Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Prynhawn da a chroeso i bawb i'r Cyfarfod Llawn y prynhawn yma. Yr eitem gyntaf ar ein hagenda ni yw'r cwestiynau i'r Prif Weinidog, ac mae'r cwestiwn cyntaf gan Vikki Howells. 

Llywydd, diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna. Mae cyfres o raglenni cenedlaethol yn cynorthwyo'r bwrdd iechyd i ddarparu gwell mynediad at ei wasanaethau. Mae'r rhaglenni hyn yn cynnig y cyngor clinigol diweddaraf a mynediad at yr arferion gorau diweddaraf fel y gellir gwella safonau ym mhob rhan o Gymru, gan gynnwys Cwm Cynon.

Diolch am eich ateb, Prif Weinidog, ac roeddwn i'n falch iawn o glywed y cyhoeddiad fis diwethaf am y ganolfan diagnosteg a thriniaeth newydd ar gyfer y de-ddwyrain, i'w lleoli yn Rhondda Cynon Taf. Gallai hyn nid yn unig leihau, ond cael gwared yn llwyr mewn gwirionedd ar ôl-groniadau yn cael gafael ar driniaeth a lleihau amseroedd aros yn sylweddol, yn y dyfodol, ar gyfer llawdriniaethau orthopedig yn arbennig, i bobl yng Nghwm Cynon ac mewn ardaloedd cyfagos. A allwch chi ddarparu unrhyw wybodaeth am amserlenni ar gyfer cyflawni'r prosiect allweddol hwn, a hefyd amlinellu pa gymorth y bydd Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu i fyrddau iechyd i gael y ganolfan newydd hon yn weithredol?

Wel, Llywydd, diolch i Vikki Howells am y cwestiwn yna, ac am dynnu sylw at y datblygiad pwysig iawn hwnnw yn ardal Rhondda Cynon Taf. A Llywydd, mae'n enghraifft wirioneddol, rwy'n meddwl, o'r dull partneriaeth gymdeithasol yng Nghymru ar waith. Cafodd y tri adeilad a fydd yn cael eu defnyddio eu nodi gyntaf gan yr awdurdod lleol. Fe wnaethon nhw dynnu sylw'r bwrdd iechyd atyn nhw. Cafodd y bwrdd iechyd drafodaethau gyda deiliaid sector preifat presennol yr adeiladau. Yna, cymerodd y bwrdd iechyd ran mewn trafodaethau â chymuned iechyd ehangach y de-ddwyrain, a darparwyd y cymorth ariannol i gaffael yr adeiladau trwy Lywodraeth Cymru. Felly, yn y fan yna mae gennych chi lywodraeth leol, y gwasanaeth iechyd, y sector preifat a Llywodraeth Cymru i gyd yn chwarae rhan gyfunol i sicrhau datblygiad a fydd yn arwain, fel y dywedodd Vikki Howells, at gapasiti newydd sylweddol i drigolion yn y rhan hon o Gymru. 

O ran amserlenni, mae'n bwysig cofio bod yr adeilad dal wedi'i feddiannu gan ei berchennog presennol, ond bydd cyfnod dros y 12 mis nesaf pan fydd yn dod â'r defnydd o'r adeilad i ben, a bydd capasiti diagnostig, sef cam cyntaf y datblygiad newydd, yn cael ei gyfrifo gan y bwrdd iechyd, ei bartneriaid, gan gynnwys Llywodraeth Cymru, a dyna fydd y cam cyntaf yn y flwyddyn galendr nesaf. Ac yna, ar ôl datblygu hwnnw, bydd lle ffisegol yn yr adeiladau i gael capasiti a gynlluniwyd pwrpasol, â phwyslais penodol ar ofal orthopedig, a fydd, fel y dywedodd Vikki Howells, Llywydd, yn gwneud gwahaniaeth pwysig i gleifion yn y rhan honno o Gymru, o ran cyflymu eu mynediad at driniaeth. A bydd Llywodraeth Cymru yno nid yn unig gyda'r cymorth ariannol yr ydym ni wedi ei gynnig hyd yma, ond, fel y dywedais yn fy ateb gwreiddiol, drwy wneud yn siŵr bod gan y bwrdd iechyd fynediad at y rhaglenni cenedlaethol hynny, yr arweinwyr clinigol cenedlaethol hynny, a fydd yn helpu i wneud yn siŵr y gellir sicrhau'r fantais fwyaf o'r datblygiad newydd hwn.

Prif Weinidog, yn ôl Stats Cymru, ym mis Rhagfyr 2022, roedd gan fwrdd iechyd Cwm Taf Morgannwg, sy'n cynnwys Cwm Cynon, ynghyd â Phen-y-bont ar Ogwr, Merthyr Tudful a gweddill Rhondda Cynon Taf, nifer syfrdanol o 13,732 o gleifion yn aros mwy na 14 wythnos am wasanaethau diagnostig a therapi, allan o boblogaeth o 450,000. Mae hyn yn 36 y cant o gyfanswm y bobl sy'n aros mwy na 14 wythnos yng Nghymru. Hefyd, roedd gan fwrdd iechyd Cwm Taf 31,992 o gleifion yn aros dros wyth wythnos, a oedd yn 18 y cant o gyfanswm Cymru, sydd, yn anffodus, yn dystiolaeth bellach o'r loteri cod post sydd yn bodoli yng Nghymru o ran y gwasanaeth iechyd. I roi'r ffigurau hyn mewn persbectif, ar gyfer yr un mis, roedd gan Lundain gyfan, sydd â phoblogaeth o dros naw miliwn o bobl, nifer debyg o 32,953 o bobl yn aros mwy na chwe wythnos. Mae data diweddar y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn dangos yn swyddogol mai Merthyr Tudful yw'r lle salaf allan o'r 331 o ardaloedd yn y Deyrnas Unedig, gyda bron i 10 y cant o'r boblogaeth yn dioddef iechyd gwael iawn, tra bod RhCT yn chweched a Phen-y-bont ar Ogwr yn drydydd ar ddeg. Fel y gwyddoch, mae newyddion diweddar yn dangos bod Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr wedi cael ei ddychwelyd i fesurau arbennig bellach, ac mae Cymdeithas Ddeintyddol Prydain wedi rhybuddio y gallai deintyddiaeth GIG yng Nghymru ddiflannu yn fuan, gyda chadeirydd pwyllgor cyffredinol Cymru Cymdeithas Ddeintyddol Prydain yn dweud bod deintyddiaeth GIG Cymru yn ei chyflwr bresennol yn annhebygol o fodoli ymhen blwyddyn neu ddwy. Gyda hyn mewn golwg, Prif Weinidog, pa gamau mae Llywodraeth Cymru wedi eu cymryd i wella'r ystadegau trychinebus hyn? Diolch.

Wel, y ffaith ei fod mor siriol sy'n ei gadw i fynd, Llywydd—yn sicr nid cywirdeb ei afael ar y ffeithiau sy'n gwneud hynny. Mewn rhai ffyrdd, llwyddodd yr Aelod i ateb ei gwestiwn ei hun, yn y pen draw, drwy dynnu sylw at y ffaith mai'r rheswm pam mae canrannau o'r math yna yn aros yng Nghwm Taf yw oherwydd natur y boblogaeth y mae'n ei gwasanaethu. Nid yw'n loteri cod post o gwbl; mae fel y llwyddodd yr Aelod i'w ddweud yn y pen draw—mae oherwydd bod Cwm Taf Morgannwg yn gwasanaethu un o'r poblogaethau hynaf a salaf yr ydym ni'n ei gweld yn unrhyw le yng Nghymru. Ac mae'r galw am wasanaethau iechyd yn adlewyrchu anghenion y boblogaeth leol honno. Mae'n newyddion gwell fyth, felly, y bydd y datblygiad y cyfeiriodd Vikki Howells ato yn cyflymu mynediad nid yn unig at wasanaethau diagnostig, ond at lawdriniaethau a gynlluniwyd i bobl yn y rhan honno o Gymru.

Diolch i Jenny Rathbone am y cwestiwn yna. Llywydd, mae gofal iechyd sy'n seiliedig ar werth yn parhau i fwrw ymlaen ag egwyddorion gofal iechyd darbodus atal salwch, partneriaeth ar y cyd â chleifion ar y daith i welliant, ac arallgyfeirio'r gweithlu fel bod pob ymarferydd yn gweithredu ar frig eu trwydded glinigol.

Prif Weinidog, rwy'n siŵr y byddwch chi eisiau dathlu gwaith bwrdd iechyd Caerdydd a'r Fro, sy'n ystyriol o lesiant eu staff, ac yn eu gwahodd i gymryd rhan mewn cyrsiau ar sut i dyfu llysiau ar safle ysbyty Llandochau, wedi'u hariannu yn amlwg gan elusen bwrdd iechyd Caerdydd a'r Fro—rhywbeth, rwy'n siŵr, sy'n agos at galonnau y ddau ohonom ni. Ond hoffwn dynnu sylw hefyd at eu gwaith diweddar ar fynd i'r afael ag epidemig parhaus salwch meddwl. Mae atgyfeiriadau i ofal eilaidd yn dal i fod bron mor uchel ag yr oedden nhw yn ystod y pandemig. Felly, maen nhw wedi bod yn hyfforddi barbwyr i adnabod arwyddion o ofid meddyliol ymhlith eu cwsmeriaid, ac maen nhw'n hyfforddi pobl sydd â phrofiad bywyd o ddioddef problemau iechyd meddwl fel tiwtoriaid, i weithio ochr yn ochr â thiwtoriaid clinigol proffesiynol, gan gynnwys cleifion unigol a theuluoedd a ffrindiau mewn adferiad system gyfan, trwy rywbeth o'r enw'r coleg adfer. Sut gall yr ymateb creadigol iawn hwn i'r prinder ymgeiswyr i lenwi swyddi gwag gael ei ddwysau ar draws y Llywodraeth, er mwyn helpu i leihau'r anghyfartaledd o ran nifer y blynyddoedd o fyw'n dda rhwng gwahanol grwpiau economaidd-gymdeithasol, a ddatgelwyd mor arw gan COVID? 12 mlynedd yw'r bwlch yng Nghaerdydd.

Llywydd, diolch i Jenny Rathbone am hynna. Rwy'n sicr yn rhannu ei brwdfrydedd ynghylch gwaith bwrdd iechyd Caerdydd a'r Fro, ar eu safle yn Llandochau, o ran defnyddio'r tir sydd ganddyn nhw ar gael yno ar gyfer mentrau llesiant. Mae'r ffrwyth sy'n cael ei dyfu yn rhan o ymyl gorllewinol y safle hwnnw yn cynnig cyfle i gleifion yn ogystal â phobl sy'n gweithio i'r bwrdd iechyd fod y tu allan, yn yr awyr iach, a chyda mynediad at y pethau yr ydym ni'n gwybod sy'n cryfhau teimlad o hapusrwydd.

O ran effaith y pandemig ar iechyd meddwl, mae'n parhau i gael ei gweld ym mhob rhan o Gymru. Mae buddsoddiad newydd Llywodraeth Cymru mewn iechyd meddwl yn aml wedi'i ganolbwyntio yn y rhan gofal iechyd darbodus hwnnw o'r sbectrwm: buddsoddi mewn gwasanaethau haen 0 a haen 1, a'r gwasanaeth 'pwyswch 2' 111 sydd ar gael 24 awr o bob dydd yn ardal bwrdd iechyd Caerdydd a'r Fro, a chydag ymgyrch gyhoeddusrwydd, Llywydd, a fydd yn cael ei chynnal drwy gydol y mis hwn, i gynyddu ymwybyddiaeth a defnydd cleifion o'r gwasanaeth hynod werthfawr hwnnw. Mae'r hyn a ddywedodd yr Aelod, Llywydd, ynghylch y ffordd y mae'n bosibl harneisio ymdrechion pobl nad ydyn nhw yn y gwasanaeth iechyd o gwbl i fod yn rhan o'r gwaith o adnabod a diwallu anghenion cleifion cyn gynted â phosibl pan fo'r anghenion hynny'n codi yn taro tant gyda mi. Rwy'n cofio, rai blynyddoedd yn ôl bellach, pan oeddwn i'n Weinidog iechyd, yn ymweld â Phen-y-groes, ardal Gymraeg ei hiaith ym maes glo Rhydaman, i weld gwasanaeth dementia a chael fy hysbysu gan y meddygon teulu a oedd yn ei redeg mai eu ffynhonnell bwysicaf o atgyfeiriadau oedd trinwyr gwallt ar brif stryd y pentref, gan fod y trinwyr gwallt hynny yn adnabod eu cwsmeriaid—roedden nhw'n gallu adnabod y person nad oedd yn ymdopi cystal ag yr oedd yn arfer gwneud, gyda'r arian, gyda'r drefn, a bydden nhw'n gwneud atgyfeiriad cynnar i'r gwasanaeth dementia, fel y gallai pobl gael yr ymyrraeth ataliol honno sy'n bosibl pan fyddwch chi'n llwyddo i adnabod pobl yn gynnar ar y daith honno. Mae'r barbwyr yng Nghaerdydd, y gweithwyr post yng Nghaerdydd, yr ydym ni'n gwybod sy'n cael y sgyrsiau hynny bob un dydd ar garreg y drws, mae'r rhain i gyd yn bobl y gallwn ni eu gwneud yn gynorthwyol i'r gwasanaeth iechyd yn y ffordd gofal iechyd darbodus honno.

Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies. 

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf, cynhaliodd fy nghyd-Aelod Janet Finch-Saunders, ynghyd ag Aelodau eraill o'r Senedd, gyfarfod ynghylch y sefyllfa gladin yma yng Nghymru, a dylai’r holl Aelodau yn y Siambr hon wir ganmol y Welsh Cladiators, sydd wedi bod yn arloesi'r gwaith lobïo ac yn taflu goleuni ar drafferthion llawer o berchnogion tai yma yng Nghymru sydd wedi cael eu dal yn hyn. Un o'r gofynion ymhlith llawer oedd pam nad yw Llywodraeth Cymru yn dod ymlaen ac yn mabwysiadu'r ddeddfwriaeth a gyflwynwyd yn Lloegr, i gymryd adrannau 116 a 125, i roi hawliau i lesddalwyr fel y gallan nhw eu hunain arfer yr hawliau hynny o ran dwyn y datblygwyr i gyfrif. Rwyf i wedi clywed Mike Hedges, un o aelodau eich meinciau cefn, yn siarad o blaid hyn yn y Siambr wrth siarad ag arweinydd y tŷ. Ceir cefnogaeth drawsbleidiol i hyn. Cawsom ddadl cyn y Nadolig. A wnaiff y Llywodraeth ailystyried ei safbwynt, yng ngoleuni'r argyfwng parhaus y mae llawer o berchnogion cartrefi yma yng Nghymru yn ei wynebu?

Wel, Llywydd, yn gyntaf oll, rwy'n ymuno ag arweinydd yr wrthblaid i longyfarch y bobl hynny sy'n parhau i ymgyrchu ar y mater hwn i wneud yn siŵr bod Llywodraeth Cymru bob amser yn ymwybodol o ddatblygiadau y maen nhw mewn cysylltiad â nhw a bod eu safbwyntiau yn cael eu cyfleu i ni. A gwn fod cyfarfod yr wythnos diwethaf yn gyfle i hynny ddigwydd, a bydd y Gweinidog yn dilyn hynny yn ei chyfarfod sydd ar fin cael ei gynnal gyda'r grŵp rhanddeiliaid diogelwch strategol, lle gellir trafod y materion hyn ymhellach, ac mae'r Gweinidog yn adolygu'r holl ddadleuon hynny ynghylch adrannau 118 i adran 125 yn barhaus.

Y sefyllfa, fodd bynnag, yw bod y rheoliadau hynny—yr adrannau hynny—wedi cael eu hysgrifennu'n benodol ar gyfer y drefn diogelwch adeiladau yn Lloegr. Nid yw mor syml â'u codi a'u gollwng i'r cyd-destun gwahanol iawn yng Nghymru. A cheir rhai anfanteision i lesddeiliaid sy'n eu cael eu hunain yn rhan o'r drefn honno, oherwydd yma yng Nghymru ein bwriad yw na ddylai fod yn ofynnol i lesddalwyr dalu am y camau adferol sy'n ofynnol i'w hadeiladau, tra bod yr adrannau hynny yn gallu peri i lesddalwyr wynebu biliau hyd at £10,000, ac nid ydym yn bwriadu gwneud hynny yng Nghymru. Felly, er y byddwn ni'n parhau i adolygu'r sefyllfa yn ofalus, nid ydym wedi ein hargyhoeddi y byddai llusgo a gollwng yr adrannau hynny yn syml i'r cyd-destun yng Nghymru yn cyflawni'r hyn y mae'r ymgyrchwyr yn ei ddweud y byddai'n ei gyflawni, ac nid ydym wedi ein hargyhoeddi na allai weithredu er niwed iddyn nhw mewn gwirionedd. 

Prif Weinidog, does bosib nad yw rhan o gyfraith Cymru a fyddai'n gallu cynnwys yr adrannau hynny, yn hawliau lesddalwyr a pherchnogion cartrefi, yn rhywbeth i'w groesawu, i roi hawliau i'r lesddalwyr a'r perchnogion cartrefi hynny yn eu gweithredoedd yn erbyn yr adeiladwyr tai, adeiladwyr tai amlwladol yn yr achos hwn, sydd â phocedi dwfn iawn? A nawr, chwe blynedd ar ôl Grenfell, mae llawer o lesddalwyr a pherchnogion cartrefi yn dal i gael eu hunain yn y trobwll hwn sy'n agor ac yn ddiddiwedd. Os nad yw Llywodraeth Cymru yn barod i ddeddfu adrannau 116 i 125, yna'r llwybr arall y mae'r Gweinidog wedi ei ystyried yw trafod gyda'r adeiladwyr tai a'r cytundeb compact y dywedwyd wrthym ni yn yr hydref y llynedd ei fod wedi'i gytuno rhwng datblygwyr penodol, ac yna'r rhwymedigaethau y bydd y datblygwyr hynny yn eu cyflwyno. A allwch chi gadarnhau heddiw faint o ddatblygwyr sydd wedi cytuno'r cytundeb compact hwnnw gyda Llywodraeth Cymru, ac, yn bwysig iawn, faint o'r datblygwyr hynny sydd wedi cyflwyno eu gwaith adferol i'w hystyried gan Lywodraeth Cymru? Oherwydd fy nealltwriaeth i, ym mharagraff 6 y compact hwnnw, yw bod ganddyn nhw un mis ar ôl cytuno'r compact i gyflwyno eu cynigion. Byddwn yn gobeithio y byddech chi'n gallu dweud wrthyf i faint o ddatblygwyr sydd wedi cyflwyno'r cynlluniau hynny.

Gallaf ddweud yn sicr wrth yr Aelod bod 11 o ddatblygwyr wedi ymrwymo i'r compact. Rydyn ni'n parhau i weithio gyda'r sector i roi grym y gyfraith yn sylfaen i'r compact hefyd. Nid oes gennyf i o fy mlaen yr ateb i nifer y datblygwyr sydd wedi cymryd y cam nesaf y cyfeiriodd yr Aelod ato, ond rwy'n hapus iawn i ysgrifennu ato a gwneud yn siŵr bod yr wybodaeth honno ganddo.

Mae'n hanfodol bod y datblygwyr yn camu i'r adwy ac yn gwneud y gwaith y mae disgwyl a gorchymyn iddyn nhw ei wneud i sicrhau nad yw'r lesddeiliaid a'r deiliaid tai yn cael eu rhoi mewn sefyllfa o anfantais heb fod unrhyw fai arnyn nhw. Yn San Steffan, mae Michael Gove wedi bod yn ddi-flewyn-ar-dafod iawn wrth ddweud, os na fydd y datblygwyr yn cyflwyno'r cynigion ac yn dechrau'r gwaith adfer ac yn ymrwymo i gytundeb y Llywodraeth, y byddan nhw'n cael eu gwahardd rhag gweithredu yn Lloegr. Mae honno'n ffon bwerus iawn i ddod â'r datblygwyr hynny at y bwrdd. A wnewch chi gymryd camau o'r fath yma yng Nghymru i wneud yn siŵr bod y datblygwyr yn ymateb ac nad ydych chi'n cael y drafodaeth ford gron barhaus hon sy'n gadael y lesddeiliaid a'r perchnogion cartrefi ar y cyrion, yn methu â symud ymlaen gyda'u bywydau?

Rwy'n cytuno'n llwyr. Safbwynt Llywodraeth Cymru drwy gydol y cyfnod hwnnw fu y dylai'r rhai sy'n gyfrifol am y diffygion wrth godi'r adeiladau hynny gymryd cyfrifoldeb am waith adfer. Rwyf eisiau ceisio bod mor deg ag y gallaf gyda'r sector hwnnw drwy ddweud bod y rhan helaeth iawn o ddatblygwyr sy'n gyfrifol yng Nghymru wedi dod ymlaen a rhoi'r ymrwymiad hwnnw, ac felly dylem ni weithio gyda nhw i wneud yn siŵr eu bod nhw'n cyflawni'r union beth y maen nhw wedi ymrwymo i'w wneud.

Llywydd, i ddychwelyd at gwestiwn cyntaf arweinydd yr wrthblaid, tra bod adrannau 116 i 125 yn ei gwneud yn ofynnol i lesddeiliaid ddechrau camau cyfreithiol yn erbyn datblygwr y maen nhw o'r farn nad yw'n adfer diffygion diogelwch tân, yng Nghymru Llywodraeth Cymru fydd yn cymryd y camau hynny ar ran y lesddeiliaid fel nad oes yn rhaid iddyn nhw dalu'r bil am wneud hynny yn y pen draw. Lle mae datblygwyr yn amlwg yn methu â chwarae eu rhan, yna byddwn yn sicr yn cymryd camau yn eu herbyn, ac ni fyddwn yn disgwyl i unrhyw ddatblygwr sy'n methu'n uniongyrchol â chyflawni'r cyfrifoldebau hynny barhau i weithio yma yng Nghymru.

Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Llywydd. Mae Llywodraeth y DU newydd godi prisiau tocynnau trên 5.9 y cant—y cynnydd uchaf ers degawd. Yn dod, fel y mae, yng nghanol argyfwng costau byw, mae'n anodd anghytuno ag Ysgrifennydd Gwladol yr wrthblaid Lafur dros Drafnidiaeth, Louise Haigh, a ddywedodd:

'Bydd y cynnydd milain hwn i brisiau tocynnau yn jôc ddi-chwaeth i filiynau sy'n ddibynnol ar wasanaethau sydd ar chwâl. Mae pobl ar hyd a lled y wlad hon yn talu'r pris am dair blynedd ar ddeg o fethiant y Torïaid.'

Pam wnaethoch chi gytuno i gynyddu prisiau tocynnau trên yng Nghymru ar yr un raddfa?

Yr arfer arferol, fel y bydd yr Aelod yn gwybod, fydd i brisiau tocynnau trên gael eu cynyddu yn unol â chwyddiant; byddai hynny wedi golygu cynnydd o 12.3 y cant i brisiau tocynnau trên yma yng Nghymru. Gyda llawer iawn o drafod a gweithredu gan y Gweinidog, yn gweithio ochr yn ochr â Trafnidiaeth Cymru, rydym ni wedi gallu capio'r cynnydd hwnnw ar lai na hanner chwyddiant. Hoffwn i pe na bai'n rhaid i ni gynyddu prisiau tocynnau trên 5.9 y cant, oherwydd mae'n cael effaith, wrth gwrs, ar y teithiwr, ond mae'r derbyniadau, yr arian y mae'r teithwyr yn ei dalu, yn rhan annatod o'r ffordd yr ydym ni'n talu am wasanaeth rheilffordd, ac os nad yw teithwyr yn talu, yna mae'n rhaid i drethdalwyr dalu. Yn y pen draw, y fargen orau y gallem ni ei tharo yng Nghymru, o fewn yr adnoddau sydd gennym ni ar gael i ni, oedd cynyddu'r cyfraniad y bydd yn rhaid i'r trethdalwr ei dalu er mwyn cadw'r cynnydd i brisiau tocynnau trên i lai na hanner yr hyn y byddai wedi bod pe bai'r arfer arferol wedi ei ddilyn.

Y cwbl a wnaethoch chi oedd dilyn y penderfyniad 5.9 y cant a wnaed yn San Steffan. Beth yw pwynt y lle hwn os y cwbl ydym ni yw Senedd torri a gludo sy'n gweithredu cyni cyllidol Torïaidd yn oddefol? Gallech chi fod wedi gwneud yr hyn a wnaeth Llywodraeth yr Alban, sef gostwng prisiau adegau prysur a thalu amdano trwy ddefnydd blaengar o'ch pwerau treth incwm. Ar yr un pryd ag yr ydych chi'n cynyddu prisiau tocynnau trên, rydych chi'n torri cymhorthdal i'r diwydiant bysiau. Rydych chi i bob pwrpas yn gwthio rhannau helaeth o'r diwydiant bysiau dros ymyl clogwyn ddiwedd mis Mehefin. Gadewch i ni feddwl am yr hyn y mae hynny'n ei olygu o ran eich nod cyffredinol o gael pobl allan o geir ac ar drafnidiaeth gyhoeddus. Mae'n ei gwneud yn anoddach, yn tydi? A wnewch chi o leiaf ymrwymo heddiw, Prif Weinidog, os oes arian ychwanegol i Gymru yng nghyllideb Llywodraeth y DU, y bydd trafnidiaeth gyhoeddus yn gyffredinol ac achub gwasanaethau bysiau yn arbennig yn un o'r prif flaenoriaethau o ran unrhyw arian ychwanegol?

Pe bai unrhyw arian yn natganiad y gwanwyn, ar frig rhestr y Llywodraeth hon bydd galwadau cyflog yn y gwasanaethau cyhoeddus a gwneud yn siŵr y gallwn ni wneud y gorau ar gyfer y bobl hynny sy'n gweithio ynddyn nhw. Ond mae trafnidiaeth gyhoeddus yn flaenoriaeth bwysig iawn i'r Llywodraeth hon, ac rydym ni'n deall yn llwyr pwysigrwydd gwasanaethau bysiau ym mhob rhan o Gymru. Llwyddais i gyfarfod ddoe gyda'r Ysgrifennydd Parhaol, gyda'r Gweinidog a'r Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd ac eraill, i siarad am y camau y byddwn ni'n gallu eu cymryd ochr yn ochr â'r diwydiant y tu hwnt i'r estyniad tri mis presennol i gyllid brys tan ddiwedd mis Mehefin eleni. Rwy'n hyderus y byddwn ni'n gallu parhau i ddod o hyd i ragor o arian. Rydym ni'n buddsoddi £100 miliwn mewn cefnogi'r gwasanaeth bysiau beth bynnag. Arian brys yw'r arian ychwanegol; ni all barhau am byth. Mae'n rhaid i ni allu dod o hyd i ffordd o gytuno gyda'r diwydiant ar ateb cynaliadwy yn y cyd-destun nad yw nifer y teithwyr sy'n defnyddio bysiau wedi dychwelyd i'r lefel yr oedden nhw cyn y pandemig. Ond rwy'n hyderus, o'r trafodaethau yr ydym ni wedi eu cael ddoe, y byddwn ni'n dod o hyd i gyllid pellach y tu hwnt i'r £12 miliwn yr ydym ni wedi ei ymrwymo i gynnal cyllid brys i chwarter cyntaf eleni, ac y byddwn ni'n ei wneud ochr yn ochr â'r diwydiant i gyrraedd sefyllfa derfynol gynaliadwy.

Ceir adroddiadau o gynlluniau i gynyddu lefel y dŵr sy'n cael ei allforio o Gymru ar hyn o bryd. Cwmnïau dŵr Cymru yw'r allforwyr mwyaf yn y DU o bell ffordd eisoes, ac mae'r dŵr hwnnw yn cael ei fasnachu ar hyn o bryd am bris sy'n sylweddol is na'r pris a delir gan gwsmeriaid Dŵr Cymru, sydd ymhlith yr uchaf yn y DU. A yw Llywodraeth Cymru wedi bod yn rhan o drafodaethau yn ymwneud â'r cynlluniau hyn, ac a yw'n cytuno â ni fod angen bodloni tri phrawf yng nghyswllt unrhyw gynnig i ehangu'r lefel allforio dŵr o Gymru: nad ydyn nhw'n peryglu diogelwch y cyflenwad dŵr yng Nghymru nawr nac yn y dyfodol; nad oes unrhyw effeithiau niweidiol ar ein hamgylchedd a'n cymunedau; a bod yn rhaid i unrhyw gynnig greu buddion economaidd i bobl Cymru sy'n adlewyrchu gwir werth yr adnodd hynod werthfawr hwn?

Fe wnaeth y Gweinidog gyfarfod gyda'r cwmni dŵr dan sylw ddoe. Nid oes unrhyw gynnig penodol ar y bwrdd ar hyn o bryd. Pe bai cynnig o'r fath yn cael ei gyflwyno, yna bydd yn rhaid iddo fodloni gofyniad Deddf yr amgylchedd yma yng Nghymru. Bydd angen cyflwyno penderfyniadau i Weinidogion Cymru iddyn nhw gymryd rhan ac, wrth gwrs, trwy wneud hynny, byddwn yn gwneud yn siŵr bod buddiannau trigolion Cymru a threthdalwyr Cymru yn cael eu diogelu'n briodol.

Rydym ni'n gweithio gyda Llywodraeth y DU ar amrywiaeth o faterion sy'n gysylltiedig â'r porthladdoedd, gan gynnwys ynni gwynt arnofiol ar y môr, y rhaglen porthladdoedd rhydd a safleoedd rheoli ffiniau. Yn ystod yr wythnosau nesaf, byddwn yn rhoi sylw arbennig i effaith fframwaith Windsor ar gystadleurwydd porthladdoedd Cymru.

Rwy'n croesawu'r cynnydd o ran Gogledd Iwerddon, neu brotocol Windsor, ond rwy'n rhannu eich pryderon y gallai'r cytundeb a gytunwyd yr wythnos diwethaf gael effaith negyddol ar borthladdoedd Cymru, ac mae hynny'n cynnwys Abergwaun a Phenfro. Mae Brexit wedi gwneud gwaith da o ran rhoi hwb i borthladdoedd Ffrainc ar draul porthladdoedd y DU. Mae'n llawer haws nawr, wrth gwrs, osgoi porthladdoedd Cymru, ac ni allwn ni fforddio unrhyw ddirywiad pellach. Mae cyffro Prif Weinidog y DU am fynediad breintiedig Gogledd Iwerddon at farchnadoedd y DU a'r UE yn cythruddo rhywun yn arbennig, o gofio iddo ymgyrchu i weddill Prydain ei ildio. A ydych chi'n cytuno gyda mi mai'r peth lleiaf y gall ef ei wneud yw helpu porthladdoedd Cymru i gystadlu? Sut ddylai'r cymorth hwnnw edrych, yn lle'r rhagrith yr ydym ni'n ei weld ar hyn o bryd?

Diolchaf i Joyce Watson am hynna, Llywydd. Rwyf innau hefyd yn croesawu unrhyw gynnydd a wnaed ar ddatrys y problemau sydd heb eu datrys o ran protocol Gogledd Iwerddon. Yn ystod y cyfnod na fu unrhyw Weithrediaeth yng Ngogledd Iwerddon, rwyf i wedi cadw mewn cysylltiad ag arweinwyr yr holl brif bleidiau. Yn ystod yr hydref, cefais gyfarfod gyda Michelle O'Neill, arweinydd Sinn Féin, siaradais â Jeffrey Donaldson, arweinydd y Blaid Unoliaethol Ddemocrataidd, a chynhaliais gyfarfodydd gyda Doug Beattie, arweinydd Plaid Unoliaethol Ulster, a chydag arweinwyr y Blaid Ddemocrataidd Gymdeithasol a Llafur. Fe wnes i hynny er mwyn cyfleu iddyn nhw y diddordeb sydd gan Lywodraeth Cymru mewn gwneud yn siŵr bod Gweithrediaeth weithredol yno yng Ngogledd Iwerddon yn gallu bod yn yr ystafell pan fyddwn ni'n cynnal trafodaethau rhwng pedair gwlad y Deyrnas Unedig. 

Yn y cyfamser, mae Joyce Watson yn llygad ei lle, Llywydd, bod telerau'r cytundeb ymadael â'r Undeb Ewropeaidd yn rhoi porthladdoedd Cymru o dan anfantais gystadleuol amlwg. Mae busnesau Iwerddon yn osgoi'r bont dir o blaid cysylltiadau uniongyrchol â phorthladdoedd UE yn Ffrainc a Sbaen. Cyn gadael yr Undeb Ewropeaidd, roedd gan Rosslare, fel y cofiaf, bedwar prif lwybr, ac roedden nhw rhwng ynys Iwerddon a phorthladdoedd Cymru. Bellach, ceir 40 llwybr allan o Rosslare ac maen nhw'n mynd yn syth i'r Undeb Ewropeaidd, i'r farchnad sengl, er gwaethaf y ffaith ei bod hi'n cymryd mwy o amser i wneud hynny a'i bod yn ddrytach gwneud hynny. Ond maen nhw'n gwneud hynny oherwydd y rhwystrau i fasnachu y maen nhw'n eu hwynebu bellach pan fyddan nhw'n anfon nwyddau trwy borthladdoedd Cymru ac ymlaen i'r Undeb Ewropeaidd drwy Dover. 

O ran cyffro Prif Weinidog y DU o greu sefyllfa i Ogledd Iwerddon lle mae ganddyn nhw fynediad at farchnad sengl y DU a marchnad sengl yr UE, cefais fy nhemtio i ysgrifennu ato yn gofyn iddo a allai ddod o hyd i'r un manteision i Gymru hefyd, oherwydd mae'n eironi llwyr y dylai ddathlu rhywbeth y gweithiodd ef ei hun mor galed i'w atal i weddill y Deyrnas Unedig.

Mae Joyce Watson yn gofyn beth ellid ei wneud gan Lywodraeth y DU. Mae pethau syml y gallen nhw eu gwneud, Llywydd, a fyddai'n gwella rhagolygon masnachu di-rwystr rhwng porthladdoedd Cymru a'n cymydog pwysicaf ac agosaf. Gallen nhw, er enghraifft, ddod i gytundeb milfeddygol gyda'r UE. Byddai hynny'n cael gwared yn llwyr ar yr angen am archwiliadau iechydol a ffytoiechydol ym mhorthladdoedd Cymru. Rydym ni wedi masnachu'n llwyddiannus â nwyddau yn dod o Weriniaeth Iwerddon trwy Gymru ers 50 mlynedd heb fod angen i archwiliadau o'r fath fod yn weithredol. Byddai Llywodraeth y DU synhwyrol yn dod i gytundeb milfeddygol a byddem ni yn ôl lle'r oeddem ni cyn, i ddyfynnu'r Financial Times ddoe, i ffolineb Brexit gael ei orfodi arnom ni. 

Prif Weinidog, mae gennyf i lawer o atgofion hapus o weithio ar fwrdd y Stena Europe a'r Lynx a oedd yn hwylio o Abergwaun i Rosslare ar ddechrau'r 2010au pan oeddwn i'n dal yn fyfyriwr. Roedd llawer o'r sïon a'r sgwrsio islaw'r deciau ac yn y gali bryd hynny yn dweud y byddai'r ddau borthladd yn sir Benfro yn cael eu cyfuno ar yr adeg honno. Ers hynny, yn y mis diwethaf, rydym ni wedi clywed Irish Ferries yn dawedog iawn ynghylch eu dyfodol, gan achosi pryder mawr i fy etholwyr a chriw ar fwrdd y fferi o ran eu dyfodol yn hwylio o Ddoc Penfro i Rosslare. A yw Llywodraeth Cymru yn ymwybodol o unrhyw gynlluniau i gyfuno'r ddau wasanaeth fferi allan o un porthladd fel bod dim ond un gyfres o ymadawiadau sydd o sir Benfro i Rosslare? Diolch.

Wel, Llywydd, y canlyniad y mae Llywodraeth Cymru yn ei ffafrio yw ein bod ni'n cynnal y lefel uchaf o wasanaeth rhwng porthladdoedd Cymru, Abergwaun a Doc Penfro, a dyna'r ydym ni wedi bod yn canolbwyntio arno yn nyddiau anodd y blynyddoedd diwethaf. Ansicrwydd sy'n ysgogi cwmnïau i gael y math o drafodaethau y mae Sam Kurtz yn eu crybwyll. Y gobaith yw y bydd cytundeb protocol Gogledd Iwerddon yn rhoi mwy o sicrwydd i gwmnïau sy'n gweithredu ar draws môr Iwerddon, a'r hyn a fyddai'n rhoi nid yn unig mwy o sicrwydd iddyn nhw, ond a fyddai'n gwella'r siawns o allu cynnal y lefel bresennol o wasanaeth, yw pe gallem ni, fel yr awgrymais yn fy ateb i Joyce Watson, ddychwelyd i amodau lle'r oedd masnachu di-rwystr mor agos â phosibl i'r amgylchiadau yr oeddem ni'n eu mwynhau dim ond ychydig flynyddoedd yn ôl.

Does yna ddim amheuaeth o gwbl bod Brexit, wrth gwrs, wedi bod yn niweidiol iawn i borthladd Caergybi. Un ddadl gref dros roi dynodiad porthladd rhydd i Gaergybi, wrth gwrs, ydy bod dynodiad eisoes wedi cael ei roi i Lerpwl, lle mae'n bosibl hwylio'n uniongyrchol i Ogledd Iwerddon, a'r ofn ydy bod y dynodiad hwnnw yn rhoi mantais annheg i Lerpwl dros Gaergybi.

Ond yn edrych i'r hirdymor, un bygythiad arall i Gaergybi ydy cyflwr y morglawdd. Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn eiddgar i ddangos cefnogaeth i fuddsoddi mewn cynnal a chadw a thrwsio'r morglawdd, mae Stena wedi dangos eu bod nhw'n barod i fuddsoddi hefyd, ond mae yna drydydd parti—Llywodraeth y Deyrnas Unedig ydy hwnnw. Felly, all y Prif Weinidog yn gyntaf gadarnhau cefnogaeth barhaol Llywodraeth Cymru i wneud y buddsoddiad hwnnw, a rhoi diweddariad ar y trafodaethau sy'n mynd ymlaen rhwng y Llywodraeth a Llywodraeth y Deyrnas Unedig er mwyn sicrhau bod y buddsoddiad yma'n gallu digwydd er mwyn rhoi'r dyfodol llewyrchus hirdymor hwnnw i'r porthladd yng Nghaergybi?

Wel, diolch yn fawr i Rhun ap Iorwerth am y cwestiwn, Llywydd. Dwi'n cytuno—un o'r pethau rŷn ni'n mynd i gadw llygaid arno dros yr wythnosau i ddod yw gweld, yn y cytundeb newydd, os oes yna fwy o bwyslais ar gwmnïau i fynd yn syth o'r Deyrnas Unedig i Ogledd Iwerddon. Bydd y manylion yn bwysig, a dydy'r manylion ddim gyda ni eto, ond rŷn ni yn mynd i fod yn benderfynol i fynd ar ôl y pwynt yna. 

Ar y morglawdd yng Nghaergybi, wrth gwrs, rŷn ni'n dal i fod yn rhan o'r trafodaethau sy'n mynd ymlaen yna. Rŷn ni'n cydweithio gyda Stena, ac rŷn ni fel Llywodraeth—fel rŷn ni wedi'i ddweud yn barod—yn fodlon i fod yn rhan o'r grŵp sy'n dod at ei gilydd i dalu am y costau. Mae yn bwysig i gael Llywodraeth y Deyrnas Unedig wrth y bwrdd, hefyd; dwi'n becso peth bach os maen nhw'n tynnu nôl o wneud hynny. Rŷn ni wedi gweld dros yr wythnos diwethaf beth sydd wedi digwydd gyda Holyhead hydrogen hub, lle dŷn nhw ddim wedi dod at y bwrdd gyda'r arian yr oedden nhw wedi cyhoeddi yn barod, ac rŷn ni wedi gweld un neu ddau o bethau sy'n codi pryderon gyda ni am y rôl maen nhw'n fodlon i'w chwarae gyda'r morglawdd, hefyd. Ond rŷn ni'n dal i fod yna, mae Stena yn dal i fod yna, ac rŷn ni'n cydnabod y pwysigrwydd o wneud y gwaith yna am ddyfodol Caergybi. 

Prynhawn da, Prif Weinidog. Rwy'n cytuno gyda'r sylwadau a wnaed gan fy nghyd-Aelod Joyce Watson a chyda chithau hefyd o ran Brexit a'i niwed i gystadleurwydd ein porthladdoedd yng Nghymru. Mae'n syndod i mi fod ein cyd-Aelodau yn y Blaid Geidwadol, yn eu condemniad o'r adolygiad ffyrdd, yn dweud bod Cymru ar gau i fusnes. Wel, mewn gwirionedd, chi sydd wedi cau Cymru i fusnes drwy ein cymryd ni allan o'r UE. Mae ein porthladdoedd yng Nghymru wedi cael eu niweidio'n sylweddol gan fasnach a thraffig, ac am hynny rwy'n credu y dylech chi gyfaddef o leiaf, os nad teimlo cywilydd eich hunain. 

Ond hoffwn siarad am agwedd arall, os caf i, ar ein porthladdoedd yng Nghymru, sef ein mynediad at ynni gwynt. Rydym ni'n gwybod bod datblygiadau penodol—er enghraifft, yn fy rhanbarth i yn sir Benfro, lle'r ydym ni'n gweld ynni Blue Gem Wind yn datblygu ein mynediad at yr ynni gwynt hwnnw mewn gwirionedd. Rydym ni'n tybio y bydd tua 10,000 o swyddi yn cael eu datblygu. Un o'r problemau mawr, fodd bynnag, yw cael gafael ar drwyddedau ar gyfer y datblygiad hwnnw, a tybed a allech chi gynnig sylwadau ar hynny, os gwelwch yn dda, Prif Weinidog. Diolch yn fawr iawn.

Diolch yn fawr i Jane Dodds am y cwestiwn ychwanegol yna. 

Wrth gwrs, mae hi yn llygad ei lle ei fod yn ganolog i ddyfodol nid yn unig y porthladdoedd eu hunain ond economi Cymru bod gennym ni'r buddsoddiad hwnnw mewn ynni gwynt arnofiol ar y môr. Mae llawer iawn o ymdrech yn cael ei wneud i greu'r dyfodol hwnnw. Rwy'n falch iawn o allu dweud bod y cydsyniadau sydd eu hangen ar gyfer prosiect Erebus, yr arddangosiad masnachol gwirioneddol cyntaf o ynni gwynt arnofiol ar y môr yn y môr Celtaidd—bod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi darparu ei gydsyniadau fel y gall y cynllun hwnnw fynd yn ei flaen, ac rwy'n credu yr wythnos hon, bod y Gweinidog wedi gallu darparu'r cydsyniadau y mae angen i Weinidogion Cymru eu darparu o dan adran 36 Deddf Trydan 1989.

Felly, mae'r cydsyniadau sydd eu hangen i ganiatáu i'r prosiect pwysig iawn hwnnw fynd yn ei flaen yno bellach. Daw ei bwysigrwydd o arddangos ein gallu yng Nghymru i fynd â chynlluniau o'r bwrdd darlunio a'u gweithredu ar raddfa fasnachol mewn gwirionedd. Rwy'n credu bod yr wythnos hon wedi bod yn wythnos dda iawn i Blue Gem, a byddwn yn parhau i edrych yn gadarnhaol iawn ar ddatblygiad y prosiect hwnnw ar gyfer popeth y bydd yn ei ddangos ynghylch ein hymrwymiad i ynni adnewyddadwy ac i'r porthladdoedd a fydd yn asgwrn cefn i'r datblygiad hwnnw.

