Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Croeso, bawb, i'r Cyfarfod Llawn. Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni y prynhawn yma fydd y cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Paul Davies.  

Diolch yn fawr. Mae 'Cenhadaeth economaidd: blaenoriaethau ar gyfer economi gryfach' yn nodi pedwar maes blaenoriaeth cenedlaethol. Mae’r rhain yn cynnwys pontio cyfiawn a ffyniant gwyrdd; platfform i bobl ifanc, gwaith teg, sgiliau a llwyddiant; partneriaethau cryfach ar gyfer rhanbarthau cryfach a'r economi bob dydd; a buddsoddi ar gyfer twf.

Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro sydd yn gyfrifol am gyflwr ei ystâd ei hun. Mae’r bwrdd iechyd yn gallu cyflwyno achosion busnes i Lywodraeth Cymru am gyllid cyfalaf ar gyfer y blaenoriaethau sydd wedi’u hasesu ganddo. Yna, bydd y rhain yn cael eu hystyried yn erbyn cynlluniau eraill ar draws y gwasanaeth iechyd yng Nghymru.

Diolch, Brif Weinidog. Dwi’n siŵr eich bod chi wedi darllen yr adroddiadau diweddar am gyflwr ysbyty'r Heath, neu'r Mynydd Bychan, fel mae’n cael ei alw yn lleol. Dwi’n cofio cerdded y coridorau gyda fy ngwraig beichiog ddwy flynedd yn ôl, wrth geisio ysgogi ein merch ni i ddod yn oriau mân y bore, a synnu pa mor wael oedd cyflwr y coridorau a chyflwr yr ysbyty. Nawr, yn ôl yng Ngorffennaf 2021, fe wnaeth y bwrdd iechyd ysgrifennu adroddiad yn sôn am nifer o broblemau yn yr ysbyty, ac argymell bryd hynny fod angen ysbyty newydd. Yr amcangyfrif bryd hynny oedd y byddai'r ysbyty newydd yn costio £107 miliwn, a chynigiwyd y byddai'r gwaith yn gallu cael ei ddechrau yn 2025 a'i orffen erbyn 2028. Yn amlwg, dyw hynny heb ddigwydd. Brif Weinidog, dwi wedi gwrando ar beth ddywedoch chi gynnau, mai'r bwrdd iechyd sy'n gyfrifol, ond beth yw cynlluniau Llywodraeth Cymru? Pa arweiniad y mae Llywodraeth Cymru yn ei rhoi i'r bwrdd iechyd ynglŷn ag Ysbyty'r Mynydd Bychan? Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr. Rŷn ni'n ymwybodol iawn fod tua 61 y cant o ystâd y byrddau iechyd yng Nghymru wedi ei adeiladu cyn 1995. Dwi'n gwybod bod yr ysbyty yn yr Heath dros 50 mlwydd oed. Wrth gwrs, maen nhw eisoes wedi gwneud lot o newidiadau, yn cynnwys newid electrical infrastructure, mortuary refurbishment. Ond mae yna bethau eraill y mae'n rhaid i ni fel Llywodraeth eu hystyried—y ffaith ein bod ni'n buddsoddi, er enghraifft, trwy raglen y model buddsoddi cydfuddiannol, £350 miliwn mewn canolfan canser newydd yn Felindre. Mae lot o arian yn mynd yn fanna. Yn amlwg, mae'r pot wedi ei gyfyngu, ond beth sy'n dda yw ein bod ni wedi gweld lot mwy o arian cyfalaf wedi dod o ganlyniad i'r ffaith bod gyda ni nawr Lywodraeth yn San Steffan sydd eisiau buddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus. Nid hynny oedd yr achos am flynyddoedd lawer.

Gaf i ddiolch i Rhys ab Owen am godi'r pwnc eithriadol bwysig hwn? Dwi eisiau cael cadarnhad eich bod chi wedi gweld yr adroddiadau mwyaf diweddar, yn arbennig yr hyn a rannwyd gan Will Hayward. Os caf i ddyfynnu, mi oedd o'n dweud,

Gaf i ofyn beth ydy'ch ymateb chi, oherwydd doedd yr ymateb i Rhys ab Owen ddim yn rhoi'r sicrwydd, dwi'n meddwl, y byddem ni'n deisyfu ei weld gan y Llywodraeth hon am ddifrifoldeb y sefyllfa? Hefyd, nid dyma'r unig beth sydd wedi bod yn y wasg. Fe wnaethom ni glywed yr wythnos diwethaf hefyd am ddau achos lle y bu bron i ddau o bobl gael llawdriniaeth heb i'r consent forms iawn fod yn eu lle. Felly, beth sy'n digwydd yn ysbyty mwyaf Cymru, a beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud am hynny?

Diolch yn fawr. Dwi'n meddwl bod yn rhaid i ni gymryd y pethau yma o ddifrif. Y ffaith yw bod gyda ni ysbyty sydd dros 50 mlwydd oed. Mae rhai eraill hyd yn oed yn hynach na hynny, ac mae'n rhaid i ni wneud penderfyniadau caled. Y ffaith yw ein bod ni wedi eu helpu nhw gydag electrical infrastructure, ac mae liffts newydd wedi mynd mewn. Ond nhw sy'n gorfod penderfynu beth i'w flaenoriaethu. Mae yn help bod gyda ni y gyllideb gyfalaf ychwanegol yna, ac mae'n bwysig ein bod ni'n edrych i'r dyfodol. Dwi'n gwybod y bydd dyfodol yr Heath yn cael ei weld yng nghyd-destun y pethau eraill sydd angen i ni eu gwneud, ond yn sicr mae eisiau i ni weld system fwy modern. Yr arian yw'r broblem, ynglŷn â sut rydym ni'n gallu gwneud hynny gyda'r arian sydd gyda ni. Ac, wrth gwrs, mae cyfalaf ychwanegol yn help. Mae eisiau i ni gael syniad o beth mae hwnnw'n edrych fel wrth edrych i'r dyfodol.

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr, Darren Millar.

Arweinydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.  

Rŷn ni wedi gweithio mewn partneriaeth agos â'r gwasanaeth tân ac achub ac undebau i leihau'r risgiau i iechyd diffoddwyr tân. Byddwn ni’n parhau i wneud hyn.

Diolch am yr ateb, Brif Weinidog. 

Fe allai'r arian ychwanegol ddaw o'r ardoll arwain at wella profiadau ymwelwyr, ac felly fod yn hwb i'r economi twristiaeth—er enghraifft, gwella trafnidiaeth a pharcio, mwy o doiledau, mwy o swyddogion ar y traethau ac ati. Felly, dwi'n croesawu'r Bil.

Mae'r Bil yn creu cofrestr o eiddo gwyliau am y tro cyntaf. Gaf i ofyn ichi sicrhau bod y gofrestr yn un sydd yn cynnwys diffiniadau manwl o'r gwahanol fathau o lety gwyliau tymor byr? Er enghraifft, a ydyn nhw'n eiddo sydd yn addas fel tai preswyl tymor hir ai peidio? Dŷn ni angen y data llawn yma er mwyn creu polisïau ym maes tai a thwristiaeth i'r dyfodol.

Diolch yn fawr. Wel, rŷch chi'n eithaf reit. Dwi'n meddwl bod yr ardoll, achos y syniad yw bod yna ring fence ar gyfer clustnodi hynny ar gyfer twristiaeth—. Dwi'n meddwl bydd hwnna yn help. Dwi'n meddwl bod cymunedau lleol yn gweld y pwysau aruthrol sydd mewn rhai llefydd o ganlyniad i'r niferoedd sy'n dod mewn, ac wrth gwrs mae croeso mawr iddyn nhw, ond mae angen inni sicrhau bod y cyfleusterau ar gael iddyn nhw.

Rŷch chi'n gofyn am y cofrestru. Wel, mi fydd proses o registration ar gyfer providers yn dechrau ym mis Hydref 2026, ac fe gawn ni edrych ar faint o fanylder y bydd ei angen yn y broses yna o registration.

Mae 'Cymru Iachach' yn nodi'r weledigaeth ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru. Dyma weledigaeth sy’n cydnabod bod angen inni ddarparu lefel gyfartal o driniaeth, gofal neu gymorth i bobl drwy gydol eu bywydau, boed yn fater iechyd corfforol neu feddyliol.

Diolch yn fawr iawn am yr ymateb.

Rŷn ni’n helpu i hyfforddi ac uwchsgilio gweithwyr y sector adeiladu drwy ariannu nifer o raglenni gwahanol. Diolch i'r buddsoddiad yma a'r buddsoddiad yn y rhaglen ôl-osod er mwyn optimeiddio, rŷn ni wedi ariannu gwaith ôl-osod ar 13,000 o gartrefi cymdeithasol ledled Cymru. Mae’r gwaith yma’n helpu cartrefi i ddefnyddio ynni’n fwy effeithlon.

Dŷn ni'n wynebu her anferth i uwchraddio 1.4 miliwn o gartrefi. Roeddech chi'n sôn am 13,000; mae 1.4 miliwn o gartrefi angen eu huwchraddio i gyflawni targedau sero net a thaclo tlodi tanwydd yma yng Nghymru. Mi fyddwch chi'n ymwybodol o'r ymgyrch hir yn Arfon i adfer gwaith diffygiol wnaed dan gynllun Arbed eich Llywodraeth chi. Rŵan, mae yna lawer o wersi i'w dysgu o'r profiad yma, gan gynnwys yr angen i greu gweithlu lleol dibynadwy i wneud y gwaith angenrheidiol. Dŷch chi'n sôn am gynlluniau a strategaethau mae eich Llywodraeth chi'n eu cyflwyno, ond faint o dystiolaeth sydd yna ar lawr gwlad fod yna ffocws penodol ar hyfforddi ac uwchsgilio'r gweithwyr a busnesau lleol ar gyfer y gwaith hanfodol yma o uwchraddio a gwella ein cartrefi ni?

Diolch yn fawr. Mae gyda ni'r rhaglen yma, yr optimised retrofit programme, fel roeddwn i'n dweud. Felly, rŷch chi'n iawn, mae hwn yn ddechrau, ond beth sy'n bwysig yw bod gyda ni'r rhaglen, ac roeddech chi'n iawn, mae angen pobl wedyn i neud y gwaith. Dyna pam rŷn ni wedi buddsoddi. Mae gyda ni brentisiaethau, wrth gwrs, ac mae yna dros 2,000 o'r rheini yn y construction sector. Felly, mae'r rhain yn bobl sydd yn gallu helpu i wneud y math o waith sydd angen ei wneud yn eich etholaeth chi o ganlyniad i'r ffaith bod problemau wedi bod i bethau fel y rhaglen. Felly, dwi'n gobeithio bod y prentisiaethau yna yn helpu. Mae 100 y cant o'r cyrsiau hyfforddi hynny yn gallu dod o Lywodraeth Cymru. Mae'n bwysig nodi bod arian ychwanegol wedi mynd i'r further education colleges hefyd, ac mae'r rheini, wrth gwrs, yn hyfforddi pobl.

Yn olaf, cwestiwn 8, Mark Isherwood.

Diolch i'r Prif Weinidog.

Yr eitem nesaf fydd y datganiad a chyhoeddiad busnes, a'r Trefnydd sy'n gwneud y datganiad yma—Jane Hutt.

Diolch yn fawr, Llywydd. Mae un newid i fusnes yr wythnos yma. Bydd mwy o amser ar gyfer Cyfnod 3 Bil y Gymraeg ac Addysg (Cymru). Mae busnes y tair wythnos nesaf wedi ei nodi yn y datganiad busnes, sydd ar gael i'r Aelodau'n electronig.

—cwestiynau pwysig iawn.

Yn olaf, Alun Davies. 

Diolch i'r Trefnydd. 

Eitem 3 heddiw yw datganiad gan y Prif Weinidog: Diwrnod VE. Galwaf ar y Prif Weinidog, Eluned Morgan. 

Nos yfory, bydd gwasanaeth diolchgarwch cenedlaethol yng nghadeirlan Llandaf, adeilad sy'n gallu adrodd ei stori ei hun o ddinistr ac ailadeiladu. Mae'r crater a achoswyd gan ffrwydrad yn 1941 nawr yn ardd goffa heddychlon. Ar Ddiwrnod VE, byddaf i yn Abaty Westminster gyda Phrif Weinidog y Deyrnas Unedig ac arweinwyr eraill. Yma yn y Senedd, bydd y Lleng Brydeinig Frenhinol yn cynnal gwasanaeth coffa arbennig, a dwi'n siŵr y bydd llawer ohonoch chi yno. Bydd fy nghyfaill, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyfiawnder Cymdeithasol, y Trefnydd a’r Prif Chwip, yno ar ran ein Llywodraeth ni. 

Dyw'r rhan fwyaf o'r rhai a fu'n ymladd ddim gyda ni bellach, ond, i'n dinasyddion hynaf, y rhai a oedd yn blant ar y pryd, mae Diwrnod VE yn dal i fod yn un o'r adegau yna lle maen nhw'n gallu dweud wrthych chi yn union ble roedden nhw a sut roedden nhw'n teimlo pan gyhoeddwyd diwedd y rhyfel. A'r peth mwyaf pwerus am y dyddiad hwn i fi yw'r ffordd mae'n ein hatgoffa ni nad buddugoliaeth Cymru neu fuddugoliaeth Prydain yn unig oedd hon, ond roedd yn ymdrech fyd-eang. Daeth pobl o bob cwr o'r byd at ei gilydd i drechu tywyllwch Natsïaeth. Mae'r amrywiaeth yna nawr yn cael ei hadlewyrchu ynom ni fel cenedl, ac mae hynny'n rhywbeth i'w ddathlu.

Ond nid dim ond y rhai mewn iwnifform wnaeth gyfrannu. Meddyliwch am y menywod a oedd yn gweithio yn ein ffatrioedd, y Bevin Boys i lawr yn y pyllau glo, y Land Army yn ein bwydo ni, a'r Merchant Navy yn cadw'r nwyddau i lifo—pob un yn chwarae ei rhan. Pan fyddwn ni'n gweld y lluniau eiconig o'r dathlu yn 1945, gadewch i ni gofio'r cymhlethdod a oedd tu ôl i'r lluniau yna. I gymaint o bobl, roedd yna deimladau cymysg—hapusrwydd wedi ei gymysgu â galar am y rhai na fyddai byth yn dod nôl, a gwybod fod yr ymladd yn dal i ddigwydd yn y dwyrain pell.  

Yr wythnos diwethaf, fe ges i'r anrhydedd anhygoel o gwrdd â dwy fenyw—roedd y ddwy ohonyn nhw yn 101 mlwydd oed—a oedd yn arfer gweithio yn Bletchley Park. Nawr, dyna beth oedd braint—cael siarad gyda'r bobl anhygoel hyn a oedd wedi newid cwrs y rhyfel yn llythrennol trwy helpu i dorri cod y Natsïaid. Trwy eu gwaith gwych, eu hymroddiad a'u cyfrinachedd absoliwt, fe lwyddon nhw i wneud y rhyfel rhwng dwy a phedair blynedd yn fyrrach, gan achub llwyth o fywydau. A'r peth sydd wedi creu'r argraff fwyaf arnaf i oedd eu bod nhw wedi cadw popeth mor gyfrinachol am ddegawdau. Doedd un o'r menywod erioed wedi cyffesu wrth ei gŵr ei bod hi wedi gweithio yn Bletchley. Dyma'r arwyr tawel—mathemategwyr, arbenigwyr iaith, teipwyr, gweinyddwyr. 

Wrth i ni goffáu Diwrnod VE a myfyrio ar y frwydr yn erbyn ffasgiaeth, allwn ni ddim anwybyddu y cynnydd brawychus mewn ideolegau asgell dde eithafol a ffasgaidd yn fyd-eang heddiw, yn cynnwys yma yng Nghymru a'r Deyrnas Unedig. Mae'r ideolegau peryglus yma yn bygwth gwerthoedd democratiaeth, cydraddoldeb a rhyddid a gafodd eu hamddiffyn gan ddewrder y rhai oedd yn brwydro yn yr ail ryfel byd. Mae'n hanfodol ein bod ni i gyd yn uno ac yn parhau i fod yn wyliadwrus ac yn unedig yn erbyn adfywiad o gasineb, gwahaniaethu ac eithafiaeth. Rhaid inni sefyll yn gadarn yn erbyn y grymoedd yma, yn union fel y gwnaeth ein hynafiaid yn y frwydr yn erbyn ffasgiaeth, a sicrhau nad ydy anoddefgarwch a rhagfarn byth yn cael lle i wreiddio yn ein cymdeithas.

Yn olaf, wrth i ni fyfyrio ar wersi Diwrnod VE, mae'n rhaid inni hefyd gofio bod erchyllterau rhyfel ymhell o fod drosodd. Mae gwrthdaro a rhyfel yn parhau i achosi creithiau a chostio bywydau ledled y byd, ac mae'n hanfodol ein bod ni'n gwneud popeth o fewn ein gallu i fynd ar drywydd atebion heddychlon bob amser. Mae colli bywydau mewn rhyfel yn drasiedi, ac mae'n rhaid inni roi'r gorau i'w hailadrodd. Hanfod cymdeithas, ddywedwn i, ydy bod wedi ymrwymo i heddwch a bod yn barod i gondemnio gweithredoedd milwrol, yn enwedig y rhai sy'n mynd yn groes i gyfraith ryngwladol. Ar gyfandir Affrica, yn Wcráin, ac, fel rydym wedi clywed y prynhawn yma yn barod, yn Gaza, rydym ni’n parhau i weld y dinistr mae rhyfel yn ei achosi i fywydau pobl ddiniwed, ac yn dal i weld cyfraith ryngwladol yn cael ei thorri. Ein dyletswydd ni i'r rhai a roddodd bopeth yn ystod yr ail ryfel byd ydy sicrhau nad ydyn ni byth yn ailadrodd yr erchyllterau hynny, a'n bod ni'n gweithio dros atebion heddychlon i wrthdaro bob amser.

Diolch yn fawr iawn, Rhun, a diolch am eich geiriau ar ran Plaid Cymru. Dwi'n meddwl ei bod hi'n bwysig ein bod ni i gyd yn gweithio tuag at heddwch a'n bod ni yn cefnogi ein feterans ni.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog, am eich datganiad teimladwy a phersonol iawn. Fel chi, dwi'n cofio straeon gan fy nhad a'i chwiorydd am y bomio yng Nghaerdydd a sut y gwnaethon nhw golli ffrind ysgol yn y bomio yn y Rhath, ac mae olion y bomio hynny yn dal i'w gweld yn Canton, Grangetown, y Rhath a Cathays.

Dwi'n cofio mynd i Wlad Belg, rhyw chwarter canrif yn ôl, ac roeddwn i'n fed up o esbonio i bobl o hyd ble oedd Cymru. Mae hynny wedi newid nawr, wrth gwrs, ond roeddwn i'n gorfod dweud wrth bobl ble oedd Cymru, tan i fi gwrdd â rhyw hen wraig, oedd yn gwybod yn union ble oedd Cymru, oherwydd milwyr o Gymru wnaeth ryddhau ei phentref yng Ngwlad Belg o ormes y Natsïaid.

