoedd lawer iawn, sef un o'r rhesymau pam y bydd y banc datblygu yno. Gallwch chi annog pobl, ond mae angen mynediad at gyfalaf arnyn nhw i ddechrau eu busnes. Oni bai bod ganddynt gyfalaf teuluol y tu ôl iddyn nhw, mae'n rhaid bod ffordd arall o’i wneud, a dyna lle mae Busnes Cymru a lle mae Banc Datblygu Cymru yn dod i mewn.
Un o’r pethau mwyaf trawiadol sydd yn yr adroddiad yw’r ffaith yma: fod 38 y cant o gyfanswm twf swyddi yng Nghymru dros y ddeng mlynedd diwethaf i’w briodoli i’r hunangyflogedig. Dros yr un cyfnod, nid oes cynnydd net o gwbl wedi bod yn y sector tramor—hynny yw, y sector mewnfuddsoddi. Ac eto, ac rwy’n dyfynnu’r adroddiad fan hyn:
‘mae iaith llunio polisïau economaidd wedi’i sgiwio’n anferth tuag at bwysigrwydd sicrhau mewnfuddsoddiad â pherchnogaeth dramor.’
A ydy’r Prif Weinidog yn derbyn ffigurau’r FSB, ac os yw e, a ydy e’n derbyn yr angen am newid pwyslais nawr i fusnesau cynhenid a’r hunangyflogedig?
One of the most striking things in the report is this fact: namely, that 38 per cent of the total jobs growth in Wales over the past 10 years can be attributed to the self-employed. Over the same period, there’s been no net increase in the inward investment sector. And again, and I quote from the report:
‘the language of economic policy-making is massively skewed toward the importance of securing foreign-owned inward investment.’
Does the First Minister accept the figures provided by the FSB, and if so, does he accept the need to change emphasis now to indigenous businesses and the self-employed?
Nid wyf yn credu bod yn rhaid inni ddewis. Rwy’n cytuno. Ar un adeg, rwy’n gwybod, yn ystod cyfnod y WDA, roedd y pwyslais yn hollol ar fuddsoddiad o dramor—yn hollol. Nid oedd ots gyda nhw am fusnesau bach. Rwy’n cofio siarad â rhai o’r bobl a oedd yn gweithio i’r WDA. Bryd hynny, roedd popeth, yr holl ffocws, ar sicrhau buddsoddiad, ac ar ôl LG, daeth dim byd mawr i mewn beth bynnag. So, mae’n hollbwysig sicrhau ein bod ni’n adeiladu sylfaen hunangyflogedig yr economi. Rwy’n deall hynny. Ond, nid wyf yn credu y dylem ni wneud hynny drwy osgoi unrhyw fath o help i fusnesau sydd yn cyflogi miloedd o bobl yng Nghymru, sef Tata, sef GE, sef Airbus, sef cwmnïau fel EADS ac yn y blaen, sydd yn cyflogi llawer iawn o bobl yng Nghymru. Felly, mae’n rhaid inni ddal i bwysleisio denu buddsoddiad o dramor. Ond, nid yw hynny’n meddwl mai dim ond hynny y dylem ei wneud. Byddwn i’n dadlau bod y cydbwysedd yn iawn gyda ni, ac rydym yn moyn sicrhau bod mwy a mwy o fusnesau nid dim ond yn cael eu sefydlu yng Nghymru, ond yn tyfu. Un o’r problemau yr ydym wastad wedi’u hwynebu yw’r ffaith bod busnesau’n tyfu i lefel, ac wedyn mae’r perchnogion yn eu gwerthu. Wel, mae’n rhaid inni sicrhau bod mwy yn cael ei wneud er mwyn sicrhau bod pobl yn teimlo eu bod yn gallu tyfu’r busnesau hynny er mwyn eu bod yn gallu mynd yn fwy. I mi, dyna beth yw’r her fwyaf yn yr economi: dweud wrth bobl, ‘Peidiwch â gwerthu mas. Sefwch i mewn. Fe wnawn ni eich helpu chi i dyfu yn fwy.’
I don’t think that we need to choose. I agree. At one time, in the days of the WDA, the emphasis was completely was on inward investment. They didn’t care, really, about small businesses. I remember talking to employees of the WDA. At that time, the focus was on securing inward investment, and after LG, nothing else big came in anyway. So, it is extremely important that we build a foundation of self-employment in the economy. I understand that. But, I don’t think that we can do that by avoiding giving any support to businesses that employ thousands of people in Wales, such as Tata, GE, Airbus, EADS, and so on, who employ thousands of people in Wales. So, we must maintain an emphasis on attracting foreign investment. But, it shouldn’t be solely our strategy, and I would argue that we have now struck the right balance, and we want to ensure that more and more businesses aren’t only established in Wales, but grow in Wales. One of the problems we’ve always faced is that businesses grow up to a particular level and then the owners sell them. So, we must ensure that more is done to ensure that people feel that they can grow those businesses so that they become larger. That, to me, is the greatest challenge in the economy: telling people, ‘Don’t sell out; stay and we’ll assist you to grow.’
6. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r sector gofal lliniarol yng Nghymru? (OAQ51226)
6. How is the Welsh Government supporting the palliative care sector in Wales? (OAQ51226)
The updated end-of-life care delivery plan, published in March, sets out the extensive range of actions we are taking to deliver a collaborative approach to improving end-of-life care throughout Wales. That includes £6.4 million to provide specialist palliative care services.
Mae'r cynllun cyflenwi gofal diwedd oes wedi’i ddiweddaru, a gyhoeddwyd ym mis Mawrth, yn nodi'r amrywiaeth eang o gamau yr ydym ni’n eu cymryd i ddarparu dull cydweithredol o wella gofal diwedd oes ledled Cymru. Mae hynny'n cynnwys £6.4 miliwn i ddarparu gwasanaethau gofal lliniarol arbenigol.
Thanks for your answer. As you are probably aware, the majority of end-of-life care in Wales is provided by Wales’s 13 adult and two children’s hospices. You indicate a figure of roughly £6.4 million—that’s what I think you said—but they spend £32.5 million a year to deliver those services in people’s homes, and also day care and respite. So, they are having to raise over £2 million a month, and they’re keen to help you, the Welsh Government, and their local health boards do very much more. How can you, or will you, engage with them and ask them how they can help you achieve more? Perhaps a little bit more funding from the health boards and the Government would save massively more for health boards and liberate services to help tackle some of the other problems we’ve heard referred to today in different contexts.
Diolch am eich ateb. Fel y gwyddoch yn ôl pob tebyg, darperir y rhan fwyaf o’r gofal diwedd oes yng Nghymru mewn 13 hosbis i oedolion a dwy hosbis i blant yng Nghymru. Rydych chi’n nodi ffigur o tua £6.4 miliwn—dyna a ddywedasoch rwy’n meddwl—ond maen nhw’n gwario £32.5 miliwn y flwyddyn i ddarparu'r gwasanaethau hynny yng nghartrefi pobl, a gofal dydd a gofal seibiant hefyd. Felly, maen nhw’n gorfod codi dros £2 filiwn y mis, ac maen nhw’n awyddus i'ch helpu chi, Llywodraeth Cymru, a'u byrddau iechyd lleol i wneud llawer iawn mwy. Sut gallwch chi, neu a wnewch chi, ymgysylltu â nhw a gofyn iddyn nhw sut y gallan nhw eich helpu i gyflawni mwy? Efallai y byddai ychydig mwy o gyllid gan y byrddau iechyd a'r Llywodraeth yn arbed llawer mwy i fyrddau iechyd ac yn rhyddhau gwasanaethau i helpu i fynd i'r afael â rhai o'r problemau eraill yr ydym ni wedi clywed cyfeirio atyn nhw heddiw mewn gwahanol gyd-destunau.
Well, if we look at the recent report by Hospice UK into hospice care in Wales, that is something that we welcome—what the report said. It recognises the positive steps outlined in the palliative and end-of-life care delivery plan. It does highlight the need for assurances about long-term funding. As part of the budget agreement with Plaid Cymru, we did make £1 million extra available in 2017 to further enhance end-of-life care provision. That is recurrent funding as well. But, of course, in terms of engagement with the sector, it is the care boards that provide that level of engagement, and that’s why, of course, we work with them in order to identify the resources that are needed.
Wel, os edrychwn ni ar yr adroddiad diweddar gan Hospice UK ar ofal hosbis yng Nghymru, mae hynny'n rhywbeth yr ydym ni’n ei groesawu—yr hyn a ddywedodd yr adroddiad. Mae'n cydnabod y camau cadarnhaol a amlinellir yn y cynllun cyflenwi gofal lliniarol a diwedd oes. Mae'n tynnu sylw at yr angen am sicrwydd am gyllid hirdymor. Yn rhan o'r cytundeb cyllideb gyda Phlaid Cymru, rhoddwyd £1 filiwn ychwanegol ar gael gennym yn 2017 i wella darpariaeth gofal diwedd oes ymhellach. Mae hwnnw'n gyllid ailadroddus hefyd. Ond wrth gwrs, o ran ymgysylltu â'r sector, y byrddau gofal sy'n darparu'r lefel honno o ymgysylltiad, a dyna pam, wrth gwrs, yr ydym ni’n gweithio gyda nhw i nodi'r adnoddau sydd eu hangen.
Mae’r grŵp trawsbleidiol ar hosbisau a gofal lliniarol yma yn y Cynulliad yn edrych ar y posibiliad o ymchwilio i sut i fynd i’r afael ag anghydraddoldebau yn y mynediad at ofal hosbis yng Nghymru. Mi gyfeirioch chi at yr arian a sicrhawyd mewn cytundeb rhyngom ni a’r Llywodraeth. Ond, onid y gwir amdani ydy bod cyfres o Lywodraethau Llafur wedi methu â mynd i’r afael â’r elfen sylfaenol yna, fod yna anghydraddoldeb yn y mynediad at y gofal cwbl, cwbl allweddol yma ar draws Cymru?
The cross-party group on hospices and palliative care here in the Assembly is looking at the possibility of holding an inquiry into how to deal with inequalities in terms of access to hospice care in Wales. You referred to the funding secured in agreement between us and the Government. But, isn’t the truth of the matter that a series of Labour Governments has failed to tackle that fundamental element, that there is inequality in terms of access to this crucial care across Wales?
Na, nid wyf i’n derbyn hynny. Rydym ni wedi sicrhau bod yna fuddsoddiad ar gael i fyrddau iechyd. Mae’n fater, wrth gwrs, i fyrddau iechyd sicrhau bod yna wasanaeth ar gael, ac mae hynny’n rhywbeth rŷm ni wedi gweithio gyda nhw arno, ynglŷn â sicrhau bod hwnnw’n cael ei weithredu. Rŷm ni’n gwybod bod hosbisau eu hunain wedi cymryd mwy o rôl yn y pum mlynedd diwethaf nag o’r blaen, nid dim ond o ran gofal, ond rhoi cyngor i bobl hefyd. Ac nawr, wrth gwrs, rŷm ni’n moyn gweithio gyda’r byrddau er mwyn sicrhau ein bod ni’n gwybod beth nesaf sy’n gorfod cael ei wneud er mwyn sicrhau bod yna wasanaeth cyson ar gael ar draws Cymru.
No, I don’t accept that. We have ensured that there is investment available to the health boards. It’s a matter for them, of course, to ensure that the service is available. It’s something that we worked with them on to ensure that that is implemented. We know that the hospices themselves have taken a greater role over the past five years than previously, not just on the care side, but in giving people advice as well. And now, of course, we wish to work with the boards to ensure that we know what next needs to be done, in order to ensure that there is a uniform service available throughout Wales.
7. Pa asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud o'r effaith y bydd unrhyw newidiadau i reolaethau mewnfudo yn dilyn Brexit yn ei chael ar y GIG yng Nghymru? (OAQ51229)
7. What assessment has the First Minister made of the impact that any changes to immigration controls following Brexit will have on the NHS in Wales? (OAQ51229)
Yes, it’s bad.
Ie, mae'n wael.
Well, I thank the First Minister for his observation, but the latest figures show that immigrant workers from the EU amount to just 1.55 per cent of employees in NHS Wales, and, given that the Welsh population of immigrants from the EU amounts to 3.3 per cent, it would seem that controls on immigration may well have a positive effect on our health service.
But, I have previously brought to the attention of this Chamber the fact that each year, 80,000 applicants to work in the UK NHS are turned down due to a lack of training places. Surely, First Minister, it is time that we in Wales expanded training facilities, reconsidered the practice of sending every nurse to university, and explored the possibility of reintroducing the distinction between SEN and SRN nurses and on-the-ward training, particularly for SEN staff. Incidentally, Mark Drakeford said in 2015 that,
‘Discussions about the long-term future of the Welsh NHS should sit outside the knockabout of day-to-day party politics.’
Perhaps, First Minister, we should once again examine that excellent suggestion.
Wel, diolchaf i'r Prif Weinidog am ei sylw, ond mae'r ffigurau diweddaraf yn dangos mai dim ond 1.55 y cant o gyflogeion GIG Cymru sy’n weithwyr mewnfudol o'r UE, ac, o ystyried mai 3.3 y cant yw poblogaeth mewnfudwyr Cymru o'r UE, mae'n ymddangos y gallai rheoli mewnfudiad gael effaith gadarnhaol ar ein gwasanaeth iechyd.
Ond, rwyf eisoes wedi tynnu sylw'r Siambr hon at y ffaith fod 80,000 o ymgeiswyr i weithio yn GIG y DU bob blwyddyn yn cael eu gwrthod oherwydd diffyg lleoedd hyfforddi. Does bosib, Prif Weinidog, nad yw’n bryd i ni yng Nghymru ehangu cyfleusterau hyfforddi, ailystyried yr arfer o anfon pob nyrs i'r brifysgol, ac archwilio'r posibilrwydd o ailgyflwyno'r gwahaniaeth rhwng nyrsys SEN ac SRN a hyfforddiant ar y ward, yn enwedig i staff SEN. Gyda llaw, dywedodd Mark Drakeford yn 2015,
Dylai trafodaethau am ddyfodol hirdymor GIG Cymru fod y tu allan i ymryson gwleidyddiaeth bleidiol o ddydd i ddydd.
Efallai, Prif Weinidog, y dylem ni ystyried yr awgrym ardderchog hwnnw unwaith eto.
Could I say to the Member that I could not care less where doctors come from when they work in the Welsh NHS, as long as they deliver an excellent service to our patients? There are many doctors who come from the EU, and beyond—India, of course; we know that many doctors have come from India. Frankly, they are great additions to our NHS. The market for doctors and for nurses is worldwide. It’s worldwide. People will go—it’s a portable qualification—to where they think they will get the best deal for them as an individual and for their families.
We know, for example, it’s true to say that EU nurses make up a fairly small percentage of the NHS workforce in Wales, but can we really afford to lose 360 nurses? Is that what he’s saying? Because what he seems to be saying is that that’s fine, as long as we train people to a lower standard in the future, and that will be fine as far as the future is concerned. Is he really saying, for example, that we don’t want doctors from the EU? Well, I have to say that I want to make sure that doctors and nurses come to work in Wales, regardless of their nationality, because they will add a lot more to the NHS than they take out. The myth that is peddled by his party is that, somehow, immigration puts a strain on the NHS. Most of the people who come to Wales are young. They pay taxes, and they pay far more in than they take out via the NHS. And we know that we pay tribute to those doctors from the EU and beyond who come to work in the Welsh NHS, who contribute to treating our people, who save lives. For me, that’s far more important than checking their passports.
A gaf i ddweud wrth yr Aelod nad oes unrhyw ots o gwbl gen i o ble mae meddygon yn dod pan eu bod yn gweithio yn GIG Cymru, cyhyd â'u bod yn darparu gwasanaeth rhagorol i'n cleifion? Ceir llawer o feddygon sy'n dod o'r UE, a thu hwnt—India, wrth gwrs; gwyddom fod llawer o feddygon wedi dod o India. Yn wir, maen nhw yn ychwanegiadau gwych at ein GIG. Mae'r farchnad ar gyfer meddygon a nyrsys yn fyd-eang. Mae'n fyd-eang. Bydd pobl yn mynd—mae'n gymhwyster symudol—i ble maen nhw'n meddwl y byddan nhw’n cael y fargen orau iddyn nhw fel unigolyn ac i’w teuluoedd.
Gwyddom, er enghraifft, ei bod yn wir i ddweud bod nyrsys o’r UE yn ganran eithaf bach o weithlu'r GIG yng Nghymru, ond a allwn ni wir fforddio colli 360 o nyrsys? Ai dyna’r hyn y mae'n ei ddweud? Oherwydd mae’n ymddangos mai’r hyn y mae’n ei ddweud yw bod hynny’n iawn, cyn belled â'n bod ni’n hyfforddi pobl i safon is yn y dyfodol, a bydd hynny'n iawn cyn belled ag y mae’r dyfodol yn y cwestiwn. A yw ef wir yn dweud, er enghraifft, nad ydym ni eisiau meddygon o'r UE? Wel, mae'n rhaid i mi ddweud fy mod i eisiau sicrhau bod meddygon a nyrsys yn dod i weithio yng Nghymru, waeth beth yw eu cenedligrwydd, oherwydd byddant yn ychwanegu llawer mwy at y GIG nag y maen nhw'n ei gymryd allan. Yr anwiredd sy’n cael ei wthio gan ei blaid yw bod mewnfudo, rywsut, yn rhoi straen ar y GIG. Mae'r rhan fwyaf o'r bobl sy'n dod i Gymru yn ifanc. Maen nhw’n talu trethi, ac maen nhw’n talu llawer mwy nac y maen nhw’n ei gymryd allan drwy'r GIG. Ac rydym ni’n gwybod ein bod ni’n talu teyrnged i'r meddygon hynny o'r UE a thu hwnt sy'n dod i weithio yn GIG Cymru, sy'n cyfrannu at drin ein pobl, sy'n achub bywydau. I mi, mae hynny'n llawer pwysicach na gwirio eu pasbortau.
The external affairs committee recently reported on the implication of Brexit for Welsh ports, of course, and there is criticism there that the economy Secretary hadn’t at that stage had direct conversations with his counterpart in Ireland, but I think that that may have happened now. Do you know whether there were any discussions about whether existing technology could be rolled out to help maintain the invisible border between Northern Ireland and the Republic, but also to reduce the delays in the transit of people between Wales and the Republic of Ireland itself?
Adroddodd y pwyllgor materion allanol yn ddiweddar ar oblygiadau Brexit i borthladdoedd Cymru, wrth gwrs, a cheir beirniadaeth yn y fan honno nad oedd Ysgrifennydd yr economi wedi cael sgyrsiau uniongyrchol bryd hynny gyda'i gyfatebwr yn Iwerddon, ond rwy’n credu efallai fod hynny wedi digwydd erbyn hyn. A ydych chi'n gwybod a oedd unrhyw drafodaethau ynghylch pa un a ellid cyflwyno technoleg bresennol i helpu i gynnal y ffin anweledig rhwng Gogledd Iwerddon a'r Weriniaeth, ond hefyd i leihau'r oedi o ran symud pobl rhwng Cymru a Gweriniaeth Iwerddon ei hun?
Well, firstly, the reason why the committee mentioned it is that I mentioned it to the committee. I was the one who first raised it, this issue of the ports. I discussed it months ago with Leo Varadkar, when he became Taoiseach, and made it clear that we could not support a scenario where there was a more seamless border between Northern Ireland and the Republic than between Wales and the Republic while 70 per cent of trade between GB and Ireland goes through Welsh ports. If there is any incentive to go through the Scottish ports instead, through Northern Ireland, obviously it’s bad and the committee identified that—it’s bad for Wales. So, there have been discussions with the Irish Government on this.
Frankly—I know the Member’s views on Brexit, and I appreciate them—I have now seen many documents from the UK Government that say that the issue of border control will be taken forward by way of innovative technology. It doesn’t exist. This technology doesn’t exist. If it existed we’d have sight of it by now. It talks about having innovative solutions, exploring solutions. That is code for, ‘We have no idea how to deal with this.’
It’s one thing, of course, to have passport-free travel between Wales and Ireland. Customs-free travel is a different thing. There were always random checks in those ports in years gone by, but not every vehicle was checked. There’s a greater problem in Dover, because the UK doesn’t have the capacity at the moment to put in place border controls in Dover without enormous delays, and the same, I suspect, applies on the French side as well, if I’m honest, in Calais.
I do not believe that there is a technological solution to this. If there was one, then by now we’d know from the UK Government what that solution is. One of the solutions that was put to me was that there would be cameras on the border between north and south in Ireland. You put cameras in Northern Ireland and we could open a book as to how long they’d stay there, because they would not. They just wouldn’t stay there. It’s a physical manifestation of the border. People would see them as a breach of the peace agreement.
So it’s an intractable problem. It can be resolved. The resolution is that the UK stays in the customs union. Then there’s no problem. There’s no problem. The UK leaves the customs union and you have to have the same kind of border as exists, for example, between Gibraltar and Spain, because Gibraltar is outside the customs union. That is an extremely hard border. You cannot have a scenario where goods go to two different markets in two different customs unions without any kind of physical checks on crossing a land border. This has always been the problem, to my mind. In the Brexit referendum, nobody thought about Ireland and nobody thought about that border, and it’s still an intractable problem. The solution? Stay in the customs union.
Wel, yn gyntaf, y rheswm pam y soniodd y pwyllgor amdano yw fy mod i wedi sôn amdano wrth y pwyllgor. Fi oedd yr un â’i gododd yn gyntaf, y mater hwn o'r porthladdoedd. Fe'i trafodais fisoedd yn ôl gyda Leo Varadkar, pan ddaeth yn Taoiseach, a’i gwneud yn eglur na allem ni gefnogi sefyllfa lle’r oedd ffin fwy di-dor rhwng Gogledd Iwerddon a'r Weriniaeth na rhwng Cymru a'r Weriniaeth tra bod 70 y cant o fasnach rhwng Prydain Fawr ac Iwerddon yn mynd trwy borthladdoedd Cymru. Os oes unrhyw gymhelliad i fynd trwy borthladdoedd yr Alban yn hytrach, trwy Ogledd Iwerddon, mae'n amlwg ei fod yn wael a nodwyd hynny gan y pwyllgor—mae’n wael i Gymru. Felly, bu trafodaethau gyda Llywodraeth Iwerddon ar hyn.
I fod yn blaen—rwy'n gwybod barn yr Aelod ar Brexit, ac rwy'n eu gwerthfawrogi—rwyf i wedi gweld llawer o ddogfennau gan Lywodraeth y DU erbyn hyn sy'n dweud y bydd y mater o reoli ffiniau yn cael ei ddatblygu trwy dechnoleg arloesol. Nid yw'n bodoli. Nid yw'r dechnoleg hon yn bodoli. Pe byddai’n bodoli, byddem ni wedi ei gweld erbyn hyn. Mae'n sôn am gael atebion arloesol, archwilio atebion. Dyna'r cod ar gyfer, 'Nid oes gennym ni unrhyw syniad sut i ymdrin â hyn.'
Mae’n un peth, wrth gwrs, cael teithio di-basbort rhwng Cymru ac Iwerddon. Mae teithio di-doll yn rhywbeth gwahanol. Roedd archwiliadau ar hap yn y porthladdoedd hynny bob amser yn y blynyddoedd a fu, ond nid oedd pob cerbyd yn cael ei archwilio. Ceir problem fwy yn Dover, gan nad oes gan y DU y gallu ar hyn o bryd i gyflwyno rheolaethau ffin yn Dover heb oedi enfawr, ac mae’r un fath, rwy’n amau, yn wir ar ochr Ffrainc hefyd, os ydw i'n onest, yn Calais.
Nid wyf yn credu bod ateb technolegol i hyn. Pe byddai un, yna byddem ni’n gwybod erbyn hyn gan Lywodraeth y DU beth yw'r ateb hwnnw. Un o'r atebion a gynigiwyd i mi oedd y byddai camerâu ar y ffin rhwng y gogledd a'r de yn Iwerddon. Os rhowch chi gamerâu yng Ngogledd Iwerddon gallem ni agor llyfr ar ba mor hir y bydden nhw’n aros yno, gan na fyddent. Ni fydden nhw’n aros yno. Mae'n amlygiad ffisegol o'r ffin. Byddai pobl yn eu gweld fel diffyg cydymffurfiad â’r cytundeb heddwch.
Felly mae'n broblem anhydrin. Gellir ei datrys. Yr ateb yw bod y DU yn aros yn yr undeb tollau. Yna nid oes unrhyw broblem. Nid oes unrhyw broblem. Os bydd y DU yn gadael yr undeb tollau, bydd yn rhaid i chi gael yr un math o ffin â hwnnw sy'n bodoli, er enghraifft, rhwng Gibraltar a Sbaen, gan fod Gibraltar y tu allan i'r undeb tollau. Mae honno'n ffin hynod o galed. Ni allwch chi gael sefyllfa lle mae nwyddau'n mynd i ddwy wahanol farchnad mewn dau wahanol undeb tollau heb unrhyw fath o archwiliadau ffisegol wrth groesi ffiniau tir. Mae hyn wedi bod yn broblem erioed, yn fy marn i. Ni feddyliodd neb am Iwerddon yn refferendwm Brexit, ac ni feddyliodd neb am y ffin honno, ac mae'n dal i fod yn broblem anhydrin. Yr ateb? Aros yn yr undeb tollau.
Of course, one of the greatest threats to staffing long term in the Welsh NHS would be for us to have a one-size-fits-all UK immigration policy after separation with the European Union. The University of Edinburgh have published a paper by Professor Christina Boswell, ‘Scottish Immigration Policy After Brexit: Evaluating Options for a Differentiated Approach’. It looks at a number of regional and national approaches to migration post Brexit, knowing the intentions of the UK Government in terms of their aspirations. The options include looking at human capital, a points-based system, post-study work schemes, employer-led schemes, occupational shortage lists, which I would suggest are of particular importance here in Wales, and in this paper they are proposing imaginative ways in order to have minimal administration costs and burdens. Would the First Minister agree that this is now worth exploring and taking forward seriously, and that we need Wales to have its say on a regional or national post-Brexit migration policy for the UK? Because at the moment, this is the only constituent part of the UK that has said very little about that prospect. Otherwise, we face having the UK net migration target being the big policy objective of the UK, which, as we know, will be detrimental to Welsh public services and the Welsh economy.
Wrth gwrs, un o'r bygythiadau mwyaf i staffio hirdymor yn GIG Cymru fyddai i ni gael un polisi mewnfudo ar gyfer y DU gyfan ar ôl gwahanu oddi wrth yr Undeb Ewropeaidd. Mae Prifysgol Caeredin wedi cyhoeddi papur gan yr Athro Christina Boswell, ‘Scottish Immigration Policy After Brexit: Evaluating Options for a Differentiated Approach'. Mae'n ystyried nifer o ddulliau rhanbarthol a chenedlaethol o ymdrin ag ymfudiad ar ôl Brexit, gan wybod beth yw bwriadau Llywodraeth y DU o ran eu dyheadau. Mae'r dewisiadau'n cynnwys edrych ar gyfalaf dynol, system seiliedig ar bwyntiau, cynlluniau gwaith ôl-astudio, cynlluniau dan arweiniad cyflogwyr, rhestrau prinder galwedigaethol, y byddwn yn awgrymu eu bod o bwysigrwydd arbennig yma yng Nghymru, ac yn y papur hwn maen nhw’n cynnig ffyrdd llawn dychymyg o gael costau a beichiau gweinyddol cyn lleied â phosibl. A fyddai’r Prif Weinidog yn cytuno bod hyn yn werth ei ystyried a’i ddatblygu o ddifrif erbyn hyn, a bod angen i ni weld Cymru’n lleisio ei barn ar bolisi ymfudo rhanbarthol neu genedlaethol ar ôl Brexit ar gyfer y DU? Oherwydd ar hyn o bryd , dyma'r unig ran gyfansoddol o'r DU sydd wedi dweud ychydig iawn am y posibilrwydd hwnnw. Fel arall, rydym ni’n wynebu cael targed mudo net y DU fel amcan polisi mawr y DU, a fydd, fel y gwyddom, yn niweidiol i wasanaethau cyhoeddus Cymru ac i economi Cymru.
Let me just remind him what I have said publicly to set his fears at rest. First of all, I don’t agree with an artificial cap. I don’t see what sense that has. Surely an economy needs to recruit according to its needs, not have an artificial cap. If there were to be an artificial cap, then there are serious issues that arise as to whether there’d be sectoral caps. I have no doubt that the thinking in the UK Government will be to do as much as possible for the City of London—and the financial services sector’s important to us, but it’s hugely important to the City of London—and we will end up with a higher sectoral cap proportionally for the City than we do for the NHS. Clearly, that would not be in Wales’s interests.
He didn’t say it specifically, but I know he is intimating the idea of regional quotas, and that’s an interesting idea. It is done in Canada, it is done in Australia. All right, they’re far bigger, but it’s not impossible to do this. Personally, I prefer there not to be a cap, but if there is to be a cap, I think then there is a case for looking carefully at whether regional quotas would work, and particularly at whether they’d work for Wales.
Gadewch i mi ei atgoffa o'r hyn yr wyf i wedi ei ddweud yn gyhoeddus i dawelu ei ofnau. Yn gyntaf oll, nid wyf yn cytuno â chap artiffisial. Nid wyf yn gweld pa synnwyr sydd i hynny. Does bosib nad oes rhaid i economi recriwtio yn ôl ei hanghenion, nid cael cap artiffisial. Pe byddai cap artiffisial, yna mae problemau difrifol sy'n codi o ran pa un a fyddai capiau sectorol. Nid oes gen i unrhyw amheuaeth mai’r syniad yn Llywodraeth y DU fydd gwneud cymaint â phosibl i Ddinas Llundain—ac mae'r sector gwasanaethau ariannol yn bwysig i ni, ond mae'n aruthrol o bwysig i Ddinas Llundain—a bydd gennym gap sectorol uwch yn y pen draw, yn gymesur i'r Ddinas nag sydd gennym ar gyfer y GIG. Yn amlwg, ni fyddai hynny er lles Cymru.
Ni ddywedodd hyn yn benodol, ond gwn ei fod yn awgrymu'r syniad o gwotâu rhanbarthol, ac mae hwnnw'n syniad diddorol. Mae’n cael ei wneud yng Nghanada, mae’n cael ei wneud yn Awstralia. Iawn, maen nhw'n llawer mwy, ond nid yw'n amhosibl gwneud hyn. Yn bersonol, byddai’n well gen i beidio â chael cap, ond os oes cap, rwy’n credu fod dadl dros edrych yn ofalus ar ba un a fyddai cwotâu rhanbarthol yn gweithio, ac yn enwedig pa un a fyddent yn gweithio i Gymru.
8. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am strategaeth leoli Llywodraeth Cymru? (OAQ51234)[W]
8. Will the First Minister make a statement on the Welsh Government's location strategy? (OAQ51234)[W]
Bydd y strategaeth leoli yn creu ystâd sy’n gynaliadwy yn economaidd ac yn amgylcheddol sy’n cyd-fynd ag anghenion y Llywodraeth hon yn y dyfodol. Mae’r strategaeth yn cynnal ein hymrwymiad i weithredu ledled Cymru gan sicrhau bod ein hystâd yn gweithredu mor effeithlon â phosibl ac yn lleihau ein costau gweithredu.
The location strategy will deliver an economically and environmentally sustainable estate that is aligned with this Government’s future needs. The strategy maintains our commitment to being located across Wales and ensures that we are optimising the efficiency of our estate and reducing our operating costs.
Wel, mae’n hollol amlwg nad ydy’r strategaeth rheoli swyddi yn gweithio os mai’r bwriad oedd gwasgaru swyddi Llywodraeth i bob cwr o Gymru a chadw’r rheini a oedd eisoes yn bodoli. Mae pobl yn fy etholaeth i yn teimlo ein bod yn cael ein gadael ar ôl, teimlad sy’n cael ei gefnogi efo ffeithiau.
Ffaith 1: mae’ch Llywodraeth chi yn bwriadu cau a gwerthu adeilad yng Nghaernarfon heb unrhyw fwriad i godi adeilad newydd yn ei le, gan greu ansicrwydd mawr. Ffaith 2: mae nifer y swyddi Llywodraeth sydd wedi’u lleoli yng Nghaernarfon wedi gostwng 35 y cant dros y saith mlynedd ddiwethaf.
Mae bwriad y strategaeth yn glir ond, unwaith eto, rydych chi wedi methu pan fo’n dod yn fater o weithredu’r amcanion. Felly, a wnewch chi ailystyried edrych ar y strategaeth eto er mwyn gosod meini prawf a thargedau penodol newydd er mwyn delifro twf a swyddi o ansawdd i bob cwr o Gymru?
Well, it’s entirely apparent that the jobs location strategy isn’t working if the intention was to spread Government jobs to all parts of Wales, retaining those that already existed. People in my constituency feel that we’re being left behind, a feeling that is backed up by facts.
Fact 1: your Government intends to close and sell a building in Caernarfon without any intention to erect a new building in its place, creating great uncertainty. Fact 2: the number of Government jobs that are located in Caernarfon has reduced by 35 per cent over the past seven years.
The intention of the strategy is clear, but, once again, you have failed when it comes to the matter of delivering those objectives. So, will you reconsider and look at the strategy again in order to set new criteria and specific targets in order to deliver growth and quality jobs in all parts of Wales?
A gaf i ddweud wrth yr Aelod: nid yw swyddfa Caernarfon yn gadael y dref, maen nhw’n symud o un i’r llall? Mae’n wir i ddweud eu bod nhw’n symud o’r adeilad lle maen nhw nawr, ar y top, ac wedyn yn edrych ar swyddfeydd newydd mwy modern er mwyn aros yn y dref. Felly, nid oes problem ynglŷn â swyddi’n sefyll yn Nghaernarfon.
A ydy’n wir fod swyddi wedi cael eu colli? Mae hynny’n wir ar draws Cymru. Rydym ni wedi colli mwy na 1,000 o weision sifil dros y blynyddoedd—rhyw saith mlynedd. So, mae’n wir i ddweud bod yna swyddi wedi cael eu colli ym mhob rhan o Gymru.
Wrth ddweud hynny, wrth gwrs, os edrychwn ni ar y gogledd, mae gyda ni swyddfa Cyffordd Llandudno a bydd pencadlys y banc datblygu yn Wrecsam, so, felly, rŷm ni wedi ymrwymo i sicrhau bod mwy o swyddi yn cael eu symud mas o Gaerdydd. Pan ddechreuodd y Cynlluniad, roedd swyddfa yng Nghaernarfon ond nid oedd dim byd yn Merthyr, nid oedd dim byd yn Nghyffordd Llandudno, nid oedd lot yn Abersytwyth—roedd y Comisiwn Coedwigaeth yn Aberystwyth ond nid llawer yn fwy na hynny.
Rŷm ni wedi dangos ein hymrwymiad ni i symud swyddi mas o Gaerdydd ac nid oes problem o gwbl ynglŷn â swyddfa Caernarfon. Rŷm ni’n gwybod pa mor bwysig yw Caernarfon i helpu ffermwyr a hefyd wrth gwrs ynglŷn â sicrhau cyflogaeth yn y dref.
May I say to the Member that the Caernarfon office won’t be quitting the town, it’s just moving buildings? It’s true to say that they are actually moving from the building where they are at present, on the top, and are looking at more modern office space in order to stay in the town. So, there’s no problem about jobs remaining in Caernarfon.
Is it true that some jobs have been lost? It’s true for the whole of Wales. We have lost over 1,000 civil service jobs over the years—some seven years. So, it’s true to say that jobs have been lost in every part of Wales.
Having said that, of course, if we look at north Wales, we have the Llandudno Junction office and the development bank headquarters will be in Wrexham, and so we have committed to moving jobs out of Cardiff. At the inception of the Assembly, there was an office in Caernarfon, but nothing in Merthyr, nothing in Llandudno Junction, and not very much in Aberystwyth—the Forestry Commission was there, but nothing else.
We have demonstrated our commitment to moving jobs out of Cardiff, and there’s no problem whatsoever with regard to the Caernarfon office. We know how important Caernarfon is in supporting and assisting farmers, and also securing employment in the town.
9. Pa sicrwydd y mae'r Prif Weinidog wedi'i gael gan Lywodraeth y DU yn ystod trafodaethau Brexit mewn perthynas â sicrhau hawliau dynol? (OAQ51249)
9. What guarantees has the First Minister obtained from the UK Government during Brexit discussions in relation to securing human rights? (OAQ51249)
The UK Government has said it won’t repeal or replace the Human Rights Act 1998 while the process of leaving the EU is under way. We also support efforts to amend the EU (Withdrawal) Bill—whenever it’s introduced—to ensure the UK continues to respect the EU’s Charter of Fundamental Rights after we leave the EU.
Mae Llywodraeth y DU wedi dweud na fydd yn diddymu nac yn disodli Deddf Hawliau Dynol 1998 tra bod y broses o adael yr UE ar y gweill. Rydym ni hefyd yn cefnogi ymdrechion i ddiwygio Bil yr UE (Ymadael)— pryd bynnag y caiff ei gyflwyno—i sicrhau bod y DU yn parhau i barchu Siarter Hawliau Sylfaenol yr UE ar ôl i ni adael yr UE.
When Britain does leave the EU, the Charter of Fundamental Rights will no longer have any effect in UK law. That means that those rights not covered by the human rights Act—for example, the rights of the child, workers’ rights and discrimination—could be scrapped. The great repeal Bill White Paper does promise, however, to protect existing rights.
I don’t know about you, First Minister, but I am hugely sceptical about the Conservative Party that opposed many of those rights in the first place—in terms of trusting them to defend rights post Brexit. We only have to look very quickly across at the way that they have been willing so far to gamble with EU citizens’ residency rights.
But, on another tangent, First Minister, will you reassure Welsh universities over their rights to academic freedom from Government meddling? I’m sure that you would have read today, as I have, the reports on the frankly sinister letter sent by the Tory MP Chris Heaton-Harris to all vice-chancellors asking for the names of anyone teaching European affairs or Brexit.
Pan fo Prydain yn gadael yr UE, ni fydd gan y Siarter Hawliau Sylfaenol unrhyw effaith yng nghyfraith y DU mwyach. Mae hynny'n golygu y gellid dileu'r hawliau hynny nas cwmpasir gan y Ddeddf hawliau dynol—er enghraifft, hawliau'r plentyn, hawliau gweithwyr a gwahaniaethu. Fodd bynnag, mae Papur Gwyn y Bil diddymu mawr yn addo diogelu hawliau presennol.
Nid wyf yn gwybod amdanoch chi, Prif Weinidog, ond rwy’n hynod amheus am y Blaid Geidwadol a wrthwynebodd llawer o'r hawliau hynny yn y lle cyntaf—o ran ymddiried ynddynt i amddiffyn hawliau ar ôl Brexit. Mae'n rhaid i ni edrych yn gyflym iawn ar y ffordd y maen nhw wedi bod yn barod i gamblo hyd yn hyn â hawliau preswylio dinasyddion yr UE.
Ond, ar drywydd arall, Prif Weinidog, a wnewch chi roi sicrwydd i brifysgolion Cymru ynghylch eu hawliau i ryddid academaidd rhag ymyrraeth gan y Llywodraeth? Rwy'n siŵr y byddwch chi wedi darllen heddiw, fel yr wyf innau, yr adroddiadau ar y llythyr sinistr a dweud y gwir, a anfonwyd gan yr AS Torïaidd Chris Heaton-Harris i'r holl is-gangellorion yn gofyn am enwau unrhyw un sy'n addysgu materion Ewropeaidd neu Brexit.
First of all, the EU Charter of Fundamental Rights contains rights and freedoms under six titles: dignity, freedoms, equality, solidarity, citizens’ rights, and justice. Surely, there is nobody who would argue that none of those things should apply when we leave, which is why it makes sense for that charter to remain.
There are some—not all, in fairness, but there are some—within the Conservative Party who would love to get rid of so many of the protections that have been built up over many, many years. They are the hard right of the Conservative Party and I’m sure that they would delight in removing as many rights and protections as possible. I hope the sensible people within that party actually win out.
Of not sensible, I understand that a letter was sent by an MP I’ve not heard of, Chris Heaton-Harris, who sent a letter to all academics, all academics—it’s not something I’ve heard of before—demanding to know who teaches courses on Brexit and the content of those syllabuses. The content of those syllabuses. That is as authoritarian a request as could possibly be made. Now, I don’t say that the entire Conservative party would agree with his actions, but, if that is the case, it’s incumbent on Government Ministers to slap him down, metaphorically, because it’s absolutely outrageous that somebody should look to create, in effect, a list of people who are there to be criticized because they do not follow the party line. I suspect this gentleman would have a lot to teach Stalin.
Yn gyntaf oll, mae Siarter Hawliau Sylfaenol yr UE yn cynnwys hawliau a rhyddid o dan chwe phennawd: urddas, rhyddid, cydraddoldeb, cydsefyll, hawliau dinasyddion a chyfiawnder. Does bosib bod neb a fyddai'n dadlau na ddylai unrhyw un o'r pethau hynny fod yn gymwys pan fyddwn ni’n gadael, a dyna pam mae’n gwneud synnwyr i'r siarter hwnnw barhau.
Ceir rhai—nid pawb, er tegwch, ond mae rhai—yn y Blaid Geidwadol a fyddai wrth eu boddau’n cael gwared â chymaint o'r amddiffyniadau a ddatblygwyd dros flynyddoedd lawer iawn. Nhw yw asgell dde galed y Blaid Geidwadol ac rwy'n siŵr y bydden nhw’n ymfalchïo mewn cael gwared ar gymaint o hawliau a mesurau diogelu â phosibl. Rwy'n gobeithio y bydd y bobl synhwyrol yn y blaid honno'n ennill y ddadl.
O ran peidio â bod yn synhwyrol, rwy’n deall yr anfonwyd llythyr gan AS nad wyf wedi clywed amdano, Chris Heaton-Harris, a anfonodd lythyr at bob academydd, pob academydd—nid yw'n rhywbeth yr wyf i wedi clywed amdano o’r blaen—yn mynnu cael gwybod pwy sy'n addysgu cyrsiau ar Brexit a chynnwys y meysydd llafur hynny. Cynnwys y meysydd llafur hynny. Mae hwnnw’n gais mor awdurdodaidd ag y byddai’n bosibl ei wneud. Nawr, nid wyf yn dweud y byddai'r blaid Geidwadol gyfan yn cytuno â'i ymddygiad, ond, os yw hynny'n wir, mae'n ddyletswydd ar Weinidogion y Llywodraeth i’w geryddu, gan ei bod hi’n hollol warthus y dylai rhywun geisio creu, i bob pwrpas, rhestr o bobl sydd i'w beirniadu gan nad ydynt yn dilyn barn y blaid. Rwy'n amau y byddai gan y gŵr hwn lawer i’w addysgu i Stalin.
Diolch i’r Prif Weinidog.
Thank you, First Minister.
Yr eitem nesaf, felly, yw’r datganiad a chyhoeddiad busnes, ac rydw i’n galw ar Jane Hutt, arweinydd y tŷ. Jane Hutt.
The next item is the business statement and announcement, and I call on Jane Hutt, the leader of the house. Jane Hutt.
Llywydd, I have three changes to report to this week’s business. I’ve extended this afternoon’s statement on teacher recruitment, and later this afternoon the First Minister will make an oral statement on an update on Brexit negotiations. Additionally, the Business Committee has agreed to reduce tomorrow’s questions to the Assembly Commission to 15 minutes. Business for the next three weeks is as shown on the business statement and announcement found among meeting papers available to Members electronically.
Llywydd, mae gen i dri newid i'w hadrodd i fusnes yr wythnos hon. Rwyf wedi ymestyn datganiad y prynhawn yma ar recriwtio athrawon, ac yn ddiweddarach y prynhawn yma bydd y Prif Weinidog yn gwneud datganiad llafar ar yr wybodaeth ddiweddaraf am drafodaethau Brexit. Hefyd, mae'r Pwyllgor Busnes wedi cytuno i leihau cwestiynau yfory i Gomisiwn y Cynulliad i 15 munud. Mae'r busnes ar gyfer y tair wythnos nesaf fel y’i dangosir ar y datganiad a'r cyhoeddiad busnes y gellir eu gweld ymhlith y papurau cyfarfod sydd ar gael i'r Aelodau yn electronig.
Could I seek two statements, if possible, please, leader of the house? The first is in relation to the review that the Cabinet Secretary for the economy announced of the Heads of the Valleys—it’s the stage on the eastern part of that road. There do seem to be significant ramifications both on cost and time, and businesses in my region have already commented at the dire transport situation they’re faced with, with lorries, cars, vans, stuck in horrendous traffic delays on this part of the road network. It is disappointing, given that this is the largest capital expenditure by the Welsh Government on roads, that there is no statement forthcoming from the Government as to the type, the scale, of the review and, indeed, some of the initial problems that they’ve identified. I do not believe that we’ve had the time and opportunity to question the Minister—or the Cabinet Secretary, should I say—on this review. And, as I said, this isn’t some improvement to a lay-by, this is a £220 million investment made by the Welsh Government into the final part of the eastern link of the Heads of the Valleys road, and I do believe it would have merited presence on the order paper this afternoon, but, in the absence of it being on the order paper this afternoon, could we have the opportunity to have a complete and comprehensive statement from the Cabinet Secretary on this matter?
Secondly, could we have a statement from the Cabinet Secretary for health, if possible, please? The First Minister seemed very adamant in his address to me this afternoon that there would be no deficit at the north Wales health board, when a projected deficit of £50 million by the board itself is highlighted in its own board papers, when waiting times are doubling in that particular health board. One can see how residents in north Wales in particular, but in particular politicians from opposition parties in this Chamber who are here to scrutinise the Government, can only shrug their shoulders in disbelief when you think that, five months ago, the health board there is supposed to be making savings of £10 million a month. And to have no impact on waiting times or no impact on staff retention is, I think, fanciful to say the least. If it is the case that the Welsh Government will be injecting new funds into the health board, and, indeed, other health boards that had projected deficits, then I think that needs to be made quite clear and I would, therefore, call on the health Secretary to make a statement to clarify the position that has been taken by the First Minister so that we can have confidence on the measures that are being taken forward to (a) reduce waiting times and (b) make sure that the deficits within the health boards are brought back under control.
A gaf i ofyn am ddau ddatganiad, os yn bosibl, os gwelwch yn dda, arweinydd y tŷ? Mae'r cyntaf yn ymwneud â'r adolygiad o Flaenau'r Cymoedd a gyhoeddwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi—y cam ar ran ddwyreiniol y ffordd honno yw hwn. Ymddengys bod goblygiadau sylweddol o ran cost ac amser, ac mae busnesau yn fy rhanbarth i eisoes wedi gwneud sylwadau ar y sefyllfa drafnidiaeth ofnadwy y maent yn ei hwynebu, gyda lorïau, ceir, faniau, ddim yn symud mewn oedi traffig sylweddol ar y rhan hon o'r rhwydwaith ffyrdd. Mae'n siomedig, o gofio mai dyma'r gwariant cyfalaf mwyaf gan Lywodraeth Cymru ar ffyrdd, nad oes datganiad ar gael gan y Llywodraeth ynghylch math a maint yr adolygiad ac, yn wir, rhai o'r problemau cychwynnol y maen nhw wedi eu nodi. Nid wyf yn credu ein bod wedi cael yr amser na'r cyfle i holi'r Gweinidog—nac Ysgrifennydd y Cabinet, ddylwn i ddweud—ar yr adolygiad hwn. Ac, fel y dywedais, nid rhyw welliant i gilfan yw hwn ond buddsoddiad o £220 miliwn gan Lywodraeth Cymru yn rhan derfynol cyswllt dwyreiniol ffordd Blaenau'r Cymoedd, ac rwyf i o’r farn y byddai wedi haeddu bod ar y papur gorchmynion y prynhawn yma, ond, gan nad yw ar y papur gorchymyn y prynhawn yma, a allwn ni gael y cyfle i gael datganiad cyflawn a chynhwysfawr gan Ysgrifennydd y Cabinet ar y mater hwn?
Yn ail, a gawn ni ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd, os yn bosibl, os gwelwch yn dda? Roedd y Prif Weinidog yn ymddangos yn bendant iawn yn ei anerchiad wrthyf y prynhawn yma na fyddai diffyg ym mwrdd iechyd gogledd Cymru, pryd y dangosir diffyg rhagamcanol o £50 miliwn gan y bwrdd ei hun yn ei bapurau bwrdd ei hun, pan fo amseroedd aros yn dyblu yn y bwrdd iechyd penodol hwnnw. Gall rhywun weld sut y gall trigolion yn y gogledd yn arbennig, ond yn enwedig gwleidyddion o’r gwrthbleidiau yn y Siambr hon sydd yma i graffu ar y Llywodraeth, godi eu hysgwyddau mewn anghrediniaeth pan fyddwch chi'n ystyried, bum mis yn ôl, bod y bwrdd iechyd yn y fan honno i fod i wneud arbedion o £10 miliwn y mis. Ac mae peidio â chael unrhyw effaith ar amseroedd aros nac unrhyw effaith ar gadw staff, rwy'n credu, yn afrealistig a dweud y lleiaf. Os yw’n wir y bydd Llywodraeth Cymru yn chwistrellu cronfeydd newydd i'r bwrdd iechyd, ac, yn wir, byrddau iechyd eraill a oedd â diffygion rhagamcanol, yna credaf fod angen gwneud hynny'n gwbl glir a byddwn, felly, yn galw ar yr Ysgrifennydd iechyd i wneud datganiad i egluro'r safbwynt a gymerwyd gan y Prif Weinidog fel y gallwn ni fod yn ffyddiog y bydd y camau sy'n cael eu cymryd yn (a) lleihau amseroedd aros a (b) yn sicrhau bod y diffygion yn y byrddau iechyd yn dod yn ôl o dan reolaeth.
Thank you, Andrew R.T. Davies. In answer to your first question, just to clarify and update, the construction of section 2 on the dualling of A465 Heads of the Valleys road started in early 2015. As has been said before, the challenging nature of the scheme has meant that the programme for completion has been impacted, and in light of this—and I’m sure you will welcome this—the Cabinet Secretary has ordered a comprehensive programme and cost review of the project to be undertaken. This process is expected to be completed shortly, but he is happy to write to Members to give more information about that comprehensive programme and review. I think we have to remember that, of course, this dualling is such a large ongoing project it’s delivered in sections; it supports the objectives of the Valleys taskforce; the road connects the M4 at Neath to Abergavenny and Hereford and provides links between west Wales and the midlands—vital. But he will write to you with more detail of his comprehensive programme and cost review.
On your second point, I did answer questions last week on this. In fact, I think it was a question from Angela Burns, and I think it’s important to repeat the points I made last week in terms of Betsi Cadwaladr to really clarify that it’s not set to overspend by £50 million this year. The board have identified a significant risk that they may not achieve their planned £26 million deficit, but they are properly using their governance arrangements to address this. The health board has recognised the risk, they’re finalising a financial recovery plan to ensure they receive the £26 million deficit, which presents a controlled total, and these actions will materially improve their forecast. But I think also, just in terms of issues around special measures arrangements, since August, officials raised concerns on the financial performance to date and the potential impact on the forecast deficit. They’ve added additional escalation meetings with health board executives on performance and finance. An independent financial governance review has been commissioned, and that will cover the development, adoption and performance of this year’s financial plan. And the Cabinet Secretary, along with the NHS Wales chief executive, has met with the chair and chief executive of Betsi Cadwaladr. So, I think that’s a pretty robust response to your questions.
Diolch, Andrew R.T. Davies. I ateb eich cwestiwn cyntaf, dim ond i egluro a diweddaru, dechreuodd y gwaith adeiladu ar ran 2 deuoli ffordd A465 Blaenau'r Cymoedd yn gynnar yn 2015. Fel y dywedwyd o'r blaen, mae natur heriol y cynllun wedi golygu bod y rhaglen gwblhau wedi ei heffeithio, ac o ystyried hyn—ac rwy'n siŵr y byddwch yn croesawu hyn—mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi gorchymyn cynnal adolygiad cynhwysfawr o’r rhaglen a’r gost ar gyfer y prosiect. Disgwylir i'r broses hon gael ei chwblhau yn fuan, ond mae e'n hapus i ysgrifennu at yr Aelodau i roi rhagor o wybodaeth am yr adolygiad a’r rhaglen gynhwysfawr honno. Rwy'n credu bod yn rhaid inni gofio, wrth gwrs, bod y deuoli hwn yn brosiect mor fawr a pharhaus, mae’n rhaid ei gyflawni mewn rhannau; mae'n cefnogi amcanion tasglu'r Cymoedd; mae'r ffordd yn cysylltu’r M4 yng Nghastell-nedd i'r Fenni a Henffordd ac mae'n darparu cysylltiadau rhwng gorllewin Cymru a chanolbarth Lloegr—hanfodol. Ond bydd yn ysgrifennu atoch chi gyda mwy o fanylion am ei raglen gynhwysfawr a'i adolygiad cost.
Ar eich ail bwynt, atebais gwestiynau ar hyn yr wythnos diwethaf. Mewn gwirionedd, credaf mai cwestiwn gan Angela Burns oedd hwnnw, a chredaf ei bod hi'n bwysig ailadrodd y pwyntiau a wneuthum yr wythnos diwethaf o ran Betsi Cadwaladr i egluro'n iawn nad yw’n debygol o orwario gan £50 miliwn eleni. Mae'r bwrdd wedi nodi risg sylweddol na fydd yn gallu cyflawni ei ddiffyg o £26 miliwn a gynlluniwyd, ond mae yn defnyddio ei drefniadau llywodraethu yn briodol i fynd i'r afael â hyn. Mae'r bwrdd iechyd wedi cydnabod y risg, mae'n cwblhau cynllun adennill ariannol i sicrhau ei fod yn cyflawni’r diffyg o £26 miliwn, sy'n cyflwyno cyfanswm rheoledig, a bydd y camau hyn yn gwella eu rhagolygon yn sylweddol. Ond rwy'n credu hefyd, dim ond o ran materion sy'n ymwneud â threfniadau mesurau arbennig, ers mis Awst, mynegodd swyddogion bryderon am y perfformiad ariannol hyd yn hyn a'r effaith bosibl ar y diffyg a ragwelwyd. Maen nhw wedi ychwanegu cyfarfodydd uwchgyfeirio ychwanegol gyda swyddogion gweithredol y bwrdd iechyd ar berfformiad a chyllid. Comisiynwyd adolygiad llywodraethu ariannol annibynnol, a bydd hwnnw'n cwmpasu datblygu, mabwysiadu a pherfformiad cynllun ariannol eleni. Ac mae Ysgrifennydd y Cabinet, ynghyd â phrif weithredwr GIG Cymru, wedi cwrdd â chadeirydd a phrif weithredwr Betsi Cadwaladr. Felly, credaf fod hwnnw'n ymateb eithaf cadarn i'ch cwestiynau.
Can we have a statement from the Cabinet Secretary for the economy and transport on the apparent inability of Caerphilly County Borough Council to upgrade a roundabout without unleashing absolute chaos? People are hours late for work, children late for school, and there’s evidence of businesses now being affected by the upgrades at Pwll-y-Pant roundabout. The works are set to continue for up to a year, and I fear that, if they continue for up to a year in their current form, that will have a long-term detrimental economic impact from which Caerphilly town might not recover for some time. This is one of the busiest roads in the country. Can the Government please intervene in order to turn this shambles around?
A gawn ni ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi a thrafnidiaeth ar anallu ymddangosiadol Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili i wella cylchfan heb achosi anhrefn llwyr? Mae pobl oriau'n hwyr yn cyrraedd y gwaith, plant yn hwyr yn yr ysgol, ac mae tystiolaeth bod busnesau bellach yn cael eu heffeithio gan y gwaith o wella cylchfan Pwll-y-Pant. Bwriedir i'r gwaith barhau am hyd at flwyddyn, ac rwy’n ofni, os bydd yn parhau am hyd at flwyddyn ar ei ffurf bresennol, y bydd yn cael effaith economaidd niweidiol hirdymor ac na fydd tref Caerffili yn gallu ailgodi ar ei thraed am beth amser. Dyma un o'r ffyrdd prysuraf yn y wlad. A wnaiff y Llywodraeth ymyrryd er mwyn gwrthdroi’r llanast hwn os gwelwch yn dda?
Well, the Cabinet Secretary, I’m sure, via his officials, will be aware of the difficulties relating to the construction of this roundabout. But, of course, there are probably examples across Wales where there is disruption as a result of investment in infrastructure, which will, ultimately, make a huge improvement, I’m sure, in terms of connectivity and access, not just for business but also commuters. But you’ve made your point today, Steffan Lewis, so we acknowledge that.
Wel, bydd Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n siŵr, trwy ei swyddogion, yn ymwybodol o'r anawsterau sy'n ymwneud ag adeiladu'r gylchfan hon. Ond wrth gwrs, mae'n debyg bod enghreifftiau ledled Cymru lle ceir tarfu o ganlyniad i fuddsoddi mewn seilwaith, a fydd, yn y pen draw, yn golygu gwelliant enfawr, rwy'n siŵr, o ran cysylltedd a mynediad, nid yn unig ar gyfer busnes ond i gymudwyr hefyd. Ond rydych chi wedi gwneud eich pwynt heddiw, Steffan Lewis, felly rydym ni’n cydnabod hynny.
Leader of the house, can I take the opportunity to ask for two statements today? The first is an update to this place in terms of the Agricultural Advisory Panel for Wales and where we are in terms of implementing the first Order. I was able, in a previous life, to play a part in ensuring that we set up this panel here in Wales to replace the abolished Agricultural Wages Board for England and Wales. I’m aware that an Order was due to be made in April 2017 and we’re still awaiting that, so I think we need an update in this place as to the next steps in the process and whether, before the formal negotiations, that would actually include us doing normal pay negotiations and backdated payment as well.
The second statement I’d like to request today is an update on where we are in terms of securing a north Wales growth deal. I understand there have been discussions between both the Welsh Government and the UK Government. So I’d appreciate and welcome an update on that. Also, the Welsh Government has been in talks with leaders in the region, and I’d just encourage, going forward, that any negotiation include those stakeholders and business leaders in the area to make sure that we get a deal that actually works in the best interests of the area.
Arweinydd y tŷ, a gaf i achub ar y cyfle i ofyn am ddau ddatganiad heddiw? Y cyntaf yw diweddariad i'r lle hwn o ran Panel Cynghori ar Amaethyddiaeth Cymru a’n sefyllfa ni o ran gweithredu'r Gorchymyn cyntaf. Llwyddais i, mewn bywyd blaenorol, i chwarae rhan wrth sicrhau ein bod ni'n sefydlu'r panel yma yng Nghymru i ddisodli'r Bwrdd Cyflogau Amaethyddol ar gyfer Cymru a Lloegr a oedd wedi ei ddiddymu. Rwy'n ymwybodol bod Gorchymyn i fod i gael ei wneud ym mis Ebrill 2017 ac rydym yn dal i ddisgwyl hwnnw, felly rwy'n meddwl bod angen diweddariad arnom yn y lle hwn ynghylch y camau nesaf yn y broses ac a fyddai hynny, cyn y trafodaethau ffurfiol, mewn gwirionedd yn cynnwys cynnal trafodaethau cyflog arferol a thaliadau ôl-ddyddiedig hefyd.
Yr ail ddatganiad yr hoffwn ofyn amdano heddiw yw diweddariad ar ein sefyllfa o ran sicrhau bargen twf gogledd Cymru. Rwy'n deall y bu trafodaethau rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU. Felly, byddwn i'n gwerthfawrogi ac yn croesawu diweddariad ar hynny. Hefyd, mae Llywodraeth Cymru wedi bod mewn trafodaethau gydag arweinwyr yn y rhanbarth, a byddwn yn annog, wrth fwrw ymlaen, bod unrhyw drafodaeth yn cynnwys y rhanddeiliaid a'r arweinwyr busnes yn yr ardal i sicrhau ein bod yn cael bargen sy’n gweithio er lles gorau'r ardal.
I thank Hannah Blythyn for both those questions. In response to your first question on the agricultural advisory panel and the implementation of an Order, the Cabinet Secretary for Environment and Rural Affairs has referred the draft Agriculture Wages (Wales) Order 2017 back to the Agricultural Advisory Panel for Wales. That’s in accordance with section 4(1)(b) of the Agricultural Sector (Wales) Act 2014. She’s awaiting their response. Consultation on the proposed Order is currently open. It’s due to close on 3 November, and I understand the panel will discuss the outcomes of the consultation at their next meeting.
On your second question in terms of a growth deal for north Wales, we are working very closely with the north Wales growth bid team and providing assistance and guidance, but, again, it’s important that partners identify a realistic and proportionate package of measures to justify the unlocking of Welsh and UK Government financial support. In terms of the Cabinet Secretary’s engagement in this, informal support has been given to the concept of a growth strategy for north Wales, integrated with macro planning for north-west England and connectivity to the wider UK economy. This is clearly important in the context of the growth of the advanced manufacturing and energy sectors, which are prioritised by the Welsh Government as the two lead sectors for the region. But the Minister for Northern Powerhouse and local growth, the Wales Office, the Parliamentary Under-Secretary of State and the north Wales growth bid team, with our Cabinet Secretary—those meetings have taken place.
Diolch i Hannah Blythyn am y ddau gwestiwn yna. Mewn ymateb i'ch cwestiwn cyntaf ar y panel cynghori amaethyddol a gweithrediad Gorchymyn, mae Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig wedi cyfeirio’r Gorchymyn drafft Cyflogau Amaethyddol (Cymru) 2017 yn ôl i’r Panel Cynghori ar Amaethyddiaeth Cymru. Mae hynny'n unol ag adran 4(1)(b) o Ddeddf Sector Amaethyddol (Cymru) 2014. Mae hi'n aros am eu hymateb. Mae'r ymgynghoriad ar y Gorchymyn arfaethedig yn agored ar hyn o bryd. Mae i fod i gau ar 3 Tachwedd, a deallaf y bydd y panel yn trafod canlyniadau'r ymgynghoriad yn ei gyfarfod nesaf.
O ran eich ail gwestiwn ar y fargen twf ar gyfer gogledd Cymru, rydym ni’n gweithio'n agos iawn â thîm cynnig twf gogledd Cymru ac yn darparu cymorth ac arweiniad, ond unwaith eto, mae'n bwysig bod partneriaid yn nodi pecyn realistig a chymesur o fesurau i gyfiawnhau datgloi cymorth ariannol Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU. O ran ymgysylltiad Ysgrifennydd y Cabinet yn hyn o beth, rhoddwyd cefnogaeth anffurfiol i gysyniad strategaeth dwf ar gyfer gogledd Cymru, wedi'i integreiddio â macro gynllunio ar gyfer gogledd-orllewin Lloegr a chysylltedd ag economi ehangach y DU. Mae hyn yn amlwg yn bwysig yng nghyd-destun twf y sectorau ynni a gweithgynhyrchu uwch, sy'n cael eu blaenoriaethu gan Lywodraeth Cymru fel y ddau sector arweiniol ar gyfer y rhanbarth. Ond mae'r Gweinidog dros Bwerdy Gogledd Lloegr a thwf lleol, Swyddfa Cymru, yr Is-ysgrifennydd Gwladol Seneddol a thîm cynnig twf gogledd Cymru, gyda'n Hysgrifennydd Cabinet ni—mae’r cyfarfodydd hynny wedi digwydd.
Cabinet Secretary, may I ask for a statement from the Cabinet Secretary for Education on the problems facing supply teachers in Wales? Last week, I spoke to a constituent in Newport who raised concerns that employing supply teachers through agencies had resulted in lower pay and poorer terms and conditions in the sector. Instead of receiving £140 a day, they’re receiving £95, because the rest of the money goes to the agency that supplies the teacher. And that is, I’m sure, not the right way of putting public money—into a different direction, rather than into the education system. My constituent also advised me that many of her colleagues are thinking of leaving the profession, and wants to know why Wales does not adopt a central register system as they do in other devolved nations in the United Kingdom. Could we have a statement on this important issue please?
Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ynghylch y problemau sy'n wynebu athrawon cyflenwi yng Nghymru? Yr wythnos diwethaf, siaradais ag etholwr yng Nghasnewydd a gododd bryderon bod cyflogi athrawon cyflenwi trwy asiantaethau wedi arwain at dâl is a thelerau ac amodau gwaeth yn y sector. Yn hytrach na chael £140 y dydd, maen nhw'n cael £95, oherwydd bod gweddill yr arian yn mynd i'r asiantaeth sy'n cyflenwi'r athro. Ac rwy’n siŵr nad dyna’r ffordd gywir o roi arian cyhoeddus—i gyfeiriad gwahanol, yn hytrach nag i'r system addysg. Hefyd, dywedodd fy etholwr wrthyf fod llawer o'i chydweithwyr yn ystyried gadael y proffesiwn, ac mae hi eisiau gwybod pam nad yw Cymru yn mabwysiadu system gofrestru ganolog fel y maen nhw’n ei wneud yn y cenhedloedd datganoledig eraill yn y Deyrnas Unedig. A gawn ni ddatganiad ar y mater pwysig hwn os gwelwch yn dda?
Well, Mohammad Asghar, you will be, I’m sure, staying for the duration of the afternoon to hear the statement from the Cabinet Secretary on teacher recruitment.
Wel, Mohammad Asghar, byddwch chi, rwy'n siŵr, yn aros drwy gydol y prynhawn i glywed y datganiad ar recriwtio athrawon gan Ysgrifennydd y Cabinet.
Leader of the house, I’d like to ask for a statement on the use of pelvic mesh within the Welsh NHS. I’ve been contacted by one of my constituents regarding her heartbreaking experience following her surgical pelvic mesh implants. My constituent has told me how the surgery impacted on her whole family and feels it’s destroyed her life at the age of 46 years old. She’s been unable to leave the house, unable to go to work, and is, consequently, on half pay, with severe concerns about what her future has to hold. This is one example of thousands of other women across the UK who face the same distressing issue. I understand that the Welsh Government has a task and finish group on this issue, but I would welcome a statement from the Cabinet Secretary for health as soon as possible, please.
Arweinydd y tŷ, hoffwn ofyn am ddatganiad ar y defnydd o rwyll pelfis yn GIG Cymru. Mae un o'm hetholwyr wedi cysylltu â mi ynglŷn â'i phrofiad torcalonus ar ôl ei llawdriniaeth i fewnblannu rhwyll pelfis. Dywedodd fy etholwr wrthyf fod y llawdriniaeth wedi effeithio ar ei theulu cyfan a’i bod yn teimlo bod hyn wedi dinistrio ei bywyd a hithau ond yn 46 mlwydd oed. Nid yw hi wedi gallu gadael y tŷ, mae’n methu â mynd i'r gwaith, ac o ganlyniad, mae hi ar hanner cyflog, gyda phryderon difrifol ynghylch ei dyfodol. Mae hi’n un enghraifft o filoedd o ferched eraill ar draws y DU sy'n wynebu'r un broblem ofidus. Rwy'n deall bod gan Lywodraeth Cymru grŵp gorchwyl a gorffen ar y mater hwn, ond byddwn yn croesawu datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd cyn gynted ag y bo modd, os gwelwch yn dda.
This is an important issue affecting constituents, including some of my own constituents, and the Cabinet Secretary for health will make a statement on this matter.
Mae hwn yn fater pwysig sy'n effeithio ar etholwyr, gan gynnwys rhai o'm hetholwyr fy hun, a bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd yn gwneud datganiad ar y mater hwn.
Leader of the house, I would like to call for a statement on public procurement. The recent report of the Auditor General for Wales found that despite broad support for the principle of the National Procurement Service, less than a third of local authorities were satisfied with it, including the Welsh Government, despite being the host organisation. Just £149 million of an estimated maximum potential spend of £1.1 billion was spent through the NPS in 2015-16. That’s just 13.5 per cent. I think you’ll agree with me that the report doesn’t actually shine too well on the Welsh Government. With regard to the total savings to be generated by the NPS, as put forward in the initial business case—some £98 million over five years—it was noted that it is clear that these, and some other subsequent estimates, have proved overly ambitious. So, will the Cabinet Secretary for Finance and Local Government now bring forward a more detailed statement on how he intends for his refocusing of the National Procurement Service and Value Wales to address these issues?