Llywydd, rydyn ni'n parhau i weithio gyda'r awdurdodau lleol ar draws cymoedd gogleddol de Cymru a phrifddinas-ranbarth Caerdydd i gynyddu ffyniant economaidd y rhanbarth.

Diolch. Prif Weinidog, mae eich ymrwymiad personol chi i'r cymunedau ym Mlaenau'r Cymoedd wedi disgleirio erioed, fel Prif Weinidog a chyn hynny hefyd. Byddwch yn cofio eich ymweliad â Blaenau Gwent yn ystod ymgyrch yr etholiad diwethaf, pan safodd y ddau ohonom ni ar y bont dros brosiect deuoli'r A465, a phan wnaethoch chi siarad am eich gobeithion ar gyfer dyfodol y prosiect hwnnw a pha ffyniant y byddai'n helpu i'w ddenu i Flaenau Gwent.

Rwy'n falch iawn o'r buddsoddiad yr ydym ni'n ei wneud yn yr A465. Dyma'r buddsoddiad unigol mwyaf y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud erioed mewn prosiect datblygu economaidd—bron i £2 biliwn erbyn iddo gael ei gwblhau. Rwy'n cofio'n dda gwaith ein ffrind da, Carl Sargeant, i sicrhau bod y prosiect hwnnw'n mynd yn ei flaen.

Prif Weinidog, mae Blaenau Gwent eisoes wedi gweld effaith gadarnhaol y buddsoddiad hwn. Mae'r awdurdod lleol eisoes wedi gweld cynnydd yn nifer yr ymholiadau gan fusnesau sydd eisiau lleoli ym Mlaenau Gwent ac eisiau datblygu eu busnesau yn y fwrdeistref. Rwy'n falch iawn bod Gweinidog yr economi, Vaughan Gething, wedi cytuno i ddod i Flaenau Gwent i siarad am sut y gallwn ni sicrhau ein bod ni'n sicrhau'r gwerth mwyaf posibl o'r buddsoddiad hwn. Felly, Prif Weinidog, a wnewch chi sicrhau bod y Llywodraeth gyfan yn gweithio gyda'i gilydd i sicrhau bod y llwybr hwn i ffyniant yn llwybr i ffyniant gwirioneddol, nid yn unig i Flaenau Gwent ond i ranbarth cyfan Blaenau'r Cymoedd?

Wel, Llywydd, diolch i Alun Davies am hynna. Rwyf i wedi ei glywed ar nifer o achlysuron ar lawr y Senedd yn dadlau bod yn rhaid i ffordd newydd Blaenau'r Cymoedd fod yn fwy na ffordd osgoi, fel yr wyf i wedi ei glywed yn dweud; mae angen iddi fod yn rhywbeth sy'n creu ffyniant ar ei hyd cyfan. Mae'n iawn i ddweud fy mod i wedi bod yn ddigon ffodus i allu cymryd diddordeb yn y datblygiad drwy gydol y cyfnod yr wyf i wedi bod yn rhan o Lywodraeth Cymru. Yn ystod y cyfnod yr oeddwn i'n Weinidog cyllid, fe wnaethom ni lunio'r model buddsoddi cydfuddiannol, sef, wrth gwrs, y cyfrwng yr ydym ni'n gallu cwblhau adrannau terfynol y ffordd—adrannau 5 a 6—drwyddo bellach.

Ond, ein huchelgais yw'r union uchelgais y siaradodd Alun Davies amdano, Llywydd. Sef gwneud yn siŵr ein bod ni'n dwyn ynghyd, ar ei hyd cyfan, y gwahanol awdurdodau lleol a'r rhanddeiliaid eraill sydd â rhan i'w chyfrannu i wneud yn siŵr bod y ffordd yn injan ar gyfer ffyniant economaidd yn y rhan honno o Gymru. Rwy'n cofio'n eglur yr ymweliad hwnnw â Blaenau Gwent, oherwydd y ddau beth sydd yn fy meddwl yn ei sgil. Yn gyntaf oll mae'r gamp syfrdanol o beirianneg y mae'r ffordd honno yn ei chynrychioli mewn cynifer o rannau o'i hyd. Ac yn ail, y gofal a gymerwyd amdani wrth ei hadeiladu i wneud yn siŵr bod agweddau amgylcheddol ar y ffordd honno wedi cael sylw mor ofalus. Aeth yr Aelod, Llywydd, â mi i weld rhywfaint o'r gwaith ychwanegol sydd wedi cael ei wneud i sicrhau bod yr effaith ar fywyd gwyllt yn y rhan honno o Gymru wedi cael ei chynllunio yn ofalus i'r ffordd yr adeiladwyd y ffordd honno. Gyda'r lefel honno o ofal a chyda'r lefel honno o fuddsoddiad, rwy'n siŵr y bydd yn parhau i wneud yr hyn a ddywedodd yr Aelod, sef dod â chyfleoedd economaidd newydd i rannau o Gymru lle nad yw'r cyfleoedd hynny wedi bod ar gael yn ddigonol bob amser.

Prif Weinidog, does dim dwywaith bod pob un ohonom ni yma eisiau gweld Cymru yn ffynnu ag economi gref, digonedd o swyddi medrus iawn a chyfleoedd gwych i bawb. Wel, dim ond un o'r nifer o brosiectau sy'n mynd i'n helpu ni i gyflawni hynny yw cronfa ffyniant bro Llywodraeth y DU. Yn y rownd ariannu ddiweddaraf, dyfarnwyd bron i £40 miliwn i fy rhanbarth i yn ne-ddwyrain Cymru, mae £9 miliwn o hwnnw yn cael ei wario yn uniongyrchol ym Mlaenau Gwent gan greu campws peirianneg newydd sy'n arwain y byd. Bydd y campws hwn yn helpu i greu'r genhedlaeth nesaf o beirianwyr medrus a, gobeithio, yn dod â mwy o ffyniant i'r ardal. Prif Weinidog, a wnewch chi ymuno â mi i groesawu'r cyllid hwn gan Lywodraeth y DU ar gyfer Blaenau Gwent, a fydd yn helpu i greu swyddi medrus iawn a sicrhau twf economaidd hirdymor i'r ardal, y mae ei angen ers cyhyd? Diolch.

Rwy'n credu bod dau neu dri o bwyntiau i'w gwneud. Yn gyntaf oll, ni fyddai'r buddsoddiad yn y coleg ym Mlaenau Gwent wedi bod yn bosibl oni bai am y buddsoddiad yr oedd Llywodraeth Cymru wedi ei wneud yn y datblygiad hwnnw eisoes ac, yn wir, buddsoddiad yr Undeb Ewropeaidd a wnaed ynddo. Llywodraeth y DU yw'r trydydd partner a'r partner olaf i wneud cyfraniad, ac ni fyddai eu cyfraniad nhw wedi bod yn bosibl heb bopeth a wnaed o'i flaen.

Rydym ni'n gwybod bod y gronfa ffyniant bro yn gadael Cymru ar ei cholled yn enfawr o gymharu â'r hyn y byddem ni wedi ei gael o dan unrhyw amgylchiadau eraill. Llywydd, gadewch i mi wneud pwynt ychydig yn wahanol, sef, mewn gwirionedd, bod y ffordd y gweinyddwyd y gronfa ffyniant bro wedi ei gwneud hi'n fwy anodd i ddod ag awdurdodau lleol ynghyd i ddarparu'r pwyslais hwnnw ar y cyfleoedd economaidd y mae ffordd Blaenau'r Cymoedd yn eu cynnig, oherwydd y ffordd y mae'r gronfa ffyniant bro yn gweithio yw bod awdurdodau lleol yn cael ei gwahodd i gystadlu â'i gilydd. Mae'n rhaid iddyn nhw feddwl am gynlluniau o fewn eu ffiniau eu hunain, ac mae'n rhaid iddyn nhw gystadlu gyda'u cymdogion am gyllid. Yr ymdrechion y mae Gweinidog yr economi yma wedi eu gwneud oedd dod â'r bobl hynny at ei gilydd o amgylch un bwrdd. Maen nhw wedi cael eu dargyfeirio a'u mwydro i fynd ar drywydd yr hyn sydd, yn y pen draw, yn symiau cymharol fach o arian ac mewn ffordd sy'n tanseilio eu gallu mewn gwirionedd i ddarparu'r ffyrdd cydweithredol ac ar y cyd hynny o weithio yr wyf i'n credu sydd â siawns hirdymor llawer mwy o fod yn sail i'r economi leol honno.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna, Llywydd. Awdurdodau lleol sydd wedi eu hethol yn ddemocrataidd sy'n bennaf gyfrifol am sicrhau ansawdd addysg ysgolion yn eu hardaloedd lleol. Mae Llywodraeth Cymru yn cynorthwyo'r ymdrechion hynny drwy, er enghraifft, weithredu'r Cwricwlwm i Gymru newydd.

Diolch. Prif Weinidog, dangosodd canlyniadau diwethaf y Rhaglen ar gyfer Asesu Myfyrwyr Rhyngwladol yn 2018 bod Cymru ar waelod y gynghrair yn y DU am y pumed tro yn olynol. Cawn weld beth sy'n digwydd pan gaiff canlyniadau 2022 eu cyhoeddi yn ddiweddarach eleni, ond ers hynny, dim ond tarfu sylweddol yr ydym ni wedi ei weld ar addysg plant yng Nghymru dros y tair blynedd diwethaf oherwydd pandemig COVID-19 a streiciau athrawon hefyd bellach.

Yn ogystal â'r tarfu hwn, mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr sy'n cael ei redeg gan Lafur yn bwriadu torri cyllid ysgolion 2 y cant yn 2023-24. Mewn cymhariaeth, mae cyngor cyfagos Castell-nedd Port Talbot yn bwriadu cynyddu cyllid ysgolion cyfatebol i 8 y cant. Nawr, mae'r ddau gyngor hynny yn bwysig, oherwydd bod ganddyn nhw boblogaeth debyg, lefelau tebyg o gronfeydd wrth gefn, a chynnydd tebyg i'r dreth gyngor wedi'i gynnig ar gyfer y flwyddyn nesaf. Yr unig wahaniaeth yw bod yr un sy'n ei dorri yn cael ei redeg gan y Blaid Lafur. Prif Weinidog, rydym ni'n gwybod y bydd penderfyniad Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr yn cael effaith niweidiol ar addysg ym Mhen-y-bont ar Ogwr am flynyddoedd i ddod, felly beth mae eich Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau bod disgyblion ledled Cymru yn derbyn addysg o ansawdd, lle bynnag y maen nhw'n byw, hyd yn oed os ydyn nhw'n byw mewn ardaloedd â chynghorau heb weledigaeth?

Llywydd, yn gyntaf oll, hoffwn atgoffa fy nghyd-Aelodau mai Cymru oedd yr unig ran o'r Deyrnas Unedig lle cafwyd gwelliant ym mhob un o dri dimensiwn PISA pan gyhoeddwyd y ffigurau hynny ddiwethaf. Gwn fod Aelodau Ceidwadol yn meddwl mai eu gwaith nhw yw difrïo Cymru, ond, mewn gwirionedd, roedd y canlyniadau PISA ar ben arall y sbectrwm hwnnw. Pe bawn i yn lle'r Aelod, ni fyddwn o reidrwydd wedi mentro i lawr y llwybr hwnnw gyda gweddill ei gwestiwn, oherwydd yr wybodaeth sydd gennyf i, yn yr wybodaeth y mae'n ofynnol i awdurdodau lleol ei rhannu â Gweinidogion Cymru a'u cyrff llywodraethu o ganlyniad i Reoliadau Cyllido Ysgolion (Cymru) 2010, ar gyfer Pen-y-bont ar Ogwr, yw bod y gyllideb ysgolion arfaethedig yn dangos cynnydd o 4 y cant. Pe bawn i yn lle'r Aelod, fyddwn i ddim yn sefyll elfen fathemateg rownd nesaf PISA.

Rwy'n diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna, Llywydd. Nodwyd yr asesiad hwnnw yn 'Llwybr Newydd', sef strategaeth trafnidiaeth Cymru. Mae hwnnw'n cadarnhau pwysigrwydd cysylltedd ffyrdd at ddibenion cymdeithasol ac economaidd cynaliadwy, a asesir yn ôl yr anghenion sy'n amrywio mewn gwahanol rannau o Gymru.

Diolch i chi am eich ateb, Prif Weinidog. Roeddwn i'n falch na chafodd y cynllun i wella'r ffordd ar Lôn y Ffos, Caersŵs ei ddiddymu yn rhan o'r adolygiad diweddar o ffyrdd. Mae hi'n gwbl hanfodol fod y cynllun hwn yn digwydd, nid yn unig ar gyfer lliniaru tagfeydd, ond fe geir nifer o bryderon o ran diogelwch yno, ac, yn anffodus, fe gafwyd nifer o ddamweiniau angheuol dros nifer o flynyddoedd. Fe wn i, Prif Weinidog, eich bod chi'n gyfarwydd â'r ffordd hon, oherwydd fe wnaethoch chi deithio i Landinam yn ddiweddar, ychydig filltiroedd i fyny'r gefnffordd.

Yn gysylltiedig â'r cynllun arbennig hwn hefyd, a chyn i'r adolygiad o ffyrdd ddechrau, roedd cynlluniau ar gyfer pont droed ar wahân uwchben Caersŵs hefyd, a chysylltwyd y cynllun hwnnw â'r cynllun i wella'r ffordd—yn briodol felly; roedd hynny'n gwneud synnwyr llwyr. Ond yn sicr fe geir pryderon o ran diogelwch yn y fan honno hefyd, oherwydd mae hi'n rhaid i gerddwyr groesi'r darn hwn o'r gefnffordd, am nad oes digon o le yno i godi pont droed. Felly, tybed, Prif Weinidog, a wnewch chi nodi amserlen ac unrhyw wybodaeth bellach yng nghyswllt y cynllun hwn i wella'r ffordd, a'r bont droed ar wahân arfaethedig hefyd, yn ogystal â'r cynllun teithio llesol ehangach yng Nghaersŵs hefyd.

Rwy'n diolch i Russell George am hynna, Llywydd, ac rwy'n gwybod y bu ef yn eiriolwr diflino dros y cynllun yng Nghaersŵs. Fe welais ei fod wedi codi'r mater gyda'r Gweinidog ar lawr y Senedd yn ôl ar y 15 o fis Chwefror, ac mae ef yn iawn i ddweud bod y cynllun am fynd yn ei flaen, yn dilyn yr adolygiad o ffyrdd, am rai o'r rhesymau, gan gynnwys y rhesymau o ran diogelwch, a nododd yr Aelod brynhawn heddiw. Yr hyn a fydd yn digwydd nawr yw y bydd y cynllun yn dal i ddatblygu, ac y bydd angen cynnwys peth o'r argymhellion mwy diweddar yng ngwead y prosiect, yn cynnwys yr elfennau ychwanegol o ran diogelwch a theithio llesol, ac mae arnaf i ofn, fel gyda phob cynllun dan haul, mae hi'n anochel y bydd yn rhaid iddo fodloni'r un profion ag unrhyw achos arall o gynllunio ffordd, ac wedyn o ran ei fforddiadwyedd. Ond mae'r Aelod wedi dadlau'r achos dros y cynllun yn gyson ac yn effeithiol, ac fe fydd y Gweinidog sy'n gyfrifol wedi clywed y pwyntiau a wnaeth ef y prynhawn yma.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Mae tair afon sy’n ardaloedd cadwraeth arbennig o fewn etholaeth Dwyfor Meirionnydd. Mae afon Glaslyn ac afon Gwyrfai yn cyrraedd y safon ffosffad, tra bod afon Dyfrdwy yn methu. Byddaf yn cadeirio ail uwchgynhadledd ar ffosffad yfory, er mwyn cyflymu'r camau sydd eu hangen i wella ansawdd dŵr yn yr afonydd sy’n ardaloedd cadwraeth arbennig.

Diolch yn fawr iawn i’r Prif Weinidog am yr ateb. Mae effaith y polisi a rheoliadau ffosffad yma yn cael dylanwad sylweddol ar bobl ar draws Cymru. Mi fyddwch chi'n ymwybodol o effaith y rheoliadau ar ddatblygwyr tai, yn enwedig i'n tai cymdeithasol, efo tua 700 o dai cymdeithasol wedi cael eu dal i fyny oherwydd y rheoliadau yma.

Ond dwi eisiau edrych yn benodol ar ddatblygiad rheilffordd Llyn Tegid yn y Bala, sydd yn cael ei ddal i fyny oherwydd y Ddyfrdwy. Maen nhw wedi llwyddo i gasglu cannoedd o filoedd o bunnoedd yn rhyngwladol er mwyn dod â'r rheilffordd i mewn i'r dref, a bydd hwn yn hwb economaidd sylweddol i'r ardal. Maen nhw wedi derbyn y caniatâd cynllunio ac wedi gwneud y gwaith paratoadol ar gyfer yr orsaf newydd. Yn wir, mae Cyfoeth Naturiol Cymru eu hunain wedi gwneud llawer o'r gwaith paratoadol i alluogi'r rheilffordd i ddod i mewn i'r dref. Ond mae'r rheoliadau ffosffad yn golygu na all y datblygiad hwn fynd yn ei flaen, er gwaethaf y ffaith nad ydyn nhw am adeiladu toiledau ychwanegol i'r hyn sydd ar gael yn gyhoeddus eisoes. Mae yna berig go iawn y gall y cynllun yma fethu. Pa gyngor y byddech chi'n ei roi i reilffordd Llyn Tegid yn wyneb hyn?

Wel, Llywydd, mae'r Gweinidog sy'n gyfrifol am y pethau hyn yn ymwybodol o'r pwyntiau mae'r Aelod wedi eu gwneud, achos roedd hi wedi cael cyfle i ymweld â'r rheilffordd nôl yn yr haf. Y pwynt sylweddol yw hwn: ni allwn ni fwrw ymlaen i gytuno i ddatblygiadau ble dyw'r ffosffad ddim wedi ei gymryd i mewn i'r cynllun mewn ffordd sydd ddim yn cynyddu'r problemau sydd gyda ni yn barod. Mae effaith ffosffad ar afonydd yng Nghymru yn un ble dyn ni ddim yn gallu cytuno i wneud pethau sydd ddim yn cyfrannu at ddyfodol ble bydd y broblem yna'n cael ei thaclo. Dyna pam mae'r gynhadledd gyda ni unwaith eto yfory: i dynnu pob un at y bwrdd—y rheoleiddwyr, y datblygwyr, y cwmniau dŵr, cymunedau, ffermwyr hefyd. Beth dwi'n edrych ymlaen at glywed yfory yw y rhan maen nhw i gyd yn gallu ei chwarae. Dwi'n edrych ymlaen at glywed sut mae pob sector yn bwriadu rhoi'r cyfrifoldeb hwnnw ar waith, a phan ydyn ni'n gallu cydweithio fel yna, gallwn ni ffeindio ffordd i ddatblygiad fel y mae'r Aelod wedi esbonio'r prynhawn yma i fwrw ymlaen. Heb gael cynllun, heb gael cyfraniad gan bob un o'r sectorau, dydy hwnna ddim yn gallu digwydd. 

Diolch i Heledd Fychan. Llywydd, rydym yn gweithio gyda'n partneriaid, gan gynnwys awdurdodau lleol, y trydydd sector a'r rhai sydd â phrofiad bywyd i gefnogi aelwydydd bregus. Rhai o’r camau ymarferol sy’n cael eu cymryd ar draws Cymru yw help uniongyrchol gyda chost y diwrnod ysgol, prydau ysgol am ddim i bawb mewn ysgolion cynradd a mesurau i fynd i’r afael â llwgu yn ystod y gwyliau ysgol.

Diolch, Prif Weinidog, ond, yn anffodus, fel rydyn ni i gyd yn gwybod, gwaethygu mae lefelau tlodi plant yng Nghymru, ac mae'n glir o ymwelliadau ledled fy rhanbarth, ynghyd â gwaith achos, fod y sefyllfa'n argyfyngus i nifer o deuluoedd. Mae athrawon yn gyson yn dweud wrthyf i eu bod yn gynyddol yn gorfod treulio amser yn cefnogi disgyblion a'u teuluoedd o ran yr ymateb i'r argyfwng costau byw, gan ddarparu dillad i ddysgwyr, sefydlu banciau bwyd neu bantri bwyd mewn ysgolion, a hefyd codi arian fel bod gan ddysgwyr fynediad at hanfodion yn eu cartrefi, megis oergell. Maen nhw hefyd yn gynyddol yn gorfod cefnogi dysgwyr sy'n dioddef o iechyd meddwl gwael oherwydd bod problemau yn cael mynediad at wasanaethau megis CAMHS. Dydyn nhw ddim yn cwyno am wneud hyn fel athrawon; maen nhw'n ei weld e fel rhan bwysig o gefnogi dysgwyr i gyrraedd eu llawn botensial. Ond maen nhw'n cwyno bod eu cyllidebau dan straen, eu llwyth gwaith yn cynyddu, fod cyflogau cynorthwywyr dosbarth yn arbennig o isel, gan olygu bod rhai yn gorfod dibynnu ar fanciau bwyd, a nad yw'r rôl y mae athrawon a chynorthwywyr dosbarth yn ei chwarae o ran ymateb i'r cynnydd mewn tlodi plant ddim yn cael ei gydnabod. Felly, gaf i ofyn sut y mae Llywodraeth Cymru am weithio gyda'n hysgolion i leihau tlodi plant a sicrhau bod ganddynt yr adnoddau i chwarae eu rhan i sicrhau'r gorau i'n plant a'n pobl ifanc?

Wel, Llywydd, wrth gwrs dwi'n cydnabod y cyd-destun anodd, fel mae Heledd Fychan wedi'i ddweud, ac yn anffodus mae hwnna'n mynd i waethygu yn y mis nesaf. Ar ddechrau mis Ebrill, bydd costau ynni yn cynyddu, mae pethau yn y maes trethi incwm yn mynd i rewi ac mae hwnna'n mynd i gael effaith ar incwm aelwydydd ledled Cymru, a bydd nifer fawr o bobl yng Nghymru yn wynebu costau morgais yn mynd lan hefyd. So, mae'r effaith yn y dosbarth yn mynd i fod yn anodd dros ben. Rydyn ni'n gwneud, fel yr esboniais i, nifer o bethau—lot o bethau dan y cytundeb cydweithredu—i helpu teuluoedd ac i helpu yn y dosbarth hefyd, ac mae'r Gweinidog addysg wedi bod mewn trafodaethau gyda'r undebau addysg dros yr wythnosau diwethaf i siarad gyda nhw am beth y gallwn ni ei wneud gyda'n gilydd i helpu'r bobl sy'n gweithio gyda'r plant—yr athrawon a'r bobl eraill—i roi fwy o amser i wneud y gwaith maen nhw yna i'w wneud, trwy eu helpu nhw yn fwy cyffredinol. So, trwy gydweithio gyda'r undebau, trwy'r rhaglen rŷm ni wedi ei chytuno gyda Phlaid Cymru, mae pethau ymarferol gallwn ni eu gwneud i helpu pobl mewn cyd-destun sy'n un anodd i deuluoedd ac i bobl sy'n gweithio yn y sector hefyd.

Diolch i'r Prif Weinidog.

Yr eitem nesaf fydd y datganiad a chyoeddiad busnes, a dwi'n galw ar y Trefnydd i wneud y datganiad yma—Lesley Griffiths.

Diolch, Llywydd. Nid oes unrhyw newidiadau i fusnes yr wythnos hon. Nodir busnes drafft ar gyfer y tair wythnos nesaf ar y datganiad busnes a'r cyhoeddiad, a welir ymhlith papurau'r cyfarfod sydd ar gael i Aelodau yn electronig.

Trefnydd, rwy'n nodi sylwadau diweddar y Gweinidog iechyd ynghylch ei hanallu yn ôl y gyfraith i ddiswyddo aelodau gweithredol bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr, ac mae hi'n ymddangos bod goblygiad yn hynny y byddai'r Gweinidog wedi eu diswyddo nhw pe byddai'r pwerau ganddi hi i wneud felly. Felly, a gaf i ofyn, Trefnydd, a wnewch chi gadarnhau y bydd y Senedd yn ystyried unrhyw fusnes yn fuan o ran rhoi'r pŵer i Weinidogion ddiswyddo aelodau gweithredol ar y cyd â chadeiryddion y byrddau iechyd?

Yn amlwg, mae hon yn sefyllfa sy'n datblygu, ac mae'r Gweinidog yn cael cyfarfodydd, ac rwy'n siŵr y bydd hi'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni maes o law.

Trefnydd, fe hoffwn i ofyn am ddau ddatganiad, os gwelwch chi'n dda. Yn gyntaf, fe hoffwn i ofyn am ddatganiad o eglurhad o ran y Bil aer glân. Mae datganiad busnes yr wythnos diwethaf yn cyfeirio at y Gweinidog Newid Hinsawdd yn gwneud datganiad ynglŷn â Bil yr Amgylchedd (Ansawdd Aer a Seinweddau) (Cymru). Nawr, mae'r Prif Weinidog a'r Gweinidog Newid Hinsawdd wedi cyfeirio at hwnnw trwy'r amser fel 'Bil aer glân', felly roeddwn i mewn dryswch i ryw raddau. Fe addawodd y Prif Weinidog Fil aer glân yn benodol pan ddaeth ef yn arweinydd y Blaid Lafur. Fe gafodd hynny ei gynnwys ym maniffesto'r blaid lywodraethol. Yn wir, fe'i cyhoeddwyd yn y datganiad deddfwriaethol y soniwyd amdano unwaith eto ym mis Mawrth. Felly, a gaf i ofyn pam y cafodd yr enw ei newid nawr? A oes Bil aer glân yn bodoli o hyd? A yw aer glân yn parhau i fod yn flaenoriaeth i'r Llywodraeth, oherwydd, Trefnydd, a fyddech chi'n gallu egluro pam mae'r Bil wedi cael ei ailenwi ar y cam diweddar hwn?

Yn ail, fe hoffwn i ofyn am ddatganiad hefyd, os gwelwch chi'n dda, gan y Gweinidog trafnidiaeth, ynglŷn â chynnal a chadw trenau yn fflyd Trafnidiaeth Cymru. Rwy'n deall y bu'n rhaid tynnu cyfran sylweddol o ddosbarth 175 Trafnidiaeth Cymru oddi ar y gwasanaeth wythnos diwethaf ar ddydd Mercher a dydd Iau oherwydd bod nifer ohonyn nhw wedi mynd ar dân o fewn un mis. Fe arweiniodd hynny at gwtogi neu ganslo dros 100 o wasanaethau, gan gynnwys pob gwasanaeth i Dreherbert a'r gwasanaethau hynny i'r gorllewin o Gaerfyrddin. Nawr, fel rwy'n deall, mae gofyn glanhau injan gaeedig mewn trenau yn rheolaidd i atal tanau. Rheolwyd hynny gan y timau cynnal a chadw yn nepo Treganna, ond mae'n debyg i'r contract cynnal a chadw gael ei drosglwyddo i ddarparwr newydd yn ddiweddar. Mae mân atgyweiriadau yn nepo Treganna wedi dod i ben erbyn hyn. A ellid rhoi sicrwydd i ni mewn datganiad y bydd y dosbarth 175 yn parhau i gael eu cynnal mewn modd priodol ar gyfer osgoi sefyllfa arall fel gyda'r tanau hyn?

Diolch i chi. O ran eich ail gwestiwn chi, bwriedir tynnu'r trenau dosbarth 175 yn ôl o gylchrediad yma yn ddiweddarach eleni, 2023, pan fydd digon o drenau newydd sbon 197 ar gael yn eu lle, ac ar hyn o bryd dim ond chwech o'r trenau newydd sbon sy'n cael eu rhedeg gan Drafnidiaeth Cymru. Felly, dyna oedd y cynllun, beth bynnag. Fel rydych chi'n dweud, maen nhw wedi tynnu nifer o'u trenau dosbarth 175 pellter hir o'r gwasanaeth, dim ond am gyfnod byr ar hyn o bryd, i gynnal archwiliadau diogelwch yn dilyn rhai pryderon, ac mae rhai achosion wedi bod yn ddiweddar gyda'r trenau hynny. Roedd yna dân mewn cilfach injan trên dosbarth 175—rwy'n credu mai wythnos diwethaf yr oedd hynny—a hwnnw oedd y trydydd tro i ddigwyddiad o'r fath mewn cyfnod byr iawn, ac fe wn i fod Trafnidiaeth Cymru wedi ymddiheuro am yr amhariad a achoswyd i deithwyr gan hynny. Ond rwy'n credu mai hwnnw oedd y penderfyniad cywir. Rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn fod yr arolygiadau diogelwch angenrheidiol hynny—. Mae'n rhaid i chi ystyried y cydbwysedd, onid oes, o ran risgiau diogelwch?

O ran eich cwestiwn cyntaf chi, y rheswm am y newid yn y teitl yw oherwydd bod y Bil wedi'i ymestyn.

A gaf i ddatganiad, os gwelwch chi'n dda, gan y Gweinidog Newid Hinsawdd ynglŷn â diogelwch adeiladau? Fe gododd fy nghydweithiwr i, Andrew Davies, y mater hwn heddiw ynglŷn â'r sefyllfa frawychus yn Grenfell, gyda channoedd o drigolion yng Nghymru yn byw mewn ofn parhaus y gallen nhw gael eu dal mewn digwyddiad erchyll o'r fath. Fe wnaethom ni roi cwestiwn i mewn, gan ofyn faint o danau mewn fflatiau a fu ers Grenfell, ers 2017, ac fe fu yna 367. Felly, fe allwch chi ddychmygu pa mor ofnus yw pobl.

Ddydd Mercher diwethaf, cymerodd tua 100 o unigolion ran yng nghyfarfod argyfwng diogelwch adeiladau Cymru a gynhaliwyd yma, ac roedd hi'n siomedig—ac fe ddywedaf i hyn ar goedd—er bod Rhys ab Owen a Jane Dodds yn bresennol, nid oedd yr un cynrychiolydd o'r Llywodraeth yno nac unrhyw un o'i Haelodau etholedig. Fel dywedodd ambell un o'r preswylwyr wrthym ni, 'Roedd absenoldeb unrhyw gynrychiolaeth oddi wrth Lafur neithiwr yn dystiolaeth o ddiffyg cydymdeimlad a pharodrwydd i helpu lesddalwyr.'

Llywydd, ceir nifer o faterion y mae angen mynd i'r afael â nhw, ond rwyf wedi eu crynhoi nhw i swm bychan: triniaeth lai ffafriol i lesddeiliaid preifat nag i denantiaid tai cymdeithasol a thai cymdeithasau tai, a chyflafan ariannol, gyda lesddeiliaid yn gorfod ariannu mesurau fel gwyliadwriaeth effro. Ac i'r rhai nad ydyn nhw'n gwybod, gwyliadwriaeth effro yw pan fydd, mewn rhai o'r blociau hyn, y trigolion yn talu am gael rhywun yn bresennol yn yr adeilad 24 awr y dydd, fel pe byddai gwreichionen neu unrhyw beth o'r fath, fe fyddai rhywun yno'n gwylio i sicrhau na fyddai tân gwirioneddol yn cynnau. Cafwyd pryderon ynglŷn â diffyg cymorth iechyd meddwl, methiant o ran cyfathrebu gyda thrigolion a effeithiwyd, arolygon diogelwch adeiladau a gafodd eu trefnu gan Lywodraeth Cymru, ac eto, roedd un wraig yn arbennig wedi bod yn aros 18 mis am £75,000. Felly, mae yna sawl agwedd i'r argyfwng dychrynllyd hwn ac rwy'n teimlo y dylai'r Gweinidog, drwoch chi, Trefnydd, wneud datganiad yn y Siambr hon. Diolch.

Wel, fel gwyddoch chi, mae darn sylweddol o waith yn parhau ynghylch diogelwch adeiladau, ac ni chafodd datganiad ei amserlennu ar hyn o bryd, ond fe fyddaf i'n sicrhau y bydd y Gweinidog Newid Hinsawdd yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i Aelodau, yn ôl pob tebyg yn ystod y tymor rhwng y Pasg a'r haf. 

Mi fuaswn i'n licio cael datganiad, os cawn ni, ynglŷn â'r gwaith ymarferol a fydd yn cael ei wneud gan fwrdd iechyd Betsi Cadwaladr, ac yntau, rŵan, dan fesurau arbennig. Yn benodol, dwi eisiau gweld symud ymlaen ar y gwaith o ddarparu gwell gofal iechyd sylfaenol yng Nghaergybi a'r ardal. Mae yna greisis mewn gofal iechyd sylfaenol yng Nghaergybi, byth ers i ddwy feddygfa ddod o dan reolaeth uniongyrchol Betsi Cadwaladr yn 2019. Rydyn ni wedi ennill y ddadl hirdymor i gael canolfan iechyd newydd yng Nghaergybi, ond, wrth gwrs, mae hynny'n mynd i gymryd ychydig o amser i'w ddelifro.

Ond beth mae'r ddwy feddygfa dan reolaeth Betsi Cadwaladr wedi bod yn bwriadu ei wneud rŵan ydy dod â'u gwasanaethau nhw at ei gilydd ar un safle. Y gobaith oedd y byddai'r un safle hwnnw wedi gallu cael ei ddatblygu erbyn diwedd y flwyddyn ddiwethaf, fel bod yna fwy o hyblygrwydd mewn staffio, a chyfle i ddarparu gwell gofal. Gwnaeth o ddim digwydd achos bod Betsi Cadwaladr ddim wedi rhoi y sign-off iddo fo. Rydyn ni angen sicrwydd y bydd hynny'n gallu digwydd ar fyrder er mwyn pobl Caergybi, sydd wedi dioddef yn llawer rhy hir o ran eu lefel o ofal iechyd, ac mi fyddai datganiad gan y Llywodraeth yn fodd i ddangos bod pethau, gobeithio, yn mynd i allu symud ymlaen ychydig yn gyflymach. 

Nid wyf i'n ymwybodol o'r achos penodol yr ydych chi'n sôn amdano yng Nghaergybi. Fe fyddwn i'n credu, mae'n debyg, mai'r ffordd fwyaf priodol ymlaen fyddai i chi yn gyntaf naill ai gysylltu neu siarad â'u cyfarwyddwr gofal sylfaenol newydd, Rachel Page, i weld pa waith sy'n cael ei wneud, yn hytrach na chael datganiad gan y Llywodraeth.

Prynhawn da, Gweinidog. Nid yn aml y clywch chi fi'n dweud fy mod i'n gefnogol i Michael Gove, ond mae arnaf i ofn, ar y mater penodol hwn, y gallaf i weld, yn Lloegr, fod Michael Gove wedi symud yr agenda ymlaen i'r bobl hynny sydd yn gaeth mewn adeiladau anniogel. Gyda Janet, a chyda Rhys, roeddwn innau'n bresennol yn y cyfarfod ddydd Mercher diwethaf. Fe glywsom ni straeon dirdynnol iawn. Straeon pobl wirioneddol yw'r rhain. Fe glywsom ni am dad i blentyn 18 mis oed sydd ag ofn dychrynllyd o aros, o fyw yn ei gartref ef ei hun. Fe glywsom ni oddi wrth bobl hŷn eu bod nhw wedi gwneud buddsoddiad oes yn y fflatiau hyn. I un bensiynwraig, mae £500 o'i phensiwn hi o £800 yn mynd i dalu staff gwasanaeth nos gwyliadwriaeth effro. Straeon pobl go iawn yw'r rhain, ac wrth nesáu at chwe blynedd ers Grenfell, mae hi'n teimlo fel pe bai Llywodraeth Cymru yn llusgo ar ei hôl hi o ran helpu'r bobl hyn yn ariannol, ond o ran eu hiechyd meddwl nhw hefyd. Felly, fe hoffwn i ofyn am ddatganiad gan y Gweinidog ynglŷn â'r amserlen a fydd gennym ni mewn gwirionedd o ran rhoi camau adfer ar waith a fydd yn helpu'r bobl hyn sy'n gaeth mewn adeiladau yng Nghymru. Diolch yn fawr iawn.

Diolch i chi. Fe glywsoch chi fy ateb i Janet Finch-Saunders, mae'n debyg—y byddaf i'n sicrhau bod datganiad yn cael ei roi yn y tymor rhwng y Pasg a'r haf. Ar ben hynny, rydych chi wedi clywed atebion y Prif Weinidog i arweinydd yr wrthblaid, ac iddo ef gyfeirio hefyd, rwy'n credu, at y ffaith y bydd y Gweinidog Newid Hinsawdd yn bresennol yng nghyfarfod nesaf y grŵp rhanddeiliaid strategol diogelwch adeiladau. Felly, rwy'n credu mai da o beth fyddai caniatáu i'r gwaith hwn fynd rhagddo, a chyflwyno datganiad wedyn.

'Wnes i ddim cyfeirio at hyn yn fy ateb i Janet Finch-Saunders mewn gwirionedd, ond yn sicr nid oes unrhyw ddiffyg empathi na chydymdeimlad ar ran Llywodraeth Cymru gyda'r bobl hyn. Rwy'n credu eich bod chi yn llygad eich lle, ac rwy'n siŵr bod llawer o'r straeon yn rhai teimladwy iawn. Mae hawl gan bawb i lonyddwch yn eu cartrefi eu hunain, ac, yn amlwg, fe geir llawer o drigolion sy'n ofidus ac yn bryderus iawn.

Rwy'n galw am ddatganiad unigol gan y Gweinidog iechyd ynglŷn â chodi'r ymwybyddiaeth am ketoacidosis diabetig, neu DKA, sef cymhlethdod o ddiabetes math 1. Ddoe, fe gwrddais i â Dee Pinnington, i drafod ei hymgyrch i godi ymwybyddiaeth, yn dilyn marwolaeth ei mab, Alastair, neu Ali, Thomas, yn 2018 o DKA, a oedd yn gymhlethdod o'i ddiabetes math 1. Roedd Ali yn ganwr a cherddor o'r Fflint, roedd ganddo ddau o blant ifanc, a bu farw o DKA yn 35 oed. Cafodd ei ddiagnosis yn 21 oed. Mae DKA yn broblem sy'n peryglu bywyd sy'n effeithio ar bobl â diabetes, a achosir gan lefelau uwch o gemegyn o'r enw cetonau yn y gwaed. Mae hynny'n achosi syched eithriadol, troethi mynych, blinder a chyfogi. Er bod modd atal marwolaethau oherwydd DKA, mae angen gweld pobl sydd â DKA ar unwaith i roi triniaeth iddyn nhw. Mae Dee Pinnington wedi cynhyrchu taflen ddwyieithog gyda'r bwrdd iechyd i godi ymwybyddiaeth o DKA, sydd ym mhob ysbyty yn y gogledd erbyn hyn, ond roedd hi'n dweud wrthyf i ei bod hi'n ceisio cyhoeddi'r neges yn ehangach. Felly, rwy'n galw am ddatganiad ynglŷn â'r modd y gall Llywodraeth Cymru gynorthwyo gyda hyn. Diolch i chi.

Diolch i chi. Mae hi'n amlwg eich bod chi'n disgrifio sefyllfa ofidus iawn. Yn bersonol, ni chlywais i erioed o'r blaen am DKA, felly rwyf i o'r farn mai rhywbeth da iawn yw bod taflenni ar gael ym mhob ysbyty erbyn hyn, i sicrhau bod pobl yn ymwybodol o'r cyflwr hwn. Fe fyddaf i'n sicr yn gofyn i'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol a oes unrhyw beth y gallwn ni ei wneud yn Llywodraeth Cymru i helpu gyda'r ymgyrch hon efallai, a gwneud yn siŵr bod y taflenni hynny ar gael yn ehangach eto efallai ledled Cymru.FootnoteLink

Trefnydd, fe hoffwn i ddau ddatganiad, os gwelwch chi'n dda, am faterion ynglŷn â thai, ac rwy'n falch eich bod chi eisoes wedi nodi eich parodrwydd i roi un. Ond yn gyntaf, a wnaiff Llywodraeth Cymru roi datganiad llafar ynglŷn ag effaith y lwfans tai lleol yng Nghymru? Yn ddiweddar fe wnaeth Sefydliad Bevan ganfod bwlch sylweddol rhwng y lwfans tai lleol a'r rhent, a bod hynny'n arwain at dlodi a digartrefedd. Ac yng Nghymru, nid yw 70 y cant o'r tenantiaid rhent preifat sy'n cael cymorth gyda chostau eu tai drwy lwfans tai lleol yn cael digon i dalu am eu rhent; 70 y cant, dyna'r gyfran uchaf ym Mhrydain. Felly, a gawn ni edrych i mewn i hynny, os gwelwch chi'n dda, Trefnydd?

Yn ail, gan ailadrodd y pwyntiau a godwyd gan fy nghydweithwyr Janet Finch-Saunders a Jane Dodds, a gawn ni ddadl, os gwelwch chi'n dda, ynglŷn â diogelwch tân mewn blociau uchel o fflatiau yma, ac effeithiolrwydd cronfa diogelwch adeiladau Cymru? Fe gefais fy nharo, fel Jane Dodds, gan rai o'r sylwadau yn y cyfarfod hwnnw, yn enwedig o ran teuluoedd ifanc, fel fy un i, sy'n poeni am fagu eu plant yn eu cartrefi nhw, a phobl wedi ymddeol hefyd, sy'n ei chael hi'n anodd yn ariannol pan ddylen nhw wir fod yn mwynhau eu hymddeoliad. Roedd gwir ymdeimlad o rwystredigaeth yno ac, ar adegau, mynegwyd dicter yn y cyfarfod hwnnw, ac, yn gam neu'n gymwys, Trefnydd, maen nhw'n teimlo wir eu bod nhw'n cael eu hanwybyddu. Felly, fe fyddai dadl arall yn y Senedd ynglŷn ag effeithiolrwydd cronfa diogelwch adeiladau Cymru, yn fy marn i, yn mynd ffordd bell iddyn nhw allu teimlo eu bod nhw'n cael eu clywed a theimlo bod rhywun yn eu gwerthfawrogi nhw. Diolch yn fawr.

Wel, nid wyf i'n credu bod unrhyw beth arall gennyf i'w ychwanegu at eich ail gwestiwn na ddywedais i eisoes wrth Janet Finch-Saunders a Jane Dodds. O ran eich cais cyntaf chi, rwy'n ymwybodol o adroddiad Sefydliad Bevan, ac rwy'n credu bod y Gweinidog Newid Hinsawdd yn ystyried hwnnw ar hyn o bryd. 

A gaf i ofyn am ddatganiad gan y Llywodraeth ynghylch y ddarpariaeth o gartrefi gofal sydd yn sir Ddinbych? Fel soniais i sawl tro yn Siambr y Senedd erbyn hyn, rwyf i'n ymgymryd â rhaglen o ymweliadau â chartrefi gofal yn fy etholaeth i, a'r thema gyffredin sy'n dod i'r amlwg ar hyn o bryd yw'r ffaith bod cartrefi gofal sy'n rhedeg ar, dyweder, er enghraifft, gapasiti o 40/50, ddim ond yn rhedeg ar hanner y gyfradd honno ar adegau mewn gwirionedd, ac mae hynny gan amlaf oherwydd diffyg recriwtio a chadw staff mewn cartrefi gofal, ac mae honno'n mynd yn broblem wirioneddol, yn amlwg gyda llif cleifion a rhyddhau cleifion o ysbytai. Rhan o'r mater y mae darparwyr cartrefi gofal yn ei godi yw ffi wirioneddol cartrefi gofal yn sir Ddinbych. Ac rwy'n gwybod fy mod i wedi sôn am hyn o'r blaen, ac rwy'n gwybod bod arweinydd y cyngor ychydig yn ddig gyda mi pan ydw i'n sôn am hyn, ond fe fyddwn i'n esgeulus pe byddwn i'n peidio â sôn am hyn, oherwydd, er bod cynnydd bychan yn y ffi y mae cartrefi gofal yn ei chodi am y flwyddyn ariannol hon, o gymharu â siroedd eraill—rwy'n ymddiheuro, siroedd cyfagos—dyma'r ddarpariaeth â'r ffioedd cartref gofal isaf ond un, dim ond sir y Fflint sydd â rhai is. O ystyried dwysedd y boblogaeth yn y Rhyl a Phrestatyn, ynghyd â niferoedd pobl oedrannus, ac, yn wir, y cartrefi gofal sy'n mynd gyda hynny, mae hi'n mynd yn broblem ac nid yw'n hynny'n adlewyrchu demograffeg sir Ddinbych. Felly, a gawn ni datganiad gan y Llywodraeth yn amlinellu rhai o'r cyfleoedd o ran hyfforddiant a'r hyn y gallwn ni ei wneud fel arall yn sir Ddinbych ac yn fwy eang i ddenu pobl i yrfaoedd mewn cartrefi gofal, a rhoi sicrwydd i bobl ei bod hi'n yrfa werthfawr, ac fe allai fod yn llwyddiannus iawn, gyda'r hyfforddiant a'r ddarpariaeth gywir ar waith? Diolch i chi. 