Yn olaf, Joyce Watson.

Diolch i'r Prif Weinidog.

Eitem 4 yw'r datganiad gan y Gweinidog Iechyd Meddwl a Llesiant: y strategaeth iechyd meddwl a llesiant meddyliol. A galwaf ar y Gweinidog, Sarah Murphy.

Dwi ddim yn gwybod ai cyd-ddigwyddiad ydy o ein bod ni'n trafod strategaeth iechyd meddwl yn dilyn y datganiad ar Ddiwrnod VE, ond dwi'n gwybod roedd fy nhad-cu i, Ellis Richards, ddaru o fynd allan i ymladd yn yr ail ryfel byd yn Ouistreham ac yn Ewrop, ac roedd y dyn ddaeth yn ôl yn wahanol iawn i'r bachgen aeth allan. Mi fyddai wedi bod yn wych cael gwasanaeth o'r fath bryd hynny.

'Ta waeth, yn gyntaf, dwi am ddiolch i’r Gweinidog am gyflwyno'r strategaeth yma. Mae’n arfer gwael iawn yn ein gwleidyddiaeth ni, onid yw, i weld gwrthbleidiau'n beirniadu oherwydd hwylustod gwleidyddol, gan gyhuddo'r Llywodraeth o beidio â dangos uchelgais ac yn y blaen, ond dydy hynny ddim yn wir yn yr achos yma. O ehangder y weledigaeth a pha mor gynhwysfawr oedd yr ymwneud â’r sector, mae’r strategaeth hon yn trin iechyd meddwl gyda’r difrifoldeb mwyaf y mae’n ei haeddu. Mae'n dangos tôn tra gwahanol o’i chymharu â’r anwybodaeth ddi-hid sydd wedi cael ei dangos gan rai o wleidyddion San Steffan yn ddiweddar, a dwi'n diolch am hynny. Felly, yr hyn sydd gennym ni yma ydy sylfaen gadarn i adeiladu arni ar gyfer y ddegawd nesaf. Ac rwy’n mawr obeithio y bydd pa bynnag Lywodraeth a ddaw allan o’r etholiad nesaf yn ymrwymo i’r cyfeiriad sydd wedi cael ei osod fan hyn. Ond mae uchelgais yn un peth. Nawr mae’r gwaith caled yn dechrau o droi’r uchelgais yn realiti, oherwydd rydyn ni'n gwybod bod gofal iechyd meddwl yn y wlad hon yn parhau i fod yn brin o ble mae angen iddo fod.

Dwi'n croesawu'n fawr y ffocws ar fynd i'r afael â materion hir sefydlog o ran darparu gwasanaethau yn ystod y cyfnod pontio o blentyndod i fod yn oedolyn. Bydd y Gweinidog yn cofio fy mod i wedi codi mater y plant a phobl ifanc o’r blaen sy’n wynebu beth rŷn ni’n cyfeirio ato fel y 'cliff edge' yna pan eu bod nhw’n troi’n 17 oed. Felly, dwi'n falch iawn o gydnabyddiaeth bendant y strategaeth y bydd y broses bontio hon yn canolbwyntio ar yr unigolyn, yn hytrach na chael ei phennu gan feini prawf mympwyol oedran. Tybed felly a all y Gweinidog roi ychydig mwy o fanylion am sut beth ydy'r newid hwn yn ymarferol a beth mae’n ei olygu ar gyfer datblygu sgiliau'r gweithlu presennol wrth ystyried y newid.

Ymhellach, ar y symudiad tuag at fodel mwy claf-ganolog—a dwi'n cymeradwyo hynny’n llwyr—pa wersi y bydd y Llywodraeth yn eu cymryd o brofiadau blaenorol? Dwi'n meddwl yn arbennig am y cyfleoedd a gollwyd sydd wedi cael eu hamlygu o adroddiad diweddar y pwyllgor ar gyflyrau cronig, er enghraifft.

Ac yn olaf, Julie Morgan.

Diolch i'r Gweinidog. 

Eitem 5 sydd nesaf, y cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar y Bil Data (Defnydd a Mynediad). Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi, Ynni a Chynllunio i wneud y cynnig. Rebecca Evans.

A galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor—

Nawr galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Diwylliant, Cyfathrebu, y Gymraeg, Chwaraeon a Cysylltiadau Rhyngwladol, Delyth Jewell.  

Diolch, Dirprwy Lywydd. Cafodd y pedwar memorandwm yn gysylltiedig â'r Bil data eu cyfeirio at ein pwyllgor ni. Yn anffodus, oherwydd na chafodd y ddau femorandwm diweddaraf eu gosod tan ddiwrnod cyn toriad y Pasg a dydd Llun diwethaf, nid yw'r pwyllgor wedi cael amser i ystyried memoranda 3 a 4. Mae adroddiad y pwyllgor, felly, yn canolbwyntio ar y memorandwm gwreiddiol a memorandwm atodol Rhif 2 yn unig. Mae'n drueni nad ydym wedi cael cyfle i graffu ar y lleill.

Mae rhannu data rhwng y Deyrnas Unedig a'r Undeb Ewropeaidd yn elfen hollbwysig, wrth gwrs, o'r berthynas sydd rhwng y Deyrnas Unedig a'r Undeb Ewropeaidd ar ôl Brexit.

Felly, er nad yw’r pwyllgor wedi ystyried memoranda 3 a 4, rwy’n nodi bod pryderon Llywodraeth Cymru ynghylch digonolrwydd data yn dal yn bodoli. Felly, nes bod y pryderon hyn wedi eu datrys, bydd fy mhwyllgor i yn argymell bod y Senedd yn dal ei chydsyniad yn ôl i Lywodraeth y Deyrnas Unedig ddeddfu ar y materion datganoledig hyn.

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Deddfwriaeth, Cyfiawnder a'r Cyfansoddiad, Mike Hedges.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet i ymateb.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, dwi wedi clywed gwrthwynebiad. Gohiriaf y bleidlais o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Eitem 6 heddiw yw cynnig i amrywio trefn ystyried gwelliannau Cyfnod 3 y Bil Deddfwriaeth (Gweithdrefn, Cyhoeddi a Diddymiadau) (Cymru). Galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Cyflawni i wneud y cynnig—Julie James.

Rwy'n symud y cynnig.

Nid oes unrhyw siaradwyr eraill, felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

A dyma ni'n cyrraedd y cyfnod pleidleisio. Oni bai fod tri Aelod yn dymuno imi ganu'r gloch, symudaf yn syth i'r cyfnod pleidleisio.

Pleidleisiwn ar eitem 5, cynnig cydsyniad deddfwriaethol y Bil data. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 39, un yn ymatal, 11 yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi'i dderbyn.

Byddwn nawr yn cael egwyl am 10 munud cyn dechrau trafodion Cyfnod 3. Caiff y gloch ei chanu pum munud cyn inni ailgynnull. Byddwn yn annog yr Aelodau i ddychwelyd i'r Siambr yn brydlon, os gwelwch yn dda.

[Anghlywadwy.]—y sesiwn heddiw drwy edrych nawr ar Gyfnod 3 Bil y Gymraeg ac Addysg (Cymru).

Grŵp 1 yw'r grŵp o welliannau sy'n ymwneud â strategaeth y Gymraeg. Gwelliant 22 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Dwi'n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet i gynnig y prif welliant. Mark Drakeford.

Llywydd, diolch yn fawr. Mae'r targed o filiwn o siaradwyr wedi cael ei gydnabod yn eang ers iddo gael ei fabwysiadu gan Lywodraeth Cymru yn ein strategaeth 'Cymraeg 2050' yn 2017. Mae cael nod clir i fynegi'r hyn yr ydym yn ceisio ei gyflawni drwy ein hymdrechion i hybu a hwyluso dysgu a defnyddio'r Gymraeg wedi derbyn cefnogaeth drawsbleidiol yn y Senedd. Hefyd, mae wedi ysgogi ymdrechion cynifer o sefydliadau ac unigolion ledled Cymru i ymuno â ni ar y daith hon.

Yng Nghyfnod 2, pleidleisiodd y pwyllgor i gefnogi gwelliannau Cefin Campbell oedd yn rhoi y tu hwnt i unrhyw amheuaeth nad oedd y targed o filiwn o siaradwyr erioed wedi'i fwriadu i weithredu fel cap. Mae'r Llywodraeth yn parhau i gefnogi'r bwriad hwn. Mae gwelliannau 20, 21, 22 a 23 y Llywodraeth yr wyf yn eu symud heddiw yn welliannau i'r testun Cymraeg yn unig o'r adrannau a gafodd eu newid yng Nghyfnod 2. Mae eu hangen er mwyn bod yn gyson ag arddull drafftio Llywodraeth Cymru. Nid ydynt mewn unrhyw ffordd yn newid effaith y gwelliannau a gafodd eu cytuno yng Nghyfnod 2.

Gan droi at welliannau eraill yn y grŵp hwn, pwrpas gwelliant 49 yn enw Cefin Campbell yw sicrhau bod yn rhaid i'r strategaeth iaith gynnwys y camau y mae Gweinidogion Cymru yn bwriadu eu cymryd i annog cynnydd yn y defnydd digidol o'r Gymraeg. Roeddwn yn falch o allu cydweithio â'r Aelod yn dilyn Cyfnod 2 ar y gwelliant hwn, a gallaf gadarnhau y bydd y Llywodraeth yn cefnogi gwelliant 49, ynghyd â gwelliannau 47 a 48, sy'n sicrhau drafftio mwy cywir o fewn yr un adran. Felly, galwaf ar yr Aelodau i gefnogi'r holl welliannau yn y grŵp hwn.

Wel, rwy'n edrych ymlaen yn fawr at y trafodaethau sydd yn digwydd heddiw, ond cyn cyfeirio at y gwelliannau penodol sydd yn y grŵp hwn, hoffwn i wneud ychydig o sylwadau cyffredinol am y Bil hollbwysig hwn. I ddechrau, hoffwn i ddatgan buddiant. Fel ŷch chi'n gwybod, bues i'n rhan o'r trafodaethau cynnar ar ddatblygiad y Bil hwn, yn arbennig wrth baratoi'r Papur Gwyn fel rhan o'r cytundeb cydweithio rhwng y Llywodraeth a Phlaid Cymru. Ond fel y gwyddoch chi, daeth y cytundeb i ben cyn bod unrhyw waith penodol yn digwydd ar lunio'r Bil ei hun.

Llywydd, chwarter canrif wedi agor y Senedd hon, mae'n fater o siom bod y mwyafrif o blant a phobl ifanc yng Nghymru yn parhau i gael eu hamddifadu o'r cyfle i ddysgu'r Gymraeg yn ein cyfundrefn addysg a'i defnyddio yn eu bywyd pob dydd. Yn sgil y methiannau hyn dros y degawdau diwethaf, mae'n hollbwysig ein bod yn deddfu yn y maes hwn i sicrhau'r cynnydd angenrheidiol er mwyn cyrraedd miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050.

Os edrychwn ni ar y ffigurau dros y ddegawd ddiwethaf yn unig, yn 2014 roedd 21.9 y cant o ddisgyblion cynradd yn derbyn eu haddysg mewn ysgolion lle mai'r Gymraeg oedd y prif gyfrwng addysg. Erbyn 2024, y ganran gyfatebol oedd 22.5 y cant, cynnydd eithriadol o fychan o ddim ond 0.6 y cant. Yn wir, dros yr un cyfnod ar gyfer disgyblion mewn ysgolion uwchradd, mae'r ganran o'r rhai oedd yn derbyn eu haddysg drwy gyfrwng y Gymraeg mewn gwirionedd wedi gostwng o 14.2 y cant i 13.5 y cant. Mae’r ffaith ein bod ni wedi aros yn ein hunfan am ddegawd gyfan yn tanlinellu’r angen am drawsnewid y drefniadaeth bresennol yn llwyr ar gyfer gweld twf sylweddol yn y nifer sy’n derbyn addysg cyfrwng Cymraeg, a newid sylfaenol yn y ffordd y mae'r Gymraeg yn cael ei haddysgu mewn ysgolion cyfrwng Saesneg.

Gan droi, felly, at fy ngwelliannau i yn y grŵp hwn, yng Nghyfnod 2 fe wnes i gyflwyno gwelliant yn aflwyddiannus a oedd yn ceisio ychwanegu cyfeiriad at lwyfannau digidol yn strategaeth y Gymraeg. Er na basiwyd y gwelliant hwn, roeddwn yn ddiolchgar iawn i gael ymrwymiad gan yr Ysgrifennydd Cabinet—ac rŷn ni wedi clywed yr ymrwymiad hwnnw yn barod—y byddai e’n gweithio gyda fi ar y mater penodol hwn yn ystod Cyfnod 3. Felly, dyma ni yn cydweithio ar y gwelliannau sydd o’n blaenau ni heddiw yn y grŵp hwn.

Felly, pwrpas gwelliant 49 yw ychwanegu cymal yn adran 1, sydd yn sicrhau y bydd Gweinidogion Llywodraeth Cymru, wrth lunio strategaeth Gymraeg newydd, yn cynnwys y camau maent yn bwriadu eu cymryd i annog cynnydd mewn defnydd digidol o’r Gymraeg, a dwi’n falch iawn o groesawu cefnogaeth yr Ysgrifennydd Cabinet a’r Llywodraeth i’r gwelliant hwn. Fel rŷn ni i gyd yn gwybod, yn y byd sydd ohoni, allwn ni ddim anwybyddu dylanwad a phresenoldeb y cyfryngau digidol ym mywydau pob un ohonom ni, ond yn arbennig ein plant a phobl ifanc o ran defnydd o’r Gymraeg.

Gall technoleg ei gwneud hi’n haws i ni ddefnyddio’r Gymraeg ym mhob agwedd o fywyd, o addysg a gwaith i sgwrsio gyda ffrindiau, teulu a chydweithwyr. Mae’n ddiddorol, fe glywais i ystadegyn yn ddiweddar a oedd yn dangos bod dros 70 y cant o bobl ifanc yn cysylltu â’u ffrindiau drwy dechnoleg yn unig. Rwy’n gobeithio felly, drwy ymgorffori’r gwelliant hwn, y bydd y Bil yn alinio’n dda â dyheadau a strategaethau technoleg ddigidol presennol y Llywodraeth. Felly, mae gwelliannau 47 a 48 yn fy enw i yn ganlyniadol i welliant 49, drwy ychwanegu 'defnydd' i adran 1, is-adran 1(b)(i) a (ii) pan yn cyfeirio at bennu targedau i gynyddu defnydd y Gymraeg yn y gweithle ac yn gymdeithasol.

Felly, rwy'n derbyn cefnogaeth yr Ysgrifennydd Cabinet hefyd i addasu targed Llywodraeth Cymru i o leiaf 1 miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050 er mwyn sicrhau nad yw'r nenfwd yn aros ar y filiwn. A dwi ddim yn poeni am leoliad un gair neu un coma—fuodd hynny'n dipyn o drafodaeth rhyngof i a'r Ysgrifennydd Cabinet ar un adeg—ond mae yna ymrwymiad yma i osod y nod yn uchel iawn, iawn. Felly, bydd y newid geiriad yma'n cadw'r ymrwymiad polisi presennol, ond yn rhoi lle i'r Llywodraeth a Llywodraethau'r dyfodol anelu ymhellach fyth o ran cynyddu nifer y siaradwyr Cymraeg. Diolch yn fawr iawn.

Yr Ysgrifennydd Cabinet i ymateb.

Llywydd, diolch i Cefin Campbell am setio mas y cefndir a chyd-destun y Bil, ac, wrth gwrs, dwi'n croesawu'r ffaith ei fod e'n cefnogi'r gwelliannau yng ngrŵp 1, a dwi'n gobeithio y bydd Aelodau eraill yn gwneud yr un peth.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 22? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes, felly mae gwelliant 22 wedi ei dderbyn.

Ydy gwelliant 23 yn cael ei symud?

Symud.

Ydy. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 23? A oes unrhyw wrthwynebiad? Mae gwelliant 23 yn cael ei dderbyn.

Cefin Campbell, ydy gwelliant 47 yn cael ei symud?

Ymatal, achos—

Na, dwi'n meddwl bod e'n cael ei—

Sori, symud 47. Sori, gwnes i ddim clywed. Sori, symud hwnna, ie.

Na, mae'n iawn. Mae'n iawn. Mae gwelliant 47 wedi cael ei symud, felly. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 47? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes, felly mae gwelliant 47 wedi ei dderbyn.

Gwelliant 48 yn cael ei symud, Cefin Campbell?

Symud.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 48? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Mae e felly wedi ei gymeradwyo.

Gwelliant 49, a yw'n cael ei symud?

Symud.

Ydy, mae'n cael ei symud. A oed unrhyw wrthwynebiad i welliant 49? Nac oes. Felly, mae gwelliant 49 wedi'i dderbyn hefyd.

Grŵp 2. Gwelliannau technegol yw y rhain. Gwelliant 24 yw'r prif welliant yn y grŵp. Yr Ysgrifennydd Cabinet i gynnig y prif welliant—Mark Drakeford.

Diolch yn fawr, Llywydd. Gwelliannau technegol yw'r gwelliannau yn y grŵp hwn, a gyflwynwyd i sicrhau bod darpariaethau'r Bil yn gweithio fel y bwriadwyd. Pwrpas ac effaith gwelliant 24 yw i ddarparu diffiniad o addysg Gymraeg yn Rhan 1 y Bil. Pwrpas gwelliant 34 yw dileu cyfeiriad diangen. Mae gwelliant 35 yn adlewyrchu y pwrpas o hybu addysg Gymraeg mewn ysgolion prif iaith Cymraeg. Pwrpas ac effaith gwelliannau 40, 41 a 43 yw sicrhau bod y testun yn gywir. Gyda gwelliannau 38, 39 a 42, maen nhw'n sicrhau cysondeb rhwng y testunau Cymraeg a Saesneg, ac maent yn diwygio'r testun Saesneg yn unig. Gofynnaf i'r Aelodau gefnogi pob gwelliant yn y grŵp yma.

Does gyda fi ddim siaradwyr ar y grŵp yma. Felly, y cwestiwn yw a ddylid derbyn gwelliant 24. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu hynny? Nac oes. Felly, mae gwelliant 24 wedi'i dderbyn.

Byddwn yn symud nawr, felly, i grŵp 3. Mae'r trydydd grŵp yma o welliannau yn ymwneud â chyfrifo nifer y siaradwyr Cymraeg. Gwelliant 72 yw'r prif welliant yn y grŵp. Yr Ysgrifennydd Cabinet sy'n cynnig y gwelliant yma—Mark Drakeford.