Arweinydd y tŷ, hoffwn alw am ddatganiad ar gaffael cyhoeddus. Yn ôl adroddiad diweddar Archwilydd Cyffredinol Cymru, er gwaethaf cefnogaeth eang i egwyddor Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol, roedd llai na thraean o'r awdurdodau lleol yn fodlon ag ef, gan gynnwys Llywodraeth Cymru, er gwaethaf y ffaith mai hi oedd y sefydliad cynnal. Dim ond £149 miliwn o amcangyfrif o uchafswm gwariant posibl o £1.1 biliwn a wariwyd drwy'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol yn 2015-16. Dim ond 13.5 y cant yw hynny. Rwy'n credu y byddwch chi'n cytuno â mi nad yw'r adroddiad mewn gwirionedd yn rhoi darlun rhy dda o Lywodraeth Cymru. O ran cyfanswm yr arbedion sydd i’w cynhyrchu gan y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol, fel y'i cyflwynwyd yn yr achos busnes cychwynnol—tua £98 miliwn dros bum mlynedd—nodwyd ei bod yn glir bod y rhain, a rhai amcangyfrifon dilynol eraill, wedi eu profi'n rhy uchelgeisiol. Felly, a fydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol bellach yn cyflwyno datganiad manylach ar sut y mae'n bwriadu i’r addasiad i’r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol a Gwerth Cymru fynd i'r afael â'r materion hyn?
The Cabinet Secretary for Finance and Local Government is addressing this issue and will be updating Members accordingly.
Mae Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol yn mynd i'r afael â'r mater hwn a bydd yn diweddaru'r Aelodau yn unol â hynny.
This week, we learnt that London has almost doubled the charges on the most polluting vehicles going into central London, and Oxford has just announced it’s going to be the first UK city to ban petrol and diesel cars from its city centre from 2030. Meanwhile, Paris has regular car-free days in the capital city of France to tackle the toxic air that they’re experiencing. Could the environment Secretary or the transport Secretary make a statement on what carrots and sticks the Welsh Government is considering to clean up the toxic air in our cities, which is driving far too many people to an early death?
Yr wythnos hon, cawsom wybod bod Llundain bron wedi dyblu'r taliadau ar gyfer y cerbydau sy’n llygru fwyaf sy'n mynd i ganol Llundain, ac mae Rhydychen newydd gyhoeddi mai hi fydd y ddinas gyntaf yn y DU i wahardd ceir petrol a diesel o ganol y ddinas o 2030. Yn y cyfamser, mae Paris yn cael diwrnodau dim ceir yn rheolaidd ym mhrifddinas Ffrainc i fynd i'r afael â'r aer gwenwynig y maen nhw’n ei ddioddef. A wnaiff yr Ysgrifennydd dros yr amgylchedd neu’r Ysgrifennydd dros drafnidiaeth wneud datganiad ar ba ysgogiadau a chosbau y mae Llywodraeth Cymru yn eu hystyried i lanhau'r aer gwenwynig yn ein dinasoedd, sy'n ‘gyrru’ gormod o bobl i farwolaeth gynnar?
I thank Jenny Rathbone for that question. We are developing a new clean air plan for Wales, including a clean air zone framework, which we will be consulting on. All options will be considered, and the Cabinet Secretary will be making a full statement to Plenary about the ongoing air quality work programme before the end of the year. And also Welsh Government is working very closely with local authorities to discuss the air quality challenges specific to their areas and how compliance with EU limits for nitrogen dioxide will be accelerated.
Diolch i Jenny Rathbone am y cwestiwn yna. Rydym yn datblygu cynllun aer glân newydd i Gymru, sy’n cynnwys fframwaith parth aer glân, y byddwn yn ymgynghori arno. Bydd yr holl ddewisiadau'n cael eu hystyried, a bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn gwneud datganiad llawn i'r Cyfarfod Llawn ynghylch y rhaglen waith barhaus ar ansawdd yr aer cyn diwedd y flwyddyn. Ac mae Llywodraeth Cymru hefyd yn gweithio'n agos iawn gydag awdurdodau lleol i drafod heriau ansawdd yr aer sy'n benodol i'w hardaloedd nhw a sut y bydd cydymffurfio â chyfyngiadau'r UE ar gyfer nitrogen deuocsid yn cael ei gyflymu.
Could I request two statements? First, I understand that the national autistic spectrum disorder—although I prefer the term ‘condition’; I hope the Welsh Government will start using that—co-ordinator is leaving her post. Could I therefore call for a statement? Because there’s uncertainty in the community over what the intention is in terms of a replacement, or how this might impact on roll-out of the new national integrated autism service.
Secondly, and finally, could I call for a statement on slavery and human trafficking through Wales? Last week, I questioned the communities Secretary over human trafficking through Holyhead port, referring to the findings of the North Wales Police serious and organised crime local profile modern-day slavery report. In his response, he said we’re the only part of the country—I think he meant the UK—that has an anti-human trafficking co-ordinator, although the UK has in fact had an independent anti-slavery commissioner since 2015, and north Wales lost its north Wales anti-slavery co-ordinator after its three-year funding expired, which had been funded by Welsh Government through local statutory agencies.
I’m told that the trafficking route from Romania to France and to Dublin, through Holyhead port, is a huge issue. The manifests on the ferries are inaccurate, with names being made up. The situation is getting worse, but not enough victims, desperate to be found, are being found. There’s no safe house, reception centre, or facilities in north Wales, and, as I said, we lost the regional co-ordinator. Given that, next Saturday, a non-profit organisation called Haven of Light, working with North Wales Police, the voluntary sector council, community and faith groups, are holding a big event in St Asaph cathedral to raise awareness among the north Wales community about the real issues of trafficking and exploitation, I hope we can have a more thorough response from the Welsh Government that details what actions you are taking singly, and also jointly with UK Government and other agencies. Thank you.
A gaf i ofyn am ddau ddatganiad? Yn gyntaf, deallaf fod y cydgysylltydd anhwylder ar y sbectrwm awtistig cenedlaethol—er bod yn well gennyf y term 'cyflwr'—; rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn dechrau defnyddio hwnnw—yn gadael ei swydd. A gaf i felly alw am ddatganiad? Mae hyn oherwydd bod ansicrwydd yn y gymuned ynghylch y bwriad o ran cael rhywun yn ei lle, neu sut y gallai hyn effeithio ar gyflwyno'r gwasanaeth awtistiaeth integredig cenedlaethol newydd.
Yn ail, ac yn olaf, a gaf i alw am ddatganiad ar gaethwasiaeth a masnachu pobl trwy Gymru? Yr wythnos diwethaf, holais yr Ysgrifennydd dros gymunedau am fasnachu pobl trwy borthladd Caergybi, gan gyfeirio at ganfyddiadau adroddiad caethwasiaeth fodern proffil lleol troseddau difrifol a threfnedig Heddlu Gogledd Cymru. Yn ei ymateb, dywedodd mai ni yw'r unig ran o'r wlad—credaf mai’r DU yr oedd yn ei olygu—sydd â chydgysylltydd gwrth-fasnachu pobl, er bod gan y DU mewn gwirionedd gomisiynydd gwrth-gaethwasiaeth annibynnol ers 2015, a chollwyd cydgysylltydd gwrth-gaethwasiaeth gogledd Cymru ar ôl i'r cyllid tair blynedd ddod i ben, a ariannwyd gan Lywodraeth Cymru trwy asiantaethau statudol lleol.
Dywedir wrthyf fod y llwybr masnachu o Rwmania i Ffrainc ac i Ddulyn, trwy borthladd Caergybi, yn broblem enfawr. Nid yw’r niferoedd ar y fferi yn gywir, ac mae enwau ffug yn cael eu rhoi. Mae'r sefyllfa'n gwaethygu, ond nid oes digon o ddioddefwyr, sy’n daer o fod eisiau cael eu canfod, yn cael eu canfod. Nid oes tŷ diogel, canolfan dderbyn na chyfleusterau yn y gogledd , ac fel y dywedais, fe wnaethom ni golli'r cydgysylltydd rhanbarthol. O gofio, dydd Sadwrn nesaf, bod sefydliad dielw o'r enw Haven of Light, gan weithio gyda Heddlu Gogledd Cymru, cyngor y sector gwirfoddol, grwpiau cymunedol a ffydd, yn cynnal digwyddiad mawr yn eglwys gadeiriol Llanelwy i godi ymwybyddiaeth ymhlith cymuned y gogledd am y problemau gwirioneddol o fasnachu a chamfanteisio, rwy'n gobeithio y gallwn gael ymateb mwy trylwyr gan Lywodraeth Cymru sy'n nodi pa gamau yr ydych yn eu cymryd yn unigol, a hefyd ar y cyd â Llywodraeth y DU ac asiantaethau eraill. Diolch.
Well, of course, the Cabinet Secretary for Communities and Children responded to this last week, and indeed I did in questions on the business statement, in terms of the action that the Welsh Government is taking. It does have the anti-human trafficking co-ordinator—the first in the UK—but is working very closely with the UK Government, because many of the issues you raise are, of course, the responsibility of the Home Office. It is about joint working and a joint leadership group, which of course we are fully engaged with, as we are also with the police and crime commissioners.
Wel, wrth gwrs, ymatebodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant i hyn yr wythnos diwethaf, ac yn wir, gwneuthum innau hefyd yn y cwestiynau ar y datganiad busnes, o ran y camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd. Mae ganddi'r cydgysylltydd gwrth-fasnachu pobl—y cyntaf yn y DU—ond mae'n gweithio'n agos iawn â Llywodraeth y DU, oherwydd, wrth gwrs, cyfrifoldeb y Swyddfa Gartref yw llawer o'r materion yr ydych yn eu codi. Mae hyn yn ymwneud â gweithio ar y cyd a grŵp arweinyddiaeth ar y cyd, yr ydym wrth gwrs yn ymwneud yn llawn ag ef, fel yr ydym gyda’r comisiynwyr heddlu a throseddu hefyd.
Can I raise a concern with the Minister and ask for a statement from the Cabinet Secretary for rural affairs on the impact of income for zoos in Wales as a result of a potential tourism tax? One of the things that was discussed at the recent British-Irish Parliamentary Assembly was the great value that zoos across the United Kingdom, and in the Republic of Ireland, have to the local economy. And, of course, they do a great deal of work in terms of education and conservation as well.
Concerns were raised by Dr Pullen, who is the chief executive of the British and Irish Association of Zoos and Aquariums, regarding the potential impact of the Welsh Government’s plans to look at introducing a tourism tax here in Wales. It was met with some alarm by her, because, of course, it would mean significant reductions in gate fees at zoos if it affects visitor numbers, and that could hamper their opportunities to educate and undertake conservation activity. So, I wonder whether we can have a response from the Welsh Government on the concerns that the British and Irish Association of Zoos and Aquariums has raised, and whether there has been any discussion with zoos. As I understand it, there has not been a single discussion with zoos in Wales about this, including the Welsh Mountain Zoo, which, of course, is the national zoo of Wales in my own constituency. They’re very concerned about the potential impact of a tourism tax and I would like to see the Government responding to their concerns.
A gaf i godi pryder gyda'r Gweinidog a gofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros faterion gwledig ar effaith incwm sŵau yng Nghymru o ganlyniad i dreth twristiaeth bosibl? Un o'r pethau a drafodwyd yn y Cynulliad Seneddol Prydain-Iwerddon diweddar oedd gwerth mawr sŵau ledled y Deyrnas Unedig, ac yng Ngweriniaeth Iwerddon, i'r economi leol. Ac wrth gwrs, maen nhw'n gwneud llawer iawn o waith o ran addysg a chadwraeth hefyd.
Codwyd pryderon gan Dr Pullen, sef prif weithredwr y British and Irish Association of Zoos and Aquariums, ynglŷn ag effaith bosibl cynlluniau Llywodraeth Cymru i ystyried cyflwyno treth twristiaeth yma yng Nghymru. Roedd wedi achosi peth braw iddi, oherwydd, wrth gwrs, byddai'n golygu gostyngiadau sylweddol yn y ffioedd wrth giât sŵau pe byddai’n effeithio ar nifer yr ymwelwyr, a gallai hynny amharu ar eu cyfleoedd i addysgu a chynnal gweithgareddau cadwraeth. Felly, tybed a gawn ni ymateb gan Lywodraeth Cymru ar y pryderon y mae British and Irish Association of Zoos and Aquariums wedi eu codi, ac a fu unrhyw drafodaeth â sŵau. Fy nealltwriaeth i yw na fu unrhyw drafodaeth â sŵau yng Nghymru ynglŷn â hyn, gan gynnwys Sŵ Mynydd Cymru, sef, wrth gwrs, sŵ genedlaethol Cymru yn fy etholaeth i fy hun. Maen nhw’n bryderus iawn am effaith bosibl treth twristiaeth a hoffwn weld y Llywodraeth yn ymateb i'w pryderon.
You’re obviously, clearly, revving up for tomorrow’s opposition debate, it seems to me. I don’t think there is much more—apart from possible fake or false information coming forward. But we look forward to hearing you again, I’m sure, Darren Millar, tomorrow afternoon.
Rydych chi’n amlwg, mae’n glir, yn paratoi ar gyfer dadl yr wrthblaid yfory, mae'n ymddangos i mi. Ni chredaf fod llawer mwy—heblaw bod gwybodaeth ffug neu ddi-sail bosibl yn cael ei chyflwyno. Ond edrychwn ymlaen at gael eich clywed chi eto brynhawn yfory, rwy'n siŵr, Darren Millar.
Leader of the house, I’d be grateful if I could repeat my request of four weeks or so ago for a statement regarding the publication of regulations for the Welsh language standards for the health sector. You did say in your reply to me, at the time, that there would be something in the following day’s debate, but there wasn’t, I’m afraid. So, I’d be very grateful if perhaps you could press for that to be brought forward, to give some indication of when the timetable’s going to be published.
Arweinydd y tŷ, byddwn i'n ddiolchgar pe caf ailadrodd fy nghais o bedair wythnos yn ôl am ddatganiad ynglŷn â chyhoeddi rheoliadau ar gyfer safonau’r Gymraeg yn y sector iechyd. Fe wnaethoch chi ddweud yn eich ateb i mi, ar y pryd, y byddai rhywbeth yn y ddadl y diwrnod canlynol, ond rwy'n ofni nad oedd. Felly, byddwn i'n ddiolchgar iawn pe gallech chi efallai bwyso am i hynny gael ei gyflwyno, er mwyn rhoi rhyw fath o syniad o bryd y bydd yr amserlen yn cael ei chyhoeddi.
Thank you, Suzy Davies. I will certainly enquire as to the progress and timelines.
Diolch i chi, Suzy Davies. Byddaf yn sicr yn holi ynghylch y cynnydd a'r amserlenni.
Can I concur with the earlier comments of Janet Finch-Saunders in referring to the Auditor General for Wales’s report on procurement? I look forward, with the rest of the members of the Public Accounts Committee, to looking further into that. It’s clearly a very important issue for the Assembly to look at.
Secondly, within the last couple of weeks, an application for a new hotel and spa in Monmouth, at the gateway to Wales, has been turned down after being called in by the Welsh Government. The decision to put that application in was roundly welcomed by people in the town of Monmouth and there were potentially great economic benefits of having that development. It was turned down on the grounds of technical advice note 15. I wonder if we could have a statement from the Cabinet Secretary on the workings of TAN 15 across Wales, because I know that this particular development is just one of a number over the last few months and years that have been turned down in this way. I’m all for measures to guard against flooding across Wales, and flooding of new developments, but in the case of a major economic boost such as this, I do think there are serious questions that need to be answered, and I think that the Welsh Government need to look at revising TAN 15 so that legislation like this does not negatively impact the economy of Wales.
A gaf i gytuno â sylwadau cynharach Janet Finch-Saunders wrth gyfeirio at adroddiad Archwilydd Cyffredinol Cymru ar gaffael? Edrychaf ymlaen, gyda gweddill aelodau'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, at roi mwy o ystyriaeth i hynny. Mae'n amlwg yn fater pwysig iawn i'r Cynulliad ei ystyried.
Yn ail, o fewn y bythefnos ddiwethaf, mae cais ar gyfer gwesty a sba newydd yn Nhrefynwy, ger porth Cymru, wedi'i wrthod ar ôl cael ei alw i mewn gan Lywodraeth Cymru. Cafodd y penderfyniad i gyflwyno'r cais hwnnw ei groesawu’n bendant gan y bobl yn nhref Trefynwy ac roedd manteision economaidd mawr posibl o gael y datblygiad hwnnw. Fe'i gwrthodwyd ar sail nodyn cyngor technegol 15. Tybed a gawn ni ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet ar weithrediad TAN 15 ledled Cymru, oherwydd gwn mai dim ond un o nifer yw’r datblygiad penodol hwn dros y misoedd a'r blynyddoedd diwethaf sydd wedi cael eu gwrthod fel hyn. Rwyf yn sicr yn cefnogi mesurau i warchod rhag llifogydd ledled Cymru, a llifogydd mewn datblygiadau newydd, ond mewn achos o hwb economaidd mawr fel hwn, rwy'n credu bod yna gwestiynau difrifol y mae angen eu hateb, a chredaf fod angen i Lywodraeth Cymru ystyried diwygio TAN 15 fel nad yw deddfwriaeth o’r fath yn effeithio'n negyddol ar economi Cymru.
In answer to your first question, Nick Ramsay, of course, we welcome the findings of the WAO report. Janet Finch-Saunders raised this earlier, as you said. We are pleased it identifies the leadership we’ve shown in providing direction on public procurement and support for public bodies in Wales on procurement, but we do see this as a further opportunity to build on the progress that’s been achieved, and that’s why the finance Secretary announced his intention to refocus the National Procurement Service and Value Wales within the Welsh Government, considering, of course, all the recommendations in the report as we take forward the work in collaboration with the public sector.
The Cabinet Secretary for Environment and Rural Affairs, I’m sure, will note the points the Member made this afternoon, and there’s always an opportunity to ask that question and make those points to her: question time and appropriately as a Member in committee.
I ateb eich cwestiwn cyntaf, Nick Ramsay, wrth gwrs, rydym ni’n croesawu canfyddiadau adroddiad Swyddfa Archwilio Cymru. Cododd Janet Finch-Saunders hyn yn gynharach, fel y dywedasoch chi. Rydym yn falch ei fod yn nodi'r arweinyddiaeth a ddangoswyd gennym wrth ddarparu cyfeiriad ar gaffael cyhoeddus a chefnogaeth i gyrff cyhoeddus yng Nghymru ar gaffael, ond rydym yn gweld hwn fel cyfle arall i adeiladu ar y cynnydd a gyflawnwyd, a dyna pam y cyhoeddodd yr Ysgrifennydd cyllid ei fwriad i ailbwysleisio'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol a Gwerth Cymru o fewn Llywodraeth Cymru, gan ystyried, wrth gwrs, yr holl argymhellion yn yr adroddiad wrth inni fwrw ymlaen â'r gwaith mewn cydweithrediad â'r sector cyhoeddus.
Bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig, rwy'n siŵr, yn nodi'r pwyntiau a wnaeth yr Aelod y prynhawn yma, ac mae cyfle bob amser i ofyn y cwestiwn hwnnw a gwneud y pwyntiau hynny iddi: amser cwestiynau ac yn briodol fel Aelod mewn pwyllgor.
Diolch i arweinydd y tŷ.
Thank you, leader of the house.
Yr eitem nesaf, felly, yw’r datganiad gan Weinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar Fil Iechyd y Cyhoedd (Isafbris am Alcohol) (Cymru). Rwy’n galw ar y Gweinidog i wneud ei datganiad, Rebecca Evans.
The next item, therefore, is a statement by the Minister for Social Services and Public Health on the Public Health (Minimum Price for Alcohol) (Wales) Bill. I call on the Minister to make her statement, Rebecca Evans.
I was pleased to introduce the Public Health (Minimum Price for Alcohol) (Wales) Bill to the National Assembly for Wales yesterday. The Bill affirms the Welsh Government’s continuing commitment to take a lead in public health and to do everything we can to improve and protect the health of people in Wales. The aim of the Bill is to tackle alcohol-related harm in Wales. This includes reducing the number of people who are treated in hospital every year as a result of drinking alcohol, and cutting the death toll linked to alcohol. This Bill aims to reduce the alcohol consumption among people who drink hazardous and harmful levels.
The impact of alcohol-related harm in Wales makes for difficult reading. In 2015-16 alone, there were 54,000 hospital admissions in Wales attributable to alcohol. Alcohol-attributable hospital admissions cost the NHS an estimated £120 million a year. In 2015, 463 people died because of alcohol and every one of these of these deaths was preventable. This Bill is about reducing these harms. We already have a range of actions to tackle alcohol-related harm in Wales, from public health campaigns to promote sensible drinking to treatment services for people who need help and support, and this work will continue as part of our substance misuse delivery plan. We have made some important progress to reduce levels of excessive drinking and alcohol-related harm in recent years, but we need to do more. Our ability to deal with the availability and the price of alcohol has been a key constraint, particularly in terms of reducing consumption amongst hazardous and harmful drinkers. We recognise that action to combat the availability of cheap alcohol is a key gap in our strategy. I am therefore bringing forward this Bill to introduce a minimum price for alcohol to address this gap and as part of our wider and continuing approach to promote a healthier relationship with alcohol.
This Bill provides for a minimum price for the sale and supply of alcohol in Wales and makes it an offence for alcohol to be sold or supplied below that price. The minimum price for the supply of alcohol in Wales will be calculated through a formula, taking account of the minimum unit price, the percentage strength of the alcohol and its volume. The actual minimum unit price will be set in regulations. Introducing a minimum price will not increase the price of every alcoholic drink, only those sold below that price. The Bill will also introduce a series of offences and penalties relating to the new minimum pricing system and proposes giving local authorities new powers and duties to enforce it.
We know that the price of alcohol matters. The demand for goods and services is strongly influenced by price, and this is a relationship that extends to alcohol. Evidence from around the world suggests that introducing a minimum price could have an important impact on levels of hazardous and harmful drinking. We believe this will have a critical impact on reducing alcohol consumption, alcohol-related harm, including alcohol-related deaths, and the number of people treated in hospital. And it could reduce the costs associated with those harms.
The 2014 University of Sheffield research estimated that a minimum unit price of 50p, for example, would be worth £882 million to the Welsh economy over 20 years in terms of reductions in alcohol-related illness, crime and workplace absence. We have commissioned the University of Sheffield to update its 2014 analysis of the potential effects of minimum unit pricing policies. We have asked them to model the impacts of different minimum unit prices, ranging from 35p to 70p, and this analysis will be published early in the new year. This analysis and other factors will help to determine the minimum unit price for alcohol for Wales. Evidence suggests that the introduction of a minimum unit price would only have a small impact on moderate drinkers. The largest impacts would be experienced by those people who drink hazardous and harmful amounts of alcohol. These are the people who are most likely to drink alcohol that would be affected by a minimum unit price. They are also the very people that this legislation is aimed at helping.
We have consulted widely about the need for a minimum unit price for alcohol in Wales. The proposal was part of the Welsh Government’s public health White Paper in 2014, and we introduced a draft Bill for consultation in 2015. Two thirds of people who responded to the draft Bill consultation supported the idea of legislating for a minimum price for alcohol in Wales. In particular, there has been widespread recognition amongst stakeholders that introducing a minimum unit price could make an important contribution to reducing the costs associated with excessive drinking on individuals, public services, businesses and communities.
The way in which minimum unit pricing is specifically targeted at increasing the price of strong, cheap alcohol means that it can have an important impact on reducing hazardous and harmful consumption amongst young people. It will also contribute to addressing related issues, for example the rise in pre-loading or pre-drinking, where alcohol is drunk at home before going out to a bar, pub or nightclub.
Minimum unit pricing and its effectiveness at reducing consumption among hazardous and harmful drinkers has been at the centre of the alcohol debate in several countries around the world. Relatively few countries have proposed this exact type of legislation, specifically designed to target strong, cheap alcohol. As in Scotland, here in Wales we are proposing to use the minimum unit price, the strength of the alcohol and the volume of the alcohol to calculate the applicable minimum price. But what we do know is that where countries have introduced similar legislation, there has been a reduction in levels of consumption and associated reductions in alcohol-related harm. In Canada, for example, a 10 per cent increase in average minimum alcohol prices was associated with a 9 per cent reduction in alcohol-related hospital admissions.
Ultimately, increasing the price of alcohol through the introduction of a minimum unit price will reduce hazardous and harmful levels of alcohol consumption. It will improve health and, ultimately, it will save lives. We are still waiting for the outcome of the appeal by the Scotch Whisky Association in relation to minimum unit pricing in Scotland. But, by introducing this legislation now in Wales, we have an opportunity to realise the potential of minimum unit pricing and deliver health and wider socioeconomic benefits across Wales.
There have long been calls—across most political parties in this Chamber and from civic society—for Wales to redefine its relationship with alcohol. This legislation provides us with an important opportunity to do just that. I look forward to the scrutiny process that will follow and to the constructive engagement of the many organisations who have an interest in making this Public Health (Minimum Price for Alcohol) (Wales) Bill a success. Thank you.
Roeddwn yn falch o gyflwyno Bil Iechyd y Cyhoedd (Isafbris am Alcohol) (Cymru) i Gynulliad Cenedlaethol Cymru ddoe. Mae’r Bil yn cadarnhau ymrwymiad parhaus Llywodraeth Cymru i arwain ar iechyd y cyhoedd a gwneud popeth o fewn ein gallu i wella a diogelu iechyd pobl yng Nghymru. Nod y Bil yw mynd i’r afael â niwed sy’n gysylltiedig ag alcohol yng Nghymru. Mae hyn yn cynnwys lleihau nifer y bobl sy’n cael eu trin yn yr ysbyty bob blwyddyn o ganlyniad i yfed alcohol, a thorri ar y nifer fawr o farwolaethau sy’n gysylltiedig ag alcohol. Nod y Bil hwn yw lleihau’r defnydd o alcohol ymysg pobl sy’n yfed lefelau peryglus a niweidiol.
Mae effaith niwed sy’n gysylltiedig ag alcohol yng Nghymru yn hanes anodd ei ddarllen. Yn 2015-16 yn unig, roedd 54,000 o’r derbyniadau i ysbytai yng Nghymru i’w priodoli i alcohol. Mae derbyniadau i ysbytai oherwydd alcohol yn costio £120 miliwn y flwyddyn i’r GIG. Yn 2015, bu farw 463 o bobl oherwydd alcohol a gellid bod wedi atal pob un o’r marwolaethau hyn. Mae’r Bil hwn yn ymwneud â lleihau’r niweidiau hyn. Mae gennym amrywiaeth o gamau gweithredu eisoes i fynd i’r afael â niwed sy’n gysylltiedig ag alcohol yng Nghymru. Mae’r rhain yn cynnwys ymgyrchoedd iechyd y cyhoedd i hyrwyddo yfed synhwyrol a gwasanaethau triniaeth ar gyfer pobl sydd angen cymorth a chefnogaeth. Bydd y gwaith hwn yn parhau fel rhan o’n cynllun cyflawni ar gamddefnyddio sylweddau. Rydym wedi gwneud rhywfaint o gynnydd pwysig i leihau lefelau yfed gormodol a niwed sy’n gysylltiedig ag alcohol yn y blynyddoedd diwethaf, ond mae angen gwneud mwy. Mae ein gallu i ymdrin â chael gafael ar alcohol a phris alcohol wedi bod yn gyfyngiad allweddol, yn enwedig o ran lleihau’r defnydd ymysg yfwyr peryglus a niweidiol. Rydym yn cydnabod bod camau i fynd i’r afael â’r alcohol rhad sydd ar gael yn fwlch allweddol yn ein strategaeth. Felly, rwy’n cyflwyno’r Bil hwn i gyflwyno isafbris am alcohol i fynd i’r afael â’r bwlch hwn ac yn rhan o’n dull ehangach a pharhaus o hyrwyddo perthynas iachach ag alcohol.
Mae’r Bil hwn yn darparu isafbris am werthu a chyflenwi alcohol yng Nghymru ac mae’n ei gwneud yn drosedd i alcohol gael ei werthu neu ei gyflenwi o dan y pris hwnnw. Caiff yr isafbris am gyflenwi alcohol yng Nghymru ei gyfrifo trwy fformiwla, gan gymryd i ystyriaeth yr isafbris uned, cryfder canrannol yr alcohol a’i gyfaint. Bydd yr isafbris uned yn cael ei osod mewn rheoliadau. Ni fydd cyflwyno isafbris yn cynyddu pris pob diod alcoholig, dim ond y rhai a werthir dan y pris hwnnw. Bydd y Bil hefyd yn cyflwyno cyfres o droseddau a chosbau sy’n ymwneud â’r system gosod isafbris newydd ac mae’n cynnig rhoi pwerau a dyletswyddau newydd i awdurdodau lleol i’w gorfodi.
Gwyddom fod pris alcohol yn bwysig. Mae pris yn dylanwadu’n gryf ar y galw am nwyddau a gwasanaethau, ac mae’r berthynas hon yn ymestyn i alcohol. Mae tystiolaeth o bob cwr o’r byd yn awgrymu y gallai cyflwyno isafbris gael effaith bwysig ar lefelau yfed peryglus a niweidiol. Credwn y bydd hyn yn cael effaith allweddol ar leihau’r defnydd o alcohol, niwed sy’n gysylltiedig ag alcohol, gan gynnwys marwolaethau sy’n gysylltiedig ag alcohol, ac ar nifer y bobl sy’n cael eu trin yn yr ysbyty. A gallai leihau’r costau sy’n gysylltiedig â’r niweidiau hynny.
Roedd ymchwil gan Brifysgol Sheffield yn 2014 yn amcangyfrif y byddai isafbris uned o 50c, er enghraifft, yn werth £882 miliwn i economi Cymru dros 20 mlynedd, o ran y lleihad mewn salwch, trosedd ac absenoldeb yn y gweithle sy’n gysylltiedig ag alcohol. Rydym wedi comisiynu Prifysgol Sheffield i ddiweddaru’r dadansoddiad a wnaeth yn 2014 o effeithiau posibl polisïau isafbris uned. Rydym wedi gofyn iddynt fodelu effeithiau gwahanol isafbrisiau uned, yn amrywio o 35c i 70c, a bydd y dadansoddiad hwn yn cael ei gyhoeddi yn gynnar yn y flwyddyn newydd. Bydd y dadansoddiad hwn a ffactorau eraill yn helpu i bennu isafbris uned alcohol ar gyfer Cymru. Mae tystiolaeth yn awgrymu mai effaith fach yn unig y byddai cyflwyno isafbris uned yn ei chael ar yfwyr cymedrol. Y bobl sy’n yfed lefelau peryglus a niweidiol o alcohol fyddai’n profi’r effeithiau mwyaf. Dyma’r bobl sydd fwyaf tebygol o yfed alcohol a fyddai’n cael ei effeithio gan isafbris uned. Y nhw hefyd yr union bobl y mae’r ddeddfwriaeth hon yn anelu at eu helpu.
Rydym wedi ymgynghori’n helaeth ar yr angen am isafbris uned ar gyfer alcohol yng Nghymru. Roedd y cynnig yn rhan o Bapur Gwyn Llywodraeth y Cynulliad ar iechyd y cyhoedd yn 2014, a chyflwynwyd Bil drafft gennym ar gyfer ymgynghoriad yn 2015. Roedd dwy ran o dair o’r bobl a ymatebodd i’r ymgynghoriad Bil drafft yn cefnogi’r syniad o ddeddfu ar gyfer isafbris am alcohol yng Nghymru. Yn benodol, cafwyd cydnabyddiaeth eang ymhlith rhanddeiliaid y gallai cyflwyno isafbris uned wneud cyfraniad pwysig i leihau’r costau sy’n gysylltiedig ag yfed gormodol ar unigolion, gwasanaethau cyhoeddus, busnesau a chymunedau.
Mae’r ffordd y mae gosod isafbris uned wedi’i dargedu’n benodol at gynyddu pris alcohol cryf a rhad yn golygu y gall gael effaith bwysig ar leihau’r defnydd peryglus a niweidiol ymhlith pobl ifanc. Bydd hefyd yn cyfrannu at fynd i’r afael â materion cysylltiedig, er enghraifft y cynnydd mewn yfed cyn mynd allan, lle caiff alcohol ei yfed yn y cartref cyn mynd allan i far, tafarn neu glwb nos.
Mae prisio isafbris uned a’i effeithiolrwydd wrth leihau’r defnydd ymysg yfwyr peryglus a niweidiol wedi bod yn ganolog i’r ddadl ar alcohol mewn sawl gwlad o amgylch y byd. Ychydig iawn o wledydd sydd wedi cynnig y math hwn o ddeddfwriaeth, a gynlluniwyd yn benodol i dargedu alcohol cryf a rhad. Fel yn yr Alban, yma yng Nghymru rydym yn bwriadu defnyddio’r isafbris uned, cryfder alcohol a chyfaint yr alcohol i gyfrifo’r isafbris perthnasol. Ond yr hyn a wyddom yw, mewn gwledydd lle cyflwynwyd deddfwriaeth gyffelyb, y cafwyd gostyngiad yn y lefelau o yfed alcohol a gostyngiadau cysylltiedig mewn niwed sy’n gysylltiedig ag alcohol. Yng Nghanada, er enghraifft, roedd cynnydd o 10 y cant yn isafbrisiau alcohol cyfartalog yn gysylltiedig â gostyngiad o 9 y cant mewn derbyniadau i’r ysbyty sy’n gysylltiedig ag alcohol.
Yn y pen draw, bydd cynyddu pris alcohol trwy gyflwyno isafbris uned yn lleihau lefelau peryglus a niweidiol o yfed alcohol. Bydd yn gwella iechyd ac, yn y pen draw, bydd yn achub bywydau. Rydym yn dal i aros am ganlyniad yr apêl gan y Scotch Whisky Association mewn cysylltiad ag isafbris uned yn yr Alban. Ond, trwy gyflwyno’r ddeddfwriaeth hon yn awr yng Nghymru, mae gennym gyfle i wireddu potensial gosod isafbris uned a darparu manteision iechyd ac economaidd-gymdeithasol ehangach ledled Cymru.
Bu llawer o alwadau— gan y rhan fwyaf o bleidiau gwleidyddol yn y Siambr hon a’r gymdeithas ddinesig—i Gymru ailddiffinio ei pherthynas ag alcohol. Mae’r ddeddfwriaeth hon yn gyfle pwysig inni wneud hynny. Edrychaf ymlaen at y broses graffu a fydd yn dilyn ac at ymgysylltiad adeiladol y nifer o sefydliadau sydd â diddordeb mewn gwneud y Bil Iechyd y Cyhoedd (Isafbris am Alcohol) (Cymru) hwn yn llwyddiant. Diolch.
Thank you, Minister, for bringing forward your statement today and bringing forward the aims and objectives of this Bill. There’s no doubt about it, alcohol addiction is a pernicious social evil, and it is an excuse to abuse others as well as oneself. It is something where I agree with you totally, towards the end of your statement, when you said that Wales needs to redefine its relationship with alcohol. So, we do support the aims and principles behind this Bill.
However, I have got a number of concerns as to whether or not it’s going to achieve its objective. The Welsh Conservatives believe that this should be looked at in the round and that, as the Minister in charge of taking this Bill through, we would hope and seek for you to look at other measures that should be put in place to support people who are addicted to alcohol. We all know that addiction is an evil thing once you’re in the grip of whatever it is you may be addicted to. It is extremely difficult to wriggle out of it. We don’t want people to start stealing because they cannot afford alcohol. We don’t want people to go down an addictive route and start taking drugs because they happen to be cheaper than the bottle of whisky or whatever it might have been that they were previously used to. So, I would like to see, Minister, you put forward, when you go forward with this, a range of measures that would support not just alcohol addiction but all the other addictive behaviours that surround alcoholism, including co-dependency, because that is actually a very important thing that people very seldom look at as to why people drink, and a lot of it is to do with co-dependency.
You say in your statement that you’re very keen to tackle the whole area of getting our young people to be better educated, not to become addicted to alcohol. It isn’t just our young people. I was speaking to a mother only a few days ago who said that her young 15-year-old daughter went to a party where the mother had brought bottles of vodka for those kids to have. So, it’s about educating the young people in the schools, it’s about educating parents and it’s about educating society. I would like to understand, Minister, what you’re going to do and how you’re going to include those kinds of elements in this objective you have for public health.
I know that on a statement we only have time for a few questions, and there are a lot to ask on this, so, as far as the Welsh Conservatives are concerned, we are very keen for you to be able to progress this, and we will be lobbying you with questions and amendments as we go through the process. But I would like to make just a couple more comments, if I may, Presiding Officer.
You say that officials believe that more affluent, high-risk drinkers will also respond to price changes, and they insisted it was not a tax but a tool to change behaviour. Again, I think this is an area where I’d like to see how you’re going to work that one through. Those who are affluent can easily afford another 50p, or another £1, or the high-end drinks that won’t be affected by your tax. They’re going to be drinking Glenlivet, not supermarket, bog-standard whisky, or whatever it might be. This shouldn’t be a tax; this is about public health. I want to make sure that, as this goes through, we are very, very clear that this is a public health issue and not a tax-varying issue. I’d also like to seek reassurance from you, Minister, that any moneys raised from minimum alcohol pricing would actually be ploughed straight back into prevention and support for people.
Finally, Minister, I would like to ask again why you are pressing ahead with this now, and get clarity on that situation, because we are aware that the Scotch Whisky Association have put forward an appeal, and I would have thought it would have saved public time and public purse if we could have seen how successful that was going to be before you brought forward that, so that you would be able to do any lessons learned exercise. I do think we have to be very careful on this issue. It’s got great intent. We absolutely support that intent, but we also need to recognise that the countries that have had success with this are countries that have had a history and culture of prohibition and cultural change. Wales is not that kind of country yet, so we need to make sure that what we put in place will actually reflect and can be implemented successfully in our country to help to defray the pernicious evil that is alcohol addiction.
Diolch, Gweinidog, am gyflwyno’ch datganiad heddiw a chyflwyno nodau ac amcanion y Bil hwn. Yn ddiamau, mae bod yn gaeth i alcohol yn ddrwg cymdeithasol difrifol, ac mae’n esgus i gam-drin eraill yn ogystal â chi eich hun. Mae’n rhywbeth yr wyf yn cytuno â chi yn llwyr arno, tuag at ddiwedd eich datganiad, pan ddywedasoch fod angen i Gymru ailddiffinio ei pherthynas ag alcohol. Felly, rydym yn cefnogi’r nodau a’r egwyddorion y tu ôl i’r Bil hwn.
Fodd bynnag, mae gennyf nifer o bryderon ynghylch a fydd yn cyflawni ei amcan ai peidio. Cred y Ceidwadwyr Cymreig y dylid edrych ar bob agwedd ar hyn ac, fel y Gweinidog sy’n gyfrifol am gyflwyno’r Bil hwn, byddwn yn gobeithio ac yn ceisio eich cael i edrych ar fesurau eraill y dylid eu rhoi ar waith i gefnogi pobl sy’n gaeth i alcohol. Rydym ni i gyd yn gwybod bod dibyniaeth yn beth drwg unwaith yr ydych yn yng ngafael yr hyn yr ydych yn gaeth iddo. Mae’n eithriadol o anodd dod allan ohono. Nid ydym eisiau gweld pobl yn dechrau dwyn oherwydd na allant fforddio alcohol. Nid ydym am weld pobl yn mynd i lawr y llwybr caethiwus ac yn dechrau cymryd cyffuriau oherwydd eu bod yn rhatach na’r botel o wisgi neu’r hyn yr oeddent wedi arfer ag ef yn flaenorol. Felly, hoffwn eich gweld chi, Gweinidog, yn cyflwyno, wrth fwrw ymlaen â hyn, ystod o fesurau a fyddai’n cefnogi nid yn unig gaethiwed i alcohol ond yr holl ymddygiadau caethiwus eraill sy’n ymwneud ag alcoholiaeth, gan gynnwys cyd-ddibyniaeth. Mae hynny mewn gwirionedd yn rhywbeth pwysig iawn nad yw pobl yn aml yn ei ystyried yn rheswm pam mae pobl yn yfed, ac mae llawer ohono’n ymwneud â chyd-ddibyniaeth.
Rydych yn sôn yn eich datganiad eich bod yn awyddus iawn i fynd i’r afael â’r holl faes o gael ein pobl ifanc i gael eu haddysgu’n well, ac i beidio â dod yn gaeth i alcohol. Nid yw’n broblem i bobl ifanc yn unig. Roeddwn yn siarad â mam ychydig ddyddiau yn ôl a ddywedodd fod ei merch ifanc 15 mlwydd oed wedi mynd i barti lle’r oedd y fam wedi dod â photeli o fodca i’r plant. Felly, mae’n ymwneud ag addysgu’r bobl ifanc yn yr ysgolion, mae’n ymwneud ag addysgu’r rhieni ac mae’n ymwneud ag addysgu’r gymdeithas. Hoffwn ddeall, Gweinidog, yr hyn y byddwch chi’n ei wneud a sut y byddwch chi’n cynnwys yr elfennau hynny yn yr amcan hwn sydd gennych ar gyfer iechyd y cyhoedd.
Gwn mai dim ond digon o amser i ychydig o gwestiynau sydd gennym ar ddatganiad, ac mae llawer i’w ofyn am hwn, felly, cyn belled ag y mae’r Ceidwadwyr Cymreig yn y cwestiwn, rydym yn awyddus iawn i chi allu datblygu hyn, a byddwn yn eich lobïo gyda chwestiynau a gwelliannau wrth i ni fynd drwy’r broses. Ond hoffwn wneud ychydig mwy o sylwadau, os caf, Llywydd.
Rydych yn dweud bod swyddogion yn credu y bydd yfwyr risg uchel mwy cyfoethog hefyd yn ymateb i newidiadau yn y prisiau, ac roeddent yn mynnu nad treth oedd hyn ond offeryn i newid ymddygiad. Unwaith eto, mae hwn yn rhywbeth yr hoffwn wybod sut yr ydych yn mynd i’w gyflawni. Gall y rhai sy’n gyfoethog fforddio 50c arall, neu £1 arall, neu’r diodydd ansawdd uchel na fydd eich treth yn effeithio arnyn nhw. Byddant yn yfed Glenlivet, nid chwisgi archfarchnad, cyffredin, neu beth bynnag y gallai fod. Ni ddylai hon fod yn dreth; mae hyn yn ymwneud ag iechyd y cyhoedd. Rwyf am wneud yn siŵr, wrth i hyn ddigwydd, ein bod yn glir iawn, bod hwn yn fater iechyd y cyhoedd ac nid yn fater sy’n ymwneud ag amrywio trethi. Hoffwn hefyd gael sicrwydd gennych chi, Gweinidog, y byddai unrhyw arian a godir o’r isafbrisiau alcohol yn cael ei ddefnyddio i atal a chefnogi pobl.
Yn olaf, Gweinidog, hoffwn ofyn eto pam eich bod yn bwrw ymlaen â hyn yn awr, a chael eglurder ar y sefyllfa honno. Rydym ni’n ymwybodol bod y Scotch Whisky Association wedi cyflwyno apêl, a byddwn wedi tybio y gellid fod wedi arbed amser cyhoeddus a’r pwrs cyhoeddus pe gallem weld pa mor llwyddiannus y byddai hynny cyn cyflwyno hyn, er mwyn gallu cynnal ymarfer o unrhyw wersi a ddysgwyd. Rwy’n credu bod yn rhaid inni fod yn ofalus iawn ar y mater hwn. Mae’r bwriad yn wych. Rydym yn llwyr gefnogi’r bwriad. Ond mae angen inni gydnabod hefyd bod y gwledydd sydd wedi llwyddo gyda hyn yn wledydd sydd â hanes a diwylliant o wahardd a newid diwylliannol. Nid yw Cymru yn wlad fel’ny eto. Felly, mae angen inni sicrhau y bydd yr hyn a wnawn ni yn cael ei adlewyrchu a’i weithredu’n llwyddiannus yn ein gwlad ni i helpu i glirio’r drwg niweidiol hwn, sef caethineb i alcohol.
I thank you very, very much for those questions and for outlining the support for the aims and the principles of the Bill. I think that we all reflect on the previous public health Bill and the important role that scrutiny played in that, and certainly in strengthening the Bill and in testing the Bill, and I think that we can look forward to similarly robust scrutiny as this Bill makes its way through the Assembly as well.
In terms of the ‘why now?’ question, that’s an excellent question, and actually, in an ideal world it wouldn’t be now, but unfortunately the powers that we have in this area are powers that will be removed from Welsh Government when the Wales Act 2017 comes into force in April of next year, so we need to have cleared Stage 1 within the Assembly in April of next year. So, that’s why we’re taking this particular moment to introduce the Bill. I would have much preferred to have waited until the outcome of the Scottish court case had come to a resolution, and I had hoped it would have been before now. I do understand it will be fairly imminent, and, obviously, when that judgment is made, we’ll have to consider what implications that does have for our Bill. But it is very much a situation of having a very small window in which to act at the moment, so we’re taking this window while we can.
I completely agree with you as well that the minimum unit pricing can only be one part in a much wider jigsaw in terms of tackling substance misuse in the round and particularly supporting people with an alcohol dependency and preventing people from having that dependency in the first place. So, there are a range of ways in which we’re already trying to tackle alcohol consumption and harmful and hazardous drinking, particularly across Wales, and those were set out in our ‘Working Together to Reduce Harm’ substance misuse delivery plan 2016-18, which was published in the Assembly in September of 2016. Examples of some of the actions in that include working to tackle the excessive consumption of alcohol through better education, through prevention, and of course through those treatment services to support the most harmful drinkers, as well as support, of course, for the families of people who misuse alcohol. That has been recognised as one of the significant adverse childhood experiences, which is something that all Ministers have a real concern about as well.
You also referred, quite rightly, to the issue of unintended consequences, and I really do recognise the concerns that you and others have raised that there are some vulnerable groups who might continue to purchase the same amounts of alcohol despite the increase in price. For example, in terms of household spend on areas such as food or heating—making those choices as well. So, I’m very aware of that potential issue and we’re already looking with our area planning boards on how we can ensure that local services are as responsive as possible to vulnerable groups’ needs in this respect.
It’s also important to recognise that, overall, we do expect to see reduced levels of consumption amongst harmful and hazardous drinkers, and associated reductions in alcohol-related harms. However, it is important to make sure that those services are there, which is one of the reasons that we do invest £50 million in our substance-misuse agenda to try and ensure that the support is there for people who need it. I also noted some of the other concerns raised by stakeholders about unintended consequences. For example, families might, as I say, be forced to make those difficult choices as well, but as you suggested and others have suggested here today, individuals might switch to other substances. We think the risk that consumers could switch to illegal drugs or new psychoactive substances, for example, is considered low, as an illegal or untested substance is clearly qualitatively a big step and very different to the consumption of alcohol, and most people wouldn’t consider that to be a valid substitute. However, it is something that we intend to explore further with the Welsh Government’s advisory panel on substance misuse. They’ve previously commented that they don’t believe that this is likely to be an issue. However, it’s something that we’re very much alive to as well.
In terms of referring to this as a tax, we are very clear that this isn’t a tax. It’s very much a minimum unit price. The evidence suggests that higher taxation alone wouldn’t be as effective as a minimum unit price. In fact, you’d have to reduce taxation by a large amount to achieve the same kind of benefits to health and the NHS that we would expect to see from a minimum unit price alone. That’s one of the reasons why it’s important to look at this very much as a minimum unit price. It does allow us to target those high-strength very cheap alcohol products rather than taking a blanket approach and raising the price of all alcohol as well.
An interesting note to this is that the 2014 modelling suggests that high drinkers purchase more of their alcohol below an example minimum unit price of 50p at the moment. These are people at all income levels. High-risk drinkers in poverty buy 42 per cent of their alcohol below the 50p per unit, as compared to 21 per cent for moderate drinkers in poverty. High-risk drinkers not in poverty buy 28 per cent of units below 50p, compared to 14 per cent of moderate drinkers not in poverty. So, the minimum unit price would change the price of approximately a fifth of the alcohol purchased by moderate drinkers in poverty, whereas an increase in taxation would affect the price of all drinks purchased by people living in lower income households.
Diolch yn fawr iawn, iawn am y cwestiynau hynny ac am amlinellu’r gefnogaeth i nodau ac egwyddorion y Bil. Rwy’n credu ein bod ni i gyd yn ystyried y Bil iechyd y cyhoedd blaenorol a swyddogaeth bwysig craffu ar hynny, ac yn sicr wrth gryfhau’r Bil ac wrth brofi’r Bil. A chredaf y gallwn edrych ymlaen at graffu yr un mor gadarn wrth i’r Bil hwn fynd drwy’r Cynulliad hefyd.
O ran y cwestiwn ‘pam nawr?’, mae hwnnw’n gwestiwn ardderchog, ac mewn gwirionedd, mewn byd delfrydol ni fyddai hyn yn digwydd nawr. Ond yn anffodus mae’r pwerau sydd gennym yn y maes hwn yn bwerau a fydd yn cael eu tynnu oddi wrth Lywodraeth Cymru pan ddaw Deddf Cymru 2017 i rym ym mis Ebrill y flwyddyn nesaf. Felly, mae’n rhaid i ni fod wedi clirio Cyfnod 1 yn y Cynulliad ym mis Ebrill y flwyddyn nesaf. Felly, dyna pam yr ydym yn cyflwyno’r Bil ar adeg benodol hon. Byddai’n well gennyf fod wedi aros hyd nes i achos llys yr Alban ddod i benderfyniad, ac roeddwn wedi gobeithio y byddai hynny wedi digwydd cyn nawr. Rwy’n deall y bydd yn digwydd yn fuan, ac, yn amlwg, pan wneir y dyfarniad hwnnw, bydd yn rhaid inni ystyried goblygiadau hynny i’n Bil ni. Ond mae’n fater o gael ffenestr fach iawn i weithredu oddi mewn iddi ar hyn o bryd, ac rydym ni’n cymryd y ffenestr hon tra gallwn ni.
Rwy’n cytuno’n llwyr â chi hefyd mai dim ond un rhan mewn jig-so llawer ehangach yw gosod isafbris uned o ran mynd i’r afael â chamddefnyddio sylweddau yn llawn a thrylwyr, ac yn benodol gefnogi pobl â dibyniaeth ar alcohol, ac atal pobl rhag mynd yn ddibynnol ar alcohol yn y lle cyntaf. Felly, rydym ni eisoes yn ceisio mynd i’r afael ag yfed alcohol ac yfed niweidiol a pheryglus mewn amrywiaeth o ffyrdd, yn benodol ledled Cymru, a nodwyd y rhain yn ein cynllun cyflawni ‘Gweithio Gyda’n Gilydd i Leihau Niwed’ ar gyfer camddefnyddio sylweddau 2016-18 , a gyhoeddwyd yn y Cynulliad ym mis Medi 2016. Mae enghreifftiau o rai o’r camau gweithredu yn cynnwys gweithio i fynd i’r afael ag yfed gormod o alcohol trwy addysg well, trwy atal, ac wrth gwrs drwy’r gwasanaethau triniaeth hynny i gefnogi’r yfwyr mwyaf niweidiol, yn ogystal â chymorth, wrth gwrs, i deuluoedd pobl sy’n camddefnyddio alcohol. Cydnabuwyd hynny fel un o brofiadau andwyol iawn plentyndod, sy’n rhywbeth y mae pob Gweinidog yn bryderus iawn y ei gylch.
Cyfeiriasoch, yn eithaf priodol, at y mater o ganlyniadau anfwriadol, ac rwy’n cydnabod y pryderon yr ydych chi ac eraill wedi’u codi bod rhai grwpiau agored i niwed a allai barhau i brynu’r un faint o alcohol er gwaethaf y cynnydd yn y pris. Er enghraifft, o ran gwariant aelwydydd ar feysydd megis bwyd neu wresogi—gwneud y dewisiadau hynny hefyd. Felly, rwy’n ymwybodol iawn o’r broblem bosib honno ac rydym eisoes yn edrych gyda’n byrddau cynllunio ardal ar sut y gallwn sicrhau bod gwasanaethau lleol mor ymatebol â phosib i anghenion grwpiau bregus yn hyn o beth.
Mae hefyd yn bwysig cydnabod, yn gyffredinol, ein bod yn disgwyl gweld lefelau llai o ddefnydd ymhlith yfwyr niweidiol a pheryglus, a gostyngiadau cysylltiedig mewn niwed sy’n gysylltiedig ag alcohol. Fodd bynnag, mae’n bwysig sicrhau bod y gwasanaethau hynny yno, sef un o’r rhesymau pam rydym yn buddsoddi £50 miliwn yn ein hagenda camddefnyddio sylweddau i geisio sicrhau bod y gefnogaeth yno i bobl sydd ei hangen. Nodais hefyd rai o’r pryderon eraill a godwyd gan randdeiliaid ynghylch canlyniadau anfwriadol. Er enghraifft, gallai teuluoedd, fel y dywedais, gael eu gorfodi i wneud y dewisiadau anodd hynny hefyd, ond fel yr awgrymwyd gennych chi, ac mae eraill wedi awgrymu yma heddiw, gallai unigolion newid i ddefnyddio sylweddau eraill. Rydym o’r farn bod y risg y gallai defnyddwyr newid i gyffuriau anghyfreithlon neu sylweddau seicoweithredol newydd, er enghraifft, yn weddol isel. Mae sylwedd anghyfreithlon neu sylwedd sydd heb ei brofi yn amlwg yn ansoddol yn gam mawr ac yn wahanol iawn i’r defnydd o alcohol, ac ni fyddai’r rhan fwyaf o bobl yn ystyried hynny i fod yn rhywbeth amgen dilys. Fodd bynnag, mae’n rhywbeth yr ydym yn bwriadu ei archwilio ymhellach gyda phanel cynghori Llywodraeth Cymru ar gamddefnyddio sylweddau. Maent wedi dweud yn flaenorol nad ydynt yn credu bod hyn yn debygol o fod yn broblem. Fodd bynnag, mae’n rhywbeth yr ydym ni’n ymwybodol iawn ohono hefyd.
O ran cyfeirio at hon fel treth, rydym yn glir iawn nad yw hon yn dreth. Mae’n bendant yn isafbris uned. Mae’r dystiolaeth yn awgrymu na fyddai trethi uwch yn unig mor effeithiol ag isafbris uned. Mewn gwirionedd, byddai’n rhaid ichi ostwng trethi’n fawr i sicrhau’r un math o fanteision i iechyd a’r GIG ag y byddem yn disgwyl eu gweld o isafbris uned yn unig. Dyna un o’r rhesymau pam mae’n bwysig edrych ar hyn fel isafbris uned. Mae’n ein galluogi i dargedu’r cynhyrchion alcohol rhad cryf iawn hynny yn hytrach na chymryd dull mwy cyffredinol a chodi pris pob diod alcohol hefyd.
Nodyn diddorol i hyn yw bod modelu 2014 yn awgrymu bod y rhai sy’n yfed llawer yn prynu mwy o’u halcohol o dan isafbris uned 50c ar hyn o bryd. Mae’r rhain yn bobl ar bob lefel incwm. Mae yfwyr risg uchel mewn tlodi yn prynu 42 y cant o’u halcohol o dan y 50c yr uned, o’i gymharu â 21 y cant ar gyfer yfwyr cymedrol mewn tlodi. Mae yfwyr risg uchel nad ydynt mewn tlodi yn prynu 28 y cant o unedau o dan 50c, o’i gymharu â 14 y cant o yfwyr cymedrol nad ydynt mewn tlodi. Felly, byddai’r isafbris uned yn newid pris oddeutu un rhan o bump o’r alcohol a brynir gan yfwyr cymedrol mewn tlodi, tra byddai cynnydd mewn treth yn effeithio ar bris yr holl ddiodydd a brynir gan bobl sy’n byw mewn cartrefi incwm is.
Can I thank the Minister for Social Services and Public Health and welcome her statement, and welcome the general direction of travel? In Plaid, we are in support of minimum alcohol unit pricing. It has been in our manifestos for the 2011 and 2016 elections to this Assembly, once we had gained the powers after the 2011 referendum—obviously when we had some powers to do this sort of thing. More in a minute about losing those powers, come next Aril fools’ day. Anyway, back to—. We’re talking here about the minimum price for alcohol, which, as you say in your statement, is a formula combining volume of alcohol with the strength of that alcohol and the minimum unit price. I would just like to explore a bit more about that formula and how those three areas are weighted up against one another, just in case you get some unintended consequences there as well, in that, unintentionally, people would be able to afford to buy a stronger alcohol if the weighting of that formula was, in some ways, not as it should be. Sometimes, there can be unintended consequences just because the formula weighting isn’t quite correct. I echo some of the other unintended consequences as Angela Burns and Leanne Wood mentioned earlier, in terms of other drugs, both illicit and legal, being used as a substitute. But that’s down to this being a public health measure, and we would expect additional public health services, in terms of drugs and substance misuse services, to be available once this piece of legislation comes in.
But, at the end of the day, this piece of legislation is about saving lives. Not every piece of legislation we pass in this place saves lives, but we have had a smoking ban that saves lives, and we’ve got an opt-out organ donation law that also saves lives. So, we can add this one to that list—just thinking from a medical point of view of the high numbers of accident and emergency attendances brought about by alcohol. On some nights in A&E, over 90 per cent of attendees are there under the influence of alcohol. It has a huge impact on health, as we all know, not just causing cirrhosis of the liver and liver failure, but various cancers as well, due to the corrosive effect of drinking strong spirits—from mouth and tongue, oesophageal cancer downwards—as well as huge rates of domestic violence, general assaults, huge policing issues and individual lives wrecked by alcoholism. So, there’s a definite need to address our relationship with alcohol, as you say, and this is but one plank in that. The modelling already referred to from Sheffield in 2014 attests that there would be 53 fewer deaths in Wales annually, and 1,400 fewer hospital admissions annually, caused by alcohol, if we brought in this sort of legislation.
We are very supportive of this. I’d like some idea of the details, as I mentioned, and also, what of the response to any Supreme Court decision in Scotland? What legal advice have we got as standby, whether the Supreme Court approves what the Scottish Government are trying to do, despite the vehement opposition of the whisky industry, or whether it is rejected? We need to know where we are going, because we’ve known about the issues of how to tackle the problems of alcohol, i.e. making it more expensive, making it more difficult to get hold of, and measures against drink driving and underage drinking—that was revealed in a World Health Organisation study. As far back as 2004, there’s been a need to act on this. In this country, in the UK generally, we’ve known about these issues and the need to do something about them urgently, so, ‘Why the delay?’ is another question, particularly now, with the Wales Act 2017, we face losing the powers to enforce this.
Obviously, if this measure, this Bill, comes before the health committee, we would be looking to enable the Minister to get it passed as soon as, in view of the fact that the clock is ticking, before April fool’s day 2018. Well, if we haven’t reached Stage 1 by then, this falls. That’s why this party voted against the enactment of the Wales Act 2017, uniquely in this Chamber, because we have lost powers and we are losing powers, and this is a very vivid illustration of that loss of powers. So, I wish the Minister well.
There’s a lot of detailed work to be done on the different levels of unit alcohol pricing—30p per unit, 35p, 50p, 70p, or even more—but you say you’ll have the results of those in the new year. Really, as I said, the clock is ticking—we need that evidence now, Minister, because we need to get this legislation passed. Otherwise, the whole thing falls down, and a lot of brave words said in here about the health implications and how we’re going to save lives will mean nothing if the legislation is lost. Diolch yn fawr.
A gaf i ddiolch i’r Gweinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol a chroesawu ei datganiad, a chroesawu’r cyfeiriad teithio cyffredinol? Yn Plaid, rydym yn cefnogi’r isafbris am uned o alcohol. Mae wedi bod yn ein maniffestos ar gyfer etholiadau 2011 a 2016 i’r Cynulliad hwn, ar ôl i ni ennill y pwerau ar ôl refferendwm 2011—yn amlwg pan oedd gennym rai pwerau i wneud y math hwn o beth. Mwy yn y munud am golli’r pwerau hynny, diwrnod ffŵl Ebrill nesaf. Beth bynnag, yn ôl at—. Rydym ni’n siarad yma am yr isafbris am alcohol, sydd, fel y dywedwch yn eich datganiad, yn fformiwla sy’n cyfuno cyfaint yr alcohol â chryfder yr alcohol hwnnw a’r isafbris uned. Hoffwn edrych yn fanylach ar y fformiwla honno a sut mae’r tri maes hynny yn cael eu pwysoli yn erbyn ei gilydd, rhag ofn y cewch ganlyniadau anfwriadol yno hefyd, oherwydd, yn anfwriadol, byddai pobl yn gallu fforddio prynu alcohol cryfach pe na bai pwysoli’r fformiwla honno, mewn rhai ffyrdd, fel y dylai fod. Weithiau, gall fod canlyniadau anfwriadol dim ond oherwydd nad yw’r fformiwla wedi’i phwysoli’n hollol gywir. Rwy’n adleisio rhai o’r canlyniadau anfwriadol eraill a grybwyllodd Angela Burns a Leanne Wood yn gynharach, o ran cyffuriau eraill, yn anghyfreithlon a chyfreithlon, yn cael eu defnyddio yn lle alcohol. Ond mae hynny oherwydd bod hwn yn fesur iechyd y cyhoedd, a byddem yn disgwyl bod gwasanaethau ychwanegol ar gyfer iechyd y cyhoedd, o ran gwasanaethau cyffuriau a chamddefnyddio sylweddau, ar gael ar ôl i’r ddeddfwriaeth hon ddod i rym.
Ond, ar ddiwedd y dydd, mae’r ddeddfwriaeth hon yn ymwneud ag achub bywydau. Nid yw pob darn o ddeddfwriaeth yr ydym yn ei basio yn y lle hwn yn achub bywydau. Ond rydym wedi cael gwaharddiad ysmygu sy’n achub bywydau, ac mae gennym gyfraith optio allan o roi organau, sydd hefyd yn achub bywydau. Felly, gallwn ychwanegu hon at y rhestr honno—dim ond wrth ystyried, o safbwynt meddygol, y nifer uchel o ddamweiniau ac achosion brys a achosir gan alcohol. Ar rai nosweithiau yn yr Adran Damweiniau ac Achosion Brys, mae dros 90 y cant o’r rhai sy’n mynd yno dan ddylanwad alcohol. Mae’n cael effaith enfawr ar iechyd, fel y gwyddom i gyd, nid yn unig yn achosi sirosis yr afu a methiant yr afu, ond mae amryw o ganserau hefyd, oherwydd effeithiau difäol yfed gwirodydd cryf—o ganser y geg a’r tafod, yr oesoffagws i lawr—yn ogystal â chyfraddau enfawr o drais domestig, ymosodiadau cyffredinol, problemau plismona enfawr a bywydau unigol sydd wedi’u difetha gan alcoholiaeth. Felly, mae angen mynd i’r afael â’n perthynas ag alcohol yn bendant, fel y dywedwch, ac nid yw hyn ond un elfen yn unig o hynny. Mae’r gwaith modelu y cyfeiriwyd ato eisoes gan Sheffield yn 2014 yn tystio y byddai 53 yn llai o farwolaethau yng Nghymru yn flynyddol, a 1,400 yn llai o dderbyniadau i’r ysbyty bob blwyddyn, a achosir gan alcohol, pe baem yn cyflwyno’r math hwn o ddeddfwriaeth.
Rydym yn cefnogi hyn yn fawr. Hoffwn i gael rhyw syniad o’r manylion, fel y crybwyllais, a hefyd , beth am yr ymateb i unrhyw benderfyniad y Goruchaf Lys yn yr Alban? Pa gyngor cyfreithiol sydd gennym wrth gefn, p’un a yw’r Goruchaf Lys yn cymeradwyo’r hyn y mae Llywodraeth yr Alban yn ceisio’i wneud, er gwaethaf gwrthwynebiad cryf y diwydiant whisgi, neu p’un a yw’n cael ei wrthod? Mae angen inni wybod i ble’r ydym yn mynd, oherwydd ein bod ni wedi gwybod am y materion o ran mynd i’r afael â phroblemau alcohol, h.y. ei wneud yn ddrutach, ei wneud yn anos cael gafael arno, a mesurau yn erbyn yfed a gyrru ac yfed dan oed—a ddatgelwyd mewn astudiaeth gan Sefydliad Iechyd y Byd. Mor bell yn ôl â 2004, bu angen gweithredu ar hyn. Yn y wlad hon, yn y DU yn gyffredinol, rydym ni wedi gwybod am y materion hyn a’r angen i wneud rhywbeth amdanynt ar frys, felly, mae ‘Pam yr oedi?’ yn gwestiwn arall, yn enwedig yn awr pan ein bod yn wynebu colli’r pwerau i orfodi hyn yn sgil Deddf Cymru 2017.
Yn amlwg, os bydd y mesur hwn, y Bil hwn, yn dod gerbron y pwyllgor iechyd, byddem yn ceisio galluogi’r Gweinidog i’w gael wedi ei basio cyn gynted â phosibl, o ystyried bod amser yn mynd yn ei flaen, cyn diwrnod ffŵl Ebrill 2018. Wel, os nad ydym ni wedi cyrraedd Cam 1 erbyn hynny, mae hyn yn methu. Dyna pam y pleidleisiodd y blaid hon yn erbyn deddfu Deddf Cymru 2017, yn unigryw yn y Siambr hon, oherwydd ein bod ni wedi colli pwerau a’n bod ni yn colli pwerau, ac mae hyn yn enghraifft dda iawn o’r golled honno o bwerau. Felly, rwy’n dymuno’n dda i’r Gweinidog.
Mae llawer o waith manwl i’w wneud ar y gwahanol lefelau o brisio unedau alcohol—30c yr uned, 35c, 50c, 70c, neu hyd yn oed mwy—ond dywedwch y bydd gennych ganlyniadau’r gwaith hwnnw yn y flwyddyn newydd. Yn wir, fel y dywedais, mae amser yn mynd yn ei flaen—mae angen y dystiolaeth honno arnom yn awr, Gweinidog, oherwydd bod angen inni gael y ddeddfwriaeth hon wedi’i phasio. Fel arall, mae’r holl beth yn methu, a bydd llawer o eiriau dewr a ddywedwyd yma am y goblygiadau o ran iechyd a sut y byddwn ni’n achub bywydau yn golygu dim os caiff y ddeddfwriaeth ei cholli. Diolch yn fawr.
I thank you very much for those questions, and also for indicating Plaid Cymru’s long-standing support for this particular approach.
In terms of how the minimum unit price itself will be calculated, that is expressed on the face of the Bill, and that’s by multiplying the minimum unit price at what it is set by the percentage of alcohol and by the volume of the alcohol being sold. The actual minimum unit price isn’t on the face of the Bill, actually; that will be set through regulations as well. We think that that’s a more appropriate response, because it does allow us to look at experiences elsewhere where the minimum unit price has been set but hasn’t allowed that kind of flexibility that would be needed, perhaps, to change to respond to the changing circumstances within the economy as well. I am absolutely as keen as anybody to have the results of the new minimum unit pricing remodelling work done by Sheffield University.
I would have liked to have brought this in sooner, but, actually, this was something that had been passed—this approach had been passed—by the Scottish Parliament back in 2012. So, it’s spent the last five years going through various courts. Obviously, in an ideal world, we would have the outcome of the Scottish judgment, which is now sitting with the Supreme Court, in order to make up our minds as to what the appropriate response would be. However, the circumstances are such that we need to take this action now.
In terms of what will happen if the case is rejected in the Supreme Court, I think that Welsh Government will have to consider, alongside our lawyers, the basis on which it would be rejected and consider what our approach would be moving forward from that.
But you certainly outlined the stark reasons why it is important that we take this particular approach to tackling some of the harmful and hazardous levels of drinking that we have in Wales. Although we have made real progress, I would say, over recent years, through education, through preventative approaches and so on, the levels do remain too high. According to national survey data, one in five adults is currently drinking above the new weekly guidelines, and almost a third report drinking above the previous daily guidelines on at least one day in the previous week. So, although we’re making progress, as I said in my statement, in 2015, the year we have the most recent figures for, there were 483 alcohol-related deaths in Wales. Obviously, all these deaths are tragic. They’re all avoidable, and they all leave family, friends and other loved ones behind. So, this demonstrates the urgency for further progress as well.