Diolch i chi. Rwyf i'n sicr o'r farn fod Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno'r achos hwn yn gryf iawn bob amser, rwy'n credu, sef y gall honno fod yn yrfa sy'n rhoi llawer iawn o foddhad—gweithio yn y sector cartrefi gofal a gofal cymdeithasol. Rwy'n ymwybodol bod Fforwm Gofal Cymru—diawch, rwy'n meddwl bod hynny tua 12, 13, 14 mlynedd yn ôl erbyn hyn—roedd yn rhaglen roedden nhw wedi ei dechrau i wneud yn siŵr bod datblygiad proffesiynol ar gael i bobl sy'n gweithio mewn cartrefi gofal, ac yn sicr fe wnaeth Llywodraeth Cymru gefnogi hynny. Mae recriwtio yn broblem wirioneddol. Rwy'n credu ein bod ni i gyd yn cydnabod hynny. Roeddwn i'n mynd heibio i gartref gofal mawr iawn, ddim yn bell o fan hyn, ryw noson, ac roedd baner fawr y tu allan yn dweud, 'Rydym ni'n recriwtio.' Nid problem i Gymru yn unig mohoni chwaith, ac yn sicr fe welsom ni—. Rydym yn gofyn llawer iawn, onid ydym ni, oddi wrth y staff yn ein cartrefi gofal a staff gofal cymdeithasol, ac yn anffodus rydym ni wedi gweld llawer yn ymadael â'r proffesiwn a materion yn ymwneud â recriwtio hefyd. Rydych chi siŵr o fod yn ymwybodol bod Llywodraeth Cymru wedi dod â'r cyflog byw gwirioneddol yn ei flaen, a weithredwyd gennym ni ar gyfer gweithwyr gofal cymdeithasol, yn gynharach eleni, i gyflawni ein hymrwymiad ni i'w gyflwyno i bob gweithiwr gofal cymdeithasol, ac fe wnaethom ni sicrhau bod £43 miliwn ar gael yn y flwyddyn ariannol hon. 

Trefnydd, fe hoffwn i ddatganiad gennych chi, yn rhinwedd eich swydd yn Weinidog materion gwledig, ynglŷn â'r ymosodiadau gan gŵn ar ddefaid a welsom ni yn ein cymunedau. Fe welais i ar Facebook yn fy mro fy hun yr wythnos hon fod dwy ddafad wedi trengi oherwydd bod perchnogion diegwyddor wedi gollwng eu cŵn oddi ar y tennyn mewn caeau lle roedd y defaid yn cario ŵyn. Felly, a gawn ni, os gwelwch chi'n dda, ddatganiad gennych chi am yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i fynd i'r afael â'r mater hwn i wneud yn siŵr nad yw ein ffermwyr ni'n colli anifeiliaid oherwydd ymosodiadau gan gŵn yn ystod y cyfnod prysur iawn hwn iddyn nhw?

Diolch i chi. Mae hynny'n rhywbeth yr wyf i'n ei gymryd o ddifrif, ac yn anffodus, yn arbennig ar yr adeg hon o'r flwyddyn, adeg wyna, fe welwn ni nifer o'r achosion yr ydych chi'n cyfeirio atyn nhw. Un peth yr wyf i'n ei annog bob amser yw perchnogaeth gyfrifol o gŵn gan bobl. Rydych chi siŵr o fod yn ymwybodol ein bod ni'n ariannu—cronfeydd Llywodraeth Cymru—y comisiynydd troseddau cefn gwlad a bywyd gwyllt, ac mae hwnnw'n ddarn o waith y gwnaethom ofyn iddo ef ei ystyried yn benodol hefyd. Fe gefais i drafodaethau gyda DEFRA hefyd, oherwydd rwy'n credu bod y Bil Lles Anifeiliaid (Anifeiliaid a Gedwir) yn faes lle gallem ni wella ar y ddeddfwriaeth. Nid wyf i'n siŵr fod y ddeddfwriaeth sydd gennym ni i gyd addas i'r diben. Mae cyfran ohoni'n hynafol dros ben. A ddoe yn unig, roeddwn i mewn grŵp rhyng-weinidogol gyda fy nghyd-weinidogion o bob rhan o'r DU ac fe godiais i'r oedi gyda'r Bil anifeiliaid a gedwir, oherwydd rydym ni wedi gwneud llawer o ymdrech ynglŷn â hynny—ac yn anffodus, fel dywedais i, mae wedi mynd ar stop—i'w hannog nhw i ailgychwyn, oherwydd rwyf i o'r farn y bydd o gymorth mawr gyda'r mater hwn. 

Diolch i'r Trefnydd.  

Yr eitem nesaf, felly, fydd y ddadl ar gyfraddau treth incwm am y flwyddyn 2023-24, a dwi'n galw ar y Gweinidog cyllid i wneud y cynnig. Rebecca Evans.

Llywydd, diolch i chi am y cyfle i agor y ddadl hon ar y penderfyniad ynglŷn â chyfraddau treth incwm Cymru ar gyfer 2023-24. Cyflwynwyd cyfraddau treth incwm Cymru ym mis Ebrill 2019 ac maen nhw'n berthnasol i incwm nad yw'n incwm o gynilion nac o ddifidend pobl sy'n preswylio yng Nghymru sy'n talu'r dreth incwm. Mae cyfraddau treth incwm Cymru yn codi ymhell dros £2.5 biliwn bob blwyddyn tuag at ariannu cyllideb Llywodraeth Cymru. Cafodd cyfraddau Cymru ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf eu cyhoeddi yn y gyllideb ddrafft. Bydd y cynnig i bennu cyfraddau treth incwm Cymru ar gyfer 2023-24 yn golygu y bydd trethdalwyr Cymru yn parhau i dalu'r un dreth incwm â phobl gyffelyb yn Lloegr a Gogledd Iwerddon.

Gosodwyd ein dull ni o bennu cyfraddau treth incwm ar gyfer y flwyddyn nesaf yn gyfan gwbl yn y cyd-destun yr ydym ni'n ei weithredu mewn Llywodraeth sy'n gyllidol gyfrifol. Rydym ni'n wynebu pwysau sylweddol ar ein gwasanaethau cyhoeddus oherwydd cyfraddau uchel o chwyddiant, ac mae ein trigolion ni'n cael eu herio bob dydd gyda'r argyfwng costau byw. Mae ein sylfaen ni o dreth incwm yn gymharol simsan, sy'n golygu y byddai angen codiad i'r gyfradd sylfaenol i'n hadnoddau ni newid yn sylweddol, a hynny i gyd tra bod ein trigolion ni'n ei chael hi'n anodd talu eu biliau ynni a bwyd.

Rwyf i wedi bod yn eglur iawn nad nawr yw'r amser cymwys i gynyddu treth incwm yng Nghymru. Mae penderfyniad Llywodraeth y DU i rewi trothwyon treth incwm yn golygu bod y rhai sydd gennym ni sy'n ennill yr incwm lleiaf wedi cael eu llusgo nawr i'r system dreth incwm. Fe fyddai codi'r cyfraddau neu wneud unrhyw newidiadau ar hyn o bryd yn gorfodi cyfraniad ychwanegol ar y rhai sy'n lleiaf abl i'w fforddio, a hynny ar adeg pan fo'r cyfraniad treth cyffredinol ar ei lefel uchaf ers 70 o flynyddoedd. Bu'r cyd-destun a wynebwyd gennym ni'n heriol dros ben yn ystod y broses o lunio'r gyllideb hon. Mae chwyddiant wedi erydu ein cyllideb ni i lefelau pryderus o isel, ac ni lwyddodd Llywodraeth y DU i godi ein cyllidebau ni i fynd i'r afael â'r bwlch hwnnw o ran cyllido. Y gwir yw na allem ni ymdrin â'r holl bwysau a nodwyd gyda'r cyllid sydd ar gael. Er hyn i gyd, fe gynlluniwyd ein cyllideb ni am 2023-24 i wneud y mwyaf o effaith yr adnoddau sydd ar gael gennym ni trwy gydbwyso'r anghenion byrdymor sy'n gysylltiedig â'r argyfwng costau byw parhaus gan barhau hefyd i weithredu newid tymor hwy a chyflawni ein rhaglen ni ar gyfer uchelgeisiau'r llywodraeth.

Mae cyfrifoldeb gennym ni i ddarparu cyllideb a gostiwyd yn llawn ac sy'n cydbwyso'r anghenion o ran gwario gyda'r pwysau ariannol y mae pobl yng Nghymru yn eu hwynebu eisoes, ac mae cadw cyfraddau o dreth incwm i Gymru ar gyfer pob band ar 10c yn y bunt yn caniatáu i ni wneud felly. Ar sail rhagolygon y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, gan osod y gyfradd ar 10c i'r bandiau i gyd mae disgwyl y byddwn ni'n codi £2.795 biliwn yn 2023-24. Er nad yw'r cyfraddau wedi newid, mae disgwyl i Gyfraddau Treth Incwm Cymru fod wedi rhoi £89 miliwn yn ychwanegol i gyllideb Llywodraeth Cymru ers iddi gael ei datganoli. Ynghyd â'r cyllid a dderbyniwyd drwy'r grant bloc, mae cyfraniadau treth incwm Cymru yn rhan hanfodol o'r gyllideb, ac rwy'n taer argymell yr Aelodau i gefnogi'r cynnig heddiw i ni allu parhau i gefnogi gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru yn y cyfnod heriol iawn hwn. Mae'r cynnig heddiw yn sicrhau hefyd ein bod ni'n parhau i gyflawni ein rhaglen ar gyfer ymrwymiad y llywodraeth i beidio â chodi mwy o dreth ar deuluoedd Cymru drwy gyfraddau treth incwm Cymru cyhyd ag y bydd effaith economaidd coronafeirws yn parhau.

Wrth edrych ymhellach ymlaen, fe'n harweinir ni gan ein hegwyddorion ni ynglŷn â threthiant, sy'n ein hymrwymo i lunio trethi sy'n eglur a sefydlog sy'n cyflawni ein hagenda flaengar. Fe ddylai'r rhai sydd â mwyaf o fodd dalu cyfran fwy. Mae sicrhau ein bod ni'n gwneud y mwyaf o'n cyfrifoldebau ni o ran trethi datganoledig yn golygu gweithio yn agos gyda Chyllid a Thollau Ei Fawrhydi hefyd o ran gweinyddu cyfraddau treth incwm Cymru. Fel roedd adroddiad diweddaraf y Swyddfa Archwilio Genedlaethol yn tynnu sylw ato, mae'r prosesau a'r trefniadau llywodraethu cadarn gyda CThEF yn rhoi sail gadarn i gasglu a gweinyddu cyfraddau treth incwm Cymru yn effeithiol ac effeithlon, wrth symud ymlaen. Cyhoeddwyd alldro cyfraddau treth incwm Cymru ar gyfer 2020-21 gan CThEF y llynedd. Roedd yr alldro yn weddol agos at y rhagolygon, o ystyried yr amodau economaidd eithriadol ar y pryd. Ychwanegwyd swm cysoni cadarnhaol at y gyllideb ar gyfer 2023-24. Rwy'n edrych ymlaen at y ddadl heddiw, ac fe ofynnir i'r Senedd gytuno ar benderfyniad trethi Cymru a fydd yn pennu cyfraddau treth incwm Cymru ar gyfer 2023-24, ac rwy'n gofyn i'r Aelodau am eu cefnogaeth nhw y prynhawn yma.

Diolch i chi, Gweinidog, am y datganiad yna. Fel rwy'n siŵr y gwyddoch chi, Gweinidog, gweithwyr Cymru sy'n mynd adref â'r pecynnau cyflog isaf yn y Deyrnas Unedig—swm rhyfeddol o £3,000 yn llai na'r rhai cyffelyb yn yr Alban. Y ffaith seml yw y byddai unrhyw gynnydd yn y dreth incwm yn ymosodiad uniongyrchol ar bobl sy'n gweithio'n galed. Felly, rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru wedi dewis peidio â chynyddu cyfradd treth incwm Cymru eleni. Ar hyn o bryd, caiff tua £2.8 biliwn o gyllideb Llywodraeth Cymru ei godi drwy'r dreth incwm yn unig. Nid swm bychan mohono, fel gwyddom ni, ac mae pobl Cymru wedi ymddiried yn y Llywodraeth gyda'r arian hwn i ddarparu gwasanaethau cyhoeddus hanfodol. Gyda gweithwyr Cymru ar y cyflogau isaf yn y Deyrnas Unedig, y peth olaf sydd ei angen arnyn nhw yw gorfod ymdrin â gwleidyddion sy'n awyddus i gymryd mwy o'r arian y buon nhw'n llafurio amdano. Fel gŵyr llawer ohonom ni yn y Siambr, mae gan Gymru ganran fawr o drethdalwyr sy'n talu'r gyfradd sylfaenol—mwy nag yn unman arall yn y Deyrnas Unedig. Er bod trethdalwyr cyfradd sylfaenol yn cyfrif am 92 y cant yng Nghymru, y ffigur hwnnw yw 87 y cant yng ngweddill y DU.

Fe wn i fod rhai yn y Siambr hon a fyddai'n hoffi cynnydd yn y dreth incwm i weithwyr dygn Cymru, ac rwy'n hynod falch o weld eu bod nhw yn y lleiafrif. Nid yw cam o'r fath yn ystyried y ffaith y byddai hynny'n taro yn anghymesur ar y rhai sy'n ei chael hi fwyaf anodd yn y gymdeithas. Mae hi'n bwysig ystyried y goblygiadau gwirioneddol iawn hefyd a fyddai oherwydd unrhyw newidiadau i'r gyfradd ychwanegol o dreth incwm. Rydym ni'n gwybod mai'r rhai sy'n talu'r gyfradd ychwanegol o dreth incwm sydd fwyaf tebygol o ymfudo oherwydd newidiadau yn y dreth. Felly ni fyddai cynnydd i'r gyfradd ychwanegol yn gwneud dim ond golygu y byddai llai o bobl yn talu trethi yng Nghymru. Rwy'n credu'n gryf y dylem ni fod yn ystyried torri trethi pryd bynnag mae hynny'n bosibl, nid eu codi nhw, yn arbennig felly mewn cyfnod anodd. Yn sicr, ni fyddem ni ar feinciau'r Ceidwadwyr Cymreig yn codi treth incwm yn ystod tymor y Senedd hon, ac eto nid yw Llafur wedi addo dim o'r fath, gan ddewis dweud na fydden nhw'n codi treth incwm, fel clywsom ni gynnau, cyn belled â bod effaith economaidd coronafeirws yn parhau. Fe fyddwn i'n gobeithio, wrth symud ymlaen, cael gweld mwy o addewidion pendant gan Weinidogion Llafur fel bydd gan bobl yng Nghymru fwy o sicrwydd ynghylch cyfraddau'r trethi y gallan nhw fod yn disgwyl eu talu.

Ar bwynt ehangach trethi datganoledig, fe hoffwn i bwysleisio'r pwynt pe byddai Llywodraeth Cymru yn dymuno cyflwyno trethi eraill ar bobl Cymru, bod hi'n rhaid iddyn nhw wir ystyried yr hyn a fyddai'r effeithiau economaidd ac ariannol ar gymunedau ledled y wlad. Gweinidog, mae busnesau yng Nghymru yn wynebu argyfwng yng nghostau gweithredu eu busnesau ar hyn o bryd oherwydd pwysau chwyddiant byd-eang o ganlyniad i ymosodiad barbaraidd Putin ar Wcráin. Felly, rwy'n eich annog chi'n daer i ailystyried gweithredu treth dwristiaeth gan eich Llywodraeth ar fyrder.

I gloi, er fy mod i'n croesawu penderfyniad Gweinidogion Llafur i beidio â cheisio codi treth incwm eleni, mae angen i ni fod yn edrych yn fanwl ar y polisïau trethi cyfredol, gan sicrhau y bydd Llywodraeth Cymru yn defnyddio pwerau datganoledig i helpu i feithrin twf busnesau, cynyddu cyflogau a sicrhau bod gwaith dyfal yn talu ledled y wlad i bawb. Diolch i chi.

Gaf i ddiolch i'r Gweinidog am agor y ddadl? Mae'n teimlo ein bod ni wedi cael y ddadl yma dair, bedair o weithiau'n barod yn y mis neu ddau ddiwethaf, a dwi'n gwneud dim ymddiheuriad am y ffaith bod y diolch am hynny i Blaid Cymru. Rŷn ni wedi bod yn barod i fynd i'r afael â'r pwnc yma yn hytrach na jest nodio'r peth drwyddo, efallai, fel byddai wedi digwydd fel arfer. Ni fel plaid sydd wedi gwneud yr achos dros ddefnyddio'r pwerau yma sydd gyda ni. A pha bwrpas cael y pwerau oni bai bod yna barodrwydd gwirioneddol i'w defnyddio nhw, pan fydd amgylchiadau'n mynnu eu defnyddio nhw, wrth gwrs, ac nid o dan unrhyw amgylchiadau? Mae'n rhaid i mi ddweud, os ydy'r Llywodraeth ddim yn teimlo mai nawr yw'r amser i wneud hynny, yna edrychwch ar y trajectory: po fwyaf o lymder fydd yn dod o gyfeiriad y Ceidwadwyr, po fwyaf o doriadau fydd yn cael eu gorfodi ar Gymru, po gryfaf fydd y ddadl yn y pen draw i ddefnyddio'r pwerau yma, felly mae'n rhaid braenaru'r tir fel, pan fydd yr amser yn dod, fod Cymru'n barod i fynd, os oes angen o gwbl. Ond dwi ddim eisiau bod nôl fan hyn mewn blwyddyn yn clywed y Gweinidog eto'n dweud, 'Wel, dŷn ni ddim yn gwybod beth fyddai goblygiadau amrywio lefel trethi, ac yn y blaen, felly mae'n anodd i ni wneud unrhyw beth ynglŷn ag e.'

Dwi'n deall, wrth gwrs, ei fod e'n benderfyniad anodd, ond yr hyn sydd ddim wedi fy mhlesio i ynglŷn â'r drafodaeth gyffredinol o gwmpas hyn hyd yn hyn ydy natur fonocrom y drafodaeth: codi treth incwm, a dyna ni. Na—mae modd edrych ar hwn yn fwy creadigol, gyda mwy o haenau a defnyddio, efallai, dreth y cyngor i wrthbwyso'r impact ar bobl, efallai, sydd ddim ar gyflogau uwch ac yn y blaen. Ond, dyna ni—rŷn ni fan hyn heddiw gydag un cynnig o'n blaenau ni ac un mater i'w benderfynu.

Nawr, yn ystod y ddadl ddiweddar ynglŷn â datganoli mwy o bwerau treth incwm i Gymru, fe soniodd y Gweinidog cyllid yn ei hymateb fod deall y newidiadau ymddygiadol yn allweddol ar gyfer datblygu agenda polisi treth Cymru sy'n aeddfedu, ac rwy'n cytuno â hynny, wrth gwrs; mae Plaid Cymru yn cytuno â hynny. Mae edrych ar y pethau hyn yng nghyd-destun arbennig Gymru yn ffactor pwysig. Ond mae hi'n amlwg bod diffygion yn y sylfaen dystiolaeth. Yn wir, roedd adroddiad y Pwyllgor Cyllid ar y gyllideb ddrafft yn mynegi siom am nad yw Llywodraeth Cymru wedi cynnal dadansoddiad cynhwysfawr o effaith newidiadau ymddygiadol a fyddai'n codi oherwydd newid polisi. Nawr, fe gyfeiriodd y Gweinidog at astudiaeth o'r Swistir, wrth gwrs, ar newid ymddygiad, a'i bod yn ystyriaeth yng nghynnwys canllaw cyflym Llywodraeth Cymru, ac rydym ni o'r farn efallai mai hwnnw yw'r dirprwy agosaf sydd ar gael i Gymru. Ond rwy'n siŵr eich bod chi'n cytuno nad yw hwnnw cystal ag y gallai fod, ac yn sicr nid yw'n adlewyrchu hynodion sylfaen y dreth yng Nghymru ac, felly, mae angen dirfawr erbyn hyn am waith a gafodd ei deilwra yn benodol i Gymru i fwydo yn uniongyrchol i benderfyniadau'r Llywodraeth yn y dyfodol yn hyn o beth. Felly, fe hoffwn i gael deall gan y Gweinidog sut yn union y bydd hynny'n digwydd nawr ac er mwyn i ni ddeall, neu fod yn dawel ein meddyliau, na fyddwn ni yn yr unfan unwaith eto, fel dywedais i'n gynharach, yn gofyn yr un cwestiynau ac yn gwrando ar yr un atebion di-ddim.

Nawr, mae pŵer wedi bod gan Gymru i amrywio cyfraddau'r dreth incwm. Ni chafodd ei ddefnyddio erioed. Yn gyson, rydyn ni wedi cynnal yr un cyfraddau ag a bennwyd gan Lywodraeth y DU ar gyfer Lloegr a Gogledd Iwerddon. Ond mae hi'n ddiddorol, serch hynny, i Brif Weinidog Cymru, mewn ymateb i rai o'r penderfyniadau a wnaeth llywodraeth Truss, awgrymu y gallai honno fod yn senario lle gallem, ac efallai y dylem ni ystyried amrywio cyfraddau'r dreth incwm yng Nghymru. Ond, wrth gwrs, hyd yn oed wedyn, ni fyddai'r sylfaen honno o dystiolaeth ar gael, felly a ydych chi'n awgrymu, os yw'r Prif Weinidog o'r farn fod angen gwneud hyn, y gallwn ni ei wneud heb sylfaen dystiolaeth? A oes yna un rheol i Lywodraeth Cymru ac un arall i Blaid Cymru? Oherwydd, siawns nad oes angen i ni fwrw ati i wneud y gwaith hwnnw, fel bydd gallu gan y Llywodraeth i wneud hynny wrth deimlo'r angen i weithredu yn y ffordd honno.

Nawr, mae'r faith fod 85 y cant, neu fwy hyd yn oed, o drethdalwyr Cymru ar y gyfradd sylfaenol wedi cael ei dyfynnu yn rheswm i beidio ag addasu cyfraddau treth incwm Cymru, ond, fel dywedais i—ac rwy'n cydymdeimlo yn llwyr â'r anhawster sydd gyda hynny—rydym ni wedi cyflwyno ein hachos yn y fan hon dros ganiatáu i Gymru fod â'r un pwerau â'r Alban o ran newid a phennu ein bandiau treth incwm ein hunain, er mwyn i ni allu anelu unrhyw amrywiad yng nghyfradd y dreth incwm mewn dull mwy cyfreithiol.

Nawr, rwy'n ofni nad yw'r ddadl yn digwydd mewn gwirionedd i'r graddau y dylai hi fod nac yn mynd i'r afael â rhai o'r cymhlethdodau hyn fel y dylai. Fe geir consensws, os edrychwch chi ar Ganolfan Llywodraethiant Cymru, y Sefydliad Astudiaethau Cyllidol ac eraill. Mae'r rhain yn gwestiynau y mae angen mynd i'r afael â nhw, ac nid yw Llywodraeth Cymru, yn fy marn i, wedi ymateb yn ddigonol i hynny nac i'r her a osodwyd gennym ni o ran yr angen i gamu i'r marc i gynnal y drafodaeth honno'n iawn, ac rwy'n gobeithio, os rhywbeth, y bydd ein hymyraethau ni dros yr wythnosau a'r misoedd diwethaf yn arwain at hynny, o leiaf. Diolch.

Rwyf i am ddechrau trwy ddweud fy mod i'n gefnogol yn ideolegol i gynyddu'r gyfradd dreth ar y ddau fand  incwm uwch. Fe ddylai pobl sy'n ennill cyflogau uwch dalu mwy am ddarpariaeth gwasanaethau cyhoeddus. Dyna ran o'r pris yr ydym ni'n ei dalu am fyw mewn cymdeithas wâr. Y broblem sydd gennym ni yw, rhif un, datganoli treth incwm yn rhannol—dim ond un rhan o'r dreth ar incwm a gafodd ei datganoli i ni. Nid yw incwm difidend wedi cael ei ddatganoli i ac nid yw'r dreth ar enillion cyfalaf wedi cael ei datganoli i ni. Felly, mae gennych chi ddwy dreth arall ar incwm sydd heb eu datganoli. Nid oes gennym unrhyw reolaeth o gwbl dros drethiant difidend; nid ydym ni'n cael unrhyw fudd ohono. Ac ystyr hyn yn syml yw: fe all pobl sy'n gweithio iddyn nhw eu hunain elwa ar ystod o fanteision. Ond y peth gorau i bobl hunangyflogedig yw sefydlu cwmni, talu difidend i chi eich hunan ac nid cyflog, ac yna fe fyddwch chi'n talu cyfradd dreth sylweddol is—8.75 y cant yn gyfradd sylfaenol, 33.75 y cant yn gyfradd uwch, 39.35 y cant yn gyfradd ychwanegol. Felly, yr hyn sydd gennym ni yw bod pobl yn defnyddio, yn unol â'r system sy'n gyfredol erbyn hyn, modd o symud at incwm difidend yn hytrach na chyflog, oherwydd mae hynny'n eu harbed nhw, rhag y ffigurau yr wyf i newydd sôn amdanyn nhw, rhag talu symiau sylweddol o arian.

At hynny, mae gennym symudiad trawsffiniol rhwng Cymru a Lloegr. Nid oes unrhyw fantais nac anfantais o ran trethiant o fod yn drethdalwr yng Nghymru neu yn Lloegr, ac er bod rhai pobl yn cael eu rhoi ar restr y wlad anghywir weithiau, fe ddylai'r effaith net fod yn ddim oll oherwydd nid oes unrhyw fudd o wneud hynny. Os ydych chi'n cyflwyno mantais o gwbl, yna mae hi'n ddigon posibl y bydd pobl yn cofrestru yn yr ardaloedd sy'n trethu isaf y gallan nhw eu dewis yn gyfreithiol. Fe all rhai pobl beidio â symud dros unrhyw ffin o gwbl; fe all rhai pobl sydd â sawl eiddo benderfynu pa eiddo y maen nhw'n dymuno ei gael yn brif breswylfa iddyn nhw, ac o'r herwydd, yn gallu newid maint y dreth y bydden nhw'n ei thalu.

Yna mae gennym statws di-ddomisil ar gyfer osgoi treth incwm. Mae hyn yn rhywbeth sy'n sylfaenol anghyfiawn yn fy marn i. Ni fyddwn ni'n gallu newid hynny heddiw, ond rwy'n credu ei fod yn rhywbeth y mae angen i ni siarad amdano. Codir treth enillion cyfalaf ar gyfradd o 10 neu 18 y cant ar drethdalwyr cyfradd sylfaenol, a 20 neu 28 y cant ar gyfraddau uwch, pob un yn sylweddol is na'r gyfradd dreth arferol. Fe fyddai cynyddu'r gyfradd dreth is yn effeithio ar rai sy'n ennill y cyflogau gwaelaf yn y gymdeithas. Fe fyddai cynnydd o 1c mewn treth incwm yn golygu y byddai angen talu, am bob £100 a delir ar hyn o bryd bydd rhaid talu £105. Beth mae £5 yn ei olygu? I'r rhai sy'n siopa yn Lidl, mae hynny'n golygu hanner pwys o fenyn, torth o fara a dau beint o laeth. I bobl sydd ar incwm isel, mae £5 yn bwysig pan fyddan nhw'n prynu bwyd. Pan ydym ni'n siarad am angen ariannol, ni fyddai cynyddu'r bil treth o unrhyw gymorth.

Mae nifer y trethdalwyr ar y gyfradd ychwanegol yng Nghymru yn ôl CThEF o dan 1,500 ar gyfer y flwyddyn hon. Mae'r rhain, wrth gwrs, yn symudol ar y cyfan. Ychydig iawn o arian a fyddai codi'r gyfradd ychwanegol yn ei godi i Gymru. Fy nisgwyliad i fyddai gostyngiad yn yr incwm a ddeuai yn sgil hynny. Rwyf i am gefnogi'r cyfraddau a awgrymir. Yr hyn y byddwn i'n annog Llywodraeth Cymru i'w wneud yw datganoli pob treth ar incwm yn rhannol, a fyddai'n golygu datganoli cyfraddau difidend yn rhannol a datganoli enillion cyfalaf yn rhannol, ar gyfer eu trethu nhw ar yr un gyfradd â threth incwm mewn gwirionedd. Fe fyddai hynny'n deg ac fe fyddai hynny'n golygu y gallem ni godi symiau sylweddol o arian oddi wrth bobl a oedd yn canfod ffyrdd i osgoi'r system. Rwy'n falch fod y Prif Weinidog yn nodio ei ben. Rwy'n credu bod hwn yn faes y dylem ni fod yn rhoi rhywfaint o ystyriaeth wirioneddol iddo.

Rwy'n credu bod Silk wedi camgymryd, ac fe wn i, wrth edrych ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, ein bod ni'n gobeithio cael Paul Silk i ddod atom ni i drafod ein sefyllfa ni o ran datganoli trethiant. Rwy'n credu bod rhai pethau yma a oedd yn ganlyniadau anfwriadol oherwydd datganoli trethiant, ac mae angen i ni wneud pethau yn iawn. Fe fyddai trethu difidendau ac enillion cyfalaf wrth i ni drethu incwm a enillir yn ffordd lawer tecach o fwrw ymlaen â hi.  

Y Gweinidog cyllid nawr i ymateb i'r ddadl. Rebecca Evans. 

Diolch i chi, a diolch i bob Aelod am y cyfraniadau i'r ddadl heddiw. Wrth gwrs, wrth i ni symud ymhellach i'r tymor Seneddol, fe fyddwn ni'n parhau i adolygu swyddogaeth hanfodol cyfraddau treth incwm Cymru fel treth a ddatganolwyd yn rhannol yma yng Nghymru.

Rwy'n credu bod Llŷr wedi agor ei sylwadau brynhawn heddiw drwy ddweud ein bod ni wedi trafod cyfraddau treth incwm Cymru sawl gwaith yn ystod yr wythnosau diwethaf, ac rwy'n credu bod hynny'n beth da iawn, oherwydd mae cymaint o ddiddordeb o bob rhan o'r Siambr, gan bwyllgorau'r Senedd, gan gyrff academaidd y tu allan i'r Senedd. Rwy'n credu ambell waith bod angen i ni ein hatgoffa ein hunain ein bod ni ar ddechrau taith yn hyn o beth. Dim ond ym mis Ebrill 2019 y cyflwynwyd cyfraddau treth incwm Cymru, ond mae hi'n hollol iawn bod gennym ni olwg ar y dyfodol fel hyn wrth ystyried i ble yr awn ni nesaf.

Dim ond i ymateb i rai o'r pwyntiau penodol, rwy'n credu i effaith ymddygiadol fod yn rhywbeth a gafodd ei godi yn amlwg iawn yn y ddadl. Fe fyddwn i'n dweud nad newid ymddygiadol yw'r unig beth yr ydym ni'n ei ystyried wrth ystyried cyfraddau treth incwm Cymru. Yn amlwg mae'n rhaid i ni feddwl am y darlun economaidd cyffredinol, a baich y dreth yn gyffredinol ar bobl. Rwy'n credu bod y pwyntiau yr oedd Mike Hedges yn eu gwneud yn bwerus iawn yn yr ystyr hwnnw, gan nodi'r dewisiadau gwirioneddol y mae llawer o bobl yn eu hwynebu yng Nghymru ar hyn o bryd, a hefyd, wrth gwrs, yr addewidion a wnaethom i bobl yn ein maniffesto o ran cyfraddau treth incwm Cymru.

Gan droi at y pwynt ynglŷn ag effeithiau ymddygiadol, mae newid mewn cyfraddau treth, yn amlwg, yn debygol o effeithio ar ymddygiad pobl, ac fe fydd hynny ag effaith wedyn ar swm y dreth a gesglir. Cyfeiriodd Llŷr Gruffydd at ein canllaw cyflym, sy'n ystyried yr hyn yr ydym ni'n ei ddeall yw'r effeithiau ymddygiadol, ar sail astudiaeth o'r Swistir. Wrth gwrs, rydym ni'n edrych yn fanwl ar brofiad yr Alban, lle maen nhw wedi cyflwyno cyfraddau uwch yn ddiweddar ar gyfer y rhai sydd ar incwm uwch. Yn y flwyddyn sydd ohoni, mae disgwyl i refeniw treth incwm yr Alban wneud cyfraniad net negyddol i gyllideb Llywodraeth yr Alban mewn gwirionedd. Mae Comisiwn Cyllid yr Alban yn disgwyl effaith negyddol net o tua £100 miliwn ar gyllideb yr Alban eleni, er gwaethaf ymdrech dreth ychwanegol gan drethdalwyr yr Alban o tua £850 miliwn oherwydd newidiadau i'r gyfradd a'r trothwy. Mae hynny'n pwysleisio'r angen gwirioneddol i ni fynd i mewn i hyn gyda threm eglur iawn, gyda'r sylfaen dystiolaeth sydd ei hangen arnom ni. Lle ceir bylchau o ran tystiolaeth, fe fyddwn ni'n sicr yn golygu archwilio'r hyn y gallwn ni ei wneud eto i lenwi'r bylchau hynny.

Fe wnaeth CThEF ddadansoddi'r newidiadau treth cynharach yn yr Alban, ac fe wnaethon nhw gynhyrchu rhai amcangyfrifon ar effeithiau ymddygiad. Cyhoeddwyd y rhain, a'u cyflwyno gerbron ein cynhadledd dreth ni'r llynedd. Roeddwn i o farn fod honno'n ymyrraeth bwysig iawn. Ond nid oedd yr amcangyfrifon hynny'n cynnwys ymatebion i newidiadau trethiant drwy ymfudo, ac fe fyddai hynny'n amlwg o ddiddordeb i ni yma yng Nghymru. Mae CThEF yn bwrw ymlaen erbyn hyn â gwaith ar set ddata hydredol, a fydd, rwy'n gobeithio, yn caniatáu rhywfaint o ddadansoddiad ychwanegol o effeithiau ymddygiadol newidiadau o ran y dreth, gan gynnwys ymatebion ymfudo. Fe fyddwn ni'n edrych yn ofalus iawn ar hynny, ac mae ein swyddogion ni mewn cysylltiad rheolaidd â CThEF.

O ran y pwyntiau a wnaethpwyd ynghylch datganoli treth incwm ymhellach, fe fyddai mwy o bwerau i amrywio trothwyon treth incwm yn rhoi rhai arfau polisi ychwanegol i ni yn Llywodraeth Cymru. Mae'n rhaid i ni ystyried yr anghenion a'r risgiau yn ofalus iawn, gan gynnwys y risg o lawer mwy o gysylltiad â thwf cymharol ar sail trethiant rhwng Cymru a mannau eraill yn y DU. Rwy'n credu y byddai hynny'n arbennig o bryderus i ni o ran y cyfraddau uwch ac ychwanegol, lle mai 10c yn unig yw ein cysylltiad ni ym mhob band ar hyn o bryd. Mae twf mewn refeniw yn y ddau fand hyn yn tueddu i fod yn fwy cyfnewidiol o flwyddyn i flwyddyn na'r refeniw cyfradd sylfaenol, ac yn tueddu i amrywio mwy rhwng gwahanol rannau o'r DU. Mae hyn yn effeithio, wrth gwrs, ar effaith cyllidebol net blwyddyn i flwyddyn datganoli treth incwm drwy'r mecanwaith addasu grant bloc, felly mae hwnnw'n gam peryglus i ni ei gymryd. Fe fyddai'n rhaid i ni wneud hynny gyda threm eglur, unwaith eto.

Pan ydym ni wedi siarad am yr agenda bwysig hon yn ddiweddar rydym ni i gyd, rwy'n credu, wedi edrych ymlaen at adroddiad terfynol y comisiwn cyfansoddiadol i weld yr hyn a fydd ganddo i'w ddweud am ein pwerau ni i drethu a'r broses i geisio datganoli rhagor o bwerau trethu. Rwy'n siŵr y bydd hynny'n rhan o'r gymysgedd. Rwyf i am sicrhau cydweithwyr fy mod i yn ystyried hon yn drafodaeth barhaus. Mater parhaus yw hwn lle mae angen caffael mwy o dystiolaeth, ac yn amlwg fe fyddwn ni'n parhau i gynnal y trafodaethau hynny ar gyfer dod o hyd i ffordd ymlaen.

Fe hoffwn i atgoffa cyd-Aelodau, wrth i mi ddod at ddiwedd fy nghyfraniad yn y fan hon, ei bod hi'n rhaid pasio'r penderfyniad cyfraddau treth incwm Cymru cyn y gyllideb derfynol. Heb refeniw cyfraddau treth incwm Cymru, ni fyddai hyd at £2.8 biliwn o gyllid ar gael yn ein cyllideb derfynol ni. Fe fyddai hynny, wrth gwrs, yn golygu bod ein cyllideb derfynol ni ar gyfer 2023-24 yn anfforddiadwy. Rwy'n gobeithio y byddai cyd-Aelodau yn cytuno na fyddai hwnnw'n ganlyniad derbyniol. Felly, rwy'n credu er gwaethaf yr heriau eang sy'n ein hwynebu ni, rydym ni wedi gwneud rhai penderfyniadau anodd yn seiliedig ar gydweithio, tryloywder a chynaliadwyedd, ac fe fyddwn ni'n ymrwymo i barhau i weithredu'r ymagwedd honno wrth i ni ystyried swyddogaeth treth incwm mewn blynyddoedd i ddod.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, ac felly byddwn ni'n gohirio'r bleidlais tan y cyfnod pleidleisio.

Yr eitem nesaf yw eitem 4. Yr eitem yma yw'r ddadl ar y gyllideb derfynol ar gyfer 2023-24. Dwi'n galw unwaith eto ar y Gweinidog cyllid i wneud y cynnig yma hefyd. Rebecca Evans. 

Diolch, Llywydd. Rwy'n falch o agor y ddadl ar ein cyllideb derfynol 2023-24. Fel yr amlinellais wrth gyhoeddi ein cyllideb ddrafft, heb os, mae hon yn gyllideb a wnaed mewn cyfnod anodd ar gyfer cyfnod anodd. Mae'n adlewyrchu cyfyngiadau ein setliad cyllido, ond er gwaethaf hyn, rydym yn parhau i fod yn uchelgeisiol ar gyfer Cymru. Er gwaethaf yr heriau rydyn ni wedi'u hwynebu, mae'r gyllideb hon wedi ei llunio gydag ysbryd o gydweithio a thryloywder, gan roi pobl a chymunedau Cymru'n gyntaf. Yn yr ysbryd hwnnw rwyf am ddechrau drwy ddiolch i bawb sydd wedi cyfrannu at y gyllideb hon. Ni fyddai'r gyllideb hon wedi bod yn bosibl heb gyfranogiad a chydweithrediad cyd-Aelodau o fewn fy mhlaid fy hun. Rwyf am ddiolch hefyd i Siân Gwenllian, y prif Aelod dynodedig am drefniadau cyllidebol y cytundeb cydweithio, am ein hymgysylltiad parhaus a'r berthynas waith gynhyrchiol sydd gennym. Hoffwn ddiolch hefyd i Jane Dodds am ein trafodaethau adeiladol, yn enwedig mewn cysylltiad â deintyddiaeth wledig, a'r ffordd mae'r rhain wedi llunio'r cynlluniau yr ydym yn pleidleisio arnynt heddiw.

Mae'n bwysig cydnabod hefyd bod hon yn gyllideb sy'n adeiladu ar y sylfeini a amlinellwyd gennym y llynedd fel rhan o'n hadolygiad gwariant tair blynedd. Darparodd ein cyllideb 2022-23 becyn cyllideb tair blynedd sylweddol hyd at 2024-25 gan ddefnyddio pob ysgogiad i gryfhau gwasanaethau cyhoeddus, mynd i'r afael â newid hinsawdd, mynd i'r afael â'r argyfwng natur a chefnogi busnesau a phobl yng Nghymru. Wrth i ni fyfyrio, mae hon wedi bod yn flwyddyn pan welsom, ac rydym yn parhau i weld, effeithiau parhaus chwyddiant. Rydym wedi gweld tri Phrif Weinidog, tri Changhellor a'r camreoli cyllid cyhoeddus ysgytwol gan Lywodraeth y DU. Roedd yr arian a ddarparwyd gan ddatganiad yr hydref yn llawer is na'r ymyraethau sydd eu hangen i ymateb i'r heriau yr ydym yn eu hwynebu. Rydym bellach wedi gweld yr effeithiau hyn yn cael eu hamlygu drwy broses y gyllideb 2023-24.

Er gwaethaf y cyd-destun hwn, rwy'n parhau i fod yn falch bod ein dull yn dal i fod wedi'i seilio ar sicrhau bod pob punt sy'n cael ei buddsoddwyd yn cael yr effaith gadarnhaol fwyaf. Rydym wedi cyflwyno cyllideb sy'n cydnabod yr angen i gydbwyso effeithiau tymor byr yr argyfwng costau byw, gan hefyd wneud popeth o fewn ein gallu i ysgogi newid yn y tymor hwy a chyflawni ein rhaglen ar gyfer uchelgeisiau'r llywodraeth. Dyma gyllideb sydd wedi amddiffyn gwasanaethau cyhoeddus rheng flaen a'n huchelgeisiau ar gyfer y dyfodol ac sydd wedi parhau i ddarparu cymorth i'r rhai yr effeithir arnynt fwyaf gan yr argyfwng costau byw ac a gefnogodd ein heconomi drwy gyfnod o ddirwasgiad. Trwy gymryd camau sylfaenol i ail-flaenoriaethu ein cyllidebau, ochr yn ochr â'r cyllid cyfyngedig gan Lywodraeth y DU, rydym wedi dyrannu £165 miliwn ar gyfer y GIG, gyda £70 miliwn i ddarparu'r cyflog byw gwirioneddol ar gyfer gofal cymdeithasol; £227 miliwn ar gyfer llywodraeth leol, gan sicrhau na fydd unrhyw awdurdod lleol yn derbyn llai na chynnydd o 6.5 y cant mewn cyllid craidd; buddsoddiad uniongyrchol o £319 miliwn ar gyfer rhyddhad ardrethi annomestig; ac, mewn ymateb i'r argyfwng costau byw, buddsoddi yn ein cynllun treialu incwm sylfaenol a'r gronfa cymorth dewisol.