Llywydd, symudaf welliant 72, sy'n ymateb i welliant 103, a gyflwynwyd gan Cefin Campbell yng Nghyfnod 2 ac a gytunwyd gan y pwyllgor; a hefyd welliant 1, a gyflwynwyd gan Tom Giffard yng Nghyfnod 3, ond sydd nawr wedi'i dynnu yn ôl. Effaith gwelliant 72 yw gwneud newidiadau technegol i'r drafftio a darparu eglurder bod yn rhaid cyfrifo canran y disgyblion mewn ysgolion categori prif iaith Cymraeg ar sail pob disgybl o oedran ysgol gorfodol sydd mewn ysgolion a gynhelir.

Mae hefyd yn darparu bod yn rhaid i Weinidogion Cymru gynnwys, o leiaf unwaith bob pum mlynedd, asesiad o gyfanswm nifer y siaradwyr Cymraeg yng Nghymru, drwy gyfeirio at oedran yn yr adroddiad ar strategaeth y Gymraeg. Mae'r rhan hon o'r gwelliant wedi'i chynnwys yn dilyn ystyried gwelliant 1, a gyflwynwyd gan Tom Giffard, sydd bellach wedi ei dynnu yn ôl. Mae'r Llywodraeth yn cefnogi'r bwriad y tu ôl i'r gwelliant hwnnw, ac rwy'n diolch i Tom Giffard am dynnu gwelliant 1 yn ôl i hwyluso cynnwys y mater hwn yng ngwelliant 72.

Mae gwelliant 44 y Llywodraeth yn welliant technegol sydd o ganlyniad i welliant 72. Galwaf ar yr Aelodau i gefnogi gwelliannau 72 a 44 yn y grŵp hwn.

Eto, hoffwn i nodi bod y gwelliannau hyn yn deillio o welliant yn fy enw i, a gymeradwywyd gan y pwyllgor addysg yng Nghyfnod 2. Rwy'n credu, wrth asesu nifer a chanran y disgyblion o oedran ysgol gorfodol ym mhob ardal awdurdod lleol sy'n cael addysg mewn ysgolion categori prif iaith Gymraeg, y byddwn ni'n gallu mesur y cynnydd y mae'r Llywodraeth yn ei wneud ar draws Cymru, a gweld os oes angen mwy o gefnogaeth ac anogaeth ar rai awdurdodau lleol yn fwy na'i gilydd, o ran cynyddu'r ddarpariaeth o addysg Gymraeg yn eu hardal.

Felly, rwy'n derbyn y gwelliant hwn a chyfiawnhad yr Ysgrifennydd Cabinet am eu cyflwyno, ac yn croesawu hefyd yr ychwanegiad bod asesiad yn cael ei wneud o nifer a chanran y siaradwyr Cymraeg, gan gynnwys dadansoddiad yn ôl oedran. Diolch.

A yw'r Ysgrifennydd Cabinet am ymateb?

Jest i ddiolch i Cefin Campbell am ei gefnogaeth i'r gwelliannau yn y grŵp hwn.

Y cwestiwn, felly, yw: a ddylid derbyn gwelliant 72? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Mae gwelliant 72 wedi'i dderbyn.

Grŵp 4 o welliannau—dyma'r grŵp sy'n ymwneud ag adolygu'r cod. Gwelliant 2 yw'r prif welliant, a'r unig welliant yn y grŵp yma. Tom Giffard sy'n cynnig y gwelliant.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Gaf i ddechrau gan sôn am yr holl Fil? Mae'n bwysig bod Senedd a phobl Cymru yn gwybod bod y Ceidwadwyr Cymreig o blaid yr iaith Gymraeg, ein bod ni o blaid Cymru, ein bod ni o blaid cyrraedd y targed o 1 miliwn o siaradwyr erbyn 2050. Gobeithio y byddwch yn gweld dros y broses hon, yn y gwelliannau rydyn ni wedi'u rhoi i mewn i'r Bil, ein bod ni'n moyn gwneud y Bil yn fwy cryf, mwy realistig ac yn rhoi mwy o ddewis i rieni a phlant hefyd.

Mae gwelliant 2 yn y grŵp hwn yn rhoi dyletswydd ar Weinidogion Cymru i gwblhau o leiaf un adolygiad o'r cod mewn pob cyfnod o 10 mlynedd, ac felly mae'n ychwanegu ffrâm amser ar gyfer adolygu a monitro adran 7(2) ynglŷn â'r angen am fodel i ddisgrifio gallu iaith Gymraeg yn seiliedig ar fframwaith cyffredin Ewropeaidd ar gyfer ieithoedd. Mae'r ychwanegiad o ffrâm amser o fewn ein gwelliant yn caniatáu i'r cod gael ei ddiweddaru a'i addasu yn unol ag unrhyw newidiadau a diwygiadau a fydd yn digwydd o ganlyniad i'r Bil. Drwy ddefnyddio ffrâm amser, bydd hyn yn caniatáu mwy o sicrwydd a strwythur i fesur llwyddiant y cod o fewn y Bil.

Yn ogystal, credwn fod 10 mlynedd yn ddigon hir i weld ble mae'r cod yn llwyddo wrth fesur a disgrifio gallu, ac yn yr un modd, lle mae angen unrhyw addasiadau neu newidiadau yn ystod y cyfnodau hyn. Diolch.

Ysgrifennydd y Cabinet i gyfrannu, Mark Drakeford.

Diolch yn fawr, Llywydd. Er bod y Llywodraeth yn deall y bwriad sydd y tu ôl i'r gwelliant, ein barn ni yw nad oes angen gosod dyletswydd ar Weinidogion Cymru i gwblhau o leiaf un adolygiad o'r cod i ddisgrifio gallu yn y Gymraeg o fewn pob cyfnod o 10 mlynedd. Mae dyletswydd eisoes yn adran 7(1)(b) i Weinidogion Cymru adolygu'r cod o bryd i'w gilydd, a phŵer i ddiwygio'r cod fel y bo'n briodol. Mae nodi bod yn rhaid gwneud hyn unwaith bob 10 mlynedd yn ychwanegu lefel o fanylion nad yw'n ofynnol, yn ein barn ni, o ystyried natur y ddogfen. Mae'r cod yn ddogfen gyfeirio, technegol ei natur, ac nid yn gysylltiedig â chylchoedd cynllunio'r fframwaith genedlaethol na'r WESPs.

Mae adran 6(1) yn nodi bod yn rhaid i'r cod fod yn seiliedig ar y CEFR. Felly, y sefyllfa fwyaf tebygol ar gyfer adolygu'r cod fyddai pe bai unrhyw newidiadau yn cael eu gwneud i'r CEFR. Fel cyd-destun, dim ond unwaith, yn 2020, y mae fframwaith CEFR wedi cael ei ddiweddaru ers ei gyhoeddi yn gyntaf yn 2001. Gan fod y cod yn seiliedig ar y CEFR, nid ydym o'r farn ei bod yn briodol clymu dwylo'r Llywodraeth i adolygiadau ar amserlen mor benodol. Felly, byddwn yn annog Aelodau i bleidleisio yn erbyn gwelliant 2.

Ydy Tom Giffard yn moyn ymateb?

Diolch, Llywydd. Dwi'n clywed beth mae'r Ysgrifennydd Cabinet yn ei ddweud, ond dwi'n dal yn credu bod gwelliant 2 yn ceisio darparu mwy o strwythur a chyfrifoldeb ar adolygu'r cod. Felly, dwi'n credu ei bod yn bwysig ein bod ni'n cael pleidlais arno.

Y cwestiwn yw, felly: a ddylid derbyn gwelliant 2? A oes yna unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthynebiad, ac felly cymerwn ni bleidlais ar welliant 2 yn enw Tom Giffard. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 25, neb yn ymatal, 27 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 2 wedi ei wrthod.

Y grŵp nesaf o welliannau yw'r pumed grŵp o welliannau, sydd yn ymwneud a'r isafswm o addysg Gymraeg a nodau dysgu Cymraeg. Gwelliant 26 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Dwi'n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet i gynnig y prif welliant. Mark Drakeford.  

Diolch yn fawr, Llywydd. Ar ôl pedwar grŵp byrrach o welliannau ac yn aml technegol eu natur, mae grŵp 5 yn cynnwys gwelliannau gydag arwyddocâd polisi penodol. Rwy’n ymddiheuro ymlaen llaw am faint o amser y gallai gymryd i mi nodi pam y mae’r Llywodraeth yn cyflwyno rhai o’r gwelliannau hyn, a pham na allwn ni gefnogi eraill.

I droi at sylwedd y gwelliannau, felly, Llywydd, er mai gwelliant 26 yw'r prif welliant yn y grŵp hwn, dylwn nodi efallai mai gwelliannau 27 a 28 yw'r gwelliannau sylweddol yn y grŵp hwn. Ond i ddelio gyda'r gwelliannau yn y drefn y maen nhw’n ymddangos yn y grŵp yma, mae gwelliant 26 yn dechnegol ei natur. Mae'n sicrhau bod adran 9 yn adlewyrchu adran 10 yn gywir, fel y mae’n cael ei ddiwygio gan welliant 27, sy'n darparu 'isafswm' o addysg Gymraeg ar gyfer pob categori, yn hytrach na 'swm'.

Mae gwelliant 27 yn disodli is-adrannau (1) i (4) o adran 10 er mwyn rhoi manylion ar wyneb y Bil ynghylch yr isafswm ar gyfer pob categori, gan gynnwys y categorïau dwy iaith a phrif iaith Cymraeg. Mae’r gwelliant hwn yn golygu bod yr isafswm ar gyfer pob categori wedi ei nodi ar wyneb y Bil yn hytrach na mewn rheoliadau a fyddai’n cael eu gwneud maes o law. Mae’r isafsymiau wedi eu nodi fel canran o’r addysg a’r hyfforddiant a ddarperir dros flwyddyn ysgol yn ystod sesiynau ysgol i ddisgyblion o oedran ysgol gorfodol.

Mae'r gwelliant yn gosod yr isafsymiau hyn ar gyfer y categorïau: 80 y cant ar gyfer y categori prif iaith Cymraeg; 50 y cant ar gyfer y categori dwy iaith; 10 y cant ar gyfer y categori prif iaith Saesneg, rhannol Gymraeg. Rwy’n credu bod y canrannau hyn yn cynnig gwaelodlin realistig ar gyfer pob categori ysgol. Yn ôl y data PLASC diweddaraf, mae pob ysgol a gynhelir yng Nghymru wedi rhoi eu hunain mewn categori iaith anstatudol. Mae'r canrannau sy’n cael eu cynnig gan y gwelliant hwn yn seiliedig, i raddau helaeth, ar y categorïau anstatudol presennol.

Mae pŵer i ddiwygio'r isafsymiau dros amser drwy reoliadau cyn belled nad ydynt yn disgyn islaw pob gwaelodlin. Hefyd, fel y mae’r Bil yn ei ddarparu ar hyn o bryd, mae gofyniad ar Weinidogion Cymru i benderfynu a ddylid diwygio'r isafswm ar gyfer y categori prif iaith Saesneg, rhannol Gymraeg pob pum mlynedd.

Mae gwelliant 27 yn ychwanegu y bydd yn rhaid i Weinidogion Cymru, wrth benderfynu a ddylid diwygio'r isafsymiau, ystyried effaith debygol yr isafsymiau ar gyflawni'r targedau a osodir gan strategaeth y Gymraeg. Mae hyn yn cynnwys y targed o filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. Rwy'n credu bod y gwelliant hwn yn ymateb i'r dystiolaeth a glywodd y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, ac yn benodol argymhelliad 5 o'i adroddiad Cyfnod 1 a alwodd am fwy

'o eglurder am bob un o’r categorïau iaith, yn enwedig y swm tebygol o ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg yn y categorïau ysgolion "Prif Iaith – Cymraeg" ac ysgolion "Dwy Iaith".'

Rwy'n cytuno â'r pwyllgor fod yr eglurder hwn yn fuddiol, yn enwedig i ysgolion ac awdurdodau lleol wrth baratoi ar gyfer darpariaethau'r Bil pan fyddan nhw’n dod i rym. Felly, rwy'n galw ar yr Aelodau i gefnogi gwelliant 27.

Mae gwelliant 27A a 27B yn enw Cefin Campbell yn ceisio cynyddu'r isafswm o addysg Gymraeg ar gyfer ysgolion categori prif iaith Saesneg, rhannol Gymraeg o 10 y cant i 20 y cant. Fel y dywedais yng Nghyfnod 2, rwy’n credu bod cynyddu'r isafswm o addysg Gymraeg i 20 y cant yn arwain at risg sylweddol na fydd hi’n bosibl cyflawni hyn yn ymarferol. Rwy'n credu ei bod yn bwysig yn y tymor byr inni sicrhau bod yr isafswm o 10 y cant yn cael ei ddarparu'n effeithiol, yn hytrach na dyblu'r swm hwnnw heb ddigon o gapasiti i wneud hynny. Yn fy marn i, ar hyn o bryd, nid yw'r dystiolaeth a gafodd ei chlywed yn ystod y sesiynau craffu gan randdeiliaid allweddol yn y sector addysg yn cefnogi cynnydd o'r fath i'r isafswm o addysg Gymraeg a ddarperir gan ysgolion categori prif iaith Saesneg, rhannol Gymraeg. Felly, rwy'n galw ar yr Aelodau i bleidleisio yn erbyn gwelliant 27A a gwelliant 27B.

Mae gwelliant 50 Cefin Campbell yn ceisio diwygio adran 10 o'r Bil. Y nod yw sicrhau bod y swm o addysg Gymraeg ar gyfer pob categori iaith yn cael ei ddarparu i 'bob disgybl'. Fel y dywedais yng Nghyfnod 2, mae hyn yn groes i’n safbwynt polisi ni, sef bod darpariaethau'r Bil yn ymwneud â darpariaeth iaith yr ysgol yn gyffredinol, nid y ddarpariaeth iaith a ddarperir i bob disgybl, fel y cynigir gan y gwelliant hwn. Yr hyn y mae'r ysgolion wedi gofyn amdano yw rhywfaint o hyblygrwydd er mwyn delio ag amgylchiadau ac anghenion penodol, a rhoi hyblygrwydd i ysgolion, os ydyn nhw angen hynny, i sicrhau darpariaeth addas—o ran anghenion dysgu ychwanegol, er enghraifft. Mae gwahaniaeth pwysig rhwng sicrhau bod pob disgybl yn derbyn yr un ddarpariaeth a'r gofyniad presennol yn y Bil fod y ddarpariaeth gyffredinol ar lefel yr ysgol yn bodloni gofynion y categorïau iaith. Pan siaradodd yr Aelod am y gwelliant procio tebyg y gwnaeth e ei gyflwyno yng Nghyfnod 2, dywedodd ei fod yn gobeithio cael gwybodaeth gan y Llywodraeth o ran sut y gallwn ni sicrhau bod pob disgybl, neu mor agos at bob disgybl â phosibl, yn derbyn yr isafswm o ddarpariaeth addysg Gymraeg.

Cyn belled ag y bo'n ymarferol, wrth gwrs byddem ni'n hoffi gweld bron pob disgybl yn derbyn yr isafswm a nodir yn y Bil. Gallwn ni ddarparu manylion am hyn mewn canllawiau ar gategorïau ysgolion a fydd yn helpu ysgolion i benderfynu ar eu categori iaith. Felly, rwy'n galw ar yr Aelodau i bleidleisio yn erbyn gwelliant 50.

Mae gwelliant 28 yn cryfhau polisi adran 11 a'r ffordd y mae wedi ei ddrafftio. Mae'n amlinellu'r nodau dysgu Cymraeg ar gyfer pob categori. Mae'n tynnu sylw at y ffaith bod ysgolion categori dwy iaith a phrif iaith Saesneg, rhannol Gymraeg gyda 'nod cychwynnol', a fydd yn cael ei uwchraddio gan reoliadau gan Weinidogion Cymru pan fydd hynny'n briodol.

Yn ogystal, mae'r gwelliant yn nodi y bydd y nodau dysgu wedi'u huwchraddio yn berthnasol i grŵp blwyddyn mewn blwyddyn ysgol benodol, ac i'r grwpiau blwyddyn dilynol. Mae hyn yn egluro'r weithdrefn ar gyfer uwchraddio'r nodau dysgu. Fel sy'n wir gyda chyflwyno llawer o ddarpariaethau newydd mewn ysgolion, bydd yn cael ei wneud fesul cam.

Llywydd, rwy'n cynnig gwelliant 29, sydd wedi'i ddrafftio yn dilyn trafodaethau gyda Cefin Campbell, a gyflwynodd welliant yng Nghyfnod 2 y dylai'r nodau dysgu gael eu huwchraddio erbyn 31 Rhagfyr 2050 fan bellaf.

Mae gwelliant 29 yn darparu, wrth ystyried y blynyddoedd ysgol a'r grwpiau blwyddyn y bydd y nod dysgu yn cael ei uwchraddio ar eu cyfer, fod yn rhaid i Weinidogion Cymru ystyried effaith debygol y nodau dysgu ar gyflawni'r targedau a gaiff eu gosod yn strategaeth y Gymraeg.

Mae hyn yn cynnwys y targed o filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. Felly, bydd dyddiad 2050 yn sicr o ddylanwadu ar y penderfyniad ynghylch pryd y dylid uwchraddio'r nodau dysgu. Rwy'n gobeithio y bydd y nodau yn cael eu huwchraddio cyn gynted ag y bydd ffactorau'n caniatáu i hynny ddigwydd, pan fydd digon o weithlu ac adnoddau. Fy ngobaith yw y gwneir hyn cyn 2050 er mwyn sicrhau bod disgyblion yn gadael ysgolion categori prif iaith Saesneg, rhannol Gymraeg fel siaradwyr Cymraeg annibynnol a fydd yn cyfrannu at y filiwn.

Mae gwelliant 30 yn rhoi diffiniad o'r term 'grŵp blwyddyn' sy'n cael ei ddefnyddio yng ngwelliannau 28 a 29.

Mae gwelliant 32 yn ganlyniad i welliant 27, gan ddileu rhai o'r pwerau a oedd wedi'u cynnwys yn adran 13. Nid oes eu hangen bellach, gan fod gwelliant 27 yn golygu bod mwy o fanylion am y categorïau iaith wedi'u nodi ar wyneb y ddeddfwriaeth. Mae hyn yn cynnwys dileu'r pŵer i greu categorïau ychwanegol, nad ydw i'n credu eu bod yn briodol bellach o ystyried y canrannau a osodwyd gan welliant 27.

Mae gwelliant 33 yn welliant technegol sy'n cynnwys croesgyfeiriad at welliant 27.

Ac yn olaf, Llywydd, mae gwelliant 45 yn gwneud newidiadau technegol i adlewyrchu gwelliant 28, ac mae gwelliant 46 yn sicrhau croesgyfeirio cywir yng ngoleuni gwelliannau 27 a 28. Diolch yn fawr.

