Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Good afternoon and welcome to this afternoon's Plenary meeting. The first item on the agenda is questions to the Cabinet Secretary for Finance and Welsh Language, and the first question is from Alun Davies.

Llywydd, diolch yn fawr, a diolch i Joyce Watson am y cwestiwn, wrth gwrs. 

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Samuel Kurtz.

Diolch, Llywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, ym mis Ionawr, cyhoeddodd eich cydweithiwr Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg ddatganiad ar y cynllun strategol ar gyfer y gweithlu addysg. Nid oedd unrhyw sôn am y Gymraeg a'i rôl wrth gynllunio'r gweithlu—hepgoriad sy'n arbennig o bryderus o ystyried cynnydd presennol Bil y Gymraeg ac Addysg (Cymru).

Yn ystod Cyfnod 2 ystyriaeth y pwyllgor o'r Bil, codais y mater hwn a mynegais fy siom bod addysg cyfrwng Cymraeg yn cael ei hanwybyddu yn y datganiad. Ydych chi'n rhannu fy mhryder na chyfeiriwyd at y Gymraeg, a sut ydych chi'n gweithio gyda'ch cydweithwyr i sicrhau bod recriwtio athrawon cyfrwng Cymraeg wedi'i ymgorffori'n llawn yn y cynllun ar gyfer y gweithlu?

Wel, diolch yn fawr i Sam Kurtz am y cwestiwn, Llywydd. Dwi'n cytuno am bwysigrwydd y gweithlu, wrth gwrs. Mae uchelgais gennym ni i gyd yn y Siambr hon i godi nifer y bobl sy'n siarad Cymraeg a dyblu'r defnydd o'r Gymraeg, a'r ffordd i'n helpu ni i wneud hynny yw trwy ysgolion a thrwy'r Bil sydd o flaen y Senedd ar hyn o bryd. Ac mae nifer fawr o bethau yn y Bil sy'n mynd i'n helpu ni i gynyddu'r gweithlu ac i baratoi pobl am y gwaith rŷn ni eisiau iddyn nhw ei wneud.

Ges i'r cyfle i gydweithio ag Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg cyn iddi hi gyhoeddi'r datganiad. Roedd hi'n sôn nid jest am y gweithlu o bobl sy'n mynd i addysgu trwy gyfrwng yr iaith Gymraeg, ond y gweithlu ehangach, a dyna pam nad oedd hi'n tynnu sylw at jest un peth—roedd hi'n siarad am y darlun i gyd. Ac, wrth gwrs, dwi'n mynd i gydweithio â hi yn y dyfodol—cydweithio gyda'n gilydd i greu'r gweithlu sy'n bwysig i ni am beth rŷn ni eisiau ei wneud yn y maes Cymraeg.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet, ond dwi'n siomi nad oedd unrhyw sylw wedi cael ei dynnu yn y datganiad at yr iaith Cymraeg, gan fod polisi 'Cymraeg 2050' gennym ni yma yn y Senedd. Ond hoffwn ddiolch i chi hefyd am eich ymagwedd gydweithredol at Fil y Gymraeg ac addysg—cam pwysig i gadw'r iaith uwchlaw gwleidyddiaeth pleidiau. Diolch i ti am hynny.

Yn ystod Cyfnod 2, cynigiais welliant i sicrhau bod ansawdd addysgu pynciau drwy'r Gymraeg yn cyd-fynd ag ansawdd sgiliau iaith yr athro. Rhannais enghreifftiau o fy addysg fy hun, lle'r oedd athrawon yn cael pynciau y tu allan i'w harbenigedd dim ond oherwydd eu bod nhw'n siarad Cymraeg. Ers hynny, rwyf wedi clywed enghreifftiau pellach gan etholwyr. Er bod fy ngwelliant yn aflwyddiannus, sut mae Ysgrifennydd y Cabinet yn bwriadu atal yr arfer hon ar ôl cwblhau'r Bil, a sicrhau'r safonau addysgu uchaf ar draws pob pwnc?

Wel, diolch yn fawr i Sam Kurtz, Llywydd, am beth ddywedodd e am sut rydyn ni wedi mynd ati gyda'n gilydd yng Nghyfnod 2 o'r Bil i gydweithio. Roedd Cyfnod 2 yn gyfle inni glywed gan bobl eraill ac i ddysgu oddi wrth rai o'r pethau roedden nhw'n codi ac yn awgrymu yn ystod y ddadl. Dwi'n edrych ymlaen at gydweithio gyda Cefin Campbell a gyda Sam Kurtz pan fydd y Bil yn dod nôl i lawr y Senedd ar gyfer Cyfnod 3.