As you’ve quite rightly outlined as well, it’s not just alcohol-related deaths. Alcohol-related illnesses are a real concern and remain stubbornly high in Wales. Just as one example, in 2015—again, the most recent figures—807 people died from liver disease in Wales, and that’s an increase of 131 over the past five years. Also, alcohol-related liver disease accounts for over a third of these liver disease deaths in Wales.
You referred to the importance of the modelling, and that modelling work estimates the impact of minimum unit pricing on moderate drinkers will be minimal. The Sheffield alcohol research group research showed that hazardous and harmful drinkers combined constitute 26 per cent of the drinker population, but they actually consume 72 per cent of all alcohol. Furthermore, consumption changes will differ across the population, but based on a 50p minimum unit price the analysis estimated that high-risk drinkers will consume 293 fewer units per year, spending an extra £32 a year, whilst moderate drinkers will only reduce their consumption by six units per year, increasing their spending by £2 a year.
Diolch yn fawr iawn am y cwestiynau hynny, a hefyd am ddangos cefnogaeth barhaol Plaid Cymru i’r ymagwedd benodol hon.
O ran sut y bydd yr isafbris uned ei hun yn cael ei gyfrifo, mynegir hynny ar wyneb y Bil, a gwneir hynny trwy luosi’r isafbris uned a bennir gan ganran yr alcohol a thrwy gyfaint yr alcohol sy’n cael ei werthu. Nid yw’r gwir isafbris uned ar wyneb y Bil, mewn gwirionedd; bydd hynny’n cael ei bennu trwy reoliadau hefyd. Credwn fod hynny’n ymateb mwy priodol, gan ei fod yn caniatáu i ni edrych ar brofiadau mewn mannau eraill lle mae’r isafbris uned wedi’i bennu ond nid yw wedi caniatáu'r math hwnnw o hyblygrwydd y byddai ei angen, efallai, i newid mewn ymateb i’r newid yn amgylchiadau yr economi hefyd. Rwyf i mor awyddus ag unrhyw un i gael canlyniadau’r gwaith ailfodelu isafbrisiau uned newydd a wnaed gan Brifysgol Sheffield.
Byddwn i wedi hoffi cyflwyno hyn yn gynt, ond, mewn gwirionedd, roedd hyn yn rhywbeth a oedd wedi’i basio—roedd y dull hwn wedi’i basio —gan Senedd yr Alban yn ôl yn 2012. Felly, y mae wedi treulio’r pum mlynedd diwethaf yn mynd trwy wahanol lysoedd. Yn amlwg, mewn byd delfrydol, byddai gennym ganlyniad dyfarniad yr Alban, sydd bellach yn eistedd gyda’r Goruchaf Lys, er mwyn penderfynu ar yr ymateb priodol. Fodd bynnag, mae’r amgylchiadau yn golygu bod angen inni gymryd y camau hyn yn awr.
O ran yr hyn a fydd yn digwydd os gwrthodir yr achos yn y Goruchaf Lys, rwy’n credu y bydd yn rhaid i Lywodraeth Cymru ystyried, ar y cyd â’n cyfreithwyr, y sail dros ei wrthod ac ystyried beth fyddai ein hymagwedd wrth symud ymlaen o hynny.
Ond, yn sicr, gwnaethoch chi amlinellu’r rhesymau amlwg pam ei bod yn bwysig ein bod yn mynd ati yn y modd penodol hwn i ymdrin â rhai o’r lefelau yfed niweidiol a pheryglus sydd gennym yng Nghymru. Er ein bod ni wedi gwneud cynnydd gwirioneddol, yn fy marn i, yn ystod y blynyddoedd diwethaf, trwy addysg, trwy ddulliau ataliol ac yn y blaen, mae’r lefelau yn parhau i fod yn rhy uchel. Yn ôl data’r arolwg cenedlaethol, mae un o bob pum oedolyn yn yfed uwchlaw’r canllawiau wythnosol newydd, ar hyn o bryd, ac mae bron i draean yn adrodd eu bod wedi yfed uwchlaw’r canllawiau dyddiol blaenorol o leiaf unwaith yn ystod yr wythnos flaenorol. Felly, er ein bod yn gwneud cynnydd, fel y dywedais yn fy natganiad, yn 2015, y flwyddyn y mae gennym y ffigurau diweddaraf ar ei chyfer, roedd 483 o farwolaethau yn gysylltiedig ag alcohol yng Nghymru. Yn amlwg, mae’r holl farwolaethau hyn yn drasig. Mae modd osgoi pob un, ac maent i gyd yn gadael teulu, ffrindiau ac anwyliaid eraill ar eu holau. Felly, mae hyn yn dangos bod gwneud rhagor o gynnydd yn fater o frys hefyd.
Fel yr ydych chi wedi ei amlinellu yn ddigon iawn hefyd, nid yw dim ond yn fater o farwolaethau sy’n gysylltiedig ag alcohol. Mae afiechydon sy’n gysylltiedig ag alcohol yn bryder gwirioneddol ac yn parhau yn ystyfnig o uchel yng Nghymru. I roi un enghraifft yn unig, yn 2015—eto, y ffigurau diweddaraf—bu farw 807 o bobl o glefyd yr afu yng Nghymru, ac mae hynny’n gynnydd o 131 yn ystod y pum mlynedd diwethaf. Hefyd, mae dros draean o’r marwolaethau hyn o glefyd yr afu yng Nghymru yn achosion sy’n gysylltiedig ag alcohol.
Gwnaethoch chi gyfeirio at bwysigrwydd y modelu, a bod y gwaith modelu hwnnw yn amcangyfrif mai bach iawn fydd effaith isafbrisiau uned ar yfwyr cymedrol. Dangosodd ymchwil grŵp ymchwil alcohol Sheffield fod yfwyr peryglus a niweidiol, at ei gilydd yn ffurfio 26 y cant o’r boblogaeth yfed, ond eu bod, mewn gwirionedd, yn yfed 72 y cant o’r holl alcohol. Ar ben hynny, bydd y newidiadau i ddefnydd yn amrywio ar draws y boblogaeth, ond ar sail isafbris uned o 50c, amcangyfrifwyd yn y dadansoddiad y bydd yfwyr risg uchel yn yfed 293 yn llai o unedau y flwyddyn, gan wario £32 yn fwy y flwyddyn, ond bydd yfwyr cymedrol dim ond yn yfed chwe uned y flwyddyn yn llai, ac yn gwario £2 yn fwy y flwyddyn.
Well, unlike previous speakers to this statement, as the Minister will have anticipated from my question to the First Minister earlier on, my party will not be supporting this measure. That’s not to say that we don’t support the aim, which is to cut the problems that flow from excessive drinking. But we do not think that this measure is likely to achieve that, and even to the extent that it does, it will do so with the effect of imposing unacceptable costs upon the overwhelming majority of people who drink, like myself, who are not regarded as problem drinkers. Well, others may regard me as a problem, but that would be for different reasons than drink.
Will she confirm the figures that are quoted on the BBC website about the impact of this measure—that it is, under a 50p formula, likely to increase the price of a typical can of cider to £1, a bottle of wine to at least £4.69, and a typical litre of vodka to more than £20? Because I think it is vitally important that the public at large realise now, before we even begin debating this measure properly, what the likely impact of it is likely to be. The Minister says that it’s aimed at problem drinkers, not at the general population at large, but these are the people who are least likely to be affected by a minimum price for alcohol, not the people who are most likely to be affected. We know from research that has been done that what we might call problem drinkers are price sensitive between brands, so that if you increase the price of one, they’ll switch to another, but there’s no real evidence whatsoever for showing that they will reduce their consumption of alcohol overall, still less become teetotallers. The price elasticity demand for a real problem drinker is almost by definition zero. It will have no impact upon his or her drinking.
One of the issues that is important, of course, is the public order implications of excessive drinking, especially in city centres. We all know the problems of the war zones in city centres on Friday and Saturday nights. So, what matters is not so much the overall consumption of alcohol—you can be a non-drinker for five days of the week and a binge drinker at the weekend. You can have a drink after work and a pleasant conversation and then go home for five days a week and then decide to get hammered at the weekend. This measure is not likely to have the slightest impact I think upon binge drinkers, who are there for that specific purpose. They want to get hammered, and the difference of a few pounds is very unlikely to make any difference to their social behaviour.
The Minister has mentioned international evidence for the claims that she’s made. I am actually not aware of any evidence internationally and academically on this specific problem of the impact of minimum prices upon problem drinkers. It is very important not to make the logical fallacy of post hoc ergo propter hoc and look at the health statistics on the one hand and then ascribe them to legislative measures that might have taken place as though there are no other factors that might have influenced them. We know that in recent years there has been significant reduction in the problems created by alcohol. This is certainly the case in Scotland. Nobody can prove—and indeed I think it isn’t even logical—that the minimum price legislation that the Scottish Government would like to see has been responsible for that.
As regards the Canadian example, which is specifically mentioned in this statement, Canada is a very, very different market from Britain because virtually all liquor that is sold in Canada is state controlled or state regulated in a way it certainly isn’t in this country. They don’t have a minimum price system such as the one that is being proposed anyway. They have a reference price system that is different for different drinks, and different in different provinces of Canada. So, it’s very, very difficult, from the Canadian evidence, insofar as it’s undisputed, to draw any conclusions for the type of legislation that is now being proposed for here in Wales.
There is another aspect that nobody else has mentioned so far this afternoon: Wales has a long border and a lot of people live quite close to it. Particularly in north-east Wales, Chester and Liverpool are right on the doorstep, what is the impact that this is going to have upon sellers of alcohol in areas like that? It would be very easy, especially now we can order online, to order from, say, Sainsbury’s across the border in England and have it delivered in Wales. The minimum price legislation that is proposed here isn’t going to apply to that.
So, for a variety of reasons, which we’ll follow up in more detail when this Bill comes to be debated in due course, there are flaws in the logic behind it that undermine its very purpose. What we should be looking at is how to take measures to combat the ill-effects upon society, and indeed upon individuals, of excessive alcohol consumption, but not to penalise the many in order to try and fail to help the few.
Wel, yn wahanol i siaradwyr blaenorol i’r datganiad hwn, fel y bydd y Gweinidog wedi’i ragweld o fy nghwestiwn i’r Prif Weinidog yn gynharach, ni fydd fy mhlaid yn cefnogi’r mesur hwn. Nid yw hynny’n golygu nad ydym ni’n cefnogi’r nod, sef lleihau’r problemau sy’n deillio o yfed yn ormodol. Ond nid ydym ni o’r farn bod y mesur hwn yn debygol o gyflawni hynny, a hyd yn oed i’r graddau y mae yn gwneud hynny, effaith gwneud hynny fydd gorfodi costau annerbyniol ar y mwyafrif llethol o bobl sy’n yfed, fel fi, nad ydynt yn cael eu hystyried yn yfwyr â phroblem. Wel, efallai fod eraill yn fy ystyried i’n broblem, ond byddai hynny am resymau gwahanol, nid diod.
A wnaiff hi gadarnhau’r ffigurau a ddyfynnir ar wefan y BBC ynghylch effaith y mesur hwn—ei fod, yn ôl fformiwla 50c, yn debygol o gynyddu pris can nodweddiadol o seidr i £1, potel o win i o leiaf £4.69, a litr o fodca nodweddiadol i fwy nag £20? Oherwydd, yn fy marn i, mae’n hollbwysig bod y cyhoedd yn sylweddoli yn awr, cyn i ni ddechrau trafod y mesur hwn yn iawn hyd yn oed, pa effaith debygol y mae’n debygol o’i chael. Mae’r Gweinidog yn dweud ei fod wedi’i anelu at yfwyr â phroblem, nid at y boblogaeth gyffredinol, ond dyma’r bobl y mae’r isafbris am alcohol yn lleiaf tebygol o’u heffeithio, nid y bobl sydd fwyaf tebygol o gael eu heffeithio. Rydym ni’n gwybod o ymchwil a wnaethpwyd bod y rhai a alwn yn yfwyr â phroblem yn sensitif o ran prisiau rhwng brandiau, felly os byddwch chi’n cynyddu pris un, byddan nhw’n newid i un arall, ond nid oes unrhyw dystiolaeth wirioneddol o gwbl dros ddangos y byddan nhw’n lleihau eu defnydd o alcohol yn gyffredinol, a llai fyth i ddod yn llwyrymwrthodwyr. Mae’r galw am elastigedd pris i yfwr â phroblem wirioneddol, bron yn ôl diffiniad yn sero. Ni fydd yn cael unrhyw effaith ar faint y mae’n yfed.
Un o’r materion sy’n bwysig, wrth gwrs, yw goblygiadau yfed gormodol o ran trefn gyhoeddus, yn enwedig yng nghanol dinasoedd. Mae pob un ohonom yn gwybod am broblemau’r parthau rhyfel yng nghanol dinasoedd ar nosweithiau Gwener a Sadwrn. Felly, yr hyn sy’n bwysig, yn fwy nag yfed alcohol yn gyffredinol—gallwch beidio ag yfed am bum diwrnod yr wythnos a goryfed mewn pyliau ar y penwythnos. Gallwch chi gael diod ar ôl gwaith a sgwrsio’n hamddenol ac yna mynd adref am bum niwrnod yr wythnos ac wedyn penderfynu meddwi’n gaib ar y penwythnos. Nid yw’r mesur hwn yn debygol o gael unrhyw effaith, yn fy marn i, ar y rhai sy’n goryfed mewn pyliau, sydd yno at y diben penodol hwnnw. Maen nhw eisiau meddwi’n gaib, ac nid yw’r gwahaniaeth o ychydig bunnoedd yn debygol iawn o wneud unrhyw wahaniaeth i’w hymddygiad cymdeithasol.
Mae’r Gweinidog wedi sôn am dystiolaeth ryngwladol o’r honiadau y mae wedi’u gwneud. Nid wyf i mewn gwirionedd yn ymwybodol o unrhyw dystiolaeth ryngwladol ac academaidd o’r broblem benodol hon o effaith isafbrisiau ar yfwyr â phroblem. Mae’n bwysig iawn peidio â gwneud camsyniad rhesymegol post hoc ergo propter hoc ac edrych ar yr ystadegau iechyd ar yr un llaw ac yna eu cymhwyso i fesurau deddfwriaethol a allai fod wedi digwydd fel pe na byddai unrhyw ffactorau eraill a allai fod wedi dylanwadu arnynt. Gwyddom, yn ystod y blynyddoedd diwethaf, fod y problemau a grëwyd gan alcohol wedi gostwng yn sylweddol. Mae hyn yn sicr yn wir yn yr Alban. Ni all neb brofi—ac yn wir, rwy’n credu nad yw hyd yn oed yn rhesymegol—mai’r ddeddfwriaeth isafbris yr hoffai Llywodraeth yr Alban ei gweld a fu’n gyfrifol am hynny.
O ran enghraifft Canada, a grybwyllir yn benodol yn y datganiad hwn, mae Canada yn farchnad wahanol iawn, iawn i Brydain gan fod yr holl wirodydd, bron, a gaiff eu gwerthu yng Nghanada yn cael eu rheoli gan y wladwriaeth neu eu rheoleiddio gan y wladwriaeth mewn modd nad ydyw yn y wlad hon, yn sicr. Nid oes ganddynt system isafbris fel yr un sy’n cael ei chynnig beth bynnag. Mae ganddynt system brisiau cyfeirio sy’n wahanol i wahanol ddiodydd, ac yn wahanol mewn gwahanol daleithiau yng Nghanada. Felly, mae’n anodd iawn, iawn o dystiolaeth Canada, i’r graddau y mae’n ddiamheuol, tynnu unrhyw gasgliadau ar gyfer y math o ddeddfwriaeth sydd bellach yn cael ei chynnig yma yng Nghymru.
Mae agwedd arall nad oes neb arall wedi’i chrybwyll hyd yn hyn y prynhawn yma: mae gan Gymru ffin hir ac mae llawer o bobl yn byw yn eithaf agos ati. Yn arbennig yn y gogledd-ddwyrain, mae Caer a Lerpwl ar garreg y drws, pa effaith y bydd hyn yn ei chael ar werthwyr alcohol mewn ardaloedd fel hyn? Byddai’n hawdd iawn, yn enwedig yn awr pan allwn archebu ar-lein, archebu, o Sainsbury’s dyweder ar draws y ffin yn Lloegr a’i threfnu ei ddanfon yng Nghymru. Ni fydd y ddeddfwriaeth isafbrisiau a gynigir yma yn berthnasol i hynny.
Felly, am amryw o resymau, y byddwn yn eu nodi’n fanylach pan gaiff y Bil hwn ei drafod maes o law, mae diffygion yn y rhesymeg y tu ôl iddo sy’n tanseilio ei union ddiben. Yr hyn y dylem ni fod yn ei ystyried yw sut i gymryd camau i fynd i’r afael ag effeithiau anffafriol yfed gormod o alcohol ar gymdeithas, ac yn wir ar unigolion, ond peidio â chosbi’r mwyafrif i geisio a methu â helpu’r lleiafrif.
I thank you very much for those questions and I do look forward to continued robust discussion and debate as the Bill moves forward to the scrutiny stages, and I’m sure that we’ll certainly be having a strong discussion in terms of the evidence base that underpins the proposals that we are making.
I think it’s fair to say that it is a novel approach, and I think that we both would recognise that. We have evidence that, where alcohol price has increased and that increase has been passed on to individuals, then consumption does decrease and alcohol-related harms further decrease. That’s the evidence that we have and I think that’s quite compelling evidence.
However, as I say, we recognise this is a quite radical and novel approach, so we have committed to publishing, after a period of five years, a report on the operation and the effect of the Act during that period. And, we’ll be commissioning a full evaluation and review of the impacts of minimum unit pricing in Wales, monitoring a wide variety of indicators where we would hope to see changes, such as the number of hospital admissions as a result of alcohol misuse, deaths from alcohol, longer term reductions in cirrhosis, and others of the measurable health issues that are attributable to alcohol.
But, we’ve also included in the legislation a sunset clause as well, because we want to make sure that the legislation is delivering what we want it to achieve. As we know, the Scottish Government passed their Act in 2012, but they haven’t been able to bring it into force. So, you’re quite right in saying that no other country in the UK has implemented a minimum unit price for alcohol. Based on what other countries tell us, we are confident that it will deliver significant health gains, but, as I say, we do need to be confident that the legislation is working, so the sunset clause is inserted within the Bill.
You asked me to confirm the prices of alcohol quoted on the BBC website if the minimum unit price was set at 50p, and of course it will be set through regulations that will be coming before the Assembly in due course, should the Bill pass through the Assembly. A bottle of wine at £4.49 would contain the best part of nine units, so, yes, that would be correct. A pint of lager, for example, would contain two units, so, again, 50p times two, so we would have £1 for that. And the bottle of spirits that is quoted on the website is actually a litre bottle, so that would be selling for £20, whereas I think most people tend to buy spirits in smaller bottles than litre bottles.
The cross-border issues that you describe are ones that we’re very alive to as well. We do know that different regimes in England and Wales could have an impact on consumer behaviour, but that really would depend on people’s willingness and their ability to travel, along with, really, the price differential compared to the cost of the transport that they would have to incur as well. Cross-border shopping already exists, as we know, but we believe the impact of introducing a minimum unit price will be minimal, and this is because, for the majority of the Welsh population, purchasing in England would incur a cost in time and travel and the cost is likely to outweigh any savings on the price of alcohol. Actually people who do consume alcohol at harmful and hazardous levels are tending to be purchasing alcohol for immediate consumption, so that would obviously reduce the incentive to be travelling as well.
The First Minister’s clear that this is primarily a piece of public health legislation. However, there are potential impacts elsewhere, and we do anticipate that it will have an impact on crime. For example, a 50p minimum unit price was estimated to result in a 4.7 per cent reduction in violent crime, a 4.6 per cent reduction in criminal damage, and a 4.6 per cent reduction in robbery, burglary and theft as well. So, benefits beyond just the physical benefits.
And to return to the first point you made, which was the one about people who live in poverty and people on low incomes being affected by this legislation: people who live in poverty are much more likely to be abstaining from any alcohol at all and much more likely to be consuming alcohol at low levels. The research does suggest that for people who are harmful and hazardous drinkers, people who are on a low income or living in deprived areas are more likely to suffer from a long-term illness as a result of drinking too much alcohol, and so a minimum unit price can potentially reduce the levels of harmful and hazardous drinking in these communities, meaning the risk of alcohol-related harm would be reduced as well. A very stark statistic that I came across in preparing for this Bill was that in recent years, alcohol-attributable mortality rates in the most deprived communities for males are three times higher than in the least deprived areas, and that, to me, says that this legislation provides us with an opportunity to address what is a very strong issue of health inequality. I don’t think it’s okay that we should accept poorer health outcomes for people who live in our poorer communities.
Diolch yn fawr iawn am y cwestiynau hynny ac rwy’n edrych ymlaen at drafod a dadlau cadarn parhaus wrth i’r Bil fynd rhagddi i’r camau craffu, ac rwy’n siŵr y byddwn yn sicr yn cael trafodaeth gref o ran y dystiolaeth sy’n sail i’r cynigion yr ydym yn eu gwneud.
Credaf ei bod yn deg dweud ei fod yn ddull newydd, ac rwy’n credu y byddem ni’n dau yn cydnabod hynny. Mae gennym dystiolaeth, pan fo pris alcohol wedi cynyddu a bod y cynnydd hwnnw wedi’i drosglwyddo i unigolion, yna mae’r defnydd yn lleihau ac mae niwed sy’n gysylltiedig ag alcohol yn gostwng ymhellach. Dyna’r dystiolaeth sydd gennym ac rwy’n credu bod honno’n dystiolaeth eithaf cymhellol.
Fodd bynnag, fel y dywedais, rydym yn cydnabod bod hwn yn ddull eithaf radical a newydd, felly rydym wedi ymrwymo i gyhoeddi adroddiad, ar ôl cyfnod o bum mlynedd, ar weithrediad ac effaith y Ddeddf yn ystod y cyfnod hwnnw. A, byddwn yn comisiynu gwerthusiad ac adolygiad llawn o effeithiau gosod isafbris uned yng Nghymru, gan fonitro amrywiaeth eang o ddangosyddion lle byddem yn gobeithio gweld newidiadau, megis nifer y derbyniadau i’r ysbyty o ganlyniad i gamddefnyddio alcohol, marwolaethau o alcohol, gostyngiadau hirdymor mewn sirosis, ac eraill o’r materion iechyd mesuradwy y gellir eu priodoli i alcohol.
Ond, rydym ni wedi cynnwys cymal machlud yn y ddeddfwriaeth hefyd, oherwydd ein bod yn awyddus i sicrhau bod y ddeddfwriaeth yn cyflawni’r hyn yr ydym ni’n dymuno iddi ei gyflawni. Fel y gwyddom, pasiodd Llywodraeth yr Alban ei Deddf yn 2012, ond nid ydynt wedi gallu dod â hi i rym. Felly, rydych chi’n iawn i ddweud nad oes unrhyw wlad arall yn y DU wedi gweithredu isafbris uned am alcohol. Ar sail yr hyn y mae gwledydd eraill yn ei ddweud wrthym, rydym yn hyderus y bydd yn sicrhau enillion iechyd sylweddol, ond, fel y dywedais, mae angen i ni fod yn hyderus bod y ddeddfwriaeth yn gweithio, felly mae’r cymal machlud wedi’i osod yn y Bil.
Gwnaethoch chi ofyn i mi gadarnhau’r prisiau alcohol a ddyfynnir ar wefan y BBC pe byddai’r isafbris uned yn cael ei osod ar 50c, ac wrth gwrs bydd yn cael ei osod trwy reoliadau a fydd yn dod gerbron y Cynulliad maes o law, pe byddai’r Bil yn pasio trwy’r Cynulliad. Byddai potel o win ar £4.49 yn cynnwys y rhan orau o naw uned, felly, ie, byddai hynny’n gywir. Byddai peint o lager, er enghraifft, yn cynnwys dwy uned, felly, unwaith eto, 50c wedi’i luosi â dau, felly byddem yn cael £1 am hynny. Ac mae’r botel o wirod a ddyfynnir ar y wefan yn botel litr mewn gwirionedd, felly byddai honno’n gwerthu am £20, ond rwy’n credu bod y rhan fwyaf o bobl yn tueddu i brynu gwirodydd mewn poteli llai na photeli litr.
Mae’r materion trawsffiniol yr ydych chi’n eu disgrifio yn rhai yr ydym yn ymwybodol iawn ohonynt hefyd. Rydym yn gwybod y gallai cyfundrefnau gwahanol yng Nghymru a Lloegr effeithio ar ymddygiad defnyddwyr, ond byddai hynny’n dibynnu yn llwyr ar barodrwydd pobl a’u gallu i deithio, ynghyd â, mewn gwirionedd, y gwahaniaeth mewn pris o’i gymharu â chost y cludiant y byddai hyn yn ei achosi hefyd. Mae siopa trawsffiniol eisoes yn bodoli, fel y gwyddom, ond rydym ni’n credu y bydd effaith cyflwyno isafbris uned yn fach iawn, ac mae hyn oherwydd, yn achos y rhan fwyaf o boblogaeth Cymru, byddai prynu yn Lloegr yn golygu cost o ran amser a theithio ac mae’r gost yn debygol o fod yn fwy nag unrhyw gynilion ar bris alcohol. Yn wir, mae pobl sy’n yfed alcohol ar lefelau niweidiol a pheryglus yn tueddu i brynu alcohol i’w yfed ar unwaith, felly byddai hynny’n amlwg yn lleihau’r cymhelliant i deithio hefyd.
Mae’r Prif Weinidog yn glir mai darn o ddeddfwriaeth iechyd y cyhoedd yw hwn yn bennaf. Fodd bynnag, mae effeithiau posibl mewn mannau eraill, ac rydym yn rhagweld y bydd yn effeithio ar lefelau troseddu. Er enghraifft, amcangyfrifwyd y byddai isafbris uned o 50c yn arwain at ostyngiad o 4.7 y cant mewn troseddau treisgar, gostyngiad o 4.6 y cant mewn difrod troseddol, a gostyngiad o 4.6 y cant mewn lladrata, bwrgleriaeth a dwyn hefyd. Felly, mae’r buddion y tu hwnt i’r manteision corfforol yn unig.
Ac i ddychwelyd at y pwynt cyntaf y gwnaethoch chi, sef yr un am bobl sy’n byw mewn tlodi a phobl ar incwm isel y mae’r ddeddfwriaeth hon yn effeithio arnynt: mae pobl sy’n byw mewn tlodi yn llawer mwy tebygol o ymatal rhag unrhyw alcohol o gwbl ac yn llawer mwy tebygol o fod yn yfed alcohol ar lefelau isel. Mae’r ymchwil yn awgrymu, i bobl sy’n yfwyr niweidiol a pheryglus, bod pobl sydd ar incwm isel neu sy’n byw mewn ardaloedd o amddifadedd yn fwy tebygol o ddioddef salwch hirdymor o ganlyniad i yfed gormod o alcohol, felly gall isafbris uned, o bosibl, leihau lefelau yfed niweidiol a pheryglus yn y cymunedau hyn, sy’n golygu y bydd y perygl o niwed sy’n gysylltiedig ag alcohol yn lleihau hefyd. Ystadegyn llwm iawn a ddaeth i law wrth baratoi ar gyfer y Bil hwn oedd bod cyfraddau marwolaethau y gellir eu priodoli i alcohol yn y cymunedau o amddifadedd mwyaf ar gyfer dynion dair gwaith yn uwch nag yn yr ardaloedd o amddifadedd lleiaf, ac mae hynny, i mi, yn dweud bod y ddeddfwriaeth hon yn rhoi cyfle inni roi sylw i fater cryf iawn o anghydraddoldeb iechyd. Nid wyf i’n credu ei bod yn iawn i ni dderbyn canlyniadau iechyd gwaeth i bobl sy’n byw yn ein cymunedau tlotaf.
I very much support the Bill because of the, I think, considerable range of harms that alcohol abuse and problem drinking are responsible for in Wales: health; working days lost, so the economic impact; and, indeed, the sort of society we are and the cultural aspects of that. I very much take on board what the Minister has just said that it is a health inequality issue as well. We know that there’s a big gap in life expectancy and healthy life expectancy between our most affluent communities and our poorest communities, and health impacts from alcohol abuse and, indeed, smoking are a considerable part of that. We’ve taken action on smoking, we continue to do so. We need to take further action, I believe, on problem drinking as well.
I think we’re all familiar with some of the problems around binge drinking, for example. I’ve heard many visitors to Wales remark on what they see as a horror scene in our cities and town centres on Friday and Saturday nights, for example, with the binge drinking that takes place. I do believe that this legislation could have a positive impact on that problem, because I think, again, we should all be familiar with the so-called pre-loading that takes place, where there’s a lot of purchasing of strong and cheap alcohol from supermarkets, from corner shops, which is then consumed before going out to pubs and clubs. So, I do think we could have a very positive impact on some of those anti-social behaviour issues from this measure.
And, of course, it’s strongly supported by those with experience and expertise in delivering services around alcohol abuse. Alcohol Concern Cymru, for example, in response to this statement today, provided a briefing strongly supporting the legislation and pointing out, for example, that they did some shopping recently and found, in corner shops and supermarkets, for example, 3 litres of strong cider for sale for £3.99, a unit price of 18p; 70 cl of fortified wine for £2.99, a unit price of 27p; and 70 cl of vodka and gin on sale for £10, a unit price of 38p. Those are the sorts of products that are purchased and pre-loading then follows.
Kaleidoscope, for example, in my constituency, an organisation that provides very valuable services to those who have problems with alcohol abuse, again strongly support this legislation. They say that, in their experience, there are a great deal of problems around domestic violence, driving accidents and anti-social behaviour from strong and cheap alcohol. I think that support from Alcohol Concern Cymru and Kaleidoscope is very indicative of wider support from those agencies that are tasked with dealing with the problems that arise from the sale of strong and cheap alcohol.
Also, I think it’s quite interesting that Public Health England supports minimum unit pricing, and I think it’s a great shame that the UK Government isn’t paying more attention to what Public Health England want to see and the evidence that they provide.
So, in short, Llywydd, I strongly support this legislation. I’m very pleased that Welsh Government and the Minister are bringing it forward, and I look forward to its successful passage through the Assembly and the benefits—health, economic, social and cultural—that it will bring.
Rwy’n cefnogi’r Bil yn fawr iawn oherwydd, yn fy marn i, yr amrediad sylweddol o niwed y mae camddefnyddio alcohol a phroblemau yfed yn gyfrifol amdanynt yng Nghymru: iechyd; diwrnodau gwaith a gollir, felly'r effaith economaidd; ac, yn wir, y math o gymdeithas yr ydym ni ac agweddau diwylliannol hynny. Rwy’n derbyn yn llwyr yr hyn y mae’r Gweinidog newydd ei ddweud ei fod yn fater anghydraddoldeb iechyd hefyd. Gwyddom fod bwlch mawr mewn disgwyliad oes a disgwyliad oes iach rhwng ein cymunedau mwyaf cyfoethog a’n cymunedau tlotaf, ac mae’r effeithiau ar iechyd yn sgil camddefnyddio alcohol ac, yn wir, ysmygu yn rhan sylweddol o hynny. Rydym ni wedi cymryd camau ar ysmygu, ac rydym ni’n parhau i wneud hynny. Mae angen i ni gymryd camau pellach, yn fy marn i, o ran problemau yfed hefyd.
Rwy’n credu ein bod ni i gyd yn gyfarwydd â rhai o’r problemau sy’n ymwneud â goryfed mewn pyliau, er enghraifft. Rwyf wedi clywed llawer o ymwelwyr i Gymru yn sylwi ar yr hyn y maen nhw’n yn ei weld fel golygfa arswydus yn ein dinasoedd a chanol trefi ar nosweithiau Gwener a Sadwrn, er enghraifft, gyda’r goryfed sy’n digwydd. Rwy’n credu y gallai’r ddeddfwriaeth hon gael effaith gadarnhaol ar y broblem honno, oherwydd credaf, unwaith eto, y dylem i gyd fod yn gyfarwydd â’r hyn a elwir yn yfed cyn mynd allan, lle mae llawer o brynu alcohol cryf a rhad o archfarchnadoedd, o siopau cornel, a ddefnyddir wedyn cyn mynd allan i dafarndai a chlybiau. Felly, rwy’n credu y gallem ni gael effaith gadarnhaol iawn ar rai o’r problemau ymddygiad gwrthgymdeithasol hynny o’r mesur hwn.
Ac, wrth gwrs, mae’n cael ei gefnogi’n gryf gan y rhai sydd â phrofiad ac arbenigedd o ddarparu gwasanaethau yn ymwneud â chamddefnyddio alcohol. Darparwyd briff gan Alcohol Concern Cymru, er enghraifft, mewn ymateb i’r datganiad hwn heddiw, a oedd yn gefnogol iawn i’r ddeddfwriaeth ac yn nodi, er enghraifft, eu bod wedi gwneud rhywfaint o siopa yn ddiweddar a chanfod, mewn siopau cornel ac archfarchnadoedd, er enghraifft, 3 litr o seidr cryf ar werth am £3.99, pris uned o 18c; 70 cl o win cyfnerthedig am £2.99, pris uned o 27c; a 70 cl o fodca a gin ar werth am £10, pris uned o 38c. Dyna’r mathau o gynhyrchion sy’n cael eu prynu ac yna mae yfed cyn mynd allan yn dilyn.
Mae Kaleidoscope, er enghraifft, yn fy etholaeth i, sefydliad sy’n darparu gwasanaethau gwerthfawr iawn i’r rheiny sydd â phroblemau camddefnyddio alcohol, unwaith eto yn cefnogi’r ddeddfwriaeth hon yn gryf. Maen nhw’n dweud bod llawer iawn o broblemau yn ymwneud â thrais domestig, damweiniau gyrru ac ymddygiad gwrthgymdeithasol yn dirwyn o alcohol cryf a rhad yn eu profiad nhw. Rwy’n credu bod cefnogaeth gan Alcohol Concern Cymru a Kaleidoscope yn arwyddocaol iawn o gefnogaeth ehangach gan yr asiantaethau hynny sydd â’r dasg o ymdrin â’r problemau sy’n codi o werthu alcohol cryf a rhad.
Hefyd, rwy’n credu ei bod yn eithaf diddorol bod Public Health England yn cefnogi isafbris uned, ac rwy’n credu ei fod yn drueni mawr nad yw Llywodraeth y DU yn rhoi mwy o sylw i beth mae Public Health England eisiau ei weld a’r dystiolaeth y mae’n ei darparu.
Felly, yn fyr, Llywydd, rwy’n cefnogi’r ddeddfwriaeth hon yn gryf. Rwy’n falch iawn bod Llywodraeth Cymru a’r Gweinidog yn ei dwyn ymlaen, ac edrychaf ymlaen at ei hynt lwyddiannus drwy’r Cynulliad a’r buddion—iechyd, economaidd, cymdeithasol a diwylliannol—y bydd yn eu cyflwyno.
Thank you very much for those comments and for reminding us at the start of your contribution about the importance of this legislation in terms of tackling health inequalities in Wales, and also some of the health benefits that we would expect to see from the legislation, not least saving 50 or more lives a year as a result of the legislation and 1,400 fewer hospital admissions in Wales as a result of alcohol as well.
You referred to binge drinking, and I think that it’s important to see this piece of legislation within the wider context of our work on the night-time economy. I recently attended a unit in Swansea to launch our night-time economy framework, and that’s about all of the partners involved in the night-time economy working hand in hand to support people and to ensure people’s safety and ensure safe drinking levels and so on. I think that this piece of legislation can help us do that, partly because it also includes specific action in there to address drinks promotions as well. We know that this can be a particular issue in the night-time economy.
It also addresses special offers in relation to multi-buys of alcohol and in relation to the supply of alcohol with goods and services, including buy-one-get-one-free offers and so on. It also sets out how the applicable minimum price under which alcohol can’t be sold should be calculated where the supply of alcohol forms part of a special offer, for example, dining for however much and so on. So, there are opportunities, I think, within the legislation to ensure that we capture all of these different ways in which there’s a potential for selling alcohol underneath the minimum unit price.
Diolch yn fawr iawn am y sylwadau hynny ac am ein hatgoffa ar ddechrau eich cyfraniad am bwysigrwydd y ddeddfwriaeth hon o ran mynd i’r afael ag anghydraddoldebau iechyd yng Nghymru, a hefyd rhai o’r manteision iechyd y byddem yn disgwyl eu gweld o’r ddeddfwriaeth, yn arbennig achub o leiaf 50 o fywydau neu fwy y flwyddyn o ganlyniad i’r ddeddfwriaeth a 1,400 yn llai o dderbyniadau i’r ysbyty yng Nghymru o ganlyniad i alcohol hefyd.
Cyfeiriasoch at oryfed mewn pyliau, a chredaf ei bod yn bwysig gweld y ddeddfwriaeth hon o fewn cyd-destun ehangach ein gwaith ar economi’r nos. Yn ddiweddar, es i i uned yn Abertawe i lansio ein fframwaith economi’r nos, ac mae hynny’n ymwneud â phob un o’r partneriaid sy’n rhan o economi’r nos yn gweithio law yn llaw i gefnogi pobl ac i sicrhau diogelwch pobl a sicrhau lefelau yfed diogel ac ati. Rwy’n credu y gall y darn hwn o ddeddfwriaeth ein helpu i wneud hynny, yn rhannol oherwydd ei fod hefyd yn cynnwys camau penodol i fynd i’r afael â mentrau hyrwyddo diodydd hefyd. Gwyddom y gall hyn fod yn broblem arbennig yn economi’r nos.
Mae hefyd yn mynd i’r afael â chynigion arbennig yn ymwneud ag aml brynu alcohol ac ynglŷn â chyflenwi alcohol gyda nwyddau a gwasanaethau, gan gynnwys cynigion prynu un a chael un am ddim ac ati. Mae hefyd yn nodi sut y dylid cyfrifo’r isafbris perthnasol na ellir gwerthu alcohol oddi tano lle mae’r cyflenwad alcohol yn rhan o gynnig arbennig, er enghraifft, cael pryd o fwyd am hyn a hyn ac ati. Felly, mae cyfleoedd, yn fy marn i, o fewn y ddeddfwriaeth i sicrhau ein bod yn dal yr holl ffyrdd gwahanol hyn lle mae potensial i werthu alcohol o dan yr isafbris uned.
Mae ychydig o bwyntiau gennyf i. Mi wnaf i gyfeirio at yr hyn glywsom ni gan Dai Lloyd, wrth gwrs, ynglŷn ag amseru cyflwyno hyn rŵan. Y ffaith ydy na fyddai hyn yn gallu cael ei wneud ar ôl i’r newidiadau ddod i rym dan y Ddeddf Cymru newydd, sy’n codi’r cwestiwn pam bod pleidiau eraill yn y lle yma wedi pleidleisio dros y Ddeddf honno. Mae Plaid Cymru, mewn sawl maniffesto, wedi cynnwys cyfeiriad tuag at gyflwyno trefn o’r fath yma, felly mae’n cefnogaeth ni yno.
Rydw i hefyd yn ymwybodol o’r pryderon sydd yna, ac mi ddylem ni i gyd fod yn sensitif i’r pryderon yna y gallai hwn, o beidio â’i gael o’n iawn, o bosib, gael effaith anghymesur neu ‘disproportionate’ ar yfwyr cymedrol gyda llai o arian i’w wario. Rydw i yn edrych ymlaen i glywed tystiolaeth wrth i hwn fynd drwy’r Senedd er mwyn tawelu pryderon pobl y tu allan yn bennaf, ond hefyd pobl i mewn yma yn y Senedd.
A couple of questions—. We’ve talked a lot about how, hopefully, this can drive a change of behaviour amongst consumers. We know from evidence relating to sugar levies—pop taxes, if you like—globally, that manufacturers have often responded by reducing the sugar content of their drinks, for example. Can I just ask what assessment has been made by Government of the possibility, the likelihood, that some manufacturers will actually try to achieve a lower alcohol content within their drinks? Because we’re a market of 3 million—if Scotland does this, that’s another market of 5 million. It’s not a tiny market, and, certainly, in Singapore, I think, all the major drinks manufacturers came together to reduce sugar content in response to changes in legislation on sugary drinks. So, I wonder if the Government has made an assessment of that, because lowering the alcohol content of drinks would also have a beneficial effect.
Secondly, what assessment has been made of what happens if consumer behaviour doesn’t change as much as the Government envisages? Because you will know that, in Scotland, the Labour Party refused to support legislation on minimum alcohol pricing. So, politics does play a part in this, and the reason given by Scottish Labour, as I understand, is their concern about what would happen to a possible windfall for retailers or manufacturers of alcoholic drinks because they were charging more, because of legislation, for their product. So, what assessment, again, has the Government made of that and what would be the monitoring process? And what would be the actions that the Government would wish to see if, suddenly, retailers or manufacturers have a windfall?
Just a few points from me. I will refer to what we heard from Dai Lloyd on the timing of the introduction of this. The fact is that this couldn’t be done following the changes that will come into force under the new Wales Act, which raises the question of why other parties in this place voted in favour of that particular piece of legislation. Plaid Cymru, in several manifestos, has included references to introducing a system of this kind, and therefore our support is there for you.
I am also aware of the concerns that exist, and we should all be sensitive to those concerns that this, in not getting it right, could have a disproportionate impact on moderate drinkers who have less money to spend. I do look forward to hearing evidence as this goes through the Senedd in order to alleviate the concerns of people outside the Senedd mainly, but also people within the Senedd.
Cwestiwn neu ddau—. Rydym wedi siarad llawer am sut, gobeithio, y gall hyn ysgogi newid ymddygiad ymhlith defnyddwyr. Gwyddom o dystiolaeth sy’n ymwneud ag ardollau siwgr—trethi pop, os mynnwch chi—yn fyd-eang, bod gweithgynhyrchwyr yn aml wedi ymateb trwy leihau cynnwys siwgr eu diodydd, er enghraifft. A gaf i ofyn pa asesiad a wnaethpwyd gan y Llywodraeth o’r posibilrwydd, y tebygrwydd, y bydd rhai gweithgynhyrchwyr mewn gwirionedd yn ceisio sicrhau cynnwys alcohol is o fewn eu diodydd? Oherwydd rydym yn farchnad o 3 miliwn—os yw Alban yn gwneud hyn, dyna farchnad arall o 5 miliwn. Nid marchnad fach mohoni, ac, yn sicr, yn Singapore, rwy’n credu, bod yr holl weithgynhyrchwyr diodydd mawr wedi dod at ei gilydd i leihau cynnwys siwgr mewn ymateb i newidiadau mewn deddfwriaeth ar ddiodydd siwgr. Felly, tybed a yw’r Llywodraeth wedi gwneud asesiad o hynny, oherwydd byddai lleihau cynnwys alcohol mewn diodydd hefyd yn cael effaith fuddiol.
Yn ail, pa asesiad a wnaed o’r hyn sy’n digwydd os nad yw ymddygiad defnyddwyr yn newid cymaint ag y mae’r Llywodraeth yn ei ragweld? Oherwydd byddwch yn gwybod, yn yr Alban, gwrthododd y Blaid Lafur gefnogi’r ddeddfwriaeth ar isafbris alcohol. Felly, mae gwleidyddiaeth yn chwarae rhan yn hyn o beth, a’r rheswm a roddir gan Lafur yr Alban, fel y deallaf, yw eu pryder ynghylch yr hyn a fyddai’n digwydd i elw annisgwyl posibl i fanwerthwyr neu weithgynhyrchwyr diodydd alcoholig oherwydd eu bod yn codi mwy, oherwydd deddfwriaeth, am eu cynnyrch. Felly, pa asesiad, unwaith eto, y mae’r Llywodraeth wedi’i wneud o hynny a beth fyddai’r broses fonitro? A beth fyddai’r camau y byddai’r Llywodraeth yn dymuno eu gweld, os yw manwerthwyr neu weithgynhyrchwyr, yn sydyn, yn cael elw annisgwyl?
Thank you for those questions, and also for outlining your support for this particular approach through legislation. I referred earlier to the modelling work that has been undertaken, which demonstrates that moderate drinkers, for example, would only increase their spending by £2 a year, but would decrease their consumption by six units a year. And, as I say, we’re having that modelling work updated to take account of current market situations and also looking at the different differentials at different points between 35p and 70p. I think there is a great opportunity here for manufacturers in terms of producing lower strength alcohol drinks, and I would certainly want to see our fantastic Welsh drinks industry taking the opportunity for that as well. I’ve already had some discussions with some of the officials in the food division here as well to discuss what potential there is for the drinks industry here in Wales, which I know we’re all extremely proud of, and I’m sure that there are opportunities for them to be innovative and imaginative in terms of the opportunities available to them.
The impact on the industry, the retail industry—the minimum unit price is expected to lead to an overall increase in revenue for both off-trade and on-trade retailers, and it’s predicted that, for all minimum unit price scenarios modelled by the University of Sheffield, there would be increased revenue for the alcohol industry as a whole. I’m not sure to what extent it would be a windfall, given that we would expect, on the one hand, some levels of alcohol consumption to be dropping amongst those harmful and hazardous drinkers, and also overall amongst moderate drinkers by a smaller amount. However, I think that it would be an opportunity for us to look, with the refreshed modelling, to see what the differentials between that 35p and 70p would mean for the retailers. But, ultimately, it is very much a public health piece of legislation, although the First Minister did refer in his contribution in FMQs today that it does also provide opportunities and benefits for publicans.
The Institute of Alcohol Studies has published a recent report, entitled ‘Pubs Quizzed: What Publicans Think about Policy, Public Health and the Changing Trade’. And that was based on the results of a national survey of pub managers, which found that 83 per cent believe that supermarket alcohol is too cheap, and 41 per cent of them were in favour of minimum unit pricing, as opposed to just 22 per cent against.
Diolch am y cwestiynau yna, a hefyd am amlinellu eich cefnogaeth i’r dull penodol hwn trwy ddeddfwriaeth. Cyfeiriais yn gynharach at y gwaith modelu a wnaed, sy’n dangos y byddai yfwyr cymedrol, er enghraifft, ddim ond yn cynyddu eu gwariant gan £2 y flwyddyn, ond y byddent yn lleihau eu defnydd gan chwe uned y flwyddyn. Ac, fel y dywedais, rydym yn cael y gwaith modelu hwnnw wedi’i ddiweddaru i ystyried sefyllfaoedd cyfredol y farchnad a hefyd yn edrych ar y gwahanol wahaniaethau ar bwyntiau gwahanol rhwng 35c a 70c. Rwy’n credu bod cyfle gwych yn y fan yma i weithgynhyrchwyr o ran cynhyrchu diodydd alcohol cryfder is, a byddwn yn sicr eisiau gweld ein diwydiant diodydd gwych yng Nghymru yn manteisio ar y cyfle hwnnw hefyd. Rwyf eisoes wedi cael rhai trafodaethau gyda rhai o’r swyddogion yn yr adran fwyd yma hefyd i drafod pa botensial sydd ar gael i’r diwydiant diodydd yma yng Nghymru, y gwn ein bod ni i gyd yn falch iawn ohono, ac rwy’n siŵr bod cyfleoedd iddyn nhw fod yn arloesol a dychmygus o ran y cyfleoedd sydd ar gael iddynt.
Yr effaith ar y diwydiant, y diwydiant manwerthu—disgwylir i’r isafbris uned arwain at gynnydd cyffredinol mewn refeniw i fanwerthwyr allfasnach a mewnfasnach, a rhagwelir, ar gyfer pob sefyllfa isafbris uned sydd wedi’u modelu gan Brifysgol Sheffield, y byddai mwy o refeniw ar gyfer y diwydiant alcohol yn ei gyfanrwydd. Nid wyf yn siŵr i ba raddau y byddai’n elw annisgwyl, o gofio y byddem yn disgwyl, ar yr un llaw, i rai lefelau o yfed alcohol fod yn gostwng ymhlith yr yfwyr niweidiol a pheryglus hynny, a hefyd yn gyffredinol ymhlith yfwyr cymedrol i raddau llai. Fodd bynnag, credaf y byddai’n gyfle inni edrych, gyda’r modelu wedi’i adnewyddu, i weld beth fyddai’r gwahaniaethau rhwng y 35c a’r 70c hwnnw yn ei olygu ar gyfer y manwerthwyr. Ond, yn y pen draw, deddfwriaeth iechyd y cyhoedd yw hon, er bod y Prif Weinidog wedi cyfeirio yn ei gyfraniad yn y Cwestiynau i’r Prif Weinidog heddiw ei bod hefyd yn darparu cyfleoedd a buddion i dafarnwyr.
Mae’r Sefydliad Astudiaethau Alcohol wedi cyhoeddi adroddiad diweddar, o’r enw ‘Pubs Quizzed: What Publicans Think of Policy, Health Public and the Changing Trade’. Ac roedd hynny’n seiliedig ar ganlyniadau arolwg cenedlaethol o reolwyr tafarndai, a ganfu bod 83 y cant o’r farn bod alcohol archfarchnad yn rhy rhad, a 41 y cant ohonynt o blaid gosod isafbris uned, a chanfod mai dim ond 22 y cant oedd yn erbyn.
I find the glass-half-empty attitude of some Members a bit irritating. Because it’s really important that we seize the moment. The Government has moved its position from considering legislation to actually seizing the moment and doing it, and I’m very, very pleased to hear that.
I welcome the approach—the measured approach—from Angela Burns, and, indeed, Dai Lloyd, that we have to get on with this, because this is a really serious public health matter. This is the biggest killer of people between the ages of 15 and 49—not drugs, drink. And we absolutely have to address this. It is not acceptable that it’s more expensive to buy water than it is to buy alcohol. This is absolutely absurd. And it’s unacceptable that the supermarkets are using cheap alcohol to drive up their footfall. We should be acting against this, and we have to prevent it.
We’ve seen from Canada—. Unlike Neil Hamilton—clearly, his alcohol consumption isn’t going to change one iota as a result of this, but that doesn’t matter. The point is we have to try and ensure that people will be influenced by the price to buy less of it, and not to go to supermarkets that are being irresponsible in the way they peddle it. So, we’ve seen from Canada that the systematic implementation and rigorous enforcement of this minimum alcohol pricing actually has worked, because it’s seen a very considerable reduction in the hospital admissions and alcohol-related deaths. So, I hope that the Health and Social Care Committee will learn from the Canadian experience to avoid the unforeseen consequences that Dai Lloyd explained.
And we have to recognise that the last four budgets have actually cut taxes on alcohol, which is in my view not the right direction at all. I’d like to see the reinstatement of the duty escalator. But just because we can’t influence what the UK Parliament gets up to is not a reason for us doing nothing. And I hope that, collectively, we will get on and produce this legislation to beat the deadline of the Wales Act.
Rwy’n gweld agwedd gwydr hanner gwag rhai Aelodau braidd yn ddiflas. Oherwydd mae’n bwysig iawn ein bod ni’n manteisio ar y cyfle. Mae’r Llywodraeth wedi newid ei safbwynt o fod yn ystyried deddfwriaeth i fanteisio mewn gwirionedd ar y cyfle a’i wneud, ac rwy’n falch iawn o glywed hynny.
Rwy’n croesawu’r ymagwedd—yr ymagwedd bwyllog—gan Angela Burns, ac, yn wir, Dai Lloyd, bod yn rhaid inni symud ymlaen â hyn, oherwydd mae hwn yn fater iechyd y cyhoedd difrifol iawn. Dyma’r lladdwr mwyaf o bobl rhwng 15 a 49 oed, nid cyffuriau, diod. Ac mae’n rhaid i ni fynd i’r afael â hyn yn bendant. Nid yw’n dderbyniol ei bod yn ddrutach prynu dŵr na phrynu alcohol. Mae hyn yn gwbl hurt. Ac mae’n annerbyniol bod yr archfarchnadoedd yn defnyddio alcohol rhad i ysgogi nifer eu cwsmeriaid. Dylem fod yn gweithredu yn erbyn hyn, ac mae’n rhaid inni ei atal.
Rydym wedi gweld o Ganada—. Yn wahanol i Neil Hamilton—yn amlwg, nid yw faint o alcohol y mae ef yn ei yfed yn mynd i newid o gwbl o ganlyniad i hyn, ond nid yw hynny’n bwysig. Y pwynt yw bod yn rhaid inni geisio sicrhau y bydd pobl yn cael eu dylanwadu gan y pris i brynu llai ohono, ac i beidio â mynd i archfarchnadoedd sy’n anghyfrifol yn y modd y maent yn ei werthu. Felly, rydym wedi gweld o Ganada bod y gweithredu systematig a’r gorfodi cadarn ar yr isafbris alcohol mewn gwirionedd wedi gweithio, gan ei fod wedi gweld gostyngiad sylweddol iawn yn y derbyniadau i’r ysbyty a marwolaethau sy’n gysylltiedig ag alcohol. Felly, rwy’n gobeithio y bydd y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol yn dysgu o brofiad Canada i osgoi’r canlyniadau annisgwyl a esboniodd Dai Lloyd.
Ac mae’n rhaid inni gydnabod bod y pedair cyllideb ddiwethaf wedi torri trethi ar alcohol mewn gwirionedd, nad yw, yn fy marn i, yn mynd i’r cyfeiriad cywir o gwbl. Hoffwn weld adfer y doll codi prisiau. Ond nid yw’r ffaith na allwn ddylanwadu ar yr hyn y mae Senedd y DU yn ei wneud yn rheswm i ni wneud dim. Ac rwy’n gobeithio, ar y cyd, y byddwn yn bwrw ymlaen ac yn cynhyrchu’r ddeddfwriaeth hon i ragori ar ddyddiad cau Deddf Cymru.
I thank you very much for those comments. And, of course, Jenny Rathbone has long been a proponent of this particular approach, and has lobbied the Government very strongly on this particular issue as well. So, I thank you for the work that you’ve been doing in preparation for this, for the introduction of the Bill.
And you make an important point, which I think has been lost in a lot of the debate that we’ve had over the last 48 hours on the issue of minimum unit pricing, that it is very much about prevention and early intervention. Of course, you mentioned young people, and young people, especially those who drink heavily or frequently, have been shown to be particularly sensitive to price rises, and in particular there is evidence that demonstrates a relationship between drink prices and the heavy prevalence of drinking, and particularly pre-loading, amongst young people. So, I think that this legislation provides us with a good opportunity to take that preventative approach and allow young people to start their lives with a more healthy relationship with alcohol. Because we know that the recent health behaviour in school-age children survey data showed that drinking amongst young people should remain a concern for us, with 7 per cent of boys and 5 per cent of girls aged 11 to 16 in Wales drinking alcohol at least once a week. And the proportions get higher as the age of those children and young people gets higher as well.
We need to ensure that, for those young people who do begin to misuse substances at an early point in their lives, there is early intervention and early identification available to them in order to limit harm and minimise the chances of misusing alcohol and drugs in future. And that’s one of the reasons why we see this piece of legislation very much within a wider context of the support that we should offer to people in that preventative agenda, and that supporting agenda, if and when young people become involved in drugs and alcohol, and we do ensure that we have a range of services available. For example, we have counselling, emotional well-being—hidden harm services are very important, and those are services for children and young people impacted upon by problem alcohol and drug use by their parents, or their carers, within the family home as well.
And, of course, education and prevention for young people under 18 is an important part of the work we do, as are brief interventions, for example, cognitive behavioural therapy, harm reduction advice, and relapse prevention as well. So, it does have to be seen within the much wider context of the work that we are undertaking.
Jenny Rathbone also mentioned the importance of enforcement as well. I’m very grateful to the WLGA for their fulsome support of this particular piece of legislation, because the Bill specifically provides that the local authorities will be the ones to bring prosecutions, investigate complaints and take other steps with a view to reducing minimum pricing offences in their area. The legislation also gives them powers of entry, powers in relation to inspections and also powers to issue fixed-penalty notices to people who they have reason to believe have committed a minimum pricing offence as well. So, I’d like to take this opportunity to thank the WLGA for their support of this legislation, and also all of those organisations who John Griffiths mentioned in his contribution and many others who see the benefit of this approach.
Diolch yn fawr iawn am y sylwadau yna. Ac wrth gwrs, mae Jenny Rathbone wedi bod yn gefnogol i’r ymagwedd benodol hon ers tro, ac mae wedi lobïo’r Llywodraeth yn gryf iawn ar y mater penodol hwn hefyd. Felly, diolch ichi am y gwaith yr ydych chi wedi bod yn ei wneud wrth baratoi ar gyfer hyn, ar gyfer cyflwyno’r Bil.
Ac rydych chi’n gwneud pwynt pwysig, y credaf sydd wedi ei golli mewn llawer o’r ddadl yr ydym wedi ei chael dros y 48 awr diwethaf ar y mater isafbris uned, sef ei fod yn ymwneud i raddau helaeth ag atal ac ymyrraeth gynnar. Wrth gwrs, soniasoch am bobl ifanc, a dangoswyd bod pobl ifanc, yn enwedig y rheini sy’n yfed yn drwm neu’n aml, wedi bod yn arbennig o sensitif i gynnydd mewn prisiau, ac yn arbennig ceir tystiolaeth sy’n dangos perthynas rhwng prisiau yfed a chyffredinrwydd yfed trwm, ac yn arbennig yfed cyn mynd allan, ymhlith pobl ifanc. Felly, credaf fod y ddeddfwriaeth hon yn rhoi cyfle da i ni gymryd yr ymagwedd ataliol honno a chaniatáu i bobl ifanc ddechrau eu bywydau gyda pherthynas fwy iach gydag alcohol. Oherwydd rydym yn gwybod bod yr ymddygiad iechyd diweddar mewn data arolwg plant oedran ysgol yn dangos y dylai yfed ymhlith pobl ifanc fod yn bryder i ni, gyda 7 y cant o fechgyn a 5 y cant o ferched 11 i 16 oed yng Nghymru yn yfed alcohol o leiaf unwaith yr wythnos. Ac mae’r cyfrannau’n codi wrth i oedran y plant a’r bobl ifanc hynny godi hefyd.
Mae angen inni sicrhau, er mwyn i’r bobl ifanc hynny sy’n dechrau camddefnyddio sylweddau yn fuan yn eu bywydau, bod ymyrraeth gynnar ac adnabod cynnar ar gael iddynt er mwyn cyfyngu ar niwed a lleihau’r siawns o gamddefnyddio alcohol a chyffuriau yn y dyfodol. A dyna un o’r rhesymau pam yr ydym ni’n gweld y darn hwn o ddeddfwriaeth o fewn cyd-destun ehangach y gefnogaeth y dylem ei chynnig i bobl yn yr agenda ataliol honno, a’r agenda gefnogi honno, os a phryd y mae pobl ifanc yn ymwneud â chyffuriau ac alcohol, ac rydym yn sicrhau bod gennym amrywiaeth o wasanaethau ar gael. Er enghraifft, mae gennym wasanaethau cwnsela, lles emosiynol—mae gwasanaethau niwed cudd yn bwysig iawn, ac mae’r rhain yn wasanaethau i blant a phobl ifanc yr effeithir arnynt gan ddefnydd alcohol a chyffuriau mewn modd sy’n achosi problem gan eu rhieni, neu eu gofalwyr, yn y cartref teuluol hefyd.
Ac, wrth gwrs, mae addysg ac atal i bobl ifanc dan 18 oed yn rhan bwysig o’r gwaith a wnawn, fel y mae ymyriadau byr, er enghraifft, therapi ymddygiadol gwybyddol, cyngor ar leihau niwed, ac atal atglafychu hefyd. Felly, mae’n rhaid ei weld o fewn cyd-destun llawer ehangach y gwaith yr ydym ni’n ei wneud.
Soniodd Jenny Rathbone am bwysigrwydd gorfodi hefyd. Rwy’n ddiolchgar iawn i CLlLC am eu cefnogaeth lawn i’r ddeddfwriaeth benodol hon, gan fod y Bil yn darparu’n benodol mai’r awdurdodau lleol fydd y rhai i ddod ag erlyniadau, ymchwilio i gwynion a chymryd camau eraill gyda’r bwriad o leihau troseddau gosod isafbris yn eu hardal. Mae’r ddeddfwriaeth hefyd yn rhoi pwerau mynediad iddynt, pwerau mewn perthynas ag arolygiadau a hefyd bwerau i roi hysbysiadau cosb benodedig i bobl y mae ganddynt reswm dros gredu eu bod wedi cyflawni trosedd gosod isafbris hefyd. Felly, hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i ddiolch i CLlLC am eu cefnogaeth i’r ddeddfwriaeth hon, a hefyd yr holl sefydliadau hynny a grybwyllodd John Griffiths yn ei gyfraniad a llawer o bobl eraill sy’n gweld budd y dull hwn.
Ac yn olaf, Simon Thomas.
Finally, Simon Thomas.
Diolch yn fawr, Llywydd. Clearly, the Minister and the Government have made a compelling case for taking action in this area and the problems that we have with alcohol abuse within our nation, though it is worth putting on record, I think, that this is not simply a question of cost. There are countries with cheaper alcohol than we have in Wales today that do not have the problems we have. There’s a wider cultural issue that we need to address. This Bill may well be part of addressing that, but there are two issues that I’d like to touch on that I think do need ironing out as we take the Bill forward.
The first I would like to call the ‘Hay on Wye Co-op question’, which is where you can go from the oldest pub in Hay on Wye, the Three Tuns—200 yards down the road and you are in a Co-op that’s in England—where we need to be absolutely clear about how this would work in terms of cross-border relationships and also internet orders and other issues. Having taken two Bills through in the Finance Committee that relate directly to taxation, I have to say that cross-border issues are a real issue that we had to deal with in that committee and I think that any committee looking at this Bill needs to thoroughly address those cross-border issues. It’s not an excuse not to take the Bill through, but it’s an issue that does need proper examination and ironing out.
The second issue is, of course, that this is not a tax Bill but it is a fiscal measure, and we have a constant debate in the Assembly, quite rightly, about when and where is the most appropriate time to state your fiscal costs or taxes. Other Members have tried in the past to put the cost of, for example, stamp duty, which has now come in in the budget, on the face of the Bill. I’m content that that is taken forward as part of a budget process on the whole; I think that’s an appropriate way to do it. However, this is not a tax, and the public health arguments in particular do turn around what will be the minimum unit price, and all the figures that you’ve quoted today, Minister, have come from a 50p minimum unit price and you’ve referenced several reports that have dealt with a 50p minimum unit price. So, why isn’t that on the face of the Bill? What is the uncertainty about what this minimum price would be? I don’t think it’s good enough, because we’re trying to hurry this Bill through before we lose the powers, not to have a proper addressing of this question. If it’s too low, then it won’t have the effect that you’re hoping it will. If it’s too high, then it could have a disproportionate effect on moderate drinkers who come from low-income backgrounds. So, we have to get it right, and I suggest getting it right is a task for the whole Assembly and not a task just for the Government. Though I understand you’re taking regulation powers that will come to the Assembly under the affirmative method, I suggest it is better and more appropriate that, when we do pass this Bill, the minimum unit price is on the face of the Bill and you have powers to change that in the future with the approval of the Assembly.
Diolch yn fawr, Llywydd. Yn amlwg, mae’r Gweinidog a’r Llywodraeth wedi gwneud achos cymhellol dros weithredu yn y maes hwn a’r problemau sydd gennym gyda chamddefnyddio alcohol yn ein cenedl, er ei bod yn werth cofnodi, rwy’n credu, nad cwestiwn o gost yn unig yw hwn. Mae gwledydd sydd ag alcohol rhatach nag sydd gennym yng Nghymru heddiw nad oes ganddynt y problemau sydd gennym ni. Mae mater diwylliannol ehangach y mae angen inni fynd i’r afael ag ef. Efallai y bydd y Bil hwn yn rhan o fynd i’r afael â hynny, ond mae dau fater yr hoffwn eu crybwyll ar hynny, rwy’n credu y mae angen eu datrys wrth inni fynd â’r Bil ymlaen.
Y cyntaf yr hoffwn ei alw ‘Cwestiwn Co-op y Gelli Gandryll’, ble y gallwch fynd o’r dafarn hynaf yn Y Gelli Gandryll, y Three Tuns—200 llath i lawr y ffordd a’ch bod mewn Co-op sydd yn Lloegr—y mae angen i ni fod yn gwbl glir ynghylch sut y byddai hyn yn gweithio o ran perthnasoedd trawsffiniol a hefyd archebion rhyngrwyd a materion eraill. Ar ôl mynd â dau Fil drwyddo yn y Pwyllgor Cyllid sy’n ymwneud yn uniongyrchol â threthi, mae’n rhaid i mi ddweud bod materion trawsffiniol yn fater gwirioneddol y bu’n rhaid inni fynd i’r afael â nhw yn y pwyllgor hwnnw ac rwy’n credu bod angen i unrhyw bwyllgor sy’n edrych ar y Bil hwn fynd i’r afael yn drylwyr â’r materion trawsffiniol hynny. Nid esgus yw hynny i beidio â mynd a’r Bil drwodd, ond mae’n fater y mae angen ei archwilio’n iawn a’i lyfnhau.
Yr ail fater, wrth gwrs, yw nad Bil treth yw hwn ond mae’n fesur ariannol, ac rydym yn cael dadl gyson yn y Cynulliad, yn eithaf priodol, ynghylch pryd a ble mae’r amser mwyaf priodol i ddatgan eich costau ariannol neu drethi. Mae Aelodau eraill wedi ceisio rhoi cost, er enghraifft, treth stamp yn y gorffennol, sydd bellach wedi dod i mewn yn y gyllideb, ar wyneb y Bil. Rwy’n fodlon bod hyn yn cael ei ddatblygu fel rhan o broses gyllidebol ar y cyfan; rwy’n credu bod hynny’n ffordd briodol i’w wneud. Fodd bynnag, nid treth yw hon, ac mae’r dadleuon iechyd y cyhoedd yn benodol yn ymwneud â beth fydd yr isafbris uned, ac mae’r holl ffigurau a ddyfynnoch chi heddiw, Weinidog, wedi dod o isafbris uned o 50c ac rydych wedi cyfeirio at nifer o adroddiadau sydd wedi delio ag isafbris uned o 50c. Felly, pam nad yw hynny ar wyneb y Bil? Beth yw’r ansicrwydd ynghylch beth fyddai’r isafbris hwn? Nid wyf yn credu ei fod yn ddigon da, oherwydd ein bod ni’n ceisio rhuthro’r Bil hwn cyn i ni golli’r pwerau, i beidio â rhoi sylw cywir i’r cwestiwn hwn. Os yw’n rhy isel, yna ni fydd yn cael yr effaith yr ydych chi’n gobeithio y bydd. Os yw’n rhy uchel, gallai gael effaith anghymesur ar yfwyr cymedrol sy’n dod o gefndiroedd incwm isel. Felly, mae’n rhaid inni ei wneud yn iawn, ac rwy’n awgrymu bod ei gael yn iawn yn dasg i’r Cynulliad cyfan ac nid yn dasg i’r Llywodraeth yn unig. Er fy mod yn deall eich bod yn cymryd pwerau rheoleiddio a ddaw i’r Cynulliad o dan y dull cadarnhaol, rwy’n awgrymu ei bod yn well ac yn fwy priodol, pan fyddwn yn trosglwyddo’r Bil hwn, bod yr isafbris uned ar wyneb y Bil ac mae’r pwerau gennych i newid hynny yn y dyfodol gyda chymeradwyaeth y Cynulliad.
I thank you for those questions and your broad support for the Bill. I would completely agree with you that this is a much wider cultural issue that we are dealing with here and minimum unit pricing is only part of the answer. The answer lies in a much wider suite of measures that goes all the way from education through to supporting families in the home where there might be alcohol problems, to our workplaces, to our own social lives and so on. So, I think there are opportunities across the board in order to try and have a much more healthy relationship with alcohol in Wales. But, as I say, this is only one part of it.
