Y Cyfarfod Llawn
Plenary
08/07/2025Cynnwys
Contents
Yn y fersiwn ddwyieithog, mae’r golofn chwith yn cynnwys yr iaith a lefarwyd yn y cyfarfod. Mae’r golofn dde yn cynnwys cyfieithiad o’r areithiau hynny.
In the bilingual version, the left-hand column includes the language used during the meeting. The right-hand column includes a translation of those speeches.
Cyfarfu'r Senedd yn y Siambr a thrwy gynhadledd fideo am 13:30 gyda'r Llywydd (Elin Jones) yn y Gadair.
The Senedd met in the Chamber and by video-conference at 13:30 with the Llywydd (Elin Jones) in the Chair.
Prynhawn da a chroeso, bawb, i’r Cyfarfod Llawn. Cyn i ni gychwyn, dwi eisiau hysbysu’r Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 26.75, fod Deddf y Gymraeg ac Addysg (Cymru) 2025 wedi cael Cydsyniad Brenhinol ar 7 Gorffennaf.
Good afternoon and welcome to today's Plenary session. Before we start, I wish to inform the Senedd, in accordance with Standing Order 26.75, that the Welsh Language and Education (Wales) Act 2025 was given Royal Assent on 7 July.
Eitem 1 sydd nesaf, a'r cwestiynau i'r Prif Weinidog yw'r rheini. Mae'r cwestiwn cyntaf gan Rhys ab Owen.
Item 1 is next, which is questions to the First Minister. The first question is from Rhys ab Owen.
1. Sut mae Llywodraeth Cymru yn amddiffyn yr hawl ddemocrataidd i brotestio yng Nghymru? OQ63002
1. How is the Welsh Government protecting the democratic right to protest in Wales? OQ63002
Mae Cymru’n genedl sy'n falch o'i gwerthoedd democrataidd, ac mae'r Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru yn amddiffyn yr hawl i brotestio'n heddychlon. O gyfiawnder hinsawdd i gydraddoldeb a hawliau dynol, rŷn ni’n sefyll gyda phobl sy’n sefyll dros yr hyn maen nhw’n credu ynddo. Mae protest heddychlon yn rhan o'n traddodiad gwleidyddol, a bydd y traddodiad hwnnw wastad yn cael ei ddiogelu. Ond gadewch i mi fod yn glir: does dim lle yn ein democratiaeth ni i gasineb, braw nac annog trais, ac fe fyddwn ni bob amser yn tynnu'r llinell lle mae'r niwed yn dechrau.
Wales is a nation proud of its democratic values, and this Labour Government in Wales fiercely defends the right to protest peacefully. From climate justice to equality and human rights, we stand with those who stand up for what they believe in. Peaceful protest is part of our political tradition, and that tradition will always be protected. But let me be clear: there is no place in our democracy for hate, intimidation or incitement to violence. We will always draw the line where harm begins.
Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Dwi’n cytuno gyda’r ateb hynny.
Thank you very much, First Minister. I agree with that response.
But I submitted this question last week before 29 people were arrested in London over the weekend during a peaceful protest. This is the age we live in at the moment, unfortunately. The stimulus for this question was Caerdydd Students for Palestine. They’ve been protesting at Cardiff University campus for peace in Palestine since last year. When Cardiff University called the police, a police spokesperson said that the situation was a peaceful protest that required no further intervention. However, Cardiff University then hired a law firm that secured a civil injunction that is currently plastered across the university campus, warning, amongst other things, that no-one may enter, occupy or remain on the campus for the purpose of protest. A UN watchdog has described this as a flagrant violation of international human rights. The injunction threatens prison, seizure of assets and fines for violating the injunction. We have reached the point where those peacefully protesting, calling for peace, may fear being arrested and defending themselves in court. If peaceful protest, as students, led to prison, then most people here in the Siambr would have lengthy prison convictions themselves. Does the First Minister agree with me that imprisonment is not an appropriate response to peaceful protest, and how will she safeguard the democratic right of protest here in Wales? Diolch yn fawr.
Ond fe wnes i gyflwyno'r cwestiwn hwn yr wythnos diwethaf cyn i 29 o bobl gael eu harestio yn Llundain dros y penwythnos yn ystod protest heddychlon. Dyma'r oes yr ydym ni'n byw ynddi ar hyn o bryd, yn anffodus. Yr ysgogiad ar gyfer y cwestiwn hwn oedd Caerdydd Students for Palestine. Maen nhw wedi bod yn protestio ar gampws Prifysgol Caerdydd dros heddwch ym Mhalesteina ers y llynedd. Pan alwodd Prifysgol Caerdydd yr heddlu, dywedodd llefarydd ar ran yr heddlu fod y sefyllfa yn brotest heddychlon nad oedd angen unrhyw ymyrraeth bellach. Fodd bynnag, fe wnaeth Prifysgol Caerdydd gyflogi cwmni cyfreithiol wedyn, a sicrhaodd waharddiad sifil sydd ar hyn o bryd wedi'i blastro ar draws campws y brifysgol, yn rhybuddio, ymhlith pethau eraill, na chaiff neb fynd ar y campws, ei feddiannu nac aros arno at ddibenion protestio. Mae corff gwarchod y Cenhedloedd Unedig wedi disgrifio hyn fel achos clir o fynd yn groes i hawliau dynol rhyngwladol. Mae'r gwaharddiad yn bygwth carchar, atafaelu asedau a dirwyon am dorri'r gwaharddiad. Rydym ni wedi cyrraedd y pwynt lle gall y rhai sy'n protestio'n heddychlon, yn galw am heddwch, ofni cael eu harestio ac amddiffyn eu hunain yn y llys. Pe bai protest heddychlon, fel myfyrwyr, yn arwain at garchar, yna byddai gan fwyafrif y bobl yma yn y Siambr euogfarnau carchar maith eu hunain. A yw'r Prif Weinidog yn cytuno â mi nad yw carcharu yn ymateb priodol i brotest heddychlon, a sut wnaiff hi ddiogelu'r hawl ddemocrataidd i brotestio yma yng Nghymru? Diolch yn fawr.
Diolch yn fawr, Rhys. And can I refer Members to my declaration of interest as a member of Amnesty International? I’ve spent, like many people in this Chamber, a lot of time protesting about things that are close to our hearts. That’s why most of us came into politics, and so you certainly won’t get any kind of objection from me in terms of the hawl to protest. And, in particular, on issues that I think lots of us are seeing on our screens daily, in terms of what’s happening in Gaza, I think it's important that people are able to express their views on things like that.
Obviously, there has to be a line in terms of breaking the law and on stirring up racial hatred. So, we’ve just got to be very clear on that, but, as far as I’m concerned, the right to protest is a sacred right in relation to how we do it in Wales, and these are actually within articles 10 and 11 of the European Convention on Human Rights, which assures people of the right to be able to express themselves in Wales.
Diolch yn fawr, Rhys. Ac a gaf i gyfeirio Aelodau at fy natganiad o fuddiant fel aelod o Amnest Rhyngwladol? Rwyf i wedi treulio, fel llawer o bobl yn y Siambr hon, llawer o amser yn protestio am bethau sy'n agos at ein calonnau. Dyna pam y daeth y mwyafrif ohonom ni i fyd gwleidyddiaeth, ac felly yn sicr fyddwch chi ddim yn cael unrhyw fath o wrthwynebiad gen i o ran yr hawl i brotestio. Ac, yn benodol, ar faterion yr wyf i'n credu y mae llawer ohonom ni'n eu gweld ar ein sgriniau bob dydd, o ran yr hyn sy'n digwydd yn Gaza, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig bod pobl yn gallu mynegi eu safbwyntiau ar bethau fel hynny.
Yn amlwg, mae'n rhaid cael llinell o ran torri'r gyfraith ac o ran ysgogi casineb hiliol. Felly, mae'n rhaid i ni fod yn glir iawn ynghylch hynny, ond, yn fy marn i, mae'r hawl i brotestio yn hawl sanctaidd o ran sut rydym ni'n ei wneud yng Nghymru, ac mae'r rhain mewn gwirionedd yn erthyglau 10 ac 11 y Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol, sy'n sicrhau pobl o'r hawl i allu mynegi eu hunain yng Nghymru.
In January of last year, First Minister, I said that the Welsh Government was walking a tightrope when it came to its relationship with the agricultural community here in Wales, following protests in Europe. Only a month later, over 4,500 farmers exercised their right to protest on the steps of the Senedd against the Welsh Government’s sustainable farming scheme. Now, next week, we’re expecting an updated statement on the sustainable farming scheme. And we know that, from the previous impact assessment, which outlined that there would be job losses, livestock reduction and economic harm, that led to the protest on 28 February. So, how confident are you as First Minister that this new iteration of the SFS will not lead to a mass protest on the steps of the Senedd, because the confidence of the Welsh agricultural community in this Government is at an all-time low?
Ym mis Ionawr y llynedd, Prif Weinidog, dywedais fod Llywodraeth Cymru yn cerdded ar raff o ran ei pherthynas â'r gymuned amaethyddol yma yng Nghymru, yn dilyn protestiadau yn Ewrop. Dim ond mis yn ddiweddarach, arferodd dros 4,500 o ffermwyr eu hawl i brotestio ar risiau'r Senedd yn erbyn cynllun ffermio cynaliadwy Llywodraeth Cymru. Nawr, yr wythnos nesaf, rydym ni'n disgwyl datganiad wedi'i ddiweddaru ar y cynllun ffermio cynaliadwy. Ac rydym ni'n gwybod hynny, o'r asesiad effaith blaenorol, a amlinellodd y byddai swyddi'n cael eu colli, llai o dda byw a niwed economaidd, a arweiniodd at y brotest ar 28 Chwefror. Felly, pa mor hyderus ydych chi fel Prif Weinidog na fydd y fersiwn newydd hon o'r Cynllun Ffermio Cynaliadwy yn arwain at brotest dorfol ar risiau'r Senedd, oherwydd mae hyder cymuned amaethyddol Cymru yn y Llywodraeth hon ar ei isaf erioed?
Thanks very much. Farmers have a right to protest, as does anybody else. That's absolutely within their rights. Let me say something about the sustainable farming scheme, because I know that the Deputy First Minister has spent hours and hours and hours and hours listening to farmers, and environmental groups, about what their concerns are and how they'd like to see the sustainable farming scheme work. We have a responsibility to balance up all of the different needs within our communities. Yes, the agricultural community needs to be supported, and boy are they supported—over £250 million-worth of support on an annual basis. That's quite a big amount of support for a sector that contributes less than 1 per cent to the GDP of the country. But, I do think it's important also for us to take the opportunity to say, 'Actually, you can play a really important role in terms of supporting the public, in terms of the things that we also want to see delivered.' The challenges of climate change are challenges for the agricultural community themselves. I think there is an important role for us to get the balance here. I'd like to thank the Deputy First Minister for his huge efforts on this. Clearly, he's been working with the agricultural unions, and we hope that, next week, we will get a constructive response from the agricultural sector.
Diolch yn fawr. Mae gan ffermwyr hawl i brotestio, fel y mae gan unrhyw un arall. Mae hynny'n hollol o fewn eu hawliau. Gadewch i mi ddweud rhywbeth am y cynllun ffermio cynaliadwy, oherwydd rwy'n gwybod bod y Dirprwy Brif Weinidog wedi treulio oriau ac oriau ac oriau ac oriau yn gwrando ar ffermwyr, a grwpiau amgylcheddol, am eu pryderon a sut yr hoffen nhw weld y cynllun ffermio cynaliadwy yn gweithio. Mae gennym ni gyfrifoldeb i gydbwyso'r holl wahanol anghenion yn ein cymunedau. Oes, mae angen cefnogi'r gymuned amaethyddol, ac maen nhw wir yn cael eu cefnogi—gwerth dros £250 miliwn o gefnogaeth bob blwyddyn. Mae hynny'n gryn dipyn o gefnogaeth i sector sy'n cyfrannu llai nag 1 y cant at gynnyrch domestig gros y wlad. Ond, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig hefyd i ni fanteisio ar y cyfle i ddweud, 'A dweud y gwir, gallwch chi chwarae rhan bwysig iawn o ran cefnogi'r cyhoedd, o ran y pethau yr ydym ninnau hefyd eisiau eu gweld yn cael eu cyflawni.' Mae heriau newid hinsawdd yn heriau i'r gymuned amaethyddol eu hunain. Rwy'n credu bod rôl bwysig i ni gael y cydbwysedd yn y fan yma. Hoffwn ddiolch i'r Dirprwy Brif Weinidog am ei ymdrechion enfawr ar hyn. Yn amlwg, mae wedi bod yn gweithio gyda'r undebau amaethyddol, ac rydym ni'n gobeithio y byddwn ni'n cael ymateb adeiladol gan y sector amaethyddol yr wythnos nesaf.
Mae protestio yn nodwedd o wleidyddiaeth yma yng Nghymru. Yn wir, mae'n un o gonglfeini democratiaeth. Mae eich plaid chi eich hun, wrth gwrs, wedi cael ei gwreiddio yn y mudiad protest, os edrychwch chi nôl i gyfnod y Siartwyr â'r faner goch ddaru iddi gael ei chyhwfan ym Merthyr. Ac wrth gwrs, yn y cyfnod mwyaf diweddar, rydym ni wedi gweld protestio di-drais yn arwain at nifer o newidiadau yn ein gwleidyddiaeth ni yma yng Nghymru, os ystyriwch chi waith Cymdeithas yr Iaith Gymraeg, CND Cymru a mudiadau tebyg, ac yn enwedig, yn fwy diweddar, Extinction Rebellion. Hynny ydy, mae'r mudiadau yma wedi chwarae rhan yn ein gwleidyddiaeth ni, ac efo rôl i'w chwarae yn ein gwleidyddiaeth ni. Mewn gwledydd totalitaraidd, ar y llaw arall, maen nhw'n atal mudiadau protest, maen nhw'n eu carcharu nhw. Os edrychwch chi ar yr hyn sy'n digwydd yn Rwsia ar hyn o bryd efo hawliau pobl hoyw a deurywiol, mae pobl yn cael eu carcharu blith draphlith yna. Felly, dwi'n falch clywed eich ymrwymiad chi i hawl unigolion i ymgyrchu yn ddi-drais, ond ydych chi hefyd yn credu fod galw am heddwch a bod galw am atal gwerthu arfau i wledydd ac atal hil-laddiad yn rhesymau teilwng dros brotestio, o fewn ffiniau di-drais?
Protest is a feature of politics here in Wales. It's one of the cornerstones of democracy, indeed. Your own party, of course, is rooted in the protest movement, if you look back to the time of the Chartists and the red banner that was flown in Merthyr. And, of course, in more recent times, we have seen non-violent protest that has led to many changes in our politics here in Wales, if you consider the work of Cymdeithas yr Iaith Gymraeg, CND Cymru and similar organisations, and, even more recently, Extinction Rebellion. These organisations have played a part in our politics, and have a role to play in our politics. In totalitarian states, on the other hand, they prevent protest and they imprison protesters. If you look at what's happening in Russia at the moment with the rights of LGBT people, people are imprisoned across the board. So, I'm pleased to hear your commitment to the individual's right to non-violent protest, but do you also believe that calling for peace and calling for a cessation of the sale of arms to nations and a cessation of genocide are good reasons for protesting, within non-violent boundaries?
Dwi'n meddwl ei bod hi'n bwysig ein bod ni'n cynnal yr hawl i brotestio'n ddi-drais. Dwi'n meddwl bod hwnna'n gonglfaen pwysig i'n democratiaeth ni. Fel rydych chi'n dweud, y protestio hynny sydd wedi arwain at newidiadau mawr yn ein cymdeithas ni. Felly, dwi'n meddwl ei bod hi'n bwysig iawn bod gan bobl yr hawl i alw am heddwch ac i brotestio. Ond, dwi eisiau bod yn glir bod yna linell lle, os ydych chi'n mynnu bod pobl eraill yn mynd i ddioddef a'i fod yn torri'r gyfraith, yn amlwg, fyddwn ni ddim yn cyd-fynd â hynny.
I do think that it is important that we maintain the right to protest without violence. I think that is an important cornerstone of our democracy. As you said, those protests have led to major changes in our society. So, I do think it is very important that people have the right to call for peace and to protest. But, I want to be clear that there is a line, and if you demand that other people suffer and that it breaks the law, then clearly we wouldn't tolerate that.
2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am weithrediad y perthnasau rhynglywodraethol rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU? OQ62998
2. Will the First Minister make a statement on the operation of inter-governmental relationships between the Welsh and UK Governments? OQ62998
Since the change in Government in Westminster, there’s been a breath of fresh air in terms of inter-governmental relations. We’ve gone from Tory Ministers not even engaging with us to more than 30 formal inter-governmental meetings since September, including two top-tier summits. We’ve secured £6 billion more for Wales than we’d have had under the previous Conservative Government. That money has gone into coal tip safety, green energy and rail investment. We've seen £500 million for Tata Steel, £445 million for rail, £80 million to back offshore wind in Port Talbot. These are real wins for Wales, on top of the miners' pension fund. I think that's what grown-up Government looks like, co-operation over confrontation, and delivery over division.
Ers y newid i'r Llywodraeth yn San Steffan, cafwyd chwa o awyr iach o ran cysylltiadau rhynglywodraethol. Rydym ni wedi mynd o Weinidogion Torïaidd ddim hyd yn oed yn ymgysylltu â ni i fwy na 30 o gyfarfodydd rhynglywodraethol ffurfiol ers mis Medi, gan gynnwys dwy uwchgynhadledd haen uchaf. Rydym ni wedi sicrhau £6 biliwn yn rhagor i Gymru nag y byddem ni wedi ei gael o dan y Llywodraeth Geidwadol flaenorol. Mae'r arian hwnnw wedi mynd tuag at ddiogelwch tomenni glo, ynni gwyrdd a buddsoddi yn y rheilffyrdd. Rydym ni wedi gweld £500 miliwn ar gyfer Tata Steel, £445 miliwn ar gyfer rheilffyrdd, £80 miliwn i gefnogi ynni gwynt ar y môr ym Mhort Talbot. Mae'r rhain yn fuddugoliaethau go iawn i Gymru, ar ben cronfa bensiwn y glowyr. Rwy'n credu mai dyna sut mae Llywodraeth aeddfed yn edrych, cydweithredu yn hytrach na gwrthdaro, a chyflawni yn hytrach na gwahanu.
Thank you, First Minister, for that response. Friday, as we know, marked a year to the day that Labour took office in Westminster. I'm not surprised that Sir Keir had no plans to celebrate, because I can tell you the rest of the country certainly didn't. Since Labour took office in Westminster—[Interruption.] Since Labour took office in Westminster, we have seen nothing but disastrous policies launched, and, even when UK Labour Ministers listen to reason and u-turn, they seem to make things worse. First Minister, it's become clear that you have been trying to distance yourself from the UK Labour Party over the last few weeks. So, will you create even more distance by calling on your Westminster colleagues to listen to the farming community and drop the devastating family farm tax? First Minister, in recent interviews, you've been asked about farm inheritance tax relief, but you haven't been able to answer the direct questions on it. So, I hope you will take the opportunity now to take a stance on the matter. This is one u-turn that our rural communities are crying out for. It's long past time that you listened to the Welsh farmers and stood up and called for UK Labour to ditch the family farm tax once and for all.
Diolch, Prif Weinidog, am yr ymateb yna. Ddydd Gwener, fel y gwyddom, roedd hi'n flwyddyn i'r diwrnod y daeth Llafur i rym yn San Steffan. Nid wyf i'n synnu nad oedd gan Syr Keir unrhyw gynlluniau i ddathlu, oherwydd gallaf ddweud wrthych chi nad oedd gan weddill y wlad yn sicr. Ers i Lafur ddod i rym yn San Steffan—[Torri ar draws.] Ers i Lafur ddod i rym yn San Steffan, rydym ni wedi gweld dim ond polisïau trychinebus yn cael eu lansio, a, hyd yn oed pan fydd Gweinidogion Llafur y DU yn gwrando ar reswm ac yn gwneud tro pedol, mae'n ymddangos eu bod nhw'n gwneud pethau'n waeth. Prif Weinidog, mae wedi dod yn amlwg eich bod chi wedi bod yn ceisio ymbellhau oddi wrth Blaid Lafur y DU dros yr wythnosau diwethaf. Felly, a wnewch chi greu mwy o bellter fyth trwy alw ar eich cydweithwyr yn San Steffan i wrando ar y gymuned ffermio a chael gwared ar y dreth ffermydd teuluol ofnadwy? Prif Weinidog, mewn cyfweliadau diweddar, gofynnwyd i chi am ryddhad treth etifeddiant ffermydd, ond nid ydych chi wedi gallu ateb y cwestiynau uniongyrchol amdano. Felly, rwy'n gobeithio y gwnewch chi fanteisio ar y cyfle nawr i wneud safiad ar y mater. Mae hwn yn un tro penodol y mae ein cymunedau gwledig yn crefu amdano. Mae'n hen bryd i chi wrando ar ffermwyr Cymru a sefyll i fyny a galw ar Lafur y DU i gael gwared ar y dreth ffermydd teuluol unwaith ac am byth.
You say that people haven't noticed the difference. I can tell you who has noticed a difference: the 150,000 people who have benefited from an increase in the minimum wage; the above-inflation pay rises for public sector workers—over 300,000 of them; the former mine workers who have now, for the first time, had the pensions that they deserve. These are all things that have been delivered, and I can tell you that the people who are in receipt of those benefits and those changes are actually celebrating the fact that, actually, they have done better under a Labour Government than anything under your party.
Rydych chi'n dweud nad yw pobl wedi sylwi ar y gwahaniaeth. Gallaf ddweud wrthych chi pwy sydd wedi sylwi ar wahaniaeth: y 150,000 o bobl sydd wedi elwa ar gynnydd i'r isafswm cyflog; y codiadau cyflog uwch na chwyddiant i weithwyr sector cyhoeddus—dros 300,000 ohonyn nhw; y cyn-lowyr sydd nawr, am y tro cyntaf, wedi cael y pensiynau maen nhw'n eu haeddu. Mae'r rhain i gyd yn bethau sydd wedi cael eu cyflawni, a gallaf ddweud wrthych chi fod y bobl sy'n derbyn y buddion hynny a'r newidiadau hynny wir yn dathlu'r ffaith, mewn gwirionedd, eu bod nhw wedi gwneud yn well o dan Lywodraeth Lafur nag unrhyw beth o dan eich plaid chi.
First Minister, last week marked a milestone for your party. It's a little over a year since Starmer came to power in Westminster, and it has been a year marked by wrong turns, wrong-footedness and wrecked ideals. Time and again, we've seen Wales and our interests shoved to the margins of their agenda. Starmer and his Government have failed to give Wales the billions we are owed from HS2, they've resisted calls to devolve the Crown Estate, to make a fairer funding settlement, and they've ignored Wales's Government when asked for a Wales impact assessment of their callous welfare cuts. Now, whenever my party, Plaid Cymru, points out these bitter failures, we are told that things are better now than they were under the Tories, as though that low bar were an answer. So, I'd ask you, First Minister, after the year that's gone, and looking at Wales's best interests, are things better enough?
Prif Weinidog, roedd yr wythnos diwethaf yn garreg filltir i'ch plaid. Mae ychydig dros flwyddyn ers i Starmer ddod i rym yn San Steffan, ac mae wedi bod yn flwyddyn a fu'n llawn troeon anghywir, camau anghywir a delfrydau wedi'u chwalu. Dro ar ôl tro, rydym ni wedi gweld Cymru a'n buddiannau yn cael eu gwthio i gyrion eu hagenda. Mae Starmer a'i Lywodraeth wedi methu â rhoi'r biliynau sy'n ddyledus i Gymru o HS2, maen nhw wedi gwrthod galwadau i ddatganoli Ystad y Goron, i wneud setliad cyllid tecach, ac maen nhw wedi anwybyddu Llywodraeth Cymru pan ofynnwyd iddyn nhw am asesiad o'r effaith y byddai eu toriadau lles calongaled yn ei chael ar Gymru. Nawr, pryd bynnag y bydd fy mhlaid i, Plaid Cymru, yn tynnu sylw at y methiannau chwerw hyn, dywedir wrthym ni fod pethau'n well nawr nag yr oedden nhw o dan y Torïaid, fel pe bai'r bar isel hwnnw yn ateb. Felly, byddwn yn gofyn i chi, Prif Weinidog, ar ôl y flwyddyn sydd wedi mynd heibio, a chan edrych ar fuddiannau gorau Cymru, a yw pethau'n ddigon gwell?
Well, let me tell you that they're a lot better for those people on the minimum wage. Those are 150,000 people in Wales who are celebrating. You say that they ignored the needs of the Welsh public. I'll tell you who ignored the needs of the Welsh public, it was your party, voting with the Tories when it came to putting money into public services in Wales. That's the reality. People have clocked that. People have seen that, actually, the things that they care about, like bringing waiting lists down, could not have been produced or delivered unless we had that additional money. You tried to block that money, and that has been clocked by the public.
Wel, gadewch i mi ddweud wrthych chi eu bod nhw'n llawer gwell i'r bobl hynny ar yr isafswm cyflog. Mae'r rheini'n 150,000 o bobl yng Nghymru sy'n dathlu. Rydych chi'n dweud eu bod nhw wedi anwybyddu anghenion y cyhoedd yng Nghymru. Fe ddywedaf i wrthych chi pwy anwybyddodd anghenion y cyhoedd yng Nghymru, eich plaid chi, yn pleidleisio gyda'r Torïaid pan ddaeth i roi arian i wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. Dyna'r gwirionedd. Mae pobl wedi nodi hynny. Mae pobl wedi gweld na allai'r pethau y maen nhw'n poeni amdanyn nhw, fel lleihau rhestrau aros, fod wedi cael eu cynhyrchu na'u cyflawni oni bai bod yr arian ychwanegol hwnnw gennym ni. Fe wnaethoch chi geisio atal yr arian hwnnw, ac mae hynny wedi cael ei nodi gan y cyhoedd.
Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr, Darren Millar.
Questions now from the party leaders. The leader of the Conservatives, Darren Millar.
Diolch, Llywydd. First Minister, the summer is here, and airports around the UK are getting busier and busier. Over the weekend, over 300 flights set off from Bristol airport. Yet, here in Wales, just 57 flights departed from Cardiff, an airport that the Welsh Labour Government, of course, chose to nationalise back in 2013. Since then, you've sunk the best part of £200 million in taxpayers' money into that loss-making airport. But it's been a dismal failure, with passenger numbers down by 150,000 to just 880,000 last year, while, in Bristol, its nearest competitor, the numbers are soaring high. They increased by over 80 per cent over the same period and are now almost 11 million. Bristol now flies more passengers every single month than Cardiff Airport does in a whole year.
Now, most sensible people, and I appreciate there aren't many sensible people in the Welsh Government, but most sensible people would have cut their losses by now. Yet you have recently announced a further £200 million in yet more bail-outs for the airport. That's hundreds of millions of pounds that could be invested in our national health service instead of this albatross around the taxpayers' neck. So, do you accept that your Welsh Government is no better at running an airport than you are this country, that it's time to stop wasting taxpayers' money on this pet project, and that Cardiff Airport should be sold to somebody who knows how to run airports, rather than leaving it in your hands?
Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, mae'r haf yma, ac mae meysydd awyr ledled y DU yn mynd yn brysurach ac yn brysurach. Dros y penwythnos, gadawodd dros 300 o hediadau faes awyr Bryste. Eto, yma yng Nghymru, dim ond 57 o hediadau adawodd Caerdydd, maes awyr y dewisodd Llywodraeth Lafur Cymru, wrth gwrs, ei wladoli yn ôl yn 2013. Ers hynny, rydych chi wedi gwario bron i £200 miliwn o arian trethdalwyr ar y maes awyr hwnnw sy'n gwneud colled. Ond mae wedi bod yn fethiant digalon, â nifer y teithwyr i lawr 150,000 i ddim ond 880,000 y llynedd, tra bod y niferoedd yn uchel dros ben ym Mryste, ei gystadleuydd agosaf. Fe wnaethon nhw gynyddu dros 80 y cant yn ystod yr un cyfnod ac maen nhw bellach bron i 11 miliwn. Mae Bryste bellach yn hedfan mwy o deithwyr bob un mis nag y mae Maes Awyr Caerdydd yn ei wneud mewn blwyddyn gyfan.
Nawr, byddai'r rhan fwyaf o bobl synhwyrol, ac rwy'n sylweddoli nad oes llawer o bobl synhwyrol yn Llywodraeth Cymru, ond byddai'r rhan fwyaf o bobl synhwyrol wedi torri eu colledion erbyn hyn. Ond rydych chi wedi cyhoeddi £200 miliwn arall yn ddiweddar i achub y maes awyr eto. Mae hynny'n gannoedd o filiynau o bunnoedd y gellid eu buddsoddi yn ein gwasanaeth iechyd gwladol yn hytrach na'r albatros hwn o amgylch gwddf y trethdalwyr. Felly, a ydych chi'n derbyn nad yw eich Llywodraeth Cymru yn ddim gwell am redeg maes awyr nag ydych chi am redeg y wlad hon, ei bod hi'n bryd rhoi'r gorau i wastraffu arian trethdalwyr ar yr hoff brosiect hwn, ac y dylid gwerthu Maes Awyr Caerdydd i rywun sy'n gwybod sut i redeg meysydd awyr, yn hytrach na'i adael yn eich dwylo chi?
Thanks very much. I'm not going to be advocating for Wales to be one of the only countries in Europe without an airport. I think it's really important for us to have an airport. And let me be clear that the subsidy—[Interruption.] I'm going to talk really quietly today. Thank you. The subsidy, as you say, is not insignificant, but if you look at what we get as a nation as a result of being able to host things like European football cups, those in themselves bring in around £200 million. Without an airport, we wouldn't be able to host those kinds of things. I think it is worth mentioning that, because it is important. Of course we want to see more flights and more airlines using the airport. I do hope that the people of Wales will take advantage of the fact that they can fly from Cardiff Airport over the summer.
Diolch yn fawr iawn. Nid wyf i'n mynd i eirioli i Gymru fod yn un o'r unig wledydd yn Ewrop heb faes awyr. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn bod gennym ni faes awyr. A gadewch i mi fod yn glir bod y cymhorthdal—[Torri ar draws.] Rwy'n mynd i siarad yn dawel iawn heddiw. Diolch. Nid yw'r cymhorthdal, fel y dywedwch chi, yn ddibwys, ond os edrychwch chi ar yr hyn yr ydym ni'n ei gael fel cenedl o ganlyniad i allu cynnal pethau fel cwpanau pêl-droed Ewropeaidd, mae'r rheini ynddynt eu hunain yn denu tua £200 miliwn. Heb faes awyr, ni fyddem ni'n gallu cynnal y mathau hynny o bethau. Rwy'n credu ei bod hi'n werth sôn am hynny, oherwydd mae'n bwysig. Wrth gwrs, rydym ni eisiau gweld mwy o hediadau a mwy o gwmnïau hedfan yn defnyddio'r maes awyr. Rwy'n gobeithio y bydd pobl Cymru yn manteisio ar y ffaith y gallan nhw hedfan o Faes Awyr Caerdydd dros yr haf.
Of course, this is an airport that was flying people in for major events before it was nationalised, and it was actually making a profit, unlike the situation since 2013. And, First Minister, it's not just airports, is it, that you run badly, because you don't run trains very well either. The Welsh Government-owned Transport for Wales has one of the worst passenger satisfaction ratings in the UK. It has a higher level of cancellations and complaints than other operators, and the worst punctuality record in Britain. And things don't look set to get much better either, do they, because you recently celebrated an announcement by the UK Labour Government of—[Interruption.]
Wrth gwrs, mae hwn yn faes awyr a oedd yn hedfan pobl i mewn ar gyfer digwyddiadau mawr cyn iddo gael ei wladoli, ac roedd yn gwneud elw a dweud y gwir, yn wahanol i'r sefyllfa ers 2013. A, Prif Weinidog, nid yw'n fater o feysydd awyr yn unig, onid yw, yr ydych chi'n eu rhedeg yn wael, oherwydd dydych chi ddim yn rhedeg trenau'n dda iawn chwaith. Mae gan Trafnidiaeth Cymru sy'n eiddo i Lywodraeth Cymru un o'r sgoriau boddhad teithwyr gwaethaf yn y DU. Mae ganddo lefel uwch o drenau wedi'u canslo a chwynion na gweithredwyr eraill, a'r hanes prydlondeb gwaethaf ym Mhrydain. Ac nid yw'n edrych fel pe bai pethau'n mynd i wella rhyw lawer chwaith, onid yw, oherwydd yn ddiweddar fe wnaethoch chi ddathlu cyhoeddiad gan Lywodraeth Lafur y DU o—[Torri ar draws.]
I do need to be able to hear the leader of the Conservatives. Can we have some silence, please?
Mae angen i mi allu clywed arweinydd y Ceidwadwyr. A allwn ni gael rhywfaint o dawelwch, os gwelwch yn dda?
I could hear the heckling, by the way, that these things aren't true. Take a look at the Transport Focus website, and it will give you all of the information you need. And I'll repeat, just for the benefit of those who couldn't hear, what those statistics say. Transport for Wales—
Roeddwn i'n gallu clywed yr heclo, gyda llaw, nad yw'r pethau hyn yn wir. Cymerwch olwg ar wefan Transport Focus, a bydd yn rhoi'r holl wybodaeth sydd ei hangen arnoch chi. Ac fe wnaf i ailadrodd, dim ond i'r rhai nad oedden nhw'n gallu clywed, beth mae'r ystadegau hynny yn ei ddweud. Mae gan Trafnidiaeth Cymru—
You don't need to repeat. Just carry on with your question, please.
Does dim angen i chi ailadrodd. Parhewch â'ch cwestiwn, os gwelwch yn dda.
It has a higher level of cancellations and complaints than other train operators, and the worst punctuality record in Britain. These are facts, and things don't look set to get much better either. You recently celebrated an announcement by the UK Labour Government of £445 million for rail infrastructure here in Wales over the next 10 years, even though that sum is less than half that which was invested by the previous UK Conservative Government over the previous 10 years. That Government, of course, invested £1.1 billion over a 10-year period, with a promise of at least £1 billion more for the delivery of electrification in north Wales. Do you accept that you have failed dismally to deliver the investment that you promised before the last general election, and that the £455 million amounts to an insult to the people of Wales?
Mae ganddo lefel uwch o drenau wedi'u canslo a chwynion na gweithredwyr trenau eraill, a'r hanes prydlondeb gwaethaf ym Mhrydain. Mae'r rhain yn ffeithiau, ac nid yw'n edrych fel pe bai pethau'n mynd i wella rhyw lawer chwaith. Yn ddiweddar, fe wnaethoch chi ddathlu cyhoeddiad gan Lywodraeth Lafur y DU o £445 miliwn ar gyfer seilwaith rheilffyrdd yma yng Nghymru dros y 10 mlynedd nesaf, er bod y swm hwnnw yn llai na hanner y swm a fuddsoddwyd gan Lywodraeth Geidwadol flaenorol y DU dros y 10 mlynedd flaenorol. Fe wnaeth y Llywodraeth honno, wrth gwrs, fuddsoddi £1.1 biliwn dros gyfnod o 10 mlynedd, gydag addewid o £1 biliwn yn fwy o leiaf ar gyfer gwaith trydaneiddio yn y gogledd. A ydych chi'n derbyn eich bod chi wedi methu'n ddigalon â chyflawni'r buddsoddiad a addawyd gennych chi cyn yr etholiad cyffredinol diwethaf, a bod y £455 miliwn yn sarhad i bobl Cymru?
Let me tell you about the bits that we're responsible for, because I think it is probably worth really focusing on—[Interruption.] What? Hang on a minute. You say 'ah' as if it's a problem for me to focus on the things that I'm responsible for. I am responsible for what happens within Wales, and let me tell you what we've done in relation to rail: we have invested £800 million in our rail services, and it has transformed the service. You look at the number of new trains that are on our services, everybody can see them all over the country. It has led to an increase of a fifth in passenger numbers, just in the past year. When it comes to reliability, Transport for Wales has the most reliable service compared to any of the other services within Wales. I'm afraid all of your points were absolute nonsense. I'm more than happy to write to you to set out exactly how successful and how transformational that £800 million investment has been.
Gadewch i mi ddweud wrthych chi am y darnau yr ydym ni'n gyfrifol amdanyn nhw, oherwydd rwy'n credu yn ôl pob tebyg ei bod hi'n werth canolbwyntio ar—[Torri ar draws.] Beth? Arhoswch am funud. Rydych chi'n dweud 'a' fel pe bai'n broblem i mi ganolbwyntio ar y pethau yr wyf i'n gyfrifol amdanyn nhw. Rwy'n gyfrifol am yr hyn sy'n digwydd yng Nghymru, a gadewch i mi ddweud wrthych chi beth rydym ni wedi ei wneud o ran rheilffyrdd: rydym ni wedi buddsoddi £800 miliwn yn ein gwasanaethau rheilffyrdd, ac mae wedi trawsnewid y gwasanaeth. Edrychwch chi ar nifer y trenau newydd sydd ar ein gwasanaethau, gall pawb eu gweld nhw ledled y wlad. Mae wedi arwain at gynnydd o un rhan o bump yn nifer y teithwyr, dim ond yn y flwyddyn ddiwethaf. O ran dibynadwyedd, Trafnidiaeth Cymru sydd â'r gwasanaeth mwyaf dibynadwy o'i gymharu ag unrhyw un o'r gwasanaethau eraill yng Nghymru. Mae gen i ofn bod yr holl bwyntiau a wnaethoch chi yn nonsens llwyr. Rwy'n fwy na pharod i ysgrifennu atoch chi i nodi'n union pa mor llwyddiannus a pha mor drawsnewidiol y mae'r buddsoddiad hwnnw o £800 miliwn wedi bod.
Let me remind you, First Minister, what you're responsible for. You're responsible for standing up for the people of Wales. You're responsible for delivering on their priorities, not your own, and you're also responsible for asking for more money for investment in our railways, not the paltry sum that you have settled for and celebrated. Because, let's be honest, transport is not your forte, is it, First Minister? You've got a loss-making nationalised airport in Cardiff, a poorly performing nationalised rail operator, and, on top of that, road projects have been binned, an M4 relief road was cancelled—[Interruption.]
Gadewch i mi eich atgoffa chi, Prif Weinidog, o'r hyn yr ydych chi'n gyfrifol amdano. Rydych chi'n gyfrifol am sefyll dros bobl Cymru. Rydych chi'n gyfrifol am gyflawni eu blaenoriaethau nhw, nid eich rhai eich hun, ac rydych chi hefyd yn gyfrifol am ofyn am fwy o arian i'w fuddsoddi yn ein rheilffyrdd, nid y swm pitw yr ydych chi wedi setlo amdano a'i ddathlu. Oherwydd, gadewch i ni fod yn onest, nid trafnidiaeth yw eich cryfder, nage, Prif Weinidog? Mae gennych chi faes awyr wedi'i wladoli sy'n gwneud colled yng Nghaerdydd, gweithredwr rheilffyrdd wedi'i wladoli sy'n perfformio'n wael, ac, ar ben hynny, mae prosiectau ffyrdd wedi cael eu canslo, canslwyd ffordd liniaru ar gyfer yr M4—[Torri ar draws.]
You've just walked in, transport Minister. Settle down first, and then you can start to heckle.
Rydych chi newydd gerdded i mewn, Gweinidog trafnidiaeth. Setlwch i lawr yn gyntaf, ac yna gallwch chi ddechrau heclo.
I gave the facts earlier on, and I'm sure the Member will check the record. So, transport isn't your forte, is it, First Minister? You've got a loss-making nationalised airport in Cardiff, a poorly performing nationalised rail operator, and, on top of that, road projects have been binned, an M4 relief road was cancelled after wasting £150 million of taxpayers' money. The few new roads that you have actually delivered were years late and massively over budget, and your anti-motorist agenda here in Wales triggered the biggest petition in Welsh history as a result of those unpopular and unnecessary 20 mph default speed limits. Do you accept that, whether it's planes, trains or automobiles, your Government is failing?
Rhoddais y ffeithiau yn gynharach, ac rwy'n siŵr y bydd yr Aelod yn gwirio'r cofnod. Felly, nid trafnidiaeth yw eich cryfder, nage, Prif Weinidog? Mae gennych chi faes awyr wedi'i wladoli sy'n gwneud colled yng Nghaerdydd, gweithredwr rheilffyrdd wedi'i wladoli sy'n perfformio'n wael, ac, ar ben hynny, mae prosiectau ffyrdd wedi cael eu canslo, canslwyd ffordd liniaru ar gyfer yr M4 ar ôl gwastraffu £150 miliwn o arian trethdalwyr. Roedd yr ychydig ffyrdd newydd yr ydych chi wedi eu darparu flynyddoedd yn hwyr ac ymhell iawn dros y gyllideb, ac fe wnaeth eich agenda gwrth-fodurwyr yma yng Nghymru sbarduno'r ddeiseb fwyaf yn hanes Cymru o ganlyniad i'r terfynau cyflymder diofyn o 20 mya amhoblogaidd a diangen hynny. A ydych chi'n derbyn, pa un a yw'n awyrennau, yn drenau neu'n geir, bod eich Llywodraeth yn methu?
I'll tell you whose Government failed, it was your Government that failed. You failed catastrophically in the last election, and people are abandoning you now for other parties, and we've all noticed that as well. But let me just be clear—[Interruption.]
Fe ddywedaf i wrthych chi Llywodraeth pwy wnaeth fethu, eich Llywodraeth chi wnaeth fethu. Fe wnaethoch chi fethu yn drychinebus yn yr etholiad diwethaf, ac mae pobl yn cefnu arnoch chi nawr i droi at bleidiau eraill, ac rydym ni i gyd wedi sylwi ar hynny hefyd. Ond gadewch i mi fod yn glir—[Torri ar draws.]
I now need to hear the First Minister. Can we listen with some silence?
Mae angen i mi glywed y Prif Weinidog nawr. A allwn ni wrando gyda rhywfaint o dawelwch?
Your party promised the electrification of rail to Swansea. Did it happen? It didn't happen. We have been in power here in Wales and we have transformed the system. You look at the Valleys lines; they have been absolutely transformed. You obviously haven't been there for a while. I went on some of them recently and I can tell you that the people of the Valleys are using those trains. They know it's transforming their lives. We've just seen the opening of one of the most complex road-building schemes that we've seen in Europe, and that's transformed the Heads of the Valleys. I'm telling you, when it comes to transport in Wales, I think we've got a very, very proud record. And certainly, when you look at the 484 carriages now at our disposal, many of them built here in Wales, I think we've got a very proud record when it comes to transport.
Addawodd eich plaid drydaneiddio rheilffyrdd i Abertawe. A wnaeth hynny ddigwydd? Ni ddigwyddodd. Rydym ni wedi bod mewn grym yma yng Nghymru ac rydym ni wedi trawsnewid y system. Edrychwch ar reilffyrdd y Cymoedd; maen nhw wedi cael eu trawsnewid yn llwyr. Mae'n amlwg nad ydych chi wedi bod yno ers tro. Es i ar rai ohonyn nhw yn ddiweddar a gallaf ddweud wrthych chi fod pobl y Cymoedd yn defnyddio'r trenau hynny. Maen nhw'n gwybod ei fod yn trawsnewid eu bywydau. Rydym ni newydd weld un o'r cynlluniau adeiladu ffyrdd mwyaf cymhleth yr ydym ni wedi ei weld yn Ewrop yn cael ei agor, ac mae hwnnw wedi trawsnewid Blaenau'r Cymoedd. Rwy'n dweud wrthych chi, o ran trafnidiaeth yng Nghymru, rwy'n credu bod gennym ni hanes balch dros ben. Ac yn sicr, pan edrychwch chi ar y 484 o gerbydau sydd ar gael i ni bellach, llawer ohonyn nhw wedi'u hadeiladu yma yng Nghymru, rwy'n credu bod gennym ni hanes balch iawn o ran trafnidiaeth.
Arweinydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
The leader of Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
It's quite something, isn't it, seeing the Conservative Party and Labour battling between themselves over how badly each of them can treat Wales. It's quite a competition.
Llywydd, a thriving Welsh economy depends on giving the next generation the tools they need to flourish and employers the talent pool needed to drive success. So, it's disappointing to learn from the Open University's 2025 business barometer that well over half of Welsh organisations polled are experiencing a skills shortage. That's the highest level in the UK. When she became Minister for Welsh Language and Lifelong Learning, the First Minister set the following target on skills, and I quote:
'We will eliminate the gap between Wales and the rest of the UK at all qualification levels in ten years, and ensure in future as a minimum, we maintain our performance relative to the rest of the UK.'
So, with that target on track to be missed, will the First Minister join Plaid Cymru in committing to undertake a national skills audit so that we can set about equipping young people with the skills that they need to secure high-paying, high-skilled jobs in the green economy?
Mae'n dipyn o beth, onid yw, gweld y Blaid Geidwadol a Llafur yn brwydro rhyngddyn nhw eu hunain dros ba mor wael y gall y ddwy ohonyn nhw drin Cymru. Mae'n dipyn o gystadleuaeth.
Llywydd, mae economi sy'n ffynnu yng Nghymru yn dibynnu ar roi'r arfau i'r genhedlaeth nesaf sydd eu hangen arnyn nhw i ffynnu ac ar roi'r gronfa dalent i gyflogwyr sydd ei hangen i ysgogi llwyddiant. Felly, mae'n siomedig darganfod o faromedr busnes 2025 y Brifysgol Agored bod ymhell dros hanner y sefydliadau a holwyd yng Nghymru yn dioddef prinder sgiliau. Dyna'r lefel uchaf yn y DU. Pan y'i penodwyd yn Weinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes, gosododd y Prif Weinidog y targed canlynol ar sgiliau, ac rwy'n dyfynnu:
'Byddwn yn cael gwared ar y bwlch rhwng Cymru a gweddill y DU ar bob lefel cymhwyster ymhen deng mlynedd, ac yn sicrhau ein bod yn y dyfodol o leiaf yn cynnal ein perfformiad o gymharu â gweddill y DU.'
Felly, gyda'r targed hwnnw ar y trywydd i gael ei fethu, a wnaiff y Prif Weinidog ymuno â Phlaid Cymru trwy ymrwymo i gynnal archwiliad sgiliau cenedlaethol fel y gallwn ni fynd ati i arfogi pobl ifanc â'r sgiliau sydd eu hangen arnyn nhw i sicrhau swyddi hynod fedrus sy'n talu'n dda yn yr economi werdd?
Thanks very much. I think that it is important that we upskill our workers. Lifelong learning is something that we all need to undertake and take seriously. One of the initiatives that I was proud to introduce was the individual learning account, where what we did was to identify the very things that you're talking about: where are the skills gaps, where are the opportunities for people to learn while they're in current jobs that look like they may be ending soon? We've got to recognise that the world of work is changing and that we need to adapt to it. People can't afford to go and take three years off to do a degree to retrain. You have to allow people the flexibility to learn while they're in another job. So, I think that, following the pattern of those individual learning accounts, recognising where the gaps are, making sure that we respond to that and that we plough money into those things that are turned around very quickly and give people the opportunity to learn quickly and to earn more, is actually where we should be heading.
Diolch yn fawr iawn. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig ein bod ni'n uwchsgilio ein gweithwyr. Mae dysgu gydol oes yn rhywbeth y mae angen i ni i gyd ei wneud a'i gymryd o ddifrif. Un o'r mentrau yr oeddwn i'n falch o'u cyflwyno oedd y cyfrif dysgu unigol, lle'r hyn a wnaethom oedd nodi'r union bethau yr ydych chi'n siarad amdanyn nhw: ble mae'r bylchau sgiliau, ble mae'r cyfleoedd i bobl ddysgu tra eu bod nhw mewn swyddi presennol sy'n edrych fel pe baen nhw'n dod i ben yn fuan? Mae'n rhaid i ni gydnabod bod y byd gwaith yn newid a bod angen i ni addasu iddo. Ni all pobl fforddio mynd a chymryd tair blynedd i ffwrdd i wneud gradd i ailhyfforddi. Mae'n rhaid i chi roi'r hyblygrwydd i bobl ddysgu tra maen nhw mewn swydd arall. Felly, rwy'n credu mai dilyn patrwm y cyfrifon dysgu unigol hynny, cydnabod ble mae'r bylchau, gwneud yn siŵr ein bod ni'n ymateb i hynny a'n bod ni'n buddsoddi arian yn y pethau hynny sy'n cael eu rhoi ar waith yn gyflym iawn ac yn rhoi cyfle i bobl ddysgu'n gyflym ac ennill mwy, yw lle dylem ni fod yn mynd mewn gwirionedd.
Thanks for the response. I think that we really need to understand at all times what our skills needs are, both for the employer and the potential employee, which is why, as I said, Plaid Cymru is calling for, and would implement in government, a national skills audit.
It's Youth Employment Week this week, but for young people in Wales, the figures are going in the wrong direction under Labour's watch. Figures published last Friday show the youth employment rate in Wales in the year ending March 2025 was 52.5 per cent. That's five and a half percentage points lower than in the previous year. And it's also worrying to learn that only 31 per cent of the companies questioned as part of that business barometer I mentioned said that they have schemes in place to recruit, retain or train workers under 25.
That same business temperature check shows that, while young people are thinking very carefully and taking account of skills challenges as they consider their career pathways, more than half aren’t receiving the necessary guidance or support. So, does the First Minister think that the real-terms cut in this year’s skills budget will make things better or worse?
Diolch am yr ymateb. Rwy'n credu bod wir angen i ni ddeall bob amser beth yw ein hanghenion o ran sgiliau, i'r cyflogwr ac i'r darpar weithiwr, a dyna pam, fel y dywedais, mae Plaid Cymru yn galw am archwiliad sgiliau cenedlaethol, ac y byddai'n ei weithredu mewn llywodraeth.
Mae'n Wythnos Cyflogaeth Ieuenctid yr wythnos hon, ond i bobl ifanc yng Nghymru, mae'r ffigurau'n symud i'r cyfeiriad anghywir o dan oruchwyliaeth Llafur. Mae ffigurau a gyhoeddwyd ddydd Gwener diwethaf yn dangos mai 52.5 y cant oedd y gyfradd cyflogaeth ieuenctid yng Nghymru yn y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Mawrth 2025. Mae hynny'n bum pwynt canran a hanner yn is nag yn y flwyddyn flaenorol. Ac mae hefyd yn peri pryder clywed mai dim ond 31 y cant o'r cwmnïau a holwyd yn rhan o'r baromedr busnes hwnnw y soniais amdano ddywedodd bod ganddyn nhw gynlluniau ar waith i recriwtio, cadw neu hyfforddi gweithwyr dan 25 oed.
Mae'r un gwiriad tymheredd busnes hwnnw yn dangos, er bod pobl ifanc yn meddwl yn ofalus iawn ac yn cymryd heriau sgiliau i ystyriaeth wrth iddyn nhw ystyried eu llwybrau gyrfaol, nad yw mwy na hanner yn derbyn y cyfarwyddyd na'r cymorth angenrheidiol. Felly, a yw'r Prif Weinidog yn meddwl y bydd y toriad termau real i'r gyllideb sgiliau eleni yn gwneud pethau'n well neu'n waeth?
I think what you should look at is the policy in the round. What we have got is a youth guarantee, and that is something that has made a difference. It has been interesting to go and look at people who have undertaken support in relation to that, and that has made a difference. You compare our youth unemployment figures to those of England and they’re in a better place, and I think that is because of that youth guarantee programme. You’ve got to recognise that, actually, everybody starts from different places and there are people, particularly young people who’ve been through COVID, some of them had a tough time and some of them need a lot of support to get anywhere near the jobs market. So, before you get into the really intense technical skills, sometimes you have to rebuild people’s confidence and make sure that they’re getting mental health support and make sure that we stand by them through that difficult period in order to get them ready for the workplace. And that’s what we’ve been trying to do with our youth guarantee, which I think has demonstrated that it is making a difference to young people’s lives in Wales.
Rwy'n credu mai'r hyn y dylech chi edrych arno yw'r polisi yn ei gyfanrwydd. Yr hyn sydd gennym ni yw gwarant ieuenctid, ac mae hwnnw'n rhywbeth sydd wedi gwneud gwahaniaeth. Mae wedi bod yn ddiddorol mynd i edrych ar bobl sydd wedi ymgymryd â chymorth yn hynny o beth, ac mae hynny wedi gwneud gwahaniaeth. Os cymharwch chi ein ffigurau diweithdra ieuenctid ni gyda rhai Lloegr, maen nhw mewn sefyllfa well, ac rwy'n credu bod hynny oherwydd y rhaglen gwarant ieuenctid honno. Mae'n rhaid i chi gydnabod, mewn gwirionedd, bod pawb yn dechrau o wahanol leoedd a bod pobl, yn enwedig pobl ifanc sydd wedi bod trwy COVID, bod rhai ohonyn nhw wedi cael amser anodd a bod rhai ohonyn nhw angen llawer o gymorth i gael yn agos at y farchnad swyddi. Felly, cyn i chi fynd i mewn i'r sgiliau technegol dwys iawn, weithiau mae'n rhaid i chi ailadeiladu hyder pobl a gwneud yn siŵr eu bod nhw'n cael cymorth iechyd meddwl a gwneud yn siŵr ein bod ni'n sefyll gyda nhw drwy'r cyfnod anodd hwnnw er mwyn eu paratoi ar gyfer y gweithle. A dyna beth rydym ni wedi bod yn ceisio ei wneud gyda'n gwarant ieuenctid, sydd wedi dangos yn fy marn i ei fod yn gwneud gwahaniaeth i fywydau pobl ifanc yng Nghymru.
I’ll answer the question, perhaps, for the First Minister. A real-terms budget cut, though, is likely to make the situation worse. It is the responsibility of Government to put the foundations in place to ensure that not only workers have the right skills for in-demand jobs, but that high-quality jobs are available to highly skilled workers too. Nowhere, perhaps, is this more acutely the case than in Port Talbot and the surrounding area following the devastating job losses in Tata Steel.
Floating offshore wind developments planned for the area are clearly to be welcomed. There’s talk of 5,000 potential jobs. But it’s critical that it’s the local communities around Port Talbot that feel the benefit. So, can the First Minister give a guarantee today, as Plaid Cymru would seek to do leading government, that every former Tata Steel worker whose skills aren’t currently being put to use and who wishes to apply for one of those jobs will be given the necessary support and training to do so?
Fe wnaf i ateb y cwestiwn, efallai, i'r Prif Weinidog. Mae toriad cyllideb termau real, fodd bynnag, yn debygol o wneud y sefyllfa yn waeth. Cyfrifoldeb Llywodraeth yw gosod y sylfeini i sicrhau nid yn unig bod gan weithwyr y sgiliau cywir ar gyfer swyddi y mae galw amdanyn nhw, ond bod swyddi o ansawdd uchel ar gael i weithwyr hynod fedrus hefyd. Nid yn unman, efallai, y mae hyn yn fwy dybryd o wir nag ym Mhort Talbot a'r cyffiniau yn dilyn y colledion swyddi ofnadwy yn Tata Steel.
Mae datblygiadau ynni gwynt arnofiol ar y môr sydd wedi'u cynllunio ar gyfer yr ardal yn amlwg i'w croesawu. Ceir sôn am 5,000 o swyddi posibl. Ond mae'n hanfodol mai'r cymunedau lleol o amgylch Port Talbot sy'n teimlo'r budd. Felly, a all y Prif Weinidog roi sicrwydd heddiw, fel y byddai Plaid Cymru yn ceisio ei wneud o arwain llywodraeth, y bydd pob cyn-weithiwr Tata Steel nad yw ei sgiliau yn cael eu defnyddio ar hyn o bryd ac sy'n dymuno gwneud cais am un o'r swyddi hynny yn cael y cymorth a'r hyfforddiant angenrheidiol i wneud hynny?
Let me be clear on what you asked before: the cuts would’ve been much greater if you’d had your way and the budget hadn’t gone through. I just think it’s probably worth pointing that out.
Let me just come to the issue of floating offshore wind, because I do think that this is a real opportunity for Wales, the fact that what we’ve seen now is two developers selected to make those changes and those developments off the coast of Wales. We were already preparing for this with the offshore task and finish group on wind. We’ve got a very comprehensive and clear framework for delivery, including when it comes to skills.
We are already engaging with the industrial strategy, which obviously has renewable energy as part of its remit, to make sure—and this is a conversation we’ve already had with the UK Government—that we’re lining up the industrial strategy, the priorities of the Welsh Government and where the intersection comes with our responsibilities. Skills, of course, are absolutely critical in that. And that’s why, already, those conversations are very thorough, not just with colleges in those areas, but also to make sure, because there are going to be a lot of opportunities for people across Wales to upskill and to get those developments.
Let me be clear that there is a huge amount of money that has gone into supporting people who’ve been affected by Tata. There is plenty of support there when it comes to allowing people the opportunity to reskill. So, I’ll go and make sure, before I make a commitment here, that there is an opportunity for everybody to reskill. I’m fairly confident, with the amount of money going in there, that that is an assurance we can give.
Gadewch i mi fod yn glir ar yr hyn y gwnaethoch chi ei ofyn gynt: byddai'r toriadau wedi bod yn llawer mwy pe baech chi wedi cael eich ffordd a phe na bai'r gyllideb wedi mynd drwodd. Rwy'n credu yn ôl pob tebyg ei bod hi'n werth tynnu sylw at hynny.
Gadewch i mi ddod at fater ynni gwynt arnofiol ar y môr, oherwydd rwyf i yn credu bod hwn yn gyfle gwirioneddol i Gymru, y ffaith mai'r hyn yr ydym ni wedi ei weld nawr yw dau ddatblygwr wedi'u dewis i wneud y newidiadau hynny a'r datblygiadau hynny oddi ar arfordir Cymru. Roeddem ni eisoes yn paratoi ar gyfer hyn gyda'r grŵp gorchwyl a gorffen gwynt ar y môr. Mae gennym ni fframwaith cynhwysfawr a chlir iawn ar gyfer cyflawni, gan gynnwys o ran sgiliau.
Rydym ni eisoes yn ymgysylltu â'r strategaeth ddiwydiannol, sy'n amlwg yn cynnwys ynni adnewyddadwy yn rhan o'i chylch gwaith, i wneud yn siŵr—ac mae hon yn sgwrs yr ydym ni eisoes wedi ei chael gyda Llywodraeth y DU—ein bod ni'n cysoni'r strategaeth ddiwydiannol, blaenoriaethau Llywodraeth Cymru a lle mae'r croestoriad yn dod gyda'n cyfrifoldebau. Mae sgiliau, wrth gwrs, yn gwbl hanfodol o ran hynny. A dyna pam, eisoes, mae'r sgyrsiau hynny yn drylwyr iawn, nid yn unig gyda cholegau yn yr ardaloedd hynny, ond hefyd i wneud yn siŵr, oherwydd bydd llawer o gyfleoedd i bobl ledled Cymru uwchsgilio a chael y datblygiadau hynny.
Gadewch i mi fod yn glir bod swm enfawr o arian sydd wedi mynd i gynorthwyo pobl sydd wedi cael eu heffeithio gan Tata. Mae digon o gymorth yno o ran rhoi'r cyfle i bobl ailsgilio. Felly, byddaf yn mynd ac yn gwneud yn siŵr, cyn i mi wneud ymrwymiad yn y fan yma, bod cyfle i bawb ailsgilio. Rwy'n eithaf hyderus, gyda'r swm o arian sy'n mynd i mewn yno, bod hwnnw'n sicrwydd y gallwn ni ei roi.
3. Sut mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod ei blaenoriaethau yn adlewyrchu blaenoriaethau pobl Cymru? OQ63010
3. How does the Welsh Government ensure that its priorities reflect the priorities of the people of Wales? OQ63010
This Welsh Labour Government is focused on delivery, and I mean real, visible change in people’s lives. We’ve slashed the longest NHS waits by 86 per cent since the pandemic peak. We’ve built record numbers of social homes. We’ve invested £600 million supporting 40,000 jobs and we’ve launched a brand-new fleet of modern trains to drive forward our metro vision. People in Wales told us that they wanted better health, more jobs, more homes and better transport. So, that's what we are delivering—not slogans, not stunts, but substance.
Mae'r Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru yn canolbwyntio ar gyflawni, ac rwy'n golygu newid gwirioneddol, gweladwy ym mywydau pobl. Rydym ni wedi lleihau'r arosiadau hiraf yn y GIG 86 y cant ers brig y pandemig. Rydym ni wedi adeiladu'r nifer uchaf erioed o gartrefi cymdeithasol. Rydym ni wedi buddsoddi £600 miliwn yn cefnogi 40,000 o swyddi ac rydym ni wedi lansio fflyd newydd sbon o drenau modern i fwrw ymlaen â'n gweledigaeth ar gyfer metro. Dywedodd pobl yng Nghymru wrthym ni eu bod nhw eisiau gwell iechyd, mwy o swyddi, mwy o gartrefi a gwell trafnidiaeth. Felly, dyna beth rydym ni'n ei ddarparu—nid sloganau, nid styntiau, ond sylwedd.
People in Wales, First Minister, don't want the longest NHS waiting lists anywhere in the UK. They don't want the worst educational outcomes anywhere in the UK. And they don't want the weakest economy in the UK. But that is the record of your Labour Government and your term as First Minister.
Last week I asked followers across my social media what they wanted to ask you if they could ask you anything at all. The one topic that came up above all others was you and your party's plan to spend £120 million on more politicians in this Senedd. I hear the groans from the Labour Members, but this is what real people are saying. It would be helpful if they were in touch with them sometimes.
Now, we know, don't we, that your record—. You could have spent that money fixing those things. You could have spent that money on the NHS, on our education, on our economy, but you chose not to. Talk about warped priorities. But of course, you haven't done that alone. You've been aided and abetted by your pals in Plaid Cymru, the Lib Dems and, yes, Reform too, who all seem to support these dangerous plans.
How can you honestly look people across Wales in the eye and say that you are in touch with their priorities, when you want to spend £120 million on more politicians? Or will you copy the Welsh Conservatives' policy, as the only party going into the next election promising to scrap these plans?
Nid yw pobl yng Nghymru, Prif Weinidog, eisiau'r rhestrau aros hiraf yn y GIG o unrhyw le yn y DU. Dydyn nhw ddim eisiau'r canlyniadau addysgol gwaethaf o unrhyw le yn y DU. A dydyn nhw ddim eisiau'r economi wannaf yn y DU. Ond dyna hanes eich Llywodraeth Lafur a'ch cyfnod chi fel Prif Weinidog.
Yr wythnos diwethaf, gofynnais i ddilynwyr ar draws fy nghyfryngau cymdeithasol beth oedden nhw eisiau ei ofyn i chi pe gallen nhw ofyn unrhyw beth o gwbl i chi. Yr un pwnc a godwyd uwchlaw popeth arall oedd eich cynllun chi a'ch plaid i wario £120 miliwn ar fwy o wleidyddion yn y Senedd hon. Rwy'n clywed y griddfannau gan yr Aelodau Llafur, ond dyma'r hyn y mae pobl go iawn yn ei ddweud. Byddai o gymorth pe baen nhw mewn cysylltiad â nhw weithiau.
Nawr, rydym ni'n gwybod, onid ydym ni, bod eich hanes—. Gallech chi fod wedi gwario'r arian hwnnw yn trwsio'r pethau hynny. Gallech chi fod wedi gwario'r arian hwnnw ar y GIG, ar ein haddysg, ar ein heconomi, ond fe wnaethoch chi ddewis peidio â gwneud hynny. Sôn am flaenoriaethau gwyrdroëdig. Ond wrth gwrs, nid ydych chi wedi gwneud hynny ar eich pennau eich hunain. Rydych chi wedi cael eich cynorthwyo a'ch annog gan eich cyfeillion ym Mhlaid Cymru, y Democratiaid Rhyddfrydol ac, ie, Reform hefyd, y mae'n ymddangos eu bod nhw i gyd yn cefnogi'r cynlluniau peryglus hyn.
Sut allwch chi edrych yn onest i lygaid pobl ledled Cymru a dweud eich bod mewn cysylltiad â'u blaenoriaethau, pan ydych chi eisiau gwario £120 miliwn ar fwy o wleidyddion? Neu a wnewch chi gopïo polisi'r Ceidwadwyr Cymreig, fel yr unig blaid sy'n mynd i'r etholiad nesaf yn addo dileu'r cynlluniau hyn?
Well, I hope you took the opportunity to tell your constituents how, currently, this country is the least well represented at this level of government. We have got 60 Members here, compared to 90 in Northern Ireland, which has a population that's much smaller than ours, and 120 or so in Scotland. Since this place was established, obviously, there's been additional legislative and tax competence, which needs to be accounted for. I think that it's probably worth saying that a commitment to Senedd reform was an explicit part of the manifestos of Plaid Cymru, the Welsh Lib Dems and of Labour in the Senedd elections. So, there's actually a democratic mandate here as well.
I do think that it's important that we set this in context. We are talking about less than 0.1 per cent of the Welsh budget. You seem to package it all together and do it over a massive long number of years. I think that the amount—and the Llywydd will correct me if I'm wrong—. I think that it's about £6 million or so that we're talking about, spent on this place in the context of a budget of £26 billion. So, I just think a little bit of perspective is needed on this, and actually, it's probably worth underlining that people like me are going to be scrutinised more. I think that that's a good thing. I think that we should be kept on our toes, and there is plenty of evidence to suggest that when we get well scrutinised, actually, you can save money.
Wel, rwy'n gobeithio y gwnaethoch chi fanteisio ar y cyfle i ddweud wrth eich etholwyr mai'r wlad hon, ar hyn o bryd, sy'n cael ei chynrychioli leiaf ar y lefel hon o lywodraeth. Mae gennym ni 60 o Aelodau yma, o'i gymharu â 90 yng Ngogledd Iwerddon, sydd â phoblogaeth sy'n llawer llai na'n un ni, ac oddeutu 120 yn yr Alban. Ers sefydlu'r lle hwn, yn amlwg, bu cymhwysedd deddfwriaethol a threth ychwanegol, y mae angen bod yn atebol amdano. Rwy'n credu yn ôl pob tebyg ei bod hi'n werth dweud bod ymrwymiad i ddiwygio'r Senedd yn rhan glir o faniffestos Plaid Cymru, Democratiaid Rhyddfrydol Cymru a Llafur yn etholiadau'r Senedd. Felly, ceir mandad democrataidd yma hefyd.
Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig ein bod ni'n rhoi hyn mewn cyd-destun. Rydym ni'n sôn am lai na 0.1 y cant o gyllideb Cymru. Mae'n ymddangos eich bod chi'n pecynnu'r cyfan at ei gilydd ac yn ei wneud dros nifer faith iawn o flynyddoedd. Rwy'n credu bod y swm—a bydd y Llywydd yn fy nghywiro os wyf i'n anghywir—. Rwy'n credu ein bod ni'n sôn am tua £6 miliwn, wedi'i wario ar y lle hwn yng nghyd-destun cyllideb o £26 biliwn. Felly, rwy'n credu bod angen ychydig o bersbectif ar hyn, ac mewn gwirionedd, mae'n debyg ei bod hi'n werth tanlinellu bod pobl fel fi yn mynd i fod yn destun mwy o graffu. Rwy'n credu bod hynny'n beth da. Rwy'n credu y dylem ni gael ein cadw ar flaenau ein traed, ac mae digon o dystiolaeth i awgrymu pan fyddwn ni'n destun craffu da, mewn gwirionedd, y gallwch chi arbed arian.
Gwnaethoch chi ddweud yn fanna taw eich blaenoriaeth chi oedd cyflawni newid go iawn, gweladwy ym mywydau pobl, ac rwyf wastad yn cofio nad oedd dileu tlodi plant ymhlith y blaenoriaethau y gwnaethoch chi eu rhestru ar ôl i chi ddod yn Brif Weinidog. Roedd hynny’n syfrdanol i mi ac yn siomedig.
Mae angen i arweinwyr gwlad nid yn unig ymateb i’r lleisiau croch wrth osod eu blaenoriaethau, ond hefyd i glustfeinio ar y rhai mwyaf bregus yn ein cymdeithas, i ddeall eu sefyllfa a’r hyn y mae’n ei olygu i’n cymdeithas ac i’n cenedl. Dylai dileu tlodi plant yng Nghymru fod ar frig blaenoriaethau’r Llywodraeth, ond ers dros ddau ddegawd o reolaeth Llafur yng Nghymru a Llywodraethau coch, glas ac oren yn San Steffan, does dim digon o gynnydd wedi bod.
Nawr eich bod chi’n rhan o’r hyn rŷch chi’n ei alw’n bartneriaeth mewn grym gyda Llywodraeth Keir Starmer, hoffwn ichi roi gwybod i’r Senedd pam ydych chi’n osgoi gosod targedau mesuradwy yn eich strategaeth tlodi plant i yrru’r gweithredu a’r cynnydd y mae angen inni ei weld. A pham rydych chi wedi penderfynu peidio â chefnogi galwadau Plaid Cymru i gyflwyno taliad plant uniongyrchol, sef yr hyn rŷn ni’n gweld sy’n cael effaith go iawn yn yr Alban ar leihau lefelau tlodi plant.
You just said that your priority was to deliver real, visible change to the lives of people, and I always remember that eradicating child poverty wasn't among the priorities that you set out once you became First Minister. That was shocking to me and very disappointing.
Leaders not only need to respond to the loudest voices in setting their priorities, but also to listen to the most vulnerable in our society, to understand their situation and what it means for our society and for our nation. The eradication of child poverty in Wales should be at the top of the prioritisation list of the Government, but after two decades of Labour control in Wales, and red, orange and blue Governments in Westminster, not enough progress has been made.
Now that you are part of what you are calling a partnership in power with the Keir Starmer Government, I would like you to inform the Senedd why you are avoiding putting in place measurable targets in your child poverty strategy to drive the action and progress that we need to see. And why you have decided not to support the calls made by Plaid Cymru to introduce a direct child payment, which is what we are seeing having a real impact in Scotland in reducing child poverty levels.
Well, I think we're doing quite a lot in relation to addressing child poverty. We have spent about £7 billion over the course of the past 10 years or so in trying to support people from the poorest households. You'll be aware that there is £40 million now being spent on universal free school meals in primary schools. That is saving people about £800 a year. That's not an insignificant amount of money that people now have in their pockets to support their children. We're trying to make school uniforms more affordable. You'll know that the school essentials grant opened just last week, and I'd encourage you all to let your constituents know that that is an opportunity for people to get that support that they need. It's £125, and £200 if you're going into year 7. And on top of that, over the summer, we will be supplying a significant sum, £6.8 million, to continue to grow our food and fun school holiday enrichment programme. That takes the pressure off families, and that is what we're trying to do in terms of making sure that children, obviously, don't suffer. We'll step in where we can, obviously. We've been clear, in relation to the two-child benefit cap, that we would like to see a change there, but this is an area that is the responsibility of the UK Government.
Wel, rwy'n credu ein bod ni'n gwneud cryn dipyn o ran mynd i'r afael â thlodi plant. Rydym ni wedi gwario tua £7 biliwn yn ystod oddeutu'r 10 mlynedd diwethaf i geisio cynorthwyo pobl o'r aelwydydd tlotaf. Byddwch yn ymwybodol bod £40 miliwn bellach yn cael ei wario ar brydau ysgol am ddim i bawb mewn ysgolion cynradd. Mae hynny'n arbed tua £800 y flwyddyn i bobl. Nid yw hwnnw'n swm dibwys o arian sydd gan bobl yn eu pocedi bellach i gefnogi eu plant. Rydym ni'n ceisio gwneud gwisgoedd ysgol yn fwy fforddiadwy. Byddwch chi'n gwybod bod y grant hanfodion ysgol wedi agor yr wythnos diwethaf, a byddwn yn eich annog chi i gyd i roi gwybod i'ch etholwyr bod hwnnw'n gyfle i bobl gael y cymorth hwnnw sydd ei angen arnyn nhw. Mae'n £125, ac yn £200 os ydych chi'n mynd i flwyddyn 7. Ac ar ben hynny, dros yr haf, byddwn yn rhoi swm sylweddol, £6.8 miliwn, i barhau i dyfu ein rhaglen gwella gwyliau'r haf, bwyd a hwyl. Mae hynny'n cymryd y pwysau oddi ar deuluoedd, a dyna'r hyn yr ydym ni'n ceisio ei wneud o ran gwneud yn siŵr nad yw plant, yn amlwg, yn dioddef. Byddwn yn camu i mewn lle gallwn ni, yn amlwg. Rydym ni wedi bod yn glir, o ran y cap budd-dal dau blentyn, yr hoffem ni weld newid yn y fan honno, ond mae hwn yn faes y mae Llywodraeth y DU yn gyfrifol amdano.
First Minister, I spent Saturday morning at a community celebration marking the Theatr Clwyd redevelopment—a transformation made possible in no small part thanks to significant investment from the Welsh Labour Government. Later that afternoon, I was chatting to residents in Mold. They recognised and very much welcomed that investment. But in addition, in the course of our conversation, what came to the fore was that the things that really matter are those things that impact our day-to-day lives—things like safer streets, routes to schools and potholes. I was really pleased that I was able to share with them about the Wales-wide programme, an additional £25 million, to improve our roads, including, very recently, the A494 in Mold, the Mold bypass. One thousand four hundred potholes were fixed in three days. So, First Minister, do you agree with me that this is Welsh Labour working in partnership, investing in my constituency, connecting our communities, putting people's priorities into practice and making a difference?
Prif Weinidog, treuliais i fore Sadwrn mewn dathliad cymunedol i nodi ailddatblygiad Theatr Clwyd—trawsnewidiad a wnaed yn bosibl diolch i raddau helaeth i fuddsoddiad sylweddol gan Lywodraeth Lafur Cymru. Yn ddiweddarach y prynhawn hwnnw, roeddwn i'n sgwrsio â thrigolion yn yr Wyddgrug. Fe wnaethon nhw gydnabod y buddsoddiad hwnnw a'i groesawu yn fawr. Ond hefyd, yn ystod ein sgwrs, yr hyn a ddaeth i'r amlwg oedd mai'r pethau sy'n wirioneddol bwysig yw'r pethau hynny sy'n effeithio ar ein bywydau bob dydd—pethau fel strydoedd mwy diogel, llwybrau i ysgolion a thyllau yn y ffordd. Roeddwn i'n falch iawn fy mod i'n gallu sôn wrthyn nhw am y rhaglen Cymru gyfan, £25 miliwn ychwanegol, i wella ein ffyrdd, gan gynnwys, yn ddiweddar iawn, yr A494 yn yr Wyddgrug, ffordd osgoi'r Wyddgrug. Trwsiwyd mil pedwar cant o dyllau yn y ffordd mewn tri diwrnod. Felly, Prif Weinidog, a ydych chi'n cytuno â mi mai Llafur Cymru yn gweithio mewn partneriaeth yw hyn, yn buddsoddi yn fy etholaeth i, yn cysylltu ein cymunedau, yn rhoi blaenoriaethau pobl ar waith ac yn gwneud gwahaniaeth?
Thanks very much. I think it's wonderful that people in your constituency have noticed the difference that we are making. I'm particularly pleased that, actually, we have been able to support the arts sector in Wales. We've spent £23 million on Theatr Clwyd, and I'm really happy that what we're going to see is a transformed situation for what is a critical arts hub in north Wales.
But when you talk about potholes, I think it's worth just underlining that 1,400 potholes were fixed or prevented in Mold. I was very pleased to be with you to go and work the Pothole Pro machine, to demonstrate, actually, what a difference it's making and how local government is taking this partnership very seriously, making sure that people actually have the opportunity to travel on safer streets.
Diolch yn fawr iawn. Rwy'n credu ei bod hi'n wych bod pobl yn eich etholaeth wedi sylwi ar y gwahaniaeth yr ydym ni'n ei wneud. Rwy'n arbennig o falch ein bod ni, mewn gwirionedd, wedi gallu cynorthwyo sector y celfyddydau yng Nghymru. Rydym ni wedi gwario £23 miliwn ar Theatr Clwyd, ac rwy'n hapus iawn mai'r hyn yr ydym ni'n mynd i'w weld yw sefyllfa wedi'i thrawsnewid ar gyfer yr hyn sy'n ganolfan gelfyddydau hanfodol yn y gogledd.
Ond pan fyddech chi'n sôn am dyllau yn y ffordd, rwy'n credu ei bod hi'n werth tanlinellu bod 1,400 o dyllau yn y ffordd wedi cael eu trwsio neu eu hatal yn yr Wyddgrug. Roeddwn i'n falch iawn o fod gyda chi i fynd i weithio'r peiriant Pothole Pro, i ddangos, mewn gwirionedd, y gwahaniaeth y mae'n ei wneud a sut mae llywodraeth leol yn cymryd y bartneriaeth hon o ddifrif, gan wneud yn siŵr bod pobl wir yn cael y cyfle i deithio ar strydoedd mwy diogel.
Good afternoon, First Minister. I just want to come back to what I think is one of the most shameful aspects of the situation here in Wales, which is children living in poverty. I want to link that with health inequalities in terms of our children. They are interlinked. From the statistics from April 2025, we know that there were 56,000 children waiting for treatment on the NHS. Of this, 679 had been waiting two years or more. If you think about the link between child poverty and how this affects our children's health, we are really in a quite shameful position here in Wales.
One of the things that we've advocated for and that many of us in this Siambr have spoken about is having a Minister dedicated to looking at all of the issues affecting our children. So, will you commit, either now or if you're in a position to do that in the future, to having a Minister specifically for babies, children and young people? Diolch yn fawr iawn.
Prynhawn da, Prif Weinidog. Hoffwn ddychwelyd i un o'r agweddau mwyaf cywilyddus ar y sefyllfa yma yng Nghymru, yn fy marn i, sef plant yn byw mewn tlodi. Rwyf am gysylltu hynny ag anghydraddoldebau iechyd o ran ein plant. Maen nhw'n rhyng-gysylltiedig. O'r ystadegau o fis Ebrill 2025, rydym ni'n gwybod bod 56,000 o blant yn aros am driniaeth yn y GIG. O'r rhain, roedd 679 wedi bod yn aros dwy flynedd neu fwy. Os meddyliwch chi am y cysylltiad rhwng tlodi plant a sut mae hyn yn effeithio ar iechyd ein plant, rydym ni mewn sefyllfa gywilyddus iawn yma yng Nghymru.
Un o'r pethau yr ydym ni wedi eirioli drosto ac y mae llawer ohonom ni yn y Siambr hon wedi siarad amdano yw cael Gweinidog penodol i edrych ar yr holl faterion sy'n effeithio ar ein plant. Felly, a wnewch chi ymrwymo, naill ai nawr neu os ydych chi mewn sefyllfa i wneud hynny yn y dyfodol, i gael Gweinidog yn benodol ar gyfer babanod, plant a phobl ifanc? Diolch yn fawr iawn.
Thanks very much. We do take the issue of child poverty very seriously, and we understand the link between poverty and health. That's why I think the work that we've seen already, in particular in the Aneurin Bevan health board, where they have done some pioneering work in relation to this, is really important. I think it's probably worth underlining that we do have a Minister for children. Her name is Dawn Bowden and she does a terrific job.
Diolch yn fawr iawn. Rydym ni'n cymryd mater tlodi plant o ddifrif, ac rydym ni'n deall y cysylltiad rhwng tlodi ac iechyd. Dyna pam rwy'n credu bod y gwaith yr ydym ni wedi ei weld eisoes, yn enwedig ym mwrdd iechyd Aneurin Bevan, lle maen nhw wedi gwneud rhywfaint o waith arloesol yn hyn o beth, yn bwysig iawn. Rwy'n credu ei bod hi'n werth tanlinellu bod gennym ni Weinidog dros blant. Dawn Bowden yw ei henw ac mae'n gwneud gwaith ardderchog.
4. Sut y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod manteision cysylltedd Metro De Cymru ar gyfer etholaeth Caerffili yn cael eu gwireddu'n llawn? OQ63009
4. How will the Welsh Government ensure that the connectivity benefits of the South Wales Metro for the Caerphilly constituency are fully realised? OQ63009
The Welsh Labour Government is delivering the biggest investment in south Wales transport in a generation: over £1 billion in rail transformation, over £800 million in new, accessible, modern trains, and Caerphilly is right at the heart of it.
Train frequency is up 50 per cent between Caerphilly and Cardiff. Pay-as-you-go ticketing is live, electrification of the upper Rhymney line is under way and new electric trains are rolling out. Darren, I hope you're listening. This is more than a transport upgrade. It's economic renewal. It's better jobs, greener commutes and stronger local connections.
Mae Llywodraeth Lafur Cymru yn darparu'r buddsoddiad mwyaf mewn trafnidiaeth yn y de mewn cenhedlaeth: dros £1 biliwn i drawsnewid rheilffyrdd, dros £800 miliwn mewn trenau modern, hygyrch, newydd, ac mae Caerffili wrth wraidd hynny.
Mae amlder trenau wedi cynyddu 50 y cant rhwng Caerffili a Chaerdydd. Mae tocynnau talu wrth fynd yn weithredol, mae'r gwaith o drydaneiddio rheilffordd Rhymni uchaf ar y gweill ac mae trenau trydan newydd yn cael eu cyflwyno. Darren, rwy'n gobeithio eich bod chi'n gwrando. Mae hyn yn fwy na mater o uwchraddio trafnidiaeth. Mae'n fater o adnewyddu economaidd. Mae'n fater o swyddi gwell, cymudo gwyrddach a chysylltiadau lleol cryfach.
Well, she's just answered my question, but for the sake of Darren Millar, let's remember the stinky, squeaky Pacer trains that ran on the core Valleys lines between the 1970s and the last decade. The transformation is incredible, and it's down to the Welsh Government and it's down to the Cabinet Secretary for Transport and North Wales. And I'd also add a fact here: the Office of Rail and Road, an independent body, says that Transport for Wales has the highest increase in rail services in the UK—we've seen that on the tracks—and the third biggest improvement in punctuality. Those are the facts, and we are seeing incredible progress.
One thing I know the Welsh Government doesn't do, and I know the First Minister doesn't do, is just rest on their laurels. They move forward, and the moving forward will be an integrated transport service across Wales, with bus services and integrated ticketing, and that's the next stage. I'm going to be doing a piece of work for the Cabinet Secretary on maximising the benefits of the metro. So, will the First Minister agree that that process, that progress, needs to happen and will happen on her watch?