Gyda'r enghreifftiau roedd yr Aelod yn cyfeirio atynt, dwi wedi cael cyfle i siarad unwaith eto gyda'n swyddogion ni. Rŷn ni'n cydnabod y ffaith bod rhai pynciau ble mae'n heriol i ffeindio pobl gyda'r sgiliau ymhob cwr o Gymru. Dydy hwnna ddim yn wir am bob lle yng Nghymru, ond mewn rhai ardaloedd mae'n heriol i ffeindio pobl gyda'r sgiliau yn barod, yn enwedig mewn rhai pynciau. Rŷn ni'n canolbwyntio, gyda'r arian sydd gyda ni—ac mae mwy o arian yn y cynllun yn y flwyddyn ariannol nesaf—i helpu pobl sydd â rhai sgiliau yn barod, ond ble maen nhw eisiau gwella'r sgiliau, y sgiliau ieithyddol, i'n helpu ni i lenwi'r bylchau lle mae bylchau'n codi.

Thank you for that response. Cabinet Secretary, sustaining the Welsh language in historically Welsh-speaking communities depends on enabling local Welsh speakers to remain in their areas, and this requires affordable housing and jobs that are secure and well paid. A recent example is a situation around Wylfa and Ynys Môn. Sam Dumitriu, head of policy at Britain Remade, has warned—

yn enwedig yn y sector niwclear. Gyda Chymru'n wynebu heriau economaidd parhaus, cyflogau isel a diffyg swyddi yn ardaloedd gwledig Cymru sy'n Gymraeg eu hiaith, pa drafodaethau ydych chi'n eu cael gyda chydweithwyr yn y Cabinet i fynd i'r afael â'r materion strwythurol hyn, a sut mae'r Llywodraeth yn bwriadu alinio twf economaidd ag ymdrechion i gynnal cymunedau Cymraeg?

Wel, Llywydd, dwi'n edrych ymlaen at fynd at y Cabinet gydag ymateb y Llywodraeth, ac at yr adroddiad gyda Simon Brooks ar y pwyllgor oedd yn ei helpu e, sydd wedi dod ymlaen â nifer fawr o argymhellion ar sut i gryfhau'r iaith Gymraeg mewn ardaloedd ble mae'r Gymraeg yn cael ei defnyddio bob dydd.

Mae lot o bethau rŷn ni wedi'u gwneud yn barod—lot o bethau oedd wedi codi oddi wrth y cytundeb rhwng y Blaid Lafur a Phlaid Cymru'n gynharach yn y tymor hwn. Arfor, er enghraifft: beth rŷn ni wedi'i wneud trwy Arfor yw trio defnyddio'r iaith Gymraeg fel rhywbeth sy'n gallu ein helpu ni i dyfu'r economi mewn ardaloedd ble mae Cymraeg yn cael ei defnyddio bob dydd. Mae'n gallu bod yn gymhleth, onid yw e? Dwi'n cofio pan oeddem ni'n trafod pethau ar Ynys Môn gydag ynni niwclear—y pryderon oedd y byddai nifer fawr o bobl yn dod i mewn i'r ynys pan fyddai'r adeiladu'n mynd ymlaen, heb y Gymraeg, ac y byddai hwnna'n cael effaith ar yr iaith ar yr ynys.

So, dwi eisiau gweld y Gymraeg yn rhan o'r ymdrech rŷn ni'n gwneud i dyfu'r economi, i greu swyddi, ac i helpu pobl i aros yn lleol, a dwi'n gwneud hynny, wrth gwrs, gydag aelodau eraill y Cabinet.

Llefarydd Plaid Cymru, Heledd Fychan.

Diolch yn fawr i Janet Finch-Saunders am y cwestiwn, a llongyfarchiadau am ddefnyddio'r iaith Gymraeg am y cwestiwn. Mae cynghorau tref a chymuned yn gyrff democrataidd sy'n codi praesept i gyflawni eu dyletswyddau statudol ac ymrwymiadau'r cynlluniau iaith, lle'n berthnasol. Mae Llywodraeth Cymru wedi darparu cyllid i helpu'r sector i adeiladu capasiti i weithredu'n ddwyieithog. Mae hyn yn cynnwys canllawiau ar offer cyfieithu digidol, a rhannu capasiti â'r prif gynghorau.