The ‘Hay on Wye Co-op question’ I think is something that we will be discussing in more detail as the legislation passes through the scrutiny process of the committee. However, the Bill does deal with internet orders on the face of it and so on. We’ve tried to be as comprehensive as we can in thinking of the different ways in which people do buy alcohol and to try and futureproof it in that way.
With regard to the 50p, as to whether or not it should be on the face of the Bill or set through regulations, again, I am sure that this is something that we’ll be discussing at great length in the committee stages. When the Bill was consulted on in draft form, it was the intention that Welsh Ministers would set the minimum unit price through regulations, and we’d have an opportunity to discuss that.
The updated modelling, which will look at the price differentials from 35p to 70p, should be with us at the very end of this year, or very early at the start of next year, and I think that will give us all a much updated picture in terms of how many lives we would expect to save at the different levels, how many hospital admissions we would expect to avoid, how many lost days of work we would expect to avoid and what kind of cost saving we could expect for the NHS as well. And that will give us the opportunity to have a more informed discussion at that point. But I do think it is useful using that 50p as an illustrative guide at the moment, because it does put the issue into some kind of context for us, so that we can have an idea in our minds as to what kind of figures we are talking about.
I thank all Members for their contributions to the debate today and I look forward to further detailed scrutiny as we move through the next stages.
Diolch i chi am y cwestiynau hynny a’ch cefnogaeth eang i’r Bil. Byddwn yn cytuno’n llwyr â chi fod hwn yn fater diwylliannol llawer ehangach yr ydym yn ymdrin ag o yma ac mai dim ond rhan o’r ateb yw gosod isafbris uned. Mae’r ateb mewn cyfres lawer ehangach o fesurau sy’n mynd yr holl ffordd o addysg i gefnogi teuluoedd yn y cartref lle ceir problemau alcohol, i’n gweithleoedd, i’n bywydau cymdeithasol ein hunain ac yn y blaen. Felly, credaf fod cyfleoedd eang er mwyn ceisio cael perthynas llawer iachach ag alcohol yng Nghymru. Ond, fel y dywedais, dim ond un rhan ohono yw hwn.
Mae’r cwestiwn ‘Co-op Y Gelli Gandryll’ rwy’n credu yn rhywbeth y byddwn yn ei drafod yn fanylach wrth i’r ddeddfwriaeth fynd trwy broses graffu’r pwyllgor. Fodd bynnag, mae’r Bil yn ymdrin ag archebion rhyngrwyd ar ei wyneb ac yn y blaen. Rydym ni wedi ceisio bod mor gynhwysfawr ag y gallwn wrth feddwl am y gwahanol ffyrdd y mae pobl yn prynu alcohol ac i geisio ei ddiogelu at y dyfodol yn y ffordd honno.
O ran y 50c, pa un a ddylai fod ar wyneb y Bil ai peidio neu wedi’i osod trwy reoliadau, eto, rwy’n siŵr bod hwn yn rhywbeth y byddwn yn ei drafod yn helaeth yng nghamau’r pwyllgorau. Pan ymgynghorwyd ar y Bil ar ffurf ddrafft, y bwriad oedd y byddai Gweinidogion Cymru yn gosod yr isafbris uned trwy reoliadau, a byddem yn cael cyfle i drafod hynny.
Dylai’r modelu wedi’i ddiweddaru, a fydd yn edrych ar y gwahaniaethau pris o 35c i 70c, fod gyda ni ar ddiwedd y flwyddyn hon, neu’n gynnar iawn ar ddechrau’r flwyddyn nesaf, a chredaf y bydd hynny’n rhoi llun llawn wedi’i ddiweddaru i ni o ran faint o fywydau y byddem yn disgwyl eu hachub ar y gwahanol lefelau, faint o dderbyniadau i ysbytai y byddem yn disgwyl eu hosgoi, faint o ddiwrnodau gwaith a gollwyd y byddem yn disgwyl eu hosgoi a pha fath o arbedion cost y gallem eu disgwyl ar gyfer y GIG hefyd. A bydd hynny’n rhoi’r cyfle i ni gael trafodaeth fwy cytbwys ar y pwynt hwnnw. Ond rwy’n credu ei bod yn ddefnyddiol defnyddio’r 50c hwnnw fel canllaw enghreifftiol ar hyn o bryd, gan ei fod yn rhoi’r mater mewn rhyw fath o gyd-destun i ni, fel y gallwn ni gael syniad yn ein meddyliau ynghylch pa fath o ffigurau yr ydym yn sôn amdanynt.
Diolch i’r holl Aelodau am eu cyfraniadau i’r ddadl heddiw ac edrychaf ymlaen at ragor o graffu manwl wrth i ni symud drwy’r camau nesaf.
Diolch i’r Gweinidog.
Thank you, Minister.
Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ar recriwtio athrawon, ac rydw i’n galw ar yr Ysgrifennydd, Kirsty Williams.
The next item on our agenda is a statement by the Cabinet Secretary for Education on teacher recruitment, and I call on the Cabinet Secretary, Kirsty Williams.
Thank you, Llywydd. A key objective of our recently published education action plan is the development of a high-quality education profession. It is impossible to overstate the importance of our teachers’ role in helping to succeed in our national mission to raise standards, reduce the attainment gap and deliver an education system that is a source of national pride and confidence. Today, I am setting out the Government’s plans to ensure that we actively promote teaching in Wales as a high-status, valued and flexible profession. Alongside that, in our continued efforts to raise standards in the classroom, I will also provide details of how we are developing an alternative offer to support absence management arrangements in schools.
Diolch, Llywydd. Un o amcanion allweddol ein cynllun gweithredu addysg a gyhoeddwyd yn ddiweddar yw datblygu proffesiwn addysg o ansawdd uchel. Mae'n amhosib gorbwysleisio pwysigrwydd swyddogaeth ein hathrawon i’n helpu i lwyddo yn ein cenhadaeth genedlaethol i godi safonau, lleihau'r bwlch cyrhaeddiad a darparu system addysg sy'n destun balchder a hyder cenedlaethol. Heddiw, rwy'n amlinellu cynlluniau'r Llywodraeth i sicrhau ein bod ni’n hyrwyddo addysgu yng Nghymru fel proffesiwn gwerthfawr a hyblyg sydd â statws iddo. Ochr yn ochr â hynny, yn ein hymdrechion parhaus i godi safonau yn yr ystafell ddosbarth, byddaf hefyd yn rhoi manylion ynglŷn â sut yr ydym ni’n datblygu cynnig amgen i gefnogi trefniadau rheoli absenoldebau mewn ysgolion.
Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (Ann Jones) took the Chair.
Quite simply, an education system cannot exceed the quality of its teachers. Our ambitious reforms need well-supported, high-quality, aspirational teachers. We must therefore attract and support the best graduates with the highest level of qualifications to teach. I am concerned that significant recruitment issues across the border can give a skewed view of what is actually happening here in Wales. I nonetheless fully accept that we do, however, experience challenges in recruiting to certain subjects and in certain geographical locations. This is a challenge we must, and will, rise to.
Therefore, I have decided to announce our incentives for the academic year 2018-19 early. We are providing clarity and assurance in our commitment to our newest teachers. These incentives support key national priorities, including physics, chemistry, mathematics, Welsh and modern foreign languages. We are also now including computer science as a priority subject eligible for the highest level of incentive. If, as a Government, we’re to achieve our ambitions in ‘Cymraeg 2050’, then we need to increase the number of teachers who can teach bilingually, through the medium of Welsh and teach Welsh as a subject.
Whilst our recruitment for primary Welsh-medium teachers is broadly on track, if we are to achieve our targets for secondary, we need to increase recruitment to Welsh-medium initial teacher education places each year to meet the target for increasing the number of secondary Welsh-medium teachers by 2021. Therefore, I’m also announcing today a new Welsh-medium incentive that will target secondary postgraduate certificate in education student teachers who are training to teach all subject specialisms through the medium of Welsh or bilingually.
Of course, our teaching workforce includes numerous different roles, all of whom play a vital role in raising standards. Supply teachers form a significant and important part of our teaching workforce. We must ensure that our supply teachers are an informed section within the wider school workforce ready and able to support our national mission of education reform. I am in no doubt that there is room for improvement in the way that our system currently employs, manages and supports Wales’s supply teachers. I am committed to ensuring that teachers who work flexibly in this way are well equipped, appropriately rewarded, and supported and integrated into the teaching profession. Therefore, I recognise that our system needs to be more flexible, innovative and inclusive in our approach to covering teacher absence and ensuring that those who work in this way are supported in the same way that permanent teachers are.
I am today announcing support of £2.7 million across the current and next academic years to fund 15 local authorities in supporting school-based supply cluster arrangements across 86 schools. This cluster arrangement will support the appointment of around 50 recently qualified teachers on a supernumerary basis to work across school clusters, covering for teacher absence, building capacity and supporting wider school improvements and learner outcomes. This approach invests in, develops and nurtures recently qualified teachers, whilst also ensuring sufficiency of cover within schools to meet demands for additional learning needs delivery and other specialist teachers, including Welsh-medium teachers.
Through this innovative approach, we envisage that savings identified from school supply budgets can be used to re-invest in the future to effect change and school improvement in a tangible way. I take the view that this approach will build capacity in the system to support our schools to manage their supply needs in a more co-ordinated, collaborative and sustainable manner. I am pleased that we were able to take forward the supply model taskforce report in this innovative way and work in partnership with local authorities to support consistency, career pathways and meet complex needs in different regions.
Deputy Presiding Officer, the world’s highest performing education systems have vibrant and engaged educators who feel valued and respected. We are well on our way in Wales in developing and delivering a high-quality profession ready to raise standards across the board. I am confident that the proposals announced today demonstrate a coherent and clear commitment to our current and future workforce, as they deliver on our national mission to raise standards and reduce the attainment gap. Diolch yn fawr.
Yn syml, ni all system addysg fod yn well na safon ei hathrawon. Os ydym ni am lwyddo gyda’n diwygiadau uchelgeisiol mae angen athrawon uchelgeisiol o safon uchel sy’n cael eu cefnogi’n dda arnom ni. Felly, mae’n rhaid inni ddenu a chefnogi'r graddedigion gorau gyda'r cymwysterau gorau i addysgu. Rwy’n pryderu y gall problemau recriwtio sylweddol ar draws y ffin roi camargraff o’r hyn sy'n digwydd mewn gwirionedd yma yng Nghymru. Er hynny, rwy'n derbyn yn llwyr ein bod ni, er hynny, yn wynebu heriau wrth recriwtio i rai pynciau ac mewn rhai lleoliadau daearyddol. Mae hon yn her y mae'n rhaid i ni, ac y byddwn ni, yn ymgyrraedd ati.
Felly, rwyf wedi penderfynu cyhoeddi ein cymhellion ar gyfer blwyddyn academaidd 2018-19 yn gynnar. Rydym ni’n cynnig eglurder a sicrwydd yn ein hymrwymiad i'n hathrawon mwyaf newydd. Mae'r cymhellion hyn yn cefnogi blaenoriaethau cenedlaethol allweddol, gan gynnwys ffiseg, cemeg, mathemateg, Cymraeg ac ieithoedd tramor modern. Rydym ni hefyd erbyn hyn yn cynnwys gwyddoniaeth gyfrifiadurol fel pwnc blaenoriaeth sy'n gymwys ar gyfer y lefel uchaf o gymhelliant. Os ydym ni, fel Llywodraeth, eisiau cyflawni ein huchelgeisiau yn strategaeth 'Cymraeg 2050', yna mae angen inni gynyddu nifer yr athrawon sy'n gallu addysgu'n ddwyieithog, trwy gyfrwng y Gymraeg ac addysgu'r Gymraeg fel pwnc.
Er bod ein cyfradd recriwtio athrawon cyfrwng Cymraeg cynradd yn cyfateb ar y cyfan i’r hyn y dylai fod, os ydym ni eisiau cyflawni ein targedau ar gyfer addysg uwchradd, mae angen i ni gynyddu nifer y bobl yr ydym ni’n eu recriwtio bob blwyddyn i leoedd ar gyrsiau addysg gychwynnol i athrawon cyfrwng Cymraeg er mwyn cyrraedd y targed ar gyfer cynyddu nifer yr athrawon cyfrwng Cymraeg uwchradd erbyn 2021. Felly, rwyf hefyd yn cyhoeddi cymhelliant cyfrwng Cymraeg newydd heddiw a fydd yn targedu myfyrwyr sy’n astudio ar gyfer tystysgrif addysg i raddedigion mewn addysg uwchradd ac sy’n hyfforddi i addysgu pob arbenigrwydd pwnc drwy gyfrwng y Gymraeg neu yn ddwyieithog.
Wrth gwrs, mae ein gweithlu addysgu yn cynnwys nifer o swyddogaethau gwahanol, ac mae gan bob un ohonyn nhw swyddogaeth hanfodol wrth godi safonau. Mae athrawon cyflenwi yn rhan arwyddocaol a phwysig o'n gweithlu addysgu. Mae’n rhaid inni sicrhau bod ein hathrawon cyflenwi yn rhan wybodus o weithlu ehangach yr ysgol a’u bod yn barod ac yn alluog i gefnogi ein cenhadaeth genedlaethol o ddiwygio addysg. Nid oes gennyf unrhyw amheuaeth fod lle i wella yn y modd y mae ein system ar hyn o bryd yn cyflogi, rheoli a chefnogi athrawon cyflenwi yng Nghymru. Rwyf wedi ymrwymo i sicrhau bod gan athrawon sy'n gweithio'n hyblyg yn y modd hwn ddigon o adnoddau, y cânt eu gwobrwyo'n briodol, a’u cefnogi a'u hintegreiddio i'r proffesiwn addysgu. Felly, rwy'n cydnabod bod angen i'n system fod yn fwy hyblyg, arloesol a chynhwysol yn ein dull o ymdrin ag absenoldeb athrawon a sicrhau bod y rhai sy'n gweithio yn y modd hwn yn cael eu cefnogi yn yr un modd ag athrawon parhaol.
Rwyf heddiw yn cyhoeddi cefnogaeth o £2.7 miliwn ar gyfer y flwyddyn academaidd bresennol a’r blynyddoedd academaidd nesaf er mwyn ariannu 15 awdurdod lleol i gefnogi trefniadau clystyrau cyflenwi yn yr ysgol mewn 86 o ysgolion. Bydd y trefniant clwstwr hwn yn cefnogi penodi oddeutu 50 o athrawon cymwysedig ychwanegol i weithio gyda chlystyrau ysgol, gan lenwi swyddi athrawon sy’n absennol, meithrin gallu a chefnogi gwelliannau ysgol ehangach a deilliannau dysgwyr. Mae'r dull hwn yn buddsoddi mewn, yn datblygu ac yn meithrin athrawon sydd wedi cymhwyso’n ddiweddar, a hefyd yn sicrhau bod digon o ddarpariaeth mewn ysgolion i ddiwallu’r galw am ddarpariaeth anghenion dysgu ychwanegol ac athrawon arbenigol eraill, gan gynnwys athrawon cyfrwng Cymraeg.
Drwy'r dull arloesol hwn, rydym ni’n rhagweld y gellir defnyddio arbedion a wneir yng nghyllidebau cyflenwi ysgolion i ailfuddsoddi yn y dyfodol er mwyn creu newid a gwella ysgolion mewn modd mesuradwy. Rwyf o’r farn y bydd y dull hwn yn meithrin gallu yn y system i gefnogi ein hysgolion i reoli eu hanghenion cyflenwi mewn modd mwy cydlynol, cydweithredol a chynaliadwy. Rwy'n falch ein bod ni’n gallu bwrw ymlaen ag adroddiad tasglu y model cyflenwi yn y ffordd arloesol hon a chydweithio ag awdurdodau lleol i gefnogi cysondeb, llwybrau gyrfa a bodloni anghenion cymhleth mewn gwahanol ranbarthau.
Dirprwy Lywydd, mae gan systemau addysgol gorau’r byd addysgwyr egnïol a brwdfrydig sy'n teimlo eu bod yn cael eu gwerthfawrogi a'u parchu. Rydym ni wedi hen ddechrau ar y daith yng Nghymru drwy ddatblygu a chynnig proffesiwn o ansawdd uchel sy’n barod i godi safonau yn gyffredinol. Rwy'n ffyddiog bod y cynigion a gyhoeddir heddiw yn dangos ymrwymiad eglur a chlir i'n gweithlu, yn y presennol a’r dyfodol, wrth iddyn nhw gyflawni ein cenhadaeth genedlaethol i godi safonau a lleihau'r bwlch cyrhaeddiad. Diolch yn fawr.
Can I welcome the statement? We absolutely do share the aim of the Welsh Government to ensure that teaching can be promoted as a rewarding, valued and high-status profession, and it is a career that we want to encourage more people to take up. It’s especially important, this statement, given the statements that we’ve heard from the National Union of Teachers and others this year that have suggested that teaching recruitment is bordering on crisis. That’s what they said back in June. We know that we’ve had a number of years now where we have missed, as a nation, the teacher recruitment targets that have been set by the Welsh Government. Indeed, we were a third below target for the second year in a row in terms of secondary teachers, and I think that that is a concern for all of us.
I have to say I was a little surprised that there was no reference to teacher workload in your statement. We do know from the national education workforce survey, which was conducted earlier this year, that 78 per cent of the respondents to that survey said that the workload was the least rewarding aspect of their work. We also know from that survey that there are a third of teachers in Wales who are thinking of leaving the profession within the next three years. They’re extremely alarming statistics.
Now, I know, to be fair to you, Cabinet Secretary, you announced earlier this year that you were looking to pilot some business manager proposals across Wales in order to reduce unnecessary workload, and that you’ve put some good practice guides out, as it were, to make it clear to people what they do and don’t need to do. I think that that’s a positive step forward, but I do think that it has to be recognised that the workload is something that is putting some people off entering this profession altogether, and, clearly, we need to do more, notwithstanding either that the workload is contributing to the need for more supply teachers, because of unplanned absences in the teaching workforce. So, it’d be good if you could give us an update on some of the work that you’re doing on that.
I note that you mentioned that the incentives for the academic year 2018-19 are going to be announced early. That’s something I welcome. I’m very pleased to see that the Welsh Government is now looking at adding computer science to the list of priority subjects. I think that that is absolutely essential also, particularly if we want a workforce that is fit for the future, and you know that’s something that we have spoken about both inside and outside this Chamber in the past—the need for young people to be equipped to do coding and things like that, so that we can make sure that businesses have people with the skills that they need. I’m very pleased also to see that there will be new incentives in order to attract Welsh speakers into the workforce. You’re absolutely right that if we’re going to hit that ambitious target of a million Welsh speakers by 2050, we have to have a workforce that’s going to deliver these things in our schools and going to encourage the language to be used in schools and outside of them.
I note that England has already published its incentives for the academic year 2018-19. I can’t see that you’ve actually published a document today in respect of the incentives, and I can’t see anything on the Welsh Government website. So, it would be useful, Cabinet Secretary, if you could tell us precisely what those incentives are, because I’ll reserve judgement as to whether they are sufficiently attractive to bring people into the profession, because clearly the proof of the pudding is going to be how they compare with incentives elsewhere in the UK. So, I would be interested to see those incentives.
In addition, will you also tell us whether you’re going to revise the targets for recruitment into the profession? We know that we’ve missed targets in recent years, so clearly we need targets that are going to stretch but that are also realistic and that will ensure that we have a workforce that meets the demands of the Welsh education system.
Can you also tell us whether you’re going to take the advice of the Education Workforce Council and others about their calls for some sort of big overarching national teacher recruitment campaign? Now, I know that some work is going on between the consortia at the moment. There is some co-operation, there is some activity, but there’s no overarching national ambitious teacher recruitment campaign. When I go into the cinema, even, these days, very often you’ll see adverts displayed before the movies come on encouraging people to enter the teaching profession, and they’re adverts trying to attract people into the English teaching system, not the Welsh one—even in Welsh cinemas, which I find a bit odd. So, I just wonder whether you can tell us whether you’re going to do anything on that front.
One of the things that I’ve also mentioned to you in the past and has been a matter of discussion amongst the parties historically has been the potential of overseas-trained teachers and bringing those into the profession here in Wales. You’ll know that at the moment they don’t have automatic qualified teacher status, even if they’re from comparable education systems in terms of the standards of those education systems. That’s something that only applies in Wales—no other part of the UK—and is a stumbling block to potentially hundreds of people who might want to work in the profession here in Wales who don’t currently have the opportunity to do that without going through extra hurdles in order to get there.
Turning to the £2.7 million that you’ve announced today—a welcome announcement—to support the cluster arrangements, I’m very surprised at how small the number of schools is that are going to be participating in those cluster arrangements. We’ve got over 1,500 schools here in Wales, and that money is targeted at just 86, in encouraging them to work together. You said that it’s going to be spread across 15 local authorities. What about the other seven local authorities? Which local authorities aren’t being included? Why is it such a small number of schools? We know that these cluster arrangements have huge potential. I would have hoped that there would have been a bigger programme in terms of trying to get the opportunity that they present, so perhaps you can tell us a little bit about that.
And just finally, on supply teachers—
A gaf i groesawu'r datganiad? Rydym ni mewn difrif calon yn rhannu nod Llywodraeth Cymru i sicrhau y gellir hyrwyddo addysgu fel proffesiwn boddhaus a gwerthfawr gyda statws iddo, ac mae'n yrfa yr ydym ni am annog mwy o bobl i’w dilyn. Mae'n arbennig o bwysig, y datganiad hwn, o gofio'r datganiadau yr ydym ni wedi'u clywed gan Undeb Cenedlaethol yr Athrawon ac eraill eleni, sydd wedi awgrymu bod recriwtio athrawon yn ymylu ar fod yn argyfwng. Dyna oedd eu geiriau yn ôl ym mis Mehefin. Fe wyddom ni ein bod ni wedi cael nifer o flynyddoedd bellach lle yr ydym ni, fel cenedl, wedi methu’r targedau recriwtio athrawon a osodwyd gan Lywodraeth Cymru. Yn wir, roeddem ni draean islaw'r targed am yr ail flwyddyn yn olynol o ran athrawon uwchradd, a chredaf fod hynny'n peri pryder i bob un ohonom ni.
Mae'n rhaid i mi ddweud fy mod yn synnu braidd nad oedd cyfeiriad at faich gwaith athrawon yn eich datganiad. Fe wyddom ni o'r arolwg gweithlu addysg genedlaethol, a gynhaliwyd yn gynharach eleni, fod 78 y cant o'r rheini a ymatebodd i’r arolwg hwnnw'n dweud mai'r baich gwaith oedd yr agwedd leiaf boddhaus o'u gwaith. Rydym ni hefyd yn gwybod o'r arolwg hwnnw bod traean o athrawon yng Nghymru yn ystyried gadael y proffesiwn o fewn y tair blynedd nesaf. Maen nhw’n ystadegau hynod frawychus.
Nawr, rwy’n gwybod, i fod yn deg â chi, Ysgrifennydd y Cabinet, eich bod wedi cyhoeddi yn gynharach eleni eich bod yn bwriadu treialu rhai o gynigion rheolwyr busnes ledled Cymru er mwyn lleihau'r baich gwaith diangen, a'ch bod wedi cyhoeddi rhai canllawiau arfer da, fel petai, i’w gwneud hi’n glir i bobl beth mae angen ac nad oes angen iddyn nhw ei wneud. Credaf fod hynny'n gam cadarnhaol ymlaen, ond rwyf yn credu bod yn rhaid cydnabod bod y llwyth gwaith yn rhywbeth sy’n rhwystro rhai pobl rhag mentro i’r proffesiwn hwn yn llwyr, ac, yn amlwg, mae angen i ni wneud mwy, er gwaetha’r ffaith bod y llwyth gwaith yn cyfrannu at yr angen am fwy o athrawon cyflenwi, oherwydd absenoldebau heb eu cynllunio yn y gweithlu addysgu. Felly, byddai'n dda pe gallech chi roi diweddariad i ni ynglŷn â rhywfaint o'r gwaith yr ydych chi'n ei wneud ynghylch hynny.
Sylwaf eich bod wedi sôn y bydd y cymhellion ar gyfer y flwyddyn academaidd 2018-19 yn cael eu cyhoeddi'n gynnar. Dyna rywbeth yr wyf yn ei groesawu. Rwy'n falch iawn o weld bod Llywodraeth Cymru bellach yn ystyried ychwanegu gwyddoniaeth gyfrifiadurol at y rhestr o bynciau blaenoriaeth. Credaf fod hynny'n hollol hanfodol hefyd, yn enwedig os ydym ni eisiau gweithlu sy'n addas ar gyfer y dyfodol, ac fe wyddoch chi fod hynny’n rhywbeth yr ydym ni wedi siarad amdano y tu mewn a’r tu allan i’r Siambr hon yn y gorffennol—yr angen i arfogi pobl ifanc i wneud codio a phethau felly, fel y gallwn ni sicrhau bod gan fusnesau y bobl sydd â'r sgiliau sydd eu hangen arnyn nhw. Rwy'n falch iawn hefyd o weld y bydd cymhellion newydd er mwyn denu siaradwyr Cymraeg i'r gweithlu. Rydych chi yn llygad eich lle, os ydym ni’n mynd i gyrraedd y targed uchelgeisiol hwnnw o filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, mae'n rhaid i ni gael gweithlu sy'n mynd i gyflawni'r pethau hyn yn ein hysgolion ac annog y defnydd o’r iaith o fewn ac y tu allan i furiau’r ysgol.
Sylwaf fod Lloegr eisoes wedi cyhoeddi ei chymhellion ar gyfer blwyddyn academaidd 2018-19. Ni allaf weld eich bod chi wedi cyhoeddi dogfen heddiw ynglŷn â'r cymhellion, ac ni allaf weld unrhyw beth ar wefan Llywodraeth Cymru. Felly, byddai'n ddefnyddiol, Ysgrifennydd y Cabinet, pe gallech chi ddweud wrthym ni’n union beth yw'r cymhellion hynny, oherwydd rwyf am ohirio rhoi barn ar ba un a ydyn nhw’n ddigon deniadol i ddenu pobl i'r proffesiwn, oherwydd mae'n amlwg mai’r maen prawf fydd sut maen nhw’n cymharu â chymhellion mewn mannau eraill yn y DU. Felly, byddai gennyf ddiddordeb gweld y cymhellion hynny.
At hyn, a wnewch chi hefyd ddweud wrthym ni a fyddwch chi'n adolygu'r targedau ar gyfer recriwtio i'r proffesiwn? Rydym ni’n gwybod inni fethu â chyrraedd targedau yn ystod y blynyddoedd diwethaf, felly mae'n amlwg bod angen targedau arnom ni sy'n mynd i’n herio ond sydd hefyd yn realistig a bydd hynny'n sicrhau bod gennym ni weithlu sy'n bodloni gofynion system addysg Cymru.
A allwch chi hefyd ddweud wrthym ni a fyddwch chi'n derbyn cyngor Cyngor y Gweithlu Addysg ac eraill ynglŷn â’u galwadau am ryw fath o ymgyrch genedlaethol gynhwysfawr i recriwtio athrawon? Nawr, fe wn i fod peth gwaith yn cael ei wneud rhwng y consortia ar hyn o bryd. Ceir rhywfaint o gydweithio, ceir rhywfaint o weithgarwch, ond nid oes ymgyrch genedlaethol gynhwysfawr i recriwtio athrawon. Pan fydda i’n mynd i'r sinema, hyd yn oed, y dyddiau hyn, yn aml iawn fe welwch chi hysbysebion cyn i'r ffilmiau ddechrau yn annog pobl i fynd i'r proffesiwn addysgu, ac maen nhw’n hysbysebion sy'n ceisio denu pobl i system addysgu Lloegr, nid i un Cymru—hyd yn oed mewn sinemâu yng Nghymru, ac rwy’n gweld hynny braidd yn rhyfedd. Felly, tybed a allwch chi ddweud wrthym ni a fyddwch chi'n gwneud unrhyw beth ynglŷn â’r agwedd honno.
Un o'r pethau yr wyf i hefyd wedi sôn wrthych chi amdano yn y gorffennol ac sydd wedi bod yn destun trafodaeth ymhlith y pleidiau yn hanesyddol yw potensial athrawon wedi eu hyfforddi dramor a dod â'r rheini i'r proffesiwn yma yng Nghymru. Fe wyddoch chi nad oes ganddyn nhw statws athro cymwysedig awtomatig ar hyn o bryd, hyd yn oed os ydyn nhw o systemau addysg cymharol o ran safonau'r systemau addysg hynny. Mae hynny’n rhywbeth sy'n berthnasol yn unig yng Nghymru—nid yn unrhyw ran arall o'r DU—ac mae'n rhwystr i gannoedd o bobl a allai fod eisiau gweithio yn y proffesiwn yma yng Nghymru nad ydyn nhw’n cael y cyfle i wneud hynny ar hyn o bryd heb oresgyn rhwystrau ychwanegol er mwyn gallu gwneud hynny.
Gan droi at y £2.7 miliwn yr ydych chi wedi ei gyhoeddi heddiw—cyhoeddiad calonogol—i gefnogi'r trefniadau clwstwr, rwy'n synnu y bydd cyn lleied o ysgolion yn cymryd rhan yn y trefniadau clwstwr hynny. Mae gennym ni dros 1,500 o ysgolion yma yng Nghymru, ac mae'r arian hwnnw'n targedu dim ond 86, i’w hannog i gydweithio. Fe wnaethoch chi ddweud y bydd hynny ar waith mewn 15 awdurdod lleol. Beth am y saith awdurdod lleol arall? Pa awdurdodau lleol nad ydynt yn cael eu cynnwys? Pam cyn lleied o ysgolion? Fe wyddom ni fod gan y trefniadau clwstwr hyn botensial enfawr. Byddwn wedi gobeithio y byddai’r rhaglen yn un fwy o ran ceisio manteisio ar y cyfle sy’n dod yn sgîl y trefniadau hynny, felly efallai y gallwch chi ddweud ychydig wrthym ni ynglŷn â hynny.
Ac yn olaf, ynglŷn ag athrawon cyflenwi—
Finally finally, now.
Y pwynt olaf un, nawr.
One of the big barriers, as you will know, is to the opportunities for supply teachers to engage in professional development. You’ve said that you want to see that addressed. You haven’t said how you expect that to be addressed, but clearly we need to ensure that regional education consortia and local education authorities are inviting supply teachers and allowing them to engage in professional development opportunities free of charge, at no cost to them. Will you also tell us whether you are planning to take forward the recommendation that was made to you by the taskforce in relation to bringing forward some legislation to address some of the abuses that teacher agencies are undertaking in terms of the standards of those agencies and also the pay and rewards that they pay to our teaching workforce that works through supply? Thank you.
Un o'r rhwystrau mawr, fel y gwyddoch chi, yw’r cyfleoedd i athrawon cyflenwi fanteisio ar ddatblygiad proffesiynol. Rydych chi wedi dweud eich bod eisiau gweld hynny’n cael sylw. Nid ydych chi wedi dweud sut y disgwyliwch y dylid mynd i'r afael â hynny, ond mae'n amlwg bod angen inni sicrhau bod consortia addysg rhanbarthol ac awdurdodau addysg lleol yn gwahodd athrawon cyflenwi ac yn caniatáu iddyn nhw gymryd rhan mewn cyfleoedd datblygu proffesiynol yn rhad ac am ddim, heb unrhyw gost iddyn nhw. A wnewch chi hefyd ddweud wrthym ni a ydych chi’n bwriadu bwrw ymlaen â'r argymhelliad a wnaeth y tasglu ichi ynglŷn â chyflwyno rhywfaint o ddeddfwriaeth i fynd i'r afael â pheth o’r camddefnydd y mae asiantaethau athrawon yn gyfrifol amdano o ran safonau'r asiantaethau hynny a hefyd y cyflog a'r gwobrau maen nhw’n eu talu i'n gweithlu addysgu sy'n gweithio fel athrawon cyflenwi? Diolch.
Thank you to Darren Millar for what I think was a broad welcome of the statement today and a long list of questions, which I will try and get through as quickly as I possibly can.
I don’t believe that we have a crisis. Ninety per cent of primary school places are met to target. But you’re right, with secondary we do have particular challenges, and then we have particular challenges within subjects within secondary—some courses. We recruit fully to others. And that’s the purpose of the incentives.
Darren is also right, though; teaching is not just about pay, and actually all the surveys show that when most teachers go into the profession they’re not solely motivated by making a lot of money. They’re motived by wanting to work with children, wanting to impart the enthusiasm that they have for their subjects, and do the best they can for the education system. So, issues around workload are important. Darren did reference our business managers and our good practice guide. I’m about to write out to all headteachers again to make sure that the good practice guide is being utilised within their schools, and we’re hoping to announce further projects around workload as we go forward. But it’s also about supporting the profession and making sure that professionals have access to continuing professional development that allows them to be the best that they can be. You know that we are developing a national approach to CPD, so that teachers get that wherever they are in Wales. We also know that, sometimes, our leadership perhaps isn’t as good as it could be. Leadership is absolutely crucial in managing workload and ensuring that schools and colleges are attractive places to work. That’s why we are developing our leadership academy to make sure that our school leaders have the skills that they need to be effective managers of their institutions.
The major changes to the incentives, as opposed to last year—. The figures are the same, in terms of £20,000 for a first-class degree in maths, physics, chemistry, Welsh, but the additional subject in there is computer science. Also, we’re changing—. There was a bit of a perverse, illogical restriction on those people who had PhDs and Master’s degrees. So, if you had a 2:1 but you had a PhD, or if you had a 2:1and had a Master’s, you only got the 2:1 rate, which is lower than the first degree rate, which actually, logically, didn’t make a lot of sense. So, we are addressing that this time. So, if you have a first-class degree or a PhD or a Master’s, you will have the maximum amount for those subjects. Medium priority subjects will come in as an incentive to £15,000. What’s really important to remember, Darren, is that these are four incentive for the next academic year, 2018-19, where these students will also be able to apply for our full Diamond package. PGCE students are an exception to postgraduate study, so potentially, these students will be able to apply for a full Diamond package of support alongside the incentives that we’re making available today.
We are working at the moment on—. You asked whether targets will remain the same. We are trying to create stability for our institutions that currently offer these courses, but we are working on a new workplace planning tool to get better data and to be able to better analyse our workforce needs in the future, and I would expect us to change our targets in relation to when that work is complete, which I’m hoping will be done by 2019—that new tool being available and coinciding with the devolution of teachers’ pay and conditions. There’s a whole set of things that need to line up there.
There is a national campaign. It’s being joint funded by all the regional consortia. It’s called Discover Teaching. We are constantly discussing whether there is room and resources for a bigger campaign. I’m also continually looking at the issue of whether we are putting up artificial barriers to teachers from other countries coming to teach in this country. The last time the Welsh Government went out to consultation on this, the very strong view of the consultation responses was that those restrictions should apply. But, obviously, we don’t want to put off people who can make a contribution to our classrooms, and we will review it. That is, of course, if they can get through the UK Government’s immigration system and come and live here and work here in the future.
You are absolutely right around the need for the consortia to offer continuing professional development to our supply teachers. The supply teaching taskforce report was published in February. We have established an independent group to oversee the implementation of those recommendations. The group has met three times, and we are making progress. The supply model that we are talking about today is a recommendation that is being implemented. We have opened up access to Hwb for supply teachers, which was previously prevented, and we are working with the consortia to make sure that the supply teachers have continuous professional development.
With regard to the pilot, let me say: this is a signal of my intent. The pilot was a direct recommendation of the task and finish group, but it gives us the opportunity to explore this as an alternative model to the recruitment and employment of supply teaching, going forward. The 15 local authorities that have been selected are 15 out of the 16 that expressed an interest. We can’t do this on our own. We have to do it in partnership with local government and schools, because of local management of schools. We can’t impose this upon them. So, 15 out of the 16 expressions of interest have been taken forward, and they are, if people want to know, and if the Deputy Presiding Officer is allowing me to list them: Pembrokeshire, Torfaen, the Vale of Glamorgan, Wrexham, Powys, Rhondda Cynon Taf, Neath Port Talbot, Monmouthshire, Merthyr, Conwy, Carmarthenshire, Cardiff, Caerphilly, Blaenau Gwent, and Newport. So, we have a big cross-section of both urban and rural authorities, north and south, east and west, and a mixture of schools. So, we’ve got primary clusters, we’ve got secondary, but we’ve also got through-schools as well. We can’t impose this upon people; we have to do it with the coalition of the willing, if you don’t mind the expression, ‘a coalition of the willing’. We have to do it in partnership, and those local authorities, I’m very glad, have stepped up to the plate and shown real vision and have explored the potential that this can bring the advantages. And it’s advantages not just to the supply teacher. What’s really crucial about this is that there are advantages to the children, because they will have familiar faces. So, when their classroom teacher is absent or away on a training course, they will see a familiar face in their school, and that will have an impact on teaching and learning for those children.
Diolch i Darren Millar am yr hyn a gredaf oedd yn groeso eangfrydig i'r datganiad heddiw a rhestr hir o gwestiynau, y byddaf yn ceisio eu hateb mor gyflym ag y gallaf.
Ni chredaf fod gennym ni argyfwng. Caiff naw deg y cant o leoedd dysgu mewn ysgolion cynradd eu llenwi yn unol â’r targedau. Ond rydych chi'n iawn, gydag addysg uwchradd mae gennym ni heriau penodol, ac yna mae gennym ni heriau penodol mewn rhai pynciau addysg uwchradd—gyda rhai cyrsiau. Rydym ni’n recriwtio'n llawn mewn pynciau eraill. A dyna yw pwrpas y cymhellion.
Fodd bynnag, mae Darren hefyd yn iawn; nid yw dysgu yn ymwneud â’r cyflog yn unig, ac mewn gwirionedd mae'r holl arolygon yn dangos, pan fo’r rhan fwyaf o athrawon yn mynd i'r proffesiwn, nad yr unig gymhelliant yw ennill arian mawr. Yr hyn sy’n eu cymell nhw yw bod arnyn nhw eisiau gweithio gyda phlant, eisiau rhannu’r brwdfrydedd sydd ganddyn nhw am eu pynciau, a gwneud y gorau y gallan nhw dros y system addysg. Felly, mae materion yn ymwneud â llwyth gwaith yn bwysig. Cyfeiriodd Darren at ein rheolwyr busnes a'n canllaw arfer da. Rwyf ar fin ysgrifennu at bob pennaeth eto i sicrhau bod y canllaw arfer da yn cael ei ddefnyddio yn eu hysgolion, ac rydym ni’n gobeithio cyhoeddi prosiectau ychwanegol ynglŷn â llwyth gwaith wrth i ni symud ymlaen. Ond mae a wnelo hyn hefyd â chefnogi'r proffesiwn a sicrhau bod gweithwyr proffesiynol yn cael y cyfle i ymgymryd â datblygiad proffesiynol parhaus sy'n eu galluogi i fod y gorau y gallan nhw fod. Fe wyddoch chi ein bod ni’n datblygu ffordd genedlaethol o fynd i’r afael â DPP, fel bod athrawon yn cael hynny ble bynnag y maen nhw yng Nghymru. Fe wyddom ni hefyd, weithiau, nad yw ein harweinyddiaeth efallai mor dda ag y gallai fod. Mae arweinyddiaeth yn hollbwysig wrth reoli llwyth gwaith a sicrhau bod ysgolion a cholegau yn lleoedd deniadol i weithio ynddynt. Dyna pam yr ydym ni’n datblygu ein hacademi arweinyddiaeth i sicrhau bod gan ein harweinwyr ysgol y sgiliau sydd eu hangen arnyn nhw i fod yn rheolwyr effeithiol ar eu sefydliadau.
Y prif newidiadau i'r cymhellion, o’u cymharu â’r llynedd—. Mae'r ffigurau yr un fath, sef £20,000 ar gyfer gradd dosbarth cyntaf mewn mathemateg, ffiseg, cemeg, Cymraeg, ond y pwnc ychwanegol ymhlith y rhain yw gwyddoniaeth gyfrifiadurol. Hefyd, rydym ni’n newid—. Roedd rhywfaint o gyfyngiadau gwrthnysig, afresymegol ar y bobl hynny oedd â Doethuriaeth a graddau Meistr. Felly, pe byddai gennych chi radd 2:1 ond bod gennych chi Ddoethuriaeth, neu pe byddai gennych chi radd 2:1 a bod gennych chi radd Meistr, dim ond y gyfradd 2:1 fyddech chi’n ei chael, sy'n is na'r gyfradd dosbarth cyntaf, nad oedd mewn gwirionedd, yn rhesymegol, yn gwneud llawer o synnwyr. Felly, rydym ni yn mynd i'r afael â hynny y tro hwn. Felly, os oes gennych chi radd dosbarth cyntaf neu Ddoethuriaeth neu radd Meistr, byddwch yn derbyn y swm mwyaf ar gyfer y pynciau hynny. Ar gyfer pynciau blaenoriaeth ganolig bydd cymhelliant o £15,000. Yr hyn sy'n bwysig iawn i'w gofio, Darren, yw mai pedwar cymhelliant yw’r rhain ar gyfer y flwyddyn academaidd nesaf, 2018-19, lle bydd y myfyrwyr hyn hefyd yn gallu ymgeisio am ein pecyn Diamond cyflawn. Mae myfyrwyr TAR yn eithriad i astudiaethau ôl-raddedig, felly mae'n bosib y bydd y myfyrwyr hyn yn gallu ymgeisio am becyn cymorth Diamond llawn ochr yn ochr â'r cymhellion yr ydym ni yn eu cyflwyno heddiw.
Rydym ni’n gweithio ar hyn o bryd ar—. Fe wnaethoch chi ofyn a fydd targedau yn aros yr un fath. Rydym ni’n ceisio creu sefydlogrwydd i'n sefydliadau sy'n cynnig y cyrsiau hyn ar hyn o bryd, ond rydym ni’n gweithio ar offeryn cynllunio gweithle newydd i gael data gwell a gallu dadansoddi anghenion ein gweithlu yn well yn y dyfodol, ac rwyf yn disgwyl y byddwn ni’n newid ein targedau o ran pryd y bydd y gwaith hwnnw wedi'i gwblhau, ac rwy'n gobeithio y gwneir hynny yn 2019— y bydd yr offeryn newydd hwnnw ar gael ac yn cyd-fynd â datganoli tâl ac amodau gwaith athrawon. Mae yna gyfres gyfan o bethau y mae angen cyswllt rhyngddynt.
Mae ymgyrch genedlaethol ar droed. Mae'n cael ei hariannu ar y cyd gan yr holl gonsortia rhanbarthol. Ei henw yw Darganfod Addysgu. Rydym ni’n trafod yn gyson a yw’r amgylchiadau a’r adnoddau ar gael ar gyfer ymgyrch fwy. Rwyf hefyd yn edrych yn barhaus ar ba un a ydym ni’n creu rhwystrau artiffisial i athrawon o wledydd eraill i ddod i ddysgu yn y wlad hon. Y tro diwethaf i Lywodraeth Cymru ymgynghori ar hyn, barn gref iawn yr ymatebion i'r ymgynghoriad oedd y dylai'r cyfyngiadau hynny fod yn berthnasol. Ond, yn amlwg, nid ydym ni eisiau rhwystro pobl a all wneud cyfraniad i'n hystafelloedd dosbarth, a byddwn ni’n adolygu hynny. Hynny yw, wrth gwrs, os gallan nhw fynd drwy system fewnfudo Llywodraeth y DU a dod i fyw yma a gweithio yma yn y dyfodol.
Rydych chi’n hollol gywir ynghylch yr angen i'r consortia gynnig datblygiad proffesiynol parhaus i'n hathrawon cyflenwi. Cyhoeddwyd adroddiad y tasglu athrawon cyflenwi ym mis Chwefror. Rydym ni wedi sefydlu grŵp annibynnol i oruchwylio’r modd y caiff yr argymhellion hynny eu gweithredu. Mae'r grŵp wedi cyfarfod dair gwaith, ac rydym ni’n gwneud cynnydd. Mae'r model cyflenwi yr ydym ni’n sôn amdano heddiw yn argymhelliad sy'n cael ei weithredu. Rydym ni wedi sicrhau bod Hwb ar gael i athrawon cyflenwi, nad oedd yn bosib o’r blaen, ac rydym ni’n gweithio gyda'r consortia i sicrhau bod modd i’r athrawon cyflenwi fanteisio ar ddatblygiad proffesiynol parhaus.
O ran y cynllun arbrofol, gadewch i mi ddweud: mae hyn yn arwydd o'm bwriad. Roedd y cynllun arbrofol yn argymhelliad uniongyrchol gan y grŵp gorchwyl a gorffen, ond mae'n rhoi cyfle inni ymchwilio i hyn fel model amgen i recriwtio a chyflogi athrawon cyflenwi, wrth symud ymlaen. Y 15 awdurdod lleol a ddewiswyd yw 15 o'r 16 a fynegodd ddiddordeb. Ni allwn ni wneud hyn ar ein pennau ein hunain. Mae’n rhaid inni ei wneud mewn partneriaeth â llywodraeth leol ac ysgolion, oherwydd bod ysgolion yn cael eu rheoli’n lleol. Ni allwn ni orfodi hyn arnyn nhw. Felly, fe dderbyniwyd cais 15 o'r 16 awdurdod a fynegodd diddordeb, a dyma nhw, os yw pobl eisiau gwybod, ac os yw'r Dirprwy Lywydd yn caniatáu imi eu rhestru: Sir Benfro, Torfaen, Bro Morgannwg, Wrecsam, Powys , Rhondda Cynon Taf, Castell-nedd Port Talbot, Sir Fynwy, Merthyr, Conwy, Sir Gaerfyrddin, Caerdydd, Caerffili, Blaenau Gwent a Chasnewydd. Felly, mae gennym ni drawstoriad mawr o awdurdodau trefol a gwledig, gogledd a de, dwyrain a gorllewin, a chymysgedd o ysgolion. Felly, mae gennym ni glystyrau cynradd, mae gennym ni rai uwchradd, ond mae gennym ni ysgolion 3-19 oed hefyd. Ni allwn ni orfodi hyn ar bobl; mae'n rhaid inni ei wneud drwy gydweithio â’r rheini sy’n barod i wneud hynny. Mae'n rhaid inni ei wneud ar y cyd, ac mae'r awdurdodau lleol hynny, rwy'n falch iawn o ddweud, wedi camu i’r adwy ac yn dangos gweledigaeth wirioneddol ac wedi archwilio'r posibilrwydd y gall hyn ddod â manteision yn ei sgîl. Ac mae’r manteision hynny nid yn unig i'r athro cyflenwi. Yr hyn sy'n hollbwysig ynglŷn â hyn yw bod manteision i'r plant, oherwydd bydd ganddyn nhw wynebau cyfarwydd. Felly, pan fo’u hathro dosbarth yn absennol neu'n mynd ar gwrs hyfforddi, byddan nhw’n gweld wyneb cyfarwydd yn eu hysgol, a bydd hynny'n cael effaith ar addysgu a dysgu'r plant hynny.
A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei datganiad? Rwyf innau hefyd yn teimlo ei bod hi braidd yn od nad oedd yna ddim manylion ynglŷn â’r cymhellion a oedd yn cael eu cyhoeddi heddiw, ond diolch i chi am roi amlinelliad i ni yn eich ymateb. Byddai diddordeb gyda fi wybod sut mae’r cymhellion newydd yma yn mynd i gymharu â gweddill y Deyrnas Unedig. Mi wnaethoch chi roi rhyw amlinelliad i ni, ond mi fyddai hynny’n ddifyr oherwydd ein bod ni mewn sefyllfa gystadleuol yn aml iawn pan mae’n dod i rai o’r pethau yma. Rwyf innau hefyd eisiau croesawu’r cymhelliad ychwanegol yr ŷch chi’n ei gynnig o safbwynt athrawon sy’n medru dysgu pynciau drwy gyfrwng y Gymraeg, oherwydd mae lefel recriwtio athrawon cyfrwng Cymraeg yn y flwyddyn 2015-16, y flwyddyn ddiwethaf y mae gyda ni ffigurau ar ei chyfer, ar ei hisaf ers 2008-09. Felly, rhowch chi hynny ochr yn ochr ag uchelgais y Llywodraeth o safbwynt ble yr ŷm ni’n mynd ar nifer y siaradwyr Cymraeg ac mae’n amlwg bod angen bod yn rhagweithiol ar y ffrynt yna, ac rwy’n croesawu hynny yn fawr iawn.
Mi oedd eich datganiad chi’n sôn bod angen edrych hefyd ar ardaloedd gwledig yn benodol, ond nid wyf i’n gweld cyfeiriad at gymhellion yn y cyd-destun hynny. Efallai y gallech chi roi ychydig o sylwadau i ni ynglŷn â sut yr ŷch chi’n gweld modd o gymell pobl i edrych i’r cyfeiriad penodol yna. Rŷch chi hefyd wedi dweud yn y gorffennol fod yna ddiffyg amrywiaeth ar draws y gweithlu dysgu, ac mi ddywedoch chi wrth y pwyllgor ychydig yn ôl fod yna job o waith sydd angen ei wneud i fynd i’r afael â hynny gan y Llywodraeth. Nid oes dim byd yn eich datganiad chi ynglŷn â hynny, ac efallai y byddwch chi’n gallu rhoi diweddariad i ni o’r hyn yr ŷch chi wedi bod yn ei wneud i geisio cyflwyno mwy o amrywiaeth yn y gweithlu dysgu yng Nghymru.
Mae’r grŵp arbenigol, yr ‘ITE expert forum’, hefyd wedi bod yn edrych ar adolygu tystiolaeth o’r arfer gorau am lwybrau amgen i mewn i ddysgu. Rŷch chi wedi cyffwrdd â hyn unwaith neu ddwy yn y gorffennol, ond byddai’n dda cael diweddariad ac efallai cael gwybod pryd y gallwn ni ddisgwyl rhywbeth mwy cynhwysfawr o gwmpas y maes yna.
Mae yna nifer o rwystrau, wrth gwrs, i recriwtio athrawon newydd. Nid oes neb yn honni bod yn un ateb—mae angen cyfres o atebion, mewn gwirionedd. Ond un sy’n codi ei ben yn gyson yw’r gofyniad i gael gradd B mewn TGAU mathemateg. Nawr, rwy’n gwybod ein bod ni’n annog ac yn awyddus i godi safon yr addysgwyr sydd gennym ni yng Nghymru, ond pan mae rhywun fel John Furlong ei hunan yn codi cwestiwn ynglŷn â gwerth hynny yn y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, mae yn bwysig, rwy’n meddwl, ein bod ni jest yn stopio i edrych ar hynny. A byddwn i jest yn gofyn i chi ddweud: a ydych chi yn credu bod newid hwnnw yn y ‘mix’ o gwbl, neu a ydych chi’n gwbl hapus bod hynny’n mynd i aros yn yr hirdymor?
Rŷm ni wedi cyffwrdd â biwrocratiaeth, felly af i ddim ar ôl hynny.
O safbwynt yr athrawon cyflenwi, yn sicr rwy’n croesawu’r cyhoeddiad ynglŷn â’r trefniadau cyflenwi mewn clwstwr fel cam i’r cyfeiriad iawn. Fel yr ŷch chi’n dweud eich hunan, peilot yn amlwg fydd llawer o’r gwaith yma. Roeddwn innau hefyd yn rhannu rhai o’r cwestiynau ynglŷn â’r niferoedd isel o athrawon a’r niferoedd isel o ysgolion a oedd yn cael eu cynnwys yn hyn. Ond, wrth gwrs, rydym ni hefyd yn sôn fan hyn am 50 o athrawon newydd gymhwyso, tra bo gennym 4,000 o athrawon cyflenwi yng Nghymru, a nifer o’r rheini yn sicr yn teimlo nad ydyn nhw, efallai, wedi cael y gefnogaeth a’r statws y bydden nhw yn eu dymuno. Ac rydw i wedi codi gyda chi ar nifer o achlysuron yn ddiweddar y problemau o gwmpas tâl ac amodau, ac af i ddim nôl dros y tir yna, ond yn sicr mae rôl yr asiantaethau preifat yma, sydd wedi cynyddu yn sylweddol o ryw ddwsin rai blynyddoedd yn ôl i bron i 50 erbyn hyn, wedi peri tipyn o gonsérn i nifer sy’n gweithio yn y sector.
Felly, yr hyn y liciwn i ofyn yw: yn amlwg, peilot yw hwn—mae’n rhoi rhyw flas ar y cyfeiriad, efallai, mae’r Llywodraeth yn symud tuag ato fe—ond ble ŷch chi’n gweld y ddarpariaeth, a pha fath o fodel ŷch chi’n gweld yn y tymor hir? A ydy hyn yn gnewyllyn o’r model y byddech chi’n hoffi ei weld yn cael ei ddatblygu ar draws Cymru yn y pen draw, neu a ydych chi’n dal i fod yn edrych ar fodelau amgen yn ogystal â’r hyn sydd wedi cael ei gyhoeddi hefyd?
Rŷm ni wedi clywed, wrth gwrs, fod yn rhaid datganoli tâl ac amodau i athrawon cyn bo modd, efallai, mynd i’r afael i’r graddau y byddem ni i gyd yn hoffi mynd i’r afael â rhai o’r materion yma. Ond byddwn i’n falch petasai chi’n cadarnhau mai’ch bwriad chi yn y pen draw fydd mynd i’r afael, unwaith ac am byth, â’r mater o dâl ac amodau i athrawon cyflenwi a rôl y sector breifat pan fyddwch chi’n teimlo bod gennych chi’r pwerau i wneud hynny.
A jest i gloi, rŷch chi’n dweud yn eich datganiad bod y gweithlu dysgu yn cynnwys pobl mewn nifer o rolau gwahanol, oll yn chwarae rhan allweddol wrth godi safonau, ond nid oes yna ddim sôn am gynorthwywyr dosbarth wedi bod cymaint ag y byddwn i’n licio yn y drafodaeth gyffredinol yma am recriwtio athrawon, a recriwtio a chadw cynorthwywyr dosbarth, a dweud y gwir, oherwydd maen nhw yn elfen bwysig o’r glud sy’n dal y gyfundrefn addysg at ei gilydd yn y dyddiau sydd ohoni, lle mae llawer o bwysau ar y system. Mae yna lawer yn teimlo nad yw’r grŵp yma chwaith wedi cael y gydnabyddiaeth y maen nhw yn ei haeddu, ac yn sicr y tâl a’r amodau y maen nhw yn eu haeddu. Byddwn i’n falch o glywed beth yw’ch neges chi iddyn nhw hefyd, oherwydd mae’n bwysig ein bod ni’n cofio, am bob un athro, mae yna un cynorthwyydd dosbarth yng Nghymru, a byddwn i’n licio gwybod pa waith ŷch chi a’r Llywodraeth yn ei wneud o ran recriwtio a chadw'r gweithlu yn y sector benodol honno.
May I thank the Cabinet Secretary for her statement? I, too, felt that it was slightly strange that there were no details about the incentives that were being announced today, but thank you for giving us an outline of that in your response. I’d be interested to know how these incentives will compare with the rest of the UK. You did give us a brief outline, but that would be interesting to know, because we are in a very competitive situation when it comes to many of these issues. I also want to welcome the additional incentive that you’re offering in terms of teachers who can teach through the medium of Welsh, because the recruitment level for Welsh-medium teachers in the year 2015-16, the last year that we have figures for, is at its lowest rate since 2008-9. So, put that alongside the Government’s ambition in terms of the direction of travel on the number of Welsh speakers, then, clearly, we need to be proactive on that front, and I welcome that very warmly.
Your statement mentions that we also need to look at rural areas specifically, but I don’t see any reference to incentives in that context, and perhaps you could make a few comments on how you could incentivise people to look in that specific direction. You’ve also said in the past that there is a lack of variety and diversity across the teaching workforce, and you said to the committee a while ago that there’s a job of work to be done by the Government there. There is nothing in your statement on that issue, and perhaps you could give us an update on what you have been doing to try to introduce more diversity into the teaching workforce in Wales.
The ITE expert forum has also been looking at reviewing evidence from best practice for alternative routes into teaching. You’ve touched on this once or twice in the past, but it would be good to have an update and to know perhaps when we can expect a more comprehensive statement in that area.
There are a number of barriers to the recruitment of new teachers, and no-one’s claiming that there is a single solution. There is a series of solutions required, but one that comes up regularly is the requirement to have a B in GCSE maths. Now, I know that we are eager to raise standards in terms of the educators we have in Wales, but when someone like John Furlong himself raises questions on the value of that in the Children, Young People and Education Committee, I think it is important that we just take a step back and look at that, and I would ask you just to tell us whether you think that changing that is in the mix in any way whatsoever, or are you content that that is going to remain for the long term?
We’ve touched on bureaucracy, so I won’t pursue that particular issue.
In terms of supply teachers, certainly I welcome the announcement made on cluster arrangements for supply teachers as a step in the right direction. As you said yourself, much of this work will be a pilot, but I share many of the questions on the low numbers of teachers and schools that were included in this. But, of course, we are talking here about 50 newly qualified teachers, whilst we have 4,000 supply teachers in Wales, and many of those certainly feel that they perhaps haven’t been given the support and status that they would aspire towards. And I’ve raised with you on a number of occasions recently the problems surrounding pay and conditions, and I won’t rehearse those issues, but the role of these private agencies, which have increased significantly from a dozen some years ago to more than 50 now, has caused a great deal of concern for many who work within the sector.
So, what I would like to ask is: clearly, this is a pilot—it does give us some flavour of the direction of travel of the Government—but where do you see that provision and what kind of model do you see in the longer term? Is this the core of the model that you would like to see developed across Wales ultimately, or are you still looking at alternative models in addition to what’s being outlined here?
We’ve already heard that we need to devolve teachers’ pay and conditions before we can tackle some of these issues to the extent that we would like to tackle them, but I would be pleased if you would confirm that your intention would be to tackle this issue of teachers’ pay and conditions, once and for all, particularly for supply teachers, and the role of the private sector when you feel that you have the powers to do that.
Just in conclusion, you say in your statement that the teaching workforce includes people in a number of different roles, all playing a key role in raising standards, but there is no mention here of classroom assistants, or certainly they haven’t been mentioned as much as I would have liked in this general discussion about teacher recruitment, and the recruitment of classroom assistants, because they are an important element of the glue that holds the education system together, where there is huge pressure on the system. Many feel that this group haven’t been given the recognition that they deserve, and certainly the pay and conditions that they deserve. I would be pleased to hear what your message is to them too, because it’s important that we bear in mind that for every teacher, there is one classroom assistant in Wales. I would like to know what work you and your Government are doing in terms of the recruitment and retention of the workforce in that particular sector.
Thank you very much, Llyr, for that set of questions. With regard to entry into initial teacher training, and whether I’m intending to remove the requirement of a B grade at English and maths, I have no intention to do that at this point. You will be aware that the literacy and numeracy framework runs throughout our entire curriculum for the length of children’s school career, and therefore we’d need all our practitioners to have a strong foundation in both English and in mathematics. For those people who perhaps are looking—. And that’s why it’s so important that we don’t have teachers banking grades when they do their early entry, because the consequences for those young people going forward—. Only this weekend, I met a mum who had no idea that in accepting a C grade, that would preclude her son from going on to pursue a career in teaching. So, we need to be clear that we have these standards.
For those people perhaps going back to teaching, maybe career changes or people looking to go into the profession where perhaps they do have a C grade, then there are options available to do an equivalency test via the universities at the time of application. So, that’s not to say that people don’t have an opportunity to secure or to demonstrate their skills and knowledge via a different way, because graduate recruitment, career changes and alternative routes into the profession are something that we’re actively looking at at the moment.
Last year we had 20 people who schools took on and took through a training process. I’d like to see that extended, and, as I said, we’re actively looking at ways in which we can have alternative routes into the teaching profession, especially for those who perhaps have had a career in science and industry, and who now want to move into teaching to share their enthusiasm and their knowledge for that subject with young people. That’s part of a whole variety of ways in which we’re looking to expose people to the possibilities of teaching. Why would you know or think about becoming a teacher? That’s why such schemes as the modern foreign languages mentoring scheme are so important in our universities, exposing our modern foreign language students to periods of working with young people in school and exposing them to the prospect, perhaps, of going on to be a teacher. One of the strongest physics undergraduate degrees in the University of London make all their physics undergraduates do a unit in teaching physics. We’ve been talking to our university sector about including that in our science undergraduate courses, so that all undergraduates have that opportunity to be exposed to the possibility of teaching as a career, so that we can get a wide range of people interested in the profession.
You asked about the ongoing issue around supply teaching and you quoted the figure of just over 4,000 teachers being registered with the EWC as supply—that is, 4,200 teachers who are currently registered as supply teachers. It’s important to state, Llyr, that half of those are employed via schools and local authorities and are on the school teachers’ pay and conditions document. So, they are paid in that way. So, it’s important to recognise that, when we talk about the supply system, 50 per cent of those are working and are being paid on school teachers’ pay and conditions document terms. That leaves us with about 2,100 teachers who are registered with commercial agencies—that’s about 6 per cent of our total teaching population who are registered that are employed on that basis. I want to make it very clear, I do not condone the practice of schools and agencies negotiating low pay rates for supply teachers. I’ve said today in my statement, I expect temporary teachers to be rewarded and supported appropriately for the work that they undertake.
So, the approach that I’ve outlined today with regard to NQTs could offer us a viable alternative model to using supply agencies as we go forward. And, I am currently scoping the feasibility of introducing a centralised matching system to coincide with the devolution of teachers’ pay and conditions, which will be transferred in the autumn of 2018 for the first year. So, our first pay year will be 2019 that it’ll be operating. That has to be a system that is fit for purpose for Wales. It can’t just be a system that we have transported from somewhere else.
Let me make it absolutely clear again: this issue is devolved to headteachers. It is up to headteachers in their schools to make arrangements for the employment of supply teachers. There is nothing forcing them to use an agency; it is in their hands. We can have a debate about whether we want local management of schools or whether we want to strip headteachers of that power and impose a national system on them. We can have a debate about that, but it just shows that this is quite a complex issue and because of those complexities, let’s remember, that’s why the task and finish group could not recommend a single system for Wales that could be implemented quickly. But, we continue to look at this, and this pilot, as I said, gives us the potential of an alternative model.
Diolch yn fawr iawn, Llŷr, am y gyfres yna o gwestiynau. O ran cael eich derbyn ar gwrs hyfforddiant cychwynnol athrawon, ac a wyf i'n bwriadu dileu’r gofyniad am radd B mewn Saesneg a mathemateg, nid oes gennyf unrhyw fwriad i wneud hynny ar hyn o bryd. Byddwch yn ymwybodol fod y fframwaith llythrennedd a rhifedd yn berthnasol i’n holl gwricwlwm ar gyfer hyd gyrfa ysgol plant, ac felly byddai angen i'n holl ymarferwyr gael sylfaen gadarn yn Saesneg ac mewn mathemateg. I'r bobl hynny sydd efallai yn edrych—. A dyna pam mae hi mor bwysig nad yw athrawon yn bancio graddau pan eu bod nhw’n paratoi disgyblion i wneud eu harholiadau yn gynnar, oherwydd bod goblygiadau i'r bobl ifanc hynny yn y dyfodol—. Dim ond y penwythnos hwn, cwrddais â mam nad oedd ag unrhyw syniad, wrth dderbyn gradd C, y byddai hynny'n atal ei mab rhag dilyn gyrfa mewn addysgu. Felly, mae angen inni fod yn glir bod gennym ni’r safonau hyn.
Yn achos y bobl hynny sydd o bosib yn dychwelyd i addysgu, efallai yn newid gyrfa neu bobl sy'n dymuno mynd i mewn i'r proffesiwn lle mae ganddyn nhw radd C, yna mae dewisiadau ar gael i wneud prawf cywerthedd drwy'r prifysgolion ar adeg y cais. Felly, nid yw hynny’n golygu nad oes gan bobl gyfle i sicrhau neu ddangos eu sgiliau a'u gwybodaeth mewn ffordd wahanol, oherwydd mae recriwtio graddedigion, newid gyrfa a llwybrau amgen i'r proffesiwn yn bethau yr ydym ni’n edrych yn ofalus arnyn nhw ar hyn o bryd.
Y llynedd, fe welsom ni 20 o bobl yn cael eu cyflogi gan ysgolion ac yn mynd drwy broses hyfforddi. Fe hoffwn i weld mwy o hynny, ac, fel y dywedais i, rydym ni’n edrych o ddifrif ar ffyrdd y gallwn ni gael llwybrau amgen i'r proffesiwn addysgu, yn enwedig i'r rheini sydd efallai wedi cael gyrfa mewn gwyddoniaeth a diwydiant, ac sydd nawr yn awyddus i symud i'r byd addysg er mwyn rhannu eu brwdfrydedd a'u gwybodaeth am y pwnc hwnnw gyda phobl ifanc. Mae hynny'n rhan o’r amrywiaeth eang o ffyrdd yr ydym ni’n edrych arnynt i roi gwybod i bobl am bosibiliadau addysgu. Pam y byddech chi’n ystyried bod yn athro a beth wyddoch chi am hynny? Dyna pam mae cynlluniau fel y cynllun mentora ieithoedd tramor modern mor bwysig yn ein prifysgolion, oherwydd eu bod nhw’n rhoi cyfle i’n myfyrwyr ieithoedd tramor modern gael cyfnodau o weithio gyda phobl ifanc yn yr ysgol a chyflwyno iddyn nhw’r posibilrwydd, efallai, o fod yn athro. Mae un o'r graddau ffiseg gorau ym Mhrifysgol Llundain yn gwneud i’w holl israddedigion ffiseg wneud uned ynglŷn â dysgu ffiseg. Rydym ni wedi bod yn siarad â'n sector prifysgol am gynnwys hynny yn ein cyrsiau gwyddoniaeth israddedig ni, fel bod pob myfyriwr israddedig yn cael y cyfle hwnnw i fod yn agored i'r posibilrwydd o addysgu fel gyrfa, fel y gallwn ni gael ystod eang o bobl sydd â diddordeb yn y proffesiwn.
Fe wnaethoch chi ofyn am y sefyllfa barhaus ynglŷn ag athrawon cyflenwi a dyfynu’r ffigur o ychydig dros 4,000 o athrawon sydd wedi eu cofrestru gyda Chyngor y Gweithlu Addysg fel athrawon cyflenwi—hynny yw, mae 4,200 o athrawon sydd wedi'u cofrestru ar hyn o bryd fel athrawon cyflenwi. Mae'n bwysig dweud, Llyr, y caiff hanner y rheini eu cyflogi drwy gyfrwng ysgolion ac awdurdodau lleol ac maen nhw ar ddogfen tâl ac amodau athrawon yr ysgol. Felly, maen nhw’n cael eu talu yn y modd hwnnw. Felly, mae'n bwysig cydnabod, pan fyddwn ni’n sôn am y system gyflenwi, bod 50 y cant o'r rheini yn gweithio ac yn cael eu talu ar delerau dogfennau tâl ac amodau athrawon ysgol. Mae hynny'n ein gadael ni gydag oddeutu 2,100 o athrawon sydd wedi'u cofrestru gydag asiantaethau masnachol—sef tua 6 y cant o'n holl athrawon cofrestredig sy'n cael eu cyflogi ar y sail honno. Rwyf eisiau ei gwneud hi’n hollol glir, nid wyf i’n cymeradwyo arfer ysgolion ac asiantaethau o gynnig cyfraddau tâl isel i athrawon cyflenwi. Fe ddywedais i heddiw yn fy natganiad, fy mod yn disgwyl i athrawon dros dro gael eu gwobrwyo a'u cefnogi'n briodol ar gyfer y gwaith y maen nhw’n ei wneud.
Felly, gallai'r dull yr wyf i wedi'i amlinellu heddiw ynglŷn ag Athrawon Newydd Gymhwyso gynnig model amgen dichonol i ni yn hytrach na defnyddio asiantaethau cyflenwi wrth i ni gamu i’r dyfodol. Ac, ar hyn o bryd, rwyf wrthi’n ystyried y posibilrwydd o gyflwyno system baru ganolog i gyd-fynd â blwyddyn gyntaf datganoli tâl ac amodau athrawon, gyda’r cyfrifoldebau hynny’n cael eu trosglwyddo yn nhymor yr hydref 2018. Felly, 2019 fydd ein blwyddyn gyflog gyntaf y bydd y system honno’n weithredol. Mae’n rhaid i’r system hon fod yn un sy'n ateb gofynion Cymru. Ni all fod yn system lle nad ydym ni wedi gwneud dim amgenach na’i thrawsblannu o rywle arall.