Byddwn ni'n cefnogi y rhan fwyaf o'r gwelliannau yn y grŵp hwn, ond, er budd amser, bydda i ddim ond yn rhoi ffocws ar welliannau 27A a 27B nawr.

Dŷn ni'n gwybod bod gwelliant 27 yn cydnabod hyblygrwydd i Weinidogion allu newid y swm isaf o addysg iaith Gymraeg ar gyfer pob categori iaith, ac rydym ni'n cefnogi egwyddor yr hyblygrwydd, ac rydym wedi gwneud hynny drwy gydol y broses archwilio, gan ein bod wedi clywed yn gyson gan randdeiliaid nad oes gennym yr adnoddau dysgu ar hyn o bryd i gefnogi nod y Bil. Yn ystod fy amser ar y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, galwais yn gyson am ymagwedd realistig er mwyn cyflawni prif nod y Bil, sef cynyddu nifer y siaradwyr Cymraeg yng Nghymru, ac, yn fwy penodol, o'r pwynt mae pobl ifanc yn gadael ysgol, sydd yn rhywbeth, fel Ceidwadwyr Cymreig, rydym yn cefnogi mewn egwyddor.

Rwyf wedi canolbwyntio yn gyson i sicrhau bod y Bil yn ymarferol, ac felly ni fyddwn ni'n cefnogi gwelliannau 27A a 27B, sydd yn galw am o leiaf 20 y cant o addysgu Cymraeg ymhob ysgol bennaf Saesneg ac yn rhannol Gymraeg. Felly, byddwn yn pleidleisio yn erbyn gwelliannau 27A a 27B Plaid Cymru oherwydd ein bod ni'n credu bod y canrannau gofynnol afrealistig hyn, fel y nodwyd gan randdeiliaid, sydd wedi ailadrodd ac wedi cefnogi ein pryderon am y realiti o gyflawni'r targedau afrealistig hyn, yn mynd i wneud y Bil yn amhosibl ei gyflawni ac yn anaddas yn ymarferol. Rydym yn gwybod ac wedi clywed sawl gwaith yn ystod craffu ar y pwyllgor fod amrywiol ysgolion ledled Cymru eisoes yn bryderus iawn ynglŷn â chyrraedd isafswm o 10 y cant, a byddai 20 y cant yn arwain at bwysau hyd yn oed mwy ar y gweithlu, gyda diffyg cynllun gweithlu, a'r disgyblion eu hunain, ac yn debygol o arwain at yr angen i ymestyn amserlenni eithriadau. Diolch.

Mae i’r gwelliannau hyn arwyddocâd sylweddol, felly dwi, yn anffodus i bawb, yn mynd i orfod cymryd peth amser i esbonio ein safbwynt ni ar hyn. Yn gyntaf, hoffwn i gyfeirio at welliant 27 yn enw'r Llywodraeth a fy ngwelliannau i i'r gwelliant hwnnw—27A a 27B. Fel y mae'n sefyll, mae'r categorïau sy'n cael eu hamlinellu yn y Bil yn broblematig, felly dwi'n cynnig bod angen eu diffinio yn fwy clir. Mae rhanddeiliaid amrywiol, gan gynnwys Comisiynydd y Gymraeg, RhAG, Cymdeithas yr Iaith, y Coleg Cymraeg Cenedlaethol a'r Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol, yn dadlau bod angen i'r categori prif iaith Cymraeg adlewyrchu'r categorïau 3 a 3P presennol, lle mae'r mwyafrif helaeth o'r addysgu yn digwydd drwy gyfrwng y Gymraeg, sef, mewn gwirionedd, pob pwnc ac eithrio'r Saesneg yn achos y categori 3P. Fel arall, mae yna berygl o lithro'n ôl o ran faint o ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg sy'n cael ei chynnig, oherwydd, fel y mae pethau'n sefyll, byddai'n berffaith bosibl i ysgol prif iaith Cymraeg ddarparu cyn lleied â 51 y cant drwy gyfrwng y Gymraeg er mwyn bod yn brif iaith.

Nawr, dwi'n siŵr y byddai'r rhan fwyaf ohonon ni'n cytuno na fyddai'r dehongliad llac a phenagored hwn yn dderbyniol fel diffiniad o'r categori hwn. Felly, rwy'n ddiolchgar iawn i'r Ysgrifennydd Cabinet am ei barodrwydd i gefnogi hyn yn dilyn y drafodaeth ar welliannau yn ystod Cyfnod 2 y Bil, a dwi'n falch, felly, ein bod ni wedi gallu dwyn perswâd arno fe a'r Llywodraeth i osod isafswm ar ganran yr addysg a ddarperir drwy gyfrwng y Gymraeg yn y categorïau prif iaith Cymraeg a dwy iaith, sef 80 y cant a 50 y cant fel ei gilydd, fel sydd i'w gweld yng ngwelliant 27. Mae hyn yn gam sylweddol tuag at leddfu pryderon y rhanddeiliaid dwi eisoes wedi'u nodi o ran sicrhau bod y categori presennol 3P yn cael ei adlewyrchu mewn rhyw ffordd ar wyneb y Bil hwn.

Fodd bynnag, ar ochr arall y pegwn, rwy'n parhau i bryderu am yr isafswm o ran y ddarpariaeth addysg Gymraeg sy'n cael ei nodi yn y categori prif iaith Saesneg. Mae'n aneglur yn y Bil, ac mae hyn yn rhan o dystiolaeth nifer o sefydliadau a gyflwynodd dystiolaeth inni, a yw'r 10 y cant sy'n cael ei nodi fel isafswm yn cynnwys yr amser sydd eisoes yn cael ei neilltuo ar gyfer dysgu'r Gymraeg fel pwnc—ac mae hynny'n gallu amrywio o ryw 6 i 8 y cant o'r cwricwlwm, yn dibynnu ar yr ysgol—neu a ydy'r 10 y cant ar ben hynny. Felly, os yw'n cynnwys yr oriau sydd eisoes yn y cwricwlwm ar gyfer y Gymraeg fel pwnc, wel dyw e fawr o gynnydd mewn gwirionedd. Felly, byddwn i'n hoffi esboniad gan yr Ysgrifennydd Cabinet a ydy e'n 10 y cant ar ben y 6 i 8 y cant presennol, neu ydy'r 6 i 8 y cant yn gynwysedig yn y 10 y cant. Dyna pam dwi wedi cyflwyno gwelliannau 27A a 27B i welliant 27, er mwyn ceisio ychwanegu 10 y cant at yr isafswm presennol—hynny yw, newid yr isafswm i o gwmpas 20 y cant. Mae hynny'n golygu byddai'n rhaid i ysgolion gwrdd â'r isafswm hwn mewn dwy ffordd, sef dysgu'r Gymraeg fel pwnc a hefyd cynnal un neu ddwy o sesiynau addysgol yr wythnos mewn pynciau eraill drwy gyfrwng y Gymraeg.

Yn ei adroddiad blynyddol diwethaf, fe wnaeth Estyn gyfeirio at nifer fawr o ysgolion prif gyfrwng Saesneg, a'u bod nhw'n dangos arfer dda yn barod o ran cyflwyno pynciau tu hwnt i'r Gymraeg fel pwnc cyfrwng, a rheini yn ysgolion prif iaith Saesneg, fel gwnes i nodi. Felly, dwi'n credu y dylid gosod yr isafswm yn uwch, sef 20 y cant fel man cychwyn, sydd yn gynnydd ar y sefyllfa bresennol, ac annog pob ysgol i ddechrau gweithio tuag at y nod hwn yn syth, gyda chefnogaeth y Llywodraeth i wneud hynny.

Fel dwi wedi dweud yn barod, mae nifer o ysgolion eisoes yn gwneud hyn yn llwyddiannus. Felly, er ein bod yn gefnogol i'r isafswm o 80 y cant a 50 y cant ar gyfer y ddau gategori arall yng ngwelliant 27, os nad yw ein gwelliannau i'r gwelliant gwreiddiol yn cael eu derbyn, yna byddwn ni'n ymatal ar welliant 27.

Ond byddwn yn cefnogi gwelliant 29 gan y Llywodraeth, sydd yn deillio o'n trafodaethau ers Cyfnod 2 ar y mater o bennu nod addysg 2050 i sicrhau bod pob disgybl yn dod yn siaradwr Cymraeg hyderus ac annibynnol ac yn cyrraedd lefel B2 o leiaf, o ran y fframwaith cyfeirio cyffredin Ewropeaidd, neu'r CEFR, mewn ffordd fwy syml, erbyn 2050.

Nawr, fel mae'r Ysgrifennydd Cabinet yn gwybod, roeddwn i eisiau newid y dyddiad terfyn i ysgolion fedru cyflawni'r targedau hyn yn y ddau gategori cyntaf o ran nodau dysgu. Ac roedd yna bryder gyda fi ynglŷn â geiriad gwreiddiol y Bil, oedd yn rhoi, yn fy marn i, ormod o bwerau i Weinidogion i newid pethau drwy reoliadau, yn hytrach na rhoi 'erbyn 2050', felly dwi'n falch o glywed yr Ysgrifennydd Cabinet yn ymrwymo i ddyddiad 2050, os gwnes i ddeall hynny yn iawn. Ond, gan dderbyn y pwynt a wnaeth yr Ysgrifennydd, mae'n bwysig ein bod ni'n pwysleisio'n glir ei fod e'n cyd-fynd â'r nod o greu miliwn o siaradwyr erbyn 2050 ein bod ni'n gosod yr 2050 yna yn glir yn y Bil.

Nawr, ar y pwynt yma, ac efallai ar nodyn ychydig bach mwy ysgafn, dwi'n credu ei fod e'n werth nodi sylwadau'r Cwnsler Cyffredinol yn y datganiad ar raglen ddeddfwriaethol y Llywodraeth wythnos diwethaf, pan ddywedodd hi fod y Bil yma, a dwi'n dyfynnu:

Nawr, dwi ddim yn siŵr os taw camgymeriad oedd hynny, ond oes taw bwriad y Llywodraeth yw sicrhau bod pob disgybl yn troi'n siaradwr Cymraeg hyderus erbyn diwedd y flwyddyn hon, yna dwi'n ei groesawu yn fawr iawn. 'Bring it on,' dywedaf i ar hwnna.

Fodd bynnag, bydd angen rhoi ystyriaeth benodol i dargedau strategaeth y Gymraeg, sy'n cynnwys o leiaf miliwn o siaradwyr erbyn 2050. 

O ran gwelliannau eraill y Llywodraeth yn y grŵp hwn, ein bwriad yw eu cefnogi.

Dwi wedi cyflwyno, Llywydd, welliant 50 oherwydd bod swyddogion y Llywodraeth wedi nodi—ac rŷn ni wedi clywed yr Ysgrifennydd Cabinet yn cyfeirio at hyn yn barod—na fyddai'r lleiafswm 10 y cant presennol yn cael ei gynnig i bob disgybl, ond yn hytrach fel 10 y cant o'r ddarpariaeth gyffredinol gan ysgol. Mae'n fater o bryder, achos mater cysylltiedig sy'n berthnasol i'r elfen hon yw'r egwyddor sylfaenol y dylai lleiafswm penodol o addysg Gymraeg fod ar gael i bob disgybl. Dyna'r egwyddor sydd yn fan hyn, yn fy marn i, fod pob disgybl yn cael y cyfle i feistroli'r iaith Gymraeg. Fel arall, dyw hi ddim yn glir sut y bydd modd cyflawni'r nod addysg fod pob disgybl yn cyrraedd o leiaf lefel B2 yn y Gymraeg, os nad oes gwarant y bydd pob disgybl yn derbyn y ddarpariaeth a'r oriau cyswllt angenrheidiol. 

Bwriad gwelliant 50, felly, er ei fod yn welliant procio, yw ceisio cael gwybodaeth bellach gan y Llywodraeth ar sut y gallwn ni sicrhau bod pob disgybl, neu'r agosaf at hynny, yn derbyn o leiaf y lleiafswm o ddarpariaeth addysg Gymraeg i gyrraedd yn hyderus lefel B2. Rŷn ni wedi cael rhyw fath o esboniad ar hynny y prynhawn yma, ond dwi'n edrych ymlaen at esboniad mwy manwl yn y dyfodol. Diolch yn fawr iawn. 

Yr Ysgrifennydd Cabinet i ymateb nawr. Mark Drakeford. 

Diolch yn fawr i Tom Giffard a Cefin Campbell, Llywydd. Wel, dwi'n uchelgeisiol am y Bil, ond gallaf i ddweud wrth Cefin Campbell nad ydyn ni'n disgwyl cael pob disgybl yn ein hysgolion ni yn siaradwyr Cymraeg annibynnol cyn diwedd y flwyddyn, ond, trwy'r Bil, dyna beth rŷn ni'n mynd i'w wneud yn y dyfodol. Ond mae'n rhaid inni ei wneud e mewn ffordd sy'n tynnu pobl gyda ni ar y daith a gyda digon o hyblygrwydd i bobl yn y dosbarth wneud beth rydyn ni'n gofyn iddyn nhw ei wneud. 

So, jest i ganolbwyntio ar dri o'r gwelliannau yn y grŵp, Llywydd, fel dwi wedi esbonio yn barod, ni fyddaf yn gallu cefnogi gwelliannau 27A a 27B, a dwi ddim wedi clywed, dwi'n meddwl, unrhyw beth newydd gan Cefin Campbell y prynhawn yma i fy mherswadio i fynd yn groes i'r dystiolaeth a gafodd ei chlywed gan y pwyllgor, y sgyrsiau rydyn ni wedi eu cael gydag undebau athrawon ac ysgolion. Mae eu tystiolaeth nhw yn nodi na fyddai isafswm o 20 y cant o addysg Gymraeg yn ymarferol. A jest i ymateb i'r cwestiwn roedd Cefin Campbell yn ei godi, pan ŷn ni'n siarad am 10 y cant, rŷn ni'n siarad am wersi yn Gymraeg, am y Gymraeg, a phethau eraill mae'r ysgolion yn gallu eu gwneud. Wrth gwrs, dwi eisiau pwysleisio bod y Bil yn cynnwys mecanwaith i gynyddu'r 10 y cant pan fydd ffactorau'n caniatáu, a dyletswydd ar Weinidogion Cymru i benderfynu a ddylid cynyddu'r ganran honno bob pum mlynedd. Mae hynny, dwi'n meddwl, yn ymarferol ac yn rhesymol, a dwi ddim yn gallu cefnogi'r gwelliannau i welliant 27.

Jest i droi unwaith eto at welliant 50, rydym wedi clywed gan undebau a'r sector addysg ei bod hi'n hanfodol bod gan ysgolion rhywfaint o hyblygrwydd yn y ffordd y maen nhw'n bodloni'r isafswm. Beth am y plant sy'n cwympo'n dost? Beth am y teulu yng Nglan yr Afon yma yng Nghaerdydd sy'n mynd tramor am wythnosau? Beth am blant gydag anawsterau dysgu? Os ŷn ni’n cefnogi gwelliant 50, bydd yn rhaid i’r person yn y dosbarth ffeindio ffordd i roi'r un peth i bob plentyn, ond dydy pob plentyn ddim yr un fath â’r plentyn nesaf. Dyna pam mae hyblygrwydd yn bwysig i’r athrawon, a dyna pam allwn ni ddim cefnogi gwelliant 50. Llywydd, diolch yn fawr.

Y cwestiwn, felly, yw: a ddylid derbyn gwelliant 26 yn gyntaf? A oes unrhyw wrthwynebiad i hynny, gwelliant 26? Gwelliant 26 yn cael ei gymeradwyo, felly.

Gwelliant 27. Fel gwelliant i welliant 27, bydd gwelliant 27A yn cael ei waredu yn gyntaf. Cefin Campbell, ydy gwelliant 27A yn cael ei symud?

Symud.

Ydy. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 27A? A oes yna unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly fe gawn ni bleidlais ar welliant 27A. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, un yn ymatal, 39 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 27A wedi ei wrthod.

Gwelliant 27B sydd nesaf. Cefin Campbell, ydy e'n cael ei symud?

Symud.

Ydy. Oes yna wrthwynebiad i 27B? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly fe gymerwn ni bleidlais ar 27B. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, un yn ymatal, 39 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 27B yn cael ei wrthod.

Ydy gwelliant 27 yn cael ei symud, Ysgrifennydd Cabinet?

Symud.

Ydy, mae e. Os derbynnir gwelliant 27, bydd gwelliant 50 yn cael ei wrthod—yn methu. Felly, gwelliant 27: oes gwrthwynebiad i welliant 27? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad i welliant 27. Fe gymerwn ni bleidlais, felly, ar welliant 27. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 39, 13 yn ymatal, neb yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 27 wedi ei dderbyn.

Gwelliant 50 wedi methu.

Gwelliant 28, Ysgrifennydd Cabinet, yn cael ei symud?

Symud.

Yn cael ei symud. Oes unrhyw wrthwynebiad i welliant 28? Nac oes. Gwelliant 28 wedi ei dderbyn.

Gwelliant 29. Yn cael ei symud?

Symud.

Ydy, mae'n cael ei symud. Unrhyw wrthwynebiad i 29? Nac oes. Felly mae e'n cael ei gymeradwyo.

Gwelliant 30. Yn cael ei symud?

Symud.

Ydy. Oes unrhyw wrthwynebiad i welliant 30? Nac oes. Ac mae e'n cael ei gymeradwyo, felly.

Grŵp 6 sydd nesaf, y grŵp yma o welliannau yn ymwneud ag esemptiadau. Gwelliant 31 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Dwi'n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet i gynnig y prif welliant. Mark Drakeford.

Diolch, Llywydd. Dwi'n dechrau gyda gwelliant 31, sy'n welliant technegol sy’n ei gwneud yn glir bod yr esemptiadau o dan adrannau 18 ac 19 o’r Bil yn berthnasol i’r ysgolion yn y categori prif iaith Saesneg, rhannol Gymraeg, yn unig. 

Mae gwelliant 55, sef y gwelliant sylweddol yn y grŵp yma, yn dileu adran 19 o’r Bil, sef y cyfle i gyrff llywodraethu ysgolion prif iaith Saesneg, rhannol Gymraeg, i ofyn am esemptiad pellach, yn dilyn esemptiad cychwynnol a roddwyd o dan adran 18. Mae'r Llywodraeth yn disgwyl i'r ail eithriad gael ei ddefnyddio yn anaml a dim ond mewn achosion eithriadol. Ein polisi yw bod y 10 y cant yn cael ei gyflawni cyn gynted â phosibl ac nid ydym yn disgwyl i’r esemptiad gael ei gymeradwyo heb ystyriaeth fanwl a llawn gan yr awdurdod lleol. Ond oherwydd y gall yr amgylchiadau eithriadol hyn fodoli mewn nifer fach o achosion dilys, ni allaf gefnogi’r gwelliant yma gan fod safbwynt y Llywodraeth yn adlewyrchu beth glywodd y pwyllgor a’r sgyrsiau yr ydyn ni wedi eu cael gyda rhanddeiliaid, y gallai ail esemptiad fod yn rhesymol o dan rai amgylchiadau.