Wel, mae newydd ateb fy nghwestiwn, ond er budd Darren Millar, gadewch i ni gofio'r trenau Pacer drewllyd, gwichlyd a oedd yn rhedeg ar linellau craidd y Cymoedd rhwng y 1970au a'r degawd diwethaf. Mae'r trawsnewidiad yn anhygoel, ac mae hynny diolch i Lywodraeth Cymru a diolch i Ysgrifennydd y Cabinet dros Drafnidiaeth a Gogledd Cymru. A byddwn hefyd yn ychwanegu ffaith yma: mae'r Swyddfa Rheilffyrdd a Ffyrdd, corff annibynnol, yn dweud mai Trafnidiaeth Cymru sydd â'r cynnydd uchaf mewn gwasanaethau rheilffyrdd yn y DU—rydym ni wedi gweld hynny ar y cledrau—a'r trydydd gwelliant mwyaf o ran prydlondeb. Dyna'r ffeithiau, ac rydym ni'n gweld cynnydd anhygoel.
Un peth yr wyf i'n ei wybod nad yw Llywodraeth Cymru yn ei wneud, ac rwy'n gwybod nad yw'r Prif Weinidog yn ei wneud, yw gorffwys ar eu bri. Maen nhw'n symud ymlaen, a'r symud ymlaen fydd gwasanaeth trafnidiaeth integredig ledled Cymru, gyda gwasanaethau bysiau a thocynnau integredig, a dyna'r cam nesaf. Rwy'n mynd i fod yn gwneud darn o waith i'r Ysgrifennydd Cabinet ar sicrhau bod manteision y metro mor fawr â phosibl. Felly, a wnaiff y Prif Weinidog gytuno bod angen i'r broses honno, y cynnydd hwnnw, ddigwydd ac y bydd yn digwydd o dan ei goruchwyliaeth hi?
Thanks very much. I'm really proud of what's been changed during the course of the past 10 years, really, and I'd like to pay tribute to all of the transport Ministers who've led over that period of time, because it is quite difficult when you're under the kind of pressure that we're under in Government to hold your nerve on these really big transport projects, and now we're seeing that work come to fruition. It was very brave, I think, of the Welsh Government to stand that course, and people around Wales are clocking the difference.
But you're quite right, the next chapter will be about bus infrastructure and making sure that we are able to use the new powers in relation to the bus law in order to make sure that we can see much better integration so that we can gauge community, employer and service provider awareness of the opportunities that are arising from new integrated services. I think it's important that we examine the scope for collaborative actions to enhance those connectivities, and I hope you'll be involved in that work.
Diolch yn fawr iawn. Rwy'n falch iawn o'r hyn sydd wedi cael ei newid yn ystod y 10 mlynedd diwethaf, a dweud y gwir, a hoffwn dalu teyrnged i'r holl Weinidogion trafnidiaeth sydd wedi arwain dros y cyfnod hwnnw o amser, oherwydd mae'n eithaf anodd pan fyddwch chi o dan y math o bwysau sydd arnom ni mewn Llywodraeth i gynnal eich plwc ar y prosiectau trafnidiaeth mawr hyn, ac rydym ni'n gweld nawr y gwaith hwnnw yn dwyn ffrwyth. Roedd yn ddewr iawn, rwy'n meddwl, i Lywodraeth Cymru barhau ar y trywydd hwnnw, ac mae pobl ledled Cymru yn nodi'r gwahaniaeth.
Ond rydych chi'n gwbl gywir, bydd y bennod nesaf yn ymwneud â seilwaith bysiau a gwneud yn siŵr ein bod ni'n gallu defnyddio'r pwerau newydd o ran y gyfraith fysiau er mwyn gwneud yn siŵr ein bod ni'n gallu gweld integreiddio llawer gwell fel y gallwn ni fesur ymwybyddiaeth cymunedau, cyflogwyr a darparwyr gwasanaeth o'r cyfleoedd sy'n deillio o wasanaethau integredig newydd. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig ein bod ni'n archwilio'r cwmpas ar gyfer camau cydweithredol i wella'r cysylltiadau hynny, ac rwy'n gobeithio y byddwch chi'n rhan o'r gwaith hwnnw.
First Minister, as part of the south Wales metro project, we know that electric tram trains are being rolled out onto the network. There have indeed been quite a few significant concerns raised to me about the lack of toilets for passengers on these trains—an issue that has been raised quite a few times, as I just said earlier. The lack of toilets has caused a particular concern amongst elderly residents and those with medical conditions. Obviously, we want the south Wales metro to bring big benefits to the whole area, although, as always, the proof will indeed be in the pudding. But we don't want to see certain groups of people put off from using this public transport system due to a lack of toilets. So, has the Welsh Government consulted with the disabled and older people groups and charities over these new trains? If so, can you please provide us with a brief overview? Thank you.
Prif Weinidog, yn rhan o brosiect metro de Cymru, rydym ni'n gwybod bod trenau tram trydan yn cael eu cyflwyno ar y rhwydwaith. Yn wir, codwyd cryn dipyn o bryderon sylweddol gyda mi am y diffyg toiledau i deithwyr ar y trenau hyn—mater sydd wedi cael ei godi sawl gwaith, fel yr wyf i newydd ei ddweud yn gynharach. Mae'r diffyg toiledau wedi achosi pryder arbennig ymhlith trigolion oedrannus a'r rhai sydd â chyflyrau meddygol. Yn amlwg, rydym ni eisiau i fetro de Cymru ddod â manteision mawr i'r ardal gyfan, er, fel bob amser, wrth ei flas y bydd profi'r pwdin. Ond dydyn ni ddim eisiau gweld grwpiau penodol o bobl yn cael eu hatal rhag defnyddio'r system drafnidiaeth gyhoeddus hon oherwydd diffyg toiledau. Felly, a yw Llywodraeth Cymru wedi ymgynghori a'r elusennau a'r grwpiau anabl a phobl hŷn ynghylch y trenau newydd hyn? Os felly, a allwch chi roi trosolwg cryno i ni? Diolch.
Thank you very much. I know that some of our trains have toilets and some of them don't, so that is something. But I think what's important is to recognise that there are new stations and there are new opportunities for people to use facilities before they get on the trains. I understand that that's not ideal for some passengers, but on many of the new trains there are facilities.
Diolch yn fawr iawn. Rwy'n gwybod bod toiledau ar rai o'n trenau ac nid ar rai eraill, felly mae hynny'n rhywbeth. Ond rwy'n credu mai'r hyn sy'n bwysig yw cydnabod bod gorsafoedd newydd a bod cyfleoedd newydd i bobl ddefnyddio cyfleusterau cyn iddyn nhw fynd ar y trenau. Rwy'n deall nad yw hynny'n ddelfrydol i rai teithwyr, ond mae cyfleusterau ar lawer o'r trenau newydd.
5. A wnaiff y Prif Weinidog roi diweddariad ar ymrwymiad Llywodraeth Cymru i sicrhau bod trefniadau cofrestru awtomatig ar gyfer pleidleiswyr ar waith erbyn etholiad nesaf y Senedd? OQ62981
5. Will the First Minister provide an update on the Welsh Government’s commitment to ensure that automatic voter registration arrangements are implemented in time for the next Senedd election? OQ62981
Rŷn ni’n falch i fod y Llywodraeth gyntaf yn y Deyrnas Unedig i dreialu cofrestru pleidleiswyr yn awtomatig. Mae peilota mewn pedwar awdurdod lleol ar hyn o bryd, a bydd y gwersi a ddysgir yn llywio'r broses o'i gyflwyno ledled Cymru cyn gynted â'i fod yn ymarferol.
We're proud to be the first Government in the UK to trial automatic voter registration. Pilots are taking place in four local authorities at the moment, and the lessons learned will steer the process of introducing this across Wales as soon as practical.
The former Counsel General who led on the Elections and Elected Bodies (Wales) Bill was clear and unequivocal throughout that process that the automatic registration would be in place by the Senedd election. For example, he told the Local Government and Housing Committee:
‘the 2026 elections will be quite different, because you'll have an automatic register’.
Does that commitment still stand, and does the First Minister agree that the best way to respond to rising levels of political disaffection and alienation, which is fuelling the rise of the populist right, is not less participation but more, particularly amongst those groups like young people who will benefit the most from automatic voter registration?
Roedd y cyn-Gwnsler Cyffredinol a arweiniodd ar y Bil Etholiadau a Chyrff Etholedig (Cymru) yn glir ac yn ddiamwys drwy gydol y broses honno y byddai'r cofrestru awtomatig yn weithredol erbyn etholiad y Senedd. Er enghraifft, dywedodd wrth y Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai:
'bydd etholiadau 2026 yn dra gwahanol, oherwydd bydd gennych chi gofrestr awtomatig'.
A yw'r ymrwymiad hwnnw'n dal i sefyll, ac a yw'r Prif Weinidog yn cytuno mai'r ffordd orau o ymateb i lefelau cynyddol o anfodlonrwydd a dieithrio gwleidyddol, sy'n tanio cynnydd y poblyddwyr ar y dde, yw nid llai o gyfranogiad ond mwy, yn enwedig ymhlith y grwpiau hynny fel pobl ifanc a fydd yn elwa fwyaf ar gofrestru awtomatig ar gyfer pleidleiswyr?
Thanks for that. The Electoral Commission have calculated that as many as 400,000 are either missing from the electoral register or incorrectly registered, which is why the Welsh Labour Government was determined to drive this pilot programme forward. The regulations passed by the Senedd mean that the pilots run until the end of September, and after that the Electoral Commission is going to be evaluating them by December. I think we've got to be realistic and practical about what that means in practice, because there will be quite a lot of work to be done before there's an ability to roll them out nationally. So, I think it is important to manage expectations around the ability to roll out those automatic registrations in time for the next election. I think there are many hurdles to overcome. There will be a need for us and local authorities to properly consider the Electoral Commission's evaluation. There'll be a need to bring forward necessary secondary legislation. We'll need to think carefully about applying the Gould principle. And there'll be a need to make changes to software systems. All of those things are quite complicated, and I think that it's going to be a tall order to ask within about three months. Local authorities have made it clear that they think that might be very difficult, and, obviously, the Electoral Commission will want to take their time to make sure that they get it right.
Diolch am hynna. Mae'r Comisiwn Etholiadol wedi cyfrifo bod cymaint â 400,000 naill ai heb fod ar y gofrestr etholiadol neu wedi eu cofrestru yn anghywir, a dyna pam roedd Llywodraeth Lafur Cymru yn benderfynol o wthio'r rhaglen dreialu hon yn ei blaen. Mae'r rheoliadau a gafodd eu pasio gan y Senedd yn golygu y bydd y rhaglenni treialu yn rhedeg tan ddiwedd mis Medi, ac ar ôl hynny fe fydd y Comisiwn Etholiadol yn eu gwerthuso erbyn mis Rhagfyr. Rwy'n credu bod yn rhaid i ni fod yn realistig ac ymarferol ynglŷn â'r hyn y mae hynny'n ei olygu yn ymarferol, oherwydd fe fydd cryn dipyn o waith i'w wneud cyn y gellir eu cyflwyno nhw ledled y wlad. Felly, rwyf i o'r farn ei bod hi'n bwysig rheoli disgwyliadau ynghylch y gallu i gyflwyno'r cofrestriadau awtomatig hynny mewn pryd ar gyfer yr etholiad nesaf. Rwy'n credu y ceir llawer o rwystrau i'w goresgyn. Bydd angen i'r awdurdodau lleol a ninnau ystyried gwerthusiad y Comisiwn Etholiadol yn iawn. Bydd angen cyflwyno'r is-ddeddfwriaeth angenrheidiol. Bydd angen i ni feddwl yn ofalus am gymhwyso egwyddor Gould. A bydd angen gwneud newidiadau i systemau meddalwedd. Mae'r pethau hynny i gyd yn gymhleth iawn, ac rwy'n credu y bydd hi'n gryn dipyn o dasg i'w cwblhau nhw o fewn tua thri mis. Mae'r awdurdodau lleol wedi ei gwneud hi'n eglur eu bod nhw o'r farn y gallai hynny fod yn anodd iawn, ac, yn amlwg, fe fydd y Comisiwn Etholiadol yn dymuno cymryd digon o amser i sicrhau ei fod yn gwneud hyn yn iawn.
From the outset, concerns were raised about automatic voter registration for Senedd and local elections that they could lead to voters incorrectly assuming they're registered to vote in all elections and cause them to miss out on voting, and could increase the risk of people being registered in two places, including people who move home and students away at university voting twice. You referred to the assessment in the pilot areas. What consideration is being given in that assessment to those risks, and whether they are proving to be real risks or not?
O'r cychwyn cyntaf, fe godwyd pryderon ynglŷn â chofrestriad pleidleiswyr awtomatig ar gyfer etholiadau'r Senedd ac etholiadau lleol o ran y gallai arwain at bleidleiswyr dybio ar gam eu bod nhw wedi cael eu cofrestru i bleidleisio ym mhob etholiad ac y byddai'n achosi iddyn nhw gael eu hamddifadu o bleidleisio, ac fe allai gynyddu'r perygl y byddai pobl yn cael eu cofrestru mewn dau le, gan gynnwys pobl sy'n newid eu cyfeiriad a myfyrwyr oddi cartref yn y brifysgol yn pleidleisio ddwywaith. Fe wnaethoch chi gyfeirio at yr asesiad yn ardaloedd y rhaglen dreialu. Pa ystyriaeth sy'n cael ei rhoi yn yr asesiad hwnnw i'r peryglon hynny, ac a ydyn nhw'n profi i fod yn beryglon gwirioneddol neu beidio?
Thanks very much. I want to tell the Senedd how grateful I am to the local authorities of Carmarthenshire, Gwynedd, Newport and Powys for hosting the pilots. I know a huge amount of learning has been undertaken by the councils who are involved in that.
I think lots of people are watching this with interest. I think there are lots of lessons to be learned. One of them, for example, is the fact that some people may not want their information to be made public. So, if there's automatic registration, how do you interact with people to say, 'Right, we've automatically registered you, but do you want to be on the public register or the non-public register?' So, there are lots of technical things like that. So, those are the kinds of privacy issues that make the whole thing slightly more complicated; it's not a straightforward thing to switch this on.
I'm sure we'd all be very keen to see—. If it looks like we are unable to roll this out in time for the next Senedd election, then there will be cohorts of people that we could maybe focus on—so, really doing a big push in particular on 16 and 17-year-olds who'll have a first chance to vote. I think we really need to make sure that we drive up participation amongst those groups and also amongst black, Asian and ethnic minority communities.
Diolch yn fawr. Fe hoffwn i ddweud wrth y Senedd pa mor ddiolchgar yr wyf i awdurdodau lleol sir Gaerfyrddin, Gwynedd, Casnewydd a Phowys am gynnal y rhaglenni treialu. Rwy'n gwybod bod llawer iawn wedi cael ei ddysgu gan y cynghorau sydd wedi ymwneud â hynny.
Rwy'n credu bod llawer o bobl yn gwylio hyn gyda diddordeb mawr. Rwy'n credu bod llawer o wersi i'w dysgu. Un ohonyn nhw, er enghraifft, yw'r ffaith nad yw rhai pobl yn dymuno i'w gwybodaeth gael ei gwneud yn gyhoeddus efallai. Felly, pe byddai cofrestriad awtomatig, sut ydych chi'n rhyngweithio â phobl ar gyfer dweud, 'Iawn, rydym ni wedi eich cofrestru chi'n awtomatig, ond a ydych chi'n dymuno bod ar y gofrestr gyhoeddus neu'r gofrestr nad yw hi'n gyhoeddus?' Felly, mae yna lawer o faterion technegol fel hyn. Felly, dyna'r mathau o faterion o ran preifatrwydd sy'n gwneud yr holl ymarfer ychydig yn fwy cymhleth; nid yw'n beth mor syml â hynny i'w roi ar waith.
Rwy'n siŵr y byddwn ni i gyd yn awyddus iawn i weld—. Os bydd hi'n edrych yn debyg na fyddwn ni'n gallu cyflwyno hyn mewn pryd ar gyfer etholiad nesaf y Senedd, yna fe fydd yna garfannau o bobl y gallem ni ganolbwyntio arnyn nhw efallai—felly, gwneud ymgais fawr yn enwedig o ran pobl ifanc 16 ac 17 oed a fydd yn cael cyfle i bleidleisio am y tro cyntaf. Rwy'n credu bod angen i ni sicrhau ein bod ni'n cynyddu'r cyfranogiad ymhlith y grwpiau hynny ac ymhlith cymunedau du, Asiaidd ac ethnig leiafrifol hefyd.
6. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn lleihau tlodi plant yn Rhondda? OQ62994
6. How is the Welsh Government reducing child poverty in Rhondda? OQ62994
The Welsh Labour Government is taking action, not making excuses, on child poverty. Since 2022, we’ve invested over £7 billion to support families, including in the Rhondda. We’re the first nation in the UK to roll out universal free primary school meals. We’ve expanded Flying Start childcare to cover more two-year-olds. We’re investing £100 million a year in high-quality childcare, helping parents into work and boosting children’s life chances. In Rhondda Cynon Taf alone, more than £330,000 has been awarded through our child poverty innovation fund this year, and we’ve delivered over £33 million in extra income to those who need it most, thanks to our advice services.
Mae Llywodraeth Lafur Cymru yn cymryd camau, nid yn gwneud esgusodion, i ymdrin â thlodi plant. Ers 2022, rydym ni wedi buddsoddi dros £7 biliwn i gefnogi teuluoedd, gan gynnwys yng Nghwm Rhondda. Y ni yw'r genedl gyntaf yn y DU i gyflwyno prydau ysgol am ddim yn gyffredinol mewn ysgolion cynradd. Rydym ni wedi ehangu gofal plant Dechrau'n Deg i gwmpasu mwy o blant dwyflwydd oed. Rydym ni'n buddsoddi £100 miliwn y flwyddyn mewn gofal plant o ansawdd uchel, gan helpu rhieni i mewn i waith a rhoi ysgogiad i gyfleoedd bywyd plant. Yn Rhondda Cynon Taf ar ei phen ei hun, cafodd rhagor na £330,000 ei roi eleni drwy gyfrwng ein cronfa arloesi tlodi plant, ac rydym ni wedi darparu dros £33 miliwn o incwm ychwanegol i'r rhai sydd â'r angen mwyaf amdano, diolch i'n gwasanaethau cynghori.
Thank you for that answer. Too many children in Rhondda are living in poverty. Expanding Flying Start childcare to more two-year-olds, free school meals for all primary school children, increasing education maintenance allowance payments and the pupil development grant have all made a positive difference, but there are still families in desperate need of support, so we can't rest there. Does the Welsh Government have plans to go further, like making Flying Start available in more areas? Can you please work with local councils to look again at free home-to-school transport, so no child misses out on school just because of where they live?
Diolch i chi am yr ateb yna. Mae gormod o blant yn y Rhondda yn byw mewn tlodi. Mae ehangu gofal plant Dechrau'n Deg i fwy o blant dwyflwydd oed, prydau ysgol am ddim i bob plentyn ysgol gynradd, cynyddu taliadau lwfans cynhaliaeth addysg a'r grant datblygu disgyblion i gyd wedi gwneud gwahaniaeth cadarnhaol, ond fe geir teuluoedd sy'n dal i fod mewn angen mawr am gefnogaeth, felly nid ydym ni'n gallu gorffwys nawr. Oes gan Lywodraeth Cymru gynlluniau i fynd ymhellach, fel sicrhau bod Dechrau'n Deg ar gael mewn rhagor o ardaloedd? A wnewch chi weithio gyda'r cynghorau lleol i edrych eto ar gludiant o'r cartref i ysgol am ddim, fel nad oes unrhyw blentyn yn methu cael mynd i'r ysgol dim ond am ei fod yn byw yn rhywle neilltuol?
Well, thanks very much, and I think the early years integration transformation programme that RCT piloted is a great example of what needs to be done. It's a needs-based delivery model across the whole local authority. What it does is create a single front door to deliver the right support at the right time, to make sure, for example, that there's enhanced health visiting interventions, addressing one of the points that Jane Dodds made earlier, in terms of that link between health and low incomes in families with children.
The programme's now come to an end, and they're now embedding the learning and good practice as a core part of the business activity, and I know they're also investing an extra £2 million when it comes to Flying Start in childcare in Rhondda. So, that means around 350 more children will be able to get access. The good news is that that can be delivered, through the outreach element of the programme, to high-need children and families living outside of the Flying Start areas.
Wel, diolch yn fawr iawn, ac rwy'n credu bod y rhaglen drawsnewid integreiddio'r blynyddoedd cynnar a gafodd ei dreialu yn RhCT yn enghraifft ragorol o'r hyn y mae angen ei wneud. Dyma fodel cyflenwi ar sail anghenion ar draws yr awdurdod lleol yn ei gyfanrwydd. Yr hyn a wna yw llunio drws blaen unigol i ddarparu'r cymorth priodol yn yr amser priodol, i sicrhau bod ymyriadau ymweld iechyd gwell, er enghraifft, a fydd yn mynd i'r afael ag un o'r pwyntiau a wnaeth Jane Dodds yn gynharach, o ran y cysylltiad hwnnw rhwng iechyd ac incwm isel sydd ymhlith teuluoedd â phlant.
Mae'r rhaglen wedi dod i ben erbyn hyn, ac maen nhw bellach yn ymgorffori'r hyn a ddysgwyd a'r arfer da yn rhan graidd o'r gweithgaredd busnes, ac fe wn i eu bod nhw'n buddsoddi £2 filiwn ychwanegol hefyd o ran Dechrau'n Deg gyda gofal plant yng Nghwm Rhondda. Felly, mae hynny'n golygu y bydd tua 350 yn fwy o blant yn gallu defnyddio'r cyfleusterau. Y newyddion da yw y gellir cyflwyno hynny, trwy elfen allgymorth y rhaglen, i blant a theuluoedd sydd ag anghenion mawr sy'n byw'r tu allan i ardaloedd Dechrau'n Deg.
7. A wnaiff y Prif Weinidog roi diweddariad ar fargen twf y gogledd? OQ62978
7. Will the First Minister provide an update on the North Wales growth deal? OQ62978
The Welsh Labour Government is determined to unlock north Wales’s full potential, driving investment, innovation and sustainable growth across the region. Thanks to the growth deal, Wrexham University’s new engineering centre is nearing completion, and we’re backing clean energy projects like tidal and hydrogen that will power the region for decades to come.
Yes, delivery absolutely needs to speed up, and we’re on it. We’ve brought in commercial experts, launched a new project pipeline, and we're pushing for real economic results. We’re holding every partner—public and private—to account, to deliver the jobs, investment and opportunities that the region deserves.
Mae Llywodraeth Lafur Cymru yn benderfynol o ddatgloi posibiliadau'r gogledd yn llawn, trwy ysgogi buddsoddiad, arloesedd a thwf cynaliadwy ar draws y rhanbarth. Diolch i'r fargen twf, mae canolfan beirianneg newydd Prifysgol Wrecsam ar fin cael ei chwblhau, ac rydym ni'n cefnogi prosiectau ynni glân fel llanw a hydrogen a fydd yn rhoi pŵer i'r rhanbarth am ddegawdau i ddod.
Oes, yn gwbl sicr mae angen cyflymu'r gwaith cyflawni, ac rydym ni wrthi hi. Rydym ni wedi dod ag arbenigwyr masnachol i mewn, wedi lansio llif prosiectau newydd, ac rydym ni'n gwthio am ganlyniadau economaidd gwirioneddol. Rydym ni'n dwyn pob partner—cyhoeddus a phreifat—i gyfrif, ar gyfer darparu'r swyddi, y buddsoddiad a'r cyfleoedd y mae'r rhanbarth yn eu haeddu.
Thank you for your response, First Minister. I was pleased to be involved in the early stages of the growth deal, and I was pleased to see Governments in both Westminster and here in Cardiff bay working together to see investment in the region.
You'll know, at the time, there was a promise of a total of around £1 billion-worth of investment, both from public and private sector investment, and a promise of up to 4,000 jobs in the region. You'll also be aware, First Minister, that, just in recent weeks, the Senedd's Economy, Trade and Rural Affairs Committee highlighted the fact that only 35 jobs have been created in over five years of the growth deal being in place. Now, that is a very, very poor record, to say the least, of how the growth deal is going here in Wales. I'm not dismissing the positive comments that you've made, but what we're not seeing is the reality of that on the ground. It's letting people down in north Wales, an area that is crying out for improvement in the economy and crying out for those all-important jobs as well. Of course, the Welsh Government has a role to play in ensuring this growth deal is delivered and those promises are kept. So, how are you going to ensure that north Wales is treated as a priority and that we see delivery of these jobs and the growth that we need in the region?
Diolch i chi am eich ymateb, Prif Weinidog. Roeddwn yn falch o fod â rhan ar gamau cynnar y fargen twf, ac roeddwn i'n falch o weld Llywodraethau yn San Steffan ac yma ym Mae Caerdydd yn gweithio gyda'i gilydd i sicrhau buddsoddiad yn y rhanbarth.
Rydych chi'n siŵr o fod yn gwybod, ar y pryd, fod yna addewid o fuddsoddiad gyda chyfanswm o tua £1 biliwn, oddi wrth y sectorau cyhoeddus a phreifat fel ei gilydd, ac addewid o greu hyd at 4,000 o swyddi yn y rhanbarth. Rydych chi'n siŵr o fod yn ymwybodol hefyd, Prif Weinidog, fod Pwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig y Senedd wedi tynnu sylw at y ffaith mai dim ond 35 o swyddi a grëwyd yn y cyfnod o dros bum mlynedd y bu'r fargen twf ar waith. Nawr, mae hwnnw'n hanes digalon iawn, a dweud y lleiaf, o ran sut y mae'r fargen twf yn gweithio yma yng Nghymru. Nid wyf i'n diystyru'r sylwadau cadarnhaol a wnaethoch chi, ond yr hyn nad ydym ni'n ei weld yw gwirionedd hynny ar lawr gwlad. Mae'n siomi pobl yn y gogledd, ardal sy'n gweiddi am welliant yn yr economi ac yn ysu am gael y swyddi hollbwysig hynny hefyd. Wrth gwrs, mae gan Lywodraeth Cymru ran wrth sicrhau bod y fargen twf hon yn cael ei chyflawni a'r addewidion hynny'n cael eu cadw. Felly, sut ydych chi am sicrhau bod y gogledd yn cael ei flaenoriaethu a'n bod ni'n gweld y swyddi hyn yn cael eu creu yn ogystal â'r twf sydd ei angen arnom ni yn y rhanbarth?
Thanks very much. Because you were involved at the start, Sam, you'll be aware of what the structure looked like at the start and what some of the propositions were around that, including, for example, the Trawsfynydd nuclear project, which was going to make up about 40 per cent of the original portfolio value. So, once that went, obviously there was a major hole there. Listen, I think we've got to accept the fact that it's been very disappointing, the pace that has been associated with the north Wales growth deal. That's why, as a Government, we are really trying to drive the corporate joint committee that is responsible for delivering on this.
I was really pleased recently to go and visit the Enterprise, Engineering and Optics Centre in Wrexham, which is nearing completion. Now, that's an example of something that has been delivered, but we need to see a lot more of that in future. So, I do hope that local authorities will drive that delivery, but also we need to see the private sector stepping up, if they're serious about really engaging in what is a real opportunity, I think, for north Wales growth.
Diolch yn fawr iawn. Oherwydd i chi fod â rhan yn hyn ar y dechrau, Sam, rydych chi'n ymwybodol o sut olwg oedd ar y strwythur ar y dechrau a beth oedd rhai o'r cynigion ynglŷn â hynny, gan gynnwys, er enghraifft, prosiect niwclear Trawsfynydd, a fyddai wedi golygu tua 40 y cant o werth y portffolio gwreiddiol. Felly, pan aeth hynny i'r wal, roedd yna fwlch mawr yn bodoli. Gwrandewch, rwy'n credu bod rhaid i ni dderbyn y ffaith bod hyn wedi bod yn siomedig iawn, o ran y cyflymder sydd wedi bod yn gysylltiedig â bargen twf y gogledd. Dyna pam rydym ni, yn y Llywodraeth, yn ceisio ysgogi'r cyd-bwyllgor corfforedig sy'n gyfrifol am gyflawni hyn.
Roeddwn i'n falch iawn o fynd i ymweld yn ddiweddar â'r Ganolfan Menter, Peirianneg ac Opteg yn Wrecsam, sydd ar fin cael ei chwblhau. Nawr, mae honno'n enghraifft o un peth sydd wedi cael ei gyflawni, ond mae angen i ni weld llawer mwy o hynny yn y dyfodol. Felly, rwy'n gobeithio y bydd yr awdurdodau lleol yn ysgogi'r cyflawni hynny, ond mae angen i ni weld y sector preifat yn dod i'r adwy hefyd, os ydyn nhw'n ddifrifol o ran ymgysylltu'n wirioneddol â chyfle gwirioneddol fel hwn, yn fy marn i, ar gyfer twf yn y gogledd.
Yn olaf, cwestiwn 8, Joel James.
Finally, question 8, Joel James.
8. Pa drafodaethau y mae'r Prif Weinidog wedi'u cael gyda Chyngor Caerdydd ynghylch eu bwriad i werthu'r Plasty? OQ63003
8. What discussions has the First Minister had with Cardiff Council on their proposed sale of Mansion House? OQ63003
Cardiff Council is democratically elected and accountable to their residents, not to Ministers or Senedd Members playing politics. Mansion House is a grade II listed building. That means it's protected by law, whatever its ownership. Cardiff Council has consulted the public and followed due process. Let's also not forget that local authorities across the UK are under pressure because of a decade of Tory cuts. Cardiff is making responsible decisions to protect front-line services and I respect them for that. This Welsh Labour Government respects local democracy. We don't micromanage councils doing their job.
Etholwyd Cyngor Caerdydd yn ddemocrataidd ac mae'n atebol i'w drigolion, nid i Weinidogion nac i Aelodau'r Senedd sy'n chwarae gemau gwleidyddol. Mae'r Plasty yn adeilad rhestredig gradd II. Mae hynny'n golygu amddiffyniad dan y gyfraith, pwy bynnag fo'r perchennog. Mae Cyngor Caerdydd wedi ymgynghori â'r cyhoedd ac wedi dilyn y drefn briodol. 'Does dim eisiau anghofio chwaith fod awdurdodau lleol ledled y DU dan bwysau oherwydd degawd o doriadau'r Torïaid. Mae Caerdydd yn gwneud penderfyniadau cyfrifol i ddiogelu gwasanaethau rheng flaen ac rwy'n parchu hynny. Mae'r Llywodraeth Lafur hon yn parchu democratiaeth leol. Nid ydym ni'n ceisio microreoli cynghorau sy'n gwneud eu gwaith.
Thank you, First Minister. Despite undergoing significant renovation in the 1990s, Cardiff Council now cites underuse and a maintenance backlog as the justification for disposing of Mansion House. Residents are concerned by the potential loss of this historic building for the city, which served as the official residence of Cardiff's lord mayors, and has hosted notable figures such as King George V, Winston Churchill, Nelson Mandela, and many people see this move as another example of the council's disregard for the city's cultural and civic heritage. This is not without precedent. The grade II St David's Hall was similarly neglected, then deemed too costly to repair and put up for sale. Such actions raise serious concerns about the council's long-term commitment to not only preserving Cardiff's unique culture and civic identity, but how it manages the public assets that it looks after. Do you agree that Mansion House is a vital civic asset, and that, instead of selling it, the council, which still sits on substantial financial reserves, should present a clear plan to repurpose and preserve it for future generations? Thank you.
Diolch i chi, Prif Weinidog. Er i'r adeilad gael ei adnewyddu yn sylweddol yn y 1990au, mae Cyngor Caerdydd yn nodi tanddefnyddio a gwaith cynnal a chadw sydd wedi pentyrru i gyfiawnhau cael ymwared ar y Plasty. Mae trigolion yn pryderu am golli'r adeilad hanesyddol hwn ar gyfer y ddinas o bosibl, a fu'n gartref swyddogol i arglwydd feiri Caerdydd, ac sydd wedi croesawu ffigyrau nodedig fel Brenin Siôr V, Winston Churchill, Nelson Mandela, ac mae llawer o bobl yn ystyried y symudiad hwn fel enghraifft arall o'r cyngor yn diystyru treftadaeth ddiwylliannol a dinesig y ddinas. Nid rhywbeth digynsail mo hyn. Cafodd Neuadd Dewi Sant sydd o radd II ei hesgeuluso yn yr un modd, ac yna fe ystyriwyd y byddai hi'n rhy gostus i'w hatgyweirio ac fe'i rhoddwyd ar werth. Mae camau o'r fath yn codi pryderon difrifol am ymrwymiad hirdymor y cyngor nid yn unig i warchod diwylliant unigryw a hunaniaeth ddinesig Caerdydd, ond sut mae'n rheoli'r asedau cyhoeddus sydd yn ei ofal. A ydych chi'n cytuno bod y Plasty yn ased dinesig hanfodol, ac y dylai'r cyngor, sy'n cadw cronfeydd ariannol sylweddol, gyflwyno cynllun eglur i'w addasu at ddibenion gwahanol a'i gadw er mwyn cenedlaethau'r dyfodol? Diolch i chi.
Well, this is a matter for Cardiff Council. I've had no direct discussions, and I trust Cardiff Council to make informed, sensible decisions on the management of their cultural assets and their properties.
Wel, mater i Gyngor Caerdydd yw hwn. Ni chefais i unrhyw drafodaethau uniongyrchol, ac rwy'n ymddiried yng Nghyngor Caerdydd i wneud penderfyniadau ar sail gwybodaeth a synhwyrol o ran rheoli ei asedau diwylliannol a'i adeiladau.
Diolch i'r Prif Weinidog. Pwynt o drefn gan Mabon ap Gwynfor.
I thank the First Minister. A point of order by Mabon ap Gwynfor.
Diolch yn fawr iawn. Jest i gyfeirio, ar ddechrau'r sesiwn fe wnes i sôn am CND Cymru a Chymdeithas yr Iaith Gymraeg yn fy nghyfraniad. Dwi'n aelod o'r ddau yna, ac yn gadeirydd i CND Cymru. Diolch yn fawr iawn.
Thank you very much. At the beginning of the session, I mentioned CND Cymru and Cymdeithas yr Iaith Gymraeg in my contribution. I'm a member of both of those, and chair of CND Cymru. Thank you very much.
Diolch am hynny.
Thank you very much for that.
Eitem 2 yw'r datganiad a chyhoeddiad busnes, a'r Trefnydd sy'n gwneud y datganiad yna. Jane Hutt.
Item 2 is the business statement and announcement, and I call on the Trefnydd to make that statement. Jane Hutt.
Diolch yn fawr, Llywydd. Mae un newid i fusnes yr wythnos hon. Mae'r amser wedi cael ei leihau ar gyfer dadl Cyfnod 3 y Bil Tomenni Mwyngloddiau a Chwareli Nas Defnyddir (Cymru). Mae busnes y tair wythnos nesaf wedi'i nodi yn y datganiad busnes, sydd ar gael i Aelodau'n electronig.
Thank you very much, Llywydd. There is one change to this week's business. The time allocated to the Stage 3 debate on the Disused Mine and Quarry Tips (Wales) Bill has been reduced. Business for the next three weeks is shown in the business statement, which is available to Members electronically.
Trefnydd, can I request a statement from the Cabinet Secretary for Health and Social Care regarding epilepsy services? As you know, Epilepsy Action Cymru recently launched their 'Seizing Change' report here at the Senedd. Now, the report makes it very clear that every health board in Wales is failing to meet waiting time guidelines for treatment after a first seizure, and, in the case of my own local health board, Hywel Dda University Health Board, some patients are waiting up to 36 weeks to be seen, the longest waiting time on record.
Now, Trefnydd, I'm very concerned about these waiting times, and I'm also very concerned that the number of people living with epilepsy in Wales is growing, and yet there is an extreme shortage of neurologists, especially those with a specialist knowledge in epilepsy, and epilepsy specialist nurses as well here in Wales. Therefore, I'd be grateful if we could have a statement on epilepsy services, so that we can understand what the Welsh Government is doing to address the serious issues highlighted in the 'Seizing Change' report.
Trefnydd, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol ynglŷn â gwasanaethau epilepsi? Fel gwyddoch chi, lansiodd Epilepsy Action Cymru ei adroddiad 'Seizing Change' yma yn y Senedd yn ddiweddar. Nawr, mae'r adroddiad yn ei gwneud hi'n glir iawn fod pob bwrdd iechyd yng Nghymru wedi methu â bodloni'r canllawiau ar gyfer amseroedd aros ar gyfer triniaeth ar ôl ffit cyntaf, ac, yn achos fy mwrdd iechyd lleol fy hun, Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda, mae rhai cleifion yn aros hyd at 36 wythnos i gael eu gweld, yr amser aros hwyaf ar gofnod erioed.
Nawr, Trefnydd, rwy'n bryderus iawn ynglŷn â'r amseroedd aros hyn, ac rwy'n bryderus iawn hefyd am fod niferoedd y bobl ag epilepsi yng Nghymru yn cynyddu, ac eto mae yna brinder dybryd o niwrolegwyr, yn enwedig rhai sydd â gwybodaeth arbenigol mewn epilepsi, a nyrsys arbenigol epilepsi yma yng Nghymru. Felly, fe fyddwn i'n ddiolchgar pe caem ni ddatganiad ar wasanaethau epilepsi, er mwyn cael deall yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i fynd i'r afael â'r materion difrifol a amlygwyd yn yr adroddiad 'Seizing Change'.
Thank you very much, Paul Davies, and Epilepsy Action is a long-standing organisation, a respected organisation. Of course, you have drawn attention to epilepsy services, and of course there are pathways, and there's been long-term commitment to those pathways, which, of course, are often multiprofessional. So, you've raised this issue, and I'm sure it also could form a question to the Cabinet Secretary when he responds in his oral Senedd questions.
Diolch yn fawr iawn i chi, Paul Davies, ac mae Epilepsy Action yn sefydliad hirsefydlog, ac yn sefydliad uchel ei barch. Wrth gwrs, rydych chi wedi tynnu sylw at wasanaethau epilepsi, ac wrth gwrs mae yna lwybrau, ac mae ymrwymiad hirdymor wedi bod i'r llwybrau hynny sy'n amlbroffesiynol yn fynych, wrth gwrs. Felly, rydych chi wedi codi'r mater hwn, ac rwy'n siŵr y gallai hefyd ffurfio cwestiwn i'r Ysgrifennydd Cabinet pan fydd ef yn ymateb i'w gwestiynau llafar yn y Senedd.
Trefnydd, dwi eisiau codi mater efo chi mae nifer o aelodau o fy ngrŵp i wedi gofyn i mi ei wneud, sef oedi o ran derbyn ymatebion gan nifer o Weinidogion i lythyrau, a hefyd oedi o ran derbyn atebion i gwestiynau ysgrifenedig. Dwi ddim yn siŵr a ydych chi'n ymwybodol a oes yna unrhyw backlog o fewn unrhyw adrannau penodol, ond byddwn i yn ddiolchgar pe byddech chi'n gallu codi hyn efo aelodau eraill o’r Llywodraeth a sicrhau bod ymatebion yn digwydd mewn ffordd brydlon.
Trefnydd, I'd like to raise an issue with you that a number of members of my group have asked me to do, namely the delay in terms of receiving responses from a number of Ministers to letters, and also delays in receiving responses to written questions. I don't know whether you're aware of whether there's any backlog within specific departments, but I would be grateful if you could raise this with other members of the Government to ensure that responses are received promptly.
Diolch yn fawr, Heledd Fychan, and, obviously, we take very seriously the need to be efficient in our responses, and those clear timelines as well in terms of responses to both letters and to written questions. But also, of course—and I will look at the record for this—we get an enormous amount of questions, letters, and written questions as well, which Ministers and our officials have to handle. But we are obviously wanting to provide the best possible service to our Members across the Senedd.
Diolch yn fawr, Heledd Fychan, ac yn amlwg, rydym ni'n cymryd yr angen i fod yn effeithlon yn ein hymatebion ni'n ddifrifol iawn, a'r amserlenni eglur hynny hefyd o ran ymatebion i'r ddau lythyr a chwestiynau ysgrifenedig. Ond hefyd, wrth gwrs—ac fe fyddaf i'n edrych ar y cofnod yn hyn o beth—rydym ni wedi cael llawer iawn o gwestiynau, llythyrau, a chwestiynau ysgrifenedig hefyd, y mae'n rhaid i Weinidogion a'n swyddogion ni ymdrin â nhw. Ond, yn amlwg, rydym ni'n dymuno darparu'r gwasanaeth gorau posibl i'n Haelodau ni ar draws y Senedd.
I want to ask for two statements. They’re both on animal welfare. First, on microchipping cats. In England, all cat owners should now have their pet microchipped. Owners must ensure their cat is microchipped before they reach the age of 20 weeks, with their contact details stored and kept up to date in an approved pet microchipping database. In England, the introduction of mandatory microchipping makes it easier for lost or stray cats to be reunited with their owners and returned home safely. Microchipping is already compulsory for dogs in Wales, and has proved to be the most effective method for identifying lost pets. Can we have a Government statement on when they’re going to implement the microchipping of cats in Wales?
Secondly, on hedgehogs. What is the Government doing to raise awareness of the practical steps we can take to reverse the decline of hedgehogs in the wild, improve their welfare, and safeguard their future? We know that to promote good life and lengthy life in our hedgehogs, we need to promote the offering of good quality, meaty hedgehog food, meaty cat or dog food, or dried cat biscuits, and the provision of water. But hedgehogs are an animal that is under threat. Can the Government make a statement on what they’re going to do to try and protect what is an iconic Welsh species?
Fe hoffwn i ofyn am ddau ddatganiad. Mae'r ddau ohonyn nhw ynghylch lles anifeiliaid. Yn gyntaf, ar ddodi microsglodion ar gathod. Yn Lloegr, mae'n rhaid i bob perchennog cath ddodi microsglodyn ar ei anifail anwes. Mae'n rhaid i berchnogion sicrhau bod eu cathod nhw'n cael microsglodyn cyn eu bod yn 20 wythnos oed, gyda'u manylion cyswllt yn cael eu storio a'u diweddaru mewn cronfa ddata microsglodion anifeiliaid anwes gymeradwy. Yn Lloegr, mae cyflwyno microsglodion gorfodol yn ei gwneud hi'n haws i gathod crwydrol neu a aeth ar goll gael eu haduno â'u perchnogion a chael mynd adref yn ddiogel. Mae microsglodion yn orfodol i gŵn yng Nghymru eisoes, ac mae hwnnw wedi profi i fod y dull mwyaf effeithiol o adnabod anifeiliaid anwes colledig. A gawn ni ddatganiad gan y Llywodraeth i egluro pryd maen nhw am weithredu ar roi microsglodion i gathod yng Nghymru?
Yn ail, ynghylch draenogod. Beth mae'r Llywodraeth yn ei wneud i godi ymwybyddiaeth o'r camau ymarferol y gallwn ni eu cymryd i wrthdroi'r dirywiad o ran niferoedd draenogod gwyllt, a gwella eu lles nhw, a diogelu eu dyfodol nhw? Fe wyddom ni, ar gyfer hyrwyddo bywyd da a bywyd hir mewn draenogod, fod angen i ni hyrwyddo cynnig bwyd i ddraenogod sydd o ansawdd da, yn cynnwys cig, bwyd cath neu fwyd cŵn, neu fisgedi cath sych, a rhoi dŵr i'w yfed. Ond mae draenogod yn greaduriaid dan fygythiad. A all y Llywodraeth wneud datganiad am yr hyn maen nhw am ei wneud i geisio gwarchod y rhywogaeth eiconig hon yng Nghymru?
Diolch yn fawr, Mike Hedges, a diolch am dynnu ein sylw at hyn.
Thank you very much, Mike Hedges, and thank you for drawing our attention to this matter.
Thank you for asking, first of all, about microchipping cats. It’s encouraged. It’s good practice for all responsible owners to get their cats microchipped. And, according to a Cats Protection report published last year, 74 per cent of cats in Wales are microchipped. But it’s important in terms of responsibilities, and our animal welfare plan for Wales includes an action to consider extending compulsory microchipping to include cats. Obviously, this would be subject to consultation, but I’m glad you’ve raised it here today. We must get this right before any mandatory microchipping takes place, and make sure that we have fully consulted.
Of course, hedgehogs are so important. The Welsh Government has a range of initiatives to help grow the hedgehog population in Wales. When did we last see a hedgehog? Sadly, a long time ago, as far as I’m concerned. Woodlands are the favoured habitat for hedgehog breeding, and the Welsh Government has several tree planting initiatives, as you know, that will increase habitat for hedgehogs as the new trees mature. And the sustainable farming scheme will provide for the restoration of hedges to a condition that favours all wildlife, including hedgehogs. The SFS will also provide for farmers to plant trees, which, in groups and small woods, can provide the ideal habitat for hedgehogs to breed and develop to adulthood.
Diolch i chi am ofyn, yn gyntaf i gyd, ynglŷn â microsglodion a chathod. Fe annogir hynny. Mae'n arfer da i bob perchennog cyfrifol ddodi microsglodyn ar ei gath. Ac yn ôl yr adroddiad a gyhoeddwyd gan Cats Protection y llynedd, mae 74 y cant o gathod yng Nghymru wedi cael microsglodyn. Ond mae hyn yn bwysig o ran cyfrifoldebau, ac mae ein cynllun lles anifeiliaid i Gymru yn cynnwys camau gweithredu i ystyried ymestyn microsglodion gorfodol i gynnwys cathod. Yn amlwg, fe fyddai hyn yn destun ymgynghoriad, ond rwy'n falch eich bod chi wedi codi hyn yma heddiw. Mae'n rhaid i ni wneud hyn yn iawn cyn i unrhyw orfodaeth o ran microsglodion ddigwydd, a sicrhau ein bod ni wedi ymgynghori yn llawn.
Wrth gwrs, mae draenogod yn bwysig iawn. Mae gan Lywodraeth Cymru ystod o fentrau i helpu i gynyddu niferoedd draenogod yng Nghymru. Pryd welsom ni ddraenog ddiwethaf? Yn anffodus, amser maith yn ôl, o'm safbwynt i o leiaf. Coetiroedd yw'r cynefin dewisol ar gyfer bridio draenogod, ac mae gan Lywodraeth Cymru sawl menter i blannu coed, fel gwyddoch chi, a fydd yn cynyddu'r cynefin ar gael i ddraenogod wrth i'r coed newydd aeddfedu. Ac fe fydd y cynllun ffermio cynaliadwy yn darparu ar gyfer adfer gwrychoedd hyd at gyflwr a fydd yn cefnogi bywyd gwyllt o bob math, gan gynnwys draenogod. Bydd y Cynllun Ffermio Cynaliadwy yn darparu ar gyfer ffermwyr sy'n plannu coed, a fyddai, mewn grwpiau o goed a choedwigoedd bychain, yn cynnig cynefin delfrydol i ddraenogod allu bridio ac aeddfedu hyd at eu llawn dwf.
Business Minister, can I please request a statement from the Cabinet Secretary for transport about the up and coming bus Bill? I have spoken with many bus operators and industry experts across my region about the looming Bill to gauge their views on it. The general consensus is that, whilst many support the Bill’s aims, there is a concern that it will simply not be achieved. There have been assurances made that the SME bus operators and municipal operators will be included and protected, but there is a lack of detail within the Bill when it comes to legal and commercial mechanisms to ensure that this actually happens.
There are concerns that the regulatory impact assessment for the Bill has underestimated key costs and risks, as it omits important things like the recent increases in salary and national insurance costs. Affordability is also of great concern to myself and many others. In Manchester, for example, where similar bus reforms have been made, there is a substantial financial shortfall of around £250 million annually, between operational costs and fare revenues. Given the Welsh Government is taking on all financial risk through this piece of work, it will be left ultimately to the taxpayer to foot the Bill. So, do we have that money lying around to plug the gap every year? That’s my question. These are just some of the few potential issues, but I will save the rest for another day. Therefore, a statement from the Cabinet Secretary for transport addressing these points would be very much appreciated. Thank you.
Gweinidog Busnes, a gaf i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros drafnidiaeth am y Bil bysiau sydd ar fin digwydd? Rwyf wedi siarad â llawer o weithredwyr bysiau ac arbenigwyr yn y diwydiant ar draws fy rhanbarth i ynglŷn â'r Bil sydd yn yr arfaeth ar gyfer cael gwybod eu barn nhw amdano. Y consensws cyffredinol yw, er bod llawer o gefnogaeth i nodau'r Bil, fe geir pryder na ddaw i'w gyflawniad, mewn gwirionedd. Rhoddwyd sicrwydd y bydd gweithredwyr bysiau o blith BBaChau a gweithredwyr trefol yn cael eu cynnwys a'u diogelu, ond mae yna brinder manylion yn y Bil o ran mecanweithiau cyfreithiol a masnachol i sicrhau bod hyn yn digwydd mewn gwirionedd.
Mae yna bryderon fod yr asesiad effaith rheoleiddiol ar gyfer y Bil wedi rhoi amcangyfrif rhy fychan o gostau a risgiau allweddol, gan ei fod yn hepgor pethau pwysig fel y cynnydd diweddar o ran costau cyflog ac yswiriant gwladol. Mae fforddiadwyedd yn bryder mawr hefyd i mi a llawer o bobl eraill. Ym Manceinion, er enghraifft, lle cafwyd diwygiadau tebyg i fysiau, mae diffyg ariannol sylweddol o tua £250 miliwn yn digwydd yn flynyddol, rhwng costau gweithredu a refeniw tocynnau teithio. O ystyried mai Llywodraeth Cymru sy'n ysgwyddo'r risg ariannol i gyd yn y darn hwn o waith, y trethdalwr fydd yn gorfod talu am y Bil hwn yn y pen draw. Felly, a yw'r arian hwnnw gennym ni ar gyfer llenwi'r bwlch bob blwyddyn? Hwnnw yw fy nghwestiwn i. Dyma rai yn unig o'r ychydig broblemau sy'n bosibl, ond rwyf i am gadw'r gweddill ar gyfer diwrnod arall. Felly, fe fyddai datganiad gan yr Ysgrifennydd Cabinet dros drafnidiaeth yn mynd i'r afael â'r pwyntiau hyn yn werthfawr iawn. Diolch i chi.
Thank you very much, Natasha Asghar. Many, many people in Wales, I know, are welcoming the introduction of the bus Bill. I believe you and your colleagues have also welcomed the potential, through the bus Bill, to have an integrated bus service across Wales. Of course, I remember the horrors of deregulation of our buses back in the 1980s, which were instigated by a previous Conservative Government. Ever since then, buses have been all over the place in terms of frequency, with deregulation causing a great deal of difficulty for local authorities in terms of strategic management, but also for passengers, most importantly. There are opportunities to raise these questions, as I know you will, and your colleagues will, during the scrutiny of the bus Bill.
Diolch yn fawr iawn i chi, Natasha Asghar. Mae llawer o bobl yng Nghymru, fe wn i, yn croesawu cyflwyniad y Bil bysiau. Rwy'n credu eich bod chi a'ch cyd-Aelodau wedi croesawu'r posibiliadau hefyd, oherwydd y Bil Bysiau, i fod â gwasanaeth bysiau sy'n integredig ledled Cymru. Wrth gwrs, rwy'n cofio'r erchyllterau yn sgil dadreoleiddio ein bysiau ni'n ôl yn y 1980au, a symbylwyd gan Lywodraeth Geidwadol flaenorol. Fyth ers hynny, mae bysiau wedi bod mewn annibendod llwyr o ran cysondeb, gyda dadreoleiddio yn achosi llawer o anawsterau i'r awdurdodau lleol o ran rheolaeth strategol, ond i deithwyr hefyd, sef y peth pwysicaf un. Fe fydd yna gyfleoedd i godi'r cwestiynau hyn, fel y gwn i y gwnewch chi, a'ch cyd-Aelodau, yn ystod y craffu ar y Bil bysiau.
I think we were all very pleased that a representative from the Jo Cox Civility Commission came to speak to the women's caucus recently about the levels of abuse directed at female politicians, especially online. Of course, the women's caucus consists of Members from all parties here, chaired by Joyce Watson. So, going forward to the election next year, could the Cabinet Secretary confirm if the Welsh Government has approved the recommendation that safety-related costs will be exempt from election expenses for next year's Senedd election?
Rwy'n credu ein bod ni i gyd yn falch iawn am fod cynrychiolydd o'r Jo Cox Civility Commission wedi dod i siarad â chawcws y menywod yn ddiweddar am y lefelau o ddifrïo y mae gwleidyddion benywaidd yn eu dioddef, yn enwedig ar-lein. Wrth gwrs, mae cawcws y menywod yn cynnwys Aelodau o bob plaid yn y fan hon, dan gadeiryddiaeth Joyce Watson. Felly, wrth symud ymlaen at etholiad y flwyddyn nesaf, a wnaiff yr Ysgrifennydd Cabinet gadarnhau a yw Llywodraeth Cymru wedi cymeradwyo'r argymhelliad y bydd costau sy'n gysylltiedig â diogelwch yn cael eu heithrio rhag costau etholiadol ar gyfer etholiad y Senedd y flwyddyn nesaf?
Thank you very much, Julie Morgan. It was really very much welcomed that we had engagement from the Jo Cox Foundation. Hannah Phillips highlighted the recommendations from the Jo Cox Civility Commission. Of course, the Welsh Government was very pleased to respond positively to the recommendation that safety-related expenses should be exempt. I'm very pleased that, in fact, this regulation went through last Tuesday. I'm not sure how many colleagues across the Chamber were aware of that, but it did go through last Tuesday, through the Welsh Government regulations. And I think it's encompassed in the Senedd Cymru (Representation of the People) Order 2025, the conduct Order that's being debated later on this afternoon. So, that is a real step forward.
Can I also thank Joyce Watson and all colleagues across the Chamber who attended the women's caucus? Indeed, last week, I was able to meet with the political parties panel, which is organised by the Electoral Commission. All parties here were represented by your general secretaries or other members of your party units, and we had a robust discussion about how we can protect not just, of course, our existing colleagues and politicians from abuse and intimidation, but also leading up to the elections in May 2026. I look forward to reporting back to the women's caucus on those discussions.
Diolch yn fawr iawn, Julie Morgan. Roedd croeso gwirioneddol fawr i'r ymgysylltiad gan Sefydliad Jo Cox. Fe wnaeth Hannah Phillips dynnu sylw at yr argymhellion gan y Jo Cox Civility Commission. Wrth gwrs, roedd Llywodraeth Cymru yn falch iawn o ymateb yn gadarnhaol i'r argymhelliad y dylid eithrio treuliau sy'n gysylltiedig â diogelwch. Rwy'n falch iawn fod y rheoliad hwn wedi mynd drwodd ddydd Mawrth diwethaf. Nid wyf i'n siŵr faint o gyd-Aelodau ar draws y Siambr a oedd yn ymwybodol o hynny, ond fe aeth drwodd ddydd Mawrth diwethaf, trwy gyfrwng rheoliadau Llywodraeth Cymru. Ac rwy'n credu ei fod yn gynwysedig yng Ngorchymyn Senedd Cymru (Cynrychiolaeth y Bobl) 2025, y Gorchymyn cynnal etholiadau a fydd yn cael ei drafod yn ddiweddarach y prynhawn yma. Felly, mae hwnnw'n gam ymlaen gwirioneddol.
A gaf i ddiolch hefyd i Joyce Watson a'r holl gyd-Aelodau ar draws y Siambr a oedd yn bresennol yng nghawcws y menywod? Yn wir, wythnos diwethaf, fe lwyddais i gwrdd â phanel y pleidiau gwleidyddol, a drefnir gan y Comisiwn Etholiadol. Roedd pob plaid yn y fan hon yn cael ei chynrychioli gan eich ysgrifenyddion cyffredinol neu aelodau eraill o unedau eich pleidiau, ac fe gawsom ni drafodaeth frwd ynghylch sut y gallwn amddiffyn nid yn unig, wrth gwrs, ein cyd-Aelodau a'n gwleidyddion cyfredol rhag anfri a bygylu, ond hefyd o ran y cyfnod sy'n arwain at yr etholiadau ym mis Mai 2026. Rwy'n edrych ymlaen at adrodd yn ôl i gawcws y menywod am y trafodaethau hynny.
Good afternoon, Trefnydd. I'm calling for a statement from the Cabinet Secretary for finance on business rates in Wales, as well as the criteria for different categories in terms of business types and rate relief. This comes after the Underhill Hub, a flagship community asset in Mumbles in my region, has been forced to close from this coming Saturday due to what they call 'unsustainable financial burdens'. The community hub serves as a home base for several organisations in Mumbles, including Mumbles Rangers Football Club, Mumbles Rugby Football Club, and Swansea Cricket Club. It's owned by a charity, Mumbles Community Association, yet is run by the Underhill Management Company. That is a private limited company, albeit it runs it on behalf of Mumbles Community Association.
Now, they had hoped that there would be charitable rate relief applied, but the Valuation Office Agency decided in August 2024 that that would not apply, and they've now been left with business rates totalling £93,000 over two years, which is a lot, especially for a community hub trying to provide for and give back to local residents. It's also worth noting, obviously, Trefnydd, as an aside, that the Welsh Conservatives plan to scrap business rates altogether for small businesses after the next election. But a statement from the Cabinet Secretary for finance on what support is in place for local community hubs, as well as what consideration he would give to ensuring hubs such as the Underhill Hub in Mumbles are eligible for charity relief, regardless of who operates them, would be appreciated.
Prynhawn da, Trefnydd. Rwy'n galw am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid ar ardrethi busnes yng Nghymru, yn ogystal â'r meini prawf ar gyfer gwahanol gategorïau o ran y mathau o fusnesau a rhyddhad ardrethi. Fe ddaw hyn ar ôl i Hwb Underhill, sy'n ased cymunedol blaenllaw yn y Mwmbwls yn fy rhanbarth i, gael ei orfodi i gau o ddydd Sadwrn nesaf ymlaen oherwydd yr hyn maen nhw'n eu galw yn 'feichiau ariannol anghynaladwy'. Mae'r ganolfan gymunedol yn rhoi cartref i sawl sefydliad yn y Mwmbwls, gan gynnwys Clwb Pêl-droed Rangers Mwmbwls, Clwb Rygbi'r Mwmbwls, a Chlwb Criced Abertawe. Mae'n eiddo i elusen, Cymdeithas Gymunedol y Mwmbwls, ond mae'n cael ei rhedeg gan Gwmni Rheoli Underhill. Cwmni cyfyngedig preifat yw hwnnw, er bod hwnnw'n rhedeg yr hwb ar ran Cymdeithas Gymunedol y Mwmbwls.
Nawr, roedden nhw wedi gobeithio y byddai rhyddhad ardrethi elusennol yn gymwysedig, ond fe benderfynodd yr Asiantaeth Swyddfa Brisio ym mis Awst 2024 na fyddai hynny'n berthnasol, ac maen nhw wedi cael eu gadael gydag ardrethi busnes erbyn hyn o £93,000 dros ddwy flynedd, sy'n swm mawr, yn enwedig i ganolfan gymunedol sy'n ceisio darparu ar gyfer trigolion lleol a rhoi rhywbeth yn ôl i'r gymuned. Mae hi'n werth nodi hefyd, yn amlwg, Trefnydd, wrth fynd heibio, fod y Ceidwadwyr Cymreig yn bwriadu dileu ardrethi busnes yn gyfan gwbl ar gyfer busnesau bach ar ôl yr etholiad nesaf. Ond fe fyddai croeso mawr i ddatganiad gan Ysgrifennydd cyllid y Cabinet ar ba gymorth sydd ar waith i ganolfannau cymunedol lleol, yn ogystal â pha ystyriaeth y byddai ef yn ei rhoi i sicrhau y bydd canolfannau fel Hwb Underhill yn y Mwmbwls yn gymwys i gael rhyddhad elusennol, ni waeth pwy sy'n eu rhedeg nhw.
Thank you for that question, Tom Giffard. The Welsh Government provides a very favourable business rates regime. Clearly, this is an example of a, I'm sure, very well-founded community organisation that hasn't fit the eligibility in terms of charitable status. But there's no question that advice and guidance is always available to important community/small businesses of that kind.
Diolch i chi am y cwestiwn yna, Tom Giffard. Mae Llywodraeth Cymru yn darparu cyfundrefn ardrethi busnes ffafriol iawn. Yn amlwg, mae hon yn enghraifft o sefydliad cymunedol, yn siŵr, a sefydlwyd yn dda iawn nad yw'n cyd-fynd â'r cymhwysedd o ran statws elusennol. Ond nid oes unrhyw amheuaeth fod cyngor ac arweiniad ar gael bob amser i gymunedau/busnesau bach o bwys fel y rhain.
Trefnydd, there is growing evidence of the increased prevalence and impact of heatwaves. In recent years, the UK, and very much Wales included, has experienced unprecedented temperatures. Spring 2025 was officially the hottest on record, and devastating wildfires swept through parts of England. This is now placing immense pressure on emergency services. Culturally and historically, we are simply not used to this kind of extreme weather. By 10 April this year, the total area of land in the UK burnt by wildfires had already exceeded the yearly total for any of the previous 10 years.
In London, in 2022, wildfires were particularly prevalent, and the London Fire Brigade then undertook significant reforms to improve preparedness. These included the introduction of wildfire tactical advisers, enhanced and expanded training, and increased investment in specialist equipment. Given the increasingly dry, hot and windy conditions that are perfect for wildfires, could we have a statement from the Cabinet Secretary outlining what steps are being taken to support emergency services in Wales, both in terms of resources and readiness, as we face a future of intensifying climate-related emergencies?
Trefnydd, mae tystiolaeth gynyddol o gynnydd yn yr achosion o donnau gwres a'u heffaith. Yn ystod y blynyddoedd diwethaf, mae'r DU, gan gynnwys Cymru i raddau helaeth iawn, wedi profi tymereddau digynsail. Gwanwyn 2025 oedd y poethaf erioed yn swyddogol, ac fe ysgubodd tanau gwyllt dinistriol drwy rannau o Loegr. Mae hyn yn rhoi pwysau aruthrol ar y gwasanaethau brys erbyn hyn. Yn ddiwylliannol ac yn hanesyddol, nid ydym ni'n gyfarwydd â thywydd eithafol o'r fath. Erbyn 10 Ebrill eleni, roedd cyfanswm yr arwynebedd o dir yn y DU a losgwyd gan danau gwyllt eisoes wedi rhagori ar y cyfanswm blynyddol ar gyfer unrhyw un o'r 10 mlynedd flaenorol.
Yn Llundain, yn 2022, roedd tanau gwyllt yn arbennig o gyffredin, ac yna fe ymgymerodd Brigâd Dân Llundain â diwygiadau sylweddol i wella ei pharodrwydd. Roedd y rhain yn cynnwys cyflwyno cynghorwyr tactegol tanau gwyllt, hyfforddiant gwell ac ehangach, a rhagor o fuddsoddiad mewn offer arbenigol. O ystyried y tywydd sy'n gynyddol sych, poeth a gwyntog sy'n berffaith ar gyfer dechrau tanau gwyllt, a gawn ni ddatganiad gan yr Ysgrifennydd Cabinet yn amlinellu pa gamau sy'n cael eu cymryd i gefnogi'r gwasanaethau brys yng Nghymru, o ran adnoddau a pharodrwydd, wrth i ni wynebu dyfodol o argyfyngau sy'n gysylltiedig â'r hinsawdd yn dwysáu?
Thank you, John Griffiths, for this very important and topical question, when we look at the impact of rising temperatures due to climate change, leading, as you have drawn attention to, particularly to wildfires. I think this is something where we do and we must recognise those long-established collaborative arrangements between the fire and rescue service and other partners. It's crucial that they have the responsibility with the strategic all-Wales wildfire board and Operation Dawns Glaw for steering tactical and operational intelligence. Of course, the risk of wildfire remains heavily dependent on the weather and response to incidents, but we have been reassured that the service and partners undertake a wide range of activities to reduce the risk of wildfires breaking out, including deterrents and diversion programmes, engagement with landowners, and also being able to respond to a very high volume of wildfires, as it proved once again during the very dry spring of this year, and indeed that continues into the summer months.
Diolch i chi, John Griffiths, am y cwestiwn pwysig a chyfoes iawn hwn, wrth i ni edrych ar effaith tymheredd cynyddol oherwydd newid hinsawdd, sy'n arwain yn arbennig at danau gwyllt. Rwy'n credu bod hyn yn rhywbeth lle rydym ni ac mae'n rhaid i ni gydnabod y trefniadau cydweithredol hirsefydlog hynny rhwng y gwasanaeth tân ac achub a phartneriaid eraill. Mae hi'n hanfodol fod ganddyn nhw'r cyfrifoldeb gyda'r bwrdd tanau gwyllt strategol Cymru gyfan ac Ymgyrch Dawns Glaw am lywio gwybodaeth dactegol a gweithredol. Wrth gwrs, mae'r perygl o danau gwyllt yn parhau i fod yn ddibynnol iawn ar y tywydd a'r ymateb i ddigwyddiadau, ond rydym ni wedi cael sicrwydd bod y gwasanaeth a'r partneriaid yn ymgymryd ag ystod eang o weithgareddau i leihau'r risg o danau gwyllt yn cynnau, gan gynnwys rhaglenni atal a dargyfeirio, ymgysylltu â thirfeddianwyr, a gallu ymateb i nifer uchel iawn o danau gwyllt hefyd, fel y profwyd hynny unwaith eto yn ystod gwanwyn sych iawn eleni, ac yn wir mae hynny'n parhau i fisoedd yr haf.
Trefnydd, I would like to request a statement from this Welsh Government for support for our Ukrainian friends who have come to Wales in devastating circumstances, following Russia's illegal invasion. I know we all agree that accepting people from Ukraine was absolutely the right thing to do. Following my recent visit to Ukraine, with other Members of the Senedd, I met some of those Ukrainians who are staying in Monmouthshire. I heard heartbreaking stories, and stories of many Ukrainians who want to return home when it's safe to do so, but no-one knows when that will be. The uncertainty of that is excruciating for them, because although they're very grateful that they've been made to feel safe, it's now three years on, and they need and deserve a lot more than that. There was a lady who was an ophthalmologist who wants to transfer her skills to our NHS, but there's no support for her to do so. There's another lady who wants to open a hairdresser's in Abergavenny, but she's unsure how long she'll stay here as visas are up soon. Many of these feel stuck in limbo, unsure how long they'll be able to stay here before they go back, and unsure how to transfer the skills into our economy. Indeed, many of them are unsure if their children will be uprooted before they finish their education. And there were concerns amongst the young children I spoke to about losing the language, the culture, and that sort of thing. So, I'd really appreciate your Government outlining what are the next steps in helping these Ukrainians now in Wales, and how you're working with the UK Government, local authorities and public services, particularly on visa extensions. Diolch.
Trefnydd, fe hoffwn i ofyn am ddatganiad gan y Llywodraeth hon am gefnogaeth i'n ffrindiau Wcreinaidd sydd wedi dod i Gymru mewn amgylchiadau dirdynol, yn dilyn ymosodiad anghyfreithlon Rwsia. Fe wn i ein bod ni i gyd o'r unfarn mai derbyn pobl o Wcráin oedd y peth cyfiawn i'w wneud. Yn dilyn fy ymweliad diweddar ag Wcráin, gydag Aelodau eraill o'r Senedd, fe wnes i gyfarfod â rhai o'r Wcreiniaid hynny sy'n aros yn sir Fynwy. Fe glywais i straeon torcalonnus, a straeon am lawer o Wcreiniaid sy'n dymuno dychwelyd adref pan fydd hi'n ddiogel gwneud hynny, ond nid oes neb yn gwybod pryd y daw hynny. Mae'r ansicrwydd yn hynny beth yn erchyll iddyn nhw, oherwydd er eu bod nhw'n ddiolchgar iawn am eu bod nhw wedi gallu teimlo yn ddiogel yma, mae tair blynedd wedi mynd heibio erbyn hyn, ac mae angen rhywbeth llawer mwy na hynny arnyn nhw ac maen nhw'n haeddu gwell. Roedd yna wraig a oedd yn offthalmolegydd sy'n awyddus i drosglwyddo ei sgiliau hi i'n GIG ni, ond nid oes unrhyw gefnogaeth iddi hi o ran gwneud felly. Mae yna wraig arall sy'n dymuno agor siop trin gwallt yn y Fenni, ond nid yw hi'n siŵr pa mor hir y bydd hi'n aros yma gan fod y fisâu yn dod i ben yn fuan. Mae llawer o'r rhain yn teimlo eu bod nhw wedi mynd yn angof, yn ansicr pa mor hir y byddan nhw'n gallu aros yma cyn iddyn nhw fynd yn eu holau, ac yn ansicr o ran sut i drosglwyddo eu sgiliau i'n heconomi. Yn wir, mae llawer ohonyn nhw'n ansicr a fydd eu plant nhw'n cael eu dadwreiddio cyn iddyn nhw orffen eu haddysg. Ac roedd pryderon ymhlith y plant ifanc yr oeddwn i'n siarad â nhw am golli'r iaith, y diwylliant, a phethau o'r fath. Felly, fe fyddwn i'n gwerthfawrogi amlinelliad gan eich Llywodraeth chi o'r camau nesaf ar gyfer helpu'r Wcreiniaid hyn yng Nghymru nawr, a sut rydych chi'n gweithio gyda Llywodraeth y DU, yr awdurdodau lleol a'r gwasanaethau cyhoeddus, yn enwedig o ran estyn fisâu. Diolch.
Daeth y Dirprwy Lywydd (David Rees) i’r Gadair.
The Deputy Presiding Officer (David Rees) took the Chair.
Diolch, Laura Anne Jones. Thank you for your engagement, in joining that cross-party group that went to Ukraine, and thank you for your support in raising this issue. I think it's worth reminding the Senedd that Wales has welcomed over 8,000 Ukrainians to the UK since the invasion back in February 2022, and that did include 3,300 under our supersponsor route and over 4,600 to the Homes for Ukraine household sponsors. And we have to thank the people of Wales for offering their hearts and their homes, their incredible kindness, their commitments as hosts, and also our Ukrainian guests have shown us the real benefits of migration. So, there are fewer, of course, arriving—fewer Ukrainians now arriving in Wales—but we will always ensure that people seeking sanctuary in Wales are welcomed and supported from day 1 of their arrival.
So, now we are working with the UK Government, as you requested, looking at the visas issues. The Ukraine permission extension visas have come into effect and are being applied for. And we are looking, of course, at how we can ensure people—our Ukrainians—are aware of their rights and entitlements, their rights to work and live in the UK, whilst their applications are in progress. I think this is something where we are working with the UK Government to ensure that we can continue our welcome support to our Ukrainian friends and refugees.
I am aware that there is another visit to Ukraine, which is being undertaken by Mick Antoniw and Alun Davies next week. I am sure that they are taking all-important medical equipment, as they do, to Ukraine, and I think we would want to wish them well for their visit and journey next week.
Diolch, Laura Anne Jones. Diolch i chi am eich ymgysylltiad, wrth ymuno â'r grŵp trawsbleidiol hwnnw a aeth i Wcráin, a diolch i chi am eich cefnogaeth wrth godi'r mater hwn. Rwy'n credu ei bod hi'n werth atgoffa'r Senedd fod Cymru wedi croesawu dros 8,000 o Wcreiniaid i'r DU ers yr ymosodiad yn ôl ym mis Chwefror 2022, ac roedd hynny'n cynnwys 3,300 drwy ein llwybr uwch-noddwr a thros 4,600 at noddwyr Cartrefi i Wcráin. Ac mae'n rhaid i ni ddiolch i bobl Cymru am agor eu calonnau a'u cartrefi nhw, eu caredigrwydd anhygoel nhw, eu hymrwymiadau i roi cartref, ac mae ein gwesteion ni o Wcráin wedi dangos gwir fanteision ymfudo i ni. Felly, mae yna lai, wrth gwrs, yn cyrraedd—llai o Wcreiniaid yn dod i Gymru erbyn hyn—ond fe fyddwn ni'n sicrhau bob amser y bydd pobl sy'n chwilio am noddfa yng Nghymru yn cael eu croesawu a'u cefnogi o'r diwrnod cyntaf y byddan nhw'n cyrraedd.
Felly, rydym ni'n gweithio gyda Llywodraeth y DU nawr, fel roeddech chi'n gofyn am hynny, wrth ystyried y materion o ran fisâu. Mae fisâu'r cynllun estyn caniatâd Wcráin wedi dod i rym ac mae'r ceisiadau yn cael eu gwneud amdanynt. Ac rydym ni'n ystyried, wrth gwrs, sut y gallwn ni sicrhau bod pobl—ein Wcreiniaid ni—yn ymwybodol o'u hawliau a'r hyn y mae ganddyn nhw hawl iddo, eu hawliau nhw o ran gweithio a byw yn y DU, tra bod eu ceisiadau nhw yn mynd drwodd. Rwy'n credu bod hyn yn fater yr ydym ni'n gweithio gyda Llywodraeth y DU yn ei gylch i sicrhau y byddwn ni'n gallu parhau â'n cefnogaeth groesawgar i'n ffrindiau a'n ffoaduriaid a ddaeth o Wcráin.
Rwy'n ymwybodol y bydd ymweliad arall ag Wcráin, dan arweiniad Mick Antoniw ac Alun Davies yn digwydd wythnos nesaf. Rwy'n siŵr y byddan nhw'n mynd ag offer meddygol hollbwysig i Wcráin, ac rwy'n credu y byddem ni'n dymuno yn dda iddyn nhw ar eu hymweliad nhw a'r siwrnai wythnos nesaf.
Trefnydd, I would like to request a statement from the Cabinet Secretary for Education on school provision across Bridgend. You may be aware of Bridgend County Borough Council's announcement around delays over the replacement school site for Ysgol Gymraeg Bro Ogwr at Ffordd Cadfan. This is the latest in a long line of similar delays. Other council capital investments in Kenfig Hill's Mynydd Cynffig Primary School, as well as Heronsbridge School, are the most recent casualties of budget cuts. I am currently concerned that the 525 pupil places and 90 full-time nursery slots in Brackla won't be available until 2027-28 at the earliest. Trefnydd, as a Welsh-speaking school, Ysgol Gymraeg Bro Ogwr is needed now. Heronsbridge, a pioneer in special education, is an irreplaceable institution within our local education provision. This, on the top of the closure of the region's private schools, puts a lot of strain on local provision. Therefore, I am requesting a statement today to address a backlog of school building plaguing planned school sites within the Bridgend education authority. Thank you.
Trefnydd, fe hoffwn i ofyn am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ar ddarpariaeth ysgolion ar draws Pen-y-bont ar Ogwr. Efallai eich bod chi'n ymwybodol o gyhoeddiad Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr ynglŷn â'r oedi gyda safle'r ysgol newydd ar gyfer Ysgol Gymraeg Bro Ogwr yn Ffordd Cadfan. Dyma'r bennod ddiweddaraf mewn cyfres faith o oediadau tebyg. Buddsoddiadau cyfalaf eraill y cyngor yn Ysgol Gynradd Mynydd Cynffig, yn ogystal ag Ysgol Heronsbridge, yw'r rhai diweddaraf i ddioddef oherwydd toriadau yn y gyllideb. Ar hyn o bryd, rwy'n pryderu na fydd 525 o leoedd ar gyfer disgyblion a'r 90 o leoedd mewn slotiau llawn amser ar gael ym Mracla tan 2027-28 yn y fan gyntaf. Trefnydd, a hithau'n ysgol Gymraeg, mae angen Ysgol Gymraeg Bro Ogwr nawr. Mae Ysgol Heronsbridge, sy'n arloesi ym maes addysg arbennig, yn sefydliad anhygoel sy'n rhan o'n darpariaeth ni o addysg yn lleol. Mae hyn i gyd, ar ben cau ysgolion preifat y rhanbarth, yn rhoi llawer o straen ar y ddarpariaeth leol. Felly, rwy'n gofyn heddiw am ddatganiad i fynd i'r afael ag ôl-groniad o adeiladu ysgolion sy'n fwrn ar safleoedd ysgolion arfaethedig yn awdurdod addysg Pen-y-bont ar Ogwr. Diolch i chi.
Thank you, Altaf Hussain. Of course, these are matters for Bridgend County Borough Council. But I think we can be very proud in Wales of the millions, multimillions, we have spent on transforming our schools and school buildings throughout all the period of austerity. And, of course, we have given a very favourable settlement to local authorities for this financial year, particularly focusing on education and schools. But, of course, Lynne Neagle, the Cabinet Secretary for Education, will be answering questions next week, and you may wish to raise this with her at that time.
Diolch i chi, Altaf Hussain. Wrth gwrs, materion yw'r rhain i gyd i Gyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr. Ond rwy'n credu y gallwn ni fod yn falch iawn yng Nghymru o'r miliynau, miliynau lawer, yr ydym ni wedi eu gwario ar drawsnewid ein hysgolion ac adeiladau ein hysgolion drwy gyfnod cyfan cyni. Ac, wrth gwrs, rydym ni wedi rhoi setliad ffafriol iawn i'r awdurdodau lleol ar gyfer y flwyddyn ariannol hon, gan ganolbwyntio yn arbennig ar addysg ac ysgolion. Ond, wrth gwrs, fe fydd Lynne Neagle, Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, yn ateb cwestiynau'r wythnos nesaf, ac efallai y byddech chi'n hoffi codi hyn gyda hi bryd hynny.
I call for a single Welsh Government statement on suicide prevention. The male suicide rate is almost three times higher than for females, and I was pleased to speak at last Friday's launch of the Wales suicide prevention programme, developed in partnership between the Construction Industry Training Board Wales and NHS Wales, designed for males in the construction industry in Wales, held in Oakenholt, Flint. According to the Office for National Statistics, male construction workers are nearly four times more likely to die by suicide than the national average. As I said, these are not isolated incidents; they're the result of systemic pressures, long hours, job insecurity, physical exhaustion and a workplace culture that too often discourages emotional openness. And let us not forget the impact of these deaths. Each suicide affects families, friends, colleagues and communities. The ripple effects are profound and long lasting. The cost is not just emotional, it is social, economic and moral. I therefore call for a Welsh Government statement detailing how the Welsh Government will help to spread the word of this programme to the industry, and particularly to small and medium-sized companies.
Rwy'n galw am un datganiad gan Lywodraeth Cymru ar atal hunanladdiad. Mae'r gyfradd hunanladdiad ymhlith dynion bron i dair gwaith yn uwch nag i fenywod, ac roeddwn i'n falch o siarad yn lansiad rhaglen atal hunanladdiad Cymru ddydd Gwener diwethaf, a ddatblygwyd mewn partneriaeth rhwng Bwrdd Hyfforddi'r Diwydiant Adeiladu Cymru a GIG Cymru, ac a gynlluniwyd ar gyfer dynion yn y diwydiant adeiladu yng Nghymru, a gynhaliwyd yn Oakenholt, sir y Fflint. Yn ôl y Swyddfa Ystadegau Gwladol, mae gwŷr sy'n gweithio ym maes adeiladu bron i bedair gwaith yn fwy tebygol o farw trwy hunanladdiad na'r cyfartaledd cenedlaethol. Fel dywedais i, nid digwyddiadau ynysig yw'r rhain; maen nhw'n digwydd o ganlyniad i bwysau cyfundrefnol, oriau maith, ansicrwydd swyddi, blinder corfforol a diwylliant yn y gweithle sy'n rhy aml yn annog peidio â dangos teimladau. A gadewch i ni beidio ag anghofio effaith y marwolaethau hyn. Mae pob hunanladdiad yn effeithio ar deuluoedd, ffrindiau, cydweithwyr a chymunedau. Mae'r effeithiau ymledol yn ddwys ac yn hirhoedlog. Nid cost emosiynol yn unig mohoni, mae'n gymdeithasol, economaidd a moesol. Rwy'n galw felly am ddatganiad gan Lywodraeth Cymru i fanylu ar sut y bydd Llywodraeth Cymru yn helpu i fynd â chenadwri'r rhaglen hon i'r diwydiant, ac yn enwedig i gwmnïau bach a chanolig.
Thank you very much, Mark Isherwood, for drawing attention to that all-important Wales suicide prevention event in north Wales. I particularly welcome the involvement of the construction industry in this and drawing attention to this in terms of the impact and the vulnerability of, particularly, men in the industry. I know that the Minister for Mental Health and Well-being will be very supportive of that initiative and, indeed, it's very much at the heart of the consultation and what is being taken forward in terms of the mental health strategy, including the suicide prevention elements of that strategy.
Diolch yn fawr iawn i chi, Mark Isherwood, am dynnu sylw at y digwyddiad hollbwysig hwnnw yn y gogledd ar gyfer atal hunanladdiad yng Nghymru. Rwy'n croesawu cyfranogiad y diwydiant adeiladu yn arbennig yn hyn o beth ac yn tynnu sylw at hyn o ran yr effaith a pha mor fregus y gall dynion yn y diwydiant fod. Fe wn i y bydd y Gweinidog Iechyd Meddwl a Llesiant yn gefnogol iawn i'r fenter honno ac, yn wir, mae'n ganolog iawn i'r ymgynghoriad a'r hyn a gaiff ei fwrw ymlaen ag ef o ran y strategaeth iechyd meddwl, gan gynnwys yr elfennau yn y strategaeth honno o ran atal hunanladdiad.
Ac yn olaf, Gareth Davies.