Gadewch i mi ei gwneud hi’n gwbl glir eto: mae'r mater hwn wedi'i ddatganoli i benaethiaid. Mater i benaethiaid yn eu hysgolion yw gwneud trefniadau ar gyfer cyflogi athrawon cyflenwi. Nid oes dim yn eu gorfodi i ddefnyddio asiantaeth; nhw sy’n penderfynu. Fe allwn ni ddadlau ynghylch pa un a ydym ni eisiau rheoli ysgolion yn lleol, neu a ydym ni eisiau tynnu’r pwerau hynny oddi ar benaethiaid a gorfodi system genedlaethol arnyn nhw. Fe allwn ni gael dadl ynghylch hynny, ond mae'n dangos bod hwn yn fater eithaf cymhleth ac oherwydd y cymhlethdodau hynny, cofiwch, dyna pam na allai'r grŵp gorchwyl a gorffen argymell un system ar gyfer Cymru y gellid ei gweithredu'n gyflym. Ond, rydym ni’n parhau i edrych ar hyn, ac mae'r cynllun arbrofol hwn, fel y dywedais i, yn rhoi’r posibilrwydd o fodel amgen inni.
That’s a very thorough answer. The centralised system to coincide with the devolution of teachers’ pay and condition, I have to say, is very welcome. I was surprised it wasn’t mentioned in the Welsh Government press release, because I think that’s a fundamental issue that will be of benefit to supply teachers in these circumstances. So, you are recognising, therefore, which was going to be the gist of my question, that the devolution of pay and conditions will enable you to take further action. Therefore, is the information that will lead to the setting up of the matching system be derived from the establishment of the cluster system that you are piloting? Is that where that is coming from?
The other issue I’m raising, which has come to me from constituents, is they’re very concerned about the preferred New Directions body that is supplying supply teachers. Will that current framework be renewed when it comes to the end of its contract? And what future plans has the Government got for involving agencies in the supply of supply teachers?
Mae hwnna'n ateb trylwyr iawn. Rwy’n croesawu’n fawr, mae'n rhaid i mi ddweud, y ffaith y bydd y system ganolog yn cyd-fynd â datganoli cyflogau ac amodau athrawon. Roeddwn yn synnu na chafodd ei grybwyll yn natganiad i'r wasg Lywodraeth Cymru, oherwydd credaf fod hynny'n fater sylfaenol a fydd o fantais i athrawon cyflenwi yn yr amgylchiadau hyn. Felly, rydych chi yn cydnabod, yr hyn oedd wrth wraidd fy nghwestiwn, y bydd datganoli cyflogau ac amodau yn eich galluogi i gymryd camau pellach. Felly, a yw'r wybodaeth a fydd yn arwain at sefydlu'r system baru yn deillio o sefydlu'r system glwstwr yr ydych chi'n arbrofi gyda hi? Ai o’r fan yna y mae hi’n deillio?
Y mater arall yr hoffwn i gyfeirio ato, y mae etholwyr wedi dwyn fy sylw ato, yw eu bod nhw'n bryderus iawn am ‘New Directions’, sef y corff a ddewisiwyd i ddarparu athrawon cyflenwi. A fydd y fframwaith cyfredol hwnnw yn cael ei adnewyddu pan ddaw’r contract i ben? A pha gynlluniau yn y dyfodol sydd gan y Llywodraeth ynglŷn â chynnwys asiantaethau wrth ddarparu athrawon cyflenwi?
Thank you, Hefin. As I said, we’re currently scoping the feasibility of a national matching system to coincide with the devolution of terms and conditions. What’s really important is that we’re doing this in discussion with the unions themselves, so they are an integral part of this process going forward. We have a social partnership model here in Welsh Government, where we work in that spirit of co-operation between us as a Government, local government as the employers and schools as the employers, as well as the unions.
Again, I have to state: I don’t employ teachers and, therefore, the New Directions contract is not my contract, it’s not a Welsh Government contract, and there is nothing that forces headteachers to use that agency, or, indeed, any of the other agencies that are available out there. Whether that model will continue to exist after we have finished our feasibility and looked at policy options, well, that would be a matter for them; that’s a commercial decision for them. But what’s important to us is that we have an alternative available to teachers, to headteachers, to schools and to local authorities going forward, and that work is actively going on at the moment, because I recognise the concerns that have been expressed, and the statement today on NQTs is a statement of my intent.
Diolch, Hefin. Fel y dywedais i, rydym ni ar hyn o bryd wrthi’n ystyried pa mor ddichonadwy fyddai system baru genedlaethol i gyd-fynd â datganoli telerau ac amodau. Yr hyn sy'n bwysig iawn yw ein bod ni’n gwneud hyn mewn trafodaeth gyda'r undebau eu hunain, fel eu bod nhw’n rhan annatod o'r broses hon wrth symud ymlaen. Mae gennym ni fodel partneriaeth gymdeithasol yma yn Llywodraeth Cymru, lle yr ydym ni’n gweithio yn yr ysbryd cydweithredol hwnnw sy’n bodoli rhyngom ni fel Llywodraeth, llywodraeth leol fel y cyflogwyr ac ysgolion fel y cyflogwyr, yn ogystal â'r undebau.
Unwaith eto, mae'n rhaid i mi ddweud: Nid wyf i’n cyflogi athrawon ac, felly, nid fy nghontract i yw contract ‘New Directions’, nid contract Llywodraeth Cymru mohono, ac nid oes dim sy'n gorfodi penaethiaid i ddefnyddio'r asiantaeth honno, neu, yn wir, unrhyw un o'r asiantaethau eraill sydd ar gael. Pa un a fydd y model hwnnw'n parhau i fodoli ar ôl i ni orffen ein hastudiaeth o ddichonoldeb ac ystyried dewisiadau polisi, wel, byddai hynny'n fater iddyn nhw; penderfyniad masnachol iddyn nhw yw hwnnw. Ond yr hyn sy'n bwysig i ni yw bod gennym ni ddewis arall ar gael i athrawon, penaethiaid, ysgolion ac awdurdodau lleol wrth symud ymlaen, a bod y gwaith hwnnw'n digwydd yn ymarferol ar hyn o bryd, oherwydd rwy’n cydnabod y pryderon a fynegwyd, ac mae’r datganiad heddiw ynglŷn ag Athrawon Newydd Gymhwyso yn ddatganiad o'm bwriad.
Thank you for your statement, Cabinet Secretary, which certainly represents a step in the right direction. The statement’s entitled ‘recruitment of teachers’, but I can’t really see where you’re talking about the recruitment of teachers generally in addressing the fundamental problems that have been identified with recruiting teachers into Wales. I see three concrete announcements in the statement, the first being the Welsh-medium incentive, which I think is a great idea. It’s only right and proper that Welsh Government should encourage education through the medium of Welsh, and we’re well-acquainted in this Chamber with the shortage of those teachers. Obviously, I fully support your objective on this, as I do your measure to introduce computer science to qualify for a higher incentive.
Coming to the funding for schools-based cluster arrangements, this does sound like a really good idea, but there’s no detail—. I know you’ve given some detail today, Cabinet Secretary, but there’s very little—no detail in your statement itself. So, you know, if pupils and schools are able to build working relationships with a regular set of supply teachers, instead of the supply teacher often being a total stranger, that’s much better for the supply teacher, the school and the pupils. So, how do you envisage the clusters working in practice? Do you see the local authority—? Is it to be a cluster per local authority or are the local authorities going to cluster together? How’s it actually going to work on the ground as you see it?
I note that you want to employ a bank of supply teachers, which I think, again, like I said, is a good idea. But we don’t want newly qualified teachers to end up as long-term supply teachers, so I would like to see some sort of proposal or to hear about what work you’re doing to make sure that doesn’t happen. I mean, obviously, working as a supply teacher’s going to be a very useful way for a newly qualified teacher to pick up experience, so I’m not going to knock the supply teacher route at all.
You’ve said, and it’s been covered a little bit already, that only 15 local authorities involving 86 schools are being funded to run this cluster arrangement. I kind of gathered from the conversations today that it’s a pilot, but, you know, what are the criteria going to be for you awarding the funding? You’ve specified a pot of £2.7 million. How’s that going to be apportioned between the clusters? Who’s going to make the decision about how much each cluster gets? And how’s it actually going to work? Are these local authorities going to have to apply for the funding or are you going to make a decision based on certain criteria, and, in that case, what are the criteria likely to be? Do you think as well that you’re likely to roll this system out to the local authorities that currently aren’t being covered?
Okay. It concerns me that, according to EWC figures, over 80 per cent of newly registered teachers in Wales are working on a fixed-term or supply basis. I don’t see any measures to address this in your statement, so perhaps you could say a little bit in response to that. I don’t see any proposals to address the negative publicity about the quality of training in Wales or the perception of students that the profession’s getting harder and that the profession is unattractive. Those aren’t my words; those are the words of the EWC, by the way. The number of new registrations for school teachers is lower in this year than it’s ever been since 2004. And, although the statement does claim to be announcing innovative solutions to the problem, aside from the three measures already discussed, there isn’t much else. So, I would like to hear what other work you’re doing to address the fundamental problems and disincentives to training teachers in Wales that have been identified by the EWC and others. Thank you.
Diolch ichi am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet, sy'n sicr yn cynrychioli cam i'r cyfeiriad cywir. Mae'r datganiad yn dwyn yr enw 'recriwtio athrawon', ond ni allaf wir weld ble yr ydych chi'n siarad am recriwtio athrawon yn gyffredinol wrth fynd i'r afael â'r problemau sylfaenol a nodwyd ynglŷn â recriwtio athrawon yng Nghymru. Rwy’n gweld tri chyhoeddiad pendant yn y datganiad, a’r cyntaf o’r rhain yw’r cymhelliant cyfrwng Cymraeg, sy’n syniad gwych yn fy nhyb i. Nid yw hi ond yn iawn a phriodol y dylai Llywodraeth Cymru annog addysg trwy gyfrwng y Gymraeg, ac rydym ni’n hen gyfarwydd yn y Siambr hon â phrinder yr athrawon hynny. Yn amlwg, rwy’n cefnogi'ch amcan yn llwyr yn hyn o beth, ac felly hefyd eich mesur i gyfrif gwyddoniaeth gyfrifiadurol fel cymhwyster i gael cymhelliant uwch.
Gan droi at y cyllid ar gyfer trefniadau clwstwr mewn ysgolion, mae hwn yn ymddangos yn syniad da iawn, ond nid oes unrhyw fanylion—. Rwy'n gwybod eich bod wedi rhoi rhywfaint o fanylion heddiw, Ysgrifennydd y Cabinet, ond ychydig iawn—nid oes unrhyw fanylion yn eich datganiad ei hun. Felly, wyddoch chi, os yw disgyblion ac ysgolion yn gallu meithrin perthynas waith gyda chriw rheolaidd o athrawon cyflenwi, yn hytrach na bod yr athro cyflenwi yn aml yn ddieithryn llwyr, mae hynny'n llawer gwell i'r athro cyflenwi, yr ysgol a'r disgyblion. Felly, sut ydych chi'n rhagweld y bydd y clystyrau'n gweithio'n ymarferol? Ydych chi'n gweld yr awdurdod lleol—? A fydd yn golygu clwstwr fesul awdurdod lleol neu a fydd yr awdurdodau lleol yn clystyru gyda'i gilydd? Sut mae'n mynd i weithio ar lawr gwlad yn eich tyb chi?
Sylwaf yr hoffech chi gyflogi cronfa o athrawon cyflenwi, sydd, rwy’n credu, eto, fel y dywedais i, yn syniad da. Ond nid oes arnom ni eisiau i athrawon newydd gymhwyso droi yn athrawon cyflenwi hirdymor, felly fe hoffwn i weld rhyw fath o gynnig neu glywed pa waith yr ydych chi'n ei wneud i sicrhau nad yw hynny'n digwydd. Yr hyn rwy’n ei olygu yw, yn amlwg, mae gweithio fel athro cyflenwi yn mynd i fod yn ffordd ddefnyddiol iawn i athro newydd gymhwyso fagu profiad, felly nid wyf am ddifrïo’r llwybr athrawon cyflenwi o gwbl.
Rydych chi wedi dweud, a bu peth sôn amdano eisoes, mai dim ond 15 awdurdod lleol yn cynnwys 86 o ysgolion sy'n cael eu hariannu i redeg y trefniant clwstwr hwn. Rwyf wedi dod i ryw fath o gasgliad o'r sgyrsiau heddiw mai cynllun arbrofol yw hwn, ond, wyddoch chi, beth fydd eich meini prawf o ran dyfarnu'r arian? Rydych chi wedi neilltuo £2.7 miliwn. Sut gaiff hwnnw ei ddosrannu rhwng y clystyrau? Pwy sy'n mynd i wneud y penderfyniad ynghylch faint y mae pob clwstwr yn ei gael? A sut mae'n mynd i weithio mewn gwirionedd? A fydd yn rhaid i'r awdurdodau lleol hyn wneud cais am yr arian neu a ydych chi am benderfynu yn seiliedig ar feini prawf penodol, ac, os felly, beth yw'r meini prawf yn debygol o fod? Ydych chi'n meddwl hefyd eich bod yn debygol o ehangu’r system hon i'r awdurdodau lleol nad ydyn nhw wedi eu cynnwys ar hyn o bryd?
Iawn. Mae'n peri pryder imi fod, yn ôl ffigurau Cyngor y Gweithlu Addysg, dros 80 y cant o athrawon sydd newydd eu cofrestru yng Nghymru yn gweithio ar sail tymor penodol neu gyflenwol. Nid wyf i’n gweld unrhyw fesurau i fynd i'r afael â hyn yn eich datganiad, felly efallai y gallech chi ddweud ychydig mewn ymateb i hynny. Nid wyf yn gweld unrhyw gynigion i fynd i'r afael â'r cyhoeddusrwydd negyddol am ansawdd yr hyfforddiant yng Nghymru na chanfyddiad myfyrwyr bod y proffesiwn yn mynd yn anoddach a bod y proffesiwn yn anneniadol. Nid fy ngeiriau i yw'r rhain; dyna eiriau Cyngor y Gweithlu Addysg, gyda llaw. Mae nifer y cofrestriadau newydd ar gyfer athrawon ysgol yn is eleni nag y bu ers 2004. Ac, er bod y datganiad yn honni ei fod yn cynnig atebion arloesol i'r broblem, heblaw am y tri mesur a drafodwyd eisoes, nid oes fawr mwy na hynny. Felly, fe hoffwn i glywed pa waith arall yr ydych chi'n ei wneud i fynd i'r afael â'r problemau sylfaenol a'r rhwystrau i hyfforddi athrawon yng Nghymru sydd wedi'u nodi gan Gyngor y Gweithlu Addysg ac eraill. Diolch.
Thank you for that set of questions. It is important that we prioritise those who will go on to be our teachers in our bilingual and Welsh-medium schools. That’s why Welsh is a priority subject for incentives, attracting the highest level of incentives to go on to a PGCE. We’re also announcing today, as you have referenced, a new scheme, which will be a payment on the successful completion of qualified teacher status, with a second payment made to those graduates on the successful completion of their induction year within a Welsh school. So, this is not money upfront. This is about incentivising people to actually finish their course and go on to actually teach in a school. So, this is not just about payment through the course; this is about incentivising people then to actually get into our classrooms.
You made a very important point about how we can move people from the QTS scheme onto permanent positions. What we do know is that QTS, newly qualified teachers, do make up a significant part of our supply teaching load, and therefore it’s really important to get them onto a successful trajectory for the start of their teaching career and, hopefully, that experience going into schools gives them the best possible chance of securing permanent employment in the school, should that be what they want to do. This idea of progression, actually, is really important. That’s one of the downsides of the Northern Ireland model. Many people in this Chamber have talked about the Northern Ireland model. One of the downsides of that model is that there is no clear way for people to get off the supply register into permanent teaching positions. We don’t want teachers who want a permanent position to be stuck within one system.
Local authorities have applied for the funding. The funding has been allocated on the strength of their bids with regard to impact, sustainability and the quality of what they were proposing. Sixteen bids were received from local authorities, and 15 have been deemed to be successful, and those local authorities have all been informed of the intention of the Welsh Government to make grant available to them.
Michelle asks about the perception of initial teacher education in Wales, and you’re not wrong. Our provision in the past perhaps has not been as good as we would want it to be, and that was outlined in Professor John Furlong’s report, and that is why we are reforming ITE provision in Wales as we speak. I want people to come to Wales, not just because we offer financial incentives, but they will come to our universities to train to be a teacher because they know what they will have is a first-class education system themselves and they will have the best possible academic underpinning to launch them on a successful career. And that’s why we are reforming the way in which we do initial teacher education as we move forward. We’ve had strong expressions of interest from a wide variety of institutions—not just the usual suspects that have done this in the past—and those expressions of interest and bids are being looked at with a very critical eye the moment. The process of allocating and accrediting those courses will not be for me, and my message is very, very clear: unless they are high quality, they will not be commissioned, because we want our future teachers to be educated themselves to the very highest standards.
We’ve got our Discover Teaching campaign; we’re working with our universities, as I said, to expose their undergraduate body to the possibility of teaching; we have our incentives; we are taking action on workload; and we are taking action on leadership. I want Wales to be the place to be a teacher. There is no one magic bullet to that. It is the totality of our reforms that will make it happen for us.
Diolch am y gyfres yna o gwestiynau. Mae'n bwysig ein bod ni’n blaenoriaethu'r rhai a fydd yn mynd ymlaen i fod yn athrawon yn ein hysgolion dwyieithog a’n hysgolion cyfrwng Cymraeg. Dyna pam mae’r Gymraeg yn bwnc blaenoriaeth ar gyfer cymhellion, ac y priodolir iddo’r cymhellion uchaf i astudio ar gyfer TAR. Rydym ni hefyd yn cyhoeddi cynllun newydd heddiw, fel yr ydych wedi cyfeirio ato, a fydd yn daliad ar ôl llwyddo i ennill statws athro cymwysedig, gydag ail daliad i'r graddedigion hynny ar ôl cwblhau eu blwyddyn sefydlu yn llwyddiannus mewn ysgol Gymraeg. Felly, nid arian ymlaen llaw yw hwn. Mae hyn yn ymwneud mewn gwirionedd â chymell pobl i orffen eu cwrs a mynd ymlaen i ddysgu mewn ysgol. Felly, nid yw hyn yn ymwneud yn unig â thalu drwy gyfrwng cwrs; mae hyn yn ymwneud â chymell pobl mewn difrif i fentro i'n hystafelloedd dosbarth.
Fe wnaethoch chi bwynt pwysig iawn ynghylch sut y gallwn ni symud pobl o'r cynllun SAC i swyddi parhaol. Yr hyn yr ydym yn ei wybod yw bod SAC, athrawon newydd gymhwyso, yn ffurfio rhan sylweddol o'n hathrawon cyflenwi, ac felly mae'n wirioneddol bwysig eu rhoi ar lwybr llwyddiannus ar gyfer dechrau eu gyrfa addysgu, a gobeithio y bydd y profiad hwnnw o fynd i ysgolion yn rhoi'r cyfle gorau posibl iddyn nhw sicrhau gwaith parhaol yn yr ysgol, os mai dyna yw eu dymuniad. Mae'r syniad hwn o ddilyniant, mewn gwirionedd, yn bwysig iawn. Dyna un o ddiffygion model Gogledd Iwerddon. Mae llawer o bobl yn y Siambr hon wedi sôn am fodel Gogledd Iwerddon. Un o ddiffygion y model hwnnw yw nad oes ffordd glir i bobl adael y gofrestr gyflenwi a symud i swyddi addysgu parhaol. Does arnom ni ddim eisiau i athrawon sydd eisiau swydd barhaol fod yn gaeth i un system.
Mae awdurdodau lleol wedi gwneud cais am yr arian. Mae’r arian wedi ei ddyrannu yn seiliedig ar gryfder eu ceisiadau o ran effaith, cynaliadwyedd ac ansawdd yr hyn a gynigiwyd ganddynt. Derbyniwyd un ar bymtheg o geisiadau gan awdurdodau lleol, ac ystyriwyd bod 15 yn llwyddiannus, ac mae'r holl awdurdodau lleol hynny wedi cael gwybod am fwriad Llywodraeth Cymru i roi grant iddynt.
Mae Michelle yn gofyn am amgyffred pobl o addysg gychwynnol athrawon yng Nghymru, ac nid ydych chi'n anghywir. Efallai nad yw ein darpariaeth yn y gorffennol wedi bod cystal ag y buasem yn dymuno iddo fod, ac fe gafodd hynny ei amlinellu yn adroddiad yr Athro John Furlong, a dyna pam yr ydym ni’n diwygio'r ddarpariaeth Addysg Gychwynnol Athrawon yng Nghymru ar hyn o bryd. Rwyf eisiau i bobl ddod i Gymru, nid dim ond oherwydd ein bod ni’n cynnig cymhellion ariannol, ond byddant yn dod i'n prifysgolion i hyfforddi i fod yn athrawon oherwydd eu bod yn gwybod beth fydd ar gael iddyn nhw mewn system addysg o'r radd flaenaf ac y bydd ganddyn nhw’r sylfaen academaidd gorau posib i'w cychwyn ar yrfa lwyddiannus. A dyna pam yr ydym ni’n diwygio'r ffordd yr ydym ni’n cyflwyno addysg gychwynnol athrawon wrth i ni symud ymlaen. Mae amrywiaeth eang o sefydliadau wedi mynegi diddordeb mawr yn hyn—nid dim ond y sefydliadau arferol hynny sydd wedi gwneud hynny yn y gorffennol—ac rydym ni wrthi ar hyn o bryd yn bwrw golwg beirniadol iawn dros y datganiadau hynny o ddiddordeb a’r cynigion. Nid proses ar fy nghyfer i fydd dyrannu ac achredu'r cyrsiau hynny, ac mae fy neges yn hollol, hollol glir: oni bai eu bod o ansawdd uchel, ni chânt eu comisiynu, oherwydd ein bod eisiau i athrawon y dyfodol fod wedi eu haddysgu i'r safonau uchaf posib.
Mae gennym ni ein hymgyrch Darganfod Addysgu; rydym ni’n gweithio gyda'n prifysgolion, fel y dywedais i, i wneud eu myfyrwyr israddedig yn ymwybodol o’r posibilrwydd o addysgu; mae gennym ni ein cymhellion; rydym ni’r mynd i’r afael â’r llwyth gwaith; ac rydym ni’n mynd i’r afael ag arweinyddiaeth. Rwyf eisiau i Gymru fod y lle gorau i fod yn athro. Nid oes unrhyw ffordd hud unigol o wneud hynny. Cyfanrwydd ein diwygiadau fydd yn gwneud i hynny ddigwydd.
Thank you very much, Cabinet Secretary.
Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet.
Item 5 on the agenda is a statement by the Cabinet Secretary for Communities and Children on the innovative housing programme, and I call on the Cabinet Secretary for Communities and Children, Carl Sargeant, to make the statement.
Eitem 5 ar yr agenda yw datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant ar y rhaglen tai arloesol, ac rwy’n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant, Carl Sargeant, i wneud y datganiad.
Thank you, Deputy Llywydd. ‘Prosperity for All’ makes clear this Government’s intention to improve the prosperity and well-being of individuals, families and communities. Housing is one of the five cross-cutting priority areas identified in the strategy and underpins the delivery of many other strategic goals. People need good-quality homes throughout their lives. They give a child a place to grow and thrive. Decent housing reduces individual and family stress, and the building and refurbishment of homes creates enormous job and training opportunities. Older people need a place to live an active and comfortable retirement. And people need these good-quality homes now.
Increasing the number available, the rate at which they’re delivered and their affordability while reducing their impact on the environment are the obvious challenges. Our 20,000 affordable homes target is central to increasing supply across all tenures, and I want to do more to help people regardless of where they are in life and whatever their circumstances are. Essentially, I intend to find new ways of not only increasing the number of homes available, but also the speed at which more can be supplied. The findings of the Farmer report, ‘Modernise or Die’, clearly set out the very serious problems in the UK construction industry. It was clear to me that traditional approaches to house building would be very unlikely to deliver the changes needed. A new, innovative approach was needed and the report I commissioned from the Welsh School of Architecture demonstrated that, although there is no silver bullet, there are many potential models and methods available.
That’s why, in February of this year, I launched the innovative housing fund. With £10 million available this year and next, housing associations and local authorities were invited to bid for resources to use new housing models, new delivery pathways and new construction techniques. I challenged organisations to develop fresh thinking for delivery sooner rather than later. I have been surprised and pleased by the strength of interest in the programme and the enthusiastic response to it. This has gone beyond social housing landlords to include many other organisations, including small and medium-sized enterprises, lenders, academics, and professional bodies. We’ve spoken to many people, from a wide range of backgrounds, this year and their views and ideas have helped to shape the programme. Many have contributed their time too, helping us with everything from developing the technical documents to road testing the application packs to assessing bids. I offer everyone involved my sincere thanks.
In September, I received 35 bids for funding. I asked an independent panel to assess the schemes to identify how they offered the innovation and value required for the scale of change I want to see. On that basis, I’m delighted to say I’ve decided to fund 22 schemes this financial year. Subject to the necessary due diligence checks, I will be making available almost £19 million to build 276 new homes—nearly double what was intended. A full list of the successful schemes will be on the website later this week when all of the successful and unsuccessful applicants have been told.
However, Llywydd, I wanted to tell you about a few of them to give you a sense of the breadth of what we will be funding. Firstly, a scheme that will roll out elements of the homes as power stations project by SPECIFIC, so that people can benefit from homes that not only save them money, but have the potential to create income by producing power—many of you will know that the development of this model has received significant support from the Welsh Government. Seeing it put into practice is really exciting. A new 40-bed extra-care project for older people in the Valleys, built using modular techniques from a Welsh SME in mid Wales—I believe modular homes built in factories offer major opportunities to increase both the speed of construction and the quality of homes. I am funding other modular schemes, so that we can compare and contrast models. This will allows us to test what works best here and identify both opportunities but also potential issues. Building 24 homes in mid Wales using the home-grown homes model, where locally grown timber is used to provide both quality and low-energy homes—this will support new, local jobs and training as part of our work to support timber growers across Wales.
Llywydd, I’m also funding schemes involving homes made from recycled containers to test out their suitability as short-term or ‘meanwhile’ living solutions for people in the most urgent housing need. I believe we must try all solutions in this field.
Innovation is never without risk, and I’m not expecting every scheme to provide the long-term solutions we’re looking for. But what I do know is we must do something different and these projects have been carefully chosen. All the schemes will be subject to monitoring and evaluation so that we can learn from what works best and why. That includes asking people what they’re like to live in.
Llywydd, next year, I want to open up the programme to the private sector, as well as social landlords, to allow them to help us in our search for solutions. Last month, I announced an increase in the property development fund to assist SME house builders and developers back into the market. That fund, together with this programme, will help us to deliver new types of homes that will help meet the needs of people in Wales now and, I hope, long into the future. Diolch.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae 'Ffyniant i Bawb' yn egluro bwriad y Llywodraeth hon i wella ffyniant a lles unigolion, teuluoedd a chymunedau. Mae tai yn un o'r pum maes blaenoriaeth sy’n drawsbynciol a nodwyd yn y strategaeth ac mae’n sail i gyflawni nifer o amcanion strategol eraill. Mae angen cartrefi o ansawdd da ar bobl ar hyd eu hoes. Maen nhw’n rhoi mangre i blentyn dyfu a ffynnu ynddi. Mae tai gweddus yn lleihau straen ar unigolion a theulu, ac mae adeiladu ac adnewyddu cartrefi yn creu cyfleoedd enfawr o ran swyddi a hyfforddiant. Mae angen lle i fyw ar bobl hŷn i gael ymddeoliad hwyliog a chysurus. Ac mae angen y cartrefi hyn o ansawdd da ar bobl ar unwaith.
Cynyddu'r nifer sydd ar gael, cyfradd eu cyflenwi, eu fforddiadwyedd, gan leihau eu heffaith ar yr amgylchedd, yw’r heriau amlwg. Mae ein nod o 20,000 o dai fforddiadwy yn ganolog i gynyddu'r cyflenwad ledled yr holl ddeiliadaethau, ac rwy’n awyddus i wneud mwy i helpu pobl beth bynnag fo’u hoedran a beth bynnag fo’u hamgylchiadau. Yn y bôn, rwy'n bwriadu dod o hyd i ffyrdd newydd nid yn unig o ran cynyddu nifer y cartrefi sydd ar gael, ond hefyd o ran pa mor gyflym y gellid cyflenwi mwy ohonyn nhw. Nododd canfyddiadau adroddiad Farmer, 'Modernize or Die', yn eglur broblemau difrifol iawn yn y diwydiant adeiladu yn y DU. Roedd yn amlwg i mi y byddai dulliau traddodiadol o adeiladu tai yn annhebygol o gyflawni'r newidiadau sy’n angenrheidiol. Roedd angen dull newydd ac arloesol. Dangosodd yr adroddiad a gomisiynwyd gan Ysgol Bensaernïaeth Cymru, er nad oes un ateb syml at bob achos, mae yna lawer o fodelau a dulliau posib ar gael.
Dyna pam, ym mis Chwefror eleni, lansiais y gronfa dai arloesol. Gyda £10 miliwn ar gael eleni a'r flwyddyn nesaf, gwahoddwyd cymdeithasau tai ac awdurdodau lleol i wneud cais am adnoddau i ddefnyddio modelau tai newydd, llwybrau cyflenwi newydd a thechnegau adeiladu newydd. Rhoddais her i sefydliadau ddatblygu meddylfryd ffres o ran cyflenwi cyn gynted â phosib. Rwyf wedi fy synnu a’m plesio gan y diddordeb mawr yn y rhaglen a'r ymateb brwdfrydig iddi. Mae hyn wedi mynd y tu hwnt i landlordiaid tai cymdeithasol i gynnwys llawer o sefydliadau eraill, gan gynnwys mentrau bach a chanolig, benthycwyr, academyddion a chyrff proffesiynol. Rydym wedi siarad â llawer o bobl eleni, o ystod eang o gefndiroedd, ac mae eu barn a'u syniadau wedi helpu i lunio'r rhaglen. Mae llawer wedi rhoi o’u hamser hefyd, gan ein helpu ni gyda phopeth, o ddatblygu'r dogfennau technegol hyd at edrych ar sut mae’r pecynnau cais yn mynd i weithio ac asesu ceisiadau. Rwy'n estyn fy niolch diffuant i bawb dan sylw.
Ym mis Medi, daeth 35 o geisiadau am gyllid i law. Gofynnais i banel annibynnol asesu'r cynlluniau i nodi sut yr oedden nhw’n cynnig yr arloesedd a'r gwerth sydd ei angen ar gyfer graddfa'r newid yr hoffwn ei weld. Ar y sail honno, rwy'n falch iawn fy mod wedi penderfynu ariannu 22 o gynlluniau yn ystod y flwyddyn ariannol hon. Yn amodol ar y gwiriadau diwydrwydd dyladwy sy’n angenrheidiol, byddaf yn sicrhau bod bron £19 miliwn ar gael i adeiladu 276 o gartrefi newydd—bron dwbl yr hyn a fwriadwyd. Bydd rhestr lawn o'r cynlluniau a fu’n llwyddiannus ar y wefan yn ddiweddarach yr wythnos hon pan fydd yr holl ymgeiswyr llwyddiannus ac aflwyddiannus wedi cael gwybod.
Er hynny, Llywydd, rwy’n awyddus i ddweud wrthych am rai ohonyn nhw er mwyn rhoi syniad i chi o ehangder yr hyn y byddwn yn ei ariannu. Yn gyntaf, bydd cynllun a fydd yn cyflwyno elfennau o'r prosiect a fydd yn troi cartrefi’n orsafoedd pŵer, prosiect gan SPECIFIC, y Ganolfan Beirianneg Cynnyrch Cynaliadwy ar gyfer Haenau Diwydiannol Gweithredol Arloesol. Bydd pobl yn elwa o gartrefi sydd nid yn unig yn arbed arian iddyn nhw, ond yn ffynhonell o incwm drwy gynhyrchu pŵer—bydd llawer ohonoch chi’n gwybod bod datblygiad y model hwn wedi cael cefnogaeth sylweddol gan Lywodraeth Cymru. Mae ei weld ar waith yn gyffrous iawn. Mae yna brosiect newydd gofal ychwanegol 40 gwely ar gyfer pobl hŷn yn y Cymoedd, a adeiladwyd gan ddefnyddio technegau modiwlar gan fusnesau bach a chanolig yng nghanolbarth Cymru—rwy'n credu bod cartrefi modiwlaidd a adeiladwyd mewn ffatrïoedd yn cynnig cyfleoedd mawr i gynyddu cyflymder adeiladu ac ansawdd y cartrefi. Rwy’n ariannu cynlluniau modiwlaidd eraill, fel y gallwn ni gymharu a chyferbynnu modelau. Bydd hyn yn ein galluogi ni i weld beth sy'n gweithio orau yma a nodi cyfleoedd ond hefyd y problemau a all godi. Drwy adeiladu 24 o gartrefi yng nghanolbarth Cymru gan ddefnyddio'r model cartrefi cartref, lle defnyddir pren wedi'i dyfu'n lleol i ddarparu cartrefi o ansawdd uchel a darbodus gydag ynni—bydd hyn yn cefnogi swyddi a hyfforddiant newydd yn lleol fel rhan o'n gwaith ni sy’n cefnogi’r tyfwyr coed ledled Cymru.
Llywydd, rwyf hefyd yn ariannu cynlluniau sy'n cynnwys cartrefi a wneir o gynwysyddion a ailgylchwyd er mwyn profi a ydynt yn addas fel atebion byw byrdymor neu dros dro i’r bobl sydd â'r angen mwyaf am dai. Rwy'n credu bod yn rhaid inni roi cynnig ar yr holl ddatrysiadau yn y maes hwn.
Nid yw arloesedd heb ei risg, ac nid wyf yn disgwyl i bob cynllun ddarparu'r atebion hirdymor yr ydym yn chwilio amdanyn nhw. Ond yr hyn y gwn yw ei bod yn rhaid i ni wneud rhywbeth gwahanol ac mae'r prosiectau hyn wedi'u dewis yn ofalus. Bydd yr holl gynlluniau yn cael eu monitro a’u gwerthuso fel y gallwn ddysgu o'r hyn sy'n gweithio orau a pham felly. Mae hynny'n cynnwys gofyn i bobl sut beth ydyw byw ynddyn nhw.
Llywydd, y flwyddyn nesaf, rwy’n awyddus i agor y rhaglen i gynnwys y sector preifat, yn ogystal â landlordiaid cymdeithasol, i’w galluogi i'n helpu ni i chwilio am atebion. Y mis diwethaf, cyhoeddais gynnydd yn y gronfa datblygu eiddo i gynorthwyo adeiladwyr tai a datblygwyr busnesau bach a chanolig i ddychwelyd i'r farchnad. Bydd y gronfa honno, ynghyd â'r rhaglen hon, yn ein helpu ni i ddarparu mathau newydd o gartrefi a fydd yn gymorth i ddiwallu anghenion pobl yng Nghymru ar hyn o bryd ac, rwy’n gobeithio, ymhell i'r dyfodol. Diolch.
I must say I find more than a hint of encouragement in this statement, and that’s not always been the case on housing issues with the Welsh Government, and we’ve had our differences. But I particularly welcome aspects of this statement. For instance, on house building, he says, and I quote, it
‘creates enormous job and training opportunities’,
I completely agree with that, and also that he wants
‘to find new ways of not only increasing the number of homes available, but also the speed at which more can be supplied.’
I think that really is the tone we need to meet current housing needs, and I’m pleased to hear that from him.
Less optimistically, but it’s also, unfortunately, an area I have to also agree with him on, the conclusion that the report he referred to comes to, that there are very serious problems in the UK construction industry, does face us. But I think that requires a comprehensive approach through the further education sector in particular to ensure that the new skills that the construction industry needs are going to be supplied, and he made several references to modular construction, which will demand those skills.
I really do welcome the aim of promoting innovation. I think that is precisely what we should be trying to do in public policy: to use the resources more effectively and to take things forward and meet several objectives at once, if possible. So, for once, can I congratulate him on his vast overspend in this respect? I think the fund is now twice as much as was intended to be spent, and he’s even going to extend the fund to the private sector next year, which, again, I welcome. But it’s a serious point: I think when innovation does take off—. And, by the sound of it, you have been surprised and very pleased at the number of projects that have come forward. Again, I think that means you’ve hit the right spot in terms of a useful Government programme.
On the specifics, then: homes as power stations—I really think that using energy efficiency in housing as a way, also, to give people even some income and, obviously, to eliminate any risk of fuel poverty for people in those homes, is just the sort of ambition we should have. I was very pleased recently to visit the SOLCER house near Bridgend with the committee. It really was wonderful to see pioneering practice there, and I think that involves Cardiff University, and you referred to some of their work. Really, I think what we want to see is that type of work taken further, and that energy efficiency house is also of a modular design.
I know there that, still, one of the problems is just taking the technology around batteries even further. There’s been a lot of progress, and they showed that to us. Where, previously, the battery took up pretty much the whole roof space if it was up there, now it’s the size of a large-ish radiator. So, there’s real progress, but it is important, I think, for feeding back into the grid and getting that income.
But, most of all, we were told that that type of pioneering design currently, as it’s still bespoke, costs about twice as much to build as traditional materials. Yet, once we get to scale, those costs are going to come down quite dramatically. I understand Carmarthen county council are in the process of building a social housing estate using these new methods and I just wonder if he’s looking at using the social housing sector as a way of establishing the viability of this type of approach and modular design and energy efficiency and indeed net generation. That will get our support.
In terms of modular homes, again I think—. I mean, this was part of the solution in the 1950s; many of those homes were thought to be temporary and there are still one or two around—they’ll probably be taken to St Fagans shortly—because they were actually quite popular and it was difficult to get some people to move on. But now the technology has advanced so much that often modular design is the preferential way of building houses. That’s been the radical shift, and I’m pleased to see that he’s joining up with the need to build flexible care for people in the Valleys, and I’d be very interested to see how that is taken on. I understand that, last year, Legal & General opened a purpose-built factory to build around 3,000 modular homes across the UK, and they estimate that the time to build those homes is 70 per cent less than traditional methods. So, again, I think there’s a significant industry here and a way of taking advantage of it if we can develop the market in Wales.
So, I do welcome that and I hope that modular design is going to be used also to meet the requirements of changing urban communities, because I do see those, especially on green principles, which again you referred to, as being part of the solution so that we have family-sized homes for younger people who may be unlikely to afford traditional semi-detached and anyway are up for a new way of life and see the advantages in this sort of living with perhaps communal play space—but, you know, really innovative, interesting buildings to live in that are also energy efficient. So, I do think, in terms of urban design, there are a lot of opportunities here. But this statement, frankly, was a breath of fresh air and I’m very pleased that the Welsh Government is making some progress in these areas.
Rhaid imi ddweud fy mod yn synhwyro awgrym o anogaeth yn y datganiad hwn, ac nid yw hynny bob amser wedi bod yn wir am faterion tai yn achos Llywodraeth Cymru, ac rydym wedi anghytuno weithiau. Ond rwy'n croesawu agweddau ar y datganiad hwn yn arbennig felly. Er enghraifft, wrth adeiladu tai, mae’n dweud, ac rwy’n dyfynnu,
bydd yn creu cyfleoedd enfawr ar gyfer swyddi a hyfforddiant,
Rwy’n cytuno'n llwyr â hynny, a hefyd ei fod yn awyddus i
ddod o hyd i ffyrdd newydd, nid yn unig o ran cynyddu nifer y cartrefi sydd ar gael, ond hefyd o ran pa mor gyflym y gellir cyflenwi mwy ohonyn nhw.
Rwy'n credu mai dyna'r cywair sydd ei angen arnom i ddiwallu'r angen cyfredol am dai, ac rwy'n falch o glywed hynny ganddo.
Yn llai optimistaidd, ond mae hefyd, gwaetha’r modd, yn faes y mae’n rhaid i mi gytuno ag ef arno, y casgliad y daw’r adroddiad y cyfeiriodd ato iddo, sef bod yna broblemau difrifol iawn yn ein hwynebu ni yn niwydiant adeiladu’r DU. Ond rwy'n credu bod hynny’n gofyn am ddull cynhwysfawr, drwy'r sector addysg bellach yn benodol, i sicrhau y caiff y sgiliau newydd sydd eu hangen ar y diwydiant adeiladu eu darparu, a chyfeiriodd sawl gwaith at adeiladu modiwlaidd, a fydd yn galw am y sgiliau hynny.
Rwy'n croesawu wir y nod o hyrwyddo arloesedd. Rwy'n credu mai dyna'n union yw’r hyn y dylem fod yn ceisio ei wneud mewn polisi cyhoeddus: defnyddio'r adnoddau yn fwy effeithiol, dwyn pethau ymlaen, a bodloni nifer o amcanion ar yr un pryd, os oes modd. Felly, am unwaith, a gaf i ei longyfarch am ei orwariant enfawr yn hyn o beth? Rwy'n tybio bod y gronfa bellach ddwywaith yn fwy nag y bwriadwyd ei gwario, a bydd yn ymestyn y gronfa i'r sector preifat hyd yn oed y flwyddyn nesaf, rhywbeth, eto, yr wyf i’n ei groesawu. Ond mae’n bwynt difrifol: rwyf i o’r farn pan fydd arloesi yn codi stêm—. Ac, fel y clywsom ni, rydych chi wedi cael eich synnu ac rydych yn falch iawn bod cymaint o brosiectau wedi’u cyflwyno. Eto, rwy’n credu bod hynny'n golygu eich bod wedi cyrraedd y man cywir, o ran rhaglen ddefnyddiol gan Lywodraeth.
O ran y manylion, felly: cartrefi yn orsafoedd pŵer—rwy’n credu’n wir mai dyma’n union y math o uchelgais y dylem ei chael, sef defnyddio effeithlonrwydd ynni mewn tai fel ffordd o roi rhywfaint o incwm i bobl ac, yn amlwg, i gael gwared ar unrhyw risg o dlodi tanwydd i’r bobl yn y cartrefi hynny. Roeddwn yn falch iawn yn ddiweddar i ymweld â'r tŷ SOLCER ger Pen-y-bont ar Ogwr gyda'r pwyllgor. Roedd yn wirioneddol wych gweld yr ymarfer arloesol yn y fan honno, a chredaf fod hynny'n cynnwys Prifysgol Caerdydd, ac fe wnaethoch chi gyfeiriad at rywfaint o'u gwaith nhw. Yn wir, credaf mai’r hyn yr ydym yn dymuno’i weld yw'r math hwn o waith yn cael ei gyflwyno ymhellach, ac mae’r tŷ effeithlonrwydd ynni hwnnw hefyd o ddyluniad modiwlaidd.
Rwy'n gwybod o ran hynny, eto, mai un o'r problemau yw sut i ddatblygu’r dechnoleg ymhellach o ran batris. Mae llawer o gynnydd wedi bod, ac fe ddangoson nhw hynny i ni. O’r blaen roedd y batri’n llenwi’r rhan fwyaf o’r gofod o dan y to, bellach maint rheiddiadur gweddol fawr ydyw. Felly, cafwyd cynnydd gwirioneddol, ond mae'n bwysig, rwy’n credu, ar gyfer bwydo yn ôl i'r grid a chael yr incwm hwnnw.
Ond, yn bennaf oll, dywedwyd wrthym fod y math hwnnw o ddyluniad arloesol ar hyn o bryd, gan fod yn rhaid ei archebu’n bwrpasol o hyd, yn costio tua dwywaith yn fwy i’w adeiladu na deunyddiau traddodiadol. Eto, pan fydd cynnydd o ran maint, bydd y costau hynny'n lleihau yn ddramatig iawn. Rwy'n deall bod cyngor sir Caerfyrddin wrthi’n adeiladu ystad o dai cymdeithasol gan ddefnyddio'r dulliau newydd hyn. Tybed a yw'n edrych ar ddefnyddio'r sector tai cymdeithasol fel ffordd o sefydlu pa mor hyfyw yw’r math hwn o weithredu a dylunio modiwlaidd ac effeithlonrwydd ynni ac, yn wir, gynhyrchiant net. Bydd hynny'n cael ein cefnogaeth ni.
O ran cartrefi modiwlaidd, eto rwy'n credu—. Hynny yw, roedd hyn yn rhan o'r ateb yn y 1950au; y gred oedd bod llawer o'r cartrefi hynny yn rhai dros dro ond mae un neu ddau o gwmpas hyd heddiw—mae'n debyg y byddan nhw’n cael eu cludo i Sain Ffagan cyn hir—oherwydd roeddent mewn gwirionedd yn eithaf poblogaidd ac roedd hi’n anodd cael rhai pobl i symud ohonyn nhw. Ond nawr mae'r dechnoleg wedi datblygu cymaint fel mai dyluniad modiwlar yw'r ffordd orau yn aml o adeiladu tai. Dyna yw'r newid sylfaenol sydd wedi digwydd, ac rwy'n falch o weld ei fod yntau’n ymuno â'r alwad i adeiladu gofal hyblyg ar gyfer pobl yn y Cymoedd, a byddai gen i ddiddordeb mawr i weld sut y bydd hynny’n cael ei drin. Rwy’n deall, y llynedd, fod Legal & General wedi agor ffatri bwrpasol i adeiladu tua 3,000 o gartrefi modiwlar ledled y DU. Maen nhw’n amcangyfrif y bydd yn cymryd 70 y cant yn llai o amser i adeiladu'r cartrefi hynny na dulliau traddodiadol. Felly, eto, rwy’n credu bod yna ddiwydiant arwyddocaol yma a ffordd o fanteisio arno os gallwn ni ddatblygu'r farchnad yng Nghymru.
Felly, rwy’n croesawu hynny ac yn gobeithio y bydd dyluniad modiwlaidd yn cael ei ddefnyddio hefyd i ateb y gofynion mewn cymunedau trefol sy'n newid. Rwy'n gweld y rheini, yn enwedig ar sail egwyddorion amgylcheddol, y cyfeiriwyd atyn nhw gennych chi hefyd, yn rhan o'r ateb, fel y bydd gennym gartrefi o faint teuluol i bobl iau nad yw’n debygol y gallan nhw fforddio tŷ pâr traddodiadol. A beth bynnag, maen nhw’n croesawu’r ffordd newydd hwn o fyw ac maen nhw’n gweld y manteision o gael lle chwarae cymunedol efallai—ond, wyddoch chi, maen nhw hefyd yn adeiladau diddorol iawn ac arloesol i fyw ynddyn nhw ac yn effeithlon o ran ynni. Felly, rwyf i o’r farn, o ran dylunio trefol, fod yna lawer o gyfleoedd i’w cael yma. Ac yn wir, roedd y datganiad hwn yn chwa o awyr iach ac rwy'n falch iawn fod Llywodraeth Cymru yn gwneud peth cynnydd yn y meysydd hyn.
I’m very grateful for the positive contribution that the Member makes and thank him for his kind words. A couple of points, I would—. This was really quite difficult at the start of this process, because tradition is hard to break. We talked to the team and they said, ‘So, what are the parameters around innovation?’ which is sort of self-defeating. I said, ‘There are no parameters around innovation for the very issue of that. Let people come to us with options that are available.’ However, that in itself causes problems, because we’re awash with innovation now and at some point in time we’re going to have to pin down what is deemed as good in order to tackle the issues that the Member raises, particularly around the scale.
There are lots of added value, other than just building a home, from the things that we talked about in the statement and the Member raises: so, the environmentally friendly way that these modular units are built, the effectiveness of tolerance on wasting materials, et cetera, the skills associated with that, the made-in-Wales solution. And there’s something in this. When the big law firms or insurance firms are investing in large factories to build modular units, there’s something in that, and that’s why we should be getting into that space: a made-in-Wales modular solution actually that is a product of Wales, which could be global. Actually, some of our technology that we’ve seen across Wales is world leading, so I’m really encouraged by that. Working with Ken Skates and Julie James around skills, supply chain, all of that whole progression about delivering an end unit, is something that I’m really excited about.
The particular product that the Member turned to, homes as power stations, I think is a really clever, innovative solution. I’ve already met with the company and I’ve already said to them, ‘We want a stake in this.’ Not because we’re being selfish about the Welsh public pound here, but actually the return on the energy that comes back—. Yes, that may be good for the estate, and good for the tenant of the property, but it could be used as a revenue cost for developing more homes for the future. So, this is a great way—an opportunity—of reinvesting the money created in housing for futureproofing a solution for the long term.
The cost is, of course, an interesting one at the moment, and I’m prepared to take risks. I said that in the statement. Some will flourish and some won’t because of various issues. We’ve got to take an approach for the whole lifetime of the home here. What I do know is that energy prices will continue to increase, so we’ve got to do something about tackling those issues. Therefore, a positive energy developing property is something that we should think about investing in. I’ve been very clear to my team. We are going to be making about £1.4 billion worth of investment in the housing stock over this term of Government. I am saying to them, ‘At what point in time should I say that half of that or a quarter of that should be only investing in and developing this type of property?’ And when I’ve got that innovation project and product that is good for Wales, good for people, do I then—or the Minister at that point in time—say, ‘As we do with the private sector, we only build six types of properties, from starter homes to mansions, if you like, but this is what it is: it is a power house. If you want social housing grant, we will only pay out on that’? I think that’s brave, but it’s the only way that, (1) we are going to get scale, and (2) it’s deliverable in Wales for the people of Wales. I think that’s the right thing to do; it’s just finding the right project. This will give us the opportunity to deliver on that.
I think that what is really important is that, collectively, we send the message out that we are not talking about the prefab of the 1960s. We are talking about a very different style at the very high technical end of modular units that are being developed for people. A colleague of mine from a local authority said to me—. His words were, ‘Sargey, you’re not going to put my grandmother in a metal box, are you?’ I said, ‘Technically, yes, but it’s not actually a metal box as such.’ He said, ‘I’ll work with you on this.’ Actually, I’ve seen some of these projects. They are amazing. You would never know that they were modular built. They look traditional. So, we have got a clever Wales, and long may it continue. This project is just the start of something good moving forward.
Rwy'n ddiolchgar iawn am y cyfraniad cadarnhaol gan yr Aelod a diolch iddo am ei eiriau caredig. Ychydig o bwyntiau, byddwn yn—. Roedd hi’n anodd iawn ar ddechrau'r broses hon, gan ei bod yn anodd torri ar hen arferion. Buom yn siarad â'r tîm ac fe ddywedon nhw, ‘Felly, beth yw'r paramedrau ynglŷn ag arloesedd?’ sydd i ryw raddau’n trechu’r amcanion cyn dechrau. Dywedais i, ‘Nid oes paramedrau ynglŷn ag arloesedd am yr union fater hwnnw. Gadewch i bobl ddod atom ni gyda’r dewisiadau sydd ar gael’. Fodd bynnag, mae hynny ynddo'i hun yn achosi problemau, gan ein bod ni'n frith o arloesedd yn awr ac ar ryw adeg, bydd yn rhaid inni bennu'r hyn a ystyrir yn dda o ran mynd i'r afael â'r materion y mae'r Aelod yn eu codi, yn enwedig o ran maint.
Mae llawer o werth ychwanegol, heblaw adeiladu cartref, yn deillio o’r pethau yr ydym yn sôn amdanyn nhw yn y datganiad ac y mae'r Aelod yn eu codi: sef, y dull o adeiladu’r unedau modiwlar hyn mewn modd sy’n gyfeillgar i’r amgylchedd, pa mor effeithiol yw goddefgarwch o ddeunyddiau darfodol, ac ati, y sgiliau sy'n gysylltiedig â hynny, y datrysiad sy’n tarddu o Gymru. Ac mae rhywbeth yn hyn o beth. Pan fydd cwmnïau cyfreithiol neu gwmnïau yswiriant mawr yn buddsoddi mewn ffatrïoedd mawr i adeiladu unedau modiwlaidd, mae rhywbeth yn hynny o beth, a dyna pam y dylem fod yn symud tuag at hynny: ateb modiwlaidd sy'n tarddu o Gymru, sy’n gynnyrch o Gymru, a allai fod yn fyd-eang. Mewn gwirionedd, mae peth o'r dechnoleg yr ydym wedi ei gweld ledled Cymru yn flaenllaw drwy’r byd, felly rwy'n cael fy annog yn fawr gan hynny. Mae gweithio gyda Ken Skates a Julie James ar y sgiliau, y gadwyn gyflenwi, yr holl ddilyniant hwnnw sydd yn rhan o gyflwyno uned orffenedig, yn rhywbeth yr wyf yn llawn cyffro yn ei gylch.
Mae'r cynnyrch penodol y mae'r Aelod wedi troi ato, cartrefi yn orsafoedd pŵer, rwy'n credu ei fod yn ateb dyfeisgar ac arloesol iawn. Rwyf eisoes wedi cwrdd â'r cwmni ac rwyf eisoes wedi dweud wrthyn nhw, ‘Rydym ni’n awyddus i fod â rhan yn hyn o beth’. Nid oherwydd ein bod ni'n dyheu am bunt i bwrs ein gwlad yma yng Nghymru, ond mewn gwirionedd werth yr ynni sy'n dod yn ei ôl—. Ie, efallai y bydd hynny'n dda o beth i'r ystad, ac yn dda o beth i denant yr eiddo, ond gellid ei ddefnyddio fel cost refeniw ar gyfer datblygu mwy o gartrefi i’r dyfodol. Felly, mae hon yn ffordd ragorol—yn gyfle—i ail-fuddsoddi’r arian a grëwyd mewn tai i ddatrys problem ar gyfer y dyfodol yn yr hirdymor.
Mae'r gost, wrth gwrs, yn ddiddorol ar hyn o bryd, ac rwy'n barod i gymryd risgiau. Dywedais hynny yn y datganiad. Bydd rhai yn ffynnu ac ni fydd eraill yn ffynnu am wahanol resymau. Mae'n rhaid i ni ddefnyddio dull ar gyfer oes gyfan y cartref yma. Gwn y bydd prisiau ynni yn parhau i gynyddu, felly mae'n rhaid inni wneud rhywbeth i fynd i'r afael â'r materion hynny. Felly, mae eiddo positif yn cynhyrchu ynni yn rhywbeth y dylem ni ystyried buddsoddi ynddo. Rwyf wedi bod yn glir iawn i'r tîm sydd gennyf i. Rydym am wneud buddsoddiad gwerth tua £1.4 biliwn yn y stoc dai dros dymor y Llywodraeth hon. Rwy’n dweud wrthyn nhw, ‘Pryd y dylwn i ddweud y dylai hanner hwnnw neu chwarter hwnnw gael ei fuddsoddi yn natblygiad y math hwn o eiddo yn unig? A phan fydd gen i’r prosiect arloesi hwnnw a’r cynnyrch sydd er lles Cymru, yn llesol i bobl Cymru, a fydda i’n dweud wedyn—neu'r Gweinidog bryd hynny—yn dweud, ‘Fel yn achos y sector preifat, ni wnawn ond adeiladau chwe math o eiddo, o gartrefi cychwynnol i blasdai, os hoffech chi, ond dyma beth ydyw: mae'n dŷ pŵer. Os ydych chi’n ceisio am grant tai cymdeithasol, byddwn ond yn talu allan mewn achos fel hwnnw? Rwy'n credu bod hynny'n ddewr, ond dyma'r unig ffordd, (1) y cawn ni raddfa ddigonol, a (2) y gellir ei gyflawni yng Nghymru ar gyfer pobl Cymru. Rwy'n credu mai dyna'r peth iawn i'w wneud; yn syml, dod o hyd i'r prosiect iawn. Bydd hyn yn gyfle i ni gyflawni ar hynny.
Rwyf i o’r farn ei bod yn bwysig iawn ein bod ni, ar y cyd, yn cyhoeddi’r neges nad ydym yn sôn am y ‘prefabs’, tai parod y 1960au. Rydym yn sôn am ddull gwahanol iawn sydd ar flaen y gad o ran technoleg unedau modiwlaidd sy'n cael eu datblygu ar gyfer y bobl. Dywedodd cydweithiwr mewn awdurdod lleol wrthyf—. Ei eiriau oedd, ‘Sargey, ‘dwyt ti ddim am roi fy mam-gu mewn bocs metel, wyt ti?’ Dywedais i, 'Yn dechnegol, ydw, ond nid mewn bocs metel fel y cyfryw’. Dywedodd ef, ‘Dwi am weithio gyda thi ar hyn’. Mewn gwirionedd, rwyf wedi gweld rhai o'r prosiectau hyn. Maen nhw’n anhygoel. Ni feddyliech chi byth eu bod wedi’u hadeiladu’n fodiwlaidd. Maen nhw’n edrych yn draddodiadol. Felly, mae gennym ni Gymru ddoeth, a hir y parhaed hynny. Nid yw’r prosiect hwn ond yn ddechrau i rywbeth da wrth symud ymlaen.
Rydym ni, wrth gwrs, yn croesawu unrhyw gynnydd yn y gwaith o ddatblygu tai carbon isel, ac yn croesawu’r datganiad, felly, yn sicr. Ond, rydym yn ei weld o, wrth gwrs, fel rhan o’r ymdrech i godi 20,000 o dai fforddiadwy, ac mi fyddai’n dda cael datganiad yn y dyfodol agos ar sut y mae’r strategaeth honno yn dod yn ei blaen, yn ei chyfanrwydd, fel petai. Rydym ni wedi bod yn sôn llawer am ddiddymu’r hawl i brynu, ond law yn llaw efo hynny, mae’n rhaid inni fod yn codi tai newydd yng Nghymru er mwyn ateb yr argyfwng sydd yn ein hwynebu ni yn y wlad.
Mae hwn yn ddatganiad sy’n rhoi gwybodaeth am y cynlluniau sydd wedi cael eu hariannu o’r gronfa tai arloesol. Rydym yn cael gwybod bod 22 cynllun allan o’r 35 cynllun a gyflwynwyd am gael eu hariannu, ac y bydd yna 276 o dai newydd yn cael eu hadeiladu. Rwy’n edrych ymlaen at weld y rhestr gyflawn o’r cynlluniau llwyddiannus ar y we, ac fel rydych yn ei ddweud, erbyn diwedd yr wythnos, bydd honno ar gael. Rydych yn sôn yn eich datganiad am bedwar o’r cynlluniau yma: tai yn creu incwm wrth gynhyrchu ynni; y prosiect tai modwlar ar gyfer pobl hŷn; a thai yn defnyddio coed lleol. Efallai y bydd gennych chi ddiddordeb yn adroddiad y pwyllgor newid hinsawdd, yr oeddwn i’n aelod ohono fo tan yn ddiweddar, sy’n pwysleisio bod angen symud ar fyrder i dyfu llawer mwy o goed yng Nghymru ar gyfer tai'r dyfodol, yn ogystal ag am resymau newid hinsawdd uniongyrchol. Mae gen i ddiddordeb arbennig hefyd yn y pedwerydd cynllun. Nid yw’n swnio’n rhywbeth cyffrous iawn—gwneud tai allan o ‘containers’ wedi cael eu hailgylchu—ond rwy’n barod iawn i gael fy ngoleuo ar hynny, a bydd yn ddiddorol iawn gweld pa mor addas y byddan nhw ar gyfer anghenion teuluoedd cyfoes.
Ychydig o gwestiynau: a ydy’r 22 cynllun llwyddiannus yn mynd i greu cynlluniau tai ym mhob cwr o Gymru? Byddai’n dda gweld sut y mae’r 22 cynllun yma yn edrych ar y map, mewn ffordd. Mae’n bwysig arbrofi mewn lleoliadau amrywiol sydd efo gwahanol heriau, gan gynnwys yr ardaloedd gwledig, wrth gwrs, lle efallai nad ydy’r ‘uptake’ o dai o’r math yma ddim ar yr olwg gyntaf yn mynd i fod mor ddeniadol â hynny. Ond mae angen gweithio trwy’r heriau yna yn yr ardaloedd gwledig yn ogystal ag yn yr ardaloedd mwy trefol.
Rydych chi’n sôn am 276 o dai carbon isel—gwych—allan o darged o 20,000 o dai fforddiadwy. A ydych chi’n meddwl bod hyn yn ganran ddigon uchel? Hynny yw, faint o beilota sydd ei angen? Cynlluniau peilot ydy hyn. Ond mae yna lawer iawn o wersi i’w dysgu gan wledydd eraill yn y maes yma, ac nid ydy’r dechnoleg mor hollol newydd â hynny; mae lot o dreialu wedi digwydd yn barod. Felly, oni allai’r ganran fod wedi bod ychydig bach yn fwy uchelgeisiol?
Rydych chi’n ymrwymo £19 miliwn ar gyfer y 22 gynllun yma eleni, sydd yn £9 miliwn yn fwy nag a fwriadwyd. Buaswn i’n licio gwybod faint o arian a fydd yn y pot ar gyfer y flwyddyn nesaf, felly, ac o ble y daeth y £9 miliwn ychwanegol oddi mewn i’r gyllideb. Wedyn, beth fydd yn digwydd ar ôl y cyfnod yma o arbrofi? Sut y byddwch chi’n symud ymlaen i sicrhau cyflenwad sylweddol fwy o dai carbon isel yng Nghymru, unwaith y bo’r cyfnod arbrofol yma yn dod i ben? Beth ydy’r cynllun tymor hir? Beth ydy’r targedau? Beth ydy’r weledigaeth ar gyfer pen draw’r daith? Ac yn olaf, a ydych chi wedi ystyried defnyddio treth trafodion tir, sef y ‘stamp duty’, i annog tai carbon isel? Diolch.
We, of course, welcome any progress with the work of developing low-carbon homes, and we welcome the statement, certainly. But we see it as part of the attempt to build 20,000 affordable homes, and it would be good to have a statement in the near future about how that strategy is coming forward in its entirety, as it were. We’ve been talking about ending the right to buy, but hand in hand with that we have to be building new homes in Wales in order to respond to the crisis that is facing us.
This is a statement that gives information on the plans that have been funded from the innovative homes fund. We hear that 22 schemes out of the 35 bids are to be funded, and that there will be 276 new homes built. I look forward to seeing the full list of successful schemes on the internet. As you said, by the end of this week, that will be available. You mention in your statement four of these schemes: the homes as power stations project, the modular homes scheme for older people and homes using local timber. You might be interested in the report of the climate change committee that I was a member of until very recently, which emphasises that we need to move urgently to growing much more timber in Wales for future homes as well as for climate change reasons. I have a particular interest in the fourth scheme. It doesn’t sound like something very interesting or exciting—making homes from recycled containers—but I’m very willing to be enlightened on that, and it would be interesting to see how appropriate those homes will be for the needs of our modern families.
I have a few questions. Of those 22 successful schemes, are they going to lead to schemes in all corners of Wales? It would be good to see how those 22 schemes are distributed on the map, as it were, because it’s important to experiment in various locations that have different challenges, including those rural areas, of course, where, perhaps, the uptake of homes of this kind isn’t, on the first sight, going to be that attractive. But we do need to work with those challenges in those rural areas, as well as in more urban areas.
You talk about 276 low-carbon homes—that’s excellent—out of a target of 20,000 affordable homes. Do you think that this is a sufficiently high percentage? That is, how many pilots are needed? These are all pilot schemes. But there are many lessons to be learnt from other countries in this area, and the technology isn’t that new; a lot of trialling has already been done. So, could the percentage not have been a little bit more ambitious?
You commit £19 million for these 22 schemes this year, which is £9 million more than was intended. I would like to know how much funding will be in the pot for the next year, and where did that additional £9 million come from within the budget. What will happen after this test period? How will you be moving on to ensure a significantly higher supply of low-carbon homes in Wales once this test period comes to an end? What’s the long-term plan here? What are the targets and what’s the vision for the destination here? Finally, have you considered using the land transaction tax—the stamp duty—to encourage the construction of low-carbon housing? Thank you.
I’m grateful for the Member’s comments. As soon as data is available with regard to a position statement on the 20,000 homes, I will come to the Assembly and let Members know about that. We are having great success already, but I will give the further details as soon as they become available to me.
The number of homes under this scheme is 276. This is twice the number that we thought we were going to be able to deliver based on an assessment at the start of the programme. So, I think that, in terms of ambition, doubling the number is pretty effective. So, the Member will maybe want to consider those comments.
The issue of timber is—. The Member is right to raise the issue of timber. The problem of Welsh timber traditionally is that it hasn’t been the right grade of timber for construction. It has been used in assisting construction, but not as a main material. The timber industry in Wales has developed significantly over the last few years and we now have good quality timber available for building whole units. Therefore, the trials that we are using in this space are something that we will be looking at with interest. It has a great opportunity of reducing carbon and the carbon footprint of the whole home framework.
On containers, there will be some critics of my decision to use ex-shipping containers as modular units for accommodation. We have a housing crisis in our communities, and we have people sleeping on the streets. I want a safe, warm home for an individual on a temporary basis, and the container solutions are ones that offer that. They are used across the world. If Members go to the Docklands in London, they will see a village made up of them. Actually, what we are trying to prove with the concept is actually that potentially more well-off individuals will see this as a great yuppie-esque style living accommodation, and to prove that, actually, it’s not about putting anybody into this; there are people who want to pay money to live in these places. So, I think you should bear with us and see if this actually works and what that lived-in experience is like. If it’s not the right thing to do, then we should stop that, but I don’t think it’s worthy of not trying, and I will be happy to take the criticism alongside of that.
The Member asked for detail of where schemes lie. I can assure the Member there are schemes the length and breadth of Wales, from Anglesey across over to Flintshire, from Monmouthshire over to Pembrokeshire, and bits in between. There are 22 projects and the Member will have further details, on the website, later this week. It’s unfortunate that we have been unable to finalise details with the companies and successful programmes in order to give Members details today, but I can assure you that, as soon as we do have that, by the end of the week, it will be on the website for Members.
Rwy'n ddiolchgar am sylwadau'r Aelod. Cyn gynted ag y bydd data ar gael o ran datganiad sefyllfa ar y 20,000 o gartrefi, byddaf yn dod gerbron y Cynulliad ac yn hysbysu'r Aelodau am hynny. Rydym wedi cael llwyddiant mawr eisoes, ond byddaf yn rhoi’r manylion pellach cyn gynted ag y byddan nhw ar gael i mi.
276 yw nifer y cartrefi yn y cynllun hwn. Mae hynny ddwywaith y nifer yr oeddem yn credu y byddem yn gallu eu cyflenwi yn seiliedig ar asesiad ar ddechrau'r rhaglen. Felly, rwyf i o’r farn, o ran uchelgais, bod dyblu'r nifer yn ddigon effeithiol. Felly, efallai y bydd yr Aelod yn dymuno ystyried y sylwadau hynny.
Mae mater pren yn—. Mae'r Aelod yn iawn i godi mater pren. Y broblem gyda phren Cymru yn draddodiadol yw nad yw o'r ansawdd cywir ar gyfer adeiladu. Fe'i defnyddiwyd i gynorthwyo gyda'r gwaith adeiladu, ond nid fel prif ddeunydd. Mae'r diwydiant coed yng Nghymru wedi datblygu'n sylweddol dros y blynyddoedd diwethaf ac erbyn hyn mae gennym bren o ansawdd da ar gyfer adeiladu unedau cyfan. Felly, mae'r treialon yr ydym yn eu defnyddio yn y gofod hwn yn rhywbeth y byddwn yn edrych arno â diddordeb. Mae cyfle gwych yma i leihau carbon ac ôl troed carbon y fframwaith cartref cyfan.