Er fy mod yn deall rhywfaint o rwystredigaeth gyda darparu esemptiad pellach, hoffwn atgoffa’r Aelodau fod adran 19(2) yn ei gwneud yn ofynnol i’r cynllun cyflawni ddarparu gwybodaeth fanwl ynghylch sut y byddan nhw yn sicrhau bod yr isafswm o 10 y cant yn cael ei gyrraedd. Mae adran 19(2)(b) yn benodol yn ei gwneud yn ofynnol i’r corff llywodraethu nodi pryd yn union y bydd yr isafswm yn cael ei gyrraedd, heb fod yn hwyrach na diwedd cyfnod o dair blynedd y cynllun cyflawni. Nid yw’r esemptiad pellach yn awtomatig am dair blynedd llawn.

Byddwn hefyd yn atgoffa’r Aelodau nad yw ail esemptiad yn rhywbeth y gall ysgol benderfynu arno ar ei ben ei hun. Mae cynlluniau cyflawni yn cynnwys proses gymeradwyo gan yr awdurdod lleol o dan adran 15 o’r Bil. Os nad yw awdurdod lleol wedi’i argyhoeddi gan y rhesymau dros wneud cais am esemptiad pellach, neu os yw’r awdurdod lleol yn credu y gellir darparu cymorth ychwanegol i ysgol sy’n gofyn am esemptiad pellach, gall yr awdurdod lleol wrthod y cynllun cyflawni neu ei gymeradwyo gydag addasiadau. Am y rhesymau yma, gofynnaf i’r Aelodau bleidleisio yn erbyn y gwelliant yma.

Mae gwelliannau 51 a 57 yn cyfeirio at adran 19. Gan nad ydym yn cefnogi’r gwelliant sylweddol, sef gwelliant 55, rhaid inni hefyd bleidleisio yn erbyn gwelliannau 51 a 57.

Mae'r grŵp o welliannau hyn yn sôn am eithriadau angenrheidiol o fewn y Bil. Fel Ceidwadwyr Cymreig, byddwn yn cefnogi gwelliant 31, sydd yn ceisio egluro bod ysgolion Saesneg yn bennaf, Cymraeg yn rhannol, at ddiben y Bil yn medru derbyn eithriadau, lle bod angen, o dan adrannau 18 ac 19 o’r Bil.

Fel y cyfeiriais ato yn gynharach wrth siarad am welliannau grŵp 5, rydym wedi clywed ar sawl achlysur gan randdeiliaid yn ystod craffu’r pwyllgor ar y Bil, yn gyntaf, pryderon sylweddol ynghylch diffyg cynllun gweithlu i gyd-fynd â'r Bil, ac yn ail, pryderon gan ysgolion uwchradd ledled Cymru, yn enwedig mewn rhai ardaloedd yn ne Cymru, lle mae'r amser a dreulir yn dysgu drwy gyfrwng y Gymraeg a gwersi Cymraeg yn sylweddol is na 10 y cant, ac efallai na fyddant yn gallu cyrraedd y targed o 10 y cant o fewn yr amserlen eithrio gyntaf. 

Rydym felly yn cefnogi egwyddor eithriad pellach o dan adran 19, a dyna pam y byddwn ni'n pleidleisio yn erbyn gwelliannau 51, 55 a 57 yn y grŵp hwn, sydd yn galw am ddileu adran 19. Diolch.

Wel, ie, esemptiadau sy'n cael y sylw yn y grŵp bach hwn o welliannau. Pwrpas gwelliannau 51, 55 a 57 yw hepgor, yn adran 19 o'r Bil, y cyfeiriad at esemptiad pellach ar gyfer ysgolion prif iaith Saesneg, rhannol Gymraeg. Mae'n arbennig o berthnasol i'r ysgolion hynny sy'n parhau i ddadlau nad yw'n rhesymol ymarferol iddyn nhw ddarparu'r isafswm o addysg Gymraeg a fyddai'n ofynnol fel rhan o'r Bil. Fel rydw i wedi cyfeirio ato eisoes yn y drafodaeth yn y grŵp diwethaf ac yng Nghyfnod 2, wrth drafod faint o isafswm y dylid ei osod ar wyneb y Bil o ran addysg Gymraeg, os yw'r Bil yn mynnu mai 10 y cant yw'r isafswm, wel, fyddwn i ddim yn disgwyl i unrhyw ysgol uwchradd fynnu fan pellach mwy nag un esemptiad o hynny, achos, fel dwi wedi dadlau'n barod, maen nhw eisoes yn darparu rhyw 6 i 8 y cant drwy ddysgu'r Gymraeg fel pwnc.

Nawr, dwi'n derbyn bod rhai rhanddeiliaid, wrth gyflwyno tystiolaeth, fel awdurdodau lleol drwy'r WLGA, y Cyngor Gweithlu Addysg a rhai undebau, wedi dweud y byddai esemptiad yn rhoi hyblygrwydd i ysgolion, ond dwi hefyd, ar y llaw arall, yn cofio Comisiynydd y Gymraeg yn awgrymu y gallai esemptiad barhau am gyfnod o hyd at 10 mlynedd. Dwi ddim yn credu bod un ohonom ni eisiau rhoi cymaint â hynny o esemptiad i unrhyw ysgol. Achos, os felly, mae'n annhebyg iawn y byddwn ni'n cyrraedd y nod o o leiaf miliwn o siaradwyr erbyn 2050, os byddwn yn colli 10 mlynedd o addysg yn rhannol drwy gyfrwng y Gymraeg yn y cyfamser. Fe wnaeth tystiolaeth Cymdeithas yr Iaith hefyd awgrymu y gallem ni weld oedi hir yn digwydd mewn rhai achosion, a byddai hyn yn sicr yn amharu ar ddatblygiad sgiliau iaith disgyblion. 

Nawr, os oes ysgol mewn sefyllfa o angen esemptiad, yna esemptiad arall eto, dyw hynny ddim yn caniatáu bron dim amser i'r ysgol chwarae ei rhan, fel rŷm ni'n disgwyl i bob ysgol ei wneud, o ran cynyddu darpariaeth cyfrwng Cymraeg erbyn 2050. Byddai hynny ddim yn deg ar y disgyblion hynny sy'n cael eu heffeithio, a ddylai, yn fy marn i, gael yr un hawl â phob disgybl mewn ysgolion eraill sydd yn gwneud yr ymdrech i gael addysg drwy gyfrwng y Gymraeg. Roedd Cymdeithas yr Iaith wedi awgrymu dileu adrannau 18 ac 19 yn gyfan gwbl, ac roedd y Mudiad Meithrin o'r un farn, a dwi'n dyfynnu:

'Ni ddylai fod yn dderbyniol i ysgol dderbyn eithriad parhaol o dan rheoliadau "ecsemptiad" ac "ecsemptiad pellach".'

Dwi'n derbyn, efallai, Ysgrifennydd Cabinet, nad oes yna bellter mawr rhyngom ni ar y mater hwn, a'n bod ni'n rhannu'r un uchelgais. Yn wir, fe wnaethoch chi nodi mai yn anaml neu mewn achosion eithriadol y byddai hyn yn digwydd. Ond yr hyn sy'n fy mhoeni i, efallai, yw'r math o negeseuon rŷn ni'n eu rhoi i ysgolion uwchradd. Dwi'n cofio, yn eich tystiolaeth chi i'r pwyllgor addysg, pan wnaethoch chi ddweud y gallai ysgolion uwchradd gael esemptiad o hyd at ryw 10 mlynedd mewn rhai eithriadau prin. Rydw i'n gwbl sicr nad eich bwriad chi oedd awgrymu y dylai pob ysgol uwchradd gymryd mantais a gwneud hynny o gwbl, ac rwy'n derbyn yn ddiffuant eich bod chi eisiau cyrraedd yr un man â fi ar hyn, ond hwyrach y byddai rhai ysgolion uwchradd yn gweld hwn yn gyfle i oedi’r broses.

Os ydyn nhw’n rhesymau cwbl, cwbl ddiffuant—ac rwy’n derbyn y byddai yna rôl gan awdurdodau lleol yn hyn o beth—mi fyddai rhywun yn gallu dangos rhywfaint o gydymdeimlad a rhoi cefnogaeth briodol iddyn nhw. Ond dydw i ddim yn gweld pam na ellir cyrraedd y man yna ymhen rhyw saith mlynedd o nawr. Erbyn i’r Bil yma ddod yn weithredol ac erbyn rhoi un esemptiad i ysgol, byddai rhyw chwech neu saith mlynedd wedi pasio erbyn hynny. Dydw i ddim yn meddwl bod hynny’n amser afresymol i ddisgwyl i ysgolion gynllunio eu gweithlu a chynllunio’r cwricwlwm i ddarparu, yn ein barn ni, o leiaf 20 y cant drwy gyfrwng y Gymraeg, er bod hynny wedi cael ei wrthod.

Rydw i wir yn poeni, os byddem ni'n rhoi dau esemptiad ar ben y cyfnod hwn, y bydd, o bosibl, rhyw 12 mlynedd yn cael eu colli yn natblygiad sgiliau iaith disgyblion, sydd yn gwbl annerbyniol yn fy marn i. A phetai gormod o ysgolion uwchradd yn gwneud hyn, wel, byddai’r targed o greu o leiaf miliwn o siaradwyr Cymraeg yn gwbl amhosibl i'w gyflawni.

Felly, er mwyn sicrhau hyblygrwydd, yn enwedig os ydyn ni'n gweld yr isafswm yn cynyddu dros amser, mae'r gwelliannau hyn, sydd yn cael gwared ar adran 19 ac esemptiad pellach, yn ei gwneud hi’n glir bod yn rhaid i bawb—Llywodraeth Cymru, awdurdodau lleol ac ysgolion—weithio'n ddyfal i gynyddu'r ddarpariaeth addysg Gymraeg yng Nghymru. A rhaid cynllunio yn unol â hynny, gan roi un cyfle yn unig am esemptiad. Galwaf ar yr Aelodau i gefnogi fy ngwelliannau yn y grŵp hwn.

Yr Ysgrifennydd Cabinet yn awr i ymateb.

Diolch yn fawr, Llywydd. Rydw i wedi gwrando yn ofalus ar beth mae Cefin Campbell wedi'i ddweud, ac rydw i eisiau dweud wrtho fe, ac wrth Aelodau eraill, dwi ddim eisiau gweld, a dydy'r Llywodraeth ddim eisiau gweld, esemptiadau yn cael eu defnyddio heb eu bod yn angenrheidiol. Y broblem yw, rydyn ni wedi clywed, ac roedd y pwyllgor wedi clywed, gan bobl sy'n rhoi addysg yn y maes eu bod nhw'n gallu gweld rhai amgylchiadau lle bydd e'n angenrheidiol i gael yr esemptiadau. Ac rŷn ni'n dibynnu arnyn nhw, onid ydyn ni? Rŷn ni'n dibynnu arnyn nhw i wneud popeth rŷn ni eisiau iddyn nhw ei wneud drwy'r Bil.

Dyna pam dwi'n credu bod adran 19 yn taro'r cydbwysedd cywir. Bydd yn galluogi ysgolion i gael mwy o amser lle mae hynny'n angenrheidiol, ond mae'n darparu sicrwydd yn y broses honno oherwydd rôl gymeradwyo'r awdurdod lleol. Bydd neb yn gallu cael esemptiad jest drwy ddweud eu bod nhw eisiau cael un. Mae proses yno, yn y Bil, i gadw llygad gofalus ar y broses. Dydw i ddim yn meddwl ein bod ni wedi clywed digon y prynhawn yma gan Cefin Campbell i'm perswadio i fynd yn erbyn cryfder y dystiolaeth a dderbyniwyd yng Nghyfnod 1. Felly, rydw i'n galw ar yr Aelodau i beidio â chefnogi gwelliannau 51, 55 a 57, ac i gefnogi gwelliant 31.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 31? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nag oes. Mae gwelliant 31 wedi'i dderbyn.

Gwelliant 51 sydd nesaf. A yw'n cael ei gynnig, Cefin Campbell? 

Ydy, mae e. A oes unrhyw wrthwynebiad i welliant 51? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Fe gawn ni bleidlais, felly, ar welliant 51. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 39 yn erbyn. Mae gwelliant 51 wedi'i wrthod.

Gwelliant 32, ydy e'n cael ei symud?

Ydy.

Ydy, mae e. Os derbynnir gwelliant 32, bydd gwelliant 3 yn methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 32? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes. Felly, mae gwelliant 32 wedi ei dderbyn.

Gan fod gwelliant 32 wedi'i dderbyn, mae gwelliant 3 wedi methu.

Rydyn ni, felly, yn symud ymlaen i grŵp 7 o welliannau. Y grŵp yma yw'r seithfed grŵp ac mae'n ymwneud â chategorïau iaith ysgolion. Gwelliant 4 yw'r prif welliant yn y grŵp. Tom Giffard sy'n cynnig y gwelliant yma.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Hoffwn siarad am welliannau 3 a 4, sydd wedi'u cyflwyno yn fy enw i. Mae gwelliant 3 yn ceisio sicrhau na fydd unrhyw newidiadau i gategorïau iaith ysgol heb ymgynghori â'r Senedd. Felly, byddai rheoliadau i wneud unrhyw newidiadau yn ddarostyngedig i weithdrefn gadarnhaol, gan ei gwneud yn ofynnol iddynt gael eu trafod a'u cymeradwyo gan y Senedd cyn y gellir gwneud unrhyw newidiadau. Bydd sicrhau bod y pwyllgor perthnasol yn rhan o'r broses a bod trafodaeth ac archwiliad pellach yn digwydd yn cryfhau'r Bil a'i ganlyniadau. Mae gwelliant 4 yn ceisio gwneud darpariaethau ar gyfer disgyblion gydag anghenion dysgu ychwanegol, nid yn unig i sicrhau eu bod nhw'n derbyn cefnogaeth briodol, ond hefyd i sicrhau bod unrhyw ganllawiau ar gategorïau iaith ysgol yn cael eu cyhoeddi gan gydnabod gwerth tryloywder yn y maes hwn.

Rydym wedi clywed drwy gyfraniadau rhanddeiliaid, nid yn unig yn ystod camau cynharach y Bil hwn, ond hefyd yn rheolaidd drwy waith parhaus y pwyllgorau, am y pwysau presennol ar blant gydag anghenion dysgu ychwanegol ac ar ysgolion yn eu darpariaeth o gefnogaeth ddigonol yn y maes hwn. Ni allwn fforddio rhoi mwy o bwysau ar blant gydag anghenion dysgu ychwanegol nac ar ysgolion sydd yn darparu cefnogaeth hanfodol iddynt. Byddai'r gwelliannau hyn yn sicrhau mwy o eglurder a chefnogaeth ar gyfer ein pobl ifanc. Diolch.

Pwrpas gwelliant 52 yw sicrhau ar wyneb y Bil ddyletswydd ar gorff llywodraethu i gynllunio ar gyfer newid categori iaith ei ysgol. Byddai hyn yn adlewyrchu'r meddylfryd nad yw'r categorïau yn gategorïau statig, ac na ddylai ysgol aros yn ei hunfan o fewn categori chwaith. Dyna yw prif fyrdwn y gwelliant hwn, sef ein bod ni'n awyddus i weld ysgolion yn symud ymlaen ar hyd y continwwm iaith yn hytrach nag aros mewn un categori yn dragwyddol.

Ymhellach i hyn, dwi wedi addasu'r gwelliant, ar ôl cyflwyno un tebyg yng Nghyfnod 2, er mwyn ymateb i sylwadau'r Ysgrifennydd Cabinet. Bellach, mae'r gwelliant yn caniatáu i gorff llywodraethwyr symud yn syth o gategori prif iaith Saesneg i gategori prif iaith Gymraeg, pe byddent yn dymuno gwneud hynny.

Yn yr un modd, mae gwelliannau 58 a 67 yn seiliedig ar welliant y gwnes i ei gyflwyno yng Nghyfnod 2 oedd yn ceisio ei gwneud hi'n gliriach yn y fframwaith cenedlaethol fod angen i ysgolion gynyddu eu darpariaeth cyfrwng Cymraeg dros amser er mwyn caniatáu i ysgolion symud drwy'r categorïau addysg. Mae'r gwelliant hwn bellach wedi'i rhannu'n ddau er mwyn adlewyrchu'r ffaith bod y fframwaith cenedlaethol erbyn hyn yn cynnwys addysg drydyddol. Felly, mae'n angenrheidiol ymdrin â hyn mewn is-adran ar wahân i adran 24. Dwi hefyd wedi ychwanegu darpariaeth sy'n caniatáu i hyn gael ei drin mewn cynlluniau strategol y Gymraeg mewn addysg yn ogystal â chynlluniau cyflawni.

O ran gwelliant 4 yn enw Tom Giffard yn y grŵp hwn, byddwn yn ei gefnogi. Dwi'n credu ei fod yn briodol i gael canllawiau ar gyfer ysgolion fydd yn ystyried anghenion disgyblion gydag anghenion dysgu ychwanegol er mwyn sicrhau eu bod nhw hefyd, pob un ohonyn nhw, yn derbyn yr isafswm o addysg Gymraeg yn y ffordd fwyaf effeithiol a phriodol posibl. Diolch yn fawr iawn.

Ysgrifennydd y Cabinet. 

Diolch yn fawr, Llywydd. Dwi'n dechrau gyda gwelliant 4 yn enw Tom Giffard a, drwy wneud hynny, mae'n werth i mi dynnu sylw at y ffaith bod adran 48 o'r Bil yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol a chyrff llywodraethu, wrth arfer eu swyddogaethau o dan y Bil, roi sylw i unrhyw ganllawiau sy'n cael eu cyhoeddi gan Weinidogion Cymru. Yn sicr, fe fydd canllawiau ynghylch categorïau iaith ysgolion, gan sicrhau bod ysgolion yn deall beth mae'r categorïau yn golygu.

Mae adran 48(2) o'r Bil yn ddefnyddiol oherwydd nid yw'n cyfyngu'r ddyletswydd i roi sylw i ganllawiau sy'n cael eu crybwyll yn y Bil yn unig, ac nid yw'n cyfyngu i ganllawiau ar un mater yn unig. Cafodd adran 48 ei ddrafftio fel y gellir cwmpasu ystod eang o ganllawiau, ac mae'n bosib y bydd hi'n briodol ei gyhoeddi gan gynnwys y canllawiau y mae Tom Giffard yn sôn amdanyn nhw yn ei welliant. Cafodd adran 48 ei ddrafftio gyda dehongliad cyffredinol yn fwriadol er mwyn cadw'r drws ar agor i ganllawiau ar unrhyw bwnc sy'n ofynnol yn sgil darpariaethau'r Bil. Drwy greu dyletswydd benodol i gyhoeddi canllawiau a rai elfennau penodol, fel y mae gwelliant 4 yn ei wneud, mae risg y byddai'n creu amwysedd am effaith adran 48(2).