Gan adeiladu ar y camau gweithredu yn ein cyllideb ddrafft, roeddwn yn falch o gyhoeddi £164 miliwn yn ychwanegol o gyllid cyfalaf trafodiadau ariannol, £84 miliwn yn 2023-24 a £80 miliwn yn 2024-25, o fewn y gyllideb derfynol hon. Mae hyn yn cynnwys £63 miliwn i helpu i ehangu'r Cymorth i Brynu—Cymru tan fis Mawrth 2025, gan gefnogi pobl i wireddu eu breuddwyd o fod yn berchen ar dŷ. Gan adeiladu ar y pecyn o fesurau o fewn y cytundeb cydweithio, roeddwn i'n falch o gytuno, gyda Phlaid Cymru, ar weithredu sylweddol i wella fforddiadwyedd tai mewn cymunedau lleol i'r rhai ar incwm lleol, yn ogystal â mewn ymateb i effaith yr argyfwng costau byw a sicrhau bod y tai ar gael. Mae hyn yn cynnwys £40 miliwn i helpu'r rhai sy'n cael trafferthion morgais yn gynnar er mwyn eu galluogi i aros yn eu cartrefi, yn ogystal â £59 miliwn sy'n cefnogi'r gwaith o ddarparu tai cymdeithasol carbon isel newydd. Bydd fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog newid hinsawdd, yn ymgymryd â rhagor o waith pellach gyda Phlaid Cymru i ddatblygu'r cynigion hyn ymhellach. Gyda'i gilydd, bydd y dyraniadau hyn yn parhau i gefnogi'r gwaith o gyflawni ein blaenoriaethau sydd wedi'u cynnwys yn ein strategaeth buddsoddi yn seilwaith Cymru 10 mlynedd, gan adeiladu ar ein portffolio £1.8 biliwn presennol o fuddsoddiadau cyfalaf trafodiadau ariannol.

Gan droi at graffu, rwyf eisiau diolch i'r holl Aelodau am eu hymgysylltiad adeiladol drwy gydol ein proses graffu. Bydd fy nghyd-Weinidogion yn y Cabinet a minnau'n falch o gytuno â'r mwyafrif helaeth o argymhellion ein pwyllgorau priodol. Fel yr ydym wedi cydnabod ar y cyd, mae'r cyd-destun yr ydym yn cyflawni'r gyllideb hon ynddo wedi golygu nad ydym wedi gallu ymateb i'r holl feysydd sydd wedi'u nodi.

Wrth edrych ymlaen at ddatganiad gwanwyn Llywodraeth y Deyrnas Unedig ar 15 Mawrth, rydym yn cydnabod bod y prif ysgogiadau i ymateb i'r heriau niferus sy'n ein hwynebu, fel pwerau dros y systemau treth a lles, yn bwerau sydd wedi eu cadw yn ôl a dim ond Llywodraeth y Deyrnas Unedig a gaiff eu defnyddio. Byddaf, wrth gwrs, yn parhau i alw ar Lywodraeth y DU i wneud mwy o ran effeithiau chwyddiant ar gyllidebau Cymru, y pwysau ar y GIG a heriau gofal cymdeithasol, gan sicrhau bod cyllid teg a buddsoddiad yng Nghymru. Yn benodol, ar fater cyflogau, rydym yn parhau i alw ar Lywodraeth y DU i ddarparu cyllid i'n galluogi ni i sicrhau bod ein holl weithwyr yn y sector cyhoeddus yn cael eu gwobrwyo'n deg am y gwaith pwysig y maen nhw'n ei wneud.

Rydym wedi dangos ein bod ni, yng Nghymru, yn wahanol i San Steffan, yn barod i weithio mewn partneriaeth gymdeithasol â'n partneriaid undebau llafur ac i wneud popeth y gallwn o fewn ein setliad presennol. Mae'r gwasanaeth iechyd yng Nghymru o dan bwysau eithriadol, ac mae'n rhaid i Lywodraeth y DU ddefnyddio ei chyllideb wanwyn i fuddsoddi yn y GIG i sicrhau bod gwasanaethau'n gallu ymateb i'r pwysau sylweddol yn dilyn pandemig COVID a'r argyfwng costau byw, a sicrhau diwygio ehangach.

Rwyf wedi ysgrifennu at y Canghellor, gan dynnu sylw at y cyfoeth o gyfleoedd sydd yng Nghymru i fuddsoddiad gan Lywodraeth y DU i gefnogi mentergarwch a chynhyrchiant, gan gynnwys y rheilffyrdd, ynni adnewyddadwy ac ymchwil a datblygu. Mae'n hanfodol bod Llywodraeth y DU yn buddsoddi mewn ynni gwyrdd a datgarboneiddio i wella ein diogelwch ynni ar gyfer y dyfodol ac i gyfrannu at gyrraedd ein targedau sero net. Rwyf hefyd yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i adolygu'r modd y mae'n categoreiddio'r buddsoddiad £100 biliwn yn HS2 fel prosiect Cymru a Lloegr. Mae'r penderfyniad hwn yn cyfyngu'n ddifrifol ar ein gallu i fuddsoddi ar y rheilffyrdd yng Nghymru, ac mae ein safbwynt yn un sydd, yn fy marn i, â chefnogaeth drawsbleidiol gref, yn y Senedd a Senedd y DU.

Wrth gloi, er gwaethaf yr heriau rydyn ni'n eu hwynebu, rwy'n ffyddiog bod y gyllideb hon yn parhau i wneud y gorau o'n cyllid sydd ar gael. Mae'n gyllideb sy'n cynnal ein hymrwymiad i flaenoriaethu'r gwasanaethau sydd fwyaf dan fygythiad a chyhoeddus, gan barhau i greu Cymru decach, gryfach, wyrddach i bawb.

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Peredur Owen Griffiths.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Rwy’n falch o gyfrannu yn y ddadl yma ar gyllideb derfynol Llywodraeth Cymru yn rhinwedd fy rôl fel Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid. Roedd adroddiad y pwyllgor ar y gyllideb ddrafft yn cynnwys 28 o argymhellion, ac rwy’n falch bod y Gweinidog wedi derbyn y rhan fwyaf ohonyn nhw.

Serch hynny, hoffwn fynegi rhywfaint o siom ar ddechrau fy nghyfraniad heddiw sef bod newidiadau cyfyngedig iawn wedi'u gwneud rhwng y cyllidebau drafft a therfynol. Gwnaeth ein pwyllgor, yn ogystal â nifer o bwyllgorau eraill, argymhellion pendant mewn nifer o feysydd strategol allweddol ac felly, mae'n drueni bod y Llywodraeth wedi colli cyfle i ymateb yn gadarnhaol i'r rhain cyn y ddadl heddiw. O ganlyniad, bydd fy nghyfraniad heddiw yn gymharol fyr, o ystyried nad oes llawer o bethau ychwanegol i roi sylwadau arnyn nhw ers y gyllideb ddrafft.

Gan droi'n gyntaf at argymhellion penodol, gwnaethom alw ar y Gweinidog i wneud gwaith manwl i fodelu effaith ymddygiadol amrywio cyfraddau treth incwm Cymru ar draws pob band cyn rowndiau cyllideb y dyfodol. Er ein bod yn falch bod y Gweinidog wedi derbyn yr argymhelliad hwn, rydym yn llai eglur ynghylch y camau gwirioneddol y bydd y Gweinidog yn eu cymryd yn y maes hwn. Roedd hwn yn argymhelliad allweddol i ni, ac rydym yn disgwyl gweld eglurder pellach yn cael ei ddarparu yn nogfennau y gyllideb y flwyddyn nesaf i ddangos bod ystyriaeth ddifrifol wedi'i rhoi i newid y cyfraddau. Rhaid i mi ddweud ei bod yn ymddangos bod hon yn thema gyffredinol yn yr ymateb a ddarperir gan y Gweinidog. Hynny yw, er bod nifer o'r argymhellion wedi eu derbyn neu wedi eu derbyn mewn egwyddor, mae diffyg gwybodaeth ynghylch y camau penodol fydd yn cael eu cymryd i fynd i'r afael â nhw.

Fel y bydd Aelodau'n gwybod, fe wnaethom ni feirniadu'r gyllideb ddrafft am ddiffyg eglurder, ac rwy'n ofni nad yw ymateb y Llywodraeth, er ei bod yn mynd rhywfaint ar hyd y ffordd honno, yn mynd yn ddigon pell i dawelu'r holl ofnau neu'r pryderon hynny. Rydym yn gwerthfawrogi parodrwydd y Gweinidog i ymddangos gerbron y pwyllgor ac i ymgysylltu â ni ar faterion allweddol, ond mae angen i ni gael trafodaeth adeiladol a di-flewyn-ar-dafod os ydym am fynd at wraidd y mater. Gallwn ni fel pwyllgor gadarnhau ein bod yn fodlon gwneud hyn, ac rwy'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn adleisio'r ymrwymiad hwnnw.

Hoffwn nawr ganolbwyntio ar feysydd eraill. Ni chafodd dyraniadau ar gyfer cyfalaf trafodiadau ariannol eu cynnwys yn y gyllideb ddrafft am yr ail flwyddyn yn olynol. Diolch i'r Gweinidog am ei llythyr diweddar yn nodi diweddariad ar y dyraniadau cyn y ddadl. Er ein bod yn nodi cyfyngiadau a chymhlethdodau o ran sut y gellir defnyddio trafodiadau ariannol wedi'u neilltuo, y llynedd, dywedwyd wrthym na fyddai'r diffyg dyraniadau a gynhwysir yn y gyllideb ddrafft yn gosod cynsail. Rwy'n cydnabod ymrwymiad y Gweinidog i gymryd camau i sicrhau nad yw hyn yn wir am y flwyddyn ariannol nesaf, ac rydym yn gobeithio gweld y dyraniad llawn yn y cam cyllideb drafft.

Rwy'n troi nawr at rai o'n hargymhellion manwl, sy'n haeddu cael eu crybwyll eto yng nghyd-destun y ddadl heddiw. O ran cefnogaeth i gostau byw, un o'r prif agweddau ar ein craffu ar y gyllideb oedd y gefnogaeth a roddwyd i helpu gyda chostau byw cynyddol. Rydym yn falch bod y Gweinidog wedi derbyn ein hargymhelliad i flaenoriaethu symleiddio cynlluniau cymorth ariannol, o dan y siarter budd-daliadau Cymru arfaethedig. Mae'n dda clywed bod siarter ddrafft wedi'i chyd-gynhyrchu gyda rhanddeiliaid, ac rydym yn edrych ymlaen at gyhoeddi'r siarter hon erbyn diwedd y flwyddyn.

Roedd yn galonogol hefyd clywed bod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i weithio tuag at system fudd-daliadau ar gyfer Cymru sydd ag un pwynt cyswllt sy'n golygu mai unwaith yn unig y mae'n rhaid i unigolyn ddweud ei stori. Rydym wedi bod yn eiriolwyr hir dros ddull 'dim drws anghywir' ac mae'n braf bod cynnydd yn cael ei wneud yn y maes hwn.

Ond wrth droi at y lwfans cynhaliaeth addysg, mae'n anodd deall pam nad yw'r Llywodraeth wedi gallu cynyddu gwerth y lwfans cynhaliaeth addysg, sydd heb newid ers canol y 2000au. Mae Llywodraeth Cymru yn honni mai un o'i thair blaenoriaeth ar gyfer y gyllideb hon yw helpu'r rhai a effeithiwyd fwyaf gan yr argyfwng costau byw. Eto i gyd, gwelsom y gellid gwneud mwy i gefnogi plant a phobl ifanc, yr effeithir arnyn nhw'n anghymesur gan yr argyfwng hwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi derbyn argymhelliad o adroddiad y pwyllgor plant a phobl ifanc i gomisiynu adolygiad annibynnol o'r lwfans cynhaliaeth addysg, gan ddweud y bydd y canfyddiadau'n llywio unrhyw newidiadau i'r cynllun. Fodd bynnag, rydym yn annog y Llywodraeth i flaenoriaethu unrhyw gyllid ychwanegol a dderbynnir o fewn y flwyddyn gan Lywodraeth y DU i gefnogi ein dysgwyr mwyaf agored i niwed trwy godi gwerth y lwfans cynhaliaeth addysg ac i liniaru'r risg y byddant yn gadael addysg i chwilio am gyflogaeth.

Yn olaf, hoffwn ddiolch i’r Gweinidog am ei hymrwymiad parhaus i adolygu protocol proses y gyllideb, sy’n amlinellu dealltwriaeth rhwng y Senedd a Llywodraeth Cymru am y trefniadau ar gyfer craffu ar y gyllideb. Mae’r duedd yn ystod y blynyddoedd diwethaf i ohirio cyhoeddi cyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru yn sgil amseru digwyddiadau ariannol y Deyrnas Unedig wedi arwain at broses graffu wedi’i chwtogi, gyda llai o amser ar gael i bwyllgorau ymgysylltu â rhanddeiliaid ac edrych yn fanwl ar y cynigion cyllidebol sydd wedi eu cyflwyno. Felly, rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am ystyried newidiadau i'r protocol ac am gytuno i ymddangos gerbron y Pwyllgor Cyllid cyn cyhoeddi cyllidebau drafft yn y dyfodol, os bydd amserlenni yn cael eu gohirio eto.

Fel mae ein hadroddiad yn nodi, byddaf hefyd yn ysgrifennu at Gadeiryddion pwyllgorau eraill cyn bo hir i ymgynghori ar lefel ac ansawdd y dogfennau sy'n cyd-fynd â'r gyllideb ddrafft, gan gynnwys amseriad yr ymatebion a ddarparwyd gan y Llywodraeth, gyda'r bwriad o geisio gwneud gwelliannau ar gyfer y blynyddoedd i ddod. Rydym yn edrych ymlaen at weithio gyda’r Gweinidog ar hyn ac ar faterion eraill, ac rwy’n gobeithio bydd ein trafodaethau adeiladol yn parhau, er mwyn sicrhau bod unrhyw newidiadau yn gallu cael eu gweithredu mewn da bryd cyn rownd gyllideb 2024-25. Diolch yn fawr.

A gaf i ddechrau drwy ddiolch i'r Gweinidog am ei datganiad eto? Fel arweinydd cyngor yn y gorffennol, gwn na fyddai llawer o'r penderfyniadau sydd wedi eu gwneud gan y Gweinidog wedi bod yn hawdd. Fodd bynnag, mae gormod yn y gyllideb hon yn methu'r targed. Er bod Gweinidogion Llafur wedi honni eu bod yn blaenoriaethu'r materion allweddol ar gyfer pobl Cymru, y gwir yw bod hyn yn bell o fod yn wir. Yn hytrach na chanolbwyntio ar flaenoriaethau pobl weithgar Cymru, tynnwyd sylw Gweinidogion Llafur yn llwyr gan bwerau newydd a hoff brosiectau y buon nhw'n gwastraffu amser ac arian arnyn nhw dros nifer o flynyddoedd. Yr hyn sy'n unigryw i Gymru yw'r argyfwng cynyddol yn ein GIG yma yng Nghymru, y dyheadau coll yn ein hysgolion, ac argyfwng tai dros ddegawdau yng Nghymru—y cyfan yn ganlyniad uniongyrchol i 25 mlynedd o lunio polisi gwael gan Lafur.

Yn y gyllideb hon, dylem fod wedi gweld mwy o arian yn cael ei gyfeirio tuag at heriau costau byw, tuag at ein gwasanaethau gofal iechyd, tuag at ein hysgolion a thuag at gymorth pellach i fusnesau. Ond, o dan reolaeth Llafur, mae ein gwasanaeth iechyd yn gweld toriad mewn termau real o £228 miliwn. Mae'r toriad hwn er gwaethaf y ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi derbyn £305 miliwn yn ychwanegol ar gyfer GIG Cymru a gofal cymdeithasol i oedolion ar gyfer 2023-24. Mae cyllideb addysg a'r Gymraeg hefyd wedi gweld toriad mewn termau real o £343.5 miliwn a thoriad o £43 miliwn mewn termau arian parod, unwaith eto, er gwaethaf cyllid canlyniadol ychwanegol o £115 miliwn gan Lywodraeth y DU.

Mae'n amlwg nad yw Llafur wedi mynd i'r afael ag addysg yng Nghymru. Mae chwarter canrif o'u rheolaeth wedi gweld system addysg Cymru'n tanberfformio o'i chymharu â gwledydd eraill y DU a chyfartaledd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd. Mae'n amlwg, er bod athrawon yn streicio o ganlyniad i danariannu cronig a diffyg staff, bod Gweinidogion Llafur yn torri'r gyllideb addysg. A does dim llawer yn newid. Dros y 10 mlynedd diwethaf, mae Llafur wedi tanariannu ein meddygon, ein nyrsys a'n gweithwyr iechyd proffesiynol gyda gostyngiad o £400 miliwn, gan ailgyfeirio arian a oedd i fod ar gyfer gwella canlyniadau gofal iechyd pobl er mwyn ariannu'r hoff brosiectau hynny a mentrau busnes aflwyddiannus fel Maes Awyr Caerdydd.

A wnewch chi dderbyn ymyriad, Peter?

Rhaid i ni beidio ag anghofio, am bob £1 sy'n cael ei wario ar y gwasanaeth iechyd yn Lloegr, cafodd Llafur £1.20 ar gyfer Gymru. A'r un peth ym maes addysg: £1 yn Lloegr, £1.20 yng Nghymru. Eto i gyd, fe wyddom, yng Nghymru, hyd yn oed cyn y pandemig, mai dim ond £1.05 oedd y Llywodraeth Lafur yn ei wario ar y ddau. Mae hyn yn codi'r cwestiwn: i le mae'r arian yma wedi mynd? Pam nad yw'n cael ei ddefnyddio i sicrhau'r canlyniadau gofal iechyd ac addysgol y mae pobl Cymru yn wirioneddol yn eu haeddu? A pham mae Llafur a Plaid wedi hoelio'u sylw'n llwyr ar wastraffu dros £100 miliwn ar fwy o wleidyddion yma? [Torri ar draws.] O mae'n ddrwg gennyf.

[Anghlywadwy.] —Peter. A wnaiff yr Aelodau roi'r gorau i gael trafodaeth ar draws y Siambr er mwyn i ni glywed y siaradwr, os gwelwch yn dda?

Diolch, Dirprwy Lywydd. Ac—

Rhowch y gorau i ddarllen a chael gwared â'r papur. Dwedwch beth—[Anghlywadwy.]

Hefin, gadewch i'r Aelod siarad, os gwelwch yn dda.

Pam mae Llafur a Phlaid wedi hoelio'u sylw'n llwyr ar wastraffu dros £100 miliwn ar fwy o wleidyddion yn y lle hwn, yn hytrach na mynd i'r afael â'r trafferthion go iawn y mae llawer o bobl Cymru yn eu hwynebu?

Mae angen i bethau fod yn wahanol. Yn hytrach na mwy o'r un polisïau o drethu a gwario a welwn ni gan Lafur, mae gan y Ceidwadwyr Cymreig gynllun i ganolbwyntio ar flaenoriaethau uniongyrchol y bobl. Rydym eisoes wedi amlinellu ein cynllun i glirio ôl-groniadau'r GIG gyda gwestai gofal, dod â blocio gwelyau i ben, agor ein hysbytai a rhoi diwedd ar warth y ciwiau o ambiwlansys y tu allan i adrannau damweiniau ac achosion brys Cymru. Byddem yn sefydlu hybiau llawfeddygol ar draws Cymru i roi diwedd ar yr amseroedd aros cywilyddus sydd yn y GIG o dan Lafur. Nid yn unig y mae pobl Cymru eisiau gweld rhywbeth yn cael ei wneud ynghylch argyfwng GIG Llafur ond maen nhw eisiau gweld mwy o gymorth gyda'r heriau costau byw. Dyna pam roeddem eisiau rhewi'r dreth gyngor i bobl ar draws Cymru, ond gwneud hynny drwy ddatgloi rhai o'r cronfeydd enfawr sydd yn cael eu cadw gan rai cynghorau ledled Cymru.

Rydym hefyd yn gwybod bod angen i ni weld twf yn ein heconomi a chefnogaeth i fusnesau. Rydyn ni wedi gwrando ar fusnesau. Mae gennym gynllun i ganiatáu i ficrofusnesau ffynnu, gan greu swyddi i bobl leol, gan adfer dyheadau Cymru; nid yn unig hynny, ond rydym eisiau helpu i ddiogelu'r busnesau hyn i'r dyfodol, gan helpu busnesau i chwarae eu rhan i gefnogi'r amgylchedd, gan ryddhau chwyldro gwyrdd yng Nghymru.

Rydym eisiau mynd i'r afael ag argyfwng tai Llafur yng Nghymru drwy ehangu'r cynllun Cymorth i Brynu, gan sicrhau y bydd yn cwmpasu tai gwag i'w hadnewyddu. Byddai hyn yn adfer 20,000 o gartrefi eraill i gyfleoedd tai. Do, rwyf wedi nodi'r amser, Dirprwy Lywydd, ac rwy'n ymddiheuro.

Felly, i gloi, Dirprwy Lywydd, rwy'n gwybod bod Llywodraeth Cymru, fel pob Llywodraeth, yn wynebu heriau sylweddol ar hyn o bryd, ond nid yw hynny'n esgus dros ddiffyg gweithredu. Dydyn ni ddim eisiau mwy o'r un polisïau economaidd diflas yr ydym yn eu disgwyl gan Blaid Cymru a Llafur, mae angen i ni chwilio am ffyrdd deinamig ac arloesol o wthio Cymru ymlaen, gan sicrhau y gall ein teuluoedd a'n busnesau ymdopi â'r costau cynyddol—

Diolch, Peter. 

Rwyf bron â gorffen. Mae'r costau byw cynyddol—

Na. Mae gennyf 14 Aelod sy'n dymuno siarad. Mae angen imi ddefnyddio'r amser yn effeithiol. Mae angen i chi ddod i ben nawr, os gwelwch yn dda.

Gallwn fod wedi gorffen gynnau, Cadeirydd. Felly, gyda'r holl bethau rydw i wedi'u rhannu, mae gennyf ofn na fydd y grŵp hwn yn cefnogi'r gyllideb hon heddiw am yr holl resymau hynny. 

Go brin fod hynny'n newyddion sydd newydd dorri, Dirprwy Lywydd, ond dyna ni. [Chwerthin.] Diolch am eich cyfraniad gwerthfawr—fe'i gwerthfawrogwyd fel arfer.

Mae'n rhaid i mi ddweud bod cyllideb Llywodraeth Cymru ar gyfer 2023-24 yn adlewyrchiad, gadewch i ni fod yn onest, o bosib y set fwyaf heriol o amgylchiadau ariannol rydyn ni wedi eu profi erioed yn oes datganoli. Mae pwysau'r adferiad ar ôl COVID, chwyddiant cynyddol ac, wrth gwrs, effaith y rhyfel yn Wcráin, ymhlith pethau eraill, i gyd wedi'u gwaethygu gan ffolineb llwyr Llywodraeth Dorïaidd sydd wedi colli gafael ar faterion ac allan o reolaeth. Yn dilyn fflyrtian yn drychinebus gydag economeg ffantasi o doriadau treth heb eu hariannu, mae'r Torïaid bellach yn troi at don arall o fesurau cyni eto mewn ymgais fyrbwyll i achub eu hygrededd etholiadol.

Nawr, mae'r rhagolygon ariannol llwm a osodwyd ger ein bron heddiw felly, yn bennaf oll, yn gondemniad damniol o Lywodraeth y Deyrnas Unedig, y mae ei chamreoli trychinebus dros economi'r Deyrnas Unedig wedi llusgo Cymru bendramwnwgl i'r gors. Ac fel bob amser, wrth gwrs, fel sydd wastad wedi digwydd o dan gyni a ysgogwyd gan y Torïaid, y rhannau tlotaf a'r mwyaf agored i niwed o gymdeithas sy'n gorfod ysgwyddo'r baich trymaf o ganlyniad i doriadau gwariant cyhoeddus a thanfuddsoddi. Felly, rydym yn cydymdeimlo â Llywodraeth Cymru sy'n gorfod ymgorffori ergyd o £1.4 biliwn i'w pŵer gwario mewn termau real dros y ddwy flynedd nesaf, Fodd bynnag—dyna beth rydych chi'n aros amdano, onid e? Fodd bynnag, er y gallwn gytuno â Llywodraeth Cymru ar achosion yr anhwylder ariannol presennol, bydd ein diagnosis o sut i fynd i'r afael â'r problemau hyn yn amlwg yn wahanol.

Nawr, mae'r cyfyngiadau y datblygwyd y gyllideb hon oddi mewn iddynt yn dangos yn bendant fod Cymru yn cael ei gwasanaethu'n wael, rwy'n credu, gan y model grant bloc presennol o gyllid datganoledig, sy'n cyfrif am dros 80 y cant o bŵer gwario Llywodraeth Cymru o ddydd i ddydd. Er gwaethaf yr ystod helaeth o feysydd polisi sydd bellach wedi'u datganoli i Gymru, mae'r cyflawni yn dal i fod yn ddibynnol yn bennaf ar benderfyniadau gwariant Llywodraeth y DU nad oes gennym, i bob pwrpas, unrhyw ddylanwad drostynt. Er bod natur y model grant bloc yn cyfyngu yn ei hanfod ar allu Llywodraeth Cymru i weithredu, nid yw hynny'n rhyddhau Llywodraeth Cymru rhag cael ei beirniadu am lawer o'r penderfyniadau rydych chi wedi'u gwneud mewn cysylltiad â'r gyllideb hon. Mae gennym ni, fel llawer o bobl eraill, rwy'n siŵr, bryderon difrifol o hyd, er enghraifft, ynghylch diffyg unrhyw gynnydd mewn cyllid ar gyfer y grant cymorth tai. Mae hynny'n arbennig o bryderus, oherwydd rydyn ni'n gwybod beth fydd y goblygiadau. Bydd y penderfyniad i beidio â gweithredu cynllun cymorth tanwydd Cymru ar gyfer y gaeaf nesaf yn dychryn nifer o aelwydydd a oedd yn dibynnu ar y gefnogaeth honno dros y misoedd diwethaf. Mae'r tro pedol munud olaf yr ydym wedi clywed amdano eisoes wedi'i grybwyll heddiw ynghylch cyllid ar gyfer y cynllun brys ar gyfer y sector bysiau yn achosi pryder sylweddol ymhlith gweithredwyr bysiau, ydy, ond am hyfywedd hirdymor llwybrau bysiau ledled Cymru, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig, ac yn enwedig yn sgil yr adolygiad ffyrdd. Ond, wrth gwrs, dyma beth yw diben gwleidyddiaeth, a bydd ein dull pragmatig ni, drwy'r cytundeb cydweithio, yn cyflawni o leiaf rhai o'n hymrwymiadau maniffesto. Bydd yn mynd o leiaf rhywfaint o'r ffordd i liniaru rhai o'r heriau y mae pobl Cymru yn eu hwynebu heddiw.

Felly, rwy'n falch ein bod wedi gallu diogelu cyllid ar gyfer y cytundeb cydweithio, mewn gwirionedd gan ychwanegu rhai elfennau at hynny pan ydym yn teimlo bod hynny'n angenrheidiol, a hefyd yn dylanwadu dros feysydd eraill o ddiddordeb cyffredin, yn enwedig yn ymwneud â'r argyfwng costau byw a'r pwysau ehangach ar wasanaethau cyhoeddus, gyda phwyslais ar yr agenda ataliol. Nawr, mae hyn yn rhywbeth sydd wedi cael ei drafod ers amser maith, pryd rydyn ni'n gweld esblygu i'r cyfeiriad hwnnw, ac, i mi, mae angen i ni gyflymu hynny, oherwydd y buddsoddiad mwy hirdymor hwnnw fydd mewn gwirionedd yn dod â budd nes ymlaen.

Nawr, wrth gwrs, ni allwn adael i'r foment hon fynd heibio heb ddweud y geiriau hynny—prydau ysgol am ddim. Bydd cyfanswm o 70 miliwn o bunnau yn cael ei ymrwymo y flwyddyn nesaf i wneud yn siŵr bod ein plant yn cael prydau maethlon mewn ysgolion, ac rydym yn falch bod y rhaglen honno'n symud i'r cyfeiriad cywir, ac, yn amlwg, rydym eisiau ei hymestyn cyn belled ag y gallwn. Gofal plant am ddim—rydym yn gwybod am y £100 miliwn a ymrwymwyd yna, a chynnydd o £10 miliwn arall a sicrhawyd yn ein cytundeb.

Ac yna, o ran dylanwadu ar gylch ehangach y gyllideb, ar dai—ac rydyn ni wedi gweld, onid ydym ni, y ffigurau brawychus o ran adfeddiannu yng Nghymru—£40 miliwn dros ddwy flynedd i gynorthwyo'r rhai mewn trafferthion morgais yn gynnar, i'w galluogi i aros yn eu cartrefi. A hefyd ar dai—£59 miliwn dros ddwy flynedd i gefnogi'r gwaith o ddarparu tai cymdeithasol newydd, carbon isel. Gallwn fynd ymlaen, ond rwy'n gweld mai ychydig iawn o amser sydd gennyf i ar ôl.

Ond Plaid Cymru fyddai'r cyntaf i gydnabod bod mwy i'w wneud, a dyna pam rydym yn cydnabod, os oes unrhyw gyllid canlyniadol ychwanegol yn dod i Gymru, yna rydym ni eisiau gwybod, neu rydyn ni eisiau i bawb wybod, ein bod wedi cytuno ar flaenoriaethu meysydd. A soniodd y Prif Weinidog am gyflogau'r sector cyhoeddus fel un maes allweddol y mae angen i ni fynd i'r afael ag ef o hyd, a ni fyddai'r cyntaf i gyfaddef hynny. Ond rydyn ni hefyd eisiau gweld y cynllun brys ar gyfer y sector bysiau yn cael ei ehangu. Rydym hefyd eisiau gweld prydau ysgol am ddim yn cael eu hymestyn i'r ysgol uwchradd, ac rydym hefyd eisiau gweld cynnydd yn y lwfans cynhaliaeth addysg.

Felly, nid yw'r gyllideb hon yn berffaith. Dydy ein dylanwad ni ddim yn ymestyn i bob rhan o'r gyllideb hon. Ond, drwy'r cytundeb cydweithio, a'r ychydig feysydd ychwanegol lle rydym wedi llwyddo i ysgogi mwy o fuddsoddiad, rydym yn ffyddiog y bydd hyn o leiaf yn mynd rhywfaint o'r ffordd i herio rhai o'r materion a'r problemau hirsefydlog y mae pobl Cymru'n eu hwynebu ar yr adeg anodd hon. 

Rwy'n bwriadu gwneud sawl sylw ar y gyllideb, ond, yn gyntaf, rwyf eisiau mynd i'r afael â'r broses. Rydyn ni'n pennu'r gyllideb ar gyfer yr holl wasanaethau datganoledig yng Nghymru. Rydym yn parhau i ailadrodd ein bod yn Senedd. Eto i gyd, rydym yn amserlennu awr yn unig ar gyfer y ddadl derfynol ar y gyllideb, ar ôl hanner awr yn penderfynu ar gyfraddau treth incwm. Rhowch e' mewn cyd-destun, treuliodd cyngor Abertawe dros bedair awr a hanner yn pennu eu cynigion treth cyngor a gwariant ar gyfer 2023-24, sef cyfarfod byr, yn hanesyddol; rwyf wedi bod mewn cyfarfod o'r cyngor a barhaodd dros chwe awr yn pennu'r gyllideb.

Mae'r gyllideb yn mynd drwy'r broses graffu gan y Pwyllgor Cyllid, ond mae'r penderfyniad terfynol yn cael ei wneud yma heddiw. Cymharwch hyn â San Steffan—mae'r gyllideb fel arfer yn cael ei dilyn gan bedwar diwrnod o drafod ar benderfyniadau'r gyllideb. Dyma'r mesurau treth a gyhoeddwyd yn y gyllideb, ac mae pob diwrnod o drafod yn ymdrin â'r gwahanol feysydd polisi, fel iechyd, addysg ac amddiffyn. Pam mae Llywodraeth Cymru yn meddwl bod awr yn ddigon i ganiatau craffu terfynol ar y gyllideb, a hanner awr i bennu cyfraddau treth incwm? A heddiw, nid y gyllideb yw'r brif eitem ar yr agenda hyd yn oed; mae gennym eitem fawr i ddod, sef pasio deddfwriaeth. Os nad ydyn ni'n trin ein hunain o ddifrif, os nad ydyn ni'n trin y broses gyllideb o ddifrif, pam fydden ni'n disgwyl i unrhyw un arall drin yr hyn rydyn ni'n ei wneud o ddifrif?

O ran y gyllideb ei hun, mae cyllidebau bob amser yn ymwneud â dewisiadau. Rydym yn gwybod mai ardrethi yw'r dreth fusnes y mae busnesau yn ei chasáu fwyaf. Y rheswm dros hyn yw mai ychydig iawn o driciau sydd ar gael, heblaw am ddymchwel, y gellir eu defnyddio i leihau'r bil ardreth. Roedd cyllideb ddrafft 2023-24 yn nodi bod dros £140 miliwn yn cael ei ddyrannu ar gyfer rhyddhad manwerthu, hamdden a lletygarwch, er fy mod hefyd wedi gweld y ffigur £116 miliwn yn cael ei grybwyll ar yr un eitem. Ac mae'n dweud:

'Byddwn yn parhau i ddarparu cefnogaeth i’r sectorau hynny yr effeithiwyd arnynt yn fwyaf uniongyrchol gan y pandemig trwy gynllun rhyddhad ardrethi manwerthu, hamdden a lletygarwch yn 2023-4. Bydd hyn yn darparu gwerth mwy na £140m o ryddhad ardrethi annomestig i fusnesau cymwys.

'Bydd trethdalwyr manwerthu, hamdden a lletygarwch yng Nghymru yn cael rhyddhad ardrethi annomestig drwy gydol 2023-24. Fel y cynllun tebyg a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU, bydd cynllun Llywodraeth Cymru yn cael ei gapio yn £110,000 am bob busnes ar draws Cymru.'

Does gan yr Alban ddim cynllun o'r fath. Mae pethau fel bwydydd brys yn rhan o fasnachfraint, gan gynnwys McDonald's, KFC, Subway, Starbucks, Costa Coffee, Domino's Pizza. Felly, mae pob masnachfraint yn fusnes unigol, felly mae'r rhyddhad ardrethi ar bob busnes, yn ôl yr hyn a ddarllenaf—gallai'r Gweinidog ddweud wrthyf os wyf yn anghywir, ac maen nhw'n mynd i gydgrynhoi busnesau pan fyddan nhw'n rhan o fasnachfraint—[Torri ar draws.] Diolch. Rwyf newydd gael gwybod bod bwytai eraill ar gael. [Chwerthin.] Pe bawn i wedi mynd trwy'r rhestr gyfan, byddwn i mewn trafferth gyda'r Dirprwy Lywydd. Pam mae'r Llywodraeth yn meddwl ei fod yn ddefnydd da o arian trethdalwyr i gefnogi busnesau bwyd brys? Mewn gwirionedd, dydyn ni ddim yn meddwl yn glir o gwbl, ydyn ni? Oherwydd, yn aml, rydyn ni'n dweud, 'Dydyn ni ddim yn cefnogi siopa y tu allan i'r dref, dydyn ni ddim yn cefnogi bwyd brys', ac eto, unwaith y byddwn ni'n trafod rhyddhad ardrethi, 'Gwnawn, fe wnawn ni eu helpu nhw.'

Rwy'n deall o'r cyhoeddiad y bydd gwestai mawr yng Nghymru hefyd yn cael rhyddhad ardrethi. Bydd y rhyddhad ardrethi hwn yn helpu llinellau gwaelod busnesau, ond rwy'n dal heb fy argyhoeddi y bydd yn cynorthwyo economi Cymru. Nid yw'r Alban bellach yn darparu'r gefnogaeth hon; mae Lloegr yn gwneud hynny. Gellid defnyddio'r arian hwn yn well i dalu gweithwyr y sector cyhoeddus; byddwn i'n rhoi blaenoriaeth iddyn nhw yn lle busnesau bwyd brys a gwestai. Ac rwy'n credu mai dyna un o'r pethau—mae pawb wedi siarad am wario arian; rwyf wedi sôn am geisio cael ychydig o arian i'w wario.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi gofyn i daliadau fferm sylfaenol gael eu capio ar £15,000 y flwyddyn. Nid wyf wedi clywed unrhyw ddadl yn erbyn y capio hwn ar daliadau fferm sylfaenol. Difidend Brexit yw hwn—ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd, does dim rhaid i ni dalu unrhyw beth iddyn nhw. Rydw i'n cytuno'n llwyr gydag Undeb Amaethwyr Cymru ynglŷn â thaliadau fferm sylfaenol: maen nhw'n awgrymu ein bod yn darparu cefnogaeth i'r ffermwyr bach yng Nghymru, ond capio taliadau i'r ffermydd mwy a mwy proffidiol.

Ar y cyfan, rwy'n croesawu cynlluniau gwario Llywodraeth Lafur Cymru, a fydd yn helpu i amddiffyn gwasanaethau cyhoeddus a'r rhai sydd dan fygythiad yn wyneb storm berffaith o bwysau ariannol. Mae gweinidogion wedi gwneud penderfyniadau anodd i ailflaenoriaethu cyllid o fewn cyllidebau er mwyn sicrhau'r gefnogaeth fwyaf posibl i wasanaethau cyhoeddus a phobl a busnesau yr effeithir arnynt fwyaf gan yr argyfwng costau byw a'r dirwasgiad. Mae'r gyllideb hefyd yn dyrannu arian ychwanegol ar gyfer y GIG, cynghorau, addysg. Rwyf wedi gofyn yn y gorffennol am ehangu'r lwfans cynhaliaeth addysg a chynyddu'r lwfans cynhaliaeth addysg; dyw hynny ddim yn swm mawr o arian, ond byddai'n gwneud gwahaniaeth mawr i lawer o bobl dlawd. Ac mae angen i Gymru flaenoriaethu ymchwil a datblygu ar gyfer cynaliadwyedd economaidd, er mwyn cefnogi arloesedd ym mhrifysgolion Cymru. Rwyf hefyd wedi parhau i alw am gynnydd mewn arian sy'n gysylltiedig â chydraddoldeb sy'n dod yn uniongyrchol o gyllid canlyniadol Llywodraeth y DU i sicrhau ei fod yn cyfateb i wariant yn Lloegr. Mae ymchwil prifysgolion yn hanfodol i ddatblygu economi Cymru. Byddaf yn cefnogi'r gyllideb, ond yn gobeithio, y flwyddyn nesaf, y byddwn yn edrych ar gymorth ardrethi a thaliadau fferm sylfaenol i roi arian ychwanegol i ni.

Laura Anne Jones.

Diolch. Dydw i ddim yn credu fy mod i lawr i siarad, ond fe wnaf siarad, oherwydd rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn fy mod i'n siarad ar addysg. Ni allaf gredu bod Plaid Cymru newydd sefyll i fyny a dweud eu bod nhw'n mynd i gefnogi cyllideb sydd, mewn termau real, yn torri ar addysg—toriad o £6.5 miliwn i addysg mewn termau real. Mae hynny'n warthus. Mae'r Llywodraeth hon wedi colli cyfle gyda'r gyllideb hon. Mae wedi colli cyfle i wyrdroi'r difrod sydd wedi'i achosi i blant Cymru dros y 23 mlynedd diwethaf. Rydych chi wedi gwneud popeth na ddylech chi ei wneud o ran addysg, pan ddylech chi fod yn canolbwyntio ar gael y pethau sylfaenol yn iawn, yn hytrach na chanolbwyntio ar stwff sy'n ceisio hawlio'r penawdau. Nid yw'r Llywodraeth Lafur hon wedi gwneud—[Torri ar draws.] Nid dim ond esgeuluso addysg Gymraeg sydd yma, mae wedi ei niweidio i bob pwrpas drwy'r toriadau mewn termau real. A fyddai'r Gweinidog yn cytuno â mi, yn wahanol i'r hyn a ddywedodd y Prif Weinidog yn gynharach, nad yw bod ar waelod tabl PISA dros y ddau ddegawd diwethaf yn adlewyrchiad da o gyflwr addysg yng Nghymru, ac, mewn gwirionedd, mae angen i ni gael y pethau sylfaenol hynny'n iawn. Mae'n gwbl hanfodol; nid yw'r ffaith ein bod ni wedi gwella ychydig bach yn yr ychydig feysydd hynny o PISA yn rhywbeth i fod yn falch ohono. Dylem ni fod yn agos i'r brig; fe ddylem ni fod ar frig y DU. Dylem gael gweledigaeth yma sydd wedi'i gosod, pryd rydych chi'n cynyddu'r gyllideb addysg, gan sicrhau ein bod yn cael y pethau sylfaenol hynny'n iawn, gan sicrhau ein bod yn darparu'r addysg orau yng Nghymru, ac, a dweud y gwir, dylech fod â chywilydd mawr oherwydd y gyllideb hon. 

Mae'n rhaid i mi ddweud, dydw i ddim eisiau sefyll i fyny a rhyddhau Llywodraeth Cymru o gyfrifoldeb yma, ond mae'n dân ar fy nghroen clywed y Ceidwadwyr yn gofyn, 'Beth am blant Cymru?' pan fo, mewn gwirionedd, yn ymwneud a chyni'r Torïaid yn gorfodi polisïau ar bobl yma yng Nghymru, nid yn rhoi'r gyfran deg y mae Cymru'n ei haeddu, dweud celwydd am ddifidend Brexit a fyddai'n dod i Gymru na ddigwyddodd o gwbl ac sydd wedi gadael i'n cymunedau fynd yn dlotach. Dyna'r realiti, ac mae'n rhaid i chi gymryd cyfrifoldeb dros hynny hefyd. Ni allwch chi gael eich rhyddhau o gyfrifoldeb. Ond mae un o'r pethau yr ydym wedi ei gael drwy ein negeseuon e-bost gan lawer o bobl, wedi dod o Gynulliad y Werin Cymru, yn gofyn i ni, fel gwleidyddion Llafur a Phlaid Cymru, i beidio pleidleisio o blaid y gyllideb hon, oherwydd byddai'n gweithredu cyni yma yng Nghymru. Maen nhw'n gofyn pam nad ydym ni allan ar y strydoedd, yn unedig, i sicrhau bod Cymru'n cael yr hyn sydd ei angen arni ac yn ei haeddu, oherwydd y realiti yw ein bod ni'n cael ein siomi gan Lywodraethau olynol y DU, ac mae'n gwneud y sefyllfa'n amhosib.

Rwyf hefyd wedi cael llond bol o glywed pobl yn sefyll i fyny yn y Siambr hon ac yn dweud, 'Byddem yn gwneud hyn, pe bai'r arian gennym ni, neu pe bai'r pwerau gennym ni yma yng Nghymru', ond nid yn brwydro i gael mwy o bwerau. Ac mewn gwirionedd, rydym yn cefnogi annibyniaeth oherwydd ein bod yn credu y dylem fod yn gwneud y penderfyniadau anodd hynny yma yng Nghymru, yn hytrach na phwyntio tuag at Lywodraeth y DU yn unig. 

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Iawn. Rwyf wedi stopio siarad. 

Ydy hynny'n iawn, Dirprwy Lywydd?

[Anghlywadwy.]

Rydych chi'n siarad yn angerddol iawn am annibyniaeth, fel, wrth gwrs, mae pob aelod o Blaid Cymru yn ei wneud, ond a ydych chi'n derbyn bod y bwlch cyllidol yn golygu y byddai'n rhaid i chi naill ai godi trethi yn sylweddol neu dorri gwariant cyhoeddus yn sylweddol, a fyddai'n cael effaith niweidiol aruthrol ar Gymru a'i phobl? 

Yr effaith mwyaf niweidiol yw'r ffaith nad yw'r Ceidwadwyr yn Llywodraeth y DU yn sefyll dros Gymru, ac rwy'n credu yng Nghymru ac rwy'n credu yn nyfodol Cymru, ac nid wyf yn derbyn hynny. Rydyn ni wedi gweld tystiolaeth gan wahanol ymchwilwyr sy'n dangos nad yw hynny'n wir, a hefyd cawsom wybod y byddai'r holl arian yma yn dod mewn i Gymru ar ôl Brexit ond ni ddigwyddodd hynny o gwbl. Felly, dydw i ddim yn derbyn hynny.