Ar gynwysyddion, bydd rhai’n feirniadol o'm penderfyniad i ddefnyddio hen gynhwysydd llongau fel unedau modiwlaidd ar gyfer llety. Rydym mewn argyfwng gyda thai yn ein cymunedau, ac mae gennym bobl sy'n cysgu ar y strydoedd. Rwyf i’n awyddus i gael cartref dros dro diogel a chynnes i unigolion, ac mae cynwysyddion yn cynnig hynny. Cânt eu defnyddio drwy’r byd. Os aiff yr Aelodau i Ardal y Dociau yn Llundain, fe welan nhw bentref cyfan ohonyn nhw. Mewn gwirionedd, yr hyn yr ydym yn ceisio ei brofi gyda'r cysyniad hwn yw y bydd unigolion sy’n well eu byd yn gweld y rhain yn gartrefi gwych mewn arddull iypïaidd. Ac i brofi hynny, mewn gwirionedd, nid mater o roi unrhyw un i fyw yn un o’r rhain yw hyn; mae yna bobl sy’n fodlon talu arian i fyw mewn lleoedd fel hyn. Felly, rwy'n credu y dylech chi roi siawns inni a gweld a yw hyn mewn gwirionedd yn llwyddo a sut beth fydd y profiad o fyw ynddynt. Os nad yw hyn yn beth iawn i'w wneud, yna dylem roi’r gorau i hynny. Ond nid wyf o’r farn nad yw’n haeddu’r cyfle, a byddaf yn fodlon cymryd unrhyw feirniadaeth a ddaw law yn llaw â hynny.
Gofynnodd yr Aelod am fanylion o ran lleoliadau’r cynlluniau. Gallaf sicrhau'r Aelod bod y cynlluniau wedi’u lleoli ledled Cymru, o Ynys Môn hyd Sir y Fflint, o Sir Fynwy hyd Sir Benfro, a darnau o’r wlad rhwng y rheini. Mae yna 22 o brosiectau a bydd manylion pellach i’r Aelod ar y wefan, yn ddiweddarach yr wythnos hon. Mae'n anffodus na lwyddwyd i gwblhau’r manylion gyda'r cwmnïau a’r rhaglenni llwyddiannus er mwyn rhoi manylion i'r Aelodau heddiw. Ond gallaf eich sicrhau, cyn gynted ag y bydd y manylion hynny gyda ni, erbyn diwedd yr wythnos, yna byddan nhw’n ymddangos ar y wefan ar gyfer Aelodau.
Cabinet Secretary, I’m completely delighted by your statement, and also welcome very much the statement by David Melding, a forward-thinking Conservative, if that’s not too much of an oxymoron.
I just want to delve a little bit into history as to why we are where we are today, because it was Gordon Brown in 2006, when he was the Chancellor of the Exchequer, who announced a UK-wide zero-carbon homes policy, and Britain was the first country to make such a commitment. It was going to make it impossible for any new homes that were built from 2016 to not be ones that were also generating as much energy on site as they would use in heating, hot water, lighting and ventilation. So, it was a fantastic, forward-thinking policy with a green pack that set out the regulatory framework to help to achieve the zero-carbon emissions that we needed to deliver in housing by 2016 and non-domestic buildings by 2019. So, it was tragic that George Osborne axed both these programmes back in July 2015 in a footnote, in the infamous productivity plan attached to his summer budget statement. The head of the UK Green Building Council at the time announced it was the death knell for zero-carbon homes policy. So, I really congratulate the Cabinet Secretary for reinvigorating that policy, because that is absolutely what we need to be doing.
We have a huge housing crisis, as the Cabinet Secretary has already said, and we have to bear in mind that 80 per cent of the houses that people will be living in in 2050 have already been built. So, we don’t need to be building any more inadequate homes that we’re going to have to retrofit. We need to put a stop to that and build the sort of homes that the Cabinet Secretary has outlined. So, I really welcome the idea of working with timber growers, and I hope the Cabinet Secretary is aware of the work of Woodknowledge Wales, where growers, constructors and architects are working together to produce these innovative homes that people are already living in, and we know they work.
On the recycled containers, I haven’t yet visited one, and I look forward to doing so, but I absolutely agree that living in a recycled container is an awful lot better than sleeping on the street, or sofa surfing on people’s sofas. This will give people privacy and dignity and enable them to rebuild their lives and move on to larger housing to suit their circumstances. But you rightly point out that the yuppies in London are already living in these homes, because they can’t afford even a garden shed with ridiculous London prices.
I want to challenge us to address the stranglehold that the big five house builders have on house building in the private sector, because it has already been shown that modular housing can be built within the envelope of what social housing budgets are likely to be—£110,000 for a three-bedroomed home. So, if they can do it, why is it that the big five are continuing to insist that they must have 25 per cent return on their profit before they’ll even get out of bed in the morning?
I think that that needs to change, and we need to change that conversation, and this enables us to demonstrate to them yet again that there are perfectly excellent solutions out there already to allow us to tackle the housing problem in a way that will deliver for people really warm, affordable homes that they’ll be proud to live in.
Ysgrifennydd y Cabinet, rwyf wedi fy llwyr gyfareddu gan eich datganiad, ac yn croesawu’n fawr y datganiad gan David Melding, Geidwadwr blaengar, os nad yw hynny'n ormod o wrtheiriad.
Hoffwn ymhel ychydig â’r hanes, o ran pam yr ydym ni yn y sefyllfa yr ydym ynddi heddiw. Gordon Brown, pan oedd yn Ganghellor y Trysorlys, yn 2006 wnaeth gyhoeddi polisi cartrefi di-garbon ledled y DU, a Phrydain oedd y wlad gyntaf i wneud ymrwymiad o'r fath. Byddai'n ei gwneud hi'n amhosib i unrhyw gartrefi newydd a adeiladwyd ers 2016 i beidio â bod yn rhai a oedd hefyd yn cynhyrchu cymaint o ynni ar y safle ag y bydden nhw’n ei ddefnyddio wrth wresogi, twymo dŵr poeth, goleuo ac awyru. Felly, roedd hwn yn bolisi ardderchog a blaengar, gyda phecyn gwyrdd a oedd yn nodi'r fframwaith rheoleiddiol i helpu i gyflawni'r allyriadau di-garbon y bu'n rhaid inni eu darparu mewn tai erbyn 2016 ac adeiladau annomestig erbyn 2019. Felly, peth trist iawn oedd bod George Osborne wedi diddymu'r ddwy raglen hyn yn ôl ym mis Gorffennaf 2015 mewn troednodyn, yn y cynllun cynhyrchiant cywilyddus a oedd ynghlwm wrth ei ddatganiad cyllideb yn yr haf. Cyhoeddodd pennaeth Green Building Council y DU ar y pryd mai dyma hoelen yn arch y polisi cartrefi di-garbon. Felly, rwy’n llongyfarch Ysgrifennydd y Cabinet am adfywio'r polisi hwnnw, oherwydd dyna'r union beth y mae angen inni fod yn ei wneud.
Mae gennym ni argyfwng tai enfawr, fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet eisoes, a rhaid inni gofio bod 80 y cant o'r tai y bydd pobl yn byw ynddyn nhw yn 2050 eisoes wedi'u hadeiladu. Felly, nid oes angen inni fod yn adeiladu unrhyw gartrefi annigonol y bydd yn rhaid inni eu hôl-addasu. Mae angen inni roi stop ar hynny ac adeiladu'r math o gartrefi a amlinellwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet. Felly, rwy'n croesawu'r syniad o weithio gyda thyfwyr coed, a gobeithio bod Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol o waith Wood Knowledge Wales, lle mae tyfwyr, adeiladwyr a phenseiri yn cydweithio i gynhyrchu'r cartrefi arloesol hyn y mae pobl eisoes yn byw ynddyn nhw, ac y gwyddom eu bod yn llwyddiannus.
Ar y cynwysyddion wedi'u hailgylchu, nid wyf i wedi ymweld ag un hyd yn hyn, ac rwy’n edrych ymlaen at wneud hynny. Ond rwy’n cytuno’n llwyr bod byw mewn cynhwysydd wedi'i ailgylchu'n llawer gwell na chysgu ar y stryd, neu syrffio ar soffa rhywun arall. Bydd hyn yn rhoi preifatrwydd ac urddas i bobl a'u galluogi i ailadeiladu eu bywydau a symud ymlaen i dai mwy o faint sy’n addas i’w hamgylchiadau. Ond rydych yn gywir i nodi bod yr iypis yn Llundain eisoes yn byw yn y cartrefi hyn, gan na allan nhw fforddio hyd yn oed sied mewn gardd gyda’r prisiau hurt yn Llundain.
Rwy’n awyddus i’n herio ni i fynd i'r afael â'r gafael haearnaidd sydd gan y pum adeiladwr mawr o ran adeiladu tai yn y sector preifat. Dangoswyd eisoes y gellir adeiladu tai modiwlaidd o fewn terfynau tebygol cyllidebau tai cymdeithasol—£110,000 ar gyfer cartref tair ystafell wely. Felly, os gallan nhw wneud hynny, pam mae’r pump mawr yn parhau i fynnu bod yn rhaid iddyn nhw weld 25 y cant yn ôl ar eu helw cyn eu bod yn codi o'r gwely yn y bore hyd yn oed?
Credaf fod angen i hynny newid, ac mae angen inni newid y sgwrs honno. Bydd hyn yn ein galluogi ni i ddangos iddyn nhw unwaith eto fod yna atebion cwbl gampus eisoes ar gael i ganiatáu i ni fynd i'r afael â'r broblem tai mewn ffordd a fydd yn darparu cartrefi cynnes a fforddiadwy i bobl, y byddan nhw’n falch o gael byw ynddyn nhw.
I’m grateful for the Member’s contribution. She has for many years championed the issue of sustainable housing and I’m grateful for her comments.
We do have to break the tradition, and we have to break the myth, of why we have to have the same old type of home being built, in Wales or anywhere else. I also recognise that while we are developing new products, we have to have a transition time of giving people the ability to retrain and reskill—the option of the traditional skills of bricklaying may be now in a factory creating modular units. So, we have to help the industry do that. Julie James and Ken Skates have been very helpful with some of the employability issues around that.
The issue of pressures the Member talked about, particularly around homelessness—it’s one that is here and now. We have to do something and that’s why a quick solution, such as the modular steel units—it’s something that we can deliver very quickly and is usually around a 12-week programme to get from order to delivery. I visited a programme in Newport where a church group was working with homeless young people who were refurbishing containers into homes, which they were then going to be using as accommodation. So, there was a training and support mechanism around that as well, and supported living. So, it was quite an acute project. These are some of the ideas that I’ve come across on my desk and some things that we will be taking forward.
The big question is—and it’s a fundamental one for any Minister that needs to take decisions on this—what are we doing and what are we building for the future? The issue of the pressures of energy costs, the pressures on the environment and the pressures of global warming are all things that we should think about and make a clever investment now that will last 40 years. It’s making the right judgment. It may cost us a little bit more but it’s the right thing to do, and that’s what I will continue to do.
But I think the issue of scale will reduce the costs significantly and therefore will be competitive to the traditional build, and something that I think—as I said earlier to colleagues, that whole made-in-Wales approach is something that we could lead the market on if we get this right.
Rwy'n ddiolchgar am gyfraniad yr Aelod. Mae hi wedi hyrwyddo achos tai cynaliadwy am nifer o flynyddoedd ac rwy'n ddiolchgar am ei sylwadau.
Mae'n rhaid inni dorri'r arfer, a rhaid inni dorri'r chwedl, ynghylch pam mae'n rhaid i ni gael yr un hen fath o gartref yn cael ei adeiladu, yng Nghymru neu yn unrhyw le arall. Rwyf hefyd yn cydnabod, er ein bod yn datblygu cynhyrchion newydd, ei bod yn rhaid cael cyfnod pontio i alluogi pobl i ailhyfforddi ac ailsefydlu—efallai y bydd y dewis o sgiliau traddodiadol o osod brics nawr yn symud i ffatri sy’n creu unedau modiwlaidd. Felly, mae'n rhaid inni helpu'r diwydiant i wneud hynny. Bu Julie James a Ken Skates o gymorth mawr gyda rhai o'r materion cyflogadwyedd o ran hynny.
Mae mater y pwysau y soniodd yr Aelod amdano, yn enwedig o ran digartrefedd—yn un sydd gyda ni ar hyn o bryd. Mae'n rhaid i ni wneud rhywbeth a dyna pam mae ateb cyflym, fel yr unedau dur modiwlaidd—yn rhywbeth y gallwn ei gyflawni yn gyflym iawn. Fel arfer bydd yn cymryd tua 12 wythnos o’r archeb i’r cyflenwad. Ymwelais i â rhaglen yng Nghasnewydd lle’r oedd grŵp eglwys a oedd yn gweithio gyda phobl ifanc digartref yn troi cynwysyddion yn gartrefi, ac roedden nhw wedyn yn mynd i’w defnyddio fel llety. Felly, roedd mecanwaith hyfforddi a chynorthwyo’n ymwneud â hynny hefyd, a byw â chymorth. Felly, roedd yn brosiect craff iawn. Dyma rai o'r syniadau yr wyf i wedi dod ar eu traws ar fy nesg a rhai pethau y byddwn yn eu datblygu.
Y cwestiwn mawr yw hyn—ac mae'n un sylfaenol i unrhyw Weinidog y mae angen iddo wneud penderfyniadau am hyn—beth yr ydym yn ei wneud a beth yr ydym yn ei adeiladu i’r dyfodol? Mae mater pwysau costau ynni, pwysau ar yr amgylchedd a phwysau cynhesu byd-eang i gyd yn bethau y dylem ni eu hystyried a gwneud buddsoddiad doeth nawr a fydd yn para 40 mlynedd. Dyfarnu’n gywir yw hyn. Efallai y bydd yn costio ychydig yn fwy i ni ond dyna'r peth iawn i'w wneud, a dyna’r hyn y byddaf i’n parhau i'w wneud.
Ond rwy’n credu y bydd y raddfa yn lleihau'r costau yn sylweddol ac felly y bydd yn gallu cystadlu â'r adeiladau traddodiadol, a bydd yn rhywbeth y credaf i—fel y dywedais yn gynharach wrth gydweithwyr, y bydd y dull gweithredu tarddu o Gymru yn rhywbeth y gallem ni arwain y farchnad arno os gwnawn ni hyn yn iawn.
Thanks to the Minister for today’s statement. I think these are interesting ideas and very worthy of exploration and I think there has been a good vision that we’ve seen today, so I hope that a lot of this innovation does come off. As the Minister said, there is a pressing need for more housing, and hopefully the innovative housing programme will help to address that. But of course we also need to ensure that it is good-quality housing and also that, ultimately, it is affordable. I appreciate that there’s a lot of risk involved with innovation, as the Minister stated, so we understand that not all of the different new ideas are going to take off, but it’s good that we investigate them.
The Minister stated that there is a wide array of innovative housing products that are coming on to the market, and he stated that a lot of it is now very good quality, so that is encouraging. I think there is a good idea, as the Minister suggested, of linking an innovative housing programme with training a new generation of construction workers, bearing in mind that this type of housing may take off, there may be less need for bricklayers, as you suggested. That’s possibly quite futuristic—I’m not sure how specifically we can train people for now. If the Minister does have any more to say on that I’d be interested to hear it, and how it’s going to link up with Ken Skates’s ideas of employability and apprenticeships and so on. But that may be for a future statement, because I appreciate it’s early days for the innovative housing programme.
Now, there are going to be 276 homes built in the first tranche. Given that there are risks in the innovation, as you stated, what safeguards do we have against the spiralling costs in the building—potential spiralling costs—to ensure that we do actually get close to 276 homes and that they do offer good value for money.
There are other issues over planning. David Melding mentioned the environment committee and our trip to SOLCER house, which is an example of a pioneer home as a power station. It was very interesting going around and looking at SOLCER house, but we were told that there was a housing association that are planning a similarly pioneering development and they were involved in a dispute with the local authority. I can’t remember the specifics—I have a feeling it might have been Bridgend that was the authority, but I might be wrong in that. But the one question is: what discussions has the Minister has with the environment Secretary, who is responsible for planning, about tackling possible problems over planning constraints and making it easier for the housing associations to get the planning permission to develop these kind of projects in future? There’s also the issue of the private sector. The Minister mentioned that he’s planning to extend the scheme to the private sector next year, which will be—. That’s another interesting development to look forward to. So, there’s also an issue of individuals who might want to build their own sustainable homes in future because there is a remarkable statistic that in Austria, 80 per cent of new properties are self-built. In the UK, it’s only 8 per cent. So, I wonder, in the future, what steps does the Minister think the Welsh Government might be able to take to boost this sector in terms of individuals who want to go ahead with this kind of innovative project of their own?
And one last point: obviously, there’s an environmentally friendly theme underlying all this, so has any thought been given to prioritising the development of brownfield sites for the innovative housing projects? Thanks.
Diolch i'r Gweinidog am ddatganiad heddiw. Rwy'n credu bod y rhain yn syniadau diddorol ac yn haeddu ymchwil iddynt. Rwy'n credu ein bod wedi gweld gweledigaeth dda heddiw, felly rwy'n gobeithio y bydd llawer o'r arloesi hwn yn troi’n llwyddiant. Fel y dywedodd y Gweinidog, mae angen dybryd am fwy o dai, a gobeithio y bydd y rhaglen dai arloesol yn helpu i fynd i'r afael â hynny. Ond wrth gwrs, mae angen inni sicrhau eu bod yn dai o ansawdd da a hefyd, yn y pen draw, eu bod yn fforddiadwy. Rwy'n gwerthfawrogi bod llawer o risg ynghlwm wrth arloesi, fel y dywedodd y Gweinidog, felly rydym yn deall na fydd yr holl syniadau newydd gwahanol yn codi stêm, ond da o beth yw ein bod yn ymchwilio iddyn nhw.
Dywedodd y Gweinidog fod amrywiaeth eang o gynhyrchion tai arloesol ar fin dod i'r farchnad, a dywedodd fod llawer ohonynt o ansawdd da iawn erbyn hyn, felly mae hynny'n galonogol. Credaf ei fod yn syniad da, fel yr awgrymodd y Gweinidog, i gysylltu’r rhaglen dai arloesol gyda hyfforddi cenhedlaeth newydd o weithwyr adeiladu, gan gofio y gallai tai fel hyn fod yn llwyddiant mawr ac efallai y bydd llai o angen am osod brics, fel y gwnaethoch chi ei awgrymu. Mae'n bosib fod hynny braidd o flaen yr oes—nid wyf yn siŵr sut yn union y gallwn ni hyfforddi pobl ar gyfer heddiw. Os oes gan y Gweinidog fwy i'w ddweud am hynny byddai gen i ddiddordeb i glywed, a sut y bydd hynny’n cysylltu â’r syniadau sydd gan Ken Skates am gyflogadwyedd a phrentisiaethau ac yn y blaen. Ond efallai y bydd hynny’n cael ei gynnwys mewn datganiad arall yn y dyfodol, oherwydd rwy'n gwerthfawrogi ei bod yn ddyddiau cynnar i’r rhaglen tai arloesol.
Nawr, bydd 276 o gartrefi yn cael eu hadeiladu yn y gyfran gyntaf. O gofio bod risgiau yn yr arloesedd, fel y dywedoch chi, pa ddulliau sydd gennym ni i ddiogelu yn erbyn costau cynyddol adeiladu—costau uchel iawn posib—i sicrhau ein bod mewn gwirionedd yn dod yn agos at 276 o gartrefi a'u bod yn cynnig gwerth da am arian.
Mae yna faterion eraill o ran cynllunio. Soniodd David Melding am y pwyllgor amgylcheddol a'n taith ni i dŷ SOLCER, sy'n enghraifft o gartref arloesol sy’n orsaf bŵer. Roedd yn ddiddorol iawn mynd o gwmpas ac edrych ar dŷ SOLCER, ond dywedwyd wrthym fod yna gymdeithas dai sy'n cynllunio datblygiad arloesol yn yr un modd ac roedden nhw mewn anghydfod gyda'r awdurdod lleol. Ni allaf gofio'r manylion penodol—mae gen i deimlad mai Pen-y-bont ar Ogwr oedd yr awdurdod, ond efallai fy mod yn anghywir yn hynny o beth. Ond yr un cwestiwn a ofynnaf yw hyn: pa drafodaethau y mae'r Gweinidog wedi'u cael gyda’r Ysgrifennydd dros yr Amgylchedd, sy'n gyfrifol am gynllunio, am fynd i'r afael â phroblemau posib gyda chyfyngiadau ar gynllunio a'i gwneud hi'n haws i'r cymdeithasau tai gael caniatâd cynllunio i ddatblygu prosiectau fel hyn yn y dyfodol? A dyna fater y sector preifat hefyd. Soniodd y Gweinidog ei fod yn bwriadu ymestyn y cynllun i'r sector preifat y flwyddyn nesaf, a fydd yn—. Dyna ddatblygiad diddorol arall i edrych ymlaen ato. Felly, mae yna fater hefyd o du’r unigolion a allai fod yn awyddus i adeiladu eu cartrefi cynaliadwy eu hunain yn y dyfodol oherwydd ceir ystadegyn hynod o Awstria, bod 80 y cant o dai newydd y wlad honno wedi'u hadeiladu gan yr unigolion eu hunain. Yn y DU, dim ond 8 y cant yw’r nifer hon. Felly, tybed, yn y dyfodol, pa gamau y mae'r Gweinidog yn tybio y gallai Llywodraeth Cymru eu cymryd i hybu'r sector hwn o ran unigolion sydd am fwrw ymlaen eu hunain â'r math hwn o brosiect arloesol?
Ac un pwynt yn olaf: yn amlwg, mae thema’r hyn sy’n llesol i'r amgylchedd yn sail i’r cyfan, felly a oes unrhyw ystyriaeth wedi’i rhoi i flaenoriaethu datblygiad safleoedd tir llwyd ar gyfer y prosiectau tai arloesol? Diolch.
I’m grateful for the Member’s questions, but I would ask the Member to have some ambition, have some enthusiasm, in terms of this great programme that we’re launching today. This is—. You’ve even got the Conservatives telling us we’re doing a good job—there’s something quite amiss there. [Laughter.] The fact is, £10 million on innovation for new, quality housing is something that we should all be celebrating, party politics aside. I’ll just address some of the points that the Member raised. We’re not building poor housing here, we are trialling different types of housing, and there is a measured risk to that, and there will be due diligence around all of those projects. Yes, some will be better than others, but we have to accept that some will be taken forward and for some—maybe it was their chance to flourish but it didn’t work for the environment they’re in.
In terms of the skills agenda, I’ve worked with Ken Skates and Julie James around what the employability pathway and supply chains may look like in terms of the projects that we are bringing forward. There is a national shortage of some of those hard skills already, so the carpentry, plumbing and traditional skills. Some of these can be taken out of that traditional method of delivery and taken into the factory. What we saw—. I visited a site yesterday where a lot of these jobs are done internally, and just dropped on site—it’s a fantastic, healthy way to do business, and the quality of these buildings are very good indeed.
In terms of the partnership approach, we’ve had discussions with local authorities, RSLs, the Council of Mortgage Lenders on the important factors, and whether people will pay for these and how that will develop in the future is one that we’ve welcomed dialogue on. This all adds strength to the bidding process.
The issue of planning permission is an interesting one. With some of these module units, what’s been successful is that some of the sites that we’ll be using in this are ex-brownfield garage sites from local authorities. So, it will be a case of demolishing or clearing the land that the unused garages were on and then just craning in some modular units for homes for people to live in. So, there are—. With limited planning permission—. So, we have looked at the suite of tools that are needed to deliver this.
I must say, Llywydd, I forgot to answer a question earlier on about finance to the Member from Plaid with regard to the fact that there is £10 million this year, with a guaranteed £10 million next year, with potential for more if the programme develops into something that we feel is worthy of further investment.
Rwy'n ddiolchgar am gwestiynau'r Aelod, ond byddwn yn gofyn i'r Aelod am rywfaint o uchelgais, am rywfaint o frwdfrydedd, o ran y rhaglen ardderchog hon yr ydym yn ei lansio heddiw. Mae hyn yn—. Mae hyd yn oed y Ceidwadwyr wedi bod yn dweud wrthym ni heddiw ein bod ni'n gwneud gwaith da—dyna rywbeth i ryfeddu’n fawr ato. [Chwerthin.] Y ffaith amdani yw hyn, mae £10 miliwn ar arloesedd ar gyfer tai newydd o safon yn rhywbeth y dylem i gyd fod yn ei ddathlu, a rhoi gwleidyddiaeth bleidiol o'r neilltu. Byddaf yn mynd i'r afael â rhai o'r pwyntiau a gododd yr Aelod. Nid adeiladu tai gwael yr ydym yn ei wneud yma, yr ydym yn treialu gwahanol fathau o dai. Mae cyfran o risg i hynny, a bydd diwydrwydd dyladwy yn sgil yr holl brosiectau hynny. Bydd, fe fydd rhai yn well nag eraill. Ond rhaid derbyn y bydd rhai yn cael eu dwyn ymlaen ac i eraill—efallai iddo fod yn gyfle i ffynnu ond heb fod yn addas i'r amgylchedd y maen nhw ynddo.
O ran yr agenda sgiliau, rwyf wedi bod yn gweithio gyda Ken Skates a Julie James ynghylch sut beth fydd y llwybr cyflogadwyedd a'r cadwyni cyflenwi o ran y prosiectau yr ydym yn eu cyflwyno. Mae prinder cenedlaethol yn bodoli eisoes o ran rhai o'r sgiliau creiddiol hynny, y gwaith saer, plymio a sgiliau traddodiadol. Gellir tynnu rhai o'r rhain allan o'r dulliau traddodiadol s rhoi lle iddyn nhw yn y ffatri. Yr hyn a welsom—. Ymwelais â safle ddoe lle gwneir llawer o'r swyddi hyn yn fewnol, ac yn cael eu gollwng ar y safle— mae hi'n ffordd wych ac iach o ymdrin â busnes, ac mae ansawdd yr adeiladau hyn yn dda iawn wir.
O ran y dull partneriaeth, rydym wedi cael trafodaethau gydag awdurdodau lleol, Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig a’r Cyngor Benthycwyr Morgeisi am y ffactorau pwysig. Ac mae gofyn a fydd pobl yn talu am y rhain a sut y byddan nhw’n datblygu yn y dyfodol yn bethau yr ydym wedi croesawu trafodaeth yn eu cylch. Mae hyn i gyd yn ychwanegu cadernid i’r broses gwneud cynigion.
Mae caniatâd cynllunio yn fater diddorol. Gyda rhai o'r unedau modiwl hyn, yr hyn sydd wedi bod yn llwyddiannus yw bod rhai o'r safleoedd y byddwn yn eu defnyddio yn safleoedd garejys ar gyn safleoedd tir llwyd gan awdurdodau lleol. Felly, bydd yn fater o ddymchwel neu glirio'r tir yr oedd y garejys gwag yn sefyll arno ac yna ddefnyddio craen i gludo rhai unedau modiwl yno i fod yn gartrefi i bobl fyw ynddyn nhw. Felly, mae yna—. Gyda chaniatâd cynllunio cyfyngedig—. Felly, rydym wedi edrych ar gyfres o adnoddau sy’n angenrheidiol i gyflawni hyn.
Mae’n rhaid i mi ddweud, Llywydd, fy mod wedi anghofio ateb cwestiwn ar gyllid yn gynharach i'r Aelod o Blaid Cymru ynghylch y ffaith bod £10 miliwn eleni, a £10 miliwn gwarantedig y flwyddyn nesaf, gyda phosibilrwydd am ragor pe bai'r rhaglen yn datblygu i fod yn rhywbeth yr ystyriwn yn deilwng o fuddsoddiad pellach.
Thank you very much. If the next two speakers can ask questions and the Cabinet Secretary can answer them fairly quickly we’ll finish on time. So, it’s in your hands. Vikki Howells.
Diolch yn fawr iawn. Os gall y ddau siaradwr nesaf ofyn cwestiynau ac Ysgrifennydd y Cabinet eu hateb yn weddol gyflym, byddwn ni’n gorffen ar amser. Felly, mae yn eich dwylo chi. Vikki Howells.
Diolch, Dirprwy Llywydd, and thank you, Cabinet Secretary, for your statement today. It’s really positive to hear about the response to your call for bids, and I look forward to the release of the full list of successful applicants. I know you can’t share too many details yet, but it’s really good to hear about the inclusion of small-scale foundational businesses in this programme, which fits in perfectly with the Better Jobs, Closer to Home pilot and the references to supporting the foundational economy in ‘Our Valleys, Our Future’ and ‘Prosperity for All’. So, my first question is: to what extent did you prioritise bids from smaller, home-grown companies who employ local people and therefore return their profits to the local economy? And, secondly, I’m sure you’ll have heard the comments today from Community Housing Cymru about the flawed UK Government local housing allowance cap. How has this influenced your policy, especially in regard to those parts of Wales that may have been hardest hit, or may be hardest hit by the Department for Work and Pensions’s policy changes?
Diolch, Dirprwy Llywydd, a diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich datganiad heddiw. Mae'n beth gwirioneddol gadarnhaol i ni gael clywed am yr ymateb i'ch galwad am gynigion, ac edrychaf ymlaen at ryddhau rhestr lawn o’r ymgeiswyr llwyddiannus. Gwn na allwch chi rannu gormod o fanylion eto, ond mae'n wirioneddol hyfryd i glywed am gynnwys busnesau sefydliadol bach yn y rhaglen hon, sy'n cyd-fynd yn berffaith â'r peilot Gwell Swyddi, yn nes Adref a'r cyfeiriadau at gefnogi economi sefydliadol yn 'Ein Cymoedd, Ein Dyfodol' a 'Ffyniant i Bawb'. Felly, fy nghwestiwn cyntaf i yw hyn: i ba raddau yr oeddech chi'n blaenoriaethu cynigion gan gwmnïau cynhenid, llai o faint sy'n cyflogi pobl leol ac felly'n rhoi eu helw yn ôl i mewn i'r economi leol? Ac, yn ail, rwy'n siŵr y byddwch chi wedi clywed y sylwadau heddiw gan Gymuned Tai Cymru am y terfyn diffygiol ar lwfans tai lleol gan Lywodraeth y DU. Sut mae hyn wedi dylanwadu ar eich polisi chi, yn enwedig o ran y rhannau hynny o Gymru a allai fod wedi’i chael hi anodd iawn, neu a fydd yn ei chael hi’n anodd iawn oherwydd newidiadau polisi gan yr Adran Gwaith a Phensiynau?
I’m grateful for the Member’s question and thank her for her positive contribution. Two important points: the financing of this has been part of the business models that have been brought forward to us. We are trialling new examples of how, from investment to delivery of a model, that’s coming out. We’ve broken the traditional mould and we’re trying to break the myth of why we should do it like this. There is some risk in that, but we’re prepared to take that risk because we can deliver housing solutions quickly. In terms of the LHA point, the Member is absolutely right: there is a huge amount of people at risk because of welfare reform in the UK—the under-35s particularly. The sector is responding to that by the ability to create smaller units that are appropriate to live in. We are helping them. There will be some projects, when the Member sees the list, that, (1), she will be enthusiastic about, I believe, because of her constituency interest, but also the issue of the under-35s. There are some very specific projects around helping and supporting individuals in that space.
Rwy'n ddiolchgar am gwestiwn yr Aelod a diolch iddi am ei chyfraniad cadarnhaol. Dau bwynt pwysig: mae ariannu hyn wedi bod yn rhan o'r modelau busnes sydd wedi dod ger ein bron. Rydym yn treialu enghreifftiau newydd o sut, o fuddsoddi’r model i’w gyflwyno, y mae hynny’n dod ymlaen. Rydyn ni wedi torri'r mowld traddodiadol ac rydym yn ceisio torri ar y patrwm sy’n mynnu bod yn rhaid inni wneud pethau yn yr un ffordd. Mae yna rywfaint o risg yn hynny o beth, ond rydym yn barod i gymryd y risg honno oherwydd gallwn roi atebion cyflym o ran tai. O safbwynt y pwynt ar Awdurdodau Tai Lleol, mae'r Aelod yn llygad ei le: mae yna lawer iawn o bobl mewn perygl oherwydd diwygio’r wladwriaeth les yn y DU—y rhai dan 35 oed yn arbennig. Mae'r sector yn ymateb i hynny gyda’r gallu i greu unedau llai o faint sy'n addas i fyw ynddyn nhw. Rydym ni’n eu helpu nhw. Pan fydd yr Aelod yn gweld y rhestr, bydd rhai prosiectau y bydd hi’n (1), frwdfrydig yn eu cylch, rwy’n credu, oherwydd ei diddordeb yn ei hetholaeth, ond hefyd o ran mater y rhai dan 35 oed. Mae rhai prosiectau penodol iawn ynglŷn â helpu a chefnogi unigolion yn y bwlch hwnnw.
Thank you. And finally, Jeremy Miles.
Diolch. Ac yn olaf, Jeremy Miles.
Diolch, Dirprwy Llywydd. The statement that the Cabinet Secretary’s made is very welcome. In particular, I refer to the Homes as Power Stations project in my own constituency, which is a very exciting development. The future of this sector as a modular manufacturing sector in Wales will probably be characterised by a lot of small and medium-sized enterprise involvement that will require a specific approach in policy terms from the Government around procurement and around supply chain finance in particular. There needs to be a different way of financing some of the construction projects that don’t mean that SMEs have to carry stock on their books, which they can’t afford to do in the long term. So, I hope there’ll be an opportunity in the work that he does to explore some of those potential obstacles to make sure that we can grow that SME construction sector in the modular construction area in Wales.
Two observations I’d welcome from him, firstly in relation to the point he’s just made about small-scale homes and the impact on welfare and the welfare regime. Has he also considered the possibility of modular housing where it’s possible over the lifetime of a property to change the design of that property so that it’s available for different types of family unit over the lifetime of the property, which particularly can address some of the bedroom tax pressures? And does he also think that there is the potential here, given the focus he’s now giving on modular housing, to move towards a housing-first policy in relation to tackling homelessness generally?
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae croeso mawr i'r datganiad a wnaeth Ysgrifennydd y Cabinet. Yn benodol, rwy’n cyfeirio at y prosiect Cartrefi fel Gorsafoedd Pŵer yn fy etholaeth i fy hun, sy'n ddatblygiad cyffrous iawn. Mae'n debyg y bydd llawer o gyfraniad gan fentrau bach a chanolig i ddyfodol y sector hwn fel sector gweithgynhyrchu modiwlaidd yng Nghymru, a fydd yn gofyn am ddull penodol o weithredu o safbwynt polisi gan y Llywodraeth ar gaffael a chyllid y gadwyn gyflenwi yn benodol. Mae angen ffordd wahanol o ariannu rhai o'r prosiectau adeiladu nad yw’n golygu bod yn rhaid i BBaCh gadw stoc ar eu llyfrau, na allan nhw fforddio ei wneud yn y tymor hir. Felly, rwy'n gobeithio y bydd cyfle yn y gwaith y bydd yn ei wneud i archwilio rhai o'r rhwystrau posib hynny er mwyn sicrhau y gallwn feithrin y sector adeiladu BBaCh hwnnw ym maes adeiladu modiwlaidd yng Nghymru.
Byddwn i’n croesawu dau sylw ganddo, yn gyntaf o ran y pwynt y mae newydd ei wneud am gartrefi ar raddfa fechan ac effaith hynny ar les a’r wladwriaeth les. A yw hefyd wedi ystyried y posibilrwydd o dai modiwlaidd lle mae modd, dros oes yr eiddo, newid dyluniad yr eiddo hwnnw i fod yn addas ar gyfer gwahanol fathau o uned deuluol dros oes yr eiddo, a all fynd i'r afael yn arbennig â rhywfaint o'r pwysau sydd ynghlwm â threth yr ystafell wely? Ac a yw hefyd yn credu bod y potensial yma, o ystyried y pwyslais y mae bellach yn ei roi ar dai modiwlaidd, i symud tuag at bolisi tai yn gyntaf o ran mynd i'r afael â digartrefedd yn gyffredinol?
Really important questions raised by the Member. The Member will be aware from the statement that we issued a bidding programme around the property development fund for SMEs across Wales, which is now £30 million for giving financial fluidity to the programme. Some of the developments that we are taking forward are box-based solutions, so movable walls and doors so it works for today and we can change it tomorrow. Again, it’s a clever innovation by housing associations who have thought about this clever opportunity, and we hope that we’ve been able to support them in the development of the schemes that we’re taking forward.
What if today’s the start of something that changes and breaks the model of traditional house development, home development, because in Wales we can be clever and we are being clever with the projects that have come forward? For me, and even David Melding—an exciting day for Wales and exciting day for housing across Wales, and we should celebrate the fact that £10 million today is available for projects that will be seen across all of our constituencies, delivering for people who are in need.
Mae cwestiynau gwirioneddol bwysig wedi’u codi gan yr Aelod. Bydd yr Aelod yn ymwybodol o'r datganiad ein bod wedi cyhoeddi rhaglen geisiadau o gwmpas y gronfa datblygu eiddo i fusnesau bach a chanolig ledled Cymru, sydd bellach yn £30 miliwn, er mwyn rhoi arian parod i'r rhaglen. Mae rhai o'r datblygiadau yr ydym yn eu cyflwyno yn atebion ar sail bocs. Bydd waliau a drysau y gellir eu symud, ac felly mae'n addas at heddiw a gallwn ei newid yfory. Eto, mae'n ddyfais newydd glyfar gan gymdeithasau tai sydd wedi meddwl am y cyfle clyfar hwn, a gobeithio ein bod wedi gallu eu cefnogi nhw wrth ddatblygu'r cynlluniau yr ydym yn eu cyflwyno.
Tybed a fyddwn ni heddiw yn dechrau rhywbeth sy'n newid ac yn torri'r model o ddatblygiad tai, datblygiad cartrefi traddodiadol, oherwydd ein bod ni yng Nghymru yn gallu bod yn glyfar a'n bod ni’n glyfar gyda'r prosiectau sydd wedi’u cyflwyno? I mi, ac i David Melding hyd yn oed—diwrnod cyffrous i Gymru a diwrnod cyffrous ar gyfer tai ledled Cymru. Dylem ddathlu'r ffaith bod £10 miliwn ar gael heddiw ar gyfer prosiectau a fydd i’w gweld ar draws ein holl etholaethau, ac yn darparu ar gyfer pobl sydd mewn angen.
Thank you very much, Cabinet Secretary.
Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet.
Item 6 on our agenda this afternoon is a statement by the First Minister on the update on the Brexit negotiations, and I call on the First Minister to make the statement—Carwyn Jones.
Datganiad gan y Prif Weinidog am y diweddariad am drafodaethau Brexit yw Eitem 6 ar ein hagenda y prynhawn yma, a galwaf ar y Prif Weinidog i wneud y datganiad—Carwyn Jones.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Hoffwn wneud datganiad ar y datblygiadau diweddar ynglŷn â phenderfyniad y Deyrnas Unedig i adael yr Undeb Ewropeaidd.
Thank you, Deputy Presiding Officer. I’d like to make a statement on recent developments with regard to the UK’s decision to leave the European Union.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
In my written statement earlier today, I reported on recent meetings with the UK Government, including last week’s Joint Ministerial Committee (European negotiations), which was attended by the Cabinet Secretary for Finance and Local Government. From that, Members will have seen that there is at last some indication that the UK Government realises it needs to work far more closely with the devolved administrations on these vital issues. We secured an assurance that we would be more fully involved in the development of future policy positions when the negotiations move into the second phase of detailed discussions on our future relationship with the EU.
Llywydd, I have to say, though, that this would not be difficult, given the way in which papers on vital issues such as customs arrangements, the Ireland-Northern Ireland border, and even the largely devolved policies of research and development were published without any input from the Welsh Government. Moreover, on the constitutional implications of Brexit within the UK and the crucial issue of providing legal certainty as we leave the EU, we appear to have seen a significant shift in the UK Government’s position. In line with the ideas we set out in July, we have agreed with the Scottish and UK Governments the principles that should underpin common frameworks that could be developed jointly between administrations for areas where co-operation or common standards are needed when EU frameworks cease to operate. I have published these principles for Members via a written statement. Work to take this forward is now under way and I look forward to this Assembly having the opportunity to scrutinise future joint arrangements.
While it’s far too early to conclude that the UK Government will address our fundamental concerns on the EU withdrawal Bill, it is clear that they do at least recognise the seriousness of the issues we’ve raised and the breadth of support within the UK Parliament for the amendments that we, together with the Scottish Government, have proposed. As a Government, we are absolutely clear that we will not recommend that this Assembly gives its consent to the legislation unless and until there are meaningful amendments on two fronts: firstly to remove the imposition of new restrictions on the legislative competence of the Assembly; and, second, to ensure that UK Ministers must consult us before making any changes to legislation within devolved competence, however technical. That is the bare minimum. Concurrent use of those powers for us is the preferred outcome. To use a rather hackneyed phrase, the ball is now in their court.
If we’ve seen some positive developments in terms of the domestic agenda, I see less reason to be optimistic over the negotiations with EU-27. Last week, the European Council met to consider whether sufficient progress had been made to proceed to the second phase of negotiations. Regrettably, they concluded that more work still has to be done on the terms of the UK’s exit from the EU before negotiations can commence on the long-term relationship and the vital question of transitional arrangements. In the view of our EU partners, the UK Government has not given sufficient clarity on how to protect the rights of EU nationals in the UK or how to resolve the complex issues arising from the Northern Ireland land border, nor on the financial terms on which the UK should leave. That’s deeply worrying and it’s a failure of policy and political leadership.
What would we have said if we’d been told on 30 June last year that 16 months later, and less than 18 months before we will leave the EU by default even if no agreement is reached, we would have not even started negotiating the terms of our future relationship with the EU? Of course, the issue of how to disentangle the hugely complex nexus of ties that have bound us together with our closest neighbours for more than 40 years was always going to be highly complex. But on citizens’ rights, we argued from day 1 that the UK Government could and should have made a generous and unilateral offer to secure the existing rights of all EU citizens who have chosen to live and work in the UK for the future. It’s not too late to do so now. It’s not just a moral issue—EU nationals in Wales make a valuable contribution to our businesses, our public services and our society, and we can ill afford to lose them. It would have been a gesture that the EU, I believe, would have had to reciprocate.
In terms of the Ireland-Northern Ireland border, it’s become increasingly clear that a so-called soft border can only be maintained if we continue to work within a customs union with the EU. And, again, the choice here should be clear-cut. The UK Government has presented no evidence at all to justify its assumption that the economic advantages of moving away from a customs union, seduced by the prospect of hypothetical new free trade agreements, would compensate for the disadvantages of erecting new barriers to the free and frictionless flow of trade to our biggest market.
And while it would clearly be wrong to sell UK taxpayers’ short in terms of any financial settlement, we need to recognise two things: firstly, that the potential for economic damage from no deal would make any loss to the Exchequer from a one-off payment recognising our liabilities pale into insignificance; and, secondly, that we have moral and political responsibilities to honour commitments made with our agreement as a member state. If we cannot fulfil those agreements, what hope is there that people will trust us to do so in the future? I ask Members here to think how we would react if the European Commission notified us that the structural fund operational programmes in Wales, agreed with them after years of development and negotiation, were going to be drastically cut back because of a decision taken in another member state, which the rest of the EU had had no opportunity to influence. To the prospect of five or six more years of funding for apprenticeships, for crucial infrastructure like the metro, for support to harness the potential of our universities to apply research to the real-world economy, which we believed was secure, how would we react to that being snatched away?
The failure to ensure sufficient progress on these issues by the time of the October European Council is a critical one. While the UK Government has, at long last, accepted the need, which we have advocated since the referendum, for a transition period to provide an element of economic certainty, businesses and business organisations are telling us that they need to take critical investment decisions right now. There really is no time to lose. Don’t take my word for it: ask the Confederation of British Industry.
Llywydd, last week I was attacked for saying that ‘no deal’ was unthinkable and that it was impossible to mitigate the effects of such a disastrous conclusion to the negotiations with the EU-27. Let me quote, then, a few of the examples of expert organisations’ warnings of the impact of ‘no deal’ published in just the last month: the BMA says it would,
‘remove the guarantee of consistent and timely access to radioisotopes’,
which are
‘vital...for the treatment of cancer… potentially resulting in delays in diagnosis and cancelled operations for patients’.
The British Airline Pilots Association says,
‘UK airlines could find they have to stop flying—it’s that serious’.
The British Retail Consortium says reverting to WTO tariffs might mean UK shoppers paying up to a third more for everyday food items, with the price of cheese up 30 per cent and tomatoes up nearly 20 per cent, while the introduction of customs controls with little notice would create,
‘enormous disruption and have a potential impact on the availability of food on the shelves’.
The Freight Transport Association says a cliff-edge solution would,
‘send costly shockwaves through EU trade flows and supply chains’.
The Agriculture and Horticulture Development Board models a fortress UK scenario where we trade on WTO terms, which would render upland farms economically unsustainable. And the leading Dutch bank, Rabobank, estimates that ‘no deal’ could lead to a level of GDP 18 per cent lower in 2030 than it would have been had we remained in the EU.
So, it’s clear to me that a disorderly Brexit would take decades to recover from, and also would lead to chaos and damage to our economy, our social fabric and our security. So, how do we prevent this outcome? Well, preventing this outcome, not preparing contingency plans for it, is what we should be doing, and what we are doing. To do otherwise would be like a passenger on the Titanic who, seeing the iceberg straight ahead, goes below to find his or her lifejacket and to pack his or her bags, rather than rushing to the bridge and hammering on the door in a desperate attempt to alert the captain to the disaster ahead—we need to alert people to what lies ahead.
So, I repeat what I said last week: ‘no deal’ cannot be an option. However difficult—and I don’t underestimate the difficulties—the UK Government must do absolutely everything in its power to reach a position on the terms of exit, so that the December European Council will move negotiations into the second phase and very rapidly thereafter conclude agreement on a transition phase of at least two years. Our offer to support and contribute to the negotiations remains, and, Llywydd, we continue to press at every opportunity to ensure the interests of Wales are taken into proper account.
Yn fy natganiad ysgrifenedig yn gynharach heddiw, soniais am gyfarfodydd diweddar â Llywodraeth y DU, gan gynnwys y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau’r UE) yr wythnos ddiwethaf, lle’r oedd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol yn bresennol. O hynny, bydd yr Aelodau wedi gweld bod rhyw awgrym o’r diwedd bod Llywodraeth y DU yn sylweddoli bod angen iddynt weithio'n llawer agosach gyda'r gweinyddiaethau datganoledig ar y materion hanfodol hyn. Cawsom sicrwydd y byddem yn cael ein cynnwys yn llawnach yn natblygiad safbwyntiau polisi yn y dyfodol pan fydd y trafodaethau'n symud i ail gam trafodaethau manwl am ein perthynas â'r UE yn y dyfodol.
Fodd bynnag, mae'n rhaid imi ddweud, Llywydd, na fyddai hyn yn anodd, o ystyried y ffordd y cyhoeddwyd papurau ar faterion hanfodol fel trefniadau tollau, ffin Iwerddon-Gogledd Iwerddon, a hyd yn oed bolisïau datganoledig ymchwil a datblygu heb ddim mewnbwn gan Lywodraeth Cymru. At hynny, o ran goblygiadau cyfansoddiadol Brexit o fewn y DU a'r mater hollbwysig o ddarparu sicrwydd cyfreithiol wrth inni adael yr UE, mae’n ymddangos ein bod wedi gweld newid sylweddol yn safbwynt Llywodraeth y DU. Yn unol â'r syniadau a nodwyd gennym ym mis Gorffennaf, rydym wedi cytuno â Llywodraethau’r Alban a'r DU ar yr egwyddorion a ddylai fod yn sail i fframweithiau cyffredin y gellid eu datblygu ar y cyd rhwng gweinyddiaethau ar gyfer meysydd lle mae angen cydweithrediad neu safonau cyffredin pan nad yw fframweithiau'r UE ar waith mwyach. Rwyf wedi cyhoeddi'r egwyddorion hyn i’r Aelodau mewn datganiad ysgrifenedig. Mae gwaith i ddatblygu hyn ar y gweill nawr ac rwy’n edrych ymlaen at weld y Cynulliad hwn yn cael cyfle i graffu ar drefniadau ar y cyd yn y dyfodol.
Er ei bod hi'n llawer rhy gynnar i ddod i'r casgliad y bydd Llywodraeth y DU yn tawelu ein pryderon sylfaenol am y Bil tynnu'n ôl o’r Undeb Ewropeaidd, mae'n amlwg eu bod o leiaf yn cydnabod difrifoldeb y materion a godwyd gennym ac ehangder y gefnogaeth yn Senedd y DU i’r gwelliannau yr ydym ni, ynghyd â Llywodraeth yr Alban, wedi eu cynnig. Fel Llywodraeth, rydym yn gwbl glir na fyddwn yn argymell bod y Cynulliad hwn yn rhoi eu caniatâd i'r ddeddfwriaeth oni bai a hyd nes y bydd diwygiadau ystyrlon mewn dau faes: yn gyntaf i ddileu’r cyfyngiadau newydd a osodwyd ar gymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad; ac, yn ail, i sicrhau bod rhaid i Weinidogion y DU ymgynghori â ni cyn gwneud unrhyw newidiadau i ddeddfwriaeth o fewn cymhwysedd datganoledig, pa mor dechnegol bynnag a fydd. Dyna'r lleiaf un sydd ei angen. Defnyddio'r pwerau hynny yn gydamserol yw'r canlyniad a fyddai orau gennym ni. I ddefnyddio ymadrodd braidd yn ystrydebol, mae'r bêl yn awr yn eu cwrt nhw.
Os ydym wedi gweld rhai datblygiadau cadarnhaol o ran yr agenda ddomestig, nid wyf yn gweld cymaint o le i fod yn optimistaidd ynglŷn â’r trafodaethau â’r UE-27. Yr wythnos diwethaf, cyfarfu'r Cyngor Ewropeaidd i ystyried a oedd cynnydd digonol wedi'i wneud i symud ymlaen i ail gam y trafodaethau. Yn anffodus, daethant i'r casgliad bod angen mwy o waith o hyd ar delerau’r DU i ymadael â'r Undeb Ewropeaidd cyn y gall trafodaethau ddechrau am y berthynas hirdymor a’r cwestiwn hanfodol am drefniadau trosiannol. Ym marn ein partneriaid yn yr UE, nid yw Llywodraeth y DU wedi rhoi digon o eglurder ynghylch sut i amddiffyn hawliau dinasyddion yr UE yn y DU na sut i ddatrys y problemau cymhleth a achosir gan ffin dir Gogledd Iwerddon, nac ynghylch y telerau ariannol ar gyfer ymadawiad y DU. Mae hynny'n bryder mawr ac mae'n fethiant o ran polisi ac arweiniad gwleidyddol.
Beth fydden ni wedi'i ddweud pe baem wedi cael gwybod ar 30 Mehefin y llynedd, 16 mis yn ddiweddarach, a lai na 18 mis cyn inni adael yr UE yn ddiofyn hyd yn oed os na cheir cytundeb, na fydden ni hyd yn oed wedi dechrau trafod telerau ein perthynas â'r UE yn y dyfodol? Wrth gwrs, roedd sut i ddatrys y cymysgedd cymhleth iawn o gysylltiadau sydd wedi ein rhwymo ni ynghyd â'n cymdogion agosaf ers dros 40 mlynedd wastad yn mynd i fod yn gymhleth iawn. Ond o ran hawliau dinasyddion, rydym wedi dadlau ers diwrnod 1 y gallai, ac y dylai, Llywodraeth y DU fod wedi gwneud cynnig hael ac unochrog i sicrhau hawliau presennol yr holl ddinasyddion o’r UE sydd wedi dewis byw a gweithio yn y DU ar gyfer y dyfodol. Nid yw'n rhy hwyr i wneud hynny nawr. Nid mater moesol yn unig yw hwn—mae dinasyddion yr UE yng Nghymru yn gwneud cyfraniad gwerthfawr i'n busnesau, ein gwasanaethau cyhoeddus a'n cymdeithas, ac ni allwn fforddio eu colli. Byddai wedi bod yn symudiad y byddai'r UE, rwy’n credu, wedi gorfod gweithredu yn yr un modd.
O ran ffin Iwerddon-Gogledd Iwerddon, mae wedi dod yn gynyddol glir na ellir cynnal ffin feddal, fel y’i gelwir, oni bai ein bod yn parhau i weithio o fewn undeb tollau gyda'r UE. Ac, eto, dylai'r dewis yma fod yn glir. Nid yw Llywodraeth y DU wedi cyflwyno dim tystiolaeth o gwbl i gyfiawnhau eu tybiaeth y byddai manteision economaidd symud oddi wrth undebau tollau, wedi’u hudo gan y posibilrwydd o gytundebau masnach rydd newydd, yn gwneud iawn am yr anfanteision o godi rhwystrau newydd i lif masnach rydd a dilyffethair i'n marchnad fwyaf.
Ac er ei bod yn amlwg na ddylid rhoi setliad ariannol gwael i drethdalwyr y DU, mae angen inni gydnabod dau beth: yn gyntaf, y byddai'r difrod economaidd a allai ddigwydd os na chaiff bargen ei tharo’n gwneud i unrhyw golled i'r Trysorlys oherwydd taliad untro i gydnabod ein rhwymedigaethau ymddangos yn gwbl bitw; ac, yn ail, bod gennym gyfrifoldebau moesol a gwleidyddol i anrhydeddu ymrwymiadau a wnaethpwyd gyda'n cytundeb fel aelod-wladwriaeth. Os na allwn gyflawni'r cytundebau hynny, pa obaith sydd y bydd pobl yn ymddiried ynom i wneud hynny yn y dyfodol? Gofynnaf i'r Aelodau yma feddwl sut y byddem yn ymateb pe bai’r Comisiwn Ewropeaidd yn rhoi gwybod inni y byddai rhaglenni gweithredol y gronfa strwythurol yng Nghymru, y cytunwyd arnynt â nhw ar ôl blynyddoedd o ddatblygu a thrafod, yn cael eu torri'n sylweddol oherwydd penderfyniad a wnaethpwyd mewn aelod-wladwriaeth arall, heb i weddill yr UE gael cyfle i ddylanwadu arno. Y posibilrwydd o bump neu chwe blynedd arall o arian ar gyfer prentisiaethau, ar gyfer seilwaith hanfodol fel y metro, i gynorthwyo i harneisio potensial ein prifysgolion i gymhwyso ymchwil i economi’r byd go iawn, a ninnau wedi credu ei fod yn ddiogel, sut y byddem yn ymateb pe bai hynny’n cael ei gipio i ffwrdd?
Mae'r methiant i sicrhau cynnydd digonol ar y materion hyn erbyn Cyngor Ewropeaidd mis Hydref yn un allweddol. Er bod Llywodraeth y DU, o’r diwedd, wedi derbyn yr angen, fel yr ydym wedi ei argymell ers y refferendwm, am gyfnod pontio i ddarparu elfen o sicrwydd economaidd, mae busnesau a sefydliadau busnes yn dweud wrthym fod angen iddynt wneud penderfyniadau buddsoddi allweddol nawr. Nid oes amser i’w golli o gwbl. Nid dim ond fi sy’n dweud hyn: gofynnwch i Gydffederasiwn Diwydiant Prydain.
Llywydd, yr wythnos ddiwethaf, ymosododd rhywun arnaf am ddweud bod 'dim bargen' yn annychmygadwy a’i bod yn amhosibl lliniaru effeithiau canlyniad mor drychinebus i'r trafodaethau gyda'r UE-27. Dewch imi ddyfynnu, felly, rhai o'r enghreifftiau o rybuddion sefydliadau arbenigol am effaith 'dim bargen' a gyhoeddwyd yn y mis diwethaf yn unig: mae Cymdeithas Feddygol Prydain yn dweud y byddai,
‘yn dileu'r warant o ddarpariaeth radioisotopau gyson a phrydlon’,
sydd
‘yn hanfodol...i drin canser... o bosibl yn arwain at oedi cyn rhoi diagnosis a chanslo llawdriniaeth i gleifion’.
Meddai Cymdeithas Peilotiaid Awyrennau Prydain,
‘Gallai cwmnïau awyrennau yn y DU orfod rhoi'r gorau i hedfan—mae mor ddifrifol â hynny’.
Mae Consortiwm Manwerthu Prydain yn dweud y gallai dychwelyd at dariffau Sefydliad Masnach y Byd olygu bod siopwyr yn y DU yn talu hyd at draean yn fwy am eitemau bwyd bob dydd, gyda phris caws yn cynyddu 30 y cant a thomatos yn cynyddu bron i 20 y cant, ac y byddai cyflwyno rheolaethau tollau heb fawr o rybudd yn creu,
‘tarfu aruthrol ac yn cael effaith bosibl ar y bwyd sydd ar gael ar y silffoedd’.
Mae'r Sefydliad Trafnidiaeth Cludo Nwyddau yn dweud y byddai datrysiad ymyl dibyn,
yn anfon siociau costus drwy lifoedd masnach a chadwyni cyflenwi'r UE.
Mae'r Bwrdd Datblygu Amaethyddiaeth a Garddwriaeth yn modelu senario cadarnle’r DU lle rydym yn masnachu ar delerau Sefydliad Masnach y Byd, a fyddai'n golygu bod ffermydd ucheldir yn anghynaladwy yn economaidd. Ac mae prif fanc yr Iseldiroedd, Rabobank, yn amcangyfrif y gallai ‘dim bargen’ arwain at lefel cynnyrch domestig gros sydd 18 y cant yn is yn 2030 nag y byddai pe byddem wedi aros yn yr UE.
Felly, mae'n amlwg i mi y byddai’n cymryd degawdau i wneud iawn am Brexit anhrefnus, ac y byddai hefyd yn arwain at anhrefn a niwed i'n heconomi, ein ffabrig cymdeithasol a'n diogelwch. Felly, sut ydym ni'n atal y canlyniad hwn? Wel, atal y canlyniad hwn, nid paratoi cynlluniau wrth gefn ar ei gyfer, yw’r hyn y dylem fod yn ei wneud, a'r hyn yr ydym yn ei wneud. Byddai gwneud fel arall fel teithiwr ar y Titanic sydd, wrth weld y mynydd iâ yn syth o’i flaen, yn mynd islaw i ddod o hyd i’w siaced achub a phacio ei fagiau, yn hytrach na rhuthro i'r bont a churo ar y drws mewn ymgais daer i rybuddio'r capten am y trychineb sydd o’i flaen—mae angen inni rybuddio pobl am yr hyn sydd o'n blaenau.
Felly, rwy’n ailadrodd yr hyn a ddywedais yr wythnos diwethaf: ni all ‘dim bargen’ fod yn opsiwn. Pa mor anodd bynnag—ac nid wyf yn tanbrisio'r anawsterau—mae'n rhaid i Lywodraeth y DU wneud popeth yn eu pŵer i ffurfio safbwynt am y telerau ymadael, fel y bydd Cyngor Ewropeaidd mis Rhagfyr yn symud trafodaethau i'r ail gam ac yn gyflym iawn wedi hynny yn cyrraedd cytundeb am gyfnod pontio o ddwy flynedd o leiaf. Mae ein cynnig i gefnogi’r trafodaethau a chyfrannu atynt yn dal i sefyll, a, Llywydd, rydym yn parhau i bwyso ar bob cyfle i sicrhau bod buddiannau Cymru yn cael eu hystyried yn iawn.
Notwithstanding the fact that the First Minister has the last word and has a habit of using it, I can’t resist using the statement by Churchill about Prime Minister Neville Chamberlain—that he, I quote:
‘looked at foreign affairs through the wrong end of a municipal drainpipe’.
I can’t also avoid the Churchillian edicts, which went along the lines of,
‘Don’t argue about difficulties. The difficulties will argue for themselves’.
You referred to the Joint Ministerial Committee (European negotiations) on 16 October, attended by the Cabinet Secretary for Finance and Local Government. The joint communiqué issued following that meeting concluded that,
‘Ministers noted the positive progress being made on consideration of common frameworks’.
Should we therefore not be celebrating the fact that, as this said, agreement has been reached between the UK Government and devolved administrations on the principles that will underpin the process of bringing back powers from the EU to the UK, and underpin the development of common UK frameworks jointly between the four UK administrations, where co-operation and common standards—your words—are needed when EU frameworks cease to apply in the UK? In that context, also, could you tell us whether there’s been any discussion yet, or whether you’re aware of any discussion yet, regarding proposals for adjudication applying to those agreed common frameworks?
You referred to the European Council meeting last week. Why will you not acknowledge that the two sides—I don’t like using ‘sides’, because, of course, we’re all friends and neighbours—are now within touching distance of a deal on citizens’ rights, that they agree there must be no physical infrastructure on the Irish border and that the common travel area must continue, and that the Prime Minister’s Florence speech has given further impetus to discussions over the financial settlement and implementation period? I will resist asking what policies, apparently somewhat confused, your colleagues in the UK Parliament have on this in terms of the customs union, single market, free movement and second referendum, because I’m as confused as everybody else about that.
Is it not the case that, following last week’s European Council meeting, the European Council President, Donald Tusk, said, quote,
‘Reports that Brexit talks between Britain and the EU are deadlocked have been "exaggerated" ’.
Is it not the case that leaders of the remaining 27 EU member states told the UK there had been progress in the talks, and that they have given the green light for preparations to begin the second phase of Brexit talks, beginning with trade, paving the way for the possible start of formal talks on the future EU-UK trade relationship in December? Is it not a fact that the German Chancellor Angela Merkel, following those talks, said there are hopeful signs that they will plan for a December start to trade discussions with Britain, and she said we’re going to achieve ‘a good result’, there will be a good outcome? Why can’t you join that positive approach if you want a good outcome? Because your repeated diatribes on this issue keep fighting the messages of the referendum, despite your claim to accept them rather than allying yourself with the rabble opposite in opposing everything to do with this.
You referred to the EU withdrawal Bill. Whilst we share with you concern regarding restrictions on the legislative competence of this Assembly and accept the logic of UK Ministers consulting with us before making any changes to legislation with devolved competence, do you recognise that the UK Government approach taken was based on feedback they’d received from UK and Welsh industry and this was designed to be on the side of a strong economy? Perhaps you can tell us what Ford in Bridgend say about this, because I know what they’ve told the UK Government. The European withdrawal Bill is designed to provide the maximum possible certainty and continuity to businesses, employees and consumers across the whole UK that they will not be subject to unexpected changes and ensure the statute book is able to function on the day after we leave the EU. Will you confirm that you share that goal, albeit you have certain conditions that you still wish to be met?
You referred to ‘no deal’ not being an option, but will you recognise that, although some people may hold to that goal of a ‘no deal’, for most people this was a negotiating strategy and the fact—[Interruption.]—the fact that the popularity of the ‘no deal’ option amongst the UK population has driven a change in emphasis from many leading voices in the EU might have actually proved that the strategy worked? Where it is in everyone’s interests to secure a good deal, for both the UK and our friends and neighbours in the EU, while planning for all outcomes is the responsible approach, the UK Government believes that getting a good outcome, one that works for the peoples and businesses of the UK and for those in the EU is by far the most likely outcome. Need we ask why you, therefore, failed to acknowledge in your statement that both the Prime Minister and David Davis have consistently said that we want to see a full and comprehensive agreement with the EU retaining an open and free trading area across the European continent? [Interruption.] For them, it’s not even glass half full or half empty, it’s glass completely empty on a permanent, it seems, basis. You state that a soft Ireland-Northern Ireland border can only be maintained if we continue to work within a customs union within the EU.
Er gwaethaf y ffaith mai’r Prif Weinidog sy’n cael y gair olaf a bod ganddo arfer o'i ddefnyddio, ni allaf beidio â defnyddio datganiad Churchill am y Prif Weinidog Neville Chamberlain—ei fod, ac rwy’n dyfynnu:
‘yn edrych ar faterion tramor drwy ben anghywir pibell ddraen drefol’.
Ni allaf ychwaith osgoi cyhoeddeb Churchill, rhywbeth tebyg i,
‘Peidiwch â dadlau am anawsterau. Gwnaiff yr anawsterau ddadlau drostynt eu hunain’.
Gwnaethoch sôn am y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau’r UE) ar 16 Hydref, lle’r oedd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol yn bresennol. Casgliad y cyd-gyhoeddiad a wnaethpwyd ar ôl y cyfarfod hwnnw oedd,
‘Nododd y Gweinidogion y cynnydd cadarnhaol sy’n cael ei wneud o ran ystyried fframweithiau cyffredin’.
Felly, oni ddylem fod yn dathlu'r ffaith, fel y dywedodd hyn, bod cytundeb wedi'i gyrraedd rhwng Llywodraeth y DU a gweinyddiaethau datganoledig ynglŷn â’r egwyddorion a fydd yn sail i'r broses o ddwyn pwerau yn ôl o'r UE i'r DU, ac yn sail i ddatblygu fframweithiau cyffredin i’r DU ar y cyd rhwng pedair gweinyddiaeth y DU, lle mae angen cydweithrediad a safonau cyffredin—eich geiriau chi—pan na fydd fframweithiau'r UE yn berthnasol mwyach i’r DU? Yn y cyd-destun hwnnw, hefyd, a allech chi ddweud wrthym a fu unrhyw drafodaeth eto, neu a ydych chi’n ymwybodol o unrhyw drafodaeth eto, ynghylch cynigion ar gyfer dyfarnu sy'n berthnasol i'r fframweithiau cyffredin hynny y cytunwyd arnynt?
Gwnaethoch sôn am gyfarfod y Cyngor Ewropeaidd yr wythnos diwethaf. Pam na wnewch gydnabod bod y ddwy ochr—nid wyf yn hoffi defnyddio 'ochr', oherwydd, wrth gwrs, rydym ni i gyd yn ffrindiau ac yn gymdogion—nawr o fewn pellter cyffwrdd i fargen ar hawliau dinasyddion, eu bod yn cytuno bod rhaid osgoi unrhyw seilwaith ffisegol ar y ffin yn Iwerddon a bod rhaid i'r ardal deithio gyffredin barhau, a bod araith y Prif Weinidog yn Florence wedi rhoi mwy o ysgogiad i drafodaethau am y setliad ariannol a'r cyfnod i’w roi ar waith? Rwy’n mynd i wrthsefyll y demtasiwn i ofyn pa bolisïau, sydd yn ôl pob tebyg yn ddryslyd, sydd gan eich cydweithwyr yn Senedd y DU ar hyn o ran yr undeb tollau, y farchnad sengl, symudiad rhydd ac ail refferendwm, oherwydd rwyf mor ddryslyd â phawb arall am hynny.
Onid yw'n wir, ar ôl cyfarfod y Cyngor Ewropeaidd yr wythnos diwethaf, bod Llywydd y Cyngor Ewropeaidd, Donald Tusk, wedi dweud, rwy’n dyfynnu,
‘Mae adroddiadau bod sgyrsiau am Brexit rhwng Prydain a'r UE wedi pallu wedi’u "gorliwio".
Onid yw'n wir bod arweinwyr 27 aelod-wladwriaeth arall yr UE wedi dweud wrth y DU bod cynnydd wedi bod yn y trafodaethau, a'u bod wedi rhoi'r golau gwyrdd i ddechrau paratoadau am ail gam sgyrsiau Brexit, gan ddechrau â masnach, i glirio’r ffordd i ddechrau trafodaethau ffurfiol o bosibl am berthynas fasnach yr UE â’r DU yn y dyfodol ym mis Rhagfyr? Onid yw'n ffaith bod Canghellor yr Almaen Angela Merkel, ar ôl y trafodaethau hynny, wedi dweud bod arwyddion gobeithiol y byddant yn cynllunio ar gyfer dechrau trafodaethau â Phrydain am fasnachu ym mis Rhagfyr, a’i bod wedi dweud ein bod yn mynd i gyflawni 'canlyniad da', y bydd canlyniad da? Pam na allwch chi ymuno â'r ymagwedd gadarnhaol honno os ydych chi eisiau canlyniad da? Oherwydd mae eich ymosodiadau ailadroddus ynglŷn â’r mater hwn yn parhau i ymladd negeseuon y refferendwm, er i chi honni eich bod yn eu derbyn yn hytrach nag uno â’r giwed gyferbyn i wrthwynebu popeth sy’n ymwneud â hyn.