Diolch yn fawr. Dwi'n gwybod am gynghorau tref a chymuned sydd ddim yn gallu fforddio cyfieithu ar y pryd, felly yn gorfod cynnal eu cyfarfodydd yn Saesneg. Pa gymorth sydd ar gael i helpu cynghorau tref a chymuned gyda chostau cyfieithu ar y pryd?

Diolch yn fawr am y cwestiwn ychwanegol. Dwi'n meddwl mai hyn yw un o'r meysydd ble mae pethau wedi newid yn sylweddol dros y cyfnod o ddatganoli. Nawr, mae ffyrdd o gyfieithu yn defnyddio ffyrdd technolegol doedd ddim ar gael pan oedd y Cynulliad yn dechrau nôl yn 1999. So, rŷn ni wedi buddsoddi gyda One Voice Wales. Roedd cynllun gyda nhw. Roedden nhw wedi cyhoeddi'r cynllun nôl yn 2023, i helpu gyda'r pethau digidol yn y maes cynghorau lleol a thref. Rŷn ni wedi buddsoddi £300,000 gyda'r sector i'w helpu nhw gyda'r cynllun yna. Dwi'n meddwl, drwy ddefnyddio'r ffyrdd newydd o gyfieithu, bydd hwn yn gallu bod yn haws i'r cynghorau yn y dyfodol, a diolch yn fawr i Janet Finch-Saunders am dynnu sylw at y pwnc pwysig.

Diolch yn fawr i Rhys ab Owen am y cwestiwn. Llywydd, mae'r Coleg Cymraeg Cenedlaethol wedi ysgrifennu at holl brifysgolion Cymru yn gofyn iddynt amlinellu effaith toriadau arfaethedig ar ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg. Ar hyn o bryd, nid oes unrhyw ymchwil cyfrwng Cymraeg yn cael ei gynnal ar lefel ôl-raddedig ym maes nyrsio ym Mhrifysgol Caerdydd.

Diolch yn fawr am yr ateb. Fis diwethaf, gwnaeth fy swyddfa fynychu cyfarfod a gafodd ei drefnu—ei noddi—gan Jenny Rathbone a Julie Morgan â'r Coleg Nyrsio Brenhinol. Roedd nifer o negeseuon pwysig yn y cyfarfod hwnnw, nifer ohonyn nhw tu hwnt i'ch portffolio chi, ond un oedd yn bwysig o fewn eich portffolio chi oedd y gallu i astudio ac ymchwilio trwy gyfrwng y Gymraeg i nyrsys. Yn ôl y cyfarfod, mae natur ymarferol llawer o waith ymchwil nyrsys yn golygu bod canlyniadau cleifion yn cael eu heffeithio yn uniongyrchol gan yr ymchwil hwnnw, a gyda llai o gyfleoedd i ymchwilio, felly, trwy'r Gymraeg, bydd hynny'n debygol o effeithio ar gleifion a chymunedau Cymraeg yn andwyol. 

Dwi hefyd yn deall bod sicrhau goruchwylwyr PhD ac arholwyr yn y maes yma sy'n gallu siarad Cymraeg ac sydd â'r arbenigedd yn nyrsio yn anodd iawn yn barod. Gyda llai, felly, o gyfleoedd ymchwil, mae hynny'n mynd i olygu bod hynny'n mynd i ddod yn hyd yn oed yn fwy anodd. Mae Prifysgol Caerdydd mor bwysig—prifysgol sy'n arbenigo mewn ymchwil ac yn cynnig y pwnc trwy gyfrwng y Gymraeg. Pa sgyrsiau ydych chi'n eu cael, neu'n bwriadu eu cael, i sicrhau parhad ymchwil nyrsio trwy gyfrwng y Gymraeg yng Nghaerdydd? Diolch yn fawr. 