Gallaf ddweud ar lawr y Senedd heddiw mai'r bwriad yw i'r canllawiau ar gyfer categorïau iaith ysgolion fod yn gynhwysfawr, gan ddelio â llawer o agweddau ar gategorïau iaith ysgolion a sut y dylid eu gweithredu a'u deall. Rwy'n hyderus y bydd canllawiau yn cael eu darparu i ddelio ag anghenion dysgu ychwanegol, fel y mae'r gwelliant yma yn ei drafod. Gyda hyn mewn golwg, byddaf i'n pleidleisio yn erbyn gwelliant 4 heddiw.

Gan droi at welliant 52, yn enw Cefin Campbell, dydyn ni ddim yn credu y dylai fod yn ofynnol i bob ysgol ddatgan sut y byddant yn symud categori. Yn ystod cynllun cyflawni tair blynedd, efallai na fydden nhw'n symud categori. Rwy'n credu bod y dull sydd i'w weld yn adran 14(1)(e) yn fwy briodol yn ymarferol. Mae'r adran yma yn ei gwneud yn ofynnol i gorff llywodraethu nodi ei gynigion ar gyfer cynnal y swm o addysg Gymraeg, a chynyddu'r swm lle bod hyn yn rhesymol ymarferol.

Llywydd, byddaf i'n delio â'r ddau welliant olaf yn y grŵp hwn gyda'i gilydd, sef gwelliannau 58 a 67. Hoffwn ddechrau drwy gydnabod y gwaith rydym wedi ei wneud gyda Cefin Campbell wrth ddrafftio testun sydd bellach wedi'i gynnwys yn y memorandwm esboniadol yn dilyn Cyfnod 2. Mae'r testun hwnnw'n adlewyrchu cred y Llywodraeth mai addysg mewn ysgolion categori prif iaith Cymraeg yw'r ffordd fwyaf effeithiol o sicrhau siaradwyr annibynnol, hyderus sy'n fwy tebygol o ddefnyddio eu sgiliau Cymraeg y tu hwnt i addysg, yn y gymuned ac mewn swyddi yn y dyfodol, a throsglwyddo'r gallu i ddefnyddio'r iaith o fewn teuluoedd. Fodd bynnag, nid polisi Llywodraeth Cymru yw i bob ysgol gynllunio i symud i'r categori nesaf. Mae'r Bil wedi'i baratoi ar y sail mai cyfrifoldeb awdurdodau lleol ac ysgolion yw tyfu'r ddarpariaeth yn seiliedig ar amgylchiadau lleol, gan ymateb i dargedau sy’n cael eu gosod yn y fframwaith cenedlaethol. Rwy’n awyddus i bwysleisio unwaith eto mor bwysig yw ysgolion categori prif iaith Cymraeg, ac yn cydnabod y bydd rhai ysgolion yn symud i’r categori hwn fel rhan o’u taith iaith, ond allaf i ddim cefnogi gwelliannau 52, 58 a 67 fel y maen nhw wedi eu cyflwyno gan Cefin Campbell, ac rwy’n galw ar Aelodau i bleidleisio yn erbyn y gwelliannau hyn.

Tom Giffard i ymateb. 

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Anghofiais i ddweud wrth agor, wrth gwrs, fod gwelliant 3 wedi methu oherwydd bod gwelliant 32 wedi cael ei dderbyn. Diolch i Cefin Campbell a Phlaid Cymru am eu cefnogaeth o ran gwelliant 4. Rwy'n credu ei bod yn bwysig bod pobl ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol yn cael gwasanaeth gwell, a hefyd mwy o dryloywder o dan y canllawiau hyn. Felly, mae'n bwysig, yn ein barn ni, oherwydd os nad yw'r Bil yn gweithio yn effeithiol mewn theori, ni fydd hwn yn bosibl i'w weithredu yn ymarferol. Felly, rwyf yn dal i ddymuno gwthio'r gwelliant hwn i bleidlais. Diolch.

Y cwestiwn, felly, yw: a ddylid derbyn gwelliant 4? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, fe gymrwn ni bleidlais ar welliant 4. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 25, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 4 wedi ei wrthod. 

Grŵp 8 yw'r grŵp nesaf o welliannau, ac mae'r grŵp yma yn ymwneud â chymorth i rieni. Gwelliant 5 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Tom Giffard sy'n cyflwyno'r gwelliant. 

Diolch, Llywydd. Byddaf yn siarad am y holl welliannau yn y grŵp hyn. Mae pob gwelliant yn y grŵp hwn, 5 hyd at 11, wedi eu cyflwyno gyda'r un nod a bwriad, sef cefnogi reini a gwarcheidwaid i helpu eu plant gyda gwaith ysgol a gwaith cartref os nad ydynt yn siarad Cymraeg eu hunain. Byddant nid yn unig yn gwella ac yn cryfhau'r Bil, ond hefyd rwydwaith cymorth pobl ifanc yn eu dysgu ac, yn y pen draw, waith cyffredinol y Bil.

Mae rhieni a gwarcheidwaid yn hanfodol i'n system addysg. Nid yn unig y maent yn atgyfnerthu'r addysgu y mae eu plant yn ei dderbyn yn yr ysgol, ond maent yn addysgwyr a chefnogwyr gartref. Rydym yn ymwybodol o'r gwahaniaeth sylweddol y mae cefnogaeth rhieni y tu allan i'r ystafell ddosbarth yn ei wneud ac, fel y nododd fy nghyd-Aelod Sam Kurtz yn ystod Cyfnod 2, un o gryfderau allweddol y ddeddfwriaeth hon yw bod pob plentyn yn derbyn addysg iaith Gymraeg, ni waeth beth yw iaith ei gartref. Ond er mwyn i hwn fod yn effeithiol, mae cefnogaeth rhieni gyda gwaith cartref a phrosiectau yn hanfodol.

Fel grŵp Ceidwadwyr Cymreig, rydym wedi codi pryderon yn gyson ynghylch y diffyg cefnogaeth i rieni nad ydynt yn siarad Cymraeg trwy gydol y broses hon. Mae llawer ohonynt efallai'n teimlo diffyg hyder mewn cymryd rhan yn y maes hwn o addysg eu plentyn. Nod y gwelliannau hyn yw annog rhieni i deimlo'n hyderus yn y gefnogaeth y maen nhw'n ei darparu, a sicrhau eu bod nhw'n teimlo eu bod nhw'n cael eu cefnogi yn eu cyfranogiad hefyd. Dyna pam mae gwelliannau 5, 10 ac 11 yn benodol, gyda chymorth gwelliannau 6, 7, 8 a 9, yn mewnosod mesurau ychwanegol wrth alw am y gefnogaeth angenrheidiol hon. Diolch.

Dwi'n cytuno'n llwyr â'r gwelliannau y grŵp hwn a fydd yn cryfhau'r gefnogaeth sydd ar gael i rieni. Un o lwyddiannau mawr addysg Gymraeg dros y 50 mlynedd diwethaf yw'r ffaith bod cymaint o rieni di-Gymraeg wedi cymryd y naid yna o ffydd drwy roi eu plant mewn addysg mewn iaith dŷn nhw eu hunain ddim yn ei siarad. Mae'n rhaid talu teyrnged i'r miloedd ar filoedd o rieni sydd wedi gwneud y dewis yna ac wedi gweld ffrwyth y penderfyniad yna drwy weld eu plant yn dod yn siaradwyr dwyieithog. Felly, mae'n gwbl briodol ein bod ni'n rhoi cefnogaeth i'r rhieni yma. Rŷn ni'n gwybod bod nifer o ysgolion eisoes yn rhoi cefnogaeth i rieni sydd ddim yn siarad Cymraeg, neu rai sydd yn dysgu'r iaith, er mwyn eu galluogi nhw i gefnogi datblygiad addysgol eu plentyn. Felly, dwi'n credu, drwy ymgorffori'r gwelliannau hyn yn y Bil, bydd modd rhannu'r arfer da hwn ar draws Cymru fel bod pob rhiant yn cael yr un gefnogaeth mewn cylch meithrin neu mewn ysgolion sydd yn debyg i'w gilydd. Felly, dwi'n hapus iawn i gefnogi'r gwelliannau hyn.

Llywydd, dwi'n falch o ddweud y gallaf gefnogi pob gwelliant yn y grŵp yma. Hoffwn ddiolch i ragflaenydd Tom Giffard, Sam Kurtz, am y trafodaethau a gawsom am y gwelliannau. Nawr, rŷn ni wedi dod at y pwynt ble dwi'n clywed rŷn ni'n mynd i gael cefnogaeth dros y Senedd am y gwelliannau yn y grŵp hwn.

Tom Giffard i ymateb.

Ar ôl pedair blynedd o anghytuno gyda Mark Drakeford, mae'n bleser gweld ein bod ni'n gallu cytuno ar hyn, so diolch yn fawr.

Y cwestiwn, felly, yw: a ddylid derbyn gwelliant 5? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, mae gwelliant 5 wedi ei dderbyn.

Gwelliant 52, ydy e'n cael ei symud, Cefin Campbell?

Symud.

Ydy, mae e. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 52? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, gwnawn ni symud i bleidlais ar welliant 52. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 25, un yn ymatal, 26 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 52 wedi ei wrthod.

Gwelliant 6, ydy e'n cael ei symud, Tom Giffard?

Symud.

Ydy, mae e. A oes gwrthwynebiad i welliant 6? Nac oes. Felly, mae gwelliant 6 wedi ei dderbyn.

Ydy gwelliant 7 yn cael ei symud?

Ydy, mae e. Oes gwrthwynebiad i welliant 7? Nac oes. Felly, mae gwelliant 7 wedi ei dderbyn.

Ydy gwelliant 8 yn caei ei symud?

Mae'n cael ei symud. Oes gwrthwynebiad i welliant 8? Nac oes. Felly, mae e'n cael ei dderbyn.

Gwelliant 9, ydy e'n cael ei symud, Tom Giffard?

Symud.

Ydy, mae. Oes gwrthwynebiad i welliant 9? Nac oes. Felly, mae wedi'i dderbyn.

Grŵp 9 yw'r grŵp nesaf o welliannau, sy'n ymwneud ag ysgolion newydd ac ad-drefnu ysgolion. Gwelliant 53 yw'r prif welliant yma. Cefin Campbell i gynnig y gwelliant.

Diolch yn fawr, Llywydd. Mae gwelliant 53 yn gofyn i awdurdod lleol gynnal asesiad effaith pan fydd ysgol newydd yn cael ei hagor mewn ardal. Bydd hyn yn gyfraniad cadarnhaol arall o ran cynyddu'r ddarpariaeth addysg Gymraeg mewn ardal, ac yn sicrhau nad oes unrhyw benderfyniad gan awdurdod lleol yn cael effaith negyddol ar yr iaith Gymraeg ac addysg Gymraeg mewn ardal. 

O ran ysgolion newydd, does dim sylw o gwbl i hyn yn y Bil presennol. Roedd paragraffau 66 a 67 o'r Papur Gwyn yn gosod dau opsiwn posibl, sef rhagdybiaeth y byddai unrhyw ysgol newydd yn ysgol Gymraeg, neu opsiwn arall bod asesiad effaith yn cael ei gynnal, ond nid yw un o'r opsiynau hyn wedi'u cynnwys yn narpariaethau'r Bil bresennol. Yn bersonol, dwi'n ffafrio'r rhagdybiaeth y byddai unrhyw ysgol newydd yn un cyfrwng Cymraeg.

Mae gwelliant 56, felly, yn ymateb i hynny, ac i dystiolaeth gan Gymdeithas yr Iaith, er enghraifft. Nodir yn eu tystiolaeth nhw, a dwi'n dyfynnu,

'Byddai sefydlu unrhyw ddarpariaeth cyfrwng Saesneg newydd yn tanseilio’r nod o gynyddu canran y ddarpariaeth addysg Gymraeg.'

Dwi'n cytuno. Felly, yn fy marn i, mae angen adran newydd yn y Bil sy'n ymdrin â statws ieithyddol ysgolion newydd mewn perthynas ag ad-drefnu ysgolion. Mae fy ngwelliant i, felly, yn ceisio sicrhau, o fewn y Ddeddf Safonau a Threfniadaeth Ysgolion (Cymru) 2013, mai tybiaeth o blaid cyfrwng Cymraeg fydd i unrhyw ysgol newydd a sefydlir.

Yn debyg, mae gwelliant 68 yn ceisio ymdrin â'r broblem hon o safbwynt aildrefnu ysgolion mewn ardal. Pwrpas y gwelliant yw symleiddio'r broses. Yn hytrach na gosod adran newydd ar wyneb y Bil, dylid gosod cymal newydd o fewn adran 30, sy'n ymwneud â chynlluniau strategol y Gymraeg mewn addysg, yn galw ar awdurdodau lleol i nodi'r camau y byddant yn eu cymryd i sicrhau na fydd lefel yr addysg Gymraeg sy'n cael ei ddarparu i ddisgyblion, os oes bwriad i ad-drefnu ysgolion o dan Ddeddf Safonau a Threfniadaeth Ysgolion (Cymru) 2013, yn cael ei ostwng os cymeradwyir y cynnig, a bod unrhyw ysgol sy'n deillio o'r ad-drefnu yn symud i fyny'r continwwm ieithyddol.

Byddwn yn falch iawn o dderbyn cefnogaeth i'r gwelliannau hyn, os nad yr egwyddor, gan y Llywodraeth, a byddwn yn ddiolchgar pe bai modd i'r Ysgrifennydd Cabinet ystyried y gwelliannau hyn yn ofalus wrth gyfrannu i'r drafodaeth. Diolch yn fawr.

Hoffwn siarad ar y gwelliannau yn y grŵp hwn, gyda ffocws allweddol ar welliannau 53 a 56. Fel y clywsom gan Cefin Campbell, mae gwelliant 53 yn ceisio gweithredu gofyniad i awdurdodau lleol gynnal asesiad ieithyddol cyn y gellir cymeradwyo unrhyw ysgol brif ffrwd newydd. Er fy mod yn gwerthfawrogi bwriadau'r Aelod o ran y syniad o greu asesiadau ieithyddol, mae'r gwelliant yn amwys, a bydd yn cynyddu llwyth gwaith ein cynghorau lleol, sydd eisoes dan gyllidebau tynn ac o dan bwysau.

Yn ogystal, Llywydd, mae gwelliant 56 yn mynd ymlaen i greu rhagdybiaeth y bydd pob ysgol newydd yn darparu addysg drwy gyfrwng y Gymraeg. O ganlyniad, byddai hyn yn golygu y byddai pob ysgol newydd yn dod o dan y categori iaith Gymraeg, oni bai bod yr awdurdod lleol yn darparu rhesymau cadarn dros pam na ddylai fod. Nid yn unig y mae hyn unwaith eto yn ychwanegu pwysau aruthrol yn ôl ar ein hawdurdodau lleol, ond mae hefyd yn rhoi pwysau ar yr ysgolion eu hunain, gyda diffyg cynllun gweithlu yn debygol o ddod yn fwy amlwg.

Llywydd, fel Ceidwadwyr Cymreig, rydym yn cefnogi'n fawr hyrwyddo a'r defnydd o'r iaith Gymraeg, yn enwedig o fewn sefydliadau addysgol. Fodd bynnag, elfen allweddol o'r Bil hwn yw cyflwyno'r syniadau a'r cynlluniau hyn yn gorfforol, ac felly mae ymagwedd pragmatig a realistig tuag at y ddeddfwriaeth yn hollbwysig. Rhaid i'r Bil sicrhau, yn ei gynnwys, ei fod yn gyflawnadwy, ac, yn absenoldeb cynllun gweithlu a chyda'r gwelliannau yn y grŵp hwn yn dibynnu'n llwyr ar waith pellach gan ein hawdurdodau lleol, ni allwn gefnogi'r gwelliannau yn y grŵp hwn, ac felly byddwn yn pleidleisio yn erbyn gwelliannau 53, 56 a 68.

Yn y grŵp hwn, rydym yn dychwelyd at faterion a drafodwyd yn ystod Cyfnod 2. Byddaf yn delio gyda gwelliant 56 yn gyntaf, cyn troi at welliant 53 ac yna 68.

O ran gwelliant 56, mae'r Bil yn ceisio gwella'r ffordd y caiff darpariaeth Gymraeg ei chynllunio o fewn y system addysg. Yr amcan polisi yw bod pob awdurdod lleol yn cymryd penderfyniadau sy'n effeithio'n bositif ar y Gymraeg yn lleol ac yn cyfrannu tuag at y targedau a gaiff eu gosod arnynt gan Weinidogion Cymru drwy'r fframwaith cenedlaethol. Mae gan bob awdurdod lleol ffactorau lleol sy'n unigryw iddyn nhw ac, wrth gynllunio, bydd rhaid iddynt gymryd ystyriaeth o'r ffactorau hynny.

Gan hynny, barn y Llywodraeth yw mai yng nghyd-destun y cynlluniau strategol lleol Cymraeg mewn addysg, a'r targedau a fydd yn gyrru'r cynlluniau hynny, y dylai awdurdodau lleol benderfynu ar gategori ieithyddol ysgol newydd, gan eu galluogi i ystyried ffactorau lleol. Wrth benderfynu ar gategori iaith ysgol newydd, bydd angen i'r awdurdod lleol ystyried y targedau a osodir arnynt gan y fframwaith cenedlaethol a'u dyletswydd i gymryd pob cam rhesymol i gyrraedd y targedau hynny. Bydd yn rhaid iddynt hefyd fodloni gofynion y cod trefniadaeth ysgolion. Mae hynny'n rhesymol gan fod y Bil yn ei gyfanwaith yn esblygu'r modd y caiff y Gymraeg mewn addysg ei gynllunio, a bydd y WESPs yn rhan allweddol o hynny.

Byddai gofyniad i ragdybio fod pob ysgol newydd yn un prif iaith Cymraeg yn torri ar draws y broses o gynllunio yn unol â'r targedau. Mae risg hefyd y gallai dilyn y trywydd o osod rhagdybiaeth arwain at ganlyniadau anfwriadol a fyddai'n niweidiol i'r Gymraeg. Er enghraifft, gallai gorfodi rhagdybiaeth ar y gymuned leol y dylai pob ysgol newydd fod yn un prif iaith Cymraeg arwain at ddiffyg perchnogaeth gan y gymuned. Rŷn ni wedi gweld hynny'n barod yng Nghymru. Rhaid i'r Llywodraeth, felly, wrthod gwelliant 56.