And finally, Gareth Davies.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I'd like to call for a statement, please, from the Cabinet Secretary for Climate Change and Rural Affairs on the importation of food produce treated with chemical pesticides that are controlled or banned in the UK. There are concerns that have been brought to my attention by farmers in north Wales and across the country regarding the importation of food treated with substances that are banned here in the UK and Europe on environmental and health grounds, namely chlorothalonil. This substance, which was banned in 2020 due to serious impacts on biodiversity and insect reproduction, continues to appear in imported produce, despite our own farmers being prohibited from using it. This creates an unacceptable double standard, which puts Welsh farmers at a competitive disadvantage, with our own farmers rightly held to high environmental and safety standards, yet they're being undercut by imports from countries with weaker regulations. So, I'd like to call for a statement from the Cabinet Secretary for Climate Change and Rural Affairs on what work the Welsh Government is doing to address this issue and to ensure that Welsh farmers are not being unfairly penalised for following the rules.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Fe hoffwn i alw am ddatganiad, os gwelwch chi'n dda, gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig ar fewnforio cynnyrch bwyd sy'n cael ei drin â phlaladdwyr cemegol sy'n cael eu rheoli neu wedi eu gwahardd yn y DU. Mae pryderon wedi dod i'm sylw gan ffermwyr yn y gogledd a ledled y wlad ynglŷn â mewnforio bwyd sy'n cael ei drin â sylweddau gwaharddedig yma yn y DU ac yn Ewrop ar sail amgylcheddol ac iechyd, clorothalonil yn enwedig. Mae'r sylwedd hwn, a gafodd ei wahardd yn 2020 oherwydd effeithiau difrifol ar fioamrywiaeth ac atgenhedlu pryfed, yn dal i ymddangos mewn cynnyrch a fewnforir, er bod ein ffermwyr ni wedi eu gwahardd rhag ei ddefnyddio. Mae hyn yn golygu safon ddeuol annerbyniol, sy'n rhoi ffermwyr Cymru dan anfantais gystadleuol, gyda'n ffermwyr ni'n cael eu dal at safonau uwch o ran yr amgylchedd a diogelwch, ond sy'n cael eu tanseilio gan fewnforion o wledydd sydd â rheoliadau llai cadarn. Felly, fe hoffwn i alw am ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig ar unrhyw waith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i fynd i'r afael â'r mater hwn a sicrhau nad yw ffermwyr Cymru yn cael eu cosbi yn annheg am gydymffurfio â'r rheolau.
Thank you very much, Gareth Davies. Well, you'll know that the Deputy First Minister and Cabinet Secretary for Climate Change and Rural Affairs meets regularly with farmers and the farming unions, so I would like you to share the evidence that you've had from the farmers who have brought this to your attention in terms of the unacceptable imports of food treated with such a chemical substance.
Diolch yn fawr iawn i chi, Gareth Davies. Wel, rydych chi'n siŵr o fod yn gwybod bod y Dirprwy Brif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig yn cwrdd â ffermwyr a'r undebau ffermio yn rheolaidd, ac felly fe fyddwn i'n falch pe byddech chi'n rhannu'r dystiolaeth a gawsoch chi gan y ffermwyr a ddaeth â hyn i'ch sylw chi o ran y mewnforion annerbyniol o fwyd a gafodd ei drin â sylwedd cemegol o'r fath.
Diolch i'r Trefnydd.
I thank the Trefnydd.
Eitem 3 yw'r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Thai: Bil Diogelwch Adeiladau (Cymru). Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet, Jayne Bryant.
Item 3 is a statement by the Cabinet Secretary for Housing and Local Government on the Building Safety (Wales) Bill. I call on the Cabinet Secretary, Jayne Bryant.
Dirprwy Lywydd, the Grenfell Tower tragedy is a poignant and devastating reminder of the importance and necessity of getting building safety right. I know that the thoughts of all of us in this Chamber remain with those who lost their lives as well as their families and loved ones. It is imperative that we learn from these events and act to ensure that such loss of life never happens again.
The comprehensive findings of the Grenfell Tower inquiry have laid bare the systematic failures across industry, governance and regulation that contributed to this tragedy. Yesterday, we published the Welsh Government’s formal response to the inquiry’s phase 2 report, accepting, at least in principle, all the recommendations within scope of our responsibilities. Our response also sets out the actions we’re taking to implement those recommendations. I will provide Members with an update on progress before the end of this Senedd term.
Dirprwy Lywydd, mae trychineb Tŵr Grenfell yn atgofiad ingol a dirdynnol o bwysigrwydd a'r angen i sicrhau uniondeb diogelwch adeiladau. Fe wn i fod un ohonom ni yn y Siambr hon yn cofio am y rhai a gollodd eu bywydau yn ogystal â'u teuluoedd a'u hanwyliaid nhw. Mae hi'n hanfodol ein bod yn dysgu o'r digwyddiadau hyn ac yn gweithredu i sicrhau nad yw bywydau fyth yn cael eu colli eto yn y fath fodd.
Mae canfyddiadau cynhwysfawr ymchwiliad Tŵr Grenfell wedi datgelu'r methiannau cyfundrefnol ar draws diwydiant, llywodraethu a rheoleiddio a gyfrannodd at y trychineb hwn. Ddoe, fe gyhoeddwyd ymateb ffurfiol Llywodraeth Cymru i adroddiad cam 2 yr ymchwiliad, a oedd yn derbyn, mewn egwyddor o leiaf, yr holl argymhellion sydd yng nghwmpas ein cyfrifoldebau ni. Mae ein hymateb ni'n nodi'r camau yr ydym ni'n eu cymryd ar gyfer rhoi'r argymhellion hynny ar waith hefyd. Fe fyddaf i'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf ar y cynnydd i'r Aelodau cyn diwedd tymor y Senedd hon.
At the heart of our response is a commitment to put residents first. A key component of that is the occupation of multi-occupied residential buildings. When we talk about multi-occupied residential buildings, what we're talking about is people's homes. These are places where people should feel safe and protected. The risks are significant in all multi-occupied buildings, not just tall ones. Fires also occur in smaller buildings occupied by multiple households. On some measures, these are the most hazardous of all. The situation is far worsened if buildings are not properly maintained, if risks are not identified and managed, if the concerns of residents are overlooked or belittled, and if no-one is being held accountable. Dirprwy Lywydd, these are some of the important lessons from Grenfell.
Learning these lessons, righting these wrongs, is absolutely necessary to protect individuals and families in Wales. The findings of Dame Judith Hackitt's review, of our own building safety expert group, and our White Paper, along with extensive engagement with stakeholders, have laid the foundations for the landmark Bill that I'm pleased was laid before the Senedd yesterday. Its first principle is safety and protecting people. Dirprwy Lywydd, while we can never eliminate all risks, we can significantly enhance safety by identifying the risks that can cause fires and allow them to spread. By ensuring that risks are properly managed, we make people safer, and feel safer, at home. This begins with professional, thorough fire risk assessment of each building. As the Grenfell Tower inquiry recognised, it is unacceptable that anyone can do this regardless of their knowledge or experience. Shoddy or amateurish assessments can put everyone in the building at serious risk, and our Bill addresses this by requiring that only demonstrably competent persons conduct these assessments, with criminal penalties for those who don't comply.
A second principle is accountability. We want to end any confusion about who is answerable for managing building safety risks. We will ensure that those responsible for buildings are held to account, in law, for their safety. So, the Bill defines who is accountable for assessing and managing risks in regulated buildings. A third principle is resident voice. Residents are fundamental to the proposals I'm bringing forward, and their experiences and concerns must be heard and addressed. We will empower residents with clear routes of redress and a stronger voice in matters that affect their homes. We've listened carefully to residents in the development of our proposals. They have told us that they believe all residents must play a part in ensuring that the buildings are safe. That is why our Bill establishes appropriate responsibilities for residents, supported by guidance, to help them contribute to a safer living environment. Those three principles are fundamental to this Bill: safety, accountability, and resident voice.
Dirprwy Lywydd, our approach is comprehensive and proportionate. Our Bill extends new duties to all multi-occupied residential buildings, with some minor exceptions. But we recognise that our tallest, most complex buildings present particular challenges, with the potential for devastating consequences for large numbers of people. We propose to place the most stringent duties on those responsible for buildings at least 18m in height. These will include fire and structural safety duties, a requirement to apply to register the building, and specific reporting requirements.
Buildings of between 11m and 18m also require special attention. Fire or structural hazards in those buildings still pose a risk to many people. We believe it is important to ensure that these buildings are registered, and both fire and structural safety duties will apply, but there will be fewer reporting duties, ensuring proportionality while maintaining a focus on our core principles.
For regulated buildings of less than 11m in height and relevant houses in multiple occupation, the focus of this Bill will be on addressing and managing fire safety risks. There will still be a person responsible in law for assessing and managing fire safety risks, but other duties, such as building safety registration, will not apply.
Fire and rescue authorities already regulate fire safety in multi-occupied residential buildings. Our Bill will provide a framework that is tailored to ensuring that fire safety risks are being assessed and managed properly in those settings. Local authorities will have new regulatory functions, including registering buildings and regulating structural safety risks. We've engaged extensively with both in development of our proposals and will continue to do so as they prepare for the introduction of the new functions. I'm also pleased to announce today that I am making funding available to support local authorities with this preparedness.
Dirprwy Lywydd, this Bill aims to improve the safety and well-being of everyone living in multi-occupied buildings across Wales. It creates clear legal responsibilities for owners, gives residents new rights and pathways to raise concerns, establishes standards for professional assessments, and provides robust enforcement powers when safety requirements aren't met, because the safety and well-being of people in their homes must always be our priority.
This Bill is part of a wider programme to ensure that buildings in Wales are safer and that people are protected in their homes. The legacy of Grenfell Tower must be meaningful change. We owe it to those who lost their lives, their families and the survivors to ensure that such a tragedy can never happen in Wales. The Bill is a key part of a comprehensive programme of reform, which involves close partnership working between local authorities, the fire service, industry and residents. I look forward to scrutiny of the Bill by Members and to continuing to hear the views of stakeholders, delivery partners and the public during the legislative process.
Wrth hanfod ein hymateb ni mae ymrwymiad i roi'r preswylwyr yn gyntaf. Elfen allweddol o hynny yw meddiannaeth adeiladau preswyl amlfeddiannaeth. Pan fyddwn ni'n sôn am adeiladau preswyl amlfeddiannaeth, yr hyn yr ydym ni'n sôn amdano yw cartrefi pobl. Lleoedd yw'r rhain y dylai pobl deimlo yn ddiogel ac yn amddiffynedig ynddyn nhw. Mae'r risgiau yn sylweddol ym mhob adeilad amlfeddiannaeth, nid dim ond rhai uchel yn unig. Mae tanau yn digwydd hefyd mewn adeiladau is sydd ym meddiant sawl aelwyd. Ar ambell gyfrif, y rhain yw'r mwyaf peryglus o'r cwbl. Mae'r sefyllfa yn gwaethygu llawer iawn os nad yw'r adeiladau yn cael eu cynnal yn briodol, os nad yw'r risgiau yn cael eu nodi a'u rheoli, os yw pryderon trigolion yn cael eu hanwybyddu neu eu diystyru, ac os nad oes neb yn cael ei ddwyn i gyfrif. Dirprwy Lywydd, dyma rai o wersi pwysig Grenfell.
Mae dysgu'r gwersi hyn ac unioni'r camgymeriadau hyn, yn gwbl angenrheidiol i amddiffyn unigolion a theuluoedd yng Nghymru. Mae canfyddiadau adolygiad y Fonesig Judith Hackitt, ein grŵp diogelwch adeiladau arbenigol ni, a'n Papur Gwyn ni, ynghyd ag ymgysylltiad eang â rhanddeiliaid, wedi gosod y sylfeini ar gyfer y Bil pwysig yr oeddwn i'n falch ei ddodi gerbron y Senedd ddoe. Ei egwyddor gyntaf yw diogelwch a diogelu pobl. Dirprwy Lywydd, er na allwn ni fyth ddileu'r risgiau i gyd, fe allwn i wella diogelwch yn sylweddol trwy nodi'r risgiau sy'n gallu achosi tanau ac sy'n caniatáu i danau ymledu. Trwy sicrhau bod y peryglon yn cael eu rheoli yn briodol, fe fyddwn ni'n gwneud pobl yn fwy diogel ac yn rhoi ymdeimlad o fod yn fwy diogel yn eu cartref. Dechrau hyn yw asesiad risg tân proffesiynol, trylwyr o bob adeilad. Fel roedd ymchwiliad Tŵr Grenfell yn cydnabod, mae hi'n annerbyniol fod unrhyw un yn gallu gwneud hyn heb ystyriaeth o'i ddealltwriaeth neu brofiad. Fe all asesiadau tila neu amaturaidd roi pawb yn yr adeilad mewn perygl enbyd, ac mae ein Bil ni'n mynd i'r afael â hyn trwy ei gwneud hi'n ofynnol i unigolion cymwys fod yn cynnal yr asesiadau hyn, gyda chosbau troseddol i'r rhai nad ydyn nhw'n cydymffurfio â hynny.
Mae atebolrwydd yn ail egwyddor. Rydym ni'n awyddus i roi terfyn ar unrhyw ddryswch ynghylch pwy sy'n atebol am reoli risgiau diogelwch adeiladau. Fe fyddwn ni'n sicrhau bod y rhai sy'n gyfrifol am yr adeiladau yn cael eu dwyn i gyfrif, yn unol â'r gyfraith, am eu diogelwch nhw. Felly, mae'r Bil yn rhoi diffiniad o'r sawl sy'n atebol am asesu a rheoli risgiau mewn adeiladau rheoledig. Mae clywed llais y preswylwyr yn drydedd egwyddor. Mae trigolion yn sylfaenol i'r cynigion yr wyf i'n eu cyflwyno ac mae'n rhaid clywed am eu profiadau a'u pryderon ac ymdrin â'r rhain. Fe fyddwn ni'n grymuso preswylwyr gyda llwybrau eglur iawn ar gyfer gwneud iawn ac yn rhoi mwy o wrandawiad iddyn nhw o ran materion sy'n effeithio ar eu cartrefi nhw. Rydym ni wedi gwrando yn astud ar drigolion wrth ddatblygu ein cynigion. Maen nhw wedi dweud wrthym ni eu bod nhw o'r farn bod rhaid i bob preswylydd fod â chyfranogiad wrth sicrhau bod yr adeiladau yn ddiogel. Dyna pam mae ein Bil ni'n sefydlu cyfrifoldebau priodol i breswylwyr, gyda chefnogaeth canllawiau, i'w helpu nhw i gyfrannu at amgylchedd byw sy'n fwy diogel. Mae'r tair egwyddor hynny'n sylfaenol i'r Bil hwn: diogelwch, atebolrwydd, a llais y preswylwyr.
Dirprwy Lywydd, mae ein dull ni o weithredu yn gynhwysfawr a chymesur. Mae ein Bil ni'n ymestyn dyletswyddau newydd i bob adeilad preswyl amlfeddiannaeth, gyda rhai eithriadau bychain. Ond rydym ni'n cydnabod bod ein hadeiladau uchaf, mwyaf cymhleth yn cyflwyno heriau penodol, gyda phosibilrwydd o ganlyniadau dinistriol i nifer fawr o bobl. Rydym ni'n cynnig gosod y dyletswyddau mwyaf pendant ar y rhai sy'n gyfrifol am adeiladau sydd ag 18m o uchder o leiaf. Fe fydd y rhain yn cynnwys dyletswyddau o ran diogelwch tân ac adeiledd, gofyniad i wneud cais i gofrestru'r adeilad, a gofynion adrodd penodol.
Mae angen rhoi sylw arbennig i adeiladau rhwng 11m a 18m hefyd. Mae risgiau o ran tanau neu adeileddau yn yr adeiladau hynny yn dal i fod yn rhoi llawer iawn o bobl mewn perygl. Rydym ni o'r farn ei bod hi'n bwysig sicrhau bod yr adeiladau hyn wedi eu cofrestru, ac fe fydd dyletswyddau o ran diogelwch tân ac adeiledd yn berthnasol, ond fe fydd yna lai o ddyletswyddau o ran adrodd, gan sicrhau cymesuredd wrth ddal at ein hegwyddorion craidd.
Ar gyfer adeiladau rheoledig sy'n is nag uchder o 11m a thai perthnasol amlfeddiannaeth, fe fydd y Bil hwn yn canolbwyntio ar fynd i'r afael â risgiau diogelwch tân a'u rheoli. Fe fydd unigolyn yn parhau i fod yn gyfrifol yn ôl y gyfraith am asesu a rheoli risgiau diogelwch tân, ond ni fydd dyletswyddau eraill yn berthnasol, fel cofrestru diogelwch adeiladau.
Mae awdurdodau tân ac achub yn rheoleiddio diogelwch tân mewn adeiladau preswyl amlfeddiannaeth eisoes. Bydd ein Bil ni'n darparu fframwaith a gafodd ei deilwra i sicrhau bod risgiau diogelwch tân yn cael eu hasesu a'u rheoli yn briodol yn y lleoliadau hynny. Bydd gan awdurdodau lleol swyddogaethau newydd o ran rheoleiddio, gan gynnwys cofrestru adeiladau a rheoleiddio risgiau diogelwch adeileddol. Fe wnaethom ni ymgysylltu yn helaeth gyda'r ddeubeth wrth ddatblygu ein cynigion ac fe fyddwn ni'n parhau i wneud felly wrth iddyn nhw baratoi ar gyfer cyflwyniad y swyddogaethau newydd. Rwy'n falch o gyhoeddi heddiw hefyd fy mod i'n sicrhau y bydd cyllid ar gael i gefnogi awdurdodau lleol gyda'r paratoadau hyn.
Dirprwy Lywydd, nod y Bil hwn yw gwella diogelwch a llesiant pawb sy'n byw mewn adeiladau amlfeddiannaeth ledled Cymru. Mae'n dodi cyfrifoldebau cyfreithiol eglur ar berchnogion, yn rhoi hawliau a llwybrau newydd i breswylwyr godi eu pryderon, yn sefydlu safonau ar gyfer asesiadau proffesiynol, ac yn darparu pwerau cadarn i orfodi pan nad yw gofynion diogelwch yn cael eu bodloni, oherwydd mae'n rhaid i ddiogelwch a llesiant pobl yn eu cartrefi fod yn flaenoriaeth i ni bob amser.
Mae'r Bil hwn yn rhan o raglen fwy eang i sicrhau y bydd adeiladau yng Nghymru yn fwy diogel ac y bydd pobl yn ddiogel yn eu cartrefi. Mae'n rhaid i'r cof am Dŵr Grenfell ysgogi newid ystyrlon. Mae'n rhaid i ni sicrhau, er mwyn y rhai a gollodd eu bywydau, eu teuluoedd nhw a'r goroeswyr, na fydd trychineb o'r fath fyth yn digwydd yng Nghymru. Mae'r Bil yn rhan allweddol o raglen gynhwysfawr o ddiwygiadau, sy'n cynnwys gweithio mewn partneriaeth glòs rhwng yr awdurdodau lleol, y gwasanaeth tân, y diwydiant a'r preswylwyr. Rwy'n edrych ymlaen at y gwaith craffu ar y Bil gan yr Aelodau ac at barhau i wrando ar farn y rhanddeiliaid, y partneriaid cyflawni, a'r cyhoedd yn ystod y broses ddeddfwriaethol.
Diolch for your statement, Cabinet Secretary. Thank you also for taking the time to meet me before this today. I know that for many people in Wales, this is a statement they've waited a long time for. As you say, eight years ago the Grenfell Tower fire took the lives of 72 people—a tragedy that was ultimately avoidable and exposed serious regulatory failures. I think we can all agree on the need for urgent reform to prevent anything like this ever happening again.
We support the aims of the Bill, particularly addressing the concerns raised by Dame Judith Hackitt around compliance and the importance of hearing residents' voices. Those principles must be carried through into the occupation phase. So, this is clearly a necessary and important piece of legislation and I hope that we can work together to get it right during this scrutiny process.
A key feature of this Bill is that local authorities will take on the role of building safety regulators during the occupation phase. This is a significant departure from the approach taken in England, where regulation is centralised through a national building safety regulator. From a local government perspective, there will of course be concern about the additional burden that this then places on our councils.
Councils in Wales, as you know, Cabinet Secretary, are already under intense financial pressure. We've all seen the difficult decisions being made locally, from rising council taxes to the closure of valued community facilities. These new duties will undoubtedly stretch capacity further. So, I'd like to ask why the Welsh Government chose a locally delivered model rather than a centralised approach. Would it not make more sense to hold the buildings register centrally, and have a single national regulator, rather than splitting oversight across 22 different local authorities?
A centralised system, of course, would also help avoid the conflicts of interest where councils are both landlords and regulators of the same buildings, and it could reduce the risk of a postcode lottery, as we discussed, in safety standards, as not all councils will be able to attract or afford the specialist staff needed to enforce these new rules effectively. So, Cabinet Secretary, what additional resources or funding will be provided to local authorities? You said there will be some; it would be good to hear exactly how much, please, to ensure that they can discharge these new responsibilities.
On the issue of accountable persons, we recognise that this role carries significant statutory responsibility, but I'd like to ask: will these individuals be required to undertake any formal training or certification, or can anyone simply be nominated? It's important that this doesn't become a paper exercise, a name on a form. We need real accountability, and that means ensuring accountable persons are competent, not just nominated. I'd also appreciate clarity on who these people are likely to be; will they be the residents, managing agents, housing associations, developers or local authorities themselves? If we want to ensure transparency and accountability, residents will need to know exactly who is responsible and how to escalate concerns if needed.
Finally, on the questions of the resident voice, we fully support the principle, but again, the implementation needs to be consistent. So, how will you ensure that residents across Wales, Cabinet Secretary, have the clear, standardised routes to raise concerns and be heard, regardless of which building or which local authority they live under? This legislation has been a long time coming; it must be fully funded by this Welsh Government. It must have real teeth, real accountability, and it must deliver clarity and simplicity for residents who've waited too long for meaningful protection. Diolch.
Diolch am eich datganiad, Ysgrifennydd Cabinet. Diolch hefyd am gymryd yr amser i gwrdd â mi cyn hyn heddiw. Rwy'n gwybod, i lawer o bobl yng Nghymru, fod hwn yn ddatganiad maen nhw wedi aros amdano ers tro. Fel yr ydych chi'n ei ddweud, wyth mlynedd yn ôl fe fu farw 72 o bobl yn y tân yn Nhŵr Grenfell—trasiedi y gellid bod wedi'i hosgoi yn y pen draw ac a ddatgelodd fethiannau rheoleiddiol difrifol. Rwy'n credu y gallwn ni i gyd gytuno ar yr angen am ddiwygio brys i atal unrhyw beth fel hyn rhag digwydd byth eto.
Rydyn ni'n cefnogi nodau'r Bil, yn enwedig o ran ymdrin â'r pryderon a godwyd gan y Fonesig Judith Hackitt ynghylch cydymffurfio a phwysigrwydd clywed lleisiau preswylwyr. Rhaid i'r egwyddorion hynny gael eu trosglwyddo i'r cyfnod meddiannu. Felly, mae hwn yn amlwg yn ddarn angenrheidiol a phwysig o ddeddfwriaeth ac rwy'n gobeithio y gallwn ni weithio gyda'n gilydd i'w gael yn iawn yn ystod y broses graffu hon.
Un o nodweddion allweddol y Bil hwn yw y bydd awdurdodau lleol yn ymgymryd â rôl rheoleiddwyr diogelwch adeiladau yn ystod y cyfnod meddiannu. Mae hyn yn wyriad sylweddol o'r dull sy'n cael ei fabwysiadu yn Lloegr, lle mae rheoleiddio yn cael ei ganoli trwy reoleiddiwr diogelwch adeiladau cenedlaethol. O safbwynt llywodraeth leol, bydd pryder wrth gwrs am y baich ychwanegol y mae hyn wedyn yn ei roi ar ein cynghorau.
Mae cynghorau yng Nghymru, fel y gwyddoch chi, Ysgrifennydd Cabinet, eisoes o dan bwysau ariannol aruthrol. Rydyn ni i gyd wedi gweld y penderfyniadau anodd sy'n cael eu gwneud yn lleol, o gynnydd yn y dreth gyngor i gau cyfleusterau cymunedol gwerthfawr. Bydd y dyletswyddau newydd hyn, yn ddi-au, yn ymestyn capasiti ymhellach. Felly, hoffwn i ofyn pam y gwnaeth Llywodraeth Cymru ddewis model lleol yn hytrach na dull canolog. Oni fyddai'n gwneud mwy o synnwyr i gynnal y gofrestr adeiladau'n ganolog, a chael un rheoleiddiwr cenedlaethol, yn hytrach na rhannu goruchwyliaeth ar draws 22 o awdurdodau lleol gwahanol?
Byddai system ganolog, wrth gwrs, hefyd yn helpu i osgoi'r gwrthdaro buddiannau lle mae cynghorau'n landlordiaid a rheoleiddwyr yr un adeiladau, a gallai leihau'r risg o loteri cod post, fel y gwnaethon ni ei drafod, mewn safonau diogelwch, gan na fydd pob cyngor yn gallu denu neu fforddio'r staff arbenigol sydd eu hangen i orfodi'r rheolau newydd hyn yn effeithiol. Felly, Ysgrifennydd Cabinet, pa adnoddau neu gyllid ychwanegol fydd yn cael ei ddarparu i awdurdodau lleol? Gwnaethoch chi ddweud y bydd rhywfaint; byddai'n dda clywed faint yn union, os gwelwch yn dda, i sicrhau y gallan nhw gyflawni'r cyfrifoldebau newydd hyn.
O ran personau atebol, rydyn ni'n cydnabod bod cyfrifoldeb statudol sylweddol ynghlwm wrth y rôl hon, ond hoffwn i ofyn: a fydd yn ofynnol i'r unigolion hyn ymgymryd ag unrhyw hyfforddiant neu ardystiad ffurfiol neu, yn syml, a all unrhyw un gael ei enwebu? Mae'n bwysig nad yw hyn yn dod yn ymarfer papur, yn enw ar ffurflen. Mae angen atebolrwydd gwirioneddol arnon ni, ac mae hynny'n golygu sicrhau bod personau atebol yn gymwys, nid dim ond wedi'u henwebu. Byddwn i hefyd yn gwerthfawrogi eglurder ynghylch pwy mae'r bobl hyn yn debygol o fod; ai'r preswylwyr, yr asiantau rheoli, y cymdeithasau tai, y datblygwyr neu'r awdurdodau lleol eu hunain fyddan nhw? Os ydyn ni eisiau sicrhau tryloywder ac atebolrwydd, bydd angen i drigolion wybod yn union pwy sy'n gyfrifol a sut i uwchgyfeirio pryderon os bydd angen.
Yn olaf, o ran cwestiynau am lais y preswylydd, rydyn ni'n cefnogi'r egwyddor yn llawn, ond unwaith eto, mae angen i'r gweithredu fod yn gyson. Felly, sut y byddwch chi'n sicrhau bod gan drigolion ledled Cymru, Ysgrifennydd Cabinet, lwybrau clir, wedi'u safoni i godi pryderon a chael eu clywed, ni waeth pa adeilad neu awdurdod lleol maen nhw'n byw ynddo? Mae'r ddeddfwriaeth hon wedi bod yn amser hir yn dod; mae'n rhaid iddi gael ei hariannu'n llawn gan y Llywodraeth hon yng Nghymru. Rhaid bod ganddi rym gwirioneddol, atebolrwydd gwirioneddol, a rhaid iddi ddarparu eglurder a symlrwydd i breswylwyr sydd wedi aros yn rhy hir am ddiogelwch ystyrlon. Diolch.
Thank you, Laura, and thank you for your welcome for this important Bill. As you say, this is something that we have been waiting for, and we've been working really hard to make sure that we get this right in discussion with all of our partners within this, including local authorities and, importantly, residents as well. We know that this landmark Bill will fundamentally transform safety in multi-occupied residential buildings across Wales.
Just to touch on a few of the important points that you mentioned, I certainly recognise the pressures that local authorities are facing. I frequently speak to local authority leaders across Wales, and I want to do all I can to minimise the challenges that they face, and that's why we are phasing commencement of the new building safety regime, and that phasing, by doing that, it'll ensure that we have a smooth transition where local authorities really do have that time and space to plan resources needed for the new regime.
As I said, I'm making funding available because of the additional pressures that the Bill will place on local authorities, and particularly because of the creation of their new regulatory functions. So, I'm making available £1.3 million to support local authorities with training and transitioning to the new regime, and we'll also work with them as we go through the scrutiny of this Bill and beyond to understand the costs post transition and the support we can provide to enable the effective operation of the new regime. But obviously, local authorities are absolutely key to us in this.
In terms of accountability, as you rightly point out, that is a key point and tenet of this Bill, and I think it was certainly something that we saw that didn't happen through Grenfell, when we found that residents were not heard, they were not listened to, and they did not know who to go to, and who was accountable. Currently, we know there's far too much ambiguity in relation to where responsibility for building safety lies, so the Bill is going to address this by introducing clear duty holder roles.
These duty holders will have a legal responsibility for assessing and managing building safety risks. Exactly which person or entity is identified as an accountable person will vary depending on the ownership and the management model for each building, but typically, we'd expect building owners and landlords, both social and private, to be identified as the accountable persons. But as we know, building ownership can be complex, and in some buildings, it could be possible for freeholders, headlesees or others to be accountable persons.
I very much welcome your comments today and I look forward to working with you and others through the passage of this Bill to make sure that we get the best possible Bill that we can after this scrutiny.
Diolch, Laura, a diolch am eich croeso i'r Bil pwysig hwn. Fel y dywedwch, mae hwn yn rhywbeth yr ydyn ni wedi bod yn aros amdano, ac rydyn ni wedi bod yn gweithio'n galed iawn i wneud yn siŵr ein bod ni'n cael hyn yn iawn mewn trafodaeth â'n holl bartneriaid dan sylw, gan gynnwys awdurdodau lleol ac, yn bwysig, preswylwyr hefyd. Rydyn ni'n gwybod y bydd y Bil pwysig hwn yn trawsnewid diogelwch mewn adeiladau preswyl amlfeddiannaeth ledled Cymru yn sylfaenol.
Dim ond i gyffwrdd â rhai o'r pwyntiau pwysig y gwnaethoch chi sôn amdanyn nhw, yn sicr, rwy'n cydnabod y pwysau y mae awdurdodau lleol yn eu hwynebu. Rwy'n siarad yn aml ag arweinwyr awdurdodau lleol ledled Cymru, ac rwyf eisiau gwneud popeth o fewn fy ngallu i leihau'r heriau y maen nhw'n eu hwynebu, a dyna pam yr ydyn ni'n dechrau'r drefn diogelwch adeiladau newydd yn raddol, a bydd gwneud hyn yn raddol yn sicrhau ein bod ni'n cael cyfnod pontio didrafferth lle mae gan awdurdodau lleol yr amser a'r lle hwnnw i gynllunio'r adnoddau sydd eu hangen ar gyfer y drefn newydd.
Fel y dywedais i, rwy'n sicrhau bod cyllid ar gael oherwydd y pwysau ychwanegol y bydd y Bil yn ei roi ar awdurdodau lleol, ac yn enwedig oherwydd y swyddogaethau rheoleiddio newydd sy'n cael eu creu. Felly, rwy'n darparu £1.3 miliwn i gefnogi awdurdodau lleol gyda hyfforddiant a phontio i'r drefn newydd, a byddwn ni hefyd yn gweithio gyda nhw wrth i ni graffu ar y Bil hwn a thu hwnt i ddeall y costau ar ôl pontio a'r gefnogaeth y gallwn ni ei rhoi i sicrhau bod y drefn newydd yn gweithredu'n effeithiol. Ond yn amlwg, mae awdurdodau lleol yn hollol allweddol i ni o ran hyn.
O ran atebolrwydd, fel yr ydych chi'n ei nodi'n briodol, mae hwnnw'n un o bwyntiau ac egwyddorion allweddol y Bil hwn, ac rwy'n credu ei fod yn sicr yn rhywbeth y gwelsom na wnaeth ddigwydd trwy Grenfell, pan wnaethon ni ddarganfod nad oedd preswylwyr yn cael eu clywed, nad oedd pobl yn gwrando arnyn nhw, a doedden nhw ddim yn gwybod at bwy i fynd, a phwy oedd yn atebol. Ar hyn o bryd, rydyn ni'n gwybod bod llawer gormod o amwysedd o ran pwy sy'n gyfrifoldeb am ddiogelwch adeiladau, felly mae'r Bil yn mynd i ymdrin â hyn trwy gyflwyno rolau deiliaid dyletswydd clir.
Bydd gan y deiliaid dyletswydd hyn gyfrifoldeb cyfreithiol am asesu a rheoli risgiau diogelwch adeiladau. Bydd yr union berson neu endid y nodir ei fod yn berson atebol yn amrywio yn dibynnu ar y berchnogaeth a'r model rheoli ar gyfer pob adeilad, ond fel arfer, bydden ni'n disgwyl i berchnogion adeiladau a landlordiaid, cymdeithasol a phreifat, gael eu nodi fel y personau atebol. Ond fel y gwyddom ni, gall perchnogaeth adeiladau fod yn gymhleth, ac mewn rhai adeiladau, gallai fod yn bosibl i rydd-ddeiliaid, deilliaid priflesoedd neu eraill fod yn bersonau atebol.
Rwy'n croesawu eich sylwadau heddiw ac rwy'n edrych ymlaen at weithio gyda chi ac eraill yn ystod taith y Bil hwn i wneud yn siŵr ein bod ni'n cael y Bil gorau posibl y gallwn ni ar ôl y craffu hwn.
Dwi’n croesawu cyhoeddi’r Bil hirddisgwyliedig yma heddiw, a hynny wyth mlynedd ers trychineb Grenfell, lle collodd 72 o bobl eu bywydau, 18 ohonyn nhw’n blant. Dwi’n gwybod byddwn ni am gofio’r gefnlen ofnadwy honno drwy gydol taith y Bil hwn drwy’r Senedd. Mae’n berffaith briodol bod gennym ni Fil wedi’i wneud yng Nghymru ar gyfer natur penodol y stoc tai yng Nghymru, ond, wrth gwrs, ddylen ni ddim gorffwys ar ein rhwyfau. Fe ddaru Grenfell ddangos canlyniadau ofnadwy, canlyniadau sy’n gallu deillio i bobl ddiniwed yn sgil diwylliant o dorri corneli o ran diogelwch ac o ddyrchafu elw ar draul gwerth bywydau pobl, o breifateiddio a dadreoleiddio, ac o agwedd ddi-hid at drigolion tai cymdeithasol ar ran yr union awdurdodau sydd i fod yn gwarchod eu buddiannau nhw.
Dwi’n ymwybodol bod yna waith wedi bod yn digwydd ers peth amser ar y Bil fel rhan o’r rhaglen diogelwch adeiladau oedd yn rhan o’r cytundeb cydweithio. Fy mlaenoriaeth i yn y cyfnod cychwynnol yna oedd gwthio i sicrhau bod yr agwedd atgyweirio o’r rhaglen yn digwydd mor gyflym â phosib. Ac, a dweud y gwir, yr un ydy fy nghri i heddiw. Yn mis Mawrth 2023, fe gyhoeddwyd ar lawr y Senedd fod yr ymrwymiad datblygwyr wedi cael ei lofnodi gan rai o’r datblygwyr mwyaf ac y byddai Llywodraeth Cymru yn gorfodi’r fargen a darodd y Llywodraeth efo’r datblygwyr ar ran y bobl a’u gwarchod rhag gorfod mynd i gyfraith. Ond, mae’n rhaid gofyn a ydy’r safbwynt yma’n parhau i fod yn un cynaliadwy, o ystyried, er enghraifft, fod trigolion Doc Fictoria yng Nghaernarfon yn fy etholaeth i yn dal i aros am eglurder y bydd cwmni Watkin Jones yn gwneud y gwaith angenrheidiol. Dydyn nhw ddim yn gwybod beth ydy’r amserlen ar gyfer y gwaith hwnnw, er bod y contract wedi cael ei lofnodi bron i flwyddyn yn ôl.
Felly, pryd fydd y Llywodraeth yn gorfodi’r cytundebau yma, ac a allwch chi gynnig sicrwydd na fydd y Bil yn tynnu sylw eich adran chi oddi wrth y momentwm efo’r gwaith atgyweirio? Ni fydd y Bil yma, fel y mae o, ddim yn cynnig llawer o gysur i’r rheini fel trigolion Doc Fictoria a sawl un arall, ac os na fydd y Llywodraeth yn gorfodi yn effeithiol, ydy’r amser wedi dod am ddarpariaeth yn y Bil, darpariaeth mewn deddfwriaeth i alluogi preswylwyr i herio’r datblygwyr yn uniongyrchol os ydy’r Llywodraeth yn methu yn ei gwaith efo hynny i gyd?
Roedd sôn am y costau, ac ar yr olwg gyntaf, mae’r rhaniad costau yn yr asesiad effaith rheoleiddiol yn ymddangos ychydig bach yn chwithig, o ystyried bod prif faich y gwaith gweithredol o weinyddu’r gyfundrefn newydd yn debygol o syrthio ar yr awdurdodau lleol a’r gwasanaeth tân ac achub. Mae’r RIA yn rhagweld y bydd y Llywodraeth yn ysgwyddo £25 miliwn o gost dros 10 mlynedd, y diwydiant—beth bynnag ydy diffiniad hynny—dros £130 miliwn a'r cynghorau sir a'r gwasanaethau tân ac achub oddeutu £8 miliwn. Sut ydym ni'n mynd i sicrhau i'r dyfodol nad ydy'r costau yma ar ran y diwydiant yn cael eu pasio ymlaen i breswylwyr? Byddai hynny'n annerbyniol, yn enwedig efo prisiau rhent fel y maen nhw ac ystyried mai bwrdwn y Bil ydy dal y datblygwyr yn gyfrifol.
Jest i orffen, un cwestiwn pellach ynglyn â’r mater yma o'r corff cenedlaethol. Dwi’n gweld eich bod chi wedi diystyru'r posibilrwydd o greu un corff cenedlaethol i fod yn gyfrifol am arwain ar y drefn newydd. Ond mae'n rhaid cwestiynu a oes digon o eglurder ar wyneb y Bil ynglŷn â phwy fydd yn gwneud y gwaith, ac efallai fod gormod yn cael ei adael i’r rheoliadau.
Mae sôn yn y memorandwm esboniadol am y posibilrwydd o greu un neu ddau gyngor yn gweithredu fel yr awdurdod arweiniol ar ran y lleill. Ond onid ydy hynny, i bob pwrpas, gyfystyr â chael trefn genedlaethol mewn enw arall? Ac os felly, pam ddim creu corff pwrpasol? Ychydig o gwestiynau cychwynnol yn fanna. Bydd cyfle i graffu ar y Bil, a dwi'n edrych ymlaen at y cyfnod nesaf. Diolch.
I welcome the publication of this long-awaited Bill today, eight years since the Grenfell disaster where 72 people lost their lives, 18 of them children. I know that we will want to remember that backdrop throughout this Bill's journey through the Senedd. It is perfectly appropriate that we have a Bill made in Wales for the specific nature of the housing stock in Wales, but, of course, we shouldn't rest on our laurels. Grenfell demonstrated the awful results that can emanate for innocent people as a result of a culture of cutting corners when it comes to safety and of prioritising profit at the expense of people's lives, of privatising and deregulating and of a reckless attitude towards the residents of social housing on behalf of those authorities that are supposed to be safeguarding their interests.
I am aware that there has been work under way for some time on this Bill as part of the building safety programme that was part of the co-operation agreement. My priority in that initial phase was to urge to ensure that the remediation aspect of the programme happened as soon as possible, and my call remains the same today. In March 2023, it was announced in the Senedd that the developers' commitment had been signed by some of the largest developers and the Welsh Government would enforce the deal with developers on behalf of people and would prevent them from having to turn to the courts. But I do have to ask whether this stance continues to be sustainable, bearing in mind, for example, the residents of Victoria Dock in Caernarfon, in my constituency, are still waiting for clarity that Watkin Jones will undertake the necessary works. They don't know what the timetable is for that work, although the contract was signed almost a year ago.
So, when will the Government be enforcing these agreements and can you provide an assurance that the Bill won't draw your department's attention away from the momentum with this remediation work? This Bill, as it stands, won't provide a great deal of comfort for residents in places such as Victoria Dock, and if the Government doesn't take enforcement action appropriately, has the time come to include provision in the Bill, provision in statute to enable residents to challenge developers directly if the Government fails in its work in that direction?
Turning to the costs, at first glance, the costs in the RIA appear slightly ambiguous in terms of the fact that the major task of the new regime is likely to fall on the local authorities and on the fire and rescue service. The RIA foresees that the Government will shoulder £25 million of cost over 10 years, the industry—whatever the definition of that is—over £130 million and the county councils and the fire and rescue services around £8 million. So, how will we ensure in future that these costs on behalf of the industry aren't passed on to residents? That would be unacceptable, particularly with rent costs as they currently stand and the fact that the Bill's aim is to hold the developers responsible.
Just to conclude, one final question with regard to this issue of the national body. I see that you've disregarded the possibility of creating one national body to be responsible for leading this new regime. But I do have to question whether there is sufficient clarity on the face of the Bill with regard to who will be doing this work, and perhaps there is too much being left to regulation here.
Mention is made in the explanatory memorandum to the possibility of creating one or two councils acting as the lead authorities on behalf of others. But isn't that tantamount to having a national regime by another name? And if so, why not create that body? A few initial questions there. There will be an opportunity to scrutinise the Bill, and I look forward to the next stage. Thank you.
Diolch, Siân. Thank you for those questions and for your welcome to the Bill and the work that you did with the co-operation agreement in preparation for all of this. So, as you know, it's been long in train, and lots of things going on within this. So, I'm sure that you're as pleased as me to see this here today.
I think that it was really good and pleasing to see that you mentioned how this is made in Wales, and this part of the legislation—. It's really important that we are looking at the situation here in Wales. The nature of buildings compared to England is quite different. We know that there are a lot taller buildings, 18m and above, in England compared to Wales. So, I think that it's really important that we look at our own landscape here. You're quite right, we shouldn't rest on our laurels. There's a lot to do. But we have been doing that work across the piece, really, following the tragedy of Grenfell. As I said, it really has to be meaningful change, and that's why this part of the Bill, particularly, looks at the occupation phase of the buildings as well, so looking at what happens there and making sure that we're protecting people in that way.
So, again, following on from the Grenfell inquiry, as I said, we fully accept the findings of the inquiry and have accepted, at least in principle, all of those recommendations. The inquiry's phase 2 report is relevant to Wales, and our response describes the action that we're going to be taking to implement the recommendations. As I say, much of that is under way.
So, in terms of some of the other points that you raised, and perhaps picking up on the local authority issue—. Also, I note that Laura raised that as well. I think that it's been important to recognise, again, the strength within local authorities, in terms of them being the body. Again, I've said that I would look for that to be one or two—working between one and two. That's still to be developed through this process as well, but we'll be working with local authorities on that as well, as we go through this process. I do think it does fit best with them without creating a specific body.
In terms of the other points that you raised, which I'm trying to have a look at now—. In terms of the costs as well, we know that there are costs to doing this. As I said, I've announced the £1.3 million now to work with local authorities, in terms of the training that will be needed and some of the other preparedness for it. We know that there's obviously a cost to that and, again, we'll be working with local authorities and others. But I think that it's also important to note there's a cost of not doing this. We know what the cost of Grenfell was—we're talking financially, but not least, the human cost—of not doing anything. So, I think that it's absolutely clear that we do recognise that within the points as well, because it's absolutely crucial that we protect people. I think that this Bill will go certainly a way, so that people are safe and certainly feel safe, which is crucial.
Diolch, Siân. Diolch am y cwestiynau hynny ac am eich croeso i'r Bil a'r gwaith y gwnaethoch chi gyda'r cytundeb cydweithio i baratoi ar gyfer hyn i gyd. Felly, fel y gwyddoch chi, mae wedi bod ar y gweill am gyfnod hir ac mae llawer o bethau wedi bod yn digwydd o fewn hyn. Felly, rwy'n siŵr eich bod chi mor falch â fi i weld hwn yma heddiw.
Rwy'n credu ei bod hi'n dda iawn ac yn braf iawn gweld eich bod chi wedi sôn am y ffaith bod hwn wedi cael ei wneud yng Nghymru, a bod y rhan hon o'r ddeddfwriaeth—. Mae'n bwysig iawn ein bod ni'n ystyried y sefyllfa yma yng Nghymru. Mae natur adeiladau o'i chymharu â Lloegr yn wahanol iawn. Rydyn ni'n gwybod bod yna adeiladau llawer talach, 18m ac uwch, yn Lloegr o gymharu â Chymru. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod ni'n edrych ar ein sefyllfa ein hunain yma. Rydych chi'n gwbl gywir, ddylen ni ddim llaesu dwylo. Mae llawer i'w wneud. Ond rydyn ni wedi bod yn gwneud y gwaith hwnnw drwyddi draw, mewn gwirionedd, yn dilyn trasiedi Grenfell. Fel y dywedais i, mae'n rhaid iddo fod yn newid ystyrlon, a dyna pam mae'r rhan hon o'r Bil, yn enwedig, yn edrych ar gam meddiannu'r adeiladau hefyd, felly edrych ar yr hyn sy'n digwydd yno a gwneud yn siŵr ein bod ni'n diogelu pobl yn y ffordd honno.
Felly, unwaith eto, yn dilyn ymlaen o ymchwiliad Grenfell, fel y dywedais i, rydyn ni'n derbyn canfyddiadau'r ymchwiliad yn llawn ac rydyn ni wedi derbyn, o leiaf mewn egwyddor, yr holl argymhellion hynny. Mae adroddiad cam 2 yr ymchwiliad yn berthnasol i Gymru, ac mae ein hymateb yn disgrifio'r camau yr ydyn ni'n mynd i fod yn eu cymryd i roi'r argymhellion ar waith. Fel y dywedaf, mae llawer o hynny ar y gweill.
Felly, o ran rhai o'r pwyntiau eraill a godwyd gennych, a chan nodi'r mater yn ymwneud ag awdurdodau lleol efallai—. Hefyd, rwy'n nodi bod Laura wedi codi'r mater hwnnw hefyd. Rwy'n credu ei bod hi wedi bod yn bwysig cydnabod, unwaith eto, y cryfder o fewn awdurdodau lleol, o ran y ffaith mai nhw yw'r corff. Unwaith eto, rydw i wedi dweud y byddwn i'n bwriadu i hynny fod yn un neu ddau—gweithio rhwng un a dau. Mae hynny'n rhywbeth y mae angen ei ddatblygu o hyd drwy'r broses hon hefyd, ond byddwn ni'n gweithio gydag awdurdodau lleol ar hynny hefyd, wrth i ni fynd trwy'r broses hon. Rwy'n credu ei fod yn cyd-fynd orau gyda nhw heb greu corff penodol.
O ran y pwyntiau eraill a godwyd gennych, yr wyf yn ceisio edrych arnyn nhw nawr—. O ran y costau hefyd, rydyn ni'n gwybod bod costau ynghlwm wrth wneud hyn. Fel y dywedais i, rydw i wedi cyhoeddi'r £1.3 miliwn nawr i weithio gydag awdurdodau lleol, o ran yr hyfforddiant y bydd ei angen arnyn nhw a rhywfaint o'r gwaith paratoi arall ar ei gyfer. Rydyn ni'n gwybod yn amlwg bod yna gost ynghlwm wrth hynny ac, unwaith eto, byddwn ni'n gweithio gydag awdurdodau lleol ac eraill. Ond rwy'n credu ei bod hefyd yn bwysig nodi bod cost ynghlwm wrth beidio â gwneud hyn. Rydyn ni'n gwybod beth oedd cost Grenfell—rydyn ni'n siarad yn ariannol, ond nid lleiaf, y gost ddynol—o beidio â gwneud dim. Felly, rwy'n credu ei bod hi'n hollol glir ein bod ni'n cydnabod hynny yn y pwyntiau hefyd, oherwydd mae'n hollol hanfodol ein bod ni'n diogelu pobl. Rwy'n credu y bydd y Bil hwn yn sicr yn mynd y ffordd honno, fel bod pobl yn ddiogel ac yn sicr yn teimlo'n ddiogel, sy'n hanfodol.
I thank the Minister for her statement introducing this Bill. I welcome the Minister's statement that, at the heart of her response, is a commitment to put residents first. Residents should always be put first. Well, as the Minister said, the Grenfell Tower tragedy is a poignant and devastating reminder of the importance and necessity of getting building safety right to us in the Senedd. It is a cause of fear every day for those living in high-rise buildings. Imagine every night, when you go to bed, fearing another Grenfell Tower where you are living.
We know the comprehensive findings of the Grenfell Tower inquiry laid bare the systematic failures across industry, governance and regulation that contributed to this tragedy, where profit was considered more important than safety. My constituents living in Altamar have been negotiating with Bellway for several years. When can they expect the remedial work they need done on their building to be completed?
Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad yn cyflwyno'r Bil hwn. Rwy'n croesawu datganiad y Gweinidog sydd, wrth wraidd ei hymateb, yn ymrwymiad i roi preswylwyr yn gyntaf. Dylai preswylwyr gael eu rhoi yn gyntaf bob amser. Wel, fel y dywedodd y Gweinidog, mae trasiedi Tŵr Grenfell yn atgof ingol a dinistriol o bwysigrwydd a rheidrwydd cael diogelwch adeiladau'n gywir i ni yn y Senedd. Mae'n achos ofn bob dydd i'r rhai sy'n byw mewn adeiladau uchel. Dychmygwch ofni, bob nos, pan fyddwch chi'n mynd i'r gwely, Tŵr Grenfell arall lle rydych chi'n byw.
Rydyn ni'n gwybod bod canfyddiadau cynhwysfawr ymchwiliad Tŵr Grenfell wedi nodi'r methiannau systematig ar draws diwydiant, llywodraethu a rheoleiddio a gyfrannodd at y drasiedi hon, lle y cafodd elw ei ystyried yn bwysicach na diogelwch. Mae fy etholwyr sy'n byw yn Altamar wedi bod yn trafod gyda Bellway ers sawl blwyddyn. Pryd y gallan nhw ddisgwyl i'r gwaith adfer sydd angen ei wneud ar eu hadeilad gael ei gwblhau?
Thank you, Mike. Thank you for the points that you raised, your welcome for the Bill and the recognition that people do have that fear. I think, again, the key element of this Bill is to make sure that people are safe and feel safe in their buildings. I also acknowledge a point that you've made, and I know that you've raised it a number of times. I also remember one of Siân's points in her comments as well; I'll add to that in this response, if that's okay. I do regularly meet developers, because it is really important that this Bill is about, again, the occupational phase, rather than the remediation part of the Bill. We've been doing that work. That has been ongoing, as you know. And I met the developers last on 9 June. At that meeting, I was very clear that I expect the developers to step up to their responsibilities and to accelerate remediation. There are some positive signs that progress is improving, with a large number of remediation works already under way. But in response to an expectation set, I've also received a commitment from all developers that have signed the Welsh Government contract that works on all their developments in Wales will have at least started by the end of 2026.
I am concerned about the number of leaseholders that contact my officials expressing frustrations about them being kept in the dark, and I just want to put on record, again, that this is unacceptable. All developers have been instructed to develop detailed communication and engagement plans to ensure residents and leaseholders are kept fully informed at every stage. My officials are closely engaged in the progress at many developments across Wales, and I'd encourage Members to contact me or my officials if you have any concerns about specific developments.
Diolch, Mike. Diolch am y pwyntiau y gwnaethoch chi eu codi, eich croeso i'r Bil a'r gydnabyddiaeth bod pobl yn teimlo'r ofn hwnnw. Rwy'n credu, unwaith eto, mai elfen allweddol y Bil hwn yw gwneud yn siŵr bod pobl yn ddiogel ac yn teimlo'n ddiogel yn eu hadeiladau. Rwyf hefyd yn cydnabod pwynt yr ydych chi wedi'i wneud, ac rwy'n gwybod eich bod chi wedi'i godi sawl gwaith. Rwyf hefyd yn cofio un o bwyntiau Siân yn ei sylwadau hi hefyd; fe ychwanega' i at hynny yn yr ymateb hwn, os yw hynny'n iawn. Rwy'n cyfarfod â datblygwyr yn rheolaidd, oherwydd mae'n bwysig iawn bod y Bil hwn yn ymwneud, unwaith eto, â'r cyfnod meddiannu, yn hytrach na'r rhan gyweirio'r Bil. Rydyn ni wedi bod yn gwneud y gwaith hwnnw. Mae hwnnw wedi bod yn mynd rhagddo, fel y gwyddoch chi. Ac fe wnes i gwrdd â'r datblygwyr ddiwethaf ar 9 Mehefin. Yn y cyfarfod hwnnw, roeddwn i'n glir iawn fy mod i'n disgwyl i'r datblygwyr gyflawni eu cyfrifoldebau a chyflymu cyweirio. Mae rhai arwyddion cadarnhaol bod cynnydd yn gwella, gyda chryn dipyn o waith cyweirio eisoes ar y gweill. Ond mewn ymateb i set o ddisgwyliadau, rwyf hefyd wedi cael ymrwymiad gan yr holl ddatblygwr sydd wedi llofnodi contract Llywodraeth Cymru y bydd gwaith ar eu holl ddatblygiadau yng Nghymru wedi dechrau o leiaf erbyn diwedd 2026.
Rwy'n pryderu am nifer y lesddeiliaid sy'n cysylltu â fy swyddogion yn mynegi rhwystredigaeth oherwydd eu bod yn cael eu cadw yn y tywyllwch, ac rwyf eisiau rhoi ar gofnod, eto, bod hyn yn annerbyniol. Mae pob un o'r datblygwyr wedi cael cyfarwyddyd i ddatblygu cynlluniau cyfathrebu ac ymgysylltu manwl i sicrhau bod preswylwyr a lesddeiliaid yn cael yr wybodaeth lawn ar bob cam. Mae fy swyddogion yn ymwneud yn agos â'r cynnydd mewn llawer o ddatblygiadau ledled Cymru, a byddwn i'n annog Aelodau i gysylltu â mi neu fy swyddogion os oes gennych chi unrhyw bryderon am ddatblygiadau penodol.
Thank you so much, Cabinet Secretary, for the statement. It is incredibly frustrating that here we are, eight years later. Many groups and individuals here in Wales feel so let down—groups like the Welsh Cladiators, who have formed themselves and really taken a lot of time and a lot of their own resources to actually raise the issues that we are now starting to see being addressed. They've told us of waking watches that have cost thousands every month, of skyrocketing insurance premiums, of some selling their homes at huge loss. Whilst this Bill does something for the current group, it doesn't reflect what's happened to the people over the past eight years who have suffered. It's hard to understand how the Welsh Government can find £20 million-worth in interest-free loans for the very developers who caused this crisis, but offer no equivalent support to their victims. Reforming our regulation is vital, of course, but it is not enough. So, I would like to ask you, Cabinet Secretary, how will you commit to ensuring this Bill brings real support for current victims, not just future protections, and that that is within a legal and statutory framework? Diolch yn fawr iawn.
Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd Cabinet, am y datganiad. Mae'n rhwystredig iawn ein bod ni yma, wyth mlynedd yn ddiweddarach. Mae llawer o grwpiau ac unigolion yma yng Nghymru yn teimlo mor siomedig—grwpiau fel y Welsh Cladiators, sydd wedi ffurfio'u hunain ac wedi cymryd llawer o amser a llawer o'u hadnoddau eu hunain i godi'r materion yr ydyn ni, erbyn hyn, yn dechrau gweld yn cael eu datrys. Maen nhw wedi dweud wrthyn ni am batrolau i warchod preswylwyr sydd wedi costio miloedd bob mis, cynnydd syfrdanol mewn premiymau yswiriant, rhai yn gwerthu eu cartrefi am golled enfawr. Er bod y Bil hwn yn gwneud rhywbeth i'r grŵp presennol, nid yw'n adlewyrchu'r hyn sydd wedi digwydd i'r bobl sydd wedi dioddef yn ystod yr wyth mlynedd diwethaf. Mae'n anodd deall sut y gall Llywodraeth Cymru ddod o hyd i werth £20 miliwn mewn benthyciadau di-log i'r union ddatblygwyr a achosodd yr argyfwng hwn, ond methu â rhoi cefnogaeth gyfatebol i'w dioddefwyr. Mae'n hanfodol bod ein system reoleiddio'n cael ei diwygio, wrth gwrs, ond nid yw hynny'n ddigon. Felly, hoffwn ofyn i chi, Ysgrifennydd Cabinet, sut y byddwch chi'n ymrwymo i sicrhau bod y Bil hwn yn rhoi cefnogaeth wirioneddol i ddioddefwyr presennol, nid dim ond amddiffyniadau yn y dyfodol, a bod hynny o fewn fframwaith cyfreithiol a statudol? Diolch yn fawr iawn.
Diolch Jane, and thank you for raising those important issues. As I said, this Bill is very much separate to the work that we have been doing on remediation. So, this is about the occupation phase. You'll know that we took forward the regulations that appeared in the 2022 Act, a UK Government Act, in terms of the fabric of the buildings. This is our response to the occupation of the building. As I said, we have our remediation work going on. I've set out that I meet those developers regularly and I constantly urge the pace. I would like to see more pace in the system, and I know you would, and I know others, like the Cladiators and others, do as well.
But in terms of the work that we are doing, which I think is, again, separate to this Bill, we are closely monitoring the progress of that remediation by developers who've signed up to the Welsh Government contract. We know that the scale and scope of our programme is very different to what is in place in England. It is not possible to compare how we are in Wales to England. In Wales our remediation programme adopts a whole-building approach to fire safety and it is not focused solely on cladding. For that reason, our figures include remediation for both internal and external fire safety issues. Buildings are reported as complete when both the internal and external fire safety remediation is complete, and for this reason, the data published by other nations is obviously not directly comparable.
But we do work closely. We have an established leaseholders group as well, and there’s a stakeholder group that we’ve established in response to some of the concerns that the Cladiators have raised. We have this group that’s open to all leaseholders to come along, and I know that that has been very well received as well, but I can assure you that the remediation part is very much alongside this. We know that there is still more to do.
Diolch Jane, a diolch am godi'r materion pwysig hynny. Fel y dywedais i, mae'r Bil hwn ar wahân i'r gwaith rydyn ni wedi bod yn ei wneud ar gyweirio. Felly, mae hyn yn ymwneud â'r cyfnod meddiannu. Byddwch chi'n gwybod ein bod ni wedi bwrw ymlaen â'r rheoliadau a ymddangosodd yn Neddf 2022, Deddf Llywodraeth y DU, o ran adeiladwaith yr adeiladau. Dyma ein hymateb i feddiannaeth yr adeilad. Fel y dywedais i, mae ein gwaith cyweirio yn mynd rhagddo. Rwyf wedi nodi fy mod i'n cyfarfod â'r datblygwyr hynny yn rheolaidd ac rwy'n eu hannog i weithredu'n gyflymach yn gyson. Hoffwn weld mwy o gyflymder yn y system, ac rwy'n gwybod y byddech chi hefyd, ac rwy'n gwybod bod eraill, fel y Cladiators ac eraill, eisiau gweld hynny hefyd.
Ond o ran y gwaith yr ydyn ni'n ei wneud, sydd eto, rwy'n credu, ar wahân i'r Bil hwn, rydyn ni'n monitro'n agos gynnydd y gwaith cyweirio hwnnw gan ddatblygwyr sydd wedi llofnodi contract Llywodraeth Cymru. Rydym yn gwybod bod maint a chwmpas ein rhaglen yn wahanol iawn i'r hyn sydd ar waith yn Lloegr. Nid yw'n bosibl cymharu sut yr ydyn ni yng Nghymru â Lloegr. Yng Nghymru, mae ein rhaglen gyweirio'n mabwysiadu dull adeilad cyfan o ymdrin â diogelwch tân ac nid yw'n canolbwyntio ar gladin yn unig. Am y rheswm hwnnw, mae ein ffigurau'n cynnwys cyweirio ar gyfer materion diogelwch tân mewnol ac allanol. Nodir bod adeiladau'n gyflawn pan fydd y gwaith cyweirio diogelwch tân mewnol ac allanol wedi'i gwblhau, ac am y rheswm hwn, mae'n amlwg nad oes modd cymharu'r data sy'n cael ei gyhoeddi gan wledydd eraill yn uniongyrchol.
Ond rydyn ni'n gweithio'n agos. Mae gennym ni grŵp lesddeiliaid sefydledig hefyd, ac mae grŵp rhanddeiliaid yr ydyn ni wedi'i sefydlu mewn ymateb i rai o'r pryderon y mae'r Cladiators wedi'u codi. Mae gennym ni'r grŵp hwn y gall pob lesddeiliaid ei fynychu, ac rwy'n gwybod bod hynny wedi cael croeso mawr hefyd, ond gallaf eich sicrhau bod y rhan gyweirio yn mynd ochr yn ochr â hyn. Rydyn ni'n gwybod bod mwy i'w wneud o hyd.
Ac yn olaf, Rhys ab Owen.
And finally, Rhys ab Owen.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Diolch yn fawr, Gweinidog. I also, like everyone else, welcome this Bill, but like other contributors I'm also going to mention the painfully slow remediation of current buildings. I spoke to a couple last week who live around the corner in Victoria Wharf. They're in their late 80s. On their development the work won't start until 2027 and it'll be two to three years of disruption from then on. They'll be in their 90s before work is complete.
Only three private sector developments have been completed. You will know from the leaseholder forums that people feel very frustrated. They believe that the Welsh Government aren't doing enough to hold the developers’ feet to the fire. They don't see an end to their plight and they do think that the Welsh Government could do far more. So, how will you accelerate the pace of development? How will you use your influence to protect leaseholders against multinational, large companies with deep pockets? I receive regular correspondence, and I'm sure you do also, Cabinet Secretary, about high service charges. Can you ensure that this Bill’s provisions will not lead to increases in costs for leaseholders? Diolch yn fawr.
Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Diolch yn fawr, Gweinidog. Rwyf hefyd, fel pawb arall, yn croesawu'r Bil hwn, ond fel cyfranwyr eraill rydw i hefyd yn mynd i sôn am gyweirio adeiladau presennol yn boenus o araf. Siaradais â chwpl yr wythnos diwethaf sy'n byw rownd y gornel yn Victoria Wharf. Maen nhw yn eu 80au hwyr. Ar eu datblygiad nhw, fydd y gwaith ddim yn dechrau tan 2027 a bydd yn ddwy i dair blynedd o aflonyddwch o hynny ymlaen. Byddan nhw yn eu 90au cyn i'r gwaith gael ei gwblhau.
Dim ond tri datblygiad sector preifat sydd wedi'u cwblhau. Byddwch chi'n gwybod o'r fforymau lesddeiliaid bod pobl yn teimlo'n rhwystredig iawn. Maen nhw'n credu nad yw Llywodraeth Cymru yn gwneud digon i ddal traed y datblygwyr i'r tân. Dydyn nhw ddim yn gweld diwedd ar eu sefyllfa ac maen nhw'n meddwl y gallai Llywodraeth Cymru wneud llawer mwy. Felly, sut fyddwch chi'n cyflymu cyflymder datblygiad? Sut fyddwch chi'n defnyddio eich dylanwad i amddiffyn lesddeiliaid rhag cwmnïau rhyngwladol, mawr gyda phocedi dwfn? Rwy'n derbyn gohebiaeth reolaidd, ac rwy'n siŵr eich bod chithau hefyd, Ysgrifennydd Cabinet, am ffioedd gwasanaeth uchel. Allwch chi sicrhau na fydd darpariaethau'r Bil hwn yn arwain at gynnydd mewn costau i lesddeiliaid? Diolch yn fawr.
Thank you, Rhys, and thank you for raising the concerns that you do on behalf of your constituents as well. In terms of the programme that we have, our building safety programme, as I said, is making progress and I'm clear that there is more to do. I can assure you that I have been very clear with those developers as well, as I regularly am, that I expect work to progress as quickly as possible.
There are currently 461 buildings in the programme. Of these, 43 per cent are either complete or work is under way, 47 per cent of buildings are in the planning stages, with the remaining 10 per cent either not requiring work or remediation needs are yet to be identified. So, we have set a stretching target for all developers to ensure that remediation work is started, as I say, as a minimum on all of their developments by the end of 2026. I can assure you that I will continue to push them on that in my regular meetings, doing everything I can to make that go as quickly as possible.
I'd also like to assure you that my officials are very much in regular contact with developers and leaseholders. We've got two different groups now and they're very much engaged, certainly weekly if not sometimes daily on some of these issues, because we know how important that that is. When there are barriers that have been identified, officials work very closely on the detail and they do everything they can to help remove the barriers so work can begin as soon as possible.
Our principle is that where a developer can be identified and can afford to remediate the buildings, they should do. Where there's no developer identified, Welsh Government will step in to fund that work. You'll also know about the consultation that we've launched in conjunction with the UK Government on leasehold reform. That launched on Friday and that is open, I believe, until September, so I'm sure you and others here will want to encourage your constituents to make sure they have their voices heard on what will be an important chance to have the leasehold reform that I think many Members here would say was much needed.
Diolch, Rhys, a diolch am godi'r pryderon rydych chi'n eu codi ar ran eich etholwyr hefyd. O ran y rhaglen sydd gennym, mae ein rhaglen diogelwch adeiladau, fel y dywedais i, yn gwneud cynnydd ac rwy'n deall bod mwy i'w wneud. Gallaf eich sicrhau fy mod wedi bod yn glir iawn gyda'r datblygwyr hynny hefyd, fel yr wyf yn rheolaidd, fy mod yn disgwyl i'r gwaith fynd yn ei flaen cyn gynted â phosibl.
Ar hyn o bryd mae 461 o adeiladau yn y rhaglen. O'r rhain, mae 43 y cant naill ai wedi'u cwblhau neu mae'r gwaith ar y gweill, mae 47 y cant o'r adeiladau yn y camau cynllunio ac, o ran y 10 y cant sy'n weddill, does dim angen gwaith neu mae'r anghenion cyweirio eto i'w nodi. Felly, rydym wedi gosod targed ymestynnol i'r holl ddatblygwyr i sicrhau bod gwaith cyweirio yn cael ei ddechrau, fel y dywedaf, ar eu holl ddatblygiadau erbyn diwedd 2026 fan bellaf. Gallaf eich sicrhau y byddaf yn parhau i'w gwthio ar hynny yn fy nghyfarfodydd rheolaidd, gan wneud popeth y gallaf i wneud i hynny ddigwydd cyn gynted â phosibl.
Hoffwn hefyd eich sicrhau bod fy swyddogion mewn cysylltiad rheolaidd â datblygwyr a lesddeiliaid. Mae gennym ddau grŵp gwahanol nawr ac ymgysylltir â nhw yn rheolaidd, yn sicr yn wythnosol os nad weithiau'n ddyddiol ar rai o'r materion hyn, oherwydd rydyn ni'n gwybod pa mor bwysig yw hynny. Pan fydd rhwystrau wedi'u nodi, mae swyddogion yn gweithio'n agos iawn ar y manylion ac maen nhw'n gwneud popeth o fewn eu gallu i helpu i gael gwared ar y rhwystrau fel bod y gwaith yn gallu dechrau cyn gynted â phosibl.
Ein hegwyddor yw lle gellir nodi datblygwr a'i fod yn gallu fforddio cyweirio'r adeiladau, dylai wneud hynny. Lle nad oes datblygwr wedi'i nodi, bydd Llywodraeth Cymru yn camu i mewn i ariannu'r gwaith hwnnw. Byddwch chi hefyd yn gwybod am yr ymgynghoriad yr ydym wedi'i lansio ar y cyd â Llywodraeth y DU ar ddiwygio lesddaliadau. Lansiwyd hwnnw ddydd Gwener ac mae'n agored, rwy'n credu, tan fis Medi, felly rwy'n siŵr y byddwch chi ac eraill yma eisiau annog eich etholwyr i wneud yn siŵr bod eu lleisiau'n cael eu clywed ar yr hyn a fydd yn gyfle pwysig i ddiwygio lesddaliadau yr wyf i'n credu y byddai llawer o Aelodau yn y fan yma yn dweud bod angen mawr amdano.
Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet.
I thank the Cabinet Secretary.
Eitem 4 sydd nesaf, Gorchymyn Senedd Cymru (Cynrychiolaeth y Bobl) 2025. A galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Thai i wneud y cynnig. Jayne Bryant.
Item 4 is next, the Senedd Cymru (Representation of the People) Order 2025. And I call on the Cabinet Secretary for Housing and Local Government to move the motion. Jayne Bryant.
Cynnig NDM8947 Jane Hutt
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 27.5, yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Orchymyn Senedd Cymru (Cynrychiolaeth y Bobl) 2025 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 8 Mai 2025.
Motion NDM8947 Jane Hutt
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 27.5, approves that the draft The Senedd Cymru (Representation of the People) Order 2025 is made in accordance with the draft laid in the Table Office on 8 May 2025.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch, Deputy Llywydd. I’m pleased to bring the Senedd Cymru (Representation of the People) Order 2025 before you today. The conduct Order is an unusually large piece of secondary legislation, which reflects its significance as a fundamental instrument for elections to this Parliament. It details the procedures for Senedd elections, how the elections are to be managed, and how independent candidates manage and report their election campaign activities. It also outlines the process for legal challenges to an election.
This Order replaces the current Order, which was originally made by the Secretary of State for Wales in 2007. That Order is now a much-amended piece of legislation that has become increasingly complex and difficult to follow and is no longer fit for purpose. This is the first time since the legislative powers were devolved that the Order has been redrafted as a single instrument. The Order considered today is more concise and employs suitable and modern terminology. Very importantly, the Order is presented bilingually for the first time, meaning that the rules for the elections to our Parliament are written in the two languages of our nation for the first time.
Our electoral reform principles of accessibility, equity, improving citizen experience, participation, simplicity and integrity have been at the forefront of the work of consolidating and modernising the Order. Its content and structure will be largely familiar. However, the Order has been updated to reflect the historic reforming legislation in the shape of the Senedd Cymru (Members and Elections) Act 2024 and the Elections and Elected Bodies (Wales) Act 2024. This is a huge step forward, but we have been conscious of the pace of change and the capacity of electoral administrators and therefore have not sought to address every issue in one go with this Order. This is especially evident where we have reconsidered the implementation of postal vote statement correction procedures, which was in the draft Order we published last year. In our consultation, we heard concerns of the potential impact this would have on election teams, and have therefore removed the procedures from this Order. The Order supports consistency in electoral legislation, and the election rules themselves align as far as possible with the rules for local elections in Wales. We have listened to the consultation responses and amended the Order further where possible, and I hope you agree that we now have a workable and accessible Order.
The Order is being considered now to allow sufficient time for the election to the reformed Senedd to be prepared for properly, including the production of guidance, administrative training and public awareness building. A delay to this legislation would threaten the delivery of the Senedd elections. My officials will continue to work closely with the Electoral Commission and the electoral management board, the Association of Electoral Administrators and other key stakeholders to implement this historic legislation and to ensure that the Senedd elections next May are run as efficiently as possible. On that note, I’d like to express my thanks to the stakeholders and election teams for their continuous hard work and humility, and for their engagement throughout the project of remaking this Order. They are essential for the functioning of democracy.
This Order has been subject to considerable scrutiny, and I would like to thank the Reform Bill Committee for its consideration of a draft Order during the consultation period. The views of the committee were taken into account in the Order considered today. I’d also like to thank the Legislation, Justice and Constitution Committee for their consideration of this legislation. I have responded to their helpful report, and have set out the amendments that will be made in the Order in response to those reporting points before it’s formally made. I can give the Senedd my assurance that all the amendments that will be made are minor in nature and do not change either the meaning or legal effect of the provisions being amended. I look forward to the views of Members.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae'n bleser gennyf ddod â Gorchymyn Senedd Cymru (Cynrychiolaeth y Bobl) 2025 ger eich bron chi heddiw. Mae'r Gorchymyn cynnal etholiadau yn ddarn anarferol o fawr o is-ddeddfwriaeth, sy'n adlewyrchu ei arwyddocâd fel offeryn sylfaenol ar gyfer etholiadau i'r Senedd hon. Mae'n manylu ar y gweithdrefnau ar gyfer etholiadau'r Senedd, sut mae'r etholiadau i'w rheoli, a sut mae ymgeiswyr annibynnol yn rheoli ac yn adrodd am eu gweithgareddau ymgyrch etholiadol. Mae hefyd yn amlinellu'r broses ar gyfer heriau cyfreithiol i etholiad.
Mae'r Gorchymyn hwn yn disodli'r Gorchymyn presennol, a wnaed yn wreiddiol gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn 2007. Mae'r Gorchymyn hwnnw bellach yn ddarn o ddeddfwriaeth sydd wedi dod yn fwyfwy cymhleth ac sy'n anodd ei ddilyn ac nad yw bellach yn addas i'r diben. Dyma'r tro cyntaf ers i'r pwerau deddfwriaethol gael eu datganoli i'r Gorchymyn gael ei ailddrafftio fel un offeryn. Mae'r Gorchymyn a ystyrir heddiw yn fwy cryno ac yn defnyddio terminoleg addas a modern. Yn bwysig iawn, mae'r Gorchymyn yn cael ei gyflwyno'n ddwyieithog am y tro cyntaf, sy'n golygu bod y rheolau ar gyfer yr etholiadau i'n Senedd yn cael eu hysgrifennu yn nwy iaith ein cenedl am y tro cyntaf.
Mae ein hegwyddorion diwygio etholiadol o hygyrchedd, tegwch, gwella profiad dinasyddion, cyfranogiad, symlrwydd ac uniondeb wedi bod ar flaen y gad yn y gwaith o atgyfnerthu a moderneiddio'r Gorchymyn. Bydd ei gynnwys a'i strwythur yn gyfarwydd i raddau helaeth. Fodd bynnag, mae'r Gorchymyn wedi'i ddiweddaru i adlewyrchu'r ddeddfwriaeth ddiwygio hanesyddol ar ffurf Deddf Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau) 2024 a Deddf Etholiadau a Chyrff Etholedig (Cymru) 2024. Mae hwn yn gam enfawr ymlaen, ond rydym wedi bod yn ymwybodol o gyflymder y newid a gallu gweinyddwyr etholiadol ac felly nid ydym wedi ceisio mynd i'r afael â phob mater ar yr un pryd gyda'r Gorchymyn hwn. Mae hyn yn arbennig o amlwg lle rydym wedi ailystyried gweithredu gweithdrefnau cywiro datganiad pleidlais drwy'r post, a oedd yn y Gorchymyn drafft a gyhoeddwyd gennym y llynedd. Yn ein hymgynghoriad, clywsom bryderon am yr effaith bosibl y byddai hyn yn ei chael ar dimau etholiadol, ac felly rydym wedi tynnu'r gweithdrefnau o'r Gorchymyn hwn. Mae'r Gorchymyn yn cefnogi cysondeb mewn deddfwriaeth etholiadol, ac mae'r rheolau etholiadol eu hunain yn cyd-fynd cyn belled â phosibl â'r rheolau ar gyfer etholiadau lleol yng Nghymru. Rydym wedi gwrando ar yr ymatebion i'r ymgynghoriad a diwygio'r Gorchymyn ymhellach lle bo hynny'n bosibl, ac rwy'n gobeithio eich bod yn cytuno bod gennym Orchymyn ymarferol a hygyrch nawr.
Mae'r Gorchymyn yn cael ei ystyried nawr er mwyn caniatáu digon o amser i'r etholiad i'r Senedd ddiwygiedig gael ei baratoi'n iawn, gan gynnwys cynhyrchu canllawiau, hyfforddiant gweinyddol a meithrin ymwybyddiaeth y cyhoedd. Byddai oedi i'r ddeddfwriaeth hon yn bygwth cyflwyno etholiadau'r Senedd. Bydd fy swyddogion yn parhau i weithio'n agos gyda'r Comisiwn Etholiadol a'r bwrdd rheoli etholiadol, Cymdeithas y Gweinyddwyr Etholiadol a rhanddeiliaid allweddol eraill i weithredu'r ddeddfwriaeth hanesyddol hon ac i sicrhau bod etholiadau'r Senedd fis Mai nesaf yn cael eu cynnal mor effeithlon â phosibl. Ar y nodyn hwnnw, hoffwn fynegi fy niolch i'r rhanddeiliaid a'r timau etholiadol am eu gwaith caled a'u gostyngeiddrwydd parhaus, ac am eu hymrwymiad trwy gydol y prosiect o ail-wneud y Gorchymyn hwn. Maen nhw'n hanfodol ar gyfer gweithrediad democratiaeth.
Mae'r Gorchymyn hwn wedi bod yn destun cryn graffu, a hoffwn ddiolch i'r Pwyllgor Biliau Diwygio am ystyried Gorchymyn drafft yn ystod y cyfnod ymgynghori. Cafodd barn y pwyllgor ei hystyried yn y Gorchymyn a gaiff ei ystyried heddiw. Hoffwn hefyd ddiolch i'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad am eu hystyriaeth o'r ddeddfwriaeth hon. Rwyf wedi ymateb i'w hadroddiad defnyddiol, ac wedi nodi'r diwygiadau a fydd yn cael eu gwneud yn y Gorchymyn mewn ymateb i'r pwyntiau adrodd hynny cyn iddo gael ei wneud yn ffurfiol. Gallaf roi sicrwydd i'r Senedd fod yr holl ddiwygiadau a fydd yn cael eu gwneud yn fân eu natur ac nad ydynt yn newid ystyr nac effaith gyfreithiol y darpariaethau sy'n cael eu diwygio. Edrychaf ymlaen at farn yr Aelodau.
Now, as the Cabinet Secretary is aware, my party does not support Senedd expansion. Whilst this Order is not specifically about the policy of Senedd expansion, but rather making provision for the conduct of elections to the Senedd following the Senedd Cymru (Members and Elections) Act 2024, given our reservations about the Order, we will be abstaining on the Order this afternoon. Now, we have concerns about the Order itself and how it has been drafted, and we also share the concerns raised by organisations like the Royal National Institute of Blind People as well.
I'm grateful to the Legislation, Justice and Constitution Committee for its scrutiny of this Order. Its members have been very vocal in expressing that this is not a particularly well-drafted piece of legislation, and I believe they have made that point clearly to the Welsh Government. It speaks volumes when the Member for Blaenau Gwent states that this is not a good piece of work from the Welsh Government and that we have a right to expect better. Well, on this side of the Chamber, we agree.
The committee has expressed concern about the high number of drafting defects and the inconsistencies between the English and Welsh language texts. Whilst I acknowledge that this is a substantial Order, that does not excuse the volume of drafting issues, and you'd hope the Welsh Government's own checking process would have been rigorous enough to pick out these issues.
I also share the Legislation, Justice and Constitution Committee's concern regarding the Welsh Government's proposal to use the correction process. I understand that the Government believes the corrections are minor, and I do not dispute that, but the fact remains that correcting more than 20 errors in an instrument after it has been approved by the Senedd is, as the committee rightly states, an unreasonable and inappropriate use of the correction process.
I'd also like to highlight some of the issues raised during scrutiny by the Reform Bill Committee and through the consultation process. Firstly, the Reform Bill Committee made four recommendations in relation to the Order, all of which were either accepted or, indeed, accepted in principle by the Welsh Government. Two recommendations concerned the issue of vacant seats. The committee had concerns over whether a 21-day period provides a sufficient amount of time for a prospective Member to return to the register of local government electors in the event that they were not registered at the time when the seat became vacant. A 21-day grace period could prove problematic for some individuals. Whilst this is a very niche matter, it's a serious one, which, if not properly addressed, could cause significant disruption to the process for filling vacant Senedd seats. Now, the Welsh Government made it clear that work is ongoing in this area, so I hope the Cabinet Secretary will provide an update in response to this debate this afternoon.
Finally, Dirprwy Lywydd, I want to raise the calls made by RNIB Cymru. They are urging the Welsh Government to amend the Order to place a legal duty on returning officers to provide audio and tactile voting devices in all polling stations. I understand that, earlier this year, the Welsh Government, in collaboration with RNIB Cymru and local authority electoral services, conducted a series of voting trials with blind and partially sighted individuals to test a range of audio and tactile voting solutions. The results speak for themselves: 94 per cent of participants successfully voted for their intended choice, 83 per cent were able to vote independently, and 91 per cent were able to vote in secret. In contrast, at last year's general election, where such devices were not universally available, only 26 per cent of blind voters reported being able to vote independently and, indeed, in secret. I don't believe RNIB Cymru is asking for too much, and I'm disappointed that the Welsh Government has not taken the opportunity to ensure that effective audio and tactile voting solutions are available in all polling stations at future Welsh elections, so that blind and partially sighted people can vote independently and in secret, going forward.
Therefore, Dirprwy Lywydd, in light of these issues, as I said at the outset, we will be abstaining on this Order this afternoon. Diolch yn fawr.
Nawr, fel y mae'r Ysgrifennydd Cabinet yn ymwybodol, nid yw fy mhlaid yn cefnogi ehangu'r Senedd. Er nad yw'r Gorchymyn hwn yn ymwneud yn benodol â pholisi ehangu'r Senedd, ond yn hytrach yn gwneud darpariaeth ar gyfer cynnal etholiadau i'r Senedd yn dilyn Deddf Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau) 2024, o ystyried ein hamheuon ynglŷn â'r Gorchymyn, byddwn yn ymatal ar y Gorchymyn y prynhawn yma. Nawr, mae gennym bryderon am y Gorchymyn ei hun a sut mae wedi'i ddrafftio, ac rydym hefyd yn rhannu'r pryderon a godwyd gan sefydliadau fel Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol Pobl Ddall hefyd.
Rwy'n ddiolchgar i'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad am ei waith craffu ar y Gorchymyn hwn. Mae ei aelodau wedi bod yn barod iawn i fynegi nad yw hwn yn ddarn o ddeddfwriaeth sydd wedi'i ddrafftio yn arbennig o dda, ac rwy'n credu eu bod wedi gwneud y pwynt hwnnw'n glir i Lywodraeth Cymru. Mae'n dweud llawer pan fydd yr Aelod dros Flaenau Gwent yn dweud nad yw hwn yn ddarn da o waith gan Lywodraeth Cymru a bod gennym hawl i ddisgwyl gwell. Wel, ar yr ochr hon i'r Siambr, rydym yn cytuno.
Mae'r pwyllgor wedi mynegi pryder am y nifer uchel o ddiffygion drafftio a'r anghysondebau rhwng y testunau Cymraeg a Saesneg. Er fy mod yn cydnabod bod hwn yn Orchymyn sylweddol, nid yw hynny'n esgusodi nifer y problemau drafftio, a byddech yn gobeithio y byddai proses wirio Llywodraeth Cymru ei hun wedi bod yn ddigon trwyadl i nodi'r problemau hyn.
Rwyf hefyd yn rhannu pryder y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad ynglŷn â chynnig Llywodraeth Cymru i ddefnyddio'r broses gywiro. Rwy'n deall bod y Llywodraeth yn credu bod y cywiriadau yn fach, ac nid wyf yn dadlau hynny, ond mae'r ffaith yn parhau bod cywiro mwy nag 20 o wallau mewn offeryn ar ôl iddo gael ei gymeradwyo gan y Senedd, fel y mae'r pwyllgor yn dweud yn gywir, yn ddefnydd afresymol ac amhriodol o'r broses gywiro.