Diolch yn fawr am y cwestiwn ychwanegol. Wrth gwrs, dwi wedi cael trafodaethau ac, fel un o Aelodau'r Senedd lleol, dwi wedi bod yn rhan o'r trafodaethau roedd Rhys yn sôn amdanynt, a dwi wedi bod yn siarad â'r Gweinidog Addysg Bellach ac Uwch hefyd. Dydy hi ddim yn hollol glir i mi faint o gyfleon sydd yng Nghaerdydd yn barod i bobl sydd eisiau ymchwilio trwy gyfrwng yr iaith Gymraeg yn y maes nyrsio. Yn y wybodaeth dwi wedi ei gweld oddi wrth y Coleg Cymraeg Cenedlaethol, mae yna gyfleon nid jest yng Nghaerdydd, ond yn Abertawe, yn Aberystwyth ac yn enwedig ym Mangor. Bangor yw'r lle ble rydym ni wedi cael pobl yn gwneud PhDs trwy gyfrwng y Gymraeg yn y maes nyrsio yn barod. Dwi eisiau gweld mwy o gyfleon, wrth gwrs, a dwi eisiau gweld cyfleon yng Nghaerdydd hefyd. Ond mae cyfleon eraill tu fas i'r brifddinas, a dyna ble, ar hyn o bryd, rydym ni wedi gweld mwy o waith yn mynd ymlaen.  

Diolch am y cwestiwn, Llywydd. Mae Llywodraeth Cymru wedi derbyn cyllid canlyniadol ychwanegol o £4.6 miliwn, wedi ei rannu rhwng refeniw a chyfalaf yn 2025-26 yn natganiad y gwanwyn, o ganlyniad i newidiadau i gyllideb yr Adran Addysg yn San Steffan.

Diolch am eich ymateb, Ysgrifennydd Cabinet.

Cwestiwn 9 yn olaf. Mick Antoniw.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.

Yr eitem nesaf, felly, fydd y cwestiynau i Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg. Y cwestiwn cyntaf, Mabon ap Gwynfor.

Diolch yn fawr iawn i'r Ysgrifennydd Cabinet am yr ymateb, ac mae'r camau yna i'w croesawu cyn belled ag yr ydw i yn y cwestiwn. Wrth gwrs, mae yna lot o sôn wedi bod yn ddiweddar am incel yn dilyn y rhaglen Adolescence ar Netflix, a phryderon am y ffordd y mae plant a phobl ifanc yn medru cyfathrebu â'i gilydd yn yr ysgol drwy ffonau symudol, a sut mae'r negeseuon yma'n cael eu cyfleu drwy ffonau symudol. Rŵan, fel rhan o'r drafodaeth gyhoeddus o amgylch hyn, mae yna bobl wedi sôn am atal ffonau symudol mewn ysgolion a cholegau. Dwi'n meddwl bod y dystiolaeth ddiweddaraf yn dangos nad ydy hynny'n effeithiol, ond mae yna gwestiwn, wedyn, o ran mynediad plant a phobl ifanc at ffonau yn yr ysgolion. Felly, pa ystyriaeth ydych chi wedi'i rhoi i gryfhau'r canllawiau, neu i roi canllawiau cenedlaethol cliriach o ran mynediad at ffonau symudol yn ein hysgolion ni?

Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Natasha Asghar.

Llefarydd Plaid Cymru, Cefin Campbell.

Yn olaf, cwestiwn 8, Buffy Williams. 

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet. 

Eitem 3 sydd nesaf, cwestiynau amserol—dau gwestiwn heddiw. Llyr Gruffydd sy'n gofyn y cwestiwn cyntaf ac mae'r cwestiwn yma i'w ateb gan y Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Cyflawni. Llyr Gruffydd.

Yn olaf, Samuel Kurtz.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet.

Mae'r cwestiwn nesaf i'w ateb gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol, ac i'w ofyn gan Julie Morgan.

Diolch am yr ateb.

Diolch i Julie Morgan am y cwestiwn pwysig yma heddiw. Cyn yr etholiad yr haf diwethaf, fe glywsom ni bob mathau o addewidion i’r cleifion sydd wedi dioddef yn sgil y sgandal gwaed heintiedig. Ond, bron i flwyddyn yn ddiweddarach, mae’r cleifion a’u hanwyliaid yn dal i aros am daliadau ac am gyfiawnder. Yn wir, fel y clywsom ni gan Julie Morgan, mae yna ddau o’r cleifion yna’n marw bob wythnos, a phan mae eu hanwyliaid nhw yn marw yna mae’r hawl am iawndal yn marw gyda nhw. Felly, fe allwch chi ddeall pam fod rhai o’r teuluoedd sydd wedi bod mewn cyswllt efo fi yn credu bod y mater o lusgo traed yma yn fater bwriadol gan y Llywodraeth er mwyn trio osgoi talu yr iawndal.