Mae gan Weinidogion Cymru eisoes y pŵer i gynnwys yn y cod trefniadaeth ysgolion yr hyn y mae gwelliant 53 yn ceisio ei gyflawni. Yn wir, mae cod diwygiedig wedi bod yn destun ymgynghoriad yn ddiweddar. Roedd y cod diwygiedig drafft a oedd yn destun ymgynghoriad wedi ei gryfhau i'w wneud yn ofynnol i—a dyma beth mae'r cod yn mynd i'w ddweud—gynnal asesiad o'r effaith ar y Gymraeg ar gyfer pob cynnig, ni waeth beth fo categori iaith yr ysgolion sy'n destun y cynigion. Rhaid iddo gynnwys tystiolaeth berthnasol a ffactorau lliniaru fel gofyniad sylfaenol. Mae hefyd yn ei gwneud yn ofynnol i asesiad effaith ar y Gymraeg gael ei gynnwys fel rhan o'r ddogfen ymgynghori neu ei chyhoeddi ochr yn ochr â’r ddogfen ymgynghori. Bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg yn ystyried yr holl ymatebion i'r ymgynghoriad maes o law. Fodd bynnag, gallaf gadarnhau heddiw nad oedd unrhyw wrthwynebiad i gynnwys y cod drafft mewn perthynas ag asesiadau effaith y Gymraeg. Ac ar sail hynny, galwaf ar Aelodau i bleidleisio yn erbyn gwelliant 53.

Llywydd, bydd Aelodau wedi clywed yr achos a wnaed gan Cefin Campbell ynghylch gwelliant 68. Tra bod y Llywodraeth yn cefnogi’r egwyddor y tu ôl i’r gwelliant na ddylai cynnig arwain at leihad mewn darpariaeth Gymraeg, nid y WESP yw’r lle gorau i ddelio â’r mater hwn. Mae'r WESP yn ddogfen gynllunio ac ni fyddai'n ymarferol i awdurdod ragweld pob cynnig yn y dyfodol o dan y Ddeddf Safonau a Threfniadaeth Ysgolion 2013. Hefyd, mae cynllun cyflawni yr ysgol, yn adran 14 y Bil, yn ymdrin â faint o addysg Gymraeg a ddarperir mewn ysgol, a bydd angen i hyn esbonio beth fydd yr ysgol yn ei wneud i sicrhau ei bod yn cynnal neu'n cynyddu'r ddarpariaeth lle bo'n rhesymol ymarferol i wneud hynny. Am y rhesymau dwi wedi eu hamlinellu, galwaf ar Aelodau i bleidleisio yn erbyn gwelliant 68.

Cefin Campbell i ymateb.

Ie, jest ychydig sylwadau. O ran sylwadau Tom Giffard i ddechrau, o ran y rhagdybiaeth, y ddadl y byddai'n faich gwaith ar awdurdod lleol ac yn effeithio ar staff, wel mae unrhyw ad-drefnu ysgolion yn cymryd blynyddoedd o amser. Mae'n golygu camau cynllunio manwl ac, o brofiad, dwi'n gwybod mor hir y mae hynny'n gallu cymryd. Felly, dwi ddim yn credu y byddai tu hwnt i unrhyw awdurdod lleol i baratoi ysgol, staff a swyddogion ar gyfer blynyddoedd o symud tuag at y rhagdybiaeth y byddai ysgol newydd yn ysgol Gymraeg. 

O ran sylwadau'r Ysgrifennydd Cabinet, dwi'n cytuno gyda fe fod ffactorau unigol yn chwarae rhan ac mai penderfyniad awdurdod lleol ddylai hyn fod. Dwi ddim yn gweld pam na fyddai awdurdod lleol yn gallu derbyn rhagdybiaeth fel egwyddor a dadlau yn erbyn pam na fyddai'r ysgol yn ysgol cyfrwng Cymraeg, achos dyna beth fyddai eu hawl nhw a dyna beth fyddai eu penderfyniad nhw, yn hytrach na'n bod ni'n dechrau o fan gwahanol, yn gorfod dadlau o blaid ysgol Gymraeg. Dwi'n meddwl bod hynny'n newid y pwyslais yn sylweddol ac yn ddatganiad o fwriad clir gan awdurdod eu bod nhw o ddifrif ynglŷn â chynyddu maint yr addysg sy'n cael ei ddarparu drwy gyfrwng y Gymraeg. Dywedodd yr Ysgrifennydd Cabinet fod diffyg perchnogaeth. Wel, byddwn i'n dweud yr un pwynt eto â'r pwynt y gwnes i mewn ymateb i Tom Giffard: mae'r broses yma'n cymryd blynyddoedd. Felly, mi fyddai ennill perchnogaeth rhieni drwy ymgynghoriadau manwl yn ffordd wych o sicrhau perchnogaeth. Felly, dwi ddim yn derbyn y dadleuon yn erbyn rhagdybiaeth, fel dwi wedi clywed y prynhawn yma. Felly, dwi'n gofyn i bobl gefnogi ein cynnig ni. 

Y cwestiwn, felly, yw: a ddylid derbyn gwelliant 53? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly fe wnawn ni gymryd pleidlais ar welliant 53. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, 1 yn ymatal, 39 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 53 wedi ei wrthod.

Grŵp 10 fydd nesaf ac mae'r grŵp yma o welliannau yn ymwneud â chynyddu niferoedd mewn ysgolion categori prif iaith Cymraeg. Gwelliant 54 yw'r prif welliant yn y grŵp yma. Dwi'n galw ar Cefin Campbell i gynnig y prif welliant hwnnw.

Diolch, Llywydd. Elfen allweddol gafodd ei chynnwys yn y Papur Gwyn ar ddechrau'r broses o ddrafftio'r Bil oedd rhoi ystyriaeth i'r taflwybr ar gyfer y ganran o blant a phobl ifanc yng Nghymru sydd mewn ysgolion cyfrwng Cymraeg. Dwi'n dyfynnu o'r Papur Gwyn—. Ac mae'r gwelliant hwn, os caf nodi fel rhagarweiniad, yn un o'r pwysicaf dwi am ei gyflwyno'r prynhawn yma, a dwi'n dyfynnu o'r Papur Gwyn:

'Mae’r taflwybr presennol a osodwyd gan "Cymraeg 2050" yn 2017 yn gosod nod bydd o leiaf 40% o holl ddysgwyr mewn addysg cyfrwng Cymraeg erbyn 2050.

'Fel rhan o’r cytundeb cydweithio rhwng y Llywodraeth a Phlaid Cymru, bydd y Llywodraeth hefyd yn cynnal astudiaeth dechnegol llawn ynghylch y taflwybr gyda mewnbwn arbenigol i gyd-fynd gyda’r uchelgais newydd fydd yn ganolog i’r Bil. Bydd yr astudiaeth yn ystyried taflwybr mwy serth ar gyfer 2050 a thu hwnt sy’n modelu ar gyfer 50% o ddisgyblion mewn addysg cyfrwng Cymraeg erbyn 2050.'

Dyna beth oedd yn y Papur Gwyn fel rhan o'r cytundeb rhwng Plaid Cymru a'r Llywodraeth. Yn anffodus, mae'n debyg na chafodd astudiaeth dechnegol llawn ei chynnal. Fodd bynnag, gan ystyried bod y Bil yn gosod fframwaith ac ymyriadau tymor canol a hir ar gyfer y Gymraeg—er enghraifft, miliwn o siaradwyr erbyn 2050, gosod nod addysg 2050—dwi'n credu y byddai datgan y taflwybr hwn yn y Bil yn ategu a chefnogi'r amcanion cysylltiedig hyn, yn ogystal â thanlinellu disgwyliadau clir i'r sector addysg a'r rhanddeiliaid perthnasol ynglŷn â maint yr uchelgais. Dyna, felly, yw bwriad gwelliant 54.

Os yw'r Llywodraeth a'r Senedd hon, gyda chefnogaeth drawsbleidiol ar gyfer y targed o filiwn o siaradwyr, o ddifrif am drawsnewid sefyllfa'r Gymraeg drwy gynyddu’n sylweddol y nifer sy'n medru siarad yr iaith yn hyderus, yna rhaid gwthio'r uchelgais yma ymhellach, gyda 50 y cant o ddisgyblion mewn addysg cyfrwng Cymraeg erbyn 2050, ac ymrwymiad i sicrhau twf pellach o 10 y cant pob degawd ar ôl hynny. Os nad ydyn ni'n cynyddu'r uchelgais yma, bydd y Llywodraeth yn parhau i amddifadu 60 y cant o blant Cymru o'r cyfle i ddysgu'r iaith a dod yn siaradwyr hyderus, hyd yn oed ymhen chwarter canrif.

Fel y mae tystiolaeth gan Gymdeithas yr Iaith yn ei nodi, a dwi'n dyfynnu,

'Yn yr ugain mlynedd rhwng 2003/04 a 2023/24',

sef cyfnod o 20 mlynedd,

'dim ond o 19.06% i 22.47%',

sef rhyw 3 y cant,

'mae canran y plant sy’n cael addysg cyfrwng Cymraeg mewn ysgolion cynradd wedi cynyddu.'

Dim ond cynnydd o 0.6 y cant sydd wedi bod dros y degawd diwethaf. Mae'r ffigwr cyfatebol ar gyfer addysg uwchradd dros yr un cyfnod wedi cynyddu o 12.89 y cant i 13.48 y cant, sef 0.5 y cant o gynnydd.

Dwi'n ymwybodol y codwyd pryder o safbwynt y Llywodraeth y gallai'r ffaith na chafodd y ffigur o 50 y cant ei gynnwys ym Mhapur Gwyn y Llywodraeth, a'u bod nhw'n teimlo bod hyn yn faen tramgwydd i'r symudiad i'w gynnwys yn y Bil, gan nad oedd yna ymgynghori wedi bod arno fe—. Wrth gwrs, mae ymarfer da yn hawlio'n gyffredinol fod bwriadau deddfwriaethol y Llywodraeth yn cael eu datgelu i’r cyhoedd o flaen llaw, a’u bod yn cael y cyfle i fynegi barn arnyn nhw trwy ymgynghoriad llawn. Ond nid yw hynny bob amser yn bosib, ac yn y pen draw Aelodau’r Senedd, fel cynrychiolwyr yr etholwyr, sydd a’r hawl i benderfynu beth i’w gynnwys mewn Deddf.

Dyma’n wir yw barn Keith Bush KC, sydd hefyd yn dadlau mewn cyngor cyfreithiol i ni—. Nid oes, felly, unrhyw rwystr cyfreithiol i ddiwygio'r Bil er mwyn cynnwys yn y Ddeddf darged neu dargedau ar gyfer canran yr addysgwyr a fydd, erbyn blwyddyn benodedig, yn derbyn eu haddysg mewn ysgolion cyfrwng Cymraeg, hynny yw rhai prif iaith Cymraeg, neu mewn ysgolion dwy iaith. Ac fel mae'n digwydd, mae yna sawl rheswm dros ddadlau na fyddai gwelliant felly, o dan yr amgylchiadau perthnasol, yn groes hyd yn oed i egwyddorion ymarfer da, sef, yn gyntaf, y mewnosodwyd eisoes yn y Bil, trwy welliant a gynigiwyd gan y Llywodraeth ei hun yn ystod Cyfnod 2, ddarpariaeth ar gyfer pennu targedau ar gyfer nifer y dysgwyr sy'n derbyn addysg mewn ysgolion prif iaith Cymraeg. O dan y gwelliant hwnnw, Gweinidogion Cymru fydd yn pennu'r targedau perthnasol drwy eu cynnwys yn strategaeth statudol y Gymraeg. Nid oedd y Papur Gwyn yn awgrymu y byddai'r Ddeddf arfaethedig yn cynnwys darpariaeth felly.

Nawr bod yr egwyddor bod yn rhaid gosod targedau, felly, wedi cael ei chynnwys yn y Bil, nid yw'n gam mawr i osod amodau ar ddyletswydd y Llywodraeth i bennu'r targedau hyn fel, er enghraifft, fod yn rhaid i'r nifer sy'n derbyn addysg Gymraeg fod o leiaf 50 y cant o'r cyfanswm.

Hefyd, er nad awgrymodd y Papur Gwyn y byddai dyletswydd i bennu targedau fel rhan o’r Bil arfaethedig, fe dynnodd rhagair y Gweinidog sylw at y ffaith fod y taflwybr presennol a osodwyd gan strategaeth statudol y Gymraeg eisoes yn gosod nod o 40 y cant ar gyfer y dysgwyr sydd mewn addysg cyfrwng Cymraeg erbyn 2050. Ac aiff y rhagair ymlaen i grybwyll y posibilrwydd y gallai'r nod hwnnw gael ei gynyddu. Felly, roedd yna gyfeiriad yn barod yn y Papur Gwyn at y posibilrwydd hwnnw i'w gynyddu fe i 50 y cant, pe byddai astudiaeth yn cael ei chynnal yn cyfiawnhau hynny. Felly, ni fyddai effaith ymarferol cynnwys nod o 40 y cant neu 50 y cant ar wyneb y Ddeddf yn golygu, felly, dod â chysyniad newydd i mewn i'r fframwaith cyfreithiol, na gosod nod nad oedd y Llywodraeth eisoes wedi ei dderbyn.

Felly, i gloi, Llywydd, gan symud ymlaen at y gwelliant arall yn y grŵp hwn, mae gwelliant 66 yn deillio o'r trafodaethau dwi wedi'u cael gyda'r Llywodraeth ers Cyfnod 2 er mwyn ceisio cryfhau elfennau o'r Bil sydd yn sicrhau cynnydd yn y niferoedd mewn ysgolion categori prif iaith Cymraeg a chynnydd yn nifer yr ysgolion prif iaith Cymraeg. Bydd y gwelliant hwn, felly, yn gosod dyletswydd ar awdurdodau lleol i wneud hyn drwy eu CSCAs lleol.

Edrychaf ymlaen, felly, at glywed cyfraniadau eraill ar y gwelliannau hyn. Diolch yn fawr.

Llywydd, hoffwn i siarad am ddau welliant Plaid Cymru o fewn y grŵp hwn, gwelliannau 54 a 66. Er yr hoffwn ailadrodd fy nheimlad o'r grŵp diwethaf o welliannau, lle siaradais am ein cefnogaeth fel grŵp y Ceidwadwyr Cymreig ar ddefnyddio a hyrwyddo'r iaith ei hun, ac felly, mewn theori, y nod tu ôl i'r grŵp hwn o welliannau i gynyddu nifer y disgyblion mewn ysgolion Cymraeg, byddwn yn pleidleisio yn erbyn gwelliannau 54 a 66, oherwydd ein hanghytundeb ynglŷn â'r ffordd y bydd y nod hwn yn cael ei gyrraedd.

Mae gwelliant 54 yn sicrhau, erbyn diwedd 2050, y bydd nifer y disgyblion sy'n mynd i ysgolion categori iaith Cymraeg yn o leiaf 50 y cant o gyfanswm nifer y disgyblion oedran ysgol gorfodol yng Nghymru, ac mae gwelliant 66 eto yn gosod cyfrifoldeb mawr ar awdurdodau lleol i gynyddu nifer y disgyblion o oedran ysgol gorfodol sy'n derbyn addysg mewn ysgolion categori iaith Cymraeg yn bennaf yn eu hardal.

Rwy'n gwrthwynebu'r ddau welliant hyn, yn bennaf oherwydd natur gwelliant 54, sy'n dileu lefel o ddewis i rieni, gydag o leiaf hanner yr ysgolion o fewn unrhyw awdurdod lleol penodol yn cael eu gosod fel ysgolion categori iaith Cymraeg, a fyddai nid yn unig yn tynnu opsiynau a dewis o fewn yr ardal o ysgolion dwyieithog ac ysgolion Saesneg yn bennaf, Cymraeg yn rhannol, ond, fel yr wyf wedi cyfeirio ato mewn grwpiau blaenorol, byddai'n debygol o fod yn anodd ei gweithredu heb gynllun gweithlu priodol a dull gyflwyno. Byddaf yn manylu ymhellach ar y cysyniad o ddewis wrth siarad am ein gwelliannau 74, 75 a 76 yng ngrŵp 13.

Rydym eisoes yn deall o gyfraniadau gwerthfawr rhanddeiliaid drwy gydol proses graffu'r pwyllgor bydd llawer o ysgolion mewn rhanbarthau iaith Saesneg yn bennaf yn cael trafferth i gyrraedd y targed 10 y cant, a dweud y gwir, heb sôn am gyrraedd 50 y cant ar draws pob ardal mewn cyfnod o 25 mlynedd. Felly, Llywydd, ni fyddaf yn cefnogi'r gwelliannau o fewn y grŵp hwn.

Llywydd, o ran gwelliant 54, cafodd gwelliant tebyg ei gyflwyno gan yr Aelod, Cefin Campbell, yng Nghyfnod 2, ac, fel y dywedais bryd hwnnw, nid yw'n bolisi gan Lywodraeth Cymru bod pob plentyn yn derbyn addysg mewn ysgolion categori prif iaith Cymraeg. Byddai hynny'n anfon y neges anghywir i'n hysgolion categori prif iaith Saesneg, rhannol Gymraeg a chategori dwy iaith, gan danseilio eu rôl nhw wrth greu siaradwyr Cymraeg hyderus, annibynnol, yn unol â nod y Bil.

Fodd bynnag, dywedais yng Nghyfnod 2 y byddwn yn ystyried ymhellach yr elfen o'r gwelliant sy'n gosod targed bod 50 y cant o ddisgyblion mewn ysgolion a gynhelir yn derbyn eu haddysg mewn ysgolion categori prif iaith Cymraeg erbyn 2050. Rydw i hefyd wedi cael trafodaethau gyda Cefin Campbell am yr agwedd hon yn ystod yr wythnosau diwethaf. Yng ngoleuni gwelliant yr Aelod, hoffwn roi sicrwydd heddiw y bydd y Llywodraeth yn cynnig ymgynghori ar y targed 50 y cant erbyn 2050 fel rhan o'r ymgynghoriad ar strategaeth y Gymraeg newydd. Ni fyddaf i'n gallu cefnogi gwelliant 54 am y rhesymau hyn, ond dwi eisiau rhoi ar y record y prynhawn yma y ffaith y bydd y Llywodraeth yn cynnig ymgynghoriad ar y targed 50 y cant erbyn 2050.

Gan droi at welliant 66, hoffwn ddiolch i Cefin Campbell am y drafodaeth a gawsom ni ar hyn. Credaf fod y Bil yn cael ei gryfhau gan gynnwys y gwelliant hwn ac rwy'n falch o fod yn ei gefnogi heddiw.

Cefin Campbell i ymateb.

Diolch yn fawr iawn. Dwi am ddechrau drwy ymateb i sylwadau Tom Giffard. Wrth gwrs, mae'r Torïaid fel tiwn gron yn sôn am ddewis rhieni. Wel, beth am ddewis y plentyn? Dylai pob plentyn, os ydyn nhw'n credu yn yr egwyddor, gael yr hawl i fod yn ddwyieithog, i siarad iaith eu gwlad, ochr yn ochr â'r Saesneg, a chael y rhodd gwerthfawr hwnnw o ddwyieithrwydd. Nid yw addysg cyfrwng Cymraeg yn dileu'r dewis; mae'n rhoi'r rhodd arbennig yna i bob plentyn, ac ar hyn o bryd mae'r system yn gwadu'r hawl hwnnw i lawer gormod o bobl ifanc.