Hoffwn hefyd dynnu sylw at rai o'r materion a godwyd yn ystod gwaith craffu gan y Pwyllgor Biliau Diwygio a thrwy'r broses ymgynghori. Yn gyntaf, gwnaeth y Pwyllgor Biliau Diwygio bedwar argymhelliad mewn perthynas â'r Gorchymyn, a derbyniwyd pob un ohonynt neu, yn wir, eu derbyn mewn egwyddor gan Lywodraeth Cymru. Roedd dau argymhelliad yn ymwneud â'r mater o seddi gwag. Roedd gan y pwyllgor bryderon ynghylch a yw cyfnod o 21 diwrnod yn rhoi digon o amser i ddarpar Aelod ddychwelyd i'r gofrestr o etholwyr llywodraeth leol rhag ofn nad oedd wedi'i gofrestru ar yr adeg pan ddaeth y sedd yn wag. Gallai cyfnod gras 21 diwrnod fod yn broblem i rai unigolion. Er bod hwn yn fater arbenigol iawn, mae'n un difrifol, a allai, os na chaiff ei ddatrys yn iawn, achosi tarfu sylweddol ar y broses ar gyfer llenwi seddi gwag y Senedd. Nawr, fe wnaeth Llywodraeth Cymru hi'n glir bod gwaith yn mynd rhagddo yn y maes hwn, felly gobeithio y bydd yr Ysgrifennydd Cabinet yn rhoi diweddariad mewn ymateb i'r ddadl hon y prynhawn yma.
Yn olaf, Dirprwy Lywydd, rwyf eisiau codi'r galwadau a wnaed gan RNIB Cymru. Maen nhw'n annog Llywodraeth Cymru i ddiwygio'r Gorchymyn i roi dyletswydd gyfreithiol ar swyddogion canlyniadau i ddarparu dyfeisiau pleidleisio sain a chyffyrddol ym mhob gorsaf bleidleisio. Rwy'n deall, yn gynharach eleni, bod Llywodraeth Cymru, mewn cydweithrediad ag RNIB Cymru a gwasanaethau etholiadol awdurdodau lleol, wedi cynnal cyfres o dreialon pleidleisio gydag unigolion dall a'r rhai sy'n gweld yn rhannol i brofi ystod o atebion pleidleisio sain a chyffyrddol. Mae'r canlyniadau'n siarad drostynt eu hunain: pleidleisiodd 94 y cant o'r cyfranogwyr yn llwyddiannus dros eu dewis arfaethedig, roedd 83 y cant yn gallu pleidleisio'n annibynnol, a 91 y cant yn gallu pleidleisio yn gyfrinachol. Mewn cyferbyniad, yn yr etholiad cyffredinol y llynedd, lle nad oedd dyfeisiau o'r fath ar gael yn gyffredinol, dim ond 26 y cant o bleidleiswyr dall adroddodd eu bod yn gallu pleidleisio'n annibynnol ac, yn wir, yn gyfrinachol. Nid wyf yn credu bod RNIB Cymru yn gofyn am ormod, ac rwy'n siomedig nad yw Llywodraeth Cymru wedi manteisio ar y cyfle i sicrhau bod atebion pleidleisio sain a chyffyrddol effeithiol ar gael ym mhob gorsaf bleidleisio yn etholiadau Cymru yn y dyfodol, fel y gall pobl ddall a'r rhai sy'n gweld yn rhannol bleidleisio'n annibynnol ac yn gyfrinachol, yn y dyfodol.
Felly, Dirprwy Lywydd, yng ngoleuni'r materion hyn, fel y dywedais i ar y dechrau, byddwn yn ymatal ar y Gorchymyn hwn y prynhawn yma. Diolch yn fawr.
Rwy'n ymddiheuro i Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mike.
I apologise to the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee, Mike.
Sorry, Mike, I missed you out. I now call upon the Chair of the Legislation, Justice and Constitution Committee.
Mae'n ddrwg gennyf, Mike, fe wnes i eich gadael ar ôl. Rwy'n galw yn awr ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad.
Thank you, Deputy Presiding Officer. The Legislation, Justice and Constitution Committee first considered the draft conduct Order on 2 June, leading to an exchange of correspondence with the Cabinet Secretary. This is because the committee’s report on the draft Order contained 42 reporting errors. Thirty-six of these are technical points. Of those 36, 14 reporting points note inconsistencies between the English and Welsh texts of the Order. I've difficulty in blaming the Minister for this—I don't expect the Minister to check that the English and Welsh texts are the same. What I do expect is some competency amongst civil servants in the Welsh Government to ensure that happens. Six reporting points highlighted potential defective drafting. There was also one issue with gender-specific language being used in the Order.
The committee wrote to the Cabinet Secretary on 4 June. While acknowledging that the conduct Order is large, the committee told the Cabinet Secretary that the number of potentially defective drafting issues and instances where the English and Welsh language do not match was of concern. The committee asked for clarity on the process that has led to the conduct Order being laid before the Senedd containing the errors and inconsistencies we identified. We asked the Cabinet Secretary to confirm whether it remained her intention to seek approval of the conduct Order in its present form. The Cabinet Secretary responded on 12 June, providing a response to the points in our report. She also included a table that runs to four pages in length, setting out corrections the Welsh Government propose to make to the Order should the Senedd approve it this afternoon and therefore it is signed into law.
The Cabinet Secretary also confirmed that the Senedd would be asked to consider the Order as laid today. The committee was not satisfied with this response. On 18 June, the committee wrote again, expressing concern that not only are there significant issues with the Order, but the Cabinet Secretary proposes to address more than 20 points raised in our report via the correction prior to making process. The Welsh Government has previously given a commitment to the Senedd that corrections would only be made to an instrument after its approval by the Senedd and prior to being signed into law by a Welsh Minister when the error in question is very minor. While each error identified by the committee and which the Cabinet Secretary proposes to correct prior to making may be minor, the committee is of the view that correcting more than 20 errors in an instrument after it has been approved by the Senedd is an unreasonable and inappropriate use of the correction prior to making process.
The committee has also challenged the Cabinet Secretary’s statement that she does not believe that any of the matters reported on by the committee give rise to any issues that compromise the overall integrity of the Order. This is a different assessment as to whether the instrument scrutinised and approved by the Senedd is deemed to have been substantially changed before being signed into law. We also informed the Cabinet Secretary of our concern that some of the Welsh Government’s proposed corrections will not actually address the errors and issues identified in the committee’s report.
We considered the Cabinet Secretary’s response to our second letter yesterday afternoon. The Cabinet Secretary said the Order underwent a rigorous checking process—and can I just say the word 'rigorous' used by the Cabinet Secretary and the word 'rigorous' as used by me have slightly different meanings—but the extensive and complex nature of the Order means there is always the potential for human error. As for the committee’s concern regarding the use of the correction prior to making process, the Cabinet Secretary said that she is satisfied that using the correction process in this instance is not unreasonable or inappropriate. The committee was again frustrated and concerned with the response provided by the Cabinet Secretary, and I wrote to the Cabinet Secretary yesterday afternoon on behalf of the committee. All correspondence between the committee and the Cabinet Secretary has been made available via today’s agenda, as the committee considers that all Members of the Senedd should be aware of these matters. Thank you.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Ystyriodd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad y Gorchymyn cynnal etholiadau drafft am y tro cyntaf ar 2 Mehefin, gan arwain at gyfnewid gohebiaeth gyda'r Ysgrifennydd Cabinet. Mae hyn oherwydd bod adroddiad y pwyllgor ar y Gorchymyn drafft yn cynnwys 42 o wallau adrodd. Mae tri deg chwech o'r rhain yn bwyntiau technegol. O'r 36 hynny, mae 14 pwynt adrodd yn nodi anghysondebau rhwng testunau Cymraeg a Saesneg yn y Gorchymyn. Rwy'n cael trafferth beio'r Gweinidog am hyn—nid wyf yn disgwyl i'r Gweinidog wirio bod y testunau Cymraeg a Saesneg yr un peth. Yr hyn rwy'n ei ddisgwyl yw rhywfaint o gymhwysedd ymhlith gweision sifil yn Llywodraeth Cymru i sicrhau bod hynny'n digwydd. Tynnodd chwe phwynt adrodd sylw at ddrafftio diffygiol posibl. Roedd yna hefyd un broblem gydag iaith rywedd-benodol yn cael ei defnyddio yn y Gorchymyn.
Ysgrifennodd y pwyllgor at yr Ysgrifennydd Cabinet ar 4 Mehefin. Gan gydnabod bod y Gorchymyn cynnal etholiadau yn fawr, dywedodd y pwyllgor wrth yr Ysgrifennydd Cabinet fod nifer y materion drafftio a allai fod yn ddiffygiol ac achosion lle nad yw'r Gymraeg a'r Saesneg yn cyfateb yn peri pryder. Gofynnodd y pwyllgor am eglurder ar y broses sydd wedi arwain at osod y Gorchymyn cynnal etholiadau gerbron y Senedd yn cynnwys y gwallau a'r anghysondebau a nodwyd gennym. Gofynnom i'r Ysgrifennydd Cabinet gadarnhau a oedd yn parhau i fod yn fwriad ganddi i geisio cymeradwyaeth i'r Gorchymyn cynnal etholiadau yn ei ffurf bresennol. Ymatebodd yr Ysgrifennydd Cabinet ar 12 Mehefin, gan roi ymateb i'r pwyntiau yn ein hadroddiad. Roedd hi hefyd yn cynnwys tabl sy'n bedair tudalen o hyd, yn nodi cywiriadau y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu eu gwneud i'r Gorchymyn pe bai'r Senedd yn ei gymeradwyo y prynhawn yma ac felly'n cael ei lofnodi'n gyfraith.
Cadarnhaodd yr Ysgrifennydd Cabinet hefyd y byddai'r Senedd yn cael cais i ystyried y Gorchymyn fel y'i gosodwyd heddiw. Nid oedd y pwyllgor yn fodlon â'r ymateb hwn. Ar 18 Mehefin, ysgrifennodd y pwyllgor eto, gan fynegi pryder nid yn unig bod problemau sylweddol gyda'r Gorchymyn, ond bod yr Ysgrifennydd Cabinet yn bwriadu mynd i'r afael â mwy nag 20 pwynt a godwyd yn ein hadroddiad trwy'r broses gywiro cyn gwneud. Mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi ymrwymiad i'r Senedd o'r blaen y byddai cywiriadau yn cael eu gwneud i offeryn ar ôl ei gymeradwyo gan y Senedd a chyn iddo gael ei lofnodi'n gyfraith gan Weinidog Cymru dim ond pan fo'r gwall dan sylw yn fach iawn. Er y gall pob gwall a nodwyd gan y pwyllgor y mae'r Ysgrifennydd Cabinet yn bwriadu ei gywiro cyn gwneud fod yn fân, mae'r pwyllgor o'r farn bod cywiro mwy nag 20 o wallau mewn offeryn ar ôl iddo gael ei gymeradwyo gan y Senedd yn ddefnydd afresymol ac amhriodol o'r broses gywiro cyn gwneud.
Mae'r pwyllgor hefyd wedi herio datganiad yr Ysgrifennydd Cabinet nad yw'n credu bod unrhyw un o'r materion a adroddwyd arnynt gan y pwyllgor yn arwain at unrhyw faterion sy'n peryglu uniondeb cyffredinol y Gorchymyn. Mae hwn yn asesiad gwahanol ynghylch a ystyrir bod yr offeryn a oedd yn destun craffu a chymeradwyo gan y Senedd wedi'i newid yn sylweddol cyn cael ei lofnodi'n gyfraith. Fe wnaethom hefyd roi gwybod i'r Ysgrifennydd Cabinet am ein pryder na fydd rhai o gywiriadau arfaethedig Llywodraeth Cymru yn mynd i'r afael â'r gwallau a'r materion a nodwyd yn adroddiad y pwyllgor.
Fe wnaethom ystyried ymateb yr Ysgrifennydd Cabinet i'n hail lythyr brynhawn ddoe. Dywedodd yr Ysgrifennydd Cabinet fod y Gorchymyn wedi mynd trwy broses wirio drylwyr—a gaf i ddweud bod gan y gair 'trylwyr' a ddefnyddir gan yr Ysgrifennydd Cabinet a'r gair 'trylwyr' fel y'i defnyddiwyd gennyf i ystyron ychydig yn wahanol—ond mae natur helaeth a chymhleth y Gorchymyn yn golygu bod yna bob amser y potensial ar gyfer camgymeriad dynol. O ran pryder y pwyllgor ynglŷn â'r defnydd o'r broses gywiro cyn gwneud, dywedodd yr Ysgrifennydd Cabinet ei bod yn fodlon nad yw defnyddio'r broses gywiro yn yr achos hwn yn afresymol nac yn amhriodol. Roedd y pwyllgor eto yn rhwystredig ac yn bryderus am yr ymateb a ddarparwyd gan yr Ysgrifennydd Cabinet, ac ysgrifennais at yr Ysgrifennydd Cabinet brynhawn ddoe ar ran y pwyllgor. Mae'r holl ohebiaeth rhwng y pwyllgor a'r Ysgrifennydd Cabinet ar gael drwy'r agenda heddiw, gan fod y pwyllgor o'r farn y dylai pob Aelod o'r Senedd fod yn ymwybodol o'r materion hyn. Diolch.
Mae'r Gorchymyn yma, wrth gwrs, yn adlewyrchu pennod newydd yn hanes y Senedd, wrth i seilwaith ein democratiaeth ddod i oed, o'r diwedd, dros chwarter canrif ers i Gymru gychwyn ar ei thaith ddatganoli. Rydym hefyd yn croesawu'r ffaith y bydd y Gorchymyn, am y tro cyntaf, yn cael ei ddarparu yn ddwyieithog, cam pwysig ymlaen i gryfhau statws yr iaith Gymraeg yng nghyd-destun yr etholiad.
This Order, of course, reflects a new chapter in the history of the Senedd, as the foundations of our democracy come of age at last, a quarter of a century since Wales began its devolution journey. We also welcome the fact that the Order, for the first time, will be provided bilingually, an important step forward in confirming the status of the Welsh language in the context of the election.
We do, however, have several concerns that these Orders have some serious practical shortcomings, as well as glaring omissions, and will be abstaining this afternoon. My colleague Adam Price will speak to the specific issue of deliberate deception, but we are disappointed that the Order does not guarantee that universal roll-out of automatic registration for the 2026 election, in line with prior commitments made by the Government. I also have concerns, which have been raised by the LJC committee, regarding the shortcomings of the checking process for these Orders.
It's quite damning that, on the eve of this debate, on a matter of such significance as the arrangements for our next set of national elections, we have a Senedd committee submitting written correspondence expressing its view that the drafting of the Order has been badly mishandled, despite repeated prior warnings. It speaks to an alarming failure of the most fundamental machinery of Government. So, why has this gone so badly wrong, and will you commit to an urgent review of any current checking system?
Finally, returning to the theme of communication that I mentioned at the start of the contribution, you will be aware that the likes of the Electoral Commission have stressed the need for a robust and comprehensive communications campaign, well in advance of the next election, to ensure that voters are fully aware of the upcoming changes to the electoral system. Could you, therefore, provide an update as to the Welsh Government's intention in this area? And will you commit to bringing forward a public outreach strategy by no later than six months before the next election, to allow Senedd time for an element of scrutiny? Diolch yn fawr.
Fodd bynnag, mae gennym nifer o bryderon bod gan y Gorchmynion hyn rai diffygion ymarferol difrifol, yn ogystal â hepgoriadau amlwg, a byddwn yn ymatal y prynhawn yma. Bydd fy nghyd-Aelod Adam Price yn siarad am y mater penodol o ddichell fwriadol, ond rydym yn siomedig nad yw'r Gorchymyn yn gwarantu bod cofrestru awtomatig yn cael ei gyflwyno'n gyffredinol ar gyfer etholiad 2026, yn unol ag ymrwymiadau blaenorol a wnaed gan y Llywodraeth. Mae gennyf bryderon hefyd, sydd wedi'u codi gan Y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a’r Cyfansoddiad ynglŷn â diffygion y broses wirio ar gyfer y Gorchmynion hyn.
Mae'n eithaf damniol, ar drothwy'r ddadl hon, ar fater o'r fath arwyddocâd â'r trefniadau ar gyfer ein cyfres nesaf o etholiadau cenedlaethol, bod gennym bwyllgor Senedd yn cyflwyno gohebiaeth ysgrifenedig yn mynegi ei farn bod drafftio'r Gorchymyn wedi cael ei gamdrafod mor wael, er gwaethaf rhybuddion blaenorol dro ar ôl tro. Mae'n amlygu methiant brawychus peiriannau mwyaf sylfaenol y Llywodraeth. Felly, pam y mae hwn wedi mynd o'i le yn sylweddol, ac a fyddwch chi'n ymrwymo i adolygiad brys o unrhyw system wirio gyfredol?
Yn olaf, gan ddychwelyd at y thema gyfathrebu y soniais amdani ar ddechrau'r cyfraniad, byddwch yn ymwybodol bod pobl fel y Comisiwn Etholiadol wedi pwysleisio'r angen am ymgyrch gyfathrebu gadarn a chynhwysfawr, ymhell cyn yr etholiad nesaf, i sicrhau bod pleidleiswyr yn gwbl ymwybodol o'r newidiadau sydd ar ddod i'r system etholiadol. A allech chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf felly am fwriad Llywodraeth Cymru yn y maes hwn? Ac a wnewch chi ymrwymo i gyflwyno strategaeth allgymorth cyhoeddus erbyn chwe mis cyn yr etholiad nesaf, ar yr hwyraf, er mwyn caniatáu amser i'r Senedd gael elfen o graffu? Diolch yn fawr.
This conduct Order is really part of the jigsaw to actually make our Senedd elections in 2026 much more open and much fairer. I would agree with Paul Davies' request around the RNIB, insisting that, actually, we need to see a fair bit of this actually being non-discriminatory. And we've had evidence, particularly the committees I've sat on, that this is discriminatory to blind people. So, I would like to hear that specific response, if I may, Cabinet Secretary.
But I want to just touch on an issue that many of us here in the Senedd feel is important, particularly as we go into the 2026 election, which is the issue of deliberate deception. We are going to be faced with an election in 2026 that will include a broad range of parties, and some of those we know, not just necessarily members, but potentially candidates, where there will be concerns around what they have said. This is not just about our electoral commitment to democracy, but it's also about ensuring that the public see, here in Wales, that we are committed to ensuring that we address deliberate deception. The situation with the public is that we're at an all-time low in terms of trust of politicians. So, although this Order doesn't include the element of deliberate deception, and I know that's coming in the Member accountability Bill, I would just ask you, specifically, if you could put on record that there is a commitment to looking at whether we are able to introduce deliberate deception in 2026, that there's an openness from the Welsh Government to consider any means by which we're able to get the mechanism in place to ensure deliberate deception comes into play, ready for the 2026 elections. Diolch yn fawr iawn.
Mae'r Gorchymyn cynnal etholiadau hwn yn rhan o'r jig-so i wneud ein hetholiadau'r Senedd yn 2026 yn llawer mwy agored a llawer tecach. Byddwn yn cytuno â chais Paul Davies ynglŷn â'r RNIB, gan fynnu bod angen i ni weld bod cryn dipyn o hyn yn anwahaniaethol mewn gwirionedd. Ac rydym wedi cael tystiolaeth, yn enwedig y pwyllgorau rydw i wedi eistedd arnynt, bod hyn yn wahaniaethol i bobl ddall. Felly, hoffwn glywed yr ymateb penodol hwnnw, os gallaf, Ysgrifennydd Cabinet.
Ond rwyf am grybwyll mater y mae llawer ohonom yma yn y Senedd yn teimlo ei fod yn bwysig, yn enwedig wrth i ni fynd at etholiad 2026, sef mater dichell fwriadol. Rydym ni'n mynd i wynebu etholiad yn 2026 a fydd yn cynnwys ystod eang o bleidiau, a rhai o'r rhai rydym ni'n eu hadnabod, nid yn unig o reidrwydd aelodau, ond o bosibl ymgeiswyr, lle bydd pryderon ynglŷn â'r hyn y maen nhw wedi'i ddweud. Nid yw hyn yn ymwneud â'n hymrwymiad etholiadol i ddemocratiaeth yn unig, ond mae hefyd yn ymwneud â sicrhau bod y cyhoedd yn gweld, yma yng Nghymru, ein bod wedi ymrwymo i sicrhau ein bod yn mynd i'r afael â dichell fwriadol. Y sefyllfa o ran y cyhoedd yw ein bod mewn cyfnod lle mae ymddiriedaeth mewn gwleidyddion ar ei lefel isaf erioed. Felly, er nad yw'r Gorchymyn hwn yn cynnwys yr elfen o ddichell fwriadol, ac rwy'n gwybod bod hynny'n dod yn y Bil Atebolrwydd Aelodau, byddwn yn gofyn i chi, yn benodol, a allech roi ar gofnod bod ymrwymiad i edrych i weld a ydym yn gallu cyflwyno dichell fwriadol yn 2026, bod Llywodraeth Cymru yn agored i ystyried unrhyw fodd fel y gallwn gael y mecanwaith ar waith i sicrhau y bydd dichell fwriadol yn dod i rym, yn barod ar gyfer etholiadau 2026. Diolch yn fawr iawn.
Daeth y Llywydd i’r Gadair.
The Llywydd took the Chair.
Can I start by apologising to the Chair and to the Cabinet Secretary, and to the Chamber, for being late for the beginning of this debate? But I'd just like to pick up on those last comments by Jane Dodds, really, and remind us of the connection between what we're discussing today, which is the conduct Order that introduces, through secondary regulations, the existing electoral offences, et cetera, and the fact that we are going to be, very shortly, discussing a new piece of primary legislation that will create a new electoral offence of deliberate deception. The purpose of doing that now is to get it in place by the 2026 election. The Government has committed to doing that and translating that into conduct Orders for future elections. But if the principle has been accepted, it's important that it's implemented now, because it's this next election when we are going to face, as Jane Dodds was intimating really, a tsunami of disinformation and deceit. So, we need to use this measure that we are going to legislate to create and we need to then turn that into action at this coming Senedd election.
We had a very useful conversation with the Counsel General on this very issue, about how, practically, given that we are getting closer to the Senedd election, we can translate the primary legislation into an amended conduct Order. So, it's important that we put that on the record now, so that Members, and indeed the public, are aware of this. And where we left the very constructive conversation we had with the Counsel General is that, at the moment, the Government is not convinced that there is a route through, but if we are able to demonstrate a route that is practical, then the Government is supportive. The Counsel General was supportive of that, so that was, I think, a very, very positive and constructive commitment.
And from our perspective, you can't delay the defence of democracy. Democracy needs to be defended in the here and now. So, we are hopeful that we will be discussing an amended conduct Order at the appropriate juncture, following the passing of the primary legislation, so that we're then able to ensure that what we and the Government are committed to doing for future elections, we're also able to enshrine that standard at the heart of the coming election through a future amendment to the conduct Order.
A gaf i ddechrau trwy ymddiheuro i'r Cadeirydd ac i'r Ysgrifennydd Cabinet, ac i'r Siambr, am fod yn hwyr ar gyfer dechrau'r ddadl hon? Ond hoffwn roi sylw i'r sylwadau olaf yna gan Jane Dodds, mewn gwirionedd, a'n hatgoffa o'r cysylltiad rhwng yr hyn yr ydym yn ei drafod heddiw, sef y Gorchymyn cynnal etholiadau sy'n cyflwyno, trwy is-reoliadau, y troseddau etholiadol presennol, ac ati, a'r ffaith y byddwn ni, yn fuan iawn, yn trafod darn newydd o ddeddfwriaeth sylfaenol a fydd yn creu trosedd etholiadol newydd o ddichell fwriadol. Pwrpas gwneud hynny nawr yw ei chael yn ei lle erbyn etholiad 2026. Mae'r Llywodraeth wedi ymrwymo i wneud hynny a throsi hynny'n Orchmynion cynnal etholiadau ar gyfer etholiadau yn y dyfodol. Ond os yw'r egwyddor wedi cael ei derbyn, mae'n bwysig ei bod yn cael ei gweithredu nawr, oherwydd dyma'r etholiad nesaf pan fyddwn ni'n wynebu, fel yr oedd Jane Dodds yn ei awgrymu mewn gwirionedd, tswnami o dwyllwybodaeth ac ystryw. Felly, mae angen i ni ddefnyddio'r mesur hwn yr ydym yn mynd i ddeddfu i'w greu ac mae angen i ni wedyn droi hynny'n weithredol yn yr etholiad Senedd sydd i ddod.
Cawsom sgwrs ddefnyddiol iawn gyda'r Cwnsler Cyffredinol ar yr union fater hwn, am sut, yn ymarferol, o ystyried ein bod yn agosáu at etholiad y Senedd, y gallwn drosi'r ddeddfwriaeth sylfaenol i Orchymyn cynnal etholiadau diwygiedig. Felly, mae'n bwysig ein bod ni'n rhoi hynny ar y cofnod nawr, fel bod yr Aelodau, ac yn wir y cyhoedd, yn ymwybodol o hyn. A lle gadawsom y sgwrs adeiladol iawn a gawsom gyda'r Cwnsler Cyffredinol oedd nad yw'r Llywodraeth ar hyn o bryd yn argyhoeddedig bod llwybr trwodd, ond os ydym yn gallu dangos llwybr sy'n ymarferol, yna mae'r Llywodraeth yn gefnogol. Roedd y Cwnsler Cyffredinol yn gefnogol i hynny, felly roedd hynny, rwy'n credu, yn ymrwymiad cadarnhaol ac adeiladol iawn.
Ac o'n safbwynt ni, ni allwch ohirio amddiffyn democratiaeth. Mae angen amddiffyn democratiaeth y funud yma. Felly, rydym yn gobeithio y byddwn yn trafod Gorchymyn cynnal etholiadau diwygiedig ar yr adeg briodol, ar ôl pasio'r ddeddfwriaeth sylfaenol, fel ein bod wedyn yn gallu sicrhau o ran yr hyn yr ydym ni a'r Llywodraeth wedi ymrwymo i'w wneud ar gyfer etholiadau yn y dyfodol, y byddwn hefyd yn gallu ymgorffori'r safon honno wrth wraidd yr etholiad sydd i ddod trwy ddiwygiad i'r Gorchymyn cynnal etholiadau yn y dyfodol.
Yr Ysgrifennydd Cabinet nawr i ymateb.
The Cabinet Secretary now to reply.
Diolch yn fawr, Llywydd, and thank you to all Members for participating in this debate today and, once again, to the Reform Bill Committee and the Legislation, Justice and Constitution Committee for their thorough consideration of this legislation.
I know that it was raised by a number of Members, the appropriateness of making amendments to the Order prior to it being made. I don't accept that the number of amendments is considerable, just given the size of the Order. Just to remind everyone, it is over 400 pages in length in each language, and almost 270,000 words in both languages. And I can assure Members that the Order did go through a process of consultation and checking. Due to the extensive and complex nature of the Order, unfortunately there is always the potential for human error. But I can assure Members that careful and detailed consideration was given to all of the points raised by the Legislation, Justice and Constitution Committee, and I'm satisfied that using the correction process in this instance is appropriate.
As I've set out, all of the amendments to the Order prior to it being made are very minor in nature. They don't change the meaning or legal effect of any of the provisions being amended, and even taken as a whole, the effect of the amendments would not substantially change the Order. And I think it's important to remember that, if these amendments were not made, the Order as it stands would not be defective and it would be fully operational. However, I am committed to addressing the amendments identified before the Order is made to ensure the integrity of the Welsh language, to ensure that gender neutrality is upheld and to ensure that the Order is as accessible as possible to readers. Again, it is a really important point to note that this is the first time that this Order is being made fully bilingually, and this in itself was a substantial, but obviously necessary, undertaking, and I'm really proud that we've been able to do that.
In terms of the other really important points that were made by Members, particularly around accessibility, obviously I very much support the pilots of the ballot paper, and I was really pleased to actually be at one of those pilots, in Cardiff. And in partnership with the RNIB and local authorities, we did carry out those trials with blind and partially sighted people of various audio and tactile voting solutions. We used a mock ballot paper, based on the current regional ballot paper, and although we did not test the ballot paper as it appears in the Order, as this was still out for consultation, it really did provide us with an insight into how blind and partially sighted voters might still navigate a long ballot paper, including all four party list candidates. I published a report outlining the findings from these trials on 12 May. And just to be clear with Members, while the sample ballot paper contained in the Order has each party's candidate in a single column, the legislation allows the returning officer to decide how many columns they should present it in, and this will allow for ballot papers that resemble the current regional ones. But I'm very committed to ensuring accessibility within the election.
In terms of the important points that were made in regard to the meeting that happened with the Counsel General, I know that the Counsel General confirmed in the legislative statement in April that the Government would be bringing forward a Bill relating to the accountability of the Members of the Senedd, following the publication of the two reports from the Standards of Conduct Committee on recall and deception, and we will bring forward a Bill. As the Counsel General said in her statement, the Bill will have two main features: recall provisions and Member accountability provisions. And we're committed to achieving this on a very tight timetable and work is progressing.
Diolch yn fawr, Llywydd, a diolch i'r holl Aelodau am gymryd rhan yn y ddadl hon heddiw ac, unwaith eto, i'r Pwyllgor Biliau Diwygio a'r Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad am eu hystyriaeth drylwyr o'r ddeddfwriaeth hon.
Rwy'n gwybod ei fod wedi'i godi gan nifer o Aelodau, priodoldeb gwneud diwygiadau i'r Gorchymyn cyn iddo gael ei wneud. Dydw i ddim yn derbyn bod nifer y gwelliannau yn sylweddol, dim ond o ystyried maint y Gorchymyn. Dim ond i atgoffa pawb, mae dros 400 o dudalennau o hyd yn y ddwy iaith, a bron i 270,000 o eiriau yn y ddwy iaith. A gallaf sicrhau Aelodau bod y Gorchymyn wedi mynd trwy broses o ymgynghori a gwirio. Oherwydd natur helaeth a chymhleth y Gorchymyn, yn anffodus mae yna bob amser y potensial ar gyfer camgymeriad dynol. Ond gallaf sicrhau Aelodau bod ystyriaeth ofalus a manwl wedi'i rhoi i'r holl bwyntiau a godwyd gan y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, ac rwy'n fodlon bod defnyddio'r broses gywiro yn yr achos hwn yn briodol.
Fel yr wyf wedi nodi, mae'r holl ddiwygiadau i'r Gorchymyn cyn iddo gael ei wneud yn fân iawn eu natur. Nid ydynt yn newid ystyr nac effaith gyfreithiol unrhyw un o'r darpariaethau sy'n cael eu diwygio, a hyd yn oed yn ei gyfanrwydd, ni fyddai effaith y diwygiadau yn newid y Gorchymyn yn sylweddol. Ac rwy'n credu ei bod yn bwysig cofio, pe na bai'r diwygiadau hyn yn cael eu gwneud, ni fyddai'r Gorchymyn fel y mae yn ddiffygiol a byddai'n gwbl weithredol. Fodd bynnag, rwy'n ymrwymedig i fynd i'r afael â'r gwelliannau a nodwyd cyn i'r Gorchymyn gael ei wneud i sicrhau uniondeb yr iaith Gymraeg, i sicrhau bod niwtraliaeth rhywedd yn cael ei gynnal ac i sicrhau bod y Gorchymyn mor hygyrch â phosibl i ddarllenwyr. Unwaith eto, mae'n bwysig iawn nodi mai dyma'r tro cyntaf i'r Gorchymyn hwn gael ei wneud yn gwbl ddwyieithog, ac roedd hwn ynddo'i hun yn ymgymeriad sylweddol, ond yn amlwg yn angenrheidiol, ac rwy'n falch iawn ein bod wedi gallu gwneud hynny.
O ran y pwyntiau pwysig iawn eraill a wnaed gan yr Aelodau, yn enwedig ynglŷn â hygyrchedd, yn amlwg rwy'n cefnogi cynlluniau treialu'r papur pleidleisio yn fawr, ac roeddwn yn falch iawn o fod yn bresennol yn un o'r treialon hynny, yng Nghaerdydd. Ac mewn partneriaeth â'r RNIB ac awdurdodau lleol, fe wnaethom dreialu, gyda phobl ddall a'r rhai sy'n gweld yn rhannol, gwahanol atebion pleidleisio sain a chyffyrddol. Fe wnaethom ddefnyddio papur pleidleisio ffug, yn seiliedig ar y papur pleidleisio rhanbarthol cyfredol, ac er na wnaethom brofi'r papur pleidleisio fel y mae'n ymddangos yn y Gorchymyn, gan fod hwn yn dal i fod allan ar gyfer ymgynghoriad, rhoddodd gipolwg i ni ar sut y gallai pleidleiswyr dall a'r rhai sy'n gweld yn rhannol barhau i lywio drwy bapur pleidleisio hir, gan gynnwys pob un o restrau ymgeiswyr y pedair plaid. Cyhoeddais adroddiad yn amlinellu canfyddiadau'r treialon hyn ar 12 Mai. A dim ond i fod yn glir i Aelodau, er bod y papur pleidleisio sampl a gynhwysir yn y Gorchymyn yn cynnwys ymgeisydd pob plaid mewn un golofn, mae'r ddeddfwriaeth yn caniatáu i'r swyddog canlyniadau benderfynu faint o golofnau y dylent eu defnyddio wrth ei gyflwyno, a bydd hyn yn caniatáu ar gyfer papurau pleidleisio sy'n debyg i'r rhai rhanbarthol presennol. Ond rwyf wedi ymrwymo'n llawn i sicrhau hygyrchedd o fewn yr etholiad.
O ran y pwyntiau pwysig a wnaed mewn perthynas â'r cyfarfod a ddigwyddodd gyda'r Cwnsler Cyffredinol, gwn fod y Cwnsler Cyffredinol wedi cadarnhau yn y datganiad deddfwriaethol ym mis Ebrill y byddai'r Llywodraeth yn cyflwyno Bil sy'n ymwneud ag atebolrwydd Aelodau'r Senedd, yn dilyn cyhoeddi'r ddau adroddiad gan y Pwyllgor Safonau Ymddygiad ar adalw a dichell, a byddwn yn cyflwyno Bil. Fel y dywedodd y Cwnsler Cyffredinol yn ei datganiad, bydd gan y Bil ddwy brif nodwedd: darpariaethau adalw a darpariaethau atebolrwydd Aelodau. Ac rydym wedi ymrwymo i gyflawni hyn mewn amserlen dynn iawn ac mae'r gwaith yn mynd rhagddo.
[Inaudible.] Would you allow us to put on the record that that legislation, I think the Counsel General has already confirmed, would also apply to candidates, not just to Members?
[Anghlywadwy.] A fyddech chi'n caniatáu i ni roi ar y cofnod y byddai'r ddeddfwriaeth honno, rwy'n credu bod y Cwnsler Cyffredinol eisoes wedi'i gadarnhau, hefyd yn berthnasol i ymgeiswyr, nid i Aelodau yn unig?
We can certainly write to you following that because, obviously, I wasn't—. It's good to put that, perhaps, on record in that way. But as I say, we are very much committed to achieving this on a very tight timetable, and work is very much progressing on that. I know that this is of particular concern to many Members in the Senedd.
Somebody mentioned how close we are to the Senedd elections. Time is upon us, really. It's fast approaching, the election, I think less than 10 months now. We know that there's a lot of work to do, but just to be clear that without this Order, there will be significant risk to the 2026 elections, so I would urge all Members to support this today. Diolch.
Gallwn yn sicr ysgrifennu atoch yn dilyn hynny oherwydd, yn amlwg, nid oeddwn i—. Mae'n dda rhoi hynny, efallai, ar gofnod yn y ffordd honno. Ond fel y dywedais i, rydym wedi ymrwymo'n gryf i gyflawni hyn mewn amserlen dynn iawn, ac mae'r gwaith yn mynd rhagddo'n ar hynny. Gwn fod hyn yn peri pryder arbennig i lawer o Aelodau yn y Senedd.
Soniodd rhywun pa mor agos ydym ni at etholiadau'r Senedd. Mae'r amser yn hedfan, mewn gwirionedd. Mae'n prysur agosáu, yr etholiad, rwy'n meddwl llai na 10 mis nawr. Rydym yn gwybod bod llawer o waith i'w wneud, ond i fod yn glir, fe fyddai risg sylweddol i etholiadau 2026 heb y Gorchymyn hwn, felly byddwn yn annog pob Aelod i gefnogi hwn heddiw. Diolch.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Mae yna wrthwynebiad, felly wnawn ni ohirio'r bleidlais tan y cyfnod pleidleisio.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] There is objection, therefore we will defer voting until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Eitem 5 sydd nesaf. Y ddadl ar gyllideb atodol gyntaf 2025-26 yw hon, a'r Ysgrifennydd Cabinet dros Gyllid a'r Gymraeg sy'n gwneud y cynnig. Mark Drakeford.
Item 5 is next. This is the debate on the first supplementary budget for 2025-26, and I call on the Cabinet Secretary for Finance and Welsh Language to move the motion. Mark Drakeford.
Cynnig NDM8934 Jane Hutt
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 20.30, yn cymeradwyo'r Gyllideb Atodol Gyntaf ar gyfer y flwyddyn ariannol 2025-26 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ddydd Mawrth, 17 Mehefin 2025.
Motion NDM8934 Jane Hutt
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 20.30, approves the First Supplementary Budget for the financial year 2025-26 laid in the Table Office on Tuesday, 17 June 2025.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. Llywydd, pleser yw agor y ddadl yma ar gyllideb atodol gyntaf Llywodraeth Cymru ar gyfer 2025-26. Fel sy'n arferol ar gyfer cyllidebau atodol, mae'n cysoni addasiadau i lefel gyffredinol yr adnoddau sydd ar gael i Gymru o ganlyniad i ddatganiad y gwanwyn a phrif amcangyfrifon 2025-26 Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Mae'n cynnwys cynlluniau gwariant a chyllido ar gyfer Llywodraeth Cymru a'r cyrff sy'n cael eu cyllid yn uniongyrchol gan gronfa gyfunol Cymru. Dyma'r cyfle cyntaf i gyflwyno'r cynlluniau cyllidebol ar gyfer y flwyddyn ariannol bresennol ers i'r gyllideb derfynol gael ei phasio ym mis Mawrth.
Thank you very much, Llywydd. It's a pleasure to open this debate on the Welsh Government's first supplementary budget for 2025-26. As is usual in the case of supplementary budgets, it makes adaptations to the general level of the resources available to Wales as a result of the spring statement and the main estimates for 2025-26 made by the UK Government. It includes spending and fiscal plans for the Welsh Government and the bodies directly funded from the Welsh consolidated fund. This is the first opportunity to present the budgetary plans for the current financial year since the final budget was agreed in March.
Llywydd, this first supplementary budget includes a total increase to the Welsh departmental expenditure limit of £587 million, of which £342 million is revenue. One hundred and eighty eight million pounds comes for non-cash budgets, £16 million for general capital and a small reduction of under £200,000 to the financial transactions budget. Alongside the income side, the supplementary budget also regularises spending plans.
This first supplementary budget contains two items of particular note. First, it confirms the allocation of a total package of £220 million revenue to support our public services, including further education, with increased national insurance contributions. I have passed on in full the £185 million provided by the UK Government. Members will be aware that this fell short of the £257 million needed by devolved public sector employers in Wales to meet the impact of increased costs. This supplementary budget therefore also shows the additional £36 million from reserves to contribute 50 per cent towards the gap faced by those employers. This total package of support will fund 85 per cent of the additional costs reported by public sector employers. I continue to press the UK Government to fully fund the cost of the additional national insurance contributions in Wales.
Llywydd, the second expenditure item of significance is a transfer of £100 million to the health and social care main expenditure group. The new funding will support the NHS to build on the progress made to date to reduce the longest waits for planned treatment. The new planned care recovery plan, agreed by the Cabinet Secretary for Health and Social Care, sets out our ambitions to reduce the overall size of the waiting list by 200,000 people, to eliminate all two-year waits, and to restore the diagnostic wait times to under eight weeks by March 2026. I recognise the enormous efforts being made by the Cabinet Secretary for Health and Social Care, and those in the wider NHS, to fulfil these plans, and, of course, as finance Secretary, I share his expectation that this funding must deliver tangible improvements.
Other transfers of a smaller order made through this first supplementary budget in respect of specific funding received from the UK Government include changes that are to be found in the MEGs available to my Cabinet colleagues responsible for health and social care, economy, energy and planning, education and social justice. The budget also regularises approved transfers within and between Welsh Government ministerial portfolios to align resources with the delivery of our priorities, ensuring that resources are deployed effectively.
In bringing the supplementary budget in front of the Senedd, I have drawn £40 million from the Wales reserve to support our spending plans. Funds remaining in the Wales reserve are sufficient, I believe, to manage emerging pressures during the rest of this year. As is normal practice, I will table a second supplementary budget later in this financial year. Any further allocations from reserves will be regularised in that second supplementary budget, which will also include details of any further consequentials to Wales, be they positive or negative, that arise as a result of changes to UK Government departmental spending.
Llywydd, mae'r gyllideb atodol gyntaf hon yn cynnwys cyfanswm cynnydd o £587 miliwn i derfyn gwariant adrannol Cymru, y mae £342 miliwn ohono yn refeniw. Daw cant wyth deg wyth miliwn o bunnau ar gyfer cyllidebau nad ydynt yn rhai arian parod, £16 miliwn ar gyfer cyfalaf cyffredinol a gostyngiad bach o dan £200,000 i'r gyllideb trafodiadau ariannol. Ochr yn ochr â'r ochr incwm, mae'r gyllideb atodol hefyd yn rheoleiddio cynlluniau gwariant.
Mae'r gyllideb atodol gyntaf hon yn cynnwys dwy eitem o bwys arbennig. Yn gyntaf, mae'n cadarnhau dyrannu cyfanswm pecyn o £220 miliwn o refeniw i gefnogi ein gwasanaethau cyhoeddus, gan gynnwys addysg bellach, yn sgil y cynnydd yng nghyfraniadau yswiriant gwladol. Rwyf wedi trosglwyddo'r £185 miliwn a ddarparwyd gan Lywodraeth y DU yn llawn. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol bod hyn yn llai na'r £257 miliwn sydd ei angen ar gyflogwyr datganoledig y sector cyhoeddus yng Nghymru i gwrdd ag effaith costau cynyddol. Mae'r gyllideb atodol hon felly hefyd yn dangos y £36 miliwn ychwanegol o gronfeydd wrth gefn i gyfrannu 50 y cant tuag at y bwlch sy'n wynebu'r cyflogwyr hynny. Bydd cyfanswm y pecyn cymorth hwn yn ariannu 85 y cant o'r costau ychwanegol a adroddir gan gyflogwyr y sector cyhoeddus. Rwy'n parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i ariannu'n llawn cost y cyfraniadau yswiriant gwladol ychwanegol yng Nghymru.
Llywydd, yr ail eitem gwariant o arwyddocâd yw trosglwyddo £100 miliwn i'r prif grŵp gwariant iechyd a gofal cymdeithasol. Bydd y cyllid newydd yn cefnogi'r GIG i adeiladu ar y cynnydd a wnaed hyd yma i leihau'r arosiadau hiraf am driniaeth wedi'i chynllunio. Mae'r cynllun adfer gofal arfaethedig newydd, y cytunwyd arno gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol, yn nodi ein huchelgeisiau i sicrhau bod 200,000 o bobl yn llai ar y rhestr aros er mwyn dileu'r holl arosiadau dwy flynedd, ac i adfer yr amseroedd aros diagnostig i lai nag wyth wythnos erbyn mis Mawrth 2026. Rwy'n cydnabod yr ymdrechion enfawr sy'n cael eu gwneud gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol, a'r rhai yn y GIG ehangach, i gyflawni'r cynlluniau hyn, ac, wrth gwrs, fel Ysgrifennydd dros gyllid, rwy'n rhannu ei ddisgwyliad bod yn rhaid i'r cyllid hwn gyflawni gwelliannau diriaethol.
Mae trosglwyddiadau eraill llai a wneir drwy'r gyllideb atodol gyntaf hon mewn perthynas â chyllid penodol a dderbyniwyd oddi wrth Lywodraeth y DU yn cynnwys newidiadau sydd i'w gweld yn y prif grwpiau gwariant sydd ar gael i fy nghyd-Ysgrifenyddion yn y Cabinet sy'n gyfrifol am iechyd a gofal cymdeithasol, yr economi, ynni a chynllunio, addysg a chyfiawnder cymdeithasol. Mae'r gyllideb hefyd yn rheoleiddio trosglwyddiadau cymeradwy o fewn a rhwng portffolios gweinidogol Llywodraeth Cymru i alinio adnoddau â chyflawni ein blaenoriaethau, gan sicrhau bod adnoddau'n cael eu defnyddio'n effeithiol.
Wrth ddod â'r gyllideb atodol ger bron y Senedd, rwyf wedi tynnu £40 miliwn o gronfa wrth gefn Cymru i gefnogi ein cynlluniau gwariant. Mae'r arian sy'n weddill yng nghronfa Cymru yn ddigonol, rwy'n credu, i reoli pwysau sy'n dod i'r amlwg yn ystod gweddill y flwyddyn hon. Fel sy'n arferol, byddaf yn cyflwyno ail gyllideb atodol yn ddiweddarach yn y flwyddyn ariannol hon. Bydd unrhyw ddyraniadau pellach o gronfeydd wrth gefn yn cael eu rheoleiddio yn yr ail gyllideb atodol honno, a fydd hefyd yn cynnwys manylion am unrhyw ganlyniadau pellach i Gymru, boed yn gadarnhaol neu'n negyddol, sy'n codi o ganlyniad i newidiadau i wariant adrannol Llywodraeth y DU.
Llywydd, mae'r gyllideb atodol gyntaf yn rhan reolaidd ond pwysig o'n proses flynyddol ar gyfer y gyllideb. Mae'n rhoi sicrwydd i'n gwasanaethau cyhoeddus. Mae hefyd yn sicrhau bod Aelodau a phwyllgorau'r Senedd, wrth graffu, yn cael gweld yn glir y newidiadau i benderfyniadau'r Llywodraeth o ran incwm a gwariant. Diolch, wrth gwrs, i'r Pwyllgor Cyllid am ystyried y gyllideb yn llawn, a diolch am yr adroddiad. Byddaf i yn ymateb yn fanwl i'r argymhellion maes o law, ond gallaf i ddweud heddiw dwi'n siŵr y gallwn ni dderbyn nifer o'r argymhellion yn yr adroddiad. A allaf i ofyn i'r Aelodau gefnogi y gyllideb o flaen y Senedd y prynhawn yma?
Llywydd, the first supplementary budget is a regular but important part of our annual process for the budget. It provides assurances to public services. It also ensures that Senedd Members and committees, as they scrutinise, can clearly see the changes made in Government decisions in terms of income and expenditure. I would of course like to thank the Finance Committee for giving full consideration to the budget, and I'd like to thank them for their report. I will respond in detail to the recommendations in due course, but I can say today that I'm sure that we can accept a number of recommendations contained within the report. May I urge Members to support the budget before the Senedd this afternoon?
Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Peredur Owen Griffiths.
The Chair of the Finance Committee, Peredur Owen Griffiths.
Diolch, Llywydd, a diolch i'r Cabinet Secretary am ymateb i'r adroddiad gennym ni fanna. Mae'n bleser gen i siarad y prynhawn yma ar ran y Pwyllgor Cyllid. Bu’r pwyllgor yn craffu ar y gyllideb atodol gyntaf ar 26 Mehefin, a hoffwn ddiolch i’r Ysgrifennydd Cabinet a’i swyddogion am fod yn bresennol. Mae ein hadroddiad yn gwneud wyth o argymhellion ac yn dod i un casgliad. Mae’r Ysgrifennydd Cabinet eisoes wedi nodi bod y newidiadau yn y gyllideb atodol hon i raddau helaeth yn cysoni penderfyniadau a wnaed gan Lywodraeth Cymru cyn canlyniadau adolygiad o wariant y Deyrnas Unedig, a gyhoeddwyd ar 11 Mehefin.
Thank you, Llywydd, and thank you to the Cabinet Secretary for responding to our report. I'm pleased to speak this afternoon on behalf of the Finance Committee in this debate. The committee scrutinised the first supplementary budget on 26 June, and I'd like to thank the Cabinet Secretary and his officials for their attendance. Our report makes eight recommendations and comes to one conclusion. As the Cabinet Secretary has indicated, the changes in this supplementary budget are largely codifying Welsh Government decisions that were made prior to the outcome of the UK spending review that was published on 11 June.
However, we found areas where improvements could be made and where further action is required. Firstly, we are grateful to the Cabinet Secretary for providing a breakdown of the consequential funding the Welsh Government has received in correspondence after the supplementary budget was laid. We have long called for this level of transparency and find it particularly helpful in our budget scrutiny work. So much so that we would like this information to be provided as soon as possible after each UK fiscal event from now on, as well as incorporated within the explanatory notes of supplementary budgets in the future.
Turning to specific issues, we share the Cabinet Secretary’s disappointment that the funding provided by the UK Government to compensate public sector organisations for the increase in national insurance contributions is around £72 million short of estimates provided by public sector organisations in Wales. We have received significant correspondence on this issue since last year’s autumn statement, and are deeply concerned by the financial impact this is having on organisations across Wales. This is very disappointing, given that the UK Government is not providing the same level of support to Welsh public sector services as provided for in England.
The committee is particularly concerned that no compensation will be provided to third sector providers or commissioned services. We call on the Welsh Government to assess the impact of this funding shortfall on those bodies, given they are often providing services on behalf or instead of public sector agencies such as the NHS and local authorities. Despite this, we welcome the steps taken by the Cabinet Secretary to plug the funding shortfall in this budget. We also support the Cabinet Secretary in his efforts to both secure full funding for this shortfall in this financial year and to develop a sustainable plan to manage recurring costs without relying on reserves in future financial years.
This episode also illustrates that the relationship between the Welsh Government and HM Treasury is often undermined by a lack of robust dispute resolution mechanisms. It often places the Welsh Government at a disadvantage, especially as the current position involves the Treasury both making the decisions on interpreting rules and investigating challenges to these decisions. We have previously recommended action in this area as part of our inquiry into fiscal inter-governmental relations, and the committee again supports a more balanced system of dispute resolutions to address this.
In terms of specific allocations in the supplementary budget, we note the £100 million funding provided to reduce waiting times. We note the assurances provided by the Cabinet Secretary that the oversight arrangements within Government around this additional funding are robust and will lead to the desired outcomes. Nonetheless, given the ongoing concerns of the committee in relation to productivity in the health service, the committee wants to see more evidence of how Welsh Government allocations are linked to outcomes, and have included a recommendation to this effect.
Fodd bynnag, fe wnaethom ddod o hyd i feysydd lle gellid gwneud gwelliannau a lle mae angen camau pellach. Yn gyntaf, rydym yn ddiolchgar i'r Ysgrifennydd Cabinet am ddarparu dadansoddiad o'r cyllid canlyniadol y mae Llywodraeth Cymru wedi'i dderbyn mewn gohebiaeth ar ôl gosod y gyllideb atodol. Rydym wedi galw am y lefel hon o dryloywder ers amser maith ac yn ei chael yn arbennig o ddefnyddiol yn ein gwaith craffu ar y gyllideb. Cymaint felly fel yr hoffem i'r wybodaeth hon gael ei darparu cyn gynted â phosibl ar ôl pob digwyddiad cyllidol yn y DU o hyn ymlaen, yn ogystal â'i hymgorffori yn nodiadau esboniadol cyllidebau atodol yn y dyfodol.
Wrth droi at faterion penodol, rydym yn rhannu siom yr Ysgrifennydd Cabinet bod y cyllid a ddarperir gan Lywodraeth y DU i ddigolledu sefydliadau'r sector cyhoeddus yn sgil y cynnydd mewn cyfraniadau yswiriant gwladol tua £72 miliwn yn llai na'r amcangyfrifon a ddarparwyd gan sefydliadau'r sector cyhoeddus yng Nghymru. Rydym wedi derbyn gohebiaeth sylweddol ar y mater hwn ers datganiad yr hydref y llynedd, ac rydym yn bryderus iawn am yr effaith ariannol y mae hyn yn ei chael ar sefydliadau ledled Cymru. Mae hyn yn siomedig iawn, o ystyried nad yw Llywodraeth y DU yn darparu'r un lefel o gymorth i wasanaethau sector cyhoeddus Cymru ag a ddarperir yn Lloegr.
Mae'r pwyllgor yn arbennig o bryderus na fydd unrhyw iawndal yn cael ei ddarparu i ddarparwyr trydydd sector na gwasanaethau a gomisiynwyd. Rydym yn galw ar Lywodraeth Cymru i asesu effaith y diffyg cyllid hwn ar y cyrff hynny, gan eu bod yn aml yn darparu gwasanaethau ar ran neu yn lle asiantaethau'r sector cyhoeddus fel y GIG ac awdurdodau lleol. Er gwaethaf hyn, rydym yn croesawu'r camau a gymerwyd gan yr Ysgrifennydd Cabinet i lenwi'r diffyg cyllid yn y gyllideb hon. Rydym hefyd yn cefnogi'r Ysgrifennydd Cabinet yn ei ymdrechion i sicrhau cyllid llawn ar gyfer y diffyg hwn yn y flwyddyn ariannol hon ac i ddatblygu cynllun cynaliadwy i reoli costau cylchol heb ddibynnu ar gronfeydd wrth gefn yn y blynyddoedd ariannol yn y dyfodol.
Mae'r sefyllfa hon hefyd yn dangos bod y berthynas rhwng Llywodraeth Cymru a Thrysorlys EF yn aml yn cael ei thanseilio gan ddiffyg mecanweithiau datrys anghydfodau cadarn. Mae'n aml yn rhoi Llywodraeth Cymru dan anfantais, yn enwedig gan fod y sefyllfa bresennol yn cynnwys y Trysorlys yn gwneud y penderfyniadau ar ddehongli rheolau ac ymchwilio i heriau i'r penderfyniadau hyn. Rydym wedi argymell gweithredu yn y maes hwn o'r blaen fel rhan o'n hymchwiliad i gysylltiadau rhynglywodraethol cyllidol, ac mae'r pwyllgor unwaith eto yn cefnogi system fwy cytbwys o ddatrys anghydfodau i fynd i'r afael â hyn.
O ran dyraniadau penodol yn y gyllideb atodol, rydym yn nodi'r cyllid o £100 miliwn a ddarparwyd i leihau amseroedd aros. Rydym yn nodi'r sicrwydd a ddarperir gan yr Ysgrifennydd Cabinet bod y trefniadau goruchwylio o fewn y Llywodraeth ynghylch y cyllid ychwanegol hwn yn gadarn ac yn arwain at y canlyniadau a ddymunir. Serch hynny, o ystyried pryderon parhaus y pwyllgor mewn perthynas â chynhyrchiant yn y gwasanaeth iechyd, mae'r pwyllgor eisiau gweld mwy o dystiolaeth o sut mae dyraniadau Llywodraeth Cymru yn gysylltiedig â chanlyniadau, ac wedi cynnwys argymhelliad i'r perwyl hwn.
I gloi, Llywydd, hoffwn drafod hyblygrwydd cyllidebol. Er gwaethaf rhai datblygiadau diweddar sydd i'w croesawu, yn enwedig mewn perthynas â chaniatáu i Lywodraeth Cymru gael mynediad llwyr i gronfa wrth gefn Cymru yn ystod y flwyddyn ariannol hon, roedd yn siomedig clywed nad oedd unrhyw newidiadau pellach yn y maes hwn yn dilyn yr adolygiad o wariant.
O ystyried ein cefnogaeth flaenorol ar gyfer cynyddu'r terfynau ar fenthyca a'r arian a gaiff ei dynnu i lawr yn unol â chwyddiant drwy gydol y Senedd hon, byddai'n hynod siomedig pe na bai unrhyw gynnydd yn cael ei wneud ar y materion hyn cyn diwedd y Senedd hon. Rydym felly'n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet i barhau i fynd ar drywydd y materion hyn.
Fel bob amser, rydym yn croesawu ymdrechion parhaus yr Ysgrifennydd Cabinet i ymgysylltu â ni fel rhan o'r gwaith craffu ar y gyllideb, ac rydym yn gofyn bod gwaith ar y meysydd yr ydym wedi'u nodi yn ein hadroddiad yn cael ei ddatblygu ymhellach. Diolch yn fawr.
To conclude, Llywydd, I would like to discuss budget flexibilities. Despite some welcome recent developments, notably in relation to allowing the Welsh Government unfettered access to the Wales reserve this financial year, it was disappointing to hear that there were no further changes in this area following the spending review.
Given our previous support for increasing borrowing limits and drawdowns in line with inflation throughout this Senedd, it would be particularly disappointing if no progress was made on these matters before the end of this Senedd term. We therefore call on the Cabinet Secretary to continue to pursue these matters.
As ever, we welcome the Cabinet Secretary's continued engagement with us as part of our budget scrutiny work and we ask that the areas that we have identified in our report are taken forward. Thank you very much.
I'm grateful to the Cabinet Secretary for opening this debate today. I also recognise that what's being presented to us is very much a process element of the role of the supplementary budget. The reason why it's presented to us in this format today, as the Chair of the Finance Committee mentioned, is recognising it's very much a reconciliation process for the sake of the budget as it stands today. That's why we as a group will be abstaining on the motion in front of us here today.
I'd like to take my time just to focus on the most significant element of the supplementary budget, which is the national insurance contribution impact on the Government's budget and the broader impact of that, both in terms of our economy and public service providers more broadly.
Of course, for context, according to the Governor of the Bank of England, the national insurance increase is, as they've described it, contributing to a job market slowdown with lower labour demand and a forthcoming what they describe as significant decline in wage growth, which is an important context for the Government here to consider. Of course, that does apply across the United Kingdom, but we know here in Wales it will have a particularly negative impact because of the lower pay packets that are here. So, the relative impact on employers is going to be and is proving to be significant. We're also aware of the prospect of future tax hikes, possibly even in the autumn, which certainly is a risk to some businesses here in Wales.
What this means for the Welsh Government's budget, as we've seen presented to us today, is that £185 million being met by the UK Government to support the increase of those national insurance hikes to the public sector here in Wales. As we've heard the Cabinet Secretary say previously, this has fallen significantly short of what is required to enable the Cabinet Secretary to fully fund that increase in our public services, specifically for public sector employers. We know that cost is £257 million.
It's important to distinguish those public sector employers in Wales from public service providers, because we know that there's going to be no specific or ring-fenced increase in funding for public service providers, whether they're charities, who provide a significant amount of public service work here in Wales, often commissioned, of course, by public bodies, but also for those businesses, in particular in social care, who provide a significant amount of public service work. They are not going to feel the benefit directly as a result of that funding for the national insurance increase.
We know the reason for that, and credit to the Cabinet Secretary for raising this on numerous occasions and for his continued work in this space. We know that, in England, the full cost of those higher national insurance contributions has been met by the Westminster Government. That's not the case here in Wales, because of the way the Barnett formula has been set up. So, I give credit to the Cabinet Secretary for committing to campaigning and pushing for the further levels of national insurance to come through. But, in the meantime, what's been created is some uncertainty for public bodies and for public service providers, and there's a real risk here in the way this has been plugged.
I can appreciate some of the tension that the Cabinet Secretary will have to work through on this. The fact that reserves are being used to plug some of this funding gap is a real risk for the future, because, of course, reserves can only be used once, and the national insurance increase is a recurring cost pressure. A live example of what that uncertainty means and the additional pressures it's putting on organisations came across my desk just recently. For example, the further education colleges have outlined to me the additional pressures with the Additional Learning Needs and Education Tribunal (Wales) Act 2018 duties set to rise beyond £2.7 million for the financial year that we are in, and those pressures will not be met as a result of this funding coming through.
Apologies if it all sounded a bit long-winded, Llywydd, but there is real concern, more broadly, about the way in which the national insurance contribution increase has not been met in full. I recognise the Cabinet Secretary's work on this, but currently it is not enough, and there's a real risk with the use of reserves to plug that gap. So, perhaps in the Cabinet Secretary's response to the debate, if he’s able to provide assurances and certainty as to how this particular issue will be managed in the future and how he foresees some of the opportunities there, that would be greatly appreciated. Diolch yn fawr iawn.
Rwy'n ddiolchgar i'r Ysgrifennydd Cabinet am agor y ddadl hon heddiw. Rwyf hefyd yn cydnabod bod yr hyn sy'n cael ei gyflwyno i ni yn elfen broses o swyddogaeth y gyllideb atodol. Y rheswm pam ei bod yn cael ei chyflwyno i ni yn y fformat hwn heddiw, fel y soniodd Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid, yw cydnabod ei bod yn broses gymodi er mwyn y gyllideb fel y mae heddiw. Dyna pam y byddwn ni fel grŵp yn ymatal ar y cynnig sydd ger ein bron yma heddiw.
Hoffwn gymryd fy amser i ganolbwyntio ar yr elfen fwyaf arwyddocaol o'r gyllideb atodol, sef effaith cyfraniad yswiriant gwladol ar gyllideb y Llywodraeth ac effaith ehangach hynny, o ran ein heconomi a darparwyr gwasanaethau cyhoeddus yn ehangach.
Wrth gwrs, ar gyfer cyd-destun, yn ôl Llywodraethwr Banc Lloegr, mae'r cynnydd mewn yswiriant gwladol, fel maen nhw'n ei ddisgrifio, yn cyfrannu at arafu yn y farchnad swyddi gyda galw llafur is a dirywiad sylweddol mewn twf cyflog, sy'n gyd-destun pwysig i'r Llywodraeth hon ei ystyried. Wrth gwrs, mae hynny'n berthnasol ledled y Deyrnas Unedig, ond gwyddom yma yng Nghymru y bydd yn cael effaith arbennig o negyddol oherwydd y pecynnau cyflog is sydd yma. Felly, mae'r effaith gymharol ar gyflogwyr yn mynd i fod ac yn profi i fod yn sylweddol. Rydym hefyd yn ymwybodol o'r posibilrwydd o godiadau treth yn y dyfodol, o bosibl hyd yn oed yn yr hydref, sy'n sicr yn risg i rai busnesau yma yng Nghymru.
Yr hyn y mae hyn yn ei olygu i gyllideb Llywodraeth Cymru, fel yr ydym wedi'i weld yn cael ei gyflwyno i ni heddiw, yw bod £185 miliwn yn cael ei dalu gan Lywodraeth y DU i gefnogi'r cynnydd yn y codiadau yswiriant gwladol hynny i'r sector cyhoeddus yma yng Nghymru. Fel yr ydym wedi clywed yr Ysgrifennydd Cabinet yn dweud o'r blaen, mae hyn yn sylweddol llai na'r hyn sydd ei angen i alluogi'r Ysgrifennydd Cabinet i ariannu'n llawn y cynnydd hwnnw yn ein gwasanaethau cyhoeddus, yn benodol ar gyfer cyflogwyr y sector cyhoeddus. Gwyddom mai £257 miliwn yw'r gost.
Mae'n bwysig gwahaniaethu rhwng y cyflogwyr sector cyhoeddus hynny yng Nghymru a'r darparwyr gwasanaethau cyhoeddus, oherwydd gwyddom na fydd unrhyw gynnydd mewn cyllid penodol neu wedi'i neilltuo i ddarparwyr gwasanaethau cyhoeddus, boed yn elusennau, sy'n darparu llawer iawn o waith gwasanaeth cyhoeddus yma yng Nghymru, a gomisiynir yn aml, wrth gwrs, gan gyrff cyhoeddus, ond hefyd i'r busnesau hynny, yn enwedig mewn gofal cymdeithasol, sy'n darparu llawer iawn o waith gwasanaeth cyhoeddus. Nid ydynt yn mynd i deimlo'r budd yn uniongyrchol o ganlyniad i'r cyllid hwnnw ar gyfer y cynnydd mewn yswiriant gwladol.
Gwyddom y rheswm am hynny, a phob clod i'r Ysgrifennydd Cabinet am godi hyn ar sawl achlysur ac am ei waith parhaus yn y maes hwn. Gwyddom fod cost lawn y cyfraniadau yswiriant gwladol uwch hynny wedi cael ei thalu gan Lywodraeth San Steffan. Nid yw hynny'n wir yma yng Nghymru, oherwydd y ffordd y mae fformiwla Barnett wedi'i threfnu. Felly, rwy'n rhoi clod i Ysgrifennydd y Cabinet am ymrwymo i ymgyrchu a gwthio am y lefelau pellach o yswiriant gwladol i ddod trwodd. Ond, yn y cyfamser, yr hyn sydd wedi'i greu yw rhywfaint o ansicrwydd i gyrff cyhoeddus ac i ddarparwyr gwasanaethau cyhoeddus, ac mae risg go iawn yma yn y ffordd y cafodd y bwlch ei lenwi.
Gallaf werthfawrogi rhywfaint o'r tensiwn y bydd yn rhaid i'r Ysgrifennydd Cabinet weithio drwyddo ar hyn. Mae'r ffaith bod cronfeydd wrth gefn yn cael eu defnyddio i lenwi rhywfaint o'r bwlch cyllido hwn yn risg wirioneddol ar gyfer y dyfodol, oherwydd, wrth gwrs, dim ond unwaith y gellir defnyddio cronfeydd wrth gefn, ac mae'r cynnydd mewn yswiriant gwladol yn bwysau cost cylchol. Glaniodd enghraifft fyw o'r hyn y mae'r ansicrwydd hwnnw'n ei olygu a'r pwysau ychwanegol y mae'n ei roi ar sefydliadau ar fy nesg yn ddiweddar. Er enghraifft, mae'r colegau addysg bellach wedi amlinellu i mi y pwysau ychwanegol gyda dyletswyddau Deddf Anghenion Dysgu Ychwanegol a’r Tribiwnlys Addysg (Cymru) 2018 i godi y tu hwnt i £2.7 miliwn ar gyfer y flwyddyn ariannol yr ydym ynddi, ac ni fydd y pwysau hynny'n cael eu bodloni o ganlyniad i'r cyllid hwn yn dod trwodd.
Ymddiheuriadau os oedd y cyfan yn swnio'n braidd yn hirwyntog, Llywydd, ond mae pryder gwirioneddol, yn fwy eang, nad aethpwyd ati'n ddigonol i wneud iawn am y cynnydd mewn cyfraniadau yswiriant gwladol. Rwy'n cydnabod gwaith yr Ysgrifennydd Cabinet ar hyn, ond ar hyn o bryd nid yw'n ddigon, ac mae risg wirioneddol wrth ddefnyddio cronfeydd wrth gefn i lenwi'r bwlch hwnnw. Felly, efallai yn ymateb yr Ysgrifennydd Cabinet i'r ddadl, os yw'n gallu rhoi sicrwydd a phendantrwydd ynghylch sut y bydd y mater penodol hwn yn cael ei reoli yn y dyfodol a sut mae'n rhagweld rhai o'r cyfleoedd yno, byddai hynny'n cael ei werthfawrogi'n fawr. Diolch yn fawr iawn.
Gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am agor y ddadl heddiw? Dwi'n meddwl bod yna gonsensws ar draws y Siambr hon o ran yswiriant gwladol. Mae'n rhywbeth sydd wedi cael ei godi mor gyson. Gaf i ddiolch i'r Pwyllgor Cyllid am eich gwaith ac am yr adroddiad? Dwi'n meddwl bod yr argymhellion yn rhai sydd yn gwneud synnwyr, yn rhai pwysig dros ben, ac yn sicr byddwn i yn hoffi clywed gan Ysgrifennydd y Cabinet. Roeddech chi'n sôn eich bod chi yn derbyn yr argymhellion, ond yn benodol argymhelliad 6, o ran mesur effaith uniongyrchol ac anuniongyrchol cynnydd mewn cyfraniadau yswiriant gwladol ar y trydydd sector a gwasanaethau a gomisiynir, er mwyn ddeall effaith hirdymor y diffyg hwn. Byddwn i yn hoffi gwybod ydy hynny'n fwriad, ydy hynny'n rhywbeth rydych chi'n ymrwymo iddo fo, oherwydd dwi'n meddwl ei fod o yn argymhelliad allweddol gan y Pwyllgor Cyllid.
Mae o'n rhywbeth, wrth gwrs, rydych wedi sôn yn glir iawn amdano, eich rhwystredigaeth chi ein bod ni heb gael y cyfanswm angenrheidiol, o ran y £257 miliwn, yn llawn, a hefyd, wrth gwrs, yr effaith fydd hyn yn ei chael ar bob cyllideb yn y dyfodol oherwydd y diffyg a'r bwlch hwnnw. Dwi yn meddwl mai dyna oedd y penderfyniad iawn—i fod yn defnyddio'r gronfa wrth gefn er mwyn mynd i'r afael efo’r her honno, oherwydd rydyn ni'n gwybod ei bod hi'n sefyllfa heriol dros ben. Ond byddwn i yn hoffi deall hefyd a oes yna unrhyw gefnogaeth wedi'i roi i rai o'r cyrff sydd wedi eu noddi gan Lywodraeth Cymru. Maen nhw'n amlwg—. O ran y diffiniad o 'sector cyhoeddus', mi oedd hwnna yn rhywbeth roedden ni'n pwyso yn daer arnoch chi pan ddaeth y cyhoeddiad allan yn sgil cyllideb Llywodraeth y Deyrnas Unedig. Ond er mwyn deall beth ydy'r effaith ar draws yr holl ystod o wasanaethau cyhoeddus, gan gynnwys Amgueddfa Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru ac ati, fyddwn i yn gwerthfawrogi eglurder o ran hynny.
Yn amlwg, un o'r argymhellion eraill gan y pwyllgor ydy o ran y fframwaith cyllidol a'r rhwystredigaeth bod hynny chwaith ddim wedi symud ymlaen. Oes yna unrhyw ddiweddariadau dŷch chi'n gallu eu rhoi i'r Senedd hon heddiw?
Ond yn fwy na dim, dwi'n meddwl mai'r hyn dŷn ni i gyd eisiau gweld yn digwydd ydy, o ran yswiriant gwladol, fod yn rhaid cael datrysiad o ran hyn. Mae yna gymaint o sefydliadau trydydd sector ac elusennau yn parhau i gysylltu i sôn am ddifrifoldeb y sefyllfa yn y flwyddyn ariannol hon, ond wedyn yn ofni, pan ddaw hi i 1 Ebrill flwyddyn nesaf, na fyddan nhw'n gallu parhau. A dŷn ni'n gwybod pa mor allweddol ydy cymaint o'r sefydliadau trydydd sector ac elusennau hyn, o ran bod yn gwneud rhai o'r pethau pwysig mae Llywodraeth Cymru eisiau iddyn nhw fod yn eu gwneud, er mwyn cefnogi'r bobl fwyaf bregus yn ein cymunedau ni—rheini sydd hefyd yn mynd i'w cael eu heffeithio, wrth gwrs, o'r newidiadau system lles gan y Deyrnas Unedig.
Felly, dwi'n gwybod ein bod ni i gyd yn swnio ac yn gofyn yr un cwestiwn o ran hyn, ond dwi ddim yn meddwl ei bod hi'n bosib gorbwysleisio faint o bryder ydy hyn ledled Cymru. Felly, gyda'r cwestiynau hynny, mi wnaf i adael fy nghyfraniad efo hynny. Ond mi fyddwn i yn hoffi eglurder ar y materion dwi wedi eu codi. Diolch.
May I thank the Cabinet Secretary for opening today's debate? I do think that there is consensus across this Chamber in terms of NI. It’s something that’s been raised so regularly. May I thank the Finance Committee for its work and for the report? I think the recommendations are sensible and are extremely important. And, certainly, I'd like to hear from the Cabinet Secretary. You did mention that you accepted the recommendations, but particularly on recommendation 6, in terms of measuring the direct and indirect impact of the increase of national insurance contribution on the third sector and services commissioned, to understand the long-term impact of this deficit. I would like to know if that is something that you would commit to, because I do think that it’s a key recommendation made by the Finance Committee.
It is something that you have spoken clearly about, in terms of your frustration, that we haven’t been given the necessary amount in terms of the £257 million in full, and also the impact that this will have on all future budgets because of that deficit. I do think that it was the right decision to use reserves to plug that gap, because we do know that it’s a very challenging situation indeed. But I would also like to understand if any support has been provided to some of the Welsh Government sponsored bodies. They're clearly—. In terms of the definition of 'public sector', that's something that we were questioning you on when the announcement was made on the UK Government's budget. But in order to understand what the impact will be across the whole range of public services, including Amgueddfa Cymru, the National Library of Wales and so on, I would appreciate some clarity in terms of that.
Clearly, one of the other recommendations made by the committee is on the fiscal framework and the frustration that that hasn't been progressed either. Are there any updates that you can provide to the Senedd today?
But more than anything, I think what we all want to see happen in terms of national insurance is that we must find a solution to this issue. There are so many third sector organisations and charities who continue to contact us to talk about the gravity of the situation in this financial year, but who are also fearful, when it comes to the 1 April next year, that they won't be able to continue with their activities. And we know how crucial so many of these third sector organisations and charities are in terms of doing some of the important things that the Welsh Government wants them to do to support the most vulnerable people in our communities—those who will also be impacted, of course, by the welfare changes imposed by the UK Government.
So, I know that we are all asking the same questions here, but I don't think we can overemphasise how much of a concern this is across Wales. So, with those few questions, I will leave my contribution there. But I would like some clarity on the issues that I have raised. Thank you.
The first supplementary budget is not a major financial event, but it's an important one. The changes in the supplementary budget are minimal. It largely codifies Welsh Government decisions that were made prior to the outcome of the UK spending review published in June. The supplementary budget reflects the budgetary changes since the final budget of 2025-26, which was published in February and which was approved by the Senedd in March. It regularises allocations to and from reserves, transfers within and between portfolios, and includes adjustments to the Wales budget to reflect the impact of UK Government fiscal events. Overall, the budget shows an increase in funds allocated to Welsh Government departments.
Having listened to the debate, I think a lot of people would have great difficulty in actually understanding that there is more money going to Welsh Government departments, and there is more money coming into Wales—substantially more than the 2.5 per cent national insurance contributions. The non-fiscal resource base increased by £188.2 million—
Nid yw'r gyllideb atodol gyntaf yn ddigwyddiad ariannol mawr, ond mae'n un bwysig. Mae'r newidiadau yn y gyllideb atodol yn fach iawn. Mae'n codeiddio i bob pwrpas benderfyniadau Llywodraeth Cymru a wnaed cyn canlyniad adolygiad gwariant y DU a gyhoeddwyd ym mis Mehefin. Mae'r gyllideb atodol yn adlewyrchu'r newidiadau cyllidebol ers cyllideb derfynol 2025-26, a gyhoeddwyd ym mis Chwefror ac a gymeradwywyd gan y Senedd ym mis Mawrth. Mae'n rheoleiddio dyraniadau i mewn ac allan o gronfeydd wrth gefn, trosglwyddiadau o fewn a rhwng portffolios, ac mae'n cynnwys addasiadau i gyllideb Cymru i adlewyrchu effaith digwyddiadau cyllidol Llywodraeth y DU. Yn gyffredinol, mae'r gyllideb yn dangos cynnydd yn yr arian a ddyrannwyd i adrannau Llywodraeth Cymru.
Ar ôl gwrando ar y ddadl, rwy'n credu y byddai llawer o bobl yn cael anhawster mawr i ddeall bod mwy o arian yn mynd i adrannau Llywodraeth Cymru, ac mae mwy o arian yn dod i Gymru—llawer mwy na'r 2.5 y cant o gyfraniadau yswiriant gwladol. Cynyddodd y sylfaen adnoddau anghyllidol £188.2 miliwn—
Would you take an intervention?
A wnewch chi gymryd ymyriad?
Certainly.
Yn sicr.
Can you explain, therefore, why the Cabinet Secretary has had to make the difficult decision of going into the Welsh reserves in order to make up that shortfall?
A allwch chi esbonio, felly, pam y mae'r Ysgrifennydd Cabinet wedi gorfod gwneud y penderfyniad anodd o fynd i mewn i gronfeydd wrth gefn Cymru er mwyn gwneud iawn am y diffyg hwnnw?
I can, but he can also do that. It's because he didn't want to take money off the spending departments. He didn't want to take money out of health. He prioritised health; the money had already been spent on health. I'm sure the Cabinet Secretary will explain it in greater detail.
The balance of unallocated non-fiscal resources reserved following the supplementary budget is £339.7 million. This is not money that can be allocated and spent, but an accountancy convention. Following a question from me at the Finance Committee, the Cabinet Secretary confirmed in evidence that these changes don't affect the amount of revenue or capital available to us for spending purposes. If the student loan fund was run by anybody other than Government, it would be considered a Ponzi. At some stage, it's going to be technically bankrupt—if it isn't technically bankrupt already—but the fact that it's got the Government underwriting it means that it continues.
There are no changes to the devolved tax income, with forecasts reflecting those published at the time of the final budget. However, the amount required to repay principal borrowing has reduced, increasing the amount of financing available by £2.5 million. The level of borrowing remains as it was in the final budget, at £150 million, but again, it may not all be used. There is no better example of how the Treasury treats devolved Governments as no different to Westminster departments than how, unlike local councils, they are not allowed to move money into and out of reserves as they wish, and that borrowing limits are set centrally as opposed to the stability to borrow prudentially. Those people in here who have held senior posts in local government will remember the ability to move money into and out of reserves as and when it was needed, and not having to get somebody to agree that that was the right amount. It makes no sense. It doesn't actually mean anything to the Treasury, because they've already allocated the money. It's just Treasury micromanagement.
When asked in the Finance Committee how the Welsh Government is assuring that the £100 million allocated to health will deliver the planned outcomes, the Cabinet Secretary confirmed that the primary responsibility for delivering outcomes with the funding provided lies with the Cabinet Secretary for Health and Social Care. Additional money must provide increased numbers of people being treated. The committee recommended that the Cabinet Secretary explains how the Welsh Government maintains rigorous scrutiny and monitoring of health service funding to ensure it delivers the intended outcomes, including how the funding is reviewed and adjusted based on performance outcomes. What the Welsh Government failed to do is produce an expectation of what additional money will achieve. How many additional patients will be treated? What is the standard cost for each intervention? Why is the cost higher in some hospitals than others, including within the same health board, for carrying out the same level of intervention? Using the additional money to support artificial intelligence developments that can help diagnose lung cancer more accurately and predict heart attacks and strokes would be a good use of resources. It can also be used in areas such as ophthalmology, where it should increase accuracy in the screening and diagnosis of glaucoma and cataracts. AI can be used to analyse biopsy results, speeding up results for patients. I think that far too often, we don't think how we can use technology, we think how we can employ more people. Using technology actually means that you can get more work done by the same number of people, and I would hope that the health Minister and the Cabinet Secretary for finance will look at that as a means of taking us forward.
Gallaf, ond gall ef hefyd wneud hynny. Mae oherwydd nad oedd eisiau tynnu arian oddi ar yr adrannau gwario. Nid oedd eisiau cymryd arian allan o iechyd. Roedd yn blaenoriaethu iechyd; roedd yr arian eisoes wedi'i wario ar iechyd. Rwy'n siŵr y bydd yr Ysgrifennydd Cabinet yn esbonio hyn yn fwy manwl.
Balans yr adnoddau anghyllidol heb eu dyrannu a gedwir yn dilyn y gyllideb atodol yw £339.7 miliwn. Nid arian y gellir ei ddyrannu a'i wario yw hwn, ond confensiwn cyfrifeg. Yn dilyn cwestiwn gennyf yn y Pwyllgor Cyllid, cadarnhaodd yr Ysgrifennydd Cabinet mewn tystiolaeth nad yw'r newidiadau hyn yn effeithio ar faint o refeniw neu gyfalaf sydd ar gael i ni at ddibenion gwario. Pe bai'r gronfa benthyciadau myfyrwyr yn cael ei rhedeg gan unrhyw un heblaw am y Llywodraeth, byddai'n cael ei hystyried yn gynllun Ponzi. Ar ryw adeg, mae'n mynd i fod yn fethdalwr yn dechnegol—os nad yw'n fethdalwr yn dechnegol eisoes—ond mae'r ffaith bod y Llywodraeth wedi ei danysgrifio yn golygu ei fod yn parhau.
Nid oes unrhyw newidiadau i'r incwm treth datganoledig, gyda rhagolygon yn adlewyrchu'r rhai a gyhoeddwyd ar adeg y gyllideb derfynol. Fodd bynnag, mae'r swm sydd ei angen i ad-dalu prif fenthyca wedi gostwng, gan gynyddu swm y cyllid sydd ar gael £2.5 miliwn. Mae lefel y benthyca yn parhau fel yr oedd yn y gyllideb derfynol, ar £150 miliwn, ond eto, efallai na fydd y cyfan yn cael ei ddefnyddio. Nid oes enghraifft well i ddangos sut mae'r Trysorlys yn trin Llywodraethau datganoledig fel adrannau San Steffan na'r ffaith, yn wahanol i gynghorau lleol, nad ydynt yn cael symud arian i mewn ac allan o gronfeydd wrth gefn fel y dymunant, a bod terfynau benthyca yn cael eu gosod yn ganolog yn hytrach na rhoi sefydlogrwydd i fenthyca yn ddarbodus. Bydd y bobl hynny yma sydd wedi dal swyddi uwch mewn llywodraeth leol yn cofio'r gallu i symud arian i mewn ac allan o gronfeydd wrth gefn fel a phryd oedd ei angen, a pheidio â gorfod cael rhywun i gytuno mai dyna'r swm cywir. Nid yw'n gwneud unrhyw synnwyr. Nid yw'n golygu unrhyw beth i'r Trysorlys, oherwydd maen nhw eisoes wedi dyrannu'r arian. Dim ond microreoli gan y Trysorlys ydyw.