Heddiw, ces i gyfarfod efo rhai o’r teuluoedd y tu allan i’r Senedd. Roedd Brian Williams yno. Mae Brian bellach yn dioddef o ganser yr iau yn sgil cael ei heintio, ond mae e’n dal i aros am daliadau ac yntau yn gwbl ddifai yn hyn i gyd. Nid yn unig bod cleifion yn aros, ond mae rhai yn gweld fod eu cofnodion meddygol nhw wedi cael eu colli—a dwi’n dweud ‘colli’, mewn dyfynodau, fan hyn. Fe soniodd Suzanne Morgan wrthyf i am sut y collodd yr ysbyty gofnodion iechyd ei mam, a hithau’n cael ei gwadu’r hawl i wneud cais am daliadau oherwydd nad oedd gwaith papur perthnasol gan yr ysbyty, er bod yna hen ddigon o gofnodion yn bodoli o’r clefyd. Felly, mae yna amryw o anghyfiawnderau yma sydd angen eu datrys.

Beth, felly, ydy dealltwriaeth yr Ysgrifennydd Cabinet am beth sydd yn arafu'r broses i lawr? A pha gamau mae’r Llywodraeth yma wedi eu cymryd, gan ystyried fod yna bartneriaeth mewn grym yn bodoli, i fod, ar hyn o bryd, er mwyn dwyn pwysau ar Lywodraeth y Deyrnas Gyfunol i gyflymu’r broses? Fe wnaeth adroddiad Langstaff argymhellion oedd yn berthnasol i’r Llywodraeth yma yng Nghymru a’r byrddau iechyd hefyd. A gawn ni, felly, adroddiad cynnydd ar ble mae’r Llywodraeth arni wrth eu gweithredu nhw, ac a ydy’r byrddau iechyd wedi llwyddo i adnabod yr holl gleifion sydd wedi'u heffeithio yng Nghymru?

Yn olaf, dwi'n cydnabod mai sgandal a wnaeth ddatblygu cyn datganoli yw’r scandal yma, ac felly mai cyfrifoldeb Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol ydy gweithredu, ond mae dyletswydd ar Lywodraeth Cymru i gynrychioli'r cleifion yma yng Nghymru. Roedd yn syndod i fi, felly, i ddeall nad ydych chi fel Ysgrifennydd Cabinet wedi cael cyfarfod gyda Hemoffilia Cymru i drafod y mater penodol yma. Felly, a wnewch chi ymrwymo heddiw i gael cyfarfod gyda Hemoffilia Cymru a'r cleifion maen nhw'n eu cynrychioli a'u teuluoedd er mwyn ffeindio ffordd ymlaen? 

Byddwn i, wrth gwrs, yn hapus i wneud hynny. Mae cryfder sylwadau Aelodau ar draws y Siambr yn glir, rwy'n credu, yn y drafodaeth heddiw, ac yn fater byddaf yn gallu dwyn i sylw yn y cyfarfod gyda'r Gweinidog yn San Steffan. Rwy'n gobeithio bod yr atebion gwnes i roi yn gynharach, o ran yr hyn sydd yn arafu'r broses, fel gwnaeth yr Aelod esbonio, yn rhoi y manylion addas iddo fe. Fel rwy'n dweud, mae gennym ni gyfres o gyfarfodydd gyda'r Gweinidog yn San Steffan i fynd drwy fanylion y pethau yma, ac mae swyddogion yn gwthio yn gyson am gynnydd rhwng y cyfarfodydd hyn.

Dwi eisiau cysylltu fy hun â'r sylwadau ar draws y pleidiau gwleidyddol heddiw, a diolch i Julie Morgan am y cwestiwn a'i gwaith hi yn ymgyrchu dros flynyddoedd lawer. Roeddwn i wedi methu bod yna i gyfarfod ymgyrchwyr heddiw, ond dwi'n diolch ac yn talu teyrnged iddyn nhw—Lynne Kelly o Haemophilia Wales a'r holl unigolion a theuluoedd hynny sydd wedi brwydro drwy boen personol rhyfeddol er mwyn ceisio cael cyfiawnder.

Ac yn olaf, John Griffiths.

Diolch i Ysgrifennydd y Cabinet.

Eitem 4 yw'r datganiadau 90 eiliad. Dim ond un heddiw. Mark Isherwood.

Diolch, Mark.