O ran sylwadau'r Ysgrifennydd Cabinet, mae'n siomedig nad yw'r Llywodraeth yn barod i gefnogi'r polisi y dylai pob plentyn yng Nghymru gael addysg trwy gyfrwng y Gymraeg. Eto, mae'n amlwg bod y Llywodraeth yn hapus i amddifadu carfan o bobl ifanc Cymru o’r rhodd arbennig yna o ddod yn siaradwyr Cymraeg hyderus. Dwi ddim yn hapus gyda hynny, na Phlaid Cymru chwaith, achos dŷn ni eisiau gweld bob plentyn yn cael y cyfle i ddod yn siaradwr Cymraeg dwyieithog.

Wedi dweud hynny, dwi'n hapus ac yn croesawu sylwadau'r Ysgrifennydd Cabinet bod y Llywodraeth yn mynd i ymrwymo i ymgynghoriad ar newid y taflwybr o 40 y cant  i 50 y cant yn derbyn eu haddysg trwy gyfrwng y Gymraeg erbyn 2050, a bydd yr ymgynghoriad yna yn digwydd cyn diwedd y Senedd hon. Felly, mae hynny yn rhywbeth dwi yn croesawu yn fawr. Diolch, Llywydd.

Y cwestiwn, felly, yw: a ddylid derbyn gwelliant 54? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, fe gymerwn ni bleidlais ar welliant 54. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, un yn ymatal a 39 yn erbyn. Gwelliant 54 wedi'i wrthod.

Ydy gwelliant 33 yn cael ei gynnig, Ysgrifennydd Cabinet?

Cynnig.

Ydy, mae e. Oes gwrthwynebiad i welliant 33? Nac oes. Mae gwelliant 33 wedi'i dderbyn.

Gwelliant 34. Yn cael ei gynnig?

Symud.

Ydy, mae e. A oes gwrthwynebiad i welliant 34? Nac oes. Mae'n cael ei dderbyn.

Gwelliant 55, Cefin Campbell. Yn cael ei gynnig?

Cynnig.

Ydy, mae e. Oes gwrthwynebiad i welliant 55? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna. Felly, fe gymerwn ni bleidlais ar welliant 55. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, un yn ymatal a 39 yn erbyn. Mae gwelliant 55 wedi'i wrthod.

Gwelliant 56. Yn cael ei symud, Cefin Campbell?

Tynnu hwnna yn ôl.

Dyw e ddim yn cael ei symud. Felly, does yna ddim gwrthwynebiad i hynny. Nac oes. Felly, fyddwn ni ddim yn pleidleisio ar welliant 56.

Gwelliant 10, Tom Giffard. Ydy e'n cael ei symud?

Ie, symud.

Ydy. A oes gwrthwynebiad i welliant 10? Nac oes. Felly, mae gwelliant 10 wedi'i gymeradwyo.

Gwelliant 11. Yn cael ei symud?

Ydy, mae e, gan Tom Giffard. A oes gwrthwynebiad? Nac oes. Mae e'n cael ei dderbyn, felly.

Gwelliant 57. Ydy e'n cael ei symud, Cefin Campbell?

Symud.

Ydy, mae'n cael ei symud. A oes unrhyw wrthwynebiad i 57? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Fe gawn ni bleidlais ar welliant 57. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, un yn ymatal, a 39 yn erbyn. Gwelliant 57 wedi'i wrthod.

Ydy gwelliant 58 yn cael ei symud, Cefin Campbell?

Symud.

Ydy, mae'n cael ei symud. A oes gwrthwynebiad i welliant 58? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Fe gawn ni bleidlais ar welliant 58. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 12, un yn ymatal a 39 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 58 wedi'i wrthod.

Gwelliant 35. Yn cael ei symud, Ysgrifennydd Cabinet? 

Cynnig.

Ydy, mae e. Oes gwrthwynebiad i welliant 35? Nac oes, dim gwrthwynebiad. Gwelliant 35 wedi'i dderbyn.

Grŵp 11 bydd y grŵp nesaf, ond fe wnawn ni gymryd toriad byr cyn cychwyn ar grŵp 11, ac fe wnawn ni geisio ailddechrau mewn tua 20 munud.

Dyma ni'n ailddechrau, felly, gyda grŵp 11. Mae grŵp 11 o welliannau yn ymwneud â'r gweithlu addysg. Gwelliant 36 yw'r prif welliant yn y grŵp, a dwi'n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet i gynnig y prif welliant yna.

Diolch yn fawr, Llywydd. Mae gwelliannau 36 a 37 yn dileu is-adrannau 24(3)(d) a 24(6)(c) o'r Bil oherwydd bod gwelliant y cytunwyd arno yng Nghyfnod 2 yn ailadrodd y darpariaethau hyn yn adran 25, ynghylch y gweithlu ysgolion.

Mae gwelliant 62, yn enw Cefin Campbell, yn ceisio ei gwneud yn glir bod yn rhaid i'r asesiad o nifer yr ymarferwyr addysg sydd eu hangen ym mhob ardal awdurdod lleol i gyrraedd y targedau fod ar gyfer pan fydd y fframwaith yn cael ei baratoi ac yn y dyfodol. Fodd bynnag, mae'r fframwaith, o ran ei natur, yn ddogfen gynllunio gyda golwg i'r dyfodol, golwg 10 mlynedd, ac yn cael ei adolygu bob pum mlynedd. Bydd yn rhaid cynnal asesiad o nifer yr ymarferwyr addysg sydd eu hangen ym mhob ardal awdurdod lleol mewn perthynas â'r holl dargedau a osodir yn y fframwaith, yn unol ag adrannau 24(5) a (7). Felly, mae gwelliant 62 yn ddiangen.

Yn yr un modd, mae gwelliant 63 Cefin Campbell yn ceisio ei gwneud yn glir bod y camau y bydd Gweinidogion Cymru yn eu cymryd at ddibenion sicrhau bod nifer yr ymarferwyr addysg yn bodloni'r angen yn berthnasol i pan fydd y fframwaith yn cael ei baratoi ac yn y dyfodol. Unwaith eto, mae'r gwelliant hwn yn ddiangen am yr un rhesymau a amlinellais mewn perthynas â gwelliant 62: mae’r Bil eisoes yn gwneud hyn.

Mae gwelliant 64 Cefin Campbell yn ceisio gosod dyletswydd ar Weinidogion Cymru i osod targedau mewn perthynas â recriwtio, cadw a hyfforddi'r gweithlu addysg dwyieithog Cymraeg a Saesneg yng Nghymru yn y fframwaith cenedlaethol. Mae adran 25(2)(a) yn ei gwneud yn ofynnol i'r fframwaith cenedlaethol gynnwys asesiad o nifer yr ymarferwyr addysg sydd eu hangen ym mhob awdurdod lleol i gyrraedd unrhyw darged a osodir o dan adran 24(5) a (7). Bydd hyn yn gofyn i Lywodraeth Cymru ddeall faint o ymarferwyr addysg sydd eu hangen. Bydd yn rhaid i ni nodi, yn unol ag adran 25(2)(b), y camau y bydd Gweinidogion Cymru yn eu cymryd, yn seiliedig ar yr asesiad hwnnw, er mwyn sicrhau bod nifer yr ymarferwyr addysg sy'n gweithio yng Nghymru yn diwallu'r angen. Mae'r Llywodraeth felly yn credu y byddai'r gwelliant hwn yn dyblygu'r adran 25(2) bresennol.

Byddai gwelliant 65 Cefin Campbell a'r gwelliant cysylltiedig, 70, yn ymestyn y diffiniad o 'ymarferydd addysg' at ddibenion adran 25 i gynnwys 'athro neu athrawes addysg bellach' a 'gweithiwr cymorth dysgu mewn addysg bellach', fel y'i diffinnir yn Neddf Addysg (Cymru) 2014.

Yng Nghyfnod 2, cyflwynodd y Llywodraeth welliannau i ddod ag addysg drydyddol o dan gwmpas y fframwaith cenedlaethol, yn dilyn galwadau am welliant o'r fath gan randdeiliaid a'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg. Fodd bynnag, nid yw'r Llywodraeth o'r farn bod angen ymestyn adran 25 i gynnwys ymarferwyr mewn addysg drydyddol. Y bwriad yw bod y ddarpariaeth hon yn ymwneud â'r gweithlu addysg mewn ysgolion. Mae hyn i gefnogi prif amcan y Bil, sef cynyddu a gwella canlyniadau ynglŷn â'r Gymraeg mewn ysgolion. 

Ond nid yw hynny'n ymestyn i ehangu cwmpas adran 25. Mae ffocws canolog y Bil yn parhau i fod ar addysg plant o oedran ysgol gorfodol. Byddai gwelliannau 65 a 70 yn gwanhau ein ffocws ar y gweithlu addysg sydd ei angen i ddelifro’r Bil ar gyfer y plant hyn. Ni allaf eu derbyn.

Mae gwaith eisoes ar y gweill i fynd i'r afael â'r heriau sy'n ymwneud â sgiliau Cymraeg o fewn addysg drydyddol. Er enghraifft, un o amcanion Medr yn eu cynllun strategol yw:

'Byddwn yn gweithio gyda darparwyr a phartneriaid i gael dealltwriaeth well am sgiliau Cymraeg y gweithlu addysg drydyddol, i wella cyfraddau recriwtio a chadw staff Cymraeg, ac i hyrwyddo dysgu proffesiynol fel bod mwy o staff yn hyderus i addysgu trwy gyfrwng y Gymraeg.'

Galwaf felly ar yr Aelodau i gefnogi gwelliannau 36 a 37, a phleidleisio yn erbyn gwelliannau 62, 63, 64, 65 a 70.

Fel cyn-aelod o'r gweithlu addysg Cymreig, rwy'n credu mai'r grŵp hwn yw'r grŵp mwyaf pwysig yn y Bil. Wrth gwrs, heb weithlu, ni fyddai unrhyw linell o'r Bil hwn yn gweithio. Dyna pam rwyf am weld y Bil yn llwyddo gyda nodau, targedau a strwythur pragmatig a realistig er mwyn cyflwyno'r iaith Gymraeg ar draws ein hysgolion yng Nghymru. Er mwyn i hyn ddigwydd a sicrhau canlyniadau teg, rhaid i'r Bil gydnabod, deall ac ymateb yn llwyr i'r argyfwng mae ein gweithlu addysg yn ei wynebu ar hyn o bryd.

Mae gennym argyfwng recriwtio athrawon, anawsterau oherwydd y pandemig nad ydynt eto wedi'u hadfer i lefelau cyn y pandemig, cyfyngiadau cyllidebol ac ystadegau absenoldeb hynod heriol. Mae gweithio tuag at a chreu strategaeth ar gyfer y gweithlu sy'n gref i ymdrin â heriau pwysig o fewn yr hinsawdd addysg yn allweddol cyn gweithredu newidiadau systemig mor fawr.

Fel y nododd fy nghyd-Aelod Sam Kurtz yn nhrafodion Cyfnod 2, mae Estyn a NEU Cymru eisoes wedi ein rhybuddio'n gryf yn erbyn gosod gofynion ychwanegol ar y gweithlu heb hyfforddiant a chynllunio priodol mewn lle. Rydym yn gwybod nad recriwtio yn unig sy'n heriol, ond hefyd mae cadw athrawon sy'n siarad Cymraeg, yn enwedig mewn ardaloedd lle mae'r iaith Saesneg yn dominyddu, yn parhau i fod yn her fawr, heb unrhyw gynllun i ymdrin â hyn er gwaethaf yr ymdrechion gan ein plaid i gyflwyno gwelliannau sy'n ymdrin â'r mater hwn yn ystod Cyfnod 2, a oedd yn cyd-fynd â'r argymhellion yn adroddiad y pwyllgor ar y Bil hwn.

O ran gwelliannau Cefin Campbell o fewn y grŵp hwn, byddaf i’n cefnogi gwelliannau 62, 63, 64 a 65 oherwydd eu natur bragmatig o ran sicrhau bod targedau yn cael eu gosod o ran recriwtio, cadw a hyfforddi gweithlu dwyieithog yng Nghymru, yn ogystal â sicrhau lefelau digonol o ymarferwyr addysg o fewn y gweithlu yn gyffredinol. Fodd bynnag, ni fyddaf yn cefnogi gwelliant 70, sy'n ceisio dileu diffiniad o ‘ymarferydd addysg’ yn y Bil o dan adran 25.

O ran gwelliannau'r Gweinidog o fewn y grŵp hwn, byddaf yn cefnogi gwelliant 37, sydd yn ceisio cael gwared ar linellau 30 i 31 o'r testun Saesneg, a fyddai wedi gosod baich ychwanegol ar y fframwaith cenedlaethol i gynnwys asesiad ychwanegol o nifer yr ymarferwyr addysg sydd eu hangen ym mhob awdurdod lleol i gyrraedd unrhyw darged a osodwyd.

Fodd bynnag, byddaf yn gwrthwynebu gwelliant 36, sydd yn ceisio cael gwared ar linellau 5 i 7, a fyddai fel arall yn darparu hyfforddiant datblygiad proffesiynol a chymorth i ymarferwyr addysg at y diben o wella eu gallu yn y Gymraeg. Byddai cael gwared ar yr adnodd hyfforddi a chymorth hwn ond yn gwneud niwed pellach i'r gweithlu sydd eisoes dan straen yng Nghymru, ac fel Ceidwadwyr Cymreig, credwn ni fod hyn yn hanfodol i lwyddiant cyffredinol y Bil.

Cyn cyflwyno gwelliannau fy hun, hoffwn i nodi y byddwn yn cefnogi gwelliannau 36 a 37 yn enw'r Ysgrifennydd Cabinet.

Felly, i symud ymlaen at y gwelliannau sydd yn fy enw i yn y grŵp yma—pump i gyd—un o'r diffygion mwyaf sydd wedi cael ei amlinellu mewn perthynas â'r Bil hwn yn ystod Cyfnod 1, gan randdeiliaid, oedd y methiant ar wyneb y Bil i ymdrin â’r mater o greu gweithlu digonol a safonol er mwyn gwireddu amcanion ac uchelgeisiau'r Bil. Fel dywedodd Tom Giffard, heb y gweithlu, fydd dim un o amcanion y Bil yma yn gallu cael eu cyflawni.

Yn syml, dŷn ni ddim yn recriwtio digon o athrawon cyfrwng Cymraeg. Mae Llywodraeth Cymru yn disgwyl i ddarparwyr addysg gychwynnol i athrawon weithio tuag at darged o 30 y cant o'r rhai sy'n dilyn cwrs hyfforddi i wneud hynny drwy gyfrwng y Gymraeg, ond y ffigwr recriwtio diweddaraf oedd 20 y cant, sydd dipyn yn is. Mae hyn yn golygu mai rhyw 325 o'r 1,610 a ddechreuodd gyrsiau AGA oedd yn hyfforddi i addysgu yn y Gymraeg yn 2021-22, ac mae'r ffigwr wedi gostwng i 18.7 y cant ers hynny. Felly, rŷn ni'n mynd i'r cyfeiriad anghywir.

O ganlyniad i hynny, cafwyd trafodaeth eang yn ystod Cyfnod 2 ar yr amrywiaeth o welliannau mewn perthynas â’r gweithlu addysg. Er i ni geisio sicrhau bod y cynllun gweithlu addysg dwyieithog yn cael ei gynnwys ar wyneb y Bil, rwy'n derbyn ymdrechion y Llywodraeth i symud ychydig tuag at y cyfeiriad hwnnw drwy greu adran 25 newydd yn ystod Cyfnod 2, a oedd yn gosod darpariaeth bellach ar y gweithlu addysg ar wyneb y Bil, a dwi'n ddiolchgar am hynny. Fodd bynnag, dwi'n dal yn credu bod modd cryfhau’r adran hon ymhellach, a bydd yr Ysgrifennydd Cabinet yn ymwybodol o'm pryderon i o ran creu cynllun anstatudol o ran datblygu gweithlu dwyieithog. Dwi'n awgrymu, felly, y dylid cryfhau’r adran hon mewn tair ffordd.

Yn gyntaf, mae gwelliannau 62 a 63 yn ceisio sicrhau bod y Llywodraeth yn cynllunio nid yn unig i ddatblygu gweithlu addysg ar gyfer anghenion heddiw, ond hefyd—ac yn bwysicach, efallai—i gynllunio er mwyn asesu'r angen at y dyfodol. Yn ail, mae gwelliant 64 yn ychwanegu gofyniad i'r fframwaith cenedlaethol i bennu targedau mewn perthynas â recriwtio, cadw a hyfforddi'r gweithlu addysg dwyieithog. Mae hyn yn deillio o ymateb y Cyngor Gweithlu Addysg i’r ymgynghoriad ar y Papur Gwyn, a oedd yn dadlau o blaid cynnwys targedau ar wyneb y Bil. Byddai hyn yn galluogi Gweinidogion, gwleidyddion a rhanddeiliaid y dyfodol i wybod a yw Llywodraeth y dydd yn gwneud digon i ateb y galw ar y pryd ac i'r dyfodol o ran y gweithlu addysg.

Ac yn drydydd ac yn olaf, rwyf wedi cyflwyno gwelliannau 65 a 70 er mwyn ceisio ehangu'r diffiniad ac ystyr y term 'ymarferydd addysg' o fewn yr adran hon. Ar hyn o bryd, mae'r diffiniad yn gaeth i'r diffiniad a roddir yn Neddf Addysg 2002, sef athro neu athrawes ysgol yn unig. Nawr, dwi'n credu fod hyn yn wendid sylfaenol yn yr adran hon oherwydd ni ellir cynllunio'r gweithlu addysg drwy lens athrawon ysgol yn unig, a dwi wedi clywed y sylwadau gan yr Ysgrifennydd Cabinet. Os ydym ni'n symud at greu gwell partneriaeth rhwng ysgolion a cholegau addysg bellach, gwell synthesis o ran addysg ôl-16 yn arbennig, mi fyddai hynny'n rhwym o gynnwys addysgwyr sydd ar hyn o bryd yn y sector addysg bellach. Allwn ni ddim ag anghofio am y sector hwn wrth gynllunio addysg ôl-16 i'r dyfodol mewn ysgolion. Dyna pam fy mod i'n cynnig diffiniad mwy eang o'r term 'ymarferydd addysg' yn hytrach na beth oedd yn y gwreiddiol.

Felly, at ei gilydd, gobeithio y gallaf dderbyn eich cefnogaeth fel Aelodau i'r tair elfen hyn yn y gwelliannau. Diolch yn fawr.