Pan ofynnwyd iddo yn y Pwyllgor Cyllid sut mae Llywodraeth Cymru yn sicrhau y bydd y £100 miliwn a ddyrannwyd i iechyd yn cyflawni'r canlyniadau arfaethedig, cadarnhaodd yr Ysgrifennydd Cabinet mai'r person â'r prif gyfrifoldeb am gyflawni canlyniadau gyda'r cyllid a ddarperir yw Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol. Rhaid i arian ychwanegol ddarparu ar gyfer mwy o bobl yn cael eu trin. Argymhellodd y pwyllgor fod yr Ysgrifennydd Cabinet yn esbonio sut mae Llywodraeth Cymru yn cynnal craffu a monitro cyllid y gwasanaeth iechyd yn drylwyr er mwyn sicrhau ei fod yn cyflawni'r canlyniadau a fwriadwyd, gan gynnwys sut mae'r cyllid yn cael ei adolygu a'i addasu yn seiliedig ar ganlyniadau perfformiad. Yr hyn y methodd Llywodraeth Cymru ei wneud yw creu disgwyliad o'r hyn y bydd arian ychwanegol yn ei gyflawni. Faint o gleifion ychwanegol fydd yn cael eu trin? Beth yw'r gost safonol ar gyfer pob ymyrraeth? Pam mae'r gost yn uwch mewn rhai ysbytai nag eraill, gan gynnwys o fewn yr un bwrdd iechyd, ar gyfer cynnal yr un lefel o ymyrraeth? Byddai defnyddio'r arian ychwanegol i gefnogi datblygiadau deallusrwydd artiffisial a all helpu i wneud diagnosis o ganser yr ysgyfaint yn fwy cywir a rhagweld trawiadau ar y galon a strôc yn ddefnydd da o adnoddau. Gellir ei ddefnyddio hefyd mewn meysydd fel offthalmoleg, lle dylai gynyddu cywirdeb wrth sgrinio a gwneud diagnosis glawcoma a chataractau. Gellir defnyddio AI i ddadansoddi canlyniadau biopsi, cyflymu canlyniadau i gleifion. Rwy'n credu,yn rhy aml, nad ydym yn meddwl sut gallwn ddefnyddio technoleg, rydym yn meddwl sut y gallwn gyflogi mwy o bobl. Mae defnyddio technoleg mewn gwirionedd yn golygu y gallwch wneud mwy o waith gyda'r un nifer o bobl, a byddwn yn gobeithio y bydd y Gweinidog iechyd ac Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid yn edrych ar hynny fel ffordd o fynd â ni ymlaen.
Yr Ysgrifennydd Cabinet nawr i ymateb i'r ddadl.
The Cabinet Secretary now to reply to the debate.
Diolch yn fawr, Llywydd, a diolch i bob un sydd wedi cyfrannu at y ddadl.
Thank you, Llywydd, and thank you to everyone who has contributed to the debate.
Llywydd, I'm always grateful for suggestions for improvement and, as I said in my opening remarks, I will look carefully at the eight recommendations contained in the Finance Committee's report. I don't want to pre-empt that process, but I will say that I'm looking forward to accepting the recommendation that we routinely provide information on consequentials as part of the supplementary budget process. And I agreed with what the Chair of the Finance Committee said about the need to have a better form of dispute resolution when disputes arise with the Treasury, and a form of resolution that has an element of independence within it. I give the Chair an assurance that where matters continue to be under discussion between us, we will endeavour to still be at the table to move those discussions forward.
I was grateful to the finance spokesperson of the Conservatives for indicating that his group will, as they have in the past, abstain in relation to the first supplementary budget. It is, as Sam Rowlands said, essentially a process event rather than a decision-making event. I listened carefully to his careful analysis of the national insurance issue as well, and there was little that I would have dissented from what he had to say.
I will make just two points: as far as FE colleges are concerned, because of the legal framework of FE colleges in Wales, they fell outside the Chancellor's definition, the ONS definition of public service employees, but I took the decision, together with the Minister involved, to include them, so insofar as I have been able to assist other public services, further education colleges are being treated on the same basis. Of course, Mr Rowlands made the important point, Llywydd, about reserves. In-year management of additional expenditure is routinely managed through reserves. The point I think the Member was making is what happens beyond this year, and that will indeed be a matter for us to discuss in the budget-making process during the autumn.
Heledd Fychan also focused on the national insurance issue, Llywydd. I've said what I've said on that matter many times now. I wanted to make sure that Welsh public services were treated as closely as possible as public services across our border. What I wasn't able to do was to use Welsh Government resources, provided primarily for the great public services—health, housing, education, local government, and so on—to divert those resources into meeting a responsibility that isn't a responsibility of this Senedd. And I recognise that that will cause challenges for many organisations here in Wales, but it's a judgment, and my judgment was that I could not provide for that ever-widening circle of employers who fell outwith the Chancellor's definition, where there would be no help in England for me to match or attempt to match from resources here in Wales.
Mike Hedges was right, of course, when he said that there is far more money coming to Wales in the first supplementary budget than the cost of national insurance. But that money is there to cover a very wide range of purposes. Had I used it all for national insurance purposes, many Members here would be asking me this afternoon why I hadn’t provided for the other purposes for which that money was being supplied. In drawing down money from the reserves, I made a careful calculation of what I think can be afforded at this point in this financial year, without putting in danger the ability of the Welsh Government to manage the budget as a whole over the remaining three quarters of this current financial year.
More generally, Mike made a series of points that we have raised with the Treasury. I raised the issue of prudential borrowing directly with the Chief Secretary to the Treasury in my last meeting with him, and quite certainly, the micromanagement of our budget by the UK Treasury is something that would be very profitably put right, not simply for the Welsh Government, but also freeing up resources within the Treasury to do more useful things than deciding how much money I can take out and put back into the reserves, with money that is already devolved here to Wales.
Llywydd, I’ve enjoyed listening to the debate. I think it would be fair of me to say that a number of the points made are in the context of the first supplementary budget, rather than directly about the spending and income plans that it sets out. I’m grateful to those Members who’ve indicated that they will help to allow the budget to go through this afternoon.
Llywydd, rwyf bob amser yn ddiolchgar am awgrymiadau ar gyfer gwella ac, fel y dywedais i yn fy sylwadau agoriadol, byddaf yn edrych yn ofalus ar yr wyth argymhelliad a gynhwysir yn adroddiad y Pwyllgor Cyllid. Nid wyf eisiau achub y blaen ar y broses honno, ond dywedaf fy mod yn edrych ymlaen at dderbyn yr argymhelliad ein bod yn darparu gwybodaeth am ganlyniadau yn rheolaidd fel rhan o'r broses gyllideb atodol. Ac roeddwn i'n cytuno â'r hyn a ddywedodd Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid am yr angen i gael gwell ffurf o ddatrys anghydfodau pan fydd anghydfodau yn codi gyda'r Trysorlys, a'r math o ddatrysiad sydd ag elfen o annibyniaeth ynddo. Rwy'n rhoi sicrwydd i'r Cadeirydd, lle mae materion yn parhau i fod yn cael eu trafod rhyngom, y byddwn yn ymdrechu i barhau wrth y bwrdd i symud y trafodaethau hynny ymlaen.
Roeddwn yn ddiolchgar i lefarydd cyllid y Ceidwadwyr am nodi y bydd ei grŵp, fel y gwnaethant yn y gorffennol, ymatal mewn perthynas â'r gyllideb atodol gyntaf. Mae'n ddigwyddiad proses yn y bôn yn hytrach na digwyddiad gwneud penderfyniadau. Gwrandawais yn ofalus ar ei ddadansoddiad gofalus o'r mater yswiriant gwladol hefyd, ac nid oedd fawr ddim y byddwn wedi anghytuno â'r hyn oedd ganddo i'w ddweud.
Gwnaf dau bwynt yn unig: o ran colegau addysg bellach, oherwydd fframwaith cyfreithiol colegau addysg bellach yng Nghymru, roeddent y tu allan i ddiffiniad y Canghellor, diffiniad y Swyddfa Ystadegau Gwladol o weithwyr gwasanaeth cyhoeddus, ond fe wnes i'r penderfyniad, ynghyd â'r Gweinidog dan sylw, i'w cynnwys, i'r graddau yr wyf wedi gallu cynorthwyo gwasanaethau cyhoeddus eraill, Mae colegau addysg bellach yn cael eu trin ar yr un sail. Wrth gwrs, gwnaeth Mr Rowlands y pwynt pwysig, Llywydd, ynglŷn â chronfeydd wrth gefn. Mae rheolaeth gwariant ychwanegol yn ystod y flwyddyn yn cael ei rheoli'n rheolaidd drwy gronfeydd wrth gefn. Y pwynt rwy'n credu yr oedd yr Aelod yn ei wneud yw'r hyn sy'n digwydd y tu hwnt i eleni, a bydd hynny'n wir yn fater i ni ei drafod yn y broses o lunio cyllideb yn ystod yr hydref.
Canolbwyntiodd Heledd Fychan hefyd ar fater yswiriant gwladol, Llywydd. Rwyf wedi dweud yr hyn rydw i wedi'i ddweud ar y mater hwnnw sawl gwaith bellach. Roeddwn i eisiau gwneud yn siŵr bod gwasanaethau cyhoeddus Cymru yn cael eu trin mewn ffordd mor agos â phosibl â'r ffordd yr ymdrinnir â gwasanaethau cyhoeddus ar draws ein ffin. Yr hyn nad oeddwn yn gallu ei wneud oedd defnyddio adnoddau Llywodraeth Cymru, a ddarparwyd yn bennaf ar gyfer y prif wasanaethau cyhoeddus—iechyd, tai, addysg, llywodraeth leol, ac ati—i ddargyfeirio'r adnoddau hynny i gyflawni cyfrifoldeb nad yw'n gyfrifoldeb i'r Senedd hon. Ac rwy'n cydnabod y bydd hynny'n achosi heriau i lawer o sefydliadau yma yng Nghymru, ond mae'n farn, a fy marn i oedd na allwn ddarparu ar gyfer y cylch ehangach hwnnw o gyflogwyr a oedd y tu allan i ddiffiniad y Canghellor, lle na fyddai unrhyw gymorth yn Lloegr i mi gyfateb neu geisio cyfateb gyda'r adnoddau yma yng Nghymru.
Roedd Mike Hedges yn iawn, wrth gwrs, pan ddywedodd fod llawer mwy o arian yn dod i Gymru yn y gyllideb atodol gyntaf na chost yswiriant gwladol. Ond mae'r arian hwnnw yno i gwmpasu ystod eang iawn o ddibenion. Pe bawn i'n defnyddio'r cyfan at ddibenion yswiriant gwladol, byddai llawer o Aelodau yma yn gofyn i mi y prynhawn yma pam nad oeddwn wedi darparu at y dibenion eraill yr oedd yr arian hwnnw'n cael ei roi ar eu cyfer. Wrth dynnu arian o'r cronfeydd wrth gefn, fe wnes i gyfrifo'n ofalus yr hyn rwy'n credu y gellir ei fforddio ar hyn o bryd yn y flwyddyn ariannol hon, heb beryglu gallu Llywodraeth Cymru i reoli'r gyllideb yn ei chyfanrwydd dros weddill tri chwarter y flwyddyn ariannol gyfredol hon.
Yn fwy cyffredinol, gwnaeth Mike gyfres o bwyntiau yr ydym wedi'u codi gyda'r Trysorlys. Codais y mater o fenthyca darbodus yn uniongyrchol gyda'r Prif Ysgrifennydd i'r Trysorlys yn fy nghyfarfod diwethaf ag ef, ac yn sicr, mae microreoli ein cyllideb gan Drysorlys y DU yn rhywbeth a fyddai'n cael ei gywiro'n broffidiol iawn, nid yn unig i Lywodraeth Cymru, ond hefyd byddai'n rhyddhau adnoddau o fewn y Trysorlys i wneud pethau mwy defnyddiol na phenderfynu faint o arian y gallaf ei gymryd allan a'i roi yn ôl i'r cronfeydd wrth gefn, gydag arian sydd eisoes wedi'i ddatganoli yma i Gymru.
Llywydd, rwyf wedi mwynhau gwrando ar y ddadl. Rwy'n credu y byddai'n deg i mi ddweud bod nifer o'r pwyntiau a wnaed yng nghyd-destun y gyllideb atodol gyntaf, yn hytrach nag yn uniongyrchol ynglŷn â'r cynlluniau gwariant ac incwm y mae'n eu nodi. Rwy'n ddiolchgar i'r Aelodau hynny sydd wedi nodi y byddant yn helpu i ganiatáu i'r gyllideb fynd drwodd y prynhawn yma.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Mae yna wrthwynebiad. Gwnawn ni gymryd y bleidlais yn ystod y cyfnod pleidleisio, felly.
The proposal is to agree the motion. Does any Member object? [Objection.] There is an objection, therefore we'll defer voting until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Eitem 6 sydd nesaf, yr hysbysiad ffurfiol o gydsyniad Ei Fawrhydi ar y Bil Llety Ymwelwyr (Cofrestr ac Ardoll) Etc. (Cymru) yw hwn. Yr Ysgrifennydd Cabinet cyllid sy'n gwneud y cynnig yma.
Item 6 is next, the Visitor Accommodation (Register and Levy) Etc. (Wales) Bill: signification of His Majesty’s consent. I call on the Cabinet Secretary for finance to move the motion.
Llywydd, I have it in command from His Majesty the King to acquaint the Senedd that His Majesty, having been informed of the purport of the Visitor Accommodation (Register and Levy) Etc. (Wales) Bill, has given his consent to this Bill.
Llywydd, mae gennyf orchymyn gan Ei Fawrhydi y Brenin i hysbysu'r Senedd fod Ei Fawrhydi, ar ôl cael gwybod am berwyl Bil Llety Ymwelwyr (Cofrestr ac Ardoll) Etc. (Cymru), wedi rhoi ei gydsyniad i'r Bil hwn.
Diolch.
Thank you.
Eitem 7 fydd nesaf, felly: Cyfnod 4 y Bil Llety Ymwelwyr (Cofrestr ac Ardoll) Etc. (Cymru) yw hynny. A'r Ysgrifennydd Cabinet dros gyllid sy'n cyflwyno Cyfnod 4 a'r cynnig ar hynny—Mark Drakeford.
Item 7 is next: Stage 4 of the Visitor Accommodation (Register and Levy) Etc. (Wales) Bill. And the Cabinet Secretary for finance is to move the motion for Stage 4—Mark Drakeford.
Cynnig NDM8954 Mark Drakeford
Cynnig bod y Senedd, yn unol â Rheol Sefydlog 26.47:
Yn cymeradwyo Bil Llety Ymwelwyr (Cofrestr ac Ardoll) Etc. (Cymru).
Motion NDM8954 Mark Drakeford
To propose that the Senedd, in accordance with Standing Order 26.47:
Approves the Visitor Accommodation (Register and Levy) Etc. (Wales) Bill.
Cynigiwyd y cynnig.
Motion moved.
Diolch yn fawr, Llywydd. I'm pleased to move the motion before the Senedd today for Stage 4 of the Visitor Accommodation (Register and Levy) Etc. (Wales) Bill.
I’d like to begin, as is conventional at this point, by expressing my thanks to a range of those who played an important part in the development and passage of the Bill. I begin by expressing my thanks to the committees, the Commission staff and those Members who've been directly involved in the consideration and scrutiny of the Bill for their sustained attention throughout the process. I also extend my gratitude to Cefin Campbell and his colleagues. The Bill was part of the co-operation agreement, and I thank Cefin Campbell for his consistent support of the Bill. And I wanted to thank my colleague Rebecca Evans for the formative work that she undertook in this policy area when finance Secretary. I am very grateful as well to the stakeholders and delivery partners for their views, suggestions and expertise as the policy was developed. They've been an integral part of the process since the outset and their input has undoubtedly been influential in shaping the Bill, and the Government remains committed to working with them to ensure that this policy, where implemented, is a positive step for all. Finally, Llywydd, I would like to express my gratitude to all of the officials—the Welsh Government officials—who've worked tirelessly on the Bill, ensuring that it has remained responsive to the process of scrutiny, while never losing sight of its founding principles.
Llywydd, by passing this Bill, we will give councils the choice to introduce a modest additional charge on overnight stays, which will be reinvested to support a thriving, sustainable tourism industry. The visitor levy is the first local tax for more than 500 years to have been designed and legislated upon in Wales. In our still young institution, it marks another important step on the devolution journey—a levy that, as Members know, through a small contribution, could still make a significant difference.
The levy could potentially raise £33 million across Wales, were all local authorities to introduce a visitor levy, and that would be a significant ongoing investment in those communities. The Government wants to ensure that the pressures and opportunities of tourism are fairly balanced. We believe it is reasonable for visitors to contribute towards infrastructure and services integral to their experience, as they do in so many other parts of the world, from Iceland to New Zealand, and many, many countries in between. Our research tells us unequivocally that the revenue generated has significantly contributed to environmental protection, the enhancement of facilities and infrastructure, the preservation of natural beauty, while supporting the visitor economy—all without deterring tourism. We want the same for Wales.
The Bill establishes a register of visitor accommodation providers operating in Wales, which will provide data to inform future tourism development and subsequent phases for regulating visitor accommodation. At present, our information about providers is incomplete. Enhancing this knowledge will be beneficial for the tourism industry itself and will support the effective implementation of the levy.
Llywydd, during the scrutiny of the Bill, several amendments were made. A partnership forum will now be established so that local people will have a say on how the visitor levy will be applied. While the rate has been set at a relatively low level compared to international standards, and exemptions have been limited to reduce complexity, the Bill now provides for those under the age of 18 no longer having to pay for hostels and campsite pitches, to limit any impact on young people.
The Welsh Revenue Authority will collect and manage the levy, to minimise the burden on local authorities. Should the Bill pass today, we will work with our partners and businesses to ensure a smooth implementation process before the proposed commencement of national registration in the autumn of 2026, and the earliest that a levy can be introduced will be in April 2027.
Llywydd, I ask Members to support this unique piece of legislation. It will strengthen communities, build democratic accountability and put tourism in Wales on a new and sustainable footing. Diolch.
Diolch yn fawr, Llywydd. Mae'n bleser gennyf gynnig y cynnig gerbron y Senedd heddiw ar gyfer Cyfnod 4 Bil Llety Ymwelwyr (Cofrestr ac Ardoll) Etc. (Cymru).
Hoffwn ddechrau, fel sy'n gonfensiynol ar y pwynt hwn, drwy fynegi fy niolch i amrywiaeth o'r rhai a chwaraeodd ran bwysig yn natblygiad a hynt y Bil. Dechreuaf drwy fynegi fy niolch i'r pwyllgorau, staff y Comisiwn a'r Aelodau hynny sydd wedi bod yn ymwneud yn uniongyrchol ag ystyried a chraffu ar y Bil am eu sylw parhaus drwy gydol y broses. Rwy'n estyn fy niolchgarwch hefyd i Cefin Campbell a'i gyd-Aelodau. Roedd y Bil yn rhan o'r cytundeb cydweithio, ac rwy'n diolch i Cefin Campbell am ei gefnogaeth gyson i'r Bil. Ac roeddwn i eisiau diolch i'm cydweithiwr, Rebecca Evans, am y gwaith ffurfiannol a wnaeth hi yn y maes polisi hwn pan oedd yn Ysgrifennydd cyllid. Rwy'n ddiolchgar iawn hefyd i'r rhanddeiliaid a'u partneriaid cyflawni am eu barn, eu hawgrymiadau a'u harbenigedd wrth i'r polisi gael ei ddatblygu. Maent wedi bod yn rhan annatod o'r broses ers y dechrau ac mae eu mewnbwn, heb os, wedi bod yn ddylanwadol wrth lunio'r Bil, ac mae'r Llywodraeth yn parhau i fod yn ymrwymedig i weithio gyda nhw i sicrhau bod y polisi hwn, pan gaiff ei weithredu, yn gam cadarnhaol i bawb. Yn olaf, Llywydd, hoffwn fynegi fy niolch i'r holl swyddogion—swyddogion Llywodraeth Cymru—sydd wedi gweithio'n ddiflino ar y Bil, gan sicrhau ei fod wedi parhau i fod yn ymatebol i'r broses graffu, heb byth golli golwg ar ei egwyddorion sylfaenol.
Llywydd, drwy basio'r Bil hwn, byddwn yn rhoi'r dewis i gynghorau gyflwyno tâl ychwanegol cymedrol ar arosiadau dros nos, a fydd yn cael ei ail-fuddsoddi i gefnogi diwydiant twristiaeth ffyniannus, cynaliadwy. Yr ardoll ymwelwyr yw'r dreth leol gyntaf ers dros 500 mlynedd i gael ei chynllunio a'i deddfu yng Nghymru. Yn ein sefydliad sy'n ifanc o hyd, mae'n nodi cam pwysig arall ar y daith ddatganoli—ardoll, fel y gŵyr yr Aelodau, trwy gyfraniad bach, a allai wneud gwahaniaeth sylweddol.
Gallai'r ardoll o bosibl godi £33 miliwn ledled Cymru, pe bai'r holl awdurdodau lleol yn cyflwyno ardoll ymwelwyr, a byddai hynny'n fuddsoddiad parhaus sylweddol yn y cymunedau hynny. Mae'r Llywodraeth eisiau sicrhau bod pwysau a chyfleoedd twristiaeth yn weddol gytbwys. Credwn ei bod yn rhesymol i ymwelwyr gyfrannu tuag at seilwaith a gwasanaethau sy'n rhan annatod o'u profiad, fel y maen nhw'n ei wneud mewn cymaint o rannau eraill o'r byd, o Wlad yr Iâ i Seland Newydd, a llawer iawn o wledydd rhyngddynt. Mae ein hymchwil yn dweud wrthym yn ddiamwys bod y cyllid a gynhyrchir wedi cyfrannu'n sylweddol at ddiogelu'r amgylchedd, gwella cyfleusterau a seilwaith, cadwraeth harddwch naturiol, gan gefnogi'r economi ymwelwyr—hyn i gyd heb atal twristiaeth. Rydym ni eisiau yr un peth i Gymru.
Mae'r Bil yn sefydlu cofrestr o ddarparwyr llety ymwelwyr sy'n gweithredu yng Nghymru, a fydd yn darparu data i lywio datblygiad twristiaeth yn y dyfodol a'r camau dilynol ar gyfer rheoleiddio llety i ymwelwyr. Ar hyn o bryd, mae ein gwybodaeth am ddarparwyr yn anghyflawn. Bydd gwella'r wybodaeth hon yn fuddiol i'r diwydiant twristiaeth ei hun a bydd yn cefnogi gweithredu'r ardoll yn effeithiol.
Llywydd, yn ystod y gwaith o graffu ar y Bil, gwnaed sawl gwelliant. Bydd fforwm partneriaeth yn cael ei sefydlu nawr fel y bydd pobl leol yn cael dweud eu dweud ar sut y bydd yr ardoll ymwelwyr yn cael ei gymhwyso. Er bod y gyfradd wedi'i gosod ar lefel gymharol isel o'i gymharu â safonau rhyngwladol, ac mae eithriadau wedi'u cyfyngu i leihau cymhlethdod, mae'r Bil bellach yn darparu, ar gyfer pobl o dan 18 oed, na fydd yn rhaid iddynt dalu am hosteli a lleiniau gwersylla, er mwyn cyfyngu ar unrhyw effaith ar bobl ifanc.
Bydd Awdurdod Cyllid Cymru yn casglu ac yn rheoli'r ardoll, er mwyn lleihau'r baich ar awdurdodau lleol. Pe bai'r Bil yn pasio heddiw, byddwn yn gweithio gyda'n partneriaid a'n busnesau i sicrhau proses weithredu ddidrafferth cyn y bwriad i ddechrau cofrestru yn genedlaethol yn hydref 2026, a'r cynharaf y gellir cyflwyno ardoll fydd ym mis Ebrill 2027.
Llywydd, gofynnaf i'r Aelodau gefnogi'r darn unigryw hwn o ddeddfwriaeth. Bydd yn cryfhau cymunedau, yn creu atebolrwydd democrataidd ac yn rhoi twristiaeth yng Nghymru ar sail newydd a chynaliadwy. Diolch.
The Welsh Conservatives have opposed this Bill from the start and continue to oppose it to this day. We believe it is bad for Wales and bad for the Welsh tourism sector, which forms such an important part of our Welsh economy. After 26 years of Labour-run Welsh Government, the economy in Wales is in dire straits.
This levy, by the Welsh Government's own admission, will impact jobs and our economy more broadly. Implementing a policy that undermines a sector that is world class and that already contributes significantly to the public purse through taxation and through various levies does not make sense to me or to my Welsh Conservative colleagues. It certainly does not make sense to the sector itself, which is strongly opposed to the Bill.
Through this process, we have proposed many amendments to this Bill, most of which, due to the beauty of democracy, were unsuccessful. But they were done in a way that I hope was constructive and engaging with the process, whilst we continued to be clear about our opposition to a tourism tax. That opposition is arm in arm with the people who know tourism and business best, and that is the actual tourism sector itself. In my capacity as chair of the tourism cross-party group, I regularly meet with tourism providers and operators, and, in my role as the Welsh Conservatives lead on this Bill, I've had the opportunity to meet with even more, hearing their concerns and also their hopes and their aspirations for the future too.
Wales really is a fantastic place to visit. We have so many people who work hard to keep it fantastic, ranging from unique accommodation providers to those who create unbeatable experiences up and down Wales. The work they do is essential to providing jobs, supporting our communities and stimulating economic growth. We really need more of that. Sadly, I think this Bill will create less of that, and we need a Government that understands the necessity of jobs and growth, so we can see a flourishing Wales in the future too. Diolch yn fawr iawn.
Mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi gwrthwynebu'r Bil hwn o'r dechrau ac yn parhau i'w wrthwynebu hyd heddiw. Credwn ei fod yn ddrwg i Gymru ac yn ddrwg i sector twristiaeth Cymru, sy'n rhan mor bwysig o'n heconomi yng Nghymru. Ar ôl 26 mlynedd o Lywodraeth Cymru sy'n cael ei rhedeg gan Lafur, mae'r economi yng Nghymru mewn trafferthion enbyd.
Bydd yr ardoll hon, yn ôl cyfaddefiad Llywodraeth Cymru ei hun, yn effeithio ar swyddi a'n heconomi yn ehangach. Nid yw gweithredu polisi sy'n tanseilio sector sydd o'r radd flaenaf ac sydd eisoes yn cyfrannu'n sylweddol at y pwrs cyhoeddus trwy drethi a thrwy ardollau amrywiol yn gwneud synnwyr i mi nac i'm cydweithwyr Ceidwadwyr Cymreig. Yn sicr, nid yw'n gwneud synnwyr i'r sector ei hun, sy'n gwrthwynebu'r Bil yn gryf.
Trwy'r broses hon, rydym wedi cynnig llawer o welliannau i'r Bil hwn, y rhan fwyaf ohonynt, diolch i harddwch democratiaeth, yn aflwyddiannus. Ond cawsant eu gwneud mewn ffordd yr wyf yn gobeithio a fu'n adeiladol ac yn ymgysylltu â'r broses, tra y gwnaethom barhau i fod yn glir ynglŷn â'n gwrthwynebiad i dreth twristiaeth. Mae'r gwrthwynebiad hwnnw wedi bod ochr yn ochr â'r bobl sy'n adnabod twristiaeth a busnes orau, sef y sector twristiaeth go iawn ei hun. Yn fy rôl fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar dwristiaeth, rwy'n cwrdd yn rheolaidd â darparwyr a gweithredwyr twristiaeth, ac, yn fy rôl fel arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig ar y Bil hwn, rwyf wedi cael cyfle i gwrdd â hyd yn oed mwy, gan glywed eu pryderon a hefyd eu gobeithion a'u dyheadau ar gyfer y dyfodol
Mae Cymru yn lle gwych iawn i ymweld ag ef. Mae gennym gymaint o bobl sy'n gweithio'n galed i'w gadw'n wych, yn amrywio o ddarparwyr llety unigryw i'r rhai sy'n creu profiadau diguro ym mhob cwr o Gymru. Mae'r gwaith maen nhw'n ei wneud yn hanfodol i ddarparu swyddi, cefnogi ein cymunedau ac ysgogi twf economaidd. Mae angen mwy o hynny arnom mewn gwirionedd. Yn anffodus, rwy'n credu y bydd y Bil hwn yn creu llai o hynny, ac mae angen Llywodraeth arnom sy'n deall yr angen am swyddi a thwf, fel y gallwn weld Cymru yn ffynnu yn y dyfodol hefyd. Diolch yn fawr iawn.
I would reiterate Plaid Cymru's support for this Bill. There is a genuine opportunity here for us to create a sustainable tourism sector that works with both our communities and the businesses that operate within those communities. What I would say to the Cabinet Secretary now is that there have, of course, been some tensions around the introduction of a levy in some parts of the sector. Of course, I've met many businesses within the sector that also are supportive of the Bill and what is set out in the Bill and the sustainable tourism element of the Bill, but there have been some tensions. So, what we need to do now going forward—. It's important that we recognise that there are those concerns, and that this levy is implemented and reviewed to ensure that it actually achieves what the Government set out in the first place for it to achieve.
Now, I do believe that we will look back at this period in years to come and determine that this was the right course of action, as they have done in other countries over the years. The very same arguments were happening when they were looking to introduce a tourism levy in Barcelona and in other places, so I do really believe that we will look back at this as a positive step forward for our communities and to creating that sustainable tourism sector that, again, works with our communities and works with our businesses in tandem.
What I would like to say, of course, is 'thank you' to the Cabinet Secretary for working alongside myself and other colleagues to put together amendments that would improve the Bill, notably, from my perspective, the amendment to ensure that we give more time for those people who are seeking refuge from whether that be abusive relationships or homelessness to be able to claim back that levy. I think that was an important step and, again, signals the intent of the Government that this is something that, again, works with our communities.
I'd also, again, like to reiterate—the same as the Cabinet Secretary—a 'thank you' to Cefin Campbell, Siân Gwenllian and Adam Price for the work that they did during the co-operation agreement as well. Again, I think it is reflected in this Bill, much of the intent that was put forward by them during that period. Diolch yn fawr.
Rwyf am ailbwysleisio cefnogaeth Plaid Cymru i'r Bil hwn. Mae cyfle gwirioneddol yma i ni greu sector twristiaeth cynaliadwy sy'n gweithio gyda'n cymunedau a'r busnesau sy'n gweithredu yn y cymunedau hynny. Yr hyn y byddwn i'n ei ddweud wrth yr Ysgrifennydd Cabinet nawr yw bod yna, wrth gwrs, rai tensiynau wedi bod ynglŷn â chyflwyno ardoll mewn rhai rhannau o'r sector. Wrth gwrs, rydw i wedi cwrdd â llawer o fusnesau o fewn y sector sydd hefyd yn gefnogol o'r Bil a'r hyn a nodir yn y Bil ac elfen twristiaeth gynaliadwy y Bil, ond bu rhai tensiynau. Felly, yr hyn sydd angen i ni ei wneud nawr wrth symud ymlaen—. Mae'n bwysig ein bod yn cydnabod bod y pryderon hynny'n bodoli, a bod yr ardoll yn cael ei gweithredu a'i hadolygu i sicrhau ei bod, mewn gwirionedd, yn cyflawni'r hyn y gwnaeth y Llywodraeth ei nodi yn y lle cyntaf iddi ei gyflawni.
Nawr, rwy'n credu y byddwn yn edrych yn ôl ar y cyfnod hwn yn y blynyddoedd i ddod ac yn penderfynu mai dyma'r ffordd gywir o weithredu, fel y maen nhw wedi'i wneud mewn gwledydd eraill dros y blynyddoedd. Roedd yr un dadleuon yn union yn digwydd pan oedden nhw'n ceisio cyflwyno ardoll twristiaeth yn Barcelona ac mewn mannau eraill, felly rwy'n credu y byddwn yn edrych yn ôl ar hyn fel cam cadarnhaol ymlaen i'n cymunedau ac i greu'r sector twristiaeth gynaliadwy hwnnw sydd, unwaith eto, yn gweithio gyda'n cymunedau ac yn gweithio gyda'n busnesau ar y cyd.
Yr hyn yr hoffwn i ei ddweud, wrth gwrs, yw 'diolch' i'r Ysgrifennydd Cabinet am weithio ochr yn ochr â mi a chyd-Aelodau eraill i lunio gwelliannau a fyddai'n gwella'r Bil, yn arbennig, o fy safbwynt i, y gwelliant i sicrhau ein bod yn rhoi mwy o amser i'r bobl hynny sy'n ceisio lloches rhag perthynas gamdriniol neu ddigartrefedd i allu hawlio'r ardoll honno yn ôl. Rwy'n credu bod hynny'n gam pwysig ac, unwaith eto, yn arwydd o fwriad y Llywodraeth bod hyn yn rhywbeth sydd, unwaith eto, yn gweithio gyda'n cymunedau.
Hoffwn hefyd, eto, ailbwysleisio—yr un fath â'r Ysgrifennydd Cabinet—'diolch' i Cefin Campbell, Siân Gwenllian ac Adam Price am y gwaith a wnaethon nhw yn ystod y cytundeb cydweithio hefyd. Unwaith eto, rwy'n credu ei fod yn cael ei adlewyrchu yn y Bil hwn, llawer o'r bwriad a gyflwynwyd ganddynt yn ystod y cyfnod hwnnw. Diolch yn fawr.
I just want to say that I think the Tories are completely out of touch and out of date on this issue. Thousands of people have visited Cardiff in the last few days and weeks, and some of them have come from as far away as Australia for the Oasis concert. I know that TfW manages to just about cover its costs through the increased revenue from more people travelling on public transport, and that's very welcome, but how do you expect the poor people of Adamsdown to have to cover all the other costs, like the litter that inevitably is created?
I went to Liverpool on the weekend, and I was more than happy to pay the £2.30 or £2.40 that it cost to stay for a night in Liverpool. Why we think that poor people, rather than visitors, should have to pay for the inevitable costs of thousands of people congregating in any one place, whether it's Tenby or it's Cardiff or in Colwyn Bay—? This is a really good idea, and it won't in any way impact on tourism.
Rwyf am ddweud fy mod yn credu bod y Torïaid wedi colli eu gafael ac wedi colli ei golwg yn gyfan gwbl ar y mater hwn. Mae miloedd o bobl wedi ymweld â Chaerdydd yn ystod y dyddiau a'r wythnosau diwethaf, ac mae rhai ohonynt wedi dod o mor bell i ffwrdd ag Awstralia ar gyfer cyngerdd Oasis. Rwy'n gwybod bod TrC yn llwyddo i dalu ei gostau bron iawn drwy'r cyllid uwch o fwy o bobl yn teithio ar drafnidiaeth gyhoeddus, ac mae hynny i'w groesawu'n fawr, ond sut ydych chi'n disgwyl i bobl dlawd Adamsdown orfod talu'r holl gostau eraill, fel y sbwriel sy'n anochel yn cael ei greu?
Es i i Lerpwl ar y penwythnos, ac roeddwn i'n fwy na pharod i dalu'r £2.30 neu £2.40 yr oedd yn ei gostio i aros am noson yn Lerpwl. Pam rydyn ni'n meddwl y dylai pobl dlawd, yn hytrach nag ymwelwyr, orfod talu am gostau anochel miloedd o bobl sy'n ymgynnull mewn unrhyw le, boed yn Ninbych-y-pysgod neu yng Nghaerdydd neu ym Mae Colwyn—? Mae hwn yn syniad da iawn, ac ni fydd mewn unrhyw ffordd yn effeithio ar dwristiaeth.
Diolch yn fawr i'r Ysgrifennydd Cabinet am ei ymwneud adeiladol yn ystod taith y Bil. Dwi'n ddiolchgar iddo fo am gadarnhau y bydd cwynion sy'n ymwneud â chofrestru llety yn rhan o ddyletswydd statudol cyffredinol Awdurdod Cyllid Cymru, ac fe gadarnhawyd y bydd Gorchymyn cychwyn yn cael ei wneud cyn diwedd y Senedd hon, efo'r cofrestru i ddechrau erbyn mis Hydref 2026. Gaf i jest ofyn am air o eglurder am hynny? Fydd hynny yn digwydd fesul awdurdod lleol, neu fesul casgliad o awdurdodau lleol? Hynny yw, fydd un yn gallu cychwyn arni yn syth, os dyna yw'r dymuniad? Byddwn i'n pwyso eto i gael dyddiad pwynt terfyn clir ar gyfer cwblhau'r gwaith cofrestru drwy Gymru.
Yn olaf, o ran diffiniadau, fe gafwyd sicrwydd y bydd canllawiau yn cael eu rhoi i ddarparwyr llety ymwelwyr am y mathau o lety wrth gofrestru. Bydd hynny yn allweddol er mwyn inni greu darlun cynhwysfawr a deall effaith twristiaeth ar ddefnydd tai yn ein cymunedau ni—tai a allai cael eu defnyddio fel cartrefi, gan arwain at y posibilrwydd o ail-gyflwyno cydbwysedd mewn ambell gymuned. Felly, dwi'n edrych ymlaen at barhau efo'r drafodaeth honno efo cyflwyno'r Bil trwyddedu llety tymor hir. Diolch yn fawr.
Thank you to the Cabinet Secretary for his constructive engagement throughout the journey of this Bill. I'm grateful to him for confirming that complaints related to the registration of accommodation will be part of the WRA's remit, and it was confirmed that the commencement Order will be made before the end of this Senedd, with registration to begin by October 2026. May I ask for a word of explanation on that? Will that happen in each local authority in turn, or in clusters of local authorities in turn? That is, will one authority be able to start on it immediately, if they so wish? I would urge again for us to have a final end date for the completion of this registration work throughout Wales.
Finally, in terms of definitions, we had an assurance that guidelines will be provided to accommodation providers about the kinds of accommodation as they register. That will be crucial for us to create a comprehensive picture and to understand the impact of tourism on the use of houses in our communities—houses that could be used as homes, leading to the possibility of reintroducing balance in some communities. So, I very much look forward to continuing with that discussion with the introduction of the licensing of long-term accommodation Bill. Thank you.
Yr Ysgrifennydd Cabinet nawr i ymateb.
The Cabinet Secretary to reply.
Diolch yn fawr, Llywydd. Well, Sam Rowlands was right to say that the Welsh Conservatives have consistently opposed the Bill. They've been hampered throughout, it seems to me, by a complete lack of proportion about the Bill, the consistent attempts to catastrophise this very modest measure. You really would think that nobody would ever travel to a holiday destination in Wales again because they're going to be asked to pay less than the price of a cup of coffee as a result of this Bill, where local authorities choose to introduce it. It is a permissive power. Nobody is being required to introduce a visitor levy. Where local authorities believe it will be beneficial to their areas, they will now have the opportunity to do that and to share the costs more fairly between local residents—of course, it is very popular amongst the residents of those constituents represented by some Conservative Members here—to share those costs between residents and people who make that visit.
The caravan site in Pontcanna, Llywydd, was filled to bursting over the weekend, as Jenny Rathbone has said. All of that requires the local authority to provide services to clear up the site when people move on. What the Bill does, should Cardiff Council decide to take the permissive power, is make sure that those people make a very small contribution, alongside the residents of the city itself, to make sure that Cardiff goes on being an attractive place to hold such events and for people to visit in the future.
I thank Luke Fletcher for his contributions during the passage of the Bill. I agree with him that we now move to the careful implementation and review of the Bill and to continue to work alongside the industry to make sure that, where local authorities do decide to use the power, it's done in a way that has their involvement.
Diolch yn fawr, Llywydd. Wel, roedd Sam Rowlands yn iawn i ddweud bod y Ceidwadwyr Cymreig wedi gwrthwynebu'r Bil yn gyson. Maen nhw wedi cael eu rhwystro trwy gydol, mae'n ymddangos i mi, gan ddiffyg cymesuredd llwyr am y Bil, yr ymdrechion cyson i drychinebu'r mesur rhesymol iawn hwn. Byddech chi wir yn meddwl na fyddai neb byth yn teithio i gyrchfan wyliau yng Nghymru eto oherwydd y byddai gofyn iddyn nhw dalu llai na phris paned o goffi o ganlyniad i'r Bil hwn, lle bydd awdurdodau lleol yn dewis ei gyflwyno. Mae'n bŵer caniataol. Nid oes rhaid i neb gyflwyno ardoll ymwelwyr. Lle mae awdurdodau lleol yn credu y bydd yn fuddiol i'w hardaloedd, bydd ganddyn nhw gyfle yn awr i wneud hynny ac i rannu'r costau yn fwy teg rhwng trigolion lleol—wrth gwrs, mae'n boblogaidd iawn ymhlith trigolion yr etholwyr hynny a gynrychiolir gan rai Aelodau Ceidwadol yma—i rannu'r costau hynny rhwng trigolion a phobl sy'n gwneud yr ymweliad hwnnw.
Roedd y safle carafanau ym Mhontcanna, Llywydd, yn llawn dop dros y penwythnos, fel y dywedodd Jenny Rathbone. Mae hynny i gyd yn golygu fod yn rhaid i'r awdurdod lleol ddarparu gwasanaethau i glirio'r safle pan fydd pobl yn symud ymlaen. Yr hyn y mae'r Bil yn ei wneud, pe bai Cyngor Caerdydd yn penderfynu cymryd y pŵer caniataol, yw sicrhau bod y bobl hynny'n gwneud cyfraniad bach iawn, ochr yn ochr â thrigolion y ddinas ei hun, i sicrhau bod Caerdydd yn parhau i fod yn lle deniadol i gynnal digwyddiadau o'r fath ac i bobl ymweld â nhw yn y dyfodol.
Diolch i Luke Fletcher am ei gyfraniadau yn ystod hynt y Bil. Rwy'n cytuno ag ef ein bod nawr yn symud i weithredu ac adolygu'r Bil yn ofalus ac i barhau i weithio ochr yn ochr â'r diwydiant i wneud yn siŵr, lle mae awdurdodau lleol yn penderfynu defnyddio'r pŵer, ei fod yn cael ei wneud mewn ffordd sy'n cynnwys eu cyfranogiad.
Dwi'n cytuno hefyd gyda Siân Gwenllian, Llywydd. Wrth gwrs, rŷn ni yn mynd i greu canllawiau i bobl, i'r awdurdodau lleol a phobl eraill yn y maes. Pan fydd rhywbeth newydd yn dod, mae yn bwysig inni gydweithio gyda phobl i roi cyfle iddyn nhw, amser iddyn nhw, ddod yn gyfarwydd â'r dyletswyddau newydd y bydd arnyn nhw nawr pan fydd y Bil yn cael ei redeg.
I also agree with Siân Gwenllian, Llywydd. Of course, we will be providing guidance to local authorities and others involved in this area. When a new initiative is introduced, it's important that we work with people to give them an opportunity and to give them time to familiarise themselves with the new duties that will be placed upon them when the Bill is enacted.
And of course I am keen to go on working with others to bring a second piece, a companion piece, of legislation in front of the Senedd, as we agreed in the original co-operation agreement.
Llywydd, this is a modest measure. It provides a power for those local authorities who wish to use it. It has a broad base as a tax, which charges a very modest amount for visitors from within Wales and to Wales, to make sure that there is investment in the conditions that make the tourism industry the success it is in Wales, and will allow that industry to go on thriving into the future. I ask Members here to support it.
Ac wrth gwrs rwy'n awyddus i barhau i weithio gydag eraill i ddod ag ail ddarn, darn ategol, o ddeddfwriaeth o flaen y Senedd, fel y cytunwyd gennym yn y cytundeb cydweithio gwreiddiol.
Llywydd, mae hwn yn fesur rhesymol. Mae'n darparu pŵer i'r awdurdodau lleol hynny sy'n dymuno ei ddefnyddio. Mae iddi sylfaen eang fel treth, sy'n codi swm rhesymol iawn i ymwelwyr o fewn Cymru ac i Gymru, i wneud yn siŵr bod buddsoddiad yn yr amodau sy'n gwneud y diwydiant twristiaeth y llwyddiant yr ydyw yng Nghymru, a bydd yn caniatáu i'r diwydiant hwnnw barhau i ffynnu yn y dyfodol. Gofynnaf i'r Aelodau yma ei gefnogi.
Yn unol â Rheol Sefydlog 26.50C bydd yn rhaid cynnal pleidlais wedi ei chofnodi ar gynigion Cyfnod 4, felly dwi'n gohirio'r bleidlais tan y cyfnod pleidleisio.
In accordance with Standing Order 26.50C a recorded vote must be taken on Stage 4 motions, so I defer voting until voting time.
Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.
Voting deferred until voting time.
Rŷm ni'n cyrraedd y cyfnod pleidleisio, ac oni bai fod tri Aelod yn dymuno imi ganu'r gloch, wnawn ni symud i'r cyfnod pleidleisio. Felly, gymerwn ni'r bleidlais gyntaf. Y bleidlais gyntaf y prynhawn yma yw ar eitem 4, Gorchymyn Senedd Cymru (Cynrychiolaeth y Bobl) 2025, a dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 26, 24 yn ymatal, neb yn erbyn, ac felly mae'r cynnig yna wedi ei dderbyn.
That brings us to voting time, and unless three Members wish for the bell to be rung, we will move to voting time. So, we will take our first vote. The first vote this afternoon is on item 4, the Senedd Cymru (Representation of the People) Order 2025, and I call for a vote on the motion tabled in the name of Jane Hutt. Open the vote. Close the vote. In favour 26, 24 abstentions, none against, and therefore the motion is agreed.
Eitem 4. Gorchymyn Senedd Cymru (Cynrychiolaeth y Bobl) 2025: O blaid: 26, Yn erbyn: 0, Ymatal: 24
Derbyniwyd y cynnig
Item 4. The Senedd Cymru (Representation of the People) Order 2025: For: 26, Against: 0, Abstain: 24
Motion has been agreed
Mae'r bleidlais nesaf ar eitem 5. Y ddadl ar gyllideb atodol gyntaf 2025-26 yw'r bleidlais yma. Felly, dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 25, 24 yn ymatal, un yn erbyn, ac felly mae'r gyllideb yna wedi ei derbyn.
The next vote is on item 5, the debate on the first supplementary budget 2025-26. I call for a vote on the motion tabled in the name of Jane Hutt. Open the vote. Close the vote. In favour 25, 24 abstentions and one against, and therefore the budget is agreed.
Eitem 5. Dadl: Cyllideb Atodol Gyntaf 2025-26: O blaid: 25, Yn erbyn: 1, Ymatal: 24
Derbyniwyd y cynnig
Item 5. Debate: The First Supplementary Budget 2025-26: For: 25, Against: 1, Abstain: 24
Motion has been agreed
Y bleidlais olaf fydd ar Gyfnod 4 y Bil Llety Ymwelwyr (Cofrestr ac Ardoll) Etc. (Cymru), a dwi'n galw am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Mark Drakeford. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 37, neb yn—[Torri ar draws.]
The final vote will be on Stage 4 of the Visitor Accommodation (Register and Levy) Etc. (Wales) Bill, and I call for a vote on the motion tabled in the name of Mark Drakeford. Open the vote. Close the vote. In favour 37, no—[Interruption.]
You've just walked in. That might explain it. I don't think you need to worry too much. For 37, no abstentions, 13 against.
Rydych chi newydd gerdded i mewn. Efallai y bydd hynny'n ei esbonio. Dydw i ddim yn credu bod angen i chi boeni'n ormodol. O blaid 37, neb yn ymatal, 13 yn erbyn.
Felly, mae'r cynnig yna wedi ei dderbyn.
And therefore the motion is agreed.
Eitem 7. Cyfnod 4 y Bil Llety Ymwelwyr (Cofrestr ac Ardoll) Etc. (Cymru): O blaid: 37, Yn erbyn: 13, Ymatal: 0
Derbyniwyd y cynnig
Item 7. Stage 4 of the Visitor Accommodation (Register and Levy) Etc. (Wales) Bill: For: 37, Against: 13, Abstain: 0
Motion has been agreed
Dyna ni. Dyna ddiwedd ar y cyfnod pleidleisio. Fe gymerwn ni doriad byr nawr o ryw 10 munud i baratoi ar gyfer Cyfnod 3 y Bil Tomenni Mwyngloddiau a Chwareli Nas Defnyddir (Cymru), ac fe fyddwn ni'n canu'r gloch pum munud cyn i ni ailymgynnull.
There we are. That concludes voting for this afternoon. We will now take a short break of some 10 minutes as we prepare for Stage 3 proceedings on the Disused Mine and Quarry Tips (Wales) Bill, and we will ring the bell five minutes before we reconvene.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 16:48.
Plenary was suspended at 16:48.
Ailymgynullodd y Senedd am 17:00, gyda'r Dirprwy Lywydd yn y Gadair.
The Senedd reconvened at 17:00, with the Deputy Presiding Officer in the Chair.
Dwi'n gobeithio ein bod ni'n barod i roi cychwyn ar Gyfnod 3 y Bil Tomenni Mwyngloddiau a Chwareli Nas Defnyddir (Cymru).
I hope that we are ready to start our Stage 3 consideration of the Disused Mine and Quarry Tips (Wales) Bill.
Mae'r grŵp cyntaf o welliannau yn ymwneud â sefydlu a swyddogaethau'r awdurdod tomenni nas defnyddir o dan Ran 1. Gwelliant 49 yw'r prif welliant yn y grŵp hwn, a dwi'n galw ar Janet Finch-Saunders i gynnig y prif welliant ac i siarad am y gwelliant ac am y grŵp.
The first group of amendments relates to the establishment and functions of the disused tip authority for Wales under Part 1. The lead amendment in the group is amendment 49, and I call on Janet Finch-Saunders to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group.
Cynigiwyd gwelliant 49 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 49 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. First of all, I’d like to thank everybody involved in the development of this legislation, but from my side I would like to give special thanks to Molly Skates, Katie Wyatt, Elizabeth Wilkinson and Mostyn Jones. In terms of amendment 49, fellow Members do need to be aware that the authority will be subject to the section 6 duty in the Environment (Wales) Act 2016, and ‘the authority’ is as discussed throughout this legislation.
The difference my amendment would make is that it would require the authority to set out, in the corporate plan, just how it intends to consider biodiversity when discharging its functions under the Act. During a time when both the nature and climate crises do exist, and bearing in mind the evidence we’ve received of the high biodiversity significance of disused tips, we should make it a legal requirement to detail how nature is to be considered in the corporate plan. This would be of advantage to the Welsh Government's own amendment 17, which does require consultation on the corporate plan. We know from committee that environmental organisations have considerable interest in these tips, and I would expect that they would be consulted on the corporate plan. Why, therefore, exclude details on the management of biodiversity from it?
During a recent site meeting with Natural Resources Wales and the Mining Remediation Authority, both of whom are undertaking exceptional but significant work at Parc lead mine in the Gwydir forest, it was highlighted that situations can arise where flora and fauna have grown on tips, which can lead to a site of special scientific interest classification, and that causes serious complexity and increased costs associated with remediation. The flora and fauna would simply not be there but for the tip. The tip would not be there and need remediation work should the spoils have been managed to higher standards. Why then should the authority, NRW, the Mining Remediation Authority and others encounter higher costs because the balance at present is in favour of protecting an aspect of the environment that is only present as a consequence of industrialisation? All I am aiming to achieve, as part of amendment 50, is to set out in law a commonsense solution that, in cases of conflict, the authority must prioritise human welfare over maintaining and enhancing biodiversity.
Amendment 31 does address the skills crisis. You agreed with me in Stage 2, Cabinet Secretary, that this is a major problem and highlighted that the authority is not a training provider. However, I think you’ve misunderstood me and the evidence. Stakeholders were clear with the committee that the development of the authority could lead to an even greater skills shortage. Rather than becoming a training body, the authority should play its part in seeking to promote skills development, such as by co-operating with universities on apprenticeships and co-operating with our colleges.
Whilst we will be supporting all the other amendments in the group, I cannot back No. 20, sorry, Delyth. Bearing in mind that we have left the European Union, why are you and Plaid Cymru trying to introduce a legal requirement to have regard to EU law and policy relating to climate change? We had that argument many years ago, and the decision stands—we have left the EU. Diolch.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Yn gyntaf oll, fe hoffwn i ddiolch i bawb a fu'n rhan o ddatblygu'r ddeddfwriaeth hon, ond o'm rhan i fe hoffwn i ddiolch yn arbennig i Molly Skates, Katie Wyatt, Elizabeth Wilkinson a Mostyn Jones. O ran gwelliant 49, mae angen i gyd-Aelodau fod yn ymwybodol y bydd yr awdurdod yn ddarostyngedig i ddyletswydd adran 6 yn Neddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, ac mae 'yr awdurdod' fel y trafodir drwy gydol y ddeddfwriaeth hon.
Y gwahaniaeth y byddai fy ngwelliant yn ei wneud yw y byddai'n ei gwneud hi'n ofynnol i'r awdurdod nodi, yn y cynllun corfforaethol, sut mae'n bwriadu ystyried bioamrywiaeth wrth gyflawni ei swyddogaethau o dan y Ddeddf. Yn ystod cyfnod pan fo argyfwng yn bodoli o ran natur a'r hinsawdd, ac o gofio'r dystiolaeth gawsom ni am arwyddocâd y fioamrywiaeth sylweddol sydd i'w chael ar domenni nas defnyddir, fe ddylem ni ei gwneud hi'n ofyniad cyfreithiol i fanylu ar sut mae natur i'w ystyried yn y cynllun corfforaethol. Byddai hyn o fantais i welliant 17 Llywodraeth Cymru ei hun, sy'n gofyn am ymgynghori ar y cynllun corfforaethol. Fe wyddom ni o'r pwyllgor bod gan sefydliadau amgylcheddol ddiddordeb sylweddol yn yr awgrymiadau hyn, a byddwn yn disgwyl y byddai'n ymgynghori â nhw ar y cynllun corfforaethol. Pam felly eithrio manylion ar reoli bioamrywiaeth ohono?
Yn ystod cyfarfod safle diweddar gyda Cyfoeth Naturiol Cymru a'r Awdurdod Adfer Safleoedd Mwyngloddio, y mae'r ddau ohonyn nhw yn gwneud gwaith eithriadol ond arwyddocaol ym mwynglawdd plwm Y Parc yng nghoedwig Gwydir, nodwyd y gall sefyllfaoedd godi lle mae fflora a ffawna wedi tyfu ar domenni, a all arwain at ddynodiad safle o ddiddordeb gwyddonol arbennig, ac mae hynny'n achosi cymhlethdod difrifol a chostau cynyddol sy'n gysylltiedig ag adfer. Ni fyddai'r fflora a'r ffawna yno ond am y domen. Ni fyddai'r domen yno ac ni fyddai angen gwaith adfer pe bai'r ysbwriel wedi cael ei reoli i safonau uwch. Pam felly ddylai'r awdurdod, Cyfoeth Naturiol Cymru, yr Awdurdod Adfer Safleoedd Mwyngloddio ac eraill wynebu costau uwch oherwydd bod y fantol ar hyn o bryd o blaid diogelu agwedd ar yr amgylchedd sydd dim ond yno oherwydd diwydiannu? Y cyfan rwy'n anelu at ei gyflawni, fel rhan o welliant 50, yw gosod yn y gyfraith ateb synnwyr cyffredin, fod yn rhaid i'r awdurdod, mewn achosion o wrthdaro, flaenoriaethu lles pobl dros gynnal a gwella bioamrywiaeth.
Mae gwelliant 31 yn mynd i'r afael â'r argyfwng sgiliau. Fe wnaethoch chi gytuno â mi yng Nghyfnod 2, Ysgrifennydd Cabinet, bod hon yn broblem fawr gan nodi nad yw'r awdurdod yn ddarparwr hyfforddiant. Fodd bynnag, rwy'n credu ichi fy nghamddeall i a'r dystiolaeth. Roedd rhanddeiliaid yn glir gyda'r pwyllgor y gallai datblygu'r awdurdod arwain at brinder sgiliau hyd yn oed yn fwy. Yn hytrach na dod yn gorff hyfforddi, dylai'r awdurdod wneud ei ran wrth geisio hyrwyddo datblygu sgiliau, megis trwy gydweithredu â phrifysgolion ar brentisiaethau a chydweithredu â'n colegau.
Er y byddwn yn cefnogi'r holl welliannau eraill yn y grŵp, ni allaf gefnogi Rhif 20, mae'n ddrwg gennyf, Delyth. O gofio ein bod ni wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd, pam ydych chi a Phlaid Cymru yn ceisio cyflwyno gofyniad cyfreithiol i roi sylw i gyfraith a pholisi yr Undeb Ewropeaidd sy'n ymwneud â newid hinsawdd? Fe gawsom ni'r ddadl honno flynyddoedd lawer yn ôl, ac mae'r penderfyniad yn sefyll—rydym ni wedi gadael yr Undeb Ewropeaidd. Diolch.
Hoffwn i ddechrau gan roi ar y record fy niolch i Lewis Owen, Niamh Salkeld a Tomos Rowley am eu cymorth gyda'r Mesur hwn, ynghyd â sawl grŵp amgylcheddol gwnaf i sôn amdanynt yn ystod y dadleuon.
Hoffwn i ddechrau trwy ategu fy nghefnogaeth am egwyddorion craidd y Bil hwn. Er ein bod ni yn parhau i gredu'n gryf bod yna amryw o feysydd ble mae angen mynd llawer pellach nag ydyn ni yn y Mesur hwn, bydd hwn yn gam pwysig ymlaen i ddarparu tegwch hirddisgwyliedig i'r cymunedau a oedd wedi cyfrannu gymaint i gyfoeth y byd ac a dderbyniodd mor ychydig yn ôl, ac sydd wedi gorfod byw o dan gysgod hir byth ers hynny, a'r holl oblygiadau niweidiol cymdeithasol ac economaidd sydd wedi dod yn sgil hyn. Symbol ydy hynna oll, sydd yn cael ei ymgorffori yn y tomenni.
I'd like to begin by placing on record my thanks to Lewis Owen, Niamh Salkeld and Tomos Rowley for their support with this Bill, as well as several environmental groups that I will mention during these debates.
I'd like to begin by reiterating my support for this Bill's core principles. Although we continue to be firmly of the belief that there are a number of areas where we need to go much further than we currently have in this legislation, this will be an important step forward to provide long-awaited fairness to the many communities that contributed so much to the world's wealth but received so little in return, and have had to live in the long dark shadow cast ever since then, with all of the damaging social and economic implications that ensued. That's a symbol that is incorporated by these tips.
We fully support the aim of this Bill to establish a designated authority with responsibility for overseeing the remedial work of clearing disused tips, and I speak particularly in this group to amendments 30, 18, 19 and 20, tabled in my name. It would be a perverse irony indeed if, in the process of carrying out work to undo decades of harm caused by coal mining, this authority were to inflict new environmental scars. The purpose of our amendments in this group, therefore, would be to place on the face of the Bill various pieces of environmental legislation, both Wales specific and international, to which the authority should have regard while undertaking its responsibilities.
Janet had asked why we were seeking to include EU legislation here. The reason for that is because we want all of the most ambitious legislation relating to the environment to be ones to which we have to have regard, regardless of where that is, because internationally and domestically we have to get the right legislation appearing here. That would include the principles of sustainable management of natural resources that are defined in sections 4 and 8 of the Environment (Wales) Act 2016; the most recent future trends reports, under sections 11 and 23 of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015; and all recent international law that relates to climate change policies, like the Paris agreement. We've also included a specific requirement for the authority to have regard to the impact of its work on biodiversity, on nature and the environment, as per the section 6 duty of the Environment (Wales) Act. This would ensure that the work of the authority is held to the most robust standards, and it would eliminate any potential for unintended consequences arising from its duties.
We have sought to clarify the kind of areas in which the authority must take all reasonable steps to minimise the potential disruption to communities who've had to endure more than their fair share of disruption from the presence of these tips—like noise levels, air pollution and access to green spaces. We believe that spelling out these mitigations explicitly on the face of the Bill would go some way towards securing the confidence and the buy-in of those communities. I hope we can all agree that they have more reason than most to be entitled to such reassurance.
When we presented these amendments in their original form at Stage 2—. I don't mean to be using the royal 'we'. When I presented these amendments at Stage 2, the Cabinet Secretary primarily objected to them on the basis that the authority is already bound by public law principles, like compliance with the section 6 duty in the Environment (Wales) Act, and as a result of that I've responded to this by replicating the wording of section 6 in amendment 18, so placing it on the face of the Bill, and that's to remove any ambiguity about the responsibilities of the authority in this area.
The Cabinet Secretary also asserted that sustainable management principles are not strictly relevant to the work of the authority. I would, with respect, disagree there, because the principles are defined in law as the use of natural resources
'in a way, and at a rate, that maintains and enhances the resilience of ecosystems'.
I would argue that this maintaining and enhancing should encompass activity relating to the extraction and disposal of such resources, especially given that in the process of so doing, that would directly impinge on the future resilience of the landscape of the cleared tips. It's for this reason, therefore, that I have retabled these amendments. I hope Members will support them.
And just briefly, Dirprwy Lywydd, just to close on Janet's amendments, whilst I understand totally the rationale behind amendment 50—it's absolutely vital that the protection of human welfare is at the forefront of the design of the authority's remit—I am concerned that the definition of 'a conflict' with respect to the authority's main functions is perhaps not sufficiently clear. It could have unintended—and I totally accept they would be unintended—consequences of potentially diluting authorities' responsibilities on maintaining biodiversity. So, I'm inclined to abstain on that amendment, but I would welcome the Cabinet Secretary's views on how this very valid issue could be addressed satisfactorily within the existing provisions of the Bill. Diolch.
Rydym ni'n cefnogi'n llawn nod y Bil hwn i sefydlu awdurdod dynodedig gyda chyfrifoldeb am oruchwylio'r gwaith adfer o glirio tomenni nas defnyddir, ac rwy'n cyfeirio yn arbennig yn y grŵp hwn at welliannau 30, 18, 19 a 20, a gyflwynwyd yn fy enw i. Byddai'n eironi gwyrdroëdig yn wir pe bai'r awdurdod hwn yn achosi creithiau amgylcheddol newydd yn y broses o wneud gwaith i ddadwneud degawdau o niwed a achoswyd gan gloddio am lo. Diben ein gwelliannau yn y grŵp hwn, felly, fyddai gosod ar wyneb y Bil amrywiol ddarnau o ddeddfwriaeth amgylcheddol, sy'n benodol i Gymru ac yn rhyngwladol, y dylai'r awdurdod eu hystyried wrth ymgymryd â'i gyfrifoldebau.
Roedd Janet wedi gofyn pam ein bod yn ceisio cynnwys deddfwriaeth yr Undeb Ewropeaidd yma. Y rheswm am hynny yw oherwydd bod arnom ni eisiau i'r holl ddeddfwriaeth fwyaf uchelgeisiol sy'n ymwneud â'r amgylchedd fod yn rhai y mae'n rhaid i ni eu hystyried, ni waeth ble mae hynny, oherwydd yn rhyngwladol a gartref mae'n rhaid i ni gael y ddeddfwriaeth gywir yn ymddangos yma. Byddai hynny'n cynnwys yr egwyddorion rheoli adnoddau naturiol yn gynaliadwy a ddiffinnir yn adrannau 4 ac 8 o Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016; yr adroddiadau diweddaraf ar dueddiadau'r dyfodol, o dan adrannau 11 a 23 o Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015; a'r holl gyfraith ryngwladol ddiweddar sy'n ymwneud â pholisïau newid hinsawdd, fel cytundeb Paris. Rydym ni hefyd wedi cynnwys gofyniad penodol i'r awdurdod roi sylw i effaith ei waith ar fioamrywiaeth, ar natur a'r amgylchedd, yn unol â dyletswydd adran 6 Deddf yr Amgylchedd (Cymru). Byddai hyn yn sicrhau bod gwaith yr awdurdod yn rhwym wrth y safonau mwyaf cadarn, a byddai'n dileu unrhyw botensial am ganlyniadau anfwriadol sy'n deillio o'i ddyletswyddau.
Rydym ni wedi ceisio egluro'r math o ardaloedd lle mae'n rhaid i'r awdurdod gymryd pob cam rhesymol i leihau'r aflonyddwch posibl i gymunedau sydd wedi gorfod dioddef mwy na'u cyfran deg o aflonyddwch o bresenoldeb y tomenni hyn—fel lefelau sŵn, llygredd aer a mynediad i fannau gwyrdd. Credwn y byddai egluro'r camau lliniaru hyn yn benodol ar wyneb y Bil yn mynd rhywfaint tuag at sicrhau hyder a brwdfrydedd y cymunedau hynny. Gobeithio y gallwn ni i gyd gytuno bod ganddyn nhw fwy o reswm na'r mwyafrif i gael hawl i sicrwydd o'r fath.
Pan gyflwynon ni'r gwelliannau hyn yn eu ffurf wreiddiol yng Nghyfnod 2—. Dydw i ddim yn bwriadu defnyddio 'ni' yn y person cyntaf yma. Pan gyflwynais y gwelliannau hyn yng Nghyfnod 2, gwrthwynebodd yr Ysgrifennydd Cabinet nhw'n bennaf ar y sail bod yr awdurdod eisoes wedi'i rwymo gan egwyddorion cyfraith gyhoeddus, fel cydymffurfio â dyletswydd adran 6 yn Neddf yr Amgylchedd (Cymru), ac o ganlyniad i hynny rwyf wedi ymateb i hyn drwy ailadrodd geiriad adran 6 yng ngwelliant 18, felly ei roi ar wyneb y Bil, a hynny i gael gwared ar unrhyw amwysedd ynglŷn â chyfrifoldebau'r awdurdod yn y maes hwn.
Honnodd yr Ysgrifennydd Cabinet hefyd nad yw egwyddorion rheoli cynaliadwy yn gwbl berthnasol i waith yr awdurdod. Byddwn i, gyda phob parch, yn anghytuno â hynny, oherwydd mae'r egwyddorion yn cael eu diffinio yn y gyfraith fel defnyddio adnoddau naturiol
'mewn modd, ac ar gyfradd, sy’n cynnal a gwella cydnerthedd ecosystemau'.
Byddwn yn dadlau y dylai'r cynnal a gwella hwn gynnwys gweithgarwch sy'n ymwneud ag echdynnu a gwaredu adnoddau o'r fath, yn enwedig o ystyried y byddai hynny'n effeithio'n uniongyrchol ar wydnwch tirwedd y tomenni hynny a gliriwyd yn y dyfodol. Am y rheswm yma, felly, rwyf wedi ailgyflwyno'r gwelliannau hyn. Gobeithio y bydd yr Aelodau yn eu cefnogi.
A dim ond yn fyr, Dirprwy Lywydd, dim ond i gloi gyda gwelliannau Janet, er fy mod yn deall yn llwyr y rhesymeg dros welliant 50—mae'n gwbl hanfodol bod diogelu lles pobl yn cael lle blaenllaw yng nghynllun cylch gwaith yr awdurdod—rwy'n pryderu nad yw'r diffiniad o 'wrthdaro' mewn perthynas â phrif swyddogaethau'r awdurdod efallai yn ddigon clir. Gallai arwain at ganlyniadau anfwriadol—ac rwy'n derbyn yn llwyr y byddent yn anfwriadol—sef gwanhau cyfrifoldebau awdurdodau o ran cynnal bioamrywiaeth. Felly, rwy'n osio at ymatal ar y gwelliant hwnnw, ond byddwn yn croesawu barn yr Ysgrifennydd Cabinet ynghylch sut y gellid mynd i'r afael â'r mater dilys iawn hwn yn foddhaol o fewn darpariaethau presennol y Bil. Diolch.
I simply want to say a short word this afternoon. [Interruption.] Thank you. I particularly want to thank the Deputy First Minister for the visit he made to Cwmtillery in the aftermath of the slide on the tip there. It's difficult to overstate the terror that you can feel when you feel the slurry coming down the mountainside, when you hear the wind, when you see the people moving from their homes because there is an unstable tip and they are living in the shadow of it.
I speak to that community on a regular basis; people are still terrified in their beds every time it rains. Whenever the forecast says there is going to be heavy rain this weekend or next week, people are terrified. It is incumbent on all of us to create the structures that can meet the challenge of climate change and of disused tips at this time. It is important that we recognise that this Bill is directly addressing some of the most challenging circumstances that the Government is facing at the moment. We need to be able to create this authority to deal with these matters, and I commend the Welsh Government for their speed of action here.
When myself and Huw Irranca-Davies stood at the foot of that tip early in the morning, that Monday morning last November, and we could hear the noise of the wind rushing past us, we knew that this was an urgency that cannot simply be delayed. We need to ensure that not only do we pass this legislation this afternoon, but we ensure that we have the funding available then to provide the remediation that is necessary. I'm very glad that the Welsh Government placed in its budget the funding available to do that. I only wish that every Member here had supported that at the time.
What we need to do then is to be absolutely clear as well that this is a legacy that the United Kingdom Government has a responsibility to support. This isn't simply a matter for the Welsh Government, where you can forget about it in London; this is essential for the United Kingdom Government to support the Welsh Government and ensure that it provides the funds to deliver the remediation. So, I will be supporting this legislation this afternoon, Deputy First Minister, but I will also want us to ensure that we have the resources to move with all due speed to ensure that the people I represent and the people many of us will represent in different parts of Wales are able to sleep safe in their homes. Thank you.
Fe hoffwn i ddweud gair byr y prynhawn yma. [Torri ar draws.] Diolch. Fe hoffwn i ddiolch yn arbennig i'r Dirprwy Brif Weinidog am yr ymweliad a wnaeth â Chwmtyleri yn dilyn llithriad y domen yno. Mae'n anodd gorbwysleisio'r arswyd y gallwch chi ei deimlo pan fyddwch chi'n teimlo'r slyri yn dod i lawr ochr y mynydd, pan fyddwch chi'n clywed y gwynt, pan fyddwch chi'n gweld y bobl yn symud o'u cartrefi oherwydd bod yna domen ansefydlog ac maen nhw'n byw yng nghysgod honno.
Rwy'n siarad â'r gymuned honno yn rheolaidd; mae pobl yn dal i fod yn ofnus yn eu gwelyau bob tro mae'n bwrw glaw. Pryd bynnag y mae'r rhagolygon yn dweud y bydd glaw trwm y penwythnos hwn neu'r wythnos nesaf, mae pobl yn ofnus. Mae'n ddyletswydd ar bob un ohonom ni i greu'r strwythurau sy'n gallu ymateb i'r her o newid hinsawdd a thomenni nas defnyddir ar hyn o bryd. Mae'n bwysig ein bod yn cydnabod bod y Bil hwn yn mynd i'r afael yn uniongyrchol â rhai o'r amgylchiadau mwyaf heriol y mae'r Llywodraeth yn eu hwynebu ar hyn o bryd. Mae angen i ni allu creu'r awdurdod hwn i ddelio â'r materion hyn, ac rwy'n canmol Llywodraeth Cymru am ba mor gyflym maen nhw wedi gweithredu yma.
Pan oeddwn i a Huw Irranca-Davies yn sefyll wrth droed y domen honno yn gynnar yn y bore, y bore Llun hwnnw fis Tachwedd diwethaf, ac y gallom ni glywed sŵn y gwynt yn rhuthro heibio i ni, fe wyddom ni fod hwn yn frys na ellir ei ohirio. Mae angen i ni sicrhau nad yn unig y byddwn ni'n pasio'r ddeddfwriaeth hon y prynhawn yma, ond ein bod yn sicrhau bod gennym ni'r cyllid ar gael wedyn i wneud y gwaith adfer sy'n angenrheidiol. Rwy'n falch iawn bod Llywodraeth Cymru wedi rhoi yn ei chyllideb yr arian sydd ar gael i wneud hynny. Rwyf ond yn dymuno y byddai pob Aelod yma wedi cefnogi hynny ar y pryd.
Yr hyn sydd angen i ni ei wneud wedyn yw bod yn gwbl glir hefyd bod hon yn waddol y mae gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig gyfrifoldeb i'w gefnogi. Nid mater i Lywodraeth Cymru yn unig yw hwn, lle gallwch chi anghofio amdano yn Llundain; mae hyn yn hanfodol i Lywodraeth y Deyrnas Unedig gefnogi Llywodraeth Cymru a sicrhau ei bod yn darparu'r arian i gyflawni'r gwaith adfer. Felly, byddaf yn cefnogi'r ddeddfwriaeth hon y prynhawn yma, Dirprwy Brif Weinidog, ond byddaf hefyd eisiau i ni sicrhau bod gennym ni'r adnoddau i weithredu ar fyrder i sicrhau bod y bobl rwy'n eu cynrychioli a'r bobl y bydd llawer ohonom ni yn eu cynrychioli mewn gwahanol rannau o Gymru yn gallu cysgu'n ddiogel yn eu cartrefi. Diolch.
Dwi'n galw yn awr ar Ysgrifennydd y Cabinet.
I now call on the Cabinet Secretary.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Before we start on the specifics of the amendments in this particular group, could I first of all put on record my thanks to all of the colleagues who've been involved in very productive discussions at Stage 2 of the committee, which have actually formed the basis of the majority of the Government amendments that have been tabled now at Stage 3?
I'd also like to just reflect, as we get into the details of these amendments, on the important message that my colleague and friend Alun Davies has just laid out. In amongst the detail of these amendments is the importance of actually making sure that the stability of these tips is ensured, and that it's for the safety and the welfare of the communities that live in the shadow of this industrial legacy of our mining past; that's what this is fundamentally about.
I do want to thank also my officials and wider stakeholders as well, but I particularly want to thank all the members of the committees, and particularly Delyth Jewell and Janet Finch-Saunders, for the very constructive way in which they've engaged with my advisers and officials in the drafting of some of these amendments that we'll be discussing here and in the relevant groupings.
I'm pleased that as a Government we've been able to respond to a significant number of the matters raised by Members at Stage 2. As you'll know, we also responded positively to a significant number of the committee recommendations at Stage 1.
If I turn directly now to the amendments in group 1, let me first speak to amendment 17, which is a Government amendment. Amendment 17 requires the authority to consult such persons as it considers appropriate prior to submitting its corporate plan to the Welsh Ministers for approval. The corporate plan sets out how the authority intends to exercise its functions during each three-year planning period. It is an amendment that I committed to bring forward during the Stage 2 debate, and I thank all Members who raised this with me during the course of Stage 2. So, I ask all Members to vote in support of this amendment.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Cyn i ni ddechrau ar fanylion y gwelliannau yn y grŵp penodol hwn, a gaf i ddiolch ar goedd yn gyntaf i'r holl gyd-Aelodau sydd wedi bod yn rhan o drafodaethau cynhyrchiol iawn yng Nghyfnod 2 y pwyllgor, sydd mewn gwirionedd wedi ffurfio sail i'r mwyafrif o welliannau'r Llywodraeth sydd wedi'u cyflwyno nawr yng Nghyfnod 3?
Fe hoffwn i hefyd fyfyrio, wrth i ni droi at fanylion y gwelliannau hyn, ar y neges bwysig y mae fy nghyd-Aelod a'm cyfaill Alun Davies newydd ei hamlinellu. Ymhlith manylion y gwelliannau hyn mae pwysigrwydd gwneud yn siŵr bod sefydlogrwydd y tomenni hyn yn cael ei sicrhau, a'i fod ar gyfer diogelwch a lles y cymunedau sy'n byw yng nghysgod y gwaddol diwydiannol hwn o'n gorffennol mwyngloddio; dyna beth yw hyn yn y bôn.
Mae arna i hefyd eisiau diolch i'm swyddogion a rhanddeiliaid ehangach hefyd, ond fe hoffwn i ddiolch yn arbennig i holl aelodau'r pwyllgorau, ac yn enwedig Delyth Jewell a Janet Finch-Saunders, am y ffordd adeiladol iawn y maen nhw wedi ymgysylltu â'm cynghorwyr a'm swyddogion wrth ddrafftio rhai o'r gwelliannau hyn y byddwn yn eu trafod yma ac yn y grwpiau perthnasol.
Rwy'n falch ein bod ni fel Llywodraeth wedi gallu ymateb i nifer sylweddol o'r materion a godwyd gan yr Aelodau yng Nghyfnod 2. Fel y gwyddoch chi, fe wnaethom ni hefyd ymateb yn gadarnhaol i nifer sylweddol o argymhellion y pwyllgor yng Nghyfnod 1.
Os byddaf yn troi'n uniongyrchol yn awr at y gwelliannau yng ngrŵp 1, gadewch imi siarad yn gyntaf am welliant 17, sy'n welliant gan y Llywodraeth. Mae gwelliant 17 yn ei gwneud hi'n ofynnol i'r awdurdod ymgynghori â'r cyfryw bobl mae'n ystyried yn briodol cyn cyflwyno ei gynllun corfforaethol i Weinidogion Cymru i'w gymeradwyo. Mae'r cynllun corfforaethol yn nodi sut mae'r awdurdod yn bwriadu arfer ei swyddogaethau yn ystod pob cyfnod cynllunio tair blynedd. Mae'n welliant y bu imi ymrwymo i'w gyflwyno yn ystod dadl Cyfnod 2, ac rwy'n diolch i'r holl Aelodau a gododd hyn gyda mi yn ystod Cyfnod 2. Felly, gofynnaf i'r holl Aelodau bleidleisio o blaid y gwelliant hwn.
Turning to the other amendments raised by Delyth Jewell and Janet Finch-Saunders—many of which do, indeed, reprise debates that we had in committee in Stage 2—let me start with amendment 31. I understand why this has been tabled. As I've said before, I am very aware that there is a skills gap in this area, and I've spoken about that before, during both Stage 1 and Stage 2. However, in my view, the amendment is unnecessary. Firstly, the authority is not a training provider. There are bodies that already exist to provide specialist training, who are funded for this purpose and they have the necessary skills to provide this. My officials are working, as we speak, with those bodies to create a skills pipeline to bridge the current gap. But, of course, the authority also will play its part within it, but it's not a training provider. So, I would ask the Senedd not to support this amendment as it's very, very important—curiously, for the reasons laid out by Alun a moment ago—that the authority’s resources are not diverted from the core functions that it is there to exercise. There are other bodies better placed to focus on skills development.
Regarding amendment 19, which would impose a duty on the authority to take into account the need to minimise negative impacts on communities, including noise, air pollution and access to green spaces and so on, this amendment is not necessary, because as a public authority, as I've stated before, and Delyth rightly reminded us that I have said this before, the authority must act in accordance with public law principles and it must be mindful of the impact of its actions on those local communities. Indeed, to go further, under the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, the authority will be required to think about the longer term impact of its decisions, and this will involve working closely, in line with that Act, with people and communities, and collaborating with other bodies as well.
Regarding amendment 20, section 6 of the Environment (Wales) Act 2016 requires the authority to have regard to reports prepared under sections 8 and 11 of that Act, so that element of the amendment is already dealt with in legislation. This Bill amends the well-being of future generations Act to add the authority to the public bodies subject to that Act. This means that the authority will be required to set well-being objectives, and in so doing, will be required to have regard to the most recent report under section 23 of that Act. Therefore, this element of amendment 20 is also already covered in legislation. And in relation to having regard to the most recent future trends report under section 11 of the well-being of future generations Act, because of the nature of that report, this is something that is more appropriately covered in guidance. Now, this amendment also places the authority under a duty to have regard to scientific knowledge, technology and EU and international law and policy relating to climate change when carrying out its functions. These provisions, I have to say, are very broad and they are open to different interpretations. This could place a significant burden on the authority. The authority is not an environmental body. It will, of course, comply with environmental legislation, but I think we must be wary of placing extensive duties on it that will take it beyond and detract from the protection of human welfare of these communities. Our priority must be focused on making sure that our communities are safe. This is not, primarily, an environmental Bill.
Amendment 49 requires the authority to set out in its corporate plan how it intends to consider biodiversity when discharging its functions. This is unnecessary as the authority is already under similar duties under the Environment (Wales) Act 2016.
With regard to amendment 18, this places a duty on the authority to seek to maintain and enhance biodiversity in the exercise of its functions in Wales, and in so doing, to promote the resilience of ecosystems so far as consistent with the proper exercise of those functions. I would ask Members not to vote in favour of this amendment. It is unnecessary and it is an exact duplicate of section 6(1) and (2) of the Environment (Wales) Act 2016, with the only change being the substitution of references to 'the Authority' for references to 'a public authority'. As a public authority, the authority will already be bound by section 6(1) and (2). So, accepting this amendment could cause confusion as to how it sits alongside the existing section 6 duty.
Turning lastly to amendment 50. This amends section 2 of the Bill to provide that, when exercising its functions, where the authority considers a conflict exists between ensuring disused tips do not threaten human welfare by reason of their instability and any requirement to maintain and enhance biodiversity, the former must take priority. Again, this amendment is unnecessary as it simply sets out what is already the case and is therefore duplicative. I will explain why.
Section 6(1) of the Environment (Wales) Act 2016 will require the authority, which is a public authority for the purposes of that section, to, in quotes,
'seek to maintain and enhance biodiversity in the exercise of functions in relation to Wales, and in so doing promote the resilience of ecosystems, so far as consistent with the proper exercise of those functions.'
Therefore, the duty to seek to maintain and enhance biodiversity et cetera applies only so far as consistent with the authority’s proper exercise of its functions. Therefore, I would ask Members to vote in favour of amendment 17 and to please vote against amendments 49, 30, 50, 18, 19, 20 and 31.
Gan droi at y gwelliannau eraill gan Delyth Jewell a Janet Finch-Saunders—y mae llawer ohonyn nhw, yn wir, yn ailadrodd dadleuon a gawsom ni yn y pwyllgor yng Nghyfnod 2—gadewch imi ddechrau gyda gwelliant 31. Rwy'n deall pam mae hwn wedi'i gyflwyno. Fel rydw i wedi dweud o'r blaen, rwy'n ymwybodol iawn bod bwlch sgiliau yn y maes hwn, ac rwyf wedi siarad am hynny o'r blaen, yn ystod Cyfnod 1 a Chyfnod 2. Fodd bynnag, yn fy marn i, mae'r gwelliant yn ddiangen. Yn gyntaf, nid yw'r awdurdod yn ddarparwr hyfforddiant. Mae yna gyrff sydd eisoes yn bodoli i ddarparu hyfforddiant arbenigol, sy'n cael eu hariannu at y diben hwn ac mae ganddyn nhw'r sgiliau angenrheidiol i ddarparu hyn. Mae fy swyddogion yn gweithio, wrth i ni siarad, gyda'r cyrff hynny i greu'r sgiliau i bontio'r bwlch presennol. Ond, wrth gwrs, bydd yr awdurdod hefyd yn gwneud ei ran yn hynny o beth, ond nid yw'n ddarparwr hyfforddiant. Felly, byddwn yn gofyn i'r Senedd beidio â chefnogi'r gwelliant hwn gan ei bod yn bwysig iawn—yn rhyfedd, am y rhesymau a nodwyd gan Alun eiliad yn ôl—nad yw adnoddau'r awdurdod yn cael eu dargyfeirio o'r swyddogaethau craidd y mae yno i'w harfer. Mae cyrff eraill mewn sefyllfa well i ganolbwyntio ar ddatblygu sgiliau.