Eitem 5 heddiw yw'r ddadl frys: effaith diwygiadau lles diweddar y Canghellor. Galwaf ar Sioned Williams i agor y ddadl.

Mae'r pythefnos diwethaf wedi bod yn ddadlennol mewn sawl ystyr: Llywodraeth Lafur yn San Steffan yn cyhoeddi diwygiadau i'r system les fydd yn cosbi'r mwyaf bregus, Llywodraeth Lafur yng Nghymru yn fud, mewn difrif, yn wyneb storm o feirniadaeth a'r partneriaid mewn grym honedig yma yn profi eu hunain i fod mor ofnadwy o aneffeithiol, a hynny'n cael ei adlewyrchu yn y ffaith does dim asesiad wedi cael ei wneud o effaith y toriadau lles ar Gymru. Mae'n rhyfeddol.

Dwi'n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyfiawnder Cymdeithasol a'r Trefnydd—Jane Hutt.

Ac yn olaf, Sioned Williams i gau'r ddadl.

Daw hynny â'r ddadl frys i ben.

Mae eitem 6 wedi ei gohirio. 

Felly, eitem 7 sydd nesaf, dadl ar adroddiad y Pwyllgor Safonau Ymddygiad— 'Atebolrwydd Aelodau Unigol: Dichell fwriadol'. Galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig. Hannah Blythyn.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae'n bleser gennyf agor y ddadl heddiw ar ail adroddiad y pwyllgor ar ei ymchwiliad i 'Atebolrwydd Aelodau Unigol: Dichell fwriadol'.

Galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol a’r Gweinidog Cyflawni—Julie James.

Galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor, Hannah Blythyn, i ymateb i'r ddadl. 

Diolch, Dirprwy Lywydd, ac a gaf i ddiolch i bawb am eu cyfraniadau heddiw?

Y cwestiwn yw: a ddylid nodi adroddiad y pwyllgor? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes, felly derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Eitem 8 yw dadl Plaid Cymru: taliadau plant. Dwi'n galw ar Sioned Williams i wneud y cynnig.

Rwyf wedi dethol y gwelliant i'r cynnig, a dwi'n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyfiawnder Cymdeithasol i gynnig gwelliant 1.

Yn ffurfiol.

Mae wedi ei wneud yn ffurfiol. Felly, Lesley Griffiths.

Mae yna fyth yn bodoli rywsut fod tlodi yn bodoli mewn ardaloedd trefol ôl-ddiwydiannol, ond mae'r dystiolaeth yn dangos bod plant mewn ardaloedd gwledig yr un mor debygol o ddioddef o effeithiau tlodi â'u cymheiriaid sydd yn byw mewn dinasoedd a threfi mawrion. Ymhlith y pum awdurdod lleol sydd â'r cyfraddau tlodi plant uchaf yng Nghymru mae Ynys Môn a Cheredigion, y ddau yn awdurdodau gwledig yn bennaf.

Mae cyfraddau tlodi plant yng nghefn gwlad Cymru wedi gwaethygu, wrth gwrs, yn ddiweddar oherwydd yr argyfwng costau byw, y cap dau blentyn a'r cynnydd mewn yswiriant gwladol, sydd wedi'i deimlo yn fwy difrifol gan aelwydydd gwledig. Mae'r aelwydydd hyn wedi cael eu taro gan yr hyn y mae Sefydliad Bevan wedi ei alw yn wasgfa driphlyg o gostau uchel, incwm isel a chymorth cyfyngedig gan y wladwriaeth.

Bydd mynd i'r afael â thlodi plant yng Nghymru ac yn y cymunedau gwledig rwy'n eu cynrychioli yn benodol yn gofyn am ddull gweithredu penodol wedi'i dargedu ac yn strategol, un sy'n ei gydnabod fel her polisi penodol ac sy'n mynd law yn llaw ag ymdrech o'r newydd i hybu bywiogrwydd economaidd a chyfleoedd, yn enwedig i bobl ifanc i aros yn eu cymunedau gwledig.

Y llynedd, fe gyhoeddais i strategaeth tlodi gwledig, ac ymhlith y mesurau roeddwn i'n hamlinellu yn y strategaeth honno oedd taliad plentyn tebyg i'r Alban, sef pwrpas ein cynnig ni y prynhawn yma. Mae'r rheswm yn syml: mae'r holl tystiolaeth—ac rwy'n golygu'r holl tystiolaeth—yn dangos taw taliadau arian parod i deuluoedd tlawd yw'r ffordd unigol orau o frwydro yn erbyn tlodi. Mae gan Lywodraeth bresennol Cymru gyfle hanesyddol yma i'n cefnogi ni a gweithio gyda ni i ddatblygu taliad plentyn sy'n cyflawni i Gymru mewn ardaloedd gwledig a rhai trefol.