Un o'r pethau, os ydw i'n canolbwyntio ar gyllideb go iawn Llywodraeth Cymru heddiw—. Rwy'n falch ein bod yn cydweithio, fel yr amlinellodd Llyr. Dydw i ddim am ymddiheuro am y ffaith bod mwy o blant yn elwa ar brydau ysgol am ddim oherwydd ein bod ni'n cydweithio. Dydw i ddim am ymddiheuro am y ffaith bod teuluoedd yn manteisio ar ofal plant am ddim. Mae cymaint o bethau rydyn ni wedi gallu cydweithio arnyn nhw sydd wedi gwneud gwahaniaeth i fywydau pobl yn ein cymunedau nawr—nid yn y dyfodol, ond nawr: arian ym mhocedi pobl nawr; bwyd yn stumogau'r plant nawr. Ond un o'r pethau rwy'n falch ein bod wedi cytuno arno o leiaf o ran meysydd â blaenoriaeth yw cynyddu'r lwfans cynhaliaeth addysg, ymestyn cymhwysedd prydau ysgol am ddim i'r ysgol uwchradd ac, wrth gwrs, ymestyn y cynllun brys ar gyfer y sector bysiau. Ac rwy'n credu bod angen, i ni i gyd fod yn unedig ar draws y Siambr hon, i fod yn brwydro dros y cyllid ychwanegol hwnnw i wireddu hynny yma yng Nghymru.

Un o'r prif faterion sy'n peri pryder yn y gyllideb hon i nifer o fy etholwyr fu diwedd y cynllun brys ar gyfer y sector bysiau, ac mae hyn er gwaethaf cael sicrwydd na fyddai cyllid yn newid, a gafodd ei ategu gan dystiolaeth weinidogol a gyflwynwyd ar y gyllideb ddrafft, ond rydym bellach yn gwybod na fydd hynny'n wir. O ganlyniad, mae dyfodol llawer o lwybrau bysiau yn fy rhanbarth a thu hwnt bellach yn y fantol, sy'n golygu bod pobl yn poeni am sut y byddant yn cael mynediad at wasanaethau hanfodol, yn ogystal â chyfleoedd gwaith, yn enwedig yn yr ardaloedd hynny yn fy rhanbarth, ac yma, bysiau yw'r unig opsiwn o ran trafnidiaeth ac mae perchnogaeth ceir yn isel. Rwy'n credu bod gwir angen i ni flaenoriaethu hyn a gweld sut rydyn ni'n mynd i gefnogi pobl sy'n byw yn ein cymuned nawr. 

O ran yr hyn sydd wedi ei sicrhau, rwy'n falch iawn, o ran cyllido'r Gymraeg, i weld y £1 miliwn ychwanegol o refeniw ar gyfer y flwyddyn nesaf, a hefyd mynediad am ddim i Eisteddfod yr Urdd i deuluoedd ar incwm isel. Rwy'n falch iawn o weld hynny. Ond, yn amlwg, un o'r prif bryderon, os edrychaf ar feysydd y portffolio o ran diwylliant a chwaraeon, soniodd Llyr Gruffydd am bwysigrwydd yr agenda ataliol, yr hyn rydyn ni'n ei glywed nawr yw oherwydd costau cynyddol rydyn ni'n mynd i weld pyllau nofio'n cau efallai, cyfleusterau chwaraeon yn cau, canolfannau celfyddydol yn cau—popeth sydd mor hanfodol o ran yr agenda iechyd a llesiant. Rwy'n gweld yn y gyllideb hon sawl maes sy'n dal i weithredu heb ymwneud ag eraill pan fo gennym Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Wrth i ni weithio ar gyfer meysydd a blynyddoedd y dyfodol drwy dymor y Senedd hon, rwy'n credu bod angen i ni edrych ar y dull cyfannol hwnnw i sicrhau ein bod yn darparu'r dechrau gorau posibl i bawb a sicrhau nad yw cyfleoedd ym meysydd diwylliant a chwaraeon yn cael eu cymryd oddi wrth y rhai sydd wir eu hangen.

Wel, rydw i hefyd wedi fy syfrdanu gan y Ceidwadwyr Cymreig, a dyma ambell ffaith sydyn i'ch atgoffa chi: toriad o £20 mewn credyd cynhwysol gan y Llywodraeth Geidwadol. Mae hwnna—[Torri ar draws.] Mae hwnna'n doriad o £20 bob wythnos i'r bobl dlotaf.

Fe soniodd Peter Fox am ambiwlansys Cymru yn ciwio tu allan i ysbytai. Mewn gwirionedd dydw i ddim yn credu bod Lloegr yn gwneud llawer yn well o gwbl pan ddaw hi at giwiau o ambiwlansys y tu allan i ysbytai Lloegr.

Brexit: un o'r trychinebau mwyaf i Gymru. Fe glywsoch chi'r prynhawn yma am y toriadau i'n porthladdoedd yng Nghymru: mae £1 biliwn o gyllid yr UE wedi'i golli, ac mewn gwirionedd roedd y Ceidwadwyr yn San Steffan wedi addo rhoi rhywbeth yn lle hwnnw'n llawn—[Torri ar draws.] Fe wnaf mewn un munud, os caf i, Andrew. Rwyf am orffen y darn yma. Fe wnaeth Llywodraeth San Steffan addo rhoi rhywbeth yn lle hwnnw'n llawn. A chyllid teg o HS2. Felly, gadewch i ni fod yn glir—ac rwy'n edrych ymlaen at glywed gan arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig—mae Cymru wedi cael llai o lawer na'i haeddiant gan y Ceidwadwyr Cymreig. Dyna le da i chi ddechrau.

Nid yw Cymru wedi cael llai na'i haeddiant; £2.5 biliwn ychwanegol yn yr adolygiad gwariant cynhwysfawr hwn ar gael i Lywodraeth Cymru. Ond rydych chi wedi treulio eich amser yn mynd o gwmpas y canolbarth yn dweud wrth ffermwyr defaid y byddai eu marchnadoedd yn dymchwel. Y llynedd, aethon nhw i fyny 17 y cant—17 y cant. Does neb yn fwy camarweiniol yn y Siambr hon nac yn y wlad hon na Democrat Rhyddfrydol.

Mor wych yw eich clywed yn cyfeirio at y Democratiaid Rhyddfrydol Cymreig. Prin y mae sôn amdanom ni, felly mae'n braf iawn eich clywed chi'n siarad am y Democratiaid Rhyddfrydol Cymreig.

Dydw i ddim yn mynd i sôn am fanylion yr hyn rydych chi wedi'i wneud, beth rydych chi wedi'i wneud i ffermwyr Cymru. Rydych wedi eu bradychu gyda chytundeb gyda Seland Newydd ac Awstralia, sy'n ymwneud â mewnforio cig oen o safon llawer is a lefel llawer is. Dylech fod â chywilydd o hynny, ac rwy'n siŵr y byddwch chi'n ystyried eich sefyllfa—[Torri ar draws.]

NVZs. Mae'n ddrwg gen i, rwy'n cael ymyriad, ac ni allaf adael i hwnnw fynd heibio. NVZs: rwy'n credu y gwelwch chi fy mod i wedi pleidleisio i sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn edrych ar lefelau llygredd dŵr, felly peidiwch â thaflu hynny ataf i os gwelwch yn dda.

Felly, a gaf i symud ymlaen at fy nghyfraniad, os caf i, Dirprwy Lywydd? Rwyf eisiau siarad am rai pwyntiau penodol. Deintyddiaeth: Rwy'n falch iawn, diolch—[Torri ar draws.]

A wnaiff Aelodau ganiatáu i'r Aelod dros Ganolbarth a Gorllewin Cymru ddod i ben mewn gwirionedd, os gwelwch yn dda, drwy fod yn dawel?

Diolch, Dirprwy Lywydd. Roeddwn i'n gweiddi yn y fan yna, a doedd dim angen, rwy'n sylweddoli.

Rwyf eisiau siarad am ddeintyddiaeth. Diolch o galon am y gwaith rydych wedi ei wneud. Rwy'n falch iawn ein bod ni'n gweld cynnydd yn narpariaeth deintyddion mewn ardaloedd gwledig. Rwy'n gwybod ein bod ni'n edrych ar ddeintyddiaeth symudol, ac rydym yn edrych ar y deintyddion hynny hefyd yn yr ysgolion uwchradd, felly rwy'n falch iawn bod hynny'n digwydd ac rwy'n ddiolchgar, hefyd, am y cyllid ychwanegol ar gyfer deintydd yn Llandrindod. Yn amlwg, mae angen i ni amddiffyn ein deintyddiaeth GIG a'i thyfu a sicrhau ei bod yn cael ei chadw. Ni ddylai deintyddiaeth y GIG fod ar gyfer y rhai tlotaf yn unig, ond dylai fod ar gyfer pawb, ac mewn gwirionedd, rydyn ni i gyd yn gwybod—. Mae gennym ni i gyd fagiau post yn llawn o ohebiaeth pobl sy'n methu â chael mynediad at ddeintydd y GIG.

Rydym wedi clywed am drafnidiaeth gyhoeddus a'r pryderon ynghylch cael gwared â'r cynllun brys a cholli gwasanaethau yn sgil hynny. Rwyf eisiau gweld trafnidiaeth gyhoeddus am ddim i bawb o dan 25 oed.

Tai: rwy'n siomedig, ynghyd â Phlaid Cymru, ynghylch y diffyg cynnydd yn y grantiau cymorth tai. Gyda chostau wedi codi mwy na 10 y cant dros y flwyddyn ddiwethaf, mae'n anochel y bydd y penderfyniad yma yn golygu toriad mewn gwasanaethau i gefnogi tenantiaid.

Rwy'n cytuno â Phlaid Cymru bod angen dadl a thrafodaeth ynglŷn â sut rydyn ni'n cael mwy o incwm i Lywodraeth Cymru, ac edrych mewn gwirionedd ar ein cyfraddau treth incwm yng Nghymru. Rwy'n gwybod y bydd hynny ar gyfer blwyddyn arall, ond mae mor bwysig ein bod ni'n cydbwyso'r hyn rydyn ni'n ei wario gyda'r hyn y gallwn ni ei gael i mewn trwy'r drws ffrynt hefyd.

Rwy'n gorffen trwy ddweud fy mod yn falch iawn bod Llywodraeth Cymru wedi bod yn blaenoriaethu materion yn ymwneud â chyfiawnder cymdeithasol a chydraddoldeb. Rydym wedi gweld cynnydd yn y gronfa cymorth dewisol, ac rwy'n falch iawn o weld hynny. Rwy'n falch iawn bod y cynllun incwm sylfaenol cyffredinol ar gyfer pobl ifanc sydd â phrofiad o fod mewn gofal yn parhau—hynny yw, bod ein pobl ifanc sydd â phrofiad o fod mewn gofal yn cael y dechrau gorau posibl mewn bywyd. Ac rwy'n falch iawn o weld buddion eraill hefyd yn cael eu cyflwyno yng Nghymru.

Ond mae hynny—ac rwy'n mynd yn ôl at fy mhwynt cynharach—yn anffodus yn rhywbeth sydd ei angen oherwydd ein bod ni'n edrych ar orbwyso'n llwyr yr hyn rydyn ni'n ei gael gan y Ceidwadwyr Cymreig drwy eu cyfeillion yn San Steffan. Felly, byddaf yn cefnogi'r gyllideb hon. Gobeithio y gall Cymru symud ymlaen go iawn. Mae Cymru'n wlad anhygoel sydd â dyfodol gwirioneddol lewyrchus, a gobeithio y byddwn yn parhau i gyflawni. Diolch yn fawr iawn.

Rwy'n cytuno gyda'r hyn yr oedd Jane Dodds yn ei ddweud am bwysigrwydd y gronfa cymorth dewisol a hefyd faint o arian oedd i'w dalu i'r rhai sy'n gadael gofal. Rydyn ni wedi gallu dod trwy'r gaeaf hwn, cael a chael oedd hi. Mae'n rhaid i ni atgoffa ein hunain bod tua thraean o'r holl aelwydydd wedi bod yn dewis rhwng gwresogi neu fwyta. Felly, rydyn ni wedi llwyddo i ddod trwy'r gaeaf hwn, ond mae'r gaeaf nesaf yn debygol o fod yn llawer mwy heriol, yn rhannol oherwydd bod gennym ni lai o arian at ein defnydd. Mae'r syniad nad yw hyn yn doriad mewn termau real i'r arian sydd ar gael gan Lywodraeth Cymru yn ffwlbri llwyr—mae £1.4 biliwn yn swm sylweddol iawn o arian.

Ond wrth edrych ar sut rydyn ni'n mynd i gefnogi pobl wrth symud ymlaen, mae'n rhaid i ni edrych ar effeithlonrwydd y ffordd y gallwn ni sicrhau bod cymorth yn cyrraedd y rhai sydd ei angen fwyaf. Oherwydd i bawb y mae ganddo y rhoddir. Mae pawb wedi cael £400 yn eu cyfrif ynni os oes ganddyn nhw fesurydd talu-wrth-fynd traddodiadol. Dim ond llai na thri chwarter aelwydydd â mesuryddion rhagdalu sydd wedi derbyn y £400, a'r rheswm am hynny yw bod rhai cyflenwyr rhagdalu wedi dewis danfon yr arian hwnnw mewn talebau, drwy neges destun, drwy'r post, neu drwy e-bost, a allai fod wedi cyrraedd neu efallai heb gyrraedd, neu gallant sicrhau'n awtomatig bod yr aelwydydd yn ei gael pan fyddant yn cofrestru ar eu pwynt taliad atodol arferol. Rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol iawn i sicrhau ein bod yn cael Llywodraeth y DU i ddadansoddi pa un yw'r ffordd fwyaf effeithiol o wneud pethau, oherwydd rydyn ni i gyd wedi clywed straeon am bobl sydd heb dderbyn eu talebau. Ond mae'n bwysig iawn, iawn bod pawb sydd â'r hawl yn cael yr arian sy'n ddyledus iddyn nhw.

Rwy'n credu mai un o'r rhesymau pam y mae'r nifer sy'n manteisio ar y cynllun yng Nghymru yn uwch nag yng ngweddill y DU yw oherwydd y gwaith a wnaed gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol wrth sicrhau bod pobl yn gwybod am daliad tanwydd Cymru. Ond nid yw hynny, unwaith eto, wedi cyrraedd yr holl aelwydydd sydd ei angen, ac mae angen i ni sicrhau bod pawb yn gweithio i sicrhau bod y rhai sydd fwyaf mewn angen yn cael eu harian. Felly, rwy'n credu ei bod yn arwyddocaol iawn fod rhai awdurdodau lleol wedi ymdrechu'n ddifrifol i sicrhau bod pawb yn manteisio ar gynllun cymorth tanwydd Cymru, gydag 88 y cant yn sir y Fflint—ar frig tabl y gynghrair. Mae'r isaf ar Ynys Môn: 61 y cant. Mae'n siomedig nad yw Rhun ap Iorwerth yma i glywed hynny a sicrhau eu bod yn gweithio'n galetach yno. Mae pobl ar y mesuryddion taliad atodol yn denantiaid tai cymdeithasol yn bennaf, lle mae'r wybodaeth gan yr awdurdodau lleol, gallant weld pwy sy'n gymwys a phwy sydd ddim, ac felly dylent fod yn sicrhau bod pobl yn cael yr arian hwnnw, oherwydd dyna arian sy'n mynd i fod yn cylchredeg yn yr economi pan fo'n digwydd. Rwy'n ei gweld hi'n anesboniadwy nad yw awdurdodau lleol yn gweithredu ynghylch hyn oherwydd mae'n mynd i gyfoethogi eu heconomi leol, eu siopau lleol, eu busnesau lleol, a gwneud eu bywydau yn llawer haws.

Prydau ysgol am ddim. Ydy, mae'n wych ein bod ni'n rhoi £70 miliwn ar gyfer prydau ysgol am ddim yn y flwyddyn nesaf, rwy'n cytuno'n llwyr â Llyr Gruffydd, ond ni ddylem danbrisio'r her sy'n mynd i wynebu ysgolion, awdurdodau lleol, cyflenwyr ac arlwywyr, oherwydd ni all y fenter prydau ysgol am ddim fod ynglŷn â darparu bwyd difwynedig wedi'i brosesu. Mae'n rhaid i ni sicrhau ein bod ni'n darparu bwyd ffres, maethlon—

Rwy'n siŵr nad ydych chi'n awgrymu mai dyna yw nod ein polisi.

Na, dydw i ddim yn awgrymu mai dyna nod ein polisi o gwbl. [Chwerthin.] Dim ond dweud ydw i, oni bai ein bod ni'n cadw rheolaeth ar y fenter bolisi yma, dyna allai ddigwydd, oherwydd does dim prinder cyflenwyr rhyngwladol fyddai'n hoffi gwneud hynny.

Felly, y materion diogelwch bwyd, rydyn ni i gyd wedi ei ailadrodd yn ddiweddar. Mae prinder cogyddion mewn ysgolion. Nid ydym yn mynd i allu fforddio hyn yn y tymor hir oni bai bod yr arian yr ydym yn ei fuddsoddi mewn prydau ysgol hefyd yn aros mewn economïau lleol, gyda busnesau lleol, yn hytrach na bod yr elw yn cael ei allforio.

Yn olaf, rwyf eisiau tynnu sylw at yr heriau sy'n ein hwynebu o ran bysiau. Roedd yn gysur mawr i mi glywed y Prif Weinidog yn dweud am waith y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd gyda'r cwmnïau bysiau sy'n sicrhau ein bod yn mynd i gynnal y gwasanaethau bysiau cyn belled ag y gallwn, oherwydd bod y senarios gwaethaf yn eithaf brawychus, ac yn syml, ni fydd fy etholwyr yn gallu cyrraedd y gwaith na chael ymweld â'u ffrindiau a'u teuluoedd os nad yw'r gwasanaethau bysiau gennym y mae pobl heb geir yn dibynnu'n llwyr arnyn nhw. Felly, rwy'n gweld fy mod i wedi rhedeg allan o amser. Diolch, Dirprwy Lywydd.

Mae'n bleser cael cymryd rhan yn y ddadl hon y prynhawn yma, yn sicr rwy'n ei ystyried yn ddiwrnod arwyddocaol yng nghalendr gwleidyddol Cymru. Tra bod prosiect Llafur a Plaid o wario arian trethdalwyr ar ehangu'r Senedd trwy ddadlau bod ei angen ar gyfer dyfodol Cymru, nid yw'r Llywodraeth yn sicr yn edrych i'r dyfodol drwy dorri cyllid ar gyfer yr hyn sydd ei angen mewn gwirionedd yn y dyfodol, sef ein pobl ifanc a'n plant. Mae toriad enfawr i'r gyllideb addysg yn dangos hynny—ac mae'n doriad enfawr—mae'r Llywodraeth yn meddwl eu bod nhw'n bwysicach na phlant Cymru.

Rydym eisoes yn gwybod sut y bydd Llywodraeth Cymru yn ymateb i unrhyw feirniadaeth Geidwadol o'r gyllideb hon, fel y dangoswyd eisoes, trwy wrthod cymryd unrhyw gyfrifoldeb a phwyntio'r bys i lawr yr M4 tuag at San Steffan. Ond y gwir yw mai'r Blaid Lafur sy'n dewis beth i'w dorri, a'r Blaid Lafur sy'n gadael plant Cymru â dyfodol llai sicr. Yn yr un modd, bydd Llywodraeth Cymru yn dweud fod San Steffan wedi torri eu cyllideb, sydd ganddyn nhw eisoes, yr ydych wedi dweud yn barod, a'r Blaid Geidwadol sydd i'w beio am y cyllid y maen nhw'n ei ddyrannu. Ond eto, fel sosialwyr bob tro, mae Llywodraeth Cymru unwaith eto'n methu blaenoriaethu a gwario'n iawn oherwydd eu syniadaeth nhw sy'n dod gyntaf bob tro.

Gwario £12.2 miliwn ar brosiectau gwagedd sosialaidd fel yr incwm sylfaenol cyffredinol. Nid yw hyn, rwy'n dyfynnu, 'Yn cefnogi pobl yn y dewisiadau y maen nhw'n eu gwneud', fel mae'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol wedi dweud, ond mae'n gwneud pobl yn ddibynnol ar y wladwriaeth a'r wladwriaeth sy'n rheoli eu bywydau. Os oedd Llywodraeth Cymru wir eisiau cefnogi pobl yn y dewisiadau y maen nhw'n eu gwneud, ni fyddai'n caniatáu i'r gyllideb gofal cymdeithasol a chymorth ostwng 14 y cant, gan y bydd gofalwyr di-dâl yn dioddef a chael cyfyngiadau sylweddol ar eu bywydau oherwydd eu cyfrifoldebau gofalu. Cydnabuwyd dro ar ôl tro bod gofalwyr di-dâl yn hanfodol i'n system ofal, gan eu bod yn darparu 96 y cant o ofal yng Nghymru—ie, 96 y cant—ond eto dydyn nhw ddim yn cael y gydnabyddiaeth y maen nhw'n ei haeddu o hyd. Mae un o bob saith gofalwr di-dâl yn defnyddio banciau bwyd ac mae cymorth ariannol ar eu cyfer yn diflannu yn y gyllideb hon.

Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn ymwybodol o'r heriau cynyddol y mae gofal cymdeithasol yn eu hwynebu mor bell yn ôl ag 20 mlynedd, i 2003, a materion difrifol poblogaeth sy'n heneiddio ac oedi cyn rhyddhau o'r ysbyty, a dydyn nhw ddim yn newydd. Felly, rwy'n synnu nad yw Llywodraeth Cymru yn rhoi sylw i'r angen brys i flaenoriaethu gofal cymdeithasol, fel y soniais yn y datganiad busnes o'r blaen, yn sicr yn narpariaeth cartrefi gofal lle nad yw cartrefi gofal yn gweithredu i'r capasiti oherwydd problemau recriwtio a chadw. Er fy mod yn croesawu'r cynnydd yn y cyflog byw gwirioneddol i £10.90, mae hefyd yn ymwneud â chael y cyfleoedd hyfforddi'n iawn a'r llwybr gyrfa, oherwydd mae llawer o ofalwyr yr wyf yn siarad â nhw, maen nhw'n taro nenfwd gwydr oherwydd pan fyddant yn dyheu am symud ymlaen yn eu gyrfaoedd, yn syml, ni allant oherwydd adnoddau prin, ac yna maen nhw'n gadael y proffesiwn ac yn mynd i rywle arall a dyna'r broblem rydyn ni'n ei hwynebu o ran recriwtio a chadw rhai o'r bobl sy'n gwneud y newidiadau allweddol hyn i fywydau pobl o ddydd i ddydd. Mae'n werth cofio hefyd nad yw llawer o weithwyr gofal yn gweithio rhwng naw a phump o ddydd Llun i ddydd Gwener yn unig; maen nhw'n gweithio oriau anghymdeithasol. Maen nhw'n gweithio ar benwythnosau, gyda'r nos, dros nos. Maen nhw'n gweithio bob awr o'r dydd a'r nos ac yn cysgu i mewn hefyd—gofal 24/7. Rwy'n credu'n gryf nad ydyn nhw'n cael y gydnabyddiaeth sydd ei angen arnyn nhw. Byddwn i'n rhoi cyfarwyddyd i Lywodraeth Cymru gynyddu ei chydnabyddiaeth o'r newidiadau y maen nhw'n eu gwneud i fywydau ein pobl fwyaf agored i niwed bob dydd.

Ac yn olaf, yn gyflym, gyda'r newyddion am Betsi Cadwaladr yn mynd yn ôl i fesurau arbennig, hoffwn i'r Gweinidog ymdrin, o bosib, wrth ymateb i'r ddadl, â pha un a yw hynny wedi cael ei ystyried yn y gyllideb hon ac a fydd unrhyw adnoddau ychwanegol oherwydd bod Betsi Cadwaladr yn mynd i fesurau arbennig, a pha ddyraniad sy'n cael ei wneud, o ystyried y sefyllfa honno. Oherwydd, fel y clywyd yr wythnos diwethaf, mae pobl yn y gogledd, ac yn sicr fy etholwyr i, wedi cael digon o fwrdd iechyd sy'n methu a hoffen nhw weld sicrwydd gan y Llywodraeth hon ei bod yn wir ar eu hochr nhw a bod y gyllideb hon yn adlewyrchu'r sefyllfa honno. Fe adawaf hi yn y fan yna. Diolch.

Diolch am y cyfle i gael cyfrannu at y drafodaeth bwysig yma y prynhawn yma. Dwi yn cydnabod ar y cychwyn fod llunio cyllideb yn dasg anodd ac yn cydymdeimlo â'r Gweinidog. Mae cyllideb yn adlewyrchu blaenoriaethau gwleidyddol. Mae'r gyllideb yma, felly, yn gorfod cael ei gwneud yn wyneb llymder 2.0. Unwaith eto, mae'r Ceidwadwyr yn edrych i dorri yn ôl ar gefnogaeth y wladwriaeth a gorfodi toriadau ariannol poenus, a hynny ar adeg o gyni ariannol sylweddol. Wrth gwrs, y bregus a'r difreintiedig fydd yn dioddef fwyaf o ganlyniad i doriadau y Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan. Nid yn unig fod y fformiwla Barnett yn fethedig ac yn golygu nad ydy Cymru'n cael yr arian sydd yn ddyledus inni, ond mae gwariant cyfalaf angenrheidiol yn cael ei wadu i ni yn sgil prosiectau megis HS2. Felly, mae'r amlen gyllidol sydd i fod i ddod i Gymru yn llai na'r hyn y dylai hi fod. Y gwir amdani ydy mai dewis gwleidyddol ydy llymder. Does yna ddim rhaid i wladwriaeth sydd â sofraniaeth ariannol a banc canolog orfodi llymder ar ei phoblogaeth; dewis gwleidyddol ydy o er mwyn cadw'r cyfoethog yn gyfoethog. Mae trio cymharu cyllideb gwladwriaeth gyda chyllideb bersonol—yr household income—yn nonsens llwyr sydd naill ai yn dangos diffyg crebwyll economaidd neu'n gelwydd bwriadol ar ran y Ceidwadwyr.

I fynd at fanylion y gyllideb yma, dydy o ddim yn syndod i nifer ohonoch chi fy mod i'n sefyll yma heddiw i sôn am fater dwi'n angerddol yn ei gylch, sef tai. Dwi wedi cynnal sawl sgwrs â'r sector ac wedi adnabod nifer o flaenoriaethau ar gyfer anghenion tymor byr, canolig a hir. Mae yna lawer sydd angen ei ariannu, ond o flaenoriaethu y pethau yma, fe welwn fod angen cynyddu'r grant cymorth tai, cyflwyno rhaglen gymorth i bobl sydd mewn perygl o golli cartrefi, cyflwyno pecyn cynhwysfawr i'r sector tai cymdeithasol fel eu bod nhw'n medru cyrraedd y safonau angenrheidiol yn wyneb y cynnydd aruthrol mewn chwyddiant a chostau, a chyflwyno pecyn i gynorthwyo pobl i brynu tai. Nid syniadau newydd ar fy rhan i na rhai gwreiddiol ydy'r rhain. Rwyf am gymryd eiliad er mwyn cydnabod rôl Gweinidogion blaenorol, yn benodol Jocelyn Davies ac Ieuan Wyn Jones, a ddatblygodd bolisïau nid annhebyg pan oedd Cymru yng nghanol corwynt economaidd ac ariannol nôl yn 2008. Roedd gwaith Jocelyn Davies ac Ieuan Wyn Jones wedi golygu fod miloedd o bobl wedi medru aros yn eu tai gan osgoi digartrefedd. Mae'r gwersi gwerthfawr o'r cyfnod hwnnw wedi cael eu dysgu a'u mabwysiadu eleni, ac mae hyn yn amlwg yn y £40 miliwn dros ddwy flynedd er mwyn sicrhau bod pobl yn medru aros yn eu tai yn ystod yr argyfwng costau byw yma, sydd yn dilyn yn uniongyrchol o waith Jocelyn.

Mae'n amlwg bod ffrwyth llafur Plaid Cymru a'r cytundeb cydweithio i'w weld yn glir yma, a dwi'n falch gweld ein blaenoriaeth o fynd i'r afael â'r argyfwng tai hirdymor yn cael ei blaenoriaethu. Mae gweld £63 miliwn yn ychwanegol yn cael ei roi i gynllun cymorth prynu am wneud gwahaniaeth sylweddol, gan olygu y gall teuluoedd ifanc fforddio tai yn eu cymunedau, boed hynny yn Nwyfor neu ym Mro Morgannwg a phob cymuned arall yng Nghymru. Ymhellach i hynny, mae'r £59 miliwn dros ddwy flynedd i'r sector gymdeithasol er mwyn ei galluogi i gyrraedd y targedau amgylcheddol a cheisio codi safonau ein tai cyhoeddus yn gynnydd gwerthfawr dwi'n ei groesawu. Ond, mae'r argyfwng costau byw yn effeithio ar bobl heddiw, a does dim angen i mi bwyntio allan y ffaith ein bod ni'n gweld digartrefedd yn cynyddu, efo llawer iawn yn fwy o bobl mewn lletyau dros dro. Mae'r gwasanaethau sydd yn trio mynd i'r afael â'r argyfwng penodol yma yn gwegian, gyda staff y gwasanaethau digartrefedd ei hun yn cael trafferth dod â dau ben llinyn ynghyd. Felly, mae'n siom fawr i weld nad oes yna gynnydd yn y gyllideb ar gyfer y grant cymorth tai. Fel y saif pethau, mae'n sicr y gwelwn ni'r gwasanaethau yma'n crebachu, a chanlyniad hynny fydd gweld mwy o bobl yn cysgu ar ein strydoedd oherwydd nad ydy'r gwasanaeth hanfodol i'w cynorthwyo ar gael. Mae hynny yn siom aruthrol. 

Fe hoffwn yn olaf sôn fymryn am amaeth. Mae'r Bil amaeth newydd ar ei daith drwy'r Senedd, a Chyfnod 2 o'r Bil hwnnw ar ein pennau. Mae'r Bil yn—[Anghlywadwy.]—ac mae'r hinsawdd amgylcheddol yn rhan ganolog ohono. Oherwydd hyn, bydd amaethwyr yn gorfod addasu rhai arferion mewn amser byr iawn, felly mae o hefyd yn siom nad oes yna gyllideb cyfalaf ychwanegol wedi cael ei neilltuo er mwyn galluogi ein amaethwyr i wneud y newid yma yn ddi-dor yn yr amser byr sydd gennym ni. Diolch yn fawr iawn. 

Rwyf i hefyd yn croesawu'r gyllideb derfynol a ddaeth gan Lywodraeth Cymru ar ôl llawer o waith craffu a llawer o gydweithio, a diolch i'r Gweinidog, Rebecca Evans. Ond ar ôl degawd o gyni, Brexit a phandemig COVID, nid yw'r economi a gwasanaethau cyhoeddus erioed wedi bod mewn cyflwr mwy bregus ar hyd a lled y Deyrnas Unedig. Yn fy marn i, mae Prydain yn chwalu. Yn y bôn, nid yw Llywodraeth Dorïaidd y DU wedi rhoi cyllid digonol i Gymru. Nid yw'r to'n gorchuddio'r tŷ ac nid yw'r clogyn yn gorchuddio'r person. A hyd yn oed ar ôl rhywfaint o gyllido ychwanegol yn natganiad yr hydref, nid yw hyd yn oed yn ddigon i dalu am y pwysau chwyddiant y mae Cymru yn ei wynebu, heb sôn am ein holl flaenoriaethau yn 2023. [Torri ar draws.] Na, dydw i ddim yn mynd i gymryd ymyriad ar hyn o bryd.

Mae hyn oherwydd diystyriaeth sylfaenol o Gymru. Mae'n ddiystyriaeth sylfaenol o anallu Llywodraeth y DU, sef amddifadu o fuddsoddiad—[Torri ar draws.] Na, diolch—a chamreoli economaidd a chyllidol y DU. Hoffwn i chi wrando. [Torri ar draws.] Mewn termau real—[Torri ar draws.] Hoffwn i chi wrando. Mewn termau real, bydd cyllideb cyfalaf Llywodraeth Cymru yn cael ei chwtogi i 8.1 y cant yn is yn 2024-25 nag yn y flwyddyn bresennol. Mae Llywodraeth y DU wedi methu'n llwyr â buddsoddi yn seilwaith Cymru, ac nid yw wedi diwallu anghenion Cymru. Ac wrth i'r DU fynd i mewn i ddirwasgiad, mae'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol wedi rhagweld y bydd cynnyrch domestig gros yn gostwng 2 y cant, a bydd diweithdra yn codi 1.5 pwynt. Ac mae'r Sefydliad Astudiaethau Cyllid a Banc Lloegr yn bryderus iawn. 

Mae camreoli economi'r DU gan Lywodraeth Dorïaidd y DU wedi cael effaith ddwfn ar y DU ac effaith ddwfn ar bobl Cymru. A hyn heb bwysau parhaus yn y dyfodol o 1 Ebrill—prisiau ynni yn codi eto, morgeisi yn codi eto, a bwyd a thanwydd yn codi. Yn wir, rydyn ni wedi gweld yn ystod yr wythnos ddiwethaf, o negeseuon WhatsApp gan Matt Hancock a gafodd eu datgelu, Boris Johnson hyd yn oed yn ceisio enwebu ei dad ei hun i fod yn farchog. Mae ffordd y Torïaid o reoli Prydain wedi niweidio llawer ac wedi bod o fudd i ambell un, ac yng nghanol anhrefn hyn mae Llywodraeth Cymru'n parhau i amddiffyn buddiannau pobl Cymru, fel sydd i'w weld yn y gyllideb hon, sy'n dal i ddatblygu blaenoriaethau pobl Cymru. Rwy'n cymeradwy'r gyllideb hon i Gymru, ac rwy'n cymeradwyo'r gyllideb hon i'r Senedd.  

Mae'r gyllideb hon yn frith o ymdrechion ofer i fod yn ddarbodus a fydd yn gwthio llawer mwy o bobl i argyfwng, gan ychwanegu miliynau a miliynau at gost darparwyr gwasanaethau argyfwng yn y sectorau cyhoeddus iechyd a gofal cymdeithasol. Cafodd cyllid ar gyfer cyfiawnder cymdeithasol ei dorri £96 miliwn mewn termau absoliwt, a £119 miliwn mewn termau real. Mae trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol yn wynebu toriad mewn termau real o 6.4 y cant, er i'r Gweinidog ddweud bod Llywodraeth Cymru yn ystyried y ffaith bod yr argyfwng costau byw yn cael effaith ar sector arbenigol trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol. 

Mae Llywodraeth Cymru'n honni ei bod yn cynyddu ei phwyslais ar y grant cymorth tai, ond eto mae'r cyllid yn wastad ac yn cynrychioli toriad mewn termau real o 8 y cant. Mae hyn yn fwy na phryderus. Wrth gwrs, mae gan Lywodraethau Llafur Cymru gynsail ar gyfer hyn, lle mae eu dull ystadegol yn gwrthod y gwirionedd y gall darparwyr nad ydyn nhw'n rhai y wladwriaeth gyrraedd y rhannau o'r gymdeithas na all y sector cyhoeddus fyth. Wrth siarad yma yn 2016 i gefnogi Cartrefi Cymunedol Cymru ac ymgyrch Gadewch i ni Barhau i Gefnogi Pobl gan Cymorth Cymru ar gyfer 2017-18, galwais i ragflaenydd y grant cymorth tai Cefnogi Pobl gael ei amddiffyn rhag toriadau, a phwysleisiais i'r angen i ddiogelu cyllideb atal digartrefedd a'r gronfa pontio tai, a wnaeth, fel y rhaglen Cefnogi Pobl, arbed arian. Fel y dywedais i ar y pryd,

'Amcangyfrifir yn geidwadol fod y rhaglen Cefnogi Pobl yn arbed £2.30 am bob £1 a werir, ac mae hefyd yn denu cyllid arall i mewn, yn atal digartrefedd, yn atal gwariant ar iechyd a gofal cymdeithasol, ac yn cynyddu diogelwch cymunedol—gan leihau’r angen am ymyriadau costus a lleihau pwysau diangen ar wasanaethau statudol.'

Wrth siarad yn 2017 fel cyd-noddwr yn rali ymgyrch Cymorth Cymru a Chartrefi Cymunedol Cymru ar gyfer y rhaglen Cefnogi Pobl—rhaglen sy'n atal digartrefedd ac yna gefnogi dros 60,000 o bobl sydd wedi'u hymylu ac sydd mewn perygl yng Nghymru i fyw'n annibynnol yn eu cartrefi eu hunain a gydag urddas yn eu cymuned—dywedais i fod dros 750,000 o fywydau wedi eu trawsnewid ers ei sefydlu yn 2004, gan ddarparu gwasanaeth ataliol hanfodol sy'n gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i fywydau'r rhai sy'n elwa arno, gan gynyddu eu cadernid a'u gallu i gynnal cartref diogel, yn ogystal â lleihau'u galw ar wasanaethau iechyd a chymdeithasol. Dywedais i fod ymyriadau Cefnogi Pobl yn lleihau'r defnydd o adrannau damweiniau ac achosion brys a meddygon teulu, sy'n golygu bod llai o adnoddau'n cael eu defnyddio a mwy o wasanaethau ar gael ar gyfer y boblogaeth yn gyffredinol. Wrth siarad yma dair wythnos yn ôl yn ystod y ddadl ar y gyllideb ddrafft, dywedais i fod

'toriadau neu rewi yn y grant cymorth tai wedi cael eu cynnig bron fel offrwm aberthol yn bron pob cyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru am o leiaf y degawd diwethaf, er gwaethaf canlyniadau mwy o bwysau ar adrannau damweiniau ac achosion brys y GIG, a gwasanaethau golau glas'

a

'na ddylai Llywodraeth Cymru fod yn dilyn yr economïau ffug hyn, ac, yn hytrach, y dylent fod yn cael gwared ar y miliynau o bwysau ychwanegol o ran costau ar wasanaethau statudol y bydden nhw'n eu hachosi'.

Fel y dywedodd prif swyddog Gorwel, sy'n gweithio mewn pedair sir yn y gogledd, wrthyf i mewn llythyr:

'Rydyn ni a'n sefydliadau partner angen i Lywodraeth Cymru ailystyried y penderfyniad yn y gyllideb ddrafft i rewi'r Grant Cymorth Tai, oherwydd mae'r hyn yr ydyn ni'n ei weld ar lawr gwlad yn ddigynsail'.

Aeth ymlaen i ddweud:

'mae ystadegau swyddogol yn dangos bod dros 8,500 o bobl mewn llety dros dro yng Nghymru ac mae'r ffigwr yma yn tyfu o ryw 500 bob mis. Ar yr un pryd, bydd y gyllideb ddrafft yn rhoi'r cyllid ar gyfer gwasanaethau mewn termau real ar £18 miliwn yn llai nag yr oedd yn 2012.'

Fel Cymorth Cymru—

A wnewch chi gymryd ymyriad?

Gwnaf i gymryd un ymyriad os bydd amser yn caniatáu, gwnaf.

Meddwl oeddwn i, o fewn y ffigyrau hynny, a'r cyfarfod hwnnw y gwnaethoch chi ei gael gyda'r gymdeithas dai, a wnaethon nhw sôn am y gyllideb drychinebus sydd wedi cynyddu morgeisi pobl hyd at £600 y mis, gan gyllideb Liz Truss yn seiliedig ar ideoleg y mae pobl yn dal i ddioddef ei chanlyniadau. Mae'n siŵr eu bod nhw wedi sôn am hynny.

Mewn gwirionedd, wnaethon nhw ddim, ond cafodd yr ymyriad trychinebus a dros dro hwnnw, y gwnaethom ni ei wrthwynebu—ac wnes i ddim pleidleisio drosti hi—ei wrthdroi. Mae'n hanes. Mae'r Llywodraeth olynol wedi symud ymlaen. [Torri ar draws.] Mae hyn yn ymwneud â chyllideb Llywodraeth Cymru.

Rwy'n gofyn i'r Aelodau ganiatáu i'r Aelod dros Ogledd Cymru barhau â'i gyfraniad, a'i fod yn gallu gwneud hynny ar ei uchder arferol, heb orfod gweiddi oherwydd bod gormod o sŵn yn y Siambr.

Diolch. Fel y mae Cymorth Cymru nawr yn datgan, mae darparwyr digartrefedd a cymorth tai a chomisiynwyr awdurdodau lleol wedi'u llorio oherwydd diffyg cynnydd yn y grant cymorth tai, mae naw deg tri y cant o ddarparwyr gwasanaethau yn hynod bryderus neu'n bryderus iawn am eu gallu i barhau i ddarparu gwasanaethau, a bydd angen torri gwasanaethau os nad oes cynnydd yn y grant cymorth tai.

Fy nghwestiwn i Lywodraeth Cymru felly, yw pam eich bod chi'n dal i ddilyn yr ymdrechion ofer hyn i fod yn ddarbodus, sy'n gweld gwasanaethau ymyrraeth ac atal cynnar allweddol sy'n cael eu darparu gan y sector gwirfoddol wedi'u hamddifadu o gyllid, gan ychwanegu miliynau at y pwysau cost ar wasanaethau statudol, yn hytrach na dysgu o hyn, gan weithio gyda'r sector yn wirioneddol gydgynhyrchiol i wario'r arian yn well, cyflawni mwy ac mewn gwirionedd arbed mwy o gyllideb Llywodraeth Cymru hefyd. Wrth gwrs, pryd bynnag nad yw bywyd yn cyd-fynd â'u damcaniaethau cyfforddus, nid y damcaniaethau y maen nhw'n eu hamau, ond bywyd gwirioneddol, neu maen nhw'n beio rhywun arall. Mae'r hyn maen nhw'n ei wneud drwy gyflwyno'r toriadau hyn yn cymryd cam yn ôl, yn anghyfrifol ac yn beryglus.

Fel llefarydd Plaid Cymru ar gydraddoldeb a chyfiawnder cymdeithasol, hoffwn i gefnogi'r pwyntiau y gwnaeth Jane Dodds ar y buddsoddiad yn y Gronfa Cymorth Dewisol ac rwyf i hefyd yn adleisio'r sylwadau y gwnaeth Llyr Gruffydd a Heledd Fychan ar bwysigrwydd y buddsoddiad mewn prydau ysgol i bawb am ddim ac ehangu gofal plant am ddim yn sgil y cytundeb cydweithredu â Phlaid Cymru. Mae pwynt Jenny Rathbone ar bwysigrwydd sicrhau bod yr arian sy'n cael ei wario gan Lywodraeth Cymru ar gymorth yn cyrraedd pocedi pobl yn gyflym ac yn gyson drwy Gymru gyfan yn allweddol, rwy'n credu, a byddai Plaid Cymru, wrth gwrs, yn hoffi gweld system lle mae hynny'n cael ei wneud ar sylfaen statudol er mwyn sicrhau hyn.

Ond, Dirprwy Lywydd, a fyddai angen gwario gymaint ar fesurau fel hyn pe bai Cymru'n rhydd o'r undeb annheg ac anghyfartal hyn o genhedloedd? Mae Plaid Cymru wedi codi pryderon am effaith tanfuddsoddi mewn ymchwil a datblygu ar Gymru ers tro, ac fe glywom ni am hynny gan Mike Hedges. Mae'n siomedig, felly, nodi nad yw'r gyllideb hon, unwaith eto, yn gwneud llawer i fynd i'r afael â'r diffyg yma. Mae ymchwil ac arloesi yn greiddiol i ffyniant ein cenedl nawr ac yn y dyfodol, gan alluogi'r gwaith hollbwysig a wneir yn ein prifysgolion i gael effaith gadarnhaol ar fywydau dinasyddion Cymru ac, yn wir, dinasyddion y byd.