O ran gwelliant 19, a fyddai'n gosod dyletswydd ar yr awdurdod i ystyried yr angen i leihau effeithiau negyddol ar gymunedau, gan gynnwys sŵn, llygredd aer a mynediad i fannau gwyrdd ac ati, nid yw'r gwelliant hwn yn angenrheidiol, oherwydd fel awdurdod cyhoeddus, fel yr wyf wedi dweud o'r blaen, ac fe wnaeth Delyth ein hatgoffa'n gywir fy mod i wedi dweud hyn o'r blaen, rhaid i'r awdurdod weithredu yn unol ag egwyddorion cyfraith gyhoeddus a rhaid iddo fod yn ymwybodol o effaith ei weithredoedd ar y cymunedau lleol hynny. Yn wir, i fynd ymhellach, o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, bydd yn ofynnol i'r awdurdod feddwl am effaith hirdymor ei benderfyniadau, a bydd hyn yn golygu gweithio'n agos, yn unol â'r Ddeddf honno, gyda phobl a chymunedau, a chydweithio â chyrff eraill hefyd.
O ran gwelliant 20, mae adran 6 o Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 yn ei gwneud hi'n ofynnol i'r awdurdod roi sylw i adroddiadau a baratowyd o dan adrannau 8 ac 11 o'r Ddeddf honno, fel bod yr elfen honno o'r diwygiad eisoes yn cael ei thrin mewn deddfwriaeth. Mae'r Bil hwn yn diwygio deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol i ychwanegu'r awdurdod at y cyrff cyhoeddus sy'n dod o dan y Ddeddf honno. Mae hyn yn golygu y bydd yn ofynnol i'r awdurdod osod amcanion llesiant, ac wrth wneud hynny, bydd yn ofynnol iddo roi sylw i'r adroddiad diweddaraf o dan adran 23 o'r Ddeddf honno. Felly, mae'r elfen hon o welliant 20 eisoes wedi'i chynnwys mewn deddfwriaeth. Ac mewn perthynas â rhoi sylw i'r adroddiad tueddiadau'r dyfodol mwyaf diweddar o dan adran 11 o ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol, oherwydd natur yr adroddiad hwnnw, mae hyn yn rhywbeth sy'n fwy priodol ei gynnwys mewn canllawiau. Nawr, mae'r gwelliant hwn hefyd yn rhoi'r awdurdod o dan ddyletswydd i roi sylw i wybodaeth wyddonol, technoleg a chyfraith a pholisi yr Undeb Ewropeaidd a rhyngwladol sy'n ymwneud â newid hinsawdd wrth gyflawni ei swyddogaethau. Mae'r darpariaethau hyn, mae'n rhaid i mi ddweud, yn eang iawn ac maen nhw'n agored i wahanol ddehongliadau. Gallai hyn roi baich sylweddol ar yr awdurdod. Nid corff amgylcheddol yw'r awdurdod. Wrth gwrs, bydd yn cydymffurfio â deddfwriaeth amgylcheddol, ond rwy'n credu bod yn rhaid i ni fod yn wyliadwrus o osod dyletswyddau helaeth arno a fydd yn mynd ag ef y tu hwnt i amddiffyn lles pobl y cymunedau hyn, ac yn tynnu'r pwyslais oddi ar hynny. Rhaid i'n blaenoriaeth fod yn canolbwyntio ar sicrhau bod ein cymunedau'n ddiogel. Nid Bil amgylcheddol yw hwn, yn bennaf.
Mae gwelliant 49 yn ei gwneud hi'n ofynnol i'r awdurdod nodi yn ei gynllun corfforaethol sut mae'n bwriadu ystyried bioamrywiaeth wrth gyflawni ei swyddogaethau. Mae hyn yn ddiangen gan fod yr awdurdod eisoes o dan ddyletswyddau tebyg o dan Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016.
O ran gwelliant 18, mae hwn yn gosod dyletswydd ar yr awdurdod i geisio cynnal a gwella bioamrywiaeth wrth arfer ei swyddogaethau yng Nghymru, a thrwy wneud hynny, hyrwyddo gwytnwch ecosystemau i'r graddau y maen nhw'n gyson ag arfer y swyddogaethau hynny yn briodol. Byddwn yn gofyn i'r Aelodau beidio â phleidleisio o blaid y gwelliant hwn. Mae'n ddiangen ac mae'n ddyblygiad union o adran 6(1) a (2) o Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016, a'r unig newid yw rhoi cyfeiriadau at 'yr Awdurdod' yn lle cyfeiriadau at 'awdurdod cyhoeddus'. Fel awdurdod cyhoeddus, bydd yr awdurdod eisoes yn rhwym gan adran 6(1) a (2). Felly, gallai derbyn y gwelliant hwn achosi dryswch ynghylch ei berthynas â'r ddyletswydd bresennol yn adran 6.
Gan droi yn olaf at welliant 50. Mae hwn yn diwygio adran 2 o'r Bil i ddarparu, wrth arfer ei swyddogaethau, pan fo'r awdurdod o'r farn bod gwrthdaro yn bodoli rhwng sicrhau nad yw tomenni nas defnyddir yn bygwth lles pobl oherwydd eu hansefydlogrwydd ac unrhyw ofyniad i gynnal a gwella bioamrywiaeth, rhaid i'r elfen gyntaf gael blaenoriaeth. Unwaith eto, mae'r gwelliant hwn yn ddiangen gan ei fod yn syml yn nodi'r hyn sy'n digwydd eisoes ac felly mae'n dyblygu. Gwnaf esbonio pam.
Bydd adran 6(1) o Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 yn ei gwneud hi'n ofynnol i'r awdurdod, sy'n awdurdod cyhoeddus at ddibenion yr adran honno, ac rwy'n dyfynnu,
'geisio cynnal a gwella bioamrywiaeth wrth arfer swyddogaethau mewn perthynas â Chymru, ac wrth wneud hynny hyrwyddo cydnerthedd ecosystemau, i’r graddau y bo hynny’n gyson ag arfer y swyddogaethau hynny’n briodol’.
Felly, mae'r ddyletswydd i geisio cynnal a gwella bioamrywiaeth ac ati yn berthnasol dim ond i'r graddau y mae'n gyson ag arfer priodol yr awdurdod o'i swyddogaethau. Felly, byddwn yn gofyn i'r Aelodau bleidleisio o blaid gwelliant 17 ac i bleidleisio yn erbyn gwelliannau 49, 30, 50, 18, 19, 20 a 31.
Dwi'n galw ar Janet Finch-Saunders i ymateb i'r ddadl.
I call on Janet Finch-Saunders to reply to the debate.
Diolch. Thank you, Cabinet Secretary. We've made very strong arguments at every stage of this, so I think let's just go to the vote.
Diolch, Ysgrifennydd Cabinet. Rydym ni wedi gwneud dadleuon cryf iawn ym mhob cyfnod, felly rwy'n credu y dylem ni fynd at bleidlais.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 49? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. O blaid 26, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 49 wedi'i wrthod.
The proposal is that amendment 49 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There are objections. We will, therefore, proceed to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 26, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 49 is not agreed.
Gwelliant 49: O blaid: 26, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 49: For: 26, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 17.
Cabinet Secretary, amendment 17.
Cynigiwyd gwelliant 17 (Huw Irranca-Davies).
Amendment 17 (Huw Irranca-Davies) moved.
Symud.
Moved.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 17? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Derbynnir gwelliant 17 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
The question is that amendment 17 be agreed to. Does any Member object? No. Amendment 17 is agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Delyth Jewell, gwelliant 30.
Delyth Jewell, amendment 30.
Cynigiwyd gwelliant 30 (Delyth Jewell).
Amendment 30 (Delyth Jewell) moved.
Gwthio, plis.
It's moved.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 30? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. Mae'r bleidlais yn gyfartal.
The question is that amendment 30 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. Therefore, we will move to a vote. Open the vote. Close the vote. The vote is tied.
I vote against.
Rwy'n pleidleisio yn erbyn.
O blaid 27, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 30 wedi'i wrthod.
There were in favour 27, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 30 is not agreed.
Gwelliant 30: O blaid: 27, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gan fod nifer y pleidleisiau yn gyfartal, defnyddiodd y Dirprwy Lywydd ei bleidlais fwrw yn unol â Rheol Sefydlog 6.20(ii).
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 30: For: 27, Against: 27, Abstain: 0
As there was an equality of votes, the Deputy Presiding Officer used his casting vote in accordance with Standing Order 6.20(ii).
Amendment has been rejected
Janet Finch-Saunders, gwelliant 50.
Janet Finch-Saunders, amendment 50.
Cynigiwyd gwelliant 50 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 50 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 50? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 14, roedd 12 yn ymatal, a 28 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 50 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 50 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there are objections. So, we will move to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 14, there were 12 abstentions, and 28 against. Therefore, amendment 50 is not agreed.
Gwelliant 50: O blaid: 14, Yn erbyn: 28, Ymatal: 12
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 50: For: 14, Against: 28, Abstain: 12
Amendment has been rejected
Delyth Jewell, gwelliant 18.
Delyth Jewell, amendment 18.
Cynigiwyd gwelliant 18 (Delyth Jewell).
Amendment 18 (Delyth Jewell) moved.
Symud, plis.
I move, please.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 18? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. Mae'r bleidlais yn gyfartal.
The question is that amendment 18 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection. We will, therefore, proceed to a vote. Open the vote. Close the vote. The vote is tied.
I vote against.
Rwy'n pleidleisio yn erbyn.
O blaid 27, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 18 wedi'i wrthod.
There were 27 in favour, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 18 is not agreed.
Gwelliant 18: O blaid: 27, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gan fod nifer y pleidleisiau yn gyfartal, defnyddiodd y Dirprwy Lywydd ei bleidlais fwrw yn unol â Rheol Sefydlog 6.20(ii).
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 18: For: 27, Against: 27, Abstain: 0
As there was an equality of votes, the Deputy Presiding Officer used his casting vote in accordance with Standing Order 6.20(ii).
Amendment has been rejected
Delyth Jewell, gwelliant 19.
Delyth Jewell, amendment 19.
Cynigiwyd gwelliant 19 (Delyth Jewell).
Amendment 19 (Delyth Jewell) moved.
Symud, plis.
Move, please.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 19? Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. Unwaith eto, mae'r bleidlais yn gyfartal, felly fel sy'n ofynnol o dan Reol Sefydlog 6.20, rwy'n arfer fy mhleidlais fwrw yn erbyn y gwelliant. Felly, o blaid 27, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 19 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 19 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there are objections. Open the vote. Close the vote. Once again, the vote is tied. As required under Standing Order 6.20, I exercise my casting vote against the amendment. There were 27 in favour, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 19 is not agreed.
Gwelliant 19: O blaid: 27, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gan fod nifer y pleidleisiau yn gyfartal, defnyddiodd y Dirprwy Lywydd ei bleidlais fwrw yn unol â Rheol Sefydlog 6.20(ii).
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 19: For: 27, Against: 27, Abstain: 0
As there was an equality of votes, the Deputy Presiding Officer used his casting vote in accordance with Standing Order 6.20(ii).
Amendment has been rejected
Delyth Jewell, gwelliant 20.
Delyth Jewell, amendment 20.
Cynigiwyd gwelliant 20 (Delyth Jewell).
Amendment 20 (Delyth Jewell) moved.
Symud, plis.
I move, please.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 20? Oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 20 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 20 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. Open the vote. Close the vote. In favour 13, no abstentions, 41 against. Therefore, amendment 20 is not agreed.
Gwelliant 20: O blaid: 13, Yn erbyn: 41, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 20: For: 13, Against: 41, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Janet Finch-Saunders, gwelliant 31.
Janet Finch-Saunders, amendment 31.
Cynigiwyd gwelliant 31 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 31 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 31? Oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 26, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 31 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 31 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection, so we will proceed to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 26, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 31 is not agreed.
Gwelliant 31: O blaid: 26, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 31: For: 26, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Grŵp 2 sydd nesaf. Mae'r ail grŵp o welliannau yn ymwneud â gwybodaeth gyhoeddus, cyfathrebu ac ymgysylltu. Gwelliant 6 yw'r prif welliant yn y grŵp hwn, a galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet i symud y prif welliant ac i siarad am y grŵp.
We'll move now to the second group of amendments, which relates to public information, communication and engagement. Amendment 6 is the lead amendment in this group, and I call on the Cabinet Secretary to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group.
Cynigiwyd gwelliant 6 (Huw Irranca-Davies).
Amendment 6 (Huw Irranca-Davies) moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. A number of amendments were tabled at Stage 2 by both Delyth Jewell and Janet Finch-Saunders. The aim of the amendments was to require the authority to establish a website and for certain key documents to be published. I was supportive of the amendments tabled, but I wanted to work with the Members to bring forward a set of amendments at Stage 3 that ensures a comprehensive and a consistent approach to publication on the face of the Bill. So, I am pleased to say that that is exactly what we have done, and I wish to put on record my thanks to Delyth and Janet for their input and their co-operation in the preparation of these amendments.
If we look first at amendment 15, this requires the authority to establish and maintain a website or other electronic facility that is free for the public to access. The reference to other electronic facilities is included to futureproof the legislation in light of rapid technological advances.
Amendment 16 inserts a new section into the Bill relating to publication. It provides that where the Bill requires the authority to publish anything, for example a notice or a report, it must be published on the authority's website or other electronic facility established and maintained under the section inserted by amendment 15. Where the authority is required to publish anything, this amendment gives the authority the power to publish in any other way the authority sees fit. This caters, for example, for people who are digitally excluded and who may not be able to access information online. Now, the effect of this amendment is that the following documents must be published on the authority's website as they are subject to an existing duty to publish in the Bill: so, the programme of preliminary assessments, the statement of policy on categorisation, the corporate plan, the annual report, reports of preliminary assessments, additional preliminary assessments, full assessments and additional full assessments.
Amendment 13 places a duty on the authority to publish notices under Part 2. It provides that where a provision in chapters 3 or 5 of Part 2 requires a notice to be given to a person, the authority must publish the notice as soon as practicable after it is given. This means that the following notices must be published on the authority's website: section 20, the notice of proposed registration of a tip; section 21, decision on registration; section 22, the notice of proposal to deregister a tip; section 23, a decision on a proposal to deregister; section 29, a proposal to make a notifiable change; and section 30, the decision on notice of proposal of notifiable change. This provides a comprehensive list of all of the notices relating to registration, and it covers all the notices and more that were included in the amendments tabled at Stage 2.
You will have noted that amendment 13 gives the authority the ability to publish notices in a redacted form if it considers it necessary to do so to avoid disclosing information contrary to any prohibition imposed by an enactment or other rule of law. For example, this would allow the authority to redact personal information from a notice.
Turning to amendments 6 and 12, these amendments are consistent with the new approach to publication. Under the Bill as currently drafted under section 31, the list of all disused tips must be accessible electronically by members of the public at all reasonable times. Similarly, under section 9, the information that is included in the register of disused tips must be accessible by the public at all reasonable times. Amendments 6 and 12 now require this information to be published, which means published on the authority's website, which will ensure that the information is available at all times.
So, I am satisfied that these five amendments, when taken together, achieve the aim of including a clear publication requirement on the face of the Bill. I wish to thank again committee members, and especially Delyth and Janet, for their input and I would ask Members to vote in favour of these amendments.
Turning now to amendment 45 briefly, which places a duty on the authority to publish a communication and engagement strategy, this would require the strategy to set out how the authority will engage with the public in the exercise of its functions. It also sets out that the authority may revise the strategy and must publish the revised strategy, and includes a consultation requirement. The authority will, of course, have to engage with local communities and this will be an inherent part of fostering good community relations. I made a commitment in Stage 2 that confirmed the authority will have a communication and engagement strategy. However, a statutory duty is not necessary to achieve this. So, for these reasons, I would ask Members not to support amendment 45.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Cyflwynwyd nifer o welliannau yng Nghyfnod 2 gan Delyth Jewell a Janet Finch-Saunders. Nod y gwelliannau oedd ei gwneud hi'n ofynnol i'r awdurdod sefydlu gwefan ac i rai dogfennau allweddol gael eu cyhoeddi. Roeddwn i'n gefnogol i'r gwelliannau a gyflwynwyd, ond roeddwn eisiau gweithio gyda'r Aelodau i gyflwyno cyfres o welliannau yng Nghyfnod 3 sy'n sicrhau dull cynhwysfawr a chyson o gyhoeddi ar wyneb y Bil. Felly, rwy'n falch o ddweud mai dyna'n union rydym ni wedi'i wneud, ac fe hoffwn i ddiolch i Delyth a Janet am eu cyfraniad a'u cydweithrediad wrth baratoi'r gwelliannau hyn.
Os edrychwn ni yn gyntaf ar welliant 15, mae hwn yn ei gwneud hi'n ofynnol i'r awdurdod sefydlu a chynnal gwefan neu gyfleuster electronig arall sydd am ddim i'r cyhoedd ei ddefnyddio. Mae'r cyfeiriad at gyfleusterau electronig eraill wedi'i gynnwys i ddiogelu'r ddeddfwriaeth yn y dyfodol yng ngoleuni datblygiadau technolegol cyflym.
Mae gwelliant 16 yn mewnosod adran newydd yn y Bil sy'n ymwneud â chyhoeddi. Mae'n darparu, pan fo'r Bil yn ei gwneud hi'n ofynnol i'r awdurdod gyhoeddi unrhyw beth, er enghraifft hysbysiad neu adroddiad, bod yn rhaid ei gyhoeddi ar wefan yr awdurdod neu gyfleuster electronig arall a sefydlwyd ac a gynhelir o dan yr adran a fewnosodir gan welliant 15. Pan fo'n ofynnol i'r awdurdod gyhoeddi unrhyw beth, mae'r gwelliant hwn yn rhoi'r pŵer i'r awdurdod gyhoeddi mewn unrhyw ffordd arall y mae'r awdurdod yn ei weld yn addas. Mae hyn yn darparu ar gyfer pobl sydd wedi'u heithrio'n ddigidol ac nad ydyn nhw efallai yn gallu cael mynediad at wybodaeth ar-lein. Nawr, effaith y gwelliant hwn yw bod yn rhaid cyhoeddi'r dogfennau canlynol ar wefan yr awdurdod gan eu bod yn dod o dan ddyletswydd bresennol i gyhoeddi yn y Bil: felly, y rhaglen asesiadau rhagarweiniol, y datganiad o bolisi ar gategoreiddio, y cynllun corfforaethol, yr adroddiad blynyddol, adroddiadau asesiadau rhagarweiniol, asesiadau rhagarweiniol ychwanegol, asesiadau llawn ac asesiadau llawn ychwanegol.
Mae gwelliant 13 yn gosod dyletswydd ar yr awdurdod i gyhoeddi hysbysiadau o dan Ran 2. Mae'n darparu, pan fo darpariaeth ym mhenodau 3 neu 5 o Ran 2 yn ei gwneud hi'n ofynnol hysbysu rhywun, rhaid i'r awdurdod gyhoeddi'r hysbysiad cyn gynted ag y bo'n ymarferol wedi rhoi'r hysbysiad hwnnw. Mae hyn yn golygu bod yn rhaid cyhoeddi'r hysbysiadau canlynol ar wefan yr awdurdod: adran 20, yr hysbysiad o'r bwriad i gofrestru tomen; adran 21, penderfyniad cofrestru; adran 22, yr hysbysiad o gynnig i ddadgofrestru tomen; adran 23, penderfyniad ar gynnig i ddadgofrestru; adran 29, cynnig i wneud newid hysbysadwy; ac adran 30, y penderfyniad ar hysbysiad o gynnig o newid hysbysadwy. Mae hyn yn darparu rhestr gynhwysfawr o'r holl hysbysiadau sy'n ymwneud â chofrestru, ac mae'n cwmpasu'r holl hysbysiadau a mwy a gynhwyswyd yn y gwelliannau a gyflwynwyd yng Nghyfnod 2.
Byddwch wedi sylwi bod gwelliant 13 yn rhoi'r gallu i'r awdurdod gyhoeddi hysbysiadau ar ffurf wedi'i golygu os yw'n ystyried ei bod hi'n angenrheidiol gwneud hynny er mwyn osgoi datgelu gwybodaeth sy'n groes i unrhyw waharddiad a gyflwynir gan ddeddfiad neu reol gyfreithiol arall. Er enghraifft, byddai hyn yn caniatáu i'r awdurdod ddileu gwybodaeth bersonol o hysbysiad.
Gan droi at welliannau 6 a 12, mae'r gwelliannau hyn yn gyson â'r dull newydd o gyhoeddi. O dan y Bil fel y'i drafftiwyd ar hyn o bryd o dan adran 31, rhaid i'r rhestr o'r holl domenni nas defnyddir fod ar gael yn electronig i aelodau'r cyhoedd ar bob adeg resymol. Yn yr un modd, o dan adran 9, rhaid i'r wybodaeth sydd wedi'i chynnwys yn y gofrestr o domenni nas defnyddir fod yn hygyrch i'r cyhoedd ar bob adeg resymol. Mae gwelliannau 6 a 12 bellach yn ei gwneud hi'n ofynnol cyhoeddi'r wybodaeth hon, sy'n golygu ei chyhoeddi ar wefan yr awdurdod, a fydd yn sicrhau bod yr wybodaeth ar gael bob amser.
Felly, rwy'n fodlon bod y pum gwelliant hyn, o'u hystyried gyda'i gilydd, yn cyflawni'r nod o gynnwys gofyniad cyhoeddi clir ar wyneb y Bil. Fe hoffwn i ddiolch eto i aelodau'r pwyllgor, ac yn enwedig Delyth a Janet, am eu cyfraniad a byddwn yn gofyn i'r Aelodau bleidleisio o blaid y gwelliannau hyn.
Gan droi nawr at welliant 45 yn fyr, sy'n gosod dyletswydd ar yr awdurdod i gyhoeddi strategaeth gyfathrebu ac ymgysylltu, byddai hyn yn gofyn i'r strategaeth nodi sut y bydd yr awdurdod yn ymgysylltu â'r cyhoedd wrth arfer ei swyddogaethau. Mae hefyd yn nodi y gall yr awdurdod adolygu'r strategaeth a bod yn rhaid iddo gyhoeddi'r strategaeth ddiwygiedig, ac mae'n cynnwys gofyniad ymgynghori. Bydd yn rhaid i'r awdurdod, wrth gwrs, ymgysylltu â chymunedau lleol a bydd hyn yn rhan annatod o feithrin cysylltiadau cymunedol da. Fe wnes i ymrwymiad yng Nghyfnod 2 a gadarnhaodd y bydd gan yr awdurdod strategaeth gyfathrebu ac ymgysylltu. Fodd bynnag, nid oes angen dyletswydd statudol i gyflawni hyn. Felly, am y rhesymau hyn, byddwn yn gofyn i'r Aelodau beidio â chefnogi gwelliant 45.
Thank you, Deputy First Minister, and your officials, for your kind co-operation on amendments relating to the website. The lack of such a site was a weakness that I highlighted in Stage 2. You've listened, you've worked with us, and I welcome the changes put before us in this group today. I was rather hoping we could go further and that such cross-party co-operation would extend to amendment 45, which would require the authority to publish a communication and engagement strategy. During Stage 2, you did highlight to me that you wanted and you believed that this would happen. So, why not go that step further and ensure that it will happen by placing the requirement in law? Diolch.
Diolch, Dirprwy Brif Weinidog, ac i'ch swyddogion, am eich cydweithrediad caredig ar welliannau sy'n ymwneud â'r wefan. Roedd diffyg safle o'r fath yn wendid a dynnais sylw ato yng Nghyfnod 2. Rydych chi wedi gwrando, rydych chi wedi gweithio gyda ni, ac rwy'n croesawu'r newidiadau a roddwyd o'n blaenau yn y grŵp hwn heddiw. Roeddwn yn gobeithio y gallem ni fynd ymhellach ac y byddai cydweithrediad trawsbleidiol o'r fath yn ymestyn i welliant 45, a fyddai'n ei gwneud hi'n ofynnol i'r awdurdod gyhoeddi strategaeth gyfathrebu ac ymgysylltu. Yn ystod Cyfnod 2, fe wnaethoch chi bwysleisio i mi fod arnoch chi eisiau a'ch bod yn credu y byddai hyn yn digwydd. Felly, beth am fynd y cam hwnnw ymhellach a sicrhau y bydd yn digwydd trwy roi'r gofyniad yn y gyfraith? Diolch.
I welcome the Government's amendments in this group, and, as the Cabinet Secretary, the Deputy First Minister, has outlined, they are the result of productive discussions we have had since Stage 2 relating particularly to issued notices and the register of disused tips and to making this information publicly available online. We were motivated originally by the need to embed rigorous standards of transparency in all aspects of the authority's work. I talked earlier about the need to get communities' buy-in; I think this is essential for that. I think that that is especially important in this case, given the entirely possibly justifiable distrust that is felt by so many of these communities who've been let down after decades of promises that have been broken to them and false dawns on behalf of the powers that be. I am glad that the Government has agreed with this approach. I'm grateful, again, to the Deputy First Minister, and to his officials, and I'm satisfied that these amendments do align broadly with what we had set out to achieve, so I commend them. Diolch.
Rwy'n croesawu gwelliannau'r Llywodraeth yn y grŵp hwn, ac, fel y mae'r Ysgrifennydd Cabinet, y Dirprwy Brif Weinidog, wedi amlinellu, maen nhw'n ganlyniad trafodaethau cynhyrchiol a gawsom ni ers Cyfnod 2 yn ymwneud yn arbennig â hysbysiadau a gyhoeddwyd a'r gofrestr o domenni nas defnyddir a gwneud yr wybodaeth hon ar gael i'r cyhoedd ar-lein. Cawsom ein hysgogi'n wreiddiol gan yr angen i ymgorffori safonau tryloywder trwyadl ym mhob agwedd ar waith yr awdurdod. Siaradais yn gynharach am yr angen i gael cefnogaeth cymunedau; rwy'n credu bod hyn yn hanfodol ar gyfer hynny. Rwy'n credu bod hynny'n arbennig o bwysig yn hyn o beth, o ystyried y diffyg ymddiriedaeth hollol bosib a deimlir gan gymaint o'r cymunedau hyn sydd wedi cael eu siomi ar ôl degawdau o addewidion iddyn nhw a dorrwyd a gobeithion gwag ar ran y pwerau hynny. Rwy'n falch bod y Llywodraeth wedi cytuno â'r dull hwn. Rwy'n ddiolchgar, unwaith eto, i'r Dirprwy Brif Weinidog, ac i'w swyddogion, ac rwy'n fodlon bod y gwelliannau hyn yn cyd-fynd yn fras â'r hyn yr oeddem ni wedi bwriadu ei gyflawni, felly rwy'n eu canmol. Diolch.
Ysgrifennydd y Cabinet i ymateb.
I call on the Cabinet Secretary.
Only very briefly, Dirprwy Lywydd, just, again, to thank Janet and Delyth for their input to this. I think we've got some good amendments here. It's a good example of cross-party working to get to the right objective. So, I'm pleased if everybody can support this. But, as I say, on the communication strategy, as I made clear in Stage 2, the authority will have a communication and engagement strategy, we just don't need a statutory duty to actually achieve this. So, that's why I can't support amendment 45, but thank you for your work together on bringing the other amendments forward.
Dim ond yn fyr iawn, Dirprwy Lywydd, i ddiolch i Janet a Delyth am eu cyfraniad i hyn. Rwy'n credu bod gennym ni rai gwelliannau da yma. Mae'n enghraifft dda o weithio trawsbleidiol i gyrraedd yr amcan cywir. Felly, rwy'n falch os gall pawb gefnogi hyn. Ond, fel y dywedaf, o ran y strategaeth gyfathrebu, fel y gwnes i'n glir yng Nghyfnod 2, bydd gan yr awdurdod strategaeth gyfathrebu ac ymgysylltu, nid oes angen dyletswydd statudol arnom ni i gyflawni hyn mewn gwirionedd. Felly, dyna pam na allaf gefnogi gwelliant 45, ond diolch am eich gwaith gyda'ch gilydd ar gyflwyno'r gwelliannau eraill.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 6? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Felly, derbynnir gwelliant 6.
The question is that amendment 6 be agreed to. Does any Member object? There are no objections. The amendment is therefore agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Grŵp 3 sydd nesaf. Mae'r trydydd grŵp o welliannau yn ymwneud ag asesu, cofrestru a monitro tomenni nas defnyddir o dan Ran 2. Gwelliant 32 yw'r prif welliant yn y grŵp hwn. Galwaf ar Janet Finch-Saunders i gynnig y prif welliant ac i siarad am y grŵp.
Group 3 is next. The third group of amendments relates to assessment, registration and monitoring of disused tips under Part 2. The lead amendment in this group is amendment 32. I call on Janet Finch-Saunders to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group.
Cynigiwyd gwelliant 32 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 32 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Now, the Welsh Government's intention is for preliminary assessments of these tips to be desk based. Now, I'm not the only one who is concerned about this, and I feel really pedantic about it, but several stakeholders have also raised concerns about the efficacy of this approach. For example, Blaenau Gwent County Borough Council questioned the validity of a desk-based assessment. As I do hope that all Members here will agree, nothing replaces just going to the site, having a walk over, taking some preliminary investigations on your way around that site. How that can be transcribed just from a desk in an office elsewhere baffles me.
Now, during Stage 2, the Deputy First Minister objected because of the impact this requirement would have on time. Now, my colleague Alun Davies has just pointed out to us all the absolute importance of making sure these tips are safe. That is, first and foremost, why we are supporting—the Welsh Conservatives are supporting—a lot of this Bill in its entirety. I'm just really concerned that this aspect to it could be seen as rushing through preliminary assessments, desk based, and I am really concerned about the legitimacy of these being undertaken properly. So, I ask all Members present to consider this point very carefully.
Amendments 33, 34 and 35 would enable any person to make representations that the authority must have regard to in making a decision on a proposal to register a tip, deregister a tip or make a notifiable change. This would mean that the views of the public would need to be taken into account by the authority. Ultimately, we are developing this legislation to help to protect our communities, the very communities that Alun has mentioned. Should anyone in those communities wish to make representations and for their comments to be considered, the authority should be ready to listen and act. My amendments help to achieve that.
Finally, amendment 36 sets a target in law for the authority to identify and to compile a list of all disused tips by 1 January 2030. During Stage 2, the Deputy First Minister tried to dissuade me from pursuing the amendment on the basis that the work will be completed, boots on the ground, assessments done, categorisation done, by 1 April 2027. However, I don't consider that to be quite correct. It will be all coal tips that will have been identified by 1 April 2027, not all tips. Diolch.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Nawr, bwriad Llywodraeth Cymru yw i asesiadau rhagarweiniol o'r tomenni hyn fod yn seiliedig ar waith desg. Nawr, nid fi yw'r unig un sy'n poeni am hyn, ac rwy'n teimlo'n wirioneddol bedantig amdano, ond mae sawl rhanddeiliad hefyd wedi codi pryderon am effeithiolrwydd y dull hwn. Er enghraifft, cwestiynodd Cyngor Bwrdeistref Sirol Blaenau Gwent ddilysrwydd asesiad sy'n seiliedig ar waith desg. Fel y gobeithiaf y bydd yr holl Aelodau yma yn cytuno, does dim byd yn well na mynd i'r safle, mynd am dro yno, gwneud rhai ymchwiliadau rhagarweiniol ar eich ffordd o amgylch y safle hwnnw. Mae sut y gellir gwneud hynny o ddesg mewn swyddfa yn rhywle arall yn ddirgelwch i mi.
Nawr, yn ystod Cyfnod 2, gwrthwynebodd y Dirprwy Brif Weinidog oherwydd effaith y gofyniad hwn ar amser. Nawr, mae fy nghyd-Aelod Alun Davies newydd nodi i ni i gyd bwysigrwydd absoliwt gwneud yn siŵr bod y tomenni hyn yn ddiogel. Dyna, yn gyntaf oll, pam rydym ni'n cefnogi—mae'r Ceidwadwyr Cymreig yn cefnogi—llawer o'r Bil hwn yn ei gyfanrwydd. Rwy'n bryderus iawn y gellid gweld yr agwedd hon iddo fel rhuthro trwy asesiadau rhagarweiniol, yn seiliedig ar waith desg, ac rwy'n bryderus iawn am ddilysrwydd y rhain yn cael eu cynnal yn iawn. Felly, gofynnaf i'r holl Aelodau sy'n bresennol ystyried y pwynt hwn yn ofalus iawn.
Byddai gwelliannau 33, 34 a 35 yn galluogi i unrhyw un wneud sylwadau y mae'n rhaid i'r awdurdod roi sylw iddyn nhw wrth wneud penderfyniad ar gynnig i gofrestru tomen, dadgofrestru tomen neu wneud newid hysbysadwy. Byddai hyn yn golygu y byddai angen i'r awdurdod ystyried barn y cyhoedd. Yn y pen draw, rydym ni'n datblygu'r ddeddfwriaeth hon i helpu amddiffyn ein cymunedau, yr union gymunedau y mae Alun wedi sôn amdanyn nhw. Os bydd unrhyw un yn y cymunedau hynny yn dymuno gwneud sylwadau ac i'r sylwadau hynny gael eu hystyried, dylai'r awdurdod fod yn barod i wrando a gweithredu. Mae fy ngwelliannau yn helpu i gyflawni hynny.
Yn olaf, mae gwelliant 36 yn gosod targed yn y gyfraith i'r awdurdod nodi a llunio rhestr o'r holl domenni nas defnyddir erbyn 1 Ionawr 2030. Yn ystod Cyfnod 2, ceisiodd y Dirprwy Brif Weinidog fy atal rhag mynd ar drywydd y gwelliant ar y sail y bydd y gwaith yn cael ei gwblhau, y gwaith ymarferol wedi ei wneud, asesiadau wedi'u gwneud, y categoreiddio wedi'i wneud, erbyn 1 Ebrill 2027. Fodd bynnag, nid wyf yn ystyried bod hynny'n hollol gywir. Yr holl domenni glo fydd wedi'u nodi erbyn 1 Ebrill 2027, nid pob tomen. Diolch.
I speak principally to amendment 21 in this group. Now, this amendment places an obligation on Welsh Ministers to explain their decision to approve a programme of work, regardless of whether it has been modified. Now, I believe that this reinforces the robust standards of transparency that I was alluding to in the previous group.
Now, when this amendment had been laid at Stage 2, the Cabinet Secretary had argued that this requirement would place an unnecessary administrative burden on Welsh Ministers. Now, I do appreciate the fact that Welsh Ministers, of course, are already bound by public law principles that require them to make rational decisions in the public interest, but I continue to believe that the threshold for transparency in this particular instance, because of all the sensitivities that we've already been discussing, that that is such that requesting an added layer of clarification on governmental decision making is indeed warranted. Again, I'm not thinking of this Government; I'm thinking of Governments in years to come.
I also welcome amendments 10 and 11 in this group, which also fulfil the aims of our amendments at Stage 2 to establish an absolute minimum of 14 days for the representation period for registering a disused tip. Now, I'd argued for this provision due to the need to be as thorough as possible in determining the scale of implementing the legislation, so I'm grateful that the Government has accepted the reasoning there. Diolch.
Rwy'n siarad yn bennaf am welliant 21 yn y grŵp hwn. Nawr, mae'r gwelliant hwn yn gosod rhwymedigaeth ar Weinidogion Cymru i esbonio eu penderfyniad i gymeradwyo rhaglen waith, ni waeth a yw wedi'i haddasu ai peidio. Nawr, rwy'n credu bod hyn yn atgyfnerthu'r safonau cadarn o dryloywder yr oeddwn yn cyfeirio atyn nhw yn y grŵp blaenorol.
Nawr, pan gyflwynwyd y gwelliant hwn yng Nghyfnod 2, roedd yr Ysgrifennydd Cabinet wedi dadlau y byddai'r gofyniad hwn yn rhoi baich gweinyddol diangen ar Weinidogion Cymru. Nawr, rwyf yn cydnabod y ffaith bod Gweinidogion Cymru, wrth gwrs, eisoes wedi'u rhwymo gan egwyddorion cyfraith gyhoeddus sy'n ei gwneud hi'n ofynnol iddyn nhw wneud penderfyniadau rhesymegol er budd y cyhoedd, ond rwy'n parhau i gredu bod y trothwy ar gyfer tryloywder yn yr achos penodol hwn, oherwydd yr holl agweddau tringar rydym ni eisoes wedi bod yn eu trafod, bod hynny gyfryw fel bod cyfiawnhad dros ofyn am haen ychwanegol o eglurhad ar wneud penderfyniadau llywodraethol. Unwaith eto, nid wyf yn meddwl am y Llywodraeth hon; rwy'n meddwl am Lywodraethau yn y blynyddoedd i ddod.
Rwyf hefyd yn croesawu gwelliannau 10 ac 11 yn y grŵp hwn, sydd hefyd yn cyflawni nodau ein gwelliannau yng Nghyfnod 2 i sefydlu isafswm absoliwt o 14 diwrnod ar gyfer y cyfnod cynrychiolaeth ar gyfer cofrestru tomen nas defnyddir. Nawr, roeddwn i'n dadlau dros y ddarpariaeth hon oherwydd yr angen i fod mor drylwyr â phosibl wrth benderfynu ar raddfa gweithredu'r ddeddfwriaeth, felly rwy'n ddiolchgar bod y Llywodraeth wedi derbyn y rhesymeg yn y fan yna. Diolch.
Ysgrifennydd y Cabinet.
Cabinet Secretary.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I'd like to speak, first of all, to the Government amendments in this group, if I may. So, amendments 7, 8 and 9 make some minor, technical drafting amendments to sections 14(2)(b), 16(1)(b) and 17(2)(b). The amendment substitutes the word 'each' with the word 'the'. There is no impact on the policy underpinning these sections.
So, to explain the change: section 14(2) requires the authority, as soon as is practicable, to carry out—
Diolch, Dirprwy Lywydd. Fe hoffwn i grybwyll, yn gyntaf oll, gwelliannau'r Llywodraeth yn y grŵp hwn, os gallaf. Felly, mae gwelliannau 7, 8 a 9 yn gwneud rhai mân ddiwygiadau drafftio technegol i adrannau 14(2)(b), 16(1)(b) a 17(2)(b). Mae'r gwelliant yn cyfnewid y gair 'bob' gyda'r gair 'yr'. Nid oes unrhyw effaith ar y polisi sy'n sail i'r adrannau hyn.
Felly, i esbonio'r newid: mae adran 14(2) yn ei gwneud hi'n ofynnol i'r awdurdod, cyn gynted ag y bo'n ymarferol, gyflawni—
Are you replying to the debate there, rather than doing the next group? I think you're replying to the last group, not starting the next one.
Ydych chi'n ymateb i'r ddadl yn y fan yna, yn hytrach na gwneud y grŵp nesaf? Rwy'n credu eich bod chi'n ymateb i'r grŵp diwethaf, nid dechrau'r un nesaf.
Mae'n ddrwg gen i.
I do apologise.
You're not replying to the debate; you are responding to group 3.
Nid ydych chi'n ymateb i'r ddadl; rydych chi'n ymateb i grŵp 3.
Yn wir. Mae'n ddrwg gen i. Dau funud.
Indeed. I do apologise. Just a moment.
Your Cabinet colleague is checking on it.
Mae eich cyd-Aelod yn y Cabinet yn gwirio hynny.
Yes. I'm responding to group 3, but also my own amendments within this.
Ydw. Rwy'n ymateb i grŵp 3, ond hefyd i fy ngwelliannau fy hun o fewn hyn.
Yes. Sorry. I'm just dealing with my own amendments first of all, before I turn to responding to the other ones. Sorry. Different order of play here. So—
Ie. Mae'n ddrwg gen i. Rwy'n delio â'm gwelliannau fy hun yn gyntaf oll, cyn i mi droi at ymateb i'r rhai eraill. Mae'n ddrwg gen i. Trefn wahanol yma. Felly—
I trust that your Cabinet colleague was trying to help you.
Rwy'n hyderus bod eich cyd-Aelod yn y Cabinet yn ceisio eich helpu.
Amendments—. [Laughter.] I know. So, I'm dealing with our amendments first of all, the Government amendments in the group, before I respond to the others.
So, amendments 7, 8 and 9, they make those minor technical drafting amendments I just referred to. So, to explain the changes a little bit further, section 14(2) requires the authority, as soon as practicable, to carry out an additional preliminary assessment in relation to the tip when it considers an assessment ought to be carried out, and to produce and publish a report of each assessment. As the section refers to assessments being carried out in relation to 'the tip', rather than 'every tip', the duty should be to produce and publish a report of 'the assessment'. The same point arises in relation to full assessments and additional full assessments in sections 16(1)(b) and 17(2)(b). Now, as I've said, these are minor, technical drafting changes and they're not a change in the policy that all assessment reports are to be published. So, I'd ask Members to vote in support of amendments 7, 8 and 9.
Turning to the other Government amendments, 10 and 11, at Stage 2, the Government supported an amendment tabled by Delyth that limited the scope of the regulation-making power in section 20(4) to change the minimum period for making representations on proposals to register a tip, by specifying that this cannot be less than 14 days. So, I committed to bringing forward amendments at Stage 3 to make an equivalent change to section 22, the proposal to remove a tip from the register, and section 29, the proposal to make a notifiable change. Amendments 10 and 11 give effect to that commitment. I'm grateful to both Delyth and Janet for their input into the preparation of these two amendments, and I would ask Members to vote in favour of them.
Turning now to the non-Government amendments in the group, unfortunately, I will not be speaking in support of those, for reasons that I'll outline now. So, in my view, amendment 32, which requires a visit to a site for every preliminary assessment, would result in a disproportionate expenditure of effort and time and resource on tips where there is no potential threat to human welfare. Now, I believe that this amendment would make the Bill unaffordable, and I'm very concerned about the diversion of resources away from category 1 and category 2 disused tips, which is where I'm sure Members would want us to focus our attention and the authority to focus its attention.
Gwelliannau—. [Chwerthin.] Rwy'n gwybod. Felly, rwy'n delio â'n gwelliannau yn gyntaf oll, gwelliannau'r Llywodraeth yn y grŵp, cyn i mi ymateb i'r lleill.
Felly, gwelliannau 7, 8 a 9, maen nhw'n gwneud y mân welliannau drafftio technegol hynny y cyfeiriais atyn nhw gynnau. Felly, i esbonio'r newidiadau ychydig ymhellach, mae adran 14(2) yn ei gwneud hi'n ofynnol i'r awdurdod, cyn gynted ag y bo'n ymarferol, gynnal asesiad rhagarweiniol ychwanegol mewn perthynas â'r domen pan fydd o'r farn y dylid cynnal asesiad, a chynhyrchu a chyhoeddi adroddiad o bob asesiad. Gan fod yr adran yn cyfeirio at asesiadau sy'n cael eu cynnal mewn perthynas 'â'r domen', yn hytrach na 'pob tomen', dylai'r ddyletswydd fod i gynhyrchu a chyhoeddi adroddiad o'r 'asesiad'. Mae'r un pwynt yn codi mewn perthynas ag asesiadau llawn ac asesiadau llawn ychwanegol yn adrannau 16(1)(b) a 17(2)(b). Nawr, fel y dywedais, mae'r rhain yn fân newidiadau drafftio technegol ac nid ydyn nhw'n newid yn y polisi bod pob adroddiad asesu i'w gyhoeddi. Felly, byddwn yn gofyn i'r Aelodau bleidleisio o blaid gwelliannau 7, 8 a 9.
Gan droi at welliannau eraill y Llywodraeth, 10 ac 11, yng Nghyfnod 2, cefnogodd y Llywodraeth welliant a gyflwynwyd gan Delyth a oedd yn cyfyngu cwmpas y pŵer gwneud rheoliadau yn adran 20(4) i newid yr isafswm cyfnod ar gyfer gwneud sylwadau ar gynigion i gofrestru tomen, drwy nodi na all hyn fod yn llai na 14 diwrnod. Felly, ymrwymais i gyflwyno gwelliannau yng Nghyfnod 3 i wneud newid cyfatebol i adran 22, y cynnig i dynnu tomen o'r gofrestr, ac adran 29, y cynnig i wneud newid hysbysadwy. Mae gwelliannau 10 ac 11 yn gweithredu'r ymrwymiad hwnnw. Rwy'n ddiolchgar i Delyth a Janet am eu cyfraniad i baratoi'r ddau welliant hyn, a byddwn yn gofyn i'r Aelodau bleidleisio o'u plaid.
Gan droi nawr at y gwelliannau yn y grŵp na chyflwynwyd gan y Llywodraeth, yn anffodus, ni fyddaf yn siarad o blaid y rheini, am resymau y byddaf yn eu hamlinellu nawr. Felly, yn fy marn i, byddai gwelliant 32, sy'n gofyn am ymweld â safle ar gyfer pob asesiad rhagarweiniol, yn arwain at dreth anghymesur o ymdrech ac amser ac adnoddau ar domenni lle nad oes bygythiad posibl i les pobl. Nawr, rwy'n credu y byddai'r gwelliant hwn yn gwneud y Bil yn rhy ddrud, ac rwy'n bryderus iawn am ddargyfeirio adnoddau oddi wrth domenni nas defnyddir yng nghategori 1 a chategori 2, a dyna lle rwy'n siŵr y byddai'r Aelodau eisiau i ni ganolbwyntio ein sylw a'r awdurdod i ganolbwyntio ei sylw.
To be frank, it would take several years for the authority to visit all disused tips. For example, it will have taken—and this is where there might be some misunderstanding, because the MRA has already been doing some of this work, since Tylorstown and so on—it will have taken the MRA around six years to undertake similar assessments, that it's been doing already, on coal tips, and this would focus resources away from highest risk areas, and would mean that the preliminary assessment process would take far longer than necessary, with no corresponding benefit. Don't forget that we estimate there to be up to 20,000 disused non-coal tips as well as over 2,500 disused coal tips.
In practice, I expect the authority to make use of the intelligence gained through the programme of operations delivered before its establishment when determining whether a physical visit to a particular site is appropriate. And just to say, the assessment will be based on the information that will be provided by the Mining Remediation Authority, the work they've already done, who will have physically inspected the tips. And, in addition, they'll have additional information available to them to add to the MRA reports. So, it's important to remember that the MRA will have physically inspected and categorised every disused coal tip prior to 1 April 2027. This means that the new authority will have the ability to consider the findings from the MRA’s physical inspection, so that it can prioritise its resources and its direct effort on the most appropriate areas, on those most in need of assistance. So, I would therefore ask that amendment 32 not be supported.
Amendment 21 places a duty on Welsh Ministers to explain their decision to approve the authority's programme setting out its proposed approach to preliminary assessments, and to provide the reasons for the decision. The amendment is not necessary. The Welsh Ministers must act in accordance with the principles of public law and, in so doing, make reasonable, rational and lawful decisions. Including this express statutory duty in the Bill will put an unnecessary administrative burden on Welsh Ministers, and, for this reason, I urge you not to support this amendment.
Amendments 33, 34 and 35 require the authority to have regard to the representations of 'any person' when making decisions about registering a tip or removing a tip from the register and making changes to the register. Currently, the authority must have regard to any representations about such proposals from a person who was given the relevant notice of proposed registration, proposed deregistration or proposed notifiable change. This is appropriate and sensible. Including a legal requirement for the authority to have to take account of representations made by 'any person' is unnecessary. In reality, the authority will consider any relevant representations, but there is a considerable difference between being under a general public law duty to consider relevant representations and placing a duty on the face of the Bill to consider representations from all persons. The latter has the real potential to become administratively unworkable and could result in the authority being inundated with representations, for example, by an organised campaign or being involved in legal proceedings if challenged about how they have fulfilled their duties. The current provision does not prevent anyone from making representations to the authority, and the authority will have to act within the principles of public law when making decisions, which will include making sure that it considers relevant representations. So, I would therefore ask Members not to vote in support of amendments 33, 34 and 35.
Amendment 36, in my view, is both unnecessary, but also impractical in seeking to place a duty on the authority to identify and compile a list of all disused tips by 2030. I'll just repeat that: all disused tips by 2030. Whilst I do understand the sentiment behind the amendment, it’s vital that we do not place unnecessary and impractical duties on the authority. Let’s be clear: accepting this amendment would mean that the authority will have to have assessed and categorised over 20,000 disused non-coal tips as well as the disused coal tips prior to 2030. Now, this would mean, in practice, that a significant amount of the authority's resources would be diverted to this task rather than ensuring that the highest risk tips are safe and being monitored and maintained.
Now, I am confident, I have to say, that the effect is already achieved by section 31 of the Bill without placing crippling time constraints on the authority. Section 31 places a duty on the authority to compile and maintain an electronic list of all disused tips in relation to which a preliminary assessment has been carried out. Section 31 was inserted into the Bill by Government amendment at Stage 2, in response to a committee recommendation. I want to be clear that the exact number of disused tips in Wales is not known, and we expect our current estimate to change. This reflects our developing understanding of disused non-coal tips and, crucially, that we still have extractive industries in Wales that could result in future disused tips. So, for example, where quarrying operations cease and a site moves out of scope of the legislation governing active quarries, any associated tips are likely to qualify as disused tips under the Bill. So, on that basis, I'm unable to support amendment 36. I hope that helps, Dirprwy Lywydd.
I fod yn onest, byddai'n cymryd sawl blwyddyn i'r awdurdod ymweld â'r holl domenni nas defnyddir. Er enghraifft, bydd wedi cymryd—a dyma lle gallai fod rhywfaint o gamddealltwriaeth, oherwydd mae'r Awdurdod Adfer Safleoedd Mwyngloddio, MRA, eisoes wedi bod yn gwneud rhywfaint o'r gwaith hwn, ers Tylorstown ac ati—byddai wedi cymryd tua chwe blynedd i'r MRA gynnal asesiadau tebyg, y mae wedi bod yn eu gwneud eisoes, ar domenni glo, a byddai hyn yn mynd ag adnoddau i ffwrdd oddi wrth ardaloedd risg uchaf, a byddai'n golygu y byddai'r broses asesu rhagarweiniol yn cymryd llawer mwy o amser nag sydd ei angen, heb unrhyw fudd cyfatebol. Peidiwch ag anghofio ein bod ni'n amcangyfrif bod hyd at 20,000 o domenni nas defnyddir nad ydynt yn rhai glo yn ogystal â thros 2,500 o domenni glo nas defnyddir.
Yn ymarferol, rwy'n disgwyl i'r awdurdod ddefnyddio'r wybodaeth a gafwyd trwy'r rhaglen weithrediadau a gyflwynwyd cyn ei sefydlu wrth benderfynu a yw'n briodol ymweld â safle penodol. A dim ond i ddweud, bydd yr asesiad yn seiliedig ar yr wybodaeth a fydd yn cael ei darparu gan yr Awdurdod Adfer Safleoedd Mwyngloddio, y gwaith maen nhw eisoes wedi'i wneud, a fydd wedi archwilio'r tomenni. Ac, yn ogystal, bydd gwybodaeth ychwanegol ar gael iddyn nhw i'w hychwanegu at yr adroddiadau MRA. Felly, mae'n bwysig cofio y bydd yr MRA wedi archwilio a chategoreiddio pob tomen lo nas defnyddir cyn 1 Ebrill 2027. Mae hyn yn golygu y bydd yr awdurdod newydd yn gallu ystyried canfyddiadau archwiliad yr MRA, er mwyn iddo allu blaenoriaethu ei adnoddau a'i ymdrech uniongyrchol ar yr ardaloedd mwyaf priodol, ar y rhai sydd angen cymorth fwyaf. Felly, byddwn i'n gofyn i'r Aelodau beidio â chefnogi gwelliant 32.
Mae gwelliant 21 yn gosod dyletswydd ar Weinidogion Cymru i egluro eu penderfyniad i gymeradwyo rhaglen yr awdurdod sy'n nodi ei ddull arfaethedig o ymdrin ag asesiadau rhagarweiniol, ac i ddarparu'r rhesymau dros y penderfyniad. Does dim angen y gwelliant. Rhaid i Weinidogion Cymru weithredu yn unol ag egwyddorion cyfraith gyhoeddus ac, wrth wneud hynny, gwneud penderfyniadau rhesymol, rhesymegol a chyfreithlon. Bydd cynnwys y ddyletswydd statudol benodol hon yn y Bil yn rhoi baich gweinyddol diangen ar Weinidogion Cymru, ac, am y rheswm hwn, rwy'n eich annog i beidio â chefnogi'r gwelliant hwn.
Mae gwelliannau 33, 34 a 35 yn ei gwneud yn ofynnol i'r awdurdod roi sylw i sylwadau 'unrhyw berson' wrth wneud penderfyniadau ynglŷn â chofrestru tomen neu dynnu tomen oddi ar y gofrestr a gwneud newidiadau i'r gofrestr. Ar hyn o bryd, rhaid i'r awdurdod roi sylw i unrhyw sylwadau am gynigion o'r fath gan berson a gafodd yr hysbysiad perthnasol o gofrestriad arfaethedig, dadgofrestru arfaethedig neu newid hysbysadwy arfaethedig. Mae hyn yn briodol ac yn synhwyrol. Does dim angen cynnwys gofyniad cyfreithiol i'r awdurdod ystyried sylwadau a wneir gan 'unrhyw berson'. Mewn gwirionedd, bydd yr awdurdod yn ystyried unrhyw sylwadau perthnasol, ond mae yna wahaniaeth sylweddol rhwng bod o dan ddyletswydd cyfraith gyhoeddus gyffredinol i ystyried sylwadau perthnasol a rhoi dyletswydd ar wyneb y Bil i ystyried sylwadau gan bob person. Yn wir, gallai'r olaf fod yn anymarferol yn weinyddol a gallai arwain at sefyllfa lle mae'r awdurdod yn derbyn llwyth o sylwadau, er enghraifft, gan ymgyrch a drefnwyd neu fod yn rhan o achos cyfreithiol os caiff ei herio ynghylch sut mae wedi cyflawni ei ddyletswyddau. Dydy'r ddarpariaeth bresennol ddim yn atal unrhyw un rhag gwneud sylwadau i'r awdurdod, a bydd yn rhaid i'r awdurdod weithredu o fewn egwyddorion cyfraith gyhoeddus wrth wneud penderfyniadau, a fydd yn cynnwys gwneud yn siŵr ei fod yn ystyried sylwadau perthnasol. Felly, byddwn i'n gofyn i'r Aelodau beidio â phleidleisio o blaid gwelliannau 33, 34 a 35.
Mae gwelliant 36, yn fy marn i, yn ddiangen, ond hefyd yn anymarferol wrth geisio gosod dyletswydd ar yr awdurdod i nodi a llunio rhestr o'r holl domenni nas defnyddir erbyn 2030. Fe wnaf i ailadrodd hynny: pob tomen nas defnyddir erbyn 2030. Er fy mod i'n deall y teimlad y tu ôl i'r gwelliant, mae'n hanfodol nad ydym yn gosod dyletswyddau diangen ac anymarferol ar yr awdurdod. Gadewch i ni fod yn glir: byddai derbyn y gwelliant hwn yn golygu y bydd yn rhaid i'r awdurdod fod wedi asesu a chategoreiddio dros 20,000 o domenni nas defnyddir nad ydynt yn rhai glo yn ogystal â'r tomenni glo nas defnyddir cyn 2030. Nawr, byddai hyn yn golygu, yn ymarferol, y byddai swm sylweddol o adnoddau'r awdurdod yn cael ei ddargyfeirio i'r dasg hon yn hytrach na sicrhau bod y tomenni risg uchaf yn ddiogel ac yn cael eu monitro a'u cynnal.
Nawr, rwy'n hyderus, mae'n rhaid i mi ddweud, bod adran 31 o'r Bil eisoes yn cael yr effaith honno heb osod cyfyngiadau amser niweidiol ar yr awdurdod. Mae adran 31 yn gosod dyletswydd ar yr awdurdod i lunio a chynnal rhestr electronig o'r holl domenni nas defnyddir y mae asesiad rhagarweiniol wedi'i gynnal mewn perthynas â nhw. Fe gafodd adran 31 ei mewnosod yn y Bil trwy welliant y Llywodraeth yng Nghyfnod 2, mewn ymateb i argymhelliad pwyllgor. Rwyf eisiau bod yn glir nad yw'r union nifer o domenni nas defnyddir yng Nghymru yn hysbys, ac rydym yn disgwyl i'n hamcangyfrif presennol newid. Mae hyn yn adlewyrchu'r ddealltwriaeth rydym yn ei datblygu o domenni nas defnyddir nad ydynt yn rhai glo ac, yn hollbwysig, bod gennym ni ddiwydiannau echdynnol yng Nghymru o hyd a allai arwain at domenni nas defnyddir yn y dyfodol. Felly, er enghraifft, lle mae gweithrediadau chwareli yn dod i ben ac mae safle yn symud allan o gwmpas y ddeddfwriaeth sy'n llywodraethu chwareli gweithredol, mae unrhyw domenni cysylltiedig yn debygol o gymhwyso fel tomenni nas defnyddir o dan y Bil. Felly, ar y sail honno, dydw i ddim yn gallu cefnogi gwelliant 36. Gobeithio bod hynny'n helpu, Dirprwy Lywydd.
Dwi'n galw nawr ar Janet Finch-Saunders i ymateb i'r ddadl.
I now call on Janet Finch-Saunders to reply to the debate.
Let's move to the vote, please.
Gadewch i ni symud i'r bleidlais, os gwelwch yn dda.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 32? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 26, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 32 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 32 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection, so we will move to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 26, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 32 is not agreed.
Gwelliant 32: O blaid: 26, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Delyth, gwelliant 21.
Delyth, amendment 21.
Cynigiwyd gwelliant 21 (Delyth Jewell).
Amendment 21 (Delyth Jewell) moved.
Symud, plis.
I move, please.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 21? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly symudwn ymlaen i bleidlais. Agor y bleidlais. Mae'r bleidlais yn gyfartal, felly fel sydd yn ofynnol o dan Reol Sefydlog 6.20, rwy'n arfer fy mhleidlais fwrw i bleidleisio yn erbyn y gwelliant. O blaid 27, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 21 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 21 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection, so we will move on to the vote. Open the vote. Close the vote. The vote is tied and therefore, in accordance with Standing Order 6.20, I exercise my casting vote against the amendment. In favour 27, no abstentions, and 28 against. Therefore, amendment 21 is not agreed.
Gwelliant 21: O blaid: 27, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gan fod nifer y pleidleisiau yn gyfartal, defnyddiodd y Dirprwy Lywydd ei bleidlais fwrw yn unol â Rheol Sefydlog 6.20(ii).
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 21: For: 27, Against: 27, Abstain: 0
As there was an equality of votes, the Deputy Presiding Officer used his casting vote in accordance with Standing Order 6.20(ii).
Amendment has been rejected
Rwy'n cynnig bod gwelliannau 7, 8 a 9, sy'n ymddangos yn olynol ar y rhestr o welliannau wedi'u didoli, yn cael eu gwaredu gyda'i gilydd, o ystyried eu natur. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu grwpio'r pleidleisiau? Nac oes.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliannau 7, 8 a 9.
I propose that amendments 7, 8 and 9, which appear consecutively on the marshalled list, are disposed of en bloc, given their nature. Does any Member object to the grouping of these votes? No.
Cabinet Secretary, amendments 7, 8 and 9.
Do you move 7, 8 and 9?
Ydych chi'n cynnig 7, 8 a 9?
Cynigiwyd gwelliannau 7, 8 a 9 (Huw Irranca-Davies).
Amendments 7, 8 and 9 (Huw Irranca-Davies) moved.
Symud.
I move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliannau 7, 8 a 9? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Felly, mae gwelliannau 7, 8 a 9 wedi eu derbyn.
The question is that amendments 7, 8 and 9 be agreed to. Does any Member object? No. The amendments are therefore agreed.
Derbyniwyd y gwelliannau yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendments agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Janet Finch-Saunders, gwelliant 33.
Janet Finch-Saunders, amendment 33.
Do you move it?
Ydych chi'n ei gynnig?
Cynigiwyd gwelliant 33 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 33 (Janet Finch-Saunders) moved.
Yes.
Ydw.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 33? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly symudwn ymlaen i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 26, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 33 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 33 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There are objections. We will therefore move to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 26, no abstentions, and 28 against. Therefore, amendment 33 is not agreed.
Gwelliant 33: O blaid: 26, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 10.
Cabinet Secretary, amendment 10.
Cynigiwyd gwelliant 10 (Huw Irranca-Davies).
Amendment 10 (Huw Irranca-Davies) moved.
Symud.
I move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 10? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes, felly mae gwelliant 10 wedi ei dderbyn.
The question is that amendment 10 be agreed to. Does any Member object? No. Amendment 10 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Janet Finch-Saunders, gwelliant 34.
Janet Finch-Saunders, amendment 34.
Cynigiwyd gwelliant 34 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 34 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n ei gynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 34? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, symudwn at bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 26, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 34 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 34 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There are objections. We will therefore proceed to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 26, no abstentions, 28 against. Therefore amendment 34 is not agreed.
Gwelliant 34: O blaid: 26, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 34: For: 26, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 11.
Cabinet Secretary, amendment 11.
Cynigiwyd gwelliant 11 (Huw Irranca-Davies).
Amendment 11 (Huw Irranca-Davies) moved.
Symud.
I move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 11? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Felly, mae gwelliant 11 wedi ei dderbyn.
The question is that amendment 11 be agreed to. Does any Member object? No. Amendment 11 is therefore agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Janet, gwelliant 35.
Janet, amendment 35.
Cynigiwyd gwelliant 35 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 35 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n ei gynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 35? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. Mae'r bleidlais yn gyfartal, felly fel sy'n ofynnol o dan Reol Sefydlog 6.20, rwy'n arfer fy mhleidlais fwrw i bleidleisio yn erbyn y gwelliant. Felly, o blaid 27, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Mae gwelliant 35 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 35 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection. Open the vote. Close the vote. The vote is tied, therefore as required under Standing Order 6.20, I exercise my casting vote against the amendment. Therefore, there were 27 in favour, no abstentions and 28 against. Amendment 35 is not agreed.
Gwelliant 35: O blaid: 27, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gan fod nifer y pleidleisiau yn gyfartal, defnyddiodd y Dirprwy Lywydd ei bleidlais fwrw yn unol â Rheol Sefydlog 6.20(ii).
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 35: For: 27, Against: 27, Abstain: 0
As there was an equality of votes, the Deputy Presiding Officer used his casting vote in accordance with Standing Order 6.20(ii).
Amendment has been rejected
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 12.
Cabinet Secretary, amendment 12.
Cynigiwyd gwelliant 12 (Huw Irranca-Davies).
Amendment 12 (Huw Irranca-Davies) moved.
Symud.
I move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 12? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Felly, mae gwelliant 12 wedi ei dderbyn.
The question is that amendment 12 be agreed to. Does any Member object? No. Amendment 12 is therefore agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Cabinet Secretary, gwelliant 13.
Cabinet Secretary, amendment 13.
Cynigiwyd gwelliant 13 (Huw Irranca-Davies).
Amendment 13 (Huw Irranca-Davies) moved.
Symud.
I move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 13? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Felly, mae gwelliant 13 wedi ei dderbyn.
The question is that amendment 13 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 13 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Janet, gwelliant 36.
Janet, amendment 36.
Cynigiwyd gwelliant 36 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 36 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n ei gynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 36? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Symudwn at bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. Mae'r bleidlais yn gyfartal. Fel sy'n ofynnol o dan Reol Sefydlog 6.20, rwy'n arfer fy mhleidlais fwrw i bleidleisio yn erbyn y gwelliant. O blaid 27, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 36 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 36 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection. We will move to a vote. Open the vote. Close the vote. The vote is tied. As required under Standing Order 6.20, I exercise my casting vote against the amendment. In favour 27, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 36 is not agreed.
Gwelliant 36: O blaid: 27, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gan fod nifer y pleidleisiau yn gyfartal, defnyddiodd y Dirprwy Lywydd ei bleidlais fwrw yn unol â Rheol Sefydlog 6.20(ii).
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 36: For: 27, Against: 27, Abstain: 0
As there was an equality of votes, the Deputy Presiding Officer used his casting vote in accordance with Standing Order 6.20(ii).
Amendment has been rejected
Byddwn ni'n symud ymlaen nawr at grŵp 4. Mae'r pedwerydd grŵp o welliannau yn ymwneud â symud ymaith a gwaredu eiddo at ddiben cynnal gweithrediadau o dan Ran 3. Gwelliant 37 yw'r prif welliant yn y grŵp hwn, a galwaf ar Janet Finch-Saunders i gynnig y prif welliant ac i siarad am y grŵp.
We'll move on now to group 4. This fourth group of amendments relates to the removal and disposal of property for the purpose of carrying out operations under Part 3. Amendment 37 is the lead amendment in this group, and I call on Janet Finch-Saunders to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group.
Cynigiwyd gwelliant 37 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 37 (Janet Finch-Saunders) moved.
Okay. So, as you can see, there has been a lot of co-operation on this Bill thus far. However, my colleague Delyth Jewell and I—well, I disagree on this particular group. In short, I believe that any coal found during the remediation process that is going to be disposed of, or as part of the process of making tips safe, should be used here in Wales. In 2023, the UK imported 3.4 million tonnes of coal. The coal imported is from countries including Canada, the USA, Kazakhstan, China, India, Indonesia, Australia, Mozambique, South Africa, French Guiana, Colombia and Venezuela. It is globally irresponsible to be so reliant on coal imported from the other side of the world, most of which have considerably worse standards than us and cause greater pollution here in Wales. In fact, relying on imports when we can reduce the need by utilising coal found during remediation—. I'm not saying reopen the mines, I am saying coal found during remediation. I believe that's in breach of the requirements by this Senedd's Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 to be globally responsible. This pattern of offshoring emissions by this Welsh Government and by Wales has to stop. Where we need coal in Wales and the UK, the demand should and could be met from our resources, not from making our carbon footprint bigger by importing coal from abroad. Diolch.
Iawn. Felly, fel y gwelwch chi, mae llawer o gydweithredu wedi bod ar y Bil hwn hyd yn hyn. Fodd bynnag, mae fy nghyd-Aelod Delyth Jewell a minnau—wel, rwy'n anghytuno ar y grŵp penodol hwn. Yn fyr, rwy'n credu y dylai unrhyw lo sy'n cael ei ddarganfod yn ystod y broses adfer ac sy'n mynd i gael ei waredu, neu fel rhan o'r broses o wneud tomenni'n ddiogel, gael ei ddefnyddio yma yng Nghymru. Yn 2023, mewnforiodd y DU 3.4 miliwn o dunelli o lo. Mae'r glo sy'n cael ei fewnforio'n dod o wledydd gan gynnwys Canada, UDA, Kazakhstan, Tsieina, India, Indonesia, Awstralia, Mozambique, De Affrica, Guiana Ffrengig, Colombia a Venezuela. Mae'n anghyfrifol yn fyd-eang i fod mor ddibynnol ar lo sy'n cael ei fewnforio o wledydd o ochr arall y byd, y mae gan y rhan fwyaf ohonyn nhw safonau llawer gwaeth na ni sy'n achosi mwy o lygredd yma yng Nghymru. Yn wir, mae dibynnu ar fewnforion pan allwn ni leihau'r angen trwy ddefnyddio glo y deuir o hyd iddo yn ystod y broses adfer—. Dydw i ddim yn dweud y dylid ailagor y pyllau glo, rwy'n sôn am lo sy'n cael ei ddarganfod yn ystod y broses adfer. Rwy'n credu bod hynny'n groes i ofynion Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 y Senedd hon i fod yn gyfrifol yn fyd-eang. Mae'n rhaid i'r patrwm hwn o symud allyriadau dramor gan Lywodraeth Cymru a chan Gymru ddod i ben. Lle mae angen glo arnon ni yng Nghymru a'r DU, dylai'r galw gael ei ddiwallu, ac fe allai gael ei ddiwallu, o'n hadnoddau ein hunain, nid wrth wneud ein hôl troed carbon yn fwy drwy fewnforio glo o dramor. Diolch.
This is indeed an area on which there is certain disagreement. I speak to amendments 1 and 2 in this group principally, and I am indebted to organisations including the Coal Action Network, Climate Cymru and Friends of the Earth Cymru for their support with a number of amendments that I've tabled, particularly the amendments in this group.
It would be a tragic irony if a Bill that is ostensibly designed to resolve the environmental damage of over a century of industrialisation ended up enabling the further degradation of our climate and environment. The purpose of my amendments in this group, therefore, is to place a prohibition on the sale of any coal extracted during the course of remediating coal tips for the purposes of burning. My motivation here is in part to ensure that coal tips cannot become new coal mines, that we won't see more cases where private companies produce plans to remediate coal tips but wish to finance their work through coal extraction. That would make our valleys once again a mockery of mining and would be an insult to our yesterdays and our towns' tomorrows.
I appreciate that the Cabinet Secretary is likely to argue against the inclusion of these amendments on the grounds that they infringe on reserved areas. I was surprised to learn in the course of preparing amendments for this Bill that coal is a reserved matter, as per the Wales Act 2017. For me, that underlines the sheer absurdity of Westminster's continued refusal to pay its fair share for the cost of clearing the mess that's been left. But I would argue that the consequences of not providing robust safeguards preventing the combustion of this most harmful of fossil fuels would directly relate to the devolved responsibilities of the Senedd, especially the sustainable management of natural resources principles of the Environment (Wales) Act 2016 and, of course, the well-being of future generations Act.
I would appreciate it if the Cabinet Secretary could outline in his response any legal advice that the Government has received on this matter, and explain why the Senedd's devolved responsibilities in relation to environmental policy do not permit us to go further in regulating how the extracted coal is used. I also wonder if the Cabinet Secretary has any insight as to the implications of this amendment being agreed, in particular whether it would precipitate a Supreme Court case, and if so, what the Welsh Government's position would be were that to happen.
At Stage 2, there was broad support in the committee not to allow coal that was extracted from coal tips to be sold for the purposes of burning, with one exception, as has been rehearsed already. I welcome the fact that all Labour committee members spoke out against the principle of selling coal from coal tips for burning and they supported the principle behind these amendments. The Deputy First Minister was conciliatory and he had said that he would be taking those concerns on board, and he was keen to provide additional assurances to avoid this situation happening. As a result, Members were somewhat reassured my amendments didn't pass at Stage 2.
We are at Stage 3 and, obviously, there are no amendments that have come forward from the Government on this issue. Before today, there had been no commitment to amend coal policy to avoid the current loopholes. I had been concerned about that, because instead, we would get a change to the process to give Welsh Ministers more power to make decisions but no change to policy or the basis of that decision making being changed. Although that in itself would be welcome, it wouldn't solve the problem and it also wouldn't futureproof the situation because there are only 10 months left of this Government, and a commitment based on political will and the commitment of individuals, though very welcome, I don't think would go far enough.
The 'wholly exceptional circumstances' clause in the coal policy, put together with the justification of human welfare in this Bill, could perversely be used to allow the selling of coal from tips. In the worst-case scenario, it could allow the kicking off a new coaling industry. That's what Friends of the Earth Cymru have warned about. None of us want to see that, of course. I hope most of us don't want to see that. It would be totally incompatible with the climate and nature emergencies that our commitments are there to tackle, as well as the negative local effects of dust, noise, disturbance and traffic that we clearly heard as a committee from affected communities when we had an inquiry on opencast coal sites last summer.
I do understand, as of this afternoon, that the Government will be proposing to do some work on this. I haven't heard all of the detail yet. I hope that the Deputy First Minister will be elaborating on that point in closing, and I do welcome that. Because I hadn't heard about that before this afternoon, I haven't had time yet to talk to the many groups and the communities who will be affected by this. So, I will still be pushing these amendments to a vote. But if that vote does fail, I really do hope that the Government would be willing to work together on this. It is an issue that we need to get right. All of us do, I hope, want to get this right. I do provisionally, but I want to hear more information on that, welcome that signal from the Government.
Just finally, Dirprwy Lywydd, for the reasons I've already listed, I cannot and we cannot support amendments 37 and 39 in this group. I believe they run completely contrary to the spirit of this Bill. Indeed, they go against some of the other amendments that have been tabled in relation to biodiversity. I would urge Members to reject those amendments. I would also urge Members to reflect on the kind of message those amendments would send to communities that have already suffered so much from the fallout of humanity's reckless exploitation of our landscapes.
Mae hwn, yn wir, yn faes y mae rhywfaint o anghytuno yn ei gylch. Rwy'n siarad am welliannau 1 a 2 yn y grŵp hwn yn bennaf, ac rwy'n ddyledus i sefydliadau gan gynnwys y Rhwydwaith Gweithredu Glo, Climate Cymru a Cyfeillion y Ddaear Cymru am eu cefnogaeth gyda nifer o welliannau yr wyf wedi'u cyflwyno, yn enwedig y gwelliannau yn y grŵp hwn.
Byddai'n eironi trasig pe bai Bil sydd wedi'i gynllunio i bob golwg i ddatrys y niwed amgylcheddol y mae dros ganrif o ddiwydiannu wedi'i wneud, yn galluogi diraddio ein hinsawdd a'n hamgylchedd ymhellach yn y pen draw. Diben fy ngwelliannau yn y grŵp hwn, felly, yw gosod gwaharddiad ar werthu unrhyw lo sy'n cael ei gloddio yn ystod y broses o adfer tomenni glo at ddibenion llosgi. Yr hyn sy'n fy ysgogi yma, yn rhannol, yw sicrhau na all tomenni glo ddod yn byllau glo newydd, na fyddwn ni'n gweld mwy o achosion lle mae cwmnïau preifat yn cynhyrchu cynlluniau i adfer tomenni glo ond yn dymuno ariannu eu gwaith trwy gloddio glo. Byddai hynny'n gwneud ein cymoedd unwaith eto yn wawd ar fwyngloddio a byddai'n sarhad ar ein gorffennol ac ar ddyfodol ein trefi.
Rwy'n gwerthfawrogi bod yr Ysgrifennydd Cabinet yn debygol o ddadlau yn erbyn cynnwys y gwelliannau hyn ar y sail eu bod yn tresmasu ar feysydd sydd wedi'u cadw'n ôl. Cefais fy synnu o ddysgu wrth baratoi gwelliannau ar gyfer y Bil hwn fod glo yn fater sydd wedi'i gadw'n ôl, yn unol â Deddf Cymru 2017. I mi, mae hynny'n tanlinellu hurtrwydd pur gwrthodiad parhaus San Steffan i dalu ei chyfran deg ar gyfer y gost o glirio'r llanast sydd wedi'i adael. Ond byddwn i'n dadlau y byddai canlyniadau peidio â darparu mesurau diogelu cadarn sy'n atal llosgi'r tanwydd ffosil mwyaf niweidiol hwn yn ymwneud yn uniongyrchol â chyfrifoldebau datganoledig y Senedd, yn enwedig egwyddorion rheoli adnoddau naturiol yn gynaliadwy Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 ac, wrth gwrs, Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol.
Byddwn i'n gwerthfawrogi pe bai'r Ysgrifennydd Cabinet yn gallu amlinellu yn ei ymateb unrhyw gyngor cyfreithiol y mae'r Llywodraeth wedi'i gael ar y mater hwn, gan esbonio pam nad yw cyfrifoldebau datganoledig y Senedd o ran polisi amgylcheddol yn caniatáu i ni fynd ymhellach wrth reoleiddio sut mae'r glo sy'n cael ei gloddio yn cael ei ddefnyddio. Tybed hefyd a oes gan yr Ysgrifennydd Cabinet unrhyw ddealltwriaeth o oblygiadau cytuno ar y gwelliant hwn, yn benodol a fyddai'n ysgogi achos yn y Goruchaf Lys, ac os felly, beth fyddai safbwynt Llywodraeth Cymru pe bai hynny'n digwydd.
Yng Nghyfnod 2, roedd cefnogaeth eang yn y pwyllgor o blaid peidio â chaniatáu i lo a oedd yn cael ei gloddio o domenni glo gael ei werthu at ddibenion llosgi, gydag un eithriad, fel sydd eisoes wedi'i drafod. Rwy'n croesawu'r ffaith bod holl aelodau Llafur y pwyllgor wedi siarad yn erbyn yr egwyddor o werthu glo o domenni glo i'w losgi a'u bod wedi cefnogi'r egwyddor y tu ôl i'r gwelliannau hyn. Roedd y Dirprwy Brif Weinidog yn gymodol ac roedd wedi dweud y byddai'n ystyried y pryderon hynny, ac roedd yn awyddus i roi sicrwydd ychwanegol er mwyn osgoi'r sefyllfa hon. O ganlyniad, cafodd yr Aelodau rywfaint o sicrwydd ac ni chafodd fy ngwelliannau eu pasio yng Nghyfnod 2.
Rydyn ni yng Nghyfnod 3 ac, yn amlwg, nid oes unrhyw welliannau wedi'u cyflwyno gan y Llywodraeth ar y mater hwn. Cyn heddiw, nid oedd unrhyw ymrwymiad wedi bod i ddiwygio polisi glo er mwyn osgoi'r mannau gwan presennol. Roeddwn i wedi bod yn bryderus am hynny, oherwydd yn lle hynny, bydden ni'n cael newid yn y broses i roi mwy o bŵer i Weinidogion Cymru wneud penderfyniadau ond dim newid i bolisi na'r sail ar gyfer newid y broses benderfynu honno. Er y byddai hynny ynddo'i hun i'w groesawu, ni fyddai'n datrys y broblem ac ni fyddai ychwaith yn diogelu'r sefyllfa yn y dyfodol oherwydd dim ond 10 mis sydd ar ôl o'r Llywodraeth hon ac, er y byddai ymrwymiad yn seiliedig ar ewyllys wleidyddol ac ymrwymiad unigolion i'w groesawu, dydw i ddim yn credu y byddai'n mynd yn ddigon pell.
Byddai'n bosibl defnyddio'r cymal 'amgylchiadau cwbl eithriadol' yn y polisi glo, ynghyd â'r cyfiawnhad o les pobl yn y Bil hwn, yn wrthynysig i ganiatáu gwerthu glo o domenni. Yn y senario gwaethaf, gallai ganiatáu cychwyn diwydiant glo newydd. Dyna'r hyn y mae Cyfeillion y Ddaear Cymru wedi rhybuddio amdano. Nid oes yr un ohonon ni eisiau gweld hynny, wrth gwrs. Rwy'n gobeithio nad yw'r rhan fwyaf ohonon ni eisiau gweld hynny. Byddai'n gwbl anghydnaws â'r argyfyngau hinsawdd a natur y mae ein hymrwymiadau yno i ymdrin â nhw, yn ogystal ag effeithiau lleol negyddol llwch, sŵn, aflonyddwch a thraffig y gwnaethon ni, fel pwyllgor, glywed amdanyn nhw'n glir gan gymunedau y mae hyn wedi effeithio arnyn nhw pan gawson ni ymchwiliad ar safleoedd glo brig yr haf diwethaf.
Rwy'n deall, o'r prynhawn yma, y bydd y Llywodraeth yn bwriadu gwneud rhywfaint o waith ar hyn. Dydw i ddim wedi clywed yr holl fanylion eto. Rwy'n gobeithio y bydd y Dirprwy Brif Weinidog yn ymhelaethu ar y pwynt hwnnw wrth gloi, ac rwy'n croesawu hynny. Oherwydd doeddwn i ddim wedi clywed am hynny cyn y prynhawn yma, dydw i ddim wedi cael amser eto i siarad â'r nifer o grwpiau a chymunedau y bydd hyn yn effeithio arnyn nhw. Felly, byddaf i'n parhau i wthio'r gwelliannau hyn i bleidlais. Ond os bydd y bleidlais honno'n methu, rwyf wir yn gobeithio y byddai'r Llywodraeth yn fodlon gweithio ar y cyd ar hyn. Mae'n fater y mae angen i ni ei gael yn iawn. Mae pob un ohonon ni, rwy'n gobeithio, eisiau cael hyn yn iawn. Rwyf yn croesawu'r arwydd hwnnw gan y Llywodraeth ar hyn o bryd, ond rwyf eisiau clywed mwy o wybodaeth am hynny.
Yn olaf, Dirprwy Lywydd, am y rhesymau yr wyf eisoes wedi'u rhestru, ni allaf i, ac ni allwn ni gefnogi gwelliannau 37 a 39 yn y grŵp hwn. Rwy'n credu eu bod nhw'n mynd yn gwbl groes i ysbryd y Bil hwn. Yn wir, maen nhw'n mynd yn groes i rai o'r gwelliannau eraill sydd wedi'u cyflwyno o ran bioamrywiaeth. Byddwn i'n annog Aelodau i wrthod y gwelliannau hynny. Byddwn i hefyd yn annog Aelodau i fyfyrio ar y math o neges y byddai'r gwelliannau hynny'n ei hanfon i gymunedau sydd eisoes wedi dioddef cymaint o ganlyniad i'r camfanteisio di-hid gan yr hil ddynol ar ein tirweddau.
In my first contribution, I just want to say I've been grateful for the conversations I've had with the Deputy First Minister, so thank you for those, and also liaising with Delyth as well. I want to say that this is a necessary Bill, which of course I support, but I just want to speak to the amendments in this group.
Firstly, I'm pretty gobsmacked at Janet's proposal that we support amendment 37, which is about reusing the coal that may be extracted here in Wales. It's an absolute obscenity that we think it's okay to use coal here in Wales if it's extracted through this process. Selling coal will have real consequences for people all over south Wales and beyond. It will give that really negative message that, actually, they will continue to see Wales exploited.
I want to hear more from the Government. I'm really pleased to hear that there may be something that may help us look at this particular issue. But I have heard the Deputy First Minister say that he cannot envisage a scenario in which the extraction and burning of coal will arise as a result of this Bill. In my view, but I'm here to listen, it would be naive to imagine that the extraction and burning of coal will not continue and be open to misuse and abuse. Sadly, this will potentially be by private companies who will be trying to sell that coal.
We cannot look back to coal. We have to look forward to a cleaner and greener Wales. Therefore, I urge Members across the Senedd to reject the amendments from Janet Finch-Saunders, but to support amendments 1 and 2, which are to disallow the private coal companies using any coal extracted for the future. Diolch yn fawr iawn.
Yn fy nghyfraniad cyntaf, rwyf eisiau dweud fy mod i wedi bod yn ddiolchgar am y sgyrsiau yr ydw i wedi'u cael â'r Dirprwy Brif Weinidog, felly diolch am y rheini, a hefyd wrth gysylltu â Delyth. Rwyf eisiau dweud bod hwn yn Fil angenrheidiol, yr wyf, wrth gwrs, yn ei gefnogi, ond rwyf eisiau siarad am y gwelliannau yn y grŵp hwn.