Fel rŷn ni wedi clywed yn barod, mae'r dystiolaeth yn dangos ei fod e'n gweithio i yrru lefelau tlodi i lawr. Ond dyw dileu ein cynnig ni, fel ŷch chi wedi'i wneud, ddim yn awgrymu i fi eich bod am gymryd y mater hwn o ddifri. Felly, os dŷch chi, Llywodraeth, ddim yn fodlon gwneud hyn, gaf i awgrymu, felly, y dylech chi wneud lle i Lywodraeth Cymru newydd sydd yn fodlon mynd i'r afael â'r heriau penodol yma, a mynd i'r afael â'r mater mwyaf sydd yn ein hwynebu ni fel cenedl?

Yr Ysgrifennydd Cabinet, nawr, dros Gyfiawnder Cymdeithasol sy'n ymateb i'r ddadl. Jane Hutt. 

Rhun ap Iorwerth nawr i ymateb i'r ddadl.

Gaf i ddiolch am yr holl gyfraniadau i'r ddadl y prynhawn yma? Dadl sydd eto, fel y drafodaeth frys ar fudd-daliadau yn gynharach heddiw, wedi ein hatgoffa ni fod yna ddyletswydd arnom ni uwchlaw popeth arall, siawns, i edrych ar ôl a rhoi help llaw, cynhaliaeth, hwb a chefnogaeth i'r rhai mwyaf bregus.

Bues i'n ddigon ffodus i gael cwmni, efo Peredur Owen Griffiths, Chris, yn gynharach, yng Nghasnewydd—cwmni dros baned. Mae Chris yn cysgu ar y stryd. Mae e angen cefnogaeth. Mae e'n cael cefnogaeth gan Fyddin yr Iachawdwriaeth, ond mae o'n cysgu yn yr awyr agored ac mae o ofn. Ac mae methiant Llywodraethau i fynd i'r afael â thlodi ar y lefel yna yn arwydd o fethiant y Llywodraethau hynny, ac mae hynny'n gorfod bod yn wir fwy nag unrhyw beth arall pan fydd hi'n dod at fethiant i fynd i'r afael â thlodi plant. 

Dwi am droi at eiriau eraill. 'Dwi wedi gweithio yn fy ysgol i am 25 mlynedd. Dyma'r tlodi gwaethaf dwi erioed wedi ei weld. Dydy'r rhan fwyaf o blant ddim yn cael bwyd gartref.'

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly, fe wnawn ni ohirio tan y cyfnod pleidleisio.

Diolch yn fawr iawn, Sian, am y gwaith. 

Mi wnawn ni symud nawr at y cyfnod pleidleisio, oni bai bod tri Aelod eisiau i fi ganu'r gloch.

Byddwn ni'n pleidleisio nawr ar eitem 8, sef y ddadl Plaid Cymru ar daliadau plant. Dwi'n galw yn gyntaf am bleidlais ar y cynnig heb ei ddiwygio, a gyflwynwyd yn enw Heledd Fychan. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 39 yn erbyn. Ac felly, mae'r cynnig wedi ei wrthod.

Gwelliant 1 fydd nesaf, pleidlais ar welliant 1 a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt. Agor y bleidlais. Mae'r bleidlais yn gyfartal, ac felly bydda i yn bwrw fy mhleidlais fwrw yn erbyn y gwelliant. Felly, canlyniad y bleidlais yw bod 26 o blaid, neb yn ymatal, 27 yn erbyn. Ac felly mae'r cynnig a'r gwelliant wedi eu gwrthod, a bydd dim mwy o bleidleisiau o dan yr eitem yna. 

Dyna ddiwedd ar y cyfnod pleidleisio.

Rŷn ni nawr yn symud ymlaen i'r ddadl fer, ac mae'r ddadl fer y prynhawn yma gan Lesley Griffiths.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a'r Gymraeg i ymateb i'r ddadl—Mark Drakeford.

Diolch i chi i gyd am eich cyfraniadau. Daw hynny â thrafodion heddiw i ben.