Dros y degawd diwethaf, Cymru sydd wedi bod â'r lefel isaf o wariant ymchwil a datblygu fel cyfran o'i gwerth ychwanegol crynswth ymhlith holl wledydd y Deyrnas Gyfunol. Ffactor allweddol yn hyn yw'r diffyg cymharol o gyllid ar sail ansawdd—QR—gan Lywodraeth Cymru i dalu am bethau nad yw grantiau eraill yn eu cynnwys, sy'n peryglu, wedyn, gallu prifysgolion Cymru i gystadlu am y cyllid ymchwil ac arloesi sydd ar gael iddynt, ac mae'r ffigurau yn darlunio hyn yn glir.

Cyllid QR Cyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru ar gyfer 2022-23 yw £81.7 miliwn, o gymharu â'r £1.789 biliwn a neilltuwyd gan Research England ar gyfer cyllid QR yn yr un flwyddyn. Er mwyn i brifysgolion medru cystadlu pro rata gyda Lloegr, dylai cyllid QR fod tua £100 miliwn. Mae prifysgolion, felly, yn dioddef o ddiffyg o £18 miliwn mewn cyllid ar gyfer seilwaith hanfodol. Nid yw'n swm anferth, ond heb weithredu yn hyn o beth gan Lywodraeth Cymru, byddwn yn parhau i weld Cymru ar ei hôl hi o gymharu â gweddill y Deyrnas Gyfunol—rhywbeth sy'n ffrwyno ein potensial fel cenedl ac a fydd yn andwyol i'n prifysgolion.

Mae hyn yn fater o bwys ac yn fater o frys, achos mae cronfeydd strwythurol yr Undeb Ewropeaidd wedi, wrth gwrs, chwarae rhan hollbwysig yng nghapasiti ymchwil Cymru, ac mae mynediad Cymru at y cyllid yna—yr hyn oedd wedi lliniaru effaith tanfuddsoddi o ffynonellau domestig yn y gorffennol—ar fin dod i ben. Mae'r effaith i'w theimlo yn barod—1,000 o ymchwilwyr yn wynebu diswyddiadau, nifer ohonynt yn barod yn colli gwaith a nifer ohonynt yn barod wedi cael eu gorfodi i adael Cymru, a'u harbenigedd yn gadael gyda nhw, er i ni glywed gan y Llywodraeth dim ond yr wythnos diwethaf pa mor hanfodol yw arloesi i Gymru.

Roedd rhywfaint o obaith, yn sgil cyhoeddi fframwaith Windsor, y byddai trafodaethau yn dechrau yn sgil aelodaeth y Deyrnas Gyfunol o gynllun Horizon, ond mae adroddiadau yn y wasg jest ar y penwythnos wedi awgrymu bod Rishi Sunak a'i Lywodraeth yn San Steffan yn amheus o werth y rhaglen a'r gost o fod yn rhan ohoni, sy'n gwneud gweithredu ar y diffyg buddsoddiad gan Lywodraeth Cymru wedyn hyd yn oed yn fwy argyfyngus. 

Ochr yn ochr â hyn, bydd cyfanswm y gyllideb addysg uwch yn gostwng yn y gyllideb yma i £198.653 miliwn yn 2023-24, i lawr o £203.513 miliwn yng nghyllideb 2022-23, datblygiad sy'n peri pryder, yn enwedig yn wyneb y ffaith bod sawl is-ganghellor yng Nghymru, gan gynnwys is-ganghellor Prifysgol Caerdydd, wedi datgan yn ddiweddar bod prifysgolion Cymru yn wynebu sefyllfa ariannol anghynaladwy, sydd wedi'i ddwysau gan gostau ynni cynyddol a chwyddiant. Hoffwn, felly, nodi ein siom nad yw ymchwil a datblygu a'r sector prifysgolion yn cael eu cefnogi yn ddigonol gan y gyllideb yma, a thynnu sylw Llywodraeth Cymru at y ffaith bod y sefyllfa bresennol o ran ein sefyllfa ôl-Brexit, lefel chwyddiant, cyflwr yr economi a'r argyfwng costau byw oll yn fwy o reswm iddynt weithredu i gynnal y sector a'r gwaith ymchwil a datblygu sy'n sail mor bwysig i ffyniant ein cenedl a'n cyfraniad i'r byd.

Rwyf i eisiau diolch i Lywodraeth Cymru am y gyllideb gadarnhaol maen nhw wedi'i chyflwyno. Mae camreoli'r DU a phwysau economaidd ehangach yn golygu mai hon yw un o'r cyllidebau anoddaf ers datganoli. Ond mae Gweinidogion Cymru wedi parhau i ddiogelu gwasanaethau rheng flaen, parhau i ddarparu cymorth i'r rhai y mae'r argyfwng costau byw yn effeithio fwyaf arnyn nhw, parhau i gefnogi ein heconomi trwy gyfnod o ddirwasgiad. Mae hyn yn gamp fawr.

Rwyf i eisiau canolbwyntio heddiw ar sut mae Llywodraeth Cymru yn ateb yr her gofal cymdeithasol y mae ein cenedl yn ei hwynebu, her y mae Conffederasiwn GIG Cymru wedi'i disgrifio fel argyfwng cenedlaethol—materion sydd wedi gwaethygu ac mae disgwyl iddyn nhw gyflwyno hyd yn oed mwy o heriau. Mae'r ffactorau sy'n achosi'r sefyllfa wedi codi dro ar ôl tro, ac, yn yr un modd, mae ei chanlyniadau i gyd yn rhy gyfarwydd. Diffyg llwybr gofal cymdeithasol yw prif achos yr oedi wrth ryddhau cleifion sy'n ffit yn feddygol. Un canlyniad yw bod llai o welyau ysbyty ar gael i dderbyn cleifion newydd. Ond mae hyn hefyd yn arwain at ganlyniadau personol i'r cleifion nad oes modd eu rhyddhau ac mae'n arwain at gylch dieflig o ganlyniadau gwaeth a mwy o ddibyniaeth yn y dyfodol ar y gwasanaethau hynny sydd o dan bwysau.

Mae buddsoddi mewn gofal cymdeithasol a bod â system sy'n addas i'r diben yn hanfodol ar gyfer rhyddhau cleifion o'r ysbyty yn amserol ac i ryddhau rhywfaint o'r pwysau yma. Felly, ar hyn o bryd, mae'n galonogol troi at y gyllideb sydd o'n blaenau a gweld cydnabyddiaeth lawn a diffuant o'r heriau y mae ein sector gofal cymdeithasol ni'n eu hwynebu. Mae'n dda gennyf weld, y tu hwnt i'r ymrwymiadau yn yr adolygiad gwariant diwethaf, bod y gyllideb yn cynnwys ymrwymiad i roi £227 miliwn yn ychwanegol i gynghorau Cymru. Mae hyn yn cynnwys cyllid ar gyfer ysgolion a gofal cymdeithasol, y meysydd gwariant mwyaf i'n partneriaid ym maes llywodraeth leol, wrth gwrs. Nid lleiaf ymhlith y rhain yw'r ymgais uniongyrchol i herio rhai o'r problemau sy'n ymwneud â recriwtio, i sicrhau bod ein gweithlu gofal cymdeithasol yn cael y gydnabyddiaeth y dylai ei chael—er enghraifft, drwy'r ymrwymiad a'r cyllid i dalu'r cyflog byw gwirioneddol i weithwyr gofal cymdeithasol.

Roeddwn i'n falch o gael fy ethol yn 2021 ar faniffesto a wnaeth hyn yn brif ymrwymiad, yn bennaf oll gan gydnabod y gwaith aruthrol y gwnaeth staff gofal cymdeithasol yn fy etholaeth i yng Nghwm Cynon a mannau eraill yng Nghymru yn ystod y pandemig ac maen nhw'n pharhau i'w wneud: gofalu am ein dinasyddion sy'n agored i niwed, gan sicrhau y gallan nhw aros gartref yn ddiogel, mewn rhai achosion, darparu'r unig gyswllt hwnnw â'r byd y tu allan. Nawr, llwyddodd Llywodraeth Cymru, o fewn cyllideb y llynedd, i ddarparu cyllid i wireddu hyn, cyllid sy'n cael ei gynnal yn hanfodol ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf, gyda dyraniad o £70 miliwn ychwanegol ar gyfer y cyflog byw gwirioneddol i weithwyr gofal cymdeithasol. Mae hwn yn fesur hynod o bwysig i'r tua 91,000 o aelodau o weithlu'r sector. Fel mae Gofal Cymdeithasol Cymru yn ein hatgoffa ni, mae 81 y cant o'r gweithlu hwnnw yn fenywod, felly, wrth gyflawni'r ymrwymiad hwn, mae yna hefyd gam pwysig ymlaen o ran cydraddoldeb rhwng y rhywiau a dileu'r bwlch cyflog.

Mae Conffederasiwn GIG Cymru wedi gofyn i Lywodraeth Cymru am godiad cyflog sydd wedi'i ariannu'n llawn i staff gofal cymdeithasol er mwyn gallu cadw a recriwtio staff, ond hefyd i newid a herio canfyddiadau. Mae gwaith gofal yn waith medrus, mae'n gyflogaeth fedrus. I weithio ym maes gofal cymdeithasol, mae angen cyfres eang o sgiliau. Mae modd dadlau mai gwella recriwtio a chadw staff gofal cymdeithasol drwy gyflogau uwch a thelerau ac amodau gwell fyddai'r ymyrraeth fwyaf effeithiol, ac rwyf i wedi fy sicrhau bod y gyllideb hon yn gam ymlaen i gyflawni hyn gan Lywodraeth Cymru, cyflawni yr hyn a ddywedodd yn y gyllideb yr ydyn ni'n ei hystyried heddiw, ond hefyd mewn camau ehangach y mae Gweinidogion Cymru yn eu cymryd, er enghraifft, y gwaith yr amlinellodd y Dirprwy Weinidog Partneriaeth Gymdeithasol ynghylch gwaith teg a'r sector yn ei hadroddiad cynnydd diweddaraf yr wythnos diwethaf. Diolch.

A'r siaradwr olaf yn y ddadl hon cyn i'r Gweinidog ymateb, Alun Davies.

Rwy'n ddiolchgar i chi, Dirprwy Lywydd. Fel eraill y prynhawn yma, hoffwn ddechrau drwy longyfarch y Gweinidog ar ddod â'r gyllideb hon o'n blaenau. Rwy'n credu iddi agor ei sylwadau y prynhawn yma trwy ddweud ei bod yn gyllideb anodd ar gyfer cyfnodau anodd; roedd yn swnio fel Gordon Brown [Chwerthin.] Ond, mae'n bwysig gallu gosod cyllideb, ac, wrth gwrs, o ystyried yr ymyriadau rydyn ni wedi'u clywed gan y Ceidwadwyr y prynhawn yma, mae'n bwysig gallu gosod cyllideb sydd ddim yn costio £30 biliwn i'r economi mewn 48 diwrnod, ac rwy'n credu y bydd y Llywodraeth hefyd yn llwyddo i gyflawni hyn y prynhawn yma.

Ond rwy'n gobeithio, Dirprwy Lywydd, ein bod ni hefyd yn gallu, y prynhawn yma, gytuno nad yw awr yn ddigon o amser—pwynt a wnaed gan fy ffrind, Mike Hedges, sy'n hollol gywir: mae angen i ni gael mwy o amser i gael sgwrs fwy resymol ar y materion hyn, a gobeithio y byddwn ni'n gallu gwneud hynny'r flwyddyn nesaf. Rwy'n gobeithio, y flwyddyn nesaf, hefyd, y byddwn yn gallu edrych tuag at gyllideb ddeddfwriaethol i roi'r materion hyn ar sail statudol briodol er mwyn galluogi'r Senedd i gael llawer mwy o reolaeth dros sut mae'r gyllideb yn gweithredu.

Ond mae'n bwysig hefyd ein bod ni'n cydnabod ble rydyn ni wrth gael y ddadl hon. Rydyn ni'n cael cyllideb sydd yng nghysgod un o'r penodau economaidd mwyaf trychinebus o gamreoli yr ydym wedi'i gweld yn economi'r DU ym mywyd unrhyw un ohonom ni. Yn ystod yr hydref cafwyd camreoli a chamgyfrifo cwbl drychinebus gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig sydd yn costio arian i ni i gyd heddiw. Mae'n costio i bob un ohonom ni sydd â morgais, mae'n costio i bob un ohonom ni sy'n gweithio, arian yn ein cyllidebau heddiw, a bydd hynny'n cael ei adlewyrchu yn ein gallu i godi arian yn y dyfodol. Ond rydyn ni hefyd, Dirprwy Lywydd, yn gosod cyllideb yng nghysgod Brexit. Rydyn ni'n gwybod bod Brexit wedi costio 4 y cant i'r economi mewn allbwn a gollwyd. Gwyddom y bydd hynny'n cael effaith ar ein sylfaen dreth; Gwyddom y bydd hynny'n effeithio ar ein gallu i ddarparu gwasanaethau i bobl; rydyn ni'n gwybod y bydd hynny'n cael effaith ar faint a chwantwm y gyllideb yn y dyfodol. Felly, mae hon yn gyllideb anodd, ond mae'n bwysig—[Torri ar draws.] Fe wnaf ganiatáu hynny.

Diolch. A bai pwy yw hi, yn eich barn chi, bod Llywodraeth Cymru'n torri'r gyllideb addysg mewn arian parod, mewn termau real? Ydych chi'n credu taw Brexit sy'n gwneud hyn, neu a yw'n benderfyniad gwleidyddol? Mae'n amlwg yn benderfyniad gwleidyddol. Rydych chi'n dangos i Gymru heddiw taw blaenoriaeth y Llywodraeth Lafur hon yw peidio â gofalu am blant a phobl ifanc Cymru.

Dirprwy Lywydd, mae'r Aelod gyferbyn yn ymyrryd ac yn ateb ei hymyriad ei hun. Braidd nad oes unrhyw bwynt i mi ganiatáu i hynny'n ddigwydd. Ond, fe ddywedaf i wrthi hi nad wyf i'n credu bod angen darlithoedd gan y Ceidwadwyr ar reolaeth economaidd ar y Senedd hon. Rydw i wir o'r farn nad oes angen hynny arnom ni heddiw. [Torri ar draws.] Wel, os ydych chi'n dymuno sefyll—rwy'n clywed yr Aelod o Aberconwy—a gefnogodd Liz Truss, wrth gwrs—yn dweud wrthyn ni fod gennym ni rai pethau i'w dysgu. Byddwn i'n hapus i ildio iddi hi hefyd, os yw hi eisiau ymyrryd ar y mater hwn—. Dydy hi ddim; wrth gwrs nad ydy hi.

Ond mae'n bwysig, Dirprwy Lywydd, ein bod ni'n cael dadl ar y gyllideb ac nid y cynllun gwariant yn unig, oherwydd un o'r pryderon sydd gennyf i am y dadleuon y cawn ni, a'r prosesau yr ydyn ni'n eu dilyn yn y lle hwn, yw bod pob Aelod sy'n sefyll i fyny eisiau gwario mwy o arian mewn gwahanol lefydd, a'r hyn nad ydyn ni'n ei wneud yw dadlau a thrafod yn ddigonol ac yn ddigon manwl sut yr ydyn ni'n codi'r arian hwnnw. Rydyn ni wedi cael sgyrsiau am ein sylfaen dreth; mae gennyf i bryderon difrifol ynghylch sut yr ydyn ni'n gallu codi arian yn y dyfodol. Ond mae angen i ni hefyd gael sgwrs am gydbwysedd trethiant. Nawr, rwy'n clywed yr hyn sy'n cael ei ddweud am gyfraddau trethiant, ac rwy'n cefnogi cynnydd mewn cyfraddau trethiant, fel mae'n digwydd, ac rwy'n ei gefnogi am resymau ideolegol yn ogystal â rhai ymarferol. Rwy'n credu yn y maes cyhoeddus; rwy'n credu mewn cyfrifoldeb cyhoeddus; rwy'n credu y gall y cyhoedd, ar y cyd, wneud mwy gyda'i gilydd dros ein cymunedau nag y gallwn ni ei wneud yn unigol fel unigolion ac felly, rwy'n credu mewn trethiant yn yr un ffordd ag y mae fy ffrind Mike Hedges yn ei wneud—mae'n ymddangos fy mod i'n ei dyfynnu bron mor aml ag y mae Mark Isherwood yn dyfynnu ei hun. [Chwerthin.]

Ac rwy'n gobeithio y byddwn ni'n gallu edrych yn fanwl ar gyfraddau trethiant yn y dyfodol, ond hefyd i sicrhau, wrth wneud hynny, ein bod ni'n sicrhau bod arian yn mynd lle mae ei angen. Oherwydd un o'r pryderon sydd gennyf i, os nad oes gennym ni ddigon o arian ar gael yn y maes cyhoeddus, yw mai'r bobl hynny y bydd y gostyngiadau hyn yn effeithio arnyn nhw yn fwyaf amlwg ac yn fwyaf llym, yw'r bobl dlotaf, p'un a yw'r bobl hynny'n byw mewn cymunedau tlawd neu'n byw mewn cymunedau cymharol gyfoethog, oherwydd pan fyddwch chi'n torri gwasanaethau cyhoeddus, y bobl sy'n dioddef yn anghymesur yw'r bobl sy'n dibynnu ar wasanaethau cyhoeddus i raddau mwy, a bron bob amser dyna'r bobl dlotaf yn ein cymdeithas.

Ac ar yr un pryd, os ydyn ni'n symud trethiant neu bwysau trethiant o drethiant raddoledig megis treth incwm i drethiad atchweliadol fel y dreth gyngor, yr hyn sy'n digwydd eto yw bod pobl dlawd yn talu mwy ar gyfartaledd, ac mae pobl dlawd sy'n byw mewn ardaloedd tlotach yn talu mwy eto ar gyfartaledd, ac mae'r awdurdodau lleol hynny sy'n cynrychioli ardaloedd tlotach â llai o allu i ariannu gwasanaethau, sydd eto'n effeithio ar bobl dlotach yn galetach ac yn fwy llym na'r bobl hynny sy'n gymharol gyfoethog.

Ni wnaf brofi eich amynedd ragor, Dirprwy Lywydd, ond fe ddywedaf i hyn: yr hyn rwy'n gobeithio y byddwn ni'n gallu'i wneud yw cael dadl ar ddyfodol cyllideb Cymru sy'n ddadl gyfoethocach yn y dyfodol, sy'n ein galluogi ni i wir drafod cyllideb ac nid dim ond cynllun gwariant. Ac fe wnaf i gymeradwyo Llywodraeth Cymru wrth gloi, oherwydd mae lefel yr wybodaeth a'r dadansoddiad a gawn ni gan Lywodraeth Cymru heddiw lawer mwy ac yn bwysicach o lawer i'n dadleuon nag yr oedd, dywedwch, ddegawd yn ôl. Ac rwy'n credu y dylen ni gydnabod y gwaith y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud o ran rhoi gwybod i ni a'n galluogi ni i gael y math o ddadl y mae angen i ni ei gael. Ond rwy'n gobeithio, wrth i ni symud drwy'r cylch cyllideb hwn ac i gylch cyllideb y flwyddyn nesaf, y byddwn ni'n gallu cytuno ar y cyd bod angen i ni gael math gwahanol o ddadl a dadl sy'n llawer mwy sylfaenol ynghylch sut yr ydyn ni'n codi ac yn gwario arian ar ran pobl y wlad hon. 

Galwaf ar y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol i ymateb i'r ddadl. Rebecca Evans.

Diolch, a diolch i'r cyd-Aelodau am eu cyfraniadau yn y ddadl y prynhawn yma. Gwnaf i ddechrau trwy ymateb i rai o'r sylwadau y gwnaeth Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid yn ei sylwadau, a agorodd y ddadl y prynhawn yma. Roedd un, mewn gwirionedd, yn ymwneud â sut mae Llywodraeth Cymru yn ymgysylltu â'r pwyllgor o ran darparu gwybodaeth ac yn y blaen, ac rwy'n hapus iawn i barhau â'r trafodaethau hynny, yr ydyn ni ar fin eu dechrau, rwy'n credu, o ran sut y gallwn ni o bosibl wella protocol busnes y gyllideb mewn blynyddoedd i ddod. Ac rwy'n siŵr y byddwn ni'n cofio'r sylwadau y mae cyd-Aelodau wedi bod yn eu gwneud yn y Siambr y prynhawn yma. Ac rwy'n gwybod bod y Pwyllgor Cyllid hefyd wedi gweld bod y sesiynau briffio technegol gyda'r prif economegydd, er enghraifft, wedi bod yn ddefnyddiol iawn, ac unwaith eto rwy'n hapus i barhau â'r rheiny, a hefyd gyda sesiwn rhoi tystiolaeth gynnar i'r pwyllgor yn y blynyddoedd hynny pan fyddwn ni'n cael ein hunain—neu amgylchiadau pan fyddwn ni'n ein cael ein hunain—mewn sefyllfaoedd lle mae cyllideb hydref Llywodraeth y DU yn dod ar adeg sy'n gwneud craffu'n anoddach nag y dylai fod yn y Senedd hon. Felly, wrth weithio gyda'n gilydd, rwy'n credu, i wella'r pethau yma rwy'n credu y bydd o gymorth mawr yn y dyfodol.

Yr unig argymhelliad y gwnaeth y Pwyllgor Cyllid nad oeddwn i'n gallu cytuno ag ef oedd ynghylch faint o wybodaeth y cafodd ei darparu, gan ofyn y dylai fod wedi bod yn debyg i'r hyn sydd wedi'i nodi yn yr adolygiad o wariant 2021. A'r rheswm na allwn ni dderbyn yr argymhelliad unigol hwnnw, oedd oherwydd bod y gyllideb hon yn gyllideb un flwyddyn y dylai gael ei darllen ochr yn ochr â dogfennau adolygiad tair blynedd o wariant y gyllideb, a gafodd eu cyhoeddi gennym ni'r llynedd. Ni fydd rhai o'r pethau hyn wedi newid. Er enghraifft, ni fyddai'r dadansoddiad dosbarthiadol, a gafodd ei gyflwyno gennym ni'r llynedd, wedi newid mewn unrhyw ffordd ystyrlon eleni. A beth bynnag, yr unig ddata y gallen ni fod wedi gwneud y darn hwnnw o waith arno oedd data'r llynedd, sef y gyfres ddiweddaraf. Felly, roedd rhesymau da o ran methu derbyn argymhelliad y pwyllgor yno, ond cafodd pob un o'r lleill eu derbyn yn llawn neu mewn egwyddor. 

Dirprwy Lywydd, mae hyfdra helaeth wedi ymddangos ar y meinciau Ceidwadol y prynhawn yma. Rwy'n credu bod cyd-Aelodau ar y meinciau hynny newydd anwybyddu neu anghofio'n llwyr y ffaith y bydd ein cyllideb Lywodraeth Cymru'r flwyddyn nesaf, neu yn y flwyddyn ariannol nesaf, werth dros £1 biliwn yn llai nag yr oedden ni'n ei ddeall y byddai adeg yr adolygiad o wariant. Felly, ni ddylem roi unrhyw hygrededd i'r Ceidwadwyr sy'n cynddeirio pan welwch chi ostyngiadau termau gwirioneddol i wahanol gyllidebau. [Torri ar draws.] Ac rwy'n credu y gwnaf ddod ymlaen at y pwynt y bydd yr Aelod yn ei godi'n fuan, ac, os na wnaf, fe gymeraf i ymyriad ar ôl hynny.

Nid ydyn ni wedi trafod cyfalaf rhyw lawer yn y Siambr y prynhawn yma. Y rheswm am hynny yw nad oedd gennym ni un geiniog ychwanegol o gyfalaf yn yr adolygiad gwariant yr hydref diwethaf, ac mae hynny'n golygu y bydd ein cyllideb y flwyddyn nesaf 8.1 y cant yn llai o ran cyfalaf. A dyna'r arian, wrth gwrs, y mae angen i ni fod yn ei fuddsoddi wrth i ni barhau â'n taith allan o'r pandemig a'r math o arian y mae angen i ni ei gael i greu swyddi da a buddsoddiad gwyrdd yma yng Nghymru. 

Ond yr hyn yr ydw i wedi'i wneud yn y gyllideb yw gwrando'n ofalus iawn ar fy nghyd-Aelodau ar y meinciau Llafur, ac rydyn ni wedi clywed rhai o'r dadleuon cryf iawn yma'r prynhawn yma—gan Jenny Rathbone, Mike Hedges, Rhianon Passmore, Vikki Howells ac Alun Davies—ynglŷn â pham y dylen ni fod yn parhau i ganolbwyntio ein hymdrechion ar y bobl fwyaf agored i niwed ac ar ddiogelu busnesau yng Nghymru a'n gwasanaethau cyhoeddus, a dyna pam y gwelwch chi £227 miliwn yn ychwanegol ar gyfer llywodraeth leol. Ac mae hynny, wrth gwrs, yn cynnwys arian i ysgolion a gofal cymdeithasol. Ac mae'r Ceidwadwyr yn gwbl anniddig pan fyddan nhw'n awgrymu bod arian wedi'i dorri i ysgolion. Rydyn ni wedi trosglwyddo pob ceiniog o'r £117 miliwn o gyllid canlyniadol ychwanegol a gawson ni o ran addysg i lywodraeth leol ac, ar ben hynny, wedi ychwanegu arian i'r adran addysg yng Nghymru. Ac os yw llefarydd addysg y Ceidwadwyr yn siarad ag arweinwyr y llywodraeth leol, fel yr wyf i'n ei wneud, byddan nhw'n awyddus i ddweud wrthi eu bod yn buddsoddi mwy mewn addysg nag y maen nhw'n ei gael o ran y £117 miliwn o gyllid canlyniadol hwnnw.

A wnaiff y Gweinidog gydnabod bod toriad ariannol mewn termau real mewn addysg yn eich cyllideb eleni? Ac a wnewch chi hefyd gydnabod, wrth i chi roi'r arian sy'n cael ei ddynodi ar gyfer addysg nid yn unig i'r gyllideb addysg ond i lywodraeth leol, does dim sicrwydd o gwbl, er eich bod chi'n dweud bod arweinwyr llywodraeth leol yn dweud bod ganddyn nhw fwriadau da, y bydd yr arian hwnnw'n mynd i fyd addysg?

Wel, rydyn ni'n ariannu addysg yn wahanol yma yng Nghymru, oherwydd ein bod ni'n ymddiried yn y llywodraeth leol yma yng Nghymru i wneud y peth iawn i'w hysgolion, ac, fel rydw i wedi'i ddweud, mae llywodraeth leol yn trosglwyddo'r arian hwn, a mwy, i ysgolion, felly rwy'n credu bod y cymeriadu yr ydyn ni'n ei weld ar y meinciau Ceidwadol yn anghywir ac yn annheg.

Rydyn ni hefyd wedi darparu £165 miliwn ychwanegol i GIG Cymru er mwyn helpu i ddiogelu gwasanaethau rheng flaen, a £40 miliwn ychwanegol ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus, ac rwyf i wedi clywed y pwyntiau pwysig y mae cyd-Aelodau wedi bod yn eu gwneud o ran trafnidiaeth gyhoeddus. Ond byddwn i hefyd yn cyfeirio at y ffaith y byddwn ni, yn ystod y ddwy flynedd nesaf, yn darparu mwy na £0.75 biliwn o gyllid refeniw i gefnogi darpariaeth trafnidiaeth gyhoeddus ledled Cymru, felly mae hwn yn amlwg yn faes sydd o ddiddordeb ac o ymrwymiad sylweddol gennym ni.

Ac yna fe welwch chi hefyd y cyllid ychwanegol ar gyfer y gronfa cymorth dewisol a'r mathau eraill o gefnogaeth yr ydyn ni'n eu darparu i'r rhai y mae eu hangen arnyn nhw fwyaf. Felly, rwy'n falch iawn o'r gyllideb yr ydyn ni'n ei chyflwyno heddiw, ac rwyf i eisiau cofnodi fy niolch i Blaid Cymru. Mae Aelodau Plaid Cymru wedi tynnu sylw'n gwbl briodol at rai o'r meysydd lle yr ydyn ni wedi gweithio mewn partneriaeth, drwy ein cytundeb cydweithio, i ddarparu cyllid ychwanegol—er enghraifft, y refeniw ychwanegol o £10 miliwn yn 2023-24 a 2024-25 tuag at ehangu gofal plant am ddim i bob plentyn dwyflwydd oed a'r gwaith y byddwn ni'n ei wneud gyda'n gilydd i fonitro hynny. Ac wrth gwrs mae yna gyllid ychwanegol i fwrw ymlaen â pheth o'r gwaith ar y cyd yr ydyn ni'n ei wneud o ran hybu prynu nwyddau a gwasanaethau sydd wedi eu gwneud yng Nghymru. Unwaith eto, mae hyn yn rhan o'n cytundeb cydweithio, fel y mae'r cyllid ychwanegol i archwilio sut y gallai sefydlu ysgol lywodraethu genedlaethol i gyfrannu at newid sylweddol o ran ymgorffori'r syniad y tu ôl i'r un gwasanaeth cyhoeddus yng Nghymru sy'n ein gyrru yn ein blaenau yma yng Nghymru.

Rydw i eisiau cofnodi, rwy'n credu, y darnau pwysig hynny o waith y byddwn ni'n ei wneud gyda'n gilydd, ac wrth gwrs i ddiolch i Jane Dodds hefyd am y trafodaethau yr ydyn ni wedi'u cael cyn y gyllideb heddiw. Rwy'n gwybod bod y rheiny wedi ymwneud yn helaeth â model yr academi, sy'n darparu capasiti'r gwasanaeth deintyddol cyffredinol, ac mae hynny'n gysylltiedig â'r cyfleusterau addysg a hyfforddiant. Rydych chi'n gweld enghraifft dda iawn o hynny yn y gogledd; mae Academi Ddeintyddol Gogledd Cymru wedi dod â gwasanaeth cymunedol, gwasanaeth deintyddol cyffredinol ac addysg ynghyd mewn un lleoliad, a byddwn ni'n archwilio sut y gallwn ni fynd ati i fuddsoddi mewn mwy o'r gwasanaethau hyn mewn gwahanol ardaloedd yng Nghymru i wella cyfle i fanteisio ar ddeintyddiaeth, ac rydyn  ni'n edrych ymlaen at barhau â'r trafodaethau hynny hefyd.

Felly, yn gryno, fel sydd wedi'i gydnabod gan lawer, mae llawer o heriau yn parhau. Mae wedi bod yn gyllideb anodd i'w chyflawni, a'r gwirionedd yw nad ydyn ni wedi gallu ymateb i'r holl heriau y mae cydweithwyr wedi tynnu sylw'n gwbl briodol atyn nhw heddiw. Er gwaethaf hyn, rwy'n hyderus bod ein cyllideb ni'n gwneud y mwyaf o'r cyllid sydd ar gael i ni, gan gydbwyso'r anghenion tymor byr hynny yn erbyn ein hagenda newid tymor hwy ac yn ymrwymo i gyflawni ein rhaglen ar gyfer uchelgeisiau'r llywodraeth.

Rwy'n credu y gwnaf i gymryd y foment olaf hon, maddeuwch i mi, dim ond i ddiolch i'n swyddogion talentog ac ymroddedig iawn, sydd wedi cefnogi datblygiad y gyllideb—rwy'n gwybod eu bod nhw wedi gwneud mwy na'r disgwyl i gefnogi'r gwaith—a hefyd dim ond i ddiolch i bawb sydd wedi rhoi tystiolaeth i bwyllgorau ac i ni ein hunain hefyd. Rwy'n credu bod hwn yn enghraifft dda iawn o'r hyn y gallwn ni ei wneud os ydyn ni'n gweithio gyda'n gilydd, ac rwy'n edrych ymlaen at y bleidlais yn ddiweddarach y prynhawn yma.

Diolch i'r Gweinidog. Gan fod y bleidlais ar gyfraddau treth incwm Cymru 2023-24 wedi ei gohirio tan y cyfnod pleidleisio, byddaf yn gohirio'r bleidlais ar gyllideb derfynol 2023-24 tan y cyfnod pleidleisio hefyd, yn unol â Rheol Sefydlog 20.29A.

Felly, symudwn ymlaen i eitem 5, dadl ar setliad llywodraeth leol 2023-24, a galwaf ar y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol i wneud y cynnig—Rebecca Evans.

Diolch. Heddiw rwy'n cyflwyno i'r Senedd ar gyfer ei gymeradwyo, setliad llywodraeth leol 2023-24 ar gyfer y 22 awdurdod unedol yng Nghymru. Yn gyntaf, hoffwn i gofnodi fy niolch i lywodraeth leol, yn aelodau etholedig a staff ar draws gwasanaethau llywodraeth leol, am y gwaith hanfodol maen nhw'n ei wneud i gymunedau, pobl a busnesau ledled Cymru. Mae hi wedi bod yn nifer o flynyddoedd anhygoel o brysur nawr i lywodraeth leol, o lifogydd i'r pandemig i'r ffordd maen nhw'n ymateb i'r argyfwng costau byw, ac wrth gwrs, diwallu anghenion y bobl hynny sy'n ffoi o'r rhyfel yn Wcráin. Ac rwy'n gwybod y byddwch chi i gyd eisiau ymuno â mi i ddiolch iddyn nhw am eu gwaith caled a'u hymroddiad.

Wrth baratoi ar gyfer cyllideb Cymru a'r setliad hwn, rydyn ni wedi ymgysylltu'n agos â llywodraeth leol drwy gydol yr amser, ac rwy'n ddiolchgar i lywodraeth leol am y ffordd y cafodd y trafodaethau hynny eu cynnal. Eleni, rwy'n falch o gynnig setliad i'r Senedd ar gyfer 2023-24 sydd 7.9 y cant yn uwch nag yn y flwyddyn ariannol bresennol o'u cymharu. Mae hyn yn cyfateb i gynnydd o £403 miliwn dros 2022-23, gyda'r cynnydd lleiaf i awdurdodau lleol, o 6.5 y cant, yn uwch na mwyafrif helaeth y cynnydd i awdurdodau mewn setliadau blaenorol am nifer o flynyddoedd. Yn 2023-24, bydd awdurdodau lleol yng Nghymru yn cael £5.5 biliwn mewn dyraniadau refeniw cyffredinol o gyllid craidd a chyfraddau annomestig. Ar gyfer 2024-25, y dyraniad cyllid refeniw craidd dangosol lefel Cymru yw £5.69 biliwn, cynnydd o £169 miliwn neu 3.1 y cant. Mae'r ffigwr hwn yn ddibynnol ar ein hamcangyfrifon presennol o incwm Ardrethu Annomestig ac unrhyw gyllidebau 2024-25 yn y DU. Mae'r setliad hwn, felly, yn rhoi llwyfan sefydlog i awdurdodau lleol gynllunio eu cyllidebau ar gyfer y flwyddyn ariannol hon sydd i ddod a'r flwyddyn nesaf. Wrth osod lefel y cyllid craidd ar gyfer llywodraeth leol, gwnes i ymateb, cyn belled ag y gallaf, i effeithiau chwyddiant, gan gynnwys ar gyflogau i staff sy'n gweithio'n galed. Yn benodol, rwyf i wedi cynnwys cyllid i alluogi awdurdodau lleol i fodloni ein cyflog byw gwirioneddol ar gyfer ymrwymiadau gofal cymdeithasol yn ogystal â chostau cynyddol cyflog athrawon. Mewn unrhyw flwyddyn arall, byddwn i'n pwysleisio bod hwn yn setliad da i lywodraeth leol, gan adeiladu fel y mae ar gynnydd o 9.4 y cant ar gyfer 2022-23. Ond ni allwn ni anwybyddu effaith y cyfraddau chwyddiant sy'n parhau'n uchel, ac mae'r rheiny, wrth gwrs, yn parhau i gael effaith fawr ar gostau'r awdurdodau lleol.

Yn ogystal â'r cyllid craidd heb ei neilltuo wedi'i ddarparu drwy'r setliad hwn, rwyf i wedi darparu gwybodaeth ddangosol am grantiau refeniw a chyfalaf wedi'u cynllunio ar gyfer 2023-24. Ar hyn o bryd mae'r rhain yn gyfystyr â dros £1.4 biliwn ar gyfer refeniw a bron i £1 biliwn ar gyfer cyfalaf ar gyfer ein blaenoriaethau cyffredin gyda llywodraeth leol. Bydd cyllid cyfalaf cyffredinol ar gyfer llywodraeth leol ar gyfer 2023-24 yn cael ei bennu ar £200 miliwn a bydd dim newid iddo am y flwyddyn ganlynol, gan gynnwys £200 miliwn ym mhob blwyddyn i alluogi awdurdodau i ymateb i'n blaenoriaeth ar y cyd o ddatgarboneiddio, a gofynnaf i'r Aelodau gefnogi'r cynnig.

Diolch i chi, Gweinidog, a Llywodraeth Cymru hefyd am gyflwyno'r drafodaeth heddiw ar y setliad llywodraeth leol 2023-24, y mae cynghorau a chynghorwyr ar hyd a lled Cymru wedi bod yn aros yn eiddgar amdano wrth gwrs, oherwydd rydym yn gwybod bod y setliad llywodraeth leol hwn yn hanfodol bwysig i'n cynghorau a'n cynghorwyr, sy'n gwneud cymaint wrth ddarparu'r gwasanaethau cyhoeddus y mae ein cymunedau lleol yn dibynnu arnyn nhw, a dyma pam y mae mor hanfodol bod ein cynghorau gwych yn cael eu hariannu'n ddigonol er mwyn eu galluogi i ddarparu'r gwasanaethau hanfodol a phwysig hyn. A Gweinidog, rwy'n sicr yn ategu eich sylw agoriadol wrth gydnabod y gwaith eithriadol a gyflwynwyd gan lawer o'n cynghorau, yn enwedig dros y cyfnod diweddar.

Hoffwn ddweud yn gyntaf hefyd, ar yr ochr hon i'r meinciau, rydym yn sicr yn croesawu'r cynnydd i'r setliad llywodraeth leol, a'r 7.9 y cant. Bydd yn gwneud gwahaniaeth i'r awdurdodau lleol hynny. Ac rwyf wedi clywed mewn tystiolaeth yn y Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai gan nifer o arweinwyr cynghorau fod hyn o bosib yn fwy na'r hyn a ddisgwyliwyd ychydig fisoedd yn ôl. Roeddwn i hefyd yn falch, Gweinidog, i weld bod data poblogaeth o gyfrifiad 2021 wedi ei ddefnyddio yn y dyraniadau fformiwla ariannu ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf hefyd. Fel y gwyddoch chi, mae'n rhywbeth rwyf wedi ei godi nifer o weithiau, o ran y defnydd o ddata, felly rwy'n falch o weld ei fod yn cael ei adnewyddu. Yn sicr, mae pryder yn parhau, er hynny, nad yw'n bosib adnewyddu rhai o'r pwyntiau data eraill hynny ar hyn o bryd, ond rwy'n deall hefyd bod cynnydd yn cael ei wneud i weld sut y gellir gwella'r data hwn cyn gynted â phosibl.

Ond, Gweinidog, mae pryderon o fewn y setliad llywodraeth leol, nad ydyn nhw, rwy'n credu yn cael eu hystyried yn ddigonol ar hyn o bryd, ac felly ni fydd hyn yn ein galluogi ni i gefnogi eich cynnig yma heddiw. Y pryder cyntaf o fy ochr i ac o'n hochr ni o'r meinciau yw'r cysylltiad rhwng y codiadau parhaus yn y dreth gyngor a lefelau cronfeydd wrth gefn y mae awdurdodau lleol yn eu dal. Felly, byddwch yn gwybod bod cynghorau Cymru ar hyn o bryd yn dal gwerth dros £2.5 biliwn o gronfeydd wrth gefn y gellir eu defnyddio. Yr hyn nad ydym yn ei weld yw cynghorau yn ceisio defnyddio'r rheiny a chadw'r dreth gyngor ar lefel synhwyrol. Felly, er enghraifft, yng Nghaerffili, mae cynnydd o 7.9 y cant yn y dreth gyngor, ond mae ganddyn nhw £233 miliwn mewn cronfeydd wrth gefn y gellir eu defnyddio; gwelwn fod trigolion Cyngor Sir Caerfyrddin yn mynd i dalu 6.8 y cant yn fwy o ran y dreth gyngor, ond mae gan y cyngor yno £230 miliwn mewn cronfeydd wrth gefn y gellir eu defnyddio; deallwn fod gan Rondda Cynon Taf dros £250 miliwn o gronfeydd wrth gefn y gellir eu defnyddio. Rwy'n sicr yn cydnabod, Gweinidog, efallai nad oes awydd i ddefnyddio'r cronfeydd wrth gefn hynny ar gyfer gwariant o ddydd i ddydd, ond mae'n rhaid bod modd i'r cynghorau hynny, gan weithio gyda chi yn y Llywodraeth, weld beth yw'r ffordd orau o sicrhau nad ydyn nhw dim ond yn eistedd ar y cronfeydd wrth gefn hynny, ond eu bod yn cael eu defnyddio i gefnogi'r cymunedau hynny a lleihau'r pwysau gymaint â phosib ar ein trethdalwyr lleol sy'n gweithio'n galed.

Mae'r pwyntiau hyn, yn fy marn i, yn sicr yn arwain at yr ail fater ynghylch y setliad llywodraeth leol, sef y fformiwla ariannu rydych chi'n ei defnyddio i ddyrannu cyllid i awdurdodau lleol, sydd, yn fy marn i, angen adolygiad. Rwy'n siŵr y byddech chi'n cytuno â mi, Gweinidog, ac â llawer o drigolion o bob rhan o Gymru, nad yw hi'n iawn fod cynghorau'n eistedd ar y cronfeydd enfawr hyn tra bod cynnydd yn y dreth gyngor yn parhau i fynd yn erbyn pobl sy'n sicr yn gweithio drwy'r her costau byw.

Mae'n syfrdanol i mi fod rhai cynghorau yn gallu cynyddu'r dreth gyngor, dyweder, 1 y cant yn unig yn y flwyddyn ariannol nesaf tra bod cynghorau eraill yn gorfod ei chodi bron i 10 y cant. Siawns nad yw hynny'n dangos anghysondeb yn y fformiwla ariannu, pan fo un cyngor yn gallu ei chodi 1 y cant tra bod yn rhaid i gynghorau eraill ei chodi bron i 10 y cant. Mae rhywbeth o'i le mewn fformiwla ariannu sy'n gorfodi cynghorau i fod â gwahaniaeth o 10 gwaith yng nghanran y codiad i'r dreth gyngor. Fel y gwyddoch chi, Gweinidog, mae mwy a mwy o arweinwyr cynghorau o bob cwr o Gymru yn ymuno i alw am adolygu'r fformiwla ariannu, a bydd gennyf ddiddordeb mewn clywed gennych ynghylch pa mor fodlon ydych chi â thegwch y fformiwla ariannu bresennol a pha drafodaethau yr ydych yn eu cael neu ddim gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ynghylch sut y gellir adolygu'r fformiwla ariannu honno yn y dyfodol hefyd.

Un pryder i orffen ynghylch y setliad llywodraeth leol, a'i effaith ar gynghorau, Gweinidog, yw'r grant cymorth tai, sydd eisoes wedi'i grybwyll yn y Siambr hon y prynhawn yma ac mae'n rhywbeth yr wyf i wedi ei godi yn y gorffennol hefyd. Byddwch yn gwybod bod gwasanaethau digartrefedd a chymorth tai, a aeth y tu hwnt i'r hyn a ddisgwylir yn ystod y pandemig, yn wynebu cynnydd o 10 y cant mewn costau drwy'r flwyddyn ariannol nesaf, a hefyd mae tua 30 y cant o staff cymorth tai yn cael eu talu llai na'r cyflog byw cenedlaethol a'r cyflog byw gwirioneddol ar hyn o bryd— cyflogau y mae eich Llywodraeth yn ymrwymo i sicrhau bod gweithwyr y sector cyhoeddus yn eu cael, ond nid yw bellach yn galluogi eraill i gael yr un cyflog.