Yn gyntaf, rydw i wedi fy syfrdanu braidd at gynnig Janet ein bod ni'n cefnogi gwelliant 37, sy'n ymwneud ag ailddefnyddio'r glo a allai gael ei gloddio yma yng Nghymru. Mae'n hollol anweddus ein bod ni'n credu ei bod hi'n iawn i ddefnyddio glo yma yng Nghymru os yw'n cael ei gloddio drwy'r broses hon. Bydd gwerthu glo yn arwain at ganlyniadau gwirioneddol i bobl ledled de Cymru a thu hwnt. Bydd yn rhoi'r neges wirioneddol negyddol honno y byddan nhw, mewn gwirionedd, yn parhau i weld Cymru yn cael ei hecsbloetio.
Rwyf eisiau clywed mwy gan y Llywodraeth. Rwy'n falch iawn o glywed y gallai fod rhywbeth a allai ein helpu ni i ystyried y mater penodol hwn. Ond rwyf wedi clywed y Dirprwy Brif Weinidog yn dweud na all ragweld senario lle bydd cloddio a llosgi glo yn codi o ganlyniad i'r Bil hwn. Yn fy marn i, ond rydw i yma i wrando, byddai'n naïf dychmygu na fydd cloddio a llosgi glo yn parhau ac yn agored i gael ei gamddefnyddio a'i gam-drin. Yn anffodus, bydd hyn yn cael ei wneud, o bosibl, gan gwmnïau preifat a fydd yn ceisio gwerthu'r glo hwnnw.
Allwn ni ddim edrych yn ôl ar lo. Mae'n rhaid i ni edrych ymlaen at Gymru lanach a gwyrddach. Felly, rwy'n annog Aelodau ledled y Senedd i wrthod y gwelliannau gan Janet Finch-Saunders, ond i gefnogi gwelliannau 1 a 2, sef gwahardd y cwmnïau glo preifat rhag defnyddio unrhyw lo sy'n cael ei gloddio ar gyfer y dyfodol. Diolch yn fawr iawn.
I'm certainly happy to vote against amendments 37 and 39. That's where I absolutely agree with Jane Dodds and Delyth Jewell. The issue is more about what Janet Finch-Saunders said in her speech, which suggests that the Conservatives would be happy to see more opencast across Wales. That's certainly the direction the discussion went in that speech. I know it's Reform UK's policy as well. We vigorously opposed Nant Llesg in Fochriw, despite the fact that officers of the council were encouraging us to approve it. Labour politicians took the decision to oppose it against the advice of officers, and Nant Llesg was never opened. I worry that the Conservatives' direction of travel and Reform UK's direction of travel will put Nant Llesg back on the agenda. That's a real concern. We do not need to see more opencast in Wales—categorically not.
I do want to come to amendments 1 and 2, though, and I have a disagreement on this one. I can see the intent and, I think, one day that will be a strong policy to have, when remediation of tips is complete or that the remediation of those tips is fully funded by the UK Government as well, as we've argued before. My concern is that the remediation of tips—. I'm going to take the example of Bedwas. It will cost nothing to the public purse to remediate Bedwas through a private company. So, a private company is now in the process of applying to remediate Bedwas. They're category D tips, so they'll be in category 1 and 2 for the new legislation. We want to see those tips remediated. We haven't got the money in Caerphilly to do it. A private company will do it. But what they will do is take the coal that's lying on the surface, wash it, sell that on and use that to fund their enterprise. That gives us the tips remediated for nothing.
And the other issue—. You say, 'Okay, well, that's creating carbon.' Well, actually, what it's doing is displacing imported coal. The coal would be sold in the UK. That imported coal has a greater carbon footprint. So, actually, what you're doing is reducing the carbon footprint because you're displacing imported coal. And that is coal that already exists on the surface. [Interruption.] No, it's not what Janet said. No, Janet is arguing—. I'll take that as an intervention, Dirprwy Lywydd. Janet is arguing for further unregulated coal in the future. You listened to what she said. What we are talking about today is allowing—
Yn sicr, rwy’n hapus i bleidleisio yn erbyn gwelliannau 37 a 39. Dyna lle rwy'n cytuno'n llwyr â Jane Dodds a Delyth Jewell. Mae'r mater yn ymwneud mwy â'r hyn a ddywedodd Janet Finch-Saunders yn ei haraith, sy'n awgrymu y byddai'r Ceidwadwyr yn hapus i weld mwy o byllau glo brig ledled Cymru. Yn bendant, dyna'r cyfeiriad yr aeth y drafodaeth iddo yn yr araith honno. Rwy'n gwybod mai dyna bolisi Reform UK hefyd. Fe wnaethon ni wrthwynebu Nant Llesg yn Fochriw yn gryf, er gwaethaf y ffaith bod swyddogion y cyngor yn ein hannog ni i'w gymeradwyo. Gwnaeth gwleidyddion Llafur y penderfyniad i'w wrthwynebu yn erbyn cyngor swyddogion, ac ni chafodd Nant Llesg byth ei agor. Rwy'n poeni y bydd cyfeiriad teithio'r Ceidwadwyr a chyfeiriad teithio Reform UK yn rhoi Nant Llesg yn ôl ar yr agenda. Mae hynny'n bryder gwirioneddol. Does dim angen i ni weld mwy o byllau glo brig yng Nghymru—nac oes, yn bendant.
Rwyf eisiau dod i welliannau 1 a 2, fodd bynnag, ac rwy'n anghytuno ar yr un yma. Rwy'n gallu gweld y bwriad ac, rwy'n credu, un diwrnod, y bydd hynny'n bolisi cryf i'w gael, pan fydd y gwaith o adfer tomenni wedi'i gwblhau neu pan fydd y gwaith o adfer y tomenni hynny'n cael ei ariannu'n llawn gan Lywodraeth y DU hefyd, fel yr ydyn ni wedi dadlau eisoes. Fy mhryder i yw bod adfer tomenni—. Rydw i'n mynd i gymryd enghraifft Bedwas. Fydd hi ddim yn costio dim i bwrs y wlad i adfer Bedwas trwy gwmni preifat. Felly, mae cwmni preifat wrthi'n gwneud cais i adfer Bedwas. Maen nhw'n domenni categori D, felly fe fyddan nhw yng nghategori 1 a 2 ar gyfer y ddeddfwriaeth newydd. Rydyn ni eisiau gweld y tomenni hynny'n cael eu hadfer. Does ganddon ni ddim yr arian yng Nghaerffili i wneud hynny. Bydd cwmni preifat yn ei wneud. Ond yr hyn y byddan nhw'n ei wneud yw cymryd y glo sy'n gorwedd ar yr wyneb, ei olchi, ei werthu ymlaen, a'i ddefnyddio i ariannu eu menter. Mae hynny'n adfer y tomenni i ni am ddim.
A'r mater arall—. Rydych chi'n dweud, 'Iawn, wel, mae hynny'n creu carbon.' Wel, mewn gwirionedd, yr hyn y mae'n ei wneud yw cymryd lle glo sy'n cael ei fewnforio. Byddai'r glo yn cael ei werthu yn y DU. Mae gan y glo hwnnw sy'n cael ei fewnforio ôl troed carbon mwy o faint. Felly, mewn gwirionedd, yr hyn yr ydych chi'n ei wneud yw lleihau'r ôl troed carbon oherwydd eich bod chi'n cymryd lle glo sydd wedi'i fewnforio. A glo sydd eisoes yn bodoli ar yr wyneb yw hwnnw. [Torri ar draws.] Na, nid dyna a ddywedodd Janet. Na, mae Janet yn dadlau—. Fe wnaf i gymryd hynny fel ymyriad, Dirprwy Lywydd. Mae Janet yn dadlau dros ragor o lo heb ei reoleiddio yn y dyfodol. Fe wnaethoch chi wrando ar yr hyn a ddywedodd hi. Yr hyn yr ydyn ni'n sôn amdano heddiw yw caniatáu—
Will you take an intervention, please?
A wnewch chi dderbyn ymyriad, os gwelwch yn dda?
No, I'm not taking an intervention. [Interruption.] I need to get on with it.
Na, dydw i ddim yn mynd i dderbyn ymyriad [Torri ar draws.] Mae angen i mi fwrw ymlaen.
On a point of order, he's actually saying I said something I didn't say.
Ar bwynt o drefn, mae ef, mewn gwirionedd, yn dweud fy mod i wedi dweud rhywbeth nad oeddwn i wedi'i ddweud.
I need to get on with my speech. I've got limited time. What we want to see are those coal tips that have coal on the surface being allowed to be remediated. That is currently the policy. There is no need to have an amendment in the Bill to either allow or disallow that.
What I think is important to note is that there will come a time when it would be an appropriate amendment to have, but I think until that remediation has been carried out, unlike, 'Let's have unmitigated coal dug in the UK', when that time has been reached, that is the appropriate time. Delyth. [Interruption.] I'll come back to you in a second.
Mae angen i mi fwrw ymlaen â fy araith. Dim ond hyn a hyn o amser sydd gen i. Yr hyn yr ydyn ni eisiau ei weld yw'r tomenni glo hynny sydd â glo ar yr wyneb yn cael caniatâd i gael eu hadfer. Dyna'r polisi ar hyn o bryd. Does dim angen gwelliant i'r Bil i ganiatáu neu wahardd hynny.
Yr hyn rwy'n credu sy'n bwysig ei nodi yw y bydd amser yn dod pan fyddai'n welliant priodol i'w gael, ond rwy'n credu, nes bod y gwaith adfer hwnnw wedi'i wneud, yn wahanol i, 'Gadewch i ni gloddio glo yn y DU, heb roi frwyn arno', pan fydd yr amser hwnnw'n dod, dyna'r amser priodol. Delyth. [Torri ar draws.] Fe ddof yn ôl atoch chi mewn eiliad.
Thank you for taking the intervention. The point that I wanted to perhaps challenge in what you said was your argument that it won't cost our communities for this to happen. I think, in terms of the monetary cost in the short term, then perhaps that will be true. But would you agree with me on the long-term cost of what that could mean to the environment, and the possible path it could lead us on into the future and what it could open up? To finish the intervention on something I think where we would agree, we'll be in a situation where the Westminster Government of yesterday and today had been, and will be, paying what they should be to clear the tips that shouldn't be there in the first place. There shouldn't have to be even a question.
Diolch am gymryd yr ymyriad. Y pwynt yr oeddwn i eisiau ei herio efallai o ran yr hyn y gwnaethoch chi ei ddweud, oedd eich dadl na fydd yn costio dim i'n cymunedau i hyn ddigwydd. Rwy'n credu, o ran y gost ariannol yn y tymor byr, yna efallai y bydd hynny'n wir. Ond a fyddech chi'n cytuno â mi, o ran cost hirdymor yr hyn y gallai hynny ei olygu i'r amgylchedd, a'r llwybr posibl y gallai ein harwain ni arno yn y dyfodol a'r hyn y gallai ei gyflwyno? I orffen yr ymyriad ar rywbeth y bydden ni'n cytuno arno, rwy'n credu, byddwn ni mewn sefyllfa lle mae Llywodraeth San Steffan ddoe a heddiw wedi bod yn talu'r hyn y dylen nhw, ac yn talu'r hyn y dylen nhw, i glirio'r tomenni na ddylai fod yno yn y lle cyntaf. Ni ddylai fod cwestiwn hyd yn oed.
I'd say 'no', because I don't think it's starting a precedent; it's based on existing policy, and there are very strong controls through planning means. I also mentioned the fact that this would offset the carbon footprint of imported coal. But also, if you did have the public sector being funded to do this work, they don't have the resources themselves, they would have to subcontract, and it's very likely they would subcontract to companies like ERI who would then do that work. If then they were presented with an argument, 'Look, we can both offset the carbon footprint and sell this coal to have less cost to the public purse', then that's an argument that is quite strong. It would cost the public sector less. That's quite a strong argument in that case. Once the tips are remediated, we can then say, 'We'll move to no more coal sold at all.' I will come to Janet Finch-Saunders. I'll take her intervention.
Byddwn i'n dweud 'na', oherwydd dydw i ddim yn credu ei fod yn dechrau cynsail; mae'n seiliedig ar bolisi presennol, ac mae rheolaethau cryf iawn trwy ddulliau cynllunio. Soniais i hefyd am y ffaith y byddai hyn yn gwrthbwyso ôl troed carbon glo wedi'i fewnforio. Ond hefyd, pe bai'r sector cyhoeddus yn cael ei ariannu i wneud y gwaith hwn, does ganddyn nhw ddim yr adnoddau eu hunain, byddai'n rhaid iddyn nhw is-gontractio, ac mae'n debygol iawn y bydden nhw'n is-gontractio i gwmnïau fel ERI a fyddai'n gwneud y gwaith hwnnw wedyn. Pe bai dadl yn cael ei chyflwyno iddyn nhw wedyn, 'Edrychwch, gallwn ni wrthbwyso'r ôl troed carbon a gwerthu'r glo hwn i sicrhau llai o gost i bwrs y wlad', yna mae honno'n ddadl sy'n eithaf cryf. Byddai'n costio llai i'r sector cyhoeddus. Mae honno'n ddadl eithaf cryf yn yr achos hwnnw. Unwaith y bydd y tomenni wedi cael eu hadfer, gallwn ni wedyn ddweud, 'Byddwn ni'n symud i beidio â gwerthu mwy o lo o gwbl.' Fe ddof fi at Janet Finch-Saunders. Fe wnaf i dderbyn ei hymyriad.
Thanks, Hefin. Actually, I want to say 'thank you' for the latter part of your argument, because you're saying exactly what I'm saying. I haven't said let's reopen tips or mines or anything. What I've said is, where coal or spoil is found whilst the remediation of a tip is taking place, obviously a lot of this will be surface-lying coal, and that is going to cut down the amount of imports that we're bringing in.
This has been a really interesting and important debate, but it is now clear to all—[Interruption.] Oh, all right. Yes, okay. But thank you, because I think we're on the same wavelength, actually. So, maybe you might vote for my idea.
Diolch, Hefin. Mewn gwirionedd, rwyf eisiau dweud 'diolch' am ran olaf eich dadl, oherwydd rydych chi'n dweud yn union yr hyn yr ydw i'n ei ddweud. Dydw i ddim wedi dweud gadewch i ni ailagor tomenni neu byllau glo neu unrhyw beth. Yr hyn yr ydw i wedi'i ddweud yw, lle mae glo neu sborion yn cael eu darganfod wrth i domen gael ei hadfer, yn amlwg bydd llawer o hyn yn lo arwynebol, ac mae hynny'n mynd i leihau faint o lo yr ydyn ni'n ei fewnforio.
Mae hon wedi bod yn ddadl diddorol a phwysig iawn, ond mae hi'n glir i bawb nawr—[Torri ar draws.] O, iawn. Ie, iawn. Ond diolch, oherwydd rwy'n credu ein bod ni ar yr un donfedd, mewn gwirionedd. Felly, efallai y gwnewch chi bleidleisio dros fy syniad i.
But I think there are two points we need to make. No. 1, this is not the Bill to do that, and existing Government policy allows companies like ERI to do that work. The Government can call those in at any time, so that doesn't need an amendment in this Bill. But also I listened to what you said, and what you said was suggesting that we should expand coal production in the UK in order to offset UK production. [Interruption.] That's what I heard in your speech. [Interruption.] That's what I heard in your speech. So, I will not be voting for 37 and 39. There is no need for them. And I will not be voting for 1 and 2 for the reasons I've outlined.
Ond rwy'n credu bod dau bwynt y mae angen i ni eu gwneud. Rhif 1, nid dyma'r Bil i wneud hynny, ac mae polisi presennol y Llywodraeth yn caniatáu i gwmnïau fel ERI wneud y gwaith hwnnw. Gall y Llywodraeth alw'r rheini i mewn ar unrhyw adeg, felly nid oes angen gwelliant yn y Bil hwn. Ond hefyd gwrandawais ar yr hyn a ddywedoch chi, a'r hyn a ddywedoch chi oedd awgrymu y dylem ehangu cynhyrchu glo yn y DU er mwyn gwrthbwyso cynhyrchu yn y DU. [Torri ar draws.] Dyna a glywais yn eich araith. [Torri ar draws.] Dyna a glywais i yn eich araith. Felly, ni fyddaf yn pleidleisio dros 37 a 39. Does dim o'u hangen. Ac ni fyddaf yn pleidleisio dros 1 a 2 am y rhesymau rwyf wedi'u hamlinellu.
I obviously support the Bill and played a small supporting role in its development, but I do have sympathy with the position of the Labour Members on the committee who supported in principle Delyth Jewell's amendment. From a carbon point of view, this argument for displacement is a complete red herring. If you are burning more coal, you are putting more carbon in the atmosphere, regardless of where the coal is coming from. It's not just about extracting the coal from the ground. It's what you then do with the coal. [Interruption.] It doesn't matter. The damage of getting the coal out has been done. So, it's not a debate about extracting coal from the ground. This is an argument of what you do with the coal once you have it. Any more coal we burn, any more carbon we put into the atmosphere, adds to the problem of climate change. We've seen just this week river levels in Texas going up by 8m in less than an hour. That's the carbon already locked into the atmosphere. If we add more carbon, whether it's from Colombia or from Cwmbach, it doesn't really matter. It's going to add to the overall environmental load that we can no longer sustain.
There's no point in us as a Senedd passing laws saying we declare a climate emergency, that we want to have net zero by 2050, and you’ve got Janet Finch-Saunders standing on the Senedd steps sending petitions to the Conference of the Parties, if, when it comes down to it, you're willing to burn more coal. That adds to the problem of climate change. It is not consistent with the policies and the pledges that we have as a Senedd, and I hope the Government will reflect carefully on the spirit of Delyth Jewell’s amendment and come forward with some further toughening that goes beyond simply a coal policy, which can be changed easily.
The second concern I have is the way the Government approaches its legislation. I think this is another case study in the imperfect way that we as a Senedd and a Government debate legislation. Again, because of an overloaded Government system, we're having a Bill brought to the Senedd that in effect cannot be amended, other than by small technical amendments the Government approves of, because the Government is resisting it at every step because of the capacity constraints it faces. And we've seen this a number of times now. So, in effect, our role as a legislature is a bogus one. The argument the Minister has made is that any changes at this stage to the substance of the Bill would delay it to such an extent that it would be lost from this Senedd, and therefore we can't in practice change the legislation.
The Minister said that this is not an environmental Bill. Well, this Bill is whatever the Senedd decides it to be. That's the whole point of legislating. We can amend the Bill depending on the democratic will of this Senedd. It's not for the Government to tell us what the Bill can and cannot do. That's for the democratic parliamentary process to have its way. And this is a Government without a majority. And future Governments without a majority need to think very carefully about the role the Senedd has in law making. It's not just for the Government to plant a fait accompli on the desk of Senedd Members and say, ‘Suck it up, because if you vote against it you'll lose the Bill.’ That is no way for us to be governing this country and no way to be involving our Parliament.
So, I have concerns about the principle of the approach being taken. As you can tell, there are different views in this Senedd on the role of coal. Coal continues to be a divisive issue. But I also have concerns about the way the Government is approaching law making and the way that the constrained capacity of the Government forces all Ministers to resist amendments when it comes to this Senedd, and that is not something we can keep doing.
Rwy'n amlwg yn cefnogi'r Bil ac wedi bod â rôl gefnogol fach yn ei ddatblygiad, ond mae gen i gydymdeimlad â safbwynt yr Aelodau Llafur ar y pwyllgor a gefnogodd mewn egwyddor welliant Delyth Jewell. O safbwynt carbon, mae'r ddadl hon dros ddadleoli yn godi sgwarnogod yn llwyr. Os ydych chi'n llosgi mwy o lo, rydych chi'n rhoi mwy o garbon yn yr atmosffer, ni waeth o ble mae'r glo yn dod. Nid yw'n ymwneud â thynnu'r glo o'r ddaear yn unig. Mae'n ymwneud â beth rydych chi'n ei wneud gyda'r glo. [Torri ar draws.] Does dim ots. Mae'r difrod o gael y glo allan wedi'i wneud. Felly, nid yw'n ddadl am echdynnu glo o'r ddaear. Mae hon yn ddadl am beth rydych chi'n ei wneud gyda'r glo unwaith y mae e gennych. Mae unrhyw lo ychwanegol rydyn ni'n ei losgi, unrhyw garbon ychwanegol rydyn ni'n ei roi i mewn i'r atmosffer, yn ychwanegu at y broblem newid hinsawdd. Rydym wedi gweld, yr wythnos hon, lefelau afonydd yn Texas yn codi 8m mewn llai nag awr. Dyna'r carbon sydd eisoes wedi'i gloi yn yr atmosffer. Os ydym yn ychwanegu mwy o garbon, boed o Golombia neu o Gwmbach, does dim ots mewn gwirionedd. Mae'n mynd i ychwanegu at y llwyth amgylcheddol cyffredinol na allwn ei gynnal mwyach.
Does dim pwynt i ni fel Senedd basio deddfau yn dweud ein bod ni'n datgan argyfwng hinsawdd, ein bod am fod â sero net erbyn 2050, ac mae gennych Janet Finch-Saunders yn sefyll ar risiau'r Senedd yn anfon deisebau i Gynhadledd y Pleidiau, os, pan ddaw iddi, eich bod yn fodlon llosgi mwy o lo. Mae hynny'n ychwanegu at y broblem newid hinsawdd. Nid yw'n gyson â'r polisïau a'r addewidion sydd gennym fel Senedd, ac rwy'n gobeithio y bydd y Llywodraeth yn myfyrio'n ofalus ar ysbryd gwelliant Delyth Jewell ac yn cyflwyno rhywfaint o gryfhau pellach sy'n mynd y tu hwnt i bolisi glo yn unig, y gellir ei newid yn hawdd.
Yr ail bryder sydd gen i yw'r ffordd y mae'r Llywodraeth yn ymdrin â'i deddfwriaeth. Rwy'n credu bod hon yn astudiaeth achos arall yn y ffordd amherffaith yr ydym ni fel Senedd a Llywodraeth yn trafod deddfwriaeth. Unwaith eto, oherwydd bod system y Llywodraeth wedi'i gorlwytho, mae gennym Fil o flaen y Senedd na ellir ei ddiwygio yn ymarferol, heblaw am welliannau technegol bach y mae'r Llywodraeth yn eu cymeradwyo, oherwydd bod y Llywodraeth yn ei wrthsefyll ar bob cam oherwydd y cyfyngiadau capasiti y mae'n eu hwynebu. Ac rydyn ni wedi gweld hyn sawl gwaith bellach. Felly, mewn gwirionedd, mae ein rôl fel deddfwrfa yn un ffug. Y ddadl y mae'r Gweinidog wedi'i wneud yw y byddai unrhyw newidiadau ar hyn o bryd i sylwedd y Bil yn ei oedi i'r fath raddau y byddai'n cael ei golli o'r Senedd hon, ac felly ni allwn newid y ddeddfwriaeth yn ymarferol.
Dywedodd y Gweinidog nad Bil amgylcheddol yw hwn. Wel, mae'r Bil hwn yn beth bynnag y mae'r Senedd yn penderfynu yw e. Dyna'r holl bwynt o ddeddfu. Gallwn ni ddiwygio'r Bil yn dibynnu ar ewyllys ddemocrataidd y Senedd hon. Nid yw i fyny i'r Llywodraeth ddweud wrthym beth all y Bil ei wneud ac na all ei wneud. Mae hynny i'r broses seneddol ddemocrataidd gael ei ffordd. Ac mae hon yn Llywodraeth heb fwyafrif. Ac mae angen i Lywodraethau yn y dyfodol sydd heb fwyafrif feddwl yn ofalus iawn am y rôl sydd gan y Senedd wrth wneud deddfau. Nid yw ond i Lywodraeth ollwng fait accompli ar ddesg Aelodau'r Senedd a dweud, 'Deliwch gydag e, oherwydd os byddwch chi'n pleidleisio yn ei erbyn byddwch yn colli'r Bil.' Dydy hynny ddim yn ffordd dda i ni lywodraethu'r wlad hon a dydy hynny ddim yn ffordd dda o gynnwys ein Senedd.
Felly, mae gen i bryderon am egwyddor y dull sy'n cael ei arddel. Fel y gallwch ddweud, mae gwahanol safbwyntiau yn y Senedd hon ar rôl glo. Mae glo yn parhau i fod yn fater sy'n ymrannu. Ond mae gen i bryderon hefyd am y ffordd y mae'r Llywodraeth yn mynd ati i wneud deddfau a'r ffordd y mae capasiti cyfyngedig y Llywodraeth yn gorfodi pob Gweinidog i wrthsefyll gwelliannau pan ddaw i'r Senedd hon, ac nid yw hynny'n rhywbeth y gallwn barhau i'w wneud.
In many ways, coal extraction defined my childhood in Tredegar. We had tips where we played. I met some schoolfriends of mine last week and we recalled playing on the coal tips, and the rest of it, in the town. But above the town, of course, you had opencast, 'the patches' as it was called at the time. And I remember, on days like we're enjoying today, in Tredegar, you had dust blowing through the town. You couldn't breathe sometimes for the dust that was coming from the opencast. And I will never, ever stand by and allow any element of opencast to be reintroduced to Wales at any time in the future.
At the same time, the remediation of the tips, of course, was started but largely not completed. And I remember very well, at the top of my street, where some of the tips were being remediated, you had some unknown shafts discovered as well. The whole of that valley, that town and that community were peppered with the remnants of coal. And I believe we are right in the direction of travel in moving beyond that. I certainly hope that for me, for my son and my daughter, that remains a history and never a future. But it's also right—. And I've got great sympathy with some of the things that Lee Waters has just said about how we legislate, because I believe we do have a responsibility to legislate in a way that recognises the existing policy architecture and not to pretend that that policy architecture does not exist.
Now, I remember the Welsh Government changing the policy on coal in 'Planning Policy Wales'. I think it was Lesley Griffiths, actually, who introduced these changes—I'm sure she'll correct me if I'm wrong. And I'll read it out, with your consent, because it needs to be said. 'Planning Policy Wales' is clear, and I'm quoting now:
'Proposals for opencast, deep‑mine development or colliery spoil disposal should not be permitted. Should, in wholly exceptional circumstances, proposals be put forward they would clearly need to demonstrate why they are needed in the context of climate change emissions reductions targets and for reasons of national energy security.'
And then it goes on to say that it would be a ministerial decision, and not simply a decision for planners or officials. So, it's not correct to argue for these amendments on the basis of scaremongering about what is possible within today's law, because that is not the way that we can make law—I will give way in a moment—or to recognise where the law currently stands.
Mewn sawl ffordd, gwnaeth echdynnu glo ddiffinio fy mhlentyndod yn Nhredegar. Roedd gennym ni domenni lle roeddem ni'n chwarae. Fe wnes i gwrdd â rhai o fy ffrindiau ysgol yr wythnos diwethaf ac roedden ni'n cofio chwarae ar y tomenni glo, ac ati, yn y dref. Ond uwchben y dref, wrth gwrs, roedd gennych chi lo brig, 'the patches' fel yr oedd yn cael ei alw ar y pryd. Ac rwy'n cofio, ar ddiwrnodau fel rydyn ni'n eu mwynhau heddiw, yn Nhredegar, roedd llwch yn chwythu trwy'r dref. Doeddech chi ddim yn gallu anadlu weithiau oherwydd y llwch a oedd yn dod o'r glo brig. Ac ni fyddaf byth, byth yn sefyll o'r neilltu ac yn caniatáu i unrhyw elfen o lo brig gael ei hailgyflwyno i Gymru ar unrhyw adeg yn y dyfodol.
Ar yr un pryd, dechreuwyd adfer y tomenni, wrth gwrs, ond ni chwblhawyd hynny i raddau helaeth. Ac rwy'n cofio'n dda iawn, ar ben fy stryd i, lle roedd rhai o'r tomenni yn cael eu hadfer, roedd rhai siafftiau anhysbys yn cael eu darganfod hefyd. Roedd y cwm hwnnw i gyd, y dref honno a'r gymuned honno yn llawn gweddillion glo. Ac rwy'n credu ein bod ni ar y trywydd iawn i symud y tu hwnt i hynny. Rwy'n sicr yn gobeithio i mi, i fy mab a fy merch, bod hynny'n parhau i fod yn hanes a byth yn ddyfodol. Ond mae hefyd yn iawn—. Ac mae gen i gydymdeimlad mawr â rhai o'r pethau y mae Lee Waters newydd ei ddweud am sut rydyn ni'n deddfu, oherwydd rwy'n credu bod gennym gyfrifoldeb i ddeddfu mewn ffordd sy'n cydnabod y bensaernïaeth bolisi bresennol a pheidio ag esgus nad yw'r bensaernïaeth bolisi honno yn bodoli.
Nawr, rwy'n cofio Llywodraeth Cymru yn newid y polisi ar lo yn 'Polisi Cynllunio Cymru'. Rwy'n credu mai Lesley Griffiths, mewn gwirionedd, a gyflwynodd y newidiadau hyn—rwy'n siŵr y gwnaiff hi fy nghywiro os ydw i'n anghywir. Ac fe wnaf ei ddarllen, gyda'ch caniatâd, oherwydd mae angen ei ddweud. Mae 'Polisi Cynllunio Cymru' yn glir, ac rwy'n dyfynnu nawr:
'Ni ddylid caniatáu cynigion ar gyfer datblygiadau glo brig, pyllau glo dwfn na gwaredu gwastraff pyllau glo. Pe bai cynigion yn cael eu cyflwyno o dan amgylchiadau cwbl eithriadol, byddai’n rhaid iddynt ddangos yn glir pam mae eu hangen yng nghyd-destun targedau
lleihau allyriadau newid yn yr hinsawdd a diogelwch ynni.'
Ac yna mae'n mynd ymlaen i ddweud y byddai'n benderfyniad gweinidogol, ac nid penderfyniad i gynllunwyr neu swyddogion yn unig. Felly, nid yw'n gywir dadlau dros y gwelliannau hyn ar sail codi bwganod am yr hyn sy'n bosibl o fewn cyfraith heddiw, oherwydd nid dyna'r ffordd y gallwn ni wneud cyfraith—byddaf yn ildio mewn eiliad—neu i gydnabod ble mae'r gyfraith yn sefyll ar hyn o bryd.
Thanks for taking the intervention. I guess the concern is about the nature of these wholly exceptional circumstances, because in a scenario where a tip has been shown to be unstable, an offer to remove that coal to then be commercially mined would be seen—no doubt by a Minister facing those circumstances—as permissible. So, in practice, that can drive a coach and horses through this so-called environmental protection.
Diolch am gymryd yr ymyriad. Rwy'n tybio mai'r pryder yw natur yr amgylchiadau cwbl eithriadol hyn, oherwydd mewn sefyllfa lle y dangoswyd bod tomen yn ansefydlog, byddai cynnig i dynnu'r glo hwnnw oddi yno ac yna cael ei loddio'n fasnachol yn cael ei ystyried—mae'n siŵr gan Weinidog sy'n wynebu'r amgylchiadau hynny—yn beth y gellid ei ganiatáu. Felly, yn ymarferol, gall hynny chwalu yn llwyr yr hyn a elwir yn diogelu'r amgylchedd.
But only if you allow it to do so, and that is the key thing about our democracy. And it would be a matter for the Minister—in this case, the Deputy First Minister, or a future Minister, of course—to take that decision. [Interruption.] I will take another intervention.
Ond dim ond os ydych chi'n caniatáu iddo wneud hynny, a dyna'r peth allweddol am ein democratiaeth. A byddai'n fater i'r Gweinidog—yn yr achos hwn, y Dirprwy Brif Weinidog, neu Weinidog yn y dyfodol, wrth gwrs—i wneud y penderfyniad hwnnw. [Torri ar draws.] Fe wnaf gymryd ymyriad arall.
I just want to highlight Six Bells in his constituency, the country park that was remediated in exactly the way that has been described. That is currently permitted under the law that you mentioned. That can continue and would continue and benefit the people of his constituency, as Bedwas would benefit mine.
Rwyf ond eisiau tynnu sylw at Six Bells yn ei etholaeth ef, y parc gwledig a gafodd ei adfer yn union yn y ffordd a ddisgrifiwyd. Mae hynny'n cael ei ganiatáu ar hyn o bryd o dan y gyfraith a grybwyllwyd gennych. Gall hynny barhau a byddai'n parhau a byddai o fudd i bobl ei etholaeth, fel y byddai Bedwas o fudd i mi.
And, of course, it's worth remembering that last week I laid a wreath at the memorial in Six Bells to remember the colliers who died there in the disaster 65 years ago. The price of coal has been paid by the people in the communities that many of us here represent, and many of those people there.
I spoke to a couple of colliers that afternoon who spoke to me and described to me how they rescued the bodies of their friends who died in the explosion, how they carried those stretchers through those dark tunnels to the pit bottom and then raised those bodies to the top—men who were in their late teens, early twenties 65 years ago, still alive today, still remembering what the price of coal really is and who paid that price. There's no way I want to go back to those days. There's no way that, I believe, this Welsh Government or any future Welsh Parliament will allow a return to those days. I would hope that we will debate and argue these policies according to where we come from, but please base these debates on where we are today, and not pretend that by simply amending a law today we can create a different tomorrow, because the Welsh Government has already done that. The Welsh Government has already moved to make sure that we do have the safeguards in place that enable us to ensure that there will not, in years to come, be the same industry that I endured as a child, and those men endured, young men, working in Six Bells, all those years ago.
Ac, wrth gwrs, mae'n werth cofio fy mod wedi gosod torch wrth y gofeb yn Six Bells yr wythnos diwethaf i gofio'r glowyr a fu farw yno yn y drychineb 65 mlynedd yn ôl. Mae pris glo wedi ei dalu gan y bobl yn y cymunedau y mae llawer ohonom ni yma yn eu cynrychioli, a llawer o'r bobl hynny yno.
Siaradais â chwpl o lowyr y prynhawn hwnnw a siaradodd â mi ac a ddisgrifiodd i mi sut y gwnaethon nhw achub cyrff eu ffrindiau a fu farw yn y ffrwydrad, sut y gwnaethon nhw gario'r stretsiers hynny trwy'r twneli tywyll hynny i waelod y pwll ac yna codi'r cyrff hynny i'r wyneb—dynion a oedd yn eu harddegau hwyr, yn eu hugeiniau cynnar 65 mlynedd yn ôl, yn dal yn fyw heddiw, yn dal i gofio beth yw pris glo mewn gwirionedd a phwy dalodd y pris hwnnw. Dydw i ddim eisiau mynd yn ôl i'r dyddiau hynny o gwbl. Dydw i ddim yn credu o gwbl y bydd Llywodraeth Cymru nac unrhyw Senedd Cymru yn y dyfodol yn caniatáu dychwelyd i'r dyddiau hynny. Byddwn yn gobeithio y byddwn yn trafod ac yn dadlau'r polisïau hyn ar sail ble rydyn ni'n dod, ond os gwelwch yn dda seiliwch y dadleuon hyn ar ble rydyn ni heddiw, a pheidio ag esgus y gallwn greu yfory gwahanol dim ond trwy ddiwygio deddf heddiw, oherwydd mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi gwneud hynny. Mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi symud i wneud yn siŵr bod gennym y mesurau diogelu ar waith sy'n ein galluogi i sicrhau na fydd, yn y blynyddoedd i ddod, yr un diwydiant a ddioddefais i fel plentyn, a'r dynion hynny a ddioddefodd, dynion ifanc, yn gweithio yn Six Bells, yr holl flynyddoedd hynny yn ôl.
Dwi'n galw nawr ar Ysgrifennydd y Cabinet.
I now call on the Cabinet Secretary.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. My thanks to all those Members who have spoken on these amendments. I think it is worth reflecting, just in my opening remarks on this group of amendments, what this Bill is and what it is seeking to do. We've been reminded by several of the Members here that what this Bill is focused on is the health and welfare and safety of those communities living within the shadow of the legislation. That's what it is about, that's what we set out to do. There has always been very strong support for that aim within the legislation, and setting up a new body that will actually ensure that disused tips remain safe and communities reassured.
I want to stress that, because I live in the top end of the Llynfi valley. I've spent my life living in mining communities. There is a desperate desire to see this Bill on the statute books and to do that task, to fulfil that aim, which we set out to do. But I am aware, and we've heard from some today, that, for some, the legislation brings fears that Wales could once again be at the centre of a renewed coal industry. Alun reminded us of the existing coal policy. Now, I could go into nth detail—as I did, indeed, on the committee, at Stage 2—on actually the safeguards there. But I do not believe, I genuinely do not believe, that there is evidence to support this concern that this Bill is anything about opening up a mining industry again. That is not its function, it's not its intention, it's not the spirit, it's not in the letter of this legislation, and I'll go into some detail on why I think those safeguards are in place as well that go beyond this Bill.
First of all, I continue to believe that the existing coal policy, some of which has been read into record this afternoon, provides the strong protection that the amendments seek to achieve, especially when we consider that policy alongside the requirements of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015, which we all know and understand very well in this place, which is a statutory requirement—the now and future well-being of future generations as well—the Welsh Government's wider objectives, which are set out explicitly in 'Planning Policy Wales', and our commitment, repeated ad nauseam, to phase out the use of fossil fuels in energy generation. These policies are established, they are robust, and they cannot easily be reversed. I've also made a commitment during Stage 2 discussions on this that I would amend the Town and Country Planning (Notification) (Coal and Petroleum) (Wales) Direction 2018, to make it explicit that the definition of coal development includes operations connected with disused coal tips—just to make that absolutely crystal clear. Now, work has already started on this, and the direction will be amended as soon as possible, and, just to give you the assurance, well before 1 April 2027, when this new authority is in place. Llyr.
Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Diolch i'r holl Aelodau hynny sydd wedi siarad ar y gwelliannau hyn. Rwy'n credu ei bod yn werth myfyrio, yn fy sylwadau agoriadol ar y grŵp hwn o welliannau, beth yw'r Bil hwn a beth mae'n ceisio ei wneud. Rydym wedi cael ein hatgoffa gan sawl un o'r Aelodau yma mai'r hyn y mae'r Bil hwn yn canolbwyntio arno yw iechyd a lles a diogelwch y cymunedau hynny sy'n byw yng nghysgod y ddeddfwriaeth. Dyna beth mae'n ymwneud ag ef, dyna beth rydyn ni'n bwriadu ei wneud. Bu cefnogaeth gref iawn i'r nod hwnnw o fewn y ddeddfwriaeth, a sefydlu corff newydd a fydd yn sicrhau bod tomenni nas defnyddir yn parhau i fod yn ddiogel a bod cymunedau'n cael sicrwydd.
Rwyf am bwysleisio hynny, oherwydd rwy'n byw ym mhen uchaf cwm Llynfi. Rwyf wedi treulio fy mywyd yn byw mewn cymunedau mwyngloddio. Mae awydd taer i weld y Bil hwn ar y llyfrau statud ac i wneud y dasg honno, i gyflawni'r nod hwnnw, yr ydym yn bwriadu ei wneud. Ond rwy'n ymwybodol, ac rydym wedi clywed gan rai heddiw, bod y ddeddfwriaeth yn achosi ofnau y gallai Cymru, unwaith eto, fod yng nghanol diwydiant glo wedi'i adnewyddu. Atgoffodd Alun ni o'r polisi glo presennol. Nawr, gallwn fynd i mewn i'r nfed fanylyn—fel y gwnes i, yn wir, ar y pwyllgor, yng Nghyfnod 2—ar y mesurau diogelu yno mewn gwirionedd. Ond nid wyf yn credu, nid wyf yn credu o gwbl, bod tystiolaeth i gefnogi'r pryder hwn bod y Bil hwn yn cynnwys unrhyw beth am agor diwydiant mwyngloddio unwaith eto. Nid dyna ei swyddogaeth, nid ei fwriad, nid dyna yw'r ysbryd, nid yw ym manylion y ddeddfwriaeth hon, a byddaf yn mynd i rywfaint o fanylion ar pam rwy'n credu bod y mesurau diogelu hynny ar waith hefyd sy'n mynd y tu hwnt i'r Bil hwn.
Yn gyntaf oll, rwy'n parhau i gredu bod y polisi glo presennol, y mae rhywfaint ohono wedi'i ddarllen ar y cofnod y prynhawn yma, yn darparu'r amddiffyniad cryf y mae'r gwelliannau yn ceisio eu cyflawni, yn enwedig pan ystyriwn y polisi hwnnw ochr yn ochr â gofynion Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, yr ydym i gyd yn ei adnabod a'i ddeall yn dda iawn yn y lle hwn, sy'n ofyniad statudol—llesiant cenedlaethau'r dyfodol yn awr ac yn y dyfodol hefyd—amcanion ehangach Llywodraeth Cymru, a nodir yn benodol yn 'Polisi Cynllunio Cymru', a'n hymrwymiad, dro ar ôl tro ad nauseam, i roi'r gorau i'r defnydd o danwydd ffosil wrth gynhyrchu ynni. Mae'r polisïau hyn wedi'u sefydlu, maen nhw'n gadarn, ac ni ellir eu gwrthdroi'n hawdd. Rwyf hefyd wedi gwneud ymrwymiad yn ystod trafodaethau Cyfnod 2 ar hyn y byddwn yn diwygio Cyfarwyddeb Cynllunio Gwlad a Thref (Hysbysu) (Glo a Phetrolewm) (Cymru) 2018, i'w gwneud yn glir bod y diffiniad o ddatblygu glo yn cynnwys gweithrediadau sy'n gysylltiedig â thomenni glo nas defnyddir—dim ond i wneud hynny'n hollol glir. Nawr, mae gwaith eisoes wedi dechrau ar hyn, a bydd y gyfarwyddeb yn cael ei diwygio cyn gynted â phosibl, a, dim ond i roi'r sicrwydd i chi, ymhell cyn 1 Ebrill 2027, pan fydd yr awdurdod newydd hwn yn ei le. Llyr.
Can I thank you for making that perfectly clear? But you do have to acknowledge that's totally not what the Labour Member for Caerphilly told us. So, are you therefore saying that what he proposes, or what he suggests may happen, cannot happen under the current circumstances?
A gaf i ddiolch i chi am wneud hynny'n hollol glir? Ond mae'n rhaid i chi gydnabod nad dyna a ddywedodd yr Aelod Llafur dros Gaerffili wrthym. Felly, ydych chi'n dweud na all yr hyn y mae'n ei gynnig, neu'r hyn y mae'n awgrymu a allai ddigwydd, ddigwydd o dan yr amgylchiadau presennol?
Can I say very, very clearly, I'm not referring to any specific example or any application that may come forward shortly? I'm talking about this Bill and this legislation. But what I'm bolting down very clearly and very explicitly through that notification process is that—and let me repeat it very clearly—the definition of coal development includes operations connected with disused coal tips, and we will bring that forward, as I say. We're working on it now; it will come through in the autumn. There might need to be a consultation, but it will be in place well before 1 April 2027.
Now, what that makes explicit, Llyr, is the fact that we're not opening up a new coal industry here. This is to do with the health and safety and security of these communities who are affected with this legacy. That's what this Bill intends to do. The Bill is very specific. Let me make absolutely crystal clear: it enables the authority and landowners to remove and dispose of property—and 'property', in the legal definition, includes coal—where this belongs to another person, and only where—only where—this is done for the purpose of carrying out operations under section 43 or those required by a section 34 notice. Why is that important? Because it's in connection with the health and welfare of the communities and the stability of tips. That's what this Bill is to do with. So, some of the wider discussion, while I understand it, and the passion, it's not what this Bill is about.
Now, should the need arise to remove coal during the course of operations, this would automatically be subject to Welsh Government coal policy, some of which has been read into the record here today, and to planning law as well. There's another safeguard. Coal mining operations, recovering coal from tips and incidental coal extraction activities require planning permission before extraction can commence. So, I just want to be clear that planning policy on coal development is explicit. Any proposals, as has been touched on by previous speakers, for opencast, deep mine development or colliery spoil disposal, should not be permitted other than in wholly exceptional circumstances. The Government's policy is clear: we are against the extraction of coal. Now, where planning—[Interruption.] Let me just get to the end of this and then I'll—. Sorry, who—? Yes.
Where a planning authority does not propose to refuse an application for coal development, the Town and Country Planning (Notification) (Coal and Petroleum) (Wales) Direction 2018 requires the planning authority to notify the Welsh Ministers—and here's the clarity—who will consider calling in the planning application to decide whether the application is consistent with Welsh Government coal policy. So, who decides in those circumstances, in the full glare of scrutiny and transparency? Welsh Ministers determine what are exceptional circumstances in each case, and it's because of that that I'm confident that the policy and the transparency is in place to strictly control extraction. Sorry, Hefin.
A gaf i ddweud yn glir iawn, nid wyf yn cyfeirio at unrhyw enghraifft benodol neu unrhyw gais a allai ddod ymlaen yn fuan? Rwy'n siarad am y Bil hwn a'r ddeddfwriaeth hon. Ond yr hyn rydw i'n ei gadarnhau yn glir iawn ac yn benodol iawn trwy'r broses hysbysu honno—a gadewch i mi ailadrodd yn glir—yw bod y diffiniad o ddatblygu glo yn cynnwys gweithrediadau sy'n gysylltiedig â thomenni glo nas defnyddir, a byddwn yn cyflwyno hynny, fel y dywedaf. Rydyn ni'n gweithio arno nawr; bydd yn dod drwodd yn yr hydref. Efallai y bydd angen ymgynghoriad, ond bydd ar waith ymhell cyn 1 Ebrill 2027.
Nawr, yr hyn sy'n ei wneud yn benodol, Llyr, yw'r ffaith nad ydym yn agor diwydiant glo newydd yma. Mae hyn yn ymwneud ag iechyd a diogelwch a diogelwch y cymunedau hyn yr effeithir arnynt gan yr etifeddiaeth hon. Dyna beth mae'r Bil hwn yn bwriadu ei wneud. Mae'r Bil yn benodol iawn. Gadewch i mi wneud yn hollol glir: mae'n galluogi'r awdurdod a'r tirfeddianwyr i symud a gwaredu eiddo—ac mae 'eiddo', yn y diffiniad cyfreithiol, yn cynnwys glo—lle mae hyn yn perthyn i berson arall, a dim ond pan fo—dim ond pan fo—hyn yn cael ei wneud at ddibenion gweithrediadau o dan adran 43 neu'r rhai sy'n ofynnol gan hysbysiad adran 34. Pam mae hynny'n bwysig? Oherwydd ei fod mewn cysylltiad ag iechyd a lles y cymunedau a sefydlogrwydd tomenni. Dyna beth mae'r Bil hwn yn ymwneud ag ef. Felly, rhywfaint o'r drafodaeth ehangach, er fy mod i'n ei ddeall, a'r angerdd, nid dyna beth yw'r Bil hwn.
Nawr, pe bai angen cael gwared ar lo yn ystod y gweithrediadau, byddai hyn yn ddarostyngedig yn awtomatig i bolisi glo Llywodraeth Cymru, y mae rhai ohonynt wedi'u darllen ar gofnod yma heddiw, ac i gyfraith gynllunio hefyd. Mae yna ddiogelwch arall. Mae angen caniatâd cynllunio ar weithrediadau mwyngloddio glo, adfer glo o domenni a gweithgareddau echdynnu glo cyn y gall echdynnu ddechrau. Felly, rwyf am fod yn glir bod polisi cynllunio ar ddatblygu glo yn benodol. Ni ddylid caniatáu unrhyw gynigion, fel y cyfeiriwyd atynt gan siaradwyr blaenorol, ar gyfer datblygiadau glo brig, pyllau glo dwfn na gwaredu gwastraff pyllau glo, heblaw mewn amgylchiadau cwbl eithriadol. Mae polisi'r Llywodraeth yn glir: rydym yn erbyn echdynnu glo. Nawr, lle mae cynllunio—[Torri ar draws.] Gadewch i mi gyrraedd diwedd hyn ac yna byddaf—. Mae'n ddrwg gennyf, pwy—? Ie.
Pan nad yw awdurdod cynllunio yn bwriadu gwrthod cais am ddatblygu glo, mae Cyfarwyddyd Cynllunio Gwlad a Thref (Hysbysu) (Glo a Phetrolewm) (Cymru) 2018 yn ei gwneud yn ofynnol i'r awdurdod cynllunio roi gwybod i Weinidogion Cymru—a dyma'r eglurder—a fydd yn ystyried galw'r cais cynllunio i mewn i benderfynu a yw'r cais yn gyson â pholisi glo Llywodraeth Cymru. Felly, pwy sy'n penderfynu yn yr amgylchiadau hynny, lle mae pwyslais mawr ar graffu a thryloywder? Mae Gweinidogion Cymru yn penderfynu beth yw amgylchiadau eithriadol ym mhob achos, ac oherwydd hynny rwy'n hyderus bod y polisi a'r tryloywder ar waith i reoli echdynnu'n llym. Mae'n ddrwg gennyf, Hefin.
I don't think that Llyr Gruffydd was listening to what I said, but I would say that what you've just said there is exactly what I was referring to. That policy is in place and therefore those four amendments we're talking about now are unnecessary.
Dydw i ddim yn credu bod Llŷr Gruffydd yn gwrando ar yr hyn a ddywedais i, ond byddwn i'n dweud mai'r hyn rydych chi newydd ei ddweud yn y fan yna yw'r union beth yr oeddwn i'n cyfeirio ato. Mae'r polisi hwnnw ar waith ac felly does dim angen y pedwar gwelliant hynny rydym yn siarad amdanyn nhw nawr.
Thank you, Hefin. I'm trying to give clarity, because sometimes this Bill and this particular section have got caught up in a lot of other arguments about extraction and so on, and that isn't what this Bill is about. So, let me be clear: this means that the prohibition on the sale of coal for burning, introduced by these amendments, would be very narrow in scope and would not apply to generic reclamation schemes. But let me go a little bit further here as well. Because, in my formal response to the CCI committee's report into opencast mining sites, I made that commitment, Delyth, that, once the Bill had received Royal Assent, there would be a more detailed strategic approach to mining and the industrial legacy in Wales. I've said this repeatedly on the floor. There's something here we need to deal with about that legacy of opencast that has been left, where people have walked away from it. That legacy still overshadows many communities. I confirmed that this would need to include reclamation of disused tips and the management of opencast mining.
Now, this wider piece of work—I'm committed to it—would consider the social responsibility of organisations who played a pivotal role in Wales's industrial legacy and have walked away from their responsibilities to the people of Wales. These are organisations that, let's be clear, have not fulfilled their commitment to the communities they were supposed to have served. So, this piece of work will look at how we develop and how we deliver a strategic approach to transforming these sites. We've already started looking at how we can take forward this significant piece of work, in conjunction, I have to say, with the UK Government as well, because there is shared ownership—there has to be shared ownership—of this. So, I think it's important that we do not pass amendments today that are either technically deficient or likely to delay this very important Bill. If I can—. Oops, sorry, as I shuffle bits of paper around here.
Diolch, Hefin. Rwy'n ceisio rhoi eglurder, oherwydd weithiau mae'r Bil hwn a'r adran benodol hon wedi cael eu dal mewn llawer o ddadleuon eraill ynglŷn ag echdynnu ac yn y blaen, a dydy'r Bil hwn ddim yn ymwneud â hynny. Felly, gadewch i mi fod yn glir: mae hyn yn golygu y byddai'r gwaharddiad ar werthu glo i'w losgi, a gyflwynir gan y gwelliannau hyn, yn gul iawn o ran cwmpas ac ni fyddai'n berthnasol i gynlluniau adfer generig. Ond gadewch i mi fynd ychydig ymhellach yma hefyd. Oherwydd, yn fy ymateb ffurfiol i adroddiad y pwyllgor CCI ar safleoedd mwyngloddio brig, fe wnes i'r ymrwymiad hwnnw, Delyth, unwaith y byddai'r Bil wedi derbyn Cydsyniad Brenhinol, y byddai ymagwedd strategol fanylach at fwyngloddio a'r etifeddiaeth ddiwydiannol yng Nghymru. Rwyf wedi dweud hyn dro ar ôl tro ar y llawr. Mae rhywbeth yn y fan yma y mae angen i ni ddelio ag ef o ran yr etifeddiaeth honno o fwyngloddio brig sydd wedi'i gadael, lle mae pobl wedi cerdded i ffwrdd ohono. Mae'r etifeddiaeth honno yn dal i fod yn gysgod dros lawer o gymunedau. Fe wnes i gadarnhau y byddai angen i hyn gynnwys adfer tomenni nas defnyddir a rheoli mwyngloddio brig.
Nawr, byddai'r darn ehangach hwn o waith—rwy'n ymrwymedig iddo—yn ystyried cyfrifoldeb cymdeithasol sefydliadau a chwaraeodd rhan ganolog yn etifeddiaeth ddiwydiannol Cymru ac sydd wedi cerdded i ffwrdd oddi wrth eu cyfrifoldebau i bobl Cymru. Mae'r rhain yn sefydliadau, gadewch i ni fod yn glir, nad ydynt wedi cyflawni eu hymrwymiad i'r cymunedau yr oedden nhw i fod i fod wedi'u gwasanaethu. Felly, bydd y darn hwn o waith yn edrych ar sut allwn ni ddatblygu a sut allwn ni gyflawni dull strategol o drawsnewid y safleoedd hyn. Rydym eisoes wedi dechrau edrych ar sut allwn ni fwrw ymlaen â'r darn sylweddol hwn o waith, ar y cyd, mae'n rhaid i mi ddweud, gyda Llywodraeth y DU hefyd, oherwydd mae yna berchnogaeth a rennir—mae'n rhaid bod yna berchnogaeth a rennir—o hyn. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig nad ydym yn pasio gwelliannau heddiw sydd naill ai'n dechnegol ddiffygiol neu'n debygol o ohirio'r Bil pwysig iawn hwn. Os gallaf—. Wps, mae'n ddrwg gen i, wrth i mi gymysgu darnau o bapur o gwmpas yn y fan yma.
On that point—
Ar y pwynt hwnnw—
Yes.
Ie.
Thank you. Could you confirm that when you referred—thank you for taking an intervention—when you referred to that, some of the amendments, if they were passed, they would delay the process, is that because, if they were passed, we would have to go to the Supreme Court, because coal is a reserved matter, even though coal tips are devolved?
Diolch. Allech chi gadarnhau pan wnaethoch chi gyfeirio—diolch am gymryd ymyriad—pan wnaethoch chi gyfeirio at y ffaith y byddai rhai o'r gwelliannau, pe baen nhw'n cael eu pasio, yn oedi'r broses, a yw hynny oherwydd, pe baen nhw'n cael eu pasio, byddai'n rhaid i ni fynd i'r Goruchaf Lys, oherwydd mae glo yn fater sydd wedi'i gadw'n ôl, er bod tomenni glo yn fater datganoledig?
No, not necessarily, but it is worth pointing out that—you asked the question of reserved matters—under paragraph 98 of Schedule 7A to the Government of Wales Act 2006, coal, including the ownership and exploitation of coal, is reserved. But, of course, I come back to the point that this Bill isn't about coal exploitation; it's about the welfare of those communities affected.
Sorry, I just want to expand a little bit on the particular amendments. First of all, amendments 1 and 2 would seek to prevent landowners and the authority, during the course of operations, from selling another person's coal to a person who intends to burn it. Legislating to achieve this, if this is the aim, is not without some technical difficulties. Should amendments 1 and 2 be passed, I don't believe they'll actually achieve the intended objective, and I'll explain why.
Whilst the amendments would prohibit landowners and the authority, during the course of operations, from selling another person's coal for the purpose of burning, it would not prevent the person buying the coal from burning it. On a practical level, how is the landowner or the authority expected to exercise control—this is a legal matter—over what is done with the coal once it has been sold? In addition—just to point out—the amendments do not contain any sanction or consequence if the new provisions are not complied with. So, this raises real questions—practical questions—about the enforceability of the provisions introduced by the amendments.
Turning to amendments 37 and 39, which have been subject to some debate here today, these amendments are not required because coal actually falls within the natural meaning of the legal word 'property', which could be interpreted to include coal.
So, on that basis—and making good on the commitment that I made at Stage 2 to the committee—I would ask Delyth to consider withdrawing these amendments and to work with us on that wider piece of strategic work on the mining and the industrial legacy in Wales for those communities affected. And I would urge otherwise Members to resist these amendments because of technical deficiencies, but also because amendments 1 and 2 are unnecessary. And I hope I've shown to Members that there is very strong coal policy, planning policy and other guide rails in place that prevent this being an open door for the exploitation or sale of coal. This is not a coal mining Bill; it is a protection of communities Bill.
Na, nid o reidrwydd, ond mae'n werth nodi—fe wnaethoch chi ofyn y cwestiwn ynghylch materion sydd wedi'u cadw'n ôl—o dan baragraff 98 o Atodlen 7A i Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, mae glo, gan gynnwys perchnogaeth ac ecsbloetio glo, yn fater sydd wedi'i gadw'n ôl. Ond, wrth gwrs, rwy'n dod yn ôl i'r pwynt nad Bil sy'n ymwneud ag ecsbloetio glo yw hwn; mae'n ymwneud â lles y cymunedau hynny yr effeithir arnyn nhw.
Mae'n ddrwg gen i, rydw i eisiau ehangu ychydig ar y gwelliannau penodol. Yn gyntaf oll, byddai gwelliannau 1 a 2 yn ceisio atal tirfeddianwyr a'r awdurdod, yn ystod y gweithrediadau, rhag gwerthu glo person arall i berson sy'n bwriadu ei losgi. Mae yna rai anawsterau technegol ynghlwm wrth ddeddfu i gyflawni hyn, os mai dyma'r nod. Pe bai gwelliannau 1 a 2 yn cael eu pasio, dydw i ddim yn credu y byddan nhw'n cyflawni'r amcan a fwriadwyd, mewn gwirionedd, ac fe wnaf i esbonio pam.
Er y byddai'r gwelliannau yn atal tirfeddianwyr a'r awdurdod, yn ystod y gweithrediadau, rhag gwerthu glo person arall at ddibenion llosgi, ni fyddai'n atal y person sy'n prynu'r glo rhag ei losgi. Ar lefel ymarferol, sut mae disgwyl i'r tirfeddiannwr neu'r awdurdod arfer rheolaeth—mater cyfreithiol yw hwn—dros yr hyn sy'n cael ei wneud gyda'r glo ar ôl iddo gael ei werthu? Yn ogystal—dim ond i nodi—dydy'r gwelliannau ddim yn cynnwys unrhyw sancsiwn neu ganlyniad os na fydd cydymffurfiaeth â'r darpariaethau newydd. Felly, mae hyn yn codi cwestiynau go iawn—cwestiynau ymarferol—am orfodadwyedd y darpariaethau a gyflwynir gan y gwelliannau.
Gan droi at welliannau 37 a 39, sydd wedi bod yn destun rhywfaint o drafodaeth yma heddiw, does dim angen y gwelliannau hyn oherwydd mae glo, mewn gwirionedd, yn dod o fewn ystyr naturiol y gair cyfreithiol 'eiddo', y gellid ei ddehongli i gynnwys glo.
Felly, ar y sail honno—ac i wneud yn iawn am yr ymrwymiad a wnes yng Nghyfnod 2 i'r pwyllgor—byddwn i'n gofyn i Delyth ystyried tynnu'r gwelliannau hyn yn ôl a gweithio gyda ni ar y darn ehangach hwnnw o waith strategol ar yr etifeddiaeth mwyngloddio a diwydiannol yng Nghymru ar gyfer y cymunedau hynny yr effeithir arnyn nhw. A byddwn i'n annog, fel arall, yr Aelodau i wrthod y gwelliannau hyn oherwydd diffygion technegol, ond hefyd am nad oes angen gwelliannau 1 a 2. Ac rwy'n gobeithio fy mod i wedi dangos i Aelodau fod polisi glo cryf iawn, polisi cynllunio a chanllawiau eraill ar waith sy'n atal hyn rhag bod yn ddrws agored ar gyfer ecsbloetio neu werthu glo. Nid Bil mwyngloddio glo yw hwn; Bil amddiffyn cymunedau ydyw.
Dwi'n galw ar Janet Finch-Saunders i ymateb i'r ddadl.
I call on Janet Finch-Saunders to reply to the debate.
Let's move to the vote, please.
Gadewch i ni symud i'r bleidlais, os gwelwch yn dda.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 37? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, symudwn i bleidlais ar welliant 37. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 14, neb yn ymatal, 40 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 37 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 37 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection. Therefore, we'll move to a vote on amendment 37. Open the vote. Close the vote. In favour 14, no abstentions, 40 against. Therefore, amendment 37 is not agreed.
Gwelliant 37: O blaid: 14, Yn erbyn: 40, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 37: For: 14, Against: 40, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Delyth, gwelliant 1.
Delyth, amendment 1.
Cynigiwyd gwelliant 1 (Delyth Jewell).
Amendment 1 (Delyth Jewell) moved.
Symud.
Moved.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 1 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 1 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. Therefore, we'll move to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 13, no abstentions, 41 against. Therefore, amendment 1 is not agreed.
Gwelliant 1: O blaid: 13, Yn erbyn: 41, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Grŵp 5 sydd nesaf. Mae'r pumed grŵp o welliannau yn ymwneud â'r hawl i apelio yn erbyn hysbysiad sy'n gofyn am weithrediadau o dan Ran 3. Gwelliant 38 yw'r brif welliant—yr unig welliant yn y grŵp hwn—ac rwy'n galw ar Janet Finch-Saunders i gynnig y gwelliant.
Group 5 is next. This fifth group of amendments relates to the right to appeal against a notice requiring operations under Part 3. Amendment 38 is the lead and only amendment in this group, and I call on Janet Finch-Saunders to move and speak to the amendment.
Cynigiwyd gwelliant 38 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 38 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Legislation as currently drafted enables an appeal on the basis that the owner of the land is unable to meet the costs of the operations, however, there is a lack of clarity on what evidence is needed, if any, of unaffordability.
During Stage 2, the Deputy First Minister advised that, in practice, a landowner will need to provide evidence of being unable to meet the cost of operations in order to rely on the hardship grounds set out in subsection (4). That is both our expectations, but the law as currently drafted does not require it. Guidance may go on to advise it, but still cannot require it. This now needs to be clarified in law. Both the Deputy First Minister and I seem to agree that evidence must be provided, so please do consider agreeing to this amendment today.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae deddfwriaeth fel y'i drafftiwyd ar hyn o bryd yn galluogi apêl ar y sail nad yw perchennog y tir yn gallu talu costau'r gweithrediadau, fodd bynnag, mae diffyg eglurder ynghylch pa dystiolaeth o anfforddiadwyedd sydd ei hangen, os o gwbl.
Yn ystod Cyfnod 2, cynghorodd y Dirprwy Brif Weinidog, yn ymarferol, y bydd angen i dirfeddiannwr ddarparu tystiolaeth i ddangos nad yw'n gallu talu cost gweithrediadau er mwyn dibynnu ar y seiliau caledi a nodir yn is-adran (4). Dyna ddisgwyliadau'r ddau ohonom, ond nid yw'r gyfraith fel y'i drafftiwyd ar hyn o bryd yn gofyn am hynny. Efallai y bydd canllawiau yn mynd ymlaen i nodi y dylid gwneud hynny, ond ni all ei wneud yn ofynnol. Mae angen egluro hyn nawr yn y gyfraith. Mae'n ymddangos bod y Dirprwy Brif Weinidog a minnau yn cytuno bod yn rhaid i dystiolaeth gael ei darparu, felly ystyriwch gytuno i'r gwelliant hwn heddiw.
Ysgrifennydd y Cabinet.
The Cabinet Secretary.
Diolch, Dirprwy Lywydd. So, in my view, Janet, I understand what this is, and we're rehearsing what we did in committee Stage 2 here, but amendment 38 is unnecessary. So, the amendment requires that evidence must accompany applications made under section 37(4) where an owner is unable to meet the costs of operations required by a section 34 notice. It is possible to appeal against a section 34 notice on a number of grounds. Evidence will have to be submitted with such applications to allow for the determinations to be made. Placing a statutory obligation to provide evidence on only one of those grounds will result in confusion. It's not necessary. It could be interpreted, indeed, to mean that evidence is not required where an application relies on another ground of appeal.
Now, in practice, Janet, a landowner will need to provide evidence of being unable to meet the costs of operations in order to rely on the hardship ground. It's not necessary to include this on the face of the Bill. And guidance given by Welsh Ministers to the appointed person will address the matter of evidence for all of the grounds on which an appeal can be made, and that's under section 37(3)(a) to (f) and 37(4).
Diolch, Dirprwy Lywydd. Felly, yn fy marn i, Janet, rwy'n deall beth yw hyn, ac rydym yn ailadrodd yr hyn wnaethon ni yng Nghyfnod 2 y pwyllgor yn y fan yma, ond does dim angen gwelliant 38. Felly, mae'r gwelliant yn ei gwneud yn ofynnol i dystiolaeth gael ei darparu gyda cheisiadau a wneir o dan adran 37(4) lle nad yw perchennog yn gallu talu costau gweithrediadau sy'n ofynnol gan hysbysiad adran 34. Mae'n bosibl apelio yn erbyn hysbysiad adran 34 am nifer o resymau. Bydd yn rhaid cyflwyno tystiolaeth gyda cheisiadau o'r fath er mwyn caniatáu i'r penderfyniadau gael eu gwneud. Bydd gosod rhwymedigaeth statudol i ddarparu tystiolaeth ar un o'r seiliau hynny yn unig yn arwain at ddryswch. Does dim angen e'. Gellid ei ddehongli, yn wir, i olygu nad oes angen tystiolaeth pan fo cais yn dibynnu ar sail arall ar gyfer apelio.
Nawr, yn ymarferol, Janet, bydd angen i dirfeddiannwr ddarparu tystiolaeth sy'n dangos nad yw'n gallu talu costau gweithrediadau er mwyn dibynnu ar y sail caledi. Does dim angen cynnwys hyn ar wyneb y Bil. A bydd canllawiau a roddir gan Weinidogion Cymru i'r person penodedig yn mynd i'r afael â'r mater o dystiolaeth ar gyfer yr holl seiliau ar gyfer apelio, ac mae hynny o dan adran 37(3)(a) i (f) a 37(4).
Janet, ydych chi eisiau ymateb?
Janet, do you wish to reply?
To the vote we go, please.
Awn ni i'r bleidlais, os gwelwch yn dda.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 38? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, symudwn i bleidlais ar welliant 38. Agor y bleidlais.
The question is that amendment 38 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection. Therefore, we move to a vote on amendment 38. Open the vote.
The Member's not here. It's up to the Member to be here.
Dydy'r Aelod ddim yma. Cyfrifoldeb yr Aelod yw bod yma.
O blaid 25, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 38 wedi'i wrthod.
In favour 25, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 38 is not agreed.
Gwelliant 38: O blaid: 25, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 38: For: 25, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Janet, gwelliant 39.
Janet, amendment 39.
Cynigiwyd gwelliant 39 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 39 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n ei gynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 39? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. O blaid 14, neb yn ymatal, 40 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 39 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 39 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. We'll move to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 14, no abstentions, 40 against. Therefore, amendment 39 is not agreed.
Gwelliant 39: O blaid: 14, Yn erbyn: 40, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 39: For: 14, Against: 40, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Delyth, gwelliant 2.
Delyth, amendment 2.
Cynigiwyd gwelliant 2 (Delyth Jewell).
Amendment 2 (Delyth Jewell) moved.
Symud.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2. A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 2 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 2 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. We'll move to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 13, no abstentions, 41 against. Therefore, amendment 2 is not agreed.
Gwelliant 2: O blaid: 13, Yn erbyn: 41, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Grŵp 6. Mae'r chweched grŵp o welliannau yn ymwneud â gweithrediadau a gynhelir gan yr awdurdod o dan Ran 3. Gwelliant 14 yw'r prif welliant yn y grŵp hwn, a galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet i gynnig y prif welliant ac i siarad am y grŵp.
Group 6 is next. The sixth group of amendments relates to operations carried out by the authority under Part 3. Amendment 14 is the lead amendment in this group, and I call on the Cabinet Secretary to move and speak to the lead amendment and the other amendment in the group.
Cynigiwyd gwelliant 14 (Huw Irranca-Davies).
Amendment 14 (Huw Irranca-Davies) moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Amendment 14 is a Government amendment that removes the word 'reasonably' from section 46(4) of the Bill. Currently, section 46(4) imposes a duty to give a copy of a section 45 notice to persons with an interest in the notice on the day that the notice is given to the owner or, in quotes, 'as soon as reasonably practicable' after that day. The amendment omits the word 'reasonably' from section 46(4). This achieves consistency with similar provisions in the main body of the Bill. It's a technical amendment. There's no real difference between a requirement to do something 'as soon as reasonably practicable' and a requirement to do it 'as soon as practicable', as reasonableness must be an intrinsic consideration of whether it is practicable to do something.
Turning to amendment 40, I would ask Members not to support this amendment, for a number of reasons. Amendment 40 gives the Welsh Ministers a power to direct the authority to carry out operations where they consider operations need to be carried out immediately to prevent or deal with threats to the stability of a disused tip, or to stabilise it or prevent it from becoming more unstable so as to avoid or reduce threats to human welfare. The power of direction is unnecessary. The authority already has the power to carry out operations immediately under section 45 of the Bill. The authority, rather than the Welsh Government, will be the expert body who will be best placed to determine when such operations are required.
New section 56 of the Bill on management plans strengthens the Bill’s provisions on emergency planning. This provision was indeed inserted into the Bill following the passing of a Government amendment at Stage 2. Amongst other things, section 56 provides that a management plan must contain information the authority considers may be relevant in an emergency involving the tip, information about roles and responsibilities of the authority and other public bodies in such an emergency, and how the authority intends to co-operate with such public authorities in an emergency. For those who’ve been involved with this, they will understand the sense of this and the co-ordination of those public bodies.
So, you’ll note the strong emphasis on emergency planning in respect of management plans. It’s essential that the authority works with those other public authorities, such as Natural Resources Wales, the local authorities, the Mining Remediation Authority, the fire and rescue services, et cetera, et cetera, when planning for possible emergencies at a particular tip, and for the appropriate robust emergency response to be documented in that emergency plan.
By the way, such a system already exists for reservoirs. So, that’s why NRW have started work with our key partners on a protocol on how to develop and implement emergency plans for disused tips. These management plans will be a crucial way to plan an effective response to an emergency at a disused tip. Planning an effective emergency response will be a far more effective way to protect communities living in the vicinity of tips than just a power of direction.
There are also, by the way, a number of issues with the proposed power of direction. The policy behind the Bill is that the authority will be an independent expert body that will make judgments based on its expertise about whether operations are necessary. The amendment undermines this, and it overlooks the fact that, with all credit to all my colleagues, Welsh Ministers do not have the necessary expertise to determine whether operations would be needed to be carried out immediately. The authority will.
Under subsection (4) of the amendment, where the authority carries out operations required by direction under subsection (1), the authority will not be liable for breaches of planning or environmental law. The amendment does not define what is meant by the terms 'environmental law' or 'planning law', and the result is that there may be uncertainty as to whether the authority is liable for regulatory breaches when carrying out its operations required by a direction. And, in addition, since it’s unclear what is meant by 'planning or environmental law', this amendment could potentially capture elements of reserved areas of law.
The suggestion that the Welsh Ministers take a power to switch off environmental planning laws is not a new one. As I stated during Stage 1 and Stage 2 scrutiny processes, this is something that the Government has actually considered. But, for the reasons outlined above, our view is that such a power is unworkable, as well as unnecessary, not to mention highly unusual. So, I’m satisfied that the better solution is to strengthen the emergency planning, which is just what we’ve done with the insertion of the section on management plans during Stage 2. So, I ask Members to vote in favour of amendment 14, and to vote against amendment 40.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae gwelliant 14 yn welliant gan y Llywodraeth sy'n dileu'r gair 'rhesymol' o adran 46(4) o'r Bil. Ar hyn o bryd, mae adran 46(4) yn gosod dyletswydd i roi copi o hysbysiad adran 45 i bersonau sydd â diddordeb yn yr hysbysiad ar y diwrnod y rhoddir yr hysbysiad i'r perchennog neu, i ddyfynnu, 'cyn gynted ag y bo'n rhesymol ymarferol' ar ôl y diwrnod hwnnw. Mae'r gwelliant yn hepgor y gair 'rhesymol' o adran 46(4). Mae hyn yn sicrhau cysondeb â darpariaethau tebyg ym mhrif gorff y Bil. Mae'n welliant technegol. Does dim gwahaniaeth gwirioneddol rhwng gofyniad i wneud rhywbeth 'cyn gynted ag y bo'n rhesymol ymarferol' a gofyniad i'w wneud 'cyn gynted ag y bo'n ymarferol', gan fod yn rhaid i resymolrwydd fod yn ystyriaeth gynhenid wrth nodi a yw'n ymarferol gwneud rhywbeth.
Gan droi at welliant 40, byddwn i'n gofyn i'r Aelodau beidio â chefnogi'r gwelliant hwn, am nifer o resymau. Mae gwelliant 40 yn rhoi pŵer i Weinidogion Cymru gyfarwyddo'r awdurdod i gynnal gweithrediadau pan fyddan nhw o'r farn bod angen i weithrediadau gael eu cynnal ar unwaith i atal neu ddelio â bygythiadau i sefydlogrwydd tomen nas defnyddir, neu i'w sefydlogi neu ei atal rhag dod yn fwy ansefydlog er mwyn osgoi neu leihau bygythiadau i les pobl. Does dim angen pŵer cyfarwyddo. Mae gan yr awdurdod y pŵer i gynnal gweithrediadau ar unwaith o dan adran 45 o'r Bil eisoes. Yr awdurdod, yn hytrach na Llywodraeth Cymru, fydd y corff arbenigol a fydd yn y sefyllfa orau i benderfynu pryd mae angen gweithrediadau o'r fath.
Mae adran 56 newydd y Bil ar gynlluniau rheoli yn cryfhau darpariaethau'r Bil ar gynllunio at argyfyngau. Yn wir, cafodd y ddarpariaeth hon ei mewnosod yn y Bil yn dilyn pasio gwelliant gan y Llywodraeth yng Nghyfnod 2. Ymhlith pethau eraill, mae adran 56 yn darparu bod yn rhaid i gynllun rheoli gynnwys gwybodaeth y mae'r awdurdod yn ystyried a allai fod yn berthnasol mewn argyfwng sy'n ymwneud â'r domen, gwybodaeth am rolau a chyfrifoldebau'r awdurdod a chyrff cyhoeddus eraill mewn argyfwng o'r fath, a sut mae'r awdurdod yn bwriadu cydweithredu ag awdurdodau cyhoeddus o'r fath mewn argyfwng. I'r rhai sydd wedi bod yn ymwneud â hyn, byddan nhw'n deall ystyr hyn a chydlynu'r cyrff cyhoeddus hynny.
Felly, fe sylwch chi ar y pwyslais cryf ar gynllunio at argyfyngau o ran cynlluniau rheoli. Mae'n hanfodol bod yr awdurdod yn gweithio gyda'r awdurdodau cyhoeddus eraill hynny, fel Cyfoeth Naturiol Cymru, yr awdurdodau lleol, yr Awdurdod Adfer Mwyngloddio, y gwasanaethau tân ac achub, ac ati, ac ati, wrth gynllunio ar gyfer argyfyngau posibl mewn tomen benodol, a bod yr ymateb argyfwng cadarn priodol yn cael ei ddogfennu yn y cynllun argyfwng hwnnw.
Gyda llaw, mae system o'r fath eisoes yn bodoli ar gyfer cronfeydd dŵr. Felly, dyna pam mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi dechrau gweithio gyda'n partneriaid allweddol ar brotocol ar sut i ddatblygu a gweithredu cynlluniau argyfwng ar gyfer tomenni nas defnyddir. Bydd y cynlluniau rheoli hyn yn ffordd hanfodol o gynllunio ymateb effeithiol i argyfwng mewn tomen nas defnyddir. Bydd cynllunio ymateb brys effeithiol yn ffordd llawer mwy effeithiol o amddiffyn cymunedau sy'n byw yng nghyffiniau tomenni na dim ond pŵer cyfarwyddo.
Mae yna hefyd, gyda llaw, nifer o faterion gyda'r pŵer cyfarwyddo arfaethedig. Y polisi y tu ôl i'r Bil yw y bydd yr awdurdod yn gorff arbenigol annibynnol a fydd yn gwneud penderfyniadau yn seiliedig ar ei arbenigedd ynghylch a oes angen gweithrediadau. Mae'r gwelliant yn tanseilio hyn, ac mae'n anwybyddu'r ffaith, gan roi pob clod i'm holl gyd-Aelodau, nad oes gan Weinidogion Cymru yr arbenigedd angenrheidiol i benderfynu a fyddai angen i weithrediadau gael eu cynnal ar unwaith. Bydd gan yr awdurdod yr arbenigedd hwnnw.
O dan is-adran (4) o'r gwelliant, pan fo'r awdurdod yn cyflawni gweithrediadau sy'n ofynnol gan gyfarwyddyd o dan is-adran (1), ni fydd yr awdurdod yn atebol am dorri cyfraith cynllunio neu gyfraith amgylcheddol. Nid yw'r gwelliant yn diffinio'r hyn a olygir wrth y termau 'cyfraith amgylcheddol' neu 'gyfraith gynllunio', a'r canlyniad yw y gallai fod ansicrwydd ynghylch a yw'r awdurdod yn atebol am dorri rheoliadau wrth gyflawni'r weithrediadau sy'n ofynnol gan gyfarwyddyd. Ac, yn ogystal, gan nad yw'n glir beth yw ystyr 'cyfraith cynllunio neu amgylcheddol', gallai'r gwelliant hwn, o bosibl, gwmpasu elfennau o feysydd cyfreithiol sydd wedi'u cadw'n ôl.
Nid yw'r awgrym bod Gweinidogion Cymru yn cymryd pŵer i ddiffodd deddfau cynllunio amgylcheddol yn un newydd. Fel y dywedais yn ystod prosesau craffu Cyfnod 1 a Chyfnod 2, mae hyn yn rhywbeth y mae'r Llywodraeth wedi'i ystyried. Ond, am y rhesymau a amlinellir uchod, ein barn ni yw bod pŵer o'r fath yn anymarferol ac yn ddiangen hefyd, heb sôn am fod yn anarferol iawn. Felly, rwy'n fodlon mai'r ateb gwell yw cryfhau cynllunio at argyfyngau, a dyna'n union rydyn ni wedi'i wneud wrth fewnosod yr adran ar gynlluniau rheoli yn ystod Cyfnod 2. Felly, gofynnaf i'r Aelodau bleidleisio o blaid gwelliant 14, ac i bleidleisio yn erbyn gwelliant 40.
Amendment 40, of course—that’s why we’ve put it forward—includes in the Bill a power of direction for Welsh Ministers to address, in emergencies, tensions between disused tip safety and environmental and planning law. The Bill does enable the authority to carry out operations immediately without giving notice, but there isn’t that further safety net by giving Welsh Ministers a right to direct this authority. This amendment would strengthen the ability of the state to respond to a tip crisis as it happens. Diolch.
Mae gwelliant 40, wrth gwrs—dyna pam rydym wedi'i gyflwyno—yn cynnwys yn y Bil bŵer cyfarwyddo i Weinidogion Cymru fynd i'r afael, mewn argyfyngau, â thensiynau rhwng diogelwch tomenni nas defnyddir a chyfraith amgylcheddol a chynllunio. Mae'r Bil yn galluogi'r awdurdod i gynnal gweithrediadau ar unwaith heb roi rhybudd, ond nid oes y rhwyd ddiogelwch bellach hwnnw trwy roi hawl i Weinidogion Cymru gyfarwyddo'r awdurdod hwn. Byddai'r gwelliant hwn yn cryfhau gallu'r wladwriaeth i ymateb i argyfwng sy'n ymwneud â thomen wrth iddo ddigwydd. Diolch.
I just wish to speak to Janet’s amendment 40. The concerns we have on this amendment are similar to those we had in respect of amendment 50, insofar as, although we do as a group fully sympathise with the principle behind this, I worry that exempting the authority from liabilities for breaching environmental and planning law in certain situations might create an awkward precedent, which could lead to unintended consequences. So, on that basis, we’ll be abstaining on amendment 40.
Hoffwn siarad am welliant 40 Janet. Mae'r pryderon sydd gennym am y gwelliant hwn yn debyg i'r rhai a oedd gennym am welliant 50, i'r graddau, er ein bod ni fel grŵp yn cydymdeimlo'n llwyr â'r egwyddor y tu ôl i hyn, rwy'n poeni y gallai eithrio'r awdurdod rhag rhwymedigaethau am dorri cyfraith amgylcheddol a chynllunio mewn rhai sefyllfaoedd greu cynsail lletchwith, a allai arwain at ganlyniadau anfwriadol. Felly, ar y sail honno, byddwn ni'n ymatal ar welliant 40.
Ysgrifennydd y Cabinet i ymateb.
The Cabinet Secretary to reply.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Simply to reiterate my point, noting the comments of Members. Janet actually said the Bill does indeed enable the authority to carry out emergency responses. This Bill actually goes further and requires it to plan for those emergency responses. I’ve listened to the arguments about amendment 40, but not least because it's unclear what is meant by 'planning or environmental law' and the fact that this could then mean that we capture, unintended, perhaps, but elements of reserved areas, I ask Members to vote against this amendment but to support amendment 14.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Yn syml, i ailadrodd fy mhwynt, gan nodi sylwadau'r Aelodau. Dywedodd Janet fod y Bil, yn wir, yn galluogi'r awdurdod i ymateb i argyfyngau. Mae'r Bil hwn mewn gwirionedd yn mynd ymhellach ac yn ei gwneud yn ofynnol iddo gynllunio ar gyfer yr ymatebion hynny i argyfyngau. Rwyf wedi gwrando ar y dadleuon am welliant 40, ond nid lleiaf oherwydd nad yw'n glir beth yw ystyr 'cyfraith cynllunio neu amgylcheddol' a'r ffaith y gallai hyn wedyn olygu ein bod ni'n cynnwys, yn anfwriadol, efallai, ond elfennau o feysydd sydd wedi'u cadw'n ôl. Gofynnaf i'r Aelodau bleidleisio yn erbyn y gwelliant hwn ond i gefnogi gwelliant 14.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 14? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Felly, mae gwelliant 14 wedi ei dderbyn.