Gwnaethoch sôn am y Bil ymadael â’r UE. Er ein bod yn rhannu eich pryder ynghylch cyfyngiadau ar gymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad hwn ac yn derbyn y rhesymeg y dylai Gweinidogion y DU ymgynghori â ni cyn gwneud unrhyw newidiadau i ddeddfwriaeth â chymhwysedd datganoledig, a ydych chi'n cydnabod bod ymagwedd Llywodraeth y DU yn seiliedig ar adborth yr oeddent wedi’i gael gan ddiwydiant yn y DU a Chymru ac mai bwriad hyn oedd bod ar ochr economi gref? Efallai y gallwch ddweud wrthym beth mae Ford ym Mhen-y-bont ar Ogwr yn ei ddweud am hyn, oherwydd rwy’n gwybod beth maen nhw wedi'i ddweud wrth Lywodraeth y DU. Bwriad y Bil ymadael Ewropeaidd yw darparu cymaint â phosibl o sicrwydd a pharhad i fusnesau, gweithwyr a defnyddwyr ledled y DU na fyddant yn wynebu newidiadau annisgwyl a sicrhau bod y llyfr statud yn gallu gweithredu ar y diwrnod ar ôl inni adael yr UE. A wnewch chi gadarnhau eich bod chi'n rhannu'r nod hwnnw, er bod gennych chi amodau penodol o hyd yr hoffech iddynt gael eu bodloni?
Gwnaethoch ddweud nad yw 'dim bargen' yn opsiwn, ond a wnewch chi gydnabod, er y bydd rhai pobl yn cofio’r nod hwnnw o 'ddim bargen', mai strategaeth negodi oedd hyn i'r rhan fwyaf o bobl a bod y ffaith—[Torri ar draws.]—y ffaith bod poblogrwydd yr opsiwn 'dim bargen' ymhlith poblogaeth y DU wedi arwain at newid pwyslais gan lawer o leisiau blaenllaw yn yr UE o bosibl wedi profi bod y strategaeth yn gweithio? Mae er budd i bawb sicrhau bargen dda, i’r DU ac i'n ffrindiau a'n cymdogion yn yr UE, ac er mai cynllunio ar gyfer pob canlyniad yw'r dull cyfrifol, mae Llywodraeth y DU yn credu mai cael canlyniad da, un sy'n gweithio i bobl a busnesau'r DU ac i’r rheini yn yr UE yw'r canlyniad mwyaf tebygol o bell. A oes angen inni ofyn pam na wnaethoch, felly, gydnabod yn eich datganiad bod y Prif Weinidog a David Davis wedi dweud yn gyson ein bod am weld cytundeb llawn a chynhwysfawr gyda'r UE gan gadw ardal fasnachu agored a rhydd ar draws cyfandir Ewrop? [Torri ar draws.] Iddyn nhw, nid yw’r gwydr yn hanner llawn nac yn hanner gwag; mae'n ymddangos bod y gwydr yn hollol wag yn barhaol. Rydych yn dweud mai’r unig ffordd o gadw ffin feddal Iwerddon-Gogledd Iwerddon yw drwy barhau i weithio mewn undeb tollau o fewn yr UE.
I do need to hear the questions, and I think the First Minister needs to hear the questions, and I’m sure they’re coming to an end soon, sometime. [Assembly Members: ‘Hear, hear.’]
Mae angen imi glywed y cwestiynau, ac rwy’n meddwl bod angen i'r Prif Weinidog glywed y cwestiynau, ac rwy'n siŵr eu bod yn dod i ben yn fuan, rywbryd. [Aelodau'r Cynulliad: ‘Clywch, clywch.’]
Why do you consistently rubbish and play down the technological eManifest solutions that HMRC have been working on now for 18 months and which apply between Canada, the US and countless borders across the world? If they can do it, then why do you think we can’t?
Finally—[Assembly Members: ‘Hurrah.’] They don’t like it up ’em, do they? Finally, why have you rejected the invitation—
Pam yr ydych chi'n gyson yn dilorni ac yn diystyru’r datrysiadau eManifest technolegol y mae Cyllid a Thollau EM wedi bod yn gweithio arnynt nawr ers 18 mis ac sy'n berthnasol rhwng Canada, yr Unol Daleithiau a ffiniau di-ri ledled y byd? Os gallan nhw wneud hynny, pam ydych chi'n meddwl na allwn ni?
Yn olaf—[Aelodau'r Cynulliad: ‘Hwrê.’] ‘They don’t like it up ’em’, nag ydynt? Yn olaf, pam yr ydych chi wedi gwrthod y gwahoddiad—
Ask the question.
Gofynnwch y cwestiwn.
Why have you rejected—[Interruption.]
Pam rydych chi wedi gwrthod—[Torri ar draws.]
Ask the question.
Gofynnwch y cwestiwn.
That was a question. [Laughter.]
Roedd hwnnw'n gwestiwn. [Chwerthin.]
Why have you rejected the invitation for the Welsh Government to be present at the Secretary of State’s expert implementation panel for Wales, working to deliver a smooth and orderly exit from the EU in Wales? It’s going through functions in detail with the senior UK Ministers and officials directly involved in negotiations and you could be there, but Wales is missing out. The invitation to the Welsh Government, however, remains. Will you accept that invitation or will you continue to do things in parallel? Will you engage directly and accept the offer to engage directly with those senior officials and Ministers, or will you continue to throw your toys out of the pram?
Pam yr ydych chi wedi gwrthod y gwahoddiad i Lywodraeth Cymru fod yn bresennol ym mhanel gweithredu arbenigol yr Ysgrifennydd Gwladol ar gyfer Cymru, i weithio er mwyn i Gymru ymadael â’r UE mewn modd didrafferth a threfnus? Mae'n mynd drwy swyddogaethau'n fanwl gydag uwch Weinidogion y DU a swyddogion sy'n ymwneud yn uniongyrchol â thrafodaethau a gallech fod yno, ond mae Cymru ar goll. Fodd bynnag, mae'r gwahoddiad i Lywodraeth Cymru yn dal i sefyll. A wnewch chi dderbyn y gwahoddiad hwnnw ynteu a wnewch chi barhau i wneud pethau ochr yn ochr? A wnewch chi ymgysylltu'n uniongyrchol a derbyn y cynnig i ymgysylltu'n uniongyrchol â'r uwch swyddogion a'r Gweinidogion hynny, ynteu a wnewch chi barhau i daflu'ch teganau allan o'r pram?
It’s never a good idea to compare yourself to Lance Corporal Jones in ‘Dad’s Army’, is it? It was Clive Dunn who said so on the benches over there; he realised his mistake as soon as he said it, but I’ll leave him to reflect on that. Churchill—. Apart from the fact he talked about the wrong Chamberlain, Churchill is probably the wrong person to invoke in European debates, because Churchill said three things. First of all, at the time of the war, he wanted the UK and France to become one state—one country, one state. That was his view at the time. He was the first to be enthusiastic about a European Union. He was the first to mention a European army, actually, Churchill. Churchill would have had no truck with Brexit—I can promise that now—not considering what he said in the past.
Now, in terms of the final thing that he said, I can say that—. Yes, the Secretary of State for Wales—he does not have a good record of co-operation; I’ll put it that way. Let me give him an example of what’s happened recently. A brochure has been sent to all businesses in Wales, apparently from the Secretary of State for Wales’s office—not a single Welsh flag on it, may I add—explaining how the UK Government can help businesses. Well, so far so good, you might say. But then it goes on quoting different businesses in Wales who’ve had support from the Welsh Government, and many of the things that are mentioned there are export support, trade missions, finance, that have come from the Welsh Government, which the Secretary of State has tried to claim as his own. It’s not the first time he’s done it. He’s already claimed he brought Qatar Airways into Cardiff. He had no role at all in that. That was done—and I give credit to the individual who did it—by Roger Lewis, who is the chair of the airport. He was the one who showed the persistence to bring Qatar Airways in. So, the UK Government—. Well, no—the Secretary of State for Wales has a very poor record of co-operating and asking for co-operation when he sees fit. He has been invited, if I remember rightly, to the council for economic development. He hasn’t been yet, but nevertheless an invitation is there for him to come along. That is the forum for Welsh businesses to work with the Welsh Government, and there’s no reason why the Secretary of State can’t be at that forum rather than trying to create his own, which is what he’s trying to do at the moment.
Now, let’s turn to the points that Mark Isherwood made. Is there a need for co-operation? Yes. Is there a need for common standards? Yes, and in fact there’s need for common standards with the EU, actually. We can’t have our own standards. It makes no sense for that to happen. Secondly, is the destination in terms of certainty shared between us and the UK Government? Yes, it is. Yes, it is. We understand the need for there to be certainty for businesses, for there to be minimal interference in the single market of the UK. We understand that. The difference is we take the view that that destination should be travelled and reached by agreement of the Governments and not by the imposition of one rule by one Government on the other two—hopefully the other three in the future. So, what it means is that the UK Government could do anything it wanted in England, but we could not do the same in Wales. It means, for example—and he’s acknowledged he shares some of these concerns—that UK Ministers could amend devolved legislation passed in this place without asking this place or Welsh Ministers, or, indeed, the UK Parliament. That has to be wrong in principle. This is not designed to be a situation where London simply becomes the new Brussels, and is seen as somewhere that is remote and undemocratic. That is not something he and I would want to see, surely, as two who believe in the union.
In terms of the second phase of talks, he’s wrong to say that the EU and its constituent states have given the green light to the next phase of talks; what they have done is begun preparations for them. They are two different things. At the moment, the talks are stalled. I don’t want to see the talks stall—clearly not. I want for there be movement in those talks, and I hope that movement is there by December so that this can progress, so we don’t end up falling off the edge of a cliff in March. But it’s not right to say that the second phase of talks has been initiated. The reality is at the moment that the EU is far more united in terms of its aims and its goals than the UK is. We have a Prime Minister, and much of what she’s said I agree with. The Florence speech: there was much in that that I welcomed. And then you have Boris Johnson, who says something different. And then you have another Minister, Liam Fox, who says something different. The problem—and the frustration at EU level—is that the UK is seen as not having a clue what it wants, and not having an idea of what sort of outcome it wants to see.
The Prime Minister made what I think was a tactical mistake. She presented herself as being in favour, although she was a remainer, of a hard Brexit—outside of the customs union, outside of the single market—and went into an election thinking that was an electoral asset, and it wasn’t. As a result, she now has no mandate to take the UK forward on that hardest of Brexits. It’s hugely important, then, that the UK Government works with the devolved administrations to deliver—and we have to deliver Brexit—the kind of Brexit that has minimal negative effect on the economy of Wales and the rest of the UK. There is no justification for saying that, when people voted to leave the EU, they voted to leave the single market. There is no justification for saying that, when people voted to leave the EU, they voted to leave the customs union. None of these things were highlighted in the election, except by politicians from UKIP. Because politicians from UKIP said—for example, Daniel Hannan—nobody’s going to leave the single market. Nigel Farage said, ‘We can be like’—[Interruption.] I know you don’t like it, but Nigel Farage said, ‘We can be like Norway’. He said it. ‘We can have our cake and eat it’, to quote Boris Johnson. ‘We can be in the EEA’. People were misled last year. They were told that German car manufacturers would force a free trade agreement on the EU. It’s not going to happen. They care more about the single market than anything else. None of those things have come to pass.
Now, when we talk about ‘no deal’, we should be very clear about what that means. He doesn’t advocate it. That’s not what he’s advocating, but there are plenty in his party who do—not everybody. If we cannot negotiate a deal with our closest neighbours, with whom we share a land border, with whom we share a great deal of regulatory convergence, we have no hope of negotiating a deal with countries that don’t have any of those factors in common with us. How on earth could we? I don’t accept this idea that there is a nirvana out there of free trade agreements that will be to our benefit. There isn’t. If we leave the EU without a deal in March 2019, we will not have a free trade agreement with anyone—not with anyone—because none will have been agreed at that point. Where does that leave us? Isolated and unable to trade freely with other countries. That surely is not what anybody wanted to see. I don’t think that free trade agreements are the answer, actually. I think free trade agreements work well when they are concluded with countries with a similar income level as you. When they are not, you invite jobs to leave your country and go somewhere else. That was the main complaint in the US in the presidential election, that jobs had gone to Mexico because labour costs were cheaper. And that was because of a free trade agreement. So, we must be very careful about seeing free trade agreements as the panacea for everything. It depends which market and which country you are talking to.
Finally, he mentions the border. He will forgive me: I know it well, that border—very, very well. It’s unpoliceable. I remember it when the Troubles were still flaring. There were security checkpoints. Minor roads were blown up by the British army to stop people crossing them. There were designated checkpoints. Even then, it was not possible to police that border. No-one wants to go back to those days. Any kind of manifestation of a border invites problems in Northern Ireland. You come back to this point—I’ve heard the argument made—that there will be technological solutions. There aren’t any technological solutions. How can there be? For example, if goods are crossing between Ireland and the UK and vice versa, who regulates them? Nobody. There’s a self-declaration system, possibly, but, actually, it’s a light touch of policing; it’s an invitation for smuggling. Secondly, if there is no passport control on the border between Ireland and the UK, as long as somebody can get into Ireland, they can get into the UK. The UK loses control of its border in those circumstances. So, the idea that the UK will control its borders is impossible unless there is a physical manifestation of a border in Ireland. Technological solutions won’t work in that regard. It’s been suggested to me that there’ll be cameras. Those cameras won’t last long, because people will not accept any kind of manifestation of a border beyond the changing of colour of the lines at the side of the road, between yellow on one side and white on the other.
Now, these are issues that are not easy to resolve. They can be resolved if we stay in the customs union—done. There’s no problem in terms of goods. There’s more of a problem in terms of passport control, that’s true. It helps that the Republic is not in Schengen, that’s true. But, nevertheless, these are difficult, difficult questions that need to be answered, and we will offer our help to the UK Government to help to come to the conclusions that people want to see, namely a Brexit that satisfies what people voted for last year, but a Brexit that does not have a negative impact on the economies of Wales and Britain.
Dydy hi byth yn syniad da cymharu eich hun â Lance Corporal Jones yn 'Dad's Army', ydy hi? Clive Dunn a ddywedodd hynny ar y meinciau fan acw; sylweddolodd ei gamgymeriad cyn gynted ag y dywedodd hynny, ond rwy’n mynd i adael iddo ef fyfyrio ar hynny. Churchill—. Heblaw am y ffaith ei fod wedi sôn am y Chamberlain anghywir, mae'n debyg mai Churchill yw'r person anghywir i sôn amdano mewn dadleuon am Ewrop, oherwydd dywedodd Churchill dri pheth. Yn gyntaf oll, ar adeg y rhyfel, roedd am i'r DU a Ffrainc ddod yn un wladwriaeth—un wlad, un wladwriaeth. Dyna oedd ei farn ar y pryd. Ef oedd y cyntaf i fod yn frwdfrydig am Undeb Ewropeaidd. Ef oedd y cyntaf i sôn am fyddin Ewropeaidd, a dweud y gwir, Churchill. Ni fyddai Churchill wedi cael dim i’w wneud â Brexit—gallaf addo hynny nawr—o ystyried yr hyn a ddywedodd yn y gorffennol.
Nawr, o ran y peth olaf a ddywedodd, gallaf ddweud—. Ie, Ysgrifennydd Gwladol Cymru—nid oes ganddo record dda o gydweithrediad; dewch imi ddweud hynny. Dewch imi roi enghraifft iddo o'r hyn a ddigwyddodd yn ddiweddar. Anfonwyd taflen at bob busnes yng Nghymru, mae'n debyg o swyddfa Ysgrifennydd Gwladol Cymru—heb yr un baner Cymru arni, os caf ychwanegu—i esbonio sut y gall Llywodraeth y DU helpu busnesau. Wel, popeth yn iawn hyd yn hyn, efallai. Ond yna mae'n dyfynnu gwahanol fusnesau yng Nghymru sydd wedi cael cymorth gan Lywodraeth Cymru, a llawer o'r pethau y sonnir amdanynt yno yw cymorth allforio, teithiau masnach, cyllid, sydd wedi dod gan Lywodraeth Cymru, ac mae'r Ysgrifennydd Gwladol yn ceisio honni eu bod yn dod ganddo ef. Nid dyma'r tro cyntaf iddo wneud hynny. Mae eisoes wedi honni mai ef ddaeth â Qatar Airways i Gaerdydd. Ni wnaeth gyfrannu o gwbl at hynny. Gwnaethpwyd hynny—ac rwy'n rhoi clod i'r unigolyn a wnaeth hynny—gan Roger Lewis, sef cadeirydd y maes awyr. Ef oedd yr un a ddangosodd y dyfalbarhad i ddod â Qatar Airways i mewn. Felly, mae gan Lywodraeth y DU—. Wel, na—mae gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru hanes gwael iawn o gydweithredu a gofyn am gydweithrediad pan fydd yn gweld yn dda. Fe'i gwahoddwyd, os cofiaf yn iawn, i'r cyngor ar gyfer datblygu economaidd. Nid yw wedi bod eto, ond serch hynny mae gwahoddiad yno iddo ddod draw. Dyna'r fforwm lle mae busnesau Cymru’n gweithio gyda Llywodraeth Cymru, a does dim rheswm pam na all yr Ysgrifennydd Gwladol fod yn y fforwm hwnnw yn hytrach na cheisio creu ei un ei hun, sef yr hyn y mae'n ceisio ei wneud ar hyn o bryd.
Nawr, dewch inni droi at y pwyntiau a wnaeth Mark Isherwood. A oes angen cydweithredu? Oes. A oes angen safonau cyffredin? Oes, ac mae angen safonau cyffredin gyda'r UE, a dweud y gwir. Ni allwn greu ein safonau ein hunain. Nid yw'n gwneud synnwyr i hynny ddigwydd. Yn ail, a yw'r canlyniad o ran sicrwydd wedi’i rannu rhyngom ni a Llywodraeth y DU? Ydy, mae. Rydym yn deall bod angen sicrwydd ar fusnesau, a bod angen cyn lleied â phosibl o ymyrraeth ym marchnad sengl y DU. Rydym yn deall hynny. Y gwahaniaeth yw ein bod ni o'r farn y dylai'r Llywodraethau gytuno ar sut i gyrraedd y canlyniad hwnnw heb i un Llywodraeth osod un rheol ar y ddwy arall—gobeithio y tair arall yn y dyfodol. Felly, beth mae'n ei olygu yw y gallai Llywodraeth y DU wneud fel y mynno hi yn Lloegr, ond na allem ni wneud yr un peth yng Nghymru. Mae'n golygu, er enghraifft—ac mae wedi cydnabod ei fod yn rhannu rhai o'r pryderon hyn—y gallai Gweinidogion y DU ddiwygio deddfwriaeth ddatganoledig a basiwyd yn y lle hwn heb ofyn i'r lle hwn nac i Weinidogion Cymru, nac, yn wir, i Senedd y DU. Mae’n rhaid bod hynny’n anghywir mewn egwyddor. Nid yw hyn wedi'i gynllunio i fod yn sefyllfa lle mae Llundain yn troi’n Frwsel newydd ar unwaith, ac fe'i gwelir fel rhywle sy'n anghysbell ac yn annemocrataidd. Nid yw hynny'n rhywbeth yr hoffai ef na fi ei weld, does bosib, fel dau sy'n credu yn yr undeb.
O ran ail gam y sgyrsiau, mae'n anghywir dweud bod yr UE a'i gwladwriaethau cyfansoddiadol wedi rhoi'r golau gwyrdd i gam nesaf y sgyrsiau; yr hyn maen nhw wedi'i wneud yw dechrau paratoi ar eu cyfer. Mae’r rheini’n ddau beth gwahanol. Ar hyn o bryd, mae'r sgyrsiau wedi pallu. Dydw i ddim eisiau gweld y sgyrsiau’n pallu—yn amlwg ddim. Rwyf am i’r trafodaethau hynny symud, ac rwy’n gobeithio y bydd y symudiad yno erbyn mis Rhagfyr fel y gall hyn symud ymlaen, fel na fyddwn yn syrthio dros ymyl dibyn ym mis Mawrth. Ond nid yw'n iawn dweud bod ail gam y sgyrsiau wedi cychwyn. Y realiti ar hyn o bryd yw bod yr UE yn llawer mwy unedig o ran eu nodau a'u targedau na'r DU. Mae gennym Brif Weinidog, ac rwy'n cytuno â llawer o'r hyn y mae hi wedi'i ddweud. Araith Florence: roeddwn yn croesawu llawer o honno. Ac yna mae gennych Boris Johnson, sy'n dweud rhywbeth gwahanol. Ac yna mae gennych Weinidog arall, Liam Fox, sy'n dweud rhywbeth gwahanol. Y broblem—a'r rhwystredigaeth ar lefel yr UE—yw ei bod yn ymddangos nad oes gan y DU syniad am yr hyn y mae ei eisiau, ac nad oes ganddi syniad pa fath o ganlyniad yr hoffai ei weld.
Gwnaeth y Prif Weinidog gamgymeriad tactegol, yn fy marn i. Fe'i cyflwynodd ei hun fel un oedd o blaid, er ei bod yn arhoswr, Brexit caled—y tu allan i'r undeb tollau, y tu allan i'r farchnad sengl—ac aeth i mewn i etholiad gan feddwl bod hynny’n ased etholiadol, ac nid oedd. O ganlyniad, nid oes ganddi nawr fandad i arwain y DU ar y Brexit caletaf hwnnw. Mae'n hynod bwysig, felly, bod Llywodraeth y DU yn gweithio gyda'r gweinyddiaethau datganoledig i gyflawni—a rhaid inni gyflawni Brexit—y math o Brexit sy’n cael yr effaith negyddol leiaf ar economi Cymru a gweddill y DU. Does dim cyfiawnhad dros ddweud, pan bleidleisiodd pobl i adael yr UE, eu bod wedi pleidleisio i adael y farchnad sengl. Does dim cyfiawnhad dros ddweud, pan bleidleisiodd pobl i adael yr UE, eu bod wedi pleidleisio i adael yr undeb tollau. Ni chafodd dim un o'r pethau hyn sylw yn yr etholiad, ac eithrio gan wleidyddion UKIP. Oherwydd dywedodd gwleidyddion UKIP—er enghraifft, Daniel Hannan—nad oes neb yn mynd i adael y farchnad sengl. Dywedodd Nigel Farage, 'Gallwn ni fod fel'—[Torri ar draws.] Rwy'n gwybod nad ydych yn hoff o hyn, ond dywedodd Nigel Farage, 'Gallwn ni fod fel Norwy'. Dywedodd ef hynny. 'Gallwn ni gael ein cacen a'i bwyta', i ddyfynnu Boris Johnson. 'Gallwn ni fod yn yr AEE'. Cafodd pobl eu camarwain y llynedd. Dywedwyd wrthynt y byddai gwneuthurwyr ceir yr Almaen yn gorfodi cytundeb masnach rydd ar yr UE. Nid yw’n mynd i ddigwydd. Maent yn poeni mwy am y farchnad sengl nag am ddim byd arall. Does dim un o'r pethau hynny wedi digwydd.
Nawr, pan fyddwn yn sôn am 'ddim bargen', dylem fod yn glir iawn ynglŷn â beth mae hynny'n ei olygu. Nid yw ef yn ei argymell. Nid dyna'r hyn y mae'n ei argymell, ond mae digon yn ei blaid sydd—nid pawb. Os na allwn negodi cytundeb â’n cymdogion agosaf, y rhai yr ydym yn rhannu ffin dir â nhw, y rhai yr ydym yn rhannu llawer iawn o gydgyfeiriant rheoleiddiol â nhw, does gennym ddim gobaith o negodi cytundeb â gwledydd nad oes ganddynt ddim o'r ffactorau hynny yn gyffredin â ni. Sut ar y ddaear allem ni? Nid wyf yn derbyn y syniad hwn bod yna nirfana allan yna o gytundebau masnach rydd a fydd o fudd inni. Does dim. Os ydym yn gadael yr UE heb fargen ym mis Mawrth 2019, fydd gennym ni ddim cytundeb masnach rydd â neb—â neb—oherwydd fydd dim un wedi’i gytuno ar yr adeg honno. Ble mae hynny'n ein gadael ni? Ar ein pennau ein hunain ac yn methu â masnachu'n rhydd â gwledydd eraill. Doedd neb eisiau gweld hynny, does bosib. Dydw i ddim yn meddwl mai cytundebau masnach rydd yw'r ateb, a dweud y gwir. Rwy'n meddwl bod cytundebau masnach rydd yn gweithio'n dda pan gânt eu llunio gyda gwledydd sydd â lefel incwm debyg i chi. Os nad yw hynny’n wir, rydych chi'n gwahodd swyddi i adael eich gwlad a mynd i rywle arall. Dyna oedd y brif gŵyn yn yr Unol Daleithiau yn yr etholiad arlywyddol, bod swyddi wedi mynd i Fecsico oherwydd bod costau llafur yn rhatach. Ac roedd hynny oherwydd cytundeb masnach rydd. Felly, mae'n rhaid inni fod yn ofalus iawn ynglŷn â gweld cytundebau masnach rydd fel y panacea i bopeth. Mae'n dibynnu pa farchnad a pha wlad rydych chi'n siarad â nhw.
Yn olaf, mae'n sôn am y ffin. Bydd yn maddau imi: rwy'n ei hadnabod yn dda, y ffin honno—yn dda iawn, iawn. Does dim modd ei rheoli â heddlu. Rwy'n ei chofio pan oedd yr Helyntion yn dal i fod yn eu hanterth. Roedd yna fannau archwilio diogelwch. Fe wnaeth byddin Prydain chwalu ffyrdd bach i atal pobl rhag eu croesi nhw. Roedd yna fannau archwilio dynodedig. Hyd yn oed wedyn, doedd dim modd rheoli’r ffin honno â heddlu. Does neb eisiau mynd yn ôl i'r dyddiau hynny. Mae amlygu’r ffin mewn unrhyw fodd yn gwahodd problemau yng Ngogledd Iwerddon. Rydych yn dod yn ôl at y pwynt hwn—rwyf wedi clywed y ddadl yn cael ei gwneud—y bydd datrysiadau technolegol. Does dim datrysiadau technolegol. Sut y gallai fod? Er enghraifft, os yw nwyddau'n croesi rhwng Iwerddon a'r DU ac i'r gwrthwyneb, pwy sy'n eu rheoleiddio? Neb. Mae yna system hunan ddatgan, o bosibl, ond, a dweud y gwir, plismona cyffyrddiad ysgafn yw hynny; mae'n wahoddiad i smyglo. Yn ail, os nad oes rheolaeth pasbortau ar y ffin rhwng Iwerddon a'r DU, cyhyd â bod rhywun yn gallu mynd i Iwerddon, gall fynd i'r DU. Mae'r DU yn colli rheolaeth o'i ffin dan yr amgylchiadau hynny. Felly, mae'r syniad y bydd y DU yn rheoli ei ffiniau yn amhosib oni bai bod y ffin yn Iwerddon wedi’i hamlygu’n ffisegol. Wnaiff datrysiadau technolegol ddim gweithio yn hynny o beth. Rwyf wedi clywed awgrym y bydd camerâu yno. Wnaiff y camerâu hynny ddim para’n hir, oherwydd wnaiff pobl ddim derbyn unrhyw fath o amlygiad o ffin y tu hwnt i newid lliw’r llinellau ar ochr y ffordd, rhwng melyn ar un ochr a gwyn ar y llall.
Nawr, dydy’r materion hyn ddim yn hawdd eu datrys. Gellir eu datrys os ydym yn aros yn yr undeb tollau—wedi ei wneud. Does dim problem o ran nwyddau. Mae yna fwy o broblem o ran rheoli pasbortau, mae hynny'n wir. Mae'n helpu nad yw'r Weriniaeth yn Schengen, mae hynny'n wir. Ond, serch hynny, mae'r rhain yn gwestiynau anodd, anodd y mae angen eu hateb, a byddwn yn cynnig ein cymorth i Lywodraeth y DU i helpu i ddod i'r casgliadau yr hoffai pobl eu gweld, sef Brexit sy'n bodloni'r hyn y pleidleisiodd pobl drosto y llynedd, ond Brexit nad yw'n cael effaith negyddol ar economïau Cymru a Phrydain.
Today’s update on the Brexit negotiations reflects some of the messages coming from the Welsh Government following the recent JMC(EN) and touches on some of the issues that I raised with the First Minister last week. There’s mention that the UK Government, and I quote,
‘realises it needs to work far more closely with the devolved administrations’,
and that the Welsh Government—and again I quote, appears—
‘to have seen a significant shift in the UK Government’s position’.
Now, I accept that those meetings may have become more positive, and the reason for this is that the UK Government has been on the ropes in terms of public opinion, in particular when it comes to leaving the EU without a deal. UK Ministers are desperate to avoid a row within the UK on how Brexit is carried out. Although we don’t know what a constitutional crisis would look like, we do know that the implications for the future of Scotland and, possibly, for the future of the peace process in Ireland could be significant. So, this largely explains why more positive signals may have been transmitted by the UK Government to the devolved administrations. But the problems remain, and, in our view, the power-grab risk remains.
Now, the issues over the negotiations with the EU-27 are of importance to Wales. Citizens’ rights are an issue where common sense has to prevail. Plaid Cymru’s view is that all EU citizens in Wales should be able to stay and, as part of that, we note the contribution that EU workers make to our tax take, our public services, and to our private sector. Also, the matter of the border in Ireland is critical to the prosperity and future of our ports, not least at Holyhead, and I would urge the First Minister to press that point home to even greater effect.
Turning to the impacts on this Assembly, the fact that a more constructive set of meetings has taken place does not change the overall nature of the negotiations. Plaid Cymru is very clear that the EU (Withdrawal) Bill enables a Westminster power grab, and last week we published a legal opinion to that effect. Our analysis is that we are heading for a situation where power in the British state will be concentrated at Westminster under the guise of operating a UK single market. Unlike the EU single market, where the rules are co-decided by EU member states, the devolved administrations will be treated as only consultees. Plaid Cymru believes that such arrangements inside the UK could be dealt with on the basis of equality between the nations, their Governments and their legislatures.
There are several procedural problems with the EU (Withdrawal) Bill, which means that Plaid Cymru cannot accept it. We want to prevent Ministers of the Crown from being able to use regulations to modify the devolved settlements. We want to remove the restrictions on Welsh Government Ministers to be able to correct deficiencies arising from withdrawal. And Plaid Cymru also believes that clause 11 of the Bill waters down our devolved powers in the most fundamental way. More than ever, we believe that a continuity Bill would be a unique way to address this.
So, turning to my questions, First Minister, first of all, do you now regret that Labour in Westminster voted to trigger article 50, given that there were no guarantees for EU citizens living in Wales? I asked you last week if you agreed with Damian Green that the talk of power grab was behind us, and you indicated in your answer that you believed a power grab was still a risk, although the meeting had been positive. Can I ask you today: are you content with being a consultee? Are you satisfied that being consulted on the future UK frameworks is sufficient, or do you support Plaid Cymru’s view that frameworks should be co-decided? In considering the future of political power in this state and where it lies, are we any closer to a UK council of Ministers being a reality?
Given all that you’ve said about the dangers of there being no deal, do you now accept that you should plan for that eventuality? All of us are agreed that that would be a bad outcome, but we’re also agreed that it could happen. So what are you going to do about it? You can’t deny that it could happen.
Finally, do you believe that the delay in the EU withdrawal Bill provides us with an opportunity for us to now go ahead with a continuity Bill?
Mae diweddariad heddiw ar y trafodaethau Brexit yn adlewyrchu rhai o'r negeseuon sy'n dod o Lywodraeth Cymru ar ôl y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau’r UE) diweddar ac yn ymwneud â rhai o'r materion a godais gyda'r Prif Weinidog yr wythnos diwethaf. Mae sôn bod Llywodraeth y DU, ac rwy’n dyfynnu,
‘yn sylweddoli bod angen iddynt weithio'n llawer agosach gyda'r gweinyddiaethau datganoledig',
a’i bod yn ymddangos bod Llywodraeth Cymru—ac unwaith eto rwy'n dyfynnu—
'wedi gweld newid sylweddol yn safbwynt Llywodraeth y DU'.
Nawr, rwy’n derbyn y gallai'r cyfarfodydd hynny fod wedi dod yn fwy cadarnhaol, a'r rheswm dros hyn yw bod Llywodraeth y DU wedi bod ar y rhaffau o safbwynt barn y cyhoedd, yn enwedig o ran gadael yr UE heb fargen. Mae Gweinidogion y DU yn awyddus i osgoi ffrae o fewn y DU ar sut i gyflawni Brexit. Er nad ydym yn gwybod beth fyddai argyfwng cyfansoddiadol, rydym yn gwybod y gallai'r goblygiadau i ddyfodol yr Alban ac, o bosib, i ddyfodol y broses heddwch yn Iwerddon fod yn arwyddocaol. Felly, mae hyn yn esbonio i raddau helaeth pam y gallai Llywodraeth y DU fod wedi trosglwyddo signalau mwy cadarnhaol i'r gweinyddiaethau datganoledig. Ond mae'r problemau'n parhau, ac, yn ein barn ni, mae'r risg o gipio grym yn parhau.
Nawr, mae'r materion ynglŷn â’r trafodaethau gyda'r UE-27 yn bwysig i Gymru. Mae hawliau dinasyddion yn broblem lle mae’n rhaid i synnwyr cyffredin ennill y dydd. Barn Plaid Cymru yw y dylai holl ddinasyddion yr UE yng Nghymru allu aros ac, fel rhan o hynny, rydym yn nodi'r cyfraniad y mae gweithwyr o’r UE yn ei wneud i'n trethi, i’n gwasanaethau cyhoeddus, ac i'n sector preifat. Hefyd, mae mater y ffin yn Iwerddon yn hanfodol i ffyniant a dyfodol ein porthladdoedd, yn enwedig yng Nghaergybi, a byddwn yn annog y Prif Weinidog i bwyso’r pwynt hwnnw hyd yn oed yn fwy effeithiol.
I droi at yr effeithiau ar y Cynulliad hwn, nid yw'r ffaith bod cyfres fwy adeiladol o gyfarfodydd wedi digwydd yn newid natur gyffredinol y trafodaethau. Mae Plaid Cymru yn glir iawn bod Bil yr UE (Ymadael) yn galluogi San Steffan i gipio grym, ac yr wythnos ddiwethaf fe wnaethom gyhoeddi barn gyfreithiol i'r perwyl hwnnw. Ein dadansoddiad yw ein bod ar ein ffordd at sefyllfa lle bydd grym yn y wladwriaeth Brydeinig wedi’i ganoli yn San Steffan o dan esgus gweithredu marchnad sengl yn y DU. Yn wahanol i farchnad sengl yr UE, lle mae aelod-wladwriaethau'r UE yn penderfynu ar y rheolau ar y cyd, caiff y gweinyddiaethau datganoledig eu trin fel ymgynghoreion yn unig. Mae Plaid Cymru yn credu y gellid ymdrin â threfniadau o'r fath y tu mewn i'r DU mewn modd lle mae’r cenhedloedd, eu Llywodraethau a'u deddfwrfeydd yn gydradd.
Mae yna nifer o broblemau gweithdrefnol gyda Bil yr UE (Ymadael), sy'n golygu na all Plaid Cymru ei dderbyn. Hoffem atal Gweinidogion y Goron rhag gallu defnyddio rheoliadau i addasu'r setliadau datganoledig. Hoffem gael gwared ar y cyfyngiadau ar Weinidogion Llywodraeth Cymru i allu cywiro diffygion sy'n deillio o ymadael. Ac mae Plaid Cymru hefyd yn credu bod cymal 11 y Bil yn gwanhau ein pwerau datganoledig yn y ffordd fwyaf sylfaenol. Yn fwy nag erioed, rydym yn credu y byddai Bil parhad yn ffordd unigryw i ymdrin â hyn.
Felly, i droi at fy nghwestiynau, Brif Weinidog, yn gyntaf oll, a ydych yn gresynu nawr bod Llafur yn San Steffan wedi pleidleisio i ysgogi erthygl 50, o ystyried nad oedd dim gwarantau i ddinasyddion yr UE sy'n byw yng Nghymru? Gofynnais ichi yr wythnos diwethaf a oeddech yn cytuno â Damian Green bod y sôn am gipio grym y tu ôl inni, a gwnaethoch ddweud yn eich ateb eich bod yn credu bod cipio grym yn dal i fod yn risg, er bod y cyfarfod wedi bod yn gadarnhaol. A gaf i ofyn ichi heddiw: a ydych chi’n fodlon ar fod yn ymgynghorai? A ydych chi’n fodlon bod cymryd rhan mewn ymgynghoriad ar fframweithiau'r DU yn y dyfodol yn ddigonol, ynteu a ydych yn cytuno â barn Plaid Cymru y dylid penderfynu ar y cyd ar y fframweithiau hynny? Wrth ystyried dyfodol grym gwleidyddol yn y wladwriaeth hon a lle bydd y grym hwnnw, a yw cyngor Gweinidogion y DU yn nes at fod yn realiti?
O ystyried popeth rydych chi wedi'i ddweud am beryglon methu â tharo bargen, a ydych chi nawr yn derbyn y dylech chi gynllunio ar gyfer y canlyniad hwnnw? Mae pawb ohonom yn cytuno y byddai hynny'n ganlyniad gwael, ond rydym hefyd yn cytuno y gallai ddigwydd. Felly beth ydych chi'n mynd i'w wneud amdano? Allwch chi ddim gwadu y gallai ddigwydd.
Yn olaf, a ydych chi'n credu bod yr oedi yn y Bil ymadael â’r UE yn rhoi cyfle inni nawr i fwrw ymlaen â Bil parhad?
On the continuity Bill, it is something, of course, that we’re still considering, but it would be better if progress was made in the JMC(EN). Are we in a position to recommend to the Assembly that we should approve the withdrawal Bill as it stands? No. I said that in what I said at the start of my statement. Are the UK Government now more engaged? The answer to that is ‘yes’. Why? Well, I think they’ve done the arithmetic in the Commons and the Lords. I think if they had a majority of over 100 we wouldn’t be in this position now. But it’s quite clear that the penny has dropped in that regard.
Damian Green is somebody who strikes me as somebody who you can talk to, and who will talk back at you—that helps. His involvement has certainly helped the process thus far, and we need him to continue in that role. Does this mean that we’re in a position where everything that we wanted has been produced? No. Do we think that common frameworks should the subject of agreement between the Governments? Yes, I’ve always said that. Much of what the leader of Plaid Cymru said I’ve said already, over many months. Do I think that the rules of a single market should be agreed, co-decided? Yes, I’ve said that many times, and I’ve said that there needs to be a court. One question I neglected to answer from Mark Isherwood is that there needs to be a court that will adjudicate on the single market. The Supreme Court of the United States is the court that regulates interstate commerce in the US. The European Court of Justice does it in the single market. The EFTA court does it for EFTA. There needs to be a court that regulates the UK single market. The Supreme Court could do that. It’s fairly easy to designate the Supreme Court as the court that would do it. What cannot happen is that the rules are made by the UK Government and disputes are decided by the UK Government. We’re still in a position where we have started a dispute resolution process over the Northern Ireland money with the UK Government and they are refusing to take it through the dispute resolution process of the JMC because they say that there is no dispute. Well, clearly there is. Now, we can’t have a situation like that continuing in the future, and, as I’ve said before, the JMC needs to evolve into a proper UK council of Ministers that deals with devolved issues and that takes soundings, at the very least, on non-devolved issues, in order for the UK to work properly.
In terms of the legal advice and the power grab, I could have given her that for nothing, because we know that’s the case already. She will know, in the discussions that have taken place between our parties in the past few months, that we all agree there’s going to be a power grab. That’s what clause 11 says. It would prevent the Assembly from using powers that would come to us automatically if they weren’t diverted down a side track to Whitehall. As I’ve said before, I cannot come before this Assembly and suggest to the Assembly that it should voluntarily give up powers that would arrive on its doorstep for an indefinite period. I’m not prepared to do that, and clearly that is still the position at the moment. More work needs to be done.
On the ports, again, it’s something that I’ve raised with both the UK Government and the Irish Government. I raised this issue with the Taoiseach. The reality is that 70 per cent of the trade between GB and Ireland goes through the Welsh ports. If it’s seen as easier to go through Liverpool and Cairnryan and Troon in Scotland into Northern Ireland, and then down over what would be a more seamless border, we will lose trade and we will lose jobs. That seems very clear to me. And so would Ireland, for that matter—so would the Republic of Ireland.
On the questions that she asks me, do I regret the triggering of article 50? No. I think that was in keeping with the referendum result. Do I regret the lack of progress since then? Yes, very much so. Very much so. I would have hoped there would have been much more progress than this by now. On the withdrawal Bill, yes, it’s been delayed. There are clearly problems as far as the UK Government is concerned, on many different fronts. We made it very clear to them that we’re not prepared to move, the Scots and ourselves. We’re not prepared to move on the current situation until we get satisfaction and the comfort that we need on behalf of the people of Wales that powers will arrive here as they should.
Finally, on the issue of ‘no deal’, yes, we can prepare for a ‘no deal’, but I cannot mislead people by saying that we can mitigate completely what the ‘no deal’ means. We just can’t. If our farmers cannot access—. If our sheep farmers cannot access the European market, which is by far the biggest export market for Welsh lamb, there is no other market where they can sell in at short notice. It’s not possible. No matter what people get paid in subsidy, they will find themselves with animals that they cannot sell, and that means the price will drop, as we know. There is no mitigating about that. We have gone out over the years, we have got Welsh lamb into other countries. When I was rural affairs Minister, we worked hard to get Welsh lamb into Dubai, and I know the Llywydd did as well when she succeeded me in that role. It has pride of place in supermarkets in Dubai now. We have other markets around the world where we have expanded Welsh lamb and its reach, but the reality is the European market is still, by far, the biggest market.
There are real issues in terms of the automotive sector and what the tariffs mean for that. A lot of our companies have operated on the basis that they’re European operations—Airbus is the same, the automotive industry is the same. To create an artificial barrier between one much smaller part of that operation and the rest of it makes no sense as far as I’m concerned. So, yes, we can help, but I cannot, hand on my heart, say that it’s possible to mitigate entirely the effect of no deal. If there’s no market then all you can really do is offer people an alternative to what they do already and say, ‘Sorry, you can’t export any more at the same level, we’re going to have shift you and we’ll have to retrain you as something else.’
For me, the way to avoid that is to say no to a ‘no deal’, frankly. Nobody said in the referendum last year that there would be no deal—nobody said it. All the leavers said there would be a deal: there would be a deal, and it would be a deal on the UK’s terms, the German car manufactures would enforce it, and we could be in the EEA. Nobody said, last year, that if we leave the EU, then we should leave everything and go to WTO rules. Nobody said it. And that was a deception; it was wishful thinking by people who came up with ideas that supported their own view on the world.
Finally, what is absolutely crucial is that those in Westminster and outside who think that the future of Wales and the UK and their relationship with the EU should be based on the principles of what seems to me to be nineteenth-century nationalism—that those people should be opposed at every opportunity. We are prepared to work with those in the UK Government who are pragmatic, who want to see the best outcome from Brexit, but that really does mean that we cannot pretend that we’re living in Victorian times and the world will fall at our feet.
O ran y Bil parhad, mae'n rhywbeth, wrth gwrs, yr ydym yn dal i’w ystyried, ond byddai'n well pe bai cynnydd yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau’r UE). A ydym mewn sefyllfa i argymell i'r Cynulliad y dylem gymeradwyo'r Bil ymadael fel y mae? Na. Dywedais hynny yn yr hyn a ddywedais ar ddechrau fy natganiad. A yw Llywodraeth y DU nawr yn ymgysylltu mwy? Yr ateb i hynny yw 'ydynt'. Pam? Wel, rwy'n meddwl eu bod wedi gwneud y rhifyddeg yn Nhŷ’r Cyffredin a Thŷ'r Arglwyddi. Rwy'n meddwl, petai ganddynt fwyafrif o dros 100, na fyddem yn y sefyllfa hon nawr. Ond mae'n eithaf clir bod y geiniog wedi syrthio yn hynny o beth.
Mae Damian Green yn rhywun sy'n fy nharo fel rhywun y gallwch chi siarad ag ef, ac a wnaiff siarad yn ôl â chi—mae hynny’n helpu. Mae ei gyfraniad yn sicr wedi helpu'r broses hyd yn hyn, ac mae arnom angen iddo barhau felly. A yw hyn yn golygu ein bod mewn sefyllfa lle mae popeth yr oedd ei eisiau arnom wedi'i gynhyrchu? Na. Ydyn ni'n meddwl y dylai fframweithiau cyffredin fod yn destun cytundeb rhwng y Llywodraethau? Ydym, rydw i wedi dweud hynny o’r dechrau. Rwyf eisoes wedi dweud llawer o'r hyn y dywedodd arweinydd Plaid Cymru, dros lawer o fisoedd. A ydw i'n credu y dylid cytuno ar reolau marchnad sengl, a phenderfynu ar y cyd? Ydw, rwyf wedi dweud hynny sawl gwaith, ac rwyf wedi dweud bod angen llys. Un cwestiwn yr anghofiais ei ateb gan Mark Isherwood yw bod angen llys i feirniadu ar y farchnad sengl. Goruchaf Lys yr Unol Daleithiau yw'r llys sy'n rheoleiddio masnach rhyngdaleithiol yn yr Unol Daleithiau. Llys Cyfiawnder Ewrop sy’n ei wneud yn y farchnad sengl. Llys Cymdeithas Masnach Rydd Ewrop sy’n ei wneud ar gyfer Cymdeithas Masnach Rydd Ewrop. Mae angen llys i reoleiddio marchnad sengl y DU. Gallai'r Goruchaf Lys wneud hynny. Mae'n weddol hawdd dynodi'r Goruchaf Lys fel y llys a fyddai'n gwneud hynny. Yr hyn na all ddigwydd yw bod Llywodraeth y DU yn gwneud y rheolau a Llywodraeth y DU yn penderfynu ar anghydfodau. Rydym yn dal i fod mewn sefyllfa lle rydym wedi cychwyn proses datrys anghydfodau dros arian Gogledd Iwerddon â Llywodraeth y DU ac maen nhw'n gwrthod mynd â hi drwy broses datrys anghydfodau'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion am eu bod yn dweud nad oes anghydfod. Wel, yn amlwg mae yna. Nawr, allwn ni ddim derbyn sefyllfa fel hyn yn parhau i’r dyfodol, ac, fel y dywedais o'r blaen, mae angen i'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion esblygu i fod yn gyngor priodol o Weinidogion y DU sy'n ymdrin â materion datganoledig ac sy'n cynnal gwrandawiadau, o leiaf, ynglŷn â materion nad ydynt wedi'u datganoli, er mwyn i'r DU weithio'n iawn.
O ran y cyngor cyfreithiol a'r cipio grym, gallwn fod wedi rhoi hynny iddi am ddim, oherwydd rydym yn gwybod bod hynny’n digwydd yn barod. Bydd hi'n gwybod, yn y trafodaethau sydd wedi digwydd rhwng ein pleidiau yn ystod y misoedd diwethaf, ein bod i gyd yn cytuno y bydd yna gipio grym. Dyna beth mae cymal 11 yn ei ddweud. Byddai'n atal y Cynulliad rhag defnyddio pwerau a fyddai'n dod inni’n awtomatig pe na byddent yn cael eu dargyfeirio drwy’r drws cefn i Whitehall. Fel y dywedais o'r blaen, ni allaf ddod gerbron y Cynulliad hwn ac awgrymu i'r Cynulliad y dylent ildio pwerau, a fyddai'n cyrraedd ar garreg y drws, am gyfnod amhenodol yn wirfoddol. Dydw i ddim yn barod i wneud hynny, ac yn amlwg dyna'r sefyllfa o hyd ar hyn o bryd. Mae angen gwneud mwy o waith.
O ran y porthladdoedd, unwaith eto, mae'n rhywbeth yr wyf wedi'i godi gyda Llywodraeth y DU a Llywodraeth Iwerddon. Codais y mater hwn gyda'r Taoiseach. Y gwir amdani yw bod 70 y cant o'r fasnach rhwng Prydain Fawr ac Iwerddon yn mynd drwy borthladdoedd Cymru. Os gwelir ei bod yn haws mynd drwy Lerpwl a Cairnryan a Troon yn yr Alban i Ogledd Iwerddon, ac yna i lawr dros ffin a fyddai'n haws ei chroesi, byddwn yn colli masnach a byddwn yn colli swyddi. Mae hynny'n ymddangos yn glir iawn i mi. A byddai Iwerddon hefyd, o ran hynny—byddai Gweriniaeth Iwerddon hefyd.
O ran y cwestiynau y mae hi'n eu gofyn imi, a ydw i'n gresynu at ysgogi erthygl 50? Na, rwy'n meddwl bod hynny'n cyd-fynd â chanlyniad y refferendwm. A ydw i'n gresynu at y diffyg cynnydd ers hynny? Ydw, yn fawr iawn. Yn fawr iawn. Byddwn wedi gobeithio y byddai llawer mwy o gynnydd na hyn wedi’i wneud erbyn hyn. O ran y Bil ymadael, ydy, mae wedi cael ei ohirio. Mae yna broblemau amlwg o ran Llywodraeth y DU, mewn sawl ffordd wahanol. Fe’i gwnaethom yn glir iawn iddynt nad ydym yn barod i symud, yr Albanwyr a ni. Nid ydym yn barod i symud o’r sefyllfa bresennol nes ein bod yn ddigon bodlon a chyfforddus ar ran pobl Cymru y bydd y pwerau'n cyrraedd yma fel y dylent.
Yn olaf, ynglŷn â mater 'dim bargen', gallwn, gallwn baratoi am 'ddim bargen', ond ni allaf gamarwain pobl drwy ddweud y gallwn liniaru'n llwyr yr hyn y mae 'dim bargen' yn ei olygu. Byddai hynny’n amhosibl. Os na all ein ffermwyr gael mynediad—. Os na all ein ffermwyr defaid gael mynediad at y farchnad Ewropeaidd, y farchnad allforio fwyaf o bell ar gyfer cig oen Cymru, does dim marchnad arall lle gallant werthu ar fyr rybudd. Nid yw'n bosibl. Ni waeth faint o gymhorthdal gaiff ei dalu i bobl, bydd ganddynt anifeiliaid nad ydynt yn gallu eu gwerthu, ac mae hynny'n golygu y bydd y pris yn gostwng, fel y gwyddom. Does dim lliniaru ar hynny. Rydym wedi mynd allan dros y blynyddoedd, mae cig oen Cymru wedi mynd i wledydd eraill. Pan oeddwn i'n Weinidog materion gwledig, buom yn gweithio'n galed i gael cig oen Cymru i Dubai, ac rwy’n gwybod bod y Llywydd wedi gwneud hynny hefyd pan olynodd fi yn y swydd honno. Mae nawr yn cymryd ei le yn falch yn archfarchnadoedd Dubai. Mae gennym farchnadoedd eraill o gwmpas y byd lle rydym wedi ehangu cig oen Cymru a'i gyrhaeddiad, ond y realiti yw mai'r farchnad Ewropeaidd, o bell, yw'r farchnad fwyaf o hyd.
Mae yna broblemau go iawn o ran y sector modurol a'r hyn y mae'r tariffau yn ei olygu iddo. Mae llawer o'n cwmnïau wedi gweithredu ar y sail eu bod yn weithrediadau Ewropeaidd—mae Airbus yr un fath, mae'r diwydiant modurol yr un fath. Dydy creu rhwystr artiffisial rhwng un rhan lawer llai o hynny a’r gweddill ohono ddim yn gwneud dim synnwyr i mi. Felly, gallwn, gallwn helpu, ond ni allaf, â’m llaw ar fy nghalon, ddweud ei bod hi'n bosib lliniaru effaith dim bargen yn llwyr. Os nad oes marchnad, y cyfan y gallwch chi ei wneud wir yw cynnig dewis gwahanol i'r hyn y mae pobl yn ei wneud yn barod a dweud, 'Mae'n ddrwg gennym, allwch chi ddim allforio ar yr un lefel nawr, rydym yn mynd i orfod eich symud a bydd rhaid inni eich ailhyfforddi fel rhywbeth arall.'
I mi, y ffordd i osgoi hynny yw gwrthod 'dim bargen', a dweud y gwir. Ni ddywedodd neb yn y refferendwm y llynedd na fyddai dim bargen—ni ddywedodd neb hynny. Dywedodd pawb a oedd o blaid gadael y byddai bargen: byddai bargen, a byddai'n fargen ar delerau'r DU, byddai gweithgynhyrchwyr ceir yr Almaen yn ei gorfodi, a gallem fod yn yr AEE. Ni ddywedodd neb, y llynedd, pe baem yn gadael yr UE, y dylem adael popeth a throi at reolau Sefydliad Masnach y Byd. Ni ddywedodd neb hynny. Ac roedd hynny'n dwyll; dim mwy na breuddwyd gwrach gan bobl a feddyliodd am syniadau a oedd yn cyd-fynd â’u barn nhw am y byd.
Yn olaf, yr hyn sy'n hollbwysig yw bod y rheini yn San Steffan a thu allan sy'n meddwl y dylai dyfodol Cymru a'r DU a'u perthynas â'r UE fod yn seiliedig ar egwyddorion yr hyn sy’n edrych i mi fel cenedlaetholdeb y bedwaredd ganrif ar bymtheg—y dylid gwrthwynebu’r bobl hynny ar bob cyfle. Rydym yn barod i weithio gyda'r rheini yn Llywodraeth y DU sy'n bragmatig, sydd am weld y canlyniad gorau o Brexit, ond mae hynny'n golygu na allwn esgus ein bod yn byw yn oes Fictoria ac y bydd y byd yn syrthio wrth ein traed.
I’m grateful to the First Minister for his statement, but to be honest, and this is no criticism of him, it’s a bit of a non-event, because what he’s reported is modest progress within the United Kingdom on the future relationship that the Welsh Government will have and this Assembly will have with the British Government and the United Kingdom Parliament. And as the First Minister rightly said, there’s been virtually no movement within the EU at all.
The only agreement that they have offered is that they might possibly talk amongst themselves about the way forward, but there’s certainly no firm offer on the table about the way further progress will be made in Brussels. I think we have to recognise that it’s that intransigence, not any intransigence on the part of the British Government, that has brought us to the pass that we’re at today.
It’s perfectly clear from the demand from the European Council that we can’t even begin to talk about trade negotiations until we solve what the First Minister in his own statement says is the minor matter of the money. We are talking about £20 billion that the Prime Minister has offered—British taxpayers’ money—which she shouldn’t have, in my view. The EU have not named a specific figure; it could be anything between £60 billion and £100 billion of our money that they are demanding, by way of ransom, before they even begin the negotiations on trade.
So, let us be quite clear where the principal fault lies here: it is not on the part of the British Government, although I’m certainly no admirer of the way in which they have conducted themselves in the course of this non-negotiation. All that the First Minister and anybody else has to do in order to understand the process that is going on here is to read the book that was published not so long ago by Yanis Varoufakis, ‘Adults in the Room’—a left-wing socialist who perhaps might not regard the First Minister as a socialist himself. But nevertheless, he has set out—[Interruption.] He is indeed a remainer. But he has set out in the course of this book what the EU’s negotiating tactics would be in the course of the Brexit negotiations. And the sequencing is absolutely key to it, because what the EU is playing here is a game of chicken—who is going to blink first? And if the money is unimportant to us, it’s even less important to the EU, because the GDP of the EU, of course, is many times that of the United Kingdom. So, the EU has as much of an interest in a sensible trade agreement with Britain as Britain has with it in the future. But they are playing a different game from the one that the First Minister seems to think they are playing.
Now, I’m pleased with the small progress that seems to have been made on sorting out the constitutional arrangements for the future within the United Kingdom, and I certainly agree with the broad general approach of the Welsh Government and, indeed, even with much of what the leader of Plaid Cymru said earlier on. But the principal difficulty that we have here is that EU withdrawal was voted for by the electorate of the United Kingdom and, indeed, by the electorate of Wales, and whilst I certainly am against any kind of legislative power grab from Westminster, even on a temporary basis, nevertheless the more important objective is for the whole of Britain, including Wales, to leave the EU, and the terms upon which it does that are not entirely within our control, obviously, because in an agreement you have to have both sides to come to a common position. And we have no idea what the EU’s bottom line is, but if we say that our bottom line is that we’ll take whatever’s going, then there won’t be any negotiation at all, which seems to me the fundamental basis of the First Minister’s approach to this. A ‘no deal’ is unthinkable; we can’t in any circumstances have no deal. Who on earth in business goes into a negotiation and says, ‘I’ll take whatever you offer me.’ That would be utter, utter madness. Of course, we want to have a deal—we’d like to have a comprehensive free trade agreement with the EU—but if they’re not prepared to offer it, there’s nothing that we can do about it. And I would not accept the ransom approach that the EU seems to be proffering at the moment. The tactic is that Monsieur Barnier says that he doesn’t have a mandate to negotiate on anything until he is told he can do so by the European Council, so when Theresa May goes to the European Council to say, ‘We want to talk about free trade’, they say, ‘Oh no, you must go and talk to Michel Barnier’, and we get no further. And that’s why we are in the position that we’re at today.
I’m sorry that a good part of the statement is devoted to continuation of the ‘project fear’ approach that we had in the referendum, with the litany of bodies who are saying that we must have a deal at any price. The most preposterous of them, of course, is the British Retail Consortium saying that reverting to WTO tariffs might mean UK shoppers paying up to a third more for everyday food items. What is the point of the CAP if not to keep out cheap foreign food? The whole point about it is that world food prices are below the food prices of the EU. There wouldn’t be any point in having tariffs if food prices were more expensive in the rest of the world. Indeed, the average food price at farm gate levels in the EU is 17 per cent above that which applies on world markets. That is a significant dipping into the pockets of ordinary British people. Now, of course I believe in supporting British farmers, but the truth of the matter is that for every £1 that British taxpayers spend through the aegis of the EU on British farmers, we pay another £1 to support farmers in other parts of the EU. So, the idea that we couldn’t continue some form of agricultural support having left the EU is utter nonsense. In fact, we’d have more money to spend on farmers if we decided that was a desirable thing to do.
The First Minister says in the course of this statement that he doesn’t believe in selling taxpayers short, but he’s prepared to accept any deal that is going, so any sum that the EU wants to demand of us he will be prepared to pay. It could be £60 million, £100 million, £200 billion—any figure: ‘You name a price, we’ll pay it.’ That’s a brilliant negotiating tactic, isn’t it? No sensible person, certainly no responsible person, could ever go into an international negotiation on that basis. Of course, we have problems to sort out, not least the Irish border, which the First Minister knows a great deal about, as indeed do I, having been the Government whip for Northern Ireland at one time. But you can hardly talk about the future of our trade relationship with the Irish Republic if we can’t talk about our future trade relationship with the EU. So, the sequencing here is all wrong. So, they want us to give way on everything before they’ll talk about anything. Well, that isn’t a negotiation at all, and it’s very much against British interests if we were to support that.
So, I think that the First Minister would have got a good deal further in his, what we might call ‘domestic’, negotiations with the British Government if he’d been rather more optimistic about the outcome of Brexit or at least the opportunities for British success as a result of having the freedom to trade more freely in the world. I know he’s very pessimistic about the possibilities of entering into free trade agreement with other countries, but there are many countries, particularly Commonwealth countries, who are very keen to begin the process of talks. And, indeed, they are, in an informal way, beginning. But, as the clock ticks, let’s be absolutely clear that the British people and the Welsh people on 23 June last year, voted to leave the European Union, no ifs or buts. The idea that nobody was told that this would mean leaving the single market or the customs union—. Every single remainiac was banging the drum and using those words every single minute of every day during the referendum campaign. And, of course, nobody could guarantee what the outcome of future trade negotiations with the EU might be. They may not appreciate where their rational self-interest lies. After all, there’s a great deal of irrationality contained within the EU. What is the eurozone if not a monstrous edifice of irrationality that has beggared half a continent?
So, if only the First Minister were to be a bit more optimistic about not just the hopes and aspirations of the British people but also their ability to make a success of their country in the world in the future, he might have had a great deal more listening from the British Government to what he’s had to say.
Rwy’n ddiolchgar i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad, ond i fod yn onest, ac nid yw hyn yn feirniadaeth iddo, mae'n ddigwyddiad digon dibwys, oherwydd yr hyn y mae wedi sôn amdano yw cynnydd bach o fewn y Deyrnas Unedig o ran y berthynas a fydd gan Lywodraeth Cymru, ac a fydd gan y Cynulliad hwn, yn y dyfodol gyda Llywodraeth Prydain a Senedd y Deyrnas Unedig. Ac fel y dywedodd y Prif Weinidog yn gywir, ni fu braidd dim symudiad o gwbl yn yr UE.
Yr unig gytundeb y maen nhw wedi'i gynnig yw y gallen nhw efallai siarad ymhlith eu hunain am y ffordd ymlaen, ond yn sicr nid oes cynnig cadarn ar y bwrdd am sut y gwneir cynnydd pellach ym Mrwsel. Rwy'n meddwl bod yn rhaid inni gydnabod mai'r anhyblygrwydd hwnnw, nid unrhyw anhyblygrwydd ar ran Llywodraeth Prydain, sydd wedi ein rhoi yn y sefyllfa yr ydym ynddi heddiw.
Mae'n gwbl glir o'r alwad gan y Cyngor Ewropeaidd na allwn hyd yn oed ddechrau siarad am drafodaethau masnach hyd nes inni ddatrys yr hyn y mae'r Prif Weinidog yn ei ddatganiad ei hun yn dweud yw mân fater yr arian. Rydym ni’n sôn am £20 biliwn y mae'r Prif Weinidog wedi ei gynnig—arian trethdalwyr Prydain—na ddylai hi fod wedi’i gynnig, yn fy marn i. Nid yw'r UE wedi enwi ffigur penodol; gallai fod yn gofyn am unrhyw beth rhwng £60 biliwn a £100 biliwn o'n harian ni, fel pridwerth, cyn iddynt hyd yn oed ddechrau’r trafodaethau am fasnach.
Felly, dewch inni fod yn eithaf clir lle mae'r prif fai yma: nid bai Llywodraeth Prydain ydyw, er nad wyf edmygu o gwbl y ffordd y maent wedi ymddwyn yn ystod y broses negodi hon. Y cyfan y mae'n rhaid i'r Prif Weinidog ac unrhyw un arall ei wneud er mwyn deall y broses sy'n digwydd yma yw darllen y llyfr a gyhoeddwyd yn gymharol ddiweddar gan Yanis Varoufakis, ‘Adults in the Room’—sosialydd adain chwith na fyddai, efallai, yn ystyried y Prif Weinidog yn sosialydd ei hun. Ond serch hynny, mae ef wedi nodi—[Torri ar draws.] Mae'n wir, mae’n arhoswr. Ond mae wedi nodi yn ystod y llyfr hwn beth fyddai tactegau negodi’r Undeb Ewropeaidd yn ystod trafodaethau Brexit. Ac mae'r dilyniant yn gwbl allweddol iddo, oherwydd yr hyn y mae'r UE yn ei wneud yma yw chwarae cachgi—pwy sy'n mynd i flincio gyntaf? Ac os nad yw'r arian yn bwysig i ni, mae hyd yn oed yn llai pwysig i'r UE, oherwydd mae cynnyrch domestig gros yr UE, wrth gwrs, lawer gwaith mwy na’r Deyrnas Unedig. Felly, mae gan yr UE gymaint o ddiddordeb mewn cytundeb masnach synhwyrol â Phrydain ag sydd gan Brydain â nhw yn y dyfodol. Ond maen nhw'n chwarae gêm wahanol i'r un y mae'n ymddangos bod y Prif Weinidog yn meddwl eu bod yn chwarae.
Nawr, rwy'n falch o'r cynnydd bach y mae’n ymddangos sydd wedi digwydd o ran rhoi trefn ar y trefniadau cyfansoddiadol ar gyfer y dyfodol yn y Deyrnas Unedig, ac rwy'n sicr yn cytuno â dull bras cyffredinol Llywodraeth Cymru ac, yn wir, hyd yn oed â llawer o'r hyn a ddywedodd arweinydd Plaid Cymru yn gynharach. Ond y prif anhawster sydd gennym yma yw bod etholwyr y Deyrnas Unedig wedi pleidleisio dros adael yr UE ac, yn wir, bod etholwyr Cymru wedi gwneud hynny, ac er fy mod yn sicr yn erbyn unrhyw fath o gipio grym deddfwriaethol gan San Steffan, hyd yn oed dros dro, serch hynny, yr amcan pwysicaf yw bod Prydain gyfan, gan gynnwys Cymru, yn gadael yr UE, ac nid yw'r telerau ar gyfer gwneud hynny yn hollol o fewn ein rheolaeth, yn amlwg, oherwydd mewn cytundeb mae'n rhaid i’r ddwy ochr gyrraedd safbwynt cyffredin. Ac nid oes gennym syniad beth yw llinell waelod yr UE, ond os dywedwn mai ein llinell waelod ni yw y byddwn yn derbyn beth bynnag sydd ar gael, fydd yna ddim negodi o gwbl, ac mae’n ymddangos i mi mai dyna yw sail sylfaenol ymagwedd y Prif Weinidog at hyn. Mae 'dim bargen' yn annychmygadwy; ni allwn dderbyn dim bargen o dan unrhyw amgylchiadau. Pwy ar y ddaear mewn busnes sy’n mynd i drafodaeth ac yn dweud, ‘Gwnaf gymryd beth bynnag rydych chi’n ei gynnig imi.’ Byddai hynny'n wallgofrwydd llwyr. Wrth gwrs, hoffem daro bargen—hoffem gytundeb masnach rydd cynhwysfawr gyda'r UE—ond os nad ydyn nhw'n barod i'w gynnig, does dim byd y gallwn ei wneud am y peth. Ac ni fyddwn yn derbyn y dull pridwerth y mae’n ymddangos bod yr UE yn ei ddefnyddio ar hyn o bryd. Y dacteg yw bod Monsieur Barnier yn dweud nad oes ganddo fandad i negodi ar ddim byd hyd nes y bydd y Cyngor Ewropeaidd yn dweud wrtho y caiff wneud hynny, felly pan fydd Theresa May yn mynd i'r Cyngor Ewropeaidd i ddweud, ‘Rydym ni eisiau siarad am fasnach rydd', byddan nhw'n dweud, ‘O na, mae’n rhaid ichi fynd i siarad â Michel Barnier’, a dydyn ni’n mynd dim pellach. A dyna pam rydym ni yn y sefyllfa yr ydym ynddi heddiw.
Mae'n ddrwg gen i bod rhan helaeth o'r datganiad wedi’i neilltuo i barhau â'r ymagwedd ‘prosiect ofn’ a gawsom yn y refferendwm, gyda'r llu o gyrff sy'n dweud bod yn rhaid inni daro bargen am unrhyw bris. Y mwyaf chwerthinllyd ohonynt, wrth gwrs, yw Consortiwm Manwerthu Prydain sy'n dweud y gallai troi’n ôl at dariffau Sefydliad Masnach y Byd olygu y bydd siopwyr yn y DU yn talu hyd at draean yn fwy am eitemau bwyd bob dydd. Beth yw pwynt y PAC heblaw am gadw allan bwyd tramor rhad? Ei holl bwynt yw bod prisiau bwyd y byd yn is na phrisiau bwyd yr UE. Ni fyddai pwynt i’r tariffau pe byddai prisiau bwyd yn ddrutach yng ngweddill y byd. Yn wir, mae pris bwyd cyfartalog wrth adael gatiau ffermydd yn yr UE 17 y cant yn uwch nag ym marchnadoedd y byd. Mae hynny'n cymryd swm sylweddol o bocedi pobl gyffredin Prydain. Nawr, wrth gwrs, rwy'n credu mewn cefnogi ffermwyr Prydain, ond y gwir amdani yw, am bob £1 y mae trethdalwyr Prydain yn ei wario drwy gyfrwng yr UE ar ffermwyr Prydain, ein bod ni’n talu £1 arall i gefnogi ffermwyr mewn rhannau eraill o'r UE. Felly, mae'r syniad na allem ni barhau â rhyw fath o gefnogaeth amaethyddol ar ôl gadael yr UE yn nonsens llwyr. A dweud y gwir, byddai gennym fwy o arian i'w wario ar ffermwyr petaem yn penderfynu bod hynny'n beth dymunol i'w wneud.