Fel y gwyddom, dros y degawd diwethaf, mae'r grant cymorth tai wedi gostwng £14 miliwn mewn termau real, ac mae hyn yn ystod cyfnod o gynnydd mewn galw a phwysau—y galw a'r pwysau y mae ein cynghorau'n eu hwynebu o ran tai a digartrefedd yn fwy nag erioed. Mae 56% o'r staff sy'n gweithio yn y sector yn dweud eu bod yn cael trafferth talu eu biliau, gyda rhai yn disgrifio'r sefyllfa fel un 'erchyll'. Felly, byddwn yn galw arnoch i unioni'r sefyllfa, Gweinidog, ar frys. Rwy'n siomedig na fydd y setliad hwn yn galluogi cynghorau a chynghorwyr i dalu a darparu'r cyllid hwnnw i'r gwasanaethau cymorth tai hynny yn ddigonol.

I gloi, Dirprwy Lywydd, ar yr ochr hon i'r meinciau, rydym yn parhau i resynu at natur annheg y setliad llywodraeth leol a'r fformiwla ariannu yn benodol, ynghyd â'r meysydd allweddol yr wyf wedi'u nodi yma heddiw. Felly, yn sgil hyn, byddwn yn pleidleisio yn erbyn y cynnig hwn. Diolch.

Diolch yn fawr am y cyfle i gyfrannu i'r ddadl yma. Mae dweud ei bod hi'n gyfnod eithriadol o heriol i awdurdodau lleol yn dan-ddweud difrifol, byddwn i'n meddwl, ac mi gyfeiriodd y Gweinidog yn gynharach at y setliad 12 mis presennol yma—9.4 y cant. Ddeuddeg mis yn ôl, fe'i cyhoeddwyd gan y Gweinidog, yn llawer gwell ar y pryd nag oedd unrhyw un wedi'i ddychmygu, a bod yn deg, ond, wrth gwrs, roedd yna gydnabyddiaeth yr adeg hynny y byddai blwyddyn 2 a blwyddyn 3 yn heriol. Yn y cyfamser, rŷn ni wedi gweld beth sydd wedi digwydd i chwyddiant, ac mae wedi dangos y setliad hwnnw mewn golau gwahanol iawn erbyn heddiw. Ac eto, eleni, mae'r 7.9 y cant, byddai nifer yn dweud, yn well na'r disgwyl, efallai, ond rŷn ni mewn cyd-destun gwahanol iawn, iawn, iawn. Mae yna gefnlen o 12 mlynedd o doriadau yn golygu bod yna ddim slac ar ôl i awdurdodau lleol i dorri—dim byd ar ôl ond torri i'r byw—a buasai neb yn tanwerthfawrogi y penderfyniadau anodd iawn y mae awdurdodau lleol yn gorfod eu gwneud ar hyd a lled y wlad.

Mae Llywodraeth Cymru yn amlwg yn fframio hwn fel setliad cadarnhaol ac yn y cyd-destun rŷn ni'n ffeindio ein hunain ynddo, mae'n debyg bod yna rywbeth yn hynny, ond eto, mae realiti y sefyllfa yn dweud stori efallai tipyn mwy heriol, oherwydd mae'r bwlch ariannu yn golygu nid yn unig ein bod ni'n mynd i weld y cynnydd yn y trethi, fel sydd wedi cael ei gyfeirio ato fe, ar lefelau sylweddol iawn, ond ar yr un pryd, wrth gwrs, rŷn ni hefyd yn mynd i weld toriadau eithriadol yn digwydd mewn rhai sefyllfaoedd. Felly, dyw hi ddim yn edrych yn gyfnod llewyrchus o gwbl. Ac mae hyn i gyd yn dod ar yr union adeg y mae pobl yn llai abl i dalu treth y cyngor a fyddai'n cynyddu'n sylweddol, ond hefyd pan fydd angen y gwasanaethau sydd ar gael eu torri yn fwy nag erioed o'r blaen.

Mae setliad pob awdurdod lleol yn is na chwyddiant, felly mae hwnna, dwi'n meddwl, yn dweud ei stori ei hun, ac mae pob arwydd o gyfeiriad Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn awgrymu y bydd llymder marc 2 yn parhau, efallai'n dwysáu, ac felly mae'r sefyllfa, o bosib, am waethygu cyn yr eith hi yn well. Ac mae yna bwysau mawr o sawl cyfeiriad ar gyllidebau awdurdodau lleol. Rŷn ni'n gwybod am ofal cymdeithasol yng nghyd-destun plant, ac oedolion, wrth gwrs, yn faich eithriadol. Mae yna ddyletswydd yn hynny o beth ar y Senedd i gynorthwyo awdurdodau lleol gymaint ag y gallwn ni, nid dim ond yn ariannol, ond wrth fynd i'r afael â rhai o'r problemau systemig sy'n bodoli yn y berthynas, yn enwedig rhwng gofal cymdeithasol ac iechyd. Ac, wrth gwrs, mae yna waith yn digwydd yn hynny o beth, ond mae'n bwysig bod y gwaith yna yn symud yn ei flaen ar fyrder.

Mae yna bwysau ar gyllidebau tai a digartrefedd, gyda rhestrau aros ar gynnydd. Roeddwn i'n clywed, er enghraifft, yn Wrecsam, fod y rhestrau aros am dai wedi dyblu i 4,000 dim ond yn y ddwy flynedd diwethaf, ond, wrth gwrs, dyw'r adnoddau sydd ar gael i'r awdurdod lleol ddim yn unman yn agos at fod yn ddigonol i ymateb i'r her yna. Mae'r ergyd mae Llywodraeth Cymru yn ei dderbyn o safbwynt cyllidebau cyfalaf yn amlwg yn mynd i gael effaith ar y cyllidebau cyfalaf sydd ar gael i awdurdodau lleol. Mae hynny'n mynd i roi mwy o bwysau arnyn nhw i fenthyg, ac rŷn ni'n gwybod beth sy'n digwydd i lefelau interest. Mae'r Public Works Loan Board yn 4.2 y cant, dwi'n meddwl nawr, am fenthyciad un flwyddyn, lle ddwy flynedd yn ôl roedd e'n 1 y cant yn unig. Felly, mae'r heriau yma yn dod at awdurdodau lleol o bob cyfeiriad y gallwch chi eu dychmygu.

Ac felly, y neges bwysig gen i, wrth edrych ar y setliad ehangach, yw hyblygrwydd. Dwi yn teimlo bod angen inni sicrhau bod gan awdurdodau lleol yr hyblygrwydd mwyaf posib i ymateb. Mewn cyfnod o gynni, yr awdurdodau lleol sy'n gwybod sut orau i sicrhau y defnydd mwyaf gwerthfawr o'r adnoddau prin sydd ganddyn nhw. Felly, ymbweru awdurdodau lleol yn lle bod yn rhy gyfyng o ran sut y gellir defnyddio yr adnoddau prin sydd ganddyn nhw.

Rydych chi'n gwybod pa mor bwysig rwy'n credu yw llywodraeth leol, ac rydych chi wedi fy nghlywed yn siarad sawl gwaith dros 12 mlynedd bellach am bwysigrwydd llywodraeth leol, pwysigrwydd cefnogi llywodraeth leol. Dydw i ddim yn mynd i ddweud dim byd gwahanol i hynny heddiw.

Rwy'n croesawu bwriad y Gweinidog i osod cyllid refeniw craidd llywodraeth leol ar gyfer 2023-24 ar £5.5 biliwn. Mae hyn yn golygu, ar ôl addasu ar gyfer trosglwyddiadau, bydd cyllid craidd cyffredinol ar gyfer llywodraeth leol yn 2023-24 yn cynyddu 7.9 y cant ar sail gyfatebol o'i gymharu â'r flwyddyn bresennol. Ni fydd yr un awdurdod yn derbyn llai na chynnydd o 6.5 y cant. Mae'r cyllid refeniw craidd lefel Cymru dangosol ar gyfer 2024-25 hefyd wedi cynyddu, gan fod cyllid ychwanegol ar gyfer y grant cymorth refeniw yn 2023-24 bellach yn cael ei roi yn y waelodlin.

Roedd hwn wrth gwrs yn setliad ardderchog pan glywsom amdano, pan gafodd ei gynnig am y tro cyntaf, ond rydym wedi cael chwyddiant, gan gynnwys costau ynni uwch, sy'n gallu bod yn ddrud i ysgolion, er enghraifft. Mae'r costau cyflog uwch, gan gynnwys athrawon, oni bai bod cefnogaeth ychwanegol gan y Llywodraeth, yn achosi pwysau cyllidebol ar awdurdodau lleol. O ganlyniad i benderfyniadau gwario a wnaed mewn cysylltiad ag addysg yn Lloegr, derbyniodd Cymru gyllid canlyniadol o £117 miliwn y flwyddyn yn natganiad yr hydref. Mae hyn yn cael ei ddarparu'n llawn i lywodraeth leol. Rwy'n croesawu'n fawr y penderfyniad hwnnw i ddarparu'r holl gyllid sydd ar gael ymlaen llaw.

Bydd yn rhaid i'r awdurdodau wneud rhagdybiaethau doeth fel rhan o'u gwaith cynllunio cyllideb ar hyn, yn ogystal ag i staff eraill, ond diolch i'r drefn bod ganddyn nhw, mewn llawer o achosion, gronfeydd wrth gefn eithaf sylweddol, os daw pethau'n ddrytach nag yr oedden nhw'n ei ddisgwyl. Mae trafodaethau'n parhau gyda'r undebau athrawon ynglŷn â chytundeb ar drafodaethau cyflog blwyddyn academaidd 2022-23. Mae hyn yn golygu, yn ddibynnol ar y cytundeb terfynol, y gallai rhai awdurdodau lleol wynebu diffyg yn yr arian sydd ei angen ar gyfer addysg. Mae'n dda bod gennym ni'r cronfeydd wrth gefn hynny, onid yw?

Fe ddechreuaf drwy drafod yr asesiad gwariant safonol. I bob awdurdod lleol, bydd yn trafod y cyllid allanol ychwanegol, gan orffen gyda gallu awdurdodau lleol i godi arian o ffioedd a thaliadau'r dreth gyngor. Yr asesiad gwariant safonol, a elwir yn SSA, yw'r system ar gyfer dosbarthu adnoddau i awdurdodau lleol. System y Llywodraeth ar gyfer dyrannu grantiau yw'r SSA, yn seiliedig ar gyfrifiad o'r hyn y mae angen i bob awdurdod lleol ei wario i ddarparu lefel safonol o wasanaeth ar gyfradd gyffredin o'r dreth gyngor. At ddiben cyfrifo dyraniadau SSA unigol, mae llywodraeth leol yn cael ei thorri i lawr i 55 o feysydd gwasanaeth tybiannol.

Mae'n bwysig iawn cofio, fodd bynnag, bod elfennau'r awdurdodau ar gyfer y meysydd gwasanaeth unigol heb eu neilltuo. Mae eu ffigurau tybiannol yn gwasanaethu fel conglfeini ar gyfer cyfanswm yr SSA. Nid ydynt yn cynrychioli targedau gwariant ar gyfer gwasanaethau unigol, ac nid ydynt i fod yn argymhellol. Ond mae'n golygu, os ydych chi'n gwasanaethu ar awdurdod lleol neu'n Aelod yma a'ch bod chi eisiau edrych ar sut mae awdurdod lleol yn gwneud, gallwch weld beth yw eu SSA addysg, faint maen nhw'n ei wario, ac a ydyn nhw'n gwario mwy neu lai na hynny. Os ydyn nhw'n gwario llai na hynny, efallai y byddwch chi eisiau gofyn pam.

Pan oeddwn i'n ymwneud â chynnal a chadw priffyrdd, aethom o 52 y cant o ran poblogaeth a 48 y cant o ran hyd ffyrdd i 50 y cant ar gyfer y ddau. Fe symudodd hynny £700,000 o ardaloedd trefol mawr fel Abertawe a Chaerdydd i ardaloedd gwledig fel Powys a Gwynedd. Gall newidiadau bach gael effaith sylweddol ar yr asesiad gwariant safonol cyffredinol. Mae'r cynnydd yn yr asesiad gwariant safonol ar gyfer 2022-23 yn amrywio rhwng 5.6 y cant yn Rhondda Cynon Taf a 7.1 y cant yng Nghasnewydd. Mae'r asesiad gwariant safonol y pen i bob cyngor yn amrywio rhwng £2,520 ym Mlaenau Gwent a £2,049 ym Mynwy.

Mae dull dosbarthu ar wahân yn bodoli ar gyfer pob elfen o wasanaeth er mwyn dosbarthu'r cyfanswm ar draws yr awdurdodau. Mae gan y dull hwn ddau gategori: fformiwla yn seiliedig ar ddangosyddion o angen, a dosbarthiad yn seiliedig ar wariant gwirioneddol neu amcangyfrifon o wariant. Seiliedig ar fformiwla yw'r gorau, a'r un y mae pobl eisiau ei weld yn cael ei ddefnyddio fwyaf. Rwy'n siŵr bod Gweinidogion Llywodraeth Cymru wedi cael llond bol ohonof i yn gofyn am hyn, ond pam na allan nhw gyhoeddi eu gwaith? Pam na allan nhw gyhoeddi sut y gwnaethon nhw gyfrifo pob elfen o'r asesiad gwariant safonol ar gyfer pob awdurdod lleol? Bydd gennych chi, bob amser, bobl yn dweud eu bod wedi cael eu tanariannu, oherwydd y cyfan rydych chi'n ei gael yw rhif ar y diwedd, a phan fyddwch chi'n cael rhif ar y diwedd a dydych chi ddim yn hoffi'r rhif hwnnw, rydych chi'n dweud ei fod yn anghywir. Ond pam na allwch chi gyhoeddi'r ffigurau? Maen nhw gennych chi, maen nhw yna; ni allech chi lunio'r asesiadau gwariant safonol hebddyn nhw. Felly, plîs, cyhoeddwch nhw.

Mae'r cyllid allanol cyfanredol yn cael ei gyfrifo o'r asesiad gwariant safonol a derbynebau'r dreth gyngor nominal y cynghorau. Mae'r rhain yn amrywio rhwng £2,049 y pen ym Mlaenau Gwent a £1,300 y pen ym Mynwy. Eto, cyhoeddir y ffigurau hyn ond nid y cyfrifiadau eto. Cyhoeddwch nhw. Wrth gymharu Blaenau Gwent â Mynwy, mae eiddo Blaenau Gwent i gyd bron yn y ddau fand isaf, tra bod y rhan fwyaf o eiddo yn Nhrefynwy ym mand E ac uwch, sy'n golygu bod mwy o gapasiti i godi arian ym Mynwy gyda'r un cynnydd canrannol yn y dreth gyngor. Felly, yr hyn yr wyf yn ceisio ei ddweud yw: allwch chi gyhoeddi'r cyfrifiadau, nid dim ond y canlyniadau terfynol?

Mae'n rhaid i mi ddweud, rwy'n cytuno gyda fy nghyd-Aelod Mike Hedges draw acw sef bod yn rhaid cael mwy o dryloywder yn y ffordd y mae'r gyllideb hon yn cael ei chyflwyno. Nawr, p'un a ydych chi'n ei hoffi neu beidio yn y Siambr hon—nid oes llawer o Aelodau yma i'w hatgoffa mewn gwirionedd—o ganlyniad i gyllideb hydref Llywodraeth y DU bydd Llywodraeth Cymru yn derbyn £1.2 biliwn yn ychwanegol dros y ddwy flynedd nesaf. Daw hyn ar ôl cyllideb hydref yn 2021 a oedd yn addo £18 biliwn y flwyddyn i Gymru, y setliad cyllid blynyddol mwyaf i Gymru ers dechrau datganoli. 

Nawr, i mi yn Aberconwy, mae'n hanfodol bod ein cymunedau gwledig yn cael y gefnogaeth sydd ei angen arnyn nhw. Roedd yn siomedig iawn yr wythnos diwethaf bod yn rhaid i Gyngor Bwrdeistref Sirol Conwy godi ei braesept treth gyngor 9.9 y cant, ac fe wnaethon nhw ddweud mai'r rheswm oedd—. Un o'r esgusodion oedd—ac mae aelodau Plaid Cymru, Llafur ac annibynnol yn arwain hyn—fe wnaethon nhw ddweud mai'r rheswm oedd y ffaith nad oedden nhw'n cael eu cyfran deg gan Lywodraeth Cymru.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Wrth gwrs.

Diolch. Un o'r rhesymau a glywais pam mae Conwy yn wynebu cynnydd mor serth yw oherwydd bod arweinwyr blaenorol y cyngor yn rhy amharod i'w gynyddu mewn gwirionedd fel y dylai fod wedi digwydd. Fe wnaethon nhw ddefnyddio'r cronfeydd wrth gefn, fe adawon nhw'r cyngor heb y cydnerthedd sydd gan awdurdodau lleol eraill, a does ganddyn nhw ddim dewis ond ei wneud nawr oherwydd bod ganddyn nhw flynyddoedd o ddal i fyny o'u blaenau.

Rwy'n credu os meddyliwch chi yn ôl ymhellach, rwy'n cofio pan oedd Ronnie Hughes yn arweinydd, ac fe ddefnyddiodd ef y math yna o dacteg. Yr hyn y gallaf ei ddweud wrthych chi yw bod arweinydd blaenorol Cyngor Bwrdeistref Sirol Conwy mewn gwirionedd wedi ymladd am bum mlynedd pan oedden nhw yn y Cabinet i geisio bod yn fwy darbodus, ac mewn gwirionedd roeddwn i'n llwyr gefnogi'r ffaith eu bod wedi llwyddo i beidio â phlingo trigolion fel y mae Plaid Cymru, Llafur a'r aelodau annibynnol yn ei wneud.

Mae sir Fynwy wedi gweld cynnydd o 9.3 y cant a Bro Morgannwg a Chasnewydd 8.9 y cant. Dyma gyfran deg gan Lywodraeth Cymru. Ac yna dim ond 7.3 y cant i Gonwy. Felly ni fydd yn syndod gweld bod y cyngor Plaid Cymru, Llafur ac annibynnol yng Nghonwy bellach wedi gweithredu'r cynnydd uchaf yn y dreth gyngor yng Nghymru a Lloegr mewn gwirionedd. Felly rwy'n dweud cywilydd arnyn nhw. Dyma'r cynnydd mwyaf serth yn unrhyw le ac mae hyn bellach yn rhoi baich pryderus ar lawer o deuluoedd sy'n gweithio'n galed. Y realiti yw y bydd y dreth gyngor ar gyfer eiddo band D yn codi i £1,580. Ac ar y pwynt y gwnaeth Mike Hedges hefyd, maen nhw'n dyfynnu band D yn aml, onid ydyn nhw? Wel, mae'n rhaid i mi fod yn onest, yn y ward yr wyf i'n byw ynddi ac rwy'n ei chynrychioli ar gyngor Conwy, mae'n rhaid i mi ddweud bod sawl eiddo ym mandiau E, F a G. Felly, pan ydyn ni'n edrych ar faint yn ychwanegol, mae'n edrych yn eithaf gwael mewn gwirionedd.

Roedd twf mewn cyflogau rheolaidd ymhlith gweithwyr ym Mhrydain Fawr yn 6.4 y cant ym mis Medi, felly does dim rheswm o gwbl i gyfiawnhau cynnydd o 9.9 y cant, ac er bod chwyddiant wedi taro pob lefel o Lywodraeth, mae hefyd wedi arwain at argyfwng costau byw cynyddol i drigolion lleol ar draws ardal yr awdurdod lleol. Amcangyfrifodd Dadansoddiad Cyllid Cymru fod y dreth gyngor wedi ariannu tua 20.4 y cant o'r gwariant refeniw yn 2019-20, i fyny o 13.8 y cant yn 2009-10. Felly, yn hytrach na gweithredu ar wariant neu reoli gwastraffus, mae'r cyngor yn disgwyl i dalwyr y dreth gyngor lleol dalu'r bil hwn.

Adolygiad llawn o'r fformiwla ariannu yw'r hyn a godom ni pan oeddwn i'n Weinidog llywodraeth leol yr wrthblaid am saith mlynedd yma. Cymerwch chi rywle fel Aberconwy; effeithir yn anghymesur arnom ni nawr oherwydd, yn amlwg, mae gennym boblogaeth hŷn, a gyda hynny daw'r anghenion gofal cymdeithasol. Ac rwyf wastad yn cofio rhywun yn dweud wrthyf, 'O, wel does dim arweinwyr cyngor eraill eisiau edrych ar y fformiwla ariannu yma'. Fe'i cyflwynwyd mewn gwirionedd ym 1991, rydym bellach yn 2023, ac mewn gwirionedd rwy'n credu, Gweinidog, ar ryw adeg mae'n werth yr ymdrech honno. Bydd yn waith ac yn ymdrech galed, ac ni fyddwch yn plesio pawb, ond rwy'n credu bod angen i chi wneud y fformiwla ariannu yn llawer mwy teg.

Y peth arall y mae'r Cynghorydd Sam Rowlands wedi sôn amdano heddiw yw'r gwarged a'r balansau enfawr y mae rhai awdurdodau lleol yn gallu dal eu gafael arnyn nhw mewn gwirionedd. Mae cynnydd o 7 y cant ar gyfer gofal cymdeithasol yn Aberconwy, ac eto—. Dydw i ddim yn gwybod pa un ai Rhondda Cynon Taf neu Dorfaen yw e, ond mae un ohonyn nhw yn 25 y cant. Ni allwn gael yr anghysonderau hyn. Rydym yn siarad llawer yma am gyfrifoldeb cymdeithasol a chydraddoldeb, a byddwn i'n dweud nawr: edrychwch ar y £2 biliwn sydd mewn cronfeydd wrth gefn yn yr awdurdodau lleol hynny, lle nad ydyn nhw'n profi y gallant ei wario'n flynyddol, rwy'n credu y dylech ystyried ei adfachu a'i ailddosbarthu. Diolch. 

Galwaf ar y Gweinidog i ymateb i'r ddadl. 

Diolch yn fawr. Diolch i gyd-Aelodau am eu sylwadau yn y ddadl hon. Fe wnaf ymateb i rai o'r materion penodol gafodd eu codi. Wrth gwrs, codwyd y diddordeb mewn cronfeydd wrth gefn y prynhawn yma, ac wrth gwrs, mae lefel cronfeydd wrth gefn awdurdodau lleol yn fater i'r aelodau etholedig lleol hynny. Byddant wrth gwrs yn adlewyrchu'r cynlluniau tymor hwy hynny yn ogystal â'u hymdrechion i reoli pwysau tymor byr. Mae pob awdurdod lleol wedi adrodd am fwy o gronfeydd wrth gefn y gellir eu defnyddio fel ym mis Mawrth 2022 o'i gymharu â'r mis Mawrth blaenorol, ond mae awdurdodau lleol bellach wedi bod yn tynnu ar y cronfeydd wrth gefn hynny o fewn y flwyddyn ariannol hon i geisio ymateb i rywfaint o bwysau chwyddiant. Rwy'n gwybod bod rhai hefyd yn bwriadu defnyddio rhai yn y flwyddyn i ddod fel rhan o'u cynllunio ariannol tymor canolig.

Efallai fod amryw o resymau dros y cynnydd rydyn ni wedi'i weld; er enghraifft, mae awdurdodau lleol wedi wynebu llawer o heriau gyda rhaglenni cyfalaf o ganlyniad i'r ymyrraeth a'r oedi parhaus oherwydd COVID. Mae hynny'n golygu y gallai rhai grantiau cyfalaf gael eu cadw mewn cronfeydd wrth gefn, neu gyllid hunan-gynhyrchu sydd wedi'i glustnodi ar gyfer prosiect penodol yn y flwyddyn benodol honno na chafodd ei ddefnyddio yn y flwyddyn benodol honno. Wrth gwrs, cafodd telerau ac amodau'r grant eu llacio hefyd yn 2020-21 ac yn 2021-22 i awdurdodau er mwyn eu galluogi nhw i reoli'r ansicrwydd wrth gyflawni rhaglenni darparu gwasanaethau oherwydd cyfnodau o gyfyngiadau symud, a hefyd, oherwydd adleoli staff i waith cymorth COVID. Wrth gwrs, mae hynny'n golygu bod rhywfaint o gyllid, unwaith eto, wedi cael ei gadw wrth gefn i gyflawni prosiectau yn ddiweddarach. Gallai cronfeydd wrth gefn yr awdurdodau hefyd fod yn ganlyniad i nifer o benderfyniadau sydd wedi cael eu gwneud dros gyfnod o flynyddoedd ynghylch darparu gwasanaethau, lefelau'r dreth gyngor a hefyd eu parodrwydd i dderbyn risg. Nid wyf yn credu ei bod hi'n deg dweud bod lefel y cronfeydd wrth gefn yn awgrymu bod y fformiwla mewn unrhyw ffordd yn annheg neu wedi torri.

Fe wnaf ymateb hefyd i'r pwynt am grantiau cymorth tai—rwy'n gwybod bod hynny wedi'i godi cryn dipyn yn ein dadl flaenorol ar y gyllideb. Rwy'n credu ei bod yn bwysig ein bod yn cydnabod, yn y sefyllfa ariannol anodd yr ydym ynddi, mewn gwirionedd, ein bod ni wedi cynyddu'r grant cymorth tai 30 y cant, neu £40 miliwn, ym mlwyddyn gyntaf ein hadolygiad o wariant tair blynedd. Cafodd y cyllid hwnnw ei warchod gan y Gweinidog yn rownd y gyllideb eleni, felly doedd e ddim yn destun unrhyw un o'r ail-flaenoriaethu yr oedd rhywfaint o'n cyllid arall yn destun iddo, i geisio darparu cyllid pellach ar gyfer llywodraeth leol ac i'r GIG o ganlyniad i'r pwysau maen nhw'n ei wynebu ar hyn o bryd.

Er bod y setliad hwn yn adeiladu ar ddyraniadau gwell yn ystod y blynyddoedd diwethaf, rwy'n cydnabod nad yw'n dadwneud y blynyddoedd o gyni ac effaith hynny ar gyllid cyhoeddus, ac nid yw'n cyfateb i effaith chwyddiant ar gostau awdurdodau lleol a welsom dros y misoedd diwethaf, a gyda'r effeithiau hynny hefyd yn dal i ddod. Mae awdurdodau lleol wedi gorfod gwneud penderfyniadau anodd iawn wrth bennu eu cyllidebau a lefelau eu treth gyngor dros yr wythnosau diwethaf, a byddant wedi ystyried anghenion gwahanol eu cymunedau ac wedi gweithio i gydbwyso darparu gwasanaethau effeithlon gyda, hefyd, effaith y cynnydd mewn treth gyngor ar aelwydydd. Dyma fyddai'r pwynt pan fyddwn yn gofyn i gyd-Aelodau atgoffa eu cymunedau lleol o'n cynllun i leihau'r dreth gyngor, oherwydd gwyddom fod aelwydydd sy'n gymwys ar gyfer hynny ond nad ydynt eto yn gwneud y gorau o'r gefnogaeth honno sydd ar gael.

Wrth gwrs, mae awdurdodau yng Nghymru, drwy bennu lefelau eu treth gyngor, yn gyfrifol i'w hetholwyr lleol am eu penderfyniadau. Yn wahanol i Loegr, rydym yn parhau i barchu eu hannibyniaeth; nid ydym yn gosod terfynau cyffredinol nac yn gofyn am refferenda lleol costus. Mae'r hyblygrwydd i bennu eu cyllidebau a phenderfynu ar lefelau'r dreth gyngor i ymateb i flaenoriaethau lleol yn nodwedd wirioneddol bwysig o ddemocratiaeth leol.

Fel sy'n arferol yn y dadleuon hyn, ac, yn wir, yn y trafodaethau sydd gennyf i gydag arweinwyr awdurdodau lleol, mae'r fformiwla dosbarthu llywodraeth leol yn cael ei chodi. Mae'r cyllid craidd yr ydym yn ei ddarparu i lywodraeth leol yn cael ei ddosbarthu trwy fformiwla sydd wedi hen ennill ei phlwyf; mae wedi ei chreu a'i datblygu ar y cyd â llywodraeth leol ac wedi ei chytuno'n flynyddol gyda llywodraeth leol drwy is-grŵp cyllid Cyngor Partneriaeth Cymru. Y fformiwla honno—[Torri ar draws.] Mike, mae'n ddrwg gen i, wnes i ddim eich gweld chi.

A wnewch chi gyhoeddi cyfrifiadau'r 55 o wahanol feysydd o'r asesiad gwariant safonol? Byddai'n profi bod y rhai sy'n dweud ei fod yn anghywir yn gywir neu'n anghywir. Hyd nes y byddwch yn cyhoeddi rheiny, bydd pawb yn dweud eu bod nhw'n cael eu trin yn wael.

Fe wnaeth Mike Hedges godi hyn gyda mi wrth graffu ar y pwyllgor yr wythnos diwethaf, pan oeddem yn craffu ar yr ail gyllideb atodol. Rwyf wedi ymrwymo i fynd i ffwrdd a chanfod pa wybodaeth ychwanegol y gallwn ei darparu ar gyfer y rhai sy'n ymwneud â'r hyn sy'n dipyn o gamp arbenigol, rwy'n credu, sef edrych ar seiliau setliadau llywodraeth leol. Ond yn sicr fe af i gael golwg ar ba wybodaeth ychwanegol y gellir ei chyhoeddi.

Fel y dywedais i, mae'r fformiwla yn cael ei hysgogi gan ddata ac mae'n rhydd o unrhyw agenda gwleidyddol, ac mae'n cydbwyso'r angen cymharol a'r gallu cymharol i godi incwm fel bod awdurdodau yng Nghymru'n cael eu trin yn deg a chytbwys. Ceir y rhaglen barhaus honno i gynnal a diweddaru'r fformiwla, gan gynnwys sut mae angen i'r fformiwla ymateb i'n gwaith i wneud y dreth gyngor yn decach yng Nghymru ac i bolisïau ac amgylchiadau eraill sy'n newid. Unwaith eto, mae hynny'n ddarn mawr o waith ac rydym yn edrych ar gefnogaeth bontio bosibl i lywodraeth leol wrth i ni ymgymryd â'r gwaith hwnnw o ddiwygio cyllid lleol. Nid dyma'r amser i gyflwyno cynnwrf posib arall drwy adolygiad ar raddfa eang o'r setliad.

Mae'r setliad hwn, fel rydyn ni wedi'i glywed, wedi cynnwys y data diweddaraf sydd ar gael o gyfrifiad 2021, felly rwy'n cymeradwyo'r setliad hwn i'r Senedd. Mae'n adlewyrchu ein hymrwymiad i wasanaethau cyhoeddus ac mae'n parhau i gefnogi llywodraeth leol ledled Cymru i gyflawni ar ran pobl Cymru.

Diolch i'r Gweinidog. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebu.] Oes, felly, gohiriaf y bleidlais o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Rydyn ni'n cyrraedd y cyfnod pleidleisio. Oni bai bod tri Aelod yn dymuno imi ganu'r gloch, symudaf yn syth i'r cyfnod pleidleisio. 

Mae'r bleidlais gyntaf y prynhawn yma ar eitem 3, dadl ar gyfraddau treth incwm Cymru 2023-24. Galwaf am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths. O blaid 44, 12 yn ymatal, neb yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi ei dderbyn.

Mae'r bleidlais nesaf ar eitem 4, dadl ar gyllideb derfynol 2023-24. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 29, 12 yn ymatal, 15 yn erbyn, felly mae'r cynnig wedi ei dderbyn.

Mae'r bleidlais olaf ar eitem 5, dadl ar setliad llywodraeth leol 2023-24. Galwaf am bleidlais ar y cynnig a gyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 29, roedd 12 yn ymatal, 15 yn erbyn. Felly, mae'r cynnig wedi ei dderbyn hefyd.

Mae hynny'n dod â ni at ddiwedd y sesiwn bleidleisio hon.

Cyn inni symud i'r ddadl Cyfnod 3 ar y Bil Partneriaeth Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus (Cymru), byddaf yn gohirio'r trafodion am 10 munud yn unol â Rheol Sefydlog 12.18. Bydd y gloch yn cael ei chanu bum munud cyn i ni ailymgynnull. A fyddwch gystal â sicrhau bod pob Aelod yn dychwelyd yn brydlon, os gwelwch yn dda?

Gwnawn ni ailddechrau, a bydd y drafodaeth, nawr, tan diwedd y cyfarfod, yn ymwneud â Chyfnod 3 o'r Bil Partneriaeth Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus (Cymru). 

Grŵp 1 yw'r grŵp cyntaf o welliannau, ac mae'r rhain yn ymwneud â'r cyngor partneriaeth gymdeithasol yn ymgyrraedd at y nodau llesiant. Gwelliant 45 yw'r prif welliant a'r unig welliant yn y grŵp yma. Dwi'n galw ar Jane Dodds i gynnig y prif welliant ac i siarad iddo. Jane Dodds. 

Diolch, Llywydd. Hoffwn ddechrau drwy roi ar y cofnod fy ngwerthfawrogiad o'r ffordd y mae'r Dirprwy Weinidog wedi ymgysylltu â mi drwy gydol hyn. Rwy'n ddiolchgar iawn iddi am yr ymgysylltu hwnnw. Pwrpas y gwelliant hwn i'r Bil hwn yw caniatáu i'r comisiwn partneriaeth gymdeithasol roi cyngor ar ystod ehangach o faterion mewn perthynas â'r nodau llesiant yn Neddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Fel sawl Aelod arall, rwy'n falch iawn bod Cymru wedi ymrwymo yn y gyfraith i lesiant cenedlaethau'r dyfodol, a chredaf ei bod yn hollol iawn y dylai'r Bil hwn fod â Deddf cenedlaethau'r dyfodol wrth ei galon.

Mae adran 1 o'r Bil yn sefydlu comisiwn partneriaeth gymdeithasol a all roi cyngor a gwybodaeth i Weinidogion ar y dyletswyddau y mae'r Bil yn eu gosod ar Weinidogion ac ar gyrff cyhoeddus, ac wrth geisio cyrraedd nod llesiant llewyrchus a nodir yn Neddf cenedlaethau'r dyfodol. Mae fy ngwelliant i, a'r grŵp hwn o welliannau, yn cynnig y dylai'r comisiwn partneriaeth gymdeithasol allu rhoi cyngor a gwybodaeth i Weinidogion ar unrhyw un o'r saith nod llesiant a nodir yn Neddf cenedlaethau'r dyfodol. Felly, byddai hynny'n dod â'r chwe nod arall i gwmpas gwaith y comisiwn.

Mae'r gwelliant yn ganiataol; nid yw'n ei gwneud yn ofynnol i'r comisiwn partneriaeth gymdeithasol adrodd ar y nodau hyn, ond mae'n caniatáu iddynt wneud hynny. Neu, yn wir, mae'n caniatáu i Weinidogion ofyn am gyngor gan y comisiwn ar unrhyw un o'r pwyntiau hyn. Nid yw'n gorfodi gwaith ychwanegol ar y comisiwn ond mae'n caniatáu iddo weithio'n ehangach wrth leihau'r risg, mewn amgylchedd lle mae'n debygol y bydd gorgyffwrdd rhwng y nodau hyn, nad yw gwaith a allai fod yn werthfawr yn cael ei ddiystyru o gwmpas y comisiwn. Rwyf am ei gwneud yn glir nad wyf yn credu bod angen i'r comisiwn partneriaeth gymdeithasol ddyblygu gwaith sy'n cael ei wneud mewn mannau eraill, yn fwyaf arbennig gan gomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol. Ond, rwy'n credu bod angen ei rymuso i roi cyngor pan fo angen, ac, yn wir, i allu ymateb i geisiadau am gyngor gan Weinidogion. Rwy'n gobeithio y bydd Aelodau yn cefnogi galluogi'r gwelliant hwn. Diolch yn fawr iawn.

O ystyried mai dyma'r gwelliant agoriadol, rwyf eisiau cymryd y cyfle i ddweud ei bod yn fraint cael bod yn rhan o'r broses ddeddfwriaethol hon. Dyma'r Bil cyntaf i mi ei oruchwylio ar ran Plaid Cymru, ac mae wedi bod yn broses addysgiadol a difyr. Hoffwn roi ar y cofnod fy niolch i'r Dirprwy Weinidog, ei swyddogion, y tîm clercio a fy nghydweithwyr yn y pwyllgor am eu gwaith diwyd a chaled. Rwyf hefyd eisiau diolch i'r gwahanol gyrff a siaradodd â mi a rhoi gwybod i mi am beryglon posibl drafft gwreiddiol y Bil hwn. Credaf yn llwyr y bydd gennym yn y pen draw ddarn cryfach a mwy cydnerth o ddeddfwriaeth o ganlyniad i'r gwaith hwn. Byddai'n well gen i pe bai'r Bil wedi mynd ychydig ymhellach mewn nifer o agweddau, ond allwch chi ddim ennill pob un ohonyn nhw. Mae'n bwysig, fodd bynnag, ein bod wedi cael dadl ar y cofnod i weld lle rydyn ni i gyd yn sefyll. O ystyried y byddwch chi'n clywed llawer gen i heno, fe wnaf orffen yn y fan yna drwy ddweud y byddaf yn cefnogi gwelliant Jane, a byddwn yn pleidleisio o blaid. Diolch yn fawr.

Y Dirprwy Weinidog i gyfrannu—Hannah Blythyn.

Diolch, Llywydd. A gaf i ddechrau drwy ddiolch i Jane Dodds hefyd am y ffordd gydweithredol rydyn ni wedi llwyddo i gydweithio wrth ddatblygu a bwrw ymlaen â'r darn pwysig hwn o ddeddfwriaeth? Mae adran 1 y Bil yn nodi dibenion y cyngor partneriaeth gymdeithasol, sef darparu gwybodaeth a chyngor i Weinidogion ar y dyletswyddau partneriaeth gymdeithasol a grëwyd gan y Bil; caffael cymdeithasol gyfrifol, fel y darperir ar ei gyfer gan y Bil; a cheisio cyflawni nod llesiant 'Cymru lewyrchus' gan gyrff cyhoeddus wrth gynnal datblygiadau cynaliadwy o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol 2015.

O ran adran 1(2)(b), yr adran y mae Jane Dodds yn dymuno ei diwygio, mae'r nodiadau esboniadol ar gyfer y Bil yn esbonio mai pwrpas yr adran hon yw galluogi'r cyngor partneriaeth gymdeithasol i ddarparu gwybodaeth neu gyngor am weithgarwch a wnaed gan gyrff cyhoeddus

'i wella llesiant economaidd Cymru pe bai’r gweithgarwch hwnnw’n gysylltiedig â nod “Cymru lewyrchus”.'

Dyma'r nod llesiant sy'n cyfeirio at sicrhau 'gwaith addas', neu 'gwaith teg', fel y bydd pan gaiff ei ddiwygio gan adran 20 o'r Bil hwn.

Byddai gwelliant 45 Jane Dodds, i bob pwrpas, yn ymestyn cwmpas y cyngor partneriaeth gymdeithasol i gynnwys yr holl nodau llesiant yn Rhan 4 o Ddeddf 2015. Nid yw hyn, yn anffodus, yn rhywbeth y gall y Llywodraeth ei gefnogi. Doedd hi byth yn fwriad i'r cyngor partneriaeth gymdeithasol gael pŵer dros bopeth i gynghori Gweinidogion ar drywydd cyrff cyhoeddus ar bob un o'r saith nod llesiant. Bydd cyrff eraill mewn sefyllfa llawer gwell i wneud hynny, gan gynnwys, wrth gwrs, comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol. Yn hytrach, mae adran 1, fel y'i drafftiwyd ar hyn o bryd, eisoes yn galluogi'r cyngor partneriaeth gymdeithasol i adrodd ar y graddau y mae cyrff cyhoeddus yn dilyn y nodau llesiant ehangach, ond mewn perthynas â'r cyngor a'r wybodaeth y maent yn ei darparu i Weinidogion ar y bartneriaeth gymdeithasol a dyletswyddau caffael cymdeithasol gyfrifol a roddir ar gyrff cyhoeddus gan y Bil hwn. Byddai ehangu cwmpas swyddogaethau'r gyngor partneriaeth gymdeithasol yn fwy cyffredinol, yn y ffordd a gynigiwyd gan y gwelliant, ym marn y Llywodraeth, yn arwain at ddryswch diangen drwy greu cylchoedd gwaith a chyfrifoldebau sy'n gorgyffwrdd.

Mae hefyd yn wir y byddai'r gwelliant yn amharu ar gydlyniad mewnol y Bil. Mae hynny oherwydd bod adran 1(2)(b), fel y'i drafftiwyd ar hyn o bryd ac yn unol â'r gwelliant, yn cynnwys cyfeiriad at Ran 2. Mae'n dweud, '(gweler Rhan 2)'. Bwriad hyn yw cyfeirio darllenwyr at Ran 2, oherwydd dyna'r rhan o'r Bil sy'n cyfeirio at nod llesiant 'Cymru lewyrchus', mewn dau le. Ond nid yw Rhan 2 yn cyfeirio at unrhyw un o'r nodau llesiant eraill, sy'n golygu, os derbynnir y gwelliant, y bydd y cyfeiriad at y Rhan honno o'r Bil yn mynd yn ddryslyd iawn. Felly, am y ddau reswm hynny, ni fydd y Llywodraeth yn cefnogi'r gwelliant hwn, ac rwy'n annog eraill i wrthod y gwelliant hefyd. Diolch.

Jane Dodds i ymateb i'r ddadl. 

Diolch yn fawr iawn, a diolch i'r Gweinidog hefyd am yr ateb hwnnw. Rydyn ni wedi cael amryw o drafodaethau ar hyn, ac, i mi, y mater yw y dylai gwmpasu pob un o saith nod Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol. Gwnaeth y Llywodraeth gefnogi'r Ddeddf honno. Yr un penodol yr oeddwn i am ei gynnwys oedd 'Cymru sy'n gyfrifol ar lefel fyd-eang', Cymru sydd mewn gwirionedd yn edrych ar sut mae'n masnachu â lleoedd a gyda Llywodraethau sydd â hanes amheus iawn o ran hawliau dynol. Rwyf wedi siarad â'r Gweinidog yn helaeth am hyn, ac rwy'n credu bod hyn wir wrth galon Cymru ryngwladol. Rydyn ni eisiau sicrhau ein bod yn gyfrifol yn fyd-eang am ein masnach ac am ein gallu i gael y berthynas honno â phobl, gyda llefydd, nad ydynt mewn gwirionedd yn camddefnyddio eu hawliau dynol. Gwnaeth llawer ohonom, fe wn i, amser cinio, gael siocled gan Masnach Deg Cymru. Dyna'n union yw pwrpas hyn. Mae'n ymwneud â sicrhau bod egwyddorion masnach deg, hawliau dynol, o fewn y Bil—

A wnewch chi ildio?

—a hoffwn weld y rhai hynny yn y Ddeddf. Gwnaf, wrth gwrs y gwnaf.