The question is that amendment 14 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 14 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Janet Finch-Saunders, gwelliant 40.
Janet Finch-Saunders, amendment 40.
Cynigiwyd gwelliant 40 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 40 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n ei gynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 40? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Symudwn at bleidlais ar welliant 40. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 14, 12 yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 40 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 40 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. We'll move to a vote on amendment 40. Open the vote. Close the vote. In favour 14, there were 12 abstentions, 28 against. Therefore, amendment 40 is not agreed.
Gwelliant 40: O blaid: 14, Yn erbyn: 28, Ymatal: 12
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 40: For: 14, Against: 28, Abstain: 12
Amendment has been rejected
We have reached group 7. We have some troubles with the air conditioning, so I suggest we take a 10-minute break for Members. [Interruption.] Well, there are Members who have raised the issue of the air conditioning, so I think they need a break again. If you wish to have a five-minute break, we'll do five minutes, but I think that Members need to have five minutes. Okay. So, a five-minute break for Members.
Rydym wedi cyrraedd grŵp 7. Rydym yn cael rhywfaint o drafferth gyda'r aerdymheru, felly rwy'n awgrymu ein bod ni'n cymryd seibiant o 10 munud i'r Aelodau. [Torri ar draws.] Wel, mae yna Aelodau sydd wedi codi mater yr aerdymheru, felly rwy'n credu bod angen seibiant arnyn nhw eto. Os hoffech chi gael pum munud o egwyl, fe wnawn ni bum munud, ond rwy'n credu bod angen i'r Aelodau gael pum munud. Iawn. Felly, egwyl o bum munud i'r Aelodau.
Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 18:51.
Plenary was suspended at 18:51.
Ailymgynullodd y Senedd am 18:58, gyda'r Dirprwy Lywydd yn y Gadair.
The Senedd reconvened at 18:58, with the Deputy Presiding Officer in the Chair.
Grŵp 7 sydd nesaf. Mae'r seithfed grŵp o welliannau yn ymwneud â thaliadau mewn cysylltiad â gweithrediadau o dan Ran 3. Gwelliant 3 yw'r prif welliant yn y grŵp hwn, a galwaf ar Delyth Jewell i gynnig y prif welliant ac i siarad am y grŵp. Delyth.
We'll move now to group 7, and the seventh group of amendments relates to payments in connection with operations under Part 3. The lead amendment in the group is amendment 3, and I call on Delyth Jewell to move and speak to the lead amendment and the other amendments in the group. Delyth.
Cynigiwyd gwelliant 3 (Delyth Jewell).
Amendment 3 (Delyth Jewell) moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I speak to amendments 3, 4 and 5 in this group. Now, the purpose of these amendments is to extend the window of liability for the costs of clean-up operations to the year 1800, with the aim of ensuring that all those parties that contributed to the present state of the coal tips are held accountable. It was the National Coal Board, and hence the UK Government as its former owner, that created these coal tips—they must carry responsibility for clearing them.
Now, as I acknowledged at Stage 2, some might call these amendments provocative, but there is a deadly serious message at their core. Indeed, I would argue that it would be a gravely missed opportunity to pass a Bill relating to coal tips that somehow wipes clean the slate when it comes to Westminster's responsibility for clearing them. Whatever creativity I might have deployed in drafting these amendments pales in comparison with the mental gymnastics deployed by successive Westminster administrations in dodging their duties when it comes to these tips. The coal tips that litter our landscapes predate the time of devolution, and since coal—we've heard already this evening—is largely a reserved matter under the Wales Act 2017, I believe that Westminster, as the former owner of the National Coal Board, has both a moral and a legislative responsibility to cover the costs associated with the activities.
I appreciate that the current UK Government has provided some funding to this end over the past year, which does indeed represent a welcome step change compared with the complete apathy of previous administrations, but the figures provided so far also pale in comparison with the estimated costs of perhaps upwards of £600 million it will take to clear completely and restore those tips. I sincerely hope the Welsh Government will be unrelenting in making the case for the full extent of funding.
When it comes to the National Coal Board and the liability they bear, I'd like to quote an extract from The Times newspaper published on 25 October 1966, two days after the Aberfan disaster. It's something my father remembers reading at the time; he's since found the extract and shown it to me. It recounts that at a coroner's inquest into that disaster, in which 144 people, 116 of them children, died, there were shouts of, 'Children have been murdered' and 'Mark the death certificates: "buried alive by the National Coal Board"'. In the tiny chapel vestry, Mr John Collins, whose wife and two sons were killed, demanded that the cause of death should be recorded as buried alive by the National Coal Board. When the coroner sought to disagree, a woman from the back said, 'No, Mr Collins was right. They killed our children.'
That was their belief then, and Aberfan was the moment that should have changed everything: no coal tip should have been allowed to remain on our hillsides after that darkest of days. But nobody lost their job. No-one was held responsible. Isn't it time that that wrong was made right? By passing these amendments, the Senedd could at last ensure that justice was done for those families, to make recompense in some way for that pity of our past, and it would send a signal today that it's time that that shadow was lifted.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n siarad am welliannau 3, 4 a 5 yn y grŵp hwn. Nawr, pwrpas y gwelliannau hyn yw ymestyn y ffenestr atebolrwydd am gostau gweithrediadau glanhau i'r flwyddyn 1800, gyda'r nod o sicrhau bod yr holl bartïon hynny a gyfrannodd at gyflwr presennol y tomenni glo yn cael eu dwyn i gyfrif. Y Bwrdd Glo Cenedlaethol, ac felly Llywodraeth y DU fel ei gyn-berchennog, a greodd y tomenni glo hyn—rhaid iddyn nhw gymryd y cyfrifoldeb am eu clirio.
Nawr, fel y gwnes i gydnabod yng Nghyfnod 2, efallai y bydd rhai yn galw'r gwelliannau hyn yn bryfoclyd, ond mae yna neges ddifrifol iawn wrth eu craidd. Yn wir, byddwn i'n dadlau y byddai cyfle mawr yn cael ei golli pe bai Bil sy'n ymwneud â thomenni glo yn cael ei basio sydd rhywsut yn sychu'r llechen o ran cyfrifoldeb San Steffan am eu clirio. Dydy'r creadigrwydd y gallwn i fod wedi'i ddefnyddio wrth ddrafftio'r gwelliannau hyn yn ddim byd o'i gymharu â'r gymnasteg feddyliol a ddefnyddiwyd gan weinyddiaethau olynol yn San Steffan i osgoi eu dyletswyddau o ran y tomenni hyn. Mae'r tomenni glo sydd ym mhobman ar ein tirwedd yn dyddio o'r cyfnod cyn datganoli, a chan fod glo—rydym eisoes wedi clywed heno—yn fater sydd wedi'i gadw'n ôl i raddau helaeth o dan Ddeddf Cymru 2017, rwy'n credu bod gan San Steffan, fel cyn-berchennog y Bwrdd Glo Cenedlaethol, gyfrifoldeb moesol a deddfwriaethol i dalu'r costau sy'n gysylltiedig â'r gweithgareddau.
Rwy'n gwerthfawrogi bod Llywodraeth bresennol y DU wedi darparu rhywfaint o gyllid i'r perwyl hwn dros y flwyddyn ddiwethaf, sy'n wir yn newid mawr i'w groesawu o'i gymharu ag apathi llwyr gweinyddiaethau blaenorol, ond mae'r ffigurau a ddarparwyd hyd yma hefyd yn fach o gymharu â'r costau amcangyfrifedig o dros £600 miliwn, efallai, y bydd eu hangen i glirio'r tomenni hynny'n llwyr a'u hadfer. Rwy'n gobeithio'n ddiffuant y bydd Llywodraeth Cymru yn mynd ati'n ddi-ildio i wneud yr achos dros y swm llawn o gyllid.
O ran y Bwrdd Glo Cenedlaethol a'r atebolrwydd y mae'n ei ysgwyddo, hoffwn i ddyfynnu darn o bapur newydd The Times a gyhoeddwyd ar 25 Hydref 1966, dau ddiwrnod ar ôl trychineb Aberfan. Mae'n rhywbeth mae fy nhad yn cofio ei ddarllen ar y pryd; mae wedi dod o hyd i'r dyfyniad ers hynny ac wedi'i ddangos i mi. Mae'n adrodd, mewn cwest crwner i'r trychineb hwnnw, lle bu farw 144 o bobl, 116 ohonyn nhw'n blant, roedd pobl yn gweiddi, 'Mae plant wedi cael eu lladd' a 'Nodwch ar y tystysgrif marwolaeth: "claddwyd yn fyw gan y Bwrdd Glo Cenedlaethol"'. Yn festri fach y capel, mynnodd Mr John Collins, y lladdwyd ei wraig a'i ddau fab, y dylid cofnodi eu bod wedi marw ar ôl cael eu claddu'n fyw gan y Bwrdd Glo Cenedlaethol. Pan geisiodd y crwner anghytuno, dywedodd dynes o'r cefn, 'Na, roedd Mr Collins yn iawn. Fe wnaethon nhw ladd ein plant.'
Dyna oedd eu cred bryd hynny, ac Aberfan oedd y foment a ddylai fod wedi newid popeth: ni ddylid bod wedi caniatáu i unrhyw domen lo aros ar ein bryniau ar ôl y diwrnod tywyllaf hwnnw. Ond ni chollodd neb eu swydd. Cafodd neb eu dwyn i gyfrif. Onid yw'n bryd unioni'r cam hwnnw? Trwy basio'r gwelliannau hyn, gallai'r Senedd o'r diwedd sicrhau bod cyfiawnder yn cael ei wneud i'r teuluoedd hynny, i wneud iawn mewn rhyw ffordd am dristwch y gorffennol, a byddai'n anfon neges heddiw ei bod hi'n bryd i'r cysgod hwnnw gael ei godi.
I do thank you most sincerely, Delyth, for your work on these amendments. I was eight years old, living in a little village called Huncoat, which had a coal tip, and I'll never forget, as long as I live, when—on the radio then, no tvs—the news of Aberfan came across, and none of us can ever, ever forget what happened.
However, as the Deputy First Minister explained in Stage 2, there are really significant practical issues associated with seeking contributions from legal persons for operations and maintenance for those with a historical interest in the land of any of these tips, dating back as far as 1800. It could actually be impossible for any court to verify estates or interests from over that period. On the basis that the amendments could result in extremely complex legal cases, but notwithstanding—. I share your frustrations, but we cannot support you today.
Diolchaf yn ddiffuant i chi, Delyth, am eich gwaith ar y gwelliannau hyn. Roeddwn yn wyth mlwydd oed, yn byw mewn pentref bach o'r enw Huncoat, a oedd â thomen lo, a ni fyddaf byth yn anghofio, tra byddaf yn byw—ar y radio yr adeg honno, dim teledu—y newyddion am Aberfan ac ni all neb ohonom fyth anghofio beth ddigwyddodd.
Fodd bynnag, fel yr esboniodd y Dirprwy Brif Weinidog yng Nghyfnod 2, mae yna faterion ymarferol sylweddol iawn sy'n gysylltiedig â cheisio cyfraniadau gan bersonau cyfreithiol ar gyfer gweithrediadau a chynnal a chadw i'r rhai sydd â diddordeb hanesyddol yn nhir unrhyw un o'r tomenni hyn, sy'n dyddio'n ôl cyn belled â 1800. Gallai fod yn amhosibl i unrhyw lys wirio ystadau neu fuddiannau o'r cyfnod hwnnw. Ar y sail y gallai'r gwelliannau arwain at achosion cyfreithiol hynod gymhleth, ond er gwaethaf hynny—. Rwy'n rhannu eich rhwystredigaethau, ond ni allwn eich cefnogi heddiw.
I'm speaking in support of amendments 3, 4, and 5, tabled by Delyth Jewell. For me, they speak to the fundamental question of responsibility when it comes to Wales's industrial heritage and our environmental legacy. These amendments represent a crucial rebalancing of responsibility that has been centuries in the making. The current 12-year limitation period, whilst administratively convenient, does not reflect the reality of how Wales's disused mine and quarry tips came to be, or who should carry the responsibility for them.
The industrial tips that mark our valleys and hillsides are not recent issues, they’re the product of centuries of mining, quarrying and exploitation—industries that created huge wealth, but left devastation behind. Amendment 3 takes a clear and principled stance: if you’ve profited from creating an environmental hazard, you should put it right no matter how long ago it happened. Similarly, amendments 4 and 5 remove the 12-year limitation for waste depositors and those who caused or contributed to the need for operations, ensuring that the costs of remediation fall on those who created the problems. This is not about chasing shadows. This is about ensuring that responsibility sits with those who caused the harm, not those who are unlucky enough to inherit it.
I know that there may be concerns about how we track responsibility over time, but these amendments don't force courts to impose blame, they simply allow courts to look at all the evidence and decide what's fair. Many of the companies and estates involved still exist today, and the paper trail is often clear. Look, for example, at remediation in the slave trade. Wales is a nation that takes pride in its past and responsibility for its future. We cannot talk about sustainability if we're willing to ignore the damage left behind. I urge all Members to support amendments 3, 4 and 5. These amendments make it clear that environmental responsibility doesn't have an expiry date. Diolch yn fawr iawn.
Rwy'n siarad o blaid gwelliannau 3, 4, a 5, a gyflwynwyd gan Delyth Jewell. I mi, maen nhw'n ymwneud â'r cwestiwn sylfaenol o gyfrifoldeb o ran treftadaeth ddiwydiannol Cymru a'n hetifeddiaeth amgylcheddol. Mae'r gwelliannau hyn yn cynrychioli ailgydbwyso cyfrifoldeb hanfodol sydd wedi cymryd canrifoedd. Nid yw'r cyfnod cyfyngu presennol o 12 mlynedd, er ei fod yn gyfleus yn weinyddol, yn adlewyrchu realiti sut y daeth tomenni mwyngloddiau a chwareli nas defnyddir Cymru i fodolaeth, na phwy ddylai ysgwyddo'r cyfrifoldeb amdanynt.
Nid materion diweddar yw'r tomenni diwydiannol sy'n nodi ein cymoedd a'n bryniau, maen nhw'n gynnyrch canrifoedd o fwyngloddio, chwareli ac ecsbloetio—diwydiannau a greodd gyfoeth enfawr, ond a adawodd ddinistr ar eu hôl. Mae gwelliant 3 yn cymryd safiad clir ac egwyddorol: os ydych chi wedi elwa ar greu perygl amgylcheddol, dylech ei gywiro ni waeth pa mor bell yn ôl y digwyddodd. Yn yr un modd, mae gwelliannau 4 a 5 yn dileu'r cyfyngiad 12 mlynedd ar gyfer y rhai a ddyddododd wastraff a'r rhai a achosodd neu a gyfrannodd at yr angen am weithrediadau, gan sicrhau bod costau adfer yn disgyn ar ysgwyddau y rhai a greodd y problemau. Nid yw hyn yn ymwneud ag erlid cysgodion. Mae hyn yn ymwneud â sicrhau bod y rhai a achosodd y niwed yn gyfrifol, nid y rhai sy'n ddigon anlwcus i'w etifeddu.
Rwy'n gwybod y gallai fod pryderon ynghylch sut rydym yn olrhain cyfrifoldeb dros amser, ond nid yw'r gwelliannau hyn yn gorfodi llysoedd i osod bai, maen nhw'n syml yn caniatáu i lysoedd edrych ar yr holl dystiolaeth a phenderfynu beth sy'n deg. Mae llawer o'r cwmnïau a'r ystadau dan sylw yn dal i fodoli heddiw, ac mae'r llwybr papur yn aml yn glir. Edrychwch, er enghraifft, ar adfer yn y fasnach gaethweision. Mae Cymru yn genedl sy'n ymfalchïo yn ei gorffennol a'i chyfrifoldeb am ei dyfodol. Ni allwn siarad am gynaliadwyedd os ydym yn barod i anwybyddu'r difrod a adawyd ar ôl. Rwy'n annog pob Aelod i gefnogi gwelliannau 3, 4 a 5. Mae'r gwelliannau hyn yn ei gwneud hi'n glir nad oes gan gyfrifoldeb amgylcheddol ddyddiad dod i ben. Diolch yn fawr iawn.
Dwi’n galw nawr ar Ysgrifennydd y Cabinet.
I now call on the Cabinet Secretary.
Diolch, Dirprwy Lywydd. First of all, it's worth stating that I do fully understand the sentiment and the intention behind these amendments, and we discussed this at Stage 2 as well. Whenever you hear the mention of Aberfan, it sends a chill down the spine, and not just in former coal mining communities, but right across the world. There's an understanding of not just the tragedy, but the aftermath of Aberfan and what it meant for generations of people. That's what, in many ways, this legislation is trying to do. Those coal tips are the legacy of this industrial past that shaped and scarred our communities.
But those who own tips today are not always those who benefited from the profits that were made in the past. There are significant practical issues associated with seeking contributions for operations and maintenance from those with a long historic interest in land as far back as 1800. It would be very difficult for a court—because let’s be clear, that’s where much of this would end up when it’s being challenged—to verify estates or interests from over 200 years ago, or, frankly, even 50 years ago. In such a situation, the provision would be pretty much impossible to enforce.
On a practical level, it would be difficult to establish that something that happened or didn't happen 200 years ago caused or directly contributed to the need for operations now. To prove that causal link is likely to take up an inordinate and disproportionate amount of time. The 12-year period included in the Bill maintains continuity with the current regime under the 1969 Act. It's considered reasonable and proportionate, and importantly, evidence is likely to be available to establish whether a person should be required to make a payment.
But can I just say as well that there are reasons why we should rightly expect contributions from significant players within this sphere? That is from the Governments—it's not just from the Welsh Government, but also from the UK Government as well. The Welsh Government has, for several years, funded on its own the work that has been done post Tylorstown. We've invested in the inspection, the monitoring, the maintenance, the equipment, the contracts to make good that and other tips. We've done it on our own.
The arguments were put very forcibly, repeatedly and consistently by the Cabinet Secretary for Finance and Welsh Language, by the First Minister, to the new UK Government that we needed to actually work together on this. The industrial legacy is a shared industrial legacy. The money that went out of these valleys, north and south Wales, all parts of Wales, went to enrich people way beyond our boundaries. And on that basis, the legacy is our shared legacy. So, whilst we started with a £25 million contribution, now, as you're very well aware, we have a £118 million contribution from the UK Government. It takes the total investment in this to over £200 million. And that will get us well on the way.
The work that I see when I go out on these tips that is currently under way, it'll take us forward, and we will need more in future. The Cabinet Secretary for Finance and Welsh Language, myself, the First Minister, whoever else is here in future, I hope will be making the same arguments that that's where we need to focus—where the investment will come from. But because of the impractical nature of this seeking to go back as much as 200 years, I ask Members to vote against these amendments.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Yn gyntaf oll, mae'n werth nodi fy mod yn deall yn iawn y teimlad a'r bwriad y tu ôl i'r gwelliannau hyn, ac fe wnaethom drafod hyn yng Nghyfnod 2 hefyd. Pryd bynnag y byddwch chi'n clywed sôn am Aberfan, mae'n anfon ias oer i lawr yr asgwrn cefn, ac nid yn unig mewn cyn-gymunedau glofaol, ond ar draws y byd. Mae dealltwriaeth nid yn unig o'r drasiedi, ond o ganlyniadau Aberfan a'r hyn yr oedd yn ei olygu i genedlaethau o bobl. Dyna beth mae'r ddeddfwriaeth hon yn ceisio ei wneud, mewn sawl ffordd. Mae'r tomenni glo hynny yn etifeddiaeth y gorffennol diwydiannol hwn a luniodd a chreithiodd ein cymunedau.
Ond nid y rhai sy'n berchen ar domenni heddiw bob amser yw'r rhai a elwodd ar elw a wnaed yn y gorffennol. Mae yna faterion ymarferol sylweddol sy'n gysylltiedig â cheisio cyfraniadau ar gyfer gweithrediadau a chynnal a chadw gan y rhai sydd â diddordeb hanesyddol hir mewn tir mor bell yn ôl â 1800. Byddai'n anodd iawn i lys—oherwydd gadewch i ni fod yn glir, dyna lle byddai diwedd y daith i lawer pan fydd yn cael ei herio—gwirio ystadau neu fuddiannau o dros 200 mlynedd yn ôl, neu, yn onest, hyd yn oed 50 mlynedd yn ôl. Mewn sefyllfa o'r fath, byddai'r ddarpariaeth yn eithaf amhosibl i'w gorfodi.
Ar lefel ymarferol, byddai'n anodd sefydlu bod rhywbeth a ddigwyddodd neu na ddigwyddodd 200 mlynedd yn ôl wedi achosi neu wedi cyfrannu'n uniongyrchol at yr angen am weithrediadau nawr. Mae profi'r cysylltiad achlysurol hwnnw yn debygol o gymryd gormod o amser a hwnnw'n anghymesur. Mae'r cyfnod o 12 mlynedd a gynhwysir yn y Bil yn cadw parhad â'r gyfundrefn bresennol o dan Ddeddf 1969. Mae'n cael ei ystyried yn rhesymol ac yn gymesur, ac yn bwysig, mae tystiolaeth yn debygol o fod ar gael i sefydlu a ddylid person orfod wneud taliad.
Ond a gaf i ddweud hefyd bod yna resymau pam y dylem ddisgwyl, yn briodol, gyfraniadau oddi wrth chwaraewyr sylweddol yn y maes hwn? Hynny yw oddi wrth y Llywodraethau—nid yn unig oddi wrth Lywodraeth Cymru, ond hefyd oddi wrth Lywodraeth y DU hefyd. Mae Llywodraeth Cymru, ers sawl blwyddyn, wedi ariannu'r gwaith sydd wedi'i wneud ar ôl Tylorstown. Rydym ni wedi buddsoddi yn yr arolygiad, y monitro, y cynnal a chadw, yr offer, y contractau i wneud y domen honno a thomenni eraill yn ddiogel. Rydym ni wedi gwneud hynny ar ein pennau ein hunain.
Rhoddwyd y dadleuon yn rymus iawn, dro ar ôl tro ac yn gyson gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a'r Gymraeg, gan y Prif Weinidog, i Lywodraeth newydd y DU bod angen i ni weithio gyda'n gilydd ar hyn. Mae'r etifeddiaeth ddiwydiannol yn etifeddiaeth ddiwydiannol a rennir. Aeth yr arian a aeth allan o'r cymoedd hyn, gogledd a de Cymru, pob rhan o Gymru, i gyfoethogi pobl ymhell y tu hwnt i'n ffiniau. Ac ar y sail honno, yr etifeddiaeth yw ein hetifeddiaeth a rennir. Felly, er ein bod wedi dechrau gyda chyfraniad o £25 miliwn, nawr, fel y gwyddoch yn dda iawn, mae gennym gyfraniad o £118 miliwn gan Lywodraeth y DU. Mae'n mynd â chyfanswm y buddsoddiad yn hyn i dros £200 miliwn. A bydd hynny'n gychwyn da i ni ar ein taith.
Bydd y gwaith rydw i'n ei weld pan fyddaf yn mynd allan ar y tomenni hyn sydd ar y gweill ar hyn o bryd, yn mynd â ni ymlaen, a bydd angen mwy arnom yn y dyfodol. Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a'r Gymraeg, fy hunan, y Prif Weinidog, pwy bynnag arall sydd yma yn y dyfodol, rwy'n gobeithio y byddant yn gwneud yr un dadleuon mai dyna lle mae angen i ni ganolbwyntio—o ble y bydd y buddsoddiad yn dod. Ond oherwydd natur anymarferol ceisio mynd yn ôl cymaint â 200 mlynedd, gofynnaf i'r Aelodau bleidleisio yn erbyn y gwelliannau hyn.
Delyth Jewell i ymateb i'r ddadl.
Delyth Jewell to reply to the debate.
Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch i bawb sydd wedi siarad ar hyn.
Thank you, Dirprwy Lywydd, and thank you to everyone who's spoken.
These are indeed amendments about fundamentals, and they do push at the seams of the legislation, but that is not a reason not to include them. They are practical issues, but that is not a reason not to try and see what could be done with them. I thank Jane for her point. Yes, environmental responsibility does not have a sell-by date. Indeed, that is absolutely of the essence here. These amendments do cover a wide expanse of time, and so they should, because this is a Bill about time. It's about time we had it, yes, but it's also a Bill centred on the effects of time past, time lost and time yet to come. The tips encapsulate and symbolise the passage of that lost time, the cost of what has happened, and what has not happened. They tell a story of our wounds. It's about time those wounds were healed. I push the amendments to a vote.
Mae'r rhain yn welliannau am hanfodion yn wir, ac mae perygl iddyn nhw orlenwi'r ddeddfwriaeth, ond nid yw hynny'n rheswm i beidio â'u cynnwys. Maen nhw'n faterion ymarferol, ond nid yw hynny'n rheswm i beidio â cheisio gweld beth y gellid ei wneud gyda nhw. Rwy'n diolch i Jane am ei phwynt. Yn wir, nid oes dyddiad terfyn ar gyfrifoldeb amgylcheddol. Yn wir, mae hynny'n hollol hanfodol yma. Mae'r gwelliannau hyn yn cwmpasu ehangder eang o amser, a dylent wneud hynny, oherwydd mae hwn yn Fil am amser. Mae'n hen bryd i ni ei gael, ydi, ond mae hefyd yn Fil sy'n canolbwyntio ar effeithiau amser yn y gorffennol, amser a gollwyd ac amser eto i ddod. Mae'r tomenni'n crynhoi ac yn symbol o dreigl amser coll, cost yr hyn sydd wedi digwydd, a'r hyn nad yw wedi digwydd. Maen nhw'n adrodd stori am ein clwyfau. Mae'n hen bryd i'r clwyfau hynny gael eu gwella. Rwy'n cyflwyno'r gwelliannau ar gyfer pleidlais.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 3? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Symudwn i bleidlais ar welliant 3. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 3 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 3 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is. We will, therefore, move to a vote on amendment 3. Open the vote. Close the vote. In favour 13, no abstentions, 41 against. Therefore, amendment 3 is not agreed.
Gwelliant 3: O blaid: 13, Yn erbyn: 41, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Gwelliant 4. Ydy e'n cael ei symud?
Amendment 4. Is it moved?
Cynigiwyd gwelliant 4 (Delyth Jewell).
Amendment 4 (Delyth Jewell) moved.
Ydy.
It is.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 4? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 4 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 4 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There are objections. So, we will move to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 13, no abstentions, 41 against. Therefore, amendment 4 is not agreed.
Gwelliant 4: O blaid: 13, Yn erbyn: 41, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Delyth, gwelliant 5.
Delyth, amendment 5.
Cynigiwyd gwelliant 5 (Delyth Jewell).
Amendment 5 (Delyth Jewell) moved.
Symud.
Moved.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 5? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 5 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 5 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There is objection. We will, therefore, move to a vote. Open the vote. Close the vote. In favour 13, no abstentions, 41 against. Therefore, amendment 5 is not agreed.
Gwelliant 5: O blaid: 13, Yn erbyn: 41, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Rydym nawr yn symud ymlaen at grŵp 8. Mae'r wythfed grŵp o welliannau yn ymwneud â throseddau. Gwelliant 41 yw'r prif welliant yn y grŵp hwn. Galwaf ar Janet Finch-Saunders i gynnig y prif welliant ac i siarad am y grŵp.
We'll now move to group 8. The eighth group of amendments relates to offences. Amendment 41 is the lead amendment in this group. I call on Janet Finch-Saunders to move the lead amendment and to speak to the other amendments in the group.
Cynigiwyd gwelliant 41 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 41 (Janet Finch-Saunders) moved.
Amendments 41, 42, 47 and 48 address activities that could destabilise a disused tip. Since Stage 2, a small technical change has been made so as to provide that specified activities will be subject to the offence created in regulations. During Stage 2, the Deputy First Minister raised concern that the offence could capture and criminalise activities such as farming, popular outdoor activities such as horse riding or mountain biking on trails and the erosion caused by them, and so on. My amendments do not result in that, because they do give the Welsh Government power to make regulations in relation to specific activities on a disused tip. So, you would be in charge of what is included and excluded. Diolch.
Mae gwelliannau 41, 42, 47 a 48 yn mynd i'r afael â gweithgareddau a allai ansefydlogi tomen nas defnyddir. Ers Cyfnod 2, mae newid technegol bach wedi'i wneud er mwyn darparu y bydd gweithgareddau penodol yn ddarostyngedig i'r drosedd a grëwyd mewn rheoliadau. Yn ystod Cyfnod 2, cododd y Dirprwy Brif Weinidog bryder y gallai'r drosedd ddal a throseddoli gweithgareddau fel ffermio, gweithgareddau awyr agored poblogaidd fel marchogaeth neu feicio mynydd ar lwybrau a'r erydiad a achosir ganddynt, ac ati. Nid yw fy ngwelliannau yn arwain at hynny, oherwydd maent yn rhoi pŵer i Lywodraeth Cymru wneud rheoliadau mewn perthynas â gweithgareddau penodol ar domen nas defnyddir. Felly, byddech chi'n gyfrifol am yr hyn sy'n cael ei gynnwys a'i eithrio. Diolch.
I speak to amendments 24 and 25. The purpose of these amendments is to introduce a civil sanction regime for offences relating to this legislation. This would enable Welsh Ministers, in line with Part 3 of the Regulatory Enforcement and Sanctions Act 2008, to make regulations to provide for alternative civil sanctioning powers for certain criminal offences, which could include fixed monetary penalties, discretionary requirements, stop notices and enforcement undertakings. In this respect, we've sought to replicate existing provisions contained in the Environmental Protection (Single-use Plastic Products) (Wales) Act 2023. I'm hopeful the Cabinet Secretary will acknowledge that there is a legal precedent for the Welsh Government using powers of this nature. Now, as I mentioned during Stage 2, this is just one of many possible options to ensure the robustness of enforcement mechanisms. I acknowledge the reservations of the Cabinet Secretary as to the merits of this particular approach. If he can reassure us, in his response, that the criminal sanctions regime contained in this Bill provides a sufficient deterrent, I will gladly withdraw these amendments.
Rwy'n siarad am welliannau 24 a 25. Pwrpas y gwelliannau hyn yw cyflwyno cyfundrefn sancsiynau sifil ar gyfer troseddau mewn perthynas â'r ddeddfwriaeth hon. Byddai hyn yn galluogi Gweinidogion Cymru, yn unol â Rhan 3 o Ddeddf Gorfodi Rheoleiddiol a Sancsiynau 2008, i wneud rheoliadau i ddarparu ar gyfer pwerau sancsiynu sifil amgen ar gyfer troseddau penodol, a allai gynnwys cosbau ariannol penodedig, gofynion yn ôl disgresiwn, hysbysiadau stop ac ymgymeriadau gorfodi. Yn hyn o beth, rydym wedi ceisio ailadrodd darpariaethau presennol a gynhwysir yn Neddf Diogelu'r Amgylchedd (Cynhyrchion Plastig Untro) (Cymru) 2023. Rwy'n gobeithio y bydd yr Ysgrifennydd Cabinet yn cydnabod bod cynsail cyfreithiol i Lywodraeth Cymru ddefnyddio pwerau o'r math hwn. Nawr, fel y soniais yn ystod Cyfnod 2, dim ond un o lawer o opsiynau posibl yw hwn i sicrhau cadernid mecanweithiau gorfodi. Rwy'n cydnabod amheuon yr Ysgrifennydd Cabinet ynghylch rhinweddau'r dull penodol hwn. Os gall roi sicrwydd i ni, yn ei ymateb, fod y gyfundrefn sancsiynau troseddol sy'n cael ei chynnwys yn y Bil hwn yn darparu ataliadau digonol, fe fyddwn yn barod i dynnu'r gwelliannau hyn yn ôl.
The amendments, as we've heard, provide a series of regulation-making powers enabling Welsh Ministers to create additional offences and enforcement provisions. I do understand the motivation—I said this at Stage 2—behind these amendments. However, in my view, these amendments are not needed.
Amendment 41, as we've heard, gives Welsh Ministers a regulation-making power to create a stand-alone criminal offence in relation to specified activities on a tip that destabilise the tip and threaten human welfare. It is not clear from the amendment what sorts of specified activities would be captured within this power. As I've said before, the amendment could, as it's currently framed, inadvertently capture and criminalise a range of activities, including farming, popular outdoor activities such as horse riding, mountain biking on trails and so on. So, if the intention behind the amendment is to try and stop illegal activities such as quad biking and off-road motorcycling—and I understand this—there are powers that are already available to deal with cases where riders are trespassing. So, in my view, this amendment is simply not necessary and, as I've set out, could have unintended consequences.
Amendment 42 gives the Welsh Ministers the power to make regulations conferring a power on the authority to serve a stop notice in relation to an offence created by the new section in amendment 41. Now, stop notices could involve a significant amount of additional administration, and they're likely to create delays caused by the introduction of appeal mechanisms. I laid this out in Stage 2. The authority is an expert advisory body. It is not intended that the authority will act as a police force patrolling activities taking place on tips across Wales. The application of a stop notice regime would require considerable additional resources and would significantly increase the number of staff needed to those that have been budgeted for. I keep focusing on what the authority is meant to do.
Amendment 24 inserts a provision in respect of civil sanctions into the Bill, and it gives the Welsh Ministers power to make regulations making any provision in relation to an offence under the Bill that could be made under Part 3 of the Regulatory Enforcement and Sanctions Act 2008, the RESA regulations. RESA makes provision in relation to the creation of new civil sanctions. But in my view, very, very clearly, amendment 24 is just not necessary. This is because I believe that the criminal sanctions regime, already included in the Bill, is sufficient to fully enforce the Bill's provisions and, actually, reflects the severity of the Bill's offences. The criminal sanctions regime in the Bill includes, for example, failure to comply with notices requiring operations that is punishable by an unlimited fine. The kind of matters to which the Bill applies criminal sanctions, such as obstructing monitoring activities or assessments, failing to comply with notices requiring operations, are of such a level of seriousness that civil sanctions, we consider, are inadequate. They would give the wrong message. Including supplementary civil sanctions to the regime would, again, be unnecessary and it could place excessive administrative and bureaucratic burden on the authority. As a result, this amendment has the potential to divert vital resources, financial and otherwise, away from the authority's core purpose, which is preventing disused tips from threatening human welfare by reason of instability.
Amendments 47, 48 and 25 make the regulations under amendments 41, 42 and 24 subject to the affirmative procedure. But for the reasons I've set out, I ask Members not to support these amendments.
Mae'r gwelliannau, fel yr ydym wedi clywed, yn darparu cyfres o bwerau gwneud rheoliadau sy'n galluogi Gweinidogion Cymru i greu troseddau a darpariaethau gorfodi ychwanegol. Rwy'n deall y cymhelliant—dywedais i hyn yng Nghyfnod 2—y tu ôl i'r gwelliannau hyn. Fodd bynnag, yn fy marn i, nid oes angen y gwelliannau hyn.
Mae gwelliant 41, fel yr ydym wedi clywed, yn rhoi pŵer i Weinidogion Cymru greu trosedd annibynnol mewn perthynas â gweithgareddau penodol ar domen sy'n ansefydlogi'r domen ac yn bygwth lles pobl. Nid yw'n glir o'r gwelliant pa fath o weithgareddau penodol fyddai'n cael eu dal o fewn y pŵer hwn. Fel rydw i wedi dweud o'r blaen, gallai'r gwelliant, fel y mae wedi'i fframio ar hyn o bryd, ddal a throseddoli ystod o weithgareddau, gan gynnwys ffermio, gweithgareddau awyr agored poblogaidd fel marchogaeth, beicio mynydd ar lwybrau ac ati. Felly, os mai'r bwriad y tu ôl i'r gwelliant yw ceisio atal gweithgareddau anghyfreithlon fel beicio cwad a beicio modur oddi ar y ffordd—ac rwy'n deall hyn—mae yna bwerau sydd eisoes ar gael i ymdrin ag achosion lle mae beicwyr yn tresmasu. Felly, yn fy marn i, nid yw'r gwelliant hwn yn angenrheidiol ac, fel yr wyf wedi nodi, gallai fod â chanlyniadau anfwriadol.
Mae gwelliant 42 yn rhoi'r pŵer i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau sy'n rhoi pŵer i'r awdurdod gyflwyno hysbysiad stop mewn perthynas â throsedd a grëwyd gan yr adran newydd yng ngwelliant 41. Nawr, gallai hysbysiadau stop gynnwys swm sylweddol o weinyddiaeth ychwanegol, ac maent yn debygol o greu oedi a achosir gan gyflwyno mecanweithiau apelio. Nodais hyn yng Nghyfnod 2. Mae'r awdurdod yn gorff cynghori arbenigol. Nid yw'n fwriad y bydd yr awdurdod yn gweithredu fel heddlu sy'n patrolio gweithgareddau sy'n digwydd ar domenni ledled Cymru. Byddai cymhwyso cyfundrefn hysbysiad stop yn gofyn am adnoddau ychwanegol sylweddol a byddai'n cynyddu'n sylweddol nifer y staff byddai eu hangen o gymharu â'r rhai y mae cyllideb ar eu cyfer. Rwy'n dal i ganolbwyntio ar yr hyn y mae'r awdurdod i fod i'w wneud.
Mae gwelliant 24 yn mewnosod darpariaeth mewn perthynas â sancsiynau sifil yn y Bil, ac mae'n rhoi pŵer i Weinidogion Cymru wneud unrhyw ddarpariaeth mewn perthynas â throsedd o dan y Bil y gellid ei wneud o dan Ran 3 o Ddeddf Gorfodi Rheoleiddiol a Sancsiynau 2008. Mae'r rheoliadau'r ddeddf hon yn gwneud darpariaeth mewn perthynas â chreu sancsiynau sifil newydd. Ond yn fy marn i, yn amlwg iawn, nid yw gwelliant 24 yn angenrheidiol. Mae hyn oherwydd fy mod yn credu bod y gyfundrefn sancsiynau troseddol, sydd eisoes wedi'i chynnwys yn y Bil, yn ddigon i orfodi darpariaethau'r Bil yn llawn ac, mewn gwirionedd, yn adlewyrchu difrifoldeb troseddau'r Bil. Mae'r gyfundrefn sancsiynau troseddol yn y Bil yn cynnwys, er enghraifft, methu â chydymffurfio â hysbysiadau sy'n gofyn am weithrediadau y gellir eu cosbi drwy ddirwy ddiderfyn. Mae'r math o faterion y mae'r Bil yn cymhwyso sancsiynau troseddol iddynt, megis rhwystro gweithgareddau monitro neu asesiadau, methu â chydymffurfio â hysbysiadau sy'n gofyn am weithrediadau, o'r fath lefel o ddifrifoldeb fel bod sancsiynau sifil yn annigonol yn ein barn ni. Byddent yn rhoi'r neges anghywir. Byddai cynnwys sancsiynau sifil atodol i'r gyfundrefn, unwaith eto, yn ddiangen a gallai roi baich gweinyddol a biwrocrataidd gormodol ar yr awdurdod. O ganlyniad, mae gan y gwelliant hwn y potensial i ddargyfeirio adnoddau hanfodol, ariannol ac eraill, oddi wrth bwrpas craidd yr awdurdod, sef atal tomenni nas defnyddir rhag bygwth lles pobl oherwydd ansefydlogrwydd.
Mae gwelliannau 47, 48 a 25 yn gwneud y rheoliadau o dan welliannau 41, 42 a 24 yn ddarostyngedig i'r weithdrefn gadarnhaol. Ond am y rhesymau rydw i wedi'u nodi, gofynnaf i'r Aelodau beidio â chefnogi'r gwelliannau hyn.
Janet Finch-Saunders i ymateb i'r ddadl.
Janet Finch-Saunders to reply to the debate.
Do you want to respond?
Ydych chi eisiau ymateb?
We'll go to the vote, please.
Awn ni i bleidlais, os gwelwch yn dda.
Os gwrthodir gwelliant 41, bydd gwelliannau 42, 47 a 48 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 41? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Symudwn i bleidlais ar welliant 41. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 26, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 41 wedi'i wrthod.
If amendment 41 is not agreed, amendments 42, 47 and 48 fall. The question is that amendment 41 be agreed to. Does any Members object? [Objection.] Yes, there is objection. We will proceed to a vote on amendment 41. Open the vote. Close the vote. In favour 26, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 41 is not agreed.
Gwelliant 41: O blaid: 26, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 41: For: 26, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Methodd gwelliannau 42, 47 a 48.
Amendments 42, 47 and 48 fell.
Byddwn ni'n symud yn awr ymlaen at grŵp 9. Mae'r nawfed grŵp o welliannau yn ymwneud â rhannu gwybodaeth. Gwelliant 22 yw'r prif welliant yn y grŵp hwn, a galwaf ar Delyth Jewell i gynnig y prif welliant.
We will now move to group 9. The ninth group of amendments relates to information sharing. Amendment 22 is the lead amendment in this group, and I call on Delyth Jewell to move and speak to the lead amendment.
Cynigiwyd gwelliant 22 (Delyth Jewell).
Amendment 22 (Delyth Jewell) moved.
Diolch, Dirprwy Lywydd. I speak to amendments 22 and 23. The purpose of those amendments is to include the Secretary of State for Wales and the Crown Estate commissioners in the list of public authorities in section 55 that are obliged to share relevant information with the authority as it undertakes its functions. As these individuals either previously had oversight of coal mining activities in Wales or currently manage land on which the clean-up operations could take place, I believe it is entirely appropriate that they support the work of the authority where appropriate, and that that should be made explicit.
Since presenting these amendments at Stage 2, we have modified the wording slightly to clarify that it is the Crown Estate commissioners who will be required to share information, which I hope addresses the issue that the Cabinet Secretary had with the original drafting.
On Janet's amendment 44, whilst we do agree with the rationale for introducing penalties for providing false information, and I completely understand why the amendment in this way was probably unavoidable, we do oppose the exemption of the Crown on principle, and as such we will be abstaining.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy'n siarad am welliannau 22 a 23. Diben y gwelliannau hynny yw cynnwys Ysgrifennydd Gwladol Cymru a chomisiynwyr Ystadau'r Goron yn y rhestr o awdurdodau cyhoeddus yn adran 55 y mae'n ofynnol iddynt rannu gwybodaeth berthnasol â'r awdurdod wrth iddo ymgymryd â'i swyddogaethau. Gan fod yr unigolion hyn naill ai wedi goruchwylio gweithgareddau mwyngloddio glo yng Nghymru yn flaenorol neu ar hyn o bryd yn rheoli tir y gallai'r gweithrediadau glanhau ddigwydd arno, credaf ei bod yn gwbl briodol eu bod yn cefnogi gwaith yr awdurdod lle bo hynny'n briodol, ac y dylid gwneud hynny'n benodol.
Ers cyflwyno'r gwelliannau hyn yng Nghyfnod 2, rydym wedi addasu'r geiriad ychydig i egluro y bydd yn ofynnol i gomisiynwyr Ystad y Goron rannu gwybodaeth, sy'n gobeithio yn mynd i'r afael â'r broblem a oedd gan yr Ysgrifennydd Cabinet gyda'r drafftio gwreiddiol.
O ran gwelliant 44 Janet, er ein bod yn cytuno â'r rhesymeg dros gyflwyno cosbau am ddarparu gwybodaeth ffug, ac rwy'n deall yn llwyr pam y mae'r gwelliant yn y modd hwn yn ôl pob tebyg yn anochel, rydym yn gwrthwynebu eithrio'r Goron ar dir egwyddor, ac felly byddwn yn ymatal.
Janet Finch-Saunders.
Janet Finch-Saunders.
As I advised at Stage 2, amendments 22 and 23 are out of competence. Amendment 43, which I have tabled, would create a duty on owners of unregistered disused tips to report any change in circumstance to this new authority. The authority cannot be monitoring every aspect of every tip simultaneously. As such, I think it would be wise to have measures in place to encourage owners of land that includes a disused tip, or land adjoining such a tip, to inform the authority of relevant changes.
Amendment 44 would introduce a fine should a landowner not share the relevant information with the authority. This again is meant to encourage those who are most likely to be seeing the tips on a daily basis to report any problems. For example, a landowner could see a large sinkhole appear on his land but not bother to highlight this change to the authority. My amendments would ensure those reports would need to be made.
Fel y cynghorais yng Nghyfnod 2, mae gwelliannau 22 a 23 allan o gymhwysedd. Byddai gwelliant 43, yr wyf wedi'i gyflwyno, yn creu dyletswydd ar berchnogion tomenni nas defnyddir heb eu cofrestru i adrodd am unrhyw newid mewn amgylchiadau i'r awdurdod newydd hwn. Ni all yr awdurdod fod yn monitro pob agwedd ar bob tomen ar yr un pryd. Felly, rwy'n credu y byddai'n ddoeth bod â mesurau ar waith i annog perchnogion tir sy'n cynnwys tomen nas defnyddir, neu dir cyfagos i domen o'r fath, i hysbysu'r awdurdod am newidiadau perthnasol.
Byddai gwelliant 44 yn cyflwyno dirwy pe na bai tirfeddiannwr yn rhannu'r wybodaeth berthnasol gyda'r awdurdod. Mae hyn eto i fod i annog y rhai sy'n fwyaf tebygol o fod yn gweld y tomenni bob dydd i adrodd am unrhyw broblemau. Er enghraifft, gallai tirfeddiannwr weld twll mawr yn ymddangos ar ei dir ond heb drafferthu tynnu sylw'r awdurdod at y newid hwn. Byddai fy newidiadau yn sicrhau y byddai angen gwneud yr adroddiadau hynny.
Dwi'n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet.
I call on the Cabinet Secretary.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Delyth, I recognise the slight amendment to the amendment that we debated at Stage 2 has been done, but I will explain why the principle of my problems with these amendments still remains. With regard to amendments 22 and 23 tabled by Delyth, I understand why they have been tabled, as the definition of ‘relevant public authority', in section 57 of the Bill, is an important one. It governs the bodies to whom the information sharing provisions in sections 58 and 59 of the Bill apply. However, I am content with the definition of ‘relevant public authority’ in the Bill as introduced, so in my view the amendments are just not necessary.
The bodies that form the definition of ‘relevant public authority’ are considered appropriate and they comprise those bodies who have relevant experience and relevant knowledge in supporting the functions of the authority. This is because they are the bodies who are most likely to become aware of threats to the stability of a disused tip when exercising their day-to-day functions. So, for the purposes of section 58, which gives the authority power to require a relevant public authority to provide information that the authority requests for the purpose of exercising its functions, again, the bodies most likely to have such information already form the very definition of ‘relevant public authority’. In practice, the Coal Authority, now known as the Mining Remediation Authority, is the primary custodian of information relevant to the authority's functions. It is already included in the definition. Therefore, I would ask Members to vote against amendments 22 and 23.
Amendments 43 and 44 have to be read together. Amendment 44 provides that it is an offence for an owner of land not to provide the information required by amendment 43 unless there is a reasonable excuse for an owner not to do so. Amendment 44 also makes it an offence to give false or misleading information. I will reiterate the concerns I have with these two amendments, as I said at Stage 2. To bring a successful prosecution against an owner of land, it will be necessary to prove that the person (a) became aware of a threat to the stability of a disused tip or evidence of a disused tip's instability and (b) considered that the information ought to be shared with the authority in the interest of avoiding or reducing a threat to human welfare. Now, it may be possible in some cases to prove point (a), limb (a), but it seems almost impossible for the prosecution to prove what the person considered ought to be done. If the offence isn't capable of being proven, we should not be creating it in law. Criminal offences must be reasonable, rational and have a sufficient level of foreseeability; that is, a person should be able to tell if they are committing an offence or not.
So, in my view, these amendments are unreasonable and unclear. They appear to place a duty on an owner requiring them to make a judgment as to when a disused tip is threatened with instability, and then potentially be punished if they don't report this to the authority. Now, it is unreasonable, I would argue, to expect laypersons to be able to make such a technical assessment and, moreover, potentially punish them for, in effect, not having the correct skill set.
So, I'm concerned that this provision may conflict with the very principles of public law, and it does not clearly set out the parameters of the criminal offence. If a person notices an issue with a disused tip, they can, of course, report it to the authority. The authority itself will also be carrying out a regular programme of inspection. Therefore, I ask Members not to support amendments 43 and 44.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Delyth, rwy'n cydnabod bod y gwelliant bach i'r gwelliant a drafodwyd gennym yng Nghyfnod 2 wedi'i wneud, ond fe wnaf i egluro pam y mae egwyddor fy mhroblemau gyda'r gwelliannau hyn yn dal i fodoli. O ran gwelliannau 22 a 23 a gyflwynwyd gan Delyth, rwy'n deall pam y cawsant eu cyflwyno, gan fod y diffiniad o 'awdurdod cyhoeddus perthnasol', yn adran 57 o'r Bil, yn un pwysig. Mae'n rheoli'r cyrff y mae'r darpariaethau rhannu gwybodaeth yn adrannau 58 a 59 o'r Bil yn berthnasol iddynt. Fodd bynnag, rwy'n fodlon â'r diffiniad o 'awdurdod cyhoeddus perthnasol' yn y Bil fel y'i cyflwynwyd, felly yn fy marn i nid yw'r gwelliannau yn angenrheidiol.
Mae'r cyrff sy'n ffurfio'r diffiniad o 'awdurdod cyhoeddus perthnasol' yn cael eu hystyried yn briodol ac maent yn cynnwys y cyrff hynny sydd â phrofiad perthnasol a gwybodaeth berthnasol wrth gefnogi swyddogaethau'r awdurdod. Mae hyn oherwydd mai nhw yw'r cyrff sydd fwyaf tebygol o ddod yn ymwybodol o fygythiadau i sefydlogrwydd tomen nas defnyddir wrth ymarfer eu swyddogaethau o ddydd i ddydd. Felly, at ddibenion adran 58, sy'n rhoi pŵer i'r awdurdod ei gwneud yn ofynnol i awdurdod cyhoeddus perthnasol ddarparu gwybodaeth y mae'r awdurdod yn gofyn amdani at ddibenion arfer ei swyddogaethau, eto, mae'r cyrff mwyaf tebygol o gael gwybodaeth o'r fath eisoes yn ffurfio'r union ddiffiniad o 'awdurdod cyhoeddus perthnasol'. Yn ymarferol, yr Awdurdod Glo, a elwir bellach yn Awdurdod Adfer Safleoedd Mwyngloddio, yw prif geidwad gwybodaeth sy'n berthnasol i swyddogaethau'r awdurdod. Mae eisoes wedi'i gynnwys yn y diffiniad. Felly, byddwn yn gofyn i'r Aelodau bleidleisio yn erbyn gwelliannau 22 a 23.
Rhaid darllen gwelliannau 43 a 44 gyda'i gilydd. Mae gwelliant 44 yn darparu ei bod yn drosedd i berchennog tir beidio â darparu'r wybodaeth sy'n ofynnol gan welliant 43 oni bai bod esgus rhesymol i berchennog beidio â gwneud hynny. Mae gwelliant 44 hefyd yn ei gwneud hi'n drosedd i roi gwybodaeth ffug neu gamarweiniol. Byddaf yn ailadrodd y pryderon sydd gen i gyda'r ddau welliant hyn, fel y dywedais yng Nghyfnod 2. Er mwyn dwyn erlyniad llwyddiannus yn erbyn perchennog tir, bydd angen profi bod y person (a) wedi dod yn ymwybodol o fygythiad i sefydlogrwydd tomen nas defnyddir neu dystiolaeth o ansefydlogrwydd tomen nas defnyddir a (b) o'r farn y dylid rhannu'r wybodaeth gyda'r awdurdod er budd osgoi neu leihau bygythiad i les pobl. Nawr, efallai y bydd yn bosibl mewn rhai achosion brofi pwynt (a), cymal (a), ond mae'n ymddangos bron yn amhosibl i'r erlyniad brofi beth oedd y person yn ystyried y dylid ei wneud. Os nad yw'n bosibl profi'r drosedd, ni ddylem fod yn ei chreu mewn cyfraith. Rhaid i droseddau troseddol fod yn rhesymol, yn synhwyrol a bod â lefel ddigonol o ragweladwyaeth; hynny yw, dylai person allu dweud a yw'n cyflawni trosedd ai peidio.
Felly, yn fy marn i, mae'r gwelliannau hyn yn afresymol ac yn aneglur. Mae'n ymddangos eu bod yn gosod dyletswydd ar berchennog sy'n ei gwneud yn ofynnol iddo farnu pryd mae tomen nas defnyddir yn cael ei fygwth gan ansefydlogrwydd, ac yna o bosibl yn cael ei gosbi os nad yw'n adrodd hyn i'r awdurdod. Nawr, mae'n afresymol, byddwn yn dadlau, i ddisgwyl i leygwyr allu gwneud asesiad technegol o'r fath ac, ar ben hynny, o bosibl cael eu cosbi, mewn gwirionedd, am nad oes ganddynt y set sgiliau cywir.
Felly, rwy'n pryderu y gall y ddarpariaeth hon wrthdaro ag egwyddorion cyfraith gyhoeddus, ac nid yw'n nodi'n glir baramedrau'r drosedd droseddol. Os yw person yn sylwi bod problem ynghylch tomen nas defnyddir, gall, wrth gwrs, hysbysu'r awdurdod. Bydd yr awdurdod ei hun hefyd yn cynnal rhaglen arolygu reolaidd. Felly, gofynnaf i'r Aelodau beidio â chefnogi gwelliannau 43 a 44.
Delyth Jewell i ymateb i'r ddadl.
Delyth Jewell to reply to the debate.
Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch i'r Aelodau am eu cyfraniadau. Rwy'n gobeithio fy mod i wedi esbonio'r egwyddor y tu ôl i'r gwelliannau yn fy enw. Felly, er fy mod i'n cydnabod y pwyntiau sydd wedi cael eu gwneud gan y Dirprwy Brif Weinidog, rwy'n dymuno inni symud i bleidlais, plis.
Thank you, Dirprwy Lywydd, and I thank Members for their contributions. I hope that I have explained the principle underpinning the amendments in my name. So, although I do recognise the points that have been made by the Deputy First Minister, I do wish to move to a vote, please.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 22? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, symudwn i bleidlais ar welliant 22. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 22 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 22 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. Therefore, we will move to a vote on amendment 22. Open the vote. Close the vote. In favour 13, no abstentions, 41 against. Therefore, amendment 22 is not agreed.
Gwelliant 22: O blaid: 13, Yn erbyn: 41, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 22: For: 13, Against: 41, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Gwelliant 23. Ydy e'n cael ei symud?
Amendment 23. Is it moved?
Cynigiwyd gwelliant 23 (Delyth Jewell).
Amendment 23 (Delyth Jewell) moved.
Symud, plis.
I move, please.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 23? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, symudwn i bleidlais ar welliant 23. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 23 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 23 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] Yes, there is objection. So, we will move to a vote on amendment 23. Open the vote. Close the vote. In favour 13, no abstentions, 41 against. Therefore, amendment 23 is not agreed.
Gwelliant 23: O blaid: 13, Yn erbyn: 41, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 23: For: 13, Against: 41, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Janet Finch-Saunders, gwelliant 43.
Janet Finch-Saunders, amendment 43.
Cynigiwyd gwelliant 43 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 43 (Janet Finch-Saunders) moved.
I move.
Rwy'n cynnig.
Moved.
Cynigiwyd.
Os gwrthodir gwelliant 43, bydd gwelliant 44 yn methu. A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 26, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 43 wedi ei wrthod.
If amendment 43 is not agreed, amendment 44 will fall. Does any Member object? [Objection.] Open the vote. Close the vote. In favour 26, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 43 is not agreed.
Gwelliant 43: O blaid: 26, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 43: For: 26, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Methodd gwelliant 44.
Amendment 44 fell.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 15.
Cabinet Secretary, amendment 15.
Cynigiwyd gwelliant 15 (Huw Irranca-Davies).
Amendment 15 (Huw Irranca-Davies) moved.
Symud.
Move.
Os gwrthodir gwelliant 15, bydd gwelliant 16 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 15? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Felly, mae gwelliant 15 wedi ei dderbyn.
If amendment 15 is not agreed, amendment 16 will fall. The question is that amendment 15 be agreed to. Does any Member object? No. Therefore, amendment 15 is agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Ysgrifennydd y Cabinet, gwelliant 16.
Cabinet Secretary, amendment 16.
Cynigiwyd gwelliant 16 (Huw Irranca-Davies).
Amendment 16 (Huw Irranca-Davies) moved.
Symud.
Move.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 16? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Felly, mae gwelliant 16 wedi ei dderbyn.
The question is that amendment 16 be agreed to. Does any Member object? No. Amendment 16 is therefore agreed.
Derbyniwyd y gwelliant yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.
Amendment agreed in accordance with Standing Order 12.36.
Janet, gwelliant—[Torri ar draws.]
Janet, amendment—[Interruption.]
It's 45.
45 yw e.
Cynigiwyd gwelliant 45 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 45 (Janet Finch-Saunders) moved.
Forty-five, yes. I move.
Pedwar deg pump, ydw, rwy'n cynnig.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 45? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, symudwn i bleidlais ar welliant 45. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 26, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 45 wedi ei wrthod.
The question is that amendment 45 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There are objections. We will therefore move to a vote on amendment 45. Open the vote. Close the vote. In favour 26, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 45 is not agreed.
Gwelliant 45: O blaid: 26, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 45: For: 26, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Mae'r degfed a'r grŵp olaf o welliannau yn ymwneud ag ystyr 'bygythiad i les pobl'. Gwelliant 46 yw'r prif welliant yn y grŵp hwn. Dwi'n galw ar Janet Finch-Saunders i gynnig y prif welliant ac i siarad am y grŵp.
The tenth and final group of amendments relates to the meaning of 'threat to human welfare'. The lead amendment is amendment 46. I call on Janet Finch-Saunders to move the lead amendment and to speak to the other amendments in the group.
Cynigiwyd gwelliant 46 (Janet Finch-Saunders).
Amendment 46 (Janet Finch-Saunders) moved.
Diolch. Amendment 46 means that guidance must be published about the circumstances that may constitute a threat to human welfare. In short, what is the difference between 'serious human illness or injury' and 'human illness or injury', 'serious damage to property' and 'damage to property', 'serious disruption of a supply of food, water, energy or fuel' and 'disruption of a supply of food, water, energy or fuel', 'serious disruption of a system of communication' and 'disruption of a system of communication', 'serious disruption of facilities of transport' and 'disruption of facilities of transport'? Whilst I would like Delyth to clarify the difference between, for example, 'serious contamination of water' and 'contamination of water', all of your amendments in this group have our support today. Diolch.
Diolch. Mae gwelliant 46 yn golygu bod yn rhaid cyhoeddi canllawiau ynghylch yr amgylchiadau a allai fod yn fygythiad i les pobl. Yn fyr, beth yw'r gwahaniaeth rhwng 'salwch neu anaf difrifol i bobl' a 'salwch neu anaf i bobl', 'difrod difrifol i eiddo' a 'difrod i eiddo', 'tarfu difrifol ar gyflenwad o fwyd, dŵr, ynni neu danwydd' a 'tharfu ar gyflenwad bwyd, dŵr, ynni neu danwydd', 'tarfu difrifol ar system gyfathrebu' a 'tharfu ar system gyfathrebu', 'tarfu difrifol ar gyfleusterau ar gyfer trafnidiaeth' a 'tharfu ar gyfleusterau ar gyfer trafnidiaeth'? Er y byddwn eisiau i Delyth egluro'r gwahaniaeth rhwng, er enghraifft, 'halogi dŵr yn ddifrifol' a 'halogi dŵr', mae eich holl welliannau yn y grŵp hwn yn cael ein cefnogaeth heddiw. Diolch.
I will speak to amendments 26, 27, 28 and 29. As this is the final time I'll be speaking during Stage 3, I would like to add to the thanks I gave earlier my thanks as well to Daniel and Anthony at the Coal Action Network, Bethan and David at Climate Cymru and Haf at Friends of the Earth Cymru.
The purpose of our amendments in this group is to widen the definition of 'human welfare' in section 84 to specifically include serious threat by fire, flood and contamination of water. Janet, we have included 'serious threat' because of the order of magnitude, and as well to follow some other precedents in legislation. But if you'd like to have a—. If these were to pass, we could have a further conversation perhaps about the implications of that. But I thank you for your support that you've indicated.
Now, these are all in line with recommendation 30 of the report that was made by our committee, of course, before Stage 2, as well as a further provision to ensure that the threat of environmental harm is also considered in this context. Now, I believe that these amendments are necessary to strengthen and clarify the remit of the authority as a body with specific responsibilities, again, for environmental protection. I also hope amendment 28 in particular will act as an additional safeguard against the possibility that the authority's work could lead to the unintended consequence of further environmental damage.
Now, during Stage 2 proceedings, the Cabinet Secretary opposed these amendments on the grounds that they would alter the scope of the legislation and turn it into an environmental Bill. I would argue that we should be viewing this Bill as not simply a vehicle for remediation but also as a long overdue pathway to restoration and revitalisation in areas that have long been denied the splendours and beauty of those parts of their natural land. As such, I believe that widening the scope of this Bill in this way is entirely consistent with this ambitious interpretation of the Bill's purpose. While I do note the Government's fears concerning potential adverse effects on the functions of the authority, I would also contend that the design of these functions should fundamentally flow from the scope. So, by having a more defined remit from the outset, we could in turn further refine those functions to make them more responsive to the critical goal of rejuvenating these landscapes.
Rwyf am siarad am welliannau 26, 27, 28 a 29. Gan mai dyma'r tro olaf i mi siarad yn ystod Cyfnod 3, hoffwn ychwanegu at y diolch a roddais yn gynharach fy niolch hefyd i Daniel ac Anthony yn y Rhwydwaith Gweithredu Glo, Bethan a David yn Climate Cymru a Haf yn Cyfeillion y Ddaear Cymru.
Pwrpas ein gwelliannau yn y grŵp hwn yw ehangu'r diffiniad o 'les pobl' yn adran 84 i gynnwys bygythiad difrifol drwy dân, llifogydd a halogi dŵr yn benodol. Janet, rydym wedi cynnwys 'bygythiad difrifol' oherwydd trefn maint, a hefyd i ddilyn rhai cynseiliau eraill mewn deddfwriaeth. Ond os hoffech gael—. Pe bai'r rhain yn pasio, gallem gael sgwrs bellach efallai am oblygiadau hynny. Ond diolchaf i chi am eich cefnogaeth yr ydych chi wedi'i nodi.
Nawr, mae'r rhain i gyd yn unol ag argymhelliad 30 o'r adroddiad a wnaed gan ein pwyllgor, wrth gwrs, cyn Cyfnod 2, yn ogystal â darpariaeth bellach i sicrhau bod y bygythiad o niwed amgylcheddol hefyd yn cael ei ystyried yn y cyd-destun hwn. Nawr, credaf fod y gwelliannau hyn yn angenrheidiol i gryfhau ac egluro cylch gwaith yr awdurdod fel corff sydd â chyfrifoldebau penodol, eto, ar gyfer diogelu'r amgylchedd. Rwy'n gobeithio hefyd y bydd gwelliant 28 yn arbennig yn gweithredu fel diogelwch ychwanegol rhag y posibilrwydd y gallai gwaith yr awdurdod arwain at ganlyniad anfwriadol o ddifrod amgylcheddol pellach.
Nawr, yn ystod trafodion Cyfnod 2, gwrthwynebodd yr Ysgrifennydd Cabinet y gwelliannau hyn ar y sail y byddent yn newid cwmpas y ddeddfwriaeth a'i throi'n Fil amgylcheddol. Byddwn yn dadlau y dylem fod yn gweld y Bil hwn nid yn unig fel cyfrwng cyweirio ond hefyd fel llwybr hirddisgwyliedig i adfer ac adfywio mewn ardaloedd sydd wedi cael eu hamddifadu ers amser maith o ysblander a harddwch y rhannau hynny o'u tir naturiol. Felly, credaf fod ehangu cwmpas y Bil hwn yn y modd hwn yn gwbl gyson â'r dehongliad uchelgeisiol hwn o bwrpas y Bil. Er fy mod yn nodi ofnau'r Llywodraeth ynghylch effeithiau andwyol posibl ar swyddogaethau'r awdurdod, byddwn hefyd yn dadlau y dylai dyluniad y swyddogaethau hyn lifo'n sylfaenol o'r cwmpas. Felly, trwy gael cylch gwaith mwy diffiniedig o'r cychwyn cyntaf, gallem yn ei dro fireinio'r swyddogaethau hynny ymhellach i'w gwneud yn fwy ymatebol i'r nod hanfodol o adfywio'r tirweddau hyn.
Er budd ein Cymoedd, er budd Cymru, ein cymunedau heddiw, ddoe ac yfory, rwy'n symud y gwelliannau hyn, ac yn addo iddynt nad heddiw fydd diwedd ein taith.
For the sake of our Valleys, for the sake of Wales, and our communities today, yesterday and tomorrow, I move these amendments, and I pledge to them that today is not the end of our journey.
Dwi'n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet.
I call on the Cabinet Secretary.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Can I just begin by giving my thanks, on this final group, to Members who have taken part in the debate today, to committee members that we've worked, I think, positively with, and also to my officials? They're a small team but they're an incredible team, who've helped to work with all Members as we've taken this Bill through committee and got it to what I think is a very good place. But my final thanks just go to all those incredible, wonderful, close communities who came to existence, frankly, because they were established in places to extract the mineral wealth from all parts of Wales, north, south, east and west, and now look to us, in this legislation and in our investment, to actually make good that legacy that they live with.
So, I've listened very carefully here, in this group of amendments, to Members' views about the balance in what's contained in guidance and what's included on the face of the Bill. Indeed, I made amendments at Stage 2 to place a duty on Welsh Ministers to give guidance to the authority on aspects such as charging, monitoring, preliminary and full assessments, compensation for damage or disturbance caused by monitoring or assessment activity, payments in connection with operations, and management plans.
So, with this in mind, I turn to amendment 46. The amendment requires Welsh Ministers to publish guidance about what might constitute a threat to human welfare under section 84. Now, I understand the thinking behind the amendment. We will absolutely provide guidance on this. But it is important that this is contained in the guidance relating to the authority's functions on, for example, the monitoring, the assessment and the management plans. In my view, guidance explaining what is meant by 'a threat to human welfare' in the context of one of the authority's functions will be much more useful than stand-alone guidance. Examples contained in stand-alone guidance about threats to human welfare could be treated as a definitive list, a bit like a tick-box exercise, without considering the specific circumstances or situations or placing the term in the context. Now, obviously, we would want to avoid this, and I'm therefore unable to support this amendment. But, since I introduced this Bill, I've emphasised the importance of ensuring that we maintain a very clear focus on the remit of the authority. This allows communities to feel safe because of the specific focus of the authority and to allow the development of world-leading expertise and skills.
Now, I am concerned that amendments 27 and 28, indeed, as Delyth said, attempt to expand the scope of the Bill and give the authority a far wider remit by adding things such as 'serious contamination of water' and 'serious environmental harm' to the definition of 'threat to human welfare'. The Bill's purpose—going back to what we know about the impact of tip instability—is and it must be to prevent disused tips from threatening human welfare by reason of instability. Threats to matters other than human welfare are, in the Government's view, outside of the Bill's scope. The effect of amendment 28 is to include 'serious environmental harm' within the definition of 'threat to human welfare'. Now, this would be, I would argue, illogical, as it would mean that something that may only impact the environment and not affect human welfare at all is captured within the definition of 'threat to human welfare'. And the same is true of amendment 27, which seeks to add 'serious contamination of water' to the definition of 'threat to human welfare'. There is no link in this amendment to a threat to human welfare. Now, amendments 27 and 28 appear to be seeking to alter the scope of the Bill in order to turn it into an environmental Bill. This is significant broadening of the scope, and it would have an adverse impact on the delivery of those core functions of the authority, which are the protection of human welfare and keeping communities safe. I am clear as well that such a broadening of scope is completely uncosted, and it's highly likely to have significant financial implications, which in turn would impact on the ability of the authority to direct funding to those areas that need it.
With regard to amendments 26 and 29, these seek respectively to add 'serious threat by flood' and 'serious threat by fire' to the definition of 'threat to human welfare'. If the impact of flooding or fire is serious, it is highly likely to be covered by the Bill already, because those threats could result in serious injuries, loss of human life, or serious damage to property.
So, whilst understanding these amendments, for all the reasons I've outlined, I'm not able to support amendments 46 or 26 to 29, and I would encourage colleagues to vote against those amendments.
Diolch, Dirprwy Lywydd. A gaf ddechrau trwy roi fy niolch, ar y grŵp olaf hwn, i'r Aelodau sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl heddiw, i aelodau'r pwyllgor yr ydym wedi gweithio, rwy'n credu, yn gadarnhaol gyda nhw, a hefyd i'm swyddogion? Maen nhw'n dîm bach ond maen nhw'n dîm anhygoel, sydd wedi helpu i weithio gyda'r holl Aelodau wrth i ni fynd â'r Bil hwn drwy'r pwyllgor a'i gael i'r hyn rwy'n meddwl sy'n lle da iawn. Ond mae fy niolch olaf yn mynd i'r holl gymunedau anhygoel, rhyfeddol, agos hynny a ddaeth i fodolaeth, yn onest, oherwydd eu bod wedi'u sefydlu mewn lleoedd i dynnu'r cyfoeth mwynol o bob rhan o Gymru, y gogledd, y de, y dwyrain a'r gorllewin, ac yn awr yn edrych arnom ni, yn y ddeddfwriaeth hon ac yn ein buddsoddiad, i wella'n llwyr yr etifeddiaeth honno y maent yn byw gyda hi.
Felly, rydw i wedi gwrando'n ofalus iawn yma, yn y grŵp hwn o welliannau, ar farn yr Aelodau am y cydbwysedd yn yr hyn sydd wedi'i gynnwys mewn canllawiau a'r hyn sydd wedi'i gynnwys ar wyneb y Bil. Yn wir, gwnes welliannau yng Nghyfnod 2 i roi dyletswydd ar Weinidogion Cymru i roi arweiniad i'r awdurdod ar agweddau megis codi tâl, monitro, asesiadau rhagarweiniol a llawn, iawndal am ddifrod neu aflonyddwch a achosir gan weithgarwch monitro neu asesu, taliadau mewn cysylltiad â gweithrediadau, a chynlluniau rheoli.
Felly, gyda hyn mewn golwg, trof at welliant 46. Mae'r gwelliant yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru gyhoeddi canllawiau ynghylch yr hyn a allai fod yn fygythiad i les pobl o dan adran 84. Nawr, rwy'n deall y meddwl y tu ôl i'r gwelliant. Byddwn yn rhoi arweiniad ar hyn yn llwyr. Ond mae'n bwysig bod hyn wedi'i gynnwys yn y canllawiau sy'n ymwneud â swyddogaethau'r awdurdod ar, er enghraifft, y monitro, yr asesiad a'r cynlluniau rheoli. Yn fy marn i, bydd canllawiau sy'n esbonio beth yw ystyr 'bygythiad i les pobl' yng nghyd-destun un o swyddogaethau'r awdurdod yn llawer mwy defnyddiol na chanllawiau annibynnol. Gellid trin enghreifftiau mewn canllawiau annibynnol ynghylch bygythiadau i les pobl fel rhestr ddiffiniol, ychydig fel ymarfer ticio blwch, heb ystyried yr amgylchiadau neu sefyllfaoedd penodol neu roi'r term yn y cyd-destun. Nawr, yn amlwg, byddem eisiau osgoi hyn, ac felly nid wyf yn gallu cefnogi'r gwelliant hwn. Ond, ers i mi gyflwyno'r Bil hwn, rwyf wedi pwysleisio pwysigrwydd sicrhau ein bod yn cadw pwyslais clir iawn ar gylch gorchwyl yr awdurdod. Mae hyn yn caniatáu i gymunedau deimlo'n ddiogel oherwydd pwyslais penodol yr awdurdod ac i ganiatáu datblygu arbenigedd a sgiliau sy'n arwain y byd.
Nawr, rwy'n pryderu bod gwelliannau 27 a 28, yn wir, fel y dywedodd Delyth, yn ceisio ehangu cwmpas y Bil a rhoi cylch gwaith llawer ehangach i'r awdurdod drwy ychwanegu pethau fel 'halogi dŵr yn ddifrifol' a 'niwed amgylcheddol difrifol' i'r diffiniad o 'fygythiad i les pobl'. Pwrpas y Bil—gan fynd yn ôl at yr hyn yr ydym yn ei wybod am effaith ansefydlogrwydd tomen—ac mae'n rhaid iddo fod, yw atal tomenni nas defnyddir rhag bygwth lles pobl oherwydd ansefydlogrwydd. Mae bygythiadau i faterion heblaw lles pobl, ym marn y Llywodraeth, y tu allan i gwmpas y Bil. Effaith gwelliant 28 yw cynnwys 'niwed amgylcheddol difrifol' o fewn y diffiniad o 'fygythiad i les pobl'. Nawr, byddai hyn yn afresymegol, byddwn i'n dadlau, gan y byddai'n golygu bod rhywbeth a allai effeithio ar yr amgylchedd yn unig ac nid yn effeithio ar les pobl o gwbl yn cael ei ddal o fewn y diffiniad o 'fygythiad i les pobl'. Ac mae'r un peth yn wir am welliant 27, sy'n ceisio ychwanegu 'halogi dŵr yn ddifrifol' at y diffiniad o 'fygythiad i les pobl'. Nid oes unrhyw gysylltiad yn y gwelliant hwn â bygythiad i les pobl. Nawr, ymddengys bod gwelliannau 27 a 28 yn ceisio newid cwmpas y Bil er mwyn ei droi'n Fil amgylcheddol. Mae hyn yn ehangu'r cwmpas yn sylweddol, a byddai'n cael effaith andwyol ar gyflawni swyddogaethau craidd yr awdurdod, sef amddiffyn lles pobl a chadw cymunedau'n ddiogel. Rwy'n glir hefyd bod ehangu cwmpas o'r fath heb ei gostio o gwbl, ac mae'n debygol iawn o gael goblygiadau ariannol sylweddol, a fyddai yn ei dro yn effeithio ar allu'r awdurdod i gyfeirio cyllid i'r meysydd hynny sydd ei angen.
O ran gwelliannau 26 a 29, mae'r rhain yn ceisio ychwanegu 'bygythiad difrifol drwy lifogydd' a 'bygythiad difrifol drwy dân' i'r diffiniad o 'fygythiad i les pobl'. Os yw effaith llifogydd neu dân yn ddifrifol, mae'n debygol iawn o gael ei gwmpasu gan y Bil eisoes, oherwydd gallai'r bygythiadau hynny arwain at anafiadau difrifol, colli bywydau, neu ddifrod difrifol i eiddo.
Felly, wrth ddeall y gwelliannau hyn, am yr holl resymau rydw i wedi'u hamlinellu, nid wyf yn gallu cefnogi gwelliannau 46 na 26 i 29, a byddwn yn annog cyd-Aelodau i bleidleisio yn erbyn y gwelliannau hynny.
Janet, do you wish to respond?
Janet, ydych chi eisiau ymateb?
To the vote, please.
I'r bleidlais, os gwelwch yn dda.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 46? A oes unrhyw wrthwynebiad?
The question is that amendment 46 be agreed to. Does any Member object?
Yes?
Oes?
[Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Symudwn i bleidlais. Agor y bleidlais ar welliant 46. Cau'r bleidlais. O blaid 26, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 46 wedi'i wrthod.
[Objection.] There are objections. We will therefore move to a vote. Open the vote on amendment 46. Close the vote. In favour 26, no abstentions, 28 against. Therefore, amendment 46 is not agreed.
Gwelliant 46: O blaid: 26, Yn erbyn: 28, Ymatal: 0
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 46: For: 26, Against: 28, Abstain: 0
Amendment has been rejected
Delyth, gwelliant 24.
Delyth, amendment 24.
I am happy to withdraw that amendment, Dirprwy Lywydd.
Rwyf yn hapus i dynnu'r gwelliant hwnnw yn ôl, Dirprwy Lywydd.
You are happy to withdraw. Therefore, the amendment is withdrawn.
Rydych chi'n hapus i dynnu'n ôl. Felly, mae'r gwelliant yn cael ei dynnu'n ôl.
Ni chynigiwyd gwelliant 24 (Delyth Jewell).
Amendment 24 (Delyth Jewell) not moved.
Ni chynigiwyd gwelliant 25 (Delyth Jewell).
Amendment 25 (Delyth Jewell) not moved.
Gwelliant 26, Delyth.
Amendment 26, Delyth.
Cynigiwyd gwelliant 26 (Delyth Jewell).
Amendment 26 (Delyth Jewell) moved.
I move the amendment.
Rwy'n cynnig y gwelliant.
Moved.
Cynigiwyd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 26? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, symudwn i bleidlais ar welliant 26. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. Mae'r bleidlais yn gyfartal. Fel sy'n ofynnol o dan Reol Sefydlog 6.20(ii), rwy'n arfer fy mhleidlais fwrw i bleidleisio yn erbyn y gwelliant. Felly, o blaid 27, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 26 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 26 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There are objections. We will therefore move to a vote on amendment 26. Open the vote. Close the vote. The vote is tied. As required under Standing Order 6.20(ii), I exercise my casting vote against the amendment. Therefore, there were 27 in favour, no abstentions and 28 against. Therefore, amendment 26 is not agreed.
Gwelliant 26: O blaid: 27, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gan fod nifer y pleidleisiau yn gyfartal, defnyddiodd y Dirprwy Lywydd ei bleidlais fwrw yn unol â Rheol Sefydlog 6.20(ii).
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 26: For: 27, Against: 27, Abstain: 0
As there was an equality of votes, the Deputy Presiding Officer used his casting vote in accordance with Standing Order 6.20(ii).
Amendment has been rejected
Delyth, gwelliant 27.
Delyth, amendment 27.
Cynigiwyd gwelliant 27 (Delyth Jewell).
Amendment 27 (Delyth Jewell) moved.
Symud.
Moved.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 27? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, symudwn i'r bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. Mae'r bleidlais yn gyfartal. Fel sy'n ofynnol o dan Reol Sefydlog 6.20(ii), rwy'n arfer fy mhleidlais fwrw i bleidleisio yn erbyn y gwelliant. Felly, o blaid 27, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac mae gwelliant 27 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 27 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There are objections. Therefore, we will move to a vote. Open the vote. Close the vote. The vote is tied. As required in accordance with Standing Order 6.20(ii), I exercise my casting vote against the amendment. So, there were 27 in favour, no abstentions and 28 against. Therefore, amendment 27 is not agreed.
Gwelliant 27: O blaid: 27, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gan fod nifer y pleidleisiau yn gyfartal, defnyddiodd y Dirprwy Lywydd ei bleidlais fwrw yn unol â Rheol Sefydlog 6.20(ii).
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 27: For: 27, Against: 27, Abstain: 0
As there was an equality of votes, the Deputy Presiding Officer used his casting vote in accordance with Standing Order 6.20(ii).
Amendment has been rejected
Gwelliant 28.
Amendment 28.
Cynigiwyd gwelliant 28 (Delyth Jewell).
Amendment 28 (Delyth Jewell) moved.
Symud.
Moved.
It's moved.
Cynigiwyd.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 28. A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, symudwn i'r bleidlais. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. Mae'r bleidlais yn gyfartal. Fel sy'n ofynnol o dan Reol Sefydlog 6.20(ii), rwy'n arfer fy mhleidlais fwrw i bleidleisio yn erbyn y gwelliant. Felly, o blaid 27, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac mae gwelliant 28 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 28 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There are objections. We will therefore move to a vote. Open the vote. Close the vote. The vote is tied. As required in accordance with Standing Order 6.20(ii), I exercise my casting vote against the amendment. Therefore, there were 27 in favour, no abstentions and 28 against. Amendment 28 is not agreed.
Gwelliant 28: O blaid: 27, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gan fod nifer y pleidleisiau yn gyfartal, defnyddiodd y Dirprwy Lywydd ei bleidlais fwrw yn unol â Rheol Sefydlog 6.20(ii).
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 28: For: 27, Against: 27, Abstain: 0
As there was an equality of votes, the Deputy Presiding Officer used his casting vote in accordance with Standing Order 6.20(ii).
Amendment has been rejected
Gwelliant 29.
Amendment 29.
Cynigiwyd gwelliant 29 (Delyth Jewell).
Amendment 29 (Delyth Jewell) moved.
Symud.
Moved.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 29? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. Mae'r bleidlais yn gyfartal. Fel sy'n ofynnol o dan Reol Sefydlog 6.20(ii), rwy'n arfer fy mhleidlais fwrw i bleidleisio yn erbyn y gwelliant. Felly, o blaid 27, neb yn ymatal, 28 yn erbyn. Ac mae gwelliant 29 wedi'i wrthod.
The question is that amendment 29 be agreed to. Does any Member object? [Objection.] There are objections. Open the vote. Close the vote. The vote is tied. As required in accordance with Standing Order 6.20(ii), I exercise my casting vote against the amendment. Therefore, there were 27 in favour, no abstentions and 28 against. Amendment 29 is not agreed.
Gwelliant 29: O blaid: 27, Yn erbyn: 27, Ymatal: 0
Gan fod nifer y pleidleisiau yn gyfartal, defnyddiodd y Dirprwy Lywydd ei bleidlais fwrw yn unol â Rheol Sefydlog 6.20(ii).
Gwrthodwyd y gwelliant
Amendment 29: For: 27, Against: 27, Abstain: 0
As there was an equality of votes, the Deputy Presiding Officer used his casting vote in accordance with Standing Order 6.20(ii).
Amendment has been rejected
Rydym wedi dod at ddiwedd ystyriaeth Cyfnod 3 o'r Bil Tomenni Mwyngloddiau a Chwareli Nas Defnyddir (Cymru). Datganaf y bernir bod pob adran o'r Bil a phob Atodlen iddo wedi'u derbyn. Daw hynny â thrafodion Cyfnod 3 i ben.
We have reached the end of our Stage 3 consideration of the Disused Mine and Quarry Tips (Wales) Bill. I declare that all sections and Schedules of the Bill are deemed agreed. That concludes Stage 3 proceedings.
Barnwyd y cytunwyd ar bob adran o’r Bil a phob Atodlen iddo.
All sections of and Schedules to the Bill deemed agreed.
Daw hynny â thrafodion heddiw i ben.
That brings today's proceedings to a close.
Daeth y cyfarfod i ben am 19:45.
The meeting ended at 19:45.