Mae’r Prif Weinidog yn dweud yn y datganiad hwn nad yw'n credu mewn rhoi bargen wael i drethdalwyr, ond mae'n barod i dderbyn unrhyw fargen sydd ar gael, felly bydd yn barod i dalu unrhyw swm y bydd yr UE am ei fynnu gennym. Gallai fod yn £60 miliwn, £100 miliwn, £200 biliwn—unrhyw ffigur: ‘Enwch chi’r pris, gwnawn ni ei dalu.’ Dyna dacteg negodi wych! Ni allai unrhyw un synhwyrol, yn sicr neb cyfrifol, erioed fynd i drafodaeth ryngwladol ar y sail honno. Wrth gwrs, mae gennym broblemau i’w datrys, yn enwedig y ffin ag Iwerddon, ffin y mae'r Prif Weinidog yn gwybod llawer iawn amdani, fel yr wyf finnau, yn wir; bûm yn chwip y Llywodraeth dros Ogledd Iwerddon unwaith. Ond prin y gallwch siarad am ddyfodol ein perthynas fasnach â Gweriniaeth Iwerddon os na allwn siarad am ein perthynas fasnach â’r UE yn y dyfodol. Felly, mae'r dilyniant yma i gyd yn anghywir. Felly, maen nhw am inni ildio ar bopeth cyn y gwnânt siarad am unrhyw beth. Wel, nid negodi yw hynny o gwbl, ac mae'n bendant yn erbyn buddiannau Prydain pe byddem o blaid hynny.
Felly, rwy’n meddwl y byddai'r Prif Weinidog wedi gwneud gryn dipyn yn well yn ei, yr hyn y gallem ei alw'n negodi 'domestig', gyda Llywodraeth Prydain pe byddai wedi bod yn fwy optimistaidd am ganlyniad Brexit neu o leiaf am y cyfleoedd i Brydain lwyddo o ganlyniad i fod yn rhydd i fasnachu’n fwy rhydd yn y byd. Rwy’n gwybod ei fod yn besimistaidd iawn ynghylch y posibiliadau o ddod i gytundeb masnach rydd â gwledydd eraill, ond mae yna lawer o wledydd, yn enwedig gwledydd y Gymanwlad, sy'n awyddus iawn i ddechrau'r broses o sgyrsiau. Ac, yn wir, maen nhw, mewn ffordd anffurfiol, yn dechrau. Ond, wrth i’r cloc dicio, dewch inni fod yn hollol glir bod pobl Prydain a phobl Cymru ar 23 Mehefin y llynedd, wedi pleidleisio i adael yr Undeb Ewropeaidd, heb os nac oni bai. Mae’r syniad na ddywedwyd wrth neb y byddai hyn yn golygu gadael y farchnad sengl neu'r undeb tollau—. Roedd pob un arhoswr brwd yn taro’r drwm ac yn defnyddio'r geiriau hynny bob munud bob dydd yn ystod ymgyrch y refferendwm. Ac, wrth gwrs, gallai neb warantu beth fyddai canlyniad trafodaethau masnach gyda'r UE yn y dyfodol. Efallai nad ydynt yn deall ble mae eu hunan-fudd rhesymol. Wedi'r cyfan, mae yna lawer iawn o afresymoldeb yn yr UE. Beth yw ardal yr ewro ond adeiladwaith o afresymoldeb anhygoel sydd wedi rhoi hanner cyfandir ar y clwt?
Felly, pe byddai’r Prif Weinidog ond ychydig yn fwy optimistaidd ynghylch nid yn unig gobeithion a dyheadau pobl Prydain ond hefyd eu gallu i wneud eu gwlad yn llwyddiant yn y byd yn y dyfodol, efallai y byddai Llywodraeth Prydain wedi gwrando llawer iawn mwy ar yr hyn y bu ganddo i’w ddweud.
Well, the eurozone’s doing very well, actually—better than Britain is at this moment in time. I don’t know if he’s seen the growth figures in the eurozone. There was a strand of naivety that went through, once again, the speech that was made by the leader of UKIP. Let’s recap what was said last year. I don’t want to re-fight the referendum, but it’s worth reminding ourselves of the context here. Three hundred and fifty million pounds a week will be available for the NHS: rubbish. We will control our own borders: nonsense. There will be an immediate free trade agreement with the European Union because the German car manufacturers will force it to happen: cloud-cuckoo-land. There will be free trade agreements in place with all manner of countries before March 2019: ridiculous. For a start, the UK has no experience of negotiating free trade agreements. All these things that were said last year are simply not true. They never were true. So, we have to adapt to the current situation.
Now, the thrust of what the leader of UKIP was saying was basically this: it’s not fair the EU won’t give us what we want. He’d used a word like ‘ransom’. What business negotiation takes place where one side goes in and says to the other, ‘We want absolutely everything our own way; absolutely everything our own way, and, if you don’t compromise, then we’re going to walk away’? That is not, I tell you, a sensible place to be in a business negotiation. It was believed that the EU would fall apart. It’s not going to fall apart. David Davis said he’d be in Berlin first, negotiating with the Germans. It’s not going to happen. The single market’s far more important to German industry than anything else. Britain’s an important market, but the EU single market’s far, far bigger than Britain. The reality is that Britain’s a fifth of the size of the EU. I think he summed it up himself that the difficulty was the vote last year. Well, it was the difficulty he advocated. So, he can’t resile from it now. I don’t accept that people last year voted to leave the EU on the terms that he has suggested. The reality is that people were asked to vote for a concept. They weren’t asked to vote as to how that concept would operate. They weren’t asked about a customs union. People didn’t understand what it was. They weren’t asked about the single market. People didn’t understand what it was. Despite that, there were remainers saying, ‘We will stay in the single market. We will be fine. We’ll stay in the customs union. We will have a comprehensive free trade agreement.’ And now he’s criticising the EU for doing what he himself would advocate the UK doing—looking after their own interests. Of course they’re going to do that. So, there has to be an admission here that there has to be compromise on both sides.
The problem lies, to my mind at the moment, with the UK. The UK doesn’t know what it wants. We’ve got a UK Government that doesn’t really know what kind of Brexit it wants to see, and that needs to be resolved first. He mentioned food prices. Of course, what he doesn’t seem to understand is that we would then see tariffs imposed on food coming in from the rest of the EU, where a substantial amount of our imports come from. Prices are bound to go up because tariffs on food are very, very substantial. On top of that, Welsh exports—Welsh lamb, particularly—would become massively more expensive overnight. It’s bound to. If you have tariffs, there’s no avoiding it; that’s going to happen. It means Welsh lamb is more expensive in its most important market. That’s what ‘no deal’ means. It means demand will drop. It means farmers will have animals they cannot sell. No amount of money is going to help them if they can’t sell what they produce. So, there are animal welfare issues that will have to be looked at. There is no getting around this. We will find ourselves in the position, if we have tariffs, where many goods are more expensive in the UK, particularly food and drink, and we will find that what we export becomes much more expensive, and we don’t need to do this.
Nobody advocates the imposition of tariffs, that’s true, but we should be very, very careful not to be in a situation where tariffs are, in fact, imposed. Who’s going to govern the tariffs between the Irish Republic and the UK? Who’s going to do it? There are no checks, so what do we do to mitigate smuggling, both ways? If there are no border controls, what are you going to do to mitigate people trafficking? All of these things have just not been thought through. The arrogant assumption of many of the Brextremists was that Ireland would leave the EU with the UK, because the people of Ireland are well known for doing what they’re told by the UK. None of this was thought through.
Now, he talked about the freedom to trade. It’s seductive. If I was Australia and New Zealand, I would love to have a free trade deal with the UK. Why wouldn’t I? What do we get in return? Australia is much smaller than the UK, and New Zealand has 4 million people. If you have a free trade deal with New Zealand, it’s wonderful for New Zealand—I concede that. Their lamb would be able to come into the UK without any kind of restriction at all. Where does that leave Welsh farmers? What do we get out of it? How can you replace a market of 500 million people with a market of 4 million people? It just doesn’t work. The arithmetic isn’t there.
I know, in India, for example, that the discussions with the Indian Government went badly, because the Indian Government, the Indian Prime Minister, made the point, ‘Well, if we’re looking at a free trade agreement, what about our students? What about the visa restrictions you put on our students?’ The Indian Government’s position, if I can sum it up—and I think I do them justice—is to say, ‘Well, if you want a free trade agreement, we want to see freer movement of people.’ That’s the reasonable position of India, with over a billion people. That’s the position that they will take. Of course, when he talks about our free trade with Commonwealth countries and, perhaps, freedom of movement with Commonwealth countries, he doesn’t mean every Commonwealth country, does he? He means those such as Australia and New Zealand.
So, these things have to be considered very, very carefully. What I do know is that all the things, all the optimism, that the Brexit camp said was there last year has gone. All the things they said would happen, they haven’t happened. They haven’t happened. So, we have to be realistic. Yes, we have to implement the vote that people had, but I do not believe that a Brexit on the hardest terms is what people voted for. They were told it wouldn’t happen, and if that is what people are being asked to face, if it is the case that we end up with no deal, we’d have an immediate general election. People would have every right to express a view on what would have been a failure and what would have been a set of circumstances where they felt they would have been misled. I hope it doesn’t come to that, because people will suffer if it comes to that. Jobs will go and people will be paying more for what they buy. I don’t want that.
So, let’s put aside this talk of no deal. Of course no-one’s suggesting that we should pay whatever the European Union asks for. I made that point in my statement. There has to be a sensible compromise on this. We have to sort out the issue of each other’s citizens. People feel that they are being held hostage, within the EU as well as the UK. That needs to be resolved. But we are now 15 months on and still not enough progress has been made. We need progress by December. We need to move on. Let’s put aside this fantasy land of massive and huge amounts of free trade agreements in place by March of 2019—that isn’t going to happen—and let’s focus on getting the best deal with our closest market: 400 million people after we’ve left, our nearest neighbour. That has to be the challenge. The idea of walking away from our obligations basically sends the message that the UK does not stand by its commitments. Who would trust us after that? The matter in hand is dealing with getting access to our biggest market, and that’s the single market. That is where the focus should come and not anywhere else at this moment in time.
Wel, mae ardal yr ewro yn gwneud yn dda iawn, a dweud y gwir—yn well na Phrydain ar hyn o bryd. Ni wn a welodd y ffigurau twf yn ardal yr ewro. Roedd yna rywfaint o naïfrwydd, unwaith eto, yn yr araith honno gan arweinydd UKIP. Dewch inni ailadrodd yr hyn a ddywedwyd y llynedd. Nid wyf am frwydro’r refferendwm eto, ond mae'n werth ein hatgoffa ein hunain o'r cyd-destun yma. Bydd tri chant a hanner o filiynau o bunnoedd yr wythnos ar gael i'r GIG: sothach. Byddwn yn rheoli ein ffiniau ein hunain: nonsens. Bydd cytundeb masnach rydd ar unwaith gyda'r Undeb Ewropeaidd oherwydd bydd cynhyrchwyr ceir yr Almaen yn gorfodi hynny i ddigwydd: breuddwyd gwrach. Bydd cytundebau masnach rydd ar waith gyda phob math o wledydd cyn mis Mawrth 2019: chwerthinllyd. I ddechrau, nid oes gan y DU unrhyw brofiad o negodi cytundebau masnach rydd. Nid yw'r holl bethau hyn a ddywedwyd y llynedd yn wir. Doedden nhw erioed yn wir. Felly, mae'n rhaid inni addasu i'r sefyllfa bresennol.
Nawr, byrdwn yr hyn yr oedd arweinydd UKIP yn ei ddweud yn y bôn oedd hyn: nid yw'n deg na fydd yr UE yn rhoi’r hyn yr ydym ei eisiau inni. Roedd wedi defnyddio gair fel pridwerth. Pa drafodaethau busnes sy'n digwydd lle mae un ochr yn mynd i mewn ac yn dweud wrth y llall, ‘Rydym am gael popeth ein ffordd ni; pob peth ein ffordd ni, ac, os nad ydych chi'n cyfaddawdu, byddwn ni'n cerdded i ffwrdd’? Nid yw hynny, rwy’n dweud wrthych, yn lle synhwyrol i fod mewn trafodaeth fusnes. Y gred oedd y byddai'r UE yn chwalu. Nid yw'n mynd i chwalu. Dywedodd David Davis y byddai yn Berlin yn gyntaf, yn negodi gyda'r Almaenwyr. Nid yw’n mynd i ddigwydd. Mae'r farchnad sengl yn llawer pwysicach i ddiwydiant yr Almaen na dim byd arall. Mae Prydain yn farchnad bwysig, ond mae marchnad sengl yr UE yn llawer, llawer mwy na Phrydain. Y realiti yw bod Prydain yn bumed rhan o faint yr UE. Rwy'n meddwl ei fod wedi crynhoi pethau ei hun wrth ddweud mai'r anhawster oedd y bleidlais y llynedd. Wel, roedd ef o blaid yr anhawster hwnnw. Felly, ni all ymgilio oddi wrth hynny nawr. Nid wyf yn derbyn bod pobl, y llynedd, wedi pleidleisio i adael yr UE ar y telerau y mae ef wedi’u hawgrymu. Y realiti yw y gofynnwyd i bobl bleidleisio am gysyniad. Ni ofynnwyd iddynt bleidleisio ynghylch sut y byddai'r cysyniad hwnnw'n gweithredu. Ni ofynnwyd iddynt am undeb tollau. Doedd pobl ddim yn deall beth oedd undeb tollau. Ni ofynnwyd iddynt am y farchnad sengl. Doedd pobl ddim yn deall beth oedd y farchnad sengl. Er gwaethaf hynny, roedd arhoswyr yn dweud, ‘Byddwn yn aros yn y farchnad sengl. Byddwn yn iawn. Byddwn yn aros yn yr undeb tollau. Bydd gennym gytundeb masnach rydd cynhwysfawr.’ A nawr mae'n beirniadu'r UE am wneud yr hyn y byddai ef ei hun yn argymell bod y DU yn ei wneud—gofalu am eu buddiannau eu hunain. Wrth gwrs eu bod nhw'n mynd i wneud hynny. Felly, mae'n rhaid cyfaddef yma bod rhaid cyfaddawdu ar y ddwy ochr.
Y broblem, yn fy meddwl i ar hyn o bryd, yw’r DU. Nid yw'r DU yn gwybod beth mae ei eisiau arni. Mae gennym Lywodraeth y DU sydd ddim wir yn gwybod pa fath o Brexit y mae am ei weld, ac mae angen datrys hynny yn gyntaf. Soniodd am brisiau bwyd. Wrth gwrs, yr hyn nad yw'n ymddangos ei fod yn ei ddeall yw y byddem wedyn yn gweld tariffau’n cael eu rhoi ar fwyd sy'n dod o weddill yr UE, lle mae swm sylweddol o'n mewnforion yn dod ohono. Mae prisiau'n siŵr o godi oherwydd mae tariffau ar fwyd yn uchel iawn, iawn. Ar ben hynny, byddai allforion Cymru—cig oen Cymru, yn enwedig—yn mynd yn llawer drutach dros nos. Mae'n siŵr o wneud. Os oes gennych chi dariffau, does dim osgoi hynny; bydd hynny'n digwydd. Mae'n golygu bod cig oen Cymru yn ddrutach yn ei farchnad bwysicaf. Dyna beth mae 'dim bargen' yn ei olygu. Mae'n golygu y bydd y galw’n gostwng. Mae'n golygu y bydd gan ffermwyr anifeiliaid na allant eu gwerthu. Ni fydd unrhyw swm o arian yn eu helpu os na allant werthu’r hyn maen nhw'n ei gynhyrchu. Felly, bydd rhaid ystyried materion yn ymwneud â lles anifeiliaid. Does dim ffordd o gwmpas hyn. Byddwn mewn sefyllfa, os bydd tariffau, lle mae llawer o nwyddau’n ddrutach yn y DU, yn enwedig bwyd a diod, a byddwn yn gweld bod yr hyn yr ydym yn ei allforio’n mynd yn llawer drutach, a does dim angen inni wneud hyn.
Does neb yn argymell gosod tariffau, mae hynny’n wir, ond dylem fod yn ofalus iawn, iawn i beidio â mynd i sefyllfa lle mae tariffau, mewn gwirionedd, yn cael eu gosod. Pwy sy'n mynd i lywodraethu'r tariffau rhwng Gweriniaeth Iwerddon a'r DU? Pwy sy'n mynd i wneud hynny? Does dim archwiliadau, felly beth ydyn ni'n ei wneud i leihau smyglo, y ddwy ffordd? Os nad oes rheolaethau ffin, beth fyddwch chi'n ei wneud i leihau masnachu pobl? Nid yw’r pethau hyn i gyd wedi cael eu hystyried o gwbl. Tybiaeth drahaus llawer o eithafwyr Brexit oedd y byddai Iwerddon yn gadael yr UE gyda'r DU, oherwydd bod pobl Iwerddon yn adnabyddus am wneud yr hyn y mae'r DU yn dweud wrthynt am ei wneud. Ni chafodd dim o hyn ei ystyried.
Nawr, soniodd am y rhyddid i fasnachu. Mae'n ddeniadol. Pe byddwn i yn Awstralia a Seland Newydd, byddwn i wrth fy modd o fod â bargen masnach rydd gyda'r DU. Pam na fyddwn i? Beth ydyn ni'n ei gael yn ôl? Mae Awstralia yn llawer llai na'r DU, ac mae gan Seland Newydd 4 miliwn o bobl. Os oes gennych fargen masnach rydd â Seland Newydd, mae'n wych i Seland Newydd—rwy'n derbyn hynny. Byddai eu cig oen yn gallu dod i'r DU heb unrhyw fath o gyfyngiad o gwbl. Ble mae hynny'n gadael ffermwyr Cymru? Beth ydyn ni'n ei gael o’r peth? Sut gall marchnad o 4 miliwn o bobl gymryd lle marchnad o 500 miliwn o bobl? Nid yw'n gweithio o gwbl. Nid yw'r rhifyddeg yno.
Rwy’n gwybod, yn India, er enghraifft, bod y trafodaethau â Llywodraeth India wedi mynd yn wael, oherwydd dywedodd Llywodraeth India, Prif Weinidog India, ‘Wel, os ydym ni yn edrych ar gytundeb masnach rydd, beth am ein myfyrwyr? Beth am y cyfyngiadau fisa yr ydych chi’n eu gosod ar ein myfyrwyr?’ Safbwynt Llywodraeth India, os caf ei grynhoi—ac rwy’n meddwl fy mod yn gwneud cyfiawnder â nhw—yw dweud, ‘Wel, os ydych chi eisiau cytundeb masnach rydd, rydyn ni eisiau i bobl allu symud yn fwy rhydd’. Dyna safbwynt rhesymol India, gwlad o dros biliwn o bobl. Dyna fydd eu safbwynt nhw. Wrth gwrs, pan mae'n sôn am ein masnach rydd gyda gwledydd y Gymanwlad ac, efallai, rhyddid symudiad â gwledydd y Gymanwlad, nid yw'n golygu pob gwlad y Gymanwlad, ydy ef? Mae'n golygu rhai fel Awstralia a Seland Newydd.
Felly, mae'n rhaid ystyried y pethau hyn yn ofalus iawn, iawn. Yr hyn rwy'n ei wybod yw bod yr holl bethau, yr holl optimistiaeth, y dywedodd byddin Brexit eu bod yno y llynedd wedi mynd. Yr holl bethau yr oeddent yn dweud y byddent yn digwydd, nid ydyn nhw wedi digwydd. Nid ydyn nhw wedi digwydd. Felly, mae'n rhaid inni fod yn realistig. Oes, mae’n rhaid inni weithredu'r bleidlais a gafodd pobl, ond nid wyf yn credu mai Brexit ar y telerau caletaf yw’r hyn yr oedd y bobl yn pleidleisio amdano. Dywedwyd wrthynt na fyddai hynny'n digwydd, ac os oes gofyn nawr i bobl wynebu hynny, os na chawn ni unrhyw fargen, byddem yn cael etholiad cyffredinol ar unwaith. Byddai gan bobl bob hawl i fynegi barn am yr hyn a fyddai wedi bod yn fethiant ac am set o amgylchiadau lle byddent yn teimlo eu bod wedi cael eu camarwain. Rwy'n gobeithio na ddaw i hynny, oherwydd bydd pobl yn dioddef os yw'n dod i hynny. Bydd swyddi'n mynd a bydd pobl yn talu mwy am yr hyn maen nhw'n ei brynu. Nid wyf eisiau gweld hynny.
Felly, dewch inni anghofio’r sôn hwn am ddim bargen. Wrth gwrs, nid oes neb yn awgrymu y dylem dalu beth bynnag y mae'r Undeb Ewropeaidd yn gofyn amdano. Gwnes y pwynt hwnnw yn fy natganiad. Mae'n rhaid cael cyfaddawd synhwyrol ar hyn. Mae'n rhaid inni ddatrys mater ein dinasyddion ein gilydd. Mae pobl yn teimlo eu bod yn cael eu dal yn wystlon, yn yr UE ac yn y DU. Mae angen datrys hynny. Ond mae hi nawr 15 mis yn ddiweddarach a does dim digon o gynnydd wedi'i wneud o hyd. Mae angen cynnydd arnom erbyn mis Rhagfyr. Mae angen inni symud ymlaen. Dewch inni anghofio’r byd ffantasi hwn lle bydd niferoedd enfawr o gytundebau masnach rydd ar waith erbyn mis Mawrth 2019—wnaiff hynny ddim digwydd—a dewch inni ganolbwyntio ar daro’r fargen orau gyda'n marchnad agosaf: 400 miliwn o bobl ar ôl i ni adael, ein cymydog agosaf. Rhaid canolbwyntio ar yr her honno. Yn y bôn, mae'r syniad o gefnu ar ein rhwymedigaethau’n anfon y neges nad yw'r DU yn cadw at eu hymrwymiadau. Pwy fyddai'n ymddiried ynom ar ôl hynny? Y mater dan sylw yw sicrhau mynediad i'n marchnad fwyaf, sef y farchnad sengl. Dyna lle y dylai'r pwyslais fod ac nid yn unman arall ar hyn o bryd.
We are way over time allocated for this statement. I have many speakers who’ve indicated that they want to ask questions. Ask short, single questions, with short answers, and I’ll try and call as many of you as possible. David Rees.
Rydym ni’n bell dros yr amser sydd wedi’i neilltuo ar gyfer y datganiad hwn. Mae gen i lawer o siaradwyr sydd wedi nodi eu bod am ofyn cwestiynau. Gofynnwch un cwestiwn byr, yr un, gydag atebion byr, a gwnaf geisio galw cynifer ohonoch â phosib. David Rees.
Diolch, Llywydd. I’ll try and be as short as I can. First Minister, I rise to speak following the leader of UKIP in the Assembly who, once again, seems to prefer his opinion to fact in this matter, and I will try and stick to the facts.
The issues in your statement highlight two areas, which are about the processes and the progress of those processes, both in Westminster and in Brussels. In relation to Westminster, the committee I chair, the external affairs committee, has actually looked very carefully at the EU withdrawal Bill and suggested its own six areas where we believe the Bill needs to be modified, which not only reflects what the Welsh Government has asked for, but actually goes beyond that and looks at the role of the Assembly and its ability to scrutinise Ministers within our Government to ensure that we can maintain that, and it is proper for our democracy that we are able to do so. So, can I ask a question on what are your red lines as a Government on that withdrawal Bill? You’ve highlighted where you’ve worked with the Scottish Government. Well, we’ve gone beyond that. What are your red lines before you can decide whether that Bill has now been amended sufficiently for the Government to accept it?
In relation to the progress in Europe, we’ve actually had the opportunity to ask questions of the three leading European representatives: Didier Seeuws for the council, Michel Barnier for the Commission, and Guy Verhofstadt for the Parliament. I would love to have an opportunity to actually ask the same questions of the leading UK negotiator, but he is yet to come to us. When we met Michel Barnier he actually—I quote, in a sense—didn’t want a ‘no deal’ situation. He actually wanted a deal and he wants to work in the best interests of both EU-27 and the UK, and he stated that it’s important to note that the UK asked to leave, and as you pointed out, it would not be right to expect the EU-27 to pay for all the commitments made in agreement with the UK in the MFF. As you highlighted just now in your answer, it would be a failure to honour those agreements and it could be problematic. So, who would trust a new trade agreement with a country that doesn’t honour its commitments made properly? So, I think we need to address that, but can you ask the question on—? Leanne Wood highlighted the question of whether you’re contingency planning for a ‘no deal’, but have you done any analysis of a ‘no deal’ situation? Has the UK Government actually discussed with you its impact analysis of a ‘no deal’, which it seems to be failing to actually give to its own Parliament? Has it shared that with the devolved institutions?
Also, on the JMC’s cycle of meetings, I appreciate that you think there’s progress being made, and it’s wonderful to actually see one actually taking place eight months after the last one, but the next one, I understand, is before Christmas. The cycle of negotiations in Brussels are every four weeks, so will you be pushing for more cycles of the JMC(EN) so we can actually have an input into the discussions or the negotiations, better than simply being reported to by the UK Government? And on the customs White Paper—
Diolch, Llywydd. Gwnaf geisio bod mor fyr ag y gallaf. Prif Weinidog, rwy’n codi i siarad ar ôl arweinydd UKIP yn y Cynulliad—mae’n ymddangos, unwaith eto, ei bod yn well ganddo ei farn ef na ffeithiau yn y mater hwn—byddaf i’n ceisio cadw at y ffeithiau.
Mae'r materion yn eich datganiad yn tynnu sylw at ddau faes, sy'n ymwneud â phrosesau a chynnydd y prosesau hynny, yn San Steffan ac ym Mrwsel. O ran San Steffan, mae'r pwyllgor yr wyf i’n ei gadeirio, y pwyllgor materion allanol, wedi edrych yn ofalus iawn ar y Bil ymadael â’r UE ac wedi awgrymu eu chwe maes eu hunain lle'r ydym yn credu bod angen addasu'r Bil, nid yn unig i adlewyrchu'r hyn y mae Llywodraeth Cymru wedi gofyn amdano, ond i fynd y tu hwnt i hynny ac edrych ar swyddogaeth y Cynulliad a'i allu i graffu ar Weinidogion yn ein Llywodraeth ni i sicrhau y gallwn gynnal hynny, ac mae'n briodol i'n democratiaeth y gallwn ni wneud hynny. Felly, a gaf i ofyn cwestiwn ynghylch beth yw eich llinellau coch fel Llywodraeth ar y Bil ymadael hwnnw? Rydych chi wedi tynnu sylw at eich gwaith gyda Llywodraeth yr Alban. Wel, rydym wedi mynd y tu hwnt i hynny. Beth yw eich llinellau coch cyn y gallwch benderfynu a yw'r Bil hwnnw wedi'i ddiwygio'n ddigonol erbyn hyn i'r Llywodraeth ei dderbyn?
O ran y cynnydd yn Ewrop, rydym wedi cael cyfle i ofyn cwestiynau i'r tri chynrychiolydd Ewropeaidd blaenllaw: Didier Seeuws dros y cyngor, Michel Barnier dros y Comisiwn, a Guy Verhofstadt dros y Senedd. Byddwn wrth fy modd yn cael cyfle i ofyn yr un cwestiynau i brif drafodwr y DU, ond nid yw ef wedi dod atom eto. Pan wnaethom gyfarfod â Michel Barnier, yn wir—rwy'n dyfynnu, mewn ffordd—doedd ef ddim eisiau sefyllfa 'dim bargen'. Roedd ef wir eisiau taro bargen ac mae'n awyddus i weithio er pennaf les yr UE-27 a'r DU, a dywedodd ei bod yn bwysig nodi mai’r DU sydd wedi gofyn am gael gadael, ac fel y dywedasoch, na fyddai'n deg disgwyl i'r UE-27 dalu am yr holl ymrwymiadau a wnaethpwyd mewn cytundeb â'r DU yn y Fframwaith Ariannol Amlflwydd. Fel yr ydych newydd ei nodi nawr yn eich ateb, byddai'n fethiant i anrhydeddu'r cytundebau hynny a gallai fod yn broblem. Felly, pwy fyddai'n ymddiried mewn cytundeb masnach newydd gyda gwlad nad yw'n anrhydeddu’r ymrwymiadau y mae wedi’u gwneud yn gywir? Felly, rwy’n meddwl bod angen inni ymdrin â hynny, ond a allwch chi ofyn y cwestiwn ar—? Rhoddodd Leanne Wood sylw i’r cwestiwn a ydych chi’n gwneud cynlluniau wrth gefn ar gyfer 'dim bargen', ond a ydych chi wedi gwneud unrhyw ddadansoddiad o sefyllfa 'dim bargen'? A yw Llywodraeth y DU mewn gwirionedd wedi trafod gyda chi eu dadansoddiad o effaith 'dim bargen', rhywbeth y mae'n ymddangos nad ydynt hyd yn oed yn ei roi i'w Senedd eu hunain? A ydynt wedi rhannu hynny gyda'r sefydliadau datganoledig?
Hefyd, ynglŷn â chylch cyfarfodydd y Cyd-bwyllgor Gweinidogion, rwy'n gwerthfawrogi eich bod yn meddwl bod cynnydd yn cael ei wneud, ac mae'n wych gweld un yn digwydd wyth mis ar ôl yr un diwethaf, ond mae'r nesaf, rwyf ar ddeall, cyn y Nadolig. Mae'r cylch trafodaethau ym Mrwsel bob pedair wythnos, felly a fyddwch yn gwthio am fwy o gylchoedd y Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau’r UE) fel y gallwn wneud cyfraniad go iawn at y gwaith trafod neu negodi, yn hytrach na dim ond cael adroddiadau gan Lywodraeth y DU? Ac ynglŷn â’r Papur Gwyn ar gyfer y tollau—
That’s three questions now, and I asked for only one.
Dyna dri chwestiwn nawr, a gofynnais am un yn unig.
Can I give one more?
A gaf i roi un arall?
The First Minister will answer. You’ll have plenty of opportunities to raise issues on Brexit again, I’m sure. [Interruption.]
Bydd y Prif Weinidog yn ateb. Cewch chi ddigon o gyfleoedd i godi materion ar Brexit eto, rwy'n siŵr. [Torri ar draws.]
I think the problem is this—
Rwy'n meddwl mai'r broblem yw hyn—
We’ve had long spokespeople’s questions. We have had long First Minister answers. I think this is an important issue—it deserves the time to be extended—but I do need to call more of you than I have been able to to date.
Rydym wedi cael cwestiynau hir gan lefarwyr. Rydym wedi cael atebion hir gan y Prif Weinidog. Rwy'n meddwl bod hwn yn fater pwysig—mae'n haeddu ymestyn yr amser—ond mae angen imi alw mwy ohonoch nag yr wyf wedi gallu gwneud hyd yn hyn.
Okay. What would satisfy us is a removal of the power grab, a commitment to a co-operative approach to the UK single market, a commitment to a co-operative and agreed approach on frameworks, on state aid, and also on the way in which the market is regulated and the adjudication of a court. Those are our red lines in terms of the power grab.
In terms of impact analysis, others have done that analysis. None of it is good. The UK Government, we think, has done one and we don’t think it’s particularly good because it’s not been shared with anybody else. Should there be more frequent JMC meetings? Yes. I’d like there to be a JMC plenary as well as a JMC (European negotiations). We have a British-Irish Council coming up next month and I have a meeting planned with the Prime Minister next week, which is progress. Should they meet more often? Yes. We also have bilaterals as well, I should add, on top of the JMC, which help us to talk through some of these issues as well. It’s a matter of regret that it took eight months for the JMC to meet. One of the problems in the past was it met irregularly, with different chairs all the time and people not knowing what had gone on in the meeting before or who was sitting in the chair. There needs to be a consistency; the same people need to be at those meetings every single time in order for progress to be made. That’s what we need. That’s what we’ve been saying for many months now, and that’s what we’ll continue to be advocating.
Iawn. Yr hyn a fyddai'n ein bodloni yw cael gwared â'r cipio grym, ymrwymiad i ymagwedd gydweithredol at farchnad sengl y DU, ymrwymiad i ymagwedd gydweithredol a chytûn at fframweithiau, at gymorth gwladwriaethol, a hefyd at y ffordd y mae'r farchnad yn cael ei rheoleiddio a dyfarniad llys. Y rheini yw ein llinellau coch ni o ran cipio grym.
O ran dadansoddi effaith, mae pobl eraill wedi gwneud y dadansoddiad hwnnw. Nid oes dim ohono’n dda. Mae Llywodraeth y DU, rydym yn meddwl, wedi gwneud un ac nid ydym yn meddwl ei fod yn arbennig o dda oherwydd nid yw wedi cael ei rannu â neb arall. A ddylid cynnal cyfarfodydd y Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn amlach? Dylid. Hoffwn pe bai cyfarfod llawn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn ogystal â’r Cyd-bwyllgor Gweinidogion (Negodiadau’r UE). Bydd gennym Gyngor Prydain-Iwerddon y mis nesaf ac mae gennyf gyfarfod wedi'i gynllunio gyda'r Prif Weinidog yr wythnos nesaf, sy’n gynnydd. A ddylent gyfarfod yn amlach? Dylent. Mae gennym gyfarfodydd dwyochrog hefyd, dylwn ychwanegu, yn ogystal â’r Cyd-bwyllgor Gweinidogion, sy'n ein helpu i drafod rhai o'r materion hyn hefyd. Mae'n drueni ei bod wedi cymryd wyth mis i'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion. Un o'r problemau yn y gorffennol oedd eu bod yn cyfarfod yn afreolaidd, gyda chadeiryddion gwahanol bob amser ac nad oedd pobl yn gwybod beth oedd wedi digwydd yn y cyfarfod cyn hynny neu pwy oedd yn eistedd yn y gadair. Mae angen cysondeb; mae angen i'r un bobl fod yn y cyfarfodydd hynny bob tro er mwyn gwneud cynnydd. Dyna'r hyn sydd ei angen arnom. Dyna'r hyn yr ydym wedi bod yn ei ddweud ers misoedd lawer nawr, a dyna beth y byddwn yn parhau i’w argymell.
A fyddai’r Prif Weinidog yn cytuno ein bod ni’n wynebu penderfyniad dau refferendwm sydd yn gwrthdaro â'i gilydd? Yn gyntaf, y refferendwm i adael yr Undeb Ewropeaidd—roedd y canlyniad o fwyafrif bychan yn glir. Ond mae yna refferendwm arall, pwysig iawn, i ni yn y lle hwn, sef 2011, pan bleidleisiodd pobl Cymru dros ychwanegu grymoedd cyfreithiol i’r lle hwn. Ac felly, onid ydy hi’n hollol amhriodol inni basio cynnig cydsyniad deddfwriaethol i Fil sydd yn tynnu pwerau oddi wrth Senedd Cymru?
Would the First Minister agree that we are facing the decisions of two referendums that conflict with each other? First of all, the referendum to leave the European Union—the result was clear, but by a small majority. But there is another important referendum for us in this place, which is the referendum that was held in 2011, when the people of Wales voted to add legal powers to the powers of this place. Isn’t it therefore entirely inappropriate that we should pass a legislative consent motion to a Bill that withdraws powers from the Parliament of Wales?
Wel, mae hynny’n iawn. Mae beth sydd ar wyneb y Deddfau hynny’n hollol glir—yn 1997 a 2011—sef bod pwerau gan bobl Cymru ac ni ddylai unrhyw beth ymyrryd na rhwystro’r modd y mae’r pwerau hynny’n cael eu defnyddio. Mae hynny’n meddwl nad oes hawl—nid oes neb wedi dodi hyn mewn maniffesto ac ni ddywedwyd hyn y llynedd yn ystod y refferendwm—nid oes hawl gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig i ddweud, ‘Wel, y pwerau a fydd yn dod yn ôl atoch chi yn y rhannau sydd wedi eu datganoli—byddan nhw’n dod atom ni yn lle hynny.’ Mae pobl Cymru wedi rhoi eu barn yn glir, yn enwedig yn 2011, ynglŷn â pha bwerau y dylai’r lle hyn eu cael. Nid yw e’n briodol i’r mesur sydd yn ein tynnu ni mas o’r Undeb Ewropeaidd ymyrryd mewn unrhyw ffordd ynglŷn â chanlyniadau’r refferenda hynny.
Well, that’s right. What’s on the face of those Acts in 1997 and 2011 is entirely clear, namely that the people of Wales have powers with regard to intervention and with regard to how those powers were implemented. Nobody has put this in their manifesto. This wasn’t mentioned last year in the referendum. The United Kingdom has no right to say, ‘Well, the powers that will come back to you in the devolved areas will come to us instead.’ The people of Wales have made their opinion very clear in 2011 as well about what powers this place should have. It’s not appropriate for the Bill that takes us out of the European Union to interfere in any way with the results of those referenda.
A fair-minded person would actually begin by commending the constructive but firm manner of the discussions that the First Minister has had with the UK Government on the EU withdrawal Bill and the machinery of Government changes as well. As a fair-minded person, I will give credit where it’s due. But on the question of the legislative consent motion and also the necessary machinery of Government changes, whether it’s a strengthened Joint Ministerial Committee or a Council of Ministers, can I urge him please not to give out the prize too easily, based on the submissions that both David Rees’s committee, the External Affairs and Additional Legislation Committee, and our committee, the Constitutional and Legislative Affairs Committee, have had and our joint evidence session, plus our visit last week to the inter-parliamentary forum on EU withdrawal. What we have heard would suggest strongly that he needs to hold very fast and he needs to get the changes both within the machinery of Government and also the LCM that is necessary and not to give up easily on that.
But could I ask him where he stands on the growing cross-party consensus in the UK Government that the final deal, and especially a ‘no deal’, should be put to a vote in the UK Parliament in, actually, a true demonstration of parliamentary sovereignty, or in the Brexiteers’ colloquialism, ‘getting our country back’?
A dweud y gwir, byddai rhywun teg yn dechrau drwy gymeradwyo’r trafodaethau adeiladol ond cadarn y mae'r Prif Weinidog wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU am y Bil ymadael â’r UE ac am beirianwaith newidiadau’r Llywodraeth hefyd. Fel rhywun teg, rhof glod lle mae’n haeddiannol. Ond o ran y cynnig cydsyniad deddfwriaethol a hefyd y peirianwaith angenrheidiol o ran newidiadau gan y Llywodraeth, pa un a yw'n Bwyllgor Cyd-Weinidogion neu Gyngor Gweinidogion cryfach, a gaf i ei annog, os gwelwch yn dda, i beidio â rhoi’r wobr yn rhy hawdd, yn seiliedig ar y cyflwyniadau gan bwyllgor David Rees, y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol, a'n pwyllgor ni, y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, a’n sesiwn dystiolaeth ar y cyd, ynghyd â'n hymweliad yr wythnos diwethaf â'r fforwm rhyng-seneddol ar ymadael â’r UE. Byddai'r hyn a glywsom yn awgrymu’n gryf bod angen iddo ddal yn dynn iawn a bod angen iddo sicrhau’r newidiadau o fewn peirianwaith y Llywodraeth a hefyd y cynnig cydsyniad deddfwriaethol sydd ei angen a pheidio â rhoi'r gorau iddi yn hawdd ar hynny.
Ond a gaf i ofyn iddo ble mae'n sefyll ar y consensws trawsbleidiol sy'n tyfu yn Llywodraeth y DU y dylai'r fargen olaf, ac yn enwedig 'dim bargen', fod yn destun pleidlais yn Senedd y DU yn yr hyn a fyddai, mewn gwirionedd, yn dangos gwir sofraniaeth seneddol, neu yng ngeiriau’r 'Brexiteers', 'cael ein gwlad yn ôl'?
Well, I can assure the Member that there’ll be no prize that will be given up—I don’t see it as a prize, I see it as fairness and I see it as respect for the referendum results and I see it as a commitment to a co-operative approach as partners within the union. It’s not much, surely, to ask.
In terms of the issue of a deal, I have said that any deal should be subject to a vote, not just in the UK Parliament, but here as well and in the Scottish Parliament and we hope, of course, at some point in the Northern Ireland Assembly. Why? Because there will be devolved areas that will be affected by that. To get the widest possible buy-in for a deal, it makes perfect sense to me to have a vote in each of the four institutions. If there’s no deal, that would be such an abject failure that there would need to be an immediate general election.
Wel, gallaf sicrhau'r Aelod na chaiff dim gwobr ei hildio—nid wyf yn ei ystyried yn wobr, rwy’n ei ystyried yn degwch ac rwy'n ei ystyried yn barch at ganlyniadau'r refferendwm ac rwy'n ei weld fel ymrwymiad i ymagwedd gydweithredol fel partneriaid yn yr undeb. Nid yw’n llawer, does bosib, i ofyn amdano.
O ran y fargen, rwyf wedi dweud y dylai unrhyw fargen fod yn destun pleidlais, nid yn unig yn Senedd y DU, ond yma hefyd ac yn Senedd yr Alban a gobeithiwn, wrth gwrs, ar ryw adeg yng Nghynulliad Gogledd Iwerddon. Pam? Oherwydd bydd hynny'n effeithio ar ardaloedd datganoledig. Er mwyn cael y cytundeb ehangaf posibl â bargen, mae'n gwneud synnwyr perffaith i mi i gael pleidlais ym mhob un o'r pedwar sefydliad. Os nad oes bargen, byddai hynny'n fethiant mor druenus fel y byddai angen etholiad cyffredinol ar unwaith.
When the committee met with Michel Barnier, he reminded us that many of the agreements required to give effect to the long-term relationship between the UK and Europe are actually mixed agreements—they’re not within the gift of the council and the Parliament to resolve: they require diplomacy and a long-term strategy with each of the member states. What steps do you think the Welsh Government and the UK Government need to take now to get that process under way as soon as possible, given its complexity and given its capacity to derail the long-term relationship between the UK and the rest of the EU?
Pan gyfarfu'r pwyllgor â Michel Barnier, atgoffodd ni fod llawer o'r cytundebau sydd eu hangen i roi effaith i'r berthynas hirdymor rhwng y DU ac Ewrop yn gytundebau cymysg mewn gwirionedd—nid yw o fewn cwmpas y cyngor a'r Senedd i’w datrys: mae angen diplomyddiaeth a strategaeth hirdymor gyda phob un o'r aelod-wladwriaethau. Pa gamau ydych chi’n meddwl bod angen i Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU eu cymryd nawr i ddechrau’r broses honno cyn gynted ag y bo modd, o ystyried ei chymhlethdod a’i gallu i daflu’r berthynas hirdymor rhwng y DU a gweddill yr UE oddi ar y cledrau?
Well, really, we need to see progress over the course of the next few months. Time is running out. We have to remember that there needs to be an agreement by this time next year, effectively, because then there’s an ratification process, not just in European institutions, but in every single Parliament, and in some cases, like Belgium, in regional Parliaments as well. That all takes a great deal of time. Just one of them, as we know from the Canadian trade agreement, can derail the process. This has never been done before.
There is some hope because, of course, this is not a situation where two markets come together to agree free access, which have never had that level of access before. We already have free access, so, really, it’s not as difficult to negotiate a free trade agreement with—or shouldn’t be—the EU as it is with other countries with whom we’ve never had—like the US—a free trade agreement. There’s urgency. I’m going to try and be fair here the Prime Minister needs to be able to conduct these negotiations without noises off from within her own Cabinet. That’s absolutely essential. She’s given us a better idea of what she wants to do. I agree. I think that what she outlined in Florence is perfectly sensible, but she needs to have the support of those in her Cabinet, and that, so far, has been lacking.
Wel, a dweud y gwir, mae angen inni weld cynnydd dros y misoedd nesaf. Mae amser yn mynd yn brin. Mae'n rhaid inni gofio bod angen cytundeb erbyn yr adeg hon y flwyddyn nesaf, i bob diben, oherwydd yna mae proses gadarnhau, nid yn unig mewn sefydliadau Ewropeaidd, ond ym mhob un Senedd, ac mewn rhai achosion, fel Gwlad Belg, mewn Seneddau rhanbarthol hefyd. Mae hynny i gyd yn cymryd llawer iawn o amser. Gall dim ond un ohonynt, fel y gwyddom o gytundeb masnach Canada, daflu’r broses oddi ar y cledrau. Nid yw hyn erioed wedi'i wneud o'r blaen.
Mae rhywfaint o obaith oherwydd, wrth gwrs, nid yw hon yn sefyllfa lle mae dwy farchnad yn dod at ei gilydd i gytuno ar fynediad rhydd, sydd erioed wedi bod â mynediad o’r fath o'r blaen. Mae gennym fynediad rhydd eisoes, felly, a dweud y gwir, nid yw mor anodd negodi cytundeb masnach rydd—neu ni ddylai fod— gyda’r UE ag y mae gyda gwledydd eraill nad ydym erioed wedi bod â chytundeb masnach rydd â nhw—fel yr Unol Daleithiau. Mae yna frys. Rydw i'n mynd i geisio bod yn deg yma, mae angen i'r Prif Weinidog allu cynnal y trafodaethau hyn heb sŵn cefndir oddi mewn i’w Chabinet ei hun. Mae hynny'n hollol hanfodol. Mae hi wedi rhoi gwell syniad inni o'r hyn yr hoffai hi ei wneud. Rwy'n cytuno. Rwy’n meddwl bod yr hyn a amlinellodd yn Florence yn gwbl synhwyrol, ond mae arni angen cefnogaeth y bobl yn ei Chabinet, ac mae hynny, hyd yn hyn, wedi bod yn brin.
Ac yn olaf, Eluned Morgan. [Torri ar draws]. O, bendigedig. Felly, diolch i’r Prif Weinidog am hynny.
And finally, Eluned Morgan. [Interruption.] Wonderful. Thank you, First Minister, for that.
Rydym ni’n symud nesaf at y Rheoliadau Dyddodi Gwastraff heb Awdurdod (Cosbau Penodedig) (Cymru) 2017, ac rydw i’n galw ar Ysgrifennydd Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig i wneud y cynnig—Lesley Griffiths.
That brings us to the Unauthorised Deposit of Waste (Fixed Penalties) (Wales) Regulations 2017, and I call on the Cabinet Secretary for the Environment and Rural Affairs to move the motion—Lesley Griffiths.
Cynnig NDM6540 Jane Hutt
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o'r Rheoliadau Dyddodi Gwastraff Heb Awdurdod (Cosbau Penodedig) (Cymru) 2017 yn cael ei llunio yn unol â'r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 3 Hydref 2017.
Motion NDM6540 Jane Hutt
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Unauthorised Deposit of Waste (Fixed Penalties) (Wales) Regulations 2017 are made in accordance with the draft laid in the Table Office on 3 October 2017.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Llywydd. I move the motion.
I present the regulations that will insert new provisions into the Environmental Protection Act 1990, and which will allow local authorities in Wales to issue fixed-penalty notices for fly-tipping incidents. Under the new provisions, local authorities will be able to set a fixed penalty amount of between £150 and £400, with a default of £200. A reduction for early payment can be made available, and local authorities can retain the receipts to help contribute to the costs of dealing with fly-tipping. The FPNs can be used on both publicly and privately owned land. It’s an additional enforcement tool to help deal with those small-scale fly-tipping offences where a prosecution is considered disproportionate. However, local authorities will still be able to exercise their existing criminal prosecution powers for offences they deem inappropriate for an FPN, for example to deal with a persistent offender.
FPNs are an important means of tackling environmental crime, provided they are issued sensibly, enforced even-handedly and are seen as a response to a genuine problem. However, I feel it is important they are accompanied by appropriate public engagement, awareness raising and wider education programmes. I believe this is essential to ensure a positive response from our citizens and a sustainable reduction in offending behaviour. I’m pleased to commend this motion to the Chamber.
Diolch, Llywydd. Rwy'n cynnig y cynnig.
Rwy'n cyflwyno'r rheoliadau a fydd yn mewnosod darpariaethau newydd yn Neddf Diogelu'r Amgylchedd 1990, a fydd yn caniatáu i awdurdodau lleol yng Nghymru gyhoeddi hysbysiadau cosb benodedig ar gyfer achosion o dipio anghyfreithlon. O dan y darpariaethau newydd, bydd awdurdodau lleol yn gallu pennu swm cosb benodedig o rhwng £150 a £400, gyda swm diofyn o £200. Gallai gostyngiad ar gyfer talu cynnar fod ar gael, a gall awdurdodau lleol gadw'r derbyniadau i helpu i gyfrannu at gostau mynd i’r afael â thipio anghyfreithlon. Ceir defnyddio'r hysbysiadau cosb benodedig ar dir cyhoeddus a phreifat. Mae'n offeryn gorfodi ychwanegol i helpu i fynd i’r afael â’r troseddau tipio anghyfreithlon hynny ar raddfa fechan pan ystyrir bod erlyniad yn anghymesur. Fodd bynnag, bydd awdurdodau lleol yn dal i allu defnyddio eu pwerau erlyn troseddol sy'n bodoli eisoes am droseddau y maent yn eu hystyried yn amhriodol ar gyfer hysbysiad cosb benodedig, er enghraifft i fynd i’r afael â throseddwr parhaus.
Mae hysbysiad cosb benodedig yn ffordd bwysig o fynd i'r afael â throsedd amgylcheddol, cyn belled â'u bod yn cael eu cyflwyno’n synhwyrol, eu gorfodi’n deg a’u bod yn cael eu hystyried fel ymateb i broblem wirioneddol. Fodd bynnag, teimlaf ei bod yn bwysig bod ymgysylltiad cyhoeddus priodol, codi ymwybyddiaeth a rhaglenni addysg ehangach yn cyd-fynd â nhw. Credaf fod hyn yn hanfodol er mwyn sicrhau ymateb cadarnhaol gan ein dinasyddion a gostyngiad cynaliadwy mewn ymddygiad troseddol. Rwy'n falch o gymeradwyo'r cynnig hwn i'r Siambr.
Mae Plaid Cymru yn cefnogi’r rheoliadau sydd gerbron y Siambr heddiw, ond rwyf jest eisiau gofyn cwpl o gwestiynau a gwneud ambell i sylw. Yn gyntaf oll, rwy’n siomedig bod y memorandwm esboniadol, sydd ddim ond yn 10 tudalen, sy’n esbonio’r rheoliadau hyn, ddim ond ar gael yn Saesneg. Yn fy marn i, os ŷch chi’n cyflwyno unrhyw fath o ddeddfwriaeth, gan gynnwys deddfwriaeth eilaidd, sydd yn rhoi cosbau ar unigolion, neu sydd yn gallu arwain at ryw fath o ddilyniant cyfreithiol a throseddol, mi ddylai fod ar gael yn ddwyieithog. Mae’n siomedig nad yw’r Llywodraeth fersiwn yn Gymraeg o’r memorandwm esboniadol yn fan hyn.
Yr ail bwynt rydw i eisiau gwneud yw bod—dyma enghraifft berffaith o beth rŷm ni newydd fod yn trafod. Nid ydw i eisiau parhau’r drafodaeth y cawsom ni dros awr gynnau fach, ond dyma gyflwyno rheoliadau amgylcheddol, ac a gawn ni fod yn glir bod y rheoliadau hyn yn deillio yn uniongyrchol o Ddeddf Cymunedau Ewropeaidd 1972? Pe baem ni ddim yn llwyddo yn y frwydr yma gyda San Steffan ynglŷn â phwy sydd â’r hawl i’r grymoedd sydd yn dod i law o’r gymuned Ewropeaidd wrth inni ymadael â’r gymuned Ewropeaidd, dyma enghraifft o Gynulliad heddiw yn pasio rheoliadau a fydd wedyn yn nwylo Gweinidogion yn San Steffan. Felly, enghraifft go iawn sydd ger ein bron heddiw o ba mor bwysig yw e ein bod ni’n ennill y frwydr yma, a pheidio â chaniatáu i San Steffan ennill y frwydr ynglŷn â gafael yng ngrym y Cynulliad ar faterion Ewropeaidd.
Y trydydd pwynt ar hyn, sydd yn gwestiwn hefyd i’r Gweinidog: rydw i’n croesawu’r ffaith bod gyda ni arf ychwanegol i fynd i’r afael â dyddodi sbwriel a chael gwared ar wastraff yn y modd yma. Rydw i jest eisiau bod yn siŵr, pan fydd hyn yn codi o hyd fel mater o batrwm—. Nid ydym yn sôn am rywun yn cael gwared ar ‘fridge’—mae’n hollol briodol eu bod nhw’n cael cosb benodol am hynny—ond pan fydd gyda chi dystiolaeth bod rhywun yn defnyddio caeau ffermwyr, cornel lawr y stryd neu lôn gefn fel ffordd o gael gwared ar wastraff yn gyson—ac rŷm ni wedi gweld yn y gorffennol rai adeiladwyr sydd heb ddilyn y drefn ac ati—na fyddwn ni’n dibynnu ar y cosbau penodol hyn wedyn, ond bod yn rhaid mynd â’r bobl yna i’r llys o dan Ddeddf amgylcheddol. Felly, rydw i jest eisiau deall gan yr Ysgrifennydd Cabinet ble mae hi’n credu y mae’r cosbau penodol yn y fan hyn yn y rheoliadau priodol, a ble mae’n credu y dylai’r awdurdodau lleol ac awdurdodau eraill ddefnyddio’r ystod helaethaf o bwerau statudol.
Plaid Cymru supports the regulations before us today, but I just wanted to ask a few questions and make a few comments. First of all, I’m disappointed that the explanatory memorandum, which is only 10 pages long, explaining these regulations, is only available in English. In my view, if you bring forward any kind of legislation, including secondary legislation, which places penalties on individuals, or can lead to legal proceedings or even criminal proceedings, it should be available bilingually. I’m disappointed that the Government hasn’t prepared a Welsh version of the explanatory memorandum in this case.
The second point that I wanted to make is that this is a perfect example of what we’ve just been discussing. I don’t want to prolong the discussion that we’ve just had for over an hour, but we’re bringing forward here environmental regulations, and let’s be clear that these regulations emerge directly from the European Community Act 1972. If we didn’t succeed in this battle with Westminster as to who has the right to the powers that are to be passed down from the European community if we leave the EU, then this is an example of the Assembly today passing regulations that would then be in the hands of Ministers at Westminster. So, this is a very real example before us today of how important it is that we win this battle and don’t allow Westminster to win it, in terms of the power grab on European issues.
The third point on this, which is a question to the Minister: I welcome the fact that we have an additional tool now in tackling the unauthorised deposit of waste, but I just want to be assured that when this does arise as a pattern of behaviour—. We’re not talking about someone disposing of a fridge—it’s appropriate that there is a specific penalty for that—but when you have evidence that someone is using farmland, a street corner or a back lane as a means of disposing of waste regularly—and we have seen some building firms that haven’t followed the rules and regulations—that we aren’t going to be reliant on these FPNs, but that we do take those individuals to court, and prosecute them under environmental legislation. So, I just want to understand from the Cabinet Secretary where she sees the FPNs would be appropriate in these regulations, and where she believes that local authorities and other authorities should use the broader range of statutory powers.
Yr Ysgrifennydd y Cabinet i ymateb i’r ddadl, felly. Nid oes yna siaradwyr eraill.
I call on the Cabinet Secretary to reply to the debate. There are no other speakers.
Diolch. I will ensure that the matter around the document being available in Welsh is rectified as soon as possible. I give you that assurance.
You’re quite right that this is a perfect example of what we’ve just been talking about, and you will have heard me say many times that I believe that our environmental standards in Wales are much higher than in other parts of the UK, in part. And, certainly, if you look at our recycling, for instance, that’s part of our environment where we have very high standards and we’ve reached much higher targets than other parts. And I have said this: we must be able to set those limits and have those policies in place and not have them imposed on us by the UK Government. So, I think you’re quite right: this is a perfect example.
In relation to the examples you gave, I mentioned in my opening remarks that local authorities would still be able to exercise their existing criminal prosecution powers for offences that they would deem inappropriate for a fixed-penalty notice and I think a persistent offender is a good example, again, of that. So, it is just part of the two. I’ve met with local authorities that have asked me to bring forward this legislation; they feel it would be very beneficial in tackling environmental crime, but it is up to them to be able to decide when they want to use the powers that they have in relation to prosecution.
Diolch. Byddaf yn sicrhau bod y ddogfen ar gael yn Gymraeg cyn gynted â phosib. Rwy'n rhoi’r sicrwydd hwnnw i chi.
Rydych chi’n gwbl iawn bod hon yn enghraifft berffaith o'r hyn yr ydym ni newydd fod yn siarad amdano, a byddwch wedi fy nghlywed i’n dweud sawl gwaith fy mod o’r farn bod ein safonau amgylcheddol yng Nghymru yn llawer uwch nag mewn rhannau eraill o'r DU, yn rhannol. Ac, yn sicr, os edrychwch chi ar ein hailgylchu, er enghraifft, mae hynny'n rhan o'n hamgylchedd lle mae gennym safonau uchel iawn ac rydym wedi cyrraedd targedau llawer uwch na rhannau eraill. Ac rwyf wedi dweud hyn: mae'n rhaid i ni allu gosod y cyfyngiadau hynny a bod y polisïau hynny ar waith ac nad ydynt yn cael eu gorfodi arnom ni gan Lywodraeth y DU. Felly, rwy'n credu eich bod chi'n hollol iawn: mae hon yn enghraifft berffaith.
O ran yr enghreifftiau a roesoch chi, soniais i yn fy sylwadau agoriadol y byddai awdurdodau lleol yn dal i allu defnyddio eu pwerau erlyn troseddol presennol ar gyfer troseddau y byddent yn eu hystyried yn amhriodol ar gyfer hysbysiad cosb benodedig a chredaf fod troseddwr parhaus, unwaith eto, yn enghraifft dda o hynny. Felly, dim ond rhan o'r ddau ydyw hyn. Rwyf wedi cyfarfod ag awdurdodau lleol sydd wedi gofyn imi gyflwyno'r ddeddfwriaeth hon; maen nhw'n teimlo y byddai'n fuddiol iawn wrth fynd i'r afael â throseddau amgylcheddol, ond eu dewis nhw yw gallu penderfynu pryd y maen nhw eisiau defnyddio'r pwerau sydd ganddyn nhw o ran erlyn.
Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
I thank the Cabinet Secretary. The proposal is to agree the motion. Does any Member object? No. So, the motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Yr eitem nesaf yw’r Gorchymyn Cyngor y Gweithlu Addysg (Achredu Hyfforddiant Cychwynnol Athrawon) (Swyddogaethau Ychwanegol) (Cymru) (Diwygio) 2017. Rydw i’n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg i wneud y cynnig—Kirsty Williams.
The next item is the Education Workforce Council (Accreditation of Initial Teacher Training) (Additional Functions) (Wales) (Amendment) Order 2017. I call on the Cabinet Secretary for Education to move the motion—Kirsty Williams.
Cynnig NDM6539 Jane Hutt
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Orchymyn Cyngor y Gweithlu Addysg (Achredu Hyfforddiant Cychwynnol Athrawon) (Swyddogaethau Ychwanegol) (Cymru) (Diwygio) 2017 yn cael ei llunio yn unol â'r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 3 Hydref 2017.
Motion NDM6539 Jane Hutt
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Education Workforce Council (Accreditation of Initial Teacher Training) (Additional Functions) (Wales) (Amendment) Order 2017 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 3 October 2017.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Presiding Officer. Developing a high-quality teaching profession and creating inspirational leaders to help raise standards are among the aims of our new national education plan. One important element of our reforms to support this is the work that we have undertaken with our higher education partners and schools to plan for the transformation of initial teacher education.
As I said earlier on this afternoon, an education system cannot exceed the quality of its teachers, and our new national curriculum cannot be delivered without a well-supported aspirational teaching profession. To do that, we will require a high-quality education workforce that is vibrant, engaged and committed to the continuous learning of all.
Since the Education Workforce Council has already been granted the powers to accredit initial teacher training from September 2019, it is appropriate that they should also take on this additional function that has been identified through our discussions with the Higher Education Funding Council for Wales. This Order is a minor amendment and was identified as part of our ongoing engagement with HEFCW. It merely sets out a further function on the Education Workforce Council to have regard to the Welsh Ministers’ forecast of demand for newly qualified teachers, when exercising its accreditation of initial teacher education function.
Members will be aware of the fact that the Welsh Government does not directly control what courses are offered at particular institutions. However, it does manage initial teacher supply through the setting of overall intake target allocations for the recruitment into ITE. HEFCW’s last year of allocating trainee numbers to institutions will be in 2018-19. HEFCW has confirmed that it would be more appropriate for this function of allocating intake targets to move to the EWC and I hope that Members will be able to support this motion this evening.
Diolch, Llywydd. Mae datblygu proffesiwn addysgu o ansawdd uchel a chreu arweinyddion ysbrydoledig i helpu i godi safonau ymhlith amcanion ein cynllun addysg cenedlaethol newydd. Un elfen bwysig o'n diwygiadau i gefnogi hyn yw'r gwaith yr ydym wedi'i wneud gyda'n partneriaid addysg uwch ac ysgolion i gynllunio ar gyfer gweddnewid addysg gychwynnol i athrawon.
Fel y dywedais yn gynharach y prynhawn yma, ni all system addysg fod yn well na safon ei hathrawon, ac ni ellir cyflwyno ein cwricwlwm cenedlaethol newydd heb broffesiwn addysgu uchelgeisiol a gefnogir yn dda. I wneud hynny, bydd angen gweithlu addysg o ansawdd uchel arnom sy'n fywiog, sy’n ymgysylltu ac sy’n ymrwymedig i ddysgu parhaus i bawb.
Gan fod Cyngor y Gweithlu Addysg eisoes wedi cael y pwerau i achredu hyfforddiant cychwynnol i athrawon o fis Medi 2019 ymlaen, mae'n briodol y dylent hefyd gymryd y swyddogaeth ychwanegol hon a nodwyd trwy ein trafodaethau gyda Cyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru. Mae'r Gorchymyn hwn yn fân welliant ac fe'i nodwyd yn rhan o'n hymgysylltiad parhaus â CCAUC. Y cyfan y mae’n ei wneud yw nodi swyddogaeth arall i Cyngor y Gweithlu Addysg i roi sylw i ragfynegiad Gweinidogion Cymru o'r galw am athrawon newydd gymhwyso, wrth arfer ei swyddogaeth achredu addysg gychwynnol i athrawon.
Bydd yr Aelodau'n ymwybodol o'r ffaith nad yw Llywodraeth Cymru yn rheoli'n uniongyrchol pa gyrsiau a gynigir mewn sefydliadau penodol. Fodd bynnag, mae'n rheoli cyflenwad cychwynnol athrawon trwy osod dyraniadau targed derbyn cyffredinol ar gyfer recriwtio i addysg gychwynnol i athrawon. 2018-19 fydd y flwyddyn olaf y bydd CCAUC yn dyrannu niferoedd hyfforddeion i sefydliadau. Mae CCAUC wedi cadarnhau y byddai'n fwy priodol i'r swyddogaeth hon o ddyrannu targedau derbyn symud i Cyngor y Gweithlu Addysg ac rwy’n gobeithio y bydd yr Aelodau'n gallu cefnogi'r cynnig hwn heno.
Llyr Gruffydd.
Llyr Gruffydd.
Na, rwy’n fodlon.
No, I’m content.
Nid oes yna siaradwyr. Ac felly, rwy’n cymryd nad yw’r Gweinidog eisiau ymateb i’r ddadl. Y cwestiwn, felly, yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig.
There are no speakers. Therefore, I take it that the Cabinet Secretary doesn’t want to respond to the debate. So, the proposal is therefore to agree the motion. Does any Member object? No. So, the motion is agreed.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Yr eitem nesaf yw Rheoliadau Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 (Diwygiadau Canlyniadol) 2017. Rydw i’n galw ar Weinidog Iechyd y cyhoedd i wneud y cynnig—Rebecca Evans.
The next item is the Social Services and Well-being (Wales) Act 2014 (Consequential Amendments) Regulations 2017. I call on the Minister for Social Services and Public Health to move the motion—Rebecca Evans.
Cynnig NDM6538 Jane Hutt
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:
1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 (Diwygiadau Canlyniadol) 2017 yn cael ei llunio yn unol â'r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 3 Hydref 2017.
Motion NDM6538 Jane Hutt
To propose that the National Assembly for Wales, in accordance with Standing Order 27.5:
1. Approves that the draft The Social Services and Well-being (Wales) Act 2014 (Consequential Amendments) Regulations 2017 are made in accordance with the draft laid in the Table Office on 3 October 2017.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Thank you, Llywydd. I move the motion. The Social Services and Well-being (Wales) Act 2014, which was commenced in April last year, brings together local authorities’ duties and functions in relation to improving the well-being of people who need care and support and carers who need support into a single Act. The regulations before you today seek to make minor technical amendments to primary legislation as a consequence of the commencement of that Act.
Their purpose is largely to tidy up the statute books and provide clarity and consistency across primary legislation, where it has been impacted upon by our 2014 Act. Section 101(2) of the 2014 Act replicates the regulation-making power that exists in section 25C(2) of the Children’s Act 1989 in respect of children’s cases referred to Welsh family proceedings officers from local authority independent reviewing officers. The replicated power within section 25C(2) is therefore redundant and these regulations amend the 1989 Act to disapply this section in relation to Wales. These regulations also amend the Local Government and Housing Act 1989 by replacing a reference to section 6 of the Local Authority Social Services Act 1970 with the updated reference to section 144 of the 2014 Act.
Finally, the regulations replace references to residence Orders throughout sections 76 and 81 of the 2014 Act with child arrangement Orders, the term used in the Children and Families Act 2014. These regulations, although minor in nature, are necessary to ensure a consistent approach to handling and terminology throughout primary legislation, and as such, I commend them to Members.
Diolch, Llywydd. Rwy'n cynnig y cynnig. Mae Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, a gychwynwyd ym mis Ebrill y llynedd, yn dwyn ynghyd dyletswyddau a swyddogaethau awdurdodau lleol o ran gwella lles pobl sydd angen gofal a chymorth a gofalwyr sydd angen cymorth mewn un Ddeddf. Mae'r rheoliadau sydd ger eich bron heddiw yn ceisio gwneud mân welliannau technegol i ddeddfwriaeth sylfaenol o ganlyniad i gychwyn y Ddeddf honno.
Eu pwrpas i raddau helaeth yw tacluso'r llyfrau statud a darparu eglurder a chysondeb ar draws deddfwriaeth sylfaenol, pan fo Deddf 2014 yn effeithio arni. Mae Adran 101(2) o Ddeddf 2014 yn ailadrodd y pŵer gwneud rheoliadau sy'n bodoli yn adran 25C(2) o Ddeddf Plant 1989 o ran achosion plant a atgyfeirir i swyddogion achosion teulu yng Nghymru gan swyddogion adolygu annibynnol yr awdurdod lleol. Mae'r pŵer a ddyblygir yn adran 25C(2) felly yn ddiangen ac mae'r rheoliadau hyn yn diwygio Deddf 1989 i ddatgymhwyso'r adran hon o ran Cymru. Mae'r rheoliadau hyn hefyd yn diwygio Deddf Llywodraeth Leol a Thai 1989 trwy ddisodli cyfeiriad at adran 6 o Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol Awdurdodau Lleol 1970 â'r cyfeirnod wedi'i ddiweddaru i adran 144 o Ddeddf 2014.
Yn olaf, mae'r rheoliadau yn disodli cyfeiriadau at Orchmynion preswylio trwy adrannau 76 ac 81 o Ddeddf 2014 â Gorchmynion trefniant plant, y term a ddefnyddir yn Neddf Plant a Theuluoedd 2014. Mae'r rheoliadau hyn, er eu bod yn fân o ran eu natur, yn angenrheidiol er mwyn sicrhau ymagwedd gyson tuag at ymdrin â therminoleg ym mhob rhan o ddeddfwriaeth sylfaenol, ac fel y cyfryw, rwyf yn eu cymeradwyo i'r Aelodau.
Nid oes siaradwyr ar yr eitem yma. Ac felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
There are no speakers on this item. So, the proposal is to agree the motion. Does any Member object? The motion is therefore agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Motion agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Dyna ddod â diwedd ar ein trafodion am y dydd.
That brings today’s proceedings to a close.
Daeth y cyfarfod i ben am 18:31.
The meeting ended at 18:31.