Rwy'n credu y byddai cefnogaeth eang i'ch safbwynt ar draws y Siambr, beth bynnag fo'r cyngor pleidleisio yn digwydd i'w ddweud. Rwy'n credu bod y rhan fwyaf o bobl eisiau gweld Cymru sy'n gyfrifol ar lefel fyd-eang a Chymru sy'n ymestyn allan a ddim yn edrych tuag i mewn. Rwy'n credu bod hynny'n rhywbeth rydyn ni i gyd eisiau ei weld, ac, yn sicr, o fy amser i'n gweithio yn Oxfam, rwy'n cofio cynnig yr union bethau yna. Efallai'n wir fod angen i ni edrych ar sut mae'r ddeddfwriaeth hon yn cael ei gweithredu, yn hytrach na'i strwythuro ac yn hytrach na'i geirio, i sicrhau, pan fydd y ddeddfwriaeth hon yn cael ei chyflawni, bod yr uchelgeisiau hynny a'r weledigaeth honno yn rhan o'r gweithredu a'r cyflawni.

Diolch yn fawr iawn. Rwy'n ddiolchgar i Alun Davies am yr ymyriad yna. Mae'n swnio fel petaech chi bron ar fin ei gefnogi. Bydd gen i ddiddordeb gweld—[Torri ar draws.] Bydd gen i ddiddordeb gweld a fyddwch chi'n pleidleisio drosto, neu o leiaf yn ymatal, oherwydd mae hwn yn fater mor bwysig, sylfaenol, a dyna pam rydw i ei eisiau ar y Bil. Dydw i ddim eisiau iddo lithro o'n sylw. Dydw i ddim eisiau iddo ddod yn ôl. Rydyn ni'n byw mewn byd lle mae cymaint o gamddefnyddio hawliau dynol. Dyma gyfle i Gymru roi ei stamp ar ddarn o ddeddfwriaeth sy'n dweud, 'Ni fyddwn yn goddef camddefnyddio hawliau dynol. Ni fyddwn yn goddef masnach â gwledydd sy'n cyfyngu ar hawliau menywod, sy'n cyfyngu ar hawliau lleiafrifoedd.' Dyna pam rydw i eisiau hyn ar wyneb y Bil, a byddwn i'n apelio ar unrhyw un sy'n ail-feddwl, efallai am sut y gofynnir iddyn nhw bleidleisio, i ystyried—ystyried—o leiaf ymatal, oherwydd byddai hynny wir yn gwneud gwahaniaeth i'r Bil hwn ac i safle Cymru yn y byd. Diolch yn fawr iawn.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y gwelliant, gwelliant 45? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Ac felly symudwn ni i bleidlais ar welliant 45. Agor y bleidlais ar welliant 45. Cau'r bleidlais. O blaid 13, neb yn ymatal, 43 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 45 wedi ei wrthod.

Grŵp 2 yw'r grŵp nesaf o welliannau. Mae'r ail grŵp yma yn ymwneud â'r cyngor partneriaeth gymdeithasol, am gyfarfodydd a chadeirio. Gwelliant 13 yw'r prif welliant. Galw ar Joel James i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r grŵp. Joel James.

Diolch i chi, Llywydd, am y cyfle hwn i gyfrannu, ac fe hoffwn i, yn gyntaf oll, siarad am fy ngwelliannau fy hun. Y gwir yw y bydd y rhan fwyaf o aelodau'r cyngor partneriaeth gymdeithasol yn cynnwys aelodau o'r cyngor undebau llafur, a fydd yn cynrychioli undebau llafur sy'n ariannu'r Blaid Lafur yn uniongyrchol. Dim ond Prif Weinidog Llafur rydyn ni wedi ei gael erioed yng Nghymru, ac rwy'n credu ei bod yn gwbl glir bod cael aelodau o'r fath ar gyngor cynghori nid yn unig i'w ystyried yn wrthdaro buddiannau, ond yn nepotiaeth llwyr. Mae Llafur Cymru mewn cynghrair â'r sefydliadau yma, sydd, yn eu tro, yn eu hariannu, ac mae cael cynrychiolaeth i'r sefydliadau hyn ar gyngor cynghori—

Mae'n ddrwg gen i, Joel. Dydw i ddim yn gallu clywed Joel ar hyn o bryd, felly, os gall yr Aelodau fod ychydig yn dawelach, ac os fedrwch chi barhau gyda'ch cyfraniad.

Diolch, Llywydd. Mae cael cynrychiolaeth iddyn nhw ar gyngor cynghori o ganlyniad yn creu dwy broblem sylweddol. Yn gyntaf, mae naill ai'n cynhyrchu siambr atsain i'r Prif Weinidog a Gweinidogion y Llywodraeth, i glywed y pethau maen nhw eisiau eu clywed, neu, yn ail, mae'n dod yn gyngor cynghori lle, os nad yw'r Llywodraeth yn cymryd cyngor undebau llafur, gellir bygwth cael gwared ar gyllid gwleidyddol y Llywodraeth, ac mae undebau llafur yn fwy na pharod i ddefnyddio'r dull hwn.

A wnewch chi gymryd ymyriad?

Mae undebau llafur yn fwy na pharod i ddefnyddio'r dull hwn, fel rydyn ni wedi'i weld gydag ysgrifennydd cyffredinol Unite—

Ydych chi'n cymryd ymyriad? 

Na.

—ysgrifennydd cyffredinol Unite, Sharon Graham, yn bygwth Syr Keir Starmer gyda gostyngiad yn y cyllid fis Gorffennaf diwethaf ar ôl iddo ddiswyddo Sam Tarry o'r fainc flaen am ymuno â llinell biced. Mae'r cyngor, ar ei ffurf bresennol, yn golygu y bydd uniondeb y cyngor a didueddrwydd y Prif Weinidog bob amser yn cael ei gwestiynu. Os yw'r Prif Weinidog yn cymryd cyngor gan y cyngor gyda chymaint o gynrychiolwyr o undebau llafur sy'n cefnogi Llafur, yna bydd y Llywodraeth hon yn cael ei chyhuddo o fod ar alwad undebau llafur, ac nid yw hyn yn nodwedd o Lywodraeth iach. Nod y cyngor partneriaeth gymdeithasol yw darparu cyngor—

Mae gen i ofn, Joel, bydd yn rhaid i mi ymyrryd. Mae hon yn sesiwn hir. A allwn ni wrando ar Joel yn dawel? Rwy'n deall efallai nad ydych chi'n cytuno â'r hyn mae'n ei ddweud. Gallwch geisio ymyrryd os ydych chi eisiau hefyd, ond os gall yr Aelodau fod yn dawel tra bod Joel yn bwrw ymlaen i gyfrannu, ac, os gallwch chi, os gallwch chi daflu eich llais yn uwch, yna—. Rwy'n cael trafferth eich clywed chi ar hyn o bryd hefyd.

Ie. Mae'n ddrwg gen i; mae gen i annwyd.

Ie. Diolch.

Nod y cyngor partneriaeth gymdeithasol yw rhoi cyngor a gwybodaeth i Weinidogion y Llywodraeth. Os edrychwch chi ar y cynghorau partneriaeth gymdeithasol tridarn yn Ewrop—ac ni allaf gyfrif am bob un ohonyn nhw, ond—mae gan gyfrannau mawr ohonyn nhw gadeiryddion annibynnol sydd, yn eu tro, â gwybodaeth berthnasol ac arbenigol.

Mewn ymateb i'r gwelliannau arfaethedig hyn yng Nghyfnod 2, dywedodd fy nghydweithiwr yn yr wrthblaid, Ken Skates, fod y cyngor partneriaeth gymdeithasol yn gorff Llywodraeth Cymru ac nad yw'n ymwybodol o unrhyw

'gyrff Gweithredol eraill sydd â chadeiryddion wedi'u penodi gan y Senedd, felly mae'n gwbl briodol mai'r Prif Weinidog, neu o ran hynny, unrhyw Weinidog neu Ddirprwy Weinidog arall o fewn y Llywodraeth ddylai gadeirio'r cyngor.'

Er hynny, a gaf i atgoffa'r Aelodau yma mai'r Farwnes Tanni Grey-Thompson yw cadeirydd annibynnol Chwaraeon Cymru, sy'n gorff gweithredol a noddir gan Lywodraeth Cymru, a Phil George yw cadeirydd annibynnol Cyngor Celfyddydau Cymru? Felly, mae cynsail i gael cadeirydd annibynnol ar gorff gweithredol Llywodraeth Cymru. Rwy'n credu y dylai Llywodraeth Cymru allu dangos fod yna dryloywder a didueddrwydd o ran y cyngor partneriaeth gymdeithasol ac fe ddylen nhw benodi cadeirydd annibynnol, a dyma pam mae'r gwelliannau yma wedi'u cyflwyno. Diolch, Llywydd.

Y Dirprwy Weinidog, Hannah Blythyn.

Diolch, Llywydd. Rwy'n gresynu'n fawr at y ffordd mae Joel James yn ceisio dilorni a thanseilio pwrpas y cyngor partneriaeth gymdeithasol yn fwriadol, ac rydyn ni wedi bod yma o'r blaen yn y drafodaeth hon.

Mewn ymateb i welliant 13, pan wnaethom ni drafod yr un mater hwn yn ystod ein trafodaethau Cyfnod 2, dywedais ei fod yn hollol briodol i'r cyngor partneriaeth gymdeithasol, a fydd yn gorff cynghori i Lywodraeth Cymru, gael ei gadeirio gan un o Weinidogion Llywodraeth Cymru, yn yr achos hwn, y Prif Weinidog. Fel y dywedais hefyd yn ystod Cyfnod 2, byddai'n anarferol iawn i'r Senedd fod â rôl yn y gwaith o benodi cadeirydd i gyngor cynghori fel hwn. Felly, ni fyddwn yn cefnogi gwelliannau 13 neu 16.

Gan droi at welliant 38, unwaith eto mae hwn yn fater y buom ni'n siarad amdano yng Nghyfnod 2, ac, fel y dywedais i ar y pryd, ychydig iawn o bwrpas ymarferol fyddai i'r gofyniad i gyhoeddi agendâu'r cyngor partneriaeth gymdeithasol bythefnos cyn pob cyfarfod. Fodd bynnag, byddai'n ddiangen ac yn anarferol o gyfyng a byddai'n llesteirio gallu'r cyngor partneriaeth gymdeithasol i ymateb mewn ffordd hyblyg ac ystwyth i amgylchiadau sy'n newid. Nid yw fy safbwynt blaenorol ar hyn wedi newid, felly ni fydd y Llywodraeth yn cefnogi gwelliant 38 ychwaith. Diolch.

Joel James i ymateb.

Diolch, Llywydd, ac mae'n rhaid i mi gyfaddef nad oes gen i syniad o hyd pam mae cymaint o wrthwynebiad i gadeirydd annibynnol ar gyfer y cyngor cynghori hwn. Rydw i wir yn credu bod y Llywodraeth yn colli cyfle, oherwydd byddai cadeirydd annibynnol nid yn unig yn gallu craffu a brwydro am welliannau, ond mewn gwirionedd byddai'n gallu treulio amser yn ymchwilio i rai o'r materion pwysicaf sy'n berthnasol i ni. Byddai'r gwelliannau hyn yn gwella'r cyngor partneriaeth gymdeithasol ac rwy'n siomedig nad ydynt wedi cael eu cefnogi. Diolch.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 13? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, gwnawn ni symud i bleidlais ar welliant 13. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Ac felly mae gwelliant 13 wedi'i wrthod.

Rŷn ni'n symud nawr i grŵp 3. Grŵp 3 o welliannau yw'r rhai sy'n ymwneud â'r cyngor partneriaeth gymdeithasol a'r cynrychiolwyr gweithwyr a chynrychiolwyr cyflogwyr. Gwelliant 14 yw'r prif welliant yn y grŵp. Galw ar Joel James i gynnig y prif welliant. Joel James.

Diolch, Llywydd, ac fe fyddaf yn siarad am fy ngwelliannau i. Mae'r mwyafrif o fentrau gweithredol yng Nghymru yn fentrau bach a chanolig, sydd yn cyfrif am tua 99 y cant o'r holl fentrau ac am 62 y cant o'r holl gyflogaeth a 38 y cant o'r holl drosiant. Nid yw cymuned fusnes BBaCh yn trefnu ei hun yn yr un modd â'r Llywodraeth nac undebau llafur o ran cyflwyno llais unedig, ac mae llawer iawn o amrywiant rhwng anghenion y busnesau hyn ac anghenion eu gweithwyr. Rwy'n gweld y syniad yn hurt na fydd ganddyn nhw lais uniongyrchol ar y cyngor partneriaeth gymdeithasol, lle bydd naw aelod o'r Llywodraeth a naw aelod o undebau llafur, sydd ond yn cynrychioli tua 30 y cant o weithwyr yng Nghymru, y rhan fwyaf ohonynt o'r sector cyhoeddus. Ymatebodd y Dirprwy Weinidog i'm gwelliannau arfaethedig blaenorol ynghylch cynyddu nifer y cynrychiolwyr o gyflogwyr i sicrhau bod gan fusnesau bach, canolig a mawr lais wrth y bwrdd, drwy ddweud bod y cyngor partneriaeth gymdeithasol wedi'i gynllunio i fod yn tridarn ac y byddai cynyddu cynrychiolaeth cyflogwyr yn sicrhau hyn. Byddai fy gwelliannau arfaethedig heddiw yn datrys y mater hwnnw drwy gynyddu nifer yr undebau llafur a chynrychiolwyr cyflogwyr i 12. Mae hyn yn caniatáu cynrychiolaeth undebau llafur cyfartal gan gyrff sy'n gysylltiedig â'r TUC a chyrff nad ydynt yn gysylltiedig â'r TUC. Ac mae capasiti hefyd i fabwysiadu tri chynrychiolydd o fusnesau bach, canolig a mawr ar y cyngor, heb i'r cyngor gael ei ystumio. Mae'r gwelliannau hyn hefyd yn cefnogi fy ngwelliannau i, a rhai Peredur yng ngrŵp 4, sy'n sicrhau nad yw hanner cynrychiolwyr gweithwyr yn gysylltiedig â'r TUC.

Mae tyfu busnesau BBaCh yn cael effaith gadarnhaol sylweddol mewn perthynas â chreu cyflogaeth, arloesi, twf cynhyrchiant a cystadleurwydd, ac mae angen i ni sicrhau bod y Llywodraeth yn deall y pwysau mae'r busnesau hyn yn eu hwynebu. Mae gan fusnesau bach a chanolig yn arbennig heriau unigryw, a fydd yn amrywio o ranbarth i ranbarth a sector i sector, ac maen nhw'n agored i natur anwadal marchnadoedd mewn ffordd nad yw busnesau mwy a'r sector cyhoeddus. Bydd cael cyngor cyfredol gan y sector busnesau bach a chanolig yn amhrisiadwy i'r Llywodraeth wrth gynllunio ar gyfer gwaith teg mewn cadwyni cyflenwi, a bydd cael cyswllt busnes uniongyrchol yn sicrhau y bydd gan y grŵp mwyaf o gyflogwyr yng Nghymru lais. Rydych chi wedi dweud, Dirprwy Weinidog, mai pwrpas y cyngor yw darparu gwybodaeth a chyngor i Weinidogion Cymru ar faterion perthnasol, er mwyn cyrraedd consensws ar faterion sydd o ddiddordeb i bawb, a rhoi'r cyngor i ni lywio dulliau datblygu polisi a chefnogi gweithredu yn well. Wel, beth sy'n fwy perthnasol na chyngor uniongyrchol y grŵp mwyaf o gyflogwyr yng Nghymru? Diolch, Llywydd.

Y Dirprwy Weinidog i gyfrannu. Hannah Blythyn.

Diolch, Llywydd. Dydw i ddim wedi fy argyhoeddi gan y dadleuon mae Joel James wedi eu cyflwyno am gynyddu nifer y cyflogwyr a chynrychiolwyr gweithwyr ar y cyngor. Nid oes unrhyw fudd amlwg o gynyddu nifer y cyflogwyr a chynrychiolwyr gweithwyr o naw i 12, ac mae'r Bil eisoes yn darparu i'r holl sectorau a buddiannau perthnasol gael eu cynrychioli. O ran gwelliant 22, rydym ni'n credu bod sicrhau bod busnesau o bob maint yn cael eu cynrychioli ar y cyngor yn fater y bydd cynrychiolwyr cyflogwyr, heb unrhyw ofyniad cyfreithiol gennym ni, yn rhoi ystyriaeth ofalus iddo wrth wneud eu henwebiadau. Ac wrth gwrs, byddwn ni'n gweithio gyda'r sector i sicrhau bod hyn yn wir yn ymarferol. Ni fydd y Llywodraeth yn cefnogi'r gwelliannau hyn. Diolch.

Joel James i ymateb.

Diolch, Llywydd. Ac eto, nid wyf wir yn deall y rhesymeg y tu ôl i feddylfryd y Llywodraeth hon. Rydych chi am gael Bil sy'n gwella lles pobl ledled Cymru, at ddiben gwella lles economaidd, amgylcheddol, cymdeithasol a diwylliannol, ac eto nid ydych chi am glywed yn uniongyrchol gan unrhyw un o'r busnesau na'u gweithwyr ynglŷn â materion perthnasol. Rwyf i wir yn credu eich bod chi'n eithrio busnesau ar berygl i chi eich hun, oherwydd, yn y pen draw, dyma'r rhai y byddwch chi fwyaf eisiau iddynt fabwysiadu eich nodau llesiant yn wirfoddol, a'r mwyaf rydych chi'n eu gwthio nhw i ffwrdd, y lleiaf tebygol y bydd i chi ddeall y rhwystrau maen nhw'n eu hwynebu wrth fabwysiadu'r nodau hynny. Dyna ni, Llywydd. Diolch.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 14? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly symudwn i bleidlais ar welliant 14. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Gwelliant 14 wedi ei wrthod.

Gwelliant 15 sydd nesaf.

Joel James, ydy e'n cael ei gynnig?

Ydy.

Ydy, mae e'n cael ei symud. Felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 15? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, fe wnawn ni symud i bleidlais ar welliant 15. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Mae gwelliant 15 wedi ei wrthod.

Gwelliant 16 sydd nesaf.

Joel James, ydy e'n cael ei gynnig?

Ydy, ei gynnig.

Ydy, mae'n cael ei gynnig.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 16? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly symudwn i bleidlais ar welliant 16. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Ac felly, mae gwelliant 16 wedi ei wrthod.

Gwelliant 17 sydd nesaf. 

Joel James, ydy e'n cael ei gynnig?

Ydy, ei gynnig.

Ydy, mae e.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 17? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly symudwn i bleidlais ar welliant 17. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Gwelliant 17 wedi ei wrthod. 

Gwelliant 18. 

Joel James, ydy e'n cael ei gynnig?

Ydy, ei gynnig. 

Ydy, mae e.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 18? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae gwrthwynebiad. Felly dyma ni'n symud i bleidlais ar welliant 18. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 18 wedi ei wrthod.

Gwelliant 19.

Joel James, ydy e'n cael ei gynnig?

Ydy, ei gynnig.

Ydy, mae e.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 19? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Pleidlais felly ar welliant 19. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Felly, dyna wrthod gwelliant 19.

Gwelliant 20. 

Joel James, ydy e'n cael ei gynnig?

Ydy, ei gynnig.

Ydy. Felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 20? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly symudwn i bleidlais ar welliant 20. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 20 wedi ei wrthod.

Gwelliant 21, Joel James. 

Ydy, ei gynnig.

Ydy, ei gynnig.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 21? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly wnawn ni symud i bleidlais ar welliant 21. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 21 wedi ei wrthod.

Gwelliant 22.

Joel James, ydy e'n cael ei gynnig?

Ydy, ei gynnig.

Ydy, mae gwelliant 22 wedi ei symud. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 22? [Gwrthwynebiad.] Mae wedi ei wrthwynebu, felly symudwn i bleidlais ar welliant 22. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 22 wedi ei wrthod.

Gwelliant 23.

Joel James, ydy e'n cael ei gynnig?

Ydy, ei gynnig.

Ydy, mae e.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 23? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, felly wnawn ni gymryd pleidlais ar welliant 23. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 23 wedi ei wrthod.

Gwelliant 24, Joel James. 

Ydy e'n cael ei gynnig?

Ydy, ei gynnig.

Ydy, mae e.

A oes unrhyw wrthwynebiad i dderbyn gwelliant 24? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly symudwn i bleidlais ar welliant 24. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Mae gwelliant 24 wedi'i wrthod.

Gwelliant 25, Joel James. 

Ydy e'n cael ei gynnig?

Ydy, ei gynnig.

Ydy. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 25? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Fe wnawn ni symud felly i bleidlais ar welliant 25. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn, ac felly mae gwelliant 25 wedi'i wrthod.

Yn olaf yn y cyfres yma o bleidleisiau, gwelliant 26, Joel James.

Ydy e'n cael ei gynnig?

Ydy, ei gynnig.

Ydy, mae e.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 26? Oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Mae yna wrthwynebiad. Symudwn i bleidlais ar welliant 26. Agor y bleidlais. 

Un Aelod i bleidleisio o hyd.

O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Mae gwelliant 26 wedi'i wrthod.

Grŵp 4 yw'r grŵp nesaf o welliannau. Mae'r grŵp yma yn ymwneud ag enwebiadau i'r cyngor partneriaeth gan Wales TUC Cymru. Dwi'n galw ar Peredur Owen Griffiths i gynnig gwelliant 2.

Diolch, Llywydd. Hoffwn i ei gwneud yn glir o'r dechrau mai gwelliant ymchwilgar yw hwn, wedi'i gynllunio i sicrhau'r lluosogrwydd mwyaf posibl i'r cyngor partneriaeth gymdeithasol. Nid yw wedi'i gynllunio i fychanu neb, nac unrhyw sefydliad. Mae'n cael ei gyflwyno yn ddidwyll i sicrhau bod y lleisiau sy'n cael eu clywed fel rhan o'r cyngor newydd a dylanwadol yn cael eu tynnu o gronfa mor eang â phosib. Byddai'r gwelliant hwn felly yn gosod dyletswydd statudol ar y Prif Weinidog i geisio enwebiadau ar gyfer cynrychiolwyr gweithwyr ar y cyngor partneriaeth gymdeithasol nad ydynt yn gysylltiedig â'r TUC.

Fel yr wyf wedi datgan yn flaenorol ar gyfnod y pwyllgor, nid yw ein galwadau am gynrychiolaeth gweithwyr ar y cyngor partneriaeth gymdeithasol sy'n ymestyn y tu hwnt i undebau sy'n gysylltiedig â'r TUC wedi'i gynllunio i fwrw amheuaeth ar gyfraniad hanfodol y TUC wrth hyrwyddo hawliau gweithwyr yng Nghymru. Yn wir, mae gennym ni berthynas ragorol â'r TUC, a hir y parhaed hynny. Rydym ni'n falch bod y Bil yn cynnwys darpariaethau i sicrhau bod gan y TUC lais cryf wrth lunio cwrs partneriaeth gymdeithasol yn y dyfodol. Yn hytrach, fel mae Plaid Cymru wedi pwysleisio trwy hynt y Bil hwn, er mwyn gwir sylweddoli manteision ymgysylltu tridarn ar bartneriaeth gymdeithasol ac, yn benodol, i symud tuag at fodel ffordd uchel blaengar o gysylltiadau diwydiannol, rhaid i ni sicrhau bod cyfansoddiad y cyngor partneriaeth gymdeithasol yn adlewyrchu'r amrywiaeth o gynrychiolaeth llafur sydd yma yng Nghymru. Rydym ni'n credu'n gryf bod gwarantu sedd wrth y bwrdd i gyrff nad ydynt yn gyrff TUC fel y Coleg Nyrsio Brenhinol a Chymdeithas Feddygol Prydain—ill dau yn undebau llafur enfawr a dylanwadol yn eu rhinwedd eu hunain—yn cyfoethogi rhagolwg y cyngor partneriaeth gymdeithasol ac yn gwella ei botensial i gyflawni'r nodau er budd rhan eang o gymdeithas Cymru. 

Ers i ni gyflwyno'r mater hwn am y tro cyntaf, rwy'n falch o ddweud fy mod i wedi cael cyfarfodydd cynhyrchiol iawn gyda'r Dirprwy Weinidog, sydd wedi rhoi sicrwydd, er na fydd cynnwys dyletswydd statudol o'r natur hon yn bosibl, mae'r TUC, serch hynny, wedi darparu gwarantau ysgrifenedig i gyflwyno enwebiadau i'r cyngor partneriaeth gymdeithasol ar ran aelodaeth yr undeb llafur cyfan yng Nghymru. Rwyf hefyd wedi ymgysylltu â'r TUC yn uniongyrchol am eglurhad pellach ar y mater. Maen nhw'n cytuno'n llwyr â'r egwyddor gyffredinol y dylai'r cyngor partneriaeth gymdeithasol gynnwys sbectrwm eang o gynrychiolaeth undebau llafur. Maen nhw hefyd wedi egluro, yn unol â threfniadau tebyg sydd ar waith ar gyfer y cyngor partneriaeth gweithlu, y byddan nhw'n ymdrechu i sefydlu ysgrifenyddiaeth undeb y cyngor partneriaeth gymdeithasol, sy'n cynnwys yr holl undebau llafur cofrestredig yng Nghymru sy'n dymuno bod yn aelodau. Rydym ni'n ddiolchgar iawn am y sicrwydd hwn.

Yng ngoleuni hynny, a yw'r Dirprwy Weinidog yn barod i fynd ar y cofnod yn y Siambr i gadarnhau y bydd y broses enwebu i'r cyngor yn gweithredu fel hyn? Ac a all hi roi sicrwydd i undebau llafur nad ydynt yn gysylltiedig â'r TUC fel bod modd lleddfu pryderon ynghylch y broses enwebu? Os gellir mynd i'r afael â phryderon yn ddigonol, byddwn yn tynnu'r gwelliant hwn yn ôl yn hapus. Diolch yn fawr.

Y Dirprwy Weinidog i gyfrannu, Hannah Blythyn.

A oes modd i feicroffon y Dirprwy Weinidog gael ei ddad-dawelu? Ie, dyna chi.

Diolch, Llywydd. Efallai y byddai'n werth adrodd cefndir y mater hwn er budd yr Aelodau hynny nad ydynt wedi bod yn rhan mor agos o hynt y Bil fel aelodau'r pwyllgor craffu a minnau. Fel y nododd Peredur yn ei sylwadau agoriadol, yn ystod cyfnodau'r pwyllgorau o graffu, codwyd pryderon gan rai partïon mewn perthynas â rôl TUC Cymru fel y corff a fydd yn darparu enwebiadau i Brif Weinidog Cymru er mwyn i gynrychiolwyr gweithwyr eistedd ar y cyngor partneriaeth gymdeithasol. Roedd y pryderon hynny'n seiliedig ar dybiaeth y byddai TUC Cymru, yn y rôl hon, neu efallai hyd yn oed, ond yn gallu enwebu unigolion o undebau llafur sy'n gysylltiedig â'r TUC, gyda'r canlyniad y byddai rhai proffesiynau neu sectorau'n cael eu heithrio o'r cyngor, yn syml am nad oedd eu haelodau mewn undebau sy'n gysylltiedig â'r TUC. Rwyf i wedi egluro yn ystod cyfnodau blaenorol, ac mewn trafodaethau ag Aelodau y tu allan i'r Pwyllgor, nad yw hyn yn fwriad gan adrannau 4 a 5 y Bil, ac y bydd TUC Cymru yn gallu enwebu cynrychiolwyr gweithwyr o undebau nad ydynt yn gysylltiedig â TUC. Fel mae'r nodiadau esboniadol i'r rhan hon o'r Bil yn ei wneud yn glir, y nod yw

'creu grŵp amrywiol drwy ddarparu ar gyfer sicrhau bod ystod eang o gyflogwyr a gweithwyr yn cael eu cynrychioli ar yr CPG.'

Dylwn i hefyd atgoffa'r Aelodau, unwaith eto, fel y nodir yn y nodiadau esboniadol, nad oes unrhyw rwymedigaeth ar y Prif Weinidog i benodi pob unigolyn neu unrhyw unigolyn a enwebwyd gan TUC Cymru Cymru i fod yn gynrychiolydd gweithwyr, a

'gallai’r Prif Weinidog benderfynu peidio â phenodi un neu ragor o enwebeion TUC Cymru a gofyn am enwebiadau eraill.'

Mae ein cydweithwyr yn TUC Cymru yn llawn werthfawrogi natur y rôl hon, ac rwyf wedi cadarnhau yn eu llythyr, a rannais ag aelodau'r pwyllgor fis diwethaf, ei bod yn fwriad ganddynt i geisio enwebeion gan bob undeb llafur yng Nghymru, nid yn unig y rhai sy'n gysylltiedig â'r TUC. Hoffwn gymryd munud i ddyfynnu ychydig linellau o'r llythyr er budd yr Aelodau hynny na fydd wedi'i weld:

'TUC Cymru yw'r unig strwythur addas i weithio gyda mudiad yr undebau cyfan i gynnal etholiadau ar gyfer enwebeion cynrychiolwyr gweithwyr i'r Cyngor Partneriaeth Gymdeithasol... Mae hon yn rôl rydym ni'n ei dal eisoes ar gyfer y ddirprwyaeth undebau llafur i Gyngor Partneriaeth y Gweithlu, lle rydym ni'n cymryd rôl ysgrifenyddiaeth ar gyfer yr holl undebau llafur a gydnabyddir yn y sector cyhoeddus datganoledig (gan gynnwys undebau llafur nad ydynt yn gysylltiedig â'r TUC, megis yr RCN, BMA ac ASCL).'

Mae'r llythyr yn mynd ymlaen i ddweud,

'byddwn yn sefydlu ochr undeb cyngor partneriaeth gymdeithasol fel y grŵp democrataidd i bennu enwebiadau ochr yr undeb i'r cyngor, a phrotocolau ar gyfer sut mae'r rhai sydd â seddi ar y cyngor yn ymgysylltu â'r trefniadau ehangach ar ochr yr undeb a'r trefniadau sectoraidd presennol. Bydd hyn yn cynnwys trefniadau i sicrhau nad yw undebau llafur llai yn cael eu heithrio',

ac yn cloi gyda disgwyliad y bydd

'undebau llafur nad ydynt yn gysylltiedig [yn] cael eu cynnwys fel rhan o'r rhestr o enwebeion a gyflwynir i'r Prif Weinidog'.

Cyni mi gloi, hoffwn hefyd grybwyll yn benodol ynghylch cynrychiolaeth o'r sectorau iechyd a gofal cymdeithasol nad diben y cyngor yw disodli'r partneriaethau cymdeithasol presennol, sydd wedi hen ennill eu plwyf, megis fforwm partneriaeth GIG Cymru, ond meithrin perthynas gref ac effeithiol rhwng strwythurau cyfredol a'r cyngor.

Felly, i gloi, er bod y Llywodraeth yn fodlon bod yr ymrwymiad ysgrifenedig sydd gennym ni gan TUC Cymru yn rhoi sicrwydd digonol y bydd yr enwebiadau i'r cyngor partneriaeth gymdeithasol yn cynnwys cynrychiolwyr o undebau nad ydynt yn aelodau cysylltiedig, gallaf sicrhau'r Aelodau, pe byddai'r cytundeb hwn, am unrhyw reswm, yn profi'n annigonol ar unrhyw adeg yn y dyfodol, byddem, wrth gwrs, yn barod i ailedrych ar y mater. Felly, er na fydd y Llywodraeth yn cefnogi gwelliannau 2 neu 27, fel y dywedais i yng Nghyfnod 2, rydyn ni'n gwerthfawrogi'r ysbryd maen nhw wedi'i gyflwyno ynddo.

Peredur Owen Griffiths i ymateb.

Diolch, Llywydd. Diolch i'r Dirprwy Weinidog am y sicrwydd hynny. Roedd rhywfaint o bryder mewn rhai rhannau y byddai rhai grwpiau a gweithwyr yn cael eu difreinio o'r elfen hon o'r Bil. Ar ôl clywed y sicrwydd hynny ar y cofnod heddiw, rwy'n fodlon na fydd unrhyw ganlyniadau anfwriadol i'r rhan hon o'r Bil yn cael eu gwireddu. Ar ôl dweud hynny, rwy'n ddiolchgar am yr ymgymeriad y gellid ailedrych ar faterion os nad yw'r sicrwydd hwnnw'n cael eu gwireddu'n llawn. Am yr un rheswm, ni fyddwn yn cefnogi gwelliant y Ceidwadwyr yn y grŵp hwn. Felly, Llywydd, hoffwn dynnu'r gwelliant hwn yn ôl.

Diolch am hynny. Oes gwrthwynebiad i dynnu gwelliant 2 yn ôl? Nac oes. Rwy'n ystyried gwelliant 2 wedi'i dynnu'n ôl.

Gwelliant 27, felly, yw'r bleidlais nesaf—gwelliant 27 yn enw Joel James.

Ydy e'n cael ei gynnig?

Ydy.

Ydy. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 27? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Mi wnawn ni gael pleidlais ar welliant 27. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 27 wedi ei wrthod.

Gwelliant 28.

Ydy e'n cael ei gynnig, Joel James?

Ydy.

Ydy, mae e.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 28? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, mi wawn ni symud i bleidlais ar welliant 28. Agor y bleidlais. 

Wedi goresgyn yr anhawster technegol.

Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 28 wedi ei wrthod.

Gwelliant 29.

Joel James, ydy e'n cael ei gynnig?

Ydy.

Ydy. Felly, gwelliant 29. A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, symudwn ni i bleidlais. Agor y bleidlais ar welliant 29. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 29 wedi ei wrthod.

Grŵp 5 yw'r grŵp nesaf o welliannau. Mae'r grŵp yma yn ymwneud ag ymlyniad gwleidyddol. Gwelliant 30 yw'r prif welliant yn y grŵp, a dwi'n galw ar Joel James i gynnig y prif welliant ac i siarad i'r grŵp. Joel James.

Diolch, Llywydd, ac fe fyddaf yn siarad am fy ngwelliannau i. Er mwyn cryfhau tryloywder ac atebolrwydd, mae'n gwbl briodol, yn fy meddwl i, bod gofyn i'r undebau llafur hynny sydd wedi ethol aelodau i'r cyngor partneriaeth gymdeithasol ddatgan fel rhan o achos y cyngor p'un a ydyn nhw'n gysylltiedig â phlaid wleidyddol ai peidio. Nid yw'r gwelliant hwn yn torri unrhyw gyfrinachedd a bydd yn sicrhau bod cyfarfodydd y cyngor yn gwbl dryloyw. Dyma, wedi'r cyfan, yw un o'r prif bolisïau mae'r undebau llafur wedi galw amdanynt dro ar ôl tro. Diolch.

Y Dirprwy Weinidog i gyfrannu—Hannah Blythyn.

Diolch. Byddai'r gwelliannau hyn yn gofyn i gynrychiolwyr gweithwyr gael eu penodi i'r cyngor partneriaeth gymdeithasol i ddatgan p'un a yw'r undeb llafur maen nhw'n yn aelod ohono yn gysylltiedig â phlaid wleidyddol. Rwy'n nodi gwelliant Joel James ond yn ceisio cymhwyso'r gofyniad hwn i gynrychiolwyr gweithwyr. Mae hyn yn ddiangen, gan fod cysylltiadau gwleidyddol undebau llafur yn gyhoeddus ac yn adnabyddus, fel mae Joel James yn hoff iawn o gyfeirio ato yn y Siambr hon yn rheolaidd. Ni fwriedir i'r cyngor fod yn fforwm gwleidyddol. Yn hytrach, dull ydyw ar gyfer dod â Llywodraeth Cymru a phartneriaid cymdeithasol ynghyd i gefnogi'r dyletswyddau a nodir yn y Bil ac, yn ehangach, ein nodau llesiant a rennir er budd Cymru. Felly, gofynnaf yn sicr i'r Aelodau wrthod gwelliannau 30 a 41.

Joel James i ymateb.

Diolch i chi, Llywydd, ac nid wyf yn synnu bod y Dirprwy Weinidog eto wedi gwrthod fy ngwelliant. Mae'n amlwg nad yw'r Dirprwy Weinidog a Llywodraeth Cymru yn agored i unrhyw dryloywder o gwbl ac mae'n dod yn amlwg iawn bod Llywodraeth Cymru am i'r cyngor partneriaeth gymdeithasol beidio â chael unrhyw annibyniaeth meddwl o gwbl. Yn wir, mae Llywodraeth Cymru am iddi fod yn grŵp caeedig sydd efallai'n ymddangos fel cyngor ymgynghorol, ond fydd yn y pen draw yn ddim mwy na chrafwr i'r sefydliad, gan ddweud wrth y Llywodraeth yr hyn mae am ei glywed yn unig ac i gynnig cyn lleied o graffu â phosib. Diolch.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 30? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, mi gymrwn ni bleidlais ar welliant 30. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Mae gwelliant 30 wedi ei wrthod. 

Gwelliant 31.

Ydy e'n cael ei gynnig?

Ydy.

Ydy, mae wedi cael ei symud gan Joel James. Oes gwrthwynebiad i welliant 31? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, agor y bleidlais ar welliant 31. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 31 wedi ei wrthod.

Gwelliant 32—

—yn cael ei gynnig, Joel James?

Ydy.

Ydy. Felly, a oes gwrthwynebiad i welliant 32? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, pleidlais ar welliant 32. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 32 wedi ei wrthod.

Gwelliant 33, Joel James.

Ydy.

Ydy, cael ei gynnig.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 33? [Gwrthwynebiad.] Mae yna wrthwynebiad. Felly, symudwn i bleidlais ar welliant 33. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn gwrthwynebu—neb yn ymatal; mae'n ddrwg gen i— 41 yn gwrthwynebu. Felly, mae gwelliant 33 wedi ei wrthod.

Gwelliant 34. 

Joel James, ydy e'n cael ei gynnig?

Ydy.

Ydy. Felly, a oes gwrthwynebiad i welliant 34? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, fe wnawn ni symud i bleidlais. Agor y bleidlais ar welliant 34. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Mae gwelliant 34 wedi ei wrthod.

Gwelliant 35. 

Joel James, ydy e'n cael ei gynnig?

Ydy.

Ydy, mae gwelliant 35 wedi ei gynnig. A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad ac, felly, awn ni i bleidlais ar welliant 35. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 35 wedi ei wrthod.

Gwelliant 36.

Ydy e'n cael ei gynnig, Joel James?

Ydy.

Ydy. Felly, gwelliant 36—a oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad. Felly, pleidlais ar welliant 36. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 36 wedi ei wrthod.

Gwelliant 37, Joel James.

Ydy.

Ydy, cael ei gynnig.

Oes unrhyw wrthwynebiad i welliant 37? [Gwrthwynebiad.] Oes. Felly, pleidlais ar welliant 37. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 37 wedi ei wrthod.

Gwelliant 38.

Joel James—cael ei gynnig?

Ydy.

Felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 38? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes—gwrthwynebiad. Fe gawn ni bleidlais ar welliant 38, felly. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 15, neb yn ymatal, 41 yn erbyn. Felly, mae gwelliant 38 wedi ei wrthod.

Y grŵp nesaf o welliannau yw grŵp 6, ac mae'r grŵp yma'n ymwneud ag is-grŵpiau'r cyngor partneriaeth gymdeithasol. Gwelliant 3 yw'r prif welliant i'r grŵp yma, ac mae Peredur Owen Griffiths yn cyflwyno'r gwelliant hynny ac yn siarad i'r grŵp. Peredur Owen Griffiths.

Diolch yn fawr, Llywydd. Pwrpas y gwelliant hwn yw diwygio adran 9 o'r Bil, sy'n nodi'r trefniadau ar gyfer yr is-grŵp caffael cyhoeddus. Bydd hyn yn ychwanegu gofyniad i Weinidogion Cymru lunio canllawiau y mae'n rhaid i'r cyngor partneriaeth gymdeithasol roi sylw iddyn nhw wrth benodi aelodau i'w is-grŵp caffael cyhoeddus. Yn benodol, rhaid i'r canllawiau hynny gynnwys gofynion ynghylch cyfansoddiad yr is-grŵp i sicrhau bod ei aelodaeth yn gynrychioliadol o'r gwahanol sectorau a fydd yn cael eu heffeithio gan y dyletswyddau caffael. 

Mae pryderon wedi eu mynegi i mi gan grwpiau o fewn y trydydd sector y gallen nhw gael eu gwahardd o drafodaethau allai wir elwa o'u harbenigedd. Mae angen i ni sicrhau bod dull o gynnwys arbenigedd o'r fath a sicrhau bod lleisiau'n cael eu clywed yn yr ystafell yn ystod y trafodaethau perthnasol. Yn ei hanfod, bydd hyn yn atgyfnerthu ymgysylltiad y sectorau sydd wedi'u crybwyll uchod o fewn nodau cyffredinol y Bil, yn ogystal â thryloywder gwneud penderfyniadau. Rwy'n edrych ymlaen at wrando ar yr hyn sydd gan y Gweinidog i'w ddweud ar hyn, a hoffwn gynnig y gwelliant. 

Y Dirprwy Weinidog, Hannah Blythyn.

Bydd y cyngor partneriaeth gymdeithasol yn gyfrifol am sefydlu'r is-grŵp caffael cyhoeddus statudol. Bydd aelodau is-grŵp caffael yn cael eu dewis i ddarparu cyngor arbenigol, ac nid i gynrychioli grwpiau penodol o randdeiliaid. Fodd bynnag, er mwyn i'r cyngor hwnnw fod yn gytbwys, bydd angen i aelodau feddu ar arbenigedd perthnasol a gallu adlewyrchu safbwyntiau'r rhai sy'n cael eu heffeithio gan y dyletswyddau caffael, gan gynnwys cyrff cyhoeddus, sefydliadau preifat a'r trydydd sector, a phartneriaid cymdeithasol.

Byddai'r gwelliant hwn yn ei gwneud yn ofynnol i'r Llywodraeth gyhoeddi canllawiau i'r cyngor partneriaeth gymdeithasol ar sut y gellir sicrhau'r cydbwysedd hwn orau. O ystyried y rôl bwysig y bydd gan yr is-grŵp caffael cyhoeddus, rwy'n cytuno y byddai'n ddefnyddiol i'r cyngor partneriaeth gymdeithasol fod â chanllawiau yn ymwneud â phenodi aelodau i sicrhau bod y cyfuniad cywir o arbenigedd a phrofiad yn cael ei ddwyn ynghyd. Ar sail hynny, Llywydd, mae'r Llywodraeth yn hapus i gefnogi'r gwelliant hwn. Diolch.

Peredur Owen Griffiths i ymateb.

Diolch, Dirprwy Weinidog, am eich sylwadau. Hoffwn ddiolch i nifer fawr o sefydliadau ac elusennau trydydd sector sydd wedi cynnig barn ac awgrymiadau am y maes hwn o'r Bil a'r pryder gwirioneddol efallai na chafodd eu lleisiau eu clywed. Diolch i'r Llywodraeth am eu parodrwydd i gefnogi'r gwelliant hwn, sy'n ymwneud â sicrhau bod y lleisiau cywir yn cael eu clywed yn ôl yr arbenigedd sydd ei angen. Bydd llawer o sefydliadau nawr yn aros i weld sut mae'r canllawiau'n cael eu datblygu, ac rwy'n gobeithio y byddant yn cael cysur o'r sicrwydd a roddwyd gan y Gweinidog. Mae'n gysur gwybod bod yna bleidiau gwleidyddol yn dal allan yna sy'n barod i roi eu ffydd mewn arbenigwyr. Diolch yn fawr.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 3? A oes unrhyw wrthwynebiad? Na, does dim gwrthwynebiad. Felly, mae gwelliant 3 wedi ei dderbyn.

Gwelliant 39 nesaf.

Gwelliant 39 - Joel James, ydy e'n cael ei gynnig?

Ydy.

Ydy. Felly, y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 39? A oes gwrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae gwrthwynebiad. Felly, gawn ni bleidlais ar welliant 39. Agor y bleidlais. Cau'r bleidlais. O blaid 14, un yn ymatal, 41 yn erbyn. Mae gwelliant 39 wedi ei wrthod.